Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Yedi yz yldan beri, btn dnyada, lmez eserler arasnda yer alan ve eitli
dillere tercme edilen Mesnev-i erifin bilindii gibi Trke'ye de yaplm
manzum ve mensr bir ok tercmeleri vardr. Fakat bu tercmelerden rahata
yararlanmak kolay olmamaktadr. nk hikyeler, bir ka sahifede bitmemekte,
hikyeler iine baka hikyeler de girmekte, ve bylece esas hikye uzayp
gitmektedir. Yanl anlalmasn, h ben bunu tenkid maksad ile yazmyorum. Bu
tertipler, bu uzayp gitmeler bir hikmete dayanmaktadr. Hz. Mevlna fikirlerini daha
iyi anlatmak iin, konu ile ilgili eitli yerlerden hikyeler alm, arm sretiyle
hatrna gelen baz fkralar da eklemi ve konuyu kendi mbrek grleri ile
sslemitir. Fakat zincirvr uzayp giden hikyeler arasnda okuyucu da esas
hikyeyi ve dolaysyla konuyu kaybetmektedir.
Bugnn insannn hayat artlar ile yedi asr ncesinin insan arasnda elbette
ok fark vardr. Bu atom devri insan madd imknlar elde etmi, zenginlemi, det
makinelemi, kendini bir ok hususlarda rahata kavuturmutur. Fakat mn
ynnden fakir dmtr. Eski insann sabrn, ilim akn, mnevi gcn
kaybetmitir. nk bitmez, tkenmez ihtiyalarnn ve sonsuz isteklerinin esiri
olarak rpnp durmakta ve dolaysyla hayat kendine zehir etmektedir. Byle bir
insan okumak iin fazla bir zaman ayrmad gibi, uzayp giden, birbirine karan
hikyeler iinde sabr da tkenmektedir. Aslnda Mesnevi, bir hikye kitab da
deildir. Mesnevi, hakikatler kitab, irfn kitabdr. Hz. Mevlna, Mesnev'nin I.
cildinin nsznde: "Mesnevi, hakikate ulamak ve Allah'n srlarna gh olmak
isteyenler iin bir yoldur. Mesnevi, temizlenmi kiiler iin gnllere ifdr.
Hznleri giderir. Kur'n' aka anlamaya yardm eder. Huylar gzelletirir." diye
buyurmaktadr. Mevlna, eserini etkili klmak, fikirlerini, duygularn daha gzel
aklamak iin baz garip, mstesn hikyeleri rnek olarak vermekte, irfn sahibi
kiileri det byleyen gzel beyitlerini, bu hikyeler arasna sktrmaktadr.
Birbiri iine giren bu ndir hikyeler arasnda gizlenmi bulunan Mesnevi
cevherlerini, bu ilh hikmetleri bulup karmak iin ok dikkatle uramak, emek
sarfetmek ve ok sabrl olmak gerekmektedir. Nitekim Mevlna'y ok seven ve alt
"Ney dinleyen her insan, benim neler dediimi anlayamaz, benim ferydm
duyamaz, ayrlk acs ekmi, gnl yaralanm, ili bir insan isterim ki, dertlerimi,
aclarm ona anlataym."
gittiimizi haber veren, msmahal bir grle insan, insanl sevdiren bu mbrek
kitab, dikkatle okumaya ve iimize sindirmeye bugnn insan olarak ok muhtacz.
Bu yzdendir ki, hakk, hakikati sevenlerin ve Mevlna'ya gnl verenlerin,
yorulmadan yani erhlere bakmak klfetine katlanmadan Mesnev'den
faydalanmalarn salamak iin Mesnev'nin aklamal bir tercmesini meydana
getirmeyi dndm. Metin olarak Nicholson'n bastrd Mesnev'leri esas tuttum.
Tercme edilen beyitlere, onun verdii numaralar verdim. Her ciltte bulunan
binlerce beytin o cild iinde ayr birer numaras olacana gre, Mesnev'yi
okuyanlardan merakl olanlar, o numaralar sayesinde istedikleri beyti kolayca
bulacaklar, baka tercmelerle ve erhlerle mukyese edebileceklerdir. Baz beyitleri,
rha sdk kalnarak, bir ka kelime eklemek sretiyle aklamal olarak tercme ettiim gibi anlalmas zor olan baz beyitleri de erhlerden yararlanarak dipnot olarak
genilettim. Anlalr hale getirdim.
Bu tercmeler yaplrken, gerek Veled elebi merhumun, gerekse ThirTMevlev hazretlerinin, Abdlbak Glpnarl merhumun tercmelerinden, kendisini
dim sayg ile andm deerli msterik Nicholson'n ngilizce'ye evirdii
Mesnev'lerden yararlandm. Birbirinin iine girmi olan hikyeleri, birbirinden
ayrarak tercme ettim. Hikyelerin ifde ettikleri hakikatleri Mevlna'nn aklad
ekilde aynen aldm. Gereken yerlerine koydum. Hikyeler arasnda geen gzel
szler, derin anlaml beyitler, hakikatler, hikmetler okuyanlara bir kolaylk olsun
diye, ihtiv ettikleri konulara gre, ayr ayr balklar halinde arzedilmitir. O
balklar dahi benim deildir. Mevlna'nn beyitlerinden karlm balklardr.
Metin tercmelerinde okuyacanz satr balarna konmu olan ve numaral bulunan
btn beyitler hep Mevlna'ya ittir. Aklanmas gereken hususlar, Rash Ankarav'den, Thir'l -Mevlevi'den, Bahr'I-ulm'dan, ve hicr 840, mild 1436'da veft
eden Hseyin bin Hasan Harizm tarafndan yazlm olan Cevhir'I-Esrr adl
yazma erhden yararlanarak sahife altlarna dipnotlar halinde yazlmtr. Bylece
bir. ok kitaplarda grld gibi kitaplarn sonuna eklenen notlar kartrmaktan
aratrmaktan okuyucu kurtarlmtr. Tek gyem, okuyucunun yorulmadan, erhlere
bakmadan Mesnev-i erf den, det tasavvuf ansiklopedisi saylan bu heserden,
bu irfn hazinesinden gerei gibi zevk almas, ruhen aydnlanmas, huzura
kavumasdr.
1 ubat 1996
Allah'n rahmetine muhta zayf kul, Belhli Hseyin olu Muhammed'in olu
Muhammed -Allah onun Mesnev'sini kabul buyursun- der ki: "alacak ve ndir
sylenir hikyeleri, hayrl ve byk szleri, dellet incilerini, zhidler yolunu, lafz
az mns ok olan bu manzm Mesnev'yi, dayandm, gvendiim ztn,
bedenimde rh gibi hkim bulunan kiinin dilei ile uzatmak ve etraflca yayp
geniletmek iin altm, abaladm. O zt, Hakk dininin Hsm (klc) Hasan olu
Muhammed'in olu Hasan'dr. Allah ondan rz olsun. Aslen Urum'ludur. "Krt
olarak yattm, Arap olarak kalktm" diyen, kadri yce eyh Ebu'l-Vef'nn
soyundan, Allah, onun rhunu ve soyundan gelenlerin ruhlarn kutlasn.
Amin, y Rabbe'l-Alemn
13
'Ney, nefsn arzulardan kurtulmu, nefsini yok etni, ilh sevgi ile dolmu kmil insann s
emboldr. Ney,
kamlktan ayr dt iin inlemektedir. nsan da, ezel leminden, rh leminden dnyaya s
rgn edilmitir. Hakk'tan ayr
dt iin muzdariptir. Dnyada yaad mddete, aclar, hastalklar, bellar iinde rp
ndka insan, rh lemindeki
mutluluunun zlemini duyacak, yabanc olduu ve srgn gibi yaad dnyadan kurtulu yollar
n arayacaktr.
Ney kendine has bir dille, hal dili ile diyor ki: "Beni kamlktan kestiklerinden beri, feryadmdan, duygulu olan erkek de, kadn da inlemekte,
alamaktadr. u var ki beni dinleyen her insan, benim neler dediimi anlayamaz,
5 Ben her mecliste, her toplulukta, inledim, aladm, durdum. Ben, huysuz
insanlarla da, iyi insanlarla da dp kalktm.
Herkes, kendi anlayna, zannna gre, benim dostum oldu. Ama, kimse
benim gnlmdeki srlar aratrmad, renemedi.
14
Halbuki benim srrm, feryadmdan uzak deildir. Fakat her gzde onu
grecek nr, her kulakta, onu iitecek, duyacak g yoktur. 2
1 Yni kendi emsinden bir rh- rif, yalnz rif olan anlar.
Ten candan, can da tenden gizli deildir. Fakat kimseye can grmek izni
verilmemitir.
Ney 'in u sesi, gnl yakan bir ayrlk, bir ak ateidir. Kimde bu ate
yoksa, o, madd varlndan kurtulsun, yok olsun. 3
3 Yok olsun, bir beddua deildir. Aksine, mnen yaasn, var olsun, yokluu arasn, benlikten
kurtulsun, demektir.
Ney gibi bir zehri, ney gibi bir panzehiri, ney gibi bir dostu, ney gibi bir
k kim grmtr 4 ?
5 Ak yle bir alevdir ki parlaymca sevgiliden baka ne varsa hepsini yakar. Mesnevi, c. V, 58
8.
Bize, hak yolunu gsteren gerek akn mahremi, dostu, akln yitirmi
klardan bakas deildir. Konuan dile, kulaktan gayri mteri, tlib yoktur. 6
6 Ariflerin hakikatten bahseden szlerine, ancak Hakk akyla mest olanlarn kulaklar tlib o
lur. Akldan, ancak bu
akl yitirmi olanlar anlar.
15 Gaml geen gnlerimiz uzad ve sona ermesi gecikti. O gnler, mutsuzluk, aclar ve ayrlk ateleri ile arkada oldu da, yand, gitti.
Gnler geip gitti ise varsn gesin. Gam yeme, onlara de ki: "Gein, gidin...
sizin gidilerinizden bizim korkumuz yoktur... Ey mbrek, ey temiz dost... Sen kal,
sen var ol. 7
7 Mbrek ve tertemiz dost sznden baz rihler, insan- kmili, mridi kasdetmilerdir. Ba
zlar da Cenb- Hakk'
dnmlerdir.
15
s Mesnev'nin I. cildinin en banda bulunan bu onsekiz beyti Hz. Mevlna kendisi yazmtr. B
undan sonra btn
cildlerde bulunan yirmibe bin altyz ondrt beyti Mevlna syledi, Hsmeddin elebi yazd.
(Mesnevi, c. 1, 1-18)
20 Rzklar denizini, bir testiye dkecek olsan, ne kadarn alr? Ancak bir
gnlk ksmet, bir gnlk su...
10 Efltun, eski yunan flozoflarndandr. Sokrat'm talebesidir. Efltun, akl ve zek sembol
dr. Calinus da bir
yunanl hekm, her derde dev bulmaya alan Calinus hekim sembol olmutur.
16
Ben de, btn beer kirliliklerden kurtulup, beni yaratana ve yaatana yakn
olsaydm da kendimi onda bulsaydm. Kmil bir insan olarak, ney gibi akn
sylenmesi gereken btn srlarn ve hakikatlerini sylerdim.
30 unu iyi bil ki, kinatta var olan her ey, sevgilinin tecellsinden ibrettir,
onun yarattklardr. Onun kudretini, yaratma gcn gstermektedir. Aslnda, k
bir perdedir. Var olan, diri olan ancak sevgilidir. k ise bir ldr. Var gibi
grnen bir yoktur.
Bu hakikati sezemeyen, ilh aka meyli, istei olmayan kimse, kanatsz bir
ku gibidir. Vay onun haline, yazklar olsun ona...
Sevgilimin inayeti, ltf, ihsan, nru beni aydnlatmasa, bana yol gstermese, ben nerden geldiimi, nereye gideceimi nasl anlyabilirim?
"Hak k, hem kendi gnlnde, hem de bakt her yerde, her eyde, Allah'n kudretini, byk
ln, yaratma
gcn grr, hisseder. Ona hayran olur. Etrafn saran oklukta vahdetin, birliin gzelliim
mhede eder. Gnahlardan
arnm, beer kirliliklerden temizlenmi can aynas, Allah'n lutfu ile iine akseden hakika
tleri saklyamaz, aa vurur,
gsterir, yani gammazlk eder. Bu hakikatler, Hakk'n gzelliine kar duyulan hayranlktr.
Dolaysyla Hakk'a kar duyulan
aktr. Hak k, bu dnyada grd gzellerde grnen fizik gzelliin deil, grd gze
llerde tecell eden ilh gzelliin
kdr. nk, madd gzeller, gelip geici bir aynadr. O aynalar ve tecell eden gzellikl
er ise sonsuzdur. k kendi
varlndan, benliinden azad olursa, yalnz gzellerde deil, kendinde de onu bulur; "Ben, be
n deilim, ben dediim sensin
hep, canm dediim, ten dediim sensin hep" der.
Ak ve klk
klk derdi, gnl iniltisinden belli olur. Hi bir hastalk gnl hastal
gibi deildir.
14 strlb: stne gk kubbesinin haritas izilmi yarm dire eklinde bir lettir. Bununla
, gkteki yldzlarn
bulunduu yerler, gnein doup bat ile zeval vaktinin saati bilinir.
17
klk ister nefsan olsun, ister ruhini olsun, sonunda bizi telere gtrecek
bir rehber, bir klavuzdur.
115 Akl, akn erhinde, aklamasnda, merkep gibi amura batt kald.
Akn da kln da ne olduunu yine ak aklad.
Fakat, gerek ak, lmsz olan ak, Allah ak, rhda olsun, gzde olsun,
her an goncadan daha taze olarak durur.
220 Sen yle byk bir varln akn se ki, btn peygamberler, Onun
akyla kudret ve kuvvet buldular, eref ve saadete erdiler.
Bu pdih, bir gn atna bindi. Kendine yakn olan baz sarayllarla beraber
ava kt.
40 Onu alp arzusuna kavutuu iin mutlu oldu. Fakat ilh takdir neticesi
criye hastaland.
18
Pdih sadan, soldan, her taraftan hekimler toplad. Onlara dedi ki: "Her
ikimizin hayat da sizin elinizdedir.
Benim hayatmn nemi yoktur. Benim hayatmn can odur. Ben, dertliyim,
hastaym, benim ilcm, benim dermanm odur.
45 Kim, benim canma derman ederse, her eyimi, inci ve mercan haznemi
ona vereceim."
Her birimiz hasta tedvisinde, zamann Is'syz, elimizde her derdin devs,
her hastaln ilc vardr."
Hekimler, gurura, benlie kapldlar da, her eyi kendi ellerinde sandlar.
naallah (=Allah sterse) iyi ederiz, demediler. Bu yzden Cenb- Hakk onlara,
insanlarn cizliini, Allah'n izni olmadan insanlarn bir ey yapamadklarn
gsterdi.
52 Zavall criye, hastalktan kl gibi zayflad. Pdihn gzleri de alamaktan rmak halini ald.
60 Geri sen: Ey kulum, ben senin gizlediin srlar bilirim, ama sen, yine o
srlar meydana dk, isteklerini aa vur', buyurdun."
19
O pir diyordu ki: "Ey pdih, sana mjde, dileklerin kabul edildi. Yarn
sana bir garip gelirse, bilesin ki o bizdendir, bizim tarafmzdan gnderilmitir.
Pdih, ryda kendisine gizli olarak gsterilen zt, grmek iin pencere
nnde beklemeye balad.
O, glge iinde gne gibi parlayan, faziletli, hnerli, bilgili bir ztn
geldiini grd.
Bu gelen zt, uzaktan hill gibi grnr grnmez bir halde geliyordu.
Adet yok denilecek ve hayal saylabilecek bir halde grnmekte idi.
Pdih; "Benim asl sevgilim, o criye deil, sensin, fakat dnyada i iten
kar, Allah'n hikmeti ile sebeplerden sebep doar." dedi.
"Ey telerden gelen aziz varlk, sen bana Hz. Mustafa (s.a.v.)'sn, ben de
kendimi, senin hizmetine adam Hz. mer gibiyim."
balad.
95 Sora sora odann ba kesine kadar ekti, gtrd. Ve; "Nihayet sabrla
mnevi bir hazne buldum." dedi.
20
Ey mbrek yz, grn her sulin cevab olan kmil insan, uzun uzun
konumak gerekmeden seni grmekle, btn zorluklar halloluverir.
144 Ey seilmi, beenilmi, Allah'tan rz olmu ve Allah'n rzasn kazanm byk insan, ho geldin. Sen kaybolursan, bamza kazlar, bellar yaar,
pek geni olan fez daralr, bizi skar, bunaltr."
145 Buluma, arlama, hatr sorma, yemek yeme ii bitince, pdih o aziz
varln elinden tuttu, harem diresine gtrd.
karsna oturttu.
Hekim, hastann yzn, benzini grp, nabzn sayd. drarn muayene etti.
Hastaln almetlerini, sebeplerini dinledi.
Dedi ki: "br hekimlerin eitli tedvileri yararl ve ifl bir tedvi
olmam, iyi edecek yerde, hastay harap etmiler ve zayf drmler."
106 Hekim hastal anlad. Gizli hastalk ona belli oldu. Fakat anladn,
bildiini gizledi, pdiha sylemedi.
144 Hekim dedi ki: "Akrabay da, yabancy da uzaklatrmak sretiyle, saray boalt, ierde kimsecikler kalmasn.
Hekim, tatllkla, yumuak bir sesle, hastaya; "Nerelisin?" diye sordu. Her
memleket halknn ilac baka bakadr.
"O ehirde akrabandan kimler var? Kime yaknsn? Bal olduun, zlem
duyduun arkadalarn var m?"
Elini criyenin nabzna koydu. Felein cevr cefsn, bana gelen dertleri,
bellar birer birer sordu.
21
150 Bir kimsenin ayana diken batnca, ayan dizinin stne kor.
nce, ine ucu ile dikenin ban arar, bulamazsa, diken batan yeri
tkryle slatr.
Ayaa batan diken byle g bulunursa, gnle batan diken nasl bulunur?
Cevabn sen ver.
160 Hekim bir taraftan criyenin anlattklarn dinliyor, bir taraftan da,
nabzna ve nabznn atna dikkat ediyordu.
Criye, memleketini, dostlarn saydktan sonra, baka bir ehir ismi syledi.
Hekm; "Kendi memleketinden nasl ktn? Daha evvel hangi ehirde idin?"
diye sordu.
Criye, bir ehir ad syledi ve geti. Yznn rengi ile nabznn atnda bir
deiiklik olmad.
165 Efendilerini ve ehirde bulunanlar birer birer anlatt. Oturup tuz ekmek
22
170 Ondan kuyumcunun ehrin hangi semtinde, hangi mahallesinde oturduunu sordu. Criye; "Kpr banda, Gatfer mahallesinde oturur." cevabn verdi.
Sen, gam yeme, ben, senin gamn, kederini dnr onlar giderme
arelerini ararm. Ben, sana, bir babadan deil, yz babadan daha efkatliyim.
175 unu iyi bil ki; eer, gnln, srlarna mezar olursa muradn abucak
hasl olur."
Hz. Peygamber buyurmutur ki; "Her kim, srrn gizlerse muradna abuk
eriir."
Dedi ki: "Bu derdin tedavisi iin, imdilik gereken tedbir, o adam, buraya
getirmemizdir.
185 O tarafa ehliyetli, becerikli, bilgili ve ok drst iki kiiyi eli olarak
gnderdi.
Ona dediler ki: "Ey hnerde, ma'rifette ok ileri gitmi kii, ey kuyumculukta esiz olan ve en stn dereceye ulaan, varlk... Senin san' atta hretin
ehirlere yaylm ve herkese duyulmutur.
te filn pdih kuyumcuba lna seni seti. nk, sen, pek mehur, pek
byk bir san'atkrsn.
23
dt.
Zavall, kendi kannn diyetini, elbise sand da srtna giydi. Arab atna
bindi, neeli bir halde koturdu.
197 Pdih onu grnce, ona ok iltifatta bulundu, onu pek arlad. Altn
haznesini ona teslim etti.
Sonra hekim pdiha dedi ki: "Ey byk sultan, o criyeyi bu kuyumcuya
ver.
Ver ki, ona kavuunca, criye iyilesin ve buluma zevkinin suyu, hastann
ateini gidersin."
iyileti.
Ondan sonra, hekim, kuyumcu iin bir erbet yapt. Kuyumcu erbeti iince,
kzn gz nnde yava yava erimeye balad.
24
Bugn benim bama gelen, yarn onun bana gelecektir. Benim gibi bir
adamn kan nasl bo yere akar?
15 Bu hikyede geen pdih, Allah tarafndan insana nefhedilmi verilmi en kymetli varl
mz, canmz olan
ruhumuzu temsil eder. Criye, daha dorusu, varlmzn en aa, en baya duyguu olan nefs
: hislerimizin, ehvetimizin
semboldr. Hekim, lh tabib, mrid-i kmili gstermektedir. Kuyumcu; dnya sevgisini, alt
n, gm,madd zenginlii,
Pdih rh, her bakmdan stn bir varlk olduu halde, kendi mevkiini, erefini dnmeden,
bir criyeye (=nefse)
gnl vermitir. Bylece rh aslnn ne olduunu hesaba katmadan nefsin esiri olmu ve ehveti
sevgili olarak semitir. Nefs
tneti icab gz aalardadr. Hev ve hevesine kplmtr. Onun dnyev istekleri, altn
ve gm sevmesi, hastal,
kuyumcuya olan akyla sembolize edilmitir. Criyenin yani nefsin maddeye kar duyduu idde
tli arzu, onu pdih rhdan
uzaklatrmaktadr. Rh; gnl verdii nefsin kendisine yr olamayndan ve hastalndan o
k zgndr. Onu bir ok
hekimlere gsterir. Onu "tedavi edemeyen hekimler, ahte eyhlerin semboldr. Ruhun, nefsi s
hhate kavuturmas iin
becerikli bir hekime yani mrid-i kmile ihtiyac vardr Allah'n lutfuyla rh gerek bir hek
ime bir mrid-i kmile kavuunca
hakikati anlar ve ona; Benim,gerek sevgilim sensin." der. nk mrid-i kimilin yznde il
h nru, ilh gzellii bulur.
Fakat gnl verdii criye (=nefs)'in, aa duygulardan, mnev hstalktan kurtulmasn iste
mektedir. Pdih (=rh) mrid-i
kmil'in tavsiyesine uyarak criye (=nefs)'i vaktiyle gnl vermi olduu cismn arzu ve ehv
eti temsil eden kuyumcu ile
evlendirir. Nefsin madd sevgiliye kavumas, onun ehvetten bkmasn salad. Neticede, dny
ev arzularn, madd zenginliin
sembol olan kuyumcu yok olunca, nefs, dt hatay anlad. ehvetten, ihtirastan yakasn s
yrd, temizledi ve rha lyk bir
sevgili oldu.
Bu gzel hikyenin hakikatini anlar ve zerinde bir az dnrsek, buna benzer baka hikyeler
de hatrlayabiliriz:
Ezcmle, yine Mesnev-i ,Serif'in VI. cildinde 3085. beyitle balayan KBil Sihirbaz ile Padi
ah hikyesini
hatrlayabileceimiz gibi Abdurrahman Cm hazretlerinin Salman ve Absal hikyesini ve ltin y
azarlarndan Apule'nin Psykhe.
(=Rh) ve Eros (=Ak) mitini de hatrlarz. Bilindii gibi Cmi Hazretleri "ak" vastasyla r
hun nasl temizlendiini,
yceldiini anlatmaktadr.
Apule'nin hikyesinde ise, "rh" ile "ak"n sevimeleri aklanr. Mutlu ve kaygsz yaayan
rhun, gnah
yznden, saadetini kaybetmesi ve mthi zdrap ekmesi anlatlr. Ayn zamanda bu mitte say
sz zntlere katlandktan ve
aka ball denendikten sonra rhun btn skntlardan kurtularak sonunda "ak"a kavutuu
ifade edilir.
Asl hikyemizin aklanmasn; yine Hz. Mevlna'nn kendi ifadesi ile bitirmek isterim.
Daha hikyeye balarken byk Mevlna; pdih ile hasta criye hikyesi iin; "Bu hikye, ger
ekte bizim kendi
halimizi anlatan, bir hikyedir." diye buyurarak, ezelde, rh leminde mutlu bir hayat srerke
n, bu dnyaya srgn edilen
"rh"un, nereden geldiini unutarak, madd arzulara kaplmas, fani gzellere gnl vermesi y
znden urad musibetlerin,
zdraplann hikyesidir, demek istemektedir.
25
Bunun zerine gkyznden inen sofra inmez oldu. Ekmek kesildi, bldrcn
kuu ile kudret helvas bulunmaz oldu. Bundan sonra insanlara, ekin ekme, bel
belleme, apa ve orak yorgunluu kald. 17
Hz. Ms, tekrar efaat edince, Cenb- Hakk gkten sofra indirdi. Tabaklar
iinde ni'met gnderdi. 18
18 Mide Sresi'nin 1 14. yet-i kermesinde beyn buyrulduu zere, Is (a.s.)'nn dus zer
ine, mcize olarak
gkten bir sofra geldi. Fakat o sofradan bir ey alp saklamalar men edilmiti. Halbuki edept
en mahrum olan kstahlar, hem
karnlarn doyurdular, hem de kn yapp evlerine yemek aryorlard.
26
70 Hayl ettiimiz ey, yani rhumuzdaki hayl, yok gibidir. Fakat sen,
btn cihan halkn birer hayl peinde kouyor bil. Btn insanlar, yryen, gezip
dolaan birer hayl, birer glge olarak gr.
Velleri yoldan karan, onlara tuzak olan o hayaller ise, Allah bahelerindeki gzellerin, ay yzllerin akisleridir. 19
" Misl leminin yni u madd lemin hayalleri, bir bakma Allah'n isimlerinin ve sfatlarn
n tecellsidir. Byle
olduklar iin, bu hayller, velleri kendilerine eker. Kendi gzellik ve yceliklerine kul,
kle ederler. Erenler byle bir gzele
kul, kle olmann mnev zevki iinde, ilh hakikate doru yol alrlar. Halkn grd hayl,
yeryz gzelleri ve
gzellikleridir. Vellerin grdkleri hayl ise, Allah'n gzellikleridir. Gzelliklerin t ke
ndisidir.
Gnein varlna delil yine gnetir. Yani gne, kendi varlnr isbt
etmektedir. Onun varlna dir sana delil lzmsa, ondan yz evirme.
Geri, glge de gnein varlna dir bir iret verse de, gne her an can
nru balar.
Dnyada gne gibi, insan artan acib bir ey yoktur. Fakat Can Gnei,
ondan daha ok artcdr. nk dnyay aydnlatan gne fnidir. Can Gnei ise
27
80 Her ne kadar, bizim lemimizde grnen gne tek ise de, onur benzerini
dnmek, tasavvur etmek mmkndr. 20
"Gklerin akl almaz sonsuzluklarnda, onbe milyar k yl telerde, bir ok gnelerin var
ln isbt eden ilim
Mevln'nm tasavvurunu gerekletirmitir.
21 Can Gnei'ni rihler eitli ynlerden aklamlardr. Bazlar Can Gnei'nden maksad h
akikat gneidir; Hakk
yolunda yryen tlibin, glgeye benzeyen varln yok eden gnetir, demitir. Bazlar da C
an Gnei'nden murad, Hz. Hakk
ve Feyyaz- Mutlak'tr. Yahut tecellyt- zt- ehadiyye ve srr- hakkat- Muhammediyye'dir
demilerdir. Bir ksm da, Can
Gnei denilen ak esasen Allah'n sfatlarndandr. Sfat ise, bir itibara gre ayn- zttr.
Bundan dolay onun tasavvura
imknszdr. Zihinde ve harite onun benzerinin bulunmas imknszdr, demilerdir. Bir rih
de Can Gnei, Allah'tr, O'nun
tecellsidir. Hakkat- Muhammediyye denilen sr odur, diye yukarda geen baka bir rih gibi
dnmtr. Attar hazretleri bir
iirinde unlar yazm: "Ey gnl, sen daima Can Gnei'ni ara. Onun nru senin nurunla dostt
ur. Can Gnei'ni bulunca ondan
ayrlma, ayr durma. Her ne kadar, o senin gnlnn derinliklerinde, perde arkasnda ise de se
nden beklenen onu arayp
bulmandr. Aslnda o da seni aramaktadr. Sen onu, ancak onun nru ile grebilirsin. Onun nuru
ndan onun ztn grmen
gerek."
Hsameddin elebi dedi ki: "Ben am, beni doyur. abuk ol, nk vakit
keskin kl gibidir.
Yoksa sen, sfi bir er deil misin? Veresiye veri ile elde bulunana yokluk
gelir."
135 Ona dedim ki: "Sevgilinin srlarnn gizli kalmas daha hotur. Kapal
sylediklerime kulak ver de ii onlardan ren.
28
Hsameddin elebi dedi ki: "Ey faziletli Mevlna, beni batan savma, sen
sevgilinin srrn, aka, hi bir ey saklamakszn syle.
Perdeyi kaldr ve aka syle ki ben, zerinde gmlek bulunan bir sevgili
ile bulumam."
Ona dedim ki: "Eer sevgili, btn srlarndan soyunup meydana karsa, ne
sen kalrsn, ne de madd varln kalr.
140 Arzu et, iste, ama o arzu ll olsun. Bir saman p bir da kaldramaz.
221 Bizim iin, o hakikat sultannn, Allah'n huzruna kmaya izin yoktur,
deme. Kerm olanlarla i grmek zor deildir." (Mesnevi, c. I, 130-221)
Bir bakkal vard. Onun bir de papaan vard. Bu papaan gzel sesli, yeil
renkli, sz sylemesini bilir bir kutu.
nsanlar, bir ey sorduklar zaman onlara insan gibi cevap verir, onlarla
konuurdu. Papaanlara mahsus t de pek gzeldi.
Bir kedi, kovalad freyi tutmak iin birden bire dkkna atld. Zavall
papaan can korkusundan,
29
Dkkn sahibi evden geldi, huzur iinde, patron eds ile yerine geti,
oturdu.
255 "Keke o zaman elim krlsa idi de, o tatl dilli papaann bana
vurmasaydm" diye yaknyordu.
Papaan tekrar sze balasn diye, ona trl trl acib ve garip eyler
gsteriyordu.
22 Cemleddin Sv adnda birisinin kurduu tarikata mensup kiiler, melm mereb olduklarnd
an halk tarafndan
hor grlmeleri iin "ehar darb" yaparlarm. Drt vuru yani salarn, sakallarn, bykla
rn, kalarn ustura ile tra
ederlermi. Balar cascavlak olduu iin bunlara Cevlk derlermi. Belli ki dkkna gelen de
rvi bir Cevlk imi.
260 Papaan, onu grnce dile geldi de; "Ey arkada!" diye cavlak dervie
bard.
Papaann hrka sahibi dervii, kendi gibi sanmasndan, kendine benzetmesinden ve kendi nefsine kyas etmesinden tr halk glmee balad. 23
23 Papaann kendini dervile mukayese etmesi halk gldrm. nk kyas, herkesin grgsne
, bilgisine,
evresine gre deiebilir. Bu bakmdan gerei tam olarak gstermez. Hataya drr.
30
Btn insanlar, velileri kendi nefisleri ile kyas ettikleri iin yoldan
kmlardr. Bu sebepten tr, Allah'n sekin kullarndan pek az kimse haberdar
olabildi.
269 O gafiller ekle aldandlar da, peygamberlerle eitlik dvsna kalktlar. Velileri de kendileri gibi sandlar.
24 Gfllerin, peygamberleri, velileri kendileri gibi sandklarn Kur'n- Kerm de haber ver
iyor: "Bu nasl
peygamber; bizim gibi yemek yiyor, arda pazarda geziyor." Furkn Sresi'nin 7. ve Ysin Sr
esi'nin 15. yetlerinde de bu
husus bildiriliyor.
Her iki eit ar bir yerden gdalandklar halde, birinde yalnz ine bulunur,
dierinde bal vardr.
manl kii feyizli, ekime msaid, tertemiz bir tarlaya benzer. mansz kii
ise orak, hi bir ey bitirmeyen kt bir arazidir. manl, melek gibi ma'smdur.
mansz ise eytan ve canavar mislidir. 25
31
yi ve kt kiiler
275 Birbirine zd olan her iki taraf sretinin, eklinin birbirine benzemesi
cizdir. Ac suyun da, tatl suyun da berrakl, duruluu vardr.
unu iyi bil ki, tatl suyu, ac sudan ayrt edecek kii, ancak zevk sahibi
olan, onlar tadabilen kiidir.
284 nanan kii, ilerini Allah emretti diye yapar. nanmayan kii ise
mcadele ve gsteri olsun diye yapar. Byle inat kiilerin balarna toprak sa.
285 O mnfk, gerek m'minle beraber namaza gelirse de, onun gelii
ibdet iin deil gsteri iindir.
288 nanan kii ile mnfk, her ikisi bir oyun banda iseler de, kendi
inanlarna gre ayn ii yapyorlarsa da, onlar birbirinden ok uzaktadrlar. Birisi
Merv ehrinde, teki Rey ehrindedir.
Onlarn herbiri kendi makamna gider. Her biri kendi adna yaar, kendi
adna uygun olarak yrr.
unu iyi bil ki, bu iki deniz de bir asldan, bir kaynaktan meydana gelir. Sen
ikisinden de vazge. Onlarn kaynana git...
Kalp altn da, hlis altn da mihenk tana vurmaynca ayarn anlayamazsn.
300 Allah, her kimin rhuna, iyiyi ktden ayrma kabiliyeti vermise, O
kimse gerek iman, pheden ayrabilir.
333 Kendini beenme, bakasn ekememe duygusu gelince, garazn gnle ektii yzlerce perde gnlden kalkar, gelir, gz nne gerilir.
32
His merdivenleri
Can, kurtulu yolunu aarken, cismi viran eder, ykar. Onu ykp viran
ettikten sonra yeniden yapar.
Evini, barkn, maln, mlkn Hakk uruna, Hakk akna harcayan can ne
mutludur!
O, altn definesini elde etmek iin evini ykar. Fakat altn definesini elde
ettikten sonra, evini daha mmur, daha gzel bir hale getirir.
zaruri szlerdir.
Bazen yle, bazen de byle grnr. Bu sebepledir ki, din ii hayran olmak,
arp kalmaktan baka bir ey deildir. 28
28 Cenb- Hakk'm esm ve sfatlar karlkldr: Mesel "Muhy" ismi hayat verir, "Mmt" is
mi ldrr. lh
isimlerin zuhuru da tezatl ve karlkldr. Yeryznn glmesi, yni yeermesi gkyznn a
lamasna, yni yamur
yamasna baldr.
Din iindeki bu hayranlk, bu ilere akl eremedii iin hakikat kblesine srt
evirmek, deildir. Belki dostun mest ve mstarak olarak hayrete dmektir.
29 Onlar Hakk'a deil halka baknca, yine o byk sevgiliyi grrler. Bu hal, gze okluk ekl
inde grnen birlii
grme halidir. Soflerce, Allah ile bakp, yine Allah' grmek budur. Yani, Allah' Allah ile
grmektir. lh tecellye mazhar
olmu, kendini tam mansyla dnyev isteklerinden arndrm dost iin eyh Sadi unlar yazm
tr: "Hayatta, uysal ve kafa
dengi bir dosttan baka hi bir eyi kskanmadm. Yarasndan taze kan szan gnl ehline, dost
larn yzn grmek merhem
gibidir."
33
315 Bu eitli yzlerin her birine dikkatle bak, onlarn vasflarn, nice
olduklarn aklnda tut. Belki sfilik yolunda hizmette bulunurken yz tanr olursun
da, yzne baktn kimselerin mnevi kimliklerini anlarsn.
Etrafnda insan yzl bir ok eytan vardr. Bu sebeple, her ele el vermek,
her ele balanmak, intisab etmek uygun deildir. 30
30 eyh Sadi'nin u beyti Mevlna'nn beytinin ayndr: "Her gz kula, az olan dem deil
dir. Nice eytanlar
vardr ki, dem olu klnda grnrler."
Grmez misin? Avc kuu aldatp tutmak iin slk alar. Ku gibi tmee
alr.
Rhen dk, alak bir kii, bir takm saf kimseleri kandrmak iin velilerin
szlerini alar.
338 O yahudi pdihn sapk ve hileci yle bir veziri vard ki, hile ile akan
suyu bile dmlerdi.
Bu vezir dedi ki: "Hristiyanlar, canlarn kurtarmak iin, dinlerini pdihtan gizlerler.
34
Din, yzlerce klf iinde gizlenmi bir srdr. D seninle uyum halindedir.
Sana benzer. Ama ii seninle ekimede, sana uymamaktadr."
Pdih vezire sordu ki: "O halde ne tedbir alalm? Bir yalan ve hile olan
hristiyanln yaylmasn nasl nleyelim?
Vezir dedi ki: "Ey pdihm, sen bana kzm, gazap etmi grnerek emir
ver, kulam, elimi kestir. Burnumu, dudam yardr.
345 Ondan sonra beni dar aacna gndert. Tam o srada bir efaati senden
suumun balanmasn niyz etsin.
Sen bu ii, drt yol az bir yerde, telll arlan kalabalk bir pazarda
yaptr.
Ondan sonra da beni yanndan uzaklatr, uzak bir ehre sr ki ben orada
hristiyanlar arasna er ve fitne, karklk salaym.
Ben onlara diyeyim ki: 'Ben de hristiyanm ama, dinimi gizli tutarm'. Ey
srlar bilen Allah'm, sen benim gnlm, inancm biliyorsun.
Dedi ki: Senin szlerin, iinde ine bulunan ekmek gibidir. Benim
gnlmden, senin gnlne pencere var.
Eer Is'nn rhniyeti bana yardm etmeseydi, pdih yahudilik gayreti ile
beni para para ederdi.
Is'dan canm esirgemem. Fakat Onun dinine dir iyiden iyiye bilgim
vardr. Hristiyanlara yararl olmak iin lmek istemiyorum.
35
giderdi.
Pdih, vezirin dedii, istedii eyleri yaptrd. Halk, vezirin bana gelen
ackl hallerden, bu gizli ve hileli ilerden dolay arp kald.
Gnlleri, vezirin sevgisi ile doldu, tat. Onu Is'nn vekili sandlar.
345 . O imansz vezir, det, badem ezmesi iine, sarmsak saklar gibi hile ile
din nasihatilii yapyordu.
36
455 Pdihla vezir arasnda haberlemeler vard. Pdih, gizlice, ona, gnl alc vaadlerde bulunuyordu.
Vezire; "Ey benim deerli ve makbul vezirim. Vakit geldi, att. Artk,
gnlmden bu dert ksn gitsin" diye mektup yazd.
Her frka, bu on iki emirden birine uymu, faydalanmak iin ona kul kle
kesilmiti.
460. Bu on iki emir ile onlara uyanlar, o soysuz vezirin tuzana dmlerdi.
Onlarn hepsi de onun szne inanyor, hepsi de, onun gidiine ayak
uyduruyordu.
Ona yle inanmlar, yle balanmlard ki, vezir, l dese emirlerden her
Vezir, her emrin adna ayr bir tomar hazrlad. Her tomarda bulunan
yazlar, meslek ve mezheb ynnden bambaka idi. Birbirini tutmuyordu.
Bu tomarlarn her birindeki ayr hkmler, emirler bir baka eitti. Her
hkm, batan sona, tekinin hilf ve zdd idi. Her emir, teki tomardaki emre
aykr idi.
465. Tomarn birinde riyazet ve alk yolunu, tevbenin esas, Allah'a dnn
art saymt.
Dier tomarda, hak yolunda riyazetin bir yarar yoktur. nsan ancak
cmertlikle Hakk bulur, demiti.
Baka birisinde ise, sen a durmakla veya cmert olmakla, Allah'na irk
komu olursun, denilmekte idi.
37
470 Allah'n bize; "unu yap, bunu yapma." diye emredii, biz bunlar
yapalm veya yapmayalm maksad ile deildir. Bize bizim aczimizi, zavalllmz
bildirmek iin verilmitir.
Tomarn birinde ise; "Aczini grme, kendine gel, akln bana al, nk
kendini ciz grmek, Allah'n verdii ni'meti grmemek, ni'mete kfir olmaktr.
Baka bir tomarda ise; "Bu kisinden de, yni kendini her bakmdan ciz
grmekten veya kendinde Hakk'n kudretini bulmaktan vazge. nk tevhid
yolunda, gze grnen her ey bir puttur." denmiti.
Kim zhidlie kalkr da dnyay terk ederse, dnya ona daha ok yaklar,
daha ok kendini gsterir." diye yazlmt.
480 Tomarn birinde yle deniliyordu: "Allah, sana her ne ihsan etti ise, her
ne verdi ise, yaratrken, onu sana sevdirmitir, tatllatrmtr.
Sen de onu al, nk, Cenb- Hakk, onu sana kolaylatrmtr, ho bir hle
getirmitir. Onu tatllkla kabul et, kendini zahmete sokma." 32
32
Hz. mer'den rivayet edilen bir hadste "Dinde pek ince eleyip sk dokumadan saknn. Zira, Al
lah, dinde
kolaylk gstermitir. Dinin emirlerini takatiniz, miktar if ediniz", buyurmutur.
Tomarn birinde ise yle yazlmt: "Senin olan, kendine it olan terk et,
nk senin tabiatnn beendii ey iyi deildir."
38
Grmyor musun? Birbirine aykr den yollar, insanlara kolay grnmtr de herkes kendine bir din semitir. O din, o kiiye can kesilmitir.
Eer Allah'n kolaylatrd yol, doru bir yol olsayd, her yahudi, her atee
tapan, Allah'tan haberdar olur, Allah' tanrd.
485 Tomarn birinde de; "Allah'n kendine varan yolu kolaylatrmas demek, o yolun rha gda, gnle hayat oluudur.
nsann nefsinin zevk sand eyler, gelip geicidir. orak yere ekilmi
tohum gibidir. Bitmez, meyve vermez.
490 Tomarn birinde; "Bir yol gsterici, bir mrid bul, akbeti, sonu grme
gcn, unun bunun soyundan gelmekte ve bununla vnmekte bulamazsn."
denmiti.
493 .Baka bir tomarda ise; "Aslnda mrid sensin, nk mridin mrid
olduunu, ancak sen bilirsin, sen tanrsn.
494 Adam ol da, bakalarna tab olma. Yr, kendi yolunu kendin se.
Mrid bulmak arzusu ile arp kalma." diye yazlmt.
Bir dier tomarda da; "Yz says nasl olur da, bir saylr, byle dnen
delidir." denmiti.
Bu szlerin her biri dierine ters den, zt den bir szdr. ekerle zehir
bir olabilir mi? 33
13 Bu beyitte ztlar lemine iret olduu gibi, Cenb- Hakk'n Cell ve Ceml sfatlarnn t
ecellsi de hatra gelebilir.
Is dininin dman olan vezir, on iki tomara, ite bu eit yazlar yazmt.
34 Sen Hazretlerinin Hadka'smda u melde bir beyit var: "Yeryznde grlen eitli renkle
r, vahdet kpnde tek
bir renge evrilir."
39
O, bir anda iinde bulunduumuz lem gibi yzlerce lemi yoktan var
edecek bir Hakk'la urayordu.
549 . Vezir kendiliinden baka bir hileye ba vurdu. V'z ve nasihati brakt,
halvete ekildi.
550 Halvette krk, elli gn kadar kalp, mridlerini ayrlk ateine yakt.
Mridler diyorlard ki: "Sensiz, bizim iin hidayet nru yoktur. Sopasn
tutup yol gsteren biri olmaynca krn hali nice olur?
555 Biz ocuklar gibiyiz, sen bizim dadmzsn. Terbiye ve irad glgeni,
bamzdan eksik etme."
Vezir dedi ki: "Rhum dostlarmdan uzak deildir. Fakat halvetten kmama
izin yoktur."
"Ey kerem sahibi!" dediler. "Biz, ne bedbaht kiileriz ki, senden ayr
dnce, her eyimizi kaybettik; gnlden de, dinden de yetim kaldk.
Allah akna, bize bu cefada bulunma, ltfet, ihsan et. Bugn yapacan
iyilii yarna brakma."
565 Vezir dedi ki: "Aklnz banza alnz, ey dedikodu dknleri, ey dilin
sylediklerinde, kulan duyduklarnda hikmet ve nasihat arayanlar 35
15 Gzel sz syleyen, eyh geinen, fakat sylediklerini yaamayan, hal sahibi olamayan kiil
er kasdediliyor.
40
Nefsan duygulardan uzak, det duygusuz kaln, sar olun, dncesiz bir
hle geliniz ki Hakkn; 'Rabbine dn' hitabn iitebilesiniz. 36
Mridlerin hepsi de dediler ki: "Ey bizden kamak iin bahane arayan
hekim, bu hileyi, bu cefy bize yapma.
588 Sen olmaynca, gkyz bile bize karanlktr. Ey mnevi ay, sana nisbetle u gkyz kim olabilir?
Bana inanyor ve gveniyorsanz, ben emin isem, emin olan kii sulanmaz,
ben yeryzne gk desem, bu byledir, benden phe edilmez.
Eer ben, kemal sahibi isem, kemali neden inkr ediyorsunuz? Kemal sahibi
deilsem, bu zahmet, bu azar neden?
595 Mridlerin hepsi birden dediler ki: "Ey vezir, biz, senin kemalini inkr
etmiyoruz. Bizim szmz ayar szne benzemez.
41
643 Vezir ierden seslendi de dedi ki: "Ey mridler, unu bilmi olun ki,
Hz. s'dan bana, btn dostlarndan ve yaknlarndan ayrl, tek bana kal...'
diye haber geldi.
645 Yzn duvara evir, yalnz bana otur. Hatta, kendi varlndan,
benliinden, benlikten bile uzakla, halvet et.
Bundan sonra, bana konumaya izin yoktur. Bundan sonra benim, dedikodu
ile de iim gcm kalmamtr.
Dostlar, Allah'a smarladk. Artk ben ldm. Varm youmu drdnc kat
ge tadm.
Bylece istedim ki, dnyann atele dolu derinliklerinde bir odun gibi
zahmetler ve meakkatler iinde yanmyaym.
650 Sonra, vezir, btn hristiyan emirlerini, birer birer ard, her biri ile
ayr ayr grp, konutu.
Herb irine dedi ki: "s dininde, Hakkn vekili benim ve benim halifem de
sensin.
Hangi emir aksilik yapar, sana uymazsa, onu yakala, ya ldr, yahud esir et.
O emirlerden her birine, ayr ayr olarak; "Hakk dininin senden baka vekili
yoktur." dedi.
Emirlerden her birini, birer birer ta'ziz ve takdis etti. Birine sylediklerini
aynen tekilerine de syledi.
Bylece her birine bir tomar verdi. Her tomarda yazl olanlar, brne
aykr idi.
42
662 Bundan sonra vezir, krk gn daha kapsn kapad. Sonra da kendini
ldrp, varlndan kurtulup gitti.
Onun yas ile halk, san, sakaln yolarak ve elbisesini yrtarak mezarnn
bana yle bir yld ki...
Bir ay getikten sonra halk dedi ki: "Ey emirler, vezirin yerine, sizlerden
kim geecek?
Onu bilelim, vezirin yerine ona uyalm. Ona candan balanalm, elimizi de
eteimizi de onun eline teslim edelim.
670 Madem ki gne batt da o bat bizim gnlmz dalad. Onun yerine
bir era uyandrmaktan baka are yoktur.
gerekir.
Emirlerden biri ileri atld. O vefal insanlarn yanna gitti. Dedi ki: "te o
ztn vekili, hatta bu zamanda Is'nn halifesi benim...
700 O da koltuunun altndan bir tomar kard, gsterdi. Derken ikisini de,
bir ft fkesi sard.
Dier emirler de, birer birer ortaya ktlar, keskin kllarn ektiler.
Her birinin elinde bir kl ve bir de tomar vard. Sarho filler gibi birbirine
dtler.
43
Sadan soldan kan selleri akt. Bu sava yznden havaya dalar gibi tozlar
kalkt.
31 Mesnevi rihleri, bu hikyenin kaynann Kss- Enbiy ve Ahd-i Atik olduunu ve hikyen
in kahramannn
Pavlos (=Polos) olduunu yazyorlar. Fakat Hz. Mevlna btn dinlerin esas itibariyle vahdet
zerine kurulduunu ve
peygamberlerin aralarnda fark bulunmadn anlatmak iin bu hikyeye, kendi mbrek hayaline
gre yeni bir ekil vermitir.
Hilekr vezirin hazrlad tomarlarda eitli grler, birbirine zt inanlar ok gzel bir
ekilde belirtilmitir. Hz. Mevlna'nn
grleri hep Kur'n esasna dayand iin bu hikyede de bilhassa u yetlere iretler vard
r: "Onlar, dinlerim paraladlar.
Blk blk oldular. Her gurup kendi inanc ile sevinmekte ve ferahlamaktadr", Rm Sresi 32.
"De ki, ey Kitap Ehli, geliniz aramzda eit olan tek sze: Ancak Allah'a kulluk edelim. O'na
hi bir e, ortak
komayalm. Allah' brakp birbirimizi Rab edinmeyelim", Al-i mrn Sresi 64.
"Biz, Allah'n peygamberlerinin hi birisinin arasnda fark grmeyiz", Bakara Sresi 285.
Halbuki ayn srenin 253. yetinde "Peygamberlerin bir ksmm, kendilerine verilen zellikleri
ile dierlerinden
stn kldk" buyurmakta ise de esas peygamberlik vazifesinde, teblie me'mur oluta, tebli e
ttiklerinin hepsinin de hakikatte
ayn olduu bir gerektir. Mesel Ms Dini'nin on emri; hristiyanlkta da, mslmanlkta da
yrrlktedir.
Sayn okuyucularm, okuduunuz bu uzun hikyenin arasna sktrlan baz hikmetleri, tasavvu
f grleri, bundan
sonraki sahifelerde, ihtiv ettikleri mevzulara gre konulan balklar altnda bulacaksnz.
38 Rivayete gre Hz. s genliinde boyaclk edermi. Boyanmak zere getirilen elbise ve kum
alar o kpe atarm,
elbise ve kuma sahibi hangi rengi istiyorsa, onun elbisesi yahut kuma istedii renge boyan
rm.
Ayn kpden istenilen eit eit renklerin kmas Hz. Is'mn bir mu'cizesi olarak griilmekt
e... Ve mutasavvflara
kesrette vahdeti (=oklukta teklii) hatrlatmakta ve bu sbatullah (=Allah boyas) olarak ta
'rif edilmektedir. Hz. Is'mn
kpnden renk renk kumalar kt gibi Vahdet Kp'ndende trl trl renk ve ekillerde mah
luklarn zuhur eylemi olmas
ile eyada grlen bu kesretin (=okluun) yegne menbanm vahdet olduu anlatlmaktadr.
44
39 u renklerden syrlp Hz. Is'mn kpne girer, "Allah boyas" belirir. Artk, Allah diledi
ini yapar. Dvan- Kebr,
c. I, no. 28.
Tek renkli denizlerin aksine, her ne kadar karalarda kesret leminde binlerce
renk varsa da, vahdet denizinin balklar, kurulukla ve eitli renklerle savatadr. 40
40 Vahdet denizinin balklar, Hakk k riflerdir. Onlar vahdet deryasna dalmlardr. Ren
klerden, ekil ve sret
leminden okluk leminin kuruluundan kurtulmular, Allah akndan bakasn bilmezler.
Ne kadar kerem yamuru, ltuf yamuru yad da, onun feyzi ile denizler
inciler saan bir hale geldi.
Hakkn ne kadar kerem gnei parlad da, bulutlar, denizler ondan cmertlik
rendi.
Suya ve topraa, ilh ilmin vurdu da, yeryz tohumu kabul eder hale
geldi.
Ltuflar, iyilikler sahibi olan Allah, yle cmert bir vericidir ki, bu haberleri
anlamak ve bu kadar doru ve emn olmak vasfn, cansz sandmz topraa bile
vermitir.
41 Bugn ilim isbat etmitir ki cansz sandmz ve cemdt (=canszlar) diye adlandrdmz
varlklar Cenb-
Hakk kendinden haberdar etmitir de, bu yzden onlarn, kendilerine has hareketleri, yaantla
r var. Topraktaki esrar, bitkilerin
ve hayvanlarn hususiyetleri insan hayrette brakr. ieklerin baz ellerden holandklarn
bilginler haber veriyorlar
(ieklerin Hassasiyeti, Moris Meterlink). Ustun-i Hannane, Peygamber Efendimizden ayr dnc
e alamaya, feryad etmee
balamt. Bu sebeple Hz. Mevlna: "Ey insanolu, sen odundan da aa msn, kendine gel, ke
ndine gel." (Dvn- Kebr, e.
V, nu: 2131), diye buyurmutur. Btn varlklar, O'ndan haberdar iken, eref-i mahlk olan ins
ann, hakikatlerden haberdar
olmamas byk bir talihsizliktir. Bu da Cenb- Hakk'm "Cell" isminin tecellsi ile olduund
an, bu hususta biz ciz insanlar
ne syleyebiliriz?
45
515 Nerede dinledii hakikatleri anlayacak kabiliyette bir kulak bulundu ise,
o kulak; Allah'n inyeti ile gz olmu, hakikatleri grmtr. Nerede bir ta bulundu
ise, Hakkn ltf ile yeim ta olmutur.
42 Kimya: Gm, bakr ve daha baka madenleri eritip iksir denilen ve ne olduu bilinmeyen bi
r eyi de katarak altn
yapma san'at. Fakat asl kimya, gnlleri ayar tam altn haline getiren velilerin nazardr.
Onlarn tasarrufudur. Bu nazar,
insan kusurlarndan arndrr, sfl duygularn tahakkmnden kurtarr, yceltir.
43 Hz. Peygamber Efendimiz; "Ya Rabbi, ben sana lyk medh senay yapamam, sen ztm nasl s
en etmi isen
ylesin", diye dua ettii gibi, bn-i Sina da; "Allah'm! Seni vasf edenler, senin sfatndan
ciz kalrlar." demitir.
44 Cneyd-i Badd Hazretleri; "Yaradlm, yaradana yaklanca eseri kalmaz." demitir. Deni
ze den bir damla
suyun eseri kalr m?
46
etmeyiz.
Bir yere grnte, ekil ve sret bakmndan, her biri brnden ayr on
tane mum getirseler.
Eer sen, yz tane elma, yz tane de ayvay sayarak bir yere toplar, sonra
bunlarn hepsini skar, sularn karrsan yz says kalmaz, hepsi de bir olur.
Mnlarda blm, say yoktur. Mnlarda, ayrt edi, tek tek say olamaz.
Sen o inat sreti eritemez isen, kulu, klesi olduum Allah, inyeti ile,
merhameti ile onu eritir. 45
45 Ey Hakk k, sen, dn ve insn vazifelerini yap. "Gnl gzm almad, kesret grnd
en kurtulamadm."
diye midsiz olma. Esirgeyen ve acyan Allah, hi ummadn bir zamanda, srete, ekle ball
senden giderecektir.
46 Mu'tezile inancnda olanlar, Allah' grmenin imknsz olduuna inanrken, snnet ehli, pey
gamberimizin; "Aym
ondrdnc gecesi, ay semda grdnz gibi Rabbinizi greceksiniz." hadsine gre Hakk' g
rmenin mmkn olduu
kanaatndadrlar. Hakk, kendi klarna, kendini mhede etme llfunda bulunur da, bylece H
akk'dan ayr dmenin verdii
midsizlii, kalb krkln giderir, onlarn gnl yaralarn tedavi eder. Ezel inyeti ile
ona yardm eder.
47
Biz btn kinata, tek bir cevher halinde yaylmtk, orada hepimiz de
baszdk, ayakszdk. 47
47 Ezelde, btn rhlarn bir kaynaktan geldiklerini anlatmak iin Hz. Mevlna'nn; "Tek bir c
evher halinde
yaylmtk." diye buyurmas peygamber efendimizin u meldeki bir hadsinden mlhemdir: "Alla
h'n ilk yaratt beyaz bir
inci idi." Bu beyaz inciye 'Hakkat-i Muhammediye', deniliyor. Rhlarn rhu, nurlarn nuru, a
kl- kll, kalem-i kll, kalem-i
a'l da ta'bir ediliyor. Bu cevher, bileik olmayan bir cevher idi. Mahluklarn hepsi bundan y
aratld. Btn yaratklar bu
48 Cenb- Hakk'm, Gayb- Mutlak'm meydana kmayan, belirmeyen ilk zuhur mertebesine arifler,
Ehdiyyet
Mertebesi demilerdir. Bu mertebeye gayb'l-gayb (=bilinmeyenin bilinmeyeni), kenz-i mahf (=g
izli hazine) de denir. Allah
fikrinin kalbde zuhur ve tecellsi olan feyz de feyz-i akdes ve feyz-i mukaddes diye ikiye ayr
lr. Allah'n Ehdiyyet sfatnn
tecellsi olan feyz-i akdes, Allah'n kendi kendine tecell etmesi ve a'yan- sbiteyi var kl
masdr. Feyz-i mukaddes ise
varlklarn vcuda gelmesine sebep olan Allah'n isimlerinin tecellsidir.
Vahdet srlarnn nkteleri, mnl szleri, keskin elik bir klca benzer.
Eer kalkann yoksa geriye doru ka.
Biz ney gibiyiz. Bizdeki ses, sendendir. Biz da gibiyiz, bizdeki yank
sendendir.
48
Ey bizim canmza can olan Rabbim, biz kim oluyoruz da, sana kar,
"Biziz" diye ortaya kalm.
Allah'm, bizi hareket ettiren g de, bizim var oluumuz da, senin ltfn,
ihsanndr. Varlmzn hepsi de sendendir. Senin eserindir, senin icdndr.
Yok olan bizlere, varlk lezzetini sen tattrdn, sonra tuttun, var gibi grnen
bizleri kendine k ettin.
Bizlere verdiin mnevi varlk lezzetini, ltfettiin ni'meti geri alma. hsan
ettiin mn aknn, kadehini, arabn, mezesini bizden esirgeme. 50
Allah'm, sen, bize bakma. Bizim yaptklarmz grme, sen, kendi ltfuna,
kendi cmertliine bak...
Su, havuz iinde mahbus gibidir. Fakat, rzgr onu emer, yukar eker, alr.
nk su da, rzgr gibi drt unsurdan biridir.
49
880 Rzgr, o suyu azar azar alr, ta madenine kadar gtrr. Onu hapisten
kurtarr, sen bu hali, bu gidii, tkenii gremezsin.
Bizim alp verdiimiz bu nefesler de, bizim canlarmz, tbk onun gibi azar
azar dnya hapishanesinden alar gtrr.
885 Sonra da, kul, elde ettiklerine benzer sevab, tekrar elde etsin diye,
Allah, bize, yine onlara benzer szler syletir.
Nefsin hilesi
Btn putlarn anas, sizin nefsinizin putudur. Hrite grlen putlar, birer
ylandr, halbuki nefis putu bir ejderhadr.
Nefis, akmak ta ile demirdir. Put ise, akmak tandan srayan kvlcmdr. O kvlcm su ile sner.
50
Kvlcm sner ama, akmak ta ile demir su ile sndrlebilir mi? nsan
olu bu ikisi kendisi ile beraber olduka nasl emin olabilir?
Su, ancak, darda bulunan atei sndrr. O tan ve demirin iine nasl
girer?
Kaptaki, kpteki su bitse de, nefis emesinin suyu tazedir, kesilmeden akar
durur.
Put, testide gizli duran kara sudur. Sen nefsi, bu gizli kara suyun kayna
bil...
O yontulmu put, amurlu, kirli kara bir sele benzer. Put yontan nefis ise ana
yoldaki emedir.
akar.
Put krmak kolaydr, hem de pek kolay, fakat nefis putunu krmay kolay
sanmak, bilgisizliktir, bilgisizlik.
Nefsin, her anda bir hilesi vardr ki, onun her hilesi ile isyan denizinde
yzlerce Firavun ile o Firavun'a uyanlar batmadadr.
Hased
Hak yolunda yrrken, hased gelir atar da grtlana yaprsa, bil ki, bu
hasedde eytann azgnl var.
eytan, Hz. dem'e hased ettii iin, ona secde etmee utand. Hasedden
tr, kendini saadetten mahrum kld.
Hakk yolunda hasedden daha zor, daha tehlikeli bir geit yoktur. Gnlne
hasedi sokmayan kii ne mutlu kiidir.
51
unu iyi bil ki; bu beden, hased evidir. Ev halk, bedene it btn duygular,
idrk, iitme, grme, takdir etme duygular, hased yznden kirlenirler, pis bir hale
gelirler.
Beden, hased evidir, ama, Allah, kmil insanlarn bedenlerini tertemiz etmi,
arndrmtr.
51 Evimi titizlikle temizleyin diye brahim ve smil'e de kuvvetli bir emir vermitik." Bakar
a 125. yete iaret var.
inde hased bula olmayan kimseye hased edersen, hile yaparsan, hased
yznden gnlne karartlar ker, lekelenir.
Hakk erlerinin ayaklar altna den, toprak ol, bizim gibi sen de hasedin
bana toprak sa.
Anbar ve fre
Bir gn aklmz bamza alp da, budayn byle azalmasnn, kaybolmasnn, anbara giren freden ve onun hilesinden ileri geldiini anlayamyoruz. 52
Ey Hakk tlibi can, nce anbara giren freden kurtulma aresini ara, ondan
sonra buday toplamaya al.
Eer anbarmzda, hrsz bir fre bulunmasayd, krk yllk ibdet buday
nereye giderdi?
52
Fakat karanlkta gizli bir hrsz var. Kvlcmlar sndrmek iin stlerine
parmak basyor.
Dnyada mnevi bir era uyanmasn diye, o karanlktaki hrsz, kvlcmlar sndryor.
Sen, bizimle berber olup, bizi koruduka, ayak altnda yz binlerce tuzak
olsa da nemi yoktur.
54 Hz. Mevln Dvn- Kebr'in 2714 numaral gazelinde; "Gklerin yolu gnldedir." diye buyu
ruyor.
Sret lemine ve topraa mensup olan u kuru beden karada gezebilir. Cann
seyri ise mn denizinin ortasna ayak basmaktr.
53
Halbuki mn denizinin, ak denizinin dalgalar bizim vehmimizi, anlaymz, dncemizi mahveder. Bizim aklmz bamzdan ve bizi bizden alr.
Bizi kendimizden geirir, mest eder.
55 Ey m'minler, yaptnz ibdetin mesti olmaynz. bdetin verdii gurur, sizin iin ldr
c bir zehirdir." Bu mealde bir hads-i
erif var.
Bu dnyann dedikodusu, toz gibidir. Gnl aynasn rter. Sen akln basma
al da, bir zaman iin susmay huy edin.
Allah'm, sen her gece rhlar ten tuzandan azad eder, onlar dnyaya it
ilerden, htralardan kurtarrsn.
Rhlar, her gece ten kafesinden kurtulurlar da, kimsenin hkm altnda
bulunmadan, kimseye hkmetmeden hrriyete kavuurlar.
Arif olan ztn hali, uyank iken de byledir. Yni rif olan, uyank iken de
dnyaya kar uykudadr. Cenb- Hakk, Ashab- Kehf hakknda da; "Onlar uykuda
idiler." 56 tbirini kullanmtr. Bu nasl olur'? deme.
Onlar gece gndz dnya hallerine kar uykuya dalmlardr, onlar Cenb-
Hakkn elinde evirip evirdii kalem kesilmilerdir.
Yaz yazan eli gremeyen kii, kalemin hareket ettiini grr de, yazma
iini kalemden bilir..
54
395 Halkn hiss uykusuna, tabi uykuya dalarak, hi deilse uyuduu zaman
bu leme gzn kapasn da dnya hrsndan kurtulsun diye, Allah rifierin halinden
misaller vermi, rnekler gstermitir.
Halkn canlar, nedeni, niini olmayan bir sahraya, "Rhlar lemine" gider.
Rhlar rhlar leminde, bedenleri de yattklar yerde istirahat eder.
Sonra, ilh bir iretle, btn rhlar, tekrar ten tuzaklarna getirir, onlar iyi
ve dil insan olmaya dvet eder.
Vaktaki seherin nuru grnr, felek akbabas altn kanatlarn rpar, sabah
olur, gne doar.
Sabahn yaratcs olan Allah, srafil gibi btn rhlar alr o lkeden, rhlar
leminden u grnen leme, sret lemine getirir.
Etrafa dalm, yaylm olan rhlar ten ile, cesed ile balar. Bylece
bedenleri, tekrar rhlara hamile yapar, gebe brakr.
Geceleri insanlar uykuya dalnca can atlarnn beden eerlerini soyar alr.
"Uyku, lmn kardeidir." hadisinin srr budur. 57
57 rihlere gre, geceleri, beden eerinden kurtulan can atnn sabah olunca tene geri gelmes
ini salayan uzun ip bir
semboldr. Bu uzun ipin vazifesini tende kalan hayvn rh grr. Hz. Ali efendimizin; "Rhlar
, bir ua vastasyla bedenlere
bal kalrlar." sz, bu konuya k tutmaktadr.
Keke Cenb- Hakk, bu rhu da Ashab- Kehf gibi, yahud Nuh'un Gemisi
55
405 Dnyada bugn bile nice Ashab- Kehf vardr ki, belki senin yan
banda, karndadr.
Onlara yr olan dost da, imdi maarada onlarla sohbettedir. Fakat senin
gzn ve kulan mhrl olduu iin bundan sana ne fayda... (Mesnevi, c. 1, 388406)
Sende baka gzellerden daha fazla bir gzellik yoktur." Leyl,; "Sen sus,
nk, sen Mecnun deilsin." diye cevap verdi.
410 Eer, rhumuz, Allah'a kar Allah ile uyank deilse, Allah'tan gafilse,
aklla, hisle uyank oluumuz, Hakk yolunda bize engel olur, perde olur, bizi ilh
te'sirden uzak brakr.
O, rysnda irkin, iren eytan hri gibi gzel grr de, ona ehvet
suyunu dker.
415 Nesil tohumunu orak yere dktn anlaynca uyanr, kendine gelir,
o vakit de hayl gznn nnden kaar gider.
56
bedendeki pisliktir. Ah... O hem var gibi grnen, hem de grnmeyen haylden...
Ah...
Gneli havada, yksekte uan bir kuun glgesi, yerde bir ku gibi uar
grnr.
Fakat, Allah'n mnevi glgesi, ltf u inyeti o glge sahibinin dads olursa,
onu, hayal peinde komaktan, glgeye ok atmaktan kurtarr.
425 "Allah, glgeyi nasl uzatt" yeti, evliyaya bir naktr. Yolu gsteren
bir irettir. nk evliya, veli, Allah gneinin nruna delildir, klavuzdur. 59
Bu vdide, bir klavuz olmadka yola kma, Halil brhim (a. s.) gibi;
57
61 Bir zelzele, bir tayfun, bir sel felketi insanlar nasl perian ediyor?
"Bir zerre demekse u semvata gre arz
Nisbetle beer, etmelidir kendini yok farz."
Firavun'un yzbinlerce mzraklk ordusunu, Hz. Ms'nn bir tek asas krd,
geirdi.
530 Bu kadar stn ve kudret shibi Allah'n huzurunda, bir kimse, deer
bilmeyen di bir insan deilse, nasl olur da can vermez?
Hrs atn yldzlara doru srmsn. Onlara dir bilgiler elde ediyor,
mesafeler lyor, yeni yeni yldzlar kef ediyorsun da, kendini kef edemiyorsun.
Meleklerin secde ettikleri Adem'i tanmyorsun.
58
63 "Dnyay kendimle dolduracam." demek; "Dnyay kendi yaptklarmla, kendi icd ettiim es
erlerle
dolduracam." demektir.
unu iyi biliniz ki, ilh kudret karsnda btn mahlkt. ine nndeki
gergef gibi cizdir.
lh kudret gergefe, bazen eytan resmi iler, bazen insan, bazen sevin,
bazen de gam nakeder.
Gergefin eli yoktur ki, elini oynatsn da engel olsun, istemediini yaptrmasn; dili yoktur ki, yaplandan ikyet etsin, bir an iin olsun, zararndan yahut
krndan bahsetsin.
59
Alt yz bin yllk bir zhid, eytann azn bir buza az gibi balad.
1015 Bylece onun din bilgisi stn emmesine, o yce ve salam kkn
u bir damlack gnle, yle bir inci dt ki, Allah, o, inciyi denizlere de,
gklere de vermedi.
Kaplan da, arslan da, insandan fre gibi korkar. Timsah da, onun yznden
comu, kprmtr, deniz de. nsandan bunlarn ikisinin de d patlamtr.
1035 Allah'n bizim nazarmzdan gizli tuttuu, nice irkin, gzel mahlkt
vardr ki onlar her an gnl kapsn alar dururlar. 68
68 ehvet duygular, eytn vesveseler, nefsn hatralar, kin, nefret, kskanlk zaman zama
n gnl kapsn alarlar.
eri girmek isterler. Bazen de, ilh ilhamlar, rahmani duygular, bizi mnen uyandrmak iin
gnl kapmza gelirler. bn-i
Mes'ud (r.a.)'den u anlamda bir hads rivyet edilmitir: "Gerek eytan ve gerekse melek tara
fndan insana bir fikir, bir ilham
gelir. Bu sebeple kendi gnlmzde, hayra dir bir tevik bulursak, bunun melekten geldiini b
ilmeli 'Elhamdlillah' demeli,
erre dir bir fikir bir duygu gelirse, bu duygunun eytandan geldiini anlayarak 'Ez' ekme
li ve eytann errinden Allah'a
snmalyz."
Kn Hazretleri de Tiyye erhi'nde unlar yazyor: "Akl- med, melek-i mukarreb bunlar bi
zi Allah'a dvet eder.
Kalbimize hidyet yolunu aar, rh ufkumuzu geniletir. Akl- me ise, bizi dnya ilerine do
ru eker gtrr. Bize Allah'
unutturur. Ceddimizin yni Hz. Adem'in cennetten kovulmasna sebep olan eytan, bu dnyada da
bizim peimizi brakmaz, bizi
nefsn arzularn meyvelerini yemee tevik eder de, i rahatlndan, huzur cennetinden uzakl
alnr."
60
Her ne kadar, diken, aalarda suyun dibinde gizlenmitir, grlmemektedir. Ama batnca, suda diken olduunu anlarsn.
Sret ve mn = Kabuk ve z
Ey ekle, srete tapan, git de mny elde etmee al, nk mn, sretin
kanad gibidir. 69
69 Mny, "lh ma'rifet" diye trif etmilerdir. Sret, d grn, kabuktur. Mn, rhdur
. "Allah sizin sretinize
ve amellerinize bakmaz, belki kalblerinize ve niyetlerinize bakar." hads-i erifi ze inmeyi,
ekle balanp kalmamay
emretmektedir. ekle bal kalan ibdetin makbul olmadn haber vermektedir.
Mn ehli ile d kalk da, onlardan hem ltuflar, ihsanlar elde et, hem de
mnevi g kazan, ilh muhabbetle gen ve din kal. 70
Mn ehli olanlar, ilh muhabbetle yaayanlar, kalblerinden dnya hrsn, hasedi, kini, nef
reti karp atanlar
huzur iinde, salkl yaarlar. ekimelerden uzak kalrlar, bu yzden de fizik bakmdan dn
ya ehlinden daha ge kntye
ma'ruz kalrlar.
61
Tahta klla, sakn savaa gitme, nce onu, bir gzden geir, onun ne
olduunu anla ki, iin alayp, inlemee varmasn...
Eer o tahtadan ise, git, baka bir kl ara. Eer elmastan ise, sevinerek,
oynayarak ileri atl. 71
71 Baka bir kl aramak, sembolik bir mn tamaktadr. Kl rhun sembol olduuna gre,
rh nasl deitirilir?
Nerede bulunur? Elmas kl velilerin silh deposundadr. Onlarn sohbeti ve himmeti ile tahta
dan olan kl, elmas gibi keskin
olabilir.
gtr.
Btn bilgi sahihlerinin, riflerin hepsi de; "Alemlere rahmet olan gerek bir
bilgin vardr." demilerdir. 72
Nar alacak isen, glen, atlam nar al ki, o gl, sana iindeki dnelerden
haber versin.
Arifin gl, ne mbrek gltr ki, o gl, can kutusundaki inci gibi
azdan gnl gsterir.
Sen, kaskat bir ta veya mermer paras olsan, bir gnl sahibine eriebilirsen cevher olursun.
Gnl seni gnl ehlinin, riflerin mahallesine doru eker, ten ise seni su
ve amur hapsine koymak ister.
Akln bana al da, bir gnl arkadann sohbeti ile gnlne gda ver. Git,
ikbali, mnevi gc, bir ermiten, bir ikbl sahibinden iste.
Ey srete, ekle tapan kii, ne zamana kadar, srete tapp duracaksn? Senin
mnsz cann, sretten kurtulmad gitti.
Eer insan, ekli ile sreti ile insan olsayd; Hz. Ahmed (s.a.v.) Efendimiz
ile Eb Cehil bir olurdu, aralarnda fark olmazd.
62
Duvara yaplan adam resmi de, adama benzer. Dikkatle bakarsan grrsn
ki onun hi bir eksii yoktur.
O parlak resimde can yoktur. Sen git de, o az bulunur inciyi ara. 73
73 Bu blmn birinci 710 numaral beytini erh ederken Sar Abdullah Efendi merhm, Farsa bi
r nazm koymu.
Nzmnn kim olduunu bildirmedii bu gzel iirden bir iki beyti tercme ederek sayn okuyuc
ularma armaan ediyorum:
"Ey Hakk talibi, srete, ekle, grne balanma. Kendini bulmaya, benlikten kurtulmaya al
. Da bakma. ze bak. Sretten
kurtulur, mnya varrsan, Hakk' bulmu gibi olursun. Suret, niansz izsiz olan gerek varl
a perde olmutur. Bu perde bir
puttur. Sen onu kaldr, at. Sen ekle, benlie kaplarak blis'in yolunda deil, riflerin yol
unda yr. Bu yolda benliksiz, hilesiz
ol. nk senin yaratlnda kfir nefs de vardr. O gittiin yolda seninle beraberdir." Mesn
evi erhi, Sar Abdullah Efendi, c. I,
s. 455.
Yahudi pdih, kucanda ocuu bulunan bir kadn, putun nne getirtti.
Ate alev alev yanyordu.
Puta secde etmek istedi. Tam bu srada, ocuk atein iinden; "Anne ben
lmedim." diye seslendi.
"Sen de buraya gel, anneciim, geri ben grnte ate iindeyim ama...
Burada iyiyim, houm.
Anne, korkma, atee atl, atee gir de, Hakkn iyiliini, ihsann gr. Has
kullarnn zevk ve safasn seyret.
Su gibi grnen, fakat aslnda yakc bir ate lemi olan u dnyadan k da,
atee benzeyen, ate gibi grnen suya dal.
Anne korkma, atee gir de, ate iinde yseminler, gller, serviler bulan Hz.
brhim'in srlarn gr.
63
imdi de u ate iinde rahat, huzuru bulunca, dnyay bir ana rahmi gibi
yaanlmaz bir yer olarak grmekteyim.
Bu atein iinde yle bir lem grdm ki, her zerresinde Is nefesi var, her
zerresi bir l diriltebilir.
Ate iinde grdm dnya, ekil, sret itibr ile yok, fakat kendisi ve
hakikati var. Halbuki iinde bulunduumuz var gibi grnen dnyann ekli ise,
sebatsz, bir kararda durmaz.
Anne, annelik hakk iin gel, atee gir de, bu atete, atelik, yakclk olmadn gr.
Anne gel, atee gir, devlet, saadet geldi. Gel atee gir de, devleti, saadeti
elden karma...
Ben sana acyorum da, o yzden, seni atee aryorum. Yoksa neemden
seni dnmeye vaktim yok.
Anne gir atee, bakalarn da ar. nk Allah, ate iinde ni'met sofras
kurmutur.
74 Bediuzzaman Firzanfer'n eserinde yazldna gre daha evvel geen taassub yznden hris
tiyanlan yok etmek
isteyen bir yahudi pdihn soyundan gelen baka bir yahudi pdih da, s dinini ve ona ba
l olanlar yok etmek ister. Bir
ate yaktrr. Yan bana da bir put diktirir. Herkesi bu puta secde etmee arr. Secde ed
ene dokunmaz, secde etmeyeni atee
attrr. Derken bir kadn da alev alev yanmakta olan atein bana getirirler ve ocuunu al
p atee atarlar. Kadn can korkusu
ile, imanndan dnecek iken, ocuk ate iinden barmaya balar. "Korkmayn, ate yakmyor, g
elin, atee girin, buras ok
ho." diye onlar atee arr. Halk bu mu'cizeyi grnce, kendilerini atee atarlar. Ate on
lar yakmaz. Pdih kzar, atee
kr, onu knamaya balar. Ate de dile gelerek yahudi pdihna cevab verir, der ki: "Ben
bir emir kuluyum. Allah
emretmedike kimseyi yakmam." Derken ate alevlerini artrr, etrafa yaylr. O zlim pdih
da, ona uyanlar da yakar, kl
eder." Mesnevi Mehazlar, Firzanfer.
Hz. Mevlna'nn bu hikyeyi alarak, bu hikyeden ne hakikatler kard, grnen dnya ile g
rnmeyen dnyann,
sret ile sfatn nasl karlatrld grlmektedir.Bylece Hz. Mevlna anlatmak istedii
konular aklamak iin nereden
olursa olsun misaller alarak,hikyelerle o konular czib ekle sokarak Hakk klarna sunmak
tadr. Hikyede anlatlan zlim
Yahd pdihnn Z-Nuvas adnda biri olduunu yazanlar da var.
64
Birisi Peygamber Efendimizin mbrek adn alay ile azn eerek syledi
75 Bu akn adamn ad, sonradan Emev halifesi olan Mervan'n babas ve Peygamber Efendimiz'
in de komusu
Hakem ibn Ebi'I-As idi.
Sonra yaptndan utand, piman oldu da; "Ey ilh bilgilere, ledn ilminin
ltuflarna mazhar olan Muhammed, beni afvet..." diye yalvard.
"Ben bilgisizliim yznden seninle alay ettim. Halbuki asl alay edilecek
kii benmiim."
76 Mesnev-i erifin V. cildinin 15 numaral beytinin mns aynen yle: "Dnyamz aydnlata
n gnei ekitirmek,
onda kusur aramak, benim iki gzm de krdr, karanlktr, irpildir diye kendini ekitirmek,
kendini ktlemektir."
Allah bize yardm etmek dilerse, gnlmze yalvarma, alayp inleme istei
verir.
Allah akyla alayan gz, ne mutlu gzdr. Allah ak ile tutuup yanan
gnl ne mbrek bir gnldr.
65
Allah dilerse, gamn t kendisi nee olur. Ayak bann t kendisi de zadlk
kesilir, hrle sebep olur. 78
78 Sana, gam elisi gelince, onu tandk aziz bir dost gibi kucakla, barna bas. unu iyi bil
ki, dnyada gamdan daha
mbrek, daha kutlu bir ey olamaz. Onun karl sonsuzdur." Dvn- Kebr, nu: 2679.
Her eyin asl saylan, drt unsur (hava, toprak, ate, su) bunlar birer emir
kuludur. Bunlar bana kar, sana kar ldr. Fakat Hakk'la diridirler. 79
79 sr Sresi'nin 44. yetinde olduu gibi Kur'n- Kerrn'de bir ok yetlerde, gklerde ve
yerlerde bulunan her
eyin Allah' tebih ettii bildirilmektedir. Tebih iin btn varlklarn diri olmas gereki
r. Bu gnn msbet ilmi de her
maddenin atomunun bir ekirdek etrafnda hzla dndn ortaya koymutur. Canl olmayan nasl
dnebilir? Mevlevi
evradnda bulunan u cmleleri dikkatle okursak bu beyitlerin ifade buyurduu hakikat daha iyi
anlalr: "Allah'm, gecenin
karanl, gndzn aydnl, gnein klar, ayn nru, sularn rltlar, aalarn h
rts, gkteki yldzlar, yeryznde
topraklar, dalarn kayalar, llerdeki kumlar, denizlerin dalgalar, denizlerde ve karalarda
yaayan btn hayvanlar, btn
varlklar hepsi hepsi seni tebih etmektedirler."
840 akmak tan, demire vurduun zaman kan kvlcm, senin vuruunla
deil, Allah'n emri ile darya ayak basmaktadr.
Ey Allah'n iyi kulu, ta ile demir, kvlcmn domasna, meydana gelmesine sebeptir ama, sen, daha yukarsna, bunun da stnde olan sebebe bak. 80
80 Hz. Mevlna Dvn- Kebr'de bu konuya ok temas eder. Mesel VI. cildin 1751 numaral beyt
inde aynen yle
buyurur: "Sebepleri meydana getireni bulurum midi ile, ben, sebepler kervanlarnn yollarn
kesmedeyim."
Peygamberlere yol gsteren hakk mnev sebepler ise, bu zhir sebeplerden ok stndr.
66
81 Akllar mahremdir demek, akllar o srr bilir, anlar, bu zahiri sebeplere kapal deildir.
yle ki: Ate aslnda
yakc deil, Allah'n izniyle, onun koyduu fizik kanun gereince yakar. nsann karnn ekm
ek vastasyla Hakk doyurur. l
dev, if vermez, Allah if verir. Zehir ldrmez, zehir Allah'n emri ile ldrr.
Bilme de, felek gibi eli bo, ba dnm bir halde kalma, zszlkten ra
gibi yanma...
850 Gerekirse Hakkn emri ile rzgr ate olur. Aslnda onlarn her ikisi de,
Hakkn arabiyle sarho olmulardr.
(Mesnevi, c. 1, 836-853)
67
83 eybn- R', tmam af ile ada bir veli. Msr'da yaarm obanlk yaparm. mam
f bu oban velinin
huzurunda diz kerek bir talebe gibi oturur, ona sualler sorarm. Bu duruma hayret edenlere
f hazretleri; "Ben kitap ilmini
biliyorum, O Allah ilmini biliyor." dermi.
Cuma gnleri, namaz vakti gelince, kurtlar srye saldrmasnlar diye byle
yapard.
Hi bir kurt, o izgiden ieri girmezdi, hi bir koyun da, izgiden dar
kmazd.
860 Bylece ecel rzgr da, riflere, Ysuf(a.s.)'n gmleinin kokusu yahut
gl bahesinden gelen rzgr gibi yumuak, gzel eser.
Din ehli de, ehvet atei ile yanmaz. Din ehli olmayanlar ise, o ate alr, t
yerin dibine gtrr.
Hakkn ferman gelince yer, Karn'u altnlar ve taht ile beraber ald iine
ekti, yuttu.
865 Su ile toprak Is (a.s.)'n nefesinden feyz alnca, kol kanat at, bir ku
olup utu. 83
Dan aziz bir sfi olup oynamas alacak bir ey deildir. Ms'nn teni
de aslnda Tur Da gibi toprak deil mi idi?
68
Arslan ve av hayvanlar
900 Ho bir vdide bulunan av hayvanlar, arslann korkusundan huzursuzluk iinde idiler.
nk arslan, zaman zaman pusudan kyor, hayvanlardan birini kapyordu. Bu yzden o vdi, onlarn holarna gitmez bir yer olmutu.
Arslan, hayvanlara dedi ki: "Sizden hile deil de vef grsem, dediiniz
doru ama, ben undan, bundan ok hile grdm, ok azm yand.
imde pusu kurmu olan nefs ise, hilede, kin gtmede insanlardan fen,
beter.
Benim kulam, 'Gerek m'min bir ylan deliinde iki kere sokulmaz'
hadisini iitti ve Peygamberin bu szn canla, gnlle kabul etti." Hepsi de; "Ey
her eyden haberi olan hakim! Saknmay brak, nk saknmak, insan kader
hkmnden kurtaramaz." dediler.
912 Arslan dedi ki: "Evet, kader hkmne uymak, Allah'a tevekkl etmek
yol gstericidir, ama sebeplere ba vurmak da Peygamberin snnetidir.
bala...'
915 Hayvanlar, arslana dediler ki: "Rzk iin alp kazanmak halkn i'ti-
yeter."
Arslan dedi ki: "Evet dediiniz dorudur. Fakat Allah, ayamzn nne de
bir merdiven koymutur.
930 Dama basamak, basamak kmak gerek. Burada cebr olmak, her eyi
Hakk'tan bilmek, ham bir middir.
69
Ayan varken, kendini nasl topal edersin? Elin varken peneni yapma
gcn nasl gizlersin?
Bele benzeyen el de, Hakkn bir iretidir. almamz iin bize verdii bir
emirdir. in sonunu dnme gcmz ise, onun szleri, buyruklardr. Her eyi,
almamza bir sebeptir."
948 Hayvanlarn hepsi de, arslana bara bara dediler ki: "Sebep
tohumlarn eken o harisler...
Bunca tedbirlerine ramen, gerek ava giden kiilerin, gerekse eitli ilerde
hrsla alanlarn ellerine, ezelde verilen ksmetten baka bir ey gemedi. 85
Btn bu uraan, didinen insanlarn hepsi de tedbirlerinden, almalarndan ciz kaldlar, bir ey elde edemediler, sonra da Allah'n emri ve takdiri ne idi
ise, o oldu.
955 Ey tannm kii, kazanmay bir addan baka bir ey bilme, ey hilekr,
senin bu hileli almalarn da, bir vehimden baka bir ey sanma."
Onlarn tedbir ve are aramalar, her zaman ho ve latif oldu; zten gzelden
ne gelirse gzeldir.
70
975 Ey mn yolunun isteklisi, ey Hakk k, gcn yettike peygamberlerle, velilerin yolunda bulunmaya al."
Her gnn pay zahmetsizce arslana gidecekti. Bu sretle onun da baka bir
istei olmayacakt.
995 Her gn kur'a, hangi hayvana derse, o hayvan, pars gibi koup, arslann yanna gidecekti.
1000 Tavan; "Dostlar, kzmayn, bana mhlet verin de hilemle, ona oyun
oynayacam, oyunla, siz de beldan kn kurtulun." dedi.
"Mhlet verin de, hilemle cannz eman bulsun, bu can kurtaracak hilem,
oullarnza miras kalsn, sylensin dursun."
1005 Hayvanlar, tavana dediler ki: "Bizim szmze kulak ver, tavan olduunu unutma, haddini ama..
Sen, ya gurura kapldn, yahut da bamza gelecek bir kaza var. Yoksa
byle bir sz, senin gibi bir cize, bir zavallya nasl yarar?"
Tavan; "Dostlar!" dedi. "Bu szleri bana Allah ilhm etti. Bu yzdendir ki,
benim gibi ciz ve zavall bir mahlkta, kuvvetli bir fikir ve bir kurtulu tedbiri hsl
oldu."
1010 Ar, taze balla dolu petekler yapar, Allah, o bilginin kapsn ona amtr.
71
Hz. Peygamber efendimiz; 'Ey tedbir sahibi kii, bir kere de gvendiin bir
kimseye dan.' diye buyurdu."
86 Tek, ift kelimelerini "tek-ift"eklinde Trke olarak Mevlna bu beyitte kulland gibi
olu Sultan Veled
Hazretleri de u melde olan bir beytinde aynen kullanmtr: "Bu ayrlk dnyasnda kullar,
Cenb- Hakk'tan ayr dm gibi
grnrlerse de, aslnda hepsi, Allah'la beraberdir. Zahirde ift gibi grnrlerse de btnda
tektirler."
Bir srr, bir iki kiiye syledin mi, artk o srra veda et. ki kiiyi aan btn
srlar, yaylr, gider."
1050 Tavan gitmeyi bir zaman geciktirdi. Sonra kalkp penesi kuvvetli
arslann yanna gitti.
Kendi kendine diyordu ki: "Ben zaten 'o alaklarn ahidleri hamdr,
gevektir, onlar szlerinde durmazlar' demitim.
Onlarn bir azdan barp ulumalar beni aldatt. u zaman, beni ne vakte
dek byle aldatacak."
Arslan, fkeli bir halde diyordu ki: "Dman kulama aldatc szler o
syledi de, benim gzm balad.
72
Ey gnl, durma, onlar parala, postlarn yz; zten onlar posttan baka bir
ey deildir."
grd.
Senin gibi, bir tavan paras kim oluyor ki, benim gibi bir arslann emrini
ayaklar altna atyor."
Tavan; "Aman efendim." dedi. "Ltfeder de balarsan, bir szm var, arz
edeyim."
Arslan dedi ki: "Ey ahmaklarn anlaysz, basiretsizi, ne gibi zrn var?
Pdihlarn huzuruna byle mi; bu vakitte mi gelirler?
Sen vakitsiz ten bir horozsun, senin ban kesmek gerekir. Zaten ahman
zr dinlenmee demez ki...
mesbesindedir.
Ey tavan, senin zrnde bilgi yok, bombo. Ben tavan deilim ki, byle
bilgisizce sylenmi bir sz kulama sokabileyim."
73
Arslan; "Ben" dedi. "Keremi, iyilii yerine gre yaparm, yerinde ltufda
bulunurum. Herkese boyuna gre elbise bierim."
Tavan dedi ki: "Her ne kadar ltfa lyk deilsem de, beni dinle. Zaten ben,
nehir ejderhasnn nne bam koydum, ne yaparsan yap.
Arkadalarm, senin iin, benimle beraber baka bir tavan da bana yolda
etmiler, yollamlard.
Her ikiniz de, kapmdan dner giderseniz, hem seni, hem de pdihn
param para ederim'.
Ben de, o arslana dedim ki: 'Bana izin ver de bir kere daha pdihmn
yzn greyim de, ona, senden haber vereyim'.
Bundan sonra, sana gnderilen gnlk nafakadan midini kes, ben sana
doruyu sylyorum; doru ise acdr.
Eer sana, gnlk nafaka gerekse, yolu temizle; haydi gel de o korkusuz
arslan ortadan kaldr."
74
Her ikisi de, kuyunun bulunduu yere yaklatlar. te, sana su gibi, saman
altnda yryen bir tavan.
Tavan; "Ayam nerede? Korkudan bende el, ayak kalmad ki, canm tir tir
titriyor. Yreim yerinden oynad." dedi.
Arslan; "Sen, u hastalk sebeplerini brak da, neden geri kaldn? Bana onu
syle, onu renmek istiyorum." dedi.
Tavan; "O arslan" dedi. "Bu kuyuda oturuyor. O, bu kalede, her trl
fetlerden emindir."
Arslan dedi ki: "Korkma, ileri gel. Benim aacam yara onu kahreder. Bir
bak bakalm, o arslan orada m?"
Arslan, suda kendi aksini grd. Kuyuda bir arslan, kucanda da semiz bir
tavan grnmekte idi.
Arslann kuyu iinde inleyerek ldn grd iin tavan, ayra doru
koarken, sevincinden oynuyor, arh atyordu.
75
lmn elinden kurtulduu iin havada oynayan dal gibi, yaprak gibi raks
ediyor, sallanyor, el rpp duruyordu.
1357 Durumu renen btn vahi hayvanlar, gle oynaya, sevinerek, zevke
dalp coarak, srayp oynamaya baladlar.
Etrafnda halka oldular. Tavan mum gibi ortaya aldlar. Karsnda sayg
ile yerlere kapanp dediler ki:
"Sen gkten inmi bir melek misin? Yoksa peri misin. Hayr hayr, ne
meleksin ne de peri, sen erkek arslanlarn Azrail'isin.
Ne olursan ol, canmz sana kurban olsun, onu yendin; elin, kolun sa olsun.
Bir kere daha syle, onu nasl kandrdn, nasl faka bastrdn? O zlimi hangi
hile ile kahrettin?
Bir kere daha syle de, hikyen derdimize derman olsun, bir kere daha syle
de, can yaralarna merhem olsun."
Tavan dedi ki: "Ey byk varlklar, benim bu baarm, Allah'n yardm ile
oldu. Yoksa bir tavan kim oluyor ki, byle bir i yapabilsin?
88 Mesnevi'nin I. cildinin 900 numaral beyti ile balayan ve Mesnev-i erifin en uzun hikye
lerinden biri olan
"Arslan ve Av Hayvanlar" hikyesini Mevlna, Kelile ve Dimne kitabndan aldn haber veriyo
r; "Kelile'den bu hikyeyi oku
ve kssadan hisse almaya bak." (Mesnevi, I, 899) diye buyuruyor. Kelile ve Dimne asl Hindista
n'da mildn 3. asrnda
Kemir'de; Sanskrit diliyle kaleme alnmtr. Mellif oarak gsterilen Beydaba bir nvan olup
"limlerin ba" demekmi.
Bu kitap dilimize de tercme edilmitir. nce Ali elebi (1455) tarafndan Hmynnme ad il
e evrilmi,
sonradan Ahmed Midhat Efendi tarafndan sade dille hlsas neredilmitir. Bu deerli kitap d
aha sonra mer Rza tarafndan
Arapa aslndan Trkeye evrilmitir.
Hz. Mevlna; Arslan ve Av Hayvanlar hikyesini Kelile'den alm ama, ona bambaka bir ekil v
ermi, onu
geniletmi, iine baka hikyeler katm. Kendi anlatmak istedii konular yeri geldike deri
nletirmi, bylece; okuyucuya
kendi grlerini, fikirlerini, inanlarn hayvanlarn azndan iletmitir. Dikkatle okunduys
a grlr ki, Hz. Mevlna, bu
hikyede, arslann ve dier hayvanlarn azndan "almann nemi, Allah'a tevekkl, kaz, ka
der, irde-i cz'iyye" konular
zerinde zl, derin mnlar, fikirler yrtmekte, bizi Mu'tezile tifesinin slm olmayan in
anlarndan knrtarmaya almakta,
gerek slm inanca gtrmektedir. Konularn daha iyi anlalmas iin, birbirine zd den g
rler ortaya koymakta,
okuyucuyu dnceye sevk etmekte, sonunda da onu tam Muhammedi imana gtrmektedir. Hikyeden
ok tatl sonular
karmakta, ok ho, hayat yorumlar yapmaktadr.
Ezcmle: "O arslann kendine saldrmas gibi, sen de bakalarna saldrrken, haberin olmadan
kendine
saldryorsun." 1323. beyt. "Sen kendi kendine kl ekiyorsun.' "Ey insanolu, bakalarndan
grdn zulmler, ktlkler,
senin kendi kt huyunun onlardan aksetmesidir, onlardan grnmesidir." 1319. beyt.
76
Saf bir kii, bir kuluk vakti, koa koa Hz. Sleyman'n adalet sarayna
snd.
Adam; "Azril, bana yle fkeli, yle kin gder bir gzle bakt ki..." dedi.
Hz. Sleyman; "Peki." dedi. "Sen, imdi benden ne istiyorsun? Onu syle!"
Adam; "Ey canlar koruyan byk varlk! Rzgra emret de...
Azril dedi ki: "Ben ona fkeli bakmadm. Ben onu, yol stnde grdm de,
ardm kaldm, bu sebeple ona, akn akn baktm.
77
nk, Cenb- Hakk bana 'Onun cann, bugn Hindistan'da al' diye
buyurmutu.
ardm da, kendi kendime dedim ki: , 'Bu adamn yzlerce kanad bile
olsa, onun bugn Hindistan'a varabilmesi ok uzak, ok zor'."
kazadr.
1255 Bu kaza gne rten bir bulut idi. Arslanla ejderha bile kaza yznden
freye dner.
Kaza ve kader zuhur edince, bir tuza gremiyorsam, bu yolda bilgisiz olan
yalnz ben deilim ki...
Eer kaza, seni gece gibi kaplyacak ve karanlkta brakacak olursa, gam
yeme, nk kaza ve kader, sonunda yine senin elinden tutar, seni aydnla karr.
Kaza ve kader, yz kere canna kasdetse, yine sana can verecek, derman
edecek odur.
78
Btn kular, cik cik diye tmeyi brakmlar, sen bir kardeinle nasl
konuursan, onlar da Sleyman(a.s.)'la daha fasih, daha rahat bir ekilde konumaya
balamlard.
Bir dili konumak, birbirinin dilinden anlamak, bir eit yaknlk, bir eit
ballktr. nsan dilini bilmedii yabanclarla bir arada kalnca, balanm, hapse
dm gibi olur.
Ayn dili konuan, nice Hindli ile nice Trk vardr ki, birbirleri ile anlarlar,
ahbab olurlar. Fakat iki Trk birbirinin dilinden anlamazlarsa, birbirlerine yabanc
kalrlar.
Halbuki gnl dili, mahremlik dili, karlkl iten anlama dili, bambaka
bir dildir. Hi bir dile benzemez. Gnl birlii, dil birliinden daha stndr.
Hz. Sleyman; "Syle bakalm, o hnerin nedir?" diye sordu. Hdhd dedi
ki: "Ben havada, ok ykseklerde uarken...
Yukarlardan, amayan bir gzle, yakn gz ile baknca, yerin derinliklerindeki suyu grdm.
79
Eer Hdhd'de bu gr olsa idi, bir avu toprak altndaki tuza nasl olur
da grmezdi?
Bunun zerine Sleyman dedi ki: "Ey Hdhd, ilk iddiann yalan kmas
sana yakr m?
Hdhd dedi ki: "Ey pdihm, benim gibi plak, yoksul, bir zavall
aleyhinde dmanmn syledii szleri, Allah iin olsun, dinleme.
Eer ilh kaza, aklmn gzn kapatmasa, ben tuza havadan grrdm.
Fakat kaza gelir atarsa, bilgi uykuya dalar, ay kararr, gne tutulur. 89
89 "Kaza, gelip att zaman, gz kr olur, grmez" mealindeki bir hads-i erif vardr.
80
Allah'n hkmne ve takdirine kar l gibi olmak gerek ki, sabahn Rabbi
Gelir elbette zuhura, ne ise hkm-i kader, "demitir. Ama, bu gr tam islm bir gr deil
dir.
Tevekklden daha gzel bir kazan yoktur. Hakka teslim olmaktan daha
ho ne vardr? 91
" Bu tevekkl, kalbe inanca aittir. Yoksa uzuvlarmzn uramas, menfaat peinde komas tev
ekkle aykr
deildir. Uratktan, sebeplere ba vurduktan sonra gelen eyin "takdir-i ilh" olduuna ina
nmaktr. Eer yaptmz i bize
zor gelirse, O'nun takdiri ile zorlamtr. Eer o i kolaysa, yine Hakk'n takdiri ile kolay
lamtr. Sebeplere teebbs edilsin
veya edilmesin, netice Hakk'n takdiridir. Bu hal, kulun isti'dadna, yahut ezeldeki yazsna
gre kulun bana gelirse Hakk'tan
gelir. te tevekkl buna inanmaktr.
nsan are arar, hileye sapar, fakat, hilesi ayana dolar, tuzak olur. Can
sand, barna bast en yakn, onun kann imek ister.
Madem ki, bizim gzmzde bir ok hastalklar vardr. O halde, git kendi
grn, dostun grnde yok et. 92
92 Kendini dostun grnde yok etmek demek, benlii yok etmek mnsna gelir. O zaman yle d
emek gerekir:
"Benlii yok et de, sen, seninle grme, her eyi Hakk'la gr, kendim, kendi grn at gitsin
."
93 Burada, bu ocuk gibi tamamiyle Hakk'n emrine teslim olmak bahis konusudur.
Halkn rhlar da, ezelde, el ayak sahibi olmadan nce, fendan safya uup
duruyordu.
81
94 Bu beyitte geen hads-i erifin asl u anlamdadr: "Btn mahlkt yni yaratlm btn
varlklar Allah'n
ilesidir. Yaratlmlar iinden Allah'a en yakn, en sevgili olan da, ilesine, yni halka en
ziyde sevgisi olan, onlara menfaati
dokunandr." Gerek bu hadsteki "Allah'n ilesi" tbiri, gerek yukarki beyitte Hz. Mevlna'n
n; "Yryemeyen ocuk
babasnn omuzunda tanr." diye buyurmas yanl anlalmamaldr. Hepsi meczi anlam tar.
Hakkn yakn, onun sevgilisi olur da, onun buyruklarn canla, bala kabul
edecek olursan, sevgilinin buyruunu yerine getirmek iin de gerekince cann bile
verirsin.
82
95 Bu beyitte u meldeki bir hads-i erife iret var: "Cennet aalarndan birine rast geld
iiniz zaman glgesinde
oturan ve yemilerinden yiyiniz" diye buyuranca: "Y Reslallah, bu hal dnyada nasl mmkn o
lur?" diye sordular. "Bir
lime tesadf ettiinizde, cennet aalarndan birine rast gelmi olursunuz." cevabn vermit
i.
Yalnz orada yat, uyu, her lahza, her an, rzgr dal silksin de uyuyann
bana meyveler, rzklar dklsn.
Cebre inanmakla, yol kesen ekiyalar arasnda yatp uyumak birdir. Vakitsiz
umaya abalayan yavru bir ku, kedilerden nasl kurtulur.
Hakkn buyruklarna nem vermezsen aldanrsn da, sen de, u bir parack
akl da yiter, kaybolur. Akln kaybeden ba ise, kuyruk kesilir.
Eer tevekkl edecek isen, alarak, uraarak tevekkl et. Ekini ek, ondan
sonra Allah'a tevekkl et.
almak da haktr, dert de hak, dev da hak. Fakat inkr eden, almay
inkr etmee alr durur. 96
almann, derdin, devann hakikatleri meydandadr. almay inkr eden kii, almay isba
t eden kiinin,
almasn, gayretini inkr eder. Bunun iin akl ve nakli deliller getirir. Bu gibi kiileri
n almay inkr hususundaki
gayretleri kendi kendilerini yalanc eder de almann bir hakikat olduunu ortaya koyar. Asl
nda bunlar, menfi de olsa,
altklar halde almay inkr eden zavalllardr.
alp abalamak
kaz ve kadere kar gelmek deildir.
man yolunda, kulluk ve insanlk yolunda yryen bir kimse, bir nefes ziyan
ederse, ben kfirim.
Kendini zorla "cebr" yerine koyma. Yapmaya gcn varken iten kalma.
Ban krlmam, yarlmam, onu bandla sarma. Bir iki gn olsun, bu fni hayatta
bo durma, al, abala, iyi iler yap. Sonra ebed mutlulua ula, neelen, gl.
83
Fn olan dnyay arayan kii, olmayacak, kt bir eyi arad; hireti arayan
ise iyiyi, gzeli, doruyu aram oldu.
980 Dnya kazanc iin didinmek, hilelere ba vurmak, areler aramak souk
eylerdir. Ama dnyay terk etmek iin almak, uramak, hatta hile yapmak
yerindedir, dorudur.
Nedir bu hile, are? Hile ve are, dnya zindannn duvarn delip oradan
kmak ve hapisten kurtulmaktr. Alm kurtulu deliini kapatmak ise, souk ve
uygunsuz bir hiledir. 97
"Sadece tevekkle balanp kalanlar, almaktan kananlar, almaya hile demilerdir. Hz. M
evlna, onlara cevap
veriyor da, buyuruyor ki: "Dediiniz, gibi de olsa, bu hile, bir mahbusun, bulunduu zindandan
kurtulmas iin duvar
delmesine benzer. almamak ise ak bir kurtulu deliini tkamak gibidir. Dnya zindannn
duvar ibdetle, iyi, hayrl
ilerle, zikrullah ile delinir."
98 Bu beyit u hadsten mlhem olsa gerek: "Bir gn Hz. Fahr-i lem'e; ' Dnya nedir?' diye so
rmular. Fahr-i Alem
Efendimiz aynen unlar sylemi; 'Seni oyalayan, seni Allah'tan gfil klan ne varsa senin d
nyan odur.'" Sar Abdullah
Efendi, Mesnevi , erhi, c. 11, s. 56.
Mala, dn iin, Allah iin sahib olanlar hakknda, Reslullah Efendimiz; "Bu
ne gzel, ne hayrl mal." diye buyurdu.
Mal, mlk sevgisini gnlnden karp att iin Sleyman (a.s.) kendisine
fakir dedi.
Az kapal desti, usuz bucaksz denizin stnde, hava dolu bir gnlle
yzer, durur.
Geri bu cihan btnyle onun mlk ise de, cihan mlk, onun gnl
gznde bir hiten ibarettir.
u halde, gnl, "minledn" ilmiyle yni ilh ak havasyla doldur da, onun
azn bala ve mhrle.
84
vardr.
Sen tutar da; "ocuklar terbiye ile uraan hocann cebr ile i grdnden
haberi yoktur. Cenb- Hakk'n cebbrlk ay, yzn hocann gafletinin bulutu
altnda gizledi." dersen..
Buna kar ho bir cevap vardr: Bunu dinlersen, kfrden vazgeer, dni
tasdik edersin...
Hastalk zamannda insan sala zlem duyar, inler, alar; insan hasta
olunca aflet uykusundan uyanr.
Sana, ilediin gnahlarn irkinlii grnr; "Artk yola geleyim, iyi insan
olaym." diye niyet edersin.
imdi, iyiden iyiye anlald ki; hastalk sana akl veriyor, uyanklk
balyor.
Ey iin asln arayan kii, u hakikati iyi bil ki, kimde ak derdi varsa, kimin
gz yal, gnl yaral ise o, ilh srlardan koku alr.
Kim daha uyanksa, o daha ok dertlidir. Kim hakikati daha iyi anlamsa,
onun beti benzi daha ok sararmtr.
Eer sen Allah'n cebrini yni "Klli rdesini"; diledii gibi her eyi
yapabildiini anladnsa, kendi cizliini idrk ederek neden alayp inlemiyorsun?
Hakk'n stn kudretinin esiri bulunuunun, O'nun cebbriyet zincirine bal
oluunun belirtisi nerede?
85
Zincire bal olan bir kle, nasl olur da sevinir, neelenir? Hapiste bulunan
bir kimse hr olabilir mi? Serbeste yaayabilir mi?"
" Bir rif-i billah u melde bir beyit sylemi: "Bu dnyada bizim neemiz, zevkimiz, kasap d
kknnda oynayp
srayan kuzunun haline benzer."
Meylin ve istein olmayan bir ite ise cebri kabul ediyor; "Kul ne yapsn, bu
Allah'n takdiridir." diye dnyorsun.
101 Siccn" ve "lliyyin" hakknda eitli rivyetler vardr: Siccn cehennemin altnda, "lli
yyin" ise Sidret'lmnteh'da yahut Ar- a'l'da bir makam olduu sylenmitir. "Siccn", sfl bir yer, "lliyy
in" ise ulv, yce bir makamdr.
86
Ey ars lanlar yaratan Allah'm! Eer, biz bir kpeklik etti isek, nefs-i emmre
arslann pusudan karp, stmze saldrtma.
Aslnda bize mnevi kuvvet veren, ho, tatl su gibi olan ibdetlerimizi,
iyiliklerimizi, yaplmas zor, ate gibi yakc gsterme. Hakikatte ate olan ve bizi
felkete srkleyen gnahlarmz, dnya sevgisini de, bize ho, latif su gibi
sevdirme...
Allah'm! Sen, bizi, dnya sevgisi ile sarho eder de det, kahr arabndan
mestlik verirsen, aslnda yok olan eyleri, dnya ziynetlerini varlk sretine
102 Acaba Cenb ahbeddin merhum, bu beyitten mi ilham alarak bir mnctmda yle dedi:
"Doludur afv ile seb-y sem
103 Bu beyitte su Allah'n rahmet ve mafiret denizinin; ate de kahr ve gadabnn semboldr
.
nsan olunun babas olan Hz. dem; "Adlar retti." yetinin emridir.
Onun her damarnda yzbinlerce ilim vardr. 104
Ezelde her eye ne ad verilmise, Hz. Adem, onu kendi ad ile bilmi, hem
de o eyler, sonuna kadar, ne hale gelecekse hepsi ona bildirilmiti.
87
olmad.
Sonunda mmin olacak kiiyi, o, nceden grd. Sonunda kfir olacak kii
de ona mlum oldu.
Sen, her eyin adn, adlar bilen kiiden iit, "adlar retti" remzinin srrn
duy.
Bize gre her eyin ad, grnne uygundur. Nasl grnyorsa, biz ona
yle deriz. Fakat Allah'a gre adlar, onun i yzne, srrna, hakikatine tabidir. 105
l05 Biz her eyi grne gre isimlendiririz. Allah Tel ise, onlarn i yzlerine isim kor.
Biz tene, cisme ad takarz.
Allah ise, gnle ad kor.
Hz. mer'in ad, nceleri putperestti. Fakat Elest Alemi'nde ismi mmindi.
1245 Cenb- Hakk, insana kibetine, sonuna gre bir ad koyar, onun
koyduu ad, halkn koyduu muvakkat ad, ereti ad deildir.
Melekler onda ilh nrun parladn grdler de, ona secdeye vardlar,
hizmetine kotular.
Hz. Adem her eyi bilirdi. Fakat, ilh kaza ve kader gelip atnca,;
"Yapma!" emrinin hakikatini bilemedi, hataya dt.
88
Hz. dem, yle dnd; "Acaba" dedi. "Hakkn bu; "Yapma!" emri,
haram olduundan m verildi, yoksa korkutmak iin mi?" Bu yorum, bu te'vil onu
vehme drd.
Hz. dem, ayana diken batan bahvan gibi, kendi derdi ile megul iken,
hrsz eytan onun elbiselerini ald, kat.
""dem (a.s.), kendisinden zuhr eden hatay, kendi nefsine yklemi: "Adem'le Havva; 'Ey Rabb
imiz, kendimize
zulmettik. Eer bizi balamaz ve bize merhamet etmez isen, muhakkak ziyan edenlerden oluruz.
' dediler." A'raf 23. Halbuki
eytan Adem(a.s.)'daki hakikati gremeyip, ilh emre kar gelerek Adem'e secde etmedi. "Beni
azdrn hakk iin..." (Hicr
Akl ve nr
108 Gnlmz, ilh akla dolu deilse, bizim u grnen madd varlmz bo bir kap gibi den
iz stnde serseriyane
gezer, durur. Bu hal, bizde bulunandan habersiz olarak koup durduumuz, dnyev hayatn bir i
fdesidir. Biz bo bir kap gibi
deniz zerinde yzp dururken, sret leminden, kesretten kurtulamayz. imiz ak ve imanla d
olu olmad iin "Vahdet
Deryas"na dalamayz. Vahdet deryasna dalamayan, hakkat incisini nasl elde eder?
olur gider.
89
l0 'Hz. Mevlna Dvan- Kebr'inde bir yerde yle buyurur: "Dostla beraber oturmuuz, onun ya
nnda olduumuz
halde... 'dost nerede? dost nerede?' diye sorup duruyoruz."
Evet, o kii, kendi atn kaybolmu sanr, at ise onu rzgr gibi koturmaktadr.
O akn feryd eder, her tarafta atn arar, sorar soruturur, kap kap gezer
durur.
"Atmz alan kimdir? Nerededir?" diye sylenir. "Efendi, sen kendi atnn
stndesin, neyi aryorsun?" diye sorulsa,
"Evet, bu attr, fakat benim atm nerede?" cevabn verir. Ey atnn stnde
olduu halde, atn arayan yiit binici, kendine gel.
"Biz, bizde bulunan deer biilmez inciden haberimiz yok da, yoksulluk iinde yayoruz.
Fakat senin akln, fikrin renklere takld kald; renklerde kayboldu da, bu
renkler nru grmene perde oldu.
Gece gelip de, renkleri rtnce, renkler grnmez olunca, rengi grmenin
a, nra bal olduunu anlarsn.
Gnl nurunun nuru, Allah'n nurudur. Allah'n nuru ise, akl nurundan,
duygu nurundan pktr, tamamyla ayrdr.
89
Gece nr olmad iin, renkleri gremedin, u halde nurun ztt ile unu
anladn ki...
nce nr grnr, sonra renk grnr. Bunu da phesiz, nrun ztt olan
karanlkla anlarsn.
Cenb- Hakk, eziyeti, gam; gnl holuu nedir anlalsn diye gnl
holuuna zt olarak yaratt.
Gizli eyler, hep ztlar ile meydana kyor, grlyor. Cenb- Hakkn ztt
olmadndan, o dim grnmeyecek, gizli kalacaktr.
nce nra, a baklr, sonra renge. Beyaz tenli Rmler'le, siyah tenli
zencilerde olduu gibi, zt, ztt ile meydana kyor.
u halde sen nru, nrun ztt ile bilirsin. nk zt meydana karak ztt
gsteriyor.
Varlk leminde, Allah nurunun ztt yoktur ki, o zt ile meydana ksn
grnsn...
111 A'rf Sresi'nin 143. yeti ile En'am Sresi'nin u melde olan 103. yetine iret var: "
Allah' gzler idrk
edemez. O ise gzleri idrk ve ihta eder. Allah latfdir, habrdir."
Fakat, houna giden bir sz seni heyecanlandrd, sana mnevi bir zevk
verdii zaman, iittiin sz dalgasnn gzelliini hissedersin de, onun kopup geldii,
mn denizinin ok yce, ok ho bir deniz olduunu anlarsn. 112
112 Bugnk fen bilgisi, seslerin gerekten dalgalar halinde geldiini ortaya koymutur. Bu il
m hakikat bilinmeden
Hz. Mevlna'mn seslerin dalgalar halinde olduunu tavsif etmesi insan artmaz m?
91
Bylece szden bir ekil, bir sret meydana geldi. Sz dalgas, nce
kulamza arpt, etkisini yapt, sonra snd, lp gitti. Kendini yine geldii denize
gtrd, grnmez oldu.
Cmle lem, her an yok olur gider. Sonra tekrar, varlk lemine dnp beka
eklinde grnr. lemin varl, dima gidip gelmededir. Tek nefes bile bu soyunup
giyinmeden hli deildir.
115 Her ey Hakk'dandr, Hakk'dan gelmektedir. Hayaller, glgeler halinde dolaan bizler, asl
nda yokuz. Yalnz O
vardr. Midhat Bahr merhum ne gzel sylemi:
mr, rmak gibi yeniden yeniye gelir gelir akar gider, yenisi gelir. Fakat
biz, bu ak, kesintisiz olarak grrz.
Ucu yanmakta olan bir sopay eline alsan da tez tez, saa sola oynatsan,
gze durup duran, kesilmeyen bir ate izgisi gibi grnr. mr de pek tez akar
gider de, bu yzden devaml duruyormu gibi grnr.
Ucu ateli bir dal hzla sallasan, o ate noktas sana, uzun bir izgi gibi
grnr.
Btn bunlara akl ermez. Ey can, bu lemin direi gaflettir. Akll olmak,
her eye akl erdirmek, bu dnya iin fettir.
92
116 Bize verilen bu gat7ette de bir ltuf var. yle ki: Gaflet olmasayd, bu dnya byle ma'm
r ve bd olmazd.
nsan mr ne kadardr? Yz seneyi ndir geer. yle olduu halde, hi lmeyecek gibi hrs pe
inde; servet, mevk, hret
peinde koarz. Eer gaflet olmasayd, kimse bu dnyya bir ivi bile akmazd. Bu sebeple bi
r insann yarn lecekmi gibi
dn ve insan vazifesini yapmas, hi lmeyecek gibi de dny iine dmesi gerekmektedir.
Oradan gelen akl, gnetir. Hrs ise buzdur. Aklllk sudur, bu dnya ise
kirdir, pisliktir.
Eer gayb leminden gelen o akl sznts artsa, ok fazla olsa, bu dnyada
ne hner kalrd, ne de ayp. 117
" 7 Mn leminden yni gayb leminden gelen akl sznts artsa da, bir gerek aklla aklla
nsak; kesret lemi, ztlar
lemi ortadan kalkar; tevhid, birlik gr tecell ederdi de irkin-gzel, ayp-hner bu dny
ada grnmezdi.
118 A'rf Sresi'nin 48.; kez Yunus Sresi'nin 27. yetlerinde yzn "bir eyler haber verici
, bildirici" olduu beyan
buymlmaktadr. Esasen insann neesi, znts, nefreti, kini yznden belli olduu gibi, tert
emiz yzlerin de kalp sfiyetini, i
gzelliini belirttii bir hakikattir.
Yzn rengi, gnl halini bildirir; "Ac bana, sevgimi gnlnde tut.." demek
ister.
93
Grmez misin? Ate renginde doan gne, bir mddet geince, zevale
urar, tepe taklak batar gider.
ok skin ve edebli olan yeryz bile, depremlerle stmaya tutulur da tir tir
titrer.
Rha yakn olan u teneffs ettiimiz hava, bir gn ilh takdire uyar, pis pis
kokar, veb kesilir.
Ruhun kz kardei olan tatl su, uzunca mddet, bir glckte kalnca, sararr,
bulanr ve aclar.
119 rihler, "Gkyznn oullarn" eitli ynden aklamlardr. Bir ksm "mevlid-i sel
se" dedikleri
"hayvanlar, bitkiler, mineraller"i gkyznn oullar saymlardr. Bazlar da gkyznde do
lap duran yldzlar
kasdetmilerdir.
120 Sen ey insan! Klliytn (bir btnn) bir cz', bir kk parassn. Sen nasl, Hakk'n
koyduu kanun gereince
deiiyorsan, eitli hallere dnyorsan, klliyt dediin btn de yle. Kinatta her ey d
urmadan deimektedir.
cz'...
94
121 nsann bedeninde birbirine zt unsurlar vardr. Su, ate, toprak, hava; bu unsurlar birbi
rine dmandr. Su atei
sndrr. Ate ise suyu kaynatr, su buhar haline sokar yok eder. Koyun, kurdun dman, oldu
u gibi, su da atein dmandr.
Bu beyitte bu hususa iret edildii gibi baka gr de var. Koyun kurda gnl vermitir. Bur
ada koyun, insann, kurt da fni
cihann semboldr. nsan mkerrem bir mahlk olduu halde fn cihana gnl veriyor, halbuki
cihn bir kurt gibi insann
dmandr. Bir ir-i rif bir rubisinde bu hususu pek gzel ifde etmitir. Bu konunun daha
iyi anlalmas iin o rubiyi
aynen tercme ederek aldm: "Birbirine muhlif, serke drt unsur bir araya gelmiler. Bir ka
gn beraber yaayalm demiler
ve insan vcudunda yerlemiler. Birbirine dman olan bu unsurlar, rahat durmazlar. Huylar g
erei bunlar birbirine dnce
ve bunlardan biri tekilerini alt edince tatl can ten kafesini brakr, geldii yere gider."
122 Bir hads-i erifin meli yle: "Zulmden ekinin, gerekten de zulm, kyamet gnnn ka
ranlklardr."
1310 Her kim daha fazla zlimse, kuyusu daha korkuntur, daha karanlktr.
lh adalet, betere beter ceza buyurmutur. Ey zlim...
Sen, zulmnle bir kuyu kazmadasn ama, unu bil ki: O kuyuyu kendin iin
kazyorsun.
pek bcei gibi, kendi etrafn rme, kendin iin bir kuyu kazacaksan bri,
boyuna gre kaz.
Zayflar yardmcsz sanma, Kur' n' dan; "Allah'n yardm gelince" sresini
oku. 123
Sen bir fil bile olsan, dmann senden rkp kasa, ebbil kular cezs
seni de gelir bulur. 124
95
1315 Yeryznde bir zayf, bir zavall emn diyecek, Hakk'tan yardm
isteyecek olursa, (gklerde meleklere) gkyz ordusuna bir grlt der.
Ey gfil adam, arslann kuyuda kendi aksini grp kendisine saldrd gibi,
sen de, bakalarna saldrrken haberin olmadan kendine saldryorsun.
Gznn nne, mavi renkli bir ie tutuyorsun da, bu sebepten tr, lem
sana, masmavi grnyor. 125
125 Dnyay mavi cam arkasndan grmek, o devrin inancna gre dnyay kara grmekti.
Eer mmin, Allah'n nuru ile bakmam olsayd, baz gizli halleri, ona nasl
olurdu da apak grnrd? 126
126 Bir hads-i erifin meli yle: "Mminin bakndan, kavrayndan saknn. nk mmin,
Allah'n nru ile
bakar." Bu hads Buhr'de kaydedilmitir.
Eer sen, Allah nru ile baksaydn, ktlk hususunda bakasn ayplar,
bakasnn kusurlarn grr de gaflete der mi idin?
Ey hzn ve keder sahibi, yava yava, azar azar, nru nra vur ki Nr-
lh ile bakn Nr- lh'ye evrilsin de, bakalarnda ayp ve noksan yerine hner
ve keml grebilesin.
96
1367 Baarlar da, stnlkler de hep Hakk tarafmdan ihsan edilir; halden
hale dn de yine Hakk'tan gelir.
1370 Saltanatlar nbete bal olmayan, nbetin de stnde bulunan ve ikblleri ebed olanlarn sultanlk davullarn, Yedi Yldz'n da stnde alanlar.
Bu dnyada, bir iki gn imeyi braksan, azn ebediyet arabna, lmszlk arabna daldrr ve o hakikat arabn iersin.
1060 Hakk yolunda yryen kiinin uyank olmas gerekir. nk yol, grnte dmdz ve gzeldir. Fakat altnda tuzaklar vardr. Nitekim bu yolda bize
klavuz olacak bir ok tannm, parlak isimlerde mn ktl, mn uymazl
vardr. Bir ok kiiler, adlarnn adam deildir. Grne kaplmamaldr. unu iyi
bilmeli ki:
Kum gibi mr suyunu emen, bizi tketen bo szler olduu gibi, iinden
b- hayat fkran kum da vardr. Bu kum pek az bulunur. Sen git de iinden irfan
coan, ilh srlar meydana vuran kumu ara.
97
Evldm, ite yukarda anlatlan o kum Allah adamdr. Allah adam, kendi
benliinden kopmu, kendinden ayr dm, Hakka ulamtr. 127
127 mr suyunu emen kum, sahte eyhi, iinden b- hayat fkran kum da mrid-i kmili gst
ermektedir.
Allah adamndan bakasn, kuru kumsal bil. O kumsal, her zaman senin
mr suyunu ier, seni tketir.
Hikmeti, hakm olan, rif olan stn bir varlktan iste ki onun feyzi ile sen
de gerei gren bir kii olasn.
Zaman gelince, hikmet arayan kii hikmet kayna olur da, artk o,
almaktan, sebeplere ba vurmaktan kurtululur. 128
128 Hikmet kayna olan kiinin, artk ibdetten kurtulaca, almayaca gibi yanl bir ka
naate varmamaldr.
Burada hikmete ulaan kiinin kl kaalden kurtulmas, hal sahibi olmas, mrid aramaktan f
ri olmas bahis konusudur.
Peygamber olduu halde Reslullah Efendimiz sabahlara kadar namaz klyor ve mbrek ayaklar
iiyordu. Mevlna'mzn
olu Sultan Veled'in bir beytinin mns yle: "Artk o, 'kaal'den 'hal'e geer. Bylece hi
phesiz vuslat ehrine ular."
Byle bir kii; "Artk, biz, ilmimizi 'Hayy'den, lmeyen byk varlktan alyoruz." der de mr
id aramaktan el eker. nk
kendisi mrid olmutur.
Byle bir Hakk knn sinesi, bilgileri ezberleyen, saklayan bir "levh" iken,
kendisi, Allah bilgilerini hfzeden "Levh-i Mahfuz" olur. Ve onun akl, vastasz
1065 nce akl, o kiiye bir eyler reten bir hoca iken, sonradan, akl ona
talebe olur.
Akl, ona Cebril gibi der ki: "Ey Ahmed, bir adm daha atarsam yanarm."
"Ey can pdih, sen artk beni burada brak; sen yr, ileri git, benim
hududum burasdr."
Cebr inancna kaplan, cebrlik iddia eden kii, kendini hasta eder. O
hastalk onu alr, mezara kadar gtrr.
98
1080 Sen, ok derin mnl ve anlamna dokunulmam olan sz te'vil ediyor, ona baka trl mn veriyorsun. Sen Kur'n- Kerm'i deil, kendini te'vil et,
kendini anlamaya al. 129
129 Te'vil etmek: Yorumlamak anlamna gelir. Bir szden mecaz anlamlar karmaktr. Batn in
anta olanlar, yetleri
kendi karlarna gre yorumlarlar. Mesel: Baz kiiler, melei, fizik bir kuvvet olarak yor
umlarlar. Bylece eriat hududunu
aarlar. Mevlna, Muhammedi inanlara aykr den btn yorumlara kardr. Kez Mira', mf
ekkire ile yaplm rhn bir
haldir diye yorumlamak, dirilmenin madden deil de mnen dirilme olduunu dnmek, yle te'vi
l etmek mmini imanndan
eder. Te'vil bbmda mminlere gereken husus udur ki: Hakk'm vahdaniyetine, indirilen kitaplar
a, gnderilen peygamberlere,
ahirete, kaza ve kadere, cennet, cehenneme, sorgu ve suale, sevap ve itba inanmak, Kur'r-
Kerm'in getirdii hakikatlere ve
Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'in haber verdii eylere hi phe etmeden inanmak, hkmleri te'
vile kalkmadan iman etmek
gerekmektedir. Bu i akl ii, yorum ii deildir, iman iidir. nandklarn tatbik etmeden,
ibdet ve tat etmeden nefsiyle
mcdeleye girimeden, bu iin edebiyatn yapmak, gzel konumak, yorumlarda bulunmak bizi ku
rtaramaz.
Sen, kendi heva ve hevesine uyuyor, Kur' n' a kendi karlarna gre mn
veriyorsun. Bu yzden, o yksek mn alalyor, eriliyor, arplyor. _
1375 Bu nefs, cehennemdir, cehennem ise yle bir ejderhadr ki, denizler
bile onun ateini sndremez.
Yedi denizin suyunu ier de, halk yakp yandran atei eksilmez, snmez.
130 rihlerden birisi, bu beyti erh ederken: "Cehennemde yanan talar" dncesi zerinde du
rmu; "Hz. Mevlna
asrlarca evvel ma'den kmrn, ta kmrn haber vermitir." diye yazmtr.
Cenb- Hakk, ona; "Doydun mu?" diye sorar. O hl; "Daha doymadm."
der. Cenb- Hakk; "yle ise, ite sana daha ate, ite sana daha alev, ite sana daha
hararet." der.
99
1380 Btn bir lemi, bir lokma edip yutar da, midesi hl; "Daha yok mu?"
diye bar bar barr.
1385 Yaya, ancak doru ok koyarlar, bu yayn ise, tersine eri oklar var-
131 Yani bu nefse atlan oklar eri olursa hedefe varmazlar. Bu sebeple ey tlib, doru ol ki
hedefe varasm da nefsi
ldresin.
unu iyi bil ki, saflar bozan, datan arslanla savamak kolaydr. Asl
arslan, kendini tutan ve nefsini alt edendir.
Her yaprak, her meyve, kendi tomurcuunun dili ile ayr ayr Allah'a
kreder:
100
1390 Usuz, bucaksz lleri aarak Rum Kayseri'nden Hz. mer'e bir eli
geldi, Medine'ye ulat.
Sorduu kiiler; "Halifenin saray yoktur. Fakat onun pek parlak, pek
aydnlk bir can saray, bir gnl saray vardr." dediler.
"Hz. mer'in emr ve halife diye ad cihana yaylmsa da, onun fakir ve
garip derviler gibi kk bir evceizi vardr.
132 Metinde "Senin gnl gznde kl bitmitir." denilmektedir. Gzde kl bitmesi tbiri gz h
astalklarndanm.
Burada, gzn madd olarak hastalanmas deil de mnevi hastal bahis konusudur. nsann gz
n hasta eden, hatta
krletiren duygulan rihler yle sralamlardr: ehvet, hret, hiddet, benlik gibi nefsa
n grler ve kesret gr.
1395 Sen gnl gzn mnev hastalktan temizle de, ondan sonra Hz.
mer'in rh sarayn gr."
101
1413 Bir Arab kadn, elinin yabanc bir kimse olduunu ve Hz. mer'i
aradn anlaynca; "te mer, u hurma aacnn altnda." dedi.
133 "Sultan yeryznde Allah'n glgesidir" diye bir hadis var. Mevlna bu hadise iret etmek
tedir. Glge anlam
tamamiyle mnev ve meczdir. H, Allah madd bir varlk deildir ki, onun glgesi olsun. B
uradaki glge mecz anlamda
Allah'n adletini temsil etmektedir.
1415 Eli, oraya geldi. Uzakta durdu. Hz. mer'i grnce titremeye balad.
Sevgi ile korku, birbirine zt duygular olduu halde, eli, gnlnde bu iki zt
duygunun birletiini hissetti.
Kendi kendine; "Ben nice pdihlar grdm, nice byk sultanlar tarafndan takdir edildim, beenildim.
Bir adam silahsz olarak yerde yatm uyuyor. Benimse yedi 'zm da,
ondan tir tir titriyor. Bu ne haldir?
1425 Kim Allah'tan korkar ve takva yolunu tutarsa, onu gren cin de, insan
da ondan korkar."
Bu dncelere dald da, sayg ile elini balayp durdu. Bir zaman sonra Hz.
mer uykudan uyand, kalkt.
Hz. mer elinin selmn ald, yanna ard. Onu teskin etti. Rahatlatt.
Sonra karsna oturttu.
102
1432 Korkudan yrei arpan elinin gnln ald, neelendirdi. Virn olan
hatrn tmir etti.
Sonra ona, ince, derin mnl szler syledi. Nerede olursak olalm, hep
bizimle beraber bulunan ve bizim en yakn, en iyi dostumuz olan Allah'n pak
sfatlarndan bahsetmee balad.
134 Makam, mnev mevkidir. Hal ise gelip geen mnev his ve heyecanlardan ibarettir. evk, h
zn, mhede,
havf, kabz ve bast gibi mnev hisler birer haldir. Hal, Hakk vergisidir, alarak elde edilm
ez. Makam, alarak kazanlabilir,
riyzt ve mchede ile elde edilir. Ebdal. (Yediler), her birisi yedi iklimden birini idre e
den veller heyetidir.
Sofilerden hal sahibi olanlar oktur. Fakat onlar arasnda makam sahibi
olanlar pek azdr.
Ruhun can lemindeki her bir uuu ufuklar ayordu. Tan yerlerinden de
telerde idi. zlem duyanlarn mitlerinden de ileri idi, korkularndan da...
Hz. mer d yabanc gibi grnen o eliyi, mnen uyank ve dost buldu.
Onun rhunun ilh srlara tlib olduunu anlad.
O, bir insan- kmil idi. Eliye hakikati retmei ok arzu ediyordu. Yolcu
evik idi. At da kapda hazrd.
1445 O mrid, onun irda kabiliyetli olduunu grd de, tertemiz gnlne
irfan ve tevhid tohumunu ekti.
Eli dedi ki: "Ey mminlerin emri, rh, ycelikler leminden nasl oldu da
yeryzne indi?
Hi bir eyle bal olmayan, sonsuzluklar leminin rh kuu, nasl oldu da,
geldi, bu ten kafesine girdi?" Hz. mer dedi ki:
Allah rha efsunlar okudu, kssalar syledi yni emir verdi. Rh da ilh
emirle bylendi.
103
135 Ysin Sresi'nin u meldeki 82. yetine iret var: "Allah'n n, bir eyin olmasn di
ledii zaman, ona sadece
'ol' demektir; o, oluverir."
1450 Sonra var olana, bir efsun okur; "Yok ol!" emrini verir, o da yoklua at
srer, mahvolur gider. 136
Allah gln kulana bir sz syledi, onu gldrd, d taa bir sz dedi,
onu akk hline getirdi.
Topraktan yaratt bedene bir yet okudu, beden canland, can kesildi.
Gnee bir ey dedi, gne parl parl parlad, nr sac oldu.
Yine gnein kulana korkutucu bir nkte syler, ona; "Tutul!" der,
gnein yzne yzlerce perde iner, tutuluverir. ,
137 Murakabe, derviin, kimsenin bulunmad bir yerde abdestli olarak kbleye kar dizlerini
n stnde oturarak,
gzlerini kapamas ve gnlnden dnya ilerinden gemii, gelecei ve her eyi karmasna; Al
lah'n, Reslullah'n ve vellerin
feyzini beklemesine denir. Murkabeye, gnl beklemek, gnl haline varmak da denir.
Tereddt iinde arp kalan kimsenin kulana da Cenb- Hakk, rtl bir
ki taraftan birini tercih etmesi de yine Hakk'tandr. Yni kararsz kii, o iki
iten birini seer, onu yaparsa, bu sei kendinden deildir.
Eer sen, can aklnn, pheye, tereddde dmemesini istiyor isen gaflet
pamuunu can kulana tkama.
1460 Can kulana, gaflet pamuu tkama da, Allah'n muammlarn anla;
gizli ak, syledii szleri idrk et.
104
Byle yaparsan, can kula vahy yeri olur. Vahiy nedir? Bu be duygudan
da bile gizli sylenen sz.
Can kula ile duymak, can gz ile grmek; bu bizim bildiimiz iitmek ve
grmek duygularndan bambakadr. Akl kula da his kula da bu vahiy ve ilhmn
idrakinden cizdir, yaya kalmtr.
138 Cebriyye ve Mu'tezile gibi felsefi inanca balananlarn inanlarn rtmek iin Hz. Mev
lna Mesnev'nin bir
ok yerlerinde bu konuya deinir. Bu beyitte olduu gibi Cebriyyeciler'in iddiasna gre, Cen
b- Hakk'm ezel takdiri insann
hrriyetini (irade gcn) elinden almtr. Bu beytin birinci msrandaki "cebr"; "memduh ceb
r" (=makbul cebr)'dir. kinci
msradaki "cebr" ise, "mezmum" (=makbul olmayan); islm olmayan cebrdir. Sevmek, sevmemek eli
mizde midir? Sevmemizin
ezel takdire uygun dmesi sz, ak coturdu, sabr elinden ald. Halbuki k olmayan kii
, nefsine, kendi karma uygun
dmedii iin cebri reddetti.
'"Allah, neyi takdir etmise, kul onu seer, onu yaar. Bu cebr deildir. Ayn grn vahdet
nurunun grndr.
phe bulutlarnn grn deildir.
1465 Bu cebr bile olsa herkesin sand, anlad; hele nesf-i emmrenin
kendi karna gre yorumlad cebr deildir.
Evldm, bu trl cebr inancn, Allah, kimin gnl gzn amsa ancak o
anlar.
1468 Onlarn ihtiyr (=cz' irde) inanlar da, cebr (=kaderin esiri oluumuz) inanlar da bambakadr. Nitekim baz damlalar, sedeflerin iinde inci
kesilirler. 140
140 Eski bir inanca gre, Nisan'da yaan yamur taneleri sadetlerin iinde inci olurmu, ayn
yamur taneleri de
ylanlarn aznda zehir olurmu, "cebr inanc" mminlerde memduh (=makbul) bir inan halinde
tecell eder, iman zayf
olanlar da yoldan karan, cebr-i mezmum olur. Nitekim, ilh emri dinlemeyen, bu yzden cenn
etten yeryzne srgn edilen
Hz. Adem, suunu kendi stne ald. "Biz nefsimize zulmettik" dedi. Halbuki eytan, "Sen yle
takdir ettin. Sen beni azdrdn"
demek kstahlnda butundu.
105
141 Azmza aldmz lokma, bilindii gibi, nce tkrkle karr; mideye
inince, ayr ve eritici bir su ile karr. Bunlar bugnk ilim "peptiyalin" ve "pepsin"
diye adlandryor. Mevlna yedi asr nce bu hrika sular, cennetteki bir emenin
(Selsebil) suyuna benzetiyor.
nsann bir tek kolu candan, rhdan gelen kuvvetle, da, denizi ve madeni
yarp delmektedir.
1479 Eer "gnl" sr daarcnn azn bir aarsa, can, ara doru koup
gitmeye balar.
Rum elisi, Hz. mer'den bu szleri iitince, mnevi bir nee duydu, gnl
nrland.
yle bir hale geldi ki, onun iin sual de, cevap da mnsn kaybetti. det
yok olup gitti de, yanl ve doru gibi dncelerden kurtuldu.
balad.
1515 Eli dedi ki: "Ya mer, ne hikmettir, ne srdr ki o tertemiz, saf rh, bu
bulank yerde, bu kirli cesedde hapsedilmi kalm.
Hz. mer buyurdu ki: "Sen ok derin bir bahse dalyor, mny harfle,
kelime ile balamak istiyorsun.
106
Ses ve szle ilgisi olmayan, hr olan mny, harf ve kelimeye hapsediyorsun. Sanki, varl balanamayan, mcerred olan rzgr, rzgr kelimesi ile
anlatmak istiyorsun.
Sen bunu bir fide iin, maksadn daha gzel anlalsn diye yaptn, halbuki
sen, kendin mcerred olan rhun bedene girmesindeki fideden perdelisin,
habersizsin.
1520 Fideler, hayrlar kendisinden zuhr eden Allah, nasl olur da, bizim
grdmz fideyi grmez?
Sen bir cz'sn, bir zerresin, senin yaptn ite fide varken, ne diye kll'
knamaya teebbs edersin? 142
142 "Saf bir su, amur iinde gizlenip kalm" misli ile balktan yaratlm bedende, ilh
bir emnet olan rhun ne
ii var? gibi bir dnceye varmann "Cz'n, kll knamas" olarak yorumlanyor.
Szn bir fidesi yoksa syleme, eer varsa, dil uzatmay brak da
kretmee bak.
1525 Allah'a kretmek, her boynun borcudur. Onunla, bununla kavga etmek, yzn ekitmek kimseye bor deildir."
1529 Bu bir iki mn kadehinin nevesi ile, o eli kendinden geti; hatrnda
ne elilik, ne de haber alp verme kald.
gne grr.
1396 Kimin can, ehvetten, hiddetten, nefsan arzulardan arnm, temizlenmise, o kimse mn lemini ve mn sarayn abucak grr.
107
gcn grrd. 143 Ey gz ve gnl almam kii, seni ktle sevkeden nefsn
istekler,
143 Bir Hakk k u mealde bir beyit sylemitir: "Cihan bizim sevdiimizin gzelliinin ayn
asdr. Her zerrede
onun gzellii, kudreti grnmektedir."
Kimin gnlnden bir kap alrsa o, her zerrede bir gne grr.
1400 Ay, nasl parlakl, bykl ile yldzlar arasnda ihtiaml bir
ekilde grlrse, Cenb- Hakk da ltf, ihsan, kudreti ve yaratma gc ile fni
varlklar arasnda ylece apak grlr. 145
145 Hakk ehline Hakk Tel peyda ve zahirdir; halk gib ve mestrdur. Halbuki halka, dnya ehl
ine, halk zhir ve
peydadr, Hakk gib ve hal? yani gizlidir.
Sen iki parmann ucunu gtr de iki gzne koy. Dnyadan bir ey
grebilir misin? nsaf et de syle.
Sen akln bana al da, nce gzlerinden parmaklarn ek, ondan sonra
' 46 Mesd olmann srrn byk insanlar, u hususta toplamlardr: "Grmemek, iitmemek,
sylememek."
1405 Hz. Nh dedi ki; "Yznz, banz elbise ile sarp sarmalyorsunuz.
Bu sebeple gzleriniz varken etraf grmyorsunuz.
nsan, gzden ibrettir. Geri kalan deridir, ceseddir. Gz ise, ancak dostu
grm olandr. Dostu grmeyen gz, sen gz sayma.
108
1480 Hakkn yaptklarn gr, bizim yaptklarmz da her ikisini gr de, bizim de yaptklarmz iler bulunduunu bil.
Allah'n yarat, takdiri, bizim ilerimizi meydana getiriyor. Bizim ilerimiz, Hakkn yaratnn eserleri oluyor.
Sz syleyen kii, ya harfleri grr, yahut mny. Bir anda ikisini birden
nasl grebilir?
1485 unu iyi bil ki sen, nn grdn zaman, ardn grebilir misin?
Ey oul, Allah, her eyi muhittir, her eyi kavrar, bir ii yapmas, baka bir
ii yapmasna engel olmaz.
eytan, Cenb- Hakka; "Beni sen azdrdn." dedi. Bylece o alak, kendi
yapt ii gizledi, stne almad.
Hz. Adem ise; "Biz nefsimize zulmettik." dedi. Fakat, o, Hakkn hikmetinden ve iinden bizim gibi habersiz deildi.
Tevbe ettikten sonra, Allah, Hz. Adem'e dedi ki: "Senin ilediin o suu,
uradn o mihnet ve kederleri ben takdir etmedim mi?
1493 Hz. Adem dedi ki: "Korktum, edebi brakmadm." Cenb- Hakk da;
"te Ben de onun iin seni baladm." diye buyurdu.
Kim hrmet ederse hrmet grr, eker getiren de badem helvas yer.
109
1495 Temiz eyler kimler iindir? Temiz kiiler iin. Sevgiliyi ho tut,
holuk gr incit, incin...
Ey gnl, "cebr" ile "ihtiyar", birbirinden ayrt etmek iin bir rnek ver de
"cebr" nedir, "ihtiyar" nedir, bilesin, anlayasn...
Her iki hareketi de Allah yaratmtr. Bunu byle bil. Ama, her iki titremeyi
de birbiri ile kyas etmee imkn yoktur.
Akla dayanan, akln anlayabilecei bahis, inci de olsa mercan da olsa, cana
it bahis yine bakadr.
Can bahsi, baka bir makamn bahsidir. Can arabnn kvam ve enisi de
bambakadr. Onu akl ve his dima anlayamaz.
1506 Akl bahsini, duygu bahsini sen bir eser, yahut sebep bil. Can bahsi
ise, alacak, hem de pek alacak bir bahistir.
148 Hz. Mevlna Mesnev-i erifin bir ok yerlerinde baz yetlerden iktibaslar yapt gibi,
baz yetleri de erh
etmitir. Bu balk Hadd Sresi'nin 4. yetinde bulunmaktadr.
149 Veller indinde ilm (=bilgi) bugn bizim anladmz gibi, eitli dallarda, konularda bir
eyler bilmekten ziyade,
bize Hakk'tan haber veren, bizi Hakk'a gtren ilim, ilim saylmaktadr. Bu sebepledir ki, Hz.
Yunus Emre: "lim, ilim
bilmektir, ilim kendin bilmektir Sen, kendini bilmezsen ya nice okumaktr Okumaktan mn ne ki
i Hakk' bilmektir n
okudun, bilmezsin ha bir kuru emektir." diye buyurmutur. Dolaysyla Yunus da, Mevlna gibi k
endinde bulunan bilmek iin
ilim peinde komamz haber vermektedir.
110
Uykuya varrsak, onun akyla kendimizden gemiiz, onun mesti olmuuzdur. Uyank bulunursak onun yazd destanda, bize verdii rol yaarz.
Kzar, hiddete kaplr, savaa girersek, bu, onun kahrnn aksi, cellinin
tecellsi olur. Barr, zr dilersek, bu da onun sevgisinin aa kdr,
grntsdr.
1514 Bu karma kark olan dnyada biz kim oluyoruz? Biz birer glge
varlk, birer hiten ibaretiz. Hi bir harfle birlemeyen, hi bir nokta almayan elif
gibiyiz. Bizden zuhr eden her hareket, her hal, O'nun esm ve ilh sfatlarnn
tecellsidir.
Yazklar olsun, o diriye ki, l ile oturmu, mnen lm, hayatn kaybetmitir.
Huls ile, canla, bala, Kur'- Kerm okur, ona snrsan, peygamberlerin
rhlar ile inlk peyda edersin.
1540 Peygamberlerin Kur'n'da bulunan kssalarn okur, Kur'n'n emirlerini yaarsan, can kuuna, ten kafesi dar gelmee balar.
111
O ses; "Senin iin kurtulu yolu, ancak ten kafesinden kurtulma yoludur."
der.
1545 Kendini hasta, zayf, dkn gstermee bak ki, seni deersiz bulup,
hret halkasnn dna atsnlar.
1547 Ticaretle uraan bir adamn kafeste mahpus gzel bir papaan vard.
1550 Onlardan her biri bir ey istedi. O iyi adam da hepsine istediklerini
getireceine dir sz verdi.
Sra papaana gelince, tcir ona da; "Sana Hindistan'dan ne getireyim?" diye
sordu.
'Sizi ok zleyen filn papaan, Cenb- Hakk'n takdiri ile bizde mahpus
bulunmaktadr.
Size selm syledi. Sizden yardm diledi. Bir are, bir kurtulu yolu
bulmanz niyz etti.'
1555 Ve yine, size seslenerek dedi ki: Benim, gurbet ellerde, zlemler
iinde, sizden ayr dmenin aclar ile rpnp durmam, can vermem doru mudur?
112
Ben burada, demir kafes iinde mahpus olaym, her eyden mahrum bir
hayat yaayaym da, siz, bazen yeil ormanlarda gezesiniz, bazen aa dallarna
konasnz? Bu ilgisizlik size yakr m?
Dostlarn vefas byle mi olur? Ben hapiste ok skntl bir hayat yaayaym, siz ise gl bahelerinde gezip tozasnz.
1560 Ey dostlar, siz, boyu posu dzgn gzel elerinizle, zevk ve saf iindesiniz, bense burada mahpus bir halde, yreimden akan kanlar imedeyim.
grd.
1590 Tcir, sylediine piman oldu. "Bir canlnn lmne sebep oldum,
gnaha girdim." dedi.
113
1650 Her klesine Hindistan'dan armaan getirdi. Her cariyesine bir bata
bulundu.
dedi.
"Ey gzel papaan!" dedi. "Ey benim ho sesli kuum! Sana ne oldu? Neden
bu hle geldin?
1695 Vah benim gzel, ho sesli kuum, neem, canm, bam, bahem, ieim!
Eer Sleyman (a.s.)'n byle bir kuu olsayd, o hi baka kularla oyalanr
m idi?
Ey dil, sen lmlere sebep oldun! Bana ok zarar verdin, syleyen sen
olduktan sonra, ben sana ne diyeyim?
1700 Ey dil, sen, hem atesin, hem de harman; bu atei bu harmana nice bir
salacaksn?
114
Ey dil, can da, senden ikyetidir. nk, can, her ne dersen onu yapyor
ama, yine de gizlice senin elinden feryad etmektedir.
1702 Ey dil, sen, hem tkenmez bir hazinesin, hem de derman bulunmaz
bir dertsin.
1703 Sen hem kular tuzaa dren hilesin, slksn, hem de insana ayrlk
zamannda esin, dostsun.'" 150
150 Mevlna bu beyitlerde dil zerinde duruyor. Dil gzel eyler, konutuu zaman iyidir, kt
eyler konutuu
zaman ktdr. Atalarmz: "Dil ylan ininden, insan dininden karr" demilerdir. Bu beyit
te sahte eyhlerin gzel
konumalar ile saf insanlar kular gibi avladklarna iaret ediyor, hem de hicrandaki Hakk
klarna, gzel lednni szlerin
dost olduunu haber veriyor.
1825 Bundan sonra, tcir, papaan kafesten kartp att. Papaan da hemen
uup yksek bir dala kondu.
Tcir, kuun bu haline ard, kald. Hi bir eyden haberi yok iken
papaann srlar beliriverdi.
Ban yukar kaldrd da; "Ey blbl gibi gzel sesli olan papaan." dedi.
"Anlat da, biz de bu mnevi halden nasibimizi alalm, biz de ne olduunu bilelim.
1830 Papaan dedi ki: "O ku yapt ile, hareketle bana t verdi. 'Sz
sylemei, neelenmeyi brak demek istedi.
Ey halkn da, stn insanlarn da algcs olan esir papaan, sen de benim
gibi l de, esirlikten kurtul.' dedi. Ben de yle yaptm, kurtuldum."
115
1845 Papaan, tcire, hoa giden bir iki t daha verdi. Sonra "Allah'a
smarladk artk ayrlk zaman geldi." dedi.
Tcir de, sevgili papaanna dedi ki: "Haydi git, Allah'a emnet ol, sen bana
imdi, yeni bir yol gsterdin."
Tcir, kendi kendine; "Bu bana iyi bir ttr. Ben, papaanmn yolunu
tutaym. Bu yol insan hakikate gtren nrlu bir yoldur." dedi.
151 lh akl kular, peygamberlerin, vellerin semboldr. Kanatlar; ak, vecdi ifade eder
. nsan, kendinden, kendi
benliinden ancak ak kanad ile uzaklaabilir: Ancak ak kanad, vecd kanad ile yukarlara
kabilir.
152 Gerek Sleyman olan Cenb- Hakk. Dervi, zayf bir mahluktur ama, onun gnl ilh tecel
lye mazhar
olmutur.
O zayf ve masum ku, kretmek iin de deil, ikyet etmek iin de deil;
sadece akla feryada balaynca, yedi kat ge mdhi bir grlt dsn.
Her an ona Allah'tan yzlerce mektup, yzlerce haberci gelsin. Onun bir;
"Ya Rabbi!" demesine karlk, Hakk'tan altm kerre; "Lebbeyk" (=buyur kulum)
nidas ulasn.
133 Buradaki kfr, islmn ve imann reddettii kfr deildir. Veller, mevhum varlklardan
kurtulmulardr.
Hakk'n varlnda kaybolmulardr. Onlar taklidi imandan kurtulmular, gerek varl bulmul
ardr. ekle balanp kalan,
farknda olmadan irke dt halde tevhid yolunda olan sofi, puta tapana bile kfir dememekt
edir.
116
1580 Her an da, ona zel bir mira olsun. Bandaki velilik tcnn stne,
yzlerce tc konsun.
Her ne kadar onun madd varl, cismi yeryznde ise de, rhu meknszlk
leminde, hem de Hakk yolcularnn vehimlerine bile gelmeyen bir meknszlk
leminde usun.
Oras, senin anlyacan, bir meknszlk lemi deildir ki, sana her an
oradan bir hayal dosun.
1584 Bu zor bahsin aklanmasn ksa kes, baka konuya dn. Allah, her
eysin dorusunu daha iyi bilir.
154 Hakk'n sevgilisi olan veller, Hakk'a yakn olduklar iin onlar Cenb- Hakk'a byle mn
catta bulunabilirler.
Bizler iin, byle hitap cr'et olur, gnah olur. Cenb- Hakk'n ktle kar ktlk yapma
s, h, onun anna yarar m?
Cnahlar balamak, afv etmek onun sfat, deil midir? Aslnda bize ktlk gibi gelen eyi
n tesinde ne ltuflar gizlidir. Bu
sebeple, rifler Hakk'tan gelen bellar, bir ktlk deil de bir ltuf ve ihsan olarak kabul
etmilerdir. Nitekim Hz. Mevlna da
bu beyitten sonra gelen beyitlerde sevgiliden gelen aclklarn ne kadar tatl olduunu ifde
buyurmaktadr. Nitekim Dvl-l
Kebr'in I. cildinin 128 numaral gazeli u melde bir beyitle balar: "Ey dertli zamannda ca
nmzn rahat, ey yoksulluk
aclnda, ruhumuzun hazinesi olan sevgili."
Atein bu kadar zevkli olunca, kim bilir nurun nasl olur? Rabbim, mtemin
bu derece neveli olursa, dnn, dernein nasl olur?
117
1570 Gerekten de ben, onun ltfuna da, kahrna da krn. Asl alacak
ey: Benim, bu iki zttn ikisine de k oluumdur.
1593 Bu dil, akmak demiri ile akmak ta gibidir. Dilden srayp kan
sz, atee benzer.
Bazen lf olsun diye, bazen de bir eyi anlatmak, nakletmek iin o demiri ve
ta birbirine vurma.
1595 nk, ortalk karanlk ve her tarafta pamuk var, kvlcm pamua
srarsa ne olur?
1658 unu bil ki, azdan, dilden anszn kan sz, yaydan frlam ok
gibidir. 155
155 Bu beyit; yani 1658, 1659, 1660 numaral beyitler; konu ile ilgili olduu iin buraya a
lnd.
1659 Ey oul, o ok bir daha geri dnmez; suyu batan kesmek gerek.
118
1660 Selin balangta ba balanmaz, n evrilmezse, btn dnyay tutar; bir ok yerleri ykarsa buna almaz.
1597 Bir sz vardr, dnyay ykar, harap eder; bir sz de vardr, l gibi
cansz duran tilkiye, arslan cesareti verir.
1600 eker gibi sz sylemek istersen, sabret, hrstan vazge, nefsn zevkler helvasn yeme.
nk helva yemeyi, ocuklar arzu eder; akll ve fikirli kiiler ise sabr
arzu ederler.
1602 Sabreden gklerin stne ykselir, helva yiyen ise geriledike geriler.
1603 Gnl sahibi olan kii en ldrc zehiri bile yese, o zehir ona ziyan
vermez.
1605 Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Ey cesur tlib, akln bana al da,
matlbiyet derecesine ulaan erlerle inada ve iddiaya kalkma." 156
136 Hakk, hakikati aramaa balayanlar, dervilik yoluna yeni girenler tlibdir. Matlb ise s
eyr slkn bitirmi,
fena ve bek mertebesine ermi olanlardr. Bunlar, mnevi hastalklardan kurtulmu kiilerdir.
Talibe mrid; mride murad
derler.
119
Sende bir nemrud var. Nefis nemrudunu alt etmeden atee atlma, yanarsn.
Atlmak istiyorsan nce brahim ol.
atma...
Kmil insan, topra tutsa altn olur. Kmil olmayan kii altn alsa da bir
yere gtrse, altn onun elinde kl olur.
1610 Hakkn makbl olan kmil insann eli, Allah'n eli mesabesindedir.
Kmil olmayan kiinin eli eytann eli; devin elidir. nk o, eytann tuzana
dmtr.
Bilgisizlik, kmil insanda olursa hner kesilir. Fakat bilgi bile nks bir
kiide bilgisizlik olur. Hasta bir kii neyi tutsa hastalk olur. Halbuki kmil insann
kfr bile din ve iman kesilir. 157
157 Fen fllah mertebesine ermi, Hakk'ta kendini kaybetmi velnin, Hallac'n "Ene' 1 -Hakk"
(=Ben Hakk'm) demesi
gibi baz szleri, halk tarafndan yanl anlalr, yanl yorumlanr. Bu makama erien bir k
iinin, d yz eriate aykr gibi
grnen szlerinde bir hikmet ve hakikat vardr ki, o hakikat eriate aykr deildir.
1614 Ey atl ile yara girien yaya, sen bu yar kazanamazsn. yisi mi bu
iten vazge...
O'ndan baka herkesin hem sanatta, hem szde bir stada ihtiyalar vardr.
Bir rnek grmek isterler.
120
Adem (a. s.) yeryzne alamak, feryd etmek, inlemek, mahzn olmak iin
geldi.
Eer sen de demolu isen, onun soyundan geldinse, onun gibi zr dile,
onun yolunda ol.
Sen, u ten daarcn ekmekten boaltrsan, onu deerli incilerle doldurmu olursun.
1640 nce can ocuunu, eytan stnden kes de sonra onu meleklere arkada et.
nsann nurunu, kemalini artran lokma, hell kazan ile elde edilen
lokmadr.
Haram lokma ise, kandilimize konunca kandili sndren yaa benzer. Sen
ona ya deil su adn koy, nk mz sndryor.
1645 Bir lokmadan hased, hile doarsa, bilgisizlik gaflet meydana gelirse
sen o lokmann haram olduunu bil.
1648 Azna alnan hell lokmadan, Allah'a hizmet ve teki leme gitme arzusu, doar.
121
Vellerin kudreti
Vellerde, Hakk tarafndan ihsan edilmi yle bir kudret vardr ki, onlar
atlm, yaydan km oku yoldan geri evirirler.
Allah'n ltfu ile kapy anca da, vel, sylenmi sz sylenmemi yapar
da, ne i yanar, ne kebab.
Hi phe yok ki, yaptmz btn iler, ameller, u gzmzn, grmzn eitli ekillerde kendini gsteren, eitli dallara ayrlan eserleridir. u
halde, insan, gz bebeinden baka bir ey deildir.
122
1685 Uyannca, senin hnerin, sanat ve bilgin sana, sebepler kapsn amak
iin koarak gelirler.
1690 Haber gtren gvercinler gibi, beden ehirlerinden uar giderler, telere mektuplar gtrrler. Sonra dnerler, kendi ehirlerine gelirler.
Etrafnda neyi gryorsan, her ey, kendi aslna doru koar gider. Cz',
kendi kllne geri dner.
1709 nsann hakikatini bilmeyen ve mnevi zevkten habersiz olan kii, her
zaman mihnete, derde ktr. Kalk da; "And olsun ki ehre" yetinden; "nsan
mihnet iinde yaratlmtr." yetine kadar oku. 159
1710 Senin cemalinin nru tecellsi ile dnyaya ballktan, kederden, mihnetten kurtuldum. Senin ak rmanda ykandm da mnevi kirlerden, ktlkten,
korkudan arndm, tertemiz oldum.
Hakkn gayretine kskanl idi. nk Cenb- Hakk, kendisinden baka her eyi
kskanr. Hakkn emrine, hkmne kar are yoktur. Nerede bir gnl ki Yaradan'n
hkmnde yz para olmasn?
123
Allah, btn varlklarn gayridir. O'nun nasl stn, byk, benzeri olmayan
bir varlk olduu anlatlamaz. O, btn tefsir ve sz kalabalndan mnezzehtir.
1720 Ey teni uruna cann yakan, ey nefsn arzular iin cann veren kii!
Sen can yaktn da, bedeni aydnlattn, neeler verdin. Sen ebed sadeti, ruhan zevki
fn olan ten zevkine fed ettin.
1724 Nasl anlataym? ime yine hasret atei dt. Gnl tututu. Ayrlk
arslan kkredi ve kan dkmeye balad.
Ey benim kafiye dnenim, benim karmda hoa otur, sen benim iin
devlet ve saadet kafiyesisin.
1730 Harfi de, sesi de, sz de, birbirine vurup kraym da bu olmadan
seninle konuaym, duygularm sana aaym.
Ey srlar dnyas olan sevgili. "Hz. Adem'den bile gizlediim srr, harfsiz,
sessiz, szsz sana syleyeyim.
Hz. Is'nn dem vurmad, hatta Cenb- Hakkn bile kskand, bizden
bakasna sylemedii srr ben sana aaym.
124
1735 Ben varl yoklukta buldum. Onun iin varl, yoklua fed ettim.
Btn pdihlar, kendilerine kul olana kul olurlar. Halk umumiyetle kendi urunda
lenin yolunda lr.
1740 Kimi k grrsen, bil ki o, mktur. Yani seven kii ayn zamanda
sevgilidir. nk seven kii, bir bakmdan k ise, bir bakmdan da ma'uktur.
arar.
Madem ki k odur, sen artk sus. Madem o sana gizli sr sylemek iin
kulan kendine doru ekerse, sen de kulaktan ibaret ol.
1745 Allah aknn deryasna batm olan kii, daha fazla batmak ister. Can
denizinin dalgas gibi alt st olmay diler.
Ey gnl, eer sen neeyi beldan ayrt edersen, vesvese tarafndan parampara edilirsin.
1751 Ey dost, klarn hayat lmektedir. Gnl vermeyince, sen gnl bulamazsn.
1757 Ben, yle bir aka tutulmuum, batmm ki, benden nce gelenlerin
aklar da, benden sonra geleceklerin aklar da, hepsi, benim akma dalm batm
gitmitir.
125
Bylece, yzmz ekitmemiz perde olsun da, mnevi zevkimiz, tatllmz, iki cihandan gizli kalsn.
161 man insan nasl yoldan alkoyar? Burada Sen hazretleri yalnz dili ile mslmanm diye
n, fakat gnl
mslman olmayan kiileri kasdediyor. Bir insan mslnan adn tar, duymadan, hissetmeden i
bdet de yapar. Fakat Kr'n
ahlkn yaamazsa, onun taklidi ve sahte iman o kiiyi Hakk'a gtrmez. Ayn' 1 -Kuzt- Hem
adan, Zbdet'l-Hakayk adl
kitabnda: "Eer mezhebi bir kiiyi Hakk'a ulatrrsa o kii mslmandr. Eer mezhebi onu Ha
kk'tan haberdar etmezse o yol,
kfrden de beterdir" der. Ben beni Hakk'a gtrmeyen mezhebi atee verir yakarm. Allah'm, b
enim iin mezheb Senin
akndr. Ne zamana kadar akn gnlmde gizleyeceim? Benim arzum ne dindir, ne de mezheb. B
en Senin yolunu, ben Seni
istiyorum Allah'm." der.
1763 Allah'n gayreti, cmle lemden ileri olduu iin, btn dnya, o
yzden kskan oldu.
Allah can gibidir, dnya da sanki bedendir; beden iyiyi de, kty de
candan alr.
162 Yanl anlalmasn, bu beyitte iman, taklitten tahkika gtrm, "ayne'l-yakn" makamna
ulam mutlu kiiler
bahis konusudur. "Erbb- yakn delile muhta olmaz." "Skkn- Haram kblenmy neyler."
126
Tek olan, esiz olan O sultanmn honud olmas iin ektiim derdimin de,
zdrabmn da kym.
Birer deniz gibi olan gzlerimin, incilerle dolmas iin, gam topran,
1780 Allah akyla dklen gz yalar, aslnda birer incidir, fakat halk onlar gz ya sanr.
1785 Ey rh, biz ve ben kaydndan kurtulmu olan, ey erkekte de, kadnda
da sze smaz, gzle grlmez, latf rh!.
Erkek, kadn vahdette bir olunca, o bir olan sensin. Adetleri meydana
getiren binler yok olunca, kalan bir yine sensin.
Bylece benler ve senler, vahdetin zuhru ile tek can olur ve sonunda;
canann birliinde yok olurlar.
127
Ten gz seni grebilir mi? Senin gamlanman, glmen, hayal edilebilir mi?
Gam ve glmee balanm kalm bir gnle, onu grmee lyk bir gnl
deme...
Gama, gle balanm kalm kii, ancak bu iki ereti duygu ile yaar,
hayatn srdrr.
1795 Ey gzel yzl, o gzel yznn zektn ver. Parampara olan cann
hikyesini anlat...
O gzel gzlerini szd, gz ucu ile bir bakt da, gnlm yeniden dalad.
Sevgilim kanm dkerse dksn, ben ona hell ettim. Ben hell olsun
dedike o benden kayordu.
Ey khne cihana yeni can olan Rabbim! Cansz gnlsz bir hale gelmi
olan u tenin feryadlarn dinle...
Allah akna olsun, artk, gl anlatmay brak da, glden ayrlm olan
blbln halini anlat.
inde bulunduumuz bu hal, bize mahsus, pek az bulunur bir haldir. Bunu
inkr etme. nk akll ve bilgili insanlara verilmeyen, hakk idrk etme hli, ancak
Hakk klarna lftedilmitir.
128
1805 Sen bu hali dier insanlarn halleri ile kyaslama; cevr, cefa, ltuf, ihsan mertebelerine de balanp kalma.
1806 Cevr ekmek de, ihsan etmek de, zahmete dmek de, neelenmek de,
sonradan meydana gelen eylerdir. Sonradan meydana gelen eyler ise bk deildir,
lrler; Hakk onlarn vrisi olur.
163 Bu beyitte mecz bir anlam var: Sabahlara kadar Mesnev'yi yazmaya devam ederek yorulan H
sameddin
elebi'ye Hz. Mevlna unlar demek istiyor: "Benim, senin bu byk hizmetine, gerei gibi z
r dilemek elimden gelmiyor.
Ey sabahlar hazrlayan, koruyan Allah'm! Sen nasl, sana ibdet eden kullarnn kusurlarn
afveder, onlar rahmet deryasna
gark edersen, Hsameddin elebi'nin de zrn Sen dile, kusurlar varsa affet, onu da rahmet d
eryasna gark et."
1810 Senin feyzin, bizi byle mest edip, kendimizden aldka, arap da ne
oluyor ki, bizi neelendirsin, cotursun?
Aslnda biz, arabdan mest olmadk. arap bizden mest oldu. Kalbimiz,
bedenimiz bizden var oldu. Biz ondan olmadk.
1833 Tane olursan, seni kular devirirler, yerler. Gonca olursan seni ocuklar koparrlar.
Taneyi gizle, tamamiyle tuzak ol, tuzaktaki tane gibi grn. Goncan sakla,
kendini damda bitmi bir ot gibi gster.
1835 Kim gzelliini mezda karrsa, hret peinde koarsa, bana yzlerce bel gelir, yzlerce kt kaza yz gsterir.
129
Dmanlar kskanlkla onu yaralar, yrtp paralarlar. Dostlar ise, ihtiyalar yznden onun ban artr dururlar.
Bahar vakti ekin ekmesini bilmeyen gfil kii, bu zamann deerini anlar
m?
1840 Allah'n ltfuna sndn zaman, yle bir snak bulmu olursun ki,
su ve ate emrine girer, senin askerin olur.
Da Hz. Yahya'ya; "Ey Yahya, gel, bana ka, ka da, seni keskin kllardan
kurtaraym, sana snak olaym." demedi mi?
164 Rh, ezelde, rh leminde ok mutlu idi. Oradan ayr dp yeryznde topraktan yaratlm
olan bedene haps
edilince ok muztarip oldu. Gzeller gzeli sevgiliden ayr dmesi, sonra ten hapsine girmesi
onu perian etmitir. Bu aclar
yetmiyormu gibi yeryznde mahpusluk hayatn srdrrken, ten kafesine girenlerin ve oradan
kanlarn syledikleri baz
szler, hevay mereb ve cismn zevklere dkn olan teni martmtr. Ve ten, benlie kapl
arak rhu hrpalamaktadr. Ten
kafesine girip kanlar, riyakr szleri ile teni aldatanlar, hayatta her insann bana bel
olan kt huylarnn sembolik
ifadeleridir. Kt huylarmzdan ten kafesi iinde bulunanlar; ehvet, hret, heva ve heves,
dnya sevgisi, benlik, gurur ve
haseddir. Dta bizi ykmak iin uraan dman huylarmz da sret gzellii, naklar, ssle
r medh senlar, riylardr.
Mevlna'nm kt huylarmz birer insana benzetmesi dikkati ekicidir.
130
1850 Bu ten kafesine girip kanlardan birisi rha der ki: "Ben senin srdan
olaym." Baka birisi; "Hayr, senin en yakn dostun ancak benim." der.
Ten kafesine girenlerden birisi; rhu mee balar. Ona der ki: "Bu lemde
gzellikte, incelikte, fazilette, cmertlikte senin gibi kimse yoktur." der.
br de der ki: "ki lem de senindir. Hepimizin canlar senin canna kul
olsun, kurban olsun,
Ten kafesi esiri olan ruh, halkn kendisine kar duyduu hayranlktan det
sarho olduunu grnce benlie kaplr, kibirlenir; kendini idare edemez olur.
"tekinin, berikinin vne ben kulak verir miyim? Onlar, benden bir ey
umduklar iin beni vyorlar." deme.
1858 Seni ven, gklere karan kii, halk arasnda kusurlarn sylerse;
seni knarsa, o knayn ateinden gnln gnlerce kanar.
Geri o, sende umduunu elde edemedii iin aleyhinde bulunur. Sen bunu
bildiin halde...
1860 Tesiri altnda kalrsn. Ayn hal, vg iin de byledir. Tecrbe edersen bilirsin ki...
Fakat vme tatl olduu iin, tesiri derhal grnmez. Halbuki ktleme,
knama ac olduundan tesiri grlr.
1863 Knama kaynatlm, hap haline getirilmi bir ilca benzer. er, yahut
yutarsan uzun bir zaman iini kartrr, elem verir.
1867 Nefis ok vlme yznden fravunlat. Sen, alak gnll ol; hor,
hakir ol; ululuk taslama.
Elinden geldike kul ol; sultan olma. Top gibi zahmetler ek, mihnetlere
katlan; evgen olma...
131
1870 Vaktiyle seni venler, aldatanlar, senin yzne glenler seni grnce;
"te eytan!" derler.
1871 Bir ihtiya iin seni kaplarna varm grnce; "Mezardan ban
karm bir hortlak!" diye barrlar; senden karlar.
1874 eytan insann yanna ktlk iin gelir, erre tevik iin gelir.
nsanln kaybetmi bir kiinin yannda eytann ne ii var? Byle bir kii eytandan
da beterdir.
1875 Sen insan olduun mddete, eytan, senin arkandan koar, sana gaflet
arabn tattrr.
Allah'n ve Allah'n has kullarnn inayetleri olmadka, bir insan, melek bile
olsa amel defteri kapkaradr.
lh, ezelde bize baladn bir damlack bilgiyi, kendi deryalarna ulatr.
Benim canmda bir damlack ilh bilgi var. Sen, bu bilgiyi, nefsn isteklerden, topraktan yaratlm olan u tenin sfl arzularndan kurtar.
132
1885 Geri rzgrlar onu kurutsa, mahvetse bile, sen onlardan tekrar kurtarmaya ve almaya kaadirsin.
Buhar olup havaya uan, yahut topraa dp kaybolan damla, Senin kudret
hazinenden nasl kabilir?
Yzbinlerce zt, kendi zddiyetini yok eder. Sonra Senin buyruun yine
onlar varlk lemine getirir...
1890 Hele, her gece, btn akllar, btn fikirler uyku yznden o usuz
bucaksz derin denize batar gider.
Sabah olunca da, Allah'n insanlara ltf, ihsan olan akllar, fikirler,
balklar gibi denizden balarn karr.
133
Koku, gze nr veren bir devadr. Hz. Ykub'un gz, bir koku yznden
ald.
Madem ki, Ysuf deilsin, hi olmazsa Ykub ol; onun gibi gz ya dk,
co.
1906 Nazlanmak iin, gl gibi bir yz sahibi olmak gerek. Byle bir yzn
yoksa, bo yere huysuzluk etme.
Baharlarda hi ta yeerir mi? Sen de toprak ol da, senden renk renk gller
yetisin.
Yllardr gnller inciten, kalpler kran ta oldun; denemek iin bir zaman
da toprak ol...
Bilmem iittin mi? Hz. mer zamannda, pek gzel, pek latif eng alan bir
algc vard.
134
1915 Meclisleri, topluluklar onun nefesi sslerdi. Sesinden, algsndan kyametler kopard.
2072 O yle bir algc idi ki, dnya onun yznden nee ile dolmutu, onu
dinleyenler, ei bulunmaz, acayip hayallere dalyorlard.
2075 Srt, kpek srt gibi kamburlat. Kalar, gznn stne semer
kay gibi dt. '
Cana can katan gzelim sesi irkinleti. Artk, hi kimse, o sese nem
vermez oldu.
uzun bir mr, tkenmez bir frsat verdin. Benim gibi deersiz bir kula nice
ltuflarda, ihsanlarda bulundun.
2085 Artk kazancm yok; elim ermez, gcm yetmez oldu. Ben, bugn
Senin misafirinim Seninim, bugn yalnz Senin iin eng alacam."
engi omuzlad. Allah'a snmak, O'na eng almak iin, ah vah ederek
Medine mezarlna yneldi.
Kendi kendine dedi ki: "Ben alacam, engin cretini Allah'tan isterim,
nk O, z doru olanlar kabul eder, kerem buyurur."
Bir hayli ald, alad. Sonra da engi yastk yapt, bir mezarn yannda,
ban engine koyup yatt.
135
Uyku onu kendisinden ald, can kuu, hapisten kurtuldu. algy da,
algcy da brakt, utu gitti.
2095 Gzlerim kapal olduu halde, bir dnya grrdm. Kolsuz, elsiz
gller, fesleenler toplardm.
2100 Ryada bana grnen bu lem, yle bir lem ki, ferahlndan kolum,
kanadm ald.
O srada, Cenb- Hakk, Hz. mer'e yle bir uyku verdi ki, bu uykudan
ban kaldramad.
2105 Hz. mer, bu hale at kald da; "Byle bir uykuya alk deilim, bu
uyku sebepsiz deildir. Her halde, gizli lemden geliyor." diye dnd.
Ban koydu yatt, uykuya dald, bir ry grd: Rysnda Hakk tarafndan
bir ses geldi. Bu sesi, rhu iitti.
O ses, dnyada duyulan her gzel sesin, her namenin asldr, ses ancak
odur. Baka seslerin hepsi de, o mbrek sesin yanksdr.
Trk de, Krt de, Farsa syleyen de, Arapa syleyen de o sesi, kulaksz ve
dudaksz, duymu, anlamtr.
Trk, Tcik, Zenci yle dursun, o sesi, aalar, talar bile anlamtr.
136
2110 Her an, Allah'tan; "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" sesi gelip duruyor, varlklarn asllar olan "cevherler" ve teferruat saylan "'raz"da bu sese evet
diyorlar ve bu sesten var oluyorlar.
2162 Hz. mer'e gipten, yine bir ses geldi. "Ey mer, bizim kulumuzu ihtiyatan kurtar.
Bizim has ve muhterem bir kulumuz var. Onu grmek iin, mezarla kadar
yrmek zahmetine katlan."
2165 O paray ona gtr de deki: Ey bizim sekin erimiz, imdilik bu kadar
getirdim, bunu al ve bizi ma'zur tut.
Para kesesi koltuunda, mezarln yolunu tuttu. Koa koa Allah'n has
kulunu aramaa balad.
2170 Kendi kendine; "Bu olmasa gerek." dedi ama, aramak iin tekrar kotu. Dnd, dolat, yoruldu, bitti. Ondan baka kimseyi gremedi.
Cenb- Hakk; "Tertemiz, ar duru, hizmete lyk bir kulum var." diye
buyurmutu,
2175 Sonra geldi, ihtiyar algcnn yanna byk bir sayg ile oturdu: Bu srada Hz. mer, aksrd. Aksrnca, ihtiyar uyand, srayp kalkt.
137
inden dedi ki: "Ya Rabbi, Sen bana yardm et. Nasl oldu da muhtesib
(=polis) geldi, ihtiyar algcya att?"
Hz. mer o ihtiyarn yzne bakt zaman, onu utanm, beti benzi
sararm grd.
Ona "Benden korkma, rkme; sana Hakk tarafndan mjde getirdim." dedi.
2180 "Allah, senin huyunu o kadar vd ki, sonunda, mer, senin yzne
k oldu.
Gel, yle yanma otur, benden kama da kulana, devlet srlarndan srlar
syliyeyim.
Hakkn sana selm var, senin halini hatrn soruyor; hadsiz, hesapsz
zahmetler, kederler, gamlar yznden nasldr, ne haldedir diye soruyor.
te zarr ihtiyalarn iin, bir ka altn. Bunlar harca, yine buraya gel."
2185 "Ey ei, benzeri olmayan Allah'm. Zavall ihtiyar kulun, utancndan
eridi, su kesildi." diye feryad etti.
Bir hayli alad; derdi, kederi haddi at. Nihyet engi yere vurdu, para
para etti.
Paralad enge seslenerek dedi ki: "Ey Rabbimle arama perde olan, ey
Hakk yolundan beni saptran, ey benim yolumu kesen.
Ey yetmi seneden beri kanm ien, ey kemal sahibi insanlar yannda, beni
kk dren, yzm karartan.
Ey ihsan ve vef sahibi Allah'm, cefalarla, sularla geen mrme, sen ac.
2190 Allah bana yle bir mr ltfetti ki, o mrn bir gnnn bile
kymetini kimse bilemez, ona deer biemez.
Ben ise hayatm, kymetli mrm bo yere harcadm. Bana verilen sayl
nefeslerimin hepsini de, tiz ve pes seslerle tkettim, gitti.
138
Eyvahlar olsun ki, u yirmi drt perdenin sesi ile mr kervan geti gitti.
Gn bitti, akam oldu.
2195 Allah'm, verdiklerine rz olmayan, szlanp duran, feryad eden nefsimin elinden feryad ediyorum, bakasndan ikyette bulunmuyorum. Senden,
madd karm iin yardm isteyen kendimden sana ikyette bulunuyor, adlet
istiyorum.
2199 Hz. mer, algcya dedi ki: "Senin bu alayp szlayn, senin kendinde oluunun, ayklnn belirtisidir.
Allah'n aknda fni olmu, kendinden gemi, akln yitirmi bir kimsenin
yolu baka bir yoldur. Bu sebepledir ki, kendinde olmak, akl banda bulunmak bir
gnah saylmtr.
Her ikisi de, yni gemi zaman da, gelecek zaman da atee at, yak. Bu
ikisi yznden ne vakte kadar ney gibi dml kalacaksn?
Sen, benlie kaplp, kendi etrafnda dndke, kendini tavaf eder saylrsn.
Bylece, sen, kendi kendini tavaf etmekle, dinden dnm bir kfirsin. Bu halle sen
nasl olur da Kbe'ye varm saylrsn? Sen kendindesin, daha kendinden
kurtulamadn.
Hem Allah evine gelmek, hem de kendi benlii etrafnda dnmek, kendini
tavaf etmek olur mu?
2205 Senin haberlerin ve bilgin, o haberleri verenden habersizdir. Sen bilgileri, haberleri kendinin zannediyorsun. Benlie kaplyor, irke dyorsun. Senin
tevben de gnahndan beterdir. nk, sen, tevbe etmekle, kendinde bir varlk
buluyor, sanki senin elinde imi gibi, bu ii bir daha yapmayacam diye irke
dyorsun; bylece de, bir trl kendinden gemiyor, kendini terk etmiyorsun;
benlikten, varlktan kurtulamyorsun.
139
Hz. Faruk sizlere ayna olunca, ihtiyar algcnn rhu da bedeninden uyand.
O, can gibi alaytan ve glten kurtuldu. Onun can gitti de, o, baka bir
canla dirildi ve yaamaya balad.
2210 O zaman, ihtiyar algcnn gnlne yle bir hayranlk dt ki, yerden
de dar kt, gkten de; bylece btn lemi unuttu.
Bu yle bir dalt ki, kurtuluuna imkn yoktu. Artk, ilh deryadan baka
onu kimse tanmaz, anlayamaz.
htiyar algcnn hikyesi oraya eriince, ihtiyar da, onun hali de perde
arkasna ekildi.
htiyar, eteini dedi-kodudan ekti. Ona ait, bizim azmzda ancak yarm
bir sz kald.
srfl (a.s.), gnn birinde, ilh emre uyarak srunu frecek, yzlerce
senelerden beri rm cesedlere can verecektir.
140
Onlarn gnlleri yle bir gnldr ki, gnller, onlarn yznden mest
olmutur. Onlarn yokluklar yle bir yokluktur ki bizim varlklarmz, onlarn
yokluundan var olmutur. 165
165 Veller, glge varlklarndan kurtulduklar ve yokluk mertebesine erdikleri iin, tam man
syla Hakk'n tecellsine
mazhar olmulardr. Bizler de kendi mnev varlklarmz onlarn nuru ile, onlarn ltuf ve i
nsanyla idrk edebilmekteyiz. Bu
er 1 inilerin yokluu sayesindedir ki, mnev varlmzn zevkini ve mnsn tanm olduk.
Bir bakma da veller yoklukta var
olmulardr. Onlar bize yok gibi grlen gerek varlklar, biz var gibi grnen yoklarz.
Onlarn gnlleri her dnceyi, her sesi kendine eker; ilhamn, vahyin ve
srrn lezzeti de onlardr. 166
166 Vellerin duygular ve dnceleri telerden geldii, ilh ak eseri olduu iin ok gl
ve ekicidir. Bu
yzdendir ki, Hakk klar, bu gl duygularn etkisi altnda kalrlar da mnev zevklere, l
ednn srlara ererler.
1925 Vellerin gnllerindeki ilh sesler, nameler nce der ki: "Ey yokluk
leminin cz'leri.
Eer vellerin gnl namelerinden birazck sylersem, rm bedenlerdeki canlar, mezarlarndan ba kaldrrlar.
Kulan yaklatr, vellerin gnl nameleri sana uzak deildir. Fakat, onu
sana anlatmaya izin yok.
Onlarn seslerini duyunca, her lnn can, kefene brnm bir halde, ten
mezarndan srar, kar.
O dirilip kalkan l, der ki: "Bu ses, dier btn seslerden bambaka.
Diriltmek, Allah sesinin yapaca bir i.
141
Allah'n sesi, ister perde ardndan gelsin, ister perdesiz gelsin... Kmil
insann gnlne, Hz. Meryem'in yakasndan flemek sretiyle verilmi feyzi ihsan
eder. 167
167 ra Sresi'nin u mealdeki 51. yetine iret edilmektedir: "Allah, bir insanla karlkl
konumaz. Ancak vahiy
ile kulunun gnlne diledii dnceyi dourarak, yahut perde arkasndan konuur. Yahut bir el
i gnderip izniyle dilediini
vahyeder." Yine bu beyitte Meryem Sresi'nin 16-21. yetlerine iret vardr.
1935 O ses, Hakk klarna der ki: "Ey mecz vcudlarn, glge
varlklarn yoklukta mahvedenler; ey lmeden nce lenler, yokluk, derilerinizin
altnda ne varsa hepsini rtm. Dostun sesi ile yokluktan geri dnn, yeniden
dirilin."
O ses bir Allah kulunun azndan kt ama, aslnda o ses, kesin olarak
pdiahlr pdihnn sesidir.
Cenb- Hakk, insan- kmile der ki: "Ben senin dilinim, gznm, ben
"Yr, ey has kulum. Sen benimle duyarsn, benimle grrsn. Sen gizli
eylere sahipsin, hayr, gizli eyler sensin."
168 Bu beyitte Kurb- nevfl hadisine iret var: Bir kulun farz namazlar kldktan sonra na
file namazlarna devam
ederse, Cenb- Hakk'a mnen yaklaaca kuds bir hadisle mjdelenmitir. Bu hadiste Cenb-
Hakk'm; nafilelere devam eden
kulunun grr gz, iitir kula, tutar eli olaca haber verilmitir. Baka bir hadiste de,
bir mmin, Allah'n olursa, yni
Allah'n emirlerine, yasaklarna tamamiyle uyarsa, Allah'n da onun olaca beyan buyrulmutur
. Bu iki hadse de bu beyitlerde
iret var.
1940 Cenb- Hakk, has kuluna; "Ey kmil insan! Kulluun yznden bazen
sana 'sen' diye hitap ederim. Bazen de, senin yaratcn olduum, sende ilh nefha
bulduum iin, sana 'ben' diye seslenirim. Her ne dersem diyeyim, ben, btn kint
aydnlatan vahdet gneiyim." diye buyurdu.
Her nerede benden bir nr parlarsa, orada cmle lemin zorluklar zlr,
hallolur.
142
Allah'n nurunu ister Allah'tan al, ister kmil insandan. Ak arabn, ister
kpten i, ister testiden.
1945 Zira bu testi, iyiden iyiye arap kp ile bitiiktir. O mutlu testi, senin
gibi gelip geici, nefsn zevklerle neeli deildir.
Bir mumdan yaklan mumu gren, gerekten de asl mumu grm olur.
stersen, aradn hidayet nurunu, ak nrunu son mumdan al; istersen bizzat
ondan, can mumundan al; aralarnda hi bir fark yoktur.
1950 stersen son mumun nurunu gr, ondan feyiz al; istersen gelip gemi
vellerin mumlarndan ma nen aydnlan, nrlan...
"Yaadn gnlerde
Rabb'inizin gzel, ho mnev kokular vardr. Uyank
bulunun, kendinize gelin de
o gzel kokular almaya aln." hadsinin
aklanmas.
Ondan gzel bir koku geldi. Sizi gaflette grd, geti bitti. Uyank olan, onu
isteyen kiiye de can bailad, hayat verdi.
Ey dost, bir baka gzel koku daha geldi. Akln bana al, uyank ol da, hi
olmazsa bundan mahrum kalma..
143
Atei canl olan ehvet ve hiddet onun yznden yatt, snd. Gaflet ve
bilgisizlik sebebiyle lm kii de, onun feyzinden mnev bir kaftan giydi.
Velnin feyzi ile gaflet lsnn dirilmesi, elde ettii bu tazelik ve hareket,
"Tuba" aacnn tazelii ve hareketidir. Bu halkn hareketi deildir. 169
169 Cennette bulunan bir aacn ad olan Tuba'nn glgesi btn cenneti kaplatm, Cennet ehli
nin her biri bu aacn
glgesinde oturacak, yemiinden yiyecektir. Kk gkte olan bu aacn dallar cenneti ve cenne
tlikleri glgesinde barndracak.
Meyvelerini cennetliklere ikram edecektir. Bu aa, Allah'n ltfunun, ihsannn, sevgisinin b
ir semboldr.
yzdendir ki Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz; "Ey Bill, bizi dinlendir, ferahlat. "diye
buyurdu. 171
171 Peygamber Efendimiz de mnev esintiler, ilh te'sir oald zamanlarda kendinden geer
di. Beeriyet haline
dnnce, Hz. Bill'e seslenir:
"Ey Bill! Ruhumuza evk ve ne'e ver. Bizi dinlendir" diye buyururdu. Bill Hazretleri de, Ef
endimize, Cenb-
Hakk'n bykln, kudretini belirten baz vg iirleri okurdu.
172 Ta'ris: Yolcunun btn gece yol almas, sehere yakn bir zamanda yalp biraz uyumas mns
na gelir. Buhri
Hadisleri kitabnda Reslullah Efendimizin geceleyin yapt bir iki yolculukta sabaha kar u
yuyup kald ve sabah namazn
klamad haber verilmektedir. Hz. Mevlna, Reslullah'm sabah tatl uykusunda, ryda Hakla
bulutuunu anlatmak istiyor.
144
1990 Sabah namaznn vakti geip kuluk namaz gelinceye kadar, Reslullah Efendimiz, o mbrek uykudan ban kaldramad.
Ak da, can da, her ikisi de gizlidir, rtldr. Ona "gelin" dediim iin beni
ayplamayn.
Sevgili benim szme zlseydi, bir an iin olsun, beni sevgisinden uzak
braksayd, susardm.
Fakat kendi, haydi syle diyor, ayp deil; bu gizli olan kaza ve kaderin bir
isteidir.
Ayp, hi bir ey bilmeyen kiiye gre ayptr. Fakat, her eyi ho gren,
olduu gibi kabul eden, Cenb- Hakka kar ayp deildir.
Bize gre "kfirlik" fettir, ama, Hakka gre, onda bir hikmet vardr.
2000 Demek ki bykler; "Temiz kiilerin bedenleri tertemiz can kesilmitir" szn, bo yere sylememilerdir.
Onlarn szleri de, nefisleri de, ekilleri de belirmeyen, bir bala balanmayan, bir renge boyanmayan can olmutur.
O vel dman topraa girince, toprak olur gider. Velnin bedeni ise tuzlaya
dm gibi tamamiyle arnmtr.
O, yle bir mnev tuzdur ki, onun feyzi ile Hz. Muhammed'in mbrek
yz cmleden daha gzel, szleri ve hadisleri daha fash olmutu.
2005 Bu tuz, yni feyz Hz. Muhammed den miras kalmtr. Hl vardr. O
mirasa konanlar seninle berber yayorlar; onlar ara, bul. Onlardan yararlan.
145
Sen bir candan ibretsin. Cann n, ard olmaz. Eer, sen kendini n, ard
var sanyorsan bedene balanmsn, candan mahrumsun.
Aa, yukar, n, ard bedenin sfatlardr. Ynszlk ise parlak olan cann
z sfatdr.
Gzn, o gerek pdihn pk nru ile a da, ksa grller gibi zanna,
pheye dme.
2010 Ey gerekten de yok olan insan, yok'un n, ard olur mu? Sen akln
bana almadka hep byle gama, ne'eye dalar gidersin. Halbuki aslnda sen, bir
glge varlksn. Yoktan ibaretsin. Bu sebeple gamn da, ne'en de yoktur.
Lokma ve ilham
1960 Dn gece ilham bize, baka trl tecell etti. Fakat mideye birka
lokma girdi de ilham yolunu kapad.
Bir lokma uruna, Lokman tabiatl ilh rh, nefsn gdalara esir oldu.
imdi Lokman devridir; ey lokma, sen ekil git.
Aslnda "Can Lokman"nn ayanda diken deil, dikenin glgesi bile yok.
Fakat siz hrsa kaplmsnz da gerei gremiyorsunuz.
Nefsinin arzu ettii nefis yemekler, hurmalar, incirler aslnda, seni Hak
yolundan alkoyan ayana batm dikenlerdir. Sen ilh sevgiyi gremeyen ok
nankr birisisin.
1965 Can Lokman, Allah'n gl bahesidir. Btn ilh bilgiler, irfan, ak,
hep oradan gelmektedir. Byle mbrek bir varln (Can Lokman'nn) aya niin
bir dikenle yaralansn?
146
Ey deve, senin srtnda yle bir gl dengi var ki, onun evreye yaylan gzel
kokusundan, sende yzlerce irfan ve ma'rifet glistan meydana gelmitir.
Bu ilh nefha, Hakk'tan gelen bu rh, yemeden imeden hasl olan hayvani
rh deildir. Bu, hayvani rha, insan bedenine de holuk verir; hotur. Holuun t
kendisidir. Ey emeline ulamak iin are arayan kii, ho olmayan bir eyden insana
holuk gelir mi?
Zaten cz' olan akl, gizli eyleri bilir grnmekle beraber, ak inkr eder.
Akl anlayldr, bilgindir ama, yok olmamtr. Melek bile olsa yok
olmadka, varlk iddia edince eytan olur.
O, szde ve ite bizim dostumuzdur ama, hal bahsine gelince orada, bir
hiten, bir yoktan ibrettir.
1985 Akl, varlktan geip yok olmadka yoktur. Zaten, o, dileyerek, isteyerek yok olmazsa, zorla yok olacaktr, bu da ona lyktr.
147
Hz. Aie'nin -Allah ondan raz olsunMustafa (s.a.v.) Efendimize; "Bu gn yamur yad,
siz mezarla gittiiniz halde niin elbiseniz slanmam."
diye sormas.
Onun kabrine toprak att da, sanki, toprak altna gmlen dostunun, rhunu
diriltti.
Peygamber Efendimiz de buyurdu ki: "Ey gnl tertemiz olan Aie, Allah
bu yzden senin pk olan gzne gayb yamurunu gstermi.
2035 Gayb leminin baka bir bulutu, baka bir yamuru, baka bir g,
baka bir gnei vardr.
148
Yamur vardr, beslemek, yetitirmek iin yaar; yamur vardr, her eyi
perian etmek iin yaar.
2040 Bylece souu, rzgr, gnei, hep birbirine aykr bil de arp kalma.
Tpk bunun gibi gayb leminde de bu eitlilik vardr. Bazs zararl, bazs
faydal; baz yamurlar bereket getirir, bazs ziyan.
Ermi kii olan abdaln nefesi de, gayb leminin o baharndandr. O nefes
yznden, gnlde, canda mnevi yeillikler, tazelikler belirir.
Eer, herhangi bir yerde kuru bir aa varsa, bunun kuruluunu can
rzgrndan bilme.
2045 Rzgr vazifesini bildi, esti gitti. Can kabiliyetli olan kii, rzgrn te'sirini candan kabul etti.
149
Hadiste bahis buyurulan sonbahar, nefistir, nefsin isteidir. Akl ile can da,
ilkbaharn ta kendisi, sonsuzluktur.
Bu hale gelmi akll bir kiinin gnl bahesinden bir p misali, cz' bir
mnev zevk eksilse, o kiinin gnlne binlerce gam, binlerce keder gelir, dolar.
2060 Hz. ie-i Sddka; "Ey varln z, zeti!" diye sordu. "Bugnk
yamurun srr, hikmeti ne idi?"
nsan, o musibet atei ile kalsayd, yklrd. Bedeni de erir giderdi; akl, fikri
de kalmazd. Hi bir ey yapamaz hale gelirdi.
2065 O anda dnya yklrd, insann iinden yaama gc, mide sarlma
duygusu kar giderdi.
150
Aalarn hakikati
2015 Halka yzlerce iretler ederler. Kula olana, anlayana szler syler-
Yemyeil dilleri ile, up uzun elleri ile topran gnlnden srlar aarlar.
dklmesi, sonra tekrar yapraklanmas, eskiden beri olagelen tabi bir haldir. Bunu,
ne diye kerem sahibi Allah yaratt diyelim?"
Allah' inkr edenler, o gln kokusuna kar kara bcek gibi dayanamazlar,
yahud da, davul sesinden rken sinirli hastalara benzerler.
151
173 Bugn, btn cami ve mescidlerde, cuma gnleri imamlarn hutbelerini okumak iin ktklar
merdivenli
minberler vardr. Medine'de yaplm olan ilk mescidde minber yoktu. Namaz kldrd, o mtev
az' mescidde cuma gnleri,
Peygamber Efendimiz, ayakta hutbesini okurken mihrab yanndaki bir hurma direine dayanrd. H
icretin sekizinci senesine
kadar bu byle devam etti. Mslmanlar oalm ve Peygamberimizin mescidinde cemaat bir hayli
artmt. Mescidde,
mihraba uzak den yerlere oturanlar, Peygamber Efendimizin mbrek yzn gremez olmulard.
Bu sebeple, basamakl
ve en stte oturacak yeri bulunan basit, mtevaz' bir minber yapld. Peygamber Efendimiz, il
k defa minber zerine kp
hutbesini okumaya balaynca, evvelce, hutbe okurken dayand hurma direinden bir inilti, bi
r feryad duyuldu. Kundaktaki bir
ocuun alamasna benzer sesler iitildi. Btn mescidde bulunanlar bu iniltiyi ve feryd du
ydular. Peygamber Efendimiz
minberden aa indi, inleyen hurma direinin yanna gitti. Onu okad, kucaklad, direk sustu
. Bu mu'cize Buhr'de ve dier
gvenilir hadis kitaplarnda yazldr. ('Sahh-i Buhar, Bulak, 1312, c. II, sahife 9). Bu se
beptendir ki, o inleyen diree
"Hannne Direi" (=Alayan Direk) ad verildi. Resl-i Ekrem Efendimiz, bu mu'cizeyi izah iin
"Bu direk, iitmekte olduu
zikir ve hutbeden uzak dt iin inledi, alad" diye buyurdu. Kur'an- Kerm'de "Allah' t
ebih etmeyen hi bir ey yoktur.
Fakat siz onlarn tebihlerini duyamaz, anlayamazsnz." (sr Sresi 44) diye buyurulmuyor mu
? Allah' tebih etmek iin her
eyin canl olmas gerekir. Bugn, ilim de her maddenin, grlen her eyin cansz sandmz b
tn varlklarn atomlarnn ba
dndrc bir hzla dndn haber vererek Kur'n 'm mu'cizesini isbt etmektedir. Hz. Mevln
a Divan- Kebir'de de bazen
Hannne Direinden bahseder. "Hz. Mustafa (s.a.v.), kendinden ayr dt iin inleyen Hamn
e Direini okad. Sen, bir
aatan da aa deilsin. Hannne Direi ol da sen de ayrlktan inle." (Divan- Kebir, 2131)
diye buyurur.
duydu.
Bunun zerine Peygamber Efendimiz ona dedi ki; "Ey srr bahtna yolda
olan gzel aa...
152
Syle ne istersin? Dilersen seni yemilerle dolu bir hurma fidan yapsnlar
da, doudakiler de, batdakiler de senin hurman yesinler.
Yahud da, hirette ve cennette Hakk'n seni bir selvi haline getirmesini ve
ter taze, lmsz bir halde kalmay m istersin?" diye sordu.
2120 unu bilmi ol ki: "Allah, kimi kendisine dvet ederse, o kimse, mmkn olduu kadar, btn dnya ilerinden vazgeer de Hakka ynelir.
Fakat, ilh srlardan kendisine bir ey verilmemi olan, nasl olur da cansz
bir varln inlediine inanr.
O kii; "Evet." der ama, gnlden deil; kendisine mnafk demesinler diye
inanm grnr, onu bunu kandrmak iin; "Evet." der.
2125 Yzbinlerce taklid ehlini, delile dayananlar, cz' bir vehim, zanlara,
phelere drr.
nk, onlarn taklitleri de, delil ile bir hkme varlar da hep zann
zerinedir. Onlar imknszlktan kurtaracak kollar, kanatlar yni akl ve fikirleri de
hep zanna dayanr.
O alak eytan, onlarn ilerine bir phe sokar, bylece bu krlerin hepsi de
ba aa dverirler.
Delil ile hkme varanlarn ayaklar tahtadandr. Tahta ayak ise zayftr,
kararszdr.
153
Basiret sahibi olan zamann kutbu ise byle deildir. Onun sebatna, ayak
diremesine, da bile arr kalr.
2130 Talar zerine dmemesi iin, kr adama, elindeki asa ayak yerine
geer.
Din ehli askerinin zaferine yol aan svari kimdir? Basiret sahibi olan
zamann kutbu.
Krler yolu asalar ile grrler. Grrler ama, yine de gzleri gren kiiler
onlar korurlar.
2135 Allah, size acmasayd, ltuflarda bulunmasayd, delil ile hkme var
asanz krlr, giderdi.
174 Kyas, herhangi bir eyle dier bir eyi mukayese etmek, karlatrmak; istidlal ise, bu
karlatrmadan bir netice
karmaktr. Akla dayanan bir gr olduu iin Mevlna kyas ve istidlale deer vermez.
Mademki elindeki asa sava ve kavga leti olmutur, ey kr, o asay kr,
para para et.
Allah insana akl, fikri, kyas, delil asasn, hakk, hakikati bulsun diye
verdi. nsan, onu baka trl kullanmaya balad. fkeye kapld da, o asay
kendisine verene vurdu.
aln..
2140 Sana delil ve kyas asasn veren Hakk'n hidyet eteine sarl; tam
teslimiyetle Ona itaat ve kullukta bulun; baksana Hz. Adem istidlli kendisine asa
yapt iin isyana dt. Bana neler geldi.
Hz. Ms'nn, Hz. Muhammed'in mu'cizelerine bak. Asa, nasl ylan oldu?
Direk nasl ayrlktan inledi, feryad etti?
Asann ylan olduunu, direkten inilti ktn akln kabul etmezse, din
akiyle, gnde be defa direk gibi olan minarelerden, yzylllardan beri sesler
geldiini dn, bu da bir mu'cize deil midir?
Akl, akla uygun olan her eyi saa sola ekmeden, mu'cizeye ihtiya
duymadan kabul eder.
2145 Sen, herkesin gidemedii bu akla uymayan yolu, baht yver uyank
kiilerin gnllerinin yolu olarak gr.
154
2155 "Eer, sen, gerek peygamber isen, eer, gklerin srrndan haberin
varsa, bil bakalm, u avucumda gizlediim nedir?"
2220 Grmyor musun? Dnyamz aydnlatan yce gne can saar, hayat
saar. Her an nrdan boanr, yine her an nrla doldurulur.
nsann vcuduna da akl ve can, gayb leminden akar sular gibi gelip
duruyor.
Her zaman gayb leminden insann bedenine yeni yeni hayat ve ilh
feyizler gelir. Bu feyizlerle insana, ten leminden dar k, kendinden kurtul, iyilik
et, bakalarna hizmette bulun emri verilir.
155
Yardm etme, verme durumu msaid olan nice kiiler vardr ki, onlarn lyk
olmayanlara vermemeleri, vermelerinden daha iyidir. Sen de bu yzden, Allah'n
verdii mal, ancak Allah'n emrine gre harca.
Harca ki, hadde hesaba smaz hazine elde edesin ve bu suretle Allah'n
ihsan ettiini israf ederek, kfirlere katlmayasn.
2235 Para vermek, mal vermek, cmert kiiye lyktr. Aikarn cmertlii
ise can balamaktr.
Sen, Allah rzas iin ekmek versen, sana ekmek verirler. Allah uruna can
verirsen, sana can verirler. 177
156
Ekin ekenin anbar boalr ama, bu iin iyilii tarlada belli olur.
u tuzlu, u ac hayvani rhu kl nne gtr de, ona karlk, tatl denize
benzeyen ilah rhu al.
Bir gece, bir bedevinin kars, kocasna uzun uzadya sylendikten sonra
dedi ki:
"Bu kadar yoksulluu, cefay biz ekiyoruz. Herkes ho, rahat bir halde
yaamakta; ho olmayan ancak biziz."
ya.
178 Herhalde eyh Galib Dede, "Giydikleri ftab-i Temmuz itikleri le-i cihansuz" derken bu
Mesnevi beytini
hatrlamtr. Zaten kendisi de Hsn A,sk' yazarken: "Esrrn Mesnev'den aldm-aldmsa d
a mr mal aldm" demektedir.
Bir komudan bir avu mercimek isteyecek olsam, bana; "Sus, babalar
karasca, geber." diyor.
157
2260 Arablar savala, iyilikle vnrler. Sen ise, Arablarn iinde yazda
yanla benziyorsun.
Sava ne demek? Biz savasz ldrlm gitmiiz. Biz, yoksulluk klc ile,
basz yerlere serilmiiz.
hsan etmek, iyilikte bulunmak kim, biz kimiz? Biz yoksulluk evresinde
dnp a kurmadayz. Havada uan sinei sokup damarnn kann emmedeyiz.
Bize bir konuk gelir de gece kalr, uyursa, elbisesini soymazsam, ben ben
olmyaym.
2288 Kocas dedi ki: "Ne zamana kadar gelir arayacaksn? Ekin
isteyeceksin? Zaten mrmzden ne kald ki?... ou geti, gitti.
2290 Sel ister duru, ister bulank aksn, mademki kalmyor, akp gidiyor,
onun zerinde durma, ondan hi sz etme.
veyk kuu, geceki rzk, henz meydanda yokken, aacn stnde Allah'a
kreder.
Doan kuu, rzkn pdihn elinden bekler de, pis lelerden midini keser.
2295 Bylece, sivrisinekten tut da file kadar, btn mahlkat, Allah'n ilesi
Gnllerimizde bulunan ve bizi rahatsz eden gamlar, kederler, mitsizlikler, hep bizim varlmzn tama' tozundan, hrs dumanndan meydana gelir.
158
Bilmi ol ki, her hastalk, lmden bir paradr. Eer yolunu bulursan,
lmn bu parasn, bu cz'n kendinden sr, kar, at gitsin.
2300 Yok, lmn cz' sana tatl geliyorsa, bilmi ol ki, Allah, hepsini,
tamamn da sana tatllatrr.
eylerden ayrlmas g olur. Bedenine tapan, yni nefsinin her arzusunu yerine
getiren cann kurtaramaz.
Koyunlar ehirlere krdan srer, getirirler. Hangisi daha semizse tutar onu
keserler.
2305 Gen iken daha kanaatli idin, nce, altn gibi kymetli ve sevimli idin;
ihtiyarlaynca, altnl terk ettin de, altn isteine dtn.
Sen, zmlerle dolu bir asma idin. Nasl oldu da zmlerin dkld? Nasl
oldu da, meyvelerin tam olaca bir zamanda bozulup gittin, kuruyup, rdn?
Sen, bizim eimizsin; e olan kiinin, einin huyu ile huylanmas gerek ki
iler, yolunda gitsin.
Elerin birbirine benzemesi gerek, ayakkab ve mest gibi ift olan eylere
bak da bunu anla.
2310 Ayakkabnn bir teki, ayaa dar gelince, br de senin iine yaramaz.
Ben, kuvvetli bir imanla, Rabbime olan sonsuz gvenimle, kanaat yoluna
dmm de, bana verileni yeter buluyorum. Sen ne diye ktlk tarafna gider de,
halinden ikyet eder durursun?"
159
Kanaat sahibi bedevi, ihlsla yrei yana yana sabaha kadar, karsna bu
eit szler syledi, durdu.
2315 Kadn, kocasna; "Ey namustan baka bireyi olmayan, artk bundan
fazla senin efsununa kanmam." diye haykrd.
Kibir, irkin bir eydir. Fakat, dilencilerin kibri, daha irkindir. Bu hal, k
mevsiminde, karl bir gnde slak elbise giymeye benzer.
Ey, evi bir rmcek a gibi olan zavall, ne zamana kadar bu dva, bu
alm, bu bykln srp gidecek?
Sen, bana eim deme; beni az koltukla; ben insfn eiyim, hilenin deil.
Sen alktan havadaki ekirgenin damarn vurmaya alrken, nasl olur da,
belerle, paalarla adm atmaa kalkrsn?
Sen kendi akln benimkinden stn sanyorsun. Benim gibi akl ksa birini
kim bilir nasl gryorsun?
Gafil kurt gibi stme atlma.. Senin gibi, insan utandracak bir akla sahib
olmaktan ise, aklsz olmak daha iyidir.
Mademki senin akln, insanlara ayak ba kesilmi, artk ona sen akl deme.
O ylandr, akrebdir.
160
2330 Senin hilenin, zulmnn hakkndan Allah gelsin, aklnn bize kurduu
tuzaklar, dnd hileler bizden uzak olsun."
etti.
Adam karsna; "Hanm!" dedi. "Sen kadn msn? Yoksa hzn ve keder
kumkumas m? Ben, yoksullukla vnrm. Yoksulluk, benim bamn tcdr, onu
bama kakma..
Mal, mlk, altn, baa giyilen klha benzer. Ancak kel olan bir ba klha
snr, onunla rtnr.
2345 Hak eri, gze, gre benzer. Gzn ak olmas, kapal olmasndan
daha iyidir.
2350 Tam eden tama' yznden zenginin aybn grmez, zaten hrslar,
tamahlar btn gnlleri kaplar.
Yoksul bir kii, hlis altn gibi, derin mnl, gzel szler sylese bile,
kimse onu dinlemez, kimse onun kumana dkknnda yer vermez.
2355 Adalet sahibi, bir kuluna ni'met verir, mal, mlk ihsan eder; bir kulunu
da yansn diye atee atar m?
Her kim iki cihan yaratan Allah'a kar byle bir zanda bulunursa, onun
atei bu zanda bulunan yakar.
2362 Allah saklasn, benim halktan bir tama'm, bir midim yok; gnlmde
kanaatten bir dnya var.
161
Sen de, bir iki gn yoksulluu dene de, yoksullukta, kat kat gnl zenginlii
olduunu gr.
2375 Yoksulluk nedeni ile yzn ekitme, kanaat yznden, bal gibi tatl
olan mn zevki denizine batm binlerce can gr.
179 Glbeeker gl yapraklarn ekerle kartrarak yaptklar bir tatl. Bu beyitte, gl yap
ra ekerle nasl
kucaklam, dost olmusa, sen de bu yoksullukla kucakla, dost ol da manev deer kazan demek
istiyor.
Bu sz, can memesinde bulunan, mnevi bir sttr. O st emici, ekip alc
olmazsa, iyice akmaz.
Nasl olur da, duygusuz, sar bir kulaa, engin tiz ve pest perdeleri
alnr?
2385 Allah, miski, bo yere gzel kokulu bir hale getirmedi. O gzel
kokuyu, burnu koku alamayan iin yaratmad.
Bu yzdendir ki, sfli olan aalk kii ulvliin, yceliin dman olur.
Her meknn, her yerin isteklisi, davranlar ile kendini belli eder.
162
180 Bedevi karsna demek istiyor ki: "Hanm, sen benim mnevi durumumu bilmiyorsun, ben de sa
na
anlatamyorum. nk sen, mn ynn gremeyecek derecede krsn. Benim i yzm sana anlatm
aya kalkmam kr bir
adama, gzel grnmek iin sslenmeye benzer.
Hanm, kavgay, benimle uramay, yolumu vurmay brak; brakmayacaksan, bari benim yakam brak.
yi ile de, kt ile de kavga edecek, didiecek halim yok. Benim gnlm
kavga yle dursun, bartan bile rkyor, kayor.
2395 "Ben, senden bunu beklemezdim, senden daha baka eyler umardm."
dedi.
Yoksulluk yznden sabrm kalmad ise, bu da kendim iin deil, senin iin,
senin rahatn dndm iindir.
Dertli zamanlarmda, sen, bana dev oldun. Bu yzdendir ki, senin yoksul
kalman istemiyorum.
2400 Yemin ederim ki, bu alay ve szlanlarm, kendim iin deildir, hep
senin iindir.
Allah'a yemin ederim ki, ben senin nnde, senin iin bir kere deil her
nefeste, tekrar tekrar lmek isterim.
Ben yalnz bedenimi deil, canm bile sana kurban etmek isterim: Keke,
senin cann benim canmn bu isteini, senin urunda can feda ediimi sezseydi,
bilseydi!
Fakat, sen bana kar bu eit zanna dnce, ben candan da tenden de
bktm usandm.
163
Bir de genliimi yad et ki, ben o zamanlar, put gibi gzeldim. Sen de puta
tapan bir koca idin.
Ben senin elinde spanak gibiyim, istersen beni ekili piir, istersen tatll.
2410 Kfirce szler sylemitim, imdi imana geldim. Senin verecein
Fakat senin affndan bir era uyandrdm, tevbe ettim; knamay, itiraz bir
yana braktm.
2415 Senin iinde, benim iin zrler dileyen gizli biri vardr. O, bensiz
olarak, benim yerime, benim iin sana efaat eder, senden balanmam diler.
Senin gnlnde, benim iin zrler dileyen o gizli dost, senin gzel huyun,
temiz vicdanndr. Gnlm, ona gvendi de su ilemek istedi.
Ey huyu, yz batman baldan daha tatl olan hiddetli er, sen de, kendinden,
kendi gnlnden gizlice bana ac..."
164
Gzel yz ile, edas ile erkei kendine esir eden kadn, bir de tutar, kullua
ynelirse, sevgisini aa vurursa, seven ne hale gelir?
Gzelliinin ihtiam ile seni heyecana dren, kibirden, yreini, tir tir
titreten o gzel, senin karnda alamaya balarsa ne hale girersin?
Nazlan ile, ekingenlii ile, gnl de, can da eriten, kan haline getiren
esiz bir gzel, niyza giriir, yalvarmaa koyulursa ne olur? Ne hal alr?
l81 l-i lmran Sresi'nin u melde balayan 14. yetine iaret vardr: "Kadnlar, insanlar i
in sslendi, onlara gzel
gsterildi."
Allah, kadn erkek onunla huzura kavusun, rahatlasn, ona e olsun diye
yaratt, Hz.Adem nasl olur da Hz. Havva'dan ayrlabilir?
Mbrek szleri ile cmle lemi mest eden Hz. Muhammed bile, Hz.
Aie'ye "Ey penbe beyaz kadn, ey Humeyra, bana bireyler syle de beni rahatlat."
diye buyururdu.
2430 Su ile ate arasna bir tencere girince, su atei sndremez de ate suyu
yok eder, buhar halinde havaya uurur.
Grnte, su atee galip olduu gibi, sen de kadna galip isen de, i yzden
ona malupsun, nk onu istemektesin.
Byle bir hassa, ancak insanda vardr. Hayvanda ise sevgi azdr. Bu da onun
noksan yaratlndandr.
Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: "Kadn, akll kiilere ve gnl ehline
fazlasyla galip olur.
Cahil kiiler de kadna galip gelirler. nk onlar, pek sert, pek kaba
kiilerdir."
2435 Cahil ve kaba erkeklerde, incelik, ltuf, sevgi azdr. nk onlarn yaratllarnda hayvanlk sfat stndr.
Sevgi, incelik, acmak insanlk huyudur, insanlk vasfdr. fke ve ehvet ise
hayvanlk huyudur, hayvanlk sfatdr.
165
Kadn, sadece bir sevgili deildir, kadn Hakkn dr, nurudur. Sanki o,
mahluk deildir de hlktr. 182
182 Bu beyti yanl yorumlamamak. Her ey, btn varlklar, Hakk'n gzelliinin, kudretinin,
byklnn, yaratma
gcnn mazhandr, aynasdr. Marib Hazretlerinin dedii gibi "Allah her eyi, btn evreni
kendi cemlini ve cellim
mhede etmek iin bir ayna olarak yaratt." Gzel bir kadnn da, Hakkn nuruna mazhar oldu
u iin mnevi gc vardr.
Aslnda kadnn kendisi, kendi madd varl deil de, ona akseden ilh nr ile, gzellii il
e duygulu olanlar etkilemektedir.
Nefsan arzularla, kadn peinde koanlar, belden aa duygularn esiri olanlar bu konunun d
ndadr. Onlar erkek hayvanlarn
diilerine yneldikleri gibi sadece madd ynden kadna ynelirler, lbn-i Friz Hazretleri'nin
Tiye-i Kbra' snn 242. beytinde
buyurduu gibi "Btn gzellerde bulunan gzellikleri, Allah, muvakkat bir zaman iin, kendi g
zelliinden onlara ihsan
etmitir." Bu sebepledir ki: rfan sahibi kiilerin, kadna kar gsterdikleri sevgi, aslnda
Hakk'n nrana, Hakk'n gzelliinedir. Her mahluk gibi kadn da fnidir. lmee, rmee mahkumdur. Ona riyeten verilen gzell
ik onun deildir. Kadnn
kendisi, madd varl ile mahluk (=yaratk)tur. Fakat, ona belirli bir zaman iin verilen Hak
kn gzellii, mnev gc ile o
Hlk (=yaratc) saylmaktadr. Yoksa bir oklarnn bu beyitten kardklar mnya gre: Ka
dn, ocuk dnyaya getirdii iin
Hlk (=yaratc) deildir. Btn dii varlklar dourmaktadr.
"Nasl oldu da canmn canna dmanlk ettim nasl oldu da; canmn bana
tekmeler vurdum?" dedi.
Bedevi dedi ki: "Hanm sylediklerimden piman oldum. Sana kzp, kfir
oldumsa, ite imdi mslman oluyorum.
Sana kar gnah iledim, senin sulun oldum. Bana ac, beni birden
kkmden skp atma...
Her ne dersen de; ben senin emrine uydum. Emrin ister iyi, ister kt olsun,
ona bakmam.
2645 Senin varlnda yok olaym. nk ben km, seni seviyorum, sevgi
insan kr eder, sar eder."
Kadn; "Gerekten sen, beni seviyor musun? Yoksa seviyor gibi grnerek
hile ile benim srrm m renmek istiyorsun?" dedi.
Erkek dedi ki: "Gizli srlar bilen ve Hz. dem'i topraktan tertemiz olarak
yaratan Allah'a yemin ederim ki seni seviyorum."
166
2679 Dnp huzuruna varacam Allah hakk iin sylyorum ki, bu szler;
sevgiden, yrek temizliinden, gnl alaklndan douyor.
2680 Sana kar sylediim bu sevgi szleri, bir imtihan gibi geliyorsa, bir
defack olsun, beni imtihan et.
Gnlnde olan benden gizleme ki, benim gnlmde olan da ortaya ksn.
Bylece yapabileceim her eyi kabul edeyim.
Kadn dedi ki: "Bir gne domu, btn lem ondan aydnlanmtr.
2685 Bu gne, Hakkn vekili, Hakkn halifesidir. Badad ehri onun yznden bahar gibidir.
Bedevi karsna dedi ki: "Ben, padiah huzuruna nasl kabilirim? Bir
bahane bulmadan onun yanna ne yzle gidebilirim?"
De ki: 'Bizim bundan baka hi bir eyimiz yok. lde de bundan daha iyi
su bulunmaz'.
Her ne kadar, padiahn hazinesinde ar, deerli mallar oktur, ama, orada
byle tatl su bulunmaz."
2715 Bedevi, testiye bakp bakp bbrleniyor; "Kimin byle bir testisi var?
yle byk bir padiaha gerekten de ok deerli bir hediye, ancak ona layk
bir hediye." diyordu.
Kadn da bilmiyordu ki, orada padiahn bulunduu yerde eker gibi tatl
Dicle Nehri akmakta...
Yr, padiahn yanna var da, debdebeyi, ihtiam gr, kklerin altndan
akan duygu rmaklarn seyret.
167
kapatmas.
u testiyi keeye sar, keeyi de gzelce dik. Padiah orucunu bu su ile asn.
nk dnyada, hi bir yerde bunun gibi bir su bulunmaz, insana nee veren
bu su, zevklerin kayna gibidir."
Hasl bedevi testiyi ald, yola dt. Gece gndz onu tayp gtryordu.
2730 Testiye bir ziyan gelmesin diye, stne titriyordu. Onu oturduu
Kars da seccadeyi yaym, namaz klyor; "Ya Rabbi! Esenlik ver, sen
sakla." diye yalvarp duruyordu.
ulatr.
Orada nimetlerle dolu bir hacet kaps grd. Btn ihtiya sahipleri o
kapdan nasiplerini alyorlard.
Her an, her yandan bir ihtiya sahibi geliyor, o kapdan ihsanlar elde ediyor,
ihtiyacn gideriyordu.
O kap, atee tapana da, inanan kiiye de, gzele de, irkine de akt.
Cennet gibi belirli kiilerin deil; gne gibi, yamur gibi herkesindi.
2740 Bedevi halifenin huzurunda, baz insanlar grd ki, bunlar sslenmi
pslenmi, gze girmi kiilerdi. Dier bir ksm da ayakta durmakta, sra beklemekte
idiler.
168
Sanki srafil'in suru ile dirilmi insanlar gibi, Sleyman'dan karncaya kadar,
her tabakaya mensup kiiler orada toplanmlard. 183
183 Nemi Sresi'nin 18-19. ayetlerinde Sleyman Peygamber, karnca vadisine geldii zaman, bir
karncann
karncalara "Yuvalarnza girin, Sleyman ve ordusu sizi inemesin." diye bardn; Sleym
an (a. s.) duyunca glmsedii
anlatlr, rifler bu hadiseye u rivayeti de eklemilerdir: "Sleyman 'ben bir peygamberim, h
i sizi iner miyim' demi. O
baran karnca da: Maksadm baka idi. Senin debdebeni grr, seyre dalarlar da, Allah' zikr
etmeyi unuturlar; onun iin
bunlar syledim, der. slm edebiyatta, byklk ile zavalllk bu ayete dayanlarak Sleyma
n ve karnca ile simgelenmitir.
"Suret ehli" yani grne nem veren, dnyaya bal kiiler ssl
elbiselere brnmler; incilere, cevherlere gmlmlerdi, mn denizinden olanlar
da, mn denizine dalmlard.
Sarayn kapsndan "Ey ihtiya sahibi gel, ieri gir. Yoksul kii nasl
cmertlie, iyilie muhta ise, cmertlik de, iyilik de yoksul kiiye muhtatr." diye
bir ses geldi.
2745 Gzeller, nasl tozsuz, passz, parlak ayna ararlarsa, cmertlik de yoksullar, zayflar yle aramaktadr.
169
yoruldun mu?"
2780 Ey btn dnyaya Allah nru ile bakanlar, iyiliklerde bulunmak iin
padiahn yanna gelmisiniz.
Onun lutfunun, ihsannn kokusu lleri kaplad. Kum zerreleri bile o lutufla
canland.
Buralara kadar para, pul elde etmek iin geldim; ama gelip sizi grnce,
yznzn sarhou oldum, kendimden getim.
2796 Ben de buraya, bu kapya bir ey dilemek iin geldim. Daha dehlizde
iken ba keye oturtuldum, yceldim.
Ben ekmek bulaym diye, hediye olarak su getirdim. Fakat buradaki ekmek
kokusu, beni cennetlerin ba kesine gtrd.
Ekmek, Hz. Adem'i cennetten srd, kard. Beni ise ekmek, cennetlikler
arasna katt.
ekti.
Dedi ki: "Bu armaan padiaha gtrn. Padiahtan ihsan, iyilik dileyen
benim gibi bir fakiri, yoksulluktan kurtarn.
170
2855 "u altnla dolu testiyi eline verin; yurduna dnerken onu Dicle
kysndan geirin.
O kara yolundan lleri aarak gelmi, halbuki Dicle yolu, bulunduu yere
daha yakn, daha kestirmedir." dedi.
Bedevi gemiye binip de, Dicle'yi grnce, utancndan yere kapand, eilip
secde etti.
Nasl oldu da, o cmertlik denizi, benim bir pula bile demez armaanm
abucak kabul etti?"
2860 Olum, sen btn dnyay azna kadar ilimle, gzellikle dolu bir testi
bil,
an ve kudreti pek yce olan Allah, gizli bir hazine idi. Gzelliinden,
byklnden, hadsiz hesapsz dolgunluundan tr gayb perdesini yrtt. Ve kara
topraktan ibraret olan u dnyay saysz varlklarla, gzelliklerle, hesapsz nimetlerle
doldurdu da gklerden daha parlak bir hale getirdi.
Eer o bedevi, Allah Diclesinin bir kulunu grm olsayd, kendi varlk
testisini krar yok ederdi.
2865 Zaten, Allah Diclesinin bir kulunu grenlerin hepsi de, her zaman
kendilerinden gemi halde olup, varlklarnn testisini krmaa alrlar.
171
Krlan varlk kpnn her zerresi, raks ve cezbe halindedir. Fakat cz' akl
bunu, olmaz bir ey grr.
184 Su son beyitlerin manalarn anlamaya alalm; biraz dnelim: 2862 numaral beyitte Hz
. Mevlna "Allah gjzli
bir hazine idi., gzelliinden byklnden hadsiz hesapsz dolgunluundan tr, gaip perdes
ini yrtt, topra gklerden
daha parlak bir hale getirdi" diye buyururken u kuds hadise iaret etmektedir- "Ben, gizli b
r hazine idim. Bilinmek istedim ve
bilineyim diye halk yarattm.-" Bu hadis insann ve dolaysyla evrenin yaratl srrndan h
aber vermektedir. Bilindii gibi
ezelin ezelinde, yalnz Allah vard. Onunla beraber hi bir ey yoktu. Allah'n esma ve sfat
cevherleri ile Hakkn zat gizli bir
hazine idi. Her gzelin grnmek ve bilinmek istedii gibi, Cenab- Hakk da bilinmek istedi ve
gzelliini her eyde gstermek
ve grmek iin evreni yaratt. Gkler yksek ve aydnlkt. Sonsuz, usuz bucaksz olan fezada
saysz yldzlar dolamaya
balad. Bugn ilmin, fennin onbe milyar k yl telerden resim ekerek gnderdii yldzl
arn daha telerinde bulunanlar da
var. ilim ve fen daha oralara ulaamad ve ilerde de ulamasna imkan yok. Bu sonsuz bolukta,
bu saysz dnyalarn, akl
almaz bir ekilde, bir saat gibi amadan iledii, ve birbirlerine arpmadan her yldzn ken
di yrngesinde dnp dolat gk
yznde, zerinde yaadmz u dnyamz da kk bir yldz gibi dnp dolamaya balad. To
prak dnyamz, gsz ve
deersizdi. Cenab- Hakk, kudreti ve yaratma gc ile, bu deersiz toprak dnyamzda, kendi s
fatlarna ve yaratma gcne
malik bir halife olarak Hz. Adem'i grevlendirdi. Ona verdii ilah emanetle, onun mn nru i
le, bu aalk, deersiz dnyay
aydnlatt da dnya deer kazand, gklerin nrunu geti. Gzelliklerle doldu tat. Dier dn
yalarda bizim gibi varlklarn
yaayp yaamadn kesin olarak bilemiyoruz. Fakat bize en yakn olan gneten ald kla
parl parl parlayan Ay'da insan
olmad iin, hayat da olmad anlald. Halbuki insanla ereflenen dnyada ne gzellikler
var! Ormanlarn, dalarn,
Mesnev'nin l. cildinde 2252. beyt ile balayp, 2869. beyt ile sona eren bu uzun hikyede, g
rld gibi, yeri
geldike de Hz. Mevlna eitli konulara deinmitir. arihler bu hikyeyi kendi anlaylarna
, sezilerine gre
yorumlamlardr. Dinleyenler, okuyanlar yanl anlamasnlar diye Hz. Mevlna da bu hikyeyi,
ve hikyede geen kiilerin
neyi gsterdiini aklamtr. imdi o beyitlerin tercemelerini aynen arz ederek okuyucularm
n hikyeyi doru anlamalarna
yardmc olmak istiyorum: Mevlna Hazretleri buyuruyor ki:
"- Aslnda, bedevi ile karsnn hikyesi, bir masaldan ibarettir. Bu hikyedeki bedeviyi akl
n, karsn da nefsin
sembol olarak bil.
- Gerekten de nefis ile akldan ibaret olan bu kadnla kocas, iyiyi kty ayrd etmek iin
ok gereklidir.
- Bunlardan her ikisi de u topraktan yaratlm beden evinde otururlar, gece gndz birbirler
i ile savar dururlar.
- Kadn durmadan, beden evinin ihtiyalarn diler, durur. Yani eref ister, mevki ister, giye
cek ister, ekmek ister,
sofra ister.
- Nefis de kadn gibi, her ihtiyaca are bulmak iin, bazen tevazu gsterir, yzn topraa s
rer, bazen de byklk
- Akln ise bedene ait dncelerden haberi bile yoktur. Onun gnlnde ancak Allah sevgisi var
dr, o sevgiyi
kaybetmenin znts, korkusu vardr." (Mesnevi, c. 1, 2617-2622. )
"- Bedevinin hikyesinde geen su testisi, bizim bilgilerimizdir. Halife ise, Allah bilgisinin
Dicle nehridir.
- Biz testilerimizi bo olarak deil de, dolu olarak Dicle'ye gtryoruz. Byle yaptmz i
in kendimizi eek
bilmezsek, gerekten de eeklik, ahmaklk etmi oluruz.
- Dicle nehrine bir testi yamur suyu gtren bedevi, bu ite ma'zurdu. nk o Dicle'yi bilmi
yordu. lde,
Dicle'den ok uzaklarda yayordu.
- Bizim gibi onun da Dicle'den haberi olsayd, o testiyi llerde tayp durur mu idi?
- Dicleyi bilseydi, belki de, o testiyi tasa arpar krard." Mesnevi , c. I, 2848-2852.
172
Ondan sonra rahmet ve sevgi suyu ile dolu olan testinin iindeki su bitmez
tkenmez bir hale gelir de, yzlerce dnya bu kk testinin suyu ile dolar.
173
185 Bu beyitte Nur Sresinin u mealdeki 30. ayetine iaret var: "Habibim, mminlere syle ki,
haram olan eylere
kar gzlerini kapasnlar."
2725 Ey yeri, yurdu tuzlu su emesinin ba olan kii, sen Ceyhun'u, att',
Frat' ne bilirsin? Ey bu fani dnyadan ve onun zevklerinden kurtulamayan zavall,
sen yokluu, mn sarholuunu, rh neesini ne bilirsin?
Hz. Ms'nn da mn bakmndan bir yolu vard, Firavun'un da. Ancak, Hz.
Ms doru yolda idi. Firavun ise yolsuzdu. Doru yolu bulamamt.
Hz. Ms, Cenab- Hakkn huzurunda gndzn alar, inlerdi. Firavun ise,
gece yans, kimsenin grmedii bir zamanda alamaya balard.
174
Sen Ms'y ay yzl yaratmsn, benim ay gibi olan canm ise kara yzl
bir hale getirmisin.
Senin baltan karsnda, dal ne yapabilir? Daln eli var mdr ki baltan
tutsun, hi dal baltann elinden kaabilir mi? Hayr.
2460 Firavun, yine kendi kendine; "Ne alacak ey." dedi. "Btn gece Ey
Rabbimiz!" diye yalvaran, ben deil miyim?
Benim kalbim de, ruhum da, kalbm da, tenim de Allah'n hkmnde deil
mi? Bir an beni i yapar, z haline getirir. Bir an gelir deri haline sokar, isiz bir deri
yapar.
Ekin ol' der, beni yetitirir. 'irkinle' der, rengimi alr, beni sarartr.
2465 Bir an beni ay haline koyar, parlatr; bir an gelir karartr. Zaten Allah'n ii bundan baka nedir ki?"
"Ol" emri ile, bizi yaratann emir evgenine uymuuz, o evgenin nnde,
mekan leminde de, mekanszlk leminde de top gibi koup yuvarlanyoruz.
2470 Bu alacak bir ey. Renk, renksizlikten meydana geldii halde, nasl
olur da renksizlie aykr der, onunla savar?
175
Yahud da bu bir ekime, bir sava deildir de, bir hikmete dayanmaktadr.
Eek satanlarn birbirleri ile ekimeleri gibi, belki de bir sanat, bir hile.
Sen vehimleri, dnceleri bakml birer yap bil; byle yerlerde hazine
bulunmaz.
Sen sakn; "Ben yokluktan kayorum." deme. Belki yokluk, senden yirmi
kere daha fazla kamakta ve uzaklamaktadr. 186
l8 *Bu beyitte geen "yokluk" kelimesi, yoklua erimi Hakk dostlarn gstermektedir. eyh G
alib'in bir iki beytinin
manas yle: "Hakk dostlarn, ziyarete gidemeyenler, huzurlarna girebilmek iin, mnevi ms
aade alamayanlardr."
2480 Grnte seni kendisine arr, sana gel der; ama i yznden de red
sopasyla seni kovar, kendinden uzaklatrr.
Btn bu iler, kovalayan yanltmak iin ata aklan ters nallar gibidir. Ey
2365 Hz. Muhammed'i Eb Cehil grd de; "Haim oullarndan irkin bir
yz belirdi." dedi.
Hz. Peygamber ona buyurdu ki; "Haddini getin ama, doru syledin."
176
2370 Hz. Muhammed (s.a.v.), buyurdu ki: "Ben, Hakkn kudret eli ile cilalanm bir aynaym, Trk olsun, Hindli olsun; bana bakar, kendi naslsa, bende
kendini yle grr."
2495 nsanlk mertebesinin de, hayvanlk mertebesi gibi, vellerin elinde esir
olduunu bil.
188 Zmer Sresi'nin u mealdeki 53. ayetine iaret edilmektedir: "Habibim, de ki: 'Ey bir ok
gnahlar ileyerek
nefislerini harcayan kullarm. Allah'n rahmetinden mid kesmeyin, Allah, btn gnahlar ba
lar. nk O, ok balayan
ve ok esirgeyendir.'" Bu ayet; "De ki: 'Ey Allah'n kullar!'" yahut, "De ki: 'Ey kullar!'" d
iye balamyor da; "De ki: 'Ey benim
kullarm!'" diye balyor. Hz. Mevlna'ya gre "kullarm" diyecek olan mbarek mukaddes zat, t
am ilah tecellye mazhar olmu
olan, Mi'rac'da olduu gibi, Hakk'ta kendini yok eden ve beeriyet halinden kurtulan Peygamber
Efendimiz(s.a.v.)'dir.
177
Senin akln deveciye benzer. Sen de onun ekip gtrd deve gibisin,
Onlara ibret gz ile bak da anla ki, yzbinlerce cana bir vel klavuzluk
etmektedir.
2500 Klavuz da, deveci de ne demek? Eer anlayn varsa, sen gnei
gren gz ol da yle bak.
Btn cihan geceye dalm, karanlklar iinde kalm da, gnein domasn,
gndz olmasn bekleyip duruyor.
te sana zerrede gizlenmi bir gne, hem de burackta; ite sana kuzu
postuna brnm bir erkek arslan.
te sana, saman altnda gizli bir deniz. Denizin varlndan pheye derek
sakn; samann stne ayak basma.
Mride, yol gstericiye kar iinde bir phe ve tereddt uyand ise, doru
bir yol seebilmek endiesi ile bu tereddt ve phe, sana Allah'n rahmeti, ltf ve
ihsandr.
Sanki Alem-i Kbra (=En byk lem) kudretinden bir by yapt da,
kendini kck bir varlk suretine soktu. 189
189 Hz. Ali Efendimiz: "Sen kendini kk bir varlk sanyorsun; halbuki sende byk bir varl
k gizlenmitir." diye
buyurmutur.
Ahmaklar onu tek grdler; kimsesiz, zayf buldular. Fakat padiaha dost
olan, padiaha pek yakn olan nasl zayf ve zavall olabilir?
178
2510 Su yznden deveye dman oldular. Halbuki ekmee kars da, suya
kar da kr olanlar onlard.
" am ile Hicaz arasnda Medyin-i Slih denilen bir blgede yaayan ve putlara tapan Semud k
avmine Hz. Salih,
peygamber olarak gnderilmiti. ems Sresi'nin 10-15. ayetlerinde bu husus beyan buyurulmutu
r.
Hakkn kahrnn memuru, bir devenin kan pahas olarak, onlardan btn bir
ehir istedi.
2515 Rh, Salih'e benzer. Ten ise deve gibidir. Rh, buluma zevkine
dalmtr. Ten ise, ihtiyalar iinde kvranp durmaktadr.
Byle bir rha sahip olanlara kimse stn gelemez. Gelse bile, sedefe,
kabua gelir de ze, inciye gelmez.
Cenab- Hakk, gizlice insanla, insan cismiyle ilgilendi, ona yakn oldu ki,
kt kiiler onu incitsinler de, Hakkn imtihann grsnler. 191
'" Bu beyit zerinde ok dnmek gerek. Bazlar bu beyti; "Cenab- Hakk, rhu gizlice bedenl
e birletirmitir."
diye tercme etmilerdir. Halbuki beytin aslnda "rh" kelimesi yok, "Hakk" kelimesi var. Bund
an sonra gelen beyit, bu beyiti
tamamlamaktadr: "insan inciten kii, Hakk incitmi olur" denmektedir. Nitekim rih Ankarav
hazretleri; "Hakk Teala
hazretleri, bu cisme gizli olarak muttasl oldu." diyor. (c. I, s. 490). Allah, madd bir varl
k deildir ki, haa insanla birlesin.
Allah, mn sfatlar ile insanda tecell etmitir. Nitekim Kur'an- Kerim'de de; "Biz, ona a
h damarndan daha yaknz." (Kaf
Suresi 1 6) diye buyurduu zaman, bu yaknlk, madd ve hulul gibi bir lekeden uzaktr. Sultan
Veled hazretleri de intihnme
eserindeki bir beyitlerinde yle buyurmaktadr: "Allah'n srr, demirin iinde saklanan kv
lcm gibi, insanda gizlenmitir.'
179
Allah, cmle lemin snaca, ba vuraca bir zat olmay murad etmitir
de, bu yzden bedenle ilgilenmitir.
Sen de bir velnin beden devesine kul, kle kesil de Slih Peygamberin rhu
ile kap yolda ol.
Yoksul ve cmert
2748 Yoksul kii, cmertliin aynasdr. Sakn aynaya kar gnl krc
szler syleyerek aynay buulandrma.
Allah'n bir eit cmertlik tecellsi fakirleri meydana getirir; onlar kerem
sahiplerine mracaat ettirir, dinlendirir. Bylece iyilik seven zenginler iin insanlk
yollar hazrlanr. Bir baka cmertlii de, yoksula yardm etmesi iin zenginin
gnlnde sevgi ve merhamet duygusu uyandrmasdr.
2750 u halde yoksullar Hakkn cmertlik aynalardr. Hakk ile hak olanlar,
yani Hakk'ta fan olanlar, varlktan tamamiyle geen gerek yoksullar; Hakk, mn
yoksullar ise, ilah cmertliin kendisi olmulardr, Hakk gibi tamamiyle cmert
kesilmilerdir.
180
Onda lokma yoksulluu vardr, Hakk yoksulluu yoktur. Bir lnn nne
yemek taba koyma...
O, yani sahte dervi, yemek imek iin Hakka ktr. Yoksa rhu Allah'n
mnevi gzelliinin hsn cemalinin k deildir.
Kendi vehminin tasvir ettiine k olan kii, nasl olur da nimet ve keremler
sahibi Allah'n klarndan olur?
2760 Fakat, o vehme k olan kii, samimi ve gerek bir k ise, onun fni
ve mecaz olan ak, onu hakikate eker gtrr.
Herkes, gerei duyamaz, iitemez, her kucaz, bir inciri btn olarak
yutamaz.
Hele o ku lm, rm, hayallere dalm, kr, gzsz bir kujf -1 olursa.
2765 Balk resmi iin, ister deniz olmu, ister kuru toprak fark etmez.
Bir kada gaml bir adam resmi yapsan, o resim gamdan da seviten de
habersizdir.
" 2 Allah'n zat, ancak sfatlar ile cz' olarak idrak edilebilse de, ztnn knlne akl
erdirmek imkanszdr.
Tasavvur dahi edilemez. Hayat, sonsuzluk, grme, iitme, bilme, g gibi zat sfatlar; varl
n kendisinden oluu, cisim ve
cismaniyetten uzak bulunuu, bir olup esiz oluu orta bulunmay gibi sfatlar subt sfa
tlardr.
181
Resim grnte gamldr, ama resmin gamdan haberi bile yoktur. Resmi
glen bir adamn da, gldnden haberi yoktur.
Resmin gaml yaplmas da yine bizim iindir. O resim yznden biz, doru
yolu hatrlarz.
nk elbise ile ieriye yol yoktur. Dikkatli ol, beden candan, elbise de
bedenden habersizdir.
Kll ve Cz
Dnyaya k olan kii,
stne gne vurmu bir duvara k olmu kiiye
benzer. O duvar k, duvardaki n gneten geldiini
anlamaya almaz ve duvara gnl verir. Gnein
gnee geri dnnce, duvar k ebed olarak mahrum
kalr.
Bir cz', dier bir cz'n k olursa, sevilen cz' fani olduundan abucak
kendi kll'ne gider, yani vefat eder. Bylece k da ayrla der.
m nsanlar ve btn varlklar, Allah'n gzel isimlerinin mazhardr. Cz' ve kll kelimeleri
ayn olu, bir olu ifade
etmez. Mevlna; zahire deil mazhara yani duvarda Parlayan a cz' diyor. Burada kll kelim
esi, Cenab- Hakk'a rcidir.
Kll'e k olanlar, Hakk klardr. Cz' gzellii bulunan kiiler, Allah'n nruna mazhar
olanlar, dnya varl, btn bunlar
mecaz ifadelerdir. Haa, Allah' bir kll, ondan bakalarn cz' olarak, madd dnmemek ge
rek. Nitekim, Mevlnamz
Efendimiz;Cz', 'Kll'e bal deildir." diye buyuruyor.
182
O, fani bir varla gnl verdii iin, isteinden uzak dt. almas boa
gitti, ok zahmet ekti. Aya da yaraland.
2811 Eer, cz' kll'e baldr, ondan ayrlmaz dersen, diken ye, diken de
gle baldr, beraberdir.
2835 Bir nahiv alimi bir gemiye binmiti. O kendini pek beenmi olan nahivci, yzn gemiciye dndrd.
Dedi ki: "Sen hayatnda hi nahiv okudun mu?" Gemici; "Hayr." deyince;
"Senin mrnn yars hie gitmi." dedi.
sustu.
Derken, bir rzgr kt, gemiyi bir girdaba srkledi. O zaman, gemici,
nahiv alimine yksek sesle seslendi:
"Ey hoca, syle bakalm, sen yzme bilir misin?" diye sordu. Nahivci;
"Ey ho szl ve gzel yzl gemici, bilmem." deyince,
2840 Gemici; "Ey nahivci!" dedi. "Senin btn mrn hie gitti, nk gemi
bu girdabda batacaktr."
unu iyi bil ki burada, mahvolmay bilmek gerek, nahiv bilmek ie yaramaz.
183
Denizin suyu, ly banda tar, diri olan denizin elinden nasl kurtulur?
Ey benlie, gurura kaplarak herkese eek diyen kii! imdi sen de eek gibi
buz stnde kalm, ileri geri adm atamyacak bir hale gelmisin.
2845 stersen sen, dnyada zamann en byk bir bilgini, her eyin bileni ol.
imdi u dnyann faniliini ve zamann da geip gittiini gr.
Ey aziz dost, fkhn fkhn, nahvin nahvini ve sarfn sarfn, ancak yoklukta,
yok olmada bulabilirsin.
""Kalbini kesrete (=oklua) ve surete balam, aa duygularla yaayan bir lokma k olmu
sun.
Ekmek ile etin asl, mayas topraktr, amurdur. Bunlar az ye de amur gibi
yer yzne yapp kalma.
Fakat doyunca da pis bir le halini alyorsun; duygusuz, her eyden habersiz,
sanki elsiz ayaksz bir duvar gibi oluyorsun.
2875 Bazen murdar bir le, bazen kzgn bir kpek oluyorsun. Bu durumda
sen nasl olur da arslanlarn yolunda koabilirsin? 195
184
nk kpek doyunca azgnlar, emrine uymaz, karn tok olduu iin avn
arkasnda komaz.
2888 manl bir kii, bir yerde altn bir put bulsa, onu puta tapanlar alsn
diye brakr gider mi?
2890 Onu alr, atee atar eritir, onun ereti olan putluk eklini deitirir.
O putun altn, Allah'n ihsan olan bir madendir. Altnn put ekline
sokulmas, eretidir. Onun asln, altnln deitirmez.
Sen ekilde, surette kalrsan puta tapyorsun demektir. Her eyin sretini
brak, manasna bak.
Dncelerden sakn, insann gnl ormana benzer; ormanda arslan gibi de,
yaban eei gibi de dnceler bulunur.
Bu sylediim vahdet srlarn candan dinle de, ben de senin kulana altn
kpe takm olaym.
O zaman, kuyumcu gibi, altn ileri ile Ay'n kulana sen kpe olursun da,
Ay'a, Sreyya'ya kadar ykselirsin. 196
196 Ay, geceleri, solgun klar ile her taraf yaldzlad iin kuyumcu saylyor Burada, "
Ay"dan murad "insan-
kamil"dir. Onun kulana kpe olmak; eref kazanmak, manen ykselmektir
185
Harfler ve insanlar
nce unu bil ki, elifden ya'ya kadar harflerin baka baka ekillerde oluu
gibi, btn insanlarn da canlar, huylar eit eittir.
197 Bu beyitte, Hz. Mevlna, insanlar harflere benzetiyor. Harfler ekil, ses bakmndan b
irbirine benzemezler.
Fakat harf ad altnda dnce ve sz meydana getirmek iin birleirler, insanlar da byledir
. Onlar da renk, yaay, huy, bilgi,
anlay, ahlak bakmndan birbirine benzemezler. Fakat insan nam altnda, ayn kalpta birle
irler. Ayn ilah emaneti tarlar,
insanlarda da zt duygular, birbirine zt dmeler vardr. Yaaylar, birbirlerine kar dav
ranlar, savalar, barlar bir
bakma manaszdr. Onlarn szlerine de gvenilemez, cidd deillerdir. Bir bakma insanlar fa
ydal iler yaparlar,
alkandrlar, ciddidirler.
Gerekten de harfler, azdan ktklarnda, kardklar sesler bakmndan, ekil, biim bak
mndan birbirlerinden
ok farkl grnrlerse de, bu eitli ekillerdeki, harflerin asl bir noktada toplanr. Hang
i harfi alrsanz alnz, o harf
noktalarn bir araya gelmesinden meydana gelmitir.
Bu yzdendir ki Hz. Mevlna: "Harfler, bir bakma batan ayaa dek birdir." diye buyurmaktadr
. eitli harfler, bir
noktada toplandklar gibi eitli huyda, eitli yaradlta, eitli renklerde olan insanlar
da, bir noktada, "nokta-i vahdef'te,
birlik noktasnda birleirler. nk, hepsi de ayn kalbda, ayn ilah emaneti tamaktadrla
r.
Kyamet gn, her eyin Hakk'a arz edilecei gndr. O gnde, insan
vazifelerini yapm olanlar, temiz ve faziletli kiiler, kendilerini gstermek isterler.
186
2920 O gnahkarn diken gibi olan vcudunda bir gl yapra bile yoktur.
Bu sebeple ilkbaharlar, gl yetitirmeyen dikenlerle dolu fidana ve onun gizledii
srlara dmandr.
Fakat batan aaa gl gibi ve ssen iei gibi gzel ve ho olan kii iin
bahar, grr ve gsterir iki gzdr.
198 Bu beyitlerde geen diken gnahkar insanlar, kfr ehlini; gl de iyi insanlar, iman sah
ibi kiileri
gstermektedir. Gnahkarlar teki lemdeki bahara nisbetle gz mevsimi olan dnyay severler.
nk hurda gnahlarn
gizlemeyi baarrlar, ne olduklarn meydana karacak olan Ahiret baharnn geldiini istemez
ler.
'" Yukardaki beyitte geen bahvan, her eyi grp anlayan kmil insan gstermektedir. Meti
nde ebleh kelimesi
ile gsterilen kii, kendinden gemi, geree dalmtr. O serden, ktlklerden arnm; hay
r, iyi ileri tabiat edinmitir. O niin? neden? gibi akim sormak istedii sorulardan gafildir. O Hakk' akl yolu ile deil, gnl
yolu ile bulmu, saf gnll bir
stn kiidir, ite byle stn bir insann, insan- kamilin gr dier insanlarn grnde
n, anlayndan stndr.
187
Yol bilen prin hallerini yaz. Bir pr se, onu mn yolunun ta kendisi bil.
Pr yaz mevsimi gibidir. Halk ise gz ay. Halk gecedir, pr ise nrlar saan
ay.
O, yle bir pirdir ki, ona balang yoktur. O yle bir tek incidir ki, onun ei
benzeri bulunmaz.
Zaten eskimi, yllanm arab daha kuvvetli olur. zellikle o arab ledn
kpnden olursa. 200
200 Hocadan, kitaptan renilmeyen, Allah tarafndan sevdii kuluna ihsan edilen mnevi bilgi
anlamna gelen ilm-i
ledn arab. Balangc bulunmayan, prin sunduu ledn arab elbette ok kuvvetli ve eski b
ir mnevi arab olsa gerek.
201 Gulyaban'den maksat, insan eklinde karmza kan eytandr. Bunlara "eytan- ins" (=i
nsan eytanlar) ad
verilmitir.
188
202 Bu beyitte Al-i mran Sresi'nin u anlamdaki ayetine iaret var: "Yeryznde gez dolan,
Allah'n varlyla
birliine, peygamberlerin Hakk tarafndan gnderildiine inanmayanlarn sonlarnn ne olduuna
bakn." Al-i mran 137.
Beyitlerde geen "Eek", Nefs-i Emmare'nin semboldr.
Eein boynundan yakala, onu doru yola; erlerin, yol bilginlerinin yoluna
sr.
Sen bir an gaflete der de, nefis eeinin yularn brakacak olursan, o
ayrla yol alr gider.
2955 Eer sen yolun dorusunu bilmiyorsan, stne bindiin eek neyi
isterse, onun aksini yap; zaten kurtulu yolu, nefis eeinin gitmedii yoldur.
Nefsin istei ile az dostluk et, nk seni Allah yolundan azdran, saptran
odur.
Hz. Peygamber Efendimiz, bir gn Cenab- Ali'ye buyurdu ki: Ya Ali, sen
Allah'n arslansn, pehlivansn, yiidisin.
189
glgeye sn.
yle akll bir kiinin glgesi altna sn ki, hi kimse onu rivayetlerle,
nakillerle yolundan eviremesin.
Onun glgesi, yer yznde Kaf Da'na benzer, rhu da ok yceleri tavaf
eden Simurg'dur. 203
203 "Kaf da" : Dnyay kuak gibi kuatan bir daa verilen ad. "Simurg" (=Zmrd-i Anka)'mn
da yuvas burada
imi. Eski insanlarn hayal ettikleri ne Kaf Da vardr, ne de Simurg. Mevlna burada Kaf Da
ile Simurg'un var olduunu
sylemiyor, insan- kamilin deerini bildirmek iin, halk arasnda bykl ve stnl ile
tannm eylere benzeterek bir
fikir vermek istiyor.
Kyamete dek onun, o kmil insann vasfn sylesem, onu vsem sonunu
getiremem. Sen bu vmenin biteceini bekleme.
Sanki, gne, insan ekline gelmi, insan suretiyle, insan maskesi ile yzn
rtm, gizlenmitir. Artk ne demek istediimi sen anla, doruyu en iyi bilen
Allah'tr. 204
204 Divan- Kebir'de bu anlamda bulunan bir beyit bu fikri ne gzel aklyor: "u insan ekli
bir maske, bir yz
rtdr. Aslnda btn secde edenlerin kblesi biziz."
2965 Ya Ali, Allah yolunda yaplan taatlar, ibadetler iinden sen, Hakkn
has kulu, bir kamilin glgesinde bulunmay se...
u dnyada, herkes bir eit ibadete sarlm, kendisine bir kurtulu yolu
aramtr.
Sen git de, akll ve kmil bir kiinin glgesine sn da, gizli gizli savaan,
sinsi bir dman olan nefsin elinden kurtul.
Ey Hakk yolunun yolcusu, piri bulunca, akln bana al da, ona teslim ol;
Ms Peygamber gibi, Hzr'n buyruu altna gir.
2970 ki yzllk etme, Hzr'n yapt ilere sabret ki, Hzr sana; "Artk
ayrlk zaman geldi, git." demesin.
Allah, onun eline; "Kendi elim." dedi. Allah'n eli, onlarn ellerinden
stndr hkmn verdi. 205
190
Bu yolu, mridsiz, yalnz aan da var. Bu pek azdr. Ama bu da yine pirin
himmeti ile olur.
2975 Pirin eli, gaiblere yetimeyecek kadar ksa deildir. Elini tutmayanlara
da elini uzatr, onun eli Allah'n kudret eli saylr.
Kazvinlinin biri, hamamda tellan yanna gitti; "Ltfen bana bir dvme
yap, ama tatllkla yap, canm actma." dedi.
2985 "Tali'im arslan burcudur. Arslan resmi dv. Gayret et ki tam arslana
benzesin. Rengi solgun olmasn."
Kazvinli yiit inleyerek; "Ey deerli usta, beni ldrdn; ne resmi yapyorsun?" diye sordu.
191
dedi.
Tellak, bu defa ineyi baka bir tarafa batrnca, Kazvinli, yine feryada
balad.
3000 Sonra fke ile ineyi yere att da; "Dnyada bu i kimin bana
gelmitir?" dedi.
"Kuyruksuz, basz, gvdesiz arslan kim grmtr? Allah bile byle bir
arslan yaratmamtr."
Ey karde, ine acsna sabret ki, kendi kfir nefsinin inesi acsndan
kurtulasn.
192
Kll'e doru varan, klle ulaan cz'n btn dikenleri birer gl olur.
Cenab- Hakk yceltmek, ta'zim etmek nasl olur? Kendini hor, hakir
bilmek ki, kendini toprak gibi ayak altnda inetmeye layk grmekle olur.
Tevhid, Allah' bilmek nedir? Kendini Vahid'in, Bir'in nnde yakp yok
etmektir.
Bakn kimyada eritir gibi, varln, sana o varl verenin varlnda erit,
yok et.
Byle byk bir padiaha, askerlerinin yolda oluu, ona yk olur, zahmet
olur ama, yine de "Toplulukta rahmet vardr." hadisine uyarak onlara katld.
Byle bir "Ay" yldzlarla arkada olmaya utanr ama, yine de cmertlii
yznden, onlarn arasnda yer alr.
Peygamber Efendimizin verdii karardan stn bir karar yoktur ama yine de
kendi kararn grmemezlikten geldi de, Allah'tan Peygamber Efendimize "Onlarla
dan, maverede bulun." 207 emri geldi.
193
Rh, imdi bedenle yolda olmutur. Ruhu, beden korumaktadr. Bir zaman
iin kpek de, kap eiinde bekilik etmitir.
leri yolunda gitti, bir da sr, bir kei, bir de semiz tavan yakaladlar.
Sava bir arslann peine taklan kiinin kebab, gece gndz, eksik olmaz.
3025 Avlar, l ve yaral olarak kanlar iinde srkleye srkleye dadan
ormana getirdiler.
Kurt ile tilki, doymazlk iinde idiler. Azlarnn suyu akyordu. Padiahlar
padiahnn bu avlar adaletle pay etmesini bekliyorlard.
Ey dncelere dalmay adet edinen gnl, kendine gel de, ermi bir kiinin
yannda gnlne kt bir dnce getirme.
Ama, kendi kendine; "Ey a gzl dilenciler, ben size hak ettiinizi
vereceim." dedi.
3035 Resim ressama, beni kusurlu yaptn diyebilir mi? Resme, o kusuru, o
kt grn veren ressamdr.
194
3040 Dnya mal, dnya nimetleri, Hakkn kullarna lutfu, ihsan, adeta
mnevi tebessmleri gibidir. Fakat dnya mal bizi aldatr, aklmz bamzdan alr,
marur ve perian eder. 208
208 Ankarav Hazretleri bu beyti erh ederken yle buyuruyor: "Zenginlik, yksek makam, hre
t, rhen as!
olmayan, hidayete eremeyen, takva sahibi bulunmayan kiileri aalara dren birer tuzaktr,
tlah mekirdir."
Ey kadri yce kii, yokluk, yoksulluk, hastalk bir bakma senin iin mal ve
mlkten daha iyidir, daha hayrldr. nk zenginlik, mal ve mlk glmseme
tuzan kurar, sonunda seni drverir.
Arslan; "Ey tecrbeli, ihtiyar kurt, bu avlar aramzda pay et de yeni bir
adalet gster." dedi.
"Pay etme iinde benim vekilim ol da, senin tabiatnn nasl bir yaratlta
olduu meydana ksn."
Kurt dedi ki: "Padiahm, yaban kz senin payn olsun, o da byk, sen
de byksn, semizsin eviksin.
3045 Orta boyda, orta irilikte olan kei de benim olsun; tilki, sen de, yanlmadan, hi ses karmadan tavan al, tavan tam sana gre."
Arslan; "Ey kurt!" diye kkredi. "Bu sz nasl syledin? Bir daha syle
bakaym. Ben burada iken sen nasl olur da ben ve sen diye konuabilirsin?
Kurt, ne kpek oluyor ki, benim gibi esiz, benzersiz bir arslann yannda
kendini var gibi grebiliyor?
Ey kendisine varlk veren eek, beri gel." dedi; kurt yanna gelince, arslan
bir pene vurdu, onu paralad.
3050 Dedi ki: "Mademki beni grmek, seni senden almad. Byle bir cana
inleyerek lmek gerektir.
3102 Arslan, iki ayr stnlk, iki ayr ba olmasn diye kurdun kafasn
kopard.
195
Ondan sonra arslan, yzn tilkiye evirdi de; "Haydi." dedi. "Bunlar
yemek iin sen pay et."
3105 Tilki secde etti, sonra dedi ki: "Ey yce padiah, u semiz kz, senin
kuluk yemein olsun.
Tavan ise, ltuf ve kerem sahibi padiaha, akamleyin bir erez olur."
Arslan; "Ey tilki!" dedi. "Adalet me'alesini sen yaktn, byle haka pay
edii sen kimden rendin?
Ey ulu kii, bu akllca ii nereden rendin?" Tilki dedi ki: "Ey cihan
padiah, bunlar ben kurdun bana gelenlerden rendim."
"Ey tilki sen tamamiyle biz oldun, bizim oldun. Artk seni nasl incitebiliriz?
Biz de seniniz, btn avlar da senin. Artk, yedinci kat gn stne ayak
bas, yksel. 210
210 Bu beyitte u hadis-i erife iaret edilmektedir: "Bir kimse Allah'n olur, her eyini hat
ta kendini Allah'a verirse,
Allah da onun olur."
Alak kurdun bana gelenden ibret aldn iin artk sen tilki deilsin,
benim arslanmsn." dedi.
3115 O zaman tilki; "Arslan, bana bunu kurttan sonra teklif etti." diye
yzlerce krde bulundu.
Eer nce bana; "Bunlar sen pay et." diye emretseydi, onun penesinden
canm kim kurtarrd?
u halde Allah'a krler olsun ki, bizi bizden nce gelip helk olanlardan
sonra dnyaya getirdi.
196
nce gelip geen kurtlarn, balarna gelenlerden ibret alr da, tilki gibi
kendimizi koruruz.
3052 Allah'n zatndan baka her ey fanidir. Mademki O'nun zatnda yok
olmamsn, artk varlk arama.
211 Tevhidi bildiren "La ilahe illallah" cmlesinde kabul ve inkar kelimeleri bir arada geer.
"La ilahe" dediimiz
zaman, Allah'tan baka tanr inkar edilir, "illallah"da ise Allah'n varl tasdik ve kabul o
lunur, ite bu tevhid kelimelerini
syleyenlerden bir ksm Allah'tan baka tanry inkar eder de, yalnz Allah vardr demez. By
le kiiler "La"dan gemitir.
"lla"da taklp kalmtr. Halbuki, kurtulu yolunu bulan mmin; Allah'tan baka tanry dei
l, kendi de dahil olmak zere,
Allah'tan ne varsa her eyi inkar eder, onlar yok bilir.
Birisi geldi, bir dostun, bir sevgilinin kapsn ald. Sevgilisi ierden; "Ey
gvenilir kii, kimsin?" diye seslendi.
Kapy alan; "Benim." deyince, sevgilisi; "Git." dedi. "Senin iin ieri
girme zaman deildir. Byle, bir mnevi nimetler sofrasnda ham kiinin yeri
yoktur."
197
O zavall adam kapdan dnd, tam bir yl yollara dt, sevgilisinin ayrl
ile yand, yakld.
3060 O yank k ayrlk atei ile pierek dnd geldi, dostun evi etrafnda
yine dolamaa balad.
Sevgilisi ierden; "Kapy alan kimdir?" diye bard. Adam; "Ey gnlm
alm olan! Kapdaki de sen'sin." cevabn verdi.
Sevgilisi; "Mademki imdi 'sen' 'ben'sin. Ey 'ben' olan; 'ben'den ibaret olan;
ieri gir. Bu ev dardr. Bu evde iki 'ben'i alacak yer yoktur. 212
212 3056 numaral beyitten sonraki 7 beyti Hz. Mevlna bir hadis-i erifi aklamak iin syle
mitir. Hadis
kitaplarndan Masabih'de Hz, Cabir'den rivayet edildiine gre: "Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v)
Efendimizin hcresi kapsna
gittim. Kapy aldm. 'Kim o?' dedi. 'Benim' cevabn verdim. Benim, 'ben' deyiimden Resl-i
Ekrem holanmad da 'Ben!
Ben!' diye buyurdu." Bu hadisi erheden Tenvir kitabnda deniliyor ki: "Peygamber Efendimiz, C
abir'in 'ben' kelimesini
sylemesine rz olmad. nk, 'ben' sznde benlik, kibir, byklk vardr. Bu konuyu gerei
gibi anlamak iin u hususu
hatrlamamz lzm: Varlk; vacib ve mmkn olmak zere ikidir. "Vcud- Vacib" Hakk'm varl
dr. "Vcud- Mmkn"
halkn varldr. Halkn varl, Hakk'm varl ve onun var etmesiyle mmkndr. Birincisi g
erek varlk, ikincisi itibar,
hayal varlktr. Gnee nisbetle glge, denize nisbetle dalga gibidir. Dalgann, deniz varl
na kavumas iin dalgalktan
kurtulmas gerekir. "Zuhur ile beni mevcud gsterensin sen / O halde varlk olur mu gnlde se
nsin sen."
neden geirilecek iplik, iki ayr iplik olursa, ucu atallar da ineden
gemez. Mademki, sen tek katsn, birsin; gel bu ineden ge."
3068 O'nun elinde, her olmayacak ey olacak hale gelir. Her ba kaldran,
her azgn, O'nun korkusu ile yatr, sakin olur.
Sen anadan doma krleri, czzamllar bir tarafa brak, l bile, ok gl,
aziz ve esiz Allah'n emri ile dirilir.
3070 Yokluk yok iken, lden de l iken, O'nun var etme gc ile aresiz
kalr da varlk lemine gelir.
198
214 Analarn rahimlerine gnderilen erlik sularnda milyonlarca spermin bulundur yedi yz sene
evvel Mevlna nasl
olmu da sezmi?
Bir ordu da, dnya erkek ve diilerle dolsun diye, rahimlerden yer yzne
gnderdii ocuklar ordusudur.
et.
Ayaklar, ister iki ister drt olsun, bir yolda yrrler; iki azl makasn da
kesmesi birdir.
teki, yine kuru bezi slatr; bylelikle sanki, onlar birbirine zt, birbirlerine
aykr hareket ederler.
3085 Fakat birbirine aykr grnen, zt den bu ileri yapan bu iki kiinin
gnl birdir. Onlar bir ii yapmaya koyulmulardr, onlar birbirlerinden
razdrlar.
Her peygamberin, her velnin ayr bir meslei, ayr bir merebi vardr. Ayr
bir yolu, yordam vardr. Fakat hepsi de kendilerine gnl verenleri Hakka
gtrdkleri iin, hepsi de bir yolda, hepsi de Hakk yolundadr.
199
keser.
Bu suyun ak, deirmen iin deildir. nk, suyun asl yolu, deirmenin
tesindedir. Bu su, deirmene sizin iin gitmektedir.
Sz sessiz sedasz bir kere daha dnp gelmeden, kylarndan rmaklar akan
hakikat glenlerine kadar gider. 215
215 Kamil insann gnl, her an, ilah ilham esintisinden yararlanmaktadr. Anlayl, uyank
dinleyici bulunursa, o
ilah esinti, gnlden aza gelir; dinleyicinin kulana gider. Kabiliyetli dinleyici bulunma
d takdirde, ilhamlar, kmil insann
gnlnden geldii yere, telere gider. Hz. Mevlna bir baka Mesnevi beytinde dinleyicinin ri
f olduu takdirde konuan nasl
etkilediini dile getirir de, "Dinleyiciler hakikate susam ve hakikati arayan kiiler olursa
, vaiz l bile olsa dirilir, konukan
gster.
Gster de tertemiz can, ban ayak yapsn da, o uzak m uzak, o geni mi
geni yokluk lemine, yani rhlar lemine gitsin.
Rhlar lemi pek geni, usuz bucaksz, sonsuz bir lemdir. Bu hayaller, bu
varlklar hep oradan mnevi gda alrlar, feyz alrlar.
3095 Hayal lemi, rhlar lemine nisbetle pek dardr. Bu yzdendir ki,
hayallere dalmak, gam ve kederlere sebep olur.
dardr.
200
Sen eer birlii, o birlik lemini istiyorsan, o duygular iyi kullan da kesret
leminden kurtul, vahdet lemi (=birlik lemi) ynne gel.
Nuh(a.s.)'n:
3125 Ben her insanda bulunan aa duygulardan, beer hislerden kurtulduum, Hakkn varlnda yok olduum iindir ki, Cenab- Hakk, gre gzm, iiten
kulam ve anlaym olmutur.
Hz. Nuh' da Cenab- Hakk'm kudret eli bulunmasayd, irk lemini bir tufan
ile nasl karma kark ve alt st edebilirdi?
3138 Btn "biz"i ve "ben"i onun nne koyun, mlk onundur. Mlk O'na
verin.
201
3145 O, gizli eyleri de, dnceleri de, kuruntular da, arayp taramalar da
halis stn iindeki kl gibi grr.
Bizim gizli eylerimizi de, phe yok ki anlar. nk; "Mmin, mminin
aynasdr."
3150 Her halde bunu iitmisindir, hatrlar olmalsn; padiahlarn bir adeti
vard.
koymaldr.
216 Ey gzel varlk, bir iki gn dene de aynaya bakma, kendi gzelliinden ayr dmenin acs
na katlanmak,
sabretmek ne kadar zordur!" anlamna gelen bir beytinde Nahifi merhum ne gzel sylemi:
"Mir'ata bakma, bir iki gn, eyle tecrbe Sabreylemek firakna mkil deil midir?"
202
ok uzak yerlerden, kalbi sevgi ve efkatle dolu bir dost geldi, Ysuf
Aleyhisselam'a misafir oldu.
3160 "Arslana zincire vurulmaktan utan gelmez. O tecell ilah bir kaza idi.
Biz Hakkn kazasndan ikyet etmeyiz.
Misafir; "Kuyuda, zindanda halin nice idi?" diye sordu. Ysuf (a.s.);"Ayn
eksilip hilal haline gelmesi gibi idim." cevabn verdi.
Grmez misin? Ay grnmez olur, sonra yeni ay haline gelir de iki bklm
olur, ama sonunda yine gk yznde bedir haline gelir, dolunay olur.
nci tanesin! havanda dverler. Ama kadri yine ycelir, ya srme olarak
gze ekilir, yahut da macun haline getirilir, kalp ferahl iin yenilir.
Ekmek haline gelen o buday daha sonra, azda diler arasnda inerler,
ezerler. O zaman da bir akllya akl olur, kiinin anlay olur, can olur.
Daha sonra da o can, akta yok olup gidince budayn bana gelenler,
ekincileri artmtr.
Bu szn sonu gelmez, sen geri dn de o iyi kalpli misafirin Hz. Yusuf a ne
dediini anlat...
203
"Sana armaan getirmek iin, bir ka eye baktm." dedi. "Fakat hi birini
gzm tutmad, hi birini sana layk gremedim.
Bir tane byklndeki altn krntsn bir madene, bir damlay bir denize
Senin gzelliinden baka hangi tohum vardr ki, bu Msr lkesi anbarnda
bulunmasn? Ancak, senin gzelliinin bir ei, bir benzeri olsun.
Sana gnl nru gibi tozsuz, lekesiz, parlak bir ayna getirip sunmay layk
grdm.
Ey gne gibi gk yznn nru olan Ysuf, sana gnl nurundan bir ayna
getirdim ki, o aynaya baktka kendi gzel yzn gresin ve kendinde bulunan
gzellii grerek hayran olasn...
Ey gzmn nru, sana ayna getirdim ki, ona baktka ve gzel yzn
grdke, beni de hatrlayasm."
3200 Misafir bunlar syledikten sonra koltuunun altndan bir ayna kard,
Hz. Ysufa sundu. Zaten gzeller hep aynaya bakarlar. 217
217 Hz. Mevlna, Divan- Kebr'indeki u beyitte de ayn duyguyu ifade buyurur:
"Tu ra ey Ysuf- Msr armagan unin yine-i ren haridem" (Divan- Kebr, 1508)
(Ey Msr Ysufu, sana byle nrlu, tertemiz parlak bir ayna armaan olarak satn aldm.)
Armaan
204
Sizi ilk yarattmzda olduu gibi, eli bo, azksz olarak, tek banza
muhta bir halde geldiniz." diye buyuracak. 218
218 En'am Sresi'nin 94. ayetinin meali yle: "Ey insanlar, tek ve kimsesiz olduunuz halde b
ize geldiniz.
ocuklarnzdan, ailelerinizden, yaknlarnzdan hi biri sizinle beraber gelmedi. Sizi ilk ya
rattmzda yani ananzdan
doduunuz vakit de byle yapayalnz ve ciz, zavall bir halde idiniz. Size verdiimiz, ihsan
ettiimiz eyleri de, dnya malm
da arkanzda braktnz." Mevlna bu ayete iaret etmektedir.
"Eli bo gidilmez, gidilen yere Rabbim, bo gelmedim ben su getirdim. Dalar ekemezken o a
r yk
ki kat srtmda pek g getirdim."
3180 Ana rahmindeki ocuk gibi azck oyna, kmlda da sana, nr gren
duygular balasnlar.
Uyku ve duygular
205
Ey inat kii, veller Ashab- Kehf dir. Onlar ayakta da, dnp dolarlarken
de uykudadrlar.
"'"Ashab- Kehf: Dinlerini korumak iin bir maaraya snm ve orada yzlere sene uyuyakalm
yedi kii ile
kpeklerine verilen addr. Allah onlar, uykuda olduklar halde sa ve sol taraflarna evirdi
ini Kur'an- Kerm' de beyan
buyuruyor. Kehf Sresi: 18.
Da, hayr olsun er olsun; senin sesini, sana geri gnderir. Ama, dan bu
iki sesten de haberi yoktur.
nk, ztt meydana karan, onun ztt olan eydir. Baln tatll, sirkenin
ekilii ile belli olur.
206
Kendini olgun sanan zavall ise. Celal sahibi Allah'a doru, bu zann
yznden ykselemez.
Ey kendini olgun gren kii, senin ruhunda kendini olgun sanmaktan daha
kt bir illet olamaz.
blis hastalna tutulmu kii, her ne kadar bazen kendini hor ve mtevazi
grr, yle gsterirse de sen dibinde pislik bulunan bir derenin suyunun saf
grnne aldanma...
Ey gen, ey toy kii, her ne kadar, senin varlnn rma, kendini sana, saf
duru ve lekesiz gibi gsterirse de aldanma. Onun dibinde pislik vardr; bulanmak iin
frsat beklemektedir.
3220 Yol bilen, anlayl pir, nefis ve ten balarna ark aar, su aktr da
oradaki pislikleri temizler.
Bir kimse, kendi deresini nasl temizleyebilir? nsann bilgisi, ancak Allah'n
diye saptmas
Hz. Osman'dan nce bir katip vard ki, vahiy olunan ayetleri dikkatle
yazmaya alrd.
Hz. Peygamber kendisine vahy edilen ayetleri syleyince, o her bir kada
yazard.
207
Eer ilah bir nr kayna olmu olsaydn, senden byle kapkara su fkrr
Bu nedenle, iin iin yanp yaklyor, fakat tuhaf u ki, gururundan tevbe
edemiyordu.
kendini grme, kendinde bir eyler bulma da, bu grn seni doru yoldan
saptrmasn.
Bir velnin kitabn okudun, szlerini duydun, gnl evi kendinde bir nr
bulmutur. Ama, bu nr evi ok aydnlk olan komudan gelmektedir.
Allah'n ltf eseri, sana gelen nrdan, gnlnde bulduun mnevi zevkten
tr gurura kaplma; bunu verdii iin Allah'a kret. Szme kulak ver, sakn ha,
kendini grme, kendini bir ey sanma.
108
3260 Hakk yolcusunun bir gn kendi evine ulaabilmesi iin, bir ok konaklar brakp gitmesi gerek.
Kardeim, Hakka yaknlk, sonu olmayan bir dergahtr. Byle olduu iin
hangi makama, hangi mertebeye varrsan, sakn durma, Allah ak ile ilerle...
3272 Suyun kaynay nasl atein eseri ise, dilin konumas, gzn grmesi,
kulan iitmesi de rhun , rhun eseridir.
3274 unu iyi bil ki, cann can olan vel, bir candan ayak ekecek olursa, o
can cansz bir beden haline gelir. 221
221 Cann cansz oluu nedir? Bir velnin ile nru ile aydnlanmayan rh, "insan rh" v
asfn kaybeder de
hayvanlarda bulunan "hayvani rh" olur. Byle bir kii, hayvani rhla hareket eden, gezip dola
an bir cesed gibidir.
209
Yaz mevsimi onlara der ki: "Ey varlklar, ben geip gidince halinizi
grrsnz."
Halbuki iven, nazn cihana smyor. Dur hele senden bir ayrlaym, halini
o zaman gr."
3270 Ey gzel varlk, senin iin yanp tutuanlar, sen lnce abucak senin
mezarn kazarlar. Bir an nce seni evinden atarlar. Sonra, seni ylanlara, karncalara
gda olmak iin topraa gmerler.
Sen hayatta iken, evinde, ok defa senin nnde lme rz olan yok mu?
te o, cesedinin pis kokusundan burnunu tkar.
3270 Allah, namus, ar ve hayay yz batman arlnda bir demir ba, bir
demir buka haline koymutur. Nice kiiler bu grnmez baa balanp
kalmlardr.
Kibir ile kfirlik, Hakk yolunu yle bir balamtr ki, kibirli olan, kfir
olan aka ah bile edemez.
Cenab- Hakk buyurdu ki: "Biz onlarn boyunlarna, enelerine kadar varan
demir enberler geirdik. Bu yzden onlar, balarn kaldrmaya zorlanmlardr." Bu
zincirler, bizzat insann kendindendir, kendi iindendir. Hariten vurulmu da
deildir. 222
222 Bu ve bundan sonraki beyitte Yasin Suresi'nin 8-9. ayetlerine iaret vardr. Beyitlerde ge
en balar, manev
balardr. Dnya sevgisi, nefsan duygular, hiddet ve ehvet gibi batn zincirlerdir. Bu bal
ar, gnahkarlarn balarn Hakk
yoluna evirtmez, onlar balarn yukar kaldrmlar, hakikati gremez olmulardr.
210
223 lediimiz gnahlar, beden ovasnda bulunan sfatlarn, huylarn rengine brnr de, ar,
namus, kibir, kfr,
hiddet, ehvet halinde karmza karlar. Gafil kii bilmez ki, bizi Hakk yolundan alkoyan b
u engeller, ilah kazann
engelleridir. Bu ilah takdirin, bu aln yazsnn nnde ancak iyilik yaparak, sadaka vererek
, ok ibadet ederek, insan gibi
Bir arifin u anlamdaki beyti de gsteriyor ki, Hakk klar iin en byk sed, en byk enge
l varlk-benlik'tir:
"Aklar iin varlktan baka byk bir set, bir engel yoktur. Bu sebeple varlktan, benlikten
kurtulmu kiiler iin, muhabbet
yolunda bir tehlike yoktur."
3245 Senin bu dnyada karna kan, seni etkisi altnda brakan fani
sevgilin, gerek ve asl sevgilinin yzn gstermee engel olmaktadr. Sahte mrid
de, senin gerek mridinin szn dinlemene mani olmaktadr.
Nice kfirler var ki, din sevdasna dmlerdir. Gerek dini bulacak gibi
olmulardr. Fakat ar, namus, kibir, u ve bu onlara ba olmutur.
3278 Felsefeci aklnca dncelere dalar, fikirler yrtr, zanlara kaplr da,
cansz sand varlklarn dile gelmelerine, konumalarna inanmaz. Ona de ki: "Sen
git de ban duvara vur."
Suyun szn, topran szn, baln szn ancak gnl ehli duyar,
anlar; sen anlyamazsn.
224 Medine'de ilk mescidde minber yoktu. Reslullah Efendimiz (s.a.v.) mihrabn yannda buluna
n bir hurma direine
dayanr, hutbesini irad buyururdu. Cemaat oalnca geride kalanlar, aziz Peygamberimizi grem
iyorlar, mbarek szlerini
gerei gibi iitemiyorlard. Bu sebeple, basamakl, stnde oturacak yer olan kk bir min
ber yapld. Peygamber
Efendimiz mihrabn yanna konulmu olan bu mtevaz minbere kp hutbesini okumaya balaynca
, evvelce hutbe okurken
dayand di- rekten iniltiye benzer bir ses duyuldu. Orada bulunan cemaat bu sesi, bu iniltiy
i duydu. Peygamberimiz (s.a.v.),
minberden indi, gidip o direi okad, ses kesildi. Peygamberden ayr dt iin inleyen bu
diree "nleyen Direk" anlamna,
"Hannane" dendi.
211
O der ki: "Vellere kar gnllerde uyanan sevda, ar sevgi, insanlarda bir
ok hayaller yaratr, onlarn dncelerini etkiler de, onlar olmayacak eylere
inandrr."
Felsefeci, eytan da inkar eder. Fakat inkar ettii anda, bir eytann, yani
nefsinin maskaras olduunun, sapttnn farkna varamaz.
3285 Gnlnde phe olan, kvranp duran kii de dnyada gizli bir
felsefecidir.
Filozof mereb olan, fakat Allah'a dine inanan baz kiilerin zaman zaman
felsefe damarlar kabarnca inkara dnerler, yzleri kararr.
Din yznden gsz dtn bir gn, slam'a aykr olan bu inanlardan
biri, seni doru yoldan karrsa, eyvahlar olsun haline. 225
225 Bir hadis-i erifte: "slam'n yetmi frkaya ayrlaca, bunlarn yetmi ikisinin sap
klk iinde olaca, yalnz
bir frkann doru yolda bulunaca, bu frkann da, snnet ehli frkasnn yolu olduu" beyan
buyurulmutur. Bu beyitte bu
hadise iaret edilmektedir. Mu'tezile, Cebriye gibi sapk frkalarn inanc, Hz. Mevlna zaman
nda da yaygn bulunduu iin
Mevlna eserlerinde bilhassa Mesnev-i erifinin bir ok yerlerinde, mminleri bu sapk inanl
ardan kurtarmaya almtr.
Gnlnde slam'a aykr ufak bir inan bulunan kiinin kalbi, kyamet
gnnn korkusundan yaprak gibi titrer.
3290 Ey gafil insan, sen kendini iyi bir insan grdn iin, iblis ve
eytanlara atp tutuyorsun. 226
226 Bu beytin aslnda: "blis" ve "Div" kelimeleri gemektedir. Bunlarn ikisi de eytan demek
tir. Fakat burada ikisi de
ayn manaya gelir. yle ki blis Hz. Adem'e secde etmeyen asl eytandr. Div (=eytan) ise
blis'in ocuklar ve torunlardr.
nk, eytanlar da insanlar gibi domakta ve oalmaktadrlar. Her insann bir eytan vardr
. te nefsimiz bizim
eytanmzdr. "Ya Rabbi erkek ve dii eytanlardan sana snrm" hadisi mehurdur. eyh Sad
'ye; "eytan m daha ktdr,
insan m?" diye sormular. eyh yle cevap vermi: "eytan Kur'an okunurken kaar, fakat insa
n Kur'an' alar, gtrr."
212
Fakat can postunu ters giyince, onun i yz meydana kar. O zaman din
ehlinden nice ahlar, eyvahlar duyulur.
Dnya halk, Br olu Bel'am'a zamann Is's imi gibi gnl vermiler,
ona tabi' olmulard. 227
Hi kimse ondan bakasna secde etmezdi. Nefesi ifal idi, hastalara salk
verirdi.
Dnyada yzbinlerce blis ve Bel'am gibileri vardr ki, onlarn halleri de,
gerek gizli gerek aikar, byle olmutur.
Bu iki hrsz daraacna ekti. Yoksa kahrna uram, daha nice hrszlar
var.
3305 yle diyelim ki: Sen Allah'n sevgili bir kulusun, naziksin, nazeninsin
bir ok lutuflara, ihsanlara nail olmusun. Bunlardan gurura kaplp haddini ama,
Allah'tan kork, Allah akna haddini ama.
Allah'n indinde, senden daha makbul, daha sevgili birine satarsan, seni
yerin yedi kat dibine sokar.
213
Ad ve Semud kavminin hikyeleri ne yzden sylenip duruyor? Peygamberlerin, Allah'n indinde son derece nazik ve nazenin olduklarn bildirmek
iindir.
228 Yere geen Karan ile, miladdan 543 yl nce bizim Manisa civarnda Sard ehrinde hkmdar
olan ve ranllar
tarafndan malup ve esir edilen Krezus' birbirine kartrrlar, ikisi de zenginlikleri ile
mehur olup azdklar iin belalarn
bulmulardr. Balarna ta yaan kavim ise Lt ve Hud peygamberlerin kavimleridir. Sesle hel
k edilenler ise Semud kavmidir.
Bunlarn kssas, Ankebt Suresi'nin 40. ayetinde geer. Beytin aslnda geen nefs-i natka, i
nsandaki idrak ve natka kabiliyeti
ile tecell eden mnevi haldir. Bu hal madd olmayp, Cenab- Hakk'n sevdii peygamberlerine
ltfettii ycelik, stnlktr.
Btn hayvanlar insan iin, btn insanlar da bir akl iin oldur gitsin.
Yani, stn varlk olduu iin (eref-i mahluk) hayvanlar insanlara kurban olsun.
3310 Akl dedikleri nedir? Akll kiinin "Klli akl"dr. "Cz' akl" da
akldr ama, pek zayf bir akldr. 229
22 'arihler kll akl peygamberlerin ve vellerin akl olarak tavsif ediyorlar, ilah akl v
e Hz. Muhammed'in nra
diye de adlandryorlar. Cz' akl ise akl- maa, yani, dnyev ilerimizi idare eden, evir
en akl olarak gryorlar, insan, kll
akla yol bulursa, o zaman u glge varlndan kurtulup gerek varla kavuur da bir ok "mn
ev srlara aina olur, diye haber
veriyorlar.
u halde ey zavall adam, mademki arslandan korkup kaan yaban eei gibi
oldun, yani nebilerden ve vellerden rktn, artk senin, ne erefin kalr, ne de
itibarn.
214
230 Akln akldan kamas, akl mertebesinden, yani insanlk mertebesinden hayvanlk mertebesi
ne d ifade
etmektedir. Bu beyitlerde bir ok srlar gizlidir. stn akldan mahrum olan hayvanlarn ldr
lmesi mbah grlm, yani
ldrlmesine izin verilmitir; amma ey Hakk talibi, sen kendi iindeki, gnlndeki hayvan sir
etleri, hiddeti, ehveti, fani
zevklere meyleden hayvani ve nefsan duygularn ldrerek gerek insan ol. nk nefsine tabi
' olunca, Furkan Sresi'nin 45.
ayetinin ifade buyurduu mertebeye dersin: "Onlar hayvan gibidirler, belki hayvanlardan da a
adrlar." (Furkan Sresi 45)
Gerek insan ol da klli akla yol bul. Kendi kfir nefsinle sava, bakalar ile didimekten k
urtul. Sen ben kavgasn at,
beeriyeti melekiyet ile; hayvanl da insanlkla dei.
3325 Kasrga, pek ok aalar kknden sker, ykar. Fakat yeermi bir
ota ihsanlarda bulunur.
O sert rzgr, krpecik otun zayflna acr. Ey gnl, artk sen de gten,
kuvvetten dem vurma.
Fakat kendini zayf bir ota vurmaz; keskin azn, keskinlik ve sertlik
gsterenlerden bakasna dedirmez.
215
3339 Kat kat yerlerle gkler, ve yerlerle gklerde bulunanlarn hepsi, o can
deryasnda, o mn denizinde r p gibidir.
irkin bir adam aynaya bakmt, orada kendi irkinliini grnce, kzm,
yzn evirmiti.
3350 Cenab- Hakk Hrut ile Mrufa "Eer siz nrdan yaratlm masum
melekler iseniz, eytan tarafndan aldatlm ve gnaha girmekle yzleri kapkara
kesilmi kiileri grmeyin.
Eer insandaki ehveti size de verecek olsam, artk gkyz sizi kabul
etmez.
216
3415 Geri siz, stn meleklerden Hrut ile Mrufsunuz. En yksek makamda 'Biz sana saf saf ibadet ediyoruz.' diyen, mutlu ekingenlerin en
ilerisindesiniz.
Meleklerin her ikisi de; "Ey Allah emir, ferman senindir. Senin koruman ve
emann olmazsa, nerede eman bulunur?"dediler.
Byle sylyorlard ama, ilerinden "Bizim gibi iyi kullardan nasl ktlk
gelir diye yrekleri arpyor ve kendilerini yine de stn gryorlard.
3425 Gk yznn halini, yeryz ile kyaslamak doru olmaz, arada gizli,
ince bir fark vardr."
231 Hallac- Mansur Hazretlerini kendinden geiren, onu sonsuz bir mnevi zevke dren, cotu
ran, ona "Ene'lHakk" (=Ben Hakk'm) dedirten, onu daraacna ektiren ilah sevgi arab.
217
olur.
Sarho ise saa sola yalpa vurur. Bazen yola yklr, amurlarn iine der,
her ahmak da ona gler durur.
3430 lah ak arabyla mest olmu kiilerden baka, btn halk, ocuktur.
Nefsin isteklerinden kurtulanlardan gayr erkeklik ana girmi, ergin kimse yoktur.
Ey gen! Dnyada her zaman istenen, peinde koulan, bir trl terk
edilemeyen bu ehvet, ocuklarn evlenme oyununa benzer.
ocuun evlenmesi, Rstem gibi gl, kuvvetli bir yiidin, bir gazinin
evlenmesine nisbetle bir oyundan ibarettir.
Cenab- Hakk'tan; "Zan ve hayal, sahibine fayda vermez." 233 ayeti gelmitir.
Zan merkebi gklerde nasl koabilir?
218
ki zan olunca, hangisi stnse ona uyulur. Fakat gne dounca, gnein
varlnda inada kalklmaz.
Gnle akseden, gnl nrlandran bilgi insana yar olur, yararl olur; fakat
bedene vuran, bedende kalan bilgi sahibine yk olur.
Cenab- Hakk'tan vastasz olarak, ilham yolu ile gelmeyen bilgi, gelin
ssleyen kadnn ona srd renk gibi durmaz, uar gider.
3450 Fakat, alarak elde ettiin bu bilgi ykn iyi tarsan ve rendiini
yaarsan, etrafna yararl olursan; ykn alrlar, sana mnevi zevkler, holuk
balarlar.
Akln bana al da bu bilgi ykn hret iin, dnyalk iin, nefsan arzular
iin tama, tama da gnlndeki ilah bilgi hazinesini gr.
235 Bu beyitte Mevlna Allah' zikretmenin nemine iaret buyuruyor. Peygamber Efendimiz de bi
r hadislerinde;
"Allah' zikretmek pasl kalplerin cilasdr." diye buyurduu gibi, Kur'an- Kerm'de de; "Kal
pler, ancak Allah' zikretmekle
yatr, rahatlar." (Ra'd Sresi 28) gibi ayetler var. Bu sebeple, Hakk klar, Allah' anma
kla megul olurlar. Her tarikatn bir
eit zikri vardr. ounda "La ilahe illallah" ile balanr. Sonunda da ism-i celal yani "All
ah" ismine geilir. Daha sonra da
"H" ismi ile zikredilir. Mevleviler, sadece ism-i Celal ile yetinirler. "H, H", Araba "O,
O" demektir. Dervilerce "H"
demekle, Cenab- Hakk'm zat murad edilir. "H" diyen dervi "Hakikatte var olan ancak O'dur,
yani Allah'tr" demi olur. ister
"L ilhe illallah", ister "Allah", ister "H" demekle i bitmez. Bu mbarek kelimelerle berab
er Allah' dnmek, tefekkr
219
3458 Eer addan, harften teye gemek istersen, kendini kendinden kar,
kendini tertemiz aRIt, kendi nefsinden tamamiyle kurtul.
Kirli demir renginden kurtul da prl prl parlayan hayali demir gibi ol,
riyazatla passz bir ayna halini al.
"Ben onlar hangi nrla gryorsam, onlar da beni ayn nrla grrler."
3360 Anlayl, hal hatr, yol yordam bilen birisi bir sara; "Komun
hastalanm, haberin yok mu?" dedi.
Sar, kendi kendine; "Bu sar kulakla, o hasta gencin ne dediini ben nasl
anlarm?" dedi.
nsan hasta olunca, sesi de hafiflenir, zayf kar. Bu durumda onun szlerini
hi anlayamam. Ama, komum olduu iin mutlaka gitmeliyim, diye dnd.
3365 Ben; "Allah'a krler olsun." derim. Sonra; "Ne yemek yedin?" diye
sorarm, o da; "erbet itim yahut mercimek orbas yedim." der.
220
Ben de; "Shhatler olsun, afiyetler olsun." derim. "Peki, hekimlerden kim
geliyor? Kim bakyor?" diye sorarm. O da; "Filan geliyor." diye cevap verir.
Sonra hastaya; "Ne yedin?" diye sordu. Hasta; "Zehir, zakkum." dedi. Sar;
"Afiyetler olsun." deyince, hastann kahr bsbtn artt.
Bundan sonra da; "Derdine are bulmak iin, hekimlerden kim geliyor? Seni
kim tedavi ediyor?" diye sordu.
Hasta; "Azrail geliyor, ama sen de burdan defol git." diye sylendi. Sar;
"Onun aya ok uurludur, o geldii iin, sevin, neelen." Cevabn verdi.
3375 Sar evden kt; sevinerek "krler olsun dedi. "Byle rahatsz bir
zamannda komumun halini hatrn sordum gnln aldm."
Hasta ise; "Meer bu adam bizim can dmanmzm, onun cefa madeni,
cefa kayna olduunu bilmiyormuuz."
3382 "Hasta ziyaretine gitmek, hal hatr sormak, gnl almak iindir. Bu
adam ise hatr sormak deil hatr krmak iin, dmanlk etmek, ktlk etmek iin
gelmi.
221
3385 Bylece onlarn ibadet diye yaptklar iler, birer gizli gnah
olmaktadr. nk Hakk'tan gayriyi hedef tutan ibadet sutur. Gsteri iin, sevap
iin klnan namaz, dtan temiz, saf grnrse de ii gizli irkle bulanmaktadr.
Hikayede geen sar adam da iyilik ettim sanyordu ama, i tersine idi.
O bir hastay ziyaret ettim, komu hakkn yerine getirdim diye, ken dinden
memnun olarak rahata oturmutu.
3390 Reslullah Efendimiz, huzurunda gsteri iin namaz klan bir gence;
"Kalk, tekrar namaz kl, nk sen namaz klmadn." diye buyurdu.
te bu korkulara bir are bulmak iindir ki: Her namazda; "Allah'm doru
yolu bize gster.
3466 Eer gizli ve ilah bir bilginin gnle nasl aksettiine dair bir rnek
istersen, Rum lkesi halk ile inlilerin hikyesini syle.
222
inliler; "Biz daha mahir ressamlarz." dediler. Rum lkesi ressamlar ise;
"Bizim ustalmz sizden daha stndr." davasna giritiler.
3470 inliler; "Bize zel bir oda veriniz, biz o odada alalm, bir oda da
sizin olsun." dediler.
Kaplar birbirine kar iki oda vard. Odalarn birini inliler ald, birini de
Rum lkesi ressamlarna verdiler.
Rum ressamlar ise; "Ne resim, ne de boya bizim iimize yarar. Bize paslar
gidermekten baka bir ey gerekmez." dediler.
iki yz eit renkten, renksizlie ancak bir yol vardr. Renk buluta benzer,
renksizlik ise ay gibidir.
3480 Sonra, Rum lkesi ressamlarnn yanna geldi. Padiah gelince, Rumlar
iki oda arasndaki perdeyi kaldrdlar.
Padiah inliler tarafnda ne grmse, burada onlar daha iyi, daha gzel
grnd. Resimler yle canl, yle gzeldi ki insann gzn alyordu. Resimler,
sanki bakanlarn gzlerini, gz yuvalarndan ekip kapyordu.
223
Babacm, Hakk klar olan Sufiler Rum lkesinin ressamlarna benzerler. Onlarn kitaplar, ezberlenecek dersleri, gsterecek hnerleri yoktur.
3485 Onlarn gnlleri, bir ayna gibi saf ve tertemizdir. Oraya hadsiz,
hesapsz ekiller, suretler vurur. Orada grnr.
Geri o mnevi suret, gklere, ara, fere, denizlere, bala ve btn kinata
smaz.
Acaba, gnl onunla mdr? Yoksa gnl, o mudur? diye burada akl ya
susar, yahut saptr, yoldan kar.
3490 Gnl, hem sayya sar, hem sayszdr. Yani hem kesrete
dalmtr,hem de vahdeti bulmutur. Ona akseden naktan baka hibir nak ebed
olarak kalmaz.
Ezelden ebede kadar gnle yeni yeni naklar, tecelller akseder; her nak
orada perdesiz olarak grnr.
Onlar, her an, ilerinde bir holuk, bir gzellik hissederler. 236
236 Gnl aynalarn parlatm olanlar, orada kendi gerek varlklarn, hakikatlerini bulurla
r. Ayna dz bir sath
zerinde dursa, sen, aynaya uzaktan baksan bir ey grebilir misin? Aynay eline alnca, aynay
a baknca ve aynada kendi
hayalini grdn anda, ayna senin iin yoktur. Senin hayalinden silinmitir. Orada artk seni
n hayalin vardr, ilah hakikat de
gnle aksedince, ekil ortadan kalkar; sadece O sende tecell eder. Bu hale gelenler, ilerind
e bir holuk, bir gzellik hissederler.
Kendilerini unuturlar, kaybederler. Sadece ilerinde Hakk' hissederler.
224
Kimsecikler onlarn gnllerine bir zarar veremez, zra zarar sedefe gelir,
iindeki inciye gelmez.
Bunlar nahiv ve fkh ilimlerini terk etmilerdir. Ama, yokluu ve yoksulluu seip almlardr.
Allah'n gereklik duranda oturup oray yurt edinenlerin yerleri, artan da,
ferten de, krsden de ycedir. 237
237 Kamer Sresi'nin 54-55. ayetlerine iaret vardr. Bu iki ayetin meali yle:
(gereklik duranda) en kudretli padiahlar padiah olan Cenab- Hakk'n ok yaknnda bulun
acaklardr."
Peygamber efendimizin;
"Bugn naslsn, nasl kalktn?" diye Zeyd'e sormas,
onun da; "nanarak sabahladm ya Reslallah." diye cevap
vermesi.
3500 Reslullah Efendimiz, bir sabah Zeyd Hazretlerine; "Ey tertemiz dost,
nasl sabahladn, nasl kalktn?" diye sordu.
Zeyd; "Mmin bir kul olarak." cevabn verince, Peygamber Efendimiz ona;
"Eer iman bahen yeerdi, glleri ald ise, bunun belirtileri nedir? Bu hali nasl
elde ettin?" diye buyurdu.
225
Hz. Peygamber buyurdu ki: "O gittiin yoldan, o lemden bu lem halkna
Zeyd dedi ki: "Bu lem halk gkyzn nasl gryorsa, ben de ar ve
arta bulunanlar yle gryorum.
Puta tapann karsnda putun durduu gibi, sekiz cennet ile yedi cehennem
karmda duruyor.
'O gn, baz yzler aarr, baz yzler kararr.' 238 ayetinin beyan buyurduu
srr, daha imdiden halkn yzlerinde okumadaym."
Zeyd; "Ya Reslallah, ben bu dnya balknn, kadn olsun, erkek olsun,
mnevi mahiyetlerini, kiiliklerini kyamet gnnde imiler gibi apak gryorum.
Zeyd; "Ya Reslallah"! dedi. "Harin srrn syleyeyim de dnyada kyameti bugn koparaym m?
Kyametin srrn aa vuraym da ayan tam altn ile bakr katlm para
belli olsun.
Defterleri soldan verilen, elleri kesilmi sulular; kfirlik rengi ile hile ve
nifak rengini gstereyim.
Hakkat gklerinin gnei olan Nur- Muhammedi karsnda gnl ay ne tutulur, ne de eksilir
. Ebu Hreyre
Hazretleri'nden rivayet edilen bir hadiste; insanlar cehennemin yedi kapma srkleyen kt
huylar, kt sular ylece beyan
buyurulmaktadr: 1. Gurur, 2. Hrs, 3. ehvet, 4. Hased, 5. Hiddet, 6. Cimrilik, 7. Ktlk...
226
sar oldu.
Zeyd Hazretleri bylece kendinden gemi bir halde krk dkk bir eyler
syleyip duruyordu. Peygamber Efendimiz, mbarek eliyle, sus demek ister gibi
onun yakasn ekti.
"Kendine gel, ey Zeyd!" diye buyurdu. "Atn gemini azya ald. Dizginleri
ek." "Allah gerei sylemekten ekinmez." 240 ayeti tecell etti de saknma ortadan
kalkt.
3608 "Bu szn sonu yoktur. Ey Zeyd kalk sz burakn bala. Artk konumasn.
Atn hzl srme, dizgini ek; srlarn, hakikatlerin gizli kalmas daha iyi.
Herkesin kendi zann ile sevinmesi daha ho.
227
Cenab- Hakk ister ki, onlar da bir mide kaplsnlar, bir ka gn O, midin
3615 Allah, her beyin, her klenin hem mide kaplmasn, hem de
kendinden korkup ekinmesini ister.
Herkes, grnmeyen lemden gelen bir lutufla, bir iyilikle beslensinler diye
korku ile mit, perde arkasna gizlenmilerdir.
Aslnda baz ruhlar, dnyaya gelmeden nce ayplarla, sularla dolu idiler.
Fakat ana rahminde bulunduklar iin insanlardan gizli idiler. Bylece rh kaza ve
kader hkmne boyun eer daha ezel meclisinden, bu leme aypl bir rh olarak
seyreder.
M1 Bu beyitte; "yi olan anasnn kamnda iken iyidir. Kt olan da anasnn karnnda iken kt
dr." hadisine iaret
var. Sarihler, bu hadisten iki trl mn karmlardr. Bazlar ana rahminden murad, bizim
bildiimiz ana rahmi deil, alm
yazmz ihtiva eden; "Levh-i Mahfuz"dur. Bu sebepledir ki, irfan sahibi kiiler, bir insann
sonunun ne olacandan korkmamal
da balangcndan yani ezeldeki aln yazsndan "Levh-i Mahfuz"da ne yazldndan korkmaldr
. Ezel mutluluk yahut ezel
gnahkarlktan korkmaldr. Yzlerdeki aklk karalk budur. Baz rihler de, ana rahminden mu
rad, her insann ruhuna gebe
olan bedenidir diye dnmlerdir. Nitekim Hz. Mevlna bu beyitten sonra gelen beyitlerde, be
denimizin bir mr boyu can
ocuuna yani ruhumuza gebe olduundan bahsetmektedir, ite insann i yz, sireti, beden mas
kesinin tesinde gizlenmitir.
Bedende belirti, inasnn yzndeki k, nr, yahut karanlk belirtisidir.
Beden, can ocuuna gebedir. Bir mr boyu onu vcut rahminde tar,
besler; lm rhun bir baka leme domas hadisesinin sanclardr.
228
irkin, kara yzller; "O ocuk bizimdir." derler. Gzel, beyaz yzller ise;
"Hayr, gelen pek gzeldir." diyerek sevinirler, onu kendilerinden sayarlar.
Yzlerden sret lemine, bu dnyaya mahsus olan renk maskesi der; artk
beyaz yzl ile kara yzl arasndaki ayrlk, aykrlk kalmaz. Rh, sireti (i yz)
ile grnr. Artk iyilik, ktlk gizlenmez olur.
Eer rh, kara yzl sululardan ise zenciler, azap melekleri onu alr
gtrrler. Ak yzl mutlulardan ise Allah'n rahmet melekleri onu karlarlar,
aralarna alrlar.
3520 Bunu anlayan ancak Allah'n nru ile bakp gren kiidir. Byle olan
kii insann ve eyann batnna, i yzne yol bulur. Allah'n hikmetinden sual
olunmaz. Bir ksm insan "Ahsen-i takvm"(=en gzel bir ekilde) yaratr, en gzel
rengi verirken, bir ksm insan da "esfel-i safln" (=aann aas) halk eder, ona
irkin bir renk verir.
Ayna ile terazi, birisi incinecek yahut utanacak diye doru sylemekten
saknr m? Susar m?
Ayna ile terazi, yle kadri yce ve doru mihenk yerleridir ki, sen onlara iki
yz sene hizmet etsen,
Sonra aynaya desen ki: "Ben sana bu kadar sene hizmet ettim, hatrm iin
beni irkin gsterme."; teraziye de desen ki, "Yalvarrm sana; fazla tart, eksiimi
aa vurma."
Onlar sana cevap verir de derler ki: "Zavall, herkesi kendine gldrme,
lemi kendine maskara etme." Ayna ile terazi hile bilmezler, yalan sylemezler.
3550 Doruluktan ayrlmayan ayna ile terazi derler ki: "Allah, gereklerin
bizim vastamzla tannmas, anlalabilmesi iin kadrimizi yceltti, bizi bu ite
grevlendirdi.
229
3563 Gnl isterse, gzleri klliyat tarafna srer gtrr. Gnl isterse
onlar cz'iyyat'ta hapseder, brakr. 242
242 Klliyat; Hakk'a, hakikate, rhan leme, ahiret lemine iarettir. Cz'iyyat ise, dnya s
evgisi, maddeye esir olma,
fani varlklara balanp kalmak anlamna gelmektedir.
koar.
Gnl isterse, ayak raks eder, oyuna dalar yahut yava yry brakr,
hzl yrye geer.
3570 Gnl dilerse el parmaklar ile hesap yapar, yahut o parmaklarla kitap
yazar.
Dikkat ediniz, btn bu ileri yapan hnerli el, aslnda ite bulunan gizli bir
elin emrindedir. O gizli el bedenimizin u grnen elini maa gibi kullanarak bu
ileri yaptrmaktadr.
Eer gizli el isterse, u grnen el, dmana kar ylan gibi ldrc olur.
Yine gnl isterse, o el bir dosta kar yardmda bulunur.
243 Hz. Sleyman'n yznn tanda sm-i A'zam (=Allah'm en byk ad) yazl imi. Bu yzd
en cinlere, perilere,
insanlara hkmeder, bu yzk tandaki mhr bugn israil'in bayranda grld gibi birbiri
ne gemi iki genden
ibaretmi. "Mhr-i Sleyman" hkmdarlk sembol olmutur.
230
244 Grme, iitme, koklama, deme, tatma gibi be grnen duygularmza karlk, be grnmez
duygumuz, batini
duygumuz vardr ki; onlar da unlardr: Anlay, vehim, dnce, hayal, hafza.
245 Beyitte geen on duygu bir evvelki beyitte belirtilen 5 grnen (=zahir), 5 grnmeyen (=
batn) duygularmzn
toplamdr. Yedi uzuv 2 el, 2 ayak, 1 ba, 1 arka, 1 karn; toplam yedi uzuv etmektedir.
3580 Ondan sonra da adn sann dnyay tutar, bedenin gibi iki dnyaya |
hkim olursun.
Eer eytan elinden ak yzn, insanlk yzn alr giderse, padiahln yok olur; bahtn, mutluluun lr.
3585 Bir gn efendi, rahata yesin, elensin diye klelerini meyve getirmek
zere baa gnderdi.
231
3590 "Ey benim efendim!" dedi. "Hain bir kle, Allah yannda makbul
deildir. Ve O'nun rzasn kazanamaz.
Ondan sonra da, sen ata bin bizi yaya olarak, geni, usuz bucaksz bir
ovada kotur.
3595 Sonra onlar, ovada koturmaya balad. Onlar da, aa yukar koup
durdular.
3600 Cehennem ehline kaynar su iirilince, onlar rsvay edecek olan btn
srlarn zerinden perdeler kalkacaktr.
"Kt szler ve irkin iler, kt kimseler iindir." 246 ayeti, tam hikmeti,
hakikati beyan buyurmaktadr. irkinin irkine e olmas yarar.
3605 yle ise sen de hangi ii istiyorsan ona git, onda yok ol, onun ekline,
onun huylarna burun, onunla ayn ol.
232
deerlidir.
Padiah yzne kar ven ile padiahn yannda bulunmad halde ondan
utanan, ekinen, onu seven bir olur mu?
3635 Memleketin bir ucunda, hudutta bulunan bir kale muhafz, padiahtan
ve padiahlk blgesinden ok uzaklarda bulunduu halde,
ok uzaklarda, hududun bir ucunda, padiah oralarda yok iken orada imi
gibi ona vefa gsterir.
3640 Allah'a iman ve ibadet ancak imdi makbuldr, lmden sonra Gayb
lemi btn gzellii ile meydana knca; "imdi inandm." demek manaszdr.
Mademki hakikatin gizli, rtl olmas ve gaybe inanmak daha iyi, yle ise
azn kapa, dudaklarn yum; yumuk dudaklar daha ho...
233
3645 "Allah'tan baka sonsuz, daim ve bak olan yoktur." 248 diye Allah,
melekler ve ledn ilmini bilen bilginler ehadet ederler.
Allah hitlik ettikten sonra, melekler kim oluyor ki bu ehadet iine ortak
olsunlar?
Yeni domu ay veya gnlk hilal, yahut dolunay gibi her melein
derece derece kemali, nru ve deeri vardr.
249 Fatr Sresi'nin 1. ayetine iaret var. Bu beyitlerde Hz. Mevlna meleklerden ve vazifeler
inden bahsediyor.
Melekler, gkyznde yaayan, lekesiz, tertemiz varlklar olduklar halde, onlarn da insanlar
gibi dereceleri bir deildir.
Onlarn stnlkleri, Hakk'a olan yaknlklar ile llr. Bu sebeple Hz. Mevlna bunlarn ba
zlarn yeni domu, bazlarn
iki gnlk hilal, bazlarn dolunay olarak tavsif buyuruyor.
yilikte olsun, ktlkte olsun, her insana kendine benzer bir melek arkada
olmutur.
234
3660 Yaratlta ben de sizin gibi karanlk idim, lakin vahiy gnei bana
byle bir nr balad.
Bal ile sirkeden meydana gelen "sirkencebin" gibi ben de nrla, rhan
sfatlarla karanlk beer sfatlardan meydana geldim, ve bu suretle mnevi
hastalklara yol buldum, faydal oldum."
3665 unu iyi bil ki, gnl taht, nefis isteklerinden, ehvet duygularndan
arnnca, artk; "Rahman ara hkimdir, diledii gibi hkmeder." 251 ayetinin srr
meydana kar da ilah tecell kendini gsterir.
235
Hakkn bilgi nurunda yok olanlarn duygular da, akllar da dalga dalga
coan; "Hepsi de huzurunuza getirilmitir." 252 ayeti denizinde kaybolup gitmitir.
Gndz gnein nurunda gizlenen, adeta yok olan yldzlarn, gece gelince
tekrar varla dnmeleri; parlyarak ie balamalar gibi, Hakkn sevgi ve bilgi
nurunda akln kaybeden k, "mahv"den "sahv"e dner, tekrar teklif ve vazife
ykn yklenir.
Allah, akln kaybeden Hakk klarna yine akllarn geri verir, yine onlar
kendilerine getirir. Onlar da kulaklarnda irfan ve hakikat kpeleri olduu halde;
naz niyaz ile; "Ey Rabbimiz, bizi dirilttin, bize hayat verdin." derler.
idin.
236
Kendine bir bak, yok olmaktan korkuyor da nasl tireyip duruyorsun? Bil ki
yokluk da, Allah korkusundan byle tir tir titremektedir.
3685 Sen yksek mevkiler elde etsen, hesapsz servet sahibi olsan bile onlar
kaybetmek korkusundan can ekiirsin.
Gzeller gzeli Allah'n akndan baka ne varsa, eker gibi tatl ve zevk
verici de olsa, onlarn hepsi hakikatte can ekimekten baka bir ey deildir.
Can ekimek nedir? Can ekimek lme doru gitmek, ab- hayat elde
edememek, ilah ak bulamamaktr.
Hoa gitmez bir renkte olan gecede ok iyilikler vardr. Ab- hayat karanlkla dost olmutur, karanln iine gizlenmitir. 254
254 Hz. Mevlna Divan- Kebr'inde ye buyuruyor: "Gecenin hakikatini grebilen uykuyu isteme
z. Uykudan kaar.
Bir ok nrlu gnller, saysz tertemiz canlar, geceyi ihya ederler; uyumaz, kulluk ederler.
Allah'a yalvarr, yakanrlar. Gece
gayb dilberinin, mn gzelinin duvadr. Gndz nasl olur da geceye e olabilir? Senin naza
rnda gece, simsiyah bir
tenceredir. nk sen gece helvasndan tatmadn, gecenin hakikatini, ne olduunu anlamadn." D
ivan- Kebr, c. I, 316.
rzk olmutur. ,
237
nk yeme, yapma emri tatl meyve iin verilir. Ac meyve iin, hi yeme
etme demee hacet var m?
lm meyvesi, benim iin tatldr. "Onlar hayattadrlar." 256 ayeti, benim gibi
ehid olmak arzusunda olanlar iin gelmitir.
257 Hz. Mevlna bir rubaisinde ayn grleri ifade buyuruyor: "Senin ban kesen, seni ldr
en, aslnda sana iyilik
eden, seni gamdan, zdrabdan kurtaran bir kiidir. Bana ta koyan kii ise, seni aldatan,
senin iyi huylarn, tevazuunu alan,
insanln alp rpandr. Sana yk veren, meta' veren, dnyalk veren senin ykn olmaktad
r. Senin gerek dostun, seni
senden alan kiidir." Mevlna Rubaileri, (Haz:efk Can), nu: 338.
bulmaya al.
Ey insan, sen dmanlarnn kimler olduunu bilmiyorsun; ateten yaratlm olanlar, yani eytanlar, topraktan yaratlm olan insanlarn dmanlardr.
238
Btn bunlardan sonra, unu da aklnda iyi tut ki... Bu ate ehvet ateidir.
Suun, gnahn, kabahatin asl ve sebebi odur. Dardaki ate, su ile sner; fakat,
ierdeki ehvet atei insan cehenneme kadar gtrr.
3700 ehvet ateinin aresi nedir? Din nurudur. Nasl ki cehennem mmine;
"Ey mmin, abuk ge, senin nurun benim ateimi sndryor!" diyecektir.
Bir atee odun attka, o ate hi sner mi? Hi odunu yakmaz olur mu?
3796 Namaz ehli olmayan, gnl namaz klmayan fke rzgr, ehvet
rzgr, tama' rzgr kapp gtrr.
3815 ehvete kul olan, kle olan kimse Allah'n indinde klelerden, alnp
satlan esirlerden daha deersizdir.
nk harb esiri, yahut satn alnm bir kle, efendisinin bir sz ile
klelikten kar, hr olur. Halbuki ehvet esiri olan kii tatl yaar, fakat ok aclar
ekerek lr.
ehvete kul olan kii, Allah'n lutfundan, Allah'n husus nimetine erimekten baka bir eyle kulluktan kurtulamaz.
ehvet yle bir kuyudur ki, oraya denler, dibini bulamazlar; fakat bu
d cebir ve zulm deil; onun gnah, onun nefsine uymas yzndendir.
239
O, kendisini yle derin bir kuyuya atmtr ki, ben o kuyunun dibine
ulaacak ip bulamam.
259 Bizi Hakk yolundan, insanlk yolundan alkoyan u byk dmandan; hrs, fke ve ehvet
ten biri olan ehvet
hakknda, Hz. Mevlna'mn gerek Divan- Kebtr'inde, gerekse Mesnevi' sinde, ok tesirli szleri
vardr. Mesela bir Mesnevi
beytinde yle buyuruyor: "Eer ehvet duygusu, soy retmek iin verilmeseydi, Hz. Adem bu aa
duygudan utanr da,
kendisini hadm ederdi." Mesnevi, c. V, beyit 941.
Hz. mer'in halifelii zamannda Medine'de bir yangn oldu. Ate talar
bile kuru odun gibi yakyordu.
Binalar, evleri saran ate, kularn yuvalarn, hatta havada uarken kanatlarn bile tututuruyordu.
Ate ise inadna artyordu. Sanki ona gayb leminden, telerden yardm
geliyordu.
Halk koarak Hz. mer'e geldiler. "Bu yangn su ile snmyor." dediler.
Hz. mer buyurdu ki: "O ate Allah'n ayetlerinden, iaretlerindendir. Sizin
hasisliklerinizin bir alevidir.
3715 Halk, Hz. mer'e; "Bizim kaplarmz aktr. Biz cmert kiileriz,
iyilikten, yardm etmekten holanrz." dediler.
Hz. mer, buyurdu ki: "Siz verdiiniz ekmei, Allah rzas iin deil de,
gsteri iin veriyorsunuz. Gelenee, grenee uyarak iyilik elinizi ayorsunuz."
240
Allah'n ihsan ettii mal nefsine uymu kt kiilere vermek, yol kesen
ekiyann eline kl vermek gibidir.
Din ehlini, kin ehlinden ayr, Allah'a dost olan ara, bul; onunla d, kalk.
3720 Herkes kendi huyunda olanlara iyilik eder, yardmda bulunur; kt kii
Savata bir yiidi alt etti. Hemen klcn ekti. Onu ldrmek istedi.
O yiit, her peygamberin, her velnin vnd Hz. Ali'nin yzne tkrd.
yle bir yze tkrd ki, "Ay" bile onun huzurunda yzn, yerlere srer,
secdeye varrd.
3725 O anda Hz. Ali klcn yere att, onu ldrmekten vaz geti.
Varlktan da, mekandan da daha yce, candan da daha iyi, ne grdn de,
bana can baladn?
3745 Ey Ali, senin akln her eye erer ve her eyin hakikatini grrsn. Ne
grdn ki, beni ldrmekten vazgetin? Grdnn birazcn syle.
241
Allah, aletsiz, vastasz bir yaratcdr. Faydal nimetleri, eksilmeyen armaanlar ihsan eden odur.
O akla, idrake yzbinlerce yle bir mnevi arabn zevkini tattrr, yle nee
verir ki, iki gzn de, iki kulan da bu zevkten, bu needen haberi yoktur.
3760 Fakat ho, tatl klar saan yusyuvarlak ay, bir de sz syleyecek
olursa gece yolcularn daha abuk ilerletir.
Ey bilgi kaps, kapy arayana acil, acil da kabukta, dta kalan, senin
3773 Bundan sonra o yeni mslman olan Hakk dostu mnevi bir zevk
iinde "Ya Ali! "dedi.
242
Hz. Ali buyurdu ki: "Ben klc, Allah rzas iin vururum. Ben Allah'n
kuluyum. Nefsimin, bedenimin kulu deilim.
Ben savata; Attn zaman sen atmadn, Allah att.' 260 ayetinin anlamn
yayorum. Ben kl gibiyim. O klc, hakikat gnei benim elimle vurur.
3790 Ben nefsimin varm younu, yan glge varlm yoldan kaldrdm,
attm; ben Hakk'tan gayr ne varsa onu yok bildim.
Ben vuslat incileri ile dolu bir klcm; ben savata adam ldrmem,
diriltirim.
Benim klcm, haksz yere kana bulanmaz. Nefis rzgr, benim merhamet
bulutumu nasl yerinden kprdatr, srp gtrebilir?
3795 Bir rzgrla yerinden oynayp uan, ancak saman pdr. Zaten,
uygun esmeyen nice rzgrlar vardr.
Ben bir dam, benim varlm onun binasdr. Beni o yaratmtr. Saman
p olsam bile, beni kmldatan, uuran O'nun rzgrdr.
steim, dileim, O'nun iradesi rzgrndan baka bir eyle hareket etmez.
Rhan ve cisman kuvvetlerimin, gnl ordularmn bakomutan, tek olan, ei,
benzeri bulunmayan Allah'n akdr.
243
Gnl evi ykld, tavan kt. Ama, ieriye Hakk gneinin nru doldu.
Bylece nra gark oldum. Eb Trab'm ama, hakikat ve ma'rifet bahesiyim. 261
261 Eb Tiirab (=Toprak babas) Hz. Ali'nin knyesi, lakabdr. Aziz Peygamberimiz bir gn onu
, tozlara bulanm
grd. "Kalk ey toprak babas" diye buyurdu. Ondan sonra bu Hz. Ali'ye lakab oldu.
'Kim Allah iin severse, kim Allah iin nefret ederse' hadisine uymak, o
emri yaamak istedim. 262
262 Hadis-i erf: "Kim Allah iin sever, Allah iin fkelenir, Allah iin verir, Allah iin v
ermezse, phe yok ki o
mminin iman kemal bulmutur." Feyz'l-Kadir, c. VI, s. 29.
3805 Benim malmdan vermeyiim de, veriim de ancak Allah iindir. Ben
tamamiyle Allah'a ait bir kulum. Baka bir kimsenin adam deilim.
Manen uarsam, ktm ykseklikleri; dnp dolarsam, dnp dolatm yeri grrm.
244
3825 Madem hrm, fke, hiddet beni nasl olur da balar? Bende Hakkn
sfatlarndan gayri sfat yoktur. Eer mutlu olmak istiyorsan, beri gel ve bana yakla.
Beri gel ki: Allah'n fazl u rahmeti, seni kfrden azad etmitir. nk
O'nun rahmeti, merhameti gazabndan stndr.' 263
263 Kuds hadis: "O yce Allah buyurdu ki: Rahmetim gazabmdan stndr." Mslim.
Beri gel ki, imdi tehlikeden kurtuldun. Sen, bir ta gibi idin, Allah'n kerem
iksiri seni cevher haline getirdi.
Ey muhteem pehlivan, artk sen bensin, ben de senim. Sen Ali oldun ben
Ali'yi nasl ldrebilirim?
3830 Tam ldrlecein anda, yzme tkrme suun, her trl ibadetten
hayrl bir su oldu da, o su yznden bir anda, gkleri bir utan bir uca atn."
3841 Hz. Ali ldrmekten vazgetii yiide dedi ki: "Sana kapy atn ieri
gir. Sen, bana tkrmtn. Ben sana armaan veriyorum.
Bana cefa edenlere bile, bu eit armaanlar veririm. Bana ktllk edene
iyilik ederim.
Artk vefa edene neler balarm, sen anla. Ona bitmez, tkenmez defineler,
hazineler, mallar, mlkler veririm."
3975 Emr'l-mminn Ali, o gence dedi ki: "Ey yiit, savarken sen
yzme tkrnce, nefsime ar geldi. Benim huyum deiti.
Yapacam savan yanrs Allah rzas iin, yars da fkem zoru ile nefsim
iin, intikam almak iin olacakt. Halbuki, Allah'a ait ilerde ortaklk uygun deildir.
Allah seni kudret eli ile yaratt, ssledi. Sen Allah'nsn, benim mahlukum
deilsin.
Allah'n yarattn, yine Allah'n emri ile kr, dk; 'Dostun camna dostun
tan at.' demilerdir."
245
3980 Hz. Ali'nin dman, bu szleri iitince, gnlnde Hakk nru parlad,
imana geldi.
Dedi ki: "Ya Ali, meer ben seni fena huylu kiilerle kyas ederek, hata
etmiim, cefalara dmm ve seni baka trl insan sanmm.
Halbuki sen, adalette, bir Hakk terazisi imisin; hatta doru tartar her
terazinin ibresi imisin.
3985 Ben o nr deryasna, yani Hz. Muhammed'e kul, kurban olaym ki,
senin gibi bir inciyi meydana getirmitir.
Ya Ali, bana kelime-i ehadeti ret ki, seni zamann en stn, en ycesi
olarak grdm."
Hz. Ali bylece, hilim klc ile bunca halk, bunca insan kltan kurtard.
Hilim klc, elik kltan daha keskindir. Belki, yzlerce ordudan daha
fazla stnlkler elde ettirir.
"Ben yle bir adamm ki, beni ldrecek kiiye bile ltuf erbetim, kahr
zehiri olmad.
Resl-i Ekrem Efendimiz, ilah vahiy ile lmmn onun elinden olacan
haber vermiti.
246
O benim nme derek diyordu ki: 'Ey kerim olan Ali, Allah rzas iin
beni iki para et ki...
imde sana kar hi bir nefret, hi bir kt niyet yoktur. nk ben bunu
senden bilmiyorum ki..
bn-i Mlcem; "yle ise, ksas niin gerekiyor?" diye sordu. Hz. Ali de; "O
da Hakk'tandr, o da Hakkn gizli bir srrdr." diye cevap verdi.
3855 Eer Hakk, kendi yapt ii beenmezse, itiraz ederse, kendi takdirine
kar gelirse, bunda da bizim aklmzn ermedii hikmetler vardr. Bu itiraz yznden
nice sr balar ve baheleri yeerir.
Kendi iine itiraz etmesi, kendi takdirine kar gelmesi, ancak O'na yakr,
kendi takdirine vasta olan katili ksasla ldrmek de O'nun takdiridir. Kahr da, ltuf
da birdir. 264
Bu hadiseler ehri olan dnyada, hkim olan, lkelerde dzenler kuran, iler
baaran mlk sahibi O'dur.
Kendi aletini krarsa, krdn yine onarr, salam bir hale getirir.
264 Hakkn kendi takdirine itiraz etmesi yanl anlalmamaldr: Allah bir
kimsenin aln yazsn katil olarak yazmsa, haa onu muhakkak katil olmaya
zorlamamtr. Katil namzedinin akln, cz' iradesini kullanarak kendini kurtarmas,
kaderin nnden kamas imkann da muhabbeti icab kuluna ltfetmitir. Kul
isterse, ilah takdirden, yine ilah takdire snarak kendini kurtarr. "Ya ilah, takdir
ettiin ktlkleri bizden gider" diye yalvarr. Bu sebepledir ki katilin
cezalandrlmasnda, ilah adalet gizlidir. nk kul, cz' iradesini kullanarak
kendini kurtarmamtr, cezay hak etmitir. Aslnda kulun kendini kurtarma gayreti
Hakk'tan gelmektedir. Her ey Hakkn yed-i kudretindedir. unu da hatrlamalyz ki:
lah takdirin de deien baz ynleri var. Sadaka vermenin ezelde takdir buyurulan
mr uzattn Resl-i Ekrem Efendimiz mjdelemitir. Bu sebeple: "Ezel takdir,
gayrete ktr" demilerdir. Ayrca ilah takdirin yerine gelmesinde de ne hikmetler
gizlidir, bilemeyiz ki. Bir katilin ldrmesinde, o katil iin yarar bulunduuna
akiliniz erer mi?
247
3845 Hz. Ali'ye hizmet eden kii yine geldi; "Ya Ali!" dedi, "Beni hemen
ldr de o uursuz zaman grmiyeyim.
Sana helal ediyorum, benim kanm dk, beni ldr de, gzm, seni ehid
etmek gibi bir kyameti, bir felaketi grmesin."
3940 "Dedim ki her bir zerre, eli haneri; bir katil olsa da sana saldrsa, seni
ldrmek istese;
Bence u bedenin bir deeri yoktur. Ben, bedenim olmakszn da, yiit olu
yiitim.
3945 Bedenini bu derece ldrp, ayaklar altna alan kimse, nasl olur da,
emirlik ve halifelik hrsna der?
diye buyurmutu.
"Hz. Peygamber, Mekke'nin fethine alt." diye nasl olur da dnya sevgisi
ile thmetlendirilebilir?
O, yle byk ve stn bir varlkl ki, imtihan gn, yani mi'racda yedi kat
gn haznelerinden hi birine dnp bakmad. Gnln onlara kaptrmad.
248
Bu hurilerin her biri, ona ho grnmek iin sslenmiti. Fakat onda dost
dncesinden, yani Allah sevgisinden bakasnn sevdas yoktu.
Resl-i Ekrem Efendimiz buyurmutu ki: "Allah ile bizim aramza ne bir
eriat sahibi peygamber, ne bir melek, ne de bir rh sar." Artk bunu siz dnn. 265
265 Bir hadis-i erif: "Allah ile yle bir vaktim olur ki, o vakte ne bir eriat sahibi peygam
ber sar, ne de Allah'a
mnen yakn olan bir melek."
266 Bu beyitte u ayete iaret var: "Hz. Muhammed'in gz amad ve snn amad." Necm Sres
i 17.
Mekke, am, Irak ne olabilir ki, onlara kar iddetli bir istek duysun da,
onlar elde edebilmek iin savaa girisin...
Bir sar renkli camn arkasndan, gnein btn nurunu, sar grrsn;
O sar veya mavi cam kr da, tozu, duman ve atl kiiyi birbirindeltl ayrt
et.
3960 Atl, atn koturunca yerden toz kaldrr. Sen, Allah adamnn sembol
olan atly grmyorsun da, kaldrd tozu, Allah adam sanyorsun.
blis de tozu topra grd de; "Topraktan yaratlan adam, benim gibi
ateten yaratlana nasl stn olabilir?" dedi.
Sen nebileri, velleri; o aziz varlklar herhangi bir insan gibi grdke,
bilmi ol ki senin bu grn, sana eytann mirasdr.
Ey inat gafil, eer sen blis'in olu olmasaydn, sana o kpein miras kalr
m idi?
3965 Dnya arslan av arar, rzk arar. Allah arslan ise hrriyet arar, lm
arar.
249
nk Allah arslan, lmde yzlerce varlk grr de, pervane gibi varln
yakp yandnr.
Sonra yine gndzn nru ile gece yok olur, gider. Hayat yeniden balar.
Gecenin ldrdkleri, cansz braktklar yeniden canlanr, hayat bulur.
Bahvan, fidan boy atsn, meyve versin diye kt ve zararl dallar budar,
keser.
vardr.
Rzk yiyen boaz kesilince, yani Allah yolunda savaan ehid olunca,
Rabbi, o ehidi mnevi azklarla rzklandnr.
Bir hayvann boaz kesilince, insann boaz bundan yararlanr, gda alr. O
hayvan, insan bedenine karr, ereflenir.
nsann boaz kesilince, yani insan, insanlk yolunda, Allah yolunda ehid
olunca, ondan ne olacan, deerinin nasl artacan, buna kyas et.
3875 Bundan, rhan gdalar alacak yetenekte nc bir boaz doar ki,
onu Hakkn ledn erbeti ve nrlar besler, gelitirir.
250
Hakkn bu ledn erbetini, ancak nefis savanda ehid olan ier, her kesilen
boaz imez. Bu erbeti imek iin, "La"dan yani inkardan kurtulmak, "Bela"da
tasdik ve imanda yok olmak gerekir.
Eer hayvani rh, bu has ekmee sabr edemiyorsa, kimyay elde et de,
bakr altn yap.
Eer sen, o mnev krknn dileini kracak olursan, o sana; "Gel bunu
sen sar da iyi et." der. Halbuki senin saracak elin, ayan yoktur.
3885 Dikmeyi bilen, yrtmay da bilir. Neyi satarsa, yerine daha iyisini alr.
Evi ykar, alt st eder; sonra bir anda eskisinden daha mamur bir hale kor,
Mmt (=Canl bir mahlukun lmn yaratan) ism-i erifi ile bir kimsenin
lmn yaratrsa, o anda Muhy (=Can balayan) ism-i mbareki ile yzbinlerce
can balar, ba meydana getirir.
3890 nk, Cenab- Hakk, kimin gnl gzn amsa, o kimse bilir ki, o
kl vuran kii, o katil, kaza ve kaderin aletidir, esiridir.
251
Bir gn, Hz. Adem gurura kapld da kt bir varlk olan blis'e hakaret ve
nefretle bakt.
Allah, beklenilmeyen bir i murad etse de, lutfu yerine kahr tecell etse,
da bile kknden sker, atar.
268 Ankarav hazretleri bu beyti erh ederken unlar yazm: "Nice yz bin sddk an- vahid
de zndk eder. Nice yz
bin zmdk da derhal sddk mertebesine getirir." Mesnevi erhi, Ankarav, c. I, s. 697.
Hz. Adem; "Allah'm!" dedi. "Bu baktan, bu grten tevbe ettim, bir daha
byle kstah dncelere kaplmam."
3900 Kerem edip doru yola soktuun gnlmz saptrma, takdir ettiin
ktlkleri bizden gider.
26, (Dnyada ayrlktan daha ac bir ey yoktur). Divan- Kebr, nu: 2020.
252
Sen vuslata yol vermedikten sonra can, km gitmi bil. Sensiz yaayan
can l say.
Sen aya, gnee kusur bulursan, servinin boyuna iki bklm dersen..
3915 Ey, souk rzgrlarla yanm yaklm olan gl, yeniden gzelle, ho
bir hale gel.
253
Ya Rabbi, ho olsun olmasn, Sen'den baka ne varsa insan tpk ate gibi
yakar yandrr.
3990 Yazklar olsun ki, bir iki lokma fazla yemek yendi de, bu yzden
Bir buday dnesi, Hz. Adem'in akl gneinin tutulmasna sebep oldu da
onu yanltt. Dnyann gnele ayn arasna girmesi de dolunayn yzn karartt.
Ekmek, mn halinde iken, yani bize mnevi ve rhan bir gda olursa,
faydaldr. Fakat ekle, srete brnrse, ekmek ekmek olarak yenirse, kalbinde
darlk ve sknt meydana getirir.
mnevi ekmek, yeil deve dikeni gibidir. Deve onu yeilken yerse, ondan
yz trl fayda, yz trl lezzet bulur.
Dama, avurdu, yaralanr, yrtlr. Ne yazk ki, byle besleyici bir gl,
kuruyunca kl kesilir, azda yaralar aar.
Ekmek, mnevi ve rhan bir gda iken, yeil deve dikeni gibi idi. Fakat
ekle, srete brnnce, madd gda olunca, kurudu sertleti.
Ey aziz varlk, ey Hsameddin, ben bir iki lokma yemeden evvel, alm
olduun gibi Mesnevi 'nin manev ekmeini yiyordun.
4000 O ekmek, topraa buland. Kaskat, dili, dama yrtar bir hale geldi.
Ey deve gibi sabrl ve uysal olan Hsameddin, artk bu ottan perhiz et, ondan sakn.
254
Kapat da, Cenab- Hakk onu yine durultsun, ho bir hale getirsin, gnl
kuyusunu bulandran Allah, onu elbette bir gn durultur, ve mnevi feyizle doldurur.
Dilei, istei sabr elde ettirir. Sen de sabret, acele etme ki Mesnevi "nin
devamna olan arzun artsn, doruyu en iyi bilen Allah'tr.
yazd nsz
Bu ikinci cildin gecikmesinde baz hikmetler vardr, iin faidelerine dair ilah
hikmetler kula tamamyla malm olsa, kul o ii yapamaz, ciz kalr. Allah'n sonsuz
hikmetleri idrakini ykar, harab eder. Kul o ie giriemez. Cenab- Hakk, o sonsuz
hikmetlerden ok ufak bir cz'n kula yular yapar, onu o ie eker gtrr. O iin
faidesinden hi haber vermese, kul hi harekete gemez. nk hareket, insanlarn
yarar iindir ve biz o yzden ie giriiriz. O iin hikmetini tamamyla bildirse kul
yine harekete geemez. Nitekim devenin yular ekilmese yrmez. Fakat yular ok
byk olsa yine gidemez. kverir.
"Hi bir ey yoktur ki, hazineleri bizde olmasn. Fakat biz onu ancak malum
bir miktarda indiririz. " 210 Toprak susuz kerpi olmaz ve su ok olursa yine kerpi
yaplamaz.
"Allah gkyzn yceltti, ll yapt. " 271 Her eyi de ll verir, saysz ve
lsz deil. Ancak, halk ve beeriyet leminden geen kiiler, "Allah, dilediini
saysz bir surette rzklandrr. " 272 hikmetine mazhar olanlar, "Tatmayan bilemez. "
srrna erenler, bundan mstesnadr.
(Birisi, klk nedir? diye sordu. Ona dedim ki: Benim gibi olursan bilirsin.)
Ak, sevgi sayya gelmez, lye smaz. Bundan tr ak, gerekte, hakikatte
Hakk sfatdr. Kula nisbet edilmesi mecazdir. "Allah, onlar sever", sz kafi.
"Onlar da Allah' severler. " sz nerede kald?
257
Ey hakikati arayan kii! Senin bahtn, yeni bir ocuk dourmadka, kan
tatl st haline gelmez. Bunu iyi dinle.
edilmemiti.
Sanki bir blbl buradan uup gitti. Benim gnlmdeki mnlar avlamak
iin, yani beni syletmek iin, doan kuu oldu da yine geri geldi.
Padiahn bilei, bir doan kuunun yurdu olsun. Bu hakikat kaps ebed
olarak ak kalsn... Amin.
273 kinci cilt Mesnev'nin bir ka sene gecikmesine, yalnz Hsameddin elebi'nin hanmnn v
efat
sebep olmamtr. Hz. Mevlna'mn ems'den sonra en yakn can dostu olan, Selahaddin Zerkb ha
zretlerinin
vefat da araya girmitir. Dikkat edilirse 1264'de yazlmaya balanan ikinci cilt Mesnev'nin
yukardaki dokuz beytinde, Hz. Mevlna Hsameddin elebi'nin mnev gelimesi zerinde durmaktadr. Kadnda kann
st haline
girmesi, ocuun doumuna bal olduu gibi, mnev stn, hikmet ve hakikat stnn meydana g
elmesi iin,
Hakk kmda veled-i kalbin (=kalb ocuunun) domas gerekmektedir. Slikte bu hal zuhur edin
ce, mridden
gnlne akp gelen himmet, ilah hakikatler stn emer ve o rabbani gda ile beslenince, mre
bblik derecesini
bulur. Ve mn gklerine, melekta ykselir. Yukardaki beyitlerin ifade ettii mn u ki: Bi
rinci cilt
Mesnev'nin tamamlanmasna kadar, Hsameddin elebi, Mevlna'mn marifet style beslenmi ve m
aneviyat
lemine domu, ve vahdet deryasna gark olmutur. Hsameddin elebi, adeta ilah sevgi ile ma
hv olmutur. Bu
sebeple Hsameddin elebi melekt leminden "sehve", "vahdet" denizinden "kesret" kysna dn
nce. Mesnevi
yazlmaya balamtr.
257
Ey hakikati arayan kii, bu az bala. Yani ok yemekten, ok konumaktan vazge. nk bunlar, hakikat lemi iin birer gz badr. Fazla yemenin
ve deersiz eyler konumann mn lemini mahede etmeye engel olduunu gr.
Ey az! Sen aslnda cehennemin bir alevisin. Ey dnya, sen de bir berzaha
benziyorsun.
15 Hz. Adem nefsine uydu, nefsinin zevki iin bir adm att da, o yzden
cennetin ba kesinden ayrld, oradan kovuldu.
Vaktiyle ona secde eden melekler, eytandan kaar gibi ondan katlar.
Brakma ekmek iin o ne kadar gz ya dkt.
Hz. Adem'in iledii su, belki kl kadard; fakat o kl, iki gznde bitmiti.
258
Hz. dem, ezel ve ebed olan kadm ve sonsuz nrun gz idi. Gzde biten
kl, insana byk bir da gibi olur da, o nisbette zdrap verir.
Fakat nefs baka bir nefsle dost olursa, cz' akl isiz gsz kalr, bir i
gremez olur.
Yr, abucak kendine bir Hakk dostu ara; byle yaparsan Allah senin
dostun olur, yardmcn olur.
25 Halvete girmek, yalnz kalmak yabanclara kar olur, dosta kar deil
Krk k iindir, bahar iin deil.
Akl, bir baka aklla birleince glenir, nuru oalr, yolunu iyi grr.
Fakat nefs, bir baka nefsle dost olmaktan holanr, glerse karanlk artar.
Hakikat yolu grnmez olur.
Ey hakikati arayan kii, Hakk dostu, mrid senin gzn gibidir. Onu
erpten, tozdan temiz tut.
Akln bana al da, dil sprgesi ile ona toz kondurma, gzn gibi olan
mridine erp ve toz armaan etme.
274 Bu beyitte; "Mmin mminin aynasdr." hadisine iaret var. Mminin yz manev kirlerden,
gnah tozlarndan
temizlenmi olursa, oraya baknca bir ayna gibi i yzmz, gnl yzmz grrz. Dnya ze
rinde grlen btn
varlklar' n Allah'n gzel isimlerinden birinin mazhar olduklar malumdur, insan ise, btn
varlklarn en mkerremi, en
stn olup; "Ruhumdan ona frdn" ayetinin srrna mazhar olduundan, Hakk'm kudretini, sana
tm, yaratma gcn
kendinde toplamtr. Bu sebeple insan, mnevi kirliliklerden, nefsani "arzulardan arnr da,
tam manasyla kmil insan olursa,
Hakk'n mazhar, yani Hakk'n ayna yerine geer. O zaman, o aynaya bakan orada manen Hakk' m
ahede eder. Bu gr
tamamyla mnevi ve rhandir. Madd dnme insan irke gtrr. Bu beyitten sonraki beyitte
; "Rh zgn ve mahzun
olduu zamanlarda, yar, hakk dost ona ayna olur." diye buyrulmaktadr. Nitekim, Mevlna bu c
ildin 96 numaral beytinde yine
bu konuya deinerek der ki: "Can aynas, ancak sevgilinin yzdr. Ama, o sevgili bu bizim dn
yamzdan deildir, mn
lemindendir. O mn diyarndandr."
259
Sen topraktan da aa msn? Toprak bahar gibi bir yar bulunca, ondan yz
binlerce nr elde eder, ieklenir.
Aa der ki: "Kt huylu bir yar ile karlamak, belaya uramaktr. yle
souk biri yanma gelince, onun varln hissetmemek iin uykuya dalarm.
275 Kehf Suresi'nin 9-27. ayetlerinde beyan buyrulduu zere, Allah'tan bakasna kulluk etmem
ek iin kap bir
maaraya gizlenen kiiler anlamna gelen, "Ashab- Kehf rivayete gre yedi kii idi. Bir de K
tmir adl kpekleri vard. Bunlar,
Dikyans adl, zalim bir hkmdarn zulmnden kurtulmak iin maaraya snmlar, orada tam 3
09 sene uyuyup kalmlard.
Bilgi ile irfan ile uyumak, yani uyuyann bilgili ve hikmet sahibi bir kii ile
arkada oluu, rhan uyanklktr. Fakat duygusuz, bilgisiz ile oturup konuan
uyank kiiye yazklar olsun, ona acmak gerekir. 276
inasi merhumun u beyti, Mevlna'nn bu beytini daha iyi anlamamza yardmc olabilir:
"Bedbaht ona derler ki, elinde chelann Kahr olmak iin, kesb-i keml-i hner eyler." (Bilgis
iz,
irfansz kiilerin elinde harcanmak, kahr olmak iin okuyan, kemal sahibi olan kii, gerekten
bahtsz kiidir).
260
Ma'rifet gnei
Fakat mn gnei iin hareket, yer deitirme, batma, doma gibi haller
yoktur. Ona candan, akldan baka bir tan yeri de dnlemez.
45 Ey hakikati arayan kii! Eer sen, bir iskender isen, hakikat gneinin
doduu yere gel, bir rife yakla, ondan nr al; sonra nereye gidersen git; artk sen
bir ksn, bir nrsun. 277
277 Bu beyitte geen, iskender, Makedonyal mehur Byk iskender deildir. Mevlna'nn bahset
tii iskender,
Yemenli olup peygamber olduundan da bahs edilir. Hzr (a.s.)'la konutuu, hatta onunla lm
sz bir hayata kavumak iin
"Ab- Hayaf' aradndan szedilir. Skntlara katlanmay gze alamad iin, "Ab- Hayaf'
n bulunduu karanlklar diyarna
gidememi ve ab- hayat bulamamtr. Bu zatn banda iki byk ur, boynuz gibi grndnde
n buna "skender-i Zlkarneyn", (=lki Boynuzlu iskender) lakab verilmidir.
Ondan sonra nereye gidersen git, oras "Dou" olur, hatta "doular" bile
senin "Bat"na k olur. 278
278 Hakikati arayan kii, hakikat menziline ulanca, dou, bat kalmaz. Her yerde Hakk'n tec
ellsine mazhar olur.
Her yerde onu bulur. "Ne tarafa dnerseniz vech-i ilah oradadr." srr tecell eder. Mutasav
vflarca, dou; mnevi aydnln,
bat;manev karanlklarn semboldr.
261
279 Hz. Ms'nn balca iki mu'cizesi vard. Biri elindeki asa(=sopa)snm ylana evrilmesi,
birisi de, elini koynuna
Ey sfatlar ilah bilginin gnei olan rif! Gklerdeki gnein bir sfat var;
str, aydnlatr ama, sen yle deilsin.
Sen bazen gne, bazen deniz, bazen kaf da, bazen de zmrd-i ank
olursun. 280
280 nsan- Kamil, Cenab- Hakk'm, birbirine zt isimlerinin mazhar olduu iin, bazen gne
gibi etrafa manev
nurlar saar, halk uyandrr. Bazen, ilah ak ile denizler gibi coar. Bazen, Kaf da gibi
ycelir, dnyay kaplar. Bazen de
zmrd anka gibi var m, yok mu, denecek kadar yokluk iindedir.
Rh bilgi ile, akl ile dosttur. Onun beden denilen glge varlkla ne ilgisi
vardr? O glge varlk, ister Arab olmu, ister Trk olmu ne nemi var?
281 Cenab- Hakk' idrakte ciz olan insan, kk akl ile, eitli yorumlara ba vurarak O'nu
anlamaya almaktadr.
Bu beyitte geen "muvahhid" (=AIlah' birleyen), bir tek bilenlerdir. Onlara gre, dnya zeri
nde grlen btn eya, btn
varlklar, Hakk'n mazhandr. Yani Allah'n kudretini, gzelliini, yaratma gcn gsteren bi
rer ayna gibidir. "Mebbiheler"
(Allah' insana benzetenler) ise, Hakk'n halk tarafndan anlalmas iin, Kur'an'da, hadisle
rde yaplan baz benzetmelere
bakarak, Allah'n haa eli, aya, gz, kula gibi uzuvlar varm vehmine kaplan zavallla
rdr. Bunlar kendilerini bilginlerden
sayarlar. Bunlar "mcessime" h Allah'n cismi olduuna inanrlar. Bir ksm "mebbihe"ler
(Allah' insana benzetenler)
Cenab- Hakk' zamandan, mekandan ve her eyden tenzih etmekle beraber, yani her eyden ber,
her eyden stn bir varlk
olarak dnmekle beraber, yine zihinlerinde Hakk' bir eye benzetmekten kurtulamazlar. Hi o
lmazsa, "hi bir eye benzemez" kayd altna almak isterler. Eski airlerimizden birisi: "Akl biliyor ki, var bir Alla
h, mahiyeti anlalmyor ah..." (Akll
bir insan, Allah'n varln, tek oluunu anlyor ama, niteliini, nasl olduunu idrak edemi
yor.) dedii zaman ayn duyguyu
ifade etmitir. Allah u mevhum varlk leminde hadd ve hesaba gelmez renk ve surette tecell
etmektedir. O'nun kudreti,
yaratma gc, stnl her eyde baka nrlu bir nak, bir suret gstermitir. Fakat bu kadar
muhtelif naklar, suretler,
grntler "O'nun kesret (okluk) halindeki vahdetini (birliini) sergilemektedir. O, esizdir
, renksizdir, sretsizdir, ekilsizdir.
O tasavvur edilemez. Bu yzdendir ki, Hz. Mevlna, O'nu idrakte, "muvahhid" de, "mebbih" de
arm kalmtr, diye
buyurmaktadr. Hz. Cneyd'in u sz dikkat ekicidir: "Tefrikasz cem', zndklktr. Cem'siz
tefrika batldr. Cem' tefrika ile
birlikte mtalaa edilirse tevhd olur."
262
Hikmetine akl ermez, Allah bazen, aklnca ona ekil veren, onu ekilli
tanyan "mebbih"i "muvahhid" haline getirir, bazen de ekiller "muvahhid"in
yolunu keser, onu artr. 282
282 Allah', ekil ve sretlere kaplarak anlamaya alan "mebbih"in gnlne, Cenab- Hakk,
gerek varl ve
hakik birlii ile tecell ederse, onu tebihden kurtarr, halis "muvahhid" klar. Bazen de "m
uvahhid"in kalbine, eitli suretler,
ekiller halinde tecell klarsa onu tevhd zevkinden mahrum eder. Yolunu artr. Tebih uk
uruna drr. Bir gn ems-i
Tebriz hazretleri, Evhadddin Kirman hazretlerine: "Ne ile megulsn?" diye sordu. Evhaddd
in, "Hakikat 'ay'n, yani
Allah'n nrunu leendeki suda seyrediyorum. Yani gzel ehrelerde, Allah'n san'atn, kudret
ini, gzelliini gryorum."
deyince; "Ensende ban m kt ki, hakikat 'ay'n gkyznde gremiyorsun da, yeryznde do
laan fan gzellerin yznde
O'nu aryorsun" dedi.
Kendinden gemi bir halde, bazen sana; "Ey Hasan'n babas!" der. Bazen
de "Ey gzel, ey ba kk bedeni taze!" diye seslenir. 283
283 Beyitte geen; "Ey Hasan'n babas!" terkibindeki "Hasan" elebi Hsameddin'in addr. Bu
beyitteki hitabn
kendisine ait olmas gerekiyor. Hsameddin elebi, Mevlna'mn mnev olu saylmaktadr. Beyti
n ikinci msrandaki "Ey
ba kk! Ey bedeni taze!" msra Arapa'dr. Bu msra Hallac- Mansr'undur. Mevlna, Dvan
- Kebr'inde bu msra ile
balayan gazelinde, Hsameddin elebi'ye iltifat maksadyla "Hallac- Mansr bu iiri senin i
in sylemitir." diye buyurur.
(Dvan- Kebr, Firzanfer basks, c. IV, s. 236).
284 rif, kendi madd varln ldrrse, ekilden, suretten kurtulur. Hakk' manen bulur. Bu
beyitte batnn, i yzn
ve hakikatin aydnlanmasna iaret vardr.
285 Mu'tezile Mezhebi: Bu mezhebin kumcusu, Hasan- Basr (h. 1 10 / m. 728) hazretlerinin tal
ebelerinden Ata olu
Vasl'dr. stadnn mezhebinden, yani Snnlikten ayrlm olduu iin kurduu mezhebe, "i'ti
zal" ve mensuplarna "mu'tezile"
denmi tir. Bu mezheb mensuplar ou zaman hislerine kaplrlar. Snnet ehline uymayan baz i
nanlar yle zetlenebilir:
3- Bu mezhebde bulunanlar; "Kul kendi iinin, fiilinin halikdr." diyerek, kaza ve kaderi ink
ar ettikleri ve "insan
kendi kaderinin yaratcsdr." inancna vardklar iin, bu mezheb mensuplarna "Kaderiyye" d
e denir. Cebriyye inancnn tam
zttdr. Cebriyeciye gre, kul yapt hi bir iten sorumlu deildir. Sanki o ii Allah, ins
ana zorla yaptryor. Mmin kadere
iman etmekle beraber "cebre" inanmaz. Bu iki yolun ortasmdadr.
263
Mu'tezile inancnda olanlar, hislerinin maskaras olmulardr. Ama sapklklarndan kendilerini snn gsterirler.
Kim duygudan dar karsa, snn odur. Gren gz, ho gidili olan akln
grr gzdr.
286 Hakk'n saysz tecelllerinden beine, sfiler, "Hazerat- Hams" adn vermilerdir. Bunl
ar, bir eit mertebelerin
aklanmasdr. Bu mertebelerin birincisine "Hazret-i Ehadiyyet" demilerdir. Bu mertebe, Cena
b- Hakk'n zat lemidir. Bu
leme "la ta'ayyn, gayb'l-gayb", "kenz mahfi", "a'ma-y mutlak" adlar da verilir. Bu lemd
e Allah'n isimleri, sfatlar bile
tecell etmemitir, ilk ta'ayyn, ilk tecellyi gsteren ehadiyet mertebesine "Hakkat-i Muham
mediye" mertebesi diyenler de
vardr. Bu mertebede Allah'n zat dnlemez. Bir hadis-i erifte "Allah'n nimetlerini d
nn, fakat zat- ilahyeyi
264
70 Eer sen kr isen, kre teklif yoktur. Deilsen yr git, sabr et; sabr
darlk anahtardr.
Gnl aynas
ve saf bir hale getirilirse, orada su ve toprak naklardan baka eyler grrsn.
Gnl aynasnda hem resmi, nak grrsn; hem de resmi ve nak yapan;
hem devlet, saadet yaygs seyr edersin; hem de onu yayan ve deyeni.
Benim mnev yrim olan kmil insann hayali, bana Halil brahim (a.s.)
gibi grnd. Aslnda o, grnte puttur; madd varlktr. Hakikatte ise put
krandr. 287
287 Mevlna, kmil insann suretini, madd varln da rhun kafesi olduu iin ok deerli,
sevimli buluyor. Onu
puta benzetiyor. Manasm da maddeyi, nefsan arzular ayak altna aldndan, put kran Halil
brahim'e benzetiyor.
75 Allah'a krler olsun ki, kmil insan grnd de can onun hayalinde
kendi hayalini grd. 288
288 "Mmin, mminin aynasdr." hadisi gereince, kmil insan, bize, lekesiz, tertemiz, tozsuz
bir ayna olur da,
ruhumuz o parlak aynada kendini grr. Yani Hakk k, kmil insann yznde kendi zn, ken
di gerek varln grr. Bu
gr madd bir gr deildir, insann aynada grd kendi hayali de deildir. Bu tamamyla
gnle bal, insann rhu ile
ilgili bir haldir. Dostun madd varlnn tesinden gelen sarholuk, bir i rahatl, bir ho
lantr ki, bu tarif edilemez.
Mevlna'nm grd iin holand ve Allah'a krettii kmil insandan maksad, Hsameddin e
lebi olduu gibi, Tebrizli
ems de dnlebilir.
265
Kendi kendime dedim ki, eer ben gzel isem, bu gzelliim ondan, onun
lutfundandr. Gzel deilsem, zaten irkinler bile bana glerler.
Bunun aresi, kendime bakmamdr. Ona lyk deilsem, ben seni hi alr
mym? diye bana gler. 289
289 Bir kimse Hakk'n nazarnda makbul bir kii olup olmadn anlamak iin kendine bakmal v
e gnlne
danmaldr. Eer kalbinde Allah'a kar bir hayranlk, bir sevgi duyuyorsa, kendisinin de 'A
llah tarafndan sevildiini
anlamaldr. Gnlne o hayranl, o sevgiyi veren kimdir? O sevgiyi uyandran Allah'tr. nk
bir hadis-i erifte aynen yle
buymlmaktadr: "Bir kimse, Allah tarafndan sevilip sevilmediini anlamak iin, kendi gnl du
rumuna baksn. Eer, o kul
Allah' gnlnde mnen buluyorsa, hissediyorsa, Allah'n yaratt eserlerde onun gzelliini,
yaratma gcn grp de hayran
oluyorsa, Allah da onu sevmekledir. nk, kul Allah' ne kadar ok severse, Allah da o kulu o
kadar sever." (Mesnevi erhi,
Ankarav Hazretleri, c. II, s-. 35, 1289).
79 O gzeldir, gzellii sever. Gen bir delikanl, eli aya tutmaz bunam
bir ihtiyar kadn seer, alr m? 290
Gzel, gzeli cezb eder, eker, alr. Bunu bil de doruluunu anlaman iin
"Temizler temizlerindir." ayetini oku.
Dnyada her ey, kendi cinsi olan eyi eker; scak, sca eker, souk da
souu.
Gzn kapaynca, nru gremez olursun da, iine bir huzursuzluk ker,
cann sklr; gz, gnein nurundan ayr dmeye nasl sabreder?
Gzn ak iken iine bir znt kerse, zlr, perian olursan; bilmi ol
ki, gnl gzn kapaldr; onu a ki gamdan, elemden kurtulasn.
Sen iki ba gzn kapaynca, az bir zaman iin nrdan ayr dtne
zlyorsun da, bu yzden hemen gzlerini ayorsun.
266
90 Gnlme Hakk'n bir cezbesi dt, (O) beni aryor; ben de kendime
bakaym; O'nun tarafndan cezb edilmeye layk mym, yoksa bed suratl, irkin biri
miyim?
nk, bir gzel, bir irkini peine drrse onunla alay ediyor demektir.
Kendi ruhumun nakn, resmini bir hayli zamandr aradm, durdum. Fakat o
nak, o resmi hi kimsede gremedim.
Sonunda kendi kendime dedim ki: "Ayna ne iindir? Neye yarar? nsan
kendini grsn, bilsin diye icad edilmemi midir?"
Gnle dedim ki: "Ey gnl! Sen kll gsteren bir ayna ara, yani sana
Cenab- Hakk dndren, iine her eyi aks ettiren, sonsuz bir deniz gibi olan
kmil insana git; dereden fayda olmaz."
100 Seni ebed ve klli bir ayna olarak grdm, senin yznde ben kendimi,
gerek varlm mahede ettim.
Sonunda o kmil insann iki gznde parlak bir yol grdm ve o yola
derek "Orada kendimi buldum." dedim.
Vehmim dedi ki: "Kendine gel, o senin grdn hayalindir; akln bana al
da kendini hayalinden ayrt et."
Benim nakm, hayalim senin gznden seslendi de dedi ki: "Zaten biz
birlikteyiz, ayr deiliz. Aramzda birlik vardr... Ben senim, sen de bensin."
105 Eer benden baka senin gzlerinde, sen kendi nakn grrsen, onu
hayal bil de def et, sr gitsin.
Onun gzleri hayal ve yokluk evidir. Bu yzden onlar, yoklar var gibi
grrler.
267
Benim gzm Allah'n srmesi ile srmelendi. O, varlk evidir; hayal evi
deildir.
Gznn nnde bir tek kl bile olsa, hayalinde sana inci ve yeim ta gibi
grnr.
110 Sen kendi hayalinden tamamyla geip uzaklarsan, o vakit yeim tan
inciden ayrt edebilirsin.
112 Hz. mer'in halife olduu zamanlarda, Ramazan ay geldi. Bir ka kii,
hilali yani yeni ay grmek iin bir dan tepesine ktlar.
115 Yoksa ben gkyzn senden daha iyi grrm. Ben tertemiz yeni ay
gremiyorum.
Sen elini slat da bana sr, ondan sonra yeni ay tarafna bak."
Hz. mer; "Evet" dedi. "Kann bir kl kvrlm, gznn nne gelmiti;
o kl sana bir vehim oku att."
120 Kvrlm basit bir kl gkyzne perde olursa, senin her uzvun, her
cz 'n eri olunca halin nice olur?
268
Teraziyi dorultan da, eksik tarttn meydana karan da yine terazidir. 291
291 Bir terazinin doru mu, yanl m tarttn anlamak iin, o terazide tartlm bir eyi,
denenmi baka bir terazi ile
tartarlar, ikisi de denk olursa, birinci terazinin doru tarttna inanlr.
Ey Hakk yolcusu! Sen doru bildiin yolda yr. manszlara kar boyun
eme, yabanclardan yz evir.
125 Din dman olanlarn bana kl ol; sakn tilki gibi yaltaklanmaya
kalkma; arslan ol arslan.
Atee zerlik tohumu serper gibi o nefsine dkn olan kurtlarn balarna
ate sa; nk o kurtlar, gnlleri tertemiz, mnlar Ysuf gibi gzel olan Hakk
dostlarnn dmandrlar.
blis sana babasnn can, yani; "Sevgili evladm." der. Bylece o lanetlenmi eytan, sz ile seni kandrmak ister.
Bu kara yzl, vaktiyle babana da bu eytanl yapt. Hz. Adem'i mat etti.
130 Bu karga suratl, satran tahtasnn banda gayet evik ve kurnazdr.
Ey Hakk yolunda kararsz olan kii! Mal erptr. Ama, sende sevdas
olduka da boaznda durur. Ab- hayat imene engel olur.
Eer dzenbaz, kurnaz bir kii seni Hakk'tan alkoyar, senin yolunu keser,
maln alarsa zlme; Allah'a kret; bir yol kesiciyi baka bir yol kesici alp
gtrm oluyor. Tehlikeli bir dmandan kurtulmu saylrsn.
269
135 Bir hrsz, bir ylancdan bir ylan ald, ahmaklndan onu ganimet
sayd.
Sonra ylann sahibi, hrszn zehirlenip ldn grnce; "Bizim ylan onu
temizlemi." dedi.
Allah'a krler olsun ki, o dua kabul edilmedi. Ylanmn alnmasn ben
ziyan sanyordum, halbuki o bana kr oldu."
140 Nice dualar vardr ki, dua edenin aleyhinedir. Onun ziyanna ve
helkine sebeb olacak bu dualar, pak ve mukaddes olan Allah, kereminden,
merhametinden dolay kabul etmez.
141 Ahmakn biri Hz. Is'ya yol arkada oldu. O, yolda yrrlerken derin
bir ukur iinde kemikleri grnce;
Bana da ret de, ben de yararl bir insan olaym, ben de llerin kemiklerini dirilteyim."
145 sm-i a'zam okuyup l diriltmek iin, yamurlardan daha temiz bir
nefes sahibi, kullukta meleklerden daha anlayl bir kii olmak gerek.
nsann nefesinin pak ve gklerin emini olmas iin mrler, yani uzun uzun
zamanlar, almalar gerek.
Sen de sa eline bir asa aldn ama, senin elin nerede, Hz. Ms'nn eli
nerede?"
270
Hz. Is'nn yol arkada; "Benim o srlar okumak harcm deilse, o mbarek
ad sen oku." dedi.
Hz. Is; "Ya Rabbi!" dedi. "Bu srlar nedir? Bu ahmakn bu husustaki srar
nedendir?
150 Nasl oluyor da bu hasta adam kendi derdine dmyor? Nasl oluyor da
bu mnasebetsiz adam kendi can derdi ile uramyor?
Ey dnyada diken tohumu eken kii, kendine gel kendine. Sakn ektiin
dikeni gl bahesinde arama.
Eer o bahtsz, eline bir gl alsa, o gl bakalarna diken olur. Bir dostun
yanna gitse, onu ylan gibi sokar.
ylan kimyasdr.
Dirilen kemiklerin arasndan siyah bir arslan srayp kt. Adama bir pene
vurup ldrd.
460 abucak ban kopard, ezdi, beynini aktt, ceviz ii kadar bir beyni
vard. Aslnda onun ba, ii yok bir ceviz gibi idi.
Eer onun beyni olsayd, o krlmakla dklmekle yalnz bedeni yok olurdu.
Yine Is; "Adamn kann niin imedin?" diye sordu. Arslan da; "Onun
kan rzklar datlrken bana verilmemiti." dedi.
271
Bize rzk diye gsterdiin meer tuzakm; Allah'm her eyi naslsa bize
yle gster.
472 O aptal kii, Is (a.s.) gibi bir peygamberi ve hayat balayan bir suyun
sahibi olan Rhullah hazretlerini bulmu iken...
Frsat kard da, onun nnde olarak; "Ey ab- hayat sahibi 'kn' (=ol) emri
ile beni dirilt!" diye yalvarmad.
475 Kpek nefsin sembol olan kemiin, yani bedenin bana toprak
dklsn. rsn; nk nefs-i emmare kpei seni can evinden, mnevi zevkler
peinde komaktan alkoymaktadr.
Kpek deil isen, neden kemie ksn? Neden slk gibi kan emmeyi
seviyorsun?
Zaman zaman zanlar insan aldatr. Sendeki zan nasl bir zandr ki yolu
grmyor?
Nerede alayanlar var ise, orada otur; nk alayp szlamaya sen onlardan
ziyade muhtasn.
272
2,2 Bu hikyede Hz. Mevlna, bir sf, hizmeti, bir de sufnin eeinden bahsetmektedir. Sf
Allah yolunda yryen
bir derviin semboldr. Hizmeti, tekkenin ilerini gren bir kiiyi, sufnin eei de nefsi
temsil etmektedir. Bir hadis-i erifte;
"Nefsin senin merkebindir, yani binek hayvanndr. Ona iyi bak, ona tatllkla muamele et." di
ye buyrulmaktadr.
Nefse iyi bakmak, ona tatllkla muamele etmek, Nefs-i Emmare'yi okamak onu azdrmak diye anl
almamaldr. Nefse iyi
bakmak, onu felakete gtrecek, cehenneme sokacak kt hareketlerden saknmaktr. Hz. Adem "Ne
fsime zulm ettim." dedii
zaman, bu manay kast etmitir
156 Bir sf seyahate kt. Dne dolaa bir gece bir tekkeye konuk oldu.
Sufnin bir hayvan vard. Onu ahra balad. Kendisi dostlarla sofann
bakesine geti oturdu.
O dostlar ile murakabeye vard. Hakkn huzuru nnde gnln bir defter
gibi at. 293
293 Derviin yol arkadalar ile yahut yalnz olarak, diz kp gzlerini kapayarak Allah'tan
baka gerek varlk
olmadn dnmesine ve kendim tamamiyle Allah'a vermesine, gnlnde manen Allah' bulmasna
"murakabe" denir.
Sfnin defteri harflerin yazlmas iin deildir. Sufnin kar gibi beyaz
gnlden baka defteri yoktur.
160 Bilgin kiinin az, kalemden meydana gelen eserler, kitaplar ve onlardaki bilgilerdir. Sfnin az nedir? Hakk yolunda yrrken brakt ayak izleri,
203 Allah'n zikri ile kendilerinden geen o sfler halkasnn vecdi, neesi
sona erdi.
geldi.
205 Hizmetiye; "Ahra git, hayvana saman ver, arpa ver." dedi.
Hizmeti; "Bu ne kadar fazla syleyi? Bu iler eskiden beri benim iim."
dedi.
Sf; "Hereyden nce palann indir, yaral olan srtna ac giderecek ila
koy."
273
210 Hizmeti; "ok konuuyorsun; bana senin gibi yzbinlerce misafir geldi
gitti...
Sf; "Suyunu da ver. Hayvan susuz kalmasn ama, suyu lk olsun." dedi.
Hizmeti; "Bktm artk beni usandryorsun" diye sylendi.
Sf; "Arpaya birazck da saman kat." diye seslendi. Hizmeti de; "Sz
artk ksa kes, bktm usandm!" dedi.
215 Hizmeti; "Bktm babacm bktm. Bir iin ehlini bir ie yollaynca,
az konu, boyuna tavsiyelerde bulunma!"
Sf; "Kaay al da eein srtn gzelce tmar et." dedi. Hizmeti de;
"Baba artk utan."
Gitti ama ahr aklna bile; gelmedi. O sfiyi tavan uykusuna yatrd. Onu
aldatt.
nerede?"
Derken tekrar bir ryaya dalyor, eei bazen kuyuya, bazen ukura dm
gryordu.
eit eit korkulu ryalar gryor, korkusundan bazen Fatiha, bazen Kari'a
Sresi'ni okuyordu. 294
294 Kur'an-l Kerm'in 101. Sresi olan Kari'a Sresi, kyamet gnnn iddetinden, deh-etinde
n bahseder. "Kim bu
sreyi okursa, kyamet gnnn iddetinden emin olacaktr." diye bir hadis vardr. Sf de kor
kulu ryalarda, kyamet kopmu
gibi dehete kapldndan, korkularnn hayra evrilmesi iin, bazen Fatiha, bazen de Kari'a
suresini okumakta imi.
274
225 Uyannca; "Bunun aresi nedir?" dedi. Dostlarn hepsi de kalkt gitti,
btn kaplar da kapand.
Sonra yine zavall hizmetiyi dnd. "O bizimle bir sofraya oturmad m?
O bize ktlk yapamaz." dedi.
"Ben ona iyilikten holuktan baka ne yaptm ki? O neden bunun aksini
yapsn?
Her dmanln bir sebebi, bir dayana vardr. Yoksa ayn cinsten olu,
insana vefa telkin eder. nsanlar birbirine balar."
Derken yine "Peki!" diyordu. "Hz. Adem ltuf sahibi idi. Eli akt iblise ne
cefa etmiti ki, iblis onu aldatt?
230 nsan ylana, akrebe ne ktlk yapt ki, onlar daima insan sokarlar
sanar, ldrrler?
Sonra dnyor; "Bu kt zan yanl bir ey, tarikat kardeime kar neden
byle bir zanna dyorum?" diyordu.
Sonra yine byle bir kt zanna dmekte de, insan ihtiyatl olmaya
srkledii iin bir yarar vardr. Kt zanna dmeyen kii, doru bir i baarabilir
mi? diye kendi kendini teselli ediyordu.
Sfi bu eit vesveselerle kvranrken, hayvan yle bir halde idi ki,
dmanlar bana.
Yol yorgunluu ile lm, bitmi, btn gece yemsiz yiyeceksiz kalmt.
Can ekiiyor, bazen lp gidiyordu.
Zavall eek btn gece; "Ya Rabbi! Arpadan vazgetim, bari bir avu
saman ihsan eyle." diye dua ediyordu.
Hal dili ile; "Ey eyh efendiler, halime acyn; bu ham ve terbiyesiz
hizmetinin elinden yandm." diyordu.
O eein o gece ektii eziyeti, tatt azab, karada yaayan bir ku sel
suyuna derse ekebilir.
240 O zavall eek, a bir halde sabaha kadar bir yandan br yana dnd
durdu.
Sabah olunca hizmeti geldi, hemen palan arad, buldu. Eein srtna
koydu.
275
Eek satanlarn yapt gibi, onu ucu sivri aala iki defa modullad. O
kpek herif, soyunun gerektirdii her eziyeti zavall eee yapt.
Eek, o drtme acs ile aln perianln unutttu, srad kalkt. Zavallnn dili yok ki, halini ve duyduu acy anlatabilsin.
245 Kervan halk, eek dtke onu kaldrmaya koyuldular. Hepsi de onu
hasta sandlar.
Bir bakas, nalnda ta krnts aryordu. Birisi de gznde pus, leke olup
olmadn aratryordu.
Sonra sahibine dediler ki: "Ey eyh efendi! Bu nedendir? Dn, krler
olsun bu eek gl kuvvetli demiyor mu idin?
Sfi dedi ki: "Gece 'la havle' yiyen eek, baka trl yol alamaz ki. 295
2,5 "La havle ve la kuvvete illa billah,": Allah'tan baka kimsede kuvvet ve kudret yoktur, an
lamna gelen ve bir
hadis-i erifte geen mbarek bir cmle. Bunun ok tebih edilmesini aziz peygamber efendimiz
tavsiye buyurmaktadr.
250 Eein geceleyin yemi 'la havle' olursa, gece tebih eker, gndz de
bylece secdeye kapanr."
nsanlarn ou, insan yiyen canavar gibidir. Onlarn selam vermelerine pek
gvenme. Emin olma...
eytann azndan kan "la havle"ye kanan kii, savata da o eek gibi
tepesi stne der.
276
Dostunun postunu yzmek iin, kasap gibi, seni "canm, dostum" diye
aldatr.
Derini yzmek iin seni kandrr, sana tatl szler syler. Dmanlarn
sunduu afyonu yutann vay haline.
260 Kasap gibi alata inlete kann dkmek iin ayana ba kor. Senin
yzne gler, tatl okayc szler syler.
Akln bana al da, arslan gibi, avn kendin avla. Yabancnn da, akrabann
da yaltaklanmasna nem verme.
161 Sfi, bir avc gibi avn peine dmtr. Misk ceylannn ayak izlerini
grmtr. Onu izlemeye koyulmutur.
Bir zaman ceylann ayak izleri ie yarar. Ondan sonra da, ceylann
gbeinin kokusu ona klavuz olur.
O, adm atmaya kreder de yol alrsa, sonunda o, adm atma ve yol alma
yznden muradna ular.
296 Misk kokuu, iliih akn feyzini, heyecann mnevi ve ruhan zevki temsil etmektedir. M
nevi zevk duymadan,
zoraki yaplan ibadetin gerek bir ibadet olmad bildirilmektedir.
165 Mnevi ay klarnn doduu yer olan ilah nrun parlad gnl,
rifler iin, Hakk klar iin hakikat cennetinin kaplardr.
lah nrun parlad gnl, sana duvar gibi grnrse de, riflere oras
Hakk'a alan bir kapdr. Sana ta grnrse de, onlara incidir, cevherdir.
Senin aynada apak grdn, rif senden nce bir kerpite grr.
Pir ve mrid o kiilerdir ki, daha bu lem yok iken onlarn ruhlar Hakkn
cmertlik denizinde bulunuyordu.
277
297 Bu beyt, byk Hakk k bn Fariz hazretlerinin Hamriyye Kasidesi'nin u ilk beytini hat
rlatmaktadr:
(zm kt yaratlmadan nce, biz sevgilinin yd ile manev araplar itik. Mest olduk, ken
dimizden getik.)
171 Hz. Adem yaratlaca srada, Cenab- Hakk ile melekler arasnda bir
konuma, bir danma geti. Halbuki, o vakit btn halkn rhlar boazlarna kadar
kudret denizine gark olmulard. Yani Hakk'n tasavvurunda mevcut olup daha
zuhra gelmemilerdi.
Melekler, Adem oullarnn yaratlmasna engel olmaya alrken, insanlarn ok nceden yaratlm bulunan rhlar, bilhassa pirlerin rhlar, gizlice
meleklere slk alyorlar, onlarla alay ediyorlard.
278
298 A'yan- sabite; varlklarn ilm-i ilahde sbit olan hakikatleridir. Bu lemde eitli sr
etleri ile tandmz
varlklarn Allah'n ilmindeki gerek halleri.
299 Kmil insann mnev gc, onun cihan kaplayan ruhu, kudreti; btn gizli eylerin vasfl
arn, kabiliyetlerini,
ilerde onlarn alacaklar ekli, hali, durumu bugnden grr ve bilir. "Cz", insan- kamil, b
enliinden kurtulup, kllde kendini
kaybedince, klln sfatlarna brnr. Bu yzden her eyi grebilir, ilerde olacaklar da sez
er.
Onlardan iki dostu bir arada grrsen, bil ki onlar hem birdir, hem de
altyzbin, yani pek oktur.
185 Onlarn saylar dalgalara benzer. Rzgr o dalgalar saylacak hale getirir, yani kesretten vahdete (=okluktan birlie) getirir.
300 eitli evlere giren gnein bir deil midir? Saysz bedenlere giren ilah nOr da,
beden pencerelerinin
iinden girer; birbirinden ayrlr gibi grnse de hep ayn nrdur.
279
Ayrlk, gayrdk hayvani rhtadr. Rh- insan yani hakkat- Muhammediye zaten birdir.
301 Bu beyitte, u anlamdaki bir hadis-i erife iaret vardr: "Cenab- Hakk, btn varlklar
, insanlar karanlkta
yaratt. Sonra onlarn stne nrunu sat. O nrdan insanlarn hangisine rastlad ise, o kii
hidayete erdi, kurtuldu. Hangisine
rastlamad ise o kii de sapkla dt, asi oldu."
190 Ey aziz yol arkadam! Birazck zaman o sanmay brak da, sana o ilah
gzelin bir tek beninin vasfn syleyeyim.
Fakat onun halindeki gzellik, anlata smaz ki. ki dnya da nedir? Onun
beninin aksinden ibarettir.
302 Hz. Mevlna, ilah hakikatleri bir takm mecaz benzetmelerle Hakk klarna anlatmaya a
lyor. Gerekten
sflerden bazlar; "vahdet noktas"n sevgilinin yzndeki "ben"e, kinat da o "ben"in bulu
nduu yanaa benzetirler,
ariflerden birinin Arapa sylenmi bir beytinin tercmesi yledir: "Kainat onun 'ben'inden b
elirmi bir yanak gibidir. Onun
'ben'i yanandan tecell etmitir." Mesnevi erhi, smail Ankarav, c. II, s. 44, 1289.
Ben bir karnca gibi Hakkn nimetleri harmannda dolayorum. Ben houm,
durumumdan ok memnunum. Fakat kendimden byk, kendimden ar olan ilah
emanetin ykn ekmekteyim. 303
303 Necip Fazl merhumun ile 'sinde bulunan u kta, Hz. Mevlna'mn bu beytinin daha gzel an
lalmasna
yardmc olacaktr:
Yabanc kimdir?
280
265 Sen bedenini yal ve tatl yemeklerle besledike, asl varln, rhunu,
kymetli cevherini, kendi gerek hakikatini gl bulamazsn. 304
304 slamiyet'te rahibler gibi yaamak, yani, kendisini hoa giden bir ok eylerden mahrum b
rakarak yaamak
yasaklanmtr. Elbette, yaamak iin normal ekilde yememiz, imemiz lzmdr. Mevlna'mn mak
sad; bedeni yal ve tatl
yemeklerle beslerken, asl varln, rhunu ihmal ediyorsun, insan vazifelerini yapmyorsun,
rhunu ihtiyac olan mnev
gdalarla, zikirle, ibadetle, iyiliklerle beslemiyorsun. Sadece tenini, bedenini dnyorsun.
Btn dikkatinle bedene bakmaya,
onun ihtiyalarn fazlasyla yerine getirmee alrken rhunu dnmyorsun. Madd ihtiyal
ar iin rpnp duruyorsun,
zenginlie kar hrsn artyor, beden arzular seni perian ediyor.
Beden miskler iinde olsa da, lm gnnde onun pis kokusu meydana
kar.
Sen miski bedenine deil de, gnlne sr. Misk nedir? Misk, celal sahibi
Allah'n ism-i erifi.
i bozuk olduu halde dtan kendini iyi gsteren mnafk, yani iki yzl
kii bedenine misk srer de, rhunu klhann ta dibine atar.
270 Onun Allah' zikretmesi, klhan yannda bitmi, yeillie, abdest bozulan yerde yetien gl ve ssene benzer.
O biten yeillik orada iretidir. O gln yeri dostlar meclisidir, iret yeridir.
Haberin olsun ki, temiz eyler; iyilikler iyilere gelir. Pislikler, ktlkler de
ktler iindir.
Sen kin ve intikam hrsyla yolunu kaybetmilere sakn kin tutma. Onlarn
mezarlarn kin gdenlerin yanna kazarlar. 305
305 Kabristandaki yerlerimiz, bizim asl yerlerimiz deildir. O mezarlar, fani olan, topraktan
gelen bedenlerimizin
topraa verildii yerdir. Ruhlarmz, berzah leminde, kin tutuyorsa, kin gdenlerin yanma gid
ecektir.
Kinin asl, cehennemdir. Yani cehenneme ait bir huydur. Senin kinin de, o
kt huyun bir cz'dr. Ve kin senin dnnin dmandr. 306
,0 * Sleyman Nazif merhum Batarya ile Ate adl kitabnda; "Benim dinim kininidir." diye yazm
t. Elbette,
yurdumuza, milletimize, insanla ktlk yapanlar sevmeyeceiz. Onlara kin besleyeceiz. in
asi merhumun u beyti bu
hakikati ifade etmektedir:
(Sana ahsen ktlk yapanlar, senin felaketini hazrlayanlar unut, hogr. Fakat, senin ana
n yerinde olan u gzel
vatanmza hakaret edenleri, ktlk yapanlar affetme.)
281
275 Cehennemi bir huy olan kin, kalbinde bulunursa, sen de cehennemin bir
cz' olursun. Nereye gidersen, cehennemi de beraber gtrrsn.
Ey nam sahibi kii! Eer sen cennetin cz' isen, yaayn, mnevi zevkin
de cennet gibi ebeddir.
Ac, ac ile, yani kt kt ile birleir. Batl bir gnl Hakka nasl yakn
olabilir?
Ey karde! Sen ancak bir dnceden ibaretsin. Ondan baka neyin varsa
kemiktir, kldr.
280 Koku satanlarn tablalarn seyret. Her cins kokuyu kendi cinsinin
yanna koymulardr.
285 Peygamberler gelmeden nce hepimiz birdik, btn insanlar bir toplum
olarak grnyorduk. yi miyiz kt myz? Durumumuzu kimse bilmezdi.
Dnyada kalp para da, salam para da geiyordu. Biz de gece yolcular gibi
gaflet ve bilgisizlik iinde idik.
Peygamberlerin gnei dounca; "Ey kalp olan, kark olan sen uzakla; ey
saf olan, ey tertemiz olan sen de yakla." dedi.
nciyi de, sprnty de gz tanr. Onun iindir ki, toz toprak gz incitir.
282
Ey Hakk klar! Siz gndz kmil insann srlarnn aksi, belirtisi olarak
biliniz. Gzleri kapatan gece de, onun hatalarnn rtdr.
Bazlar da derler ki: "Dost bu kuluk vaktini diledi, sevdi, yemin etti.
nk kuluk vakti, sevgili peygamberimizin mbarek nrunun aksinden ibarettir."
Yoksa fani olan bir eye yemin etmek, yani unun bunun hakk iin demek
doru deildir. Fani olan, gelip geici olan eyin Allah Kelm'na girmesi layk
mdr?
Halil brahim (a.s.); "Ben, batp giden yldzlar, ay ve gnei, fani ve gelip
geici olan btn eyleri sevmem." derken, lemlerin Rabbi, nasl olur da fani olan
kuluk vaktine yemin etmek ister.
Yine Hakkn; "Geceye and ederim ki." diye yemin ettii gece, peygamber
efendimizin settarl (=rtcl) ve kara topraktan yaratlm mbarek bedenidir.
Zaten her sz bir halin belirtisidir. Hal ele benzer; sz ise alete...
283
Hz. Ms'nn elindeki asa, onun Hakk peygamber olduuna ahid idi. Ona
kar kan sihirbazlarn elinde ise, hi bir ise yaramad.
El ile alet, akmak ta ile demire benzer, kvlcmn akmas iin ift olmak
gerek.
310 ifti olmayan; vastas, aleti bulunmayan bir tek Allah'tr. Sayda phe
ki diyen de, diyen de, daha fazla diyen de apak bir olduunda
birlemilerdir.
Eer sen ona "bir" diyen kii isen, "Hakk meydannda Allah birdir."
diyorsan onun evgeni nnde bir top ol, dn, yuvarlan; o meydanda toz kopar, onun
kazasna rza gster.
Top, padiahn eliyle vurulur yuvarlanrsa o vakit doru, kusursuz bir top
olur. Yani slik, bu lemde Hakkn kazasna belsna tahamml eder. Ondan zevk
alrsa o vakit kmilleir.
315 Ey a! Yani, biri iki gren ve bir olan Allah'a "ikidir, tr, yahut daha
ziyadedir." diyen bunlar can kulayla dinle, dinle de, gzne kulak yolu ile bir ila
ek.
Sen ilah hikmetleri, ilah hakikatleri tekrar tekrar iitsen ve okusan, gnln
uyank deilse, sen ehil deilsen o hikmetler, o hakikatler senden uzak durur.
Sen o hikmetleri yazp bellesen de, ona buna sylesen de, anlasan da...
Sen okumasan da, senin yanp yakldn, yani sende kabiliyet bulunduunu
grrse, ilah hikmetler, eline konmaya alm bir ku gibi senin yanna gelir, sana
yaklar, senin olur.
284
Bir kyl evinde tavus kuunun durmad gibi, ilah hikmet de, anlayl
olmayan ham bir kiinin yannda durmaz.
bulmas
Dedi ki: "Zavall ku, ehil olmayanlar; bakmasn bilmeyenler sana iyi
bakmamlar; kanatlarn fazla bym, trnaklarn da uzam."
325 Onu tutup ayaklarn balad, kanatlarn yoldu, ksaltt, trnaklarn kesti, yem olarak da nne saman koydu.
Ehil olmayanlarn eli, seni hasta eder. Anann yanna gel de, sana iyi baksn
seni iyiletirsin.
Arkada! Bilgisizin sevgisini de, ihtiyar kadnn doan kuuna olan sevgisi
gibi bil. Bilgisiz kii, Hakk yolunda eri br gider.
330 Anszn orada doan toz duman iinde grd. Ona bakp alamaya
balad.
Dedi ki: "Bize vefaszlk ettiin iin bu hale dtn, bu cezay Hakk ettin.
Her eyden haberi olan padiahn sarayndan sersemce kaarak, kokmu bir
ihtiyar kadnn adrna gidenin lay budur."
Doan, kanadn padiahn eline sryor, hal dili ile; "Ben su iledim."
diyordu.
335 "Ey kerem sahibi! Sen iyilerden bakalarn kabul etmez isen kt kii
neylesin kime kar alasn, szlasn; kime feryad etsin?
285
Ey gafil! Kendi hizmetini, yani yaptn ibadetleri Hakk'a layk sandn iin
su bayran ayorsun.
Zikr ve dua iin sana izin verildi, sen de zikr ve duaya balaynca kendini
bir ey sandn, gurura kapldn.
340 Zikr ederken sen kendini Allah ile konuuyor sandn; niceler vardr ki,
bu zann yznden Hakk'tan ayr dmlerdir.
Doan kuu hal dili ile dedi ki: "Padiahm, yaptm iten piman oldum;
bir daha yapmamak zere tvbe ediyorum, adeta yeniden mslman oluyorum."
Hz. Muhammed (s.a.v.), nasl senin ban putlara secde etmekten kurtard
ise, sen de al, o mbarein mnevi gc ile gnln i putuna tapmaktan kurtar.
Halk dine davet kapsn her peygamber tek bana alm, btn dnyay
tevhide davet etmitir.
Nuh (a. s.), imana gelmeyenleri slah iin Hakk'tan kl isteyince, tufan
dalgalar kl huyunu ald, kl kesildi.
286
"Ya Rabbi!" demiti. "O a nasl bir rahmet adr? Hatta o a rahmeti de
gemitir de gr a olmutur.
Ben kerem ve ululuk sahibiyim; gnl mn ile dolu olan kuluma; 'Tama'
etsin, alasn.' diye ona, mn ekmei gsteririm."
"ocuk uyansn da, yiyecek istesin." diye annesi bazen onun burnunu okar
ovalar.
Ben gizli bir rahmet haznesi idim. Hidayete ermi, doru yolu bulmu bir
mit halk ederek dnyaya gnderdim. 308
308 Bu beyitte u anlamdaki bir kuds hadise iaret var: "Ben gizli bir hazne idim, beni bile
n yoktu. Bilinmemi arzu
ettim ve halk yarattm."
365 Senin canla bala istediin kerametleri, lutuflar sana Allah gsterdi de,
onlar arzu ettin, elde etmeye altn.
eitli milletlerin; "Ya Rabbi!" diyerek bir Allah'a inanmalar iin Hz.
Ahmed (s.a.v.) dnyada ka put krd.
287
370 Peygamber efendimiz, nasl senin ban putlara secde etmekten kurtard
ise, sen de al, o mbarein mnevi gc ile gnln i putuna, benlie tapmaktan
kurtar.
Din krnde bulunmaktan, yani seni mslman yaratt iin Allah'a hamd
ve sena etmekten yz eviriyorsun, nk dini babandan miras olarak bedava
bulmusun.
Cenab- Hakk buyurur ki: "Ben bir kulumu alatrsam, merhametim kabarr
coar, o alayan kulum nimetime eriir.
Ben bir kuluma isteyecei bir eyi vermeyecek isem o istei ona vermem. O
istei onun hatrna ve gnlne getirmem; fakat bir kulumu da skntya drr,
daraltrsam gnln aar, onu ferahlandrrm.
eyh Ahmed Hdraveyh -kaddesealluhu srrhi'lazz-'in Hakk'n ilhamiyle borlular iin helva satmas 309
309 Ahmed Hdraveyh hazretleri, milad IX. asrda yaamtr. Belhlidir. Hac seferinde, Bestam
ehrine urayarak,
mehur vel Byezid-i Bestam hazretleri ile grmtr. Ak ve iman uruna tacn, tahtn
terk eden brahim Ethem
hazretlerini de grmtr. Himmeti ve kermeti ok vellerden olan Ahmed Hdraveyh, 857'de Bei
h'de vefat etmitir.
Cmertlii ile tannm bir eyh vard. O yzden de hep borlu idi.
Bor para ile bir de tekke yaptrm; cann da, maln da, tekkesini de Allah
yolunda harcyordu.
Cenab- Hakk, Halil brahim hazretleri iin kumu nasl un haline getirmise,
onun da borcunu her yerden gelen armaanlarla der dururdu. 310
""Rivayete gre, Halil brahim (a. s.) hazretlerinin adrna bir misafir gelmi, unlar yokmu
. Hanm, Halil brahim
hazretlerinden un istemi. lde imiler. Kasabaya gidip gelmek imkanszm. Hz. brahim, bir
uval kum ile doldurup ailesine
getirmi. Allah'n ltfu ile uvaldaki kum, halis un olmu.
288
311 Bu beyitte de, u hadise iaret var: "Her gn iki melek gkyznden yere iner ve; Allah'm
! Her verene, fakirlere
yardm edene fazlasyla ver. Kimseye bir ey vermeyen cimrinin maln da, yok et' diye dua ede
rler."
O kimse, Hz. ismail gibi boazn uzatm, Allah yolunda kurban olmaya
hazrlanmtr. Fakat Allah o boaz kestirmez. 312
312 Bu beyitte de, Hz. ismail'in babas tarafndan kurban edilmesi hadisesine iaret var. Cena
b- Hakk, ibrahim(a.s.)'a
olunu kurban etmesini emretmiti. Sevgili babas oluna Allah'n emrini anlatt. O da, Hakk'
n emrine boyun edi. Kurban
olmaya hazrland. efkatli baba olunun boazna ba srtt. Allah'n emri ile bak kesme
di. Bylece baba ilah emri yerine
getirmi oldu. Kendisine olu yerine bir ko kurban etmesi emredildi.
313 Bu beyitte Bakara Sresi'nin u anlamdaki 154. ayetine iaret var: "Allah yolunda ldrlm
olanlara; 'Bunlar
llerdir.' demeyiniz. Bilakis onlar, manev bir hayat ile diridirler."
Ecel gelince, ulu bir bey, iyi bir insan olarak Hakka kavumak iin lm
gnne kadar iyilik tohumlarn ekti durdu.
Alacakllar onun etrafnda toplanp, oturdular. eyh ise det bir mum gibi
Bu srada helva satan bir ocuk bir ka para kazanmak midiyle darda;
"Helva!" diye bard.
289
395 eyhe hizmet eden kii, helvann hepsini satn almak iin hemen dar
kt.
ocua; "Helvann hepsi kaa?" diye sordu. ocuk; "Yarm ksr dinar."
cevabn verdi.
Hizmeti; "Hayr, sfilerden fazla kar isteme; yarm dinar vereceim, artk
baka sz syleme." dedi.
Hizmeti, helvay kab ile beraber getirip eyhin nne koydu. Sen imdi
srlar dnen eyhin srrn seyr et.
400 Kap boalnca ocuk kabn ald. Ve eyhe; "Haydi ey akll er dinarm
ver." dedi.
eyh; "Ben paray nerden bulup da vereceim?" dedi. "Ben borlu bir
kiiyim ve borlu olarak ahiret yolcusuyum."
ocuk, bu cevab zerine kzd, kab yere vurdu. Alayp barmaa, inleyip
zrlamaya balad.
ocuk, aldatld iin hkra hkra alyor; "Keke iki ayam krlsayd...
405 Boazlarna dkn, yemeye alkn kpek gnll sfiler, kedi gibi
yalanrlar. Yzlerini ykarlar, leme temiz grnrler.
ocuun feryad yznden orada ne kadar hayrl hayrsz kii varsa hepsi
geldiler, ocuun banda toplandlar.
Helvac eyhin nne geldi; "Ey ta yrekli eyh! unu iyi bil ki, senin
yznden ustam beni ldrr." dedi.
mu?"
290
O ocuk ikindi namaz vaktine kadar alad. eyh gzlerini kapam ona hi
bakmyordu.
olur?
Herkes kendi iini grr. Su erpn hatr iin kendi safln brakmaz.
durur.
420 Hz. Mustafa (s.a.v.), geceleyin ay ikiye bld. Eb Leheb ise kininden
sama sapan eyler syledi. 314
" 4 Mekkeliler, Peygamber efendimizden mucize istemiler. Peygamberimiz de, mbarek parma il
e aya iaret etmi,
ay ikiye blnm. Sonra iki paras birbirine kavuup bitimitir. Eb Leheb, Reslullah efen
dimizin amcalarndan biri, fakat,
hidayete ermedii iin efendimizin en azl dmanlarndan olmu, dilinden ve elinden gelen he
r fenal yapmaktan geri
kalmamt. Peygamber efendimizin bu byk mucizesine de; "Bu da Muhammed'in sihirlerinden bir
i." demiti.
3 " Maide Sresi'nin 1 10. ayetinde Hz. isa'nn mucize olarak lleri dirilttii bildirilmekte
dir.
Kpein havlamas, hi ayn kulana deer mi? Hele o ay, Allah'n has ay
olursa... Yani Allah'n has kullarndan olursa...
291
316 Htem-i Ta: Tay kabilesinden olup, cmertlii ile mehur olduu gibi yiitlii ile de me
hurdur. lde yolunu
kaybedenlerin gelip kendisinde misafir olmalar iin, geceleri o civardaki tepelerde ateler y
aktrlm. Hicretten 17 yl nce
ld iin, Peygamber efendimizi grmek saadetine erememitir.
Hem mal, hem hal sahibi olan biri eyhin skntda olduunu duymu;ona
armaan gndermiti.
Gelen taban bir kenarnda drt yz dinar vard. Bir kenarnda da, bir
kada sarlm yarm dinar bulunuyordu.
Hizmeti geldi, o esiz mbarek eyhin huzurunda sayg ile eildi. Ve taba
nne koydu.
Biz senin bykln bilemedik, sama sapan ulu orta szler syledik; bizi
affet.
435 Biz sarlar gibi bir tek sz duymadk; kendi aklmzca cevap
vermeye;altk, hezeynlarda bulunduk."
439 eyh; "Btn o szleri, btn o laflar size helal ettim; helal olsun."
diye buyurdu.
O yarm dinar, pek az bir eydi ama, onun ele gemesi de ocuun
alamasna bal idi.
alattm."
Kardeim! Hikayede geen ocuk, senin gz ocuundur. unu iyi bil ki,
muradna ermen senin alamana baldr.
292
445 Dostu, zahidin birine dedi ki: "ibadet ederken az ala da, gzlerin bozulmasn."
Zahid dedi ki: "Gz, ilah gzellii ya grr yahut grmez. Hal, bu ikiden
dar deildir.
Yok Hakkn nrunu gremiyorsa, byle bir gze var git de; 'Bu eit gzn
kr olmas daha iyi.'
Gzler bozulur, grmez olur diye korkma; ilah emanet, hakikatin Is's
seninledir. Nefsan arzulara uyup yolunu arma ki, sana hakikati grr iki gz
versin.
Nerede olursan ol, can Is's (Allah) seninle beraberdir. Ondan yardm iste, o
ok ho bir yardmcdr. Yardmclarn en hayrlsdr. 317
317 Bu beyitte, Hadd Sresi'nin u mealde olan 4. ayetine iaret var: "Nerde olursanz olunuz
, Allah sizinle
beraberdir."
Taklit, her iyilie bir afettir. Taklit, almas g da gibi grnse de,
hakikatte bir saman p gibi hafif ve deersizdir.
293
485 Bir kr, iri yan, gl kuvvetli ve abuk kzar olsa da, gz olmad
iin sen onu bir et paras bil.
Eer takliti kldan ince, yani manas derin szler, tarikata ait srlar sylese
de, onun syledii szlerin hakikatinden gnlnn, ruhunun haberi bile olmaz.
Takliti kendi szn beenir de, ondan mest olur. Fakat onun benliinin
verdii mestlikle, hakikat arabnn mestlii arasnda ne uzun bir yol vardr.
O dere yata gibidir, iinden akp giden suyu asla imez. Su onun iinden
akp gider; su ienlere nasib olur.
490 Takliti, ney gibi feryad eder, alar, inler; ama, bu alay kendisi iin
deildir de, dinleyici toplamak iindir.
O alayan takliti, gzel, gnller yakan szler syler, syler ama, onda
yanm yaklm bir gnl, nefsan kirliliklerden arnm etek yoktur.
Gerei bilen hakkati ile takliti arasnda ok fark vardr. Hakkati Davud
(a.s.) gibidir. Takliti ise sesten ibarettir.
kfir de, mmin de Allah der. Fakat ikisinin de Allah'a olan inanlar,
idrakleri bakmndan aralarnda ok fark vardr.
Bir dilenci ekmek dilenmek iin, Allah der. Allah'n emirlerine tam
manasyla uyan dindar kii ise, can ve gnlden Allah der.
Eer dilenci syledii szn, yani Allah adinin anlamn Hakkyla bilseydi,
her ey ona hi grnr, kendisinde mnevi bir gnl zenginlii hasl olurdu da,
dilencilik edip yzsuyu dkmekten kurtulurdu.
294
500 O ekmek dilencisi, saman yemek iin mushaf tayan eek gibi, sene-
Dili ile duda ile syledii "Allah" sz gnlnden doup parlasayd, onun
bedeni zerre zerre olurdu da, glge varl yok olur giderdi.
okamas
Bir kyl kzn ahra balamt. Bir arslan geldi, kz yedi ve onun
yerine geti oturdu.
Kyl, gece vakti ahra girdi, kzn balad tarafa gitti. O aptal kii,
etrafn eliyle yoklayarak kzn aryordu.
505 kzn ararken arslan buldu. Elini, orasna burasna srmeye, bazen
srtn, bazen yann, brn yoklamaya, elini yukar, aa gezdirmeye balad.
Arslan, kendi kendine diyordu ki: "Eer fazla aydnlk olsayd, bu zavall
adamn d kopar, yrei kan kesilirdi.
imdi u gece vakti, beni kendi kz sanyor da, rahata oram buram
kayor."
Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ey aldanm kr kii! Admn zikr edilmesinden
Tr Da parampara olmad m? 318
118 Hz. Msa'ya Tr danda vaki olan tecellye iaret ediliyor. Hz. Ms, Allah'n cemalini m
ahede talebinde
bulunmutu. '"Sen beni gremezsin, fakat daa bak. Eer yerinde durabilirse, grebilirsin.' di
ye buyralmutu. Ms'nm Rabbi
daa tecell edince, da paralanm Ms da dp baylmt." Bkz. A'raf Sresi ayet 143.
295
,2 Sema, dinleme demektir. Tasavvuf ehline gre, ilah nefes ve kasidelerin makamla okunula
rn dinlemeye ve
ondan neelenerek, heyecana kaplarak, kalkp bir takm hareketlerde bulunmaya, oynamaya, dnm
eye "sema" denilmitir.
Bilhassa mevlevlerin ney, kudm ahengi ile dnmelerine "sema", sema edenlere "semazen", sema
esnasnda dnenleri idare
edene "semazenba" derler.
Semn haram veya helal olduu hakknda, din adamlar ayr ayr fikirler ortaya atmlardr.
mam- Kueyr, imam-
Gazzal gibi bykler; "Semn, yani ses ve alg dinlemenin hkm, dinleyen zerinde yapt
tesire baldr. Eer dinleyende,
nefsan bir takm meyi uyandrrsa, phesiz haramdr. Hi bir tesir yapmyorsa mbahdr. Ruha
n, ilah bir nee veriyorsa
helaldir." demilerdir.
Sfnin biri seyahati srasnda geldi, bir tekkeye misafir oldu. Kendisi
eeini getirip ahra balad.
515 Bu sf, evvelce anlattmz sfi gibi yapmad. Kendi eliyle eeinin
yemini, suyunu verdi.
121 Ebede kadar, yani sonsuzlua kadar olacak eylerin kararlamasna "kader", o ilerin zaman
gelince olmasna
"kaza" derler. Bunun aksini syleyenler de vardr. Kazay da "muallak" ve "mbrem" diye ikiye
ayrrlar. Sadaka verenin
mrnn uzamas, beladan kurtulmas "muallak kaza"dr. Yani, olmas bir eye bal kaza, dei
ebilen bir kaderdir. Filan
kiinin, filan tarihte lecei, "mbrem kaza", muhakkak baa gelecek kazadr. Tahir'l-Mevlev
Hoca'mzn buyurduu gibi:
"Bu bahis en mkl ve iinden klamaz bir bahistir. Cebre inananlar. Mutezileler ve Ehl-i s
nnet mezhepleri
arasnda bu konuya dair ok szler sylenmi de, dorusu halledilmemitir. Bu yzden kadere in
anmaktan baka elimizden bir
ey gelmez. Hadislerde tedbr ve ihtiyat tavsiye edildii gibi, tedbirin ihtiyatn ve saknman
n "mbrem kaza"ya faydas
olmad da haber verilmitir. Hulasa, olacak olur."
296
322 Peygamber efendimiz bir hadislerinde; "Fakirlik, yoksulluk kfre yaklamaktr." diye buyur
mulardr. Yani bir
fakir, zaruret ve ihtiya yznden dinden imandan kabilir. Bu sebeple Peygamberimiz; "Bu e
it fakirlikten ben Allah'a
srm." diye buyurmutur. Bir hadislerinde de; "Ben fakirlikle vnrm, iftihar ederim." de
milerdir. Buradaki fakirlik,
madd fakirlik deil, mnevi fakirliktir... Kendinin hibir eyi olmadn, malnn mlknn,
hatta kendi varlnn Allah'a ait
olduunu zevken bilmektir.
Ey zengin kii! Sen toksun; akln bana al da dertli bir fakirin arpk ve
yanl hareketine glme.
520 Zora dnce, haram olan le bile yenir; nice bozuk ve dzensiz eyler
zor yznden doru ve dzgn olur. 323
323 Bu beyitte. Bakara Sresi'nin 173., Maide Sresi'nin 3. ayetlerine iaret edilmektedir.
"Bu gece lokma var, sema var. tahla, zevkle yenecek yemek var." diye
tekkede bir grltdr koptu.
Sfler, birer birer onu gnl alc szlerle okadlar, kendisine ho bir
hizmet oyunu oynadlar.
Yemek yediler, sema balad, tekke tavana kadar toz ve duman iinde kald.
297
Bazen el rparak ayak vuruyorlar, bazen yere kapanp, yzleri ile sofay
spryorlard.
Sf, can istedii yemei ok zor bulur da, o yzden obur olur.
Fakat, sflerin binde biri byle ilah nrla dolup, yemeye muhta olmaz.
brleri onun sayesinde yaarlar.
"Eek gitti, eek gitti." demeye balad. Hepsi de bu hararetli usle uydu.
Bu heyecanla ayak vurarak, seher vaktine kadar el rptlar. "Ey oul! Eek
gitti eek gitti." diye barp durdular.
O konuk sf de, onlar taklit ederek; "Eek gitti." diye barmaya balad.
Kendi kendine dedi ki: "Tekkenin hizmetisi onu suya gtrm olabilir.
nk eek dn akam pek az su imiti."
545 Sf; "Ben eei sana emanet etmitim, onu korumay sana
brakmtm." dedi.
"Yollu yordaml konu, delil getirmeye kalkma, sana verdiimi bana geri
ver.
290
324 Bir hadiste: "Bir eye kefil olan, o eyi demek zorundadr." diye buyrulmutur.
550 Hizmeti; "Sfilerin hepsi de stme saldrd, alt oldum. Onlarla baa
kamadm. Yar canl bir hale geldim.
Sen bir cier parasn kedilerin arasna atyorsun, sonra da onu aramaya
kalkyorsun.
Yzlerce a kiinin ortasna bir para ekmek, yzlerce kpee kar bir
zavall kedi brakyorsun."
Sf dedi ki: "Diyelim ki, zulmettiler de senin elinden aldlar; onu almakla
benim gibi bir yoksulun canna kast ettiler.
555 Syleseydin, eek kimde ise ondan alrdm. Yahut da, onlar kendi
aralarnda anlarlar, deerini bana verirlerdi.
Onlar burada iken yz trl are bulunurdu, imdi her biri bir tarafa gitti.
Ben imdi kimi tutaym, kimi kadya gtreyim? Bu kaza senin yznden
bama geldi.
Niin gelip de: 'Ey garip, byle korkun bir zulme uradn.' diye bana
sylemedin, beni uyarmadn?"
istedim.
560 Fakat sen Eek gitti, oul eek gitti.' szn hepsinden daha tatl, daha
cokun bir halde sylyordun.
Ben de, eek sahibi hayvann satldn biliyor ve kazaya rz oluyor, rif
bir adam diyerek geri dndm."
Sf dedi ki: "Hepsi de onu ho bir eda ile sylyorlard, hakkaten onlar
gibi sylemek bana da zevk vermiti.
299
Dorusu onlar taklit eyleyiim, beni berbat etti. O taklide uyua yzlerce
lanet olsun.
565 O topluluun zevki, bana da aks etti de, gnlm o akisten zevk ald."
lk nce gelen feyzi sen taklid bil; ard ardna gelmeye balaynca, ite o
gerek feyz olur.
Sana biraz sonra bir hikye syleyeceim, can kulayla dinle de, tama'
insann kulan nasl tkarm anla.
Kimde tama' varsa, onun dili tutuk olur, rahata konuamaz. Tama' olan
kiinin gnl ve gz nasl olur da parlar?
580 Onun gznde mevki, altn tama', gzde biten kl gibi olur da, ona
hakikati gstermez.
Ancak, Hakk akyla gnl dolmu, mest olmu kii bakadr. Onlara
defineler, hazneler versen hrriyetlerini satmazlar.
Daha dnyada iken Hakkn cemalini mahede eden, mnen ona kavumak
mutluluuna eren kiinin gzne, bu dnya le gibi grnr.
Ama, hrsndan kendisinden gemi olan kii, yzlerce hikye dinler de,
yine hrs kulana bir sz girmez.
300
585 Malsz, mlksz, evsiz, barksz bir adam vard. Zindanlarda kalm,
Allah'n has kullarn davet ettii kanaat ziyafetinden uzak kalan kimse,
padiah bile olsa, dilenci gibi a gzldr.
O sinek gibi her yemei kapar, hem de irkin huyu, yzszl sebebiyle
arlmadan gelir, selam vermeden oturur.
geliyor.
325 A'raf Sresi'nin 31. ayetinde; "sraf etmeden yiyin, iin; phe yok ki, Allah israf edenl
eri sevmez." diye
buyrulmutur.
yllk ktlk gibi olan bu adamdan, aman aman... Kad efendinin hayat
sonsuza kadar srsn.
301
Adam dedi ki: "Benim evim, barkm senin lutfun, ihsann. Zindanm ise,
dnyann kfirlere cennet olduu gibi, benim cennetimdir. 326
Kad dedi ki: "Onlarn hitlii nasl kabul edilir? Onlar senden kayorlar,
elinden kan alyorlar, onlar imdi senden davac durumundadrlar.
Kad onun halini kime sordu ise; "Efendi, bu mflisten vazge; bundan
hayr gelmez." cevabn ald.
Kad dedi ki: '"Bu adam mflistir' diye bararak onu ehirde dolatrn.
650 Hi kimse ona veresiye bir ey satmasn, kimse bir mangr bile bor
vermesin.
326 Bir hadis-i erifte; "Dnya, mminin zindan, kfirin cennetidir." diye buyrulmutur. Feyz
'l-Kadir, c, III s. 546.
302
Herhangi bir kimse hilesine kaplr da dava iin onu buraya getirirse, artk
onu zindana atmam.
657 Mflisin fitnesi alevlenince, odun satan bir Krdn devesini getirdiler.
Zavall Krt, bir hayli bard ard; hatta memura biraz da para verdi.
660 Korkun bir ktlk gibi olan o mflis, deveye bindi, deve sahibi de
devenin arkasndan komaya balad.
"Bu adam mflistir, bir eyi yoktur, sakn kimse ona dn bir pul bile
vermesin.
665 Grnte, i yzde bir eyi, bir habbesi bile yoktur. Mflistir, kalpazandr, hilecidir, aldatc ve kandrcdr.
Hile iin o yeni bir elbise giyse, bilin ki eretidir. Onunla halk kandrmak
istiyor."
670 Ey temiz kalbli kii, faziletli olmayan kiinin faziletten bahs ediini
ireti elbise gibi bil.
303
Hrszn biri ok deerli elbise giyse, o eli kesilesi nasl olur da senin elini
tutar? Nasl olur da sana yardm edebilir? 327
327 Eskiden, eriat hkmlerine gre hrszlarn ellerini keserlerdi. Bu beyitte bu hkme iar
et var.
Akam olup da mflis deveden inince. Krt ona dedi ki: "Evim buraya ok
uzak, vakit de gecikti.
"imdiye kadar niin dolatk, akln nerede idi? Yoksa yr git, evde kimse
yok mu?
675 Mflis olduuma dair davul aldlar, herkese duyurdular, ses yedinci
kat ge kadar vard; sen duymadn m?
Senin kulan ham bir tama' ile dolmu da, bu yzden tellallarn gr
seslerini duymadn. Zaten tama' insan sar eder, kr eder. Ey delikanl!
328 "Allah, onlarn kalblerini, kulaklarn mhrlemitir. Gzlerinde de perde vardr. Onlar i
in byk bir azap
vardr." Bakara Sresi 7.
imdi ondan senin haberin bile yok. Ama ilah iradeye uygun dse Allah o
areyi belirtir.
Hz. Peygamber buyurmutur ki: "Allah her dert iin bir derman yaratmtr." 329
329 Bir hadis-i erifte: "Allah, her hastala bir dev vermitir." Feyzu'l-Kadir, c. V. s. 42
8.
304
685 Fakat, onun ferman, buyruu, onun izni olmadka derdine derman
olacak eyin ne rengini grebilirsin, ne de kokusunu duyarsn.
gzldr.
ile nereye kasan, orada karna bir afet kar, bir bela gelir, sana atar.
Allah'a yemin ederim ki, fre deliine girsen, bir kedi penesiyle tutulursun.
Ylanlar da, akrepler de sana e, dost olur. nk gzel hayalin, bakr altn
yapan bir kimyas vardr.
305
330 Bir hadis-i erifte; "Bir kimse de sabr yoksa, onda salam iman da yoktur." buyrulmutur.
Bir kii senin gzne ylan gibi souk grnr. Fakat, yine o adam, bir
bakasnn nazarnda, resim gibi gzeldir.
nsanda ikilik vardr, insann nefsi kfr ile, rhu da iman ve irfan iledir.
Rhaniyet stn gelirse; balk, nefsaniyet galebe ederse; olta olur.
605 nsann yars mmin, yars atee tapandr. Yars hrsl, yars
sabrldr.
Cenab- Hakk, Kur'n- Kerm'de: "inizde kfir de var, mmin de var." 331
diye buyurdu.
331 Teabn Sresi'nin 2. ayetinin meali yledir: "O, yle kudretli yaratcdr ki, sizi o ya
ratt. Ey insanlar, sizden
bazlar kfirdir. Bazlar mmindir ve onun yaratan olduuna iman ederler. Allah sizin yaptk
larnz grr, bilir."
nsann alaca kz gibi, sol taraf kapkara. br taraf ise ay gibi aktr.
Kim insann irkin tarafn, ktlk tarafn grrse onu sevmez. yilik
tarafn grrse onu beenir.
Ysuf (a. s.), kardelerinin gzne irkin hayvan gibi grnyordu. Halbuki
Hz. Ykub'un nazarnda o bir hri gibi gzeldi.
Sen u bizim bamzda grnen fani gz, asl gzmz olan gnl
gzmzn glgesi bil. Asl gzmz, bir eyi nasl grrse, fani gzmz de erge
onun tarafna dner.
306
630 eytan, Cenab- Hakk'a; "Ey esenlik veren Rabbim!" demiti. "Beni
kyamete kadar yaat. 332
132 Bu beyitte, A'raf Sresi'nin u mealde olan 36-38. ayetlerine iaret edilmektedir:
"eytan, Cenab- Hakk'a dedi ki; 'Ey Rabbim! Bana insanlarn ba's olunacaklar kyamete kadar
mhlet ver.' Allah da
buyurdu ki; 'Belirli zamana kadar. Yani kyamet gnne kadar, sana mhlet verilmitir.'"
Beni yaat da, bana ho gelen bu dnya zindannda, dmanmn, yani Hz.
Adem'in oullarn ldreyim."
Kimde iman rzk varsa, kimde ahiret yolunun az olarak bir ekmek
bulunuyorsa,
Ben, eytan 'n errinden Allah'a snrm, biz onun azgnlndan ldk,
mahvolduk.
eytan, bir kpektir ama, binlerce kiinin iine girer. eytan kimin iine
girer, kalbine yerleirse o kimse de eytan olur.
640 Asl eytan, kendisine yardmc insan eytan bulamazsa, hayaline girer
de seni vebale sokar.
Seni kah gezip elenme, kah dkkan ap al veri etme, bolca para
kazanma, kah ilim renme, kah ev bark kurup oluk ocuk sahibi olma hayallerine
drr.
Bazen altn gm, bazen erkek evlad, gzel kadn sevdasna drr.
307
nsan bazen insanlarla dosta yaamaya sevk eder. Bazen de onlarla savaa
iter. Bazen insan ad, san peinde koturur. Bazen de ayplanmaktan utandrr.
Bazen koyun srlerine, ynlarla kumaa malik olma arzusu verir. Bazen
655 yle buyurmutur: "O hilecidir, mflistir. Onun ile hi ortak olma, al
veri yapma." 333
333 A'raf Sresi'nin 15-16. ayetlerinin meali yledir: "Beni rahmetinden uzaklatrdn iin
, kullarn doru yoldan
azdrmak arzusuyla tuzak kuracak, onlarn nlerinden, arkalarndan, salanrdan, sollarndan
kagelecek; onlar saptracam.
Onlarn ounu kredenlerden bulamazsn."
Varlktan yoklua dn
334 Bir hadis-i erifte; "Allah vard, onunla beraber hi bir ey yoktu." diye buyrulmutur. G
erekten de, ezelde yani,
balangc olmayan zamanlarda Allah var idi. Fakat yer, gk, zaman, mekan, hulasa hi bir ey
yaratlmamt. Yalnz
varlklarn "a'yan- sbite"si, yani ne ekilde yaratlaca, tasla, plan Allah'n indinde
vard. Sonra, zaman, mekan ve sair eya
yaratld. Zamanszlktan zaman, mekanszlktan mekan meydana geldi. Bundan anlalyor ki, he
r eyin k yeri "l-mekn"
(yersizlik)dr. Bu sebeple: Ey Hakk k! Sen de derdine derman l-mekndan, yani zamandan v
e mekandan mnezzeh olan
Allah'tan bekle. Sebeplere teebbs et. al, ura fakat, muradnn, isteinin elde edilmesi
ni "Msebbib'l-Esbb"dan,
sebepleri halk edenden mid et, ondan iste.
308
Bize yok gibi grnen, yokmu gibi gelen o lemden rkme, korkma. nk
o yokluk, mn lemidir. Gelir yeridir. Kazan yeridir. u var gibi grnen lem ise,
hayal lemidir. Madde lemidir. Az ok masraf yeri, gider yeridir. Burada mr
harcanr.
690 Mademki Allah'n yaratma yerinin, sanatnn tezgah yokluktur; yokluktadr. Bu yzdendir ki, yokluun dnda olan u varlk leminde (=madd lemde)
ne varsa hepsi deersizdir. 335
335 Bu beytin ikinci msra, baz Mesnevi yazmalarnda; "Bu var gibi grnen madde leminde, h
ayalden, yokluktan
baka bir ey yoktur." olarak yazlmtr. Bu msra, Muhiddin-i Arab hazretlerinin; "Allah'ta
n baka zahirde grnen her ey
yokluktan ibarettir." grn hatrlatyor. Gerekten de, riflerin ifadesine gre, u madde
leminde btn varlklar, btn hareketler hakikatte botur, hayaldir, manaszdr. u dnyada var gibi grnen her ey, yoklukta
n ibarettir. Ancak Allah vardr.
Allah'tan baka hi bir ey mevcut deildir.
Bize ince, derin manal, tesirli gzel szler ilham et de, onlarla dua ederek
senin merhametini kazanalm.
Ya Rabbi! Duay ettiren, bizi sana yalvartan da sensin, duay kabul eden de
sen. mit de, emnlik de, korku da, mehabet de senden gelmektetir.
Ey sz sultan! Biz yanl syledi isek, sen dzelt. Her eyin dzelticisi
sensin.
Allah'm! Sende yle bir kudret, yle bir g var ki, onunla dilediini,
dilediin eye evirirsin. Kan rma bile olsa, onu Nil nehri haline getirirsin. 336
336 Firavun, israil oullarnn Hz. Ms ile birlikte gitmelerine msaade etmediinden, Allah
Msrllar cezalandrd.
Onlara baz belalar verdi. Ekinlerini ekirgeler, kk kurtlar mahvetti. Her taraf kurbaalar
n hcumuna urad. Nil nehri de.
kan nehri haline geldi. Halbuki kan halinde akmaya balayan nehir, israilliler iin dura su id
i. Bu hal A'raf Suresi'nin 133.
ayetinde anlatlr.
309
Sonra Hz. Adem'e e yarattn, day, amca yarattn. Ona binlerce dnce
verdin, sevin verdin, gam verdin, keder verdin.
nsanlarn bazs
ermilerdir.
700 Bu saadete erenler, duygu ile duyulanlar, yani grlen iitilen, tadlan
ve tutulan her eyi istemezler de, grnmeyene, yani Allah'a gnl verirler.
337 bn-i Arab hazretleri, Fussu'l-Hikem'in son fasl olan "Kelime-i Muhammediye"de, ilah a
k anlatrken, isim
vermeden Mevlna'nn Divan- Kebr'inin V. cildinde bulunan, 2127 numaral Arapa bir gazelden
u beyti almtr: (Halk
yannda klm gerekleti. Herkes k olduumu anlad ama, kime k olduum bilinemedi.)
310
unu iyi bilmeli ki, sevgilinin sureti, ekli yoktur. Sevilen, onun manasdr.
ster bu dnyaya ait ak olsun, ister o dnyaya, yani mn lemine ait ak olsun bu
byledir. 338
"Aklk ister mecaz, nefsan olsun, ister hakk, rhan olsun, sonunda bizi telere, Hakk'a
gtrecek bir rehber, bir
klavuzdur."
Eer sen, sevgilinin sadece bedenini sevsen, eer ekle, srete k isen, bir
gzelin rhu bedeninden ayrlnca neden onu brakyorsun? Neden onu gtrp
gmyorsun?
705 Bir lnn bedeni, ekli, sureti yerindedir. Senin ona kar duyduun
soukluk, bu vazgei nedendir? Ey k! Bir ara bakalm, senin gerek sevgilin
kimdir?
Grlen bir gzel, bizim gerek sevgilimiz olsayd, duygulu olan herkes
sevgilisine k olur, onu brakmazd. Ona vefal olurdu.
Vefal olmak, sevgiyi artrd halde, nasl oluyor da suret, ekil vefay
vefaszla eviriyor?
Ey temiz yrekli saf kii! Ne diye bir kerpice gnl verdin? Sen hi
snmeyen, nru ebed olan gzellii, asl ara.
710 Ey kendi akln beenen, aklna k olan, kendini ekle, srete tapanlardan stn gren kii! unu iyi bil ki:
339 Sufilere gre, zaman itibariyle olmamak zere, btn yaratlan varlklar ezelde "Mutlak Va
rlk" olan Allah'n
leminde sabit olmutur. Buna "A'yan- Sbite" diyorlar. Bu var olu, taandr. Henz meydana
gelmi deildir. Buna "Hakkati Muhammediye" de denir ki, "Kll Akl" budur. Her varlk ondan nasibini alr.
O sevgili, bir vakit melek gibi gzel iken, eytan gibi irkinlemitir. nk
o gzellik, onda ireti olarak bulunuyordu.
Ondaki gzellii, azar azar, yava yava aldlar. Nitekim bir fidan da, azar
azar, yava yava kurur, gider.
311
715 Git de; "ok yaattmzn gcn kuvvetini alrz." 340 ayetini oku,
akln bana al; gnle girmeye, gnl almaya bak. Ete, kemie gnl verme.
340 Yasin Sresi'nin 68. ayetinin meali yledir: "Kime uzun bir mr verirsek, yaradlnn a
ksine olarak onun
kuvvetlerini azaltr, onu perian bir hale sokarz. Bunu akletmezler, dnmezler mi?"
341 716 numaral beyitte geen "gnl"den maksat, insan- kmil olan mriddir. O mrid ab-
hayat gibidir. Manen
lm olan bir kalbi diriltir. Kendisi, ilah ak ile mest olmutur. O, istidad ve olanlara i
lah ak erbetini sunar. Onlar da mest
eder. Benlik tlsmnn bozulmas, benlikten, benlik dncesinden kurtularak, kendini yok bil
mektir. Byezid hazretleri yle
diyordu: "Bir ylan, derisinden nasl syrlp karsa, ben de benliimden syrlp knca, y
ani, Byezid'liimden kurtulunca, sevenin de, sevgilinin de, sevginin de bir olduunu anladm. O zaman, arap ien de, arap da,
arab sunan da bir olur."
Sen, bu biri, birlii kyas yoluyla, yani; "yle olursa, byle olur." demekle
anlayamazsn. Ey kendini tanmayan kii! Sama sapan eyler syleme. Kulluk et,
iyiliklerde bulun da, Allah'n yardm ile anlayasn.
720 Mn oldur ki, seni senden alr. ekle balanmaktan seni kurtarr.
nsan kr ve sar eden naka, srete, gzel bir yze k eden eye mn
demezler.
Krn nasibi, gam artran hayallerdir. Gzn pay da, u asl olmayan geici
hayallerdir.
ster yirmi yllk yol olsun, ister otuz yllk, isterse ikiyz yllk, ona sabr ve
kr ykn yklemek, ona bu yk tatp gtrtmek gerek.
312
Ekmediini bimeyi ummak, ham tama' dr. Ey oul! Ham bir eyi yeme.
Ham bir meyveyi yemek insana hastalk verir.
Harap ev
Birisi anszn bir derme buluverir de, ben de bunu istiyordum, ite artk ile,
gle, dkkanla benim ne iim var? diye dnr.
735 alp abalamak, define bulmaya engel deil ya, sen iten gten ayak
ekme de ksmetse o da arkadan gelir.
nsanlarla ho geinen Peygamber efendimiz de, "eer" demeyi men etti. "O
sz sylemek mnafklktan ileri gelir." diye buyurdu. 342
342 Hz. Peygamber(s.a.v.)'in u mealde bir hadisi olduu Enes b. Malik'ten rivayet edilmitir:
'"Eer, yle, byle
olsayd' demekten saknn. nk o sz mnafk szdr."
Garibin biri acele bir ev aryordu. Bir dost onu ald ykk bir eve gtrd.
740 O dost o garibe dedi ki: "Eer bu evin ats olsayd, evin evime bitiik
olurdu.
Eer evde bir oda daha olsa idi, oluun ocuun rahat ederdi."
Garip; "Evet" dedi. "Dostlarn komuluu hotur. Fakat azizim 'eer' de, yani
Btn dnya holuk ister, yani hoa vakit geirmek arzusundadr. Onu
hazrlamak ve bulmak iin atete yanmakta, ok mihnete katlanmaktadrlar.
htiyar olsun, gen olsun herkes altn ister, fakat herkesin gz, kalp paray
altndan ayrt edemez ki...
313
745 Ayar halis altn, kalp altnn stne bir k salm, bir parlaklk
vermitir. Sen onu gr, fakat mihenk tana vurmadan, yalnz zanna kaplarak altn
semeye kalkma. 343
343 Ayar tam, hlis altn; ilah tecellleri ifade eder. Kalp altn ise, fan ve madd olan d
nyaya ait gzellikleri, ssleri
ifade eder. Umumiyetle insanlar, bu fan dnyada sahte mutluluklarla oyalanmak isterler. Hepsi
de iyiyi, mkemmeli arzu
ederler. Fakat onlardan pek az, hakk batldan ayrdedebilir. Bu yzden gsterie kaplrlar
da, gerei bulamazlar.
Eer mihenk tan varsa, yani, eriat ahkmn, Hz. Muhammed'in gerek
yolunu biliyorsan, kendisine uyacan kiinin davranlar erate uygun bulunursa,
onu kabul et. Yoksa git de, kendini lim ve rif bir zata teslim eyle, onun mihengi ile
denemeye giri.
Aslnda, insann kendi iinde, ruhunda bir irfan mihengi, bir vicdan mihengi
olmal, iyiyi, kty kendisi ayrt edebilmeli. Gnlnn pusulas gerek yn
gstermiyorsa, bylece kendi bana yolu bulamyorsa, sakn yalnz bana yola
kma. Gerek bir yol gsterici, bir mrid ara.
344 Gulyaban: Hakk yolcusunu yollarndan azdran, kt huylar, vesveseler, nefsan isteklerdi
r. Bazlar da
gulyabanyi, cinler, eytanlar olarak grrler.
O sesler; "Ey kervan halk! Benim tarafma geliniz, yol bu yndedir; ite
urackta." diye seslenirler.
750 Gulyaban, kervan halkn yok etmek, onlar da daha nce yok
ettiklerine katmak iin, her birinin adn "Ey filan! Ey falan!" diye birer birer arr.
Sen, akln bana al da, kendi iinden sana seslenen gnl gulunun (nefs-i
emmarenin) sesini yattr, sustur da, sana baz srlar, gizli sesler duyurulsun. Aa
vurulsun.
Allah' zikret de, gulyabanlerin seslerini yak, yandr. Nergiz gibi olan
gzlerini, akbaba gibi murdar bulunan dnyaya kar kapa.
314
345 Yalanc sabah dnyev hayat, dnya nimetlerini temsil ediyor. Uhrev saadet, ebed ve mn
ev nimetler, sahici
sabah ifade ediyor. Mnev nimetler, gzellikler, mnev sakinin lutfu ile, tecellsi vastas
yla elde edilir. Gnl gzleri kapal
olanlar, manadan zevk almayanlar, o hakikati idrak edemezler. Zevki, neeyi; araptan, sret k
adehinden bilirler.
Bylece sabrla ve sebatla, yani ayak direyii ve dayan ile cisimlerin yedi
346 Beyitte geen yedi rengi, ba gz ile gryoruz. Gnl gz, o yedi rengin tesindeki ren
kleri grr, arifler, o
yedi rengin tesindeki yedi rengi yle deerlendirmilerdir: 1- Birinci renk beyaz; slam 2kinci renk sar; iman 3- nc
renk koyu mavi; ihsan 4- Drdnc renk yeil; huzur ve itminan 5- Beinci renk; ak mavi; ibk
an 6- Altnc renk krmz; irfan
7- Yedinci renk siyah; hayranlk.
badet ederek, iyilikler yaparak, halka hizmet ederek elde edecein bu gnl
gz ile, bu grdn eitli renklerden baka renkler grrsn. Ad talar yerine
inciler, mcevherler seyredersin.
nci de nedir ki? Sen kendin deniz olursun, gklerde seyreden, gezip dolaan
gne kesilirsin.
sahibi, i yurdu
Byk ve esiz yaratc i yerinde gizlenmitir. Sen git de, onu i yerinde,
a'yan- sabite mertebesinde tefekkr et. 347
347 Beyitte geen "i yeri", ezeldeki a'yan- sabite lemidir. O lemi ancak ilah srlara ai
na olabilen irfan sahipleri
dnebilirler. Fakat, Hakk'm i yeri, yalnz ezelde a'yan- sabite leminde midir? Rahman Sr
esi'nin 29. ayeti gereince
Cenab- Hakk, her an ite deil midir? Bu konuya Hz. Mevlna Mesnev'nin I. cildinin (3071-307
5) numaral beytlerinde temas
etmiti. Tabi ezel lemi dncenin, saysz varlklarn yaratllarnn tasarsn tefekkr
etmenin ayr bir hayranlk douraca
muhakkaktr.
760 Fakat onun ii, yani yarat, sanat yaratann perdesi olmutur. Bu sebeple sen onu yarat sanat dnda iinden baka yerde gremezsin. 348
348 Gerekten de Cenab- Hakk'm zuhru, akta grnmesi kendine perde olmutur. Aziz Hda ha
zretleri ne gzel
sylemi:
Abdullah Ensar hazretleri de; "Cenab- Hakk, sanatn aa vurmak iin lemi yaratt. Kendin
i, kendi zatn izhar
etmek iin de, Ademi yaratt." diye buyurmutur. Hakk'n bilinen ve bilinmeyen lemlerdeki yar
att varlklardan,
mikroplardan alnz da, fillere, nesli tkenip gitmi dev csseli varlklara, denizlerde, kara
larda yaayan eit eit hayvanlara,
bceklere, havalarda uan kulara, cinsleri saylamayacak kadar ok olan bitkilere, ieklere,
meyvelere baknz. Her eyde bir
gzellik, her eyde yaratann gc mahede edilmektedir, insan hayretlere dren intizama,
bu yaratlm tabiatta ihtiama,
ormanlara, denizlere, gllere, dalara, ovalara, llere, varlklara bakarak, mmkn olduu ka
dar, byk yaratcy i yerinde,
yaratt eserlerde, halk ettii mahlkatta vicdanen, aklen anlayabilir. Btn bu artc es
erleri grmek, yaratcya hayran
olmak, herkesin nasbi deildir. Bamzdaki fan gzle bu gzellikler gerei gibi grlemez.
Basiret gz ile gnl gz ile
grmek gerekir. Bu gr de her insanda bulunmayan Hakk'n bir lutfu, bir ihsandr.
315
yle ise i yurdu, yani yoklua gel de, orada sanat da, sanatkr da
beraberce bir arada gr. 349
349 Bilginler yokluu ikiye ayrmlardr; "Adem-i Mahz" (=Tam Yokluk) ve bir de "Adem-i izaf
." Tam yokluk,
tamamiyle ve gerekten yok olandr, izaf yokluk ise, grnte var, fakat, Allah'n varlna
nisbetle yok demektir. u dnya
varl, yaayan, var gibi grnen bizler, izaf yokluktayz. nk ecelimiz gelince, varlm
z yoklua gidecektir. Allah kinat
yoklukta yaratt. Bu yzdendir ki; "A'yan- Sabite gerek varlk kokusunu koklamamtr." derl
er. Allah'n yaratma yeri, yokluk
lemi olduu iin, Hz. Mevlna "Madd varlndan kurtul, yoklua gel de, orada sanat da, san
atkr da bir arada gr." diye
buyurmaktadr. Mevlna Mesnev'nin bir ok yerlerinde, yokluk lemine temas eder.
Mesela, Mesnevim. n I. cildinin 3094 numaral beytinde: "Yokluk lemi, pek geni ve hudutsuz b
ir lemdir. Bu
dnya, bu hayal ve varlk lemi, o lemden yzlerce gda alr, o lemde belirir, beslenir."
Keza, Mesnev'nin III. cildinin 4516 numaral beytinde ise: "Cenab- Hakk'm yaratma yeri, haz
nesi yokluktadr.
Allah varlklar ademde, yoklukta halk eder. Sen ise u glge varla aldanm olduun iin yo
kluk nedir, ne bilirsin?" Yine
Mesnev'nin VI. cildinin 1467 numaral beytinde yle buyurur: "nk i yerinin asl, yokluk
lemidir. Orada hibir ey
yoktur. Bombotur, orann izi bulunmaz."
O, kaderi deitirmek, kapya gelip atan kazay geri evirmek isti- 765
yordu.
316
350 Kasas Sresi'nin 6-13. ayetlerinde bu konuya temas edilir: Firavun'un, srail oullarndan
korktuu iin, yeni
doan ocuklar ldrtt;. Hz. Ms'nn annesinin de olunu ldrmelerinden korkarak Ms'y
bir sepete koyup Allah'n
emri ile Nil nehrine att; Firavun'un karsnn da, bu ocuu bulup saraya gtrd; Ms'n
n hi bir kadnn memesini
emmeyip, annesinin st anne olarak saraya mracaat ettii, bu sretle Firavun'un saltanatn y
kan Hz. Ms'nn, Firavun'un
saraynda ye-tiip, byd anlatlmaktadr.
O kadar kan dkt halde Hz. Ms dodu ve onu kahr etmeye hazrland.
770 Eer Firavun, Allah'n sanatn ve kaza kader tezgahn grm olsayd,
775 Duygularnn esiri olan kiinin nefsi, beden evinde nazla eitli nimetlerle beslenmektedir. Halbuki, kendisi bakalarna, kendi dnda bulunan kimselere
kin gderek elini srmaktadr. 351
351 Hisleri ile yaayan, duygularnn esiri olan kii, dmann kendi dnda arar durur. Hal
buki, onun en byk
dman, onun kendi iinde olan nefsidir. Nitekim sevgili Peygamber efendimiz; "Senin en etin
, en korkun dmann kendi
iindeki nefsindir." diye buyurmutur. Firavun da dman olacak Ms'y hep darlarda arad
durdu. O yzden ok da kan
dktrd. Halbuki, dman, kendi saray iinde beslenmekte idi. Ysuf Sresi'nin 53. ayetinin
anlamn dikkatle okursak,
konuyu daha iyi anlarz: "Ben, nefsimi susuz karamam, nk nefs hakkaten ktl iddetl
e emr eder. Ancak, Allah'm
acya da, insan nefs dinden kurtula."
317
knamas
Adamn birisi fkeye kapld da, hem yumrukla dve dve, hem de hanerle
annesini ldrd.
Birisi ona; "Yaratlnn ktl yznden analk hakkn hatrna getirmedin mi?" dedi.
(Nesf, memedeki ocuk gibidir. Onu ihmal edersen, yani, zaman gelince memeden kesmezsen, by
r gider de, yine
meme emmek ister. Fakat zaman gelince memeden kesersen, o da st emmekten vazgeer.)
Onun yznden bu gzelim dnya sana dar geliyor. Onun yznden Hakk
ile de, halk ile de savayorsun. 353
353 Hakk ile savamak: Allah'n emirlerini dinlememek, onun yapma dediini yapmak, adeta onunl
a savaa
girimektir. Onun kaza ve kaderine rz olmamaktr. Halk ile savamak ise: insanlarla ho gei
nmemek, elinden dilinden herkesi
bktrmaktr. Peygamber efendimiz; "Elinden, dilinden mslmanlann selamette kaldklar kimse,
gerek mslmandr" diye
buyurmutur.
785 Nefsini ldrr, yani onun isteklerini hie sayar, onun szn
dinlemezsen, yaptn hatalardan dolay undan, bundan zr dilemekten kurtulursun. Yaadn memlekette hi bir dman kalmaz.
318
Peygamberler ve veller
Ey doruyu anlamak isteyen kii! Sen imdi szme kulak ver de, phe
ettiin eye vereceim cevab dinle.
790 Dman cana kast edendir. Kendisi can ekien, dman deildir.
Gnein parlts onu ldrr, gne hi onun eziyetini eker mi? Onun
rahatszlna ehemmiyet verir mi?
Dman ona derler ki: Ondan bir gazap, bir zahmet gelsin; gne ile
tan la'l olmasna engel olsun.
795 O tek kiinin, yani neb ve velnin gzne halk nasl perde olabilir?
Neb ve velye dman olduu iin, halk kendi gzn kr etmitir. Kendi gzn
a, kendi kulan sar etmitir.
Hasta, kendisini tedavi eden hekme dman olursa; ocuk, kendisini terbiye
edene kin gderse,
800 Bez ykayan gnee kzarsa; balk suya fkelenir, dman olursa,
319
beden gzelliklerin yok olmasn, iki kat irkin isen, yani hem yzn, hem huyun
irkin ise; ilediin sular yznden gzden dt isen, inan bozukluu ve iyi iler
yapamama sebebi ile irkinliin artmasn. Sularn drt kat olmasn,
Sen, "Ben filan kiiden daha aa mym ki tali'im byle ters gidiyor?" diye
ona buna haset ediyorsun.
805 Zaten haset, bir baka eksiklik bir baka ayp, hatta btn aalklardan
aa beter bir ey.
eytan da aalktan utand, yani Hz. Adem'e secde etmenin ve onu stn
grmenin kendisini kk dreceini sand iin, alald; yzlerce ktle dt.
O, topraktan yaratlan Adem'in ilah halife olmasna haset ederek, ona secde
etmedi de, bylece kendisini yceltmek istedi. Fakat ycelik nerede kald?
Gzlerinden kanl yalar boald.
Ad Ebu'l-Hakem iken, Ebu Cehil oldu. Nice ehliyetli kiiler vardr ki haset
yznden ehliyetsiz olmulardr.
(Edep, terbiye, iyi huy Allah'n nurundan bir ta gibidir. Onu bana koy, istediin yere git.
Her yerde itibar
grrsn.) demek istiyor.
320
nk, btn insanlar, gerek olsun olmasn bir mabud tanr, ona kulluk
etmekten arlanmaz. Hakk'a haset eden hi bir yerde yoktur.
Fakat, halk peygamberi de, kendisi gibi bir insan sanr, onun mnev
gcn anlayamaz da, o yzden ona haset eder. 356
156 Bu beyitte, Kehf Sresi'nin u anlamdaki 110. ayetine iaret edilmektedir; "Sevgili peygam
berim.' Onlara de ki:
'Gerekten ben de sizin gibi insanm, fakat u farkmz var; bana Allah tarafndan vahy gelir
de, size gelmez'."
O vel de, Peygamberimiz gibi baz zorluklarla karlar. Skntlar, denemeler geirir, bu hal kyamete kadar byle urup gider. 357
357 Sfiler, yeryznde, her zaman, ta kyamete kadar Allah'n velleri arasnda Hz. Muhammed
(s.a.v.) efendimizin
nuruna, hakikatine mazhar olmu byk bir velnin bulunduuna ve yaadna inanrlar. Bu vel
lerin en byne, "Kutb" veya
"Kurblar Kutbu" ad verilir. Bu zat, darda kalanlara, kendisinden candan yardm isteyenlere ya
rdmn esirgemez. Dknlere,
aresizlere, bunalm kalm olanlara yardm ettii zaman, "Kutb" (gavs: yani yardma erien)
adn alr.
Gavstan baka, drtbin kiilik bir veller topluluu vardr. Bunlar gizlidir. Hi kimse bunlar
tanmaz. Bunlar, hem
kendilerinden, hem de halktan sakldrlar. Yani vel olduklarn kendileri de, halk da bilmez.
Bunlarn ilerinden vazife sahibi olanlar 300 kiidir ki, onlara; "Ahyar" (hayrl kiiler) ad
verilmitir. Dier 40
velye; "Abdal" denilmektedir. Halk arasnda sylenen "Krklar", bu sekin vellerdir. Saylan
7 olan vellere; "Ebrar" (iyi
kiiler) denir. Bu yedilerden baka, saylar drt olan vellere; "Evtad" (direkler) derler. K
utba en yakn olan iki byk vel
vardr ki, biri kutbun sanda, teki solunda bulunur. Sa tarafndaki kutbun hakikatine, sol
tarafndaki hkmne mazhar
olmutur. Kutb vefat ettii zaman kalbi tarafnda, yani, sol tarafnda bulunan onun yerine ge
er. Kutbla beraber bu iki byk
velye, ler ad verilmitir.
321
te yaayan imam, her an vazife banda, ite, gte olan o gerek veldir. O
stn velnin muhakkak Peygamberin soyundan gelmesi art deildir. O Hz. mer'in
neslinden de gelebilir, Hz. Ali'nin neslinden de. 358
358 iler, imamiyye mezhebinde bulunanlar, imamn yani kutb (gavs)'un muhakkak Hz. Peygamber'
in, dolaysyla
Hz. Ali'nin neslinden geldiine inanrlar. Hz. Mevlna, bu inanc kabul etmiyor. Yani "Hz. Ali
'den bakasndan da gelebilir."
diye buyurur. Hz. mer'in neslinden maksat; Ali -kerremallahu vehe- den bakasnn neslinden
de gelebilir demek istiyor.
159 Peygamberimiz Efendimizden sonra peygamber gelmek ihtimali kalmad. Fakat, Peygamber efend
imizin manen
yerine geecek bir takm veller zuhur etti. Bunlarn velilik dereceleri farkldr. Bunlarn e
n byklerine "kutb" veya "gavs"
denir ki, her asrda slam'n imam yani, peygamber vekili olan zattr. Peygamber efendimizin
vekili yerine geen ilk halifesi,
Hz. Ebubekir olduu iin, birinci "gavs" odur. Sonra srasyla, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali g
elmilerdir. iler, peygamberin
yerine geen bu mnevi imamn muhakkak Hz. Ali ve Hz. Fatma'nn soyundan geldiine inanrken.
Ehl-i snnet sofileri, bu
halifelii yalnz Hz. Ali nesline tahsis etmemilerdir. Hz. Mevlna da bu kanaattedir. "Cenab Hakk, o yksek mnev
makama, diledii faziletli ve stn meziyetli kulunu getirir." demilerdir, ite bu beyitte ge
en "Mehd" de, "Hd" de, o yksek
kutb, gavslk makamnda bulunan byk zattr. iilerin mamiyye Mezhebi'nde olanlar; Hz. Ali'n
in torunlarndan 12 imanm
onikincisi olan ve hicretin 258. senesinde doan imam Muhammed Taki hazretlerinin, Irak'n Sam
ira kasabasnda bir mahzene
girdiine, oradan gayb lemine ekildiine ve hala hayatta olduuna inanrlar. Kyamete yakn
bir zamanda meydana kaca
ve Mehd'nin bu zat olduu kanaatindedirler. Sfiler ise, mam Taki'nin vefat ettii, kyamete
yakn bir zamanda gelecek
Mehd'nin, Hz. Fatma'nn neslinden Muhammed namnda bir zatn olaca dncesindedirler.
322
360 Nr Sresi'nin 35. ayetinde; "Allah gklerin ve yerin nurudur. Onun nra, iinde bir ra
bulunan rala
benzer. O ra bir billur kandil iindedir. Kandil de sanki bir parlak yldzdr. arkta ve g
arpta bulunmayan mbarek zeytin
aacndan kan zeytin ya ile yanar. Kendisine ate dokunmad halde o, nr stne nrdur.
Allah dilediine nra ile yol
gsterir ve insanlara rnekler verir. Allah her eyi bilicidir." buyrulmutur. Mevlna bu beyi
tlerde bu nr ayetine iaret
etmektedir.
820 Kandil derecesinde olan velnin mertebesine ulamam olan da, bizim
kandil konan yerimizdir. nk, nrun mertebe bakmndan dereceleri vardr.
nk, Allah nurunun yedi yz perdesi vardr. Nur perdelerini bu kadar kat
ve derece bil. 361
361 Bir hadis-i erifte; "Gerekten de Cenab- Hakk'n nrdan ve karanlktan yediyz perdesi v
ardr." diye
buyrulmutur. Burada yediyz rakam ile hicaplarn (=perdelerin) okluu anlatlmaktadr. Alla
h lutf ederse, hakk, hakikati
bizden perdeleyen saysz rtler kalkar da, kurtulua ereriz. Bu kabiliyete, istidada ve ilah
lutfa baldr.
Her perdenin arkasnda, bir toplumun yeri vardr. Bu perdeler imama, yani
mihrap nne varncaya kadar saf saftr.
Son safta kalm olanlarn gzleri mnen zayf olduu iin, n safta
bulunanlarn nuruna dayanamaz.
825 En ndeki safta bulunup, Hakka en yakn bulunanlarn hayat olan nr,
geride kalanlarn ve biri iki gren alarn rhlar iin illettir, meakkattir, fitnedir.
Demiri yumuatan, altn saf altn haline koyan ate, taze ayva ve elmann
olgunlamasna yarar m?
325
Yrmek iin ayaa nasl ayakkab lzm ise, onlara da pimek iin tencere
veya tava lzmdr.
Yahut da arada bir yer gerek ki hava snsn, kzsn da scakl suyu da
stsn.
835 Onun gibi Hakk k fakir de vastasz olarak tecellye mazhar olmu,
bu yzden onun varlnn tecell alevleri ile bir rabtas, bir ba ve balan vardr.
Gnl olmazsa, beden konumay ne bilir? Gnl aramazsa, ten aratrmadan ne anlar?
Sonra bu cz' gnllerde ilah srlarn kayna, madeni olan rifin kalbine
(yani gnl sahibinin kalbine) nisbetle, halkn gnlleri tenlere, bedenlere benzer. 362
362 lah akn tecelllerine mazhar ve ilah srlarn kayna olan kmil insann gnl, kll'
e kavumu, klli gnl
olmutur. Halkn gnlleri ise, klle kar birer cz' gnl sayldndan, onlar kmil insan
n gnlne nisbetle, adeta tenlere,
bedenlere benzerler ve onlar ancak kmil insann nuruyla canlanrlar, yaarlar.
Yapmak istediimiz iyilik, bizim iin ktlk olmasn. Yani, doru yolu
gstermek isterken sapkla drmeyelim. Hayr yapalm derken, er yapmayalm.
Zaten, bu kadar sylemem de kendiliimden deil, dileyerek sylemedim. Bunlar
kendimde olmadm iin sylemi bulundum.
324
arpk ayaa, arpk ayakkab iyi gelir. Dilencinin eli, daima kapda gerek,
o evin iine giremez. Yani, ilah srlar herkese alamaz 363 istidadna kabiliyetine gre
sylenir.
(Biz nebiler topluluu, yani btn peygamberler, halkn derecelerine inmeye ve onlarn akllar
nn erecei derecede
sylemeye emr edilmiiz. Bize byle buyrulmutur.)
Bir padiah, ucuzca iki kle satn ald. Onlardan birisi ile bir iki sz konutu.
Onun can evinde inci mi var, buday m var? O ev altn haznesi mi? Yoksa
ylan ve akrep yuvas m, meydana kar.
3M Altn haznesi, manev bilginin, imann, ilah akn, irfann semboldr. Ylan ise, benli
i, nefsan arzular
gstermektedir. Baz insanlarn da bilgileri, inanlar yaptklar baz iyilikleri, ibadetleri
gnllerinde mnev birer hazne iken
gurura kaplr, benlik yollarna saparlarsa, onlarn gururlar, benlikleri birer ejderha kesil
ir. Bilgi ve inan hazneleri banda
reklenmi birer ylan gibi yatarlar da, bu yzden kimse onlarn ilminden yararlanamaz.
850 Sanki, onun iinde bir irfan denizi vard. O deniz de, batan baa sz
syleyen incilerle doluydu.
O denizden kendini gsteren her incinin nuru, Hakk ile batl ayrt ederdi.
325
Padiah o klecii zeki grnce, onu brakt brne "Buraya gel!" dedi.
865 "Klecik" dedim ya, bu sz o kleyi kk grdm iin deildir.
Nasl ki, byk baba torununa "yavrucuum" diye seslenir. Bu szdeki "cuum",
kk grme deil sevgi duygusu belirtir.
idi.
Ona; "Bu klkla, bu kokmu azla uzakta dur, fakat pek de uzaa gitme."
dedi.
870 nce aznn derdine bir deva bulalm; sen sevimli bir kiisin, biz de
hnerli bir hekimiz.
Bir pire iin, yepyeni bir kilim yaklamaz. Seni hor grmek ve gzden
drmek de doru olmaz.
yle otur da, bir iki hikye syle, syle de aklnn derecesini anlayaym."
Padiah, daha nce konutuu kleye; "Hadi!", dedi. "Sen de hamama git,
bir gzelce ykan."
Arkada gittikten sonra, konuturmak istedii kleye dedi ki: "Sen akll bir
kiisin, hakikatte sen bir kle deilsin, yzlerce kleye deersin...
Arkadan senin hakknda 'O hrszdr, doru adam deildir, ktlerle der
kalkar, namussuzdur.' dedi.
Kle dedi ki: "O daima doru syler; ben hayatmda onun gibi doru
syleyen kimse grmedim.
326
880 Padiahm! Belki de, o bende bir ok ayplar grmtr ki, ben o
ayplar kendimde grmemekteyim."
887 Padiah: "O senin kusurlarn syledii gibi, imdi sen de onun kusurlarn syle." dedi.
"Syle ki, senin benim zntlerime ortak, benim lkemin iine yarar bir
dostum olduunu bileyim."
901 Kle dedi ki: "Kap yoldamn bir ayb da, kendini grp, beenen bir
kii olmamasdr. O hep kendinin, kendi varlnn ayplarn arar bulur.
O hep kendi aybn syler, kendi aybn arar. O herkesle iyidir. Herkesle
dosttur. Fakat kendine, kendi nefsine kar ktdr."
Padiah; "Arkadan vte pek ileri gitme, onu verken de kendini vmeye
kalkma." dedi.
905 Kle; "Hayr." dedi. "Vallahi de, billahi de, mlk sahibine. Rahman ve
Rahim olan Allah'a yemin ederim ki, onu vmekte ileri gitmedim.
Padiah dedi ki: "Artk sen kendi halinden bahset. Kendi huylarn anlat. Ne
vakte kadar unun bunun halini syleyeceksin?
327
Mezarda bu gze toprak dolar, mezar aydnlatacak ruhan bir nrun, bir
gnl gzn var mdr?
gerekir.
31,5 En'am Sresi'nin 160. ayetinde, Allah huzuruna gtrlecek iyilikten bahsedilmektedir. Bu
ayetten anlaldna
gre, iyilii rastgele bir vazife olarak deil, iyilii, gsteriten uzak, yerinde ve gzel ya
pmak. Sadakay yalnz maldan deil,
candan vermek, iyilii, yalnz insanlarn houna gidecek bir ekilde deil, Allah'n houna gi
decek bir ekilde yapmak; gzel ii,
gzel yapmak; gzel ii, kt yapmamak.
945 Senin insanlktan m bir cevherin var? Yoksa eek olduun iin mi bir
hayvani rha sahipsin? Bu a'razlar yok olunca, yani, yaptn ileri, hareketleri
ldn vakit Allah'n huzuruna nasl gtreceksin. 366
366 A'raz, bir cisimde muvakkat bir zaman iin bulunan bir vasftr. Gln rengi ve kokusu gib
i... Bir de cevher vardr
ki; a'razn bulunduu cisimdir. Renk ve kokuya nisbetle gl, bir cevherdir. Cevher; kendi kend
ine var olan eydir. A'raz ise;
kendi kendine var olmayp, varl iin bir cevhere muhta olan eydir. Mesela, cisim cevherdi
r. Cismin ekli, rengi, hali, says,
bulunduu yer, yayd s ve saire a'razdr.
Eski bilginler a'raz ikiye ayrrlard. Birincisi; varl iin bir cevhere muhta olmakla be
raber, karar klan vasflar.
Bir cismin beyazl ve siyahl gibi... Bu a'razlar, cisimle bakdir. Cisim yok olunca, a'ra
zlar da yok olur. kinci ksm a'raz;
hareket ve skn gibi, durmayan, bir an iin mevcut olan, sonra yok olan a'razlardr. Bunlar i
ki zaman zarfnda durmaz.
Bulunduu zamana aittir. Gemi zamanda olmadklar gibi, gelecek zamanda da olmazlar, ite Me
vlna'nn bahs ettii, namaz,
oru bu eit a'razlardr. Bu yzdendir ki; "A'raz' iki zaman zarfnda durmayan." diye anlatm
lardr.
Bu namaz ve oru a'razlarn Allah'a nasl arz edeceksin? nk, "a'raz" iki
zaman zarfnda bak kalmaz. Mesela; bugnn namaz yarn, bu senenin orucu
gelecek sene bulunmad iin onlarn sretleri de fanidir.
367 Ankebt Sresi'nin u mealdeki 45. ayetine iaret var: "Gerekten de namaz, sahibini fuhu
tan, ktlklerden
alkoyar." Namaz kendisini hakkyla klan kt huylardan arndrr.
328
alarak, gayret sarf ederek a'raz perhizi, cevher olur. Ac azda, perhizle
bal gibi tatllar.
950 Ekin ekerseniz, yerler baakla rtlr. Sa ilac bataki kllar bitirir.
Kllar rlecek sa haline gelir.
Nikhla bir kadn almak, onunla birlemek a'razdr. Bu hal geicidir. Fakat,
bu geen a'razdan bir ocuk cevheri meydana gelir.
Kimya ile uramak da bir a'razdr. O uramadan bir cevher hasl oldu ise,
onu getir.
955 Aynay cilalamak a'razdr. Bu a'razdan tertemiz bir ayna cevheri meydana gelir.
yle ise; "Ben iyi iler iledim. Namaz kldm, oru tuttum, kulluk ettim."
deme. Bu a'razlardan elde edileni gster. rkme.
Senin arkadan vn de, bir a'razdr. Sus artk, keinin glgesini kurban
etmeye kalkma."
Padiahm! 'A'raz gitti mi gider. Bir daha geri gelmez.' sz kula mitsizlik
verir.
960 Arazlar bir baka ekle brnmese idi, yeniden var olmasayd, iin asl
olmazd. Szler de mnsz bir hale gelirdi.
Bu a'razlar, bir baka renge boyanr, baka bir ekle girer. Her faninin hasr
da baka trl olur. Yani, her yok olup giden, bir baka varla brnr gider.
Her ey layk olduu ekle dner, srnn oban o srye layk olan
obandr. Yani, her a'raz kendine uygun bir mnevi ekle brnr.
329
Maher vaktinde, her a'razn kendine layk ayr bir ekli vardr. Her a'razn
ekli vardr... Her a'razn ekillenmesinin de, bir sras, bir nbeti vardr. 368
368 Yaptmz iyi iler, kt iler, ibadetlerimiz, szlerimiz, kabahatlerimiz hepsi birer a'
raz olduuna gre, onlarn
ahirete gtrlmesi, cevherin nakli gibi tammamakla beraber, husus, kendilerine layk bir e
kilde baka bir kla girerek
gtrlecektir. Ve ahirette iyi ilere sevap, kt ilere de ikab vardr.
yle olmasayd, teki lemde amellerimizin tartlaca mizan, terazi olmazd. Nitekim, Seyyid
erif Crcan; "Bir
yerden bir yere nakledilemez." Szn;"Cismin, cevherin bir yere nakline kyasla." diye yoruml
amtr, mam- Gazzal de,
birer a'raz olan amellerimizin, rhan lemde baka bir ekle brnerek manen telere gtrle
ceini yazmaktadr. Bylece
ibadetlerimiz, kabahatlerimiz, szlerimiz, dncelerimiz, iyi kt hareketlerimiz yok olmamak
ta. 99. sre olan Zilzal
Sresi'nin 7. ve 8. ayetlerinde bildirildii gibi, zerre miktarda hayr da, zerre miktarda er
de kaybolmayacak, baka bir ekle
brnerek karmza kacaktr. Kendi tabiatlerine yakr bir ekilde, baka kla girerek,
bizi takip edeceklerdir. Byk
alimler bu yorumu Peygamber Efendimizin u mealdeki hadisine dayanarak yapmlardr: '"Cennete
ok ok aa dikiniz'
hadisini duyan sahabe; 'Ya Resullallah cennette aa dikmek nedir?' diye sorunca. Peygamber Ef
endimizin; "Allah' tebih etmek, tehlil etmek, yani 'subhanallah' ve 'lilhe illellah' diyerek zikretmektir." diye buyurm
utur, ite bu hadste, tebih ve tehll
birer a'raz olduklar halde, cennette birer aa sretine brnrek karmza kaca haber v
erilmitir. Hz. Mevlna Dvn-
Kebr (c. II s. 692)'de; "Gidecek yerde yalnz kalmay istemiyorsan, hayrdan, iyilikten, ibad
etten birer evladn olsun." diye
buyurur. Seyyid Nizam hazretleri de:
"Ahlak- zemmendir tmda sana ate, Bir zerre kadar anda, bir ate-i szan yok."
Yani "Kt huylarn cehennemde sana ate olacaktr. Yoksa cehennemde bir zerre bile ate yoktu
r." demektedir.
Kendine bak, sen de bir a'raz deil misin? Annenle babann birlemesinden
meydana gelmedin mi? Ve bir maksat urunda sen de birisi ile e deil misin?
Houmuza gittii iin seyrettiimiz, sofas dzgn, tavan, kaps uygun bir
ekilde yaplm filan ev, mhendisin zihninde var idi.
Her sanatn, her hnerin asl, temeli, mayas hayalden, a'razdan, dnceden
baka nedir?
330
Sen bir ie giriip, bir meyve fidan dikince, sonunda meyvenin meydana
gelmesi yolunda ilk harfi okudun, yani ilk adm attn.
Geri fidann kk, dallar, yapraklar nce vard. Ama, onlarn hepsi de,
meyve vermek iin var olmulard.
Demek ki, gklerin akl ve fikri olan o ilah dnce, sonunda "Habbim!
Sen olmasaydn, gkleri yaratmazdm." srrnn sahibi oldu. Yani kinat, btn
varlklar Peygamber efendimiz dolaysyla insan iin yaratld.
Btn lemler a'raz idi. "insann ezelde anlmaz, bahsedilmez bir zamanda
bulunduu haberi, ona gelmedi mi?" ayeti bu manay bildirmek iin geldi. 369
369 nsan Sresi'nin 1. ayetini u hadisle izah ediyorlar: "Ezelde Allah vard. Onunla beraber
hi bir ey yoktu."
" Akl- Kll, ilk yaratlm olan byk nrdur ki, her eye hkim olan odur. Ona "Hakkat-i M
uhammediye" de
derler.
lk lem, yani bu dnya imtihan lemidir, ikinci lem, ahiret ie, unun
bunun, yaptklarmzn ettiklerimizin karln bulma lemidir.
980 Padiahm! Senin kulun bir gnah ilerse, a'raz olan o cinayet, zincire
vurulmak, zindana atlmak sretinde meydana kar.
Fakat, kulun sana layk bir hizmette bulunursa, o a'raz da, memnunluk
bildiren bir hil'at eklinde kendini gsterir.
doar."
331
Padiah dedi ki: "Tutalm dediklerin doru olsun. Fakat, senin bu a'razlarn
bir cevher dourmad ki, yani, senin iyi davranlarndan, iyi huylarndan bir cevher
domad m?"
Kle dedi ki: "Bu iyilik, ktlk dnyada gizli kalsn diye, akl, o cevheri
gizli tutar."
371 yzmz dmza vursayd, insanlar saydam olsalard da, ne dndkleri grnse idi, n
e olurdu? iki yzllk
kalkard. Herkes dardan grlen ktlklerini dzeltmek iin, doru dnmeye, iyi hissetmey
e mecbur kalrd. Btn
insanlar muvahhid olurdu. Allah' zikr ederlerdi ve putlara tapmak kalkard.
teki inanlar gizli olmasayd da, akta bulunsayd ve din ile kfirlik
insann alnna yazlsayd.
172 Ermiler, gnlleri grrler, onlarn gzlerinden hi bir ey gizlenemez. Hz. Osman zaman
nda bir kii, bir kadna
yolda kt gzle bakmt. Sonra o adam bir ii iin halifenin yanma girmiti. Halife onu gr
nce; "Allah, Allah... Yollarda zina
ediliyor." diye buyurunca, kadna bakan kii; "Ya emir, Peygamberimizden sonra sana vahiy mi g
eldi ki, benim suumu bildin?"
deyince; "Kt bakn, senin gznden anladm." diye buyurmutur.
990 Ben bir emri cezalandrmak istersem, bu hali teki emirlerden gizlerim;
fakat vezirden gizlemem.
Cenab- Hakk da bana ilerin yzbinlerce ekli ile, yaplan ilerin karln,
yani, verilecek mkafat ve mczat da gstermitir.
Sen de yaptn ilerden bana bir nian, bir iz ver de onu tamamyla bilip,
anlayaym. Zaten, hakikat yinini tereddd ve phe bulutu gizleyemez."
332
995 Allah bildiini ortaya koymadka, adeta ilah tasavvur, ilah plan olan
'a'yan- sbite'yi meydana karmadka da, cihana dourma dert ve zahmetini
vermedi. 373
373 Allah, her eyi ve hepimizin ne olacan biliyordu. A'yan- sabitede yani, ilm-i ilahde,
ilah tasavvurda her eyi
nceden biliyordu. Bu hal bu bili "ilme' 1 -yakn"dir. Onun kinat yaratmaktaki maksad, ilm
e'l-yakn halini, ayne'l-yakn
haline evirmekti. im-i ilahde mevcut ilah tasavvurlar ortaya koymakla, daha dorusu lemi
n zbdesi ve hulasas olan insan
yaratmakla, gizli hazneyi ortaya karm oldu. Bir anne bile, rahminde tad yavruya zle
m duyar. Onun domasn candan
ister. O, douun zahmetsiz, acsz, zdrapsz olmasn ister. Aslnda bu dnya, bir imtihan
yeridir. Bu konuyu daha iyi
anlamamz iin Muhammed Sresi'nin u mealdeki 31. ayetini okuyalm: "inizde Hakk urunda sa
vaan ve sabrl olan kimdir.
Onlar bu dnyada tecrbe ve imtihan ediyoruz."
Senden bir ktlk, yahut iyilik meydana gelmeden bir an bile duramazsn,
yani, her an senden bir iyilik veya bir ktlk zuhur eder.
nsann gnl, yahut kaza ve kader, ipin uunu ekip durduka, tenin
yuma nasl hareketsiz durabilir?
Bir sebepten, bir hareketten, bir eser dounca, o eser de ayrca bir sebep
meydana getirir. O sebepten de alacak eserler doar.
374 Mesneviyi en gzel ekilde erh eden ismail Ankarav hazretleri, bu konuyu aklamak iin
yle bir rnek
vermi: "Sen buday ekersen, o bir sebep olur. Onun baak vermesi, o sebebin eseridir. O eser
, tarlada baaklarn
olgunlamasna, toplanp harmanda buday haline gelmesine, soma tane olarak deirmene gtrlm
e-sine, deirmen ta altnda
budayn un haline gelmesine, ondan frnclarn unu ekmek haline getirmelerine, ekmein yenil
mesine, karn doyurmasna,
karn doymakla bedenin beslenmesine ve kuvvet peyda etmesine sebep olmaktadr. Bedende enerji
douran, kuvvet haline gelen
ekmek, vcutta iyi ve kt hareketlere, o hareketler de sevaba ve ikaba, sevap ve ikabn ise c
ennet nimetlerine yahut cehennem
azaplarna sebep olur. Byle bir sebebin dourduu bir eser de, baka eserler iin ana yerine
geer. Ve bundan bir ok sebepler
doar.
u saylan eylerin hepsi de, budayn tanelerinin tarlaya ekilmesinden husule gelmitir. Die
rleri de bunlara kyas
edilmelidir. Fakat bu sebep ve eser zincirini birer birer grebilmek iin, ak ve nrlu bir g
z gerektir."
333
Padiah, o kle ile konuurken sz buraya geldi. Padiah, onda bir hakikat
belirtisi grd m, grmedi mi?
Hakikati aratran padiah onda bir belirti grd ise, -ki bu belirti grlm
olabilir- ama onu sylemeye bize izin yoktur.
Ona; "Salklar, esenlikler olsun; eksilmeyen nimetlere eri; sen pek hosun,
pek zarifsin, pek gzelsin." dedi.
O zaman gzel yzn gren sevinir, neelenirdi. Seni grmek, btn dnya
mlkne deerdi."
1010 Padiah; "O, nce senin iki yzlln anlatt. Senin grnte deva,
hakikatte dert olduundan bahsetti."
Dedi ki: "O nceden bana dost idi, fakat az bozuklu. Ktlkta kalm kpek
gibi, pek ok zaman pislik yerdi."
1015 "Bu deneme ile bu imtihanla seni ondan ayrt ettim. Senin rhun
kokmu; onun az kokuyor.
Ey rhu kokmu kii, sen uzakta dur. Arkadan amir olacak, sen onun
emrinde olacaksn, onun buyruuna uyacaksn."
Bir hadis-i erifte: "Gsteri iin Cenab- Hakk zikretmek, klhanda biten
yeillie benzer" diye buyurmutur.
unu iyi bil ki; gzel, iyi bir yz, kt huyla bir araya gelirse bir mangr bile
etmez. 375
375 Herkes gzel bir yze bakmaktan holanr. Fakat bu holanma, o gzel yz sahibinin znn
de, ruhunun da,
ahlaknn da gzel olmasna baldr. Yzn gzellii, zn irkinliini gizleyemez, yeninden
yakasndan o irkinlik er ge
grnr. O zaman ona kar duyulan hayranlk, muvakkat holanma, nefrete evrilir. Peygamberim
izin sahabelerinden Cerir b.
Abdullah pek yakkl, pek gzel bir zat imi. Hatta gzelliinden tr kendisine; "Bu mmet
in Ysufu" derlermi. O zat rivayet ediyor ki; "Resulullah efendimiz bir gn bana; 'Ey Cerir! Sen yle bir kimsesin ki, Alla
h seni gzel yaratm, sen de
ahlakn gzelletir.' diye buyurdu."
334
Bilmi ol ki, grlen madd ekil, gzellik yok olur gider. Fakat, mn lemi
ebed kalr; lmszdr.
Ama, her sedefte inci yoktur. Gzn a da her birinin gnlne, iine bak.
1025 Onda ne olduunu, bunda ne olduunu ayrt et. nk, o deer biilmez inci, pek az bulunur.
Grnte elin, ayan, san, sakaln gzne gre yzlerce defa byktr.
Gnlne gelen bir tek dnce yznden de, yzlerce cihan bir anda ba
aa devrilir gider.
1030 Padiahn bedeni de, grnte dier insanlarn bedeni gibidir. Fakat
yzbinlerce asker, onun arkasndan koar. Onun izinden yrr.
Sonra, o padiahn ekli, grn de, bir gizli dnce tarafndan sevk ve
idare edilir.
335
O dnce, halk nazarnda nemsiz kk bir eydir. Fakat, sel gibi dnyay
srkler gtrr.
Gryorsun ki, dnyada her hner, her sanat bir dnce ile meydana
gelmede, olmadadr.
Neden gzne da pek byk de; dnce fre gibi zayf grnyor? Neden
da kurt gibi gryorsun?
1040 Ey eekten de aa olan kii! Tan nasl bir eyden haberi yoksa,
senin de dnce dnyasndan haberin bile yok. Sen dnce dnyasndan eminsin,
gafilsin.
nk sen bir ekilden, kalptan ibaretsin; akldan payn yok. Sen, insan
huylu deilsin, insan eklinde bir eek spassn.
1045 Ezel, ebed hayata ve sonsuz sevgiye malik olan Allah'tan baka, ne
gkyz, ne yldz, ne de baka bir varlk grrsn.
haset etmeleri
336
376 Ysuf gibi hem bedeni hem ahlak gzel olan Trkmen klesi, Ayaz b. Oymak, Hindistan' zab
t eden ve oralara
mslmanl gtren byk hkmdar Gazneli Mahmud(969-1030)'un klesi idi. Gazneli Mahmud, ke
ndisine pek sadk olan
klesini ok seviyordu. Bu ballk dillere destan olmutur. Mesnev'de de bu konuda hikyeler
vardr.
377 "Ruhlar hazrlanm ordular halinde idi. Orada tananlar burada uyuurlar. Orada tanmam
olanlar da burada
bozuurlar." hadis-i erifi gereince, rhlar leminde bir sevgi ve nefret grlr. Orada birb
irlerini tanm olanlar, burada
birbirleri ile seviirler iyi geinirler. Bu tanmaya, bu yaknla "lfet-i ezeliye" (=ezeld
eki anlama) denir.
378 Bizim asl hayannz ezelde takdir buyrulmutur. Biz orada yazlanlar, takdir edilenleri,
burada, bu dnyada
yayoruz. Bu yzden baz rifler; "Hatimeden deil, Fatiha'dan korkmal; buradaki fani hayat
mzn sonundan deil, ezeldeki
aln yazmzdan, levh-i mahfuzdan korkmal." demilerdir.
1055 Basma gelecek ilah takdiri, aln yazsn gren kiinin gnl, gzel
tedbirlerle o takdiri deitirmeye kalkmaktan nasl holanr?
Kendi aklna, kendi tedbirine aldanansa, tuzak iindedir. Ama, yine de tuzak
kurar. Fakat, ne bu tuzak kurtulur, ne de tuzak kuran.
Yzlerce ayr, imen bitse, yahut kuruyup dklse, sonunda yine Allah'n
ekmi olduu tohum biter.
lk ekilen ekinin stne ekin ekerler ama, bu ikincisi yok olur gider, ilk ekin
kalr.
Olgun olan, salam olan, sekin olan ekin ilk tohumdur. kinci tohum
bozulur, rr gider.
337
1060 Senin tedbirin, yine Hakkn tedbiridir. Yani onun takdiri eseridir.
Byle olmakla beraber, kendi tedbirini, dostun huzurunda brak.
Hayrsz nefsin evresinde dnp dolama, onun iine bulap da, rpnma.
Allah iin, Allah rzas iin yaplmayan bir i, hitir hi.
Kyamet gn gelip atmadan, gece hrsz gibi olan nefis, mal sahibine
kar rezil rusvy olur.
Yz binlerce akl bir araya gelip de, Allah'n takdirine kar bir tedbir
kurmak istese de...
Sana faydal olan ey bana faydasz bile olsa, mademki sana faydaldr,
yapmaktan geri durma.
1075 Nil nehrinin suyu b- hayattan daha hotu, daha feyizli idi. Fakat
ondan nasibi olmayanlara, mahrum kalanlara, inkarclara kan olmutu.
ehitlik mmin iin diriliktir, hayattr, iki yzl kiiye ise lmdr,
rytr.
Dnyada hangi bir nimet vardr ki; bir mmet, bir blk halk ondan mahrum
deildir? Syle bakalm.
338
kze ve eee ekerden ne fayda var? Her canl olann baka gdas vardr.
Bir kimsenin gdas ireti ise, ona t vermek, onu doru yola getirmek
demektir.
1080 Birisi hastalk yznden toprak yemeyi sevse, o kii topra kendisine
gda sanr.
erbeti brakmtr da zehir imektedir. Hasta olduu iin zehir ona tatl
gelmektedir.
syler.
881 Herkes nce kendi aybm grseydi, onu dzeltmeye uramaz m idi?
Ben kendi yzm grmem de senin yzn grrm. Sen de kendi yzn
grmez, benim yzm grrsn.
885 yle bir kii, yani kendi kusurlarm, hatalarm gren bir kii olsa bile,
onun gr lmszdr. nk onun gr Allah'n nrundandr.
nsana kendi yzn, kendi kusurlarn gsteren nr, duygu ile anlalr.
Yani his nru bu gzlerdeki nr deildir. O nr Hakk nurudur, iman nurudur. Gnl
nurudur. O nrun sahibi kendi zat ve sfatn, o nrla aa vurmaktadr.
Cmertlik ve cimrilik
892 Allah can balamaya karlk yz binlerce can ihsan eder. Hangi bir
cmertlik Hakkn bu grlmemi, akl almaz cmertliine benzeyebilir?
339
852 Kur'an'n nru, zerre zerre Hakk ile batl ayrt eder; bize gsterir.
a gibi baktn iin ayn deirmisini iki grdn, ite senin bu akn
bakn, pheye dp soru sormana benzer.
855 Bakn dorult da hakikat ayna, ay na yle bak ki, onu tek
gresin. te sana cevap da budur.
parltlarndandr.
Kulaktan gnle gelen her cevaba gz; "Onu brak da cevab benden duy."
der.
340
379 nsan kula ile doru bir sz iitirse, kabiliyeti varsa iyiye doru gitmek ister. Mesela
huysuz bir kimse;
"fkesini yenen, sulular affeden kiileri Allah sever." anlamna gelen Al-i mran Suresi'nin
134. ayetini duyunca huyunu
deitirebilir. Hakarete maruz kalan birisi Mevlna'nn u manaya gelen beytini duysa suluyu
balar: "ayet rastlamasaydk
bizler edepsizlere / Affetmenin zevkini kim verirdi bizlere." Gzn grmesi ile zatn deimes
ine gelince: "inizden hi biri
lmeyince Rabbini gremez." hadisi gereince, lmeden nce Allah' grmeye imkn yoktur. Ancak
gerek mminlerden
ibadetle, iyiliklerle kendilerim madd isteklerden, dnya sevgisinden kurtaranlar; lmeden evv
el lenler; ve kendilerini Hakk'ta
fani klanlar, Allah' Allah ile grrler. nk rifler; "Allah grlmez, ancak Allah ile gr
lr." demilerdir. Byk bir rif de
"Rabbimi grdm. 'Sen kimsin' dedi, ona; 'ben senim' dedim" szn bu konu zerine sylemiler
dir, ite zatn deimesi
budur.
860 Atein varln szle bildik. Bu varla szle yakn hasl ettinse, yani
"ilme'l-yakn" mertebesine ulatnsa, bu mertebede kalma, o atete pime gibi
yanmay da iste.
itilen szler kulaa girse ve kulak hakikati iine sindirse, gz gibi olur.
Yoksa szler kulaa taklr kalr. eriye yol bulamaz.
Allah u kirli amurdan nebiler, veller gibi mnevi deerleri stn byk
padiahlar yaratmtr.
Topraktan yaratlanlar artt da, onlar stn varlklar kld. Onlar gklerde
yaayanlardan bile ileri geirdi.
Allah kendi kudret ve bykl ateinden bir alev ald ve onu cemali
tecellsi ile saf bir nr haline koydu. Sonra o saf nr ile kinatta mevcut btn nrlar
parlatt.
341
910 Parl parl parlayan o nr, btn rhlara aks etti. Btn rhlar zerinde
parlad. Adem (a.s.) da isimleri bilme bilgisini o nrla elde etti.
Adem'e akseden o nru, ifin eli devirdi. Hz. dem ifde o nru rd de
onu yerine halfe etti.
Hz. Nuh o nrdan feyz ald da, can denizinin hevasnda inciler yadrd.
smail (a.s.) o nrun rmana dnce kendinden geti de, babasnn keskin
klcna seve seve boynunu, ban uzatt.
Bir denek bir sopa olan asa, Hz. Ms'nn ilah nrla parlayan elinden
nrlu su itii iin, Firavun'un saltanatn bir lokma edip yuttu.
920 s (a.s.) da, o ilah nrun merdivenini buldu da, o nrdan merdivenle
abucak drdnc kat gn stne kt.
Hz. Ebu Bekir, Peygamber efendimizde o ilah nru bulunca, yle bir
Padiahn, peygamberlik padiahnn ok sadk ayrlmaz bir dostu (=sddk) oldu.
Hz. mer btn nrlarn kayna olan o alacak nrun, o esiz sevgilinin,
candan k olunca; gnl gibi oldu da, hak ile batl ayrt etti, Faruk" oldu.
Hz. Osman tertemiz bir gnlle o apak grn ta kendisi oldu da, ok
feyzli bir nr elde etti. ki nr sahibi oldu. Bu sebeple kendisine "Zinnureyn" dendi.
925 Hz. Ali o ilah nr yznden inciler sat da, can vadisinde, mn
342
Edhem olu brahim o nra doru neeli bir halde at srnce, o nra candan
ynelince adalet padiahlarnn padiah oldu.
930 akk-i Belh de o nru bulmak arzusu ile etin yollara dt, zorluklara
katland. Yolun meakkati yznden fikirleri gne gibi parlak, grleri keskin
oldu.
Adlar geen vellerden baka daha nice yz binlerce gizli padiahlar vardr
ki, o ilah nr yznden nr leminde ycelmiler, mnev makamlara erimilerdir.
380 Bu konu yanl anlalmamaldr. Elbette insan ilah emanet olan ruhunun kafesim, yani bu
bedeni beslemek
zorundadr. Bu hususta bedenimizin de bizde hakk vardr. Normal olarak onu eitli madd gda
larla besleyeceiz. Fakat
rhumuzun mnev gdasn ihmal etmeyeceiz.
343
381 Zariyat Suresi'nin 7. ayetine iaret var. Gzel yollara sahip olan semay byk vel Necme
ddin Kubr hazretleri;
"inde Allah'a giden yollar bulunan gnl semas" olarak tavsif etmektedir, ite bizim gerek
gdamz oradadr.
382 Al-i imran Suresi'nin u mealindeki 169. ayetine iaret var; "Allah yolunda ehit olanlar
llerdir sanmaynz.
Gnl her dosttan bir gda alr. Gnl her bilgiden bir mnev zevk, bir
safa, bir arnma elde eder.
1090 Her insann ekli bir kaseye benzer. Gz de o kasenin iini, manasn
grr ve duyar.
Nee, sevin rhumuzla birleince, biz de iyi oluruz. Bizden iyi duygular,
iyi dnceler, iyilikler doar.
artar.
alr.
gelir.
Bir eyin bir eyle birlemesi, kuvvet halindeki fiili meydana getirir.
eytann mnafklarla birlemesi gibi.
344
383 Allah'tan baka her ev anlamna gelen lem'i, "Emir lemi", "Halk lemi" diye ikiye ayr
rlar. "Emir lemi":
Rh, gayb, latif, lht, melekt, manev ve nran lemdir. "Halk lemi" ise: Madd, zlum
fi, kesf, cism ehadet lemi, u
iinde bulunduumuz lemdir.
1104 Halk madd ynden stn bir hayat yaamak, zengin olmak, yksek
makamlara ulamak iin horluk eker, yz suyu dker. Ycelmek midi ile aann
aas olur, hakaretlere katlanr.
u fni olan tasalarla geen zntl be on gnlk ycelii mit ederler de,
boyunlar dertten ip gibi incelir.
384 Burada Hz. Mevlna "biz" derken, btn velleri kastediyor. Ve kendilerini daha nce gelmi
bulunan
peygamberlere nisbetle geride kalm birer zerre olarak gryor. Fakat hakikat gneinin birer
zerreleri olduumuz iin,
dnyay, ahireti nrlandran glgesiz birer gneiz diye buyuruyor.
385 Veller de insandr. Onlar da zaman zaman huzursuz olurlar. Nitekim Cneyd-i Badad; "Hak
k dostunun saati
saatine uymaz." diye buyurduu gibi. Peygamberimiz (s.a.v.) de; "Ya Rabb! Sana kar duyduum
hayretimi, hayranlm
artr." diye niyazda bulunmutur. Burada Hz. Mevlna unu demek istiyor: "Hakikat gnei, baze
n lutufta bulunuyor, sebepler
halk ediyor. Buluma evkim artyor, byk bir manev zevk iinde bulunuyorum. Bazen yine onun
yaratt sebepler
yznden ondan uzak dyorum. Aclar ekiyorum, arp kalyorum." ems-i hakikati (=hakkat
gneini) btn Mesnevi
rihleri bu yukarda hulasa olarak arz ettiim ekilde erh ettikleri halde; Glpnarl merhu
m, gnei, ems-i Tebriz olarak
kabul etmitir. Dorusunu Allah bilir.
345
Yzbin kere mit kestim. Kimden? emsten!.. Siz buna inanr msnz? 386
386 Kalbe gelen ilah feyzierin muvakkat bir zaman iin kesilmesine, sfiler "kabz hali" derle
r. O halde bulunan kimse
sklr, yanar, tutuur, dayanlmaz bir dereceye gelir. Kabzn geeceinden, "bast" (rahatlk,
huzur)'n geleceinden midini
keser. Sfinin bu hale gelmesi, Hakk' manen mahede arzusunun artmas iindir. Nitekim Peyga
mber efendimiz vahyin arkas
kesilince huzursuz oluyor. Daa kp kendisini atmak istiyordu. Byle haller gelince Cebrail,
Allah'n emriyle gelip azz
Ben gneten mit keseyim de buna sabredeyim. Yahut balk sudan ayr
dsn de suyu istemesin. Bana inanma, szme inanma.
1115 Sanat nasl olur da sanatkardan ayrlr? Surette var, hakikatte hi olan,
yok olan "Vucd- Mmkn" (=bir yaratc tarafndan meydana getirilen varlk),
"Vucd- Vacib" (baka biri tarafndan var edilmi olmayan varlk) yani Allah'n
gayrisinden nasl feyz alr?
Btn varlklar; ister Burak, ister Arap atlar, isterse eekler olsun; hep bu
bahede otlarlar. 387
387 Burak: Cennet ehlinin binecekleri bir nev' hayvandr. Hz. Peygamberimiz mira gecesi bir
buraa binmiti. Bu
beyitte ermiler, salih kiiler Burak ile Arap atlarna, kt kiiler de eeklere benzetilmit
ir. Btn varlklar, "Vcd- Vcib"in
feyzi ile ve yaratmas ile meydana gelmitir denilmitir.
388 Btn varlklarn yaratlmas Hakk'n lutf ve keremi ile olduu gibi, rzkn bulmas ve o
vasta ile, onun koyduu
biyolojik kurallar gerei yaamas da, yine Allah'n kerem ve inayeti iledir. Fakat ayrda ot
lad halde o ayr grmeyen kr
atlar gibi, Allah'n lutf ve ihsanlar ile yaadklarm fark etmeyen nankrler oktur.
389 Bir kimse birinin ltfuna nil olur, onu, kendisine iyilik edeni sever, teekkr eder. Fak
at dnmez ki o iyilik,
o adam vastasyla Hakk'tan gelmektedir. O adama teekkr, Hakk'a kr edecei yerde, kendisi
ne iyilik yapan taparcasna
sever de Cenab- Hakk' hi hatrlamaz, ite Hakk' tanmayan kiiler her an yzlerini yeni bi
r mihraba dndrrler..
O deniz hal dili ile der ki: "Ey kr! Benim suyumdan sa elinle i de gzn
alsn."
346
1120 Buradaki sa elden maksat; doru, gzel zandr. yinin ktnn nereden geldiini ancak o bilir.
Ey mzrak! Seni de bir tutan, bir dndren var. O yzden bazen dmdz
olmadasn, bazen de iki kat olmu gibi eilmedesin. Ey gafil! Sen de bir mzrak
gibisin.
Hemen iyiletiren, inat karanlklar urup gtren ilah bir ila sr.
1125 O ilah ilac sr ki, bir krn gzne srlnce yz yllk karanl bile
giderir.
Sana haset edene o haseti ben bile olsam can verme de, ylece can
ekiip dursun.
te sana devasz bir dert ki, o derde den daima ah etmektedir, ite sana
ebed olarak kuyunun dibine dm, orda kalm bir hasta.
1130 O, ezel gneini yok etmek istiyor. Onun bu istei nasl olur? Sen
syle. 390
390 Bu beyitlerde geen ezel gneinden maksat; insan- kmil ve Hakk'n tecellleri cmlesind
en olan din, iman, irfan
gibi mnevi duygular ve bu duygularn mmessili olan riflerdir.
Doan kuu ona derler ki; av peinde utuktan sonra dner, tekrar padiaha
gelir. Yolunu kaybeden doan, kr bir doandr. 391
391 Hakk tlibi olan kii, u fani dnyada geldii yeri, ezel lemi unutmaz. Kr bir doan gi
bi yolunu kaybetmez.
Geldii yere; padiahlar padiahna dner. Hz. Mevlna bu hikyede u dnyaya aldanmayan, asl
vatan olan ezel lemine
dnp gitme iin rpnan bir garibin, bir Hakk knn vatan zlemlerini, feryadlanm ifade b
uyurmaktadr.
347
Bir doan yolunu ard, bir ykk yere vard. Orada baykular arasna
dt.
O doan ilah rza nru ile tamamyla nr olmutu. Etrafn pek iyi grrd.
Fakat kaza ve kader avuu onun gzn kr etmi, grmez bir hale getirmiti. 392
392 Kaza gelince insann gz kr olur." mealinde bir hadis bulunduu gibi, irfan sahibi bir
airin u beyti de bu
hakikati ifade etmektedir:
"Hakim-i hkm-i ezel infaz iin takdirini, Selbeder erbab- akln reyini, tedbrini."
Kader avuu onun gzne toprak serpti de yolunu artt. Onu bir
harabeye, baykular arasna drd.
Doan diyordu ki: "Benim baykularla ne ilgim var? Bu ykk yerde benim
baykularla ne iim var? Ben burada nasl yaayabilirim? Ben byle yzlerce
viraneyi baykulara feda ederim.
Baykulardan biri dedi ki: "Doan sizi yerinizden yurdunuzdan skp atmak
iin hileye sapyor, sizi artyor.
1145 O hrsndan, bal pekmez gibi yer. Ey dostlar! Sakn ayya kuyruk
kaptrmayn.
348
Bizim gibi saf kiileri yoldan karmak iin padiahtan, padiahn elinden
sz ediyor.
Kk bir ku padiahla ayn cinsten olur mu? Azck akln varsa onu
dinleme.
Kim bu sze kanarsa, aptallndan kanar. Sska bir ku padiaha nasl layk
olur?
Doan da onlara dedi ki: "Eer benim kanadm krlacak olursa, padiahlar
padiah bayku yuvalarnn kkn kazr."
Bayku kim oluyor ki, bir doan bile beni incitir, gnlm krarsa bana cefa
ederse...
1155 Padiah, her yokuta her inite, doanlarn balarndan yzlerce binlerce harman yar, tepe yapar.
Bir ay gibi bir gne gibi uarm da, gklerin perdelerini yrtarm.
Ben bir doanm, ama Hma denilen devlet kuu bana hayrandr.Bayku
kim oluyor ki, bizim gibilerin srrn veya padiaha olan yaknln bilsin.
etti. 393
193 Cenb- Hakk kmil insann erefine, milyonlarca gnahkar affeder ve cehennem den azad ed
er. Mesnevi
erhedenlerden Tahir'l-Mevlev merhum bu beytin erhinde u mealde bir hadisten bahseder: "Re
slullah Efendimiz Mira
gecesi Cenab- Hakk'a ettii mnacaat srasnda: 'Ya Rabbi, senden beni douran Amine'yi, emzi
ren Halime'yi, kzm Fatma'y
istemiyorum, ancak ve ancak mmetimin affn ve mafiret edilmesini niyaz ediyorum.' demi. Ce
nab- Hakk da; 'Sen bir erefli
nebisin, ben de ltuf sahibi bir Rabb'im; mmetin ise zayf bir halk. Bir zayf halk, erefli
bir nebi ile ltuf sahibi Rabb arasnda
nasl olur da zayi olur? Sen 'mmetim.' dersin ben de, 'Rahmetim' derim; mjdesini vermitir."
349
Ne mutlu o baykua ki, tali'i yar olur da, uuumdan benim srrm anlar.
1165 Bana uyun, bana sarln da doan olun. Baykusunuz ama, iri doan
Byle bir padiahn sevgilisi olan nerede bulunursa bulunsun, o nasl garip
olur?
Padiah kimin derdine deva olursa, o ney gibi inler; sessiz kalmaz.
Benim davulumu alan "irci'" (=geri dn) sesidir. Benimle davaya girienin
inadna, benim ahidim Cenab- Hakk'tr.
Bir cinsten olu; ekille, yaratlla deildir. Yani onunla ekil ve zat
Rzgr atei fleyip yakt iin atein cinsindendir. arap da tabiata nee
verdiinden tabiatn cinsinden saylr.
Bizim bizliimiz yok olunca, tek olarak onun varl kald. Ben onun atnn
aya altnda toz gibiyim.
350
1175 Can toprak oldu. Onun izleri toprak stnde Hakkn ayak izi olarak
kald.
Bu ize kavumak iin onun ayann topra ol ki; yce kiilerin balarna
ta olasn.
Nee bbrekte, gam karacierde, bir muma benzeyen akl da ban iinde,
beyindedir.
Klli rh, cz' olan canla birleti. Can, klli ruhtan bir inci ald, koynuna
koydu.
Meryem, nasl "Mesih"e yani Hz. Is'ya gebe kald ise, cz' can da koynuna
koyduu o inciden gebe kald.
394 Hz. Mevlna'mn buradaki mesihten maksad; Hz. isa'nn madd kiilii deil, ondaki ilah r
hdur. Bu yzdendir ki
Kur'an'da onun hakknda "Rhullah" (=Allah'n rhu) ve "Kelimetullah" (=Allah'n kelimesi) buy
rulmutur.
Bylece cz' can, canlarn canndan yani kll candan gebe kalnca, dnya
da candan byle gebe kald.
351
Bylece candan gebe kalan dnya baka bir dnya dourur, bu maher de
bir baka maher meydana getirir.
395 Ariflere gre kyamet trldr. Birincisi; canl kiinin ldkten sonra zaman gelince
dirilmesi ve maherde
bulunmas. kincisi; "lmeden evvel lnz." hadisinin srrna ermek, nefsin arzularn ldrm
ek, nefsan ve ehvan isteklere
yz evirmektir. Bu hal, tabi lmden evvel manev lmdr. Kyametin ncs ise; Hakk k
nn "fenafllah"
mertebesinden "bekabillah" derecesine ykselmesidir.
Bu yle bir "Lebbeyk" (=Buyur kulum) sesidir ki, bu sesin ba kula ile
duyulmasna, iitilmesine imkan yoktur. Fakat bandan ayana kadar btn
varlnla, onun mnev zevkini tadar, heyecanla rperirsin. 396
396 Bakara Sresi'nin 186. ayetine iaret vardr. Ayrca; "Beni zikr edin ki ben de sizi zikr
edeyim." mealindeki ayete
de iaret vardr. rih Ankarav hazretlerinin naklettii u fkra bu beyti daha iyi anlamamz
a yardm edecektir; Rivayete gre
Hz. Ms Cenab- Hakk'a yalvarrken "Ya Rabb!" diye hitap etmiti. Cenab- Hakk da:
"Lebbeyk ya Ms?" (=Ey Ms ne buyuruyorsun?) diye buyurdu. Ms "Ya Rabb! Sen Hakk'sm; ben
kimim ki
bana 'buyur' diye cevap veriyorsun?" diye sordu. Hakk Teala; "Ben kendi nefsime yle bir taahh
dde bulundum ki, kullarmdan
biri bana 'ya Rabb!' diye hitap ederse, ben de ona beni rablmla and iin 'Lebbeyk' deme
kle cevap veririm." Ms sordu:
"Ya Rabb! Bu iltifat has kullarna m mahsustur?" Hakk Teala cevap verdi ki "Hayr, btn gn
ahkar kullar iindir." Ms yine
sordu: "Sana ibadet eden, gnah ilemeyen kullarna byle lutuflarda bulunursun. Fakat gnahk
r kullarna neden icabet eder,
onlarn da dualarn kabul edersin? Cenab- Hakk buyurdu ki "iyilik edene cevap verir, mkafat
landrr da, ktlk edeni
dinlemez olursam, Allah olarak benim cmertliim, keremim nerede kalr?"
kerpi atmas
Bir dere kysnda yksek bir duvar vard. Duvarn stne de susam dertli
bir kii kmt.
352
Anszn suya bir kerpi paras att. Kerpicin dmesi ile suyun kard
ses, kulana bir sz gibi geldi.
1195 Suyun sesi bir sevgilinin sesi gibi tatl idi. O su sesi, adam zm suyu
gibi mestetti.
Susam adam cevap verdi de dedi ki: "Ey su, bu attan benim iin iki fayda
vardr. Bu yzden kerpi atmaktan vazgeemem.
Birinci fayda: Benim suyun sesini duymamdr. O ses, susuzlara rebb sesi
gibi pek tatl gelir.
1205 Yahut da o ses, zayf Ykub'un rhuna ulaan, gzel ve latif Ysuf un
kokusu gibidir.
Kerpileri atmamn ikinci bir faydas da udur ki: Koparp attm her
kerpile duvar alalyor. Ben de suya biraz daha yaklayorum.
353
Suyun sesine daha fazla k olan kii ise, ona engel olan varlk duvarndan
daha byk paralar koparr.
O su k, suyun sesinden adeta boazna kadar araba batm gibi neelenir, mest olur. Yabanc kii ise, kerpi suya dnce "bluk" diye kard sesten
baka bir ey duymaz.
Genlik gnleri
1215 Ne mutlu o kiiye ki, genlik gnlerini ganimet bilir de borcunu der.
Yani dn ve insan vazifelerini yerine getirir.
O genlik a, yemyeil ter taze bir baa benzer. Bol bol meyveler verir.
htiyarlkta beden orak toprak gibi gever dklr. orak bir tarladan hi
bir vakit ho bitki yetimez.
354
1225 Gn geip gitmi, akam vakti gelip atmtr. Bir le haline gelen beden topallayp kalm, yol da uzun ve uzak; i yeri yklm, i g dzeni de
bozulmutur.
Tatl szl, fakat sert huylu adamn biri yol stne dikenli al dikmiti.
Yoldan geenler onu aypladlar; "Bunlar sk at." dediler. Fakat o dinlemedi, skmedi.
Vali o adama; "Bunlar skmelisin!" diye emir verince, o "Evet." dedi. "Bir
gn skerim."
Bir mddet yarn brgn skerim diye vaadde bulundu. Bu mddet iinde
Bir gn vali ona; "Ey vaadini yerine getirmeyen, sznde durmayan; beri
gel, buyruumuzu srncemede brakma." dedi. "i yerine getir."
aly diken adam; "Amca, nmzde hayli gnler var, merak etme gnn
birinde skerim." dedi. Vali de "abuk ol, ii savsaklama, vaadini yerine getir." diye
sylendi.
1235* "Sen yarn bu ii grrm diyorsun ama, unu iyi bil ki gn geip gittike
397 Aziz Peygamberimizin '"Bir eyi sonra yaparm' diyenler helk oldular." hadisi bu konuyu a
ydnlatt gibi "Bu
gnki ii yarna brakma." atasz de ayn konuyu ifade etmektedir.
355
Diken her gn, her an yeerip tazelenmede; diken skecek her gn daha da
perian olmada, kuruyup gitmede...
1240 Sen de her bir kt huyunu bir diken bil. O dikenler ka keredir senin
ayaklarna batt, seni yaralad.
Evet; ka kere kt huyun seni yaralad, perian etti. Sen kendi tabiatndan
Kendi yarandan da haberin yok mu? Bu durumunla sen, hem kendine, hem
bakalarna dertsin, azapsn!
Sen, ya baltay al, erkeke vurup Hz. Ali gibi Hayber Kalesi'nin kapsn
kopar. 398
398 badet ve iyi huylarnla, nefsinle savaa gir. Hz. Ali'nin Hayber Kalesi'nde gsterdii yi
itlii, sen de kt
huylarn bozguna uratarak gster. Nefs-i emmarenin kalesine hcum et. Kapsn kopar... Ciha
d- ekber sevab kazan.
1245 Yahut u dikeni gl fidan haline getir. Yani gl fidan ile ala. Kt
huyunun ateini dostun nru haline sok.
'Padiahm, benden abuk ge git ki, senin nrun benim nrm, ateimi
sndrecek.'"
1250 u halde; atei yok eden mminin nurudur. nk bir eyi, zttndan
baka bir eyle gidermek imkanszdr.
Eer sen narn errini gidermek istiyorsan, atein gnlne Hakkn rahmet
suyunu dk.
356
399 hsan nedir? Ve muhsin kimdir? ou zaman iyilik anlamna kullandmz ihsan kelimesinin
lgat manas: Bir
eyi iyi ve gzel yapmaktr. Bir hadiste yle buymlmutur: "hsan senin Allah'a, onu gryorm
u gibi ibadet etmendir. Eer
sen onu gremiyorsan, o seni grmektedir." Cenab- Hakk' gryormu gibi zevkle, huu ile iba
det eden, namazn ihlas ile
klan, orucunu riyasz tutan mmin de muhsindir.
Mridin nru suyu, atee damla damla dtke, ateten cz, cz ses kar.
unu anlatyorduk: "Ey haseti kii! Eein topal, varacan yer ise uzaktr.
abuk ol, tvbe ve istifar yarma brakma!
Beden aacnn kkne kurt dt. Onu skp atee atmak, kulluk ederek,
iyi iler yaparak onu ldrmek gerek.
1265 Kendine gel ey yolcu! Kendine gel! Akam oldu; mr gnei batmak
zere...
357
Gcn kuvvetin varken; u iki gnceizde olsun cmertlikte bulun, iyi iler
yap...
Elde kalan bu kadarck tohumu, yani mrnn geriye kalan son senelerini
iyi ek, iyi harca da; u iki nefeslik mrden uzun bir mr elde edesin...
Akln bana al da; bu ii yarna brakma. Nice yarnlar geldi geti. Hemen
tvbe ve istifar ile ie bala ki, ekin mevsimi, iyilik gnleri bsbtn gemesin.
ehvetleri, nefsin istedii ve zevkli bulduu eyleri terk etmek de, bir eit
cmertliktir. ehvete yakasn kaptran, ehvete dalan kimse bir daha kurtulamaz.
Cmertlik, cennet selvisinin bir daldr. Byle bir dal elden karana
yazklar olsun. 400
m Aziz Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadislerinde yle buyurmutur: "Cmertlik cennet aalarnd
an bir aatr,
dallan dnyaya eilip yaylmtr. Kim o aacn bir dalma yaprsa, o dal, yapan cennete g
trr." Feyzu'l-Kadir, c. VI s.
158. Hz. Mevlna bu beyitlerinde bu hadise iarette bulunmutur.
1275 Ey doru yolda olan kii! Cmertlik dal, seni ycelere eke eke
aslna gtrr.
358
Ey dnya kuyusuna dm olan Ysuf! p uzand, onu iki elinle skca tut.
Allah'a hamd olsun ki; bu ipi sarkttlar. Fazl, keremi, rahmet ve mafireti
birlikte ihsan ettiler.
Bu ipe yap da, yeni bir can lemi gr. O lem de kirlenmemi, fesada
uramam ruhlar lemidir. O lem, ehline apak; ehli olmayana da gizlidir.
1280 Bu yokluk lemi, yani evveli ve sonu yok olan bu dnya, var gibi grnmekte; gerekten de var olan, sonsuz olan br lem ise yok gibi grnmekte,
gizli bulunmaktadr.
Toz rzgrn elinde bir alete benzer. Sen asl rzgr yce bil, onun yce
yaratll olduunu anla.
359
1290 Allah'm hidayet nru, gzdeki duygu nurunu aydnlatnca, can Hakka
doru ynelir.
402 Bu beyitlerde geen at nefsan arzulan, hayvani rhu; yeillikler, otlaklar dnya nimetler
ini; padiah da kmil
insan gstermektedir.
olur. 403
403 "Abdest stne abdest almak, nr stne nr olur." eklindeki bir hadse iaret edilmitir
. Rivayete gre bir
mslman; dnyada ne kadar ok abdest almsa kyamet gnndeki nru; o kadar fazla, o derece
parlak olacaktr.
Hsn nru, duygu nru insan toprak ynne eker. Hakkn nru ise onu
ycelere, mn lemine doru gtrr.
Duygu nuru, bu younluu ile yine de gizli kalr da, ok saf ve tertemiz olan
ilah nr nasl gizli kalmaz?
benzer.
1300 Bu dnya gayb rzgrnn yani ilah kudretin nnde bir saman
pne benzer, tamamyla cizdir. Allah'n dilei...
360
...onu bazen ykseltir, bazen alaltr. Bazen salam, bazen krk dkk halde
bulundurur.
Bazen onu saa, bazen sola gtrr. Bazen onu gl bahesi haline kor.
Bazen de diken haline kor.
Sen u uup giden oka bak. Meydanda grnyor ama onu frlatan yay gizli.
Canlar bedenlerle ilgili olduklar, bedenleri canlandrdklar iin etkileri ile
meydanda, fakat canlara can veren, canlarn can olan Allah gizli.
Allah "Attn zaman sen atmadn." diye buyurdu. Allah'n ii btn ilerin
nndedir. Btn ilerden ileridir. 404
Sen oku krma, kendi fkeni, kzgnln kr. nk fke gz, st sana
kan gibi gsterir.
Kaderin gerei sana atlan oku krmak yle dursun, p de padiaha gtr. O
kanlara bulanm, senin kannla slanm oku padiaha ilet.
Grnen, ortada olan madd lem acze dmtr, baldr, zayftr. Halbuki
grnmeyen mn lemi pek gldr. Pek stndr.
1310 Biz, tuzaa tutulmu avlarz. Bu eit tuza kim kurmutur? Biz
evgenin topuyuz; evgeni vuran nerdedir?
Cenab- Hakk dilerse bir an iinde bir siddki kfir ediverir. Ve yine bir an
iinde bir dinsizi bir zahid derecesine karr. 405
405 Bu beyitlerde "dirilten, ldren, hidayete sevk eden, dalalete sapkla dren" gibi All
ah'n gzel isimlerinin
tecelllerine iaretler var.
361
406 Allah'n makbul kullar arasnda "muhlis", bir de "muhlas" denilen kiiler vardr. Muhlisl
er ihlas sahibi, z temiz
kiiler olup, bunlar ibadetlerim desinler iin, gsteri iin yapmazlar. Hulus ile Allah rzas
iin yaparlar. Bunlar iyi insanlardr.
Ama nefsin tesirinden kendilerini tamamyla kurtaramamlardr. Muhlaslar ise kendi varlklar
ndan kurtulmular, tamamyla
Hakk'a teslim olmulardr, ite bunlar Allah'n inayeti ile eytann etkisinden yakalarn sy
rmlardr. ad Sresi'nin 82. ve 83.
ayetlerinde bu hal belirtilmitir: "blis; 'Senin kudretine and olsun ki, onlardan, sana iten
bal olan kullarn bir yana, hepsini
azdracam' dedi".
Hi bir ayna yoktur ki, ayna olduktan sonra tekrar demir haline gelsin. Hi
bir ekmek yoktur ki yeniden harmandaki buday tanesi ekline donsun. 407
407 Sf kemal mertebesine erince, artk nefsan dklklerden, hayvani dncelerden kurtulu
r. Allah'n inayeti ile
insanlktan hayvanla dnmez. Yani beka mertebesine ykselen, fenadan kurtulmutur. Ksaca be
kadan fenaya dn yoktur.
408 Seyyid Burhaneddin Tirmiz, Hz. Mevlna'nn babasnn halfesi idi. Bilindii gibi Mevlevi
tarikati Mevlna'dan
sonra kurulmutur. Mevlna'nn babas Sultan'l-ulema Bahaeddin Veled hazretleri, Necmeddin K
bra hazretlerinin yolunda,
yani Kbreviyye tarikatinde olup Necmeddin Kbra halfelerindendi. Sultan'l-ulema Anadolu'ya
g ettii srada halfesi
Seyyid Burhaneddin'i arkta irada memur etmiti. Sultan'l-ulema hicri 628 (1230)'da Konya'da
vefat edince, Seyyid Burhaneddin gnl yolu ile eyhinin vefatm haber alm, eyhinin olunu yani Mevlana'y manen terb
iye etmek iin Konya'ya
gelmiti. On sene kadar Mevlna'ya eyhlik etti. Ve hilafet verdi. Sonra Kayseri'ye gitti. 124
0 senesinde orada vefat etti. Trbesi
Kayseri'dedir. Konya'da iken ems-i Tebrizi'nin geleceini bildii ve haber verdii iin Kayse
ri halk kendisini Seyyid-i Srdan
(=srlar bilen seyyid) diye yadederler.
362
409 eyh Selahaddin Konyal idi ve Konya'da kuyumculukla meguld. Bu sebeple kendisi; altn v
araklan dken
anlamna gelen "Zergub" ve "Zerger" diye anlr. Seyyid Burhaneddin Konya'y ereflendirince o
na intisap etmiti. Bu sebeple
Hz. Mevlna'nn "prda", yani ayn eyhe bal tarikat dostu idi. Seyyid Burhaneddin'in vefa
tndan sonra Hz. Mevlna'nn hem
dervii hem de halfesi olmutu. Mevlna'nn olu Sultan Veled'e kzm verdii iin. Mevlna'n
n akrabas olmak erefine
ermiti. mm yani okur-yazar deildi. Fakat rifj hal sahibi, gnl ehli, kmil bir insan idi
. Bu yzdendir ki Mevlna ems-i
Tebriz'den sonra onu gnl dostu ve mahremi yapmt. Hatta kendisine vekil tayin etmiti. Ba
ta olu Sultan Veled olduu
halde Mevlna'ya bal herkes Selahaddin'i eyh tanyor, ona tab oluyorlard. Mevlna'ya on y
l vekalet ettikten sonra 662
(1264)'de vefat etti. Mevlna trbesinde Sultan'l-ulema'nn sol yannda yatmaktadr.
lah nrla aydnlanan her gz, yokluu, yokluun srlarn onun gznden,
onun yznden grd.
Zaten gerek eyh, Hakk gibi aletsiz iler grr. Mridlere sz sylemeden
dersler verir. 410
410 Bu beytin aslnda geen "eyh-i Fa'al" terkibini "faal bir eyh" olarak manalandrrsak, o
zaman beyti u ekilde
anlayabiliriz; "Selahaddin, Hud suresinin 115. ayetinde beyan buyrulduu zere, Cenab- Hakk g
ibi her an ite, her an vazifede
bir eyh idi. Mridlere sz sylemeden dersler verirdi." Dorusunu Allah bilir.
Gnl eyhin elinde mum gibi yumuaktr. O gnle bazen ayp damgas
vurur. Bazen de eref damgas basar.
Kmil insan her nerede olursa olsun hikmet sahibidir, stattr. Onun
mbarek sesi gnl danda her zaman duyulsun, eksik olmasn...
363
411 Da, Hakk yolunda yryen dervii, Hakk km temsil etmektedir. Gerekten de Hakk yolund
a yryen baz
kiiler, vardr ki; mridlerden iitmi olduklar szlerin manasn, sadece daa aks eden ses
gibi tekrar eder dururlar. Onlarn
kabiliyetleri o kadardr. Baz Hakk klar da vardr ki; duyduklar szleri, hikmetleri ile
rine sindirirler. O szlerden trl trl
manalar karrlar. Ruhlarnda mnev heyecanl yanklar meydana gelir de, bakalarnn duymad
klar ruhan zevkler duyarlar.
stn, kutlu, mnevi bir padiah olan Hz. Ms'nn pabucunu pt iin
Tr- Sina batan baa la'l olmutu.
Dalarda talarn kalbinden sular fkrr da, stn bir varlk olan insann
rhundan bir kaynak kaynayp comaz, bedeni de yeiller giyen ruhanlerden olmaz
m? 412
412 Bedenin yeiller giyinen ruhanlerden olmas, insan bedeninin ruhan varlklar, yani melek
ler gibi hi gnah
ilemez, masum bir hal almasdr.
yaratana kar bir zlem vardr, ne de ezelde rhuna sunulan vahdet skisinin
arabnn safas ve neesi mevcuttur.
Benlik ve nefsaniyet dan, kazma ile, klnk ile yerinden skp atacak bir
hamiyyet, bir gayret nerede?
Byle yaplacak olursa, belki onun czlerine bir mn aynn nru der.
Belki ay ona yol gsterir.
413 Dalarn yerinden sklecei, pamuk gibi atlaca (Nebe Sresi 20) kyamet, dehet, korku
, mitsizlik, gaflet,
bilgisizlik ifade eder. O kyamet ehli; hasret, pimanlk, perianlk iindedir. Halbuki mnev
kyamette; Allah'a kavumak
midi, nee vardr. Bu merhemi, yani mnev kyameti grenler, teki kyametin dehetinden, ko
rkusundan emindirler. Cenab-
Hakk Kur'an- Kerm'de; "Onlar iin korku ve mahzun olma yoktur." diye buyurmutur.
364
1340 Kim bu merhemi grd ise, yaradan emindir. Bu gzellii gren her
kt kii ihsan sahibi olur.
414 irkinliklerle, ktlklerle, hakszlk ve zulmle dolu olan bu dnyada, mnev kurtuluu,
mnev gzellikleri
gren kii, ne kadar mutludur. Rhan gzellikleri gremeyen, mnev zevklerden, ilah aktan,
imandan nasibini almayan,
dnyann madd gzelliklerine taklp kalan ve fan gzelliklerin arkasnda koan kii de ne t
alihsiz kiidir.
1345 Vahdet kpnn rengi Allah boyasdr. Btn sanatlar; her ey o kpte
bir renge boyanr. 415
415 Allah madd bir varlk deildir ki haa onun bir boyas olsun. Bu tabir Bakara Sresi'nin
138. yetinde ifade
buyrulmutur. Allah rengi, Allah'n verdii renk baz tefsircilere gre imandr, mslmanlkt
r. Mminin tam manasyla Kur'an
ahlakyla ahlaklanmasdr.
Bir Hakk k o kpe dse de sen ona; "Kalk, kpten k." desen,
neesinden der ki: "Beni knama; ben kp oldum." 416
""Tevhd mertebesine eren bir kiiye "Bu makamdan ayrl!" denilse, o oradan o kadar ok zevk d
uymaktadr ki, o
nee ile "Ben yabanc deilim, hatta ben kp oldum, ben kpten ibaretim." der.
417 Ariflerden birisi; "Allah adamlar, yani ermi kiiler Allah olmazlar, fakat Allah'tan da
ayr deillerdir." demitir.
Gerekten de ilah tecellye mazhar olan Hakk yolcusu, demir gibi olan madd varln ilah p
otada yakar. Kpkrmz ate
haline gelir, ite o zaman Hakk knn dilinden Hallac- Mansur hazretleri gibi "Ene' 1 -Hak
k" (=Ben Hakk'm) szleri kar. Bu
hal atee sokulmu ve kpkrmz bir hal alm olan bir demir parasnn "Ben ateim." demesin
e benzer. Bu halin devam
mddetince o "Ben ateim." demekte hakldr. nk atein rengini ve yakcln almtr. Fa
kat bu hali geince, yani o ateten
knca, onun demirlii belirir.
Demirin rengi, atein renginde yok olmutur. Susmu gibi grnr ama hal
dili ile atelikten dem vurmaktadr. Yani "Ben ateim" demektedir.
365
"Ben ateim." der. "phen varsa; ate olmadm sanyorsan, bir dene;
elini bana dokundur."
nsan da Allah'n nuru ile nrlanrsa, Hakk'n sekini olur da melekler ona
secde ederler.
1355 Ate nedir? Demir nedir? Dilini tut; bu benzetmeyi yapann sakalna
glme.
Hakikat denizi
Benim canm da, aklm da o denize feda olsun. nk benim canmn da,
aklmn da kan bahasn yani ebed hayatn o hakikat denizi verdi.
366
vardr
Ey bedeni kirli olan kii! Sen havuzun etrafnda dnp dolayorsun, ama
insan havuzun dnda iken nasl temizlenebilir?
Gnaha batm, kirlenmi, pislenmi kiiye, su, hal dili ile; "Ey kirli kii ko
bana gel!" der. Gnahkr da; "Ben sudan utanr, yani mritten utanrm. O benim
kirliliimi kefeder." cevabn verir.
Su der ki: "Seni utandran o kirlilik, o gnah bensiz nasl gider? Ben
olmadan u pislik nasl temizlenir?"
418 "Haya imandan gelir.", "Haya ile iman kardetir, birbirinden ayrlamazlar." diye hadisler
var. Bu haya, gnaha
girmekten utanmak ve Allah'n sevgisini kaybetmekten korkmaktr. Yoksa gnahlarm anlalacak
diye halktan ekinmek
deildir. Yani insan halktan deil, Hakk'tan korkmaldr. Kendi nefsinden, kendinde bulunandan
utanmak gerekir. Namk
Kemal'in dedii gibi "Utanmaz kendi nefsinden de, ar eyler melametten."
Mevlana Dvan- Kebr'de bir beyitte; "Eer sen akn k isen ve gerek ak aryorsan, kes
kin haneri al, hayann
boazn kes." diye buyurmutur.
ama ten, gnller havuzunun suyuyla, yani mridin feyzi ile temizlendi, arnd.
1370 Ey oul! Gnl havuzunun evresinde dola. Fakat sen sen ol da, ten
havuzunun dibinde amura saplanp kalma.
367
Beden denizi ile gnl denizi birbirine bitiiktir. Fakat aralarnda bir berzah
vardr. Birbirlerine karmazlar. 419
419 "Cenab- Hakk biri tatl, br ac iki denizi aktt. O iki deniz birbirine ulat. Arala
rnda bir mani var, engel var.
Birbirine karmazlar." (Rahman Sresi 55/19-20). Suflere gre bu iki deniz misali ile; nr e
hli ve nar ehli murad edilmitir.
Mevlna bu beytinde beden denizi ile gnl denizinin ayn tende bulunduklar halde birbirlerin
e karmadklarn ifade
buyuruyor. Daha dorusu; dnya zevkleri iin rpman beden denizi ile ilah duygularla, mnevi
heyecanlarla dalgalanan gnl
denizinin bir tende yaadklar halde, birbirlerine karmadklarn anlatmak istiyor.
ster doru ol, ister eri; gnl havuzuna doru ko, geri gitme.
Padiahlarn huzurunda can tehlikesi var. Ama himmetleri yce kiiler, can
korkusu yznden padiahtan ayrlmazlar.
hotur.
gibidir.
1375 Ey beni knayan, k olduum iin ayplayan kii! Sa ol, var ol. Ey
salk, esenlik arayan! Beni kendi halime brak.
Benim canm ocaktr. Atele aras hotur. Atele mutludur. Zaten bir ocak
iin ate yurdu olmak kadar erefli bir ey yoktur.
Byle olduu iindir ki; Hakk knn ocak gibi gnlnde ak atei yanmas
gerekir. Bu yantaki mutluluu gremeyen, ilah atele yanmann zevkine
varamayan kimsenin gnl ak oca olamaz. 420
420 Ak bir atetir. Gnl ise o atein ocadr. Ak atei, madd unsurlar, bizi hakikatten
alkoyan arzular yakar,
yandm; bizi manen temizler. Zaten gnlnde ak atei olmayan kii bir l gibidir. Nitekim me
vlev airlerinden Fasih
Dede'nin u beyti bu hakikati ifade etmektedir:
Azkszlk az, yani alk sana mnev azk olunca ebed olan can bulursun da, lmden kurtulursun. 421
421 nsan yaamak iin gdaya muhtatr. Fakat itidal iin de yemek gerekir. Hatta gda ne kad
ar az alnrsa, rh o
kadar kuvvetlenir. Hatta gdaszlk, yani az yemek, ok oru tutmak mnev bir gda halini al
r. Nice Hakk klar vardr ki
gdaszlkla gdalanmlardr. Mevlna Mesnev'nin V. cildinin 2831 numaral beyitinde yle b
uyurur: "Alk zahmeti btn
illetlerden daha iyidir. Hele alkta yzlerce fayda, yzlerce hner olursa... Kendine gel, a
lk ilalarn padiahdr. Al canla
bala kabul et. Onu sakn hor grme."
368
Gam ve keder sana fazlaca nee vermeye balaynca, can baheni gller,
suzanlar kaplar. 422
422 Arif insan baa gelen belalar, gam ve kederi Hakk'n bir cilvesi olarak kabul eder de, i
kyet yle dursun ondan
memnun olur. Nee duyarsa, ruhunda bir huzur peyda olur. nk bir hadiste: "En ok zdrap e
kenler, gam ve kedere mbtela
olanlar, Hakk'n sevgili kullardr" buyrulmutur. Bu yzdendir ki; Fuzul bir beytinde Allah'
a yalvaran Mecnun azndan yle
mnacatta bulunur:
1380 Bakalarnn korktuklar eyler sana emnlik, huzur verir; su kuu denizde kuvvet bulur. Tavuk ise ciz ve zayftr.
Ey hekim! Ben yine ak delisi oldum. Ey sevgili! Ben tekrar kara sevdalara
daldm. 423
423 Bu beytin aslnda "tabib" ve "habib" kelimeleri gemektedir. "Tabib" hekm; "habib" sevgil
i manalarna gelir. Her
ikisi ile Cenab- Hakk' kastetmektedir. Bu beyitten sonra gelen, zincir ile halkalarndan mak
sat; Hakk'n eitli ve birbirine zt
olan sfatlardr. Bilindii gibi Hakk'n bir zat vardr. Ve ok sayda ve birbirine zt anla
mda bir ok sfatlar vardr. Tahir'lMevlev merhum bu konuyu aka anlalmas iin yle bir misalle izah ediyor: "Ahmed Efendi
isminde lim, air, katip ve
fen adam bir zat dnelim. Ahmed Efendi'nin kendisi onun zatdr. Alimlii, irlii, ktipl
ii fen adam oluu onun eitli
sfatlardr. Grnyor ki; Ahmed Efendi bir zat olduu halde, lim, ir, ktip fen adam olm
as dolaysyla eitli sfat
sahibidir. Cenab- Hakk da byledir. "De ki Allah birdir." ile iaret edilen, Hakk'n kutsal z
atnn birliidir. (- A -'l-J A l- A ') diye
saylan Hakk'n gzel isimleri eitlidir. Kur'an'da ve hadislerde Cenab- Allah'n gzel isim
leri, yani "esma-i hsna"s 99
kadardr. Bunlar Allah'n sfatlardr. Halbuki Allah'n sfatlar sonsuzdur. Yani 99'dan ibar
et deildir. Hz. Mevlna burada
"tabib" ve "habib" diye; "esma-i hsna"da bulunmayan iki sfatla hitap ediyor. Ve "Senin zinci
rinin, sfatlarnn her halkas, ayr
ayr fen ve marifet sahibidir." diyor.
Senin gibi hnerli hekimin ak delisine vurduu zincirin her halkas bir
baka eit delilik verir.
Her halkann etkisi baka trldr. Baka hnerleri vardr. Bu yzdendir ki,
benim iin her an bir baka eit delilik vardr.
1385 Hakk'n eitli tecelllerini mahede etmek bendeki akl balarn yle
kopard ki, akll geinen deliler bana t vermeye balad.
369
Znnn- Msr
-Allah'n rahmeti onun zerine olsun-hazretlerinin
hatrn sormak iin dostlarnn tmarhneye gelmeleri
1390 Halkn sakalna ate dnce, yani halk onun cezbe haliyle syledii
szlerden etkilenince, onu tuttular baladlar. Zindana attlar.
Ona delilik damgas vurulsun, yani o deli olsun, buna imkan var m? Byle
bir hal, onun deniz gibi hududsuz olan aklndan uzak m uzak.
Allah saklasn, haa delilik, hastalk bulutu onun ay gibi parlak olan akln
rtemez. Bu hal onun olgunluundan uzaktr.
370
kam ile vurun da kam yaras ile Hz. Ms nn inei gibi dirileyim, hayat
bulaym. 424
424 Bu beyitte Mevlna Kur'n- Kerm'in Bakara Sresi'nin 67-73'nc yetlerinde geen yle
bir hdiseye iret
etmektedir: srailoullan arasnda birisi ldrlm, fakat katili bulunamamt. Hz. Ms onl
ara; "Bir sr kesin, o lye o
srn yni inein bir uzvu ile vurun; l dirilir, kendini kimin ldrdn syler." diye b
uyurmutu. Gerekten Ms nn
emri yerine getirilince, l adam dirildi, kendini mirs yznden kardeinin ldrdn syle
di. Kn Tefsiri'nde inei nefs
inei olarak yorumlar da, bu nefs ineinin ne temiz iler grdn, temiz iler tarlasn sr
dn, ne de ilh irfn tarlasn
suladn syler. Bu mnsyla Mevlna (gelecek 1445 numaral beyitte) bu nefs ineini, insan
n iinde gizlenen, aa kmak
iin frsat kollayan nefsn arzular ldrlrse, srlarn dirileceini, her eyin aka gr
leceini anlatr. Nefs ineini kesmenin,
varlktan, benlikten kurtulmann bir ifdesi olduunu beyn buyurur.
1440 l adam srad, kalkt, srlar syledi, kendisini ldrm olan o kan
iici adamlar gsterdi.
Aka dedi ki: "Bunlar beni ldrd, o anda bunlar bana saldrd. Bunlar
bana dmanlk etti."
u etten kemikten ibret olan beden lnce, srlar bilen ruh dirilir.
1445 nei yni nefsi ldrmek, Hakk yolunun artdr. Bunu yapmal ki onun kuyruu yarasndan can kurtulsun.
371
Ey hnerler sahibi akl denizi naslsn? Akll olduun hlde neden kendini
deli gsteriyorsun?
1450 Klhan duman gnee nasl ular? Zmrd-i anka kuzguna nasl let
olur?
Bunun sebebini bizden gizleme, anlat, syle; biz seni seven kiileriz. Bizi
yabanc yerine koyma.
Onlar karken Znnn kahkaha ile gld. Ban sallad da; "Hey gidi
hey! u dostlarn dostluklarna bak." dedi.
Bir dosta dostun cefs nasl ar gelir? Cef ve zdrap i gibidir. Dostluk
onun kabuuna benzer.
Dost altn gibidir. Bel ise atee benzer. Hlis altn ate iinde saf bir hle
gelir.
372
Kmil insan
bir damla iinde gizlenmi bir gnetir.
1395 Kmil insan sadece inciye mi benzetilir? O bir damlada gizlenmi bir
deniz, bir zerreye snm bir gnetir. 425
"Ben ki toz kanatl bir kelebeim, Ufack gvdeme sakl Kaf da Bir zerreeiim ki ara gebeyi
m, Dev sanclarmn
budur kayna. "
426 Hz. Znnn cezbe halinde kendinde deildi. Varl zerresinde bir gne gizlenmiti ki, o
gnein ziyasndan
btn lem mest olmutu. "Mahv"; kendini kaybetmek, det bir mnevi zevk iinde mnen yok olm
aktr. "Sahv" ise; mahv
elinden kurtulup, tekrar kendine gelmektir. Bu haller tasavvufun birer derecesidir. Mahv hli
dim devam etse, o zaman dervi
"meczb- ilh" olur. Sahva dnemez.
427 Bilindii gibi Mansur cezbeye dm, kendinden gemi ve "Ene'l-Hakk" demi. Bu yzden ha
kknda lm
fetvs verilmiti. 306 (918) hicret senesinde Badat'ta ikencelerle idm edildi.
428 Bir ok nebiler ve veller kendi milletleri, hatt yaknlar tarafndan trl trl hakare
tlere, ikencelere, saldrlara
uradklar bir gerektir. Mesnev'yi erh eden lsmil Ankarav hazretleri buyuruyor ki: "Ben
de memleketimde, yni Ankarda
halk irda alrken, bir takm bilgisiz garazkrlarm hakretlerine rnarz kalmtm. Bana
iftirda bulundular. Ve
memleketimden srdrdler. Sonra Allah bana yardm etti, kurtuldum."
373
1410 Bu haset kurdu Ysufu paralad da; "Biz onu elbiselerimizin vanna
brakm gitmitik. Onu kurt kapm." diye kardeleri tatl szlerle zr dilediler.
grlecektir.
1415 Dnya'da yalnz gnl sahibi riflerin hissettikleri, gizli kalan pis
kokular maherde ortaya kacak, herkes tarafndan duyulacaktr.
430 Cenb- Hakk insan stn bir varlk olarak yaratmtr. Hi bir varla vermediini insan
a vermitir. "Ruhumdan
ona frdm. " diye buyurmutur. H Allah madd bir varlk deildir ki rrsn. O bize nurun
dan bir nr drmtr. Bize
kendi sfatlarndan, yapma, icd etme, keflerde bulunma gc vermitir. nsanda o esiz, o b
yk yaratcnn muvakkat
verilmi bir nra, bir emneti vardr. nsann bu hususu dnerek, yni kendinde Allah'n bir
emneti olduunu dnerek,
kendine ekidzen vermesi gerekmektedir. nsan hayvan deildir ki ba bo yaasn... Bu yzde
ndir ki eyh Glib merhm; "
Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen." demitir. Bir ormanda faydal, zararl, zararsz t
rl hayvan bulunduu gibi, insan
vcdunda da iyi, kt, gzel, irkin, her trl huy, dnce vardr. nsan kt huylarnn, t
opraktan yaratlm, bedene ait sfli
isteklerinin tesiri altnda kalmamaldr.
374
nsan varlnda binlerce kurt, binlerce domuz; temiz, pis, gzel, irkin
binlerce huy vardr.
nsan varlnda hangi huy stnse hkm, buyruk onundur. Bir mden
karmnda da altn bakrdan fazla ise o karm altn saylr.
Senin varlnda hangi huy stn ise, o huya sahib hayvann eklinde har
edilmen gerekmektedir.
1420 nsanda an olur kurtluk zuhr eder. Bir an olur insan ay gibi Ysuf
yzl bir gzel olur.
Hatt anlay, bilgi, hner insandan kze ve eee bile geer. 431
431 Bu beyitten nce gelen beyitte Hz. Mevlna; "yilikler de, ktlkler de, kinler de gizli
bir yolla gnllerden
gnllere gider." diye buyurmutu. Bylece insann insandan etkileneceini belirtmiti: Bu bey
itte ise; hayvann insandan
etkilendiini, onun tesiri altnda kaldn, hatta insandan kze ve eee bile anlay, bilg
i ve hner getiini haber
vermektedir. nsanlarla grp konuurken, haberimiz olmadan bir ok huylar, seziler alyor,
veriyoruz. nsan ahbaplk ettii
kiilerden bir ok huylar, davranlar renir. Bundan dolaydr ki iyi insanlarla arkada olm
aldr. nsan dim olarak grt
kimsenin, az ok tesiri altnda kalr. Bu tesir gnller arasnda bulunan ve gz ile grnmeye
n gizli bir yol vastasyla olur.
nsann hayvana bile hner ve bilgi verdiinin en canl misli sirklerde grlr. Orada hayvan
larn yaptklar insan artan
hnerler, hep insandan hayvana geen hnerler ve bilgilerdir. Arslan, kedi gibi insana boyun e
er. Fil kocaman cssesi ile
insann istediini yapar. Atlarn, geyiklerin gsterdii hnerlerin hepsi de insandan hayvana
gemi hnerlerdir.
Azgn serke at, rahvan yrmeye balar. Ay oyun oynar, kei selm verir.
nsanlardan kpee bir heves, bir arzu geer de kpek ya av avlar, yhut
oban olur koyun gder, ya da bekilik eder. Av bekler.
1425 "Ashab- kehf 'in kpeine onlardan yle bir huy geti ki, sonunda
yrd gitti, Allah' arar oldu.
nsann gnlnde zaman zaman bir baka eit huy ba gsterir. nsan bazen
eytan olur, bazen de melek. Bazen de tuzak kesilir, canavarlar.
375
432 Hakikatler ormanndan maksat; mn lemi, teler, ilh makamlardr ki, Allah arslan olan
her nebi ve vel orann
srlarna vkftr. Yine oradan her gnle gizli bir ilhm yolu vardr ki, gnl, istiddna g
re o yol vastasyla feyz ve ilhma
mazhar olur.
Lokman tertemiz, gece gndz iinde kusur etmez, evik ve ok alkan bir
kle deil mi idi? 433
433 Lokman hakknda eitli rivyetler vardr. Bir rivyete gre Lokman; Eyyp peygamberin kz
kardeinin, yahut
teyzesinin olu idi. Habe siyah bir kle olduundan bahsederler. Yz ok irkin, fakat st
n bir zekya mlik olan "Aesipos"
(Ezop) ile kartranlar da vardr. Kur'r- Kerm'in 31. sresinin ad da Lokman'dr. Kur'n
'da geen Lokman'a Allah'a
kretmesi iin "hikmet" verildiinden, baz tefsirciler onu peygamber saymlardr.
Efendisi onu i baarmada oullarndan stn tuttuu iin, eti nemli ileri
ona grdrrd.
Lokman, grnte bir kle olu kle idi. Ama aslnda o, nefsinin isteklerinden kurtulmu, hr bir efendi idi.
1465 Bir pdih sz arasnda eyhin birine; "Dile benden ne dilersen; yni
benden ne istiyorsan syle, onu yerine getireyim, seni sevindireyim." dedi.
eyh; "Ey pdih!" dedi. "Bana byle bir laf sylediin iin utanmyor
musun? Sen bana bata bulunacak gte deilsin. Biraz daha yksel, biraz daha
glen, ondan sonra iyilik yapmaya kalk.
376
Benim iki klem vardr. Onlarn ikisi de hor, hakir kiilerdir. Ama onlarn
her ikisi de sana emir vermektedirler. Sen pdihsn, fakat o iki klenin klesi
olmusun, haberin yok.
Pdih; "O iki kle kimlerdir? Klelerin bana emir vermeleri benim iin
erefsizliktir, aalklktr." diye sordu.
eyh de; "O iki kleden birinin ad fke (hiddet), brnn ad ehvettir."
diye cevap verdi.
1470 Kendisi mnevi bir hazne olan ztn haznesi vardr. Hakikatte varlk,
madd varla dman olan kimsenindir.
Lokman'n efendisi, grnte onun efendisi idi. Ama gerekte kle olan o
idi. Lokman da kle olduu hlde onun efendisi bulunuyordu.
le kurtulu yeri ad verilmitir. Ad, san, varlk, devlet, eref halkn aklna
tuzak kesilmitir. 434
434 Dnyada tersine olan eyler pek oktur. Mesel ssz, susuz, aasz snacak bir kulbe
bile bulunmayan kum
derysma, le; "tehlikeli yer" denmesi gerekirken "mefze" (=kurtulu yeri) denmitir. Ylan
sokan bir kimseye "selm" yni
selmete ermi ad verilmitir. Korkak bir kiiye kahraman; kseye "sakall adam" ad verilir.
Bunlara eski edebiyatta ztt ile
isim vermek mnsna gelen "tesmiye bi'nnakz" derler. Bir baka gre de bu adlandrmalarda de
rin mecz mnlar gizlidir.
Zaman olur ki ldrc l bir kurtulu yeri olur. irkinliklerle, ktlklerle, hakszlklarl
a dolu olan bu imtihn yerinden, bu
dnyadan ebed hayata gei, Allah'a kavuu, byk bir nimet deil midir? Niin lm gecesine
"eb-i Ars" denmitir?
Baz meslek sahibi insanlar elbisesi tantr, o elbise ile grenler; "Bu
unlardandr." derler.
Kalp gz ak olan rif, akl yolu ile insann gnlne yol bulur. O insanda
ne varsa, ne hlde ise onu grr. Yoksa onun bunun anlat ile o kiiyi bilmez.
377
Gibleri, gizli eyleri iyiden iyiye bilen Allah'n hss kullar, can leminde
435 Bir hadis-i erifte; "Mminin zeksndan, fersetinden saknn, nk o Allah'n nru ile
bakar ve grr."
buymlmutur. Baka bir hadiste de; "Hakkaten Allah'n yle kullar vardr ki, insanlar yzle
rinden, almetlerinden tanrlar."
diye haber verilmitir.
"Sen nasl adamsn ister syle ister syleme, demin mhiyetin enzra sm sylyor."
Thir'l -Mevlevi hazretlerinin bu beytini yle anlarz; "Sen nasl bir insan olduunu ister
syle ister syleme, senin
smn yni yzn, hareketlerin, davranlarn senin ne biim adam olduunu herkese aka syl
emektedir." Evet, iman ve irfn
sahiplerinin arasnda yleleri vardr ki; bir kimsenin yzne baknca, onun nasl bir adam old
uunu anlayverir. Onun iin
eskiden; "Bilginlerin yannda dilini, eyhlerin yannda gnln korumaldr." demilerdir. Yn
i limlerin yannda pek konuma;
foyan meydana kmasn eyhlerin yannda da gnlnden lzumsuz eyler geirme, eyh efendi g
nl csusudur, senin neler
dndn anlar.
Allah'n hass kulu, baknn etkisi ile herhangibir kimsenin gnlnn iine
bir hayl gibi girer. O kimsenin hakk hlinin srr, onun gz nne apak serilir.
Gklerde yryp giden kii iin, yer yznde yrmenin ne zorluu vardr?
Dvud peygamberin elinde demir, mum hline gelirse, ey insafsz kii, ayn
elde mum ne hle gelir?
Lokman kle eklinde bir efendi idi. Klelik grnte ona bir rt idi.
1485 Mesel bir efendi, tanmad bir yere giderken, klesine kendi
elbisesini giydirir.
Kimse bilip tanmasn diye, klesinin arkasnda kle gibi yryerek onu
izler.
Klesine der ki: "Sen git, ba keye otur, ben de deersiz bir kle gibi
senin ayakkaplarn alaym.
378
Nefsin isteklerine uyan hev ve heves kullar ise, onlarn aksine, kendilerini
akl sahibi, can sahibi gstermilerdir.
gelmez.
1495 unu iyi bil ki; o mn leminden bu sret lemine byle tersine akseden ok eyler vardr.
ini, yaptn iyi ileri, amelleri kendi gznden bile sakla ki, amelin iyi ve
ktnn grmesinden selmette kalsn. 436
436 Amelini gznden saklamak: "Ben yle ibdet ederim, nefsimle byle mchedede bulunurum."
diye yaptklarn
nemli grmemektir. Vellerden biri, Ebu Ykub hazretleri: "Amelde yle ihls bulunmal, o kad
ar gizli tutmal ki, onu yazacak
melek bile bilmemeli, o iyi ameli bozmak iin eytan bile farkna varmamaldr." diye buyurmu
tur.
379
437 Yaptn ibdete karlk sevap kazanmak ve cezdan kurtulmak iin deil de, sadece ve sad
ece Allah'n emrini
yerine getirmek kast ile hareket et. Kul byle yapacak olursa, kendini Allah rzsna terk et
mi ve benliinden kurtulmu olur.
Byle olunca da, benlik olmakszn kendi varlnn hakikatinden, yni sana varlk vermi olan
Allah'tan feyz alm olursun.
Bedenine saplanm bir oku ekip karmak iin yaral bir adama afyon
verirler.
alrlar.
1505 Demek ki; gnln herhangi bir dnceye verince, gizlice senden bir
eyler alrlar, gtrrler. Aziz mrn tketirler. 438
438 Her insann gnlnde bir ok arzular, istekler kaynar durur. Mesel bir tcir ticaret ed
eyim, para kazanaym,
bin yaptraym dncesine kaplr. Bir profesr, ordinarys profesr olmak iin gayret sarfe
der. Arzular sonsuzdur, istediini
elde eder. Daha iyisini, daha mkemmelini elde etmek ister. Herkes ykselmek iin mevki, hre
t sahibi olmak ister. Bylece
herkes bir dnceye dalar gider. Fakat farknda olmadan kymetli mrnn gnleri geer gider.
eyh Sdi hazretlerinin u
beyti Hz. Mevlna'nm yukardaki beytini aklamaktadr: "Bu dnyada deerli mrm, yazn ne yi
yeceim, kn ne giyeceini
dncesi ile geldi geti."
Ey iinin stne ok den kii! Her ne elde edersen et, o srada bir hrsz,
ummadn ve emin olmadn ynden gelir, elde ettiin eyi alr , gtrr.
yle ise sen en iyi olan bir ile oyalan da, senden en baya, en deersiz eyi
alp gtrsn.
Bir tcirin yk suya decek olursa, tcir elini en deerli kumaa uzatr. En
Mdemki senin de bir eyin suda yok olup gidecek, en iyisini kurtar da
deersizini brak gitsin.
nce o yemee Lokman el uzatr ve bir lokma alrd, efendisi onun artn
yerdi. 439
439 Bir hadis-i erifte; "Mminin art mmine ifdr." diye buyrulmutur.
380
Efendisi onun artn yer, bundan zevk alrd. Onun yemedii yemei ise
yemez, dkerdi.
1515 Lokman gelince kavundan bir dilim kesti, ona verdi. Lokman o dilimi
bal gibi, eker gibi yedi.
yle holanarak, yle zevkle yedi ki; efendisi ona ikinci dilimi de verdi.
Bylece dilimler on yediyi buldu.
Bir tek dilim kalnca "Bunu da ben yiyeyim de ne kadar tatl kavun
olduunu anlayaym, greyim." dedi.
Lokman yle holanarak yle zevkle yemiti ki, onu grenlerin de itahlar
kabaryor, karnlar ackyordu.
Efendisi o dilimi yer yemez, kavunun aclndan azn bir ate kaplad.
Dili uuklad, boaz yand.
1520 Aclndan kendinden geti. Ondan sonra Lokman'a; "Ey benim canm! Ey benim cihanm!" dedi.
"Byle bir zehri nasl oldu da tatl tatl yedin? Byle bir kahr nasl oldu da
ltuf saydn?
Lokman dedi ki: "Ben senin nimetler balayan elinden o kadar tatl
yemekler yedim ki, onlara kar utancmdan iki kat olmuumdur.
Senden gelen bir acdan feryd edersem, yzlerce defa toprak bama
salsn.
1530 Sevgi ile tortular durulur, arnr. Sevgiden dertler if bulur; sala
kavuur.
381
Sevgi yznden dikenler szan olur. Sevgi olmaynca mum demir gibi
katlar.
Sevgiden kederler, zntler nee olur, sevin olur. Sevgi yznden yol
azdran "gul" yol gsterici olur, hidyete yol aar.
olur.
Sevgi ancak riflere mahsustur. rfn sonucudur. 440 Sama sapan eylere
kaplan nasl olur da sevgi tahtna oturur?
440 Arifler demilerdir ki: "Allah bir chili vel, yni kendine dost yapmak isterse, onu chi
l olarak kabul etmez. Ona
bir eyler retir, ona ledn ilmini verir." Hz. Lokman'n efendisine kar ok sevgisi vard.
Ondan tr onun elinden ald kavun kendisine tatl gelmi, o zehir gibi ac olan dilimleri zevkle yemiti. Akta yle bir g
vardr ki, ona kar akllar hayran
olur. Hz. Mevlna yine bir Mesnevi beytinde yle buyurur: "klk mecz da olsa, hakk de o
lsa sonunda bize Allah'a
ynelmek iin klavuzluk eder. (Mesnevi, c. I, s. 111.) Mecz aka hakikat kprs derler. Ha
kikat tarafna ancak o kprden
geilir. Niin?.. unun iindir ki; Hakk yoluna den bir kiiye ayak ba olacak bir iliki b
ulunmamas gerekir. Gnlnde her
hangi bir ahsa sevgisi olmayan kii, her grdne balanabilir. Bu sretle onun dnyaya olan
ball arttka artar. Fakat
candan gnlden birini seven kii, sevdiine balanmakla, dier balardan kurtulur. eitli ba
lantlar bire indirmi olur.
Elbette bir badan kurtulmak, bir ok badan kurtulmaktan kolaydr. Byle bir ba olan kiini
n de o tek ba, kmil bir mrit
eliyle kolayca zlr. Fakat urasn unutmamal ki; meczi olan ve sahibini tek bal haline
getiren bu ak, nefsn ve ehvn
olmamaldr. ok gzel yaplm bir insan resmini seyreden bir kimsenin, ona kar ehvet dei
l, hayranlk duyduu gibi, canl
bir gzele balanm olan da, onda, sevdiinde Allah'n yaratma gcn, sanatm grp; "Allah'
m, sen ne gzel yaratyorsun!"
diye Hakk'a hayranlk duymaldr. Hatrna ehvn duygular gelmemelidir. Gelecek olursa, o a
ka mecz ak deil, hayvn
ak denir. Byle ballk hakikate kpr olamaz. O kprden Hakk tarafna geilemez.
Noksan bilgili, bir canszda istedii bir renk grrse, bir slktan sevgilinin
sesini duymua dner.
382
1535 Noksan bilgi bir eyi bir eyden ayrt edemez. Hasl o, imei gne
441
sanr
441 Noksan bilgi sahibi, okur yazar olmayan cahil kii deildir, irfan sahibi olmayan kiidir.
Byle bir kimse altnn
sar, gmn beyaz olduunu grr. O renkleri, onlarn kendiliinden vehm eder. O renkleri on
lara vereni dnmez. Mesela
gece gne olmad iin, aydnlk olmad iin renkler de yoktur. Bir gzelin yzndeki gze
llii, endamndaki tensb yine
onun kendiliinden zann eder. Ve ona tutulur. Onu sever. Eer o kimse rif bir kii olsayd, o
renklerin ve o gzelliklerin azz
ve ceml gibi ilah isimlerin parlts olduunu, yoksa o sevdiklerinde hi bir meziyet bulunm
adm anlard. Muvakkat bir
zaman iin Allah'n verdii parltlar grmeyen ve fani varla kaplan kii, neyi sevdiini
bilmemektedir. Neyzen Tevfik merhum bu hakikati hissetmi de; "Deil binlerce, yzbinlerce, milyonlarca varlklar; Senin hep g
lgeni sevmi, znden b-haber
gitmi." demektedir.
nk uzuvlardan biri noksan olana Allah acr. Allah'n acd bir kiiye de
lanet edilemez. yle kii manen yaralanamaz. 442
442 "Noksan olan mel'undur." hadsi rifler tarafndan akl ve uur noksanl olarak yorumlan
mtr. Oradaki noksan;
beden noksanl deildir. yle bir hadsten de bahsedilmektedir: "Gzn grmez olmas, gnah
larn mafireti, affedilmesidir.
Kulan iitmez olmas da, mafirettir. Bedenden bir uzvun eksilmesi de mafirettir." Azasnda
n birinin noksan olmasndan
tr mkafat olarak ilah rahmet ve mafirete mazhar olan kimse lanete layk olur mu?
443 Buradaki saduyu noksanl, delilik anlamna gelmez. Aklm kaybeden deli, zaten yapt g
nahlardan sorumlu
deildir. O mazurdur. Buradaki aklszlk, akl olduu halde akln kullanamamak, saduyu, irf
an noksanldr. Firavun kendi
aczini grmedi de "Ben sizin rabbinizim." dedi. Eer Firavun saduyu sahibi olsayd, bu sz s
ylemezdi. Firavun merepli
baz budalalar da, kk dalar ben yarattm iddiasna kalkarlar m idi?
1540 Allah'tan uzaklam olan her kfirin kfirlii, hep akl azlndan
meydana gelir.
383
imek ok vefaszdr. akar, sner. Sen gnl aynasn kirlerden temizlemediin iin, fan olanla yani snp gidenle bak olan, lmsz ayrt
edemiyorsun. 445
445 imek akp snd gibi, gzellerin gzellii de abucak geer gider, ikisinin de vefas
ve devam yoktur. Ey
kalbinde basiret bulunmayan irfansz kii, sen o gzele gzellik veren, gzeller gzeli olan A
llah' brakyorsun da, muvakkaten
onun parlts dm birini seviyorsun. Gelip geici gzellie tutuluyorsun.
Gkyz nrlar, yani yldzlardan gelen nrlar, izleri kesilmi yani zayf ve
nakstr. Fakat o, douda da batda da olmayan ilah nr gibi nasl olur? O sonsuz
ilah nr kimindir? 446
446 Bu beyitte Mevlna Nur Sresi'nin 35. ayetine iaret ediyor. Bu nr ayetine dair bilginler
ok szler
sylemilerdir. Bilhassa Fahreddin-i Raz demitir ki: "Cenab- Hakk mmin gsn duvardaki m
ikate, kalbini mikatteki
cam kandile, imanm yanm raa, ra parlak yldza, kelime-i ihlas mbarek zeytin aac
na benzetmitir. O kelime
mminin dili ile sylenince lemi aydnlatacak dereceye gelir. Lisanen ikrar, kalben tasdik ed
ilence de 'nrun ala nr' olur."
Yine Fahreddin-i Razi hazretleri buyurmutur ki: "Allah iman kandile benzetmitir. nk bir
evde kandil yanarsa hrsz o evin
evresinde dolaamaz. Onun gibi imann aydnlatm olduu kalbe eytan giremez. Yanan bir kand
il evin iini aydnlatt gibi,
ziyas pencerelerden dar vurur. Bylece iman nru da kalbi aydnlatr ve duygular vastasy
la btn uzuvlara akseder.
Onlarda da nrlanma olur."
imein huyu, bil ki, bir an iin gzleri kamatrmaktr. Bak nr ise ebed
olarak gnlleri, gzleri aydnlatmaya yardmc olur. 447
447 Bu beyitte Bakara Sresi'nde mnafklarn halini anlatan 17-20. ayetlere iaret edilmekted
ir.
448 Denizin kp ve imein gelip geicidir. Bu haliyle yani geici oluu ile gzelle
rin gzelliine benzer. Bu
sebeple fan bir gzele meftun olmak, sonu grmemekten baka bir ey deildir.
Akln hassas hereyin sonunu grmektir. Sonu grmeyen akl nefis saylr.
Nefse alet olan akl, nefs olmutur. Mteri yldz Zhal'e mat olursa
uursuzlar.
Sen bu uursuzluk iinde iken gzn evir de tali'ini uursuz bir hale
getirene bak.
384
449 Denizin kabarp karaya doru ilerlemesine "med", alalp geri gitmesine "cezir" denildii
malumdur. Allah'n da
"bast" ve "kabz" tecellyat vardr ki, birincisi; "hidayet"!, ikincisi; "dalalet"! temsil ede
r. "Med" uuru, "cezir" uursuzluu
gsterir.
Bu yzdendir ki Allah, seni bir halden bir hale dndrr durur. Hem de
halden hale dndrrken, ztt da ztt ile ortaya koyar.
Sende sola dndrr diye korku belirir, irfan sahibi erler gibi sen de sa yan
ehlinin tadn almay umarsn.
450 nsan Cenab- Hakk'a kar korku ve mid (=reca) arasnda olmaldr. Yani Cenab- Hakk'n
kahrndan ve
azabndan korkmal ve Allah'n lutfunu ve merhametini ummaldr. Bu hal, yani korku ve mid ar
asnda olu, onun iin mnevi
iki kanat tekil eder. O kanatlar vastasyla hidayet gklerinde uarlar. Bunlardan biri eksik
otursa, yani sade korkuya tutulup
Allah'n rahmetinden midini keserse, yahut Allah'n kahrndan emin olup korkuyu hatrna geti
rmezse, o kanatlarn biri
krlm, tek kanatla uamaz hale gelmi olur.
Onu da, bunu da, yani benim susmam da, sylememi de istemiyorsan, yine
ferman senindir. Zaten senin maksadnn ne olduunu, beni ne yne iteceini kim
bilir? 451
451 Allah'n istediini bilmek, kefetmek herkes iin mmkn deildir. nk bunlar gayb iler
idir. Gayb ancak
Allah bilir. Fakat bazen vahiy ve ilham suretiyle peygamberlerini ve varisleri olan velleri h
aberdar eyler. Nitekim Cin
Sresi'nin 26-27. ayetlerinde bu hususa dair iaret vardr. Peygamber efendimizin Suriye'nin,
ran'n, hatta stanbul'un
mslmanlarn eline geeceini haber verdii malumdur.
Hz. brahim'in can gibi bir can olmaldr ki, ate iinde iken ma'rifet nru
ile, can ile cenneti ve oradaki kkleri grebilsin.
Yine brahim'in can gibi, bir can olmaldr ki, derece derece aya, gnee
kadar ykselsin, halka gibi kapya taklp kalmasn.
Yine brahim Halil gibi yedinci kat g asn. "Ben batanlar sevmem."
desin de, hepsinden vazgesin 452 .
452 Halil brahim hazretlerinin Zhre yldzn grp; "Rabbim bu!" dedii, yldz batnca; "R
abbim, ben batanlar
sevmem." buyurduu, ay dounca; "Rabbim bu!" dedii, ay da batnca; "Rabbim, bana doru yolu g
stermese, ben aztanlardan
olurum." deyip Allah'a snd, derken gne dounca; "Bu daha byk, Rabb budur." dedii, o
da batnca; "Yzm gkleri
ve yerleri yaratana dndrdm, z temiz olarak ancak ona yneldim, ben Allah'a irk koanlard
an deilim." diyerek Allah'a
yneldii anlatlmaktadr. En'am Sresi'nin 75-79. ayetlerine iaret var.
385
Bu beden ve madde lemi olan dnya, her eyi ters ve yanl gsterir.
Eyay yanl grmekten, ancak ehvetten ekinmi kiiler kurtulmutur.
Ustasna kar eitlik iddia eden, onunla kendini bir gren rak ne kadar
uursuzdur.
Hem de nasl bir ustaya kar, nazarnda, akta, gizlide bir olan dnya ustas
ile boy lr.
1580 yle bir usta ki; onun gz Allah nru ile grr olmu, bilgisizlik
perdelerini yakm.
O zavall raksa, delik deik eski kilimi bir perde yapmaya alr, o hikmet
sahibinin nne gerer.
Fakat o kilimin her delii bir az haline gelir de, ona gler.
Usta raa der ki: "Ey kpekten de aa olan! Sende bana kar hi mi vefa
yok?
Haydi sen beni usta yerine koyma, zorluklar zen bir adam bilme, kendin
gibi bir talebe say, bir kr gnll olarak gr.
Dzenciye karlk bir dzenci, dzene karlk bir dzen verilir. Kaseyi vur,
kr; testiden i; senin cezan ite budur.
386
453 Gnein Ko Burcu'na, "Hamel Burcu"na girmesi, ilkbahar mevsiminin balangcdr. Bir arif
in himmeti de, bir
slik iin bir eit mnevi ilkbahar yerine geer. Onun gnlnde eit eit marifet iekleri
nin almasna sebep olur.
1595 Yz binlerce blblle kumru, sessiz sedasz kalm dnyay sesle doldururlar.
Bana gelen bir beladan tr, can yaprann yzn sararm, kararm
grrsn de, padiahlar padiahnn fkesinden haberin olmad iin, niyazda
bulunmuyorsun. Tvbe istifar etmiyorsun. 454
454 Rhlarda bazen bir kasvet, bir sknt rz olur. Grnrde bir sebep olmad halde, insa
nn ii iine smyacak
derecede kederlenir, gamlanr. Buna "kabz hali derler. ou zaman ilediimiz bir gnah yznd
en Cenab- Hakk'n fkesinden
ileri gelir. Nitekim Hz. Mevlna bir baka Mesnevi beytinde: "Sen kalbinde gam, keder hissedin
ce istifar et ki, o gam Allah'n
emri ile gelmitir, yine onun emri ile gidecektir." Bu sebeple, bir skntya uraynca hemen
"estafirullah el-azm" diyerek
istifara balamal ki, Allah'n gazabndan affna snalm.
Bir Hdhd kuu ona Sleyman'dan bir ka satrlk bir mektup getirdi.
455 Hz. Mevlna'nn burada anlatt konu, Nemi Sresi'nin 29-42. ayetlerinde hikye edilmekte
dir.
387
Akl, bu iki renkli tlsmlar, yani suret ile mn yznden, duygu ile Hz.
Muhammed'in Eb Cehil'le savat gibi savar durur. 456
Ey Hakk k! Sen duygu gzne toprak serp, duygu gz akln da, dnin
de dmandr.
Allah duygu gzne "Kr" dedi, "Puta tapan" dedi, "Bizim zttmzdr" dedi.
inde bulunduu zamann da, yarnn da sahibi olan gznn nnde durur
da, o hazneden ancak bir pul grd.
olur.
Vahdet denizinin elisi olan bir damlaya da, yedi deniz esir olur.
Bir avu toprak bile onun yznden evikleince, gkler o bir avu topran
nnde yerlere ba kor.
457 nikak Sresi'nin 1. ayetine iaret var. Topraktan yaratlm bir varln gemesi iin g
kler yarld.
Peygamberlerden dris ve isa (a. s.) topraktan yaratldklar halde, gklere ykselmiler, gk
leri gemilerdi. Keza bizim aziz ve
esiz Peygamberimiz de mira gecesinde gkleri yarm, gemi; Cebrail(a.s.)' bile gerilerde
brakmlard.
Toprak arl yznden suyun dibine ker, sen bir de Hz. Muhammed'in
topraktan yaratlm olan mbarek bedenini gr ki, tezce ykselip yce ar geti.
nsanda ikilik vardr. Bir nefs; bir de ruh ve vicdan vardr. Akl rhu, nefs de duy-
388
458 Mirac inkar edemeyen baz mslman filozoflar, onun oluuna bir sebep ve imkan gstermek
iin kendi
akllarnca yorumlar yapmlardr. Onlara gre: "Bedenin gkyzne ykselmesi, rhun ve akim s
on derece latif ve hafif
oluundandr ki, kesif bedeni ycelere ykselmitir. Yoksa herey kendi merkezine doru hareke
t eder. Beden de topraktan
yaratld iin tab topraa ynelir de, gklere doru ykselemez! ierisine hava doldurulmu
bir cisim, suyun dibinden suyun
yzne kt gibi, gl kuvvetli rhu tayan bir beden de gklere ykselir." Tannm bir
airimiz de yazd bir Bekta
nefesinde:
demitir. Bu szler iman zayf olanlarn houna gider ama, gerek mslman zer. Kimsenin in
ancna, imanna
karmamak gerekir. Meden insan herkesin inancna sayg gsterir. Byk filozof Spinoza'nm de
dii gibi: "drak edemeyenin
susmas gerekir."
Eer Allah dilerse havay da aalatr, atei de; dilerse dikeni glden stn
klar.
yaratr.
1620 Allah dilerse havay ve atei aalatr, alaltr; onlar bulank, trl
trl ar bir hale sokar.
imdi "Allah dilediini aziz eyler" 459 ayetinin anlam iyice anlald. Demek
ki, Cenab- Hakk dilerse topraktan yaratlan varla "Kanatlarn a, yksel." diye
buyurur.
Ateten yaratlana da; "Yr, git, iblis ol, yedi kat yerin altnda eytanlk et."
der.
1625 Ben drt tabiatta da deilim, 'illet-i la(=ilk sebep)'da da deilim. Daima iler baarmada, dzp komadaym. Ben lmszm. 460
460 Eski Yunan filozoflarnn eserlerini okuyan slam limleri, Yunan filozoflarnn fikirleri
ni, grlerini slamiyete
uydurmaya altlar. Bu limlere "hikmeti sever" manasna gelen "hakim" derler. Bu kelimenin
oulu "hkema" olduu iin,
Yunan felsefesi etkisinde kalan islam bilginlerine "hkema" ad verildi. Bunlarn grleri es
ki Yunan felsefesinin islamlemi
grleridir. Mevlna bunlarn inanlarm reddetmektedir. Bu hkemann inanlarna gre her e
yin bir illeti, yani sebebi vardr.
Yaratln ilk sebebine "illet-i ula" (=ilk sebep) denmitir. llet-i ula, yaratc kudretin
faaliyeti demek olan "akl- klf'dr.
"Akl- klf'n aktif kabiliyeti ikinci akl meydana getirmitir. Pasif kabiliyetinden de dokuz
uncu gn nefsi, crm, yani
maddesi domutur. Bu akln aktifliinden sekizinci gk, byle byle sonunda onuncu akl ve d
nya meydana gelmitir.
Gklerin dnnden drt basit unsur (yalk, kuruluk, soukluk, scaklk) meydana gelmitir;
"Su, toprak, hava, ate"
domutur. Drt unsurla; dokuz gk, canszlar, nebatlar ve canllar meydana gelmitir.
Mevlna bu inann manasz ve bo olduunu, gerek olmadn, Cenab- Hakk'n dilinden syle
yerek; "Ben drt
tabiatten deilim, illet-i ula (=ilk sebep) da deilim. Daima iler baarmada, dzp komaday
m. Ben lmszm." diye
buyuruyor.
389
"'Feth Sresi'nin 23. ayetinde; "Allah adetlerinde deiiklik bulamazsn." buyurulmaktadr ki,
bizim tabiat kanunlar
dediimiz Allah'n amaz kanunlarna iaret var. Souk tr, ate yakar, su boar, mevsimle
r amadan hkmn icra eder.
Fakat peygamberlerin mucizeleri ile, vellerin kerametleri ile baz hadiseler Allah'n takdiri
ile deiir. Ate brahim (a.s.)'
yakmyor. Su Hz. Ms'y bomuyor.
Denize; 'Haydi!' derim. Atelerle dol.' Atee de; Yr' derim, 'Gl bahesi
ol'
Daa; Yn gibi hafif ol.' derim. Gkyzne de; 'Gz nne dkl.' derim.
Gne'e; 'Ey gne, aya yakla.' derim, sonra ikisini de iki kara buluta
dndrrm.
inkar etmesi
462 Bu beyit Mlk Sresi'nin 30. ayetidir. u mealdedir: "Eer suyunuz derine gider de akmaz o
lursa, size tatl suyu
kim getirir?"
390
1635 Benim gibi esiz ltuf ve kahr sahibi Allah'tan baka, suyu tekrar kaynaa dndrecek kim vardr?"
Bu ayeti iitince beenmedi de; "Biz de" dedi "suyu kazma ile kazar
karrz.
Biz bel ile yarar, kazma ile kazar, suyu yerin altndan stne karrz."
Gece uyudu, ryasnda arslan gibi bir yiit grd. O yiit, filozofa bir tokat
att. ki gzn kr etti.
1640 O filozofa dedi ki: "Ey dncesiz adam! Eer sznde duruyorsan,
gznn kaynandan kazma ile bir k, bir nr kar."
Fakat tvbe etmek de elde deildir. Tvbe zevki her sarhoa meze olamaz.
1645 Onun gnl katlkta tasa dnmt. Tvbe, oraya ekin ekmek iin o
ta nasl yarabilirdi? 463
463 nsan gnaha girebilir. Gnah ilemeyen kimse bulunabilir mi? Elbette kimse gnah ilemek
istemez. Ama elde
olmadan nefsin tuzana der de, Hakk'n arzu etmedii bir gnah, bir suu ilerse, hemen t
vbe ve istifar etmelidir. Fakat
Mevlna'nm buyurduu gibi: "Tvbe; isyan sarholarnn azna meze olamaz ki." Her gnahkra t
vbe etme duygusu
verilmemitir ki. Nasl ki baz varlkl kiilere, zenginlere kretme duygusu verilmedii gib
i. Bir rif, insann ne kadar ciz
olduunu anlatmak iin; "Gnlmde gnah ilemeye istek var / Dildeyse gezer tvbe ile istifar
." diye yazmtr. Bir
hadslerinde yce Peygamberimiz; "Sizin dertleriniz, gnahlarnz; devanz da tvbe ve istifa
nnzdr." diye buyurmulardr.
Fadl b. lyaz hazretleri; "Gnahlar terk etmeden af ve mafiret istemek, yalanclarn tvbesi
dir." dedii gibi, Yahya b. Muaz
hazretleri de; "Ben tvbeden sonra ilenmi bir gnah tvbeden evvel ilenmi, bitmi bir gn
ahtan daha irkin grrm." diye
buyurmutur.
391
uayb Peygamber gibi biri nerede ki, dua etsin de da ekin ekilecek hale
getirsin?
Her gnle secde iin izin yok. nk rahmet creti her alann nasibi
deildir.
Tvbe iin bir parlaklk, yani bir i yan, bir pimanlk gerek. Tvbeye bir
imek, bir bulut yani ah etmek, nedamet, gz yalar dkmek art. 464
4M Bir hads-i erifte; "Tvbe nedametten, yani pimanlktan ibarettir." diye buyrulmutur. Ya
pt kt bir iten
piman olan kii; "Keke yapmasaydm." diye pimanlk duyar, iinden ah eder. Nefsine kar k
k dm olur. inde bir
eziklik duyar, ii yanarak gznden yalar dker, ite o yan, tvbenin imei; alayan gz
de bulut mesabesindedir.
465 Kur'an- Kerm'de bir ok ayetlerde; "Yerlerde ve gklerde ne varsa hepsi de Allah' tebi
h etmektedir." diye
buymluyor. lim de bu gn bizim cansz sandmz varlklarn, topran, talarn, kayalarn,
etrafmzda bulundurduumuz
eyann hepsinin atomlarnn bir ekirdek etrafnda ba dndrc hzla dndklerini haber ver
mektedir. plak gzle
gremediimiz bu hareketleri, maddeleri binlerce defa byten mikroskoplarla bilginler gzleme
ktedir.
Atomlarn dnmesi, varlklarn cansz olmadklarnn, canl bir belgesidir. Muhyiddn-i Arab
hazretleri; Futuhat-
Mekkiyye'sinde; "Ben btn varlklarn, cansz sandmz kayalarn, kumlarn, sularn, toprak
larn, bitkilerin, hayvanlarn,
Allah' tebih ettiklerini duymaktaym." diye yazmtr. Peygamber efendimiz de bir hadislerin
de; "Lzumsuz yere eyay
rahatsz etmeyiniz. nk eya tesbihdedir." diye buyurmutur. Hz. Mevlna iekleri, aalar
, konuturur gibi edeb bir sanat
olan "tehis" ve "intak" yapmyor. Onlarn gizli hareketlerini, konumalarn, tebihlerini g
nl kula ile duyuyor ve bize
duyuruyor.
nar aac dua iin nasl el aacak? Selvi havada nasl ba sallayacak?
392
1660 Nasl olur da llenin yana kan gibi kzaracak? Nasl olur da gl, gonca kesesini ap iindeki altnlar saacak?
Nasl olur da leylek canla, gnlle; "Lek-lek" (=Senin, senin) diye gaga
vuracak. "Lek" ne demektir? Mlk de senin, mal da senin; her ey senin Allah'm
diyecek.
466 Beyitte geen padiahtan maksat Allah'tr. Onu grmek, ondan bir belirti grmek u anlama
gelir: Cenb- Hakk
ezelde btn rhlara; "Elest bi-Rabbikm" (=Ben sizin Rabbiniz deil miyim?) diye hitap etti
i zaman, gaflette olmayan,
uyank bulunan rhlar, Hakk'm o tatl hitabna; "Evet sen bizim Rabbimizsin." demilerdi. Uyan
k olmayan, gaflet iinde olan
ruhlar da, bu hitaba, istemeyerek "evet" demi veya dememi olanlardr, ite o hitab esnasnda
uyank ve candan "evet" diyen
kiiler, Allah'n dnyadaki eserlerini, baharn gzelliklerini grmekle de uyank bulunmu olu
rlar. Onlar bu lemdeki
gzelliklerde onun belirtilerini, onun san'atn, onun yaratma gcn grrler. Ezelde gafil o
lanlar, bu dnyada da gaflet iinde
bulunurlar da, Hakk'n yaratma gcn gremezler. Onlar hal gaflette, uyanlmaz bir uykudadr
lar.
Elest leminde Rabbi'ni grp mest olan kiinin rhu, bugn de onun
eserlerini, onun yaratt gzellikleri grr de, Rabbi'ni grm gibi kendinden
467
geer.
467 Elest lemi (Ezel lemi): Cenab- Hakk Hz. Adem'den bulunduumuz zamana kadar gelmi, yaa
m, lp gitmi
btn insanlarn ruhlarna ve kyamet kopuncaya kadar dnyaya gelecek rhlar da dahil olmak z
ere, hepsine "Elest biRabbikm" (=Ben sizin Rabbiniz deil miyim?) diye hitap etmiti. te o lem "Elest lemi, Eze
l lemi "ydi.
393
468 Bir hads-i erifte; "Hikmet mminin kaybetmi devesidir, o hikmeti nerede bulursa alr. O
onun hakkdr." diye
buyurmutur. Bu yzdendir ki bir mmin isterse Konfiyus'un, isterse Eflatun'un syledii hikm
etleri almakta tereddt etmez.
Byk Peygamberimiz bu hususta daha ileri gidiyor. Bir hadslerinde de;
"Mrikler, yani Allah' inkar edenler de syleseler, hikmeti kabul ediniz." diye buyuruyor. V
ahdet-i Vucd, Ferid
Bey, s. 64.
1670 Ryada gzel yzl birisini grrsn, o sana bir vaadde bulunur. Baz
alametler syler, izler belirtir.
"Muradna ereceksin; ite sana bir iz, bir belirti; yarn senin karna filan
kacak." der.
Bu belirtileri ryada grdn gzel, sana eker gibi tatl tatl syler, hatta
Varn younu Allah urunda zekat olarak veren ermiler gibi, sen de onun
rzasn elde etmek iin hereyi verirsin.
394
Varn younu verdin, uykudan oldun, betin benzin soldu, ban bile feda
ettin. Riyazetle kla dndn.
1685 d aac gibi ne kadar atete oturdun; zrh gibi, mifer gibi ne kadar
klcn karsnda durdun, gs gerdin.
Biri kar da; "Efendi hayrola, ne koup duruyorsun? Sana ne oldu? Burada
bir ey mi yitirdin? Sen kimsin?"
Sorana dersin ki; "Hayrdr, ama bana ait bir hayrdr. Bunu benden
bakasnn bilmesi gerekmez.
Her atlnn yzne bakarsn, o da sana; "Yzme deli gibi bakma" der.
1695 Ona; "Ben yakn bir dost kaybettim, onu aramakla megulm" dersin.
Mademki gerei gibi aradn, ie iyice sarldn, dikkatle baktn. "Bir ie tam
sarlan kii yanlmaz." diye bir hadis de vardr. Elbet bulursun. 470
470 Bir hadis-i erifte: "Bir kimse bir eyi ciddiyetle ararsa, bulur ve bir kimse bir kapy
srarla alarsa,
ieriye girer." buyrulmutur. Hz. Mevlna bu hadse iaret ediyor. Demek aradmz bir eyi b
ulmamz iin,
cidd davranmamz ve bir kapdan ieriye girebilmek iin, onu srar ile almamz lzm. Dier
bir hadis-i erifte;
"Cenb- Hakk duada srar edenleri, muradn Allah'tan tekrar tekrar isteyenleri sever." buyur
mutur.
Dualarda bir istein defa tekrar olunmas, bu sebepledir.
Derken anszn o atl kagelir. O baht iyi kii gelir. Seni smsk kucaklar.
395
yzllk" der.
Sudan km; aresiz kalm bir baln nne sanki su kmtr. Bu izler,
bu belirtiler aln yazs kitabnn ayetleridir.
Kum zerrelerini kim sayabilir? Hele ak, birinin akln bandan alr giderse?
Bunlar sayya smaz, ama ben mihnetlere uram kiilerin irad iin
sayyor ve gerektii kadar aklyorum.
471 Ahzab Sresi'nin u mealde olan 41-43. ayetlerine iaret var: "Ey iman etmi olanlar! Alla
h' ok ok zikrediniz ve
onu sabah ve akam tebih ediniz, (sbhanallah deyiniz). O yle merhametlidir ki, sizi karanl
klardan nra karmak iin
mafiret melekleri de sizin iin istifar ederler. O, mminler hakknda ok merhametlidir."
Fakat ekle ve hayale kaplarak mest olan kii, bizim zatmz rneksiz
anlayamaz.
Azla, dil ile duymadan, dnmeden (papaan gibi) edilen zikir noksan bir
hayaldir. Padiaha yani can ve gnlle hayranlk duyularak yaplan zikir, szlerden,
kelimelerden arnmtr.
396
ho grmemesi
1720 Ms (a. s.) yolda bir oban grd. oban; "Ey Allah! Ey Allah!" diye
sesleniyordu.
"Sen neredesin? Sana kul, kurban olaym; senin arn dikeyim, salarn
tarayaym.
Btn gecelerim sana kurban olsun, seni andm, hey hey diye feryad
ettiim Rabbim!"
1725 O oban bu eit bo szler syleyip durmada idi. Hz. Ms; "Sen
kiminle konuuyorsun, bu szleri kime sylyorsun?" diye sordu.
Hz. Ms dedi ki: "Hey! Kendine gel; akln m kaybettin? Sen mslman
olmadan kfir olmusun.
Kfrnn pis kokusu dnyay kokuttu. Senin kfrn din kuman ypratt.
1730 ark ve dolak sana ve senin gibilere layk; bir gnee bunlar layk
olur mu?
Byle szlere azn kapamazsan bir ate gelir, halk yakar yandrr.
oban elbisesini yrtt. Yana yakla bir ah ekti. Sonra llerin yolunu tuttu.
397
boamaktr. 472
472 Bir hadis-i erifte; "Allah, kadn boamaktan daha sevimsiz bir hell yaratmamtr" diye
buyrulmutur. Camiu'sSagr, c. I, s. 4.
Ben herkese bir huy, bir sret; herkese bir eit ta'bir, bir eit stlah verdim.
Onun houna giden v, medh sena senin iin ekitirme olur. O sz ona
bal gibi tatl gelir, sana ise zehir olur.
473 Temizlik, pislik, fan varlklar iindir. Cenb- Hakk her eyden mnezzehtir. Bilinmeyen
bir eyi anlamak iin
baka bir eye benzetilir veya benzemez olduu bildirilir. Allah'n benzeri ve ztt olmadn
dan, ikisi ile de ta'rif edilemez.
Ben kullarma 'ibadet ediniz.' diye emrettim; bu bir kr, bir fayda elde
edeyim diye deildir. Kullara ihsanlarda, iyiliklerde bulunaym diyedir.
Allah' herkes kendi dili ile tebih eder. Allah da herkesin dilini anlar.
Hindliler Hindce kelimelerle, Sindliler de Sindce kelimelerle vgde bulunurlar.
Ben kullarmn beni tebih etmelerinden arnmam, pak olmam. Onlarn beni
tebih ve takdis etmelerinden yine kendileri arnr, pak olur ve dilleri mnen inci
474
saar.
474 Bir ranl air; "Allah'm! Seher kular her sabah kendi dilleri ile seni meth ve sena ed
erler, verler." diye Hakk'a
hitap eder. Yalnz insanlar, hayvanlar, bitkiler deil; sular, rmaklar, kayalar, talar, topr
aklar isti'dadlar dili ile Cenab- Hakk'
zikr ve tesbh etmektedirler. sra Sresi'nin 44. ayetinin meali yledir: "Hi bir ey yoktur
ki Allah' tebih ve ona hamd ve
sena etmi olmasn. Fakat ey insanlar, siz onlarn tebihini anlamazsnz." Muhyiddin-i Arabi
hazretleri Futuhat-
Mekkiyye 'sinde;
"Ben canl cansz btn varlklarn tebihlerini kulaklarmla duyuyorum." diye buyurmutur.
Bir hadis-i erifte: "Allah sizin suretlerinize, szlerinize, yaptnz ibadetlerinize bakmaz
, belki kalbinize,
niyyetlerinize bakar." buyrulmutur. Yani yaptnz ibadetleri, iyilikleri Allah rzas iin
mi yapyorsunuz? Yoksa gsteri iin
mi yapyorsunuz? Allah ona nazrdr.
398
1760 sterse sz ili olmasn, gzel olmasn. O, gnlden bize bal ise, gnlle bize yaklamsa, biz ona bakarz.
476 Cevher; varln cismi, d yz. A'raz; ona arz olan vasf, mana, huy. Mesela, gln ken
disi bir cevherdir; rengi,
kokusu a'razdr.
Mns gizli ve kapal yahut baka olan szler ne vakte kadar srecek? Ben
yanp yanp yaklma isterim. Sen gnlnde o atei uyandrmaya al...
Ruhunda ak ile bir ate tututur da, batan baa btn dnceleri, btn
szleri yak gitsin...
1765 klar her an bir baka eit yanarlar, yaklrlar. Ykk bir kyden ne
hara alnr, ne de vergi.
Hakk k yanl bir sz sylerse, onun iin yanl sylyor diye kanlara
boyanp ehit olursa, onu ykama.
ehitler iin kan sudan daha deerlidir. Onlar hakknda bu yanl, yzlerce
dorudan stndr.
Ondan sonra Cenab- Hakk Hz. Ms'nn gnlne, gizlice, sze smayacak,
dile gelmeyecek srlar syledi.
399
Sonunda Hz. Ms oban buldu. Ona dedi ki: "Mjdemi ver. Senin iin
Allah tarafndan kulluk izni geldi. Sana ibadet msadesi verildi.
Senin kfrn dindir. Dinin de can nurudur. Sen eminlie ermisin. Btn bu
dnya da senin yznden emanda.
Ey Allah dilediini yapar' ayeti ile balanm kii! Hi bir eye aldrmadan, korkusuzca yr. Azna geleni ekinmeden syle." 477
477 "Allah dilediini yapar." ayeti Kur'an'da bir ka yerde geer: Al-i imran Suresi'nin 40. a
yetinde, brahim
Sresi'nin 27. ayetinde, Hacc Suresi'nin 18. ayetinde.
oban: "Ey Ms!" dedi. "Ben nce bulunduum cezbe halinden getim.
imdi ben gnlmn kanlarna bulanmm.
478 Sidret'l-mnteha: Yedinci kat gn stnde bir yer. Gn son hudud iareti. Halkn akl
ve uuru oradan ileri
gidemez. Mira gecesinde Hz. Peygamberimizi oraya kadar gtren Cebrail (a. s.) Peygamberimize
; "Ben daha ileri geemem,
bir adm bile atsam yanar, yaklrm." dedi ve orada kald. Hz. Peygamberimiz ilah akla her
eyi gze alarak yrd, geti,
Hakk'a ulat. Bu hadiseyi Sleyman elebi Mevlid'inde u beyitlerle aklar:
479 "Nsut lemi"; u zerinde yaadmz okluk lemi, madde lemi, mlk ve ehadet lemi de
denilen bu lemi
duygularmzla grr ve biliriz. "Lhut lemi" ise; vahdet lemi, ulhiyyet lemidir. Sflere
gre nsut lemi, lhut leminin
zuhurudur. Ayr bir varl yoktur. Yani madd bir lem, bir glge lem olan nsut lemi bir g
rntden ibaret olup mn
leminin, lhut leminin zuhurundan, grnnden baka bir ey deildir.
Aynada bir nak, bir ekil grrsn; grdn senin eklindir. Aynann
nak, aynann sureti deildir.
400
Neyzenin neye fledii nefesten kan ses neye mi aittir? Hayr, o ses neye
fleyen neyzenindir." 480
480 Bu ve bundan evvelki beyitlerde baz incelikler var: yle ki Hz. Ms oban ile Hakk aras
nda
adeta bir tercman gibidir. oban kendini nce aynaya benzetiyor. Orada grnen Ms'dr. Neyd
e de yle;
oban neyin semboldr. Ms da ona fleyen, onu seslendiren neyzendir. oban demek istiyorki:
"Ya Ms,
benden ne eit szler iittinse, onlar benim deildir. Senindir. Benim kabiliyetim olsayd, s
enden aldklarm
aksettirir, daha gzel szler sylerdim."
Ey Allah'a yalvaran kii! Kendine gel kendine. Sen Allah' btn gcnle
btn takatnla uygun kelimelerle vsen de, hamdetsen de; bu v, bu hamd
obannki gibi Hakka layk olmayan bir vtr.
Kan pistir, ama azck su ile temizlenir. Fakat insann iinde yle mnevi
pislikler var ki.
481 Hz. Mevlna'mn bahsettii lutf-i ilah suyu nedir? Nerede bulunur? Ne olduunu, nerede
bulunduunu Hz. Muhammed'in hayatnda geen bir vak'a ile arzedeyim:
"Mekke'nin mslmanlar tarafndan ele geirildii gn, bir ka azl mrikten baka Mekke bal
knn
hepsine eman verildi. Yani affedildi. Mekkelilerden Fudala isminde birisi Peygamberimizi ldr
mek kastyla
mbarek yanma sokuldu. Hz. Peygamber ona "Sen Fudala msn?" diye sordu. Evet cevabn alnca
."Zihninde
kurduun eyden tvbe ve istifar et." dedi ve mbarek elini Fudala'nn gsne koymas ile on
un zihnindeki
ldrme dncesi gitti. Kalbi iman nuru ile doldu. Bunu sonra kendisi hikye etmitir, ite b
u vak'a Allah'n ltuf
ve hidayeti, Resl-i ekremin eli sretinde tecell etmitir. Demek ki, Allah bir kimsenin temi
zlenmesini murad
buyurunca, sevgili kullarndan biri vastasyla onu mnen irad ediyor.
401
Secde edi eklim de, varlm gibi sana layk deil Allah'm! Sen benim
ktlme karlk iyilik ver, lutuflarda bulun.
bitirir.
Yalvartan, mittendir.
402
Hz. Ms; "Ey kerem sahibi, ey her eyi yapan, ey bir an zikri uzun bir
mre bedel olan Allah'm!
Allah'm, maksadn nedir? Hikmetin sebebi ne? Balktan bir ekil yarattn;
ona da fesad, bozgunculuk tohumu ektin?
482 Hz. Mevlna'nn zamannda Moollar, girdikleri slam memleketlerinde halk camilere doldur
up yaktklar gibi;
Mevlna'dan yedi asr sonra Ermeni komitecileri Anadolu'da bu cinayetleri ilemilerdir. Bu g
n de mslmanlara kar
Hindistan'da, Bosna-Hersek'te bu cinayetler devam etmekte ve cezasz kalmaktadr.
Yaptn ilerde ayn hikmet bulunduuna dair olan ilim-i yaknim bana 'sus'
diyor. Ama grmek hrs da 'hayr' diyor, 'susma, co, kpr.'
Sen kendi srrn meleklere gsterdin, byle bir ltuf, kahr ve mihnete
deer. 483
483 Hakk'n kendi srrn meleklere gstermesi keyfiyeti yle aklanmtr: Cenab- Hakk'n
kendisine bir halfe
yaratmak smnn meleklere gsterilmesi, Allah'n gzel isimlerinin Adem(a.s.)'a retilmesi, m
eleklerin bilmedii o isimleri
Hz. Adem'in meleklere bildirmesi, bu suretle kendisinin bilgi ve irfan ynnden meleklerden s
tn olduunun meydana kmas
idi.
403
1835 Hamallarn yk iin yaptklar kavgalara bak, ite her i iin alp
484 Bir ii gndz bir takm ar ve yorucu ilerle urar. O urama tabii ona ac gelir. F
akat akam olup da
gndeliini alarak evine dnnce, kurulmu bir sofra ve yaplm bir yatak bulup rahat eder. V
e gndzki yorgunluunu giderir.
Demek ki skntlar, didinmeler rahatn sebebi imi. Bir mslman da dnyada namaz klmak, oru
tutmak, zekat vermek, harbe
gitmek, insanlara yararl olmak gibi zor ilere katlanarak ahirette yaptklarna karlk olar
ak rahata ve nimete erecektir. Yapt
ibadetleri ve hayr, insanl Allah rzas iin yapmas art; yoksa ahirette rahat edeceim d
iye dnya skntlarna katlanrsa, bu
bir al-veri olur ki makbul saylmaz. Yunus hazretleri ne demi: "Cennet cennet dedikleri /
Bir ka kkle bir ka huri /
steyene ver anlar / Bana seni gerek seni."
485 Bu beyitte u anlamda bir hadise iaret var: "Cehennem zevklerle, ehvetlerle; cennet ise
tiksinilen, istenmeyen
ilerle perdelenmitir." Cami'u's-Sar, c. I, s. 123.
Zindanda mihnetlere den, aclara katlanan kii, haram bir lokma iin, bir
ehvet iin o zindana dmtr.
1840 Her kim de bir kkte madd varlk iinde mutlu bir hayat sryorsa,
onun bu mutlu hayat etin uramalarn, mihnetlerin, zdraplarn neticesidir.
486 Bu lem sebepler lemidir. Sebepleri hazrlayan Allah her eyin meydana gelmesine, dier b
ir eyi sebep klmtr.
Sebepsiz bir ey olmaz. Mesela kuyudan su ekilecek; nce bir kova, sonra bir ip gerekir. Sonr
a ipi rahata ekmek iin krk
lzmdr. Bu kadar sebeplerden sonra kr evirecek bir kimse bulacaz. Sebeplerin sebebi
odur. Allah da Msebbib'lEsbab'dr. Yani sebeplerin sebebidir. rfan nru ile gzleri alm olan rifler, sebepten ev
vel msebbibi, yani sebepleri
hazrlayan grrler. Sebeplere nem vermezler. Her eyin meydana gelmesini ilk sebep olan Hak
k'tan bilirler. Fakat his
leminde bulunanlar bu hakikati sezemedikleri iin, sebepler zerinde dururlar. Hz. Mevlna D
van- Kebr'indeki u beyitte bu
konuya yle deinir: "Msebbib'l-Esbab' bulmak midi ile, sebepler kervannn yolunu kestim
."
Sebepleri yarp ykma. Irman dkld yeri elde etmek, can tabiat
leminden darda olan ermi kiinin harcdr.
404
489 Gne kandili; insanda bulunan rhun, ilah emanetinin semboldr. Beden hayatn devam et
tirmek
iin yiyerek, ierek bedenin karanlk gecesinde, hayvani rhunun lambasn yak. Onu fitille ya
la, eitli gdalarla
besle. Fakat rhunun bu gdalara ihtiyac olmadm bil. O, yani rhun; mnevi hayatn ve k
larn kaynadr.
Aslnda sen onlarla yayorsun. Onunla varsn.
487 Sf sebeplere bakmaz. Mucize ve kerametleri akl gz ile deil, iman ve ak gz ile m
ahede
eder. Onlarn ilah bir ltuf olduunu bilir.
1845 Bu sebep hem hekime benzer, hem hastaya. Yine bu sebep hem lamba
gibidir, hem de fitil. 488
488 Hakikatte hastaya ifa veren Allah'tr. Lambay aydnlatacaktr. Fitile ve yaa yanma vasf
n veren de
Hakk'tr.
Geceleyin yaktn kandilin iin yeni bir fitil bul. Fakat gne kandilini bu
eit fitile muhta sanma. 489
1850 Halbuki sen Hz. Is'y brakmsn da, onun bindii eei beslemisin.
Onu gelitirmisin. Bu yzden de eek gibi lfet perdesinin arkasnda kalmsn. 490
490 ncil'de yazdna gre (Matyus = Markus, 21) Hz. s bir eee binerek Orilim'e gitmiti
r. Bu
sebeple ok defa eee binmi diye sz edilir. Mevlna bu ve bundan sonraki beyitlerde Is'y
"Ruh" ve eeini de
"beden" olarak grr.
Ey eek huylu gafil! Bil ki irfan s'nn nasibidir. Eein yani bedenin nasibi
deildir.
Eein iniltisini duyarsn da, ona acrsn; bilmezsin ki, o eek sana eeklik
ediyor. 491
491 Eein karn acknca zrlar. Arpa ve saman ister. Ey nefsine kul olan ve onun isteklerini
yerine
getiren kii! Eek eeklikle emrettii gibi seni de o derekeye drmek ister.
s'ya yani ruhuna ac da, eee yani nefsine acma, tabiat ve nefsini aklna
hkim, yani stn klma.
Tabiat brak da hkra hkra alasn. Sen ona acma, onun yani nefsinin
isteklerini yerine getirme de, can borcunu de.
1855 Sen ey gafil! Yllarca eee kul oldun. Yeter artk nk eee kul
Ne yazk ki bu aalk akl da, eein huyunu huy edindi. O da nasl ot elde
edeyim; karnm nasl doyuraym, diye dnr durur.
405
Halbuki Hz. Is'ya hizmeti sayesinde Is'nn eei gnl huyunu ald,
aklllar makamn menzil edindi. 492
492 Hayvanlarn kyamet gnnde toprak olacaklar, hatta onlar grecek imanszlarn; "Keke b
en de
toprak olaydm." arzusunda bulunacaklar Kur'an- Kertm'de haber verilmitir. Hayvanlar iinde
n on tanesinin
yaayacaklar ve cennete girecekleri de bir hads-i erif ile bildirilmitir. Onlar da unlard
r: 1- Aziz
Peygamberimizin devesi, 2- Salih(a.s.)'n devesi, 3- Hz. ismail'in kou, 4- Hz. Yunus'un bal
, 5- Ms (a.s.)'n
inei 6- Belks'n hdhd 7- Sleyman (a.s.)'m karncas, 8- s (a.s.)'m eei, 9- zeyr (a.
s.)'n eei 10- Ashab kehfn kpei.
nk akl eee stn gelmiti. Kuvvetli, iman olan eee binince, eek
bsbtn zayflar. 493
493 Hz. Is'nn stn gelen aklna kar, o eek, eeklikten kurtulmutur. yle anlatrlar ki,
Hz.
Mevlna'nn babasnn mridi Necmeddin Kbra hazretlerinin bir mridi, acaba eyhimin nazar
hayvanlara da
tesir eder mi diye zihninden geirmi, eyh sokaktaki kpeklerden birine baknca kpein hali
deimi, dier
kpekler onun bana toplanmlar. Bunu hatrlatmak iin denilmitir ki: "eyh Necmeddin'in se
vgi ile bakna
mazhar olan kpek, kpeklerin efendisi olmutur."
1860 Ey ancak eek kadar deeri olan kii! Senin aklnn zayflndan,
cizliinden bu miskin, perian eek, yani nefsin kuvvetlendi, ejderha kesildi.
Is'nn yani akln tavsiyelerinden eer gnln yaraland ise, yine onun
4,4 Halk doru yola sevk etmek iin uraan nebilere ve vellere, halk sknt ektirmilerdi
r. Bizim aziz
Peygamberimiz efendimiz: "Hi bir peygambere benim kadar eziyet edilmedi." diye buyurmulardr
. Bu
eziyetlerin sebebi ise Peygamber Efendimizin onlar tevhd ve hidayete davet etmesidir. Bu bey
itlerde Hz.
Mevlna vellerin, kmil insanlarn ektikleri skntlar hatrlatarak, onlar ok kymetli d
efinelere benzetiyor.
Onlar rahatsz edenleri de, o definelerde bulunan ylanlara benzetiyor.
495 Btn peygamberler ve veller, kendilerini anlamayan cahil halkn zulmne, ikencesine mar
uz
kalmtr. Hz. Mevlna'nn; "Ey s, Yahdinin yznden naslsn?" msra, bendenize Sleyman
Nazif
merhumun: "Hz. s'ya Ak Mektubu"nu hatrlatt. Batl milletlerin slam dmanlndan can
yanan
vatanperver byk insan Sleyman Nazif merhum, Hz. s'ya yle hitap ediyordu: "Ey Allah'n R
esul! Sana
tabi olan u hristiyanlarm yaptklar hrszlklardan, zulmden mahcup olmuyor musun?" Bugn
de slam'a kar
olan zulm devam ediyor. Birlemi Milletler toplumunun ve btn dnyann gz nnde Srp can
ileri
mslmanlara yapmadklar zulm ve ikence brakmadlar. Kimse ses karmyor, nki zulm gr
enler
mslman.
406
Sen d aac madenisin; seni atee atsalar, bu dnyay gzel koku ile,
fesleen kokusu ile doldurursun.
Sen atete yanarak tkenen d aac deilsin, sen gam esiri olacak rh da
deilsin.
1875 Ey kmil insan! Gkler seninle safa bulur. Senin cefan bakalarnn
vefasndan stndr.
496 Hz. Peygamberimizin mbarek hadisi yle: "Akllnn dmanl, cahilin sadakatinden, dos
tluundan daha
hayrldr." Mevlna bu hadse iaret buyuruyor. "Ashab- Kiram'dan Ebu'd-Derda hazretleri am
'da kadlk ediyordu. Bir gn
halkn bir gnahkra svp saydklarn iitti ve "Siz kuyuya dm bir adam grseniz ne yapa
rsnz?" diye sordu, "p sarktp
karmaya alrz." dediler. "Bu gnah kuyusuna dm adam iin neden byle yapyorsunuz?"
diye sordu. Onlar da "Sen bu
gnahkra dmanlk duymaz msn?" diye sordular. O da: "Evet duyarm; ama, onun ahsna, kii
liine deil yapt ilere
dmanm." diye cevap verdi.
Akll birisi atma binmi gidiyordu. Uyumu bir adamn da azna ylan
giriyordu.
Atl onu grd. Ylan rktp karmak iin atn srd ise de baaramad.
1880 Atlnn akl fazla idi. Yani ok eye akl erdii iin, uyuyan adama var
407
balad.
Elma yiyen garip; "Ey Emir!" diye bard. "Ben sana ne yaptm ki bana
byle zulm ediyorsun? Bunun sebebi nedir?
1885 Gerekten de canma bir kastn varsa bir kl vur. Birden kanm dk,
i bitsin." dedi.
ver."
Her an ona kt szler sylemekte, lanet etmekte idi. Atl ise "Bu ovada ko
bakalm." diye durmadan ona vuruyordu.
Atl akama kadar o adam koturdu durdu. Sonunda adamn safras kabard.
Kusmaya balad.
frlad.
Atlya dedi ki: "Sen rahmet cebrailisin, yahut da nimetler veren bir ltuf
sahibisin.
Seni grdm saat ne kutlu bir saatmi; ben lm gitmitim; bana yeniden
can baladn.
408
de ok verdim.
Bam sersemledi, aklm bamdan gitti. Zaten beyni kck olan bu bata
akl m kalr?
Atl adam dedi ki: "O hali birazck anlatsaydm dn patlard. Cierin de o
anda erir, su kesilirdi.
Cesur kiilerin bile dleri patlard. Ne yola gidebilir, ne de bir iin aresine
bakarlard.' 497
4,7 Hz. Mevlna bu hikyeyi anlatrken, adamn iindeki ylan bilmesinin, onun iin ne kadar
korkulu bir hal
olduunu belirttikten sonra; bizim iimizdeki ylann, ehvetin, nefs ylannn bilinmesinin b
izim iin ne kadar korkun
olacan bize haber vermekte ve Peygamber efendimizin u hadislerine iaret etmektedir: "Bild
iimi bilseydiniz, az gler ok
alardnz, yemek imek iinize sinmezdi" (Camiu 's-sagr, c. II s. 10) "ki yannn, brnn
arasnda bulunan nefsin senin en
byk dmanndr."
Kedinin nndeki fre gibi, yok olur giderdi. Kurdun nndeki kuzu gibi
lrd.
1915 Ne hilesi kalrd, ne de yolu yordam. Onun iin, ben, iinizdeki korkun dman size sylemeden sizi terbiye etmede, yetitirmedeyim."
409
Atl iine ylan giren adama dedi ki: "Eer sen iindeki ylan bilseydin, ne
elma yemeye kuvvetin kalrd, ne yol yrmeye, ne de kusmaya...
Ey kendisine uyulan er! yiliinin karln sana Allah versin. Bende sana
1930 te aklllarn dmanl byle olur. Onlarn verdikleri zehir bile cana
safadr, rha gdadr.
Byk bir ylan bir ayya sarlmt. Arslan yrekli bir kii kotu, aynn
feryadna yetiti.
498 Kehf Sresi'nin 18. ayetinde bildirildii zere: Ashab- Kehf alt kiilermi. Aralarna b
ir de oban karm.
oban kpei de pelerini brakmam. Zamanlarnda hkmdar, halk bir puta taptryormu. Bun
lar da puta tapmamak iin
kap bir maaraya snmlar. Orada tam 309 yl uyumular. Bunlar namna Tarsus'da bir maar
a ve yannda bir cami vardr.
Ashab- Kehfin kpei Ktmir airlerce daima sadakat timsali olarak gsterilir.
410
2015 "nk ahman dostluu, dmanlktan beterdir. Onu bir hile ile
yanndan uzaklatrman gerek.
Haydi kalk, benimle gel, u ayy yanndan uzaklatr. Bir ayy, kendi
cinsinden olan bir insandan stn grme."
Hasta; "Ey haseti! Haydi git de kendi iine bak." dedi. t de cevap
verdi, dedi ki: "Benim iim seni urayacan felaketten kurtarmakt, ama tali'in
yokmu.
2020 Ey yce kii! Ben bir aydan da aa deilim ya. Ben bir insanm; onu
brak da senin arkadan ben olaym.
Basma gelecek felaketi dndke, yreim titriyor, sakn byle bir ay ile
ormana gitme.
Ben Allah'n nuru ile bakp gren bir mminim; sakn, sakn bu ate tapna
gibi olan aydan ka ki, onun atei tehlikesine yanmayasn."
2025 t hastann elini tuttu, hasta elini ekti. t de; "Sen akll bir
dost olmadn iin, ben de artk gidiyorum" dedi.
t tekrar ona dedi ki: "Ben senin dmann deilim, sen benimle
beraber gelirsen kendine iyilik etmi olursun."
411
Hasta dedi ki: "Uykum geldi; beni brak da kendi iine git." br: "Bir
dosta uy da...
Akll birinin korumas altnda, gnl sahibi bir dostun yannda uyu."
2030 Hasta adam tnn srarndan tr kzd. Ondan yz evirdi.
Kendi kendine dedi ki: "Bu adam galiba bana kasdetmeye gelmi bir katil
yahut benden bir eyler uman bir dilenci, bir serseridir.
Yahut beni bu ay ile korkutmak iin arkadalar ile bahse girimi olmal."
dedi.
Hastann btn dncesi, btn iyi zann, tamamyla ayya idi. Sanki ay ile
ayn cinstendi.
2035 Bylece o kendisine yol gsteren akll bir adama kar yzlerce
ktlk etti. Onu sulad da ayy sevgi ve merhamet sahibi bir dost bildi.
2125 Sinein biri pek inat idi. Ay uyuyan efendisinin yznden o sinei
bir ka defa kovdu. Fakat sinek yine kalkt yere gelip konmada idi.
Ay sinee fena halde kzd. Daa gitti, kocaman bir kaya ald.
grd.
Kaya uyuyan adamn yzn yam yass etti. Bu rnek de btn dnyaya
yayld.
412
2130 Ahmakn sevgisi, tpk aynn sevgisidir. Onun kini sevgidir; sevgisi de
kin...
500 Cenab- Hakk halk ettii, takdir buyurduu ilerde nasl sebep ve rvet aramazsa, rnek i
nsan da ilah ahlak ile
ardaklanm olduundan sebepsiz yardmda bulunur. Yedi asr nce bile Mevlna rvetten bahs e
diyor. Fuzul merhum da;
"Selam verdim rvet deildir diye almadlar." diyerek devrinin memurlarndan ikyet etmiti.
Rveti veren de, alan da
Peygamber efendimiz tarafndan lanetlenmitir. Gnmzde de gazetelere akseden byk rvetler
in dnd hdiseler, ibretle
insan dndrmelidir. Allah bu beladan memurlarmz, bizi kurtarsn.
Nerede bir dert varsa, deva oraya gider. Nerede alak ve ukur yer varsa, su
oraya akar. 501
501 Hasta msn? Derdin mi var? Hakk'tan sana dev gelecektir. Susuz musun? Su da seni arar, b
ulur. ok zdrabn
varsa sevin, nki feraha kavuacaksn... Alak gnll ol ki; eref, sabr, irfan suyu sana d
oru aksn gelsin.
1940 Sana rahmet ve merhamet suyu gerekse, yr, alal, alak gnll ol;
ondan sonra da merhamet arabn i, mest ol, kendinden ge.
Ey oul! Allah'n bamza kadar ykselen rahmeti iinde rahmet var. Sen
akln bana al da, onun rahmetini yeter bulma; o rahmetlerin hepsini niyz et.
413
Hasislik zincirini elinden, boynundan at da, u felekte yeni bir baht elde et.
1950 Eer ltuf kabesine umak iin kanatlarn yoksa, aczini, aresizliini
502 "Allah'm, ben cizim, kudret ve kuvvet sahibi ancak sensin! Bana yardm et, elimden tut."
diye yalvar. Hatta
gzlerinden samim olarak yalar dkp, Allah'n huzurunda candan, gnlden inleyerek niyazda
bulun. Allah yle bir
merhametlilerin merhametlisidir ki, gz yalarna kar dayanamaz, alayan bir kulunun muradn
yemekten geri durmaz.
yaratt.
Allah; "Bana dua edin, beni arn." diye buyurdu. Alayp inlemeyi
brakma da, onun sevgi ve merhamet stleri cosun. 503
503 Bu beyitte; "Bana dua ediniz ki duanz kabul ile hcetleriniz; yerine getireyim." manasn
a gelen Mmin
Sresi'nin 50. ayetine iaret var.
504 "Rzknz ve size vaad edilen ey gktedir." Zriat Sresi, 22. ayetine iaret ediliyor.
414
Seni ycelere, ykseklere eken her sesi, ycelerden gelen ses olarak bil.
Sana hrs veren nefsan duygunu artran sesi de, insan yaralayan kurt sesi
bil.
Gzn aydnla altr. Eer yarasa deil isen, o yana bak. 505
505 Dnyev ve ehvan istekler yznden gz kr olan, hakikati gremeyen kii, gnein
ndan kaan yarasa
gibidir.
506 Nefsin isteklerine boyun een kimse, adeta mezar gibi gaflet ukuruna dmtr. Bu gaflet
ukurundan
kurtulmann aresi aziz Peygamber efendimizin u hadislerinde bildirilmitir: "Gurur evi olan
u yalanc ve aldatc dnyadan
kurtulmak ve sevin yeri olan mnev ve uhrev aleme ynelmek ve lm gelmeden lme hazrlanm
aktr."
1990 Gcn, kuvvetin yoksa, akln bana al da ala, inle. Mademki krsn,
gremiyorsun; gren bir adama kar kafa tutma, onun klavuzluundan kama.
Kr bir dilencinin;
"Bende iki trl krlk var." demesi
Kr bir dilenci vard ki o daima; "Amann aman!" derdi. "Ey insanlar, bende
iki trl krlk var.
415
ki trl krlm olduu, ben de aralarnda kaldm iin, bana iki kat
acyn.."
Dilenci dedi ki: "Sesim irkin ve kt. Kt sesli "olula, krlk iki kat
artmada..
ki krle iki kat acyn; byle bir yere smayan, yeri yurdu olmayan bu
fakiri gnlnze sdrn."
Bir adamn gnlnn sesi de irkin olursa, yani kt ahlakl olursa, kendini
beenirse, kendi kusurlarn grp, onlar itiraf etmezse, o zaman krlk bir araya
gelir. (Ahlak kt, gz kr, sz irkin) Bu krlk mr boyunca devam eder
gider de, onu merhametten uzaklatrr. Kimse ona acmaz.
Fakat sebepsiz veren kerem sahipleri de, belki onun irkinliklerle dolu
bana da el koyarlar. Yani ona acrlar da, ondan o irkinlikleri giderirler.
2005 Allah' inkar edenin sesi de irkin olduundan, duas kabul edilmez.
416
nk her cins kendi cinsini eker. kz, erkek aslana doru gider mi?
Kurt, Ysuf u sever mi? Sevse bile, bu sevgi ancak onu yemek iin bir
hiledir.
2060 Ebu Cehil ise hakikati bulmak derdine dmedii iin, ayn ikiye
blnmesi gibi, yzlerce mucize grd halde yine de imana gelmedi.
Eer pislik bcei bir glsuyuna rabet etse, o suyun glsuyu olmad
anlalr. 507
507 nki pislik bcei pislie, necasete almtr. Gzel kokulardan holanmaz. Hatta gl ko
kuu onu ldrr
diyenler de var. Mrikler pislik bceidirler. Pis kokulara alktrlar. Peygamberimiz'in a
zndan Mevlna buyuruyor ki:
"Onlar benim peygamberlik kokumu alamazlar. Eer benim kokumu alsalard, benim gl ve glsuyu
olmadm anlalrd."
Eer kalp bir para mihenk tana vurulmak istense, o mihenk tann doru
bir mihenk olduunda phe ederler. 508
508 Mihenk ta altna mahsustur. Peygamberimiz'i inkar eden mrikler kalp para gibidir. Kalp
paralar mihenk tana
yaklaamaz.
417
Hrsz; gndz deil, karanlkta alabilmek iin, geceyi ister. unu iyi bil
ki; ben gece deilim. Dnyada parl parl parlayan her taraf aydnlatan gndzm. 509
509 Gece hrsz olan mrikler benimle uyuamazlar. nki gece ile gndz bir araya gelemez.
Ben dnyada Allah terazisine benzerim. Hafif olan her eyi ar olandan
ayrdederim. 510
510 Terazi (mizan): imam Kaan hazretleri demitir ki: "Mizan bir eyin arln yani ne mi
kdar, ne kadar olduunu
anlamak iin bavurulan bir alettir. Zahir ehlinin terazisi erat'tir. mn ehlinin terazisi
kuds nr, ilah nr ile aydnlanan
akldr. mmetin has kullarnn terazisi ilm-i ledn; tasavvuftur. Allah'n has kullarnn, ha
slarnn yani en sekinlerinin terazisi
ise; Allah kelamdr, Kur'an- Kerm'dir ki, kmil insandan bakas Allah kelamnn gerek man
asn anlayamaz. Bylece kmil
insan, halk arasnda bir Allah terazisidir." Buradaki insan- kamilden maksat, asrn en byk
velsi olan Gavs hazretleridir.
Onun halk arasnda "ilah terazi" oluu da veraset ve tabiyyet iledir ki, asl o "ilah teraz
i" Peygamberimiz Efendimiz'dir. "
Calinus; Yunan filozoflarndan ve hekimlerindendir. insanolunun ilk hekimlerinden saylr. Do
ktorluk (=hekimlik) san'atn o
icat etmitir, o bulmutur. Tp konusunda bir ok eserler yazmtr. Miladn 131. ylnda Berg
ama'da domu, nce felsefe,
sonra doktorluk, tp tahsilinde bulunmu. skenderiyye'ye gitmi, orada birka sene kalm, te
rih tecrbeleri yapm. Sonra
Roma'ya gitmi, Roma i mparatori arnn hekimi olmu. Sonra Bergama'ya dnm. Miladn 200. y
lnda Bergama'da lmtr.
Eserlerinin bazlar Arapa'ya tercme edilmitir.
Bir buza, stn emdii anasn Allah bilir. Eek de ad eylere, dnya
meta'na baylr; kendine uygun eyi seer.
Mrikler bana cefa ettiklerini sanrlar; halbuki onlarn cefas ile gnl
aynamn tozu silindi.
418
Delilik senin aklndan ok uzaktr. Sakn bunu bir daha syleme!" Calinus
dedi ki: "Bir deli bana doru dnd, bir mddet yzme dikkatle bakt. Bana gz
krpt, sonra yenimi yakam brakt.
2100 Eer bende kendi cinsini grmeseydi, nasl olurdu da gelip bana
atard? Kendi cinsinden olmayana nasl olurdu da ba belas kesilirdi.
Bir ku, kendi cinsinden olmayan bir kula nasl uar? Cinsinden olmayanla
konuup grmek, dp kalkmak mezardr; lahde girmektir."
Bir hekim dedi ki: "lde bir karga ile bir leylei beraber grdm.
2105 akn bir halde onlara yaklatm. kisinin de topal olduklarn grdm.
Hele yurdu gkyz (=ar) olan iri doan kuu (arif) ile yeryz harabeler
kuu olan yarasa (bilgisiz kii) nasl dost olabilirler?
512 lliyyn: Yedinci kat gkte bir yerin ad. Cennetlerin en yksek, en iyi yeridir. Bir riva
yete gre de yedinci kat
gn stnde "Sidret'l-mnteha"nn ve "Ar"n altnda bir makam ki, iyi kiilerin amel defte
rleri orada bulunurmu. Siccn:
Cehennemin en alt tabakasnda, en kt yeri. Fasklarn, kfirlerin, mriklerin amel defterle
rinin bulunduu yer.
Biri her ayptan arnm tertemiz bir nr, br her kapnn dilencisi;
2110 Biri Ysuf yzl, isa nefesli bir varlk, br bir kurt, yahut da
boynunda ngrak bulunan bir eek;
419
Gl, gnl dili ile pislik bceine "Ey koltuu kokmu!" der, "Eer sen gl
bahesinden kaarsan, senin bu tiksintin gl bahesinin kemalini ve stnln
belirtir.
Benim gayretim, yani seni istemeyiim "Ey alak kii, buradan uzakla!"
diye kafana bir omak vurur.
2115 Ey alak! Eer sen benimle birlikte olursan, bazlar senin, benim
aslmdan bir cins olduunu sanrlar.
Allah bana ltfetti de, bir mrid vastasyle beni pislikten, murdarlktan pak
etti, artt. Byle iken nasl olur da nefs-i emmre gibi bir murdar bama bela eder?
Mride ulamadan nce, bir damarm, nefsine esir olan o murdarlardan idi.
Fakat Hakk, mrid eliyle o damar kesip att.
Hz. Adem'in ezelde bir belirli vasf u idi: Secde edilmeye layk olduu iin
melekler onun nnde ba ediler, secde ettiler.
2120 Bir baka belirtisi de u idi: iblis onun nne ba koymad. "Padiah
da benim, reis de benim." dedi; ona secde etmedi.
Zaten eer blis Hz. Adem'e secde etmi olsayd, Adem, Adem olmazd da
bir bakas olurdu.
Bylece; hem meleklerin karar onun Hakk'n halifesi olduuna bir tank,
hem de iblis kpeinin kfirlii ona tank oldu.
retmesi
2141 Sahabeden bir zat hastaland. O hastalk yznden zayflad, iplik gibi
inceldi.
420
Hz. Peygamber Efendimiz onu yoklamak, halini hatrn sormak iin yanna
gitti. Zaten aziz Peygamberimiz'in huyu tamamyle ltuftu, tamamyle keremdi.
2212 Hastay yoklamak, halini hatrn sormak dostluu, birlii temin etmek
iindir. Bu birlik ve dostluk yzlerce sevgi dourur.
Hasta sahabi Peygamber'i grnce dirildi. Sanki Allah onu o anda yaratm
gibi oldu.
Her gece yans mecbur kalarak kalkaym diye, bana srt ars verdi.
2456 Hz. Peygamber Efendimiz hastann halini hatrn sordu. Sonra ona
dedi ki:
"Acaba sen mnasebetsiz, yersiz bir dua m ettin? Bilmeyerek zehirli bir ey
mi yedin?
Hele bir dn bakalm; ne eit dua ettin? Nefsin hilesine uyup nasl
cotun, kprdn? Allah'tan neler istedin?"
dedi.
421
geldi.
Ne mutlu o kiiye ki, nefis ile savar, bedenine zahmetler verir, skntlar
ektirir de, onu terbiye etmeye urar, adalet gsterir.
2475 Ben de; 'Ya Rabb!' diyordum. Ahirette ektirecein azab bu dnyada
hemen ektir!
ektir de, ahirette mutlu olaym!' Byle istekle ilah kapnn halkasnalip
duruyordum.
Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Sakn bu duay bir daha etme; kendi
hayat aacn kknden skp atma!
422
Ey zayf ve zavall karnca! Senin ne gcn var ki, tutup da da gibi olan,
kaldramayacan bir hastaln ykn sana yklesin?"
Hasta sahabi; "Tevbe ettim, ey benim padiahm! Bir daha kendimi zorlu,
gl grp byle bir laf etmem.
513 peygamber Efendimiz yalnz Araplar iin gelmedi. eitli renklerdeki btn insanlar Hakk
yoluna armak
iin dnyay ereflendirdi.
Bizim mrmz bo yere harcand gitti. mr elbise mizden tek bir iplik
kald, o da kopmak zere; biz byk bir ehir idik, ykldk, harab olduk, ancak bir
duvarmz kald.
423
Sen bize dnyada da, ahirette de iyilik ver, gzellik ver! 514
514 Sahih-i Mslim'de yle bir hadis rivayet edilmitir: "Resl-i Ekrem ashabdan hasta bir za
tn ziyaretine gitti.
Onun halini hatrn sordu. Onun zayflam, adeta ku yavrusu gibi bir hale gelmi olduunu g
rd. Peygamber ona; 'Allah'a
duada m bulundun?' diye sordu. Hasta dedi ki: 'Evet. Y Reslallah! Ya Rabb ahirette bana ed
ecein ikab, verecein azab
dnyada ver!" diye dua ediyordum.' Reslullah Efendimiz; 'Sbhanallah. Allah'n verecei azaba
dayanamazsn. Y Rabb! Bize
ahirette de, dnyada da gzellik ve iyilik ver; bizleri ate azabndan koru! diye dua etsen ol
maz myd?' buyurdu. Dnyadaki
gzelliklerden maksat; shhat ve afiyet, ahiretteki gzelliklerden murad; mafiret ve cennetti
r."
faydas
Hastay yoklamanda, halini hatrn sormak iin yanna gitmende fayda var.
O fayda dner, yine sana gelir.
Fakat olmasa bile, yol arkada, yani seyr slk erbabndan olur; padiah
olmasa bile atl bir asker olabilir.
2150 Yol arkadalarn arayp sormay gerekli bil. Yaya olsun, atl olsun,
yani ister ilerde, ister geri kalm olsun, seyr slk arkadalarndan ayr dme!
Ziyaretine gittiin isterse dmann olsun, senin iyilikte bulunman yararldr. nk iyilik yznden, nice dman dost olur.
424
O dman sana dost olmasa bile, hi olmazsa kini azalr. nk iyilik, kine
merhemdir.
Szn z u ki: Topluma, insanlara dost ol. Bir dost bulamaz isen, heykel
yapanlar gibi kendine tatan bir dost yont!
2155 nk topluluk, kervan balknn ok oluu, yol kesenlerin bellerini krar, mzraklarn krletir.
"Hastalmda
niin benim halimi hatrn sormaya gelmedin?" diye
Hakk Tel-'nn Ms(a.s.)'a vahyetmesi
Seni ilah nrla nrlandrm, tan yeri yapmtm. Ben ki Hakkm, hastalandm da benim hatrn sormaya, beni yoklamaya gelmedin."
Cenab- Hakk yine buyurdu ki: "Hastalmda ne diye kerem edip, ltfedip
gelip benim halimi hatrn sormadn?
2160 Ms; "Ya Rabbi!" dedi, "Sende bir noksanlk olamaz; ardm
kaldm. Nerede ise aklm kaybedeceim. Ya Rabbi, bu kapal sz akla!.."
Allah buyurdu ki: "Evet, benim has ve seilmi bir kulum hastaland, ite o
kul 'Ben'im' bir iyice bak da gr! 515
515 Mevlna u kuds hadise iaret ediyor: -Bilindii gibi kuds hadis, Hz. Peygamber'in dilin
den sylenen Allah
kelamdr. Kur'an ayetleri, vahiydir. Sz de, z de Allah'ndr.- "Ey Ademolu! Hastalandm,
benim hatrn sormaya, beni
yoklamaya gelmedin. Senden yemek istedim, bana yemek vermedin. Senden su istedim, bana su verm
edin." nsan dedi ki: "Ya
Rabbi! Ben seni nasl grebilirim? Ben nasl senin hatrm sormaya gelebilirim? Sen lemlerin
Rabbi'sin; hastalk gibi hallerden
mnezzehsin." Allah buyurdu ki: "Filan kulum hastalanmt, ne diye onu yoklamadm, hal-hatr s
ormadn? Bilmiyor mu idin ki,
onu yoklamaya gelseydin beni onun yannda bulacaktn. Senden yiyecek istedim, ey Ademolu, ben
i ne diye doyurmadn?"
Kul; "Ya Rabbi! Ben seni nasl doyururum?" der. Allah buyurur ki: "Filan kulum senden yiyecek
istedi. Ne diye onu
doyurmadn? Bilmiyor musun ki onu doyurursan, bu hareketin ecrini benim yanmda bulacaksn?" C
ami'u's-Sar, c.V, s. 65.
425
Allah ile bulunmak, Allah ile beraber oturmak isteyen kii, Allah'n dostlar
olan vellerin huzurunda otursun. 516
516 Cenab- Hakk haa madd bir varlk deildir ki, insanlarla beraber bulunsun, beraber oturs
un. Gerek evvelki
beyitlerle ilgili kuds hadiste ve gerekse Mevlna'nm bu beytinde anlatlan hal, yani insann
Allah'la beraber bulunmas,
tamamyle manev ve ruhan bir haldir. Gerek Peygamber Efendimiz ve gerekse Mevlna, biz ciz
insanlarn anlamalar iin bir
takm benzetmelerle bu rhan ve mnevi bulumay belirtmektedir. Fakat unu da iyice bilmeli
ki, en byk tecellye insan
mazhar olduu iin ve insanda ilah emanet, ilah nefha bulunduu iin, Allah'n insanlara kar
bir yaknl vardr. Byk bir
arifin dedii gibi; "Haa insan Allah deildir, fakat Allah'tan da ayr deildir." Nitekim Mev
lna yine Mesnev'nin bir baka
yerinde buyurur ki: "Nasn Rabbi olan Allah'n, insanlarn rhu ile bir birlemesi, bir yaknl
vardr. Fakat bu yaknlk nasldr
tarif edilemez. Hi bir eyin yaknl ile de kyas edilemez." Herhangi bir insan ile buluma
k, oturmak, Allah velleri ile beraber oturmaya benzemez. Allah vellere tam tecell ettii iin onlarla oturmak Allah'n huzurun
da bulunmu gibi mnev bir
duygu iinde kendinden gemektir. Bir velnin huzurunda otururken manen iimiz ykanr, rhen
tazeleniriz. Onun mnev
gc ile kendini gizleyen byk yaratcnn varln, sevgisini gnlmzde duyar, Allahmz
vicdanen hissederiz.
517 "Veller kimlerdir? O mbarek insanlar bilmiyoruz ki yanlarna varalm, kendilerinden man
en yararlanalm." diye
bir soru akla gelebilir. Byle dnmek, yerinde, hakl bir dncedir. Bir Abdlkadir Geylan
, bir Mevlna nerede bulalm da
dizlerinin dibine kelim, kendilerinden feyz alalm, huzurlarnda insanlmz hissedelim, m
anen kusurlarmz grerek
kendimizi tamir edelim. "Bugn veller yoktur; gklerden yere nr inmiyor." diye endieye kap
lmayalm. Bilelim ki kyamete
kadar dnya velsiz kalmayacaktr. Onlarn mbarek ahsiyetlerini bilmiyorsak da, onlar grem
iyorsak da, o stn kiilerin
mevcud olduklarna inanalm. "Allah'n sevgili kullar, velleri vardr. Bu kirli dnyamzda h
ala yaamaktadrlar." diye kabul
etmek, onlar grmediimiz halde onlardan yardm ve himmet beklemek de bir nev' huzurlarnda
bulunmak demektir. Olabilir
ki, bu ikrarmz ve onlara kar duyduumuz gyab hrmetimiz, bizi onlarn manev huzurlarna
gtrr de, kendilerinden feyz
alrz.
2165 eytan her kimi kerem ve keramet sahibi olanlardan ayrrsa, onu
kimsiz kimsesiz brakr da ban yer.
Bunu duy, bunu iit ve iyice anla ki; bir an bile olsa, toplumdan ayrlmak,
ancak eytann hilesidir. 518
518 Peygamberimiz bir hadislerinde; "eytan bir kii ile beraberdir ve o eytan iki kiinin ya
nma varamaz." diye
buyurmutur. Baka bir hadislerinde de; "Cemaat rahmettir; ayrlk azabtr." buyurmutur. By
k bir padiah olduu kadar
byk bir air olan ve Parsa dvan bulunan cennet-mekan Yavuz Sultan Selim Han; "Bizim btn
perianlmz toplumdan
ayr dmemizdendir." manasnda bir beyti vardr.
426
yalnz brakmas
Bunlardan biri fakih, yani din adam, hoca; biri erif, yani seyyid; biri de
sf, yani dervi idi. Bunlarn her de vefa bilmez, hak tanmaz kiilerdi.
Bahvan kendi kendine dedi ki: "Bunlara kar syleyeceim nice szler,
reddedilmez yzlerce delillerim var. Var ama, onlar kii bir topluluk; topluluk ise
gtr, kuvvettir, rahmettir.
ayrmam gerek.
Onlarn her birini bir tarafa ataym, yalnz kalnca da onlarn birer birer
hakkndan geleyim."
kard.
Sfiye dedi ki: "Haydi eve git de, bu arkadalar iin bir kilim getir!"
Sf gitti. Bahvan iki dost ile yalnz kald. Fakihe: "Sen tekinsin; din
hususunda bilgin bir kiisin. Bu arkadan da nl bir erif, yani Peygamber
neslinden gelen bir seyyiddir.
2175 Biz senin fetvanla ekmek yiyoruz, senin bilgi kanadnla uuyoruz.
Onun bunun srtndan geinen bu pis boaz sf de kim oluyor ki, sizin gibi
padiahlarla oturup kalksn?
Gelince onu yannzdan uzaklatrn; savn gitsin. Siz de tam bir hafta benim
bahemde, bamda misafirim olun kaln..
2180 lerine bir phe drd, onlar kandrd. Halbuki arkadalardan ayrlmak yakmaz.
"Ey kpek!" dedi. "Bu ne biim suflik? Bu nasl dervilik? Frsat bulunca
hrszlk iin onun bunun bana giriyorsun!
427
Sfyi yalnz bulduu iin onu bir iyice dvd. Yar lm bir hale getirdi,
kafasn da yard.
2185 Sf; "Bana olacak oldu, benim nbetim geti, ama, ey arkadalar,
sizin de banza neler geleceini dnn, kendi nbetinize hazrlann.
bilin.
Benim yediim daya siz de yiyeceksiniz. Byle bir erbet, her alak
kimsenin cezasdr."
Bahvan, sfyi dvp ondan ayrldktan sonra, yine o eit bir bahane
buldu.
2190 "Ey seyyid!" dedi. "Sen de eve git; le yemei iin yufka ekmei
piirtmitim.
Evin kapsnda Kaymaz'a syle, o pimi yufka ekmei ile, pimi kaz
getirsin.
Seyyidi yollaynca hocaya dedi ki: "Ey keskin grl kii! Sen fakihsin,
senin fakih olduunu herkes gryor, biliyor. Bu apak meydanda.
Onu douran kadna ve onun iine gvenmeyin; noksan akll bir varla
nasl gvenilir?
519 Trk milleti aziz Peygamberi'ni ok sevdii ve sayd iin Arabistan'dan gelen ve Peygamb
er neslinden olduunu
syleyen herkesi barna basmtr. Ona elinden gelen her yardm yapmtr. Bu hal eski devir
lerde olduu gibi bugn de
devam etmektedir. Eski airlerimizden birisi; "Mesh gkden insen sana yer yok / Yr var gel
Arap'tan ya Acem'den." diye
yazmtr. Bugn de nice kiiler vardr ki; "Ben Abdlkadir Geylan neslindenim." diye yurdumu
za gelmi, itibar
grmtr. Trk milleti dindardr, byk vellere hayrandr. Onlarn neslinden geldiklerim sy
leyenlere canm verir. Tahir'lMevlev merhumun Mesnevi erhi'nin VII. cildinin 685'inci sahifesindeki u aklamay dikkatle
okuyalm: Yakn zamanlara
kadar baz kimseler hret bulmak, hrmet grmek iin "es-seyyid filan" diye bir mhr kazdr
r ve onu kullanrd. Seyyidlik
iran'da pek ehemmiyetli olduu iin, baz akgzller bana yeil bir sark sarar, beline de
yeil bir kuak dolar, seyyidim diye
ortaya karlard, istanbul'un "Limon skelesi" Meydam'nda genie bir iskemleye oturmu yeil
sarkl adamlar vard ki
bunlara; "Yedi Emirler" derler. Onlara okunmaya gelenler iyice bir para veririerdi. Mevlna Ca
mi Baharistan adl eserinde
yazar ki: "Birisi byle seyyidlerden birisine svm saym. Seyyid yahut sahte seyyid: "Her n
amazda; 'Allahmme salli ala
seyyidina Muhammedin ve ala Ali seyyidina Muhammed' diye salat okuduun halde bana ne cesaretl
e svyorsun?" diye
sormu. Sven de: "Ben madd, mnev asl seyyid olanlara salat ve selamm kayt altna alr
m; sen onlardan deilsin."
cevabn vermi. Bununla beraber seyyidler hakknda hsn-i zan gstermek de edep iktizasdr.
Ve onlarn cedd-i kermi olan
Hz. Peygamber (s.a.v.) Efendimiz'e hrmet icabdr. Hi olmazsa onlara kt zanda bulunmamal.
"
428
2200 O zalim bahvan bir takm bo szler syledi. O fakih de onlar dinledi. Sonra kalkt, erifin arkasndan eve doru gitti.
erifin yanna varnca; "Ey eek!" dedi. "Seni bu baa kim ard? Sana
hrszlk Peygamber' den mi miras kald?
2205 erif bahvann dayandan perian, harap bir hale gelince, fakihi
hayalinden geirerek dedi ki: "Ben sradm sudan ktm, ben nbetimi savdm.
Sen imdi yapayalnz kaldn, ayan denk al! Artk davul gibi karnna
tokmak yiyedur.
Ben erif deilsem de, senin sohbetine layk bir arkada olamadmsa da,
senin iin bu zalimden daha deersiz, daha aa deilim ya!.."
Bahvan, erifi dp ondan kurtulunca geldi, fakihi buldu. Ona dedi ki:
"Sen fakih misin? Fakihlik nerede, sen nerede? Ey her aa kiiye ayp kesilen, ar
olan en gnahkar, en kt insanlar bile senden utanrlar.
2210 Byle bir rhsat, izini islam hukukuna ait fetvalar ihtiva eden tannm kitaplardan Vast'da m okudun? Yoksa Muht'da m var?
320 Haric: Siffn muharebesinde Hz. Ali'ye isyan etmi olan o devrin kanun nizam tanmayan bi
r eit anaristi,
terristi.
429
Fakih; "Hakkn var, vur!" dedi. "Vur ki, frsat eline geti. Dostlardan
ayrlann lyk budur!"
mmetin eyhi Byezid-i Bestam hac ve umre iin yola dm, Mekke'ye
doru koup gitmede idi. 521
2220 "Bu ehirde basiret sahibi, gnl gz ak kim var?" diye ehri drt
dnyordu.
2232 Bir ehirde Byezid hilal gibi boyu bklm, klm, incelmi bir
pire rastlad. Onda vellerin nrunu grd. Ondan vellerin szlerini duydu.
522 Filler, bir inanca gre, kendi ilk vatanlar olan Hindistan' ryalarnda grnce vatan z
lemine kaplr da,
cokunluk gsterirlermi. Byezid'in grd vel de ezel lemini hayal ettiinden, cokun ve
cezbeli bir halde imi.
2237 Byezid o prin huzurunda oturdu, halini hatrn sordu. Onu hem ok
eyh dedi ki: "Kalk etrafmda yedi defa dn; bu dnmenin hacdaki tavaftan
daha iyi olduunu bil!
430
Canmn gnl gz ile grd Allah'a yemin ederim ki, Cenab- Hakk
beni kendi evinden, yani Kabe'den daha stn yaratmtr, evini semitir.
2245 Kabe Allah'n ltuf ve ihsan evidir. Amma benim yaratlm, varlm
da Hakkn sr evidir.
523 Nebilerin ve vellerin Allah'n nazarnda Kabe'den daha deerli olduklar riflerce beyan
buyuralmutur. nki
Kabe iki peygamber tarafndan yaplm bir bina; halbuki nebiler ve veller Allah'n yarattkl
ar varlklardr. Elbette Allah'n
yaratt, insann meydana getirdii bir binadan daha deerlidir. Mevlna'nn buyurduu gibi,
Kabe'ye Allah'n evi deniliyor
ama, haa oras Hakk'n oturduu bir ev deildir. Allah makamdan mnezzehtir... O her yerde me
vcut, hazr ve nazrdr.
Kabe'nin iinde de bizim anladmz manada oturmaz. Halbuki; "Yerle gkler beni iine alamad
, lakin mmin, temiz,
gnahlardan kurtulmu kulumun gnl beni kaplad, iine ald." kuds hadsi gereince, gerek
mminlerin gnlleri Allah'n
tecellgah ve nazarghdr. Dervi Yunus da; "Ararsan Mevl'y kalbinde ara; Kuds'de Mekke'd
e Hicaz'da deildir." demitir.
Mevlna da bir gazelinde; "Ey hacca gitmi olanlar, nereye nereye gidiyorsunuz; sevgili burada
dr, buraya geliniz, buraya geliniz!" diye buyurmutur. Molla Cami de; "Kabe Azer olu brahim'in binasdr; gnl ise pek yc
e olan Allah'n nazarghdr."
demitir, smet ismindeki bir air de; "Hac Kabe yolunda kouyor; bense Hakk'm ddarna talib
im. Hac evi aryor, bense ev
sahibim." demitir. Bir mesele akla geliyor. Acaba Byezid'in, o byk velnin etrafnda tavaf
etmesiyle, kendisinden hac
farizas sakt oldu mu? Yani o hac oldu mu? Belki bu vak'a Byezid'in ikinci hacca gidii sr
asnda olmutur. Eer olmadysa
Byezid hac olmak iin muhakkak bu vak'adan sonra hacca gitmitir. nki Hz. Muhammed Kbe'de
n de, btn neb ve
vellerden de stn olduu halde, hicretin onuncu senesinde hac vazifesini yapm, hac olmut
ur. Bu vazife ondan bile kaldrlmamtr. Kendisi ermilerin ermii olduu halde hac farizasn yerine getirmitir.
Bana hizmet, Allah'a kulluk etmektir; onu vmektir. Sakn Hakk benden
ayr sanma!...
Sen gzn a da bana yle bak ki, insanda Hakkn nurunu gresin!.."
431
2250 Byezid bu nkteleri, bu derin manal szleri can kula ile dinledi,
onlar altn bir kpe gibi kulana takt.
2261 Hastalk, ar, sz; iinde merhametler bulunan bir haznedir. Deri,
ten, beden yprannca, bozulunca z, yani rh tazelenir.
2265 Gama ve kedere yolda ol, yalnzla al! Yaadn mddete uzun
bir mr, yani ebed hayat isteinde bulun! 524
524
Sen akln bana al da, nefsin dileine aykr i yap. Dnyada btn
peygamberlerin vasiyeti hep byledir.
432
Nefsin sana; "Namaz kl, oru tut!" diye buyursa bile inanma! Nefis hilecidir. Onun emrinden bir hile doabilir.
2275 Yapacan ilerde nefsine danmak, ne derse onun aksini yapmak kemaldir, olgunluktur.
Ben kendi nefsimden yle eyler grdm ki... Nefis, bys ile insandan
akl alr da, insan iyiyi kty ayrt edemez olur. 525
525 "Hz. Mevlna gibi byk bir velnin de nefis hilesi, nefis mcadelesi bulunur mu?" diye a
mamal. Ysuf (a.s.)
nebilerin byklerinden olduu halde; "Ben nefsimi terbiye edemem. nki nefis hakkaten ktl
kle ve iddetle emreder.
Meer ki Rabb'im o nefsin sahibini esirgemi ola. nki Rabbim ok yarlayc ve ok esirgeyi
cidir." (Yusuf Suresi ayet 53)
buyurmutur. Demek ki peygamberlerde de, vellerde de nefsan arzular vardr. Azz ve esiz Pe
ygamber Efendimiz de bir
hadsle-rinde; "eytan her insann damarlarnda dolamaktadr." diye buyurmu. Sahabeden biri;
"Ya Reslallah, senin de
eytann var m?" diye soranca; "Evet benim de eytanm var, ama ben onu mslman yaptm." diy
e cevap vermitir.
Nefis; suret-i haktan grnr, iyiye doru gitmen iin sana yeni yeni
vaadlerde bulunur. Sonra tutar o vaadleri tevbeleri binlerce kere bozar.
Nefis; souk vaadleri, sonunda seni perian edecek arzular, tatl dille, gler
yzle, scak ve kabul olunacak bir ekilde syler ve seni kandrr. O yle kuvvetli bir
bycdr ki, insan byler ve kskvrak balar.
433
526 Mevlana'mn Hsameddin elebi'ye kar duyduu sevgiyi, gveni ifade eden bu beyitler ok d
ndrcdr.
Hsameddin elebi Hz. Pr'in halfesidir. Cenab- Mevlna Hakk yoluna girmek isteyenlerin, ter
biyesini Hsameddin elebi
Efendi'ye havale buyurmutu. Bu beyitlerde onun ahsnda insan- kamili gryor; "Bizi nefsin,
nefsan arzularn saldrsndan
ancak sen kurtarrsn." diye iltifatta bulunuyor.
Ey felek! Acmay;
Allah'n rahmetinden, acyndan ren!
2311 Ey felek! Ahir zaman fitnesi koparmak iin pek hzl dnyorsun,
azck aman ver!
Ey felek! Sen bizi ldrmeye kasdetmi keskin bir hanersin; bizden kan
alacak zehirli bir netersin.
olsun;
527 Mevlna'nn bu beyti; Hseyin Rif at merhumun Hayyam'dan tercme etlii u mealdeki rubaiy
i hatrlatyor:
"Ey felek! Uymad mlime asla dnn;
Beni azade yaat kayda mnasib deilim.
N-ehillerle aklszlara meylin var ise;
Ben de pek akl ile ehliyete sahip deilim."
Yaratc'nn emri ile nce bize dadlk ettin; bizim beden fidanmz sudan ve
topraktan yetiti. O emir sahibinin hakk iin, o dadlk hakk iin bize ac!
434
Allah seni yle mamur, yle gzel, yle lmsz yaratt ki, dehr inancnda
bulunanlar varln ezel sandlar, senin sonradan yaratldna inanmadlar. 528
528 "Dehr inancnda olanlar"; bu kinatn ezel ve ebed olduuna, yani byle gelip byle dev
am edeceine inanrlar.
Bu kinatn sonu geleceini kabul etmezler, kinat yaratan Allah'a da inanmazlar; "Bizi ancak
zaman ldrr." derler, insann
da ot gibi yetiip, ot gibi kuruyacan sanrlar. Kabir hayatn ve oradaki bir takm olaylar
inkar ederler.
2320 nsan evin sonradan yaplm olduunu bilir. Fakat orada a gerip
yuva yapan rmcek, bunu ne bilsin?
Akl yani kmil insan, kendini eitli renklerde gsterir. Fakat o renklerin, o
suretlerin hepsinden peri gibi ok uzaktr.
2325 Peri ne demek? nsan melekten bile ycedir. Ey cahil ve gafil kii! Sen
sinek kanatl olduun iin ok aalarda uabiliyorsun, ykseklere kamyorsun.
Yksek konular kavrayamyorsun. 529
529 nsanolunun cahil kiilerinin meleklerin cahillerinden; peygamberler ve veller gibi, ins
anolunun stn
kiilerinin de meleklerin stn olanlarndan daha stn olduunu, rifler kabul etmilerdir.
530 peygamberlerin mcizelerini, vellerin kerametlerini akl ynden inkar edenlere ve akllar
na gvenerek
kurtulacaklarn sanan felsefecilere, Mevlna burada tarizde bulunuyor.
531 Mevlna, gnl ilmini deil; taklit ilmini istemiyor. Badadl Rh:
"Unutup bildiin; rif isen ndn ol
derken ayn eyi kasdetmitir. Molla Cami ise; "retici kimdir? Akdr. Skt kesi renmen
in dershanesi. Ders
konuu hayret. Benim gnlm de o mektebde ders okuyan bir ocuktur." diye buyurmutur.
435
Her nede nefsan bir yarar, bir fayda grrsen, ondan ka; nefsini ldren,
sana zehir gibi ac gelen ibadetleri yerine getir. Nefsi dirilten ab- hayat ise yerlere
sa!..
2330 Birisi seni verse, holanmak yle dursun, sen ona hakaret et, kfret;
sermayeni, kazancn da mflise yani yoksula bor olarak ver!
2333 Tirmiz vilayetinin emri Seyyid Ecel bir gece Delkak adl nedimine
dedi ki: "Acele ile bir kahpeyi nikah ile almsn.
2335 Delkak dedi ki: "Dokuz tane namuslu saliha kadn aldm, hepsi de
kahpe oldu. Ben de bu gamla eridim gittim.
Ben bir ok defalar akl denedim, fakat bir taydan gremedim. imdiden
sonra ii delilie vuracam, delice hareket edeceim.
Eminlii brak, korkulu yere var; korku iinde bulun; ardan, hayadan
vazge; rsvay ol; adn ktye ksn! 532
532 Hz. Mevlna bu beytinde; hretten, gsteriten kamay tavsiye ediyor. Bir divan giriind
e aynen yle buyurur:
"Eer sen ilah akn k isen ve ak seviyorsan, keskin haneri al, hynn, utanmann bo
azn kes! unu iyi bil ki, Hakk
yolunda yryenler iin utanmak byk bir engeldir."
Bir halk airi de; "Ben ieyi aldm tasa / Namusu ar neylerim." der. Bu szler yanl anla
lmamaldr.
"Gsteriten kanacaz." diye hayasz olmayacaz; halkn sevgisini deil de Hakk'n sevgisi
ni arayacaz.
436
Ben uzun uzadya ilerisini dnen akl denedim. Bir yarar grmedim.
Bundan sonra ben divanelie vuracam, kendimi divane yapacam!
2338 Birisi "Zor bir iim var, akll birini aryorum. Bu zor ii ona danacam, onun fikrini alacam." diyordu.
2340 te o adam burada. O, bir kama binmi, yani kam at yapm olduu halde ocuklar arasnda koup durmaktadr.
O, doru dnr, yerinde karar verir. Zekda ate parasdr. Kadri, deeri
gk gibi ycedir. Yldzlar gibi parlak fikirleri yadrr.
Onun nuru, Allah'a en yakn olan byk meleklere can olduu halde, o
bylece kendini delilikle gizlemektedir."
2400 O byk insann durumunu renmek isteyen kii "Ey kama binmi
olan! Bir an iin olsun atn bu tarafa sr!" dedi.
Vel, kam atn srkleyerek onun yanna geldi: "Ne istiyorsan abuk
syle, benim atm ok serketir, huysuzdur." dedi.
Dedi ki: "Bu mahalleden bir kadn almak istiyorum. Benim gibi bir adama
layk olan kimdir?"
2405 Vel; "Dnyada eit kadn vardr." dedi. "kisi beladr, eziyettir,
mihnettir, derttir. ncs ise; ele gemez bir gnl defnesidir, rh hazinesidir.
O birinci eitten bir kadn alrsan, o kadn tamamyla senin olur. kinci
eitten alrsan; yars senindir, yars da senden ayrdr.
437
eyh, kam atn srd, ocuklarn arasna katld. Ona soru soran gen bir
kere daha seslendi:
2410 "Gel de sylediin sz anlat. ' eit kadn var.' dedin bunlardan
hangisini semem gerek, syle!"
Kendisini delilie vuran vel, kam atn srkleyerek onun yanna geldi de
dedi ki: "Kz-olan kz tamamyla senin olur. Onunla sen gamdan, kederden
kurtulursun.
Yars senin olan kadn dul kadndr. Hi senin olmayan kadn ise ocuu
bulunan kadndr.
lk kocasndan ocuu olan kadnn sevgisi de oraya gider; hatr, akl fikri
de hep oradadr.
Artk uzakla ki, atm sana ifte atmasn. Yoksa atmn sert naln yersin."
2415 eyh, hay huy ederek yine atn srd. Uzakta duran ocuklar yine
yanna ard.
Soru soran kii tekrar; "Ey byk vel, ey mn padiah!" diye seslendi.
"Sorulacak bir sorum kald."
eyh yine kam atn srkleyerek geldi: "Soracan nedir? abuk syle,
nk u ocuk meydanda topumu kapt." dedi.
Gen "Ey padiahm!" dedi. "Bunca aklla, bunca edeple nedir bu delilik?
Bu nasl i, bu ne alacak ey?
Sen sz sylerken Akl- kll'n de ilerisindesin. Sen bir gnesin; nasl olur
da delilik ile geziniyorsun?" 533
2420 eyh; "Bu apknlar beni bu ehre kad yapmak istiyorlar." dedi.
"Ben; 'Kad olmam!' dedim. Bana; 'Hayr, senin gibi bilgili bir alim yoktur.'
dediler.
'Sen dururken, senin kadar bilgin olmayan bir kimsenin kad olmas, hkm
vermesi haramdr, kt bir itir.' dediler.
533 Akl- kll: Allah'n kudretinden ilk nce ortaya kan "akl"dr.
438
Benim aklm bir ma'rifet definesidir. Ben de onun viranesi, yani ykk
yeriyim. Defineyi meydana karr gsterirsem, asl o vakit deliyim divaneyim.
Asl deli, akll olan ve bekiyi grd halde evine kapanmayan kiidir. 534
534 Burada beki; Hakk klarnn holanmadklar msiva, dnya sevgisi, gnah semboldr.
2425 Benim bilgim "cevher" dir, "a'raz" deil. Bu deerli bilgi; bir kazan,
bir menfaat, dnyev bir maksada ulamak iin elde edilmemitir. 535
Ledn bilgisini duyan kii, teki bilgiden nefret eder, feryad ederse; o bilgi,
bellemekle elde edilmi taklit bilgisidir.
2430 O madd bilgi, gnl aydnlatmak iin deil de geim iin, yiyecek giyecek elde etmek iin renilmitir. O bilgi peinde koan kii gibi, o bilgi de
aalk dnya bilgisidir.
Onlar, o bilgiyi u kirli dnyadan kurtulmak, ebed hayat bulmak iin deil
de, insanlar arasnda mehur olmak, sayg grmek, kendini bilgili gstermek iin elde
ederler.
Vellerden biri gayb lemine dair yz binlerce gizli srlar sana apak
sylese bile,
Eer senin yakn ve gnl gzn ak ise, her ynde, her yerde bir velyi
grebilirsin.
439
Ak olan gnl gzne yol gsteren, klavuzluk eden gze kar her kilime
brnm bir kilim, yani vel vardr.
Her velyi dier bir vel tanr, tantr, mehur eder. Vel, her kime isterse
velilik srlarndan haber verir, himmet eder, nasip sunar.
2355 Ne alacak eydir ki, kpek fke ile dervilere saldrr da, ay
dervilerin ayak bastklar topra gzlerine srme diye eker.
Kr dilenci akll bir adam ve hakm olduu iin, zor yznden, eein
kuyruu gibi olan kpei medhetti de, ona kerem sahibi lakabn takt.
2360 "Arkadalarn dada yaban eei avlyor, sen de kyde kr bir dilenci
yakalyorsun; bu sana yakr m?"
Akll, bilgili kpek yaban eei avlar; bilgisiz kpek ise kr bir dilenciye
saldrr.
536 Zalim bir hkmdarn zulmnden kaarak dinlerini korumak iin bir maaraya sman ve orada
309 sene uyuyup
kalanlarn (Ashab- Kehfn) kpei Ktmir'i hatrlatyor? Burada geen kpek, insann nefsinin
semboldr. Terbiye grrse
terbiye edilmi av kpeine benzer; iyi eyler, helal eyler avlar. Terbiye edilmeyen nefs ise
, terbiye edilmemi kpek gibidir.
Av yakalayaca yerde insana saldrr.
2365 Kpek, av beyini ve kendi sahibini tanr, bilir. Allahm! Her eyi
tantan ve ii aydnlatan o nr nedir?
440
O gzsz toprak; Hz. Ms'nn nrunu grd, ona sayg ve sevgi gsterdi.
537 Hz. Ms'nn mmeti arasnda Karun diye zengin birisi vard. Servetine gvenerek Hz. Ms'
nn mnevi gcn
kskand. Ona bir iftirada bulundu. Bir fahieye para verip Hz. Ms'nn kendisi ile zina etti
ini sylemesini istedi. Kadnn dili
tutuldu, iftirasn syleyemedi. Bunun zerine toprak, Ms'nn emrine boyun eerek Karun'u ve
haznelerini yuttu.
Yeryz Hakkn; "Ey yeryz; suyunu yut!" emrini anlad da Karun gibi
benlikte bulunan herkesi helk etti. 538
538 Bu beyitte Hd Sresi'nin 44'nc ayetine iaret var. Tufan dalgalar Hz. Nuh'a isyan eden
kavmi helk ettikten
sonra Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ey yeryz! Suyunu yut ve ey gk! Sen de suyunu tut! Su azald
. Yamurlar dindii iin
yeryzndeki sular ekildi ve Nuh'un gemisi de Cudi Da'mn stne oturdu ve zalimler Hakk'n
rahmetinden uzak olsunlar
denildi." (Hd Sresi 44) Filozoflar inanmazlar ama mutasavvflar; "Cansz sandmz her eyi
n kendilerine gre bir hayat ve
uura vardr ki, yeryznn ve gklerin verilen emri anlayp yerine getirmeleri, onlarn canl
olduklarnn bir belgesidir." derler.
2370 Toprak da, su da, rzgr da, kvlcmlar saan ate de bize kar habersiz, cansz, duygusuz gibi duruyorlar, fakat Allah'n emirlerini yerine getirmek iin
bekliyorlar. nk onlarn her eyden haberleri var, her eyi biliyorlar, gryorlar.
Biz ise, onlarn aksine, Allah'tan baka her eyden haberimiz var. Dnya
ilerine dalmz, Hakk'tan habersiz kalmz, peygamberlerin korkutucu haberlerine
kulaklarmz tkamz.
539 Burada Ahzab Sresi'nin u mealdeki 88-89. ayetlerine iaret var: "Biz emaneti gklere, ye
re ve dalara arzettik;
onlar onu yklenmekten ekindiler, ondan korktular. Halbuki onu insan yklendi. nki insan ne
fsine kar zalim ve cahildir."
Bu emanetin ne olduunda muhtelif grler vardr. eriat teklifleri diyenler de vardr.
441
540 Bu beyitte u'ara Sresi'nin 88. ve 89. ayetlerine iaret var. O ayetlerin manas yle: "
Kyamette mal ve evlat gibi
eyler menfaat vermez. Ancak kalb-i selim ile, temiz bir yrek ve niyet ile Allah'n huzuruna
gelen yararlanr." Badadl Rh
merhum da; "Ey efendi! Kyamette senden ne altn ne de gm isterler; ancak tertemiz bir kalb
isterler." anlamna gelen u
beyti sylemi: "Sanma ey hce ki senden zer sim isterler / Yevmn 1 -yenfa'u'da kalb-i sel
im isterler."
2375 Bir hrsz bir kr adamn kuman alsa, o kr adam bilmeden feryad
eder.
O hrsz gelip o kr adama "Ben usta bir hrszm, o kuma ben aldm."
demedike,
eyleri belinsin!
541 Buradaki hrszdan maksat; eytan ve nefistir ki, bizim gibi kalb gz kapal bulunanlarn
ibadetlerinden, yaptklar
iyiliklerin ecrinden bir ok eyi alp gtrmektedir, ibadet anbarna fre drmektedirler.
Bu yzdendir ki nefisle mcadele
etmek "cihad- kebr" (=en byk cihad)dr. Nitekim byk Peygamber Efendimiz bir savatan dn
erken "Kk savatan
byk savaa dndk." diye buyurur; bylece dmanla arpmay nefisle arpmaya nisbetle "k
k sava" sayard.
2380 O hrsz nce senin gnl gznn srmesini, yani nurunu almtr.
aldn ondan geri alabilirsen, gnl gzn aydnlanr, yine grmeye balarsn.
Hrsz eytan ve onun alp gtrdklerini sen gnl sahibi riflerden sor,
ren; tatan, topraktan deil.. nk gnl sahiplerinin nazarnda cahil halk, ta ve
toprak gibidir.
442
zindana armas
Muhtesip gece yans bir yere geldi, bir sarhoun duvar dibinde uyumu
olduunu grd. 542
542 Muhtesip: Eskiden polis vazifesi gren, bilhassa sarholar takip edip cezalandran bir me
mur.
Muhtesip dedi ki: "Ben 'Ah' et diyorum, sen 'H' diyorsun." Sarho da cevap
vererek dedi ki: "Ben neeli bir insanm Ah' edemem, sen gamdan iki kat olmusun.
2395 Muhtesip; "Ben unu bunu bilmem, kalk kalk! u ayak diremeyi brak,
bilgilik taslama!" dedi.
Muhtesip dedi ki: "Sen sarhosun, haydi kalk, zindana kadar gel!"
Sarho dedi ki: "Ey muhtesip!" Beni brak da iine git! plak bir adamdan
443
Benim aklm olsayd, bir imkan bulsaydm eyhler gibi bir dkkanda oturur,
halk irada alrdm." 543
M3 Burada Mevlna eitli vesilelerle halktan menfaat salayan eyhlere tarizde bulunuyor.
2432 yle kii de vardr ki, alim grnmek iin her taraf delik deik eder.
Fakat ledn ilminin nru onu kapdan srer; "Haydi defol!" der.
O kiinin hakikat ovasna varmaya bir nru, oraya ulamaya bir yolu
bulunmadndan dnyada madd istekler karanlnda urar durur.
Fakat Cenab- Hakk acr da ona akl kanad balarsa, frelikten kurtulur,
kular gibi umaya balar.
Benim mterim yani dinleyicim Allah'tr. "Allah beni satn almtr." ayeti
gereince O beni ycelere eker gtrr. 544
544 Bu beyitte Tevbe Suresi'nin u mealdeki 111. ayetine iaret var: "Allah, mminlerden nefis
lerini ve mallarn
cennet karlnda satn ald. O mminler ki dmanla harbederler, ldrrler, lrler."
444
Benim kan diyetim, yani benim kendimi O'nun yolunda feda etmemin
karlnda, ululuk sahibi Allah'n cemlini, gzelliini grmemdir. Ben kendi kan
babam, yani O'nun yarattklarnda Cenab- Hakkn gzelliini, kudretini, yaratma
gcn, san'atn mahade ederek ok mnevi zevklere doyuyorum. Bu bana helal
bir kazantr.
2440 Hakkn kudretini, bykln, gzelliini, yaratma gcn gremeyen heyecansz gnlleri, bo kiileri brak gitsin; bir avu amur ne satn alabilir?
Yani bir avu amurdan yaratlm bu fani varlk, insan ne yapabilir?
amur yeme yani topraktan gelen gdalar yeme, amur satn alma, amuru
arama ileri ile uraan bu insanlar, nasl hakikati bulabilirler? nk amur
yiyenlerin, yani yer sofrasnda oturanlarn, madd gdalarla beslenenlerin mnevi
benizleri daima sardr.
Sen gnl gdas ye! Gnle gelen ilah duygularla beslen ki, daima gen
kalasn, ilah tecelllerle ehren nrlansn, erguvan iei gibi olsun.
Ya Rabb! Elimizden tut, bizi bizim elimizdan satn al, bizi kurtar, gaflet
Ey tac taht olmayan padiah! Bizim gibi barelere taklm olan bu pek
g nefis ban, senden baka kim zebilir?
545 Bu beyitte Kaf Sresi'nin u mealdeki 16. ayetine iaret var: "Biz insana ah damarndan d
aha
yaknz!"
445
Dil denilen bir et parasndan, hikmet seli, hakikat seli rmak gibi akp
duruyor.
Dil rmandan gelen hikmetler, ad kulak olan deliklerden ieri giriyor da,
meyvesi akllar olan, idrak olan can ban, gnl ban suluyor.
546 Cennet bahelerinin aalan altndan sular akt Kur'an- Kerim'in bir ok yerlerinde hab
er verilmektedir. O
sular, dibinden aktklar aalar nasl besliyorsa, onlarn yaamalarn salyorsa, kulak va
stasyla gnle gelen ilah szler,
hikmetler de o gnl manen besler, yaatr.
2485 Bu sahrada yllardr yol yryoruz. Sonunda yine ilk menzilde, adm
attmz yerde esiriz.
446
Ms'nn kavmi bir hayli yol aldklar halde, yine kendilerini ilk adm
attklar yerde buldular.
Eer Hz. Ms'nn gnl bizden rz olsayd, sahrada bir yol belirir, bir yol
grnrd.
idik?
Gkten yemek gelmesi yle dursun, belki de yemek yerine ate yaard ve
bu menzilde bizi alevlerle yakard.
fkesi, vanmza youmuza ate samada; yumuakl, efkati ise stmze gelen bela oklarna siper olmaktadr.
2507 Nitekim Adem cennetten knca, ona tevbe etmeyi nasib ettin de, irkin eytann saptrmasndan kurtuldu. 548
548 Hz. Adem'e Cenab- Hakk'n ilham ettii dua, A'raf Suresi'nin u 23. ayetinde geer: "Ey b
izim Rabbimiz! Biz
nefsimize zulmeyledik. Eer bize mafiret ve merhamet etmez isen, biz elbette hsrana, byk z
ararlara urayanlardan
olacaz."
2510 eytan Adem'i cennetten karmak iin bir hile, bir oyun grd ve onu
tatbik etti. Halbuki kendi aleyhine olan iki yz oyun vard, onlar grmedi. Bu
yzden de kendi evinin direini kendi kesti, kendi evini kendi bana ykt.
447
te; Allah'n laneti byle bir eydir. Lanet; insan ters grl, eri grl
yapar, haseti yapar. Onu kendini beenir bir hale sokar ve yreini kinle doldurur.
549 Fussilet Sresi'nin 46. ayetinde; "Bir kimse iyi bir amelde bulunursa, onun sevab ve fayd
as kendisine aittir ve
ktlk ederse onun gnah ve zarar da kendisine aittir." buyumlmutur.
Yine sra Sresi'nin u mealdeki 7. ayetinde de "Ey insanlar! iyilik ederseniz nefsinize iyili
k etmi olursunuz!" diye
buyumlmutur.
Allah'n mel'unu olan kii, btn tedbirleri tersine grr de hayat satrancnda
Gnahlar yznden gnl derde derdi. Dert de, ektii aclar da onu
perde arkasndan dar karr, gzndeki gaflet rtsn kaldrrd.
Analar doum ars tutmasa, ocuk domak iin yol bulamaz. Byk
aclar, dayanlmaz izdraplar da, gnahlara ilah afvin doacann bir mjdesidir.
Bu emanet, yani ilah afv mjdesi gnldedir; gnl ona Kbe'dir. Vellerin
szleri de ebeye benzer.
2520 Gebe kadn muayene eden ebe "Bu kadnda dert yok, doum ars
yok!" der. ocuk domas iin ar gerek. Byk aclar, izdraplar doacak ocuk
iin yol demektir. Onun doacan mjdelemektedir.
530 Bir air; "Bu dnyada hi kimse gamsz kedersiz olamaz. Eer dnyada gamsz bir kii varsa
o insan deildir."
diye sylemi. Fakat eyh Glib merhum da;"Akta keder neyler gam, halk- cihanndr." demit
ir.
448
rahmet oldu. Fakat Firavun'un; "Ben Hakkm!" demesi lanet sebebi oldu. 551
551 Btn veller kendilerini Hakk'ta fani ve ancak Hakk' bak grmlerdir. Bu yzden Hakk'
n kendilerinde zuhuru
itibar ile "Ene'l-Hakk!" (=Ben Hakk'm!) yani; "Bende Hakk zuhur etti." demilerdir. Bu hal,
bu tecell daim olmadndan, o
zevk geince "Ene'l-abd!" (=Ben Hakk'n bir kuluyum!) itirafnda bulunmulardr. Vellerin hem
en hemen hepsinde bu tecell
zuhur etmi, pek ou Mansur'un "Ene'l-Hakk!" demesi gibi szler sylemilerdir. Bunlardan hi
birine bir ey yaplmad
halde, Hz. Mansur'un ikence ile idam edilmesi iin yle bir sebep beyan etmilerdir: Mansur
hazretleri slku srasnda yle
bir mertebeye varm ki, orada iken ne isterse yapabilirmi. Bundan dolay; "Reslullah Efendi
miz mira gecesi "ne istersen"
hitabna mazhar olduu srada, niin btn insanlarn affn istemedi de, yalnz mmetinin aff
n istedi?" diye bir itirazda
bulunmu. O da o esnada Peygamber Efendimiz'in rhaniyeti zuhur ederek; "Ya Mansur! Peygamberl
ere Allah ne istetirse
ancak onu isterler. Bana o srada mmetimin aff talebi ilham olundu." diye buyurdu. Bunun ze
rine Mansur Peygamber
Efendimiz'den af Duyurulmasn niyaz etmi. Cenab- Peygamber de onu affetmekle beraber, ehit
olma derecesini de teklif etti.
ite Hallac'n acmadan ldrlmesi bu sebeptendir. Onun nce ellerini ve ayaklarn kesmiler
, sonra da daraacna ekmiler,
daha sonra da cesedin; yakp Dicle nehrine atmlardr. te Mansur hazretlerinin "Ene'l-Hakk!
" demesi, vaktinde sylenilmi
olduu iin ilah rahmete mazhar olmutur. Fakat Firavun'un bu tecell ile alakadar olmad h
alde, Msrllara hitaben; "Ben
sizin yksek tanrnzm!" diye Allah'lk taslamas iine girimesi, vakitsiz ve yalan syledi
i iin, Allah'n lanetine mazhar
olmutur.
skp atarsn.
449
2530 "Attn vakit sen atmadn!" ayetini iyi anla. Sana ruhundan gelen her
feyz, rhun rhu olan Hakk'tan gelmektedir. 552
552 Peygamber Efendimiz Bedir Sava balad srada, yerden bir avu toprak alp dman tara
fna att. O toprak
dman safnda bulunanlarn gzlerine girip, hepsini gzlerini outurmaya zorlad. Bu hadise
zerine bu ayet nazil oldu:
"Sevgili Peygamberim! O topra attn vakit sen atmadn, fakat Allah att." buyuruldu. Bu su
retle Peygamber Efendimiz
Hakk'n hareketine, fiiline alet olmutu. Bunun gibi Allah dostlar da bylece Hakk'n ilerin
e alet olurlar. Allah'n kudreti
onlarn vastasyla zuhura gelir.
Senin elini tutan, ykn yklenen O'dur. Her an, her nefesi O'ndan um!
Feyzi, ihsan O'ndan bekle!
Uzun zaman ksz kaldn da O'na ge ulat isen zlme, gam yeme;
bilirsin ki O ge eriir, ama tam eriir.
Ge tutar ama rahmeti elini smsk tutar. Seni bir an bile huzurundan
ayrmaz. O her zaman seninledir. Nereye gidersen git, O seninle beraberdir.
553 Peygamberimiz'e gelen vahiyler birka gn kesilmiti. Onlarn kesilmesi Resulullah' rahat
sz ettii gibi mrikler
de; "Muhammed'i Rabbi terketti!" diye sevinmilerdi. O mnasebetle bu mbarek sre nazil oldu.
Ayetleri arasnda; "Habbim!
Rabbin seni terketmedi ve sana gazap etmedi." diye buyuraluyordu. Bu ayet-i kerime Hz. Muhamme
d'e has olmakla beraber,
hkm mmetine de amildir. Yani hi bir mmin yoktur ki, Allah'n nazarndan kaybolsun. Cenab
- Hakk btn kullarn her
an ve her zaman grr ve ne halde olduklarn bilir.
Bir ressam iki eit resim yapsa, biri temiz, gzel, gz alc; br irkin,
hoa gitmez bir resim olsa,
Ysufun ve huri gibi yaratl ho bir gzelin resmini yapsa, bir de irkin
ifritlerin, eytanlarn resimlerini yapsa,
450
2540 O irkini pek irkin resmeder. O derecede ki, btn irkinlikler onun
etrafnda dner dolar.
Fakat unu bil ki; mmin dileyerek secde eder. nk o Allah'n rzasn
aramakta, bilerek, isteyerek secde etmektedir.
2545 Atee tapan da, "Yezdan" dedii mabuda, mahiyetini anlamadan, istemeyerek secde etmektedir. Onun maksat ve murad bakadr.
554 Meryem Sresi'nin 71 ve 72. ayetlerinin meali yledir: "Ey insanlar! Sizden hi biri yokt
ur ki cehenneme
uramayacak olsun! Ya Muhammedi Bu uray Rabbin iin verilmi bir hkmdr. Sonra mtttak o
lanlara nect vereceiz ve
zalimleri cehennemde dizleri zerine km olduu halde brakacaz." Medrik tefsirinde de
yle bir hadis vardr: "Salih ve
fsk btn insanlar cehenneme girecek, yani oradan geeceklerdir. Fakat brahim (a.s.)'a oldu
u gibi cehennem atei
mminlere serinlik ve selamet olacaktr. Cehennem de mmine 'Ey mmin abuk ge; senin nrun b
enim ateimi sndrd.'
diyecektir."
te buras cennet; eman yurdu, emniyet yeri. Peki o korkun geit, o felaket
urak nerede kald?"
Cehennem, o korkun azap yeri, o iddetli ceza mahalli ite oras idi. Ama
size balk, bahelik, aalk bir yer grnd.
451
Alev alev yanan ehvet ateiniz, takva yeillii, hidayet nru oldu.
Hiddet, fke ateiniz; sabr ile, hogr ile, yaptnz iyiliklerle hilm haline
geldi. Bilgisizlik karanl da almanzla bilgi oldu.
Siz, Allah rzas iin, daha dnyada iken atelerinizin hepsini de birer birer
sndrdnz.
2565 Ate gibi nefsi gl bahesi haline getirdiniz; oraya vefa tohumunu
ektiniz.
bahesi oldu."
kurbanlz; Hakkn lmsz sfatlarna kar bizler faniyiz, yok olmuuz." diyen siz
deil mi idiniz?
Biz kalle de olsak, divne de olsak vahdet sakisi olan Allah'n ve onun
sunduu ak arabnn sarholaryz.
2575 Evin iinde bulunan, yani ezel sevgiliye mahrem olan klar ise.
O'nun yznn nuruna pervane kesilmilerdir.
Ey gnl! Senin iini aydnlatan yere, sana yakn olan olgun insanlarn
bulunduklar yere git ki; onlar sana gelecek belalara kar siper olurlar.
452
lah ak arabyla dolu bir kadeh haline getirmek iin, seni canlarnn iine
alrlar; sana canlarnn iinde yer verirler.
Kendine vellerin kalbinde yer edin ki; srlar belirtmek iin onlar sana
Utarit yldz gibi, gnl defterini asnlar.
Cinsine bak! Mertebeleri gece gece baka trl olmaktan kurtulmu, kendi
nev'i olmu. Gaibleri, grnmeyenleri de seyret! Kaybolmaktan kurtulmu da
grnr olmu.
nk; onlardan hil'at gelir, devlet gelir. Onlar; rhun snd bir et yn
olan cesedi canlandrrlar, can haline getirirler.
Nerede manen plak bir yoksul grrsen bil ki; o zavall, kmil insandan
kam, ondan uzak dmtr.
unu iyi bil ki; bu kirli dnyada kim kendisine yol gsterecek kmil
insandan kaarsa, o; devletten mutluluktan kam demektir.
453
Bedeni beslemek, onun ihtiyalarn gidermek iin bir sanat rendin; bir
iin var, bir meslein var. Rhunu beslemek iin de din san' atn renmeye al!
Daha bu dnyada iken bir san'at ren ki, ahirette iine yarasn; sana ilah
mafiret kazandrsn.
Mesela; bir ocuk baka bir ocua doru koar; onunla konuuyormu,
akalayormu gibi bir eyler yapar.
zetmeksizin kazanyorum." diyen gafil! Sen de o ocuk gibi hayrl iler, faydal
eserler ortaya koymadan; elin bo, kesen bo, kendin ise yorgun bitkin bir halde
mezara girersin.
Ey aklsz kii! Din kazanc Allah akdr; gnl cezbesidir. Onun iin de
kabiliyet ve istidad demek olan Hakk nru lzmdr.
Fakat bu alak nefs seni geici, fani kazan elde etmeye altrr. Ey
zavall! Ne zamana kadar geici kazan arkasnda koacaksn? Onu artk brak!
Eer o alak nefs senden yce bir kazan dilerse, sakn aldanma! nk o
istein arkasnda o dman nefsin bir hilesi vardr.
454
uyandrmas.
Kkte hi kimse iin girecek yol yoktu. "Bu kstahl eden, bu cr'eti
gsteren kimdir?" dedi.
2610 Muviye; "Hey; sen kimsin? Adn nedir?" diye sordu. O adam da
"Aka syleyeyim, adm kt iblis." dedi.
Muviye; "Ne diye bu kke geldin? Ne diye beni uyandrdn? Doru syle,
ters syleme!"
Hz. Mustafa (s.a.v.) derin manal bir hadislerinde 'Vaktini geirmeden acele
ediniz, ibadetinizi yapnz!' diye buyurdu." 556
556 peygamber Efendimiz bir hadislerinde; "Vakti gemeden namaz klmakta ve lmeden evvel tev
be etmekte acele
ediniz!" diye buyurmutur.
Muviye; "Hayr, hayr!" dedi. "Maksadn bu deildir. Sen beni hayrl yola
gtrmek istemezsin.
2615 Senin bu davrann, bir hrszn gizlice kkme girmesine, bana da;
'Sana bekilik ediyorum.' demesine benzer.
blis dedi ki: "Biz nce melek idik. ibadet yolunda canla bala gidiyorduk.
lk san'at nasl olur da unutulur? ilk sevgi nasl olur da gnlden kar?
455
Bizim de varlmz O'nun ltuf ve kerem eli ekmedi mi? Bizi de yokluktan
getiren, yoktan var eden O deil mi idi?
Ben daha ocuk iken, st emerken beiimi kim sallad? O deil mi?
2630 Kerem denizi bir kerrecik beni azarlasa bile, O'nun inayet kaplar hi
kapanr m?
Allah'n bize pein ihsan, ba, ltf hayat cevheridir. O'nun kahr da bize
ltfettii ok kymetli hayat cevherinin stne konmu bir tuza benzer.
Allah lemi kullarna iyilik, ltuf ve ihsanda bulunmak iin yaratt. Btn
varlklar, btn zerreleri O'nun cmertlik ve kerem gnei okamaktadr.
O; ayrl, can buluma gnlerinin deerini bilsin diye ister. Bylece can
terbiye eder, kulan eker.
557 Cenab- Hakk buyurmutur ki: "Ben, halk benden faydalansnlar, kar elde etsinler diye yar
attm. Ben onlardan
yararlanaym, kar elde edeyim diye deil!" Bu kuds hadis, Ankarav erhi, c. II, s. 212'de bu
lunmaktadr.
456
"Benden bir fayda grsnler, nimetlerimin bal ile ellerini bulasnlar. diye
onlar yarattm.
yle latif, yle gzel bir yzden byle bir kahr gelir mi? alacak ey;
Ben nceki ezel ltfa bakarm. Sonradan olan her eyi yrtar iki para
ederim. 558
558 eytan demek istiyor ki: "Benim Hz. Adem'e secde etmeyiim u veya bu sebepten tr deil
dir. Ben ezeldeki
takdire boyun edim."
Benim dem'e secde etmeyiime, hasedim sebep oldu diye yorumlanmaktadr. Halbuki o haset, Hakka kar duyduum aktan, yani Allah'tan baka
kimseye secde edilmez inancmdan tr idi. inattan, inkardan deildi.
Aksran kiiye; "ok yasa!" demek dostluun art olduu gibi, kskanlk
da sevginin artdr.
2645 Hakkn satran tahtasnda bundan baka bir oyun yoktu. Yani Hakkn
ezel takdirinde, benim secde etmeyeceimden baka bir yaz yoktu. Benim secde
etmeyiim ezelden takdir edilmiti. Ben kaderi nasl deitirebilirim?
Ey deerli kii! Bu alt ynl dnyada kendisini kim ve nasl (biri batn
olan) alt duygu kapsndan kurtarabilir? 559
559 Alt yn: n, arka, sa, sol, st, alt taraflardr. Alt duygu ise; grme, iitme, tatma,
koklama, dokunma
duygularndan baka "sezi gibi" batini, gnle ait bir duygumuz daha vardr: Eski bilginler du
ygular; "iteki be duygu",
"dtaki be duygu" diye ikiye ayrmlardr, iteki be duygu, "hiss-i mterek" (=ortak duyg
u); hayal, vehim, hafza,
mutasarrfa"dr. Dtaki be duygu, bilinen be duygumuz; "grme, iitme, tatma, koklama ve do
kunma" duygulardr.
457
2650 Bu alt ynde, yani imkan leminde bulunan kimse ateler iinde
kalm demektir. Ancak onu, alt yn yaratan Allah kurtarr.
560 nki kfr de, iman da Allah'n yaratt eylerdir. Bu duygulan, inanlar insanlara All
ah vermitir. eytan bu
szleri ile tamamyla bir cebri grnmekte; her eyi Hakk'a isnad etmekte ve kendini susuz g
stermeye almaktadr.
Muviye blis'e dedi ki: "Bu sylediklerin dorudur, fakat bunlardan senin
payn eksiktir. Yani senin hidayet (=doru yolu bulma) nasibin yok!
Sen; benim gibi yzbinlerce insann yolunu vurmu, ukur kazm, gnl
haznelerine girmi, imanlarn almsn.
Sen; ate ve neft gibisin, yakmaman iin are yoktur. Senin elinden elbisesi
yrtlmam, yani senin errine uramam kim vardr?
Allah seni can yakc, btn hrszlarn ustas klmtr. te lanet budur.
Senin ma'rifetlerin slk sesi gibidir, kularn seslerine benzer. Fakat kular
avlar, yakalatr.
2660 Ku, avcnn taklid sesini havada uarken iitir, yere iner, kseye
tutulur.
Nuh'un kavmi senin bilenden alayp feryad eder. Onlarn senin yznden
gnlleri, yanm gsleri param para olmutur.
458
2665 Zek ve filozof olan Firavun'un akl senin yznden krleti, hi bir
ey anlamaz oldu.
561 Ebu Leheb Peygamber Efendimiz'in amcas olduu halde eytan'a uymu, Azz Peygamberimiz'in
en
byk dman kesilmi, yapmadn brakmamtr. Ebu Cehil ise ok akll, ok kurnaz bir ki
i idi. Zekasnn
okluundan tr kendisine "Ebu'l-hikem" (=Hikmetlerin Babas) lakab verilmiti. Hatta Kurey
lilerin mavere meclisi olan "Darunnedve"ye krk yana girmeyen ve sakal olmayan kimse alnmad halde
, Ebu'l-hikem
yirmi yanda iken oraya ye olmutu. Hal byle iken eytan'a uyduu ve Reslullah'n en idde
tli dman
olduu iin "Ebu'l-hikem" lakab, "Ebu Cehil" oldu.
Ey bu hile satrancnda yad olunmak iin yzbinlerce stad mat eden iblis!
Sen, hile denizisin, insanlar da bir katreden ibaret. Sen, da gibisin gnlleri
saf kiilerse birer zerre.
Nice kutlu yldz senin yznden yanm, yaklm; nice ordu, nice topluluk
senin yznden dalp gitmitir."
Allah beni arslan ile kpekliin, geer aka ile kalp akann imtihanna
sebep kld.
Ben kalp akann yzn nasl karartrm? Ben bir sarrafm. Akann
562 Yani benim mayas bozuk bir kiiyi azdrp, onun ezel olan kirli mayasn meydana karma
m, bir
sarrafn mihenk ile kalp paray meydana karmasna benzer.
459
Niin ben insanlarn nne hile otlar koyarm? Onlarn insan m hayvan m
olduklarn anlamak; hayvansa hangi hayvan cinsinden bulunduunun belli olmas
iindir.
Kurt bir ceylan yavrusu dourursa, onun kurt yahut ceylan olduunda
pheye dlr.
nne sen onun ot ile kemii koy; bakalm yemek iin o hangisine doru
eilecek?
Eer o kemie doru eilirse, bil ki, kurttur. Yok ota meylederse, phe yok
ki, ceylan cinsindendir.
Sen; ot ve kemii yani nefsin gdas ile ruhun gdasn nlerine koy! 563
Eer o insan, nefsin gdasn ararsa zavall ve aa bir varlktr. Eer rhun
gdasn isterse, stndr; ba tacdr.
Eer o; tene, bedene hizmet ederse eektir. Aksine eer o can denizine
dalarsa, orada inci bulur.
Ben iyi bir kimseyi nasl ktletirebilirim? Haa ben Allah deilim ki...
Ben ancak bir davetiyim; onlar yaratan da deilim.
Gzeli irkin yapabilir miyim? Rab deilim; belki gzele ve irkine kar bir
aynaym. 564
564 Bir hads-i erifte; "Ben daveti ve Hakk'n emirlerini tebli edici olarak gnderildim. E
limde halka hidayet
edecek kuvvet yoktur. eytan da ssleyici ve vesvese verici olarak yaratlmtr. Onun da elin
de dalalete gtrecek bir kuvvet
yoktur " diye buyurulmutur. Asl "hidayet" ve "dalalet" Hakk'n kudretindedir
Siyah tenli Hindli; 'Bu insan kara yzl gsteriyor!' diye aynay atee att,
yakt.
460
Ayna dedi ki: 'Su benim deil; suu benim yzm cilalayan stda bul!
irkin kimdir, gzel kimdir; gstereyim diye, o beni gammaz yani herkesin
aybn, kusurunu grp gizlice syleyen, doru szl yapt.
2690 Ben hidim. Doru syleyen bir ahidi zindana atmak nerede grlmtr? Allah hittir ki ben masumum, ben zindan ehli deilim."
Ben nerede meyveli bir aa grrsem, onu bir dad gibi besler, terbiye
ederim. Fakat nerede ac ve kuru bir aa grsem, misk fkdan kurtulsun diye, o
aac keserim. 565
565 eytan 'n, meyveli aalan, yani mmin ve salih kiileri terbiye etmesi, onlar sapkla
gtrerek tvbe ve
istifara zorlamakta; tvbe ile gnahkar eytan 'm hilesinden Allah'a snr.
Kuru aa bahvana; 'Ey yiit! Benim hatam, suum olmad halde neden
bam kesiyorsun?' diye sorar.
Bahvan der ki: 'Ss ey kt huylu! Senin kuru oluun sulu olmana
yetmez mi?'
2695 Kuru aa; 'Ben dosdoruyum, eri deilim. Suum yokken beni niin
kesiyorsun?' der.
yle olsaydn ab- hayat eker, dirilik suyu ile karr, hayat bulurdun.
2700 Muaviye eytan'a dedi ki: "Ey yol vurucu; delil getirme! Beni
kandrmaya yol bulamazsn, bo yere yol arama!..
Sen bir hrszsn, yol vurucusun; ben de garip bir tacirim. Senin teden
beriden calip getirdiin giyecekleri ben nasl alabilirim?
Dolandrc mteri olamaz! Mteri gibi grnse bile, bu, hileden, dzenden ibarettir.
566 Yani meyveli aa olur, yemi verir. Bunun gibi, fask kii de salih bir zt ile birlikte
bulunursa, onun iyi
huyundan feyz alr da halini dzeltir.
461
2705 Bir kere daha bana frr, beni bir kere daha efsnlarsa, bu yol kesici
benim giyeceimi kapar gider!
Hz. Adem ki; "alleme'l-esma"' beyi idi, yani meleklere eyann adlarn
retmiti; o bile, imek gibi koan bu iblis kpeinin kousuna kar yaya kalmt.
2710 Adem (a. s.) aresiz kald da; "Ya Rabbi! Biz nefsimize zulmettik."
diye alad. Gerekten de eytan 'n hilesine, dzenine nihayet yoktur.
Onun her sznde bir er vardr, her sznde yzbinlerce sihir gizlidir.
Ey halk yakp yandran, fitneci blis! Niin beni uyandrdn, doru syle!"
eytan dedi ki: "Kt zan sahibi olan kii, yz nian, yz belirtisi de olsa
doruyu dinlemez.
2715 Hayale kaplan bir gnle, gerei belirtmek iin delil getirsen de
hayali artar.
Sen oburluk eder, fazla helva yersin, rahatsz olursun. Bedeninde banlar
kar, stmaya tutulursun, saln bozulur.
Senin hasta oluun eytan 'dan deil senden, senin kendindendir. Tilki gibi
ii ters almsn, koruk taratma gitmisin.
462
567 Avclar tilkiyi yakalamak iin tuzak kurarlar, yem olmak zere de koyun kuyruu korlarm.
eytan insanlarn
ehvete meyletmelerini, tilkinin kuyruu yemek iin tuzaa gitmesine benzetiyor.
Kuyrua olan meylin seni bilgiden uzaklatrd, akl gzn kr etti de,
onun iin o tuza bilmiyor ve grmyorsun.
2725 eytan dedi ki: "Sen ters, eri br grp suu bana ykleme! Ben;
ktlkten, hrstan, kinden beriyim. Bu gibi haller bende yoktur.
Ben bir ktlk ettim. Adem'e secde etmedim; emredildii halde emre
uymadm. O saygszlmdan tr hala pimanm; gecemin gndz olmasn, yani
Hakkn rahmetine ve afvna kavumay beklemekteyim.
Ben halk arasnda sulu grldm. Kadn olsun, erkek olsun herkes; iledii
suu bana dayamakta, benim stme atmaktadr.
Zavall kurt, bir ey yemedii, karn a olduu halde koyun yemi diye
sulanr. nk o, koyun paralamakla mehurdur.
2730 Emir Muviye dedi ki: "Doruluktan baka hi bir ey seni kurtaramaz, adalet seni dorulua davet etmektedir.
eytan dedi ki: "Ey hayal kuran ve trl dncelere dalan Muviye! Yalan
ile doruyu nasl ayrt edersin?"
Muviye; "Hz. Peygamber Efendimiz buna dair bir aklama yapm, kalp
ve salam iin mihenk ta vermitir.
Buyurmutur ki: 'Yalan kalplerde phe uyandrr; doru ise insana emniyet
568 Hasan- Basri hazretleri u hadsi rivayet etmitir: "Sana phe veren eyi brak da, ph
elendirmeyeni kabul et.
nki doruluk insana gven, i rahatl verir. Yalan ise insanda phe uyandrr."
2735 Gnl, yalan szden rahatsz olur. Su ile karm ya, era aydnlatmaz!
463
Gnl hasta ve aznn tad bozulursa, doru ile yalann enisini ayrt
edemez.
2740 Ey eytan! dem senin yalanma, ivene kulak ast, sana aldand ve
oldurucu zehri iti.
569 Hz. Adem ile Hz. Havva'nn cennet aalarnn birine yaklamamalar emredilmiti. Bu aac
n ne aac olduu
Kur'an- Kerm'de aka bildirilmemitir. Tevrat'ta "hayr ve er ilminin aac" diye geer.
Bazlar bu aacn, Adem'le
Havva'nn birlemesinin (=cinsel bulumasnn) bir sembol olduunu sylemilerdir. Hz. Mevlan
a, bir oklarnn inandklar
Her kim kendini heva ve hevesine uymaktan kurtarrsa, kendi gzn ilah
srlara aina klar." Nihayet Emir Muaviye eytan'a dedi ki:
2756 "Ey azgn eytan! Sen uyankln dman olduun halde, beni neden
uyandrdn?
Sen afyon gibisin, uyku getirirsin. Sen arap gibisin, insan sarho eder,
akln da, bilgisini de giderirsin, yok edersin.
Ben seni balatr, armha gerdiririm. Haydi doruyu syle! Ben doruyu
bilirim, anlarm, hileye kalkma!..
2760 Ben; sirkeden ekerlik, korkak bir kiiden yiitlik, askerlik beklemem!
Ben; ktlk peinde, er peinde koan eytan 'dan beni hayr iin
uyandracan ummam, beklemem!"
blis hilelerle, yalanlarla dolu bir ok szler syledi. Ama Emir Muaviye
sabretti, dayand; o szleri dinlemedi.
464
2765 blis sz aznn iinde geveleyerek dedi ki: "Ey Emir Muviye! Ben
seni unun iin uyandrdm:
Herkes yapt ibadetten, kulluktan mnevi zevk alr da, o zevkten uzak
kalmak istemez. Buna bir an bile sabredemez.
2780 Bunun zerine eytan; "Ey cmert emir; artk hilemi ortaya koymam
gerek! Hilemi aka sylemeliyim:
ten gelecek byle bir ahin hicaplar yakmasn diye korktum da, seni onun
iin uyandrdm.
yle yakc bir ah etmeyesin, o aha bir yol bulmayasn diye dndm.
Ben hasetiyim; ite byle bir hasette bulundum. Ben insanlarn dmanym, iim, gcm hile ile kinden ibarettir."
Muaviye; "ite imdi doru syledin." dedi. Sznde sadksn; senden ancak
bu i gelir. Sen buna layksn...
Sen bir rmceksin, sinek avlarsn ey kpek! Ben sinek deilim, zahmet
ekme!
Ben ak doanm, beni ancak padiah avlar. rmcek benim evremde nasl
a rebilir?
Haydi yr git, gcn yettike sinek avla! Sinekleri ayran anana doru
ar dur!
2790 Onlar bal ynne, yani hayra arsan bile, bu ar yalan olur.
nk sen hep ayrana yani erre arrsn.
465
Senin beni uyandrn, aslnda uykunun ta kendisi idi. Senin bana kurtulu
gemisi gibi gsterdiin ey de, girdabn yani boulup gitmenin ta kendisi idi.
Sen beni daha iyi, daha byk bir hayrdan uzaklatrmak iin kk bir
hayra ardn. 570
570 Emr Muaviye ile eytan' konuturan bu hikyede; Hz. Mevlna, kaza ve kaderi, alnyazsn
, hayr ve erri eitli
ynleri ile incelemekte; sonunda bu zor konuyu Muhammedi inanla bitirmektedir.
cevap vermesi
2744 Bir kady bir yere tayin ettiler. O alamaya balad. Vekili kadya;
"Kad efendi, neden alyorsun?
imdi senin alamak, feryad etmek zamann deil; bir yerde vazife
verdikleri iin sevinmen, neelenmen, tebrik edilmen zamandr." dedi.
Kad ah ederek dedi ki: "Kendi gnlne hkim olamayan, iin iyzn
bilmeyen kimse nasl kad olur da hkmedebilir? O, iin hakikatini bilen iki kii
arasnda, bir cahilden baka bir ey deildir ki...
2750 nk sen ara yerdesin, illetli deilsin, kt bir niyetin yok. Onlardaki
hrs da sende yok. ite o feragat, o yokluk senin iin gz nru olur.
O iki bilgiliyi, yani aralarndaki davay bilen iki hasm garazlar kr etmitir.
Garaz illeti, onlarn bilgisini gstermez, ie yaramaz bir hale getirmitir, illetleri,
sanki onlarn bilgilerini mezara tkamtr.
466
Kinsiz, garazsz olu, bilgisizi bilgin yapar. Halbuki kin ve garaz bilgiyi eri
bir hale koyar, zulmeder bir hale getirir."
2775 Namaza yetiemeyen ii yanarak yle bir ah etti ki, sanki o ahdan bir
duman kt. Gnlden kan o ahdan i yank kokusu, kan kokusu geliyordu.
Namaz klanlardan birisi onun yanna gitti de "Bu h sen bana ver, benim
kldm namaz senin olsun." dedi.
Namaz verip h alan kiiye gece ryasnda dediler ki: "Sen ab- hayat ve
ifay satn aldn.
Bir adam evinde bir hrsz grd. Onu yakalamak iin arkasndan kotu.
467
2795 Fakat komaya devam etti. Ona ok yaklat. Son bir srayla onu
yakalayaca srada...
Bir baka hrsz ona; "Gel! Gel de bela belirtisini, felaketin ne olduunu
gr!" diye bard.
"Ey bir i iin koup duran kii! abuk ol, geri dn de buradaki ackl hali
bir gr!"
Ev sahibi kendi kendine dnd de dedi ki: "Belki o tarafta da bir hrsz
var. abuk dnp oraya gitmez isem bama dert, bela kesilecek...
"Ey iyi dost!" dedi. "Ne haldesin? Kimin elinden feryad ediyorsun, barp
aryorsun?"
Adam; "ite bak!" dedi "Hrszn ayak izleri buradadr. O alacan alm,
u tarafa kamtr.
Evet, ite o kurnaz hrszn ayak izleri. Bu izleri takip et de, onun ardndan
ko!"
2805 Ev sahibi; "Ey ahmak!" dedi "Sen bana ne sylyorsun? Ben onu
yakalamtm.
Senin gibi bir eei adam sandm da, barman yznden hrsz braktm.
468
2810 "Ben dmanm yakalamak zere iken sen; 'te ayak izleri burackta!'
diye ie kartn da hrsz kurtardn.
Gaflet iinde bulunan, Allah'n zatndan mahcUb, yani perdeli olan kii,
sadece Allah'n san'atn, yarattklarn grr. Bylece; yarattklarna, sfatlarna
taklp kald iin de Allah'n zatndan mahrum kalr. 571
571 Cenab- Hakk'n zAt bir; sfatlan saymakla bitmez. Allah'n 99 isminden bir tanesi zat,
tekiler de
sfatlardr. Fakat sfatlar 98 isminden ibaret deil, sonsuzdur. Yarattklarnn her biri o
sfatlarn mazhardr.
Mesela Allah "Hlik"tr. Bundan, yaratlmlar, onun "Hlik" isminin yani ifalnn mahall-i z
uhurudur.
Mahlkat grenler; onlarda "Hlik" sfatnn zuhurunu grrler, fakat bunlar ifalnn eserle
rini grdkleri iin
zattan habersizdirler. Ancak zat sfat ile, sfat zat ile grenler geree ulamlardr.
Ey oul! Hakk'a vasl olanlar, ona manen ulaanlar zatn tecellsine dalm
olduklarndan, artk onun yarattklarna, sfatlarnn mazhariyetine nasl
bakabilirler? 572
572 Hakk yolunda yryenler, Hakk' idrak etmeye gayret sarfedenler drt nevidir: 1. Yalnz il
ah
sfatlarn eserlerini ve mzahirini grr, yani mahluku grp Halik'; san'at grp sanatkar
hatrlar. Bunlara
"mahcb" (=perdeli) denir. 2. nev' de; sfat ztiyle kim ve zt sfat ile zhir mahade
ederler. Bunlara da
"rif ' denir. 3. nev' ise; ehadiyyet makamnda, mahv mstaraktrlar. Bunlar Allah'n sfa
tlarn da, eserlerini
de grmezler. Hakk'n zatndan baka eylerde varlk grmezler. Bunlara da "mstarikn" (=dal
m, Allah'tan
baka hi bir eyi dnmeyenler) denir. 4. nev'e gelince; bunlar "kmil" ve mkemmel olanlard
r ki, bunlar
sfatlar zt ile ve zt da sfatlar ile grrler. Bunlar kesrette (oklukta), vahdeti (=bi
rlii), vahdette de kesreti
mahede ederler.
573 Irman iine giren ve ban suya daldran kii sudan baka bir ey grmedii gibi, suyun
rengini
bile ayrdedemez. Bunun gibi Allah'n zatnda mstarak olanlar da, Allah'tan baka bir varlk
mahede
etmezler. "La mevcde illallah" (=Allah'tan ve O'nun zatndan baka mevcut yoktur.) derler.
2815 Suyun rengini grmek iin ban sudan karacak olursan, yeni bir
haly vermi de eski psk bir kilim alm olursun.
Avamn kulluu, ibadeti has kilerin gnah saylr. Avamn Hakk'a vasl
oluu, Hakk'la manen bulumas da, has kiilerin hicabdr, perdesidir. 574
574 Avam ibdetlerle, kldklar namazlarla, tuttuklar orularla, yaptklar haclarla gu rura
kaplrlar da,
kendilerini dier mminlerden stn grrlerse, o zaman onlarn ibadetleri, benlie kapldkla
r iin, has kiilerce gnah
saylmaktadr. Bu yzden huls ile yaplmayan, gsteri iin yaplan bu eit ibadetler, has k
iilerin nazarnda gnah olarak
grlmektedir. nki bunlar ibadetleri kendilerinden bilmekte, ekle balanp kaldklar, iman
"taklid"den "tahkik"e
gtrmedikleri iin, sirke bile dmektedirler. Halbuki tevhd yolunda bulunan sfi, puta tapa
na bile "kafir" dememektedir.
Bunlar; sadece ekilden ibaret olan ibadetleri ile kendilerini Hakk'a vasl olmu bilirler. Ha
lbuki onlar benlik yznden
Hakk'tan ok uzaa dmlerdir. Bunlarda baz ilah isimlerin tecellsi zuhra gelirse, o zuh
ur vastasyla kendilerin; Allah'a
ulam zannederler. Has kiiler hakikati bildikleri iin, avamn Hakk'a vasl olu vehmini g
rmezler, perde arkasnda kalrlar.
Onlar, yani has kiiler bilirler ki; "Allah ile insan arasnda en byk perde, en byk engel
benliktir." Hz. Mevlna bir
rubaisinde yle buyuruyor: "
"Bir kimse kendi benliinden mutlak surette fani olmadka, onun iin (tevhd) Hakk'a ulamak
imkanszdr. Tevhd,
hull deildir. Tevhd; benlikten kurtulmak, varlndan syrlmak, yok olmak demektir; yoksa
bo ve manasz szlerle, batl,
hak olmaz." Cneyd Hazretleri de; "Allah ile senin aranda en byk perde, senin kendi varln
, kendi benliindir." diye
buyurmutur.
469
2825 Aykr gidie, eri yrye ait, Kur'an- Kerm'den bir baka rnek
dinlemek yerinde olur. 575
575 Mnafklar, "Mescid-i Drar" yani zararl ve kt niyetle bir mescid yaparak, mslmanlar
arasna ayrlk
drmek istemilerdi. Bu hadise Kur'an- Kerm'in dokuzuncu Tevbe Sresi'nin 107-110. ayetler
inde anlatlmaktadr.
Peygamber Efendimiz'in zamannda halk ya "mmin", ya "kafir", yahut da "mnafk" diye gruba
ayrlmt. Peygamber
Efendimiz Mekke'de iken karlat kimseler ya "mslman", ya "mrik=kafr" idiler. Medine'
ye terif buyurunca, orada
kuvvetli bir grup olarak "nifak ehli=mnafik" meydana kt. Mnafklar zahirde mslman grn
yorlard, fakat kalben dini
inkar ediyorlar ve Hz. Peygamber'in ve mslmanlann dman idiler. Onlara kin besliyorlard.
Abdullah bin Ebu Selfli adnda
birinin emri altnda idiler. Bu adam ok zek, pervasz, etin bir adamd. Medineliler onu ken
dilerine kral yapmak isterlerken.
Peygamber Efendimiz hicret edip Medine'yi ereflendirince, Ebu Sell'n hkmdarl suya dt
. O da mslman grnerek,
Peygamber'in en byk dman oldu ve mnafklar etrafna toplayarak Resl-i Ekrem Efendimiz'
i rahatsz etti.
470
Bu yeni mescidin demesi, tavan, kubbesi ssl idi. Fakat onlar yeni bir
mescid yapmakla, asl Kuba Mescidi'nin cemaatini blmek istemilerdi.
2830 Yalvarmak iin Hz. Peygamber'in huzruna geldiler, deve gibi nnde
diz ktler.
Bir garip gelirse orada kendine yer bulsun, hayrlara ersin. Bu hizmet
konanda bollua ulasn, sevablar kazansn diye yaplmtr.
Bir an iin olsun oray ereflendir, bizi gnahlarmzdan arndr. Bizi sahabi
ile arkadalarnla tantr.
Mescidi de, mescittekileri de evindir, lutufta bulun! Sen bir aysn, biz de
geceyiz. Bir an iin bizimle beraber bulun da...
271
Ltuf ve kerem denizi olan o byk Peygamber, pek doru olarak; "Ben size
sizden daha efkatliyim." diye buyurmutu. 576
2855 "Ben yakc, kavurucu alevleri bulunan korkun bir atein kysnda
oturmu gibiyim. 577
577 Bu beytitte de u mealdeki hadse iaret var: "Bir adam ate yakar. Davarlarla, deve yavru
lar kendilerini atee
atmaya urarlar. Adam da buna engel olmaya abalar. Ben de sizi kuaklarnzdan yakalam, a
tee atlmanza mani olmaya
alyorum. Siz ise elimden kamaya urayorsunuz." Cami'u's-Sagr, c. II, s. 136.
Siz pervane gibi o tarafa kouyor ve atee atlmak istiyorsunuz, benim elim
ise sineklik gibi pervane kovmaktadr." 578
578 Buradaki ateten maksat cehennem ateidir. Pervaneler de, hev ve heveslerine, ehvet ve h
iddetlerine uyan
kiilerdir. Pervaneler nasl mumun na saldrr, kendilerim yakarlarsa, gafil gnahkarlar
da ehvetlerinin tesiri ile cehennem
ateine atlmak isterler. Aziz Peygamberimiz Efendimiz merhametlilerin merhametlisi olduundan
bu mmetlerin ateten
uzaklamalar iin gayret sarfetmektedir.
2860 Onlar cehennem kprsnn stne bir mescid yaptlar da, Allah'a
kar hile oyunu oynadlar.
472
Her mnafk, koltuu altna bir Kur'an sahifesi koyup, hile ile
Peygamberimiz'in yanna geldi.
Doru olmayan kiinin dine vefas yoktur. Bu yzden ettii yemini her
zaman bozar.
580 Fakat hakikatte Reslullah Efendimiz'in bu hareketi bir hile deil, hileye mukabele idi. K
ur'an- Kerm'de Bakara
Suresi'nin 194., Nisa Sresi'nin de 142. ayetlerinde bu husus aklanmaktadr.
473
Mnfklar, yine ellerinde mushaf, sanki orulu imi gibi geldiler, and
"Bu pak ve doru Kelam- Kadm iin o mescidin yaplmasnda Allah rzas
umulmutur.
Orada hi bir hile yoktur. Orada ancak ilah zikir vardr. Gereklik, dostluk
vardr.
2880 Peygamber buyurdu ki: "Allah'n sesi; uzaklardan geri dnp gelen
ses gibi, yank gibi kulama gelmektedir.
Allah'n sesi aka bana geliyor. Ben saf tortudan ayrdettiim gibi, onu
baka seslerden ayrdedebiliyorum." 581
581 Allah'n sesi iitilir mi iitilmez mi, diye bilginler eitli fikirler ortaya atmlardr
. Maturdler iitilemeyeceine,
bakalar ise Nisa Sresi'nin 164. ayetindeki; "Allah Ms'ya sz syledi." ayeti gereince Al
lah'n kelamnn iitilebileceine
inanrlar. Fahreddin Raz hazretleri ise; "Allah' grmek nasl mmkn ise, iitmek de yle m
mkndr." demitir, mam-
Gazali hazretleri de; "Hz. Ms'nm kelam, yani Cenab- Hakk'n szn harf ve sesle iittiin
e inanmayan kimseye demeli ki:
Allah'n ahirette gzle grleceini inkar ediyor musun? Allah harf ve savt olmayan ve mahluk
szne benzemeyen sesini,
istedii kuluna diledii surette iittirir. O kul da, o sesin Hakk'n kelam olduunu anlar."
fikrindedir, imam- Vahid ise Vasl
ismindeki eserinde, malum ayette; "Hz. Ms'nn Hakk'n kelamn iittii aka beyan buyumlm
utur." demektedir. Hz.
Mevlna da ayn kanaatte olduu iin, Peygamberimiz Efendimiz'in azndan; "Hz. Ms aatan A
llah'n sesini duydu." diye
buyurmutur.
Nitekim Hz. Ms da aatan; "Ey baht kutlu kii!" diye, Allah'n sesini
duydu.
Aatan; "nn ene' 1 -Hak" (=Gerekten de ben Hakkm) sesini iitti. O ilah
sz iitmekle beraber nrlar da grd." 582
582 Bu beyitte Kasas Sresi'nin u mealdeki 30. ayetine iaret edilmektedir: "Hz. Ms oraya g
elince, mbarek bir
yerdeki vadinin sa tarafndaki dere kenarnda bulunan bir aatan kendisine: 'Ya Ms! Ben l
emlerin Rabbi olan Allah'm!'
diye nid olundu."
581 Bu beyitte de Mcadele Sresi'nin u mealdeki 16. ayetine iaret var: "Mnafklar, yeminle
rini kendilerine kalkan
yaptlar ve iman ehlini Allah yolundan ayrmaya kalktlar. Onlar iin hor ve hakir klc bi
r azap vardr."
474
Hz. Peygamber tekrar onlar apak yalanlad. Gzel, tatl bir szle;"Yine
yalan sylediniz." diye buyurdu.
ve asi klar.
Kahr ve gazap; beni iman nurundan ayran byle bir bilimden, efkatten
daha iyidir." diye Allah'a yalvaryordu.
Bu eit gayretlerin, almalarn her biri brnden daha isiz, daha botur.
Hakk yolunda yryen dorularn ise her ii birbirinden daha zldr, daha gzeldir.
Dinin kara yzllerinde, yani din dmanlarnda hile, yalan ve sava vardr.
475
Her sahabe mescid hakknda apak bir rya grd. Bylece mnafklarn o
mescidi yapmaktaki maksatlar meydana kt.
Onlar eriati taklitsiz, yani tahkiki olarak kabul etmilerdir. O geer akay
yani dini, mihenge vurmadan elde etmilerdir.
Balknn oltasna takt et paras, balklara bir ikram, bir bahi, bir
cmertlik deildir.
Cansz gibi grnen varlklara bile byle bir sitem, byle bir zulm
yaplmazken, adalet emri olan Reslullah Efendimiz Kuba Mescidi'ne denk olmayan
o mescidi yakt, ykt.
manl bir kii ile imansz bir kiinin yeryznde bulunan mezarlarndaki
halleri bile ayrdr. Bir deildir. br lemdeki hal farklar hakknda ben ne
syleyebilirim?
476
584 Sen de tamamyla iini temizlemedin, sen de kendi kusurlarn gremiyorsun! Ya olduun gib
i grn, yahut da
grndn gibi ol, iinden pazarlkl olma!
2911 Bir deven olsa da kaybetsen, hemen onu ararsn. Bulunca, onun senin
deven olduunu nasl olur da bilmezsin?
Arapa'da "dalle", kaybolmu elinden kap bir yere gizlenmi dii deveye
derler.
2915 Kervan gitmi; ykn, varn youn korkulu yolda ortada kalm. Sen
ise deveyi bulmak iin saa sola koup duruyorsun.
Kim devemden haber verirse, ondan bir iz bulur sylerse, ona u kadar
mjdelik veririm." demeye balarsn.
Tekrar herkesten deveden bir iz, bir belirti ararsn, sorarsn. Her alak kii
de byk altndan sana gler.
Biri alay ederek; "Evet" der. "Bir deve grdm, u tarafa gidiyordu. Kzl
tyl bir deve idi. Otlua doru gitti."
2920 br; "Kula da kesikli." der. Bir bakas da; "ulu nakl idi."
haberini verir.
Dier biri; "Devenin bir gz krd." der. Baka biri de devenin uyuz
olduunu syler.
Mjdelik alabilmek iin her alak kii deveye dair yzlerce aslsz belirti
syler.
477
2973 Ey sadk dost! Sen de bir deve kaybetmisin, herkes de sana devenin
bir eyini sylyor.
Sen devenin nerede olduunu bilmiyorsun ama, deveye ait sylenen szlerin
yanl olduunu biliyorsun.
O da der ki: "Evet, ben de bir deve kaybettim. Kim bulursa mjdesini
getirmiim, hemen vereceim."
O, senin devene ortak olmak iin, deve tamah ile bu oyunu oynamaktadr.
Sen kime "Bu sylediklerin yanl." dersen, o da sana uyup ayn sz syler.
2980 Sana doru bir sz, doruya benzer bir sz sylerse inanrsn, hi
phen kalmaz.
O sz hasta canna ifa verir. Betine, benzine renk verir, salk verir. Sana
g verir, kuvvet verir.
Gzn aydnlanr, ayan koar, bedenin can olur; cann da Hakk yoluna
der, o yolda ilerler.
"Ey gerek dost!" dersin; "Doru syledin, bu belirtiler apak bir tebli, bir
bildiritir.
Bunlarda ak, doru deliller var. Bu bir berat, bir kurtulu, bir kadir
gecesidir." 585
585 Bu hikyede geen deve, Hakk'n ruhlara "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye sorduu rh
lemi, ezel
lemidir. Rhlar oradan bu leme gelince, o lemi kaybetmilerdir. Bazlar onu aramaya balam
lardr. tekine berikine
soruturulunca, her kafadan ve azdan bir ses kar. Herkes kendi mezhep ve mesleine gre on
u tarif eder. Nihayet Ehl-i
Snnet mezhebinden bir rif doru haber verir ve onu nasl bulacan anlatr.
2985 O rif bu belirtici szleri syleyince ona dersin ki: "ne ge!
yolunda gidiyor. imdi deveyi bulma zamandr. Sen bana klavuz ol!
478
Fakat deve sahibi olmayan kimse iin, bu deve aray, ancak taklit iindir.
2990 Bu deve aramada onun hi bir hakk yok. Yok ama, o da bir baka deve kaybetmitir.
Bakasnn devesine tamah edii ona perde olmutur da, kendi kaybettiini
unutmu gitmitir.
Bir yalanc, doru bir kii ile yola derse, onun yalan anszn doru olur.
at.
Asl deve sahibi; "imdiye kadar bana arkadalk ettin; imdi benden vaz m
geiyorsun?" diye sordu.
3000 O da; "imdiye kadar bo yere urayor, hrs ve tamah yznden sana
dil dkyor, yaltaklanyordum.
479
Gnahlarm tamamyla ibadet oldu. akalar, alaylar geti gitti. Gerek isbat
edildi. Allah'a krler olsun!
getirdi.
Ben taklitilik peinde kouyor, alay olsun diye, bilmeden, yere devlet
tohumu ekiyordum.
O tohum ekiim, seni taklit ederek seninle birlikte teye beriye kouum,
isizlik deil, hayrl bir kazan oldu. Ektiim bir tohum, bire yz verdi."
Bir hrsz gizlice bir eve girdi. Fakat ieri girince, orasnn kendi evi
olduunu grd. 586
586 Hrsz; mukallidin semboldr. Mukallidin kaybettiini bulmak iin almalar, uramalar
, teye beriye kouu
boa gitmedi. Aradn kendi evinde, yani kendinde buldu, insan hakikate alarak ve uraar
ak; Hakk'n inayeti sayesinde
ulaabilir. Necm Sresi 39-40.
lah sevgi urunda elinden geldii kadar al, ura da sana Allah'n evk
ve muhabbeti erisin, gnlne ak atei dsn. Bana gelen skntlara, musibetlere
al ki, Hakk'n nimet yumuakl yardmna yetisin.
Bahsettiimiz iki deve deil, bir devedir. Fakat sz dar, mn ise pek
genitir.
sfatlandrr.
Filozof kendi aklna gre O'nu bir baka trl anlatr. Konu ile ilgilenen,
bahse giren birisi filozofun szn ret ve cerh eder.
480
2925 Bakalar kar, her ikisini de knar. Bir bakas da, herkese bilgili
olduunu gstermek iin, ssl laflar eder, yrtlr durur.
Duyanlar kendisini o kyn bilgili adam sansn diye, her biri bu yolun
izlerini syler durur.
nk Hakk olmaynca batl meydana kmaz. Ahmak kii kalp paray, kalp
para olduu iin almaz, altndr midi ile alr.
Eer dnyada elden ele dolaan geer aka olmasayd, kalp paralar srmek,
harcamak nasl olurdu?
2930 Doru sz olmaynca, nasl olur da yalan sz sylenir? O yalan, dorudan kuvvet alr.
Doru diye mide derler de o yzden eriyi alrlar. Zehiri ekere dkerler
de yle ierler.
yle ise; "Btn bu szler batldr." deme! Batllar Hakk' bulmak midi ile
gnle tuzak kurmulardr.
587 Felsefecilerden bir grup vardr ki; "Hi bir eyin hakikati yoktur; her ey hayaldir." der
ler. Bunlar "pheciler"dir.
Dikkat edilirse bu szlerinde bir eliki vardr. nki "ey" mevcut olana denir. Mevcut olan
yani var olan ise; bir hakikattir. O
halde "Hi bir eyin hakikati yoktur." demek; "Var olan hakik bir eyin mevcudu, hakikati yok
tur." demek olur. Onun iin Hz.
Mevlna; "Hakikatsiz hayal olmaz." diye buyuruyor.
2935 Allah, geceler arasnda gizlenmi "kadir gecesi" gibidir. Byle olmas
da rhun her geceyi denemesi, ibadetle geirmesi iindir. 588 Kadir Sresi'nin 3. ayetinde; "K
adir
gecesi; bin aydan hayrldr, yani o gece yaplacak ibadet de bin aylk ibadetten daha kymetl
idir, efdaldir." diye buyurulmutur.
Fakat hangi ayn hangi gecesi olduu bildirilmemitir. Bu gizlilikten maksat, mslmanlarn ka
dir gecesini bulmak iin her
gece onu aramalar ve ibadetle megul olmalar iindir. Bu maksatla gizlenmi baka eyler de
vardr. Mesela; "salat- vusta"
iin ikindi namaz denilmitir. Halbuki o be vakit namazdan birisidir. Hangisidir bilinmez. "
sm-i a'zam" da (yani Allah'n en
byk ad), "esma-i hsna" arasnda gizlidir. Cuma gnlerinde dualarn kabul edilecei bir saa
t vardr ki, ona "sa'at-i icbet"
yani duann kabul edilecei saat denir. Bu saat da cuma gnnde gizlenmitir.
Ey gen! Btn geceler kadir gecesi deildir ama, her gecenin kadir gecesi
olmas ihtimali yok deil! 589
589 Eskiler kadir gecesini ve bayram tebrik iin birbirlerine; "Leylin heme kadir ola / yd
n sa'd ola!" diye
yazarlard. Yani "Ey dost! Senin btn gecelerin kadir gecesi olsun; bayramn da kutlu olsun!"
demek isterlerdi.
481
Nerede anlayl bir mmin ki, ham kiileri gerek Hakk kndan
ayrdetsin?
2940 Btn kumalar kusursuz olduu iin, kuma tanmak kolay olurdu.
Mademki aypl yok, ehil olan da, ehil olmayan da bir olmutur.
Her kim "Bu dnyada bulunan her eyin hepsi de Hakk'tr" dese, o kii
ahman biridir. "Her ey batldr." diyen de kt kiidir.
Peygamberlerle al veri yapanlar kar ettiler; onlarn yznden kazantadrlar. Halbuki renk ve koku tacirleri grne kapldklar, ekilde kaldklar
iin ok ok zarara uradlar.
Ylan insann gzne mal olarak grnr, gzlerini iyice ov da gaflet uykun
dalsn gitsin! 590
590 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Mal ylandr. Mansp ve yksek mevkiler ise
, ondan daha zararldr."
Sarih Ankarav hazretleri, bu beyti yle aklam: "Arif olanlarn ve gnl gzleri ak ola
nlarn nazarnda bu dnya mal
ylan gibi grnr. Ey dnya malna gnln kaptrm olan kii! Kendi iki gzn iyice ov! Ya
ni zhir ve btn gzn a ki,
sana da Hakk' ve hakikati gren nebilerle veller gibi, mal ylan gibi, yksek makam da ejder
ha gibi grnsn!" "Altn san bir
ylandr, vicdanlar srr. Lakin hayat gavgas iin bu silaha muhtacz." M. Emin Yurdakul.
591 u dnya, aslnda madd ve mnev bir ticaret yeridir. Dnya da ahiret de burada kazanlr
. Hakkyla insafl
olarak kazananlar; "Kazanan Allah'n sevgilisidir." hadisinin hakikatini yaarlar. Fakat yzde
beyz kazanmaya kalkanlar,
kazanmak iin eitli hile dolaplar evirenler de bir eit ekyalk yapmaktadrlar. Byle t
ccarlar, dada deil, ehirler iinde
dolaan ekyadr.
482
Nurdan bir tavan gibi olan gkyzne bir kere bakmay yeter bulma, tekrar
tekrar bak! Orada bir yark, bir noksan grebilir misin? 592
592 Bu beyitlerde Mlk Sresi'nin u anlamda olan 3-4. ayetlerine iaret edilmektedir: "Allah
yle byk bir
yaratcdr ki; birbiri stne olarak yedi kat gkleri yaratt. Allah'n gkleri yaratnda b
ir kusur, bir ayp gsteremezsin.
Gzn gklere doru evir, bak ki; orada bir yark, bir noksan grebilir misin? Tekrar tekrar
gzn evir de bak ki; gzn
ayp bulmaktan uzak ve gklere bakmaktan yorgun ve bitkin bir halde sana dner."
Madem Allah sana; "Tekar tekrar bak!" diye emretti, sen de bu gkyzne;
yldzlarla sslenmi bu nrlu tavana, kusur bulmak isteyen ve noksanlk arayan bir
kii gibi, tekrar tekrar bak!
Boz renkli topran cebinde la'l gibi, ta gibi deerli deersiz ne varsa
hepsini meydana karmas iindir.
2955 Takdir polisi ona; "Doru syle, ne aldn, ne gtrdn; onlar birer
birer akla.." der.
Hrsz, yani toprak; "Hi bir ey almadm, hi bir ey almadm." der. Polis
onun bu szne inanmaz, onu smsk yakalar, ekitirir durur.
Polis ona bazen eker gibi tatl szler syler, bazen onu asar, ona en kt
ikenceleri yapar.
483
Bylece; kahrla ltuf arasnda, korku ile mit ateinin tesiri ile topran
koynunda gizledii Hakkn ltuf haznesinden alnm eyler, eitli bitkiler,
meyveler, eitli madenler halinde meydana kar.
Hakk yolunda olup nefsi ile savaan kiinin de zaman olur gnl ferahlar,
zaman olur daralr, derde der, phelerle kvranr.
Bu yzdendir ki, Hakk tela harareti, souu, ary, szy, hastal, derdi
bizim bedenlerimize yklemitir.
Korku, alk, mal noksanl, sakatlk; btn bunlar deerli, geer aka olan
"can"n meydana kmas iindir. 593
etmesinin hikyesi
3027 Drt Hindli mslman bir mescide girdiler, ibadet etmek iin ruka
vardlar, secde ettiler.
593 Bu beyit ile Bakara Sresi'nin u mealdeki 155. ayetine iaret var: "Sizi elbette imtihan
ve dertlere uratacaz;
484
Her biri niyet etti, tekbir getirdi. Kendi noksanlarnn, hatalarnn idraki
iinde, hulus ile candan yakararak namaza baladlar.
Kendi aybn gren can, ne mutlu bir candr. Bir kimse birinin aybn
grse, onu kendi satn alm olur.
594 Bir hads-i erifte yle buyrulur; " kiiye acyn: Biri bir kavmin erafndan, yani n
l kiilerinden iken, hakir
olana, alalana; bir kavmin zengini iken fakir, yoksul dene; ncs de bilgisizler elinde
oyuncak olan bilgine!" Mesnevi
erhi, c. II, s. 239.
Bir mminde grdn kusur ve ayp sende yok ise, emin olma, kendine
gvenme! Olabilir ki, o ayb sen de ileyebilirsin; senden de o ayp halka yaylr. 595
595 Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bir hadislerinde yle buyurmutur: "Bir kimse din kardeini
bir gnah dolays ile
ayplarsa, lmeden evvel mutlaka o gnah iler. Yani kardeini bir aypla knayan, o ayp ii
ilemeden lmez!" Cami'u's-Sagr,
c. II, s. 161.
485
596 Salih, zahid bir kiinin gnah ilemeye mptela olmas ihtimali vardr. Bundan dolay azz
Peygamberimiz
Efendimiz; "Allahm; sarldktan sonra zlp bozulmaktan sana snrm!" diye dua etmilerd
ir, insann salh- hl elde
ettikten sonra aztmas da mmkndr. Kur'an- Kerm'in A'raf Sresi'nin 99. ayetinde de bu hu
susa iaret edilmitir.
3040 eytan yllarca iyi bir adla mr srd. "Azzil" diye melekler
arasnda azz ve muhterem tutuldu. Fakat sonra rezil rsva oldu. Bak da gr; ad ne
idi ne oldu?
3045 Kan dkc Ouz Trkleri geldiler, yama etmek iin anszn bir kye
saldrdlar.
Ban kesmek iin ellerini baladlar. O zavall adam can korkuu ile; "Ey
padiahlar, ey yce kiiler!" diye yalvarmaya balad.
Ouzlardan biri; "u arkadan korksun da, varn younu karsn diye seni
ldreceiz." dedi.
486
3055 Allah'n hikmetine, ltuf ve keremine bak ki, biz, mmetlerin sonunda,
hir zamanda geldik.
597 "Biz hayr ve fazilette ileri gidenlerin son gelenleriyiz." "Biz sonraya kaldk, fakat biz
den evvel gelen btn
mmetleri getik." hadslerine Mevlna iaret buyuruyor. Eski mmetleri gemi olmamz, derece
ve sevab itibariyledir. Hatta
Ms (a. s.); Muhammed'in mmetinden olmay ve bizim aramzda bulunmay istemitir.
Cenab- Hakk, onlarn balarna gelenleri iitip korkalm ve O'nun varl ile
birliine inanalm diye, onlar kahretti. Bu i tersine olsayd, yani biz evvelce gelip
onlar bizden ibret alacak olsalard, vay halimize...
3059 Peygamberlerden hangisi sutan, ayptan bahsetti ise, ta gibi kat gnlden, kapkara candan da szetti.
487
anlatt.
3065 Eer bir vel senden bir ey kabul ederse, ona "Dilenci." dersin;
almayacak olursa "Riyya sapyor, gsteri yapyor." diye sylenirsin. 599
599 Sarih Ankarav hazretleri bu beytin erhinde, u anlamda olan imam- afi hazretlerinin b
ir iirini alm. Bu iiri
hocam Tahir'l-Mevlev hazretleri tercme etmitir: "insanlarn dilinden hi kimse kurtulmam
tur. Tertemiz olan Peygamber
Efendimiz bile buyurmutur ki: 'Sen susacak olursan dilsiz, konuacak olursan geveze derler.'
Gndzleri oru tutsan, geceleri
ibadetle vakit geirsen sana; 'Hileci mr, gsteri yapyor.' derler." (c. II, s. 467.)
Ey filan kii; bir himmet buyur! Bizi yad et! Bizi hayr dua ile an da
sonunda biz de erenlerden olalm!
488
Nerede bir Halil brahim ki, maaradan kp da yldza, aya, gnee; "Bu
benim Rabbim!" demiken, onlarn battn grnce kendine gelerek; "Ben batanlar
sevmem; nerede kinat yaratan Allah?" desin
Bu iki meclis; yani dnya ile ahiret, rh ile beden, zhir ile btnn kimin
mlk olduunu grmeyince, ben iki dnyay da grmek istemem!
600 Allah'n saylamayacak kadar ok sfatlar vardr ki; onlarn her biri yaratt varlklar
zerinde etkilidir. Mesela;
hastalmz iyi eden Hakk'n "Sf" sfatdr, ila almak, sebebe teebbs etmek art olmakl
a beraber, bize ilac aldran da onun
takdiri olduu gibi, ila da onun "Safi" isminin etkisiyle bizi iyi etmektedir. Karnmz doyu
ran da onun "Rezzk" sfatdr, rif
olan kimseler her eyde Allah'n sfatlarn, sonra onlarn zuhur ettikleri eyleri grrler.
Yemee balarken evvela "Besmele"
ekilmesi, sonunda "Elhamdlillah" denilmesi ite bu hakikati hatrlatmak iindir. Yani insan
doyurann yemek deil, Allah'n
"Rezzk"lk sfat olduunu anlatmak iindir.
601 Allah'n verdii eitli nimetlere kar nankr olanlar, her vesile ile Hakk' zikretmeyen
ler, hatrlamayanlar, zavall
kiilerdir. Allah'n nimetlerini gafletle, hayvancasma yeyip ienler, nce "Bismillah" diye is
m-i ilh anmayanlar, bir gn sonra
herkese rzk veren Hakk'a hamd- kran etmeyenler hakknda Kur'an- Kerim'in Muhammed Sresi
'nin 12. ayetinde yle
buyrulmutur: "Hayvanlar gibi yerler ierler de Allah' anmazlar. Cehennem onlarn gidecei ye
rdir." Hayvanlk derekesinden
ykselmek iin her eyde en evvel Allah'n ltfunun eserini grmeli, o ltfa kar "Elhamdlil
lah" diyerek hamd etmelidir.
yapsalar, hile ile dopdolu olsalar, yine pis, murdar, kokmu kiilerdir. 602
602 Bu beyitte A'raf Sresi'nin u mealdeki 179. ayetine iaret edilmitir. "Hakkaten biz, ci
nlerden ve insanlardan bir
ounu cehennem iin yarattk. Onlarn kalpleri vardr, fakat onunla hakikati gremezler. Onla
rn kulaklar vardr, ama onunla
Hakk kelamn iitemezler. Onlar hayvan gibidirler, hatta hayvandan da sapktrlar, ite onlar
gafil kiilerdir."
489
Ey "Elimde ekmek yok, elim bo." diye gam ve kederden lme derecelerine
gelen kii! Mademki Allah gafr ve rahimdir; senin bu korkun, bu telan
nedendir. 603
603 Cenb- Hakk yaratt canllarn rzklarm garanti etmitir. En kk varlk mikrobundan
fl'e kadar, bu saysz
canlnn u veya bu ekilde geimini tekellf etmitir. almak, didinmek suretiyle herkes on
un sofrasndan nasib almaktadr.
Talak Sresi'nin 3. ayetinde "Allah kulun ummad yerden rzkn salar." diye buyurmutur. B
u yzden rzk meselesinde
Cenab- Hakk'n ltuf ve kereminden midli olmal, "Allah'n btn canllara at ltuf ve k
erem sofrasndan, elbette bizim de
htiyarn biri bir hekme dedi ki: "Aklm dank, yerinde deil; fikrim
perian."
htiyar kzd da; "Ey ahmak!" dedi. "Lafn hep bu mu? Sen bir tek cevaba
saplandn kaldn. Hekimlikte yalnz bu sz m rendin?
490
3095 Ey atlak kafal adam! Akln, vicdann sana bildirmedi mi ki, her derdi
veren Allah, o derdin dermann da vermitir.
Ey ahmak eek! Senin akln da kt, hekimlik bilgin de kt. Ayan ksa
olduundan ilerleyememisin. Yeryznde kalakalmsn."
Hekim de ona karlk verdi de dedi ki: "Ey altmn am kii! Bu fken,
bu hiddetin de ihtiyarlktan.
Btn huylarn, sfatlarn, bedeninin btn cz'leri, her uzvun zayf der;
kendini tutamazsn, sabrn azalr.
te ihtiyarlk byle olur: iki ift sze bile dayanamaz; haykrr. Bir
yudumcuk bir ey bile iemez; kusuverir.
3100 Ancak ilah akla mest olan ihtiyar baka trl bir ihtiyardr. Onun
iinde tertemiz bir mnev yaay vardr.
Onlara dil uzatan, ktlk eden aalk kiiler, kyamette neye urayacaklarn bilselerdi, kendilerini keskin klcn stne nasl atarlard?
3105 Eer o vel sana glerse, onu yle grme; onun gnlnde yzlerce kyamet gizlidir. 605
605 Arifler kyameti ikiye ayrmlardr: Zahir kyamet; cesetlerin hayat bulup mezarlardan k
alkmasdr. Bir de batini
kyamet vardr ki; o da eyann yani varlklarn Hakk'la kaim olmas, yani eyann kendi varl
klarndan, benliklerinden
syrlmas, Hakk'ta yok olmasdr. Veller her an gnllerinde varlklarn fan olduklarn ve
Hakk'la kaim olduklarn mahede
klarlar. Bu eit nice bin kyamet vellerin ilerinde kopup durmaktadr. Bu yzdendir ki, ve
lnin d grn bazan i
grnn maskeler.
491
Her ne dnrsen dn, hepsi de yok olup gider. Dnceye gelmeyen ise,
ancak Allah'tr.
606 Nebilerin ve vellerin gnlleri Cenab- Hakk'n tecellgahdr. Bir kuds hadisde yle b
uyurulmutur: "Beni
yerler ve gkler iine almad, fakat mmin ve mttak kulumun kalbi beni iine ald."
3110 Ey eekler! insan yap olan mescid mecazdr; yok olup gider.
Ermilerin gnllerinden baka hakik mescid yoktur.
vardr.
Bir Allah adamnn, yani bir peygamberin veya velnin gnl incinmeyince,
Allah hi bir kavmi rezil ve rsvay etmemitir.
607 Evet; peygamberler de veller de insan idiler. Fakat peygamberlere ilah vahiy geliyordu.
Kur'an- Kerm'in Kehf
Sresi'nin u anlamda olan 1 10. ayeti bu hakikati beyan buyurmaktadr: "Habbim! Onlara de ki
: Ben de sizin gibi bir insanm.
u kadar ki, bana vahiy geliyor."
Sende de nce gelen ve Hakk inkar edenlerin ahlak var. Onlarn balarna
gelenler senin de bana gelebilir; niin korkmuyorsun?
Bir ocuk babasnn tabutu nnde inliyor, alyor, elleriyle kendi bana
vuruyordu.
492
Gittiin yer amansz bir ev; darack bir yer. Gne de grmez; orada ne bet
kalr, ne de beniz."
uha babasna dedi ki: "Babacm! Vallahi bu cenazeyi bizim eve gtryorlar!" 608
608 uha: Aptal olarak tannm, fakat ok zek, akll, hazr cevap bir adamdr. Gazneli Malv
mud zamannda
yaadn, ona nedim olduunu yazanlar da vardr. Pek gzel fkralar olan bu zat, devrinin s
anki bir eit Nasreddin Hocas'dr.
3125 Babas Cuha'ya; "Aptallama!" dedi. O da; "Baba ocuun sayd vasflar dinle!" dedi.
dam!"
de vardr.
2130 O gnl evleri, Yahdilerin can gibi, dar ve karanlktr. Sevgi balayan Allah'n zevkinden, mnevi ltfundan mahrumdur.
Senin iin byle bir gnlden, mezar daha iyidir. Sen imdi gel de
karanlklar iinde kalm, nrsuz, darack gnlnn mezarndan k, kurtul!
Aslnda sen l deilsin! Sen bir dirisin ve bir dirinin olusun. Senin bu
dapdarack gnl mezarn nefesini daraltmad m? Yani byle darack bir gnlle
nefes alamaz bir hale gelmiyor musun?
493
3135 Senin Yunus gibi olan rhun, balk karn gibi olan bedeninde trl
sknllar iinde kavruldu, piti. Onun Allah' tebih etmekten baka kurtulu yolu
yoktur.
Eer Yunus (a. s.) baln karnnda Hakk tebih etmemi olsayd, kyamette
llerin dirilecei gne kadar orada mahbus kalrd. O zindandan kamaz,
kurtulamazd. 609
609 Yunus Peygamber, kavminin iman etmemesine kzarak onlar terketmi ve deniz kysna gitmi
. Orada kendisini
bir balk yutmu ve baln kamnda krk gn, krk gece kalm. Allah'a yalvarm, onu tebih
etmi; bunun zerine balk onu
bir kyya karm. Kur'an- Kerm'de bir ok yerlerde bu vak'a anlatlmaktadr. Safft Sures
i'nin 133-144. ayetlerinde bu vak'a
aklanr ve; "Eer tesbh etmeseydi kyamet gnne kadar baln karnnda kalrd." diye buyu
rulmaktadr.
610 Tebihin manas tenzihtir. Yani Cenab- Hakk' Allah'lk vasfna yakmayacak vasflardan
beri klmaktr. Allah
Tela rhlara; "Elest bi-Rabbikm?" (=Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye sormu; onlar da:
"Bela" (=Evet) demilerdir,
te bu "evet" deyi bir nev' tesbh ve takdis idi ki, Hakk'tan baka "Rab" ve mabudu reddett
ii cihetiyle Cenab- Hakk' an ve
vahdaniyete lyk olmayan erik (=ortak), nazr (=benzer) bulunmas vehminden tenzih ediyordu.
Eer senin rhun o can tebihini unuttu ise, u balklarn tebihini dinle!
Beden bal iinde mahbus olan rh, Allah' tebih ederse, balktan
kurtulur. Yoksa baln karnnda sindirilir, yok olur gider.
494
611 yle bir hads-i erif vardr: "Sylenmesi kolay, fakat deeri ok iki kelime vardr ki;
'Sbhanallahi ve bihamdih' ile 'Sbhanallahi' 1 -azm' kelimeleridir." Hz. Yunus'un tesbhi de; "Lailahe illa en
te sbhaneke inn knt mine'z-
zalimin" (=lah senden baka mabud yoktur. Seni tenzih ve takdis ederim. Ben hakkaten nefsin
e zulmedenlerden oldum." Hz.
Yunus'un u itiraf hepimizin gnlnn tercmandr. Biz de gnahlarmz itiraf ile Cenab- H
akk' tevhd ve tesbh etmeli ve
frsat bulduka bu tesbhi sylemeliyiz. Sfiler tebihi; "kavl", "kaib" ve "fi'l" diye e
blmlerdir: Kavl tebih: Dil ile
yaplan tebihtir. Her namazda okuduumuz; "Sbhaneke Allahmme ve bi-hamdike.." duasndan son
ra "Sbhanallahi ve'lhamd lillahi ve lailahe illallah vallah ekber ve la havle ve la kuvvete illa billahi' 1 -al
iyyi'l-azm" gibi dualar.
Kalbi tebih: Kalbi, Cenab- Hakk hakknda yanl itikatlardan temizlemektir. Fiil tebih: Da
vranlarn,
hareketlerini Allah'a layk olmayan eylerden temizlemek. Bu harekatn muhafazaya sabretmek.
Tebihin ruhudur. Gerek
tesbhi yaamaktr.
Ey hafif bir eyden krlan sra gnll! Sen sabrn zevkini, hususiyle
Hakka kavumak iin ekilen sabrn, skntnn tadn ne bilirsin?
3150 Yiit bir adamn zevki, savata ileri atlmaktr. Korkak ahlakszn
yle bir ahlaksz gklere kadar ykselse, ona nem verme; ondan korkma!
nk belden aa duygunun dersini almtr.
ynelir.
495
da onu knamas
3176 Bir bedevi, devesine budayla dolu byk iki uval yklemi,
gtryordu.
Kendisi de iki uvaln ortasna oturmutu. Yolda birisi onu sze tuttu.
Ondan sonra bedeviye dedi ki: "Bu iki uvalda ne var, syle bakalm?"
3180 Bedevi; "uvaln birinde buday, brnde insann yiyecei olmayan
Adam; "Ne diye kum ykledin?" deyince bedevi "Buday uval tek
kalmasn, kum uval ona denk olsun diye." cevabn verdi.
"Byle ince dnce, byle gzel grn varken sen nasl oluyor da plak
haldesin, yaya yoruluyorsun?"
3185 O iyi kalpli bedevi, filozofa acd da onu devesine bindirmek istedi.
Tekrar ona dedi ki: "Ey ho szl filozof! Birazck kendi halinden bahset!
Bedevi; "Ka deven, ka kzn var?" diye sordu. Filozof; "Ne bu, ne o
vardr? Bizi deme, bu sorular ok uzatma!.." dedi.
3190 "Bri dkkanndaki eyan, varn youn nelerdir; onlar syle!" dedi.
Filozof; "Bizde ne kan, ne de mekan var." dedi.
Bedevi; "yle ise paran pulunu soraym!" dedi. "Sen yapayalnz gidiyorsun, herkese ho nasihatlarda bulunuyorsun.
496
Filozof; "Ey Arap kavminin efendisi! Vallahi btn varm youm bir akam
yemeinin karl bile deildir.
Yaln ayak, rplak koup duruyorum. Kim bir dilim ekmek verirse oraya
gidiyorum.
Ya sen o tarafa git, ya ben bu tarafa gideyim. Yahut sen nden yr, ben
geri kalaym." dedi.
"Bir uvalmn kum, brnn buday dolu olmas; senin hikmetinden daha
iyidir.
3200 Benim ahmaklm, pek kutlu bir ahmaklktr. Gnlm ilah ltuflarla,
mnevi azklarla doludur. Canmda da Allah'tan ekinme ve onun emirlerine uyma
istei var.
612 Kur'an- Kerm'de Bakara Sresi'nin u mealdeki 269. ayetinde; "Bir kimseye hikmet verilmi
se, ona bir ok hayr
verilmitir." diye Duyurulmutur. Bu hikmet; akl yorarak zan ve vehimlerden hasl olan hikmet
deildir. Bu hikmet; Kur'an'dan
ve hadsten kaynaklanan hikmettir. Tasavvuf grleri, duygular; bu hikmetten kaynan alr.
Sufi; akl yolu ile deil, gnl ve
ak yolu ile hakikate ular. Abdurrahman Cam hazretleri; "Yunan hikmeti felsefesi; heva ve h
evesin mahsuldr. Halbuki
mminlerin hikmeti; Peygamberin emir ve buyruu olan eylerdir." buyurmutur.
Dnya hikmeti, felsefe; zann, pheyi artrr. Fakat din hikmeti insan
gklerin stne karr, telere yceltir.
497
3205 Onlar hileler renerek ortaya atldlar. Dine aykr fikirler ile Hakk
bilginlerini zdler. Onlar, ne akl almaz iler, dzenler peinde kotular!
3210 Derler ki; brahim Edhem hazretleri bir yolculuu esnasnda deniz
kysnda oturmutu.
"Byle byk bir saltanat brakt da, herkesin gidemeyecei dar ve zor bir
yolu, dayanlmaz yoksulluu seti.
3215 Yedi iklimin padiahln terketti de, geldi buralarda dilenciler gibi
kendi hrkasn dikecek hale geldi." diye dnyordu.
eyh, mit gibi, korku gibi gnllerde gezer dolar. Dnyann srlar ona
gizli deildir.
3225 eyh brahim Edhem hazretleri inesini hemen denize atverdi. Sonra
yksek sesle balklara seslenerek inesini istedi.
Her birinin aznda birer altn ine olmak zere Allah'n yaratt
yzbinlerce balk
498
613 Vecd: Bulmak demektir. Sflerce; "insann kalbinde mnevi bir nee; tarif edilmez, mnevi
bir zevk bulmak."
manasna gelir. Bir de "tevcd" vardr ki; "Vecde gelmee, mnevi neeyi bulmaya alma." an
lamna gelir. Dervilerin
zikrederken iki tarafa sallanmalar bir "tevacd"dr.
"Ah!" dedi. "Balklar bile pirleri, velleri tanyor, lah dergahtan kovulan
kiiye yh olsun!
eyhin karsnda yer perek oradan ayrld. Harap bir halde alaya alaya
yola dt, iinde mnev bir uyanma duyuyordu.
499
Grmeyen gzn grr bir hale getirsin, gnln "Sina gs" eylesin! 614
614 Sna Da'nda Hz. Msa'ya Hakk tecell etmi, bu tecellnin evkiyle da paralanm, Hz.
Ms da baylm,
dmt. Gsn Sna oluu, idrakten ciz gnahkarlarn ilah duygulara ulamas, hidayete er
mesidir.
Bu mnevi koku sebebiyle Ykub Paygamber'in olu Ysuf (a. s.); "u
gmleimi gtrn, babamn yzne srn!" demiti. 615
616 peygamberiniz (s.a.v.) namaza durduu zaman, mnev bir koku alrm da onun iin; "Namazd
a gzm
nrlanr." diye buyurmutur.
617 Duygularmzdan birinin bann zlmesi demek; hakikat kokuu almaya balamamz, gzmz
den gaflet
perdesinin kalkmas, kulamzn telerden gelen mn sesini duymas gibi, rhan duygularn g
elimesidir. Bu hususta Hakk'm
inayetine mazhar olan Hakk yolcusunun, mesela gznden gaflet perdesi kalkarsa, onun btn duy
gular Hakk'a ynelir. O,
meyhnede bile olsa, dinledii arklarda ezel leminin zlemim duyar. Halbuki ayn ark, sar
holarn nefsan duygularn
uyandrr. Bu konuyu daha iyi anlamamz iin bir misal verelim: Daha hayatta iken Hakk' manen
bulmak ve O'nun varln
gnlnde hissedebilmek iin Hakk yoluna den, yani bir tarikata giren kii; bir mridden el
alr, onun verdii dersi yaparsa, o
mridin gnlnde, kabiliyetine gre, mnev bir nee, bir zevk hasl olur. Bu zevk onun gznd
eki gaflet perdesini giderir, ona
rhan kaplar aar. Bunun en canl rneini mehur airlerimizden merhum Necip Fazl'n hayat
nda grrz. Arvas
hazretlerine intisap etmeden nce Necip Fazl, baka airler gibi iirler yazyor, baz iirle
rinde nefsan duygulara yer veriyordu.
Kadnlara dknlk, iki, kumar gibi slam olmayan bir ok kusurlar vard. Fakat bir mrid
e intisap edip de Hakk yoluna
dtkten sonra, nefsan duygular, rhan duygulara evrildi ve bylece btn kt huylarn
terketti. Hakk' ve insanl
terennm eden gzel iirler yazan Necip Fazl, sonunda bir mrid olarak hayata gzlerini kapa
d.
Bu beyitle balayan dier beyitlerinde Hz. Mevlna, duygularn aydnlanmasn ve btn duygula
rn birlemesini
aklayacaktr. Bu konuyu bn Frz hazretleri Ta'iyye-i Kbra adl kasidesinin 580-590 numara
l beyitlerinde akladndan,
teberrken o beyitleri tercme ederek aldm: "Byklerin haber verdiklerine gre 'ahadiyet mer
tebesine' ulaan, Hakk'ta fan
olan kmil insann her bir azas, dier uzuvlarnn vazifesini grr. Her ey O'ndan gelmekted
ir. Konuan O'dur, bakan O'dur,
tutan el de O'nun elidir; idrak de, iitme de O'ndandr. Btn duygular O'nun emrindedir. Her
eyi O byk varln gcnn,
kudretinin atomlar gibidir. Benim Hlik'm iin benim btn uzuvlarm dil olmutur. Benim bt
n bedenim grr; hakikatleri,
manalar idrak eder. Benim btn bedenim sanki O'nun szlerini iitmek iin kulak olmutur. Be
nim her uzvum teki uzuvlarn
vazifesini stne alr. Benim her bir cz'm benim sahibimin emrini yerine getirmeye gayret ed
er. O zaman gzm dile gelir;
isteklerini halka arzeder; dilim O'nun isimlerinin, sfatlarnn medhini yapar; kulam O'nun
seslerini duyar; elim O'nun eli gibi
i grr. Benim kulam adeta gz olur, parlar; O'nun sesini dinler. Gzm yle kulak olur ki;
grd eylerde O'nun sesini
duyar. O'na hitapta benim elim geni bir dil olmutur. Gzm kulak, elim dil olduu gibi, elim
de, her eyi gren gz olmutur.
Her eyim bir olmutur; sfatlarm, duygularm bir olmutur. yle ki kulam, gzm, elim, dil
im telerden gelen
kokuyu almaya balamtr. Basiretim, mn gzm, bedenim hi bir uzuva mahsus deildir. Yani
benim basiretim yle tek bir
kuvvettir ki; kulam, gzm, elim, dilim hepsi ondan g alrlar. "Basar- basiret" dediimiz
yle bir nrdur ki, btn
uzuvlarmzda parlamaktadr. Her bir uzuv onun sayesinde idrak eder. Bu sebeple, benim bedenim
de her bir uzvum adeta gz
olmutur; her eyi grr."
500
Nasl ki srden bir koyun srar da derenin te yanna atlarsa, onu gren
srdeki baka koyunlar da birbiri ardnca o yana atlarlar.
501
3245 Bylece senin her duygun duygulara peygamber olsun da, btn
duygular eksin, cennete gtrsn.
Ayan olan, apak meydana kan nebilerin ve vellerin grd bir hakikat
var ki; o hakikat hi yoruma gelmez. 619
619 Kur'n- Kerm'de her eyin Allah' zikrettii ve baz kayalarn Allah korkuu ile yuvarla
np dt bildirilmi,
bunlar baz bilginlerce mecaz saylp byle yorumlanmtr. Halbuki bunlar sflerce ayn haki
kattirler, yoruma gelmez. Zaten
sfler, Kur'an' olduu gibi kabul etmek, anlalmayan mteabih ayetleri Allah'n bilgisine
havale etmek cihetini seerler.
Sflere gre mutlak varlk olan "Allah", zat iktizas ilmdir. Btn eyann hakikatleri, il
minde sabit olmu ve bu sabit olu
kinat meydana getirmitir. u halde kinat Allah'n ilminde sabit olan hakikatlerin tecells
inden ibarettir. Bu ilimde sabit olan
hakikatlere; "a'yan" (=apak meydanda olan) ve a'yan- sabite, bu leme de; "a'yan lemi" der
ler.
"Hi bir rhn gk yoktur ki, orada benim batn nrum, bir melek gibi, istediklerime hidayet
etmesin."
3250 "D lem; bu madde lemi kimindir? Kimin iin yaratlmtr?" diye
bir fikir ortaya atlsa, bir dava ksa, i mn lemi, ilah rh kiminse d lem de
onundur.
Bir saman denginin yznden bir kavga karsa, tane kiminse, saman da ona
aittir. nk saman da tane sahibinindir.
O halde gkyz kabuk ise, sen onun rhu ve ii gibisin. Gkler zhirdedir,
grnrdedir ama, rh zhirdir, grnr; rh ise gizlidir. Byk yaratc byle yaratm. Beden elbisenin yeni; rh da yen gizlidir. Bu yzden ayan kaymasn.
502
Akl ruhtan da daha gizlidir. Duygu, akldan daha fazla, daha abuk rha yol
bulur.
3255 Bir hareket, bir kmldama, oynama grnce onun diri olduunu anlarsn. Fakat bu hareket arzularn, ihtiraslarn ynettii hayvani ruhtan mdr, yoksa
akldan m; bunu bilemezsin.
nsan uygun, ll hareketlerde bulunursa, bakr gibi hareketi bilgi ile altn
eylerse, yani uygunsuz hareketlerini uygun hale sokarsa,
Yen iinde gizlenmi elin, yani rhun, normal uygun hareketlerinden onun
akl olduunu anlarsn.
5260 Vahiy rhuna, lednn ilme uygun hareketler de var, var ama onlar pek
stndr, pek ycelerdedir. Akl onlar kavrayamaz. nk o stn hakikatler mn
leminin telerindedir, akl oralara ulaamaz.
nsann akl, vahiy rhunun uygun hareketlerini bazen delilik, kaklk gibi
grr. Bazen da onlara hayran olur, arr kalr. nk bu yksek hakikatlerin
anlalmas iin akln da o dereceye ykselmesi, daha dorusu akln rh olmas
gerekir.
3265 Zahir bilgi, taklitten doan bilgidir; satlk mal gibidir. Bu bilgi sahibi,
mteri bulunca bilgisini satar.
Fakat tahkik ilminin, yani gerek ilmin mterisi Hakk'tr. Onun sat ve
al daima parlaktr.
622 Vahiy rhu: ilham yolu ile her gnle gelen bilgidir. Beden zahir yani grnmektedir, faka
t rh gizlidir,
grnmez. Akl rhtan da gizli olduu gibi, "vahyin rhu", yani ilah ilim, rhtan da daha giz
lidir.
503
623 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki 111. ayetine iaret var: "Allah; mminlerden cenne
t mukabilinde
nefislerini ve mallarn satn ald. O mminler Allah yolunda dmanlarla arprlar, ldrr
ler, lrler. Buna dair Tevrat'ta,
incil'de ve Kur'an'da gerek vaad verilmitir. Allah'tan daha ziyade vaadine vefakar olan kimd
ir? Ey mminler! Allah ile
yaptnz al veri dolaysyla sevininiz; ite bu al veri pek byk bir fevz ve necattr
."
624 Bu beyitte de Bakara Sresi'nin 31-33. ayetlerine iaret vardr. O ayetlerin meali yle:
"Cenab- Hakk Adem
(a.s.)'a btn varlklarn adlarm retti. Sonra o adlarn msemmalanm meleklere gsterdi ve
dedi ki: 'Bu eylerin adlarn bana
haber verin! Eer hilafete layk olduunuz davasnda sadk iseniz...' (nki Cenab- Hakk mele
klerine; 'Yeryznde bir halife
yaratacam.' dedii vakit, melekler o hilafete kendilerinin layk olduklarn arzetmilerdi.)
Bu ilah teklif zerine melekler
dediler ki: 'Ya Rabbi! Seni tesbh ve takdis ederiz, mna layk olmayan eylerden ber bulund
uumuzu itiraf eyleriz. Bize
retmi olduundan baka bir eyi bilmeyiz.' Cenab- Hakk buyurdu ki: 'Ey Adem! unlarn isim
lerini meleklere haber ver!'
Vakt ki Adem (a. s.) her eyin ismini meleklere haber verdi. Allah meleklere dedi ki: 'Ben si
ze demedim mi idi ki, ben
hakkaten gklerin ve yerin gaybn, yani herkesten gizli bulunan srlarn ve hakikatlerini b
ilirim? Sizin aa vurduunuz ve
gizlediiniz eyleri de bilirim.'"
3270 Ksa grl, daima renkten renge giren, kararszla alm kiiler
iin,
"Fre bir ok yol bilir, fakat bildii yollar hep toprak altndadr. O her
tarafta topra oymu, delik deik etmitir.
Freye benzeyen nefis de, ancak lokma peinde koar, lokma kemirir. Zaten
freye de ihtiyacn temn edecek kadar akl verilmitir. 625
625 Bilginler akl ikiye ayrmlardr: Biri "akl- ma'a", br "akl- ma'ad." Akl- ma'a:
Dnyada hayatmz
srdrmek iin, yaamamz salamak iin tedbirlere eren akl. Akl- ma'ad: Dneceimiz yer ol
an teki leme, ahiret ilerine
eren akldr. Cenab- Hakk baz kullarna akl- ma'a, baz kullarna akl- ma'ad ihsan buyurm
utur.
504
3275 Eer yeryznde yaayanlarn yeryzne ihtiyalar olmasayd, lemlerin Rabbi yeri hi yaratmazd.
3280 Ey muhta olan kii! abuk ihtiyacn artr da, Allah'n cmertlik denizi cosun, ikramlarda bulunsun!
Bir dilenci "Ey insanlar! Benim malm var, anbarm var, sofram deli; bana
ekmek verin!" der mi?
3285 Kstebek gzsz yaayabilmektedir. Kara toprak iinde gze ne ihtiya vardr?
3290 Ey Gan olan Allah! Sen bir kk ya parasna, yani gze aydnlk
ihsan edersin. Bir kemik parasna, yani kulaa iitme hassas verirsin."
505
Rhun sembol olan su akp gitmededir. Sen ise "Duruyor." dersin. O koup
gitmededir; sen ise "Oturmu kalm." dersin.
626 Bir suyun stnde ylan erp, suyun varln, akn nasl isbat ediyorsa, topran
stnde yeniden yeniye
biten otlar da, toprakta suyun, rutubetin varln anlatmaktadr. Bedenimizdeki hareketler, k
afamzdaki dnceler ve hayaller
de onlar meydana getiren gzlerden gizlenmi olan "rh"un varln haber vermektedirler.
627 Dikkat edilirse grlr ki, bu beyitlerde Hz. Mevlna baz benzetmelerle hakikati; hayatm
zda karlatmz ac
tatl her eyin ilah bir tecell eseri olduunu anlatmaktadr. Bedenimiz bir rmak yatana,
rhumuz da o rmaktaki suya
benzetilmitir. O su hakikat padiahnn, yani Allah'n hasbahesinden, ezel bahesinden gelme
ktedir. Fikirler, hatralar, hayatta
bamza gelen eyler, meyve kabuklarna; Allah'n isimleri ve sfatlar da o kabuklarn zne
, iine tebih edilmitir. Ey talip!
Ey hakkat yolcusu! Ey Hakk k! Sen kendini bu hayat suyunun, bu rh rmann kenarna otu
rmu farzet! nne gelen
kabuklar yakala, kr, iine bak; iinden kan meyve ac m, tatl mdr; ona bak! O meyve ta
tl ise, senin houna gitti ise, onu
Hakk'n "Bast" isminin bir tecellsi bil! Eer ac ise, sana sknt ve znt verdi ise, o me
yve; "Kabz" isminin mazhar
olmutur. Eer hayatta megalen ilim ise, bir eyler renmeye alyor isen, bil ki Hakk'n
"lm" isminin mazharsn. Eer
sakin tabiatl, kzmaz, affeder bir tabiatn var ise, bil ki Hakk'n "Halm" ismini yayorsun
. Eer herkese yol gstermek, yararl
olmak iin alyorsan; Hakk'n "Had" ismini yayorsun. Aksine nefse uymu, sapkla dm
isen; Hakk'n "Mudili"
isminin tecellsini yayorsun demektir. Her eyi buna kyas et! Bylece sana gayb leminden,
o grnmez bahenin
meyvelerinden rh rma senin iin neler getiriyor, onlarn hepsi sana, o padiahlar padiah
nn ezel bahesinden gelen ve
O'nun gzel isimlerinin ve sfatlarnn birer tecellsidir. Bylece bil ki; hayatta bana gel
en her ey, hep O'nun mbarek
isimlerinin birer tecellsidir. Bu sebeple O'nun gnderdii her eye rz ol da; "Hotur bana
senden gelen / Ya gonca veyahud
diken / Ltfn da ho kahrn da ho." de!
506
Eer sen hayat suyunun (ruh rmann) nasl akp gittiini gremiyorsan,
hi olmazsa bir rman kenarna otur da rma seyret ve kendi mrnn bir su gibi
akp gittiini ve tkendiini dn! u nebatlarn, o sud'a srklenen kabuklarn,
erpn geip gidiine bak; her ey gelip geicidir. 628
3300 Eer su fazla gelirse, kuvvetli akacak olursa, stndeki bizi etkileyen
dnce kabuklar da abucak geer gider.
Birisi bir eyhi; "Kt adamdr, doru yolda deildir." diye sulad.
"arap ier, iki yzldr. Habistir, pistir. Byle bir adam mridlerini nasl
kurtaracak?" dedi.
3305 Bir bakas da eyhi knayan adama; "Dikkat et, akln bana al!" dedi.
"Bykler hakknda kt zanda bulunmak doru deildir."
"Sylediin huylar ondan uzak olduu gibi, o da o huylardan beridir. Bir sel
suyu ile onun duruluu bulanmaz.
Sylediklerin gerek deil ya, olsa bile, ey uamayp toprakta kalan ku!
Usuz bucaksz denizin pislikten korkuu olur mu?"
628 Byk mtefekkir, air, byk insan, byk mutasavvuf eyh Sadi hazretleri de aynen yle
syler: "Bir rman
kenarnda otur da, sularn nasl akp gittiini gr. Ey gafil, senin mrn de byle akp gitme
ktedir! "
507
3310 Ate brahim(a.s.)'a zarar vermez ve yakmaz. Kim Nemrud tabiatl ise,
ateten o korksun! 629
629 Hz. brahim Babil'de puthaneye girmi, btn putlar krdktan sonra baltay en byk putu
n boyuna asm. "Bunu
kim yapt?" denildii vakit de; "Byk put yapm olmal. Cevabn verebilirse ona sorun!" dem
iti. Bunun zerine Hz.
brahim'in yaklmasna karar verilmi, ok byk bir ate yakp iine atmlard. Fakat Cenab Hakk; "Ey ate; brahim'e kar
serin ve selamet ol!" (Enbiya Sresi 69) emrini verdii iin brahim'i yakmad. Gnmz airle
rinden merhum Asaf Halet
elebi, brahim adl iirinde; "brahim / iimdeki putlar devir / Elindeki balta ile / Krla
n putlarn yerine / Yenilerini koyan
kim?" (iirler, s. 8) diye yazmtr.
nsandaki nefis Nemrud gibidir. Akl ve rh ise, Allah'n dostu Halil brahim
misalidir. Rh bulacan bulmutur; hakikate ermitir. Nefis ise, delil, yol gsterici
aramaktadr.
Allah'a ulam olanlar iin gnl gznden, gnl ndan baka delil,
klavuz yoktur. Onlar; delilden de yoldan da vazgemilerdir.
eyh kys, ucu buca bulunan kk bir deniz deildir ki, sizin
pisliklerinizden pislensin.
3320 Kfrn bile bir haddi, bir snr ve l vardr. Fakat eyhin,
eyhteki nrun ne snr vardr, ne de ucu buca.
508
Haddi huddu olmayan Allah'n huzurunda, mahdd olan her ey; "l"da
yoktur; "Allah"tan baka her ey fnidir.
630 man gaybe inanmak, kffir ise gayb inkar etmektir. Manay gren gnl gzleri ak kiil
er, grdkten sonra,
gaybe inanmalarna ihtiyalar kalmaz.
Bu fni varlklar, yani btn kinat, o sonsuz olan byk yaratcnn yzne,
leen altnda gizlenen mum gibi perde olmutur. 631
631 Leen, fan olan kinat Hakk'n yzne perde olamaz. Onun gizlemesi, rt olmas fan kii
ler iindir. Hakikati
gren kiilere kinat rt olamaz.
Bir bakma bu fani bedenin ba, yani rmeye mahkum olan bu grnen
basmz, o hakikat bann, grnmez olan mn bamzn bir rtdr. Sonsuz olan
o baa kar, bu ten ba kfir saylr." 632
632 Kfirin lgat manas; hakikati grmemesi, onun stn rtmesidir. ifti tohumu toprak alt
nda gizledii iin,
kfir saylr. Bu fan ba, felsefi dncelere dalar da, Hakk', hakikati inkar ederse, mnev
i bamzn perdesi olur.
"Ben onu bir mecliste iki ienler arasnda grdm. Onda Allah'tan korkma,
ekinme yok; o mflis bir adamdr.
O adam ald mridi, gece bir pencerenin yanna gtrd. Ve; "imdi eyhin
ne mal olduunu, ktln, iret ediini seyret." dedi.
Mrid o eyhin elinde dolu kadehi grnce, kendini tutamad, ieri girdi:
"eyhim sende de mi yalan var?
3405 Sen demiyor mu idin ki, eytan arap kadehine hemencecik ieyiverir,
onu pisler?"
eyh cevap verdi de dedi ki: "Kadehimi yle doldurdular ki, iine deil
eytann sidii, bir zerlik tohumu bile smaz.
509
Bir bak da gr; bu kadehe bir zerre bile sar m? Sz yanl anlam ve
aldanmsn.
3410 eyh Hakkn nru ile dudana kadar doludur. O, beden kadehini
krm, batan baa nr olmutur. 633
633 Hz. Cneyd demitir ki: "arabn sfyeti ile kadehin rengi birbirine o kadar benzedi ki,
birbirinden ayrdetmek o
kadar zorlat ki, sanki; 'arap var kadeh yok.' yahut da; 'Kadeh var arap yok.' dersin." Sah
ib bin Abdlvezr'e isnad edilen bu
iir ok rifanedir.
Mrid geldi, eyhin elindeki kadehi ald. Onun saf balla dolu olduunu
grnce, mridi oraya getiren o Hakk dman, aknlndan kr oldu.
O srada eyh de kendi mridine; "Git, bana arap ara; arap bul getir!
3415 nk bir hastalm var; ardan szdan lecek gibiyim. Bu arlar
634 Vellerin eriata men' edilmi, yasaklanm eyleri yapmalar, ya o maddeleri deitirmek
, etraftakileri imana
getirmek, yahut da zarret halinde olduklar iindir. Yoksa gsteri iin asla deildir.
Zorlukta her pis ey temiz olur. Velleri inkar edenlerin bana lanetle toprak
yasn. 635
tatt.
3420 Bunun zerine btn rindler alaya alaya, ellerini balarna vura
vura eyhin yanna geldiler.
510
oldu.
haberi yoktur.
636 kfir, grmedii iin inkara kalkr. Allah hi grnr m? "O her eyi ihata etmitir."
Muhit olan, yani ihata
edilmi bulunan, kendini ihata etmi olan nasl ihata edebilir ki onu grebilsin?
Denenmitir ki; "Rh" her eyden haberi olmaktr. Kimin daha fazla haberi
varsa, onun rhu daha stndr.
637 "Hiss-i mterek" (=ortaklaa duygu); bizde mevcut btn duygularn muhassalas (=bilekes
i)dir. Grnrde
olan be duygumuz onun casuslar saylr.
638 Bu yzden denilmitir ki: "Meleklerin bilgisizleri, avam mslmanlann avamndan, mminin
havass da
meleklerin havassndan yksektir."
511
Rh ykselince, stnlkte ileri gidince, meleklerin ve akllarn ulaamayaca makam anca, artk her ey ona ram olur, her ey ona boyun eer.
Kt kimdir? ii insanlar ate gibi yakan bir haydud. eyh kimdir? Ezel
denizinin ta kendisi.
Ate her zaman su ile korkutulur. nk; onu sndrr, onun dmandr.
Fakat su yanmaktan, alevlenmekten hi korkar m? Sen de ezel denizi olan eyhin
karsnda ate gibisin.
Gnei balkla svamak istiyorsun, ayn ondrdnde bir noksan, bir gedik,
bir atlak aryorsun.
639 arap imek Hristiyanlk'ta ve Musevlik'te ve baka dinlerde helal olduu halde islamiyet
'te haramdr. Hz.
Peygamber Efendimiz ve sahabelerinden bazlar; arap imek haram saylmad ve yani Cenab-
Hakk tarafndan
yasaklanmad zamanlarda bile iki imemilerdir. Kendileri onu imeyi ayp saymlar, nefisl
erine haram klmlardr.
"Ayb"a gelince; Cenab- Hakk ayplar bildii iin, baz makbul kullarna; "Ayb bilmek kera
metini" vermitir.
Hatta "kalplerden geeni bilmek" ve "kabirlerde olup bitenleri grmek", yani kabirde bulunan
lnn; nimet iinde mi, azap
iinde mi olduunu bilmek, grmek, hassalarn da vermitir, ite bu gerek veller bylece ay
b bilmek ve grmek hassalarna
nail olduklar halde, Allah'n srlarn muhafaza hususundaki gayretlerinden, o srlar kskan
mlar; "Halk bilirse rahatsz olur,
endi-eye kaplr." diye kimseye sylememilerdir. Gaybn "gayb" olmasn istemilerdir. Eer
haber vermi olsalard "gayb"
kalmazd.
512
Bari vellere uzaktan olsun hizmet etmeye al. imdiye kadar uzak
kalndan piman ol. Hemen ie koyul! 640 Hi deilse onlar hakknda kt zanda
bulunma, iyi zanda bulun!
640 Byk vellerden Abdullah Ensar hazretleri dervilerine demi ki: "Her velnin bir szn
ezberleyin; ona
muvaffak olamazsanz, o mbareklerin isimlerini hatranzda tutarsanz onlardan manev feyz al
rsnz."
Bylece o yoldan sana bir feyz rzgr gelsin. Sen onlara haset ederek,
neden rahmet suyunun nn kesiyorsun, balyorsun?
Uzakta bile olsan vellere kar alak gnll, saygl ol! O tarafa ynel,
nk Kur' an' da; "Nerede olursanz olun, yznz o tarafa dndrn!" diye
buyurulmutur. 641
641 Bu beyitte Bakara Sresi'nin 144. ayetine iaret var. Bu ayet, kble deitirilmesi hakkn
dadr. Kabe, puthane
olduu iin mslmanlar nceleri namaz klarken yzlerini Kuds'e eviriyorlard. Hicret'in ik
inci senesinde Recep aynda
"Ben-Seleme" yurdunda le namaz klnrken, Kuds'e kar Peygamberimiz ashabyla beraber n
amaza durdular. Farz
kldrrken ikinci rekattan sonra, Kabe'ye dnlmesi, Hz. Peygamber'e namazda vahyolunmutu. B
u ayet nazil oldu, Peygamber
de yzn Kabe'ye evirdi. Evliyalar bu tevecchn manev ynn dnrler; Hakk'a ynelmeyi
kasdederler.
3355 Bir eek; "Hzl yryeyim." derken amura derse, kalkmak ve kurtulmak iin urar durur.
Gnah ilerken yorumlarda bulunuyor, kendini hakl karmaya urayorsun da, gnln, seni alaltan duygulardan ekip karmak istemiyorsun.
Srtlan avlamak isteyenler; "Bu maarada srtlan yoktur. Darda aramaldr." derler.
513
Yine srtlan der ki: "Bu dman benim burada olduumu bilseydi;'Bu srtlan
nerede?' diye nasl seslenir?"
"Bende bu kadar gnah ve crm grd halde, Allah, ltuf ve keremi ile
benim kusuruma bakmad."
Hakk Teala; uayb(a.s.)'n kulana gizlilikle, gayb yolu ile fasih bir dille
buyurdu ki: "O adama cevap olarak de ki:
'Ben bu kadar gnah ettim de Allah keremi ile beni sulamad, sorumlu
tutmad.' diyorsun.
Ey akl kt adam, ey doru yolu brakp llere den zavall; sen aksine ve
tersine sylyorsun.
Senin ka kere cezan verdim ama senin haberin yok. Batan baa balsn;
ayandan bana kadar zincirler iinde kalmsn. Sen duygularnn, nefsan
isteklerinin esiri olmusun, farknda deilsin.
Senin gnlnde pas stne paslar var. Bu paslar yle ylm ki, gnl
gzn grmez olmu, ilah srlara kar perdelenmi, kr olmu gitmi.
O is, o kurum yeni bir tencereye vursa, arpa kadar bile olsa eseri o tencerede
grlr.
Fakat dumann etkisi ile tencere kararnca, onun stndeki kara lekeyi
abucak kim grebilir?
Fakat beyaz tenli birisi demircilik ederse, dumann tesiri ile onun yz
kararr.
514
642 Hz. Mevlna Mesnev'nin bir yerinde buyurur ki: "Sen bir gnah ileyecek olursan, kendinde
bir gam grrsen,
bir vicdan azab hissedersen, yle bir hale maruz kaldn vakit; derhal tvbe ve istifar et
ki, o gam Allah'n emri ile ve sana bir
ihtar olarak gelmitir."
Fakat gnah ilemekte ayak direr, ktl adet ederse kalp gzne toprak
doldurmu olur; o gnah grmez, vicdan azabn da hissetmez olur.
Tvbe etmeyi hatrna bile getirmez. Gnah onun gnlne tatl gelir. Derken
derken de dinsiz olur gider.
3380 O piman olu, o 'Ya Rabb!' deyi ondan gider; gnl aynasna be
kat pas ker.
Onun demir kalbini, kaskat olan kalbini paslar yemeye koyulur, temelini de
yok etmeye giriir. 643
643 Bir hads-i erifte; "Demir pasland gibi kalpler de paslanr." buyurulmutur. "Ya Resl
allah! Onun cilas
nedir?" diye sorulunca; "Allah' zikretmektir." cevab verilmitir.
3385 Eer o kada nc kere yaz yazarsan, onu kfir kalbi gibi simsiyah edersin. 644
644 Peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "Hakkaten bir kul bir gnah ilerse, kalbinde siyah
bir leke hasl olur.
Eer istifar ederse, o leke cilalanp zail olur. Eer o gnah tekrar ilerse leke artar. Nih
ayet kalbi simsiyah olur." O karanlk,
Hakk Teala'nm Kur'n'da bahis buyurduu; Mutaffifin Sresi, 11-14. ayetlerinde aklanmtr.
yle ise her eyin aresini bulan Allah'a snmaktan baka ne are vardr?
Bakr gibi olan gnahkarn mitsizliine iksir, Allah'n rahmet nazardr.
645 Cenab- Hakk Zmer Sresi'nin 53. ayetinde; "Allah'n rahmetinden mit kesmeyiniz!" diye
buyurmutur.
515
3390 uayb Peygamber dedi ki: "Ya Rab! Bu adam szm dinlemiyor,
gnahlarnn belirtisini istiyor."
Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ben sular, gnahlar rterim; srlar sylemem,
ama onun belalara uradna dair ancak bir belirtiyi syleyeyim:
Namaz klyor, zekat veriyor, daha baka iler yapyor. Fakat hi birinde, bir
zerre kadar bile mnev zevk bulamyor.
badetlerde bulunuyor, hayrl iler iliyor ama bir zerre bile tat alamyor.
3395 badeti eklen iyi, kulluu gzel ama rhu, manas gzel deil;
i olmayan ekirdek hi fidan verir mi? Cansz sret, hayalden baka bir
ey deildir." 646
646 ite edilen ibadetlerden ve yaplan ilerden zevk almak, mnev bir heyecan duymak lzmd
r. Eer zevk
alnmyorsa, Hakk'm yaptmz hareketlerden memnun olmadn anlamamz ve hemen tvbe ve ist
ifar etmemiz
gerekmektedir.
3436 Kk bir fre bir devenin yularn kapm, eline alm, kurula kurula
gidiyordu.
Deve, kendi huyu, uysal tabiat yznden, onunla yol alp giderken fre,
kendi kkln gremeden; "Ben bir pehlivanmm, bir yiitmiim." diye
bbrleniyordu.
516
Deve frenin bu dncesini anlad; "Ho, imdi ben sana, seni gsteririm."
dedi.
Gide gide kocaman bir filin bile geemeyecei byk bir nehrin kenarna
geldiler.
3440 Fre orada durdu; arp kald. Deve; "Ey dada, ovada bana arkadalk eden!" dedi.
"Neden durakladn? Neden arp kaldn? Haydi, yiite nehrin iine gir.
Fre; "Arkada!" dedi "Bu su pek byk, pek derin bir su; boulurum diye
korkuyorum."
3445 "Ey kr fre!" dedi. "Su diz boyu imi, ne diye ardn, akln bandan
gitti?"
Fre dedi ki: "Nehir sana gre karnca, bize gre de ejderha gibidir. nk
dizden dize fark vardr.
Ey hnerli deve! Su sana diz boyu ama, benim bam yz arn gemede."
Deve; "yleyse;" dedi "bir daha terbiyesizlik etme ki; onun kvlcm ile
bedenin ve cann yanmasn!
Sen, kendin gibi frelerle boy l; fakat frenin deveye sylenecek bir tek
sz bile olamaz!"
3450 Fre; "Tvbe ettim, piman oldum. Allah iin olsun u ldrc, u
boucu sudan beni geir!" diye yalvard.
Deve ona acd da; "Haydi" dedi "sra da hrgcmn stne k, otur!
Bu sudan gemek veya bakalarn geirmek benim isimdir. Ben senin gibi
yz binlercesini geiririm." 647
647 Bu hikyede fre; bandan byk iler grmeye kalkan, kendini bakalarndan stn gren
, bbrlenen bir
kiinin sembol olduu gibi; deve de sabrl, tecrbeli, olgun bir insan gstermektedir. Mevl
na; hikyeyi anlattktan sonra,
hikyeden bir takm fikirler, duygular karmaktadr. Bu mnasebetle sylenen mbarek beyitler
in her biri, bir irfan deryasdr.
517
Mademki bir mn padiah olamadn, hi deilse sadk bir kul ol! Mademki
gemici deilsin, gemi kullanmaya kalkma!
"Dinleyin ve susun!" emrine kulak ver ve sus! Mademki Hakk'ta fani olup
Hakkn dili olamadn; kulak kesil! 648
Syleyeceksen bile soru tarznda syle de, szn bir eyler renmeye
yarasn! Padiahlar padiahyla hi bir eyi olmayan fakirler gibi, yoksullar gibi
konu!
649 ehvet kelimesi ou zaman cins istek anlamna kullanlrsa da asl manas; nefsin istekl
eridir. Eski
bilginler ehveti ikiye ayrmlardr: ehvet-i celiyye (=grnen ehvet) ve "ehvet-i hafyye
" (=grnmeyen,
gizli kalan ehvet). ehvet-i celiyye; zenginlik, iyi yaamak, neva ve heves peinde komak is
tekleridir. ehvet-i
hafyye ise; herkesin medhini ve ta'zimini, kendisini stn grmesini arzu etmek, yksek mevki
lere gz
dikmektir. Bir hadiste yle buyurulmutur: "Sizin iin korktuum eylerin en korkuncu; riya i
le ehvet-i
hafyyedir." ehvetin celsi de, hafisi de elde edilince sahibine kibir verir. Biri kp da o
na nasihat verecek olsa,
ona deta kin besler. Demek ki; kin de kibir de ehvetle balyormu.
3460 Sen kil yemeye alrsan, o kili yemene engel olan kii, sana dman
grnr. 650
650 Kil: Bir eit yal amura verilen addr. Sabun icad edilmeden evvel insanlar o amuru sa
bun yerine
kullanrlarm. Baz kiiler o amuru yerler ve tiryakisi olurlarm.
518
"Benden daha stn biri olamaz ki; benim gibi birisi ona nasl secde eder?"
dedi.
Halkn bana gemek, bakanlk etmek, ezelde yokluk panzehiri ien asil
rhlardan bakasna zehirdir.
3465 Da ylanlarla dolu olsa bile, korkma; ierisinde zehirleri tesirsiz brakacak panzehir de vardr!
Birisi huyuna aykr sz sylerse, ona kar iinde kinler belirir, ona kar
kin gdersin.
3470 Bakanlk sevdasnda olan kimsenin muhalifi dili birisi olursa, onun
yzne gler, nefret ettii halde onu ho grr. Bylece onun gnlnde yer kazanr.
3475 Ey gnl! Sen de bakr gibi iksire hizmet et; sevgilinin ve gnl alann
cefasn ek!
Gnl alan sevgili kimdir? yice bil ki, onlar gnl sahibi olanlardr. Gece
ile gndz birbirinden nasl ekinir ve ayrlrsa, onlar da dnyadan yle ekinir, yle
kap dururlar.
519
Gemide bir kese altn kayboldu. Dervi ise o srada uyumuun. Herkesi
aradlar, biri de o dervii gsterdi.
3480 Ve; "u uyuyan fakiri de arayalm." dedi. Para sahibi, derdinden onu
da uyandrd.
"Bu gemide" dedi "bir kese altn kayboldu. Herkesi aradk, sen de
aranmaktan kurtulamazsn!
Dervi; "Ya Rabb!" dedi. "u ad kiiler senin kulunu sulu buluyorlar,
fermann eritir!"
3485 Yzbinlerce balk ban kard. Her birinin aznda ok kymetli iri
bir inci vard.
Evet o denizden yzbinlerce balk ba gsterdi. Her birinin aznda bir inci
vard ama ne inci...
O incilerden her biri bir memleket harac deerinde idi. Allah tarafndan
gnderiliyordu. Ortak mal deildi. Kimsenin o incilerde hakk yoktu.
Dervi balklarn azndan bir ka inci alp geminin ortasna att. Kendisi de
srayp havada iskemleye oturur gibi oturdu.
3490 Gemidekilere seslenerek dedi ki: "Haydi gidin; gemi sizin olsun Hakk
benim olsun! Bu fakir hrsz da sizinle beraber bulunmasn!
Bakalm bu ayrlktan kim zararl kacak? Ben Allah'a yakn, halktan uzak
olmakla houm.
520
O latif ve nefesi ho yoksullar yok mu; "Abese" Sresi onlar yceltmek iin
geldi. 651
651 Abese Sresi'nin nazil olmasna sebep; Peygamberimiz'in mezzinlerinden Abdullah bin mm-i
Mektm (r.a.)
zaman zaman Reslullah Efendimiz'in yanna gelir; "Ya Reslallah! Allah'n sana rettiklerind
en bana da ret!" diye
yalvarrd. Peygamber Efendimiz de; o saf adam krmaz, tatllkla btn sorularna cevaplar v
erirdi. Bir gn Kurey'in ileri
gelenlerinden bir ka kii Peygamberimiz'in yannda bulunuyorlard. Hz. Peygamber de; "Bunlar
belki imana gelirler." diye
mide kaplmt. Bu srada anadan doma kr olan mezzin Abdullah ibn-i mm-i Mektm yine gel
di. Kr olduu iin
Reslullah'n yannda kimlerin bulunduunu bilmiyordu. Bundan dolay her vakitki ricasn tekr
arlad. Misafirler yannda bu
yersiz sorudan Peygamberin can skld. Ban te tarafa evirdi. Bunun zerine Abese Sresi
'nin banda bulunan iki ayet
nazil oldu. "Reslullah a'ma geldi diye yzn buruturdu ve bam evirdi." Hz. Mevlna bu be
yitte o ayetlere iaret
etmektedir. Bu hadiseden sonra ne zaman Reslullah Efendimiz Abdullah ibn-i mm-i Mektm'u gr
se; "Ey kendisi iin
Rabbim'in bana kt zat, merhaba!" diye buyururlard.
benimsemilerdir. 652
652 Fn olan btn varlklar, zengin bile olsalar, sfler nazarnda fakirdirler.
Sulu grlen "nefis"tir; yoksa erefli olan "akl" deildir. Thmet altndaki
"duygu "dur; latif "nr" deil!
653 Hz. Mevlna bu beyitte; "Nefis sufista amed mzene" diye buyurmutur. "Sufsta" (=sofs
t) kelimesi; Yunanca
bir felsef gr ifade eder. Biz burada bu felsef gr pheci diye aldk. ou tercmele
rde de byle alnmtr. Bu grte
olanlar her eyden phe ederler. Derler ki: "a biri iki grr. Bir eyden uzak olan, onu k
k grr. Gemide bulunan kimse
kydakilerini yrr gibi grr." Bunlar duygulanmzn bizi aldattklarna inanrlar. Bunlara
gre, eyann hakikatini anlamak,
tesbit etmek imkanszdr. Bu sebeple eyann hakikatini inkar ederler ve dolaysyla her eyde
n phelenirler. Hatta
phelerinden de phelenirler, istanbul'un ilk kads Hzr Bey'in olu ve Fatih'in hocas ol
an Sinan Paa, genliinde naslsa
bu "sofistler" yani pheciler inancna kaplm. Bir gn babas ile yemek yerken Hzr Bey; "
Sinan! O derece sapkla dtn
ki, u nndeki sahann bakr olduundan phe edeceksin." demi. Sinan da; "Evet; biz bakr g
rdmz halde onun baka
bir ey olmas ihtimali vardr." deyince Hzr Bey sahan yakalam ve olunun bana vurmu,
ve; "imdi bakr olduunu
anladn m?" demi.
521
pheci mucizeyi grr, o anda hak olduunu kabul eder. Sonra da; "O
grdm bir hayal idi." der.
"O alacak ey gerek olsayd, onun grn, gece gndz her vakit
grlrd, kaybolmazd."
knamas
3506 Sfler bir sfyi knadlar, aypladlar; sonra tekrar eyhin yanna
geldiler.
eyh; "Ey sfler! Ne ikyetiniz var?" diye sordu. Onlar da; "Bu sfnin hi
ekilmez kt huyu var:
3510 Yatp uyuyunca Ashab- Kehf gibi uyanmak bilmez." diyerek eyhin
nnde grlt patrt ettiler.
eyh, o ikyet edilen sfiye yzn dndrd de; "Her hususta itidali, orta
yolu gzet!" dedi.
nsan bedeninde bulunan "drt karm eyden, yani kan, balgam, safra ve
sudan" herhangi birisi artacak olursa, bedende hastalk bagsterir.
522
3515 Hz. Ms'nn sz de ll idi ama, o ll sz bile Hzr(a.s.)'a fazla geldi. 654
654 Bu beyitte Hz. Ms ile Hzr(a.s.)'n aralarnda geen vak'alara iaret var. Kehf Sresi'
nin 60-87. ayetlerinde
hikye edilen hadiseler de ksaca yle: Hz. Ms ile Hzr (a. s.) beraber yol arkada olara
k giderlerken, sahilde bir gemiye
binerler. Gemi sahibi bunlardan para almaz. Fakat Hzr yolda geminin bir tahtasn koparr. H
z. Ms; "Gemici bizden para
almad. Sen gemiyi sakatladn." dedi. Hzr (a.s.);"Sen benim yaptklarma ses karmayacaktn
." diye sylendi. Karaya ktlar;
orada bir ka ocuk oynuyordu. Hzr onlardan birini tutup ldrd. Hz. Ms dayanamad; "Gna
hsz ocuu neye ldrdn?"
dedi. Sonra bir kye girdiler. Kyller bunlar misafir etmedi. Orada yklmaya yztutmu bir
duvar vard. Hzr o duvar tamir
etti. Ms yine dayanamad sordu: "Hi olmazsa bize yiyecek vermeleri karlnda duvar dze
ltseydin?" dedi. Bunun zerine
Hzr; "Ya Ms! Artk ayrlalm! Yaptklarmn sebebini imdi anlataym. Geminin tahtasn ko
parmamn sebebi, onu
gasbolunmaktan kurtarmakt. nki salam gemileri zalim bir hkmdar gasbedecekti. O ocuu l
drmekle; anasn, babasn
kurtardm. nki olan sa kalsayd onlar kfir edecekti. Duvar dzeltmem, altndaki definey
i kurtarmak iindi. nki o
define iki yetimin hakk idi." Hz. Ms peygamberdi ama zahir ilmi vard. Hzr ise ledn ilmi
ne malikti.
Yok eer gitmez, inadna oturursan; hakikatte bence gitmi, benden ayrlm
saylrsn.
etti.
Dedi ki: "eyhim; orta yolu tutmakta hikmet var ama orta da, bir nisbete,
herkesin kabiliyetine gredir.
523
Irman suyu deveye gre azdr, fakat o su freye gre deniz gibidir.
Birisi ideali uruna seve seve cann verir, br bir ekmek verirken can
ekiir.
655 Bu beyit ile bundan sonraki beyitlerde Kehf Sresi'nin u mealdeki 109. ayeti ne iaret ed
ilmektedir: "Eer btn
denizler mrekkep olsa, Rabb'inin kelimeleri yazlmadan nce o denizler tkenirdi. O denizler
gibisini imdada getirsen bile yine
kifayet etmezdi. Yani o deniz kadar bir baka deniz eklense, yine tkenir, yazlmaz."
"Yeryznde ne kadar aa varsa, hepsi kalem, denizler de mrekkep olsa ve bundan sonra yedi d
eniz daha
mrekkep olup o denizlere katlsa, yine Allah'n kelimeleri yazlp tkenmez, phe yok ki All
ah duyar ve grr."
Bazan benim halim uyuyan adamn haline benzer, insanlarda ayp arayan
sapk biri, beni uyuyor sanr.
Halbuki benim gzm uyur, ama gnlm uyanktr, isiz gsz gibi
duruyorum ama, bil ki ben bir iteyim, bir gteyim.
524
3550 Senin gzlerin uyank, ama gnln uykuda; benim ise gzlerim uyumu, gnlm Hakk kapsn amada.
658 kmil insann fizik duygular ile beraber gnl duygular da uyanmtr. O her eyin haki
katini grr. Her eyde
Hakk'n tecellsini mahede eder.
Sen bana kendi mnev gszlnle bakma; gece, sana gecedir, ama ayn
gece bana kuluk vaktidir. 659
659 Gnl uykuda olan kiiler iin gecenin karanl ve uyku cisman bir zindandr; bana ise b
a bahedir. nki her
eyde ben Allah'n kudretini, sanatn, yaratma gcn gryorum. Hz. Mevlna Divan- Kebir'in
de bir iirinde; "Gece;
sevgilinin gzelliini rten bir duvak, bir yamak gibidir." diye buyuruyor.
Sana zindan olan yer, benim iin badr, bahedir. Meguliyetim, bir ie
koyuluum, kendimi bir ie veriim, bence her eyden vazgeiimin ta kendisidir.
nk ben Hakk bulmuum, O'nu zikrediyorum.
Senin ayan amura saplanmtr. Bana ise amur, gl bahesidir. Sana yas
olan, matem olan, bana dn ve dernektir.
3555 Ben; yeryznde seninle bir yerde oturuyorum ama, yle iken Zhal
yldz gibi yedinci kat gn stnde komadaym.
Aslnda seninle oturan ben deilim, benim glgem, benim glge varlmdr.
Benim mertebem, dncelerin de stndedir.
660 Basit insanlar dncenin emri altnda kalr. Gerek sfi, kmil insan ise; Hakk'ta fan o
lduundan, adeta btn
kinatn aklnn mmessilidir. Dncenin altnda kalmak yle dursun, btn dnceler ondan
domaktadr. Nasl bina
mimarn emri altnda ise, btn kinatta olan biten eyler de, onun emri altndadr. Her hadis
eye, her eye emir veren odur.
525
661 Madde peinde koan dnya ilerine dalan insanlar; dncelerini gerekletirmek iin her
areye ba vururlar.
Hrsla rpnr, dururlar. Bu yzden huzursuz olurlar, perian olurlar. Onlar; adeta ilerinin
, isteklerinin, dncelerinin
hastalardr.
Ben ykseklerde uan kusa benziyorum. Dnce ise bir sinektir. Sinek
nasl olur da bana yetiir?
Ama bu kirli dnyadan, aalk sfatlardan usannca, utannca, saf saf uan
kular gibi uuveririm. 662
Eer sen benim ruhuma aina isen, szmn dava olmadn, manann ta
kendisi olduunu anlarsn.
Eer; "Gece yars senin yanndaym." dersem sakn korkma; ben senin
hsmnm, yaknnm, dostunum.
Yannda olmak da, yaknnda bulunmak da iki davadr. Ama iyi bir anlaya
gre, her iki dava da manaldr, her iki dava da kendilerinin doruluk ahididir.
Sesinin yakndan gelii de ehadet eder ki, bu nefis bir sevgilinin yanndan
gelmektedir.
Bir dost sesinin tatll da, o aziz dostun gerek dost olduuna hittir.
3580 Bu ahmaa gre o akraba sesi, o dost sesi manasz davadan ibaret
kalr; onun bilgisizlii inkrna sebep olur.
526
Fakat gnlnde Hakk'n nrlar bulunan akll bir kii iin, o ses manann ta
kendisidir.
Ana dili Arapa olan biri Arap dili ile "Ben Arapa bilirim." dese
Onun "Ben Arapa bilirim." demesi bir dava olmakla beraber, Arapa
sylemesi o davann doruluuna ehadet eden bir mn tar.
Yahut bir ktip bir kada; "Ben ktibim; yaz okuyabilirim. Ben deerli bir
kiiyim." diye bir yaz yazsa
Yahut da bir sfi derse ki: "Sen dn gece ryanda birini grdn; omuzunda
bir seccade vard.
663 Tasavvuf erbabnca bakn ok nemi vardr. Gnl masivadan temizlenmi bulunan kmil ins
an, bak ile bir
kimsenin gnlndeki eyi anlar; bak ile ona feyz verir. Bir de temiz bak anlamna gelen "
safa nazar" vardr. "Gerekten de
Allah gzeldir, gzeli sever." ('Cmi'u's-Sar, c. 1, s. 58) hadsi gereince bir gzele, gz
el, ehvetsiz bakmak, onda Allah'n
gzelliklerini seyretmektir.
Bu sz sana o ryay hatrlatr. Yeni bir mucize olur, deerli altn gibi olur.
3590 Bu sz; bir dava, bir iddia gibi grnr. Fakat ryay grenin rhu;
yanlr?
Susam kii; "Bu bir davadr ey davac! ekil yanmdan, git!" der mi?
3595 Yahut; "Bu gerekten su mudur; iilebilir mi, saf su mudur? Bu hususta bir delil gster!" mi der?
Yahut bir anne, st emen ocuuna; "Gel yavrum; ben senin annenim!" dese
ocuk da; "Ey anne! Annem olduuna dair bana bir belge gster de gelip
stunu emeyim, alm gesin, rahat edeyim!" der mi?
527
Kalbinde mnevi , ilah zevk bulunan ve Allah sevgisi olan her mmete
peygamberin yz de mucizedir, sesi de.
eder.
etmesi
"Kat' olarak gryorum ki, senin karnnda mnevi bir padiah vardr. O
ul'l-azm, her eyi bilen bir peygamberdir. 666
666 Peygamberlerin kitab ve eriat sahibi olanlarna "ul'l-azm" denir, Is Peygamber'e incil
nazil olduu iin "ul'lazm" peygamberlerdendir. Yahya (a.s.) kitab sahibi olmad iin Ms (a.s.)'n eriatna tab
oluyor Tevrat'a gre hareket
ediyordu.
3605 Benim karnmdaki ocuk, senin karnndaki ocua secde etti de, onun
secdesinden bedenime bir titreme dt."
yanna geldi.
528
Yahya'nn annesi onu nerede grd de karnndaki ocuun secde ettiini ona
syledi?"
Beden kafes kesilir, gz gz olur; her taraftan bir pencere alrsa, gzleri
kapal bile olsa, o kii dostu grr.
Her ne kadar aralarnda bir sz yoksa da, sen gl ile blbln arasnda
geenlere kulak ver; bunlar iin yazlan iirleri oku!
3625 Azz dost! Mum ile pervanenin bandan geenleri, uydurulan hikyeleri dinle de, sen sylenenlerin tesine ge, manasn anla!
Aslnda bunlar arasnda bir sz yok, macera yok, ama szn srr var,
manas var. Sen kendine gel de ykseklerde u! mn ynne var, bayku gibi
aalarda uma!
3641 Bir bilgin masal olarak dedi ki: "Hindistan'da bir aa vardr.
durdu.
Bu istenen eyi elde etmek iin ehir ehir gezdi; ne ada, ne da, ne de ova
brakt.
529
O aac kime sordu ise, sorulan kimse onun sakalna gld. "Byle bir aac
arayan delidir." dedi.
"Senin gibi gnl temiz, saf bir kiinin bu aratrmas bo olur mu? Laf
olsun diye hi arar msn?"
3650 Bu ekilde onunla alay etmeleri, elenmeleri de ona baka bir tokat
oluyordu. Bu mnevi tokat, onu madd tokattan daha ok sarsyordu.
Alay ederek onu vyorlar; "Ey azz varlk!" diyorlard "Filan yerde ok ulu
bir aa vardr.
O ormanda yemyeil, pek yce, yaygn, her dal kaln bir aa vardr."
Padiahn adam herkesten bir eit haber duyuyor ve o aac bulmak iin
ok gayret sarfediyordu.
durdu.
3660 Garip adam mitsiz bir halde; "Ben o kutbun huzuruna gideyim. Onu
ziyaret ettikten sonra yine yola derim." dedi.
"Belki onun duas benim yoldam olur. nk gnlmn arzu ettii eyden
mdi kestim."
eyh; "Ak syle!" dedi. "Ne derdin var? Bu mitsizlik nedendir? istediin
ne idi? Ne yapmak istiyordun? Neye yz tutmutun?"
530
"Dnyada ei pek zor bulunur bir aa varm. Onun meyvesinde ab- hayat
gizli imi.
eyh gld ve ona dedi ki: "Ey gnl temiz, saf kii! Bu aa, bilgili
kiilerdeki bilgi aacdr. Yani bilgi sahibindeki bilgidir.
3670 Ey hi bir eyden haberi olmayan kii! Sen srete, grne kaplmsn da, bilgi aacn baya aa sanmsn. O yzden de o aacn dalndan meyve
koparamamsn. 667
667 Sevgili Peygamberimiz Efendimiz; "Cennet aalarndan bir aaca Tasladnz zaman, onun g
lgesinde oturun ve
yemiinden yiyin!" diye buyurmu. Sahabeden birisi; "Ya Reslallah! Cennet aacna biz hayatta
iken nasl rastlyabiliriz? Yani
bu hal bize bu dnyada nasl mmkn olur?" diye sormu. Peygamber Efendimiz de bu soruya cevap
olarak; "Gerek bir bilgine
rastladnz zaman cennet aalarndan bir aaca rast gelmi olursunuz." diye buyurmu. Dikka
t edersek, bu hadisle Resulullah Efendimizin ilme ne kadar kymet verdii bir kere daha belirmi olur.
O bilgiye, bazen aa, bazen gne, bazen deniz, bazen de bulut ad verilir.
O, bilgi olarak tektir, ama binlerce eseri, izi olduu iin, o tek bilginin
saysz ad var.
Bir adam senin baban olur, ama o bir baka birinin de oludur.
3675 Bir bakasna kahrdr, dmandr, baka birisine ise lutuftur, iyiliktir.
Bir tek insan olduu halde onun yzbinlerce ad vardr. Onun bir vasfn
bilen, dier vasflarna kar krdr.
Kim onu bir ad olarak ararsa, bir ada taklp kalrsa, senin gibi mitsizlie
der, perian olur gider.
531
Bir adam drt kiiye bir miktar para verdi. "Bu para ile iinize yarayan
aln!" dedi. Drt kiiden biri; "Bu paray engr'e verelim." dedi.
br arkada Arap idi. "Aksilik etme!" dedi. "Ben engr istemem, ineb
isterim."
Rum olan bir bakas; "Brakn bu laflar!" dedi. "Bu para ile istafl alalm."
dedi. 668
Orada eitli dil bilir, sr sahibi stn bir er bulunsa idi onlar uzlatrr,
bartrrd.
Sizin her birinizin sz ayrlk belirtir, sava dourur; fakat benim szm
uzlatrr, birletirir."
Yazk ki; Trk, Rum ve Arab'n kavgasndan engr ve ineb phesi zlemedi.
532
3700 Sleyman(a.s.)'a Allah tarafndan peygamberlik verilince btn kularn dilini bildi.
balad.
Ey azgn gafil! Sen bir karnca gibi ne diye tane peinde koup durmadasn?
Akln bana al da Sleyman' ara, onu bul!
3705 Madde peinde koana, yem arayana yem tuzak olur. Fakat Sleyman
arayan, hem Sleyman' hem de yemi elde eder. Yani hakikati bulur.
u ahir zamanda can kular (insanlar, halk) bir an iin olsun birbirlerinden
emin deildir. Halk nefsan gdalar yznden birbirine dmlerdir.
Cenab- Hakk buyurdu ki: "Hi bir mmet yoktur ki o mmette Hakkn
halifesi, himmet sahibi, mnevi gce sahip bir stn varlk bulunmasn." 669
6W Bu beyitte Fatr Sresi'nin 24. ve isr Sresi'nin 15. ayetlerine iaret var.
670 "Mslmanlar kardetir; takvadan baka aralarnda bir stnlk olamaz." manasnda bir hadi
s vardr. Feyzu'lKadr, c. VI, s. 271.
Tek bir can oldular ama, Allah'n Resul yznden oldular. Yoksa her biri,
dierine mutlak dmand.
533
Hz. Mustafa'nn feyzi ve mslmanln nru ile onlarn eski kinleri yok
oldu gitti. 3715 O dmanlar,
nce badaki zmler gibi, yani zm salkmndaki taneler gibi birbirlerine
bal idiler; birbirlerinin kardei idiler.
kfir koruk ile mmin zm birbirine zttr. nk biri eki, biri tatldr.
Fakat koruk olgunlap da zm halini alnca, aradaki ztlk kalkar, o da zmn iyi
bir dostu olur.
3720 O ne karde olur, ne de bir tek can olur. O, ktlkte iren bir dinsiz
olur, kalr.
672 rem Ba: Ad Kavmi'nden eddad'n cennete benzesin diye Yemen'de yaptrm olduu bir k
k ile bahenin
addr. Buna "Direkli Kk" ad da verilir. Bir kerpici altndan, bir kerpici gmten imi. B
ahesinde st ile baldan dereler
akarm;derelerde akl ta yerine inciler varm.
534
nsanlar, yollardaki toprak gibi dank idiler. Testi yapan stadn eli onlar
toplad, bir testi haline getirdi.
imdi de bir Sleyman vardr; fakat biz uza grmek neesine kaplmz
da nmzde bulunan Sleyman' gremiyoruz.
Uza gr, yani yakn brakp uzaa bak, insan kr eder. O da, uyumu
bir kimsenin gzleri kapal olduu iin nn grmedii gibi, gaflet gzmz
kapam da nmzdekini gremiyoruz. 673
673 Gaflet mn gzmz perdeledii iin, bizde bulunan, bize bizden yakn olan gremiyoruz
.
olan ku gibi.
535
674 Bu ve bundan nceki iki beyitte geen ku; hakikat yolcusunu, Hakk km gstermektedir.
Hakk kmn Hakk'
ve hakikati bulmak iin felsef problemlerle, ilm teorilerle akln fikrini yormasn, gnl
yolundan deil de akl yolundan
hakikate ulaacan sanmasn belirtiyor; didinmelerin boa gideceini ve aziz mrn bo yere
harcandn aklyor.
675 Karlalan konular mecaz ve batn yorumlarla zmeye almak, akl ve fikri yormak,
beyhude uramaktan
ibarettir.
676 Bu beyitte geen ayet, Kaf Sresi'nin u mealdeki 36. ayetidir: "Zamanlar halkndan na ka
dar ok kiiyi, y
Muhammed, senin kavminden nce helk ettik. Onlar Mekke kafirlerinden daha kuvvetli ve iddetl
i idiler. ehirler arasnda yol
kesmiler, (Baz ticaret iin mal gtrp getirmiler ve ok kazan salamlard.) Onlar lm
den veyahut ilah kazadan
snacak bir yer bulabildiler mi?"
Ey dnya ilerine dalm, dnyalk iin birbirleri ile kavgaya tutumu gafil
kiiler, kavgac kular! Hepiniz de doan gibi bir padiahn, yani kmil insann davet
sesine kulak verin!
Halbuki btn kular (btn Hakk klar), Sleyman'n, yani Hakkn nru
ile nrlanmlardr. Onlar hi susuzun kanadn yolarlar m?
536
3750 Kanadn yolmak yle dursun, onlar cizlere, gszlere yem tarlar.
O kularda, yani vellerde ayrlk, kin gd yoktur; o kular ok ho kulardr.
677 Belks: Yemen'de bulunan Saba ehrinin kraliesi idi. Hdhd kuu, Sleyman Peygamber'in d
avet mektubunu
gtrp onun sarayna brakt. Belks da kalkp Kuds'e geldi, Sleyman (a.s.)'la grt.
678 Bu beyitte Necm Sresi'nin u 17. ayetine iaret edilmektedir; "Muhammed'in gz oradan ne
kayd, ne de onu
at."
Onlarn "lek lek" diyen leylekleri de zanni, pheyi tevhd atei ile yakarlar. 679
679 Her ey canl, cansz, btn varlklar Allah' zikretmektedir. Bunlarn zikri bazlarnn
sand gibi "hal dili" ile,
yani hayalen yle tasavvur edilir deil, kulakla duyulabilecek gerek bir dil ile zikrederler.
Kur'an'da da; "Siz onlarn
tebihlerini anlamazsnz." diye buyurulduu gibi Muhiddin Arabi de Fssu'l-Hikem'in Nuh fasl
nda ve Ftuht-
Mekkiyye'nin 12. babnda bu hususu aklamaktadr. Mevlna da Dvan- Kebrinde bir gazelinde;
"Leylek kularn eyhidir. Onun leklek demesi nedir biliyor musun? Allahm! Hamd senindir, k
r senindir, mlk
de senindir", demektir.
680 Doanlar madde dnyasnn padiahlar; gvercinler velleri temsil etmektedir. Hkmdarlar
zaman olur vellerin
nne ba korlar.
3755 Onlarn insan ho bir hale getiren, vecd ve heyecan veren, kendinden
alan blbllerinin gl bahesi, kendi gnllerindedir.
537
681 nsanlarn gnlnden gelmeyen ssl szleri, bo bir sesten ibarettir. Fakat ilhamn gn
lden alan, Hakk'
gnlde hisseden kmil insann sesi scak, samim, baka trl bir sestir. Burada Mevlna; man
asz, kof, ii bo olan szleri,
kelimeleri hkmdarlarn besledii papaanlarn szlerine benzetiyor. Vellerin konumalarn
da Sleyman kularnn, yani
Hakk klarnn konumalar olarak yorumluyor.
3760 Sesi insana mnevi zevk veren, insan kendinden alan o kuun (kamil
insann) kanadnn etkisi, doudan da dardadr, batdan da.
O kuun sesinin ahengi, "Krs"den yer altna kadar gider ve yer altndan da
t Ar'a kadar ykselir. 682
682 Kmil insann sesi btn cihan kaplar; sonsuzdur. nki onun sesi Hakk'n sesidir. O Hakk
'ta fan olduu iin
benlikten kurtulmutur. Bu yzden onun sesi beer deildir, kendine ait deildir.
ktr.
Sleyman tarafna bir arn gidecek olursan, sen de arn gibi l kutbu
kesilir, her taraf ler biersin. 683
683 Bylece btn mahrukatn en mkemmeli olursun; her eyin deerini biebilirsin.
Seni kmesteki tavuk kanadnn altnda yetitirdi. Sana dad gibi o bakt.
Ama sen kaz yavrususun.
Senin anan hakikat deryasnn kaz idi. Fakat sana bakan, seni byten
dadn, bu topraa mensuptu, bu topran kulu idi ve bu kuru topraa tapard.
538
3770 Sen dady u kuru toprakta brak da yr, kazlar gibi mn denizine
dal!
Eer senin tabiatnn anas seni sudan korkutursa, sen korkma; denize doru
ko! 684
684 Eer senin tabiatnn anas, yani nefsin seni mn suyundan korkutursa, sen ona kulak asma
; hakkat denizine
doru ko, kendini o denize at!
Sen kaz gibi, hem karada hem de denizde yaayabilirsin. Sen kokmu
kmesli tavuk deilsin. 685
685 Hz. Mevlna; insan hem zhir, hem de btn leminde bulunmaya istidad, kabiliyeti olduu
nu anlatmak iin, onu
hem karada, hem denizde yaayabilen kaz'a benzetiyor, insan tabiatm da, tavua tebih ediyor.
Tabiatn seni denize girmekten
ve hakkat deryasna dalmaktan korkutursa da, onu dinleme; hakikat denizine doru ko, diyor.
Kur' an' da; "Canla onlar denizde tadk." buyurulmutur. Sen de kara gibi
olan tabiat leminden, deniz gibi olan can lemine ko!
3775 Meleklerin kara tarafna, yani tabiat ynne yolu yoktur. Hayvan cinsinin de denizden, yani ruh leminden haberi yoktur.
Ey insan! Sen beden bakmndan hayvansn, ruh bakmndan da meleklerdensin. Bu yzden hem karada yrr gidersin, hem de gkyznde.
687 Bu beyitte Kehf Sresi'nin u mealdeki 110. ayetine iaret var. "Habbim de ki:
'Ben de sizin gibi insanm, fakat bana Allah tarafndan vahyolunuyor.'"
Ey oul! Biz hepimiz su kularyz; bizim dilimizi tam olarak ancak deniz
bilir.
539
688 Biz btn kinat kaplam olan "ilah rh" iindeyiz; O'ndan ayr deiliz. Bizde bulunan
nefha ile O'nda yok
olmuuz. Her ne kadar o ilah rhdan haberdar deilsek de, biz O'nda yayoruz, O'nda hareket
ediyoruz. Bylece bizim daima
Hakk'la beraber bulunuumuz, O'nunla beraber yaaymz ile "seyr-i ma'a'llah" bir bir tecell
etmektedir. "Ol mahler ki derya
iredir deryay bilmezler." (=Balklar denizin iinde yaarlar ama denizi bilmezler.) Biz de O
'nda yaadmz halde, O'nu
bilemiyoruz. Arifler bize haber vermektedirler.
Sleyman'la gel, ayan bas ki, su, Davud'a yapt gibi sana da yzlerce
zrh yapsn! 689
689 "Sleyman'la gel!" demek, Allah'n ltfuna ve ihsanna nail olarak, O'nu gnlnde hisseder
ek "seyr-i ma'a'llah"
hali ile, O'nunla beraber gel; ayan hakikat deryasna bas da su rzgrn zerinde yapt k
rklarla Davud (a.s.)'a yapt gibi
sana da zrhlar yapsn, seni o zrhlarla nefsan arzularn hcumundan korusun.
690 Burada "Sleyman"dan maksat; Cenab- Hakk'tr. "Ey insanlar! Nerede olursanz olunuz, Alla
h sizinle
beraberdir." (Hadd Sresi 4) gereince Cenab- Hakk; daima bizimle hzr ve nzr ve bize biz
den yakndr. Fakat O'nun
gayreti, yani kskanl, grnmesine mani olmaktadr.
691 Mevlna Divan- Kebir'inde; "Dostumuzla beraber oturmuuz; onun yanndayz. yle olduu ha
lde dosta; 'Ey
dost! Dost nerede?' diye soruyoruz." diye buyuruyor.
3785 Susuzun gz, akar suda kalmtr. Gkten yaan yamurun tadndan
haberi bile yoktur.
Fakat sebepleri yaratan apak gren kii, nasl olur da dnya sebeplerine
gnl verir?
540
692 Abbdiye: Kelimenin manasndan da anlalaca gibi, ar derecede ibadetle megul olanla
r. Bunlar eitli
kabilelerden gelen kiilerdir. lde yaarlar ve ibadetle megul olurlarm.
3790 Zhidin oturduu yer susuz, kupkuru idi. Fakat kendisinin tabiat yat,
yumuakt. Sam rzgr ona ila olmutu.
693 Burak: Peygamber Efendimiz'in mra gecesinde bindii sylenilen binein ad. Dldl: Bir
katr ad. Msr
hkmdar tarafndan Peygamber Efendimiz'e hediye edilmiti. Hz. Peygamber, bir ok savalarda
bindii bu gzel beyaz
katr, Hz. Ali Efendimiz'e ihsan buyurmutur.
Ona; "Bu su nereden geliyor?" diye sordu. Zahit; "Gkten geliyor." demek
ister gibi, elini kaldrp gkyzne iaret etti.
3380 "Ey din sultan, ey ermi kii!" dedi. "Mkilimizi hallet de, senin
mnevi halin bizi yakne, yani tam inanca gtrsn.
541
"Ya Rabb! Ben rzkm gkten aramaya altm. nk sen bana gklerden
bir kap amsn.
NDEKLER
Birinci Cilt
Ak ve klk 16
Cenb- Hakk'tan her hususta baarya ulamamz iin edeb niyz edelim 25
hikyesi 28
yi ve kt kiiler 3 1
His merdivenleri 32
Aldatc eitli renkler vahdet kpne daldmlnca tek renk olur, ayn topraktan da
Btn peygamberler, baka baka devirlerde insanlara doru yolu gstermek iin Hakk
tarafndan gnderilmitir. Biz, onlar ve getirdiklerini birbirinden ayrdetmeyiz....46
Nesfn hilesi 49
Hased 50
Anbar ve fare 51
Suret ve mana=Kabuk ve z 60
Bir yahudi padiahn, kucanda ocuu bulunan bir anneyi getirtip, ocuunu atee
attrmas, ocuun ate iinde dile gelerek; halk atee atlmaya tevik etmesi 62
Muhammed (s.a.v.)'in mbarek adn alay ederek anan kimsenin aznn arpk
kalmas 64
Arslan ve av hayvanlar 6 8
Akl ve nr 88
"En byk sava kulun nefsi ile, nefsinin istekleri ile savatr." hadisinin aklanmas 98
Kimin gnlnden bir kap alrsa, o her zerrede bir gne grr 106
kendi stne al, blis'in ise; "Sen beni azdrdn." diye suu stnden at 108
Feridddin Attar hazretlerinin; "Sen nefis sahibisin, ey gafil! Riyztla kendini erit, Hakk u
runda
ura, iin yanarak yreinden kanlar aktarak sava. Fakat ermilerin halini, kendine kyas e
tme. nk bir vel,
Hkim Sena'nin; "Kfr olsun, iman olsun, seni yoldan alkoyan, geri brakan her ey birdir.
Aralarnda
fark yoktur. Seni dost'tan uzaklatran ister irkin olsun, ister gzel; ikisi de birdir." sz
nn
aklanmas 125
Halkn bir kiiyi byk grmesinin veya parmakla gsterilmesinin ktl 129
Hz. mer zamannda, ihtiyar bir algcnn a kald bir gn mezarla gidip Allah
Hz. Aie'nin -Allah ondan rz olsun- Mustafa (s.a.v.) Efendimize; "Bugn yamur yad, siz me
zarla
Peygamber Efendimizin bir mu'cizesi gerei Eb Cehil'in avucundaki ta knklarmn dile gelmesi
ve
etmesi 154
yilik et, bakalarna hizmette bulun da kendinden kurtul, ten leminden dar k 154
Akl ile nefsin savan anlatan, simgeleyen bir bedev ile kansnn hikyesi 156
Kadnn kocasna rzk arama yolunu gstermesi, kocasnn da bunu kabul etmesi 166
Yoksul nasl iyilie, iyilik sahibine k ise, iyilik sahibinin iyilii de yoksula
aktr. Yoksulun sabr fazla ise, iyilik sahibi onun kapma gelir, iyilik sahibinin iyilii
fazla ise yoksul
onun kapma gelir. Yoksulun sabr onun olgunluudur. iyilik sahibinin sabr ise onun
kusurudur 168
Zehir ile panzehir; karanlk ile nr; nasl Allah'n emrine uymularsa, Hz. Ms da, Firavun d
a Allah'n
emrine, takdirine boyun emilerdir. Birisi hidayet yolunu tutmu, o yolda yrm, gerei bu
lmu; teki
sapklk yoluna dm, saptm. Firavun'un erefinin yitmemesi iin gizlice dua
etmesi 173
Sadece madd eyleri gren Semd kavminin, Slih(a.s.)' ve onun mu'cize devesini kk grmes
i.
Hakk Teala bir orduyu helk etmek isteyince, dmanlar stn ve gl bile olsa, ordunun gz
ne onlar kk
gsterir, az gsterir 178
Kll ve Cz. Dnyaya k olan kii, stne gne vurmu bir duvara k olmu kiiye be
nzer. O
duvar k, duvardaki n gneten geldiini anlamaya almaz ve duvara gnl verir. Gne
in gnee
Bir gn Reslullah Efendimizin, Hz. Ali'ye; "Herkes Cenab- Hakk'a bir eit ibadetle
yaknlamak ister. Sen, Allah'n has kullarndan, ermi, akll bir kulunu bul,
onunla sohbet etmek suretiyle Allah'a yaknlamay dile de herkesten daha ileri
Arslanm kurdu imtihan etmesi; "Ey kurt! Avlar aramzda pay et." demesi 194
"Gzleri yzlerinin nuru ile nrlansn." diye padiahlarn rif sfleri karlarna
oturtmalar 201
Yusuf(a.s.)'n huzuruna bir misafir gelmesi ve Hz. Ysuf un ondan armaan istemesi 202
Armaan 203
Kendini olgun sanmaktan daha kt bir hastalk olmaz. Bu hastalk iblis hastaldr 204
Gnlnde bulduun mnev zevkten tr gurura kaplma. Kendini grme, kendini bir
ey sanma 207
Felsefeci gnl ehli olmad iin aklna gvenir de inkar yollarna sapar 210
gerekir 216
Peygamber Efendimizin; "Bugn naslsn, nasl kalktn?" diye Zeyd'e sormas, onun
"Getirdiimiz turfanda meyveleri Lokman yemitir." diye klelerin ve kap yoldalarnn ona if
tira
etmeleri 230
Aziz Peygamberimizin nurundan nr al, beer sfatlar brak, ruhan ifadan benimse,
Dmann Hz. Ali'nin yzne tkrmesi zerine Hz. Ali'nin onu affetmesi 240
Hz. Ali'nin iman ve ak yznden mslman olan hasmnn sorularna verdii cevap 24 2
Hz. Peygamber efendimizin, Hz. Ali'nin seyisinin kulana; "Ali'nin ehid edilmesi
senin elinde olacak. Bunu sana haber veriyorum." diye buyurmas 245
kinci Cilt
Hz. mer zamannda birisinin hayalini, yani kamdaki beyaz kl ramazan hilali
sanmas 267
Bir kiinin bir zahidi "ok alama ki gzn kr olmasn." diye korkutmas 292
Sfilerin sema meclisi tertip etmek iin misafirin eeini satmalar 295
Kanaat, Hayal, iman. Sabr. Allah'n has kullarn davet ettii kanaat ziyafetinden uzak
Harap ev 312
Peygamberler ve veller 3 1 8
Padiahn has bir klesine saraya mensup adamlarn haset etmeleri 335
sorma 339
Allah'n kudreti, ltfu, keremi ve kinat kaplayan sonsuz mbarek nuru 340
Bir valinin yola dikenli al dikene "Diktiin dikenleri ok." diye emir vermesi 354
Hakk kmn gnl, iinde ak atei yanan bir ocak gibidir 367
Znnun-i Msr -Allah'n rahmeti onun zerine olsun- hazretlerinin hatrn sormak
Kendisine mektup getiren Hdhd'n kck enesi Belks'm gnlnde Hz. Sleyman'a
Kan pistir, ama azck su ile temizlenir; ya insann iindeki mnevi pislikler ne ile
temizlenir? 400
Bir kuun kendi cinsinden olmayan bir kula beraber umasnn ve tane toplamasnn
sebebi 418
Hz. Peygamberimiz'in hasta bir sahabeye hatr sormaya gitmesi ve "Kendine hastalk
" Hastal mda niin benim halimi hatrn sormaya gelmedin?" diye Hakk Teala'nn
Bir bahvann sf, fakih ve alevyi birbirinden ayrp yalnz brakmas 426
Ermi bir ztn Byezid-i Bestam hazretlerine; "Kabe benim; etrafmda tavaf et!"
demesi 429
Sonunda piman olmamak iin, yapacan ilerde danman, mavere etmen gerekir 432
getirmesi 43 5
Bir kiinin, kendini deli gsteren byk bir zata hile ile sz syletmesi 436
Eer senin yakn ve gnl gzn ak ise her yerde bir velyi grebilirsin 438
Gsteri iin, mevki sahibi olmak iin, her taraf fre gibi delik deik eden aratrmalar yap
an kiiler
vardr. Fakat onlar hakikate ulaamazlar. nk ledn ilminin nuru onlan Hakk kapsndan srer
,
uzaklatrr 443
Byk aclar, dayanlmaz izdraplar ilah afvn doacann bir mjdesidir 447
de al! 453
Bir kad'nn kadlktan ikyet etmesi, vekilinin de ona cevap vermesi 465
karmas 466
hikyesi 469
Kendisinde bulunan hayrn ve errin meydana kmas iin her eyin imtihan edilmesi 482
Bir Hindlinin kendisini de uratran, kendisinin de bana bela olan bir i yznden,
Ya ilerlemi bir adamn hastalklardan hekime ikyet etmesi; hekimin de ona cevap
vermesi 489
Babasnn cenazesi nnde feryad eden bir ocuk ile Cuha'nn hikyesi 491
Bir bedevinin uvala kum doldurmas ve bir filozofun da onu knamas 495
Gnl sahibi erlerin huzurunda gnlnz koruyun, sakn iinizden onlar inkar yoluna
sapmayn! 498
Bir yabancnn, bir hal bilmezin bir eyhin aleyhinde bulunmas ve mridinin de ona
Bir kiinin "Allah benim suuma bakmyor, ilediim gnahlara karlk bana bir ey
Bir frenin bir devenin yularndan tutup ekmesi ve bu yzden kendini stn grmesi,
gurura kaplmas 5 1 5
zm her biri baka bir adla tanyan drt kiinin zm iin kavgaya tutumalar 53 1
Hz. Sleyman'a Allah tarafndan peygamberlik verilince, o, btn kularn dilini bildi 5 3 2
evrilmesi 533
imdi de bizi kurtaracak bir Sleyman vardr; fakat biz o Sleyman' gremiyoruz 534
nc Cildin nsz
1 . Sfilere gre, dnyay mnen idare eden ilh bir tekilat vardr ki, bunlarn banda "ku
tub" bulunur. Bunlar 4000
kiilik yaayan bir veller topluluudur. Bunlar gizlidir, hi kimse bunlar tanmaz, hallerin
deki gzellii bilmez. Bunlarn vel
olduklarn kendileri de, halk da bilmez. Hakk derghnda hl ehli, komutan vellerin says 3
00'dr. Bunlara "ahyar"
(hayrllar) ad verilir. Bunlarn otuz, bir rivayete gre krk tanesine "abdal" denir. Halka,
bunlarn yz suyu hrmetine yamur
gnderilir; mahlkata onlarn hrmetine rzk verilir. Ne zaman onlardan biri vefat ederse. Al
lh onun yerine baka bir velyi
"bedel" klar.
Mdem ki sen de her bakmdan stn, pek byk bir varlk olan Allh'n
sfatlar ile sfatlanmsn, brahim Halil (a.s.) gibi hastalklarn ateinden ge ve
afiyet bul!
10* Ey su, toprak, ate ve hava gibi unsurlarn mizacna kul, kle kesildii
Hsameddin! O ate, sana da brahim Peygamber'e olduu gibi yakcln
kaybeder, esenlik olur.
Her mizacn mayas, drt unsurdur. Fakat, senin mizacn her payenin, her
derecenin stndedir.
Senin mizacn u geni, yaylm lemden birlik vasfn bir araya derlemi,
toplamtr.
Ne yazk ki, halkn anlay sahas pek dardr. Halkn ilh srlar kavrayacak,
ilerine sindirecek halleri yoktur. Onlarda bu mn lokmasn yutacak boaz da
mevcut deildir.
15 Tr Da, ilh tecelliye mazhar olunca, sanki boaz shibi oldu. arap
iti ve itii mn arabna dayanamad da, 2
2 Bu beyitte baz yetlere iaret var: Hz. Ms, Cenb- Hakk'a; "Y Rabbi; bana cemalini gst
er!" (A'raf 143) diye
yalvard. Cenb- Hakk'tan; "Y Ms! Sen beni hi bir vakit gremezsin. Fakat daa bak, eer
yerinde durursa, sen de beni
grrsn." (A'raf 143) cevbn almt. Cenb- Hakk daa tecell edince, da para para old
u. Ms da kendinden geerek
dt bayld. Bu beyitlerde Hz. Mevln, sanki da mn arab imi de kendinden gemi diye
mnlandryor.
Allh; ruha da, bedene de boaz balar, yni istidat verir. Senin de her
uzvuna meziyetler, kabiliyetler ihsan eder.
"Su isin de, yzlerce ot bitirsin." diye, Allh'n lutfu, keremi topraa
grnmez boazlar ihsan eder.
Sonra topraktan yaratlan mahlklara boaz verir, dudak verir. Onlar da,
topraktan biten otlar arayp otlarlar.
Hayvan, topran otunu otlayp semirince; insana lokma olur, ortadan kalkar
gider.
Ben, zerreler grdm ki, hepsi de azlarn amlar, lokmalar bekliyorlard. Eer onlarn yediklerini syleyecek olursam, bahis uzar gider.
30 Sen, btn lemi yiyen ve yenilenden ibret bil! Hakk'la bak olanlarn da
Hakk'a yneldiklerini ve Hakk'n makbl olduklarn anla.
10
yle ise, kerem shibi o kiidir ki, lmsz kalabilmek iin kendisine b-
hayat sunar. 3
3 Kerem shibi, yni Allh'n ikramna, lutfuna kavumu bahtl kiinin kendine b- hayat, y
ni lmszlk suyunu
sunmas demek; fanilikten kurtulmas demektir. Allh'n ltf ile ledn ilmiyle beslenen, daha
dorusu Hakk' bilmekle,
yarattklarna bakp hayran olmakla, O'nu candan sevmekle insan; madd sevgiden, dnya sevgisi
nden kurtulur. Bylece o,
kendisine lmszlk suyunu (b- hayat) sunmu olur.
4 Temiz olarak kalmak; yzlerce fetten, yzlerce korkudan kurtulmak iin "Sbha-nallahi ve'lhamd li'llahi ve la
ilahe illa'llah va'llah ekber, ve la havle ve la kuv-vete illa bi'llahi'l-aliyyi'l-azm." te
bihine ok devam ve be vakit namaz
klmann gerektiin; syleyen arifler var. Ayn zamanda bu beyitte Kehf Suresi 'nin anlam u
olan 46. ayetine iaret edildiini
yazmlardr: "Mal ve evlat, dnya hayatinin ssdr. nsanlarn daima faydalanacaklar ve le
mde urup gidecek temiz
hayrlar, Rabbinin nezdinde daha iyi, daha sevapl, daha istekli eylerdir."
35 Kerem sahipleri bin kii bile olsa, bir kiiden fazla deillerdir. Onlar,
hayallere dalanlar gibi say dnmezler. 5
5 Bu beyitte, u mnya gelen bir hadse iaret edilmektedir: "insanlar, bir tek adam gibidirl
er. Adamn ba arsa,
btn vcudu rahatsz olur. Gz arsa, btn vcudu ikayet eder, rahatsz olur." (Cami'u 's
-Sagr, c. II) Ankarav hazretleri;
"Mminler binlerce olsalar bile, karde sayldklar iin, bir varlk gibi dnlmektedir." d
iye yorumlar.
Yenenin de, yenilenin de boaz, grtla var. Galibin de, malubun da akl
var, karar var.
Allh, Hz. Ms'nn adlet asasna yle bir boaz balad ki, Msr
Allh, insandaki "yakn"e, yni tam inana da Ms'nn asasna verdii gibi
mnevi bir boaz verdi de, o boaz, doan her hyali yedi yuttu.
yle ise balktan aya kadar her mahlkun, her varln gdasn smrp
yemee yarayan bir boaz vardr. 6
6 Yeryznden ara kadar mevcut olan madd ve mnev btn varlklann Hakk'tan feyz aldklarn
anlatmak iin,
az ve boaz kelimeleri kullanlmtr. Ariflere gre her varln kendine has zel gdas va
rdr. Aynm gdas varlk, cevherin
gdas a'raz, rhlarn gdas da bilgi ve irfndr.
11
Fakat unu iyi bil ki, Hakk yolunda yrmenin art mizacn deimesidir.
Yni, insanda bulunan hayvanlk tabiatnn insanlk tabiatna evrilmesidir. nk
ktlerin lm, mizalarnn kt oluundandr. 7
7 Mizacn deimesi; dnya istekleri, nefsan arzularla kirlenmi olan rhun ezeldeki temizli
ine yztutmasdr. Kt
kiileri harap eden, ldren kendi gnahlardr. Gnahkar, cehenneme atei kendisi gtrr.
8 nsann toprak yemesi; toprakta yetien bitkileri, meyveleri yiyen hayvanlarn etlerini yeme
sidir. Aslnda insann
gdas, yeryznde deildir, gkyzndedir. nsan asl gdasn brakp da yeryz gdasna d
nce, yz sararr, hastalanr.
Eer ocuu memeden keser, onu st emmekten alkorsa, onu gerei gibi
beslemek iin bu defa ona yzlerce ban, bahenin yolunu aar.
50 nsann ana karnnda iken gdas kandr. Kan damarndan gelen gda ile
beslenmektedir. Kan pis bir ey iken o yavruya gda olmutur. 9
9 Dikkat edilirse anlalacaktr ki; Hz. Mevln ceninin pis kokan darack bir yer olan ana ra
hmindeki dnyasn,
yalnz madde iin rpnan, bu yzden ok skntlar eken mnevi ve rhan zevklerden habersi
z yaayan insann dnya
hayatna benzetmektedir.
12
10 17. beyitle balayan ve buraya kadar gelen blmde kinatn her zerresinin birbirini yiyen
ve yenilenden ibret
olduunu, canl, cansz her eyin istidat ve kabiliyetine gre bakalarn kendi varlna ald
n, fakat onun da dierleri
tarafndan yenildiini, her eskiden bir yeni varlk doduunu, o varln zerrelerinin de bak
a varlklarn meydana gelmesine
sebep olduunu anlatmaktadr. Bylece kinatn daim bir olu-bozulu lemi olup, yaratln
daim bulunduunu, fakat bunun
madde leminde hkm srdn, mcerred lem olan bu mn leminin ise bundan mteessir olmad
n bildirmektedir.
Ziya Paa merhum da, mehur Terci '-i Bend'inin drdnc blmnde kinattaki bu yiyen ve yeni
lenlere iaretle demektedir
ki: "Zavall ceylanlar arslanlarn ilerine lokma olurlar. Koyunu kurt paralar. Suu yokken s
inek rmcee gda olur.
Gvercini ahin avlar. Aciz bir varlk olan kaplumbaay tavancl kuu kapar. Zavall gsz
kurbaay ylan yakalar, yutar.
Hi kabahati olmayan civcivi aylak kapar. Fareyi de kartal yakalayp yer. Kck sereyi atm
aca penesine alr, helak eder.
Sln gibi gzel bir kuu da doan gl penesiyle yakalar, gtrr. Ne alacak eydir ki,
yerde srnen ylan zaman olur,
havada uan kuu yakalar. Bazen de denizde yzen balk havada uan kua yiyecek olur. Yaratt
varlklarda, gsterdii sanat
ve yaratma gc, sanatnda ve ilerinde akllarn hayran olduklar byk yaratcy tamamyla
tenzih ederim. Kudreti karsnda
akranna stn gelenlerin ciz kaldklar esiz varl tamamyla tenzih ederim."
Nasl ki, ana karnndaki ocuk o pis kokulu, iren yerde itii
kana tama' ederek dnya nimetlerinden habersiz kalrsa;
Ana karnndaki ocua birisi deseydi ki: "Darda pek dzgn, pek ho bir
dnya var.
Enine boyuna geni, kutlu yeryz var. Orada nice nimetler, nice saysz
yiyecek eyler var.
13
Dnyann alacak gzellikleri, acayip halleri dille anlatlamaz ki... Sen ana
rahminde, o karanlk yerde skntlar, mihnetler iindesin.
Ey ocuk! Sen, o darack ikence yerinde armha gerilmi, kan emmektesin. Hapse dmsn; pislikler, eziyetler iindesin."
grmedii iin, inkara sapyordu. Byle gzel eylerin olacana akl erdiremiyordu.
Hakk abdal, onlara; "Bu dnya pek karanlk, pek dar bir kuyu gibidir. Bu
dnyann tesinde ise, kokusuz, renksiz, ho bir dnya vardr." der.
eder.
Nasl ki, ana karnndaki ocuk o pis kokulu iren yerde itii kana tama'
eder de,
14
yi bil ki, dnya malna ar dknlk, maddeye kar duyulan tama' seni
kr eder. Senden "yakn"i, yni tam inanc alr gtrr de, seni phelere drr.
Tama' yznden Hakk sana btl grnr. Tama' yznden sende yzlerce
krlkler meydana gelir.
Hakk yolunda yryen temiz insanlar gibi sen de tama'dan ka, kurtul da,
ayan hakikat derghnn eiinin bana bas!
O zaman senin gnl gzn, can gzn aydnlanr. Hakk', hakikati grr,
kfr karanlndan kurtulur, din ve mn nuru ile parlar.
Sen akln bana al da, vellerin tlerini canla bala dinle! Dinle de,
zntden, korkudan kurtul, mnev rahata kavu, eminlie eri!
Arifin merhameti ve sevgisi cotu, onlara hoa bir selam verdi. Onlara gl
gibi gld, ald.
Fakat ne olursa olsun dostlar; Allh akna olsun, sakn fil yavrusu yemeyiniz.
75 Zaten gideceiniz blgede yolunuza fil yavrular kacaktr. Onlar avlamay gnlnz pek ister.
15
"Otlar, yapraklar yeter bulun da, fil yavrularn avlamaya pek varmayn.
140 Ben vazifemi yaptm; t verme borcumu dedim. t dinlemenin
Ben sizi piman olmaktan kurtarmak iin eli olarak geldim ve aldm
haberleri size ulatrdm.
Sakn ki, tama' sizin yolunuzu kesmesin; azk hrs sizi kknzden skp
atmasn."
145 O fil yavrusunun stne azgn kurtlar gibi tler. Onu kestiler,
piirdiler; tamamyla yiyip ellerini ykadlar.
O sz, adamn fil yavrusunu kebap edip yemesine engel oldu. Eski ve
tecrbeli bir akl, sana yeni bir taht balar.
16
155 Yavrusunun intikamn almak iin onlarn her birini havaya kaldrp yere
vurdu, param para etti.
Ey halkn bana geip, kann ien zlim! Bu iten vazge de, halkn kan
seni savaa drmesin, senden intikam almasn.
Halkn mal, onlarn kan gibidir. Bunu iyi bil ki, mal beden kuvveti ile elde
edilir.
" 69. beyitle balayan ve bu beyitle sona eren fil hikyesi ok mehurdur. Abdurrahman Cami ha
zretlerinin
Nefehat '1-ns adl kitabnda Ebu Abdullah Kalamis hazretlerinin hl tercemesinde (Lami' me
rhumun tercmesi, s. 161-162)
getii gibi Demr'nin Hayvanlarn Hayat adl kitabnda ve Avf'nin Cami 'u 1-Hikayat adl k
itabnda da bulunmaktadr. Hz.
Mevln Mesnevisine bu hikyeyi almakla, bundan baz mnlar, ibret alnacak neticeler karma
ktadr.
Ey rvet yiyen kii! Sen, fil yavrusu yiyorsun. Sana dman olan fil
kkn kazr, seni mahveder.
160 Azndaki haram lokma kokusu, hileciyi rezil eder. nk fil, kendi
yavrusunun kokusunu bilir.
Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz, Yemen ile Medine aras gibi uzak bir
mesfeden rahmn nefesi duyar da, bizim azmzdaki onu bunu ekitirmeyi, onda
bunda kusur grmeyi ve sair ktlklerimizin, kt huylarmzn kokusunu duymaz
m?
12 Bu beyitte Fatr Sresi'nin u melde olan 10. ayet-i kerimesine iaret vardr: "Gzel szl
er, Allh'm kabul
derghna ykselir. Allh, iyi amelleri mkafatlandrma makamna ykseltir, Yhut iyi amel; g
zel szleri, dular, zikirleri
ycelere gtrr." Allah' anmak, du etmek, Kur'n okumak gibi btn gzel szler, hadsler,
vellerin ilh szleri Allh'a
mnen ykselir, ibn-i Abbas hazretleri buyurmutur ki:
"Farzlar ed ederken, Allh' zikrederken, Allh' zikreden kimsenin ameli, onun zikirlerini
alr, Allh'a ykseltir."
Bu ayetten, szn ancak amel ile zikir deeri kazanaca, amelsiz szn, yni inandn yaam
ayann sznn zikir olmayaca
belirtilmitir.
17
Ey gfl! Sen uyuyorsun; fakat, yediin veya ilediin bir haramn kokuu,
u yeil renkli gkyzne ykselir durur.
13 Neden dulanmz kabul edilmez? Baz rifler buyuruyorlar ki: Her bir huyun, her bir hareket
in, her bir amelin
kendine has mnev birer kokusu vardr. Bu kokulan baz melekler kontrolden geirirler, inand
n yaayan, iyi insan, tam
mslman olan kiinin dusn Hakk'n derghna ulatrrlarm. Aksine kt huylu insanlarn
niyzlarn geri evirirlermi.
Kt huylar, gnahlar yznden dularn yukarlara kmasna, Hakk'a ulamasna engel olurlarm
.
Yedi kat gn her birinde bu vazife ile vazifelendirilmi zel melekler bulunurmu. Bu vazife
li melekler, u yedi
kt huyun sahiplerinin dularnm ilh dergha ykselmesine mani olurmu:
Birinci kat gkte bulunan vazifeli melekler; du eden kii "hile" yapan, onu bunu kandran bir
kii ise, onun
istediklerinin kokusundan o kiinin hileci bir kii olduunu anlarlar, duy oraya sokmazlar,
geri evirirlermi. kinci kat
gktekiler; "riy" shibinin dusn; nc kat gkte bulunanlar, gnllerinde "kin ve nefret
" bulunan kiilerin dusn
yukarlara brakmazlarm. Drdnc kat gkte bulunan melekler de "kibir" shibinin, yni kend
ini beenen, bakalarnda
kusur, ayp arayan kiinin dusnn yukarlara kmasna engel olurlarm.
14 Daha nceki beyitlerin aklamasnda arzedildii gibi, bizim iyi ve kt, yaptmz her i
in kendine mahsus
mnev kokulan vardr, ibdetlerin, iyiliklerin kokular gl gibi, ebboy gibi kokarken, gnah
larn kokular soan ve sarmsak
kokular gibidir. Ama, insan zalm ve cehl olduu iin ne yaptklarnn farkndadr, ne de on
larn kokularn duyar. Ama
melekler ve rifler, o kokular duyarlar.
O yemin ederken pis kokan nefesi, onun aybn meydana karr ve yannda
oturanlarn burunlarna vurur.
18
170 yle dularn cevb; "Sesinizi kesin!" hitab olmutur. nk, her azgnn cezas red sopasdr. 15
Eer szn eri, fakat anlam doru olursa, o eri sz, Allh'a makbldr. 16
17 Bu beyitlerde, u meldeki bir hadse iaret vardr: "Halkn hepsi Allh'n ailesidir. All
h'a en sevgili olan da,
ailesine en fazla faydal olandr." (Cami'u's-Sagr, c. I, s. 59) Gerekten de btn insanlar
, hangi dinde, hangi mezhepte, hangi
renkte olurlarsa olsunlar, hepsi de Allah'n verdii rzklarla beslenmektedir. Yalnz insanla
r deil btn canl varlklar,
denizlerde yzen balklar, havalarda uan kular, yeryznde, dalarda, ormanlarda dolaan bt
n yaratklar, Allah'n at
sofrada ltuf, ihsan sofrasnda karnlarn doyurmaktadrlar. Bu sebeple Allh, "Razzak- Alem
" (Btn Varlklarn Rzkn
Veren)dir. Adet her canlnn rzkn temin eden aile reisidir. Bu Allh ailesi iinde, Allh'
m en sevgilisi de aileye en fazla
yarar olandr. Bu yzdendir ki, azz Peygamberimiz Efendimiz bir baka hadslerinde; "insanl
arn en hayrls, insanlara hayrl
olandr." diye buyurmulardr. Ne mutlu o insana ki, mensup olduu bu muazzam insanlk ailesin
de byk iler yapar, byk
hizmetlerde bulunur, bu kubbede ho bir sada brakr da Allh'm sevgilisi olur. Peygamberler,
veller ve insanla yararl
hizmetlerde bulunan bilginler, Allh'm ok sevdii ocuklar gibidir. Bu ifade, sembolik bir m
n tamaktadr. Yoksa,
hristiyanlarn Hz. Is'ya "Allh'n oludur." demeleri gibi deildir. nk bizim dinimizde "A
llh domad ve dourmad."
inanc esastr.
19
18 Hz. Mevln dier bir beytinde buyurur ki: "Mminler oktur, fakat imanlar birdir. Mminle
rin bedenleri say
oktur, fakat rhlar birdir. Bir yerden gelmilerdir." Vel; Allh' seven ve Allh tarafnda
n sevilen kmil insandr. Cenb-
Hakk iyi insanlarn velsi olduu gibi, onlar da Allh'n velleridir. Bir kuds hadste Cenb
- Hakk; "Kim benim bir dostumu
severse, beni sevmi olur. Kim bir dostumu incitirse, beni incitmi olur." diye buyurmutur. B
aka bir kuds hadste de: "Kim
bir dostuma hyanette bulunursa, benimle savaa girimitir." buyurulmaktadr.
85 Eer byle olmasayd, Ms (a.s.) bir denek ile Firavun'un altn stne
getirebilir miydi?
Eer byle olmasayd, Nh (a.s.) bir beddu ile douyu, baty nasl olurdu
da sulara boabilirdi?
Eer byle olmasayd, ihsan ve kerem shibi Lt Peygamber, bir dus ile
onlarn btn ehirlerini muradlarna erdirmeden yerlere batrabilir miydi?
Onlarn cennet gibi olan ehirleri Karasu Diclesi oldu; git de durumu gr!
Dalar kan kesilir, sonra tekrar donar ve eski haline dner. Sen, yaratlm
her eyin bir anda yok olup tekrar varla dndklerini gremezsin. nk, krsn
ve hakikati grmekten uzak dmsn
Sen yle acaip bir krsn ki, keskin bakl ve uzaklar grr olduun halde,
devede ancak yk grebiliyorsun; yni, grne kaplmsn da, iyz, mny
mahede edemiyorsun. 19
19 nsan gaflettedir. Bakalarnn hatalarn kl krk yararcasma grr de, kendi hatalarna
kar krdr. Dnyaya
bal kii, kendi menfaatine ait her eyi ok iyi grr de, hakikati grmez; o mnevi bir krd
r.
nsann hrs dnyaya ait ileri, kendine yararl olacak her eyi, inceden
inceye, kldan kla grr. Fakat ay gibi maksatsz oynar durur. Yni, dnyaya ait bo
20
95 Ey haris kii! Varln, benliini krp yok et de, yle sevin, oyna; oyna
da, bir an nce kapanmas iin ehvet yarasnn stndeki pamuu ek kar!
Akln bana al da, ba kulan yalana, faydasz szlere tka; tka da "can
ehrini" aydnlanm olarak gr!
21 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki 61. ayetine iaret var: "lerinden bazlar da Pey
gamber'e eziyet
ediyorlar. 'O her syleneni dinleyen bir kulaktr.' diyorlar. De ki:
'(O) sizin iin bir hayr kuladr. Allh'a inanr, mminlere inanr. Sizden hakkaten inanan
lar iin de (O) bir
rahmettir. Allh'n Resl'n incitenlere ac bir azap vardr.' "
21
Ey gfil insan! Fil yavrusunu kebap edip yiyen kiiler gibi sen de Allh'n
kullarnn etlerini yiyor, yni onlar ekitiriyorsun. Onlarn bulunmadklar yerlerde
ktlklerini sylyor, gnaha giriyorsun. 22
'Gybet nedir, biliyor musunuz?' diye sordu. 'Allh Resul daha iyi bilir.' dediler. Peygamber
imiz; 'Din kardeini,
onun houna gitmeyecek ekilde yadetmesidir. ' diye buyurdu. 'Eer sylediin din kardeinde m
evcut ise?' denildi.
Peygamberimiz buyurdu ki: 'Senin sylediin onda mevcut ise gybet etmi olursun; mevcut deil
ise iftira etmi olursun.'"
Kur 'n-t Kerm 'de. Hucurat Suresi'nin 12. ayetinin meali yledir:
"Ey mslmanlar! Baznz baznz gybet etmesin. Sizden biri lm kardeinin etini yemekten
holanr m?
Halbuki, onu yemekten irenirsiniz." diye buyumlmutur.
23 Mnker, Nekir: lye kabirde Rabbi'nden, peygamberinden, dininden, imanndan sual soracak o
lan meleklerdir.
Onlarn az koklamas, lnn mn ve itikadn, yapt ileri, iledii gnahlar tefti et
mesidir. Kabirde sual haktr ve herkes
iin olacaktr. Bundan kurtulu yoktur. Fakat kabir neresidir? Kabire girmeyen ller de bulun
ur. Mesela denizde boulan bir
kimsenin cesedini balklar yer. Savata len bir asker glle Yhut bomba ile para para olur.
phesiz bunlarn kabri ruhlarnn
ilk ulatktan makamdr ki, sual orada olacaktr.
Orada gnahkarn gizlenmek iin hile yapmas ve akln fikrin de hile yoluna
sapmas mmkn deildir.
Bazen Azrail'in grz, madd olarak da grnr, fakat onu ancak can
vermekte olan hastalar grr.
115 Can ekimekte olan hasta; "Ey dostlar!" der. "Bamn stndeki bu
kl nedir?"
22
24 Bu beyitte Kaf Suresi'nin u meldeki 22. ayetine iaret var: "Allh ona; 'Andolsun ki sen,
bundan gaflet iinde
idin. Biz, senin gznden perdeni atk da bugn artk gzn keskindir.' dedi."
25 eyh Sad hazretlerinin bir beytinin anlam udur: "Akp giden bir derenin kysna otur da
biraz dn: O suyun
hzla akp gittii gibi senin nrrnn de her an akp gittiini gzlerinle gr." Aslnda bizle
r, anamzdan doduumuz gnden
beri her gn bir para lyoruz, farknda olmadan her gn lme doru yol almaktayz. Hakk'n
say ile bize verdii nefesleri
harcyarak, son nefesi verdiimiz gn lmle buluacaz. lmn bizi nerede bulaca, nerede
bekledii de belli deil. Bu
sebeple aklmz bamza alalm da, biz onu her yerde, her zaman bekleyelim. "lmeden evvel o
lunuz." hadsinin srrna
erelim. Nefsan duygularmz, dnyev isteklerimizi ldrp, asl yaamann hayvanlarn yaad
gibi hayvani rhla deil,
bizde bulunanla, bize frlenle beraber yaayalm. Bir an iin olsun, ondan ayrlmayalm. All
ah'a olan imanmz kaybedersek,
daima O'nun huzurunda bulunduumuza inanmazsak, O'ndan ayr yaadmz sanrsak, ite o zama
n hayatn bizim iin bir
lm olduunu bilelim. kbl hazretleri bir beyitinde; "Allah' inkar eden imamn nazarnda k
firdir. Kendinde bulunan inkar
eden benim nazarmda kfirin de kfiridir." demitir. Hafz- raz de demitir ki: "Bir an i
in olsun, kendinde bulunandan gfl
olan, o an kfir olmutur, fakat onun kfirlii gizlidir."
Senin mrn, bir altn torbaya benzer. Gece ile gndz de altnlar sayan iki
kiidir.
23
Eer sen, bir dadan durmadan bir eyler alsan da, yerine bir ey koymasan,
Fakat, dnya ilerine de byle sarlma; din ilerinden baka bir ile o kadar
ok urama!
Lekesiz bir gnlde, kendi i temizlik leminde, kendine bir mezar kaznan
ve Allh'n benlii, byk varl nnde kendi benliini, kk varln defnetmen,
yok etmen gerekir. 26
26 Hz. Mevln bu beyitlerde; "Mezar yapmak tala, tahta ile deildir. Ssl, kubbeli gsteri
iin yaplan mezarlar
mezar deildir. Asl mezar, kendi benliini, Hakk'n benliine defnetmektir. Mevln Dvan- K
ebri'nde;
"Gnl de, can da, senin aknn ehitleridir. Onlar, beden kabrinde yatmaktadrlar. Bu ehitl
erin mezarlarna gel de,
onlar ziyaret et!" diye buyurmaktadr. Bundan kan mn udur ki: "Ey Hakk yolcusu! Madd va
rln, fn olan benliini
terket de, Allh'n sana ihsan ettii gerek varln bul!"
Diri iken atlaslara brnm, ipekliler giymi kiiye bir bak; giydii atlas,
ipek onun aklnn elini tutuyor mu? Onun idrakine, anlayna yardm ediyor mu?
135 Giydii deerli, ssl elbiselerle gurura kapld iin onun can Mnker
ve Nekir'in azabna uram, gaml gnlnde ise gam akrebi yer tutmutur.
24
iyidir.
Peygamber Efendimiz 'in sdk dostu olan Bilal, ezan okurken "hayye"
kelimesini Habeli olduu iin Araplar gibi syleyemez, "heyye" diye okurdu.
"Ey Allh'n nebsi! Bilal'den daha dzgn szl bir mezzin bul!
Peygamber Efendimiz 'in fkesi cotu da, gizli kalan lutuflarndan bir iki
remiz syledi.
sylemeyeyim."
Eer sen iyi du etmesini bilmiyorsan, eer senin duda tesirli nefesin
yoksa, git de z sz doru kardelerden du iste!
Hz. Ms; "Benim yle azm yok." dedi. Hakk da buyurdu ki: "yle ise,
bize bakalarnn az ile du et!
27 Peygamber Efendimiz; "Gnah ilemediiniz dillerle du ediniz!" diye buyurmutur. Ashab; "B
ize byle diller
ltfet, ey Allh'n Resul!" demiler. Peygamberimiz de buyurmu ki: "Baznz baznza du ets
in. nk sen, onun dili ile
kt sz sylemedin; o da senin dilin ile gnaha girmedi." buyurmutur. Kiinin yannda bulunm
ayan mmin kardeine du
etmesi, Allh'n makbl olur, baucunda bu ie memur edilmi melek o kardeine du ettike; "
Amn!" der. "Sana da du
ettiin gibi olsun!" ve "Kardein kardee gyabnda dus, reddedilmez.!" ve "iki du vardr k
i, reddedilmez; o du edenlerle
Allah arasnda bir perde yoktur: Biri, zulm gren kiinin dus, br de mminin mmin karde
ine gyabnda ettii du."
hadsleri bu beyitlerin anlalmasna yardmc olurlar
25
Ztlar ztlardan kaar. Nasl ki gne dounca gece dayanamaz, kaar gider!
Allh'n tertemiz ad, aza gelince, yni zikir balaynca, ne pislik kalr, ne
de gam ve keder.
Birisi, bir gece Cenb- Hakk' zikrederek dilini, dudan mnen tatllatrmak iin; "Allh, Allh!" diyordu.
190 eytan ona dedi ki: "Senin 'Allh, Allh!' deyiine karlk; 'Lebbeyk!'
(=Ne istiyorsun kulum?) sesi nerede? Ey bu sz ok syleyen kii! Ne vakte kadar
byle syleneceksin?
Adamn neesi kat, gnl krld. Zikri brakp ban yasta koydu ve
uyudu. Ryasnda yemyeil, ayrlk imenlik bir yerde Hz. Hzr' grd.
26
Hzr (a. s.) o akna dedi ki: "Ne diye zikirden geri kaldn? Allh'n ismini
anmaktan ne diye piman oldun?"
Adam; "Ettiim zikir karlnda bana bir 'Lebbeyk' (=Buyur kulum!) diye
bir cevap gelmiyor." dedi. "Allh'n kapsndan kovulacam diye korkup
durmadaym."
195 Hzr dedi ki: "Senin 'Allh' deyiin, bizim 'Buyur!' dememizdir. Senin
o yalvarn, yanp yaklman da, bizim habercimizdir. nk zikretmek arzusunu
sana biz verdik.
Senin korkun, akn, bizim lutfumuzun kemendidir. Senin her 'Y Rabb!'
deyiin altnda 'Lebbeyk' (=Buyur) deyiler vardr.
200 Cenb- Hakk, Firavun'a yzlerce mlk, mal verdi de; o, ululuk, byklk dvsna kalkt ve halka; "Ben sizin rabbinizim!" demeye balad.
O kt yaratll, mayas bozuk Firavun'un, Allh'a yalvarmasn, szlanmasn diye, btn mrnde bir defa olsun ba armad.
Allh, Firavun'a u dnyann btn mlkn, saltanatn verdi de, ona dert,
unu iyi bil ki, sana Allh' hatrlatan, seni inciten, gizlice Allh'a yalvartan
dert; dnya mlknden, saltanatndan daha iyidir. 28
28 Bir hads-i erif meli yledir: "Allh bir kulunu severse, onu belaya uratr. O kul, o b
elaya sabrederse, Cenb-
Hakk da onu seilmi kullanndan eder."
29 Sapasalam bir adamn dus ile dertli bir kimsenin inleyerek yalvar arasnda ok fark v
ardr. Dertsiz adam
uslne gre ellerini kaldrr, bir ka kelime mrldanr, kalkar gider. Fakat bir hasta; trl
izdrap iinde kvranr, ald ilalar
tesir gstermez, doktorlarn ve ilalarn tedavisinden midini keser. Olanca midini Allh'a h
asreder. Bylece btn kalbi ile;
"Aman Allhm!" diye canndan yalvarr. Elbette bu du, baka trl bir dudr.
te sammi, saf ve hznl bir sesle; "Ey feryadma erien Allhm, ey tek
yardmcm olan Allhm!" demen gerek dudr.
27
Kinatta her ey O'nun sevgisinin esiri olduu iin kpein szlanmas bile
Hakk'n cezbesi, yni O'nun ekii iledir. nk herhangi bir eye rabet edenin,
ona ynelenin karsnda bir yol vurucu, bir engel vardr. Yni, kpein vazifesi evi
korumak, sry beklemektir. Kpee bu vazifeleri engel olmasayd, kpekler de
Hakk'n cezbesi ile dalara derler, birer Mecnn- ilh olurlard.
Ashab- Kehfn kpei gibi ki, o cezbe syesinde le yemekten kurtuldu da,
Olum, o kadehi elde etmek iin can ver! Nefisle savaa girimeden, bana
gelen belalara sabretmeden hi stnlk elde edilebilir mi?
Bu sevgi kadehinden imek iin sabretmek, skntlar ekmek, pek dayanlmaz bir mihnet ve meakkat de saylmaz. Sen de sabret ve skntlara katlan ki,
sabr; ferah ve neenin anahtardr.
215 Nefsin isteklerine uyan kii, saman p gibidir. O, her arzu rzgrnn
nne der, savrulur durur. Sebatl, ihtiyatl kii ise daa benzer. Bir da hi esen
rzgra deer verir mi?
Her tarafta gulyabaniler, yni sahte eyhler var. Onlar seni arp
durmadalar ve sana; "Karde; yol mu aryorsun? Yol ite burada, buraya gel!" diye
seslenmedeler. 30
30 Gulyabani: llerde yalnz bana giden kimsenin karsna kp onun yolunu vuran cin, Yh
ut eytanm. Byle
bir yaratn olmadna dair bir hads-i erif vardr.
"Yolcularn grdkleri, kendi vehimlerinin ahs halinde karsna kmasdr." Hz. Mevln bu
rada gulyabani ile
mnevi yol gsterme iddiasyla onun bunun yolunu vuran eyh ve mrid taslaklarn anlatmak is
tiyor.
28
Onlarn her biri; "Ben, bir yol gsterici ve klavuzum. Gel, bu ok tehlikeli
ve ince yolda ben sana arkada olaym." der.
"Ey nr gibi apaydn kii! Gel, bize misafir ol. Ev senindir, sen de
benimsin." der.
Yhut da; "Benim bam aryor; sen bu ary geirmeye bak. Halbuki
isteklerinle beni daha ok rahatsz ediyorsun. Ba arm artryorsun." ya da;
"Daymn olu beni ard. Ben oraya gidiyorum." diye dnyay aldatasn, bandan
savasn.
nk, bu dnya sana tatl bir erbet verecek olsa, ona zehir kartrr, yle
verir. Bu yzdendir ki, bedeninde yaralar alr.
225 Sana, elli yhut altm altn verse bile, ey balk gibi gfil olan kii; o
verdii altnlar ettir. Seni avlamak iin, onlar oltasna takar da sana yle uztr.
Dnya sana bir ey verecek olsa, onu yalandan verir. Hilecinin sz, ii
rm ceviz gibidir.
Senin gerek dostun, senin hurcun ve kesen gibidir. Eer sen Rmin isen,
Vise'den bakasn arama! 31
31 Vise ve Ramin: ran Seluklular airlerinden Fahreddin Esad tarafndan yazlm bir ak hi
kyesidir. Ramin adl
bir delikanlnn Vise adl bir kza k oluunu anlatan ve sekizbin beyitten meydana gelen bu
eserin hicri V. yzylda yazld
syleniyor. Mevln'dan ikiyz sene nce yazlan bu hikye, ark edebiyatnda "Leyl ve Mecnn
" gibi mehur bir ak
hikyesidir.
29
Senin ztn yni zn, senin kendin, senin Vise'n ve sevgilindir. Senin
dnda olanlarn hepsi de sana fettir, ba belasdr.
230 Tedbir ve ihtiyat ona derler ki: Dnya nimetleri, dnyaya ait zevkler,
istekler hararetle seni dvet ettikleri zaman; "Bunlar beni seviyor, bunlar bana
hayran, hepsi de benim yzmden sarho, hepsi de beni zlyor." demeyesin.
Onlarn seni dnya ziyfetine dvetlerini, kulara alnan slk bil! Avc
Kular, onu kendi cinslerinden sanp etrafna toplanrlar. Avc ise, onlar
yakalar ve derilerini yzer.
32 Bu beyitlerde geen kular avlayan avc, mridlik ve eyhlik iddia eden, tasavvuf kitapla
rndan derledii baz
szleri ezberleyerek halka irfn szleri syleyip onlar avlamak isteyen ikiyzl, sahte eyhl
erdir. Onlarn szlerine kanmak ve
kendilerini Allh'n vellerinden sanmak, sonunda pimanlk getirir.
Hurc ve kese: Hakk yolu yolcusunun mnevi kalbinin sembol olup, onun iine konacak mnevi az
k ile salk Hakk
yolunda ilerleyebilecektir.
Kylnn neye ihtiyac varsa, ehirli bedv olarak onu yerine getirirdi.
240 Kyl, bir gn yzn ehirliye evirdi de "Ey efendim!" dedi. "Sen hi
30
Yhut yazn, meyve zaman gel ki, sana ikramlarda bulunaym, hizmet
edeyim.
Kyl her sene ehre gelip onda misafir olduu zaman "Ne zaman
geleceksin? Nerede ise k geldi att?" derdi.
ehirli de; "Canm da, bedenim de sana gelmek, seninle bulumak istiyor,
istiyor ama, her ey ilh takdire bal. O bizi eviriyor eviriyor; benim elimde bir
ey yok ki!" dedi.
255 "nsan yelkenli gemiye benzer. Rzgr estiren Allh; gemiyi ne zaman,
ne tarafa srecek bilinmez ki!"
Kyl yine ehirliye yeminler ederek; "Ey kerem shibi! ocuklarn al gel
de, ikram gr!" diyerek,
Onun elini tuttu da; "Allh iin olsun, Allh iin olsun, Allh iin olsun,
gayret et de abuk gel!" diye kere yemin etti.
31
ehirlinin ocuklar dediler ki: "Baba! Ay da yolculuk eder; bulut da, glge
de yolculuk eder.
260 Kylye bir ok hakkn geti. Onun iin nice zahmetlere katlandn,
masraflara girdin, sknt ektin.
O istiyor ki, sen de ona misafir olasn. Bylece o da, haklarnn bir ksmn
desin.
dediler.
ehirli dedi ki: "Dediiniz dorudur fakat, 'iyilik ettiin kiinin errinden
sakn!' denilmitir.
414 Kyl yle yaltakland, yle yalvard yakard ki, ehirlinin karar
elinden gitti, akna dnd.
415 Kylnn st ste haber gnderii ve kye dvet edii yznden, ehirli
gaflete dt; onun su gibi saf olan tedbiri buland.
Bir taraftan ehirlinin ocuklar nee ile; "Baba; kye gidersek biz orada
gezer oynarz." deyip durmada idiler.
440 "imdi," dedi. "nemli ilerim var. Eer kye gelirsem, ilerim alt st
olur.
Her sabah, her akam pdihn zel bir avuu geliyor, benden o ii bitirip
bitirmediimi soruyor.
32
466 Allh' n kazs, takdiri gzleri perdelerse, chil bir kyl, bilgili bir
ehirliyi mat eder.
ehirli kendi dayanma gcne pek gveniyordu. Geri tedbir ve sebat bir
da gibi ise de, ilh takdirin, kazann yardm seli, o koca da srkledi, gtrd.
497 ehirli ie balad. Kye gitmek iin hazrland, istek kuu, ky tarafna
doru umaya balad.
33 Eskiden Anadolu'nun baz taraflarnda bilhassa dou blgelerinde eyy kze ykledikleri
ve onlar at ve eek
gibi kullandklar olurmu.
500 Bizim maksadmz, dileimiz ho bir ayrlk imenlik, yeil bir kydr.
Biz ehir hayatndan usandk, bktk. Orada kerem shibi, gnller alan yerde
dostumuz var.
O kerem shibi dost, binlerce zlemle bizi ard. Her halde bizim iin o
yeil kyde ikram aalar, ba fidanlar dikilmitir.
33
O zahmetli kt yol, onlara gzel grnd. Kye gitmenin sevinci ile yol
cennete dnmt.
gzn pyorlard.
Artk onlar kye de, kylye de doymulard. Hatt, usta olmadan eker
yapmaya da karnlar toktu.
Kylye bak ki, niyeti bozuk olduundan dvetli misafirlerine neler yapt?
600 Baa, baheye girip de bir ey yemesinler diye, gndzn
34
611 ehirli, kyly grdke selam veriyor; "Ben filanm, adm da u!"
diyordu.
Kyl; "Olabilir!" diyordu. "Yni belki doru sylyorsun ama, sen kimsin,
kirli bir kimse misin, temiz bir adam msn; ben ne bileyim?"
Kylye anlatyor, diyordu ki: "Ben o kiiyim ki, sen benim soframda tka
basa yemekler yedin.
615 Filan gn sana filan eyi satn almtm. ki kiiyi aan her gizli ey
etrafa yaylr.
O yamurun tesiri ile bak kemie dayannca ehirli; "Ev shibini arn!"
diye kapnn halkasn vurmaya balad.
620 Kyl yzlerce srardan sonra kapya geldi ve; "Ey babann can, ne var?
Ne istersin?" diye sordu.
626 Ey sevgi gnei batmak zere olan dost! Sen benim kanm bile dksen,
hell edeceim.
u yamurlu gecede bize bir ke ver de, kymette sevap kazan, azk elde
et!"
Kyl; "urada bir kulbe var. Bahvan orada kurtlar bekler, bekilik
yapar." dedi.
"O koca kurt gelirse, onu vurmak iin bahvann elinde ok ve yay
bulunmaktadr.
35
ehirli dedi ki: "Sana yzlerce hizmet ederim. Yeter ki sen, hemen bana bir
yer ltfet, o yay ve oku da elime var.
Ey iki gnll, iki yzl adam! Allh rzs iin, bu gece bizi yamur
altnda, amur stnde brakma!"
635 Oraya, sel korkusundan kap bir bucaa snan ekirgeler gibi, det
birbirlerinin stne yldlar.
Btn gece, hepsi de "Allhm!" diyorlard. "Bu bize layk, bu bize layk, bu
hl bizim laymz.
645 ehirli, elinde ok ve yay olduu halde, btn gece her taraf dolayor,
kurt aratrp bekilik ediyordu.
Halbuki asl kurt, kvlcm gibi ona sramt. O, kurt aramakta idi ama, asl
kurttan, yni nefsinden haberi yoktu.
Bir taraftan da, o pis kulbedeki her sivrisinek ve pire, birer kurt gibi
ehirliyi ve ocuklarn sryordu.
650 Bylece, hadden ar sknt iinde, canlar azlarna gelmi bir halde
beklerken, gece yars
36
Bahede gezen spam vurup ldrdn. Dilerim, bundan sonra rahat ve nee
yz grmeyesin!"
ehirli; "yi bak!" dedi. "imdi gece! nsan, geceleyin iyi gremez.
560 Hem gece, hem gkte bulut var, hem yamur yamada. Bu karanlk,
insan adam akll yanltabilir."
Kyl; "O, bana aydn gn gibi apak; ben spamn yellenmesini tanrm."
dedi.
"Yolcunun yol azn tand gibi, ben de spamn yelini o kadar iyi
tanrm ki; yirmi yellenme arasnda onun yellenmesini ayrdederim."
"Ey hileci ahmak!" dedi. "Sen hem esrar imisin, hem de afyon yutmusun.
665 Ey sersem adam! karanlk iinde spann yellenmesini tanyorsun da,
Gece yars spasn tanyan, nasl olur da, on yllk arkadan tanmaz,
bilmez?" 34
34 Bu hikyede Hz. Mevln; kyde oturan, chil, grgsz ve irfndan nasibi olmayan kylnn
hilesini,
ktlklerini anlatrken, akll bir insan temsil eden ehirlinin tedbirsizlii, ihtiyata ria
yet etmemesi yznden bana neler
geldiini ho bir ekilde hikye etmektedir.
37
267 Tedbir ve ihtiyat ona derler ki: "Ktye kar kt zanda bulunasn; bu
yzden ktlkten kap kurtulasn!
270 Da keisi; "Tuzak nerede?" diye koar. Fakat koarken tuzaa der,
boazndan yakalanr.
Ey kei! Hani "Tuzak nerede?" diyordun; ite urackta, gel de gr! Sen;
ovay gryorsun ama, tuza, pusuyu gremiyorsun.
Ey akn! Pusu, tuzak, avc olmadan ovada koyun kuyruu bulunur mu?
35 Bu beyitte Kur'n- kerm 'in Nahi Sresi'nin u meldeki 36. ayetine iaret var:
Grr gzn var ise, krcesine yrme; gzn grmyorsa eline tedbir ve
ihtiyat asasn al!
38
280 Kr, bir kazya uramayaym diye, titreye titreye, korkarak, saknarak
adm atar.
Sebe'lilerin hikyesi:
onlarn nimete kar azgnlk etmeleri;
azgnlklanndan, nankrlklerinden balarna
gelenler.
282 Sen Sebe'lilerin hikyesini okudun mu? Yhut okudun da sesten, szden baka bir ey duydun mu?
Da kulaksz, aklsz olduu iin iitip anlamakszn senin sesine ses verir;
sen susunca, o da susar.
36 Sebe': Yemen'de Ma'reb denilen ehrin addr. Oras bir aralk Himyer devletinin bakenti
olmutur. Civarndaki
iki dan arasnda yaplan su bendi, yni baraj dolaysyla balk bahelik ve ok mamur bir h
ale gelmiti. Bunlarn Allh'm
lutuflarna, ihsanlarna kar kfranda bulunmalar sebebiyle set ykld, sular ehri harabe
haline getirdi. Ahlisinden bir ksm
bouldular, bir ksm etrafa dald, bir ksm da San'a'ya ekilip orasn hkmet merkezi ya
ptlar.
365 Nimete kar nankrlk; sana ballarda, ihsanlarda bulunan kii ile
savamaya benzer.
Sana iyilik eden kiiye dersen ki: "Ben, bu iyilii istemiyordum, bu iyilik
bana gerekmez. Ben, bu iyilikten holanmyorum, bilakis inciniyorum. Beni ne diye
incitiyorsunuz?
39
38 Bu beyit ile bundan evvelki beyitin meli chiliyye airlerinden mehr mr'l-Kays'n u a
nlamdaki ktasndan
alnmtr, "nsan; yazn k ister, k gelince de onu istemez, ondan holanmaz. O, bir hle
rz olmaz vesselm. Geberesice
insan, nimeti de inkr eder."
375 Nefis, keli dikendir. Her nasl koyarsan koy, sana batar. Sen, onun
yarasndan nasl kurtulabilirsin?
Hevesten gei atei ile o diken gibi olan nefsi yak da, ii gc hayr olan,
gzel olan Allh' n ltfuna ve keremine arl!
Sebe'liler; "Bizim iin veb, sabdan, yni seher vakti esen rzgrdan daha
iyidir." diye isteklerinde snr atlar.
Peygamber Efendimiz;
"Kaz gelince, en geni alan darlar." diye
buyurmutur.
380 Kaz gelince, dnya darlar. Kaz yznden helva bile tatlln
kaybeder de, aza dert olur, zahmet verir.
Hz. Peygamber Efendimiz: "Kaz gelince, fez (en geni alan), darlar.
Kaz gelince, gzler perdelenir, grmez olur."
40
Ey Hakk yolcusu, sen, atlya dou git, toza dumn doru gitme! Yoksa, o
atlnn kazs seni ezer geer.
385 Allh, kurdun yedii koyuna, yni mmine der ki: "Gnah kurdunun
kopard tozu grdn de ne diye melemedin? Yni istifr edip Hakk' a snmadn?
Ne diye seslenmedin?
Koyun, yni hayvan tabiatl kii, gnah kurdunun kopard tozu bilemedi;
kendi aklna, bilgisine gvendi de, dnya nimetlerinden yararlanmaya dald.
Akl obanmn grmeyen ve onun tlerini hie sayan koyunlar fke ile
paralad.
Kendilerini kurtarmak iin rpnan obana demilerdi ki: "Haydi git! Biz
senden daha iyi obanz, ne diye sana uyalm? Bizim her birimiz birer emiriz, beyiz.
Biz dostun adam deil, kurdun lokmasyz. Bizde ar yoktur, biz utanacak
kiiler deiliz. Biz, atein odunlaryz."
41
O Ysuf kimdir? Senin Hakk' arayan gnlndr. Fakat, ne yazk ki, bir esir
gibi beden mahallesinde balanp kalmtr.
Sen, bir Cebrail gibi olan rhu, bir diree, yni bir bedene balamsn;
kanatlarn da yz yerinden yaralamsn, ilediin gnahlarla, rhun ykselme
kabiliyetini elinden almsn.
400 Ona gereken gday veremiyorsun. Bazen onun nne kebap olmu
dana eti koyuyorsun, bazen de onu alyor, iinde hayvanlarn yiyecei bulunan
samanla gtryorsun.
Ona diyorsun ki: "ite, bizim gdamz budur!" Hlbuki behey gfil! Onun
gdas samanlkta deildir, onun gdas gkyzndedir. Onun Allh'la bulumaktan
baka gdas yoktur.
"Allhm!" diyor. "Bu kocam kurttan sana snrm. Bunun elinden beni
kurtar!" Cenb- Hakk kuluna "Sabret!" diye buyurur. "Nerde ise vakit geldi att.
Seni anlamayan, senden habersiz olan nefisten senin hakkn alacam, seni
kurtaracam. Adil olan Allh'tan baka kim adlet gsterebilir?"
405 Rh der ki: "Y Rabbi! Senin yzn grmeyeli sabrm tkendi, yok
oldu.
Ben, bu beden zindannda Yahudilerin elinde ciz kalm bir Ahmed, Semd
kavminin hapishnesine dm bir Slih'im.
manszlar tarafnda bulunan bir kfir bile senden ayr dmeye dayanamaz
iken, sana inananlarn, sana balananlarn senden ayr dnce hali nice olur?"
42
410 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey pk ve nezih olan rh, evet yledir! Sen
bana ksn ve beden hapishnesinde mahbussun. Fakat bu szleri dinle, sabrl ol,
saati gelince seni zd ederim.
Sabah yakndr sus, cokunluk etme! Ben, senin iin alp durmadaym,
sen alma!"
287 Bir kpee bir kapdan bir lokma ekmek verilse, o kapya balanr, o
kapnn minnetdr ve hizmetkr olur.
Adet o kapnn avuu olur, orada yerleir kalr. Bir baka kapnn
evresinde dolamay nankrlk, kfr bilir.
290 O mahalleye baka bir yerden bir garip kpek gelirse, hemen o mahalle
kpekleri bir araya toplanr, gelen garip kpee havlarlar; onu edebe dvet ederler.
Ona derler ki: "lk nce ekmeini yediin kapya dn! Orada yediin
nimetlerin hakk, senin gnln oraya balamandr!
Haydi git! Vakit geirmeden eski yerine git, orada nil olduun nimetlerin
hakkn yerine getir!" diye ona barrlar, onu srrlar.
295 Sonra hrsa kapldn, bir eylere kzdn, bal olduun ilk kapya nem
vermez oldun. Kendi benliinin etkisinde kalarak o kapda kusurlar grdn de, baka
kaplarn evresinde dolamaya baladn.
43
Hz. s'nn ibdet yeri gnl ehlinin sofras idi. Ey derde tutulmu kii,
sakn bu kapy brakma.
Kr, topal, olak, ktrm, fakir halk her taraftan gelir, oraya toplanrlard.
300 Btn dertliler, sabahleyin s'nn ibdet ettii yerin kapsna gelir,
305 O hastalarn hepsi de, dizleri bal develer gibi iken, dizlerinin balar
zlm bir hlde,
Hz. s'nn dus ile, koa koa neeli bir hlde evlerine giderlerdi.
Sen de, bana gelen bir ok belalar, fetleri denedin, din ve tarikat
sultanlarnn himmeti ile iyi oldun.
41 Hz. Mevln, bu beytinde tarih bir hikyeye iaret buyuruyor. Bizim Nasreddin Hoca gibi ba
z fkralar pek
manl olan, Hebennega adnda, Araplar arasnda yetimi bir ahmak adam varm. Garip hareketl
eri ile pek mehur olan bu zat,
arada srada kendini unutur, "Ben kimim?" diye tekine berikine sorarm. Kendini unutmamak i
in, bir re olmak zere, ipten
bir halka yapp boynuna geirmi. Arada srada o halkay yoklar; "Ha benmiim." diye kendini b
ulurmu. Bir gn uyumu,
kardei de o uyurken; onun boynundaki halkay karp kendi boynuna takm. Hebennega, uyanp
da halkasn! kardeinin
boynunda grnce: "Kardeim, sen bensin, ama, ben kimim?" diye sormu. Hz. Mevln vellerin b
ir ok lutuflarm, iyiliklerim
grd halde, onlar unutup, nimeti inkar edenlere hitaben: "Bari ayana ip bala da, grd
n iyilikleri unuttuun gibi
kendini de unutma", diyor.
44
nk, gnl ehlinin gnlleri senden incindii, sana darld iin, o yol, o
kerem ve ltuf yolu sana kapand.
abuk ol, onlar bul. Onlardan af dile. Bulut gibi gz ya dk. Ala da:
Onlarn gl baheleri sana kar alp salsn, nne tatl olgun meyveler
dklsn.
Hem de onlarn karsnda don dola, Ashab- Kehfin kpei ile kap yolda
isen, yni vellerin dostu isen, kap beklemekte bir kpekten de aa olma. 42
42 Eski bir yazma mecmuada. Molla Cami'ye ait yle bir kt'a grmtm:
"Ey Allh'm Resul! Ashab- Kehfm kpei gibi ben de senin ashabnn arasna karsam da, cenn
ete girsem ne
olur? Ashab- Kehfin kpei cennete girer de, ben nasl cehenneme girerim? O Ashab- Kehfm kp
ei, ben de senin ashabnn
kpeiyim.
315. Kpekler bile mahallelerine gelen serseri kpeklere "lk evden gnl
ban koparma." diye t verirler:
Kemik yemi olduun ilk kapya smsk sarl. O nimetin krn yerine
getir. Hakk' gzet, o kapdan ayrlma...
Onu srrlar da; "Git, ey akn kpek, velinimetine isyan etme." derler.
O kapya halka gibi balan, o kapnn evik, atik bir bekisi ol.
Vefszlk, kpekler iin bir leke, bir ayp olduu hlde, sen nasl oluyor da
insan olarak vefszlk gsteriyorsun?
45
44 Hakk'n haklan nelerdir? Onu bir bilmek, ona irk komamak, emirlerine uymak, nehiylerini y
apmamak. Allh'm
haklarnn en banda "tevhd" gelmektedir. Yni Allh' eriki, orta olmayan tek bir varlk
olarak bilmek esastr. Lokman
Sresi'nin 15. ayetinde: "Ey insan, annen ve baban seni bilmeyerek Hakk'a ortak komak (=irk
etmek) hussunda zorlarlarsa,
onlara uyma, fakat, onlarla dnyada iyi gein, onlara nezaketle muamele et", buyrulmutur.
gelir.
325 Allh'n haklarndan sonra ana hakk gelir. nk, kerem shibi olan
Allh, sen ana karnnda iken anan sana borlu etmitir.
Allh anann bedeni iinde sana bir ekil vermitir. Seni karnnda tamas
iin, ona sevgi ve efkat balam, ona tatl bir huy vererek onu seninle huzra
kavuturmutur.
Bylece ana, seni kendisine yapk, kendisinin bir paras, kendisinin bir
cz' olarak grmtr. Fakat dokuz ay geince, Hakk'n tedbri, amaz kanunu
gerei, kendisine yapk para kendisinden kopmu, ayrlmtr.
Cenb- Hakk, akl almaz binlerce sanat ortaya koydu. Binlerce fen yaratt.
Hakk'n sana olan sevgisi, ana sevgisi olarak belirdii iin anan seni ok sevdi. Seni
barna bast, esirgedi, sana efkat gsterdi.
Byle olmakla beraber Allh hakk, ana hakkndan ncedir. Ana hakkndan
ileridir. Kim bu hakk bilmez ve tanmazsa eektir.
330 Cenb- Hakk anay yaratt. Memesini de, stunu de seni besleyecek
tertipte halk etti. Daha nce de senin dnyaya gelmen, varlk kazanman iin anay,
babay birbirine e etti.
46
45 brahim Sresi'nin 34. ayetinde: "Ey insanlar, Allh'm size olan nimetlerini hatrlayn?..
Ve krn ed ediniz."
diye buyrulmutur. eyh Sdi hazretleri Glistan adl mehur kitabnda bu konuya temas ederek
der ki: "Yaayan mahlkatm
nefes almas, hayatm uztr. Nefes vermesi de iine bir ferahlk verir. u hlde bir nefes al
p vermede iki nimet vardr. Ve her
nimete kar bir kr vciptir. Bir nefeste byle bir nimet mevcut olunca ve her nimet iin d
e bir kr lazm gelince, ilh
nimetlerin saylp tketilemeyecei ve onlarn krnn yerine getirilemeyecei anlalr. Mes
ela, bir adam bir nimete kar
"Elhamdlillh" dese, o da mnevi bir nimet olduu iin, ona da bir kr gerekir, ikinci,
nc, sonuna kadar krlerin
herbiri de bir nimettir. Bu yzdendir ki, onlara da birer kr cab eder. Demek ki insan, bir
defa "Elhamdlillh" demek
nimetinin krn lnceye kadar yerine getiremez. O hlde ne yapmal? Aczini i'tiraf etmeli:
"Y Rabbi, ben senin sonsuz
olan nimetlerinin hepsine deil de bir tanesine bile kretmekten cizim" dememiz gerekiyor.
eyh Galib merhum da Hsn
Ak adl eserindeki bir beyitte yle syler: "Yaratt varlklara acyp da, nimetlerine kar
kr ve hamd etmekten ciz
kaldn i'tiraf etmeye imkn veren Allh'a hamdederim."
335 Ate huylu su, yzn kaplamt. Dalgalar yce dalarn balarn amada idi.
Sen henz yok iken, yni daha dnyaya gelmemi iken, seni dedelerinin
dlnde sakladm. Sonra annenle babann e olmas ile dnyaya getirdim. imdi sen,
ba oldun. Yni trl merhalelerden geerek insan olarak dnyaya geldin. Sana
ayamla nasl varabilirim? Kendi i yurdumu, kendi sanat yerimi nasl
kaybedebilirim?
Sen nasl oluyor da kendini dnya malna ve vefsz olan fn gzellere fed
ediyorsun? Nasl oluyor da kt bir zanna kaplp, ok vefl olan Rabbini brakp
vefszlar tarafna gidiyorsun?
47
340 Sen, kt zann karnda iki kat olarak eildiin kiinin yanna gtr,
yni nnde eildiin zat hakknda kt zanna kapl da de ki: "Bu da benim gibi bir
insandr. Ben ondan ne beklerim, ne umarm?
gt.
Sen ise, ara yerde yrsz, yardmcsz, tek bana kaldn. Kervandan ar-
Ey yiit dost, sen yukardan da, aadan da mnezzeh olarak eteini, yni
emir ve nehy eteklerini tut.
47 Bu beyti okurken u anlamda bir rubai htra gelir: "Hz. s, parasz olduu iin, fakir ve
yoksul bir hlde
bulunduundan mnen ykseldi, gklere kt. Krn dnyann en zengin adam olduu hlde akls
zlndan tr yere geti.
Eer altn ve gmle her ey elde edilebilseydi, Hz. s, yere geerdi, Krn da gkyzne
kard."
48 Furkan Sresi 'nin, u anlamdaki 75. ayetine iaret edilmitir: "Onlar yle bir toplumdur k
i, Allh, onlarn kt
amellerini iyi amellere ve gnahlarn da sevba tebdil eder."
salar.
350 Bu sebepsiz znt, bu i sknts bir eit ihtardr. Bir eit terbiyedir.
Devam edegeldiin virdini brakma, eski ahdini bozma demektir.
48
49 Bu beyitte de Taha Sresi'nin u meldeki ayetine (124-126) iaret var: "Bizim zikrimizd
en her kim kanrsa,
onu kymet gnnde kr olarak harederiz. 'Y Rabbi, beni niin kr olarak harettin, benim d
nyada iken gzlerim
gryordu.' szne kar Cenb- Hakk buyurur ki: 'yle idin, fakat sana bizim ayetlerimiz gel
di. Sen onlar unuttun. Onun iin
bu gn sen de unutulursun.'"
355. Hrsz, insanlarn mallarn alp gtrnce, bir sknt, bir darlk gnln
trmalamaya balar.
Hrsz da; "Bu i sknts, bu darlk nedir?" der. Ne olacak, senin errinden
alayan mazlmun i sknts, onun gz yalarnn tesiri.
50 Dikkat edilirse Hz. Mevln bu beyitlerde vicdan azab zerinde durmaktadr. Gerekten de i
nsan, "nefsan ben"in,
yni nefs-i emmresinin, daha dorusu iindeki eytann tesiri altnda kalarak su iler. Faka
t insanda bulunan "rahmn ben"
de, yni vicdan da dilsiz, dudaksz ona bir eyler syler. Onu sular, ayplar, o zaman insan
n iinde nefisle vicdann sava
balar. Sonunda sulu vicdaninin sesini dinlerse, yaptna piman olur. Doru yola ynelir. N
ice katiller grimtr ki,
iledikleri byk suu, kimse grmedii hlde, vicdanlarnn etkisi altnda kalarak gidip tesl
im olmulardr.
Dert ve i sknts, sulu iin zindan olur, armh olur. Aslnda, dert bir
kktr. Kk dal budak verir. oaldka oalr, arttka artar.
360. Kk gizli idi. Meydana kt, yni bir aacn kk yere gmlm, gizli
bir hlde iken, dallarnnn, budaklarnn meydana kt gibi, sen de duyduun i
skntsn ve ferahlk hllerini birer kk say ki onlarn eserleri kendini gsterecektir.
49
Sende bulunan kk, soysuz kt bir kk ise, vakit geirmeden onu sk at;
sk at da o kt kk, yeilliin arasnda irkin bir diken bitirmesin.
sknts, gnl darl gelince, resine bak, yni sebebi ne ise, o sebebi
defet. nk dallarn hepsi kkten biter.
azarlamtr.
421 unu bil ki, Cenb- Hakk, Peygamber' in ashabna iyi kt, nice eyler
syleyip, onlar ka kere azarlad.
425 Cenb- Hakk namaz brakp gidenlere; "Ticaret davulunun sesi, nasl
oldu da sizi peygamberin huzurundan ayrd?" diye buyurdu. 51
Siz buday almak iin akn ve tell bir hlde daldnz da, Hz.
Peygamberi minber stnde ve ayakta tek bana braktnz.
430 O Allh ki, budaya bile topraktan rzk verir. Onu yetitirirken, sen
insan olarak onun kulu olduun hlde, yeryznde seni nasl a brakr? Nasl olur
da, senin kendisine olan tevekkln grmemezlikten gelir, bitirir?
50
Sen, buday yznden, yni bedenini beslemek sevdsna kapldn da, sana
gkyznden peygamberi vastasyle mnevi gdalar gnderen Allh'tan ayr dtn
ve senin esas gdann gkyznde olduunu unuttun.
armas.
Akll kaz da, ona dedi ki: "Ey doan kuu, sen bizden uzakla. Su, bizim
kalemizdir, eman yurdumuzdur. Neemiz, sevincimizdir."
435 Doana, yni eytana da deyin ki; "Dn geri, dn. Elini bamzdan ek,
ey aalk varlk. 52
52 Burada kaz, din deresinde yzen mn ehlini gstermektedir. Doan kuu; mnl kiileri din
nehrinden dar
karp sapklk ovasna gtrmek isteyen eytandr.
Biz senin dvetini istemiyoruz. Dvetin senin olsun. Ey kfir, biz sana
inanmayz. Senin szne kanmayz.
Kale bizim olsun, eker kaml da senin olsun. Armaann da istemiyoruz. Sen al, o senin olsun.
Can tende bulunduka, rzk eksik olmaz. Ordu, olduka elbette bayrak da
bulunur."
51
450 Gneten onun stne ate yasa, yeryz o atee yz tutmutur. Ondan
kamak yle dursun, o atee kar yzn yerlere sererek, sessizce ona teslm
olmutur.
Yeryz, Eyp (a.s.) gibi gkyzne teslm olmutur. "Ben bir esirim; ne
dilersen yadr." demektedir.
"Sizi topraktan yarattk." 53 ayetini duydun, iittin. Demek ki, Allh da senin
53 Taha Suresi'nin u mealdeki 53-55. ayetlerine iaret edilmektedir. "Allh, yle bir kudretl
i yaratcdr ki,
yeryzn size beik yapt. Ve yollar at. Gkten yamur yadrd. te biz o yamur sebebi i
le eitli bitkiler kardk.
Onlardan yiyin, hayvanlarnz otlatn. Gerekten de bunlarda akl sahipleri iin bir takm hi
kmetler vardr. Sizi topraktan
yarattk ve sizi, lnce o topraa geri veririz. Yine sizi ikinci defa olarak topraktan kar
p diriltiriz ve harederiz."
455 Allh buyurdu ki: "Ey insan, dikkatle bak da gr, senin topraktan
yaratlm bedenine, ruhumdan bir tohum ektim, seni ycelttim. Sen bu topran bir
tozu iken, seni stn bir varlk yaptm. Sana akl verdim, ak verdim.
Sen bir hamle daha yap da, toprakl, yni tevazuu kendine sfat, huy edin.
Ben de, seni btn yarattklarmn stne emr klaym.
kar.
Her meyvenin tohumu nce yerdedir. Yere girer, ondan sonra yerden
bakaldrr, ykselir.
460 Btn nimetlerin asllar, gkten topraa yad, topran altna girdi.
Ondan sonra tertemiz cana gda oldu.
Btn nimetler, gnl alakl ile gkten yere indikleri iin, diri ve yiit bir
insann cz' oldular.
52
469 Kaz ve kader gkten ba kannca, btn aklllar kr olur, sar olur.
470 Kaz gelip atnca, balklar kendilerini denizden dar atarlar. Yerde
kurulmu bir tuzak, havada uan bir kuu bile yakalar. Gsz bir hle kor.
Peri ve eytan bile ie iine girer. Hatt Hrt kendi aya ile Babil'e gidip,
baaa bir kuyu iine aslr.
Kaz ve kaderden, ancak kaz ve kadere kaan kurtulur. Hi bir bur hatt
"ay "in gl hli bile onun kann dkemez.
54 Kalem Suresi'nin 17-32. ayetlerinde geen tarih bir vak'aya iaret var: Darvanllarn bah
esi Yemen'de, San'a
ehrine 12 mil mesafede idi. Mthi bir ln ortasnda bulunuyordu. Bu ba, ok iyi kalpli s
lih bir kiiye aitti. Bu hayrsever
insan mahsln toplayaca zaman kendisine ve ailesine yetecek kadar mahsl ayrr, fazlasn
fakirlere verirdi. Bu yzden
Cenb- Hakk, o baheye bereket ihsan ederdi. O slih kimse veft etti. O ne kadar cmertse, o
ullar o kadar hasis idiler.
Onlarn hasislikleri sebebiyle balar harap oldu. te Hz. Mevln bunun hikyesini; anlatyo
r.
53
475 Akrep ineli bir ka kii, bir ka fakirin rzkn arpmak iin hile yoluna
saptlar.
Bir ka kii, mer ile Bekir, geceleyin babaa vererek hileler dndler.
amur; amur svayana hile yapmaya, el; gnlden gizli bir i grmeye
kalkabilir mi?
480 Seher vakti yola kan gz ile gren, ertesi gn onun nerede
bulunacan bilemez mi?
Sen imdi kulan gaflet kirinden temizle de, o dertlinin ayrlk derdini
dinle.
O gaml kiinin seflet hikyesini dinlersen, bil ki, ona zekt vermi gibi
olursun.
485 Onun hnerli, fakat yoksulluk dumanlar ile dolmu bir gnl evi
vardr. Sen o fakirin derdini dinlemek sretiyle, o dumanl eve bir pencere a ki
duman ekilsin, gitsin. 56
56 yilik; hem insan vazife, hem de ok hayrl ve uurlu bir hareket. Bir air ne gzel syl
emi:
"al gamgnleri ad etmeye, ad olmak istersen.
Senin onu dinleyiin, ona bir nefes yolu aar da, gnl evindeki o ac duman
azalr.
Dnya sevgisi, ruhu bir tarafa; hiret dncesi ise onu br tarafa eker.
Her biri "Doru yol benim yolumdur." der durur.
54
490 Bu tereddt, Allh yolunun tuza, sarp yeridir. Aya yal olmayan,
yni nefse kaplp da bu gibi srklenilere kaplmayan kii, ne mutlu kiidir.
"Yunus Sresi'nin 62. ayetinin meli yle: "Biliniz ki, Allah'n velleri iin korku yoktur.
Onlar, mahzun da
olmayacaklardr."
495. Mdem ki Allh sana bir korku vermitir, o korkuyu sen (L tehaf=)
"Korkma" emri bil de, korkma... Mdem ki sana tabak gnderdi, ekmek de
gnderir. 58
58 eyh Sa'di merhumun Bostan 'nda yle bir fkra var: "Pek fakir bir ailenin st emer bir
ocuu vard. Bir gn
kadncaz: 'Efendi, ocuun dileri kt, kendimiz ekmek bulamazken, ona nereden bulup yedir
eceiz?' dedi. Kocas da:
'Merak etme hanm, dii veren ekmei de verir.' cevbnda bulundu.
505 Allh' n ltf ettii krdan kr edin, yararlann, ama lutuflara kar pek
de marmayn, ar sevin gstermeyin; nk, Allh sevinip vnenleri sevmez.
55
Size gelen dnya nimetlerinden yararlann, bir miktar ferahlann. Fakat unu
da bilin ki, dnya nimetleri; para, pul, mevki hret gibi ar derecede megul eden,
gnlnz elen bu eylerin hepsi de sizi Rabbi'nizden uzaklatrr. 60
60 Bu beyitte: "Seni Rabb'inden alkoyan, megul eden her ey senin dmanndr", hadsine ia
ret vardr. Bu hads
"Dnya nedir?" sorusunun ksa, veciz bir cevbdr. Yni dnya denilen ve terk edilmesi tavsiy
e edilen ey; servet vesire
deildir. Her ne ki seni Rabb'inden alkoyuyor ve Hakk' sana unutturuyorsa, ite dnya odur.
Nitekim Hz. Mevln da u
beytinde bu hakikati ifade buyurmutur:
"Dnya nedir? Dnya, Allh'tan gfl olmaktr. Yoksa zenginlik, kadn, ocuk, oluk deildir..
" u hlde cennet
arzusu, cehennem korkusu da insan ar derecede megul ederse, onlarn dncesi de Allh'
unutturacak dereceye varrsa,
onlar da dnya saylr. Yunus Emre hazretleri ne gzel sylemi:
Ey Hakk yolcusu, sen Hakk'la sevin, Hakk'la neelen, O'ndan bakas ile
olma. nk O bahar mevsimi gibidir. Bakalar ise kara k ay.
Sen bir pdih olsan, senin maln, mlkn, ordularn, tcn, tahtn bulunsa;
unu iyi bil ki, Allh'tan baka her ey, seni yava yava lme doru gtren
eylerdir.
510 Aslnda gam ve keder bir haznedir. Senin hastaln ve bana gelen
belalar, skntlar da birer haznedir. Fakat bu dnce, ocuklara nasl tesir eder?
Bunun bir hakikat olduunu nasl anlarlar?
Oklar uuup durmada, onlar atan yay da, gayb leminde gizlidir. Genlere,
ihtiyarlatc yzlerce ok saplanmaktadr. 61
61 rih Ankarav hazretleri, bu beyti erh ederken, Yunan filozofu Efltun'un u szn alm
: "Felekler birer
yaydr. Vak'a, hadiseler de birer ok. nsan nin alnan bir hedeftir. Allah da, o oklar atan
oku."
56
515 Ey dostlar, gnl yurdu eminlik lkesidir. Orada mnev kaynaklar var,
emeler var. Oras gllk, glistanlk; orada gl baheleri iinde gl baheleri var.
Ey dnya gecesinin yolcusu, acele gnle doru gel. Orada gez dola. nk,
gnlde yol yol mn meyveleri veren aalar var. Orada bilgi ve duygu dereleri
akmaktadr.
527 Fakat her insann evveli, ibtids ekildir, srettir. Ondan sonra can gelir, gnl gelir ki, o da, insann i yznn kemli ve gzelliidir.
Her meyvenin ibtids ekilden, suretten bakadr. Ondan sonra onun tad,
lezzeti gelir. Lezzet onun mnsdr.
nce adr bulurlar, kurarlar da, sonra Trk' oraya misafir ederler.
530 Ey Hakk k, kendi madd eklini, sretini sen adr, mnn da Trk
olarak kabul et; yine mnn kaptan, eklini de gemi olarak dn!
durur.
Pek ac olan Ebcehil Karpuzu'nu sevgili sunarsa, o insana hurma gibi tatl
gelir. Dar bir ev de, evdeki dost yznden, ova gibi grnr.
540 Nice nazllar, nzeninler vardr; gl yanakl, ay yzl bir gzele kavumak midi ile diken tarlar.
Esnaftan biri, geceye kadar dkkannda armha gerilmi gibi oturur durur.
Ve btn gn dkkana haps olup kalmak zahmetine katlanr. Bu skntlar ona ho
gelir. nk onun gnlnde bir selvi boylu yatmaktadr.
57
545 Kimin bir lye, yni fni bir varla sevds varsa, o sevdy canl ve
diri varla kavumak iin besler. Bylece fani bir varl sevmek, aka bir kpr
olur da, onu ilh sevgiye ulatrr.
Bir dlgerin, yzn keresteye evirip, onunla megul olmas, ter dkerek
onu ilemesi de, ay yzl bir gzele yararl olmak iindir.
Ey Hakk yolcusu, sen yle bir diriye kavumak iin, ona kavumay umarak
al, abala ki, o gnl verdiin diri, bir mddet sonra cansz bir hle gelip topraa
gmlmesin.
Hislerine kaplp da bir saman pn, yni fni bir gzeli kendine yakn bir
dost olarak seme. nk ondaki sevgi ve yaknlk duygusu iretidir. Sen kalc
dostu ara.
550 Eer Hakk'tan baka biri dayanmaya ve gvenmeye layk olsayd, senin
dad ve lalana olan balln, dostluun devam etmez mi idi?
Hakk gneinin her neye aks ederse, her neye derse, ey yiidim, sen
ona k olursun.
Bylece, sevdiin her varlktaki gzellik Allh'tan geliyor. Sen, her neye
k olursan, o ey ilh sfatlardan biri ile yaldzlanm, nrlanm.
ara!
58
Gnein duvara den nru, yine gnee gider. Sen duvara den nra deil
de, o nru drene, yni gnee git; sana layk olan odur.
okamas.
567 Mecnn bir kpei okuyor, pyor ve nnde det kendinden geiyordu.
az ile temizler."
Mecnn dedi ki: "Sen, batanbaa bir sretten, bir ekilden, bir bedenden
ibretsin. eriye gir, yni rh lemine dal da ona benim gzmle bak."
"Bu kpek, Allh'n zlmez bir tlsmdr. Yni Allh onun gnlnde
shibine kar duyduu balln, sevginin ve vefnn haznesini gizlemitir. Sonra
Leyl'nn mahallesinde oturan bir kpein bir kln, ben nasl olur da
arslanlara deiebilirim?
. Ey kpeklerine arslanlarn kul kle olduu aziz varlk, senin hakknda fazla
sz sylemeye imkn yoktur, vesselm.
59
Ey slik, kendi sretini, mevhum benliini knp yakacak olursan, yni btn
putlarn anas olan kendi nefsine tapmaktan kurtulursan, iindeki btn putlar
krmay renirsin.
Bundan sonra, artk her sreti, her putu krar, Hz. Haydar gibi Hayber
Kalesi'nin kapsn koparrsn.
592. Mal alp didinen elde eder. Bir defineye rastlayan kii, pek azdr.
Nerede Hz. Mustafa ki, mbrek bedeni can olsun da, "Cenb- Hakk ona
Kur'n' retti" srrna ersin.
Allh ilmi, hakikati beden ehlinin hepsine "Kalemle retti." Cenb- Hakk,
keremini balamada kalemi vasta olarak yceltti.
601 Gsteriten, yalandan, hile ve riydan ibret yzler de vardr. Byle bir
yzn mslmanlardan gizli kalmas daha iyidir.
yle yzler vardr ki, eytanlar, sinekler gibi o yze rler. Beki gibi
orasn yurt edinirler, otururlar.
668 Benim kendimden bile haberim yok. Gnlmde "Allh"tan baka bir
ey mevcut deildir.
60
669 Dnk yediim yemek bile hatrmda yok, bu gnl hayretten, Allh'n
yarattklarna bakp, yaratana hayran olmaktan baka bir eyle ad olmuyor. 63
63 Hayret, hayranlk, arp kalma, Allh'n ak ve evkinden, gzel yaratma gcnden insann
hayran olup kalmas,
dnya, yldzlar, dalar, gller, mehtaplar, iekler, kelebekler, denizlerin dibinde yzen re
nk, renk balklar, hepsinde o byk,
esiz Allah'n sfat, gzellii, kudreti sergileniyor. Bu yzden Cenab- Peygamber "Allh'm
sana kar duyduum hayranl
arttr." diye du etti.
670 Ben akllym ama Hakk delisiyim. Bunu hatrla da, kendimde
olmaym mazur gr. 64
64 eyh Shreverd hazretleri Avatif 1-Merif adl eserinde: "Baz kiiler, kendilerini Hakk
delisi gibi gstererek
nefsan arzularna uyarlar. eitli gnahlar ilerler. Sonra, melamet hrkasna brnerek, ken
dilerinin Hakk k olduklarn
iddia ederler. unlara kanmamak gerek. Bunlar Hakk k deil, birer sapktr."
Birisi pis olan, haram olan hurma erbetini ise de sarho olsa, eriat onu
mazur grr. Szleri ve davranlar zerinde pek durmaz.
fc eyh Sdi hazretleri bir beytinde unlar sylyor: "arabn sarholuu gece yansna kadar
srer. Gzel yzl bir
sakinin verdii mnevi sarholuk kyamete kadar devam eder."
688 Hakk akyla mest olan kii, nefsan duygularn tesiri ile nasl aylr?
Yni duyduu mnevi zevki nasl brakabilir? Hakk mesti, sur frlnceye kadar
kendine gelmez.
Hakk arab gerekten vardr. Yalan deildir. Sense ayran itin. Ayran itin,
ayran.
690 Sen kendini Cneyd-i Badad veya Bayezid-i Bestam gibi gsteriyorsun, sonra da tutuyor; "Ben o kadar sarhoum ki, balta ile anahtar birbirinden
ayrdedemiyorum." diyorsun. Haydi yr git.
Ey hileci adam, damarndaki ktl, tenbellii, hrs, tama' bu sersemlikle nasl gizleyebilirsin?
61
Delilikten geri dur, akla doru ko, ireti kanat hi insan gklere uurur
mu?
teriyorsun? Sen zmn kann iip de sarho deilsin. Sen bizim kanmz imisin.
unu grmez misin ki: "Vellere mahsus olan Hakk'a yaknlkta yzlerce
kermet, yzlerce akl almaz hller var."
Demir, Dvud(a.s.)'n elinde mum gibi yumuad, senin elinde ise mum,
demir gibi sertleiyor.
Yaratmak, rzk vermek sretiyle olan Hakk yaknl umumdir. Allh btn
yarattklarn sever. Onlarn rzkn verir. Onlar gzetir. Onlardan uzak deildir. 66
Kaf Suresi'nin 16. ayetinde: "Biz, insana ah damarndan daha yaknz", diye buyrulmu ve bt
n mahlkat iin
umum, genel bir yaknlk olduu bildirilmitir. Evet, yaratan, her eyi halk eden Allh, yara
ttklarndan ayr ve uzak deildir.
Mesela; Sleymaniye Camii'ne gitsek, cami-i erifin ne tarafna bakarsak bakalm, orada Mimar
Sinan'n sanatnn
stnln, kemlini grrz. Bununla beraber Allh'a yaknln eitleri ve dereceleri vard
r. Hz. Mevln, bir ka rnek
vererek bu hususu daha iyice anlamamza yardmc olmaktadr.
705 Babacm, Hakk yaknl eit eittir. Gne daa da, taa da, altna
da n drr, vurur.
62
Sonra postu boyanm olarak kt. "Ben" dedi, "Gklerin tavus kuu
oldum."
Tylerini yeil, krmz, penbe ve sar renkte grd. Gitti, kendini akallara
gsterdi.
725 Hepsi de: "Ey akalck!" dediler. "Bu ne hl? Batanbaa neelere dalmsn?
akallardan biri onun nne geldi ve "Ey filan!" dedi. "Y hile yapyorsun,
Yhut da ermilerden biri oldun?
Minbere kp, ho laflar ederek, halk kendine balamak iin, hile yollarna
sapyorsun.
ok altn, bir hl elde edemedin, sonunda hile ile utanmazl ele aldn."
766 O renk renk olmu akal, kendisini knayann kulana gizlice dedi ki:
"Bir bana bak, bir de rengimi seyret. Hi bir puta tapann benim gibi gzel
putu yoktur.
63
770* Ben, Allh'n lutfuna mazhar olmuum ululuu, bykl anlatan bir
levha hlini almm... Benim varlmda Allh'n srlarnn erhi vardr. 67
67 akaldan murad: D yzn sslemi, gzel grnen, fakat i yz yrtc olan, yni akall
ktan kurtulmam
olan, hayrsz kiiyi temsil etmektedir. Slih insanlarn kyafetlerine brnen, dilini eyhle
rin, riflerin szleri ile ssleyen;
"Bana gelin, ben stn bir varlm, kmil insanm, sizi hakikate ulatracam." diye onu bun
u kandran sahte eyhlerin
sembol. Bu hikye, hlinden memnun olmayan, Allh'n verdikleri ile kanaat etmeyen, takdirin
dna karak, kendi nefsan
arzularna uyan, fakat bir trl huzura kavuamayan insanlarn hlini anlatmaktadr.
Ey akallar, aklnz banza aln da, bana artk 'akal' demeyin. Bir
akalda bu kadar gzellik bulunur mu?"
akallarn hepsi de, mum etrafnda toplanan pervaneler gibi oraya top-
landlar.
775 Sen de onlar gibi cilveler eder misin?" "Hayr." dedi. "le dmeden,
Sina'y nasl anlatabilirim?"
"Tavus kular gibi tyor musun?" diye sordular. "Hayr temem." dedi.
"yle ise" dediler. "Ey yce er, sen tavus kuu da deilsin.
Tavus kuunun giyecei elbise, yni renk renk olan tyleri kkten gelir; sen
renkle, iddia ile ona nasl benzersin?"
Aalk bir kii bir kuyruk paras bulmutu. Her sabah onunla byn
yalard.
64
Karn ise sessiz sedasz; "Allh, yalanclarn hilelerini yok etsin" diye
sylenirdi.
"Senin lafn, bizi alk ateine att. O yal byklarn kknden yolunsun,
kopsun.
Ey dilenci, senin irkin lafn olmasayd, bir kerem shibi kar, belki bize
acrd. Yemek verirdi.
740 Cenb- Hakk; 'Ey eri kii, eri br hareket etme. Kymet gnnde,
dorulara doruluklar fayda verir.' diye buyurdu. 68
Ey alak adam, eri br yatma, neyin varsa gster. Artk doru ol. 69
748 Byn yalayan adam, hileye saparak, devletliyim ve stn bir insanm dvsna girimiti. Midesi ise, a kalmasna sebep olduu iin byndan nefret
ediyordu.
Allh'm, onun gizlediini meydana kar, o bizi yakt, yandrd. Sen de onu
rezil et, diyordu.
Y doru ol, ya sus. Kendinde olmayan bir eyi iddia etme. Ondan sonra
Hakk'n rahmetini gr ve onu doya doya i.
Nihayet onun midesi ona dman oldu da, gizlice du iin el at.
"Allh'm!" diye yalvard. "Bu aalk adam rezil et de, bykler, iyi
insanlar bize acsnlar, merhamet etsinler."
65
Cenb- Hakk; "Ey insan, ktlk ediyorsan da, puta tapyorsan da Mdem
ki beni gnlnde buldun ve bana du ettin, yalvardn, yakardn, ben seni mahzun
brakmam, dun kabul ederim." diye buyurdu.
Sen duya smsk sarl, yalvar, yakar; du, sonunda gulyabn, yni nefsin
elinden seni kurtarr.
Adamn midesi, kendini Hakk'a teslim edince, bir kedi geldi, onun byklarn yalad kuyruk parasn kapp kat.
ocuk o kalabalk iinde babasna dedi ki: "Babacm, hani senin her sabah
dudaklarn, byklarn yaladn o kuyruk vard ya...
Anszn bir kedi geldi, onu kapt kat. Arkasndan ok kotuk ama faydas
olmad."
743 Eer sen, doruluktan bir kr elde etti isen, kk de olsa, mnevi bir
kazancn varsa sakn azn ama, kendinden bahsetme, kendini stn grme. nk
Hakk yolunda ok imtihanlar, ok imtihan mihenk talar vardr.
66
745 Cenb- Hakk buyurdu: "nsan, douundan lmne kadar, her sene iki
defa imtihan olur." 70
70 Burada Hz. Mevln Tevbe Sresi'nin 126. yetinden ilham alarak: 'nsan douundan lmne
kadar her sene iki
defa hastalk, sknt, yoksulluk, sevdiklerimizden birisinin kaybolmas gibi, eitli musibet
lerle imtihan edilmektedir." diye
buyurur. Aziz Peygamber Efendimiz (s.a.v.) de bir hadslerinde yle buyurur: "Serveti kaybolm
ayan, bedeni hastalanmayan
kulda hayr yoktur. Allh, bir kulunu severse onu ibtila eder. Yni bir derde mbtela klar. S
onra ona sabretmesini retir."
801 Hrt ile Mrt, gklerde, yerlerde grdkleri btn eserlerde, Allh' n
sanatn, yaratma gcn ve kendilerinde zuhur eden kuvvet ve kudretini grdkleri,
sezdikleri iin hayran olmular, pdihlar pdihnn akl almaz ilerinden, azar
azar kahretmesinden ve o kahr iinde mutluluun gizli bulunmasndan armlar,
kendilerinden gemilerdi. 71
71 Hrt ile Mrt adl iki melek, insan oullarnn ktlklerini grp Cenb- Hakk'a ikaye
tte bulunmulard.
nsan denilen ve eref-i mahlk saylan bu mahlklarn yeryznde hep gnah ilediklerinden s
zlanmlardr. Allh da onlara;
"insanlardaki nefsan duygular, ehvet sizde de olsa idi daha kt olurdunuz, insanlardan daha
fazla gnah ilerdiniz" diye
buyurdu. Fakat bu melekler kendilerine gvendikleri iin Hakk'a isyan etmeyeceklerini, temiz k
alacaklarn sylediler. Bunun
zerine Cenb- Hakk, insanlara verdii ehveti bunlara da verdi. Ve onlar gkten yeryzne,
Bbil'e indirdi. Onlar Bbil'de
hkimlik ederlerken, ok gzel bir kadn, bir i iin yanlarna geldi. Melekler kadn grnce
hayran oldular. Hakk'a verdikleri
sz unuttular. Fakat kadn isteklerine uymak iin baz artlar ileri srd: Y kocasn ldr
p kaatil olmalarn, yhut puta
tapmalarn, yhut da arap imelerini art kotu. arap imeyi en uygun bularak arap itiler
. Bunun zerine kadn onlara; "Bir
artm daha var." dedi. "Siz her gece ism-i zami okuyup ge kyorsunuz, onu bana da reti
n." Onlar bu art da kabul
ettiler. Ona ism-i zami rettiler. Kadn ge kt. Yeryzne inip kirlenmek istemedi. Hakk
da onu bir yldza kard. Zhre
Yldz ite bu kadnm. Meleklere de dnya azab ile hiret azabndan birini kabul etmeleri
sylendi. Onlar da dnya azabn
tercih ettiler. Allh'm izni ile onlar Bbil kapsna baaa asldlar. Orada kymete kadar
azap ekeceklerdir. Kur'n-
Kerim 'de Bakara Sresi'nin 12. ayetinde bu iki melein Babil'e indikleri, halka sihir retti
kleri, kendilerine mracaat edenlere
sihir retmeden; "Biz Allh tarafndan size bir imtihan olarak geldik. Sihir renip kfir ol
mayn." dedikleri hikye
edilmektedir.
67
Allh'n, iinde mutluluu gizledii kahr ve azab byle mest eder, artr,
kendilerinden geirirse, Allh' a miracn, Allh' a ykselmenin ve onu mnen
bulmann ne biim bir mestlik verecei dnlmelidir.
805 Fakat yrdkleri Hakk yolunda, yle bir pusu yle bir imtihan vard ki,
onun frtnas, da bile saman p gibi kapyor, kaldryordu.
Hakkn imtihan onlar alt st ediyordu ama, mest olann byle eylerden
haberi olur mu?
819 Benim gibi sen de, ehvet sarholuundan kendini kurtar. ehvet mesti
olan, deve stnde seyret.
Artk sen dn; meleklerin ve ilh cellden, rabbn tecellden etkilenmeyen, pk olan tertemiz ruhlarn mest olular kendilerinden geileri nasldr?
68
830 Onlar, bu szleri sylediler ama, ilh kaz ve kader de "Durun!" dedi.
"Ayaklarnzn nnde pek ok grnmeyen tuzaklar var.
Yol batan baa kemik, sa, sinir dolu. O yolda Allh'n kahr klc nice
varlar yok etti.
72 Furkan Sresi'nin u anlamdaki 63. ayetine iaret var: "Rahman olan Allah'n has kullar ye
ryznde vakar ve
tevazu ile yrrler. Onlara chiller hitap edip de mnsz bir sz syleyince, ayn ekilde ka
rlk vermezler. 'Selamette olunuz'
derler." Hz. Mevln da bir gazelinde; "Sana 'Mursin' derlerse, 'Dediinizin iki kat fazlas
ym' de yr. Eer kzp da sana
svmeye balarlarsa onlara du et ve gnl holuu ile glerek git." diye buyurur.
69
Hepsi de; "resine bakalm, yol kesenler gibi doum yolunu vuralm."
dediler.
Size perdesiz, rtsz yzn gsterecek, sevba girmek iin size ihsanlarda
balarda bulunacak."
850 Hatt yolda Firavun' a rastlasalar; yz koyun yere kapanp ona secde
ederlerdi. Yasa byle idi.
70
Firavun onlar hile ile meydana gtrnce, o ter taze yzn onlara
gsterdi.
uyuyun!" dedi.
srilliler; "Emre uyarz; sen istersen, tamam bir ay burada otururuz." diye
cevap verdiler.
Firavun mran'a; "Ey mran! Bu gece sen burada yat; hanmnn yanna
gitme, onunla buluma!" dedi.
idi.
bilirdi?
880 mran uyannca, kadn gzne gzel grnd, dudak dudaa kadn
pmeye balad.
71
Onunla birleti, emaneti ona teslim etti. Yni Hz. Ms'y dnyaya getirecek tohumu ona verdi. Ondan sonra; "Ey kadnm! Bu i kk bir i deil; bunu
ok gizli tut!" dedi.
Demir taa vuruldu, ondan bir kvlcm kt. O kvlcm Firavun'a da,
saltanatna da kin gdc idi.
885 mran diyordu ki: "Ben buluta benziyorum, sen yeryz gibisin, Hz.
Ms da bitkidir. Bizi oynatan Allh'tr.
Firavun, korku ile yerinden srad. "Bu grlt ne?" diye yaln ayak kotu.
895 Firavun; "Bu olabilir ama, beni adam akll vehim ve endie kaplad,
dnce bastrd.
Firavun, btn gece ars tutmu gebe kadn gibi bir yandan bir yana gidip
geliyordu.
Her an "mran!" diyordu. "Bu naralar beni korku ile yerimden sratt."
72
mran; "Hayrola?" dedi. "Bu feryad nedir? Bu hl ne? Yoksa uursuz yel,
kt bir nin m gsteriyor?"
910 Ne yapmak gerekse yaptk ama, devlet karard; pdihn dman yaratld, ona st oldu.
mran, gnl sevinle dolu ama zhiren; "Eyvahlar olsun!" diye elini bana
vurdu.
ten sevinirken, neeli iken; dtan kendisini surat ask, hiddetli ve gaml
gsterip, onlara tersine oyunlar oynad.
73
920 Firavun da bu szleri iitti de; "Ey hainler, ben de size aman
vermeyeceim, sizi astracam!" dedi.
925 Bu mu idi bulduunuz re? Bu mu idi yldz bilginiz? Siz bedv yiyip
ien, hilekar ve uursuz kiilersiniz!
930 Bu defa bir ey yapamadk, ama anas gebe kald. nk babasnn erlik
suyu anasnn rahmine dt.
940 Geen sene erkeklerin sras idi, onlarn hepsi de elbiseler, altnlar elde
etmilerdi...
74
945 Her yeni dourmu kadn hileden, kahrdan habersiz, ehirden dar
kt.
950. "Burada bir ocuk var. Anas vehimlenmi, rkm; bu yzden meydana
"Bu mahallede gzel bir kadn var." dediler. "Bir de ocuu var. Fakat anas
pek kurnaz, pek bilmi bir kadn."
Her eyden haberi olan Allh'tan, kadna; "Bu ocuk Halil brahim'in
neslindendir.
"Ey ate, sou bakalm!" emrinin etkisi, korumas yznden ate bu ocua
bir zarar vermez!" diye ilham geldi.
955. Kadn gnlne gelen ilhama gvendi, ocuu alevlerin iine att. Ate
de, Ms'nn bedenine tesir etmedi.
Memurlar muradlarna ermeden geri dndler. Fakat, gammazlar ii anladlar ve durumu rendiler.
Firavun' dan birka para alabilmek iin olup biteni memurlara anlattlar.
"Ey memurlar, siz yine o eve dnp, o evin her tarafn bir iyice arayn!"
dediler.
Ms'nn anasna tekrar ilham olundu ki: "ocuu suya at; midini kesme
ve san ban yolma!
75
690 ocuu Nil'e at, Allh'a gven! Ben seni ona yzakl ile, mutluluk ile
eritireceim!" 74
nat Firavun'un hilesi, det bir ejderha idi. Btn dnya pdihlarnn
hilelerini yutmutu.
965 Fakat Hz. Ms ondan daha zorlu kt; onu da, onun hilelerini de ekip
yok etti.
Firavun bir ejderha idi, Ms'nn asas da, Allh'n yardm ile bir ejderha
oldu ve onu yuttu.
El elden stndr. Nereye kadar? Allh'a kadar! nk, son varlacak zat
ancak O 'dur!
Hileler, tedbirler; ejderha olsalar bile "illallh"a kar hepsi "l" dr.
970 Buraya gelince szm yere bakoydu, yok oldu. Yni susmak zorunda
kaldm. Hereyin dorusunu en iyi bilen Allh'tr.
ahlak, tamamiyle sende de var! Sen de kibirlisin, sen de kendini beeniyorsun, sen de
mal ve ehvet peinde kouyorsun! Fakat senin ejderhan, yni nefsin, cizlik,
yoksulluk kuyusuna dm, gsz kalm da Firavun gibi saldramyor, bir ey
yapamyor!
76
Mel' n nefis seni ne kadar harab ediyor; sana pek yakn olan nefsin, seni
Allh'tan nasl uzaklatryor!
975 Senin nefis ateini parlatmak iin, Firavun'un ateine atlan odun
atlrnamaktadr. Yni sen, onun gibi kuvvete, frsatlara, servete mlik deilsin. Eer
Firavun gibi gl olsaydn, sen de ok canlar yakardn!
Bir ylanc, efsunlar ile ylan tutmak iin dalk yerlere gitti.
995 O, karda kta, dalarda iri bir ylan arayp durmada idi.
Orada pek byk bir ejderha grd. Ejderha lmt ama, eklinden,
ylancnn gnl korku ile doldu.
1003 Ylanc, halk hayrete drmek iin o ejderhay ald, Badat'a getirdi.
Zavall, birka kuru kazanmak iin o direk gibi olan ejderhay srkleyip
duruyordu.
1005 "Ben size l bir ejderha getirdim ama, onu yakalamak iin ok zahmetler ektim." diyordu.
Ylanc onu lm sanyordu. Hlbuki ejderha diri idi. Dikkatle bakp onun
canl olduunu anlayamamt.
diri idi.
1030. Onu Badat'a kadar getirdi. arda drt yol aznda bir grlt koparmak, halk bana toplamak istiyordu.
Sonunda o ylan ald, Dicle Nehri kysnda bir peykenin stne koydu ve
kocaman bir ejderhann getirilmi olduu haberi Badat iinde alkalanmaya balad.
Ejderhay grmeye gelen kiiler de, ylanc da, ehirde iini gcn grmek
iin dalm olan halkn toplanmasn bekliyorlard.
77
1035 Ylanc; "Seyre gelen halk oalsn da, eline geecek para daha da
artsn." diye dnyordu.
Ejderhann kmldan yznden de, halkn aknl bir iken yzbin oldu.
1045 Seyirciler, aknlktan naralar attlar. Ejderhann kmldann
altnda kald, ezilip ld. Yere yklp kalanlardan, lenlerden ynlar meydana
geldi.
Ejderha ylancy yuttuktan sonra, kendisini bir diree sard ve direi skarak
yuttuu ylancnn kemiklerini krd. 75
75 Bu hikyedeki ylanc; nefsin neva ve hevesine uyan, dnyalktan baka bir eyi dnmeyen
gfl kiiyi
gstermektedir. Ejderha ise; Hz. Mevln'nn buyurduu gibi "nefs-i emrnare"yi gstermektedir.
78
76 u'ara Sresi'nin 27'nci ayetinin meli yledir; "Eer Allh kullarnn rzklarm genile
tseydi ve insanlara her
istediini verse idi, insanlar yeryznde azar, isyan ederlerdi." Keza Peygamber Efendimiz (s.
a.v.) bir hadslerinde; "Allh bir
kulunu ok severse, sizin hastanz ok su imekten koruduunuz gibi Allh da o sevdii kulunu
dnya malna sahip olmaktan
kurtarr." Hz. Ali de bir iirinde; "Servet shibi olma, yksek mevkilere gemek iin didinip
durma; onlar elde etmemen, gnah
ilememene sebeptir." diye buyurur.
Sen nefis ejderhasn ayrlk karlar altnda tut; akln bana al da, onu
gnein altna getirme!
Dikkat et ki, ejderhan donmu bir hlde kalsn; eer o canlanrsa, sen onun
bir lokmas olursun!
Onu mat et de, mat olmaktan, mnen lmekten emin ol! Ona acma; o,
acmaya ve iyilie layk deildir!
uar!
Onunla yiite savaa giri de, buna karlk Allh, sana mnen kendisi ile
bulumay ihsan etsin!
1065. Her soysuz ve aalk kiiye nefsi zabtetmek nasib olur mu? Ejderhay
ldrmek iin Ms olmak gerek!
978 ster yava gitsin, ister acele kosun arayan elbette aradn bulur.
Ey Hakk yoluna den kii, isteine iki elinle sarl! nk istek, iyi bir
klavuzdur.
79
980* Topal da olsan, sakat da olsan, uyuklasan, edepsizce bile olsa, yine
O'nun yolunda ol. O'na doru srn, O'nu, yni Allh' ara! 77
77 Kulluk yolunda ibdet ederken; "Namazn ve din vazifelerin faydalarna, erkanna riayetle
yerine getiremiyorum,
kldm namazdan, tuttuum orutan mnevi zevk alamyorum, kalp huzuru ile yapamyorum." diye
kulluk vazifesini yerine
getirmekten, Hakk'a mnen ulamay aramaktan geri kalma, yapabilecein kadar yap! Allh yolund
a hzla mesfe alamyorsan,
hi olmazsa topallayarak ve srnerek, de kalka Hakk' aramak yolunda yr!
78 Hz. Mevln Mesnev'nin dier bir yerinde der ki: "Abdest alrken burnuna su ekerken, yz
ne su verirken; 'Y
Rabbi, bana iinde trl nimet bulunan cennetin kokusunu duyur!' diye du et ki, o koku senin
rhunu cennete ekip gtrsn!"
dedi.
985 Onu azla sorup soruturun; drt yana kulak verip, onun sesini
duymaya aln!
Nerede birisinden bir iyilik, bir ltuf grrsen sevin, teekkr et! Bylece,
79 bn-i Farz hazretlerinin Kasde-i Ta'iyyesi'nin u 242. beyti ile balayan beytinde Hz.
Mevln'nn bu
beyitlerinin aklamas var:
"Kadnlarda olsun, erkeklerde olsun grlen btn gzellikler, Hakk'n gzelliinden gelmekted
ir. nk Cenb-
Hakk, btn gzellere muvakkat bir zaman iin kendi gzelliinden vermitir. Mecnn'larm hepsi
de Leyl'larda parlayan
Hakk'n gzelliinin kdrlar. Hakk'm gzellii maddeye aksettii, maddede tecell ettii i
in, sevenler fni gzelleri
sevdiklerini sandlar da, o gzellikleri verenden haberleri olmad. Aslnda Hakk, kendini madd
ede perdeleyerek gzelliini
gsterdi. Kendi gzelliini; drd maddelerde gizlendi; eitli ekillere, eitli renkler
e brnd."
80
80 Bir hads-i erife gre cennetteki Tb aacnn yapraklar yoktur. Onun ss yaprakszlkt
r. nk yaprak ve
meyve yerine mcevherlere, mnev sslere, gzelliklere mliktir. Saadetin srr, ktlkler i
inde gizlenmitir. Gzellikler de,
irkinliklerle perdelenmitir. Ztlar leminde yaamaktayz.
990. Halkn, hiddeti, fkesi, sava uzlamak, barmak iindir. Rahat tuzaa
drecek, yni elde edecek olan rahatszlktr. 81
81 Bar isteyen sava gze almal ve ona gre hazrlanmaldr. Savaa hazrlanmak iin rahat
sz olmal, skntya
katlanmal ki bar rahatna kuvusun. Dinimiz; miskinlii, tenbellii sevmez, didinmeyi, ura
may emreder. Kur'n-
kerm 'de;
Her tokat, okamak iin vurulur; her ikyet insana kretmeyi anlatr. 82
82 Kabahat eden bir kimseyi dvmek, Yhut cezalandrmak, aslnda onu iyiye doru gtrmek, hat
alarndan
kurtarmak iin onu sevmek ve okamak gibidir. Her ikayet, elimizden kardmz bir nimet i
indir. Bu sebeple ikayet, o
nimete sahip olan kre gtrr.
Ey kerem shibi, sen cz 'den klln kokusunu al! Ey hikmet shibi, sen de
zddn kokusunu, yni ktlklerden iyilik, mutsuzluklardan mutluluk kokusu al! 83
83 u dnyada grdmz her ey, her hadise Hakk'n tecellisine mazhar olmu bir cz'den ibar
ettir. Bizim, o
cz'lerde klln, yni btn varlklar yaratan Hakk'n sanatn, kudretini, yaratma gcn g
rmemiz, yarattklarnda yaradam
bulmamz gerekir. Ne var ki, insan gfldir, ilh kahrn iinde ilh ltfn gizli olduunu b
ilmez de, bana gelen
musibetlerden, bellardan szlanr durur. O; u hev ve heves dnyasnn mnya perde olduunu
n farknda deildir.
1000 Zavall insan! Kendini gerei gibi bilemedi, tanyamad. ok telerden, ycelerden, ezel leminden geldi; bu noksanlar lemine, bu kirli dnyaya
dt. 84
84 Zavall insan; kendinin ne olduunu anlayamad! "Ahsen-i takvim" olduunu, yni dier btn
varlklara olan
stnln bilemedi. O yzden mrn fni lezzetler, beden zevkler uranda harcad durdu.
nsan kendisini ucuza satt. O ok deerli atlas bir kuma gibi idi; tuttu,
kendini bir hrkaya yamad. 85
81
1011 Allh seni bir avu toprak iken nasl insan yapt? Btn topraklar ve
cansz sandn eyleri de byle bilmek ve tanmak gerek. 86
86 Kur'n- kerm 'de tsra Sresi'nin 44. ayetinin meli yle: "Cenb- Hakk' tebih ve takd
is etmeyen hi bir ey
yoktur. Fakat siz, onlarn tebihlerini anlamazsnz!" Cansz sandmz varlklar Hakk' teb
ih ettiklerine gre canl olmalar
gerekir. Bugnk ilim ve teknik Kur 'n 'n onbe asr nce haber verdii bir hakikati ispat e
tmektedir. Bugn modem
mikroskoplarla eynn zerrelerine bakld zaman insan artan grntlerle karlalmakt
adr. yle ki; kumlarn,
topraklarn, eyann herhangi madde olursa olsun, zerrelerine baklnca atomlarnn ba dndr
c bir hzla bir ekirdek
etrafnda dnd grlmektedir. Ayrca sesi binlerce derece ykselten iitme cihazlar ile ka
rncalarn kendilerine mahsus
sesleri duyulmaktadr. u hlde btn hayvanlar, bitkiler ve cansz sandmz varlklar kendi
lerine mahsus birer hayat ile
diridir ve kendilerine mahsus bir dil ile Hakk' zikr ve tebih etmektedirler. Muhiddn-i Arab
hazretleri Fthat-
Mekkiyye 'si'nde, "Ben, eynn tebih ses-lerini duyuyorum." diye yazmtr.
Allh onlar o taraftan bizim tarafa gnderince, Ms'nn asas gibi bize
kar ejderha olurlar.
Dalar, Hz. Dvud'un sesine ses verir, onunla beraber ilh okur. Demir,
onun avucunda mum gibi yumuar.
Rzgr, Hz. Sleyman'a hammal olur, onu tar. Deniz, Ms'ya sz 1015
82
Toprak, Karun'u ejderha gibi smrr yutar. Hannne direi akl fikir shibi
olur; Peygamber Efendimiz 'den ayr dnce alar, inler.
87 Hz. Ali; "Biz Mekke'de Peygamber Efendimiz' le beraber bir gn yrrken rastgeldiimiz her
aa, her ta
Peygambere sesleniyor; 'Ey Allah'n Resul, sana selam olsun!' diyordu." diye rivayet etmitir
. Yahya(a.s.)' da Yahudiler
ehid etmek iin takip ediyorlard. Dan biri; "Ey Allh'n Resul; bana gel! Seni iime soku
p saklayaym!" diye seslendi.
Siz madde lemim braknz, canllar lemine gidiniz de, lemin cz'lerinin
tebihlerini ve grltlerini iitiniz!
1025 Belki onlar gren ibret alr da; 'SbhanAllh' diyerek Cenb-
Hakk'-n noksan sfatlardan beri olduunu syler.
O cansz ey, sana Allh' tebih etmeyi hatrlatyor, 'sbhanallh' dedirtiyorsa, ite bu hatrlat onun sze gelmesi, tebihi saylr."
88 Mutezile inancnda olanlar; "Tebih etmek iin ruh, az ve dil sahibi olmak lazm ve konu
abilmek gerekir."
diyorlard. "Hayvanlarda konuma olmad iin tebih yapamazlar; bitkiler ve canszlar da yl
e." grnde idiler.
83
89 Hayret; Cenb- Hakk'm yaratt eserlerin mahedesinden Yhut Rabbn ak ve evkin akla
stn gelmesinden
meydana gelen aknlk. Hayretin fazlasna "heyecan" derler. Hayret gelip geicidir ama, heye
can srekli olur. Peygamber
Efendimiz; "Y Rabbi; sana kar olan hayretimi artr!" diye du buyururdu.
Dnya ilerinde bilgi bakmmdan ok ilerde olan, hnerleri olan kii madd
ynden ileridir; mnda, mn leminde gerilerde olabilir.
,0 "Geri dnenler": Bakara Sresi'nin 155. ve 156. ayetlerinde insanlarn korku ile, alkla,
mal ve can noksanl ile
imtihan edilecekleri haber verilmektedir ve bir mus-bet uraynca, baa bir felket gelince;
"Biz, Allh dostuyuz; gerisin geri
O'na dneceiz." diyenlerin mjdelenmesi emredilmektedir. Hz. Ykub sevgili Ysuf unu kaybedin
ce; "Vah, Ysuf a yazk
oldu!" demedi de; "Muhakkak ki biz Allh iiniz ve O'na dncyz." dedi.
Fakat sr ala dnnce, giderken en nde olan kei en geride kalr. Bunun
gibi srette, ekilde ileri olanlar, mnda geri bulunanlardr.
1120 Ala dnte geride kalan o topal kei, sr otlak yerine giderken
surat asklar bile gldrecek bir hlde ne der.
Bu toplum, yni Hakk klar, neden topal olup srette geri kalrlar? Neden
vnmeyi, iftihar braktlar da utanc, ar kabul ettiler; bunlar bo yere yapmadlar.
Hacca gidenler iinde krlm ve dikenlerden yaralanm ayaklarla yryenler bulunur. nk skntlardan, izdrablardan, aclardan neeye, ferahla gizli
yol vardr.
84
" Bu beyti okuyunca; "Hz. Mevln bizi ilimden men ediyor; bilgisizlie tevik ediyor." diye y
anl bir dnceye
kaplmamal, ilim, uygarln temelidir. Aziz Peygamberimiz; "ilim in'de dahi olsa araynz!"
diye emrederken Mevln bizi
ilimden men edemez. Mevln'nn bahsettii, insann Allh yolunda ilerlemesine engel olan, ie
yaramaz bilgilerdir. O bilgiler,
Hakk yolunda birer engeldir. Gnln dank naklardan, gereksiz hayallerden, dncelerden
temizlemeyen bir kimse nasl
olur da ilh feyiz ve mnev huzru bulur? irazl Hafz hazretleri "Gnln gereksiz, dan
k naklardan, hayallerden
temizlemeden nasl olur da ilh feyze kavuabilirsin?" diye yazmtr.
Hakk yolu iin Hakk'tan gelen, yni asl Allh tarafndan olan bir bilgi;
"ledn ilmi" gerekir. nk, her cz' aslna, klle yol gsterir, klavuzluk eder.
1125 Her kanat, geni bir denizi aabilir mi? Allh ilmi olmal ki, insan
Allah'a gtrsn! 92
92 ibn-i Farz hazretleri Kaside-i Ta'iyyesi'nin 286. beytinde buyurur ki:"Ben sana ilmi verdi
m. Eer sen, onun sana
almasn istersen benim yoluma gir, benim eratimi takip et!"
85
1130' Ey salk; sen de melekler gibi; "Bizim bilgimiz yok! " de. 94 Bu sz syle de; "Ancak
senin rettiin bilgiyi biliriz. " ayeti elini tutsun, yardmcn olsun
94 Bakara Sresi'nde buyurulduu zere Cenb- Hakk meleklere; "Ben, yeryznde bana halfe ol
acak birini
yaratacam." haberini vermi, melekler; "Y Rabbi; yeryznde fesat karacak, kan dkecek bi
r mahlk mu yaratacaksn? Biz
seni hamd ile tebih ve takdis ediyoruz." demiler ve Allah'tan; "Ben sizin bilmediiniz eyi
bilirim." cevbn almlard.
Sonra Hz. Adem yaratld ve ona btn mahlkat ve eynn adlar retildi. Sonra o eya melek
lere gsterilip; "Bana halfe
olmaya layk iseniz, unla-rin adlarn bana haber verin!" buyuruldu. Bu teklif zerine melekl
er; "Y Rabbi; seni tenzih ve
takdis ederiz. Biz, bize retmi olduundan baka bir ey bilmeyiz. Gerekten sen hem bilensi
n, hem hakimsin!" dediler.
(Bakara Suresi 32) Sonra Hz. Adem'e o eynm adlarnn meleklere sylenmesi emredildi. Adem (a
.s.) da onlar meleklere
bild'rdi. Bunun zerine Allh meleklere; "Ben size; 'Gklerin ve yerin gaybn ve sizin aa
vurduunuzu ve gizlediinizi
bilirim.' demedim mi?" dedi ve onlara Adem'e secde etmelerini emretti.
"Eer bana; 'Kimi seviyorsun?' diye sorsalard ve ben de onun ismini aa vursay-dm; 'Bir me
nkbeden
bahsediyor, Yhut da ona biraz delilik vurmu.' derlerdi." Hz. Mevln'nn Dvan- Kebri'nm V
. cildindeki, 2127 numaral
mbrek iirinin u beytini, ki Muhiddn-i Arab hazretleri de bu beyti ok sevmi, Fssu'l-H
ikem'imn Fass- Muhy'sine
almtr, ayn konuyu:
"Halk yannda aldm gerekleti; herkes benim k olduumu anlad. Allad ama, kime k
olduum
bilinemedi." eklinde ifade eder.
95 Hz. Peygamber mm idi. Yni, okuma yazma bilmiyordu. Fakat, ilh talim ve zeka, akl kana
tlar ile ykselmiti.
Ey ilim ve hnerleri ile gurura kaplan zavall; mn leminde ie yaramayan bilgilerini unuta
cak olursan. Peygamber
Efendimiz gibi akl ve irfn nuru ile dolarsn, mnen ykselirsin. Tarikat yolunda yryenin h
ocas kimdir? Mevln Cam
hazretleri u msranda belirtiyor:
86
Hani o tannmayan kimsenin bilmedii bir ykk yer var ya, orada korunmak
iin gmlm bir hazine vardr.
Hazineyi hi bilinen yere korlar m? ite tpk bunun gibi, feraha kavuma,
kurtulma da, hastalklar da, meakkatlar da, skntlar da gizlidir.
1135 Burada htra bir ok pheler, tereddtler gelebilir. Ama iyi at, kstekleri krar, kendini kurtarr. Yni olgun bir dervi, nefsan balardan kendini
kurtarr, doru yolu bulur.
Gnln kesiz kesi, Allh'a giden bir caddedir. Onun nru da, douu,
bat olmayan bir ay'dandr.
1140. O mn sesini, derde dnce iki bklm olup "Y Rabbi!" diye
87
Bylece ben madd varlmdan kurtuldum, yok oldum, masal oldum. Bari
mnen yalvararak, inleyerek secde edenlerin arasna katlaym! 97
97 Mslmanlar iin be vakit namaz farz olup da gece namaz snnet hline gelince, Resl-i Ek
rem (s.a.v.) ashabnn
kalkp namaz klp klmadklarm tefti iin gece vakti evlerini dolam ve evleri Kur 'n ok
amakla ve zikir ve tebih sesleri ile
an kovan gibi uuldar bir halde bulmutu.
1150 Hakk'a asi olan Nazr bin Haris Kur'dn'a; "ncekilere ait
masallardr." dedi. Bu sz nifak, iki yzllk belirtisi oldu. 98
98 Nazr bin Haris: Kurey'in ileri gelenlerinden ve mslmanln iddetli dmanla-nndan idi
. Ticaret iin tran'a
gitmi, orada Rstem ve tsfendiyar masallarn gren-miti. Hz. Peygamber Kur' n okuyup da pe
ygamberlerine inanmayan eski
kavimlerin nasl helak olduklarn anlatrken; "Muhammed size eski masallar sylyor; gelin,
ben size daha iyilerin;
anlatayn!" diye halk bana toplar ve onlara iran mitlerini anlatrd. Sonra Bedir Sava'nd
a ldrld.
Gemi ve gelecek zaman, sana gredir. Senin iki ayr zaman sandn
gemi zaman ile gelecek zaman, Hakk'n nazannda birdir. Yni devam edip giden
bir geni zaman vardr."
99 insanlar; zaman mazi, hl ve istikbal, yni gemi zaman, bulunduumuz zaman, bir de gelec
ek zaman diye e
ayrrlar. Dikkat edilirse hl denilen imdiki zaman yoktur. nk, imdi dediimiz an da mazi
olmutur. O zaman mazi ile
gelecek zaman kalr. Bunlar da, biz zavall yaratklara gredir; Hakk'a gre zaman yoktur. O'n
un gemi zaman ve gelecek
zaman yoktur; daima akp giden bir zaman vardr.
Bir kimse; bir bakasnn babas, bizim olumuz olur. Yezid'in altnda olan
dam, Amr'n stnde bulunur.
Damn altta, stte oluu, o iki adama gredir. Hakikatte dam tek bir
eydir!
1155 Bu sz de; onun misli, yni eiti deil, bir rneidir. 100
' A Bir eyin "misli" demek, onun ayn, tpks demektir. "Misal" (=rnek) ise, onu azck hat
rlatan demektir. "Ali
arslan gibidir." dediimiz zaman, Ali'nin tamamyla arslan olmas gerekmez.
88
Ben, seni iki dnyada da korurum. Szlerini knayanlar terkeder, onlar hor
ve hakir bir hle koyarm!
1200 Kimsenin Kur 'n 'a bir harf ilave etmeye ve bir harf eksiltmeye gc
yetmeyecektir! Sen Ben'den daha iyi bir koruyucu arama!
imdi senin adn korkudan gizli anyorlar, namaz vakti gelince gizli namaz
klyorlar.
Ey Bizim byk peygamberimiz! Sen sihirbaz deil, sdk bir peygambersin, Allh'n elisisin, Ms ile ayn vazifeyi paylamsn!
Kur 'n senin iin peygamberin asas gibidir; kfirlikleri, kfr inanlarn
ejderha gibi yutar!
89
Sen mezarnda uyur gibisin, fakat nrun gklere vurmu, seninle savaa
giriecekler iin savaa hazrlanm!
Felsefecinin din aleyhinde syledii szlere, senin yay gibi olan nrun oklar
yadrr, onu susturur!"
Gnl uyank olan kii, ba gzn kapasa bile ona yzlerce basiret gz
alr.
Eer sen gnl ehli deilsen, uyank ol, daima uyank bulun da, Allh'tan
gnl iste; bunun iin al, abala!
1225 Eer gnln uyank ise korkma! Ba gz ile uyumaya bak, bir hoa
uyu! Artk senin gznn nnden ne yedi kat kaybolur, ne de alt yn!
101 ; "Benim iki ba gzm uyur ama, gnlm uyumaz!" hadsine iaret var.
1255 Etrafa solgun klar saan bu kandiller ile, iindeki ya yakan fitil
bakadr. Yni ayr ayr maddelerden yaplmtr. Fakat , verdii aydnlk birdir.
Baka aydnlk deildir; telerden gelen ktr. Yni Allh'n dr, Allh'n
nurudur!
90
Fakat ayr ayr yanan kandillerden gelen ayn a, ayn nra bakarsan,
ikilikten de, sonu olmayan saydan da kurtulursun.
l02 Al-i mran Sresi'nin 19. ayeti; "Allh'n indinde, Allh'n katnda din; slam'dan ibret
tir!" diye buyurmaktadr.
Gerekten, Hz. Adem'den bizim sevgili Peygamberimiz Efendimiz'e kadar btn peygamberlerin teb
li ettikleri din birdir.
Hepsi de Allh'n varln ve birliini bildirmilerdir. Aralarndaki cz' farklar zamann
cab ve mmetlerin istidad
dolaysyledir. Fakat Yahudiler olsun, mecusler olsun bu nkteyi farkedemediklerinden sapkl
a dmlerdir. Bu sapkla
d de Hakk'm takdiridir. Ziya Paa merhum bu hakikati sezmi de; "Birdir nazar- Hakk'ta me
cs ile mslman." demitir.
Bir fil karanlk bir ahrda bulunuyordu. Hindliler onu halka gstermek iin
getirmilerdi.
Karanlkta fili gzle grmeye imkn olmad iin, herkes ellerini sryor, o
ekilde onu anlamaya alyordu.
Merakllardan birinin eline filin hortumu geti. O adam; "Fil bir olua
benziyor!" dedi.
Baka birinin eli filin kulana dokundu. Fil ona yelpazeye benzer zannn
verdi.
Birisi elini filin ayana srd. O adam da; "Filin eklini direk gibi grdm." dedi.
1265 Birisi de elini filin srtna koyduu iin; "Bu fil taht gibidir." dedi.
Bylece herkes filin bir yerine dokundu; neresine dokundu ise, onu nasl
sand ise, fili ona gre anlatmaya alt.
91
Eer onlarn her birinin elinde bir mum, yni hidayet nru bulunsa idi,
szlerindeki ayrlk, aykrlk olmazd.
Duygu gz, elin avucuna benzer, insann avucu, filin her tarafn birden
kavrayabilir mi?
103 iddetli bir frtna srasnda dalgalar ve kpkler denizin yzn kaplar, insan baknca d
algalar ve kpkleri
grr de, denizi gremez. Halbuki, o dalgalar ve kpkler denizden hasl olmutur. Frtna din
ince onlar kaybolur da, deniz
meydana kar. Btn varlklar da, varlk denizi olan Allh'dan zuhra gelmi dalgalar ve kp
kler gibidir. Varlk frtnas
onlar coturmu ve asl deniz grnmez olmutur. Ne vakit o frtna diner, yni btn varlkl
ar yok olursa, o vakit denizden
baka bir ey kalmayacaktr. Kur 'n 'da beyan buyurulduu zre kinatn yok oluundan sonra C
enb- Hakk; "Bugn mlk
kimindir?" diye soracak. Cevap verecek hi kimse bulunmad iin yine Allhu Zlcell; "Tek v
e Kahredici olan Allah'ndr!"
(M'min Sresi, 16) cevbn verecektir.
Ey beden gemisinde uykuya dalan kii! Beden gemisini hareket ettiren suyu,
yni rhun seni hareket ettirdiini anladn; bir de suyun suyunu, yni rhu da hareket
ettiren ilh irdeyi anlamaya al!
Suyun bir suyu vardr ki, onu srp gtryor; dalardan derelere, rmaklara
dolduruyor; onlar ekip eviriyor, denizlere doru koturup duruyor. Rhun da bir
rhu vardr ki, onu hareket ettirir! 104
104 Suyun suyundan maksat, ilh irdedir. Nitekim Cenb- Hakk; "Biz, her eye sudan hayat ve
rdik!" (Enbiya
Sresi, 30) diye buyurmutur. Rhun rhundan maksat da, ilh hayatn mazhar ve Allh'm ilk y
aratt varlk olan
"Muhammedi nr"dur ki, o nr; btn varlklar hidayete, dorulua arr.
1275 Hakikat gneinin btn varlklara can suyu (hayat) verdii srada
Ms nerede idi, Is nerede idi? Yni onlar daha dnyaya gelmemilerdi.
92
idiler?
Eer kmil bir insan telerden bahsederse, onun szlerini akln kabul
etmedii iin ayan srer, kayar; fakat hi sylenmese de, ondan bilgisiz kalacan
iin vay hline! 105
105 Gerek Kur 'n 'da, gerek hadslerde muhkemt ve mtehibt denilen iki anlat ekli vard
r. Muhkemt; ak
ifadelerdir, onlar herkes anlar. Fakat muteabihat; benzetmelerle anlatlmaya allan, yor
umlarla, te'villerle aklanan
hususlar herkes anlayamaz. Bu ie akl erdirmeye alanlar biraz anlar gibi olurlar. Mesela;
"Sen atmadn, Allh att!" (Fetih Sresi, 15), Hudeybiye Anlamas hakknda nzil olan ayette
"Habbim; sana
bey'at edenlerin elleri stnde Allh'm eli vardr!" gibi ifadeler insan artabilir. Allh'
n eli olur mu ki "Allh att", "Elleri
stnde Allh'n eli vardr?" Allh maddeden mnezzehtir. Burada "el" sz "mtebiht" (mne
v benzetmelerdir. Bunlar
yorumlayarak anlamaya alrz. Burada "el" kelimesine "g, kudret" mns verdiler de; "All
ah'n kudreti, kuvveti onlarn
kudreti stndedir." dediler.
Ey gen! Kmil bir insan sana Cenb- Hakk'tan bir misal, bir rnek ile
bahsetse, hemen o rnein sretine yapr kalrsn, o sreti hakikat sanrsn. 106
106 Peygamber Efendimiz Mir'tan bahsederken; "Rabbimi en gzel bir srette grdm. Ellerini
srtma koydu;
onlarn serinliini gsmde hissettim ve evvelkilerin de, sonrakilerin de bilgilerini rendi
m." buyurmutur, ite bu hads de
"mtebiht'tandr. Bunu iiten bir gfl; onun sretine, d yzne balanr kalr. Allh',
iki eli bulunan gzel bir insan
eklinde vehmeder ve mnn kaybeder, irke der.
1280 Senin, ot gibi ayan yere bal. Tam inanca ulamadn iin bir
rzgr esince ban sallar durursun.
Fakat senin akl ayan yoktur ki, sretten mnya gidesin; Yhut da
rhunun ayan bu beden balndan kurtarasn!
St emen bir ocuk, memeden ayrlp stten kesilince mama yer; dady
brakr.
1285 Sen topraktan biten daneler gibi yeryz stne balanmsn; bu stten kesil de gnller gdasn al!
93
sindirmeye al!
Ey benim canm! Sen kelimelerin iine gizlenmi olan hikmet nrunu kabul
edecek olursan, perdeler arkasna gizlenmi olan da perdesiz grrsn !
O vakit, bir yldz gibi gklerde dolarsn, hatt gkyz olmadan neliksiz
niteliksiz mnevi bir yolculua karsn!
Aslnda sen, yokluk leminden varlk lemine geldin. Kendine gel de syle
bakalm; nasl geldin? Mest olarak geldin deil mi?
1290 Geldiin yollar hatrnda kalmad ama, sana bir iaret vereceiz,
syleyeceiz:
imdiki akln fikrini brak da ondan sonra aklet; yni bir rk di gibi seni
rahatsz eden akln at da gerek akla ula! Bu bandaki kulaklar da tka; gnl
kulan a, hikmetlere kulak ver; hakk kulak kesil!..
Bir eye smsk sarlmak taassuptur, hamlktr. Ey Hakk yolu yolcusu; sen
henz olgunlamadn! Bylece, ana karnndaki ocuk gibi olduka, iin kan
emmektir; yni zahmet ve sknt ekmektir.
Sylenecek bir ey daha kald ama, onu sana bensiz olarak RhuT-Kuds
(melek) sylesin! 107
107 Rhu'l-Kuds yni Cebrail (a. s.) ancak peygamberlere gelir, bakasna gelmez. Fakat insan
lara gelen bir ilham
var ki o, ya bir melek veya bir eytan tarafndan olur.
Mesela durup dururken ve hi hatrda hayalde de yokken insann aklna bir ey geliverir. Eer
o ey hayr ve iyilie
aitse "melek ilham"dr; erre ve ktle dairse "eytan ilham"dr.
94
108 Bu beytin anlalmas zordur. Hakk kmn kalbi Allah'n nru ile aydnlannca, kendisi "
fena fi'llah"
derecesinde bulunduu iin, yni Hakk'tan baka bir ey grmedii iin syleyen de, dinleyen d
e Hakk olur. Hele bunun ilerisi
bulunan "baka bi'llah" mertebesine ykselince; kendisine bazen "cem"', bazen "fark" hlleri ga
lebe eder. Cem' hlinde her
eyi, hatt kendi szn dahi Hakk'tan iitir. Fark hlinde ise sen, ben, biz kaytlar bulunu
r. Bu mulak bahis, benim gibi bir
ciz tarafndan deil, kmil bir vel tarafndan ifade olunabilir. Mevlevi byklerinden Esrar
Dede'nin u rubaisi bu hli
anlatmaktadr:
1300. Bu ryya benzeyen uykuya dalnca kendinden geer, fakat yine kendinden kendine gelmi olursun; yni uyuduun zaman kendinden kalkar, kendine
gidersin!
Kendinden duyar, iitirsin de, filan kii ryada sana gizlice bir ey syler
sanrsn.
Aziz dost! Sen, tek bir kii deilsin; sen, bir lemsin! Sen derin ve ok
byk bir denizsin! 109
109 Hz. Ali; "Ey insan; sen kendini ufak, deersiz bir varlk m sanyorsun? Sen, kk bir va
rlk deilsin; sen, byk
bir lemsin!" buyurmutur. Gerekten de bugn ilim isbat etmitir ki insan, madd ynnden bil
e vcudundaki hcreler say
ile dnya nfusundan fazla bir lem, mnevi btne gelince kinatn z. eyh Galib hazretleri
; "Hoa bak ztna kim zbde-i
lemsin sen!" demiti. Btn kinat bir lem-i ekber, insan lem-i asgar ve kinatn fihristi.
.. nsanda her ey var...
1305 Sen sus da, anlatlamayan, aklanamayan bu srlar, onu bilen ve anlatan riflerden duy!
95
Sen azn kapa, sz syleme de, insanln gerek gnei olan kmil insana
ynel! O kitaba yazlmam, kimseye sylenmemi szleri, o sylesin, ondan ren!
1309 Hz. Nh; "Ey oul; gel! Babann gemisine bin de, tfan dalgalarndan
kurtul, boulma!" demiti.
Nh (a. s.); "Akln bana al, yapma!" demiti. "Bu, bel tufannn
dalgasdr; buna kar yzme bilmek hi bir ie yaramaz!
Nh; "Yapma evldm!" dedi. "Bu zamanda o da, bir saman pdr.
Allh bugn, dostlarndan bakasna aman vermez!" Kenan;
Allh'n nne n yoktur; yni, Allh kadmdir, O'ndan nce hi bir varlk
gelmemitir! Ezelde de domamtr, dourulmamtr. Ebedde de ne babas, ne olu,
ne de amcas vardr!
96
Ben koca deilim, ehvetim de yok hanm; artk naz, nazlanmay brak!
Senin bu souk szlerin, benim kulama imdiye kadar girmedi; hele imdi
hi girmez. nk bydm, bilgi shibi oldum."
Baba, bylece gzel, tatl tler veriyor, baba sevgisi ile diller dkyordu.
1330 Onlar byle konuurlarken kocaman bir dalga geldi, Kenan'n bandan at; onu ald gtrd, bodu. 110
""Bir hads-i erifte; "Benim eratim, Nuh'un gemisine benzer. Her kim ona tutu-nursa kurtulu
r ve her kim ondan
aynlrsa boulur." diye buyurulmutur. Kenan'n babasnn gemisine girmedii iin boulduu gi
bi, slmiyet gemisinden
ayrlanlar da sapklk, gnah dalgalar arasnda boulacaklardr.
Nh (a.s.) dedi ki: "Ey sabr ve hilm shibi Allhm! Benim eeim ld,
ykn de sel gtrd.'" 111
'"Mevln'mn byle bir tbiri kullanmas, yle bir vak'ay hatrlatyor: Azerbaycanl biri e
eine anak mlek
yklemi, da kenarndaki patikada gidiyormu. O srada hava bozmaya, imekler akmaya balam
. Eek dadan
yuvarlanm, stndeki anak mlek krlm. O sknt iinde ok kuvvetli, gz kamatran bi
r imek aknca Azerbaycanl
dayanamam; "Eeimi mrdettin, ykm drdettin; imdi de eran yakp meni arsen, zm hu
rdaym!" demi.
Ben de saf bir kiiyim, senin vaadine gnl balamtm. imdi neden
benim evldm sel kapp gtrd?"
Cenb- Hakk buyurdu ki: "O senin ehlinden, soyundan deildi! Grmyor
musun, sen mn nru ile aksn, bembeyazsn; o kfr yznden mosmor olmutur?
97
1335 Die kurt dnce, artk o di di deildir. Ey usta, o dii karp at!
kart da, onun yznden bedenin rahatsz olmasn! Di senin diin, ama
artk ondan vazge!
Yoksul kii seninle diridir, seninle neelenir; vastasz, engelsiz senden gda
alr!
"Allh adamlar, haa, Allh deildir fakat; Allh'dan da ayn deillerdir!" diye yazmtr.
Ey btn iyi sfatlarn shibi olan Allhm! Sen, bir hayat denizisin;biz de
senin lutfunla yaayan balklarz!
Bu tufandan nce de, her olayda sana seslendim, derdimi atm, bu tufandan
sonra da yine sana hitab edeceim, sesleneceim!
Ben yle kalntlar isterim ki, ben syleyince onlar, da gibi, sesime ses
versin, karlk versinler!
98
1350 Sesime ses versin de, ikinci kere senin adn duyaym! Ben, senin cana
safa veren adna km! 113
113 istedim ki, ben Allh deyince, karmda bulunan okum da benim sesime ses versin, onlar da
benim
gibi Allh desinler. Bylece, o mbrek nmn, benim sesim ile, bir de onlarn sesi ile iitey
im.
Her peygamber, senin gzel adn ikinci defa duymak iin da severdi" 114
114 Ms(a.s.)'n Tr dam sevdii gibi Aziz Peygamberimiz Efendimiz de Mekke civarndaki Hir
a dan severdi.
Hatt daha peygamber olmadan nce oraya gider, birka gn yalnz bana orada kalrd. Medine'
de bulunduu senelerde de
arada srada Uhud dana gider, civarnda medfiin bulunan Hz. Hamza ile Ufud Harbi'ndeki ehi
tleri ziyaret ederdi. Hatt;
"Uhud bizi sever, biz de onu severiz!" mnsmagelen bir hads-i erif vardr. Keza, Kuds civa
rndaki dalar, Hz. Dvud Zebur
okuduu zaman onun sesine ses verirlerdi. Necip Fazl merhum da; "Dalarda ark Syle" adl
i-irinde der ki:
"Uzasan, ge ersen,
Ccesin ehirde sen,
Bir dev olmak istersen,
Dalarda ark syle!"
Allhm; yle bir da yerle bir etmen daha iyi! Mdem ki dost olmad, onu
ayaklar altnda inetmen gerekir!" 115
115 Buradaki da; Nh'un dvetim kabul etmeyen, kfrde inat eden olu Kenan' temsil etmekted
ir.
1355 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey Nh! istersen boulanlarn hepsini
dirilterek yeniden topraktan karaym!
Bir Kenan iin senin gnln krmam, fakat u hli sana bildirmek istedim
ki, Allh' inkar eden bir oul, senin ehlinden deildir; o, artk senin olun
saylamaz!"
Nh; "Hayr, hayr!" dedi. "Eer irdene uyarsa beni de onlar gibi tfana
garket; ben senin kazana rzym!
Allhm! Sen beni her zaman sulara bosan, houma gider. nk senin
emrin, buyruun, takdirin candr; can gibi onu banma basarm!
99
1360* Allhm! Her eyde ben, senin sanatna km; bama gelen belalara,
aclara, strablara sen verdiin iin sabrediyorum! Yine senden geldii iin
lutuflarna, ihsanlarna, iyiliklerine krediyorum! Atee tapan kfirler gibi nasl seni
grmez de yarattna, ortaya koyduun sanat eserine k olurum?
Bu bir gerektir ki, Allh'n sanatna, yaratma gcne k olan, stn bir
varlktr. Gnl uyank, gz aydn bir kiidir, fakat sadece Allh'n sanat eserine,
yaratt gzele k olan kimse de, hakikati grememi bir kfirdir!" 116
. 116 Aziz Hday hazretleri Cenb- Hakk'a hitaben; "Hotur bana senden gelen, ya gonca Yhut
diken/ Lutfun da
ho, kahrnda ho" demiti. irazl Sdi hazretleri de;
"Ben, Hakk yaratt, O'nun eseri olduu iin dnyada grdm her eyi seviyorum." demiti.
Hz. Ms ve Firavun.
1067 Firavun, Ms'ya dedi ki: "Ey Kelim; neden halk ldrdn? Neden
onlara korku saldn?
1070 Sen halk kendine dvet ediyor, aryordun; i tersine dnd. Artk
halkn sana aykr davrantan baka bir resi kalmad.
Ben de senin errinden geri ekiliyorsam da, kafamda bir plan kuruyorum;
hile ile sana karlk vereceim!
"Bir i ettim, halkn gnlne korku saldm." diye ululanma, gurura kaplma!
Buna benzer yzlerce i yapsan, sonunda yine de rezil olur, horlanrsn; halk
seninle elenir ve glr.
Senin gibi nice hileci, dzenbaz kiiler vard; sonunda onlarn hepsi 1075
de, bizim Msr'mzda rezil olup gittiler."
100
Ms (a. s.) dedi ki: "Ben, Allh'n emrine, Allh'n iine karmam! O'nun
emri ile kanm dkseler korkum yok!
Halka kar hor hakr olaym, benimle alay etsinler, bana glsnler ama;
Hakk'a kar makbl olaym, sevgili olaym, O beni istesin, beensin; bu hl bana
yeter!
1085 Ben dnyann btn sihirbazlarn toplar ve ehirlilere senin bilgisizliim gsteririm!
Ama bu. bir iki gnde olacak i deil; bana bu Temmuz scanda krk gn
mhlet ver!"
Ms (a.s.); "Bunun iin bana izin yoktur!" dedi. "Ben emir kuluyum;sana
mhlet vermeye memur deilim!
101
gelmesi.
O srada Cenb- Hakk Hz. Ms'ya; "Firavun' a uzun bir mhlet ver ve
ondan korkma!" diye vahyetti.
"Gnl rzsyla ona krk gn mhlet ver de, o eit eit hileler dnsn
dursun!
alsn, abalasn; ben uyumuyorum ki! Sen ona; 'Hzl yr!' de. Fakat,
yolu Ben tutmuum, ben kapamm!
Onlar birbirlerine sevgi balar ile balanrlarsa ben, o balar koparr, krar
dkerim! Onlara hayallerine, vehimlerine gelmeyecek eyler yaparm!
Sen korkma; Firavun'u uzun bir mhlet ver! Ona de ki: 'Asker topla, ordu
kur; yzlerce hile dn! "'
Ms (a.s.) dedi ki: "Emir geldi! Haydi git; sana mhlet verildi. Ben, yerime
gidiyorum. O vakte kadar bizden kurtuldun."
1100 Hz. Ms yola dt. Ejderha olan asas da, bilgili bir av kpei gibi
peinde gidiyordu.
idi.
1105 Dilerinin gcrts dleri koparyor, kara arslanlarnn canlar bile elden
gidiyordu.
102
Ben, onlara imanla, ilh akla dolu nice kadehler sundum. Fakat grdm ki,
onlarn nnde onlara sunduum mn arab dondu, ta kesildi.
Bizim yanmzda, uyurken uyank (yni, dnyaya kar uykuda, ahirete kar
uyank) olan bir kii gerek ki, uyankken rya grsn! 117
117 Peygamberler, veller yle kimseler isterler ki, dnyaya kar uykuda, hirete kar uyan
k bulunsun! Bundan
maksat; onlarn dnya ilerini tamamyla terk etmeleri deildir. Dnyaya ait ilerini yaparlar
ken bile hireti unutmamalardr.
yleleri, uyank iken de, bazlarnca ancak ryada grlebilecek eyleri, mesela misal ve berz
ah lemlerini mahede
edebilirler. Aziz Peygamberimiz Efendimiz; "Benim gzm uyur, kalbim uyumaz!" buyurmutur. Ba
ka bir hadste de;
"insanlar uykudadr; ancak ldkleri vakit uyanrlar!" diye buyurmutur. Bylece; "lmeden ve
ecel gelmeden evvel olunuz!"
hadsine uyarak u glge varlklanndan gemi olanlar, uyku ve gaflet lemi olan dnyada uyanm
bulunanlardr.
1115 Halkn dncelere dalmas, bu ho uykunun dmandr. Uyumadka, bu fni dnyaya ait dnceler halk rahatsz eder. Onu, dncelerle balanm
bir esir hline getirir. Akln bana al da, dnyaya ait dnceleri terket, dnyaya
gz yum da hakikati bul!
103
1157 Hz. Ms dnd gitti. Firavun yalnz kalnca, Msr'n btn akl
danlacak adamlarn, karar verilecek kiilerini yanma ard.
1160 Her nerede nl bir sihirbaz varsa, onun yanma on tane dveti
gnderdi.
iki gen vard ki, sihirde pek ileri gitmilerdi. Onlarn sihirleri aya bile tesir
ederdi.
Onlarn, bir asadan baka hi bir eyleri yok; fakat o asa, Ms'nn emri ile
ejderha oluyor.
104
Nasl ki sfinin ders hanesi dizidir, zoru zmek iin iki diz det sihirbazdr. 118
' 48 Tasavvuf erbab bir meseleyi hlletmek, bir karara varmak iin diz ker ve dizlerine do
ru eilip kalbine ynelir,
murakabeye varr. Cenb- Hakk'tan bir iaret niyz eder. O srada kalbine her ne ilham olursa
, ona gre hareket eder. u hlde
iki diz, derviler iin, hell sihir yapan bir sihirbaz olur. Sihrin helli, yni haram olmaya
n sihir, dinleyenlere sihir gibi tesir
eden bir sz demektir. Bir hads-i erifte;
"Sz vardr ki, insana sihir gibi tesir eder." diye buyurulmutur.
O iki adamn ne silah varm, ne de ordusu; bir asadan baka bir eyi
yokmu. Ama, asa da mthi bir eymi, kymetler koparyormu.
1180. Canm baba! Eer onlann yaptklar sihirse, bize haber ver; Allh'tan
gelen bir hl ise, onu da bize bildir!
Biz mitsizleriz; nk haram olan sihirle urayoruz. Ama imdi bir mit
geldi, eriti. Biz, rahmet kapsndan kovulmuuz, Hakk'n keremi bizi tekrar o kapya
ekti, getirdi."
1185 Ama size belirti gstereyim de, bu gizli ey size grnsn, belirsin!
105
aln!
1190 Dnyay doudan batya kadar Firavun kaplasa, sava zaman, Cenab-
Hakk yine Ms'y stn klar ve Firavun tepetakla olur.
Yavrularm; bir sihirbaz uyuyunca, onun sihri hilesi tesirini kaybeder, bir
ey yapamaz!
oban uyuyunca kurt aman bulur, rahat eder. nk oban uykuya dalnca,
onun gayreti, cabas yatr.
Fakat bir hayvann oban Allh olursa, kurt ona nasl yaklaabilir, oraya
nereden yol bulur?
1195 Bir sihri Allh yaparsa, o sihir, gerekten haktr; o gerek eye sihir
demek yanl olur!
Garip bir tesadftr ki, onlarn geldikleri gn Ms, bir hurma aacnn
glgesinde yatm uyumutu.
Ms'y soran kiilere hurmal gsterdiler: "O hurmala gidin; onu orada
arayn!" dediler.
1220 Ms'y arayanlar hurmala gelince, bir aacn altnda uyumu birini
grdler ki, o kii, dnyann en uyank bir zt idi.
106
Ms, Allh' a nazlanmak iin iki ba gzn kapamt, fakat arn da fersin
de (yni gklerin ve yeryznn) hepsi onun gzlerinin nndeydi.
1129 O iki sihirbaz, uzaktan Hz. Ms'y uzanm ve uyumu grnce, asasn almaya yeltendiler.
1130 Sihirbaz kardeler asay almak iin, uyanp da grmesin diye Ms'nn arka taratma doru yrdler.
Sonra kendiliinden yle bir hareket etti ki, sihirbazlar korkudan olduklar
yerde donup kaldlar.
Birden bire asa ejderha olup zerlerine saldrd. Sihirbazlarn ikisi de yzleri
sararm hlde katlar.
1235 Onlar bu hlin bir semav mcize olduunu anladlar. nk; sihirbazlarn hnerlerim, ne yapabileceklerini grmlerdi.
Ondan sonra ishal oldular, iddetli bir titremeye tutuldular. Ateler iinde
kaldlar, can ekimeye baladlar.
Ey ilh derghn haslarnn has olan azz peygamber; biz Allh'n sulu
kullaryz. Bizim balanmamz, affedilmemiz iin du et!"
Hz. Ms; "Ey kerm kiiler!" dedi. "Sizleri affettim. Sizin bedeninize de
ruhunuza da canm haram oldu."
Gnlden aina, fakat Firavun'un hatr iin dtan yabanc gibi be-nimle
savaa giriin."
107
Sonra onlara dedi ki: "Ey sihirde ok ileri gitmi stadlar! Eer imtihanda
galip gelirseniz,
Sihirbazlar dediler ki: "Senin gibi bir pdihn syesinde galip geliriz; onun
da ii bitmi olur.
119 Muhyiddn-i Arab hazretleri buyumyor ki: "Benim rhum, Ms; aklm ise, Hrun'dur. Nefsim
Firavun; ve
nefsimin hev ve hevesi, Firavun'un veziri olan Haman'dr." Kssada geen o nl iki sihirbaz;
bizim vehmimiz, hayalimizdir."
Gerekten de insann rhu, Ms; akl, Hnn (a. s.) gibidir. Nefis, Firavun; hev ve heves de
Firavun'un veziri Haman'dr.
1362 Dn, baz konularda konumasm, fikir yrtmesini seven biri bana bir
soru sordu.
108
1365 yi ama, kfirlik ve mnafklk da Allh'n kazs ve takdiri deil midir? Ben bu kazya rz olursam, gnaha girmi olurum.
120 "Kfirlie r z olmak kfirliktir." ve "Cenb- Hakk buyurmutur ki: 'Her kim benim nimet
lerime kretmezse,
verdiim belaya sabretmezse, kazya, yni verdiim hkme rz olmazsa kendisine benden baka b
ir Rab arasn! "' hadsleri
vardr. Grnrde bu iki hadste eliki var sanlr. nk, kfirliin de, mnl olmann da
yaratcs Allh'tr. Nitekim; "Her
eyi yaratan Allh'tr." (En'am Sresi, 102) ayeti ve daha baka ayetler de bunu aka gster
mektedir. Buradaki kfirlik,
nefsan arzulara derek kfir olutur.
Ona dedim ki: "Bu kfirlik; Allh'n takdiri iledir, ama Allh'n hkm ile,
Allh'n emir ve rzs ile deildir. Bu kfirlik, yalnz kaz ve kaderin
eserlerindendir."
"Hocam; sen kaz ve kaderi Hakk'n bilgisi olarak bil de, mkilin
hllolsun!" 121 Yni bu kfirlik; kfire bu dnyada verilmi, hkmedilmi deildir. O,
ezelde kfirlie mahkum edilmitir.
121 mn eden kiinin "iman", kfirin de "kfirlii" burada verilmi ve hkmedilmi deildir.
Allh'n takdirinin
eseridir. Hakm Sen hazretleri buyuruyor ki: "Kfr de, mn da; 'Allh birdir, eriki ve na
zri yoktur.' diye Hakk'n yolunda
koar dururlar." u hlde ilh kaz eseri olmas itibariyle kfirlie rz olmak, kfirlik de
ildir. Onun kfirliine bu dnyada
hkmedilmemitir. Ezelde verilmi ilh takdirdir.
1370 Zaten kfirlik, kaz ve kader yznden kfirlik deildir. Sakn ha, burada Allh'n kfirlie rz olduunu syleme!..
Bir resmin irkin olmas, onu yapan ressamn beceriksiz, acemi olduunu
gstermez. Belki irkinlii resmetmekteki maharetini, ustaln gsterir.
109
Btn varlklar, her ey, birbirine zt eylerden ibrettir. Mesela; scaklk-souk-luk, aydn
lk-karanlk, aklllkdelilik, gzellik-irkinlik, mminlik-kfrlik gibi. Bunlarn hepsi de Hakk'n yarat eserid
ir, ilerinde iyi olmayanlar, ressamn
yapt irkin resim gibidir. Bu hl, ressamn yalnz gzel resim yapmakta deil, irkin resim
yapmakta da baarl olduunu
gsterir. Bunun gibi dnyada grlen irkinlikler, ktlkler de yaratcnn gcn, kuvvetini
gstermektedir. Allh yalnz
iyilikleri halk edip ktlkleri yaratmam olsayd, hem iyiliklerin kymeti bilinmezdi, hem d
e haa; "Hakk ktlkleri
yaratmaa muktedir deildir." gibi bir vehim mey-dana gelecekti. Bylece, kfr de mn gibi H
akk'm kazs eseri olduundan
ona da ho bakmak gerekmektedir. Onun iin; "Yaratlan ho grdk, yaratandan tr." denmit
ir. Fakat kfirliin kfirden
zuhuru itibariyle onu ho grmek kfirlik olur. Bu konular ok derindir; anlalmas gibi anla
tlmas da zordur. Ben, naizane
sayn okuyucularma eitli erhlerden aldm grleri arzediyorum. Herkes anlayna, sezi
ine ve Hakk'n ltf ve ihsanna
gre konuyu benimseyecektir. Bu konuyu, bir bakas da yle aklamtr: Cenb- Hakk'n her
eyin sonunu bilmesi
"kadef'dir. nsanlarn iyilik veya ktlk yapacaklarn Allh bilir, fakat bu bilgisi "cebred
ici, zorlayc" bir i deildir. Yni
Allh, o kiiye, yapacan bildii iyilik ve ktl zorla yaptrmaz. Herkes yapt ii ken
di irdesi ile fakat Allh'n takdiri
ile yapar. Kul da zanneder ki, yapt ileri kendisi yapyor. Halbuki, o ileri ancak Allah'
n takdiri ile yapmaktadr. Yni o ii
yaratan Allh'tr, irdeyi sarf eden kuldur. Hulsa; cebr yni zorlay btl olduu gibi, "ta
'vz" yni Allh karmakszm yap
da btl olur.
1376 Usta bir berberin dkkanna kr sal bir adam koarak geldi:
"Yiidim;" dedi. "Sakalmdaki aarm kllar bir bir yol! nk ben, yeni
evlendim."
Berber adamn sakaln tamamyla tra ederek kllar nne koydu ve;
"Benim bir iim kt, ben gidiyorum. Kllar sen kendin aykla!" dedi.
te bu siyah kllar soru, beyaz kllar da, o kiiye verilmi cevap. Din dertlisi
olan rifler byle eylerle uramazlar.' 23
123 Burada kr sakall kimse; dedi-kodu yapanlar, berber; keml ve irfn shibi kiidir. Sakal
n tra edilmesi; arifin
kestirme cevbn ifade ediyor.
110
1380 Birisi, Zeyd'e bir sille vurdu. Zeyd de onu dvmek iin stne atld.
Silleyi vuran dedi ki: "Sana bir sual soracam. Cevabn ver; ondan sonra
sen de bana vur!
Senin ensene sille vurunca 'rak' diye bir ses kt. imdi burada size
dosta bir sorum var:
Silleyi yemi olan dedi ki: "Ensemin acs, o rak sesinin nereden ktn
dnmek iin bana imkn vermedi.
1385. Dertli olmadn, ac duymadn iin onu sen dn! unu iyi bil ki;
dertli olan, ac eken kiide dnce yoktur." 124
124 Gerekten de insann ayana diken batsa, dikkati oraya gider de baka ey dnemez. Faka
t Hz. Mevln burada
itikad, inan meselelerine ait eitli mezheblerdeki bilginlerin mbahase ve mnaakalar sra
snda yle bahisler almtr ki,
"Enseye vurulan sillenin akrts; vurann elinden mi kt, yoksa vurulan enseden mi zuhur e
tti?" suali kadar mnszdr. Hz.
Mevln bu fkralar o bo mbahaseler, mnasebetsiz grler mnasebetiyle beyan buyurmutur.
1386 Sahabenin ruhlarnda Kur'n'a kar byk bir itiyak, an bir sevgi
olduu hlde ilerinde Kur' n' ezbere bilen, yni hafz olan pek azd.
min de hakikati artnca, bilgin kemle gelince gurur ve benlii yok olur.
nk sevgiliyi, k yakar, yandrr.
1390 Allh'n matlubu olan, yni Allh tarafndan istenen ve sevilen Hz.
Muhammed'in beer vasflar, ilh vasflara zt dt iin vahiy ve nr imei
Reslullah Efendimiz'i yakard. 125
125 Bir hads-i erifte rivayet edildiine gre: Haris bin Hiam; "Y Resulallh, sana vahiy n
asl geliyor?" diye sordu.
Peygamber Efendimiz -buyurdu ki: "Bazen an sesi gibi gelir. Bu trl geli, bana iddetli olu
r. Melek benden vahyi keser. Ben
de onun dediini hfzetmi olurum. Bazen melek bana insan eklinde, sretinde grnr ve bana
ayetleri ak, belirli bir srette
syler." Reslullah Efendimiz, birinci sretteki vahiyde ok zahmet ekerdi. Adet kendinden g
eer, ikinci eklinde onlar
olmazd. Hz. Mevln'nn; "Vahiy imei Reslullah' yakard." diye buyurmas, birinci vahiy
ekline iaret eder.
111
Elbette kadm olan, yni kendinden nce hi bir varlk bulunmayan Allh'n
vasflar tecell edince, hadis olann, yni sonradan yaratlann vasflarn yakar,
yandrr.
126 Sahabenin bu hli, hafzalarnn gsz olduundan deildi. Bir ayetin hkm ile amel edip
onun hikmet ve
esranna tamamyle vakf olmaynca, dier bir ayetin ezberlenmesine almazlard. Bir rivayete
gre ashab, onar ayetten
fazlasn ren-mezlerdi. O ayetleri renip ezberledikten sonra o ayetlerin emrettiklerini ya
adktan sonra dier ayetleri
renirlerdi.
eyh ibn-i Ata hazretlerine; "Kur'n'dan ne kadar okuyorsunuz?" diye sormular, "Ondrt sene e
vveline kadar
gnde bir hatim inerdim. Ondrt seneden beri ise Enfal Sresi'ne gelebildim." cevbn vermi,
ibn-i Ata hazretlerinin ondrt
senede Kur'n'n ancak te birini okuyabilmesi, okuduklarnn mnlarn iyice anlamak ve hk
mleri ile amil olmak, ytei
okuduklarn uygulamak, onlar yaamak iindir.
Kur'n'n sretini, yni kelimelerini, szlerini byle derin mnlar ile bir
araya getirmek, onlar gerei gibi mnlandrmak ancak mnev bir sultan olan Hz.
Peygamber ve onun kmil varisleri iin mmkndr.
Bylece Kur'n'n derin mns ile kendinden gei hlinde, edep kollamak,
harekesine ve okunu artlarna uymak alacak eydir. 127
127 Kur'n'm derin mnsyla megul olanlar tecvid ve kraat usulleri ile pek megul olmazlar.
Yni, "ayn"
atlatarak, "kaf patlataratk; ekle pek dalmazlar. Onlar, mnnn derinliklerine dalarlar.
1395 stina mertebesine ermi, dnyev her eye doymu, hi bir istei
kalmam, her eye bo verme hline gelmi olanlar iin niyza, yalvarp yakarmaa
dmek, yuvarlak bir eyi uzun bir eyle bir araya getirmek gibi iki zdd birletirmek
demektir.
128 Hz. Mevln; Kur'n'n mnsn brakp da tecvid usul ile okumakta titizlik gsterenleri
, denekle yttruyen
krlere, hafz olan krleri de Mushaf mahfazasnabenzetiyor.
Elbette, Kur 'n dolu bir sandk, bombo bir sandktan iyidir.
Ykten ve eydan bombo olan bir sandk da; farelerle, ylanlarla, akreplerle dolu olan sandktan daha iyidir. 129
129 Yukanki beyitler dikkatle okunursa grlecektir ki; Mevln Kur'n ehlini (Kur'n okuyanla
r) bir takm
derecelere ayrmtr. Birinci derecede olanlar; Kur'n'm hem d yzn, kelimelerini doru o
kuyan ve mnsn bilen mutlu
kiilerdir, ikinci de recede olanlar; Kur'n kelimelerini, szlerini bilip de esrar ve hakikat
inden gfil olanlar. nc derecede
olanlar; Kur'n'n yalnz lafzlarn, kelimelerini hfzetmi ve Mushaf ekmecesi gibi kalm
olanlar. Drdnc derecede
olanlar; Kur'n'da ta-mamyle bo, ne dm ne iini bilmeyenler ve bo sandk gibi olanlar. B
einci derecede olanlar da;
Kalpleri Kur'n'dan bo, fare ve ylan gibi yanl f8sid fikirler, yanl itikadlarla dolu ola
nlardr.
112
1400 Hulsa, candan arzu ettii sevgilisine kavuunca, klavuz olan, yni
vasta olan kadn, kn gzne souk grnmeye balar. 130
130 Sfi; hakik sevgilisi olan Allh' daha lmeden nce mnen bulur, onda fni olursa Hakk'
bulmaya yardmc
olan, vasta olan bilgi, ona souk grnmeye balar.
Ey gzel varlk; dileine eritin ya, seni gyene ulatran bilgi artk senin
iine yaramaz; bu hususta bilgi istemek ka irkindir!
Hayra ulatktan sonra, sizi hayra gtren yola tekrar dmek mnszdr.
Ancak bir dosta Yhut bakalarna bir eyler retmek, yardmc olmak maksad ile o
yolda yrnr.
Saf ve parlak bir aynaya cila vermeye kalkmak, bilgisizlikten ileri gelir.
1405 Pdihn huzruna kabul edilmi ve huzrda oturmu bir kimsenin
Bir kiiyi, sevgilisi yanma ard, karsna oturttu. O da tuttu, daha nce
sevgilisine yazd mektubu cebinden kard, okumaya balad.
Sevgilisi dedi ki: "Eer bu yazdklarn benim iinse, birbirimize kavutuumuz u deerli zamanda bunlarla uramak, bunlar okumak mr
tketmektedir.
113
imdi emeyi gryorum ama, su yok. Yoksa suyumun yolunu yol kesen
bir haydut mu kesti?" 131
131 Bu beyitlerde Hz. Mevln, Hakk'ta yok olmayan, fena mertebesine ulaamayan kn tam man
syla benlikten
kurtulamadm, nefsan arzulardan yakasn syramadn anlatyor, bn-i Frz hazretlerini
n mehur Kasde-i Ta'iyyesi'nden
alnan bu beyitler u hli ok gzel anlatmaktadr:
"Sen bende fni olmadka, beni seviyor olamazsn ve benim sretim sende tecell etmedike, se
n fena
bulamazsn. O hlde, seviyor gibi grnmeyi brak ve kalbini baka bir yne evir ve bu ekild
e hatay kendinden
uzaklatr."
Sevgili; "yle ise," dedi, "Ben senin sevgilin deilim. Ben Bulgar
ehrindeyim; sen ise, Kotu Hindesin. 132
132 Bulgar: Ural Dalar'nn gneybatsndaki ovada kurulmu bulunan ve Bulgar Trkleri'nin
bakentliin; yapm olan ve gzelleri ile n kazanm bir ehir. Kotu oraya ok uzaklarda bul
unan bir belde
olarak bilinir.
1415 Ey yiit! Sen bana deil, benim akmdan doan hle ve mnevi zevke
ksn. Halbuki hl geici bir eydir; her zaman elde bulunmaz.
O hlde senin istediin sevgili btn ile ben deilim. Bende senin
istediin, aradn eyin bir knnts, kk bir cz' var.
Ben senin iin sevgili deil, sevgilinin evi gibiyim, istek ve sevgi nakde,
yni paraya kar olur; parann sakland sanda deildir.' 33
131 Bu hikyede hangi i olursa olsun, zevkine dalmayp, sz ile geinen kiilerin hllerine
iaret edilmektedir. Ziya
Paa'nn; "Aynesi itir kiinin, lafa baklmaz." msra buraya uygun der.
Bu hikyede ok derin mnlar gizlenmitir. yle ki: Ak, Hakk sevgisine ulanca, o sevgi v
astasyla ona eitli
hller gelir; gnl uyanr, hi kimsenin almad mnevi zevki alr. Ak; ona gnl verir, onu
kendisine dost edinir. iirde
demek istiyor ki: "Sen, fni gzelliklere taklp kaldn, gerek varln nakdini, cevherini
gremediinden beri ben senin
sevgilin deilim. Deiik hllerle karna kan fan grntlere taklp lmsz olan gerek
sevgiliyi bulamadn iin, esas
merkezden, kaynaktan gelen sevgiden mahrum kalmsn." Hikyede geen nakd-para; mnevi zevkle
rin getirdii hlleri,
heyecanlar gsteriyor. Ak ise; ilh sevginin semboldr. Sandk da, sevgili deil de sevgil
inin evidir.
114
1420 Gerek k, hllerin emridir; hllere hakimdir. O; hle kaplp kalmaz, hle mahkum olmaz. Aylarda, yllarda o ay gibi nrlu, parlak olan stn varla
kul, kle olmulardr. 134
134 Bu beyitte, hakki kn, mauktan ayr olmadna iaret var. Hakk k kimdir? Hller
in emri olan kii. Hl
nedir? Hl; uramakla, almakla elde edilemeyen, ancak Allh tarafndan sevdii kuluna bir
armaan olarak verilen bir
keyfyyet (bir olu, bulunu hli), has kulun kalbine telerden gelen hl, kabz-bast, zevk ve
evk gibi nefsan sfatlar meydana
knca kaybolur. Gerek k kalbe gelen hllerin hepsine hakimdir. O, ilh ismin mazhar, M
utlak Varlk'n aynas olup hle
bal deildir. nk kendisi Hakk'ta fn olmutur. Bu mertebeye erimi kii; aylarn, ylla
rn esiri deildir. nk zaman
kaydndan kurtulmu, Allh'm izni ile zaman hkm altna almtr. Hakk k Hakk'ta fn ol
madan nce "mestlik" ve
"ayklk" hlleri arasnda gider ve gelir. "Mahv", ve "sahv" gibi birbirini tamamlayan bu hll
erin biribirini takip etmesi
(telvin=eitli hllere dmesi), nefsinin yok olmas son bulur. Yni, sfinin benlii (enaniy
eti) tamamen yok olduu zaman ki,
bu hlde Hakk k zaman ve mekandan mnezzeh olan Allh ile mnen bir olur.
O syleyince, hl, onun buyruu altna girer. O isteyince, glge varlk olan
bedenleri can hline getirir.
Hakk yolunda oturup kalm, hli beklemekte olan kii, iin sonuna
varmamtr.
Hle hakim olan kmil insann eli, hl kimyasdr. Elini oynatnca bakr,
onun sarhou olur, yni altna evrilir.
Kmil insan dilerse, lm bile tatllar; diken ile neter onun elinde nergis
ve beyaz gl olur.
1425 Hle bal kalan insan ise, hl gelince ycelir, ykselir; hl gelmeyince eksilir, aalara der. 135
135 Sufiler gelip geici olan zevk ve neeye "hl" derler. Hl devam etmez. Devaml olan neey
e "makam" derler. Hl
ehli olanlar da bazen "inbisat" (=mh rahatlk), bazen "inkbaz" (=rh sknt) ile hllerim
deitirirler.
115
"Sfi", "hle" kavuup deeri artt iin "vaktin olu" olmutur. Yni,
gemii gelecei dnmez, bulunduu vaktin gereini yapar. Fakat "sf" olan kii,
"vakf ten de, "hl"den de kurtulmutur.' 136
136 Tasavvuf ehli arasnda "sfi" ve "sf" denilen kimseler vardr. Sf, vaktin oludur, yn
i vakit neyi
gerektiriyorsa onu yapar. Sfden yksek olan "sfi" ise, hlden ve vakitten kurtulmutur, il
h tecellye mazhar oluunun
farkna varm, kendisini tam mansyla arndrm, Hakk'ta fn olduu iin vakit ona tabi ol
mutur.
Hller, vakitler onun azmine, dileine; onun isteine uyarlar ve onun Is'nn
nefesine benzeyen nefesi ile diridirler.
Sevgili kna dedi ki: "Sen; benim km deil, hl ksn; hl midi ile
benim etrafmda dolap duruyorsun.
1430 Bazen batan, bazen yle, bazen byle olan ey; gnl balanacak
gzel deildir.
Bazen ho, bazen naho olan, bir zaman su, bir zaman ate olan; bylece
deiip duran varlk;
138 Dnya ilerine dalm gfl insan da; "Ruhumdan ona frdm." srrna mazhar olmu stn b
ir varlktr ama, ne
yazk ki kendi benliini, nefsan arzularn ldrerek Hakk'ta fn olamadndan, yeryznde
Allh'm bir halfesi olarak
yaratldndan haberi bile yoktur, tnsan eklinde bir hayvan gibi yaamakta, yapt ktlkl
erle bazen hayvanlardan bile aa
dmektedir. "Ayn burcudur ama, ay deildir." Hakk'n tecellisine mazhar olmutur ama, haa H
akk deildir; fn bir varlktr.
Gnl tertemiz olan "sfi" kii, vaktin oludur, ama babas imi gibi vakti
avucu iine almtr. Onu smsk tutmutur.
Eer diri isen, git de byle bir ak ara! Yoksa sen, eitli (deiip duran)
vakitlerin kulusun, klesisin.
Sen kendi eklinin, bedeninin irkin ve gzel olmasna bakma da, kendinin
akna ve isteine bak!
116
Ey aziz varlk! Sen kendinin hakir, yhut zayf olmasna deil de, kendi
himmetine, kendi gayretine bak! 139
139 "nsann kymeti himmeti ile llr." Himmeti, yni yardm ve iyilii ne kadar yksekse,
kendisi de o kadar
yksektir. Bu ykseklik ise, imann kemlinden ileri gelir. nk: "Himmetin ykseklii imanda
ndr."
140 Hz. Mevln bu beyitlerle bizi mitsizlie dmekten, karamsar olmaktan alkoymak istiyor.
nk Allh'n ltuf
ve kereminden ancak kfirler me'yus olurlar. Baka bir Mesnevi beytinde de yle buyurur: "Top
al, aksak, uyuz ve terbiyesiz
bir hlde bile Allh yolunda srn ve O'nu iste, O'nu ara!" Bunlardan u anlalyor ki;ne kad
ar ciz, gnahkar olursak olalm;
"Benim gibi asi ve gnahkar bir mahlkun Allh'a yaklamas nasl mmkn olur?" dememelidir. O
'nun rahmetini, mafiretini
ve hidayetini mit ederek, elden geldii kadar yolunda bulunmaldr. Allh'n insandan rz ol
uu, onu sevii nerede ve nede
olduu bilinmez ki... Yakn zamanlarda veft eden Ladikli Ahmed Aa adndaki ermi kii, a bi
r kpei doyurduu iin o
dereceyi bulmutu. Allh'n bazen ehemmiyetsiz, cz' bir eyle, mesela; yrekten bir ah ekme
kle merhamet denizi coar. Ne
demi air: "Ne kadar mcrim isem kesmem mid / Kereminden ki odur bahr-i muhit."
"Dudaklarn kurumu olmas, bu ztrap, bu rpnma; seni bize ulatracaktr." diye suyun gnderdii mjdeli bir haberdir.
Aletin yoksa, yni Hakk'a yaklamak iin iyi ilerin, ibdetin yoksa da,
mitsizlie kaplma, yine de istekte bulun! Allh yolunda ibdete ihtiya yoktur;
yalvar, yakar ibdete yol aar. 141
141 Bir hads-i erifte; "Cenb- Hakk sizin sretlerinize ve amellerinize bakmaz; belki kalpl
erinize ve
niyetlerinize bakar." diye buyurulmutur.
Evldm; her kimi Allh talibi (=Allh' isteyen) grrsen, onun dostu ol,
onun nnde sayg ile eil!
117
Eer bir karnca Sleymanlk isteinde bulunursa, ama; onun isteini hor
grme! Sen ondaki himmete, gayrete, cesarete imrenerek bak! 142
142 Bylece sen de gnahkar, kk, kusurlu bir varlk, bir karnca bile olsan Sleymanlk ist
einde bulun!
143 Mesela sen, bir kuyumcusun; bir ok da sermayen var. O sanat ve o serveti nasl elde etti
n? Kuyumcu olmay
dnmek ve onu istemekle almakla deil mi? Bu sebeple halis bir istekte bulunmaktan ve it
en Cenb- Hakk'a yalvararak,
du ederek al ki, isteine ulaasm.
1450 Dvud Peygamber zamannda bir adam vard. Bu adam, her bilginin,
her ahman yannda;
"Y Rabbi! Bana zahmetsiz, eziyetsiz bir zenginlik ver!" diye du ederdi.
"Allhm!" derdi. "Mdem ki sen beni tenbel, almaz, gevek bir hlde
yarattn,
Mdem ki beni tenbel yarattn, rzkm da tenbellik yolundan, yni almadan, didinmeden ihsan et!
Kimin aya varsa gider rzkn arar; aya olmayana, yni alacak hli
bulunmayana sen ac!
yadr!
Yeryznn aya olmad iin senin cmertliin, bulutlar ona doru iki
kat hzla srer, gtrr.
118
1460 ocuun aya olmad, yni daha yrmeye balamad iin, anas
ba ucuna kadar gelir ve yiyeceini yedirir.
glerdi.
Diyorlard ki: "Acaba budala ne sylyor? Yoksa birisi ona esrar m iirdi
de onun akln bandan ald?
1465 Rzk elde etmenin yolu, zahmet ekmektir, yorulmaktr. Allh herkese
bir sanat, bir istek vermitir; herkes bir i peinde komaktadr." 144
144
Necm Suresi'nin 39. ayetinde; "insana almasndan baka bir ey yoktur." diye buyurulmutur.
Btn canl
varlklar gibi insan da, rzkn elde edebilmek iin almak zorundadr. Hikyede adam alm
adan rzk elde etmek istiyor.
Rzklar eitli olduu gibi, almalar da eitlidir. Bu adam ise, du etmek sretiyle rzk
n elde etmek istiyor. Onun dus ve
istei de bir eit alma idi. Onun iin, ilerde grlecei gibi, rzk ayana geldi. Fakat
bu eit alma, taklit edilecek bir alma deildir. almadan, srt st yatarak; "Y Rabbi, rzkm gnder!" diye du etmek, ha
a, Allh' kendisine vekil-i har
tayin etmek gibidir, insan Allh'tan alacak kuvvet, mukabilinde doyuracak cret istemeli. O
ndan sonra, yiyeceini "helln
minallh" olarak besmele ile yemelidir. Hz. Mevln'nn bu hikyeyi anlatmas, halk tenbelli
e tevik iin deil, candan
yaplan dunn kabul edileceini; anlatmak iindir.
145 Dvud Peygamber Ben-srail'den I'nm oludur. Hz. Is'dan 1086 yl evvel domutur. Kud
s ve Suriye'nin bir
blmndeki halkn zerinde bir hkmdar idi. Olu alum babasna isyan etti ve kardei Amenu
m'u ldrd. Sonra da,
babasyla giritii savata ldrld. Hz. Dvud'a peygamberlik verildi ve Zebr indirildi. Se
si gyet gzel olduu iin Zebr
okuduu zaman dalar akis yapar, kular bana p cvldarlard. Milattan 1001 sene evve
l veft ederek yerine kk olu
Sleyman (a.s.) geti. Yahudiler Hz. Dvud'u peygamber deil, Ben-srail hkmdar olarak kab
ul ederler.
Onun mcizeleri sayszd. Allh' n ona olan ltuf ve ihsan dalgalar gibi
birbiri ardnca geliyordu.
1470 Hz. Adem'den bu zamna kadar onunki gibi gzel ve organon sesine
benzer, muhteem bir ses kimseye nasip olmamt.
119
Her bir va'z ediinde onun gzel sesi, iki yz kiiyi kendinden geirir,
ldrrd.
Dalarla kular, onun gzel sesine ses vermede idiler. Dvud onlar ibdete
ard zaman; dalar da, kular da onunla beraber Allh' tebih etmekte, inleyip
1475 Bu kadar ycelie, gce mlik iken Allh, onun bile rzkn almaya
balamt.
146 Dvud (a. s.) hkmdarlk yapt sralarda tebdil-i kyafet ederek halk arasnda dolarm
. Ve; "Dvud nasl bir
adamdr, ondan memnun musunuz?" diye halka sorarm. Cenb- Hakk iki melei insan suretinde g
nderdi. Dvud onlara da
sorunca; "Dvud ok iyi adamdr. Fakat, devletin hazinesinden ailesine ve yaknlarna yedirmes
e daha iyi olacak." dediler.
Dvud hatasn anlad ve Cenb- Hakk'tan kendisini devlet hazinesinden maa almaktan kurtarma
sn niyz etti. Bunun zerine
kendisine zrh yapmas retildi. Buhar'de u hads var: "Hi bir kimse elinin emei ile yedi
i yemekten daha hayrl bir
yemek yememitir. Allah'n peygamberi Dvud (a.s.) da hkmdar olduu srada elinin emei ile
kazandndan yerdi." Eb
Hureyre hazretlerinden rivayet edilen bu hads, Medrik Tefsiri 'nde geen yukardaki bilgiye
uygun dmektedir.
Ey zahmetsiz rzk isteyen tenbel! Sen byle baya, perian hlde almadan, kokmu evine kapanm, felein kahrna uram kalmsn!
Bylece baht ters dnm olan kii, al verite bulunmadan eteini krla
doldurmak istiyor.
"Bu kadar insan arasndan byle bir ahmak ortaya atlm da; 'Gkyzne
merdivensiz kaym.' diyor."
1480 Diye onunla alay ediyorlard. Birisi; "Rzkn eriti; mjdeci geldi.
Hemen git, al!" dedi.
ver!"
120
O dilenci kii, ham bir tama'a kaplmt da rnek oldu. Fakat o, istekten de,
yalvartan da vazgemedi. 147
147 Azz Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bir hadslerinde buyurmulardr ki: "Cenb- Hakk, duda
srar edenleri sever.
Cenb- Hakk'tan bir eyi srarla istemek, isteyen iin istedii eyden daha iyidir." eyh Sa'
d hazretleri Glistan kitabinin
banda buyurur ki; "Gnahkar kullardan biri, kabul midiyle ellerin; aar, du eder, yalvar
r fakat Allh; onun dusn kabul
etmez. O kul tekrar du eder, Allh yine kabul etmez. Kul nc defa ellerin; aar, duS ve ya
lvarmaya balar. Bu sefer Cenb-
Hakk buyurur ki: 'Ey benim meleklerim; kulunum srarla yapt duy kabul ettim ve istediini
verdim. nk, bir kulumun
uzun uzadya du edip inlemesinden utanrm.'" eyh Sa'd hazretleri bu fkradan sonra: "Allh
'n ltuf ve keremini gr ki,
gnaha giren kuldur fakat, haya eden Allh'tr." demektedir.
Birden bire ona bir kz koup geldi. Boynuzu ile kapya vurup kilidini
krd.
2310.O kzn shibi onu grd de; "Ey hakszlkla, zulmle benim
kzm aran!" dedi. "Sen bana borlusun!
Uzun zamandan beri ettiim o du kabul edildi; kz geldi. Ben de, rzkm
ayama kadar geldii iin onu kestim, ite sana cevap!.."
2315. "Gel ey zlim ahmak!" diye onu eke srye Dvud Peygamber' in
huzuruna gtrd.
"Ey azgn; souk delili brak, akln bana al da, kendine gel!
121
Ben iyice biliyorum ki, du kabul edildi. Ey srarla dularn kabul edildiine
inanmayan kii; sen git, ban taa vur!"
byle olsayd, btn lem bir du ile mal ve mlk shibi olurdu.
122
Benim u krlm, akn verdii krlktr. 'Sen bir eyi seversen, o sevgi
seni kr eder, sar eder.' derler. Bu krlk, ite o krlktr. 148
148 Aziz Peygamberimiz Efendimiz (s.a.v.) bir hads-i eriflerinde yle buyurmulardr: "Bir
eye kar olan sevgin,
o ey hakknda seni kr ve sar eder ve ondaki irkinlii gremez ve aleyhinde sylenilen ey
leri iitemezsin."
Ben; Allh'tan bakasna kar krm, fakat Cenb- Hakk' mnen mahedede gzm ak. Zaten ak da bunu ister, bunu diler.
2365 Sen Ysuf- Sddk'a bir rya gstermitin de, o ryann evresinde
dnd dolat.
Bana da lutfun bir rya gsterdi. Elbette o hadsiz hesapsz dularm oyun
deildi.
Haklar da var; gizli eyleri gerei gibi bilen, gaibleri rten Allh'tan baka
kim gayb srlarn bilir?"
2369 Hasm dedi ki: "Amca, ne diye yzn ge doru evirmisin? Bana
dndr de doru syle!
2370 Hileler yapyor, halk aldatmak istiyorsun; aktan ve Allh'a yaknlktan sz ayorsun.
"Allh'm!" diyordu. "Beni rezil etme; eer kt bir kul isem bile srrm
meydana karma!
2375 Bu dularn halk nazarnda, halk yannda deeri olmasa bile, sana
kar parlak bir era gibidir."
123
Dvud Peygamber evinden dar knca, o adamlar grd ve; "Ne var, ne
oluyor?" dedi.
Adam; "Ey Dvud!" dedi. "Tam yedi senedir gece gndz du ediyor;
'Y Rabb; hell ve zahmetsiz bir rzk istiyorum.' diye Allh'a niyzda
bulunuyordum.
2385 'Bu yamal hrka giyen yoksul neler sylyor? Nasl du ediyor?' diye
halktan hem ak sor, hem de gizli.
Rzk iin deil de Allh tarafndan dumn kabul edilii sevinci ile gzlerim
karard.
'Gayb, btn gizli eyleri bilen Allh, dum duydu ve kabul etti.' diye
Dvud (a.s.) dedi ki: "Bu szleri brak da, bu dvda eriate uygun bir
delilin varsa onu syle.
2390 Rev grr msn ki delilsiz bir hkm vereyim de ehirde aslsz,
btl bir snnet, det icad edeyim?
Her ne ekersen onu biersin. Ekip bitiin senin olur. Yoksa ettiin bu
hakszlk, bu zulm senin aleyhine kar.
124
Git de bu mslmann maln ver! Eri br laf etme! Git bor bul, kzn
bedelini de! Bo yere konuma!"
Sonra secdeye kapand da; "Ey benim gnlmdeki atei bilen Allh! O atei
Dvud'un gnlne de dr!
Dvud (a.s.); "Ey kzn isteyen!" dedi. "Bugn git; bu dvy bugn
brak, bana mhlet ver!
2400 Ben halvet yerine gideyim, namaza duraym da, bu halleri, bu srlar
bilen Cenb- Hakk'tan soraym.
149 Bir kuds hadste; "Namaz benimle kulum arasnda ikiye bldm: Kulum iin de istedii ver
ilecektir."
Duyurulmutur. Fatiha Suresi'nin "El-hamd li'llahi Rabbi'l-lemn"den "yyake na'bd ve iyya
ke nesta'n" ayetine kadar
olan ksm, Cenb- Hakk'a aittir. nk hamd ve senay, kulluk itirafn ifade eder. "hdine'
s-srata'l-mstakm"den "Ve le'ddalln"e kadar olan blm de kula aittir. nk doru yolda yrme, sapkla dmeme niyaz
vardr. Bu sebeple; "Kulum
iin istedii verilecektir." vaadi gereince uslne gre klnan namaz, gnl baka taraflara
kaydrmadan okunan Fatiha'da ok
mjdeli ilhamlar vardr. Gzde nr, gnlde manev bir srr hasl olur.
Penceresi olmayan bir ev, cehennem gibidir. Ey Allh'n kulu! Dinin asl,
temeli mnevi pencere amak ve oradan tevhd ve hidayet nru alarak gnl, gz
aydnlatmaktr.
2405 Yol amak iin ormana az kazma vur! Sen gel, himmet kazmasn
nefis duvarna vur da gnle mnevi bir pencere a !
125
Dvud (a. s.) bu eit sylemekte, halkn akln, fikrini yakmaya kalkmakta
idi. 151
151 Yni; vahdet srlarna, hakikate kar anlaysz olduklar iin, bu szlerden halk ar
yor, ldracak dereceye
geliyordu.
Bunun zerine Dvud kendine geldi, sz ksa kesti; dilini tuttu ve halvete
ekildi.
2415 Halvet evinin kapsn kapad. Kabul edilecek bir du iin acele
mihraba kotu.
Allh ona ne gsterdi ise tam gsterdi. ntikama layk olan kiinin kim
olduunu anlad.
oldular.
2420 "Ey gfil, Mdem ki Allh senin gizli eylerini rtt, sen de artk sus
da Allh'a yaptn gnahlar gizledii, rtt iin kret!"
126
2425 Ondan sonra Dvud o adama; "Ey inat kii!" dedi. "abuk, btn
maln mlkn ona bala!
Bir mddet bylece kt szler syledi. Derken Dvud (a.s.) onu tekrar
huzuruna ard.
Dedi ki: "Ey baht kr kii! Bahtn olmad iin zulmn yava yava ortaya
kt.
2430 Senin gibi bir eee ot ve saman bile verilmez, yazktr. yle olduu
halde sen, hl yksek mevkie gemek, ba sedire oturmak istiyorsun.
Haydi git; oullarn da, ein de onun kulu klesi, cariyesi oldu. Bundan
fazla sz syleme!"
Adam bu szleri dyunca deli gibi oldu. iki eli ile gsne ta vuruyor, ne
yapacan bilemedii iin yukar, aa kouyordu.
Halk da, adamn gnl srlarn bilmediinden, onunla beraber Hz. Dvud'u
knamada idi.
Mazlmu ldren ve zlime tapan chil halk, pusudan kan kpekler gibi
Dvud(a.s.)'a saldrdlar.
"Hepiniz kalkn, ehrin dna kalm. kalm da, gizli srr anlayalm.
127
152 Eer efendisinin ailesine yardm etseydi, belki yapm olduu cinyet rtl kalacakt.
nk Cenb- Hakk Hud
Sresi'nin 114. ayetinde: "yilikler, hayrl ameller; gnahlar, kt amelleri giderir." diye
buyurmutur. Peygamber Efendimiz
de bir hadslerinde; "Her ktlk arkasndan bir iyilik yapn ki, o iyilik o ktl mahveder
." demitir.
O fakirleri, bir lokma ile olsun aramamas, eski haklar aklna bile
getirmemesi, o srr aa vurdu.
Allh onun gnahn rtmede idi, fakat kendisi kendi eli ile gnahn
stndeki perdeyi kaldrd."
2472 Halk ehirden dar kp o aaca doru giderken Hz. Dvud dedi ki:
"u adamn ellerini arkasna skca balayn ki,
dikeyim."
Ondan sonra o katile Hz. Dvud; "Kpek herif!'" dedi. "Sen bu adamn
atasn ldrdn, sen onun klesi idin. Bu yzden onun kanna girdin.
2475 Efendini ldrp maln aldn. Allh, onun halini bana aklad.
Senin karn da onun cariyesi idi. O da yle bir efendiye cef etmiti.
Sen klesin, senin btn kazancn, maln, mlkn onun mlkdr. eriat,
adlet istiyordun; ite eriat! Bak nasl, iyi mi?
Sen, burada efendini zar zar inleterek ldrdn. Efendin sana; 'Aman
yapma, beni ldrme!' diye yalvarmt.
128
Hakkat meydana knca halk arasna bir velvele dt. nce itiraz
edenlerin hepsi de Dvud'a inandlar.
2485 Ondan sonra Dvud, hak arayan kaatile dedi ki; "Gel ey adlet isteyen;
o kara yznle adleti al!"
Allh'n hilmi, zlim ve kaatillerin cezasn bir mddet brakr, ama zulm
haddini anca, onu meydana karr. 153
153 brahim Sresi'nin 42. ayetinde buyrulmutur ki: "O zlimlerin yaptklanndan Allah' gfl
sanma. Onlarn
cezasn, gzlerin korkudan arp kalaca bir gne brakmaktadr."
2492 O ktilin gizli srr meydana knca, Dvud(a.s.)'n mcizesi iki kat
olarak kendisini gsterdi.
2501 Btn mcizelerinin en kuvvetlisi ise, daim olarak bir zindelik, dirilik
balamandr.
O zlim ktil ldrld de, bir cihn dirildi. Halkn her biri, bu mcize
zerine yeniden Allh'a kul oldu.
129
mnevi zevk, onun himmeti ile elde edilebilir, fnsan; onun syesinde
kz kesen ise, senin aklndr. Sen git de, beden kzn keseni inkar
etme!
Ne yazk ki, akl; dnyaya esir olup kalmtr da daima Allh'tan zahmetsizce tabak tabak nimet ister, zevk diler.
2510 Efendinin olu olan akl rzksz kalm da, "kanl nefis" efendi olmu,
ne gemi, kendisine uyulan kii saylm.
130
2488 Kan uyumaz, cinyet gizli kalmaz. Kaatili aramak ve bulmak arzusu
her insann gnlne der.
2490 Gl bahesinden gller, tarlalardan ekinler fkrr gibi; "Filan ne oldu? Hali nedir? Onu kim ldrd?" dncesi gnllerden ba kaldrr, akllardan
fkrr.
2452 Kfir olsun, fsk yni ahlaksz kii olsun, bu zamanda, bu ktlkler
leminde gnahlarn rten perdeleri kendi elleri ile yrtarlar.
Zulm, hakszlk can srlar arasnda rtl iken, zlim tutar, onu halkn
gz nne serer.
Der ki: "Bana bakn da grn; benim boynuzlarm var. Cehennem kzn,
yni cehennemlik kiiyi apak seyredin..."
2455 Ey zulmeden kii! Senin elin ayan, gnlnde sakl olan eye, bu dnyada da ahitlik eder.
"Neye inanyorsan onlar syle, gizleme!" diye (senin iin) i varln, bir
memur gibi bana dikilir. 154
154 Eskiden liselerde ders kitab olarak okutulan ekip Tun Bey'in Ruhiyat Dersleri kitabnda
Amerikal
bilginlerden William Jaraes'in yle bir paragrafm hatrladm: "Dinlerin bahsettii 'Kiramen
Katibin' yni iyiliklerimizi,
ktlklerimizi yazan melekler gibi, bizim i varlmz, ruhumuz yaptmz her eyi kaydetme
ktedirler." Hz. Mevln Dvdn Kebtr 'indeki bir iirinde;
Ettiin zulmler, ceflar, birer memur gibi bana dikilirler de; "Haydi",
derler. "Ey el, ey ayak; yaptklarn aa vur, gizleme!"
131
155 insan hiddete kapld zaman, yalnz yznn hatlar deil, huyu da deiir. Gzel yzl
bir insann hiddete
kapld zaman yzne baknz; o gzellik gidecek, kpek gibi saldrgan, irkin bir insan kar
nza kacaktr. Baz insan da
byle kprd anda kendim kontrol edemez de, btn srlar ortaya dker. Bazs da kendi kah
ramanlndan, becerikli
oluundan bahsederken heyecana kaplr da, kendi kusurlarn ortaya dker. Onun iin Ragip Pa
a; "ecaat arzederken merd-i
kipti sirkatin syler." (=ingene cesaretim anlatrken hrszln ortaya koyar.) demitir.
2460 O Allh ki, sr sancan ovaya dikmen, yni srlar meydana karman
iin senin "i varlm" senin bana memur olarak gnderir.
156 Yasn Sresi'nin u mealdeki 65. ayeti bu hakikati bildirmektedir: "Kymet gnnde gnahk
arlarn azlarnn
stne mhr basarz. Onlarn iledikleri gnahlar bize elleri syler, ayaklar da ehadet ed
er." diye buyrulmutur.
Senin nefsin; "Geliniz, beni grnz; ben, cehennemlik biriyim!" diye her
an yzlerce kvlcm samaktadr.
Zlim ve mazlm
Ancak kendi zlim nefsinin basn kesen kii zlimle mazlmu ayrdedebilir.
Yoksa iindeki zlim nefse alet olan kii, lgnlndan her mazlma
dman olur.
132
Ey her eyi bilen Allhm! iir de, cinas da, kafiyeler de korkudan senin
emrine kul, kle olmulardr. 157
157 Isra Sresi'nin 44. ayetinde; "Allh' hamd ile tebih ve takdis etmeyen hi bir ey yoktu
r. Fakat ey insanlar; siz
onlarn tebihini iyi anlayamazsnz." diye buyurul-mutur. iir de, cinas da, kafiye de, "ey
" kelimesine dahil olduklar iin,
onlarn da Allah' tebih etmeleri gerekir. Bu mnasebetle Hz. Mevln btn varlklarn, ey
nn hl dili ile Hakk' tebih
ettiklerini ifade buyurmaktadr.
Allhm! Sen, her eyi seni tebih eder bir hale koymusun!
1495 Sen hereyi seni tebih eder bir hale koymusun, ister ayrdedecek akl
fikri olsun, ister olmasn; her ey senin noksan sfatlardan ar olduunu tebih
etmektedir. 158
158 Temyiz sahibi, ayrdedecek akl fikri olan varlklar; melekler, cinler ve insanlardr. Tem
yiz sahibi yni akl fikri
olmayanlar da; hayvanlar, bitkiler ve cansz sandmz mahlkattr ki, onlar da kendilerine m
ahsus bir dil ile Hakk' tebih
ederler. Bir beyitte yle denilmitir: "Allhm; seher vakti ten kular, husus dille seni
zikrederler."
Fakat her ey seni ayr bir eitte tebih eder. Her birinin halinden,
tebihinden brnn haberi bile yoktur. 159
159 nsanlar, kendilerinden baka olan varlklarn tebihini anlamadklar gibi, onlar da, ins
anlarn ve bir snf
dierinin tebihinden habersizdir. Mevln V. cilt Mesnev'nin 2558 numaral beytinde; insanla
rn eit eit inanlarda
olduklarm anlatrken yle buyurur: "Her biri brnn halinden habersizdir. nk nlerinde
ba sonu olmayan pek geni bir
mlk vardr."
133
nsanlardan bazlar (mesela Mutezile mezhebinde olanlar) cansz sandmz varlklarn tebihini inkar ederler. Halbuki o cansz varlklar, Cenb- Hakk'
tebihte pek ileri gitmilerdir; tebih etmede ustadrlar.
Yetmi iki milletten her birinin brnden haberi yoktur da, bu yzden
birbirlerinin tebihlerinden phe ederler. 160
160 peygamber Efendimiz'in; "mmetim 73 frka olacak; 72'si cehennemlik, biri cennetliktir." d
edii rivayet edilir;
ona iarettir.
Konuan iki insan, insan olduklar halde birbirinin halini bilmezse, duvar,
kap gibi canszlarn hali nicedir? Onlarn tebihini nasl bilir, nasl anlar?
1500 Benim, konuan bir varln bile tebih ediinden haberim olmazsa,
gnlm konumayan bir varln tebihini nasl bilir?
161 Snnler; ehl-i snnet ve' 1 -cemaat denibn mslmanlardr. Bunlardan Hanefi mezhebinde ol
anlar "Eb Mansur
el-Matrd"yi; afiler, mlikler, hanbeller "EbO Hasan el-E'ari"yi itikadda imam tutmula
rdr. "CebT'ler ise, "Cahham ibni Safvan" namnda birinin itikadnda olanlardr. Snnler ile cebr itikadlar arasndaki bal
ca fark: Snnler; "Kullarda bir cz'
irde vardr. Kul o irdeyi kullanr. Cenb- Hakk dilerse, onu yerine getirir, dilerse getirm
ez." derler. Cebrler ise; "Kulda hi
bir irde yoktur. Allh neyi dilerse, kul onu yapar." itikadn beslerler.
Snnnin zel bir tebih edii vardr, fakat cebrnin de ona zddolmak zre
baka bir tebihi vardr. O da ona inanr, ona gvenir, onu uygular.
162 Bu beyitte; Mddessir Sresi'nin 1-3. ayetlerine iaret var. Peygamberimiz bir r-tye san
larak yatarken u
meldeki ayetler geliyor: "Ey brnp sarnan Peygamber, kalk! Artk kfirleri azapla korkut,
Rabbini byk tan." Hz.
Mevln burada Peygamber Efendimiz'e; "Kalk, Allh'm azabyla korkut!" emrinin verilmesini, Pe
ygamber'de bir cz'
irdenin bulunduunu belgelemek iin sylyor ve "cebr"lerin bunu bilmedikleri iin insanlard
an irdeyi kaldrdklarn
anlatyor.
Snn de der ki: "Cebrnin din inanlardan ne haberi var?" Bylece iki taraf
da birbirine itiraz eder. nk Allh' n takdiri onlar birbirleri ile savatrmtr.
134
1505 Bu sretle her birinin aslm, mayasn, inancn meydana karr; cins
olan olmayandan ayrdeder.
ster bilgin olsun ister bilgisiz, ister asil rhlu olsun ister baya, herkes
kahr lutuftan ayrdetmeyi bilir.
Fakat, kahrda gizlenmi ltf, Yhut da lutfun gnlnde gizlenmi kahr 163
"Muhtefdir ayb u noksan ire srr- mafiret. Perde-i btnda zahir oldu Settaru' 1-Uyb"
Az kii bilir, anlar. Meer o kii, gnlnde "can mihengi" bulunan Allh
dostu, rif bir insan ola! 164
164 Bir hads-i erifte de; "Cennet istenilmeyen eylerle, cehennem ise arzu edilen eylerle
evrilmitir."
Duyurulmutur ki; "Hoa gitmeyen eylerle, yni Allh yolunda mcadelelere atlan, skntlara
katlanan kimse cennete girecek,
hoa giden, nefsin istedii eyleri yapan cehenneme gidecektir." demektir, ite bu hads de, k
ahrda ltuf, lutufta da kahr giz.li
olduunu bildirir.
Hz. Ali buyurmutur ki: "Tenzih ve takdis ederim o Allh' ki. rahmetinin genilii dostlarna
kar iddetli bir azap
eklindeazabmn iddeti de dmanlarna kar rahmetinin genilii sretinde grlmtur. Faka
t bunu ancak Allh eri olan bir
rif anlar."
Allh dostu olan riflerden bakalar bu iki eyden, yni "lutufta kahrn,
kahrda da lutfun gizli olduundan" phe iindedirler. Bunlar, yuvalarnda tek
kanatla uup hakikate ulamak isteyen kulara benzerler.
Bilginin iki kanad, phenin ise tek kanad vardr. ("Zan" ile
"yakn'e rnek)'" 165
1510 Bilginin iki kanad vardr, phenin bir kanad. Zan kusurludur, zanna
dmek sonu gelmeyen bir uutur.
165 "Zan", bir eyi bilmekte pheli olmak; "yakn" ise, o eyi tamamyle ve hakikati ile bilm
ektir. Mesela; "u zat
Ahmet Efendi mi?" sualine; "Evet, odur." cevb "ya-kn"dir. Bunu diyen kimse Ahmet Efendi'yi
tanyor, phesiz biliyor
demektir. Ayn suale; "Odur, sanrm." cevb ise zandr. Bu cevb verenin Ahmet Efendi'yi ge
rei gibi tanmadn bildirir.
Bu sebeple "yakn" ilminin ifte kanad vardr; shibini uurur. "Zan" ise yakne nisbetle tek
kanatl bir ku gibi
kalr.
135
Tek kanatl bir ku, abucak tepetaklak der. Kendini toplayp umaya
alsa bile nihayet iki adm, Yhut biraz daha fazla uabilir.
Zan kuu, de kalka "Yuvaya ularm." midi ile tek kanat uar.
uar. 166
166 Mlk Sresi'nin u meldeki 22. ayetine iaret vardr: "imdi yzkoyun srnerek giden mi
daha abuk hidayete
ermitir, doru yolda dosdoru yryen mi?" Bu ayetteki "yzkoyun srnerek giden" islamiyet'
e yanamayanlar, Yhut
ondan ayrlanlardr. "Hidayete erien"den maksat da, halis mslman olanlardr.
1515 Cebrail gibi phesiz, hilesiz, dedikodusuz iki kanadn da aar ve uar.
Eer btn lem halk ona; "Sen Allh yolundasn, doru dindesin." dese,
O, onlarn szleri ile neelenip bbrlenmez. Onun asil rhu, tek olan rhu,
bu szleri syleyenlerin dostu olamaz.
1520 Hatt denizler, dalar dile gelseler de ona; "Sen sapkla yolda
oldun." deseler,
136
1530 Benim szlerimden kapld vehim azck daha artar. Vehme kaplan
akll kii bile deli gibi olur.
ocuklarn hepsi de; "Aferin ey zeki ocuk!" dediler. "Bahtn daima yaver
olsun!"
1535 Ondan sonra eleba olan ocuk, birinin gamazlamamas iin hepsine
yemin ettirdi.
167 peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "Erkein de gzellii dildedir. Yni, gzel sz syl
emektedir." diye
buyurmutur. (Cami'u's-Sagr, c. I, s. 90) Mutezile inancnda olanlara gre; herkesin akl bir
dir. Akllarda stnlk, aalk
yoktur. Akl stnl grg ve bilgiden meydana kar. Snnlere gre akllarda stnlk ve a
alk vardr ve bu aynlk
yaratltandr. Mevln Mutezile inancn reddetmektedir, fakat sflerin kabul ettikleri gib
i "ilh akl" (=kll akl) kabul
etmekte, cz' akl, "akl- ma'a" denilen ve dnya ilerinde iimize yarayan akl ile hakikat
e varamayacamz eserlerinin
eitli yerlerinde tekrarlar.
137
Onlar derler ki: "Deneme ve renme, akl hem oaltr, hem azaltr.
Bylece, birisi brnden daha bilgili olur."
Zaten ftr akln, yni yaratltaki akln o stnl, fazlal alma ile,
abalama ile, dnce ile elde edilen akl stnlnden elbette dahaiyidir. 168
168 Hz. Ali Efendimiz buyurmutur ki: "Ben akl iki trl grdm: Biri tabi, ftr, Allh ver
gisi akl; br sema
akl." Yni biri yaratlta verilen akl, dieri iiterek elde edilen akl. Tabi akl olmay
nca, istemekle edinilen akln faydas
yoktur.
1545 Okuyucu sen syle; Allh'n verdii ayaklarla yrmek mi daha iyidir,
yoksa bir topaln rahvan yrmeye kalkmas m?
1550 O zeki ocuk geldi. Hocaya selam verdi ve; "Hayrola!" dedi.
"Yznzn rengi sapsar."
Hoca; "Ben hasta filan deilim. Arm szm yok. Sen git, yerine otur. Byle
sama sapan syleme!"
Hoca byle syledi, hastal kabul etmedi. "Bir eyim yok." dedi. Ama
kt bir vehim tozu da gnlne kondu.
balad.
1562 Hoca, vehim ve korku ile kendini hasta hissetti. Kalkt, abasna
brnp evinin yolunu tuttu.
138
Hem gidiyor, hem de; "Neden karm benim hastalm anlamad; hasta
hasta beni okula gnderdi?" diye iinden karsna kzmt. "Zaten o beni az seviyor.
Ben bu perian halde iken hatrm sormad.
1565 O, kendi gzelliinin, kendi cilvesinin sarhou olmuken ben bir leen
gibi damdan aa dtm. Yni btn kusurlarm, ayplarm ortaya dkld."
Kars; "Hayrola, neden byle erken geldin? Allh korusun da, bana kt
bir ey gelmesin?" dedi.
Hoca; "Kr msn?" dedi. "Yzmn rengine bak, halime bak! Yabanclar
bile benim halime acyorlar, benimle ilgileniyorlar da,
1570Kars; "Hoca Efendi, senin bir eyin yok. Bu endien mnsz ve sama
bir vehimden ibret." dedi ise de
Sen korsen, sarsan, benim ne suum var. Ben kendi derdime dmm;
hastalktan perian bir hale gelmiim."
Kars; "Hoca, ayna getireyim de yzne bak!" dedi. "Bak da benim susuz
olduumu anla!"
Hoca; "Yr git!" dedi. "Ayna da yere batsn, sen de yere bat. Daima
benden nefret etmedesin, kin gtmedesin; benimle inatlamadasn.
Kt zan, ktye yoru, hasta deilken, gam ve kederi yokken bile insan
hasta eder.
139
Beni evden dar atmak istiyor. Yapaca ktlk iin bana masal okuyor.'
diyecek."
Hoca dedi ki: "Bu ocuk doru sylyor. Haydi, kalkn gidin; bamn ars
artt?"
1590 ocuklar yere kapandlar, yer ptler: "Ey kerm hoca efendi;" dediler.
"Hastalk da, korku da senden uzak olsun!"
1595 Anneleri; "Szleriniz hile ve yalandr." dediler. "Siz bir tas ayran iin
yz yalan uydurursunuz.
Yarn sabah biz hocanzn yanna gidelim de, hilenizin asln renelim."
dediler.
140
1600 Yava yava ah etmede, inlemede idi. Kadnlarn hepsi de "La havle"
diyerek ap kaldlar. 169
169 "L havle" (bir hadsten alnan bir para): "Sana cennet kaplanndan bir kapya klavuzluk
edeyim mi? 'La havle
ve la kuvvete illa bi'llahi'l-aliyyi'l-azm'i tekrar et." (Cmi'u 's-Sair, c. I, s. 196) Her
eyi yaratmada Allh'tan bakasnda g
ve kuvvet yoktur. Bu bazen hayret ve aknlk karsnda kullanlr
"Hayrola hoca efendi!" dediler. "Bu ba ars nedir? Yemin ederiz ki,
bizim bu durumdan haberimiz yoktu."
Bir insan, bir ie canla bala sarlrsa kendi hastaln, arsn, szn
duymaz, grmez olur."
Sonunda grr ki eli gitmi, bir hayli de kan kaybetmi de haberi bile
olmam.
170 Bedene gnl verenler, bir gzelin elbisesini sevenler gibidir. nk beden, rhun elbises
i yerine gemitir. Bu
yzdendir ki, fni olan elbiseyi sevmekle kalma, onu giymi olan ruhu ara ve onu sev.
141
Bu elbiseyi giyen ve bu elbise iinde gizlenen rha, bedeni tanmak, onunla megul
olmaktan ziyde Allah' bir bilmek, bir tanmak ho gelir. O rhun, bedenindeki grnen el ve
ayaa
benzemeyen, grnmeyen bir baka trl eli, bir baka trl aya vardr.
"Rhun nasl eli aya olur?" diye kafan yorma. Ryada el ayak grrsn;
onlarla bir ey alr, bir yerlere gidersin; ite grdklerini gerek bil, sama sapan
sanma!
Sen yle bir kiisin ki, sende bedensiz bir beden var. yleyse bedenden
dar kmaktan, candan olmaktan; yni, bedenden cann kmasndan korkma!
1558 Cz' akln feti vehimdir, zandr. nk cz' akl, tam inan olan
"yakn" ve bilgiden mahrum olduu iin karanlklar yurt edinmitir; aydnlktan
kamtr.
Yerde yarm arn enliliinde bir patika yol olsa, insan onun stnde vehime
kaplmadan rahata yrr.
1560 Ama, yksek bir duvarn stnde eni iki arn olan bir yol olsa, orada
1614 Bir dervi bir da yurt edinmiti. Yannda hi kimse yoktu. Yalnzlk
onun arkada, en yakn dostu olmutu da, ondan hi ayrlmyordu. Onunla beraber
yatyor, onunla beraber kalkyordu.
142
Allh tarafndan ona mnevi nimetler ihsan edildii, sevgi arab sunulduu
iin o, erkeklerin de, kadnlarn da szlerinden bezmiti, usanmt.
O dervi; "Y Rabbi! Sana ahdim olsun, sana sz veriyorum ki, ben bu
meyvelerden toplamayacam." 171
171 Bu derviin Msr'da yetimi Hz. Cneyd ve daha baka byk vellerle grm olduu ve
Hicret'in 340
(milad 951) senesinden sonra veft ettii Mevln Cam hazretlerinin Nefehat 1-ns 'nde yaz
ldr. Ad geen dervi, bir eli
kesik olduu halde sepet (=zenbil) rer, onunla geinirdi. Bu yzden hi bir eye el uzatp ko
parmamak zre yemin etmi, sonra
yalnz bana yaad ormanda grd meyveler ona ahdini unutturmu, onlardan bir ka tane k
oparp yemiti. O esnada
yeminini hatrlad. Elindeki meyveleri, aznda yemek zere olduu meyveleri kard att, tv
be ve istifar etti. ok gemeden
svari ve piyade bir ka kii oralarda peyda oldu. Bunu yakaladlar, emirlerinin yanna gtrd
ler. Orada dervi gibi yakalanm
bir ka kii daha vard. Onlar dalarda ekyalk ediyorlard. Emr eyhi de onlardan sand, h
epsinin eli ile ayaklarnn
kesilmesini emretti. eyhin bir elini kestiler, sra ayana gelince; "Allhm; elim yeminime
sdk olmadm, onunla meyve
kopardm iin kesildi. Ayamn ne suu var?" diye yalvard. O srada emrin maiyyetinde bul
unanlardan biri eyhi tand ve
emre tantt. Emr atndan atlad, eyhi kucaklayp salam elini pt ve alaya alaya affn
niyz etti. eyh: "Onu (hakkm)
sana elim kesildii zaman hell ettim. Afvedilecek bir su yok; su benim." dedi. te eyh-i
Akta' bu zattr. Bu zat mrn
inzivada, halvette geirirdi.
Halvet nedir? Halvet; insanlarn bulunmad bir yerde oturup Hakk ile megul olmaktr. Halvet
belirli veya belirsiz
bir mddet iin olur. Belirli bir mddet iin hlvete girenlerce bu sre ou zaman krk gn o
lduundan, derviler bu halvete
"erba'n" derler. Ramazan'n son on gnnde camilerde yaplan "i'tikaf ' da bir eit halvet d
emektir ve snnettir. Hatt camiye
erken gidip de namaz vaktini bekleyen kimse i'tikaf niyeti ile camiye girerse, onun orada otur
mas da i'tikaf olur.
u da var ki "halvet"; ayardan, yabanc olanlardan ayrlmakla olur. Hz. Mevln bunu anlatmak
iin; "Halvet
yardan deil, ayardan olur. Krk baharda deil, k mevsiminde giyilir." diye buyurur. Bir ki
mse halvete girip de Allh'tan
baka eylerle megul olsa, onun halvette oturup uyuklamas halvet olmaz. Hz. Muhyiddn Arab
Ftuhat 'mda buyuruyor ki:
"Biri, halvete giren birisine; 'Beni halvetinde hatrla.' dedi. Halvet shibi; 'Seni hatrlars
am Allh ile halvet etmemi olurum.'
cevbn verdi. Halvet slke baland, yni dervilik yoluna ilk adm atld zaman ve bir
de ortasnda yaplr. Kmil
olanlara, halktan kanmaktan ziyde onlarla beraber bulunmak, onlar irad etmek gerekmektedi
r.
143
Bir daln uunda bir ka armut grd. Yine sabretti, kendini geri ekti.
Alk, zayflk, kaz ve kaderin kuvvetli ekii, zhidi ahdine vefsz bir
hale soktu.
Fakat, o anda Cenb- Hakk'n onu edebe dveti grld. Sanki grnmez
bir el, onun gzlerini at, kulan ekti.
Muhteem bir atl kageldi. Cellada; "Ey kpek, yaptn ie bak!" diye
bard.
ihne yaln ayak koarak geldi ve "Allh ahidimdir ki, kim olduunu
bilmiyordum." diye zr diledi.
eyh dedi ki: "Ben bu bama gelenin sebebini biliyorum ve kendi gnahm
da tanyorum.
144
1690 Ey ihne! Bizim elimiz de, ayamz da, iimiz de, dmz da dostun
hkmne fed olsun! 172
172 eyh byle sylemekle kazya, Allah'n takdirine rz olduunu ifade ediyor. Maneviyatn b
yklerinden Haris
Muhasibi buyurmutur ki: "Allh'n takdirine rz olmak; kaz ve kadere gnlden teslim olmakt
r." Cneyd-i Badad
hazretleri ise yle buyuruyor: "Kul ne vakit Rabb'inden rz olur?" diye bana sordular. u ce
vb verdim: "Nimet gibi musibet
de onu sevindirdii zaman!" Hulsa, Allh'n kahr ve cellini de, ltuf ve cemali gibi ho g
rmek ve ikayet deil, hamd
senda bulunmak Allah'tan rz olmann belgesidir. Aziz Hda hazretleri ne gzel sylemi:
Benim halimi bilen, elimin kesilmesine ferman verendir. O'nun emrine kar
gelecek kii nerededir?"
Nice ku var ki uar, yem arar. Sonunda boaz, onun boaznn kesilmesine
sebep olur.
1703 Dada yalnz bana yaayan zhidin de eli, boaz yznden, yni
ahdini, verdii sz bozarak aatan armut kopard iin kesildi. Byle olduu iin
elini kestirenden ikayeti olmad.
Halk arasnda ad "eyh-i Akta'" (Eli kesilen eyh) olarak kald. Boazdan
gelen fetler, onu halka bu adla tantt.
1705 Birisi onu otlardan, sazlardan yaplm bir glgelikte ziyaret etti. Gelen
kii, eyhi iki eli ile zenbil rerken grd.
eyh ona; "Ey canmn dman (yni, ey istemediim halde srrma vakf
olan kii)" dedi. "Bu kuytu glgelie neden seslenmeden, haber vermeden girdin?
Neden izin almadan hemen yanma geldin?" Adam; "Fazla sevgimden, fazla
zleyiimden." deyince
eyh glmsedi de; "Peki!" dedi. "yle ise gel, fakat ey Hakk dostu;bu srr
gizle! Sakn benim iki elimle zenbil rdm kimseye syleme!
1710 Ondan sonra bakalar da kulbenin penceresinden bakp eyhin iki elle
zenbil rdn grdler.
145
Cenb- Hakk'tan ona ilham geldi ki: "Elinin kesilmesi iinde, sana
inanmayan bir ka kii vard.
Senin iin; "Hakk yolunda gsterii olduu iin Allh onu insanlara kar
rezil etti." diyorlard.
Ben sana bu kermeti onlar, yni sana kt zanda bulunanlar iin verdim.
Bu hidayet kandilini, onlar iin sana ihsan ettim.
173 Bu cildin yukarda geen 1613 numaral u beyti ayn fikri ne gzel ifade eder: "Sen beden
siz bir beden sahibisin.
yle ise, bedenden cann kmasndan korkma!"
Allh, herkesi bir i iin yaratmtr. Herkesin gnlne bir ile urama
arzusunu koymutur.
Gnlde bir istek olmadan el ayak nasl hareket eder? erp su akmazsa,
rzgr esmezse nasl gider?
Eer gnlnde ykselme istei varsa, devlet kuu (hma) gibi kanadn a,
yksel..
Gnln gkyzn deil de, yeryzn arzu ediyorsa haline ala, feryad et,
szlan! nk sen, hayvanlar gibi, yeryzne mensup deilsin.
146
Akll kiiler nceden alarlar; bilgisizler ise iin sonunda balarna vururlar,
hayflanrlar.
Birisi bir kuyumcuya geldi; "Altn tartacam; bana bir terazi ver!" dedi.
162 Kuyumcu; "Efendi yr git, bende kalbur yok!" dedi. Adam; "Benimle
Kuyumcu; "Dkkanda sprge yok!" dedi. Adam; "Yeter, yeter artk; alay
brak!" dedi.
"Benim istediim teraziyi ver; kendini sar gsterme, her tarafa srama,
yni mnsz, rast gele konuma!"
Terazi istediini duydum, iittim ama, gryorum ki sen, eli aya titreyen
bir ihtiyarsn, bedenin zayf, ellerin titriyor.
1630 Altnn kle halinde deil; ufak ufak krntlar halinde. Tartarken elin
titreyecek, altn krntlar dklecek.
Sonra diyeceksin ki; 'Efendi, bir sprge getir de altnlarm toz toprak
iinde spreyim, krntlar bulaym. '
Ben, iin sonunu nceden grdm; sen buradan baka yere git, vesselm!"
1639 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ben gnle her zaman bir baka dilek
veririm. Her nefeste gnle bir baka da vururum, yni bir yanklk, bir dert
drrm."
1640 Her sabah yeni bir ite, yeni bir gteyiz. Herey ancak bizim istediimiz, bizim dilediimiz gibi olur.
147
Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "Gnl, ovada iddetli bir rzgrn
nne dm bir tye benzer.
Rzgr onu her tarafa uurur; gah saa, gah sola gtrr. Onu yzlerce eit
yne srer."
Bir baka hadste de buyurulmutur ki: "u gnl, ate stndeki kazanda
kaynayan su gibi bil!"
Gnlde her zaman baka bir karar vardr. Fakat bu karar, bu dilek gnlden
gelmez; bir baka yerden, Hakk'n irdesinden gelir.
1645 yle ise ne diye gnln kararna inanr da, sonunda utanacan, piman
olacan bir ahidde bulunursun?
eydir,
Asl alacak ey; kuun hem tuza hem mh grd halde, ister istemez
ona tutulmasdr.
Gz ak, kula duyuyor, tuzak da nnde; yine de kanat rpa rpa varr,
tuzaa der.
1650 Byk bir adamn olunu yrtk prtk elbiseye brnm, ba ak,
yaln ayak, belalara uram bir halde grrsn:
Bu kii bir zhidi grd de; "Ey byk zat; Allh akna bana bir himmette
bulun!" diye yalvard.
1655 Bir himmette bulun da, u halden kurtulaym; iine dtm u kara
bel amurundan srayp kaym!
148
Eli aya tutar halde ve bal deil, banda da kendini zorlayacak kimse
yok; hrriyeti elinden alnm, demir zincire vurulmu da deil!
174 Hollandal mehur filozof Spinoza (1632-1677) Etika adl eserinde; kt huyla-nmzn, ihti
raslarmzn
bileklerimize geirdii grnmez kelepelerden, ayakla-rimza vurduu zincirlerden bahseder.
nk; bir demirci o demir zinciri krabilir, birisi tnel kazrak zindandan
kaabilir.
175 Burada Peygamber Efendimiz'in amcas olan Eb Leheb; Peygamberimiz' in en azgn dmanlar
ndan olmu,
kar ile beraber Efendimiz'e yapmadklar hakaretler, ktlkler kalmamtr. Tebbet Sresi
bu mnasebetle nzil oldu. Eb
Leheb'in karsnn boynundaki ipi ve srtndaki odunu Peygamber Efendimiz'den bakas gremedi
. nk bu ip gnah ipi,
srtndaki yk de gnahn mnevi yk idi. Kurey kabilesi-nin en zenginlerinden olan Eb Lehe
b'in karsnn srtndaki odun,
bizim bildiimiz odun deil, gnah odunudur; onu herkes gremez!
1694 Nice ku vardr ki, alnn yznden dam kysnda kafes iinde
mahpustur.
1695 Nice balk vardr ki, su iinde emandadr; boaznn hrs yznden
oltaya taklr, avlanr.
149
176 nsan iin en byk tehlike bu iki uzuv(organ)dur. Bundan dolay hads-i erifte;
"Her kim bana by ile sakal arasn, bir de bacaklar arasn muhafaza etmeyi taahhd eder
se, ben de ona cenneti
tekeffl ederim. Yni cennete girmesine kefil olurum." diye buyurmutur. Byk ile sakal aras
azdan kinayedir. Mevln'nm
byk olu Sultan Veled demitir ki: "Erkeklik uzvu ile boaz beni artm ve deli etmitir.
Her kim bu ikisinden geer, yni
onlar muhafaza ederse, o byk bir adamdr."
Nice iyi huylu, bilgili kad vardr ki, boaz yznden rvet alm;
lekelendii iin yz sararmtr.
Hrut ile Mrut bile o ehvet arabn imiler, o arap yznden gklerin
kap onlara kapand da, artk gklere ykselemediler.
177 Bir sene su imemek demek, azna hi su koymamak deildir. Kana kana su imek yerine, ho
af gibi, ayran gibi
eylerle yetinerek, scak bir memlekette su imek zevkinden Allh rzs iin kendini bir sene
mahrum etmesidir. Yaamak iin
suya ihtiyacmz vardr.
Onun bu nemsiz gayreti, cabas din iindi; o yzden de mnevi sultan oldu, riflere kutub
kesildi.
178 Bu tarih vak'a u'ara Sresi'nin 44-51. ayetlerinde anlatlr. Hseyin Vaiz tefsirinde di
yor ki: "Firavun'un emri
ile sihirbazlarn sa el ve sol ayaklan kesildikten sonra onlar astlar. Hz. Ms onlar iin
alad. Cenb- Hakk o ehitlerin
mnevi makamlarn Hz. Ms'ya gsterdi.
150
1730 Ryada bak senin ban keserse ne kar? Hem ban yerindedir, hem
de mrn uzun olacaktr! 179
179 Rya gren kimsenin haline, durumuna gre, ya aynen yhut da aksine zuhr eder. Slih bir
kimsenin ryas
aynen vaki olur, yni grld gibi kar. Halkn ryas aksine zuhr eder. Mesela; ryasnda
alamsa gler, lmse
yaayacaktr. Hastalanmsa salkl bulunacan gsterir.
edilmesinden korkulmaz.
Maddesiyle, ekli ve sreti ile var gibi grnen bu dnya iin Hz.
Peygamber Efendimiz; "Uyuyan kiinin grd bir ryadr." diye buyurdu. 180
180 peygamber Efendimiz'in sahabelerinden Cabir bin Abdullah hazretleri buyuruyor ki: "Ben bir
gn Peygamber
Efendimiz'in yannda idim. Oraya Reslullah Efendimiz'in huzuruna nrlu yzl biri geldi. 'Ey
Allh'n Resul, dnya nedir?'
diye sordu. Peygamber Efendimiz; 'Uyumu bir kimsenin rya grmesidir.' diye cevap verdi. O n
rlu yzl kii; 'Dnya ile
hiretin aras ne kadardr?' diye bir soru daha sordu. Reslullah Efendimiz de; 'Gz kapayp a
acak zaman kadardr.' diye
buyurdu. Bu defa o zat;"Dnyada ne kadar durulur?' dedi. Peygamber Efendimiz de; 'Bir kervanda
n, bir kafileden ayrlm bir
kiinin ayrlmas kadardr.' diye buyurdu. Sonra o nrlu yzl kii gitti. O gidince Reslulla
h Efendimiz; 'Bu sorular soran
Cebrail (a.s.)'d. Sizi dnyada kanaatkar yaamak, hirete rabet etmek sretiyle mminleri uy
armaya geldi.' diye buyurdu."
151
Dnyann rya olduunu sen bir bilgi olarak duydun, taklitle kabul ettin de,
papaan gibi hi heyecan duymadan; "Dnya bir ryadr." diyorsun. Halbuki rifler;
peygamberin haber verdii bu hakikati kendileri grdler, ona gre bu habere uyarak
yaadlar.
181 Bir hads-i erifte; "insanlar hayatta iken uykudadrlar; ldkleri vakit uyanrlar." diye
buyurulmutur. Bu sebeple
insanlarn mevcudiyetleri, yaaylar rya gibidir. Yhut, insanlar glge varlklardr; asl
var olan Allah'tr. Bir rif air;
(Bu lem bir uyku ve hayalden ibret imi. Akln bana al da, bir hayal iin neelenme!) diy
e yazm. Bir air de;
"Varla ben seninle agahm
Var olan Sen' sin ancak Allhm!"
Ey dost! Sen uykunu da, uyankln da uyuyan bir kimsenin rya iinde
rya grmesi gibi bil!
182 "nsanlar, hayatta iken uykudadrlar." hadsi gereince bizler; kendimizi uyank zannetti
imiz zamanlar aslnda
uykudayz. Geceleri u fni varlmz uykuya dalnca bu uyku ikinci uyku, yni uyku iinde uy
ku oluyor, ama biz farknda
deiliz.
Bu dnya hayatnn bir rya olduunu anlar da, gnl gzn aarak
etrafna bakarsan, her an ite, her an yaratmakta olan Allh, senin beden testini
krarsa zlme,nk onu istedii zaman yine yaratr!
1740 Hakikati gren rif ise, yolun enini boyunu grr. Bu yzden de
ukuru, kuyuyu bilir.
Yrrken her admda ayaklar, dizleri titremez. O her gam ve endie ile
yzn ekitmez.
152
man nuru ile gzleri aydnlanan sihirbazlar dediler ki: "Ey Firavun; kalk, ne
yapacaksan yap! Biz her sesten, her gulyabaniden korkacak deiliz! 183
183 mn geldikleri iin Firavun tarafndan ikence ile ldrlen, elleri ve ayaklar kesiler
ek aslan sihirbazlar
Firavun'a bu ekilde seslenerek ikence ve lmden korkmadklarn belirtiyorlar. Allh'a kar
duyulan akn ve imann neesi
ile seve seve lm gze alan bu ehitler, bana, daraacna aslrken kendini ldrenlere; "Be
ni ldrn; nk benim
lmmde hayat vardr!" diyen Hallac- Mansur ile ilh ak uruna diri diri derisi yzlen S
eyyid Nesim hazretlerini
hatrlatt. Rivayete gre derisi yzldkten sonra ayaa kalkan, yzlen derisini omuzuna atar
ak cesaretle, imanla be on adm
daha yryen, sonra den Seyyid Nesim ne byk bir kahramandr. Rhun lmsz olduuna inana
n Sokrates de baldran
zehrini korkmadan, titremeden imiti.
stersen, bizim beden hrkamz yrt, parala; onlar yeniden dikecek birisi
var, Allhmz var! Zaten bu kirli bedenden soyunmak, plak kalmak bizim iin
daha iyidir!
ikayette bulunmas.
1746 Katr deveye; "Ey gzel yolda!" dedi. "Yoku olsun, ini olsun, en dar
yolda bile,
Yol ister kuru olsun, ister amurlu olsun, ben her zaman yzkoyun
dyorum.
184 Bu hikyede katrdan maksat; ahlaksz, geimsiz ve dikkatsiz kimsedir. Deveden murad da; y
umuak tabiatli, iyi
huylu, herkesle iyi geinen, gzel ahlak shibi kiidir. Nitekim bir hadste "Mminler, yumua
k ve yava tabiatli olurlar; gzel
yryen ve ekince gelen deveye benzerler." diye buyurulmu ve deve methedilmitir. Bu hikye
ems-i Tebriz'nin
Makalt 'nda da vardr.
153
Deve; "Benim gzm senin gznden daha parlaktr." dedi. "Bundan baka
bir de ben, yksek yerden bakmadaym.
insann gelimesi.
1756 Cenb- Hakk ana karnndaki ocua can verince, onun mizacna gre,
krpe bedenini besleyecek, kuvvetlendirecek cz'leri, gdalar ekip alma gcn de
ona verir.
Allh, krk yana kadar insana kendini besleyecek gda cz'lerini ekme
hrsn, itihasn verir, insan da, bylece geliir durur.
Ana karnnda iken pek minicik olan ocuun rhuna cz'leri ekmeyi
reten, o tek Pdih, yni Allh, nasl olur da cesedin dalm cz'lerini ekip bir
araya getirmeyi, onu yeniden yaratmay bilmez? 186
186 Hacc Sresi'nin u mealdeki 5. ayeti modern anatomi bilgisini dorulamaktadr. "Ey insanla
r; eer ldkten sonra
dirilmekten phede iseniz (bilin ki,) biz sizi (nce) topraktan, sonra nutfe (sperma'dan), so
nra alaka (embriyo), sonra yaratl
belli belirsiz bir inem et parasndan yarattk ki, size (kudretimizi, yaratma gcmz) a
ka gsterelim. Dilediimizi
belirtilmi bir sreye kadar rahimlerde tutuyoruz. Sonra sizi bir bebek olarak dnyaya getiriy
oruz. Sonra g (ve kabiliyetinize)
ermeniz iin (sizi bytyoruz), iinizden bazs (henz ocukken) ldrlyor. Bazs da mr
n en kt ana (ihtiyarla)
itiliyor ki, bilir kii iken bir ey bilmez hale gelsin. (ocukluundaki gibi evrece ve aklc
a gsz bir duruma dsn),
yeryzn de (kn) kurumu, lm grrsn. Fakat biz onun zerine (bahar mevsiminde) suyu i
ndirdiimiz zaman titreir,
kabarr ve (bitkilerden, meyvelerden) her gzel iftten bitirir." Behet Keml merhumun u bey
ti de bir ayet tercmesi gibi:
154
1760 Bu zerreleri bir araya toplayan, sana hayat kabiliyeti veren ilh gne
idi. O, gdasz olarak da senin varlnn cz'lerini, zerrelerini toplayp bir araya
getirir.
Sen uykudan uyannca Cenb- Hakk uyku sebebi ile gitmi olan akl, fikri,
duyguyu hemen arr, sana geri verir.
Buna kyas ederek bil ki, sen ldn zaman da onlar kaybolmaz. Allh
"Geri gelin!" diye buyurunca, hemen gelirler. 187
187 Zmer Sresi'nin u meldeki 42. ayetine iaret var: "Allh; (lenin) lm zamannda, lm
eyenin de uykusu
esnasnda ruhlarm alr. Bu sretle hakknda lm hkmettii (ruhu) yannda tutar, dierini b
elirli bir vakte kadar (yni eceli
gelinceye kadar) salverir, bedenlerine gnderir. phesiz, bunda dnen bir toplum iin ibre
tler vardr."
dirilmesi.
188 Bu hadise Kur'n- Kerm'de Bakara Sresi'nin 258-259 ayetlerinde anlatlr. Rivayete gre
Babil Hkmdar
Necet Nassar, Kuds ve havalisini Yahudiler'den alm, tahrip etmi, sa kalanlar esir ederek
Babil'e gtrm. Hz. zeyir de
esirler arasnda idi. Babil branlerin eline geince esirler serbest brakld. zeyir (a. s.
) eeine binip Kuds'e doru yola kt.
O harap olmu kye urad; evler harap olmu, fakat balar ve baheler olduu gibi duruyordu.
Meyve zaman idi. Biraz incir
toplayp yedi. zm koparp skt, suyunu iti. Sonra bir duvara yaslanp; "Allh burasn l
mden nasl diriltecek?" demiti.
Allh da onu yz sene mddetle ldrd, sonra diriltti. ld vakit ka yanda ve ne ekil v
e srette idi ise, tekrar o halde
dirilmiti. Allh zeyir'e bir melek gnderdi ve zeyir'e; "Burada ne kadar mddet kaldn?" di
ye sordu. zeyir de; "Bir gn
yhut bir gnn bir ka saati." dedi. Melek;"Hayr; yz sene kaldn!" dedi. Sonra lm, rm
merkebin kemiklerini onun
gz nnde diriltti. Mevln bu hadiseyi anlatyor. Tafsilat iin tefsirlere baknz.
1765 Grnrde el yok, fakat lm eein cz'leri bir araya geliyor, birbiri
ile birleiyor; dalm paralar toplu bir hale geliyor.
155
Diktii zaman ne iplik var, ne ine! alacak ey u ki, dikileri diken terzi
bile grnmyor.
Uykun gelince, duygularn dalr, yklr gider. Sen de harap, perian bir
hale gelirsin ama, duygularn yok olacaklar diye titremezsin.
1772 Bundan nce hakikat yolunu gsteren bir eyh vard. O yeryznde
yayordu ama, ge mensup bir era gibi etrafna nrlar sayordu.
1775 Bir sabah evinin halk ona "Ey iyi huylu eyh; sen neden byle ta
yreklisin?" dediler.
Ey yol gsterici olan eyhimiz! Bizim midimiz sende; bizi bu fni dnyada
perian olmaya, akn bir halde yaamaya brakmayacanz umuyoruz.
156
1780 Maher gnnde, Allh'n hkm taht kurulup bezenince, o zor gnde
bizim efaatimiz sensin. 189
189 efaat: Bir kimsenin yapt bir suun affn istemektir. "Allah'n izni olmaynca O'nun i
ndinde kim efaat
edebilir?" (Bakara Sresi, 255) buyuralmakla beraber nebiler, veller ve slih kiilerin efaa
t etmelerine izin verecektir.
Peygamber Efendimiz buyurmulardr ki: "mmetimin slih kiileri benim efaatime muhta olmazl
ar. Hatt onlar bakalarna
efaat ederler." Yine Peygamberimiz buyurmulardr ki:
"Benim efaatim, mmetimden byk gnah ilemi olanlar iindir." Cenb- Hakk cmlemizi efaa
te nil olacak
kiilerden eylesin, amn!
eyh kendisine; "Ta yrekli misin?" diye soranlara dedi ki: "Benim
merhametim yoktur sanmayn! Ben efkatle, merhametle dolu bir gnle shibim.
Deil kfirlere, ben, kpeklere bile acrm, onlar bile ho grrm. Bilmem
ki halk ne diye ta atarak onlar szlatyor, inletiyor?
Beni sran kpei bile hor grmem, ona du ederim: 'Y Rabb' derim.
'Sen onu bu srma huyundan vazgeir!
" Merhametin, acmann affedilmeye sebep olduu eitli hadslerde beyan buyurul-mutur. u h
ads onlardan
biridir: "Allah'n yaratt varlklara acmayan kimseye, Allh da acmaz, acyanlara Allh da
acr. Ey mslmanlar; siz
yeryzndekilere ac-ymz ki, gkyznde bulunanlar da size acsnlar!" Acmak, yalnz insanla
ra deil, btn varlklara kar
olmaldr. Hayvanlara, bceklere, kulara hatt bitkilere bile acmaldr. Bir kpein scak b
ir gnde hararetten dili sarkm
olduu halde bir kuyu banda dolatn gren bir fahienin (talihsiz kadn); pabucuyla kuyu
dan su alp kpee iirdii iin
affedildii, bir hadste ifade edilmitir.
157
Halk onlar ryada grebilirler; ben ise, onlar uyank iken apak
gryorum.
Ben bir an iin olsun kendimi bu dnyadan gizlerim, his yapraklarn beden
aacndan silker dkerim. O zaman yavrularmla beraber bulunurum. Yni his
leminden kurtulur, kendi gnlme snr, bu sretle btn lemini ve orann acayip
hallerini mahede ederim. O zaman yavrularmla da beraber olurum."
1824 Aziz dost! unu iyi bil ki, duygu akln, akl da rhun esiridir.
Rh, esiri olan akln bal elini znce, akl, en zor ve kark ileri kolayca
yapabilir.
Bedene ait duygular, nefsan dnceler; berrak, duru bir su gibi olan
rhumuzun yzn erp gibi kaplamtr.
Akln eli, o erp bir yana atarsa o zaman su, akln nnde belirir,
meydana kar.
191 Bunun gibi, bu sret lemini, bu dnya nimetlerini; idrak eden duygularmzdan kurtulursak
, o zaman hakikat
lemi meydana kar. Bu halin aksine hisler galeyana gelince akl, mantk (saduyu) susar. His
lerin, duygularn kaynamas
rhumuzun saf, duru, tertemiz suyunun stne erpn toplanmas demektir. Bu beyitlerde akl-
selim ile duygularn sava
anlatlmaktadr.
158
1830 Nefsan isteklerin pleri, her an suyun yzn kaplar. O zaman hev
ve heves (nefs-i emmre) glmeye, akl da alamaya balar.
192 Takva: ekinmek, saknmak demektir. Allh'n emrine kar gelmekten, yapma dediini, men e
ttiini yapmaktan
ekinip saknan kimseye "muttaki" derler. Takva shibi olan bir mmin, nefsan isteklerine uym
az. Bu suretle, "nefs-i
emmre"nin elleri balanm olur. yle olunca da, Cenb- Hakk akln iki eli demek olan "ilm"
(bilgi) ve "amel" (ibdet)
kuvvetini serbest brakr.
O zaman akl; seni idare etmeye balar, senin kumandann olur. nce sana hakim olan
duygular; senin mahkumun olur, senin buyruun altna girer.
Akl hakim ve hisleri mahkum olan kii; uyank iken de rya grr, baz
mahedelerde bulunur, kendisine gklerin kaplar alr.
1785 Sulular, byk gnah ileyenleri ne yapp yapp ilh azaptan halas
ederim.
Hatt onlar bile sululara efaat ederler; onlarn bile szleri geer,
hkmleri yrr.
159
Ey gen; gnah yk olmayan kii eyhtir! Yay gibi, Hakk onu eline
almtr! Ondan gelen her eyi kabul etmitir.
1790 eyh kimdir? eyh; pir, ihtiyar, yni sa sakal aarm kii demektir.
Fakat ey yanl dncelere kaplan; bu beyaz kln anlamn bil! 193
3) Mevk bakmndan eyh olanlar; Araplar arasndaki kabilenin banda bulunan eyhtir.
Bir evvelki beyitte geen mecaz olarak "yay gibi Hakk'n eline ald eyh": Bir kuds hadse
gre; ok nafile
namaz klarak Hakk'a yakn olan eyhler "Hakk aleti olurlar." Onlar atmaz, Hakk atar. Halbuki
"farzlarla yetinerek" Hakk'a
yakn olanlar "Hakk'n eli" olurlar.
Hz. Is beikte iken daha gen yana gelmeden; "Biz eyhiz, biz priz" diye
bard. 194
1795 Oul! Eer bir kii baz beer vasflarndan, nefsan duygularndan
kurtulur da bazlar kalrsa, o kmil bir eyh olmaz; sadece seneleri saym, yal bir
insan olur.
195 Byk mtefekkir Jean Jacques Rousseau (1727-1778); "ok yaayan, seneleri sayan deil, ha
yat hisseden,
duygulu olan kiidir." demitir. Bir dnr de yle yazmtr: "Gerekten birbirine bal bi
r ift iin genliin elden gidii,
ihtiyarlk bir felket deildir. Birlikte ihtiyarlama tatll, birlikte klnan namazlar, bi
rlikte tutulan orular, ihtiyarlama asn
unutturur."
160
Bir kimsede beeriyet sfatlarndan bir tek kl bile kalsa, o kii ara, gklere
mensup deildir. Yni, Allh'n has kullarndan deildir; rastgele bir insandr.
Vel, halk Hakk'n zel derghna arr; Allh' a da; "Y Rabbi, bunlar
kurtar!" diye du eder.
Halkn merhameti cz'dir; himmet shibi velde ise kll merhamet vardr.
Cz' merhamete erien kii, Hakk'n kll rahmetine ulanca rahmet denizi
kesilir ve yol gsterici olur.
Ey Hakk yolcusu; sen, cz' bir rahmetsin! Kll rahmete katil ve kll
rahmeti (insan- kmili) yol gsteren bil; onun izinden yr!
Hakk denizinin yolunu bilmeyen nasl yol alr, halk denize nasl ulatrr?
Hakk yolcusu sel gibi, dere gibi coarak, koarak denize akar gider. Ona
ulanca, onda yok olur.
1835 Fakir bir eyh, gnlerden bir gn kr bir ihtiyarn evinde bir mushaf
grd.
Temmuz ay idi. eyh ona misafir oldu. Bylece her iki zhid, birka gn
beraber bulundular.
161
1855 Kr bir ihtiyarn evinde, duvarda bir mushafn asl bulunmasn merak
eden misafir sabretti. Sonunda o zor i akland.
Bir gece yars Kur 'n sesi iitti ve uykudan srayp kalkt, u alacak hali
grd:
"Krlerin gzleri grmedii halde, nasl olur da Kur 'n ' okuyorsun? Nasl
oluyor da satrlar, harfleri gryorsun?
Kr adam misafir eyhe dedi ki: 'Ey insan bedeninin ne byk bir san'at
eseri olduunu bilmeyen kii! Bu hli, Allh'n yaratma gc ve kudreti iin ok mu
gryorsun da ayorsun?
Rabbim! Mushaf elime aldm zaman gzlerimi bana geri ver de, ayetleri
apak, duraklamadan, yanlsz okuyabileyim!'
1865 Allh'tan bana bir ses, bir nida geldi: 'Ey Kur 'n k! Ey ibdet eden,
iyi iler yapan, insanlara yararl olan; ey her zahmette, her dertte bizden midini
kesmeyen kulum!
Senin gzel bir zannn, ho bir midin var ki, onlar sana her an; 'Daha da
yksel, daha da ycel!' demektedirler. 196
196 Bir mslman iin Allh'a gzel zanda bulunmak, O'ndan mit kesmemek gerekir. Yni, istedi
ini vereceini ve
gnahlarn affedeceini ummak lazmdr. nk bir hads-i erifte yle buyurulmutur: "Ben,
kulumun zannna greyim; bana
kar ne zannederse, onu yaparm."
162
Ne zaman Kur 'n okumay istersen, Yhut din kitaplar okumay dilersen,
Ey stn varlk; kitab eline alnca onu rahata okuman iin gzlerini, yni
grme yeteneini sana geri vereceim!'
Dedii gibi de yapt. Okumak iin Kur 'n ' atm zaman
1870 Her eyi bilen, hi bir iten gfl olmayan o byk varlk, o ulu
pdih,
O esiz, o benzeri olmayan sultan; grm bana geri verir. O vakit ben,
gece karanln gideren bir era gibi olurum."
1,7 Bu beyitte Al-i imran Sresi'nin u meldeki 68. ayetine iaret edilmitir: "Allh, mminl
erin dostu ve
koruyucusudur. "
Ban yakarsa, sana ba doluu, bol bol zm ihsan eder; sana yas iinde
dn balar.
1875 Kaybettiimiz byk ve deerli bir ey bile olsa, Mdem ki bize karlk olarak ihsanlarda bulunuyor, u halde itiraz etmek bizden gitti.
1842 Lokman; tertemiz, nrlu yzl Dvud(a.s.)'n yanna gitmi, onun demirden halkalar yaptn grmt. 198
198 Lokman Sresi'nin 11-12. ayetlerinde ad geen Hz. Lokman hakknda eitli rivayetler var.
Hz. Davud'un veziri
olduunu syleyenler de var. Peygamber mi, deil mi tam anlamyla bilinemiyor. Bazlar onun s
imsiyah bir kle olduundan
sz ederler. Bir gn Hz. Dvud'un zrh yaptn grm. Ne olduunu bilmedii halde beklemi,
sormam. Hz. Dvud zrh
bitirdikten sonra; "Gzel bir harb elbisesi oldu." diye aklaynca, mkilini halleden Hz. Lo
kman'n; "Sabr ve skut
(=konumamak), ne kadar byk fazilet ise, ondan faydalanan da o kadar azdr." dedii sylenir
.
163
Sonra kendi kendine; "Sabretmek daha iyidir." dedi. "nk sabr, insan
maksadna abucak ulatran bir klavuzdur.
Bir eyi sormaynca, o ey sana daha abuk alr. Sabr kuu, btn
kulardan daha hayrl uar.
Eer sorarsan, istediin daha ge hasl olur. Kolay bir ey, senin sabrszln yznden zorlar."
dedi.
Lokman; "Sabr, iyi bir ey; her yerde insana snak olur. Her gam, kederi
giderir." dedi.
" s Bu beyitte, u meldeki Asr Sresi'ne iaret var: "kindi vaktine andolsun ki, insan ziyan
dadr. Ancak inanan ve
iyi iler, ibdet ve iyilikler yapanlarla birbirlerine hakla, doru sz sylemekle ve sabretme
kle tavsiyede bulunanlar
mstesnadr." Sabr hakknda bir ok ayetler bulunduu gibi bir ok hadsler de vardr. Birka
hads alalm: "Sabr gzeldir,
fakat fakirlerde olursa daha gzel olur.", "Kim kendini sabretmeye zorlarsa, Allh onu sabretm
eye muvaffak klar.", "Sabr,
imann yarsdr."
1854 Cenb- Hakk, yzbinlerce kimya, yni tesirli, faydal devalar yaratt,
fakat insanolu sabr gibi faydal bir dev grmedi.
1878 imdi de, dnyada hi bir eye itiraz etmeyen, Hakk yolcularnn
hikayesini dinle. 200
200 Arifler ve velleri iki ksma ayrmlardr: Bir ksm "du ehli"dir; musibetlerin, felke
tlerin, dertlerin, belalarn
defedilmesini Cenb- Hakk'tan istekte bulunurlar, du ederler. Bir ksm da "teslim ehli"dir;
baa gelen kaz ve kader, belalara,
musibetlere Allh'tan geldii iin teslim olmulardr.
164
Vellerden du ehli olanlar bakadr. Onlar, bazen dular ile iyilii dilerler, yni mutlul
ua
sebep olurlar; bazen de serler, yni felketi dvet ederler.
1880 Vellerden baka bir grup tanrm ki, onlarn azlar duya kapaldr;
onlar hi du etmezler.
Allh'n o has kullar; kazda, baa gelen bir felkette ayr bir zevk bulurlar.
Kazdan, beladan kurtulmay dilemek ve du etmek onlara deta kfr gelir.
Cenb- Hakk onlarn gnllerine yle bir hsn-i zan (=gzel zan) vermitir
ki, onlar, hi bir gam ve hi bir musibet yznden matem elbisesi giymezler. 201
201 Bu inanta olan veller mihneti kendilerine nimet, zahmeti de rahmet bilirler. nk, ba
na gelenlerin Hakk'n
takdiri olduunu bilirler de Aziz Hday hazretleri gibi;
"Hotur bana senden gelen,
Yhut da Fuzul gibi btn istekleri gnllerinden atarlar, baa ne gelirse ona rz olurlar.
"Btn emelleri gnlnden eyleyp ib'ad,
Ne verseler ana akir, ne klsalar ana ad" derler ve Allh'tan daha ok dert ve ztrab ister
ler. Yine Fuzul gibi;
"Az eyleme inayetini ehl-i derdden
Yni ki ok belalara kl mbtela beni"
diye Allh'a yalvarrlar. "Hikmet; mminin kaybettii bir nesnedir, nerede bulunursa bulunsun,
onu alnz." diye
buyuran sevgili, azz, canmzn can Peygamber Efendimiz(s.a.v.)'in emrine uyarak unu arzetm
ek istedim: Byk Rus
romanclarndan Dostoyevski sara illetine mbtela imi. Bazen kendini kaybeder der, rpnr
dururmu. Baz yaralar alrm.
Azndan burnundan kpkler gelirmi. Sara nbeti geip de kendine gelince; "Allhm; beni dah
a ok hrpala, daha ok ztrap
ver! Seni seviyorum; senin verdiin zdrablar, aclar da seviyorum." diye yalvarm.
1884 Bhll bir dervie; "Ey dervi; naslsn, ne haldesin? Durumunu bana
anlat!" dedi. 202
202 Bhll: Abbas halifelerinden Hrun Red devrinde Badat'ta yaam, hazrcevap ve gldr
c, fakat ok derin
mnl szler syleyen rif bir kii.
165
1885 Dervi yle cevap verdi: "Dnyann ii daima muradnca giden bir
adam nasl olur?
Seller, dereler onun dileine gre akarlar; yldzlar o nasl isterse yle
hareket ederler.
Hayat ve lm ona birer avu olmulardr da, sokak sokak dolap onun
dileini yerine getirirler.
Bhll; "Pdihm!" dedi. "Doru syledin. Zaten bunun nru, feri senin
yznde grnmektedir.
Ey gerek vel; sen bylesin, hatt yz misli daha fazla haldesin. Fakat
yle bir anlat ki, szlerinden herkes; stn insanlar da basit insanlar da
yararlansn, faydalansn.
1895 Sz syleyen keml shibi olursa, konumalar ile, hali ile nnze
ma'rifetler, hakikatler sofrasn sererse, onun sofrasnda her eit mnevi yiyecek
bulunur.
Kur 'n- kerm gibi yedi kat mns vardr; onda bilgili, sekin insanlara da,
bilgisiz, basit insanlara da nasip vardr." 203
201 Bir hads-i erifte; "Hakkaten Kur'n- kermin zahiri ve btn mns vardr. Btn m
ns da yedi katna
kadardr." diye buyurulmutur. Yni Kur 'n 'n anlayanlara gre ve gittike derinlemek zre
yedi mns beyan buyuralmutur.
Bazlarna gre de Kur'dn'da yaplmas emredilen ve yaplmamas istenen Allh'n emirlerine uy
ulursa mkafat vaadedilen,
uyulmazsa mcazat edilecei bildirilen, hkm kat olan, mecaz ihtiva eden ayetlerle peygambe
rlere ait kssalar kastedilmitir.
166
1900 Allh; 'Gir! demeyince aznda bulunan lokma bile boaza doru yol
bulmaz.
nsann grnmez yular gibi olan, insan ekip gtren istek ve arzular da,
varlk shibinin emrine, irdesine baldr. 204
204 Bu beyitte Hd Sresi'nin u meldeki 56. ayetine iaret vardr: "Hareket eden hi bir ins
an ve hayvan yoktur ki,
Allh onu aln sandan tutup diledii, irde eyledii tarafa ekmesin. Rabbim hakkaten doru
bir yolda hareket eder."
Yerlerde, gklerde bir zerre bile O'nun hkm olmadka kanat rpp
uamaz.
"Eer kinattaki btn varlklar binlerce sene Allh'n kudret sfat, yaratma gc zerinde d
nselerdi, en son acz
ve za'flarni itiraf ederek; 'Y Rabbi; senin hakknda bir ey bilmediimiz imdi anlald.'
diyeceklerdi." Peygamber
Efendimiz de bir mnacaatnda;"Ey gzellik ve ululukta. Rahmn ve Rahm sfatlar ile muttasf
olan ve ylece bilinen Rabbim!
Sen, her kusur ve noksandan mnezzehsin, seni tam hakikatinle ve snna yarar bir irfnla bi
lemedik." diye buyurmutur.
Hakk'n kudretini anlatmaya uramak ho deildir. nk bir rif aynen yle buyurmutur: "n
sann Allh' idrak etmekten
ciz olduunu idrak etmesi, en byk ve hakk bir idraktir." Peygamber Efendimiz; "Seni, tam
hakikatinle idrak edemedik."
dedikten sonra biz aciz insanlar ne syleyebiliriz?
167
1906 Allh'n takdiri, kulun rzs olur. Kul ilh takdire rz olur, onun
hkmne uyar. Yni, Cenb- Hakk ne takdir etmise kul ona rz olur.
Bu; zorlama deil; bir karlk, bir sevap umarak da deil; kulun gnl, tabiati bunu ho
grr.
Kendisi iin azck bir ey bile dilemez ve tatl yaayn tadnn peine de
dmez. Yni, madd ynden mutlu olarak yaamay da istemez.
Her kimde ezel emre uyma huyu varsa, lm ve hayat onun iin birdir.
1910 Artk o, hazne ve define iin deil, Allh iin yaar. Ar, sz, zahmet,
mihnet, hastalk korkusundan lmez; Allh rzs iin lr.
O kmil insann iman, Allh rzs iindir; cennet iin, aalar iin, dereler
iin deildir. 207
Bana seni gerek seni." demedi mi? Rabi'at'l-Adeviye hazretleri de; "Y Rabbi! Ateinden korka
rak Yhut cenneti
umarak sana kullukta bulunmadm. Ben, Sen'i bulmak, sana kavumak iin ibdet ettim." diye Hak
k'a yalvarmt. Eb Hazim
Meden hazretleri ise; "Ben, cehennem azabndan korkarak Rabbim'e ibdet etmekten utanrm.
nk o vakit, korkmazsa i
grmeyen kt bir kle gibi olurum. Keza, cennet iin ibdette bulunmaktan da utanrm. nk
o zaman ben, creti verilmezse
almayan amele gibi olurum." diye buyurmutu. Rivayete gre byk sf Amr bin el-Fariz hazr
etleri can vermek zre iken.
eyh Burhaneddin ibrahim yanna gitmi ve selam vermi, ibn-i Fariz selamn almakla beraber;
"Y brahim! Senin vellerden
olduunu sana mjdelerim." dedi. eyh Burhaneddin brahim; "Bunu nereden kardn?" diye sordu
, bn-i Fariz; "Ben lrken
vellerden birisinin yanma gelmesini Hakk'tan niyz etmitim; sen geldin. Anladm ki sen de o
nlardansn." eyh Burhaneddin
diyor ki: "Cennet ibn-i Fariz'a grnd. Onu grnce rengi att ve ah ederek u beyti okudu:
'Allhm! Sen'in indinde (=yanmda) benim derecem bu ise, ben mrm bouna harcamm!' Ben; '
Efendim bu
makam cennet makamdr, ok ycedir.' dedim. eyh hazretleri; 'Y brahim! Rabi'at'l-Adeviye
bir kadn iken cehennem
korkusu ve cennet arzusu ile deil, ancak Hakk'm cemalini grmek, Hakk'a kavumak iin ibdet
ettiini sylemiti. Bu
makam, o makam deildir.' dedi. Ondan sonra glerek ruhunu teslim etti. Muradnn hasl olduu
nu glnden anladm."
Rivayet ederler ki; bir gn Rabi'at'l-Adeviye hazretleri bir elinde su dolu bir kova, bir eli
nde de ate dolu bir krek ile hzl
hzl gidiyormu. "Y Rabi'a! byle acele ile nereye gidiyorsun?" diye soranlara; "Bu atele c
ennet kklerini yakmaya, bu su
ile de cehennemi sndrmeye gidiyorum. Bylece mminlerin cennet zevki ve cehennem korkusu ile
yaamalarn nlemek
istiyorum." diye cevap vermitir.
168
Candan mslman olan bir kfirin kfirlii terketmesi de, Allh sevgisi
iindir. Yoksa; "Cehenneme gideceim, atee atlacam." diye korktuu iin
deildir.
1915Dnya, huyu ve yaratl byle olan bir kulun emir ve fermanna uymaz
m?
ocuklarnn lm, o vefl insana, fakir bir ihtiyara kadayf nasl tatl
gelirse yle tatl gelir.
yle ise neden du etsin? Ancak, ltuf shibi Allh'n rzsn duda
grrse, o baka... 208
208 Olgun mmin, nefsan fkelerinden, cismn arzularndan kurtulup Hakk'la bak olduu iin
her hususta Hakk'n
hkmne rz olmutur. Kahr da, ltuf da onun iin bir olmutur. Bu mertebeye gelen insan bir
eyin olmas veya olmamas
iin niin du etsin? Herey Hakk'tan geldii iin du etmek, Hakk'n emrine, takdirine kar
gelmek gibidir. Fakat Allh'n
rzsnn du etmelerinde olduu grlrse, o vakit Allh'a yalvarrlar. Nitekim; Eyyb Peygam
ber senelerce hasta yatt
halde; "Y Rabbi! Bana if ver!" diye du etmemiti. Sonra Allh'n rzsnn du etmesinde o
lduunu anlaynca; "Y Rabbi!
Bana hastalk geldi. Sen ise merhametlilerin merhametlisisin." diyerek hastalktan kurtarlmas
n niyz etti.
1920 O doru yolu bulmu kmil insann dus da, efaati de kendi
merhametinden tr deildir; Allh'n ilham iledir.
O byk insan ilh akn eran gnlnde yakt an, kendi merhametini
de yakm, yandrmtr.
169
209 Dakk namndaki velnin kim olduu, nerde yaad bilinmiyor. Ancak, Hz. Mevlana'nm gen
ken tahsil iin
gittii Haleb'de, 1247'de Hama'da veft eden Badadl Abdlmmin bin Muhammed'in Dakk diye a
nldn duyduu
tahmn edilmektedir. Hatt Mevln'nn Abdlmmin'le grm olmas ihtimal dahilindedir.
Bir yerde az otururdu. Bir kyde iki gnden fazla kalmazd. "Bir evde iki
gn kalrsam" derdi, "Orann sevgisi gnlmde alevlenir.
210 Kr elde etmek, zenginlemek, madd zenginlik, madd kazan deildir. Tamamiyle mnev kaz
an, kemle
ulamak, noksanlardan kurtulmak, mnen kr elde etmek anlamna gelmektedir.
mtihanda baar elde etmek iin, gnlm hi bir yere altrmam, hi bir
yere taklp kalmam."
Halka efkat gsterirdi, onlara su gibi yararl idi. Sululara ho bir efaati
idi. Dus da Allh tarafndan kabul edilirdi.
idi.
1945 Bunca takvas ile, bunca evrad ile, bunca ibdeti ile, yine de Allh'n
has kullarn arard, onlar grmeye giderdi.
Zaten seyahatlerinin asl maksad da bu idi. Bir an bile olsun, bir Allh
adam ile bulumak ve onunla konumak arzusunda idi.
170
Dakk dedi ki: "Ey srlar bilen Rabbim! Gnlme yalvar, niyz kapsn
sen atn.
Ben srlar denizinin ortasnda oturmutum, ama, testinin suyundan da, yni
ilh srlara aina olan byk vellerin himmetinden de, midimi kesmem itim.
211 Bu beyitte ad Sresi'nin 21-25. ayetlerine iaret edilmitir. Hseyin Vaiz bu ayetlerin t
efsirinde diyor ki: "Bu
kssay eriat ve akl kabul etmeyecek bir ekilde tefsrciler aklamlardr. En doru olan
udur ki: Urba ismindeki bir kimse
bir kadn sevmi, onu almak istemiti, vermediler. Sonra Dvud (a.s.) 99 kars varken, o kad
n istedi ve nikahla ald.
1973 Allh rahmet eylesin Dakk demiti ki: "Dou ile bat arasnda, yni
rhan lemle madd lem arasnda nice yllar yolculuk ettim.
1975 Biri ona; "Yaln ayak, dikenlere, talara basarak gidiyorsun." dedi.
171
Ey slik! Sen babann erlik tohumundan, akl ve uur shibi oluncaya kadar
bir ok deiiklikler geirdin, durumdan duruma yolculuk ettin, fakat bu yolculuk
vaktinde ne adm attn, ne konakladn, ne de kona-ge geldin.
Dakk dedi ki: "Bir gn kmil bir insanda sevdiim Allh'n nrlarn
greyim diye zlem iinde idim.
Ben bir damlada denizi, bir zerreye san gnei grmek istedim. Adm
adm bir deniz kysna vardm. Gn gitmiti, akam olmutu.
O yedi mumun her birinin nru pek ho bir ekilde gkyzne kadar
ykselmiti.
ardm kaldm, hatt bu hale, aknlk bile ard. Hayret dalgas akln
ban at.
212 Sarih ismail Ankarav Hazretlerine gre bu yedi mum, vellerin en ileri gelenlerinden olan
ve yaayan abdallar,
yedileri gstermektedir. Dakk onlarn madd varlklarn grmeden nce rhaniyet ve nraniye
tlerini grmtr. nk dnya
ile hiret arasnda lem-i misal denilen bir lem vardr. Dnyada bulunan her eyin orada bir
misali, benzeri vardr. O misal
ou zaman baka srette grnr. Mesela: Bilgi;orada st, ak; arab, bilginler; meyveli aa
, veller de; parlak mum olarak
grnr. Grlen ryalarn ou bu misal lemindendir. Keml shibi insanlar, o lemi o rya h
alinde; sekin kiiler ise uyank
gibi grebilirler.
1990 Halkn gzlerinde ne alacak balar var ki; dilediini doru yola
getiren Rabbim, onlarn gzlerini balam da, bunlar grmyorlar' diyordum.
172
Yine baktm grdm ki: O yedi mum, tek bir mum oldu da, onun nru,
gkyznn yenini, yakasn yrtarak, daha ycelere ykseliyordu.
Derken o bir mum; yine yedi mum oldu, benim hayranlm ve mestliim
arttka artt.
Gzn bir an iinde, bir kerre grp anladn, dil yllarca anlatamaz.
nsann zahiren grdn, btnen akl ile idrak ettiini anlatmann sonu
yoktur. Ey slik, sen kendine doru git ve her eyi kendinde bulmaya al, sen yle
bir lemsin ki, ben sana layk olan seny ifadeden cizim.
Nihayet kendimden getim, aklm bamdan gitti, harab ve perian bir halde
idim; hzl kotuum iin dtm, yerde kaldm.
Bir de baktm ki, o yedi mum, nrlu yedi insan oldu. Onlarn nrlar gk
kubbeye kadar ykseliyordu.
2005 Her aacn dal, gklere ykselmi, sidreyi amt. Hatt sidre de ne
oluyor? O dallar imkn lemini bile am o lemin dna kmt.
O aalardan her birinin kk, yerin dibine varm, kzden, balktan daha
aalara kol atmt.
173
idi.
2010 Scaktan bunalm halk, bir glgelik bulmak arzusu ile can verirlerdi; o
zavalllar, kilimden, keeden glgelik yapyorlard da;
213 yle bir hads-i erif vardr: "Dnya, hiret ehline haramdr. Ahiret de, dnya ehline ha
ramdr. Dnya ve Ahiret
de, Allh ehline haramdr." Cami'u's-Sar c. II, s. 14.
aalardan dklen olgun meyveleri gremiyorlar. Y Rabbi, bu nasl bir itir? Nasl
bir sihirdir? 214
214 Buradaki aalardan maksat; alimler, ariflerdir. Meyveler; onlarn szleri, kervanlar; er
iat ve tarikat adamlardr,
ite dervilik yoluna denler, cennet aalar gibi olan arifleri grmezler de, alim taslakla
rna, rif mukallitlerine giderler.
Onlardan yararlanmak isterler. Marifet ve hakikate susuz olduklar halde, onlarn meyveleri sa
ylan szlerinden yararlanrlar.
Her aatan; 'Ey bahtsz kiiler, bize gelin, bize gelin!" diye sesler gelmede.
Fakat Allh'tan aalara; 'Biz onlarn gzlerini baladk, hayr, onlar iin
snacak yer yoktur.' diye nida gelir. 216
Eer onlara birisi: 'u tarafa gelin de u aalardan, yni vellerden mnen
faydalann, saadetler devirin' dese;
2000 Hepsi birden; "Bu miskin sarho, Allh'n takdiri ile ldrm.
174
217 Velleri tanmak, peygamberleri bilmekten gtr. nk peygamberler, insanlar Hakk'a dav
ete memur
edilmilerdir. Onlar kesin olarak bilinirler. Veller ise byle deildir. Bu sebeple onlar, pe
ygamberler gibi vazifelerini
sylemezler. Hele onlarn bir de rtl olanlar vardr ki: "Benim vellerim; kubbelerim, yni
gkler altnda gizlidir. Onlar
benden baka kimse bilmez." kuds hadsi gerei bu byk zatlar Allh'tan baka kimse bilemez
.
.Halk vellere aran kii de, arp diyor ki: 'Y Rabbi, bu hl nedir?
Halkn gzlerindeki bu perde nedir? Halkn bu sapkla dmesi neden?'
eit eit halk, yzlerce aklla, fikirle mn tarafna, Hakk tarafna bir adm
bile atp gidemiyorlar. 218
218 A'raf Sresi'nin 179. ayeti ile Bakara Sresi'nin 7. ayetine iaret var.
Halkn akll ve zeki geinenleri de hep birden byle gzel bir ba, nr
aalarnn salnd bu esiz baheyi grmez olmular da inkar ediyorlar, onlarn bu
azgnlna, bu isyanna bakyorum da aryorum.
vurdu!
Fakat bu nasl rya olur ki, ben aalarn yanna gidiyorum, ve onlarn
meyvelerinden yiyorum. Buna nasl inanmayaym?
2030 Bir aa yaprann zlemi ve hrs ile derin derin ah edip dururlarken..
pheden sonra onlara, bizim yardmmz geldi. Sen de halk inkar edenleri
terk et de, can aacna k, yni vellere yakla.
175
Can aacnn meyvelerinden ye, kimin nasibi ise, kime msaade edilmise
ona da ver deniyordu. Bylece her an ona bu eit sihirler retiliyordu.
2040 Gzlerimizi ovuyoruz da bakyoruz ki, burada ba, bahe yok; yakp
kavuran kuru bir l, Yhut da zor, sarp bir yol.
alacak u ki bu kadar uzun dedi-kodu, nasl olur da aslsz olur? Peki ba,
bahe varsa nerede?'
219 Veller hakknda halkn gr trldr: Bir ksm Allah'n vellerini tamamyla inkar
eder. Bunlar ilh
yardmdan mahrum kalm zavalllardr. Bir ksm, eski devrelerde gelmi vellerin kerametim k
abul eder. Kendi zamanndaki
vellere inanmaz. nc ksm ise; evliyann kerametim tasdk etmekle beraber zamanndaki vel
yi kabul etmez. Bu nc
gruba dahil olanlar iin byk bir arif demitir ki: "Gnl shibi veller ekilip gittiler de
, ak ehri bo kald deme. Bugn de
cihn ems-i Tebrz gibi vellerle doludur. Fakat Mevln gibi bir Hakk k nerede?"
2045 Ey Dakk, hzl yr git, fakat kendine gel de sus, etrafnda duyup
anlayan kulak ktl varken, ne vakte kadar sylenip duracaksn?
Dakk dedi ki: "Bahtm yzme gld. Daha ileri vardm. O yedi aacn
hepsinin de bir aa olduunu grdm.
idiler.
176
Diye aknlm belirtirken; 'Ey nrlu Dakk! Sen hala bizim ilerimize
ayor musun?' diye Hakk'tan bir ilham geldi.
Bir zaman sonra o aalar, yedi kii oldular, hepsi de tek olan, benzeri
bulunmayan Allh'n huzurunda diz kmlerdi.
Sonra yol aldm, onlara doru yrdm, yanlarna yaklanca, uyank bir
gnlle selam verdim.
Onlar; 'Ey Dakk! Ey byklerin kendisi ile vndkleri, ba tac olan kii,
biz de sana selamlar ederiz, mutluluklar dileriz.' dediler.
Kendi kendime; 'Beni nasl oldu da tandlar?' dedim. Bundan nce beni hi
grmemilerdi.
gizli midir?
Allh'n ak ile hayrete dm olan bir gnle, san, solun yni btn
dnyann srlar nasl gizli kalr?'
221 stirak: Vellere has bir haldir ki, bu hale gelince velnin Hakk'n mahedesi ile kendi
ni ve btn varlklar
kaybetmesidir, istirak halinde olanlarn bazlar, kendilerini bilmemekle beraber, eriatn k
urallarndan hi bir eyi terk
etmezler, eratten kl kadar ayrlmazlar. Bunlara "mahfuz" denilir. Allh onlar, dninin erk
anndan bir tekini bile terk etmekten
muhafaza buyurmutur. eyh Sad hazretleri istirak halinde bulunduu halde, namaz vakti olunc
a, abdest alr, namazn klard.
eyh-i Ekber hazretleri de, bir mescitte imamlk ederken, kendisinde istirak vaki olmu, o ha
lde iken de imamlk vazifesini
yerine getirmiti.
177
Ondan sonra; 'Ey temiz dost, biz namazda sana uymak istiyoruz.' dediler.
2065 Ben de; 'Peki!' dedim. 'Ancak bir zaman msaade ediniz, mhlet
222 Kabz hali: Madd hi bir sebep yok iken, gnln manev bir skntya uramas, insann seb
epsiz olarak iinde bir
sknt, znt, bir melal duymas. Bast hali: Yine madd bir sebep yok iken, gnln bir ferah
lk iinde bulunmas, insann
2070 Bylece o tohum, asl olan topraa kar, benlikten kurtulup, kendinden
geince, onun tohumluk sreti gider, onda mn cilvesi balar.'
2084 'Bu szn sonu yoktur. Ey Dakk! Namaz vakti geldi, abuk ol, ileri
ge, bize imam ol.
2085 Ey cihnn esiz velsi, bize iki rekat namaz kldr da, zaman
deerlensin, seninle sslensin.
Yediler, o byk veller onun arkasnda namaza durdular, ite ok gzel bir
cemaat, ite seilmi bir imam.
178
Dalgalar arasnda kazya uram, belalara dm, hali ktlemi bir gemi
grd.
2180. Hem gece idi, hem hava bulutlu idi, hem de dalgalar pek bykt. Bu
karanlkla beraber, batma, boulma korkusu vard.
Azrail gibi sert ve korkun bir kasrga kopmutu, soldan, sadan dalgalar
kabarmakta idi.
Kt bir adam, can ekiirken korkudan nasl takva shibi olursa, frtnaya
tutulmu gemide bulunanlardan zhidler de, fsklar da o anda takva shibi
olmulard. 223
223 nsanlarn hali hep byledir. Selamette ve salkl olduka, Allh ounun hatrna bile g
elmez. Fakat bir belaya,
bir felkete uradklar zaman; "Aman Allah'm!" demeye mecbur olurlar. En azgn dinsizlerin h
astalk halinde "Aman
Allh'm!" diye inledikleri ok grlmtr. Cenb- Hakk Kur'n- Kerm 'de Ankebt Sresi'ni
n 65. ayetinde yle buyurur:
"Onlar, gemiye binince, Allah'a kar dinlerini halis klarak ona du ederler. Cenb- Hakk on
lar selametle karaya karnca da,
hemen Allah'a irk, yni ortak koarlar."
2210 Ey kudretli eli denizlere de, karalara da erien Rabbim! Sen onlar
selamete ve hoa rahatlkla kyya ulatr.
gider.
179
yeter.
224 Bakara Sresi'nin 186. ayetinin meali yle: "Habbim! Kullarm sana beni sorunca haber ve
r ki, ite ben
muhakkak yaknmdr. Bana du edince, ben o du edenin dvetine uyarm."
2281 Frtnaya tutulmu, batmak zere olan gemi kurtulup, dilek yerine
gelinceye kadar, o veller cemaatnn namaz tamamland.
Gevezenin birisi de; "Onun gnl darald da, o yzden Allh'n kazsna,
irdesine itiraz etti." dedi. 225
225 Vellerden bazlar mutlak teslimiyet halinde bulunduklar iin, bir belann defi hakknda
du etmeyi Allh'n
takdirine kar gelmek gibi sayarlar. Dakk'nin imam olduu cemaat de byle olduklarndan, ge
minin kurtulmas iin du
etmesini ho grmediler. Ve Dakk'yi brakp savutular.
Dakk der ki: "O kerem sahipleri ne diyorlar? diye arkama, dnnce;
180
2290 Ne solda bir adam var, ne sada, ne yukarda bir kimse var, ne aada.
Benim keskin gzm, onlarn hi birini gremedi.
Onlar sanki birer inci idiler de eridiler, su oldular. Ovada da ne bir ayak izi
vard, ne de bir toz ykseliyordu.
226 Bir hadste Cenb- Hakk: "Benim vellerim, kubbelerinim altnda gizlidir. Onlar benden b
aka kimse bilmez."
buyrulmutur. Bu muhterem kiilere "mesturn" (=rtlmler) ad verilir, hatt veller bile o
nlar bilmezler.
2301 Ey Dakk! dere gibi ya dken gzlerinle onlar ara, akln bana al,
onlar grmekten midini kesme.
Akln bana al, onlar ara ki, aramak; devletin, saadetin direidir.
Gnldeki uyanklk, huzr, mnevi zevkler, aradna olan ballktan, sevgiden
ileri gelir.
Ey gaflet perdesi ile gz kapanm kii, u ayete iyi bak: Cenb- Hakk
'Bana du ediniz ki kabul edeyim.' diye buyurdu." 227
227 Mmin Sresi'nin 60. ayeti: "Bana du edin, beni arn ki size icabet edeyim." melinded
ir.
934 Hz. Peygamber buyurmutur ki: "Ey ashabm! Ey mmetim! Ben size
bir babadan daha efkatli ve merhametliyim." 228
228 "Oula baba nasl acrsa, onu nasl korursa, ben de size yle acr, sizi yle korurum. "
eklinde bir hads-i erif vardr. Feyz'l-
Kadr. c. 11.
181
229 Btn varlklar, btn kinat Muhammedi nrdan yaratld iin, Hz. Muhammed (s.a.v) bir
kll, dier varlklar,
kllden meydana gelmi cz'lerdir. Onun iin, ondan ayrlanlar iin kurtulu yoktur.
Bir cz', kli'den ayrlnca, hi bir ie yaramaz, bir uzuv bedenden kesilince
murdar olur.
Kli'den ayrlan cz', tekrar kll ile birlemedike l kalr, candan haberi
olmaz.
Cz', kli'den ayrlnca, bir tarafa gider, gaib olur. Fakat kll, onun
ayrlmas ile noksan kalmaz.
Burada, pek gizli bir sr vardr ki, onu anlamak iin Hz. Ms bile yola
dt, Hzr(a.s)'a gitti. 230
230 Hz. Ms'da "makbl hrs" bulunduu iin, bilgi sahibi olmak maksadyla ve Hzr'n bilgis
inden yararlanmak
arzusu ile onun yanma gitmiti. Halbuki kendisi "kelmullah" sfatn kazanm byk peygamber
lerden idi. te buradaki sim,
basit ve grgsz insanlar anlayamaz. Hz. Peygamber (s.a.v) Efendimiz; "Y Rabbi! Sana kar d
uyduum hayranl artr."
diye niyazda bulunur, Hakk' mahede hususundaki hayranlnn artmasn arzu ederdi.
1960 Sen de suya kanmam bir susuz gibi ol, Allh iin olsun, elde ettiin
182
"Ben zamann sultan, bir vel olan Hzr ile sohbet iin iki denizin birletii
yere kadar gideceim. 231
Hzr', hakikate ulamak iin, kendime bir sebep klacam, ona ulancaya
Bu binlerce uup gitmem, onu bulmaa demez mi? Sevgilinin ak, ekmek
akndan aa mdr?
232 Telvn: Sfilere gre bir halden baka bir hale gemektir. Bazlar bu hali eksiklik saym
, bazlar da telvn
shibinin bir imtihan geirdiini, bu hale denlerin terakki ettiklerini, ilerlediklerini idd
ia etmilerdir. Hz. Mevln'nn burada
bahsettii "telvn", eksiklik, hatal olmak mnsna gelmektedir. Bir de "temkin" var ki, tam
inanca kavumu, phelerden
kurtulmu, doru yola dm, huzra ermi ve bu halde sabit kalm bahtl kiinin halidir.
Bir an, zamandan kurtulur, zamna bal kalmazsan, sende keyfiyet (nelik)
kalmaz. O vakit keyfyetsiz (neliksiz) olan Hakk'n mahremi olursun.
183
Her tavlann bana da bir memur koymulardr. Kimse onun izni olmadan,
bulunduu, baland tavlay terk edemez. Yine memurun msaadesi olmadan,
orasn zleyen kiiye oraya girme izni verilmez. 233
233 nsanlarn her birine, meleklerden bir koruyucu tayin edilmi olduu, Tark Suresi'nin u
mealdeki 4. ayetinde
beyan buyurulmutur: "Bekisi, muhafz olmayan hi bir nefis yoktur." Hz. Peygamber Efendimiz
de bir hadslerinde:
"Sizden hi biri yoktur ki, ona eytandan ve melekten bir arkada verilmi olmasn." diye buyu
rmutur. Sahabeden
birisi: "Y Reslallh, sana da byle bir arkada verilmi midir?" deyince, Resulullah Efendim
iz; "Evet, bana da, eytan verildi.
Fakat Allh bana yardm etti. Benim eytanm, huzurumda mslman oldu, onun iin ben onun err
inden korunuyorum." diye
buyurdu.
Bir tavlada bal olan kii, kendi yerinden ayrlp, baka tavlaya gitmek
hevesine kaplsa,
Sen bir ey yapmak istiyorsun, elin ayan da tutuyor. yle olduu halde,
neden bir mahpus gibi o eyi yapamyorsun?
Sen, seni koruyan inkar ediyorsun da, dilediin eyden seni alkoyana,
nefsin korkutular diyorsun. 234
234 Bu husus Kur'dn- Kerm'm birka yerinde bildirilmitir; onlardan baz ayetler yle: Ra'd
Sresi'nin u
anlamdaki 11. ayeti: "insan iin meleklerden takipiler vardr. Onu Allah'n emri ile nnden
ve ardndan korurlar." Kaf
Sresi'nin 18. ayeti:
"nsan bir sz telaffuz edince onu yazmaya hazr muhafzlar vardr." nftar Sresi 10-12. aye
tler: "Ey insanlar,
hakkaten sizin zerinize tayin edilmi muhafzlar vardr. Onlar Allh indinde byktr. Sizin
amellerinizi yazarlar. Sizin
yaptklarnz bilirler."
184
Cenb- Hakk kfire; "Pis." dedi. O pislik onun dnda deildir ki. 235
236 "Adam ekitirenlerin azlarnn kokusundan, gkteki melekler elem duyarlar." diye bir ha
ds
rivayet edilir.
237 Hz. Mevln Mesnev'nin V. cildinde bir mnasebetle buyurur ki: "Kime syleyeyim, gnl di
ri bir zat nerede?
Ab- hayata doru koan kii hani?" Vellerin, sylediklerinden daha anlamllarn sylemeyil
eri, onlar anlayacak kimselerin
bulunmadklarmdandr. Bu sebepledir ki aziz Peygamber Efendimizin: "insanlara, akllarnn ere
cei derecede sz syleyiniz."
hadsine uyarlar da, dinleyenlerin anlamayacaklar hakikatleri sylemekten ekinirler.
2100 Bu beden testisinin be tane byk delii vardr. Anlay suyu onlardan akp gittii i
in, beden
testisinin iinde ne su kalr, ne de anlay suyunun esas olan ve hakkat gklerinden yaan a
kl kar kalr. 238
238
nsan testiye benzetilmitir. Be delik de be duygunun sembol olup, onlar da iki gz, iki ku
lak ve bir az. Hakk
yolunda yryen dervi iin, beden testisini nefsan talarla krmaktan, be duygu musluklarn
anlaysz kiilere amaktan
saknmaldr.
"Gzlerinizi haram eylere kar smsk kapayn." 239 emrini iittiin halde,
ey mmin, admn doru atmadn.
185
Bylece baka deliklerin de, yni teki duygularn da senin gizli anlay
suyunu eker, alrlar.
2105 Vakit geti, yoksa denizden alnan sularn yerine denize dklen sular
da anlatrdm.
2110 Ey Hakk ziyas, cmert Hsameddin, gkler de, unsurlar da senin gibi
Senin benzerin olmad iin, sen can leminde, gnl leminde nadir olarak
gelirsin. Bu yzdendir ki, can da, gnl de, senin geliine kar, bir ey yapamazlar
da utanr kalrlar.
Zaten du, kt evi, kendi evini bilir. Sen kimi anarsan an, kimi versen
v, gnlnde kim varsa, du ve medh u sen ona ait olur.
2115 O vler, sana lyk deildir. Senden utanrlar. Fakat fakir elinde ne
varsa onu sunar, Allh da onu kabul eder.
Allh ciz kiinin aczini ho grr, krn gznden akan iki damla ya
kafidir. 240
240 "A|[h hi bir kimseye gcnn yeteceinden fazlasn yklemez." (Bakara Sresi, 286) ayet
i gereince her nefise
gcnn yettii kadar vazife verilmitir. Mesela: Ayakta durmaktan ciz bir hasta, Yahut zrl
; yerde, ona da gc yetmezse
yatt yerde namazn klar. Bunun gibi her nimete kar bir kr vacibdir. nsan nil oldu
u bir nimet zerine "elhamdlillah" dese, onu demesi de bir nimet olduu iin yeni bir kr gerekir. Hulsa bir kims
e mr boyunca bir kere "el-
hamdlillah" demenin krn, yaad mddete ifa edemez. Onun iin krden aczini itiraf e
tmek, en byk kr yerine
geer, ite grmeyen bir kimsenin; "Y Rabbi, grme nimetinden mahrumum. Belki zahir temizli
e riayet edemiyorum,
kusurumu, aczime bala." diye gznden iki damla ya akmas kafidir.
186
Testilerde sular bir leene bulanca onlarn sular nasl birleirse, btn
medh u senlar, btn selam ve dular da birbirine karm olur.
2125 Bil ki her v, her medh u sen, Hakk'n nruna ve onun lutfunun
kemline aittir. Sretlere, ahslara yaplan medh u sen eretidir.
vgye layk olmayan kim vebilir? Fakat Allh' deil de, Allh'n
yarattklarn venler yollarn armlardr. 241
241 Bir adam cmertliinden tr verler. "Filan kii gerekten cmerttir." derler. Halbuki
o adam, arada bir
vastadr, hakikatte veren de, verdiren de Allah'tr. Bu sebeple medh sen araya girene dei
l, Hakk'a aittir. Bu gerei
gremeyenler, asl verdireni brakp, vereni medh etmekle hataya derler.
242 eyh mer b. Fariz (K. S.) mehur eserinde yle buyurur:
"Her gzelin gzellii, sevgilinin gzelliinden ereti olarak alnmtr. Hatt btn gzelle
rin gzellii, Hakk'm
gzelliinin aksidir."
187
Bir glge varlk olan fni gzel, aslna geri dnnce, ona gnl veren onu
kaybettii gibi, ona gzellii veren, o nru aksettiren mnevi ay, yni Allh'
hissedemez de, onu vmekten geri kalm olur. 243
243 Gzelliine hayran olduumuz bir gzeldeki gzellik de, duvara aksetmi ay nru gibidir. A
llh'n ceml (=gzel)
isminin aksinden ibrettir. O gzellik aslna geri dnnce, hayran olunan o gzel varlk, kara
nlkta kalm duvara benzer, kimse
yzne bakmaz olur. Neyzen Tevfik merhumun u beyti ok dndrcdr:
Yhut da bir "ay", karanlk bir gecede gkte dolarken, bir kuyu iine
aksini drr. Adamn biri ay nrunu kuyunun iinde grp ban kuyuya doru
eerek, kuyuda grd aksi ve suya den ay n, medh u sen etmesi gibi olur.
2130 O adam bilgisizlii sebebiyle yzn ters evirmi, yni gkte klar
saan ay brakm da kuyudaki aksini vmeye balamsa da, aslnda yine ay medh
etmi olur.
nk bir hayale kar ehvet duygusuna kaplmtr da, yni fni olan bir
gzele gnl vermitir de, Hakk'tan, hakikatten ok uzaklara dmtr.
Ama, hayale ehvetlenir de, ona boyun eersen, iffet ve izzet kanadn
dklr topal kalrsn; o hayal de senden kaar, gider.
Akln bana al da, ehvete esir olma, kanadn koru da, o gnl eki
kanadn seni cennetlere gtrsn.
188
Bu nkteyi baka bir yerde anlatmak sana borcum olsun, ey Mesnevi 'yi
yazan Hsameddin elebi, imdi bana mhlet ver, yoruldum, halim yok, artk
susaym.
2140 Dakk, namaz kldrmak iin onlarn nne geti. O yedi vel, atlas
bir kuma gibi idi, Dakk de o kuman srmas oldu.
gittiler. 244
244 Kesilen kurban, nasl u fena leminden ayrlrsa, onlar da yle oldular.
245 Bir hadste beyan buyurulduu zere, Peygamber Efendimiz kurban kestikleri vakit;
(Bismillahi ve'llahu ekber..) "Ben hakkaten yzm gkleri ve yeri yaratan Allah'a dosdoru
evirdim. Ben
mriklerden deilim, benim namazm, kurbanm, hayatm ve mematm Allh iindir." buyururlard
. Bu duy namaza
duracaklar vakit de ederlerdi. te onun iin Hz. Mevln da "Namaza balarken 'Allhu ekber'
demek hakikatte nefsi kesmek
iin tekbr getirmektir." diyor.
2145 O esnada beden smail, can da Hall brahim gibidir. Can, bu semiz
bedenin hev ve hevesini kesmek iin tekbr getirince
246 Byk sofilerden Eb Sad Harraz hazretlerine; "Namaza nasl durulur?" diye sormular. O d
a; "Kyamette,
Allh'm huzurunda kp duracan gibi. yle bir duru ki, senin ile onun arasnda tercman bu
lunmayacak. O sana bakacak ve
soracak, sen de ona cevap vereceksin ve yle bir pdihlar pdihnn huzurunda bulunduunu
bileceksin." diye buyurmu.
189
Gzn, kulan, akln, irdeni, bileini, ara ait olan btn bu kuvvetlerini, neye, nerelere harcadn da onlara karlk, bu dnyada neyi satn aldn?
Sana kazma gibi, bel gibi el, ayak verdim. Onlar sana ben baladm;onlar
ne oldular?"
2155 Namazda kyamda iken, kula gelen bu szlerden kul utanr, utancndan
iki bklm olur ruka varr.
Utancndan ayakta durmaa gc kalmaz, rukda: "Subhane rabbiye'lazm" diyerek Allh'n noksan sfatlardan beri olduunu syler.
Ona tekrar; "Secdeden ban kaldr da, yaptklarndan haber ver." diye
ferman gelir.
2160 O bir kere daha utanarak ban kaldrr ama, dayanamaz yine ylan
gibi yz st der.
Cenb- Hakk; "Tekrar ban kaldr da syle, yaptklarn kldan kla, birer
birer senden soracam" diye buyurur.
Allh'n heybetli hitab, onun rhuna te'sir ettii iin, ayakta duracak gc
kalmamtr.
190
Peygamberler selam veren kula, derler ki: "re ve yardm gn geti, gitti.
re dnyada olabilirdi, orada hayrl iler yapmadn, ibdet etmedin, nler geti.
Ey bahtsz kii, sen vakitsiz ten bir horoz gibisin; git, bizi zme, bizim
kalbimizi krma."
Kul yzn sola evirir, bu defa akrabalarndan yardm ister, onlar da ona;
"Sus." derler.
2170 "Ey efendi, biz kimiz ki sana yardm edelim, elini bizden ek de kendi
cevbn Allh'a kendin ver." derler.
"Allh'm, herkesten midimi kestim. Evvel ve ahir kulunun ban vuraca, snaca sensin; senin rahmet ve mafiretine son yoktur."
lerin sonu gizlidir. Fakat sonunu, akll da apak grr, bilgisiz de...
2200 Ey inat, gizli eyi grmyorsan bari ihtiyat elden brakma, onu sel'e
verme...
191
2202 Derler ki: Anszn bir arslan geldi, adamn birini kapt, ormana ekti
gtrd.
2205 Nitekim halk da, boazna kadar ac suyun iine batm gibi
yoksulluktan d kopar.
247 Cenb- Hakk Kur'n- Kermde "Dnyada gezen her canlnn rzkn vermek Allah'a aittir."
(Hd Sresi, 223)
diye buyurmutur ve yaratklarnn rzkn vereceini mjdelemitir. Allah'n vereceini vaade
ttii rzk iin endieye kaplmak,
gam ve kedere dmek yersizdir. Sebebine teebbs ederek, her reye ba vurarak, Hakk'm vaadi
ni beklemek gerekir.
Halkn hemen hepsi de, gam korkusundan, gamn ta kendisi olmu, varlk
kaygs ile yoklua dmlerdir. 248
248 Hakk'n lutfnu onlar vastasyla bekleyen halk bilmezler ki, o sekin kiiler de kendiler
i gibi Allh'n fazl ve
keremine muhtatrlar. Onlara da veren, hatt kalplerine ilham ederek verdiren de Allh'tr. Y
ni yalnz halk deil, veller de
249 Namaz klarken alamak, niyzda bulunmak, gereken ayetleri okuduktan sonra du etmek namaz
bozmaz m?
Mevln bu soruya cevap veriyor: "stirak halinde, kendinden gemi bir halde du etmek baka
trldr." diye buyurur.
"Byle du onlardan deil, onlarn dilinden km Allh kelamdr." diye yorumluyor. Nitekim
mam afi hazretleri;
"Namazda edilen du kat' olarak namaz bozmaz." diye buyurmutur. mam Eb Hanfe ise; "Namaz
da okunan ayetler dnda;
'Bana yle bir elbise ver, yhut filan kadn nikah et' diye dnya istekleri, madd arzular o
tursa, namaz bozar. Fakat 'Y
Rabbi, beni bala, bana merhamet et. ' diye ilh dulara benzer dular namaz bozmaz." fikr
inde bulunmutur.
192
Haydi ey belalara urayan kii, Allh'n bu has kullarn ara. Daha byk
felketler gelip atmadan onlar bul, bu bulumay kendine bir ganimet bil, bir
kazan say.
2230 Biz de tilkilere benzeriz, veller ise, bizi yzlerce ktlklerden, intikamlardan kurtaran ayaklar durumundadrlar.
Zeyd ile Bekir arsn kalsn diye deliller getirmeye urarz, hilelere ba
vururuz. Bylece kuyruumuzu sallarz.
Halkn bize, bizim ilerimize arp kalmasn isteriz. Hatt tama' elimizi
Allh'lk sevdsna bile atarz. 250
250 Bilgilik taslayarak, faziletli ve stn bir varlk olduunu sanarak, halkn sayg gsterm
esi, hatt tapnrca
193
251 Kendi tam mnsyla Muhammedi bir yolda olmad halde, herkese namazdan, orutan bahseden
, mnen halk
tedavi etmee gayret sarfeden. Halbuki kendisi mnen hasta olan sahte eyhi kastediyor.
Ey drt unsurun, be hissin, alt ynn, yni tabiat leminin esiri, sen
bulunduun yeri pek sevmisin, bakalarn da, oraya ekip almak istiyorsun.
Ey eee kul olan eeki gibi, eein ardna dost olmu kii! Gzel plecek
bir yer bulmusun, bizi de oraya gtr. 252
252 Hz. Mevln bu beyitlerle, nefis eeklerine kul olan, hrs ve ehvet peinde koan, dnya
varl ve yksek
mevkiler iin rpman, bununla beraber, kendi halim grmeden, halk irada kalkan sahte eyhle
rle alay etmektedir:
"Kendisi muhtac- himmet bir dede, Nerde kald gayriye himmet ede."
Mdem ki dostunun, yni Hakk'n kulluu sana nasb olmad, ahla meyi
etmen nereden kt? 253
Gerekten de insann erefi, stnl; Allah'a olan ball, ibdet ve kulluu iledir. Yoks
a bir ka kiiyi bana
toplayp, onlara byklk taslamak, bakanlk etmek deildir.
2240 Halkn sana, ne de ho, ne de stn bir kii demesini istiyorsun, sen bu
isteinle ruhunun boynuna bir kiri takyorsun.
Ey tilki gibi hileci kii, bu hile kuyruunu brak da, gnln, gnl shibi
birisine vakfet.
2261 Ben gnl shibi bir rifim, baka birine ihtiyacm yok, Hakk'a
ulamm diye bbrleniyorsun.
Nefsan isteklerle kirlenmi gnln, sen temiz, gnahsz bir gnl sandn
da gnl ehlinden, vellerden kendini ektin, ayrdn.
194
2243 Ey gnl, sen bir cz'sn, ne vakit kllinin tarafna ynelir gidersen,
yni kmil bir insana snrsan, o zaman sen, Allh'n sevdiklerinden olursun.
2245 Sen; "Bende de gnl var." diyorsun, diyorsun ama; gnl arn
zerinde olur, halbuki sen, aalardasn, aalklarda bulunmadasn. 254
254 Her gste bir kalp vardr. Kan dolamasna hizmet eder. Onu pompalar. Fakat insann mne
vi kalbi, yni gnl,
bir yumruk byklndeki et parac deildir. Bu kalp hayvanlarda da var. Belki kalp denile
n gnl mnevidir. Madd
deildir. Allh'm tecell yeri olan gnl, onun maneviyetidir. Yere ge smayan Allh orada
bulunur. Hz. Bestam; "Ar ile
onun ihtiva ettii eyler, bir rifm gnl ke-sinden birine konsa, rif onlar hissetmez." d
emitir. Ve bu sz ile, rifm
gnlnn ne kadar geni olduunu anlatmtr.
ki.
Baln iinde su vardr, vardr ama, o bala yenilmi, balkta kaybolmutur. Sen de gnlne; "Bu da gnldr." diyemezsin. nk senin gnln de
kirli emellere, ehvete, hiddete, mevki hrsna, dnya isteklerine malub olmu, onlar
arasnda kaybolup gitmitir.
iinde mahpus kalmtr. Ey rahmet denizi bize ac, ve bizi u amurdan kurtar.
195
O rahmet denizi sana der ki: "Ben, seni kendime ekiyorum ama, sen
benlie kaplyorsun 'ben de ho bir suyum, sf bir suyum' diye laf ediyorsun.
Bu lafn, seni benden mahrum ediyor, o vehmi, o benlii brak da bana gel,
bana kar.
Baln iindeki su, denize gitmeyi, aslna kavuma ister ama, balk
suyun ayan smsk tutmutur. Onu kendine eker, brakmaz.
2255 Eer su, yni ruh, ayan baln elinden, yni bedeninden kurtarrsa
balk kurur, su da hr ve bamsz bir hale gelir. 255
255 Hz. Mevln'nn eyhi Seyyid Burhaneddin Tirmz hazretlerinin u mealdeki ktas anlamld
r: "Rhun k yeri
Allh'm arnn nurudur. Halbuki ruhumuzun kafesi olan beden, zerinde yaadmz yeryz top
randandr. Ahdi ve
imtihanlar kabul etmek iin Allh, bu iki zt varl bir araya getirmi, birbirine altrm
tr. Bu durumda rh telerden gelmi
bir gariptir. Beden kendi vatanndadr. Onun iin kendi evindeki kpek gibi azgndr. Allah'm
, garip, mahzun, kimsesiz,
vatanndan ayr dm olan rha ac, merhamet et."
Bylece dnyada gerek mal, gerek mevki, gerek ekmek, rzk, bunlara kar
duyulan iddetli arzu, ihtiras ile rpnr durursun.
Bunlar elde edince de, her biri seni sarho eder, elde edemediin, yhut
elden kardn zaman da, kedere kaplr, sersemleirsin.
O keder sersemlii, unu belirtmektedir ki, elde edemediin ey, seni sarho
etmektedir, bu hl kt bir haldir.
2260 Gerek bir insan olmak iin mal, mevki, yemek, imek gibi eylere
gerektiinden fazla dme ki, onlarn klesi olmayasn. 256
256 "Haberin olsun ki mal, mlk, sahibi iin vebaldir. nk hirette hesabn verecektir. Anc
ak zarur ve lzumlu
olan vebal deildir." unu bilmeli ki, maln, zenginliin vebal olmas, gnlde yer tutmasnda
ndr. Yoksa hell kazanlan,
zekt ve sadakas verilen, kalp ve gnlde bulunmayan mal ve servet byle deildir. "Hell ma
l, slih bir kimse iin iyidir."
hadsi de var.
196
257 "Bir kalbe nr- ilh dahil olursa, inirah bulur, geniler." diye bir hads vardr. "Bun
un alameti nedir?" diye
sorulunca Peygamberimiz Efendimiz; "Dnyadan uzaklamak, hirete ynelmektir. Bir de lm gelm
eden evvel hazr
bulunmaktr." diye buyurmutur.
2270 Allh' n nazargah olan gnl, yzbinlerce uyank, ileri giden Yhut
gafletten geri kalan kiilerdeki gnl deildir. O gnl, bir tek stn olan kiide
bulunur. O hangi mutlu kiidir? Hangi mutlu kii?
Sen, sendeki gnl knntsm brak da, asl salam bir gnl ara, ara da,
Kimin etei salamsa, kim mn shibi, hulus shibi ise, kim eteini
amsa; o gnl san o kii elde eder.
2275 Senin etein niyzdr, yalvartr, Allh ile daima mnen beraber olutur. Akln bana al da, o etee ktlk talarn, gnah talarn koyma.
Fakat senin, altn, gm, hayal ettiin eyler ne altna benzer, ne gme.
Onlar senin doruluk eteini yrtt. O yzden gamn, kederin artt.
2280 nsan aklla pir olur. Yni kmil insan olur. Yoksa san, sakaln
aarmas ile, yal ihtiyar olur. Prlik, ezel bir tali' eseridir. Bunun sala ilgisi
yoktur.
197
2334 Hz. Ysuf; gnein, ayn ve onbir yldzn kendisine secde ettiklerini
ryasnda grmt. 258
2340 Hz. Ysuf a kuyuda iken seslenen gze grnmyordu ama, gnl
syleyeni belirtisinden tanmt. 260
260 Abdlkadir Geylan (K.S) hazretleri, bir gn: "Y Abdlkadir, seni ibdetten, yni namaz k
lmaktan, oru
tutmaktan, zekt vermekten affettim." diye gaibden bir ses duydu. Bu sesi syleyen, grnmyor
du. Fakat Geylan hazretleri bu
sesi dyunca "Defol, ya mel'un!" diye karlk vermiti. eytan hemen meydana km;
"Syleyenin iblis olduunu nereden anladn?" diye sormu. Hz. Gavs Abdlkadir Geyln de; "Ben
i ibdetten
alkoyann senden bakas olmayacam anladm. nk, ben deil, peygamberler bile ibdetten a
ffedilmemi, alkonmamtr."
diye cevap vermiti.
Ysuf (a.s), bundan sonra ne trl ceflara urad ise, o sesin vermi olduu
kuvvetle, gle, o eza ve ceflara dayanyordu.
198
Aclk tad veren, Hakk'n emir lokmasn bile, rhan zevkle, gl reeli gibi
yerler, ilerine sindirirler. 261
Fakat rahmn zevkten mahrum olan kii, kaz ve kader lokmasn inkar
eder de gl reeli bile yese, isti'dadna aykr dt iin sindiremez, kusar. 262
262 "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" hitabna inanmayan, Allh'n kaz ve kaderini inkar eden
ve bana gelen
belalara teslimiyet gstermeyen kii ise, ma'ruz kalaca belalar hazm etmez; inkar ve i'tira
z sretiyle bir takm herzeler kusar.
Her kim, ezel gnnde bir rya grdyse, yni Cenb- Hakk'n; "Ben sizin
Rabbiniz deil miyim?" hitabndan rhunda bir htra kald. Bu dnya gecesinde
gnl gz ile ho bir sret grebildi ise, o kii ibdetler yolunda mest olur, gider. 263
263 Byk air ve mutasavvf tbni Fariz hazretleri Kasde-i Hamriye'sinin ilk beyti ile bu hak
ikati ne gzel anlatr:
"Daha zm ubuu yaratlmadan nce, sevgilinin yad ile, arab- mneviyi itik, kendimizden
getik."
Bu mnevi zevkin etkisi ile deve kuvvetlenir de, arslana dner, seve seve
hayatn ar yk altnda kendisini ezdirir. Az yer, az ier.
Dii deve de istei ile yzlerce zahmet eker, a kalr, susuz kalr. Bu ak ile
bir da, ona kl teli gibi grnr.
Fakat elest leminde, byle bir rya grmeyen bu dnyada ne vellere kul
olur, ne de mrd.
Olsa bile gnlnde yzlerce tereddd vardr, bir an kr etse bile, bir sene
ikayette bulunur.
2355 Din yolunda, tam inanca ermeyerek yzlerce teredddle ileri doru bir
adm atarsa, br adm geriye doru gider.
199
Kur'n- Kerm, sebeplerden ziyde Msebbib'lEsbab olan Allah'a tevekkl etmeyi tavsiye eder.
2515 Gerei gren gzlerden gzel bakmay rendin ise; yni nebilerden,
vellerden bakmak, grmek dersini aldnsa, ne diye sebeplere gz dikip kalyorsun?
264 Hz. Ms, asas ile ap Denizi'ne vurmu, alan oniki yoldan, tsrailoullar kar sahile
gemiti. Adem (a. s)
yeryzne inince, buday mahsl bulmu, onunla karnn doyurmutu. Sonra o tohumlar ekmi bi
miti.
265 brahim (a.s), bir ktlk zamannda un getirmek iin bir dostuna bir adam gndermi, isten
ilen kimsede un
bulunamad iin, giden adam bo dnmt.brahim (a.s), aile efradn avutmak iin uval ku
mla doldurmutu. Kadnlar
uval anca, has ve beyaz bir un buldular. Onunla ekmek yaptlar. briim meselesi de Hz. M
s'nm hareminde vaki oldu.
Keileri ona ibriim vermiti.
Ebabil kular iki ta atar, kalabalk bir Habe ordusunu krar, geirir266
Havada uan kularn attklar talar, ordudaki filleri delik deik etti.
Kesilmi bir inein kuyruunu, ldrlm adama vur ki, o anda dirilsin,
kefenden ksn.
200
Boaz kesilmi, lm adam yerinden srasn, kalksn da, kann dkenlerin kann istesin. 267
267 Bir adam ldrlm, kaatili mehul kalmt. Hz. Ms ilh vahiy ile bir sr kurban e
ttirdi, onun kuyruu ile
lm adama vurunca, l dirildi, kaatilini haber verdikten sonra tekrar ld.
2525 Bylece, Kur 'n 'n balangcndan sonuna kadar btn ayetleri, illetleri, sebepleri giderir. 268
268 Dnya sebepler lemi olduu iin sebepler tamamyle terk edilemez. Mesela; kuyudan su eke
ceiz, bunun iin
kova ve ip lazmdr. Onlar bulunur da suyu ekecek kimse bulunmazsa, su yine kmaz. Bunun gib
i sebeplere tesiri veren
Cenb- Hakk'm irdesi ve takdiri olmaynca, hi bir sebep ve illet bir i gremez, ite sebep
lere gvenmeme, Allah'a tevekkl
"Msebbib'l-esbab (=sebepleri hazrlayan yni Hakk') bulmak midi ile, ben sebepler kervan
nn yolunu
kestim." diye buyurmaktadr.
269 Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "Bir kimse, bildii ile kulluk ederse, Allh ona, bi
lmedii ilmi ihsan eder."
Felsefeci aklla anlalr eylere balanmtr. Sfi ise akln aklna, yni akl-
klle gvenmitir.
Akllnn akl olan akl- kll itir. Ey felsefeci, senin akln ise kabuk gibidir.
Hayvann midesi daima kabuk arar.
arayan, yni hakk, hakikati isteyen kabuktan, yni akla ait madd
bilgiden yzlerce defa usanmtr. temizlere helldir, temizlere hell.
2530 Kabuktan ibret olan akl, bir ii yzlerce delil ile ancak anlayabilir,
fakat akl- kll, doru olduunu bilmedii yola, hi admn atar m?
201
Akl batan baa defterler karalar, yni kitaplar yazar. Akln akl ise
ufuklar, ay nrlar ile doldurur.
Akln akl; aktan, karadan, kat ve mrekkeble eser yazmaktan kurtulmutur. nk onun aynn nuru, rha ve gnle akseder.
2535 Nasl ki bir et ynndan ibret olan bedenin deeri de candandr, cann
deeri de canandandr.
270 Bu beyitte Zmer Sresi'nin u 30. ayetine iaret var: "Habibim, muhakkak sen de leceksin
onlar da
leceklerdir." Arifler, lm ikiye ayrmlardr. 1- Sri lm, 2- Mnevi lm. Bu ayette Hz.
Peygambere hitaben "Sen de
leceksin, onlar da leceklerdir." diye buyrulmas Sri lm itibariyledir.
Her devirde sz syleyici, halk irad edici vardr, vardr ama, gemi
zamanlarda gelenlerin iyi szleri, fikirleri, grleri, bugn hayatta olanlara ve sz
syleyenlere yardm eder. 271
271 Hz. Mevln da Mesnev-i erifte eyh Attar'n, Hakim Sen'nin, Beyazid-i Bestam hazretl
erinin ve daha
bakalarnn szlerini nakil ederek, kendi beyanatn teyd eder.
gerekir.
alp abalamakla, can gdasn nasl elde edeceksin? Onu ancak, sana bir
eyhin himmeti balar.
2545 Nefis, eyhe uyduunu, eyhle beraber adm attn grnce, ister
istemez senin buyruun altna girer.
202
Nefis yzlerce gc, kuvveti ile, yzlerce hneri ile, ma'rifeti ile bir
ejderhadr. eyhin yz, ona kar gz karan zmrddr. 272
272 Zmrd tanr, ylan gzn kamatrp grmez bir hale getirdii sylenir.
2550 Nefis Allh velsinin huzurunda bulunursa, onun yz arn uzunluundaki dili ksalr, yni ktle creti kalmaz.
Nefsin yz dili vardr, her dilinde yz eit lgati vardr. Onun hilesi, masal
anlatlamaz ki... 273
271 Nefsin eitli dil bilmesi ve bir ok lgat shibi oluu; eitli renklerde, eitli dille
r konuan dnya milletlerinin
her birisinin dilini anlamasn ifade etmektedir.
Nefsin sa elinde tebih ve Kur 'n vardr. Ama yeninde ise haner ve kl
sakldr. 274
274 Bir taraftan kendisini sfive imanl gibi gsteren nefis, frsat bulunca trl gnahlar ci
nayetler iler.
dost yapma.
Nefis, seni abdest almak iin havuza gtrr, sonra seni iter, havuzun dibine
atar.
"Bu ak rh gibi, bu balktan yaratlm bedende gariptir." diye buyurdu. Ak, akl, rh bt
n bunlar, mnevi ve
ulv varlklar olduklar iin, sfli olan, topraktan yaratlm bulunan bedende garip ve yaban
c gibidirler. Nitekim Burhaneddin
Tirmz Hazretleri de:
diye balayan bir ktasnda: "Rh gurbettedir, beden ise kendi vatamndadr. Allh' m, garip,
mahzun ve vatandan
ayr dm olan rha ac, merhamet et." diye yalvarr.
Sabret ki; arslanlar, yni Hakk'n kmil kullar, ormn, yni cennete
gitsinler. Onlarn ne kadar stn varlk olduklarn, bu kr kpekler, yni nefsine
uymu kiiler anlayacaklardr.
203
Nefise ancak kendi cinsinden olan yar olur. Senin eyhin nefis dostluundan
uzaktr.
276 Halkn her birinde, bir trl mnevi hastalk vardr. Madd hastalklar, sakatlklar grl
r. Mnevi hastalklar ise
grlmez. Mnevi hastalk gizli olduu iin shibi de fark etmez. Meer ki mnevi doktor olan
kmil insan o hastal tehis ve
tedavi etsin. Ayn hastala tutulmu olanlar birbirine yar olurlar.
2565 Ahmak ku, bir avcdan ku sesi duyar da, ona doru uar gider.
Onun grne gre, korunulmu hr kii ile, balanm esir bir kii birdir.
O yakne erdim, tam inanca vardm dvsnda bulunsa bile, phe iindedir.
Byle bir kii zekadan ibret olsa bile, mdem ki onda ayrdedi hassas
yoktur, o bir ahmaktr.
Ey slik, dikkat et! Byle bir kimseden ceylann arslandan kat gibi ka;
ey bilgili yiit, sakn onun yanna gitme.
2570 Meryem olu Is sanki bir arslan, kann dkmek istiyormu da ondan
kayormu gibi, bir daa kayordu.
204
Adam bir mddet onun arkasndan kotu, peini brakmad ve Hz. Is'ya
kuvvetlice bararak dedi ki:
' Allh rzs iin birazck dur. Byle hzl kan bana dert oldu.
2575 Ey kerem shibi, arkanda ne arslan var, ne dman, ne de bir korku,
bir rknt; bu tarafa doru kimden kayorsun?"
Hz. Is; "Yr git." dedi. "Benim ayam balama. Ben bir ahmaktan
kayorum, brak da kap kendimi kurtaraym."
Soran adam dedi ki: "Nefesi ile krleri, sarlar, iyiletiren Mesih sen deil
misin?"
Is "Evet, benim." dedi. Adam "Peki!" dedi. "Gizli srlara, efsnlara sahip o
mn pdih, sen deil misin?
Is; "Evet." dedi. Soran tekrar; "Ey temiz rh!" dedi. "Mdem ki her ne ister
isen yapyorsun? O halde kimden korkuyorsun?
Is (a.s.) dedi ki: "Bedeni esiz, rneksiz yaratan rhu daha nce halk eden
Hakk'n ztna yemin ederim ki;
Onun tertemiz zatnn, tertemiz sfatlarnn hrmeti iin gkyz bile yenini
yakasn yrtm ona kul kle olmutur.
2585 O efsunu, o en yce, en ulu ism-i a'zam sara, kre okudum; kula
ald, gz grd. 277
277 sm-i a'zam: Allh'n en byk ismi demektir. Bu ismin ne olduu kesin olarak bilinmemekte
dir. "Allh" ve
"Huve" isimleri ism-i zat olduklar iin belki de ismi a'zam bunlardr. Arifin biri u mnda
bir kta sylemitir: "Mridin biri;
'eyhine Allh'n 99 isminden hangisi ism-i a'zamdr?' diye sormu. eyh u cevb vermi: 'Al
lh'n isimlerinden hangisi
kk olabilir? Onun btn isimleri, ism-i a'zamdr.'" Bu sebeple hangi isimle du edilirse te
siri grlr, fakat o ismi okuyacak
az ister.
Rivayet ederler ki: Hz. Ali bir aa altnda otumyormu, biri gelmi, fakir halinden ikayet e
tmi. Hz. Ali yerden bir
avu kum alm, bir ey okumu, kumun zerine fleyerek fakire uzatm, fakir kumlarn altn t
ozu olduunu grnce: "Y
emr, ne okudun, Allh akna bana da ret." demi. Hz. Ali de Fatiha Sresi'ni okuduunu sy
leyince, fakir hemen, bir avu
kum alm, Fatiha Sresi'ni okuyup flemise de avucundaki kumlar olduu gibi kalm. Hz. Ali;
"kimiz de Fatiha'y okuduk,
ben okuyunca kumlar altn oldu. Sen okuyunca olmad. nk bendeki az sende yok." diye buyur
mu.
205
yrtt.
Fakat ahmakn gnlne okudum, hem de sevgi ile, efkat ile, yz binlerce
kerre okudum, bir derman, bir faydas olmad.
O ahmak bir mermer kaya kesildi de, ahmaklk tabiatndan dnmedi, orak
bir kum oldu da ondan bir ot bitmedi."
2590 Soruyu soran adam, "Peki" dedi ism-i a'zamn baka eylere etkisi,
tesiri olduu halde, ahmaka tesir etmemesinin hikmeti nedir?
Is (a.s.) dedi ki: "Ahmaklk, Allh'n bir kahrdr. Hastalk, krlk kahr
deildir; bir ibtila, yni bir belaya uraytr.
btila, belaya uray bir hastalktr, belaya urayan kiiye acrlar, ama
ahmaklk yle bir hastalktr ki bakalarn yaralar, incitir."
2595 Hz. s'nn kat gibi, sen de ahmaktan ka, ahmakla sohbet,
konuup grmek, nice kanlar dkmtr.
Hava suyu nasl yava yava eker, buharlatrrsa, ahmak da onun gibi
sizden bir eyler alar, rhen sizi yoksul brakr.
Senin hararetini alar, soukluk verir, seni mermi ta stne oturmu kiiye
dndrr.
Masallar arasnda alaylar vardr, sama sapan szler bulunur. Fakat sen
ykk yerlerde define aramaya bak.
206
Sebe ehri pek byk, pek geni bir ehirdi. Fakat bykl bir tepsiden
fazla deildi. 278
278 Sebelilerin hikyesi bu cildin 281 numaral beyti ile balayan blmde evvelce gemiti. S
ebelilerin hali,
yaaylar Kur'n- Kerim'de Sebe Sresi'nde anlatld ekilden baka bir ekilde, halk ara
snda, ocuklarn aznda masal
olarak anlatlan ekli vardr. Mevln da halk arasnda anlatlan masallar alm da; "Sebe e
hri pek byk ve geni bir ehirdi,
fakat bu bykl bir tepsiden fazla deildi." diye bir topi, hi bir yerde bulunmaz bir eh
ir gibi alayl ifadeler kullanr. Bu
masallardan derin mnlar karyor. Adet Swift (1667-1745) adl ngiliz edibinin Gullier Sey
ahatleri'ndeki cce memleketi
hatrlatmaktadr. Hz. Mevln bu masallardan derin mnl hakikatler karmaktadr. Zaten dikk
atle okunacak olursa,
masallarda cidd mnlar bulmak mmkndr. Masal sylerken "bir varm bir yokmu" diye balar
lar. Bu szler bizim
dnyamz ve halimizi hulsa olarak anlatmaz m? Bugn var grdmz kimse, yarn yoktur. Biz
im de vaktiyle birok
eyimiz varm. Yurdumuz, Bosna'dan Basra'ya kadar uzanrm. Avrupa hkmdarlar, sknca O
smanl padiahlarna
snrlarm. Barbaros Hayreddin Paa Fransz donanmasn Marsilya'da tefti edermi.. Ne old
u? "Bir varm, bir yokmu.."
2605 O ehir pek ulu, pek byk ve ok uzun idi. Pek salamd, ama salaml, bir soan salaml kadard. 279
279 Bbrlendiimiz hayatmzn, varlmzn, her eyimizin ereti olduunun far-knda deili
z. Amerika'da dahil
dnyann baz blgelerinde grlen kk devletleri yere seren zelzeleler, aalar kklerinde
n skp atan kasrgalar, en mamur
ehirleri soan kabuklar gibi savurduu halde, yine cizliimizi, zavalllmz anlamayz,
bu fetlerden ders almayz.
Orada saysz adam, saysz mahlk vard, ama hepsi de ham ve hazr
yiyici kiiden ibretti. 280
280 Bu hikyeyi yorumlayan sarihler diyorlar ki: Buradaki Sebe ehri insan bedeninin sembold
r. Ahalisinden
maksat, insanda rhan ve cismn kuvvetlerdir. Onlara hakim olan kiiyi de Hz. Mevln ala
yl bir ekilde aklyor. Bizim
medeniye-timizin de, hayatmzn da ne kadar zayf insanlarla dolu bir yaaytan ibret oldu
unu belirtiyor.
2610 brnn kula keskin idi. Ama adam akll sard. Yni ok sar
olduu halde ok fazla iitirdi. Sanki bir hazne idi. Ama iinde bir arpa arlnda
bile altn yoktu.
207
Kr olan kii; "ite urackta atl askerler geliyor." dedi. "Hangi milletten,
ka kii olduklarn gryorum."
plak; "Eyvanlar olsun." dedi. "Onlar, tama' ederler de, eteimi keserler,
ben onlardan emin deilim."
ehri braktlar, dar ktlar, bozgun halde korku ile bir kye sndlar.
Ackmlard. O kyde semiz bir ku buldular. Fakat zerre kadar eti yoktu.
O kadar zayf idi.
Arslanlar, avn nasl yerlerse, onlar da o kuu, yle yediler, yle semirdiler
2625 insanlarn lm yolu da, gizli, grnmez bir yoldur. Gze grnmez,
nk mahalsiz, mekansz, yeri olmayan bir yoldur.
Sen, o atla kapda ararsan bulamazsn, pek gizlidir ama, bunca insan
gelin evine gvei gtrr gibi o atlaktan geirip gtrrler. 281
281 Kap atlandan maksat; lmdr. lmn ne olduu grlp bilinemedii halde, onunla bir
ok zifaf
yaplmaktadr. Zifaf, gelini gveyinin evine gtrmek demektir. Gelin sslenip kocasnn evine
gittii gibi, insanlar da tehiz ve
tekfin edilip hirete yolcu edilir.
208
2628 Yukarda bahsedilen sar, hayattan ok eyler uman, ok eyler isteyen, bir trl gz doymayan insan gstermektedir. O bakalarnn lmn duyar
Uza gren kr de; hrs temsil etmektedir. O halkn aybn kldan kla
grr, mahalle mahalle dolar, onlar syler.
plak eteini kesecekler diye korkar, durur. Halbuki plak bir adamn
eteini nasl keserler? plak bir adamn etei olur mu?
O dnyaya plak geldi, plak gidecektir. yle iken, hrsz korkuu ile
yrei kan alar.
Eer o ssl saks krklarndan bir parasn alrsan, ocuk alar; aldn
paray geri verirsen gler.
Chil kodaman kii de, ereti olan mal mlk, kendi mal mlk sand
iin, o maln stne titrer, rpnr durur.
2640 Ryasnda kendisini mal, mlk shibi grr. Bir hrszn uvaln karp gtreceinden korkar. 282
282 Dnya hayat ryadan ibret olduu gibi, dnyada servet shibi olmak da, ryada define bul
mak gibidir. Eskiden
sylenmi bir beyit vardr:
"Bir kefendir akibet, sermaye-i ah u geda, Pes buna marur olan, Mecnn deildir de nedir?"
Evet, dilencinin de pdihn da sermayesi, sonunda bir kefendir. Bu durumda dnya malyla ma
rur olan deli deil
de nedir? "Mal shibi, mlk shibi, hani bunun ilk shibi?" derler. Ne kadar nkteli ve mnl
bir szdr. Mal, mlk elden ele
geer, Ahmed'den Ali'ye, mer'den Bekir'e intikal eder. O servet de, mezara gtrlebilecek bi
r ka metrelik bezden, yni
kefenden ibrettir ki, o da cesetle beraber rr gider.
209
Bunlarn her biri, kendisinde bilgi var zannna kaplr da, bilgiyi bir hrsz
alacak diye korkar. 284
284 Nab merhum der ki: "lim ky olmayan bir denizdir. Orada alim geinen childir."
2645 O, "Halk gelip beni megul ediyor, zamanm alyor." der. Halbuki
onun faydal bir zaman yoktur.
"Halk beni iten alkoyuyor." der. Halbuki kendisi boazna kadar isizlie,
tenbellie gmlmtr.
ite, byle bir bilgin, uzun etekli plaa benzer. O, eteimi halkn elinden
nasl kurtaraym diye, korku iindedir.
O zlim bilgin, bilgilerden yzbinlerce stnlk elde etmi, bir hayli bilgi
shibi olmu da, kendi rhunun, kendinde bulunann hakikatini bilmiyor.
O, her cevherin hassasn bilir de, kendi cevherini bilip bildirmede sanki bir
eektir. 285
285 Filozoflar insan; "Sz syler, geliir, irdesi ile hareket eder, iki aya zerinde yr
r bir hayvandr." diye trif
ederler, insan bylece madd ynden bilmek; onun hakikatini bilmemek ve insan hayvan gibi g
rmektir. Halbuki insan
maddeten hayvanlara benzer ama, mn ynnden byk bir lemdir. Grnte lem-i sura (=k
k lem); mnda lem-i
kbra(=byk lem)dir. Kinatn z, btn varlklarn hulsasdr. Sreti ve mns ile ahsen
-i takvm(=en gzel yaratlm
varlk)tr. "Rhumdan ona frdm." srrna mazhar olmutur.
210
Mutlu yaamalar iin Cenb- Hakk onlara bunca mal, mlk, ba, bahe
vermiti. Sadan soldan ltfedilen bunca nimet onlarn huzrla yaamalar iindi.
2660 Dklp salan meyveler yolu kaplar, yolcu nereden geceyim diye
arr kalrd.
Birisi, bana bir sepet alsa da aalarn altndan gese, meyveler silkinmeden sepeti doldururdu.
Akla uygun olan da, nimet verene kretmektir. Edilmeyecek olursa ebed
olarak fke kap alr.
286 krn dil ile yaplan olur, hl ile, gnl ile yaplan olur. "Elhamdlillh; e-krli
llah" krn dil ile
sylenilenidir. Dilsiz kr, hl kr her uzuva, yni organa gredir. Arifler yle sylemi
lerdir: "Ban kr secde etmektir.
Ayan kr, ibdet iin oturmaktr ve ibdet iin yrmektir. Camiye giderken yrymz
kr saylmaktadr. Gzlerin
kr, ibret alnacak eylere bakmak, Allh'n yaratt eserlerde, onun sfatn, kudretini,
yaratma gcn grmektir. Haram ve
nehy ettii eylere bakmamak da, gzn kr saylr. Kulaklarn kr, onlar vastasyle habe
r dinlemek, iyi eyler, hikmetler
iitmek. Kur' n ve ezan duymak, erre, kt szlere kulak vermemektir."
211
2675 Bize bol nimet veriinden o kadar bktk ki, bize ne ibdet ho gelir, ne
de su ilemek.
Biz nabz tutmadan, vastasz olarak gnle bir hoa bakarz. Allh'n
verdii sezi dolaysyle bizim grmz pek ycedir.
2705 Hastaya deriz ki: "yle bir i, sana yararldr, byle bir i ise
zararldr. Zararl olan i senin Allh'a giden yolunu keser."
Biz kimseden tedavi creti almayz, emek karl bir ey istemeyiz. Bizim
cretimiz Hakk'tan gelir; bu da bize yeter.
212
Siz de, bizler gibi yemeye, imeye ve uyumaya balsnz; siz de, bizim gibi
ehirde ve kyde dolap duruyorsunuz.
olabilirsiniz?
2715 Peygamberler dediler ki: "Bu inkrnz, sizin mnevi hastalnz yzndendir. nk mnevi hastalk, insana krlk verir. Gre engel olur, perde olur.
Bu cevher, yni imn dvet, kimin gnl gznn kapal, kimin gznn
ak olduunu anlamak iin, halka bir imtihandr. Bu sebeple, onu, gzlerin nnde
dolatrp duruyoruz.
Kim 'Cevher nerede?' derse, bu soruu, cevheri grmediine ve krle mahpus olduuna
delildir.
Gne dile gelse de sana 'Kalk gndz oldu, sra ve inat etme' dese;
2720 Sen de ona; 'Ey gne, gndz olduuna dair, hani ahid?' desen,
gne sana 'Ey kr adam, git de Allh'tan gz iste.' cevbn verir.
287 Spinoza "Hakk' ve hakikati idrak edemeyenin vazifesi, susup oturmaktr." diye Etika'smda
bu hususu
belirtmitir.
213
2735 Biz eek beyni mi yedik ki sizin gibi sivrisinekleri devlet kuu denilen
hmya srda bilelim?
htiyar bir tavan ay'n ilk gecesi, da tepesinden fillere doru yle bard:
'Ey fil pdih, ay'n on drdnc gecesi gel de kaynan iinde szmn
doruluunu gr.
Ey fillerin pdih, ben ancak bir eliyim, baka bir ey deilim. Eliler ne
balanr, ne esir edilir, ne svlr, ne de onlara kzlr. '
214
Ay diyor ki: 'Ey filler, buradan gidin, kaynak bizimdir. Buradan daln,
uzaklasn, baka bir yere gidin.
2745 Yoksa, sizi kr ederim.' Ben pdihn szn, size sylyorum, ben
bylece gnah boynumdan attm.
olun.
"Ne yazk ki, derdinize dev olarak verilen ila size can alc bir zehir
kesildi.
2755 Cenb- Hakk fke perdesini gerdi de, bu era, yni tlerimiz
gzlerinizdeki karanl artrd.
Sizin gibilerden biz nasl bir reislik, bir babuluk isteriz? Bizim reisliimiz,
2900 Sebe'liler Cebrler gibi deliller getirerek peygamberlere dediler ki: 'Ey
nasihat verenler, yeter artk; u szleriniz iyi ama, bu kyde sizi duyacak, anlayacak
bir adam bile yoktur.
215
Topraa 'Su huyunu al, ona dn, onun gibi ol!', suya da 'Bal ol, st ol!'
desen, ne fayda!
Gklere dnmeyi takdir etmi; ona saflk vermi, suya duruluk, topraa
bulanklk, kara yzllk, bir tohumu bitirip gelitirme kabiliyeti ihsan etmi.
Bu durumda nasl olur da, gkyz amurlar, amur da, saf ve duru
bir hl alr?
Cenb- Hakk, yarattklarnn her birine bir ey ihsan etmi, her birine ayr
bir yol izmitir. Nasl olur da bir da uraarak, alarak bir saman p olur?"
2910 Allh baz arz vasflar da yaratt ki, onlar terk etmek mmkndr.
Herkesin nefretini kazanan kii, o vasflar terk eder, kt huylarndan vazgeerse,
herkesin sevgisini kazanr, herkes ondan rz olur.
Tasa 'Altn ol!' desen, bu sz bo bir szdr. Ama bakra 'Altn ol!' desen
bunun yolu vardr.
Kuma 'amur ol!' desen, olamaz. Fakat topraa; 'amur ol!' desen, onun
slanp amur olmas mmkndr.
Allh yle hastalklar vermitir ki, onlarn resi yoktur. Onlar da topallk,
yass burunluluk, krlk gibi eylerdir.
2915 Allh, bu ilalar insanlar iyiletirmek iin yaratt; bu dertler de, ilalar
da bo yere yaratlm deildir.
216
Hastalk ilala geen bir hastalk olsayd, hi olmazsa bir zerresinin gemesi
gerekirdi.
2920 nsan eker hastas olursa, eker ve su gelmez. Hasta, denizleri imi
olsa; tuzsuzluu gemez, nk, iindeki su baka yere gider.
Byle ihsan shibinden mit kesmek yakmaz. Siz ellerinizle, onun rahmet
halkasna yapn.
Nice iler vardr ki, nce g grnr. Sonra o glk alr, o zorluk geer,
gider.
Szmz kabul edip etmemenizle bizim bir iimiz yok; bizim iimiz
217
Gnl mahzun olan, usanp bkan o kiidir ki, sevgilisinin ayrlk hapsine
dmtr.
2935 Bizim gnlmzde bir lale bahesi, bir glen, bir gl bahesi vardr.
htiyarlk, solgunluk, perianlk oraya girecek yol bulamaz.
Biz daima ter tazeyiz, genciz, gzeliz, iriniz; daima gleriz, nazlyz,
naziiz.
Bizce yz yl ile bir saatlik zaman birdir. Uzun yol, ksa zaman bize gre
yoktur. 291
291 Sflerce "tayy-i mekn" ve "tayy-i zaman" diye iki hareket vardr. Tayy-i mekn; bir an i
inde, en uzak bir yere
gidebilme gcdr. Tayy-i zaman ise; bir an iine bir ok senelerin vakalarn sktrmak kud
retidir. Allh zaman iinde zaman
halk eder. Mir'ta olduu gibi, Peygamber Efendimiz amcazdesi mm Han'nin evine gitmi ora
da dinlenmek iin
uzanmlard. O anda Mirac'a dvet buyuruldu. nce Kuds'e kadar gtrld. Oradan gklere k
arld. Cennet ve cehennemi
grd. Allh' grmek erefine nail oldu. Yeryzne dnd zaman yatm olduu yerin scakl
henz gememiti. Gklerde
dolamasn bir tarafa braksak bile, Mekke'den Kuds'e kadar, o zamann vastalar ile bir ay
da gidilebilirdi. te "tayy-i
mekn" byle uzak zamn muhta hareketlerin bir an iinde oluvermesidir. Bizim grdmz ry
alar, bunun kk ve basit
bir rneidir.
mu?
292 nk onlarn rhlar, bize yok gibi gelen ervah lemine gitmiti. Bu dnyann yz sene
si, o lemin bir gn
kadard. Kehf Sresi'nin 25. yetinde "Maaralarnda yz dokuz sene kalp uyudular. " denme
ktedir.
218
Bir eyi tatmayan, onun lezzetini bilmez. Pislik bcei, gl kokusunu duyar
m?
Allh'n ltuf arab ve onun verdii zevk vehme smaz; vehme sayd,
vehme san eyler gibi o da yokluk olur, giderdi.
2945 Cehennem nasl olur da, cenneti aklna getirir? irkin bir domuzda
gzel bir yz bulunur mu?
Ey yol arayan kii! Akln bana al da, byle bir mnevi lokma azna kadar
gelmi iken, kendi elinle boazn skma, yni bu lokmay karma.
Biz sarp yollar atk ve bize uyanlara Hakk yolunu kolaylatrdk." 293
291 Cenab- Peygamber, masum bir neb iken sabahlara kadar namaz klmaktan ayaklan imi, onu
n zerine Taha
Sresi nzil olmutu. Onun ilk yeti; "Meakkat verilsin diye sana Kur 'n '\ indirmedik." Ni
in bu kadar ibdetle megul
olduunu soran sahabelerine yle cevap vermiti: "Ben Allh'a ibdetle kranda bulunan bir k
ul olmayaym m?" Onun kmil
varislerinden bulunan Hz. Mevln da ok ibdet ve riyzatla megul olurdu. Sebebini soranlara
: "Bize nisbeti olanlar iin
alyoruz." derdi, ite bu sebepledir ki, bu beyitlerde Hz. Mevln mridlerine; "Biz bu yol
u kolaylatrdk." diye buyuruyor.
Gerekten de Mesnev-i en/"Hakk'tan, hakikatlerden bahseden bir kitap olmakla beraber, mnca
ok yksek hakikatlere de
temas ederken, mevzulara gre kulland ifade, dier tasavvuf kitaplar gibi anlalmas g
deildir. Herkes istidd nisbetinde
ondan bir ey anlar, dolaysyla istifade eder. Kimi hikyelerini dinler zevk alr, kimi kssa
nn hissesinden feyz alr, yni
2950 Biz, birbirimizle uzlam, birlik halinde yayorduk. Sizin kt haberleriniz yznden birlik bozuldu. Aramzda, yzlerce ayrlk, aykrlk belirdi.
Biz nce eker yiyen develer gibi neeli idik, sizin yznzden lm
dnen baykulara dndk.
219
2955 Peygamberler dediler ki: "yiye, ktye yoru, sizin cannzn iindedir.
Yni sizinle beraberdir."
Tehlikeli bir yerde yatp uyumu olsan, bir ejderha da ba uundan sana
doru gelmeye baslarsa;
Seni seven, sana acyan biri de, 'abuk kalk, yoksa ejderha yutacak.' diye
seni uyandrrsa;
Sen ona 'Neden ktye yoruyorsun?' der misin? Yormak da ne? Kalk da ne
olduunu apak gr.
Eer bir hekim "Sana koruk yeme, onun yenmesi, seni rahatsz eder,
hastalk getirir." derse;
Sen ona "Neden rahatsz eder?" deyip, sana t vereni sular msn?
3077 Bu yzdendir ki, Peygamberler, imanszlarn imna gelmediklerinden
zlerek; "una buna ne vakte kadar vaaz vereceiz, nasihat edeceiz?" dediler ve
bunu hatrlarna getirdiler.
"Ne vakte kadar bo yere souk demir dveceiz? Ne zamn kadar sadece
bedenden ibret olan bu sapklar, doru yola getirmek iin nefes tketeceiz?"
3081 Bunu byle bil, bil ama ihtiyat ve gayret atn da ok gibi sr. Yni
dvette kusur etme, nk, Allh "Emirlerimi tebli et, bildir." diye buyurdu. Onun
emrinden dar kmaya imkn yoktur.
2799 u rnei duy, u fkray dinle: Gece yars becerikli bir hrsz, bir
duvarn dibini delmeye urayordu.
Ev shibi hasta idi; yar uyuyor, yar uyank, yava yava bir "tik, tik" sesi
duyuyordu.
220
Dama kt, ban aaya edi de ona; "Babalk!" dedi, "Orada ne yapyorsun?
Hayrola gece yar ne ie koyulmusun? Kimsin sen?" Hrsz; "Ey yce kii ben davulcuyum."
dedi.
Hrsz dedi ki: "Davulun sesini yarn duyarsn, 'Eyvahlar olsun, amann' derken, kulana ge
lir."
2805* Yukarda Sebe'lilerin peygamberleri inkr ederken anlattklar tavan masal da yalandr
, doru
2810 Evet, tavanla filin, fil ile suyun hikyesini, fillerin suda titreyen
ay 'dan korktuklarn anlattk.
Ay nedir? Gne nedir? Gkler nedir? Akl nedir? Nefis nedir? Melek
nedir? Bunlarn hepsi de onun yaratt, hepsi de onun emrinde..
221
Vellerin fkesi bulutu kurutur, gnllerin fkesi ise lemleri yakar, ykar.
Zaten fil de ne oluyor ki? tane uan ku o fillerin kemiklerini krd, ezdi.
Kularn en zayf ebabildir. Ebbil kular, fillerin derilerini bir daha yama
kabul etmez ekilde yrtt.
Rh gibi olan Hz. Ms onlar krd geirdi, sularda bodu. Su da, onlar
zerre zerre paralad.
Bir kerecik olsun gzn a da bak; savata filleri bile ldren, filler gibi
gl kahramanlar dn, onlar neredeler, ne oldular?
Yoksa siz iyi nam, kt nam iitmediniz mi? Herkes, hakikati grd de siz
grmediniz mi?
yle farzet ki, dnya gne ve nr ile doludur. Sen kr gibi karanla, kfr
ve gnaha doru gidersen;
O ilh nrdan nasibsiz kalrsan, kerem shibi olan ay 'a, yni velye kar
penceredeki kam olursun.
Bir rh, kurtluk sfatnda kalacak olursa, Ysuf un yzn nasl grebilir?
Syle?
Dvud (a.s.)'m sesi (Zebur okuyuu) dalara, talara tesir etti de, o ta
yrekliler o gzel sesleri duyamadlar.
222
Her zaman akl ve insafa aferinler olsun, nk hidyete vasta olan, insan
doru yola ulatran onlardr. Allh doru yolu daha da iyi bilir.
Onlar gerek bilin, onlara inann, onlar parl parl parlayan ay gibidirler.
telere, maher yerine varmadan nce, sizi temin eden, sizi nrlandran onlardr.
Sizden bir haber, bir menfaat, bir karlk beklemeyen peygamberleri gerek
bilin de sapkla dmeyin, bakalarn da azdrmayn.
Y nce gelip geen kavimlerin hallerine bakn, ibret aln, Yhut sonradan
gelenlere doru ihtiyatla uun.
onu yapmaktr.
Baka birisi de; "Bu sz yalandr, yolda her gece akan bir eme greceksin." haberini verse;
2845 htiyat odur ki; yanna su alr, susuz kalmak korkusundan kurtulur, ve
doru hareket etmi olursun. 294
254 Cenb- Hakk Kur'n- Kerm 'de; Bakara Sresi'nin 197. yetinde: 'hiret yolculuu iin a
zk tedarik ediniz.
Azklarn en hayrls takvadr." diye buyurmaktadr. Bilindii gibi takva; Cenb- Hakk'tan
ekinmek, korkmak. Onun yap
dediini yapmak, yapma dediini yapmamaktr. Allah'tan korkmak, cehennemden korkmak deildir.
Allah'n sevgisini
kaybetmekten korkmaktr. Bize ok lutuflarda bulunan Rabbimizi sevmek, onun sevgisini kaybetme
mek iin, emirlerine uymak,
nehiylerinden kanmak gerekmektedir. Bir beyitte denilmitir ki: "klarn yolunun az ked
erdir, gz yadr ve hdr. Yol
ite byledir. Haydi bakalm, bismillah, kimin yolculua niyeti vardr." Erefolu Rum hazret
leri de:
223
Eer yolda su varsa, tadn suyu dker, tazesini ier ve kabn doldurursun, fakat ya yolda su yoksa; eyvahlar olsun susuz yola dene... 295
295 Btn insanlarn kanamayacaklar bir yolculuk vardr. Hergn bu hiret yolculuuna kan
lar var. Biz de
muhakkak bir gn kacaz. Allh ve peygamberi bu zorunlu yolculuun sonunda, bir hiret lem
i, hirette azap ve nimet
olduunu haber vermitir. Bu sebeple bizim de o yol iin azk hazrlamamz, yni ibdet etmemi
z ve elimizden geldii kadar
fakirlere yardmda bulunmamz gerekir. Bu yapacamz eyler ihls ile olursa, o yolda ve gidi
lecek yerde iimize yarar.
"Sonumuz topraktr." diyen inkrclar gibi aldanr da yol hazrl yapmazsak, halimiz ne olur
? Biz bu yolun sonunda baka bir
lem var, bir hiret var, diye hazrlkl olmakla ne kaybederiz? Fakat inkrclar gibi "yok" d
iye gideriz de, ya var karsa, o
vakit byk felket, musibet bizim iindir. Hz. Ali buyurmutur ki: "Hekim ile mneccim; 'hir
et ve maher yoktur.' dediler,
ben de; 'Haydi iinize gidin, eer sizin dediiniz doru ise, ben hi bir ey kaybetmi olmam,
fakat benim inandm
gerekletii zaman sizin vay halinize' dedim."
Ey Allh' n halfesi olan ademoullar! insafl olun, doru hareket edin de,
kymet gn iin ihtiyatl bulunun. 296
296 "Hani Rabbin meleklere; 'Muhakkak ben yeryznde, bir halfe yaratacam.' demiti. Melekl
er de; 'Biz seni
hamdinle tebih ve seni takds edip dururken dnyada bozgunculuk edecek, kanlar dkecek kimse
mi yaratacaksn?'
demilerdi." (Bakara Sresi, 30) yeti gereince Hz. dem yeryznde halfe olarak yaratlmt
r. Halfe, birinin namna
hareket eden demektir. Etten ve kemikten bir kle olan bu fn mahlk Allh'a nasl halfe ol
ur? nsann kendinde bulunan
ilh emanet dolaysyla, yaratc ile gizli bir ahdi vardr. Haa insan Allh deildir, Allh
olamaz, fakat Allh'tan da ayr
deildir. Cenb- Hakk; "Ey kulum, sen nerede olursan ol, ben seninle beraberim." (Hadd Sres
i, 4) demiyor mu? nsan
benliinden kurtulur, nefsan isteklerinden tamamyla yakasn syrrsa ve Kur 'n ahlak ile
ahlaklanp kmil insan mertebesine
ererse, o zaman madd varl ile deil mnevi varl ile Hakk'n halfesi olmaya hak kazanr
. Mevln u beyitlerde bu
hakikate iaret etmitir:
"u anlald ki, biz u grnen bedenden ibret deiliz; bunun tesinde biz, Allh ile berabe
r yayoruz."
"u bedenimiz, u insan eklinde grlen madd varlmz, bizim gerek varlmzn perdesi,
yz rtdr.
Aslnda biz btn secde edenlerin kblesiyiz."
224
eytandr.
O dman yok mu? O dman sizin atanza da kin gtt de, onu yasaklanm aacn meyvesinden yemeye tevik ederek bulunduu yksek makamdan
(yni cennetten) zindana (yni yeryzne) srgn ettirdi.
O gnl satrancnn ah olan Hz. Adem'i mat etti de, onu cennetten kard,
birok fetlere maruz brakt.
2850 eytan birka yerde Hz. Adem'le savaa girdi. Haysiyetini, erefini
krmak, onu kk drerek yzn sarartmak iin oyunlar yapt, nihyet onu yere
ykt.
Onlar plak, hor ve hakir bir hale getirdi de. Adem (a. s.) yllarca, zr zr
alad.
2855 Hz. Adem gibi byk bir varlk, eytan yznden san, ban yolarsa,
onun hilesini sen kyas et...
297 insana eytann vesvesesi girecek otursa; "Kudret ve kuvvet ancak Allah'ndr." demek olan
mnsn bilerek,
ihlsla;
"L havle vel kuvvete ill blhilaliyyilazm" diye sylerse, o vakit eytan def olur gider.
Ondan saknn, o sizi pusudan grp durmada; ama siz onu gremezsiniz.
225
Avc, yni eytan; dnya hrs, para sevgisi, yksek mevki arzusu, hiddet ve
ehvet yemlerini saar durur. Yemler meydandadr. Fakat bu yemlerin bamza
getirecei felketler gizlidir; o grnmez.
2860 eytann sat yemlere kaplmayan ku, hilesi tuza olmayan hakikat
sahrasndan gdalanr, orada yem yer.
Hakikat sahrasndan gdalanan ku, ald mnevi gday yer de, eytann
tuzandan kurtulur, bylece onun kolu, kanad balanmaz.
Bir ku, bir duvarn stne kondu. Onun gz, tuzaktaki yemi grd.
O kuun bir gz, hakikat ovasnda idi. Bir gz de, dnya hrsndan tr
eytann sat yemlerde idi.
eytann sat yemlere den bak ile hakikat sahrasna olan bak
arasnda sava balar. Yemlere bakan bak stn gelirse akl, irfn ve saduyu
bandan gider.
Ne mutlu ona! Neeli bir halde kanat rpt da, sonunda nefsan
duygularndan kurtulmu, hrriyete kavumu, stn varlklara imam oldu.
htiyat ondan rz, o da ihtiyattan rzdr, ite, sen de bir karara varacaksan,
bir eye sarlacaksan byle yap...
Sonra tevbe etmisin; tvbeleri kabul eden Allh, tevbeni kabul etti de seni
sevindirdi. 298
298 Bu beyitte r Sresi 'nin u meldeki 25. yetine iaret var: "O kullarnn tevbesini ka
bul eden, kt
hareketlerin; tevbe ile balayan, ne ilerseniz bilendir." Cenb- Hakk'a tevbesini bozanlar
ve gnahlarn tekrarlayanlar
hakknda da Allh'm af ve mafiretini deitireceine dair sra Sresi'nin u meldeki 8. yet
ine iaret var: "Tevbe ederseniz,
Rabbinizin sizi esirgeyeceini umabilirsiniz; eer tekrar fesda derseniz, o da sizi cezalan
drmaya dner."
226
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Tevbenizi bozarsanz, biz de azaba dneriz; biz
yaplan ileri, o ilere uygun karlklarla e eyledik." 299
nsanlarn yaptklar amelleri, ileri; eseri ile, yni cezas ile, karl ile e
yarattk; e gelince, br ei de gelir ular. 300
300 Yni yaptnz amel hayr ise, karl mkafattr. O da beraber gelir. Keza yaptnz
amel er ise; karl
mcazattr ki, o da birlikte gelir. Rahman ve Rahim olan Allah, onu affetsin ve ilerini mukad
des buyursun.
2875 Bir saldrgan bir kadnn kocasn yakalayp gtrse, kar onun arkasndan kar gelir, esini arar.
Sonra bir kere daha bu tuzaa geldiniz, yni gnah ilediniz, tevbenin
gzne, bir kere daha, toprak satnz.
Tvbeleri kabul eden Allh, tekrar eytann dmn zd de, sizi nefsin
hilesinden kurtard. "Kendinize gelin, bu tarafa gitmeyin." dedi,
Fakat yine unutu pervanesi uup geldi, cannz, tekrar gnah ateine doru
ekti gtrd.
2880 Gnah tuzandan bir kere kurtulunca, bunun kr; bir daha o tuzak
bulunan yere gitmemen, onun etrafnda hi dolamamandr.
Sizi o tuzaktan azat etmesi, en byk bir nimettir. Hakk'n o nimetini yad ile
kretmen gerek.
"Kurtar da, sana yle hizmet edeyim, ibdet edeyim, eytann gzne
toprak saaym." dedin, sonra bu szleri unuttun, tevbeyi bozup boyuna gnaha
girdin.
227
hikyesi.
2885 K gelince, sokak kpei bir keye bzlr, kn souu onu yle
ezer, yle perian bir hale getirir ki:
O kendisini koskocaman grr de; "Ey efendi, bu iri yar vcutla sen hangi
eve sabilirsin?" der.
2890 Sada, solda yiyecek bulur, semirir, tembellie dalar; karn tok, srt
pek, kendine gvenmi bir halde, bir glgeye ekilir, yatar, uyur.
Gnl ona; "Amca!" der, "Gel kendine bir ev yap!" "Fakat iyi ama, bu
Ey insanolu, sen de bir belaya, bir derde dtn zaman, hrs kemiklerin
bzlr, incelir, sen de klr, kalrsn.
Fakat, dertten, beladan kurtulunca; hrsn artar da, kpek gibi sen de ev
yapmak sevdsndan vazgeersin.
Nimet insana, gaflet verir. kretmek ise uyanklk getirir. Sen akln bana
al da, kr tuza ile nimet avla. 301
301 brahim Sresi'nin 7. yetinde yle buyurulur: "Eer nimetlerime krederseniz, onu size
mutlaka artrrm. Eer
nimetlerimi grmemezlikten gelir, kretmez iseniz, benim azabm hakkaten ok iddetlidir." B
ir hads-i erifte duyurulmutur
ki: "nsanlara teekkr etmeyen, Allah'a kretmemi saylr." ibl Hazretleri de buyurmutur
ki: "kr, nimeti deil, nimeti
vereni grmektir."
228
saarsn.
2296 Ey gfl, sen dersin ki; "Bir vel Allh'a ulam, Allh ile mnen beraber iken, nasl olur da yine insan anar, onu zikreder."
Ey ham kii, sen onlar da ir insanlar gibi etten ve kemikten ibret bir
varlk olarak gryorsun.
2300 eytanca olan gz bir an iin kapa da, eytanca grnden kurtul; ne
zamn kadar yalnz sreti, ekli, d grn grp duracaksn?
2758 Gnei zerre gibi gren gznze yazklar olsun.
2760 blise bak, Hz. Adem'in baharn, ona kara k gsterdi. nk, yurdu neresi ise, o oradan bakt da yle grd.
Nice devlet, nice saadet vardr ki bazen saadetten mahrum kiinin krsna
kar da, o kiide kabiliyet olmad iin, ondan geri dner gider.
Nice sevgili vardr ki, tannmadan, bir bahtszn karsna kar da, o gfil
onunla ak oyununa girimez.
229
Tatan yontulup yaplan put size kble oldu da, bu yzden lanetin, krln
glgesinde kaldnz.
2765 nancnza gre tatan yonttuunuz put, Allh'a eit oluyor da, akl ve
rh shibi bir kmil insan, neden Hakk'n srda ve peygamberi olamyor?
lm sivrisinekler gibi olan putlar, devlet kuuna ortak oluyor da, diri bir
insan nasl oluyor da, pdihlar pdihna srda olmaya layk grlmyor?
Ne o kuyrukta bir devlet, bir nimet vardr, ne o bata bir rahatlk, bir salk
vardr.
2770 Ylann kuyruu kvrlr, bann etrafnda dner, dolanr. O iki dost
birbirine layktr. 302
302 Bu ylan ba ile kuyruundan maksat: Hell, haram demeyip servet kazanm olan zenginler
ile, onlarn
servetleridir. Zenginler ve mevki shibi zlimler ile onlarn kuyruklar etrafnda bulunanlar.
303 Mevln'nn Hakm Gaznev diye and, mutasavvf, byk air, bir rivyete gre 576/1180,
bir rivyete gre
535/1140 senesinde veft eden Hakm Sen'nin mehur eseri lah-name Glpnarl merhum taraf
ndan Trke'ye tercme
edilmitir. lah-nme Hakm Sen'nin Hadkat 1-Hadka adl eserinden kendisinin seerek ort
aya koyduu bir eserdir. Yni
Hadka 'mn bir ad da lh-nme 'dir.
230
Her cann sfat, o can yaratan Allh tarafndan ona tam uygun olarak
verilmitir.
2775 Sfat, cana e eden Allh, bil ki; gz gibi, yz gibi o sfat cana uygun
halk etmitir.
304 Allh kalpleri istedii gibi evirir. Bu sebepledir ki Peygamber Efendimiz; "Ey kalpleri v
e gzleri eviren Allh,
beni dinin zerinde sabit kl." diye du ederdi. Hadsi rivyet eden Hz. Enes buyuruyor ki: "B
en; 'Y Raslallh, sana ve
getirdiin din hkmlerine mn ettik, bizim iin hirette korkar msn?' diye sordum. 'Adem e
vldnn kalpleri, Allah'n
parmaklarndan iki parmak arasndadr, o kalpleri diledii gibi evirir' diye buyurdu."
da gr. Sen kimin parmaklar arasndasn; bu senin iin ne byk bir ereftir.
2780 Senin btn davranlarn, btn hareketlerin bu parmaklardandr. Ban ise ltuf, kahr, hidyet, sapklk yollarnn getii drt yol azndadr.
Bu halden hale girileri, bu deiileri bilse bile, kendi haddince bilir, kendi
kabiliyetine gre bilir, iyilik ve ktlk yapmasnda da insan, kendi kadrini ve kendi
Sebe'liler daha evvel anlatlan tavan ve fil hikyesini rnek aldlar, ama
ezele kadar hle kartrdlar. Ezel srr bilemediler. nk onlarn peygamberlere
kar bu kadar inkr ve srar gstermeleri, ezel sr gerei idi.
231
getiremez.
Sen bir eyin i yzn, srrn ne bilirsin? Ban kel iken tutarsn satan,
yzden rnek getirirsin.
Hz. Ms bile elindeki denei, asa grmt ama, o asa deildi; ejderha
idi. Yere atlanca azn at, hakikatinin ne olduunu syledi. 305
Ms gibi mnev bir pdih, bir denein srrn bilmemi iken, sen, nasl
olur da bu tuzaktaki yem danelerinin, (yni seni avlamak iin kaderin karna
kard mecaz sevgililerin) srrn bilirsin?
2790 Hz. Ms'nn gz bile rnekte yanlrsa, senin gibi bir fare bo yere
bu ie nasl giriebilir?
Senin o rneini Allh bir ejderha ekline kor da, verdii cevapla seni
parampara eder.
Krn da, inada dt de bu eit rnekler getirdi. Sonunda taht ile, tac ile
yerin dibine batt. 306
2795 Nh (a.s.) lde sudan uzak bir yerde gemi yapyordu. rnek getiren
yzlerce kii de onunla alay ediyordu.
"Su kuyusu bile olmayan bir yerde gemi yapyor, bu ne ahmak adam, ne
akn kii." diyorlard.
Hz. Nh ise yle diyordu: "Bu i Allh'n emri ile oluyor. Bu alayl
szlerle bir iim aksamaz."
232
yapar.
2677 Peygamberler dediler ki: "Gnlde bir gaflet illeti peyda olur. Bu illet
yznden, insan hakikatin dman kesilir.
Ey gnah ilemekte srar eden, direnen kii, senin karna nice ho eyler
gelir, gelir ama, onlarn hepsi de sana kt grnr. Saf, duru su senin gznn
nnde bulanr, iilmez olur.
2680 Sen btn bu ho eylere dman oldun da, bu yzden neye el atarsan,
o ey sana kt grnr, kt olur.
Sana hayat olan, dost olan kii, gzne hor hakir grnr.
2685 Karna kan her gzel ey, her iyi ey sana irkin grnr. Kt gelir.
Hatt b- hayat elde etsen, sana ate grnr.
Birer mnevi hastalk olan gaflet ve kibir gibi kt huylar lmn ve onunla
bununla didimenin kimyas, yni sebebidir. Bu kt huylar insan mnen ldrr de,
o kii artk Hakk' ve hakikati aramaz olur.
Akll bir kimse, baka akll bir kii ile dost olunca aralarndaki sevgi gn
getike artar.
2690 Fakat nefsin aalk nefislerle tanmas, sevimesi, iyice bil ki her an
sevgiyi azaltr.
233
Eer dostunun yarn hirette senden nefret etmesini istemez isen, bir akll
kii ile, bir aklla dost ol. 307
307 Zuhraf Sresi'nin 67. yetinin anlam yledir: "Dnyada nefsan dost olanlar, kyamet gn
nde birbirlerine
dman olacaklardr. Takva sahipleri mstesna."
Nefsan arzulara boyun emi, nefsin zehirleri ile hastalanm isen, eline ne
alrsan al, o da hastalanr, illet kesilir.
2695 Kimsenin sylemedii, duymad bir nkte duysan, onun zerinde akl
yorsan, onu anlasan, o nkte sana tatsz, zevksiz mnsz gelir.
Onu anladn halde, zevkine varmadn iin, "Ben bunu ok iittim, artk
eskidi. Arkada, sen bana bundan baka bir ey syle" dersin.
Bir baka taze, yepyeni bir ey duyduunu farzet. Ertesi gn ondan da bkar,
ondan da nefret edersin.
Sen sendeki hastal gidermeye bak. Hastalk geince, her eski sz, sence,
yeni bir sz olur.
2725 Sabr ve skut ilh rahmete sebep olur. Belirti ve ahit arayn,
hastalk eseridir.
"Susun." yeti 308 emrini kabul et ki sevgiliden susmann karl canna bir
ltuf gelsin
Byle yap da, Allh'n ltf seni vsn, senda bulunsun. Gk bile senin
insan mertebene haset etsin.
234
Sen seni ylandan kurtarmak isteyen kiiye "Sus" diyorsun. "Beni vehme
drme, gamlandrma." Adam da; "Peki" diyor, "Sen o sz sylemedim say."
Sen o zaman t verene dersin ki: "nsana byle mi haber verilir? Neden
yenini yakan yrtarak feryad etmedin?
2975 O da "yi ama sen benim szmden inciniyordun." Sen de alay edercesine dersin ki: "Beni adam akll sevindirmek byle mi olur?"
Nefsin isteklerine sabrederek, onun belini bk, onu hrpala, ciz brak.
nk o, ktdr. Ktye iyilik etmeye gelmez.
2980 Bir kerem shibine iyilik edersen deer, o her bir iyilie karlk yedi
yz iyilikte bulunur.
2983 Kt kiiler, cefya dtkleri zaman kirlilikten kurtulurlar, temizlenirler. Vef grnce, cefc olurlar.
235
nsan her ii yapabilir, fakat yaratlndaki esas maksat, onun Allh' a kulluk
etmesidir.
"Ben insanlar ve cinleri ancak bana ibdet etsinler diye yarattm." yetini
oku da anla ki: insanlarn yaratlmasndan maksat ibdetten baka bir ey deildir. 310
309 Nr Sresi'nin u meldeki 65. yetine iaret vardr: "Bana ibdet etmekten kibirlenenler
hor ve hakir bir halde
cehenneme gireceklerdir."
Sen klc adr kaz, yhut mh olarak kullanrsan, zafer yerine dmn
Kerem shibi olan kii, Allh'n ltuf ve ihsanna kar krederek ibdette
bulunur. Kt kii ise, yoksulluk, hastalk zamannda; "Aman ya Rabbi!" diye duya
balar.
Hz. Ms, o i ars gibi herkesi rahatsz edici olan kavim (yni
srailoullar), kendilerini baka kavimlerden stn grmesinler, balar eilsin diye;
Kuds kalesinin kapsn ufak, alack yaptrmt.
""Zriyt Sresi'nin u meldeki 56. yetine iaret var: "Ben cinni ve insan ancak kulluk ets
inler diye yarattm."
236
atrmt. 311
311 Bu balkta Bakara Sresi'nin 58. yetine iaret vardr. Ayette; "Beyt-i Mukaddes 'in kap
sndan secde ederek
girin." diye bir emir var. Secde edercesine girmek hususunu aydnlatmak gerekir, insann o dar
kapdan geebilmesi iin
eilmesi, yere srnmesi, secde etmesi gerekiyor. Bunun iin de kendini kk grerek o kapda
n gemek lazmdr. Aslnda o
kap, ak ve insanlk kapsdr. Kendini kltmek, gururu, ehveti, hreti, mevki hrsn, z
engin olmak sevdsn, hiddeti ve
btn kt huylar terk ederek alak gnll olmak, det klmek icb ediyor. Kendini byk
grenler, dnyay kendileri
yaratm gibi bbrlenerek yrrler; kendilerim byk, stn insan sananlar, o kapdan geemey
eceklerdir.
2998 Allh pdihlar etten ve kemikten kk bir kap olarak yaratt. 312
312 Pdih etten, kemikten nasl kap olabilir? Burada da mecaz bir ifade var: Allh kapsn
a gre, daha dorusu
Hakk'a nisbetle pdihlar kk bir kap saylyor. Ne yazk ki insanlar, Allh kapsn bra
kyorlar da, pdihlarn,
zenginlerin, yksek mevkilerde bulunanlarn kaplarn alyorlar, imam Muhammed Bakr hazretl
eri;
"Biz, yurdumuzun kapyz." diye buyurmutu. Yni bizim yurdumuza ancak bizden geilir, demek
istemiti.
Nitekim Peygamber Efendimiz de; "Ben ilmin ehriyim, Ali de kapsdr." diye buyurmutu. Frans
z ediplerinden Andre
Cide'nin Dar Kap adl romannda, bu konu ilenmitir. Herkes bu dar kapdan geemez. Bu kapd
an gemek iin kmil insan
olmak lazmdr.
237
313 Namk Keml merhum, mehur kasidesinde: "Kpektir zevk alan, sayyd- b-insafa hizmetten.
" (nsafsz avcya
hizmet eden, o hizmetten zevk alan kpektir.) demiti. Hrsz zenginlere, yksek mevkilerde bu
lunup ona buna zulm edenlere
hizmet edenleri, kpee benzetmitir.
Fare tabiatl olan insanlarn bei, kedi gibi hayvan tabiatl olur. Fare kim
oluyor ki arslanlardan korksun? 314
314 Fareler arslandan korkmazlar, fakat kediden titrerler. O huyda olan insan eklindeki mahl
klar da Allh'tan
korkmazlar. Fakat yksek mevkilerde bulunanlardan, zenginlerden, kuvvetli zlimlerden korkarla
r.
O fare huylu kiiler, Allh' n nru ile nrlanm, det Allh' n gnei
olmu velden korkmazlar da, Allh'n kedilerinden, kpeklerinden korkarlar.
315 Ftr Sresi'nin 28. yetinin mns yle: "Allh'tan kullar iinde ancak alimler korkar
." Madd ynde ilerlemi,
ordinarys prof. olmu, fakat rif olmam bir kimse Allh'tan korkmaz, gerek alim, hakkati
gren rif korkar. Bir hadste;
"Ben Allh' en iyi bileninizim ve Allh'tan en ok korkanmzm." diye buyurulmutur. Keza "Hi
kmetin ba Allh
korkusudur." diye bir hads de vardr.
Yr, git; kse yalayan mn yoksulunun yanna var. Onu kendine efendi
yap, nimet veren say; bylece kendin gibi mn fakirine, sahte mride kul ol, kle
ol.
Szn z udur ki: "Ey kerem shibi, alak olanlara iyilik etme, kt
davran da ba esinler.
3010 Kerm olan kimse tutar da alak nefsine ihsanda, iyilikte bulunursa,
nefis mayas bozuk alaklar gibi o da nimeti inkr eder.
238
316 Alak Sresi'nin 6-7. yetlerinin mns yle: "Ama, insanolu kendini mstani sayarak az
gnlk eder. Ey
insanolu, dn phesiz Rabbinedir." Evet insan zenginleince, her istediini yapacak bir ha
le gelince, istekleri artar. Nefsin
diledii her eyi yapmaya kalkar. Halbuki belya ve hastala urayan kimse; "Elhamdlillh, b
ugn dnden daha iyiyim." der
ve kreder.
3014 Bir sfi bir gn ivide asl bir sofra grd. Onu grnce vecde geldi.
Sema etmeye ve heyecanla elbisesini yrtmaya balad.
Boboazn biri sfiye: "iviye aslm bir sofra; iinde ekmek bile yok;
byle olduu halde bu cokunluk, bu hay huy da ne oluyor?" diye sordu.
Sfi ona "Haydi yr iine git." dedi. "Sen mnsz bir kalptan, bir ekilden
ibretsin. Sofrada 'ekmek yok' diyorsun. Durma, ko varl ara. nk sen k
deilsin." 317
317 Hakk klarna gre u dnya, var gibi grnen bir yokluk; Allh, yok gibi sanlan bir va
rlktr. Sfilere gre u
dnyadaki grlen her ey bir glge varlktan, bir hayalden ibrettir. Her ey sadece Hakk'n
bir aynas, bir tecell yeridir.
Aslnda Allh'tan baka hibir ey yoktur. Midhat Buhar hazretleri: "Var olan sensin ancak Al
lh'm" demiti. Mevln bu
konuya temas etmektedir. Nitekim Dvan- Kebir 'in 499 numaral iirinde yle buyurmutur:
"Sen kendi varlndan yok ol, nk senin varlndan beter bir cinyet yoktur.
3020 Ekmek olmasa bile, ekmein ak ka gdadr. Sevgide sdk olan kii, varla bal deildir.
Kanatlar olmad halde dnyann etrafnda uarlar. Elleri yok iken topu
meydandan kaparlar.
239
Mndan koku alan o vel, eli kesilmi olduu halde zenbil rerdi.
klar yokluk leminde adr kurmulardr. Yokluk gibi tek bir renge
boyanmlardr, bir olmulardr.
,ls Periler, yni cin denilen grnmeyen mahlklar "tayyibe" ve "habise" olmak zere ikiye ayr
lm, iki taifenin de
gdas koku imi. Tayyibe olan periler, gzel kokularla, habseler de kt kokularla gdalanr
larm.
Fakat insan olu o kokunun gda olduunu nasl anlar? nk huyu, perinin
huyuna zttr.
Bu, yni Ykub, Ysufun akndan kendini kuyuya atar, o yni kardeleri
Ysuf a olan kinlerinden tr onu kuyuya atarlar.
Canlarn gdas ak, bu yzdendir ki, alk, ayrlk, iddetli arzu ve evk,
rhu canlandrr, glendirir onu besler.
3035 Hz. Ykub da Ysuf a ackmt. Yni onu ok iddetle arzu ediyordu.
Ekmek kokusu, yni Ysufun gmleinin kokusu. Msr gibi uzak bir memleketten
ona gelip ulayordu.
240
"'Abdullah bin Mesd hazretlerinden yle bir hads rivyet edilmitir: "Allh, bir kimsenin y
zn nrlandrsn ki,
benim szm iitir, onu zabteder, ezberler ve rivyet eder. nk bilgi shibi vardr ki, ii
tip rendiini gerei gibi anlamaz
ve ok ilim shibi vardr ki: O ilmi kendinden daha ok bilen ve anlayana nakleder."
320 Baz alimler vardr ki, bilgisi, istediini, okuduunu, iittiini ezberlemi olmaktan iba
rettir. Baz hafzlarn
Kur 'n ' szleri ile bilip ezberledikleri, mnsndan haberleri olmad gibi, bu bilginler
hads rivyet eden hafzas kuvvetli
hadsilere benzer. Bunlarn rivyet ettikleri hadsleri fakhler erh eder, aklarlard.
Criye esircinin elindedir. Fakat ona yar olmaz, nk o mteriye satlacaktr. 321
321 Esirci elindeki criyeden yararlanamaz, onu satar. Mslmanlk namna sz syleyen ve ner
iyt yapan baz
kimseler de islmclk ederler. Yni slm dini alverii ile para kazanmaya alrlar. Byl
elerine slm'dan ziyde slmc
demek daha uygundur.
Rzk vermek Allh' n iidir. Allh herkesi bir yola koymutur. O adama o
yoldan baka yol yoktur.
yi gzel bir hayal, ona ba, bahe olmutur. irkin bir hayal de unun
bunun yolunu vurmutur.
O yle bir Allh'tr ki, bir hayalden cennet ba ve bahesini, bir hayalden de
cehennemi yaratm, orasn yanp, erime yeri halk etmitir.
3045 Peki onun gl bahelerinin yolunu kim bilir? Klhnlar nerede? Kim
tanr? Yni onun cennetinin ve cehenneminin yolunu kim bilir?
Gnl gzcs gaflete dalmtr da, durmadan birbirini takip ederek gelen
ve insanlarn gnllerine girerek onlar megul eden ve Hakk'tan alkoyan bu
hayallerin, cann hangi yanndan geldiini grememektedir. Yni o hayaller, can
cennete mi gtrecektir, cehenneme mi? 322
322 Bu beyitleri gerei gibi anlamak iin Mesnev'nin VI. cildinde 2770 numaral beyitle bala
yan blmden birka
beytin tercmesini buraya almak, bu konuyu daha iyi anlatacaktr. "Halkn idraki Hakk'n grn
mez mn denizinin
kabarmasndan, alalmasndan ne anlar? Onlarn anlaylar ilh hakikatlerin tecellsinden ha
bersizdir. Bilmezler ki, bu
mamureler, bu ehirler, bu yaplar onun lnden belirdi. Pdiahlk, sultanlk, vezirlik hep
ondan geldi. O yokluk lnden, u
grnen leme zlemler duyulur. O lemden bu leme, blk blk, eit eit varlklar gelip d
urmada, o lden her akam, her
sabah kervan stne kervan geliyor. O lemden gelenler; "Biz geldik." diyorlar. "Sra bizim, y
aamak nbeti bizim. Artk siz
gidin." diyerek yerimizi yurdumuzu alyorlar. ocuk akllanp, akl gzn anca, baba acele
pilisini prtsn topluyor, arabaya
yklyor. O lemden bu leme bir ana cadde var; oradan buraya geliyorlar, buradan oraya gidiyo
rlar, iyice bak, dikkat et de gr,
biz otururken gidiyoruz. Haberimiz yok. Biz yeni bir yere gidiyoruz. Fakat gittiimizi grmyo
ruz. Akln bana al da,
sermayeni bugn iin deil, ilerde bir ey yapmak iin biriktir, hazrlan. Ey yolculuu seven
kii, yolcu ona derler ki, yolu dnr, varaca yeri hesaplar. Akl hep ilerdedir. Gnl perdesinin arkasnda da, yorulmadan,
usanmadan zaman zaman hayal
srleri gelip durmada. Bu hayaller, bu dnceler hep bir kaynaktan, bir yerden gelmeseydi, n
asl oturdu da hepsi gnle yol
bulup eriirdi! Dncelerimizin ordular, blk blk susam bir halde gnl kaynana doru
kouyorlar. Onlar testilerini
doldurup giderler, bazen meydana karlar, kendilerin) gsterirler. Bazen gizlenirler izlerini
kaybettirirler." Mesnev-i erif, c. 6,
s. 2770-2783. Burada Kf Sresi'nin u meldeki 15. yetine iaret var:
"Biz ilk yaratta yorulduk mu? Hayr; onlar yeniden yaratlmaktan phe etmektedir."
241
Yokluk geidine, Hakk'n gzetleme yeri olan oraya, casus nasl ayak
atabilir? 323
123 Fecr Sresi'nin 14. yetinde yle duyurulmutur: "(Habbim), senin Rabbin hakkaten gzet
lemededir." Hi bir
ey onun gznden gizli kalamaz. Olaylar nefsimize ait olsun, etrafmzda ceryan etmi olsun,
Hakk'n gzetlemesinden
gemektedir. Byle ilh gzetleme yerine hangi casus ayak atabilir? nsan kendisinden meydana
gelen, ho olmayan hayallerin
geldii yeri bilsin de, oray likasn, emniyette kalsn. Kendisini kurtarsn.
Ey dost, kr bir adam gibi Hakk'n ltuf eteine yap, yap da kurtulua er;
ite krn kurtulmak iin gz grene yapmas byle olur. 324
324 Gz grmeyen bir adam, gz gren bir kiinin eteinden tutar. Onun yardm ile dp kal
kmakszn selamete
ular. Ey Hakk k, sen de Allh'n ltuf ve keremine sarl ki, seni gz ak bir klavuza
ulatrsn.
242
Azapta olan "Bunlarn zevki, neesi nedendir?" diye arr, kalr. Safada
olanlar da "Bunlar kimin hapsine dmler, perian olmular?" diye hayret ederler.
Safa iinde olan, cef iinde olana der ki: "Kendine gel, ne diye bu kupkuru
yerdesin? Burada emeler var. Ne diye sararp solmusun? Burada yzlerce dev
325
var.
325 Fakat bu szleri syleyen kimse, Cemal tecellsine mazhar olduu iin ibdet ve insn vaz
ifelerden zevk alm ve
Allh'a ibdetin her eyin devas olduunu bilmitir. Onun iin o zevki almam olana, hayret
eder ve ona tlerde bulunur.
"Gel buraya gel!" der. "ektiin skntlardan kurtul. Burada imenlik var, safa var, akan sul
ar var."
Arkada, gfil olma bu imenlie gel." der. Fakat br; "Canm efendim,
gelemiyorum." diye cevap verir. 326
326 mnl kiilerle imansz kiiler ayn yerde bulunduklar halde, birbirlerine karamyorla
r. Rahmn Sresi'nin 1920. yetlerinde beyan buyurulduu gibi; "Aralarnda bir engel var, birbirine geip karamyor
lar." 19. yette geen iki denizden
bu mny karyorlar. Has kullarla, gnahkarlar, madd ynden, ekil itibariyle birbirlerine
benziyorlar ama, inan yznden
ayr olduklar iin birbirine karamyorlar.
3055 Bey'in biri hamama gitmek istedi. Klesine "Sungur!" diye seslendi.
"Uyan, ban yastktan kaldr.
3060 "Sen u dkknda birazck otur, sabret, ben de mescide gideyim, namaz kl vereyim."
Sungur mescide girdi. Biraz sonra namaz bitti, du edildi. Cemaat de, imam
da mescidden dar ktlar.
243
Sungur kuluk vaktine kadar mescidde kald. Bey onu epey bir zaman
bekledi, gzetledi.
Sonra; "Ey Sungur, neden dar kmyorsun!" diye bard. O da; "Ey
benim hnerli beyim! Beni brakmyor." karln verdi.
3065 Bey yedi defa bard ve bekledi. Sonunda Sungur'un bu davranndan usand, ciz kald.
Bey; "Mescidde kimse kalmad, seni kim brakmyor? Seni orada kim
tutuyor?" diye sordu.
Seni mescide sokmayan, darda brakan, alkoyan var ya, ite o beni de
mescidde tutuyor, darya brakmyor.
3070 Sana bu tarafa adm attrmayan, benim de dar adm atmama engel
oluyor."
3073 Kader kilidi ok byktr. Onu ancak Allh aar. Bu sebeple sen ona
teslim ol. Onun rzsna sarl.
Kintn her zerresi anahtar olsa, yine bir ie yaramaz. nk kaz ve kader
kilidini Allh'tan bakas aamaz.
3075 Sen tedbirini, yni kaz ve kadere kar gelmeyi unutursan, bir ie
sarlmay, bir karara varmay brakrsan, kendi pirinden o gen baht elde edersin. 327
327 Dikkat edilirse Hz. Mevln, her frsatta kader zerinde durmakta, bu konuyu sk sk tekra
r etmektedir. nk bu
devirde olduu gibi o devirde de slm olmayan;
Mutezile, smailiye, Batiniyye gibi sapk inanlarla itikatlar sarslan mminleri, uyandrma
a almaktadr.
Mevln'nn bu beyitlerini de yanl yorumlamamak gerekir. Nitekim byk bir Mevlevi airi ola
n ve Hz. Mevln'dan drtyz
sene sonra gelen eyh Galib hazretleri de, aynen Mevln gibi;
"Tedbrini; terk eyle, takdir Hda'nndr, Sen yoksun, o varlklar hep vehm gmmndr. "demi
se de bu;
"almay, sebebe teebbs etmeyi terk edin." demek deildir. Hani son devirde yetien bir d
van airinin yazd gibi:
"Hakk'a tefvz-i umr et, ne elem ek, ne keder, Gelir elbette zuhra, ne ise hkm-i kader."
(Btn ilerini Hakk'a brak, zlme kaderin hkm ne ise o bana gelecektir.) diye dnmek,
islm bir dnce
deildir. nk Cenb- Hakk; "almaktan baka, insan iin bir kar yol yoktur." diye buyur
mu ve bizi didinmeye ve
uramaya te-vk etmitir. Bize irde-i cz'iyye vermek lutfunda bulunmutur. alacaksn, u
raacaksn ondan sonra
Allh'm takdiri ne ise o tecell edecektir, tte o takdire boyun emeli, o takdiri ho karla
mak. "Neden byle oldu?" Yhut;
"..olmad." diye zlmemelidir. Hakk'n kararma tam teslim olacaksn. Nitekim Hz. Mevln da b
u beyitten bir ka beyit sonra
3081 numaral beyitle det bu konuya aklama getirmektedir. "'Kaderim byle imi' diye miski
nce durma, ihtiyat ve gayret
atn ok gibi sr. Yni al, gayrette kusur etme." diye buyurmaktadr. Ariflerden birinin s
yledii u sz, bu konuya k
tutacaktr: "Takdr-i ezel, gayrete ktr."
244
Kendini, kendi benliini unutursan seni yad ederler, anarlar; kul olursan o
vakit seni azad ederler.
3080. Nefs-i kll insann cz' nefsini etkiledi de, olacaklar oldu. Balk
kuyruundan deil, bandan kokar. Yni balangta levh-i mahfuzda ne yazld ise
o gerekleecektir. 328
328 Arifler diyorlar ki: Allh, nce klli akl yaratt. Ondan da klli nefsi halk etti. Gerek
klli akln, gerekse klli
nefsin dereceleri vardr. Bu yzdendir ki; insann davranlarnda grlen iyilik, Yhut fesat
klli nefsin, daha akas, kaz ve
kaderin tesiri iledir.
. Bunu byle bil, bil ama, ihtiyat ve gayret atn da, ok gibi sr. Yni gayrette
kusur etme. nk Allh, Peygamber' e; "Emirlerimi tebli et (=bildir.)" diye
buyurdu. Onun emrinden dar kmaya imkn yok.
245
"Bu yolda kurtulacak, sa, esen kalacak mym? Yoksa batp boulacak
mym? iki halden hangisindeyim? Bunu bana akla, bildir.
Ben bu yola phe ile girdim. Bakalar gibi kuru bir mide kaplp yola
kmam." diyecek olursan;
9 Sadreddin Konev hazretleri, vey babas Muhiddn Arabi hazretlerinden naklen buyuruyorlar k
i: "eyh bana dedi
ki: 'Magripten diyar- Rum'a geleceim ve sahilden gemiye bineceim srada, Allh bu seferin n
eticesini bana kefettirmeyince
gemiye binmeyeyim dedim. Ve Hakk'a gnlden tevecch ettim. Allh, bana bu yolculuumda ne olu
p biteceini, hatt anneni
alacam ve senin ne mertebeye vasl olacan bana bildirdi. Ondan sonra kalp huzuru ile gem
iye bindim."' Sre-i
Mutaffifn'de 18-21. yetlerde yle buyuralmaktadr: "Ebrrdan olanlarn amel defterleri illi
yyn denilen makamdadr,
illiyynin ne olduunu sana ne bildirdi? Orada olanlar yazl kitaplardr ki onlar melekler g
rrler." eyh-i Ekber hazretleri
Sadreddin Konev'ye naki ettii kef srasnda: "Bahs edilen kitab mahede eyleyen Allh'n
yaknlarnn mertebelerim seyr
kldm." demitir.
3090 Hatt ziyde eder, kazantan mahrum kalr. Ancak gnlnde ak atei
bulunan kimse, nra kavuur.
nk btn iler, mitle, ihtimal ile baarlr. Sen de din iini daha stn
tut, onu se de kurtul.
Burada mitten baka eyle kapnn almasna izin yoktur. Her eyin
dorusunu en iyi bilen Allh'tr.
nsanlarn boyunlar alp, abalamaktan ipek gibi incelse bile, gene insan
her eit sanata aran middir, ihtimaldir.
Sabahleyin dkkana giden, bir rzk midi ile, bir ey elde etmek ihtimali ile
koar, gider.
3095 Ey mukallit, belki senin rzkn yoktur. Belki mahrumiyet aln yazndr.
yle olduu halde, neden dkkana gidiyorsun? Neden alma gcn
kaybetmiyorsun?
246
Bil ki ezelde sana bir rzk verilmemitir. "Bu ezelde mahrumiyet korkuu
nasl oluyor da, yiyeceini, ieceini elde etmek iin alp abalamanda seni ciz
ve gsz bir hale sokmuyor?"
Byle bir soru sorsalar dersin ki; "Evet, altm halde ber ey elde
edememek korkusu var, var ama, tenbellikte bu korku daha da fazla. Belki rzkm
almama bal idi, almasam onu elde edemem.
3,0 Baz insanlar vardr ki, ibdet hususundaki tenbelliklerine bir bahane bulmak iin;
"Ben galiba hiret nimetlerinden ezelden mahrum edilmi ve hisseme akilik dm bir kimseyim
. yle isem
burada uramann ve ibdet etmenin bana ne faydas olacaktr?" derler. Hz. Mevln; "Benim m
nevi kaderim byle imi."
diyenlere sesleniyor da diyor ki: "Dn iler, ibdet hakknda sylediklerim, niin dnya ile
rinde tatbik etmiyorsun? Mesela; bir
dkkanc olarak, mteri gelip gelmeyeceini ve kazan olup olmayacan dnmyorsun da, sab
ahleyin erkenden dkkann
ap mteri bekliyorsun. Halbuki bu ite kazanmak midi olduu gibi iflas etmek tehlikesi de
vardr. nk rzk, ezelde Hakk
tarafndan taksim edilmitir. yleyse dnyaya ait iler hakkndaki hareket tarzn, din ileri
nde de ortaya koysana." 3093
numaral beytinin stndeki balkta "mukallit" (=takliti) ile "muhakkik" (=hak-katli) kelim
elerinin de mns yle:
Muhakkik dinin btn emirlerim ve onlardaki hikmetleri, hakikatleri bilerek ibdet etmek istey
en kii. Mukallit de bu
hakikatleri bilmeden taklit eden kii. Ehl-i snnet inancna gre mukallidin de iman sahihtir
, dorudur, fakat mnevi zevk
almaz.
Ate Hz. brahim'e ayak bilezii gibi mt oldu. Deniz, Ms(a.s.)'a hamal
oldu.
Demir Dvud'a itaat ederek elinde mum gibi yumuad. Rzgr Hz.
Sleyman'a kul, kle oldu.
247
buyurmutur.
Btn ycelikler onlardadr da, yine kimsenin gz bir an bile olsa, onlarn
bu yceliini grmez.
331 Abdal: Dnyay mnen idare eden ve yaayan sekin vellerin 40 tanesine bu ad verilir. Hal
k arasnda "Krklar"
diye yad edilen veller grubu.
Ey din ilerinde tenbellik eden takliti, yoksa sen, seni "gel" diye o tarafa
arp duran Allh'n keremlerim bilmiyor musun? 332
Alemin alt yn de, onun ltf, onun keremi eseridir. Her ne tarafa baksan,
her neyi grsen, o ey, onun varln, bykln, yaratma gcn sana bildirir.
Bir kerem shibi sana; "Atee gir!" dese, dnmeden hemen gir, sakn;
"Beni yakar." deme.
3110 Mlik olu Enes'den rivyet edilmitir: Bir kimse ona misafirlie
gitmiti.
248
Hizmeti kza; "u kirli ve bulk pekiri, bir an iin olsun tandra atver."
dedi.
Orada bulunanlar; "Ey azz sahab!" dediler. "Bu pekiri nasl oldu da ate
yakmad, stelik bir de onu temizledi?"
Enes dedi ki: "Hz. Mustafa (s.a.v.) bu pekire ok defa alnn, azn sildi
de ondan."
Ey ateten ve azaptan korkan gnl, yle bir el, yle bir dudak sahibine
yakla ki;
O el ve az, pekir gibi cansz bir eye byle bir ycelik, byle bir eref
verirse, bir kn ruhuna neler verir, ne feyizlerde bulunur?
3120. Allh Kbe'nin tan, topran kble yapt. Ey can, sen de al,
abala, iyi iler yap da, mn erlerinin ayann topra ol.
Sonra misafirler o hizmeti kza; "Biz, btn bu artc halleri grdk, sen
de bu iin iindesin, sen de bize halini sylemez misin?" dediler.
"O pekiri efendinin emri ile hemen gtrp atee attn, haydi diyelim ki
efendin srlar biliyordu, ya sen
Ey hanm kz, byle deerli bir pekiri, 'Bu nasl olur?' demeden hemen
gtrp atee attn?"
3125. Pekir de ne oluyor? Bana byle; 'Atl u atee.' diyeydi, hi dnmeden kendimi atardm.
Ona olan gvenim yle kuvvetlidir ki, istese hemen kendimi atee atarm.
nk benim Allh'n has kullarna ok, pek ok itimadm var.
Kerem shibi, sr bilir her ere gvenim var. Bir pekiri deil, basm bile
atee atarm.
Kardeim, sen de kendini byle bir gven iksirine ulatr. Erkein hakikati,
iman, kadnn hakikatinden, imanndan az deildir.
249
3298 insann gc, kuvveti, yapma istei elinden alnnca, lnce hi bir ey
yapamaz olur. Bu sebeple akln bana al da mr sermayesini ecele kaptrma.
3300 nsan "Biz insan olunu ycelttik." 333 yetinden yararlanmtr da,
cz 'i irdesinin dizginini aklnn eline vermitir.
yetimesi.
Anszn iki dnyada darda kalanlarn yardmna koan Hz. Mustafa (s.a.v.)
efendimiz, onlara yardm etmek iin terif buyurdu.
Orada ok kalabalk bir kervan grd. Kervan halk o uzun yolda kzgn
kum stnde kalmt.
3135 Reslullah, onlara acd ve buyurdu ki: "Haydi, abuk kalkn, bir
kanz, u kum ynna doru kosun.
250
Orada bir zenci var. Devesine binmi, efendisine tulumla acele su gtryor.
O siyah kleyi, devesi ile beraber, istese de istemese de aln, benim yanma
getirin."
Siyah bir kle bir deveye binmi hzla gidiyordu. Efendisine su ile dolu bir
tulumu armaan olarak gtryordu.
3140. Ona; "insanlarn vnc, kinatn hayrls Hz. Peygamber urada seni
istiyor." dediler.
Kle; "O kimdir? Ben onu tanmyorum." dedi. "O ay yzl, eker huylu
peygamberdir." dediler.
Sihir yaparak halkn bir ksmn kendisine balam, ben onun yanna bir
arn kadar bile yaklamam." dedi.
Bunu kim grmtr ki, bir tulumdan bunca cehennemin yan souun,
susuzluu giderilsin?
Bunu kim grmtr ki, bir tek tulumdan bunca krba, azlarna kadar su ile
dolsun?
3150. Zaten o su tulumu, bir perde idi. Yni bir sebepti. nk o tuluma
dolan tkenmez su, Allh'n kerem denizinden gelen bir dalga idi.
dediler.
251
Hz. Peygamber buyurdu ki: "Ey kle, senin suyundan aldlar diye ikyete
3165 Kle gkten bir emenin aktn grd. Onun tulumu gkten gelen
ilh feyzin cokunluuna rt olmutu.
gitti.
Elsiz, ayaksz kald. Allh onun canna tatl bir titreme sald, kendini
kaybetti.
Tekrar iini ve vazifesini yapsn diye Hz. Peygamber onu kendine getirdi.
"Ey faydalar elde eden kle, kendine gel de, yola d, susuzlara suyunu gtr." diye
buyurdu.
3170 "imdi hayret zaman, aknlk zaman deildir. Asl seni artacak
hl, ilerde karna kacaktr. Sen, hemen yola d, hzl gitmeye bak."
Reslullah, mbrek elini onun yzne srd ve onu ebed saadete eritirdi.
O Habe, o zenci kle, beyazlat, gece gibi simsiyah olan yz, ay'm on
drd gibi aydnland. Gndz gibi nrland.
Kle elsiz, ayaksz bir hale gelmi, mest olmutu. Gidiyordu ama, elini
ayandan ayrdedemiyordu.
"Su tulumu bizim tulumumuz." dedi. "Deve de bizim deve. Fakat zenci
yzl kle nereye gitti?
Uzaklardan gelen bir ay gibi, yznn nru, gndzn na vuruyor, onu aydnlatyor.
252
3180 Bizim klemiz nerede? Yolu mu ard? Yoksa onu, kurt mu yaralad?"
Kle karsna gelince ona; "Sen kimsin?" diye sordu. "Bir Yemenli misin?
Yoksa Trk msn?
Kle dedi ki: "Senin kleni ldrm olsaydm, kendi ayam ile kanm
dktrmek iin sana nasl gelebilirdim?"
Efendi; "Peki benim klem nerede?" diye sordu. Kle; "ite burada, senin
klen benim." dedi. Allh'n ltuf eli, benim yzm aartt, parlatt.
Kle dedi ki: "Senin o kle ile aranda geen srlar sana bir bir anlataym,
Beni satn aldn andan imdiye kadar aramzda geenleri sana anlataym.
Bilesin ki; ben oyum. Her ne kadar benim gece gibi kapkara olan
bedenimden, gz kamatrc bir sabah domusa da, ben rh varlmla ayn
kleyim.
253
Cenb- Hakk da buyurur ki: "Haydi yr, sebep tarafna git, ne acib ey;
Allh o kula; "Ey tevbesinde ve ahdinde gevek olan, seni tekrar sebepler
lemine gnderirsem yine sebeplere yaprsn." diye buyurdu. 335
"Fakat ben senin ahdini bozmn bakmam, sana acrm, benim acmam
boldur. Ben rahmet etrafnda dner, dolarm.
3160 u anda beni yad ettiin iin, ben senin kt ahdine bakmam, seni
balarm. Keremimden sana dilediini veririm."
3190 nsan yalnz ekil olarak, madd varlk olarak grenler, yalnz bedeni
tanyanlar hakikati kaybederler. nsanda bulunan anlayanlar, hayat suyunun
hakikatini ienler ise, her eyi brakrlar, ie ynelirler.
Sen can ol da; can can yolundan tan; gr ehli, basiret ehli ol; kyas olu
olma. 336
336 Can can yolunda tanmak nasl olur? insann lmeden evvel lmesi, yni btn nefsan iste
klerden
kurtulmas, kmil insan olmas gerektir, insann nce kendinde bulunan tanmas, onun yardm
ile canndan cana,
can verene gitmesi lazmdr. "Kendini bilen Allh'n bilir." hadsi gereince, kendini hakky
la tanyan, Hakk' tanm
olacaktr, ikbl hazretleri:
"Allh' inkr eden, hocann nazarnda kfirdir. Kendini inkr eden, bence kfirin kfiridir."
Kendinde bulunan
bilmek ok nemlidir.
Melek ile akl bir cevherden, bir mayadandr. Fakat ilh hikmet yznden
grnte iki oldular, iki srete hrndler.
254
Melek ku gibi kanat shibi oldu. Akl ise kanatlar terk etti, irfn nuruna
brnd, yceldike yceldi. 337
337 Melekler ile akl, nran bir cevherden yaratlm, melek Allh'a ibdetle ve kinat tedb
r ile meguldr. Akl ise
insan bedenini tedbr ile vazifelenmitir.
Melek de, akl da Hakk' bulmutur. Her ikisi de Adem'e yardmda bulunmu, her ikisi de Adem'e secde etmitir. 338
338 Bir hadiste: "Cenb- Hakk kendi nurundan akl yaratt; sonra ona 'Gel!' dedi, geldi. Sonr
a ona; 'Git!'
dedi, gitti. Sonra ona; 'Sen kimsin, ben kimim?' dedi. Akl;
'Sen benim Rabbimsin, ben senin zayf bir kulunum. ' dedi. Hakk buyurdu ki: 'Ey akl! Senden d
aha aziz
bir varlk yaratmadm. ' Cenb- Hakk, sonra ateten nefsi yaratt. Ona; 'Gel!' dedi. Nefis bu
emre uymad. Sonra
Cenb- Hakk: 'Ben kimim, sen kimsin?' dedi. Nefis; 'Ben benim, sen sensin.' dedi. Sonra onu c
ehennem ateinde
yz sene yakt. Sonra ona; 'Ben kimim, sen kimsin?' dedi. Evvelki gibi; 'Ben benim, sen sensin
.' diye cevap verdi.
Sonra Allh ona alkla ceza verdi. Sonra yine sordu; 'Ben kimim, sen kimsin?' dedi. Nefis ded
i ki: 'Sen Rabbimsin,
ben de senin zayf bir kulunum. ' Bu sebeple Cenb- Hakk ona orucu farz kld. " diye buyurul
mu-tur. Nefsi
cehennem ateinden yaratt iin cehennem azab ile yola gelmedi. Fakat alk tesiri ile All
h 'n Rabb oluunu ve
kendi kulluunu itiraf etti. Akl ise, melekler gibi nurdan yaratlmt. Bu sebeple, melekler
gibi Allh'a itaat eder ve
Allh'n halfesi olan dem'e yardmc ve sacid (=secde eden) oldu.
Nefis ile eytan ta ezelden bir olduklar iin, eytan Adem(a.s.)'a dman
olmu, haset etmitir.
Melek ile akln gzleri Adem'i grp nrland; eytan ile nefsin gzleri ise,
Adem'i amurdan baka bir ey grmedi.
3200 Bu anlat imdi buza saplanm merkep gibi burada kald. Nasl ki
yahudiye incil okunmazsa, bu konu herkese anlatlamaz, aklanamaz.
ia'ya Hz. mer'den bahsedilir mi? Sarn yannda saz almak ne ise
yarar?
Fakat kyn bir kesinde, bu konuyu anlayacak bir kii varsa, bu ettiim
hay huy biter.
Dinlemeye layk olan, dinlemeye hak kazanan kiiye talar, kerpiler, bile
dile gelir de gerekeni apak anlatrlar, sylerler.
255
339 Nemi Sresi'nin 59-62. yetlerine iaret var. A'yan ve a'raz Allh'n yarattklarndan gz
e grnenler ve
grnmeyenler olarak anlatlabilir.
Daha beikte kck bir ocuk iken Is'y konuturan, Hz. Meryem'in
derde d ve candan yalvar idi.
3205 Meryem'in cz', para buuu olan s, Meryem'in dili ile deil
kendi dili ile, fakat onun iin sz syledi. Ey insan, senin cz'nn cz' de gizlice
sz syler. 340
340
341 Bir hads-i erifte; "Cenb- Hakk dinleyenlerin gsterecekleri ilgiye, dikkate gre sz s
yleyenin kalbine hikmet
telkin eder" diye buyurmutur. Mesnev'nin birinci cildinde 2379 numaral beyit yle:
"Dinleyici hakikati arayc ve hakikate susuz ise, konuan l bile olsa dili alr, zevkle k
onuur." Yine birinci
cildin 3087 numaral beyti de yle:
"Dinleyen cemaat uyku bastracak olursa, sz deirmeninin talarm su gtrr." diye buyurulm
utur.
256
3210 Nerede bir dert varsa, dev oraya gider. Nerede bir yoksul varsa, rzk
oraya gider.
Nerede bir zor soru varsa, cevap oraya gider. Nerede bir gemi varsa, deniz
oraya gider.
3215 Ondan sonra bal ars kmesi gibi, havada uuan bulutlardan, akan derelerin rltsn
"'- "Gk grlemesi, Allah'n meleklerinden bir melektir. Yannda ateten kamlar vardr. Bul
utlar, Allh diledii
tarafa onlarla sevk eder." hadsinde, gk grlemesinin bir melek olduu anlalmasn. nk me
leklerin bir ksm ibdetle
memur olduklar gibi, bir ksm da dnya ilerinin yrtlmesi ile vazifelendirilmitir.
lerinde bir ok hakikat ve irfn cevherleri gizli olan can ekinleri iin de
kevser suyu ile dolu rahmet bulutlar var.
Susuz kal, susa da, "Onlar Rableri suya kandrsn." hitab gelsin; bylece
senin de mnevi susuzluun gitsin. Allh dorusunu daha iyi bilir.
sz sylemesi.
257
ocuk; "Ey Allh' n elisi!" dedi, "Allh, sana selam syledi, ite biz de
kalktk, sana geldik."
Kfir ana; "Sus!" diye fke ile ocuu azarlad, "Peygamber hakkndaki bu
tankl senin kulana kim syledi?
Ey kk ocuk, bunu sana kim retti ki bir bebek olduun halde dilin
byle ald?"
3225 ocuk dedi ki; "nce Allh, sonra da Cebrail. Ben szde Cebrail'e
uyuyorum."
Anas; "Sen onu gryor musun?" diye sorunca, ocuk; "Evet bann
stnde ay'n on drd gibi parlyor.
3230 Bunun zerine Peygamber; "Ey st emen yavru, adn nedir syle? Ve
benim buyruuma uy!" diye buyurdu.
"Hakk yannda adm Abdlazz, ama, u bir avu kii, beni Abduluzz diye
aryorlar.
ki aylk ocuk, ay'n on drd gibi parlam, keml shibi byk insanlar
gibi sz sylyordu.
Anda, cennetten latif bir koku eriti, ocuk ile anas o kokuyu aldlar.
2335 Her ikisi de; "Yaarsak, o mnevi mertebeden der, belki yine kfir
Hakk'n vd bir insan, canl da, cansz da, yzlerce defa "dorusun,
gereksin" diye tasdik eder.
Allh'n koruyup sevdii bir kimseye, ku da, balk da gzc ve beki olur.
258
Tam bu srada Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz ycelerden bir ezan sesi
duydu.
3240 Her iki ayan da ykadktan sonra, ayakkablarn giyecei srada, bir
tavancl kuu geldi, pabucunun tekini kapt.
Ku yel gibi havaland, Yhut da havalara gtrd. Sonra pabucu ters evirdi, iinden bir
kara ylan dt. 343
343 Rivyete gre, pabucun iinden ylann dtn grnce Peygamber Efendimiz u hadsi sy
lediler: "Bu hdise,
Allh'm bir kerametidir ki, onunla bana ikramda bulundu. Ylann sokmasndan beni korudu. Alla
h'm iki ayak zerinde
yryenlerin ve karn stnde srnenlerin errinden sana snrm." Dikkat edilirse bu hads
-i erifle Peygamber Efendimiz iki
ayak zerinde yryen insann, hislerine uyunca ylanlatn, biz gfllere anlatmak istiyor
.
Evet pabucun iinden bir kara ylan dt. Allh'n yardm ile tavancl
kuu. Peygamberin iyiliini istemiti.
Sonra o tavancl kuu, pabucu geri getirdi. Ve; "Buyur giy de namaza git."
diye yavaa Peygamberin nne koydu.
3245 Ku; "Bu kstahl sana zarar gelmesin diye zora dtm de yaptm,
hislerime kapldm, edep hududunu atm." dedi.
Kstaha adm atann, zora dmeden nefsin hevsna uyup kendini hakl
karmak iin kendi kendine fetva verenin, bylece iledii gnah uygun bulann,
kendini temize karann vay haline!
Peygamber (s.a.v.) ona teekkr etti. "Biz bunu cef sanyorduk, halbuki
vefnn ta kendisi imi." diye buyurdu. 344
344 Mesnev'nin V. cildinin 1521 numaral u beyti, yukardaki beytin mnsn tamamlyor:
"Bu dnyada, halkn cefsnn sana verilmi gizli bir altn haznesi olduunu bilse idin, cef
dan kaar m idin?"
259
Her gizli eyi, Allh bize gsterir ama, gnl o srada kendi hali ile megul idi." 345
345 Cenb- Hakk, peygamberleri gayba ait baz gizli ilerden haberdar eder. Fakat bu bili da
im deildir. eyh Sa'd
hazretleri Glistan'da buyurur ki: "Adamn biri, olunu kaybetmi olan Yakub(a.s.)'a der ki: '
Ey kalbi aydnlk ve akll ihtiyar!
Ysuf un gmlei kokusunu Msr'dan gelirken duydun da, neden Kenan diyarnda ve yan bandak
i kuyuda onun varln
hissetmedin?' Hz. Ykub: 'Bizim halimiz, akan imek gibidir, bazen grnr, bazen kaybolur.'
cevbn verdi."
nrlu kimsenin aksi de, nrludur. Karanlkta kalann aksi ise, alimi
tamamyla klhan gibi gsterir.
kurtaracaktr.
Dikkatle bak, gr ki: Gln yapraklarn bir bir koparsan da, o yine glmeyi
brakmaz, yapraklarnn da rengi solmaz.
Gl sana der ki; "Dikenle beraber bulunduum iin, neden gama deyim?
346 Hz. Mevln bir rubaisinde yle buyurur: "Arkada ile ho geinen arkadasz kalmaz, m
terisi ile uzlaan tacir
de iflas etmez. Ay geceden rkmedii, karanlklardan kamad iindir ki nrland, k sa-m
aya balad. Gl de o gzel
kokuyu diken ile ho geindii iin kazand."
260
3260 Allh'n takdiri gereince, bir ey kaybedersen zlme, unu iyi bil ki
o kaybettiin ey senden bir belay giderir.
Tasavvuf nedir? diye bir bye sordular. "Sknt, gam ve keder zamannda
gnln ferah, huzr iinde olmasdr." cevbm verdi. 347
347 Sf bykleri tasavvuf kelimesin; trl trl trif etmilerdir. Tarifteki bu eitlilii
n sebebi, soranlarn kabiliyeti
ve anlaylarnn farkl olmasndandr. Mesela;
eyh Ebu Muhammed el-Cerr: "Tasavvuf her trl iyi ahlak ile ahlaklanp, her nev kt ahlak
tan uzaklamaktr."
demektedir. Hz. Cneyd-i Badad ise; "Tasavvuf yle bir haldir ki, onda beeriyet ahvali yok
olur, gider." diye trif etmitir.
Hz. Mevln bu beytinde tasavvufun, iledii konuya ait bir ynn belirtmitir ki, o da eyh
Galib merhumun; "Akta keder
neyler, gam halk- cihmndr." grdr.
Cenb- Hakk: "Kurt gelse de, koyunu yese bile kaybettiiniz eyler iin
mahzun olmaynz." diye buyurdu. 348
bedenlerimiz de, mallarmz da, canlarmz da fed olsun. nk biz, can ile var
olduk, can ile yayoruz. Biz candan ibretiz. 349
349 Yni canmza gelecek bel, bedenimize, malmza gelir. Nitekim, evlerde bardak, fincan gi
bi eyler krlnca;
"Ziyan yok, gelecek belay def eder." derler ki, doru bir szdr. Onun iin insan bir musibe
te, bir belaya uraynca, onun daha
byk bir felketten eman olduunu dnmeli ve kazya rz olmaldr.
Bunu bildiin halde, kazya, kadere kar neden bilgisizlik maln, mal
shibinden yni Allh'tan karmaya alyorsun? 350
350 Yoksullara sadaka vermek de, malm verip basn kurtarmak gibidir. Sadaka hakknda bir ok
yet ve hads-i erif
vardr. Mesela; Bakara Sresi'nin 261. yeti gibi. Baz hadsler de yle: "Sadaka belay defe
der ve mr uztr." "Sadaka
vermek, Allh'n fkesini teskn eder." "Sadaka imansz gitmeyi nler."
261
3270 Hz. Ms o adama dedi ki: "Sen bu hevesten vazge, nk, onlarn
dilinden anlamann, nnde sonunda bir ok tehlikeleri vardr.
iste."
Hz. Ms onu men ettii iin, adam konunun daha da stne dt. Hrs
iyice artt. Zaten insan men edildii eyin zerine daha ok der.
Adam; "Y Ms!" dedi, "Senin nrun dnyaya aks edince, her ey senin
yznden kadrini, kymetini buldu.
Hz. Ms; "Y Rabbi!" dedi, "Bu saf adam, galiba mel'n eytan aldatyor.
"'Yaratlm olanlarn en ereflisi, en stn olduklar halde insanlar mala, mlke, yksek me
vkye, yiyecee,
iecee, ehvete, hrete kendilerim kaptrmlardr da, faziletten, iyi huydan, iyi huylu olm
aktan bahsetmez olmulardr.
Halbuki hayvanlar, Allh'n kendilerine verdii i gz ile hareket ederek, insanlar kadar zl
im olmamakta, yeryzn kanla,
hakszlkla kirletmemektedirler. Bu yzdendir ki byk Alnan filozofu Schopenlauer "insanlar
anladka, hayvanlara kar
duyduum sevgi artyor." demitir.
262
Bu yzdendir ki, fakirlik (yokluk) ebed bir iftihar, bir vnme olmutur.
nk eli bir eye erimeyen kiiler, kendilerini zhd ve takvaya vermilerdir."
3286 Cenb- Hakk; "Ey Ms!" diye buyurdu. "Sen onun dilediini ver,
onun irde ve ihtiyar elini z de, istediini yapsn."
3290 "Y Ms, o adamn eline bir kl ver. Onu cizlikten kurtar. Kurtar
da, ya Allh uruna savasn gaz olsun, ya da yol kesin, ekiya olsun.
Mminler bal ars gibi, bal madeni kesildiler, kfirler ise ylana dndler,
zehir madeni oldular."
3301 Ms (a.s.) ona yine acd da, t verdi: "istediin ey senin yzn
sarartacaktr.
Adam; "Hi olmazsa kap nnde yatp duran, ev bekilii eden kpek ile
kmes hayvanlarnn dillerini ret."
Ms peygamber dedi ki: "Akln bana al, istek senin, tesini sen bilirsin;
3305 Adam sabahleyin; "Bakalm sahiden dillerini rendim mi?" diye denemek iin kap eiinde durup bekledi.
Hizmeti kadn, sofra rtsn silkelerken bir para bayat ekmek yere
der.
Horoz bu ekmek parasn hemen kapt. Kpek horoza "Sen bize zulm ettin.
Ey neeli neeli ten horoz, sen buday da yiyebilirsin, arpa da, baka
yemleri de. Bense onlar yiyemem.
263
3310 Sonra tutuyorsun, bizim nasibimiz olan u bir para ekmei de kapyor,
kpeklerin hakkn yiyorsun."
Horoz kpee "Ss!" dedi. "Gam yeme, buna karlk Allh sana baka
eyler verir.
"Ey yalanc horoz!" dedi. "Bu yalanlar ne zamn kadar srecek? Zlimsin,
yalancsn, hi de yznde nr yok.
'At sakatlanacak' demitin, hani? Sen yalanc krn birisin, hi bir doru
szn yok."
Bu iten haberi olan horoz; "At sakatland ama," dedi, "Baka yerde
sakatland.
3320 Fakat yarn katr sakatlanacak, kpeklere nimet var, ziyfet var."
O haris adam abucak katr da pazara gtrp satt, gamdan da, ziyandan da
kurtuldu.
Horoz; "Hemencecik katr da satt. Fakat yarn klesi korkun bir hastala
tutulacak.
264
Senin yalann, hilen ne vakte kadar srecek? Sen yalandan baka bir sz
sylemez misin?"
Biz horozlar mezzinler gibi doru syleriz, doru haber veririz. Gnei
gzetler, vaktin gelmesini bekleriz.
Allh biz horozlar, insanlara namaz vaktini bildirmek iin armaan olarak
vermitir.
3335 imizden biri vakti bildirmekte yanlr da vakitsiz terse (yni vakitsiz
ezan okursa), bu t, onun basnn kesilmesine sebep olur. 352
352 Hz. Mevln bir gazelinde diyor ki: "Horozlar seher vaktinde; 'Ey gfl insan, kalk, namaz
vakti geldi. Namaz
kl!' diye seslenirler. Sen hayat sarhou olduun iin bu sesin mnsn bilmiyorsun, bu sesin
ne dediini kalbi uyank rif
olanlar anlar."
Su ilemeyen, yanltan arnm horoz ise, ancak vahye mazhar olan can
horozudur. 353
353 "Can horozunu" Cebrail (a. s.) diye yazanlar olduu gibi, insan- kmildir diyenler de var
Adamn klesi, onu satn alan kiinin yannda dt, ld. Bylece alan
adam, ok ziyana girdi.
O akgz efendi maln kard, kard ama, unu iyi bil ki, bu davran ile
o kendi kanna girdi."
3345 Ky de, halk da, ileri gelenler de kurban etleri, lalangalar ve eitli yemekler yiyecek.
265
3366 O alak adam da, horozun laflarna kulak kabartt. Ve ondan kendi
leceine dair szler duydu da;
Bu szleri duyunca, bedenine bir ate dt, hemen koa koa Hz. Ms'nn
kapsna gitti.
Hz. Ms buyurdu ki: "At, katr, kleyi sattn gibi, git, kendini de sat da
kurtul! Madem sat iinde usta oldun, bu sefer de yine yle yap! Bu bedeni sat, yni
bu beden kapsndan sra k kurtul!
3370 Hadi mslmanlara ziyan ver, keseni, daarcn iki kat doldur!
Akll kii, iin sonunu, gnl gz ile nceden grr. Bilgisi az olan kii
ise, sonunda, o i olup bitince farkna varr."
Adam yine; "Ey iyi huylu peygamber! Ltfet, yaptklarm bama kakma,
yzme vurma." diye feryad ediyordu.
"Ben iyilie layk bir adam deilim. Ancak yle yapabildim. Baka trl
yapmak elimden gelmedi. Sen benim deersizliime iyi bir karlkta bulun, ltfet."
3375 Hz. Ms; "Ey oul, ok yaydan frlad. Okun geriye dnp tekrar yaya
girmesine imkn yoktur. Yni Allh'n takdiri, Allh'n verdii hkm geri dnmez.
3380 Drt kii onu aldlar, evine gtrdler, adamn ayaklar birbirine
dolayordu.
Seher vaktinde Hz. Ms: "Y Rabbi! Onun imann alma, onu imansz
gtrme." diye Allh'a yalvard.
266
Diyordu ki: "Y Rabbi, ona kar bykln gster, onun gnahn
bala. O yanld, aknlkta bulundu, haddini at.
Ona; 'Bu ilim senin harem deil' dedim, szm dinlemedi. Onu bamdan
savyorum sand.
3390 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ona imann baladm. Hatt ya Ms!
stersen imdi onu diriltirim.
Hatt hatt senin yalvarn hakk iin, imdi yer altndaki btn lleri
diriltirim."
Ms dedi ki: "Y Rabbi, bu dnya fni, lml bir dnya. Sen onu, br
dnyada dirilt, nk br dnya aydnlk ve ebed olan dnyadr."
3287 htiyar, yni insann cz' bile olsa yapma gcnn bulunmas ibdetin,
kulluun tuzudur. Yni lezzetidir. Yoksa bu gkyz de dnyor, dnyor ama,
kendi dilei ile deil. 354
154 Snnet ehli; insanlarn cz' ihtiyara sahip olduklarna cebri olmadklarna inanrlar. n
sanlarn kendilerine "yap"
diye emrolunan ibdetleri, iyilikleri yapmaya g leri yeter. Fakat nefsi ve eytan ona mani o
lmaya alr. Onlar da Allh'a
snr da kurtulmaya gayret sarfederse kurtulur. Yni nefsin hevsmdan, ktlklerden kurlu l
ur.
3295 Halbuki Allh'n ilhamna mazhar olanlar, b- hayatn ta kendisi kesilirler. Hev ve hevesinin gzel gsterdii eylere uyanlar ise lm zehri olurlar.
267
yilik edenler, kendi cz' irdeleri ile iyilik ederler. Akllarn kullanarak iyi
iler yaparlar da, kendilerini korurlar. O yzden vlrler, takdir edilirler. Dnyadaki
bu vler, bu beeniler bu "Yaasn, ne de gzel." deyiler hep irde ve ihtiyar
yzndendir.
nsan hrs ile, derdlerle dolu nefis belasndan kurtaran, cizliktir, yokluk ve
yoksulluktur.
3285 Kil yemeye alm kimse, kili, yni dnya nimetlerini arzu eder. O
aresiz kii glbeekerden holanmaz. Glbeekerci olan yoksulluu sindiremez.
verir.
Allh.
268
Zengin olan ancak odur. Ondan baka herkes fakirdir. Fakir, karlksz, "al"
diyerek bir mal verebilir mi?
3355 Bir ocuk bile elmay grmedike, elindeki kokumu soan brakmaz.
Ey din kardei, unu iyi bil ki; dindandan bir selam duyarsan, o selam bile
bir menfaat karl verilmitir. Yni biri sana selam verirse, onunla ahbab olaym ve
ondan u sretle faydalanaym diye verir.
Kardeim, ister halktan, ister ileri giden kiilerden, bir menfaat dnmeden
bir selam verildiini iitmedim vesselm.
3360 Yalnz Allh'n selamnda bir menfaat bir tama' yoktur. Akln bana
al da, halkn selamn ev ev, mahalle mahalle, ky ky ara.
Ben gnl uyanm, telerden mnevi koku alm olan kiinin azndan hem
Hakk haberini aldm, hem de Hakk selamn duydum. 355
3,5 Burada Hz. Mevln byk bir vel ve Hakk k olan ems-i Tebrz hazretlerim kasdetmekt
edir.
Ben Allh'n selamn alrm midi ile vellerin yanna gider, onlar canla,
gnlle dinlerim. Dinlerim de, onlarn candan daha tatl olan szlerinden,
selamlarndan Hakk'n selamn duyarm.
nk o vel kendi varln tevhd ateine atm, yakm, yok etmi olduu
iin, onun selam Hakk'n selam olmutur.
3365 Riyzatla bedenin lmesi, diriliktir. Bedene zahmet vermek, onu hrpalamak, rhu lmszle ulatrmaktr.
356 bn-i Mesd hazretlerinden rivyet edilen bir hads-i erifte yle buyurulmutur:
"Hi bir mslmn, eziyet isabet etmez, Yhut bir diken batmaz, Yhut daha yukars bir bel
gelmez. Ancak o
bel, aacn yapraklarn dkt gibi, o kiinin gnahlarn dker." Bu hads, bu mbrek mj
de ne hotur. ok ar hasta
mminler ve uzun zamanlar yataklarda serilip kalan zavalllar iin ne byk bir tesellidir. Ba
mza gelen belalarn bizim iin
bir eit temizlenme, mnevi arnma mjdesi olduunu bilmek, Hakk'a kretmek kurtuluumuzu sa
layacaktr.
269
337 Riyztn mmine kendiliinden gelmesi, mmin riyzata kendini altrrsa, kendini zorlam
adan riyztn
getirdii skntlara katlanmay kendine det zevk edinirse o riyzat, mmin iin det ilh
bir ltuf olur. Bir de mminin
hastalk icab itahtan kesilmesi, yemek yiyemez oluu, bedenin yemee ve imee dmemesi, b
yle bir hale uramas,
yaamasn temin etmek, bedenine ve kendine zlm etmemek artyle az bir eyler yemesi de; o k
iinin ihtiyarinin dnda bir
hareket saylabilir
Allh o riyzat isteini sana verdi ise, kret. nk sen bir ey yapmadn,
Hakk seni "Kn" (Ol) emri ile riyzata ekti.
3399 Bir kadn vard. Her yl bir ocuk doururdu. Fakat ocuk alt aydan
fazla yaamazd.
358 yle bir hads rivyet edilmitir: "Bir annenin ocuu lnce, yce Allh, melekle-rine;
'Kulumun ocuunun
ruhunu aldnz m?' der. 'Evet' derler, Cenb- Hakk;
'Onun kalbinin yemiini, hayatinin meyvesini, yni gnl meyvesini kopardnz m?' Melekler 'E
vet' derler. Allh
Teala; 'Kulum ne dedi?' diye sorar, melekler;
'Sana hamd etti: '(Biz dnyada) Allh'a teslim olmu kullaryz. Ve biz (hirette de) ancak on
a dnenleriz.' dedi,
derler. O zaman Allh Teala; 'Kulum iin cennette bir ev yapn ve o evin adn da beyt' 1-ham
d (=hamd evi) diye koyun.' diye
buyurur." Camiu 's-sagr, c. 1, s. 29.
270
Bylece tam yirmi ocuk mezara gitti. Kadnn canna yakc bir ate dt.
359 Cneyd Badad Hazretleri buyurmutur ki: "Allah'n bir cenneti vardr. Onu veller iin h
azrlamtr. Orada
huriler, kkler, bal, st gibi eyler yoktur. Belki orada Allah'n cemaline baklr." Bir had
s-i kudsde slih kullar iin
hazrlanan cemet nimetleri; "Gzler grmedik, kulaklar iitmedik ve hi kimsenin hatrna gel
medik.." diye anlatlmtr. Hz.
Mevln'nm; "Nelie, nitelie smayan nimete cennet dedim." diye buyurmasnda bu hadse iare
t var.
,6 Nr Sresi'nin u mealdeki 35. yetine iaret var: "Allh, gklerin ve yerlerin nurudur.
O'nun nurunun benzeri,
sanki iinde era bulunan bir hcredir."
Cennete ba, gayb nruna era denilmesi, ona misil (=eit) deil, ancak bir
rnektir. Bu sz, arp kaln, ondan bir koku aln diye sylenmitir.
3410 Sonra ona dediler ki: "Bu nimet aclara katlanann, byk ztraplara
tahamml edenin, Hakk sevgisi urunda her eyi fed edenindir.
Sen ibdette, Hakk' a ilticada tembel davrandn, buna karlk da Allh sana
bu musibetleri verdi.
Kadn; "Y Rabbi!" dedi. "Yzyl, hatt daha da fazla bir zaman bana bu
eit musibetleri ver, benim kanm dok."
Yava yava, adm adm, cennet bahesinde ilerleyince, orada btn ocuklarn grd.
3415 Kadn dedi ki: "Allh'm, ocuklarm benden kayboldular, fakat senden
kaybolmadlar. Gayb, gizli eyleri gren iki gnl gz bulunmayan kimse,
gerekten de insan deildir."
271
nsanda pek gzel bir i, bir cevher vardr ki, o da Allh'n insana nefh ettii
rhdur. Eer gerekten insan isen, insan olmak istiyorsan, Allh'n sana verdii o
cevheri sende ara. Onu bulmaya al.
2420 Gs, kollar, bedeni ak, yni zrhsz bir halde kendini dman
safna, kllarn nne atard.
"Sen gen iken, salam iken, gcn kuvvetin varken dman safna zrhsz
girmezdin.
3425 imdi ihtiyarladn, zayf dtn, belin bkld ama, tedbirsiz olarak
dmn atlyorsun.
Hz. Hamza dedi ki: "Ben gen iken, lm bu dnyaya veda etmek gibi
grrdm.
3430 lme doru kim isteyerek gider? Ejderhann nne kim plak kr?
272
Fakat Hz. Muhammed'in nru syesinde ben imdi bu fni dnyaya bal ve
ona boyun een deilim.
Kim lm Ysuf gibi gzel grd ise, cann fed etti. lm kurt gibi
gren saptr, doru yoldan kar.
3440 Ayna beyaz yzl Trk'n karsnda ho renklidir. Siyah bir zencinin
nnde ise, simsiyahtr.
Ey lmden korkup kaan can, iin asln, szn dorusunu istersen, sen
lmden korkmuyorsun, sen kendinden korkuyorsun.
O yaprak iyi ise de, kt ise de, senden bitmi, kmtr. Nasl ki ho olsun,
ho olmasn, senin gnlne gelen, her hayal, her dnce senden, senin kendi
varlndan gelmitir.
Eer sana bir diken batm ise, bir dikenle yaralanm isen, o dikeni sen
dikmisindir. Eer ipekli elbise iinde isen, o kuma sen kendin dokumusundur.
273
yi bil ki, yaplan iin tam karl yoktur. Hi bir hizmet o hizmete
mukabil verilen eyin ayn deildir.
Sana bir yerden bir thmet gelse, bilmi ol ki, zulm etmi olduun bir kimse
urad mihnet iinde sana beddu etmitir.
Sen kendi kendine dersin ki; "Ben bir ey yapmadm. Kimse hakknda bir
thmette bulunmadm."
Sen baka bir ekilde gnaha girmi, bir ktlk tohumu ekmisindir.
Ektiin tohum nasl olur da meyve vermez?
Birinin azndan Allh' vme, hamd sen knca, Cenb- Hakk o hamdi,
o vgy cennet kuu yapar.
Senin sabr suyun, cennet rma kesilir, cennette akan st rma da senin
sevgindir, akndr.
274
Senin yavrun, kck olun, etrafnda koup dururken sana der ki:
"Baba, ben senin anamn rahmine emanet olarak braktn bir cz 'nm,
162 Hz. Mevln 'nn bu gzel ve sembolik benzetmelerini okurken, gnlmzn derinliklerinde u
yuyan ve imanmza
saldrmak iin frsat kollayan felsef dncelere ve akl yorumlara yz vermeyelim. unu iyi
bilelim ki, cennetteki drt rma
-Muhammed Sresi 'nin 15. yetinde bahsedilen- biz aktmadmz gibi, cehennem ateini de, d
nyadan oraya biz
gtrmyoruz. Kur 'n 'm bildirdii, peygamberin haber verdii cennet de, cehennem de vardr.
Yapacamz ibdetlerle,
iyiliklerle, Allh 'm inyetiyle cennete sahip olacamz gibi, kt huylarmzla, gnahlarm
zla da cehennemi boylayacaz.
Elinde bir mazlm yaraland, zulm grd ise, o zulm cehennemde bir
aa olur, ondan zakkum meyvesi husle gelir.
Sen hiddete kaplp, gnller krd, gnllere ate drd isen, o ate
cehennem ateinin mayas olur.
Senin fke atein bu dnyada insan yakard. Ondan doan cehennem atei
de, orada seni yakar, yandrr.
3475 Dnyada hiddete kapldn zaman azndan kan ylan ve akreb gibi
insan sokan szlerin, orada ylan ve akreb olup senin kuyruundan yakalayacaktr.
275
363 "Kymet gnnde cehennem, ey mmin, benim stmden abuk ge, nk senin nrun, bizim at
eimizi
sndryor, diyecektir. " hadsine iaret var.
Nrun yok iken, hiddete kaplmayan hilm shibi bir kii isen, bilmi ol ki;
hiddet atein snmemitir, vardr, diridir. Fakat glle rtlmtr.
man nrunu grmedike emn olma, nk gizli olan ate, bir gn olur
ortaya kar.
3485 Nru sen bir su gibi bil de, suyu elde et. Suyun olduka da ateten
korkma.
Su atei sndrr. Ate de, huyu gerei suyun neslini, soyunu, sopunu, yni
364 Din nru su 'ya; insan tabatndaki hiddet, fke, gazab gibi kt huylar da atee benzetil
mitir. Ate bitkileri nasl
yakarsa, o kt huylar da insan cehenneme gtrr ve yanmasna sebep olur. Su da atei nasl
sndrrse, dinin nru, yni
dn kurallara gre yaplan, candan, gsterisiz ibdetler, iyilikler, insan hareketler de o
kt huylar ylece sndrr.
Birka gn iin olsun o su kularnn, yni vellerin yanlarna git de, seni
alsnlar, b- hayata kavutursunlar.
Su kular (yni mn ehli veller) ile karada yaayan kular (sret ehli,
dnyaya gnl verenler) d grnleri ile birbirlerine benzerler. Ama rh, maya
bakmndan su ve ya gibi birbirlerine zt derler.
Her biri kendi aslna (yni su kuu suya, kara kuu topraa) kuldur, kledir.
Ey slik, onlara kar ihtiyatl ol, nk onlarn d grnleri birdir.
3490 Nitekim bu vesvese ile "elest demf'nden gelen vahiy, her ikisi de
duygu ile deil, aklla anlalr. Fakat aralarnda fark vardr. 365
365 lbn-i Mesd hazretlerinden rivyet edilen bir hads-i erifi buraya almadan geemeyeceim:
"Ademoullarma
eytann vesvese vermesi de, ilham etmesi de vardr:
eytann verdii vesvese, er ile korkutmaktr ve Hakk' inkr ettirmektir. Melein ilham da
hayr, iyi ileri
hatrlatmak ve Hakk'm varlna inandrmaktr. Melein ilhamn hisseden, onun Allh tarafnda
n olduunu bilsin ve Allh 'a
hamd etsin. eytann vesvesesin; duyan da (Ezu billhi mine '-eydnirracm) diyerek eytand
an Allh 'a snsn. " Bundan
sonra peygamber efendimiz Bakara Sresi 'nin u imldeki 268 numaral yetini okumulardr: "
eytan sizi, fakir olacaksnz
diye korkutur, size cimrilii emreder. Allh ise nafaka hussunda size kendisinden bir yargla
ma ve bir bolluk vaad ediyor.
Allh ihsan geni olan, her eyi hakkyle bilendir. "
276
eytann vesvesesi ile elest deminden gelen vahiy, her ikisi de gnl
pazarnn tellaldr, bunlar kendi mallarn medheder dururlar.
Sen de dnceyi tanyan bir gnl sarraf isen, aklna geleni anla. ki
fikirden hangisinin eytan, hangisinin rahmn olduunu bir esirci gibi ayrdet.
Eer pheye der de, bu iki fikri ayrdedemez isen (aldatmaca yok) acele
etme, koma.
Sahabeden birisi Reslullah Efendimize dedi ki: "Ben alverite her zaman
aldanyorum."
3495 "Satann da, satn alann da hilesi hep beni buluyor, hep gelip benim
yolumu kesiyor."
366 Bir kii Peygamber Efendimize; "Bana bir tavsiyede bulun. " diye ricada bulunmu. Resul-i
Ekrem Efendimiz de;
"Bir ite tedbirli bulun, sonunda hayr grrsen o ii iyi yap, sonundan korkarsan o ii yapma
. " diye buyurmu, insan iin her
hususta teenni ile hareketin gerekli olduunu anlatmtr.
Ey ihtiyatl kii, kpee bile bir lokma ekmek atsan, nce koklar da sonra
yer.
Kpek burnu ile koklar; biz de her eyi inceleriz, aklmzla koklarz.
3500 Yeryz ile gkler bile Allh tarafndan yava yava tam alt gnde yaratld.
Yoksa Allh yzlerce yeryz ile yzlerce gkyzn bir anda yaratabilirdi.
O bir eye "Kn" (=01) demekle o ey derhal var olur.
O yce Allh, insan yava yava tam krk senede keml shibi eder.
Yoksa Allh' n bir nefeste elli kiiyi yoktan var etmeye gc yeter.
277
Hakk'n bu yava yava yarat, dilediin bir eyi yava yava, fakat
devaml ve salam bir ekilde yapmay sana retmek iindir.
3510 Sen de sabret ki, vcdunun czleri, yni senin elin, ayan gibi
uzuvlarn, yumurtalar gibi ku karsnlar, yni faydal iler, insanlarn iine yarar
eserler meydana getirsinler.
Yapraklara benzeyen bedenler de birbirlerine benzer. Fakat her ruh ayr bir
i iin yaamaktadr. Yni insanlarn bedenleri birbirine benzer ama, bedendeki
rhlarn kimisi iyi iler yapar, kimisi de kt hareketlerde bulunur.
3515 Halk arlarda, pazarlarda hep bir tarzda yrrler, dolarlar. Ama
bazlar kazanl olduklar iin neelidir. Bazlar da dertlidir, kederlidir.
Hz. Bilal zayflktan hilale, yni yeni ay'a dnm, yzne lmn rengi,
lmn glgesi dmtr.
Ei onun bu halini grnce; "Eyvahlar olsun, evim ykld." dedi. Bilal ona;
"Hayr, hayr." dedi. "Evin yapld. imdi nee ve sevin zaman.
278
Ben imdiye kadar, yaay yznden keder iindeydim, yasta idim. Sen
lmn nasl bir yaay, nasl bir ey olduunu ne bilirsin?"
3525 Hz. Bilal'i, kinatn gz bebei saylan insan- kmil Hz. Muhammed
ve onun ashabndan bakas gremedi. Onun gerek rengini bilemedi, anlayamad.
Hz. Peygamber'den ve ashabndan bakalar, o yksek, o esiz gz bebeinin (yni Hz. Bilal'in) sfatlarn, meziyetlerini tanmakta sadece peygamberi
takld ettiler.
Bilal dedi ki: "Hayr, belki bu gece rhum gurbetten, asl vatanna kavuuyor."
Ei; "Senin yzn biz nerede greceiz?" dedi. Bilal dedi ki: "Allh' n
has kullarnn arasnda.
Yzk kanda klar saan elmas nasl parlarsa, lemlerin Rabb' inden
gelen nrlar da o has kullarn yzlerinde yle parlar."
Ei; "Yazklar olsun." dedi. "Bu ev ykld." Hz. Bilal "Sen ay'a, yni ruha
bak. Buluta, yni bedene bakma." dedi.
279
3535 "Ben, nceleri gkten yeryzne srgn edilen Hz. dem gibi
skntlar, ztrablar, gamlar iinde bunalm biri idim. imdi ise rhumun nesli
douyu da doldurdu, baty da.
367 Fakir, yoksul bir kimse, yhut elem ve zdrap iinde inleyen bir kii uyuyunca, bu yoksul
luunu, aclarn
duymaz olur. Hatt gzel gzel ryalar da grebilir, ite o ryalar, rhun muvakkaten skntl
ardan kurtulmas ve ad olmas
demektir. Gece uykuya dalan yorgun vcutlar, yarn gndz olduu zaman tekrar yorulmak, eitl
i iler urunda rpnmak iin
uyanacaklardr. Rhlar hayatn aclarn, sessiz ikencelerini duyacaktr. ehirlerde grltl
er balayacak, yine ihtiraslar,
ktlkler, entrikalar da insanlarla beraber uyanacaktr. Vcutlar ehvet duygularm, ktlk
yollarm hissedecek, tatmin
edilmeyen arzular, ii kemiren zdrab ile bitmez tkenmez istekler gnllerde yine uyanacakt
r. Birbirlerini ekemeyenler yine
dedikodulara, irkin kiiler kfrlere, hakaretlere balayacaklar. Ayaklar gnah yollarnda ko
acak, gzler alamak iin
uyanacak ve insan uyannca uyku sultanlm, dertsiz, kedersiz halini kaybedecek de, hayatn v
e almann esiri bir zavall
olduunu tekrar anlayacaktr.
Bu geni yeryz ve gkler bedenin kmesi, yni insann lmesi zamannda pek daralr.
280
3545 Bu dnya ok snm, ok kzm bir hamama benzer, orada nefes alamaz olursun, bunalrsn; rhun da pek sklr.
Halbuki hamam enlidir, boyludur. Fakat scakl yznden, sana dar gelir,
cann sklr ve usanrsn.
368 Bunun gibi bir insan da, mnen dar ve skc lemin dna kmaynca, ferahlayamaz ve rah
at edemez.
Yhut ey yolunu arm kii, dar bir ayakkab giyersin de geni bir ovada
yrmeye alrsn.
3550 Fakat seni uzaktan gren kii; "O, bu ovada lale gibi alm, yni neeli bir halde bulunuyor." der.
O kii bilmez ki; sen zlimler gibi grnte gl bahesindesin ama, rhun
skntdan feryad edip duruyor.
Senin uykuya dalman, o dar ayakkaby ayandan karmandr. nk insan uykuda iken,
ruhu beden hapsinden kurtulur, zd olur. 369
369 Rh bedene bal olduka sknt iinde bulunur, insan uyuyup duygularnn tesirinden kurt
ulunca, kendinden
geince, muvakkat bir zaman iin zd olur, neelenir. Bu hl gaml ve hznl bir kimsenin uy
umas ile gamn, kederini
unutmasna ve onlardan kurtulmasna benzer.
3555 Beden dar ve kasvetli bir evdir. Rh da o evin iinde dertli, hasta, sakat, sanki iki bklm olmutur. Allh, zaman gelince, o evi pdihlarn saraylar
gibi yeniden yapmak iin ykar. 370
370 Dervilik yolunda birtakm eylerden kendini mahrum brakmak, riyzat ekmek, nefisle mca
hede
etmek vardr. Bu yzden dervilerin bedeni zayf der, bedenin zayf dmesi, o dar, skc e
vin yklp, yerine ruha
layk bir saray yeniden yapmak iindir.
281
Bilal diyordu ki: "Ben de ana rahmindeki ocuk gibi bu dnyada iki bklm olmuum.
Dokuz aylk oldum, artk buradan gmem gerek. 37 '
371 lmek aslnda yeni ve mnevi bir hayata domaktr. Onun iin Hz. fs; "iki defa domayan,
melekt
lemine giremez. " diye buyurmutur. Doumun biri dnyada, ikincisi de hirettedir. kinci do
um; ya lmle, yhut
lmeden evvel, riyzetlerle, nefisle mcadelelerle, nefsi ldrmekle olur. hiret leminin gen
iliine nisbetle
dnyann darl ana rahmi gibi kalr. Dnyadakiler de ana rahmindeki ocuklara benzer. Onun i
in Hz. Bilal kendini
dokuz aylk, mn lemine domas gereken bir cenine benzetiyor.
372 Anasnn ars tutmas, rhun ge hazrlanrken bedenin hrpalanmas, zdrap ekmesidir
Bir anaya benzeyen tabiatm da, kuzunun koyundan domas, yni rhun
bedenden kp ayrlmas iin ar ekmekte, doum yolunu amaktadr.
3560 Doum ars, gebe kadn iin bir dert ise de, ocuk iin zindan ykp
kurtulmaktr.
Gebe kadn armdan nasl kurtulacam diye alar. Fakat ocuun kurtulu
zaman geldi diye sevinir.
varsa;
Her birisi brnn derdinden habersizdir. Yalnz bilen, olgunlaan kiiler, bunlarn
dertlerini bilirler. 373
373 Suily Prudhomme, Kan iekleri adl iirinde, igal altndaki vatan topranda, bahar mevs
iminde aan ieklere
seslenir de; "Ey yurdumun iekleri!" der. "Dman askerleri sizi inerken hi biriniz zlme
diniz. Toprak bu kadar kan
ierken, gzelliinizden, kokunuzdan hi bir ey kaybetmediniz. " Bahar mevsiminde, rmak kena
rlarnda kme halinde uuan
kk sineklerin zerinden geen krlang, sineklerden bir ka tanesini yuttuu halde, tekil
er neeli neeli uuurlar, hi
zlmezler.
Kmil bir insann, eyy ve btn varlklar bildii kadar, onlar kendilerini
bilmezler.
3565 Amca, senin halini bir rifn, bir gnl shibinin bildii kadar, sen
kendin bilemezsin.
282
3566 Gaflet bedenden ileri gelir. Yni bedene ait istekler, bizi Hakk'tan
uzaklatrr. Beden, rh lnce, yni Hakk k bedenle ilgili nefsan arzulardan
kurtulunca mutlaka ilh srlar grr.
Nerede bir glge ve glgelik, nerede bir gece varsa, onlar hep gklerden ve
aydan deil, yeryznden meydana gelmitir.
374 Bir kii, ilh ak atei ile yanarak parlak bir kor haline gelir de odunluktan kurtulursa
, kendisinde nrdan bir hl
peyda eder.
3570 Vehim yanllara der, yanlr; halbuki akl ancak doruya ynelir,
doruyu bulur.
Her arlk, her usan bedendendir. Rh ise hafiflii yznden, ryalarmzda olduu gibi
hep uma halindedir. 375
375 Sen de kendine bak. Eer ibdetler, iyilikler hususunda bir usan, bir tenbellik varsa cis
mnsin, yni
bedene balsn, yok, ibdet hususunda istekli ve evik isen rhanlerdensin. Kurtulu yolun a
ktr. Mn
kanatlarn kuvvetlendir, umaya gayret sarfet, telere kanat a, sonsuzlua doru yksel.
Gerekten de btn eserlerin, hereyin yaratcs Allah 'tr. Fakat her eyin d yzne
bakanlar, kabukta kalanlar, illet ve sebepten baka bir ey grmezler. 376
376 Her ne kadar sebepler de etkili ise de, o etki kendilerinden deildir. Sebeplerin yaratc
s olan Allh'n
emri iledir. Nitekim Hz. Mevln bir Mesnevi beytinde derki:
"Kendinde gam ve keder grnce, tevbe istifar et. Gam ve keder kinatn yaratcs olan Allh
'n emri ile
etkili olur. "
vardr.
nsanolu ikinci defa dounca, yni ana rahminden doduu gibi, kendi
bedeni rahminden de doup nefsan arzulardan kurtulunca, illet ve sebepleri ayann
altna alr.
283
Sebepleri aya altna alan kimsenin "illet-i ula" dni ve mezhebi olamaz. "Cz' illet "de
ona bir zarar veremez. 377
377 Baz filozoflara gre, hereyin bir illeti, bir sebebi vardr. Zincir halkalar gibi birbi
rine baldr. Bu yzden ilk
illet ve sebep saydklar Akl- Evvel'e, bizzat Vacib'l-Vcd'a; "Illet-i ula" ve "llletii'lilel", yni sebeplerin sebebi derler.
Bunlarn inancna gre Allh dilediini yapamaz. Gereken ne ise onu yapmaya mecburdur. Snnet
ehline gre ise; Allh
dilediini yapar. Dilediini yapmasnda da tamamen serbesttir. Bu yzden sebepleri, illetleri
ayak altna almtr.
Byle bir kimse, ufuklarda gne gibi gereklik (ihls gelini) ile birlikte
uar durur. ekil, sret artk ona bir duvak olmutur.
Mctehit, bir mesele hakknda nass tanrsa, bilirse, bir hkmde artk
kyaslamay dnmez.
Fakat bir hkmde nass bulamazsa, o vakit kyaslamaya ba vurur, onunla hkme varr
3,8 Mctehit; Kur'n' ve eitli mnlarn bilen, insanlarn rf ve adetlerine vakf olup da
, yapt kyaslarda isabet
eden kimsedir. Nass; kitap ve snnet, yni Kur'n ve hadsdir. Bir mctehit bir mesele hakknd
a hkm verecei vakit, onun
hakknda bir yet, yhut bir hads bilirse onunla hkmeder. Nass bilmez ve bulmazsa kyas yap
ar. Yni hakknda nass bulunan
bir meseleye tatbik eder, yhut mmetin icmaline gre itihat eder. Mevln buyuruyor ki: tnsa
n- kmilin itihat ve grs;
peygamberimizin varisi sayld iin, onun fikri nass saylr ve ona kar akl ve fikirle k
yas yaplarak itiraz edilemez.
Rh akla tesir eder de, o yzden akl bir karara varr, bir tedbrde bu- 3585
lunur.
Rh, Nh(a.s.)' tasdik ettii gibi seni de tasdik etti, senin emrine uydu ise;
nerede deniz, nerede gemi, nerede Nh tufan?
Akl kendisine beliren uur ve zeka eserini, ruhun kendisi sanr. Ama gnein , gnein
kendisinden iyiden iyiye uzaktr. 379
"'Gnein bir madd varl vardr. Bir de onun etrafna yayd vardr. Fakat aslnda,
ikisi de onun deildir.
Yz yllardan beri k saan gnein kalbine bu bitmez, tkenmez atei, bu akl almaz enerjiy
i kim koydu? insandaki akim da
dnmesine ve idrakine, rh sebeptir, idrak ve uur halinde kendini gsteren duygularn kayna
da Hakk in nefti ettii ruhtur.
Eer uur ve idrakin tesiri yalnz rhtan olsayd, dnyada deli bulunmamas gerekirdi. nk d
elilerin de rhlar vardr, ama
idrakleri, akllar yoktur. Peygamber efendimiz bir hadslerinde; "Kendini bilen Allah ' bili
r. " diye buyurdu, insann kendini
bilmesi, kendinde bulunan bilmesi, idrak etmesidir. Nitekim Mevln hayranlarndan byk mte
fekkir air Lahorlu kbl
hazretleri:
"Hakk' inkr edene hoca 'kfir' der, ben kendini inkr edene kfirin kfiri derim. " diye yaz
mtr. 3586 numarada
yukarda geen beyitte da rhun Hz. Nh 'u tasdik ettii yazlmt. Yni kendinde bulunan N
h (a. s.) tand, onu peygamber
olduu iin arndrd. Sonra kendisine uyanlar irat vastasyle, hadiselerin, zdraplarn t
fanndan, nefsan dalgalardan,
eytan vesveselerden kurtard. Ey Hakk k, sen de sana uyanlar yle kurlar. Ama, sende N
h 'un vasflar olmazsa, rhun
sana inanmazsa ne hakla gnl ehline yol gsterebilirsin? O zaman deniz nerede, gemi nerede, N
h tufan nerede?
284
Bu sebepledir ki gerek Hakk yolcusu, bir lokma ekmekle yetinerek riyzat yapar ve
bylece, gnein gibi olan rhun nurundan aslna, yni sfatlardan ztna ular.
nk sfli lemde bulunan nr, gece gndz her zaman yoktur. Gnein
nru akam olunca kalmaz.
3590 Fakat nurun aslna ulaan, zat tecellsine mazhar olan kii, her zaman o
nra dalm bir haldedir.
Ne bir bulut onun yolunu keser, ne de nru gurb eder. O kii, gsleri
yakan, yandran ayrlktan kurtulmutur.
Eer gnein , her vakit topraa vursa, onu yle yakar ki, toprak meyve
ve mahsl veremez olur.
3595 Daima su iinde bulunmak, baln iidir. Yni vahdet denizinde daima yzen vellerdir. Ylan ahlakl kimseler, vellerle yoldalk yapamaz.
Fakat bu dnya danda yle hnerli, kurnaz ylanlar vardr ki, tarikat
denizinde balklk etmeye kalkrlar. 380
m Kendini tarikat eyhi sayan ve tarikat yolunda olduunu sanan, yle taklitiler vardr ki, r
iy ile, hilelerle
kendilerim stn gsterirler. Halbuki onlarn kendileri birer ylan iken halka, vahdet denizin
in balklar gibi grnrler.
285
Vahdet ve hakikat denizinde de, yle usta balklar vardr ki, onlar, byyle,
ylan balk yaparlar.
Onlar, ululuk denizinin balklardr ki, o cell denizi onlara hell sihirler retir. 38 '
Binlerce isteklinin iinde bir usanan kii bulunsa, eli, elilik yapmak
istemez, gnl sour.
3605 Gnldeki gizli srlar syleyen bu gnl elileri, israfil huylu dinleyici isterler. 3
82
382 srfil, sr flemeye memur bir melek. Bu byk melek, yaratlndan beri, suru flemek
zere Hakk'n emrini
btn dikkati ile beklemektedir. Veller de byle srfil huylu ve sylenilen sze dikkatli ol
an dinleyici isterler. Bu beyitten
sonra gelen beytin bandaki "onlar", veller demektir.
286
Onlarn karsnda iki kat eilmedike, emanetini nasl olur da sana verirler?
Yksek bir makamdan gelmi olduklar iin her edebi de beenmezler, her
edep de onlarn houna gitmez.
O, heyecanla, ilh akla atn yle hzl srer, yle ahlandrr ki, onu
telere, gklerin stne karmay dnr.
3615 O yalnz Allh' dnr. Ne kimseyi grr, ne kimsenin hasedine bakar. Her eyden gzn yummutur. Ate gibi kuruyu da yakmtr, ya da...
Eer niin syledin, diye bir pimanlk duyar ve bu pimanlk, ona bir ayp
olursa, o, o gece, o pimanl atee atar, yakar.
Kmil insan bir ite sebat edince, ayak direyince, yokluktan pimanlk ba
gstermez. nk, Allh'ta fn olmu, yokluk mnsna ulam bir velde
pimanln yeri yoktur.
287
3620 Yarasa, gndz kanat rpp uamaz. Hrszlar gibi geceyi bekler,
geceleyin meydana kar, avlanr, gdalanr.
Btn canllarn en zavalls, en yoksulu yarasadr. Yni yarasa huylu olan insandr. O
meydanda apak parlayan gnein, yni velnin dmandr. 3113
383 Burada hayvanlar, insanlarn sembol olarak gsterilmitir. Gne velyi temsil etmektedir
, yarasa da vellere
dman olan, zayf akll insanlar gstermektedir. Yarasa, nasl gnein nlarna dayanamaz
sa, ona dman olursa, baz
yarasa huylu kiiler de riflere, vellere ylece dmanlk ederler.
Gnein stn lutfunu, stn olgunluunu bildirir, yoksa yarasa ona nasl
engel olabilir?
Vel ile savaa giren kiinin hilesi; satan, sakaldan ileri gemez. O nasl
olur da, ay'n odasndaki perdeyi yrtabilir?
"Ey gneler gnei olan Cenb- Hakk'a dmanlk eden ahmak! Sen ne
yaptnn farknda msn?" 384 Bir kuds hadste: "Benim bir velme, dmanlk eden,
3630 Aslnda sen onun deil, kendinin dmansn. Sen kendini odun haline
sokunca, Allh'n fke atei seni yakmaktan geri durmaz.
288
3S ' nsanda merhamet yni acmak vardr. Acmak ise, gam ve keder verir. Mesela bir fakirin a
ve plak haline
acnr ve o halden hzn ve keder duyulur. Allh 'n rahmeti ise byle deildir. Onda merhamet
vardr. Fakat hzn ve keder
yoktur.
Mahlkun acmas, dertlerle, kederlerle karktr. Allh 'n acmas ise gamdan, kederden
mnezzehtir. 386 m "Kaz ve kader icab, insanlarn bir ksm cennette safa iindedir. Onlara
bir ey yaplamaz. Bir ksm da
cehennemde yanmaktadr. Onlara da bir ey yaplamaz. " Bu bir kuds hads anlamdr.
Babacm! Allh 'n acmasn yle bil; o acy vehme smaz. Onun ancak eseri, belirtisi
grlr. 387
3S1 Yni vehm mesabesinde olan akl- cz ', ilh rahmeti ancak eserinden anlar ve eserden m
essire istidlal yolu ile
Cenb- Hakk'n Rahm ve Rahmn olduunu anlar. Fakat bilginler ile riflerin anlaynda fark
vardr. Bilginler istidlal yolu
ile, rifler ise zevk ve vicdan yolu ile idrak ederler.
fark.
3642 Biri sana; 'Allh'n peygamberi, o can nru olan Nuh (a.s.)' bilir misin?" dese,
3645 Ad Kur 'n- Kerm 'de apak geer, gemiteki hikyesini de anlatr
dururlar."
289
Eer desen ki; "Ey yiit, ben Nh'u ne bilirim! Onu, ancak onun gibi bir
Hakk eri bilir?
Ben topal bir karncaym. Fili ne bilirim! Bir sivrisinek israfil'i nasl bilebilir?"
O bile mahrem olanlardan gizli kalmazsa, artk bir eyin i yz, bir eyin
sfat nedir ki gizli kalsn?
3655 Zamann kutbu da der ki: "Ey zayf akll kii, bu hl senin halinden
stn olduu iin, sen buna olmayacak ey diyorsun."
Bugn gznn nne serilen eyler, daha nce sana olmayacak eyler
grnmt.
Nisbet ve ayrlk bakmndan bir eyde hem nefy, hem isbat birleebilir.
3658 Birey hem nefy edilebilir, hem de isbat; olunabilir. Bir eyin iki yn birbirine ayk
r
olunca, onda nisbet de iki trl olur 388
3SS Mesela; bir kii bildii bir konunun alimi, bilmediinin de chilidir. ahs bir olduu ha
lde nisbet bakmndan o
kii hem alimdir, hem de childir. Yni nefiy ile isbat ayn kiide toplanmtr.
"Attn zaman sen atmadn." 389 yetinde de, iki nisbet var. Hem nefy var,
hem isbat, ikisi bir arada.
290
3660 Habbim, o talar sen attn, nk o talar senin elinde idi. Senin
elinle atld. Fakat sen atmadn, nk o atma gcn sana Allh verdi.
nsanolunun gc bir yere kadar varr, ondan teye geemez. Bir avu ta
ve toprak bir ordunun krlp bozulmasna nasl sebep olur?
Mnkirler onlar yzlerce delil ile, yzlerce belirti ile kendi oullarn
tandklar gibi bilirlerdi, tanrlard.
3665. Fakat kskanlklar, hasetleri yznden bildiklerini gizlerler de, "Bilmiyoruz ki!" diye bilmemezlikten gelirlerdi.
Cenb- Hakk da bir yerde mrikler iin; "Nebileri bilir, tanrlar. " diye buyurdu. Bir
kuds hadiste; "Onlar benden bakas tanmaz, bilmez. " diye buyuruldu. 390
390 Sflere gre peygamberlerin hem neblik, yni peygamberlik, hem de velilik olmak zere ik
i ynleri vardr.
Velilikleri beeriyetten fni ve Allh ile bak olmalar yndr. Onlar peygamber olarak herk
es bilir, tanr, fakat velilikleri
bakmndan tannmazlar. O halde "Hem onu tanrlar, hem onlar Allh 'tan baka kimse tanmaz.
" ibaresinde nefy ve isbat
mevcuttur.
Nh 'u hem bilirsin, hem bilmezsin deil mi? ite bu konuyu, bu yette ve hadiste aa
vurulan mn ile kyas et. 39 '
391 Hz. Nh 'u tarih ynden hepimiz tanrz, Kavmini imn dvet etmi, ok uram; kabul e
den ok az olmu;
beddu etmi; tfan olmu; inanmayanlar, olu da dahil mahv olup gitmilerdir. Bu Nh 'un tari
h yndr. Bir de Allh'n
nazarnda onun, Hakk 'a yaknln tanmayz, bilemeyiz. Bylece tanmak ve tanmamak Nh hak
knda bizim anlaymzla
birleiyor.
Birisi; "Dnyada dervi yoktur, eer varsa, fakat tam mnsyle benlikten
kurtulmamsa, Hakk'ta fni olmamsa, o dervi, dervi deildir." dedi. 392
392 Dervilikten gye, u mevhum varl yok etmek, kendi varln Hakk'ta fni eylemektir. H
er dervi bu
gayeye ulaamad iin, dnyada gerek dervi yoktur. Yahut pek azdr. O gayeye ulaamam bi
r dervi varsa o
dervi hakki bir dervi deildir.
291
3670 nk gerek dervi; sreti, grn dolays ile vardr. Fakat onun
sfatlar, Allh'n sfatlarnda yok olmutur.
O, gnee kar yanmakta olan muma benzer, mumun alevi de var saylr
ama, gnein nnde yok gibidir.
yle ama, gnein aydnl onun aydnln yok ettii iin, o sana aydnlk
vermez. Gnein karsnda onda artk alev yoktur. nk gne onun alevini yok
etmitir.
ki yz batman bala bir okka sirke dksen, baln iinde erir gider.
3675 O bal tattn zaman, onda sirke tad bulamazsn. Fakat tartarsan bir okka fazla
gelir. Demek ki sirke, hem yok olmutur, hem de vardr. 393
393 Sirkenin ekilii bal iinde yok olduu gibi, hakki bir derviin de beeriyet sfatlar i
lh sfatlarda yok olur.
Fakat amel terazisi ile tartarsan, onun zt, yni beeriyeti durmaktadr. Bir derviin Hakk't
a fni olmas, sfatlarnn
deimesidir.
Bir arslann nnde ceylan, korkusundan kendinden geer, onun varl, arslann
varlnda yok olur, gider. Sanki onun varl, arslann varlnda perde arkasna girer, gr
nmez
olur. 394
394 Getirilen misaller, fena fllah olan bir dervi ile Cenb- Hakk'm tamamyle temsili deil
dir. Ancak bu iin
banda olanlara, dervilere anlatmak iindir, insanlar grmedikleri bir eyi ancak misal ile
mmkn olduu kadar
anlayabilirler. Misalde ise benzeyenle benzetilen tamamyle ayn olamaz. Yni benzeyen, benzet
ilene her ynden benzemez.
Akn nabz, edebe ve terbiyeye uymaz. Akn heyecan ile edepten dar
atar, k kendini pdihn terazisinin gzne kor.
Dnyada ktan daha edepsiz kimse yoktur. Fakat aslnda iin i yzne bakarsanz, onun kad
ar da edepli kimse
olamaz. 393
395 Rivyet ederler ki: Bir gn Peygamber Efendimiz Hz. Ali ile beraber oturmular, hurma yiyo
rlarm. aka olsun
diye Peygamber Efendimiz yedii hurmalarn ekirdeklerini, Hz. Ali'nin nne srm; "Y Ali,
ne kadar ok yemisin?
ekirdeklere baksana hep senin nndedir. " diye buyurmu. Hz. Ali de yine aka yolu ile; "Y
Reslallh! " demi, "Siz
hurmalar ekirdekleri ile beraber mi yediniz? " akasn yapm. Bu cevap kla mauk arasn
daki cilveyi bilmeyenlere, adab
d gibi grnr. Halbuki latif akalamadr.
292
3685 Nerede fail oluu? O yle kahrolur gider ki, btn iler, i grmeler
ondan tamamyle uzaklar.
hikye)
3686 Buhara' da Sadr- Cihn'n kulu bir thmete urad, bir eyle suland,
mevkiinden dt, gizlenmee mecbur oldu.
dolat.
3795 Sadr- Cihn'n ayrl, o kn canna yle tesir etmiti ki, gnl
param para olmutu.
Tekrar oraya gideyim de, o iyi dnceli olan Sadr- Cihn'n nnde
yerlere kapanaym.
Ona diyeyim ki; 'Canm senin nne attm, istersen beni bala, beni dirilt,
istersen koyun gibi bam kestir.
293
3800 Ben bin kerre, belki de daha fazla denedim. Sensiz yaamak pek ac,
dayanlr gibi deil! '
Ey benim dileim, isteim, sevgili! Sur frr gibi namelere bala da, beni
dirilt. Yeniden hayat bulaym. Ey benim deve gibi olan bedenim! ok artk, benim
iin nee tamamland.
"Ey dostlar!" dedi, "Ben gidiyorum. Elveda. Ben o emre, emrine uyulan
Sadr- Cihn'a gidiyorum.
O bana kar kalbini mermer gibi kat, merhametsiz klsa da, benim canm
yine de Buhara gitmek istiyor.
3812 Onun iyiliini isteyen ve ona t veren birisi; "Ey hi bir eyden
haberi olmayan!" dedi. "Akln, fikrin varsa, bu iin sonunu dn.
Akln bana al da, bu iin nne ve sonuna bak, pervane gibi kendini atee
atma, yakp yandrma.
O seni kesmek iin bak bilemektedir. O sanki ktlktan kalm bir kpek,
sen ise unla dolu bir torbasn,
Allh sana bir frsat verdi de kurtuldun. Nasl olur da tekrar zindana kendi
ayanla gidiyorsun? Sana ne oldu?
Eer sana on eit memur gelse de arsa, onlardan gizlenmen gerek, akl
bunu emrediyor.
294
3830 k dedi ki: "Ey nasihati! Daha ne kadar syleyeceksin? Sus, yetiir,
d az ver; nk ak ba pek kuvvetlidir, knlamaz.
Akn derdi artrdna dair, mam Eb Hanfe ve mam afi ders vermemilerdir.
Beni lmle korkutma, ben zaten alayp inlemedeyim. Ben zaten, kendi
kanma susam biriyim."
3860 O kanl gz yalar dken k; yrei arpa arpa, yana yakla hzla
Buhara'ya doru yneldi.
ln kumlar, ona ipek hal gibi geliyordu. Ceyhun Nehri'nin sular onun
gznde, kk birikinti suya dnmt.
Uzun mddet yere serildi, kendinden geti. Onun akl akn sr bahelerine
doru ap gitti.
3875 Pdih fkeli. On yllk kin ve intikamn almak iin seni arayp durmada.
Allh iin olsun, Allh iin kendi kanna kendin girme. Sevgine ve sevgi
dolu gzel szlerine gvenme.
Sen Sadr- Cihn' n vekili idin, ycelmitin, gvenini kazanmtn, usta bir
mhendis idin.
Hainlik ettin, cezadan kap kurtuldun, nasl oldu da tekrar geri geldin?
295
O vakit yzlerce hile ile beladan kam idin. imdi buraya seni ahmakln
m getirdi?
Sen arslan arayan uursuz bir tavansn. Nerede zekan, nerede akln, nerede
anlayn?
k dedi ki: "Ben susuzluk hastalna tutulmu bir hastaym, su beni ekti,
getirdi. Suyun beni ldreceini bildiim halde, ite yine geldim.
3885 Bu hastala tutulan, sudan kaabilir mi? Yzlerce defa lse, yklsa,
yeni bu byledir. O hasta lm gze alarak, suya doru koar.
Ellerim, karnm ise bile, suya olan akm, bir trl azalmyor.
3890 Elem def gibi, karnm da davul gibi i olduu halde, ben gl gibi nee
ile su aknn davulunu alp duruyorum.
O Cebrail'e benzeyen sevgili, kanm dkm olsa da, ben yer gibi yudum
yudum kanm ierim.
Yeryz gibi, ana rahmindeki ocuk gibi kan imekteyim. k olaldan beri
bu halde bulunuyorum.
Sr yatsa da, bir ey yese de, kurban bayramnda kesilmek iin beslenir.
3900 Ey kerm dostlarm, ruhlarn harini, dirilmesini istiyorsanz, bu sr,
396 Hz. Cneyd buyurmutur ki: "Nefislerinizi kurban ediniz. Biliniz ki nefis, Allh ile aran
zda byk, kaln
bir perdedir. Hayat ancak nefsin lmndedir. " ibl hazretleri de buyurmulardr ki: "Nefis
lmeden rh dirilmez.
klar ruhun yaamasn, nefsin lmnde buldular. "
297
Benim madd varlm da, u grnen eklini alncaya kadar eitli merhalelerden geti.
Ben de cansz varlktan ldm, boy atp gelien nebat oldum. Nebat iken ldm, hayvan ekli il
e ba
gsterdim. 397
397 Su beyitlerde Hz. Mevln maddi varlmzn, bedenimizin; cansz sandmz varlklar, bi
tkiler ve
hayvanlar lemlerinde seyrini hikye ediyor.
Bir daha hamle edeyim de, insan iken leyim, bylece de melekler alemine
dahil olaym.
Melek olduktan sonra da, benim iin meleklik leminden de gemek, kurtulmak, telere
gitmek gerekiyor. nk Allh 'tan baka herey yok olup gitmektedir. 399
399 "nsan iken leyim de melek olaym. " szn yanl yorumlamayalm, insanda bulunan hayvan
lk huylarndan,
hasetten, kinden, ehvetten kurtularak melek gibi lekesiz tertemiz olalm. Melekleelim, kt
huylarmzdan arnp zaten bizde
bulunan meleklik sfatna sahip knca, tertemiz olarak aslmza dnmek, onu bulmak, onda yok
olmak gerekir.
400 Bizim inancmzdaki yok olma, nihilistlerin inandklar gibi birok merhalelerden getikte
n sonra
Nirvana'ya kavuma, tamamyle yok olma deildir. Mslman inancndaki yokluk, ruhun benlikten,
maddi varlktan
297
Sonsuz olan hayat nehrini grnce, kasedeki suyu, yni u fni mrn,
nehre kat, su hi nehirden kaar m?
Kasedeki su, nehir suyuna karnca, orada kendi varlndan kurtulur da,
nehir suyu olur.
Byle olunca, o kasedeki suyun vasf, sfat yok olur da, zt kalr, artk
3915 Ben de ondan katm iin pimanm. zrm bildirmek iin kendimi
onun gzellik fidanna astm."
Bir top gibi bann, yznn zerinde yerlere kapanp secdeler ederek, yal
gzlerle Sadr- Cihn'n bulunduu yere gitti.
Herkes, "Sadr- Cihn bunu yakacak m? Yoksa asacak m?" diye balar
yukarda bekliyordu.
Bu, budala pervane gibi nar, nru grd de ahmakasna ona atlp
canndan oldu.
3920 Fakat ak mumu, dier mumlar gibi deildir. Aydnlk iinde aydnlk,
aydnlk iinde aydnlktr.
298
Ateli mumlarn aksine ak mumu, ate grnr ama, batan baa nrdur,
holuktan, gzellikten ibrettir.
Sadr- Cihn bir seher vakti kendi kendine dedi ki: "Ey tek, ey ahad olan
Allh! O bizim akmza den, yanan, yaklan kn hali acaba nicedir, nasldr?
4380 ' O bir gnah iledi, biz de onu grdk. Fakat o bizim merhametimizi iyice bilmiyordu,
anlamyordu. 40 '
401 Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "Gecenin yars, Yhut te ikisi geince, Cenb- H
akk buyurur ki: 'Bir
istekli var m ki istediini vereyim? Bir istifar eden var m ki gnahn af edeyim? Bir du
eden var m ki, duasn kabul
edeyim?'" Bu hads, ilh merhametin sonsuzluunu bildirmektedir. 'Sadr- Cihn da o merhameti
n mazhar olduu iin sulu
kn af etmi, hatt onun ne halde, ne lemde bulunduunu merak etmi.
Sulunun gnl bizden korkar. Fakat o korku iinde yzlerce mit de vardr.
Ben korkmayan, utanmayan bir edepsizi korkuturum. Fakat korkan bir kiiyi
ne diye korkutaym?
Souk tencere iin ate lazmdr. Kaynayan, coan ve taan tencereye ate
gerekmez.
Emn ve korkusuz olanlar bilgi ile, yni onlarn bildii kabahatleri ile
korkuturum, korkanlar ise merhametim ile korkudan halas ederim.
4385 Ben yamacym, yamanmas gereken yeri yamarm. Yni ben her eyi
yerine gre uygun yaparm. Herkese nabzna gre erbet veririm."
4616 Sadr- Cihn'n yzn grnce, yle bir hale geldi ki, sanki can kuu,
bedeninden utu gitti.
Bedeni kuru bir dal gibi, tepeden trnaa kadar buz kesildi.
Sadr- Cihn onun safran gibi sararm gibi yzn grnce, onun yanna
gitti.
299
4620 Dedi ki; "Ak gnl atei ile sevgiliyi arar. Fakat sevgili gelince, k kendinden
geer. "402
402 Bayezid-i Bestam'ye sormular; km varl, bakyyesi dururken, gerek sevgiliye ulama
sna imkn var mdr?
Hz. Bayezid; "Hkmdarlar bir kye, bir ehre girince, orasn Ifsad ve ahalinin ileri gelenle
rim tezli] ederler (=alatrlar),
horlarlar. " yeti ile cevap vermi, ilh tecell, klarn gnl kyne dnce, orasn ya
kar, ykar demek istemitir.
4664 Sadr- Cihn lutf edip, kerem buyurup, o k yava yava kendinden
gei leminden ekiyor, onu konuturmaya urayordu.
Pdih onun kulana seslendi, dedi ki: "Ey fakir! Eteini a, sana samak
iin altn getirdim.
4677 Sadr- Cihn, o nefesi kesilmi olan kn elini tuttu da dedi ki: "Bu
nefes kesilmise, ben ona nefes balarm da dirilir, kendine gelir.
Ben de onu bu can ile yceltirim, ona bir can balayaym da ihsanm
grsn.
4680 Mahrem olmayan rh, yni hayvani ruh dostun yzn gremez.
Dostun yzn ancak o yandan, onun mahallesinden gelen asil rh grebilir.
Ho olan, latif olan ii derisinden ayrlsn diye, bu dosta kasap gibi fledim.
403 Allh'm yaratt btn varlklarn varlklar, kendiliinden deil, Allh'm varlnn fe
yzi iledir. Mevln bunu
anlatmak istiyor.
imdi ben sana dilsiz, dudaksz yeniden yeniye eski srlar sylyorum;
dinle.
300
4693 k srad, neeli, neeli rpnd, iki defa dnerek secdeye kapand.
k Sadr- Cihn'a dedi ki: "Ey etrafnda rhun tavaf ettii Hakk'n
zmrd-i ankas! krler olsun ki Kaf dandan geri geldin. 404
404 Bu ve bundan sonra gelecek beyitler, k tarafndan Sadr- Cihn'a hitaben sylenilmi is
e de, hakikatte muhatap,
ezel ve ebed sevgili olan Allh'tr.
Ey tek, esiz Sadr- Cihn! Yzbinlerce defa size halimi duyurmak istedim.
Bu istek yznden aklm utu gitti.
4703 nce unu duy ki; hizmetinden ayrldm andan itibaren, benim iin
ne evvel kald, ne de ahir. n de gzmden dt, son da.
kinci olarak unu iit ey sevgili Sadr- Cihn; ok aradmsa da sana benzer
bir ikinci bulamadm, nk sen esizsin.
4705 nc olarak unu bil ki, senden ayrlp uzaklanca, inancm sarsld
da hristiyanlar gibi; 'Allh n biridir.' demi gibi oldum. Yni tek Allah'a inanc
kaybettim de; 'Allh, Sadr- Cihn ve ben' diye hristiyanlar gibi yanl bir lemeye
kapldm.
301
Gnlnden yle bir hay huy cotu ki, btn Buhara halk onun etrafna
topland.
O arm bir halde sylemekte, arm bir halde alamakta, arm bir
halde glmekte idi. Erkek, kadn, byk, kk herkes de bu hale arm kalmt.
4715 ehir halk da onun gibi alamaya balam, kymet gn gibi erkek,
Akl da arm kalm da; "Bu nasl ak? Bu ne hl? Acaba onun ayrlna
m daha fazla amal, buluup kavumasna m?" diyordu. 405
405 Mesnev'nin uzun hikyelerinden biri olan bu hikye, III. cilt Mesnev'nin 210. sayfasnda
n 270. sayfasna kadar
uzamakta ve burada toplu olarak okuduunuz bu hikye, orada 60 sayfada dank bir ekilde bul
unmaktadr. (Nicholson
Basks.) Mesnev'nin dier hikyelerinde olduu gibi, bu hikyenin de tasavvuf ynnden byk
nemi vardr, yle ki:
Buhara hkmdar Sadr- Cihn; Cenb- Hakk', vekili de Hakk'n sulu kulunu gstermektedir.
Kul bir su ilemitir.
Efendisini sevmektedir. Fakat onun merhametinin sonsuzluundan haberi yoktur.
"Ne kadar mcrim isem kesmem mit Kereminden, ki odur bahr-i muhit, "
(Allh 'm ne kadar sulu olursam olaym, senin kereminden midimi kesmem.) diye air gibi d
nememitir.
Korkmu kamtr. On sene eitli yerlerde dolam, ok zdrap ekmi, ile doldurmu, ok
skntlara katlanm. Fakat
Hakk 'a kar duyduu sevgiyi kaybetmemi, sonunda o sevginin etkisi ile yola dm. Hakk 'a
olan sevgisi onu tekrar eke
eke huzr- ilhiye gtrmtr. Kul Allh 'm sevdii gibi, Allh da sulu kulunu sevmektedi
r. Bu hikye ilh akn kudretini
gstermesi bakmndan dikkatle okunmaa deer..
302
Ayrlk; ah ayrlk
3690 Bu topraklar, sudan ayrlnca oraklar. Irmaklardan, derelerden ayr
kalan, uzak den sular da sararr, kokar, bulanr, kapkara olur.
Hayat veren, cana can katan rzgr, dostlardan ayrlp kapal bir yerde
kalrsa kokar veya kesilir; ate, ocandan ayrlrsa sner, kl haline gelir, savrulur,
gider.
Cennet gibi yemyeil olan balar, baheler sulardan ayr dnce, sararr,
solar, yapraklar kurur, dklr, bir hastalk yurdu olur.
Her eyi anlayan, idrak eden akl bile dostlarn ayrl ile yay krlm oku
gibi arr, kalr.
3695 Kvlcm gibi akp yakan, yakp yandran ayrl kyamete kadar anlatsam, onun
dehet ve iddetinin ancak yzbinde birini anlatabilirim. 4 " 6
406 Ayrlk acsn Hz. Mevln kadar kim duymutur? Mesnev'ye ayrlklardan ikyetlerle ba
lamad m? te bir
baka Mesnevi beytini hatrlayalm: Mesnev'nin V. cildinin 4113 numaral u beytine bakalm:
"Senin yzn gren kiiye ac, seni gren nasl olur da, senin ok ac olan ayrlna katlan
abilir? " Bir Dvan-
Kebr beytinde de yle buyurur:
"Dnyada ayrlktan daha ac bir ey yoktur. Bana ne yaparsan yap, rzym, ikyet etmem, fak
at beni ayrla
drme. " Dvan- Kebr, 2020.
O ey senin elinden de kar, ona gnl verme; o senden kamadan nce sen
ondan ka...
303
3701 Hz. Meryem, cana canlar katan, pek gzel birisini grd. plakt, yapayalnzd.
Grd Gnller kapan birisi idi.
balad.
3705 Grd kii yle bir gzeldi ki, eer Ysuf (a.s.) onu grm olsayd,
kendisini grp de, aknlkla ellerini kesen kadnlar gibi, o da hayranlktan elini
keserdi. 408
403 Hz. Mevln bu beyit ile Kur 'an 'da. Sre-i Ysuf da anlatlan bir hadiseye iaret buyuru
yor. Klesin; sevdii iin
Msr kadnlar Zleyha 'y knamlard. Zleyha da onlar saraya dvet etti. nlerine yemi
tabaklar ve baklar koydurdu.
Sonra; "Buyurun, yemileri soyun, yeyin " diye ricada bulundu. Onlar ikram edilen yemileri so
ymakla megul iken, Hz. Ysuf'u
ard. Ysuf (a.s.) yanlarna gelince, ardlar, Ysuf'un gzellii karsnda kendilerind
en getiler. Adet sarhoa dndler.
Bu hayranlk, bu aknlk iinde iken, yemi soyuyoruz diye ellerini, parmaklarn kestiler d
e, farkna varmadlar. "Haa, bu
insan deil, gkten inmi bir melek. " dediler.
Mevlevi airlerinden Mesnev-i erifin hepsini manzum olarak Trke'ye tercme eden Nahifi mer
humun yle bir
beyti vardr:
"Gz grd, gnl sevdi seni ey yz mh 'm Kurbann olan var m benim bunda gnahm. "
dedi.
O tertemiz kadnn adeti idi; bir eyden ciz kalnca, rknce, korkunca hep
Allh'a snrd.
Dnyann gelip geici bir lem olduunu grm, ihtiyata uyarak Allh'a
snmay adet edinmiti.
304
Allh'a snmaktan daha iyi bir kale grmemiti. O kaleyi kendisine yurt
edinmiti.
3768 Allh'n ltuf ve kerem rnei olan Cebrail (a.s.), Meryem'e dedi ki:
"Ben Hakk'n eminiyim, benden korkma.
3770 Cebrail hem bu szleri sylyor, hem de sylerken dudaklarndan kan tertemiz nrlar gklere ykseliyordu.
Ey Meryem, u anlalmas zor olan eklime bir bak! Ben hem hilal,
gibiyim, hem de gnlde bir hayalim, yni gz ile grlmede hilale benzerim,
kalplerde ise hyali andrrm.
Senin gnlne yerlemi bir hayal gibiyim. Nereye gitsen, nereye kasan,
ben seninle beraberim.
Ben Allh'n nru ile domu gerek sabahm, benim gndzmn etrafnda
hibir kimse dolaamaz.
Hakikatte benim asl gdam 'La havle 'dir. Hem de onun lafz, sz
sylenmeden nce, nru benim gdam olmutu.
3780 Ben senin o sndn yerim ki, seni bir ka kerre kurtardm. Sen
'Ezbillah' diyorsun, hakikatte o 'Ez' benim.
Tanmazlktan beter bir fet yoktur. Sen dostunun yannda olduun halde,
ona muhabbet etmesini, sevmesini bilmiyorsun.
305
Baklar ve anlaylar.
3712 Baz baklar vardr; ok gibi cierlere saplanr, akllar yakar, yandrr.
Pdih da o baklara kle olur, askerleri de. Pdihlar pdih akl bile, o
baklara dalar da, akl bandan gider.
409 Hz. Mevln bu beyitlerde baklarn ilh gcnden bahsediyor. nsan Allh'n tecellsine
en gzel bir ekilde
mazhar olduu iin deer kazanmtr. "Ben o hakikat ateinin dumanym, ona belgeyim, benim v
arlm, onun varlna
ahiddir. Bir eyler sylyorum, ama szlerime pek gvenmeyiniz. nk ilh ak ile kendimden
gemi bir haldeyim.
Pdihlar pdihndan, gzeller gzelinden ayr denlerin szlerine pek gvenilemez." Yukar
ki beyitlerde hep, baklarn
insan mnen kendinden alp gtrdn anlatmaktadr. Hz. Mevln Mesnevi' nin bir baka beyt
inde yine bu konuya temas
eder. Mesnev'nin V. cildinin 960 numaral beyti yle:"Yznde benini, kalarn, akk gibi d
udaklarn grnce, sanki Cenb-
Hakk ince bir tl perdesi ardndan tecell etmi gibi idi."
Zaten hakikat gneine, lemi kaplayan yznden baka bir delil, bir belge
yoktur.
Glge de kim oluyor ki, ona belge olsun? Glge varlk, gnee kar aalk
bir hale
"""Glge varlk, insanda bulunan Allh 'n emanetinin yannda nedir? Glge ld iin yerlere
seriliyor, ayak
altnda ineniyor. geliyor, yerlere seriliyor, ayaklar altnda ineniyor; bu ona yeter. 4 "
1
306
411 Arif bir airin u ktas ne kadar mnldr"Eer kinatta bulunan btn insanlar, binlerc
e sene Allh'n yaratma
gcnn, sanatnn, kudretinin sfat, nicelii zerinde dnselerdi, en sonunda aczierini, z
avalllklarn anlayarak; 'Y Rabbi!
Senin hakknda birey bilemediimiz imdi anlald.' diye itirafta bulunurlard."
Birinin anlay, doan kuu gibi umaktadr. brnn anlay ise ok gibi
mesfeleri delip gemededir. 412
4,2 Bu beyitlerde isti 'dad, kabiliyet ve ilh tecelllerin insanlarda eit eit oluuna i
aret var.
3725 Bir ncs, yelkenli gemi gibidir. Bir drdncs ise her vakit geri
kalr.
O avn, mnev zevkin, bast hlinin grnmesi geince usanrlar da; "O
grdmz av m idi, hayal mi idi?" derler.
3730 Uygun olan u ki, az bir zaman da olsa, onlarn bast haline girip, bu
yzden g ve kuvvet elde etmeleridir. 413
m insann iinde bazen sebepsiz bir nee, bir rahatlk duyulur, insan mutlu olduunu hisseder.
Tasavvuf ehli bu hali
"bast hali" (=rahatlk hali) diye tbir ederler. Beyitlerde geen "Av"; "bast halV'nin ifadesi
dir. "Av "m kaybolmas ise "bast
hal'nin gidip, yerini "kabz" (=sknt) haline terk etmesidir. "Kabz"n devam etmesinden sk
lrlar da, evvelce duyduklar
"bast hali" "Acaba hayal mi oldu? " derler. "Bast halV'nde byk mnev bir zevk vardr. Fakat
, herkesin devaml olarak ona
dayanmas mmkn deildir. "Kabz hali ", o mnevi sknty gidermek iin, dervii bir mddet
rahat ettirir. Adet onu, yeni bir
307
414 "Kabz" kalbe gelen mnev bir skntdr. "Bast" ise bunun zttdr. Sufler diyorlar ki:
"Kabz ve bast halleri, sevgi
makamna ulaan vellerde hasl olur." Byk vellerden tbn-i Ata hazretleri diyor ki: '"Bast
hali'nde nefis ferahland iin,
ondan zevk duyar. 'Kabz'da ise nefs iin bir zevk yoktur. Bu sebeple 'kabz', 'bast'tan daha iy
idir." Hz. Mevln da; "Ey slik,
'kabz' senin iyiliine, selametine ulamaya sebeptir." buyuruyor.
Balarda ve bahelerdeki bitkileri kknden yle yakard ki, onlar bir daha
tazelenip, topraktan ba kaldramazlard.
413 Bu sebeple "kabz " Allh 'n bize bir ltf, ihsm olmaktadr. Biz hi hasta olmasaydk, d
aima salkl
bulunsaydk shhatin kadrini bilemezdik. Nitekim eski airlerimizden birisi: "Olmaynca hasta,
kadrin bilmez adam shhatin. "
demi. Yni insan hasta olmaynca, shhatin kymetini bilmiyor. Nitekim Sib ismindeki Tebrzl
i bir air:
"Daima shhatte olmak kadar kt bir dert yoktur. arabn acl daima tatl yemekten iyidir.
" demitir.
3740 ocuklar glerler; bilginler ise ar bal ve ask sratli olurlar. Eski
bir ark inancna gre, ak ztrabnn kayna karacierdir. Nee, sevin de
akcierden gelir.
308
O ocuk gibi gfil olan kii, ahrdaki otu lezzetli bulur, yni dnya
nimetlerinden holanr, onlarn zevkine varr. Olgun kii ise ahrdaki hayvanlarn
kasap eliyle kesileceini, yni eitli gdalarla beslenen bedenlerin sonunda
mezarlarda ryeceini dnr.
Bu bedene ait olan az kaparsan, sende mnevi ve ruhan bir az alr da,
o azla ilh srlar ve ma'rifetler lokmalarn yersin.
416 Hz. Mevln yiyip imei, hususiyle hell, haram demeyerek mideyi doldurmay; eytandan s
t emmeye
benzetiyor ve; "O eytan stnden nefsini keser isen, sana trl nimetler verirler." buyuruyor
.
417 Eski Trkler, eti biraz kaynamaa balaynca ateten indirip yediklerinden, o trl yemekl
ere Trk kaynatmas
denirmi. Mecazen tam izah edilememi konularda kullanlrm. 1180 / 576 tarihinde Gazne'de v
eft eden byk vel Hakm
Gaznev (Hakm Sen)'yi Hz. Mevln pek sevmitir. Onun eserlerinden baz beyitler almtr.
Mesnevi yazlmadan evvel
Mevln'ya bal olanlar, Hakm Sen'nin Hadkasmn ok okurlam.
3750 Bunu, o gayb hakmi, o riflerin onunla vndkleri Hz. Hakm Sena,
lhname adl eserinde anlatr:
"Ey Hakk yolunda yryen kii! Gam ye, keder ye de, gam artran, seni
derde sokan dnya ehlinin, namerdin ekmeini yeme. nk akll adam, sonunda
nee bulunan gam yer, ocuk ise zehirleneceini bilmeden eker yer.
309
418 Gam ve kederin, insann gelimesi iin yararl olduu gr, kederlerin, nee getirdii f
ikrine Mevln'da ok
rastlanr. Mesela V. cilt Mesnev'mn 3678-3679 beyitlerinde ayn duygu belirtilmitir:
"Gam fikri neenin yolunu keserse, sakn zlme. nk gnle gelen gam, sana baka neeler ha
zrlamaktadr."
"Gam, yeni bir nee, yeni bir sevin gelsin diye, gnl evini skca sprr." Mevln Dvan-
Kebr 'de ayn konuya
deinir. Mesela u beyit ne kadar anlamldr:
"Gamdan, zdraptan daha tatl, daha mbrek bir ey olamaz. Gamn karl sonsuzdur."
Akll kii, zmde arab grr, k da yokta, yoklukta var, varl grr.
3755 Geen gn hamallar, bir yk iin, "Sen ekme, arslan gibi ben ekip
Allh'n verecei cret nerede, zrt bir adamn verecei cret nerede?
Allh sana cret olarak mnev bir hazne, sevap verir. Ykn tayacan kii ise
birka kuru verir.
Allh'n verecei altn haznesi, sen lp toprak altna girsen de, o seninle
beraberdir. O, varislere kalacak mal deildir.
Allh'n sana verdii o ecir haznesi, cenzenin nnde gider de, kabirde, o
garib ve kimsesiz olduun darack yerde senin arkadan olur.
3760 lm gn iin imdiden l de, lmsz bir akla kap yolda ol. 419
419 Bir hads-i erifte yle buyurulmutur: "lm gelmeden, ona hazrlan ve kendini kabirde b
ulunanlardan say."
310
Allh yolunda nefsi ile savaan bir kii; karlat zorluklara, sabrederse;
alp abalama perdesi arkasnda, sevgilinin nar iei gibi yzn grmede, ikiye
ayrlm, murada ermi sahiplerini; yni nee ve huzuru mahede etmektedir.
Nasl, bir hastalk saln ztt ise; zahmetten, eziyetten sonra, onun ztt
olan zevk ve nee yz gsterir.
Bu iki hali, bu iki vasf, eline bak da, elinde gr; avucunu yumduktan sonra
mutlaka aarsn.
Avucunu ap yummak halinde; insanda bir eit ilh tecell olan kabz ve
bast halinin ifadesi vardr.
3783 Sevgili Allh'mzn ltf eseri olarak bize tatl yemiler veren fidan,
biz hrszlk edersek bize dar aac olur.
Sevgilimizin zlf byle misk kokulu iken, biz aklszca davranrsak, bize
zincir olur.
3785 Allh'n ltf, ihsn, Nil Nehri gibi akp gidiyor. Fakat biz, Firavun
ahlakl olursak, o nehir bize kan kesilir.
Bize kan grnen o su; "Ben suyum, dikkat et, beni dkme! Ey inat adam,
ben Ysuf um, gafletinden sana kurt gibi grnyorum."
311
sormas.
3808 Bir sevgili, kna; "Yiidim!" dedi. "Sen seyahate km, gurbette
bir ok ehirler grmsndr.
3810 "Pdihmz yaygsn nereye yayd ise, oras ine gz kadar dar olsa
bile, bizim iin geni bir ovadr.
Nerede ay gibi parlak yzl gzel bir Ysuf varsa, isterse kuyunun dibi
olsun, oras bizim iin cennettir."
3821 Aslnda her insann yan banda gizli bir memur, gizli bir ynetici
vardr. yle olmasayd, insan, saldrc bir kpee benzeyen tabiatna esir olur mu
idi? 420
Her zaman olduu gibi Hz. Mevln grlerini, dncelerini ya Kur 'an 'dan bir yete dayar,
Yhut da hadsten
ilham alarak bizi uyarr. Bu beyitlerde de Mevln Cenab- Peygamberimizin u hadsine iaret
etmektedir: "Sizden herbirinize
yakn olmak zere cinden (eytan) ve melekten birer memur banza dikilmitir." Zlimlerin me
muru, banda bulunan
yneticisi eytandr ki; onu zulme, ktle zorlar, iyi insanlarn gizli memurlar ise bir me
lektir ki; onu iyilie, doru harekete
tevk eder. Bu eytan ile melek bizim d yneticimiz. Nefis ile vicdan da i yneticimizdir.
Allh bizi i ve d dmanlarn
errinden korusun.
Kimi harap olmu, ziynda grrsen bil ki, grnte yapayalnz da olsa,
hakikatte o ziyna bir memurla srklenir gider.
3825 Eer o kimsenin, o gizli memurdan haberi olsa idi, pdihlar pdih
olan Allh'a snr ve Allh'n huzurunda feryad ederdi.
312
3834 klara her zaman bir lm var. klarn lm bir eit deildir.
(Vekilim gnl krlm olan bende, bin can olsayd da, her biri ile sana ayr, ayr fed olsa
ydm.)
k her fed ettii cana, on karlk alr: Kur'an' a da; "Bir hayra on
sevap var." 422 yetini oku.
Eer o gzel yzl sevgili kanm dkecek olursa, nee ile dnerek,
zevkimden oynayarak, canm onun yoluna saarm.
Ben denedim, fni olan bu madd yaaymdan unu anladm ki; benim
lmm, yaamaktr, ben bu yaaytan kurtulunca, ebed hayata, lmszle
kavuacam.
423 Bu beyit Hallac- Mansr hazretlerinindir. Mevln konu ile ilgili olduu iin buraya alm
.
yle bir sevgili var ki, sevgisi gnlm yakp kavuruyor. O dilerse,
gzlerime ayak basar, gzlerimin stnde yrr.
Arapa daha gzel ama, sen Farsa syle, nk akn daha baka yzlerce
dili var.
313
Artk susaym, nk gnl el'an sylemeye balad. Sen kulak kesil, dinle.
Allh doruyu herkesten daha iyi bilir.
Ruhun gzellii ile arkada olan, onunla bir kseden ak arab ien bir kii,
artk haberlerden, bilgilerden derde der.
314
Orada ne kadar garip ve yoksul kii yatmt ki, sabahleyin yldzlarn batt
gibi mezara gtrlmt.
3925 Ey slik, sen de bunu iyice anla, kendine gel, sabah geldi att, uykuyu
ksa kes! Yni ecel sabah gelmitir, gaflet uykusunu brak!
Herkes diyordu ki; "O mescitte gl periler vardr. Orada yatan kr klla
kesip ldryorlar.
Baka birisi de; "Bu mescidin kapsnn stne 'Ey misafir, burada sakn
kalma.
Eer sana cann lazmsa, cann seviyorsan, gece burada yatma, yoksa lm
burada senin iin pusu kurmutur.' diye levha koymal." diyordu.
3930 Bir baka kii de diyordu ki: "Geceleri kapsna kilit takn, bir gfl gelip yatmak isterse msaade etmeyin."
Nihyet bir gece, oraya bir garip misafir geldi; bu misafir, o mescidin
alacak hretini duymutu.
O misafir kendi kendine dedi ki: "Ben bu yaa, bu bedene pek aldr
etmem. Hazneden bir tane gitmekle, hazne bir ey kaybetmez. Yni madd beden
yok olmakla, bir hayvani rh eksilmekle, Hakk'n lmsz olan ruhlar haznesinde
bir eksiklik olmaz.
3935 Cenb- Hakk beni yaratt ve bana ruhundan frmek lutfunda bulundu. Ney gibi olan bedenden ayrlnca, Hakk'n nefesi, fr olarak kalrm. 424
Allh; 'Ey gerek mminler, lmnz dileyin.' 425 diye buyurdu. Ben de
gerek bir mmin yznden Hakk'n emrine uyar, canm fed ederim."
315
Halk ona dediler ki: "Akln bana al da burada uyuma, yoksa, o can alc
seni posa gibi eziverir.
Garip olduun iin hali bilmiyorsun, bu mescitte kim gece yatar, uyursa
mr sona erer.
3940 Bu bir tesadf deil, biz de bunu defalarla grdk. Btn aklllar da
defalarca grdler.
Kim bu mescidi bir gece yurt edindi ise, gece yars ona ldrc bir hner
sundular.
Fakat lokma peinde koan, rzk arayan tenbel deilim. Ben hi bir eye
itmeden lm arayan bir tenbelim.
Ona buna avu aan, gelip geenlere kendini andran tenbel dilencilerden
de deilim. Ben dnya nimetlerine taklp kalmadan, hirete uzanan bir kprden
hzla geen bir tenbelim.
3950 ehirlerde dkkan dkkan dolaan, sadaka dilenen tenbel bir dilenci de
olamam. Ben mevhum varlndan srayp kurtulan ve bir hakikat madenine ulaan
bir tenbelim.
Kua, kafesi brakp umak nasl ho, nasl tatl geliyorsa, bana da lmek, bu
dnyadan gmek, yle ho, yle tatl geliyor.
Kafeste bulunan bir ku, kafesi ile beraber baheye gtrlse, orada bulunan
316
O kuun gnl de, ruhu da dar kmak arzusunda iken, kafesin kapsn
aacak olursanz, ne hale gelir?"
3993 Ona dediler ki: "Haydi yiitlik taslama, yr, bu sevddan vazge.
Birok canlar alan bu mescitte yatma; elbisen de, cann da burada rehin kalmasn.
4080 Ey kerem shibi misafir, yiitlik etme, var iine git! lmnle, bizi ve
mescidimizi thmet altnda brakma.
Dmann biri, dmanlndan tr, bir sz syler, bir alak da yarn bize,
bir iftira ve phe atei atar.
'O misafiri zlimin biri bodu da, kurtulmak iin onu mescide att.' der.
Ey yiit, ey can pek misafir, bizi thmet altnda brakma! Zaten dmanlarn hilesinden emin deiliz.
4085 Akln bana al, inat etme, bu ham sevdy piirmeye kalkma; Zhal
Yldz arnla llemez.
Senin gibi bir oklar bahttan, talihten sz ettiler; sonunda tel tel, tutam
tutam sakallarn yoldular.
Haydi git, bu dedikoduyu ksa kes; kendini de, bizi de vebale sokma."
Misafir dedi ki: "Ey dostlar, ben bir 'La-havle' ile rkp kaacak
eytanlardan deilim.
ocuun biri tarlada bekilik ediyordu. Bir kk defi vard, onu alar,
kular karrd.
yilik sever, kerem shibi bir sultan olan Gazneli Mahmud o taraflara
gelmi, koskoca adrn o tarlaya yakn bir yere kurmutu.
Gkteki yldzlar kadar ok, parlak, saflar yaran, lkeler alan ordusu ile
oraya kondu.
Orduda bir deve vard. Ordunun nbet davulunu onun srtna yklemilerdi.
O horoz gibi hep nde giderdi.
317
Akllnn biri ocua; 'Def alp durma.' dedi. 'Deve bu sese alktr. Onun
ocuum, bu kk defin sesi ona gre nedir ki? O, pdihn senin definin
yirmi misli olan, nbet davulunu tayor.'
Ben 'La' (=yokluk) klc ile kurban olmu bir km. Benliini yok etmi,
Hakk'a kavumu olan rhum da dert, bel davulunun alnd yerdir.
Ben gsteriten, riydan vazgemiim, 'De ki: Gelin!' yeti, benim rhuma
'gel' demitir." 426
4212 Ycelikler dileyen, o garip dedi ki: "Ne olursa olsun, gece bu mescitte
yatacam.
Ey mescit, benim iin Kerbela bile olsan, sen benim isteklerimin kabul
edildii bir Kbe yerine geeceksin.
Ey seilmi er, sen beni brak da, Hakk sevgisi uruna lm gze alan
Mansr gibi ipimle oynayaym, yni ben de sevine sevine lme gideyim.
4215 Siz t vermekte Cebrail bile olsanz, Halil brahim atee atlrken
Cebrail'e; 'Eer yardm Allh'tan deil de senden ise, o yardm istemem.' dedii
gibi, ben de sizin yardmnz istemem. 427
427 Halil brahim hazretlerini Nemrud atee attrd srada, Allh'n emri ile Cebrail (a. s.
) yetimi: "Y ibrahim, bir
arzun var m? Yni seni ateten kurtarmak isterim." deyince Cenab- brahim; "Bu teebbs send
en ise, istemem." cevbn
vermitir.
318
Ben atee atlmakta istekliyim, ben hayvan rh gibi atee girmekle artacak,
eksilecek deilim."
4322 Misafir bunlar syledikten sonra, mescidin iine girdi, yatt. Fakat ona
uyku gelir mi? Hakk'n ak deryasna batm bir kii bir rmakta nasl uyuyabilir?
Misafir gece yars korkun bir ses iitti. "Ey fayda arayan kii, sana
geleyim mi?" diyordu.
4325 Bu korkun ses, be kere tekrarland. Misafirin korkudan yrei kopuyor, d patlyordu.
4346 "Bu ses, bayram davulunun sesi, ne diye korkaym? Tokma yiyen
davul, o korksun."
4351 Kendi kendine de; "Ey gnl, akln bana al, titreme." dedi. "Bu sesten ancak gerek iman olmayan kiiler lmlerdir.
Byle diyerek yatt yerden srayp kalkt ve "Ey yiit er!" diye bard.
"Ben hazrm; sen de gerekten yiit isen gel, ben buradaym. Seni bekliyorum."
Onun bu sesleniinden tlsm bozuldu. Her taraftan oluk oluk altn akmaya
balad.
Ondan sonra o cesur arslan kalkt, dklen altnlar, sabaha kadar darya
tamaya koyuldu.
319
Oyun oynarken o paralara altn adn taktklar iin, ne vakit altn deseler,
ocuun hatrna saks krklar gelir.
Bu altn yle bir altndr ki, dnya altnlar bile parlakl, gzellii ondan
almlardr.
Ate pervanenin kanadn yakt ama, aleve atlmas pek mbrek, pek kutlu
geldi de, ona daha gzel bir baka kanat ihsn edildi.
O baht kutlu misafir, bir aatan atein parladn gren Ms'ya benziyordu. 428
428 Hz. Ms uayb(a.s.)'a obanlk ettikten sonra, onun damad olmu, kars ile beraber Ms
r'a gitmek zere yola
kmt. Eymen vadisine gelince, hava soudu. Ate yakmak istedi ise de tututuracak bir ey
bulamad. Derken uzakta bir
aata bir ate grd. Oradan kor paras almak zere aaca doru gitti ve orada ilh tecell
ye mazhar oldu. Kendisine
peygamberlik verildi. Ve Firavun'u imn dvete memur edildi. Bu hadise Kasas Sresi'nin 29-30
. yetlerinde izah edilir.
"Aatan; 'Ben Allh'm.' sesi geliyordu." Glen-i Rz shibi ebster der ki:
"Bir aatan; 'Ben Hakk'm.' sesi gelmesi caiz oluyor da bir insandan, bir riften bu ses nede
n esirgeniyor?"
Hz. Ms hakknda, Allh'n ltuf ve yardm pek fazla idi. Onun ate
sand, aslnda nr idi.
Olum, sen de Allh adamn, velyi grnce, onda beeriyet atei var
sanyorsun.
320
4370 Sen, onu kendin gibi biliyor, kendi nefsine kyas ediyorsun. Kendi
noksanndan tr, onda beeriyet sfat gryorsun. Bo zannn atei ve dikeni bu
yandadr.
Ms'nn aac da, o mn klar ile dopdolu. Sen o parlayana ate deme,
nr de. lah nr adn ver.
429 tte kmil insan da byledir. O da nce ate gibi grnr. Sonunda ilh bir nr olarak et
rafa nr saar, yol
gsterir.
unu iyi bil ki, dinin mumu olan vel, yceldike ycelir, alevlendike
alevlenir, din mumu, dier mumlara benzemez. Bildiimiz mumlar yandka eksilir,
nihyet yok olurlar.
Bu madd, zahir mum nr grnr, fakat sevgiliyi yakar; din mumu ise,
grnte atetir, fakat ziyretilere, dostlara gl, glzar kesilir.
4375 Bu zahir mum, aydnlk vermek sretiyle bir ho i grr. Fakat dinin
mumu olan insan- kmil ise vuslat zamannda gnl aydnlatr.
O pak ve ilh nr ise, alev eklinde olmakla beraber, ona ulaanlar iin nr,
uzakta kalanlara ise nardr.
3960 Derler ki: Aklda stn olan Calinus, bu dnya sevgisine kaplm,
lmden korkarak, can vermek zere iken de yaamak arzusu ile demitir ki:
"Tek lmeyeyim de, dnyay yar canl bir halde, bir katrn kuyruu
altndan grmee rzym."
Sanki Calinus'un rhunun kuu, beden kafesi etrafnda katar katar kediler
gryormu gibi, umaktan, bedeni terk etmekten korkuyordu.
Yhut da, bu dnyadan baka her eyi yok grm de, yoklukta bir harin,
dirilip bir yerde toplanmann gizli olduunu grememiti.
321
3965 Allh'n lutfu, ocuun yzn, kaca bu leme doru evirir, o ise
ana karnna sokulduka sokulur, kmak istemez.
ocuk kendi kendine der ki: "Bu ehirden, bu ana yurdundan darya
karsam, ayrlrsam, acaba byle bir dura, byle bir makam bir daha bulabilir
miyim?
kacam o havas bozuk ehire bir kap olsayd da, oradan imdi iinde
yaadm rahme bakabilseydim.
Yhut da kap deil de, bir inenin delii kadar bir gr yeri olayd da,
oradan iinde bulunduum rahim grnse idi.
430 Drt unsur bilindii gibi; su, hava, toprak, ate olup eski bilginlerin grne gre bt
n varlklarn esasn tekil
etmektedir. Bu gr bugnk lemin de dolayl olarak kabul ettii bir grtr. Bu drt unsur
, bitmez tkenmez unsurlar olup
grnmez lemden yardmlar almaktalar. Mevln Dvan- Kebr 'inde
"Gklere ve yere lem-i akldan (yni Hakk'tan) grnmez yardmlar gelmektedir," diye buyurmak
tadr.
Mahpus bir kuun kafeste bulup yedii daneler, itii su da dardaki bir
ban, bahenin, tarlann mahsldr.
3975 Bu szler, Calinus'a iftira etse de, benim cevbm onun iin deildir.
iindir.
322
Bu sebeptendir ki, onun rhu, fare gibi bu dnya deliinde karar klm, bu
delii yurt edinmitir.
431 Hall Edib Bey merhumun, yeni yaptrd bir ev iin syledii u mnl kt'ay, Hz. Mevl
n'nn bu beytinin
daha iyi anlalmas iin buraya aldm:
Sonunda haberci, bir sabah, kzgn bir halde gelir, atar: "Utanmyor musun,
bu mhlet ne vakte kadar srecek?" der.
3990 Ey hasetlerle dolu olan kii, git, zrn pdiha arzet! Mhleti ondan
iste, o gn gelip atmadan pdiha bavur.
323
O kii, ahtan da kaar, tanktan da, yni hastalklardan, habercinin gtrmek istedii yerden de kaar. nk, haberci onu mahkemeye, dolaysyle lme
armaktadr.
3998 Mdem ki arslan deilsin, akln bana al, ayan ileri atma, nk
ecel kurttur. Senin cann ise dii bir koyun gibidir.
Eer sen, ilh vasflar kazanm abdal bir kii isen ve senin koyunun arslan
oldu ise, yni nefsan arzularn yenerek ruhunu arndrd isen, emin olarak gel;
lmn ban emi, sana yenilmi, alt olmutur.
4000 Abdal kimdir? Varl deimi, Allh'n lutfu ile onun arab sirke
olmu kiidir. 432
432Abdal demlen ermiler Allh'm ok sevdii vellerdir. Kt ahlaklar, iyi ahlakla deitird
ikleri iin onlara
"abdal" denilmitir.
Fakat sen dnya sarhousun, kendini arslan olacak bir yiit sanyorsun.
Hatt "arslanm" zannna dmsn; akln bana al da ileri atlma.
4008 Ben cefya urayp, kemle erecei ve safa bulaca zaman kaan,
sonra da mnevi safa, huzr dileyen kiiye aarm. 433
433 nk sevgilinin cefs, kalpteki gnah pasn siler, temizler. Cefdan, beladan ikyet e
tmek ise, o pasn
kalmasn, belki artmasn istemektir.
4010 Kad senden tank isterse, sakn ona incinme; cefy, kederi, zdrab
gler yzle karla. Onlar barna bas da, hakikat definesini elde et. 434
434 Define tlsml bir ylan tarafndan korunduu iin, Mevln; "Ylan gibi olan cevr ve cef
ya katlann ki, yre
kavuasmz." demek istiyor.
324
Ey oul, senin bana gelen ceflar, belalar sana deildir; sende bulunan
kt huylaradr. Sende bulunan ktlk sfatnn gidebilmesi iindir.
4017 Anan sana kznca; 'Allh cann alsn." der. Fakat onun istedii, senin
deil de, sendeki kt huyun lmdr.
Onun da bir yolu vardr. Orada koar durur. Fakat o yol bir hakikat menzile
varamaz. Gnl kr olan kii adm korka korka atar.
Yolcu gidecei yolu bilmezse, nasl yol alabilir? Korku ile, dertlerle ve
gnl almalarla dolu olarak gider.
4030 Birisi; "Hey yolcu! Dikkat et, bu tarata yol yoktur." derse,
korkusundan hemen orada durur.
Fakat gnl ile hakikati duyan ve yolu bilen kiinin kulana hi byle hay
huylar girer mi?
O halde, ey slik, sen byle deve yrekli, yni korkak insanlarla yoldalk
etme! nk darlk ve korku vaktinde onlar ie yaramazlar.
4053 Nefis ile eytan aslnda ikisi de bir idiler. Yni bir bedende yayorlard. Fakat kendilerini iki gsterdiler.
Nitekim, melek ile akl da beraber idiler. Hakk'n hkm yznden iki ekle
brndler. 435
435 lemimizde nefis, ktlk; akl, iyilik; d lemimizde ise eytan, ktlk; melek, iyi
lik sembolleridir. Bu
itibarla aslnda bir olan nefis ile eytan, akl ile melek ilh hikmet sebebi ile ikier sre
t olmulardr.
325
4055 Ey insan, senin iinde yle korkun bir dman var ki, o, akla engel,
cana ve dine dmandr. 436
436 O dman da nefis ile eytandr. Hatt nefis eytandan da daha korkuntur. nk
eytan bizim dmzda, haricimizdedir, nefis ise iimizdedir.
O dman, bir an kertenkele gibi saldrr, sonra kaar. Bir delie gizlenir.437
437 Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "eytan, insann kalbini; diler, kalp shibi Allh'
zikr ederse dner, bir
tarafa siner. Yine o kalp shibi Allh' unutursa, eytan kalbi dilemee, yni vesvese verme
e devam eder." Bu sebeple
eytann vesvesesinden kurtulmamz iin, Allh' hatrlamak ve ona yalvarmak lazmdr.
Kirpi frsatn bulunca da, ban dar karr, bu eit hile ile ylan bile alt
eder.
Eer i leminde nefs-i emmre senin yolunu vurmasayd, yol kesiciler, yni
eytanlar sana nasl el uzatabilirlerdi?
Ayrca seni ktlklere sevk eden ehvetten, o gl, gizli memur yznden
gnl; hrsa, tama 'a, fete esir olmutur.
4065 Zavall insan, o gizli memur olan ehvetin yznden hrsz oldun,
ayartldn, iyi huylarn kaybettin, kendini berbat ettin de, dardaki insafsz
memurlar, eytan ve kt huylar da seni bsbtn kahretmeye yol buldular.
326
Seni dnyaya yneltir, gnlne dnya sevgisi, mal, mlk sevds kor da,
hiretteki sonsuz gday sana kolay gsterir.
4070 By, bazen bir saman pn hile ile, sanatla da yapar. Bazen de bir
da saman p haline getirir.
Sihrin yni bynn hali budur. Efsunlar okur, frr. Hakkateri deitirir.
Baz zaman insan eek gsterir, baz zaman da eei tam bir adam haline
kor.
te byle bir byc, senin iinde gizlidir. O da eytan gibi vesvese veren
nefsindir. Onun vesveselerinde gizli bir sihir vardr.
Panzehir, yni vel sana "Gel" der, "Beni siper edin. nk ben sana
zehirden fazla hayrlym.
Nefis ile eytann sz bydr, seni ykar, harab eder. Benim szm de bir
eit bydr. Ama, onun bysn bozar, seni kurtarr."
Peygamber Efendimiz de; "Szde sihir gibi, by gibi bir tesir edi vardr."
diye buyurmutur.
Verilen bir eye gelecek yzlerce karl gren, hemen cmertlie, ihsna
balar.
Altn kesesine koymu, kr elde etsin de, bata bulunsun diye srarla
bekler durur.
327
Kuma satan kii, elindeki kuman daha fazla para getireceini grnce, o
kumaa olan sevgisi sour, onu hemen elinden karmak ister.
Bir bilgin de, baka bir ilmi, hneri ve sanat, eref ve meziyet hussunda
kendinin bilgisinden stn grmedike onlar tahsile heves etmez.
4110 Candan daha aziz bir ey olmadka, can azizdir. Fakat candan daha
aziz bir ey elde edilince, cann ad bile anlmaz.
ocuk, ocuk kaldka, yni bir kz ocuu byyp ocuk douracak yaa
gelmedike, onun oyunca cansz bebektir.
Bu srlar anlayacak mahrem yok ki, konuyu st rtl olarak deil de,
duyduum gibi apak syleyeyim. Onun iin sustum. Allh, hakikatine uygun olan
daha iyi bilir.
4115 Mal ile beden, kar gibi erir, gider. Fakat onlar, Allh yolunda
harcanirsa, Allh, onlara alc olur. Kur 'an 'da.; "Allh cennet karlnda satn
ald." diye buyurulmutur. 439
""Teybe Sresi 1 1 1
Kar gibi eriyip giden mal, senelerin harap ettii, kerttii beden ve mevki
hrs, hret, ehvet gibi dnyaya ait olan eylerin, size paradan, yni malnz ve
Ey aalk kii! Sendeki bu zan, ne alacak bir haldir ki; yakn, tam inan
bahesine hi uamyor.
Aslnda her zan ve phe, yakne, tam inanca susamtr, insan da, phe
arttka, tam inanca ulamak iin daha ok rpnr, kol kanat aar, umaya alr.
Zan bilgiye ulanca, kanad ayak olur da, o kiinin bilgisi tam inanc koklar.
328
440 Zan; phe ile bilgi arasnda bir inantr. Bilgi; phe ile tam inan arasnda bir ey bi
lmektir. Yakn; tam inanc
ifade eder. Onda phe yoktur. Yakn sflerce e ayrlr: Ilme'l-yakn, Ayne'l-yakn, Hakke'
l-yakn. Kabe'nin Mekke'de
olduunu bilmek ilme'l-yakndir. Mekke'ye gidip Kbe'yi grmek ayne'l-yakndir. Kabe'nin mecaz
olarak Allah'n evi
olduunu dnmek, bilmek Hakke'l-yakn saylyor.
unu bil ki: Bilgi, yakn tam inanc ister. Tam inan ise grmeyi, apak
ulamay arar.
Zandan hayal doduu gibi, yaknden de, yni tam inantan da mahede,
gr doar.
Allh gle bir ey sylemi de, onu gldrm. Benim gnlme de syledii
eyle, gnlm glden yzlerce kerre daha glc bir hale getirdi. 441
441 Bu beyitler Hakk'n kudretini, yaratma gcn, gzelliini sezen bir velnin duyduu mnev
neeyi, zevki, ilh
sevinci aksettirmektedir. Dnya ileri ile arlaan duygularmzla, hakikate tkanan kulaklar
mzla, perdelenen gzlerimizle, biz
Mevln'nm bu beyitlerini nasl anlayacaz? Evvela bize bizden yakn olan Allah'mza yalvara
lm; bize bu hakikatleri
anlayacak g versin, sonra Mevln'nm rhaniyetine snalm, demek istediini bizim gnlmz
n kulana fsldasn, bizi
uyarsn. nk biz adletsizliin, zulmn hkm srd bir dnyada perdeler arkasnda kalm
z da, mn leminden habersiz
yayoruz.
329
4130 Selviye bir i etti, bir tecell ile boyunu dmdz etti. Nergisle beyaz gl
de ondan feyz aldlar. 442 442 Bir yukardaki beyitte Mevln gln, bu beyitte de nergisin Ha
kk'tan feyiz
aldklarndan bahsediyor. Bu Mesnevi beyitleri bendenize Dvan- Kebr 'de gl ve nergis iin
Mevln'nm syledii u
meldeki rubaileri hatrlatt: "Ey gl sen, gl bahesinin gzelliine hayran oldun da, onun i
in mi glyorsun? Veya ak
blbllerinin tleri mi seni gldryor? Yhut, gizli sevgilimin bandaki gl gibi mi al
yor ve glyorsun? Galiba, sende
ona benzer bir ey var. Bu yzden neeleniyor, glyorsun.", "Ey gzsz ve azsz nergis, sen
de bir dalgnlk, bir hayranlk
var. Sanyorum ki sen, yeillik gelinlerinin yzlerin; hayranlkla seyrediyorsun. Hayr ben ya
nldm, sen bahar gelinlerinin gzel
yzlerinde, benim rtnm, kendini gizleyen sultanmn gzelliini seziyor da, ona hayran olu
yorsun."
Bir ey, onun bir feyzi, eker kamnn cann da tatllatrd, gnln de.
u kara topraktan yaratlan(insan)a da in'deki iil ehri dilberlerinin gzelliini
verdi.
Bir gzelin kan byleyici yapan, bir dilberin yzne gl rengi veren, onu
nar ieine dndren ilh feyz,
nsann diline yzlerce sihir kuvveti verdii gibi, bir madene de fazla
lutuflarda bulundu, halis altn olu kabiliyeti balad.
Ben yle birine km ki, herey onundur, herey onun yaratdr. Benim
akln da, cann da, onun bir kuluna kul olmutur. Yni vellerinden birinin mridi
olmutur.
Ben nasl bir ey alabilirim ki, hazneyi koruyan o; ben nasl kuvvetli
olmam ki, dayandm, g aldm o.
Srt gneten kzan kii, sert yzl olur. Onun ne korkusu bulunur, ne de
utanc.
330
443 Buradaki gneten maksat, hakikat gneidir. Srt kzan da, onun tecell nurlarna mazh
ar olan talihli kiidir.
Byle bir kii kimseden korkmaz. Belki onun varl dmanlarn yakar ve gaflet perdelerini y
rtar.
444 Bu beyit; "Hepiniz de obansnz, hepiniz de srnzden sorumlusunuz." hadsine iaret etm
ektedir. Camiu 'sSagr, c. II, s. 79.
korur.
oban eer srye kahrla barsa bile, bil ki; bu bar btn sry
sevdiindendir.
Her an yeni bir baht, yni yeni bir tecell kulama diyor ki: "Eer seni
gamlandrrsam bile, sen gamlanma.
4150 Ben seni kt gzlerden, ktlerin nazarndan gizlemek iin gamlandrrm, alatrm.
Sen benim rzmn ve sevgimin avcs deil misin? Sen beni aramyor
musun? Emrime uyan, benim dkn bir kulun olmadn m?
331
Bana kavumak iin reler aramyor musun? Sen benden ayr da kimsesizsin, beni ararken de kimsesizsin.
Senin derdin bana kavumak iin derman (re) aryor. Dn ekmi olduun
yank ahi, iten gelen feryadn iittim.
llr.
Tenceredeki nohuda bak, ateten can yannca nasl yukar doru sramaya
balar.
"Niin beni atelere salyorsun? Madem beni satn aldn, ne diye bu hallere
uratyor, benim canm yakyor, beni horluyorsun?"
Evin hanm da, nohuda kepe ile vurarak der ki: "Hayr, iyice kayna, adam
akll pi de, ateten srayp kamaya kalkma. 445
"Bazen atein zerinde, toprak tencere gibi kaynar dururuz, coarz. O ise bireyler dnerek
fazla tamayalm diye,
bamza kepe ile vurur. Dostun huyu byledir."
332
Gda haline gelesin, yenesin, cana kancasn diye kaynatyomm, yoksa seni
mihnetlere salmak, seni horlamak iin deil.
Etle deri bir tat almadan, yni bedene ait zevklerden mahrum edilerek
yetimez, gelimez. Onlar olmadka, yni bedene ait nefsan ve ehvan istekler,
dnya sevgisi insanda bulunmazsa, dostun ak (ilh sevgi) onlar nasl yakar, eritir,
yok ederdi? Bylece, nefse eziyet edilmeden, nefisle savaa girimeden Allh sevgisi
elde edilebilir mi idi? 446
446 nsanda ikilik vardr. Melek tamamyle ruhtan, mndan ibret, insanda ise et var, ehvet
var. tnsan kendinde
bulunan ehveti, arzular, dnya sevgisini terk ettii zaman kmil insan olur. Melek bu mcade
leden mahrumdur, ite bizim
stnlmz bu nefisle sava sretiyle elde ediliyor. Bu beyitte Mevln bu konuya temas etmi
tir.
4170 Bana gelen kahrdan sonra, onun zrn dilemek zere iine girdiin
merhamet rmanda, gnahlardan, mnevi kirlerden temizlenerek ilh lutuflara
kavuursun.
Ev shibi hanm dedi ki: "Ey nohut, bahar mevsiminde otladn, yetitin;
imdi de zahmet, sana misafir oldu, misafire ikram et.
Sen zahmet misafirini ho tut da, sana teekkrler ederek dnsn. Bylece
hakikat pdihnn huzrunda, senin ikramlarn, ihsnlarn syleyesin. 447
447 Mevln bir baka Mesnevi cildinde ayn konuyu dile getirir (Mesnevi, c. V, 1966-1967.):
"Rabbim uradm belalara kar, lutf et de kredeyim, geip gidince de neden kretmedim di
ye zlmeyeyim.
Onlara zlem duyarak rpnmayaym. Bylece o ask suratl derdi, ho tut. Ona sayg gster. O
nu incitme. Onun getirdii
acl eker gibi tatl say." Mevln, Dvan- Kebrin altnc cildinin 2675 numaral iirind
e buyurur ki:
"Sevgiliden gelen cefya kar sakn suratn asma, onu nee ile karla, ona ho geldin de."
"Gamdan, zdraptan daha tatl, daha mbrek bir ey olamaz. Onun karl sonsuzdur." diye b
uyurur.
333
Sonunda nimet yerine, sana o nimetleri veren gelsin; gelsin de, dnyadaki
btn nimetler sana haset etsin."
Hanm nohuda diyordu ki: "Ey nohut, ben Halil brahim, sen de bak
karsnda benim olumsun. Scan nne ban koy, nk ryamda seni kurban
ettiimi grdm 448
"Ak yolu, ok alacak bir yoldur. nk bu yolda, dnyaya ait ba olmayanlar, balarn ve
rirler."
Ekili bulunduun bostanda, bir mddet ter taze durdun. Yeiller giyinmi
olarak neeli neeli sallanarak gld isen, sen imdi gnl bahesinin, can bahesinin
glsn.
4180' Ey nohut! Sen su ve amur bostanndan ayrldn, fakat lokma oldun, dirilere kartn,
insanlarn bedenlerine girdin,
334
Gda oldun, kuvvet oldun, dnce oldun, yni bitki olarak meydana
gelmitin; imdi ormanlarda arslan ol, hayvani rh kazan, sonra insan rha hizmet
et. 450
450 Bu blmde yemek piiren ev hanm; mridin semboldr. Nohut da ona uyan mridi gsterme
ktedir.
Sen, yamur ve scaklk tesiri ile yetimitin, imdi Hakk'n tertemiz sfatlarna brnp gidiyorsun.
4185 Sen gnein, bulutun ve yldzlarn bir cz' idin. Yni onlarn
terbiyesi ile yetimi idin. imdi insan lokmas halinde can oldun, i oldun, sz ve
dnce oldun.
Mdem ki bizim iin, lmden sonra, byle bir yaay ve Halla 'n;
'phe yok ki lmde hayat vardr.' sz de gerekleti.
bdet, zikir, tebih ve doruluk meleklerin gdas oldu da, onlar vastasyle
gklere mir etmeye yol bulmulardr.
335
Avc olmayan kpein tasmas yoktur. Ham olan kiinin zdrap ekmeyen,
451 Anlattklarna gre; filler vatanlar olan Hindistan' rylannda grrlerse sahiplerine i
syan ederlermi.
nk, insan, zenginletike azar, rya grm fil gibi azar, kudurur.
Fil rysnda Hindistan' grnce azar, filciyi dinlemez, azgnlk eder. Yni
insan belalardan kurtulup da rahata kavuunca Hakk' unutur, as olur."
Ev hanm nohuda dedi ki: "Ben de bundan nce, senin gibi yeryznn
cz'lerinden, yni para buuklarndan idim.
Ate gibi yakc olan nefisle savaa giritim. Nefsan duygular yen menin
zevkini tadnca, makbl bir insan oldum. Tatllatm.
4205 Bir mddet yeryznde cotum, kaynadm; bir zaman da, beden
tenceresine girdim, orada pistim, kprdm, tatm. Yni minerallerden, bitkilerden
432 Hz. Mevln bu beyitlerde bizim madd varlmzn, bedenimizin geirdii safhalar, merha
leleri anlatyor. Daha
nce de bu konuya temas etmiti. (3901-3906 numaral beyitleri ltfen tekrar okuyunuz) Tasavvu
f terimlerinde "devriye"
denilen hu madd ekilden ekile giriler, bizi tenash (=rh g) inancna grlmemelidir. R
humuz, Budistlerin inandklar
gibi bir bedenden baka bedene gemez. Bu inan slam deildir. Hz. Adem topraktan yaratld
gibi, biz de btn insanlar da
toprak tan yaratldk ve yaratlmaktayz. nk anamzn babamzn yeryz nimetlerinden aldk
lar gdalar sonucu, onlarn
tohumlarndan yaratldk. Yni topraktan geldik. Ana rahminde drt aylk iken bize ruh lemind
en birer rh verildi, canlandk,
minicik kalbimiz arpmaya balad. Zaman gelince anamzdan doduk, bymee baladk. Hakk'n
takdir buyurduu seneleri
harcadktan sonra, lnce bizde bulunan her ey aslna dnecek. Yni topraktan gelen madd yn
mz, bedenimiz topraa
verilecek, rh da teki dnyada Berzah lemine gidecek. Mezara terk edilen madd varlmz, y
ine seyrine devam edecek.
yle ki: Etlerimiz kk kurtlara yiyecek olacak, mezarmzda otlar bitecek, onlar hayvanlar
yiyecek ve tenimizdeki mineraller topraa, gazlar havaya, hitkilere geecek. Yine devir amadan devam edip gidecek. Faka
t kymet gelince, sur
frld zaman ryen, dalp giden eitli merhalelerde seyr eden cz'lerimiz Allh'n em
riyle bir araya gelecek. Ve
rhumuzun terk ettii eski beden, ona geri dnecektir. Mevln baka bir Mesnevi beytinde der
ki:
"Rh kymet gn kendi bedenini tanr, define gibi, kendinin olan, kendine mahsus olan o yk
k yere gider."
(Mesnevi c. V, 1774) Bu hadiseye akl ermez, zaten akl neye erer ki!. 6,5 yl nce Galileo uz
ay mekii havaya frlatld. Kurun
hz ile giden ara milyar yediyz milyon kilometreyi arkasnda brakt, Jpiter'in yrnge
sine girdi. Oradan fotoraflar
ekerek dnyaya gnderecek. 5 milyar k yl uzaktaki yldzlar kefedilirken, aklmz bu so
nsuzluu idrak edebiliyor mu?
Ana rahminde bir yavrunun yaratlmasna akl ermeyince, insann dalm cz'lerinin tekrar ya
ratlmasna nasl akl erer?
Behet Keml merhum bir yeti manzum tercme etmiti:
336
Sen canszlar leminde iken, sana hl dili ile derdim ki: 'O mertebeden ko,
yksel ki, insanlk mertebesine gelesin, mnya mensup sfatlar elde edesin. '
4210 nk, Kur'n'dan bile baz kiiler yol ardlar. O ip, yni kurtarc
olan Kur'n yznden, hkmlerine uymadklar iin kuyuya dtler. 453
337
454 Hz. Mevln'nn aalarn yaklmasna gnl rz olmuyor da, dier hususlarda aalarn in
sanlara yararl
olmasn uygun buluyor. Zaten aalar yannca kl oluyorlar, havaya savruluyorlar, yok olup gi
diyorlar, ama sanatkarlarn
elinde o aalar det lmszleiyor. Mesela; Konya'da Alaeddin Camii'nin minberi yz yllard
an beri ayakta duruyor.
Bilmi ol ki; bu ate yakc bir rzgr gibidir. O asl atein dr, kendisi
deil.
435 Dikkat buyuralsa; Hz. Mevln her hadiseden lednn neticeler kararak bizi uyandrmaa
alyor. Sular nasl
asllar olan denize doru akyorlarsa, nlerine kan engelleri aarak denize doru kouyorla
rsa, ate de asl olan ve eski
hukemaya, bil-ginlere gre ayn bulunduu yerden ok telerde, havadan da hafif esirin stnde
ate krresi mevcutmu.
Yeryznde bulunan yanan veya yanmayan btn atelerin asl, kayna, o ate krresi imi; "He
r aacn iinde ate gizlidir."
denildii gibi, aata mahpus bulunan ate, yanmaya balaymca titreyerek, sesler kararak asl
na gitmek iin alev alev
yanmaktadr. Ey insanolu, su, aslna doru kprerek, alyarak, coarak, ban tatan tasa
arparak koarken, ate alevlerini
yukarlara doru ykseltirken, sen asl vatann neden aramyorsun, neden geldiin yere gitmek
iin rpnmyor da, u kirli
dnyann ilerine dalm, duygusuzca yayorsun?
338
Ey insan! Senin boyun hep olduu gibidir ama, glgen bazen ksalr, bazen
456
uzar.
456 tnsan kemle gelince boyu artk uzamaz. Ama glgesi, yni tabiatnn gerei yapt iyi ve
kt ilerle ereflenir,
byk insan olur, Yhut ktlklerle klr, erefini zedeler.
Y Mevln! Dilini tut, fitne azn at, yanl anlalan szlerden sakn!
Her eyin dorusunu Allh daha iyi bilir.
457 Ermilerin fikirlerini baz ham kiiler, ya haset ettiklerinden, yhut da bilgilerinin nok
sanndan tr
anlayamazlar. Yksek hakikatleri idrak edemedikleri iin, susup oturmalar gerekirken, bilgisi
zce ve insafszca yersiz
knamalardan, ekitirmekten kendilerin; alamazlar. Bu her devirde grlmtr. Ynus Emre haz
retleri bile; "Seni sigaya eker
bir Molla Kasm gelir." diye devrindeki chil ekitiricilerden ikyette bulunmutur. Mevln
'mn devrinde olduu gibi, bugn
de Molla Kasim'lar grlmektedir. Her bilgili kiide de hogr yoktur. O, herkesin kendisi gi
bi dnmesini, inanmasn ister.
Kendi grlerine uymayan btn fikirler, onlarca yanltr. Mesela; Mevln'mn sema ettiine
inanmayanlar, asrlar boyu,
Mevlevi derga-hlanndaki ayinlere itiraz edenler, ney, tanbur, rebab gibi alglarn alnmasn
dan Mevln'mn holanmadn
ileri sren, ve tarih hakikatleri inkr eden doentler, profesrler zamanmzda da mevcuttur.
Gazneli Hakim Sen hazretleri mnya ait rneklerden bir ey anlamayanlar, perde arkasnda kalanlar anlatmak iin gzel bir rnek vermitir:
339
"Nasl ki; kr bir kii gnein n grmez de scakln hissederse, chil de Kur'n'n s
z zerinde durur da,
mnya nfuz edemez."
Abdaln biri anszn eek ahrndan ban kard da, her eyi knayan
ihtiyar bir kadn gibi dedi ki:
"Bu sz (yni Mesnevi) deersiz bir eserdir. Onda ne var ki? Peygamberin
hikyesini mi, Peygambere uymay m anlatyor?
Her makamn, her mertebenin ve her menzilin anlatl hududu da yok ki;
bir gnl shibi onunla kanatlansn da telere usun, gitsin. 459
439 Mesneviye itiraz eden kii bunlar sylemekle, kendi bilgisizliini ortaya koymutur. nk
onun yok dedii
eylerin hepsi Mesnevi 'de mevcuttur. Fakat belirli bab ve fasllar halinde deil, hikyeler a
rasnda, yeri geldike dank ekilde
sylenmitir.
Allh'n kitabna da, yni Kur' n' a da bu szler sylendi. Kfirler, onu da
byle knadlar.
Ysuf ve onun, bklm bklm, halka halka salar anlatlmada, Ykub ile
Zleyha'nn gam ve kederleri sylenmektedir.
Bunlar meydanda olan eyler, bunlar herkes anlar, bilir. Orada, akln
derinliklerinde kaybolaca bahisler yok." Byle itiraz edenlere kar;
340
kolay, basit bir Sre Syleyver." 461 461 Bakara Sresi'nin 23. yetine, sr Sresi'nin de 8
8. yetlerine iaret
edilmektedir.
4245 O btn mnnn altnda da, bir i mn daha vardr. Ondan sonra, bir
nc i mn daha vardr ki, onu anlamakta akllar kendini kaybeder.
Ey oul! Sen Kur 'n 'n grnen, bilinen zahir mnsna, d yzne bakma.
eytan da Hz. Adem'in d yzne bakt, onun amurdan yaratldn grd. Ondaki
i yz, hakikati gremedi.
Bir kiinin amcas days olsa da, onunla beraber yz yl mr srseler, yine
341
Halbuki, onlar halkn gzlerinin nnde iken de, yzlerce dan tepesine
kmlardr, admlarn yedinci kat gn stne bile atmlardr.
Onlar halka nazaran yzlerce denizden, yzlerce dadan tede iken, neden
dalara gider de gizlenirler? 462
462 Vellerin bilinenleri, grnenleri vardr, bir de gizli olanlar vardr. Velleri zahiren
halk tanr. Fakat o tany tam
deildir. Velnin gizlenmek iin daa, maaraya ihtiyac yoktur. Gizli velleri Allah'tan bak
a kimse bilemez ve tanyamaz.
Gkyz dnd dnd de, o cann izinin tozunu bile gremedi. Bu yzden
madd renkli matem elbisesi giydi.
Akll kiiye gre insan, gizli olan perilerden yz kat daha gizlidir.
nefesine benzer.
Mminin kalbi insaf ve adlette bulunmak ve dnyay sslemek, gzelletirmek iin Hakk'n avucunda, iki parma arasndadr. Yni Allh'n cell ve
cemal sfatlar arasndadr. 463
463 Buradaki iki parmaktan maksat, Hakk'm Cemal ve Cell sfatlardr. Allh diledii kulun ka
lbini salaha,
dilediinin kalbini de fesada meyi ettirir.
4260 Ms'nn asas, grnte bir denekten ibretti. Ama azn anca,
ejderha olduu iin btn kinat ona bir lokma olurdu.
Hz. s'nn efsnunu, harf ve sesten ibret bilme. unu gr ki, lm bile
ondan kayordu.
Sen Ms'nn o asay kolayca bulduuna bakma da, onunla denizi nasl
yardn gr.
342
Sen uzaktan kara bir ota gryorsun; yni vellerin sretini, madd eklini
gryorsun, bir adm daha at da, o otadaki orduyu, yni vellerin sfatlarn, mnev
kudretlerini gr.
4265 Sen uzakta bulunduun iin, toz bulutundan, yni insann madd
varlndan baka bir ey grmyorsun. Azck ileri gel de, o toz iindeki insan, yni
onun madd varln deil de o madd varlktaki mny gr.
Onun kaldrd toz, yni kmil insann szleri, davranlar gzleri aydnlatr; onun mnev gc, dalar bile yerinden sker.
Da Dvud' a arkada oldu. Her iki algc, yni Dvud ile da, Allh'n ak
ile mest olmulard.
4270 "Ey dalar, Dvud' la beraber ilh syleyin, onun sesine, sesinizi katn." diye emir geldii iin, her ikisi de ayn perdeden alm ve sylemilerdi.
Cenb- Hakk buyurmutu ki: "Ey Dvud, sen yerinden yurdundan ayrldn,
benim iin dostlarndan ayr dtn." 465
465 Hz. Dvud gnlnde ilh ak duyunca. Buda gibi, brahim Edhem hazretleri gibi, sarayn,
kadnlarn, ihtiaml
hayat terk etmi, yalnz bana dalara dmt. Dalarda yalnz bana Zebur okumaa balam
t.
343
4275 unu iyi bil ki, ey gfil kii! Dan inlemesi, feryad etmesi, mmkn
olunca, velnin de dudaksz ve disiz olarak gnlden gelen iniltileri vardr.
466 nsann nefsi ile, kendi ile konumas vardr. Bir kimse az kapal konuur. Fakat bu kon
umay harite
bulunanlar, hatt yannda oturanlar duyamazlar.
4280 Sen gnlne gelen o sesleri duyarsn; fakat bakalar kulaklarn sana
yaklatrsalar bile, o sesleri duyamazlar.
4285 Siz beni masal sanarak, knama ve inkr tohumunu ektiniz, durdunuz.
Ama grdnz ki, knadnz durup duruyor. Siz ise yok oldunuz, masal oldunuz.
344
"Ben Allh kelamym, Allh'n zt ile durmadaym. Ben rhlar ruhu olan
nebilerin, vellerin gdasym. Kusursuz, tertemiz, parlak bir yakutum.
4290 Eer sizin hrsnz, tama'mz, bu kt kokuyu etrafa yaymasa idi, Allh
sizin mezarlarnza da o b- hayattan bir yudumcuk dkerdi.
Gazneli Hakim Sen buyurmutur ki: "Bir ksrak ile tay su iiyorlard.
Tay; 'u adamlar slk alyorlar, bunlarn hep birden slk almalarndan
rkyorum' dedi.
Anas dedi ki: 'Dnya kuruldu kurulal byle gelmi, byle gider,
yeryznde hep byle olmayacak i yapanlar vardr.
Benim akll yavrucuum, sen iine bak, suyunu i, onlarn kendi sakallarn
yolmalar yakndr. Yni onlar yaptklarndan piman olacaklardr.
Vellerin szleri b- hayatla dolu, saf, dupduru bir rmak gibidir. Frsat elde
iken ondan su i de gnlnde mnev bitkiler, iekler, gller a-lsn.'" 467
467 Burada geen "tay"dan maksat; Hakk yoluna yeni dm dervitir. Ana ksrak da; mridi g
stermektedir.
Allh'n kelamna, vellerin szlerine itiraz edenler, akl ermeyen kiilerdir. Mrid dervii
ne diyor ki: "Gnlnn yeermesi,
orada mn ve ak ieklerinin amas iin, Allh'n ve vellerin b- hayat olan szlerine ku
lak ver."
345
468 Hz. Mevln vellerin szlerin; ab- hayata, kendilerini de iinde b- hayat akan dereye
benzetmektedir. Burada
buyuruyor ki: "Ey gfil, Mdem ki vellerin deresinde su olduunu iittin; gremezsen bile kr
ler gibi destini getir, dereye
daldr. Su bu-lunduunu, testinin dolup arlamasndan anlarsn."
4305 Suyu dnen, su sayklayan testini rmaa daldr da, arlatn anla.
Bunlarn yardm ile gnl aydnlanr, nrlanr, bilgi ve irfn ile dolar. Hatt
gnln gz alr, mnen ycelir.
346
Gnl akl nrlar ile nrlanrsa, o nrlardan iki gze de pay verir. 469
469 Bu beyit ile bundan nceki beyit Mesnevi 'nin I. cildindeki 1 1 26- 1 1 27 numaral u bey
itleri tamamlamaktadr.
"Aslnda senin kendi gzndeki nr da, gnln nurunun aksidir. nk gz nru, gklerin nurund
an meydana
gelir."
"Gnl nurunun nru, Allh'm nurudur. Allah'n nru ise, akl nurundan da, duygu nrundan da p
aktr, tamamyla
ayrdr."
unu iyi bil ki, gklerden yaan rahmet, aslnda mn gklerinden, yni
Hakk tarafndan kmil insanlarn gnllerine inen ilhamdan, "ledn ilmi"nden baka
birey deildir. 470
470 Kaf Sresi'nin u mealdeki 9. yetine iaret var: "Gkten de bereketli su indirdik de onun
la baheler, ekinler
bitirdik." Byk sflerden Alaeddn Devle bu yeti; "Gklerden feyz suyunu indirdik de onunla
kalpleri cennet gibi dirilttik ve
oralarda Allh sevgisi daneleri bitirtik." diye tefsir etmitir. Rhu 1-Beyan shibi, bereketl
i sularn ekinler bitirmesi, rzk te'mini
sebebini aklarken u beyti alm:
347
Sana; "Ey yolunu arm kii!" der. "Dn, akln bana al da, dnya
nimetlerinden kendini mahrum etme, o ok zahmetli ve skntl ibdet yollarna
dme, hayatn kendine zehir etme. Din yolunda ilerlersen hastalklara, fakirlie esir
olursun.
Dostlarndan ayr der, hor ve hakir bir hale gelirsin. Sonunda din yolunda
yrdn iin piman olursun."
Ey dervi! Sen de, o melun eytann sesinden korkar, tam inanc, gerek
iman brakr, sapklk yoluna dersin.
Sen bu feryadlar duyunca, can korkusuna kaplr da, tekrar din yoluna
dersin, dine sarlrsn, bir zaman kendini Allh adam yaparsn.
eytan sana tekrar hile ile seslenir de der ki: "Yokluk, yoksulluk klcndan
kork, bu yoldan geri dn!"
4335 Yine aydnlk kurtulu yolundan sapar, kuanm olduun bilgi, irfn
ve hikmet silahlarn stnden karr atar, eytana uyarsn.
Yllarca eytana bir ses, bir bar yznden kul olursun, kle olursun,
sapklk karanlklar iinde, dervilik hrkan srtndan karp atarsn.
skmtr.
Melun eytann sesinin korkusu, heybeti byle tesirli olursa, ilh sesin
heybeti nasl olur?
4340 Doan kuunun sesinden soylu keklik korkar, sinee, o korkudan pay
yoktur.
348
Bylece birbirine uzak olan bu iki ses birbirine karmaz. Tatl denizden
tuzlu, ac denize bir damla bile gitmez, karmaz. 472
472 Tatl denizden maksat nebiler ve vellerdir. Ac deniz de, kt insanlar, erli varlklard
r.
4386 nsann srr, yni ilh ilimdeki a'yan- sabitesi aacn kk gibidir.
Bayraklar o kkten feyz alarak kupkuru gvdeden kar, yetiir.
Yapraklar o kke gre yetiir, geliir; yni kk, ne cins aacn kk ise,
yapraklar da o aacn olur. Nefisler ve akllar da yledir. Onlar da a'yan-
sabitelerine, levh-i mahfuzlarna, aln yazlarna tabidirler.
471 brahim Sresi'nin 24-25. yetlerine iaret vardr. Vellerin gzel szleri, mnev meyvel
eri onlarn ruhlardr.
Eserleri, mcizeleri, kerametleri daima mn leminde olup gkyz sofrasnda ikram edilmekted
ir.
4391 Gerekten de, gnlden gnle pencere vardr, iki insan birbirine gnlden balannca, artk onlar, birbirinden ayr deillerdir. Bedenleri birbirinden
uzak dse de gnlleri beraberdir.
dilesin.
349
4395 u gnlde, sevgi imei parlaynca, bilmi ol ki, o gnlde sevgi var
dr. 474
474 Kurnazn biri Hz. Ali'ye "Seni ok severim." demi. Hz. Ali de o kiiye; "Yalan sylyorsu
n." demi. "nk
ben seni sevmiyorum, senin de beni sevmediine kalbim tanklk ediyor." cevbn vermi.. Evet
, sevgiyi kalp dorulamaldr.
Siz gerekten birini seviyorsanz, muhakkak o da sizi sevmektedir. Kalbinizde birine kar sev
gi yoksa, onun sevgi iddiasna
inanmaynz, nk yalandr.
Senin gnlnde de Allh sevgisi iki kat oldu, artt ise, phe yok ki Allh da
seni seviyor demektir. 475
475 Peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "Kul Allh'n ne kadar severse, Allh da onu o kada
r sever." diye
buyurmutur.
.ki el olmadka, bir elle el rplmaz, bir elden el rpma sesi kmaz.
Susuz bir kimse; "Ey tatl su, neredesin?" diye inler, feryad eder. Su da; "Ey
susam olan, ey su isteyen kii, neredesin?" diye inler, alar durur.
4400 Allh' n hikmeti, kaz ve kaderi ile bizi birbirimize k klmtr. Biz
suyu sevmekteyiz, su da bizi sevmektedir.
Cihnn btn zerreleri, o ezel hkm dolaysyla ift ifttir. Her ift
birbirine ktr. 476
476 Dvan- Kebr 'in VI. cildinde 2674 numaral gazeldeki u beyit, bir Mesnevi beytine ne ka
dar benziyor:
"Cihnn her cz', her ey ktr. Her ey sevgili ile bulumak iin rpmr durur. Her ey
buluma sarhoudur."
477 Kinatta mevcut btn varlklarn -cansz sandklannz, bitkiler, hayvanlar ve insanlarbirbirini sevmesin; u
kuds hadsle aklamlardr: "Ben gizli bir hazne idim, bilinmek istedim. Bylece beni bils
inler ve sevsinler diye varlklar
yarattm." Her eyde onun tecellsi bulunduundan btn sevgililer, ona aittir.
"Kendi hsnn hblar eklinde peyda eyledin, em-i ktan dnp sonra temaa eyledin."
(Allh'm kendi gzelliini, gzel ehrelere drdn. Sonra knn gznden kendi gzellii
ni seyrediyorsun."
350
4405 Yeryznn scakl kalmaynca, gkyz, gne vastasyla ona scaklk gnderir, slakl kalmaynca da yamur yadrr, onu slatr.
4409 Gkyz kadnn beslemek iin, kazan peinde koan erkekler gibi,
yeryznn etrafnda dner durur.
onlar Allh'n koyduu amaz kanunlar gerei, akll insanlar gibi i grrler. 478
478 sr Sresi'nin u meldeki 44. yeti hereyin canl olduunu bildiriyor. "Kinatta buluna
n herey Allh'a hamd
ve tesbh eder. Fakat siz onlarn tebihlerini anlayamazsnz." Birisinin tesbh etmesi iin h
ayat ve uuru olmak gerekir. Bu
yzdendir ki, her ey gibi gkyz de, yeryz de canldr. Kendilerine gre bir hayat ve bir
uuru vardr. Nitekim Mevln da
bir Mesnevi beytinde yle buyurmutur.
"Allh cemali ile, fazl ve ihsm ile nice canszlar kendinden haberdar ederken, celli ile, k
ahr ile, nice akll kiileri
kr eder, onlara hakkati gstermez."
4415 Allh dnyada hayat devam etsin, insan nesli kymete kadar srsn,
var olsun diye, erkekle kadn birbirine sevdirmitir.
Her cz'n bir baka cz'e meyli vardr. Her ikisinin birlemesinden bir ey
doar.
351
ekilmesi.
4425 Bedendeki scakl da esr arr, onu dvet eder. "Sen, atetensin,
artik insan vcdunu brak, aslna dn, yolunu ara!" diye seslenir.
Bu drt unsur; ayaklar bal drt ku gibidir. Bedene gelen hastalk, illet
Yhut lm, onlarn ayak balarn zer.
Onlarn ayaklar birbirinden zlp ayrlnca, her unsur kuu uar, aslna
gider.
352
Allh'n hikmeti onlara; "Ey beden cz'leri, daha ecel grnmedi. Ecel
gelinceye kadar kanat rpmaya ve umaya kalkmanz, size fayda vermez." der.
Her cz' aslna ulamak ister. Artk sen de, bedende garb olan bu rhun bu
aynlktaki hali ne olur, onu dn.
arzu etmesi.
4435 Rh da bedenin cz'lerine der ki: "Ey benim topraktan gelen, topraa
mensup olan cz'lerim! ektiim gurbet a daha byktr, nk ben rh
leminden gelmiim, ara mensubum. 479
479 Mevln'nn mridi Burhaneddin Timiz hazretleri 'nin u mealdeki bir kt'as ok dnd
rcdr: "Rh
gurbettedir. Beden ise kendi vatannda, yni yeryznde yaamaktadr. Allah'm, garb ve vatan
dan ayr dm olan rha ac,
merhamet et."
Rhun meyli, hikmete ve mnevi olan bilgi ve mrifete; bedenin meyli ise
balara, bahelere, zmleredir.
4440 O ycelmenin meyli ve o ycelmenin ak rh tarafnadr. Bunun anlamn: "Allh onlar sever, onlar da Allh' severler." 480 yetini oku da anla.
480 "Ben gizli bir hazne idim, bilinmek istedim, beni bilsinler, sevsinler diye kinat, bt
n varlklar yarattm."
anlamna gelen kuds hads gerei, btn varlklarn, kendi tabiatlar gerei yemek, imek, ve
sire gibi baz istekleri vardr, ite
"Cennet cennet dedikleri bir ka evle bir ka hri, isteyene ver anlar, bana seni gerek seni.
"
353
Hlsa; her kim Allh' severse, isterse Allh da ona rabet eder, onu sever.
Dileklerden, isteklerden vazgeenler, bir tek dilek, bir tek istek peinde
koarlar. O tek dilek, tek istek ise, yni sevdikleri de onlar eker, cezb eder.
4445 Fakat klarn meyli, dilekleri onlar zayflatr, eritir; sevgililerin meyli
ise, onlar daha da gzel, daha da parlak bir hale getirir.
Kehribar hi bir yalvar, bir istei yok grnen bir ktr. Saman p ise,
uzaktan ona koar, bulumaya alr.
Bir yere gideyim diye yzlerce defa karar verirsin, fakat seni gizli birisi bir
baka yere eker durur.
Altrlmam ham bir ata binen binici, stndekini bilsin, anlasn diye, her
tarafa dizgin evirir durur.
354
Terbiyeli, alk at ise stnde bir binici olduunu bilir, bu yzden de iyi
yrr gider.
4460 Mdem ki Cenb- Hakk, senin ilk karrnn kolunu, kanadn krd, neden o; kol, kanat krann varlna teslim olmazsn.
Mdem ki onun takdiri, senin tedbr ipini kopard, neden onun takdiri doru
olmasn?
Baarya ulanca gnln baka bir eye tama' eder, baka bir eye niyetlenir, fakat bu niyeti sana veren Hakk, senin niyetini de, yapma gcn de krar;
sende bir ey olmadn, her eyin ancak kendisinde bu-lunduunu anlaman ister.
355
4470 Akll olanlar, Hakk uurunda zoraki bir vazife gerei krlr,
dklrler. klar ise, Hakk' sevdikleri iin yzlerce dilekle, yzlerce istekle
krlm, dklmlerdir.
Akll kullar Allh' n emrine, kaz ve kaderine bal kullardr. klar ise,
Allh' n kaz ve kaderi ne trl zuhr ederse etsin, eker gibi ondan lezzet duyarlar.
4475 Esirlerin her biri fke ile, gerek peygambere kar di biliyor, dudak
sryordu.
356
4483 "Ona kar biz ciz kalmz, bu hl bizim yanl hareketimizden midir?
Yoksa talihsizliimiz icab mdr? Yhut da byden midir, nedendir? Bilmiyoruz ki.
oldu.
4485 Onun baars by yznden byle geliti ise, peki biz de byler
yaptk; neden tutmad?
Bizimle ondan hangimiz Hakk yolunda? 'Doru yolda isek, ona yardm et,
onun yardmna ko.' dedik.
'Eer o doru yolda ise, sen onu meydana kar.' dedik. 'Gerek deilse sen
onu bize kar malub et.'
4490 imdi gryoruz ki, ona yardm eyledi. Demek ki, bizim karanlk, onun
nr olduu anlald."
Onlar yine diyorlard ki: "O da malup oldu ama, onun malup oluu bizim
malup oluumuz gibi irkince ve alaka olmamt.
Mminlerin mminliklerinin belirtisi, gnllerinin krkl ve malubiyettir, alt olutur. Fakat mminlerin alt olularnda bile bir gzellik vardr.
4500 Sen miski ve anberi kracak olursan, dnyay onlarn gzel kokular ile
doldurmu olursun.
357
Fakat, eek gbresini krarsan, evleri batan baa pis koku ile doldurursun.
edildi.
yle olmasa bile, sen u toplulua bak; onlar gamlar, kederler iinde,
zahmetlere batmlar, yine de Allh'a klar, ona gnl vermiler.
4510 Bunlar kuyu dibinde oturmaktan ad olurlar da, saltanat tac ile tahta
nil olmaktan korkarlar.
Sevgili nerede kn yannda bulunursa, oras yer alt bile olsa, gkyznn
en stdr.
4520 Tutsak olarak gtrlen esirlerden biri: "O lemlere rahmet olan byk
varlk, bizi bal grnce neden gld?" dedi.
Bu durumda unu anladk ki, bildik ki, o da her insan gibi hr deil, onun
gnl de, dnyadan baka bir eyle holanmyor, dnyay elde etmekten baka eyle
sevinmiyor.
358
4528 Esirleri gtren memur bu szleri duymad ama, Hakk bilgisine shib
olan Peygamberin kula duydu.
Hz. Muhammed (s.a.v.) yatm uyumu iken, gayb leminin srlar gelip, o
mbarein ba uunda dner dururdu.
imdi deil, hr olduunuz, mevki ve eref shibi bulunduunuz zamanlarda sizi byle zincirlere bal halde gryordum.
Ey mal ve mlkne, soy ve sopuna marur olup, bbrlenen gfil! Sen akll
bir kiiye gre oluk stendeki deve gibisin.
Ben srra bakmakta ve onda gizli bir lem grmekteyim. Daha Adem ile
Havva dnyada yok iken, o gizli lemde ben onlar grdm.
Sizi, imdi bal esirler halinde grmedim ki halinize sevineyim. Ben sizi,
devlet shibi olduunuz zamanlarda, da byle bal esirler olarak gryordum.
Siz Allh'n gizli bir kahrna uram, gizli bir kahrla balanmsnz. Hem
de nasl bir kahr? ine zehir kartrlm eker yiyordunuz.
359
Siz o zehiri nee ile iiyordunuz. lmnz gizlice gelmi iki kulanz da
tkamt.
4550 Ben zafer kazanaym da, dnyay ele geireyim diye savamyorum.
Dnya letir, pistir, kokmutur, deersizdir. Byle bir eye ben nasl olur da
haris olurum.
kesiyorum."
482 Bu balkta geen hads-i erif, Knuzii 1-Hakyk adl kitapta u suretle tesbt edilmit
ir: "Hi bir peygambere,
ben Metta olu Ynus 'tan hayrlym demek gerekmez." (Knz'l-Hakyk, c. II, s. 2003) Mevl
n bu hadsi mir hakknda
kabul etmektedir. "Ynus'un mirac balk karnnda oldu. Bense gklere ykseldim. Fakat hakikat
te mekn yoktur, ikisi de
ayndr."
360
4515 Yok olan kiiye, ne yukar vardr ne de aa; yok olann ne abukluu
vardr ne ge kal. Ne uzakl vardr, ne yaknl.
Bu yzdendir ki, dnya varlna, madd devlete esr olmu kiilerin madd
varlklarn kaybetmeleri, krlp dklmeleri, mnya inanm kiilerin krlp
dklmelerine benzemez.
olmutur.
4561 Hrszn biri ev shibini kahr eder. Onun altnlarn alar, o bu ile urarken valinin adamlar yetiir, onu yakalar.
Hrszn ev shibine stn oluu, ona bir tuzak oldu da, valinin adamlar
geldi, onu yakalad, bylece o da cezasn buldu.
4565 Sen de halkla savaarak onlara stn gelmisin, onlarn kanlarna bulamsn ama;
Akln bana al da, o ezilmi, yenilmi, bozguna uram kiilerin arkasndan at srme, yni onlar ezmeye devam etme ki, sen de ezilmeyesin, sen de
perian olmayasn.
361
481 Hads-i erifin mns yle: "Size cennet ehlini haber vereyim: Onlar, zayf olmadklar
halde zayfl seerler.
Kendilerini korumaya ve dmanna stn gelmeye kalkmazlar. Bir eyin meydana gelmesi iin A
llh' a yemn etseler, Cenb Hakk onlar yalanc karmaz."
484 Bu beyitte Fussilet Sresi'nin u meldeki 1 1 . yetine iaret var: "Allh onlara: isteye
rek veya istemeyerek varla
gelin dedi. Onlar isteyerek geldik dediler."
Bu, Hakk' bir ey umduundan, bir ey elde etmek istedii iin sever.
brnn sevgisi ise, bir karlk beklemeden, bir ey ummadandr. 485
485 Ariflere gre, yaplan ibdetin iki trl mkafat vardr: Biri dnyaya aittir, br hir
et iindir. Dnyaya ait olana
"acil sevap"; hirete ait olan da "ecl sevap" denilir. "Acil sevap"; yaplan ibdetten dolay
mnevi zevk ve i rahatldr.
Evvelce duyulan arlk ve zorluklar gider, huzr gelir. Bir kimse bu acil sevba eriince; on
u ibdeti, ubdete tahvil eder.
Ubdete ulaan kimse de kendisinden ilerde bulunanlara gibta eder. "Ecl sevap" hiretteki mn
evi mkafattr.
St emen ocuk, dadsnn gzelliini bilmez ki, onda gnlnn arzu ettii
ey, yalnz sttr.
br ise ancak dadya ktr. Akta, tek bir dilekten baka bir midi
yoktur.
362
4595 u halde Allh' , ondan bir ey umarak, ondan korkarak seven, taklit
defterinden ders okuyor demektir.
Allh', ancak Allh iin seven nerede, bu nerede? Allh' ancak Allh iin
sevenin sevgisi, maksatlardan, garazlardan arnm, dileklerden ayr bir sevgidir.
Fakat ister yle sevsin, ister byle sevsin, Mdem ki bir kimse Hakk'
istemektedir; Hakk'n cazibesi, ekii de onu alr, Hakk'a gtrr. 486
486 Cenb- Hakk' sevenler iki trl sever: Birincisi bir ey ummadan, bir karlk beklemede
n sever, ilh zt
menfaat beklemeden sever. Zata olan sevgi, sevginin en yksek derecesidir:
"Sorsan bana izah edemem ben neyi sevdim, Bir anladm varsa ancak seni severim."
kinci sevgi, Cenb- Hakk' bir ltuf ve kereminden, mesela rzk verdiinden, kendisini yks
ek bir mevkye
getirdiinden sever. "Bu sevgi zata deil sfatadr." Bunda bir menfaat bulunduundan, birinci
tr sevgiden aadr. Fakat
sevgisinde gnlden bir itiyak varsa bu da makbldr. Yeter ki candan ve gnlden Allh' sev
sin, ister rzk verdii iin, ister
Allh rzs iin sevsin, yeter ki sevsin. Merhum Rfk Mell'n rubaisi buraya uygun der:
"Yalnz ne ocuklar gibi vahi sevmek, Hem sade ne madd ne ilh sevmek, mrmce sren tek ve
uzun ryada,
Sevmek, sevmek namtenahi sevmek."
Eer Allh'a gnl verenin sevgisi, Allh'n hayr ve keremine ulamak gibi, zattan gayri
bir sebeple ise;
Yhut da Allh' sevenin sevgisi, baka bir ey iin deil de, Allh'tan uzak
dmekten korkarak, dorudan doruya Hakk'n ztna ait ise;
belirti belirmemesi.
4601 Eer sevilende k iin gizli bir eki, gizli bir sevgi, onu isteyi olmasayd; 487
487 Fuzul merhumun u beyti Hz. Mevln'nn bu beyti ile ayn grtedir:
"Ak odu evvel der ma'uka, andan ka, em'i gr kim, yanmadan yandrmad pervaneyi
(Ak atei nce sevilene der, ondan da ka srar. Muma bak da gr. nce kendisi yand, so
nra pervaneyi yakt.)
363
k, ayrlktan sabrsz bir hale gelir miydi? Tekrar ona kavumak iin
yollara der mi idi?
Ey sevgiliyi grmek iin can atan mest! , o ise derler ki, sen o ite iken,
lm bile gelip atsa sana ho gelir.
Ey gen, gerek imann belirtisi udur; o srada ecelin gelip atsa, yine de
gzne grnmez. Sen lm ho bir halde karlarsn. Ona ho geldin, safalar
getirdin dersin, barna basarsn.
4610 Ey benim canm! Senin imann byle deilse, imann tam mn, gerek
mn deildir. Olgunlamamtr. Yr git; dinini ikmale, olgunlatrmaya al.
Sen hangi ise giriir de, o ii yaptn srada, lm bile gze grnmezse,
ite senin sevdiin i, o itir.
488 Bir hadste yle buyumlmutur: "Kmil mminler lmezler, fakat dnya evinden hiret evine
g ederler."
4621 Ey slik! Sen Hakk ksn, fakat Hakk da odur ki, gelince, yni
tecell edince, sende kl kadar bile varlk kalmaz.
O baka, o tecellye kar, senin gibi yzlercesi yok olup gitti. Hocam
Sen bir glge varlksn, fakat gnee ksn; gne gelince, glge yok olur,
gider.
364
Her zayfn zor iini sen zer, dzene korsun. Zaten sivrisinek zayflkta
rnek olmu, sylenir durur.
Biz zavalllkta, zayflkta krk kanatl olmakta tannmz, sen ise lutufta,
iyilikte, yoksullara yardmc olmakla n kazanmsn.
nsaf et, merhamet et, bizi bu gamdan kurtar. Ey eli Hakk'n eli gibi olan
Sleyman! Adletini gster, bizim elimizden tut."
Hz. Sleyman dedi ki: "Ey insaf isteyen, adlet arayan! Kimden ikyet
ediyorsun? Kime kar hak aryorsun? Syle!
alacak ey, zamanmzda btn iler tam bir adletle yrtld halde,
seni rahatsz eden o zlim, nasl olmu da hapse atlmam, zincire vurulmam?
Nr meydana knca, karanlk yok olur gider. Zulmn temeli de, asl da,
arkas, dayand yer de karanlktr.
te bak! Allh'n emri ile Beyt-i Makdis yaplrken, ustalar arasna karan
eytanlar, bizim iin almada, kazanmada, bize hizmet etmedeler. Hizmetten
kananlar ise zincirlere balanm, bukalara vurulmutur. 489
365
Gklere bir tek 'Y Rabb' sesi kmasn diye, dnya lkelerinde fazileti,
vicdan, adleti esas tuttuk.
4645 Onun zulmnden dardayz, perian bir haldeyiz. Azmz kapal, yre
imiz kan alyor."
Sleyman dedi ki: "Ey gzel sesli varlk, Allh'n emrini candan, gnlden
dinlemek gerek.
Allh bana; 'Ey adlet shibi, hasmn, yni ikyet edenin szn, teki
hasm, yni ikyet edilen olmadka dinleme!' diye emretmitir.
Dvc yalnz bana gelse, yzlerce feryad etse, sakn ha, sakn onun
dmann da dinlemeden szn kabul etme.'
4650 Ben Allh'n emrinden yz evirmen. Sen git, dmann da al, benim
karma getir."
Sivrisinek; "Szn doru, delilin tam yerinde; benim dmanm olan rzgr
Rzgr Hz. Sleyman'n emrini dyunca, hzl hzl eserek geldi, sivrisinek
de hemen kamaya davrand.
366
O gelince ben nasl durabilirim? O benim kkm kazr, beni yok eder
gider."
k ban verince, akl kalr m? Herey helak olur, gider, ancak onun
hakikati, zt kalr. 490
Hakk'n zt huzurunda, var da yok olur, yok da.. Yokluk da varlk. Zaten
alacak ey de bu ya! 491
491 Hakk'n varlna nisbetle. eyada gerek varlk yoktur. nk Allh ezelden de, ebedden d
e vardr. Eynm
varl, Hakk'n varl ile, Hakk'n yaratmasyla mevhum varlklarn bulmulardr. Bu sebepl
e onlar yok demektir. Yokluk
iinde iken, varlklarn varm gibi grnmesi alacak eydir.
bilmelidir.
4668 Aklsz bir tavuk, bir deveyi misafir etmek iin kmese gtrd.
Deve tavuun kmesine ayak basnca, kmes ykld; dam, tavan yerle bir
oldu. 492
492 Dvai- Kebr 'dc bulunan u iki beyit, bu Mesnevi beyitlerini hatrlatyor.
"Tavuk iin yle bir yuva yaptk ki; deve o uzun boyu ile oraya smaz. Tavuk akldr. Bu yuva
da senin bedenindir.
Deve, sendeki akn boyu, pou ile, endam ile grnen gzel yzndr."
367
4670* Tavuk kmesi, bizim aklmz ve fikrimizdir, slih olan akl ise, Allh
sevgisi ve Allh' a yakn olma devesini istemektir.
kalr, ne can kalr, ne de gnl kalr. Yni tavuk gibi zayf olan insan, Allh' n ak ve
tecellsini dvet edince; tavuun ne kmesi , ne kendisi, yni ne bedeni ne de rhu
dayanabilir.
493 Ahzab Suresi'nin u meldeki 72. yetine iaret vardr: "Biz emaneti gklere, yere ve dal
ara arz ettik, teklif ettik
de onlar bunu yklenmeden ekindiler. Bundan endieye dtler, insana gelince, o tuttu bu ema
neti srtna ykledi. nk o
ok zulmedici ve ok bilgisizdir." Burada geen "emanet" trl trl tefsir edilmitir. Taat v
e ibdet hkmleri, erate uyma,
insana Allh tarafndan verilen namaz klma, oru vesair teklifler, lzumsuz szlerden kanm
a, kirliliklerden temizlenme diye
de tefsir edilmitir. Akl ve rh olarak dnenler de vardr. Btn kinat sevap ve ikab art
yla, teklif edilmi olan bu emanetin
kablnden ekindikleri halde, nefsine kar zlim ve emanetin kablnn neticesine, yni ba
na neler getireceinden chil
olan insan, cizlii ve zavalll ile beraber teklifi kabul etti.
Hakk'a gtrmeyen bilgiler de, yni insann bilgisiz oluu ona ustalk etmi
de, onu irfna gtrmtr, insann nefsine zulm etmesi de, onu sapklktan
kurtarm; adletlere, insanla doru gtrmtr.
Ak ve klk.
4719 ki lem de aka yabancdr. Akta yetmi iki nrlu delilik ve divanelik
vardr.
368
Akn mezhebi yetmi iki dinden ayrdr. Pdihlarn tahtlar onun gznde
tahta paralarndan baka bir ey deildir.
4725 Keke varln dili olsayd da, var olanlarn perdelerim kaldrsayd.
Hakikati anlatsayd. Yni var gibi grnenlerin gerekte
Ey konuan glge varlk nefesi! Onun hakknda ne sylesen, her sznle, bil
ki onun zerine bir perde daha rtm olursun.
Ben Hakk klarnn srlarna mahrem olduum iin, gece gndz bu glge
varlk kafesi iinde hep ondan bahsedip duruyorum.
4730 Kendine gel, kendine! yle sert nefes alma, bu derin hakikatlerden de
pek bahsetme, kalk nce kendine bir mahrem ara.
ksn, mestsin, dilin alm; Allh Allh, oluk stnde bir deve gibisin;
yni sen, ok tehlikeli bir durumdasn; hem ksn, hem mestsin, dilin srebilir.
4735 Bana inat olarak o iki kulamdan tutar da; "Hey sersem!" der. "Beni
nasl rter ve gizlersin? Haydi gizle bakalm."
Ben de derim ki: "Her ne kadar comu isem de, haydi git, sen can gibisin;
hem aikar, hem gizlisin."
369
Ak der ki: "Benim tenim, yni ztm ve sfatm ten kpnde mahpustur.
Fakat arap kpte nasl kprrse, ben de klar meclisinde yle kprrm."
k da aka der ki: "Birine rehin olmadan, sarholuk feti gelip atmadan
yr, git."
Ak der ki: "ilmesi pek latif olan arap kadehinin iinde, ta akam namaz
vaktine kadar, gndzn dostuyum, yni lnceye kadar bu fni lemi mnen
aydnlatan, sevgi arab ile dolu olan kadehin dostuyum.
4740 Akam gelip de, yni lm kadehimi elimden alnca, ona; 'Kadehimi
geri ver, daha benim akamm gelmedi, yni lm gelmedi. ' derim. 495
4,5 Bu beyitlerde "fena"dan sonra gelen "beka"y, yni lmden sonra gelen sonsuzluu anlatan
sembolik ifadeler
var. Mevln ak ile k konuturuyor. Akn srlarn gizlemek istedike, o; "Ben buradaym
." diye bam kaldryor. Akn
iki kulandan tutar da; "Ey sersem beni nasl rter ve gizlersin?" der. k da aka der ki:
"Sen comusun, can gibi hem
aikarsn, hem gizli, yni can, varlklar canlandran kemliyle grnd halde, ey akn sr
r, sen de meydandasn ama,
mahrem olmayan gzeller seni grmyor." Ak da ka der ki:
"Benim tenim, yni ztm kpte mahpustur. Yni benim ztm ve sfatm ten kpnde ve sret zin
dannda
mahpustur. Fakat arap kpte nasl kprrse, ben de klar meclisinde coarm, kendimi aa
vururum." Bunun zerine k
da aka der ki: "Sarholuk feti gelmeden, yni mest k seni kef etmeden yr, git." Bu def
a ak ka der ki: "Ben iimi
gzel kadehle akam namaz vaktine kadar, yni lnceye kadar gndzn, yni hayatn dostuyum,
akam gelip de (ecel gelip
de) kadehimi elimden alnca, ona 'Kadehimi geri ver, daha benim akamm olmad, ben lmedim.'
derim."
Allh'n inyeti ile aka ulamay dilersen, arap can suyudur, srahi de
beden.
496 Mutlak olan vahdet, Hakk tecell edince slikin benlii ortadan kalkar. Bu hali de zevken
duymu olanlar anlar.
Dnmeye ne hacet? Her bilen bilir ki, coan bir coturan vardr."
370
4749 Bir gen, bir kadna lgnca kt. Fakat zaman bir trl kavuup,
bulumaya frsat vermiyordu.
Kadnn ak, o genci ok hrpalyor, perian ediyordu. Adet ka ikenceler ektiriyordu, bilinmez ki ak, neden nce ka kin balar?
Ak neden nce kanl kaatil gibi davranr? Her halde, gerekten k olmayan kii, bu sevddan vazgesin diye.
O gen, kadna arac olsun diye bir adam gnderecek olsa, giden adam,
hasedinden buluma yolunu kesen bir haydut kesilirdi.
"Eer mektubu yazan kii, kendi gnlndeki dertleri mektuba yazabilseydi, o mektubu gtrecek
postac, o mektubu
tamakta glk ekerdi, tayamazd." demiti.
O gen k bazen; "Bu ak devasz bir derttir, bir beladr." diyordu. Bazen
de; "Hayr, hayr, rhumuzun gdas, hayatmzn candr, bizi ak yaatyor." diye
syleniyordu. 498
498 Mehur Mevlevi airlerinden eyh Galib hazretleri de Dvan 'mda aka dair yazd u beyit
leri sanki
Mevln'dan alm gibi:
(Ak nedir? Ak, derttir, mihnettir, beladr. Bir hastalktr, bir ibtiladr, vazgeilmi bir
alkanlktr. Yokluk srr da, varlk srr da akta bulunmaktadr. Bu yzdendir ki, bir bak
ma gre o
yoktur, hitir. Bir bakma gre de ebeddir, sonsuzdur.)
371
Ey slik! Susarken hl dili ile syleyen ne kadar dudu kular vardr. Ruhen
tatl, fakat eki suratl ne kadar kiiler bulunmaktadr. 499
499 te o gen de onlardan olmutu. Slikleri szden ziyde hali ile irad ediyordu. Byle he
m susmu, hem syler
nasl olabilir? Bunu anlamak iin bir mezarla git de orada az bir mddet sessizce otur. O me
zarlardan dilsiz, dudaksz
Mezarla git de, orada birazck sessizce otur. Oradaki dilsiz, dudaksz
konuanlar, susmu olduklar halde sz syleyenleri gr.
Dirilerin de etleri, yalar birdir. Hepsinde de ayn et, ayn ya vardr. Fakat
onlardan bazlar gamldr, kederlidir, bazlar da sevinlidir, neelidir.
Sen deil llerin, dirilerin bile szlerini duymadka, onlarla konumadka, onlarn neeli mi, kederli mi olduklarn ne bilirsin? nk onlarn halleri
senden gizlidir.
Szlerinden ancak bir "hay huy" duyarsn. Fakat yz kat gizli olan srlarn
nasl grr ve anlarsn?
372
Birisi kzgnlndan kiner, br eleri ile birleme istei ile cvldar. Biri
ektii zahmetten feryat eder, br neesinden.
Aacn biri balta yaras ile titrer, rpnr; baka bir aa ise seher vakti esen
rzgrla ho bir ekilde sallanr.
Olum, haydi sen o gnl yaral, hasta kn halini syle! nk biz yine
ondan uzak kaldk.
4780 O gen, tam yedi yl sevgilisini arad durdu. Kavuma, buluma hyali
ile zayflad, hayal gibi oldu.
Bu bir hakikattir ki, Allh'n inyet ve ltuf glgesi, kulunun ba stndedir. Bir eyi arayan sonunda onu bulur.
Hergn bir kuyudan bir para toprak kazsan, sonunda temiz suya eriirsin.
4785 Sen istersen inanma, bunu herkes bilir: "Ne ekersen, gnn birinde o
ektiini biersin."
373
akmak tan demire vurunca kvlcm kmamas olur mu? Olsa bile nadir
olur.
Filan kimse, ekin ekti de mahsl almad. Filan kimse de sedef buldu, fakat
iinde inci yoktu.
Tutar bu iki kiiyi rnek getirir, gnln karartr. Fakat bahtszlk onun
gnlne byle mnsz dncelerden baka ne getirecek?
Ey bahtsz kii! Sen de boaznda ekmek kalp boulan kii gibi tkanp
lmemek iin, ekmek yeme! Bu olur mu?
4795 Ezelden mahrum ve bir ahmak olu ahmak deilsen, byle pek az
olan, binde bir olan vak'aya neden balanp kaldn?
Bu dnya gnein, ayn nuru ile dopdolu ve aydnlk iken, u adam nadiren
Btn lem, dou ve bat, o nrla nrlanm, fakat sen kuyuda bulunduun
iin, o nr seni aydnlatmyor.
Kuyuyu brak da, kklere, balara, bahelere git; bu hususta inat edip
durma; inat ve didime uursuzdur.
4800 Akln bana al da; "Filan kimse, filan sene ekin ekmiti, fakat ekini
ekirge yedi.
O halde ben niin ekeyim, ekirge tehlikesi vardr? Niin elimdeki buday
tehlikeli bir yere serpeyim?" deme 500
500 Buradaki ekinden maksat; ibdette bulunmak, hayrl iler yapmak, insan vazifelerde bulun
maktr.
Ekin ekmeyi, yni ibdeti, insanlara iyilikte bulunmay terk etmeyen kimse
senin vehim ve tenbelliine ramen, amel defterini sevap ile doldurur.
O gen k da, mitle bir kapy ald durdu. Sonunda sevgilisine kavutu.
374
Bu ii de, bir dikeni bile hor grmeyeyim diye yaptn, bu sebebi de bunun
iin halk ettin."
Allh aya krlm olana, kanat verir. Kuyunun dibinden bile bir kurtulu
kap aar.
"Ey kulum! Sen ister aa stnde ol, ister kuyu dibinde bulun; sen buna
bakma, bana bak, beni gr. Kurtulu yolunu aan benim." der.
4810 Kardeim, bu hikyenin geri kalan blmn okumak, anlamak istersen, onu Mesnevi "nm drdnc cildinde ara.
nc Cildin Sonu
375
"Nee aacna boz renkli bir gvercin konmutu. O gvercin, gzel terennmlerle alamas ile beni arncaya kadar dalakalmm. Gzel gzel tyor, bu
tlerle alayp duruyordu."
"Fakat o, benden nce alamaya balad. Beni de alatt. Evet, onun alamas
beni de alatt da, ona dedim ki: 'Fazilet, bu ite nayak olanndr.'"
1 Ey Hakk olan Hsmeddin! Sen yle stn bir ersin ki, Mesnevi senin
nurunla aydnland, parlak bir hale geldi de, ay' bile geti.
5 Mesnevi 'ye balamaya sen sebep oldun; artarsa, uzarsa yine sen artrr,
uzatrsn.
nce sen kendi varln Allh'a verdin, karlk olarak da Allh, varln
sana verdi. 501
" Bir hadse iaret var: "Her kim Allh iin olursa, Allh da onun iin olur." Allh iin olma
k; onun emirlerine
uymak, "Yapma!" diye emrettiklerinden uzak durmaktr. Mmin Allh'n emirlerine tamamyla uyar
sa, onu ok zikrederse,
gnlnde mnen onun varln duyar da, yalnz olmadn anlar.
Mesnevi' nin sana binlerce kr var. Sana dular etmek, kretmek iin
avularn amtr.
376
377
hitaplar.
378
Allh Mesnevi 'nin dili ile, eli ile sana krettiini grd de kerem etti. Ltuf
buyurdu, keremini, lutfunu artrdka artrd.
Allh 'mz bize; "Secde et de yaknla. " diye buyurmutur. Bylece bedenlerimizin secde
etmesi, ruhlarmzn ona yaknlamasna sebep olmutur. 5 " 2
75. Hacc; bir evi yni Kabe'yi ziyaret etmektir. Evin sahibini ziyret etmek ise erliktir. Bu
501 Salk durumu yerinde olan, paras bulunan her mslmana hacca gitmek, Kbe'yi ziyret etm
ek farzdr ve
bugn iin hacc etmek kolaydr. Mkil olan, her kula nasb olmayan da Kbe 'yi deil, shibin
i yni Allh ' mnen bulmaktr.
Nice kiiler vardr ki, ekil ve sret bakmndan hac olurlar. Fakat gnl hacc yapamazlar.
Gnl hacs olamazlar. Evin
shibini ziyret edemezler. Mevln Dvan- Kebr' inde. de bu konuya ok temas eder:
"Eer sevgilinin mnevi olan sretini, yzn grseydiniz, ev sahibi de siz olurdunuz, ev de s
iz olurdunuz, Kbe de
siz olurdunuz."
Bu Hsm (=kl) ile ziy ikisi de birdir. nk, gnein klc ziydan
olur.
Babacm, Kur 'n gnee "ziy" adn takt. Ay'a da "nr" dedi. Buna
dikkat et. 504
504 Bu ve bu beyitten nceki iki beyitte Ynus Sresi'nin 5. yetine iaret var. Gne k sa
t iin ziy kaynadr.
Ay n gneten ald iin nr samaktadr. Burada gne, kmil insann sembol, ay da m
ridini gstermektedir.
Hsmeddin elebi 'ye "Hakk'n Ziys" demekle onu kutup olarak grmektedir.
379
Kim bu Mesnevi 'yi masal diye okursa, onun iin masaldr. Fakat kendisinin
halini bu kitapta gren kii de er kiidir.
22 Gne alnacak ve satlacak eyleri daha iyi gsterir. Bunun iin arlar,
pazarlar gndz alr, kurulur.
Bylece de kalp ake ile geer ake, iyiden iyiye belli olsun, grnsn de,
alverite herkes aldanmaktan korunsun.
505 Ahmed Haim merhum, mensur bir yazsnda, gnein her eyi aka gstermesinden ikyet e
der de, ay n
gnee tercih eder. nk gne btn irkinlikleri olduu gibi gsterir. Halbuki solgun ay
nda, her ey irne bir renge
boyanr. irkinler ay nda gzel grnrler. Kt manzaralar ay nda tarif edilmez bir
gzellik elde eder. Kmil insan da
gne gibidir. Her eyi aka grr. Kalpler de kt duygular bile sezer. Fakat aa vurmaz
, o da Cenb- Hakk gibi ayplar
rtmeyi sever.
Zaten kalp ake sarrafn can dmandr. Nitekim perian kyfetli dervie
kpekten baka kim dman olur? 506
506 alacak eydir ki, kpekler, perian kyfetli yoksul kiilere saldrrlar. Temiz giyinm
i, yeni elbiseler iinde
bulunanlara ses karmazlar. ou zaman, dilenciler perian kyfetli olduklar iin kpekleri
n saldrsna urarlar. nk onlar
o mahalleye yabancdrlar.
380
507 Bu beyitte geen hrsz, bildiimiz hrsz deildir. Tarikat yolunu vuran mn hrszlard
r. Yni vellerin szlerini
alp, -ileri fesat dolu olduu halde- onu bunu kandran sahte eyhlerdir. Kalpazan da erat
in hkmlerini kendi karlarna
doru ekip gtren, onlara slam'a uymayan btn mnlar veren sahte mridlerdir.
508 Ba taraf III. cildin 4749-4805 numaral beyitleri arasnda bulunan bu hikyenin zeti
yle: Bir gen, bir kadn
lgnca seviyormu. Fakat zaman bir trl kavuup bulumalarna frsat vermiyormu. Kadnn a
k o genci hrpalyor, perian
ediyormu. Kadna arac olarak bir adam gnderecek olsa, giden adam hasedinden buluma yolunu
kesen bir haydut olurmu.
Sevgilisine mektup yazp gnderse, yazlan mektubun szleri kadna deitirilerek okunurmu.
k, sevgilisine balln,
vefsn bildirmek iin seher rzgrna ricada bulunsa, o tatl, ho seher rzgr fkeli, kz
gn bir halde, kudurmu gibi esmeye
balarm. Bir mektup yazsa da, kuun kanadna balasa, mektubun hararetinden kuun kanad tut
uur, yanarm. Btn
zorluklara ramen o gen buluma midini kaybetmedi, ibdete balad, insanlara iyilik etmek i
in reler arad. mitsizlie
kaplmadan alt, hayrl ilerde bulunduu iin Allh da o gence acd, sevgilisine kavu
may nasb etti. Sevgilisini arayan o
k, bekiden korkmu, bir baa girmiti. Orada sevgilisi ile karlat.
Gam ile sekiz seneden beri yanp tututuu o gzel, meer o ba iinde
imi.
O sevgilinin glgesini bile grmeye imkn yoktu. Zmrd-i Anka gibi onun
sadece ad vard, kendisi yoktu.
Onu naslsa bir kere grmt ve ona gnl vermiti. Ancak gr, o
grt.
Ondan sonra ne kadar alt, abalad ise de o sert huylu gzel bir trl ona
yzn gstermedi.
381
Allh; her san' ata, her istenen eye k olan kiinin, o eye ilk nce
k tattnn zevkine varp da, onu aramaya balaynca bu defa ilh kaz
her gn ayaklarna ba vurur ve nne bir tuzak kurar.
k o iin peine dnce, bu defa kaderi ona kapy kapar da; "Haydi
nikah parasn getir." der.
50 Herkes bir mide kaplmtr. Sonunda bir gn olur ona bir kap alr.
mit kapsn aarlar ama, yine kaparlar. O kapya ynelmi kii de ate
kesilir, iin stne daha ok der.
O gen de o baa girince, anszn aya bir define ukuruna batm gibi
oldu.
Allh o gence beki korkusunu sebep etti de, gece vakti onu o baa
koturdu.
Onu kt huylardan, kt kiilikten kurtar. Ben nasl neeli isem, sen onu da
yle neelendir.
Onu bu dnyada da mutlu et, kutlu hale getir. br dnyada da onu fena
insan olmaktan, kpeklikten kurtar.
Beki herkese zehir iken, ona panzehir olmutu da, itiyak eken, zlem
iinde kvranan k sevgilisine kavuturmutu.
istedi.
382
O gzel ona; "Kstahlk etme, edebini takn, akln bana al!" diye bard.
125 'Rzgr esiyor grnce bil ki, burada bir de onu kmldatan, estiren biri
var.' demilerdir.
225 Ben seninle grmeden, bulumadan nce de, senin gzel yzl, fakat
kt huylu olduunu biliyordum.
228 Sen beni obansz bir kuzu gibi grdn de, beni gzleyen, koruyan yok
sandn. Beni Allh gzetmektedir.
232 Ben bir kuzu ve olaktan da aa mym ki, arkamda bekilik ve koruyuculuk eden bir oban bulunmasn?
Bir bekim ve bir koruyucum var ki, pdiahlk ona yarar. Bana esip gelen
rzgr ceza mdr, ltuf mudur, ancak o bilir. 509
509 Bu beyitte ve bundan sonraki beyitte; Bakara Sresi'nin 74. ve brahim Sresi'nin 42. yet
lerine iaret vardr.
Ltfen o yetleri okuyunuz.
O her eyi bilen Rabbim, bana doru esip gelen rzgrn souk mu, scak
m, olduundan bilgisiz deildir.
235 ehvetli, azgn nefis Hakk'a kar sardr, krdr. Ben de gnl
gzmle senin krln ta uzaklardan grmtm.
301 Senin gnl gzn kapal olduu iin, Hakk nurundan uzak dme
benziyorsun. nk burnunu gnah pisliine sokuyorsun.
383
Seni tam sekiz sene ayrlk ateinde kaynattm halde, hamln eksilmedi,
mnafkln gitmedi."
306 k dedi ki: "Ben seni uysal msn, temiz bir hanm msn diye
denedim; bu yzden bana kma.
Ben seni denemeden de biliyordum ama, bir eyden haber al, o eyi apak
gre benzer mi?
Sen bilinen, tannan bir gzellik gneisin. Ben o gnei denemeye kalkt
isem ona ne ziyn var?
Sen bensin, benden ibretsin. Ben her gn krda mym, ziynda mym diye
kendimi snamadaym.
Ey gzel gzlerinden kem gzler uzak olasca sevgili! Ben senin gzel
yzndeki nr ile kendi gzm snadm.
Bu dnya bir harabeye, bir ykk yere benzer. Sen onun iindeki define
gibisin. Definede seni aramaya kalktmsa bana incinme.
Ben her zaman senin namusundan, iffetinden dmanlara bahsetmek iin laf
edeyim diye kstahlklarda bulundum.
Benim bam ve ayam kendi ellerinle kes de, beni bakasna ldrtme.
nk ben bu ele aidim, bakasna deil.
Aka karlk vermek zere, sevgili azn at, dedi ki: "Ey kurnaz hileci,
bizce senin halin gn gibi aydnlk ama, sence gece.
384
325 O srlar bilenin gcn grd de, iki ayann stnde durdu. Suunun
balanmasn niyz etti.
346. Ey k! Senin de suun meydana kt. Artk suyu, ya; yni hile ve
kurnazl brak da, krk ve dkk; harap bir hale gel.
352. Senin gibi benlie kaplm bir kiinin, benim gibi bir dostu imtihana
kalkmas, denemesi doru olur mu?"
65 Dnyada mutlak olarak ktlk yoktur. unu iyi bil ki: Kt de, ktlk
de nisbdir, herkese gre deiir 510 .
510 Aslnda btn varlklar, ilh isimlerin tecellsine mazhar olduklar iin birbirine zt o
lan o isimlerin gsterdii
yollarda yaarlar. Szleri, ileri, huylan gzel olan kiiler, Allah'n Cemal, Had, Muizz (=i
zzet veren) isimlerim yaarlar.
Bunun ztt olan yni halleri, yaptklar iler kt olan sapklar, zlimler Hakk'n Mudili, C
ell, Muzill (=zillete dren, hor ve
hakr eden) isimlerinin mazhardrlar. Bylece btn insanlarn yaptklar iler, ilh isimle
rin eitlerine gre bir ekil almtr,
ilh zt, eitli sfatlarla donatan hikmet, onlarn o yolu tutmalarn gerektirmitir. bn
Farz hazretleri Kasde-i Taiyye' sinin u
744 numaral beytinde bu hakikati bildirmitir:
"Halkn yaratlmas bo yere deildir. Yaptklar iler doru olmasa bile bunda bir hikmet var
dr." Kur'n-
Kerm'de Mminn Sresi'nin u mealdeki 1 15. yeti de bu konuya temas eder: "Bizim sizi bo y
ere bir oyun ve elence olarak
yarattmz m sandnz!" Yine Kur'n- Kerm'de Kymet Sresi'nin 36. yeti de bu konuyu h
atrlatr: "nsan babo
braklacan m sanr!"
385
66 Dnyada hi bir zehir, hi bir eker yoktur ki, birine ayak, brne ayak
ba olmasn.
Birine ayaktr, brne ayak ba; birine zehirdir, brne sanki eker.
Her hangi bir kii, mesela Zeyd, birine gre eytandr. Baka birine gre ise
pdihtr. Sultandr.
Birisi; "Zeyd pek dorudur. Namuslu, stn bir mslmandr." der. br;
"Zeyd gebertilecek bir kfirdir." diye konuur.
Zeyd bir kiidir ama, biri iin yledir. una ise tamamyla zahmettir.
Tamamyla ziyndr.
Zeyd' in sana eker gibi olmasn istersen, sen de ona, onu sevenlerin gz
ile bak.
75 Sen de bir gzele kendi gznle bakma. Arzu edilen, istenen kiiyi
isteyenlerin, sevenlerin gzleri ile gr.
511 Mecnn'a; "Leyl senin sevgine deecek kadar gzel bir hanm deil, irkin, kara kuru bir
ey." dediler. Mecnn;
"Leyl'y siz benim gzmle grnz. O esiz bir gzel, dnyada onun kadar gzel biri olamaz."
dedi.
Byle bak da, doymaktan da, usanmaktan da emin ol. Bu sebepledir ki aziz
Peygamberimiz; "Kim Allh iin olursa, Allh da onun iin olur." diye
buyurmutur. 513
513 Kefu 'l-Esrar'dan alnan hads-i erifin mns yle: "Kim kendini Allh'a verirse, All
h da lutfu ile, keremi ile
onun yardmcs olur."
386
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Bana nafile ibdetlerle yaklaan kulumun gz,
eli, kalbi ben olurum da, bylece onun saadeti, mutluluu felketten kurtulur. 514
514 Bu beyitte u kuds hadse iaret vardr: "Kulum, farzlardan baka nafile ibdetlerle bana
yle yaklar ki, ben
onun gz olurum benimle grr, kula olurum benimle iitir, eli olurum benimle i grr."
80. Kt, istenmez bir ey bile olsa seni sevgiliye gtrrse, o ey sevimlidir,
gzeldir.
81 Bir vaiz vard. Vaaz etmek iin krsye knca, yol kesici ekiyaya du
ederdi.
Hayr sahipleri ile alay edenlerin hepsine, btn kfir gnlllere, kiliselerde, mnstrlarda bulunanlara sen merhamet et."
Vaiz dedi ki: "Ben onlardan iyilik grdm iin haklarnda hayr duda
bulunmay adet edinmiimdir.
90 Ey akll kii, onlar benim doru yolu bulmama sebep olduklar iin,
haklarnda hayrl dularda bulunmak boynumun borcu oldu.
387
Cenb- Hakk da buyurur ki: Ar, sz, dert, zahmet sonunda seni yalvaran,
yakaran bir kul etti. Seni gafletten uyandrd. Doru yola drd.
Sen ardan, szdan deil, asl senin yolunu kesenden, seni bizim
kapmzdan uzaklatran eitli nimetlerden, zenginlikten ikyet et.
Hakikatte her dman senin ilacn, kimyandr. Onun ktl, zulm seni
faydalandrr. Seni iine kapanmaya, gnln bulmaya, "Aman Allh'm!" demeye
zorlar.
515 Byk mtefekkir, byk air irazl eyh Sdi hazretleri Glistan adl kitabnn "Susman
n Faidelerf'ne ait IV.
blmnde der ki:
"Dostlarn konumalarndan azap ekerim, nk onlar, irkin huylarm gzel gsterirler. Kusu
rumu hner ve
olgunluk sanrlar, dikenimi gl ve yasemin yaparlar. Nerede o pervasz, kstah dmanlar ki ba
na, benim aybm, kusurumu
gsterirler. Hatalarm ekinmeden yzme vururlar."
Hani porsuk adl bir hayvan vardr. Dayak yedike imanlar, semirir.
Dayak yedike daha iyileir, sopa vurulduka daha semirir.
388
5,6 Nefsin acz ve zdrap iinde bulunmas, rhun kuvvetlenmesine ve ykselmesine sebep olduu
iin,
peygamberler, veller gibi byklerin hepsi de ibtilaya maruz kalmlardr. Bir hadste yle
buyrulmutur: "Belann en
iddetlisi nce peygamberlere, sonra vellere, sonra mnev derecesine gre sair halka gelir."
Hz. Mevln da Dvan- Kebrin
VI. cildinin 2675 numaral iirinde;
"Gamdan, zdraptan daha tatl, daha mbarek bir ey olamaz. Karl sonsuzdur." diye buyurm
utur.
Eer onu o ac, o keskin ilalarla terbiye etmeselerdi, pis halde kalr, fena
halde kokar dururdu.
517 Bu sebepledir ki arifler, dertten beladan ikyet deil de, daha fazlasn isterler. Nitek
im byk air Fuzul Cenb Hakk'a yalvarrken:
Belaya urayan kii onda safa grecek olursa, o bel ona ho gelir. Bir
hastay iyiletiren ac ila da hastaya tatl gelir. 518
389
519 Nefsin zayf olmas ruhu kuvvetlendirdii iin, rif nefsin zaafn yumn-i kuvvet grr. H
allac- Mansr gibi;
"Dostlar, beni ldrn, nk benim ebed hayatm lmmdedir." der.
Birinin Is(a.s.)'dan;
113 Akll adamn biri, Hz. Is'ya; "Varlk leminde her eyden daha g,
daha zor ne vardr?" diye sordu.
520 Bir kuds hadste buyrulmutur ki: "Ey ademolu, hiddete kapldn zaman beni hatrla, be
n de gazaba geldiim
vakit seni hatrlayaym."
brakr.
Her ne kadar, onlarn varl da (Hakk yaratt iin) bu leme lazm ise de,
bu sz sylemek, onlar bsbtn sapkla drmektir.
durur.
Dudaktan kan hafif nefes rzgrnn bile esmesi, rhun ve bedenin emrine
tabidir.
390
130 O nefesle bazen birisini ver, birisine haber yollarsn, bazen de birini
knar, aleyhinde bulunur, sversin.
Bunlar gr de, teki rzgrlarn hallerini anla; akll olanlar, cz' de kll'
grrler.
Allh, rzgr Ad kavmine kasrga yapar. Hd(a.s.)'a ise onu gzel kokulu
bir halde estirir.
Allh, bir rzgr Sam yeli gibi zehirli bir hale getirir. Sabnn, seher yelinin
esmesini de mbrek ve latif klar.
135 Her rzgr ona kyas edesin diye, Allh sana da hafif bir nefes yeli
ihsn etti, verdi.
olmaz?
Mdem ki cz' olan yelpaze ve nefes rzgr bile, ya bir eyi bozmak veya
bir eyi dzene koymak iin esmekte..
391
dilerler.
152 unu herkes iyiden iyiye biliyor ki, rzgrlar lemlerin Rabbi olan
Allh gnderiyor.
u halde her akl banda olan, iyiden iyiye dnr de bilir ki: Her hareket
edenin bir hareket ettiricisi var. Yni her oynayan eyin bir oynatcs var.
155 Beden de, can ile kmldad halde, sen can grmyorsun ama,
bedenin hareket ettiinden tr, onun varln anlyorsun.
158 Sufnin biri, gndz evine geldi. Evin bir kaps vard. Yni savuacak
baka bir kaps yoktu. erde kars bir kundurac ile beraberdi.
Kadn nefsinin hilelerine uymu, bir kunduracya kul kle kesilmiti. O bir
gz evde, o tek odada sevgilisi ile bulumutu.
160 Kuluk vakti sfi gelip de hzl hzl kapy alnca, ikisi de ard.
nk ne, bir hileye ba vurmak imkan, ne de kap kurtulma yolu vard.
165 Bir ktlk edince, bir gnah ileyince, ondan kork; nk ktlk
ekilen bir tohumdur. Allh onu yeertir, meydana karr.
Bir ka zaman, belki yaptna piman olur, utanrsn diye, o gnah rter,
gizler.
Hz. mer halife olduu zamanlarda, bir hrsz cellada, ceza memuruna
verdi.
392
Hrsz; "Ey emir!" diye bard. "Ben bu suu ilk defa iledim."
Hz. mer; "Haa." dedi, "Allh ilk suta kahrn yadrmaz, ceza vermez."
170. Allh, stn lutfunu belirtmek iin, defalarca suu rter, sonunda
adaletini gstermek iin cezalandrr.
Fakat bu defa ilh kaz onlar, lm, mnaf nasl smsk yakalarsa yle
yakalamt. 521
521 Ani lm mmin iin hayrldr. nk o her vakit tevbe ve istifar halindedir. Ve lme h
azr bulunur. Mnafk
olan kiiye an lm felkettir. nk hazrl yoktur. Bu sebeple daima gnahlardan tvbe ve
istifar etmeli, yarn ederim
diye geciktirmemelidir. Bir hads-i erifte yle buyurulmutur: "Yarm iyi iler yaparm, br
gn tvbe ederim, diyen helak
olmutur," (Zmer Sresi 54. yete iaret var.)
Kadn da kendilerine safa yurdu iken, birdenbire cef yurdu kesilen o odada
oyna ile bu belaya urad da det ikisi de kuruyup kaldlar.
182 O evde, kadnn adam gizleyecei ne bir kovuk vard, ne de bir aralk,
ne de yksek bir yer.
Ne bir tandr vard ki; oynan orada gizlesin, ne de bir uval vard ki;
nne eksin de onu perde yapsn.
186 Kadn hemen kendi arafn adamn stne att. Erkei kadn klna
soktuktan sonra kapy at.
Fakat arafn altndakinin erkek olduu, oluk stndeki deve gibi besbelli
idi. Adam rezil olmu gitmiti.
393
Sf onu grnce ard da; "Bu nedir? Ben bunu asla grmemitim. Bu
Kadn; "ehrin ileri gelenlerinden bir hanmdr. Mal, mlk, baht, devleti
var." diye cevap verdi.
190 Sfi; "Hanmn bir istei var m? Arzusunu canla bala yerine
getirmeye hazrm." dedi.
Kars; "Bize akraba olmak istiyor, iyi bir hanm grnyor ama, iinin nasl
olduunu Allh bilir?
Nasl olursa olsun, ben onu candan, gnlden gelinlie kabul edeceim.'
dedi.
Bir olu var, ehirde benzeri yok. Gzel, yakkl, zeki; ii, kazanc da
yerinde."
195 Sfi; "Biz fakir, yoksul kiileriz. Halimiz perian, elimiz dar. Hanmn
ailesi ise mal ve mlk shibidir.
Evlenmede eitlik arttr. Kap kanadnn biri aatan, biri fil diinden.
Kadn dedi ki: "Ben de bu zrleri syledim, 'Bu i olmaz.' dedim. O hanm
'Hayr' dedi. 'Ben eyiz arayanlardan deilim.
Biz mala altna doymuuz. Zenginlikten usanmz. Bizde halk gibi hrsa
200 Bizim istediimiz ey, kapallk, iffet, temizlik, durgunluk, iki dnyada
da kurtulu bunlarla olur.'"
dedi.
"Fakat onun inanc dadan bile kuvvetli, yzlerce yoksulluk olsa ikyeti
yok.
205 Sfi dedi ki: "Zaten eyizimizi, malmz, mlkmz aka grd.
Hala da ak olarak gryor.
394
Ancak bir kiinin barnaca darack bir ev, yle dar bir evimiz var ki, orada
bir ine bile gizli kalmaz.
biliyor.
temizlii vardr.
522 Bu beyitte Ynus Sresi'nin u mealdeki 61. yetine iaret var: "Ne yerde, ne gkte zerre
arlnda bir ey
Rabbimden uzak ve gizli kalmaz." Hz. Mevln, Dvan- Kebr'in I. cildinin 188 numaral iirin
de aynen yle buyurur:
"Burada gizli birisi var. Kendini yalnz sanma, onun kula pek hassastr. Her eyi ok iyi i
itir. Sakn kt sz
syleme."
523 Zenciye verilen kfur, o zencinin ad olur, sfat olmaz. Allh'm adlar yle deildir. Al
lh'm 99 gzel
isimlerinden bir tanesi onun sm-i Azam', Hakk'n en byk ad olup, dierleri onun sfatlar
dr.
Allh 'm isimleri, sfatlardan meydana gelmitir. Allh 'n sfatlar ise kadmdir. Yni n
ne
n yoktur, "llet-i ula " rnei gibi sama, sakat bir ey deildir.
395
220 yle olmasayd, sara "duyan", kre "ziy-aydn" adlar verilmesi gibi
alay olur, maskaralk saylrd.
524 nsanlara konan adlarda mn dnlmez. O ad yaayp yaamad hesaba katlmaz. Zayf,
elimsiz bir kiiye
"Arslan" ad konulabiliyor. Bu beyitte u hadse iaret var:
"Hakikatte Rabbiniz haya ve kerem shibidir. Bir kul ona kar ellerini kaldrp du edince, o
elleri bo brakmaktan,
yni kulun istediini vermemekten haya eder."
525 Allh'n gzel isimlerinden her biri, Allah'n sfatlarndan birini bildirir.
240 Dnya isteklerine, ehvete esir olmu zenginler, yakmak iin klhana,
hamamcya tezek, sprnt tayan hamallar gibidir.
Cenb- Hakk, takva hamam snsn, kzsn diye zenginlere hrs vermitir.
Onlarn dnya mal ile gzleri bir trl doymaz. 526
526 "Ahmaklar olmasa, dnya harap olurdu." diye bir sz vardr. Arif bir airin u ktas bu k
onuyu aklar:
"Bir misafirhanedir, dnya-y dn,
Anda bir kaane de, virane de,
Bir onulmaz aresiz sevddaym,
Hane yaptrdm misafirhanede."
Evet dnyann gzel binalarla, sslerle sslenmesi; ahmaklarn yerinde olmayan hrslar ile ol
mutur. Fakat bu hrs
ve hevesten Allh'tan korkanlar yararlanr. Kt insanlarn ktlkleri, irkinlikleri dourdu
u iin, onlar gren keml
sahipleri o yollara dmezler, Allh'n emrine daha sk yaprlar, ite takva hamamnn sn
mas bu demektir.
396
Ey Hakk yolunda yryen kii, sen u klhan brak da, hamama git.
Klhan terk etmeyi, hamama girmenin ta kendisi bil.
Klhan terk etmeyen, orada kalan kii, klhan yakmakla megul olan
olur. 527
527 Fetih Sresi'nin 29. yetinde Hakk'tan ekinen, hayrl iler yapan, ibdetle megul olan
sahabeler hakknda
buymlmutur ki: "Secde izinden meydana gelen belirtiler onlarn yzlerindedir." Gerek mminle
rin yzlerindeki nr,
hamamda ykandklar, temizlendikleri iin deildir. Yhut da fazla secde ettikleri iin secde
nin brakt bir iz deildir.
Gnllerinin temizliinin, imanlarnn, i rahatlklarnn yzlerine vurmu nurudur.
528 Rahmn Sresi'nin 41. yetinde; "Gnahkarlar yzlerinden tannacaktr." diye buymlmutur.
Gerekten de kt
iler peinde koan zavalllarn hali yzlerinden ayrdedilir. Gece gndz ien alkolik bir ad
amn yzne baklnca, hemen
anlalr. yle gzel yzl hanmlar vardr ki, poker masalarnda harcadklar gecelerin karan
l yzlerine dmtr. Yorgun
ve mutsuzluklar yzlerinden okunur.
Koku da akmyorsan, onu sze getir, konutur, yeni szden eski srr anla.
Bunun gibi senin mal, para kazanmaya olan hrsn, dnyada ate gibidir.
Onun her alevi yzlerce az amtr.
250 Akla gre bu altn, hrs ateini alevlendiren hoa gitmeyen tezek gibidir.
Ateten sz eden, yni scaklk veren gne, hayvan gbresini kurutur, atee
layk tezek yapar.
397
"Zengin oldum, mal mlk topladm." diyen kiinin sz de, aslnda 'Bu
kadar pislik topladm, tadm." demektir. 529
529 Bu beyitler yanl anlalmasn. Kimseye muhta olmamak iin almak, mal mlk sahibi olm
ak bir su deildir.
Bilakis bir meziyettir. Zengin fazla vergi verecektir. Fabrikasnda bir ok kiilere i bulaca
ktr. Hayrl iler yapacaktr,
"nsanlarn hayrls, insanlara hayrl olandr." hadsinin srrna erecektir. Su olan; dny
a malna gnlnde yer vermek, sadaka
vermemek, vergi karmak, Allh' unutmak, din ve insan vazifesini yapmamak, paraya tapmakt
r. Parann yeri czdandr.
Gnl deildir. Merhum Mehmed Emin Yurdakul ne gzel sylemi:
255 "Sen akama kadar alt kefe tezek tadn ama, ben zahmetsizce yirmi
kfe tadm." derler.
Ama dnya hrs peinde koan, klhanda doup da, temizlik nedir
grmeyen, bilmeyen kiiyi misk kokusu incitir, hasta eder. 530
257 Birisi gzel koku satanlarn arsna varnca kendinden geti, yere
dt, bayld.
Tam yarm gn yol geidinde hi bir eyden haberi olmakszn bir le gibi
yatt kald.
260 O zaman halk onun bana topland, derdine derman aramaya balad.
Gl suyu serpen bilmiyordu ki, onun bana ne geldi ise gl suyundan geldi.
398
Biri ellerini, ban ovalamada idi. teki atei dsn diye slanm saman
getirip gsne sryordu.
Birisi d aac ile ekeri kartrp ttslyordu. Bir bakas elbisesini soyup
onu hafifletiyordu.
265 Baka birisi nasl atyor diye nabzn tutuyordu. Bir bakas da eilmi
azn kokluyordu.
Derken; "Filan kii misk yaclar arsnda baygn dt, yatyor." diye
yaknlarna haber yolladlar.
270 Yeni iinde bir para kpek pislii vard. Halk yararak kardeinin ba
ucuna geldi.
Kendi kendine dedi ki: "u kpek pisliinin kokusu, onun beynine,
damarlarna, iliine kat kat olarak ilemitir.
399
Debban pis beyninin ilacn kpek pisliinde grd iin, onu elinde
ezmiti.
Burnunun iine kpek pislii konan baygn adam, bir az zaman geince
kmldamaya balad. Halk bu hali grnce, "Bu alacak bir efsun." demeye
balad.
Diyorlard ki: "Bu adam bir efsun okudu da, baygnn kulana fledi.
Efsun, lm gitmi adamn imdadna yetiti."
31 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u meldeki 28. yetine iaret var: "Allh'a irk koanlar pist
ir. Bunun iin bu yldan
sonra onlar Kabe'ye yanamamaldr."
532 Burada u hadse iaret var: "Hakkaten Allh, halk yokluk karanlndan yaratt. Sonra h
idyet nurundan onlarn
zerine serpti, kimlere o nrdan isabet eyledi ise, o kimseler hakkaten hidyete erdi. Her ki
mseye de isabet etmedi ise o
kimseler de, hakikatten uzak sapkla dtler." (Camiu's-Sagr, c. I, s. 58.) Bu hadsten ce
bir inanc karlmamaldr. Maide
Sresi'nin 15-16. yetlerinde: Kitap ehline nr, her eyi beyan eden kitap gnderildii, Allh
'n bu sretle kendi rzln,
doruluk yolunu tutanlar hidyete eritirdii bildirilmitir. Allhu Teala A'raf Sresi'nin 1
57. yetinde Kur'n'a "Nr"
demektedir. Bu takdirde hadsteki karanlk, sapklk; nr da Hakk' m buyruu olmaktadr.
Eer Cenb- Hakk, serptii nrdan ona birazck olsun verseydi. Msr'da
olduu gibi gbre iinde yumurtadan kan civciv gibi olurdu. 533
533 Msr'da tavuk yumurtasn scak gbre iine korlar. Gnde bir ka defa evirirler, haf
ta sonra civciv karm.
300 Hem de kmeste beslenen, ad tavuk deil de, bilgi, anlay, irfn kuu
olurdu. 534
534 Yni ilh nr serpintisinden hisse isabet eden, tabiat gbresinde yetise de ald nr f
eyzi ile ilim, irfn, akl ve
izan shibi olur.
400
282 Ey gvenilir kiiler! Pis eylerle, temiz eyler uzlamaz. Pislere, temiz
eyler layk deildir.
535 Yasin Sresi'nin 18. yetine iaret var: "Dediler ki: 'Dorusu biz sizin yznzden uursu
zlandk. "'
Siz, bizim hastalmz yz kat daha artrmadasnz. Siz akla ila olarak
afyon veriyorsunuz."
bulanr.
Ey adam, sen gz grmez bir kii deilsin, fakat kaz gelince gz grmez
olur.
Gz gren bir kiinin, kaz neticesi, bir kuyuya dmesi iin mrler
gerek.
Birisi kre misk serpse, onu da bir dostun bir ltf, eseri deil de kendinden
bilir.
401
u halde, ey gzleri gren kii, bandaki parlak iki gz, senin iin yz
anadan ve yz babadan daha faydaldr. 536
536 Hz. Mevln bu cildin 3403 numaral beytinde yle buyurmutur: "Gz elin ve ayan klavu
zudur. Baslacak
yeri de o grr, baslmayacak, tutulmayacak yeri de."
Hele gnl gz yok mu? O, bu bataki gzden yetmi kat daha stndr.
nk bu iki duygu gz, onun nimeti ile geinmekte, onun harmanndan dknt,
537 Gnl gz, bu bamzda bulunan mezara girdiimiz zaman yeri toprakla dolacak olan gz de
ildir. nk bu
ba topraktan geldi topraa girecektir. Mevln, bir Dvan- Kebir beytinde yle buyurur. "Si
zin iki banz vardr. Biri
dnyaya ait toprak ba, br ge ait tertemiz, rhan batr."
340 Aya bal olan nasl rahvan gidebilir? Byk, ar bir badr bu. Beni
mazur gr. 538
538 Mevln hazretleri baz anlaysz kiiler yznden hakikati daha ak sylemedii iin bu
ve gelecek beyitleri
dinleyenlerden zr diliyor ve; 'Tarikat dmanlar her tarafta oturmu olduklarndan onlarn
varl benim dilimi balamtr.
nk yabanclara, bu konulara akl erdiremeyenlere, hakikat srlar aklanamaz." diyor. Nite
kim Ynus Emre hazretleri,
devrindeki chil kiilerden ekinmi de:
Ey inci! Krlp ezildiin iin, acnma, bana vurma, krlp ufalma yznden parlayacaksn. Apaydn gz nru olacaksn...
Sen ihtiyacn anlat; utanmaz, sert yzl eytan gibi delil getirmeyi b-rak. 539
539 Bu beyitlerde Hz. Adem'le eytann davranlarna iaret var. Bilindii gibi Hz. Adem ile
dii bir su yznden
sorguya ekildii zaman, o suu kendi stne alarak: "Ey Rabbimiz! Biz nefsimize zulm ettik."
dedii halde, eytan; "Y
Rabbi, beni azdrn hakk iin." diyerek, kendi sapklna Allh' sebep gstermiti. Hz. A
dem, edebi sebebi ile affedilmi,
eytan da edepsizliinden tr Hakk'n dergahndan srlm, lanetlenmi oldu.
402
Yzszlk eytann aybn rtt ise, sen de git, mcadeleye giri, al,
abala, sertle.
Fakat Allh'n siddki olan Hz. Ebubekir mcize istemedi. "Bu yzn shibi
dorudan baka bir sz sylemez." diye buyurdu.
353 Allh'n nasl byk grleceini ve onun stn kudretini bilmeyen bir
inat bir gn Hz. Ali'ye dedi ki:
"Ey akll kii, sen imdi pek yksek bir kkn stnde, pek yksek bir
damda bulunuyorsun. Allh'n seni nasl koruyacan da biliyorsun."
355 Hz. Ali; "Evet." dedi, "O bizim varlmz ocukluumuzdan beri korur, hem de o, gandir."
Yahudi dedi ki: "yle ise Allh'n seni koruduuna gvenerek, kendini
damdan aa at bakalm.
Kendini at aa da, bana da senin tam inan shibi olduuna dair bir fikir,
bir kanaat gelsin."
Emr ona dedi ki: "Sus, defol git de bu kstahlk yznden cann belaya
uramasn..
Bir kulun bir belaya urayarak, kendini tehlikeye atarak Allh' imtihana
kalkmas kuluna yarar m?
360 Ey bilgisiz ahmak, bir kul edepsizlii yznden Allh' nasl imtihan
etmeye kalkr?
403
540 Mlk Sresi'nin u mealdeki 2. yetine iaret var: "O hanginizin daha gzel amel ve hareke
tte bulunacan
imtihan etmek iin, lm de, hayat da takdir eden ve yaratandr."
bilmemizi salar.
Hz. Adem; 'Y Rabbi ilediim su ile seni imtihan ettim.' dedi mi?
'Allh' m senin hkmnn derecesini anlamak istedim.' gibi bir sz etti mi?
Bu sz kimin haddidir? Byle bir cr'et kimde var?
365 Senin akln oktan bandan gitmi, ok sersem bir halde olduun iin,
zrn de gnahndan beterdir.
379 Allh adam, akl terazisine smayaca iin o akl terazisini paralar."
380 Bir velyi imtihan etmeye kalkmay, ona hkmetmeyi saygszlk bil
de, byle bir mnevi pdih zerinde hkmetmeyi deneme.
542 Bazlar Allah'n vellerini imtihan etmeye kalkrlar. Kmil insan mertebesine ermi bir
velde Hakk'n kudreti
tecell ettiinden, onu imtihan etmek, haa Hakk' imtihan etmek saylr. Evet vel, haa, All
h deildir ama, bir rif airin
dedii gibi:
"Allh adamlar yni veller, haa Allh deillerdir. Fakat Allah'tan da ayr deillerdir." Ta
m tecellye mazhar
olduklar iin, onlar deneyenler, bilmeden Hakk' denemek isteyen gfllerdir. Btn varlkla
r birer resim farzedildii takdirde,
onlar yaratan Allh (c.c.) ok deerli esiz bir ressam olur. Resimler, resmi yapan imtihan
edebilirler mi?
404
Eer, Allh'n yapt nak mesabesinde olan bir kimse, imtihanla bir ey
renmek istedi ise, ondaki bu gr, bu isteyii ona, onu yaratan vermedi mi?
Ey Hakk yolcusu, sana bir velyi imtihan etmek vesvesesi gelirse, onu bir
talihsizlik bil. O bahtszlk, o kt tali' sana gelip atm, senin boynunu vurmutur.
385 Kendinde byle bir vesvese sezince vakit geirmeden Hakk'a dn, tvbe et, hemen secdeye kapan.
Allh' imtihan etmek diledin mi, ite o zaman senin din mescidin
keiboynuzlar ile dolmutur. Yni yklmaya, harap olmaya mahkumdur.
388 Hz. Dvud, Mescid-i Aksa'y tala yapmaya karar verince, zntlerle
zorluklarla karlat.
Cenb- Hakk ona; "Bu karardan vazge." diye vahyetti. "nk, o mescit
senin elinle yaplmayacaktr.
Dvud peygamber dedi ki: "Ey srlar bilen Rabbim, benim suum nedir ki,
'Bana mescit yapma! ' diyorsun?"
405
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Senin suun yoktur. Ama sen kanlar dkmsn,
mazlumlarn kanlarn boynuna almsn. Senin yznden ok insanlar kan alad.
nk senin sesinden saysz insan can verdi. O gzel ses, saysz insan
avlad, ldrd.
Senin sesin, o can alc gzel sesin, bir ok insann kanna girmitir."
395 Hz. Dvud dedi ki: "Allh'm ben senin malbundum, senin akn ile
mest olmutum. Elim senin kuvvet ve kudretinle bal idi.
Pdiha malup olan kiiye acnmaz m? Malup olan kii, yok olmu deil
midir?"
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Bu malup olu, yle bir yok olutur ki; bu yok
olu, mutlak bir yokluk deildir. Yni vara nisbetle yokluk deildir. Bunu iyice anla.
Ey hikmet shibi! Olunun yapt, senin yaptn demektir. Bil ki, Allh'a
inananlar, ezelden beri, yni nne n olmayan zamandan beri ayndr, birdir."
467 Hz. Sleyman, Kbe gibi temiz ve Mina vadisi gibi mbrek olan
Mescid-i Aksa'nn yapmna balad.
Onun yapsnda gzellik ve ssler grlmekte idi. Sair binalar gibi donuk,
yakksz deildi.
470 Yapda kullanlmak zere dadan karlan her ta, dile geliyor; "nce
beni gtrn." diyordu.
543 Ankebt Sresi'nin 64. yetini tefsir edenlerden bazlar; "Ahiretten murat cennettir, cen
nette ise asla l ve
cansz bir ey yoktur." demilerdir.
544 Mescid-i Aksa bir ibdet yeri, ilh bina olarak yapld iin talar, dalardan kopuyor,
kendi kendilerine
yuvarlanarak geliyorlar, mescidin duvarlarnda yerlerini alyorlard. Bu yzden duvarlar, kap
s konuan, duyan talardan
yapld iin, mescid de diri idi. nk pdihlar pdihnn evi olacakt. Y insan bedeni
ilh bir bina deil midir? Bir kuts
hadsin haber verdii gibi; yerlere gklere smayan Allh, kendisine inanan, kendisini seven
kulunun gnl mescidindedir.
nsann et ve kemikten olan bedeni Mescid-i Aksa'nn ta duvarlarndan aa olur mu? Bizim be
denimizdeki her hcrenin
bilinli, canl bir hayat olduuna ve Allh ' zikr ettiine gre, Mescid-i Aksa gibi bizim b
edenimiz de diridir. nk bizim
iimizde, gnlmzde de pdihlar pdihnn Mescid-i Aksa's, gnl mescidi vardr. Nab me
rhum ne gzel sylemi:
(Beden; Allh yaps, rh; Allh'n bir nefhas, mnev fr, bir , bizdeki g; Allh'
n bir armaan.
Hislerimiz de onun ltf, ihsm. Bu dnyada neyim, benim neyim var.)
406
480 Sen imdi bir de gnl evine bak. Dnya hayatinin girdii gam ve kederlerle, gnl evi kirlenince, perian olunca, ev de baka sprc olmakszn,
tvbe ile sprlm ve temizlenmi olur. 545
545 Bir hadste, Allah' zikr edince gnllerin cilaland, istifar ile gnahlardan temizlen
dii haber verilmitir.
Gnlde de, lmszlk yurdu olan cennetin dirilii var. Var ama ne fayda,
onun nasl olduunu, duyulan mnevi zevki dile getiremiyor, syleyemiyorum.
407
Bazen szle, bazen name ile, bazen sazla, bazen de ile, yni ruk ederek,
namaz klarak hareketleri ile t verirdi.
Bu eit tte, emir verir gibi bir hl de yoktur. Bu yzden halka daha ok
tesir eder.
400 O kmil insan olduu ve tam mnsyla Hakk'ta yok olduu iin, btn
rhlar onun dileine uyarlar, btn bedenler onun buyruuna girerler.
Sonunda varlndan, benliinden geip yok olmasayd, dilediini yapmaktan bir tat alamazd.
Dnyada bir lokmann, bir erbetin lezzeti, tad, lezzetten kesilmenin fer' i,
para buuudur. Yni insan, madd lezzetlerden kesilmedike mnevi lezzeti
bulamaz.
408
insanda kzn, eein anlayndan baka bir akl, baka bir anlay vardr.
Hayvanlardaki candan baka bir can vardr. 546
546 Daha nce de arzedilmiti. Ruhu, "hayvani" ve "insan, sultan" diye ikiye ayrmlardr.
Hayvani ruh, bedeni
hareket ettiren bir kuvvettir. Ona "hayvan ruh" derler. Bu rh hayvanlarda da vardr, insanla
rda da. Fakat insanlarda ayrca,
ilh emanet olan "insan veya sultam" bir rh vardr ki, bu rh hayvanlarda yoktur. Akl da;
"akl- mea" ve "akl- mead" diye
ikiye blmlerdir. "Akl- mea" dnya ilerine eren akl, "akl- mead" ise hireti idrak eden
akldr.
Hayvan rh ekmek yese, insan rhun karn doymaz. Keza bir yk tasa,
teki arlk duymaz, bu ykten haberi bile olmaz.
Hatt insan rhun lmne hayvan rh sevinir, insan rhun bir eyi elde
edemediini grrse, hasetinden lm derecesine gelir.
Kurtlarn, kpeklerin herbirinin can ayr ayrdr. Bir olan can, Allh
arslanlarnn canlardr. 547
547 "Allh arslanlar": Veller, kmil insanlar, ermi kiilerdir. Kurt ve kpek gibi olan uyg
unsuz kiilerin rhlarnda,
ayrlk, birbirlerini ekememek, birbirlerine haset etmek, birbirleri ile ekimek vardr. Hak
k erleri ise byle deildir. Onlarn
rhlarnda yle bir birlik, bir kardelik, yle bir sevgi vardr ki; anlatlamaz, bn Fariz ha
zretleri bir beyitlerinde aynen yle
buyurur:
"Bizde sevgi yolundaki nesep, yaknlk ana ve babadan gelen nesepten daha fazladr."
415 "Allh arslanlarnn rhlar" diye, rhu cem, yni oul olarak syledim; bu syleyiim beden, glge varlk ynndendir. Yoksa insanlardaki rh, rh
leminden gelmi olup, birdir.
409
548 Mevln'nm bu beyitlerindeki; "Btn insanlarn rhlar birdir. Gnein nru, evlerin penc
erelerinden ieri
girdii gibi.." ifadelerinden ayn rhun btn insanlarda bulunduu mns karlmamaldr. M
evln; "Btn insanlar, tek bir
rhu tayorlar." demek istemiyor. Btn insanlar ayn yerden gelen rhlar tayorlar. Btn
insanlarn rhlar kardetir, demek
istiyor. slam olmayan inanlara kaplmamamz iin bu meseleyi aklamak gerekiyor:
Cenb- Hakk elest bezminde tek bir rha deil, rhlara seslendi. "Ben sizin Rabbiniz deil mi
yim?" Rhlar da;
"Evet, Rabbimizsin." diye cevap verdiler. Bu soru ve cevap, Allh ile rhlar arasnda bir msa
k, bir szleme idi. Elmall
Hamdi Yazr merhum tefsirinde: "Bu msak, Hz. Adem'le beraber btn insanlarn msak idi." (c
. III, s. 2330). Bu sorularda,
bu cevaplarda teklik yoktur, okluk vardr. "Ben Adem'in yaratln tamamladm ve ona kend
i ruhumdan frdm
zaman." (Hicr Sresi 29) yetini de yanl tefsir etmemelidir. Bu rh yalnz Hz. Adem'e flenm
emitir. bn Hazm hazretleri de
bu hususu yle aklyor: Meleklerin Hz. Adem'in nnde secdeye varmalarn emretmeden nce,
Allh Hz. Adem'in
neslinden gelecek btn torunlarn yaratmtr. Hz. Adem'den bu ana kadar, dnyaya gelmeyen r
hlarn, melekler tarafndan
dnyada bulunan btn analarn rahimlerindeki ceninlere nakledilmeden nce, berzahta, gn en
yakn yerinde bulunduklarn,
kymete kadar sra beklediklerini yazmaktadr. Allh her an ite ve gtedir. Her an yaratmak
ta, her an ldrmektedir. u anda,
dnya yznde eitli renklerde, eitli milletlerde ve memleketlerde ka bin ocuk domakta,
ka bin kii de mezarla
gtrlmektedir. Hz. Mevln; "Gnein nru birdir ama, eitli pencerelerden ieri girdii za
man, bu nr yz nr olur."
demesi bizi artmamal. Nitekim Mevln kendisi de bu benzetilerde hataya dmeyelim diye 4
19. beytinden sonra, bizi
uyarmakta; "Dnyada birbirinin ayn olan, birbirine e olan yoktur ki, sana rnek vereyim." di
ye buyurmaktadr. Eer Allh'n
Hz. Adem'e nefhettii rhun hakikati bir olsa idi, her hangi bir adamn bedenindeki rhun, ba
ka bir adamn bedenindeki rhun
ayn olmas gerekirdi. O zaman birinin bildiini tekinin de aynen bilmesi icab ederdi. Rhun
hakikati, gnein gibi olsa
idi, kmil insann rhu ile kusurlu bir insann, zlimin rhunun bir olmas gerekirdi. Hz. Mev
ln baka bir Mesnevi cildinde bu
hususu; yni btn insanlarn ruhlarnn bir olmadn yle aklar:
"Rh, kymet gn, kendi bedenini tanr, define gibi kendinin olan, kendine mahsus bulunan o
ykk yere girer. Her
rh, kendi bedenini tanyacak, o bedene girecektir. Kuyumcunun rhu, nasl olur da terzinin be
denine girer! Alimin rhu, alime
gidecektir. Zlimin ruhu da zlime. Sabah vakti kuzu anasn, koyun kuzusunu nasl tanrsa, Al
lh ilmi de, bedenleri tanma
hussunda, ruhlara byle bir bilgi vermitir. Ayak karanlkta bile olsa, kendi ayakkabsn ta
nrken, bir ruh kendi bedenini nasl
tanmaz? (Mesnevi, c. V. 1775-1779.)
Bu beyitler, hem btn insanlarn ayn tek bir rhu tamadklarn ifade ettikleri gibi, baz
larnn safa inandklar,
islm olmayan "tenash" (=rh g) inancn da reddetmektedir. u anda, benim damarlarmda r
ahmetli babamn kan
dolayor ama, onun rhu bende deildir. nk babamn da, benim de ayr ayr ruhlarmz vard
r. u anda babamn rhu
berzah lemindedir. Benim rhum da, u fni bedende mahpus olup, kurtulmak iin beden binasn
n yklmasn beklemektedir.
410
Fakat evlerin arasndaki duvarlar kaldracak olursan, hepsinin nru bir olur.
549 Hz. Mevln benzetmelerinde insann hataya deceini anlam da; "Bu benzeti onun ii de
il, ancak ona bir
rnektir." diye buyuruyor. Gerekten de bir iki beyit yukarda: "Gkteki gne nru birdir. Am
a evlerin pencerelerinden ieri
girince, bir nr yzlerce nr olur." dedii zaman btn insanlarn bedenlerindeki rhun bir ol
duu ifade edilmi gibi oluyor.
Halbuki btn insanlarn ruhlarnn ayr ayn olduunu ve herkesin kendine has bir rhu bulundu
unu, Hz. Mevln'nn
kendisinin haber verdiini 416 numaral beytin aklanmasnda grdk. Bir de var ki; gnein n
ru birdir. Pencerelerden ieri
girince, bu nr yzlerce oluyor demekle; ilh zatnn nurunun bir olduunu, fakat sfatlarn
n nurunun saysz olduunu,
ktlerin "mudili" (=saptc), iyilerin "had" (=doru yola gtrc) sfatlarnn tecellsin
e maz-har olduklarn da bildirmi
olabilir. Dorusunu Allh bilir. Bu konuda ne kadar kafamz yorsak iin iinden kamayz.
nk rhun niteliini, zn,
nasl ve ne zaman yaratldn insanlar bilmeyecektir. Allh insanlara bu bilgiyi vermedi. Fa
kat u bir gerektir ki; rh bedene
gre kadmdir. Yni nce yaratlmtr. Beden rha gre sonra yaratlmtr. Rh insan bedenin
de ilh bir cevherdir. Sonunda
geldii yere, ruh lemine dnecek, aslna kavuacaktr. Burhaneddin Tirmiz hazretleri, bir k
tasnda yle buyurur:
"Rhun mebdei, ar- ilh nrandandr. Yeryznn topra ise bedenin asldr. Ahdi ve imtiha
nlar kabul etmek
iin, Allh, onlar bartrm, birbirine altrmtr. u halde rh gurbettedir. Beden ise
kendi vatanndadr. Allh'm garb,
mahzun ve vatandan ayn dm olan ruha ac."
420 Arslan ile cesur bir insan arasnda, madd ynden, beden bakmndan
sonsuz farklar vardr.
deil.
Byle olmakla beraber, noksan bir rnek ele alaym da, akl urad
hayretten biraz olsun kurtarm olaym.
411
550A fitilli duygular yle aklyorlar: 1. Yemek, imek, 2. Uyumak, uyanmak, 3. Bir yerde
bulunmak ve nefes
almak, 4. Bedenin hareket etmesi, Yhut hareketsiz kalmas, 5. Nefsan hareket, ehvet peinde
koma ve skn gibi, gam,
keder, zevk ve nee halleridir, 6. Yiyip itiini hazm etmesi, sonra def etmesi.
551 Bilindii gibi, insanda iki rh vardr. Biri hayvanlarda da bulunan "hayvn rh". biri de
, Hakk'n yalnz insanlara
lutf ettii "insan rh", Yhut "sultan rh"dur. Hayvani rh, bedenimizin canlln, madd
varlmzn hareketini salayan
rhtur. Bedenimizin yemeye, imeye, uyumaya, nefes almaya ihtiyac vardr. Ama, Allah'n lutfu
ve ihsn olmasa, yediimiz
yemekler, itiimiz sular, ne ie yarar? Onun koyduu amaz biyoloji kanunlar, akl almaz ya
rdmlar olmasa idi biz nasl
yaayabilirdik? Mide etten bir torba olduu halde iine giren eitli gdalar, etleri, klk
lar, hatt kemik krntlarn erittii
halde, kendisini eritmiyor. Kalbimiz ta ana rahminde arpmaya balyor. Btn hayatmz mddet
ince de arpp duruyor. Neeli
ve kederli anlarmz bizimle beraber yayor. Bazen hzl hzl arpyor. Bazen yavalyor. O
na bu dayanma gcn, kudretini,
kan kendi kendine pompalama yeteneini kim veriyor? Bu yzdendir ki eyh Sdi hazretleri; "Be
denin beslenmesini, kudret ve
kuvvetini, sadece yemekten ve imekten bilme. Aslnda onu Hakk'm lutfu ve ihsan beslemektedir
." diye buyurmular.
Yasz ve fitilsiz onun yaamas mmkn olmad gibi, yala ve fitil ile de
vefs yoktur.
430 nk, onun yaa ve fitile muhta olan nru, lm aramaktadr. Nasl
yaayabilir ki, sabah olup da ortaln aydnlanmas onun lmdr.
gibi fanidir.
Fakat atalarmzn duygu nrlar, can nrlar ot gibi tamamyla yok olmamtr. 552
552 nsann ot gibi doup bir mddet yaadktan sonra leceini ve hayatn bundan ibaret olup,
ikinci bir dirilmenin
mmkn olmayacana inanan mrikler; "Biz lp de bir toprak ve bir yn kemik olduumuz vak
it mi, biz gerekten dirilmi
olacaz. Bizden nce gelen atalarmz da m dirilecekler?" (Saffat Sresi 16, 17) diyorlard.
Mevln bu beyitte bu yete iaret
ediyor. Atalarmzn ruhlarnn fn olmakla beraber, tamamyla yok olmadklarn isbat etmek
iin bu beyti sylemi.
412
553 Gnein nurunun karsnda ay ve yldzlarn grnmemekle beraber, var olduklar gibi, ger
ek varln stnl
ile fena bulan, yok olan "mecaz varlk" da tamamyla yok olmu deildir. Tamamyla yok olu (
=Nihilizim) slm bir inan
deildir. Bu Budistlerin inancdr.
Ey inat, buna Kur' n' dan bir delil istiyorsan: "Onlarn hepsi de karmzda
hazr." yetini oku. 554
554 Bu beyitte Yasin Sresi'nin u mealdeki 51-53. yetlerine iaret var: "ura ffirlmtr.
Bakarsn ki onlar
kabirlerinden kalkp, Rablerine doru koup gidiyorlar. yle demilerdir: 'Eyvah bize... Uyud
uumuz yerden bizi kim
kaldrd? Bu ba's, bu dirili, ok esirgeyici Allh'n vaadettii ey, gnderilen peygamberler
, meer doru sylemiler. Bir tek
sayhadan bakas deildir. Artk onlarn hepsi de karmzda hazrdr.'"
445 Hazr olanlar, iyi bil, iyi gr ki, yok olmamlardr. Bunu iyice gr de,
rhlarn olumsuzluunu, adam akll iyice anla.
555 Allh, h madd bir varlk deildir ki onu grmek, ona kavumak mmkn olsun. Bu grme v
e kavuma,
tamamyla mnev bir hldir. Hakk'n yaratt eserleri hayretle mahede ederek onun yaratc
sn dnmek, onu mnen
bulmak, mnen grmektir. Cehennem ehli hakknda Mutaffifin Sresi'nin 15. yetinde; "phesiz
ki, onlar o gn Rablerini
grmekten katiyyen mahrumdurlar." Kymet Sresi'nin 22-25. yetlerinde ise: "Yzler vardr, o
gn ter tazedir. Rablerini
greceklerdir. Yzler vardr ki, o gn asktr. Kendilerine bel kemiklerin) kracak ok belal
bir i yaplacaktr." diye
buyurulmutur.
Ey karde, sen vakit geirmeden hemen rhunu ibdetle, iyi ilerle arndr
da, Hakk yolu yolcularnn kuvvetli ruhlarna ulatr. Onlarn ara-sna katil.
413
450* Onun iindir ki, bizimle konuup grenler, ayrlk dolaysyla hep
savatadrlar. Nebilerin arasnda bir sava olduunu kimse duymamtr. Kimse
iitmemitir.
O kandil ve mumlardan biri lr, yni sner, br sabaha kadar yanar. Biri
ya tkenmi olduu iin fersiz kalr. Dieri ise parladka parlar.
Hayvan ruh, gda ile yaar; yaay rahat da olsa, skntl da olsa bir gn
lr, gider.
Yzlerce eve vuran o nru, sen bir nr say. nk ay btnca, btn evlerin
nru kalmaz. Hepsinin birden sner.
Bu benzeti de, nra bir rnektir. Yoksa ona e, denk deildir. Sana doru
yolu gsterir ama, dmann da yolunu keser.
465 nsann gerek varlna ait bilgileri temsil eden serke ata, irfn gemi
olmakszn binme. Akl ve dini kendine klavuz et ki; kurtulua eresin.
Bizim anlatmaya altmz bu bahsi, sen pek basit grme ki, bu yolda
sabretmek gerekir; nefs iin de zorluklar vardr.
Arlar ve insan.
435 plak bir adam, arlarn sokmasndan kurtulmak iin suya atlarsa..
414
Akln bana al da, Allh' an suyuna dal, nefesini tut. Sabret de, eski
dncelerden, eski vesveselerden kurtul.
Ondan sonra da sen, tepeden trnaa kadar, o saf, tertemiz suyun tabiatine
brnrsn.
440 yle bir hle gelirsin ki, o er ars, o gnah ars senden ekinir, kaar.
Ondan sonra, istersen sudan uzakla, uzaklasan bile i yzden yine o suyun
huyuna sahipsin, hakikatte o sudan ayrlmam saylrsn.
487 Hz. Osman halfe olur olmaz, halka bir eyler sylemek iin hemen
koup minbere kt.
490 Hz. Osman devri gelince, o mbrek tli'li halfe, minberin son
basamana kadar kt ve orada oturdu.
Boboazn biri Hz. Osman'a dedi ki: "Senden nce gelen iki halfe,
Reslullah'n yerine oturmadlar.
Ondan sonra, kalbi Allh sevgisi ile olan Hz. Osman, hutbe okunacak yere
oturdu, ikindi vakti yaklancaya kadar, dudaklarn kapad, sustu.
415
505 Gneten krn nasibi bu kadardr. Bunun yz kat fazlas da olur. Her
eyin dorusunu en iyi bilen Allh'tr.
lah nru tam mnsyla grm kiinin halini anlatmak hi kimsenin, hatt
byk slm mtefekkiri EbQ Ali Sin'nn bile ii deildir.
sterse yz kat daha kuvvetli, olsun bu dil shibi ne oluyor ki; eli ile gr
perdesini amaya kalksn...
510 Bunlar da sana, sz olsun diye syledim. Yoksa byle bir dil shibinin
eli nerede, kendi nerede ki; esrr perdesine yaklaabilsin de onu amaya alsn.
556 Kitaplara, kurallara balanan, bu uurda ilm mbaheselere girienler, hakikate ulaamazla
r. Kuru ilimle uraan
bilginler zandan, pheden kurtulamamlardr. Eski airlerden birisi: "Zan budur ki, zandadr
erbab- fen dahi." demitir.
Mahede mertebesine varm ve hakikati grm olan ehl-i dil ile kura ilimle uraan ehl-i il
im arasnda yz binlerce yllk
mesafe vardr. Bu hikyede Hz. Osman'n hl ehli, gnl ehli oluu yznden onun sktu, szle
t verenlerden daha tesirli
olmutur.
557 Bu beyitte kuru ilimle uraan, mahede mertebesine uzak den kiiye hitap vardr: midi
ni kesme, candan
halisne isteklerden geri durma ki, ilh irde, gerekletii takdirde, sana da, mahede nr
u bir an iinde ular. Fikret
416
aydnlatr.
Hakk'n kudreti her anda yldzlardan madenlere, yzlerce tesirler gndermektedir. 558
558 Eski insanlarn inancna gre, toprak altnda bulunan maden filizleri, yni altn, gm,
bakr ve baka maden
damarlar, gnein, ayn ve yldzlarn tesiri ile meydana gelmitir. Bu sebepledir ki Abdurra
hmn Cami hazretleri; "Halis altn
dediin, nedir? Gnein tesiri ile renk peyda etmi topraktr." diye yazmtr.
559 Gkyz yldzlarndan maksat, gne ile ay vesir yldzlardr. Hakk'n mnev yldzlan
ise nebilerin ve
vellerin rhlardr.
560 Gnein yeryznden be yz yllk yol kadar uzakta olduu belirtiliyor. Eski kozmorafya
bilgisi, bu gnn yeni
lmlerine gre hesaplanrsa, ayn kapya kar. Onbe milyar k yl uzaklkta gneler ke
f edildi. Fezann sonsuzluuna
akl erer mi? Alt buuk sene nce gkyzne atlan Galileo uydusu kurun hz ile giderek, J
piter (=Mteri yldz) 'nn
yrngesine girdi.
Allh, dilerse gne dounca glgenin yok oluu gibi, Zhal'in uursuz
tesirini de yok eder. Gnee kar glge ne kadar dayanabilir ki...
417
561 Cenab- Peygambere Hakk Teala tarafndan: "Y Muhammed, sen olmasaydn felekleri yaratmazd
m." diye
buymlmutur. Bu hitap Peygamber Efendimizin ahsnda btn insanlara hitaptr. Bu hakikati bn
Friz hazretleri Kasde-i
Tiyye'sinin u 465 numaral beytinde ne gzel ifade buyurmutur:
"Benim btn varlmn nurundan baka semav bir kre yoktur. Orada bir melek vardr ki; ben
im irdem ile
hidyet ve rehberlik eder."
Ey insan, sen grnte madd varlnla "kk bir lem"sin. Fakat mnen,
gerek varlnla, "byk bir lem"sin. 562
562 Hakm: Hikmetle uraan, akl yolu ile hakikati bulmaya alan bilgin, islm filozofu da
diyebiliriz. Onlar
insann sadece madd varln grerek, insanda kinat oluturan btn maddelerin varln m
ahede ederek, insana "Kinatn
fihristi." det "kk bir lem" demilerdir. Halbuki hakki mn yolu ile, gnl yolu ile ar
ayan "Allh hakimleri" insann
mnev varlnn bykln sezmilerdir. O sebeple insana "byk lem" demilerdir. Hz. Ali
;
"Ey insan, sen kendini ufak, kk bir varlk sanyorsun, halbuki sende btn kinat gizlenmi
tir." diye buyurdu.
eyh Galip hazretleri de insana; "Hoa bak ztna ki, zbde-i lemsin sen." (=Kendine iyi bak
, kendini tan. Sen btn lemin,
hulsas, zsn.) dedii zaman bu gr dile getirmitir.
idi?
418
525 Bu sebepledir ki. Peygamber Efendimiz; "Hz. dem de ve btn peygamberler de benim arkamda, benim sancamn altndadr." diye buyurmutur. 563
51,3 Bu beyitte Hz. Mevln, u hads-i erife iaret etmektedir: "Hz. Adem ve ondan maad bt
n peygamberler
benim sancam altnda olacaklardr. Fakat ben bununla nmem."
O hner shibi bu yzdendir ki: "Biz sonra gelenler en ileri gidenleriz." diye
buyurdu. 564
564 "Hatt ben evvel gelici ve evvelkileri geiciyim." diye bu ge kalmay ve onlar gemeyi,
mbarek kendi ztna
tahsis etmemi, mmet-i merhmenin de syesinde bu mnya dahil olduklarn beyan buyurmutur.
Bu sebeple Hz. Mevln
bundan sonra gelecek beyitleri. Peygamber Efendimizin dilinden haber verecektir.
565 nk kinatn yaratl sebebi Peygamber Efendimiz idi. Nitekim aziz Peygamber Efendimiz
tarafndan: "Ben
peygamber idim, daha o zaman Adem, su ve amur arasnda idi." buyrulmutur. Hz. dem bedenleri
mizin babas, Hz.
Muhammed (s. av.) de ruhlarmzn babas saylmaktadr. nk her eyden evvel "Rh-i Muhammed
" yaratlmt.
530 Dncenin evveli amelde, yni yaplan ite son olarak geldi. Hele
nne n olmayan, ezel olan zaman sfat edinmi dnce olursa..
Hsl bir an iinde gkten yeryzne nice kervanlar gelip gitmede. 566
566 Mesneviyi erh edenler yle yorum yapyorlar: Gklerden maksat ilh sfatlar lemidir. K
ervanlardan maksat
ise birka trl yorumlanmtr. nce btn eyann, varlklarn, bir an iinde yoklua gidip
tekrar var olmas, Yhut da btn
insanlarn ruhlar kastedilmektedir. Milyarlarca nfusu olan u dnyann stnde yaayan insan
larn ruhlar dnyaya gelir, bir
taraftan da hirete giderler. Yhut ilh feyizler kervandr ki, mn gklerinden riflerin g
nllerine gelirler.
419
Bu zamanda yzlerce mid var. Laf brak da hemen Hakk klarna yarar
ekilde admn atmaya bak.
artlarnn getirdii felketlere, tfanlara kar, baa gelen bellara kar bir gemiyim.
540 Sen eyhle beraber olduka, irkinlikten, ktlkten uzak kalr, gemiye
binmi gibi olur, gece gndz Hakk'a doru yol alrsn.
Arslan bile olsan klavuzsuz yola kma; gurura kaplr, kendini grr,
yoldan kar, saptr, aa bir hale dersin.
Akln bana al, kendine gel de, ancak eyhin kanatlar ile u, u da eyhin
yardmn gr; mnevi ordusunu seyret.
545 Zaman olur eyhin lutfunun dalgas sana kol kanat kesilir. Zaman olur
kahrnn atei hamal olur, seni tar.
Onun kahrn, lutfunun ztt bilme; dikkatle bak da, tesir bakmndan kahr
ile lutfunun birbirinin ayn olduunu gr, anla.
eyh bir zaman seni toprak gibi yeertir, bir zaman da seni rzgrla
doldurur, iirir, bytr.
Arifin bedenine cansz topran huyunu verir de, onda neeli ma'rifet glleri
ve hakikat nesrinleri bitirir.
420
550. ini sevgiliyi inkrdan kurtar da, sevgilinin gl bahesinden gelen fesleen kokusunu duy.
567 Bu beyitte "Ben hakkaten Yemen tarafndan gelen rahmn bir nefes duyuyorum." hadsine i
aret var. Buradaki
"rahmn nefes"ten murat Yemenli Veysel Karan! hazretleri olduu sylenmitir. Hz. Mevln'mn
"Benim sevgilimin cennet
kokusunu duy." sznden maksat, kmil halfesi Hsmeddin elebi olduunu sarih Ankarav hazre
tleri yazyor.
Mir edenlerin safnda durursan yokluk bir burak olur, seni alr, gklere
doru yceltir.
555 Yokluk kr at ne de ho bir buraktr. Sen gerekten yok oldunsa, benlikten kurtuldunsa, yni lmeden nce ldnse, seni alr, hakk varlk durana
gtrr.
Ey Hakk yolcusu, gemiye bin, yni eyhin sohbetine gel. Orada ayan
topla, edeple otur. Yryp giden can gibi can sevgilisine yr.
Rhlar yokluktan nasl koup geldilerse, sen de yle, elsiz, ayaksz, evveline
evvel olmayan leme kadar yr, git.
421
565 Altn ykl krk deve ile krk konaklk yol aldklar iin, altn onlarn
gzlerine deersiz grlmeye balamt.
Topra bile altn olan byle bir yere, hediye olarak altn getirmek aptallktr.
Ey kendini, kendi akln beendii iin onu hediye olarak Allh'a gtren
kii! Allh'n huzurunda, senin zavall akln, yolun toprandan daha deersizdir.
Hediyenin deersizlii orada belli olunca, altn ykl krk deveyi getiren
eliler utandlar da, geri dnmeyi dnmeye baladlar.
570 Sonra yine ilerinden bazlar dediler ki: "Hediye ister deerli olsun,
ister deersiz olsun, o bizi ilgilendirmez, biz emir kuluyuz.
ster altn olsun, ister toprak; gnderilen hediyeyi gtrp yerine vermemiz
gerekir. Emredenin emrini yerine getirmemiz lazm.
Eer Sleyman'n ferman ile; 'Bu hediyeyi geri gtrn, Belks'a geri
verin.' derlerse, o zaman geri gtrrz."
Sleyman o hediyeyi grnce gld ve dedi ki: "Ben sizden ne vakit hediye
istedim?
Ben size, 'Bana hediye verin.' demiyorum. Belki iyi iler yapn, iyi insan
olun da kendiniz hediye almaya hak kazann, hak edin.
575 Bana gayb leminden ei, benzeri olmayan yle hediyeler geliyor ki,
insanlarn onlar istemeye, elde etmeye akllar, hayalleri bile yetmez.
Sizler yer altndaki bir madeni altn yapan bir yldza, gnee tapyorsunuz.
Aklnz banza aln da, yznz o gnei yaratan Allh'a dndrn.
422
Siz mnevi deeri ok yksek olan insanlk rhunu hor grerek, gkteki
gnee tapyorsunuz.
Gne, Allh'n emri ile bizim amz olmutur. Ona Allh demek aptallktr.
580 'Gneten o karanl gider, yine klarn ona ver.' diye Hakk'na bavurmaz msn?
Eer seni gece yars ldrecek olsalar, o vakit gne nerede ki, ona
yalvarasn, alayp ondan aman dileyesin.
Baa gelenler de, ok defa geceleyin olur. Senin mabudun o vakit ortada
yoktur.
568 Gece yans gne grmek, Allah'n o vakitki tecellsine mazhar olmaktr. nk Cenb- Hak
k'n; "Gecenin
yarsndan fecrin zamanna kadar, istifar eden var m? Mafiret edeyim. Bir ey isteyen var m
? stediini vereyim, ihsn
edeyim." diye nid ettiini, yni seslendiini bir hads bildirmitir.
585. O gnein tertemiz rhtan baka dou yeri yoktur. Onun douu iin de,
gece ile gndzn fark yoktur.
Bunun gibi arn hudutsuz nruna kar, bu gnei de bir zerre gibi
grrsn.
590 Cenb- Hakk gzne kuvvet ihsn edince, bu grnen ve gz kamatran gnei hor, hakr ve kararsz bir halde grrsn.
614 Hz. Sleyman; "Ey utanan eliler!" dedi. "Geri dnn, altnlar sizin olsun. Bana gnl getirin, gnl.
423
569 Eskiden zenginler, ksraklar gebe kalmamas iin onlarn arkalarna, kuyruklarnn altna
altn kilit takarlarm.
Hz. Sleyman; "Ey eliler!" dedi, "Ben de sizi tarafmdan eli olarak
Belks'a gnderiyorum. Hediyelerinizi reddediim, sizin iin onlar kabulden daha
iyidir.
Biz altndan vazgemiiz. Bizim pek ok san' atmz var. Biz topraktan
yaratlanlar batan baa altn yaparz. Yni topraktan yaratlan insanlar, imn
getiririz. Onlar altn gibi deerlendiririz.
Biz ne vakit sizden altn dilendik? Biz sizi altn yapan, mn kimyacs yni
kmil insan haline getirmedeyiz.
660 Kmil insan olmak iin Saba meliki bile olsa, ondan, o dnya
mlknden vazgein. Balktan kurulmu u lemin dnda nice mlkler var."
"Ey azizler, ey yce kiiler!" dedi. "abuk geliniz ki, cmertlik denizi
cotu, kabard, dalgalar kyya vuruyor.
424
570 Rdvan: Cennetin hem mdr, hem kapcsnn addr. Bu bir melektir. Rdvan kelimesinin m
ns; rz olmaktr.
Burada ince bir nkte vardr. Bir kula cennetin kapsn aacak olann, Allh'n kulundan rz
olmas gerekmektedir. nk
cennete girebilmek; ancak Hakk'n rzs, fazl ve keremidir. "Oradaki nimet ve Hakk' gr d
e, kulun taat ve ibdetine
gredir." demilerdir. "Cennet, Hakk'n bahesidir. Arif ise onun bahvandr."
Hz. Sleyman dedi ki: "Ey eliler, Belks'a gidin de, onu bu dine inandrn.
781 Ey Belks! Kendine gel, akln bana al, yoksa, bu i ktye varr. Ordun sana dman olur, senden yz evirir.
Saraynn kapcs, perdecisi kapn kknden sker. Senin cann sana can
dman olur.
798 Belks; cin ve eytan askerlerini bir tarafa brak, nk onlar benim
emrime canla bala uyarlar. Bizim hkmmzle saflar yararlar.
800 Benim yanma gelince de, anlayacaksn ki, sen bensiz hamamdaki bir
naktan, bir resimden ibretmisin."
Sleyman(a.s.)'n Belks'a;
"Senin imn gelmeni istemem ancak Allh rzs iindir."
demesi.
812. "Ey Belks! Haydi gel, ben seni doru yola aran bir peygamberim.
Ecel gibiyim, ben ehvete esir deilim. ehveti ldrrm.
Hz. brahim ve btn peygamberler gibi, bizim aslmzn asl, put krandr.
815 Ey gfl, biz puthaneye, yni putlara taplan yere gitsek, biz puta secde
425
Bedenler ruhlara kavuma gnn buldu. ocuklar ise, asllar olan ana ve
babalarnn yanlarna dndler.
859 Hz. Sleyman Saba'daki kulara doru, bir slk alnca, onlarn hepsini
buyruu altna ald.
860 Cansz, kanatsz, yhut da balk gibi doutan sar ve dilsiz olan kutan
baka, btn kular onun slnn sesini duydular, uup geldiler, ona balandlar.
Belks candan ve gnlden Sleyman'a gitmeye karar verdi, iine bir ate
dt, neden bir an nce ona gidemedi diye hayfland ve geen zamanna acd.
klar nasl ad, hreti, ar, hayay unuturlarsa, Belks da tpk onlar gibi
869 Belks, hi bir mala, hi bir hazneye, hi bir deerli eye acmyordu
da, yalnz tahtna acyordu.
Gerekten de Sleyman, her eyi fedaya hazr olan Belks'n insanlk hali,
tahtna olan balln uzaktan grd, anlad.
426
878 O tahtn bykl, arl haddinden fazla idi. Onu Saba'dan Kuds'e
tamaya imkn yoktu.
Sleyman; "Bugn byle ama, sonunda ta da, taht da ona souk gelecektir.
884 Fakat btn bu zorluklarla beraber, yine de onun tahtn imdilik getirmek gerek." dedi.
Hrkas ile ar, sonradan Ayaz 'a nasl ibret oldu ise, o nazl taht da onun
canna ibret olsun. 571
571 Ayaz: Gazneli Sultan Mahmud'un sdk, vefal sevgili klesinin addr. Saraya satld za
man giymekte olduu
aba ile arklar husus bir odada saklar, ara sra oraya girip onlara bakar. Eski halini hat
rlarm. smini hatrlayamadm,
tannm bir Fransz generali, bir frncnn olu iken ykselmi, tannm bir kumandan olmu
. Bir ok zaferler kazanm. Bu
da babasnn hamurlu eski nln hususi bir gardropta saklar, zaman zaman deerli mevkilere
gemi olan oularn arr,
gardrobu aar; "Ben bu gmlei giyen fakir bir frncnn oluydum, sakn kendinizi bir ey sa
nmayn." dermi.
903 Cin taifesinden bir ifrit, Hz. Sleyman'a dedi ki: "Sen, yerden kalkmadan, ben hner gsterir, Belks'n tahtn alr getiririm."
Sleyman'n veziri Asaf ise; "Allh'n ism-i zam kuvveti ile ben o taht bir
anda buraya getiririm." dedi.
905 frit byde stad idi ama, taht Asaf in ism-i zami okuyuu ile bir anda
Kuds'e geldi.
Belks'n taht o anda hazr oldu. Ama ifritin hneri ile deil, Asafn
Hz. Sleyman, hem bunun iin; "Allh'a hamdolsun." dedi, hem de;
"lemlerin Rabbi'nden grdm, bunun gibi yzlerce ltuf ve ihsn
427
Sonra Sleyman tahta bakt da dedi ki: "Evet, ey aatan yaplm taht! Sen
ancak ahmaklar aldatrsn.
1041 Kalk, ey Belks, kalk da, pdiahl seyret. Hakk denizinin kysnda
inciler topla.
572 Bu beyitte de: "Dnya cfe, yni kokmu bir eydir. Onun stne enler de kpeklerdir."
hadsine iaret var.
da, onun tesiri ile duman bir yldz, yni gne haline gelmitir.
Onun yle grlmemi bir iksiri vardr ki, yar aydnlk bir karanla
vurmutur da, karanl gne yapvermitir.
Hakk yle alacak bir san'atkrdr ki, bir tecellsi ile Zuhal yldzna bu
kadar hassalar vermitir.
Ey Hakk k, artk sen teki can yldzlar ile can cevherlerini bununla
kyasla da anlamaya al. Yni vellere, kmil insanlara neler ltfetmitir, anla.
428
Maribli eyh Abdullah demitir ki; "Ben altm yldr gece nedir?
Grmedim.
Biraz sonra da sa tarafa meylet, eil ki, nmzde diken var.' diye bizi
uyarrd.
Gndz olunca, biz onun ayan perdik. Ayaklar gelin ayaklar gibi latf
ve yumuak idi.
605 Onun ayaklarnda, ne topraktan bir eser vard, ne de amurdan. Ne dikenden yaralanmt, ne de tatan bir zarara uramt.
Bu gneler gneinin nuru, ak meydannn yle bir atdr ki, halkn ileri
gelenlerinin gnn de o korur, geri kalanlarnn gnn de...
O yce nr, yni kmil insann varlndan meydana gelen o ilh nr nasl
korumaz ki, binlerce gnei meydana getiren odur.
Ey Hakk yolunun yolcusu, sen ejderhalar, akrepler arasnda, yni seni Hakk
yolundan alkoyan, aclar, kederler, skntlar, gnahlar arasnda, o kmil insann
nru ile korkmadan emin olarak yr, git...
610. O tertemiz nr, senin nnde yrr de, her yolkeseni parampara eder.
573 Bu beyitte Tahrm Sresi'nin 8. yetine iaret var: "Kyamet gn, Allh peygamberleri ve
mn edip onunla
beraber olanlar rsvay etmeyecek, nurlar nlerinde ve salarnda koarak; 'Ey Rabbimiz!' diy
ecekler. 'Bizim nurumuzu
tamamla. Bizi yarla; phesiz ki, sen her eye hakkyla kadirsin.'"
429
Kil yiyen bir adamn, bir attrn kilden olan tartsn yemesi.
625 Kil yemeye alm olan biri, bir attar dkkanna gidip kelle eker almak
istedi.
Hileci ve iki yzl olan attarn terazisinin dirhemi, ta yerine kilden idi.
Attar dedi ki: "eker almak istiyorsun ama, benim terazimin tarts, dirhemi
kildendir."
Kendi kendine de dedi ki: "Ta da nedir ki? Kil yemeye alm kii iin kil,
altndan daha deerlidir."
630 Bir klavuz kadn, evlenmek isteyen bir gence demiti ki: "Olum, ben
sana ay gibi bir gelin buldum.
Gen dedi ki: "yle ise daha iyi, helvacnn kz muhakkak ki daha tatl
olur."
Kil yiyen mteri attra dedi ki: "Senin de dirheminin kilden oluu, iyi mi
iyi. nk ben kil yerim ve kili pek severim.
Attar eker tartmak iin terazinin dirhem gzne ta yerine kil koydu.
635 br gzne de kilin arlnca eker koymak iin kelle ekerini eli ile
kryordu.
430
Attar kil meraklsnn kilden alp yediini grd halde, kendini megul
gsteriyor, o tarafa bakmyor ve kendi kendine; "Ey yz sararm kii, daha fazla
al." diyordu.
640 Sen benim kilimi alyor, yiyip bitiriyorsun; ye, afiyet olsun ama, aslnda sen kendi yanndan et koparp yemedesin.
Ben eker krmakla megulm ama, sana fazla eker verecek kadar da
ahmak deilim.
Ku ve yem.
620 Yeme aldanan ku, kanad ak olarak damdadr ama, o tuzaa dmtr.
Deil mi ki, gnln canla bala yeme vermitir. Sen onu tuzaa
tutulmamsa bile, tuzaa tutulmu bil.
Yem ona der ki: "Ey ku, sen imdi bana hrszlama bakyorsun ama, hele
sen sabret, asl ben seni alyorum.
O hrsla bakn seni benim ardma drd. Bilmi ol ki, ben senden gfil
deilim."
645 Kuun yeme bakt gibi, sen de bir gzele bakyorsan, gz zinasndan
zevk duyuyorsan, sen kendi kendine ktlk yapyorsun. Kendini zarara sokuyor,
det kendi yanndan kopardn eti, kebap edip yiyorsun demektir. 574
574 Nr Sresi'nin 30. yetinde yle buyurulmutur: "Habbim, mminlere syle ki, harama kar
gzlerini kapasnlar." ibi hazretleri bu yeti: "Ba gzn haramlardan, gnl gzn de mas
ivadan, yni
Allh'tan baka her eyden kapatsnlar." diye tesfir etmitir. Bu konu hakknda yazlm bir b
eytin anlam yle:
"Bedene arz olan btn fetler, tevbesini bozan gzn zinsndan ileri gelir. Bel okuna hede
f olmamak iin,
431
575 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Bak, eytann oklarndan zehirli bir oktu
r." Fakat bu bak kt
baka iarettir. Yoksa dinimizde gzele gzel bakmak gnah deildir. Gnah olan irkin bak,
nefsan istekle, ehvetle
baktr. Peygamberimiz (s.a.v.); "Allh gzeldir, gzellii sever." diye buyurmutur. Mevln
, yine Mesnev'mn VI. cildinin
3181. beytinde;
"Gzel yzller, Allah'n gzelliinin birer aynasdr. Onlar istemek, onlar sevmek Hakk' i
stemenin, Hakk'
aramann yanksdr. Onlarda Hakk'n dnlmesidir." buyurmutur. eyh Sdi hazretleri de:
"Kim demi ki gzele bakmak hatdr? Gzel yzlleri grmemek, gzellere bakmamak hatadr." Yu
nan filozofu
Efltun da; "plak kadnlar, namuslu erkeklerin nazarnda tatan birer heykeldir." demitir.
Hatt pek byk bir mlk olan hiret tuza yle byk bir tuzaktr ki,
onunla en byk kular avlanr. 576
576 Bu beyitteki ku, insan semboldr. Yem-tuzak dnya ve dnya maln gstermektedir. Dnya
mal sonunu
dnmeyen, ileriyi gremeyen zayf akll insanlarn tuzadr. hiret de dn vazifesini yap
an erefli insanlarn tuzadr. u
halde dnya da, hiret de insanlar iin birer tuzak oluyor. Dnyaya gnl verenler, dnya tuza
na dyorlar. Cennete ve
cennet zevklerine ulamak iin ibdet edenlerler de hiret tuzana dyorlar. Aslnda ne dn
ya sevgisi, ne de cennet sevgisi
deil de Hakk sevgisi insan kurtaracaktr. Byk din alimleri kendilerini stn gren kiiler
, cehennem korkusu, cennet zevki
iin ibdet ederlerse, Allh sevgisinden zevk almazlarsa onlar tuzaa dm oluyorlar. Ynus
Emre hazretleri:
650 Ey dnya mlkne sahip olanlar, siz mlkn shibi olduunuz halde,
aslnda o mlkn kulu klesiniz. Gerekten mala sahip olan; helak olmaktan
kurtulan, mala, mlke esir olmayan kiidir.
Ey u dnyaya gnl veren, onun esiri olan kii; sen tersine olarak, esir
olduun halde, kendine; "Dnyann beyi, emri!" dedirtiyorsun.
432
bulunana hitap.
561 Pdihlarn oturduklar taht denilen koltuk tahtadan yaplm bir tuzaktr. Ey zavall stne oturup kurulduun yeri, bake sanyorsun ama, aslnda
mn bakmndan kap dibinde, pabulukta kalakalmsn, haberin yok.
Mlk shibi odur ki, huzurunda secde edene ve gnlnde dnya sevgisi
bulunmayana, yzlerce mnevi mlk balar. Onu stn insan yapar.
665 Fakat, Allh'a edilen bir secdenin mnevi zevki, sana yzlerce dnya
devletinden daha ho gelir.
577 Bu beyit bendenize, Dvan- Kebr (c. I, nu: 207'deki) u beyitleri hatrlatt:
"Allh, bitmez, tkenmez cmertlii ile bana hesapsz mlkler verse, ne kadar gizli hazneleri
varsa onlar nme
koysa, ben ona candan secde ederek yzm topraa korum da derim ki: 'Bunlarn hepsinden filn
n (yni senin akn) benim
iin daha deerlidir."
433
670 Bylece de onlara, ta, taht tatl gelir; "Halktan vergi alalm da, hara
alalm d,a onlar idare edelim." derler.
Ey gfil hkmdar, hara ala ala kumlar saysnca altn toplasan, sonunda
lp gidersin, altnlar arkada kalr.
Srme al da, gr seyret ki, bu dnya dar ve derin bir kuyudur. Hz. Ysuf
gibi, o kuyuya sarktlan ipi, elde edip kurtulmak gerek.
kul." 578
675 Kuyuya bakan gz, akisler grr. Tersine eyler seyreder. Bunlarn en
deersizi de tan altn grnmesidir.
Oyun oynar ocuklar, oyuna dalarlar da, anak, mlek krntlar onlara,
altn ve mal grnr.
Derviin ryas
678 Derviin biri dedi ki: "Ben ryamda Hzr' grenleri grdm.
Onlara; 'Hell olan, hi bir vebali bulunmayan nzk nereden ve nasl elde
edeyim?' dedim.
434
Haydi, rahat rahat yemene bak. Tertemiz; hell, hesab da yok. Ba ars da
yapmaz. Tama sknts olmadan, yukar aa komadan, almadan elde edilen
bir rzk.'
O rzklar yiyince, szlerimde yle bir feyz, yle bir tesir hasl oldu ki,
kalbimden hikmet menbalar kaynad, szlerimin verdii zevk, akllar hayran
brakmaya balad.
'Ey lemlerin Rabb' dedim. 'Bu bir imtihan, sen bana btn halktan gizli
bir ihsnda bulun. '
Bana baka bir nimet arzusu gelmezdi. Ben de bu zevki brakp cevizin,
eker kamnn tadna dalmazdm.'
O esnada fakir bir kii, odun yklenmi olarak, yorgun argn bir halde
ormandan kageldi.
690 Kendi kendime dedim ki: 'Ben rzk peinde komaktan kurtulmuum,
bundan sonra, bana rzk iin gam yemek yoktur.
Vereyim de, iki gnceiz olsun rzk bakmndan ho bir hale gelsin.'
695 ie iindeki bir era gibi, her dncenin srr onun gz nnde idi.
435
700 Derken arslan gibi bir heybetle yanma geldi. Srtndaki odun ykn
yere koydu.
Onun odunlar yere koymasndaki halin heybeti ile, benim yedi uzvum
titremeye balad.
'Y Rabb!' dedi, 'Eer senin dus makbl ve izleri mbrek has kullarn
varsa..
Bunu derdemez, grdm ki, odunlar altn oldu. Bulunduklar yerde ate gibi
ho bir ekilde parl parl parlyorlar.
705 Ben bu hali grnce kendimden getim. Uzun zaman o halde kalmm,
kendime gelince, o aknlm geince.
O zat dedi ki: 'Allh'm, o has kullarn ok kskantrlar, hretten, tannmaktan kanrlar.
Y Rabb, sen hemen bu altnlar yine odun dengi haline getir. Eskisi gibi
onlar yine odun yap.'
O anda, parl parl parlayan altn dallar, yine odun haline girdi. O ztn bu
iine akl da at kald, gz de..
Ondan sonra odun ykn yklenip yanmdan ayrld. Acele acele ehre
doru gitti.
Onun heybeti beni det balad. Donup kaldm; nk Allh'n has kullar
huzuruna varmak iin herkese yol yoktur."
436
Gerek bir erin, bir Hakk knn sohbetine yol buldu isen, sen bu baary
Allh'n bir yardm, bir ganimet bil.
Pdiah'n yaknlna erdii halde, hiten bir sebeple, yaknlk mertebesi ile
birlikte yolunu kaybeden ahmaa dnme..
726 Sen de abuk brahim Edhem hazretleri gibi pdiahlktan vazge de,
onun gibi sonsuz, lmsz bir pdiahlk bul.
730 Muratlarn bekisi; istekleri, dilekleri koruyan adlettir. Geceleri damlarda sopalarn vurarak dolaan bekiler deildir.
580 Sf bykleri derler ki: "Ezelde Cenb- Hakk rhlara; 'Ben sizin Rabbiniz deil miyim?'
diye hitap etti. Onlar
da; 'Bel' yni evet diye cevap verdiler. Fakat o hitabn mnevi zevki ve lezzeti rhlarda sab
it kald. Dnyaya geldiklerinde ne
vakit gzel bir ses iitseler, o ezeldeki hitabn lezzetini hatrlarlar. Musikden zevk alnma
snn sebebi budur.
437
829 O ad, san iyi pdih geceleyin taht zerinde iken, damda bir takrt,
bir hay-huy iitti.
Sarayn damnda sert sert admlar atldn duydu. Kendi kendine "Bu-na
kim cesaret edebilir?" dedi.
"Sen de.." dediler. "Saltanat taht zerinde oturup, Allh' bulmay nasl
aryor ve umuyorsun?"
Onun mn yn gizli idi. Ama glge varl halkn nnde idi. Zaten halk
sakaldan, hrkadan baka ne grebilir ki?
Btn lem, can Kaf dana varan kutan, yni velilik mertebesine eren
kmil insandan bahseder durur.
733 Hikmet shibi kiiler; "Biz" derler, "Hoa giden bu musik namelerini
gkyznn ve gkyznde bulunan yldzlarn dnnden aldk.
735 Mminler derler ki: "Cennetin rhan tesiri ile btn irkin sesler
gzelleir.
438
742 Demek ki, gzel ses dinlemek, klarn gdasdr. Bu gzel, bu ho sesleri dinleyite buluma, kavuma hyali vardr. Yni ezeldeki ilh huzru ve o tatl
hitab hatrlama zevki mevcuttur. 581
Gnldeki hayaller, gzel sesle geliir, hatt o hayaller, gzel ses yznden
ekillere brnr.
581 Yni gzel ses duyulunca, onun asl bulunan cennet sesleri, ilh hitap hatrlanr.
745 Dere derin bir yerde akyordu. Susam bir adam da orada bulunan bir
ceviz aacna trmanmt. Aac silkeliyordu.
Ceviz aacndan suya cevizler dtke, sudan ses geliyordu. Hem de suyun
stnde kk dalgalar, kabarcklar grnyordu.
Akll bir kii bu hali grd de; "Ey yiit!" dedi. "Brak u ii, cevizler seni
daha fazla susatr.
Sen zorlukla aaya ininceye kadar, derenin suyu cevizleri daha da uzaa
gtrr."
750 Aataki adam dedi ki: "Benim aac silkmekten maksadm, ceviz toplamak deildir. Grne bakma da maksadm anlamaya al.
439
755* Mesnevi, dallar, gvdesi ve kk ile tamamyla senindir. Onu sen kabul
etmisin.
Pdihlar, iyiyi de kabul ederler, kty de. Bir eyi onlar kabul edince de
artk reddedilmez.
Mdem ki bir fidan diktik, ona su ver. Mdem ki onun mnlarn atk,
dilimdeki ba z de, daha derinlere ineyim.
Mesnevi' nin szlerinden maksadm; senin srrndr. Onu meydana getirmekten maksadm senin sesini duymaktr.
Bence senin sesin Hakk'n sesidir. Haa seven, sevgiliden ayr deildir.
760 nsanlarn rhlar ile Rableri arasnda keyfiyetsiz (=neliksiz, niteliksiz)
582 "mam namazda rkdan kalkarken; 'Semi'a'l-llahu li-men hamide' (=Allh kendisine hamdeden
i iitir.) der ki,
bu sz imam lisanndan sylenmi Allh kelamdr." diye bir hads vardr. Yni Allh kulunun d
ili ile, 'Semi'a'l-llahu li-men
hamide' der. Enfal Sresi'nin 24. yeti de bu konuya k tutar: "Bilin ki, phesiz Allh ki
i ile kalbi arasna girer."
nsan, adam olan kiidir. Nerede adam? Sen insanlarn mnevi ban
grmedin ki, sen kuyruk gibi geri kaldn. 583
"Etrafnda grdn kiilerin hepsi insan deil, pek ou kuyruksuz kz ve eektir. Bu devird
e insanlardan
ma'rifeti, zamandan da insanlar alm gtrmlerdir, insan gnlnde irfn ve dnyada ise irf
n shibi kalmamtr."
"Attn vakit sen atmadn, ancak Allh att." yetini okumusun ama sen,
bedensin, ayrlk leminde, madde leminde kalmsn; ruha inememisin. 584
440
771 Ey mslman! "Edep nedir?" dersen, bil ki edep; edepsizlerin her iine,
kabalklarna, kt szlerine sabretmekten ibrettir. 585
"Edep Allh'm nurundan bir tacdr. Onu bana koy, nereye gidersen git, huzr bulursun." "Edeb
i edepsizlerden
ren." diye bir sz vardr. Aslnda ktlklere sabretmekle insan, mnen ykanr, temizlenir.
Mevln'nm bir beytini yle
nazmen tercme etmiler:
Kimi; "Filann tabiat pis, huyu kt." diye ikyet ediyor grrsen..
775 Ama eyh birinin ktln syler, birinden ikyet ederse, bu ikyet
Hakk'n emri iledir. Kzgnlktan deildir.
Kinatta her ey, her hdise Hakk'n emri ile onun koyduu
deimez kurallar gerei olmaktadr.
783 Baa gelen byk felketlerle insanlar imtihan edildikleri zaman, yer-
586 Bu beyitte Fetih Sresi'nin 7. ve Nemi Sresi'nin de 37. yetine iaret var. Ordular nasl
kumandanlarnn
emrinde ise, yeryznde ve gklerde bulunan btn varlklar, btn zerreler, yldzlar, gkler
, insanlar, hayvanlar, bitkiler,
dalar, dereler, denizler ve denizlerdeki btn varlklar hepsi Allh'm emrindedirler.
441
Dvud (a.s.) eli ile ta kaldrp atnca, tan altiyz para olup bir orduyu
krp geirdiini..
790 Mesnevi o kadar byr ki, o derece hacimli olur ki, krk deve bile onu
tayamaz, ciz kalr.
Bir el, kfirin aleyhinde tanklk etmek iin, Allh'n askeri olur. Emrine
boyun eer.
Ey ide, gte Hakk'n emrine uymamay kendine ders yapm kii! unu
bil ki, sen de Hakk'n ordusu iindesin.
587 Dvan- Kebr 'm VI. cildin 282 1 numaral gazeli bu Mesnevi beytinin ayn gibi:
"Sen bedenin her zerresinden bir feryd duy. Bir inilti iit. nk sen byk bir ehirsin, he
m de bir ehir deil,
belki binlerce ehirsin. Senin bedenindeki cz'lerin, hcrelerin hepsi susuyorlar ama, senin g
izli eylerin; gryorlar ve
almalarn senden gizlemiyorlar. Onlar btn gn; 'Gel bakalm senin neyin var.' diye couy
orlar."
442
795 Eer die Allh, bir ceza verdirse, grrsn ki di senin ac ac kulan
bkmeye balar. Senin canna okur. Seni cezalandrr.
588 Hz. Mevln'nn devrimle, yni bundan yedi yz sene nce, insanlar mikroskopu bilmiyorlard
. Bedenimizdeki
zerrelerden, yni hcrelerden, kestiimiz salarmz, trnaklarmz tamir eden, beden askerl
erinden kimsenin haberi yoktu.
Mevln bunlar nasl bildi? Bu bili ve sezi bir kermet deil midir?
801 Resim ister pdih resmi olsun, ister zengin bir adam resmi olsun, resimden ibrettir. Ruhsuzdur, can zevkini tadamaz.
Sen hangi makama, hangi mertebeye geldinse; "te ben buyum, ite ben
aradm buldum." diyorsun. Ama Allh'a yemin ederim ki, sen kendini
bilemiyorsun. Sen kendin sandn gibi deilsin, kendini bulamadn.
805 Bir zaman iin, halktan ayrlsan, yalnz kalsan, kendini bulmak iin insanlardan ayr yaasan, boazna kadar gam ve kedere, endieye batarsn. 589
589 nsanlarla beraber yaamann zorluklar yannda, herkesten uzak inziva hayat da kolay de
ildir. Onun iin Yahya
Keml merhum;
gurbettir.
Halktan ayrldn iin ac duyan sen misin? Bu nasl olur da, sen olabilir?
Aslnda sen ei olmayan, o tek varlksn, sen kendinin gzelisin? Ve kendinin
sarhousun. 590
5,0 Aynaya baktn zaman, aynada grdn sen misin? Hayr, aynada grdn senin suretin, d
yzndr. Sen
aynada grdn sretin tesindesin. Hz. Mevln Dvan- Kebr 'inde der ki:
"Aynaya bak, kendini gr, grdn sen misin? Syle bakalm, senin tende kim var?" Senin ger
ek varln sana
gsterecek ayna, kmil insandr. Ey zavall, halktan, insanlardan ayr dtn iin zlen, s
klan senin srerindir. Senin
gerek varln yalnz deildir ki. Bu hususta Mevln'mz ne buyurmu:
"Burada gizli birisi var, kendim yalnz sanma." Gerekten de sende hakkat-i insaniye demlen b
ir i vardr ki, o,
ilh zat ve sfatn mazhardr. Tek olan o hakikat, yabanclardan holanmaz, zevk almaz. Onda
ki mnevi zevk ve lezzet
kendisinin holuundan, kendinde bulunan gzelliindendir. nk kendinde bulunan odur. lh
nemadr.
Mevln bir rubaisinin ikinci beytinde yle buyuruyor:
"Bu perdenin arkasnda ne kadar gzellikler var? Benim gerek varlm da oradadr. Ey akllar
ermez kiiler, ben,
kendi kendime k olmak istiyorum."
443
Sen kendinin kuu, kendinin av, kendinin tuza, kendinin sadr, kendinin
demesi, kendinin damsn. 591
5911 Sen renmek istediin konuyu, akl tuzanda avlar, hafza kuvveti ve belleme gc ile o
nu balarsn. Hakkat-i
insniye itibaryla kendinin sadr, erefli yeri, nefsan ynnle demesisin; rhuna ve akln
a gre kendinin damsn. Herey
senin bedeninde mevcuttur. Kendini bil ve hakikatini anla, gerekten de senin bakalarna muht
a bulunmayan bir cevher
olduunu idrak et. eyh Galip hazretleri: "Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen." diye yaz
mt.
Cevher, kendi kendine, kendi bana var olan eydir. Cevherle var olan ve
onun fur'u bulunan da a'razdr. 592
592 Bu cevher ve a'rz anlamak iin, bir iki misal verelim: Cisimler cevherdir. Onlarn rengi
ve kokusu gibi var olan
furlar a'razdr. Gl cevherdir. Rengi, kokusu a'razdr.
Sen Ademolu isen, onun gibi otur, ne olduunu bilerek yerine kurul ve
btn soyunu sopunu kendinde gr. Yni senden u anda ve gelecekte mey dana
gelecek halleri gr. yi ve kt ileri, eserleri dn.
444
Biri puta taplan yere girince, putlar ona secde ederler. br girince, o,
putlarn nnde ban yere kor.
820. Kfirler kalp ake gibidirler. Temiz ve pak olan erler ise altn gibi olmulardr. Bu iki grup da ehvet lemi olan dnya potasnn iindedirler.
Kalp olan potaya girince hemen kararr, simsiyah olur. Fakat altn potaya
girince onun altnl meydana kar.
Altn potada, ho bir halde elini sallar, ayan basar, ate iinde gler,
durur.
"Bu grnen eklimiz, bir yz rtdr. Btn secdelerin kblesi, biziz." Dvan- Kebr, c. I
II, 576.
594 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 12. yetine iaret var. Mevln da u Dvan- Kebr bey-tinde
bunu ifade buyurmutur:
"blis de Adem'in ekline, d yzne takld kald. Halbuki o Hakk'tan ayr deildi."
"Ey insan, senin ilacn sendedir. Fakat bilmiyorsun, derdin de yine sendedir. Ama grmyorsun.
Sen yle ak ilh
bir kitapsn ki, harfleri ile gizli eyler aikr oldu, meydana kt."
445
Saman nedir ki, suyun yzn rtsn? Balk ne oluyor ki, gnei gizlesin
de, gstermesin.
840 Akn sesi gelince lm rhlar kanat rpmaya, ller beden kabrinden
ba kaldrmaya baladlar.
Gkyznden Hakk'tan bir nid, bir ses geliyor diye birbirlerine mjde
verirler.
Bu yle bir nid idi ki; onun tesiri ile, inanlar gleiyor, gnllerin dallar
ve yapraklar yeeriyordu.
Ey Hakk yolcusu, bundan byle, sen mutlu olmaya bak. Allh daha iyi bilir
ya, rahatszlk devri geldi, geti.
849 Ey klar, ilh ak arabnn iilmesi size mahsustur. Siz Hakk ile
hkisiniz. Yni lmden kurtuldunuz. lmszlk sizindir.
"Canlarn gdas aktr. Bu yzdendir ki alk, ayrlk, iddetli arzu, evk rhu canlandrr,
glendirir, onu besler.
Hz. Ykub da Ysuf a ackmt. Yni onu ok iddetli arzu ediyordu. Ekmek kokusu, yni Ysufu
n gmleinin kokuu, Msr
gibi uzak bir yerden gelip ona ulayordu."
446
Cebre inanan kua, cebr dili ile syle, kanad krlm kua da sabrdan
bahset.
Sabr eden kuu ho gr, bala. Anka kuuna Kaf dann gzelliklerini
haber ver.
Bylece hdhdden, kara kua kadar btn kulara yol gster. Allh
doruyu daha iyi bilir.
Akn gayreti, kskanl, zmrd bile insann gzne prasa gibi deersiz
gsterir. "Lailahe illallh" kelimesinin anlatmak istedii mn da budur.
Ey snacak, kurtulacak yer arayan kii. "Lailahe illa hve" (=0ndan baka,
yni Hakk'tan baka sevilecek yoktur) sznn mns budur. Bu hale gelince, ay
bile sana kararm bir gmlek gibi grnr.
nrlar saan gne, doup ykselince, akrep kuyruunda kim yurt edinir?
889 Allh ibret almamz iin topra da, meniyi yni erlik suyunu da, kan
phtsn da, bizim gzmzn nnde bulundurur. Bize demek ister ki:
447
"Ey niyeti bozuk kii! imdi bunlardan tiksiniyorsun deil mi? Bir de
bunlara bak da, dn ki, ben seni nerden nereye getirdim. 597
597 Bu beyitte Tark Sresi'nin u mealdeki 5-6. yetlerine iaret var: "imdi, insan hangi e
yden yaratld, ibretle
baksn; o atlp dklen bir damla sudan yaratlmtr."
598 ciz bir topraktan bir insan vcuda getiren ilh kudreti dn de, o kudretin yine toprak
olmu bir bedeni yemden
halk edebileceine mn et, ldkten sonra tekrar dirilmeyi inkra kalkma. Behet Keml merh
um;
599 Ey ldkten sonra dirilmeyi inkr eden kii, sen toprak ve erlik suyu derecesinde iken by
le bir dnceye ve
byle bir inkra gcn yetmiyordu. nk toprakta ve erlik suyunda byle bir dnce olamazd.
Sen o devirleri geip insan
mertebesine geldikten ve akla sahip olduktan sonra har inkra kalktn. Bir kere eski hlle
rini dnsene. Bu beyitte de Yasin
Sresi'nin 77-79. yetlerine iaret var.
Senin bu halin kapy alp da ierdeki ev shibinden; 'Ev shibi evde yok.'
cevbn alan kiiye benzer.
600 Sen toprak halinde iken, seni sra ile; meni, et ve kemik haline getirmi, sonra da insan
yapmtr. Byle iken
senin har inkr ediin, har ispat etmektedir.
448
Zaten bedenin asl olan balk bile "inkr etmiyorum." deyip duruyordu.
Ama yalnz o ev shibi gibi baryor, ev shibi kendi evinde olduu halde; "Ev
shibi evde yok" diyordu.
915. Sana Hz. Halme'nin gizli srlarla dolu hikyesini syleyeyim de, gnln
gamdan kederden kurtulsun.
Halime validemiz, Hz. Mustafa'y stten kestikten sonra, onu fesleen gibi,
gl gibi eline ald.
602 Hatm: Kabe'ye bitiik ksa bir duvardr ki, bu duvarla Kbe arasndaki yer de Kabe'den sa
ylr. Kureyliler,
Kabe'yi tamir ettikleri vakit paralar yetimedii iin o kadar kk arsay harite brakml
ard. Yeri belli olsun diye ksack
bir duvar ekmilerdi. Sonra onun iinde Kurey'in eraf oturur, orasn erefli bir yer olar
ak kullanrlar. imdi de o duvar
mevcuttur. Oras Kabe'den sayld iin haclar Kbe'yi tavaf ederken hafimin dndan dola
rlar.
Derken Halime validemiz, havadan bir ses iitti: "Ey hatm!" diyordu.
"Bugn senin zerine pek byk bir gne dodu.
Ey hatm, phe yok ki, bugn sen, yeniden ycelere mensup canlarn
kona olacaksn.
449
925 Alt ynde de kimse olmad halde, ses devam ediyordu; o sese, o
nidya canlar fed olsun.
brakt.
"Y Rabbi!" diyordu, "Sadan, soldan byle latf; byle yce bir ses
geliyor. Acaba bu sesi karan nerede?"
Kimseyi grmeyince, ard kald. mitsiz bir hale dt. Bedeni st dal
gibi titriyordu.
930 Tekrar, o akll, fikirli ocuun bulunduu yere geldi. Fakat Hz.
Mustafa'y brakt yerde bulamad.
Evlere doru kotu, "nci tanemi kim ald gtrd?" diye feryda balad.
935 Gsn dve dve yle candan, yle ii yanarak alad ki, onun
alamasna uyarak, gkteki yldzlar bile onunla beraber alamaya baladlar.
htiyar bir adam, sopasna dayana dayana Halme'nin yanna geldi de;
"Sana ne oldu? Bana ne geldi?" diye sordu.
450
Gelen ses kimin sesi, greyim dedim. nk ses pek hotu, pek ekici idi.
Fakat ne etrafmda bir kimseyi grdm, ne de bir an iin olsun,o ses kesildi.
O tatl ses durmadan geliyordu. Fakat sesin shibi grnmyordu.
htiyar; "Kzm, sen meraklanma." dedi. "Ben sana bir pdih gstereceim.
945 O dilerse, ocuun halini sana syler. nk o ocuun gittii ve bulunduu yeri bilirim."
Halime; "Ey gzel sesli, ho sesli ihtiyar! Canm sana fed olsun.
dedi.
htiyar, onu Uzza'nn yanna gtrd. "Bu put;" dedi, "Gaibleri haber
vermede denenmitir.
Kaybettiimiz binlerce eyi onun yardm ile bulduk. Ona koup gelip
kulluk edince yitirdiklerimizi buluyoruz."
950 htiyar puta secde etti de; "Ey Arabn efendisi, ey cmertlik denizi!"
dedi.
Sana sayg gstermek, tapmak Arap iin bir vazifedir. Saysz ikramlarn
yznden Arap kavmi senin nnde ba emektedir.
Saad kabilesinden olan Halime, sana mit balad. mitli olarak senin
glgene snd.
955 htiyar adam, Muhammed adn syler sylemez, btn putlar hemen
ba eip secdeye kapandlar.
"Ey ihtiyar!" dediler, "Bu Muhammed'i ne biim aray? Biz onun yznden yer yznden kalkacaz, silineceiz.
451
Ey ihtiyar, Allh rzs iin ekil git de, kaz ve kader ateine bizimle
birlikte yanmayasn.
titrer."
Zaman olur, bana rzgr hutbe okur. Zaman olur talar ediplik eder. Sz
syler.
970 Rzgr harflerle sz syler; da, ta ise hl dili ile eynn hakikatini
anlatr.
imdi baka bir ey sylesem, halk beni deli diye balar. Zincire vurur."
975 htiyar ona; "Halime!" dedi. "kr secdesine kapan ve yzn
trmalama.
Gam yeme, sen onu kaybetmezsin. O yle byk bir varlktr ki; btn
dnya onda kaybolur gider.
452
Grmedin mi? ocuun ad anlr anlmaz, o hnerli putlar nasl tepe taklak
oldular.
Sesi bir millik yerden duyulacak kadar, barp feryat ettiini iitince..
Yrei yanarak, gaml bir halde Kbe kapsna geldi. "Ey gece ve gndzn
srlarn bilen Allh!" diye yalvard.
"Kendimde bir hner gremiyorum ki, benim gibi ciz bir kulun seninle
srda olsun.
990 Fakat ey kerem shibi Allh, o esiz incinin yznde senin ltuf belirtilerini grdm.
Onda senin inyetini apak grrm. O senin sonsuz denizinin bir incisi...
995 Ey gayb ve halleri bilen Allh, ben onu sana efaati getiriyorum.
Hemen Kbe'nin iinden; "O imdi sana yzn gsterir." diye bir ses
geldi.
"O bizden yzlerce devlet, saadet, nasip almtr. Yzlerce melek onu
korumadadr. Bizim de korumamz altndadr.
453
1018 Yeryz ile gkyz, bizim gibi bir iftten byle bir mnevi pdih
dodu diye glmekte ve sevinmektedirler. 603
603 Eski bilginler gklere; "aba-i tis'a" (=dokuz baba), yeryzne de "ansr- erba'a" dedikl
eri drt unsura yni
toprak, su, ate ve havaya da "mmhat- erba'a" (=drt ana) adm vermilerdir. Yeryzndeki,
toprak, bitkiler, hayvanlar ve
insana da "me-vlid-i tabiiyye" yni tabiatn dourduklar diyerek onlar gkyz ile yeryzn
n ocuklar sayarlard. Gkyz
erkek, yeryz de kadn olarak tasavvur edilirdi. Hz. Mevln Mesnev'nm III. cildinde bu konu
ya temas etmitir:
"Gkyz, kadnn beslemek iin kazan peinde koan erkekler gibi yeryznn etrafnda dner
durur. Yeryz
de ev hanml yapar. Canszlar, bitkiler, hayvanlar gibi ocuklar dourur. Onlar beslemek i
in urar durur, i byle olunca,
yeryzn de, gkyzn de, akll ve uurlu olarak bil. nk onlar, Allh'm koyduu amaz k
anunlar gerei akll insanlar
gibi i grrler. Bu iki gzel yni yeryz ile gkyz, birbirinden st emmeselerdi, kar koc
a gibi nasl olur da birbirlerinin
dileine uyarlard."
1030 Ey Abdulmuttalib, senin torunun henz ocuk huylu ama, iki lem de,
yni dnya ve hiret de onun iin yaratlm, ona kul ve kle olmutur.
Abdulmuttalib dedi ki: "Ey gizli srlar bilen Rabbim! imdi o nerededir?
Bize o doru yolu sen gster."
Kbe'nin iinden ona, yle bir ses geldi: "Ey o akl banda olan ocuu
arayan kii!
O filan vadide, filan aacn altndadr." Bunun zerine o iyi bahtl ihtiyar
hemen yola dt.
454
Toprak
Bazen ondan yle resuller pdih meydana getiririz. Bazen de onu vahdet
h karsnda deli, divane yaparz.
Biz o topraktan yz binlerce seven, yzb ini erce sevilen kii yaratrz. Hepsi
de feryad ederler, szlanrlar, birbirlerini arayp dururlar.
1005. Bizim iimize candan rz olmayan blis 'in krlne ramen bizim
iimiz gcmz yaratmaktr. 604
604 Toprak bu engin muhteva ve zenginliine ramen hep tevazu ve mahviyetin remzi olmu ve hep
dudaklarn
ayaklarmzda gezdire gelmitir. Merhum Ak Veysel mehur iirinde yle der:
"Koyun verdi, kuzu verdi, st verdi,
Biz nimeti ciz, mtevazi kiilere verdiimiz iin topraa bu fazileti ihsn
ettik.
D yz; "Biz ancak buyuz." der. i; "iyi bak, benim i yzm gerei gibi tanmaya
al." der.
D ii ile savatadr. phesiz ki sabrl oluundan tr, Allh'n yardmn elde eder, durur.
Biz bu somurtmu kara topraktan gzel yzler yaratrz da, topran gizli
glmsemesini meydana karrz.
455
Biz srlar kef ederiz. Bizim isimiz bir takm gizli eyleri topraktan
meydana karmaktr. 605
605 Topran d yzne baklnca, somurtmu bir yz gibi, gaml ve kederli grnr, fakat ond
an yetien trl trl
renk renk iekler ve meyveler det neeli bir yzde grlen tebessm gibidir. Hakikatte ise
o tebessmler, topran btnnda,
i yzndeki nee eserleridir ki, Cenb- Hakk, o gizli neeleri iekler, meyveler ve gzel y
zl insanlar ve hayvanlar,
denizlerin diplerinde grlen renk renk balklar, vesire suretinde meydana karr.
1015 Hrsz ald mal inkr ederse de, polis onu sktrr ve aldn
meydana karr.
"i zle dolu salam bir tohum kereminden, lutfundan tr kara toprakla dost olur, onunla so
hbet eder, konuur,
grr. O tohum, krmz veya sar rengi, kokusu kalmayncaya kadar, kendini toprakta mahvede
r. Bylece benliini yok eder
de, gerek varln bulur."
"Toprak hayat bakmndan o kadar byl bir muhtevaya sahiptir ki, o bu i ve d zenginlikler
i ile her zaman
yekpare bir canl kabul edilecei gibi, onun bir kimyahane, bir fizik aratrma merkezi, bir c
anl biyoloji laboratuar olduunu
sylemek de mmkndr." (Fethullah Glen, Sznt Dergisi, Haziran 1996 says.)
Bu topran nice alacak ocuklar var. Fakat Hz. Ahmed (a.s.) hepsinden
de stn.
Kim de Allh iin kendi kendisi ile, kendi nefsi ile savaa giriirse, sonunda
onun z, yni hakikati, rengin, kokunun, ekil ve grnn dman olur.
Karanl, nuru ile savaan yni nefsan istekleri ile rahmn istekleri birbiri
ile arpan kiinin can gneine zeval yoktur.
456
Nefsi ile savaan, Hakk urunda imtihana katlanan kiinin ayaklar altna gkyz
srtn kor, onu yceltir.
607 Balkta bulunan yet-i kerme meli: "Ne olurdu kavmim bizim halimizi bilselerdi." Yasin
Sresi'nin 26. yetinden
alnmtr. Hz. s'ya ilk mn eden kii olarak bilinen ve iman yznden ehit edilen Habib
Neccar'n bir
temennisidir.
1045 Bir kpek kyde kr bir dilenciyi grd, stne saldrd, hrkasn yrtt.
Kr, kpee dedi ki: "u anda senin arkadalarn dada av peinde
komadalar.
Senin cinsinden olanlar, dada yaban eek tutmada, sense kyde kr bir
adam yakalamadasn." 608
608 Kre saldran kpek, krleri yni chilleri avlayan sahte eyh semboldr. Yaban eei, ev
liynm elde ettikleri nr-
ilhyi ve Allh'a yaknl ifade etmektedir.
Ey Hakk'n rzsndan nefret eden sahte eyh! Sen bana bir ka kr kii
toplam, ac suya benziyorsun.
1050 "Bunlar benim mritlerim, ben ise ac bir suyum, bunlar beni ierler de
kr olurlar." diyorsun.
Kalk Allh arslanlarn, yni velleri gr de, sen de onlar gibi, yaban eei
avla. Sen nasl oluyor da kpek gibi, kr yakalyorsun?
457
Yaban eei de nedir ki? Onlar, dosttan bakasn avlamaktan uzak olan
arslanlardr. Hepsi de arslandr, arslan avcsdr, nr sarhoudur. 609
609 Byk veller, Hakk'm urunda avdan vazgemitir. Her eyi terk etmiler, dnyada serveti,
hirette cenneti
dnmez olmular, Hakk'm yaratt gzellikler, ilh cemal karsnda hayran olup kalmlard
r.
1055 Sevgili onlarn cinsinden olan kular avlamak iin, onlar l ku gibi
eline almtr. 610
Ku avlamak isteyenler, l bir kuu tuzan yanna korlar. Ku t taklidi yaparlar. Kular
o sesi iitince
ve l kuu grerek onun yanma gelirler. Bylece kse veya kapana tutulur. Cenb- Hakk da do
ru yolda yrmeye
kabiliyetli kullarn, velleri vasta yaparak avlar.
l kuun, kavumak da elinde deildir, ayrlmak da. "Kalp iki parman arasndadr."
hadsini okumusundur. Yni lm kuun, kavuma ve ayr dme hususunda irdesi
kalmamtr. nk ldr. O tamamyla Hakk'm kudret eliyle ekillerini alr.
Kim onun l kuuna av olursa, yni irdesi ve her eyi Hakk'n emrine
brakm kmil bir velye av olursa, grr ki; pdiha av olmutur; pdih
onu avlamtr.
Her kim, bu l kutan, yni mridden ba evirir ise, gerek avc olan
Hakk'n kudret elini asla bulamaz.
l ku der ki: "Benim inkr edenler nazarnda pis oluuma bakma. (Pdih
beni korumay sever.) Sen ona bak.
1060 Aslnda ben pis deilim, beni pdih ldrmtr. Ben grnte lye
benzerim ama, l deilim.
Bundan nce, ben kendi kanatlarmla uuyordum. imdi ise irdemi, nefsan arzularm
ldrdm. Kendimden kurtuldum. Adil olan Allh'm emri ile hareket ediyorum. Aslnda ben
lmeden evvel ldm.
Benim hareketime kar, kim eri bir harekette bulunursa, anka kuu bile olsa,
onu alata, inlete ldrrm.
Kendine gel de, gerekten diri isen, beni l grme. Gerekten bir kul isen,
benim pdihn avucunda bulunduumu gr.
458
1065* Hz. Is, Allh'n kulu iken, Hakk'n ltuf ve keremi ile ly diriltti.
Bense Is'y yaratann avucundaym.
Allh'n avucunda olduka, ben nasl olur da l kalrm? Is'nn elinde bile
olsam buna imkn yok.
Ben de zamann bir Is' siyim, benim nefsimden kim can buldu ise, o
lmszdr. Ebed kalr.
l Hz. Is'nn nefesi ile dirildi. Ama yine ld. Benim gibi vaktin Is'sna
can veren ise ad olur, ebed kalr.
Ben de kendi Musa'mn elinde yni, bende bulunann elinde asa gibiyim.
Fakat benim Musa'm gizlidir. Meydanda olan benim.
Ey oul, bu asay yalnz bir asa olarak grme. Allh'n kudret elinde olmasa
hi bir asa byle olmaz. Yni insann beden asas Allh'n kudretli elinde
olmasa bir hitir, bir et ve kemik yndr, insanda bulunan, btn ma'rifetler,
hnerler, icadlar hakikatte insann deildir. 611
1075 Eer Firavun gibi olanlarn yksek mevki peinde komalar, yaptklar
ktlkler olmasayd, cehennem nasl geliirdi; nereden beslenirdi?
6I ~ "Ak fabrikasnda kfirin bulunmas da gerek! Ebu Leheb olmasayd ate kimi yakard?" ir
azl Hafz.
459
Dnyada dman ve dmanlk olmasa idi, insanlardaki hiddet, fke lr, yok
olur giderdi.
Ey gnlleri sevgi ile dolu Hakk dostlar, size kar bugn alan bu t ve
irat karsnda niyzda bulunun, yal varn, sevinin; nk bu kap, ancak
sevenlere alr.
Soan olsun, sarmsak olsun, Hakk bahesinde her sebzenin ayr ayr yerleri
vardr.
Bu sebzelerden her biri kendi cinsi ile, kendi bulunduu yerde olgunlamak
iin kkleri ile nem kapar, su arar durur.
1085 Ey velleri seven kii! Sen safran ieinin yan bandasn, safran ol da,
sarmsak ve soan gibi baka cinslerle uzlama.
Ey safran tabiatl slik, algam tabiatl ham kiilerin dostluu ile kendini
alaltma, sen onlardan deilsin.
Hakk bahesinde her sebzenin yeri ayrdr. Sen bir taraftasn, algam
tabiatllar da baka bir taraftadrlar. nk Allh'n yeryz genitir.
Yeryz yle geni ki, orada yollara den dev de kaybolur, peri de.
613 Ztn manev olarak sretler ve ekiller halinde harite grnd leme "misal lemi" der
ler. Bu ismin
verilmesinin sebebi, rhlar leminde bulunan her ferdin, cisimler leminde brnecei mmessil
i bu lemde zahir
olmasndan trdr. "Alem-i misal"e; "lem-i berzah" da derler. Bu mertebe, gayb ve ehadet
lemleri arasnda bir
fasladr, bn Abbas hazretleri; "Misal leminde de dnyada olduu gibi bir Kbe mevcut olduu
gibi, benim gibi de
460
Misal leminde yle durgun sular vardr ki aklar gizlidir. O sular, akan
sulardan daha taze, daha hotur.
Onlar can gibi, rh gibi iten ie akarlar, aklar da gizlidir, yol alan ayaklar
da.
lm gelince senin kulan yle eker ki, hrsz gibi can ekierek polisin
nne varrsn.
614 rlandal bir irin olu olan Oskar Wilde: "nsan iindeki zindan her yere beraber gtr
r." diye yazmtr.
461
1105 Gkyz, onlara seslenir de der ki: "Gel de gne gibi, ay gibi, kolsuz
kanatsz, benim iimde dola."
Bu hale gelince, yni kmil insan olunca, ayaksz olarak rh gibi yrr
gidersen, lokma ineme zahmeti olmadan, yzlerce mnevi lokmalar yersin. 615
615 Kmil insann edecei sefer ve dolama mnevi olduu iin, onun seferi ayaksz ve kanatsz
dr. Yiyecein
lokmalar da mnevi olduu iin, azsz, inemeksizin yersin.
Derviin yolunda cem' mertebesine varnca, hem pdih sen olursun, hem
ordu; hem baht olursun, hem iyi baht da sen olursun. 616
616 Denize dalm olan kimse sudan baka bir ey grmedii gibi, cem' mertebesine varanlarn d
a her eyi, hatt
kendisini bile haktan ibret grr. Fakat bu bir haldir, o hl geince, Hakk Hakk'tr, ey da
eydr.
Fakat, sen iyi baht da olsan, gl bir pdih da olsan, tali', senden ayr bir
ey olduu iin, bir gn senden ayrlr, devlet ve ikbl bakasna gider.
1110 O zaman sen dilenciler gibi muhta bir halde kalrsn yle ise ey
seilmi kii, sen kendin bir devlet ol, kendin baht kesil.
Ey mn eri, kendi bahtn sen lnce, yan kendin baht kesilince, bunlar
senden nasl ayrlr gider?
Ey huylar gzel kii, senin ztn, senin mlk ve maln olunca kendinden nasl
ayrlrsn?
1115 Bir ksm, akla, canla bala isteyerek, bir ksm kulluk eder gibi
istemeyerek, zoraki ise giriti.
462
Onlarn her birinin ayr bir mnevi parlakl vardr. Ruh kular, baka bir
kanatla, nrdan kanatlarla umaktadr.
Gnl onlarn halini andka titrer, durur. Onlarn ileri bizim ilerimizin
kblesidir.
Onlarn tavuklar, yni canlarnn kular akl almaz gzellikler altn gibi
parlak hayrlar meydana getirir. Onlar beeriyet karanl iinde, hakikat
shibinin nurunu mahede ederler.
Bir dev, bir an iin olsun hileye saparsa, bana imek gibi bir kam vurulur.
Sen, Sleyman gibi nefsine hakim ol da devler, kk ve saray yapl mas iin
yardmc olsunlar, ta kessinler.
463
nimdi sraillilerin bayraklarnda bulunan, i ie iki gen resmedilmi olan yzk tam iht
iva eden Hz. Sleyman'n
uurlu yz.
eytan da bir aralk Sleyman'lk eder, eder ama, her dokumac nasl olur da
atlas dokur.
1155 eytan da Sleyman gibi elini oynatr ama, ikisinin arasnda ok fark
vardr.
1265 eytan Sleyman'n yzn hile ile elde edince, kendisine Sleyman
dareyi ele alan eytan, grnte Sleyman gibi iler gryordu ama, onun i
yz eytanl dna vurmada idi.
O eytan diyordu ki: "Allh, bana benzer, benim eklimde bir eytan
yaratmtr.
1270 Allh o eytana, benim sretimi, benim eklimi vermitir. Sakn o sizi
aldatmasn.
Eer; 'O Sleyman benim.' diye dvya kalkrsa, grnne, bana benzer
oluuna bakmayn, aldanmayn."
O eytan, hile ile halk aldatmak iin byle sylyor ama, anlayanlarn
gnlne bu szn aksi vuruyordu.
Eer gerek Sleyman pdiahlktan uzaklat ise, yine de onun altnda bir
saadet, bir mutluluk ay parlamaktadr.
464
Sen onun yzn almsn ama, yine de zemheri gibi donmu kalm bir
cehennemsin..
eytan, adn Sleyman peygamber koymakla ancak; oluk ocuk gibi akl
ermez kiileri kandrmt.
1116 Halk da cinlere benzer, ehvet onlar dkkana, alverie, mahsl elde
etmeye, yiyecee, iecee eken, gtren bir zincirdir.
618 Panteist Spinoza da. Etika adl eserinde; "Biz kendimizi hr sanyoruz. Halbuki ellerimizd
e ihtiraslarmzn, kt
huylarmzn grnmez zincirleri vardr. Bileklerimize grnmez kelepeler taklmtr." demek
tedir.
Yine o korku, insanlar iyilik ve ktlk ynne doru eker, Cenb- Hakk
Kur'n'da: "Boynunda hurma lifinden rlm bir ip var." diye buyurdu. 619
619 Ebu Leheb'in kar mm Cemil hakknda nzil olan Leheb Sresi'ne iaret var.
1120 Cenb- Hakk; "Biz insanlarn boyunlarna birer ip baladk. O ipi onlarn ahlakndan, huylarndan meydana getirdik." diye buyurdu. 620
620 Bu beyitte de Yasin Sresi'nin u mealdeki 8. yetine iaret var: "Hakikatte biz, onlarn
boyunlarna yle demir
halkalar geirdik ki, bunlar enelerine kadar dayand. imdi onlar, kafalar ve burunlar yuka
r kaldrlm haldedirler."
Hi bir pis, kt yhut temiz, iyi kii yoktur ki, yapt ilerin yazld defter
boynunda aslmam olsun. 621
621 Bu beyitte de sra Sresi'nin u mealdeki 14. ve 17. yetlerine iaret var: "Her insann a
melini boynuna astk.
Kymet gnnde dnyada yaptklarn apak bir kitap olarak ona sunarz."
Ey ehvet peinde koan kii, senin kt ilere olan dknln, hrsn atee
benzer. Simsiyah olan kmr ate rengine girince gzelleir, yni kt ilerin
sana kt grnmez.
465
Kmr senin hrsndan ate haline geldi. Ate halinde grnd. Hrs geince,
kmr, yine eski halinde kara kara grnr.
eytann ssledii eki otu, ahmak kii; olmu, kemle ermi sebze sanr.
O ahmak kiinin can, o olgunlam sand otu yemek istese dileri kamar.
1130 Hrs, din iinde hayrl ite ara. Bu ilere hars ol. Bu iler zaten
gzeldir. O ilerde hrs kalmasa, o ilere hars olmasan da zaten onlar gzeldir.
Gzel yzldr.
ocuklar oyuna kar duyduklar hrs aldatr da, gnllerinde, zevk yznden
eteklerini bkerek ata binmi vehmine kaplrlar.
1156 irin biri, elbise sahibi olmak, deer kazanmak, mevki elde etmek midi ile
pdiha bir iir getirdi.
Pdih, kerem shibi idi. ire bin altn verilmesini ve baka ihsnlarda
bulunulmasn emretti.
466
Veziri "Bu azdr." dedi. "On bin altn ver de sevinerek ekilip gitsin.
Onun gibi deerli bir ire, senin gibi eli deniz kadar cmert olan bir
pdihn on bin altn vermesi bile azdr."
1160 Vezir pdiha "Harmann onda biri ire verilsin." diye gemi
pdihlarn ihsnlarna dair hikyeler syledi, hikmetlerden bahsetti.
Pdih da, ire on bin altn ve haline uygun elbiseler verdi. irin gnl
krlerle doldu tat.
ir; "Bu fazla lutuflar, ihsnlar, kimin gayreti ile oldu? Pdiha beni kim
vd, stn gsterdi?" diye sordu, soruturdu.
Ona dediler ki: "Ad da, huyu da kalbi de Hasen (=gzel) olan vezir
Fulneddin'in tavsiyesi ile oldu."
Bunun zerine ir, ad gibi huyu da gzel olan vezire de uzun bir kaside,
yni vg iiri yazd. Vezirin konana gtrd, sonra ona dnd.
Kendi kendine dedi ki: "Darlk zamannda denenmi olan kerem sahibini
tekrar denemek yararldr.
Yine ihtiyacm, nce denediim bir kapya gtrmeliyim, yni oraya gidip
halimi arz etmeliyim.
1185 ir bir kerre daha bir ihsn elde ederim sevds ile o ihsn shibi
padiaha geldi.
irin hediyesi ne olur? Yeni bir iirini alr gtrr, ihsn shibine adeta rehin
brakr.
Onlarca gzel bir iir, yz top kumatan daha iyidir. Hele deniz dibinden inci
karan, yni o vakte kadar sylenmemi sz bulup syleyen bir irin iiri
olursa...
467
Diler ki; debdebesi, altn balamas, sylensin dursun da anberler gibi etrafa
kokular salsn.
Allh bizim sretimizi, kendi sreti zere halk etti. Bizim ahlakmz, kendi
sfatlarnca yaratt. Onun iin bizim vasfmz, huyumuz, onun vasfndan ders
ahr. 622
622 Bir hads-i erifte; "Allh dem'i kendi sreti gibi kendi sretinde yaratt." buyurulmut
ur. Buradaki sretin, sfat
mnsna geldii beyan buyrulmutur. nk Allh ekilden, suretten mnezzehtir, insan Allh'
n sfatlar ile
yaratlmtr, demek isteniyor. yle ki; Allh iitir, grr, yni Sem'dir, Basr"dir. nsan
da o vasflarla yaratlmtr.
Yoksa h; "Adem'in yz Allh'n yz gibidir." demek deildir.
623 Sebe Sresi'nin 13. yetinde; "Ey Dvud hnedn siz Allh'a kr iin aln. Kullarmd
an hakkyla kreden
azdr." diye buyrulmutur. Hz. Peygamberimiz de; "Allh kendisine hamd olunmasn sever." diye
buyurmutur.
Kur'dn- Kerm de; "Alemlerin Rabbi Allh'a hamd olsun." diye balamtr.
1207 ir geen sene ald bahi ve ihsn umarak yazd iiri pdiha
gtrd.
Bu iir, nceki ihsnn midi ile yazlm inci gibi ok anlaml msralarla dolu
bir iirdi.
Pdihn adeti, irlere bin altn vermekti. "Bu ire de bin altn verilsin."
dedi.
Onun yerine yeni bir vezir gelmiti ama, ok merhametsiz, ok cimri idi.
"Pdihm!" dedi. "Bizim bir ok masrafmz var. Bir ire syledii bir iire
karlk bu kadar ihsnda bulunulamaz.
Ey ganimetler elde etmi yce pdihm! Ben iri bin altnn onda birinin
drtte biri olan yirmi be altnla rz ederim." dedi.
Oradakiler vezire "Eski vezir zamannda bu gnller alan pdih ire on bin
altn vermiti." dediler.
468
1215 nsan eker yedikten sonra nasl olur da kam iner? Sultanlktan
sonra nasl dilencilik eder?"
Vezir "Ben onu yle skar, sktrrm ki, beklemekten resizlie der,
hasta olup inler.
O canndan bkar da, ona yoldan toprak alp versem, o kara topra, bahedeki
gl yapra gibi kapar, gider.
Bunu bana brakn, bu ite ben ustaym, ate bile olsa yattrmasn bilirim."
1220 Pdih; "Peki." dedi. "Ferman senindir. Ne istersen yap. Ama yine de
onu evindir, nk bizim iyiliklerimizi sylemektedir."
Ondan sonra vezir iri bekletmeye balad. Onu beklete beklete k geti, yaz
geldi, gz oldu.
ir, ihsn bekleye bekleye ihtiyarlad. Vezirin tedbiri onu mahvetti, perin
etti.
ir; "Altn vermeyeceksen bari bana sv de canm senin elinden kurtulsun, ben de kalkp
gideyim." dedi.
1225 "Bekleyi beni ldrd. Bari 'defol git' de de, u zavall can, rehin olmaktan kurtulsun.."
Ondan sonra vezir, o bin altnn onda birinin drtte biri olan yirmi be altn
verdi. ir de ard, pek derin dncelere dald:
ire dediler ki: "Allh rahmet eylesin, o cmert vezir dnyadan gp gitti.
hsnlar onun yznden kat kat artmt. Onun zamannda bahilerde byle
yanllk olmazd.
1230 imdi ise o gitti, ihsn, iyilii de beraber ald gtrd. Aslnda o lmedi, ruhen yayor ama, kalpler duygusuzlat. Dnyada ltuf ld, ihsn
ld.
O cmert akll vezir, bizi brakp gitti. Yerine fakirlerin bile derilerini yzen
biri geldi.
469
ir; "Y Rabbi!" dedi. "Ey din gnnn Rabbi! Ne yazk o vezir ile bu vezirin ad,
nasl olmu da bir olmu?
Onun ad da Hasan idi ama, kaleminin bir iareti ile, cmert tabiatl yz vezir
meydana gelirdi.
624 iki vezirin adlan bir fakat merepleri, tabiatlar tamamyla birbirine zt. eyh Sdi hazr
etleri bir iirinde:
"Her gz, kula, az olan Adem deildir. Nice eytanlar vardr ki; ademolu klnda grn
rler. Gerek Adem,
ahlak gzel olan kiidir. Yz gzellii, daha baka ssler, dnyadaki fn naklara benzer."
diye buyurmutur.
Bu pdih, byle bir vezirin szn dinleyecek olursa, kendini de, devletini
de ebed olarak rezil etmi olur.
"Allh" (c.c.)
"Muhta olduumuz eyleri sana bildiririz. Onlar senden isteriz, senden elde
ederiz." derler.
470
Hatt toprak, rzgr, su ve ate hem kn, hem baharda ondan g ve kuvvet alrlar.
626 Gkyznn derinlii, Cenb- Hakk'n kudretlinin ve yaratma gcnn bir belgesidir.
"Yeryz stma titremesi gibi titremeden ciz kald da, onun eteine dalardan kazk akld."
diye buyurdu.
1180. Btn mahlkat keselerini onun lutfu, ihsn ve nimetleri ile doldurmulardr. Hepsi de bakalarnn dileklerini yerine getirmeyi ondan renmilerdir.
Her peygamber "Sabretmek, namaz klmak, baar elde etmek iin yardm
isteyin." diye ondan ferman getirmitir.
Peygamberlerin hepsi de; "Aklnz banza aln da, dileinizi ondan dileyin,
bakasndan deil." demilerdir. Su denizdedir, kuru derede su aramayn.
Emrine uymayan bile altnlara boar, Krn yaparsa, emrine uyan ona yz
tutar, yalvarrsa ne yapmaz? 628
628 Krn'u Lidya Kral Krezs ile kartrrlar. Kur'n'n haber verdii Krn; Hz. Musa'ya h
aset eden bir zengin
adam. Altn haznelerinin anahtarlarn zor tad bildirilir. Bir fahieye bir ka altn ve
rerek Ms'nm kendisi ile zina
ettiini syletmek istedi. Fakat kadn vicdanna gre hareket etti, hakikati syledi ve Krn'
un verdii altnlar
gsterdi. Bunun zerine Hz. Ms'nm dus ile Krn ve hazneleri yere geti. Buna iaret olma
k zere u ruba
sylenmitir: "Is paraszlktan tr, ge kt, Krn aklszlktan yere geti. Eer altn
ve gmle bir kii insan olsayd, Is yere geer, Krn da gkyzne kard."
471
hsn, iyilik.
1201 hsn sahipleri lr, fakat ihsnlar kalr. Ltuf ve kerem meydannda at
srenler, ne mutlu insanlardr.
Zlimler de ldler ama, zulmleri kald, hile yapan kt insann vay haline.
hsn eden kimse lr, fakat ihsn lmez. Daima yd edilir. Allh'n yannda
din ve ihsn kk bir ey deildir. 629
1205 Kendi ld halde isyn, zulm yaayan kiinin vay haline; yle bir
kiiyi lmekle kurtulur sanma.
Fakat Firavun durumu veziri Hmn'a dannca, kin gtme huyuna sahip
olan..
Hmn ona derdi ki: "imdiye kadar pdih idin, imdiden sonra yamal
hrka giyen bir adama kul mu olacaksn?"
Ey gfil insan! Senin akln da, hev ve hevesine esir olmu bir vezir gibidir.
Senin bedenin de mn yolunu, Allh yolunu keser, durur. 630
630 Akl bizi bazen hakikat yolundan alkor. lh aka ve imn kar, aykr vesveseleri ii
mizde uyandrr. Bu sebeple
Fuzul hazretleri:
(Ben akldan bana yol gstermesini isterim, akl beni felsefe yolu ile sapkla gtrr.) dem
itir. Necip Fazl merhum
da : "Akl bir rk di, at kurtulursun." diye yazmtr.
472
Bir Hakk dostu, bir Allh adam sana t verir. Fakat beden ehrinde bir
ekiya olan akln, onun szlerini tesirsiz brakr.
Akl sana der ki: "Sana sylenen bu szler, yerinde sylenmi szler deildir.
Kendine gel de yerinden, yurdundan olma, bu sz makbl deildir. Akln
bana al, deli olma.
Eyvahlar olsun o pdiha ki: "Veziri bu adamdr. Her ikisinin de yeri kin
dolu cehennemdir."
1250 Ne mutlu o pdiha ki, zor bir ile karlanca Asaf gibi bir veziri
onun yardmcs olur. 631
631 Hz. Sleyman'n veziri olan Asaf hem tedbirli, hem akll, hem de keramet shibi idi. Belk
s'n kocaman tahtn bir
anda Yemen'den Kuds'e getirmiti.
Adletli bir pdih, Asaf gibi tedbirli ve hayr sever bir vezire dost olursa,
nr stne nr budur ite.
Sleyman peygamber gibi bir pdihla Asaf misli bir vezirin birlikte
bulunmas, nr stne nr, anber stne anber olur.
Fakat pdih Firavun, veziri de Hmn gibi olursa her ikisi de kt bahttan
kurtulamaz.
Byle bir devlet, birbiri stne ylm karanlklar gibi olur. Ne akl onlara
yar olur, ne de kymet gn devlete eriirler.
632 Hrt, arkada Mrut ile beraber, birer melek olduklar halde insan klnda Bbil'e ind
irilmiti. O vakit Bbil'de
Ey rh sultan sen, cz' akl deil de, klli akl kendine vezir yap. 633
633 Cz' akl insanlarn akl, "klli akl" btn akllarn menba saylan ve Hakk'a rci ola
n akldr. Bir de akl: "akl-
me" (=dnya ileri ile uraan akl), bir de "akl- med" (=hiret ilerine eren akl) diye
ikiye ayrrlar.
473
Akln iki gz de iin sonuna bakar. Ahiret gln elde etmek iin, dnya
dikenlerine katlanr, onun zahmetini eker. 634
"Dostla anlamayan, ekien dostsuz kalr, Alclar, mlerileri ile iyi geinen tccar ifls
etmez. Ay gecenin
karanlndan rkmedii. ondan ikyet etmedii iin nr sac oldu. Gl de gzel kokusunu di
kenle arkada olduu
onun aclarna katland iin elde etti."
Akln dikenin zulmne tahamml ederek bekledii gl, yle bir gldr ki; ne
solar, ne dklr. Koku almayan her burun o glden uzak olsun. nk
koklamaya layk deildir.
Babacm, eer senin akln varsa, bir baka akl shibi ile, yni mrid ile,
dost ol da ilerini onunla danarak yap.
1273 Hak ile btl, iyi ile kty ayrt edene oyun edilemez. Hele anlay,
akl gizli eyleri gren biri olursa.
Mnevi devlet shibi olanlarn gzne hi bir by, hi bir hile, hi bir
eytanlk perde ekemez.
Hz.
Sleyman h
n Mescid-i
Aksa
yapldktan
sonra
Sleyman (a.s.) her sabah, Mescid-i Aksa'ya gelir, tam bir ihls ile Allh'a
ibdet ederdi.
Mescitte yeni bir ot bittiini grr, o ota; "Adn nedir? Neye faydan vardr?"
diye sorard.
474
"Sen ne ilacsn? Nesin, adn nedir? Kime zararn, kime faydan dokunur?"
1290 Her ot, yapt ii, adn syler; "Ben filan kiiye canm, hayatm. Filan
kiiye de zehirim, lmm.
1295 Cz' akl, bir eyden hkm karacak akl deildir ki, o akl ancak fen
shibinden bilgi alr, buna muhta olur.
yi bil ki, btn san' atlar, vahiyden meydana gelmitir. Ondan sonra akl,
onlar ilerletti.
Akl, hile ile kl krk yarar ama, hi bir san' at elde edemez.
1300 Eer san' at bilgisi, bu aklla olsa idi, elbette ustasz olarak bir san' at
renebilirdi.
1309 Allh "akl- kll" iin; "Gz ne kayd, ne yanld." diye buyurdu. 635
635 Burada "akl- kll"den maksat Hz. Muhammed(s.a.v.)'dir. Necm Sresi'nin 16-18. yetlerine
iaret var. "Akl- kll"
Allah'n kudretinden, "akl- evveF'den sonra ortaya kan akl mertebesidir. "Ar- a'zam", "C
ebrail", "Hz.
Muhammed'in nru" da denir. "Akl- kll", "akl- evvel"den sonra gelen bir mertebe olduu iin
arifler;
"Allh'm ilk yaratt ey akldr.' hadsi ile 'akl- evvel'e iaret edilmitir." derler. Mir
ca kt zaman aziz
Peygamberimiz, asl grmek istediine bakm, gzn ondan ayrmamtr. "Akl- cz'" asl g
rlecei bulamad
iin, gz kaym, her tarafa bakmaktan kendini alamamtr.
1314 Senin sevdn yznden, her an gnl Mescid-i Aksa'snda trl trl
kuruntulardan yeni yeni otlar biter.
475
1315* Ey Hakk yolcusu, Sleyman'n Mescid-i Aksa'da yeni yeni biten otlara
gsterdii saygy, sen de gnl Mescid-i Aksa' sna gelen eitli dncelere
gster, onlara saygl davran, onlarn hakkn ver. Onlardan ilham al, onlar
reddedip geme...
"Yeryznde biten her ot; 'O tektir, O'nun orta yoktur.' diye sylenip durur." Byk mtefek
kir Sdi hazretleri de:
"Aalarn, btn bitkilerin yapraklan, gnl uyank kiinin nazarnda, Allah'n ma'rifetini,
san'atm, yaratma gcn
anlatan birer defter gibidir." Yine Sdi hazretleri:
"Her neyi gryorsan hepsi de Allh'm zikri ile cokun bir haldedir. Lkin bu mny ancak mn
ev kula olan iitir.
Allh' yalnz gl dal stndeki blbl tesbh etmez. Gln her dikeni Hakk'n tesbhi iin b
ir dildir."
Yerde eker kam m bitmi, yoksa adi kam m? Her yerin tercman orada
biten ottur.
Eer bir mecliste, bir toplulukta, bana sz syletici bir kii bulursam, hakikat
banda gnl bahesinde yz binlerce gl bitiririm.
1320 Fakat mecliste sz ldren bir densiz kii bulunursa nkteler, gzel
Her gn olduu gibi, o gn de o pdih mescitte yeni bir ot grmek iin her taraf arad.
476
1373 Derken Hz. Sleyman bir kede baak eklinde yeni bir bitkinin km
olduunu grd.
Sleyman dilsiz, dudaksz; "Syle bakalm senin adn nedir?" diye sordu. Ot
da; "Ey cihn pdih!" dedi. "Benim adm keiboynuzu'dur."
Sleyman; "Senin ne hassan var?" diye sordu. "Ben nerede bitersem, oras
yklr, gider." diye cevap verdi.
"Benim asl adm Harrub'dur. Bittiim yer de harap yerdir. Ben u balk
leminin ykcsym."
1380 Dedi ki: "Ben sa kaldka phe yok ki, bu mescide, dnya
fetlerinden biri, bir yknt, bir knt gelmez.
Eer senin gnlnde kt bir arkadan sevgisi belirirse, bil ki. bu sevgi,
gnl mescidinin yklmasna sebep olacaktr. Kendine gel de ondan ka;
onunla az konu.
1385 yle kt bir dostun sevgisini gnlnde tutma, onu kknden sk at.
nk o ba verir, boy atarsa seni de, mescidini de ykar.
Kendinden yana kma, kendini sulu say, kendini sulu grmekten korkma,
sulu olduunu onun huzurunda itiraf et ki; Cenb- Hakk sana ilham ettii
mnevi dersleri kesmesin.
"Ben bilgisizim, bana bir eyler ret." demen, bylece insaf shibi olman,
kendini, stn grmekten, az olan bilgisi ile ululanmaktan, ycelik taslamaktan
elbette iyidir.
477
637 Hz. Havva ilk defa Kabil'i ve klima adndaki kzm dourdu. Sonra Habil isimli olunu ve
ikinci kzm dnyaya
getirdi. Bunlar byynce Hz. Adem Kabil ile doan kz, Habil'e, Habil ile doan Kabil'e ver
mek istedi, klima daha
gzel olduu iin Kabil babasnn hkmne uymad. Kavga balad. Sonra Kabil kardei Habil'i
ldrd.
1301 En adi, en baya bir san'at olan mezar kazma san'at; nereden akla,
fikre gelirdi? Nereden hile ile, dnce ile elde edilebilirdi?
ldrlm, kan ile topraa bulam cesedi; "Nereye saklayaym, nasl yok
edeyim?" der mi idi?
O srada Kabil, bir kargann gagasnda l bir karga bulunduu halde hzla
uarak geldiini grd.
stn toprakla rtt. Karga Allh'n ilham ile bilgi shibi olmutu.
Kabil; "Vay benim aklma." dedi. "Fende bir karga bile benden stnm."
1310 Has kullarn nru; kaymayan, yanlmayan akldr. Karga akl ise llere
mezar kazma ustasdr.
Eer gideceksen, gnl ankasnn peine d de, o seni kalp Kaf dana ve
gnl Mescid-i Aksa 'sna gtrsn.
Sen bazen yolunu arr. Sapkla gidersin, bazen de doru yolda yrrsn.
Fakat ne seni srkleyen ip meydandadr. Ne de ekip gtren g.
478
Sen kr bir deve gibisin. Boynundaki yular, seni eker, gtrr. Fakat sen, o
yulara bakma, onu ekip gtren gizli ele bak.
Eer yularla birlikte eken de grnseydi, senin iin bu lem aldanma yurdu
olmazd.
O nefis kpeinin arkasndan rezil bir kii gibi nasl giderdi? Gitmezdi ve o
kfir nefse uyuundan hemen ayan ekerdi.
Dnya devletinin yni madd dnya varlnn evveli; koup didinme, sonu;
dayak yemektir. Bu dnya harabesinde devlet shibi olmak iin eekesine
lmekten baka bir ey yoktur.
6,8 "Allh bir kula musibet vermeyi dileyince, o kulu relere kar kr eder." Hadis. Cami 'u
's-Sar, c. I, s. 15.
1340 Piman olmay adet edinirsen, yni yaptn ilerden boyuna piman
olur durursan, bu pimanlktan daha ziyde piman olursun.
479
Bu dnceyi, bu pimanl brak da, daha iyi bir hl, daha iyi bir dost, daha
iyi bir i ara.
Elinde daha iyi bir i yoksa, pimanln neye? Neyi kaybettin de piman
oluyorsun?
Biliyorsan, iyi yola sarl. Yni doru yola d. Bilmiyorsan, gittiin yolun
kt olduunu nasl anlayacaksn?
1345 yiyi, doruyu bilmeyince, kt yolu bilmezsin ey yiit! Ztt ztt ile
grebilirsin.
1332 Sen smsk, drt elle sarlr da bir iin stne hrsla dersen onun
ayb, kusuru, o ii sevdiin iin sana gizli kalr.
Allh o iin aybn senden gizledii iin sen o ile urar durursun. 639
"nsanlarda ayptan baka hi bir ey grmeyene ayplar olsun. Gayb leminden gelen temiz rh,
ayn yerden gelen
kardelerde nasl olur da ayp grr? Ayp hi bir ey bilmeyen kiiye gre ayptr. Fakat her
eyi ho gren, olduu
gibi kabul eden Cenb- Hakk'a kar ayp deildir."
Bu beyitlerle Cenb- Hakk'n ayp eyleri, ktlkleri ho grd akla gelmemeli. Eer yle
olsayd, ayplar
gidermek iin Allh, peygamberler gndermezdi. Allh her eyin asln ve sonunu ok iyi bildi
i iin, bizim ayp
sandmz eylerin arkasnda ne iyiliklerin, ne gzelliklerin gizlendiini ancak o bilir. Set
tar'l-uyb" (=ayplar
rtc) olmasnn sebebi, gnahkar da olsa onun kullarn sevmesinden ve belki gnahlarmza t
evbe ederiz, ayplar
brakr, dzeltiriz diye bize bir zaman brakmasndan, mhlet vermesindendir. Yoksa Allh haks
zlk yapan, ayp iler
ileyen kty, cezalandrmay ihmal etmez. Bize den vazife, ayb mmin kardete deil, ken
dimizde aramaktr.
480
Bunun gibi hararetle, hrsla sarldn her dncenin ayb da senden gizli
kalmtr. 640
640 Sevdiimiz insanlarn da ayplarn, kusurlarn gremeyiz. Gzmz sevgi bayla yle kap
anmtr ki, onlarn
kusurlarn meziyet olarak grrz.
1335 Onun ayb, irkinlii sana grnseydi, rhun ondan rker de doudan
batya kadar kaard.
1349 Sen arzu ettiin her eyin, her iin aybndan habersizsin, perde
ardndasn.
1350 Eer o arzunun ayb ve noksan sana grnm olsayd, rhun o arzudan rker, kaard.
Eer Allh, o iin aybn ve zararn sana gstermi olsa idi, hi kimse seni
srkleye srkleye o tarafa gtremezdi.
Senin her hangi bir iten holanmaynn, nefret ediinin sebebi o iin
aybnn meydanda oluundandr.
Ey her srra vakf ve kelam latif olan Allh, kt bir iin aybn bizden
gizleme.
Sfinin biri, mnevi nee bulup, iinin almas, gnlnn ferahlamas iin,
gllerle dolu bir baheye gitmi, bir keye ekilmi, yzn dizine koymu,
sficesine murakabeye dalmt.
481
641 Burada Rum Sresi'nin u mealdeki 50. yetine iaret var: "Allh'n rahmet eserlerine bak.
Yeryzn, lmnden
sonra nasl diriltti? phe yok ki o, lleri de her halde tekrar diri itecektir. O her eye h
akkyla kadirdir."
Sf; "Ey kendi hevsna kaplm kii." dedi. Allh'n en gzel eseri
gnldr. Gnldedir. Darda bulunanlar ise ancak eserlerin eserleridir.
Su iinde grlen o aalar, suya akseden hayal bir badr. Onlar suyun
gzellii ile, berrakl ile oynar dururlar.
642 Bu beyitte Al-i mran Sresi'nin u meldeki 185. yetine iaret var: "Herkes lm tadar.
Yaptklarnzn karl
muhakkak kymet gnnde tastamam verilecektir. O vakit kim o ateten uzaklatrlp cennete s
okulursa, artk o
muhakkak muradna ermi olur. Bu dnya hayat aldanma metandan baka bir ey deildir."
Bu aldan, gnl tam mnsyla ilh tecellye mazhar olan kmil insann
kalp ve ruhundan akseden hyali, hakikat sanmaktan ileri gelir.
Ne mutlu o kiiye ki, lmden nce ld de, onun ruhu bu bam hakikatinden koku
ald.
482
Ey yz nrlu kii, byk babandan, yni Hz. dem'den ders al. O blis gibi
benlie kaplmad da "Rabbimiz, biz nefsimize zulmettik." diye buyurdu.
1390 Hz. Adem, eytan gibi, Allh'a; "Ben senin takdirin gerei emrine uymadm." demedi, iledii sua bahne aramad. Hile bayran yceltmedi.
Fakat blis Allh ile bahse giriti. "Benzim kpkrmz idi. Onu sen sararttn.
Yni ben, gzel, erefli bir melek idim, beni sen irkinletirdin, beni sen
ktletirdin." dedi.
Ey Hakk yolunda yryen kii, akln bana al da; "Rabbim, sen beni
aldattn, sen beni azdrdn." yetini oku (cebr inancna kaplma), pek yle eri,
br syleme.
Ne vakte kadar cebr aacna kacaksn da, kendi ihtiyarn, cz' iradeni,
yapma gcn bir tarafa atacaksn, onu inkr edeceksin?
1395 O iblis ve onun soyu sopu gibi, sen de, Allh ile bahse girimede ve
savamadasn.
Eteklerini toplayp isteye, dileye gnl holuu ile isyana kouyor, gnahlar
iliyorsun, sonra yaptn ktlkleri ilh takdire dayyorsun. Bu iler zorla
olur mu?
O kadar istekle, kim ktle, yol aztmaya gider? Kim gnaha koar?
Yirmi kii sana nasihat etse, t verse, o iin ktln sylese, sen o
yirmi kii ile de savaa giriirsin.
"Doru yol ancak budur. Adam olmayanlardan baka kim beni knayabilir?"
dersin.
1400 Cebr altnda olan ve zorla i yapan kii, nasl byle syler? Yolsuz bir
insan nasl byle savar?
483
1402 yi talihli ve insan olan kii bilir ki; zeki olmak, akll geinmek iblis 'tendir. Ak
ve kulluk da Adem'dendir.
eytan gibi zeki olanlar, denizde yzenler gibidir. Koca bir denizde yzen
kimsenin kurtulmas nadirdir. Nihyet batar, boulur; yni aklna gvenip
eriat gemisine binmeyenler, sonunda helak olurlar.
1405 Hem de yle bir deniz ki; snrsz, pek derin; kys, dibi, snacak yeri
yok! Bu deniz yle byk bir deniz ki; yedi denizi bile bir saman p gibi
kapar, mahveder! 643
froBiri, Hz. Ali Efendimiz'e kaz ve kader srrndan sormu. Hz. Ali de; "O konu derin bir den
izdir; iine girme!" diye
buyurmutur. Zekasna gvenip o denizde yzmeye alanlar "cebrlik" ve "kaderilik" gibi konu
larla uraanlar,
nihyet o denizin dibini boylarlar. Tehlikeden korunmak iin ilh aka sarlmak gerekir.
lah ak, sekin mminler iin bir gemi gibidir. Bu gemiye binenler; fete,
felkete pek uramazlar; ou zaman da kurtulua ererler. 644
Ey Hakk yolcusu! Sen; akl, zekay sat da hayranl satn al! nk zeki
olmak, akll olmak; bir fikir yrtmekten, bir zanna kaplmaktan ibrettir!
Halbuki hayranlk; Hakk'n gzelliini, kudretini, san'atn grmek, arp
kalmaktr!
1410 O da; "Salam, yksek bir dan stne kar kurtulurum; ne diye
Nh'un minnetini ekeyim!" demiti.
Ey Kenan gibi olan sapk; nr gibi olan kmil insann minnetinden nasl kaar
kurtulursun! Allh bile ondan rz olmadadr; onun minnetini ekmektedir!
484
Nasl olur da bizim canmz O'nun minnetini ekmez? Allh bile o kmil
insann krn ve minnetini makbl saymtr! 645
645 Hasan- Basr hazretleri yle bir hads rivayet etmitir: "Kymet gn bir kul Allh'n
huzuruna getirilecek,
dnyada bir insann baka bir insandan zr diledii gibi, Cenb- Hakk da o mmin kulundan z
r dileyecek de.
diyecek ki: Ey kulum;
Cellim hakk iin, senden (dnya nimetleri indimde hakir olduu iin) dnya nimetlerini esirg
emedim! Fakat, sana
keremler ve faziletler hazrladmdan dolay vermedim; seni dnyada yoksul braktm. u safla
r arasnda dola; benim
rzm iin seni dnyada yedirmi ve giydirmi kim varsa, elinden tut, o senindir! Allh'n ker
emine dikkat buyurulursa,
bir kuluna dnyada rzkn veriyor, hirette de; "Az vermitim." diye zr diliyor!
Ey hasetle dolu olan, ey bbrlenip duran kii! Sen, kmil insan ne bilirsin?
Allh; onun kulluunu, gayretini kabul etmi, ondan rz olmutur.
Yhut da, kitaplardan renilen, rhla ve gnlle ilgili olmayan "nakli bilgi"
ile bilgin olmu ve onunla gurura kaplm olmasayd da, bir velden vahiy
bilgisi kapsayd!
Byle bir nr varken sen, eline bir kitap alp onunla megul olursan, ilhama
erimi olan rhun seni azarlar!
Zamann kutbu olan "kmil insan"n szlerine kar "nakli bilgi"yi, su varken
teyemmm etmek gibi bil!
Hakk yolunda yrrken akl, zekay bir tarata at da, kendini abdal yap ve bir
kmil insana uy; onun izinde yr! Kurtuluu, ancak bu abdallkla bulabilirsin!
1420 Babacm; insanlarn mnevi pdih olan Peygamber Efendimiz bu
yzden; "Cennetliklerin ou abdal kiilerdir!" diye buyurdu. 646
646 "Cennet ehlinin ou ebleh ve saf kiilerden ibrettir!" hadsine iaret edilmitir.
Akl ve zeka sana kibir ve gurur verir. Abdal ol da, gnln dzelsin, huzra
ersin!
Abdallk dediim, halka iki kat maskara olan kiinin ahmakl deildir. Bu
abdallk; "H"ya kar, yni O'na, Allh'a kar hayran olmak, O'na kar
hayrete dmek ve abdallamaktr!
485
647 Ysuf Sresi'nin u meldeki 31. ve 32. yetlerine iaret var: "Zleyha, onlarn gizliden
gizliye yaptklar
dedikodular iitmiti. Kendilerine dveti yollad. Onlar iin rahata yaslanacaklar bir yer
, bir de sofra hazrlad.
Onlardan her birine birer bak verdi ve Ysufa da; 'k karlarna! ' dedi. imdi, onlar bun
u grnce kendini byk
bir varlk olarak tandlar. Hayranlklarndan ellerini kestiler ve dediler ki: 'Allh' tenzi
h ederiz; bu bir beer, bir insan
deildir! Bu, ok erefli bir melekten baka bir ey deildir!' Zleyha dedi ki: 'ite; beni k
endisi hakknda
aypladnz, u grdnz kiidir!'"
1430 Bir kimse bu yolda basz kmldanrsa, o kuyruk olur! Yni, mridsiz
hareket ederse, hi olur! Onun kmldan, akrebin kmldanna benzer.
O akrebin ban ez; onun iindeki istekler hep budur! Huyu daima insan
sokmaktr!
Delinin elinde bulunan silah al da, adlet ve bar seven insanlar senden rz
olsunlar!
1435 Delinin elinden silahn alamazsan, hi olmazsa onun elini bala; yoksa,
o silahl deliden yzlerce zarar gelir!
486
vermek gibidir!
1436 Mayas bozuk bir adama ilim ve fen retmek, yol kesen bir hayduda
kl vermek gibidir.
Kt kiilere verilen bilgi, mal, mlk, yksek mevk, bakanlk; halk iin
fitne olur!
1440 Mayas bozuk idarecinin can delidir! Elindeki kl da, sanki bedenidir! Bu sebeple o kt huylunun elinden klc al!
Yksek mevkileri ele geiren ahlakszlarn, bilgisizlerin yaptklar ktlkleri, yzlerce arslan bir araya gelse yapamaz!
Yksek bir mevkye gelmeden, stn bir makama ulamadan nce o bilgisiz
kiinin ayplar, kusurlar gizlidir fakat; bir frsat bulunca, yni makama
oturunca glenir! Onun kt huyu, ylan yuvasndan dar karr da, onu
bunu sokmak iin ovaya doru szlr!
Adam olmayan ahlakszn biri mal mlk elde eder, yksek mevkye karsa, o
kii, kendi rezilliini kendisi istiyor demektir!
1445 O chil kii, ya nekeslik eder, kimseye bir ey vermez, Yhut da cmertlie kalkr, halka bir sr ihsnlarda bulunur.
Hkm ve hkmet sapk bir kiinin eline geerse, o, eline mevk geti sanr
ama; aslnda o bir kuyuya dm olur.
Kendisi yol bilmedii halde klavuzlua kalkr ve onun irkin rhu dnyay
yakar yandrr.
487
1450 "Gel de sana hakikat ay'n gstereyim!" der; halbuki o nrsuz kii, ay'
asla grmemitir!
Ey ham kii! Sen, ayn aksini, hayalini suda bile grmemisin; nasl olur da
kendisini bakasna gsterebilirsin?
648 Rivyete, mrikler toplanp Hz. Muhammed iin kahin, sihir yapan ve ir denilmesi teklif
inde bulundular. Fakat
bu sfatlarn hi biri Peygamber Efendimiz'de bulunmad iin karar vermeden daldlar. Bu t
oplant ve szlerden
zlen Aziz Peygamberimiz, eve terif buyurup; "Beni rtn, beni rtn!" diyerek yattlar. Hat
ice validemiz stlerine
bir kuma rttler, ite o srada Mzzemmil Sresi 'nin 1-4. yetleri nzil oldu.
Ey byk zat; geceleyin kalk! Sen bir mum gibisin; mum, geceleri ayakta
durur!
649 Bir hads-i erifte; "Benim eratim, Hz. Nh'un gemisi gibidir; ona tutunan kurtulur, ond
an ayrlan ise bu hayat
frtnasnda boulur!" diye buyurulmutur.
Akll kiiler iin her yolda, hususiyle deniz yolunda bir klavuz lazmdr.
1460 Kalk da, yolu vurulmu kervann haline bak; her taraf kaptanlk
iddiasnda bulunan gulyabanilerle dolu.
488
Yalnz kalmann zaman deildir; topluluk arasna gel! Doru yolu gstermek
Kaf dana benzer; sen de, o dan hmassn!
"Krn elinden tutana Hakk'tan yzlerce sevap vardr, yzlerce ecir vardr!"
diye buyurmadn m?
"Krn elinden tutup onu krk adm gtren kii balanmtr; doru yolu
651 Bir hads-i erifte; "Bir kii, kr bir adam krk admlk bir yere eker gtrrse, Allh
'm affna nil olur; gemi
gnahlar affolunur." diye buyrulmutur.
1470 yle ise, u fn dnyadaki krler topluluunun ellerinden tut da, onlar
katar katar hakikate doru gtr!
Doru yolu gsterenin ii budur! Sen de doru yolu gsterensin; ahir zamann
yasna neesin!
652 Sur; srafil'in frmeye memur olduu bir alet. Bu; az geni, flenecek yeri dar bir bor
u eklindedir. Birinci defa
fleniinde dnyada ne kadar canl mahlk varsa hepsi lecek, ikinci fleniinde tekrar dirile
cektir. Hz. Muhammed
(s.a.v.) de manev bir srafil'dir.
Sen Mdem ki vaktin srafil'isin, hemen kalk da, kymetten nce bir kymet
kopar!
489
"Hani kymet nerede?" diye soran dertli insan; bir bak da gr: Bu kymet
yznden yzlerce lem meydana gelmede, lemlere lemler katlmada! 653
653Sfilere gre kymet trldr: Birincisi tab lmdr, ikincisi ihtiyar lmdr, yni
lmeden evvel lmek,
kalbin ebed olarak diri kalmas iin yeni bir yaama. nc kymet "fena fi'llah" mertebesi
ne erdikten sonra "beka
bi'llah" mertebesinde hakik bir hayata kavumaktr.
Yazklar olsun; harman devirme zaman geldi ama, gn geti, akam oldu!
Bahtmz yznden gndz geti gitti!
1485 Vakit dar; bu sz de o kadar sonsuz ki, bir mr bile bu sze dar gelir!
Ey yiit; vakit dardr ama, halkn anlay vakitten yz kere daha dardr!
1490 Bir pdih vard. Onun da bir klesi vard. Bu klenin akl l, ama
ehveti diri idi.
O kle; pdihn nemsiz gibi grd baz kk, ince hizmetlerini brakr,
onlar hakknda kt zanlara, kt dncelere dalar, fakat bu kt zanlarn,
kt dncelerini doru ve yerinde sanrd.
Pdih klenin kt huyunu anlad da; "Onun ayln azaltn; kar gelirse,
adn klelerin defterinden silin gitsin!" dedi.
490
Klenin akl kt, hrs fazla idi. Aylnn azaldn grnce fkelendi,
sertleti.
1563 Kle; nazl ve nzenin pdiha hmla, benlikle, kinle dolu bir mektup
gnderdi.
1717 Kle; mektup yazmadan nce abann yanna gitti de; "Ey cmert
pdihn as!" dedi.
1720 Kle; "Vallhi" dedi. "Bu emir pdihn deildir; pdihn yannda
eski ve halis altn toprak gibi deersizdir!"
Kuluk vakti creti azalnca bir hayli sylendi, kt szler sarfetti, fakat hi
bir faydas olmad.
1727 Kle; kzgnlkla, dertle bir keye ekildi ve pdiha fke ile bir mektup yazd.
1730 Bulut verir ama, alaya alaya verir; senin avucun ise her zaman glerek
nimet sofralar kurar!"
1865 Klenin mektubunu adlet shibine gtrdler; okudu fakat cevap vermedi.
491
Diyordu ki: "Acaba pdih neden cevap vermedi? Yoksa, mektubu gtren
bana kzd da, bir hainlik edip mektubu gtrmedi mi?
Denemek iin ikinci bir mektup yazp da hnerli, akll, insafl baka bir eli
bulup onunla yollasam daha iyi olacak!"
"Pdiha bundan nce bir mektup yazmtm; acaba o mektup yol buldu da
oraya ulat m?" diyordu.
O gzel yzl pdih bu mektubu da okudu ama, yine cevap vermedi, onun
szlanmalarna aldrmad.
Pdih dedi ki: "Mektup yazmak kolay; kolay ama, kle ahmaktr! Ahmak
adam da irkindir ve Allh'n huzrundan kovulmutur!
Bir uyuz, yz kiiyi uyuz eder; hele hele u beenilmeyen pis ahmaklk uyuzu
olursa...
1945 Onun omluu yznden, bulut yamur yadrmaz; onun bayku gibi
uursuz oluundan, bir ehir harap olur!
492
654 "Ahmak kii benim dmanm, akll kii de benim dostumdur!" diye bir hadis rivayet ederle
r.
Akll olan kii ise, bizim canmzdr; onun rhu ve kokusu, bizim
reyhanmzdr!" (Hz. Mevln) buyuruyor ki:
"Akll adam bana svse bile, ben ona rzym. nk aklda, bana feyz veren
Allh'n feyzi vardr. Akln svmesi, shibini irkin iten dolay azarlamasdr!
1950 Akln, shibine olan o kmas faydasz olmaz; ona misafir olan yemeksiz kalmaz!
Ahmak, azma helva verecek olsa, o helva beni hasta eder, bana hararet
verir."
655 "Ademolu acayip bir macundur; meleklik ve hayvanlkla yorulmutur! Eer hayvanla meyle
derse, ondan da
aa olur; meleklie meylederse, ondan da stn olur!"
1497 Bir hadste bildirilmitir ki: Allh, lemdeki varlklar eit olarak
yaratt.
493
Yarattklarndan bir ksmna akl verdi, bilgi verdi, cmertlik verdi. Bunlar
meleklerdir; bunlar, Allh'a secde etmekten baka bir ey bilmezler!
Mayalarnda hrs yoktur; hev ve heves yoktur! Bunlar, batan baa nrdur;
Allh ak ile diridirler, Allh ak ile yaarlar!
1500 Yarattklarndan dier bir ksm bilgisizdir, hayvan gibi; ot yer, otla
semirir!
Onlar, ahrdan ve ottan baka bir ey grmezler; ktlklerden, aalklardan, iyiliklerden, yceliklerden haberleri yoktur!
Onlar riyzattan, zhidlikten, nefisleriyle giritikleri savatan halas olmulardr. Sanki onlar, insanolundan domamlardr.
nsanlarn bir ksm da insan eklinde, insan klnda eek hayat yaarlar. Onlar
batan baa kin, fke ve ehvet kesilmilerdir.
494
1510 nsan olarak, bunlarda da meleklik, Cebraillik huyu vard; vard ama,
beden evleri pek dard. Pek byk ve yce olan meleklik huyu o dar eve
smad.
Cansz olan kii zaten lmtr. Ama yaad, insan klnda dolat halde
can, meleklik vasfn, meleklik huyunu kaybetmi kii ise, insan eklinde
eektir!
657 Tasavvufta "mutasavvf, sf, sfi" diye derece vardr. Mutasavvf, tasavvuf ilmini bil
en kiidir. Sf, tasavvuf
ilmini bilen, ayn zamanda zevken yaayandr. Sfi ise, vakit ve hl kaydlarndan kurtulmu ve
llerin en bykleridir.
658 Bir ir insann ktlnden o kadar rkm ki; "Aksim Adem diy mir' ata nazar eyleyemem
." (Aynaya baknca
hayalim; insan eklinde grdm iin aynaya bakamyorum.) demektedir.
1515 Altn ilemeli kumalar dokur, denizlere dalar, dibinden inciler karr.
Bilirler ama, bunlar hep bu dnyaya ait bilgilerdir. Bunlar, insana yedinci kat
gn stne kacak yolu gstermezler.
659 Hz. Peygamber Efendimiz; "Y Rabb; faydas olmayan ilimden sana snrm!" diye mnacaat
ta bulunmutur.
495
1525 Uykuya dalan kiinin, uyand zaman uykuda iken ryada grdklerinin
aksini grmesi gibi,
1527 nk; hayvn rha sahip olan kiinin, yni hayvanlkta kalm insanin
kt huylarn deitirmeye, nefsi ile savamaya istidad vard ama, nefsan
nsanlarn bir ksm da vardr ki, ilerinde daim olarak sava vardr; nefisleri
ile akllar arpr durur. Bunlar, bir bedende yar insan, yar hayvan olarak
mr srerler.
660 nsanlardaki bu i sava (vicdan ile nefsin sava) Yhut "nefs-i emmre" ile "nefs-i
lewame"nin savam razl Hafz ile Fransz dram yazar Racine ayr ayr dilde, fakat ayn r
h, ayn duygu ile ne
gzel ifade etmilerdir:
"Bilmiyorum ki, benim bu hasta gnlmde birisi mi var? Ben susuyorum, o iimde bulunan durmada
n benimle
savamakta ve feryat etmektedir." "Mon Dieu quel guerre Crucl: Je sent deux homme en moi!" (Al
lhm; ne
acmaszca bir sava; iimde birbiriyle arpan iki insann olduunu hissediyorum!) nsandaki
bu i sava Mevln
k Pakistanl ikbl hazretleri Esrar- Hodi (Benliin Srlar) adl eserinde daha gzel bir
ekilde aklamlardr:
'nsanda biri Rahmani ego (insan rh=ilh ben), bir de nefsan ego (hayvn rh=nefsan ben)
olmak zere iki ego
(=ben) vardr. Bunlar, her insann iinde savamaktadrlar. Bunlardan hangisi stn gelirse bi
zim ahsiyetimiz ona gre
belli oluyor, 'insan ego' stn gelirse, insan oluyoruz; 'nefsan ego' galip gelirse insan e
klinde hayvan olarak yayoruz."
496
661 Bu balkta ad geen Mecnn, insan rhu temsil ediyor. Ezeldeki sevgilinin Mecnn'u ve o
nun kdr. Deve ise,
nefsin, hayvani rhun semboldr; o da yavrusu gibi olan hev ve hevesinin, nefsan isteklerin
in peinde komaktadr.
1533 Akl ile nefis. Mecnn ile dii devesine benzer; Mecnn yol almaya, ileri
gitmeye urar, deve ise geri geri gitmek ister!
Mecnn ileriye gidip Leyl'ya kavuma sevdsndadr; dii deve ise geriye
dnp yavrusunun yanna komak diler!
1535 Eer Mecnn bir an gfil bulunsayd, deve dner, geri giderdi.
Mecnn'un bedeni akla, sevd ile dolu olduu iin, kendinden gemekten
baka re kalmad.
Fakat deve de onu ok iyi kolluyor, gzetiyordu. Pek de evik idi; yularnn
gevediini grnce,
497
Mecnn yni akl, sonunda; "Ey deve (yni nefis)!" dedi. "kimiz de kz
fakat, aklarmz birbirine zt, birbirine aykr! Demek ki biz, birbirimizle yol
arkadal yapmaya layk deiliz!
Senin sevgin de, yularn da bana uygun deil! O halde senden ayrlmam
gerek!"
1545 Senin rhun, "ar"n yni "Hakk"n ayrl ile yoksullua dm;
bedenin dikenlere yni nefsan duygulara kapldndan bir dii deveye
dnmtr!
Rhun ycelere ykselmek iin kanat rpmada; bedense, peneleri ile yere
sarlmakta, ondan ayrlmak istememektedir!
Ey doduu yeri lrcesine seven, oraya yapp kalan deve (yni beden)!
Sen benimle bulunduka, rhum gerek sevgiliden, Leyl'dan uzak kalyor!
662 Mide Sresi'nin 24. yetinde beyan buyurulduu zere srailoullar Hz. Ms'ya itaat etm
ediklerinden, krk sene
Tih l'nde kalmaya mahkum olmulard. Burada, Mecnn'un Leyl yurduna gitmek isterken deveni
n yavrusu
yznden geri gitmesi ve bu yzden Mecnn'un Leyl'ya ulaamamas ve srekli onunla urap du
rmas Ben
srail'in Tih l'nde dolamasna benzetilmitir.
Ey beden! Bu yol, Hakk'a kavumaya, iki adm kadar yaknd. Fakat sen,
araya girdin, beni arttn. Ben senin hile oltana takldm kaldm da, bu yzden
altm yldr sevgiliye kavuamadm! 663
663 Birisi, ibl hazretlerine; "Y eyh! Kul ile Allh arasnda ne kadar mesfe vardr?" diye
sormu. Hz. ibl; "O
mesafe iki admdr." demi. "Onlar geince Hakk'a vasl olursun. Bu iki admn biri dnya, ik
incisi de hirettir. Niha
hedef olarak Allh'a ulamay dnenler, dnyadan da, hiretten de gemelidirler."
498
1550 Yol yaknd ama, ben pek ge kaldm. Ey beden devesi; senin srtnda
dolamaktan usandm, bktm!"
Sonunda Mecnn (yni dertli rh) ayrlk ateinde o kadar ok yand ki,
dayanamyorum diye kendini beden devesinin srtndan frlatt att.
O geni l Mecnn' a dar geldii iin bunald da, kendini talk bir yerde
deveden aa att.
Yiit Mecnn kendini yle hzla ve sertlikle tala att ki, bedeni det
ezildi.
Kendini aaya yle bir atla att ki, Allh'n kazs ile aya da krld.
1555 Ayan balad ve; "Top olurum da, onun evgeni 664 nnde yuvarlanr
giderim." dedi.
664 Eskilerin oynadklar oyun; spor. Aatan yaplm, ortas delik bir yuvarlak top gibi bir
ey, "evgen" denilen
ucu engelli bir sopa ile at stnde oynarlarm. O sopa ile at koturarak topu evirirlermi
. Allh'n takdirine tab olmak,
evgenin nnde bir top gibi yuvarlanmaktr. Mevln, baka bir Mesnevi beytinde; "Topal, aksa
k, uyuz bir ekilde, terbiye
noksan ile de olsa, Allh yolunda srne srne bir evgen nndeki top gibi O'na doru ko!"
ite bu yzdendir ki,
Ey Hakk yolcusu! Sen top ol da, O'nun evgenin nnde sdk ile, candan
ballkla, vurula vurula, yuvarlana yuvarlana git!
Bu yolculuk, Hakk sevgisinin ekii ile olur. O yolculuk ise, bizim deve
srtnda gidiimizden ibrettir!
1560 Bu eit bir yolculuk, bambaka bir yolculuktur; her kula nasip olmaz!
Bu yolculuk; cinlerin almalar ile de olmaz, insanlarn almalar ile de elde
edilemez!
665 Hakk'a ulamak iin, Hakk klarnn cz' irdelerim kullanarak nefsi ile yaplan saval
ara "seyri ilAllh", yni
Allh'a gidi denir, ilh cezbe olan nev'ine "seyri billah", yni Allh ile gidi denir. Biri
ncisi kulun irdesi ile,
almakla, ok ibdet etmekle olur. kincisi ise irdesizdir. Birincisine ibdetle gidilir, i
kincisine eki ile gidilir.
Elbette ekilerek gitmek, yryerek gitmekten daha hayrldr. Bu sebeple; "Allh'n cezbesind
en bir cezbe, insann
499
kolay deildir!
1564 Ey Hakk yolu yolcusu! Senin bedenin, bir mektup gibidir; ona dikkatle
bak! Pdiha (yni Hakk'a) layk olup olmadn anla da, onu, ondan sonra
yerine gnder!
Bir keye ekil, kendi iine kapan; mektubu, yni kendini a da oku
bakalm! indeki szler pdiha layk mdr? (Yni peygamberlere ve
vellere?)
Eer o mektuptaki yaz (yni senin bedenindeki huylar) vellere layk deilse,
o mektubu parala, yrt at da, baka bir mektup yazma resini ara!
Kapal bir mektup gibi olan bedeni amak, iindeki yazlar, yni insann
huyunu, i durumunu anlamak ne kadar gtr! Bu; olgun kiilerin, riflerin
iidir; k oynayan ocuklarn ii deildir!
666 llim, zahir ve btm olmak zere ikiye ayrlr. Birincisi, ikincisinin fihristi mesabesin
dedir. Biz; fihristte, yni
iindekilerde yazl olan fasl balarn, konularn adlarm okumakla yetiniyoruz da, kitabn
iindeki bahislerden
habersiz kalyoruz. Sonra, bilmek, renmekten ibret deildir. Onu yaamak, hayatmza tatbik
etmek gerekmektedir.
1570 O iindekiler, yni fihrist, halka bir tuzaktr; asl mektup da yle
sansnlar diye yazlmtr!
Mektubu a! Bu sze kar yzn dndrme; dorusunu Allh daha iyi bilir!
O giri yeri (o iindekiler), dil ile sylemeye benzer; sen, asl gnl
mektubunun yazlarn okumay dene!
Bak bakalm; iinin yaz, gnl mektubun, sylediin sze uygun mu? in,
iki yzl mnafn iine dnmesin!
1575 hirete gtrmekte olduun ibdet uvalnda ac tatl nelerin var? Bak
da, yklenip gtrmee deerse yklen gtr!
500
667 Bu beyitte, Har Sresi'nin 18'inci yetine iaret vardr. Aklmz bamza almak, kendim
izi hesaba ekmektir.
Tasavvufta, "Ben bugn ne yaptm?" diye insann kendini muhasebece ekmesi, er ilediyse isti
far etmesi
gerekmektedir. Peygamber Efendimiz; "Ahirette hesaba ekilmeden evvel, kendi kendinizi hesaba
ekiniz!" diye
buyurmutur. Keza Bakara Sresi'nin u meldeki 197. yetine iaret var:
"Ahiret yolculuu iin rzk tedarik ediniz!" Merhum ve mafur hocam TahirT-Mevlev hazretler
inin u kt'asm
okuyalm:
1578 Bir fakh, yni din alimi, bez paralarn toplam, sargnn iine
doldurmutu.
Bylece de bir meclise, bir mescide girince, sargnn pek byk grnmesini
salamt.
668 Bu hikyede koca kavuklu fakhden maksat, ta, hrka giyerek eyhlik dvsnda bulunan, k
yfetleri ile eyhlere,
vellere ait szler syleyerek onu bunu kandran sahte mritlerdir. Onlar, kyfetleri ve sz
leri ile saf mminleri
aldatrlar. Hz. Mevln Mesnevinin bir baka yerinde; "Bunlarn d yzleri, kfir mezarlar g
ibi ssldr; ierisinde
ise Allh'n kahr bulunmaktadr!" diye buyurur. Mesnevi rihi Ankarav hazretleri de, bunlar
hakknda u anlamda
beyitler yazmtr: "Balarndaki sark kubbe gibi kocaman ama, kafalarnn iinde habbe byk
lnde dinleri yok./
Onlar elbiseyi, giyim kuam seviyorlar. Grnte herkesin imdadna koan Hzr (a. s.) gibi
ama, ileri, insanlarn en
acmaz, zlim kiisidir." M. 1868 / h. 1285 senesinden sonra veft eden, Eyyb'deki Htniyye
Tekkesi'ne gmlm
olan mevlev eyhlerinden Mesnevhan Hsameddin Efendi, bu gibi kiiler hakknda; "eyh-i pst
eki" tbirini
kullanmtr.
501
Bylece; para para kirli bezler, paavralar, ynler, psteki paralar sarn
iine gmlmt.
Alaca karanlkta, elbise soyan bir hrsz, yolda durmu, hnerini gstermek
iin uygun birisini beklemekte idi.
nce onu a, sonra elinle yokla! Ne olduunu anla da, istersen gtr; onu
sana hell ettim!" dedi.
Hrsz, kaarken sar zd. zer zmez de, yola yz binlerce para
dklp sald.
1590 O kocaman sarktan, hrszn elinde kala kala bir arn kadar eski bir bez
paras kald.
Hrsz, bu bez parasn da yere vurup; "Ey ayarsz kii; bu hile ile beni
isimden gcmden, kazancmdan alkoydun!" dedi.
Fakh; "Evet!" dedi. "Hile yaptm, seni aldattm ama; daha nce, t yolu ile
seni uyardm; 'Sar z de yle gtr!' dedim."
gstermesi
669 Kevn olmak, fesat bozulmak demektir. Dnya da her an olup sonra yok olma halin-de olduund
an, dnyaya "kevn
fesad" lemi denmektedir. Rdek ismindeki Buhara-l irin u anlamda bir kt'as vardr: "
Zaman bana bamszlk
veren bir nashatta bulundu. Zaten zamn dikkatle baksan, nasihatten ibret olduunu grrsn
. Dedi ki: Mesut
grnen insanlarn haline gibta etme de, kendi haline kret! ok kimse vardr ki, senin halin
de olmay ister!" Urfal
Nab merhum da yle bir beyit sylemitir:
"Senden ednay grp kr ile demsaz olmak, Senden a'lalara rek eylemenin merhemidir."
(Durumu senden kt olan insanlarn haline bakp Allh'a kretmek, senden stn olan kiilere
haset etme kt
huyunu tedavi eder.)
502
1595 Kevn (=olu), yni varlklar, dnya nimetleri derler ki: "Ey insanolu;
bana balan ki, ben kutluyum, gzelim!" Fakat fesat (=bozulu) da der ki: "Git,
benden uzakla; bana balanma ki, ben hi bir ey deilim, fniyim.
Ey ilkbaharn gzelliklerini grp dudan sran, hayran olup kalan kii! Bir
de sonbaharn sararm halini, soukluunu seyret!
Gndz nrlar saan gzel gnein parlak yzn grnce, bir de akam
bat zamannda onun yorgun, hasta, kanlara bulanm lmn de hatrla! 670
Bir ocuk, gzellii ile herkesi hayran brakr, fakat seneler geip de ihtiyar
bir bunak haline girince, etrafndakilere yk, halka da rezil olur!
1600 Gm bedenli gzeller genliklerinde seni avlarlarsa da, onlarn ihtiyarlk yznden prsdklerini, burutuklarn, pamuk tarlasna dnen
bedenlerini de seyret!
Ey yal ball, nefis yemekleri grp onlara imrenen! Kalk; ayak yoluna git
de, o yemeklerin artklarn gr!
671 Derler ki, mehur Abbas Halifesi Hnn Reid, pek akll nedimi Behll'e; "Gel; insan ii
ne gir de, halk senin
irfanndan faydalansn!" diye bir teklifte bulunmu. Behll; "Hele bir danaym." diye dar
km ve ayak yoluna,
helaya girmi. Bir mddet sonra Harun'a; "Dantm; msaade etmiyorlar!" demi. Hrun; "Kim m
saade etmiyor?"
diye sorunca, Behll; "Heladakiler!" cevbn vermi. Hrun'un; "Ne diyorlar?" sorusuna da; '"
Biz nefis yemeklerdik;
insann iine girdik de byle olduk! Sakn ha insan iine girme; sen de bizim gibi olursun!' d
iyorlar." cevbn vermi.
503
O sana der ki: "O saydn eyler birer yemdi. Ben de, o yemin tuza idim.
Sen gelip tuzaa dnce yem gizlendi.
1605 Can gibi ve nergis bakl, mahmur bir gz grrsn ki, sonunda grmez
olur! O gzel gzden sular akmaya balar!
Arslanlarn safnda yryen arslan gibi bir yiit grrsn; gn gelir o yiit,
fare gibi birine malup olur!
evik, ileriyi gren, stn kabiliyetli bir san'atkar, sonunda kart eee dner!
Misk kokular saan, akllar elen kvrck salar, sonunda boz bir eein
kuyruuna dner!
1611* "Dnya hileleri ile beni aldatt; yoksa, benim aklm onun tuzandan
kaabilirdi!" demeye kalkma!
Bylece, dnyann btn cz'lerini say dk; hepsinin de nceki hali ile
sonraki halini gz nne getir!
Kim iin sonunu daha iyi gryorsa, o daha mutludur! Kim daha fazla dnya
ahirini grr, ona balanrsa, o da, Allh'tan ok fazla uzaktr!
1615 Gzellii ile vnen, ay gibi parlak olan her gzelin yzne bak; fakat,
nceki halini grdkten sonra sonunu da dn!
1622 Dnyadan, birbirine zt, birbirine aykr iki ses gelmektedir. Acaba, senin
bu iki sesten hangisini kulan duyacak, hangisine istiddn var?
504
673 Kevn fesad, yni olmak ve bozulmak lemi bulunan dnyann iki sesi vardr: Biri kevnin,
varolmann sesidir. Bu;
insan aldatr, dnya hayatna meylettirir, madd varlklar, dnya nimetlerin; insana sevdiri
r! Dieri, bozulmann, fena
bulmann sesidir ki, insan uyandrr!
Dnyadan gelen bir ses; "Ey bana dkn olan kii!" der. "Ben, diken
ieiyim! iein mr az olur; iek solar, dklr! Bense, diken dal olarak
kalrm!"
1625 Diken ieinin iei; "Ey iek toplayp satan kii!" diye seslenir.
"Gel, beni al; ben, buradaym!" Diken ieinin dikeni ise; "Sakn ha; bizim
yanmza gelmeye kalkma!" der.
Bu iki uvaldan birine girersen, yni kevn fesad seslerinden birine kulak
verirsen, brnn ztt, yabancs olursun! 674
674
Bu iki ses birbirinin zttdr. Biri insan dnyaya meylettirir, dnyay sevdirir;
teki dnyadan nefret ettirir. Onlardan hangisine kulak verirsen, brnden mahrum kalrsn. B
ir hadste de yle
buyurulmutur: "Dnya, hiret ehline haramdr; hiret de dnya ehline haramdr!" Baka bir had
s-i erifte de; "Dnya
ve hiret, ortak iki e gibidir. Birini ne kadar honut edersen, brn, o kadar ok kzdrr
sn!" buyurulmutur.
Gnl evini hangi ses bo bulursa, o ses gelir, o eve yerleir! Gnl shibine
de, o sesten baka ses arpk ve alacak bir ey grnr.
Dnyada her ey, bir eyi ekmektedir: Kfr kfiri, doruluk doruyu
eker! 675
Dnyada kehribar da var, mknats da. Sen; demir krnts veya saman p olursan,
bunlardan birisinin ekiine kaplrsn!
505
1635 Ancak, demir krnts isen, seni mknats eker; saman p isen
kehribar etrafnda dner dolarsn.
Dnyadan doan, dnyann olu yni dnya zenginlikleri dnya gibi vefaszdr; sana
yzn dner, sana yz tutar ama o, yz deil, arkadr!
br dnyann meyvesi nasl porsur, rr? Akln sevinci kedere dnmez ki!
Yni; "akl- ma'ad"n sevinci keder nedir bilmez!
676 Nefis, bazan yola gelmeyi ve itaat yoluna girmeyi taahhd eder. Bu taahhd, bir emelinin
oluundan duyduu
yorgunluk zerine yapar; "Bu ii bir daha yapmayacam!" diye ahdeder. Fakat o yorgunluk, o to
kluk geince, verdii
sz, ettii ahdi unutur, yine nefsan arzulara boyun eer.
Nefis, zeki, akll ve ince ilerden anlar ise de, kblesi dnya olduu iin, sen,
onu l bil!
506
Hakk tarafndan sana ilham gelmeyince, o, yzne srdn "mr artsn!" dileine
kanma!
Ey Hakk yolcusu! Bir ad, san ara ki, gzden dmeyesin! yle bir gne
ara ki, batp gitmesin! 677
(Ariflerin gz her peri yzlye bakmaz; gerek sevdl olan, her zlfe gnln kaptrmaz. n
k, gzellerin gzellik
gnei sonunda batacaktr. Ben, zevali olmayan, ebed olarak var olan sevgiliyi seviyorum; ben
, batanlar sevmem!)
1664 Sabahn nuru gecenin karanln yutmakla artmad; o gece naslsa, yine
yle kald.
678 Allh, kinat yaratmakla bir fazlalk kazanmad. Nitekim onlar yaratmasayd da bir eksik
lik olmayacakt. Hz.
Cneyd'in meclisinde; "Allh vard; O'nunla beraber hi bir ey yoktu!" hadsini okumular. Hz
. Cneyd; "Hala da
yle olduu gibi." demi ve btn varlklarn Hakk'tan ibret olduunu, yni O'nun yaratt "
vcd- mmkin"den
ibret olduunu iaret etmitir. "Evvelden olmayan, imdi de yoktur!"a gelince, btn mmkinat
ezelde ilh lemde
tasawur- ilhde mevcut idi. lmiyyet halinden ayniyyet haline geldi. Fakat, Allh'n malumu
olmayan hi bir ey
yoktur! Bu sebeple ezelde olmayan, bugn de mevcut deildir. eyh Marib de;
"Nasl olur da insan Sen'den bakasn grebilir; nk Sen'den baka bir ey yoktur!" demiti
r.
Fakat, halkn yaratlmas ile eserler oald. Bu iki oal arasnda fark
vardr.
507
1670 Hz. Ms, kendi kendine dedi ki: "Sihir de halk hayran eder. Halkn
sihir ile mcizeyi ayrdedecek gc yok ki, ben ne yapaym?"
"Onlar deniz gibi coup kpryorlar ama, ey Ms, sen stn olursun;
korkma!"
1675 Sihir(=by) de geti gitti, Hz. Ms'nn mcizesi de. Her ikisinin de
varlk damndan leenleri dt; yni ne olduklar meydana kt.
Mdem ki mihenk ta erkekten kadndan gizlidir, ey kalp olan; gel, safa gir
de ondan sonra laf et!
Evet; mihenk meydanda olmadndan senin iin tam laf zamandr. At, tut ki,
seni el stnde gezdirsinler.
Kalp para byklk taslar da, her an; "Ey ayar tam altn!" der. "Ben, senden
hi deersiz olur muyum?"
508
1680 Altn ona cevap verir, der ki: "Evet kap yolda! Fakat, mihenk ta geliyor; imtihana hazrlan!" 681
681 Bu blmde geen kalp paradan maksat, sahtekar mrailer, sahte eyhler; halis altn da hak
ik mridin semboldr.
Kalp kii, stnlk kimyas dikseydi, yni kmil bir mride balansayd, akl
zevkinden stn olurdu; yni riykarlktan kurtulurdu.
1685 Halini anlard, zavallln idrak ederdi de, gnl krlrd. Bu yzden
krklar, sarp sarmalayan bir kky karsnda grr, onun lutfuna ererdi. 682
682 Bir kuds hadis-i erifte Cenb- Hakk; "Ben, benim iin kalbi krk ve mahzun olanlarn y
anndaym!" diye
buyurmutur.
O iki yzl kii iin sonunu grr, krlrd; derken kr o anda balanr,
sarlrd, dzelir giderdi.
Allh' n fazl ve keremi bakrlar iksire doru srd gtrd. Fakat, bakr
olduu halde stndeki yaldz sebebi ile altnlk dvsnda bulunanlar, Allh' n
bir kereminden mahrum kalr!
Ey altn suyuna batm olan bakr (yni, sahte mrid); ettiin irad
dvsndan vazge! nk, sana gelen mteriler (mridler) hep byle gz
kapal kalmazlar.
681 Maherde herkesin gzleri alacak, srlar ve hakikatler ayan beyan grlecek, dnyada ir
ad dvsnda bulunmu
olan sahte eyhlerin kalp para gibi olduklar meydana kacaktr.
1690 in sonunu grm olanlara bak ki onlar, byk veller olup ruhlarn
hasret kald, gzlerin gibta ettii stn varlklardr.
Bir de, yalnz bugn, iinde bulunduklar zaman grenleri seyret: Bu ileri
bozuk kiiler, ezelde hakikatle ilgileri kalmam olup asldan balar kesik
domulardr!
509
684 Burada, "yalanc sabah" mukallit, sahte eyhlerin, "gerek sabah" da gerek mridlerin se
mboldr.
685 Arabistan'da Yemame'de peygamberlik dvsna kalkan bu yalanc peygamber, Peygamber Efendi
miz'e;
"Peygamber-i Yemame'den Peygamber Muhammed'e!" diye bir mektup gndermiti. "Dnyann yars s
enin , yans
da benim olsun!" diyordu. Peygamber Efendimiz cevbnda; "Yeryz Allh'n mlkdr; onu diled
iine verir!"
buyurmutu. Hz. Ebbekir devrinde ldrld.
Mum, aya benzer; gidilecek yolu gsterir. Gittiin tarafta yem mi var, tuzak
m var, bunu bildirir.
Bir kii hdhdn tn renmi olsa da, onda, hdhd uarken toprak
altndaki suyu gr gibi bir sr ve Saba lkesinin haberi ne gezer!
510
Taklit edilerek karlan ireti sesi, asl gerek sesten, z sesten ayrdet; pdihlarn
balarna koyduklar talar, hdhdlerin talarndan ayr bil. 686
(Papaana kelimeleri sylemeyi yni konumay retsen, onun sz insan szne benzer ama, z
yine papaan
olarak kalr!)
nce gelip geen mmetler hep kayay d aac, yni btl hak sandlar da, o
yzden yok olup gittiler.
1705 O yok olup giden mmetlerin de ayrdedi duygular vard ama; hrs ve
tamahlar onlar kr ve sar etmiti!
Ey balk, yni dnya deryasnda hrsla rpnan kii; iin sonunu gr, oltaya
bak! Fakat senin pis boazln, iin sonunu grme gzn balad.
ki gzn a da, n de gr, sonu da; kendine gel! Lanete uram, Hakk
kapsndan kovulmu iblis gibi tek gzl olma!
1710 Tek gzl o kiidir ki, iinde bulunduu zamandan baka zaman grmez;
onun, hayvanlar gibi, gemi ve gelecek zamandan haberi yoktur!
kzn iki gzn kr etmenin diyeti, bir gzn diyetidir; nk, kzn
gznde ycelik yoktur!
kzn iki gz, kzn yar deerincedir; nk, onun iki gznn
dayand, gvendii yer ancak senin gzndr! Sen olmasan, kz, iki gz
ile de bir i gremez!
Ama, bir insanolunun gzn kr edersen, kanun deeri ona yar deerini
vermek gerektir!
nk insan, tek bir gz ile de, bir dostunun yardm olmakszn i grebilir!
1715 Eein gz, n grp sonu grmedii iin iki gz olsa bile, tek gzl
saylmaktadr!
511
yoktur!
1732 Senin btn iin gcn nrsuz, irkin! nk senin yaradln, nrdan
uzak dm; ilk yaradlta Hakk'n nru datlrken sana nr isabet etmemi,
dmemi!
Senin dilinde v var, iinde ise sv; dile gelen sz ise, eytanlktr,
hiledir, efsundur, iki yzllktr!
Birisi eski bir hrka ile Irak'dan geldi. Dostlar; 'Ayrlk zamannda ne
haldeydin? Ne aclar ektin? Ne mihnetlere uradn?" diye sordular.
1740 "Evet!" dedi. "Ayrlk ac idi ama, yolculuk da pek hotu, pek mbrek
idi; bana mjdeler veriyordu.
nk, Badat'daki halfe bana on kat elbise verdi. Ona yzlerce meth
senlar olsun!"
Dinleyenler; "Srtndaki hrkann hali, senin yalan sylediine tanklk etmede." diye
sylendiler.
512
"Bedenin plak, ban ak; yoksulluk ve ihtiya ateine yanm yaklm bir
haldesin. Bu teekkrlerde bulunmay ya birisinden aldn, Yhut da birinden
rendin!
1750 Mal verdim, karlk olarak uzun mr aldm! Ben, yoksullar iin
kendimi harcarm; benim ok temiz, sevgi ile dolu bir yreim var!" 687
687 Bu beyitte Hz. Peygamber Efendimiz'in u hadsine iaret var: "Sadaka, belay geri evirir
ve mr artrr."
"Peki!" dediler. "O mal mbrekmi ki, hayra sarfedilmi, harcanm! Peki
ama, senin iindeki bu yan ne; bandan aan yoksulluk ateinin bu duman
ne?
Senin iinde, diken gibi seni dalayan yzlerce dert, yzlerce keder var.
Dertler, kederler nasl olur da mutluluun habercisi olurlar; kederli bir adama
nasl olur da neenin mjdesini verirler?
Gelip geenleri, olup bitenleri anlayn doru ise, hani sevgi belirtisi nerede;
nerede ihsnn, ihsna rz oluun belirtisi?
Diyelim ki, dattn mal gitti. Onu verene gnln ile meylin nerede? yiliin
sevinci nerede? Sel akp gitti ise, yata nerede?
1755 Simsiyah, cana can katan gzlerin vard; haydi diyelim ki, o gzellik
geti gitti. Peki, gzn imdi neden sevimsiz?
Ey eki suratl kii; nerede o gnl temizliinin belirtisi? Ss; senden eri
br szlerin, yalanlarn kokusu geliyor!
Mal mlk balamann yzlerce belirtisi olur; yaplan iyi ilerin yzlerce
grnts gze arpar!
Allh'n yaratt yeryzne, yni Allh tarlasna temiz, salam tohum ekilsin
de, o bitmesin; imkn var m?"
513
karr!
688 Bu beyitte Nisa Sresi'nin 97., Ankebt Sresi'nin 59., Zmer Sresi'nin 10. yetlerine i
aret var.
Bir rifin Allh'a kar ettii hamd dorudur; nk, onun eli aya ettii
hamde ahittir!
1765 Allh'a ettii hamd sen; rifi, kapkaranlk beden kuyusundan eker
karr; dnya zindannn ta dibinden alr kurtarr!
Oras, yle bir sddkyetin, balln gerek makamdr ki, dorularn hepsi
de orada ter taze, neeli, sevinli yzlerinden belli olarak bulunmaktadrlar! 689
689 Kamer Sresi'nin son yetleri olan 54., 55. yetlere iaret var.
Grnmeyen ve esiz olan bir gzelin gzelliine, sedefte inci gibi her tarafta
binlerce ahit vardr!
514
Bitmez tkenmez bir sava yeri olan dnyada, koku alanlar, kokudan
anlayanlar da var! Kendine gvenip herkesi aptal sanma, hay huy etmeye
kalkma! 690
"Gl reeli yedim." diyorsun ama, nefesinden sarmsak kokusu geliyor. Sana;
"Sus!" diyor. "Sama sapan syleme!"
u insan gnl pek byk bir eve, bir konaa benzer. Bu acaip gnl evinin
gizli komular da vardr.
691 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 27. yetine iaret var. Ltfen Kur 'n 'a, bu yetin tefsirine
baknz!
Onlar yle bir yoldan koku alrlar ki, insan o yolu bilemez! nk o yol,
duygu ile bilinmez, duyulmaz; u bilinen eylere hi benzemez!
1784 Ey dini ve inanc gzel olan kii; eytanlar bile yaratllarndaki o kabalklar ile, ktlkleri ile bizim gizli tuttuumuz srlar, dncelerimizi
biliyorlar!
515
Gkyznn stne adr kurmu olan rhlar, insanlarn gizli eylerini, kalp
srlarn bilmek hususunda eytanlardan aa m olurlar?
692 Hicr Sresi 'nin 16-18. yetlerine iaret var. Yaz geceleri gkyzne baklacak olursa, ar
ada srada parlak cisimlerin
kaydklar grlr. Halkn; "Yldz kayd" diye adlandrd bu ateli yldz krntlarna "
ihab" diyorlar. Astronomi
bilginlerine gre, fezadaki yldzlardan harap olanlarn paralar imi. Alimlerin bu ekilde
tahmin ettikleri yldz
krnt ve dkntleri semaya kan eytanlarn gkten kovulmalar iin atlan yanan talar im
i. Bunu Kur 'n haber
veriyor. Bizim de byle inanmamz gerekir. Fennin haber verdii bilgi ile Kur 'n 'm haber ver
dii bilgi arasnda
elime yoktur. ihabm harap olmu ve paralanm bu yldzlarn enkaz olabilecei gibi, par
alarnn eytanlar
talamak, kovmak iin kullanlmas mmkndr.
6,3 Bugn, ilimin ve fennin altnda sonsuzluu anlalan feza, gkyz, Allh'n makbl
kullarnn mekandr. Hz.
Is da gkte bulunmaktadr. O makama eytanlarn kmaya almalar, o makbl rhlar kskand
rr. Bu yzden
eytanlar gkyznde bulunmaktan, alabildikleri gizli haberleri kendi adamlar bulunan kahinl
ere, byclere
bildirmekten men edilmilerdir. Gayb bilmek Allh'a mahsustur ama, Allh baz kullarna bildi
rirse, onlar da Hakk'n
inyeti ile bilirler.
516
Senin halini, idrarna bakar anlarlar; sen, hastaln onlar kadar bilemezsin!
Beden hekimleri byle olunca, Allh'n hekimleri olan veller nasl olur da
azla, dille sylemeden, sendeki hali, mnevi hastal anlamazlar?
1800 Allh'n hekimleri olan rifler, uzaktan senin adn duyarlar da,
varlnn ta iine, derinliklerine inerler; senin mahiyetini, ne olduunu anlarlar.
Hatt, sen domadan yzlerce sene nce onlar, senin hallerini bilirler,
grrler!
Bayezid-i Bestam hazretlerinin yllarca nce Ebu'lHasan Harkan'nin dnyaya geleceini mjdelemesi;
onun sretini, madd eklini, huyunu, ahlakn bir bir
bildirmesi, tarih yazanlarn da eyh Harkan'yi
beklemek zere o haberi kaydetmeleri.
1805 Orada durdu; birisini pek zlemi, grecei gelmi gibi inledi. Rzgrla
gelen o ho kokuyu iine eke eke koklad.
O gzel kokuya km gibi iine ekti. Sanki onun ruhu, rzgrdan arap
imi gibi mest oldu, kendinden geti.
517
Dedi ki: "Sizde anlayamadmz bir hl var. Be duygudan da, alt ynden de
darda olan bu ho haller nedir?
Ey her kendini bilen, tanyan kiinin dilei olan vel; her an sana gayb
leminden bir haber gelmede, bir mektup ulamada!
1815 Her an Yakub gibi, senin burnuna da mnev bir Ysuf un if kokusu
erimektedir!
Mest olduun o testiden bize de bir katrecik olsun dk; o glistandan bize de
birazck sz a; o gllerden bize de koklat!
Zaten bu yle bir mnevi koku ki, dnyada yzbinlerce perde onu
gizleyemez!
Bu kokunun keskinliinden btn ovalar, krlar, bu koku ile doldu. Hatt, ova
ne demek, krlar ne demek; bu koku gkleri bile doldurdu, dokuz g geti!
1825 Ey gizli eyleri bilen, gizli eyleri syleyen; ltfet, seni avlayan, seni
byleyeni aka bize syle!" dedi.
Bayezid dedi ki: "Peygamber Efendimiz'e Yemen tarafndan gelen koku gibi,
bana alacak bir koku geldi.
1834 u taraftan bana bir dost kokusu geliyor; bu kyden, mnevi bir padiah
yetiecektir!
518
Onun yz, Hakk'n gl bahesinin glleri gibi alp salacak, mnevi bir
gl olacak; makamca benden de stn olacak, beni geecek!" dedi.
Mridin biri; "O byk ztn ad nedir?" diye sordu. "Ad Ebu'l-Ha-san'dr!"
dedi. Kann, enesinin ne ekilde olduunu trif etti.
1847 Hz. Bayezid'in haber verdii tarihi yazdlar ve onun szleri ile tarih
sahifesini sslediler.
694 Levh-i Mahfz: Mukadderatn, yni olacak btn hadiselerin kaytl bulunduu bir levhadr
ki, Kur 'n 'da Burc
Sresi'nde bahsolunmutur. Gnl gz ak olan byk veller, oraya bakp hadiselerin nasl o
labileceini
grebilirler, ite Hz. Bayezid de, en byk vellerden olduu iin, Levh-i Mahfz'daki mahed
esi gereince,
kendisinden bir buuk asr sonra doacak Ebu'l-Hasan- Harkan'nin doumunu, ahlak ve faziletl
erini haber vermi,
zaman gelince dedii gibi de olmutu. nk bir kimsenin klavuzu Levh-i Mahfuz olursa, onun
yanlmak ihtimali
yoktur!
695 Yldzlarn birbirine yaklap uzaklamasndan bir takm hkmler karmaya "ilm-i ncum"
(=yldz ilmi) derler.
Bu ite uraanlara mneccim derler. Bir de namaz vakitlerini aya ve gnee gre tesbit edenle
re "muvakkit" derler.
Bu sebeple Fuzul merhum;
denmitir. Bir de kum ve kat zerine bir takm izgiler, noktalar izip koymaktan meydana ge
len ekillerden istikbali
kefe alan bir ilim vardr ki ona "ilm-i remil (=remil ilmi) ve onunla uraanlara "remmal"
(=remilci) derler. Bir de
"ilm-i ta'br" (=yorum ilmi) vardr ki, grlen ryalardan baz eyler anlayabilmektir. Bunlar
dan karlan hkmlerin
bazan tahakkuk ettii grlr. Ryay yorumlayan slih bir kii ise, isabeti daha ziyde olur.
Fakat bu ilmin ortaya
koyduu nihyet zan ve tahmini gemez. Fakat "ilh ilham" ve "Levh-i Mahfz"un mahedesi ise
byle vellerin
"yakn" makamndan olduu iin dorudur. Mevln, Bayezid'in ve emsali vellerin keif ve ihba
rlarnn byle
519
Ey Hakk yolcusu; sen de istersen ona "gnl vahyi" de! Zaten Allh
adamlarnn gnl, Hakk'n nazar ettii yerdir. Gnl uyank olunca, oraya
gelen ilham, nasl olur da yanlr?
1855 Ey kmil insan! Sen; Allh'n nru ile baktn iin yanlmaktan
kurtulmusun!
Bayezid demiti ki: "Ebu'l-Hasan benim mridim olacak; her sabah kabrime
gelip benden ders alacaktr!"
Her sabah, Bayezid'in kabrini ziyaret eder, kuluk vaktine kadar huzurunda
bulunurdu.
Y eyhin hyali gznn nne gelir, ona gereken eyleri sylerdi, Yhut da
arada sz ve ses olmakszn gnlden seslenir, bylece Ebu'l-Hasan' n mkili
hallolurdu.
1930 K mevsiminde bir gn, mnevi bir nee iinde kabri ziyarete geldi. Kar
yeni yam, mezarlarn stn rtmt.
Kar, kat kat ylm, bayrak gibi boy atm; kabirlerin st kubbe kubbe
olmutu. Bu hali grnce Ebu'l-Hasan hazretlerinin neesi gitti, can skld.
Tam bu srada mnen diri olan Bayezad-i Bestam'nin mezarndan bir ses
geldi; "Ben buradaym; bana gel!" diyordu.
"Bu tarafa gel!" diyordu. "Sesime ko, dnya karlarla dolsa, kar kesilse bile,
sen benden yz evirme!"
696 Byk vellerin mezarlarnda manev bir hayat ile diri olduklar, yet ve hadislerle doru
lanmtr. Mesela, Al-i
mran Sresi'nin u meldeki 169. yeti bunu haber vermektedir: "Allh yolunda ldrlenleri s
akn ller sanma;
bilakis onlar, Rabblerinin yannda diridirler, Rabbleri indinde rzklanmaktadrlar." denildi
i gibi bir hadste de;
"Mminler lmezler; dnya evinden hiret evine g ederler!" buyurulmutur. Bu sebeple veller
in kabirlerini ziyaret
edip rhlarmdan himmet ve efaat istemek caizdir. Bu hususta taassup gstermee mahal yoktur.
Bir hads-i erifte de
aynen yle buyurulmutur: "lerinizde ciz ve akn kalrsanz, kabirlerinde diri olanlarda
n yardm dileyiniz!"
Ancak kabirleri ziyaret ederken tapnrcasna sarlp pmek, alayp dnmek, ar sevgi gs
termek gnahtr; insan
irke gtrr!
520
1856 Bir sfi, yoksulluktan nasl olur da ikyet eder, gamlara, kederlere kaplr? nk yoksulluun kendisi ona dad olur, yiyecek iecek olur! 697
697 nk yoksulluk icb, yemek azl ile beden zayflar; bedenin zayfl ruhun kuvvetlenm
esine sebeptir. Onun
iin; "Alk Allh yemeidir!" denilmitir. nk nefs, yokluk ve sknt ekmekten holanmaz;
cennete ise
holanlmayan eylerle girilir. ibl hazretleri buyurmutur ki: "Ne zaman a kaldmsa, gnlm
de hikmetten alm bir
kap buldum." Eb Sleyman Daran hazretleri de; "Alk, Allh'n haznelerindendir. Allh, di
ledii ve sevdii
kimselere al verir." demitir.
698 "Cennet, nefsin holanmad eylerle evrilmitir!" diye bir hads rivyet ederler. Fukar
alk ve bilhassa alk ise,
nefsin holanmad eylerin en banda gelir. Fakir ve muhta bir kimsenin kalbi krk ve zg
ndr. u kuds hads bu
hakikati aklamaktadr: "Cenb- Hakk buyurur ki: 'Ben, benim iin kalbi krlm, mahzun olm
u kullarmn
yanndaym!'"
1860 Ne mutludur o sfi ki, rzk azalr ama, onun ad boncuu da inci kesilir,
kendisi ise bir mn denizi olur!
Allh'n baz has kullarna verdii mnevi rzktan haberi olan kii, Hakk'a
yakn olma lutfu elde eder!
1840 Bedene ait vasflar, gzellikler beden gibi iretidir; devam bir saat kadar az olan eylere gnl verme!
Hayvn rhun huyu da, vasflar da geer gider; sen, gklerdeki rhun vasfn
ara!
521
O ilh rh, yeryznde yanan bir kandil gibidir; kandil yeryzndedir ama,
gklere vurur! Velnin de bedeni mum gibi yeryzndedir fakat, nru
yedinci kat gn stndedir!
yoktur;
1869 Gkleri ve yeryzn, Allh'n kudret aacndan yetimi bir elma gibi
farzet!
Sen de, o elmann iine dm kck bir kurda benzersin. Senin o elmann
O elmann iinde baka bir kurt daha vardr ki, onun rhu, yni velnin rhu,
elmann dnda bayrak amtr; o, elma aacn da, bahvan da yakndan
tanmaktadr!
699 Elmann iine dm olan birinci kurt, bilgisiz, basit halk; ikinci kurt ise, peygamberl
eri, velleri gstermektedir.
Onlar da madd varlklar ile gk elmas iinde iseler de, bazen bir ejderhadan da kuvvetlidir
ler; onlarn gcne elma
dayanamaz, yarlr!
nce o gsz kvlcm pamuk; "Ho geldin!" diye karlar, barna basar;
ona dadlk edip besler. O zayf, gsz kvlcm pamukla beslenince
kuvvetlenir, kard alev dilini gklere doru uzatr!
nsan da, nce yiyip imeye, yatp uyumaya baldr, fakat sonunda
meleklerden stn bir varlk olur!
522
Sonra mnen geliir, kmil insan vasfn kazanr da, karanlk tabiat alemini
aydnlatr; ruha nisbetle demir tomruk gibi olan beden kaydn ine ile yava
yava, usanmadan uraarak koparr atar!
Ate de; su, hava ve toprak gibi beden lemindendir. Ruhumuz gibi mnevi
yn yoktur; rha mensup deildir!
Beden, rhun feyzi ile gnden gne geliir, artar ama, rh onu brakp gidince
bedene bir bak bakalm ne hale gelir? 700
700 Mesnevi 'nin birinci cildindeki u beyitlerde rhun bedene seslenii ne gzel ifade buyuru
lmutur:
"Beden de gzellii ile avunur, nazlanr durur. nk rh; onda gcn kuvvetini, kolunu kanad
n gizlemitir. Rh
bedene seslenir de der ki: 'Sen de kim oluyorsun ey sprntlk! Bir-iki gn benim mla di
rilip yaadn; halbuki
iven, nazn cihana smyor! Dur hele; senden bir ayrlaym, sen halini o zaman gr! Ey gfl
; senin iin yanp
tutuanlar, sen lnce abucak senin mezarn kazarlar, bir an nce seni evinden atarlar. Sonr
a seni, ylanlara,
karncalara gda olman iin topraa gmerler. Sen hayatta iken ok defa senin nnde lme rz
olan yok mu, ite o
cesedinin pis kokusundan burnunu tkar!" Mesnevi, I, 3268, 3271.
Bedeninin, ancak bir-iki arn boyu vardr, fakat rhun ta gklere ykselir,
gkleri dolar!
523
Gzlerinin ya iki dirhem arlnda olduu halde, onun rhunun nru, yni
Rh, bedende sana sakalna, byna aldr bile etmez! Fakat beden, rh
olmaynca pis pis kokan bir letir!
Sonra insanlk sretinden de ge, bir takm gereksiz dedikodular brak da, ta
Cebrail'in can deryasnn kysna kadar git!
1890 Ve sana der ki: "Bir yay boyu ilerlersem, o kadarck sana gelirsem
hemen yanarm!" 701
voMir gecesinde Hz. Peygamber Sidre-i Mnteha'dan ileriye gitmi ve Cebrail orada kalmt.
ters esmesi.
1897 Rzgr, bir gn Hz. Sleyman'n tahtna ters esti. Sleyman; "Ey
rzgar" dedi. "Ters esme!"
Rzgr da; "Ey Sleyman!" dedi. "Sen de arpk yrme; arpk yrynce,
benim de ters esmeme kzma!"
1900 Cenb- Hakk buyurmutur ki: "Sen, terazide tartlacak eyi eksiltirsen,
ben de, sana verdiimi eksiltirim; bana kar doru olursan, ben de sana yle
olurum!"
Rzgr ters estii iin Sleyman'n bandaki tac da erildi. Bylece onun
sultanl sarsld, aydnlk gndz gece gibi karard.
Hz. Sleyman; "Ey ta!" dedi. "Bamda eri durma! Ey sultanlk gnei olan
ta; bamda doru dur, baka yne meyletme!"
524
Tam sekiz defa tac dorulttu; ta da erildi. Sleyman dedi ki: "Ey ta; bu
hl nedir? Artk erilme!"
1905 Ta tekrar dile geldi de; "Ey gvenilir, inanlr kii!" diye cevap verdi.
"Sen beni yz kere dorultsan, yine dorulmam! Sen eri gittike ben de
erilirim!"
Bunun zerine Hz. Sleyman iini dzeltti, gnlne gelen nefsan istekleri
gnlnden att.
Bu defa Hz. Sleyman, tac kendi istei ile eriltti, fakat ta eri durmad;
kendiliinden doruldu ve tam tepesinde karar etti.
doru duruyordu.
1910 Derken ta dile geldi de; "Ey pdihm!" dedi. "vn; Mdem ki kanat
atn, rpndn, kanatlarndaki tozu topra silktin, artk mn alemine yksel!
Senin asl dmann nefsin olduu halde sen onu ekerle besliyor, sonra
tutuyor, dnda bulunan herkesi thmet altna alyor, onlar suluyorsun!
1920 Sen de Firavun gibi krsn, kr gnllsn; bu yzden can dmannla
ho geiniyorsun da, susuzlar aalamaktasn!
Ne vakte kadar Firavun gibi susuzlar ldreceksin de, sula, sulularla dolu
olan bedenini okayacaksn?
525
Allh bir kimsenin gnl gzne, gnl kulana mhr vurursa, o kii
Efltun bile olsa hayvanlar!
nurdan
gayri bir
eyle
beslenemez
f
nsan doyuracak asl sofra ve mnev yemek akldr; ekmek ve kzartma deildir! Rhun
gdas da akl nurudur!
insan iin nrdan baka gda yoktur; rh, onun gayrisi ile beslenemez!
Bu madd yiyecekleri, eek gdasn azalt da. asl gkyz gdasn almaya
kabiliyet kazan; bylece nr lokmalar yemeye hazrlan!
Zaten u ekmein ekmek oluu da, o nrun vuruundandr; u cann can oluu
da, o canlar caninin feyzindendir!
Geze dolaa, ezberleyici bir levh gibi olursun, fakat Levh-i Mahfuz olan,
bunlardan geen kiidir!
br akl ise, Allh ihsndr; O'nun kayna can iindedir, gnl iindedir!
Kaynann yolu bal ise de ne gam; o zaten her an gnl evinin iinde
kaynar durur!
526
Onun akt yol balannca, olduu gibi kalr, akamaz olur; sen, kayna
kendi iinde, kendi gnlnde ara!
Adamn biri, bir trl karar veremedii bir konu hakknda, kat' karara
varmak, tereddtten kurtulmak iin birisine danarak onun fikrini almak istedi.
1970 Danmak istedii kii dedi ki: "Bana gvenerek, bana danmak iin
bavuruun houma gitti. Ama ben, senin dostun deilim ki! Sen benden
bakasn bul da, danacan ona dan!
Ben, sana dmanm; bana danma! Dmann verecei akl ile baarya
ulalmaz!
Git; sana dost olan birini ara! Dost, phe yok ki, dostun hayrn ister!
Ben dmanm; benim gibi birisinden sana fayda gelmez! Ben; eri br
yrrm, sana dmanlk ederim!
1976 Dostlarla oturan kii, klhanda bile olsa, gl bahesinde oturuyor sanlr.
Akln bana al da, benlie kaplarak dostu kk grme, onu incitme ki, o
dost, sana dman olmasn!
(Eer sen neeli olmak, ad olmak istiyorsan, gaml, kederli insanlar bul, onlar neelendir;
sen gamdan zd olmak
istersen, kederli insanlar sevindir, onlar memnun et!) demitir.
527
1980 Byle yap da, gzn her eyde dostu grsn; gnlnde ona buna kin
besleyerek iini karartma, kendini irkinletirme! 703
703 yilie kar herkes teekkr duygusu duyar, iyilii edene dost olur; minnettarlk duyar.
Bu yzdendir ki, iyilik eden,
gnl kazanan kii, herkesin dostudur, herkes onu iyi karlar. Kimseye ktlk etmedii ve d
man kazanmad iin
dman yzl, dmanlkla bakan gzler grmez. Bir atasz; "iyilie iyilik etmek her kiinin
krdr; ktle kar
iyilik etmek, er kiinin krdr." anlamm tar. yle bir zamanda yayoruz ki, iyilik etmek
yle dursun, kimseye
ktlk etmemek de iyilik saylmaktadn.
Fakat, birisine dmanlk edince, ondan ekin; seni seven bir dosta git, ona
dan!"
Kendisine danlan kii dedi ki: "Benim eski dmanm olduunu bilirim.
Fakat akll bir adamsn, bir mn erisin; akln, seni eri br gitmeye
brakmaz!
1985 Akl nefsin stne yrrse, onun intikam almasna engel olur, onu geri
evirir! Akl, akll kiinin iyi ve kt btn ilerini ayarlayan bir polis, bir
mfetti gibidir!
Allh'a inanan akl, adlet shibidir; bir polis mfettii gibi gnl ehrinin
bekisidir, hkimidir!
Onun, kedi gibi, akl uyanktr; onun korkusundan hrsz nefis, fare gibi
delikte kalr.
Her nerede fare teye beriye saldrrsa, orada kedi yoktur, varsa bile kedinin
resmi vardr, yni bulunan hantaldr, bir ie yaramaz! 704
704 Hz. Mevln bu beyitlerde insann akln polis mfettiine, kediye benzetmi; nefs ve eyt
an da kedinin
korkusundan delikte saklanp kalan fareye benzetiyor.
Bedendeki inanan akl ve vicdan, kedi deil aslandr; hem de arslanlar bile
ykan, aileden bir arslandrr!
1990 Onun kkreyii; yrtc hayvanlara hakim olur, onlar sindirir; nras da,
otlayan hayvanlara engel olur!
Fakat bir ehir hrszlarla, soyguncularla dolu olursa, ister polis bulunsun,
ister bulunmasn msvdir. Bir akl, bir vicdan da, beden ehrini nefsin hev
ve hevesinden ve eytann vesvesesinden koruyamazsa, onun varl ile
yokluu birdir!
528
2047 O adam; "Hayr, hayr ey Allh'n Resl!" dedi. "Gngrm ihtiyardan bakasn ordu emri tayin etme!
Ey Allh'n Resl; bir gen, arslan olu bile olsa, orduya bir ihtiyardan
bakas kumandan olmamal!
Hem de, sen kendin; 'Uyulacak kii, ihtiyar ve tecrbeli olmak gerekir! ' diye
buyurmutun ki, o szn, bu tayinin doru olmadna ahittir! 705
705 Cenab- Peygamber'in byle buyurmalar, ihtiyarlarn ok yaam olduklarndan deil, grm
geirmi, bir ok
tecrbede bulunmu olduklarmdandr. Gen bir kii de, herhangi bir ite tecrbe ve ihtiyat sh
ibi olduktan sonra, o ite
ihtisas olmayan bir ihtiyardan phesiz stndr.
2081 eker huylu olan Hz. Peygamber'e kar o Arab'n dedikodusu haddini
anca,
706 Bu beyitte 53. Necm Sresi ve 80. Abese Sresi'ne iaret var.
529
2160 Peygamberimiz buyurdu ki: "Ey yalnz grne bakan, grn gren
kii! Sen; onu gen, hnersiz, ma'rifetsiz grme!
707 Byk Fransz mtefekkiri Jean Jacques Rousseau; "ok yaayan, seneleri sayan kii deildi
r; ok yaayan, gen
Onun akln, defalarca denedim. O gen, yapt ilerde ihtiyar gibi tecrbeli
olduunu gsterdi."
Oul; ne kadar siyah sakall genler vardr ki onlar, akl ve idrak ynnden
tecrbeli ihtiyarlar gibidir! Ne kadar da ak sakall kiiler vardr ki, onlarn
akllar dnm, gnlleri de zift gibi simsiyahtr!
blis'ten daha ihtiyar kim var? Ama, deil mi ki akl yok, hi bir ie yaramaz!
2165 Bir ocuk dn: s nefesli olsun, gurur ve hevesten arnm bulunsun;
ona, nasl ocuk diyebilirsiniz?
"Sen, bir i baarmak istiyorsan, ihtiyar birisini se!" dedim; "O tedbirlidir,
aklldr!" demek istedim.
Fakat, taklit perdesinden kurtulmu olan btn varlklar, Hakk'n nru ile
grr!
Ancak, da bakan, grne kaplan kiinin gznde kalp aka ile geer aka
birdir! Sepetin iinde, yni gnlde ne bulunduunu, o ne bilir?
Nice altn vardr ki, haseti hrszlardan korunsun diye, isle, dumanla
karartlmtr!
Nice altn suyuna batrlm yaldzlanm bakr da vardr ki, akl kt kiiler,
ona kaplrlar!
530
2178 Ey Hakk yolcusu; al abala da, akl ve din piri ol; "akl- kll" gibi
herkesin, hereyin btnn, iyzn gr!
O gzelim akl yokluktan kp yz gsterince, Allh ona nrdan bir hil'at, bir
eref elbisesi giydirdi, binlerce ad verdi! 708
708 "Allah'n ilk yaratt akldr." hadsi gerei, btn yaratlmlarn evveli "kll akl"
dr. Peygamber Efendimiz
"erf-i akf'dr. Buna "akl- evvel" de denir. "Akl- nazar", "akl- amel", "akl- mktesep
", "akl- bilfiil", "akl-
mstefad", "akl- mnfeal", "nr- kalp", "rh", "nefs-i natka", "levh-i kalem", "rh- kuds
", gibi isimler alr. Sehi
ibn Abdillah Tster demitir ki: "Akln bin ismi vardr. Her isminin de bin ismi yni mertebe
si vardr."
Mnevi bir varlk olan akl, grnrde bir ekle brnse de yol gsterse,
gndz bile, onun nuruna kar kapkaranlk kalrd. 709
709 Hasan azel demitir ki: "Eer vellerin kalplerindeki nr grnse, o nrun douundan g
nein , ayn nuru
kararrd. Vellerin kalpleri nruna, gnein ve ayn aydnl nisbet edilirse, gne gurb v
e ksf olur. Vellerin nuru
ise, ne batar, ne de tutulur!"
Ey Hakk yolcusu! Sen de yava yava gndzn nruna, yni hakikat nruna
al; yoksa yarasa gibi nrsuz, pirsiz kalrsn!
2185 Yarasa, nerede bir zorluk varsa oray sever; nerede bir velnin era
yanarsa, nerede bir saadet nuru parlarsa orann dmandr!
belirtileri.
531
kincisi, yni yarm akll olan da, bir aklly kendine gz edinmi, yni akll
kiiyi kendi gz gibi bilmi, ona uymu kiidir.
7ioBurada, yarm akllnn tam aklly tutmas, bir Hakk kmn, kmil bir insann gerek bi
r mride uymas, ona
balanmas demektir.
Bir arpa arlnda bile akl olmayan eek gibi bir kimse ise, hem kendisinin
akl yoktur, hem de bir akllya uymaz!
Az ok bir yol da bilmez, fakat byle olduu halde yine de, bir klavuzun
arkasna dmekten utanr.
Bir mumu, bir kandili yoktur ki, nn grsn; hatt yarm bir mumu bile
yoktur ki, ondan bir nr dilensin!
Akl yoktur ki, diri gibi, diri bir insan gibi nefes alsn, yni dirilikten dem
vursun! Yarm akll da deil ki, kmil bir akllnn nnde, kendini l sansn,
yni l gibi ona uysun! 711
711 Derler ki: "eyhin huzurunda mrit, l ykaycs karsndaki l gibi olmaldr!"
O akllya kar tam bir l haline gelsin de, (yni candan, halis mridi olsun
da), oturduu yerden daha ycelsin, ykselsin, olgunlasn!
Ey akl noksan olan kii! z sz diri bir akllya sn da, ona l gibi
teslim ol!
2200 Byle olmayan kii, diri deildir ki, Hz. Is'ya hemdem olsun; l de
deildir ki, Is'nn lleri dirilten nefesi ile dirilsin!
Onun kr rhu, her tarafa adm atar, srar durur ama, yine de kurtulamaz!
532
Katrn shibi; "Ey sersem; nereye gidiyorsun? Her taraf kurtlarla dolu!" der!
"imdi bir an gzmn nnden kaybolursan, her taraftan karna azl bir
kurt kar!
2000 O kurtlar, senin kemiklerini eker gibi yerler! Artk hayat nedir, yaamak nedir, gremezsin! 712
712 Mdz bin Cebel hazretlerinin rivayet ettii bir hads meli: "eytan, insan iin, koyunu
kapan kurt gibidir; kurt nasl
srden ayrlan koyunu kaparsa, eytan da toplumdan ayrlan insan yoldan karr!"
katrlarn
terbiye
etmek kolay
deildir!
Sen de bir katr gibisin; hem de nefsin aklna stn gelmitir! Ey kendine
tapan, yni nefsinin isteklerine uyarak hayvanlar gibi yaayan gfil; sende,
insanlktan ok hayvanlk sfat vardr! Hkm, stn gelenindir! Bu sebeple
sana, insan deil, hayvan denilmek gerekir!
2005 Mustafa (s.a.v.), cef ile dolu nefis katrlarn korumak, bakmak, onlar
yola getirmek iin Hakk'n bir imrahoru idi.
Cenb- Hakk; "Gelin; yeminizi suyunuzu azaltaym da, sizi terbiye edeyim!"
diye buyurdu. Resl-i Ekrem de; "Ben, ba eken hayvanlar altrrm; ben, at
terbiyecisiyim!" dedi. 713
533
Nerede azgnlar yola getirmeye uraan, onlar terbiye etmeye alan biri
varsa, o, ok skntlar ekecek, tekmeler yiyecektir; baka re yok!
uyun da, yorga yryn, yava yryn; bylece de bir pdihn binei olun!
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey Aziz Peygamber; onlara; 'Gelin!' de. 'Ey edep
ve terbiyeden rken katrlar; gelin!' de!
7i4Tevbe Sresi'nin u meldeki 128. yeti Azz Peygamberimizin ne kadar byk bir varlk oldu
unu
belgelemektedir: "Andolsun; size kendinizden yle bir peygamber gelmitir ki, sizin skntya
uramanz ona ok ar
ve g gelir! O; size ok dkndr, sizi ok sevmektedir. Allh'a inananlar esirgeyicidir, b
alaycdr!"
Onlardan bazlarnn kula bu 'Gelin! ' szne sardr; her hayvann bakaca, kendine
has ahr vardr!
Bazlar da bu ' Gelin!' sznden rkp kaarlar; her cins atn bir ayr tavlas
var!
715 Bir hads-i erifte yle buyurulmutur: "Altn ve gm madenleri gibi insanlar da eitl
i tabiatta yaratlmlardr;
kimi altn gibi stn, kimi gm gibi ondan daha aa, kimi bakr, kimi demir misali yaratl
mlardr."
insanlarn
eitli gr
ve
mahedele
ri, hissi
gzdedir!
ocuklar da bir okula koarlar. Bir okul iinde olmakla beraber snflar
ayrdr; ayr ayr ders okurlar.
534
Eer yz binlerce kulak saf olup dizilseler, onlar, yine de gren bir gze
muhta olurlar!
2020 Sonra kulaklarn da, can srlarn, ilh kelam, peygamber buyruklarn
iitmekten baka bir vazifesi vardr.
Sen, bylece, her duyguyu bir say; hi biri brnn iini gremez!
Be d duygu ile be i duygu on saf olmu, meleklerin saf saf oluu gibi
kendi mertebelerinde durmaktadr! 716
duygulan. Btn olan i duygularna gelince, onlar da unlardr: 1) Anlama 2) Vehmetme 3) Hay
al kurma 4) Dnme
5) Belleme, ezberleme.
Din safndan kendini bilgili ve stn grerek ba eken kii benlie kaplnca,
kendi bulunduu saftan daha gerilere gider, bulunduu mertebeden aa der!
2025 Ey yol gsteren kmil insan, ey Aziz Peygamber Efendimiz'in varisi
mrit! Sen "Geliniz!" szn az syleme; daima halk dvet et! Bu sz,
istidad olan kimselere pek yararldr; det mnevi bir kimyadr.
Eer bakr san' atl bir kii senin sznden rker kaarsa, yine de o sz, o
kimyay ondan esirgeme!
Onu birinci dvetinde, onun byc nefsi sarlk eder de szne kulak
vermezse, ikinci szn ve dvetin yararl olabilir!
"Ey Allh'n kullar! Gelin, gelin!" diye halk doru yola ar; nk Allh,
kullarn drsselam olan cennetine dvet etmektedir!
2032 nsanlara bak ki, gzlerini nasl karanlk brm; fni bir meta' elde
etmek iin nasl kendilerini kaybetmilerdir!
535
alacak eydir ki, onlarn rhlar zindanda mahpus, o zindann anahtar ise
kendi ellerindedir!
2035 Bu hl una benzer ki; bir kii, ayandan bana kadar pislie batm
bulunuyor, eteinin yanndan ise bir akarsu geiyor. yle iken, o adamn, yan
bandaki akarsuda ykanp temizlenmek aklna bile gelmiyor. 717
717 Bir hadste; "Sizden birinin evi nnden bir rmak gese, kendi de her gn be defa o rma
a girip ykansa, onda kir
kalr m?" diye buyrulmu; "Kalmaz, ya Reslullah!" demiler, "ite, namaznz o rmak gibidir
. Gnde be vakit
namaz klmakla, o rmaa girip ykanyorsunuz!" buyurulmutur.
Arad ile yan yanadr ama, yine de dayanacak, huzr bulacak bir kiinin
yanna varabilmeyi, rahat edecei bir evin nn arar; ne sabr vardr, ne de
karar!
Ey sapk kii! nsann bana gelen sknt, ztrap; "Bir mrit ara, bir yol
bul!" diye insan eker gtrr!
2040 Geree varan, Hakk'a giden bir yol vardr; vardr ama, gizlidir! Sanki
pusuya girmitir; bulmak iin durmadan, dinlenmeden, delicesine aramak
gerek! Byle arayan bu yolu bulur.
Danklk, pusudaki topluluu arar; sen, hem u arayp isteyenin, yni talip
olann yzn, hem aranp istenenin, yni matlubun yzn gr! 718
718 Bu kesret leminde dank gibi grnen varlklar, bir asldan, "kn" (=ol) emri ile meyda
na gelmilerdir. Alemde
dank halde bulunuyorlar, hakikatte ise vahdet leminden sonra geldikleri gibi mnen topludu
rlar ve her biri Hakk'n
mazhar ve aynasdrlar.
536
elmalarn devir!
2051 O aalarn sararm yapraklarna bakma da, olmu meyvalarn devir! 719
719 Burada ihtiyarlar aaca, sararm yzler sonbahar yapraklarna benzetilmitir. Tecrbeli v
e ihtiyatl olmalar da,
elmalara benzetilmitir.
Bir ihtiyarn sonbahar yapra gibi olan sararm yz, aarm salar, onun
aklnn olgunluunu haber vermektedir.
2055 Her eyden vazgei, azkszlk az, riflik belirtisidir. Altnn sarl,
sarrafn yzn gldrr, benzini kzartr!
htiyar abuk adm atamasa bile akl, iki kanat elde etmitir; gklerde dolar,
ycelere uar!
Buna dair rnek istiyorsan, Hz. Cafer'e bak; Allh, el ayak yerine ona, iki
kanat ihsn etti!
2060 Altndan, yni ihtiyar rifin renginden bahsetmeyi brak! Bu sz, herkes
tarafndan anlalamaz; onu anlamak hususunda u gnlm, cva gibi heyecanla
titremektedir!
Susm ak,
sylem em ek
n e gzel
eydir!
Sanki iimde, susmann pek deerli bir ey olduunu bilen ho szl yz kii
var da, onlarn hepsi ellerini dudaklarna gtrmler, "Bu bahsi brak, sus!"
diye bana iaret ediyorlar.
537
Haberler grlerin yerine geer, fakat hazr olup da gren iin deil! Onlara
faydas yoktur; bulunmayann, grmeyenin iine yarar!
Eer mrit sana; "Syle!" diye buyurursa, syle; fakat az syle, uzatma!
Eer; "Uzat!" diyecek olursa buyruuna uy, fakat utanarak, edebe riyet
ederek konu!
2075 imdi ben de, bu gzel Mesnevi yazlrken, Hakk ziyas Hsameddin'e,
tpk yle sylyorum!
Ben, irada ait bir bahsi ksa kesersem, Hsameddin, yz eit bahne ile beni
syletmeye alyor.
Senin bu istein, galiba, ezel sevgiliye olan fazla sevgiden ileri geliyor! Bir
Arap irin skye; "Bana arap ver ve 'Bu araptr!' de!" demesi gibi. 721
721 Hz. Mevln'nn bu beytinin ikinci msra'na ald Arapa msra'n kime ait olduunu bile
miyoruz. arih Ankarav
de, Arapa asln Mesnevi erhine koymu. Teberrken Mevln'nn sevdii bu beytin ben de asl
n aldm.
"Sk; 'Bu araptr!' diye bana arap iir; aka imek imkan varsa, sakn sen gizlice iilm
e!"
Onun kadehi u anda senin azndadr, fakat kulak da; "Kulan payn ver!"
demektedir! 722
722 tki ienlerin kadeh tokuturmalarnn sebebi, demek ki, o needen kulan da hissesi olsu
n iinmi!
538
2080 Ey kulak; senin payn, sevgiliye dair olan szlerden comak, mest olmaktr! te sana cokunluk ve mestlik verecek szler! Fakat kulak "Ben
bundan daha fazlasn istiyorum; benim dknlm, bundan fazla!" diyor!
Beka "
kpndeki
mn
arab ok
kuvvetlidir!
2095 Sen, o kuvvetli mn arabyla mest olan kiiye bak; satran oyunundaki vezir gibi eri br yrmeye balad.
Gen bir kii, o kuvvetli arab iince, yol ortasnda bir htiyar gibi der
kalr.
Beka (Elest kpnn arab), yle ad bir arap deil ki, sarholuu bir gece
srsn! 723
723 Sad hazretleri bir seferinde; "arabn sarholuu gece yarsna kadar srer; sakinin sarh
oluu kymete kadar
devam eder!" diye yazmtr.
724 Sre-i Kehf in 9-10. yetlerinde aklandna gre, Dakyanus adl bir zlimin zulmnden k
aan ve Allh'a inanan,
putlara tapmak istemeyen yedi kii, kpekleri ile beraber bir maarada 309 yl uyumu kalmla
rd.
Cafer-i Tayyar hazretleri de Elest arabnn mesti olduu iin kendinden geti
de elini ayan fed etti. 726
726 Hz. Cafer, Mte Sava'nda iki eli kesilmi iken, kesilen kollar ile slm sancana sar
ld halde yetmi yerinden
"Cenb- Hakk, Cafer'e kesilen kollarna bedel iki kanat ihsn etti." Diye buyurmulardr.
2102 Mnevi yokluk shibi o byk vel Bayezid-i Bestam hazretleri, bir gn
mritlerinin yanna geldi de; "te Hakk, bende tecell etti!" dedi.
539
727 Bu sz syleyen, Bayezid deil Cenb- Hakk idi, Bayezid'in dilinden sylemi idi. Nafile
namazlarla kul Allh'a
mnen ok yakn olunca, o dereceye gelen vellerin dilinden Hakk syler. Glen-i Rz shibi
eyh Mahmud
ebster; "Bir aatan "Enelhakk" sznn kmas ho grlr de, ezel saadete ulam bir v
elnin azndan
duyulmas neden ho grlmez?" diye buyuruyor. ebster bu sz ile Hz. Ms'nn Medyen'den M
sr'a gelirken bir
aa stnde nr grdne ve aatan;
"Y Ms; lemlerin Rabbi olan Allh benim!" sesini duyduuna iaret ediyor. Kasas Sresi, 30.
Bayezid hazretleri dedi ki: "Eer bir daha byle szler sylersem, beni, o
anda hemen baklayn, ldrn!"
Bayezid hazretleri, o gece yine o tecell arabndan mest oldu. Yapm olduu
vasiyet de hatrndan kt gitti.
Tecell arabnn mezesi geldi, onun akl vre oldu; sabah aard, mumu
resiz kald, ie yaramaz oldu.
Hayret ve aknlk seli akln kapt gtrd de, daha nce sylemi olduu,
insan artan szlerin daha fazlasn, daha kuvvetlisini syledi.
540
Onu azck tanyann irfn, elini balad da, cann kurtard. Yoksa, o da ne
yaptn bilmeden kendini yaralayacakt.
Sabah olunca, eksilen, yni bazs len ve bazs ar yaral olarak bulunan o
mritlerin evlerinden feryatlar, figanlar ykseldi.
2135 eyhin huzuruna binlerce erkek ve kadn gelip dediler ki: "Ey dnya ve
hireti bir gmlee sdran byk vel!
Kendinde olan bir kii, kendinde olmayan, kendisinden gemi bir kii ile
karlanca ve ona bakla saldrnca, kendine saldran ld gitti, kendi gzne
diken batrd.
7:8 Hz. Mevln bu konuyu, yni Hakk kmn yok olmasn, fena fllah mertebesine ermesini u
rubaisinde ok gzel
izah buyurur:
"Bir kul, kendi benliinden mutlak srette, kesin olarak fni olmadka, onun iin tevhd, Hak
k'la mnen bulumak,
Hakk'ta yok olmak imkanszdr! Tevhd; hulul deildir! Tevhd, benlikten kurtulmak, varlnda
n syrlmak, yok
olmak demektir! Yoksa, mnsz szlerle btl, Hakk olmaz!"
2140 Onun madd ekli, sreti yok olmutur. O, det bir ayna halini almtr!
O aynada bakalarnn yzlerinden, bakalarnn hayallerinden baka bir ey
yoktur!
541
2145 u anda heyecanlsn; gnl uyand, gzel szler syleme frsat ele
geti ama, sen, dudaklarn kapa ve daha fazla sz syleme! Doru yola
gtrmeyi elbette Allh daha iyi bilir!
kena ndasn;
dikkatli ol, aa dmeyesin!
Ey vahdet zevki ile kendinden geen, mest olan k! Damn kenarmdasm; ya orada
kmldamadan, hareketsiz otur, konuma, sus; Yhut da aa in ki, ayan kayp da dmeyesin!
Aa vurma da, sevgi stne, nee stne bir bel gelip atmasn! O gizlilik
yerine, o pusuya korka korka git; vuslatn kymetini bil, hicrandan kork ve
uyank ol! 729
729 Hz. Mevln bu beyitte; "Vasim kymetini bil, hicrandan kork!" diye buyuruyor. Bazlar da
sevgililerine
kavutuklar halde hasret iindedirler; "Ben, ta senin yannda bile hasretim sana!" derler. i
razl Hafz merhum, gle
k olduu sylenen blbln sevgilisine kavutuu halde alamakta, inlemekte olduunu iddia
etmektedir:
"Bir blbl, gagasna gzel renkli bir gl yapra alm, o vuslat nimetine eritii halde haz
in hazin alyor, tatl tatl
feryat ediyordu. 'Sevgiline kavutuun halde bu feryad figann, bu gzyalarnn sebebi nedi
r?' diye sordum. Dedi
ki: 'Sevgilinin cilvesi beni alatyor, feryat ettiriyor!'"
542
Anszn gelip atan her bel, insana sevin damnn kenarnda iken gelir
atar!
(Mayas bozuk olan kii arap itii zaman ne olduu anlalr; arap, insann cevherini ayrd
eden bir mihenk tadr!)
Bir batl yazar da aynen yle sylyor:"arap, akln kontroln kaldrr. Bylece, ayk iken
gizlediimiz ayplar
meydana kar."
arap ien akll kii ise, aklnn parlakln daha da artrr; fakat kt huylu
ise, onu btn btn huysuz eder!
2204 Bir ka balk avcs, bir gln yanndan getiler ve orada balklar grdler.
lerinden akll olan yolu tuttu, o g, zor alr yolu, ister istemez at.
543
731 Mslmanlkta danma farzdr. Hakknda kesin bir hkm olmayan dnya ilerinde, dostlarla
danma
emredilmitir. Fakat, danacanz kiinin iyi bir insan olmas gerekmektedir.
Danacaksan bir diri ile dan ki, seni de diriltsin; ama byle bir diri nerede?
2231 O akll balk kendi kendine dedi ki: "Arkadalara danmadan, onlarn
fikirlerini almadan, denize bir yol bulaym."
732 Beyitte geen tehlikeli durak yeri; heva ve hevesle, ktlklerle, hakszlklarla dolu dn
yadr. Nr denizi ise; vahdet
denizini, Hakk ve hakikat denizini gstermektedir.
O balk, glden yzd gitti. Uzak bir yola, geni bir yola dt, denizin
yolunu tuttu.
2240 Kendini usuz bucaksz denize att. O, yle bir denizdi ki, onun kenar
ve kysn bu gzle grmeye imkn yoktu.
Derken, balklar a getirdiler. Yarm akll balk bunu grd, aznn tad
kat.
"Eyvah!" dedi. "Ben frsat kardm; nasl oldu da akll arkadaa yolda
olmadm!
2267 O iyi arkada denize kavutu, gamdan kurtuldu; bense, yle iyi bir dostu
kaybettim!
Ama, u anda onu dnmeyi brakaym da, kendi kendime bir re bulaym.
Ben, imdi kendimi l gstereyim!
544
2270 Su stnde saman p nasl akar giderse, ben de yle akp gideyim;
yzme bilen balk gibi yzmeyeyim!
Balk dedii gibi yapt; sanki lm gibi karnn yukarya evirdi. Su, onu
bazan aaya alyordu, bazan da yukarya atyordu.
Usta bir balk onu tuttu; "Th, yazklar olsun; lm!" diye onu yere itti.
Balk; sraya sraya gitti, gizlice kendini suya att. O ahmak balk ise,
orada bocalayp duruyordu.
Ate stnde, bir tavann iinde ahmakl yznden yanmaya, kzarmaya mecbur oldu.
Allh'a ve O'nun peygamberlerinin getirdii dine inanmayanlar da, ahmaklklarndan, cehennemde
byle olacaklardr!
O, yakp kavuran atein harareti ile yanp yaklrken akl ona; "Sana bir
haberci ve halden korkutucu gelmedi mi?" diyordu.
733 Bu beyitte Hz. Mevln Mlk (Tebareke) Sresi'nin 6-9. yetlerine iarette bulunmaktadr.
Yine o balk diyordu ki: "Bu boyun kran mihnetten, bu ikenceden, yni tava
iinde kzarmak azabndan kurtulsam,
2285 Denizden baka bir yeri yurt edinmem; glde, glckte yurt tutmam!
545
Ab dest
alrken,
abdest
dualarnn
yerinde
okunmas
gerekiri
2213 Abdest alrken her uzuv iin ayr bir du okunaca hadste buyurul
mutur. 734
734 Abdest alrken niyet etmeden, Allah' anmadan acele alnan abdest gerek abdest deildir.
Nitekim Reslullah
Efendimiz bir hadslerinde; "Bir kimse abdest alrken Allah' yadederse, bedeninin hepsi pak o
lur. Allah'n ismini
zikretmezse, bedeninin ancak su gren, yni slanan yeri temizlenmi olur." diye buyurmulard
r. Mminin namaza
hazrlanrken abdest zerinde dikkatle durmas gerekmektedir. nk, abdestin mnevi yn de v
ardr. yle ki: Biz,
abdest alrken kurallara uyarak er defa uzuvlarmz ykamakla eldeki, yzdeki, kollardaki,
ayaklardaki tozlar gider
ama, iteki tozlar, kirler, gnahlar nasl gider? Elimizi gnlmze uzatp oray ykayabilir m
iyiz? temizlii, Allh'
anarak, ona yalvararak det O'nunla syleerek, yni gnl abdesti alnarak temizlenir. Mesel
a, buruna su verilirken;
"Y Rabbi; bana cennet kokusunu duyur!", yz ykanrken; "Y Rabbi; yzlerin aanp kararaca
kymet gnnde,
benim yzm ak eyle ve nrlandr!" Sa kol ykanrken; "Y Rabbi; amel defterimi sa tarafmd
an ver", sol kol
ykanrken; "Y Rabbi; amel defterimin sol tarafmdan verilmesinden ve beni zor bir hesaba ek
menden sana
snrm!", baa mesh edilirken; "Y Rabbi; bamdan aay rahmetinle kapla!", kulaa mesh
ederken; "Y Rabbi;
Hakk sz dinleyip tam mnsyla o Hakk sze uyan kullarndan et!" Dikkat buyurulursa, Azz Pe
ygamberimiz'in bu
dular insan mnen ykamakta, arndrmaktadr. Bu dular bilmiyorsak zlmeyelim; abdest al
rken Hakk'
dnerek niyzda bulunmak, "Ament billahi..." okumak, onunla beraber olmak gerekir, iimizi,
gnlmz
arndrmasn niyz etmeliyiz, ite abdestin rh ve mnevi yn budur. Nitekim su bulunmayan
yerde teyemmm
edilir, sanki tozla toprakla mnen abdest alnr, insan tozla nasl temizlenir. O temizlik, ta
mamiyle rhdir. Mmin
teyemmm ederken, sanki su ile ykanm gibi kirlerden arndn tahayyl edecek ve tertemiz
bir gnlle Hakk'n
huzuruna kacaktr.
Buruna su verirken. Gan olan, yni ok zengin, her eyi mevcut olan
Allh'tan cennet kokusu istenir.
2215 Ey mmin; sen, gnlden Allh'a yalvar da, o koku seni alsn, cennete
gtrsn! Gl kokusu, gl bahesinin klavuzudur! 735
735 tnsan bazen etrafnda koku olmad halde koku alabilir, ite bu koku mnevi kokudur. Baze
n Peygamber
Efendimiz'e salat selam getirirken gl kokusu hissedilir. Bu kokular tamamiyle mnevi ve rh
kokulardr.
"Y Rabbi! Benim elim; ancak buraya kadar uzand, burasn ykad, temizledi. Fakat elim, ruhumu, gnlm temizlemekten, ykayp artmaktan
cizdir.
546
Allhm! Adam olmayanlarn canlar bile lutfunla adam oldu; canlara ulaan
ve onlar can yapan ancak Sen'in ltuf ve kerem elindir!
vasiyette bulunmas.
Gemie acmak, gemie zlem duymak yanl bir itir; giden geri gelmez!
Onu ydetmek de bo eydir! 736
"Ey arkada! Sufi, bulunduu vaktin oludur; 'Bu i, yarn olsun, yarna kalsn!' demek, tarik
at anlayna uymaz!"
(Mesnevi, c. I, 133) eyh Sad de ayn fikirdedir:
"Ey Sad! Dn geip gitti; yarn da u anda mevcut deildir! Sen; ikisinin arasndaki,
bulunduun vakitten yararlan!" mer Hayyam da;
"Gemi eyyam sakn yadetme,
Gelecekten dahi feryad etme,
Her iki devri unutmu olarak,
Ho geir halini, berbat etme!" demitir.
2245 Kuun biri, hile ve tuzakla yakalanmt. Ku, kendini yakalayana dedi
ki: "Ey efendi!
547
Beni serbest brak da, sana t vereyim; vereyim de, bil bakalm akll
mym, aptal mym?
"Bir de gemi gitmi eye gam yeme! Bir ey senden geip gittikten sonra,
onun hasretini ekme!"
Bunun zerine avc, gebe kadn doururken nasl feryat ederse, tpk onun
gibi feryat etmeye koyuldu.
Ku; "Sakn gemi bir eye gam yeme! demedim mi?" dedi.
2260 Sonra, bir de sana; 'Olmayacak eye sakn aldanma!' demedim mi ?"
dedi?
A arslanm; benim kendim dirhem gelmez bir sere kuu iken, iimde on
dirhemlik inci nasl bulunabilir?"
"Evet!" dedi ku: "br tleri tuttun da, ncsn sana bedv
syleyeyim, yle mi?
Gaflet uykusuna dalm bir bilgisize t vermek, orak bir yere tohum
ekmektir!
548
2290 Akln olmaynca, gaflet ve unutu senin amirin olur; sana dmanlk
eder, tedbirini, yaptn ileri bozar!
Zavall pervane, aklnn azlndan tr, atein hararetini de, yakn da,
sesini de ydedemez!
Fakat, ate kanadn yaknca tvbe eder; eder ama, hrs ve unutkanlk onu
Bir eyi kavramak, anlamak, renmek, hatrlamak akln iidir! Akl, bunlarn
derecelerini ykseltir!
2296 Piman olu, azabn, zahmetin sonucudur; yoksa parlak bir akln yznden deildir!
Zahmet, azap, mihnet, hastalk ve saire geince, pimanlk da yok olur gider!
Bu sebeple o tvbe, o pimanlk, bir avu topraa bile demez!
2300 Ahmak tvbe eder, bir eyi yapmamaya azmeder; fakat ihtiyar ve tecrbeli akl; "Dnyaya dndrlseler, yaptklarn yine yapmaya koyulurlar!"
diye barr durur!
2301 Ey Hakk yolcusu! Akl, ehvetin zttdr; ehvete esir olmu kiiye akll
deme!
ehvet dilencisi olan kiide bulunana "Akl" deil, "Vehim!" de! Vehim, altn
gibi olan akllarn kalbidir!
549
2305 "Gel!" der kalpa; "Gel de, benim yzmden ne hale girdiini gr!
nk sen, ne benim iniimin ehlisin, ne de kmn!
Bir testere akl ikiye blse, ate iinde akl, zelliini korur; yine altn gibi
gler durur!"
Ms; "Ben aklm!" dedi. "Ben, Allh'n elisiyim, Allh deliliyim; insan
sapklktan kurtarr, aman veririm!"
2310 Firavun; "Hayr!" dedi. "Sus; hay huy etme! Kimin nesisin, eski adn
ne; onu syle!"
Ms; "Ben O'nun toprandanm; yni, Allh beni topraktan yaratt. Asl
adm da; 'Allh'n ciz kulu'dur!
Aslm topraktan, balktandr; Allh bala can verdi, gnl ihsn etti!
737 Rivyet edilir ki Hz. mer; kymet, maher konuulunca pek zlmez de, mezardaki durum on
u ok korkutulmu.
Mezardan bahsedilince rengi sararrm. Bunun sebebini sormular. Demi ki: "Maherde bir ok
halk vardr; bel.
ztrap herkese gelince, insan teselli bulmasa bile, kabrin yalnzl ayr bir ztrap verir.
" Fuzul de;
"Anup tenhal kabr iinde feryad eyleme zinhar,
Tark-i nsi tut kim her avu toprak bir insandr!" demitir.
550
Sen de toprak olup gidersin, biz de toprak olur gideriz! Senin gibiler de
toprak olur giderler; ne sen kalrsn, ne de mevkiin kalr!"
Firavun dedi ki: "Bundan baka senin bir adn daha var; o ad, sana daha ok
yarar!
2320 Senin adn 'Firavun'un kulu' dur; nk senin bedenin, nce, Firavun'un
nimetleri syesinde, onun nimetleri ile beslendi, geliti! 738
738 Hz. Ms'mn babas mran, Firavun'un saray memurlarndan idi; Firavun ona iaret ediyor.
Sen; kanl, gaddar, Hakk tanmaz bir kulsun; teki sfatlarn bu huylara gre
kyas eyle!..
Ms; "Haa!" dedi. "O pdihlar pdih ile efendilikte hi kimse ortak
olamaz!
2325 Allh birdir; mlk shibi oluta birdir! Ona eit yoktur! Kullarna
O'ndan baka sahip bulunmaz!
Yarattklarna O'ndan bakas sahip olamaz; helak olacak bir kiiden bakas
O'nunla ortaklk dvsna giriemez!
Ey Firavun! Senin, benim kam bile yapmaya gcn yetmez; nasl olur da
beni yarattn syleyebilirsin?
2330. Eer ben bir memuru yanllkla ldrdysem, onu nefsim iin bir oyun
ve bir i iin ldrmedim!
Ben ona bir yumruk vurdum, dt ve ld. Zaten kendisinde ilh bir rh
bulunmayan o kii can verdi.
Ben, bir kpek ldrdm; sen ise peygamber oullar olan Ben sril'den
yzb inlerce susuz, kimseye zarar olmayan ocuklar ldrttn!
551
Firavun; "Bunlar brak!" dedi. "Hi phe yok ki, benim sende hakkm var;
tuz ekmek hakk bu mudur?
Beni halkn nnde horlayasn, gnlmn aydnlk gnn kara bir gne
eviresin; hak bu mudur?"
2340 Grnte ben, senin yaptn ykyorum, yni senin Allhlk dvn
baltalyorum ama; aslnda senin gibi bir dikeni gl bahesi haline getirmeye
alyorum."
2360 Firavun dedi ki: "Hakkaten usta bir sihirbazsn; bu memleket halkn
ikiye ayrdn!
Gnl bir olan halk sen, ikiye ayrdn! yledir; byclk daa, taa bile
tesir eder, onlar bile yakar ykar!"
Hz. Ms dedi ki: "Ben, ilh vahye dalmm; Allh'n ad ile byclk hi
grlm ey midir?
Ey irkin adam; ben nasl olur da byclere benzerim? Mesih bile nefesime
gbta eder!
2423 Beni, senin gibi bir beye, bir pdiha gndermesi de, her eyden haberi
olan bir gnderenin bulunduuna delildir!
Byle bir ila, yni benim mcizem, byle bir onulmaz yaray, yni kfr
yarasn iyiletirmek iin uygundur!
2425 Sen bundan nce bir takm ryalar grmtn. O ryalar, Allh'n beni
seip gndereceini sana haber veriyordu.
552
Bunun iin Cenb- Hakk sana trl trl korkun ryalar gstermiti.
2430 Sen ise, krletin, sarlatn da, o ryalar ar uykudan meydana geliyor diye kendi isteine gre yorumladn!
Ryan anlattn hakim ve yldz bilginleri, zeka nru ile onu doru olarak
yorumladlar ama, tamahlarndan hakikati sana sylemediler!
eitli yiyeceklerden yhut sindirilmesi zor yemeklerden bozulan tabiat, insana kark
ryalar gsterir!' dediler.
2435 Pdihlar, memleketin iyiye doru gitmesi iin kan dkerler ama,
merhametleri fkelerinden fazladr!
739 "Halkn rahat etmesi iin, bata bulunan krallarn filozof, hakm olmalar gerekir!" Eflt
un.
Pdihn eytan gibi hileye kaplp fkesine alet olmamas, fke ile lzumsuz
kan dkmemesi gerek!
Halbuki sen, gnln eytan evi haline sokmusun; kinini kendine kble
edinmisin!
2440 Keskin boynuzun ok cier deldi ama, benim asam da senin o kstah
boynuzunu krd!
553
2445 Sen ise, gayb erlerinden bu dnyaya kimse gelmesin diye gayb
geitlerine saldrdn!
Bu tarafa gayb leminden bir kii gelmesin diye, gizlilik geidi olan ana
rahimlerine, ata bellerine pene attn; zulmle geidi tutmak istedin!
Sen; Allh'n nesillerin, soylarn remesi iin at yolu, yni ana rahmini
nasl tutabilirsin, nasl kapatabilirsin?
Ey inat Firavun! Sen, gayb leminin geitlerini kapattn ama, sana krlk
vermek iin yine de bir yiit er kt!
te o kan yiit benim; senin dileini krp dkeceim, senin adn, ann
yok edeceim!
2450 Haydi var git, geitleri skca tut; bir mddet daha kendi byklarna gl,
yni hilelerinle oyalan!
Sen mi daha ok inatsn, yoksa Semd Kavmi mi? Varlk lemine onlar
gibisi gelmedi!
2455 Artk sylediim szlerden tvbe ettim; szsz olarak sana bir ila
hazrladm!
Onu iyilememi yarana koyaym da, iyilesin; Yhut yaran da, sakaln da
sonsuza kadar yansn, yaklsn!
Ey dman adam! Bylece bilesin ki, her eyden haberi olan bir kudret shibi
var; O, her eye layk olan verir!
Ne vakit doru olmayan bir i, bir ktlk iledin de hemen ardndan lykn
grmedin?
554
Ne vakit gkyzne, yni Allh'a iyi bir amel gnderdin de arkasndan O'nun
gibi bir iyilik grmedin?
2460 Eer sen grp gzetsen, dikkatli ve uyank olsan, her an yaptn ilerin karln grrsn!
Gizli kapakl sz, gerek olarak anlayan, bilen bir kiiye ak sz sylemeye
hacet yok!
Eer gnah cezasnn oku sana demediyse, Allh'n ltuf ve keremi ile
msamaha buyurmasndandr!
Eer sana aydnlk bir gnl gerekse, grp gzetmeyi elden brakma! nk
her iin sonunda bir ey doar, bana bir ey gelir! 740
740 nsann yapt iler, hayr ve er olmak zere iki trldr. Hayr ve errin karl h
irette grlr ama, onlarn
balangc olarak her iki halin eserleri burada da hissedilir. Mkafaatn balangc, kalpte m
nevi bir nee; ceza
balangc da kalpte neesizlik duyulur. Bu hl, "bas" ve "kabz" halidir.
Himmetin bundan fazla olursa, bu grp gzetme, bu murakabe feyzi ile iin ycelir!
Firavun sordu: "Ey Ms; o bir t nedir? Onu bana anlat, akla!"
Hz. Ms cevap verdi: "O bir ey udur: 'Allh'tan baka mbud yoktur!'
diye ak olarak Hakk'n birliini kabul et!
555
Firavun dedi ki: "Ey Ms! Bu inanca karlk olarak bana verecein o drt
ey nedir; onlar syle!
2530 kincisi; yle bir uzun mr elde edersin ki, ecel bile senin mrnn
uzunluundan ekinir, sana yaklaamaz!
2535 nk, beden evini defineye perde olmu grrsn de, u bir tek
buday gibi olan bedeninin yzlerce mn harmanna engel olduunu aka
anlarsn!
O yzlerce harman elde etmek, yni ebed nimete ulamak iin o beden
tanesini yakarsn. Bylece Allh adamlarnn yaptklar ie uyarsn; bedenden
kurtulursun!
556
2570 yle bir devlet ve hkmet ki, bugnki mlknden daha geni, daha
byktr! imdiki devletin savala ayakta duruyor, o devlet ise ebed bar
iindedir!
Kendisi ile sava halinde bulunduun Allh, sana bunca mlk ve devlet verirse; bar
halinde sana neler vereceini, nasl bir nimet sofras kuracan dn!
O kerem shibi Allh, senin cefana kar, bunlar ihsn etti; vefal olunca, seni
nasl grp gzeteceini artk sen hesab et!"
2581 "Ne yzne ihtiyarlk buruukluu gelecek, ne de selvi gibi olan boyun
iki kat olacak!
2595 Ms (a. s.) bylece Firavun'un imn gelmesi halinde elde edecei ilh
keremleri sayd dkt ve; "Allh'n birliine, benim de peygamberliime inan
da devletin, saadetin bulanmasn!" dedi.
Firavun dedi ki: "Y Ms; iyi vaadlerde bulundun ve gzel szler syledin
ama, msaade et, ben bunlar iyi bir dosta danaym!"
Firavun, Hz. Ms'nn szlerini kars Asiye'ye at. Asiye de; "Ey gnl
kararm kii; bu vaadleri canla bala kabul et!" dedi.
"Bu szlerde pek byk lutuflar var, yardmlar var! Ey iyi huylu pdih;
2600 Srayp yerinden kalkt: "Ne mutlu sana; gne, senin bana ta oluyor!" dedi.
557
"Bu szleri duyduun yerde nasl oldu da; 'Evet; yzlerce aferin!' demedin?
2605 O kerem shibi Allh seni yle bir lutfa ard ki, alacak ey; nasl
oldu da neenden yrein erimedi!
Evet, yrein nasl oldu da erimedi? Eriseydi, her iki dnyadan da bir nasip,
bir tat alrdn!
nsann yrei Allh iin erirse, o insan, ehitler gibi iki dnyann lutfunu
elde eder!
Gaflet sebebi ile bu kr oluunda da bir hikmet var! Bu krlk gerek; gerek
ama, bu krlk ne vakte kadar srecek?
741 Halil Edip Bey'in u kt'as fn dnyaya ballk gafletimizi ne gzel ifade ediyor:
"Bir misafirhanedir dnyay dn,
2610 Fakat, onulmaz bir illet haline gelecek kadar ar bir gaflet, rha, akla
zehir olacak kadar da olmamal!
Bir taneye karlk yzlerce bahe ve habbe kadar bir altna karlk sana
yzlerce altn madeni veriliyor!
'Kim Allh'n olursa, Allh da onun olur!' hadsindeki 'kim Allh'n olursa'
o habbeyi vermek, 'Allh da onun olur' ise karln almaktr! 742
742 Hadsin meli yledir: "Her kim herhangi bir eyi Allh rzs iin yaparsa, karlnda
Allh da ona manev
zevkler verir!"
558
2615 Fn bir varlk kendisini bak bir varla teslim edince, o da bak ve
lmsz olur! 743
743 Fn olan beer varln Allh'a teslim olmas, lmszl bulmas kulun haa Allh olma
s deildir. nk
sonradan yaratlm olan bir varlk, ezel ve ebed olan bir varla (Hakk'a) kavutuu zaman
kendi varln kaybeder.
Maksad tamamyla ifade edemeyen bir benzetme ile denilmitir ki: "Denize den bir damlann v
arl kalmaz,
denizde mahvolur gider." Elmall merhum tefsirinin Mir bahsinde (s. 3 1 5 1 ) bu konuya tem
as etmitir:
"Renk leminden mcerred olan Mir kssasn vecde mstarak olan bana sorma! Katre, ben bir
katre iken derya
oldum. Bilmem ki Peygamber ne oldu?" Ancak bu makam dnlrken "hulul ve ittihad" lekesinden
saknmak,
"Sbhane'llez" tenbihinden gaflet edilmemek gerekir!"
744 te "Kim Allh'n olursa, Allh da onun olur!" bu demektir ve bu sfatlarn Hakk'n sfa
tlarnda, ztn Hakk'n
ztnda fn klmak ve mahvetmektir. Bundan "hulul" mns kmaz! nk hulul iin bir hl, b
ir mahal, yni bir
girecek ve girilecek yer olmas lazm. Hakk'ta fn oluta, fn varlk kalmayaca iin ikili
k yok demektir.
Ey katre; kendine gel de, piman olmakszn varln Hakk'a ver! Ver de; bir katreye
karlk denize kavu, o usuz bucaksz deniz ol!
2620 Kendine gel; varln bu ycelie fed et, denizin avucuna gir de telef
olmaktan kurtul!
Denizin katreyi arzu etmesi, onu istemesi gibi bir devlet, bir saadet kimin
eline gemitir?
Allh iin olsun, Allh iin abuk bu al verii yap; bir damla ver,
karlnda incilerle dolu denizi al!
559
2625 Kendine gel, akln bana al; naslsa alacak, acaip bir teklif olmu; hi
bir istekli, bunu aramakla bulamaz!"
Asiye 'nin bu tevikleri zerine Firavun dedi ki: "Bunu Haman ile de
konuaym, ondan da bir akl alaym. nk pdihn vezirlerin reyini de
almas gerek!
"Sen, btn dnyay emrinin altna almsn; bahtnn yardm ile de, iini
altn gibi geer bir hale getirmi, kudretli bir pdihsn!
Dmann at, bizim atmz grnce sopa, kam olmakszn dner kaar!
2730 imdiye kadar herkesin mabudu idin, herkes sana secde ediyordu.
Bundan sonra kullarn en deersizi, en hakiri mi olacaksn?
Bir hkmdar, tutsun da bir kulunun klesi olsun; binlerce defa atete
yanmak daha hotur!
560
Haman, Firavun'un harmann yele verdi, yni imn gelmekten onu mahrum
brakt. Hi bir pdihn byle bir veziri olmasn.
Hz. Ms; "Ben, lutuflar ettim, cmertlikte bulundum, fakat Allh sana
bunlar nasib etmemi!" dedi.
2773 Gerek olmayan pdiahln ne eli vardr ne deynei, yni ne asl vardr ne de fr'u!
Halkn verdii pdiahl halk, bor para gibi yine senden geri alr!
reti pdiahl mlkn shibine, Allh'a ver ki, O sana gerek pdiahlk
ihsn etsin!
benzer;
2341 Birisi geldi, bir yeri bellemeye koyuldu. Ahman biri de dayanamad,
barmaya balad.
Adam; "Ahmak!" dedi, "Yr, iine git! Benimle urama, sen yaplmay
yklmada bil!
561
2345 Dzeni alt st olmasayd, nasl olurdu da gl bahesi tarla, bostan haline
gelirdi?
Terzi elbise yapaca kuma para para keser. 'Neden kesiyorsun?' diye bir
kimse terziye kabilir mi?
2350 Her eski binay yeniden yapabilmek iin nce onu ykarlar!
Helile ve Belile'yi de havanda derler, un ufak ederler. Eski hali yok olur
ama, bedenin yapmn salar, kabz illetini defeder!
Okz
Badat
eh rin den
ne anlar?
ok kimse vardr ki, ticaret maksad ile Hindistan'a, Herat'a kadar gitmi,
oralarda al veriten baka bir ey grmemilerdir!
2375 Niceleri vardr ki, in'e ve Trkistan'a gitmi, oralarda hile ve tuzaktan
baka bir eyle karlamamtr!
Mesela kzn biri, anszn Badad'a gelir ve ehri bir batan br bana
kadar dolar.
kzle eein seyrine layk olan ey, ya yola dklen salan samandr,
Yhut yollarn kenarnda biten ayr imendir!
562
2380 Kurumu, kadid olmu et paras gibi tabiat mhna aslp kalm kiinin
can, sebeplere balanmtr; bundan tesini gremez!
Fakat sen, bir sfata brnr de donar kalrsan, bulunduun yer cennet olsa,
orada cennet rmaklar aksa, oras sana kupkuru, irkin bir ova gibi grnr!
Onun iin bir yere yapp kalmamak, daima ileri doru gitmek ve yaad
gn bir gn evvelinden daha iyi yaamak, kemle ulamann gereidir!
2384 Senin dnyay grn, anlayn kiiliine gredir; pak ve tertemiz olan
velleri grp tanmana, senin kirli duygularn engel olmaktadr!
Bir zaman duygunu apak gr suyuyla yka, art; unu bil ki, sfilerin
amar ykamalar da byledir! 745
745 Gz bir namahreme kt niyetle baknca, kulak bir dedikodu duyunca, dil krc, ac sz, k
fr syleyince kirlenir.
Molla Cami hazretleri yle buyurur: "Gzn bir namahreme bakmak sretiyle cnb olunca o gz
, nedamet,
pimanlk alamas ile guslettir de, temizlensin!"
563
Btn lem nr olsa, gzellik olsa, o gzellikten ancak gzn haberi olur.
Dier uzuvlar ve hisler onu mahede edemez! 746
746 Gz, grmek iin yaratlmtr; kulak da iitmek iin. Fizik bir g, bir mdahale bile o
nu vazifesinden alkoyamaz.
Birisi gzmze yumruk atsa, gz sipere girer, yara almaz ama, yumruk gzmzden kvlcm ka
rtr, klar saar.
Ayn yumruu kulamza vursalar, kulaktan sesler gelir.
Mesela gzn kapatarak bir gzelin; "San, yanan iyice gr; yakndan
mahede et, anla!" diye kula ona yaklatrsan...
Kulak sana der ki: "Ben gzeli gremem ama, gzel seslenirse o sesi
duyarm!
2390 Ben bilginim ama, kendi bilgimde bilginim. Benim hnerim, ancak sz
ve sesi duymaktr!"
"Ey burun; akln bana al da, gel u gzeli bir gr!" desen; "Bu istediin
eyi burun yapamaz; onun harc deildir!
Burun; "Misk olursa, glsuyu olursa kokusunu alrm!" der. "Benim hnerim
budur, bilgim budur; ben bunu haber veririm!
Ben, o baldr gm renkli olan gzelin yanan nasl grebilirim? Sen bana
gcmn yetmedii bir eyi buyurma!"
Doru olmayan his ise, eriden baka bir ey gremez; nne ister eriyi
getir, ister doruyu, o hep eri grr!
Ey eri grl kii; bana kendi gznle bakma da, biri iki grme!
Bir an kendini terket ve bana benim gzmle bak da, varlk leminin
tesinde, geni bir lem gr!
"Ariflerin her kl bir gz olur." diyen tatl dilli pdih doru sylemitir. 747
747 Beyitte geen tatl dilli pdihtan muradn, ya Hakim Seny Yhut Attar hazretleri oldu
unu rih Ankarav
hazretleri yazmaktadr.
564
Hakikati duyacak, anlayacak bir tek kulak bile bulamyorum ki, o gzel
gzlerden bahsedeyim, onlara ait gizli srlar syleyeyim!
748 eyh Attar hazretleri Makalat- Ervah adl eserinde buyurur ki: "Cneyd-i Badad hazretle
ri bir gn yolda giderken
gkten meleklerin indiini ve yerden bir eyler kaptklarn grd. Onlardan birine; 'Kaptn
z ey nedir?' diye sordu.
Melek yle cevap verdi: 'Allh'n makbl bir kulu buradan geerken ilh bir itiyak ile ah e
tti ve gzlerinden yalar
damlad. O sebeple Hakk'm mafiret ve rahmetine nil oldu. Biz, o yalar kapyoruz!'"
Dalarn,
talarn bile
grr
gzleri,
iitir
kulaklar
vardr!
Oul; sen bir ya parasn grme sebebi sanma! Grme hassas, Allh'n o
ufack ya parasna bir ihsndr! yle olmasayd insan, ryada bir ey
gremezdi! nk insan gz kapal uyurken gzsz olarak rya grr.
2405 Zaten nrun ya paras ile bir ilgisi yoktur, fakat merhamet shibi,
sevgi ihsn eden Allh, ona bu ilgiyi salamtr!
565
Bir ilgi varsa bile akldan gizlidir; nasl olduuna akl ermez! Akl, bu
mnasebetin izini nereden bulacak?
749 Msr halkndan bir blm Kpt diye adlandrlr. Bunlar, Hz. Ms'ya, dolaysyla Allah
'a inanmayanlard. Spt
ise, Hz. Ms'y ve getirdii dini kabul edenler idi. Nil nehri, onlar, yni Sptler iin gz
el, dura su nehri gibi
grnrken Kbtlere kan gibi grnyordu.
Dalarn talarn grr gzleri, iitir kulaklar olmasayd, Dvud (a.s.) Zebur
okurken onun sesine ses verirler miydi, onunla dost olurlar myd?
Yeryz, kymet gnnde halini, haberlerini ve srlarn bize syleyecek; onda kendine has
bir
gr bulunmasayd, bunlar nasl yapabilirdi?
566
mmkndr!
2470 Gnln gzel ekillerle, sretlerle dolu bir ayna olsun; orada, her yanda
gm bedenli bir gzel grnsn!
751 Zikir, Cenb- Hakk' anmak demektir. Arifler bunu e ayrmlardr: 1- Dil ile zikir 2Kalb ile zikir 3- Hakik
zikir, 1- Dil ile zikir, Allh'n isimlerinden birini zikretmektir. 2- Kalb ile zikir, zikrin
yalnz dilde kalmamas,
zikredilen isim shibinin kalbde hazr olduunun zevken bilinmesidir. Kalbi zikirde dudaklar k
apaldr, kalpte isim
zevken tekrarlanr. 3- Zikr-i hakk de; zikredenin, zikredilenin ve zikrin birlemesidir ki,
bu hl tarif ile deil, ancak
zevk ile ve mertebeye ulamakla bilinir. Aziz Peygamber Efendimiz bir hadislerinde; "Her eyin
cilas vardr; kalbin
cilas da Allah' zikretmektir!" diye buyurmulardr. Bu sebeple kalbin pasnn giderilmesi ve
orada Hakk'm tecellsini
grmek isteyenler Allh' zikir ile megul olmaldrlar. Mevln Cami hazretleri buyurur ki: "
Vakitli vakitsiz, yni her
vakit "Lailahe illallah" demeyi kendine vird edinirsen, buna kendini altnrsan, Hakk'n nuru
zuhur ederek senden
benlik ve varlk karanln uzaklatrr! Yerde ve gkte Allh'n varlna kimseyi ortak bul
amaz olursun, senin
mahede gzne Allh'n mnev varlndan baka hi bir ey grnmez! Ruhunun kula; "Allh
'tan baka bir
varlk yoktur!" sesini her taraftan duyar! Fakat hev ve hevesle bu makama gelinmez! "La"dan g
emeyince "H"ya
eriilemez! Byklerden bazlar da "sm-i CelF'i; yni Allh mukaddes kelimesin; vird edinmi
lerdir. Yni tekrar
etmeyi tavsiye etmilerdir. Cneyd-i Badad, Seriyyi Sakat, eyh-i Ekber Muhiddn-i Arab ve
Mevln... Bu
bykler "Allh" kelimesini zikirle yetimilerdir. Nitekim mevlevler de hep ism-i celli vir
d edinmilerdir. Bu zevke
var, kemiyetten ziyde, keyfiyyettedir. Yni, ok ok zikirden ziyde, duyarak, Hakk' zikre
derken O'ndan baka hi
bir ey dnmemek "La mevcude illallah" (=Allh'tan baka bir varlk yoktur!) srrna ermekle
olur, Hakk' mnen
gnlde hissetmekle olur.
Onu cilala da, orada gizlilik leminin (gayb leminin) ekilleri yz gstersin;
oraya hurilerin, meleklerin akisleri vursun!
567
2475 Allh, onunla gnl aynasn parlatsn diye sana "akl cilas" vermitir!
Ey namaz klmayan kii! Sen; gnl cilacs olan akl balamsn, kendi
nefsan duygularna uymu, hev ve hevesin (ehvetin) iki elini de am, onu
serbest brakmsn!
Eer ehvetin elleri balanm olsayd da cilac olan akln ellerini asaydn,
onu balardan kurtarsaydn,
Cilalanm demir gibi pastan, kirden arnm olan gnl, gayb leminin
aynas olurdu da, btn sretler orada grnrd!
2480 imdiye kadar byle yaptn, bari bundan sonra yapma; suyu
bulandrdn, daha fazla bulandrma!
Gnl ehrinin suyunu bulandrma ki, durulsun da, orada ay', yldzlar
dolar halde gresin!
2485 Tozlu, kirli hava gnein grnmesine perde olur ama, toz yatnca,
saf, temiz bir hale gelir! 753
753 nsann rhu, esasen berrak bir su, tertemiz, saf hava gibidir. Fakat ilediimiz kt il
erle, gnahlarla bulannca,
sularla tozlannca, kirlenince hi bir ey grnmez olur. Maneviyat incilerini ve hakikat nr
larn grebilmek iin o
suyu durultmak ve suyu tasfiye etmek lazmdr. Tvbe ve gzyalar ile kirlilikler giderilebil
ir. Allh, merhametlilerin
en merhametlisidir.
(Gkyznn testisi af ile doludur; yeryz ise gnahlarla, sularla lekelenmi, kirlenmitir!
Allah'm; gkyz
testisini a, yeryzne dk de btn insanlar kirlerden arnsnlar, kurtulsunlar, temizlensinl
er!)
568
hadisinin tefsiri
2540 Evin, yni varln temelini yk da, bulacan "Yemen' in akki" ile
yzb inlerce ev yapmak kabildir!
Define, evin altndadr; onu bulmak iin, evi ykmaktan baka re yoktur! Bu
yzden evin yklacan gze al; zararl kacan dnme ve durma!
Zaten, zaman gelince bu beden evi, nasl olsa yklacaktr; o zaman, altndaki
define de apak meydana kacaktr!
Yalnz, o vakit o ecel ile yklaca iin define senin olmaz! nk rh iin
olacak o gayretler, o uramalar, evin senin didinmen ile yklmasna karlk
verilen bir crettir!
2545 Bir kimse almazsa, onun creti yoktur! nk insan iin ancak iledii hayrl iin creti, yni sevb vardr! 754
7,4 Bu beyitler unu anlatmak istiyor: insann bedeninin altnda mnevi bir define gizlidir. O
defineyi elde etmek iin
bedenin yklmas, yni riyzatlarla ve nefisle savala zayflayp harap olmas gerekmektedir.
Bu sretle insan, fn bir
varla balanmaktan kurtulur; yni "lmeden nce lnz!" hadsinin srrna erer. htiraslar
n, nefsan duygularn
ldrerek tabi lm beklemeden Hakk'ta fn olur. Rabbn bir define olan bak hayata kavuu
r. Zaten bu fn
vcudumuz ecel gelince yklacaktr, fakat bu ykl, shibine bir ey kazandrmaz.
Ondan sonra elini srr da; "Yazklar olsun!" dersin. "Byle bir ay, bulut
altnda gizli imi!
Aslnda, sen beden evinde kirac idin; satn almadn ki; o ev senin mlkn
deildir!
755 Dkkandan maksat da insan bedenidir. Eskicilik yapmak, basit dnya ileri ile uramak, r
zk temin etmektir. O iki
madenden dieri ise bir takm ilalarla hastalklardan kurtulmaya almaktr. Hakk'n zat ve
sfatlarnn tecellsine
mazhar olmaktr!
569
Bu dkkan da, kiralk bir yer gibi iretidir. Acele et; kazmay eline al, onun
dibini, temelini kaz!
Kaz da; kazarken kazmay anszn madene vurasn! Bylece, gizli hazneyi
elde ederek hem dkkandan, hem eskicilikten, pabu yamamaktan kurtulasn!
Bu dkkann dibini, temelini biraz kaz da, o iki madenin yznden ban
ycelsin!
Bu kazma iini, ev kirasnn mddeti bitmeden yap; yoksa kira mddeti sona
erer, sen de ondan bir fayda elde edemezsin!
2560 "Yazklar olsun!" dersin. "Bu dkkan benim elimde idi, fakat ben
krdm ve bu yerden faydalanamadm!"
bilgisini istememesi.
Ev yhut dkkan shibinin kard kirac der ki: "Ben evin iinde gzel
naklar grdm de, onun ak ile kararsz bir hale dtm!
Ah, o zaman kazmann hakkn verseydim de, evi kazsaydm; imdi gamdan
ve kederden kurtulmu olurdum!
570
buyurmas.
Her gece, bu kavumann itiyak ile sabahlara kadar; "Ey Yceler Ycesi yol
arkadam!" der dururdu.
2590 'Safer geti, Rebulevvel girdi!' derse, ben de ona cennet mjdesi veririm, efaati olurum!"
Derken, Uke geldi; "Safer kt gitti!" dedi. Peygamber de; "Ey ulu artan;
cennet senindir!" diye buyurdu.
Ashabdan baka biri geldi; "Y Reslallh; Safer kt!" deyince Hz.
Peygamber; "O mjdeyi Uke ald!" diye buyurdu.
2490 Bir zenci, kendi yzn aynada irkin grp aynaya tkrmt!
571
u yaptn terbiyesizlii bana deil, kendi irkin suratna yapm oldun! Sen;
kendi irkin yzn kirlettin! Bu pislik bana bulamaz; nk ben, parlak,
lekesiz bir aynaym!"
2628 Bir akdoan bir kocakarya versen; kocakar, iyilik olsun diye, doann
trnaklarn keser! 756
756 Mesnevi 'nin II. cildinde 1131 numaral beyitle balayan blmde de buna benzer bir hikye
gemiti. Hz. Mevln
burada doan kuunu vellere, nebilere benzetmektedir. Onlarn kadrini bilmeyenleri de kocakar
olarak
gstermektedir.
2630 "Anan nerede imi ki, bakmam da trnaklarn bu kadar uzam?" der.
Der ki: "Ben senin iin tutma piirdim; sen ise, byklk taslyor, haddini
bilmiyor, bu yemei beenmiyorsun!
Sen, bana gelen belaya, zahmete laykmsn; nimet ve saadet sana nasl
yarar?
Eer hamurdan holanmadnsa, bari bunu i!" diye tutmacn suyunu verir.
fke ile scak orbay onun bana dker. Halanan kuun tyleri dklr,
ba kel olur.
Can yand iin gzyalar dker; iinden de, gnller aydnlatan pdihn
lutfunu hatrlar.
572
2640 "Gz ne kayd, ne haddini at." Srrna mazhar olan o doann, (yni
nebi ve vellerin gzleri) o kargalarn at yaralarla dolar; gzel gz kem gz
yznden dertlere urar! 757
757 Bu beyitte, Necm Sresi'nin 17'. yetine iaret edilmitir. "Gzel gz, kem gz yznden d
ertlere urar!" sz ile
Mevln, nazar demesine iaret etmektedir. Hasan Basr hazretleri; Kalem Sresi'nin 51-52. y
etlerinin nazar
demesi iin bir dev ol-duundan bahsetmektedir. Gzlerin, baklarn iyi veya kt tesirleri
vardr. Bu sebeple gz
demesi, bir gerek haldir.
re aramas
2657 Bir kadn Murtaza'nm (Hz. Ali'nin) huzuruna geldi de dedi ki: "Kk
ocuum dama kt ve su oluunun stne kayd.
Akl ermez ki 'Tehlikeden ka, yanma gel!' diyeyim de, dediimi anlasn!
2660 El ile iaret etsem, anlamaz; ktlk urada ki, anlasa bile dinlemez!
Ey aziz varlklar; Allh rzs iin bu dnyada da, teki dnyada da elimizi
tutan sizlersiniz!
abucak derdime derman olun ki, gnl meyvemi kaybedeceim diye kalbim
tirtir titriyor!"
Hz. Ali buyurdu ki: "Dama baka bir ocuk kar da, ocuk, kendi
cinslerinden bir ocuu orada grsn!
2665 O vakit ocuun, oluun stnden dam tarafna gelir; nk cins, daima
kendi cinsine ktr!"
Kadn, Hz. Ali'nin dediini yapt; ocuk, kendi gibi bir ocuu grnce, koa
koa ona doru geldi.
Oluun stnden dama geldi. Her cins, kendi cinsinden olanlar eker, bunu
byle bil!
Peygamberler de, kendi cinslerinden olan insanlar oluktan, yni ktlklerden, imanszla dmekten kurtarmak iin insan cinsinden olarak
gnderilmilerdir !
573
Ayn cinsten oluun, alacak bir eki gc vardr; nerede bir ey arayan,
dileyen varsa, onu eken de ayn cinsinden biridir!
Hz. Is ile dris (a. s.) kendilerini ok riyzata vermiler, melekler gibi yemez
imez bir hale geldiklerinden, sanki onlarla ayn cinsten olmular gibi, gklere
ykselmilerdi!
Ama Hrt ile Mrt beden cinsinden olduklar iin, gkyznden yeryzne
srldler! 759
759 nsanlar, riyzat ve mcahede ile letfet peyda ettike melekleirler! Hrt ile Mrt, me
lek olduklar halde
kibirlendiler ve beeriyet tabiat kazandlar.
2680 Ey haseti! Akln bana al da, sen de bir olgunluk, bir keml, bir
ycelik elde et de bakalarnn olgunluunu kskanma; o yzden kendini gam
ve kedere kaptrma! 760
760 mam af' hazretleri "Dnyada en huzursuz, en bahtsz kimse, haset eden ve kin tutan ki
idir!" diye
buyurmaktadr.
Sana iten ie bir oyalanma, bir gnl meguliyeti versin de, bundan sonra
dardaki insanlarla uramaktan ve herkesin aybn grmekten seni ekip
kurtarsn!
574
2683 Cenb- Hakk bir yudumcuk araba yle bir hassa vermitir ki, onu iip
sarho olan kii, iki lemin de derdinden, endiesinden kurtulur! 761
761 Baudelaire'in arabn Ruhu adl iirinde denilmitir ki: "ienin iinde mahpus duran ara
p dile gelmi de; 'Ey
insanolu!' demi. 'Beni meydana getirmek iin ok uratn! zm balarnda beni yetitirdin,
kemle gelince
topladn; beni mahzenlerde beklettin, ezdin, suyumu kardn. Benim iin ok ter dktn, yorul
dun! Ben de senin bu
emeklerine karlk nankr olmayacam: Beni dertli bir insan iince, derdinden kurtulacaktr;
beni bir dilenci ierse, o
kendisini kral sanacaktr!'"
Allh, bir avu ota, yni esrara yle bir hassa vermitir ki, onu yiyen,
kendinden geer gider!
2685 Allh, uykuya da yle bir hl vermitir ki, uyuyan kimsenin aklndan
dnyay da, hireti de eker alr!
Allh, Mecnn'u bir deri yznden, yni Leyl yznden yle bir hale soktu
ki, dmann dostundan ayrdedemez oldu. 762
762 Akn hakiksi ve mecazsi vardr. Hakik ak, Allah'a kar duyulan hayranlk ve sevgidir
. Mecaz ak, bir insana
kar duyulan aktr, ikincisi birincisi gibi nezih ve ulv deilse de, iffeti muhafaza etmek
artyla onun da faydas
vardr. nk, k tek bir kiiye balar, onu bir ok balardan kurtarr; onun nazarnda sev
dii varlktan bakas
yoktur. Byle bir k, kmil bir mridin irad, yol gstermesi ile mecaz akn kpr olar
ak geer de, gerek
sevgiliye ular. Mecnn; son zamanlarnda yalnz dostunu ve dmanm deil, kendini, hatt se
vgilisini
tanyamayacak hale gelmiti; Leyl'y kendinde grmeye, yni kendini Leyl sanmaya balamt!
Nefsi sarho edecek, onu azdracak yle ktlk araplar vardr ki, o korkun
nefis dmann bunlar yoldan karr!
Akl mestedecek, mutluluk arab da vardr ki, akl onun neesi ile telere,
ulaamayacak duraklara varr!
Byle olmakla beraber ey gnl! Kendine gel, akln bana al da; her
sarholua aldanma! nk Hz. sa Tanr sarhoudur; eekse arpa sarhou!
575
Bu eit arab sen, bu kplerde, yni kmil insanlarda gerek mritlerde ara,
bul da; onun sarholuunun sonu gelmesin! Ad arabn sarholuu gece
yarsna kadar srer; bir mridin sunduu mnev arabn sarholuu ise
lnceye kadar devam eder!
Her sevilen varlk, her sevgili, arapla dolu kpe benzer; fakat, o araplarn
bazs tortuludur, bazs ise inci gibi saf ve berraktr!
Ey arap cinsini iyi bilen, tanyan kii! Kendine gel, ihtiyatla tat da, katksz
arap bul; o, her eyden arnm arab- tahr olsun! 763
763 arab- tahr'dan imi olanlar, yni ezel ve ebed sakisinin arabn ienlerin sarholuu
kendilerini telere gtrr;
Fuzul gibi;
2695 Saf veya katkl olan arap; her ikisi de sarholuk verir ama, arab-
tahrn sarholuu seni Tanr 'ya kadar eker gtrr!
Peygamber Efendimizin Cebrail'i ektii gibi, gkteki melekleri eker, yeryzne indirirler.
Bo bir testinin azn skca kapatsan da havuzun ortasna, yhut bir derenin
iine braksan,
2700 Kymete kadar, dibe batmaz. Hep suyun stnde durur. nk iinde
havadan baka bir ey yoktur.
indeki havann meyli gklere doru olduu iin, testiyi de batmaktan, suyun
dibine gitmekten alkoyar.
764 yle bir hads rivayet edilmitir. "Ben Allh nrundanm, kmil mminler de benim nrumda
ndr."
576
Firavun ile veziri Haman, her ikisi de cehennem gibi yakc idiler, ikisi de
nurun ztt idiler. Her ikisi de cehennem gibi gnl nurundan nefret ediyorlard.
2710 Ey mmin abuk ge. nk, nrun eteini ekti srd m, benim
ateimi sndryor. 765
765 Bu beyitte u hadse iaret var: "Cehennem, kymet gn, stndeki srattan geen mn eh
line 'Y mmin abuk
ge, nk senin nrun benim ateimi sndrd. ' diyecektir."
766 Bu gn de aramzda yaayan imansz kiiler, slam'n nruna tahamml edemedikleri iin im
n, dine ait eserleri
okumadan, tetkk etmeden gzlerini kapayp slam'dan ikyet etmiyorlar m? Dinin nm tesiri i
le kalplerindeki kfr
ateinin sneceinden korkmuyorlar m?
2715 Cehennem de 'Y Rabb, filan kiiyi benden uzaklatr!' diye candan ve
gnlden istekte bulunr." 767
767 Hz. Mevln'nn bahsettii hads-i erif udur: "Mmin, 'Allah'm bana cehennemden aman, o
nun ateinden beni
koru' diye du edince, cehennem de 'Y Rabbi! Beni o du eden kulundan kurtar, onu benden uzak
latr!' dileinde
bulunr."
Bu hl, cinsin cinsi ekiidir. imdi sen kendine bak, kfirlikten misin, dinden
misin? Kimin cinsindensin?
577
Bu durumda iinde bir sava var demektir. nk nefis ile akl arpmaktadr. Kendine gel, akln bana al da, akl stn getir, nefsini yen, ez!
2720 Sava dnyasnda dmann bozulduunu grmek kadar insana zevk
veren birey yoktur. Bu nee, bu zevk insana yeter. 768
76g"Dmanlarm dman, senin iinde olan nefsindir." hadsi gereince, insan iin en byk d
man kendi nefsidir.
nk sahibini dnya cezas ve Ahiret azab ekecek hareketlere sevk eder. Byle byk bir d
mann yenildiini
grmek sevinilecek bir haldir.
2746 Nefsini alak gren kii ne mutludur. Da gibi kendini stn gren
kiinin de vay haline.
. unu iyi bil ki, bu kibir, ululanma, kendini herkesten stn grme hali,
ldrc bir zehirdir. Ahmaklar bu zehirli arab ierek sarho olurlar.
Bahtszn biri zehirli arap ierse, nee ile bir an ban sallar.
Sallar ama biraz sonra da, zehir hayatna tesir edip, lm gelip atar.
Pdihn biri, bir pdiha galip gelirse, onu ya ldrr Yhut zindana attrr.
Fakat ayn pdih bir dkn yaraly, zavall bir dertliyi bulursa, yarasna
merhem kor, ona ihsnda bulunr.
Kendini stn grmek, pdih olduu iin kibirlenmek bir zehir olmasayd,
o galip pdih malup ve esir olmu pdih, suu olmad halde niin
ldrrd?
2755 Yol kesen, asla bir yoksulu soymaz. Bir kurt, l kurdu hi srmaz.
578
Bir takm kt kiilerin elinden kurtarabilmek iin Hzr (a.s.) gemiyi deldi,
sakatlad. 769
769 Kur'n- Kerm' de hikye buyurulduuna gre: Ms (a.s.) ile Hzr (a.s.) arkada olmula
r ve bir gemiye
binmilerdi. Gemiciler bunlardan para almadklar halde Hzr, gemiden bir tahta koparm, gem
iyi sakatlamt. Bunun
sebebi gemiyi tahrb etmek deil, ilerde bekleyip salam gemileri zabt eden zlim bir hkmdar
n zulmnden
kurtarmakt.
Mdem ki krk olan, dklen, perian olan kurtuluyor, sen de krl dkl,
perian ol. Kurtulu, selamet yokluktadr. Haydi, sen de benlikten, varlktan
kurtul, yoklua doru git.
indeki madende birazck altn yhut gm bulunan bir da, kazma yaralar
ile parampara olur.
Kl, boynu olan kiinin boynunu keser. Glge ise yerlere serilmitir. Boynu
ve bedeni olmad iin onun yaralanmas ve kesilmesi de yoktur.
2760 Ey sapk kii! Byklk taslamak, gurura kaplmak neft ile ate gibidir.
Byle bir ate stne nasl gidiyor, kendini atee atyorsun?
Dikkatle bak da gr, yerle bir olan, hi oklara hedef olabilir mi?
Yerden ban kaldrp, varlk gsteren, bbrlenen kii ise, oklara hedef olur,
resiz oklar yer, durur.
2765 Yksek merdivenden yuvarlanmak ve kemikleri krlmak kibir ve kendini byk grmenin cezasnn bir cz'dr, para buuklardr. Aslnda bu
ykseli. Firavun gibi Tanr'ya irk komak, ortakla girimektir.
Fakat onun lutfu ile, onunla dirilirsen o varlk zaten onundur. Bu tam birliktir. Nasl olur
da
ortaklk olur? Bylece irk ortadan kalkar.
579
770 Hicr Sresi'nin 99. yetinde: "Sana yakn (=lm) gelinceye kadar da Rabbine ibdet et!" d
iye buyurulmutur. Ne
zaman yakn gelirse Hakk ile dirilmenin ne demek olduu o zaman anlalr. nk zevkiyyattand
r. Szle, trif ile
anlalmaz.
Artk susaym, akl olanlara bu kadar yeter. Ben iki kere seslendim.
2770 Eer kyde adam varsa, yni dinleyenler arasnda anlayan varsa yetiir.
2779 Arap emirleri bir araya geldiler. Peygamberin huzuruna varp ekimeye
baladlar.
Peygamberimize dediler ki: "Sen de bir emirsin, bizim her birimiz de birer
emiriz. O halde, bu memleketi bltr, sen de payn al.
Gelen emirler dediler ki: "Biz de ilh kaz ile buyruk shibiyiz. Allh takdir
etmeseydi biz nasl emr olurduk; bizim emirliimizi de Hakk vermitir."
2785 Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Cenb- Hakk bana sonsuz bir
devlet verdi. Size ise, emr olu emr domanzdan tr ereti emirlik verdi.
Benim emirliim kymete kadar srer, ereti emirlik ise geip, gidiverir."
Emirler dediler ki: "Ey emir! Fazla syleme, sen stnlk dvsndasn.
Delilin, belgen nedir?"
O anda ilh bir kahrla bir bulut gelip yamur yadrd, seller akp etraf
doldurdu.
580
Pek korkun bir sel, ehre yneldi. Selin ehre yz tuttuunu grnce, ehir
halk feryat ve figanla kamaya baladlar.
Her emr imtihana girdi. Seli durdurmak iin mzran suya att.
Cokun ve inat selin hzl akan sular, emirlerin attklar mzraklarn hepsini
de erp gibi kapt gtrd.
Btn mzraklar kayboldu. Peygamberin asas ise etraf gzeten bir gzc
gibi kmldamadan suyun stnde duruyordu.
2795 O mbrek asann himmeti ile o byk ve cokun sel baka tarafa dnp
gitti.
2800 Onlarn adlarn hzl ve cokun akan lmn seli ald, gtrd.
Peygamberimizin ise ad da duruyor, devleti de...
2820 Allh, kerem ve lutfu ile cansz sandmz eylere de akl verir. Kahr
ile de, canl ve akll olanlarn, akln alr.
Evet lutfu ile canszlarda akl belirir, kahr ile de aklllardan akl kaar, gider.
Hakk'n lutfu, Nil nehrine idrak ve uur verir, onu akll bir hale koyar. Kahr
ile de akll bir insan olan Hz. Adem'in olu Kabil'in akln alr. Onu ahmak
hale getirir. Karde katili yapar.
581
Akl Hakk'n emri ile bir tarafa yamur gibi yaar, faziletli, mnl kiiler
yetiir; baka bir yerde bulunanlarn akllar ise, Hakk'n hametine, fkesine
urar da orada bulunan ehvetine esir olmu, hiddetine kaplm insanlarn
balarndan kaar, gider.
Bu saysz yldzlarn her biri, vaktinde doar, dou zamanlar ne geri kalr,
ne de nce olur.
77i sra Sresi'nin 44. yetinin meli yledir: "Hi bir ey hari deil, her ey Allah' te
bih eder. Fakat siz onlarn
tebihlerini anlamazsnz."
Onlar derler ki: "Biz Allh' biliyoruz ve ona itaat ediyoruz. Biz rastgele
yaratlm bo eyler deiliz.
Biz hepimiz Nil nehrine benzeriz. O nehir olduu halde batrp boaca
Firavun ile sriloullarn ayrt etti.
2830 Bizi de, Krn'u yutarken bilgi ve akl shibi olan yeryz gibi,
anlayl bil.
772 Dnyada mevcut her eyin atomlarnn bir ekirdek etrafnda dndklerini ilim haber veriyo
r. Canl olmayan
hareket eder mi?
582
2835 u deiip duran lemde sen bir zerre bile deilsin, byle iki gnein
sonradan yaratldn ne bilirsin?
Alemin sonradan yaratldna dair delilin nedir? Onu syle, sus; fazla
sylemeye kalkma." 773
773 Kelam bilginleri ile filozoflar arasnda lemin huds ve kdemi hakknda zaman zaman uzun
mbahaseler,
tartmalar olmu, kitaplar yazlmtr. Snnet ehli, yni Peygamberin tam yolunda olan bilgin
ler lem yok iken ilh
bir karar ve emirle var olduuna, yni sonradan yaratldna inanmlardr. Filozoflar ise, k
inatn kdemini, yni
ezelden beri mevcut olduunu ve ebede kadar mevcut olacan iddia ederler. ki taraf da dvs
na delil, belge
gstermee alr, ayn ekilde delil ve belge ister. Yukardaki beyitlerde sualler byle bir
dnceyle sorulmu ve
iddialar byle bir grten hareketle ortaya konmutur.
Nakleden dedi ki: "Bir gn iki kiinin de bu derin konuya daldklarn, bahse
giritiklerini grdm.
Biri diyordu ki: 'Bu lem fanidir. Hi phe yok ki bu yapnn bir yapcs
var'.
br: 'Bu lem kadmdir, yni evveline evvel yoktur. Bu yapnn yapcs da
yoktur. Varsa bile o kendisidir'.
Mmin dedi ki: 'Gece ile gndz getirip gtreni, btn mahlukatn rzkn
veren Allh' inkar ediyorsun'.
2845 Filozof dedi ki: 'Delil gster, delilsiz bir sz dinlemem. Taklide ancak
ahmak olan kaplr.
Haydi bakalm, delil gster, dnyada delilsiz bir sz, bir vehim dinlemem,
hem kabul etmem. '
Senin gzn zayf olduu iin hilali (=yeni ay) gremiyorsun. Fakat ben
gryorum, bana kzma. '
583
2850 Mmin dostum dedi: 'iimde red edilmez bir delil var. Gkyznn
sonradan yaratldna dair red edilemez bir delil...
Tam inancm var. Belirtisi de u; tam inan shibi atee bile girse aklardaki
ak srr gibi ona bir ziyan gelmez, yanmaz, yaklmaz, ben bu srr
syleyemiyorum. nk bu sr dile gelmez. 774
774 Filozoflar drt unsuru (=yni ate, hava, su ve topra) bizzat messir bilirler de;
"Ate bizzat yakar, su kendiliinden boar." derler, mn ehli ise "Drt unsurdaki kuvvet All
h'n irdesi iledir.
Cenb- Hakk murad etmedike ne ate yakar, ne de boar. Nitekim ate brahim(a.s.)'i yakmad
ve su Ms (a. s.) ile
Ben srail'i bomad." diye dnr ve inanrlar. Bu inanc salam olan (=yakn shibi) atee
girecek olursa, Allh'n
inyeti ile yanmaz fikrindedirler. Nasl ki Rufa dervileri ve eyhleri atete kzdrlm de
miri yalarlar ve yanmazlar.
Buraya merhum hocam, efendim Tahir'l-Mevlev merhumun bir htrasn Mesnevi erhinden olduu
gibi alacam:
"Takasap semtinde eskiden Karanohut mescidi vard. Ahmed Efendi ismindeki bir Rufa eyhi Per
embe geceleri
orada Rufa ayini icra ederdi. Kendisi Mlkiye Mektebi'nde kapc idi. Yzelli kuru ayl va
rd. Onunla oluk
ocuunu geindirdikten baka, mukabele gecesinde yemek yapar, gelen fakr fukaray doyururdu.
Molla Gran
Camii'nin nndeki sra dkkanlar arasndaki kahvehanede bir sabah Rufaleri atein yakmadn
dan bahis alm,
kahvehanedekilerden bazlar bunun hokkabazlk nev'inden olduunu, yoksa atein mutlaka yakaca
n sylemiler.
Orada bulunan eyh Ahmed Efendi "Bakalm yakar m yakmaz m?" diye kalkm. Bitiik simiti d
kkannn
yanmakta olan frnna girmi ve bir mddet atein iinde oturmu. Sonra itiraz edenlerin rica
s zerine frndan dar
km. Kendisinin yanmadn, hatt beyaz cbbesinin renginin dahi sararmad grlm. Ben
Ahmed Efendi'ye
yetitim. Evi bizim sokan alt tarafnda olduu iin ka-pmzm nnden geerdi. Rast gelince
elini per, hayr dusm
alrdm. Ben firma girdiini grmedim. Fakat babamdan iittim. Zaten eyhin kermeti mahallece
mehur idi." erh-i
Mesnevi, Tahir'l-Mevlev, c. XIII, s. 737.
Mmin dedi ki: 'Kalp ake, geer ake ile bahse girise de, geer ake sen
kalpsn, ben geer akeyim. Bu yzden benim deerim senden stndr dese;
Son imtihan atetir. Bu ikisi atee dtler mi, onlarn halis mi, kalp m
olduklarn,
Halkn ileri gelenleri de, basit olanlar da anlar. Herkes pheden kurtulur.
Ey benim canm! Gizli olan geer ake ile kalp akenin imtihan, ate ve su
iledir.
584
2860 Sen ve ben her ikimiz de atee girelim. Bu ie arp kalanlara lmsz
bir delil, bir belge olalm.
Byle yaptlar. Atee atladlar. Her biri kzgn atein alevleri iine kendini
att.
2870 Allh' inkar edenlerin vld bir minare dnyann neresinde vardr
ki, inkar edenlerin doruluuna belge olsun?
.Dnyann neresinde bir minber vardr ki, oraya kan bir hatb bir inkarcnn
zamann yad etsin, vsn?
Haydi sen u yukarda anlatlan mcize sayma. Yeni, bir de gne gibi
apaydn olan, adna "mm'l-Kitab" denilen yz dilli Kur'n'a bak. 775
775 Hz. Peygamberin en byk ve daim mcizesidir. Onun mm'l-Kitap (=kitaplarn anas) olmas
, btn eratlerin
hulsas, yz dilli olmas da birok ilimlerin kayna oluudur.
stn kiiye dost ol ki, st olasn, deer kazanasn. Ey azgn, akln bana al
da, alt olmularla, sapk fikirli kiilerle dost olma!
585
2880 lalarda faydann gizli olduu gibi, her grnen eyin de faydas
gizlidir.
tefsiri 776
776 Bu balkta Ahkaf Sresi'nin 3. yetine iaret var. O yetin tefsiri yaplmaktadr.
Hi bir ressam var mdr ki, yapt resmi, hi bir fayda beklemeden, ancak
resim yapmak iin yapsn? 777
777 Bu beyitleri okurken, baz slam dmanlarnn "slam inancnda resmin yasakland" gr
n rtt htra
gelmektedir, slam resmi yasaklasayd, Mevln'nm bahsettii gibi resimler yaplmazd. Minyat
rler olmazd.
Hallarda, kilimlerde gzel iek resimleri, aa, hayvan resimleri bulunmazd. Mslmanlktak
i resim ehveti tahrik
edecek plak resimler ve namaz klnrken secde edilen taraflarda resim bulunmasdr. Bir de
Mevln bu beyitlerde
gnmzn san'at nazariyelerine iaret etmektedir. Bilindii gibi san'atta iki gr vardr: B
iri san'at san'at iindir,
biri de san'at toplum iindir. Bu iki grten birincisinde san'atkar bir gye gtmez, sadece
san'at iin san'at gr
hakimdir. tekinde topluma yararl konular seilir. Aslnda iki gr de bir yerde birleir. S
an'at san'at iin diyenlerde
de mehur olmak, kendi san'atn sevmek ve bakalarna sevdirmek gyesi var. u halde hepsi Me
vln'nm grne
varr.
Hi bir testici yoktur ki, iine su konmasn dnmeden, testisini srf testi
yapmak iin yapsn.
2885 Hi, bir kaseci kaseyi ancak kase olsun diye yapar m? Hayr; iinde
yemek yenilmesi, yhut yemek konmas iin yapar.
Hi bir hattat, yalnz gzel yaz yazmak iin, hner gstermek iin yaz yazar
m? Yazdklarn okusunlar diye yazar.
Grnen nak, resim, gayb lemindeki resmi ve nak belgeler. Ona delalet
eder. O da bir baka gayb sretinden meydana gelmitir. Yni bir baka
grnmeyen nak ve resim iin var olmutur. 778
778 Hz. Mevln bu beyitlerde hibir san'atkann duyamad bir hakikati ortaya koymaktadr.
yle ki;bir ressam
gnein batn gsteren bir tablo yapmay dnse, o tablo nce onun kafasnda dnce olara
k belirir. Sonra alr,
urar, insanlar byleyen ok gzel bir gurb tablosu meydana gelir. Gnein bulutlar kan
rengine sk, sonra
yaral hasta bir insan gibi bat o tabloda grlr, his edilir. Bu tabloyu ona kim yaptrd,
fray onun eline kim verdi?
O tabloda grlen gzellii ona kim ilham etti? Yalnz resimde deil, btn gzel san'atlarda,
san'atkarlara o aheserleri ibda' ettiren gzeller gzeli Hakk'tr. San'atkar farkna varmadan iinde uyanan bir a
rzu ile eserine sarlr,
urar durur. Eserini meydana getirir. Onu hayranlkla seyr eder. Yapt heykele k olanla
r da var. Btn bu
duygular, uramalar nereden geliyor? Mutasavvflara gre, ezel leminin gzelliklerinin ruhla
rn hatmnda kalan
krntlardr. O krntlar aheser halinde onun ruhunda, gnlnde mevcuttu. Onu ok eski bir
htrann yad olarak
ortaya koyduunun farknda deildir. Dede Efendi'ye de Bach'a da o ahenkleri hatrlatan ondan
baka kim olabilir?
Efltun'un ideler lemi diye tasavvur ettii bu grler, hep ezel leminin htralarda kalan
krntlardr.
586
Bylece gzn alt cihete, alt yne evir, dikkatle bak ki, karndakini mat
edinceye kadar oynayacan oyunlar gr.
587
te aya bal ot gibi olan insan da Hakk yolunu bulamad iin nasl
hareket edeceini bilemez. Aalk kiiler gibi srnr, krcesine tevekkl
ederek yrr, durur.
Byle gr shibi olan kii on yl sonra gelecek, olacak bir eyi u anda
kendi gzleri ile grr.
Bylece de herkes, grne gre gizli eyleri -hayr olsun er olsungelecekte olacak eyleri grr.
Byle bir kii iin nde ve arkada engel kalmamtr. Gz her taraf, her eyi
grr. Gayb levhasn okur.
2905 O kii geriye bakacak olursa varln balangcndan beri neler oldu ise,
ne iler gelip geti ise hepsi ona yz gsterir.
Yine o kii, gelecee baknca da maherde neler olacaksa, hepsini bir bir
grr.
Demek ki o, arkaya baknca asln aslna kadar gryor, ileriye baknca da iyi
kiilerle kt kiilerin ayrlaca gne kadar ne olacaksa, hepsini gryor.
Herkes gnl ne kadar aydn ise, ne kadar cilalanmsa, gayb lemini, gizli
eyleri o kadar grr.
2910 Kimin gnl daha fazla cilalanmsa o daha fazla grr. Grnecek
eyler ona daha fazla grnr.
588
Allh'n bir kimseyi bir ie ayrmas, bir adam bir ie komas, o ie vermesi,
o kiinin dileine, isteine; bir ey yap da, irde shibi oluuna engel
deildir.
2915 Fakat Allh baht kara bir akye bir zahmet, bir meakkat verince, o
baht kara kii verilene sabretmeyip ykn kfr ve isyan ynne gtrr.
Talihli ve temiz rhlu olan bir kiiye de Hakk bir musibet, bir bel verince, o
kimse bana gelene sabr, hatt krederek ykn daha da yakna gtrr.
Yni o Hakk'a daha ziyde yakn olur. 779
775 Suflere gre; a'yan- sabitede her mevcudun Allah'n ilraindeki sreti, istidatlar dili
ile Hakk'tan talepte bulundu.
Cenb- Hakk da onlara isteklerine gre saidlik (=iyi insan olma), yhut akilik (=kt insan
olma) vasfn ihsn etti.
Dier bir deyimle a'yan- sabitede her insann ne olaca, Allah'n malumu olduu ve ilm-i ma'
luma tabi bulunduu
iin o ilim ve a'yan- sabitenin mahiyetine gre hilkat ihsn olundu. Bu konu ile ilgili olara
k bazlar der ki:
"nsanlarda cz' irde vardr. Kul bir eyin meydana gelmesi iin o irdeyi sarf eder. Cenb Hakk dilerse muvaffak
klar, isterse klmaz." teden beri halli iin uralm, lakin bir trl iinden klmam
olan bu meseleyi pek
kurcalamamak ve mutlak teslimiyet halinde olmamz gerekiyor.
Cesur olan kiiler ie; savata can korkusundan dman saflarna saldrrlar.
Rstem gibi yiitleri, korku ve gam ileri gtrd. Gnlleri korku ile dolu
kiilerse, korkudan kendi kendilerine lrler. 780
780 Byk ngiliz dram muharriri ekspir: "Cesur adam hayatnda bir defa lr, korkak adam ise
her gn lr." diye
yazmtr.
2920 Bel ve can korkusu mihenk ta gibi olmutur. Yiit er, onunla korkak
kiiden ayrlr.
2802 Ey Firavun! Eer akln varsa sana lutuflarda, ihsnlarda bulundum. Yok
insan deil de insan eklinde eek isen, eee sopa getirdim.
589
2805 te bak; sevimsiz ve terbiyesiz olan her eei terbiye etmek iin bir asa
getirdim.
Sen aman vermez bir da ejderhassn, ama benim asam, bak da gr ki, bir
gk ejderhasdr.
Bu asada cehennemden bir tat var. Kendine gel de: "Kfr karanlndan,
mn aydnlna ka." diye sana sesleniyor.
1810 "Allh'n cehennemi nerede?" demeyesin diye, bu bir asa iken imdi
ejderha oldu, gitti.
3576 Bu beden aac Ms'nn asas gibidir. Ms'ya; "Onu elinden at!" diye
emir gelmitir.
"At da onun hayrn, errini gr. Ondan sonra da yine Hakk'n emri ile onu
al."
Ms onu yere atmadan nce asadan yni sopadan baka bir ey deildi.
Fakat Hakk'n emri ile yine eline alnca gzelleti, inceldi.
3580 Firavun'a uyanlarn balarna hakim kesildi. Sularn kana evirdi. Elleri
ile balarn dvmelerine sebep oldu.
Allh'tan emir geldi ki: "Nh peygambere uy. O iin sonunu grmeyi brak.
3585 in sonunu grmezlikten ve bilmezlikten gel, Allh'n emrini bildir."
buyurulmutur. Bu emir bouna deildir. 781
590
78 ~ Senin onu imn dvette srarn ile "Hadi" isminin, onlarn inkar ve inad yznden "Mud
ili" (=Saptran) isminin
tecellsi zuhur eder.
eytan insanlar azgnlk yoluna drmek iin urap duruyor, eyh ise
onlar doru yola gtrmee urayor.
3590 Bu dertli iler, bu musibetler st ste geldike Nil nehri de kbtler iin
batan baa kan kesiliyordu.
Fermanna uydum, emrini kabul ettim. Urunda para para olaym, ycelie
almm; beni hor tutma.
3595 Ms; "Y Rabbi!" dedi. "Firavun beni aldatyor, ama seni aldatamaz.
Onun hilesini kabul edeyim mi? Yoksa o hilenin asln bilmesi iin ben de
ona bir hilede mi bulunaym?
nk her hilenin asl bizdedir. Yeryznde olan her eyin asl gktedir."
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms! O kpek hile yapmaya demez. Sen
onun nne uzaktan bir kemik at.
591
3616 Ey Ms, bu szn sonu yoktur! Sen dudaklarn oynat ki yeniden ayr,
imen, tarla, ekin yeersin."
2921 Cenb- Hakk Ms'nn gnlne vahyetmek sretiyle buyurdu ki: "Ey
insanlar arasndan seilmi olan er, ben seni seviyorum."
Hz. Ms "Ey kerem shibi Allh, beni sevmene sebep olan huyum nedir?
Syle de o huyumu daha fazla artraym, o huyun daha ok stnde duraym."
diye sordu.
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms, sen ana kucandaki bir ocuk gibisin.
Anas kzsa, azarlasa bile ocuk yine anaya sarlr.
O ocuk anasndan baka bir kimsenin varln bile bilmez. Sanki dnyada
yalnz anas yaamaktadr. Anasnn sevgi arabn imi ve ondan mahmur
olmu, sarho olmu, kendinden gemitir.
2925 Anas ona bir tokat vursa, alar, ama yine ona gelir ve ona sokulur. Yine
onun etrafnda dner, dolar.
Sence ocuk olsun, gen olsun, ihtiyar olsun; benden bakas ta ve kerpi
gibidir.
Sen ya Ms! Sanki 'Yalnz sana ibdet ederiz, yalnz senden yardm isteriz.'
yetinin mnsn yayorsun..."
2930 "Yalnz sana ibdet ederiz" sznde mny tek bir varla yneltmek
dncesi vardr ki, o da riyy gidermek iindir.
"Yalnz senden yardm isteriz" sznde de mny tek bir eye vermek,
yardm ve baary ancak Allh'tan beklemek ve istemek duygusu vardr.
592
2933 Bir pdih nedimine kzd. Onu ldrmek istedi. Yapt uygunsuz iin
cezasn vermek iin klcn knndan ekti, kard.
Srayp yerden kalkt. Yere kapanp nedimin affn diledi. O anda pdih
klc elinden brakt.
Pdih; "u nedim eytan bile olsa;" dedi, "Onu af ettim, iblislik etti ise bile
suunu rttm.
Madem araya sen girdin, sulu yzlerce zarar yapm olsa yine rzym.
2940 Bence senin yle bir stnln, yle bir deerin, yle bir kadrin var ki,
senin hatrn iin yzbinlerce kzgnlm olsa onlar yattrrm.
"Ne ben benim, ne sen sensin, ne de sen bensin. Hem ben benim, hem sen sensin, hem sen bensin.
Ey Hutenli gzel!
Seninle yle bir haldeyim ki anlyamyorum. Ben mi senim, sen mi bensin?"
Yeryz ile gkyz birbirine vurulup paralansa idi, yine u adam intikam
almamdan kurtulamazd.
Eer kinatn her zerresi onun iin efaati olsayd, yine ban kltan
kurtaramazd.
593
784 Mesnevi rihi merhum Ankarav hazretleri buyuruyor ki: "Bu hikyede pdihtan murad All
h'tr, mdlmlk de
Peygamber Efendimizdir. Hakknda efaat edilen nedim, Allh'n has kullarndan bir kulu temsil
etmektedir.
'Attn zaman sen atmadn.' srrna erimisin, varln bir kpk gibi
dalgalara vermisin.
Sen "la" (yni bende fni) oldun. Artk "illa" makamnda karar et. Yni
benimle bak ol. alacak u ki, sen hem esir, hem de emirsin.
Ne verdi isen pdih verdi, sen vermedin. Var olan ancak odur. Allh doru
yola hidyeti daha iyi bilir."
"Eer bu adam deli olmasayd, cann kurtaran bir kiiden nasl olur da
dostluu keserdi?" diyorlard.
"O onu tam boynu vurulaca srada kurtard. Byle bir kimsenin deil
kendisinin, atnn bast yere toprak olmas gerekirdi.
2955 Halbuki bu tersine hareket etti. Ondan vazgeti. Bizar kald. Kendisine
hayat balayan bir kiiye, byle byk insana kin gtmeye balad."
Ara bulmak isteyen biri, onu ayplad da "Sana iyilik edene neden kemlik
ediyorsun, cef ediyorsun?" dedi.
"O temiz duygulu insan, o iyilik sever dost tam boynun vurulaca srada
cann satn ald, seni kurtard.
594
Nedim kendisini kabahatli bulan, ayplayan kiiye dedi ki: "Dnyada pdih
iin, candan bol ne vardr? Neden brakmad ki benim canm da pdihma
fed olsun. O ne diye efaati olarak ortaya girdi?
2960 O anda, beni ldrmek isteyen pdihla, yni Hakk ile, yle bir halde
idim ki, aramza seilmi bir peygamber bile giremezdi. 786
786 Burada u hadse iaret vardr: "Benim Allh ile yle bir vaktim olur ki, o yaknlk harm
ine, ne Allh'a yakn olan
meleklerden biri, ne de peygamberlerden biri giremez, yni ben Allh'a yle mnen yakn olurum
ki aramza ne bir
melek, ne de peygamber giremez."
Pdih eer kahrla bam kesse, canm alsa, bir cana karlk bana yzlerce
can balar.
2965 Pdiahm eliyle kesilen bir ba, iftihara, vgye layktr. Bakasna
uyup giden, bakasna eilen ba da utanlacak bir batr.
Pdihn kahr ile kararan, zifiri karanlk olan bir gece, yz binlerce bayram
gn olmay kendine ayp sayar, utanr.
787 Bir mmin, tam mnsyla ilh tecellye mazhar olursa, onun nazarnda Hakk'n kahr ile l
utfu msavi olur. O
ermi kii, o mutlu kii Hakk'm kahr ile lutfunu msav grr. nk bana ne gelirse onu Ha
kk'tan bilir de:
"Hotur bana senden gelen,
Dnyada bu hali, yni Allh ile kulu arasndaki sevgiyi anlatan bir sz
sylenmemitir. nk bu hl ok gizlidir, ok gizlidir.
595
Adem bana balktan bir klah giyince, o cana mensup olan isimlerin yz
karard. Yni Adem bala brnerek insan ekline girince, o rhan, ilh
isimler, azdaki et paras anlalamaz hale gelmiti.
Bu yzdendir ki; sz bir cihetten, bir ynden mny aklarsa da, on ynden
de rter, gizler. 788
788 Bir takm derin ve engin mnlar vardr ki, onlar szle ifade edilemez. Onlar szle deil,
zevken, evken, halen
anlalr, duyulur. Hakm Sen hazretlerinin son nefesim verecei srada u meldeki beyti s
yledii rivyet edilir:
"Yazdklarmdan, sylediklerimin hepsinden piman oldum. nk srf, szde mn bulunmaz. Mn
da ise sz olmaz.
Mirta da harfsiz, szsz, sessiz olarak Allh Hz. Mustafa'ya seslendi."
vermesi
2974 Ben vaktin Halil'iyim, efaati ise Cebrail gibidir. Ben kaz ve bel
gelip att zaman, ondan kurtulu yolunu gstermesini istemem.
Halil (a. s.) tam atee atlaca srada Cebrail gelmi ona; "Bir dilein varsa,
sana yardm edeyim, yoksa abucak ekilip gideyim." demiti.
brahim (a.s.) Cebrail'e; "Hayr bir muradm yok, sen aradan ekil." demiti.
Hakikat meydana ktktan sonra vasta yersizdir, gerekmez.
7S ' Gerekten de gizli vahyi duyan nebiler, bakalarna duyurmak iin vasta, Allh ile kulla
r arasnda birer hat, birer
ba gibidirler. Dervilikte bir "fena fi'r-Resl" (=peygamber sevgisine dalma, yok olma) merte
besi vardr ki mridin
"fena f'-eyh" (=eyhte yok olma) mertebesinden ykselmesi, dorudan doruya Allh'm Resln
den feyz alp, onda
yok olmas demektir. Fakat bu mertebelerin de stnde "fena f'llah" (=Allh'ta yok olma) dere
cesi vardr ki, Hakk
knn Hakk'ta fni olmasdr.
596
Her gnl, gizli vahiy duysa idi, dnyada harfler, kelimeler, sesler, szler olur
muidi? 790
790 Harfsiz, sessiz, szsz, gnl yolu ile konumalara Mevln'nn Dvan- Kebr'-D&ea alna
n u beyitler ne gzel
rnektir:
"Gel de birbirimizle candan konualm! Kulaklardan, gzlerden gizli olarak syleelim! Gl bah
esi gibi dudaksz,
disiz glelim! Dnce gibi dudaksz, dilsiz grelim! Akl- evvel mertebesinde, Hakk'm varl
nn idraki iinde
dnyann srrn azmz kapal olarak sonuna kadar syleyeyim. Hi kimse kendisi ile apak s
esle konuamaz.
Mdem ki hepimiz biriz, dilsiz, dudaksz gnllerimizden birbirimize seslenelim. Sen nasl olu
r da eline; "Tut!"
dersin? O el senin midir? Mdem ki ellerimiz bir, o ellerle birbirimizle iten konusalm. Elle
rimizin bir olduundan
bahsedelim. El, ayak gnln hareketini bilir, dilimiz susarak, gnlmz titriyerek syleelim.
"
2980 O efaati, Hakk'ta fni olmu ve elden ayaktan gemitir. Yni o fark
makamnda olduu iin, Hakk'n kahr ile lutfunu ayrdetmektedir. Ben ise
daha ince dnyorum. Hakk'n lutfunu da kahrn da bir gryorum, ikisini
de Hakk'n bir tecellsi olarak biliyorum.
Onun yapt ite, pdihn iidir. Ama zayf olmamakla beraber yapt i,
bana pek kt grnr.
597
Ey dost! Mny anlamaya vasta olan u harfler, ermi kiilere diken gibi
olur. 791
791 nk uzakta bulunanlar, harfler ve kelimeler vastasyla mektuplar yazp maksatlarn bil
dirirler. Fakat huzurda
bulunanlar iin mahedeyi brakp da, byle harf ve kelime ile megul olmak skc bir haldir
.
2985 yle ise o tertemiz ruhun tortulardan kurtulmas, anlayl bir hale
gelmesi iin, bir ok belalar ekmesi, zahmetlere, zdraplara katlanmas gerek.
Bu harf ve sz belas, Nil suyu gibidir. Temiz kiilere su, kt kiilere kandr.
Kim sonu daha iyi grrse, o daha mesuttur, daha mutludur. Kim ise daha sk
sarlr, daha fazla ekin ekerse, daha ok mahsl elde eder.
Kim bu dnyann maher gn iin bir ekin tarlas olduunu bilirse, burada
ok eker, orada ok mahsl kaldrr. 792
792 Hz. Mevln bu beyit ile "Dnya hiretin tarlasdr." hadsine iaret etmitir. Evet, dny
a hiretin tarlasdr. Burada
ne ekilirse, br tarafta o biilir. Arpa eken arpa, buday eken buday bitii gibi hayrl i
ler yapan mkafat, er eken
mcazat bier.
793 Dnya da, dnya olmak iin deil, hiret tarlas olarak yaratlmtr. Cenb- Hakk, Zariy
t Sresi'nin 56. yetinde
"Ben cinleri de, insanlar da ancak bana kulluk etsinler diye yarattm." diye buyurur.
Dikkat edecek olursan grrsn ki, hi bir inkar eden yoktur ki, onun
mnkirlii sadece mnkirlik etmek iin olsun.
794 Bir kimse iin childir, birey bilmez gibi inkarda bulunmann sebebi, ya ona haset edilme
sinden, yhut bir alime
birey bilmez denilmekle, kendi bilgisinin ondan stn olduunun anlatabilmek istenilmesindend
ir.
stnlk elde etmek de bir baka mitledir. Yni maann artmas hrsndan
gelir. Mnlar olmakszn, ekillerin, sretlerin tad tuzu yoktur.
598
2995 Eer sret, ancak sret iin ise, niin demek neden lazm gelirdi?
Bu niinlik, bir fayda elde etmek iindir. Bundan baka bir ey iin, niin
demek ktdr.
Ey emin olan kii! Ne sebeple fayda aramadasn? Bunun faydas ancak budur,
baka bir ey deil. 795
795 Mdem ki "niin" demekle bir ey renmek faydas aryorsun, o halde sormann da bir fayda
s olur demektir.
Gk ehli ile, yer ehlinin ekilleri ancak bu ekiller iinse, bunlarda bir hikmet
yoktur.
Eer bunlar yaratan, bir hkm ve hikmet shibi yoksa, bu tertip, bu nizam,
bu intizam nasl olmutur? Bir hkm ve hikmet shibi varsa, yapt i, nasl
bo olur? Ayp olur?
3000 Doru yanl bir maksad yokken, hi bir kimse ne hamama bir resim
yapar, ne de bir ey boyar.
Ms (a.s.) dedi ki: "Ey soru hesap gn olan kymetin shibi Rabbim! Bir
eyi gzel bir ekilde yapyorsun, yaratyorsun, sonra tutup onlar ykyorsun,
bozuyorsun.
Erkek olsun, dii olsun, cana canlar katan gzeller yaratyorsun, sonra da
onlar ldryorsun, ykyorsun; neden byle yapyorsun Rabbim?"
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Msa! Biliyorum ki, sen bu soruyu inkardan,
gafletten yhut da heva ve hevesine uyduun iin sormuyorsun.
3005 Fakat sen bizim ilerimizdeki hikmeti, sonsuzluk srrn anlamak istiyorsun.
599
3010 Tatl bir meyve de, ac Ebu Cehil karpuzu da nemden, rutubetten hasl
olduu gibi, sapklk da, doru yolu bulu da bilgisizlikten meydana gelir.
Nefret de, sevgi de tandk bir kimseye kar duyulur. Hastalk da, salkl ve
gl olmak da, yediimiz gdalardan meydana gelir.
3015 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey akll Ms, Mdem ki sordun, gel de
cevabn dinle.
Ey Ms! Sen yere bir tohum ek de, bunun srrn anla ve insafa gel."
Ms ekin ekti. Ekin bitti, yeerdi, baakland, gzel, dzgn bir hale geldi.
Ora ald, ekini biti. O srada gaybdan, gizli lemden kulana bir ses geldi.
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms! Niin ekin ekiyorsun? Yetiince,
olgunlua ulanca, onu biiyorsun..."
3020 Ms "Y Rabbi!" dedi, "Burada buday da var saman da. Onun iin
biiyorum.
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms! Sen bu bilgiyi kimden rendin de
onunla harman meydana getirdin?"
Hz. Ms dedi ki: "Y Rabbi! Bu ayrdetmeyi bana sen verdin." Cenb-
Hakk da buyurdu ki :"0 halde nasl olur da bende ayrdetme bulunmaz?
3025 Allh'n yaratt kullar arasnda tertemiz rhlar da var, gnah tozlarna
bulanm rhlar da var.
Bala batm sedef durumunda olan bedenlerin de hepsi bir deildir, birinde
inci var, brnde boncuk.
600
Cenb- Hakk "Ben gizli bir hazne idim." diye buyurdu. Bunu duy da
kendinde bulunan gizleme, onu madd varlndan ayrdet. Ura, meydana
kar. 796
796 Bu beyitte u kuds hadse iaret edilmektedir. "Ben gizli bir hazne idim. Bilinmek isted
im. Bilineyim diye halk
yarattm."
3030 Ayran iinde ya nasl gizli ise, doruluk cevheri yni ilh rh da yalanda yni fni olan bedende yle gizlidir.
Sonunda Allh ayran yaykta alkayacak makbl bir kulunu eli olarak
gnderir.
Bende gizli bir benin bulunduunu bileyim, anlayaym diye, o makbl er, o
seilmi kii, o yay bilgi ile, hnerle alkalar durur.
3045 Nefisle etin savalara girmek, insanlara ok yararl olmak iin almak, didinmek gerek ki ayran iindeki ya versin.
Ayrann iindeki ya, grnte yok gibidir. Varlk sancan kaldran, yni
gze grnen, ayrandr.
Sana var gibi grnen, deridir, bedendir. Yok gibi grnen de senin asln olan
rhdur. 797
797 Yni ayrandan istenen tereyadr. Tereyann yannda ayran deri ve kabuk gibi ehemmiyetsi
z kalr. yle iken ya
grnmez de, ayran ortada kalr. Eski ariflerden birisi de "Dnya var gibi grnen bir yokluk,
Allh da yok gibi
grnen bir varlktr." demitir.
601
758 Varlklar sadece grnenlerden ibret deildir. Grnmeyen, fakat az ok hissedilen eyler
de vardr. Mesela
bedenimiz kendini tahrik ve idare eden bir rhun bulunduunu bize sezdirmektedir. nk ruhun
ilikisi kesilince,
bedenin hareketsiz kaldn gryor ve bylece de bedeni idare eden bir rhun bulunduuna vic
danen inanyoruz.
Bayran dalgalanmas,
gzmzle grmediimiz gizli bir rzgrn varlndan
haber vermektedir.
3055 Doudan gelen dnce seher rzgr gibi latfdir. Batdan gelen
799 Yni bedeni hayrl ilere sevkeden fikir saba rzgrna, erre tevik eden fikir de lodos
rzgrna benzer. Bir hads-i
erifte: "Ben saba rzgr ile dman yendim. Ad kavmi de lodos rzgr ile helak oldu." buyu
rulmutur,
800 Allah'n tecellsi oraya olur. Cenb- Hakk rabbn rhun can, rabbani rh da hayvani ruh
un can olduu iin
Mevln Allah'a "Cann, cannn can!" demitir.
602
801 Bir hads-i erifte: "Uyku lmn kardeidir. Cennet ehli uyumaz, lmez de." buyurulmutur
. nk uyuyan kii bir
nev' l gibidir. Zmer Sresi'nin 42. yetinde bu konuya iaret edilmitir.
Ey takliti! Sana birisi rya lmn fer'idir dese de, geree ulamadka,
tam inan elde etmedike bu sz duyma, iitme.
Rhun uykuda yle eyler grr ki, onlar uyankken yirmi ylda gremezsin.
3065 Grdn o ryann yorumlanmas iin, mrler boyunca akl fikri
yerinde byklerin yanna koarsn.
"Bu ryann tbiri, yorumu nedir, syle!" dersin, byle bir srra fer' demek
kpekliktir.
3070 Rh fil gibi ok byk bir varlk olmal ki, ryasnda ate gibi kosun,
Hindistan'a kadar gitmeyi, yni rhlar lemine geri dnmeyi baarsn.
802 Kur'n- Kerm'de Ahzab Sresi'nin 41 ve 42. yetlerinde; "Ey man edenler, Allh' ok zi
kredin, onu sabah
akam tesbh edin!" diye buyurulmutur. Zikr-i kesr (=ok zikir), kalb zikir demektir ki, Al
lh' bir an bile kalbinden
karmamak demektir. Cenb- Hakk hatrda bulunduka o kii daim zikirde saylr. Kueyr haz
retleri "Allh' ok
603
Ama sen yine de mitsizlie dme, ryasnda Hindistan' gren fil gibi
olmaya bak. Fil deilsen bile fil olmaya al.
3075 Onlar sonsuz gkyz boluunda ekiller dzerler, benim iin de,
senin iin de hayrl iler grrler.
Yenleri, yakalar misk kokan erleri grmyorsan ey yarasa gzl kii; bari
uradn mnevi zarar, ziyan gr.
Her an senin anlayna bir ey dokunr, bir zarar gelir; dikkat et de kr civan
toprandan yeni bir ot bitir.
Bu hale gelen kii, tedbrlerin kararlarn bana toz toprak saar, zincirlerin
halkalarn krar, geer.
801 bn-i Mesd Hazretlerinden rivayet edilmitir ki, bir gn Peygamber Efendimiz Zmer Sresi
'nin u mealdeki 22.
yetini okudu: "Allah'n slam iin gnlne bir inirah, bir rahatlk verdii, slam' ona sev
dirdii kimse, gerekten de
Rabbi'nden gelen bu nra nil olmutur." ve ilave etti; "Nr, kalbe dahil olunca kalp geniler
, ferah bulur." Orada
bulunanlar "Y Raslallh! Bunun belirtisi nedir?" diye sorarlar. Peygamber Efendimiz buyurdul
ar ki: "Dnyadan
uzaklamak ve hirete yaklamaktr."
3085 Bir pdihn yiit bir olu vard. O delikanl hem iyi silah kullanmasn
biliyor, hem de iyi huylu idi. Onun d yz de, i yz de hnerlerle
sslenmiti.
604
ine den evlat sevgisi atei onu yakt, yandrd. Atein kzgnlndan gz
yalar bile kurudu.
O kadar zgnd, kalbi o kadar aclarla dolmutu ki, lm diler oldu. Bedeni
iten gten kald. alamaz hale geldi. Fakat daha yaayacak zaman olduu
iin uykudan uyand.
yardmna yetiir. Pdih uyanp da akl bana gelince yle sevindi ki,
mrnde hi byle sevin hissetmemiti.
mr mumu, gam nefesi ile de sner, sevin nefesi ile de. te sana, alacak
bir hl. (ok gldmz zaman da gzmzden yalar dklr, alarz.)
804 Eskiler bireyin lzumundan fazlasna "ifrat", gerekli olandan azlna da "tefrit" derler
di. Bunlarn ikisi de
zararldr. Peygamber Efendimiz; "lerin hayrls ortasdr." diye buyurmulardr. Bunun gib
i ok fazla sevinmek ve
ok fazla zlmek da sala zararldr. Byk bir air, deerli insan, ayn zamanda Mevlevi
eyhi olan Tokadzade
ekb Bey, olunun vefatna dayanamad, kendini ldrd. Allh rahmet eylesin. Piyango bileti
isabet edenlerden de
fazla sevinten lenler oktur.
805 Evet gam; srra, neeye yol aar. Bu sebepledir ki Mevln Mesnevi' sinde de, Divan- Keb
rinde de zdrab, gam
Allh'm lutfu olarak ifade buyurmulardr:
"Gamdan, zdraptan daha tatl, daha mbrek bir ey olamaz. Karl sonsuzdur."
"Dnyada halkn cefs ile mnevi bir altn haznesinin gizlice sana verildiini bilseydin ik
yet etmezdin." (Mesnevi,
c. V, Beyit 1521) Baka bir rif air de:
"Gnlmn gaml olduuna seviniyorum. nk gamn gelmesi neenin gelmesine sebeptir. Kur'n'd
aki zorluk
kelimesinin hemen arkasnda kolaylk vardr. Ben Allh'm bu sznn verdii haberden ok mutlu
yum."
605
3095* Ne alacak ey? Bir eyin bir yz lm, br yz ise hayat ve rzk.
Bir ey bir hale gre lm, ayn ey dier bir yn ile hayatn gdas ve
devasdr.
3100 Ryada olunun ldn gren pdih dnceye dald da, "Bu gam
geldi geti, ama rhum bu eit eylerden mahzun oldu, kt zanna dt"
dedi.
3113 Grd lm ryas zerine pdih, soyu sopu devam etsin diye
olunu evlendirmek istedi.
"Eer bir doan, yni olum hirete giderse, onun yavrusu yni torunum,
babandan sonra bir doan olur." diye dnd.
3115 Bu doan kuu buradan ekilip gider, sreti grnmez olursa, onun
mnsnn, gerek varlnn yavrusunda kalmasn istedi.
Onun iindir ki, uyank olan o byk mn pdih Mustafa (s.a.v.) "ocuk
babasnn srrdr." diye buyurmutur.
Allh, istidad olan her ocuun olgunlamas iin, akl almaz hikmetine bal
olarak ocuklarnn iyi yetitirilmesi gyesi ile babalara cidd bir hrs ve arzu
vermitir.
606
3120 Pdih soyunun srp gitmesi iin, oluna iyi huylu, terbiyeli, gzel
bir kz bulmay dnd.
Soysuz bir pdihn soyundan gelmi bir kz deil, tertemiz soydan gelmi
bir kz alaym.
Halk kanlar ien le kurtulu yeri; pis, kt kiiye de kutlu insan adn verir.
3125 ehvet, fke, emel esiri olan kiiye beyefendi, yhut bykler by,
vezr adn takmlar.
utanmalar.
Pdih; "Tertemiz, susuz bir kiiye yoksul demek yanltr." dedi. Onun
gnl zengindir. Gnl zenginlii, Allh'n sevdii kuluna bir ihsndr. 806
806 Hz. Mevln Mesnev'mn ikinci cildinin 588. beytinde yle buyurmutu:
"Allah'n has kullarn dvet ettii kanaat ziyafetinden uzak kalan kimse, pdih bile olsa d
ilenci gibi a gzldr."
Demek ki, kanaat Allh'n has kullarna verilmi bir huydur. Bu huy herkeste bulunmaz.
607
Byle kii Allh'a olan gveni yznden kanaat bucana kaar, dilenci gibi
nekesliinden, tenbelliinden deil.
Kanaat ve takva dolays ile olan darlk, bir takm aalk kiilerin yoksul
olularndan ayrdr.
Cimri; bir zerre, bir tane kadar altn bulsa ban verir, kanaat shibi fakir ise;
altn haznesi bile olsa, erefi uruna brakverir.
3135 Hrsndan ve tama'ndan her haram eye atlan, onu elde etmeye alan
pdiha, byk adamlar "dilenci" demilerdir.
ehzadenin anas dedi ki: "Nerede eyiz olarak verecei ehirler, kaleler;
nerede shibi olarak saaca inciler, altnlar?"
Pdih karsna kzd da "Haydi iine git!" dedi, "Kim din gamn seer,
Allh rzs iin kederlenirse, Allh baka gamlar ondan alr, onu sevindirir."
O Kabil 'li ihtiyar kadn ehzadeye yle bir by yapt ki, o byye Babil
bycleri bile haset ettiler.
608
3150 ehzade tam bir yl ona esir oldu. Tam bir yl o kokmu ihtiyar kadnla
yaay, ehzadeyi tketti, onu ekin gibi bierek zayflatt, det yar canl bir
hale getirdi.
Bakalar onun eriyip gitmesinden zdrap iinde idiler. O ise bynn verdii
sarholuktan tr kendinden bile haberi yoktu.
"Ey rahmeti bol, esirgeyii sonsuz olan Allh'm!" diyordu. "Bu zavall
olum d aac gibi yanyor, ona ac, onun yardmcs ol."
Pdihn; "Y Rabbi, ya Rabbi!" demesi, feryad etmesi zerine, yoldan pek
usta bir byc kageldi.
3165 Pdih o usta bycye: "Olum elden gitti, mahvoldu." dedi. Byc
de: "Ben ona bir derman olarak, onu kurtarmak iin kageldim." dedi.
"u bycler iinde ona denk olacak yoktur. Ancak ben pek hnerliyim,
onunla baa kabilirim" dedi.
"Allh'n emri ile ben Hz. Ms'nn avucu gibi onun bysnn kkn
kazrm.
Ben koca karnn bysn bozmak iin geldim. ehzadenin beti benzi
sararp, solmasn diye eritim.
3170 Seher vakti mezarla git, orada duvarn yannda beyaz bir mezar vardr.
Kbleye kar orasn kaz da, Allh'n gcn ve san' atn gr."
609
3175 Babasnn karsnda yere kapand, yeri pt. Koltuuna bir kl, bir de
kefen almt.
Pdih ona yle bir dn yapt ki, kpeklerin bile nne eker erbeti
konulmutu.
3180 ehzade; "O ihtiyar kadn nasl oldu da benim aklm, grgm ald?"
diye hayretlere dm, arp kalmt. 807
807 Peygamber Efendimiz bir hadslerinde buyurmutur ki: "Kymet gnnde dnya ak sal, gk
gzl, dileri kazma
gibi bir koca kar sretinde getirilecektir. Onu kim grse irenecektir. Halka grnecektir. M
aher ehline yle
denilecektir. 'Bunu tanr msnz?' Halk 'Onu tanmaktan Allh'a snrz' diyeceklerdir. Onl
ara denilecektir ki 'te
bu irendiiniz koca kar dnyadr, siz onunla vnrdnz, onu elde etmek iin savardnz.'
" Buradaki koca kardan
maksat dnya, ehzadeden murad da dnyaya aldanm olanlardr. Onlar hirette dnyay korkun
ve irkin bir koca
kar eklinde grnce, "Byle bir sret byle bir varlk bizi nasl oldu da kendine balad?"
diyeceklerdir.
Gl sular ile, ilalarla kendine geldi. Yava yava iyiyi kty ayrdetmeye
balad.
3185 Bir sene sonra pdih sz arasnda "Olum" dedi. "O eski sevgiliyi bir
hatrla bakalm
610
Ey Hakk yolu yolcusu! Ey karde! Bil ki, hikyede geen ehzade sensin. Bu
khne dnyada yeniden domusun.
Dnya seni bulank ehvet nehrine drnce "Kul ez.." srelerini oku
fle. 808
808 Medne civarnda yaayan Lebid adndaki bir yahdnin kzlar, Peygamber Efendimizin ele g
eirdikleri birka tel
mbarek salarn bebek gibi bir sret zerine balamlar, bireyler okumular, liflemiler.
Zervan kuyusunda bir tan
altna gizlemilerdi. Bu by ile Reslullah Efendimiz rahatsz oldu. Sonra Cebrail (a. s.) "K
ul ez..." srelerini
getirdi ve bynn yerini haber verdi. Hz. Ali gidip o byy kuyudan kard. Bynn stnde
onbir dm vard,
iki srenin yetleri de onbir idi. Her bir yeti okuduka dmn biri zld. Bylece Peygam
ber Efendimiz bynn
tesirinden kurtuldu. Bu iki sreye Muavezeteyn denir. Ashabdan birinin rivyetine gre "Allh'
a snmak isteyenler,
bu iki sreden daha faydal bir du edemediler." hadsi de vardr.
Ey Hakk yolcusu! Dikkat et, dnya denilen kokumu ihtiyar kadnn kuvvetli
bys vardr. Onunla pdihlar bile esir etmitir.
Gerekten de bir byc kadn olan dnya, pek bilgili kadndr. Onun
bysn zmek herkesin harc deildir.
Eer akllar onun dmn zebilseydi, yni insanlar akllar ile dnyann
hilelerinden kurtulabilselerdi, Allh peygamberleri gnderir mi idi? 809
809 nsanda akl vardr. Akl insan tehlikelerden korumaa alr, fakat onun da yanld o
lur. Mesela insan iin
yiyecek, iecek, giyecek ve barnacak yer lazmdr. Fakat bir kap yemei, bir kat elbisesi, bi
r-iki odal evi olan bir
adam, ekmeini iki eide, elbisesini birka kata, evini de drt odaya karmak hevesine
kaplr. Akl da bunu
caiz grr. "Tuzlunun yannda bir eki bulunmaldr ki; itah asn, stne bir tatl yemelidi
r ki, aza tat versin. Yazlk,
klk, gnlk, bayramlk birka kat elbise almaldr ki, halk ayplamasn. Kendin iin, ocuk
lar iin, gelecek misafir
iin birer oda olmaldr ki, rahatsz olmayasm." der. O adam aklnn da hakl grd bu heves
i, bu istei
gerekletirmeye alr. Hell, haram demeyerek ve trl yollardan eline geirdii paralarla
daha iyi, daha rahat
yaamay dnr. Bunun iin didinir durur. Kanaatkar olmad iin her reye ba vurur. D
nemez ki; evim diye
benimsemi olduu meskenin asl shibi, mlkn shibi olan Allh'tr. Kendisi orada bir kirac
, Yhut birka gnlk
beki durumundadr. Mlk shibinin onu ne kadar oturtacan bilmez. Belki de ertesi gn rhun
u bedeninden,
bedenini de evinden karacaktr, ite bunun gibi gflce hevesler, dnya bycsnn by d
mleridir. O dmleri
zmek her akim kr deildir, ite bunun iin Cenb- Hakk insanlar dnyann bysnden kurt
armak iin
peygamberler gndermi ve kitaplar indirmitir.
611
810 "Allh dilediini iler." brahim Sresi'nin 27. yetinin sonudur. Bu beyitte lafzen iktib
as var.
Dnyann bys, balk gibi seni oltasna takmtr. Hikyede geen ehzade,
bir yl onun oltasnda kald. Sense altm yldr onun oltasndasn.
Onun frmesini iste de, o esiz yaratc sana "Ruhumdan ona frdm."
desin de, dnyann bysnden seni kurtarsn. Sana "Ycel" diye buyursun.
Dnya koca kars senin yannda olduka ve sen onun ivelerine kaplp
612
811 Bu beyitte u hadse iaret var: "Dnya ve hiret iki ortak gibidir. Birini ne kadar honu
t edersen, brn o kadar
kzdrrsn."
u kara suyu, yni dnyay bile terk etmeye sabredemiyorsun. Ab- hayat
olan ilh feyz emesine nasl sabredebilirsin?
3215 Eer Vedd olan, merhamet balayan, sevgi veren Allh'n gzelliini
Kendinden gemee al, abala da kendini daha abuk bul. Allh doru
yolu daha iyi bilir.
613
O gizli ilh lutuflar, alndaki o nr, peygamberlerin gzlerini uza grr bir
hale getirmitir.
O ireti nr, gz ancak iinde bulunduu zaman grr bir hale getirir.
Bedeni, akl ve rhu da uyuz olmu gibi huzrsuz eder.
3225 O ireti nurun grn, d yz nrdur. Hakikati ise nardr. Eer sen
gerek nuru istiyorsan, o ereti nrdan iki elini de ek.
Bu eit insanlar iinde uza gren olsa bile, hnersizdir. Grr ama uykuda,
ryada grlen uzaklar gibi hayalden ibrettir.
Irman kysnda dudaklarn kupkuru, susuz bir halde yatm uyumusun da,
ryanda su aramak iin saraya doru koup durursun.
"te u tarafta su grdm, haydi koup oraya gideyim." dersin. Halbuki senin
grdn su deil, seraptr.
e giriin, ie sarln sana kadar gelmi, ulam olan hakikat suyuna tam
bir perdedir.
Nice kiiler vardr ki, ulamak istedikleri yerden kalkarlar, bir baka yere
gitmek iin yola derler.
Uykun varsa bile Hakk yolunda uyu, yoldan kalma. Allh iin olsun, Allh
iin olsun, Allh yolunda uyu.
614
Allh yolunda uyurken belki kmil bir yolcu rastlar da, seni gafletten,
Uyumu, gaflete dalm bir kimsenin dncesi kl gibi ince de olsa, fayda
yok. nk, o incelikle beraber, yine de hakikat mahallesinin yolunu bulamaz.
Uyumu kimsenin dncesi, ister iki kat olsun, ister kat, yine de yanl
iinde yanl, yanl iinde yanltadr.
3240 Mesela dere kenarnda yatm bir kimseye ekinmeden dalgalar gelir
arpar da, o yine ryasnda, uzun llerde dolar durur.
3035 Cenb- Hakk bazan ltuf eder de, vahyi arayp duran, telerden ses
duymak isteyen sevdii bir kulunun kulana, Hakk'ta fni olan bir velnin
szn ulatrr da ona hakikati duyurur.
Mminin kula bizim vahyimizi kavrar. O eit kulak, insan Allh' a dvet
eden Peygamber Efendimizin yakn ve varisidir.
Nasl ki, ocuun kula da anasnn sesindedir. Anasnn sesi ile, szleri ile
kulaklar dolar. Sonunda o da sz sylemee balar.
Fakat ocukta anlayan kulak yoksa, anasnn szlerini iitmedii iin dilsiz
olur.
Bu hep byledir. Anadan doma sar olan, dilsiz kalr. Sz syleyen kii,
anasnn szlerini duyan kiidir.
3040 Bilmi ol ki, sar kulak ile dilsizlik bir fettir. yle bir kii ne bir sz
duyar, ne de ona bir sz retilir.
Yhut Adem (a. s.) gibi Allh ona ana, baba, dad perdesi olmakszn sz
sylemesini retmitir.
Yhut Is (a. s.) gibi merhamet veren, sevgi balayan Allh' n yardm ile,
doar domaz sz sylemitir.
615
3102 lmn sonsuz, saysz sebepleri var. Biz onlarn hangisinin yolunu
kapayabiliriz ki?
Fakat mal mlk peinde koan, dnya hrsna den kiinin kula, hrs
yznden, lm kaplarnn o ac gcrtlarn duymamaktadr.
Ey dost! Sen tp ilminde hastalklarn adlar bulunan fihristi bir gzden geir
de bak ki, ne kadar ateli, korkun hastalklar var. Bunlar bizi lme
gtrmektedir.
Btn hastalklardan bu beden evine yol vardr. Her iki admda bir ii
akreplerle dolu bir kuyu, yni hastalklarn getirdii aclarla, kederlerle dolu
kuvvetlerle karlalr.
3110 Biz de hayatn srrna eren rif gibi yapalm: Arif bu noksan ve hatlarla
dolu beden mumundan, beden gibi kr bir kandilden kurtulmak iin gnl
kandilini uyandrr.
Biz de yle yapalm da gnn birinde bu kandil anszn snerse, onun yerine
can kandilini koyalm, can kandilini uyandralm.
3242 Bir ktlk ylnda btn halk alat halde, zhidin biri glyordu.
616
Rahmet bize gzlerini yumdu. Bizi grmyor. Ova keskin gne altnda
yand, kavruldu.
Halk ktlk azabndan, sudan ayr dm balklar gibi, onar onar, yzer yzer
lp gidiyordu.
813 Bir hads-i erifte; "Mminler bir vcut gibidir ki, ba aryacak olsa tekmil vcudu ar
r, gz aryacak olsa yine
tekmil vcudu arr." diye buyurulmutur.
814 Btl yazarlar, eski Yunan ve Latin edebiyatnn yetitirdii byk airlerin insan yn
ne hayran olurlar. Acaba
hangi edip, hangi air byk slm mtefekkiri eyh Sad Hazretlerinin u beytinin srrna
ermitir:
"nsanoullan ayn vcudun uzuvlardr. nk ayn cevherden yaratlmlardr. Felek bir uzva
elem getirse,
brlerinin huzuru ve rahat kalmaz. Ey bakalarnn bana gelen felketlerden zlmeyen kii
! Ben sana nasl insan
diyebilirim?"
Zhid; "Bu hl sizin gznze ktlk grnyor. Ama benim gzme gre u
yeryz cennet gibi gzel.
3250 Ben ovann her tarafnda, her yerde tabla kadar boy atm buday baaklar gryorum.
617
abuk akl Ms'sna dost olun da, kan nehrinin duru rmak suyu olduunu
grn.
3255 Babana kar bir kabahat yaptn zaman, baban seni azarlaynca, o
zaman baban senin gzne kpek gibi saldrc ve src grnr.
Baban kpek deildir. Bu, cefnn, derdin tesiridir. Aslnda babann seni
azarlamas, senin iyiliin iindir. Cef yle bir merhameti, acy sana kpek
gibi gstermektedir.
Aslnda btn lem akl- kll (=Allh'n ilk yaratt, akl- evvel)
mertebesinden sonra ortaya kan akl mertebesinin sreti, grndr. O
'Kul' (=de) buyruuna uyanlarn, btn insanlarn hepsinin de babasdr. 815
815 Akl- kll, Allh'm ilk yaratt akl- evvelden sonra gelen bir ube olan akl- kll =tm
akl= Allh'n bilgisidir.
Btn varlklar bu bilgi ile var olmutur. Her var olan, var olaca vakit, var olaca kadar
zaman ve mekn dahilinde
meydana getirir. Btn varlklar Hakk'm bilgisinde mevcuttur ve onun kudret, hikmet ve lutfunu
n, onun yaratclnn
delilleridir. Zt ile her eyden mnezzeh olan Allh, hikmetini, kudretini, yaratma gcn, s
an'atn, lutfunu, kahrm,
adletini bu varlklarla aa vurur. Bu bakmdan gnl gz ak olan kii, her yerde, her e
yde O'nun kudretim
mahede eder. Beyitte de, "Syle!" diye evrilen arapa "Kul" olarak geen bir emirdir. Kur '
n 'da bir ok yetlerde
geen "Kul" (=de) buyruuna uyanlar btn varlklardr. Kimisi szle, kimisi sesle, kimisi de
varlklar ile Hakk'n
kudretini, bykln, yaratma gcn syleyip duruyorlar.
3260 Birisi 'akl- kll'e kar nankrl artrr, emrini dinlemezse btn
lem ona kpek gibi saldrc grnr.
Bu baba ile iyi gein, emirlerine uy. Asilii brak da balk bile sana altn
grnsn.
Byle olunca, iinde bulunduun zaman kymet halini alr da, yeryz ile
gkyz, sana kar baka ekle brnr.
Ben bu 'akl- kll' babas ile daima uzlam bulunduum iin, bu dnya
gzme cennet grnyor.
618
Bu yzden ben bu dnyada her zaman yeni bir ekil, yeni bir gzellik
gryorum. Yepyeni eyler seyrettiimden tr usancm, bezginliim
dklp gidiyor.
Sularn sesi kulama geliyor; hatrm, gnlm alyor, beni mest ediyor.
3270 Benim sylediklerim vehme gre mjdedir. Fakat akl der ki: 'Mjde ne
demek bu benim hlimdir.'"
demeleri.
Birisi bize dedi ki: 'Sizin ok sevdiiniz ve gvendiiniz o byk varlk siz
bugn mitsiz ve perian bir halde iken karnza kacak, onu greceksiniz.'"
3275 zeyir; "Evet, o benden sonra gelecektir." dedi. ocuklarndan biri bu
mjdeyi iitince ok sevindi.
619
816 Kur'n- Kerm'de Bakara Sresi'nin 259. yetinde iaret edildii zere; (jzeyir(a.s.)-',
Cenb- Hakk Ashab-
Kehfi (yz ksr sene uyuttuu gibi yz sene uyutmutu. Bedeni yz sene uyuduu iin yalanm
ad. Gen olarak
kald. Halbuki ocuklar, torunlar ok yalanmlard. Onlar yolda giderken babalar ile kar
latlar, babalarndan
babalarnn ne olduunu sordular. ocuklarn babalarn tanma hussunda zanna dmeleri, vehm
e kaplmalar
mnasebeti ile. Mevln vehim ile akl karlatrmaktadr.
Byle haberler kfirler iin dert, mminler iin mjde olur. Gnl gz ak
kii iin de bulumann ta kendisidir.
817 Kfrle mn insann iki sfatdr. Bu iki sfat inkar ve kabul ile kendini gsterir. Biri
si yok der, teki var der. Fakat
insan mnda ileri gider, mnn ta kendisi olursa, bu makamda kfrn ad bile anlmaz olur. B
u duruma gelen kiinin,
mn artk sfat deildir. nk o mndan ibrettir. Daha ileri varr, varlktan tamamyla g
eerse akl hududunu da
aar, cezbeye girer. Mevln bir rbaisinde yle buyurur:
Kfirlikten, mslmanlktan da tede bir ova vardr. O ovann ortasnda bizim akmz ve sevd
mz bulunmaktadr.
Arif olan kii oraya varnca ban yere kor, secdeye varr. nk orada ne kfirlik vardr, n
e de mslmanlk." Bu bir
cezbe ve heyecan halidir. Hakk yolcusu yol alrken bu eit zevklere, bu eit sezilere deb
ilir. Bu hl keml hali
deildir. nk bu hle den kii, varlndan tamamyla gemi, akl hududunu amtr. O ha
lde kalrsa ird
mertebesinden ok uzaklara der. Halbuki Hakk yolunda ilerleyenler, kendisini kurtarmak, bu l
ednn zevklerde kalmaktan ziyde etraflarnda bulunanlara da hakikati anlatmak, vris-i Muhammedi olarak onlara d
oru yolu gstermek
zorundadrlar. Resl-i Ekremin sfatlar ile sfatlanmak, o mbarein ahlakna brnmek gerekl
idir. Bu hale den
mridi, mridinin kurtarmas, onu amel ve teklif dairesine sokmas lazmdr. Bu sebeple Mevl
n 3287. beyitten sonra
akln nemi zerinde durmaktadr. Dtvan- Kebr 'den alnan u beyitler de bu hali vecz bir
ekilde anlatmaktadr:
"Ey pdihm, senin kfrne kar mn dediin de kim oluyor? Gkleri aan zmrd-i anka bile
sana kar ancak bir
sinektir. Ab- hayata benzeyen mn da, kara topraa benzeyen kfr de, her ikisi de senin ate
ine kar erptr.
mn cann bir sfatdr. Bu can da, nefes alp vermekle candr. Fakat gnl denizde gark olun
ca nefes almann mns
kalr m? Gece kfrdr, mn ise bir mumdur. Gne dounca mn kfre der ki: 'Yeter artk, b
urada bizim isimiz
kalmad, getik gittik. '"
620
Kfr de, mn da, ikisi de onun kapcsdr. nk o itir; kfrle mn, ikisi
de kabuktur.
Kuru kabuklarn yeri atetir. Kabuk daima can ii ile, zle hotur.
Bir meyvenin ii, o holuktan ycedir. Zaten tat da ondan meydana gelir.
Bu szler, halkn aklnca onlarn anlayaca ekilde sylendi. Geri kalan ise
gizlendi gitti.
Ey thmetli kii! Senin akln altn kesintisi, altn dknts gibidir. Kesinti ve
dknt stne ben nasl damga vuraym?
Akln yzlerce nemli ise dalm, binlerce istee, binlerce mal ve mlk
kaygsna blnm. 818
818 Ey vehme kaplm kii! Sende krk ve dkk bir akl var ki, yzlerce, binlerce eye da
lm, bu akl ile benim
tevhide dair szlerimi nasl anlarsn?
Ey ham kii, arlkta bir miskali geersen pdih senden altn bir kadeh
yapar.
621
Sonunda da sevgilin sana hem ekmek, hem su, hem mum olur. Hem gzel,
hem meze, hem arap olur.
8 " "Topluluk, cemaat rahmettir, ayrlk azbtr." diye bir hads vardr, insanlar toplum hali
nde yaamak zere
yaratlmtr, insanlar ihtiyalarn aralarnda blmlerdir. ifti buday yetitirir. De
irmenci onu tr, un
haline getirir. Frnc unu yourar ekmek yapar; yiyeceimiz ve giyeceimiz eyler iin ne kad
ar insan alr, ter
dker. Bir de kimsesiz, tek bana bir adada kalm bir insan dnnz. Bunun yaama ihtiyac
n temin iin ne kadar
zahmet ekecei dnlrse, toplum hayatnn faydalar daha iyi anlalr.
Artk ona bir ey sylememek daha iyidir. Zaten ahmaklara verilecek cevb
susmaktr.
Sen istemesen de, aksrrken, esnerken u az alr ya, tpk onun gibi ben de
azm ayor, konuuyorum.
aklanmas 820
820 Aziz ve masum olan Peygamberimiz(s.a.v.)'in kendisinden gnah sadr olmas imkansz olduu
halde, gnde yetmi
defa Allah'tan mafiret dilemesi hakknda bir ok grler vardr. "Onun istifar mmetin gn
ahlar iindi." diyenler
olmu; "Hergn yetmi, yhut yz derece ykselirdi. Evvelce bulunduu mertebe, ykseldii mert
ebenin altnda
olduu iin orada bulunmay bir nev'i gnah sayar ve istifar ederdi." fikrini yrtenler de o
lmutu. Nitekim Hz.
Mevln, ems hazretleri ile ilk bulutuklar zaman, ems'in Peygamberimizle Beyazid-i Bestam
'yi mukayese eden
sualine Mevln; "Peygamber Efendimizin her mertebede istifar etmesinin sebebi, bir evvelki b
ulunduu mertebenin
istifar olduu." cevbn vermi ems'i artmt. "Halk irad ile megul olmak bir nev'
ibdet ise de, o
meguliyet kalbin nne gerilmi ince bir perde gibi olup, Hakk'n mhedesine mni olacand
an, ondan mafiret
niyz ederlerdi." fikrinde olanlar da var. Mevln da ayn fikirdedir.
3300 Halka doru yolu gstermek istei ile konumaya, onlarn nne
gerekleri sap dkmeye almam bir eit ibdet olduu halde, bu konumalar beni Hakk'tan ayrd iin, ben de Peygamber (a.s.) gibi gnde
yetmi defa tevbe ediyorum.
622
Eski tarihi belirten Allh'n hikmeti, ilh srlar bilen bilgine mestlik verir.
Gizli sr; "Yazlan yazld, kalem de kurudu," kaynandan bir su gibi coar,
davul ile bayrakla meydana kar.
Ey insanlar! Allh'n hudutsuz olan rahmeti her zaman akp durmada, fakat
siz onu anlamyorsunuz. Uyumu kalmsnz.
3305 Dere kenarnda yatm uyumu kimsenin elbisesi, derenin suyunu itii,
yni sland halde, uyuyan, rysnda serap arar.
Belki ilerde su vardr midi ile koar durur. Bu dnce ile yoldan kar,
sudan uzaklar.
"Orada su var" der. Fakat buradaki sudan uzaklar, hayale kaplp hakikatten
ayrlr.
Bunlar, yni dnya ehli uza grrz sanrlar, ama ruhlar uykudadr. Yni
hakikatten gfildirler. Ey hakikat yolcular, bunlara acynz!
3310 Hakikatte akl Allh tarafndan ilham edilendir. Utarid'in getirdii akla
akl denemez. 821
821 Yedi gezegenin, yeryz kresi zerinde bizzat tesir icra ettiini eski devir hukems kab
ul etmilerdi. O hukemnn
inancna gre bir ocuk, drt yana basncaya kadar hiss-i akl ile yaar. Drt yana gelinc
e Utarit yldznn
terbiyesinde bulunur ve onun verdii akl ile harekette bulunurdu.
Cz' akln ileriyi gr mezara kadardr. Fakat gnl shibinin, rifin akl
ise sr frlnceye kadar ne olacaksa grr.
623
Hocaya muhta olan, kitaba balanan bir kimse Ms (a.s.) gibi koynundan
nasl nr bulabilir? 822
8:2 Hz. Ms'nn mcizelerinden biri de elini koynuna sokup karnca, elinden gz kamatran
bir nr neretmesi idi
ki, bunun meydana gelmesi dorudan doruya Allah'n bir ihsan idi. Kimseden renilemezdi.
3315 Bu gr, bu akl insana ancak ba dnmesi verir. yle ise gr brak
da beklemeye bak.
Bellemek, belletmek de bir eit ehvettir. Allh yolunda her eit ehvet
hyali bir puttur. 823
823 retmek, ird etmek esas itibari ile gzel bir harekettir. Fakat; "Hoca ne gzel ders ok
utuyor." denilmesini nefs
arzu eder ki, bu da bir eit ehvettir. Halbuki Hakk yolunda bu gibi hev ve hevesten gemek
gerekir. nk o
heveslerin her biri yolcu iin birer puttur. Bu gibi meyi ve heveslere mutasavvflar ehvet-i
hafiyye (=gizli ehvet)
adn vermilerdir. "Gizli ehvet ve riy irktir." diye bir hads de vardr. retmek ve re
nmek Allh rzs iin
olursa bir ibdettir. Fakat ne ok biliyor, ne iyi retiyor, ne gzel anlatyor desinler diye
olursa, retme ve
renmede o ibdette nefsin arzu ve itahlarn Hakk'a ortak klmak olur ki, bu gizli irk say
lmaktadr. Bu sebeple bu
emelden vazgemeyenler susmaldr. Srf Allh rzs iin retenler ve renenler bu irkten
kurtulurlar.
Allh'n fazl ve keremine her boboaz yol bulsa idi, Cenb- Hakk bu kadar
peygamber gnderir mi idi? 824
824 Akla gvenenler, filozof geinenler; "nsann akl hakikati bulmak iin kafidir. Peygamber
lere, kitaplara lzm
yoktur." derler. Dnmezler ki o gvendikleri akl ile bulduklar bu dnce sapkln ta ke
ndisidir. nk akl ancak
yaratlm eylere erer. Onun dna klnca arr durur. u gkyznn esrarn akl idra
k edemez. Milyonlarca k
yl uzakta yldzlar kef ediliyor. Saysz yldzn birbirine arpmadan yrngelerinde dnp
durmasn akl idrak
edebilir mi? stnde bulunduumuz u dnyann samanyolunun kk bir gezegeni olduu, dnp du
rduu halde
denizlerin yere, bolua boalmamas, ehirlerin; insanlarn, dz bir yerde yayormu gibi g
rnmesine akl erer mi?
Dnyann yuvarlak oluu, ve gnein etrafnda hzla dnnden aklmzn haberi var mdr?
Cz' akl imee, imek parltsna benzer. akp hemen snen bir parlt
ile Vah ehrine gidilemez. 825
3320 imek yol gstermek iin deildir. Belki "Ala, yamur yadr!"
diye buluta verilen bir emirdir.
624
ocuun akl; "Kitapla megul ol!" der. Fakat ocuun kendi kendine
kitaptan bir ey renmesi mmkn deildir.
Hastann akl da onu hekime eker, gtrr. Ama akl kendisine ila olamaz.
diye buyurdu.
3330 Hain deilseniz "kmil insan"n huzruna geliniz. Bo kam gibi olsanz, onun himmet ve sohbeti ile eker kam gibi olursunuz.
827 Ben srail'i takb iin Firavun ve ordusunu Kzldeniz'de evke memur olan Cebrail(a.s.),
o gn bir ksraa binmiti
ki, o ksran trnann bast yer yeeriyordu. Cebrail'in atnda byle bir feyz bulunurken
Allh'n halfesi olan
kmil insanda da, ne kadar feyizler bulunaca dnlmelidir.
Sen de bir Cibril'in atna toprak olursan yeerirsin, yeni bir yaaya erer,
genleirsin.
625
828 Hz. Mevln gaflet iinde olan kiiler ba klahl gz kapal doan kuuna benzetiyor.
Doann gnl kendi cinsine doru meyi eder de, bu yzden o klah ile
gzlerini rterler.
Kendi cinsinden ayrlp pdiha dost olunca, doanc klah onun bandan
karr, gzlerini aar. Yni bir Hakk yolcusunun Hakk'a ulama meyli hasl
olunca, mridi onun gzndeki gaflet perdesini kaldrr ve hakikat gklerini
ona gsterir.
829 eytanlar olanlarn i yzn bilmek iin, gkten sr almak istiyorlard. Cz' akl da
rif kiinin tavassutu
olmakszn, kendi kendine maneviyata vukuf peyda etmek emelinde idi. Cenb- Hakk eytann da,
cz' akln da
arzusunu neticesiz brakt.
3340 Akln bana devir, ba olma, bakan olma sevdsna pek kalkma.
nk senin gnl ehli bir rifin talebesi olmaya istidadn var.
abuk ol. Gnle git gnle. Sen gnln cz'sn. Kendine gel kendine, sen
adlet shibi bir pdihn kulusun.
830 eytan; "Ben dem'den daha hayrlym." demekle byklk taslayp ilh emirlere kar gel
iyordu. Bu yzden
lanetlendi ve Hakk'm derghndan kovuldu. Hz. Adem ise yapt hatay kendi nefsine ykleyerek
; "Ey Rabbimiz,
kendimize yazk ettik, eer bizi balamazsan, bizi esirgemez isen her halde en byk zarara
urayanlardan oluruz."
(A'raf Sresi, 23) dedii iin affedildi.
Allh yolunun gnei olan Reslullah Efendimiz: "Ne mutlu nefsini alaltan,
kendini kk grene!" diye buyurmutur.
626
yetini anlat
Bir mridin, bir stdn glgesi altnda onun emrine uyarak, susarak yr.
"Akla marur olma, Efltun- vakt olsan dahi, Bir edb-i kmili grdkte tfl- mekteb ol." Bi
r kmil edbin yannda
mekteb ocuu olmak ne gzel eydir?
3350 Sr bilen, her eyden haberi olan stddan ba eker, kafa tutarsan
krleirsin, istidttan da mahrum kalrsn.
imdilik ayakkab dikicilie, yni irfn elde etmee bak. Sabrl ol. Yoksa
yamaclkta kalrsn, ycelemezsin.
ok alr, ok didinirsen nihyet usanr da sen kendin: "Meer, akl bir ayak
ba imi" dersin. 833
833 "Akl erlerin ayak badr. Onlarn ayaklarn balar." demiler. Bu beyitten sonra gelen
kendim felsefeye vermi
adam, Firzanfer'e gre byk slm filozofu Farab imi. Nitekim Fransz mtefekkiri Ernest K
enan'n Paris'te
baslan bn'r-Rd'e ait eserinin 146. sayfasnda bn-i Rd'n sznden ald ksmda aynen
unlar yazm:
"nsann yaratlndan maksat; ruhu, duyguya st etmektir, insan bunu elde edince bu stnlk
onu cennete sokar.
Ama bu mutluluk pek ndir olarak yz gsterir, daim dnceye dalmak, lzumsuz eylerden vazg
emek, fakat
yaamak iin gereken eyleri de brakmamak artyla, byk kiiler yllardan sonra ihtiyarlkl
arnda bu mutlulua
eriirler. Bir ok kii bu saadeti ancak lrken elde eder. nk bu olgunluk, cismn olgunlu
kla hemen hemen daima
zttr. Farab mrnn sonuna kadar bo yere byk mutlulua kavumay beklemi, sonunda da ec
eli gelince; "Bu
mutluluk;" demitir, "meer vehim ve hayalden domu bir eymi." Bylece Farab akl mutlulu
u reddetmi, rh
mutluluu stn grmtr. Fahr-i Razi hazretleri de lecei zaman insfa geldi de: "Akllarn
attklar admlarn sonu
ayak badr. Akllarna gvenerek uraan alimlerin almalarnn sonu sapklktr. Bedenler
imiz, bedenlerimizden
dolay vahet iinde." dedi. Bedeni duygulardan mahrum etmediler. O halde ona sr atlar da,
bu nefis ve nefsin
dilekleri ona vahet grnd. Nitekim Hz. Mevln bu cildin 1407 numaral beytinde yle buyur
mutur:
"Akl ve zekay sat da, hayranl satn al. nk zeki olmak, akll olmak bir zanna kaplmak
tan ibrettir. Halbuki
hayranlk yaratcnn gzelliini, kudretimi, sfatn grmek, arp kalmaktr." una dikkat
etmemiz gerek. Byklerin
beenmedikleri, ciz grdkleri akl, akl- maatr. Dnya ilerine ait akl. Akl- mead rh
akl deildir. Akl- mead,
makbl olan akldr, hayranlktr, sevgidir. Bu hususu merhum air Necib Fazl Ksakrek de; "
Akl bir rk di, at
kurtulursun." diye ifade etmi.
627
3355 O vakit garazsz olarak hakikati itiraf etmiti. "Biz" demiti, "Zekmza,
aklmza gvendik, olmayacak yerlere at srmz. Bo yere sama sapan
eylerle uramz.
8,4 Bir hads-i erifte: "Benim eratim yhut snnetim tufandaki Nh gemisi gibidir. Ona tutu
nan kurtulur.
Tutunmayanlar boulur gider." diye buyrulmutur. Baz bilginler akl, dnceyi kurtulu sanar
ak onunla yrrler.
eriat ve snnet-i Muhammedye'ye nem vermemilerdir, bn-i Sin'nn if Kitab bu dncele
rle doludur. Bu
yzden sfiler bu kitab knamlardr. Nitekim eyh mer Shreverd demitir ki:
"Ben bu filozof zmresine ka defa dedim ki: 'Siz if Kitab 'm dstr olarak alyorsunuz. On
a gre dnyor ve
hareket ediyorsunuz. Bylece uurumun kenarna geliyorsunuz'. Bizim bu uyarmamz zayf grdl
er de, ehemmiyet
vermediler. Bizse Cenb- Hakk'a sndk, o da bize kafi geldi. Sonra onlar Aristo dini zere
ldler, bizse
Mustafa'nn dini zerinde yaamaktayz."
Yhut o kurtulu gemisi benim can gzme vris olan, can gzm elde eden,
gerek olarak benim yerime bana halfe olan kiidir."
Hz. Nh'un imansz olarak boulan olu Kenan gibi; "Daa kar da
kurtulurum." deme. Kur 'n 'dan "Bugn kurtulan yok!" yetini dinle. 835
628
Kenan huylu, isyankar rhlu bir kimse gibi dnce dann (akln)
yksekliine, o stnlne bakma, ona gvenme; ilh kahr denizinin dalgas
onu alt st ediverir.
3365 Ey gfil! Sen Kenan gibi isen, bana inanmazsn. Bunun gibi sana yzlerce t versem, yine de szme kulak vermezsin.
8,6 Bakara Sresi'nin u meldeki 7. yetinde yle buyurulmutur: "Allh, onlarn kalplerine
de, kulaklarna da mhr
basmtr. Gzlerinin zerinde de perde vardr. En byk azb onlarndr."
t Hakk'n mhrn nasl deler de geer? Sonradan var olan, nasl olur da
ezel hkm, baka bir hale dndrr bozar?
Fakat belki sen Kenan huylu deilsin, bu mitle sana gzel, ho bir sz
syleyeyim:
Sonunda sen de bunu ikrar ve idrak edeceksin ya, bar imdiden kendine gel
de son gn, yni hireti bugnden gr.
3370 Akln bana al da, iin sonunu bugnden grmee al. Hakikati,
hireti grecek gzn gafletle krletirme.
Sonu gren mesd olur. Byle kiinin Hakk yolunda yrrken hi bir zaman
aya kaymaz, srmez, tkezlemez.
Kmil insann aya tozunu gzne srme et de, u edepsizin, yni dnya
sevgisinin bana vur, defet gitsin.
nk bu eit raklkla, bu eit yoksullukla sen ine bile olsan, Hz. Ali'nin
klc Zlfikr kesilirsin.
629
Deve gz nrlansn diye diken yer. O yzden gz nrlar saar. Her yeri iyi
grr." 837
837 Burada devenin diken yediinden tr, gznn nrlanmas mecaz bir anlam tar. Diken ye
mek gibi zor olan
bamza gelen felketlere sabr ve tahamml etmek, kolay olmayan ibdetleri yerine getirmekte
insann mnen gzn
amasna iaret vardr. nk bir beyit evvel; "Allh'n makbl olan kullarnn ayaklarm bast
klar yerleri srme gibi
gzne ek. O srme hem gz yakar, hem de parlatr." denilmiti. Vellerin ayak topran gz
e ekmek, onlarn
izinde yrmek ve gittikleri yola gitmektir.
Katr ve deve.
Katrn deveye; "Ben yolda yrrken yzst
dyorum, sen ise dmyorsun, bunun sebebi
nedir?" diye sormas, devenin de ona cevap vermesi.
3377 Katrn biri, bir gn bir deve ile bulutu, ikisi de bir ahra dtler.
Katr deveye dedi ki: "Ben tepede, dzde, pazarda, kyde ok defa yz st
dyorum.
Ben her zaman tepe taklak oluyor, tepem stne yuvarlanyorum. Dizlerimi
yerlere vuruyorum. Azm, dizimi kana buluyorum.
838 Bu hikyede deve; halm selm olan mmini; katr da gfl ve as olan kiileri gstermekte
dir.
Aklsz bir kii gibi o da aklnn ktlndan beni dvmemek iin tevbe ettii
halde, tevbesini bozar ve yeniden gnah iler.
rdesinin zayf oluundan tevbesini bozan kii, zamanede blis 'in maskaras
olur.
3385 Yk ar, yolu talk olan topal at gibi, her an tepesi stne der.
630
Sonra gevek karar ile yine tevbe eder, fakat eytan "Th sana!" der demez,
yine tevbesini bozar. 839
839 Tahrm Sresi'nin 8. yetinde; "Ey mn edenler! Tam bir sdk ve ihls ile tevbe ederek Al
lh'a dnn." diye
buyrulmutur. Bir hadste de; "Tevbe nedmetten ibrettir." diye buyrulmutur. Gerekten pima
n olan kimse gnah
bir daha ilemez. Fakat insan zayf bir mahlktur. Tevbe ettii halde gnah ilemektedir.
2- Havssn, yni has iyi insanlarn tevbesi: Bunlar da gfl bulunmaktan tevbe ederler.
3 Ermilerin tevbesi: Bunlar da yaptklar ibdetle vnmekten tevbe ederler. Benim gibi avm
n da aasnda
bulunanlar iin her vakit tevbe ve istifar etmek; "Aman ya Rabbi, nefsime malubum, beni affe
t ve nefsimin errinden
beni kurlar." diye yalvarmak gerekir. Bir hads-i erifte: "Bir gnah ileyince hemen bir iyil
ikte bulunun ki, o iyilik o
gnah mahveder." buyumlmutur. Camiu 's-Sagr adl hads kitabnda; insanlarn amellerini kay
d eden meleklerden
gnahlar kaydeden melein, gnah ilendikten alt saat sonra kaydettii, bu mhlet iinde bel
ki tevbe eder diye
bekledii belirtilmektedir. Bu sebeple tevbemde duramyorum yine gnah iliyorum, bu yzden te
vbe etmeyeyim
dememeli, daima tevbe ve istifar etmelidir. Allh ltfeder de bir daha tevbe bozulmaz.
O tevbeyi bozan gfilin akl ok zayf iken, kibri, kendini herkesten stn
grmesi de o derece fazladr. O Allh'a ulaanlar bile hor grr.
yere az vuruyorsun.
Deve dedi ki: "Her saadet, her kutluluk, Allh'tandr; Allh vergisidir. Ama
benimle senin aranda ok fark var.
Ben dan banda iken eteini gryorum, her ukuru, her dz inceden
inceye gryorum."
Kmil insan da, ecel gnne kadar, bana gelecekleri bilir, grr.
3395 O iyi huylu kmil insan, yirmi yl sonra ne olacan grr ve bilir.
631
Onun gznde ve gnlnde Allh' n nru yurt tutar. Neden mi? Vatan sevgisi
yznden. nk ilh nrun vatan, tecell ettii yer kmil insann gnldr.
3400 "O Allh' n nru ile grr." hadsi bo sz deildir. Allh' n nru
gkleri bile deler geer. 840
840 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Mminlerin kavrayndan ekinin, nk mm
in, Allah'n nru ile
bakar."
Bundan baka, bir de benim gzm daha parlaktr, sonra benim yaratlm da
temizdir.
Sen ise phesiz zinadan olmusun. nk eek ile ksran yavrususun. Yay
kt olursa ok da eri frlar."
Katr; "Ey deve! Doru syledin" dedi, bunu sylerken de gzleri yalarla
doldu.
Bir mddet alad. Sonra devenin ayaklarna kapand da; "Ey kullarn Rabbi
olan Allh'n seilmi kulu!" dedi.
"Eer ltfedip ihsnda bulunup da, beni kulluuna kabul etsen, ne ziyan
edersin?"
3410 Deve dedi ki: "Mdem ki karmda kusurunu ikrar ve itiraf ettin, yr
artk; zamann fetlerinden, musibetlerinden kurtuldun.
Sen insafa geldiin ve hakk kabul ettiin iin, beladan, musibetten kurtuldun.
imdiye kadar dman idin, imdi Hakk dostlarna katldn.
Kt huyu ereti olan kii, ktln ikrar eder, tevbe etmeye koar.
Hz. Adem gibi onun da mnev srmesi ereti ve nemsizdi. Onun iin
hemen tevbe etti.
632
3415 eytann suu, yni kendini stn grerek dem'e secde etmemesi,
onun mayasnda vard. Bu yzden kadri yce tevbeye yol bulamad.
Yr ki, ite imdi, mnev devleti elde ettin. Kendini lmszlk tahtna
ulatrdn. ktn o tahtn stne oturdun.
Kendini Allh'n has kullar arasna katarak doru yolu buldun, gizli bir
yoldan ebed cennete girdin.
3420 Bize "Doru yolu gster." dedin; " Allh da senin elini tuttu. Seni nimetleri sonsuz olan cennete kadar gtrd.
Ey aziz varlk! nce sen nar idin, imdi nr oldun. Eki koruk idin; zm
oldun. Kuru zm haline geldin.
Bir yldz gibi idin, imdi gne gibi parlak oldun. Bu sebeple evin, neelen.
Allh doru yolu daha iyi bilir.
dk. 842
84: St havuzundan maksat Hakk knn tertemiz olan gnldr. Bal da kmil mridin feyzinin
semboldr.
Kat kartr da, o stn tad bozulmasn. Tatllk denizinden bsbtn tat
bulsun, tad artsn, oalsn.
3425 O st havuzuna, yni Hakk yolcusunun tertemiz olan gnlne kmil bir
insann mnevi bal kararak tatllar ve gerek yolu bulup da "Elest denizine"
kavuursa, artk o her eit bozulutan kurtulur, artk hi bir fete uramaz,
safln kaybetmez.
O havuz, bal denizine bir yol bulunca, hi bir fet ona tesir edemez. 843
843 Mminin tertemiz olan gnl; bal denizine, hakikat denizine (=derya-y vahdete) yol bulur.
Hz. Mevln'nn bu
konu zerinde syledii u beyit ne gzeldir:
"Hakikat denizine yol bulmu olan ve o su ile dolan kpn nnde rmaklar diz kerler." Mesne
vi, c. IV, 23.
633
Ey Allh arslan! Arslan gibi bir kkre de, o kkreyi yedinci kat ge
ulasn.
3430 Cana can katan bu szler, Nil suyu gibi lutuftur. Allh' m sen bu latif
szleri, Kbt huylu olanlara kan olarak gster.
ittim ki, bir Kbt susuzluktan bunalarak bir Sibtnin evine geldi.
Dedi ki: "Ben senin dostunum ve akrabanm, bugn sana bir iim dt.
nk Ms byclk etti, bir efsun okudu, Nil suyu bizim iin kan haline
girdi.
Kendin iin bir tas su doldur da, u eski dost senin suyundan isin.
O tas kendin iin doldurursan kan olmaz; tertemiz, saf, duru, tortusuz su olur.
Ben sana tab olarak, sana uyarak imi olaym. Tab olan kii, tab olduu
kiinin lutfu ile gamdan kurtulur."
Sibt; "Ey benim canm! Ey benim cihnm efendim!" dedi. "Sana kulluk
edeyim, hatrn gzeteyim, dediini yapaym, ey benim iki gzm!
3440 Senin dileine uyaym da, sevineyim. Senin kulun olaym da hr bir
adam gibi isteklerden kurtulaym."
Sonra tas; "Sen de i!" diye su isteyene doru uzatt, su simsiyah kan oldu.
Sonra tas tekrar kendi tarafna doru eince kan, su oldu. Kbt bu hale kar
kzd, kprd.
634
fkesi geinceye kadar oturdu. Sonra Sibt'ye dedi ki: "Ey byk kl, yni
ey baarl insan!
3494 Kbt, "Benim hakkmda duy sen et." dedi. "nk gnlmn karanl, gnahmn fazlal yznden bende du edecek az yoktur.
Sen du et ki, belki onun tesiri ile u gnln kilidi alr, benim gibi irkine
de, gzeller arasnda bir yer hazrlanr.
Yhut da kurumu hurma dal, Hz. Meryem'in elinin kutluluu ile misk
kokar, yeerir, meyve verir. 844
844 Bu beyitte Meryem Sresi'nin 22-25. u meldeki yetlerine iaret vardr: "Meryem, Rh'lKuds'ten gebe kalp
doum zaman gelince, 'Bana imdi ne diyecekler? Keke lp gitsem unutulsaydm da, bama bu
i gelmeseydi.'
diye bir sahraya gitmi ve orada bir kuru hurma aacna yapmt. Kendisine 'Aac silk de k
uru hurma aacndan
ya ve taze hurmalar dklsn!' diye ses geldi. Hz. Meryem aac silkince hakkaten hurmalar d
kld."
Bunun zerine Sibt hemen secdeye kapand: "Ey apak olan da, gizli
bulunan da bilen Allh'm!" dedi.
etmek de sendendir.
3500 Allh'm hem nce gnlmz, duya meyi ettirirsin, hem de sonunda
dularn karln verirsin..
Evvel de sensin ahir de sensin. Biz arada hiten de hiiz. Hem de yle bir hi
ki, anlata bile smaz."
Sibt byle candan du ederken sonunda leeni damdan dt, yni vahdet
srlarn aa vurduu iin kendinden geti, baylp dt.
Sonra tekrar kendine geldi ve dusnn kabul edildiini grd. "nk insan
ancak altn elde eder."
635
3505 "Haydi abuk!" dedi. "Bana imn gelmek iin yardm et. Ne
diyeceimi, ne edeceimi syle. Syle de bir an nce kfirlik znnrm
koparvereyim.
Benim rhuma bir ate saldlar. Benim gibi bir blis'i canla, bala okadlar.
Lutuflarda, ihsnlarda bulundular.
Senin sohbetlerin can kurtaran bir kimya idi. Ayan gnl evinden eksik
olmasn.
Sen glleri solmayan, lmsz olan cennet bandaki fidandan bir dal idin. O
845 Bu beyitte u hadse iret var: "Cmertlik cennet aalarndan bir aatr; dallar dnya
ya sarkmtr. O aacn bir
dalma tutunan, o dal cennete eker gtrr. (Nekeslik, hasislik) cimrilik de cehennem aalar
ndan bir aatr. Onun
da dallan dnyaya sarkmtr. Kim o dallardan birine tutunursa o dal onu cehenneme atar." Cami
n 's-Sar, c. II, s. 31.
3510 Sanki beni cokun bir sel kapt da, cmertlik denizinin kysna kadar
gtrd.
Ben su imek iin o sele doru gittim. Orada bir hakikat denizi grdm. O
denizden kile kile inci elde ettim."
Sibt bir tas su doldurup "Al imdi i!" diye Kbt'ye uzatt. Kbt dedi ki:
"Brak sular artk gzme hor grnr oldu, kymeti kalmad.
'Allh mminleri satn ald' srrndan bir erbet itim ki, onun feyzi ile
mahere kadar susuzluk yanma uramaz. 846
"* Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u meldeki 111. yetine iaret vardr: "Hakkaten Cenb- Hakk
cennet karlnda
mminlerin nefislerini ve mallarn satn ald."
Derelere, emelere su veren Allh, benim iimde yle bir kaynak coturdu.
3515 Yanp kavrulan, su isteyen cierim, yle bir hale geldi ki, himmetinle
yle mnevi sular itim ki, dnya emelerinden akan sular artk benim iin
hor, hakir oldu.
Allh'n beni deitireceini, beni bizzat bir mnevi Nil haline getireceini
nereden bilebilirdim?
Benim gznm nnde, bir Nil nehri akp gitmektedir. Ama bakalarnn
grne gre ben yine oyum; ayn adamm."
636
davran!
3448 Vellere, Allh'n has kullarna kar duyduun fke yznden karanlklar iinde kalmsn. Gzlerin hi bir ey grmyor.
Da nasl olur da ine deliinden geer? Meer ki, o da iplik gibi incelsin,
yaln kat olsun.
Gnln, varlklara can veren Allh'n buyruundan ekip alan can, ekmek
nasl dzeltir, onun ne iine yarar?
Sen Mesnevi 'yi sadece okumak Yhut yalnz dinlemekle istifade edebileceini mi sanyorsun? Ondan feyz almak iin nce mn shibi olmak, sonra
onun ettii tavsiyeleri tutmak ve Mesnevi 'yi yaamak gerekmektedir.
3460 Yhut yksek hakikatler, ilh hikmetler, gizli srlar kolayca kulama
girer, azna, aklna geliverir mi sanyorsun?
Bu hikmetleri, bu hakikatleri duysan bile bunlar sana masal gibi gelir, kabuk
grnr. Tanelerin lezzetli olan ilerini gremezsin. 847
847 Yksek hakikatleri anlamak herkesin kn deildir. Nasl ki, mrikler Kur'n'n hakikatini
anlamadlar da
"Eskilerin masallar.." dediler. Nitekim bu mevzyla ilgili olarak yle bir beyit sylenmiti
r:
"Kur 'n gelini, gnl ehrini, kt huylardan, kalabalktan kurtulmu grrse, ite o zaman y
zndeki rty kaldrr."
637
Sanki gzel bir dilber ban yzn bir rt ile rtm de, senin gznden
gizlenmi gibidir.
848 ehname, ran airi Firdevs'nin aheseri. Btn dnya dillerine evrilmitir. Efsanelerle
, mitlerle dolu. lmsz
eserlerden Kelle ve Dimne de Hind hakimlerinden Beydaba'nm hayvanlar konuturmak sretiyle o
rtaya koyduu
aheserlerdendir. Bu da ehname gibi lmsz eserlerden saylmaktadr.
Allh'n yardm srmesi gz aacak olursa, sen o zaman hakikat ile mecaz
ayrdedebilirsin.
Allh'n kelm ile, eytann verdii vesvese, gam ve keder ateini yattrmak, derde dev bulmaktr.
Sen zanneder misin ki, vellerin mnevi yzleri bizim grdmzn ayn
olsun.
O has arab baya kiiler imesinler diye, sende yemdir, ama halka kar
tuzak gibidir.
849 Araf Sresi'nin u mealdeki 198. yetine iaret var: "Eer onlar doru yolu gstermee a
rrsanz, duymazlar.
Onlar sana bakar grrsn, halbuki onlar bakarlar da grmezler."
638
"Bu gzel resim neden sorularma cevap vermiyor? Neden verdiim selam
almyor?" diye hayflanrsn.
"Ben ona kar yzlerce defa secde ettiim halde, neden o ltfedip ban,
sakaln oynatmyor" dersin. 850
850 Ey gfl! Sen insan eklindeki mahlklarn karsnda yerlere kapanmaktan vazge de, gere
k mabud olan Hakk'a
ynel, ona secde et.
3485 Bu mnevi zevk yzlerce ba sallamaya deer, ite akl ile can da byle
ba sallar.
alr abalar, akla kulluk edersen, akln verecei karlk udur: Seni daha
fazla doru yola gtrr. Doru yola ulama sebeplerini artrr.
Allh sana gizlice yle bir ey verir ki, dnya halk sana kar yerlere eilir.
Ad bir taa bir hner, bir deer vermi, onu altn yapmtr da, halkn
gznde aziz ve muhterem klmtr.
3490 Bir katre su, Allh' n lutfu ile inci olur. Altndan ziyde deer kazanr.
851 air Eref merhum: "Vkela kabrine heykel dikerek yle yazp," msra'yla balayan ktas
nda yle demiti:
(Veft eden vekillerin yni o devrin bakanlarnn mezarlar stne birer heykel dikelim ve y
le yazalm: 'Bunlarn
memlekete hizmet ettiklerini sanmayn. ldler de kymetleri anlald demeyin. Bunlar yaarke
n de byle birer heykel
idiler.' Byle hayrsz, beceriksiz bir vekil lrse onun iin 'ld de millete hizmet etti."
deyin.)
639
sana yeterim."
3516 Allh kullar iin kafi oldu. "Kaf, Ha, Ayn, Sad" srr tecell etti de,
vaadinin gerek oluu meydana kt. 852
8,2 Meryem Sresi'nin banda bulunan bu harflere eitli mnlar verilmitir. Bu gibi harfler
birer sr olarak kalmtr.
Bazlar kendilerine gre mn vermilerdir. "Kaf harfine Kafi, "Ha" harfine Hadi gibi tahmini
mnlar vermilerdir.
Dorusunu Allh bilir.
Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey insan! Ben kfiyim, yeterim, bir bakasnn
yardmn vasta klmakszn sana btn haberleri, hem de sebepsiz olarak
veririm."
Ben kfiyim, yeterim; ben sana ekmeksiz tokluk, ordusuz, askersiz beylik
veririm.
Bahar olmakszn sana nergis ve nesrin veririm. Kitapsz, stadsz sana bilgi
veririm, san'at retirim.
3520 Ben sana kafiyim, sana ilasz salk veririm. Mezar, kuyuyu meydan
haline getiririm.
Msa'ya bir asa ile yle bir cesaret ve kuvvet veririm ki, btn bir leme
kllar vurur.
Ms'nn eline yle bir nr, yle bir g veririm ki, gnee bile tokat atar.
Bir denei, yni Ms'nn asasn yedi bal yle bir ejderha yaparm ki, ne
dii bir ylandan domutur, ne erkek ylann tohumundan gelmitir.
Ben Nil suyuna kan kartrmam, gcmle onun suyunu kan haline getiririm.
3525 Senin neeni de, Nil suyunu kana dndrdm gibi, gam haline
getiririm de neelerin bulunduu tarafa yol bulamazsn.
Allh'n rahmet Ms'snn karsna gelmi, kan olarak akan Nil nehrinin
onun feyzi ile tekrar su olduunu grrsn.
640
Allh'a olan imann kaybetmedike, ona olan mnevi sevgi ban gnlnde
sakladka; zevk N' i, nee N'i hi bir zaman kan olmaz.
3532 Nasl ki bu dnya, peygamberin gznde Cenb- Hakk' tebih etmekte, onu noksan sfatlardan tenzih etmeye dalm gitmi canl bir varlk.
Bize gre ise cansz, duygusuz bir dnya..
Gkler de, yeryz de onun gznde Allh' tebih ederek hzl hzl hareket
halinde dnmede, o kerpiten, tatan bile mnl szler, nkteler duymaktadr.
3535 Duygusuz insanlara ise, bu dnya tamamyla dnm, lm grnmekte. Ben bu anlaysz insanlarn gzlerindeki perdeden daha alacak bir
perde grmedim.
Peygambere yakn olan has kiiler ise: "Ey mmet, ey mminler!" derlerdi.
"O sizin gznze yle grnyor."
Bir an iin peygambere bizim gzmzle bakn da: "Hel et" deki glleri
seyredin. 853
8,3 Burada nsan Sresi'nin u mealdeki 11. yetine iaret var: "Allh bynn errinden onlar
korumu, yzlerine bir
gzellik, gnllerine bir sevin vermitir."
3544 Bir kadn, abdal kocasnn gz nnde oyna ile sevimek ve birlemek istedi.
641
Kocasna dedi ki: "Ey ahlaksz rezil adam, senin stne kapanan o erkek
kimdi?
Sen onun altna bir kadn gibi yatmsn, meerse sen ok namussuz bir kii
imisin."
3550 Kadn; "Ardnda uyuyup kalan o kalpakl adam kim?" diye tekrar tekrar
soruyordu.
Kocas "Ey hanm! u aatan in. Kafan kart. Galiba sen bunadn." diye
sylendi.
Adam aatan bakp "Ey fahie!" dedi, "Maymun gibi stne kan o adam
kimdir?"
Kadn "Burada benden baka kimse yok. Senin ban dnd. Halt etme,
samalama!" dedi.
3555 Kocas kadna bu sz bir ka defa syledi ise de; "Kadn bu hayalet, bu
grnt armut aacndan olacak." dedi.
aka ve latife bir ey retmeye yarar. Onu cidd olarak dinle, gldrc
fkrann hikyenin d yznde kalma.
Gerek olan, cidd olan her ey alayclara gre alaydr. Fakat byle alayl
fkralar akll kiilere gre gerektir, cidddir. Derin mnlar tar.
642
3565 Armut aacndan inince, yni benlik vehminden geip alak gnll
olunca, Allh'n rahmeti o aac deitirir.
Eer doru grebilmek kolay bir hl olsayd, Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz,
o hali Allh'tan diler mi idi? "lh bize her eyi olduu gibi gster." diye du
eder mi idi?
3570 Sen Ms tarafna ynelince, yni kmil bir mridin terbiyesi altna
girince, o benlik aacn Msa(a.s.)'a tecell nru grnen aa gibi olur.
Ate gibi grnen tecell nru, o aac yakmaz, yeertir, ok gzel bir hale
getirir. Dallar da; "Gerekten de hi phe edilmesin ki; ben Allh'm!" diye
seslenir.
O aacn glgesi altnda senin btn dileklerin yerine getirilir, ite ilh
kimyada byle olur.
3605 Yaylp otlayan kuzu gibi, halkn can da hem yer, hem de kendisini
yerler.
Kuzu otlayp yayldka, kasap yni cehennem; "O bizim iin otlayp
semiriyor." diye sevinir.
Sen de yiyip imede, cehennem gibi oburluk ediyorsun, ama farknda olmadan kendini
cehennem iin semirtmektesin.
643
Asl kendi iini, vazifeni dn! Sen dnyaya sadece mezardaki kurtlara yem
olacak bedenini beslemek iin gelmedin. Bir gn de hikmet ayrnda, fazilet
otlanda otla da, o aydn ve gl gnl evinsin, geliip gzellesin.
3610 Yol kesici beden, odun gibi yanar kl olursa, tcirin yni ruhun mumu,
o zaman yanar, aydnlanr.
8,4 nsan ancak manev varl ile, kendinde bulunanla insandr. Biz, sadece hayvanlar gibi et
ve kemikten ibaret deiliz.
Bizde Hakk'n emaneti bir nru var. Biz iimizdeki mnevi gle, akla, imanla gzden gizlenmi
olan gerek sevgiliyi
aramaktayz. Etimizle, kemiimizle biz glge bir varlktan ibretiz. Nitekim Hz. Mevln baka
bir Mesnevi cildinde
yle buyurmutu:
"Kardeim, sen akldan ve dnceden ibretsin. Geriye kalan bir yn kemikten ve kldan bak
a bir ey deildir."
Mesnevi, c. II, 277.
unu iyi bil ki, bedene ait her arzu, her ehvet araba ve afyona benzer. Akln
perdesidir. Akll kii onun tesiri ile aknlar.
nsan yalnz arap ile sarho olur, akl gider sanma. Btn ehvetler, yni
ehvete dair ne varsa onlar, insan bir eit sarho eder. Hepsi de gz ve
kula balar.
blis bir melekti, arap imekten uzakt. Ama onu, kendini stn grmesi ve
imanszl sarho etmiti.
3615 Sarho ona derler ki, olmayan eyleri grr; bakr, demir ona altn
grnr.
3621 Nefis bir Firavun'dur. Sakn onu martma, fazla doyurma da eski
kafirlii aklna gelmesin.
644
855 ura Sresi'nin u meldeki 27. yetine iaret var: "Eer Allh, btn kullarna eit olar
ak bol rzk verseydi,
yeryznde muhakkak ki taknlk ederler, azarlard."
Bu glge varlk olan beden ve onun iinde gizlenen nefis ister alasn, ister
inim inim inlesin. Akln bana al da ona inanma, o Mslman olmaz.
nsan ihtiyatan, skntdan kurtulunca azar. Hani eein ykn alnca ifte
atmas gibi. i yoluna girince alayp
3628 Bir adam yllarca bir ehirde yaasa, hatt orada dosa, byse, bir
zaman iin uyua, uykuya dalsa, ryasnda;
Kendini iyi kt eylerle dolu bir ehirde grr de, kendi ehri hatrna bile
gelmez.
"Ben orada idim, yni asl kendi memleketimde idim, imdi oturmakta
olduum o yeni ehir, benim ehrim deil, naslsa buraya gelmi, buraya
balanmm." demez.
Demesi yle dursun, o kendini daima bu yeni ehirden imi, orada domu,
oraya alm sanr.
Hele o bunca ehirler gezmi, bunca yollar inemitir de, daha tozlar bile
onun stnden silkinmemitir. 856
8,6 Beyitte geen ehirler, insann madd varlnn geirdii safhalarn, mertebelerin sembol
dr. Ruhumuzun kafesi
olan u bedenimiz, ana rahminde kk bir insan yavrusu olmadan nce, minerallerde, bitkilerde
ve hayvanlarda
seyrederek insan ekline girdi. Anamzn, babamzn itikleri sulardan, yedikleri sebze ve mey
velerden ve etlerden
geerek ana rahminde insan haline geldi. Dikkat etmek lazmdr ki, bu deiiklikler, bu eit
merhaleler rha ait
deildir, bedene aittir. Bazlar bu devrin, bu deiilerin rha ait olduunu sanarak Mevln
'nn tensbe inandn
ne srerler. Tensb islam bir inan olmadna gre, Mevln tam Muhammedi yolda bir vel o
lduu iin elbette
tenash inancn reddedecektir. Ltfen V. ciltte bulunan 1772-1795 numaral beyitleri dikkatle
okuyunuz.
645
3635 Ne yazk ki, insan bandan geenleri bilmek iin sk bir aratrmaya
girimemitir. Gerei gibi alarak gnln artmamtr. "Ben bu dnyaya
nereden geldim?" diye hi dnmemitir.
nsan dnya sevgisinden, nefsan isteklerden arnan gnl gzn amal da,
srlar penceresinden ba karp bakmal, evveli ve ahiri; yni n sonu
grmeli, nereden geldiimizi, nereye gideceimizi dnmeli.
8,7 Mesnev'mn nc cildinin 3901-3906. beyitlerinde de ayn konu ilenmiti. Bu bahis sfl
erin inancndan "devr"i
anlatmaktadr, insann bedeni, yni maddesi itii sulardan, yedii bitkilerden, meyvelerden,
etlerden meydana gelir.
Bunlar da eskilerin cemad adn verdikleri cansz maddeler, su ve mineraller, sonra bitkiler,
ve hayvan eti; bunlarn
hepsi Mevalid-i selase (= ocuk) denilen canszlar, nebatlar ve canllar leminde gelmeden
nce ise tabatler ve
unsurlar leminde, yni kuruluk, yalk, soukluk, scaklk ve toprak, su, hava ve atetedir.
Unsurlara gelmeden gkler
de daha nce Hakk bilgisindedir. Canszlar unsurlara, canllara dner, canllar bitkileri yerl
er; insan ise bunlarn
hepsini yer. nsann maddesi erlik tohumu, meni haline gelmeden nce, lemin cz'lerinde dan
k bir haldedir. Ana ve
baba ocuun maddesini unsurlardan toplar. ocuk ana rahminde de canszlar, bitkiler ve hayvan
larla beslenir. Ana
kamnda bunlarn hepsi hulsa olarak vardr. Yalnz bu devrin, tenash ile hi bir ilgisi yokt
ur. Tasavvufta ve islam
dininde tenash, yni ruhun cesetten cesete geii btl bir inantr. (Bu hususta daha geni
bilgi almak isteyenler efik
an'n, Mevln, Hayat, ahsiyeti ve Fikirleri ad ile tken Yaynevi'nce yaynlanan kitaba
bakabilirler.)
Klli ruh btn zerrelerde mevcuttur. Rh- cemad, cansz sandmz maddelerin atomlarnda,
proteinleri etrafnda
dndrp durmaktadr. Onlar da canldr. Varlklarn srdrmektedirler. Bitkilerde gelimek,
bymek ve remek;
canllarda duymak, hareket etmek sretiyle kendilerini gsterirler, insan ruh ise eitli hal
leri yaayan, eitli
menzillerden geen bedende; anlamak, sylemek, dnmek vasflarn gsterir. Bir latfe-i Rab
bn olan insan rh,
insan ldkten sonra da bakdir ve kymete kadar Berzah leminde kalacaktr.
646
ocuklarn analarna olan meyli gibi, ama o bu meylin; bu ana stne olan
zlemin srrn bilmez. 858
858 Ana karnndaki cenin, anasnn kan ile beslenir. Dnyaya gelince de o kan ste evrilir.
te ocuklarn meme
emmee olan meyli, evvelce st kan halinde gda olarak imi olmasndandr. Ana rahminde dama
rdan kan olarak
ocuu besleyen gda, ocuk dnyaya gelince damardan akp geldii halde kana karmayan, kanl
olmayan st,
Allh'm kudretinin, yaratma gcnn artc bir rneidir.
Nihyet glgesi, kendinde yok olur gider de gnlnn neden eyhine meyi
ettiinin smni anlar.
gler. 859
855 Bir hadste; "insanlar uykudadr. lnce uyanrlar." diye buyurulmutur. Bu dnyada bulunm
ak, yni uyumak, iyi,
kt bir takm hadiselere maruz kalmakta rya grmektedir. Bu rya lemi, mrn nihyetine kad
ar srer. O nihyet
gelip de, lm vaki olunca, ryadan telere intikal edilmi olur. telere, hakikat lemine gid
enler,
gerek evvelce kendilerinin, gerekse bakalarnn verdikleri nashatlara kar glerler.
"Ryada grdm o gam, o keder ne idi? Nasl oldu da doru dzen halleri
unuttum?
Nasl oldu da, o gamn, o illetin bir ryadan, bir aldantan, bir hayalden
baka bir ey olmadn bilmedim?" der.
647
Dnya da byledir. Uyuyan bir kiinin grd bir ryaya benzer. Rya
grenin grd eylerin devam edip gideceini sand gibi, dnyada gaflet
uykusunda bulunanlar da dnyann urup gideceini sanrlar. 860
860 Hz. Cabir'den rivayet edilmitir ki: "Ben bir gn Hz. Peygamberi ziyarete gitmitim. Oraya
beyazlar giyinmi,
beyaz yzl bir zat geldi. Peygamberimize selam verdi. Peygamberimiz de selamlarn aldlar. O
gelen zat; 'Dnya
nedir?' diye sordu. Hz. Peygamber; 'Uyuyan bir kiinin rya grmesi gibidir' buyurdu. O zat; '
Bir insan dnyada ne
halde bulunur?' dedi. Peygamberimiz Efendimiz; 'Ykn hazrlayp kervan bekleyen kii gibidi
r.' buyurdu. O zat;
'Dnyada karar mddeti ne kadardr?' diye sordu. Peygamberimiz; 'Yolcunun kervandan ayrlp on
a yetimesi kadar.'
diye buyurdu. O zat; 'Dnya ile hiret arasnda ne kadar zaman vardr?' dedi. Efendimiz de;
'Gz kapayp ama zaman kadardr.' diye buyurdu. Biraz sonra bu sorular soran beyazlar giyi
nmi zat kalkt, gitti.
Bunun zerine Hz. Peygamber buyurdular ki:
'Bana sorular soran bu zat Cebrail (a.s.) idi. Sizi dnyadan soutmak iin bu sualleri sordu.'
"
3655 Derken anszn ecel sabah gelir, atar. Onu zan ve hile karanlndan
kurtarr.
861 Bu beyitte Zilzal Sresi'nin u meldeki 7 ve 8. yetlerine iaret edilmektedir: "ite kim
zerre miktannca bir hayr
yapyor idiyse, onun sevbn, kim de zerre kadar er yapyor idiyse, onun cezasn grecektir
."
648
Ksastan sonra lrsn ama, lmnden sonra da, o kan uyumaz. "Artk ben
ldm, kurtuldum." deme.
3665 Bu dnyann ksas, lemin nizam iin bir redir. Ahiretteki ksasa
gre bir oyundur, bir oyuncaktr. 862
862 Bir kimse haksz yere birini ldrrse, onu da ksas gerei ldrrler. Fakat katil idam e
dilmekle beraber, ahiretteki
cezasndan kurtulmaz. ldrlen kii hirette hakkn arad takdirde yle bir azaba urar ki
, ona nisbetle dnyada
verilen ceza, ksas oyuncak gibi olur.
863 Bu beyitte Hadd Sresi'nin 20. yetine iaret edilmektedir. Bir hadste de yle buyurulm
utur: "Sizin bu
dnyadaki ateiniz cehennem ateinin yetmi cz'nden bir cz'dr." Demek ki, cehennem atei b
izim bildiimiz
dnya ateinden yetmi kere fazla yakc imi. Allh cmlemizi byle bir iddetli ateten muha
faza buyursun.
Otlasnlar da, o gzelim otlar onlar semirtsin, unu da bil ki; cehennemde
bizim kzgn ve azgn kurtlarmz lokma beklerler.
Artk onlarn stlerine nimet yorgann rt de, onlar abucak gaflet uykusuna
dalsnlar.
3675 Onlarn azgnl sana hayret verdi, aknla drd. Fakat onlar ceza
gn azgnlklarnn hasret arabn ieceklerdir.
649
Bizim adletimiz ortaya knca, her irkin i yapana, ktlkler edene layk
864 Bu beyitte Hadd Sresi'nin u meldeki 4. yetine iaret var: "Nerede olursanz olun, O (
yni Allh) sizinle
beraberdir." Ruhu ve akl nasl gzlerimiz grmyorsa, Hakk' da her yerde hazr ve nazr oldu
u halde gremiyoruz.
Mevln Mesnevinin 5. cildinin 3340 numaral beytinde aynen yle buyurur:
"unu rendin ki biz, u grnen bedenden ibret deiliz. Biz bu bedenin tesinde Allh ile b
eraber yayoruz." Keza
"Burada gizli birisi var, kendini sakn yalnz zannetme." diye Duyurulmutur.
Ey insan! Sen onu gremezsin ama, o sana senden daha yakndr. O senin
hareketlerini, durumunu grmektedir.
nsan akldan gaflet eder de, yni akldan haberi olmadan ktlklerin
etrafnda dner dolar ve bir ktlkte bulunr. Ondan sonra akl onu knar,
ayplar.
Sen akldan gfil, habersiz olduun halde, akl senden gfil deildir. Onun
seni knamas, ayplamas akln var olduunu ve seninle beraber bulunduunu
gstermez mi?
865 Bizde bulunan, yaptmz kt ileri knayan, levm eden "nefs-i levvame" ile, bizi kontro
l altnda tutan vicdanmz
Mevln'nn akl yolu ile izah bizi artmamal. Bizim aklmz "akl- czT'dir. Kll akln
nru vurunca akl da,
nefs-i levvame de, vicdan da kaybolup gider. Btn melekelerimiz, idrakimiz ondandr. Onun nur
unun tecellsindendir.
Senin nefsin de akldan gaflet etmeseydi yle bir delilikte bulunr mu idi? Ve
bu pis ilere giriir mi idin?
650
3685 u halde sana gre akln bir usturlaba benzer, varlk gneinin yaknln onunla bilir, anlarsn. 866
866 Usturlab: Eskiden yldzlara bakan ve onlar inceleyen mneccimlerin kullandklar bir ale
t. Onunla ykseklik
alrlar, vakit tayin ederlerdi.
Ey gfil kii! Akln bile sana yaknl, akln bile sendeki varl, keyfiy etsiz,
anlatlamaz bir halde iken, o yolda akldan bile bahsedilemezken, Hakk'n sana
yaknlndaki keyfiyetsizlik daha ycedir.
867 Eskiler hareketleri makul (=akla uygun olan) ve gayr-i makul (=akla uymayan) diye ikiye ay
rmlard. Makul
hareketler akln, gayr-i makul hareketler de hissin hareketleridir. Bu iki hareket de akln ve
duygularn varlna
iarettir.
868 Alt cihet, alt yn; n, arka, sa, sol, alt, st taranandr. Gz nm bu cihetlerden gelm
ediine gre rh yolundan
geliyor.
Madde lemi olan, halk lemi cihetlidir. Mn lemi yni emir lemi ise bil ki
cihetsizdir, ynszdr, yanszdr. 869
869 Bu beyitlerde Hz. Mevln, akim insan bedenine, madd olarak ulap ayrlmadm, rhun da
bedende neliksiz,
niteliksiz olarak tasarrufta bulunduunu, yni hakim olduunu izah etmektedir. Cenb- Hakk'n
lemle ve insanla olan
beraberlii de bundan daha stn bir tarzda, neliksiz, niteliksiz olduu anlatlmaktadr.
Gzelim emir lemini cihetsiz, ynsz bil. Emir lemi cihetsiz olunca, onun
shibi bulunan Allh elbette bsbtn cihetten mnezzehtir.
Akl emir leminden bulunduu iin cihetsiz olunca, elbette her eyi iyice
bilen Allh akldan da stn akl, candan da stn candr.
3695 u kinatta hi bir mahlk, yni yaratlm yoktur ki, Allh' a muhta
olmasn. Onunla ilgisi bulunmasn. Ey amca, o ilgi de keyfiyetsiz yni neliksiz
niteliksizdir.
651
Sen ayrlmaktan, bulumaktan ayr bir klavuzun izine uy. Ama kavuma ile
ayrlmadan baka bir klavuz, bir delil aramak da susuzu kandrmaz, hastay
rahatlatmaz. 870
870 Her yaratlm varln, hususiyle rhun Cenb- Hakk'la beraberlii olmakla beraber, o il
gi keyfyetsizdir. Rhun
bedene olan alakas da byledir. Yni nasl olduu trif edilemez.
Trifne gitmemektir evla." Zan ve tasavvur bunu takdir edemedii iin "Rh ya bedene dahil ve
ona bitiik, Yhut
hari ve ayrdr." Hatt birisi; "O'na ne bitiiktir, ne de ayrdr. Belki o ballk keyfyet
sizdir." dese anlamaz, hayrete
der.
"Her eyi dnn, fakat Allh'n ztn dnmeyin." Keza "Allh'n yaratt btn varlklar
ibretle dnn, fakat
Hakk'n ztn dnmeye kalkmayn. nk helak olursunuz. Yni yoldan kar, sapkla de
rsiniz." hadisleri ile
bn-i mer haz-retlerinin; "Allah'n ltfettii nimetleri dnn, fakat Allh'n ztn dn
meyin." Glen-i Raz
shibi eyh Mahmud ebster hazretleri demitir ki: "Allh'n nimetlerim dnp kr etmek,
slk yolununun
srrdr. Fakat Hakk'n zt hakknda yle mi, byle mi diye dnmek gnahtr."
87 ~ Peygamber Efendimiz; "Allh'n nrdan ve karanlktan yetmi bin perdesi vardr. Eer onla
r alacak olsa, Allah'n
nru ve bak kendisine ulaan yakard."
652
Onun san' atna kar hayran olarak sakaln, byn kaybeden kii kendi
haddini bilir. San' at shibine dair sz bile etmez.
3710 Bir kul candan ve gnlden; "Allh'm ben seni gerei gibi anna layk
bir ekilde emem." demekten baka bir eyi yapamaz. nk ona dair sz
sayya da smaz, snra da.
3711 Zlkarneyn Kaf da tarafna gitti. Dan zmrt gibi saf olduunu
grd. 873
873 Zlkarneyn Yemen hakimlerinden birinin addr. Hz. brahim devrinde yaad sylenir. o
u bunu Makedonyal
Byk skender'le kartrrlar, ikisi ayr ayr kiilerdir. Kaf da ilh kudretin bir sembo
l olsa gerektir.
Sen bir da isen, br dalar nedir? Senin byklne kar onlar birer
oyuncak.
3715 Her ehirde benim gizli bir damarm vardr. Dnyann her taraf benim
damarlarma baldr.
Cenb- Hakk bir ehire deprem vermek isteyince bana emreder, ben de
Cenb- Hakk yeter deyince damarm durur. Duruyor grnrm ama, ben
daima ite gteyim.
3730 Zlkarneyn Kaf dan sz syler, sz incilerini deler bulunca, ona dedi
ki:
653
"Ey szler syleyen, ey her eyden haberi olan da; ne olur, bana Allh'n
sfatlarn syle."
Kaf da; "Haydi yr iine git" dedi. Allh'n sfatlar sze smaz
anlatmaya gelmez ki.
Saysz birbiri stne ylm dalar vardr ki, onlar rten karlar zerine
durmadan yeni karlar yaar.
3740 unu bil ki, Allh aklllarn sezi ve anlay perdelerinin tecell atei ile
yanmamas iin, gfilleri karl dalar gibi souk yaratmtr.
874 Mehur vellerden Mlik b. Dinar Hazretleri bir gn arda dolarken biri ona;
"Burada senin ne iin var, ne yapyorsun?" diye sormu O da; "Gaflet celb ediyorum." cevbn
vermi. nk baz
zamanlarda gaflet ve oyalanmak da lazmdr. lh tecell devam edecek olursa, rifm vcudu ya
narm. Nitekim Azz
Peygamber Efendimiz mnev hl stn gelince Hz. Aye'ye "Ey pembecik kadn, bana bir eyler s
yle!" diye
buyurur. Konuulunca beeriyet haline dnermi.
654
yle ise sen "Evet", "Hayr" demeyi brak, hayran ol, arp kal da nne
ilh rahmetten bir binek gelsin.
Bu alacak eyleri anlamakta acze der de "Evet" dersen, bu senin iin bir
tekliftir, bir zahmettir.
3750 Eer "Hayr" diyerek inkara kalkrsan, bu inkar senin yolunu vurur.
Allh'n kahr da, o inkar sebebi ile gnlnn hidyete bakacak penceresini
kapatr, sana hakikati gstermez.
O halde Hakk'n yarattklarna kar hayran ol, sasr kal, yaratcnn kudretini,
san'atn gnlnde hisset, bu yeter; arp kal da, Allh'n yardm her taraftan
sana gelsin, ulasn.
arp kalp da kendi varlndan geersen hl dili ile: "Y Rabbi bizi doru
yola gtr." demi olursun.
Bu i byk bir itir. Hakikat yollar zor bulunr ama, sen onun sevgisini
kaybetmekten korkar, titrer de ona snrsan, o g i yumuar. O zorluk sana
kolay grnr.
nk iin zorluu, bykl inkar edenler iindir. Sen aczini itiraf edersen
Karncalar ve kalem
3721 Kk bir karnca kalemin kat stne bir eyler yazdn grd, gitti.
Bu srr br karncalara syledi.
"O kalem kada alacak eyler yazd. Fesleen gibi, susam gibi, gl gibi
acaib eyler yapt." dedi.
Karncann biri dedi ki: "O san' at yapan parmaklardr. Bu kalem i grmekte
esas deil, fer'dir."
655
Allh bir an iin olsun, akldan yardmn kesecek olsa, her eye eren akl,
abtallklar etmeye balar.
getirmesi.
3755 Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz Cebrail'e: "Ey aziz dost!" diye buyurdu.
"Naslsn? Ne ekildesin? Yaratldn sretle...
Hz. Mustafa: "Melekt lemindeki sretinle kendini gster de, u beden kendi
duygusunun ne kadar zayf, ne kadar gsz olduunu grsn, bilsin." diye
buyurdu.
875 Nisa Sresi'nin 28. yetinde buyurulmutur ki: "Allh ar teklifleri sizden hafifletmek i
ster, zaten insan zayf
olarak yaratlmtr." Kalem Sresi'nin 4. yetinde ise;
"Hi phe yok ki, sen byk bir ahlak (huy) zerindesin." diye buyurulmutur.
656
Sadece bir kanad btn dnyay, douyu da baty da, kaplamt. Hz.
Mustafa (s.a.v.) o heybeti grnce, o heybeti ona verenin bykln ve
gcn dnnce, kendinden geti, bayld, dt.
3770 Cebrail (a. s.) Reslullah Efendimizin geirdii hali, yni grd heybet ve byklk karsnda kendinden getiini grnce, insan ekline girerek
geldi. O mbarei kucaklayarak ayltt.
Fakat o saflar yaran, btn kinata stn gelen mbrek mnevi varl ise,
asla deimeksizin Hakk'a ok yakn olarak doruluk makamnda
bulunmaktadr.
3790 Gne hi zerre yznden kendinden geer mi? Mum pervane sebebi ile
akln, yni nurunu kaybeder mi? 876
876 Hakkat-i Muhammediye douya, batya mensb olmayan yle bir gnetir ki;
Cebrail de dahil olmak zere btn kinat ona nisbetle bir zerre gibi kalr. yle olduu halde
, bir gne bir zerre
yznden nasl olur da kendinden geer. Mevld sahibi Sleyman elebi hazretleri Peygamberimiz
den bahsederken:
"Bir aceb nr, kim gne pervanesi." Yni Peygamber Efendimiz yle acaib, yle parlak bir nr
idi ki, u gneimiz o
nrun pervanesidir.
Hz. Ahmed (s.a.v.) Efendimizin bedeninin, mbrek rhu ile gizli bir ilgisi
vard. Ama bu deime sadece bedene aitti, rha ait deildi. Bunu bylece bil.
Hastalk gibi, uyku ve ar gibi sfatlar hep bedene aittir. Rhun bu sfatlarla
ilgisi yoktur. Rh bu sfatlardan temizlenmitir.
657
Beden tilkisi bir an iin perian oldu ise de, her halde can arslan uyumutur. 877
877 Tilkiden maksat; Peygamber Efendimizin madd varl, bedenidir. Arslandan murad ise. Peyg
amberin ruhan ve
mnev varldr.
Arslan kendini yle uyumu gsterir ki; u kpekler, onu artk lm gitmi
sanrlar.
Hz. Ahmed (s.a.v.) de o bakla kendinden geti ama aslnda varlk denizi
kpk sevgisi ile cotu, kprd.
3800 Hz. Ahmed (s.a.v.) Efendimiz eer hakkat- Muhammediye 'nin o akl
almaz kanadn asa idi, Cebrail ebed olarak kendinden geer, bir daha
kendine gelemezdi.
Cebrail'e; "Haydi ardmca u!" diye buyurdu. Cebrail de, "Y Reslallh, sen
yr git, ben senin eidin deilim. Buradan ilerisi iin ben seninle beraber
gelemem." cevbn verdi.
Cebrail dedi ki: "Ey benim gzel nrlu arkadam, buradan tesine gemek
iin bir kerecik olsun kanat rpsam, kolum, kanadm yanar gider."
Buradaki her kendinden gei bir oyundan ibrettir. Senin ka cann var?
Buras can pazardr. 878
878 Burada has kul Cebrail(a.s.)', daha has kul da Hz. Peygamberi gstermektedir. Has olanlar
daha has olanlara
hayrandr. Daha has olanlar da has kullarn haline kar hayrettedirler. Ama daha has olanlar
n hayreti kemline
ulamadan ncedir. Hastan olanlarn hayranl ise sonradr.
658
879 Melekler akl mertebesinde olduklar iin, ak ateine atlan insan- kmil deildirler. N
itekim Mir gecesinde
Sidret'l-Mnteha'da Cebrail'in;
"Byle bir zat vardr. Acaba ne vakit gelecektir?" derlerdi. Hz. Muhammed'in
mbrek yznn hyali ile gnlleri titrer, yrekleri arpard.
Secde ederek; "Ey insanlarn Rabbi! Onu bir an nce karmza kar." diye
du ederlerdi.
3840 Her nerede onlara kar korkun bir sava ksa, Ahmed(s.a.v.)'in yardm onlara eriirdi.
Nerede iyi olmaz, gemez bir yara, bir hastalk belirse, o aziz
Peygamberimizin hatrlanmas ona if veren bir ila olurdu.
Hz. Peygamberin sreti, bir duvarn yzne vursa, duvarn gnlnden gnl
kan damlar.
3845 Onun mbrek sreti, duvara yle kutlu gelir ki, duvar bile hemen iki
yzllkten kurtulur.
Temiz ve pak kiilerin bir yzl olularna kar duvarn iki yzl oluu, onun
iin ayptr.
659
Ama kfirler Hz. Peygamberi gzleri ile grnce btn yceltmeyi, btn bu
sevgiyi sanki rzgr ald, gtrd.
Ta ile demir atei dourur. Fakat ate, bu ana ve babadan ikenceler iinde
doar, kahrlar yadrarak dnyaya gelir.
Ate bedenin bir sfatdr. Fakat yine de bedeni kahredicidir. Alevler sacdr.
Ama bedende de, Hz. brahim'e benzeyen yle gizli bir alev vardr ki, onun
yznden ate burcu kahrolur, sner. 880
880 Hz. brahim'i Nemrud atee atmt. Fakat ondaki mn nurunun tesiri ile, Nemrud'un atei
snvermiti. Bir hadste
yle haber verilmitir: "Mminler srat stnden geerlerken cehennem; 'Ey mmin abuk ge se
nin nrun benim
ateimi sndryor' diyecektir."
881 Bir hadste "Biz sonra gelmiiz, fakat evvelkileri gemiiz." diye buyurulmutur. Bu evvel
kiden maksadn ne olduu
iki trl aklanmtr. Bir gre gre slam'dan nce gelen din ve eriatlara tabi olanlard
r ki, mmet-i Muhammed
onlarn hepsinden stndr, ikinci gre gre de hayvanlar, bitkiler ve cemadata varncaya ka
dar olan mahlklardr
ki, insann yaratl bunlardan sonradr, insan son geldii halde bunlarn hepsini gemitir.
3765 Grnte bu ikisi de; yni akmak ve ta ile demir, rs ile eki
zebunudur ama, huy, sfat bakmndan onlar, demir madenlerinden daha stn,
daha kuvvetlidir. 882
882 akmak demirine o hassay vermek iin onu atete kzdrrlar, su verirler. rsn stne ko
yup ekile dverler.
Srette rs ile ekicin zebunudur. Fakat o demir, akmak tama vurulunca kacak kvlcm ile
btn bir dnyay
yakmak kuvvetim elde eder.
883 nsan btn yaratlm olan varlklarn sonunda gelmitir. Topraktan yaratld iin lem
in fer'idir. Fakat lemin
yaratlndan maksat insandr ve bilhassa Peygamber Efendimizdir. Nitekim bir hadste "Y Muh
ammed, sen
olmasaydn felekleri yaratmazdm!" diye buyurulmutur.
660
nsann d, bir sivri sinekten yaralanr ama, ii yedi kat g kaplar, kavrar.
3780 Fakat pdih kendine has zel meclisine gelince, orada o heybet kalr
m, o mecliste ksasla, yni misilleme ile adam ldrlr m?
O has mecliste hilim iinde hilim vardr. Orada rahmet coar, kprr. Orada
engten, neyden baka bir eyin coup kprmesini duyamazsnz.
Hesap divan, yni gereken kiilerin hesabna baklmas halk iindir. Peri
yzl gzeller ise, iret meclislerinde bulunrlar. akilik ederler.
O zrh ve mifer ancak sava iindir. u ipekli elbiselerle sazlar ise iret
meclislerinin kurulduu yerlere yakr.
3785 Ey cmert kii! Bu szn sonu yoktur. Artk sz kes. Doru yola
gtrmeyi Allh daha iyi bilir.
661
Ey garip olarak onlarn evlerine konmu dostum, onlarn gidilerine uy, aykr
davranma.
Ey onlarn yurtlarna misafir olan dost! Diledikleri, istedikleri eyi ver, onlar
rz et.
Pdiha ulancaya kadar, ey Rey ehrinde olan kii! Mervli ile ho gein.
3815 Ey Ms! Zamann Firavun'una kar yumuak sz sylemek,
yumuaklk gstermek gerek.
kindi vakti oldu. Sz ksa ke. Ey asrn shibi, yni vaktin kutbu olan kii!
Asrnda yaayanlar gaflet uykusundan uyandr. 884
884 "Asr" kelimesinin iki mns vardr. Hz. Mevln "asr" kelimesini iki mnda kullanmtr.
Birinci mn ikindi
zaman, ikinci mn da yz senelik zaman. Mevln gibi Yavuz Selim devrinin en byk alimi bn
-i Keml hazretleri.
Yavuz Selim'in vefat mnasebetiyle yazd mersiyesinde; "ems-i asr idi, asrda emsin / Zil
li memdd olur, zaman
kasr." (Yni Yavuz Sultan Selim gibi byk bir zat asrnn gnei idi. kindi vakti gnein g
lgesi uzun olur ama,
zaman ksadr.) demekle Yavuz Selim hazretlerinin yedi sene gibi az zaman iinde ok iler ya
ptn ifade etmilerdir. Hz. Mevln vaktinin kutbu demekle her halde Hsameddin elebi 'yi kast etmektedir.
Toprak yemeye alm bir kiiye; "eker daha iyi, daha gzel." de. Zararl bir
yumuaklk gsterip, ona toprak verme.
3820 Harfle, sesle alveriin yok. Onlara aldr bile etmezsin. Onlardan ok
stnsn ama, can sznde can bahesisin.
Szle olan bildiriler, uyarlar eker kam tarlasna korkuluk olarak dikilen
eek ba gibidir ki, nice kiiyi diken olup dalamtr. 885
885 Bir tarlaya konulan eek ba korkuluu, ekle balananlar kendi tarafna ekerek, eker
kamn kuruttuu gibi
bizim Mesnev'miz de bir eker kam tarlas farz edilirse, oradaki fkralar, hikyeler korku
luklara benzetilebilir,
hakikati grmeyen kiiler onlarla oyalanp zden irfandan mahrum kalrlar.
662
Bunun gibi srette kalan nice kiiler Mesnevi 'yi fkralardan, hikyelerden
ibret sanrlar. Bu zanlar yznden dte yenilmi ko gibi geri geri
giderler.
886 eyh Sdi hazretleri bir tarlaya korkuluk olarak eek ba diken tarla shibine der ki: "Z
avall eek salnda
kuyruunun altna konan sinekleri kovmaktan ciz iken, lm gitmi olan eein kuru kafas se
nin tarlan nasl korur?
ite kular o kuru kafadan korktuklar gibi, irfn shibi olmayanlar da kuru kafalara taklp
kalrlar."
3825 Eek, derisi yzld yerde lp gitti. Sen de onun ban getir dik de,
bostana baka bir gelime salasn.
3830 Benim ruhum senin rhunu tanynca, grp geirdikleri eylerin ayn
eyler olduunu hatrlarlar.
Onlar yeryznde Ms ile Hrun gibi birleir, stle bal gibi birbirlerine
katlrlar, bir olurlar. 887
887 Mevln kendisim Musa'ya, elebi hazretlerini de Harun'a benzetiyor. Bir evvelki beyitte g
een "Benim ruhum
senin rhunu tanynca, herkes birlik(=ittihad) mecrasn hatrlar." demekle ruhlar alemindeki
birlie (=vahdete) iaret
buyuruyor.
Fakat azck da olsa tanr bilir de, bu dostluu bu tandkl inkar ederse, bu
inkar onun iin birlii rten bir perde olur.
3835 Bunlarn hepsini okudun ya: "Onun eidi yoktur." yetini bir daha oku
da eski kfirin inadn, srarn bil, anla. 888
663
3848 Kalp bir altn, atei grnce hemen kararr. Kalp; yni ayarsz, bozuk,
iki yzl olan kii de, tertemiz bir gnle hi yol bulabilir mi?
3850 Adam olmayan bir gfil onun hilesine kaplp gider. Zaten bu pheye
her baya kii de ba gsterir.
"Eer bu, tertemiz, hlis geer ake olmasayd hi mihenk tan ister mi idi?"
diye dnr.
889 Nicholson basksnda bulunmayan bu beyit. Mesnevi rihi ismail Ankarav hazretlerinde var
.
Drdnc Cildin Sonu
Ondan yardm dileriz, ona gveniriz. Gnllerin anahtarlar onun yanndadr. Yarattklarnn
en hayrls Muhammed(s.a.v)'e, btn aline ve ashabna rahmet niyaz ederiz.
anlatr:
eriat bir muma benzer, k tutar, yol gsterir. Mumu ele almakla yol alm
olmaz. Ama o ele alnmadan da yola dlemez. eratin nda, yola dp
gitmeye baladn m, ite bu gidiin tarkattir. Maksadna ulatn m, o da hakikattir.
Bunun iin "Hakikatler meydana ksayd, eratler batl olurdu." denmitir. Nitekim
bir bakr, kimya ilmi ile altn haline gelse, yahut aslnda altn olsa, onun iin kimya
bilgisine ihtiya hasl olmaz. Yani bakrn kimya ilmine gre iksir ile muamelesine
artk lzum yoktur. Kimya ilmi erattir. Bu ilme gre, bakrn iksir ile muamele
grmesi de tarkati ifade etmektedir. te bu sebepledir ki: "Klavuzla varlacak bir
yere ulatktan sonra, tekrar klavuz aramak irkin bir eydir. Fakat klavuzla
varlacak yere ulalmadan klavuzu brakmak da ktdr." demilerdir.
Hasl eriat, hocadan yahut kitaptan kimya ilmi renmeye benzer. Tarikat
ise, kimya ilmine gre iksirin elde edilmesi ve bakra srlmesidir. Hakikatte
kimyann tesiri ile bakrn altn olmasdr. Kimya ilmini bilenler, "Biz bu bilgiye sahibiz." diye sevinirler. Bu ilmi tatbik edenler, iksiri bakra srenler de; "Biz herkesin
yapamad byle iler yapyoruz" diye memnun olurlar.
Hakikati bulanlar ise; "Biz, altn olduk, kimya bilgisinden kurtulduk, iksiri de
bakra srmekten vazgetik. Bizler Allh'n hr kullaryz, hi bir eyle bal
deiliz." diye, hakikati bulduklar iin mutlu olurlar. Her zmre elde ettii eyle sevinir, vnr. Herkes kendi gittii yoldan memnundur.
Hakikate ulatktan sonra, erati ve emirlerini, modas gemi bir lamba gibi
kaldrp atacak myz? eratin klavuzluk ettii yere, hakikate yarnca, erati
aramamz irkin bir hal mi olacak? Hakikate yarnca erati brakacak myz? Bir
rih Trke yapt erhte bu konuyu, kendi anlayna gre yle yorumlam:
"rad lmle Hakk'ta fan olan insan- kmil taat, ibadet, kulluk
klfetlerinden kurtulmutur." rad lmle Hakk'ta yok olan kimse, "lmeden nce
lnz" hadsinin srrna ermi, mutlu kiidir. Byle bir kii eratin emrettii ibadeti,
kulluk vazifesini brakacak m? Artk namaz klmayacak, oru tutmayacak, CenbHakk' zikretmeyecek midir? Hayr, byle bir kii Hakk'a daha ok yaklaacak,
eratin emirlerine, sevgi ve itiyakla daha ok balanacaktr.
Hucvir hazretleri de Kef 'l-Mahcub (9. basks sahfe 498)'da: "eriat ile
hakikat arasnda fark grmeyiz. Aslnda ikisi de birdir. Yani eriat hakikattir. Hakikat
de erattir." diye yazmaktadr. Yunus Emre hazretleri de:
demedi mi?
etmenin, onu manen gnlde bulmann zevkine varmaktr. Candan, severek, ibadetle
Hakka daha yakn olmaktr.
"Din ilmini bilmek eriattr. erati yaamak, yani eratin emrettii eyleri
yerine getirmek tarikattr. Allh rzas iin ihls ile eriat ve tarikat bir araya
toplamak da hakikattir."
"Bu dibace (yani nsz) tezhpsiz bir kada yazlmtr. Yazs metnin
yazsndan ayr, bu nesih, hicr VIII-IX. belki de X. asr- hicrnin neshi. Mesnevi
ciltlerinin hepsinde dibace var; bu cildin de bir dibacesi olduu muhakkak. Fakat ayr
ve yeniyaz ile (Mevlana'dan sonraki asrlara ait bir yaz ile) yazlm olan bu dibace,
(V. cildin dibacesi) sonradan bulunduu iin mi yazlp cilde eklenmitir? Yoksa
sonradan biri tarafndan m yazlmtr? Bu hususta kesin bir sz sylememize imkan
yok."Bu konuda karar vermelerini sayn okuyucularnm kanaatlerine, inanlarna,
vicdanlarna brakyorum. Szm burada kesiyorum. Her eyin dorusunu en iyi
bilen Cenb-Hakk'tr vesselam.
11
Hsameddin elebiye vg
Seni ok manal olarak btn meziyetinle, btn yceliin ile, sana layk bir
ekilde methederdim. Seni vmek iin kullandm kelimeleri beenmez, seni
5 Fakat doan kuunun lokmasn yunt kuu yutamaz. Burada yaplacak ey,
yaa su kartrmak, sathta kalmak, derinlere inmemek, ii idare etmek, herkesin
anlayaca kadar sylemektir.
12
vmek; bir insann iyi vasflarn, gzel huylarn ortaya koymaktr. Perdeyi
yrtarak onun meziyetlerini aa karmaktr. Gne ise ne anlalmaya muhtatr, ne
de tarif edilmeye.
Alemde muradna ermi, mana gneine haset eden kiiye sen ac, efkat
gster, onu bala.
Geri akl seni anlamakta ciz kald ama, yine de cizcesine anlatmas
gerek.
13
'Ankarav hazretleri bu beytin erhinde yle bir menkibe anlatmaktadr: "ki karde mrit ar
amak iin yola
dmler. Bir ok yer gezdikten sonra Msr'da siyahi bir eyhe dervi olmular. Kardelerden
biri manen terakki etmi,
brnde bir feyz eseri grnmemi. Feyz alp ilerleyen karde 'Kardeim' demi, 'eyhimiz cum
a gecesi teheccd namazna
kalkar ve boy abdesti alr. Bu defa suyunu sen st.' der. Kardei de suyu str. eyh onu g
rnce glmser ve; 'nceki
kstahln affettik.' der. Mrid;'Kstahlm ne idi?' diye sorar. eyh u cevab verir: 'Be
nden el aldn srada; o kadar yer
dolatk, sonra geldik bir kaln dudakl zenciye mrd olduk, demitin, ite o szn imdiye k
adar ilerlemene mani olmutu.'
Ondan sonra feyz gelir."
Yarasa gibi gzleri zayf olduu iin, ancak karanlkta dnp dolaabilir.
Nasl olur da iman me'alesini tavaf edebilir?
Byle bir kii, kendi hnerini dokumak, sylemek iin gzlerini gnee
aamaz.
Hurma aac gibi gklere ykselemez de, kstebek gibi yerlerde srnr.
Yeri delik deik eder. Yani ancak ad ve madd meselelere akl erer.
30 Bizde insan olarak aklmz ldren, armha geren drt vasf vardr.
Onlar da; ehvet, hrs, ok istekte bulunmak, yksek mevk peinde komaktr.
Ey idraki gnee benzeyen, gne akll kii, sen vaktinin Halil'isin. u yol
vuran, bizi insanlktan alkoyan drt kuu kes, oldur.
Bedene ait drt huy, drt sfat, Halil brahim'in kestii kular gibidir.
Onlarn boazlanmas, cana yol aar.
14
Ey Halil! yiden, ktden kurtulmak iin, onlarn balarn kes de, Hakk
yolunda yol alan ayaklar, engelden kurtulsun.
Sonra da onlar, bir baka eit dirilt ki, artk onlardan insanlara zarar
gelmesin.
u diri drt kuun balarn kes de, hayatlar fani olan insanlar ebed hayata,
lmszle kavutur.
Bu kular; kaz, tavus, karga ve horoz idi. Bunlar insanlardaki drt huyu
gsteriyordu. 2
1 Tavus, hreti; kaz, hrs; karga, sonsuz emeli; horoz, ehveti gstermektedir.
Kaz, hrstr. Horoz da ehvettir. Mevk, makam tavusa benzer. Karga ise,
insanlardaki bitmez, tkenmez istekler, dileklerdir.
Onun boaz bir an iin olsun durup dinlenmez. "Yiyiniz" emrinden baka
hi bir ilah emre kulak vermez.
Bir yamac gibidir. Bulunduu evi kazar, abuk abuk daarcn, yani
kursan doldurur.
50. Baka bir yabanc gelip de ortak olmasn diye, ya, kuru ne bulursa
uvalna doldurur.
15
Vakit dardr. Frsat pek az. Oysa korku iindedir, durmadan ne bulursa acele
acele koltuuna sktrr.
Padiahn teb' asn adaletle idare ettiini de grmtr, inanmtr ki, kimse
kimseye zulm edemez.
eder.
de eytanm krkrrtmasmdandrr.
Kur' n' dan duy; eytan baa gelecek ktlkleri syler, seni etin bir
yoksullukla korkutur.
Bylece de sen acele, ile helal haram demeyip toplarsn. Ne adamln kalr,
ne ihtiyatn, ne de sevap dnmen.
Bu hrs kaznda, bundan baka hayrlar, erler var ama, baz szleri
syleyemeyeceimden korktuum iin, onlar geiyorum.
395 imdi ad, san iin, hret iin cilveler eden ssl kanatl, renkleri gz
alc tavusun anlatlmasna geldik.
16
Onun btn uramas, halk hayr ynnden olsun, er ynnden olsun, bir
eit avlamak, kendisi ile megul etmektir. Ama sonucunu ve faydasn o da bilmez,
haberi bile yoktur.
400 Doduun gnden beri iin bu, sevgi tuza ile onlar avlarsn.
Birini tuzaa dr, brn tuzaktan azad et, derken aalk kiiler gibi
baka birini avla.
Derken yine birini salver. Bir bakasn ara. te hi bir eyden haberi
olmayan ocuklarn oyunu.
505 Gece gelip atar. Senin tuzanda bir av bile yok. Tuzak senin iin bir
ba ve ba arsndan baka bir ey deil.
Dnyada byle kendi kendini avlayan, bizim gibi bir tuzak sahibi ahmak var
mdr?
Avlamaya deer ey, ancak aktr. Ama o herkesin tuzana nasl der?
410 Meer ki kendin gidip onun av olasn. Kendi tuzan brakp onun
tuzana desin.
Bana kar aptal ol, aldanma, gurura kaplma. Gne olmaktan vazge de,
zerre ol.
Benim kapmda otur. Evsiz barksz ol. Yani unun bunun kapsna ba
vurma. Mumluk davasna kalkma, pervane ol.
17
415 O vakit, dnyada tersine aklm nallar, yani ters verilmi unvanlar
vardr. Mesela tahtna, tacna esir olmu kiilere padiah ad verildiini duyarsn. 3
"Padiah zaten bu temiz ve salih kiidir. Hr olan da odur. Ne ehvetinin esiridir, ne de boa
znn. Fakat halk, aksine
olarak esirlere padiah adn taktlar, hani siyahi zencilere kafur adn taktklar gibi." Me
snevi, c. IV, beyit no: 3 123-3 124.
Boazna ipler taklm, kendi dar aacnn tac olmu kiiye, bir yn halk toplanm;
"Ta, taht sahibi padiahmz!" diyor.
536 Ovada bir tavus kuu, kendi gagas ile kendi tylerini yoluyordu.
Hakimin biri oralarda gezmeye kmt.
Hakm; "Ey tavus!" dedi, "Byle gzel tylerini nasl oluyor da kknden
yoluyorsun?
18
Fakat nice naz vardr ki, o naz su olur. Kulu padiahn gznden drr.
Nazlanmak, nazlanana ekerden daha tatl gelirse de, ekeri az ine. Yani
545 Niyaz, yani yalvar yolu emin bir yoldur. Sen naz brak da, niyaz
yoluna git.
Nice nazlananlar vardr ki, kol kanat rparlar. Ama iin sonunda bu
nazlan, nazlanana su olur.
553 O kanatlar yolma ki, onlar bir daha yerine yapmaz. Ey gzel yzl,
yasa dp yzn yrtma.
19
574 Ey tavus, kanadn yolma! Gnln bu iten ek, nk bir sava iin
dmann bulunmas arttr.
Bir eye meylin ve istein yok iken, onu yapmamak sabr olmaz. Dman
olmaynca, senin orduya ne ihtiyacn var?
yle uzun uzun, dertli dertli alad ki, orada bulunanlar da alamaya
baladlar.
inden de, "Ne diye soruyu bo yere sordum? Gamlarla, kederlerle dolu
imi. Ben bu sorumla, onu coturdum. Derdine dert kattm." diyordu.
641 Tavus, alamas bilince dedi ki: "Haydi iine git, nk sen kokuya ve
renge kaplmsn.
Nice merhametsiz ac, bu kanatlar iin, bana her tarafta tuzaklar kurmadalar.
irkin ve tiksinti verir bir hale girmem, benim iin daha iyi. Bylece u
dada, u ovada beladan kurtulmu olurum.
"Nice hner ve ma'rifet vardr ki, ham kiiyi ldrr. Helak eder. nk o kii hrs ve
tama' ile tuzaktaki yemi grr de, tuza grmez.
20
Dilediini ihtiyarna sahip olmak, 'Saknn.' emrine uyup kendini zapt eden
kiiye iyidir.
Sabrl kii, kanadn yok sayar da, kanatlar onu ktlklere drmez.
Sabr bulunan kiiye kanadn, yani mal ve mlkn ziyan yoktur. Ona;
'Kanadn yolma, sana zarar yok ki.' de. nk ona bir ok atlsa, yani eytan bir
vesvese verse, sabr kalkann ona kar tutar.
765 Bu szn sonu yoktur, bitip tkenmez. Ey Allh'n Halil'i, sen kargay
ne diye ldrdn?
Allh'n emrini yerine getirmek iin deil mi? Peki Allh'n emrindeki
hikmet ne idi? Onun srlarn biraz amak gerek.
Kara kargann "gak, gak" diye tmesi, onun dnyada ok uzun bir mr
istemesindendir.
blis: "Ya Rabbi, bana kyamet gnne kadar mr ve mhlet ver!" dedi.
21
Allh ile olunca, Allh ile beraber yaaynca mr de hotur, lm de. Fakat
Allh'sz olan, Allh' bulamayan kiiye ise ab- hayat bile atetir.
775 Bana daha fazla mr ver ki, daha ok geri gideyim, mhletimi artr ki,
daha ziyade alalaym.
Ho mr, Allh'a yakn olmak iin can beslemektir. Uzun seneleri sayan
kargann mr ise le yemeye, fk yemeye yarar.
Karga dua eder de der ki: "Bana fazla mr ver de, fazla pislik yiyeyim.
Bana daima onu ver ki, benim yaradlm pek ktdr."
Eer o kokmu azl karga, pislik yiyici olmasayd, "Ya Rabbi, beni
kargalk tabiatndan kurtar." diye yalvarrd.
beyan.
22
Eer ehvet, soyu retmek iin lazm olmasayd, Hz. dem ondan utand
iin kendini hadm ederdi.
"Ey herkesin rzkn veren Allh'm, insan avlamak, doru yoldan saptmak
iin senden byk bir tuzak isterim."
eytan, "ok gzel." dedi. Ama suratn da ekitti. Sklm turun gibi
dudaklarn sarktt.
945 Sonra Cenb- Hakk o a gzlye, o ahlaksza, ok deerli altn madenleri, grlmemi inci, elmas ynlar armaan etti de...
"Ey lanetlenmi, u tuzaklar da al." diye buyurdu. eytan da; "Ey gzel
yaratc!" dedi. Ben senden bunlardan daha fazlasn, daha baka eyler istiyorum."
Bunun zerine eytana yal, ball eyler, nefis yiyecekler, eitli meyveler,
deerli araplar, kat kat elbiseler, ipekli kumalar ihsn edildi.
eytan dedi ki: "Ya Rabbi, insanolunu azdrmam, onlarn ellerini, kollarn
balamam, onlar kt yollara srklemem, onlarn hrriyetlerini ellerinden alp
kleletirmem iin, bu verdiklerinden daha fazlasn, daha tesirlisini istiyorum.
Sana gnllerini vermi, senin sevgin ile mest olmu kiiler, o Hakk klar,
bu verdiklerinle yoldan kmazlar, benim tuzama dmezler, benim bu balarm
koparr karlar.
950 Bana yle kuvvetli balar, yle tuzaklar ver ki, o tuzaklar kurarak, sana
gnllerini vermi, gerek sevdiklerin ile seni sever gibi grnenleri birbirinden
ayrdedeyim.
Parmaklarn krdatarak oynamaya balad. "Ya Rabbi! Bana onu ver, onu.
Onun yznden ben muradma kavutum." dedi.
eytan akl, fikri alan, kararsz hale getiren mahmur gzleri grnce..
23
Gnl alan gzlerini, o tertemiz yanaklarn, gnl rek otu gibi yakan
yandran yzlerini..
64 Bir takm mrikler akam vakti mescide gelip. Peygamber efendimize misafir oldular.
Dediler ki: "Ey btn dnyadaki insanlar manen misafir eden padiah, biz
buraya sana misafir olarak geldik.
74 Ashabdan her biri bir misafir seti, gtrd. Aralarnda ei, benzeri
olmayan, iri yar biri vard.
Onun pek iri bir bedeni vard. Bu fil gibi csseli adam kimse alp evine
gtrmedi. Kadehteki tortu gibi mescitte kalakald.
Ktlk babas gibi olan o iri misafir, sofrada ekmei de, yemei de, o yedi
keinin stn de tamamyla yedi ve iti.
80 O obur adam karnn davul gibi iirdi, on sekiz adamn yiyeceini yalnz
bana yedi.
Yatma zaman gelince bir odaya girdi. Hizmet eden kzcaz kzgnlndan
kapy stne kilitledi.
24
Misafirin gece yars dar kmas lazm geldi. Sabaha kadar karn ard.
85 Kapy amak iin o obur hileci, eit eit hileler yapt, urat, durdu.
Fakat kapy aamad.
"Bu eit pislik toprakla bile rtlemez." diye iinden kendi kendine kzd,
kprd.
"Bu gece bir gese de, kapnn almasn duysam." diye beklemeye balad.
Sabahleyin Hz. Mustafa (s.a.v.) geldi. Oda kapsn at. O yolunu kaybetmi adama yol verdi.
101 . Misafir kat gitti. Fakat bir kendini bilmez, pislik bulam yata ald,
utanmadan Peygamberimizin huzruna getirdi.
25
Biz sana hizmet etmek iin yayoruz. Hizmeti sen yaparsan biz neyiz? Yani
biz ne ie yararz?"
Hz. Peygamber buyurdu ki: "Bana olan sevginizi biliyorum. Fakat bunu
imdi benim ykamamda bir hikmet var."
Kendi kendine dedi ki: "Bu deerli armaan haberim olmakszn, yattm
odada brakm olmalym."
120 Yapt kt iten utanyordu ama, boynuna ast muska puta olan hrs
utancn giderdi.
Putunu aramak iin kotu geldi. Hz. Mustafa'nn odasnda putunu grd.
Grd ama kendisinin pisledii yata, Allh'n kudret eli olan Hz.
Mustafa'nn bir hoa, adeta zevk duyarak ykadn grd.
Putu hatrndan kt. Kendine bir cezbe geldi. Yenini yakasn yrtt.
Bana vuruyor; "Ey aklsz ba!" diyordu. Gsne vuruyor; "Ey nrsuz
gs!" diye baryordu.
26
"Ey yeryz, sen bir kll olduun halde Allh'n emrine uyuyor, ona boyun
eiyor, onun ak ile dnp duruyorsun; ben senin stnde yaayan bir cz' iken
zulm ediyorum, ktlkte bulunuyor, azyorum.
130 Sen kll iken Allh'a kar hor, hakir oluyor, ondan titriyorsun. Ben cz'
iken ona, emirlerine kar geliyorum. "
Onun cezbe hali, titremesi, rpnmas hadden anca, Hz. Mustafa (s.a.v.) o
kfiri kucaklad, barna bast.
168 O Arap, Hz. Peygamberin, o mn padiahnn lutuflarndan, alak gnll oluundan ard kald.
Nerede ise deli olacakt. Akl nerede ise uacakt. Hz. Mustafa'nn akl eli
tuttu, onu ekti, kendine getirdi.
170 Hz. Peygamber ona; "Bu tarafa gel." diye buyurdu. Adam ar bir uykudan uyanr gibi, uyand, o tarafa geldi.
Peygamber Efendimiz ona; "Bu tarafa yani kendine gel, akln bana al, bu
tarafta senin iin iler vardr. "
161 Mustafa (s.a.v.) o adama nce imana gelmesini syledi. O da kabul etti.
mana geldi. Hz. Mustafa; "Bu gece de bizim misafirimiz ol." diye buyurdu.
Mslman olan o adam dedi ki: "Vallhi nerede olursam olaym, nereye
gidersem gideyim, ebede kadar senin misafirinim.
165 Ben l idim, beni diriltin. Artk ben senin azadl klenim. Senin
kapcnm. Zaten dnya da, Ahiret de senin efaat sofrann misafirleridir."
27
277 O gece Arap, Peygamberin misafiri oldu. Bir keiden salan stn
ancak yarsn iti. Azn sildi. Sofradan ekildi.
Peygamber Efendimiz; "St i, yufka ekmei ye." diye stne dt ise de;
"Vallhi ben gerekten de doydum." dedi.
280 "Bu kandil, bir damla zeytinya ile nasl oldu da doldu?" diye btn ev
halk at kald.
"Bir ebabil kuunun gdas, byle bir filin karnn nasl doyurdu?" diyorlard.
Kfirlik hrs, kfirlik vehmi ba aa olunca ejderha, bir karnca gdas ile
doydu, gitti.
Bir gnlk ocuk bile, yolunu bilir, "Alayaym da efkatli dadm yetisin
gelsin." der.
Sen bilmiyor musun ki, dadlarn dads olan "Kerm Allh" alamaynca,
bedavaca stn az verir.
5 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki yetine iaret var: "Onlar, iledikleri gnahlarn k
arl olarak, az
glsnler, ok alasnlar." Peygamber Efendimiz de bir hads-i erifte yle buyurmutur: "Ben
im bildiim; eer siz
bilseydiniz, az gler ok alardnz."
28
yle ise, sen de akl gneini yak, parlat; gzlerinden bulut gibi yalar sa.
Beden az ve eytan.
144* Beden gece gndz, ekmekle gelimekte, dallanp yapraklanmaktadr. Ama can dal da
onun yznden yapraklarn dkmekte, gz mevsimine girip sararmaktadr.
gerek.
Bor ver, u beden lokmasn azalt da, sana hi bir gzn grmedii yz
belirsin, grnsn. Yani fakirlere zekat ve sadaka ver, az ye demektir.
150 Ama eytan seni korkutur. "Sakn ha, sakn." der, "Bundan piman
olursun, hzne dersin.
unu ye, bu scak bir ilatr. Sana ok yarar. Faydalanman, iyilemen iin de
unu i...
7 eytan bazen insan Hakk sretinden grnerek yoldan karr. Mesela Hz. Peygamber; "Nefsin
senin binitin,
hayvann gibidir. Ona tatllkla muamele et."; yine bir hadste; "Gl bir mmin, Allah'n na
zarnda zayf bir mminden daha
hayrl ve sevgilidir." hadsleri ile, sen de ye, i kuvvetli ol da, Allah'n indinde deer ka
zan buyurmu. Bu hads salkl
yaamamz emrediyor ama, eytan baka trl yorumlar, iyi bir dnce, salkl bir bedende b
ulunr, "ilim ikidir; beden ilmi,
din ilmi."; nce beden salkl olsun ki, din dnebilsin.
29
155 O alak eytan, insan bu eit korkutur. Halka yzlerce efsun okur.
eytan senin hasta nefsini aldatmak iin tedavi hussunda kendini Calinus
gibi gsterir. 8
8 Bergamal bir Yunan hekimi. Felsefe ve tp ilminde ok ileri gittii iin Calinus'dan bahsed
ilir.
"Bunun sana faydas vardr, seni dertten, gamdan kurtarr." Hz. Adem'e de
bu gday yedirmek iin o mel'un byle sylemiti.
' "Cennet tabiata ho gelmeyen, cehennem de nefsan duygularla evrilmitir." hadsine iaret
var.
eytan hile ve zekadan yz trl efsun okur da, yoldan karmak istedii
kii ejderha bile olsa onu kafese koyar.
nsan akarsu bile olsa, onu tutar, balar. Zamann en akll adam bile olsa,
onu aldatr, sonra onun haline gler.
Akln bir dostun akl ile dost et de, "leri danarak yaparlar." yetini oku.
Ona gre i yap. 10
10 Bu beyitte de, r Sresi'nin 36-39. yetlerine iaret edilmektedir. " A'raf Sresi'nin 17
2. yetinde bildirildii
gibi, Allh ruh leminde btn insanlarn ruhlarna, nefislerine kar olanlar ahit tutarak;
"Ben sizin Rabbiniz deil miyim?"
diye sorduu zaman, onlar da; "Evet, Rabbimizsin, ahit olduk." demilerdi. Kaza ve kader haki
mi, Cenb-Hakk'; dehliz ve
koridor da dnyay gstermektedir. Bu beyitte bu yetin tefsiri var.
30
12 Yani ezeldeki ikrarmza, "Evet" deyiimize sadk kaldmz, yahut kalmadmzi bu dnya
daki ilerimiz ispat
edecektir. Sdk ve ihls ile "Lailahe illAllh Muhammedn Resulullah" dersek, bunu namaz klma
k, oru tutmak, zekat vermek,
kudretimiz olduu zaman hacca gitmek gibi amellerle te'yit edersek, o vakitki ikrarmza sadk
kaldmza hkmedilecektir.
Haydi bir an nce ahitlik vazifeni yap. Bu senin iin kardr, inad, inkar
brak da kurtul ve koarak git. ii uzatp durma. Bu skc yerde elenme.
ster yzylda, ister bir anda, madem sonunda u emaneti vereceksin, hemen
imdi ver de kurtul.
183 Bu namaz da, oru da, hac da, Allh yolunda sava da hep insann
ezeldeki szleme inancnn ahitleridir.
31
Bir kimse mal ile, yahut baka trl bir vasta ile hayra alrsa, o alma;
Benim iimde, takva ile cmertlikten ibaret bir cevherim vardr ki, bu zekat
ve bu orucun ikisi de ona ahittir.
O oru der ki: "Allh' m, bu kii helal lokmay bile senin emrine uyarak
yemedi. Susuzken su imedi, bu kii nasl olur da harama el atar?"
190 Verdii zekat der ki: "O ok sevdii kendi malndan ayrld, yoksula
verdi. Bu adam, eline frsat dnce nasl olur da hrszlk yapar?"
Oru aynda yemek bulamayan kedi de oru tutar. Tutar ama, onun orucu
gaflete dalm bir kuu avlamak iindir. Bu yzden kedi kendini uyur gibi gsterir. 13
nBunun gibi baz liyakatsiz kiiler de, riya ve hile yolunda yrrler. Halk avlamak, kendiler
ini deerli bir insan
gstermek iin bir keye ekilip halvette, i'tikafta gsterirler.
14 Bundan dolay arifler arasnda yle bir sz vardr: "Talayan bizdendir, talatan deildir
." Yani bizde grecekleri
erate, insanla aykr hareketleri ayrplayanlar, bizi kusurlu bulanlar bizdendirler. Onlar
bizim kusurlarmz grp
syledikleri iin severiz. Fakat uygunsuz hareketlerde bulunanlar, tenkit edilenler, ayplanan
lar su iledikleri iin bizden
deildir.
32
15 Gnah ileyen kii, gnahnn balanmas iin el ap yalvarrken farkna varmadan CenbHakk'a pek yakn
olur. Gnah dolaysyla da olsa bu yaknl Cenb- Hakkda istedii iin, Cenb-Peygamberimi
z bn Abbas'dan rivayet edilen
bir hadste yle buyurur: "Eer siz gnah ilemez olsaydnz, Allh baka bir kavim halkederd
i. Onlar gnaha girerlerdi,
Allh'a yalvarrlard, Allh da onlar affederdi." Bu hadsi de yanl yorumlamamal. Allh bi
zim gnah ilememizi istemiyor.
Ona candan gnlden yalvarmamz, ona yaknlamamz istiyor. Allh gnah ileyen bir kulunun
duasn kabul eder de, gnah
ilemeyen bir kulunun duasn kabul etmez mi?
Su bir yerde uzun mddet durgun bir halde kalrsa, pislenir, kokar. yle bir
hale gelir ki, duygu ondan irenir, onu istemez.
O su ertesi yl, eteini sryerek gelir. Birisi ona; "Ey su sen nerede idin?"
diye soracak olursa, der ki: "Holuklar, temizlikler denizinde idim.
Su kirli insanlara seslenir de der ki: "Ey kirliler, ey pisler, haydi bana gelin,
nk ben Allh huyu ile huylandm. Yani Cenb- Hakk candan ihls ile tevbe eden
kulunu nasl gnah ve pisliklerden temizlerse, ben de yle madd pislikleri
temizlerim.
33
205 Ey kirli kii senin pisliini, irkinliini kabul ederim. Seni reddetmem,
ben eytan bile melek gibi tertemiz bir hale sokarm.
16 Su yeryznde kirlenince, Allh'n lutfu ile buharlayor, gkyzne kyor, orada arndk
tan, tertemiz olduktan
sonra yamur halinde yeryzne geri dnyor. Yeryznde kirlenen insan da, gklere ykselmek,
orada temizlenmek istiyor.
Muzdarip bir airin u ktas ne kadar manaldr:
Yeryz, sularla, gnahlarla kirlenmise de, gkyznn, yani Hakk'n destisi af ile doludur.
Allh'm gkyz
destisini a, o rahmet ve merhamet suyuna yol ver, yeryzne dk de insanlk temizlensin.
210 Suyun hali ve temizlenecek kimse aramas, altn keselerini alm birisi;
"Zrt var m? Varsa nerede?" diye her tarafa koup duran kiinin haline benzer.
Yahut elsiz, ayaksz gemiyi hamal gibi bann stnde tar, denizlerde
yrtr.
Suda yzbinlerce ila gizlidir. nk btn ilalar onun feyzi ile yetien
bitkilerden elde edilir.
Her incinin can, her tanenin gnl, bir eczhne gibi rmakta akar durur.
35
dilemesi.
215 Su yeryz yetimlerini besler, susuzluktan kuruyup kalm olan susuzlarn ayaklarnn balarn zer, onlar yrtr.
Anl, duruluu kalmaynca, kirlenip bulannca, su da bizim gibi yeryznde kirlendii iin huzursuz olur, arp kalr.
ten ie feryada balar. "Ya Rabbi!" der. "Sen bana ne verdinse, onlarn
hepsini dattm, hepsini verdim; imdi ben yok yoksul kaldm.
Sermayemi, elimde bulunan her eyi temize de dktm, pise de. Ey sermaye
veren padiah, bana daha da fazlasn ihsn et."
hrpalamadan ho bir yere gtr." Gnee de; "abuk onu hararetinle gklere doru
ek gtr." diye ferman buyurur.
220 Onu eit eit yollara srer. Onu gklerde temizledikten sonra bazen
yamur, bazen kar, bazen de dolu halinde yeryzne yadrr. Sonunda onu kys
olmayan, snrsz olan denize ulatrr. 18
Hareketsiz kald iin bozulmu, kirlenmi sulan Cenb- Hakkbol yamur sular ile seller
halinde harekete
geirir. Onlar asllar olan denize ulatrr. Sonra gne buharlatrr, onlar gklere yks
eltir. Gklere eker. Tozdan, topraktan,
kirlerden temizlenmi buhar haline gelmi su, yine yamur halinde yeryzne der. Bu sembolle
r, Cenb-Hakk'n salaha
kavuturmak istedii gnahkar kullarna kar gsterdii merhameti ve sevgiyi ifade etmektedir
.
Yine o taraftan eteini srkleyerek gelir. Usuz bucaksz denizin temizliklerini anlatr, yeryzndekilere ders verir.
20 Peygamber Efendimiz manev hal galebe edip de vaaz ve tebli yapamaz bir hale gelince, Aye
validemiz; "Ey
Hmeyra, bana lakrd syle." diye buyururdu. Onun konumas ile beeriyet haline geri dnerdi
. Beeriyet hali galebe edince,
bu defa Hz. Bilal'e; "Ey Bilal, bizi rhlandr, bizi rahatlatr." emrini verirdi. Onun gzel
sesini dinlerken mn lemine
ykselirdi.
225 "Ey sesi ho, namesi ho Bilal, ezan okunacak yere k da, bir ezan
oku." diye buyurur.
"Ruh sefere kt, beden ise ayaktadr. Namaz bitince, ruh seferden dnm
olur. Onun iin sama soluna selam verir." 21
21 Sular temizlenmek iin buhar halinde gklere ykseldikleri gibi, bir mmin de manen temizle
nmek iin namaza
durur. O da su gibi gklere ykselmek ister. Bu yzdendir ki Azz Peygamber Efendimiz; "Namaz
mminin miracdr." diye
buyurmutur. u halde mminin namaza durmas, onun telere, mn lemine sefere kmas ve Hak
k'n huzuruna varmas
saylr. Namaz bitirmesi gklere doru yapt seferden dnmesi saylr. Seferden dnen bir k
imse, ailesine dostlarna selam
verdii gibi, namaz klan mmin de namaz bitirince iki tarafna selam verir.
Ruh hekimi olan kmil insan ise, bir kimsenin rhuna girer ve rh yolu ile
onun imanna kadar varr.
240 Onun ise sze bakmaya ihtiyac yoktur. Onlardan saknn, onlar
gnllerin casuslardr. 22
22 Bu beyitte Hz. Mevlana u mealdeki hadse iaret etmektedir: "Veller gnl casuslardr. G
nlnze girerler.
Srlarnza aina olurlar. Onlarla oturduunuz zaman iinizi temizleyerek ihls ile oturunuz."
36
242 Bir arifin haddi aan nuru ile krlar, ller dolmutur.
245 Artk, sen yle bir ariften i ve sz ahidi arama, iki cihan da gl gibi
onun yznden almtr.
Bu ahitlik nedir? Gizli bir hakikati meydana karmaktr, ister szle olsun,
ister ile, ister bunlardan baka bir ey ile...
23 Eski tasavvuf erbab arasnda "cevher" ve "a'raz" diye iki deyim vardr. Mesela gl cevhers
e, onun kokusu, rengi
a'razdr. Beyitte geen cevherden maksat ruhtur.
Mihenk tana srlen altnn tata brakt iz, kalmaz. Fakat phe yok ki
altn, ad iyi olarak kalr.
250 Ruh byle iler gsterdi, byle szler syledi, ilah emir mihengine
kendini srtt.
255 Szde de, ite de bir aykrlk olmamal ki, bu ahitlerin ahitlii kabul
edilsin.
37
Szleri birbirine uymayan ahitleri kim kabul eder? Meer ki Allh, lutfu ile
merhameti ile bir yumuaklk gstersin, kabulne hkmetsin.
260 Ey inat, sen ayak diredike, onlar da ayak direrler. Ey riyakar, sen
onlarn yok olmalarn bekleye dur, onlar da senin helakini bekliyorlar. 24
266 Bu seilmi irfan sofrasndan baka bir sofra seen kiinin boazn
kemik yrtar ve deler.
Kim onun komuluundan kaarsa, phe yok ki, eytan ona komu olur.
Kim onsuz uzak bir yola giderse, eytan onun yol arkada olur.
270 O kimse asil kanl bir ata da binmi olsa, ay'a haset eder. nk eytan
onun terkisindedir.
Onun nazl, nzenn kars ondan gebe kalsa da bir ocuk doursa, o ocuk
eytan soyuna karr, soyda ona ortak olur.
Ey efkatli dost, Kur 'an 'da Cenb- Hakk, eytana onlarn hem mallarna,
hem evlatlarna ortak ol, diye buyurmutur. 25
23 sra Sresi'nin u mealdeki 61-65. yetlerinde deniliyor ki: "unu da hatrla ki, biz melek
lere; 'Adem'e secde
edin.' demitik. Onlar da secde etmilerdi de, iblis secde etmemi; 'Ben balktan yarattn
kiiye secde eder miyim?' demiti.
Yine dedi ki:
'Benden erefli kldn bu Adem de kim oluyormu? Bana haber ver. Eer bana kyamete kadar za
man verirsen,
andolsun onun zrriyetini biraz mstesna olmak zere muhakkak kendime bend ederim.' Cenb- H
akkda ona; 'Defol git.'
dedi. 'Artk onlardan kim sana uyarsa, phesiz ki cehennem hepinizin cezasdr, tastamam bir
ceza.. Onlarn iinden, gcnn
yettiini sesinle yerinden oynat. Onlara kar atllarnla, piyadelerinle sava a, yaygara
kar. Onlarn mallarna, evlatlarna
ortak ol. Onlara davetlerde bulun. eytan onlara aldattan baka ne vaadeder? O benim gerek
kullarm yok mu? Senin onlar
zerinde hi bir hakimiyetin yoktur. Onlara vekl olarak Rabbin yeter.'"
38
287 Ey imann lafn yeter bulan! Yani dili ile "Lailahe illAllh
Muhammedn Reslullah" diyen kii. man aslnda byk bir nimettir; byk manev bir gdadr.
eytan, yani beden krcesine, sarcasna dnya kdr. Bir ak dier bir
ak keser, unutturur. 26
26 Bir gzelin akndan kurtulabilmek iin baka bir gzel sevmek gerekir. Bunun gibi dnyaya
olan sevgiden,
ballktan, nefs hevaya tab olmaktan kurtulabilmek iin gnlde Allah'n ak ve evki bul
unmaldr.
Beden tam inan yurdunun gizli evinde, sevgi arab tadarsa, ilah ak, yava
yava onun gnlne yerleir.
295 Ey yemeye, imeye rehin olup hapse den. Eer ocuk gibi stten
kesilmeye dayanrsan, yaknda kurtulursun.
Melekler gibi, Allh' tesbh ve yceltmeyi kendine gda edin de, onlar gibi
zahmetten, eziyetten kurtul. 27
27 Meleklerin gdas Allah' tesbh etmektir. Yemek, imek ve yediklerini def etmek ezasndan
kurtulmulardr. Onlar
manev varlklardr.
39
301 Dnya, trl trl nimetlerle dolu bir badr. Fare ile ylan ve bunlar
gibi olanlarn, bunlarn tabiatnda bulunanlarn ksmeti yine topraktr. Yani bunlar
manev sofradan nasiplerini alamazlar.
Tahtann iindeki kk kurt, tahtay yer de; "Kimin byle lezzetli helvas
var?" diye mrldanr.
Pislik bcei de, pislikler iinde iken, dnyada ondan baka gda aramaz.
Kulamz tut da ak ve muhabbetinin ar duru arabyla mest olan ermilerin bulunduu meclise ek, gtr.
Mademki bize dinin hakikatinden bir koku duyurdun, tamamyla neelendirmeden nce arap kpnn azn kapama.
310 nsann yzne, yazdan bir ka harf nak ettin. Ta gibi kat olan
gnller, o harflerin tesiri ile mum gibi yumuad.
Akl ve uur fitnesi olmak zere insan yzne tersine "nun" gibi bir ka,
"sad" gibi bir gz, "cim" gibi bir kulak verdin. 28
28 Gzellerin kalarn tersine dnm "nun" harfine, gzlerini "sad" harfine, kulaklarn da
"cim" harfine benzetmi,
bylece sanki Cenb- Hakkonlann yzlerine bu harfleri yazm da, gnller bu harflerin tesiri
ile mum gibi yumuuyor. O
gzelliklere hayran oluyor. Nicholson erhine u iki beyti koymu:
"u dnyada grdmz her ey (her gzellik) ruh leminin gneinin aksi, parltlardr. Yan
i her eyde Hakk'n
gzelliinin krntlar var. Adeta bu cihan o ezel sevgilinin, sa, yana, beni, ka gibi
dir. Her ey kendi yerinde iyidir,
gzeldir."
40
29 Bir Arap airi u manaya gelen iirinde demitir ki: "Allah'm sen u dnyadaki gzelleri,
bizim iin bir fitne, bir
zdrap kayna olarak yaratm, sonra da; 'Kullarm haberiniz olsun, onlardan saknn!' demi
sin. Allah'm senin sfatlarndan
biri 'cem'(=gzel)dir. Sen gzel olduun gibi, gzeli sevdiini de sevdiin Resln haber ver
iyor. O halde kullarn nasl k
olmazlar?"
315 Ben yoklua km, vara bakp sarho olmam. nk yokluk sevgilisi
daha vefaldr. 30
30 Allh bir eyin meydana gelmesini isteyince, yoklua; "Kn"(=ol) deyince o ey derhal var o
lur. Hakk'n emrine
itaat etmekte "yokluk" ondan meydana gelen eylerin hepsinden de vefaldr.
317 Cebrail her sabah Levh-i Mahfz 'dan feyz ald gibi akl da, her sabah
Levh-i Mahfz 'dan ders alr.
Yoklua elsiz, parmaksz yazlm yazlar gr. yle yazlar ki, kara
sevdallar bile o kara yazlar grnce arr kalr.
41
Herkes bir hayale kaplm, o hayalin maskaras olmu, yine o hayal evki
ile ve define bulmak iin keyi, buca kazma ile delmeye kalkm.
320 Birisi bir hayale dalm, tannm bir kii iken, tutmu dadaki
madenlere ynelmi, onlar ilemeye kalkmtr.
br bir inci avlama hayali ile denize dalar. Kumlara yapk istiridyeleri
bakla yarp iinde bulduklarm boynunda asl torbaya doldurmak iin bir ok
skntlara katlanr.
Bir bakas papaz olmak iin kiliseye, manastra kapanr. Bir bakas ise
hrsla iftilik tarafna gider.
Levh-i Mahfz 'da mukadder olan hkmlerden birinin hayali ile bir yol
kesen kii bakarsnz akilikten kurtulur. Yine o hayalin evki ile bir hastann
yarasna merhem olur. 31
31 Tannm byk vellerden Fudayl ibn yaz hazretleri, ilk zamanlarda akilik edermi. Bir k
adna da gnl
vermiti. Bir gece onu grmek iin dolarken, bir mslmann okuduu Sre-i Hadd'in u meald
eki 16. yetini ("man
edenlerin, Allh' ve Hakk'tan ineni zikr iin kalplerinin sayg ile yumuamas zaman gelmedi
mi?") duyunca pek zlm
sonra tevbe ederek veller arasna girmitir.
325 Bu gidiler, iteki renk renk hayaller yznden, d yzde de eit eit,
birbirine aykr grnr.
Can kblesini gizlemilerdir de, o yzden herkes yzn bir baka tarafa
evirmitir.
Halkn hli namaz klmak iin karanlkta kbleyi arayan ve kestirdikleri bir
yne doru namaza duranlarn haline benzer.
42
330 Ama sabah vakti, kble yz gsterince, belli olunca, kim yolunu armtr, meydana kar.
Yahut dalglar gibi hepsi denize dalar. Her dalg acele, eline ne geerse onu toplar.
Usuz bucakz denizin dibinden ktlar m, baha biilmez inciye kim sahip
olmutur, meydana kar.
Birinin kck bir inci, brnn ise akl ta ve boncuk kard belli
olur.
32 Karanlkta kble diye bir tarafa ynelenlerin, ortalk aydnlannca namaza durduklar ynn
kble olmadn, inci
avclarnn torbalarna doldurduklar eylerin bazen akl ta kt gibi, dnyadaki yaptk
lar ileri, amelleri beenenler
yaptklar ilerin hi de beenilecek i olmadklarn maherde greceklerdir. Zmer Sresi'ni
n 55-56. yetlerine iaret var.
Pervane ve mum.
336 Bylece her toplum, dnyada pervaneler gibi bir mumun etrafnda kanat
rpar, dnp durur.
Herkes kendini bir atee atar. Kendi mumunun etrafnda dner durur.
ate sanr.
33
33 Hz. Msa bir Kpt'yi ldrm, onun iin Msr'dan Medyen'e kamt. Orada on sene uayb(
a.s.)'a obanlk
etmi, damad olmu, yllar getikten sonra sla iin Msr'a gitmek istemi, yolda Sna Vadis
i'ne gelince hava soumu, al
rp toplamak ve snmak iin are arad srada uzakta bir ate grm. Taha Sresi'nin 15.
yetinde beyan buyrulduu zere,
atee doru giderek oradan kor almak, yahut bir yol gsterici bulmak istiyordu. Halbuki grd
ate deildi, ilah tecell ona o
andaki murad gerei, ate eklinde grnd. Ms peygamberlikle ereflendi. Msr halkn dav
ete memur oldu. irazl Hafz
bir beytinde der ki: "Eymen Vadisi'ndeki atei arzu eden yalnz ben deilim, Ms bile oraya k
or paras almak iin gelmiti."
340 Ebediyet sabahnn nru doup da her taraf aydnlatnca, yani kyamet
kopunca, her biri etrafnda dnd nrun ne biim bir mum olduunu grecektir.
43
Fakat kim o zafer mumunda kanadn yakm ise o mum o kiiye seksen
tane ho kanat verir.
Mum ise; "Ben zaten yanmm." der, "Seni yanmaktan, cefa ve elemlere
dmekten nasl kurtarabilirim?"
Mum alaya alaya der ki: "Ben kendim yanm yaklm iken, artk
bakalarn nasl aydnlatabilirim?"
Mum yanm, bitip snm, arap tkenmi, gnller alan sevgili ise bizim
eri grmzden, irkin bakmzdan utan dalgalar arasnda kalm. 34
Ama kendilerine inanlan, inan sahibi olan, kulluk eden, Allh'a gvenen
kardelerin ruhlar ne gzeldir.
Her gvercin bir tarafa doru uar. O azz ruhlar ise, ynszlk ynne,
yani mekansz ve cihetsiz olan, Allh'a doru uarlar.
35 Gerek mslman, mmin ve ibadetli olan azz ruhlar, yle manev gvercinlerdir ki, bildii
miz gvercinler gibi,
dne ile deil, Allh'n nru ile beslenirler.
Onun iin bizim dikili elbisemiz, yani rhumuzu elbise gibi kaplam olan
glge varlmz yrtlm, rhumuz serbest kald iin rzkmz bol bol gelmededir.
44
Gerek sf
362 Olum, rhen ferahlamak, huzra kavumak istiyorsan, o sfinin cbbesini yrtt gibi, sen de u glge varln yrt ki tortudan kurtulasn ve gnlnde
safiyet meydana gelsin.
365 Temiz olmann, iyi bir insan olmann, bu kubbede iyi bir nam brakmann hayali ile renge brnmek de iyidir, ama..
O hayal ile onun aslna gitmek, asl 'a ulamak gerekir. Yoksa hayale
tapanlar gibi renkte ve ekilde kalrsn.
O her arabann yolunu "Yol yok!" diye keser. Karna kan her hayal sana
"Dur!" der.
370 Byle kii, hayallerden rkmez, avua padiahn okunu gsterir, yol
alr gider.
Allh'm; bu ba dnm gnle bir are bul, bir yol gster. Bu yay gibi iki
bklm olmu ihtiyar kullarna birer himmet oku bala.
ilah gzellik
45
"Dnyada grlen her yakkl gencin ve gzel kadnn gzellii hep Hakk'n ireti verilmi g
zellikleridir."
37 Abdlkerim Cl hazretleri nsan- Kmil adl kitabndaki bir beyitte buyurur ki:
"Btn kemal, btn gzellikler, onun toplu gzelliinden dalm hardal taneleridir."
375 Topraa karm bir yudumcuk ilah ak arab seni velye dndrrse,
onun karmam olan sana neler etmez. 38
38 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'in III. cildinin 1 135 numaral beytinde yle buyurur:
"O nasl bir arapt ki, Ms peygamber onu byclere verince, onlar sarho oldular. Kendiler
inden getiler.
Ellerini ayaklarm krdlar. / Msr'daki kadnlar, Ysuf un gzelliinin sarhou oldular da,
knal parmaklarn para para
doTadlar. / Ashab- Kehf genlerinin halini gr, onlar bu ilah ak arabndan itiler de, t
am yz dokuz yl harap halde mest
olup, yatp uyudular. / brahim Edhem hazretleri hangi araptan imiti de, kendinden gemi,
tac taht brakm,
memleketinden kamt. / Bayezid bu araptan iince 'Kendimi noksan sfatlardan tenzih ederim
.' dedi. Ayn araptan Hallac-
Mansr iince 'Ben Hakk'm' diye bard. Daraacma kt. O arabn kokusunu aldlar da sular
, tertemiz bir hale geldiler.
Soma sarholar gibi secdeler ederek, dereler halinde alaarak denizlere doru komaya balad
lar."
Herkes kerpi gibi topraktan olan bir gzelin karsnda yenini, yakasn
yrtyor, halbuki o kerpi, yani gzel, ilah gzelliin sadece bir yudumcuunu imi.
46
Ey hnerli kii, ona srtnmeyi, temas etmeyi, canla, gnlle iste. ste ama,
ona da; "Ancak temiz olanlar dokunabilir."
380 O gzellikten altnda, laT'de, incilerde bir zerrecik, bir yudumcuk var.
arapta da, mezede de, meyvelerde de, o bir yudumcuk var. 39
"Onun sevgisi, onun kudreti karsnda btn gnller kendinden gemi, tir tir titremede. O t
itreyiin bir zerresi
cvaya dnm de titreyip duruyor. Kullarna gsterdii yumuaklk, o ltuf var ya, ite o yum
uaklktan bir parac sincabn
postuna dm de yle ho bir hal alm." demektedir.
nsan artacak kadar gzel olan dilberlerin yzlerinde de, o gzellikten bir
zerrecik var. O ilah gzellik arabnn saf olan asl nasldr? Onu sen dn.
O bir yudumcuk gzellii, o gzellik arabn, balktan yaratlm bedenlerde, amurla karm olduu halde, sen onlar hrsla, ok iddetli arzu duyarak
dilinle yalayp duruyorsun. O arab, amura karmam, saf bir halde grnce ne
hale geleceksin.
40 Mesnev'nin birinci cildinde bulunan 3270 ve 3271 numaral beyitler ayn konuyu terennm et
mekte:
"Ey gzel varlk, senin iin yanp tutuanlar, sen lnce, abucak senine mezarn kazarlar. B
ir an nce seni evden
atarlar. Soma seni, ylanlara karncalara gda olmak zere topraa gmerler. Sen hayatta iken,
ok defa senin nnde lme raz
olan yok mu? te o, cesedinin pis kokusundan burnunu tkar."
47
390 "Elest" sakisi, yani Allh, bu sfli orak topraa, yani yeryzne bir
yudumcuk ak arab samtr da...
Eer bu yokluktan ikyet cizse, yerinde ise, inledim, feryad ettim. Ciz
deilse, bunu sylememek gerekse, dudaklarm yumdum, sustum. 41
420 Bir dervi baka bir dervie; "Cenb-Hakk' nasl grdn, syle?"
dedi.42
42 Allh'a inananlar arasnda; "Allh grlr m, grlmez mi?" diye bir tartma, mnakaa va
rdr. Mutezile
taifesinden olanlar grn ihta olduuna inanrlar da, btn varlklar ihata etmi bulunan
Hakk'n ihata edilemeyeceine yani
grlemeyeceine inanrlar. Hz. Ms'ya Cenb-Hakk'n "Sen beni gremezsin." buyurduu yetin
i esas tutarak,
grlemeyeceine inanmlardr. Onlara kar ehl-i snnet olanlar, grn ihata demek olmad
n sylemiler, "Ayn
ondrdnc gecesinde ay' grdnz gibi Rabbinizi greceksiniz." hadsini esas tutarak Hakk'
n grlebileceine inanmlardr. Cennette Allh'n grlmesi, oradaki hayatn icabndan olan bir gzle olacaktr diy
e, fikir var. nk fan olan bir
gz, bak olan bir cemale bakamaz. Onun iin Cenb- Hakkkullarna cemalini grebilecekleri g
zler ihsn edecektir.
48
Onu yle grdm: Sol tarafnda bir ate vard. Sa tarafnda ise bir kevser
rma.
Sol tarafnda, dnyay yakp yandracak byk bir ate, sa tarafnda ise
gzel bir rmak vard.
Bir takm kiiler, o atee el uzatm, bir ksm insanlar da kevsere ulaacaz
diye, sevinler iinde mest olmular.
425 Fakat bu hal her kt kii ile her iyi kiiyi artacak, pek aykr, pek
acib bir oyundu.
Ancak anl olan, bana devlet kuu konan kii, suyu brakyor, kendini
atee atyordu. 43
Halk eldeki hazr zevki sevmi, ona gnl vermi, bu aykr grntlere, bu
oyuna akl erdirememi, bu yzden aldanp gitmitir.
Hrslarna uyup aklanm olanlardan pek ou, saf saf, blk blk hzla
49
435 Ate hal dili ile; 'Ey aklsz ahmaklar!' diye barr. 'Ben sandnz
gibi ate deilim. Tatl sular olan makbul bir kaynam.
Sen de Halil gibi akl banda bir er isen, bil ki ate, sana sudur. Sen de o
atein pervanesi.'
da...
Bilgisiz kii, eeklikten tr, bana acr; bense Allh'n inyeti ile, hakikati
grdm iin ona acrm.'
Evet, pervane, atei nr olarak grr. Ona atlp yanar. Gnl de, atei nar
452 Ben Firavun deilim ki, N suyuna (yani dnya nazlarna, dnya
nimetlerine) doru gideyim. Ben, Halil brahim merep olduum iin atee
gidiyorum.
O ate deildir. Duru saf bir sudur. br, yani dnya zevkleri ise hile ile su
eklinde gsterilmi atetir.
Ey iyi ileri, iyi hareketleri caiz gren, uygun bulan sevgili Peygamber
Efendimiz ne gzel sylemi: 'Aklnn bir zerresi, senin iin namaz ve orutan
hayrldr. '
Senin aynana cila olsun ve onunla edecein ibadetler dolaysyla kalbe safa
gelsin diye sana akl verilmitir.
Fakat ayna kknden bozulmusa cila tutmaz, tutsa bile pek zor olur. Uzun
zamanda cilalanabilir.
Cila kabul edecek seilmi gzel bir aynaya ise, azck bir cila yeter."
50
460 Akl vardr, gne kadar parlaktr. Akl vardr, zhre yldzndan da aadadr, yldz akmasndan da.
Akl vardr, sarho kandili gibidir. Akl vardr, atee benzer, parl parl
parlayan bir yldz gibidir.
Ne yazk ki, cz' akl, akln adn ktye karmtr. Dnyaya kar
beslenen iddetli arzu, insan Ahiret muradndan mahrum brakr.
O, yani tam akll olan kii, kendisi av olduu iin, avcnn gzelliini
grmtr. Cz' akl sahibi ise, avcla kalkt iin, av yakalamak derdine
dmtr.
465 O, yani akl- kll sahibi, kulluk ede ede, kendisine kulluk edili
derecesine ykselmi, niyaz ehli iken, naz ehli olmutur. br ise kendisine kulluk
edildii iin marm, stnlnden ters yz geri gitmitir.
etmez.
Eer hile yapacak olursan, iyi bir hizmet yolunda, hayrl bir yolda, yolunu
armlara yardm hussunda hilede bulun da mmet iindeki peygambere benze..
470 Hileden kurtulmak iin, hileye bavur. Bedenden ayrlp tek kalmak iin
hile yap.
Bir hile yap da, en aa bir kul ol. Kendini aa gr de, o ekilde yr, git.
Kendini aaladn derecede ykselirsin, manev efendi olursun.
51
Ama pervane gibi ko, atee atl, ak oyununu, bir menfaat gzetmeden
cmerte, tertemiz olarak oyna, kurtul. 44
44 badetini, iyiliklerini yalnz Allh rzas iin yap. Yoksa cehennemden kurtulacam, cenne
te gideceim diye deil.
Bayezid-i Bestam hazretleri iki defa hacca gitmiti. Bir gn biri ona: "Ne mutlu sana ki, iki
defa hacc etmek imkan
bulmusun." demi. Bayezid bu szden holanm, gurura kaplm, bunun zerine o adama; "O iki
hacc sana iki akeye
sataym, alr msm? diye sormu. Adam; "Canla, bala." demi, iki akeyi vermi ve o iki hacc
alm. Bayezid hazretleri de o
iki ake ile ekmek alm, kpeklere datm bylece nefsin holanmasndan kurtulmu. Hakk
k, byk air ibn Friz
hazretlerinin mehur Kasde-i Taiyye'sinin 171-172. beyitleri ne kadar derin manaldr:
"Ben Hakk' fakr ile, yoksullukla aradm. Fakat onun fakr beni zengin ettii iin, hem fakr,
hem de zenginlii terk
ettim. / Fakirlii de, zenginlii de terk etmem beni ereflendirdi. Fazilete ulatrd. Fakat
ben onun uruna erefi de, fazileti de
terk ettim."
Zorbal, gc, kuvveti brak da, alayp, inlemeye sarl. Ey yoksul kii,
Allh' n merhameti, acmas inilti ile elde edilir. 45
"nle ki senin bu iniltilerini iiten bir komu vardr. Bu komu sana, ah damarndan yakn ol
an birisidir. Ala ki
ocuun alamas dadsnn merhametini uyandrr. Her ne kadar ruh ocuunu terbiye eden byk
terbiyeci, seni sevdii iin
istediklerini yerine getirse de, sen yine inle, ala nk alamak ak besler."
52
Bedevi dedi ki: "iyi huylu bir kpeim vard, ite yolun ortasnda lyor.
480 O gndzleri bana avclk, geceleri bekilik ederdi. Keskin gzl idi.
Av yakalar, hrsz karrd."
"Hastal ne idi? Yaralanm m idi?" diye dilenci sorunca, bedevi; "Onu alk zayflatm,
Yolda parasz ekmek ele gemez ama, iki gzden akan ya, bedavadr."
dedi.
Dilenci ard da; "Ey hava ile dolu tulum! Sen insan deil misin? Toprak
bana... Demek ki sence ekmek, gz yandan daha iyi, daha deerli.
46 Yani bir btnn hepsi ne ise, cz'leri yle olur. Yce bir klln, bir btnn cz'leri de
ycedir. Baya, sfli bir
btnn cz'leri de baya olur. Bedevnin bedeni kendisine gre bir btndr, klldr. Oradan
kan gzyalar da, onun
cz'leridir. Bu yzden onun dkt gz yalar deerli deildir. Kendisi gibi sundir.
53
47 Tevbe Sresi 'nin 111. yetine iaret edilmektedir. Allh baz kullarna mecaz olarak mt
eri kar. Onlardan
hayatlarm ve mallarm satn alr. ite insan kendini satacaksa Allh gibi bir mteriye satma
l ki yapt alverite hayr
grsn. Yoksa ona buna yaltaklanarak, bana faydas dokunsun vehmine dmek, insanlk haysiyeti
ne ve erefine indirilmi bir
darbedir. Tevbe Sresi'nin bahsedilen yetinin meali yle: "phesiz ki Allh, mminlerin can
larn ve mallarn kendilerine
cennet vermek mukabilinde satn almtr."
Byle bir arif alarsa, gkyz de onunla beraber alar. Feryad ederse gkyz de; "Aman
ya Rabbi!" diye feryad eder.
Dua ederken krk bir gnlle Allh'a el a. Allh'n ltuf ve ihsn, krk
gnle doru uar, gelir.
Tavus kuu gibi ssl kanatlarn grme, irkin ayaklarn gr de, kem gz
sana pusu kurmasn, yani kendi kendine nazarn demesin.
Nihyet yet geldi de; "O hal sana mriklerin kt gznden eriti." diye
hikmet bildirildi.
Fakat benim koruyuum geldi de, eteini ekti. u kayman durumu sana
belirtmek iindi."
54
505 Ey saman pnden daha aa olan kii! Sen ibret al da, o daa bak,
kendi hnerini gstermeye kalkma.
Ey Allh'n Resl! O toplumda yle kiiler vardr ki, kem gzleri ile
akbabalar bile eritir, yok ederler.
"Git, o devenin i yandan satn al." Kle deveyi yolda dm, sakatlanm grr.
510 Yrk atla ba baa koan o devenin ban, hastalktan kesilip gitmi
grrsn.
Hi phe yok ki, kem gzden, hasetten gkyz bile dnn deitirir.
Su gizlidir, dolap meydanda, onu eviren suyun tesiri gizlidir. Fakat dolabn
dnmesinde asl tesir eden sudur. Bunun gibi, nazar deen kimsenin gzndeki tesir
de, aslnda kaza ve kaderin hkmdr.
Kem gzn ilac, iyi gzdr, iyi gz, iyi gr, kem gz aya altnda ezer,
yok eder.
55
Kazn hrs bir kattr. Kibir ve gururun ise tam elli kat. ehvet hrs ylandr.
Mevki hrs ise ejderha.
Mevki sahibi, Firavun gibi Allh'lktan dem vurur. Allh ile ortaklk
midine den, nasl olur da balanr?
Bundan dolay Hz. dem hemen istifar etti. Lanetlenmi eytan ise, gurura
kaplmas yznden, tvbe etmeye tenezzl bile etmedi.
Sofrann etrafna yz kii oturur, yemek yer de, bakan olmak isteyen, iki kii dnyaya
smaz.
530 Padiah ate gibidir. Neyi bulur, kime atarsa onu yakar, paralar. Hi
kimseyi bulamazsa kendi kendini yer.
Ama hi olunca rsten korkma, her sabah vaktinde "mutlak yokluktan ders
al. 50
50 "Fakr ve fena mertebesinde bulunan ne bir eye malik, ne de kimseye kul, kle olur." denilm
itir. Yani byle bir
kiinin ne mal vardr, ne de benlii kalmtr. Mal olsa bile, o maln, gnlnde yeri ve gz
nde deeri yoktur, ite bu fakr
(yokluk) halinden her sabah ders alr ve aldn dersi tatbik edersen, kimseden korkun olmaz,
"iflas etmi olan, Allh'n
emanetindedir. Tam bir emniyet iindedir." diye bir sz vardr. Byle bir kimsenin alnacak,
alnacak bir eyi yoktur ki, artk
hrszdan ve zalimden korkusu bulunsun.
56
Allh'lk, cell sahibinin libasdr. O libas kim giyerse ona vebal olur.
535 Sendeki o tavus kanad, yani mal, mlk, yksek mevki gibi eyler, senin
iin bir imtihandr. Bunlara kapldn m, Allh'a erik olmaya, onun gibi noksan
sfatlardan mnezzeh olduunu davaya kalkrsn.
547 Nazlanmadaki holuk, bir an iin sana ycelik verse, seni yceltse bile
ondaki gizli korku seni yakalar.
Mademki lden diri karyor, o halde len kii manen dirilir, hakikati
bulur.
550 Mademki Allh, diriden l karyor, diledii takdirde, senin diri olan
rhundan l nefsini karr ve onu ldrr.
Ey Hakk yolcusu, sen lmeden nce ol de, hi bir eye muhta olmayan, her
eyi yaratan Allh, u lden bir diri karsn.
yaralar:
Vaktiyle bir dervi bir kervana katlm, yaya olarak gidiyormu. Bir boazda karlarna ka
n haydutlar, kervan
durdurmu, yolcular soymaya balamlar. Sra dervie gelince, alnacak bir eyi olmadm g
ren haydut; "Defol!" diye onu
kovmu. O da bir aa altna oturmu. ubuunu ekitirmeye balam, soyulanlardan birisi der
viin bu haline kzm; "Sen ne
duygusuz bir adammsn, soyulan bu kadar yolcu kan alad halde, sen keyif ediyorsun." diye
km. Dervi de; "Brak
beni kardeim, btn mrmce srdm fakirliimin bir ka dakika olsun zevkini karaym." ce
vabn vermi.
57
Dnce; zlmesi zor dmleri zmeye alr ama, bu altn bir kaba sprnt
koymaya benzer. Yani akl gibi ok kymetli ilah bir armaan dine, imana aykr dncelerle
megul etmeye benzer.
560 Ey iin sonuna varan kii. Sen o dm zlm say. Yani uratn
meseleyi halledilmi kabul et. Zaten bu dm, bo keseye vurulmu salam bir
dmdr.
Eer insan isen, bu zor dm z, insan nefesli isen, nefesini buna harca.
565 Ey toprak eleyen, yani dnyadaki eyleri ilim kalburundan geiren kii.
Sen kendi haddini bilirsen, hududu, nihyeti olmayan bir leme ularsn.
Sonucu olmayan, bir iz brakmayan her delil botur. Sen kendi sonucuna
bak.
Sen yapan ancak yaplan eylerle grdn, ktiran kyasla kanaat ettin. 51
51 Eski mantklarn bir deyimi: Bir kyasta neticenin ayn, yahut ztt aranmazsa o kyasa "
iktiran" denir. Mesela;
Cisim, mrekkeptir, yani bir ok eyden meydana gelmitir. Her mrekkep de bir varlktr, dese
k, bunun neticesi "Cisim
muhdestir. Yani yaratlm bir varlktr." demek gerekirken, szde bu netice veya aksi aranmam
tr.
Filozof davasnda vastalar oaltr durur. Halbuki Hakk'm kalbi temiz kulu, onun aksine,
vastalara, delillere bakmaz bile...
58
570 Sf, Hakk' tanmak ve bilmek iin delillere ba vurmaz. Delillerin, vastalarn Hakk ile kul arasnda bir perde olduunu bilir. Bu sebeple, delillerden de
perdeden de kaar. Delillerle bildirilenin peine der. Ve ban yakasnn iine
eker. 52
52 Sfi Hakk' tanmak iin eserden, o eseri yaratana ynelmez de, yaratan gnlnde duyar. So
nra eserlerine bakarak
hayran olur. Eski deyimle: Eser'den messir'e deil, messir'den eser'e gider.
Filozofa gre duman atein varlna bir delildir. Ama, bizim iin duman
grmeden, o atee atlmak daha da hotur.
Demek ki; can aldatan hayallere kaplp, dumana doru gitmek, bu yzden
candan olmak pek kt bir eydir, pek bahtszlktr. Yani bize ah damarmzdan
daha yakn olan canan brakp, bir takm hayallere kaplp gitmek, bahtszlktr.
53 Al-i mran Sresi'nin 200. yetine iaret var. Arifler bu yeti, yle yorumlamlardr: Ey
nefisleri ile savaa giren
mminler, ibadet meakkatlerine sabrediniz. Nefsan arzularn terki hussunda nefsinize stn
geliniz. Onu malup ediniz,
gnahlardan kannz.
581 Allh; "Sabrediniz." diye buyurdu. Bir istek olmal ki, ondan yz
eviresiniz.
59
Ak yle bir atetir ki, alevlenince, sevgiliden baka ne varsa hepsini yakar, yandrr.
"La" klc, "ak- Hakk"tan gayrisini keser, siler, sprr. Bir bak da gr,
"La"(=yok)dan sonra ne kald?
590 Ancak "illallh" (=Allh kald). Hepsi de gitti, yok oldu. Ey ikilii
elii, ortakl yakp yandran byk ak, ad ol, yaa! 54
"Ey bizim sevdas ho olan, gzel olan akmz. Ey bizim btn manev hastalklarmzn, dertl
erimizin tabibi, sevin,
ad ol."
Bu hali, o canlar caninin elinden bir kadeh iip de nee ile bir gn olsun,
ruhan hayat yaam olan bilir.
598 Tatl su grmemi ve imemi olan bir ku, ac ve tuzlu su iinde nee
ile kanat rpar, durur.
Zt olan, zt olan eyle tannr, insan yaray grnce, onu iyiletirmek iin aresini arar.
Buradan kurtulup oraya varnca, lmszln tatl leminde, Allh'a teekkr eder,
durursun.
Orada, dersin ki, "Meer dnyada toprak elemi, faydasz eylerle uram
da, bu tertemiz lemden kap durmuum.
60
Yazklar olsun ne olurdu, daha nce lseydim de, o balk leminde ektiim zahmetler,
zdraplar, lm korkusu daha az olsayd."
Bu yzdendir ki, her eyi bilen Peygamber Efendimiz: "Her kim lr de,
ruhu bedenini brakp giderse.
len o kt kii der ki: "Haberim yokmu, meer ben gafilmiim, her an
gnaha girerek, Allh'mla arama perde stne perde geriyormuum.
620 Hrt ile Mrt gibi olan iki temiz melek; "akl" ile "ruh" u dnyada
korkun bir kuyuda balanp hapsedilmilerdir.
Sfli, yani aalk ve ehvetle dolu bir leme dtler de, sular yznden,
bu dnya kuyusuna balanp hapsedildiler.
Byy de, byy bozan eyi de iyiler, ktler bu iki melekten renirler.
"Ey filan, biz bu byy, seni belaya uratmak ve imtihan etmek iin
retiriz." diye t verirler. Yani, bunu renenler fitneye decekler ve belaya
urayacaklardr, derler.
61
625 mtihan edilmek iin insann ihtiyar, yani yapma gc elinde olmaldr.
art budur. G elde olmadka, dilediini yapmak mmkn olmaz. 55
55 Cenb- Hakk insanlara, velev ki cz' olsun, bir irade vermitir. Bu yzden;
"Byy renip tatbik ederek kendi iradenle kendini belaya uratma." nasihatini ederlerdi. Ba
z bilginler Hrt ve
Mrt Hikyesi 'ni srailiyattan, yani uydurma olduunu yazmlardr. Mehur tefsrcilerden Ka
d Beydv bu hususta unlar
yazm:
"Bu kssann eskilerin remzlerinden olmak ihtimali vardr. Bu iki melekten murad:
"Rh- insan" ile "akF'dr. Yeryzne inmeleri, ruh ile akln "alem-i envar"dan Adem tabati
ne inmeleridir.
Zhreden maksat; "nefs-i emmare"dir. Meleklerin ona k olmalar, akl ile ruhun nefse boyun
emelerin; gsterir. Kyamete
kadar azap ekmeleri de, bedende nefs-i emmare ile urap durmalarnn semboldr." te Beyd
v hazretleri Hrt ve Mrt
hikyesini byle yorumlamtr.
Fakat ortaya bir le atlnca, sanki kpeklere "hrs sru" flenmi olur.
Le banda kpeklerin her ty, ayr bir di kesilir. Kpein kendisi de hile ile kuyruk
sallamaya balar.
Kpein yar belinden aas hile, yukars fke. u hali ile kpek; odun
bulmu zayf bir atee benzer.
ykselir.
62
Ama hasta ekmei, elmay, kavunu, karpuzu grnce, onlar yeme arzusu ile
midesine dokunma korkuu savaa giriir.
Eer hasta sabreder de, caninin istedii eyleri yemez ise, onlar grmesi de
kendisine fayda verir. Onlarn hayali ile teselli bulur. Heyecana d tabiatini evke
getirir.
eydir.
nsana gne gibi nr saacak bir akl lazmdr ki; doru yolda, Hakk
yolunda kln vurabilsin.
57 Yani zengin, yahut yksek bir mevkide bulunrsam, eytann armasna, nefsimin arzusuna u
yacam iin, onlar
bana dman yerine geecekler.
isteyen adam.
63
58 nsann glgesi, glge varl olan bedenidir. u grnen madd varlmz, bedenimiz, hrs
, ehvet, hiddet gibi
kt huylarmzn, nefsan arzularmzn kayna olduu iin, ilah emanet olan gerek varl
mza, ruhumuza dmandr.
Aralarnda temiz, tkenmez, lmmze kadar srecek bir sava vardr. Glge varlmz, nerey
e gitsek, Hindistan'a yahut
Hotin'e gitsek, beraber gtrdmz iin, ondan kurtulamyoruz. Biz ancak lmeden evvel lrs
ek, yani ecelimiz gelmeden
evvel, kt huylarmzdan kurtulur, gerek varlmz bulursak o zaman glge varlmzdan ha
las olacaz. Azz Peygamber
Efendimizin; "lmeden evvel olunuz." hadsinin srrna inerek, "nefs-i emmare"yi ldrmek; ruh
u, akl ve gnl diriltmek iin,
glge varla yani bedene ait nefsan arzulan ldrmektir. Hz. Mevlana bir baka Mesnevi cildi
nde bu konuyu u beyti ile
aklamtr. Hz. Ms'nn davetine uyan, imana geldikleri iin Firavun tarafndan ikencelerl
e ldrlen, sihirbazlar hakknda:
"Kendi glge varlklarm, kendi gerek varlklarndan ayrdetmiler ve glge varlklarm feda
etmek iin
eviklemiler, abuka lme sramlardr Mesnevi, c. III, beyit n: 1726.
ne zarar korkusu.
672 Bir kii, kendinden geer, bu yoklua ular, yokluk o kiiye manev bir
ss, bir ltuf olursa, o kiinin Hz. Muhammed (s.a.v.) gibi glgesi olmaz. Yani o kii
glgeye benzeyen mevhm varlndan, daha dorusu "glge varlndan" kurtulur.
64
575 Mum, mumu dvenin isteine uyup kendinden de, glgeden de kat,
leye ve nra snd.
Mumcu, muma; "Seni yanp, yaklp yok olman iin dvdm." der. Mum da
mumcuya; "Senin arzuna uyarak yandm, yakldm. Alayarak yoklua katm,
yoklua sndm." 59
59 Dikkat edilirse mum, bakalarna kendini feda eden, kendisi iin deil de, toplum iin yaa
yan kmil insann
semboldr. Sanki o yok, olmak iin yaratlmtr, ran airlerinden ehriyar'm u beyti bu ha
li ne gzel anlatr:
"Karanlkta kalm olanlar aydnla kavuturan mum, kendisinin yanp yaklmasndan hi korka
r m? O kendisinin
alayarak, eriyerek, yanarak yok olmasna karlk topluma yararl olmaktadr."
u lmsz klar ebeddir. Fani olan mumun klar gibi ireti deildir.
Mum tamamyla yanp yok olunca, artk onun ne eseri, ne belirtisi, ne madd
varl, ne de kalr.
680 Beden mumu ise, u grnen mumun aksinedir. Bedenin gc, istei
azaldka can mumu canlanr, can nru artar. 60
60 Hz. Mevlana, Hakk kn muma benzetiyor. Mum nasl yanmak sureti ile etrafn aydnlatrs
a, Hakk k da
byledir. u fark ile ki, mum yanp bilince, lesi, alevi kalmaz. Aydnl, da kalmaz.
Fakat "Fena Fi'llah", Hakk'ta fan
olma saadetine erienin ise nm arttka artar. Hz. Mevlana bu cildin gelecek bir beytinde bu
konuyu ifade buyurur:
"Mum, alevi ile kendini yiyerek, kendini yok ederek etrafndakileri aydnlatr, onlarn nurunu
artrrsa, kmil insan
da onun gibi kendini feda eder."
Can nru gelip geici, snp gidici nrlardan deildir. Beden mumunun
nru ise geip gidicidir. nk can mumunun nru Hakk'tandr. Hakk'n nurudur.
Can nurunun alevi, batanbaa nrdur. Bu yzden yok olmak ondan uzaktr.
65
Ay ve bulut.
Bulutun glgesi yere der, der ama, o glge ay 'la beraber olmaz, onunla
dp kalkmaz.
685 Ama rzgar eserek bu bulutu urup getirirse, ayn nru gider. Ancak bir
hayal kalr.
Bulut perdesinin yznden, ayn nru zayflar. Ayn n drd iken, yeni hilalden daha zayf
bir hale gelir.
Bulutun, yahut tozun perdeledii ay, bir hayal gibi grnr, te beden
bulutu bizi hayal dncesine srer.
Ayn lutfuna, keremine bak ki; "Bulutlar bizim dmanmzdr." demesi ayr
bir lutuftur. 61
61 Burada ay'dan maksat Cenb- Hakk'tr. Bulut ve toz da, ay' grmemize engel olan, perde ol
an benliimiz,
nefsimizdir. Biz benliimize, nefsimize marur ve malup olunca, onlar, ay grmemize perde ol
uyorlar. Onun iin Cenb-
Hakk nefsin heva ve hevesi (bulutlar) bizim dmanmzdr, diye buyurmu.
Ay, buluta aldr etmez toza da, topraa da. O gklerde nr saarak dner,
durur. Yani bulut ve toz aya kadar ykselip onu perdelemez. Ancak bizim
gzmzn nne bir perde olur. Ay ok yukarlarda, buluttan, tozdan habersiz,
dner durur. Iklar saar.
690 Bizim asl dmanmz, buluttur; hem de can dman. nk ay' bizim
gzmzden o gizler.
Ay, yani Hakk Tel bizi eref ve izzet kucana oturttu. Ve bizim
dmanmza kendi dmanm dedi.
62 Sflerce "Hemeost" (=her ey O'dur), "Hemeezost" (=her eyi O yaratmtr) diye iki deyim
vardr. Bu beyitte
geen "ay", bulutu ho bir ekilde gsterince, buluta ay dersek sapkla deriz. Yani bulutu
n gzellii aydandr. Ama bulut ay
deildir. Her eyi Cenb- Hakk yaratmtr. Her eyde onun san'at, gzellii grlmektedir.
Bu sebeple; "Her ey O."
diyemeyiz de; "Her ey O'ndandr." deriz. "Her ey O'dur." diyenler. Panteist (=Vahdet-i Mevcu
t) inancnda olanlardr. Bu
inan islm deildir. Bazlar islm bir inan olan "Vahdet-i Vcud"u, "Vahdet-i Mevcuf'la k
artrrlar. Her eyde O'nun
tecellsi var ama, her ey O deildir. Gne, duvar parlak bir ekilde gstermektedir. nk
gnein duvara vurmutur.
Duvar; "Ben gneim." diye bilir mi? Gne batnca ne k kalr, ne de parlts. "Hemeezost"
(=Her ey O'ndan-dr)
inancnda; her eyde, her zerrede Allh'n kudreti, sanat ve yaratma gc grlmektedir. Faka
t hi bir ey -haa- Allh deildir.
66
Ayn nuru buluta vurunca, onun kapkara yzn aydnlatr. Kendi nru ile
aartr.
695 O zaman bulut, ay ile bir renktedir. Devlete kavumutur. Ama, bulutta
ay iretidir.
Kyamette gne de kalmaz, ay da. O zaman gz, btn nrlarm asl ile megul olacaktr.
Kamaacaktr.
Btn bunlar, insann gerek temelli mlk ile ireti mlk bilmesi; fani,
gelip geici kervansaray olan dnya ile ebed karargah olan Ahireti ayrdetmesi
iindir.
St nine bir ocuk iin iretidir. drt gnlktr. Ey anne; sen bizi
kucana al. 63
63 Buradaki st nineden maksat, bizi nimetleri ile besledii iin tabiat lemidir. Anneden mur
ad da Hz. Hakk'tr. O
Rabb'l-alemndir. Cmle lem balknn bir bir gerek terbiyecisi odur. Ey gerek terbiyeci, b
izi sen vastasz koru, himaye et
de, sebepler ve vastalar perdesi gnl gzmzden uzak olsun.
Ben ayn gzelliini, baka bir eyde seyretmek istemem. nk baka bir
eye balanmak, halk ldrmtr, mahvetmitir.
Yahut da bulut Hakk yolunda yok olur da, artk ayn yzne perde olmaz.
705 yle bir bulut, perde olmaz. Belki mana bakmndan perdeyi yrtar da
faydal olur.
64 Buradaki buluttan maksat, nebilerin ve vellerin mbarek cisimleridir ki, "hakikate ayna" p
erde olmutur. Onlar
belki o perdeleri giderirler, kaldrrlar. nk onlarn hepsi de Hakk'ta yok olmulardr.
67
Ey can! Sen hem lokmasn, hem de lokma yiyen. Akln bana al, hem
yiyorsun, hem de yiniliyorsun.
719 Bir kucaz, kk kurtlar avlamakta idi. Kedi frsatm buldu, onu
kapverdi.
Hrsz, kuma almaya alr, fakat ald kuman sahipleri polis memuru
ile onun peindedir.
Hrszn akl, evdeki eya ve kapnn kilidi ile megul olmakta, polisten
Evet, ayr imen su ier, hava alr ama, bir hayvan da onu otlar, yer.
68
63 Burada En'am Sresi'nin u mealdeki 14. yetine iaret var: "Allah'tan baka yerleri ve gk
yzn yaratan,
kullarn yedirip doyuran, fakat kendisi yemeyen birisi var m; onu dost edineyim? De ki: 'Ben
mslman olanlarn ilki olmaya
ve mriklerden olmamaya memurum.'"
Yiyen ve yinilen bir mahluk, pusuya girmi bir yiyiciden nasl emin olabilir?
sn.
Her hayali, bir baka hayal yer durur. Her dnceyi de, bir baka dnce
otlar, yer.
Dnce, bal ansdr. Uykun ise su gibidir. Uyannca bana yine arlar
r.
Nice hayal ars uar durur. Seni kah bu tarafa, kah o tarafa ekerler,
srklerler.
Kendine gel de, o kaba, seni hrpalayan, yemeye alan hayaller srsnden
"Biz seni koruruz" diye buyurmu olan Allh tarafna ka. 66
66 Yani bir dnceyi, baka bir dnce giderir. Nitekim, bizi rahatsz eden sabit bir fikird
en kurtulmak iin aklmz
baka bir fikre takmalyz. Bir i hakknda yle yapaym diye dnrken, onun aksi bir fikir
gelir. Gelen fikir nceki fikri
bozar. Anlar plak bir adama bela olurlar. Onu sokmak isterler. O adam suya girse, arlarn h
cumundan kurtulur. Fikirler de
an srsne benzer, insann kafas dnmeden duramaz. Fakat uyuyunca, suya girmi kimsenin an
larn saldrsndan
kurtulduu gibi, o da dncelerin hcmundan kurtulur. Fakat uyannca fikirler onun bana yi
ne arlar gibi rler.
Zariyat Sresi'nin 50. yetinde: "O halde habbim de ki: 'Hepiniz Allh'a kan. Hakikatte ben
sizi o azaptan
kurtarnm.'" diye buymlmutur. Firar, kamak tasavvuf mertebelerinden bir mertebedir ki, halkt
an yani insan bktran,
usandran dnya hayatndan Allh'a kamak, Ona snmaktr. azel tarkatinin byklerinden E
b Muhammed Abdsselam
hazretleri yle dua edermi: "Ya Rabbi! Baz derviler, senden, mahrukatm tashr etmeni, yan
i mahrukatn kendilerine
uymalarn isterler. Sen de mahlkatm onlara tab kldn. Bunu yaptndan dolay senden raz
oldular. Ya Rabb! Ben senden,
halk benden nefret ettirmeni ve gnllerinin, yzlerinin benden evrilmesini istiyom. Bu s
uretle benim senden baka
snacak yerim olmayacak, gvendiim yalnz ve yalnz sen olacaksn."
69
Olgun bir akl, akln dost edin de, akln kt huyundan vazgesin.
Elini kmil insann eline verince, yiyicilerin, kt hayallerin, kt dncelerin seni yiyip duranlarn ellerinden kurtulursun.
740 Allh "Hakk'n eli onlarn ellerinin stndedir." diye buyurdu ya, ite
senin elin de o bat ehlinin eli olur. 67
"Hicretin altnc senesinde Hz. Peygamberimiz 1500 ashab ile umre yapmak, Kabe'yi tavaf etmek
zere yola kt.
Hudeybiye denilen yerde konaklamlard. Mekkeliler Hz. Peygamberi mizi ve ashabm ehre sokma
maya karar verdiler.
Peygamberimiz de;
"lmek var, dnmek yok." buyurdu. Harp etmek zere ashabna bat teklif etti. Bir mnafk mst
esna, hepsi bat
ettiler. Bunun zerine Mekkelilerle bir anlama oldu. Bu hadise Fetih Sresi'nin 10-18. yetle
rinde anlatlr.
Her eyi bilen, her eyden haberi olan, hikmet sahibi prin eline, elini
verirsen, kurtulursun.
O kmil pre bat etmekle, sen de Hudeybiye 'de bulunmu, Peygambere bat
eden sahabelerden olursun.
Cennetle mjdelenen on kiiden olursun. Saf altn gibi halis bir hale gelirsin.
745 Ey Hakk yolu yolcusu! Sen o kmil pre candan ve gnlden uyarsan,
onun dostu ve maiyyeti olursun. nk insan kimi sever, dost olursa, onunla bile
olur, ona e olur.
"Bu dnyada da, br dnyada da kii, sevdii ile beraber olur." Bu sz,
btn gzel huylarn sahibi olan Hz. Ahmed'in hadsidir. 68
'^Gerekten Peygamber Efendimiz (s.a.v.) btn gzel huylarn sahibidir. eyh Sadi hazretleri
ne gzel yazm:
"Kemali ile en yksek derecelere ulat. Mbarek cemali ile karanlklar aydnlatt. Onun bt
n huylar gzel oldu.
Onun line ashabna salt selam getirin."
70
Hz. Peygamber buyurdu ki: "Kii sevdii ile beraberdir. Gnl dilediinden
ayr olmaz." 69
69 "nsan dostlarnn dinindedir.", "insan sevdii ile beraberdir." hadsleri rivyet edilmit
ir.
750 Ne alacak ey ki; sen hem zebunsun, cizsin, hem de zebunlarn elini
tutmaya alyorsun. Hem asn, hem de avlamay diliyorsun.
70 "Onlarn nlerine de set koyduk, ardlarma da; gzlerini perdeledik, onlar gremezler." Yasi
n Sresi, 9.
Sere yemin bulunduu yere gelince, nne, ardna bakar. Bakar, dner,
dolar.
755 "Acaba" der, "nmde, ardmda bir avc var m? Varsa onun
korkusundan bu lokmadan vazgemem gerek."
Sen Kur 'n 'daki ktlklerin, kt kiilerin kssalarm dikkatle oku. Esinin,
dlnn lmnden ibret al. 71
71 Bir hads-i erifte; "Vaaz ve nasihat iin lm kafidir." diye buymlmutur. Akl banda ol
anlar iin, bakalarnn
lm, en byk bir ibrettir. lm lisan- hal ile insana der ki: "Bunlar nasl ldlerse, bir
gn sen de onlar gibi olacaksn. Bu
sebeple mal ve yksek mevki hrsna dp de dnya ve hirette zarara urama. Haram, helal dem
eyerek toplamaya altn
mal, varislerine kalacak. Gemi olduun yksek mevki de bakalarna geecektir."
Cenb- Hakk Kur 'n 'da anlatlan as kavimleri ok, mzrak, kl gibi alet
olmakszn helak etti. O kudretli, esiz Allh, btn yarattklarna olduu gibi, ne
halde olursan ol, sana da senden yakndr.
71
Allh, elsiz ve grz denilen ezici sava aleti olmakszn azap eder. unu bil ki; Allh elsi
z,
aletsiz adaleti yerine getirir.
"Allh varsa nerede?" diyenler bile, bir belaya, bir hastala uraynca
"Aman ya Rabbi!" diye feryad ederler.
760 "Bir Allh bulunmas ve bize hakim olmas, akldan uzak ve alacak
bir eydir." diyenler de, byle bir felakete dtkleri zaman gzya dkerler de; "Ey
bize, bizden yakn olan Allh, varsn!" derler.
780 Ey topra altna eviren, bir baka topra da insanlarn babas yapan
Allh!
72 Sfilere gre Allh dilerse, "ayn- sabitim" yan, bilgisindeki sureti deitirebilir. Buna
; "a'yn- sabitenn
deitirilmesi" derler ki; kerametlerin en ykseidir. Allh' a yaknlam, glge varlndan
syrlm, Hakk varlnda var
Allh'm sen, orak topra, yani onda yetien buday ekmek haline
getirirsin. Cansz ekmei can haline sokarsn.
73 Beyitte geen "arm can", "yolunu kaybetmi kul" gibi szler; Peygamber Efendimize iar
ettir. En ahlaksz bir
muhitte, en kt insanlar arasnda yetimi byk Peygamber tahsili olmad halde, yolunu yor
damm bilmedii halde,
Hakk'n lutfuna, ihsnna nail oldu. Hakk'tan ald vahiy ile peygamber oldu. Onlara yol gst
erdi. eyh Sadi hazretleri yle
buyuruyor: "Hz. Muhammed bir yetim, bir inci idi ki, okumak bilmezken Allh'n verdii ilim ve
irfanla bir ok milletin
ktphanesini ykad. Yani onlarn bilgilerini, inanlarm ibtal etti."
74 Bir kii dnya lezzetlerine dalarsa ve Allh'tan gafil bulunursa, onun gnl abucak lr v
e daha kendisi hayatta
iken manen l halinde gezer. Hz. Peygamber Efendimiz;
72
Kim bu dnyada ab- hayat elde ederse, ona lm bakalarndan daha abuk gelir, atar.
Yani kim bu dnyada nefsan arzularndan kendini arndrrsa, glge varlndan kurtulursa "l
meden
evvel olunuz." hadsinin srrna erer de, bakalarndan, tabi lmle leceklerden nce lr.
u leme, gnl gz ile bakan grr ki, burada her an yeniden yeniye
bozulup dzelen eyler var.
Seni ekilden ekle sokann yznden ilk varlk kalmad. Onun yerine Cenb-Hakk,
evvelkinden daha iyi bir varlk verdi. Yani madd varln, bedenin, eitli unsurlardan geer
ek
kemale eriti. Olgunlat.
Her nerede vasta fazla olursa, vuslat, ona kavuma kaybolur. Vasta ne
75 Manev zevklerin en stnnn "hayret" olduu sylenir. Bu hayret; mahede neticesinde hus
le gelirmi. Hayret
amak, armak, kalbe gelen bir tecell, bir sezi sebebi ile Hakk knn dnemez, muhak
eme edemez bir hale gelmesidir.
Burada ince bir mesele var: Bizi hayret iinde brakan bir varla ynelmek, ona hayran olmak
insan kfre, imanszla gtrr.
Halbuki onu yaradan dnmek, ona hayran olmamz gerekir. Bu sebepledir ki, azz Peygamber Ef
endimiz; "Ya Rabbi ! Sana
kar olan hayranlm artr." diye dua buyurmutur. Hz. Mevlana'da; "Din ii, hayret etmek v
e arp kalmaktr. Ve dostun
mest ve mstarak olmaktr." diye buyurmutur.
73
76 Bir insann madd varl, insanlk lemine gelinceye kadar, bir ok merhale geirmi ve he
r merhaleden, fani
olduka daha mkemmel bir merhaleye gemi ve o geilerde zarar deil, kar edilmitir. O hald
e, bu son, mevhum varl da
ima etmeli ki, "beka billah" (=Allh'ta bak olmak) derecesine kabilir.
grdn.
800 Farknda olmakszn, senin madd varln, hi bir eyden haberi yok
gibi grnen canszlar leminden geliip boy atan bitkilere, bitkilerden dertlerle,
imtihanlarla dolu hayvanlk lemine geldin.
805 Deniz konaklarnn bir zellii de udur ki: Onlarn ne izleri, belirtileri
grlr, ne de adlar vardr. 77
77 Byk okyanuslarda, konaklayacak adalar, menziller yoktur. Vahdet denizi yannda okyanuslar
, bir damla
kadardr. Onun kysnda ayak izleri grlse de, dahilinde hi bir iz bulunamaz. Oraya girebil
en denizde kaybolur, o denizden
baka bir ey gremez. Mutasavvflar yazdklar kitaplarda, ilah mertebelerden "varlk menzil
leri" diye baz manev
derecelerden bahsederler. Keza seyr-i sulukta da, "seyr ilAllh" (=Allh'a seyr), "seyr ma'A
llh" (=Allh'la beraber seyr),
"seyr fllah" (=Allh'ta seyr) gibi bir takm makamlardan bahsederler. Fakat o mertebeler ve
makamlar madd deildir,
tamamyla manevdir.
74
Bitkiler leminden ruh lemine kadar, bu iki durak arasnda bunun gibi
yzlerce geit var. Yzlerce durak var.
Haydi ey karga! u can ver de doan ol. Allh'n ekilden ekile, halden
hale dndrmesine kar, sen de cannla, banla oyna. Yani ey karga huylu dnyaya
gnln kaptrm olan kii, bu bo sevgiyi brak da Hakk'a layk bir kul ol!
Yeniye el a, eskiyi ver. nk her yln geen yldan kere daha stndr, daha fazladr.
810 Eer hurma fidan gibi, meyve sac, balayc olmazsan var, eskiyi
eski stne koyup anbara doldur. Yani Allh'n sana ltfettii nimetleri ihtiyac
olanlara vermezsen, sen ibadet anbarna rm, porsumu mahsulleri cimriliinden
tr y.
Fakat yeniyi grm olan, senin rm, kokmu mallarm satn almaz. O
Allh'a av olmutur. Senin tuzana tutulmaz.
815 Ehl-i dnyann, yani dnyaya gnl verenlerin, bu yzden gnl gzleri
krdr. nk onlar u balktaki, yani cismaniyetin ac, tuzlu suyunu ierler.
Mademki dnyada gizli bir ab- hayatn yok, ac tuzlu suyu i de, krln
artsn.
Zenci, zenci olarak doduu iin, asl rengi siyah olduundan kara renkten
holanr.
820 Uan bir ku, uamaz hale gelse de yeryznde kalsa, zlr, gamlara,
kederlere der, alayp inlemeye balar.
75
nk, tavuk, kanad olduu halde uucu deildir. br ise uan kutur. O
tabiatta, o kabiliyette yaratlmtr.
Hz. Peygamber Efendimiz buyurdu ki; "Zengin iken fakir den kiiye
acyn.
Aziz ve itibar sahibi iken hakir olan, aalk olana ve seilmi deerli bir
bilgin iken, cahiller arasnda kalan kiiye de acynz." 78
"Bedbaht ona derler ki elinde chelann, Kahrolmak iin kesb-i kemal-i hner eyler."
(Bilgisiz kiilerin elinde kahr olmak iin bilgi renen, kemal sahibi olan kii, bahtsz kii
dir.)
Bu kiiden biri bakan iken, en yksek mevkde bulunrken, her eyini kaybeden,
aalara den kiidir. br parasz kalan zengindir.
stn bir insan iken, aalk bir hale dmek, erefli iken hor ve hakir
grlmek, bedenden bir uzvun kesilmesine benzer.
Bedenden kesilen bir uzuv, biraz kmldar, titrer, sonra lr. Yksek
makamda bulunan derse, eskisi gibi biraz grlerse de, sonra sner gider.
79 bn Farz hazretleri:
"Biz dnyada daha zm yaratlmadan nce sevgilinin ak ile ezelde arap itik, mest olduk."
beyti ile balayan
mehur Hamriyye Kaside'sini Hakk klarna sunmutur.
76
Pis olan ve dnya samanlnda bekilik yapmak iin yaratlan kpek asll bir kiide,
padiahlk hrs ne gezer?
buyurmutur.
Bir avc, bir ceylan avlad. Acmadan da onu eek ahrna hapsetti.
kapatt.
835 Ceylan armt. rkerek korku ile her tarafa kayordu. Avc gece
yars geldi, eeklerin nne saman dkt.
Bir kimseyi, ztt olan bir kii ile beraber brakrsanz, onu lm azabna
uratm olursunuz.
Sleyman (a.s.) demiti ki: "Hdhd gitmeye mecbur olduuna dair, kabul
edilemeyecek bir zr getirmezse;
840 Onu ya ldrrm, yahut da ona azap ederim. Hem de sayya smayacak kadar, etin bir azap."
Ey gvenilir, inanlr kii, bilir misin, o azap nasl bir azaptr? Onu kendi
cinsinden olmayan baka bir kula ayn kafese koymaktr. 80
77
Ey insan! Sen de bu beden yznden azaptasn. nk ku gibi olan ruhun, baka bir kula
(hayvani ruh kuu ile) ayn kafese hapsedilmitir.
Ruh doan kuu gibidir. Tabiatlar, kt huylar ise kargaya benzer. Doan
gibi olan ruh, karga ve baykulardan yaralanr, dalanr.
908 Gbei misklerle dolu olan ceylan, gnlerce eeklerin ahrnda ikence
ekmekte idi.
Karaya vurmu balk gibi can ekimekte, rpnp durmada idi. Sanki pislik ile misk, bir
hokkaya, bir kutuya konmutu.
910 Eein biri diyordu ki: "Bu hayvanlarn babasnda, yani ceylanda
padiahlarn, beylerin huyu var. Susun, onu rahatsz etmeyin."
Baka bir eek, ceylann dolap durmasna bakp alay ederek; "Bir inci elde
etmi, onu nasl olur da ucuza satar." diyordu.
ard.
Ceylan ban evirdi de; "Git ey eek!" dedi, "itahm yok, halsizim."
Ceylan; "O saman senin gdan." dedi, "O gdadan senin bedenin dirileir, yenileir.
Kaza ve kader bizi azaba drd ama, o huy, o gzel tabiat hi geer gider
mi?
Yoksul olduysam bile, nasl olur da yoksulca hareket ederim? Yoksul yzl
olurum. Elbisem eskidi ise, ben yeniyim.
920 Ben snbl, laleyi, reyhan bile binlerce nazla, istemeyerek yerdim."
Eek; "Evet." dedi, "Sen laf ede dur. Laf et. Garip ilde bo ve sama eyler, ok sylenir."
Ama kokuyu alacak burun nerede? Pislii seven eee bu koku haramdr.
78
Eek yolda giderken, baka bir eein pisliini koklar. Ben bu eek
topluluuna, nasl misk sunabilirim?
81 Bu beyitte u hads-i erife iaret edilmektedir: "islm, garip olarak balad, yaknda yin
e garip olacaktr. Garip
olanlara ne mutlu, garip olanlara ne mutlu, garip olanlara ne mutlu."
82 Nitekim Resulullah Efendimizin amcas, amcasnn olu, en yakn akrabas bile Hz. Peygamber
in en amansz
iddetli dman olmulard. Nuh ve Lut peygamberlerin eleri, kocalarna dman olmulard. B
estam gibi bir zatn geleceini
haber verdii ve "Mnen benden stndr." dedii eyh Ebu'l-Hasen Harkan hazretlerinin kars
, o mbarek zat sevmez,
ekitirir dururdu.
Halk ona bakar, onu kendi cinslerinden sayarlard ama, ondaki mbarek
kokuyu duymazlard.
Sen kz bile olsan, Hakk'n lutfu ile arslan olursun. Fakat kzlkten
holanyorsan, nafile arslanl arama..."
79
"Sana istediin kadar hara verelim, vergi verelim. Her mevsimde vergimizi artralm.
"Ey Hakk'tan rkm, batla balanm kiiler! Ebbekir adndaki birini bana armaan
olarak getirmezseniz;
Ey aalk kiiler! Sizi ekin bier gibi bierim. Sizden ne hara alrm, ne
de syleyeceiniz masal dinlerim."
Bunun zerine; "Byle bir ehirden Ebbekir adl birini isteme." diye
Harzemah'n yoluna bir uval altn getirdiler.
"Sebzvar ehrinde Ebbekir nasl bulunur? Nitekim dere iinde kuru kerpi
bulunmaz."
855 Harzemah altna bakmad. Ondan yz evirdi de; "Ey imansz kiiler!"
dedi, "Bana Ebbekir adl birini armaan olarak getirmedike..
"Bu harap ehirde Ebbekir adl bir kimse var m?" diye tellal ardlar.
860 Bulduklar kii yolcu imi, Sebzvar ehri yolu stnde olduu iin
uram ve hastalanp bir harabe kesinde bitkin, perian bir hale gelmiti.
O yakn bir kede, uyuya kalmt. Onu grr grmez; "Aman abuk ol!
Hamallar onu yklenip Ebbekir adnda birisinin bulunduunu grsn diye, Harzemah'n
huzuruna getirdiler.
80
Harzemah da Cenb- Hakk' temsil etmektedir ki, o byk Rabb, rezil insanlardan saf ve
halis bir gnl ister. Doru zllk ister.
83 Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "Hakkaten Allh Teala, sizin sretlerinize ve amelle
rinize bakmaz. Belki
kalbinize ve niyetinize bakar.
870 Cenb- Hakk; "Ben secdenin ekline de bakmam, altn balamana da.
Ben sana bir gnl sahibinin gz ile bakar, grrm." diye buyurdu.
Sen kendi gnln gerek gnl sandn da, gnl sahibi arifleri aramay
braktn.
Gnl yle bir varlktr ki, u yedi kat gk gibi, yedi yz gk orada
kaybolur, grnmez olur.
Gnl sahibi, alt yzl ayna gibidir. Allh, alt yne de o aynadan bakar. 84
84 Alt yn; sa, sol, st, alt, n, arka'dr. nsan- kmil, Allh'n kendi ilerini onun vas
tasyla grd dnyann
gzdr. Allh her eyden mnezzehtir. Bunu anlatmak iin Muhiddn-i Arabi hazretleri Futuhat Mekkiyye 'sinde; "nsan-
kmil Allh'n gz bebei gibidir." diyor.
875 Ama alt ynde bulunanlara, Allh o gnl sahibi, yani kmil insan
olmadka bakmaz.
Allh iyilii, ihsn, ba onun avucuna koyar da, acd kiilere, onun
avucu ile verir.
81
880 Bu yle bir balant, yle bir birlemedir ki, anlatlamaz, tarif edilemez.
85 Ltfen Dvan- Kebr 'm VI. cildinin 3 104. gazelinde bulunan u iki beyti dikkatle okuyal
m:
"Allh'n huzuruna altn dolu binlerce keseler gtrsen, Cenb- Hakk: 'Bize bir ey getirmek
istiyorsan, kazanlm
bir gnl getir. ' diye buyurur."
Eer o gnl senden raz ise, ben de senden razym. Ama gnl senden yz
evirmise, ben de senden yz eviririm.
Ben sana bakmam, gnle bakarm. Ey can! Armaan olarak bana gnl
getir. 86
86 Bu beyitte u'ara Sresi'nin 88-89 numaral u mealdeki yetlerine iaret var: "O gnde ne
mal fayda eder, ne de
oullar, meer ki Allh'a tamamen slim bir kalp ile gelenler ola." Badatl Ruh u beyti ile
bu yete iaret etmitir:
Gnl, seninle naslsa ben de yleyim. Cennetler analarn ayaklar altndadr. Evlatlar,
annelerinin gnllerini krmazlar, onlara sayg gsterirlerse, onlarn hrmetine cennete girec
eklerdir."
885 Halkn anas da, babas da, asl da gnldr. Ne mutlu o kiiye ki,
bedene bakar da gnl grr. 87
87 Kmil bir insan, bedene bakt zaman, bedenin tesinde bulunan, yani insann hakikati ola
n gnl grr. Yunus;
"Bir ben vardr bende, benden ier." dedii zaman Hakk' m kastetti? Gnl m kastetti? kis
inin bir olduunu dnenler de
var: Bu yzdendir ki ana, baba ve btn insanlarn bedenleri, yani glge varlklar, z deild
ir, birer kabuktur, deridir. Hepsinin
tesinde "o" yani gnl vardr. Baz ariflere gre de, gnlden maksat, peygamber varisi olup
Hakk'ta fani olan kmil insandr.
82
Sen dersin ki: "Allh'm ite urackta, sana gnlm getirdim ya.." Cenb-
Hakkda sana; "Ey kulum!" diye buyurur. "Byle gnllerle ehir dopdolu, byle
gnl herkeste var.
Sen bana lemin kutbu olan gnl getir, ite insann cannn cannn cannn
can, o gnldr." 88
88 Bu beyitte; "canlar cannn cannn can" diye tavsif edilen can, aslnda Resulullah Efendi
mizin ve onun dorudan
doruya varisi olan en byk gavsm mbarek ruhudur. Sarih Ankarav hazretleri anlalmas ve a
nlatlmas zor olan bu beyti u
ekilde aklyor: "ilah nefha olan can, hayvani ruhun candr. Ve kuds ruh da ilah nefha o
lan ruhun camdr. Rh- a'zam (en
byk ruh) yani Allh da, ilah nefhann ve kuds ruhun can gibidir. Bu sebeple rh- a'zamn
mazhar olan mbarek gnl,
kutuplar kutbunundur. O da en byk gavstr. ilah tecelllere nazargah olan ancak odur. 'Can can- can- Adem' demekten
murat, kutuplar kutbunun gnldr."
O gnller sultan olan Allh, nrla, hayrla dopdolu olan gnl beklemektedir.
Sen gnlerce Sebzvar ehrinde dolasan, gezsen, yine o eit bir gnl
bulamazsn.
890 Sonunda solmu, can prsm, rm bir gnl bulur da, onu teneir tahtasna yatrp Hakk'a doru gtrrsn.
Cenb- Hakk da sana buyurur ki: "Ey kstah, buras mezarlk mdr ki, l
bir gnl getiriyorsun?
Yr git, padiah huylu bir gnl getir. yle bir gnl getir ki, "varlk
Sebzvar' " onun yznden amana kavusun.
nsan kendi cinsinden olmayanla uyumu gibi grnrse de, o hal sahici
deildir. Bir eit mnfklk, iki yzllktr. Onun uyumu gibi grnmesi, bir
menfaat, bir ey elde etmek iindir.
83
89 Allh adamlar gerek mritler, sefh, kusurlu kiiler arasnda Hakk yoluna dmeye istida
tl olanlar seer, onlar
slah ederek hakki insan haline getirir. Konya hocalar; "Mevlana'nn dervileri, bir takm k
usurlu, ok iki ien, ktlkler
yapan ahlak zayf kiiler." diye Mevlana'da kusur aramlardr. Hz. Mevlana da onlarn bu e
it yermelerine u cevab
vermitir: "Benden el alanlar, bana uyanlar salih kiiler, ok iyi ve faziletli insanlar olsal
ard, onlarn bana deil, benim onlara
mrid olmam, onlara uymam gerekirdi."
Ey Hakk yolcusu, eer sen, cansz, yani ta ve kaya gibi ruhsuz, duygusuz
deil isen, gnl sahibini ara. Eer hakikat sultanna zt tabiatta deilsen gnlle ayn
cinsten olmaya bak. Yani bir gnl sahibi bul, tavsiyelerini can kula ile dinle.
Senin huyuna uyan arzu ve tabiatna gre yaayan kii sana vel, hatta
peygamber grnr.
905 Yr nefsan istekleri brak da, manev bir koku al, o gzelim anber
kokusunu duymaya al.
O arslan yani vel, kabiliyetli bir mridi gzelce yer, yani onu kt
huylarndan arndrr. Tortusunu szer, onu saf bir hale getirir.
84
962 Hz. dem gzellik timsali idi. Melekler ona secde etmilerdi. Fakat
dem'den bu gzellik, bu stnlk alnnca;
965 Hz. dem; "Peki!" dedi, "O ereften, o stnlkten sonra bu alalmann
sebebi nedir?" diye sordu. Cebrail de; "O stnlk Allh'n bir ihsn idi. Dn,
alalman da onun adaletidir." cevabm verdi.
dem; "Ey Cebrail!" dedi, "Sen Allh'n emrine uyarak bana secde
etmitin. imdi nasl oluyor da, beni cennetten kovuyorsun?
O parl parl parlayan salarla gzelleen ba, ihtiyarlk zamannda irkinleti. Salar dkld, dazlak oldu.
970 O naz ve edalarla salnan ve mzrak gibi dmdz olan boy, ihtiyarlkta
yay gibi bkld, iki kat oldu.
Lale renk, safrana dnd. Arslan gc gitti, kadnlar gibi gsz kald.
Bu haller hep gam belirtisi, prsyp solu belirtisidir. Bunlarn her biri de
lmn yaklatn haber veren eliler, habercilerdir.
85
tefsiri.
Fakat Allh'n nru, insann hekmi olursa, ona ihtiyarlktan, hararetten bir
eksiklik gelmez.
90 manl, iyilik sever kiiler, muhtalara yardm edenler ihtiyar olurlarsa da, d grnle
rine zayflk, gszlk
gelse de, i yzleri kuvvet ve gzellik elde eder. O geveklik iin iranl mehur kahramanlard
an Zalolu Rstem bile onu
kskanr.
lrse bile kemikleri zevke gark olur. Btn varl zerre zerre manev evk
nru ile parlar, durur.
gibidir.
yle bir bada gl kalmaz. Kara dikenler kalr da, o ba saman yn gibi
sararr ve mahslsz bir hale gelir.
Ak ile btn lemin alad gzelin ne suu vard ki, imdi btn lem
onu kendinden uzaklatryor, ondan ireniyor?
Suu u ki; ss, gzellii ireti idi. Halbuki o; "Bu ssler, bu elbiseler, bu
gzellikler benimdir." diye davaya girimiti.
harmanda ancak tane topladklar, iyice bilinsin diye onu geri alyoruz.
" Gzellii ile herkesi byleyen bir gzel, o gzelliin kendisine ait olduu vehmine kaplr
sa, ihtiyarlad zaman,
evvelce yzne bakmaya doyamayanlar tarafndan horlanmaya balanr. O kadar irkinleir ki, ki
mse yzne bakmaz olur.
Bunun sebebi o gzellii ona verenden haberi olmaydr. Bilmiyor ki, o gzellikler onun dei
ldir. Ezel sevgilinin
gzelliinden aksetmitir.
86
985 Btn gzellikler, kudretler, gler, faziletler ve ma'rifetler hep gzellik gneinden, yani Hakk'tandr. O gneten telerden, bu tarafa gelmi
vurmutur.
Onun nru, renk renk camlar, bize byle eit eit gstermektedir.
990 Renk renk camlar kalmaynca, o zaman bir renk olan nr seni artr,
hayran brakr. 92
92 renkli camdan murad: Ruh, kalp, bedendir. Ezel gzelliin gnei, bunlar vastasyla ak
seder. Ve getii
camn rengine gre olur. Kimi rahmn ve hayrn, kimi de nefsan ve ehvan bir gzele bakar.
Bu renkli camlar ortadan
kalkarsa, o zaman Allh'n bir renk olan nru seni hayran eder.
Eer sen gerekten, Allh rzas iin alp kredersen gam yeme; nk
Cenb- Hakk sana onun gibi yzlercesini ihsn eder. 93
93 Faydasz ve tatbik edilmeyen, yaplmayan, yaanmayan bilgiler meyvesiz aaca benzer, inand
n yaamak,
bakalarna da o manev bilgileri haber vermek, retmek, Allh' n verdiklerine krdr. Bir
hadste: "Bir kimse bildii ile
amel ederse, yani inandn yaarsa, Allh ona bilmedii ilmi ihsn eder." diye buyurmutur.
87
Kfir toplumun "ileri botur", iman sahibi olanlarn ise "zleri dzgndr." 94
m Bu beyitte ve 999 numaral beyitte, Muhammed Sresi'nin 1-2. ve 4-5. yetlerine iaret vard
r.
Hsmlk, yabanclk, kr ve sevgi yle bir gider ki, bir daha hatra bile
gelmez.
1002 Bor vermek emrine uy da, bu dnya devletinden bor ver. Yani
gerekenlere iyilik et. ikramlarda bulun da, gzn yzlerce devlet grsn... 95
Bu dnyada yediin ve itiinden bir miktarn hayrn iin azalt ki, ilerde
kevser havuzunu bulasn.
1005 Cenb- Hakk byle ahdine vefal olan kullarnn gnllerini ho eder.
zlerini dzgn bir hale getirir. Onlara verdii eyler yok olup gittikten sonra yine
verir.
ver.
Ecel aldklarn geri verir ama, onlar kabul etmezler. nk onlar, ruhan
nimetlerden, can nimetlerinden nimetlenmilerdir.
da.
88
1010 Ac, tuzlu, ldrc sudan ktk; ar, duru, kevser kaynan bulduk.
Sen de bylece bil ki, pak, tertemiz olan Allh'n yrekli ve yiit yle
kullar vardr ki, onlar,
Yokluktan yine ba kaldrp derler ki: "Eer anadan doma kr deil isen,
ite bizi gr." 96
96 Ak klc ile ehit olan ve lmezden evvel len biz sfler, "fena fi'llah" (=Hakk'ta yok
olma) mertebesine
eritikten sonra tekrar, beeriyet mertebesine dnp, nefisle savamak iin gazi olduk. Kaza v
e kader tuzana dm olan bu
esirler kendilerini kurtardlar. Tekrar nefislerine kar zafer kazandlar, yokluktan ba kald
rarak ve beka-y Hakk' la bak olup
ilah vasflar kazandktan sonra, dnya aslna "Eer anadan doma kr deil isek, bizim batn
mza, hakikatimize bak da ne
sultan olduumuzu gr." diye seslenirler.
Gr de bil ki, yoklukta gneler var. Burada sret ehlinin yannda gne gibi
parlak olanlar; orada, Ahiret leminde Sh Yldz gibi snk ve deersiz kalrlar.
Ey karde, yokluk leminde varlk nasl olur? Zt zttn iine nasl gizlenebilir?
Bil ki, Allh; "lden diri karr." nk abidlerin kulluk edenlerin midi
yokluktadr. 97
97 Bu beyitte Al-i mran Sresi'nin 26-27. yetlerine iaret var. lden diri, diriden l k
mas eitli tefsirlere
uramtr. Bazlar erlik suyundan insan yaratlmas, yahut yumurtadan civciv kmasn lde
n diri kmas gibi
yorumlamlardr. Diriden l de, insandan, hayvandan tohum kmas, tavuktan yumurta kmas
gibi yorumlanr.
1020 Tohumu tarlaya att iin, anbar boalm olan ifti; "Tohumun
hepsini ektim." diye yokluk midi ile sevinmez mi?
89
Bu srr amaya izin yoktur. Yoksa ben deersiz bir ehir olan Ebhaz'
Badat haline getiririm.
Cenb- Hakk yoku, yce ve ihtiaml bir var olarak gsterdi. Var olan da
yok eklinde belirtti.
Toz, toprak minare gibi havada kvrla kvrla ykselir; toprak nasl olur da,
kendiliinden ykseklere kabilir?
Biz yok demeyi, var olduuna ispat sanmz. Demek ki you gren bir
gzmz varm. 98
9sHz. Mevlana Mesnev'nin VI. cildinin 640 numaral beytinde yle buyurur:
"Sz de bir eyi nefy etmek, bir eyi isbat etmek iindir. Sen nefyi brak da sze ispattan ba
la."
90
1035 Bu you nasl oldu da gzmzn nne koydu? O hakikati nasl oldu
da gzden gizledi?
" By: Sebebini halkn anlayamad, bir harekettir, bir itir. Cenb- Hakk'n yarattklarn
n hikmeti de
anlalmadndan tr, Cenb- Hakk' "by yapan stad" diye anyor. Gerekten de Allh, e
itli varlklar yaratm,
gzmzn grmedii canllar da var. Bunlara akl ermez ki...
100 Dnyann "daru'l-gurr" yani, aldatc bir lem olduuna dair bir hads olduu gibi, onun
sehhare, gaddare
bulunduunu beyan eden bir baka hads de rivyet ederler. Onun bekasz olduunu, en belirli h
akikatin lm olduunu hepimiz
bildiimiz halde, ahbaplarmzn, komularmzn lp gittiklerini grdmz halde, yine o ve
fasz dnyaya aldanmaktan,
kendimizi lmeyecekmi gibi sanmaktan kurtulamayz, ite bu gafletimiz onun bys eseridir.
air Eref merhumun u kt'as
dndrcdr:
Fakat ey aziz dost! Bu sreleri, iinin, gcnn dili ile de, yani okuduunu
yaayarak, iyi iler, ibadetler yaparak okumalsn. nk sz dili gevektir.
91
Vefasz ve gaddar olan yol arkadalarndan biri, sana dost grnen kiidir.
Dieri dnya mal ve eyadr. Vefal olan ncs ise, senin ibadetin, iyi ilerindir.
Mal, seninle beraber gelmez. Evden dar bile kamaz. Senin vefal
grnen dostun ancak mezarnn bana kadar gelir.
Ecelin gelip att gn, dostun hal dili ile sana der ki:
1045 badetin, iyiliklerin, yaptn iyi iler, vefaldr. Onlar mezarnn dibine
kadar inerler, senden ayrlmazlar.
hadsinin anlatlmas.
Hz. Peygamber buyurdu ki: "Ahiret yolu iin ibadetten, yaplan iyiliklerden,
grlen iyi ilerden daha vefal bir yol arkada yoktur.
Yaptn i, iyi bir ise, sana ebed olarak dost olur. Kt ise. mezarda
ylann olur, seni sokar.
Dnyadaki en deersiz kazan bile bir stad olmadan, bir yol gsteren
bulunmadan kazanlamaz.
92
1055 Bir kazan elde etmek iin nce bilgi, sonra da, o bilgiyi yaamak ilemek gerek. Bylece de i bir zaman sonra, yahut lmden sonra fayda verir.
Ey aklllar! Sanatlar elde etmeye bakn. Bunun iin birbirinize yardm edin. Ama her sanat
ehli olan temiz, byk bir kiiden renin.
Deri tabaklayan bir kii, i grrken kirli bir hrka giyse, bu hrka onun,
zenginse zenginliini, stn bir insansa stnln azaltmaz.
1060 Bir demirci, demir derken yrtk, prtk bir i elbisesine brnse, bu
hal halk nazarnda onun itibarn, deerini drmez.
yle ise, sen de gurur elbiseni, kendini stn grme krkn kar at da, bir
Hasan Basri hazretleri; "Tevazu, karlatn her mslmann senden stn olduunu kabul etme
ndir." diye
buyurmutur.
Yokluk ilmini can, ancak bir candan renir. Bu, defterden okumak ve
dilden sylemekle renil emez.
"Biz senin gsn amadk m? Batnn erh etmedik mi? Ve ona kiilik
vermedik mi?" diye buyurur. 102
93
Sen ise onu hl darda aryorsun, st salan yer, sensin de, sen hl
bakalarnn st samasn bekliyorsun.
1070 Ey su eken kii, senin denize bir balann, bir gizli yolun var.
Kuyudan su ekmekten utan. 103
104
urama.
Bann stnde ekmek dolu bir sepet olduu halde sen, hala kap kap
dolayor, bir dilim ekmek istiyorsun.
Bir dilim ekmek iin ne diye her kapy almadasn? Ekmek sepeti kendi
bann stnde. Sersemlii brak, yr. Gnl kapsn al da, aradn mana
1075 Bir dereye girmisin, su dizine kadar km, sen ise gaflet iindesin.
Kendinden haberin yok. undan, bundan su isteyip duruyorsun.
"Kendine gel, altnda grnen at deil mi?" "Evet" diyor, "Ama at kim
grm?" diye soruyor.
94
Bir kimse bir eyin mesti ve kdr. O ey ise gznn nnde iken hem
onu grmyor, hem de "Biz senin gsn amadk m?" mjdesinden haberi var.
1080 "nci, denizin iinde olduu halde deniz nerede?" diye soruyor. Sedefe
benzeyen hayal, onun duvar olmutur. 105
105 Eski airlerimizden birisinin "u mhler ki deya iredir, deryay bilmezler." msra' de
rin manaldr. Yani
balklar, denizin iinde yzer dururlar, ama denizin ne olduunu bilmezler.
Onun; "Nerede?" diye sormas, ona perde olmu, gnein klarna engel
Onun kt ve illetli olan gz, kendi grne perde olmutur. "Ben gaflet
perdesini kaldrrm." vehmine dmesi de, kendisine bir set, bir engel tekil etmitir.
ver.
Sen akln, fikrini eitli yerlere datyorsun, eitli eyler zerinde, kafa
yoruyorsun. Halbuki o sama sapan uramalar, o bo yere konumalar, bir tere
yaprana bile demez.
1085 Senin akl suyunu, dnya sevgisi ve nefsan arzular dikenlerinin kkleri
emer, durur. Artk o, yani mrnn aac, nasl olur da kemal ve fazilet meyveleri
verebilir?
Akln bana al da, varlk bahesinde srm olan o kt dallar kes, buda.
Yani nefsan ve ehvan dncelerden, emellerden kurtul. Ho ve faydal srgnlere,
yani ruhan, Rabbani duygulara su ver. Onlar besle, yeert.
O kt dallar da, faydal srgnler de imdi yeildir. Ama sen sonuna bak,
kt dallar yok olur, gider. Srgnlerden ise fazilet ve kemal meyveleri biter.
95
Bahenin suyu, faydal srgne helaldir, tekine haram. Aradaki ayrl sen
sonra grrsn, vesselam.
Zulm nedir? Bir eyi konmamas gereken yere koymak. Bu hal belaya
kaynak olur.
Sen yk dengini, sa'nn bana koymusun. Yani yk, sa gibi olan ruhuna
tatyorsun. Eek gibi olan nefsini ise ayra salmsn, o da orada otluyor, geziyor,
srayp yuvarlanyor.
Eer sen, gnl isen, yr, nazlan, hakaret ekme. Eer sen bedenden ibaret
isen, onu tatllarla, eitli yemeklerle besleme, ac olan riyazata altr.
1103 Hakikat can gzne, gnl gzne grnr. al, abala da gnln
bulunduu tarafa, bir gnl ehline, velye gel.
Eer ayan yoksa yuvarlana yuvarlana, srne srne gel. Gel de, her az,
her ou gr. Yani gnl yanna gel de, orada, noksan olan kiiyi de, kmili de gr.
Kilit ald, kap da ald. Ysufa yol grnd, Allh'a gvenerek srad,
kurtuldu.
96
106 Bir bahar mevsiminde Meram Balarfnda dolarken Mevlana aalarda tomurcuklarn yaprak ha
linde
aldklarn gryor, tabiat leminden, harice kmay, kurtulmay dnyor ve yapraa soruy
or:
"Ey yaprak! Elbette bir kuvvet buldun da, dal yarp ktn. Ne yaptn da zindandan kurtuldun?
Syle, syle de bu
dnya hapishanesinden kurtulmak iin biz de senin yaptn yapalm."
Komak gerek ki, kilit alsn, kap grnsn. Yersiz kaldnz iin size bir
yer hazrlansn.
1110. Sen bir yerden, bir vatandan geldin. Geldiin yolu hi biliyor musun?
Hayr, deil mi? 107
107 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'inin 2927 numaral gazeline u beyitlerle balyor:
"Nereden gelmisin, biliyor musun? Sen Hakk'n hareminden gelmisin. O ruhan lem, o gzellik
ler hatrna
gelmiyor mu?"
Ryada sevin iinde sola, saa gidiyorsun ya; o dolatn meydann yolu
nerede? Hi biliyor musun?
97
Sen her an, mteri istei ile kvranyorsun. Fakat neyin var ki, satacaksn?.
Hi hi...
1120 Boynundan baladlar; "Ben Allh tarafndan gelen bir eliyim, diyor"
diye padiahn huzuruna gtrdler.
Padiah, onun pek bitkin, pek zayf olduunu grd. Nerede ise bir tokatla
98
Halk onun bandan uzaklatrd. Padiah iyi bir adamd. Zikri de, fikri de
iyilikti.
Onu bir yere oturttu. Yerini, yurdunu sordu. "Ne ile geinirsin? Darda
kaldn zaman kime snrsn." dedi.
sordu.
Adam cevap verdi de dedi ki: "Taze yahut bayat ekmeim olsayd,
peygamberlik davasna kalkr m idim?
1140 Bir topluma kar, peygamberlik davasnda bulunmak, bir dadan gnl ummak, gnl aramaya benzer.
Hi kimse, dadan tatan akl ve gnl aramaz. Onlardan zor bir nkteyi
anlamay, renmeyi beklemez.
Daa ne sylesen, o da sana onu syler. Alay edenler gibi, sanki seninle alay
eder.
1145 Onlardan birine; 'Filan yerde bir gzel var, sana k olmu. Seni aryor.' dersen, sana bu mjdeli haberden tr kul, kle olur.
Eer, onlara Allh tarafndan bal gibi bir haber getirsen de; 'Ey szne
salam kii Allh'a gel! ' desen;
99
Peygamberlik iddiasnda olan adam padiaha cevap verdi: "Ne vardr ki,
peygamber onu elde etmesin. Hangi devlet vardr ki, peygamber ona erimemi
olsun?"
108 Ankarav hazretleri vahyi yle tarif ediyor: "Cenb- Hakk buyruklarm melek vastasyla
indirirse, ona vahiy
derler. Melei vasta yapmadan gizli bir iaretle hakikatleri sekin kullarnn gnlne duyuru
rsa, sezdirirse ona 'ilham' ad
verilir, ilham yalnz nebilere mahsus deildir. Veller ve salih kiiler de Allh'n bu lutfun
dan paylarn alrlar."
"Allh bal arsna vahyetti." yeti gelince, onun vahiy evi tatllarla doldu. 109
1230 Ar aziz ve yce Allh'n vahyi ile dnyay mumla, balla doldurdu.
nsan hakknda Cenb- Hakk, Kur'an- Kermde; "Biz insan stn bir
varlk olarak yarattk, insan ycelttik. erefli kldk." 110 diye buyurdu. Bu yzden
insan ruhen ykselmektedir, insann deeri ok yksektir. ok ycedir. Hi insana
gelen vahiy, bal arsna gelen vahiyden aa olur mu?
Ey hasta adam, yoksa sen Firavun musun ki, Kevser sana Nil gibi kan
kesilmi ve pislenmi grnd.
1235 Her kimin benzini Kevser'den sararm grrsen, onunla arkada ol,
onunla d kalk, onun huyu ile huylan. nk o, Hz. Muhammed huyu ile
huylanmtr.
Byle yap da Allh iin severlerden ol. Sen de o eit kiilerden sayl, nk
Hz. Ahmed(s.a.v.)'in aacnda yetien elma, bu eit kiilerdedir.
100
Kimi, Kevser imedii iin duda kuru grrsen, onu lm gibi, stma gibi
dman say.
Hakk yolundan ayrlm kii, byle bir kii baban da olsa, anan da olsa,
hakikatte o senin kann ien bir dmandr.
gelir.
Eein yarasna bir bez balasan da, o bez, yaraya yapsa, orada kurusa,
onu ekip almak istediin zaman eek,
Can yand iin ifte atmaya balar. Ne mutlu o kimseye ki, byle bir
hareketten ekindi, byle bir ie girimedi.
Hele eein elli tane yaras olursa ve her yarasna da bir bez yapm kalsa
o eein hali ne olacak? Bana kadar bala saplanm gibidir.
Mal, mlk, ev, bark bez gibidir. Bu hrs ise yaraya benzer. Kimin hrs fazla
ise, onun yaras da fazladr.
1155 Padiahn doan kuu, yoldan gelerek, bu baykulara padiahtan yzlerce haber getirse;
101
Eski llere can balar. Onlar diriltir. Akl tacn bana kor. man nru
ltfeder.
112 Ey dnyada madd zevklere, mal, mlk sevdasna dalm olan insan! Vellerin ruh balayan
szlerine kulan
tkama. Onlarn bahsettikleri masal deildir. Gerek eylerdir. Onlarn szlerinde hayat vard
r. Ak vardr. Asl kurtuluun o
mbareklerin szlerini dinlemene ve onlarn gsterdikleri yolda yrmene bal. Onlar seni ila
h akn atna bindirerek,
kirliliklerle, gnahlarla, cinayetlerle dolu olan bu fan dnyadan kurtaracaktr. Mutluluk diy
arna gtreceklerdir.
Fakat bu hakikati kime syleyeyim? Btn kyde herkes l gibi; nerede bir
diri? Ab- hayata doru koan kim var?
Sen bir horluk, bir zorluk grr grmez aktan kayorsun. Sen, sadece
akn adn biliyorsun, ak yaamyorsun.
113 Hz. Mevlana, bir rubai beytinde yle buyurur: "Ak ab- hayattr. Bu suya dal, bu suyun h
er damlas, bal bana
1165 Ak vefal olduu iin vefal olan kimseyi satn alr. O vefasz adama
bakmaz.
yoktur.
102
m?" 114
114 Namaz klan kul Hz. Muhammed(s.a.v.)'i; men etmek isteyen de Ebu Cehil'i ifade etmektedir.
Miza ve tabiat bozuk, hasta ruhlu kii, bakasnn iyi olmasn istemez bir
kii,
Az syleyen adamn derin bir dncesi, zl bir fikri vardr. Fakat kabua
benzeyen sz oalnca, z kaybolur gider.
Kabuk kalnlanca iin klmesi, zayflamas; aksine i kuvvetlenince kabuun incelmesi hali
ni; ceviz, badem,
fstk ispat etmektedir. Yani lzumsuz konumalarla, yersiz davranlarla, d grnleri ile
kendilerini stn birer varlk
olarak gstermeye alanlarn ileri zayftr, periandr. Dtan kuvvetli, bilgili, varlkl
grnen bu zavalllar, aslnda bilgisiz,
deersiz varlklardr.
1180 Kim isyan ederse, eytan kesilir de, iyilerin ulatklar nimetlere,
varla haset eder.
eder, korur.
103
Sen ise zavall insan, Allh'a vefal olmaktan gzn yummusun, vazgemisin. Sen "Beni ann da, ben de sizi anaym." yetini duymadn m? 116
'Ahdime vefa edin!" yetine kulak ver de, sevgiliden: "Ben de sizin
ahdinize vefa edeyim." mjdesi gelsin. 117
Kuru tohumu yere ekmenin manas udur ki: "Allh'm bunun asln yokluk
leminden sen dnyaya getirdin. Bana yine bundan lazm, bundan yine bana ltfet.
Tohumun yoksa, Allh yine alma duas sebebi ile sana yle bir fidan
ltfeder ki grenler; "Ne iyi alm da, byle bir fidana sahip olmu." derler.
1190 Hz. Meryem de zgnd, derdi vard. Fakat tohumu yoktu, kudret ve
sanat sahibi Allh, o kuru fidan yeertti, meyve verdirdi.
1195 Aslnda onlar, yle gizli ikram ve ihsnlara nail olmulardr ki, ne akla
hayale gelir, ne de sze sar.
104
Mnacaat = Yakar
Direnmesi gereken ite bu iki bklm olmu nefse yardm et, onu dorult.
Sen kullarna sabr ltfet. Terazilerinin hayr kefesini arlatr. Sen onlar,
halk aldatanlarn dzenlerinden, hilelerinden kurtar.
1200 Ey kerem sahibi! Sen onlar hasetten geri ek de haset yznden, talanm eytan olmasnlar.
1205 k da yok oldu, mauk da yok oldu. Zaten kendileri de bir ey deillerdi. Aklar da, hevesleri de bir ey deildi.
Noksan sfatlardan beri olan Cenb- Hakk, yoku yoka vurur, k eder.
Yokluklar birbirine vurur, bylece var olmayanlar, birbirine sevdirir.
1210 eriat latif bir efsun okumasayd, onlar men etmeseydi, herkes, deil
dmannn, arkadann bile bedenini yrtar, onu parampara ederdi.
105
eriat, erri defetmek iin bir karara varr. Ve devi, eytan delil iesi iine
kapatr.
Kstah ve edepsiz devi, yeminle, tankla, yemininden dnmesi ile ikna eder
de onu ieye sokar. 118
118 Hz. Sleyman(a.s.)'n asrnda bir dev isyan ederse, Hz. Sleyman o devi bir ie iine hap
sedermi ve denize
atanm. Bu suretle halk onun errinden emin olurmu. Hz. Mevlana bu beyitlerde bu hadiseye ia
ret etmektedir. Dev; nefs-i
emmarenin ve eytann semboldr.
eriat iki ztt honut eden bir terazi gibidir. Doru ile eriyi bir araya
getirir.
Bil ki, eriat kileye, teraziye benzer, onun sebebi ile iki dman da savatan
ve kinden kurtulur.
1220 Kur'an- Kermi oku da gr ki: nsan eytanlar da, Allh'n arpmas
ile eytan cinsinden olmulardr.
119 Yukardaki beyitte Kur'an- Kerm'm En'am Sresi'nin u yetlerine iaret edilmektedir:
"Bylece biz her
peygambere insan ve cin eytanlarm dman yaptk. O eytanlar aldatmak iin birbirlerine yald
zl laflar ederler." En'am
Sresi, 1 12. "Dorusu eytanlar, sizinle savamak iin, dostlarna mutlaka telkinde bulunrla
r. Ey mminler! Eer siz onlara
itaat ederseniz, siz de Allah'a ortak koanlardan olursunuz." En'am Sresi, 121. '
106
Aksine, birisi imanla can verdi de, din hususunda derecesi yceldi mi, iki
eit eytan da feryada, alayp szlanmaya koyulurlar.
1225 Edep sahibi biri, bir kimseye akl verdi mi, onu doru yola getirdi mi,
iki grup eytan da haset dilerini gcrdatmaya balar.
yoktur. 120
120 1242. beyitten nce gelen yukardaki balkta. Secde Sresi'nin 16. yetine iaret edilmek
tedir. Balkta geen
peygamberlerden brahim (a.s.) putlar krd, onlar hakr grd iin Nemrut tarafndan at
ee atlmtr. Atein brahim'i
yakmad 21. Enbiya Sresi'nin 51-70. yetlerinde ve baka srelerde anlatlr. Yunus (a.s.)
kavminin iman etmemesine
kzarak onlar terk etmi ve deniz kysna gitmi. Orada kendini byk bir balk yutmu. Bal
n karnnda krk gn, krk gece
kalm, orada mitsizlie kaplmam Allh'a yalvarm, onu tebih etmi, bunun zerine balk
onu kyya karm. Kur'an-
Kerm'in bir ok yerlerinde bu vak'a anlatlmaktadr. Bilhassa 37. Saffat Sresi'nin 144-149.
yetlerinde: "Eer Allh' tesbh
etmese idi, kyamet gnne kadar, baln kamnda kalrd." diye buymlmaktadr. Circis'e gelin
ce, Hz. isa'dan sonra gnderilen
ve halk sa peygamberin dinine davete memur iken yetmi kere ehit edilmi, yetmi kere diril
mitir. Yetmiinci ehadetinden
sonra bir daha dirilmemitir. Circis hazretlerinin havariler zamannda yaad ve Filistinli
olduu sylenir. uayb(a.s.)'a
gelince; Kur'an- Kerm'm 7. sresi olan A'raf Sresi'nde ad geer. Medyen halkna peygamber
olarak gnderilmitir. Hz.
Ms Msr'dan kanca onun yanna snmtr. Onun srlerine obanlk etmi, sonra kzlarn
dan biri ile evlenerek ona damat
olmutur.
107
1245 Hi bir sabah beni uyurken bulmad, glerken grmedi. Hi bir akam
beni varlkl karlamad. Daima yoksul olarak buldu."
Ne aclar tattysa, ne dertler ektiyse onlar bir bir etraflca saymakta idi.
Bunlar sevgilisinin bana kakmak iin deil, akna yzlerce ahit olarak
sayp duruyordu.
Akl olanlara bir iaret yeter de, artar bile. Ama klardaki o susuzluk nasl
giderilebilir?
121 k bir balk gibidir. Sevgiliye kar duyduu duygular ise duru su gibi temiz, deniz gi
bi engindir, sonsuzdur.
Balk bir szle suya kanmayaca gibi, k da kendi sevgisini sonsuz olduu iin anlatmakla b
itiremez. Balk nasl daima suyun
iinde bulunmakla neelenir, yaayn srdrrse, k da daima ak duygular iinde olmakta
n, ak yaamaktan, ak
anlatmaktan bkmayacaktr, bilakis zevk duyacaktr.
Sanki bir ate iine dmt, yanyordu. Fakat neden yandn bilemiyordu. Ancak, o atein harareti ile mum gibi eriyor, alyordu.
Akn ve sevginin aslnn asl olan bir ey var ki, sen onu yapmadn. Bu
yaptn teferruattan, ayrntlardan ibarettir." dedi.
k; "O bahsettiin sevginin aslnn asl olan nedir?" diye sordu. Sevgilisi
de; "lmektir, yok olmaktr." diye cevap verdi.
1255 "Sen dediklerinin hepsini yaptn, fakat lmedin, hala dirisin. Can ile
oynayan, ak urunda lm gze alan bir k isen, hemen kendini ldr." 122
"Ak o kimsedir ki, ak uruna canm cananna feda eder. Canna kymayan kimse, sevgiliye mey
i etmesin. Bu ak
iine girmesin. kn kemali, stnl cann canana vermektir. Canm vermeyen, szle; "Sevi
yorum." diyen, noksann,
kusurunu itiraf etmelidir. "eyh Sadi hazretleri de, gle kar tp duran akndan, sevgisind
en bahseden blble der ki:
"Ey blbl! Git de ak pervaneden ren. Kendim alevin iine att, yand. Sevgilisi uruna ca
n verdi, sesi kmad."
108
Arif kiinin zahmet nedir bilmeyen akl ve can gibi, o gl onda ebed
olarak kald. 123
123 Arifler, ilah ak ile sermest olduklar iin, bu dnya hayatnn bamza musallat ettii
belalar, kederleri,
musibetleri gler yzle karlarlar. Bu sebeple onlarn akllar da, canlar da, zahmet, meak
kat nedir bilmez. Onlar Allah',
onun yaratt btn mahlkat sevdikleri, insan vazifelerini yerine getirdikleri, kimseyi k
rmadklar ve krlmadklar iin
lm korkmadan, endieye kaplmadan, glerek karlarlar.
Ay'n nru, her iyiye, her ktye vurur, ama hi kirlenir mi?
Ay'n nru, akl ve can nrunun Allh'a dnp ulamas gibi, yine tertemiz
Gnein nru da yledir. "Geri dn!" emrini alnca, acele aslna dner.
Gzn nru da, nr gren kimsenin varl da, kendi asllarna geri dner.
Fakat onlarn sevdas, ovalarda, llerde kalr. 124
124 Kmil insan da kinatn nru gibidir. yi, kt her eyin, hatta pisliklerin bile zerine
den, gnein nasl
kirlenmeden aslna, yani gnee geri dnerse, madd varl ile drt unsur (su, hava, ate, to
prak) amuruna batm, dnya
kirliliklerine bulam insann ruhu da Allh'a dner. Cenb- Hakk'm; "Sen ondan raz, o da s
enden raz olarak Rabbine dn."
(Fecr Sresi, 28) emrini alnca, insan- kmil de hzla aslna dner.
Bir bakma, insann ruhu da gnein nru gibidir. Ne zaman ki "Geri dn!" hitabn duyar, bee
r kirliliklerden,
tabiatn pisliklerinden arnm, pak ve temiz olduu halde hzla kendi aslna geri dner. Ne t
abiat klhanlarndan onun zerine
bir leke, bir ayp kalr, ne de nee glenlerinden onda bir koku, bir renk bulunur. Yani u d
nya hayatnn kirliliklerinden,
gamlar, vehimler, kederler, onda bulunmaz. Yine bunun gibi, nee ve meserret bahelerinden de
onda bir renk ve eser kalmaz.
Gzn nru, nr gren kimseye ve aslna geri dner. Bu kinatn gz nru gibi olan insan, bu
madde leminin ruhu, bu varlk
sahrasnn nurudur. Bu yzdendir ki, ruh gidince, yani aslna rc' edince, l ve sahra, belk
i de yerler ve gkler kendilerini
brakp giden rhlannn ayrlk ateine decekler, bu sevda ile alaacaklardr.
109
gelmitir. 125
125 Bu balkta geen; "Gnl huzuru olmadka namaz, namaz deildir." sz u hadstir: "Kalp
huzuru olmadka,
namaz namaz deildir."
1265 Birisi mftden gizlice sordu: "Bir adam namazda feryad ederek
alarsa;
110
126 Mft: Fetva veren kiiye derler. Fetva: Sorulan bir eyin erate gre hkmn bildiren s
z, yahut yazdr.
O yakaran, yalvaran, hulus ile namaz klan kii ise, o lemi grmse feryad
edii, alay yznden onun namaz daha kymetli, daha makbul olur.
1270 Fakat o alay, bedene ait bir acdan, hastalktan, yahut matem
yzndense, ip koptu, i krld demektir. Yani hi bir ie yaramaz.
1271 Bir mrid, pirin huzuruna kt. Pir alayp feryad ediyordu.
111
Bir dost, kula duyan bir dosta, alayl, glnecek bir ey sylerse, bir kere
gler. Sarsa o sze iki defa gler.
Birinci gl, herkesi gler grerek, onlara uymak, onlar taklit etmek
iindir.
1275 Sar da, o anda, onlarla beraber gler ama, onun, glenlerin neden
gldklerinden haberi yoktur.
Sonra; "Neden gldnz?" diye sorar. Sebebini anlaynca ikinci defa gler.
Mukallit, yani taklit eden kii sara benzer. Kendisinde bulunan sevin,
nee, sarn sevinci gibidir. Kendi iinin sevinci deildir. Taklit bir sevintir.
eyhin manev feyzi bir k gibi mritlere vurunca, mritlere manev bir
nee gelir. Fakat bu feyz ve nee mridin kendisinin deildir, eyhten gelmektedir.
1280 Sepet sudan karlnca iindeki rmak suyu akar gider, ve sepet bo
kalr. Kenidisini su ile dolu sanan inat sepet de hatasn anlar.
"Kalk!" emri, onun gzn anca, seher vakti gibi ikinci defa gler.
Bu defa akl bana gelir de, nce halk taklit ederek gldne, daha
dorusu kendi gldne gler.
Kendi kendisine der ki: "Bunca uzun ve uzak yollardan geldim, meer
hakikat bu hakikat imi. Srlar hep o sr imi.
112
O mukallit ince, derin bahislere giriir, deliller getirirse de, o illetli, hasta bir
ocua benzer.
Sonunda kendi iinde bir baka Buhara grrsn. yle bir lednn Buhara ki
saflar yaran erler bile, orada kurulan meclislerde, kendilerinden gemi bir halde, bir
ey anlamaz bir hale gelmilerdir.
Haber avuu karada pek hzl gider ama, denize varnca damar kopar.
127 Bu beytin birinci msra'mda sra Sresi'nin 70. yetinden iktibas vardr. Bir ehit vel N
ecmeddin Kbra
hazretleri bu yeti yle aklamtr: "Biz onlar cismaniyetin karasndan ve ruhaniyetin den
izinden Rabbaniyet sahiline
geirdik."
O saf kalpli mrit de, taklit ynnden, o azize, o eyhe uydu da, ok alad.
Bir hayli aladktan sonra msaade niyaz ederek, eyhe ta'zmde bulunarak
darya knca, orada bulunan has ve gerek bir mrit arkasndan kotu ve ona
yetiti.
1300 Deki ki: "Ey hi bir eyden haberi olmayan, bulut gibi alayan, ba
ile insanlar doru yola getiren eyhin alamasna uyarak alamaya koyulan kii!
Ey vefal mrit, Allh akna, Allh akna, Allh akna kendine gel, geri
taklitten de faydalanrsn ama,
Sakn; 'O mn padiahn alyor grdm de, ben de onun gibi aladm.'
demeyesin, bu mnkirlik olur.
113
1305 O alay, gerek alay, nefis ile tam otuz yllk bir savatan sonra
elde edilebilir. Akln oraya ermesine imkan yoktur. Akl o makama varmaz.
1310 Onun grdne, elle temas etmek, dokunmak imkan yoktur. O, akln
kyaslamas ile anlalamayaca gibi, duygu ile de bilinemez, anlalamaz. 129
129 nsan- kmilin gz ne kadar mbarek ve erefli ise, o gzlerden dklen gz yalar da
yle mbarek ve
ereflidir. Hakikati gremeyen, eserlerinde Hakk'n nrunu mahede klamayan gzlere, gz dem
ek doru deildir. Onlar,
etten gzlerdir ki, deriye alm birer deliktir.
114
1365 ehvet istei, gnl sarlatrr, krletirirse, eei bile ona Ysuf
gibi nrdan yaratlm, yakc bir ate paras olarak gsterir.
ehvet atei ile sarho olmu ne kadar insan vardr ki, dlerinin farkna
varmazlar da, yine ehvet peinde koarlar. Kendilerini de mutlak nr sanrlar.
Byle olan kul, o ate hayali bilir; o hayalin, hakikat yolunda ireti
olduunu anlar. 130
130 Hakikat yolcular iin, fani olan gzel ehreler, gzel endamlar "hayal-i nariye" (=ate h
ayal)dir. Bu hayal hakkat
yolunda eretidir. Hayal peinde komak yolcuyu yolundan alkor.
ehvet hrs, irkinlikleri bile gzel gsterir. Hakkat yolcular iin yol
afetleri iinde, ehvetten daha beteri yoktur.
1370 ehvet yzbinlerce iyi ad, ktye karmtr. Yz binlerce akll, fikirli adam akn bir hale getirmitir, yolundan saptmtr.
O iren duygu, bir eei Msr Ysuf u gibi gzel gsterirse, gerek bir
Ysuf u nasl gsterir?
Yedin, itin mi, ehvet seni harama doru eker, gtrr. Ele gireni elbette
harcamak gerek.
1375 u halde nikah, eytannn seni ehvet belasna drmek iin "La havle vela kuvvete illa billah"(=Allh'tan baka kimsede kuvvet ve kudret yoktur)
okumaya benzer. 131
131 "La havle ve la kuvvete illa billahi' 1-aliyyi'l-azm." (=Ulviyyet ve azamette tek olan Al
lah'tan baka kimsede
kuvvet ve kudret yoktur.) Bu mbarek hadsin doksan dokuz illete deva olduunu Cami 'u 's-Sa
r haber vermektedir.
132 Kedi eytan ve nefsi temsil etmektedir. Yal kuyruk, irade-i cz'iyyeyi gstermektedir.
115
1430 nne bir ayna konan papaan, aynada kendi aksini grr, kendi yz
ile karlar.
Aynann arkasnda bir adam gizlenmi, gzel bir ifade ile edbane szler
syler.
Sz sylemeyi, bir bir insandan renir. Fakat zavall papaan insandan bir
Yani; papaana konumay retsen, insan gibi konuur ama, insan olamaz diye buyurmutur.
134 Mrit istidad, ruhan kuvveti nisbetinde kendini, mrid-i kmilin manev beden aynasnda
grr. Yoksa her
mrit, mridinin bedeni aynasnda kendini gremez. Bu Allah'n ayr bir lutfu, ihsndr.
135 Akl- Kll: Allah'tan ilk zuhur eden, fa'al kudrete "akl- kll" (=btn akl) demilerdir
. Allh'n kudretinden ilk
nce ortaya kan akla; "akl- kll" dendii gibi, "ar- a'zam", "Cebrail" ve "nr- Muhammed
i" denir. Peygamberlerin, kmil
mritlerin ruhu da "akl- kll"n bir zerresi, bir cz'dr.
O sanr ki, bu szleri insan sylyor. Halbuki bu baka bir srdr. Onun
bundan haberi bile yoktur.
116
1440 Sz sylemeyi retir, retir ama, o szleri reten, ba sonu olmayan srdr. O bu srra aina deildir. Yani o, bu srr bilemez. nk o bir papaandr.
Gizli srlar bilen, sr dostu deildir. 136
136 Mevlana ayna karsnda sz renen papaan, bir sembol olarak aldktan sonra, sz mrit
ve mrit bahsine
getirdi. Noksanlarla, hatalarla dolu olan mrit, velnin beden aynasnda ancak kendisini gry
or. Kendinden baka birisini
gremiyor. Nasl ki papaan, aynann arkasnda gizlenen reticiyi grmyor ve bilmiyorsa, mr
it de mridin tesinde
gizlenen "akl- klF'den habersizdir. Bu sebeple o, mridini her hangi bir insan gibi gryor
, syledii szleri bir insann sz
olarak kabul ediyor. Bu hal mridin istidadnn kifyetsiz oluundan, yetersizliinden, benlik
ten kurtulmadndandr. Mrit
eer gnahlardan kurtulmu olsayd, o zaman mrid-i kmilin szlerinin, mridin kendi szler
i deil, onun madd varlnn
tesinden gelen lednn szler olduunu anlayacaktr. Mridler anlayl, hakikate susuz olsal
ar, mrit olanlarn karsnda
yle gzel eyler syler ki, coku ile ne sylediinden kendinin bile haberi olmaz. Ama yetim
emi mrit, mridinin di-linden
sz sylemeyi renir. Fakat "kadm srr" (=ba sonu olmayan srr) bilemez, renemez. Bura
da mrit papaan gibidir. Ne
iitirse onu syler, taklitidir. Bir de bu konuyu Ankarav hazretlerinin erhinden okuyalm:
"Papaan, ayna iinde kendi aksini
grp onu kendi cinsi sanarak, arkada gizlenmi olan reticiden habersiz olduu gibi benlikle
, gnahlarla dolu olan mrit de
kendisim kmil mridin beden aynasnda grr. Beer sretini ol kmilin bedeninin aynasnda
mahede klar. Ve onu kendi
cinsi sanr. Fakat o beden aynasnn ardnda bulunan "akl- kll" grmez. Cz' akl, kll a
kl nasl grebilir ki? Mrit,
mridinin syledii szleri, kendi gibi bir insann szleri sanr. Halbuki mrid-i kmilin s
zlerinde gizli srlar vardr. O
szleri mride syleteni, mrit idrakten cizdir. Bu mertebede mrit, papaan gibi konuan bi
r hayvandr. Nedm-i ilah,
mukarreb-i Rabbani deildir."
Halk da kularn tlerini taklit eder. Bu taklit azn, boazn yapaca bir
itir.
137 nsanlar birer ilah ku olarak vellerin szlerini renirler. Onlarn azlarndan kan
ilah nemalar, hakikatleri
ezberlerler. Fakat taklitte kalrlar, manalarna nfuz edemezler. Bu szlerin srlarndan habe
rleri olmaz.
138 Mevlana bu iki beyitte mritlerin szlerin; renen, o szlerle heyecanl sahneler yapan,
fakat sylediklerini
yaamayan sahte mridlere temas ediyor.
117
Gnl sahibi: Gnl gnahlardan temizlenmi, manen gz alm, yani mana leminden haberdar
olan ermi
kii.
1445 Birisi ilede iken uyudu. Ryasnda yol stnde, gebe bir kpek
grd. 140
140 ile, ihle: Krk gn demektir. Krk gn, yalnz bana bir odada bir yerde dnya meguliy
etin; ok azaltarak, az
yiyerek, az ierek, az uyuyarak hep ibadetle megul olmak, kimse ile grmemek zere riyazata
girmektir. Hz. Mevlana
kimseyi ileye sokmamtr. Bu husstaki rivayetler sonradan uydurulmutur. Mevlevlik kuruldu
ktan sonra adet olan ile bin
gn dergahta hizmette bulunmak Mevlana zamannda yoktu.
O sesler adamn pek tuhafna gitti. "Kpek enii ana karnnda nasl olur da
havlar?" diye at kald.
118
141 Hatif; baran, seslenen manasna gelir. Bilinmeyen yerlerden, gaibten iitilen ses.
Ay' grmeden belirtisini sylemekte, szleri ile kylnn yolunu artmakta, onu eri yola sevk etmekte.
1460 Mteriyi avlamak, mevki sahibi olmak iin ay' grmedii halde vmekte yzlerce niane, belirti vermekte.
Bizim mterimiz, "Allh satn alr." diye bildirilen mteridir. Kendine gel
de, her mterinin derdine dme, kurtul bu iten. 142
1465 Kendine gel, her mteriye el atma, iki sevgili ile ak oyununa girimek ktdr. 143
143 Fudayl ibn yad hazretleri drt yanda bir ocuu kucana alm, bir baba efkati ile on
u okuyordu. ocuk lyad
hazretlerine dedi ki: "Babacm beni sevmiyor musun?" Fudayl; "Evet." diye cevap verdi. "Alla
h' da sevmiyor musun?" diye
ocuk tekrar sordu. Fudayl teredddsz yine; "Evet." dedi. Bu defa ocuk; "Senin ka kalbin va
r?" diye sordu. Fudayl; "Her
insanda olduu gibi, benim de bir tane kalbim var." dedi. Bunun zerine ocuk dedi ki: "Bir ka
lpte iki sevgi nasl olur?" Fudayl
kk ocuun bu arifane sorusunu, ilah bir tebli, ruhan bir ihtar olarak kabul etti de, on
dan sonra gnln tamamen Allah'a
verdi. Hz. Mevlana da:
"Ya dostun rzasn alrsn, yahut kendi nefsinin hevasn sevgili edinirsin, in baka taraf
yoktur." diye buyurdu.
119
O satn alsa bile ondan kr elde edemezsin. Onda akla, fikre deer verme
kabiliyeti yoktur.
Onda yarm nal alacak para yok iken, sen tutuyor, ona satmak iin yakut ve
la'l gsteriyorsun. 144
144 Aslnda btn insanlar mana ynnden fakir ve cizdirler. u halde sen, ne diye onlara yak
ut ve la'lden daha
kymetli olan ilah hakikatleri ve marifetleri arzedersin? Hz. Mevlana bu hususta baka bir b
lmde yle buyurur:
"Himmetli adamlarn yle can srlar vardr ki, la'l madeninden daha fazla o srlar aa duy
gulu kiilerden
saklarlar. Fakat ahmak adamlarn nazarnda altn, candan da deerlidir. Padiahlarn yannda i
se altn, cann ayaklarnn altna
saarlar " Mesnevi, V, 2055.
eytan nasl kendisini talanm bir hale getirmise, hrs da tpk onun gibi,
seni kr etmi, her eyden mahrum brakmtr.
O azgn eytan, Fil ashab ile Lt kavmini nasl talatmsa onlar da tpk
yle talatm, helak etmitir.
Kim o mteriden, yani Allh'tan yz evirirse, baht da, ikbal de, ebedlik
de ondan yz evirir, ondan kaar gider.
120
Darvanllarn hikyesi.
145 Darvan: Yemen diyarnda bir yerin ismi imi. Bunlara ait bir hikye Mesnevi "nin III. cild
inde, "Darvanllarm
Hikyesi" diye gemiti. Kur'an- Kerm 'de. 68. Kalem Sresi'nin 17-33. yetlerin de bu konud
an bahsedilir.
Salih, temiz bir Allh adam vard. Olgun bir akla sahipli, ilerin sonunu bilirdi.
1475 Onun kp, yoksullarn kbesi gibidir. Bir eyler umanlar, ihtiyac
olanlar hep ona gelirlerdi.
Gsterisiz ve riyasz olarak baak daha tarlada iken onda birini verir,
buday samandan ayrlnca da onda birini verirdi.
Her gelirin onda birini verir, bylece de ekinden elde ettiinin onda birini
drt kerre fakirlere balard.
1480 "Allh akna, Allh akna benden sonra hrsnza uyup cimrilie
kaplmayn, yoksullarn haklarn vermemezlik etmeyin.
121
1485 Kyl tohumunun ounu eker, azn yer, nk tekrar mahsul elde
edeceinden phe etmez.
Kundurac da, ekmeinden artrd para ile deri alr, sahtiyan alr.
der. 146
146 ifti olsun, kundurac olsun kazancnn ounu, kendine kifyet edecek yiyecekten fazlas
n, kazancn temin
eden eye harcar. Sen de elde ettiklerini onun ltuf ve ihsn bil de, onun yolunda harca. Yan
i Allh rzas iin yoksullar dn.
Biz aslnda Ahiret iftisiyiz. Burada ne ekersek te tarafta onu bieriz. En'am Sresi 'nin 1
60. yetinde: "Kim bir hayrl ve
gzel amelle gelirse ona, on misli sevap verilir." diye buyrulmaktadr. Rivyet ederler ki; bi
r gn Rabi'at'l-Adeviye hazretleri
evinde iki ekmein ihtiyatan fazla kaldn grd. Onlar Allh rzas iin fakirlere verdi.
Karln beklemeye balad. Bir
zaman sonra varlkl bir adamn hizmetisi Rabia hazretlerinin evine on sekiz tane has ekmek g
etirdi. Rabia ekmekleri getiren
adama; "Bu ekmeklerin ikincisini ne yaptn?" diye sordu. Adam arp kald, iki ekmei yolda
yediini itiraf etti. Adam; "Bu
ekmeklerin yirmi tane olduunu nereden anladn?" diye sorunca Hz. Rabia su cevab verdi: "Beni
m vaktiyle iki ekmeim
kalmt, onu sadaka olarak vermitim. Cenb- Hakk'n en kk bir iyilie kar, on mislini
vereceini biliyordum, iki ekmee
karlk yirmi ekmek geleceini biliyordum, iki ekmee karlk yirmi ekmek geleceini bildii
m iin, noksan iki ekmei
sordum."
Ektiin tohum bitmez, mahsul vermezse, ne yaparsn? Allh'a yalvarmaktan, el ap dua etmekten baka elinden ne gelir?
1495 "Bylece bilir ve anlarsn ki, rzkn aslnn asl odur. Yani Allh ver
mektedir. Rzk arayan da, verici O olduu iin, O'nu arar.
122
Rzk undan, bundan deil, O'ndan ara. Sarholuu, yani Allh sarhou
olmay da, esrardan, araptan deil, O'ndan iste.
u anda O'nu ar, O'ndan iste, geri kalan brak. Brak da manev cihan
mlkne varis ol.
1500 Bir zaman gelecek ki; 'insan kardeinden kaacak, evlat babasndan
rkecek.' 147
147 Ey hakikat yolcusu, o gn gelip atmadan, kyamet kopmadan hakikat padiah ile dostluk ku
r da, o felaket
gnnde senin elinden tutsun. Bu beyitte Abese Sresi'nin u mealdeki 34-36. yetlerinden lafz
iktibas vardr: "O gn insan,
kardeinden, anasndan, babasndan, kardeinden, oullarndan kaacaktr."
148 ok sevdiimiz dostlarmz, gnl verdiklerimiz aslnda bize put olmaktalar. Bizi Hakk yol
undan alkoymaktalar.
Bu sebeple, bu dnyada ar sevdiimiz dost, orda bizim en byk dmanmz olarak karmza
kacaktr. Ancak Hakk a,
gerek dostlar o gn de birbirlerine daha yakn dost olarak kalacaklardr. nk Kur'an- Ker
m 'in 43. Zuhruf Sresi u
mealdeki 67. yetinde bu hussa iaret var: "Dostlar, o gn birbirlerine dmandr. Takva sahi
pleri mstesnadr."
149 Gnlmz alp gtren gzel yzl dostlarn esiri olmann, onlara candan balanmann ne k
adar hatal olduunu
Mevlana ne gzel ifade ediyor: "Yaratlan deil, yaratan bulmamz, onu sevmemiz, onu dnme
miz gerekiyor.
Kendine gel de; 'ite!' de, 'imdiden gnm aydn oldu. Yarn olacak ey,
bugnden oluverdi.
1505 Bu dnyadaki dostlar bana zt dtler, srt evirdiler, kyamette olacaklar imdiden oldu.
Eer bu hal olmasayd, kusurlu kuma satn alm olacaktm. krler olsun
ki, o kuman kusurlu olduunu nceden anladm. Yani Ahiret gelmeden kusurlu
eyleri fark ettim de, onlardan kandm.
123
150 Yukardaki beyitlerde kusur kuma, bizi Hakk yolundan alkoyan gnl verdiimiz dostlarn
semboldr. Onlar
her hangi bir sebeple bize kzp da bizi terk ederlerse, bize iyilik etmi olacaklardr.
Senden yz evirdii iin feryat etme. Kendini ahmak, cahil bir hale
drme.
Doru, sadk, ebed bir dost aramak iin onun uvalndan kp kurtuldun,
tez ktn. 151
151 Ne mutludur, o kimseye ki, fni dostlarn, sevgililerin tuzandan kendini kurtarr da, da
ha bu dnyada iken, ebed
dost ve gerek sevgili olan Allah' bulur.
O dost ya kadri yce bir padiahtr; yahut da padiahn makbul olan, efaati
kabul edilen bir varlktr. 152
152 Hakk sevgili, ya Cenb- Hakk'tr, ya nebilerden birisidir. Yahut da vellerden biridir.
Bunlardan bakasnn
hakikat yolcusuna dostluu olamaz. Bilakis onu yolundan alkoyar.
Halk sana saldrtr, onlar sana kar cefakar ve kt huylu bir hale getirir
de, seni aresiz brakr, bylece yzn o tarafa evirtir. 153
153 Halkn cefasndan, zulmnden aresiz kalan insan, Allah'a ynelir. Bu sebeple halkn cefas
, aslnda, Allh'n bir
lutfudur, ihsandr. Bu, zdrap klnda gelen bir saadettir. Hz. Mevlana kederlerin, zdra
plarn ibtilalann bizim iin bir nimet
olduunu Dvan- Kebr 'deki bir iirinde yle ifade buyurur: "Uradn derde, kedere raz o
ldun mu, hemen sana cennet kaps
alr. Gam elisi gelip kapn alarsa, onu bir dost gibi karla, kucakla." Dvan- Kebr, 2
675.
124
unu iyi bil ki, bu dnyadaki fani dostlar, sevgililer, sonunda hepsi de sana
dman olacaktr. Bakesen dman kesilecektir.
Halbuki sen, feryatlar iinde mezarda; 'Ya Rabbi, beni yalnz brakma!'
diye Allh'a yalvaracaksn. 154
154 Bu beyitte Zekeriya Sresi'nin 89. yetinden lafz iktibas vadr. Mezarda yalnz kalmak i
in ibadet etmek,
insanlara faydal olmak, iyi ve hayrl iler yapmak gereklidir. Dknlere yardm etmek iin
hayatta olmak lazmdr. Bir l
nasl yardm edebilir? Varislerden ayrarak daha hayatta iken dknlere vakfetmek en akllca
harekettir. Braklan sadaka,
muhtalarn karnlarn doyurduka, l mezarda rahat eder.
135 Allh'n cefas, bendesini edebe davet etmek iindir. Onun verdii gamn, kederin, zdrab
n nice hikmeti vardr.
Bu sebeple insanlarn vefasndan, Allh'n cefas daha iyidir.
156 Ey anbar sahibi, malik olduun erzak, Allh yolunda sarf et. Yoksullar doyur, byle yap
da, budayn anbarda
bozulmasn.
Budayn yeryzne smarla da, hrszdan emin ol, buday bitinden de...
eytan da, nefsini de hemen ldr.
157 Gazali hazretleri hyau Ulum adl eserinde: "Fakirlik korkusu yolu ile eytan mminin kalb
ine girebilir." diye
buyurmutur. Gerekten yoksulluk, herkesin kazanamayaca zorlu, meakkatli bir haldir. Arif b
ir zat Cenb- Hakk'a; "Ya
Rabbi, senden baka hi bir eyi olmayan ben, senden baka her eyi olanlara yle acyorum ki!
" diye yalvarmaktadr. Fakat
byle fakirlik bir saadettir. Byle fakirlie can fedadr.
Muradna ermi, aziz bir byk sultann doann bir keklik avlarsa ok ayp
olur." 158
138 Burada muradna ermi azz sultann doanndan maksat; Hakk yolun da yryen kiinin ak
ve imandr.
Mevlana bundan evvelki beytinde, imam akr kuuna benzetti. Keklik; yoksulluk korkusu, cimril
ik, nefs ve eytandr.
t, yzlerce defa alp abalasa, gayret sarf etse fayda yok. Dinleyende duyan, d kabul eden kulak gerek.
girmez.
125
1535 Da, ta bile onlarn szlerini duydu. Szleri daa, taa bile tesir etti
de, baht kara kiinin ba zlmedi. 159
160 Bu beytin ikinci msra'ndaki "Tatan kat." tabiri. Bakara Sresi'nin 74. yetinden alnm
tr.
Bu gnln doru yolu bulmasnn aresi, insan halden hale sokan Allh'n
ltfunun, ihsnnn tecellsidir. Onun ltfunu ve ihsnn elde etmek iin kabiliyet
art deildir.
Belki kabiliyet art da, onun lutfu ve ihsndr. Ltuf ve ihsn ise itir,
zdr. Kabiliyet ise, kabuk, deri gibidir. 161
161 Allah'n lutfu ve ihsm kabiliyete bal deildir, insann kabiliyet ve istidad da Cenab Hakk'n ihsanna bal
deildir. Kabiliyetin art Allah'n feyiz ve ihsndr. Yani insana kabiliyeti ve istidad o
ltfeder. Bu sebeple, Allh'n lutfu
zdr. Kabiliyet ise kabuk gibidir. Kabuk zden meydana gelir. Burada akla bir soru gelir:By
k sfler "Allh, insana
kabiliyetine ve istidadna gre tecell eyler. Onun lutfu ve ihsm herkesin ahs kabiliyetine
gredir." derler. Byle olunca
yukardaki gre ters dmez mi? Sorusuna kar yle cevap verilir: Allh'n iki eit feyzi
vardr: birisi "feyz-i akdes", teki
"feyz-i mukaddes"tir. "Feyz-i akdes" zat- ilahden a'yan- sabite(=ilah tecellnin kendini g
sterdii mahal)ye dorudan
doruya gelen bir feyzdir. Yani ezelde a'yan- sabitede ilk alnyazmzn, Levh-i Mahfz'un ya
zld yerde gelen feyz; bu feyz
her trl kirliliklerden mnezzehtir. Bu feyz, gneten gelen, camlara vuran nr gibidir. Feyz
-i mukaddes ise herkesin ezel
istidadlarna gre a'yan- sabiteden ruhlar zerine akseden feyzdir. Bu feyzin misali eitli
renkli camlardan, oda iine den
eitli renkli klara benzer. Feyz-i akdes, yani ok mukaddes olan feyz, kabiliyet verir, is
tidad balar. Bu feyzin gelebilmesi
iin kabiliyet ve istidad art deildir. Kendisi, bizzat "feyz-i mukaddes" herkesin ezel isti
dadna gre olur. Bu feyze gre
kabiliyet ve istidat art deildir, ite byk sfilerin; "Allh insana kabiliyet ve istidadn
a gre tecell eder." demeleri, bu feyz-i
mukaddese gredir. Mevlana'nn; "Kabiliyet art deildir." diye buyurmas feyz-i akdese nisbet
ledir. Aradaki soru fark budur.
Bu feyze, bu ltfa bu ihsna nail olmak iin kabiliyet art deildir. Bilakis kabiliyet ve ist
idad bu feyz-i akdesten hasl olur.
Burada eyh Galib'in mehur beytini hatrlamamak elden gelmez:
"(Ey adeti lutuflarda ve ihsnlarda bulunmak olan Allh'm! Senin ltfuna, ihsmna istidadm v
e kabiliyetim yoksa
onlar bana sen ver, senin iin glk var m?)
126
te urackta asa, Hz. Msa'ya ylan oluyor. Avucu da bir gne gibi
parlyor.
Kabiliyet, Hakk'n yaratmasnda art olsa idi, hi bir yok varlk lemine
gelmezdi.
Olan eylerin pek ou, o adete gre meydana gelir. Fakat bazen de kudret,
o adeti yrtar, kaldrr atar.
1545 Holuk ve tatllkla dolu adet ve yol koydu ama, sonra da o adeti, o
yolu mucize ile bozdu. 162
162 Allah bu lemde bir eye, bir varla kabiliyetinin ve istidadnn gereine gre lutuflard
a bulunmay adet olarak
koydu. Ve kendisinin feyzine ihsnna ulamak iin, isteyenlere bu gkkubbenin altnda nice yo
llar gsterdi. Dikkatle baklacak
olursa Allh'n ilerinden olan hadiselerin, vak'alarn ou, bir takm kanunlara, adetlere g
re cereyan etmektedir. Allh'm
koyduu amaz kanunlarn ve sebeplerin dnda hi bir hadise olmaz. Ancak bazen ilah kudret
ve Rabbani irade, adetleri,
usulleri, kanunlar yrtar, kaldrr atar. imkansz grnen, yaplmas kabil olmayan eyi derh
al zuhra getirir. Kabiliyetsiz ve
istidadsz olan bir kiiyi de en yksek mevkye karr. Cenb- Hakk bu dnyada adetleri, usu
lleri, yaay tarzlarn tatl ve
zevkli bir hale sokmutur. Bu yzden, lem halk, insanlar o lezzete meylederler. Kendi istida
d ve kabiliyetlerine gre bir yola
derler. Bir gaye peinde koarlar. Byk nebilerin mucizeleri, adet ve usulleri, kanunlar y
kar. Sebepleri yok eder. Bylece
de Allh'n feyzinin, ltuf ve ihsnnm sebeplere bal olmadn insanlarn bilmesini ve ima
n etmesini ister. Cenb- Hakk,
peygamberlerin mucizeleri, vellerin kerametleri ile kendi koyduu kanunlar bozmaktadr. Baze
n nebilerin mucizeleri ve
vellerin kerametleri yznden kendi usln, adetlerini deitirir. Bu suretle insanlarn Hak
k Teala'nn ilerinin sebeplere bal
olmadn, onun feyz ve lisnnn sebeplere dayanmadn bilmelerini ister: "Allh, diledii
ni yapar, dilediine hkmeder."
yeti, Cenb- Hakk'n fiilinin, hikmetinin sebepsiz olmadna delalet eder. "Allh dilediin
i hemen yapar." (Tark Sresi, 16)
yet-i kerimesi ise, dilediine ehadet eder. Hakk'n ileri sebeplere bal olayd, Cenb- H
akk; "vcd- mukayyed"
(=sebeplere bal bir varlk) olurdu. Ve "Mcibn bi'z-zat" (=Kendisi bir eyin yaratlmasna
sebep) olmak lazm gelirdi ki, bu
islm inan deildir. Cenb- Hakk, sebeplerden mnezzehtir. O sebep deil, sebeplerin msebb
ibi, sebepleri yaratandr.
127
Sebepsiz olarak bize izzet, ycelik gelmez ama, kudret sebebi kaldrmaktan
ciz deildir.
Fakat arayan muradna erisin diye, ok defa yapt ileri sebeple yapar,
sebeple yrtr.
1550 Sebep olmazsa, mrid nasl yol arayabilir? u halde yolda sebeplerin
grnmesi lazmdr.
163 Sebepler, MsebbibT-Esbab'tan gafil olan kimselerin nazarlar stne perdedir. Bu perdele
r, onlarn bizzat
byk yaratcnn, yce sani'in san'atn grmesine mani olurlar. nk her gz, o byk ve e
siz sani'in sanatn grmeye
layk deildir. Bunlara bir nimet gelse, yahut bir felaket ve zahmet hasl olsa, elbette onu s
ebepten bilirler. nk msebbibten,
sebepleri yaratandan gafildirler.
164 O yce esiz sani'in pek mkemmel, stn san'atn grecek bir gz lazmdr ki, sebepleri,
ileri, hadiseleri birer
alet, birer vasta olarak bile de, sebep perdelerini kknden skp ata. Asla, her hangi bir s
ebep onun gzne perde olmaya,
esiz gerek sani'i, san'atmda mahede ede... Bylece sebeplerden kurtularak, mekanszlk le
minde yalnz msebbibi gre.
"De ki: 'Her eyi yaratan Allah'tr.'" (Rad Sresi, 16) yetini dncelerine esas tuta!
128
1555 Bunlar, gaflet devri ksa bir mddet yryp gitsin diye Hakk'a giden
ana yolun stne drlm hayallerden baka bir ey deildir.
dem(a.s.) y n, bedeninin ilk yaratlnda, CenbHakk'n Cebrail(a.s.)'a; "Git yeryznden bir avu toprak
al!" diye buyurmas, bir rivayete gre de; "Dnyann eitli
yerlerinden avu avu toprak al!" diye emretmesi. 165
165 Veheb ibn Mnebbih'ten rivyet edilen bir hadse gre: "Cenb- Hakk, kendisine halfe ola
rak, yeryz
toprandan Hz. Adem'i yaratmak istedii zaman, yeryz, ademoullarmn Allh'a isyan ederek c
ehenneme atlacaklarn
dnerek muzdarip oldu. Alad, szlad, yer yer yarld. Irmaklar, nehirler kederli, muzdari
p yeryznn gzyalar olarak
kyamete kadar akacaklardr. Cenb- Hakk Cebrail'i yerden toprak alp getirmeye memur etti. C
ebrail gkyznden yeryzne
indi. Ald emir gerei yere yaklat, fakat yerin szlanmasna, alamasna dayanamad. Gky
zne eli bo dnd. Sonra
Mikail, srafil bu ie memur edildiler. Onlar da Cebrail gibi yerin szlanmasna, gzya dkm
esine dayanamadlar.
Yeryznden toprak alamadan dndler. Azrail (a. s.) yerin feryadna aldr etmedi. Yeryzn
n eitli blgelerinden beyaz,
siyah, krmz, sar renklerde avu avu topraklar ald, emri yerine getirdi. Gzyalarna bak
mad. Acmadan yeryz topran
alp getirdii iin Cenb- Hakk onu, canlar almaya memur etti."
1556 San'at sahibi, hayrla, erle imtihan etmek iin insan yaratmay
dileyince; 166
166 Bu beyitte Mlk Sresi'nin u mealdeki 2. yetine iaret var: "Amelce hanginiz daha gzeld
ir diye, sizi imtihan
etmek iin, hem lm, hem hayat yaratan odur. O azizdir. ok balaycdr."
167 Buradaki "dn al" tabirinden maksat, insan lnce, mezarda bedeni rynce muvakkaten
dn alnan
geldi.
O emir kulu, toprak almak iin elini yere uzatnca, yeryz titredi, kendini
ekti, toprak vermek istemedi.
129
1560 Toprak dile gelip, yalvarmaya balad: "Tek ve esiz olan yaratcnn
hrmetine;
Beni brak, yr git, canm bala. Yrk yaz atnn yularn benden ek,
baka tarafa evir.
Allh seni seti, Levh-i Mahfz'daki bilgiyi sana gsterdi. O ltuf hakk iin
benden vazge. 168
168 Levh-i mahfz: Korunmu "levh" demektir. Deitirilmekten, bozulmaktan, noksandan, fazlal
ktan, yahut
meleklerden bakalarndan korunmu olan "levh". Srr- ilah, her ey orada yazldr.
Allh' n ltf ile meleklere hoca oldun, daima Cenb- Hakk'la konumaktasn.
srafil, bedenlere can verir, sen cana can verirsin. O yzden israfil'den
stnsn. 169
' f '' Cebrail, peygamberlere, Allah'n vahyini tamaktadr, ilah vahiy ise, rhlara hayat g
ibidir. u halde, bedenin
hayatna sebep olan israfil'den, ruhun hayatna sebep olan Cebrail stndr. Rivayete gre, k
yamet kopaca zaman, israfil
sru, yani dirileri ldrecek olan boruyu frecektir. Herkes lecektir, ikinci frte, bt
n ruhlar kendi bedenlerine girecektir.
Bylece sorgu iin herkes dirilecektir. Bu sebeple Hz. Mevlana israfil'i "bedenlere can verir"
diye tavsif etmektedir.
srafil, sru frr, yalnz bedenlere can gelir, nee gelir. Senin frmen ise
canlara, can katar.
170 "Aydn gnln rzk" ilah vahiyden hasl olan ilim ve marifettir. Drt byk melekten bir
i olan Mikail rzklarn
taksimine, bulutlarn hareketine, rzgarn esmesine, imek, yldrm, yamur gibi hadiselerin
idaresine memurdur.
Ar bu drt melek tar, sen onlarn padiahsn. Hakikatte, uyanklk bakmndan drdnn
de en ycesi ve en stnsn.
130
171 Ar, cennetin veya gklerin en yksek katna verilen ad. Bu kelimeyi baka eit yorumlaya
nlar da var. Kur'an-
Kerm 'in El-Hakka Sresi'nin u mealdeki 17. yeti bu konuyu beyan buyurmaktadr: "O gn, Rab
binin arn sekiz melek
stlerinde tar."
1575 Cebrail haya, utan madeni idi. O gzyalar, o yeminler onun yolunu
balad.
Yeryz, o kadar yalvard, o kadar yeminler etti ki, Cebrail geri dnd; "Ey
kullarn Rabbi!" dedi.
"Ben senin emrine kar gelemem. Kendi dileimi yapamam. Yerle benim
aramda ne konumalarn getiini, ne gz yalarnn dkldn sen benden daha
iyi biliyorsun.
Ey her eyi gren, bilen Allh'm! Senin mbarek adlarndan yle bir ad
and ki, o adn korkusundan yedi kat gk bile seyrini, dnmesini terk eder, durur.
Adndan utandm, skldm, yoksa bir avu toprak alp getirmek kolay.
1580 Sen meleklere yle bir kuvvet vermisin ki, u gkleri bile yrtar, paralar."
Emir gerei, Mikail, yeryzne inip ondan bir avu toprak kapmak iin elini
uzatnca;
131
Bana eman ver, beni azad et, bak kanl gz yalarna bulanarak seninle
konuuyorum.
1595 "Ey srlar bilen tek padiah; yeryz alay ile, szlan ile, elimi
kolumu balad.
Sence yal gzn pek deeri vardr. Artk ben nasl inat edebilirim, nasl dayanabilirim?"
balad.
"Ey sur melei, ey hayat denizi! ller senin nefeslerinle dirilir, canlanr.
132
Bir frte, srdan yle kuvvetli bir ses karrsn ki, rm kemiklerden
insanlar dirilir ve maher yerini doldururlar.
1641 Celal sahibi Allh'n, zat- pakinin Hakk' iin bu kahr, bu gazab
bana helal ve layk grme. 172
172 Buradaki kahr ve gazap, topraa deil, topran bir cz' olan, topraktan yorulacak insa
noullanna racidir.
1645 srafil, abucak Hakk'n huzuruna geri geldi. Yerle olan konumalar,
olup biteni anlatt ve zr diledi.
Dedi ki: "Allh'm, grnte 'Topra al!' diye emrettin ama, gnlme
aksini ilham ettin. 173
173 Bu beyitlerde Hakk'n, iki eit emri olduuna dair iaret var. Bu emirlerden biri "teklif
emri" teki ise "irad
emir"dir. Teklif emri, adndan da anlalaca zere teklif edilen emirdir. Peygamberin ve vel
lerin "unlar yapn, bunlar
yapmayn." diye verdikleri emirlerdir, irad emir ise Hakk'n kulunun varlndan zuhura getir
dii yahut murad ettii emirdir.
Eer teklif emri irad emre uyarsa, o i olur.
Kulama 'Topra al!' diye emir verdin, aklma ise 'Alma!' dedin.
1650 O zayf, zalim, korkak ihtiyar bul, hemen bir avu toprak al da gel!"
diye buyurdu.
Kaza ve kader avuu Azrail, emri yerine getirmek iin hemen yeryzne
indi.
Toprak, adet edindii gibi yine feryada, figana balad. Ona bir ok yeminler
etti.
133
Esiz olan, tek olan Rahman' n rahmeti hakk iin, git; sana lutuflarda,
ihsnlarda bulunan Allh hakk iin bana dokunma.
1664 Feryadndan iim yanyor fakat, Hakk bana baka eit bir ltuf
retmedi.
Gizli ltuf, kahrlar iindedir. Deer biilmez akkin pislik iinde oluu
gibi. 174
174 Bakara Sresi'nin 216 numaral u yetine iaret var: "Olur ki, bir ey hounuza gitmezken
, sizin iin o hayrl
olur. Ve bir baka ey de sevdiiniz halde o, hakknzda er olur. Allh bilir, siz bilmezsini
z. Gerekten de bazen insan bir eyi
ok ister, bilmez ki o ey ilerde ona zarar getirecektir. Bazen de nefret ettii bir eyin ii
nde hayrlar, gzellikler gizlenmitir.
Bunu ciz insan ne bilsin?
Onun kahrnda lutuflar gizlidir. Onun urunda can vermek, cana canlar
katar.
1670 Onun gel demesi, insana ycelikler verir. Manev sarholuk verir, e
balar, yayglar yayar, sofralar kurar.
Apak olan o yce emri, hi ama hi bir surette dolatrp te'vil etmek
elimden gelmez."
134
Hakr toprak, tekrar baka bir eit yalvarmaya, kendinden gemi gibi
secde etmeye balad.
Azrail; "Hayr!" dedi, "Secdeden ban kaldr, kalk sana bundan bir ziyan
gelmez. Ben sana bam, canm rehin vereyim.
Ben emir kuluyum, emri terk edemem. Onun emri denizden toz koparr.
verir.
1680 Can da ne oluyor ki, ben onu kerem sahibinden esirgeyeyim? Pire de
nedir ki, O'nun iin yorgan yakaym!
Ben O'nun hayrndan baka hayr bitmem. O'ndan bakasna kar sarm,
dilsizim, krm.
Kulam, inleyenlere, feryad edenlere kar sardr. Ben O'nun elinde bir
mzrak gibiyim.
alettir.
175 Azer; Kur'an- Kerm 'de (6/74 yetinde) Hz. ibrahim'in babasnn ad olarak geer; put ya
pmakta mahir idi.
Eer beni eme yaparsa, su veririm, su aktrm. Ate yaparsa ate olur,
hararet veririm."
135
176 Bu balkta ismi geen Ebayezid-i Bistam hazretleri mehur vellerden biridir. Bistam'da
domu, hicretin 261.
ylnda (874-875) vefat etmitir. Asl ad Tayfur'dur. "Hakikate ancak yoklukla eriilebilir,
varlkla eriilemez." diye buyurmutur. Vefat ettikten sonra erenlerden biri, onu ryasnda grd. "Ya Ebayezid, halin nicedir
?" diye sordu. Bayezid cevaben
dedi ki: "Bana; 'Ey pr! Buraya ne getirdin? Ne ile geldin?' dediler, ben de cevaben dedim ki:
'Bir padiahn kapsna gelince
ona ne getirdin demezler de, ne istersin, derler.'"
Beni ylan yaparsa, zehirlerim, onu bunu sokarm. Beni dost ederse hizmette
bulunurum.
1690 Ben onun iki parma arasnda kalem gibiyim, ibadet safnda
tereddtl deilim, phem yoktur. Hep ibadetteyim."
Azrail, topra sze tuttu. Onu szle oyalarken o eski khne yeryznden
bir avu topra kapt.
136
Yeryznden kurnazca, sihirbaz gibi bir avu topra kapt. Yeryz o kadar
ok szle meguld ki, kendinden gemi gibiydi.
1695 Azrail dedi ki: "Ya Rabbi, insanlar bana dman olur. lecekleri zaman onlarn boazlarn sknca herkes bana dman kesilir.
Azrail; "Ya Rabbi!" dedi, "Sen stn, aziz bir varlksn. Senin yle kullarn
vardr ki; sebepleri yrtar atarlar."
1710 Cenb- Hakkbuyurdu ki: "Asl bilen kii, nasl olur da arada seni grr?
Onlara ecel eker gibi tatl gelirken, artk onlarn gzleri madd varla,
zenginlie, dnya devlet ve ikbaline kar sarho olur mu? 177
177 lmeden evvel len ve lm korku ile deil, zevkle karlayan, hatta ecel kendilerine ek
er gibi tatl gelen arif
insanlar servete, ehvete, yksek makamlara kar ilgisiz grnrler.
178 Dnya mminin zindandr. lm bu zindandan kurtulu demektir. Dnya zindanndan kurtulup
Ahiret sarayna
giden mmin me'yus deildir. Halbuki dnyay, madd hayat seven, dnya kendisine zevk yeri, n
ee yeri gibi gelen insanlar
iin, lm bir felakettir.
137
Gzyalar ok deerlidir.
Gnde be kere kul; "Namaza gel de, gzya dk, szlan." diye arlr,
davet edilir.
1600 Mezzinin; "Haydi felaha! Haydi kurtulua!" diye nida edii var ya;
ite o kurtulu, bu alay, bu szlantr.
Bu suretle, gzya dkemedii iin, belay defeden bulunmaz bela da, gam
da, keder de gelir, gnle yerleir. nk artk onun szlanma, gzya dkme
efaatisi yoktur. 179
179 Cenb- Hakk, bir kimseyi kederlerle, vehimlerle, gnln hasta etmek isterse, onun yalvar
mak, tevbe ve istifar
etmek kapsn kapar. Gzya dkmek imkann elinden alr da, defedilmesi mmkn olmayan bela
yamuru stne yamaya
balar.
Kur 'n- Kerm 'de iddetli, etin azaba urayan mmetler hakknda dedin
ki:
Ey mit, sen imdi belini skca bala; ey alayan, sen de kalk, durmadan
gl.
138
180
180 Balkta Cenb- Hakk'n "Fail-i Muhtar" olduu bildirilmektedir. Snnet ehlinin inancna
gre, Cenb- Hakk'
bir ie mecbur edecek bir kuvvet yoktur. Allh dilediini yapar ve yaptn mecbur olduu ii
n deil, ihtiyar ile, dilei ile
yapar. u halde Allh Fail-i Muhtar'dr. Yani Allh dilediini, diledii vakit, diledii gibi
yaratabilir. Bu balkta Yunus
Sresi'nin 98. yetine iaret vardr.
1608 Ynus(a.s.)'n kavmine bela gelip att. Gkten ate dolu bir bulut ayrld.
1610 Onlarn hepsi de damda idiler. Vakit gece idi, gkyznden gelen bu
bela, gece vakti gelip atmt.
139
181 Muhammed Sresi 'nin u mealdeki 15. yetine iaret edilmektedir: "Mttaklere (=sakmanlar
a) cennette tad ve
kokusu bozulmayan duru sulardan rmaklar var. Tad deimeyen stten rmaklar var. ienlerin h
ouna giden, lezzet veren
araptan rmaklar var. Saf szme baldan rmaklar var."
Sevgi rma, af ve mafiret rma gibi bunlara mecaz mana verenler de var. Dvan-t Kebr 'd
e de Hz. Mevlana bu
drt rma hatrlatr. Mesela bir na'atnm bir beyti yle:
'"Senin gsn ap geniletmedik mi?' yeti ile gnlmden drt rmak akt: Su rma, arap
rma, st rma,
bal rma."
Peygamber Efendimizin, mira srasnda, cennette Tuba Aac 'nn altndan kaynan alan bir n
ehir grdn, bu
nehirden u drt rman, bozulup kokmayan bir su rmann, tad bozulup deimeyen bir st
rmann, bir de halis szme bal
rmann, bir de insanlara nee veren arap rmann ayrlp aktn grdne dair bir had
s rivyet edilmektedir.
Bu drt rman burada grnen kollar bulanktr, kirlidir. Neden bulanktr? Ne ile kirlenmitir? Ac yokluk zehri ile.
Yeryznde acnacak bir hayat sren, u zavall insanlar istediler ki; onlarn
asllarn arasnlar, bulsunlar da mutlu olsunlar. Fakat adam olmayanlar, dnyada
bulank akan rmaklarla yetindiler, bunlar kafi grdler, asllarn aramadlar, fakat;
140
182 "Bir gn ienin iinde mahpus bulunan arabn ruhu dile geldi de; 'Ey insanolu!' diye se
slendi, 'Beni meydana
getirmek iin ok altn, terler dktn, zm balar yetitirdin, zmleri toplayp sktn,
rasn mahzenlerde beklettin. Bir
ok uramalardan sonra beni arap haline getirdin. Ben senin bu uramalarna, almalarna
kar nankrlk etmeyeceim.
Beni ien hayatn aclarm, gamlarn, kederlerini unutacak, neelenecek, glecek. Bir dilenci
bile beni iince kendini kral sanacaktr.'" Fransz airi Baudaulaire.
nsanlara ifa, hastalarn bedenlerine deva olsun diye bal arsnn iini ifa
erbetine kaynak yapt. 183
183 Bu beyitte Mevlana Nahl Sresi'nin 68-69. yetlerine iaret etmektedir: "Rabbin bal arsn
a vahyetti ki:
'Dalarda, aalarda, ardaklarda kovanlar yapn, petekler meydana getirin, sonra eitli meyv
elerden yiyin. Rabbin yolunda
itaat ederek yryn. Arlarn karnlarndan, eitli renklerde, insanlar iin ifal erbetle
r kar. Bunda dnen insanlar iin
ibretler vardr."
1700 yle kullar vardr ki, onlarn gzleri sebeplere taklmaz, sebepleri
aar. Allh'n lutfu ile perdeleri deler, geerler.
menin devas, krk giymek olduu gibi, unu iyi bil ki, her hastaln
muhakkak devas vardr.
1705 Fakat, Allh bir kimseyi dondurmak isterse, souk yz kat krkten bile
geer.
Bedenine yle bir titreyi verir ki, ne elbise ile snr, iyileir, ne de evle.
141
Gz salam olursa, asl grr. Fakat insan a olursa asl deil, fer' i grr.
Aslnda lm kurtulutur.
184 "Beden evi yklrsa alama efendi, unu iyi bil ki: Sen yayorum sanyorsun ama, bedenin
de zindandasn.
Zindandan kurtulur, beden kuyusundan karsan Msr'n Ysuf u olursun. Padiah olursun, baa
geersin." (Dvan- Kebr)
"Ey bu darack kafesten uan, ykn gkyznn stne gtren kii!" diye lye seslenir.
142
O adam der ki: "Allh'm beni tekrar bedene gnderme; tene dndrme u
gl bahesinde gezip duraym."
Cenb- Hakk da; "Duan kabul edildi, artk bedene dnme." der. Allh
dorusunu daha iyi bilir.
1725 Bak bu eit rya ne kadar hotur, insan lm grmeden cennete gidiyor.
Byle bir insan, artk uyandna, ii yanar m? Hasret eker mi? Kapnn
dibinde zincirlere vurulmu olarak yaamay arzular m?
Eer mmin isen, gerekten inanm bir kii isen, nefis sava safna gir,
Ey Hakk'n kulu, gklere giden yolu bulmak midi ile kalk, mihrabn
nnde bir mum gibi ayakta dur. badete bala.
Ba kesilmi mum gibi, btn gece ala; aray, istek urunda scak
gzyalar dk; yan, yakl!
186 Ey Hakk' ve hakikati arayan kii! "Ben gklere layk deilim, ben ciz ve deersiz bir va
rlm." diye dnp
mitsizlie kaplma. Kendinde olan talep ve himmete bak. insan gayeye ulatran taleptir, yan
i istektir. Bu talep aslnda senden
deildir. Sende bulunandandr. Bununla sen kendine layk olan iste, nk her isteyici (talip
) bir istenene (matluba) layktr.
skdarl Tal'at merhum ne gzel sylemi:
(Allh'tan bir ey istenecei zaman, gnlden, Allah'tan baka her ey karlmal, yani insan
tam manasyla Allh'a
ynelmelidir. Allh her duay kabul eder ama, o duann, o istein mahiyeti bilinmelidir.)
143
Halk; "Filan zavall ld." der. Halbuki sen; "Ey gafiller, ben lmedim,
diriyim." dersin.
1740 Can parlak, lekesiz mana leminde "Ne olurdu, kavmim bilselerdi?"
diye nara atarak gezmekte, dolamakta. 187
187 Yasin-i erifin 26. ve 27. yetlerinde aynen alnan blm: "Ne olurdu kavmim bilselerdi, R
abbimin beni
baladn ve beni cennetle ikram edilenlerden kldn." der.
"Sen bedensiz bir beden sahibisin. Bu sebeple cannn bedeninden kacandan korkma." Mesnevi
, III, 1613.
189 Zariyat Sresi'nin u mealdeki 22. yetinden aynen alnmtr: "Gkyznde ise rzknz ve
vaad olunduunuz
cennet vardr." Canmz, bedenimiz olmakszn da yaayacaktr. Gkyzndeki nzkmz, baz tef
sirciler yeryznde
yaadmz zamana hasretmiler, yeryzndeki nzk ve nasibimizin gkyznde takdir klndn
kasdetmilerdir. Can
bedenden knca, gkyzndeki rzkmzn asln, menban bulacan ifade etmilerdir. Ama
lmeden evvel lenler daha
dnyada iken gkyz rzkndan yararlanacaklardr.
144
190 Bu balkta bulunan ikinci hads Cami'u's-Sar adl hads kitabnda kaytldr. Bu hads
Savm- Visal'e dairdir.
yle ki; bir gnn orucunu bozmadan, yani iftar etmeden ikinci gn oraca devam edenler hakkn
da sylenmitir. Hadsin meali
yledir:"Bu gnn orucunu iftar etmeden, ikinci gnn orucuna eklemekten saknn, nk siz b
u hususta bana benzemezsiniz.
Gerekten de ben Rabbime misafir olurum, o beni doyurur, suya kandrr. Siz gcnzn yettii
kadar ibadette bulunun." Bu
beyitte geen aln, yoksulluk yznden, yahut nefse eziyet vererek fazla riyazat neticesi m
eydana gelen alk olamadn,
her hususta olduu gibi yemek ve imek hussunda i'tidalin islm esas olduunu hatrlamammz
gerekir. "Ferahlatarak
rzklandrr." Al-i mran Sresi'nin 169-170. yetlerinden alnmtr.
1745 O yemek, sende ne yel yapar, ne kulun, ne mide sancs, karn ars
verir,
Oruca sarl, orucu terk etme, sabret; her an Allh rzkn bekle.
145
Fakat yemei, ekmei olmayan, her an; "Yemek nerede kald?" der, alktan
yemei gzler, bekler, aratrr.
191 Hoca Ensar hazretleri; "Hakk'n tecellsi vakit vakit gelir, fakat uyank gnl gerek." d
iye buyurmutur. Uyank
gnlle, sabrla beklemek gerek, Allh bekleyenleri er ge sevindirir demek istemitir.
1755 Mnen ackm olan her a sonra bir yiyecek bulur. Nihyet devlet
gnei doar, onu nrlara garkeder.
Himmet sahibi misafir, az yemek yerse, sofra sahibi ona daha ok ikramda
bulunur, ona daha nefis yemekler sunar.
Yalnz, yoksul ve hasis olan sofra sahibi baka. Ona sz yok; kerem sahibi
rzk vericiye kar kt zanda bulunma.
Ey gvenilen er, bir da gibi sen de ban kaldr, ycel de mana gneinin
ilk sana vursun.
Baksana o ihtiaml yce dan tepesi de, seher gneini beklemektedir. 192
192 Bir da gibi himmetini ykselt ki, hakikat gneinin nru, nce senin stne de ve seni
aydnlata. nk
gnein ilk klar, ihtiaml yksek dalara vurur. Ey Hakk talibi, sen himmetin;, gayretin;
, hulsunu ne kadar ykseltirsen,
hakikat sabahnn gnei ilk nce senin zerine der. Seni nrlandrr. Gerekten de her kimi
n ki himmeti yksek olur, bu den
dnyadan feragat klarak ebed hayata istekli olur. Hakk'n nurlarna, feyizlerine o daha ziya
de mstaid olur. Rahmani nrlar,
ilah klar, bakalarndan nce onun stne der.
193 Bu balkta "Ne hotu bu dnya." szlerini syleyen gafil kiinin eski yunan filozoflarnd
an Calinos olduu
sylenir. Buda'nm da buna benzer szleri var. Kim olursa olsun Mevlana bu szleri syleyeni ga
fil kii saymaktadr.
146
Bir eit manev lm olan dnya hayatn, sen dirilik sandn. Tohumu
orak yere ektin.
Ey ahmak kii, yalanc akl! Her eyi aksi grr, tersi grr. lm dirilik,
194 Bu beyitlerdeki lm, hi kimseye faydas dokunmadan yaaytr. Byle kiiler canl gezen
cenazelerdir. Yalanc
akl, insan aldatan, hrsa, benlie gtren akldr. Byle akl bize her eyi ters gsterir.
lm dirilik, dirilii de lm olarak
gsterir. Yalanc akla "akl- kazib" dendii gibi, "akl- mea" da derler. Bu dnyada sadece b
edeni ile yaamak, kendini diri
sanmak, Hakk'tan gafil olarak mr srmek, cisman zevklere balanmak, aslnda manev lmdr.
Ey gafil, sen bu manev
lm dirilik sandn da mr tohumunu orak yere ektin. mrn heva ve heves yolunda harcadn.
Bu yzden sen lm
dirilik, dirilii de lm olarak gryorsun. Hz. Mevlana Dvan- Kebir'in 3172 numaral gazeli
nde "yalanc akl", "nazar-
kfr"i imanszlara ait bir gr sayar.
"lm hayattr. Yaay da lmdr. Fakat imansz gr, hadiseyi ters gstermektedir. Bu bede
nden kurtulan canlar
diridir. Peri gibi grnmez olmutur."
1765 Allh'm, sen bize her eyi u hile yurdu olan dnyada naslsa yle
gster. 195
195 Bu beyitte En'am Sresi'nin 32., Ankebut Sresi'nin 64., Hadd Sresi'nin 20., Muhammed S
resi'nin 36.
yetlerine iaret edildii gibi u mealdeki hadsi de iine almtr: "Allh'm hakk bize hak
olarak gster. Bizim ona uymamz
kolaylatr. Batl olan da batl olarak gster ve ondan saknmamz nasip et. Allh'm, eyay
bize naslsa yle gster."
196 Bu beyitte de Cami'u's-Sar'de bulunan u mealdeki hadse iaret var: "Hi kimse yoktur k
i, lsn de
hayflanmasn, ldne piman olmasn, iyilik etmise;
'Keke daha fazla iyilik etseydim.' der, nadim olur. Ktlk etmise, 'Keke yapmasaydn!.' di
ye piman olur."
Yoksa aslnda o dar bir yerden, bir kuyudan kurtulmutur. Bir ovaya
dm, bir devlete kavumu, ferahla ermitir.
147
1770 Oras yle bir doruluk makamdr ki, o makama gelen, orada manen
Allh'a kavumutur. Allh'la beraber olmutur. Bu ate mahalli olan, mihnet ve
zdraplarla insan yakan, mahveden dnya balndan kurtulmutur.
Aydn, mutlu bir yaaya ermedi isen, bir iki nefeslik mrn kald sabret, insanca yaa,
merte ol.
1772 Bir hadste buyrulmutur ki: "Kyamet gn her bedene 'Kalk!' diye
emir gelir."
Sabah vakti uyanan her bedene, nasl akl ve dnce gelirse, tpk bunun
gibi topraktan ba kaldran her bedene tekrar ruh gelecektir.
1775 Ruh kyamet gn kendi bedenini tanr, define gibi kendine mahsus
olan, o ykk yere girer.
197 Hz. Mevlana gerek Mesnevi 'de, gerekse Dvan- Kebr 'de yeri gelince, madd varlmzn,
yani bedenimizin
geirdii safhalar anlatr: "Ben nce canszlar leminde idim, sonra bitkiler lemine geldim.
Bitkiler leminden hayvanlar
lemine geldim. Hayvanlar leminden de insana geldim." diye ana rahmine dmzden, insan ha
line geliimize kadar,
madd varlmzn geirdii safhalar anlatr ki, buna tasavvuf terimlerince "devriye" derler
. Baz kardelerimiz bu
"devriye"leri manev varlmza, ruhumuza da temil ederek, insan ruhunun eitli kalplara g
ireceine, ruhlarn baka
bedenlere intikal edeceine, tenasuha kail olmulardr. Tam Muhammedi inanta olan Mevlana, te
nash, yani ruh gn
reddetmektedir.
Sabah vakti kuzu anasn, koyun kuzusunu nasl tanrsa, Allh ilmi de
bedenleri tanma hussunda rhlara byle bilgi vermitir.
148
Ayak, karanlkta bile olsa kendi ayakkabsn tanrken, ey sevgili! Ruh kendi
198 Bu balkta geen; "Allh yle bir Allh'tr ki.." ur Sresi'nin 28. yetinden alnmt
r. Cenb- Hakk'm
"Ktlkleri iyiliklere dndrdnn..." ibaresi Furkan Sresi'nin 70. yetinden alnmtr.
1780 Ey Allh'a snan kii! Sabah kk hairdir. Byk har onunla kyas et. 199
"' nsan her gece uykuya dalnca l gibi olur. Malndan, mlknden, sevdiklerinden alakasn
keser. Hayal lemine
dalar. Sabah uyand zaman, sanki ruhu bedenine geri gelmi gibidir. Akl bana gelir. Dn
meye balar. Dnya meguliyeti
yine yakasna yapr, ite bu uyan, uyku leminden dnyaya dn, hayata yeniden balay,
"Kk Har"dr. "Byk
Har"; insan ldkten sonra Ruhu lem-i berzaha vasl olur. Kyamet sabahna kadar, o lemde
kalr, srafil'in sru frlnce
herkes uykudan uyanr gibi kalkarlar. Ruhlar, kendi bedenlerine girer. Mevlana; "Bu iki uyan
birbiriyle mukayese et." diye
buyuruyor.
Can nasl bala doru uarsa, amel defteri, yaptmz ilerin yazld
defter de saa, sola yle uar.
yilie, ktle dair dn ne yapt ise, ne huy edindi ise, ne iler iledi ise,
onlarn yazl olduu cmertlik, yahut nekeslik defterini insann avucuna koyarlar.
1785 Dn hamlk etmi, ktlkte, azgnlkta bulunmu ise, amel deferi, yas
defteri gibi, sol tarafndan verilir.
149
200 jm U |, har, uykudan uyan; byk har ise, israfil'in sru ile dirilmeyi, maherde
toplanmay; kk lm,
uykuya var; byk lm dnyaya gzmz kapay, Azrail'in ruhumuzu aln ifade ediyor.
Mhendise bak, yere tohum eker gibi gnlne bir ev yapma fikrinin,
hayalini kor.
O hayal iten gelir, dta belirir, bir ev olur. Adeta yerden tohumlarn ba
kaldrdklar gibi, darya kar, grnr.
Gnlde yer tutan her hayal, maher gn bir srete brnp grnecektir.
Herkes kaza ve kader dvanna koar. Geer ake de, kalp ake de potaya
girer. Yani kalpleri tertemiz mminlerle, kalpleri gnahtan kirlenmi mura ve
mnfklar da imtihan potasna atlacaktr.
Potaya atlan geer ake sevinlidir, nazlanmaktadr. Kalp ake ise eriyerek
batmaktadr.
150
1803 Tehlike korkusundan gzler yuvalarndan frlam, sonsuz azap yznden her gz on kaynak kesilmitir.
Amel defterleri, sol taraftan gelmesin diye gzler dikilmi, herkes inleyip
durmada.
Bir kulun eline kapkara gnahlarla, sularla, ktlklerle dolu bir amel
defteri verilir.
Verilen defterin iinde ne bir hayr var, ne de yaplm iyi bir i var. Ancak
iyi adamlarn, doru zllerin gnllerinin incinmesi yazl.
dolu.
1810 O gnahkar kii, defterini okuyunca anlar ki, bilir ki, kendisi iin zindandan baka gecek yer yok.
O binlerce delil, hccet, o binlerce kt sz pis bir ivi gibi azn mhlam,
dudaklarn kmldatamaz hale sokmu.
1815 Hayatta iken onu kollayan grnmez melekler, polisler gibi, onun
nne arkasna derler; ite, kaka gtrrler.
Onu; "Yr, ey kpek, kendi yurduna; cezan grecein yere, cehennem kuyusuna!" diye
srerler. Ellerindeki mzraklarla drterler.
151
O belki cehennem kuyusundan kurtulurum diye her yol banda ayan geriye eker.
Bekleyerek durur, susup dinler, bir mide kaplp yzn geriye evirir,
bakar.
Ey Allh' inciten, ey eytana tapan kii, senin amel defterin, elinde bulunan
defterdir. Baka ne istiyorsun?
Senin ne grnte bir ibadetin var? Ne de gnlnde gizli iyi bir niyet var.
Allh'tan bu eit sert hitaplar gelir; yle hitaplar ki, bu hitaplar da duysa
dayanamaz, beli bklr, kamburlar.
1835 Kul der ki: "Allh'm, ne buyurdu isen, ondan yz kat daha beterim,
yz kat daha beterim, yz kat daha beterim.
152
Kendi doru oluuma, yahut isyanma, gnahlarma, inatlma bakmadm. Ben ancak ve ancak senin affna, lutfuna, keremine mit baladm. 202
203 nceden verilen varlktan maksat, daha biz dnyaya gelmemiken, ruh alemindeki var oluumu
zdur. Biz bu
grnen glge varlmzdan nce, ruh leminde, ruhan bir varlk sahibi idik.
1845 Cenb- Hakkbuyurdu ki: "Ey melekler, onu tekrar benim huzuruma
getirin. nk o gnahkarn gnl gz reca ve niyazdadr.
Birisine birisinin ktl zarar vermez, iyilii de bir fayda temin etmezse,
onu balamak mubahtr.
Keremimizle bir ate, bir ho ate yakalm da, ne kadar suu, kusuru varsa
yansn, gitsin.
153
yle bir ate yakalm ki, alevindeki en deersiz bir kvlcm bile, suu da
yaksn, hayr da yaksn, ihtiyar da. 204
204 Cebir, bir deyimdir. Kulda irade-i cz'iyyenin ve ihtiyarn, yani yapma gcnn bulunmad
, kulun,yapt
ilerin, btn hadiselerin, nceden Cenb- Hakk tarafndan takdir edilmi olduuna inanmaktr
. Bu inanca "Cebir", bu inanta
bulunanlarn mezhebine "Cebriye Mezhebi" deir. Bu mezhep sahiplerine gre, kul her eyi; iyili
i, ktl, hayr, erri
Allh'm takdiri ile yapar. Kulun elinde hi bir ey yoktur. Kul adeta bir frldak gibidir. R
zgar ne taraftan eserse, o tarafa
evrilir. Yapan, yaptran, eden ancak Allh'tr. Bu inanca gre kul ibadet etmekte, gnah ile
mekte mecburiyet iindedir. Bu
mezhebin ztt olan kaderiyecilere gre ise, kul dilerse kendini hidyete gtrr. Dilemeyen d
e kendini sapkla srkler.
Snnet ehli kadere inanr, Allh insana cz' irade, ihtiyar, yapma gc vermitir. Kul gayret
eder. Bu iradeyi iyi bir ekilde
kullanrsa, Allh da o fiili takdir eder, yaratr. "Takdir-i ezel gayrete ktr." demilerdi
r. Snnet ehli cebr inancnda deildir.
"Kul fiilinin yaratcsdr, istedii gibi hareket eder. Kfr, er, hayr, zulm, iyilikler,
gnahlar Allh'n takdiri ile deildir."
diyen Mu'tezile, kaderi bsbtn inkar eder.
yeryzne yle bir ule, yle bir merhamet alevi drelim ki, btn crmler,
sular, gnahlar dikenlii yansn, kl olsun, onun yerinde ruhan gl bahesi
meydana gelsin.
Biz dokuzuncu kat gkten: 'Sizin ilerinizi dzeltsin.' kimyasn gnderdik. 205
205 Bu beyitte, Ahzab Sresi'nin u mealdeki 71. yetinden iktibas var: "Allh, size ileriniz
i dzeltip muvaffakiyet
versin."
206 nsann iradesi, ihtiyar, yani kulun kendi istei ve dncesi ile harekelinin ebed ve d
aim olan ilah nrun
karsnda ne kymeti vardr? nsan ilah kudretin karsnda ok ciz ve zavalldr. Nb mer
humun dedii gibi:
Onun emirler veren, nutuklar eken, syleyen uzvu, dili bir et parasdr.
Gren gze ise kk bir ya paras.
Duyan kula iki para kkrdak; idrak eden, anlayan kalbi bir iki damla
kandan ibaret...
154
olduunu sanmalar.
1857 Ayaz, pek akll, fikirli olduundan postu ile arn bir odaya
asmt. 2 " 7
207 Eyaz yahut Ayaz; mehur Sultan Mahmut Gaznev(970-1030)'nin sadk ve gzel klesinin ad.
Bir gn Gazneli
Mahmud ava kmt. Bir ahunun peine dmt. At ile ahuyu takip ederken, maiyyetinde bulu
nanlardan ayrlmt.
Uzaklarda bir ka Trkmen evi grmt. Oraya geldi, terlemi ve susamt. Evlerden birinden
su istedi. Gen Trkmen Ayaz
karsna kt. Sultan Mahmud'un kyafetinden ve halinden padiah olduunu anlad. Hrmetle o
nu selamlad: "Padiahm, bir
az istirahat buyurun, bu civarda suyu ok latif olan bir eme var. Babam imdi oraya gitti. O
radan su getirecek, size takdim
ederim." dedi.
Sultan Mahmud atndan aa indi. Ayaz konukan, tatl dilli, hrmetkar bir genti. Bir saat k
adar padiah oyalad.
Etrafn gzelliklerinden, kendi yaaylarndan bahsetti. Sultan Mahmud bu gencin davranlar
ndan, konumalarndan pek
holanmt. Bir aralk kalkt eve gitti, gzel, temiz bir kase iinde, souk bir su getirdi.
Sultana takdim etti. Sultan suyu iti.
Sudan pek holandn syledi. "Fakat sen bana; 'Burada latif bir eme vardr. Babam oraya s
u almaya gitti.' dedin. Sonra
tuttun evden su getirdin, bunun sebebi nedir?" diye sordu. Ayaz bu soruya kar dedi ki: "Padi
ahm yorgun ve terli olarak
buraya geldiiniz zaman, bendenizden su istediniz. O anda ben size bu souk suyu takdim etseyd
im, o su size dokunurdu. Sizi
konumaya tutarak terinizin kurumasn bekledim." Sultan Mahmud bu ocuk yataki Ayaz'm akl v
e zekasn ok beendi.
Ailesini memnun ederek bu Trkmen ocuunu saraya getirdi. Ayandaki ar, srtndaki postu
karp ona ipekli elbiseler
Her gn, o bo odaya gider, kendi kendine; "Sakn kendini bir ey zannetme, gurura
kaplma, sen u ar giyerdin." derdi.
1860 Hi kimseyi oraya brakmyor. Her zaman kapsn kilitli tutuyor." dediler.
Padiah; "Tuhaf ey." dedi, "O klenin bizden gizledii acaba nedir?"
Bir beye; "Gece yars git, kapy a, o odaya gir!" diye emir verdi.
155
"Orda ne bulursan yama et. Srrm da, gizledii eyi de yaknlarna akla.
Sevgi ile yaayan, akta dirilik bulan bir kimsenin sevgiden yz evirmesi,
aka kulluktan baka bir ie girimesi, kfrdr."
O bey, gece yars otuz tane gvenilir kii ile Ayaz'n odasn amaya gitti.
"Padiahn emri; bu oday aacaz, her birimiz bir altn torbay yklenip
kacaz." diyorlard.
1870 Onlardan birisi; "Hey gidi hey!" diyordu. "Altn da nedir? Akikten,
la'lden, gevherden haber ver.
Byle bir sevgiye kar la'lin, yakutun, zmrdn, akkin sz m olur? "
Onu her trl ktlklerden temizliyordu. Ama yine de bir vehme kaplyor,
yrei titriyordu.
"Bunu yapmamtr ya, yapmsa pek a'la yapmtr. Onun yapt yerindedir. O bizim sevgilimizdir. Ona; 'Ne dilersen yap!' demek gerek.
Vekilim ne yapmsa, ben yapmmdr. O ben' im, ben de oyum, aslnda ona
ben perdeyim."
Sonra yine; "Hayr!" diyordu. "Byle huylar ondan uzaktr. Byle bir zan
bo eydir, hayaldir.
Byle bir ey Ayaz'dan uzaktr. Olmayacak eydir. nk o ok derin bir deniz gibidir,
onun derinlii grlemez."
156
2050 O gvenilir adamlar, odann kapsna geldiler, define, altn, kpler doluu mcevher bulacaklarn umuyorlard.
Sinekler ekimi ayrana nasl derlerse, onlar da birbirini ite kaka odaya
yle daldlar.
2069 eri girenler saa sola bakndlar, yrtk prtk bir ark ile eski bir
pstekiden baka bir ey gremediler.
Her taraf kazdlar, etiler, delikler atlar, derin ukurlar meydana getirdiler. Her yan arayp taradlar.
Kazdklar ukurlar, onlara hal dili ile; "Ey kokmular! Biz bouz, bizde bir
ey yok." diyorlard.
2079 Tozlar iinde, benizleri sar, mahcup bir halde padiahn huzuruna
vardlar.
157
2090 Biz, bize yaraan yaptk, iledik. Ey ulu padiah! Artk sen, ne
emredersen o olsun!
Padiah dedi ki: "Bu yanp yaklmay, bu yalvarp yakarmay ben istemem;
varn gidin, Ayaz 'a yalvarn!
Seni yzlerce defa denemek iin potaya koyup kaynatsam, yine sende bir
hile bulamam."
2121 "Ey Ayaz, imdi gel de adalet gster! Dnyaya, az rastlanr bir
adaletin temelini at!
158
3251 "Ey Ayaz, bir ark parasna byle bir sevgi layk mdr? Sen, bir puta k olmua
benziyorsun!
Mecnun gibi kendi Leyla'ndan yzn evirmisin de, bir ar kendine din
iman edinmisin.
ki eski psk eye ne vakte kadar yeni szler syleyeceksin; cansz bir eye
ezel srr aacaksn?
3351 Ey Ayaz! arn srrn akla; bir ark parasna neden bu kadar ok
dknsn?"
4035 Sultan Mahmud bir gn dvana gitti, btn hkmet adamlarn divanda buldu.
Dedi ki: "Bu nasl bir incidir, deeri nedir?" Vezir; "Yz eek yk altn
deer!" dedi.
Padiah; "Kr, dv bu inciyi!" deyince vezir; "Ben onu nasl dver, krarm;
ben, senin hazinenin, malnn iyiliini isterim!" dedi.
159
"Byle paha biilmez bir inciyi dvp krmay, onu kaybetmeyi nasl reva
grrm?"
4040 Padiah vezirin szn beenmi grnd, ona bir elbise ihsn etti. O
cmert padiah, inciyi ondan ald.
4042 Onu bir mddet szle oyalad; yeni hadiselerden, eski srlardan
bahsetti.
Sonra inciyi sarayn perdecisinin eline verdi. "Bunu almak isteyen birisi
4045 Sultan Mahmud perdeciye de; "Bu inciyi kr, dv!" diye emir verdi.
Perdeci; "Ey klc gne gibi parlayan padiah!" dedi. "Bunu krmak, dvmek pek
yazktr, pek yazk!
Bu incinin deerini bir yana brak; u parltsna bak; gndzn nru bile
ona uymada, sanki gndze nrunu o vermede!
Bunu krmaya nasl elim varr, nasl olur da ben padiahn hazinesine
dman olurum?"
Padiah ona da elbise verdi, maan artrd; onun akln ve anlayn vd.
Bir zaman sonra o inciyi, baka bir emrin eline verdi, onu da denemek
istedi.
4054 Sultan Mahmud; "Ey Ayaz!" dedi. "Bu parlakl ile, bu gzellii ile
bu incinin deeri nedir, sen hi sylemiyorsun!
160
Ayaz'n yenlerinde talar vard. Hemen o talarla inciyi krd, un ufak etti.
Byle hareket etmesi, padiahn emrine uyuu, ona doru grnmt.
4071 Ayaz o deerli inciyi krnca, beylerden yzlerce feryad figan koptu.
Halbuki o inciye deer vererek, onu krmaktan ekinenlerin hepsi de, Sultan
Mahmud'un inciden daha deerli olan buyruunu krmlard.
Allh akna syleyin; sizce padiahn emri mi daha deerli, yoksa gzel
inci mi?
Ey inciye bakan, inciyi gren, fakat Sultan Mahmud'u grmeyen beyler! Siz
ana caddeyi brakm, sapa yola dmsnz.
Parlak, gzel bir ta seip padiahn buyruunu yerine getirmeyen canda bir
deer yoktur! O can, can incisinden habersizdir.
"Bu aalk adamlar, bu yce makama layk deillerdir; onlar, bir ta iin
benim buyruumu reddettiler.
Secde edip kendi boazn tutarak; "Padiahm!" dedi. "Senin gibi bir
sultann sultanlna, gkyz bile hayran olup kalmtr.
4090 Ey hma, ey devlet kuu! Devlet kular mutluluu senden elde ederler! Her cmert kiiye cmertlik senden gelir.
Ey kerem sahibi; dnyann keremleri de, senin bana kar yok olur,
gider.
161
Btn benler, senin eteine sarlm; ben kim oluyorum ki, seninle beraber olaym, sana eit
olaym?
208 Balkta bulunan; "Allah'tan, ancak bilgili kullan korkar!" yeti. Fatr Sresi'nin (35. s
re) 28'inci yetinden
aynen alnmtr. Balkta geen hads meali de aynen alnmtr.
4153 Ben kim oluyorum da, dostlukla, merhametle dopdolu olana acmay
retmeye kalkyorum? Bilgi ile dopdolu, hilim sahibine yol gstermeye
giriiyorum?
Ben, yzbinlerce silleyi hak ettim; beni sillelerle ezsen, hakkn var.
Sen bir hi olan beni adam ettin; o gne gibi nrlarla parlattn.
162
Benden duay su gibi aktan sensin; sebatn da bala ve o duay kabul et!
nce duay gnlme dolduran sensin, sonunda da duam sen kabul et!
(Mesnev'yi yazdrrken Hz. Mevlana'nn ilah akla kendinden geiini anlatan bu beyitleri di
kkatle
okuyalm!)
1893 Aklm, fikrim zayi olduktan sonra, nasl iir sylebilirim; nasl
kafiyeye riyet edebilirim?
Ak dertleri iinde deliliklerim bir deil ki! Belki de bende, delilik iinde
delilik, delilik iinde delilik var.
Zavall da; ses kimin sesidir, ne bilsin! Dan bo olduunu, onda kimsenin
bulunmadn ancak Ms bilir.
1900 Da, bilse bile kendi kadrince bilir. Ten, ruh gzelliinden pek az bir
eye maliktir. 209
209 Yukardaki beyitte Tur Da'ndan, Ms(a.s.)'dan bahsediliyor ve mecaz manalar karl
yor. yle ki: "Ey
Hakk'a yakn olan Hsameddin elebi; ben, bu beyitleri sylyorum! Sylediklerimi sen yazyor,
sonra bana okuyorsun.
Hakikatte bu sylediklerimi, ben sylemiyorum. Ben, Tur Da gibiyim; sen de Ms(a.s.) gibisi
n. Bu anlatlan srlar, vasflar,
daa sylenen szler, daha dorusu da tarafndan duyulan sesler gibidir. Zavall da sesten a
nlamaz ve kimin sesi olduunu da
bilmez. Ancak Hz. Ms bilir ki, da botur ve orada kimse yoktur. Da konumadan da anlamaz,
fakat kendisine seslenildii
zaman onu aksettirir.
Ey Allah'n velsi Hsameddin; sen de bilirsin ki, benim madd varlm, bedenim konumaz, o d
a da gibi
bombotur! Aslnda benim dilimden konuan, beyitleri yazdran sensin. Benim sylediim szler,
senin bana akseden
szlerindir. Benim vcudum da bilir, kendi anlay kadar bilir; nasl ki insan bedeninde ru
hun letafetin; belirten nr gibi baz
belirtiler vardr! nk insan, madd varlnn tesindedir. Gzellikler de tededir. Ben, te
n gibiyim; sen de ruh gibisin. Bende
olan letafet, gzellikler, ma'rifet hep senin letafet ve ma'rifetinin aksidir. Ben bir kuru be
denim A benim varlmda ne varsa,
onlarn hepsi senindir. Bunun gibi daa arparak geri gelen ses, sada dan sesi deildir; o d
aa seslenenin sesidir."
163
Sen dnyay gznn alabildii kadar grrsn. Halbuki dnya nerede, sen
neredesin? Ne diye byk buruyorsun, yani kendini stn gryorsun?
Ariflerin bir vahdet ve ma'rifet srmesi vardr; sen, o srmeyi ara da, rmaa
benzeyen u gzn deniz kesilsin.
1910 Benim gnahm yok ama, aklm alan sevgilinin de gnah yok!
nk, btn aklllarn akl, Rabb'in huzrunda lp gitmededir.
ster Arapa sylesin, ister Rumca; nerede bir kulak, nerede bir akl ki, o
szleri duysun, anlasn!
1915 Onun srlar arabn imek, her akln kr deildir; onun kulluk kpesi,
her kulaa taklamaz.
Bir kere daha delicesine geldim! Yr, yr ey can; abuk bir zincir getir.
Fakat, benim gnlm alp giden sevgilimin sandan baka yzlerce zincir getirsen, hepsini
krar, paralarm.
164
1920 Varlk ve benlik, insan adam akll sarho eder; akln bandan, utanmak duygusunu gnlnden alr.
Varln verdii sarholuk, bu pusudan kmtr da, bizden nce gelenlerden yzbinlerce insann yolunu kesmitir.
1925 Ben ateten dodum; dem balktan yaratld; atee kar baln ne
deeri vardr?
210 Bu balkta geen birinci yet. Rahman Sresi'nin u mealdeki 15 'inci yetidir:
"Allh, cinlerin babasn dumansz ateten yaratt." kinci yet ise Kehf Sresi'nin 50'nci y
etinden iktibas
edilmitir. Ayetin meali yledir: "Yine hatrla: O vakit ki. Biz meleklere; "Secde edin!" dem
itik de, hemen hepsi secde ettiler.
Yalnz iblis cinden idi; Rabb'inin emrinden kt."
eytann can atei alevlenmede; o yle bir atetir ki, asl gibi; "Oul
165
Babann srr da ne oluyor? Babamz onun san'at, onun kudreti. Sanat itir,
zdr; baba ise kabuktur.
Ey beden fnd! Bil ki senin dostun aktr; cann onu arar, onu ister de, o
yzden kabuunu krar.
Dostu kabuk olan gnahkarn, cehennemliin ise Allh; "Derisini deitiririz!" diye buyurur ve deitirir. 212
212 Nis Sresi'nin u mealdeki 56'nc yetinden iktibas vardr: "Derileri yandka azap duysu
nlar diye, kendilerine
deitirerek baka deriler vereceiz!" Bu beyit ile bundan evvelki beyitte, ie, ze kymet ve
ren ile ii ihmal edip da ynelen
insann hali anlatlmaktadr. "Fndk kabuu" bedenimizdir; onun sevgilisi ise aktr. Ruhumuz
ise bedende mahpus olan "ak"
aramaktadr; dostu bulmak iin postu ihmal etmek gerekir!
Ey insan! Senin mana putun, i'in atee hakimdir; fakat dn, derin,
1935 Atein gc, iinde rmak suyu olan tahta su kabnn ancak dna tesir
eder.
213 Malik; cehennemin kapcs ve azap meleklerinin reisidir, (bk. Zuhruf Sresi, 77.) Malik n
asl ateten helak
olmazsa, insann manas da cehennemle helak olmaz! Ate, ancak deriyi yakar; ruhu yakamaz!
yle ise sen de bedeni eitli gdalarla semirtme; iini, ruhunu bele,
kuvvedendir de. Malik gibi sen de atein reisi ol!
Halbuki sen, deri stne deriye brnyor, post stne post giyiyorsun ve
bylece de, psteki gibi is iinde kalmsn.
Fakat su, gneten haberdar olunca buz kalmaz, zlr, snr, erir.
166
Fakat ii grmeyen, deri ile, kabukla kanaat eder. "Kanaat eden aziz oldu,
yceldi!" ba, onun zindan olur. 214
2,4 Bu iki beytin aklanmas: Da, madd grne ehemmiyet vererek gurura kaplan kimse, z
ve manay
grd zaman batan ayaa tamah kesilir. Yani, iteki gzellie tamah eder; manay ister,
k olur, alak gnll olur, hor
hale gelir. Onun iin; "Tamah eden alalr!" hadsi sylenmitir. Bunun manas: Tamah eden hak
r olur, alalr, klr, gururu
terkeder, fakat iini grmeyen, mana lemine nazar klmayan kii, dta kalr, kabuk ve suretl
e kanaat eder. O zaman; "Kanaat
eden azz oldu, yceldi!" hadsinin manas ona zindan olur.
Sen hem hala bir ta gibisin, hem de; "Ben!" diyorsun, varlk gdyorsun!
Halbuki, senin yoksullamann, benlii terketmenin, yok olmann tam zaman!
Kibir, kendini stn gr, durmadan mevki, rtbe, mal ve mlk arar; nk
klhan, tezekle kzr.
Bu iki dad, mevki ile mal; deriyi semirtir, kalnlatrr; iine ya, et, kibir
ve gurur doldurur.
1950 Bu yolda nde giden, yol gsteren iblis 'tir; nk mevki tuzana ilk
den, avlanan odur.
Mal ylan gibidir; mevki ise ejderhaya benzer. Vellerin glgesi de, bu iki
afete kar zmrttr.
1955 Ondan sonra nice yz yllar geti, niceleri gelip gitti; fakat herkes hep
onun yoluna ayak bast!
167
215 Vcd- Mutlak (Mutlak Varlk) Allh, yoklan var edicidir, yok iken mevcut klcdr. Bu s
ebeple Hlk'm i yeri,
yokluktan baka bir yer deildir. O, yokluktan saysz varlklar yaratm, bu bilinmeyecek ka
dar ok mahlukat zuhra
getirmitir.
Hi kimse yazlm bir kada yaz yazar m? Yahut fidan dikilmi bir
fidann yerine yeniden fidan diker mi?
nsan yaz yazmak iin yazlmam bir kat alr, ekilmemi yere tohum
eker.
Sen de, ey karde; tohum ekilmemi bir yer ol, hi yaz yazlmam beyaz
bir kat kesil!
"Nn ve' 1 -Kalem" yazs ile ereflen; o kerem sahibi de sana tohum eksin! 216
216 68'inci sre olan Kalem Sresi; "Andolsun ki, 'Nun'a' ve 'Kalem'e' ve yazdklarna!" yeti
ile balar. Ariflerden
bazlar "nn" harfini ilah bilgi, ilim; "kalem"i de "akl- evvel" olarak yorumlamlardr. A
kl- evvel, hakkat-i
Muhammediye'dir. Hz. Mevlana bu beytiyle unu ifade buyuruyor: "Sineni, kalbini ktlklerden
temizle de, "yksek kalem"in
ve rOh- a'zamn hakikatleri ile, srlar ile ereflenesin. O kerem sahibi Allh, vcudunun ta
rlasna ak, muhabbet tohumu eksin
de sen, O'nun eserlerini ve mahsln mhede edesin!"
217 Paluze; eski Seluklularda bir yemek ad (szme aure). Burada aure, dnyann lezzeti, me
vk ve mal mlk
sevgisidir. Dnya nimetleri, nefis yemekler, tatl meyvelerdir. Ey Hakk' arayan, Ahiret saade
ti isteyen karde; sen kendini
dnyann nimetlerinden tatmam say! unu bil ki, dnya zenginlikleri seni sarho eder, kulluk
tan uzaklatrr! Bir air ne gzel
sylemi:
(Yemediin yemekleri yemisin say; grmediin gzellikleri grmsn say. Dnya mlk devamsz
olduuna
gre, sen, kendini btn dnyay ele geirmi say!)
snacak yer bulunmadka, hakikat gemisine binmek aklnn ucuna bile gelmez.
168
1970 Fakat yokluk denizine daldn da ciz kalnca, sevgi davasna der;
"Rabbimiz; kendimize zulmettik!" demeye balarsn! 218
eytan der ki: "Hele u ham kiiye bakn; u vakitsiz ten kuun ban kesin!"
219 Bu balkta geen "Perde alsayd, bildiimden ve grdmden fazla bir ey grmez ve bil
mezdim!" sz Hz.
Ali'nindir. "Eri merdiven basamann glgesi de eri olur!" msra'nn manas: Bir kimse asl
nda eri ise, onun grmesi,
bilmesi de eri olur; halbuki ii doru olan, duygular gzel olan bir kiinin eserleri de, i
leri de, hareketleri de doru ve gzel
olur.
Ey horozlar! tmeyi para iin deil de, Allh iin tenden renin! 220
220 Buradaki horozlardan murad, retici ve uyarc olan, halka ibadet zamanlarn bildiren ki
ilerdir.
1975 Yalanc sabah gelir, fakat onu aldatmaz; yalanc sabah ona, iyilik ve
Dnya ehlinin akl noksan olduundan, yalanc sabah gerek sabah sanrlar.
169
222 Ehl-i dnya olan riyakarlar, sahtekarlar yalanc sabah gibidir; bunlarn peinden gitme, b
unlara kaplma.
Kmil insanlar gerek sabaha benzerler; onlar noksan ve kusurlu grme; onlar ekitirme, onl
ar hakknda kt zanda
bulunma! Kur'an- Kerm'in Hucurat Sresi'nin 2'nci yetinde yle buyurulmutur: "Ey iman ede
nler! Zannn bir
oundan kann; nk zannn bir ksm gnahtr!"
223 Bu beyit ile bundan evvelki beyitte; "Sen kendin ktlkten kurtulmadmsa, ne diye onu kend
ine
kyaslayarak onun hakknda kt dnyorsun; bu doru deildir!" denmektedir. Bu, kt ii i
leyenlerin krdr;
onlarn an, herkesi kt grmektir! Dostlar hakknda da, onlar kendi kitaplarn okurlar, y
ani kendi varlklarnn
sahifesinde yazl bulunan kendi ktlklerini okurlar, kendilerini onlarda grrler!
224 Baa gelen belann sebepleri aratrlrsa, o sebepleri hazrlayan, yaratan Allh'mzm bi
r cilvesi olduu
meydana kar. Bylece belann Allh'n bir ltf olduu dnlr. "Allh bir kulunu severse,
onu belalara uratr!"
hads-i erifini bilince, baa gelen bela, insann yreine su serper; bela, bela olmaktan k
ar, bir ltuf olur.
Sevdiimi imtihan etmek maksad ile yz kere kl vursam, o sevgilinin sevgisi yine de eksilmez!
170
2000 zlme alevi ile kan kaynad. Nihyet boaz ard, tkanklk
hastal belirdi.
Tedavi etmek, ila vermek iin hekim geldi. "Kan almaktan baka are
yok!" dedi.
"Pis kan defetmek iin hacamat lazm!" dedi ve oraya hnerli bir hacamat geldi.
Geceleri arslan, kurt, ay, yaban eei gibi vahi hayvanlar etrafnda
toplanyorlar.
kokusu almyorlar.
225 Kpek deyip gemeyelim; bir ok gzel vasflar bulunan kpek, Ashab- Kehf e kaplanmakla
bir byk
eref kazanmtr. "Kpekleri de, maarann giri yerinde iki kolunu uzatp yatmakta idi." (Ke
fh Sresi, 18) yeti ile
kpek deer kazanmtr. Onun sadakatini, ekmek yedii kapya balln anlatan hikyeler bi
r araya toplansa ciltlerle
kitap olur.
171
Halbuki sen, kendi cinsinden olan insanlardan bile bir koku almamsn;
kurttan, koyundan ak kokusu, gnl kokusu nerden alacaksn?
226 Ey gafil! Basiret gz ile bakabilsen, btn eyay, varlklar mazhar- ak ve muhabbet b
ulurdun. Btn
varlklar ak ve muhabbetten zuhura gelmi mahede ederdin. Eer ezel muhabbet olmasayd, k
inatn varl
olmazd. Arifler bilirler ki; varlklarn zuhuru, ezel sevginin gereidir. Bu, "hubb- zat"
dedikleri aktr ki, Cenab-
Hakk'n zat iktizas zuhura gelmitir. Nasl ki bir kuds hadste; "Ben gizli bir hazne idim
, bilinmemi istedim; halk,
bilinmem iin yarattm!" buyuruldu. Bundan da anlalyor ki, kinat, btn varlklar ilh a
kla meydana geldi. Her
birini kendisini yaratann birliine ve kemaline delil olarak halketti. Bu sebeple insann var
l, ak ve muhabbete
mazhar olmak iin halkolundu. Fakat herkes kendinin kabiliyetine ve istidadna gre bir eye
ktr! Yalnz insanlar,
hayvanlar deil, btn varlklarn iine ak kvlcm dmtr. Zerreler bile O'nun akyla
dnp durmadadr.
Mesela, senin ekmee sevgin olmasayd, ekmek nasl olurdu da kendisini sana sunard. Mevlana D
van- Kebr 'inde
(VI/2674 numaral gazelinde);
"Alemin btn cz'leri, dnyada bulunan her ey ktr; her paras, her cz' buluma sarho
udur." diye
buyurur.
Ekmek kendini sana verdi, sen oldu! Neden byle oldu? Aktan,
istekten! Yoksa, ekmein senin bedeninde can olmasna yol verirler miydi?
Ak, l ekmee bile can balyor; fani olan cann sana katyor,
ebedletiriyor!"
Fakat vcudum Leyla ile dolu; iimde, Leyla'dan baka bir varlk yok!
Bu sedef gibi olan bedenim, o incinin sfatlar ile dolmutur! 227
227 Mecnun; "Benim iim Leyla ile dolu!" derken, bu bahsin balnda geen;
"Sevenle sevilen birdir!" gr ifade edilmektedir.' Bunlar grnte ayr ayr varlklardr;
nasl bir olurlar?
Bunlarn birlii madd ynden deildir, iki fan glge varln telerinde "O" vardr! Nitekim
Mevlana bir Dvan-
Kebr beytinde; "Sevgilim! Sen ve ben, iki ayn ehre, iki ayr beden; fakat bir ruh olarak, ev
in n ak sofasnda
oturduumuz zaman, ne mutlu bir zamandr." diye buyurur. Hsrev-i Dehlev de u beytinde ayn
fikri syler:
"Sevgilim! Ben sen oldum, sen de ben; ben beden oldum; sen de o bedende can oldun. Artk bunda
n sonra
kimse; ben ayrym, sen ayrsn!' diyemez!" Seven ile sevilen madd ynden birbirinden ayn gr
lyorsa da, hakikatte
birdirler. nk seven de, sevilen de ezel sevginin iki mazhardr! Ruh leminde kaynaklanan
ilh sevgi, sevilende
ekingenlik, naz ile zuhur etmi; sevende niyazla, yalvarla ken-dini gstermitir. Bu yzden
ayn grlrse de
hakikatler bakmndan birdir! rnek olarak aynay dnelim: Ayna, yalnz bana iken, iinde
hayal bulunmayan, sadece cilal bir nesnedir. Aynaya baknca, orada grlen hayal, ona bakan insann asl surelini
n aksidir. Her ne kadar
biri aynann iinde, biri darda olmak zre iki sret varsa da, bu iki sret aslnda birdir,
mn bakmndan ayrlk
yoktur!
172
Gnl uyank, aydn olan kiinin akl bilir ki; Leyla ile benim aramda
fark yoktur!" 228
228 Mecnn- ilh olan klarn bedenleri, hakik sevgili ile doludur! Nitekim Hallac- Mans
ur ehid edildii
zaman kanlar yere yaylnca; "Allh Allah!" yazs meydana getirdi. Zleyha'dan bir gn kan al
dlar. Kam yere
damlarken; "Ysuf, Ysuf!" diye seslendi. Mecnun .da; "Ey hacamat; beni hacamat ederken, kor
karm ki neteri
Leyla'ya vurur, onu yaralarsn. nk ikimiz bir olduk; biz ayr deiliz." diyordu. Nitekim Fu
zul merhum da Leyla ile
(Bende grnen sensin, ben kendim yokum! Ne varsa sensin, eer ben varsam, ben/ ben isem ey se
vgili, o halde sen
nesin? Eer sen sen isen, feryad eden, inleyen ben neyim, kimim?) Gerekten de gnl uyank, a
ydn olan akll kii, akl- kmil
sahibi bilir ki, Hakk a ile hakik mauk arasnda fark yoktur. Evet Hakk klarnn da be
denleri fanidir, fakat gnlleri ilh
vasflarla dolu olduu iin bunlardaki mecaz vcut kalmamtr. Bunlar, kendilerinde hakk s
evgiliyi bulmulardr. Bu yzden
bunlarn kendi vcutlarna muhabbetleri, aynen hakiki sevgiliye duyulan muhabbet gibidir.
173
229 Bu balkta bulunan "Sfatlarma brnp halka grn;..." mnsm tayan Arapa metin hak
knda arih-i
Ankarav hazretleri; "Bu sz Cenab- Hakk, Bayezd-i Bestam hazretlerinin kalb-i eriflerine
ilham eylemitir. Bu
Ftht'ta da byle kaydedilmitir. Fakat Cenab- Hakk, her sadk ana, insan- kmile byl
e ilhamlarda
bulunabilir." diye yazmtr.
2020 Bir sevgili kn snamak iin bir sabah vakti ona dedi ki: "Ey
filan olu filan!
k dedi ki: "Ben sende yle bir yok olmuum ki, tepeden trnaa
kadar seninle doluyum."
Bu sebeple, sende, bir bal denizi olan senin varlnda sirke gibi erimi,
yok olup gitmiim."
174
Fakat, imeye elverili duru su, Allh'n cezbesi eriirse, kuyu kazmadan da yerden fkrr.
Fkrr ama, sen buna kulak asma; yava yava, azar azar kuyunun
topran kaz, derinletir! 230
210 Bu beyitlerde, vahdet srrm arayan kii iin sembolik ifadeler var. Ey irfana, hakikate s
usam olan kii!
Sen; bu topraktan yaratlm bedeninin, glge varlnn tesine gemeye al! Su arayan kii
ler gibi bu toprak
bedenini kaz, derinliklere in; bu bedenin pis olan toprak sfatlarn, kt hallerini ibadet,
riyazat ve ak kazmas ile kaz
da, mn suyunu bul, hakikat ab- hayatndan kana kana i! Derler ki; bazan ilh bir ltuf il
e Hakk'n bir cezbesi gelip
de kulunu kendine ekerse, kulun varl gerek varlktan yok olursa, hakikat suyu, mn ab-
hayat uramadan da,
riyazat ve zahmet ekmeden de, kuyu kazlmadan da araycnn varlnn derinliklerinden fk
rr ama, sen yine ura,
sabrla yava yava kuyuyu derinletirmeye gayret et! nk, ter dkmenin, uramann ayr bir
zevki var!
Kim zahmet ekerse, bir define elde eder. Kim alr abalarsa,
saadete, devlete ular.
231 Bir hads-i erifte; "Namazda olduka, pdihn kapsn almaktasn; alana o kap al
r!" denilmektedir.
Baka bir hadste; "Rk ve scda melekt leminin kapsn almaya devam ediniz!" diye buyur
ulmutur. Baka bir
hadste de; "Kapy alana kap alr; kapy alan ieri girer!" mjdesi verilmitir.
2055 Himmetli adamlarn yle can srlar vardr ki, onlar la'l
Hrs, bo yere seraba doru koar; akl ise; "Dikkatle bak; o, su deil!"
der!
Hrs, stn gelmiti, altn da onlara can olmutu. Artk o anda, akln
feryad duyulmaz olmutu!
175
232 Nefs-i levvame: Kur'an- Kerim 'in Kyame Sresi'nin u 2. yetinde; "Yine kasem ederim; p
iman olan..."
diye geer. Bundan, nefs-i levvamenin yapt gnahlardan piman olan, kendi kendini levmeden,
ayplayan, knayan
nefis olduu anlalyor. nsan, kendisini ktle doru srkleyen, gnah ilemeyi emreden n
efs-i emmrenin
tesirinden kurtulunca, nefs-i levvamenin tesiri altna girer. Kur 'an- Kerim 'de nefis; insan
, zat, z, can mnlarnda
kullanlmtr. Ayn zamanda insan ktle, gnaha doru ekip gtren istek mnsna geldi
i gibi, insann iinde
bulunan eytan anlamnda da kullanlmtr. Temizleni ve kurtulu merhalelelerine gre nefsin
yedi hali vardr ki,
buna "etvar- seb'a" denir. Etvar- seb'ay yle sralamlardr: 1- Nefs-i emmare: nsana g
nah ilemeyi emreden
nefis 2- Nefs-i levvame: insan yapt gnahlardan tr levmeden, ayplayan nefis 3- Nefs-i
mlhime: badet
duygusu, iyilikler ilham eden nefis 4- Nefs-i mutmainne: Yapt ibadetlerin zevkin; alan, man
en tatmin edilmi nefis
5- Nefs-i raziye: Rza kapsndan giren, Allah'tan raz olan nefis 6- Nefs-i marziye: Cenab-
Hakk'm kulundan raz
olma hali 7- Nefs-i zekiye: Nefs-i safiye, z gnahlardan arnan nefis.
233 Allah' hi kimsenin yapt iten, iledii sevap ve gnahlardan habersiz sanma! O, kulun
un iledii her
eyi grmekte ve bilmektedir. Kur'an 'da; 'Asla zalimlerin yapaca eyden Allah' gafil sanma
!" (brahim Sresi, 42)
'Allh, bu ilediinizden gafil deildir!" (Bakara Sresi, 85) buyurulmutur.
234 Burada Bakara Sresi'nin u mealdeki 255. yetine iaret var: "O'nun izni olmadka kim e
faat edebilir?"
2100 Zaten gnah, nce O'nun hilmi yznden ilenir, meydana gelir.
Yoksa, O'nun korkusu varken kim su ileyebilir?
176
2105 Fakat cennette hilim arabn itii iin eytann bir oyunu ile
yz sarard. 235
235 Cenab- Hakk'n Halim oluu ruh leminde nefsimizi korkudan uzaklatrmt. Nefsimiz ilh
hilim
arabn iince kendinden geti, eytan meydan bo buldu. Hilim sakisi arap sunmasayd ve Hz
. Adem Hakk'm hilmi
ile sarho olmasayd, eytann hilesine kaplr m idi?
O bela; sevgi veren, sevilen Allh'n bilgi incileri idi. Adem, o belaya
uramakla anlayl, bilgin, evik bir hale gelmiti.
Yine Allh'n kuvvetli hilim afyonu, hrsz eytan, almas iin onun
eyasna doru getirmiti.
Akl; "Benim sakm sensin, elimden tut!" diye gelir, onun hilmine s-
nr.
2124 Halk avlamak iin "Elest ahdi"nden beri hilim dal da var, fke
dal da var; ikisi de var! 236
236 nsann varlnda rahmet sfat da vardr, kahr, fke sfat da vardr. Bu yzdendir ki,
bazan insandan ltuf
ve kerem zahir olur, bazan da hiddet ve kin atei meydana gelir, yakar yandrr. insanlar hr
palamak, tesir altnda
brakmak iin Elest ahdinden beri, hilim dal ile hm dal hareket halindedir. Hakm-i Mutla
k olan Allh, insan bazan
sevgi dal ile, bazan da kahr dal ile takdirini yerine getirtmek iin kendi tarafna doru
eker. Burada geen "elest"
Arapa'da "Deil miyim?" mnsna gelir. Kur'n- Kerm 'in A'raf Sresi'nin 172. yetinde ge
er. Cenab- Hakk'n;
"Ben, sizin Rabbiniz deil miyim?" hitabna kar rhlarmzn; "Evet; Rabbimizsin, ahid oldu
k!" demeleri
Elest ahdini ifade eder.
237 "Elest?" (=Deil miyim?) sznde hem nefiy, hem de isbat karlkl bulunmaktadr. nk
"Ben, sizin
Rabbiniz deil miyim?" demek, ayn zamanda "Ben, sizin Rabbinizim!" demek mnsna gelir. Bunu
n gibi nefy
mertebesinde olan mahlka ait, kahr ve gazap sfatlar dah ltuf ve merhamet sfatlarna nis
betle gizlenmi, ltuf ve
merhamet sfatlan onlara nisbetle stn grlmtr.
177
Kahr ile ltuf, seher vakti esen hafif rzgarla insanlar korkutan,
kederlendiren vebaya benzer; birisi demiri eker, br saman pn!
238 Allah'n kahr ve ltf tecell ynnden saba rzgar, veba hastalna benzer. Bazan O'nu
n kahr, mknats
gibi demir gibi gnlleri eker gtrr. Ltf ise kehribar gibi, zayf mahluklar eker. Cema
l mertebesine ulatrr.
Dikkat edilirse grlr ki, hak ve gzel olan eyler, dorular ve temiz kiileri kemale doru
eker; dorular ve pak
olanlar, onun tarafna meylederler, onlarn cazibesine kaplrlar. Batl ve eri olanlar da, b
atl ve eri olanlar kendi
taraflarna cezbederler. Burada Kur'n- Kerm 'in Nr Sresi 26. yetine iaret var.
2130 Mide helvay severse, insann can helva ister; mide sirkeden
holanrsa, insan sirke arzular!
Scak bir yere oturann soukluu gider; aksine souk bir yere oturann
da harareti gider!
Cevizin kabuu krlrken ses karr; fakat, iinde, yanda ses ne gezer?
2145 Fakat cevizin iinin de bir sesi vardr; vardr ama o ses, kulan
duyaca bir ses deildir. O ses, akln kulanda gizlenmitir.
Sen, ii elde etmek iin susarak kabuun kard sese katlanyorsun. 239
239 Dikkat buyurulursa Mevlana, buraya kadar be beyitten beri bir ceviz sembol zerinde durd
u. Bedenimizi
ceviz kabuuna, gnlmz de iine benzetti. Bu benzetilerle bize demek istedi ki; "Eer sen,
u glge varln, heva
ve hevesini, benliini krar da i, z mertebesine eriirsen, o zaman ie, ruh lemine ait mn
destann gnl kulayla
duyarsn, gnle akseden lednn sesleri duyarsn! Yani, nefsaniyet ve hayvanlk mertebesinden
geip ruhaniyyet ve
hakkaniyyet mertebesine ular isen, o zaman ruhan szleri ve hakkan haberleri harfsiz ve se
ssiz sedasz can kula ile
duyarsn; adeta dilsiz dudaksz, iinden bir ey sana seslenir, insann ruhu da, bu beden kabu
u iinde mahbusdur.
Cevizin iinin de sesi olduu gibi, bedende mahbus olan ruhun da sesi vardr. O ses, gnl ses
idir; onu duymak iin bu
bataki kkrdak kulak deil, can kula lazmdr.
178
Bir mddet iin dilsiz, dudaksz ol! Kulan da tka, bir ey duyma!
Ondan sonra gnlden gelen tatl seslere, ho seslere dost ol, arkada ol!
2150 Bunca zamandr ac, sert, kabzlk verici yemekler piirdin; bir
kere de denemek iin bir tatl yemek piir!
Sava yeri kfirle dolu olduu gibi, onun ii de batan baa sularla,
gnahlarla dolu.
Elbette pis, veballerle, sularla dolu olan byle bir defter sa taraftan
verilmez, soldan verilir!
Dkkanda, rafta sol ayaa giyilecek bir tek ayakkab bulunsa, denemeden, onun sol olduunu hemen anlarsn!
Her sola, O bir salk verir; O, ac denize duru tatl suyu balar!
179
2160 Eer sen sol isen, O'nun dergah- izzetinde sa ol da, ltuflarn,
ihsnlarn seyret!
Ama sen reva grr msn ki, gnahlarla dolu baya amel defteri, sol
taraftan dnsn de sa taraftan gelsin?
Sularla, zulmlerle, cefalarla dolu olan byle bir defter, nasl olur da
sa ele layk olur?
240 Bu balkta geen yet, Ankebt Sresi'nin u mealdeki 61. yetinden alnmtr:
'"Gkleri ve yeri kim yaratt? Gnei, ay kim emre bal kld?' diye sorarsan, Elbette Allh
!' derler. O halde
(Allh'n birliim ikrar ettikten sonra) nasl tevhidden evriliyorlar?"
2163 Bir zahidin pek kskan bir kars, bir de huri gibi gzel bir
cariyesi vard.
Durmakszn gelen Hakk'n takdiri tecell edince, akl kim oluyor ki?
Hakk'n takdiri ile ay bile tutulur! 241
241 "Kaza gelince, gz krleir!" diye bir hads vardr. Eski airlerimizden birisi
"Hakim-i hkm-i ezel infaz iin takdirini,
diye yazmtr. Evet; Cenab- Hakk takdirini yerine getirmek iin insann akln bandan alr
, tedbirini bozar.
"Gelir elbette zuhura ne ise hkm-i kader" demilerdir. Bir baka hadste de Peygamber Efendim
iz yle buyurmutur:
"Allh, kaza ve kaderini yerine getirmek istedii zaman, akl sahiplerinin akllarn balarn
dan alr!"
180
adeta canland.
Efendisi imdi evde yalnzdr diye dnerek sevine sevine eve kotu.
Cariye; alt seneden beri efendiyi seviyordu, onunla evde yalnz kalmay kolluyordu.
ehvet, iki a da yle bir tututurdu ki, ihtiyat elden brakp kapy
kapamay bile unuttular!
2175 kisi de nee ile kucaklatlar, birletiler. O anda, sanki iki can bir
oldu.
Bandaki kili hemen ykad; akl bandan gitmi gibi komaya balad.
Hem kouyor, hem arafn bana ekiyordu.
2180 Arif, her an pdihn tahtna kadar ular; zahid ise, yrr yrr,
bir ayda tam bir gnlk yol alr! 242
242 Hikyede, uar gibi efendisi ile bulumak iin eve koan cariye, Hakk a semboldr. Ha
mamdan eve
korku ve telala koan kadn ise zahidin semboldr. Zahid ile an seyr slkn buna gr
e kyaslamamz gerekir.
Ak ile korku arasnda dalar kadar fark vardr. k olanlar, kendi mertebelerinden Hakk tara
fna, sevgi kuvveti ile
hzla koarlar, her an seyrederler, Hakk'a vasl olurlar. Kalplerinde Hakk' bularak, nice ruh
an zevkler, ilh neeler
duyarlar. Abid ve zahid olanlar (ham sofular) ise, Allh'tan korktuklar iin O'na ynelirler.
Sevgiden ziyade korku ile
Hakk'a doru giderler. Korku, onlara yolu uzatr; onlar iin, bir gnlk yolu bir ayda almak z
orluu vardr. Yani, Hakk
klarnn bir gnde aldklar yolu zahidler, ancak bir aylk ibadetle alrlar. nk arif, a
kla komadadr; zahid ise
181
Ak ve korku
Evet, arif, her an pdihn tahtna kadar ular; zahid ise bir gnlk yol
almak iin bir aya muhtatr! Fakat zahidin de erefli bir gn vardr; vardr
ama, onun gn nasl olur da elli bin seneye eit olur?
Hakk yolunda alann mrnde her gn, dnya yllarnn elli bin yldr. 243
243 Me'aric Sresi'nin u mealdeki 4. yetinden alnmtr: "Bu makamlarn her birine melekler
ve ruh, miktar
elli bin yl olan bir gnde kar!" k, mrnn her gnnde o kadar ok mertebeler, makamlar
kateder ki, zahid ve
abidler, klarn bir gnde katettikleri makamlar ancak elli bin ylda katederler.
Kur'n- Kerm 'de; "Onlar Allh' severler!" yetini okudun ya, bu;
"Allh da onlar sever!" mjdeli szne yakndr! 244
244 Ma'ide Sresi'nin u mealdeki 54. yetine iaret var: 'Allh onlar sevecek, onlar da All
h' sevecekler."
Arif o kimsedir ki, kt ahlaktan vazgeerek, fani sfatlarm terkederek, ilh ahlakla ardakl
anp Hakk tarafndan
sevilir.
Hakk sfat nerede, bir avu topran sfat nerede? Sonradan yaratlann
sfat nerede, tertemiz, n sonu olmayan Hakk'n sfat nerede?
Eer ben akn erhini yapsam, ak anlatmaya kalksam ve buna devam etsem, yz kyamet kopar, yine de sz tamamlanmaz. 245
245 Mesnevi 'nin I. Cildi 'nde; "Ak anlatmak, aklamak iin ne sylersem syleyeyim, aka g
elince, ak
hisse-dince, sylediklerimden utanrm! Yani, ak yle kutsal bir eydir ki, anlatlamaz!" den
ilmektedir.
182
Akn beyz kanad vardr; her kanad, arn en yksek yerinden yerin
dibine kadar btn kinat kaplar.
Korkak zahid aya ile koar; klar ise imekten, rzgardan daha
hzl uarlar.
O korkaklar, akn tozuna nasl ulaabilirler? nk ak derdi, gkyzn bile kertir, deme yapar.
Zahid bu makama ulaamaz; ancak, ltuf nn yardm ile bu cihandan, bu uygunsuz giditen, yryten kurtulur, azad olur.
183
olur.
El; "Ben, yle aldm!" der. Dudak; "Ben, onun bunun ayplarn yle
sordum soruturdum!" der.
Ayak; "Ben, ehvete doru kotum!" der. Edep yeri; "Ben, zina ettim!"
diye sylenir.
2215 Gz; "Ben, harama baktm!" der. Kulak ise; "Ben, ok kt szler
dinledim!" der.
Bylece insan, batan ayaa kadar yalan kesilir; nk, kendi uzuvlar
onu yalanlar, btn yalanlarn meydana karr.
u halde, yle hareket et, yle iler yap ki, o hareketin, o ilerin "Dilsiz,
dudaksz ehadet ederim!" demenin ta kendisi olsun.
184
246 Kur'n'm 66. Tahrim Sresi'nin 8'inci yetinde; "Ey insanlar! Cenab- Hakk'a nasuh tevbesi
ile tevbe
edin!" diye buyumlmaktadr. "Nasuh" kelimesi, halis tevbe ve gemi gnahlara tamamyle piman
olmak ve bir daha
gnah ilememee azmetmek mnsna gelir. Yani, yle demektir: "Ey insanlar! Allh'a yle tev
be edin ki, tam bir
pimanlkla halis bir tevbe olsun!" Bylece, nasuh tevbesi demek, "nasuh" isminde bir kiinin
yapt tevbe demek
deildir! Fakat halk arasnda "nasuh" ahslandrlm, yani sanki "nasuh" isminde bir adam ya
am da, o gnahlarna
piman olmu da, makbul bir tevbede bulunmu gibi gsterilmitir. Bylece "nasuh" hakknda e
itli hikyeler
uydurulmutur. ems-i Tebriz hazretleri de Makalat adl eserinde byle bir hikyeden bahsetti
i gibi, Mevlana da
Mecalis-i Seb 'a adl eserinin VI. blmnde nasuh tevbesinden sz etmilerdir. Fakat, imdi o
kumaya baladnz bu
Mesnevi hikyesini Hz. Mevlana byk bir kudretle canlandrm, halk arasnda sylenen bu hik
yeyi kendi bulular
ve tatl anlat tarz ile adeta yeniden ibda' buyurmulardr.
gizlerdi.
185
Yllarca tellaklk etti, hi kimse onun halinden, srrndan bir koku almad, phelenmedi.
araf giyerek ban rter, yzne pee takard. Fakat ehvetli ve azgn
bir gen idi.
2235 Tvbe eder, tellaklktan ayrlmak isterdi, fakat kadn sevgisi, kfir
nefsi onun tvbesini bozdurur dururdu.
O arif adam, onun gizledii srr rendi, fakat ayplar rten Allh'n
hilmi gibi, srr aa vurmad.
Arif tuhaf tuhaf gld de dedi ki: "Ey kt yaratll kii; eylediin
iten Allh sana tvbe nasib etsin!"
186
arama dndler.
Birisi; "Gen ihtiyar kim varsa, anadan doma soyunsun!" diye bard.
"Allhm!" dedi, "Nice defalar tvbeler ettim, ahdler ettim, sonra onlar
bozdum!
Ben, bana layk olanlar iledim, sonunda bu kara sel, bu kara bela
geldi, bana att.
Aranma sras bana gelirse, eyvahlar olsun; canma ne etin eyler gelecek, ne belalara deceim.
Ey Allhm! Sen, sana layk olan yap! nk beni, her delikten bir y-
lan sokuyor.
2265 Eer bu defa da gnahm rtersen ne olur? Ben artk, her trl
yaplmayacak eylerden tvbe ettim.
Bir daha tvbemi kabul buyur da, tvbemi bozmamak iin ok gayret
sarfedeyim.
Bu defa da bir kusurda bulunrsam, artk bir daha tvbemi kabul etme,
szm dinleme."
187
O kadar; "Ya Rabbi, ya Rabbi!" dedi ki, kap ve duvar da onunla beraber; "Ya Rabbi!" demeye balad.
247 Bu balkta geen; "Zorla, iddetlen; alrsn!" bir hadstir. (Feyzu'l-Kadr, s. 516)
nsan bir hastala
yahut byk bir sknt ve zdraba, aresiz bir hale derse, Cenab- Hakk'n beklenmedik bir
anda bir kap atn
mjdeleyen bu hadsi Hz. Ali rivayet etmitir.
atlam, harap bir duvar gibi yklverdi. Akl fikri gitti, cansz bir hal
ald.
Akl bandan gidince, can Hakk'a ulat, ite o zaman, rahmet denizi
cotu, kprd.
188
2280 Can doan kuuna benzer; ten ona tuzaktr! O; aya bal, kanad
krk halde beden tuzana dp kalmtr.
mjdeler geldi.
Korku gitti, "O kaybolan deer biilmez cevher bulundu!" diye anszn
bir ses geldi.
hamam dolduruyordu.
2295 Nasuh, pdihn kznn has tellk idi; ona mahremdi. Hatta
onlar, iki ayr bedende tek bir ruh gibi idiler.
"Sultana ondan daha yakn bir kadn yok! Cevheri aldysa o almtr."
demilerdi.
Hatta nce onu aramak istemiler, fakat sayg gsterdikleri iin geriye
brakmlard.
"ald ise" diye dnmlerdi, "Bir yere braksn da, bu zaman iinde
kendini kurtarsn."
2300 Nasuh, onlara dedi ki: "Bu bana Allh'n ltf, ihsn; yoksa, ben
dediinizden beterim.
Benden helallik istemeye, zr dilemeye hacet yok! nk ben, dnyada yaayan insanlarn en gnahkarym!
189
Bana isnad edilen ktlkler, benim yaptm ktlklerin yzde biridir. Birisi hakkmda; "Kt, fena!" dese, bu bir phedir, zandr. Ama ben,
kendi ktlm apak gryorum.
2305 nceleri, ktlkte iblis bana stad olmutu. Sonra ben o kadar
gnah iledim ki, iblis benim gzmde bir rzgardan ibaret oldu.
2314 Ya Rabbi, sana krler olsun! Beni anszn gamdan azad ettin,
kurtardn.
Bedenimde her kln bir dili olsa da, hepsi ile sana kretse, yine de
krn yerine getiremez.
ika!
2320 Nasuh, kendisini aran kadna; "Git, git!" dedi. "Elim iten
kald; senin bu Nasuh'un imdi hastaland.
Ko; acele bir bakasn ara! VAllhi benim elim iten kald."
"Gel, gel; her ne isen gel! Kfirsen de, rindsen de, puta tapyorsan da yine gel! Bizim dergah
mz mitsizlik
dergah deildir! Yz kere tevbeni bozdunsa yine gel!" Bugnn insannn merebine uygun dt
iin her trende,
her yerde tekrar edilen bu ruba', Mevlana'nm Divan 'nda yoktur, phelidir. Mevlana tam Hz.
Muhammed'in
yolundadr; ruba' ise yukarki hadse aykr dmektedir.
190
Toprak deme atlas olur, altn srma ile dokunmu bir kuma halini
alr.
2285 Btn bu yeryz yemyeil olur; kupkuru dal iek aar, meyve
verir!
Kurt kuzu ile bir sofrada arap imeye balar; mitsizler ho bir hale
gelirler, izleri kutlu olur!
191
2361 Bir saka vard, bir de srt mihnetten enber gibi iki bklm olmu
eei vard.
Arpa nerde, kuru otla bile karn doymuyordu. Yk altnda ezildii iin
srtnda yaralar vard. Bir yandan da sahibi onu demir bir ile modullayp
duruyordu.
mrahor onu grp acd. Eein sahibi ile de dostluu, tankl vard.
2365 Selam verdi, hal hatr sordu. Sonra; "Neden bu eek iki bklm
192
Eek, her tarafta bol gda ile beslenmi, tavl, semiz, gzel, gen Arap
atlarn grd.
"Diyelim ki ben bir eeim, ama senin mahlukun deil miyim? Neden
perianm, neden srtm yara bere iinde, neden zayfm?
2375 Derken, anszn sava sesi duyuldu. Arap atlarna eerler vuruldu,
kemerler skld, muharebeye gtrldler.
Muharebeden geri dnnce, o Arap atlarnn sa kalanlar bitkin, perian bir halde ahra girip yerlere ykldlar.
2380 Eek bunlar grnce; "Ya Rabbi!" dedi. "Ben; fakirliime, shhat
ve afiyetime razym.
O gzel gdalar da istemem, o irkin yaralar da; afiyet isteyen, kurtulu dileyen dnyay terkeder." 249
249 Bu hikyede eek; halinden memnun olmayan, Allh'n inyetinden, ltuf ve ihsanndan raz
olmayan,
gz kendinden yukarlarda bulunanlara bakarak onlara haset eden bir kiiyi temsil etmektedir.
Hakk, ezelde herkese
bir ey nasip etmitir, takdir buyurmutur. Bununla kanaat etmeyen kii, sonunda me'yus olacak
tr. Hz. Mevlana'nn
en son beytinde buyurduu gibi; kurtulu dileyen kiinin dnya malnda gz olmamas gerekir.
193
(Hz. Mevlana bu balktaki konuyu, tilki ve eek hikyesi ile bize aklayacaktr.)
2326 Bir iftinin bir eei vard. Bu eein srt yara, karn a ve ok
zayft.
Orada iecek sudan baka bir ey yoktu. Eek, gece gndz o keder
yurdunda, o yas yerinde idi.
Arslan bir tilkiyi ard. "Git; benim iin bir eek avla!" diye emir
verdi.
"ayrlkta bir eek bulursan git, ona dil dk; byleyici szler syle,
kandr, buraya getir!
2335 Eein eti ile glenir kuvvetlenirsem, gider, bir baka av bulur,
avlanrm.
Ben pek azn yerim; artann siz yersiniz. Ben de, bu sretle, sizin de
yiyeceinizi elde etmenize sebep olurum.
194
Benim iin ya bir eek ara, yahut bir kz ara! Ne bulursan ona byleyici, kandrc szler syle!
Ona dosta bir selam verip yanna gitti. O saf zavallya yaklat.
Eek dedi ki: "ster gam iinde olaym, ister rem banda, dnya
cennetinde bulunaym; ksmetimi Hakk vermi, o yzden daima Allh'a kretmekteyim. 250
250 rem; Yemen'de eddad isminde tanrlk iddia eden efsanevi bir kraln yaptrd mehur ba
henin ad;
dnya cenneti.
251 Burada, Zuhruf Sresi'nin u mealdeki 32. yetine iaret var: "Dnya hayatnda onlarn ma'
etlerini bile
aralarnda onlar deil, biz taksim ettik!"
"Sabr; kurtuluun, rahata kavumann anahtardr. Takva, ekinmek ise, ebed zenginliktir." (
Hads)
2360 Hakk bana ayran verirse, bal istemem; nk her nimetin bir gam
vardr." 252
252 Hakk' arayan talibe, Cenab- Hakk'tan baka herkes, hatta her ey dman gibidir; dost, a
ncak Allah'tr!
Bulunduumuz halden memnun kalmamak, mahrum kaldmz nimetlerden szlanmak, dostu dmana i
kyet etmek
gibidir. Dnyada her nimetin, yan banda bir klfet, bir gam bulunmaktadr. u halde, gamla
beraber bulunan bir
nimet ile sonunda zahmet ve elem bulunan bir rahat ne iimize yarar? En iyisi, bize verilenle
kanaat etmek ve halinden
memnun kalmak, bizden daha yoksul olanlar grerek durumumuza kretmek bir vicdan borcudur. T
am mansyla
kendini Hakk'a vermi ve Hakk'ta yok olmu bir kii, bir insan- kmil, deil durumundan iky
et etmek, o her
halinden memnundur! Sevgili Allh' ona ayran lutfetse, ona bal yerine geer. O; hasta iken me
suttur, tehlike iinde
mesuttur, hakaret altnda mesuttur, can verirken mesuttur. O, insanlardan ikyet etmez. O, ar
zularnda mahrumiyet
hissetmez, hi bir eyle yaralanmaz. Onun ne tamah, ne fkesi, ne de hasedi vardr. O, lmede
n evvel lm kiidir.
Mutasavvflarn kmil insan dncesi, vasflar bylece hulasa edilmi oldu.
195
2382* Tilki dedi ki: "Hakk'n emrine uyup helal rzk aramak farzdr.
Cenab- Hakk; 'Allh'n fazlndan rzk arayn! ' diye emretti; buna uymak, kaplan gibi zorla alp kapmamak lazm! 253
253 Cum'a Sresi'nin u mealdeki 9-10. yetlerine iaret var: "Ey iman edenler! Cuma gn nama
za
arldnz zaman, hemen Allh' zikretmeye gidin; al verii brakn! Bu, belki sizin ii
n daha hayrldr! Namaz
klnnca dalm; Allah'n fazlndan rzk arayn! Allh' zikredin; ta ki umduunuza kavuas
nz!" Peygamber
Efendimiz de bir hadslerinde; "Helal rzk istemek, farz olan ibadetten daha farzdr!" diye b
uyurmulardr.
254 Yukarki beyitlerde Peygamber Efendimiz'in u hadsine iaret var: "Rzklann kaplan kili
tlenmitir;
almak, uramak o kaplarn anahtarlardr." "stemeden ekmek, vermek Allh'n adeti deild
ir." msra'nm mns
da, yalnz dua etmek, istemek, yalvarmak deildir; buradaki istemek, uramak, didinmek, ter d
kmek anlamna
gelmektedir. Necm Sresi'nin u mealdeki 39. yetini unutmamalyz:
"Hakkaten insan iin altndan baka bir ey yoktur!"
255 Benliini yenerek dnyev arzularna kar zafer kazanan bir insan iin, bir lokma ekmek y
eter de artar bile!
O, Allah'na yle bir balanmtr ki, yle gvenmitir ki, hi bir ey onu yolundan alkoyama
z. Nitekim Talak
Sresi'nin u mealdeki 2-3. yetlerinde; "Kim Allh'tan korkarsa, Allh ona bir k yolu ihs
n eder; onu hatr ve
hayale gelmeyecek bir cihetten rzklandrr! Kim Allh'a gvenip tevekkl ederse, O kendisine
yetiir!" diye
buyurulmutur.
196
256 Btn hayvanlar, yrtc canavarlar bile rzklarn bulmaktadr. Sanki bu hayvanlar, rz
klarn aramyorlar
da, rzklar bunlar aryormu gibi karlarna kmaktadrlar. Herkesin rzkm Allh, nne
getirmektedir; sanki
Hakk'm btn canl varlklarn nne serdii bir sofra var da herkes kudretince rzkn almakt
adr. Ama bu demek
deildir ki almadan, didinmeden rzk gelsin, bizi arasn. Mehmed Akif merhum;
257 Burada, Peygamber Efendimiz'in u hadsine iaret var: "Kanaat, bitmez tkenmez bir hazine
dir!"
Eek dedi ki: "Bu sz ters sylediini bil; ktlk, cana tamahtan ge-
lir.
258 Bulutlar, yamurlar Allh'n lutfu ve ihsmdr; insanlarn kazand nesneler deildir! Do
muzlar ve
kpekleri bile a brakmayan Allh, insanlar a brakr m? Takdir edilen rzk, her ne mikda
rsa, gelip sahibini
bulacaktr! Rzk elde etmek iin de, insann gayret sarfetmesi, almas yine Allh'n bir t
akdiridir.
2400 Sen nasl rzka dkn, rzk arayan bir k isen, rzk da rzk
yiyene, yani sana ktr.
197
Sen rzkn peinde komasan da, o senin kapna gelir, Fakat sen, onun
peinde koarsan, bana dert olur, sana zdrap verir." 259
259 Hads-i erifte yle Duyuruluyor: "Rzk, kulun onu arayndan daha fazla kulu arar!" Hz
. Mevlana,
Peygamberimiz 'in bu dncesini, ayr bir Mesnevi cildinde u beyitle beyan buyurur:
"Dnyada yalnz susuzlar su aramazlar; su da susuzlar arar!"
2419 Tilki; "Bu hikyeleri brak!" dedi; "Az bile olsa, elini kazanca at!
Allh sana el ihsn etmitir; bir i gr, kazan da, bir dosta yardm et!
nk btn kazanc bir kii elde edemez; bir kii hem dlger, hem
saka, hem terzi olamaz!
Ortada bedava sofraya oturup yemek yok; snnet yolu, bir ie arl- \
mak, bir kazan elde etmektir."
Eek; "Ben" dedi, "Dnyada da Allh'a tevekklden daha iyi bir ka2425 zan bilmiyorum.
260 Bu beyitte, brahim Sresi 'nin u mealdeki 7. yetine iaret var: "Hatrlayn ki, Rabbini
z unu bildirmiti:
Andolsun, krederseniz, elbette nimetlerimi artrrm! Andolsun, nankrlk ederseniz hi ph
esiz, benim azabm
cidden etindir!"
261 Burada, Bakara Sresi'nin u mealdeki 195. yetinden iktibas var: "Kendinizi tehlikeye atm
ayn!"
2430 Buradan bir ayrla git; orada rmak kysnda yeil otlar otla!
Cennetler gibi yemyeil bir ayrlk... Orada, t bele kadar gelen imenler var.
198
Orada, her tarafta bir kaynak fkrp akmakta; orada, hayvanlar emniyet iinde ve rahat otlamaktadrlar."
2516 Tilki hilede ayak diredi; eein sakaln tuttu, onu ekip gtrd.
2518 Bir tavan hile ile bir arslan kuyuya atarsa, bir tilki nasl olur da
eei ekip ayrla gtremez? 262
262 Bu beyitte, Mesnev-i erifin I. cildinde geen ve tavann hile ile arslan kuyuya drm
esi hikyesine
iaret var.
2564 Arslan ona saldrsn da yaralasn diye, tilki eei daa kard,
ormana gtrd.
263 Bu beyitte Peygamber Efendimiz'in; "Acele etmek eytandandr; yava ve dnerek i yapmak
ise
Allah'tandr!" hadsine iaret vardr.
199
Arslan; "Kuvvetim yerinde ve kendimi zayf dmemi sandm; bu kadar halsiz dtm sanmyordum." dedi.
gitti.
Eer elinden gelirse, bir kere daha akln kullan, onu buraya tekrar getir.
2575 Hile ile kandrarak onu tekrar buraya getirirsen, sana kar ok
minnettar olurum."
Tilki; "Evet!" dedi, "Allh yardm ederse, onun gnl gzn mhrler,
onu kr eder.
Fakat, onu kandrr da tekrar buraya getirirsem, yine acele ederek emei
boa karma!"
Arslan; "Evet!" dedi. "Tecrbe ettim, anladm ki, pek hastaym, halsizim; nerdeyse bedenim dalp gidecek.
Tilki yola dt; "Aman pdihm!" diyordu. "Sen bana yardm et de,
akl gafletle rtlsn.
2600 Sonunda tilki, vakit kaybetmeden yine eein yanna geldi. Eek;
"Senin gibi dosttan ekinmek gerek." dedi.
"Ey adam olmayan, insanlk bilmeyen tilki! Ben sana ne yaptm ki sen
beni tuttun o ejderhann yanna grrdn?
2612 Tilki dedi ki: "O bir by, bir tlsmd; senin gzne arslan gibi
grnd.
Eer o eit bir tlsm yapmasalard, her obur, her yiyici oraya koar, orada rzkn
arard.
200
2615- Fillerle, ejderhalarla dolu a bir dnya varken, yle bir ova tlsmsz yemyeil
kalr myd?
sana!
Seni, kpek alna tutulmu, zavall, yiyeceksiz kalm bir halde grdm de; 'Derdine bir derman olaym!' diye acele ettim.
Yoksa, sana tlsm nceden anlatrdm; grnenin arslan deil bir hayal
olduunu sylerdim!"
2620 Eek dedi ki: "Ey dman; nmden ekil, git! ekil git de, ey
hain; irkin yzl, senin suratn grmeyeyim.
Seni bahtsz bir hale sokan Allh, irkin yzn de pek iren bir
ekilde yaratm.
Bana hangi yzle geliyorsun? Gergedann derisi bile yzn gibi kaln
derili deildir.
201
Kendi irkin hayaline kaplarak bana bakma; seni sevenlere kar neden
kt zanda bulunuyorsun?
Temiz, saf kardeler hakknda iyi zanda bulun; zahiren onlardan cefa
bile grsen, haklarnda kt dnceye kaplma!
2645 efkat gsteren, acyan birisi sana cevretse, seni snasa, akll isen
onun hakknda kt zanna dmezsin.
2817 Eek bir hayli alt, tilkiyi bandan kovdu, fakat kpek gibi
ackmt. Alk kendisinden ayrlmyordu; adeta ona e olmutu.
Hrs stn geldi, sabr zayflad. Ekmek sevdas nice boazlar kesmitir.
2820 O eek, ala esir olmutu. "Bu, hile bile olsa, zaten alktan
2870 Tilkicik, eei ta arslann yanna kadar gtrd. O yiit arslan da,
eei parampara etti.
202
dedi.
Eer eein cierleri yahut yrei olsayd, yine kalkar bir kere daha
senin yanna gelir miydi?" 264
264 Dikkat edildiyse Hz. Mevlana bu uzun hikyede eitli konulara temas etti ve hayvanlarn a
zndan bize
ibret alnacak ok eyler nakletti.
263 Buradaki kutup kelimesini vellerin en banda olan "kutb- gavs" olarak deil, insan- k
mil olarak
dnmek gerekir. Kutup, istidad sahiplerine feyz verir; kendisi ise Hakk'tan feyiz almaktadr
. Hakk Teala'dan rahmet
ve mafiret avlamak, arslanm iidir. Halk ise, onun etrafnda bulunan ve onun art ile gein
en canllardr! Onlar
istidadlarna ve kabiliyetlerine gre kutbun Hakk'tan ald feyizden yararlanrlar.
Gcn yettiince kutbu raz etmeye al; onun isteklerini yerine getir
ki, o kuvvetlensin de vahi hayvanlar avlasn. 266
266 Ey mrid! Elinden geldike kutbun rzasn almaya al ki, senin hidmetin ile o kutup g
lene, vahi olan
hayvanlar avlaya! Vahi hayvanlardan murad; ashab- dil (=gnl sahibi) olanlarn sohbetlerin
den holanmayan ham
kiilerdir.
Halkn vecdi, manev heyecan, gnl gdas ancak onun artdr. Gnln eer av istiyorsa, bunu gz nnde tut, dn. 267
267 Kutbun zahmete dmesi, incinmesi ile kendine tabi olanlar, ruhan gdadan mahrum kalrlar
. nk halk,
beden gibidir; kutup ise bedeni idare eden akl mesabesindedir. Halkn vecd hali, manev heyec
an, onun gdasnn
art gibidir.
Kutup, akla benzer; halk ise tendeki uzuvlar gibidir. Bedenin terbiyesi,
idaresi akla baldr, akln elindedir.
268 ou zaman kutuplar maddeye nem vermediklerinden zayf ve fakir olurlar, fakat ruh bakm
ndan ok
kuvvetlidirler. Onlarn kalplerinin murad ettiini kimse deitiremez. Onlarn bedenleri, gemi
gibi dayankszdr;
ruhlar ise Nuh (a. s) gibi korkusuz ve salamdr.
203
2345 Kutup o kimseye derler ki, kendi etrafnda dner dolar; gklerse
onun etrafnda dnerler. 269
269 Kutup ayn zamanda deirmen tann miline verilen addr. Deirmen ta milin etrafnda d
nd gibi,
gkler de onun etrafnda dner. Kutup, kinatn ruhu, z olduu iin kinat, gkler onun etra
fnda dnmektedir. Sfl
olsun, ulv olsun btn lem, onun idaresi altndadr, onun evresinde dner. Melekler, onun i
zni ile hidyet klarlar.
Kmil insan, ilim ve ma'rifeti, vasta olmakszn Hakk'dan alr, halka datr.
Ona, has bir kul tam bir kle olduysa, gemisini tamir hususunda ona
yardm et.
Ona yardm edersen, bu yardm sana yarar, seni gelitirir; onu gelitirmez. Cenab- Hakk; "Siz Allh'a yardm ederseniz, O da size yardm eder!"
diye buyurdu. 270
stesen de, istemesen de rzkn sana k olur da, koa koa gelir, sana
ular!" hadsini duymutu! 271
271 Hz. Peygamberimiz bir hadslerinde; "Sen rzkn aradn gibi, rzkn da seni arar'" diye
buyurmutur.
204
Birisi; "Bu adam neden byle lde, yoldan ve ehirden uzak bir yerde,
dedi.
Kervan halk bana tler, orasn burasn yokladlar. Zahid duymazlktan geldi, hi bir ey sylemedi.
Azna dkerek ona yedirmek iin ekmekle bir mlek yemek getirdiler.
Zahid, rzkn insana muhakkak gelip yetiecei hakkndaki vaadin, tevekkln doruluunu anlamak iin inadna dilerini skt. 272
272 "Kim Allh'a gvenip dayanrsa, Allah kendisine yetiir!" (Al-i mran Sresi: 3) yet-i ke
rimesinin
gereklemesini istiyordu.
Zahid kendi kendine dedi ki: "Gnl, susuyorsun ama, srr biliyorsun
ve kendini naza ekiyorsun."
205
"Mucize ister ejderha olsun, ister ylan, nerede Firavun'un tanrlk gururu, nerede hm ve fkesi?
273 Firavun tanrlk davasna kalkt zaman; "Ben, sizin en yce rabbinizim!" demiti. Bu sz
, Nazi'at
Sresi'nin u mealdeki 24. yetinde geer: "Firavun; "Ben, sizin en yce rabbinizim!" dedi."
Nefsin hurma arab ile, eitli mezelerle sarho olmu ise, unu iyi bil
ki, ruhun gayb leminin, mn leminin salkmn grmemitir.
274 Bu beyitte, Zmer Sresi'nin u 23. yeti mnasebetiyle sylenmi olan aadaki hadse i
aret var:
"Allh'n islm nru ile kalbine genilik verdii kimse kalbi mhrl, nrsuz kii gibi midir?
Elbette o, Rabbi'nden bir
hidyet zeredir! O halde, yazklar olsun onlara; Allh'n zikrini terk eden kalpleri katlara
! Onlar, apak bir sapklk
iindedirler!" Rivyete gre Peygamber Efendimiz bu yeti okuduktan sonra u hadsi buyurmutu
r: "Nr kalbe girince
kalp alr, geniler!" Bunun zerine orada bulunan ashab; "Ey Allh'n Resul; bunun alameti,
belirtisi nedir?" diye
sorduklar zaman Peygamber Efendimiz buyurmulardr ki: "u aldanma ve gurur evinden uzaklama
k, zevk ve nee
yurduna ynelmek, lm gelip atmadan lme hazrlanmaktr!"
206
2450 Mukallide yoldan da byk bir tehlike vardr, yol kesen talanm
eytandan da!
273 Mukallid olan kimsenin kalp gz alnca, hakikatin nakm grr ve okur; kalbinde phel
er ve vehimler
kalmaz! "Benim gerek kullarm yok mu, ey eytan; senin onlar zerinde hi bir hakimiyetin yok
tur!" (sra Sresi, 65)
yeti gerekleir.
276 eratte ve tarikatta takliti olan kimse, peygamberlerin ve vellerin gzel szlerinden b
ir ok rnekler
vererek, deliller gstererek gzel konuur, ho laf eder. Onlar, etrafnda bulunanlara akla
r, yorumlar fakat,
inandklarn sylediklerini yaamayan o taklitinin szlerinde asla ruh yoktur; onun szleri
gnllerde, ruhlarda iz
brakmaz! Biraz uyank olan kimseler o szlerin ruhsuz, cansz olduunu, gnlden sylenmedii
ni anlarlar,
hissederler. Hakk'tan ve hakikatten bahseden kimsenin kalbinde ilh ak atei, iman nuru yoks
a, onun szlerinde z
yoktur, ruh yoktur!
Kstaha, insanlara yol gsterir, onlar yola sokar ama, kendisi saman
pnden bile fazla titrer.
277 Mukallid, mritlik makamnda ezberledii evliya szleri ile halk kandrr, fakat sznde
titreyi vardr,
inandrclk yoktur!
207
Ten midesi, insan samanla doru eker gtrr; gnl midesi ise
rey hanla ulatrr! 278
278 Ey hakikati arayan Hakk k! Tenin, bedenin, madd ve cisman varlnla, etinle, kemii
nle hayvandan
farkn yoktur. Hakikati bulman iin evvela hayvani tabiatndan kurtulman lazmdr! Bu sebeple
midenin huyunu,
alkanlm saman ve arpa yemekten vazgeir de, reyhan ve iekler yemeye bala! Ten midesi s
eni samanla doru
eker, fakat gnl ve can midesi gl ve reyhan taratma gtrr. Nebilerin ve vellerin manev
gdasn almak istiyorsan,
eek nefsinin yedii saman ve arpa gibi yiyeceklerden vazge; nebilerin ve vellerin gdas ol
an ilim ve ma'rifet
reyhan ile beslen!
Samanla, arpayla beslenen hayvan kurban olur; Hakk nru ile gdalanan
da Kur 'an olur!
279 Saman ve arpa mesabesinde olan cisman gda ile beslenen kiinin yaay ten zevkine bal
dr. Nihyet,
beklemedii bir gn lm ba onun boazna dayanr; bylece o, lmn kurban olur. Fakat H
akk a rhunu
Hakk'n nru ile besledii iin, onun kalbi hikmetten, bilgiden holanr ve oradan nasibini al
r. Byle bir insan
Kur 'n 'in srrna mazhar olur; vahdet makamm bulur, kesret ve tefrikadan yakasn kurtarr.
Ey ilh zevklere ve
ruhan nzklara talip olan kii! Senin varlnn yars misk gibidir; o tarafn akl, ruh ve
insanlk tarafndr! teki yan
ksmn iren pislik gibidir; o taraf da madd varln hiddetin, ehvetin kayna olan cisman
ve hayvani tarafndr!
Akln bana alp pislik olan hayvani tarafn oaltma da, insanlk tarafn artr, insan ol
!
Kendine eki dzen vererek bir iki adm daha at da ak, kulan tutup
sana; "Gel!" desin! 280
280 Ey sahte tarikat yolcusu! Midene dme; yalnz yemeyi imeyi dnme; can semtine, gnl t
arafna git!
Midenin deil, gnln gdasn, ruhun manev rzkm dn ve yle bir makama ula ki, orada Ce
nab- Hakk'tan sana
perdesiz ve vastasz selam gele ve Hakk senin gnlne selam sfat ile tecell ede! Yani, Hak
k' gnlnde bulasn; seni
akn eli tutup eksin.
208
281 Bu balkta ve bundan evvel geen beyitlerde Hz, Mevlana tasavvuf ilminde hayli ilerleyen,
tasavvufi
bilgileri, terimleri iyi renen, gzel konumay bilen, etrafna bir ok safdilleri, temiz, i
manl kiileri toplayan
mukallitlerden, yalanc eyhlerden, sahte mritlerden bahsetti; onlarn hallerim eitli tems
illerle, hikye ve fkralarla
akla kavuturdu.
Gnmzde gerek mritten ok, byle sahte mritler, eyhler oalmtr. Temiz gnll, iman
l, ak
yrekli Mslman kardelerimiz Hakk yolunda ilerlemek, Peygamberimiz 'in snnetine tam uyarak
taklidi imanlarm,
tahkka gtrmeye urarken, n yapm byle sahte eyhlerle karlaabilirler. "Mridi olma
yann eytan yolunu
keser!" inanc, bir ok mmini mrit aramaya sevketmektedir.
Gerekten de hakik bir mrit bulmak, bir insan- kmilin elinden tutmak, onun gsterecei yo
lda,
Muhammedi yolda yrmek, elbette byk bir bahtiyarlktr. Fakat gnmzde byle mkemmel bir
mridi bulmak,
ona uymak ok zordur.
Yzyllardan beri yetiegelen ve tam Muhammedi yolda yryen byk vellerin yazdklar kitapl
ar okumak
iin eskiden Arapa, Farsa bilmek gerekiyordu. Hamd olsun bugn, en tannm vellerin ahese
rleri Trkemize
tercme edilmitir. Kueyr, Abdlkadir-i Geylan, Ahmed er-Rufa, Gazzal, Muhiddn-i Arab,
Mevlana, mam-
Rabbani hazeratnm ve daha isimleri saylamayacak kadar ok olan vellerin kitaplarm ve bunla
rn hayatlarndan
bahseden ansiklopedileri rahata bulmak, okumak imkan vardr. Fakat bu eserleri okuyanlarn
ou, bu kitaplarn
ilerine giremedikleri, daha dorusu mn ve ruh bakmndan bunlar kolayca anlayamadklar, i
lerine
sindiremedikleri iin vellerin Muhammedi olan grlerini, kendi merep ve istidadlarma gre
yanl tefsir etmekte,
yanl yorumlamaktadrlar. Bu Hakk yolunda, iman yolunda byk bir tehlikedir, sapklktr. Es
kiden Mevlevi
dergahlarnda Hz. Mevlana'nn Dvn- Kebr 'i eyh efendinin ekmecesinde kilitli olarak tutu
lurdu. Herkesin seviyesi
o mbarek iirleri anlamaya yetiemedii iin, ayak kaydrlmasndan korkulurdu. Muhiddin-i Ar
ab hazretlerinin
Fiissu 1-Hikem ' de herkesin elinde dolamazd.
Tasavvufi eserleri anlamak, ledn ilminden zevk almak iin tedric bir yetime, ilerleme gerek
irdi. Bu hususta
gerek mridlerin, kmil insanlarn yol gstermesi icab ederdi. Hakk'a krler olsun bugn,
vellerin kitaplar
ktphanelerimizi sslyor, isteyen istedii kitab kolaylkla buluyor, okuyabiliyor fakat, an
layamyor, hazmedemiyor.
Anladklarm yarm anlyor, tam anladm sanarak sapk tevillerde bulunuyor, hatalara dyor v
e iman zedeleniyor.
iirlerini z Trke syledii halde Yunus Emre hazretlerinin ve Yunus Emre gibi tasavvufi ii
rler
syleyenlerin ve yazanlarn iirlerini okumak bakadr, onlar anlamak, zevkine varmak bakad
r. Bu bir seviye
meselesidir; bu yetimeye bal bir hadisedir, ilkokulda okuyan ocua lise kitaplarn okutma
ya benzer.
Tasavvufi eserleri okuyanlar ve bunlardan yarm yamalak bir ey renenler, eer konuma kabil
iyetleri,
insanlar ikna etme gleri varsa, herhangi bir zattan el aldklarm, onun halifesi olduklarm
iddia ederek eyh olarak
ortaya kmakta ve hret yolunu tutmaktadrlar. Bu tredi eyhler, mrit arayan temiz ve saf
insanlar balarna
toplamakta, onlar doru yola gtryorum zannyla dalalete ve slm olmayan yollara srklem
ektedir. Bunlar, kendi
sapk inanlarn ve bilgilerini stn grerek namazna, orucuna dkn Mslman kardelerini
"eriat/yobaz" diye
hor grmeye bile varmlardr.
te Mevlana bu gibi yalanc, mukallid eyhleri tehir etmekte, onlarn yollarna gitmemeyi ta
vsiye etmektedir.
nk Hz. Mevlana tam Muhammedi yoldadr.
209
Gayret et, al abala da ilh ol, nra kavu; senin szn de onun nru
ile nrlansn!
2490 Sen de gk ol, bulut ol, yamur yadr; oluk da yamur gibi sular
aa dker ama, bir ie yaramaz!
Dnce ve endie olua benzer; vahiy, keif ve ilh ilham ise buluttur,
gktr.
Yamur suyu, baheyi yz trl renkler ile ssler! Halbuki oluk, aktard su yznden komular birbirine drr, kavga karr. 282
akan suya; peygamberlere gelen vahiy, ermilere gelen ilham ve keif de yamura, ilh rahmete
benzetilmitir. Balar,
baheler, ekinler yamurla yetiir, bereket ve bolluk yamurla olur. Oluktan akan su zararld
r, faydal deildir.
210
2502 Diyelim ki, Hz. Ali'nin Zlfikar adl klc sana miras kald. Allh
Arslan'nn kolu, kuvveti varsa sen de kendini gster! 283
283 Zlfikar; Peygamber Efendimiz'in kllarndan birinin addr. Az iki atal olan bu kl
c, Hz. Muhammed
(s.a.v.), Hz. Ali'ye hediye etmiti. Hz. Ali'nin yiitlii yznden bu kl mehur olmutur.
Diyelim ki, Hz. sa'dan bir dua rendin, o dua hatrnda, unutmadn;
ama, ey irkin adam; sa'nn az nerede, duda, dii nerede? 284
284 Diyelim ki, lleri dirilten sa'nn nefesine maliksin, onun duas da aklnda. Ey irkin a
dam; sende Hz.
sa'nn az var m ki nefesinle l gnlleri diriltesin, onlar muhabbet zevki ile canlandr
asn?
2505 Tutalm ki, brhim gibi put krdn; beden putunu onun gibi atee
atabilir misin?
Bir delilin, bir belgen varsa meydana kar, gster; o tahta klc o delil
ile Zlfikar haline getir!
285 Ey sahte eyh! iin gcn hep konumak, ezberlenmi vel szlerin; tekrar etmek;
sen, onlar yaamadn iin szlerin ruhsuz, halk irad iin yaptn konumalar tatbik ede
meyiin, yerine
Yolda korkanlara cesaret verdin, onlar kuvvetli hale getirdin ama, sen
hepsinden fazla korkmakta, hepsinden fazla titremektesin.
Herkese tevekkl dersi veriyorsun ama, hrsndan, havada uan sivrisinein damarn emiyor, kann iiyorsun.
Gerek velnin mbarek dudaklarndan dklen hakikat arabn tatmayan, ondan uzak kalan kiinin can, taklitinin arabnn kdr. 286
286 Gerek vellerin sohbetinden holanmayan, ham ruhlar, manen yetimedikleri iin takliti,
sahte eyhlerin
gzel konumalarndan seviyeleri gerei holanrlar ve onlar pohpohlarlar.
211
Hz. Mevlana'nn bu beyti, onun eyhi ve mridi Seyyid Burhaneddin Tirmiz haz-retlerinin u m
ba'
beytini hatrlatmaktadr:
"Tatl sudan haberi olmayan ku, btn yl, gagasn ac suya daldrr durur!" Yani, taklitil
erin peinde
gidenler, kyasa dayanan bilgi karanlnda kalanlar, hakikat sahiplerinin, klarn manev z
evklerinden haberleri
olmayanlar kasdedilmektedir.
aar. 288
288 Can leminin Msa's, yani kmil insan, ma'rifet ekerini tatmayan, yakn lezzetinden habe
ri olmayan
papaanlarn gzlerin; aar, Hakk' arayan kiinin, Hakk ann gnln Tr- Sina gibi mna
cat yeri eyler. Bu
sretle Hakk kendi gnlnde Cenab- Hakk'la buluur, konuur! Hatta Erefolu Rum hazre
tlerinin buyurduklar
gibi, Hakk a iin yalnz kendi gnl deil, her yer Tr- Sina kesilir!
ehrimiz yarn ekerle dolacak; zaten eker ucuz ama, daha da ucuzlayacak.
289 Bu beyitlerde geen "Can- rn" ile Hz. Peygamber kasdedilmektedir. Hsrev ise, her asr
da bulunan ak
memleketinin ah olan en byk veldir. ehir, bu dnyann semboldr; eker ise hakikat srl
arm gstermektedir.
Gayb Ysuflar ile veller ifade edilmektedir. Msr, ulhiyet mertebesini; develer, ilh hed
iyelere nail olmu velleri;
enlik sesleri, vellerin seslerini; atlya dkn olanlar, Hakk klarm gstermektedir. Saf
rallar, inkarclar, mn
hastalandr.
212
290 Ey mn ekeri arayanlar! eker kam gibi olan velye hizmet edin, sohbetinde bulunun! H
akk'
arayanlarn yapacaklar i, ancak budur! Bu yolda canlar feda edin;gerek sevgiliden, Hakk'tan
baka her ey botur!
Meze stne meze, arap stne arap! Artk minareye k da sal ver;
herkesi rhan sofraya, gk sofrasna ar! 291
291 Ey ruhan mnya talip olan! ilh akn arabn itin. imdi ilh meze stne meze, ar
ap stne arap
var! O ilh mezeyi yedikten ve arab itikten sonra minareye k sala ver; herkesi ruhan so
fraya ar!
Dokuz yllk sirke bile tatllayor; ta ile mermer l'al oluyor, altn
halini alyor!
292 Manev devlet sahibi olan velnin gz, insan byler, baka bir insan yapar. Manev saad
ete erimi olan
kmil insann bak, ona yakn olanlar cismaniyetten kurtarp rh mertebesine eritirir ve r
uh da ilh ak ile
kendinden geip Mansur gibi; "Ben, Hakk'm!" demeye balar.
2538 Adamn biri kat, bir eve snd. Yz sapsar idi; dudaklar
morarm, rengi atmt.
213
Adam dedi ki: "Zalim pdih elendirmek iin bugn darda ne kadar eek varsa yakalyorlar."
Adam dedi ki: "Bu ie yle girimiler, yle ciddiye almlar ki, beni de
eek diye yakalarlarsa almaz!
Eek tutmasna yle bir gayretle girimiler, ie yle bir sarlmlar ki,
onlarn insanla eei ayrdedecek halleri kalmam!
2545 Bir eyi fark edemeyen kiiler bamza geerlerse, eein sahibini
de eek diye alr gtrrler!
2.3 Gnl ehrinin pdih bo yere bir ey almaz; o, her eyi gren, bilen bir pdihtr!
u halde ey hakikati
arayan kii; sen, insan ol da eekleri yakalayanlardan, eytanlardan, zalimlerden korkma! nk
sen eek huylu
deilsin! Ey Hakk'n nuru ile nrlanan kmil insan; nefsan mertebeden geip ruhan mertebeye
ulatn iin mcerred
ruh kesilip zamann sa's olmusun! Sen, nefis eeine hakim olmusun;senin korkun kalmasn!
Drdnc kat bile senin nurunla doldu; haa, vallhi senin yerin ahr
deildir ki;
2550 mrahor bakadr, eek baka; her ahra giren eek deildir! 294
2.4 mrahor (=ahr emri) ile rifler, veller kasdediliyor. Ehl-i dnya, nefsine esir olmu k
iiler de eek saylr,
imrahorlar da eek yznden ahra girerler, muvakkat bir zaman kalrlar ama eek olmazlar. Onu
n iin, dnya ahrnda
bulunanlarn hepsi de eek deildir! Eek yaratll olanlar, nefsine esir olmu kiilerdir.
Ne diye byle eein kuyruuna yaptk, ardna dtk? Sen gel, bize
gl bahesinden, yeni alan gllerden bahset!
2.5 Fani dnyay sevenleri, ona yapp kalanlar eein kuyruuna yapp kalanlara benzetiyo
r. Manev
gzellikleri, fani olmayan narlara, turunlara benzetiyor.
214
2.6 Sr leminin doanlar, mridlerin semboldr! Bunlar, Hakk' arayan talipleri avladklar
iin doan
kuuna benzetilmilerdir. Srtst, yzst umalar, Hakk ile kalbin semboldr. Altn yumurt
layan kular, sdk ve
hlsn sembol oluyor.
2.7 Allh'm yeryznn ok geni olduu Kur'an- Kerim 'de bir ok yetlerde geer. Ezcmle Ni
sa Sresi'nin
97, Ankebt Sresi'nin 56, Zmer Sresi'nin 10'uncu yetlerinde.
298 Yerden ba kaldran her aa, her bitki, hatta bizim cansz sandmz her ey, Allh' te
bih etmektedir.
Kur'an- Kerim 'de bir ok yetlerde bu hususa iaret vardr. Ezcmle Hadd 57, Har 59; Saff
61, bilhassa 17'nci Isra
Sresi'nin u mealdeki 44'nc yeti bu hususu etraflca haber vermektedir: "Yedi gkle yer ve
bunlarn iinde
bulunanlar O'nu tebih ederler; hi bir ey hari deil! Hepsi O'nu hamd ile tebih ederler fa
kat siz, onlarn tebihini
anlamazsnz!" Bu yet-i kerimeye ve el-Hacc Sresi'nin 18'inci yetine gre Cenab- Hakk' ya
lnz canl ve uurlu
grdmz mahluklarn deil, btn varlklarn, hayvanlarn, bitkilerin, hatta cansz sand
mz her eyin zikrettii
meydana kmaktadr.
299 Gne, aydnlk olmayan lo bir yere pencereden dnce, toz zerrelerinin havada uutuu
grlr. Bu toz
taneleri birer zerredir. Zerre bugn, atom denilen, cismin blnemeyen en kk parasdr. Bu
zerreler gnee nisbetle
nedir? Bu beyitte, gkyznn gnei bizim akmzn, batn zevkimizin tesiri ile ellerim r
parak devretmektedir.
Zerreler, onun nrunda klar gibi oynamaktadr, demek istiyor.
300 klarn batn gzleri, mn ayrlklarnn temaasndan mahmur oldu. Gl aac, bizim
manev
zevkimizden neelendi de dallan stnde iek at.
215
Her grubun, her topluluun ayr bir merdiveni vardr; her gidiin, her
yryn baka bir g bulunmaktadr! 301
301 Bu cihanda hakikati arayanlar, Hakk'a ulamak isteyenler iin gizli ve manev merdivenler
vardr! Herkes
baka baka merdivenlerden yukarlara doru trmanmaktadr. Bylece herkesin inanc, herkesin
takip ettii yol, derece
derece son mert ebeye ykselmektedir. "Ne kadar insan varsa, Hakk'a doru giden yollarn adedi
o kadardr!" diye
sylemilerdir.
Bu; "O neden byle ho?" diye arm kalm; o; "Bu neden byle arm?" diye hayrette kalm! 302
302 Gerekten, insanlarn her biri baka birinin halinden habersizdir. Herkes Hakk'n kudreti,
bykl
karsnda am kalmtr.
303 Bu balkta geen insann maymuna evrilmesi hali. Bakara Sresi 'nin u mealdeki 65 'inci
yetinde beyan
buyurulmutur: "Gerekten de siz bilirsiniz ki, Dvud zamannda kavminiz cumartesi gn balk
avndan men '
edilmitiniz, iinizden bu emri ineyip geenlere; 'Zelil ve hakir maymunlar olun! ' dedik. "
Darvin, maymunlar fizik
bakmdan insana benzedikleri iin; "insan maymundan geldi. " diye bir gr ortaya att. Bir
oklar da bu gre
kapld. Kur'an'mz, bu grn aklini haber veriyor: "Maymun insandan ayrld, yani insan ma
ymun ekline
sokuldu. " Balkta geen; "Beden, gnln klna girer! " cmlesinin mns; "Herkesin gnl
hangi surette ise, onun
gibi, o surette harolur. Bir insan maymun tabiatl ise, bedeni maymun eklinde grnr. " dem
ektir.
216
Ashb- Kehf in kpeinin huyu gzeldi, fakat kpek sretinde bulunuu ona bir noksanlk verdi mi?
304 Yani onlar, halk grsn de ibret alsn diye maddeten arpldlar, insan bedeni maymun bede
nine evrildi ve
grnte insan iken maymun oldular. Gerek bu beyitte, gerekse yukarda geen beyitlerde bir
ok insanlarn tvbeyi
bozduklar, insanlk vasflarn kaybettikleri iin eklen hayvana evirilmemiler, gnlleri,
sretleri hayvana
evirilmitir. Onlar, grnrde insandrlar ama, i yzlerinde maymun, domuz, eek olarak yaa
rlar!
2609 (eytan) "Filn yerde su ile dolu bir havuz vardr, kaynaklar
vardr!" der. Bylece, insan ba aa havuza atmaya urar!
O mel'un; o gnl uyank, kendine vahiy gelen Hz. Adem'i bile ktle drd, erre uratt!
Hz. Adem'in bir gnah bulunmazken, bir gemii yokken, bir hakszlk
yapmamken bile eytan; bu ktl yapt!
2635 Kt ylan, insann cann alr. Fakat kt dost, insan atee atar,
yakar y andrr!
217
307 Bir mtefekkir; "Arkadalk, her zaman glge veren bir aatr!" diye dnmtr. Mevlana
'ya gre
doruluktan nasibi olmayan kt bir arkadan glgesi bile zararldr! Bu sebeple arkadal
devam ettirmenin biricik
yolu, onu denemeye kalkmamaldr. Arkadal, kt havalarda ters dnen emsiyeye benzetenler
de vardr.
Akln sarho bir ejderha bile olsa, unu iyi bil ki, kt arkada onun
zmrddr; yani kt arada, ktl ile ejderhay bile karr!
308 Bu beyitte ve bundan sonraki beyitlerde Hz. brahim'in hayallere kapldna, grnlere
aldandma dair
iaretler var. Bu husus, En'am Sresi'nin 75-79. yetlerinde beyan edilmektedir.
2650 Cmert brahim bile, vehim lemine dnce yldza; "Bu benim
Rabbim'dir!" dedi.
Gzleri balayan vehimle hayal, yle da gibi kuvvetli olan byk bir
varl yerinden oynatt.
Hz. brahim bile yldz yahut ay grp de; "Bu benim Rabbim'dir!"
derse, kaz palaz ile eein hali ne olur?
3m Bu beyitte, u mealdeki bir hads-i erife iaret vardr: "Ms'mn kavmi, kendisinden sonra
yetmi bir
frkaya blnd; ilerinden bir frka kurtulmutur. sa'nn yolunda olanlar, sa'dan sonra yet
mi iki frkaya ayrldlar;
ilerinden bir frka kurtulmu, yetmi bir frkas cehennemlik olmutur. Benim mmetim de bend
en sonra yetmi
frkaya ayrlacaktr; bu yetmi frkadan tek bir frka kurtulmutur. Geriye kalan yetmi ik
i frkann yeri
cehennemdir!"
218
Ben, kendi benliimden ciz kaldm; sen neden benlikle dolu bir halde
karmda oturup duruyorsun?
310 Bu drt beyitte Hz. Mevlana, benlik zerinde durdu. Gerek Mesnev'nin bir ok yerlerinde,
gerekse Dvan-
Kebr 'de ve gerekse dier eserlerinde Mevlana, benliin byk bir afet olduundan bahseder.
"Bir kul kendi benliinden mutlak srette fani olmadka, onun iin tevhd, Hakk'a ulamak imk
anszdr!"
Baka bir raba'sinde;
"Senin varln, benliin, kendini bir ey sanman dncesi sende bulunduka, sen hala puta ta
pmadasn!"
buyuruyor. Yunus Emre hazretleri de;
der. Baka bir iirinde de; "Ben; benlii bende yitirdim, seni buldum!" diye yazar. 16'nc as
rda yaayan
Bayram tarikatinde olan Vizeli Kaygusuz Alaeddin de benlikten bahseden bir iirinde yle der
:
219
Ayna naksz bir halde ise, stnde bir ey, bir toz yoksa deer kazanr.
nk o zaman tertemiz olur da btn naklar aksettirir.
Gaznin'de derin bilgili, adeta btn bilgileri yutmu bir zahid vard. Ad
Muhammed, kendisi Serrez idi. 311
"' eyh Muhammed Serrez'nin ad, Mevlana'nm Fhi Ma-Fh adl eserinde, Sultanl'l-Ulema'nn M
a 'arif
adl kitabnda da geer. Hz. Mevlana'nn bu eyhle grm olmas ihtimali vardr.
Her gece, zm kknn darda kalm uunu yer, onunla iftar ederdi.
2670 O kendine doymu vel bir da bana kt; "Ya Rabbi!" dedi.
"Ya kendini bana gster, ya kendimi bu dadan aa atacam!"
Ona gaibden bir ses geldi. Dendi ki: "Daha o ltfn, o ihsnn zaman
gelmedi. Aaya kendini atsan da lmezsin; seni Ben ldrmem!"
"Ey gvendiim kiiler; beni ldrnz! Gerekten de benim lmmde hayat vardr!" beytinden a
lnmtr.
Zaten Hakk klar; "lmde hayat, hayatta lm vardr!" demilerdir. Mesnev'nin I. cildinin
3934 numaral u
beytini hatrlaynz:
"Ey gvendiim kiiler; beni knayn, ayplayn ve ldrn! Gerekten de benim ebed hayatm
lmdedir!"
220
Hz. Ali gibi, kl ile haner ona reyhan kesilmi, nergis ile nesrin onun
can dman olmulard.
Akln da, gizliliin de tesinden, gaipten; "Yr; sahray brak, ehre dn!" diye tuhaf bir ses geldi.
Vel; "Ey inceden inceye, kldan kla btn gizliliklerimi bilen Allh'm!" dedi. "ehirde ne hizmette bulunaym; syle!"
2680 Gaipten gelen ses; "ehre git; nefsini alaltmak iin Abbas- Debs
gibi dilen! 313
313 Abbas- Debs: Dilencilikle mehur bir yzszn ad. Niabur'da yaad, kt bir ad brak
t, leme
Hem de yle haller oldu ki, yeryz de, gkyz de nrla doldu; bu
szler de destan oldu.
2685 Fakat ben; "Her ham kii srlar duymasn!" diye szleri ksa
kesiyorum.
221
Allh'n emrine uyan eyh, ehrin yolunu tuttu. Gaznin ehri, onun
yznn nru ile nrland.
Bir grup halk ferahla, nee ile onu istikbale ktlar. Fakat o; kendisini
karlamaya gelenlere grnmeden bilinmez bir yoldan acele ile ehre girdi.
eyh; "Ben; buraya kendimi gstermeye, izzet, ikram grmeye gelmedim; horlanmaya, dilencilik etmeye geldim!" dedi.
2690 Dedikodu etmeye niyetim yok; elimde zenbil, kap kap gezip
dileneceim.
Ben, emir kuluyum; emir Hakk'tan geldi. Hakk, dilenci olmam istedi.
Bu sebeple ben, dilencilik edeceim, dileneceim, dileneceim!
222
eyh eline bir zenbil alm, sokak sokak, kap kap dolayor;
"Efendi;Allh rzas iin bir ey bata bulunmaya gcn var m?"
eyhin srlar Ar'tan da yce idi, Krs'den de.. yle olduu halde
onun ii; "Allh iin, Allh iin bir eyler verin!" demekti.
eyh bir gn, drt kere, bir yoksul gibi bir beyin evine dilenmeye gitti.
2750 Elinde zenbili, dilinde; "Allh iin; can yaratan sizden bir lokma
Bu evde seninle ilgilenen kim vardr? Senin gibi kstah bir dilenci
grmedim!
Dilenci eyh dedi ki: "Beyim; susun! Ben, emir kuluyum! imdeki
atei bilmiyorsun; bu kadar coma!
223
Yedi yl bu bedenim ak atei ile yand kavruldu; ovalarda zm yapra yedim, onlarla geindim!
2760 Kuru yahut taze yaprak yediim iin bedenimin rengi yemyeil
oldu!
Bir saatten fazla aladlar. Sonra bey ona; "Kalk ey byk varlk!" dedi.
2780 "O senin gnln neye meylederse, neyi arzu ederse se, al! Zaten
sana iki dnya da verilse azdr!"
eyh dedi ki: "Bana byle izin vermediler; 'Beendiin eyi eline al!'
demediler!"
Her ne kadar beyin z doru idi, hileden, fkeden onda eser yok idiyse
de, her doru, eyhin gzne grnmezdi, her gerei kabul etmezdi.
224
Gaipten eyhe bir iaret, bir ses geldi. Dendi ki: "u
iki senedir emrimize uyarak zenginlerden aldn,
314 Bu balkta geen Eb Hreyre (r.a.), sahabeden biridir. Kendisinden bir ok hads rivayet
edilmitir. Eb
Hreyre hazretleri buyurmulardr ki: "Hayatmda felakete uradm: Birincisi; Peygamber Efe
ndimiz'in vefat;
onun deersiz bir sahabesi, zelil bir hizmetisi idim. kincisi; Hz. Osman'n Kur'an okurken
ehid edilmesi. ncs
de; daarcmn kaybolmas!"
Eb Hreyre hazretlerinin bu kadar ehemmiyet verdii daarc nedir? Hz. Mevlana da yukardak
i balkta;
"Velnin stnde oturduu hasr 'Eb Hreyre'nin daarc' gibi yaptk!" diye buyurdu. Bu da
arck hikyesini Eb
Hreyre hazretlerinin kendi azndan dinleyelim: "Resulullah Efendimiz'le bir savata idik. Ha
lk ackt. Hz. Resul
bana; 'Yannda bir ey var m?' diye buyurdu. 'Evet!' dedim. 'Daarcmda bir miktar hurma va
r!' 'Getir!' diye
emretti; getirdim. Mbarek eliyle birka hurma kard ve yanmzda bulunanlara datt. Sonra
bana; 'On kii ar!'
dedi; ardm. Onlara da hurmalar datt. Bylece onar kii ararak btn orduyu hurma il
e doyurdu. Sonra
daarc bana verip; 'Elini, istediin zaman iine daldr; avula, kar!' diye buyurdu. Resu
lullah Efendimiz'in
zamannda yedim. Hz. Ebbekir, Hz. -mer zamannda da bu mucize devam etti. Hz. Osman ehid ed
ildii zaman
evim yama edildi; o srada o uurlu daarck da kayplara kart."
2786 O i eri, yani eyh Serrez, tam iki yl dilencilik yapt. Ondan
sonra, Hakk'tan emir geldi.
225
Kim senden, birden bine kadar ne isterse istesin, elini hasrn altna sok,
kar!
hsanmzda ne tkenme vardr, ne azalma; bu ihsn yznden ne piman oluruz, ne de hasret duyarz!
Ey gvendiim zat! Elini hasrn altna sok da, ihsnmz kt gzlerden gizli kalsn!
Kara toprak avucunda altn olurdu. Onun yannda, cmertlii ile mehur
Tayy kabilesinden Hatem bile bir dilenci saylrd.
Derdi ki: "Gnl evi bombo; orada yabanc yok! Oras, sanki cennet
gibi!
Ben, gnl evini iyiden de, ktden de sildim sprdm; evim Allh
ak ile doludur!
226
Bir suda hurma fidan yahut hurmann eilmi, hilal biimine dnm
dal grnse, o akis, dardaki fidann, dardaki daln aksidir!
Ey yiit, durgun bir suda bir sret, bir akis grrsen o, darda bulunan
kiinin aksidir!
Fakat, suyun duru olmas, iinde pisliin bulunmamas iin de, beden
rmann kt huylardan temizlenmesi arttr!
Halbuki sen, her an uyku ile, yemek ve imekle, u hayat rmana daha
fazla toprak serpmekte, bulanklm artrmaktasn!
O suyun iinde bunlar yok da onun iin dardaki yzler ona aksediyor,
orada grnyor!
Halbuki senin iin, gnln temizlenmemi; gnl evin eytanla, maymunla, canavarlarla dolu!
2716 Allh ak ile gdalanan ka, yzlerce beden, bir dut yaprana
demez!
Anlayl, kmil insann bedeni bambaka bir ey olur; artk sen ona pek
beden deme!
313 Hem Allah'a k olmak, hem de Allah'tan unu bunu istemek Hakk ana yakmaz! Nitekim
Rabia-i
Adeviye hazretleri Cenab- Hakk'a hitaben; 'Allah'm! Sen'in izzetine ve celaline yemin ederim
ki, cehennem
ateinden korkarak yahut cenneti isteyerek sana ibadet etmiyorum! Ancak Sen'in rzan, Sen'in a
kn iin sana kulluk
ediyorum!" diye mnacatta bulunmutur.
O yaslara brnm Leyla'nn kna bile dnya saltanat, ancak deersiz bir yaprak gibi grnd!
227
2720 Onun nazarnda toprakla altnn bir fark yoktu! Altn da nedir ki?
O ak urunda cann bile tehlikeden esirgemiyordu!
Ak, aktan baka ne varsa yer yutar! ki dnya da, ak kuunun gagas
nnde bir yem tanesinden ibarettir!
Bir yem tanesi kuu hi yiyebilir mi? Samanlk, hi at otlayabilir mi? 316
316 Aksine ku taneyi, at da saman yer! Yukarki beyitlerde hep mecaz ifadeler vardr. Ak k
uu iki cihanda
ne varsa onu yer, k da kendi sevgilisi urunda fani olursa, ak onu yemi saylr! Akln e
ker dkmesi; bilgiyi,
manev gzellikleri yapmas demektir. Akla ayak uyduran kimse; cismn zevklerden, ehvetten u
zak kalr. Akln bu
vasflan hayvan huylu kiileri zehirler.
Kulluk et de, belki sen de k olursun! Kulluk nedir? Kulluk da, ibadetle, iyi ilerle elde edilen bir kazantr; yani lafla kulluk olmaz!
Kul, kle; canla bala azad olmay, kulluktan kurtulmay diler! k ise,
ebed olarak kullukta kalmay ister; azad olmay hi istemez! 317
"Ben; kul oldum, kul oldum, kul oldum! Ben kul, utanarak bam nnde eiyorum! Her kul azad
edilince,
kulluktan kurtulunca sevinir; halbuki ben, Sen'in kulun olduum iin seviniyorum!"
2730 Kul vardr, daima elbise ister, bahi ister; kn elbisesi ise
sevgilinin yzdr, sevgili ile bulumaktr! 318
318 Kul vardr, karlk beklemeden Allh', Allh rzas iin sever; fakat Allh, bir kulunu
sevmeyince, o kul
Allh' sevemez! Sevgi Allh'tan gelince kul, ne cennet dilei, ne de cehennem korkusu ile iba
det eder! Bir kula ibadet
zevkini veren Hakk'tr! Bir kul, yapt kulluktan, ibadetten zevk almyorsa bilmelidir ki o.
Allh tarafndan
sevilmemektedir!
228
3 "Mevlana yalnz Divn- Kebrinde, deil. Mesnev'de de yeri gelince byle cokun iirler s
yler. u
mealdeki ruba'sine dikkat buyuran: "Akta btn dertlerin devas vardr! O, yle bir buluttur
ki, iinde yzbinlerce
imekler akar! Benim iimde akn nurundan bir deniz peyda oldu da, btn kinat orada boul
up gitti!"
2735 Ak, denizi bir tencere gibi kaynatr; ak, da ezer, kum gibi
ufaltr! 320
"Deniz, Sen'in aknla coar kprr; kylarn hrn dalgalarla dver durur! Bulutlar, Sen'
in ayaklarna
inciler saar; Sen'in aknla yere bir yldrm dt, bu duman o yzden ykseldi!"
Ak, gkyzn atlatr, yzlerce yark aar; ak, sebepsiz olarak yeryzn titretir!
Pak, temiz ak, Hz. Muhammed'e e oldu, dost oldu. Allh, bu ak yznden Peygamber Efendimiz'e; "Sen olmasaydn bu gkleri, bu kinat
yaratmazdm!" diye buyurdu.
(Allh'n vd, medhettii bir zt- erifi insan nasl medh etmeye cesaret edebilir?) diye
buyurmutur.
229
Ayn zamanda klarn hor grlmelerinden bir koku alsn diye, topra tamamyla hor ettim, alalttm, ayaklar altna serdim! 322
322 Cenah- Hakk gkleri temiz ak zerine yceltti de, akn yceliinin, sonsuzluunun sembo
l yapt.
Halbuki yeryzn, gn aksine olarak alaltt, ayaklar altna serdi. Bylece yeryz klar
n hor grlmesini, ak
leminde gururun, benliin yeri olmadn ve klarn deersiz, zelil, kk grlmelerinin
gerekliini ortaya koydu.
Akla bir yoksul nasl deiir, yenilenir, tazelenir? Bunu anlaman iin
topraa yeillikler, tazelikler verdim!
2774 Akn hakikati cansz dalara bile tesir ederken, bilen ve anlayan
bir kiinin gnlne dokunsa alr m?
Ms'nn hakikati, asya ve daa tesir etti; hatta o, sonsuz denizi bile
tesiri altnda brakt!
Hz. Ahmed'in hakikati ayn yzne tesir etti, ay ikiye blnd; hatta
gnein bile yolunu kesti! 323
321 Rivyet edilir ki bir gn, Hz. Muhammed (s. a. v.) Efendimiz, ikindi namaznn vaktine yak
n bir saatte
istirahate ekilmilerdi, uyumulard. Uyandklar zaman gnein battn ve ikindi namaznn
vaktinin getiini
grdler. "Allh 'm! Sen. gnei tekrar dodur! " diye dua ettiler. Gne batm iken tekrar
haldan grnd ve
Peygamber 'in namazn kldktan sonra gne tekrar hatt. Hz. Mevlna. hu beyitte bu mucizeye
iaret buyurmaktadr.
2830 Arlk zahmeti; hem gzellik, hem hafiflik, hem de ibadet, amel
bakmndan o, hastalklardan cihette iyidir!
230
Adamn birisi kflenmi ekmek yiyordu. Baka bir adam; "Ne diye bu
kadar itah ile, bu kadar hrsla yiyorsun?" diye sordu.
2835 Adam dedi ki: "Sabrn sonunda alk iki misli artt ve arpa ekmei
bile bana helva gibi oldu!
Fakat alk, herkese zebun olmaz; herkes onu elde edemez! Bu alk,
hadden ar bir otlaktr; yani, alk yle ilh bir lutuftur ki, herkes onu elde
edemez! Ancak Allh'n has kullar onun yznden manev dereceler alrlar! 324
324 Bakalar iin korkutucu olan, onlar eitli ktlklere, gnahlara doru ekip gtren a
lk; Allah'n
makbul kullarm saadete ulatran, nefsaniyetten kurtulua karan bir haldir. ibl hazretler
i; "Ne zaman a kaldmsa,
kalbime hikmetten alm bir kap buldum!" diye buyurmutur. Bu sebeple veller, daima ok ye
mekten saknmlar,
az yemeyi ve al medhetmilerdir.
Gl kuvvetli arslanlar gibi olsunlar da, nefislerini yensinler diye alk, Allh'n has kullarna ihsn edilmitir!
2840 'Ye!' derler. 'Sen, ancak buna layksn! Sen, su kuu deilsin;
ekmekle beslenen kusun! "' 325
325 Ey hayvan tabiatl varlk! Sen, ot yemeye layksn; ruhn ab- hayatn ehli deilsin! Sen
, miden iin
yaayan bir varlksn; senin manev gdadan haberin yok!
Bir eyh, mridi ile yola dt, durmadan dinlenmeden bir ehre ulat.
O ehirde ekmek sknts vard.
Gaflet yznden Hakk'a olan ballnn, gveninin azlndan mridin gnlnde her an alk korkusu, ktlk endiesi artmakta idi.
eyh durumu anlam, mridin gnlnden geeni sezmiti. Ona dedi ki:
"Ne vakte kadar bu elem ve zdrap iinde rpnacaksn?
231
Bo yere zlme; sen, o stn varlklardan deilsin ki bu mutfakta ekmeksiz kalasn!" 326
326 Mrit, Cenab- Hakk'a kar itimad, gveni, tevekkl az olduu iin ktlk olan bir ehi
rde a
kalacandan korkuyor. Halbuki Allh, ancak has kullarn alkla imtihan eder! Alk, onlar
besler! Bir hads-i erifte
yle Duyurulmutur: "Alk, Allh'n rzkdr; onunla has kullarnn canlarn besler, yaat
r!"
Midesine dkn byle bir adam lnce, ekmek onun stne der de
ona der ki: "Ey alk korkusundan kendini ldren kii!
Kendine gel; Allh' a tevekkl et, O'na gven de, alk korkuu ile elin
ayan titremesin! Senin rzkn, senin ona k oluundan ok sana ktr!
Alk korkusundan ne diye byle titriyorsun? Allh'a tevekkl ile pekala tok yaanabilir!
232
2855 Yemyeil otlarla dolu bir ada vard. Orada aznn tadn bilen
obur bir kz tek bana yaard.
O kz; aksama kadar orada otlar, btn otlar yer, akan dereden sular
ier, beslenir, iriyar semiz bir hale gelirdi.
Sabah olunca ada yine yeerir; iekli otlar, yemyeil ayr imen ta
bele kadar boy atard.
2860 Yine semirir, irileir, ier; bedeni yala, etle dolar, kuvvetlenirdi.
Akam olunca yine alk korkusuna der, bu korku ile titremeye balar, yine zayflard.
"Gelecek gnlerde ne yiyeceim; yarnn rzkn nereden elde edeceim?" diye dnr durur. 327
"Bu dnyada kymetli mrmz u dncelerle harcand gitti: Yarn ne yiyeceim? Kn ne giye
ceim?"
233
inde can nru olmayan kandile, kandil deme; o, iine kirli, pis bir su
konmu bir iedir!
Hasl; kaplarda say olur, okluk bulunr ama, alevlerde, kta ancak
birlik vardr!
Bir ok kandilin m bir araya getirseler, yani bir yere, yanan bir ka
kandil koysalar, onlarn klarnda, nrlarnda say ve okluk olmaz!
O Yahudi, kaplar yznden, yani kaplar ayr ayr grp onlara takld
iin mrik olmutur! O mminse; kaplar deil, o kaplardan gelen nru
2885 Derenin suyu varsa, deredir; insann can, ruhu varsa insandr!
328 eyh Sad hazretlerinin u iki beyti Hz. Mevlana'nm bu beytini aklamaktadr:
"Her gz, kula, az olan insan deildir! Nice eytanlar vardr ki, insan klnda grnr
ler! Gerek insan;
ahlak gzel olan kiidir! Yz gzellii, daha baka ssler, dnyada grlen fani naklara be
nzer!"
234
329 Bu balkta geen "acip hale dmek", Hakk yolunda yryen, hakikat yoluna giren kiileri
n balarna
gelen haldir; cezbe hali! Bu hale dene meczb derler! Bu hale giren kii, bazen znt, baze
n nee halindedir. Fazla
ibadete der, herkesten ayr bir yaay halindedir. Bu hale dmeye telvin (renkten renge gi
rme) hali denir. Sonunda,
Hakk yolu yolcusunda temkin (bir yeri mekan edinmek) hali grlr. Telvindeki haller, arayta
n meydana gelir.
Temkinde ise, gayeye ulama hali vardr. Salikte eski cokunluk kalmaz, arlar, cezbeden ke
ndine geli, kendine dn hali balar. Tecellye nihayet olmad iin bazlar telvin halini temkinden stn grm
lerdir. nk, telvinde
aray, rpm, ilerleyi varken, temkinde duraklama mevcuttur.
Yine bu balkta geen "gndzleri pazarda fenerle dolaan rahip'Te Mevlana Diyojen'i kasdetme
ktedir.
Milattan nce 324 senesinde Sinop'ta doup Yunanistan'da len Diyojen'i Mevlana Dvan- Kebr'
inde 441 numaral
gazelinde hatrlar:
"Dn, eyh eline bir era alm, ehrin etrafnda dolayor; 'insan eklindeki eytandan bkt
m usandm;
gerek insan aryorum, insan istiyorum!' diyordu. Ona dediler ki: 'Biz de ok aradk; bulunmuy
or!' Diyojen onlara
cevap verdi de dedi ki: 'O bulunmuyor dediiniz yok mu, ite ben de onu aryorum, onu istiyoru
m!'" Diyojen'in,
kendisine yardm etmek isteyen Byk skender'e; "Glge etme; baka ihsn istemem!" demesi de
mehurdur.
2887 Vaktiyle birisi vard; gnl akla, yanla dolu idi. Gndzleri
eline bir fener alr, arda pazarda gezer dolard.
Boboaz biri ona dedi ki: "Byle gpegndz elinde bir fenerle her
dkkanda ne aryorsun?
2890 "Her tarafta ilh nefesle diri olan gerek adam, daha dorusu
gnl ilh ma'rifetle dolu bir insan aryorum!" diye cevap verdi.
"Byle bir adam var m?" Bu sz duyan birisi dedi ki: "Ey hr bilgin!
Grmyor musun; bu ar, bu pazar adamlarla dolu?"
Elinde fener olan adam; "Ben" dedi, "ki yol az caddede, hiddetlendii, fkelendii zaman; hrsa, ehvete kapld vakit kendine hakim olan,
nefsan isteklerini yenen kiiyi aryorum!
235
Dnyada bu iki hale (hiddete ve ehvete) kar koyan, dayanan, sabreden adam bana gsteriniz; bugn ben, ona canm feda ederim!"
330 Bu beyitlerde, bundan sonra gelecek birka beyitte Hz. Mevlana kaza ve kader meselesine te
mas
etmektedir. Gerek Mesnevi 'de- gerek Dvan- Kebr 'de ve dier eserlerinde, yeri geldike Mev
lana kaza ve kader
meselesi stnde durur. Tam Muhammedi yolda olan Mevlana, sapk inanlara, bilhassa kaderi ink
ar eden Mu'tezile
inancna kardr. ok ince olan, zerinde fazla fikir yrtlm, anlalmas ve anlatlmas
g olan bu kader
meselesini zetleyecek olursak;
Mu'tezile inancnda bulunanlar kaza ve kaderi inkar ederler de, Snnet Ehli'ni kaza ve kadere
iman ettikleri
iin Cebr inancnda sayarlar. Hakikatin yolunun cebr-i evsat (=orta cebir) olduunu kabul etm
ezler. Orta cebir nedir?
Kulda cz' bir irade vardr. Kul, bu cz' iradeyi iyi yolda kullanrsa iyi yola der, iyi v
e doru gider. nk,
"Takdr-i ezel gayrete ktr!" Fakat u da muhakkak ki, hayrn da errin de halik Allh'tr
! Bu sebeple kaza ve
kadere iman etmek gerekmektedir. Aslnda bizi hayra ve erre gtren niyetleri, teebbsleri g
nlmzde uyandran
Hakk'tr! Nefse ayak uydurur, kt yollara dersek, bamza gelen belalar, felaketleri biz
kendimiz davet etmi
oluruz. nk Nisa Sresi'nin 79'uncu yetinde; "Sana gelen her iyilik Allah'n ltf, sana ge
len fenalk da, ktlk
de senin nefsinden, sendendir!" buyurulmutur. Nitekim Mevlana'mz da;
"Senin zerine gelen gamlar, kederler, zdraplar senin kendi korkusuzluundan, senin kendi
kstahlndandr." diye buyurmaktadr. Snnet Ehli'nden ayrlan Mu'tezile taifesine akla daya
ndklar iin "akliyyn"
(akllarna gvenenler) denir. Bunlarn inancna gre kul; yapt ilerin yaratcsdr. Bunl
ara, kaderlerini kendilerinin
yaptna inandklar iin "kaderiyyeci" de denir. Ehl-i Snnet inanc, bunun ztt olan cebri evsat inancndadr. Bu
inanca gre hadiselerin meydana gelmesi, hayr ve er, insann iradesine bal deildir! Her
ey Hakk'n takdiri ile
olmaktadr! Ama insanda da cz' bir irade vardr! Srr- Sakat hazretlerine birisi hakknda;
"Biz insanlar, hakikatte
kap gibiyiz; alp kapanmamz kendiliimizden deildir! diye konumaktadr!" demiler. Srr Sakat hazretleri;
"Bahsettiiniz adam ya kmil bir ariftir, yahut sapk bir dinsizdir!" cevabn verdikten sonra
; "O adam eer eriat adab
ile dnyor, Muhammedi yolda ise kmil bir ariftir; eer din tekliflerden, vazifelerden ken
disini kurtarmak iin
byle konuuyorsa, imansz, zndktr!" demitir.
236
331 Utarit; Romahlar'm Merkr, Eski Yunanllar'n Hermes adn verdikleri bir yldz. Eski bir
inanca gre bu
yldzn tesiri altnda kalanlar ok akll ve zeki olurlarm. Hz. Mevlana; "Yzlerce akll
ve zeki insan kaza ve kader
ahmaklatrr!" demek istiyor. Eski airlerimizden birisi de;
Ey bu yolu adm adm admlamaya karar veren kii! Sen, hamn ham-
333 Bu beytin ifade ettii mn udur: Ey kendine gvenen kii! "Ben yle yaparm, byle yapa
rm!" diye
hayat yolunda yryp giden kimse! unu iyi bil ki, senin elinde tam bir kudret ve yapma gc
yoktur! Cz' iradenle
sen; "Her eyi baarrm!" diye dnrsen, sen hamn ham olursun! Kendisini bilmeyen gafil,
sabah uyannca; "Ben
bugn unu yapacam, bunu edeceim!" diye dnr. Arif ise, uyannca; "nallh, Cenab- Hak
k bugn bu ii
yapmama izin verir!" diye dnr.
'Ey Eyyb! Kendine gel de, sabrna bu kadar bakma; sabr grdn, bir
de o sabr vereni gr! '
Kpn dnn yle bir grdn, ehemmiyet bile vermedin; hikmetler karsnda arp kalmak istiyorsan, denize bak!
geer!
237
Kp gren, dnp dolamaya koyulur; rpnr, durur. Denizi grenin iinde ktlkler kalmaz, temiz bir hal alr!" 333
313 Yukardaki drt beyitte, kpk ve denizden bahsedilmitir. Burada geen kpiiK, dnyada g
rdmz
eyann, madd varlklarn, bir kelime ile grnen dnyann ve o dnyadaki hadiselerin sembol
dr. Deniz ise, mn
leminin, ilh lemin semboldr. u madd dnyay ve dnyaya ait hadiseleri gren kimse, onl
ar zerinde taklr
kalr. Hakikat deryasnn ne olduunu gren, her eyin Allh'n ad ve O'nun takdiri ile meyda
na geldiini idrak eden
kimse gnln ilh derya haline getirir, kendi tedbir ve tedarikinden vazgeer. Halbuki hakik
at denizini grmeyen,
hadiselerin sadece d yzlerini gren kii, kaderini kendisinin hazrlayacam sanr, sebeple
re taklr, urar, rpnr
durur. Halbuki basiret gz ile iin i yzn gren kimse, ilh iradeye kendisini brakt
iin zntlerden kurtulur,
iinde ktlk kalmaz, tertemiz bir hal alr.
Adamn biri bir mecsiye; "Haydi gel, Mslman ol; mminler arasna
kar!" dedi.
Mecsi dedi ki: "Cenab- Hakk isterse imana gelirim; ltf ihsn
oalrsa yakn elde ederim, tam imana ererim; imanm kkleir, kuvvetlenir!"
Mslman dedi ki: "Allh senin imana gelmeni istiyor; canm cehennemin elinden kurtarman iin senin mmin olman dilemektedir!
334 Bir evvelki beyitte, Kur 'an- Kerm 'in u mealdeki yetine iaret var: "Allh, cennet ev
ine arr ve
diledii kimseyi doru yola iletir!" (Ynus Sresi, 25) ikinci beyitte de, Bakara Sresi'nin
u mealdeki 268. yetine
iaret var: "eytan sizi: fakir olacaksnz diye korkutur; size cimrilik ve sadaka vermemekle
emreder!" Bu iki yetten
anlalaca zere, bamza gelen btn fenalklar, ktlkler nefsin elinden, eytann yzn
den; iyilikler, esenlikler
de, Cenab- Hakk'n lutfu ve ihsm iledir! Bizim elimizde bir ey yoktur; dolambal da olsa h
er ey, O'nun kaza ve
takdiri ile zuhra gelmektedir.
Mecsi dedi ki: "Ey insafl kii! Mademki nefsim ve eytan stn gelmekte, ben de onlara dost olurum, gl ve kuvvetli olan severim, onun
tarafm tutarm!
Zaten galip olana, stn gelene dost olabilirim, o tarafa derim, o tarafa meylederim! nk, ancak galip olann ekme gc vardr!
238
Cenab- Hakk benden tam bir ballk, sdk, huls beklerken, nefsan
arzular ve eytan beni o istekten uzaklatrrsa, o istein bana ne faydas var?
2920 Sen; bir kk, bir saray yaptrdn, onu yzlerce naklarla,
resimlerle ssledin, ycelttin!
Nefsin dilei olduktan sonra, artk; "Allh dilerse olur!" demek; bir istihza, bir alaydan ibarettir!
2931 Bir kimse, O'nun dilei olmadan O'nun mlknde buyruk sahibi
olsun; buna imkan yoktur!
Birisi O'nun mlkn ele geirsin de, nefes almay yaratan nefes bile
almasn, bir kelime bile sylemesin; byle ey olmaz!
Eer Allh bir adamdan eytan srp kovmak diler de buna ramen
eytan, her an o adamn derdini artrrsa,
O eytana kul olmak gerekir! nk her yerde, her mecliste stn kan, buyruk sahibi olan o!
eytann diledii oluyorsa, artk benim iimi kim dzene koyacak; benim halim nice olacak?
2937 Haa, Allh hakk iin, Allh neyi dilerse o olur; O, mekan
leminde de buyruk sahibidir, mekanszlk leminde de!
239
dkmtr! 335
333 Bu balkta, snn mminin cebri olan kfire cevap verii anlatlmaktadr. Bu Cebriye-Kade
riye bahsi, daha
nce de gemiti. Hatta Cebriye inancnn Kaderiye -Mu'tezile inancnn karsnda olduu iin
, Ehl-i Snnet
inancndan sayld sylenmiti. Burada, Cebriye inancnda bulunan kfir saylmaktadr. "Bu n
asl olur?" diye hakl
olarak akla gelebilir. Evvelce de arzedildii gibi Ehl-i Snnet'in Cebriye inanc cebr-i evsat
, yani orta cebr yoludur.
Mmini kfirlie gtren, cebr yolu deildir! Cebriyeci ile Ehl-i Snnet yolu olan orta cebir
yolu arasndaki fark udur:
Cebriye inancna gre, insann cz' iradesi, yapma gc tamamyla elinden alnmtr. nsan,
adeta cansz bir
varlk saylm; bylece o, din tekliflerden, emir ve nehiyden kurtulmu bir kukla yerine kon
ulmutur. Fakat Snnet
Yolu'nda orta cebirciler kaza ve kadere inandklarndan kendilerinde cz' bir irade bulunduu
nu, kulun almas ve
uramas sonunda, yine ilh takdir ile iyiye doru gidebileceklerine inanrlar.
Cebriyecilerin inandklar gibi mutlak olarak insanda irade ve ihtiyar olmasayd, insanlar do
ru yola
sevkeden peygamberlere lzum kalmazd. Balkta grld gibi Hz. Mevlana, orta yolun, yani E
hl-i Snnet
Yolu'nun, peygamberlerin ayaklar ile dzlenip aldn sylemede; bu yolun sanda cebriyec
iler, yani kulu bir
kukla yerine koyan, insanda cz' irade ve ihtiyar olduunu inkar edenlerin bulunduunu; sol t
arafnda ise kaderiyeci,
yani mu'tezile taifesinin bulunduunu; kaderiyeci yani, mu'tezileler insann kendi kaderini ke
ndisinin hazrlad,
dolaysyla mutlak irade ve iktidarn insann kendisinde bulunduuna inananlarn yoludur. Her
iki inancn da slm
olmadn, tehlikelerle dolu olduunu aklamaktadr.
240
Hi kimse bir adama; 'Haydi u! ' diyemez! Yahut kr bir adama; 'Ey
kr kii; bana bak! ' demez.
Zulmde de ihtiyarmz vardr, sitemde de! Ben, u eytandan, u nefisten bahis atm ya, zaten maksadm da bu idi.
2975 htiyar, yani yapma gc, cz' irade senin iinde oturmaktadr; o
bir Ysuf grmeden elini kesmez.
htiyar, dilek nefistedir; diledii eyin yzn grr de, ondan sonra i
yapar.
Kpek yatm uyumutur, ihtiyar da kaybolup gitmitir, fakat ikembeyi grnce kuyruunu sallamaya balar.
Melek de, eytann inadna, hayrlar gsterir, gnle bir cokunluk salar.
241
Bu iki zt varlk, eytan ile melek, gayb perdesi ardndan gizlice sana
erri ve hayr gsterirler, tavsiye ederler.
eytan; 'Ey tabiatna ve bedeninin isteklerine esir olan kii! Ben; seni
gnah ilemeye zorlamadm; sadece gnah sana gzel, tatl gsterdim!' der! 336
336 Bu beyitte 14. brahim Sresi'nin u mealdeki 22. yetine iaret var: eytan der ki:
"phesiz Allh, size szn dorusunu syledi. Ben de size vaadettim ama, ben yalanc ktm!
Zaten benim
sizin zerinizde hi bir hkmm, nfuzum da yoktu! Yalnz ben, sizi ardm; siz de hemen ban
a uydunuz, icabet
ettiniz! O halde; kusuru bana yklemeyin, kendinizi knayn, kendinizi ayplayn!"
Melek de; 'Ben sana; Gnahn verdii zevk yznden gamn ve strabn artar! demedim mi?' der!
2995 Melekler; 'Biz, senin can dostunuz; canna can katarz; senin
atana ihlas ile secde edenleriz!
Bu eytanlar ise, atan Hz. Adem'e dman idiler; Secde ediniz! emrine
uymadlar!
Fakat sen; eytana uydun da bizi bir yana attn, hizmetlerimizin hakkn
tanmadn!
242
3004 Szn hulasas u ki: eytan ile ruh, her ikisi de insana erri ve
hayr gsterirler; bunlarn her ikisi de ihtiyarn olduuna delildir, belgedir!
Bizde grnmeyen, gizli bir ihtiyar var; gnldeki iki duygu belirince,
birbirine zt dnce, ihtiyar harekete geiyor!
337 Akll kiilere gre cebre inanmak, kaderiyeci olmaktan daha fenadr! nk cebre inanan k
ii ihtiyar,
cz' iradeyi bile inkar ederek kendisini cansz, duygusuz bir varlk yerine, bir kukla yerine
koymaktadr! Bu inancn
dourduu fenalklar, Kaderiye inancnn getirdii ktlklerden daha beterdir! Cebre inanan k
imse, kendi varlnda
bulunan cz' iradeyi, ihtiyar reddettii iin yapt btn ktlklerden, iledii gnahlar
dan kendini temize
karmakta; "Benim elimde bir ey yok! Ben, cansz bir varlk gibiyim; ruhsuz bir kap kanad
gibi alp
kapanmaktaym! Yaptklarmdan sorumlu deilim; Allh neyi takdir buyurmusa, ben onu ilemekte
yim!" demektedir.
Bylece o, dolaysyla Allh'n emirlerini, nehiylerini inkar etmektedir! Bu inan, bu iman; "
insanlar kendi fiillerinin
Byk Allh'n fiilini inkar eden kimse, delilin delalet ettii eyi de inkar ediyor demektir! 338
338 Burada geen "delalet ettii ey"den murad, Hakk Teala'dr. "Dell", Allh'n yapt eyl
erdir. u halde
Allah'n ilerini inkar etmek, haa, Allah' inkar etmek gibi olur. Kaderiye-Mu'tezile inancn
da olanlar, Hakk'n baz
ilerini kabul, bazlarm inkar ederler. Derler ki: "Hakk Teala hayr halketti, erri, zulm,
fesad halk eylemedi! Bu gibi
kt iler, kullarn yapt ilerdir!" Snnet ehlinin; "Hayrih ve errih mina'llahi teala"
(=Hayr da, er de
Allah'tandr; O'nun takdiri iledir!) inancn Mu'tezile taifesinin tesiri altnda kalarak "Hay
rih ve hayrih mina'llahi
Teala" (=Hayr da, hayr da Allh'tandr!) eklinde tevile kalkanlar bugn de ok grlmektedi
r. Burada imanmzn
zedelenmemesi iin zerinde dikkatle durulmas gereken bir mesele var: Kur 'an- Kerm 'in u
yetinde; "Sana gelen
her iyilik Allh'n lutfudur; sana gelen her fenalk da kendi nefsindendir, kendilidendir!" (N
isa Sresi 79) diye
buyurulmaktadr. Bu demek deildir ki, "Hayr Allh halketti, erri de insanlar halketti!" Ha
a, biz kim oluyoruz da
eni halkediyoruz? Her eyin Hakk'tan olduunu bazen unutuyoruz. Dnmyoruz ki, iimizde bul
unan nefis-eytan
bizi gnaha, ktlklere tevik etmekte, kalbimize eitli vesveseler drerek gnah tatl g
stermekte; erri ho ve
ssl bir hale sokmaktadr! Rhumuz, saduyumuz, vicdanmz da iyiyi bize telkin etmekte ve bi
zim nefsin gsterdii
yola gitmememize gayret sarfetmektedir. htiyarmz, cz' irademiz iki yoldan birini seecekt
ir. "Hayr da, er de
Allh'tandr!" dediimiz zaman, bu durumu sylemek istiyoruz. Bu srada hayra yneldiimiz zam
an hayrn Allh'tan
geldiine inanyoruz da, nefsin tesiri altnda kalp, yine Allh'n takdiri ile er taratma gi
dince errin Allh'tan geldiine inanmyoruz. Ayette; "Senin nefsindendir!" diye iaret buyurulmas, insann cz' irade
sinin, ihtiyarinin
eytann, nefsin szne uyarak gnah ilediine iarettir.
243
Kaderiyye inancnda olan; 'Duman var, ate yok; mum , mum olmakszn da ktr!' demektedir!
Cebriye mezhebinde olan ise, atei gryor da, inkar etmek iin; 'Ate
yoktur!' diyor!
O kadar inkar yoluna sapm ki, ate elbisesini yakyor da hala; 'Ate
yoktur! ' diyor; elbisesini dikiyor da hala; 'iplik yok! ' diye syleniyor!
339 Bunlar, her eyden phe ederler. Sofistlere, pheciler (sceptiqus) da denir. Kaynam Es
ki Yunan
felsefesinden alan phecilere gre akl, hi bir ey anlayamaz, her eyden phe eder. "Bildi
imiz, grdmz
eyleri duygularmzla biliriz!" derler. "Duygularmzsa, ok defa bizi aldatr. u halde; hi
bir ey hakknda kat' bir
karara varamayz!" diye dnrler.
Atee tapan; 'Alem vardr, Rabb yoktur! Rabb olmad iin de. Ya
Rabbi! diyene cevap verilmez!' der.
Cebriye inancnda olan kii ise; 'Bu dnya hi yoktur!' der. Sofist
(pheci) ise tereddtler, pheler iinde kvranp durur!
Cmle lem; 'unu getirme, bunu yapma, bunu yap! ' diye ihtiyar ikrar
eyler!
Fakat Cebriye inancnda olan; 'Emir ve nehiy diye bir ey yoktur! ' diye
sylenir durur! Ona gre, ihtiyar da yoktur; buna inanmak da hatadr!
3020 Arkada! Duyguyu hayvan bile ikrar eder, fakat bunun delilini
anlamak ok ince bir eydir!"
244
Amelce vicdan anlay, duygu yerine geer. Bunlarn her ikisi de bir
kapya kar.
Gzelim; "Yarn bunu yapaym, yahut onu yapmayaym." demen ihtiyarn varln isbat etmektedir.
3050 Deveci bir deveyi dvse, o deve dvene kin gder. Dman olur.
Deve kendini dven kiinin sopasna kzmaz. Dven kiiye kzar. Demek ki deve bile ihtiyardan koku aln.
Hi bir bilen, hi bir akll bunu yapar m? Kerpice, taa kzar da kin
gder mi?
245
"Ey eli bal, aya krk kle! Haydi mzra eline al da, gel sava." der
mi?
3033 "Kader yoktur, kul diledii ile, kendi ihtiyar ile i yapar."
demekte hi olmazsa cizlik yoktur. Olsa bile cahillik, cizlikten beterdir.
340 3032 numaral beyitte; "Hakk'tan aczi gidermek" sz geti. Bu ne demektir? Cebriye inanc
nda olanlar
derler ki: "Eer biz kaderiye, (=Mu'tezile) inancnda olanlar gibi dnrsek, haa Hakk'a acz
ve zaaf isnad etmi
oluruz. Biz desek ki, bir kimsenin nefsi yahut eytan o kimseyi isyana gtrr. Onu kfir eyle
r. yle ki, o kimse
Hakk'm dergahna varmak ister, Hakk da o kimsenin mmin elmasm ister. Fakat eytan o kimseyi
mmin olmaya
brakmaz. Onu Hakk'a itaatten alkor. Bu ekilde dnr ve buna inanrsak haa Cenab- Hakk'a
acz ve zaaf isnad
etmi oluruz. nk Hakk bir kulunun mmin olmasn isterken, eytan onu imandan alkoymakta,
bylece Hakk'n
kudreti nefis ve eytann kudretine malup olmaktadr. Haa Hakk Teala ciz ve zayf olmaktan
mnezzehtir.
Trkmen'in kpei
Evdeki ocuklar, o kpein kuyruunu ekseler, ses karmaz, aldrmaz, onlara boyun eer.
Fakat yoldan bir yabanc gese, ona erkek arslan gibi saldrr.
246
Trkmen, kpeine tutma suyundan verir. O da ona raz olur ve bekilik yapar. 341
341 Tutma: Bir eit yemek. Un yorulup hamur yaplr. Alr, kk kk kesilir. Ezilmi s
armsak
kartrlm yourtla piirilir. Bizim tatar breine benzeyen bir Seluklu yemei.
342 eytann da halik Allh-u Teala'dr. Onda olan fikirleri, hileleri, dzenleri, ktlkler
i de reten,
insanlarn bana bela eden Hakk'tr. nk bu bir gerektir ki, btn grnen ve grnmeyen v
arlklarn, btn
hallerin, ilerin yaratcs ancak odur. nk 37. Saffat Sresi'nin u mealdeki 96. yeti bir
hakikati haber vermektedir:
"Halbuki sizi de, yaptklarnz da Allh yaratmtr." diye buyrulmaktadr. eytan kpei, ya
ni eytan, Trkmen'in
kpeinin semboldr. Daha dorusu Trkmen'in kpeinden maksat eytandr.
Allh yzlerin suyunu (yani erefi, onru, iman) ona gda etmitir,
iyinin de yznn suyunu dker, ktnn de; yani sanki Allh iyinin, ktnn
de imann, erefini eytana gda etmitir. Ona uyan insanln, erefini
kaybeder, alalr.
343 Btn varlklarn, Cenab- Hakk'n takdirine boyun edikleri gibi, eytann can da Hakk T
eala'nn kudret
adrnn nnde ilh hkm iin kurban olmutur. Nb merhum ne gzel sylemi: "Alem esr-i
dest-i meiyyet
deil midir?" Evet btn lem mukadderatn esiri olduu gibi, eytan da Hakk Teala'nn hkm-i
erifine ve takdirine
uymutur. O da onun kapsna ban koymutur. Fakat unu da bilmeli ki, eytan insan iin yin
e ilh takdire uyarak,
ok azgn bir dman kesilmitir. O da azgnlkta insanlar artmakta bir emir kulundan bak
a bir ey deildir. u
yet-i kerme bu hakikati beyan buyurmaktadr: "phesiz eytan, sizin iin byk bir dmand
r. Siz de onu dman
tanyn. Cehennemlik olmanz iin sizi kendi tarafna davet eder." (Fatr Sresi, 6.)
Ey kpek eytan, halk bu yola ayak basnca, onlar bir bir imtihandan
geir, bakalm.
247
Saldr, onlara engel ol, dikkatle bak; dorulukta, bunlarn hangisi erkek
(yani cesur), hangisi dii (yani korkak) ayrt olsun, belli olsun.
Trk, kpein saldrsndan ciz kalrsa, bir ey yapamazsa, "Allh'a snrm." demek ve feryad etmek yerinde deildir.
3034 Trk kereminden konua; "Kapma kpeksiz gel, yrtk hrka ile
gelme!" der.
Falan taraftan edeplice, yavaa gel de, kpeim sana azn amasn,
diini gstermesin.
"Ey misafir, sen bu kapya gelemiyorsun ya, ben de, azgn kpein
yznden kapdan dar kamyorum." der.
2960 Haa Allh hakk iin, Trk barnca, kpek de kim oluyor?
Erkek arslan bile olsa kan kusar.
Ey kendini Allh arslan sanan zavall; yllar geti, sen hala nefis kpeine bir ey yapamyorsun, ona kar ciz kalmsn.
Bu kpek nasl olur da, senin iin av avlar? Sen kendin aka o kpee
av olmusun.
Bir hrsz gece bekisine dedi ki: "Efendim, yaptm i ile ben,
Allh'n takdirini yerine getiriyorum. Yani aln yazma gre yayorum."
248
3060 Birisi bir dkkandan bir turp arsa da; "Ey akll kii, bu turpu
alm da Allh'n takdiridir." dese;
Kerem kl, ltuf et, u zr bana ret de, benim elimin, ayamn
ban z.
Bir sanat, bir meslei semi, kendine i edinmisin, u halde bir ihtiyarn var demektir.
Hislerin galeyana gelince, heva ve hevesin uyannca, yirmi adamn ihtiyarn elde edersin.
Dostun senin ufak bir menfaatine zarar verirse, iinde onunla ekime
ihtiyar canlanr.
"Ne zamana kadar 'Bu dnya o dnya' deyip duracaksn. O dnyaya bak, onu bu dnya ile karm
gr."
Dvan- Kebr, c. V, n: 2881.
249
345 Bu balkta geen blis'in; "Rabbim, beni sen azdrdn." demesi, A'raf Sresi'nin 16. yet
i ile Hicr
Sresi'nin 39. yetinden alnmtr. Cebriye inancnda olan, blis'in gnah stnden atmak i
in "Rabbim beni sen
azdrdn." diye kstahlkta bulunrken, Hz. Adem'in Havva validemizle birlikte yasaklanm mey
veden yedikleri iin
cennetten karld zaman; "Ey Rabbimiz, kendimize zulm ettik. Eer bizi balamaz ve bize
merhamet etmez isen
muhakkak ziyan edenlerden oluruz." (A'raf Sresi, 23) diyerek gnahn itiraf etmi, suu kend
i stne almt. eytan
gibi; "Sen yle istedin, yle takdir ettin, ben de memnu' meyveyi yedim. Benim ne kabahatim va
r?" dememiti.
Gerekten de Adem (a. s.) iledii sutan tr Cenab- Hakk tarafndan kendisine: "Ey Adem, s
ende o crm,
halkeden ben deil miyim? Senin hareketin benim takdirim eseri deil midir? Mazeret iin neden
bunlar sylemedin?"
diye buyurduu zaman. Adem yle cevap vermitir: "Ya Rabbi, senden korktum, ekindim ve byle
bir sz sarf
etmeyi edebe aykr grdm." demi, Ve bu sebeple nihyet Allh'n affna ve rahmetine mazhar
olmutu. Bylece
blis Hakk'a kar; "Sen beni azdrdn." dedii iin dergah- ilhden srld. Adem (a. s.) d
a edebe riyet ettii iin
affa ve mafirete mazhar oldu.
Hrsz dedi ki: "Allh'n bandan, Allh'n bir kulu, Allh'n ltfettii
hurmay yerse;
250
Adam aaca skca balad. Kuvvetli bir sopa ile arkasna, bacaklarna
adam akll vurmaya balad.
Hrsz; "Allh'tan utan!" dedi, "Bu susuzu inlete inlete, dve dve
ldryorsun."
Ba sahibi; "Allh'n kulu, baka bir kulu, Allh'n sopas ile ne de gzel dvyor." dedi.
3085 "Bu sopa Hakk'n sopas; arka da, yan da Hakk kulunun arkas,
yan, baca; ben de onun bir kuluyum. Onun fermannn aletiyim."
Hrsz; "Ey kurnaz adam!" dedi, "Ben cebr inancn terk ettim. Tvbe
ettim. Piman oldum. Gerekten de ihtiyar vardr, ihtiyar vardr, ihtiyar vardr."
3087 Kullardaki ihtiyar, onun ihtiyar var etti. Hakk'n ihtiyar toz
htiyar yok gibi grnen her mahlukta, gizli ve kuvvetli bir hkmeden
vardr.
Zeyd'i kendi ihtiyar ile balar. Hakk da kpeksiz, tuzaksz onu avlar.
251
"Benim kfirliim, Allh'n dilei ile, takdiri iledir." dedin ya, bil ki bu
dilekte senin de dilein, istein vardr.
O vakit btn ihtiyar, o arabn olur. Sen de tam bir ilh sarholuk
iinde mazur saylrsn.
3110 Bizim elimiz de ayamz da, o tek olan, esiz olan, Hakk'n
arabdr. Yani arapla kendinden gemiler, sarho olmulardr. Onun verdii
gle, kuvvetle hareket etmektedirler. Grnen eller, ayaklar deersizdir. Birer
glgeden ibarettir. Onlar bir ie yaramaz. 346
346 Dikkat edildi ise grlmtr ki, u yukarda geen beyitlerde Hz. Mevlana kuldaki cz' i
radenin ve
ihtiyar gcnn, Allah'n ltf ve ihsn ile kula verildii bildirildikten sonra, tam mnsy
la Hakk yoluna den Hakk
sevgisi ile kendinden geen mkemmel bir mslmanda, kmil bir insanda, irade ve ihtiyar yok o
lmakta, o insann her
harekelinin, her davrannn, Hakk'n emir ve nehyine uygun decei beyan buyrulmaktadr.
252
3111 Kulun; "Allh neyi diledi ise o oldu." demesi; "O ile urama,
tenbel ol!" demek deildir. nk "Takdir-i ezel gayrete ktr." demiler.
Sana; "Ey efendim, ne dilersen dile, iin i, dilediin ey, dilediin gibi
olacak." deseler.
3115. Fakat "Allh, neyi diledi ise o oldu. Hkm onun hkmdr. Ebed
olarak, mutlak bu byledir." deseler;
Emir onun emri olunca, o efendiden ayrlma, onun etrafnda dn, dola.
Dman ldrecek, dostun canm kurtaracak odur.
3125 Seni kztran, ilh ltfa mitle koturan, seni evikletiren, seni
ar ve haya sahibi yapan te'vl, haktr, dorudur.
253
Kur 'n 'n mnsn yalnz Kur 'n 'dan sor. ehvetini, heva ve hevesini
atee atm, yakm kiiden ren.
Kur 'n 'n mnsn Kur 'n nnde kurban olmu, benliinden gemi,
alalm, adeta ruhu, ayn- Kur 'n kesilmi kiiden sor.
347 Bu balkta geen hadsin tamam yle: "Senin bana gelen her eyi kalem yazd, mrekkeb
i de kurudu. "
Bu hads de daha evvelki blmde geen "Allh neyi diledi ise o oldu. " hadsi gibi cebr inanc
n ifade etmez. Bilakis
bu hadste: itaat ve ibadete tevik, gnah ve ktlklerden kanma emri vardr. Yani "Ey insa
n, kalem, Levh-i
Mahfuz 'da olacak eyleri yazd. O yaznn mrekkebi bile kurudu. Levh-i mahfuzda dorulukla h
rszlk bir deildir.
Bu da yazld, kr ile nankrlk bir deildir. Bu da yazld. nk Allh gerekten de, ihs
n sahiplerinin, iyilikte
bulunanlarn ecrini zayi etmez. " Bu son cmle Tevbe Sresi 'nin 120. yetinden alnmtr.
254
Sen eer eri gidersen, kalem de seni eri yazar. Doru gidersen,
dorulukta bulunursan, mutlu olursun.
Sen reva grr msn ki, Hakk ezelde verdii emir, yazd yaz yznden iten kalsn, hi bir ey yapmasn?
" benim elimden kt, ben artk bir ey yapamam. Benim yanma bu
kadar ok gelme, bana kar bu kadar ok szlanma." desin. 348
348 Cenab- Hakk bir kere takdir edip bir daha etmezse, sfatlarndan muattal kalmas gerekir.
Halbuki Allh
Kayyum'dur. Her an btn sfatlarn ve fiillerini aa vurur, gsterir. O her an takdir eder
. Allh her an itedir,
gtedir. Her an yaratmakta, her an mahvetmektedir. Ra'd Sresi'nin u mealdeki 39. yet-i ker
imesinde: "Allh ne
dilerse onu yapar. Bazsn mahveder, vcuda getirmez. Bazsn da vcuda getirir. Ana kitap (
Levh-i Mahfuz) onun
nezdindedir." diye buyurur. Bunun gibi Furkan Sresi'nin u mealdeki 70. yetinde bu konu beya
n buyrulmutur:
"Meer ki tevbe edip iyi amel ve hareketlerde bulunan kimseler ola. te Allh bunlarn ktl
klerini iyiliklere evirir.
Allh ok yarlayc ve esirgeyicidir." Eer Cenab- Hakk yazdn bozmasayd, peygamberleri
ve onlarn varisleri
olan velleri, insanlarn slah iin gnderir miydi? Bu yzdendir ki; "Takdir-i Ezel gayrete
ktr." denilmitir.
3140 Sende bir zerre kadar edep artsa, bu senin iin dosttan gelen bir
ltuftur. Rabbin bir ihsndr.
3145. Senin gayretin, alman, bir zerre artsa, Allh'n terazisinde bir
arlktr, bir kymettir.
255
Hrsz affedilse, canm kurtard iin sevinir. Yoksa vezir olmak, hazne emini olmak hrsz iin mmkn mdr?
3155 Ey din emini, ey Allh adam gel! Gel ki her ta ve her bayrak
eminlikle belirdi, kendini gsterdi.
Pdihn olu eer babasna kar hainlik ederse, unu iyi bil ki, babas
onun ban bedeninden ayrverir.
Fakat bir Hintli kle pdiha vefa gsterirse, devlet o kleyi "ok
Kle de ne ki; eer bir kapnn kpei vefal olsa, sahibinin gnlnde o
kpee kar yzlerce razlk, yzlerce memnunluk duygusu vardr.
Bu yzden kpei sever, okar, hatta azm bile per. Eer kpek yerine onun kapsnda arslan bulunsayd, ona neler yapmazd.
349 Hz. Mevlana Mesnev'nin baka bir yerinde ayn fikri beyan buyurmutur:"Gamdan, fenalklar
dan sana
gelen her ey, senin kendi korkusuzluundan, edepsizliinden, kstahlndandr." (Mesnevi, c.
I, 189.) Eski
airlerimizden birisi de:"Hep ektiim kendi cezay amelimdir." (Btn ektiklerim, bama gel
en btn belalar,
yaptklarmn cezasdr.) diye yazmtr.
256
3165 Herat ehrinde yoksul bir kstah vard. Mevkii yksek bir kleyi
grd.
Kle ata binmi, ipek elbiseler giymi, altn kemer kuanm gidiyordu.
Yoksul yzn gkkubbesine evirdi de dedi ki:
3174. Nihyet gnn birinde pdih, Amd'i thmet altna ald. Elini
ayan balatt.
Tam bir ay onlara ikence yaptlar. Gece gndz onlar sorguya ektiler.
Onlar sktryor, dertler iinde brakyorlard.
O yoksul dervi uykuda iken, hatiften, telerden yle bir ses geldi:
"Gel de, kul olmay bunlardan ren."
257
3180 Ey Ysuf larn derilerini paralayan, eer seni de bir kurt paralarsa,
bunu kendinden bil.
Bizim adetimiz, yolumuz, iimiz dorudan, doruluktan ayrlmaz, iyilie kar iyilik, ktle kar ktlk veririz.
350 Kur'an- Kerimde, bir ok srelerde ad geen Sleyman (a. s.) bir peygamberdir. Kendisine
ok bilgi ve
stnlk verildii, kularn, hayvanlarn, hatta karncalarn dilinden anlad zikredilir. R
zgarlarn, eytanlarn,
cinlerin, devlerin onun emrinde olduundan bahsedilir. Burada Hz. Mevlana'nn "Sleyman yaama
ktadr." diye
buyurmas, mn Sleyman'n, insan- kmili kasdetmektedir. Ey cebri inancnda olan kii, akl
n bana al da, insan
isen iman yolunu se. Snnet yolunda yr. Eer eytan isen mn Sleyman'nn klcndan kurt
ulamazsn, demek
istemektedir. nk mn Sleyman', yani insan- kmil her devirde diridir. Sen melek sret o
lursan ilh kahrdan
kurtulursun.
3185 nsan melek olunca, kltan emin olur, artk onun Sleyman'dan
korkusu kalmaz.
258
Sen bana hasetle kvranma diyorsun ama, bir hiin elden kmasna kim
haset eder?
3195 Nefsin vefl bir talebe gibi daima seninle beraberdir. Baka ne
varsa yok oldu; nerede, neyi aryorsun? Hepsi seni brakp gittiler. Yani etrafndaki basit insanlar, sana vefl talebe olamazlar. Sana vefl kalacak taleben,
senin kendi nefsindir
Yine "Susun!" diye emir verildi. Yani kendinize gelin de suyunuzu telef
etmeyin, ba susuz kalmtr. 351
351 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 204. yetine iaret vardr. Bu beyitte geen "su", hakikati, a
k- ilhyi, manev
zevki ifade etmektedir. Ba ise ruhun, gnln semboldr. "Suyunuzu telef etmeyin!" demekle, "
Hakikati ve ilh ak
brakp, bo laflarla, mnsz szlerle vakit geirmeyin ve ruhunuz susuz kalmasn, onun ihtiy
ac olan manev zevki,
ibadeti ve hakikati ona verin, bo yere konumayn, susun!" denmek istenmitir.
Senin klarn kerem perdesi ardnda, senin iin feryad ediyorlar. Zaman zaman haykryorlar, sen onlar gr. Yani senin gerek klarn gznn
nnde bulunanlar deildir. Senin gerek klarn, telerdedir.
259
Bu fan lemin klar, hile ile seni kendilerine ekerler de yerler. Yllardr ok kk bir fide grmedin, ufak bir manev yardm almadn.
Fakat ben o verilen cevaplar, sorulan sualleri aklasam u syleyeceim szden kalrm.
Ondan daha mhim syleyeceimiz yle eyler var ki, onlarla anlayn
daha iyi geliir. Bu zor bahsi, bu kark mevzyu kavrayn daha kolaylar.
Fakat bu gidiin byle olmas, byle yrmesi lazmdr ki, onlarn hepsi
de ortaya srdkleri delillerle, kendi yollarnn doruluuna kansnlar.
260
352 slmiyet, Arabistan'dan kp ran, Ortadou, Trkistan, Msr, spanya gibi eitli inan
lar olan eitli
milletler arasna yaylnca, Zerdt mezhebi, Budizm, bilhassa Abbasler dneminde Arapa'ya t
ercme edilen Yunan
filozoflarnn etkisi ile slm dnceler arasna slm olmayan dnceler kart, ite Mu
'tezile dediimiz ve ehl-i
snnet inancna uymayan frka bunlardan birisidir. Peygamber Efendimiz, bu hakikati asrlarca
evvel sezmi de;
"Benim mmetim benden sonra yetmi frkaya ayrlacaktr. Bunlardan tek bir frka, ehl-i sn
net yolunda olanlar,
kurtulacak, dierleri sapklkta kalacaklardr." diye bir hads-i erifte bu hususu belirtmil
erdir. Bu hususu merak
edenler, ehristan merhumun Milel-i Nihal adl kitabna bakabilirler.
3225 Fakat iyi olmayan, makbul saylmayan bir inancn, bir mezhebin
yolunda bir tehlike, bir mn, bir yol kesici bulunur mu?
261
353 Mminn Sresi 53. ve Rum Sresi 32. yetlerde her frkann kendi yolunu beendii beyan b
uyrulmutur:
"Her dn sahibi (her frka) kendindeki dne gvenmektedir." Her iki yette de her frkann ken
di dininden memnun
olduu, onu yeter bulduu belirtilmektedir. Nasl ki dnyada eit eit milletler varsa, ei
t eit mezhepler, eit eit
yollar da var. Her mezhep sahibi, kendi inancn, bakalarnn inancna gre hatal olduu hal
de doru bilmi ve bildii
yolda yrmtr. Hz. Mevlana bu hususu u elinizdeki cildin 2556 numaral beyitlerinde ve dev
amnda aklamt.
Ltfen o beyitleri okuyunuz. Baz irkinler kendilerin; gzel sandklar gibi, baz sapk inan
l kiiler de kendilerini
doru yolda sanmakta, inancm doru bulmaktadr. "Sizin dininiz size, benim dinim bana." (Kfi
rim Sresi, 6) diye
buyrulmaktadr.
kim balayabilir?
k ol, bir dilber ara, bir gzel bul! Dere dere dola, bir su kuu avla!
Yani ey hakikati arayan kii, cebrlerin, kaderiyec ilerin mnkaalar vesvesedir, sapklktr! Vesvesenin azn ancak ilh ak balayabilir. Sen
vesveseyi iinden atmak istiyorsan, ilh aka arl, bir kmil mrit ara! 354
unu iyi bil ki, Allh sende bulunan u akldan baka akllar da yaratmtr. Gkler, gkyznn sebepleri o aklla evrilir, idare edilir. Yani
gkyznde dnp dolaan, birbirlerine arpmadan, ayr ayr yrngelerde
seyreden saysz yldzlar, hep o ilh aklla evrilir, idare edilir.
262
3235 u bata bulunan fan aklla, sen ey gafil insan, dnyalk elde
edersin, rzk kazanrsn; teki aklla, gklerde kendine bir makam edinirsin. 355
"Sizin iki banz vardr: Biri dnyaya ait toprak ba, br ge ait tertemiz ba." diye buy
urmaktadr.
356 Bu beyitte Ysuf Sresi 'nin u mealdeki 31. yetine iaret var: "Zleyha ehirdeki kadnl
arn kendisin;
aypladklarn ve dedikodu yaptklarn duyunca, onlara daveti gnderdi. Onlar iin dayal d
eli bir sofra hazrlad ve
her birine meyve kesmek iin bak verdi. Sonra Ysufa; "Karlarna k!" dedi. Kadnlar onu
grnce
aknlklarndan ellerini kestiler."
357 Bu beyitte btn gzelliklerin asl olan Hakk'n gzelliine iaret edilmektedir. Nitekim
bn Frz
hazretleri mehur Kasde-i Taiyye'sinin 242. beytinde bu hakikate temas eder:
"Dnyada grlen btn yakkl genlerin ve gzel kadnlarn gzellikleri, Hakk'n gzellikl
erinden onlara
riyeten verilmitir."
263
Ak yznden sze hayret gelir, arr kalr. Maceray anlatmaya cesaret edemez, korkar. Yani hayretin verdii zevk, k kendi iine kapanmaya
zorlar. Layk olmayanlara, hakikati sylemekten ekinir.
yle ki sanki banda bir ku varm da, uacakm korkusu ile cann
titrer.
O hum kuu uar diye nefes bile almazsn. ksrn bile gelse,
kendini skar ksrmezsin.
358 Hz. Peygamber (s.a.v.) Efendimizin sahabesinin, mbarek Reslumuzun huzurunda balarna ku
konmu
da onu uurmak istemeyen kiiler gibi 'kmldamadan, edeple oturduklarna dair bir hads oldu
undan, Firznfer
merhum Mesnevi Hadsleri adl kitabnda bahsetmektedir.
264
359 Ak ayrlk vaktinde insan ekilden ekile sokar. Trl mihnetlere, meakkatlere drr.
Bir mtefekkir:
"Ak dnyann en tatl mutluluu ile en yakc acsndan yaratlmtr." diyor. eyh Galip haz
retleri de:
"Dert ve mihnettir, beladr, ad ak! Bir marazdr, ibtiladr, ad ak!"
diye akn dertle, mihnetle dolu olduunu, bir eit hastalk ve ibtil olduunu belirtmektedi
r.
Bu hle den insan der ki: "Akln da, fikrin de, ilh mestliin de asl,
temeli benim. O ekillerde, resimlerde, hayallerde grdm gzellik meer
bizim gzelliimizin aksi imi.
3280 Uzun zamanlar benim gzelliimin aksi ile, hayali ile uratn,
oyalandn. Nihyet benim zatmn mhedesinde, kendinde kuvvet buldun.
Yani benim hayalimle ok megul oldun. imdi zatmn vastalardan ve
rtlerden kurtulmasnn kuvvetini kendinde buldun. Makunun ben
olduumu mahede kldn, bu sretle ilh ak zuhura geldi. Hakk sevgili
ayan oldu.
Bu taraftan benim cezbem kendini gsterdi. Artk hristiyan, arada papaz grmez olur.
Akn bys.
nsan sevgilisinin hatras ile bir sret tasarlar, o sretin ekii onu aka
dair dedikodulara srkler.
3265 O cansz mezar diri gibi grnr de, ona candan, yrekten srlar
syler.
265
3270 Olu hayatta iken, o canm canna, o can yavrusuna asla byle
yzn gzn srmemitir.
Pir; sakal, sa aarm kii deildir. Pir senin akndr. Pir; mitsizlie
dm, yz binlerce kiinin elinden tutan, onlara yol gsteren, onlara yararl
olan kmil insandr.
Hakikati idrak eden kii der ki: "Ancak imdi perdeleri kaldrabildim,
gzellii vastasz olarak ortaya koydum."
dediler ki: "Leyla'nn gzellii pek o kadar deil, onun az bir gzellii var 360
360 eyh Attar hazretleri Musbetnme adl eserinde, Harunu'r-Reid'in Leyla'nn pek gzel olm
adn, ondan
daha gzel kzlarn bulunduunu Mecnn'a syleyince, Mecnn'un Harun'a; "Benim gzmle bak da
gr, Leyla ne
kadar gzel!" dediim hikye etmektedir.
266
Size Allh onun testisinden arap vermedi de, sirke sundu. O yzden
onun ak kulanz ekmedi, sizi sizden almad.
3290 Cenab- Hakk'n kudret eli, bir vcut testisinden birine zehir
O manev arap, o ilh zevkte ehlinden, en yaknndan bakasn grmez. Bu gr her kula nasip olmaz. u bedenler; u glge varlklar, u kaplar,
u kadehler, adrlar gibi o manev arab rtmler, perde olmulardr. 361
361 Bu iki beyitte Rahman Sresi'nin u mealdeki 72. yetine iaret var: "adrlarda yalnz ko
calarna
hasredilmi huriler vardr." Mevlana can zevkini ve manev arab kocalarndan bakalarna bak
mayan afif kadnlara
benzetiyor. "Bunlar ancak kendi ehillerine, en yaknlarna bakarlar." diye buyuruyor. Bu yzde
ndir ki insanlarn ou
bu manev zevklerden mahrum kalmlardr. nk ruhan zevk ve ruhn arap kaplar iinde gizl
i kalmtr. Hicaplar,
perdeler, adrlar onlar rtm, gizlemitir. Onlar ehillerine kendilerine layk olanlara ken
di mahremlerine yz
gsterirler.
Her beden, her cisim bir kse gibi, bir testi gibidir. Onun iinde hem
gda vardr, hem de gnl yakan zehir vardr.
267
Zleyha da Ysuf kadehinden baka trl, ekerler yedi, akla bir baka
eit afyon yuttu. 362
362 Hz. Mevln Mesnev'nin III. cildinin 3030-303 1 numaral beyitlerinde yle buyurur: "Ys
uf un yznde
Ykub'un grd gzellik, nr kendisine mahsstu. Onu grmek Ysuf un kardelerine nasib olma
mt. Ykub,
Ysuf un akndan kendini kuyuya atar. "Ysuf un gzel yznn mnevi arab Zleyhy baka t
rl mest ettei.
Onun ehvni duygularn uyandrd. O ilahi gzellik, yaratl yznden onun iin nefsn bi
r gd oldu. Ayn gzellik
Hz. Ykub'a ruhn, mnev bir gda oldu. Ayn gzellik kardelerinde kin ve nefret dourdu. A
yn gzelliin farkl
tesirlerini irfn sahipleri ok iyi anlarlar. eitli kadehlerle ariflere sunulan herkesin me
rebine ve istidadna gre
eitli tesirler yapan, bu ilahi ve manevi gzelliklerin tesinde Hsn-i Mutlak'n, Allah'n l
tuf ve ihsan var. Bir air
ne gzel sylemi:
"Gnlmn erhinde yle bir Ysuf oturmaktadr ki, onun gzelliini ne Ykub grmtr, ne de
Zleyha
iitmitir."
gda ald.
Bu arap gzellere gzel gzle bakmayanlarn, kalpleri fesatlarla, ehvetlerle dolu olanlarn ve bu manev araba mahrem olmayanlarn gzlerinden
pek gizli kalm. Fakat mahrem olanlara apak grnmektedir. 363
363 Gayb leminden sunulan bu mn arab, bizim bildiimiz araplardan deildir. Mevlana bir
ruba'sinde
yle buyurur: "Bu bizim sarholuumuz krmz araptan 'deildir. Bizim arabmz ak kadehin
den baka bir yerde
bulunmaz. Sen benim arabm dkmek iin geldin, fakat ben grnmez bir arabn mestiyim. Bu s
ebeple benim
arabm grp dkemezsin." Tebrizli Saib merhum da bir beytinde aynen yle syler:
"Seni zm arabnn verdii sarholuktan kurtaracak bir mn arabna karlk, iki cihan ve
rseler ucuza
gelir."
268
Allh'm gzlerimiz mest bir hale geldi, bizi affet. Srtmzdaki yk bizi
kertti.
Sen Rabbim, srlarmz aa vuran bir srsn. Duygularmzn rmaklarn besleyen mbarek, manev bir kaynaksn.
3310 Ey zat gizli, ats, ltuf ve ihsn ak olan Allh'm, sen bir rmak
gibisin, biz ise deirmen tana benzeriz.
Sen rzgar gibisin, bizse toz gibiyiz. Rzgar gizli, kaldrd toz meydanda, grlyor.
Sen baharsn, bizse sanki gzel, yemyeil baz, baheyiz. Bahar gizlidir, fakat lutuflar, ihsnlar bize balad iekler, meyveler meydanda..
Sen Allh'm sanki cansn, bizlerse ele ayaa benzeriz. Elin tutmas da,
brakmas da ancak cann yardm ile olur.
Sen akl gibisin, bizlerse dile benzeriz. u dil konumay, anlat akldan elde eder.
"Yerden biten her ot her bitki; 'Allh bir tanedir, onun benzeri, eriki yoktur.' demektedir."
"Her eyde onun yeti var. Ve her ey onun tek olduuna delalet eder."
269
3320 Allh' seven, fakat nasl hitap edeceini bilemeyen oban gibi, o;
"Allh'm!" diyordu, "obana gel, sana gnl veren obann karsna gel! 365
365 Bu beyitlerde Mesnev-i erifin mehur hikyelerinden "oban ve Ms" hikye-sine iaret e
dilmektedir.
Bu hikye Mesnevi 'nin II. cildinde 1720 numaral beyitle balar.
3340 Artk anladn bildin ki, biz u bedenden ibaret deiliz. Biz u
bedenin tesinde Allh ile beraber yayoruz. 366
366 Bu beyitte "Her nerde bulunursanz bulunun Allh sizinle beraberdir." (Hadd Sresi, 4) y
etine iaret var.
Mevlana bir ruba'sinde bu konuya temas eder de der ki:
'"Nerede bulunrsanz bulunun, o sizinle beraberdir.' haberi Allh'tan geliyor. Bu haber insan
n gnln
mitle, nee ile dolduruyor. Sen kendini tanmadndan tr, huzura kavumadn. Eer kendini
tansaydm, sende
kimin misafir olduunu hileydin, mutlu olurdun."
270
3356 Bayezid'in zamannda, atee tapan biri vard. Temiz ve koyu bir
mslman, ona dedi ki:
"Ne olur, mslman olsan da selamete, kurtulua kavusan, eref, ululuk elde etsen."
Atee tapan kii; "Ey benim kurtulua ermemi murad eden!" dedi.
"man varsa ancak lemin eyhi Bayezid' de vardr.
3360 Ben dine, imana tam inanm deilim. Fakat onun imanna ok
Her ne kadar azmda salam bir mhr varsa da, yani imanm aka
syleyemiyorsam da, gizlice onun imanna inanyorum.
Yok eer iman, sizin imannz ise, ben o imanda yokum, benim o imana
ne meylim var, ne de isteim var.
Birinin imana yzlerce meyli olsa, istedii de olsa, imana gelmek istese,
sizi grnce kaskat kesilir, sour, onda iman istei, iman meyli kalmaz.
gider.
3393 mann btn artlar Bayezid'in imannda var. Aferin bu eit tek
arslana.
Onun imannn bir damlas denize damlasa, deniz, o bir damla imann
iinde boulur, kaybolur.
3395 Nitekim, bir zerre ate ormanlara dse, btn orman, o bir zerre
ate yznden yanar, kl olur.
271
3389 Sizin imannz riyadan, gsteriten ibaret. Gelip geici bir inan,
irkin sesli bir mezzin gibi sizin imannzda yol kesici bir ey.
Eer o, yani Bayezid topraktan yaratlm bir varlk ise, nasl olmu da
yedi kat gk onun nuru ile dolmu?
Yok o yedi kat g nra gark eden nr ise, aziz dost, syle bu bedende
ne oluyor? Acaba o bu ikisinden hangisidir, o kimdir?" 367
3367 Pek irkin sesli bir mezzin vard. Kfirler memleketinde ezan
okurdu.
Ona her ne kadar; "Bu irkin sesle ezan okuma; ekimeler, dman-
367 Mesneviyi erh eden tannm alimlerimizden smail Ankarav hazretleri bu beytin erhinde
Sahib
b.Abdlvezr'in olduunu syledii u manl kt'ay nakletmi: "arabn safiyeti ile kadehin
incelii o kadar birbirine
kart ki; grnte sanki, bu hep kadehtir, arap deildir. Yahut hep araptr, ortada kadeh
yoktur dersin."
272
Eski bir dost gibi o kfir, mezzine elbise ile beraber mum ve helva da
hediye getirmiti.
"Kendine gel!" dediler, "O irkin sesten insana huzur mu gelir?" Kfir
dedi ki: "Onun sesi kiliseye kadar geldi.
Benim pek gzel, pek meziyetli bir kzm var. oktan beri mslman
olmak istiyordu.
3375 Bunca din kardei ona t verdi, fakat mslman olma sevdas
bandan gitmedi.
Gnlne iman sevgisi, yle bir yerlemi, yle bir artmt ki, bu dert,
sanki bir buhurdand, ben de buhurdanda d aac misali yanmakta idim.
O, zaman zaman mslman olmak iin gayret sarf ettike, ben dert,
Kzm; 'Bu irkin ses nedir? Ne de kt ses, kulama geldi beni mahvetti.
Kzkardei; 'Bu ses ezan sesidir.' dedi, 'Bu, mslman adeti, bu sesle
mslmanlar ibadete arrlar.'
273
Bana yle bir ihsnda, yle bir ltufta bulundun ki, lnceye kadar,
beni kendine kul, kle ettin.
368 Ezann gzel sesle okunmasnn ok ehemmiyeti vardr. Mevlana bu konu zerinde durmaktadr
. Gerekten
de gzel sesli bir mezzinin ezan insan baka bir leme gtrr. Baka bir ifade ile, gzel
sesli bir mezzinin ezan,
sanki geldiimiz ruh leminden bize sesleniyor gibi bizi bizden alr, hasretini ektiimiz mn
lemine gtrr.
Ruhumuza manev bir ate der. Ezan sesi bir ok gayr-i mslimi islm dinine sokmutur. Aya i
lk ayak basan,
Amerikal Neil Armstrong Msr'da okunan ezan sesinin tesiriyle mslman olmutur. eyh Sadi h
azretleri de
Mevlana'nn bu hikyesine benzer bir hikyeyi Glistan 'ndan nakleder: Sancariye mescidinde b
ir irkin sesli mezzin
vard. ehrin emri adamn gnln krmak istemiyordu. Kendisin; arp; "Bu mescidde mezzin
lere beer dinar
veriyorlar, ben sana on dinar vereyim, baka bir yere git." diyor. Mezzin kabul ediyor, orada
n gidiyor, fakat bir
mddet sonra gelip emre; "Sen benim hakkm yedin, gittiim mescidden baka bir yere gitmem i
in bana yirmi dinar
veriyorlar." diyor. Emir glyor; "Yirmi dinar kabul etme, onlar sana elli dinar da verirler.
" diyor.
3449 Evcimen bir adam vard. Kars pek hileci, pek kt huylu, kirli,
pasakl bir kadnd.
Adam eve ne getirse, kadn onu yok ederdi. Adamcaz ses bile
karmazd.
Kadn keyif ehli idi. Boazna da pek dknd. Eti kebap etti, arap ile
yedi, bitirdi. Kocas gelince, onu mnsz szlerle oyalamaya balad.
Adam; "Et nerede?" dedi. "Misafir geldi, misafire yemek karmak, ikram etmek gerek."
274
3415 . Adam hizmetisine; "Ey Aybey, teraziyi getir de, u kediyi tartalm!"
dedi.
Terazi geldi, kediyi tartt. Kedi yarm batman geldi. Bunun zerine adam, ey
hileci kadn!" dedi.
"Et yarm batmand, bir okka da fazlal vard. Kedi de yarm batman geldi!
Eer bu yarm batman gelen kedi ise, syle aldm et nerede? Yok bu
tarttm et ise, kedi nerede? Onu ara, bul bakalm."
Etrafa nur saan byk bir velnin gerek varl bu ise, o ruh nedir? Yok
eer o bu ruhtan ibaret ise, grnen madd suret, bu beden kimindir?
4320 Azz dostum, hayretler iinde, hayrette kaldm. Bu zor ve kark meseleyi ne sen aklayabilirsin, ne de ben. Bu ne senin iindir, ne de benim iim.
Aslnda her ikisi de odur. Yalnz ekinin asl, tohumdur, tanedir. Saman p
ise, deersizdir, teferruattr.
Ban yardn, kerpici bir tarafa attn m, zamanla kerpiteki su aslna gider.
Her eyin birbirinden ayrlma gnnde de, kerpiteki toprak da zamanla zlr,
dalr, aslna, topraa dner. Bunun gibi insan bedenindeki ruh zaman gelince
gklere ykselecek, beden de ryecek, dalacak; aslna, topraa karacaktr.
275
369 insann vcudunda birbirine zt unsurlar, tabiatlar mevcuttur. Drt unsur denilen; ate, h
ava, su, toprak birbirlerine
zt unsurlardr. Bu sebeple bedende inat ve niyazdan eit eit haller zuhur etmektedir, insa
nn varlnda bulunan ztlar sebebi
ile insanlardan iyi, kt tabiatlar meydana kmaktadr. Nihayet bu zt varlklardan oluan be
denden ruh knca cisman izdiva
bozulur. Beden toprak olur, soma Cenab- Hakk o bedeni tekrar diriltir. Bylece insanda bir o
k ruhan ve nuran haller zuhur
eder.
Ondan sonra daha baka, yle birlemeler, yle karmalar olur ki, "Onlar
ne bir kulak duymutur, ne de bir gz grmtr." 370
370 Ruh beden zindanndan kurtulunca, yle latf izdivalar, birlemeler, yle ho karmalar
olur ki; "O ruhan
izdivatan meydana gelen gzellikleri hi bir kulak duymam, hi bir gz grmemitir!" demekl
e Hz. Mevlana Peygamber
Efendimizin u mealdeki hadsine iaret buyurmaktadr: "Cenab Hakk buyuruyor ki; 'Ahirette sa
lih kullanma gzn
grmedii, kulan iitmedii, duymad, insann tasavvur edemeyecei, gnlne getiremeyecei
nimetler, gzellikler
hazrladm.'"
3430 Kulak o gzellikleri duysayd, artk kulak olarak kalr m idi? Yahut
baka szleri duyabilir mi idi?
371 Bu beyitte "Hava Davud'u, sudan, yani gnei gren karlarn, buzlarn eriyerek meydana get
irdii dereden zrh
yapard." sznde gzel bir edeb san'at vardr. yle ki;durgun akan bir derenin yznde meyd
ana getirdii halkalar gibi
dalgacklar grlr. Bu dalgacklar Hava Davud'u meydana getiriyor ve o zrh yapyor. Nitekim
eyh Galib merhum da Hsn
Ak adl eserinde geen u beyitte, akan derenin yznde grd dalgalar Hz. Mevlana gibi
halkalara benzetmi de :
(Dereye neden zincir vuruldu? Kimden gnl krld da koup duruyor?) diyerek hsn ta'lil ya
pm, tabi bir
hadiseden airane sebep bulmu.
Akan su her aacn canna derman olurdu. Her aa, onun oraya ayak
basmas ile, devlete, saadete kavuurdu.
172 Bu beyitte Taha Sresi'nin 97. ayetinden lafz iktibas vardr. Yukardaki beyitlerde geen
"kar" ve "buz" insan
bedenini ve o bedendeki hayvani vasflan gstermekte;akan su ise, ruhan su ve irfann sembol
dr.
276
3435 O buz gibi donup kalan adamn bedeni de ne bir eyle uyuup birleir,
ne de bir ey onunla uzlar. O ancak kendi nefsine uyar, kendi hrsnn peine
der. 373
173 Bu beyitte u mealdeki hadse iaret var: "Mmin insanlarla uyuur, uzlar, insanlarla an
lamayan, uzlamayan
ve kendisi ile uzlalamayan kiide hayr yoktur. Fakat insanlarn hayrls, insanlara en ok
faydal olandr."
374 Burada yeilliklerden murad, kalp banda hasl olan gzellikler, tazeliklerdir. Yeillik
padiah, kalpde hasl olan
uyanklk; yeillik avuu, iyilikler ve gzellikler semboldr
yi kalpli, neeli, araba ok dkn bir emir (bir bey) vard. Her aresizin,
her sarhoun snd bir kii idi.
3340 Kalbi efkatle dolu idi. Yoksullar severdi. Adaletten ayrlmazd. Mcevherler, altnlar balayan dery-dil bir adam idi.
Erlerin padiah, mminlerin emri idi. Yol bilir, yordam bilir, srdan anlar,
dostlarn grr, gzetir bir insand.
Hz. sa'nn zaman idi. O emir halkn gnln alrd. Halk az incitirdi, iyi
bir insan, gzel, tatl bir emirdi.
Bir gece anszn bir misafir geldi. Bu vakitsiz gelen misafir de bir emir idi.
O da onun gibi ho; iyi kalpli bir zat idi.
277
3445. araplar azd, emir klesine; "Git testiyi doldur, bize btn gece
ieceimiz arab al getir!" diye emir verdi.
yapar!"
3454 Kle iki testi ald, yola dt. Bir hoa kotu, hemen rahiblerin
manastrna vard.
Altn verdi, altn renkli arap ald. Sanki o ta verdi de karlnda gevher
satn ald.
yle bir arap ald ki, padiahlarn bile balarn dndrr de sakinin, yani o
arab datann bana altn ta koydurur.
yle bir arap ald ki, o arap fitneler koparr, kargaalar karr, kullarla
padiahlar birbirine katar.
3461 O kle ite bu eit arap alm, ad san gzel olan emrin kkne
getirmekte idi.
Kle yolda ok zdrap ekmi, belalar iinde kalm, fkeli, asabi bir
zahidle karlat.
O zahid bedenini gnl ateleri ile yakm yandrm, kalp evini Allh'tan
baka her eyden silmi sprmt.
3465 Onun gnlnde her an sava vard. Gece gndz riyazatla yayor,
nefsan duygularna gz atrmyordu.
Zahid "Testilerde ne var?" diye sordu. Kle; "arap var." dedi. "O arab
kime gtryorsun?" diye tekrar sordu.
Kle "Bu araplar, o byk emrindir." dedi. Zahid de "Allh yolunda olan
bir kii zevk peinde koar, byle i iler mi?" diye sylendi.
"Hem Allh' ev, onu iste, hem de ikiye, elenceye d. Bu arap eytann
arab, bunu i, sonra da yar aklllk, yar sarholuk!"
3493 Zahid gayrete geldi, ta att. Testileri krd. Kle de krk testileri att.
Zahidden kat.
278
Kle emrin yanma gidince, emir "arap nerede?" diye sordu. O da emre
olup biten eyleri anlatt.
gitmesi.
3495 Emir fkeden ate kesildi, hemen yerinden doruldu, kleye "Zahidin
evi nerede, bana gster." dedi.
3503 Emir eline bir topuz alarak dar frlad, gece yars sarho bir halde
zahidin evine geldi.
3505 Kendi kendine dedi ki: "Kt szler syleyen u adamn irkinliini,
yzne kar ancak ayna syleyebilir. nk aynann yz pektir.
Ayna gibi demirden bir yz lazm ki, ekinmeden, merte sana; 'u irkin
yzne bir bak.' desin."
175 Baz zahitler kendilerini ar derecede ibadete verdikleri, geceleri sabahlara kadar nama
z kldklar, bir ok gnler
oru tutuklar halde bir feyz elde edememiler, gnlleri almam, kuru kalmtr. Onlar din
vazifeyi sadece namaz klmakla,
oru tutmakla yerine getirdiklerine kani olmular, insan vazifelerden, yoksullar doyurmaktan
, muhta olanlara iyilik etmekten
uzak kalmlardr, ibadetlerim sadece Allh rzas iin deil, gsteri iin yapmlar ve kld
klar namazlarla, tuttuklar orularla
gurura kaplmlar, bakalarn hor grmler, namaz klamayanlara yukardan bakmaya balaml
ardr. Cennetin anahtarlar
yalnz kendinde imi gibi bakalarm gnahkar saymak, gerek mslmann yolu deildir, "insanl
arn hayrls insanlara hayrl
olandr." diye buyuran azz Peygamberimizin hadsi unutulmamaldr. eyh Sadi merhum buyurur k
i: "ocukluumda babamla
bir seyahate kmtk. Bir misafirhanede geceledik. Sabahleyin erkenden babam beni namaza kal
drd. Onunla beraber
namazmz kldk. Bizden baka orada bulunan yolcular peykeler zerinde uyuyorlard. Ben saba
h namaz klmann zevki
iinde babama uyuyanlar gsterdim. 'unlara bak!' dedim. 'Biz namaz kldk, onlar ml ml
uyuyorlar.' Benim bu szm
zerine babam: 'Olum Sadi! Keke sen de onlar gibi uyusaydm da, bu sz sylemeseydin. ' diye
cevap verdi."
279
376 Yukandaki beyitlerde, zahidin ok zahmet ektii, ok ibadetle megul olduu halde Hakk'n
lutfuna eremedii,
Hakk'n haznesinden bir ey elde edemedii beyan buyrulmaktadr. "Zahid ibadete kendini bu ka
dar verdii halde neden
karln bulmad?" diye akla gelir. Kul al verite midir? badeti bir karlk iin yapy
orsa, o ibadet zaten makbul saylmaz.
Peygamberimiz bir hadslerinde: "lerin mkafat bir vakte merhun klnmtr." diye buyurmak
tadr.
3528 O aslnda yanl bir yola dmt. Onun yolu onu sevgiliye kavu
turmaz ki, onun tuttuu yol ile sevgili ok uzaklarda kalmaktadr. nk o kendisine
kmil bir insan aramyor, kendisi ba olmak istiyor, eyh olmak sevdasnda.
Zaman oluyor yapt ibadetin karln bekledii iin 'Ben hep zahmet mi
ekeceim, nasibim hep zdrap mdr?' diyerek, haa Allh'a kyor, onunla
didiiyor.
280
3549 Ey emirim! Onun sert hareketini, sinirli halini ho gr, affet! Onun
derdine tali 'sizliine bak
Ey emr, fkeyi yen, onu bala, affet de, Allh da senin suunu balasn,
gnahlarn affetsin!
Onu affet, bala da, her iin karlnn verilecei kyamet gnnde sen
de balanasn, affedilesin! nk kader her amelin, her hareketin, her iyiliin, her
ktln deerini vermektedir. Hi birisi zayi olmamaktadr."
cevap vermesi.
"O kim oluyor ki, ta atp bizim testimizi krsn?" diye emir sylendi.
"Ben bir emirim, erkek arslan bile benim mahallemden yzlerce korku ile
ekinerek gemektedir.
3555 Zahid neden bizim klemizin kalbini krd? Neden bizi misafirler
nnde mahcup etti?
Kendi kanndan daha deerli olan arab yerlere dkt, sonra korkak
kadnlar gibi bizden kat, gitti, gizlendi?
Benden kap da bir kat tan iine girse, gizlense, o tan iinden de onu
karr, yakalarm.
3560 Ona yle bir kl vururum ki, btn kaltabanlara ibret olsun.
Herkese gsteri yapt, yobazlk ettii yetmiyormu gibi ayn eyi bize de
yapyor. u anda onun cezasn vereceim gibi, ona benzer, yzlercesinin de
cezalarn vereceim."
281
Ona dediler ki: "Ey emir! Kin gtmek sana yakmaz. arap dkt ise varsn
dksn, sen arap imediin zaman da ho bir haldesin.
3565 arap sermayesini; nee verme, sarho etme gcn, senin ltfundan
alr, akp giden suyun letafeti, gzellii de senin ltfuna, gzelliine hasret eker. 377
377 Emr zahidi cezalandrmak istiyor, barp aryor ama, ne yapsa o bir insandr, insan i
se byk bir varlktr,
insann ruhunda bulunan letafet, gzellikler, harite bulunan araba sermaye olur. Akp giden
duru derelerin letafeti, insann
manev letafetine hasret eker. Emrin kendi gnlnde, ruhunda bulunan manev gzellikleri br
akp kendi dnda bulunan
araptan zevk dilenmesi acnacak bir haldir. nk insan ilah bir nshadr. Btn gzellikler
, iyilikler onun gnlndedir.
Mevlana bir ruba'sinde: "Ne aryorsan onu kendi gnlnde ara!" diye buyurur.
"Ey insan, sen Allh kitabnn bir nshassn. Sen kinat yaratan kudretin gzelliinin bir a
ynassn. Dnyada ne
varsa senden darda deil. Ne istiyorsan, ne aryorsan, onu kendinden iste, kendinde ara!"
Her arap bu boya posa, u yze gze kle olmutur. Btn sarholar sana
haset ederler. 378
378 Dnyada bulunan ve insanlara keyif ve nee veren btn araplar, ey insan, senin i yznd
eki gzelliin kulu ve
klesi olmutur. Madd arapla mest olan kimselerin hepsi de, senin manev mestliine haset ed
erler.
3570 arap kpte gizlice, senin gzel yznn itiyakyla, zlemi ile
kaynar, kprr, coar. 379
379 Ey insan, dnyada grlen btn renkler, gzellikler, senin i yznn gzelliinin, latif
gl renginin dilencisi
kesilmilerdir. Bu yzden btn gzellikler, senden bir eyler dilenmektedir. Btn gzellikle
rin kayna sensin, her ey mana
ynnden insann k ve mestidir. Ey insan senin i yznn, gzelliinin hasretinden kp i
inde mahpus bulunan arap
kaynar, coar kprr. Ey insan arap senin manev gzelliine k olmu, coar dururken, sen
kendi deerini grmez de nasl
olur da araba meftun olursun, ondan nee dilenirsin?
282
Ey insan! Sen batan baa bir mana denizisin. Islakl ne diye istersin? Sen
tamamyla varlktan ibaretsin, yokluu ne diye ararsn? 380
380 Ey insan, sen byk bir mana denizi iken nem mesabesinde olan eyay neylersin? Ona neden
gnl balayp
onunla ilgilenirsin? Ey kinatn z olan insan, btn varlklar, senden ibarettir! Eya sana
nisbetle yok gibidir. Sen kendi
hakikatini arayacan yerde, yok gibi olan madd varlklar neden istersin? Dnya varlklar m
al, mlk, oluk, ocuk her ey bir
seraptan ibarettir!
381 Bu beyitte; "Biz gerekten insan oullarn ereflendirdik, onlara ikramlarda bulunduk!" (
sra Sresi , 70) ayeti
kermesi ile "Biz sana Kevser rman verdik." (Kevser Sresi, 1) ayetinden lafz iktibas, al
ntlar var.
3575 nsan cevherdir, gkyz ise ona a'razdr. Her ey fur'dur, teferruattr, her eyden gaye, maksat insandr.
Akl da, tedbrler de, fikir de sana kle olmutur, i byle olduu halde, sen
kendini neden ucuza satarsn!
382 Ey kinatn z, zbdesi, ey btn varlklarn hulasas olan insan; akl dnce, tedbirle
r, bunlarn hepsi senin
klen gibidir. Sen btn kinatn en ereflisi, en mkemmelisin. Sadi hazretleri; "Bulut, rzg
ar, ay, gne, gkler, sen eline bir
lokma ekmek alasn da, gafletle yemeyesin diye alp didinmektedirler. Bunlarn hepsi senin
iin, senin urunda Allh'n
koyduu kanuna gre alrken senin almaman, vazife yapmaman insafszlktr!" diye buyurmu
tur.
Yazklar olsun sana, kendinin ilah bir eser, ilah bir kitap olduunu
dnmyorsun da, kitaplardan bilgi elde etmek iin urap duruyorsun. Manev
Sen bir damla suda gizlenmi bir ilim denizisin. arnlk bedeninde bir
lem gizlenmi. 383
"Sen kendini kk bir ey zannediyorsun. Halbuki sende byk bir lem gizlenmitir." diye buy
urmutur. Bir beyit
evvel Hz. Mevlana "Kitaplardan bilgi elde etmek istiyorsun." diye buyururken insann "nsha-i
kbra" ve "kitab- mbn"
olduuna iaret buyurmutu. u halde aradn neden kendinde aramyorsun da, insanlarn yazd
klar kitaplarda aryorsun? Sen
Allah'n kitabsn, onu brakyorsun da fani insanlarn yazdklar kitaplarla megul oluyorsun
demek istemilerdi.
283
3580 arap nedir? Gzel ses, musik, yahut bir gzelle bulumak; btn
bunlar nedir ki, sen onlardan bir nee, bir zevk, bir faide aramaktasn!
Bu ne alacak ey? Gne, bir zerreden bor ister mi? Zhre yldz
kck bir kpten bir kadeh arap diler mi?
Sen ne olduu bilinmeyen bir ruhsun, nitelii bilinmez bir cansn. Keyfiyet,
nitelik lemine hapsedilmisin. Sen bir gnesin, bir ukdeye tutulup kalmsn; yazk
sana." 384
384 Yukandaki beyitlerde Hz. Mevlana insan, bir manev gnee benzetiyor, lem de o gnein
ile parlayarak
oynaan zerreler gibidir, insann Allh'tan feyz almay dnmeden dnyada fani zevkler peind
e komasn, nee aramasn
gnein zerreden bor istemesine benzetiyor. Gne nasl olur da zerreye muhta olur? nsan ru
hu, aslnda keyfiyet ve
kemiyetten (nicelik ve nitelikten) mnezzeh, mukaddes bir emri ilah ve rabbani bir nurdur. Fa
kat insanlarn ou ruhun
yceliini, kymetini bilmeyerek, onun hakikatinden habersiz kalmlardr. Bu sebeple o aziz c
an, o mukaddes varlk, o ilah
emanet, madd zevke kaplm, sadece bedeni ile yaama sevdasndadr. Hiddetin, ehvetin, hr
etin, cisman zevklerin
hapishanesine dmtr. Nefis gdalarn, elencelerin meftunu olmutur. Sanki mana gnei, se
mav bir hadiseye uyarak
"ukdei zenb" (=gnah dm) ile balanm, tutulmu, n saamaz olmutur. Kula den vaz
ife udur ki: Kendi
mertebesini bile! Kendi byklnden haberdar ola! Gelip geici ve bir trl tatmin edilemeye
n zevklere esir olmaya! Neeyi
ne arapta, ne de fan sevgililerde aramaya! Her eyi kendinde, kendi gnlnde araya! Bir iir
inde Mevlana ayn konuyu
terennm etmitir:
"Puta tapanlar gibi srete, d grne balanmsn, kle olmusun. Sen Ysuf gibi gzelsin,
fakat kendi iine
bakamyorsun. Allah'a yemin ederim ki, sen aynada kendi i gzelliini grsen, kendine ak ol
ursun, kimsenin semtine
uramazsn." Dvan Kebr, 2826.
Ben yasemin gibi olmay, bazen yle, bazen byle eilip bklmeyi
isterim. Kayalar gibi duygusuz ve hareketsiz kalmay istemem.
284
St dal, nasl rzgar tesiri ile saa, sola eilirse, ben de onun gibi saa,
sola dnmeliyim, oynamalym.
grnd. 385
185 Peygamberlerin ruhlar, teki lemin ebed olan gzelliklerini grm olduklarndan, bu d
nya zevkleri onlara
bo, manasz, oyuncak gibi grnmekte. Bir kimse yaayan bir gzele yar olsa, onunla grse,
konusa; diriyi seven bir k
nasl olur da ly sever? Onu kucana alr, okar. Gerek sevgilinin yannda bu dnyann gz
elleri birer l mesabesindedir.
3590 Diri bir gzeli seven kii, ly nasl olur da kucaklar, sever?"
Ziyay Delk'in boyu ok uzundu. Kardei eyh'lislam Tac- Belh'in ise boyu ok ksa idi. eyh'l-Islam,
kardei Ziya' dan ok utanrd. Ziya bir gn kardeinin
dersine geldi. Belh ehrinin btn ileri gelenleri orada idi.
gerek." 386
386 Ziyay Delk: Gazneli Sultan Mahmud zamannda yaam olduu sylenir. Delkak diye arlan
bu zatn gln
fkralar varm. Zaten bu balkta geen ve Hz. Mevlana'nn sekiz beyitle anlataca hikye d
e onun hazr cevap ve nkteli
szler syleyen bir kii olduunu gstermektedir. Biraz bizim Nasreddin Hoca'mza benzer.
Ziyay Delk hazr cevap, tatl szl bir kii idi. eyh'l-slam Tac- Belh de
onun kardei idi.
Tac Belh, Belh ehrinin eyh'l-slam idi. ok ksa boylu, ufack csseli,
adeta bir kua benzerdi.
285
2507 Padiah Delkak ile daima satran oynard. Delkak padiah mat edince,
padiah hemen kzard.
"Ey kaltaban, al ite bu senin ahn!" derdi. Delkak da; "Aman aman!" der,
bu hakaretlere tahamml ederdi.
Bir daha oynadlar, padiah yine mat oldu. Yine; "Th, th!" deme zaman
geldi.
Delkak srad, kat bir keye snd. Padiahn korkusundan stne alt
tane kee ekti.
286
Sen satranta mat oldun, ben de senin vurularna mat oldum da, onun iin
keelerin altndan 'Th th!' diyorum."
3451 Defineler, cevherler hi ev iinde bulunur mu? Defineler daima viranelerde, ykk yerlerdedir.
Adem'in mana haznesi de, ykk yere; onun topraktan yaratlm bedenine
gmlmt.
O topra hakir grd. Ona hor bakt. Fakat can, eytana diyordu ki:
"Sen beni gremiyorsun, nk bu topram sana engel olmaktadr." 387
"Senin harap olan beden kynde, Allah'n gizli bir haznesi bulunmaktadr. Akln bana al d
a halife ehri olan
Badat' sana verseler, karlnda senin harap koyunu verme."
3535 Mustafa (a.s.)' ayrlk derdi kaplaynca, bir mddet ilah tecellden
mahrum kalnca kendisini dadan aa atmaya kalkard.
Cebrail grnp de; "Sakn kendini atma, 'Kn!' (=01) emri ile sana nice
devletler takdir edilmitir." deyince;
287
3540 Perde alp da o inciyi gnlnde buluncaya kadar bu hal devam etti.
Yani Hakk' gnlnde buluncaya kadar, ayrlktan kurtuluncaya kadar bu hl srd.
Halk her eit mihnet urunda kendini ldrp dururken, btn mihnetlerin
sebebi, asl olan ayrlk ateini nasl eksin, bu atee nasl dayansn?
nsanlarn kendilerini feda etmelerine hayret edilir, alr. Fakat her birimiz
kendimizi bir huya feda etmiizdir. Yani kimimiz yksek mevkye, kimimiz dnya
malna, kimimiz ehvete kendimizi kaptrmzdr.
Ne mutlu o kiiye ki, gerek sevgiliyi gnlnde bulmu, varln ona feda
etmitir.
Aslnda herkes, bu dnyada bir fennin, bir san'atn, bir iin fedasidir.
mrn o yolda harcar, o yolda lr gider.
3545 Dnyann ister bat tarafnda olsun, ister dou tarafnda bulunsun,
btn insanlar lecektir. Bylece dnyada ne seven kalyor, ne de sevilen; herkes
lp gidiyor. 388
Hakk'a kar duyulan akta, onu seven de, onun tarafndan sevilen de
lmszdr, ebeddir. yle bir sevgiye nail olanlar iki lemde de dileklerine ermi,
iyi bir ad, san brakmlardr.
188 Btn dnyada madd aklar fanidir. Zaman gelir ne k kalr, ne mauk. Saysz gzellik
ler ld. Mehur aklar
masal oldu. u basp getiimiz topraklarda ne gzeller yatmaktadr. eyh Sadi merhum bir beyt
inde:
"Basp getiin topraa yava bas, nk o toprakta, bir ok gzler, yanaklar, kemikler vardr
. Onlar incitme."
diyor, ince ruhlu bir air de gelip geici ak u iirinde ne gzel ifade etmi, onu aynen te
rcme ediyorum: "Bu dnyada btn
iekler soluyor. Btn kularn tleri devamszdr. Ben ebed srecek yazlar dnyorum.
Bu dnyada btn insanlar
dostluklarnn ve aklarnn zevaline alarlar, ben ebed srecek sevgileri dnyorum." te
airin ebed olarak srmesini
hayal ettii sevgi "ilah sevgi"dir. Mevlana'nn istedii sevgidir.
Ey hakikat yolcusu, sen yle bir akn peinde ko ki, o ak gelip geici olmasn. Sonunda sen
i ye'se, mitsizlie
drmesin. Allh aknn zevali yoktur. akn k da, mauku da ebeddir.
288
389 klarn ldkten sonra tekrar lme hazr olmalar, onlarn daima nefsan sava iinde b
ulunmalarnn
semboldr. lmeden evvel len bahtl klar iin her ey bitmemitir. Onlar ikinci lmleri
iin de hazrlanrlar. Bu dnyada
seyr slkn tamamlamadan gidenlerin, Hakk' manen bulamayanlarn, teki lemde de seyr s
lklerini tamamlamaya
alacaklarna dair haberler vardr.
derler. 390
390 Bu balkta geen ayet Ankebut Sresi 'nin u mealdeki 64. ayetinden alnmtr:
"Bu dnya hayat bir elenmeden, bir oyundan baka bir ey deildir. Ahiret yurduna gelince;
phe yok ki o,
hayatn ta kendisidir, bunu bilmi olsalard." Evet insanlar, bunu bilmi olsalard, dnyay,
o ebed, o lmsz hayata tercih
etmezlerdi. mam Ali(r.a.)'dan sormular: "Dnya nedir?" Buyurmu ki; "Dnya seni Allh'tan al
koyan her eydir." Mevlana
Mesnev'nin bir yerinde: "Dnya nedir? Allh'tan gafil olmaktr. Yoksa kuma, para, ticaret et
mek, kadn, oluk ocuk sahibi
olmak, dnya deildir."
3591 O dnya, zerre zerre diridir, canldr. Orada her zerre nkteler bilir,
szler syler.
289
Yeri yurdu gl bahesi olan kiiler, nasl olur da pis klhanda arap ier,
elenirler.
3595 Hakk sevgisi ile mahmur olanlara, tertemiz ilah iki sunulur. u
gerei gremeyen kr kularn nasibi de bu ac sudur.
3600 Bize gre ise manev birer ay paras olan peygamberler, o byk
varlklar, apaydn ortadadr. O yzden bizim onlarn resimlerine ihtiyacmz yoktur.
Onun grnen kula bu sz duyar, renir, can kula ise "Kn!" (=01)
emrinin srlarn duyar ve o ilah srlara kaplr.
192 Bu beyitte Peygamber Efendimizin mirata Hakk Teala'nn cemaline hayran oluuna ait Necm S
resi'nin u
mealdeki 17. ayetine iaret var: "Gz ne kayd, ne de haddini at."
3605 Grnen aya mescit safnda bulunur. Mana aya ise gkyznn
stnde dolar, durur.
te sen her cz' byle say; bu zamanla mukayyettir, vakit iindedir; o ise
zamann, vaktin dndadr. 393
393 Burada madd varlmzn, bedenimizin lnceye kadar, vakitle mukayyet olduu, ruhumuzun
ise vaktin dnda
kald beyan buyruluyor. nk vakit denilen ey, bu sfli leme mahsustur. Ulv lemde vakit
yoktur. Bu sebeple ruh cesetten
syrlnca, vakitten kurtulmu oluyor. Beyitte geen "Bu" cismaniyetin, "O" ise ruhaniydin sem
boldr.
290
Kmil insann bir ad vardr. Fakat iki devletin sahibidir. Onun bir vl
ise, iki kble imam oluudur. 394
394 ki devletten maksat dnya ve ahirettir. Kmil insan, btn iradesini Hakk'n emrine verdi
inden, dnyas ahiret
gibi olmutur. Bu dnyada yaarken br dnyay grr. br dnyada yaar. Daha dorusu, o Hak
k'ta fan olduundan, her
eyde, her hadisede onu grr. Onunla yaar. Her hareketi onun rzasna uygundur. Bylece o d
nyann da, ahiretin de sahibi
olmutur.
O eker kamndan, deryaya bir toz usa, deryann acl gider, batan baa
tatllar.
Ey emin dost, bunun gibi yz binlerce hller gelir. Sonra yine geldii gibi
gayb lemine gider. 395
395 Bu beyitte Kaf Sresi 'nin u mealdeki 15. ayetine iaret var: "lk yaratlla bizi ciz
mi brakt? Dorusu onlar
yeni bir yaratltan phe iindedirler." Bu ayeti kermeden mutasavvflarca karlan mana
udur: "Allh her an ite ve
gtedir. Her an dnya zerinde yz binlerce ocuk domakta, yzbinlerce insan lp gitmededir
. Yine mutasavvflarn
grne gre, yaratl daimdir. yle ki, her an dnyann Allh'n iradesi ile yaratlp, h
er an yine yok olduunu, bir an
nceki kinatn, biraz sonraki kinatn tamamyla ayr bir varla brnd anlatlmaktadr.
Yani lemin her an "Muhy"
(=Diriltici) isminin tecellsi ile yenilendii, yine her an "Mumt" (=ldrc) isminin tecell
si ile yok olduu belirtilmektedir.
Bylece lemin her an yenilendii ve yaratln daim olduu, insann da madde bakmndan old
uu gibi mana ynnden de
Her gnn hli, dnki gnn hline benzemez, hller mr, zaman rmak
gibi akar, gider. Onu balayacak, akn durduracak hi bir ey yoktur. 396
396 mrn bir su gibi akp gittiini irazl Hafz merhum u beyti ile ne gzel ifade buyurmu
:
"Bir rman kenarna otur da akp giden mr seyret! Cihann geici ve fani olduuna dair bu
iaret, bu misal bize
kafidir."
mr ok kymetlidir diyoruz, diyoruz ama, onu gerei gibi harcamyoruz. Abdurrahman Cami hazr
etleri de:
"Kymetli mrmz gelip gemekte, biz onun akp gidiinden gafiliz, haberimiz yok. Yazklar ol
sun, aziz mrmzden keder
ve zdraptan baka bir ey elde edemedik. mrmz iyiliklerle, ibadetlerle geiremedik."
291
Her gnn sevinci, bir baka eittir. Her gnn dncesinin baka bir
tesiri vardr.
Ey gen, u beden bir misafirhanedir. Her sabah o eve koa koa yeni bir
misafir gelir. 397
397 nsann bedeni dolaysyla gnl misafir evine benzer. eitli zntler, dnceler de o
evde kalmaya gelen
misafirler gibidir. Arif, beden evine gelen misafirlerden ikayet etmez. Neeli ve gaml dn
celeri iyi karlar. Onlar ho
grr, nk onlar tanr misafirleridir. Biraz duracaklar, soma gideceklerdir.
3645 Sakn; "Bu misafir bana yk olur, kalr." deme. Biraz kalr, sonra yine
398 Halil brahim hazretleri ok misafirperverdi. Gelen misafirleri sever, garip kiilerin gn
ln ad ederdi. Onun
kaps misafiri arlamak iin daima akt. Halil ibrahim'in kaps, kfire de ackt, mmine
de. Emin kiiye de ackt, hain
kiiye de akt. O kim olursa olsun, btn misafirleri gleryzle karlard. Onlar evinde a
rlar, izzet ve ikramda bulunurdu.
O biliyordu ki, "Misafir istemeyen kiide hayr yoktur."
Sofra kurdu, onu arlad. Ona ikramlarda bulundu, tesadf bu ya, o gece
onlarn mahallelerinde dn vard.
Ev sahibi, gizlice karsna; "Hanm! "dedi, "Bu gece iki yatak ser.
Kadn kocasna; "Ey benim iki gzmn nuru!" dedi, "Emrin ba stne,
merak etme, misafire hizmet ederim, gler yz gsteririm."
292
Kadn iki yata da hazrlad. Kendisi de snnet dnne gitti. Orada uzun
mddet kald.
Azz misafir, kadnn kocas ile evde kald. Ev sahibi misafirine kuru, ya
erezler, meyveler ikram etti.
O iki azz dost yediler, itiler, iyiden ktden balarndan geenleri, gece
yarsna kadar, birbirlerine anlattlar.
3655 Uzun uzun konuup dertletikten sonra misafirin uykusu geldi. Gidip
kapnn yanndaki yataa girip yatt.
Kadnn kocas utand da, misafirine; "Canm kardeim, senin iin hazrlanan yatak oradaki u yataktr." diyemedi.
"Ey kerem sahibi dost, senin yatp uyuman iin te tarafa dek serdik."
demekten ekindi.
Bylece ev sahibinin karsna syledii sz, ters oldu. Konuk teki yataa
yatp uyuyunca, kendisi de misafir iin hazrlanan yataa girdi.
Tesadf o gece de yle iddetli bir yamur yamaya balad ki, bulutlarn
okluu, gk grlemeleri, imek akmalar herkesi artt.
Yamur ve amur yznden misafir, bize taklp kalacak, beylik sabun gibi
elden kmayacak. Yani deersiz sabun gibi ie yaramayacak.
Ben gidiyorum, Allh size hayrlar ihsan etsin, yolculukta ruh bir an bile
dinlenemez, rahat edemez. 399
399 Burada "Yolcu yolunda gerek." atasz hatra gelebilir. Fakat manev yolculuk en doru bir
yorumdur. Hakk
yolunun yolcular, bir yere taklp kalmazlar. u sz ariflerce mehurdur: "Bu dnyada bir gar
ip gibi yaa, yahut da kendini
yolcu farzet de, bir yere, bir eye taklp kalma." Bu szn hads olduunu syleyenler de var
.
293
Yolcu bir an nce geldii yere dnmeli, madenine (ezel lemine), varncaya
kadar bir yerde elenmek, avunmak, dilenmek bile yolcunun yolunu keser."
Kadn; "Ey efendi! Ey sultanm, aka ettim! akam ho gr!" diye yalvard,
diller dkt.
3670 Yerlere kapand, secdeler etti, alad, szland, fayda etmedi. Misafir
onlar zgn ve hasrette brakt, kalkt gitti.
400 Beyitte geen; "leen altndaki mum"dan murat, misafirin manev aydnlm, nrunu, perdes
iz ve rtsz grm
olduklarna iarettir. "Mum leen altnda kalnca sner." Ermi bir kimsenin manev aydnl
ise beden rtsnn tesinden de
grnr. Burada leen bedenin, mum da ruhun semboldr.
Gizli bir yoldan, her ikisinin de gnllerine her zaman o misafirin hayali
gelir de, onlara derdi ki;
3675 "Ben Hzr'n dostuyum. Geldim, size yzlerce ltuf haznesi, yzlerce
cmertlik definesi satm. Fakat siz bu hali anlayamadnz. Nasibiniz yokmu,
ksmetiniz deilmi..."
Her gn bir eve nasl bir misafir gelirse, senin gnl evine de her an bir
dnce, aziz bir misafir gibi gelir, konar.
294
Ey benim canm efendim, sen dnceyi, fikri bir adam farz et. nk
insan, dnceyle insan saylr, deerlenir, canlanr. 401
401 Bu beyitlerde Hz. Mevlana dnceleri, bir eve gelen misafirlere benzetmektedir. Misafirle
r bir eve gelirler. Bir
mddet kalrlar, sonra giderler. Misafir bir evde temelli kalmad gibi, dnceler de, endi
eler de gnlmzde temelli
kalmazlar, gelir, giderler. zntye kaplmaya gerek yok. Nitekim nirah Sresi'nin 36. ayetl
erinde: "Demek ki, zorlukla
beraber bir kolaylk, muhakkak glkle beraber bir kolaylk var." diye buyrulmutur. Kederden
gamdan sonra rahatln,
kolayln gelecei mjdesi verilmektedir.
402 Byk bir yazar: "Gamdan, zdraptan mutluluk, doar, nk nee, mutluluk kederler iinde
, aclar iinde
gizlenmilerdir." demektedir. Gnl evini gam temizleyince oraya nee ve sevin gelecektir.
nk zdrap insan iin bir felaket
deildir, bir ltuftur. lah bir nimettir. Bu cildin 1521 numaral beytinde aynen yle buyru
lmutu: "Dnyada halkn sana
verdii cefann asln bilsen, btn kederlerin, zntlerin altnda gizlenmi manev bir alt
n haznesi olduunu grrdn."
telerden yeni bir zevk gelsin diye, eski sevincin kkn eker karr,
kkn kazr.
Gam gnlnden neyi dker, neyi skerse, karlk olarak gerekten de daha
iyisini getirir
403
403 Aslnda bamza gelen musibetler, byk zdraplar bora gibi, frtna gibi gelip geici
eylerdir. Onlar kasp
kavurur, ykar, dker; sonunda huzur ve rahatlk getirir. u bir hakikat ki, gam bizi bizden a
lr, benliimizin tesine gtrr,
insann ruhunda hayatn, gizli kuvvetin uyuduu yle derin yerler vardr ki, ancak gam, keder
oralara kadar varr ve bizi
uyandrr.
Hele gamn, gerek inan ehlinin kulu, klesi olduunu idrak eden kiiye,
gam daha fazla ltuflarda, ihsanlarda bulunur. 404
404 zdrabm en ok nebilere ve vellere; sonra olgun kiilere, tam insanlara nasip olduunu b
ilen muzdaripler
gamdan, kederden manev zevk duyarlar. Kemal sahiplerinin yeri gam viranesidir. Meyve olgun ol
ursa, yere der, ham
meyveler aata sallanr durur.
295
O ay ile buluunca, gnl sultanna senin namna teekkrlerini arz etsin. 405
405 Hz. Mevlana bamza gelen belalar, birer ahs gibi kabul ediyor. Onlar Hakk'tan geldikl
eri iin yine gnl
sultanna yani Allh'a geri dnecekler, bizim onlar ikayet etmeden karladmz syleyece
kler, biz de bylece rza kaps
(Allah'tan raz olma kaps)'ndan gemi olacaz.
Hz. Eyyb, tam yedi yl belaya sabretti, raz oldu. Allh'n gnderdii
misafiri ho tuttu.
3690 O sert ve irkin yzl bela, Hakk'n huzuruna dnnce, Hz. Eyyb 'n
ikayetlerini, szlamalarn deil, yzlerce eit krlerini Hakk'a arz ederdi.
Bela Cenab- Hakk'a maruzatta bulunur, derdi ki: "Ey Allh'm! Ben
Eyyb 'n btn sevdiklerini ldrdm hlde, senin emrinle o ileri yaptm, onu
ok hrpaladm iin sana olan sevgisinden tr, bir an yzn bile ekitmedi.
Ey Hakk yolu yolcusu, unu bil ki, gnle, her gn yeniden yeniye fikirler,
zntler gelir. Sen de onlar gle gle karla. 406
406 Bu beyitlerde gnllerimize gelen fikirleri, zntleri ve kederleri, neeleri aziz birer
misafir gibi gle gle
karlamamz tavsiye buyruluyor. Bir misafire souk davranlmaz. Dvan Kebr 'in VI. cildinde
bulunan 2675 numaral gazel,
bu Mesnevi beyitlerini aklamaktadr. Bu gazelden yukardaki Mesnevi beyitleri ile ilgili bir
ka beyit alyorum:
"Eer gam elisi sana gelirse, onu eski bir dost gibi karla! Zaten o sana yabanc deildir.
Onunla ainaln vardr.
Onu kucakla, sevgiliden gelen cefaya kar sakn suratm asma! Onu nee ile karla! Ona; 'Ho
geldin!' de. Onu gler yzle,
tatl szlerle karla da, gnl alc o esiz gzel, o latf varlk, hoa gitmeyen arafn
stnden atsn da gzellii ortaya ksn.
Gam arafna brnerek gelmi olan o dilberin arafnn uundan tut! Asla brakma, onun ar
afnn kirliliine bakma, o kirli
arafn iindeki aziz varlk ok gzeldir. Gzellerin hepsi de irkin grnsnler diye, kirli
, pis araflara brnerek karmza
kmlardr. unu iyi biliniz ki; dnyada gamdan, kederden daha mbarek, daha kutlu bir ey o
lamaz. Onun karl
sonsuzdur."
296
Ey benim hlkm, yaratcm, sen beni belann errinden muhafaza et, fakat
onun yznden gelecek ltuftan, ihsandan da beni mahrum etme. 407
407 Bamza gelen kederlerin, zdraplarm erri de vardr, ltf da vardr. Onlarn eni, biz
e verdikleri zararlar,
aclardr. O aclardan ve zararlardan Hlk'mza snrz. Ayn zamanda kederlerimizin, zd
raplarmzm gizli ltuflar da
vardr. Bilmediimiz o gizli ltuflardan bizi mahram etmemesini de Cenab- Hakk'tan niyaz eder
iz.
408 Bu beyitte Nemi Sresi'nin u mealdeki 19. ayetine iaret vardr: "Rabbim, bana ilham et k
i, hem bana, hem
anama, babama ihsan buyurduun nimetlere kredeyim."
O eki yzl, ask suratl derdi, ho tut. O ekilii eker gibi tatl say.
Gam fikrini, kederi, znty gelip geici bir bulut gibi kabul et de, o ask
suratlya kar, pek o kadar surat asma.
Belki de elde etmek iin koup durduun o gevher, yani manev saadet,
onun elindedir.
3700 Kederler, zdraplar, sana manev inciler getirmese de, eli bo olarak,
senin karna ksalar bile, onlar senin tatl huyunu artrm olurlar. 409
409 Bu beyitte kederlerin bize gizli mutluluklar getirebilecei ifade edilmektedir. Bize bir f
ayda temin etmemi gibi
grnseler bile, biz onlarn aclarna tahamml ettike, insan vasflarmz artar, manen kuvv
etleniriz. Bylece zdraplar bizi
terbiye etmi, bizi iyi huylu yapm olur.
297
410 Allh, acyanlarn en acyan olduu iin, kullarn imtihan etmek zere balarna belalar
yadrrken, onlarn
kalplerine gizli kuvvetler verir. Byk felaket karsnda en zayf bir insan bile bazen bir k
ahraman kesilir.
unu iyi bil ki, senin sevinmene, glmene mani olan kederler, zdraplar,
kinat yaratan, byk bir san'at sahibinin emri ile, onun hikmeti ile gelmilerdir.
Ey delikanl, sana gelip atana, bir musibet, bir felaket deme; belki de sana
felaket gibi grnen bir mutluluk yldzdr.
Sen zdrab, bir cz', bir fer' sayma da hayatn bir asl, esas olarak kabul et
411 Bir air; "Dnyada bizim neemiz neye benzer? Kasap dkkannda kuzunun oynamasna." diyere
k, hayatn
esasnn zdrap olduunu belirtmitir.
3705 Sen zdrab hayatn asl deil de, cz' sayarsan, zdrab zararl
grrsen, gzn asl olana diker, onu bekler durursun. Hlbuki;
Fakat sen zdrabn bir aln yazs olarak geldiini ve hayatn asl olduunu
kabul eder de, onu sevgi ile kucaklarsan, hem bekleyi ateinden kurtulursun, hem de
huzura kavuursun.
Suf ordunun arlklar ile adrlarn yannda, zayf kiilerle beraber kald.
Atllar, ta sava yerine, dman saflarna kadar atlarn srdler.
298
"Ey suf gel, sen de bir armaan al!" diye ona da bir armaan takdim ettiler.
Fakat o verileni geri verdi. Hi bir ey kabul etmedi.
3745 "Bu dmann ban kes de, sen de gazi ol!" dediler. Suf bu szden
biraz holand, ii rahat etti.
Suf savaa katlanlarn sevabn elde etmek iin, o elleri bal esiri ald,
adrn arkasna gtrd.
Suf adrn arkasnda, esirle bir hayli gecikti. Orada bulunanlar; "Bu
zavall, orada neden bu kadar ge kald?" diye sylendiler.
ki eli bal esiri ldrmekte bu kadar gecikmenin bir sebebi olsa gerek?"
3750 Birisi ii anlamak iin gitti. Bir de ne grsn? Esir sufnin stne kmam m?
Erkek nasl diisinin stne karsa, o esir de arslan gibi sufnin stne
km...
Esir dileri ile sufnin boazn srmada, suf ise, kfirin altna dm, akl
bandan gemi bir hlde.
Elleri bal kfir, silahsz olduu hlde, onun boazn bir kedi gibi
yaralam.
3755 Esir onu yar l bir hle getirmi, sufnin sakal boazndan akan kana bulanm.
Uyansn kendine gelsin diye de, sufnin yzne sular serptiler. Gl sular
dktler.
299
"Allh Allh... Ey azz!" dediler, "Bu ne hl? Neden akln byle bandan
gitti?
Nasl olur da, elleri bal, yar lm bir esir yznden akln bandan gitti?"
Suf dedi ki: "Onun ban keseceim srada bana kzgnlkla yle acaip bir
ekilde bakt ki,
3765 Gzn at, bana yle bir bakla bakt ki, aklm bamdan gitti.
Gzn hiddetle evirip bana bakmas, bana bir ordu gibi grnd. O bak,
ne korkun bir bakt.
kldm."
Etrafnda bulunanlar ona; "Sende byle bir yrek varken, sakn savaa
girimeye heves etme.
3770 Erkek arslanlar saldrnca, kllar dman balarn top gibi yere
yuvarlar. Senin onlarn arasnda ne iin var?
Yiitlerin savalarndan senin haberin bile yok. Byle bir hlle nasl olur da
kan iinde yzebilirsin?
Boyunlara vurulan kllarn akrts, amar ykayan kadnlarn amarlar tokala dverken karttklar tak tak sesini hi sayar.
Nice basz beden yerde zdrap ile rpnr, nice bedensiz ba, kan
denizinde kabarcklar gibi grnr. 412
412 Muharebe meydannda bir ok basz beden yerlerde rpnrken, baz yerde de o kadar kan d
klmtr ki, oras
adeta kan deryas olmutur da, bedensiz balar, o kan deryasnda kabarcklar gibi grnmektedi
r.
nsanlar yok eden yzlerce yiit, savata atlarn ayaklar altnda yok olur,
gider.
3775 Bir fareden korkup uan bu aklla o sava safna nasl katlp kl
ekeceksin?"
3776 Sen de, o suf gibi eli bal olarak nefsinin altna dm, alalmsn,
kendinden gemisin.
300
sulamasnn hikyesi.
3780 Ayyaz dedi ki: "Belki bir yara alrm midi ile tam doksan kerre, zrha
brnmeden, plak gsle savaa girdim. 413
413 Balkta ad geen Ayyaz'nin bir soy ad olduu, asl adnn Ebubekir Ahmed b. Muhammed o
lduu syleniyor.
(Nefahat'lns, Lami' elebi Tercmesi, s. 244.) Ebubekir Muhammed b. Ahmed isminde bir veld
en ksaca bahsetmektedir.
O belki de bu zattr. Balkta geen kk sava, dmanlarla yaplan savatr. Byk sava is
e nefis ile savatr.
Beni, beni ldrecek bir ok yerim midi ile, plak gsm oklara tuttum.
Boazndan yahut can alacak bir yerden ok yemek ancak devlet sahibi
ehide nasip olur.
Tenimde ok yaras almayan bir yer kalmad. Bu tenim ok yaralar ile bir
kalbura dnd.
Fakat oklar, beni ldrecek bir yerime gelmedi. ehitlik bir baht ii, nasip
ii; yiitlik ii, akl ve anlay ii deil.
3785 ehitlik nasip olmaynca, acele halvete girdim. ile ekmeye koyuldum.
Kulama gazilerin davul sesleri geldi. Gaziler hzla savaa doru yryorlard.
Bir sabah vakti idi. Nefsim iimden bana seslendi, onun sesini can kula ile
duydum.
Nefsim bana; 'Kalk! ' diyordu. 'Sabah vakti geldi. Yr, kendini savaa at.'
301
3790 Ona; 'Ey, habis, ey vefasz nefis!' dedim. 'Sen neredesin? Sendeki bu
sava isteme meyli nerede?
Ey nefis! Doru syle, bu istek, bu hile bir dzen olmasn? Yoksa kendini
ehvete kaptrm olan nefis ibadete, kullua yanamaz, bile.'
Nefsime dedim ki: 'Eer doru sylemez isen, senin stne atlrm, seni
riyazatla daha fazla sktrrm, daha fazla hrpalarm. '
O anda nefsim, dilsiz dudaksz, sessiz sedasz gzel bir ifade ile iimden
seslendi de;
Bana dedi ki; 'Sen beni her gn ldryorsun, canm, imanszlarn can gibi
ikencelerle srkleyip duruyorsun.
Savaa girerim, can alc bir yara ile u bedenden srar, kar kurtulurum.
Halk da benim yiitliimi, erkeke can veriimi grr, beenir. '
Nefsime dedim ki: 'Ey nefiscik, hem mnfk olarak, yani iki yzl
yaamadasn, hem de mnfka lmedesin; sen nesin? Sen nasl bir varlksn?
3800 nk insan yalnz iken, yani halvette iken, bedeni ne yaparsa yapsn,
onu ne erkek grsn diye yapar, ne de kadn grsn diye yapar.
414 Halvette nefisle yaplan sava byk savatr. Harite dmanlarla yaplan sava, kk sa
vatr. Fakat her iki
sava da Allh'n arslan olan Haydar (Hz. Ali) ile ehname adl kitabn nl kahraman Zalol
u Rstem'in iidir.
3805 Yukarda hikyesi geen eli bal esirin baklarndan baylan suf ile
Ayyaz gibi kllara gsn siper eden suf bir olur mu? Evet o da suf, bu da suf.
Yazk o sufye, o bir ine ile lmede; bu ise kllara kar durmada.
302
415 Hakk'm hikmetinden bir ey sorulamaz. Edebe, imana aykrdr. Nice kimseleri suf sretind
e yaratt. Onlarn
grnleri suf, i yzleri suf deildir. Suf olmadklarnin farknda olmayan sufler de va
rdr. Onlar kendilerini suf
saymaktadrlar. Hlbuki onlar, naktan, duvarlara izilmi cansz resimden ibarettir.
3810 Bir suf de vardr, o sava safna yaralanmak midi ile yirmi kere girer.
nsan bir yara ile lmez, diyerek yirmi yara alr. O bir yara ile can vermeye
hayflanr. Yiitlii yznden caninin kolayca kurtulacana zlr.
vermeyeceim." dedi.
3815 Birisinin elinde krk kuruu vard. Her gece bir kuruunu denize atard.
Bylece de nefsine eziyet etmek, her gn onu bir para daha hrpalamak,
sktrmak, zmek, onun can ekimesini uzatmak isterdi.
Bir kere daha yaraland, tekrar yarasn sard. Belki yirmi defa bedeninde
mzrak krld, ok krld.
303
416 Bu beyitte Kamer Sresi 'nin u mealdeki 55. ayetine iaret var: "Takva sahipleri, Hakk me
clisinde ve kudret
sahibi, mlk ok yce olan Allh'n yanndadrlar."
418 Btn lmler, grnte, fizik bakmdan bize ayn grnmektedir. Aslnda lmler bir de
ildir. yle ki:
Bedeni lmeden nce nefsini ldrenler olduu gibi, bedeni ld hlde nefsi lmeyen ller d
e vardr. Rahat deinde
lenler vardr, sava meydanlarnda ehit olanlar da var. Bu bu bakmdan lmler eit eitti
r.
Aleti krld, yol kesen diri kald. Bindii hayvan kann dkt, ld. Fakat
onun binicisi olan nefis lmedi.
At ld, yol alnamad. Menzile varlamad ama, o ham, irkin ve akn bir
hlde dt kald.
3825 Her kann dken ehit olsayd, ldrlen kfir de kutlu bir ehit
saylrd.
Nice ehit olmu gvenilir kiiler de vardr ki, onlar, dnyada lm gibi
grnen diri kiilerdir. Onlar adeta yaayan llerdir.
Yol kesen hayvani ruh ld. Klc olan beden, o sava arayan erin elinde
duruyor. 419
419 Bu beyit ve bundan nceki ve sonraki beyitlerde anlalmas zor hususlar var. Mevlana buyu
ruyor ki: "Dnyada
sevgi klc ile Allh yolunda ehit olmu nice kiiler vardr ki, onlar adeta dnyada lm g
ibi grnrler. Aslnda onlar
yaayan llerdir. Onlar, 'lmeden evvel lnz.' hadsinin srrna mazhar olmulardr. Onlar
daha hayatta iken nefislerini
ldrmler. Onlarn yeryznde lmeden nce hayvani nefisleri lm, insan ruhlar diri kalm
tr. Onlar ahirete diri olarak
giderler." Hz. Ebubekir hakknda sylenen u hads bu beyitlerin daha ak anlalmasnda yard
mc olacaktr: "Bir kimse,
yeryznde gezen bir l grmek isterse bn Kuhafe'nin yani Hz. Ebubekir'in yzne baksn." O
bir gerek ehit idi. Daha
yeryznde yaarken "fena fllah" (=Hakk'ta kendini yok etme) mertebesine ermi idi. Bu sebepl
e Hz. Ebubekir'in nefsi l,
gnl, ruhu diri idi. Hz. Ebubekir gibi Hakk sevgisinin ehidi olan ve ilah ak klc ile l
p ehitlik mertebesine eren kmil bir
insann ruhu nasl yol kesici olur? Buradaki yol kesen ruhtan maksat; hayvani ruh yani nefisti
r, can deildir. Beden bu yol kesen
hayvani ruhun klc gibidir. Hayvani ruh yani nefis yol kesince, onun klc saylan beden, s
ava arayan erin elinde durmaktadr.
Erden murat Cenab- Hakk'tr.
304
3830 O yle bir yiittir ki, onun btn gdas, tamamyla derttir, elemdir.
brnn erlii ise, toza benzer, ortas botur.
3831 Bir haberci Msr halfesine, Musul padiahnn huri gibi gzel bir cariyesi olduunu syledi.
"Musul padiahnn yle bir cariyesi var ki, dnyada ona benzer bir gzel
yok.
3835 Hemen bir yiitin emrine byk bir ordu vererek Musul'a gnderdi.
305
"Eer o ay gibi gzel cariyeyi sana vermezse, onun sarayn yak, yk, altn
stne getir." diye emir verdi.
"Verirse, bir ey yapma, onlara dokunma; o ay yzl gzeli al, bana getir de
yeryznde yaarken, gklerde dolaan ay kollarmn arasna alaym."
Yiit iinde binlerce kahraman bulunan ordu ile binlerce bayrakla, binlerce
davulla Musul'a yrd.
3840 Sava iin her tarafa Kaf da gibi mancnklar kuruldu, ilemeye
balad.
Tam bir hafta bu ekilde kanlar dkld, tatan yaplm kalenin burcu mum
gibi yumuad, eridi, yerle bir oldu.
Ben ehirden dar kaym, gel ehire sen gir. Bylece mazlumlarn kan
akmasn.
Yok maksadn mal ise, altn ise, mcevher ise bunlar elde etmek, ehri
almaktan da kolay." diye eli ile haber gnderdi.
"Bu resme bak, ben bu ktta resmi olan gzel cariyeyi istiyorum, hemen
onu bana getir. Getirmezseniz de zorla alrm. nk ben sizi malup ettim."
"Ben Allh'a inanan bir kimseyim. Puta tapamam. Putun puta tapanda
bulunmas daha iyidir. 421
421 Gerek iman anda, ben putperest olamam. Cariye put gibi gzel olduu iin, onu sevmek p
uta tapmak saylr.
Bir cariye uruna asker eken, bir ok insann lmne sebep olan Msr halfesini, puta tapan
birisi sayyor. Cariyeyi, yani
canl putu ona layk gryor. Gerek mslman Allh'tan baka bir varla ibadet edemez. Eski
airlerimizden birisi: "Ben
muhibbi layezalim, la uhibb'l-fln." (Ben zeval bulmayanlar, yok olmayanlar severim. Bata
nlar, yok olan, fan olanlar
sevmem.) diye buyurmutur.
306
Bu vadide ehvet davul alnca, senin akl dediin nedir? Ey turp olu turp!
3880 O zampara kumandan cariye ile birleecei srada, ordugahta bir kyamettir koptu. Mthi bir grlt, bir feryad ykseldi.
3885 Erkek arslan, ormann gizli bir yerinden kagelmiti. Azgn bir deniz
dalgas gibi havaya yirmi arn sramada idi.
Bir kl vurdu, ban ikiye bld. Sonra vakit geirmeden, adra ay yzl
gzelin yanma kotu.
O hurinin yanna geldi. Arslanla arpt hlde aleti hala dimdikti; onunla
sevime arzusu azalmamt.
kald.
307
yemin verdirmesi.
"Ey gne yzl varlk! Bu ie dair halfeye hi bir ey syleme!" diye ona
yemin verdirdi.
geldi.
3954 Cariyenin glmesi, bir trl dinmiyordu. Nihayet halfe bir trl
durmayan bu glmelerden alnd, huysuzland.
"Bu glnden gnlme bir phe dt. Beni aldatmaya kalkma. Doru
syle.
Doru sylemez, beni kandrmaya kalkrsan, yahut tatl bir bahane ile ii
savutururum dersen,
Ben bunu anlarm. Gnlmde bunu anlayacak bir sezi, bir nur vardr.
308
Eer doruyu sylersen seni azad ederim. Allh Hakk' iin sz veriyorum;
gnln krmam, seni sevindiririm."
Yedi Kur 'an ' birbirinin stne koydu. Yemin etti, sznde duracan
syledi.
3965 Cariye ciz kalnca hali anlatt. Yzlerce kahramana bedel olan o kumandann erkekliini, gcn anlatt.
Yolda adrdaki gerdei, o srada vukua gelen hlleri bir bir halfeye anlatt.
Kendi kendine dedi ki: "Ben bakalarna ne yapt isem, ceza olarak geldi
benim canma dnd.
4002 Ben Musul padiahnn cariyesini zorla elinden aldm, onu benim
elimden hemen aldlar.
Kin gtmek, intikam almak vakti deildir. Ben kendi elimle kt bir i
iledim.
309
422 Burada sra Sresi'nin u mealdeki 8. ayetinden iktibas vardr: "Olur ki bu ikinci azaptan
sonra tvbe edersiniz de,
Rabbiniz size merhamet eder. Ve eer tekrar ktle dnerseniz, biz de cezanz vermeye dner
iz."
Burada ileri gitmenin faydas yok. Sabrdan, merhametten baka iyi bir ey
olamaz.
423 Bu beyitte A'raf Sresi'nin u mealdeki 23. ayetinden iktibas var: "Ey Rabbimiz, biz kendi
mize zulmettik, eer
bizi balamaz ve bize merhamet etmez isen, muhakkak ziyan edenlerden oluruz."
4015 Ben onu defalarca denedim. Ona senden daha gzel kadnlar emniyet
ettim.
Gnle ho gelen bir bahane buldu. "Ben" dedi, "Bu cariyeden holanmadm.
310
Kskanyor, yrei kan alyor. Bu cariye yznden perian oldu, dayanlmaz aclar ekti.
nk sen onu alp getirmek iin savaa girdin, cannla oynadn. Onu
senden bakasna vermem doru olmaz."
vard.
3853 Ak bir denizdir. Gkler bu denizde ancak bir kpk gibidir. Ak, insan Ysuf un gzelliine hayran olan, onun havasna kaplan Zleyha gibi artr.
311
Ak olmasayd, ruh nasl olur da o nefese feda olurdu da, onun esintisinden
Meryem gebe kalrd? 424
424 Arifler, Hz. Meryem'e frlen ilah ruhtan mana karrlar. Mevlana'mn Fhi Mafih adl es
erinde bulunan u
satr dikkatle okursak bu hususta bir fikre varabiliriz:
"Vcudumuz Meryem gibidir. Bizim her birimizin iinde bir sa vardr. Eer ak zdrab, byk
aclar bizde zuhur
ederse, o zaman sa'mz doacaktr." demektedir. unu iyi bilmeliyiz ki, dnyada meydana gelen
acayip hllerin, insan artan
hadiselerin kayna ilah akn srlardr. u hlde ilah akn talibi olan kimse, can ve gn
lden gece gndz rahmani nefhalar,
ilah esintileri beklemelidir. Anszn bir gn perde alabilir. Bu sebeple mitli olmaldr.
Gaflete dmemelidir. Bu mevzu'u
daha iyi anlamamz iin yle bir misal alalm: Bu bir hakikattir ki, nerede olursak olalm, e
trafmzda dnyann eitli
yerlerinden gelen radyo dalgalar vardr. Bir radyomuz olur da aarsak, ne sesler duyarz. Bu
sesler radyonun gcne ve
kuvvetine baldr. Biz de kendi gnl radyomuzu aabilsek, ne ilah nefhalar alacaz? Ne gz
el sesler duyacaz? Bir arif air
ne gzel sylemi:
"Ey ilah ak arayan kii, nice esintiler, nefhalar var! Fakat sen uykudasn, bu ilah esinti
leri duymuyorsun,
hissetmiyorsun. nk sen masiva sarhousun, harap bir hldesin. Gl kokusu geliyor, seher rz
gar da esmekte ama, sen
uykudasn, uyuyan kiinin bu ilah ltuflardan ne haberi olacak?"
Ak olmasayd, her ey yerinde buz gibi donar kalrd. Her varlk, ekirge
gibi uar, srar, aranr m idi? 425
425 Mesnev'nin u yukardaki bir ka beyitte geen "ak olmasayd" kelimeleri ve ifade ettii
duygular, fikirler
Dvan Kebr 'in 261 A numaral gazelinden alnan u beyitlerde aynen ifade buyrulmaktadr:
"Dnyann her cz', her paras ktr. Her paras bir buluma sarhoudur. Fakat onlar srl
arm sana sylemezler.
nk sr layk olandan bakasna sylenmez ki! Eer u gkyz, k olmasayd, gs, gnl b
yle saf ve lekesiz olur mu
idi? Eer gne de k olmasayd, onun yznde bu parlt, bu k bulunur mu idi? Yeryz ve
da k olmasalard, her
ikisinin de gnlnden bir ot bile bitmezdi. Eer deniz aktan habersiz olsayd, byle dalgalan
abilir mi idi? Elbet bir yerde donar
kalrd."
O kemale, olgunlua k olanlar, boy atan fidanlar gibi zerre zerre ycelie
koarlar, ykselirler.
312
426 Bu beyitte geen, "Allh' tesbh ederler" kelime-i mbarekeleri 57. Hadd, 59. Har, 61.
Saf srelerinin ilk
ayetlerinin kelimeleridir. O ayetlerden birisi yle:
"Gklerde ne var, yerde ne varsa, hepsi Allh' tesbh ve tenzih etmektedir. O mutlak galiptir
. Yegane hkm ve
hikmet sahibidir." Har Sresi , 1.
3892 Bir iki cann yani erkekle diinin birlemesi neticesinde, onlara gayb
leminden baka bir can gelir, aralarna katlr.
Kadnn rahminde, erkein tohumunu kabul etmeye bir engel, bir hastalk
yoksa, gayb leminden gelen o can, o misafir, doum yolu ile dnyaya gelir.
Nerede olursa olsun, ister sevgi ile, isterse kinle, nefretle birbirini sevmeseler de, iki insan birleti mi, bir ncs doar.
"Hayatta iken beslediin dnce ocuklarnn her birinin, senin lmnden sonra geldiklerini,
mezarnn etrafnda
'Baba!' diye artklarn, dnp dolatklarn grrsn." demektedir. Keza Mesnev'nin iki
nci cildinin 100 ve 101 numaral
beyitlerinde: "Bu dnya da durmadan dourur, teki dnya da! Her sebep anadr. Eseri de ondan
doan ocuktur. Fakat eser
meydana gelince, o da sebep kesilir ve alacak eserler meydana getirir." diye buyurmaktadr.
Mesela, bir aa elde etmek iin
topraa bir ekirdek eksek, o ekirdein topraa ekilmesine sebep oluruz. Zaman gelince o ek
irdekten bir aa meydana gelir.
Aa meyve vermeye sebep olur. Meyve canllarn beslenmesine sebep olur, beslenme bedenimizde
kuvvete sebep olur.
Meyveden gdasn alan kiinin hareket etmesine, dnyada iyi kt iler yapmasna sebep olur.
Neticede bu cihanda yaptmz
iler, teki cihanda sorgu suale, dolaysyla ceza ve mkafata sebep olur. Btn iler, birbir
ini takip eder, gider. Hi bir ey, hi
bir hareket, iyi kt hi bir i kaybolmamaktadr. Fakat bu hakikatleri grebilmek iin aydnl
k bir gz lazmdr. (Dvan Kebr,
194)
313
428 "Sana bir mutluluk srr reteyim: Her kt dosttan, uzakla, uzakla."
429 Bu beyitte 52. Tr Sresi'nin u mealdeki 21. ayetine iaret vardr: "man edip de soy sop
lan kendilerine tab
olanlar yok mu? Biz onlarn nesillerini de kendilerine kattk." Beyitteki soysop deildir, il
erimizin, hareketlerimizin soyu, sopu
yani neticesi dnlmtr.
3869 Bir yze, bir gzele k olann; "nnde de sed vardr, ardnda da sed
vardr. Bu sebeple, yle adam, artk nn ardn az grr." 430
430 Bu beyitte Yasin Sresi'nin u mealdeki 9. ayetine iaret var: "Biz, onlarn nlerine de b
ir sed koyduk, arkalarna
da bir sed koyduk, bylece onlar sarverdik; artk grmezler."
Kara baht, bir kara sinek gibi cana kastetmeye gelince, tilki, arslan kuyuya
drr.
Kurnaz tilki, kuyuda asl olmayan bir hayal gstermi de, da gibi arslan
kuyuya atmt.
314
Hak suyu ile ykanm bir ate gerektir ki, ergenlik ana geldii hlde
Ysuf gibi, gnaha girmekten, kirlenmekten kendini korusun.
3907 Bir adam, konumasn bilir birisinden; "Ey gzel szl kii, hak nedir,
batl nedir, syler misin?" diye sordu.
O gzel szl kii, kendisine soru sorann kulan tuttu da, bu batldr, yani
yalan eyler duyar, gzse haktr, gerektir. nk insan gzele yakn elde eder, asl
inanca kavuur.
3906 vmek, akl gz iin bir tasvir, bir anlattr. Fakat onun yzn gr, gzn iidir. Kulan ii deildir. 431
431 Hz. Mevlana IV. cilt Mesnev'nin u mealdeki 2019. beytinde: "Yz binlerce kulak saf olup
dizilseler, onlar yine
de gren bir gze muhtatrlar." diye buyurmutur.
Zaten korku, gnein hayalini, onun gznn nne getirir de, o hayal,
yarasay karanla eker.
O nur hayali yarasay korkutur da, onun karanlk geceye sarlmasna sebep
olur.
432 Nasl ki yarasa, gnein nuruna dayanamazsa, ondan korkar, karanlklara snrsa, nefsan
duygularn ve
benliini yenemeyen, kendini ktlklerden temizleyemeyen, rahmani duygularla beslenemeyen ki
i de, ilah tecellye
tahamml edemez. Ondan korkar, kaar. Bu sebeple insan kullukla, ibadetle, iyiliklerle nefsani
yetini temizlemedike ilah
tecellye kavuamaz.
433 Bu beyitte A'raf Sresi 'nin u mealdeki 143. ayetine iaret vardr: "Vaktaki Musa, ibadet
iin tayin ettiimiz
vakitte geldi, Rabbi ona ilah szn duyurdu. Musa dedi ki: 'Rabbim bana cemalini gster. Ne
olur seni bir greyim.' Rabbi
buyurdu ki: 'Beni katiyyen gremezsin, fakat u daa bak, eer o yerinde durabilirse, sen de b
eni grebilirsin.' Derken, Rabbi o
daa tecell edince, onu parampara ediverdi. Musa da bayld, yere dt. Aydnca dedi ki: 'S
eni tenzh ederim, tvbe ettim,
ben sana iman edenlerin ilkiyim.'" Tr danda Hz. Musa'ya olan tecellye iaret edilen bu bey
itte, hayallere kaplann ilah
tecellye mazhar olamayaca bildirilmektedir. "Sahib'hud" yani gr sahibinin manev ve
ruhan zevkler duyduu ilah
tecellden, "sahib'lhayal"in, yani hayal sahibinin haberi yoktur. nk hayali mahede, haki
kati mahedeye ters
dmektedir. Bir hakikat de udur ki: stidad olmazsa, insan ilah tecellden nasibini alamaz.
Bu beyitte Hz. Musa, ilah tecellye
mazhar olan insan kmili gstermektedir. Erefolu Rum hazretlerinin beyan buyurduklar gibi
, tecellye istidatlar olan
ariflere Tr dann lzumu yoktur:
Bu iirde geen "..leyin", gibi; "bile", beraber; "kande", nerede manalarna gelir.
315
3915 Akln bana al da gurura kaplma. "Bende kabiliyet var, ben hakikate
ulaabilirim." diye hayallere dme! Bu yoldan hakikate ulaacan umma.
3920 al da, kulann duyduunu gzn grsn, batl olan hak olsun.
Hatta btn bedenin ayna gibi olur, her tarafn gz kesilir, gnl olur.
3926 Farzet ki, btn bat memleketlerini, dou memleketlerini elde ettin;
deil mi ki btn bunlar sende kalmayacak, bu saltanat devam etmeyecek, hepsi
geip gidecek, sen bu madd varl bir imek say, akt, snd. 434
"Farz edelim ki, sen Sleyman peygamberin olusun. Rzgarlarn stne kmsn, tahtn rzga
r tayor, cihana
hkmediyorsun. Farz edelim ki dnya, gece ve gndz senin muradna gre dnyor. Dikkatle bak
ki, baban Sleyman te
tarafa ne gtrd? Sen ne gtreceksin?" Bizim Ziya Paa'mz da ne demiti:
316
Ey gnl uykuda olan kii, ebed olmayan saltanat bir rya bil... 435
bu szn zayfl.
3930 Ahireti inkar edenin, delili her an udur: "Eer baka bir dnya olsayd, onu grrdm."
Bir ocuk, akl erecek eyleri grmyor, bilmiyor, bir akll, akl hakknda
bir ey sylemesin mi?
Akll bir adam da, akn hllerini grmez ve bilmezse, akn deeri,
stnl eksilmez ki...
Musa'nn gz, asay bir sopadan ibaret grd ama, gayb gz de onu bir
ylan, bir fitne bildi.
3935 Ba gz ile can gz savata idi. Can gz galip oldu. stn geldi de,
reddedilmeyecek delil gsterdi. 436
436 Mevlana bir Dvan- Kebr beytinde: "Sizin iki banz vardr. Biri dnyaya ait toprak ba
, br ge ait tertemiz
ba." diye buyurmutur. Beyitte geen gzler, bu balara ait olsa gerek.
3936 Musa'nn gz, kendi elini tabi el olarak grd ama, can gznn
nnde o el, k sayordu, nur datyordu. 437
437 Bu beyit Taha Sresi'nin u mealdeki 22. ayetine iaret etmektedir: "Bir de dier mucize o
lmak zere, elini
koynuna koy ki, kusursuz olarak bembeyaz (nurlar saarak) ksn."
317
3940 Kimin huyu, merebi ehvet ve boazsa; "Sizin dininiz sizin, benim
dinim de benim." ayeti sanki onun iin nazil olmutur. 438
Srlar gizlenemez.
Her birinin ayr bir mahzeni vardr! Ey kardeim bil ki, neenin de, kederin
de mahzeninin anahtar, btn kaplar aan Cenab- Hakk'n elindedir!
Bahar mevsiminde, o srlar meydana kar. u yeryz ne yedi ise belli olur.
Hi bir ey gizli kalmaz.
3975 Senin gnln yakp yandran, seni iten yiyen, hrpalayan her gam,
itiin arabn tesirindendir. Yani yaptn ilerin, gnahlarn yzndendir.
Fakat sen nereden bileceksin ki: O i gam, o ba ars hangi arabn tesiri
iledir?
3985 Hi bir maya asl esere benzer mi? Bu sebeple ektiin zahmetin, ba
arsnn da sebebi nedir? Asl nedir? Aka bilmezsin.
318
Fakat unu iyi bil ki, baa gelen bu bela, bu ceza bir karlk olarak
gelmektedir. Bunlar aslsz deildir. Allh hi bir susuz kulunu incitmez.
Her belann ve cezann bir sebebi, bir asl vardr, ite o sebep, o asl belay
ekip getirmektedir. Fakat baa gelen bela, aslna benzememektedir ama ondandr.
u hlde ey gafil, bana gelen bela, ilediin bir gnahn neticesidir. Sana
vurulan bir tokat, bir ehvet yzndendir.
3990 Yzlerce defa secde et de: "Ey Allh' m!" de, "Bu gam, ancak
ilediim gnahn karldr.
kar.
4000 nk bir ktln cezas, tabiat, onun gibi olan bir ktle uramaktr. Suun cezas, o suun misli olur.
439 Balkta geen ayet Zuhruf Sresi'nin u mealdeki 32. ayetinden alnmtr: "Rabbinin rahm
etini onlar m
buluyorlar? Onlarn bu dnya hayatndaki geim nzklarm aralarnda biz taksim ettik. Bir ksm
n da derecelerle dierinin
stne kardk ki, bir ksm, bir ksmm tutup altrsn, Rabbinin rahmeti ise kfirlerin t
opladklarndan daha hayrldr."
319
sevdii bir l olmak daha iyidir. Yani nefsan isteklere uyarak, onun kapsndan
kovulan bir kii olmaktansa temiz olarak lmek daha hotur.
ehveti terk etmi, nefsan arzularn yok etmi olarak Allh'n nazarnda
sevgili bir l olmay, sen gerek bir erlik bil! ehvete balanmay, heva ve hevese
uymay da bir kabuk say! Sonuncusu insan cehenneme gtrr. Birincisi ise,
cennetlere ulatrr.
440 Bu beyitte u hads-i erife iaret edilmektedir: "Cennetin etraf, hoa gitmeyen eylerle
, mihnetle, zdrapla;
cehennemin etraf ise ehvetlerle, heva ve hevesle evrilmitir."
4065 Zahid, iin sonu nereye varacak, onu dnr. Sorgu, hesap gn ne
olacak diye gama der.
Arifte, nce korku da vard, mit de vard. Fakat ezel gnnden haberdar
olunca, bu iki duygudan kendini kurtard.
4060 Fetih ve zafer, kime haber yollarsa, onun yannda, murada ermek de
birdir, ermemek de.
320
4062 At arayan biri, arifin atn alp gtrmeye kalksa, o; "Al gtr!" der.
Bir at arifi Hakk yolundan alkoyamaz.
Gaflet ve unutma.
4096 Gaflet, her zaman hrmetsizlikten, kstahlktan meydana gelir. Hrmet, stn grme, insann gznden gre engel olan hastal giderir de gz
gerei grr.
Gaflet ve kt bir huy olan unutkanlk, hrmet ve sayg atei ile yanar gider.
4100 Hrkay aldrmak korkusu ile insann uykusu kaarsa, ya can korkusu
varken, unutkanlk uykusu gelebilir mi?
441 Bu beyitte Bakara Sresi 'nin u mealdeki 286. ayetinden iktibas vardr: "Allh hi kimsey
e gcnn
yeteceinden bakasn yklemez. Herkesin kazand hayr, kendi yararna, yapt er de, ken
di zarannadr. Ey Rabbimiz,
unuttuk, yanldk ise bizi sorguya ekme; ey Rabbimiz, bizden evvel gelen mmetlere ykledikle
rin gibi, stmze ar bir yk
ykleme. Ey Rabbimiz, takat getiremeyeceimizi bize tatma, ilediimiz gnahlar sil, bal
a. Bizi yarla. Bizi esirge. Sen
bizim mevlamzsn, artk imanszlar gruhuna kar da bize yardm et."
Bu sebepledir ki, unutan bir kimse hrmette, saygda kusur etmitir. Hakk'
her eyden stn grmenin kemaline ulaamamtr. Yoksa unutkanlk, ona nasl
hcum edebilirdi?
4105 Nasl sarho, sarholukla cinayetler yapar, sonra da; "zrm vard,
ben kendimde deildim, ne yaptm bilemiyordum." derse...
321
Ona derler ki: "Ey ktlk eden kii, o ikiyi, sen kendi dileinle imedin
mi?
Sarholuk, senin cehdin, senin gayretin olmakszn gelseydi, can sakisi senin
ahdini korur, seni gzetirdi.
Sana arkada olur, senin namna o zr dilerdi. Ben Allh ak ile mest
olann kck suuna, yanlna kul olaym, kle olaym."
Aflar senin affn verler; "Ey insanlar, saknn, kimse ona e olamaz'"
derler. 442
442 Bu beyitte, insan Sresi'nin 1. ayeti ile, Hacc Sresi'nin 1. ayetlerine iaret vardr.
Senin gzel yzn grene merhamet et! O senin pek ac olan ayrln
nasl eksin?
443 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'in 2020 numaral gazelinde aynen yle buyurur.
"Dnyada ayrlktan daha ac hi bir ey yoktur. Sen bana ne yaparsan yap, fakat ayrl d
nme, ayrl bama
bela etme."
Sana kavumak midi ile lmek bile hotur. nk senin ayrlnn acs
ateten daha fazla yakcdr.
322
444 Bu balkta ve bu balktan sonra gelen beyitte uara Sresi'nin u mealdeki 50. ayetine i
aret var: "Bycler,
dediler ki: 'Zarar yok, biz muhakkak Rabbimize dneceiz.'"
4120 "Zarar yok!" narasn gklerde iitti. Btn lemi kaplayan, usuz bucaksz olan gkyz, o ses evgannn iinde bir top gibi kalmt. 445
445 evgan; ucu eri bir sopa ki, onu oynayanlar, atlar koturarak topu onunla yakalamaya ur
arlard.
Akln bana al, bu tarafa gel, bu erganun, yani byclerin ruhlar: "Keke
kavmim bilselerdi!" diye sesleniyor. 446
446 Bu beyitte de. Yasin Sresi'nin u mealdeki 26. ayetinden iktibas var. Habb Neccar'n nas
ihatlerine ramen,
kavmi onu ldrdler. Onun ruhuna hitaben yle denildi: "Haydi cennete gir. Cevap olarak ruhu
yle dedi: 'Ne olurdu
kavmim bilselerdi, tasdik etselerdi.'" (Yasin Sresi, 26) Burada bycler Habb Neccar'a benz
etiliyor.
4125 Ey Msr lkesine, bereket kayna Nil nehrine bakp gurura kaplan
Firavun! Ban kaldr da, bizim lmsz, ulu sultanlmz gr!
323
Ey Firavun, eer sen u pis hrkadan, yani ruhumuzun kafesi olan bedenden
vazgeersen, senin lkende akan Nil nehrini ruhan Nil'de; can Nil'inde boarsn,
yok edersin. 447
447 Mevlana bedenimizi pis bir hrkaya benzetir. Etten, kemikten bir yn olan bu beden, ruh
ayrlnca iren ve pis
kokan bir ey olacaktr. Dvan- Kebr 'in VII. cildinde 3172 numaral gazelde unlar syleme
ktedir: "Ey bu darack kafesten
uan varlk, ey manev ykn gkyznn telerine gtren ruh, bitli hrkay kaldrdn, stn
den attn." diye buyurur.
448 Bu beyitte Naziat Sresi'nin u mealdeki 24. ayetine iaret var: "Ben sizin en byk Rabbi
nizim."
Rabb olan, Rabblik ettii, yetitirip, bytt kiiden (yani Hz. Musa'dan)
nasl olur da korkar? Ben diyen, nasl olur da bedene, cana balanr kalr?
Ey alak Firavun! O "Ben" deyi, sana uurlu gelmedi ama, bize ulalmaz
bir saadet, sonsuz bir devlet gibi geldi.
Senin bu kin gden "Ben" deyiin olmasayd, bize bu eit gzel bir devlet
gnei nereden vuracak, bu ulalmaz saadet nereden gelecekti. 449
449 Bizim hakk benliimiz, enaniyet-i ezeliyemiz, yani ezeldeki benliimizdir. Ezelden ruh
leminden gelen manev
varlmzdr. u grnen d varlmz, bedenimiz bir glgeden ibarettir, insann cisman va
rl, yani bedeni itibariyle "Ben"
demesi mecazdir. Yani "Ben" dediimiz zaman bedenimizi kastetmiyoruz, onun tesinde bulunan
kastediyoruz. Nitekim
mevlev airlerinden Esrar Dede:
diye Allh'a hitap ettii zaman, bedenini kastetmiyordu, onda bulunana hitap ediyordu. Yunus d
a: "Bir ben vardr
bende, benden ier" demedi mi?
Bu yzdendir ki insan gerek varln, ezelden gelen "ben"ini dnerek, Hallac- Mansur gibi
"Ene'lHakk" (=Ben
Hakk'm) derse ve madd varlnn tesinde bulunan kastetse, "Nefaht rh" (=Ruhumdan ona
frdm) srrna mazhar
olduu iin ariflerin nazarnda kfre dmemi olur. Mevlana Fhi Mfh adl eserinde bu konuy
a temas eder de buyurur ki:
"'Ene'l Hakk' (=Ben Hakk'm) demeyi rif olmayanlar, byklk taslamak, h Allh'lk iddia e
tmek sanyorlar. Aslnda
"Ben Hakk'm" demek, byk bir alak gnlllktr. Bunun yerine "Ene'l Abd" (=Ben Hakk'm kulu
yum) deseydi, o kimse
bir kendi varl, dieri Allh'n varl olmak zere iki varlk olduunu dnm olacakt.
Halbuki, "Ben Hakk'm" diyen kii
kendi varln yok etmitir."
Can vermek zere olan bycler (Firavun'a) dediler ki: "krler olsun ki
biz u fani dnyadan, bu gurur evinden kurtuluyoruz. u daraacndan sana
sesleniyor, bir t veriyoruz.
324
Nur, ate gibi grnmekte, ate de nur gibi kendini gstermektedir. Yoksa
dnya hi gurur yurdu, aldanma evi olur muydu?
Sen onu istedike, o seni istemez, fakat lnce istediin seni ister.
Sen diri olduka, l ykayc seni ykar m? Sen istedike istediin seni arar
m?
Bu konuda akl yol gsterebilseydi Fahri Raz din srlarn bilirdi. 450
450 Fahreddn Raz hazretleri: Mehur tefsir sahibi bir bilgin olup, h. 606 (m. 1210) senesind
e vefat etmitir. Hz.
Mevlana'nm babas Sultan'l Ulema Bahaeddin Veled hazretlerinin, Belh'ten hicretine sebep oldu
unu baz kitaplar yazarsa da
bunun asl yoktur. nk Fahreddn Raz, Sultan'l Ulema'mn Belh'ten gnden 12 sene nce v
efat etmitir.
325
451 Yukardaki beyitlerde iki "Ben" ve iki "Benlik"ten bahsedilmektedir. Birinci benliimiz, e
skilerin enaniyet-i
ezeliyye dedikleri ezelden, ruh leminden gelen "Ben"imiz benliimizdir. kinci "Ben" ve benli
imiz, u madd grnen
bedenimizle ilgili enaniyet-i beeriye yahut enaniyet-i nefsaniyemizdir. Yani beer benliimi
zdir. Yukardaki beyitlerden
birisinde "Ben"den, benlikten kurtuldu da, imdi tam "Ben" oldu. zdraptan, kederden kurtulmu
; "Ben"e aferinler olsun
denilmiti. Burada beer benlikten kurtulmu, ezelden gelen "Ben"i bulmu kiiyi kast etmekte
dir.
Ondan sonra gelen beyitte "Ben"den kurtulmu olan gerek "Ben", yani beer kirliliklerden kur
tulmu "Ben"
kamakta, fakat beer benliimiz onu takip etmektedir. eytanmz, temiz ruhumuzu rahat brak
mamaktadr. Onu tekrar
lekelemek, beer kirliliklere bulatrmak arzusu ile peinden ayrlmamaktadr.
Ey hakikat yolcusu, ezelden gelen benliin temiz kalmasn istiyorsan, kendi nefsan niyetinle
ve mecaz olan
varlnla kirli kaldka, onu istemekten vazgemelisin. nk bu iki benlik birbirine dmand
r. Birisi rahmanidir, birisi
eytandir. Sen mecaz varlm temizleyebildin ise, o zaman o ebed benlie talip ol, yoksa o
sana talip olmaz. O senden kaar.
Fakat sen bir vehim ve hayalden ibaret olan isteklerini ldrr de bir cenaze gibi olursan, se
nin aradn seni arar. Sen benliim
ldrmeden evvel senden kaar, o gerek benlik sana gelir, seni ister; nasl ki l ykayc a
ncak lm bir kimseyi ykar.
Nefsaniyeti ldrmemi bir kimseyi, dnyev isteklerle diri kalm bir kiiyi hi l sayar da
ykarlar m? Enaniyet-i ezeliye,
ezelden ruh leminden gelen benlik, makbul benliktir, ikinci benlik olan enaniyet-i cismanye;
bedene ait olan bu benlik bizim
Hakk' bulmamza engel olan benliktir, ite yukarda geen beyitlerle Hz. Mevlana bu iki benli
in mcadelesini izah
buyurmaktadr. Hakikat yolcular bu ikinci benlikten ikayet etmilerdir. Bundan kurtulmadka
Hakk'n bulunamayacan
sylemilerdir. Bir air: "Ben benliimi, bende yitirdim, seni buldum." derken bir baka air
de:
452 Hul ve ittihat Islam olmayan bir inantr. Hulln lgat manas, bir eyin bir eye girm
esi demektir. Kelmclara
gre haa, Allh'n bir kula girmesi, bir kulda grnmesidir. Bu inanta olanlara "Hull" den
ir. Bu inan da, Hulliye
inancdr. ttihad lugatta birlemek demektir. Kelmclar haa Allh'n kulla birlemesine, bi
r olmasna "ttihad" diyorlar.
Bunlara gre Allh ile birleen kulda kulluk kalmaz, haa o Allh saylr. Bu her iki inan m
slmanlarca ve gerek sufilerce
batldr, sapklktr.
326
Cehennem
ve Kevser
4165. nceleri, ben kendini beenmi biri olarak batan baa dertten ibaret
idim, sonra padiahm ltfetti, beni btn dertlilere deva kld.
Kevser'in her damlas, kereminden bir dellal kesilir de barr, der ki:
4170. Cehennem son bahar souu gibi insan rahatsz eder. Kevser ise bahar
gibidir. Gl bahesi gibidir.
453 Yukardaki beyitlerde Kevser'den bahsediliyor. Kur'an- Kerm' de 108. sre Kevser ad ile
anlr. Kevser eitli
manalarla anlr. Kevser, cennette bir havuzun addr. Hz. Peygamberin mmeti, onun bana gel
ip iecektir. ok hayr
manasna gelir. Bir hadse gre de; "Cennette bir nehirdir. Rabbim onu bana vaad etti. Onda pe
k ok hayr vardr. Suyu baldan
tatl, stten beyaz, kardan souk, kaymaktan yumuaktr. ki kenar da zebercettir. Bardaklar
gmtendir, ondan ien bir daha
susuzluk duymaz." Bazlarna gre Kevser cennette bir havuzdur. Hz. Mevlana Kevser'i kmil ins
ann sembol olarak
almaktadr. Kmil insan ehvet cehenneminde yanan insanlarn uzuvlarn yeniden hayata kavutu
rur. Necmeddin Kbra
hazretleri de Kevser'i, muhabbet kadehi ile sunulan ma'rifete benzetir.
Mncaat
454 Bu iki beyitte u mealdeki kuds hadse iaret edilmektedir: "Cenab- Hakk, buyurdu ki; Be
n halk benden
faydalansnlar diye yarattm. Ben onlardan faydalanaym diye deil."
327
nsanlarn aff rmaa, sele benzer, hepsi de kendi denizine koar, ona
kavuur.
Onlar seher vaktinde tekrar uurursun, sonra o aflar tutar, gece gelinceye
kadar, bu bedenlere hapsedersin.
Akam vakti bir kere daha aflar, o eyvann ve damn ak ile kanat rpp
uarlar. 455
4 " Akam gelip de herkes uyumak isteyince ve bedenlerimizdeki uykuya kendini kaptrnca, bede
nlerde mahpus
bulunan aflar, Cenab- Hakk'm ltuf ve ihsannn manev damnn ve balkonunun sevdas ile kana
t rparak bedenlerimizden
uarlar.
4180 Allh'm aflar, bedene balanma ipini koparnca, sana, senin huzuruna
gelirler, nk onlar, ikbal ve devleti yalnz sende bulmulardr. 456
456 Yukardaki beyitlerde ve aaki beyitte Bakara Sresi'nin u mealdeki 156. ayetine iaret
edilmektedir: "Onlar, o
kimselerdir ki, kendilerine bir bela geldii zaman teslimiyet gstererek: 'Biz Allah'n kuluyu
z, Allah iiniz, yine ona
dneceiz.' derler.". Bylece ruhlar, aflar, beden lkesinden balarn kopararak geldikleri y
ere dnerler.
benim kudretimi, deerimi bilin; kederlerle, aclarla, belalarla dolu o fani cihan terk
edin, bana gelin!" diye buyurur. 457
457 Kur'an- Kerm 'in bir ok yerinde (Telev ) "Geliniz!" diye geen bu emirler, kulun Hakk'
a varmas, O'nunla
haa bir olmas, O'nunla bulumas manasn tamaz. "Her nerede bulunursanz bulunun, Allah s
izinle beraberdir." ayetinin
haber verdii gibi, O'nun hitabna mazhar olmu insan denilen ciz varln gnlnde, O yok mu
dur? O'na gelmek, haa
O'nunla bulumak deildir. Hak yoluna girmek, O'nun manev varlnda kendini bulmaktr. O'na
ne yzle gideceiz? Neler
gtreceiz? nsan yalnz namaz klarak, oru tutarak, hacca giderek Allh'n sevgisini kazanm
az. Bir insann kurtuluu yapt
ibadetlerle de olmaz, ibadeti yanl anlyoruz. Kulluk manasna gelen ibadeti yapm olmak ii
n, insanlara yararl olmak,
muhtalarn yardmna komak gerekmektedir. nk byk Peygamber Efendimiz; "nsanlarn en ha
yrls insanlara hayrl
olandr." diye buyurdu. "Gelin!" ilah davetine katlmak iin benlii, hreti, kibri, ehveti
, kini yok etmek gerekmektedir. Hz.
Mevlana "Geliniz!" hitabndan ilham alarak bir iirinde yle buyurur: "Btn kinatn ve varl
klarn yaratcsndan, O cell ve
cemal sahibi Allh'tan, ruha ok tatl bir hitabla 'Gel' denilince ruh nasl olur da kanatlan
p umaz? Berrak bir denizden
ayrlm, kurak bir yere dm bir baln kulana dalga sesleri gelirse, balk nasl olur d
a hemen srayp asl yurdu olan
denize atlmaz?" Dvan Kebr, c. III, 1353.
328
4185 Uzun yllar, Hakk yolunda, insanlk yolunda, din yolunda yryen,
zdraplar eken ayaklarnz, lmsz hurilerin kucaklarna, ellerine braknz.
Onlar derler ki: 'Bu tertemiz sufiler, gne gibi, bir zaman topraa ve
pislie dtler, fakat kirlenmediler.
Fitnelerle, fesatlarla dolu kirli dnyadan geldiler ama, onlarda pislikten eser
yok. Onlar gittikleri gibi tertemiz olarak geri dndler. Nasl gnein pislik
stne der de kirlenmeden yine aslna, gnee dnerse, onlar da pislenmeden
dndler.
Hesaba, kitaba smayacak kadar ihsanlarla dolu olan o saflarda 'Bizler saf
balayanlarz.' nruna gark olsunlar." 458
"Biz melekler topluluundan herkes iin belli makam vardr. Gerekten de biz saf balayanlarda
nz."
Bu sonsuz hakikat denizi bir kaba sabilir mi? Bir arslan bir kuzu nasl
kapp gtrr?
329
Hitap ettiin zaman senin hitabnn lezzeti, manev zevki, insan yle bir
sarho eder ki, yz kp arap o sarholuu veremez.
Mademki sen beni sarho ettin, bana ceza verme; eriat sarhoa sarhoken
ceza vermeyi caiz grmez.
Aklm bama gelsin de o zaman benim cezam ver, beni dv; ama, zaten
benim aklm bama gelmeyecek.
Ey lutuflar, ihsanlar sahibi, senin sevgi arabndan ien ebed olarak akldan
da kurtulur, cezadan da.
Ltfn ve ihsann gnlmze der ki: "Yr ey akmzn esiri olan, akmza
kaplan, yr.
Sen sinek gibi ayranmza dtn, sarho musun? Ey sinek! Aslnda sen
sarho deilsin, sen arabn ta kendisisin.
459 Yukardaki beyitlerde; "sinek", "akbaba", "bal denizi" gibi benzetmeler geti. Hakk k
dnyev zevklerden
uzak kalarak, ibadet ve riyazatla kendini zayf drdnden, madd bakmdan kuvvetsiz ve ila
h sevgiye haris olduundan
sinee benzetilmitir. Fakat Hakk k olduu iin bir ok kuvvetli kiilere manev bakmdan
tesir etmekte, onlarda ruhan
zevkler uyandrarak, onlar adeta mana sarhou yapmaktadr. Bu sebeple, senin gibi olan Hakk
k manev arap olmaktadr.
Bal deryas, ilah ak denizinin semboldr. Hakk k o denizde at srmekte, bir ok kuvvetl
i kiiler ondan feyiz almaktadr.
Akbabalar, cisman ve ehvan zevklere kaplm, dnyaya tapanlar gstermektedir. Fakat senin
gibi zayf olan Hakk k
manev gc ile madd ynden kuvvetli olan dnyaperestleri, akbabalar sarho etmektedir. Bu b
enzeti Yunus Emre'nin; "Bir
sinek bir kartal kaldrd vurdu yere." msran hatrlatmaktadr.
Dalar bile zerreler gibi senin sarhoun olmutur. Nokta da senin elindedir,
pergel de, izgi de! 460
460 Bu beyitlerde Mevlana feyzi Rabbani ve ak ilah arabndan bahsetmekte, Cenab- Hakk'a y
ahut Cenab-
Peygambere hitap etmektedir. Bu hitaplar Mesnevi'rm birinci cildinde geen u 1809. beyitle b
alayan beyitleri
hatrlatmaktadr:
"Sabahn nuru parlad. Bizse senin mbarek nurundan bu sabah vaktinde Mansur arab imedeyiz.
Senin ltfn
ihsann, feyzin bizi byle mest ettike, arap da nedir ki, bizi neelendirsin? Bizim ona ihti
yacmz yok. arap coup
kprmede, bizim cokunluumuzun dilencisidir. Dnmekte olan gkyz, bizim aklmzn, dnce
lerimizin yoksuludur.
arap bizim akmzdan sarho oldu. Biz ondan sarho olmadk. Beden bizimle dirildi. Biz onunl
a deil."
330
Allh bana beyz az verseydi de, ey can ve ey cihan, o azlarla ayr ayr
461
Halbuki benim bir azm var, o da, ey gizli srlar bilen Allh'm, iledii
gnahlardan tr, utanm, para para olmu.
Allh'm; benim azm senden utand, krld, dkld ama, ademden yani
yokluktan da krk dkk olmad ya. Btn varlklar, btn insanlar senin emrinle
"yokluk"tan kp gelmedi mi?
Bugn de, yz binlerce kayp eserleri, Allh'n ltf ile, ihsan ile yokluktan
srayp kmay beklemektedir. 462
462 Cenab- Hakk ademden, yani yokluktan kinat halk etti. Saysz varlklar, onun "Kn!" (=0
1) emri ile varlk
sahnesine geldiler. Bu yaratl, gemi, yahut bugn mevcut olan varlklara mnhasr deildir
. Allah her an itedir, gtedir.
Her an dnya zerinde yaayan saysz varlklardan takdir buyurduklarn ldrmede, saysz va
rlklar da yaratmadadr. Yz
binlerce kayp eserleri bilinmez varlklar, onun ltuf ve ihsan ile yokluktan kmay bekleme
ktedirler. Hal byle olunca,
Allh'm benim de bu krk dkk azmdan, senin tarif ve tavsifine, senin meth senna ait s
enin msaadenle ruhan srlar
kabilir.
4215 Ey keremine kurban olduum Allh, bam senin aknla, senin zleminle dnmededir.
331
Ab- hayatn kysnda kimse lmez. Ab- hayat, senin sevgi suyunun
yannda, bulank, tortulu bir su olarak kalr.
Can dostlar, ab- hayata doru, ynelirler, bu sebeple ab- hayat, dostlar
cannn kblesi olmutur. Baheler, bostanlar su ile yeerdikleri, su ile gldkleri
gibi, Hakk klarnn, can dostlarnn gnlleri, ruhlar da senin ab- hayatnla dirilir,
canlanr, geliir, kemale erer.
Derler ki: Ab- hayattan her can tazelik bulur. Ama sen, Allh'm, ab-
hayatn da ab- hayatsn.
Sen devaml olarak her an bir lm verdin, sonra dirilttin, bylece senin
kereminin nelere kadir olduunu grdm. 463
463 Bu beyitlerde "yok olu", "var olu" mevzuuna temas ediliyor. Kinat bize deimeden varl
n devamllk iinde
gsteriyorsa da, aslnda ilah kudretin tesiri ile her an bir yok olma, sonradan yeniden var o
lma hali mevcut. Bu hale
mutasavvflar "teceddd-i emsal" diyorlar. Bu hal varlklarn her an yok olup sonra yenilenmel
eri, yeniden yaratlmalar
keyfiyetidir. Cenab- Hakk'n "Muhy" (=can balayan, dirilten) mbarek sfatnn tecellsi
ile her eyi, her an yeniden
yaratmada, sonra "Mumt" (=ldren, lm yaratan) isminin tecellsi ile lme gitmede, yok ol
madadr. Sonra tekrar varlk
lemine gelmektedir. Kaf Sresi'nin u mealdeki 15. ayetinde bu hale iaret edilmektedir: "Biz
ilk yaratlta acz mi gsterdik
ki, tekrar diriltmekten ciz olalm? Hayr onlar bu yeni yaratltan phe etmektedirler." Ay
n zamanda Cenab- Hakk'n esma-i
hsnas, gzel isimlerinin tecellsi ile varlklara bazen "Cemal", bazen "Cell" isminin hakik
ati zuhur etmektedir. yle ki,
Hakk'n "Cemal" ismi ile gzellik, holuk, dostluk, sevgi, bar, lutuflar, ihsanlar tecell e
derken, bazen "Cell" ismi ile de
korku, dehet, fitneler, harpler, ktlk, tabi afetler zuhra gelmektedir. Kinat yaratld
ndan beri devaml olarak bu tecelller
srp gitmektedir. Btn dnya tarihlerinin yazd Hz. Adem'den bu ana kadar ve bizden sonra
da kyamete kadar olan iyi ve
kt bu vak'alar okunmakta ve okunacaktr. Btn bunlar, bu iki ismi mbarein tecellsidir. D
nyada grlen hoa gitmeyen
harpler, karklklar hakknda eyh Galip:
(Bildim ki, bu karklklar, bu kavgalar, kavgay seven bir sevgilinin eseridir.) diye yazm
tr.
unu da bilmemiz gerekir ki: "Cenab Hakk'n yaratt, tertip ettii her ey gzeldir ve yeri
ndedir. Bize gre kt
grnen eyler aslnda kt deildir. Biz ciz kullar onun hkmne akl erdiremediimiz iin,
Celal isminin tecellsinde de
Cemal, gzellikler bulunduunu gremiyoruz. Aclarn tesinde bulunan tatll fark edemiyoru
z. Onun emri ile gelen
Birbirine layktr,
Neylerse muvafktr,
332
Allh'm beni dirilteceine yle gvenim, yle itimadm var ki, lm bana
uyku gibi grnmededir.
4225 Yedi derya her an bir serap olsa, yok olsa, ey suyun suyu, ey hayat veren aziz varlk, sen onlar kulaklarndan tutar, varlk lemine eker, getirirsin.
Akl ecelden titremede, ak ise sevin iinde, nee iinde eceli beklemektedir. Ta, kerpi gibi hi yamurdan korkar m?
Mesnevi 'nin beinci cildi olan, bu cild, can semasnn burlarnda bir yldz
gibi parlamaktadr.
464 Hz. Mevlana Mesnev'nin bu beinci cildini, can gnn burlarnda bir yldza benzetmekt
edir. Bilindii gibi
gkyznde saysz yldzlar vardr. Bunlarn bir ksm bir araya gelerek "bur" dediimiz tak
m yldzlar olmulardr. Eskiden
gemiciler, karanlk gecelerde bunlara bakarak denizlerde yollarn bulurlard. Mesnevi de gnl
mzn, ruhumuzun gnde bir
yldz gibi parlamaktadr. Ey hakikat yolunu arayanlar, ey Hakk' gnllerinde bulmak isteyenl
er! Bu parlak Mesnevi yldzna
uyun da doru yolu bulun, bilgisizliin karanlk gecelerinde bunalp yolunuzu ardnz zam
an Mesnevi 'yi okuyun. Mesnevi
size yol gsterecektir, mrit olacaktr. Ancak yldzlar tanyan gemicilerden bakalarnn d
uygular, yldza yol bulamad
gibi, mana ile ilgisi olmayan, gnlnde Hakk ak ve hakikat arzusu bulunmayan bir kimse de. M
esnevi 'den faydalanamaz, bir
fikre taklp kalan, msamahadan mahrum olan, bakalarnn Rabbani grlerini sezemeyen, muta
assplarn Mesneviye el
uzatmamalar gerekir. Byle kiilerin kendilerini Mesneviye hazrlamalar iin, gnl semasnd
a dolaan mana yldzlarn
tanma bilgisi elde etmeleri, ilerinde bir ilah k uyandrmalar, aka sayg gstermeleri
gerekmektedir. Hz. Mevlana
buyuruyor ki: "Ne yazk ki bir ok insanlar, yldzlar sadece seyrederler, fakat onlarn kutl
uluklarndan haberleri olmad gibi,
birbirlerine yaknlklarn da bilmezler."
333
et.
465 Bu beyitlerde Mlk Sresi'nin u mealdeki 5. ayetine iaret vardr: "Celalim hakk iin bi
z en aa semay
(kandil gibi k veren) yldzlarla donattk. Bir de onlar ihap (=akan yldzlar) gibi ate
taneleri yaptk. O eytanlara lgn ate
azab hazrladk." Bu hususta Hicr Sresi 'nin 1618. ayetlerinde de beyan vardr: "And olsun k
i, gkte burlar yarattk, onlar
seyredenler iin donattk. Onlar, kovulmu her eytandan koruduk. Fakat kulak hrszl yapa
n olursa, parlak bir ate onu
kovalar." Bazlar bu yakc gk eytanlarnn madd olmadn, manev olduunu tefsir etmil
erdir. Gkyz kalesinden atlan
neft, vellerin kalplerde uyandrd ak ve hidayet uurudur.
41,6 Yukardaki beyitlerde burlarn adlarn zikrederken Hz. Mevlana baz sembolik iaretlerd
e bulunmaktadr. yle
ki eytanlar, yeryznden gkyzne karmamak, semay onlarn errinden korumak iin, onlar
n akan yldzlarla talandn
haber verdi. Bir de Hakk yoluna girmek isteyen insanlar gizliden gizliye, trl maniler, vehi
mler, hayaller, hileler, ifallerle
aldatan, onlar kt zanna kaydran eytanlara da iaret etmektedir. eytanlar, sfl kuvvetle
r, habs ruhlar; bunlar, gkten yere
koyulmulardr. Sema onlardan korunmutur. eytanlar insan eytanlar, cin eytanlar diye ik
iye ayranlar da var. Bu sebeple,
insan eklinde aramzda dolaan ve bizi kt yollara ekip gtren eytan insanlar da hesaba
katmamz gerekmektedir. Hz.
Mevlna'nm; "eytanlar yakan yldzlarla ainalk et." diye buyurduu kmil insanlarla, vell
erle, mritlerle dost ol, onlardan
uzaklama, nasl yanan yldzlar habs ruhlar, eytanlar yakyorsa, velnin manev kuvveti d
e yolunu arm, kt yollara
dm sapklarn ktlklerin; yok edecek, gnlleri ilim ve iman nurlar ile dolduracaktr.
Yay, eytan ok ile vurur, yere mhlar. Fakat kova da meyveler ve ekinler
iin su ile doludur.
Balk azgnlk gemisini krar, paralar. Fakat kz de dost iin tarla srer.
4235 Gne geceyi, Arslan gibi paralarsa da la'l de ondan atlas elbise
giyer.
334
Dost ol, kt huydan kendini kurtar da zehir kpnden bile eker ye!
Hz. Faruk'a zehir tesir etmedi, nk Hakk' la batl titizlikle ayr, tiryak
ona eker kesilmiti. 467
467 Rivayet ederler ki, Bizans imparatoru, Hz. mer'in halfe olduu bir srada kendisine kym
etli bir ok hediyeler
gndermiti. Bunlar arasnda ok tesirli zehirle dolu bir de ie vard. Hz. mer ieyi grn
ce; "Bu nedir? Bunun iinde ne
var?" diye hediyeleri getiren eliye sordu. Eli de; "Bu ok kuvvetli bir zehirdir. Bir miskal
ini (bir buuk gramn) bir
dmanna verirsen onu derhal ldrr." cevabn verince Hz. mer hemen iyeyi at; "Benim ne
fsimden daha byk
dmanm yoktur." diye zehiri iti, fakat zehir halfeye tesir etmedi.
Altnc
Cildin
nsz
"Yce, stn ve her eyi bilen Allh'n takdiri byledir." Yani Allh onlara
ileyecekleri ilerle bakp, grebilecekleri yeri gstermitir. Nitekim her yldzn
gkyznde belirli bir yeri ve bir ii vardr. Nasl ki bir ehrin hakiminin hkm yalnz o ehirde geerse, darya taamazsa o yldz da, ancak kendisine ait olan yerde,
kendisine ait ii iler. Allh bizi bir yerde kalmaktan, hapsolmaktan, gzlerimizi
337
Hsam edd
in elebiye
vg ve
h itap
Hsam-name, senin gibi ok bilgili bir insann himmeti ile, gayreti ile
dnyay dolamakta, herkese tannmaktadr. 268
268 Hsamname, Mesnev-i erifin lakabdr. Hsameddin elebi'nin bu mbarek kitabn yazlmas
nda byk
hizmeti getii iin Mesnevi bu lakapla da yad edilir. Hsamname de denilmekte ise de, en ok
Mesnevi, Mesnev-i erif,
Mesnev-i Manev diye anlmaktadr.
Ey manev er, Mesnevi 'nin son cildi olan altnc cildi de sana armaan
olarak sunmaktaym.
Bu alt cilt Mesnevi ile, dnyann alt cihetine nur sa da, onun etrafnda
dolamayan da. Mesnevi 'den haberi olmayan da ondan nur alsn, nurlansn. 269
2W Alt cihet, her cisimde bulunan, sa-sol, n-arka, alt-st ynlerine iarettir.
5 Akn bele, alt ile ii yoktur. Akn maksad, ancak sevgilinin kendisini
cezb etmesi, ekmesi, kendisini kendisinden almasdr. 270
270 Beyitte geen, "be adet", be duygunun semboldr. "Alt adet", alt ciheti gstermektedi
r.
338
Belki bundan sonra bir izin kar da, sylenmesi gereken srlar sylenir.
Sr, ancak srr bilene sylenir, bu srdan anlayana alr. Sr onu inkar eden
271 Bu beyit, bize ayrlklardan ikayet eden ney'in azndan sylenmi olan;
"Benim srrm, feryadmdan uzak deildir. Fakat her gzde onu grecek nur, her kulakta onu ii
tecek g yoktur."
(Mesnevi, c. 1, beyit nu: 7.) beytini hatrlatmaktadr.
Fakat "Yolunu armlar, doru yola ar." diye Hakk'tan bir emir
gelince, ona uymak zorundayz. Artk bu davetin kabul edilip edilmemesi bizi
ilgilendirmez.
10 Nuh (a. s.), tam dokuzyz yl kavmini imana davet edip durdu. Fakat
onun bu daveti kavminin inkarn artrd.
15 lah takdir, herkese bir hizmet vermi, herkesi yaratlna gre bir derde,
bir ibtilaya drm, bir ie lyk grmtr.
tatllklar yadryordu.
Cenab- Hakk'n cmertlik denizinden, Hz. Nh'a ltuflar, ihsanlar geliyordu da halkn ona ettii eza ve cefa, Hakk'n iyilikleri yannda azalyordu.
339
Tek bir kii olduu halde bin kiiye bedel olan kimdir? O, Hakk velsi ermi
kiidir. Hatta Allh'n o yce kulu, yalnz bin kiiye deil, yzlerce asrn yetitirdii
btn insanlara bedeldir. 272
272 Mesnevi rihi Ankarav hazretleri, bu beyiti aklarken diyor ki: "Vel kimdir? Bazlar
velyi yle tarif
etmilerdir: 'Vel Hakk'ta fan olmu, fakat Hakk'la bak kalmtr.' Bu fikrin daha iyi anla
lmas iin, hulul ve ittihat
bataklna derek inancmz zedelemeden, Hakk' tenzih ederek diyebiliriz ki; 'Damla denize
dm,' yok olmutur. Fakat
deniz ile sonsuzlua kavumutur. Allah'n dostu olan vel tam manasyla gnln Allh'a vermi
, kendini isyandan btn
gnahlardan temizlemitir, kemal mertebesinde btn insanlar geride brakmtr, insan kmil
olmu, deeri her bakmdan
dier insanlardan stn olmutur. Byle bir gerek vel, Muhammedi hakikate erimitir de, zam
an ve mekan balarndan
kurtulmutur. O, madd bakmdan fanidir. Fakat mana bakmndan, ruh bakmndan bakdir. Sanki
btn asrlarn, btn lemin
kudret ve kuvveti velde toplanmtr."
inden denize yol bulmu olan kpn nnde rmaklar diz ker
273
273 Bir su kpnn iine denizden bir yol bulunsa, daha dorusu, bir kpn dibinden denizle bi
r balants olsa,
rabtas bulunsa, o kpn suyu bitmez, artk o kp denizle birlemitir. Burada kp hakikat de
nizinden yardm gren, irfan suyu
alan velnin semboldr. Irmaklar, hakikat deryasn arayan dervileri gsterir.
274 En byk ad, "smi a'zam" sahibi Hakk'm, en kk ad, deersiz, kk grnen insan ile ma
na itibariyle e
olmas, daha dorusu hakikat deryasnda insann yok olmasdr. Bu yok olu, denizler gibi geni
ve kuvvetli olan mana erlerini
artt.
275 Kpteki su, bir bakma gre de bu dnyann misali oluyor. Denizde teki dnyay, ruh lemi
ni ifade etmektedir.
Daha dorusu Hakk'm, sevgili velsini kendine ekip almas, velnin Hakk'ta fan olmas, yok o
lmasn gstermektedir.
Karga o Rum banda kendine has bir sesle bed bed haykrr. Fakat blbl,
karga haykryor diye, gzel tn azaltr m?
Onlarn her birinin; "Allh dilediini yapar..." pazarnda ayr ayr alcs
var. 276
340
Bir le, biz insanlar iin pistir, irentir. Fakat domuza, kpee ekerdir,
helvadr.
O zerre sola doru umaktadr. br zerre saa doru gidip bir eyler
aramaktadr.
Zerrenin kendisi de, nefsi de mahvoldu mu, artk onun sava, gnein
savadr.
Byle olan bir kimsenin; "Biz ona dncleriz." srrndan tr, kendiliinden hareketi de kalmamtr. Sukutu da, duruu da kalmamtr. 277
277 Bu beyitte. Bakara Sresi'nin u mealdeki 56. ayetinden iktibas vardr: "Biz dnyada Allh
'n teslim olmu
kullaryz ve biz ahirette de ona dncleriz."
Biz kendimizden getik de, senin denizine dndk. Biz asl st emilecek
yerden st emdik.
45 Bizim savamz da, barmz da ilah nur iinde bulunmaktadr. Bunlarn hi birisi bizden deildir. Biz Hakk'n iki parma arasndayz. Btn ileri
yapan odur. 278
278 Bu beyitte u mealdeki hadsi eriften iktibas vardr: "nsanlarn kalpleri, Allah'n iki
parma arasndadr. Onlar
istedii hale sokar." Bu iki parma Hakk'n kahr ve ltf ile izah etmilerdir.
341
zttr.
Bana gelince, ben de her demde, her nefeste, kendi yolumu vurmadaym.
Artk bakasyla nasl uyuabilirim? Bakasnn derdine nasl are bulurum?
Dalgalar gibi birbiri ardndan gelen hal ordularm seyret. Her biri br ile
savata, brne kin gtmede...
279 Bir rif-i billaha sormular; "Herkes Muaviye'nin olu Yezd'e hcum etmekte, onu Hz. Hse
yin'in ehd
edilmesine sebep olduu iin knamakta, hatta kfr bile etmektedir. Siz bu hususta ne dny
orsunuz?"
"Ben iimdeki Yezd'le megul oluyorum, asrlarca nce gelen Yezd'le megul olacak zamanm yo
k." diye cevap
vermi.
55 Meer ki, Hakk seni bu mthi savatan ekip karsn da, sulh
dnyasnda bir renge boyasn.
nk biz fer'iz; bu, birbirine zt olan drt unsur, teferruatta kendi huyunu
icad ediyor, meydana karyor. 280
280 Bu beyit bir evvelki beytin cevabdr. yle ki, biz insanz, bizim her birimiz mstakil b
ir cism-i vahittir. yle
olduu halde neden nefsimizle ihtilafa dyoruz. Tek bir vcutta eitli ihtilaflar neden mey
dana geliyor? Ondan sonra gelen
beyitlerde bu suallerin cevaplar yle: Drt unsurdan (su, hava, ate, toprak) cismimiz birbi
rine zt olan unsurlardan meydana
geldii iin, ztlar huylarn fer'in vcudunda meydana karyor.
342
smaz ki.
Yaratcn
buyuklugu
107 Onun inciler saan parlts karsnda, u dnya gnei, bir yarasaya
benzer.
Yedi mavi gk, onun kuludur, klesidir. Bir haber avuu olan ay, onun
derdi ile yanmadadr, erimededir.
Zhre yldz bir ey soraca zaman ona ba vurur. Mteri yldz, can
yarasn eline alm, onun huzurunda durmaktadr.
110 Zuhal yldz, onun elini pmek ister, fakat kendini bu saadete layk
gremez.
Merih yldz onun yznden bir ok defa elini, ayan yaralamtr. Utarit
onun vasfnda yzlerce kalem krmtr.
Btn bu yldzlar, mneccimle kavga eder dururlar. Ona; "Ey can brakp
da rengi seen, renkle megul olan!" derler.
Asl can odur, biz hepimiz renkten ibaretiz, saydan ibaretiz. Onun her
dnce yldz, yldzlarn candr.
66 Irmak suyunu tamamyla imenin imkan yok, yok ama, susuzluu giderecek kadar imemenin de imkan yok.
Ey hakikati arayan kii! Eer sen mana denizine susam isen. Mesnevi
adasndan o denize bir ark a.
yle bir ark a ki, her an Mesnevi 'yi, ancak ve ancak bir mana denizi olarak
goresn.
281 Mesnev-i erif hakikat deryasnda, mana denizinde bir iir adadr. Ey hakikati arayan k
ii, sen bu Mesnevi
adasndan, yle arklar, yle yollar a ki, bu mana denizi gelsin Mesnevi adan kaplasn, ii
ne alsn. Bu suretle sen her an
Mesnevi 'y bir mana denizi olarak gresin ve bylece Muhammedi duygularla, bilgilerle kendini
bulasn.
343
282 Rzgar akln semboldr. Suyun stndeki saman pleri, pheleri, vehimleri ifade etmekte
dir. Mesnev'nin
manas rmak suyunu gstermektedir. Akl rzgar, phe plerini srp gtrnce, mana suyu t
ertemiz olarak grlr. phe
ve vehim pleri Mesnevi 'de, geen ve okuyucular artan, phelere dren, baz szler, i
bareler, hatta hikyelerdir. Bu
hikyelerin tesine geince Mesnevi 'nin iindeki hakikat mercan bulunur.
70 Sen de ter taze mercan dallarn gr, can suyundan yetimi meyveleri
seyret.
Sz syleyen de, sz dinleyen de, szler de her de sonunda can olur. 283
283 Mesnevi 'de harflerden, seslerden kelime ve szlerden, hikyelerden kurtulunca, bu perdele
ri hakikatin yznden
kaldrp atnca, o zaman mana tamamyla derya kesilir. Vahdet denizi meydana kar. Bu mutlak
vahdetin tesinde mertebe
dnlemez. Bu mertebede konuan da, dinleyen de, harfler de, kelimeler de bir olur, mutlak v
ahdet tecell eder.
Ekmek veren de, ekmek alan da, tertemiz ekmek de suretlerden, ekillerden
toprak kesilir.
75 Suret toprak oldu, fakat mana toprak olmad. Her kim "Oldu" derse ona
de ki; "Hayr, olmad." 284
284 Ekmek veren de, ekmek alan da, ekmek de grnleri, suret ve makam mertebeleri bakmndan
ayr ayrdrlar.
Fakat hepsi de asllar itibariyle birdirler.
Hakk'tan; "ekle brn!" diye emir gelir. ekle brnrler, yine Hakk'n
emri ile ekillerden kurtulurlar, mcerret mana olurlar. 285
285 Melekt, yaratlm olan btn varlklar, her ey onun kudretli elindedir. Onlar istedii
ekle sokar. Nitekim
Yasin Sresi'nin 83. ayetinde bu hakikate iaret edilmitir: "Her eyin mlkiyet tasarrufu (ku
dreti) kendi elinde bulunan
Allh'm an ne kadar ycedir, mnezzehtir. Siz ancak ona dndrlp gtrleceksiniz." Dvan Kebrin II. cildinin u
anlamdaki 900 numaral gazelinde aynen yle buyrulur:
344
286 Bu beyitte A'raf Sresi'nin u mealdeki 54. ayetinden iktibas var: "Rabbiniz, gkleri ve y
eri alt gnde yaratan ve
sonra ara hkmeden, gndz durmadan kovalayan gece ile bryen; gnei, ay, yldzlar, hep
sini buyruuna ba edirerek
var eden Allh'tr. Bilin ki yaratma da emir de O'nun hakkdr, lemlerin Rabbi olan Allh Yc
e'dir." Gzle grlen madde
lemine sufiler "halk lemi" diyorlar. Buna "ehadet lemi" de denir. Bir de bu be duygumuzla
idrak edemediimiz bir lem
vardr ki, buna da "emir lemi" derler. Bu emir leminin bir ad da "gayb lemi"dir. Bu beyitt
e Hz. Mevlana halk suret ve ekil
olarak, ruhu da emir olarak alm ve bu gre uymu.
Aslnda, binen de padiahn emrindedir, binilen de. Beden kapda beklemekte, ruh da huzurdadr. Yani binen ruhtur, binilen de bedendir. Beden ilah bir
dergah olan bu dnyada, bu sf lemde; can ise ruh leminde, huzr- ilahdedir.
Bundan sonra sz incelecek, artk atei azalt, odunu azalt! Yani ruhlarn
bedenlerden ayrlarak ulv leme varmalar, aslna kavumalar konusu, herkesin
anlayamad bir konudur. Bu sebeple bu dn hakknda fazla sz sylememek
gerekmektedir.
345
Kck tencere kaynamasn; idrak tenceresi pek kk, pek yufkadr. Yani
herkesin idrak tencereleri bir deildir. Herkes bu konuya akl erdiremez.
Hi olmazsa gelen kokuyu iine iyi ek, iyi kokla da seni alsn, aslna
gtrsn. Yani ey manay, ruhan zevki arayan kii; harfler, szler, sesler arasnda
gizlenmi olan mana elmalarn gremiyorsan, hi olmazsa o mana elmalarnn gzel
kokusunu iine sindir de, o koku seni alsn, mana elmalna gtrsn.
Nezle olmamaya, iyi koku almaya bak; halkn souk nefesinden, idraksizlik
rzgarndan kendini koru!
Mesneviyi eline al, Hsameddin'in gne klc olan Mesnevi, nefsan hevann,
ehvan duygularn, soukluunu giderecek, seni stacaktr.
Hemen doudan, Allh klcn ek, bu dergah o dou ile st! 287
287 Dou Mesnev-i erifin semboldr. Allh'n klc da Mesnev'de bulunan derin manal haki
katlerdir. Dergah
hakikati arayanlarn vcududur.
346
288 Burada Nur Sresi'nin 35. ayetine atf yaplmtr. Gne insanlara hakikati gsteren Mesn
evi nurunun sembol
olan mana gneidir. Mana gnei mneccimle kavga eder de, ona der ki: "Sen krlnden beni b
raktn da, sana doru yolu
gstermeyecek olan yldzlarla urayorsun."
Gne, hal dili ile mneccime der ki: "Neden benden baka yldzlar
alaklndan, krlnden tr, kendine kble yaptn? Onlarla megul oluyorsun?
Gerek yolu gstermeyen yldzlar, yol gsterici kldn?
289 Bu beyitte Tekvr Sresi 'nin u mealdeki birinci ayetinden iktibas var: "Gne durulduu
zaman." eyh
Shreverd'nin Nur Heykelleri kitabnda 5. heykelin son ksmnda yle yazar: "Gne kinatn
besleyicisi, k sacsdr.
Karanln kahredicisi, gndzlerin i yapcs, gklerin reisi, yldzlara k balayan fa
kat onlardan karlk almayan, acayip
ve muazzam bir varlktr. Allh'lk an pek yksek olan Allh'mzm tecelliyat mazharlarnn
en byklerindendir. Bunlar
ibda' edenin an ne byktr." Bu vasflara ramen, Cenab- Hakk istedii zaman bu muazzam, b
u akllar artan gnei
drp karartacaktr.
290 Bu beyitte Necm Sresi'nin ilk ayetinden iktibas vardr. Ayn zamanda bu beyitte yldz il
minin batl olduuna
dair de iaret var.
101 Fakat ey mneccim, yldzlarn tesiri, sevgisi, canna ilemi de o yzden hakikati syleyen dostun d, senin bir kulandan giriyor, br kulandan
kyor.
Meer ki, gklerin anahtarlarna sahip olan dosttan, sana husus bir anahtar
ihsan edile!" 291
291 Gklerin anahtarlar Zmer Sresi 'nin 63. ayetinde geer. Muhiddn-i Arabi hazretleri; "G
ayb haznelerinin
hayrlarn ve bereketlerin kaplarnn anahtarlarna ancak Allh maliktir. Allh'n gzel isim
lerini ok zikr edenlere o kaplar
alacaktr." diye yazmtr.
347
Birisi, bir gn vaaz eden birine dedi ki: "Minberde senden daha iyi, daha
stn sz syleyen yok.
130 Ey akll kii, sana bir sorum var; bu mecliste sualime cevap ver!
Vaaz eden dedi ki: "Yz ehre doru, kuyruu kye doru ise, bil ki yz
kuyruundan daha kymetlidir.
Yok kuyruu ehre, yz kye doru ise, sen o kuyrua kurban ol; o
kuyruk, onun yznden daha kymetlidir."
135 Bir k hayra ve erre bulanabilir, sen onun iledii hayrl ise, yahut
yapt ktle bakma! Sadece onun himmetine bak!
Doan kuu, isterse bembeyaz olsun, esiz olsun; deil mi ki fare avlyor, o
bayadr.
292 Bu beyitte sra Sresi 'nin u mealdeki 70. ayetinden iktibas var: "Biz insanolunun kudre
tim ycelttik,
ereflendirdik."
348
O hri gibi olan resimleri brakrsn da, yar kr bir ihtiyar kadna kar
cilvelenirsin.
Seni gzel resimlerden ekip alan ihtiyar kadnda nasl bir ekme gc var
ki, o g resimlerde mevcut deildir?
ihtiyar kadnda, insan ile kaynaan can var, hamamdaki resimlerde can yok.
Cann stnl
148. Can nedir? Hayrdan, erden haberi olan, ltuf ve ihsana sevinen, zarardan zlen, alayan bir varlk.
u halde kimin can daha fazla duyuyor, haber alyorsa, o daha canldr.
150. Ruhun tesiri bilgi ve anlaytr, telerden haber altr. Anlay, haber
al daha fazla ise, o daha fazla Allh'a yakndr.
lk can Hakk'n dergahna ulat. Cann can ise Allh'a mazhar oldu, Hakk'a
kavutu.
Melekler de tamamyla akldan ve candan ibaret idiler. Yeni bir can geldi.
Hz. Adem yaratld, bunun zerine melekler, bu yeni cann adeta bedeni kesildiler.
155. eytan ise, ban o candan evirdi, onunla bir olmak istemedi. nk o
l bir uzuv gibi idi.
349
Mhrlenen azlar
163 "Azlarna mhr basarz." ayetinin manas budur. Bunu tan, bunu
bil! Yolcunun bunu bilmesi gereklidir, mhimdir. 293
293 Burada Yasin Sresi 'nin u mealdeki 65. ayetinden iktibas var: "O gn azlarnn stne
mhr basarz."
Bu dnya onlara yol gsterir, o dnya onlara ay gibi olan yzn gsterir.
Onun gizli ve aikar adetleri: "Ya Rabbi mmetime, kavmime doru yolu
gster, onlar gerekten de bilmiyorlar!" diye dua etmekti.
170 Onun mbarek nefesi ile iki kap da almtr, iki dnyada da duas
kabul edilmitir.
San'atnda pek ilerlemi bir stad grnce; "Bu san'at sende bitmitir,
tamamlanmtr." demez misin?
ister Badatl olsunlar, ister Heratl, ister Reyli olsunlar; onlar kirli mizatan
arnm, onun mbarek soyundandr.
350
Mncaat
Ben srt yaral, zayf bir deveyim; srtmdaki bu yara, benim bir palan gibi
olan dileimden, cz' irademden (ihtiyarmdan) meydana gelmitir.
Uyank olarak deil, Ashab Kehf gibi kendinden gemi, uykuya dalm
olarak ihsan bahelerinden faydalanaym.
351
225* Bir an olsun aklllktan kurtulmak iin arap imek aybna dyor,
alg gibi eylere kendini veriyor.
Herkes bilmi ki bu varlk bir tuzak; dilee dmek, bir eyler istemek
fikrine kaplmak da bir cehennemdir.
Kurtulu
Hi kimse yok olmadka, Hakk'n kapsna varamaz. Benliini terk etmeyen Allh' bulamaz.
Mira; gklere doru ykselme nedir? u yokluk. Hakk klar iin mezhep
de, din de yokluktur.
243 Aslnda bu fani dnyann mal, mlk, atlas hzl giden Hakk yolcusuna
bir zincirdir.
Dnya hrsna kaplan, altn zinciri grd de aldand. Can bir kuyunun
deliinde kald, ovalara kamad.
245 Dnyann grn cennet gibi gzel, fakat manas, iyz cehennem
gibi yakc, ekil ve renk bakmndan gl yanakl bir gzel, ii zehirle dolu bir ylan.
Cehennem mmine bir zarar vermez ama, cennet elbette onun iin daha
hotur.
352
O ok ihtiyar, kokmu bir kadn gibidir. Fakat cilvelerle kendisini yeni gelin
gibi gsterir.
Kendine gel de, yzndeki alla, krmz boyaya aldanma, onun zehirle
kark erbetini tatmaya kalkma.
Dnyann yemi meydandadr da, tuza gizlidir. nce onun sana nimet
verii ho grnr ama, sonu yle deildir.
335 Peygamberin sahabilerinden birisi, bu mjdeli hadsi duyunca ok heyecanland, bu hadsi yaamak istedi. Bir gn ata binmiti.
Kam elinden yere dmt. Onu kimseden istemedi, kendisi attan indi,
ald.
Fakat Hakk'n emri ile ister isen, yerindedir, dorudur. Zaten bu eit isteyi
peygamberlerin yoludur.
353
115 Her yldzn ycelerde bir evi vardr. Bizim yldzmz ise hi bir eve
smaz. Yani her insann ruhu, can diyar olan gklerde yer alm inci gibi parlayan
bir yldza benzer, fakat ilah hakikate, nr- Muhammediyeye mazhar olmu, kmil
bir insann ruh yldz, asla gklere smaz.
Yeri yurdu yakan, nasl olur da yere yurda sar? Haddi, hududu olmayan
nur, nasl olur da snrlanr, hadde girer?
Bunu, zayf ve sevdal bir kii anlasn diye bir rnek verir, bir eye
benzetirler.
O sz, o rnek onun misli, onun eidi deildir. Sadece bir rnektir. Donmu
kalm akl bunu anlasn diye, bir misal getirirler.
Akl keskin ama, aya gevektir. Gnl yklmtr, ama beden salamdr.
ey dnmezler.
Dnyaya ait iddialarda, isteklerde onlarn kalpleri gne gibi parlar, fakat
ibadet ve takva vaktinde sabrlar ve tahammlleri imek gibi akar ve hemen sner.
Bir bilgin de hnerlerle kendini gsterir, alimlik taslar, ama vefa ve dostluk
vaktinde herkes gibi vefaszdr.
Fakat yine de, btn bu vasflar iyileir, nk insan iyilik araynca onda
ktlk kalmaz. Yani iyilik arayan bir kii, ktlkten kayor, holanmyor
demektir. Bu iyi bir haldir. Byle bir insan ktlkten kurtulacak, iyiye doru
gidecektir.
125 Benlik; kibir ve gurur sahibini meni (insan tohumu) gibi kokuturur, pis
bir hale sokar. Fakat o bir cana katlnca aydnlanr, hayat bulur. Yeni bir varln
dnyaya gelmesine sebep olur. Benlik, kibir aslnda meni gibi iren bir eydir, kt
bir huydur. Fakat o benlik sahibi, kmil bir insanla bir mddet lfet etse, onunla
dostluk kursa ahlakn gzelletirir, hayvanlk sfatlarndan kurtulur, insanlk
mertebesini bulur.
354
Her cansz olan ey, nebat olmaya yz tutunca, onun baht aacndan hayat
biter, yaaya kavuur. Yani cansz sandmz mineraller, su iinde eriyerek
bitkilerin iine girerler. Nebat hayata kavuurlar, canszken canlanrlar. Burada
"cansz olan ey"le su ve toprak kasdedilmektedir. Su ve toprak mertebelerin en
aasnda bulunur ve cansz varlklardan saylr. Nebatlar ise, cansz varlklardan
mertebe itibariyle yksektir. Hayvan mertebesi de bitki mertebesinden stndr,
"insan mertebesi" ise btn varlklarn en st mertebesidir. Topraa ekilen
budaydan ekmek yaplr.nsan ekmei yiyince, meni hasl olur. Meniden insan
meydana gelir, insan ana rahminde iken ilah bir emanet, bir ruhla canlanr. Bylece
cansz varlktan bitkiye, bitkiden hayvan mertebesine; en son insan mertebesine;
km olur.
Canl olmaya yeltenen, daha ok canlanmak isteyen, her bitkiden, Hzr gibi
ab hayat kaynandan, su ier. Yeryznde biten her bitki aslnda canldr. Fakat
daha ok canlanmak, daha yksek mertebeye ulamak iin insana gda olur. nsan
vcudunda eitli merhalelerden geer, sonunda ebed hayata mazhar olur.
Can da, canana kavumak isterse, eyasn, pilini prtsn sonsuzluk lemine
tar. Bylece insan bedeni eitli mertebelerden geip, ruha (ilah emanete)
kavuunca, o bedene yerleen ruh, canann, asln aramazsa hsrana der. Gerisin
geriye gider, insan mertebesinden hayvan mertebesine tenzil eder. Oradan da daha
aalara, hayvandan da daha aa mertebeye der.
Her ne kadar eytan krld ise de varln muhafaza etti. Kyamete kadar
insanlar yoldan karmaya alacaktr.
Bir baka sr daha var, fakat o srr duyacak kulak nerede? O ekeri yiyebilecek, o ekere layk tt kuu nerede?
Has ttlere pek bol, pek deerli ekerler var. Ama baya ttler o taraftan
yz evirmiler, bu nimetlere gz yummulardr. Yani yukardaki beyitlerde geen
hakikatleri, incelikleri herkes anlayamaz. Bu srr her kulak duyamaz, kalp gz ak
kmiller, bu hakikatlerin derin manasn anlarlar ama, cahiller, ehliyetsizler, bu
hakikatleri gremezler.
160 Grn dervi olan kimse bu ruhan ihsan, bu ilah ltf anlayabilir
mi? Bu bir manev haldir. Feln, filat deildir.
355
Mesnevi 'yi, insan Hakk' a gtren geni, ferah, manev bir yol haline koy.
Onun manas gizli olan hikyelerini akla kavutur, onlara can ver.
Can ver de Mesnevi 'nin btn harfleri akl olsun, can kesilsin, lmsz can
diyarna doru usun, gitsin.
Zaten onlar, senin himmetinle senin almanla ruh leminden geldiler, harf
oldular. Harf tuzana dtler. O tuzakta mahpus kaldlar.
Dnyada mrn Hzr gibi cana can katsn, dknlerin ellerini tutsun,
lmsz olsun.
294 Hzr (a.s.)'m peygamber yahut vellerden biri sayldna dair eitli rivayetler vardr.
Hzr (a.s.)'a
peygamberlerin teblie memur olmadklar, ilah hikmetlere ait bilgiler de verilmitir. Bir ri
vayete gre; lyas (a. s.) denizde,
Hzr (a s ) da karada felakete urayan kimselere yardm ederler. Hz.sa ile dris peygamberin
gkte Hzr (a. s.) ile lyas(a.s.)'n
yerde diri olduklar sylenir. Hzr ve lyas her kurban bayram arifesinde Arafat Da'nda bu
luurlar.
356
190 Fakat ben nefesi zehirli, kem gzden can yakan ne yaralar aldm.
Onun iin senin halini, ancak bakalarnn hallerini anlatarak, remiz yolu ile
sylyorum.
Bunlardan biri de Peygamber' in amcas Ebu Talip idi. Knanmak, ekitirilmek onun gzn ok korkuturdu.
Peygamber ona; "Amca!" dedi, "nandn syle de, senin iin Cenab-
Hakk'a efaati olaym."
Eb Talip; "yi ama, duyulur." dedi. "ki kii arasnda geen bir sr her
tarafa yaylr.
200 Ey yardm isteyenlere yardm eden Allh! u iki boynuzlu, iki ynl,
habis dileklerden bizi kurtar.
Ben gnln hilesinden, iki yzl isteklerinden yle perian bir hale geldim
ki, feryad bile edemiyorum.
Gkler; "Ey kerem sahibi Allh!" dedi, "Bu iki tarafl ihtiyardan (=dilekten)
beni kurtar, bana eman ver!
Ey kerem sahibi Allh, doru yolun bir tarafl ekii, iki yol arasnda
205 Bu iki yoldan maksat sensin, fakat bu ikilik, bu iki yol arasnda kalmak
can ekimektir.
357
Bu iki yoldan da, sana gelmeye azmedilir, fakat sava, elence meclisine
benzer mi?
Bu ikilikte kal 'Acaba u mu iyidir, hayrldr, yoksa o mu?' diye tereddde d, gnlde sava gibidir.
Tereddtte kal da, ikilie d de btn kudreti ile korku ve mit birbirine saldrr, durur."
324 Allh'n kulu ol da, yeryznde at gibi hr yr! Seni cenaze gibi
omuzda tamasnlar.
imdi bulunduun yer, madd varln, sana bir ehir gibi ihtiaml
grnrken, ona lanetler yadr. Ondan ka ve eya dengini ykk bir yere evirme.
358
2,6 Bu beyitte geen ei olmayan gne; her asrda bulunan vris-i Muhammedi olan kmil insan
n, zamann
kutbunun semboldr. O manev gnein yldzlar da, o esiz gneten nur alan, ilham alan, in
sanlara yol gsteren arifler ve
vellerdir.
Tannm bir ailenin olu olmann da nemi yok; o da, mala ve mlke
gvenir de kendini byk sanr.
Nice byk kiilerin oullar vardr ki, ktlkler ederler de, bu ktlkleri
yznden babalarna yz karas olurlar.
Hnerli, bilgili kii iyidir ama, blis'ten ibret al da ona pek deer verme.
260 blis'te bilgi vard ama, din ak yoktu. O yzden dem'in topraktan
yaratln, d yzn grd de, onun hakikatini gremedi.
263 Ey arif, senin birisini anlamak, tanmak iin, onu bilen, tarif eden kiiye
ihtiyacn yoktur. nk sen doan, parl parl parlayan bir nursun.
359
290 Bilmez misin, hayvan otla, samanla semirir; insan ise izzetle, erefle
semirir.
344 Ne yazk ki insanlar, bir ekle, bir srete gnl verirler. Sonunda
usanrlar, piman olurlar, o ekilden, o suretten vazgeerler, nefret ederler.
Bylece kap kran, duvar delen, adam ldren, edepsizlik eden kii de
acla dt, cezaya arpld m, evvelce duyduu zevkten, istekten nefret eder.
Yaptna piman olur.
345 Pervaneler gibi tvbe eder ama, unutkanlk onlar yine ktle eker,
gtrr.
O gnahkar, pervane gibi, atei uzaktan nur sanr da, ykn balar, o tarafa
koar.
Gelip de aleve dnce kanad yanar. Kaar ama, yine ocuklar gibi kendini
atee atar.
Bir kere daha zanna, tama' a der, kendini o mumun alevine atverir.
Bir kere daha yanar ve geri srar. Fakat gnlndeki hrs, onu yine
unutkanla drr, sarho eder.
351 Pervane, muma der ki: "Ey karanlk geceleri aydnlatan, ay gibi yz
parlak olan, ey kendisi ile konuana yalan syleyen ve kendisini aldatan yakan
mum."
297 Bu beyitte Enfal Sresi 'nin u mealdeki 18. ayetinden iktibas vardr: "Allh, muhakkak ki
kfirlerin hilelerini
zayflatp gevetendir."
Bir yaz
ken di
ken din e
yazlr m?
368 Ey oul, yazy bir yazcnn yazdn dnmek mi akla daha uygun
der, yoksa yazy, bir yazarn yazmad, kendi kendine yazldn dnmek mi
akla uyar?
360
yadr.
375 Yahut elinden gelirse, ondan ka, kurtul; fakat bir kere takdirin eline
rehin dmsn; nasl kaabilirsin?
Ey zavall, ey ciz insan, sen, yoklukta iken bile, onun elinden kurtulamadn
da, imdi nasl kurtulursun?
Arzularmzla, isteklerimizle, biz Hakk'tan uzaklamakta, ondan kamaktayz. Adeta, onun adaletine kar takvann, (ondan ekinmenin, korkmann)
kann dkmekteyiz.
Kendi etrafnda dn, dola, kendi suunu gr. Hareketi kendinden bil,
glgeden bilme! Bakalarnn kusurlarn grecein yerde, kendi kusurunu gr,
bakalarn deil kendini sula...
357 Adamn biri geceleyin evinde bir ayak sesi duydu. Bir ate uyandrmak
iin akman eline ald.
Hrsz akman kavn, atei snsn diye parmann ucu ile bastryordu.
361
Adam; "Bu kav slak olmal ki yanar yanmaz hemen snyor." diye
dnd.
Hakk' inkar edenin gnlnde de byle bir ate sndren var, fakat
krlnden grmyor.
Bilen, duyan gnl, nasl olur da dnen eyi bir dndren var, bunu bilmez?
365 Nasl oluyor da kendi kendine; "Gndzle gece bir sahibi, bir getirip
gtreni olmadka, nasl gelir, nasl gider?" demiyorsun.
Ey hnersiz kii, syle bakalm, evin bir yapcs, bir mimar olmasn
dnmek mi daha akla uygundur, yoksa yapcs ve mimar olmadan evin kendi
kendine meydana gelmesini dnmek mi akla uygun gelir?
371 Gzel bir san'at eseri, kr bir olak adamn elinden mi kar, yoksa
maharetli, gz grr, duygulu bir kiinin mi eseridir?
298 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Mftler fetva verseler bile, sen kendinden
fetva al, yani kendine
dan!" Ancak bu hads bizi artmamal, ihtiraslarna, nefsan duygularna malup olmayan az
im ve bilgi sahibi bulunanlar,
kendi gnllerine danabilirler.
362
stersen perde altna gir, gzlerini yum, sen byle yaptn diye, hi gne,
gneliinden geer mi? Ik samadan durur mu?
385 Beyler, hasetten coup kprdler de, sonunda kendi sultanlarn bile
knamaya baladlar.
Senin klen bu Ayaz da otuz adamn akl yok iken, nasl olur da otuz beyin
elbise masrafn alr, bu kadar paray yer?
Sultan uzaklarda bir kervan grd, beylerden birine; "O kervann yanna git
de.." dedi.
390 Bey kervann yanna gitti, sorup geldi. "Rey ehrinden geliyormu."
dedi. Sultan; "Peki nereye gidiyormu?" diye sorunca, cevap alamad. Bey bir ey
syleyemedi.
Bir baka beye, padiah; "Ey asil bey, git de sen sor bakalm, kervan nereye
gidiyormu?" dedi.
O bey de, kervann yanna gitti. Sonra dnp geldi. "Yemen'e gidiyormu."
dedi. Sultan; "Peki kervann yk ne imi?" diye sorunca o da cevap veremedi.
Sultan Mahmud baka bir beye; "Sen git sor bakalm, ykleri ne imi?"
O bey de kervana gitti. Sonra dnd geldi. "Her cins eya var, fakat ou
Rey'de yaplan kaselerden." dedi.
Bylece otuz emrin de, hatta daha fazlasnn da anlaylar kt, akllar
noksan kt.
Bunun zerine. Sultan Mahmud emirlerine dedi ki: "Ben bir gn ayrca
Ayaz'm imtihan ettim. Size sorduklarm ona da sordum.
'Kervan nereden geliyor, git sor' dedim; o gitti, size sorduklarmn hepsinin
cevabn sorup renmi olarak geldi.
363
Benim bir emrim, bir isteim olmadan kervann btn halini, pheye
dlmeyecek bir ekilde bir, bir sordu ve rendi.
400 Bu otuz emir, otuz defada gidip gelerek ne rendilerse, o bir defada
hepsini renip geldi.
Bunun zerine emirler sultana dediler ki: "Bu bir anlay, bir zeka ii, bu
Allh'n baz insanlara ltf ve ihsan, almakla elde edilecek bir ey deil.
Karanlk gecelere nur saan aya Cenab- Hakk parlak, gzel bir yz vermi.
Gle de o ho kokuyu o ihsan etmi."
Emirlerin bu szlerine kar sultan dedi ki: "u hayat mcadelesinde insan,
baarya ulaamam, zarar etmi, bir ey elde edememise, bu hal onun gerei gibi
almamasndan ileri gelmitir. Eer baarya ulam, kazanm, kar etmise, bu
muvaffakiyet onun almasndan, ok gayret sarf etmesindendir.
405 Hz. dem byle demezdi de; "lediim gnah benim bahtmdan;
kaderim byle imi, kaderim byle olunca da tedbirin, ekinmenin ne faydas var?"
derdi.
blis gibi; "Beni sen azdrdn, hem kadehimizi kryor, hem de bizi dvyorsun." derdi. 300
Evet, kaza ve kader haktr ama, kulun almas, tedbirli olmas da haktr.
Akln bana al da iblis gibi tek gzl olma.
410 Bu halde iken, iki iten hangisini yapaym dncesi akla gelir mi?
Denize mi dalaym, havaya m uaym diyebilir miyim?
Zeyd kan dksn, ksasn Amr eksin; Amr arap isin, Ahmed dayak
yesin; byle ey olur mu?
364
Candan, tenden doan iin, hareketin ocuun gibi gelir, senin eteini tutar,
yakana yapr.
420 Yaptn ie gayb leminde bir ekil, bir suret verirler. Hani hrszlk
iin daraac kurmazlar m? Onun gibi...
Daraac hrszla benzemez ama, gayblar bilen Allh'n meydana getirdii ekil, bir misaldir.
Bylece sen de biliyor, anlyorsun; yoksa adalet sahibi sua uygun olmayan
cezay nasl verir?
425 Arpa ekersen, arpadan baka bir ey bitmez. Borcu sen aldn; bor veren, borcuna karlk senden baka kimden rehin ister?
ver.
Suu kendinde bul, tohumunu sen ektin. Bu sebeple Hakk'n verecei ceza
ile, adaletle uzla.
"Kederlerden, skntlardan bana gelen her eyi, senin kendi korkusuzluundan, kstahlnda
n bil!"
eder.
430 Ey gen kendi nefsini sula da, adaletin verdii cezay az kna!
Tvbe et, erkeke ban yola koy; nk zerre arlnda hayr eden de
karln grr, er ileyen de... 302
Nefsin efsnuna az aldan, Hakk gnei bir zerreyi bile rtp kaybetmez.
365
Ku ve
avc
Avc yere bir ka tane yem atm, kendisi de orada pusuya yatmt.
440 Avc; "Ben dnyadan elini eteini ekmi bir zahidim, burada otlarla
kanaat ediyorum, ot yiyerek geiniyorum." dedi.
Komunun lm, bana ders oldu. Vaaz edici oldu. Kazancm, dkkanm
birbirine vurdu, ykt, mahvetti. 303
lazm.
Bizim atalarmz, hsm ve akrabalarmz eskiden beri drt unsur, drt tabiat.
Uzun yllar boyunca insann vcudu, bu drt unsurla arkadalk etti, dostluk
kurdu.
366
Mektupta diyorlar ki: 'Ey geldii asl vatann unutan vefasz, u madde
dnyasna geldin, be gnlk sefil, uygunsuz dostlar buldun, eski dostlardan yz
evirdin.
455 ocuk oyuna yle hararetle, yle istekle dalmt ki, klah da, gmlei
de aklndan km, gitmiti.
Gece geldi att, ocuk oyundan da bir fayda grmedi, eve gitmeye de yz
yoktu.
'Dnya hayat ancak bir elence ve bir oyundan ibarettir.' ayetini iitmedin
mi ki, kymetli mrn bo yere harcadn, imdi de korkuyorsun? 304
304 Ankebut Sresi 64, ayrca En'am Sresi 32, Muhammed Sresi 36, Hadd Sresi 20. ayetlere i
aret var.
460 mrn yars gnl alan sevgilinin peinde komakla geti, yars da
dmanlarn dertleri ile harcand, gitti.
dnme!
Haydi, tvbe atna bin de hrsza yeti, elbiselerini hrszdan geri al.
Tvbe at acayip bir attr. Bu at, insan u sfli lemden, u alak dnyadan
alr, gn en yksek mertebesine karr.
465 Fakat atn da, elbiseni gizlice alan hrszdan koru, dikkatli ol!'"
367
478 Ku; "Hoca!" dedi, "Yapayalnz oturma, Ahmed'in dininde rahiplik iyi
deildir.
Peygamber rahiplii mmetine yasak etti. Sen ne diye byle bir bid'ate
kapldn?
480 Cuma namazn klmak, namaz cemaatle eda etmek, halka iyilik
yapmalarn, Hakk'n emirlerini yerine getirmelerini buyurmak ve ktlkten
sakndrmak arttr.
105 Bu beyitte u hads-i erife iaret vardr: "nsanlarn hayrls, insanlara en faydal ol
andr."
106 Bu beyitte u hadsi erife iaret vardr: "mmetim acnm, rahmete mazhar olmu bir mme
ttir. Sulular
affedilmi, yarlanm, tvbeleri kabul edilmitir."
Avc dedi ki: "Akl, anlay az olan kii, akll adamn yannda taa, kerpice
benzer.
485 Ekmek isteine den, yalnz ekmek peinde koan, eekten farkszdr.
Onunla konuup, grmek rahipliin ta kendisidir.
nk Hakk'tan baka ne varsa hepsi mahvolur, gider. Her gelecek ey, bir
mddet sonra gelir, olacak olur.
Adam olmayan kiinin hkm de, kblesine benzer. O uluyu arayp durma
490 Ku adama dedi ki: "ite yolda byle bir yol kesici oldu mu, o vakit
sava farz olur.
368
Arslan gibi olan mert kii, halk korumak, onlara yardm etmek ve dmanla
savamak iin eminlik olmayan yere gelir.
317 Bu beyitte u hadsi erife iaret vardr: "Ben klla gnderilmi peygamberim."
Bizim dinimize uyan, ileri atltr, savatrjsa dinine uyan ise daa,
maaraya ekilmedir."
Ku; "e candan sarlmak gerek, yoksa insann dostu eksik olmaz." dedi.
"Sen candan dost ol da, saysz dost gr! Sen iyi dost olmazsn, dostsuz
kalrsn, yardm da gremezsin.
500 Kurt, ou zaman, srden ayrlp yalnz bana giden kuzucaz kapar.
Akln dman olan kii yol arkada deildir. O elbiseni almak iin frsat
kollamaktadr.
O sana yol arkada olur, seninle beraber gider ama, almas zor bir boaza
gelince seni soymak iin frsat kovalar.
505 Yahut da cesur grnr, fakat hakikatte korkan biridir, i sarpa sard
m, baa korkulu bir i dt m, sana yoldan dnmek iin ders vermeye kalkar.
369
510 Bu yol nasl bir yoldur? Yolcularn ayak izleriyle dolu bir yol. Yar
nasl bir yardr? Kararlar ile sana merdivenlik eden, akl ile seni ycelere karan bir
yar.
yle dnelim ki; sen ihtiyatla hareket ettin de kurt sana rastlamad, seni
kapmad. Fakat topluluk olmadka, o ruhan neeyi bulamazsn ki.
Yalnz bana bir yolda neeli neeli giden kiinin duyduu sevin, dostlarla,
arkadalarla giderse, yz misli artar.
Her ii yavatan alan, hantal tabiatl eek bile, dost ile beraber bulununca
neelenir, evikleir, kuvvet bulur.
Kervandan ayrlp yalnz bana yol almaya kalkan eee, o yol yz misli
uzar, onu yorar.
yer.
O eek sana der ki: 'Bu sz iyi dinle, eek deilsen, byle yalnz bana
yola dme!
Yolu gzeterek yalnz bana gzel gzel yryp giden, phe yok ki,
arkadalarla dostlarla daha ho gider, daha ho yol alr.'
miydi?
Her duvar, teki duvarlardan ayr olsa, tavan, havada direksiz, dayanaksz
nasl durabilirdi?
523 Cenab- Hakk her cinsi ift yaratt. Bu yzden bu neticeler, cemiyetten,
toplum hayatndan belirdi. Varlklar oald." 308
,os Bu beyitte Nebe Sresi'nin 8. ayetine, Zariyat Sresi'nin 49. ayetine iaret vardr.
370
526 Ondan sonra ku; "Bu budaylar kimin?" diye sordu. Avc; "Vasisi
bulunmayan bir yetimin." dedi.
"Bu yetim maln, beni emin bildikleri iin bana emanet ettiler."
Ku dedi ki: "Ben pek am, pek perianm, u anda le bile bana helal
olur. 309
309 Bakara Sresi'nin 173., En'am Sresi'nin 145., Nahl Sresi'nin 115. ayetlerine iaret var.
530 Avc; "Zaruret olunca, haramn bile helal olacana dair fetva veren
sensin ama, zaruret yok iken yersen, sulu saylrsn.
Zaruret olsa da yememen daha iyi, ama yiyeceksen bari parasn ver." dedi.
535 Hrsn kabard, hevesin cotuu zaman; "Ey feryada erien Allh'm!"
demelisin.
lmeden evvel benim iin feryad et, bana toprak sa, lmden sonra
alama, sabret!
Ben felakete dmeden, helak olmadan nce, bana ala! Felaket tufanndan
sonra alamay brak!
371
542 Bir kervan bekisi uyudu. Hrsz geldi, kervan soydu. Ald mallar da
topraa gmd.
545 Beki; "Hi beklenmedik bir zamanda, yzleri rtl hrszlar geldiler.
Gzmn nnde ne var ne yoksa hepsini alp hzla buradan uzaklatlar."
Kervan halk; "Ey rzgarla savrulmaya hazr kum tepesine benzeyen zayf
adam! Hrszlar eyay toplarken sen ne yapyordun? Sen necisin? Sen beki deil
misin?" dediler.
Beki dedi ki: "Ben bir kii idim. Onlarsa silahl, gsterili, cesur bir sr
babayiit!"
Halk; "Peki!" dediler, "Senin hrszlarla baa kacana midin yoktu ise,
ne diye barmadn, bizi uyandrmadn?"
barp araym.
Geri imdi barp armak, tatsz tuzsuz bir eydir ama, gaflet gerekten
ondan daha tatsz ve tuzsuzdur.
Yine de sen, tatsz tuzsuz da olsa ala, feryad et, szlan, yan, yakl; "Ey her
eyden stn olan aziz Allh'm, dkn, gnahkar kullarna bir bak!" diye yalvar.
555 "Ey Allh'm!" de, "Senin, zamannda da gcn yeter, zaman geince
de, senden hi bir ey eksilmez, hi bir ey kaybolmaz. Sen her eye vkfsn.
372
Allh'm sen, 'Kaybettiiniz eylere hayflanmayn!' diye buyuran padiahsn, dilediin ey nasl olur da olmaz?" 310
Yakar
562 Glgeni bamdan eksik etme; kararm kalmad, kararm kalmad, kararszm.
Layk deilim ama, ne olur bir an olsun bu dertlere dm, gamlara dalm
bulunan deersiz kulunun hatrn sor!
565 Yoklukta bir eye layk olacak ne vard ki, ltfn bu kuluna bir ok
kaplar at.
Kirli, uyuz bir avu topra, keremin, ltfn insan ekline soktu. Sonra tuttu,
duygu nurundan meydana gelen on kymetli cevheri, inciyi bu topraktan yaratlan
varln koynuna koydu.
Be grnen duygu ile be gizli duygu, cansz gibi saylan meni ile birleti,
bunlarla insan haline geldi.
Tvbenin byklarn teker teker yolmak gerek, aslnda tvbe glgedir. Sense
nurlar saan aysn.
570 Dkkanm da senin yznden yklp gitti. Evimdesin, yreimi skmadasn, nasl feryad etmeyeyim?
Senden nasl kaabilirim ki, sensiz bir diri yoktur, sensiz hayat olamaz.
Senin efendiliin olmadka, kulun varl da yoktur.
575 Saak gibi haya, utanma perdesi altnda gizli kaldm. Birdenbire bana
rt olan, beni gizleyen u yorgann altndan frlayp ktm.
373
Biz kan dkc erkek arslann elinde, avucundayz. Teslim olmaktan, onun
yapacaklarna raz olmaktan baka bir are var m?
O gne gibidir; uyumaz, yemez, imez. O ruhlar da yemez imez bir hale
getirmededir.
"Gel!" diyor, "Ya ben ol, yahut benim huyumla huylan da sana tecell
edeyim, sana grneyim de benim yzm gr!
580 Grmedi isen neden byle deliye dndn? Senin asln toprak deil
midir? Neden dirilmeyi istiyorsun?
586 radesini Hakk'a verenin, Hakk urunda her eit iten, gten kesilenin
ii itir.
311 Bu beyti sadece, seher vaktinde, tatl uykudan ibadet etmek kasdyla uyanan bir kimseyi ne
fsinin yani eytann
kandrmaya almas; "Kalkacaksn da ne olacak? Sabah namazn leye kadar klarsn. Kalkars
an uykusuz kalacak, halsiz
deceksin, gndz ban aryacak, rahatsz olacaksn, haydi canm yavrum yat, uyu!" diye dil
dkmesi olarak dnmeyelim.
Kendini tamamyla dnya ilerine vermi bir kimsenin gaflet uykusundan uyanarak, aklm bana
almas, Cenab- Hakk'a
snmas, bylece kendini manen temizlemeye urarken, nefsinin onu kandrmaya almas yn
nden de mtalaa edilebilir.
590 Su sesini duyan susuz gibi, yerden kk skercesine kendi kendini ekip
uykunun kollarndan ayrman lazm. 312
312 Uykuda iken kulana su sesi gelen bir susuz kii, nasl srar kalkarsa, insann da ibade
t vakti geldi, rahmet kaps
ald dncesine kaplarak, yerden kk sker gibi kendini uykunun kollarndan kurtarmas ger
ekmektedir. Gerekten de akl
banda olan kii seher vaktinin rahmet vakti, ihsan ve ltuf vakti olduunu idrak eder de, ye
rden kk skercesine kendini
uykunun kollan arasndan ekip karr.
Ben susuzlarn kulana gelen su sesiyim, ben yamur gibi gkten ya-
313
garm.
313 Su sesi telerden gelen sestir. Sevgi sesi, iman sesidir. Bu sesi bu ba kula duyamaz, b
u ses insann vicdanndan
gelen, ihsan ve ltuf sesidir. telerden, vicdanlardan gelen sesler, mmini seher vaktinde iba
dete armaktadr. Bu ses, su sesi
deil, ak mezzininin okuduu mana ezannn sesidir. Bu sesi mmine; "Uykudan uyan, nk sev
gi uykudan hayrldr."
demektir. nk mmin seher vaktinde namaz klarken, gnlnde sevgili Allh'n bulacaktr.
nk namaz, mminin
miracdr. Bu zamanda uyumak, byk bir tali'sizliktir. Nasl ki on iki aylk bir sene iinde
Ramazan ay mminlere rahmet ay
olarak gelmise, yirmi drt saatlik bir gn iinde de, seher vaktinin bir ka saati ok mbare
ktir. ok uurludur. Bu saatlerde
Allh'm has kullan uyanmlar, sevgililerini bulmulardr. Mevlana Dvan- Kebr 'deki bir ii
rinde yle buyurur:
"Git, gnl kapsnda otur, bekle. nk o gizli sevgili ya gece yars, yahut da seher vaktin
de gelir."
374
593 Eski zamanlarda bir k vard. Ahdinde duran, verdii sz tutan bir
kt.
Sevgilisi bir gn ona; "Bu gece gel!" dedi, "Senin iin tatllar hazrladm,
Filan evde gece yarsna kadar otur, bekle! Sen aramadan, gece yars ben
kar gelirim." dedi.
375
Fakat kendine gnl veren adam uyuyor buldu. Onun yeninden bir para
kesti.
"Henz sen ocuksun, unlar al da oyna!" diye cebine bir ka ceviz koydu.
314 Hakk klar, eski devirlerde dam stnde bekilik yapan ve hi uyumayan kiiler gibi, sa
baha kadar uyumaz,
geceyi ihya ederler, ibadetle vakitlerini geirirler. Hakk klarn, gnl verdikleri gerek
sevgili, uyur halde bulamaz. Onlar
hep uyanktrlar. Bir arifin u beyti bu hali ifade e inektedir:
"Gerekten de seven, nasl uyuyabilir? Seven bir kimse iin uykunun her eidi haramdr."
610 Haydi, kalk, o delilik zincirini ayama vur! nk ben tedbir zincirini
kopardm attm.
376
3 ' 5 Hz. Mevlana bir beyitlerinde yle buyurur: "Ak zevkine dalp kendinden geen kimse, ad
dan, hretten ve
namdan tamamyla kurtulmutur." Bir airimiz de: "Ben ieyi aldm tasa, namusu ve ar neyler
im!" demitir.
Soyunmamn vakti geldi. ekli, sureti, nak brakaym da batan baa can
olaym.
Sen kendi evini yakyorsan, yak; "Caiz deildir." diyecek kim var? Sana
kar koyacak kim bulunur?
Ey mest arslan, u evi bir ho yak; kn evinin yank olmas, harap olmas
daha iyidir, daha uygundur.
620 Bundan sonra bu yan benim iin bir gaye, bir emel olacaktr. nk
ben bir mumum, mum ancak yanarak aydnlatr, k saar. 316
"Kandilin yan yiyen alev gibi, o da bu yeyile toplumun nrunu aydnlatr." (Mesnevi, c. V,
s. 2707) Bu Mesnevi
beyitleri, muasr Azeri airlerinden ehriyar'm u gzel beytini hatrlatt:
"Etrafa k saarak cemiyeti aydnlatan mumun yantan ne korkusu vardr? O kendini yakp yan
drrken, toplumu
aydnla kavuturmaktadr."
Babacm, bu gece uykudan vaz ge, bir gece olsun uykusuzlarn kyne
ura!
377
unlara bir bak, mecnun olmular, deli dvane olmular, pervane gibi ,
sevgililerine kavumak iin lm gze almlar. 317
"Ey blbl, git de ak pervaneden ren, yand, can verdi de ses karmad."
Halkn ak denizinde batm gemisine bak. Sanki akn boaz, bir ejderhann boaz olmu.
625 Hangi atlarn akl, ondan haber ald ise tablalarn rmaa dkt. Varn
younu ak uruna feda etti. 318
318 Ferdddin-i Attar hazretleri bir dervi dilenci yznden dkkann datt, tablalarn
rmaa dkt.
Ey yalanc! Gzn a da bir bak. Ne vakte kadar ben unu bilmem, bunu
bilmem diyeceksin?
320 stiva: iki eyin, iki adamn msavi eit, denk olmasdr. Buradaki manas heyecandan, co
kunluktan sknete
dnmek, itidale kavumaktr. Nefsan ve cisman olan sarholuktan geerek ilah sevgi arabnd
an iip hakkan, ruhan mest
olduktan sonra, sair dervilere bu ruhan mestlii balayc ol! Bu renkten renge giriten k
urtul, gerek sevgilinin itidal
mertebesine gir! Bylece temkin sahibi olasn.
638 Mest olmu bir kiinin gnlne alay etme dncesi gelince, kendine
"Bunu bilmem, unu bilmem." demeyi huy edinir.
641 "Bu yok, o yok." szn brak da, var olan ne sur.
378
Mahmur
Trk
em r in in
s eh er vakti
algcy
armas
arap, srlar kpnde unun iin coar, kprr: Her eyden kim bizar
olmu, vazgemise o arab ancak o isin.
Senin itiin arap haramdr. Biz ise helalden baka bir ey imeyiz. 322
al da yokluktan varla gel, var ol! Allh arab i de kendinden ge! 323
643 Cahil bir Trk, seher vakti uyand. arabn verdii mahmurlukla bir
algc istedi.
645 algc, onlar sarholua doru eker, gtrr. Sonra yine sarholuu
onlar algcnn namesinden, nefesinden tadarlar.
O Hakk arab, insan o algcya, can algcsna gtrr. Bu ten arab ise,
nameyi bu algcdan dinler. 324
324 "Hakk arab insan, can algcsna gtrr." denilmektedir. Buradaki algcdan murad, r
uhan algcdr. Bu ten
arab ise de, gzel sesleri bu algcdan dinler demekle, bildiimiz arab ierek sarho olm
u cahil Trk'n istedii cisman
algc kasdedilmitir. Aslnda Mevlana'mn "can algcs", "ten algcs" diye algcy iki
ye ayrmas sembolik bir mana
tamaktadr. yle ki musik, karakterimize, huyumuza gre bize tesir eder. yi karakterli, m
anaya dkn bir insan ho
nameler ilah leme ykseltirken, bedene ait zevklere dkn kiiyi de ayn nameler cisman
zevklere, nefsan arzulara
gtrr.
649 Szlerdeki birlik, hep yol kesici, insan artcdr. Atee tapan bir insanla Allh'a inanan bir mminin birlii, benzerlii ten bakmndandr.
650 Bedenler, tenler, azlar kapal testilere benzerler. Sen testinin iinde
olana bak, testiye bakma!
O ten testisi, ab- hayatla doludur. Bu ten testisi ise lm zehiri ile doludur.
379
Sz, kelimeyi u beden gibi bil! Manas, ne olduu can gibi onun iinde
saklanmtr.
Ten gz, daima teni grr. Can gz ise, hnerlerle, meziyetlerle dolu olan
can grr.
657 Allh, Allh... Arif bir kimse araptan bahsetse onu manasz sanma!
Onun nazarnda arap bildiimiz madd arap da deildir. Arif iin hi bir ey yok
Bu ikisi, musik ile arap etir, eittir. O buna koar gelir, bu ona koar
gider.
325 arabn tesiri ile mahmur olmu kiiler zaten meyhanede idiler. algcnn onlar tekrar m
eyhaneye gtrmesi ne
demektir? Burada iki meyhane var, birisi bildiimiz arab iip mahmur olmu kiilerin bulundu
u meyhane. Bu meyhanede
algcnn algs ve gzel ses ile gdalanan, ruhen zevk duyan mahmurlar, bulunduklar tab
meyhaneyi brakrlar. Ruhen
ykselirler. Ruhlar gnln, hayatn tozlarndan temizlenir, manev heyecanla dalgalanr, musi
knin gnl okayan ve ona ince
zevkler veren efkate, merhamete, insanla gtrr ve onu gnahlarndan arndrr, ifal tes
irlerle kii ktlklerden kurtulur.
Temiz bir insan olur. Bylece "ten meyhanesinden" kar. Hakikat meyhanesi olan "can meyhanesi
ne", ak meyhanesine girer.
Tabiatta, tynette ne varsa, kulak o taraftan gelen sesleri duyar. Baa safra
vurunca, yanar, sevda olur. 326
326 nsanda iki eit kulak vardr, insan sad bir insansa, yaratl, tabiat iyi ise onun k
ula mana kula kesilir. O
hep ruhu ykselten, manev szleri duyar. Aksine tabiat aki ise, yaradl fena ise, onun k
ula da nefsan szleri iitir.
Bedene ait sesler duyar. Bylece insanln kaybeder. Eski bir inanca gre safra baa vurunca
, sevda kesilirmi, sevda da
aklszl doururmu.
Ondan sonra, bu ikisi de kendinden gei lemine giderler. Orada baba ile
oul birleir, bir olurlar. 327
127 Safra, sevday aka evrilince, algc da, algcnn gzel nameleri ile sermest olan ma
hmur kii de, kendinden
gei lemine giderler. Kendilerini kaybederler. Beyitte geen "baba" gzel sesler karan "ru
han algc"y gstermektedir.
"Ouf'dan maksat da algcnn gzel sesinden can arab ien mahmur kiidir. Her ikisi de ken
dinden geerler de senlik-benlik
ortadan kalkar. Mridlik, eyhlik mertebesi bir olur. Mrid, eyhinde yok olur.
380
te bylece sevin ile keder, nee ile znt barp birbirleri ile uzlanca,
bizim cahil Trk de algclar uyandrd.
665 algc uyutucu bir beyit okumaya balad: "Ey yzn grmediim
sevgili! Bana bir kadeh sun!
Sevgilim, sen benim yzmsn, ben kendi yzm gremez isem, buna
almaz, yaknln gayesi, sonu acaba ayr myz, acaba bir miyiz, diye phe
perdesinin arkasna gizlenmitir. 328
"Ben sen oldum, sen de ben oldun. Ben ten oldum, sen can oldun. Bundan sonra kimse, ben ayry
m, sen ayrsn
diyemez."
329 Burada u ayete iaret var: "Biz sana ah damarndan daha yaknz. (Kaf Sresi, 16) Mevlan
a Dvan- Kebr 'inde:
"Biz dostumuzla beraberiz, onun yanndayz, yle olduu halde dosta ey dost, dost nerede? deyi
p duruyoruz."
705 Bilmem ki sana nasl hizmet edeyim? Nasl bir kullukta bulunaym?
Susaym m? Yoksa szlerimle seni veyim mi?
381
alacak ey u ki: Sen hem benden ayr deilsin; hem de ben neredeyim, sen
neredesin, bunu bir trl bilmiyorum! 331
331 Bu beyitte de; "Her nerede bulunursanz, bulununuz, Allh sizinle beraberdir." (Hadid Sre
si, 4) ayetine iaret
var. Hz. Mevlana da u ruba'sinde ayn konuya temas eder:
"Hakikatte senin ruhunla, benim ruhum birdir. Sen bende, ben de sende peyda olur ve saklanrz
. Ben kendi
kendime dnr de derim ki: O benim midir? Senin midir? nk ikimiz arasnda 'ben' ile 'sen'
yokuz."
Bir avu, grz eliyle tuttu; "Zavall bir algcy ldrmek size yaramaz!"
dedi.
Emir; "Saysz tekrarlar kafam iirdi, bari ben onun kafasn ezeyim de
grsn." diye sylendi.
Yahut da sana 'Ne itin?' diye soruversem, sen 'Ne arap itim, ne kebab
yedim.' diyorsun.
382
"Sen 'Yok' derken varlk senden kayor. Varlktan, var olandan bir koku
alasn diye 'Yok!' dedim.
732 Grz, topuzu kendine vur da, parampara et. nk ten gz hakikatleri gremez, gerei duyamaz.
332 Hz. Mevlana bu konuya Fhi Mfih adl eserinde temas eder: "Eer sen kardeinde bir kusur
gryorsan, o kusur,
sende bulunan kusurun aksinden ibarettir, lem, bir ayna gibidir. Bir air:
Azz Peygamber Efendimiz de: "Mmin mminin aynasdr." diye buyurmutur. "Sen o kusuru kendin
den uzaklatr.
nk ondan duyduun znt, kendinden duyduun zntdr. Sen ondan incindiin zaman, kendind
en incinirsin." (Fhi
Mafih, s. 37) eyh Niyazi hazretleri:
735 Kendi aksini, kuyunun iindeki suda grp de, dman sanp saldran
arslan gibi. 333
331 Bu beyitte Mesnev'nin birinci cildinde geen arslam aldatan tavan hikyesine iaret edil
mektedir. Orada arslan,
kendi aksini kuyudaki suda grm, o aksi kendi dman sanarak kendisine saldrmt. Hz. Mev
lana u beyitlerle, bu konuyu
aklamt: "Bakasnda grdn zulmler, senin onlara akseden huyundan ibarettir. Senin nif
ak gibi, hayaszln gibi,
zulmn gibi varln ve benliin onlara aksetmitir. O sensin, ona vurduun zaman, yine kendin
e vuruyor, yine kendine lanet
yadryorsun. O ktlkleri kendinde aikar olarak gremiyorsun. Grecek olaydn, bakalarna
deil, kendine candan ve
gnlden dman olurdun. (Mesnevi, c. I, 1318) Mevlana Fhi Mafh adl eserinde bu konuya tema
s ederek der ki: "nsan kendi
kelinden, banndan irenmez, yaral elini yemee sokar, parmam yalar, bundan irenmez, mid
esi bulanmaz. Ama baka bir
kimsede bir azck ban ve ufack bir yara grse, o yemei artk yemez, irenir, insandaki kt
huylar da kellere ve banlara
benzer. Kendinde olduu zaman, insan ondan irenmez, incinmez. Halbuki baka birinde ondan bir
parack olsa, irenir.
Nefret eder. u halde sen ondan rktn gibi, o da senden rker ve incinirse, onu ho gr!
383
Bu zamanda, zdda 'Yok' demekten baka anlat aresi yok. Sen Allh'a
yok demekle onun varln belirtiyorsun. Bu dnya hayatnda bir an bile yoktur ki,
bizi artan, aklmza elme takan bir tuzakla karlamayalm. 334
334 Varlklar, herey zdd ile bilinir ve aa kavuturulur, insan bir eyi 'Ben bilmiyorum'
demekle mecaz olarak
bilmeyi reddediyor da, hakk olarak, bilmedii, tanmad eyin varln ikrar ediyor. Benl
ik sahibi insan bundan habersizdir.
Reddederken ispat ettiinin farkna varmamtr. Hz Mevlana; "Bu zamanda, dnyada ztta yok de
mekten baka bir anlay
aresi yoktur." demekle var olduuna yneldiimizi ifade buyurmaktadr. Mesela: "La ilahe" (=i
lah yoktur) dediimiz zaman
batl olan btn mabudlar reddediyor, onlara yoktur diyoruz. Sonra "illAllh" (=ancak Allh v
ardr.) diyerek Cenab- Hakk'n
varln ikrar ediyoruz.
(Hadis)
742 Ey srlar arayan kii! Bu sebeptendir ki, Mustafa; "Sen, diri bir l
grmek istiyorsan;" diye buyurdu.
"Can gkte ykselmi, bedeni diriler gibi yeryznde yryen bir l... 335
Bu anda onun can yceleri yurt edinmi, o zaman onun ruhuna bu lemden
artk g etmek yok!
384
Gm, fakat halkn gt gibi deil. Bir duraktan bir duraa ge ge,
ta son duraa ulam. 336
"Gerek mminler lmez, belki onlar bir evden baka bir eve g ederler."
337 Peygamber Efendimiz lmden evvel lmn en yksek mertebesine varrken, yzlerce kyamet
geirmitir. Ve
her an bir kemal halinden, daha yksek bir kemale gemek suretiyle, insan kemaliyetinin ve biz
im idrakimizin ulaamayaca
en yksek mertebesine ulamtr. Onun iin o, her an bir kyamet ve bir ba'se, her an bir idr
akten daha ykseine geiyordu.
Dnyaya ikinci doula gelmek nedir? Sufilere gre iki dou vardr: 1) Ana rahminden dnyaya
geli 2) Tabiat leminden
hakikat lemine doutur. Bu dou mecaz ve madd hayatn sfatlarn, arzularn ldrerek H
akk'm sfatn elde etmektir, ite
Peygamber Efendimiz, bu leme daha ana rahminden inerken, Allh'n ltf ile bu manev vasfla
ra sahiptir.
338 Kyamet nedir? Kyamet ldkten sonra dirilmek, maherde toplanmaktr. Dnyada yaptklarn
dan hesap
vermektir. Kyameti Sur ve Manev olarak ikiye ayrrlar. Sur kyamet, herkesin ldkten son
ra dirilmesini ifade eder. Manev
kyamet, madde ile, bedenle ilgisi olmayan ruhan dirilitir. Suret kyametini srafil'in sru
koparr. Manev kyamet, ruhan
dirili ise, peygamberlerin, vellerin daveti, haktan aldklar vahiy ve ilham ile, l ruhlar
uyandrmalar, diriltmeleridir.
O da hal dili ile derdi ki: "Ne tuhaf ey, birisi maherden hari soruyor."
755 Bunun gibi lmeden nce lmm de, bu ad san o taraftan getirmiim.
Akil oldun mu, btn olgunluu ile akl bilirsin; k oldun mu, akn insan
ne hale soktuunu, nasl yakp yandrdn anlarsn.
385
761 Btn dnyada herkes, erkek olsun, kadn olsun her an can vermede,
lp gitmededir. 339
339 Grdmz btn insanlar kendimiz de dahil her an lp gitmede olduumuza gre etrafmzd
a bulunan
insanlarn szlerini bir vasiyet gibi, son sz gibi sayalm, bundan ibret alalm. Nefret, hase
t, kin gibi duygular kalplerimizden
skp atalm. Yanbamzda bulunan hsm ve akrabalarmz da, lm deinde can ekiiyomu
gibi dnelim de, onlara
bakarken biraz sonra bizi brakp kara topraklarn altna gmleceklerini tahayyl ederek, ii
miz szlasn. Ne alacak eydir ki,
hepimiz, her an yanan bir mum gibi mrmz tketirken, her an can vermede, lme gitmede oldu
umuz halde lm
dnmyoruz. lm hi gelmeyecekmi gibi yaamaktayz. Aslnda dnrsek hepimiz, u dnya z
indannda srasn
bekleyen lm mahkumlaryz. Hi birimiz bu akibetten kurtulamayacaz. Ktmser olmayalm, d
nyada nee yok mudur?
Vardr, vardr ama, neye benzer:
"Bu dnyada bizim neemiz neye benzer? Kasap dkkannda kuzunun oynamasna."
say!
Onlarn szlerini vasiyet say da, bu yzden sende ibret ve rahmet duygular
uyansn, nefret ve kin de kalbinden sklp atlsn.
bak!
765 Gelecek ey gelmi atmtr. Onu imdi oluyor farzet. Dostu can
veriyor say, yok olmu bil!
Kinin, garazn bu grlere engel oluyor, ibret alman nlyorsa, garaz, kini
kalbinden kar at!
Acizlik bir zincirdir. Birisi gelmi, sana o zinciri vurmu; gzn ap seni o
zincirle balayan grmen lazm.
386
340 Ben; "Allh'tan baka Allh yoktur." diyerek btn batl tanrlar, ilahlar inkar ederken
, nefsaniyete uymuum.
Haberim olmadan sirke dmm de kendi nefsimi kendime put edinmiim. "Heva ve hevesini kendi
ne tanr edinen kimseyi
grdn m?" (Furkan Sresi , 43) ayetinin iaret buyurduu kiilerin, heva ve heveslerine tapa
nlarn zmresine dahil olmuum.
"Sevgiliye giden yolun menzillerinde (konak yerlerinde) nasl dinlenebilirim, nasl iim rahat
edebilir ki? 'abuk
ykleri balayn, kervan kalkacak.' diye kervanclar an almakta, feryad edip durmaktadrlar.
."
"lm, yolda durmu bekliyor, efendi ise gezip tozma sevdasnda." Dvan- Kebr, c. II, n: 82
3.
387
dokudun. lmn ne olduunu imdi can boaza gelince anladn, yazklar olsun
sana.
467 Bir adamn bir kou vard. Boynuna bir ip balam, onu ekip
gtryordu. Bir hrsz geldi, ipini kesip kou ald.
Adam durumu anlaynca saa, sola kotu. Kou aran bulmak istedi.
Sonunda kounu alan hrsz bir kuyu banda grd. Hrsz; "Eyvahlar
olsun bama gelenlere." diye barp duruyordu, alyordu.
Onu kuyudan karabilirsen, iindeki altnlarn bete birini, gnl rzas ile
sana veririm.
"Allh, bir kapy kaparsa, ona karlk on kap aar. Ko elden gitti ise, bir
deve ihsan eder." dedi.
Elbiselerini kard, kuyuya indi. Hrsz da onun elbisesini, nesi var nesi
yoksa hepsini alp kat.
475 Yolu kye karacak bir tedbir gerek. Yoksa insana tana benzeyen
tama' getiren tedbire tedbir demezler.
Tama', huyu fitne ve fesat olan bir hrszdr. O hayal gibi her an bir baka
Onun hilesini, Allh'tan baka kimse bilmez. Allh'a ka, Allh'a sn da,
o hileciden, o alaktan kurtul. 343
343 Bu hikyede geen hileci, huyu fitne, fesat olan hrsz eytann semboldr. Bir kimse ey
tann errinden Cenab-
Hakk'a snmazsa onun hilesinden kurtulamaz Peygamberimizin u mealde bir hadsi vardr: "ey
tan hortumunu,
insanolunun kalbi zerine kor. nsan Allh' hatrlar, Allh'a snrsa eytan oradan uzakla
r. Allh' unutursa kalbini lokma
eder.
388
631 Ne zamana kadar, bu mestlikten, bu kendini kaybetme halinden, nazlanacaksn? Yeter artk, her sokan banda bunca akln yitirmi var.
344 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Mminler bir kii gibidir. Adamn ba ar
sa, btn bedeni
rahatszlanr. Gz arsa btn bedeni rahatszlanr, ikayet eder."
Onlarn okluu da onlara zarar vermez. Onlar ok olmakla da horlanmazlar. Hor olan kimdir? Bedenine tapan cehennemlik!
Eer dnya, gnein nuru ile dolup tasa, o nurlu k, o scaklk hi hor olur
mu?
635 Fakat bununla beraber, yine de, o ycelere k, saln! "nk Allh'n
yeryz genitir." Sana da ram olmaz. 345
345 "Allh'n yeryz genitir." ayeti, Nisa Sresi 97, Ankebut Sresi 56. ayetlerinde gemekt
edir. Beyitte bu ayetten
lafz iktibas var.
346 Kyamet kopaca zaman srafil (a. s.) suru, yani dirileri ldrecek boruyu fler. O zaman
herkes lecektir, ikinci
fleyite, btn insanlar dirilecek ve btn ruhlar kalplarna girecektir. Sorgu iin herkes
dirilecektir. Kur 'an' m bir ok
yerlerinde bu hadiseye iaret vardr. Baz ilah nameler, gzel bir ezan sesi, ruhumuzu okay
an, bizi bizden alan musik
nameleri, erenlerin sohbeti, bizi beden zindanndan karp ald, yukarlara gtrd iin
sra bezetenler de vardr. Mevlana
da; "Bir srafil ol da ruh bala!" diye buyururken ayn duyguya kaplmtr.
389
670 Hz. Peygamberin yanna kr bir adam geldi de; "Ey herkesin gnl
verdii, herkesin candan arad, ey herkese yardm elini uzatan aziz peygamber!"
dedi.
ki dnyada da, Hz. Ahmed'in gzellii gibi gzellik kimde var? Allh'n
nuru, onu sslemede, gzelletirmede.
347 Buradaki yldzlar, aklllar, bilginleri temsil etmektedir. Nr- Muhammedi hepsine st
n gelmekte, hepsinin
gzlerini kamatrmaktadr. Bu sebeple onlara;
grnrm.
Gider gibi grnrm ki, siz de bir gececik olsun bensiz u lemde yarasalar
gibi kanat rpn!
390
Peygamber Hz. Aye'yi imtihan etmek iin; "O seni grmyor ki, pek o
kadar gizlenme!" diye buyurdu.
Aye elleri ile iaret ederek, o beni grmyor ama ben onu gryorum,
demek istedi.
349 Gzeller, her zaman kskan olurlar. Yukardaki beyitlerde getii zere, gzellik nazla b
eraberdir. Akl da ruhun
gzelliini kskand iin, onun daima rtl olmasn ister. Nasl ki arifler hakikati ak
a sylemezler, onu temsillerle,
tebihlerle, kinaye ve iaretlerle anlatrlar, ite Hz. Aie'nin Cenab- Peygambere kr adam
iaret ederek verdii cevap, kmil
insann, velnin hakikati bir takm temsil ve iaretler ile bildirmesi gibidir. Burada kmil i
nsann akl Hz. Muhammed'e, ruhu da
Hz. Aie'ye benzetilmitir. Kr adam ise, o derin manay anlamaya ciz biridir. Buradaki kska
nlk, bizim hayatmzda geen
ve hasede benzeyen kskanlk deildir. Bu kskanlk, hakk akn mauk tarafndan yalnz ke
ndisine hasredilmesidir, yalnz
kendisine ihsan edilmesidir.
Bu ruh, bu kadar gizli iken akl neden onu fazla kskanr? 350
350 lah bir emanet olan ruh, gizli bir haznedir. Bu sebeple onun esiz gzelliini gnl g
zleri kapal olanlar
gremezler. Onun gzellii perdeler arkasnda gizlendii halde, akl yine onun stne titrer.
Onun gizli ve rtl kalmasn
ister.
690 Ey kskan huylu akl, nuru yznde parlayan o gzeli kimden gizleyebilirsin?
u gnete, yzn rtmeden dolar durur. Fakat pek stn olan nuru, gz
kamatran yzne rt olmadadr.
391
351 Mevlana bu beyitte geen gnele, bizim dnyamz aydnlatan gnei kastetmektedir. Bir ev
velki beyitteki gne
ise, mana gneinin semboldr. Mana gnei, yzn rtmeden dolar. Onun stn nuru, ona per
de kesilmitir.
Onun stn aydnl ona nur perdesi olmutur. Herkesin gzn kamatrmaktadr. Gzlere grn
memektedir.
Bizim dnyamz aydnlatan gne bile, nurlar saan mana gneini gremezken, ey kskan akl,
sen o stn gzeli kimden
gizliyorsun?
Fakat bende yle bir kskanlk var ki, onu kendimden bile kskanr,
kendimden bile gizlemek isterim.
352 ilah gzellie kar duyulan an sevgi, insan kendi duygularna, uzuvlarna kar kska
nla srklyor. Esasen
onu ve onun sevgisini layk ile idrak etmekten ciziz, ilah sevgiyi gerei gibi idrak etmek
iin, vcudumuza ait olan u be
beer duygulardan kurtulmamz lazmdr. Adeta o byk varl duygularmzn ve zavall idrak
imizin tesine geirmemiz,
Allh'm ihsan edecei bir baka duygu ile, gnl duygusu ile ruhumuzun manev sezii ile anlam
aya almamz gerekir. Yani
O'nu yine O'nunla, O 'mm ltf ile bulmamz lazmdr. Fakat Mevlana bir insan kmil, mana gz
leri ak stn bir varlk
"Senin kokun duydu canm, Terkin vurdu bu cihnn, Bilmezem syle mekann, Seni nerde isteyeyi
m?"
695 Ey can, ey gnl; mademki, sende byle bir kskanlk var, hi olmazsa
azn yum, sz sylemeyi brak!
353 Arif bir air de u mealde bir beyit sylemi: "Hakkn gzellii perdelenemez. Sen kapy
kaparsan o pencereden
ban karr, gzelliini aa vurur."
392
354 "Lisan- kal" (=azmzda bulunan dilimiz) sustuumuz zaman "lisan- hal" (=gnl dili) hi
bir kelimenin ifade
355 Bu beyitte u mealdeki kuds hadse iaret var: "Ben gizli bir hazne idim, bilinmek isted
im ve bilineyim diye
halk yarattm." Gerekten de hakikat deryasnda, "gayb hviyyet" mertebesinde "Allh vard,
onunla beraber hi bir ey
yoktu." hadsi gereince esma ve sfatlarn Allah'n zatnda rtl, bilinmez bulunduu ezel
leminde esma ve sfat cevherleri
gizli bir hazne idi. Cenab- Hakk, bilinmek ve gzelliini her eyde gstermek ve kendi gzel
liini grmek iin kinat yaratt,
tik yaradlta gkler ve felekler ulv ve aydnlk idi. Toprak ise sfl ve gszd. Allh'
n kudreti, her eyi gzel yaratma
gc, sfl ve kuvvetsiz olan topran stnde, yksek zatna tam mazhar olacak bir varlk, bi
r halfe olarak Adem'i yaratt.
700 Gle kar blbller gibi t, ak; bylece onlar oyala; onlara gln
kokusunu duyurma, hissettirme! Onlarn duygularn baka yne ek!
Onlarn kulaklar tlere taklsn kalsn da, akllar gle kar umasn, gl
dnmesin. 356
356 Yukardaki beyitlerde mecaz manalar vardr: "Gl" Cenab- Hakk' gstermektedir. "Blbll
er" de Hakk
klarnn semboldr. Bu klar, hakikat glnden ayr dmlerdir. Mridi kmil Hakk
klarna o manev glden
bahsetmekte, baz sr ve manalar beyan etmektedir. Mrid gnlndeki manev glden sz aar, H
akk' arayanlar o manev
gle doru gtrmek ister. Fakat mridlerin gzel szleri manev gl klardan gizler. nk
klarn kulaklar gzel
szlere taklr kalr da, onlar manev gln kokusunu alamazlar. Belki kabiliyetleri yoktur.
Hele pek nurlu, pek parlak olan bu gnein karsnda her delil, her iz, her
klavuz, hakikatte bir yol vurucudur. 357
3,7 Eserleri ile aka grnen, hissedilen Allh'n varln bir takm delillerle ispata al
mak lzumsuzdur. Bu gibi
szler, deliller, ispatlar Hakk yolunun yolcularnn ayaklarna taklan talar, takozlar gibi
birer engeldir.
393
723 Sen nice zamandan beri can ekimekte, bela ve zdrap grmektesin.
Fakat hala perde ardndasn. Hala hakikati sezemiyorsun. Anlayamyorsun ki bizim
iin esas gaye, bizim iin asl olan ey, yaamak deil lmektir. Sen ise bir trl
lemedin. 358
358 Arifler, lm drde ayrmlardr. Bu drt lmden birine "beyaz lm" derler ki, bu lm
aln semboldr,
ikinci lm "kara lm"dr. Kara lm, halkn, etrafmzda bulunanlarn, gerek en yaknlarmz
n, gerekse bakalarnn eza ve
Yz kulalk ipin bir kulac eksik olsa, kuyudaki suya nasl ulalr? Kova
nasl olur da dolar?
Sen son arl asl bil, ne yaparsa o yapar. Vesveseler, gnahlar, azgnlklar gemisini o batrr. 359
339 Yukardaki beyitlerde geen "gemi" gnahlarla, hatalarla dolu olan madd varlmzn, bed
enimizin gemisidir.
Kusurlu ve kirli olan beden gemisinin hakikat ve ak denizinde batmas, kurtulua ulamas, do
laysyla Hakk'ta fan olmas
iin son arl beden gemisine koymamz gerekir. Son arlk benlii ldrmeyi temsil etmekt
edir. Benlii ldrmek cmle
ibadetlerin ve riyazatlann asldr ki, gnl nrlandrr. insan Hakk'a kavuturur. Benlii l
drme; ihtiyar lm, lmeden evvel
lmedir.
394
3M Ecelimizle deil de, kendi isteimizle lmeden evvel kendimizi ldrmekle nefsaniyetten kur
tuluruz. Akl gemisi
ak ve hayranlk denizinde paralanr batarsa, Hakk k o zaman gk kubbesinin gnei kesili
r. Hz. Mevlana bizi hakikat
yolundan alkoyan akl beenmez, "Sen akl dost aknda kurban et!" diye buyurur. Mesnev'nin
birinci cildinin 2329. beytinde
de yle buyurur: "Akln ak ve hakikat yolunda kstek olunca, o artk akl deildir; ylandr
, akreptir."
730 . lmeden evvel lmediin iin can ekimen uzad. Uzayp gitti. Ey
Traz mumu sabahleyin sn, eri, yok ol! 361
361 Traz; Trkistan'da gzelleri ile mehur bir ehirdir. Orann gzelleri etrafa nurlar saa
n muma benzetilirdi.
362 Bu beyitte geen yldzlar, bizim be duygumuzun sembolleridir. Dnyann gnei, ak gne
i; hakikat gnei,
can gneidir. Hakikat gnei dounca, yldzlar mesabesinde olan duygularmzn gizlenmesi ge
rekmektedir. Daha dorusu
hakk ak leminde, biz aklmz, fikrimizi, duygularmz kaybedince can gnei nurlar sama
ya balayacaktr.
Garip bir air yoldan gelmiti de, "Bu feryad nedir? Kime yas
tutuyorsunuz?" diye sormutu. 363
363 Balkta geen "a" Arapa bir kelimedir. Hz. Ali'ye ve onun evladna uyanlarn mezhepler
ine "a" ve bu
mezhepte olanlara "i" demilerdir.
777 Aure gn, btn Halepliler, Antakya kapsna gelirler, akam oluncaya kadar, orada kalrlar. 364
364 Aure gn. Muharrem aynn onuncu gnne verilen ad. Hicretin 61. ylnn ilk ay olan Mu
harrem'in onuncu
gn, Hz. Hseyin (r.a.) ve yannda bulunanlar Kerbela'da ehit edilmilerdi.
395
Erkek, kadn byk bir kalabalk orada toplanr. Peygamber'in ehit edilen
torununun ve onun ailesinin yasn tutard.
Garip bir air, aure gn, yoldan gelmiti. O feryad ve figan duydu.
785 "Bu len her halde byk bir reis olacak; nk byle bir kalabalk,
rastgele bir kii iin olamaz.
Bu len kiinin adn, lakaplarn bana syleyin, ben buralar bilmeyen bir
garibim, sizse buralsnz.
smi ne idi? Ne ile urard? Nasl adam idi? Vasflarn syleyin de, onun
iyiliklerine ait bir mersiye syleyeyim.
Ben airim, bir mersiye yazaym da buradan bir azk, bir yiyecek elde
edeyim." dedi.
Bu szleri duyanlardan birisi, aire: "Sen deli misin? Yoksa sen i deilsin
de ehli beyt dman msn?" dedi.
790 "Aure gn, ehit olan o byk varlk iin gn yas tutmann yz
seneden daha deerli olduunu bilmiyor musun?
Mmin nazarnda bu gussa, bu dert hi deersiz olur mu? Bir mmin Hz.
Muhammed'i ne kadar ok severse, onun cierparesi olan ehidi Kerbela
Hseyin(r.a.)' da o kadar sevmesi gerekir.
air; "Doru" dedi, "Fakat Yezid'in devri nerede? Bu facia ne vakit olmu?
Bu haber buraya ne kadar ge gelmi?
396
795 Siz imdiye kadar, uyuyor mu idiniz? Faciay yeni mi duydunuz ki, yas
tutuyor, elbiselerinizi yrtyorsunuz?
Ey uyuya kalanlar, ey gaflet uykusuna dalanlar, Hz. Hseyin'e deil, asl siz
kendinize yas tutun.
Hz. Hseyin'in ruhu, Hakk'a mensup olan o yce ruh beden zindanndan
kurtuldu. Ne diye elbiselerinizi yrtyor, elinizi sryorsunuz?
800 Onlarn halinden zerre kadar haberin olsayd, bilirdin ki bugn, onlarn
saltanat gn, gzellik gn, padiahlarn padiah oluu gn.
Haberin yoksa yr git! Kendi haline ala, feryad et. nk sen ahirete
gmeyi, dirilip har olmay inkar ediyorsun.
Kendi ykk gnlne, ykk dinine ala, feryad et! nk senin gnln u
eski ve khne dnyadan baka bir eyi grmyor.
Karnca budaylarla dolup taan ho harmanlar grmez de, tek bir buday
tanesinin stne titrer.
397
Harmanda yatan o koskoca buday ynn grmez de, bir tek buday
tanesini hrsla, korku ile gtrmeye urar.
Harman sahibi, onun telan, korkusunu grr de; "Ey krlkten bir ey
grmeyen zavall karnca!" der.
810 Ey grnte bir zerre olan varlk! Zuhal yldzna bak! Sen topal bir
karncasn, git de Sleyman' gr. 365
365 Ey madde itibar ile deersiz ve kk olan varlk! Gklere ve Zuhal yldzna bak ki, Cen
ab- Hakk; "Rzknz ve
size vaad olunagelen eyler; sevap, ikab, ahiret dnne ait yazlm eyler, mukadderat gkl
erdedir." (Zariyat Sresi , 22)
diye buyurdu.
Sen u grnen bedenden ibaret deilsin. Sen manev, ruhan bir gzsn, bir
grsn. Eer sen, sende bulunan, sende bulunan can grebilsen, bedenden de,
cisimden de kurtulursun. 366
366 Hz. Mevlana bizim gerek varlmzn u tenden, bedenden ibaret olmadn u beyitte ne
gzel ifade
buyuruyor:
"unu bildik ki biz u grnen tenden ibaret deiliz. Biz bu tenin tesinde Allh ile beraber
yayoruz. "Ey
grnte topal bir karnca gibi zayf olan insan, sen kendi madd varlm grmekten kurtulup
da, can grebilsen, btn
dikkatinle ona ynelir, onun faziletlerini tamamlarsn. unu iyi bil ki, sen bedeninle insan d
eilsin; ruhunla, sende bulunan ilah
emanetle insansn. eyh Galib hazretleri de; "Hoa bak zatna kim zbde-i lemsin sen." demi
ti.
Aslnda insan gzden, grten ibarettir. Geriye kalan ksm ettir, deridir.
nsann gz neyi grrse, deeri o kadardr. 367
31,7 Gerekten de insan, hakikati gren, ebed nuru gren gz ile insandr. st taraf ettir,
kemiktir, deridir, insann
mana gz neyi grrse, deeri o kadar artar. Demek ki insan hakikati gren gz demektir, insa
nn manev kuvveti, grnn
kuvveti ile llr. His gz, her eyi gelip geici olarak grr. Her eyin sabit ve deimey
en hakikatinden habersizdir,
gremez. Halbuki insan- kmil o suret ve naklarn daim olarak asln mahede eder,
Bir kpn gz hep denizde olsa, deniz su ile dolup tasa, yle glenir ki,
bir kp olduu halde da bile suya boar.
Kpn gnlnden denize bir yol almsa, kp rmaktan da stn olur. 368
368 Hz. Mevlana daha nce de bu cildin 23 numaral u beytinde hakikat denizi ile birleen km
il insan kpe
benzetmiti:
"Denize yol bulmu, deniz suyu ile dolmu kpn nnde rmaklar diz kerler." diye buyurmutu
. Irmaklar hakikat
deryasna doru koan taliplerin semboldr. Yukardaki beyitlerde geen "kp" kmil insann s
emboldr. Ermi bir insann
gz, hakikat ve ak deryasn gzlerse, deryadan ona yardm ve himmet gelir. Kk bir varlk
olduu halde da suya boar,
insan gnlnden Hakk'a yol bulursa, Hakk sevgisi ile dolup taarsa, hakikati arayan bir ok ki
iler onun nnde sayg ile diz
kerler. Bir kp kk varlktr. Hakikat deryasna gizli bir yol bulunca o deniz kesilir. Ar
tk onu kp olarak grmemeli,
sonsuz deniz olmutur. Talipler rmaklar gibi ona koarlar. Ve can deryasnda birleince ikili
k kalkar, bir olurlar.
398
815 Bu sebepledir ki, "Kul" (=syle) denizin emridir. Bu emri Ahmed (a.s.)
verse, gerekte bu emir denizin, yani Hakk'n emridir. 369
369 Ahmed(a.s.)'n syledii mbarek szler de, onun kendi szleri deildir. Hakikat deryasn
n szleridir. nk Hz.
Muhammed'in mbarek gnl de hakikat denizine yol bulmu, onunla birlemiti. Hakikat deryasn
dan onun gnlne feyz ve
yardm gelmekte idi. Cenab- Hakk tarafndan vahiy edilen ve onun mbarek azndan kan her s
z hkm-i ilah oldu. Onun
lisan eriflerinden zuhura gelen kuds hadsler de Allh kelam sayld,
Denizin bunca ltf, ihsan bizim kpmzden meydana gelirse, bir baln
iine bir denizin smasna hi alr m? 370
370 Bu beyitte geen "kp" kelimesi Fahri lem Efendimizi, balk da insan- kmili gstermekte
dir. Hakikat denizinin
bir bal saylan bir velnin gnlne bir derya sarsa neden amak? u kuds hads bu husus
ta bize bir fikir verir: "Ben yere
ge smadm, mmin kulumun kalbine sdm." denmektedir.
Duygu gz, gelip geici ekle, naka kaplm, donmu kalmtr. Sen onu
geip gidiyor grmedesin, halbuki o yerindedir, o geip gitmiyor.
371 Yukardaki misallerde geen denize yol bulan kmil insan ile hakikat denizini, zahir lem
le batn lemi ayr
grmek, alktan ileri gelir.
172 Aklmzn ermedii hakikatleri nasl renebiliriz? Peygamber Efendimizin; "lmeden evvel
olunuz!" emrine
uyarak beer arzularmzdan, ihtiraslarmzdan kurtularak, ecelimiz gelmeden evvel manev l
mle lrsek, o manev lm,
ruhan bir dirili ltfedecektir. O ruhan dirili aklmzn ermedii bilgileri, vicdan ve de
rn yol ile bize bildirecektir.
399
Biz ancak batl, sahte, yalanc ilmi terk ederek, gerek ilmi bulabiliriz.
Cisman arzularla, ehvan duygularla barmay brakarak, hakk bara ve huzura
kavuuruz.
825 Ey en gzel yardmc olan Allh! Var gibi grnen, fakat aslnda yok
olan u fan leme taklm kalm olan gzlerimi, grnmeyen gerek lemi grr
bir hale getirmeye senin gcn yeter. 374
374 Bir arif; "Dnya var gibi grnen bir yokluk, Allh yok gibi grnen bir varlktr." demi
tir. Gerekten de
insanlarn gzleri, aslnda yok olan, fan olan bu hayal lemini var gibi grmekte, gzmze g
rnmeyen hakikat lemini de
yok sanmaktadr. Hz. Mevlana bu yanl grten Hakk'a snyor ve ondan yardm niyaz ediyor.
Bu yokluktan gelen, yok iken yaratlan gz, gerek varln zatn tamamyla
grmez hale gelmitir.
375 Peygamber Efendimiz; "nsanlar uykudadr, ldkleri zaman uyanacaklardr, hakikati grecek
lerdir." diye
buyurmutur. Bu sebeple lmek zere olan bir kiinin, hakikati grmeye balayaca, bu srada
yaplan tvbenin ise
yaramayaca haber verilmitir. Mana gz uyank olan kiiler, madd lmden nce de, hakikatl
eri, ayan beyan grdkleri bir
gerektir. Nitekim Peygamber Efendimizin azadl klesi Zeyd (r.a.) ibadet ve riyazatla gzleri
nurlanmtr da, daha bu dnyada
iken maheri grmtr.
400
dner.
Kardeim; sen nerede idin? Hi bir yerde. Yemek iin ne piirdin? Hi bir
ey.
Gerek bir mteri ol da, sana manev bir eyler vereyim. Haktan, hakikatten bahsedeyim. Ruhan cevherlere gebe olan gnlm, sana manev la' ler, ilah
inciler doursun.
Onlar alacak mteri, gevek, souk bile olsa, sen onu hak dinine davet et,
nk byle buyurulmutur.
845 Allh ak iin al, Allh ak iin hizmette bulun; halkn kabul etmesi
ile, reddetmesi ile senin ne iin var? 376
376 Bir insana ne vazife takdir edilmise, unu bunu dnmeden o vazifeyi sadakatle, canla ba
la yapmas gerekir.
Ramazan' da davul alarak halk sahur yemeine uyandrmak vazifesi verilen bir davulcu, evde a
dam var m yok mu bunu
dnmeden vazifesini yapmaktadr.
879 Bu fan dnya pazarnda manev altn kazanmak iin mteri mi istiyorsun? Allh'tan daha iyi mteri var m? 377
377 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki 111. ayetine iaret edilmektedir: "phesiz ki All
h, Hakk yolunda
ldrmekte ve ldrlmekte olan mminlerin, canlarn ve mallarm kendilerine cemet verilmek
mukabilinde satn almtr."
880 Senin nefsinin malndan pis bir daarc alr, karlnda sana kendi
nuru ile nurlanm bir gnl aydnl verir.
Bir ka damla gzya alr, ekerlerin, ballarn bile haset ettii cennette akan
bir rmak olan kevseri balar.
Sevdalarla, zdraplarla dolu olan ahlar, feryatlar alr; her ah' a, her feryada
karlk yzlerce manev yksek mevkiler, faydal makamlar verir.
378 Bu beyitte u mealdeki ayete iaret vardr: "Gerekten de ibrahim, ok ah eken, merhametl
i ve yumuak ahlakl
idi." (Tevbe Sresi , 114) "Hz. ibrahim hakkaten yumuak huylu, bar yank ve kendisini tama
men Allah'a teslim etmi bir
kimse idi." (Hud Sresi, 75) ok k olanlarn da ok gz ya dkmeleri, ah etmeleri, yumua
k huylu olmalar, Cenab-
Hakk'a tamamyla teslim olmalar gerekmektedir.'
401
Eer sana, bir phe, bir ende, bir kayg gelir de yolunu keserse, al
verite bulunan peygamberleri dn, onlar kendine rnek edin.
Padiahlar padiah olan Allh, onlarn bahtlarn yle yceltti, yle artrd
ki, onlarn mallarn, mlklerini dalar bile ekemez oldu.
831 Halbuki dnya halk, dnyaya bal kiiler, hakikat pazarlarnda mana
tccarlarndan bir ey almak istemezlerse, onlara gerek mteri bulunmazsa sat
olur mu?
832 Bazen alc olmadan da mallara baklr. Sadece mala bakmakla iktifa
eden o ahmaa, mal satlabilir mi? Zaten onun sizin manev malnz almaya
kabiliyeti de yoktur.
Bir kiinin gece yars bir sarayn kaps nnde sahur davulu
almas. O sarayn yannda oturan komu, ona gece yars; "Seher
vakti deil, bir de saray iinde kimse yok, bu davulu kimin iin
alyorsun?" demesi, davulcunun da ona cevap vermesi.
846 Birisi bir kapnn nnde sahur davulu alyordu. O byk bir evdi,
sahibi de, eraftan, byklerden birisi idi.
Gece yars akla, evkle davulu alarken, birisi ona dedi ki: "Ey bir karlk,
bir bahi, bir yardm bekleyen davulcu!"
nce u davulu sahur vaktinde al, gece yars, onu bunu rahatsz etmekte
bir mana var m?
Ey davul almaya hevesli kii, bir de unu anla ki bu evde kimsecikler yok!
850 Burada eytandan, periden baka kimse yok. Zamann ne diye bo yere
harcarsn?
Davulu birisi duysun diye alyorsan, duyacak kulak nerede? Anlamak iin
akl gerek, akl kimde var?"
402
u saat, u an, senin iin gece yars ama, benim iin mutluluk zaman,
elence, nee zaman. 379
379 Hz. Mevlana'mn Dvan Kebrinde u mealde bir beyti vardr: "Git gnl kapsnda otur, bek
le, nk o gizlenen
sevgili, ya gece yars gelir, yahut da seher vakti gelir."
Her krklk, her znt, benim iin mutluluk oldu. Btn geceler, gzme
gndz kesildi. 380
380 Byk bir zat, arif ve kmil bir insann vasflarn anlatrken aynen yle sylyor: "Kam
il bir insan hasta iken
mutludur. Tehlike iinde mutludur. Can verirken mutludur, hakaret grrken mutludur. Zemmedili
rken, ekitirilirken
855 Ey akll kii! Nil nehrinin suyu, senin gzne kan gibi grnr ama,
bana yle grnmez. Benim gzmde o kan deildir, sudur.
Bildiin demir, tun, senin iin demirdir, tuntur. Ama Davud Peygamber'in
eline gelince onlar yumuar, mum kesilir.
Sana gre da pek ardr, kocamandr. Cansz bir yndr. Fakat Hz.
Davud'un sesine ses katan usta bir algcdr.
381 Bu beyitte yce Peygamberimizin malum mucizesine iaret var. Mesnev'nin birinci cildinde,
2154 numaral
beyitten sonraki blmde bu mucize anlatlr.
182 Bu beyitte de Mescidi Nebeviyye'de Peygamberin hutbe irad ederken yasland hurma ktn
n,
Peygamberden ayr dnce alamasna iaret vardr: Mesnev'nin I. cildinin 2111 numaral beyt
inden sonraki balkta bu
konuya Mevlana yine temas etmitir.
860 Cihann btn cz'leri, paralar, bilgisiz halka gre ldr. Fakat
Hakka kar canldr. Bilgi sahibidir. Ona ram olmutur.
Bu halk Allh rzas iin altnlar harcarlar. Yzlerce hayrl eserlerin temellerini atarlar, mescidler yaparlar.
Kendinden gemi, Hakk klar gibi, pek uzun hac yollarna derler.
Mallarn, bedenlerini harcarlar, Kabe'ye varrlar.
403
Bunlar hi; 'Kabede kimse yok.' derler mi? Ev sahibi evin iinde gizlenmi
cana benzer. 383
383 Hayli zahmetler ekerek Kabe'ye gelenler, "Biz malmz, bedenimizi harcayarak buraya geld
ik. Biz bu bo ev
iin mi bu kadar skntlara katlandk?" derler mi? Onlar bilirler ki hane sahibi evin iinde
gizlenmitir. Kabe dardan onlarca
grlmektedir. Ve tavaf edilmektedir. Bu evin d yzdr. Hane sahibi nerede? Hane sahibi ora
da hazrdr. Fakat kendini
gizlemitir. Nasl ki bizim u madd varlmz, bedenimiz grnmektedir. Fakat iindeki ruh m
anev gnlmzde, bedenimizin
tesinde gizlenmitir, grnmemektedir.
865 Allh nuru ile nurlanan kii, dostun evini bo grmez, orasn dopdolu
grr.
Halbuki; ii adamlarla dolu, kalabalk nice saraylar vardr ki, iin sonunu
grenlerin gzlerine bombo grnr. 384
demitir. Bedbin air, milyonlarca nfusu olan stanbul ehrinde tertemiz, lekesiz bir insan-
kmilin bulunmadna
kanidir.
Kimi istersen Kabe'de ara da, o hemen senin gznn nnde belirsin. 385
385 Cenab- Hakk', hane-i Kabe'de hazr gren kii, her hangi bir kimseyi Hakk'n huzurunda h
azr bulur. nk
asla ne bir eya, ne de bir kimse Hakk'tan hal ve uzak deildir. Bu sebeple o kimi istersen K
abe'de bulmak mmkndr.
Bylece suret Kabe'sinde, her kimi istersen bulmak mmkn olunca, manev Kabe olan gnl evind
e de, her kimi ister isen
bulmak ve onun Hz. Hakk katnda bulunan zatn ve sfatn mahede klmak insana mmkn ve m
yesser olur.
Btn varlklarn en gzeli, en stn olan kmil insann gnl, nasl olur da
Allh evi olmaz, bombo bulunur?
Baka insanlar, dnyev ve uhrev bir ihtiya iin Kabe'ye giderler. Halbuki
kmil insan, daima orada hazr bulunur. Kmil insan iin Kabe'nin kaps daima
aktr. 386
386 Kmil insann gnl, Allh evi, Kabe olmutur. Bu sebeple daima Kabe'de hazr bulunmaktad
r. Bu sebepledir ki,
Mevlana Dvan- Kebirinin EL cildinin 648 numaral gazeli u mealdeki bir beyitle balar: "Ey
hacca gidenler neredesiniz,
neredesiniz, sevgiliniz buradadr? Geliniz, geliniz!" Kmil insann gnl Allh evidir.
870 Hacca gidenler, neden hi bir ses duymadan, hi bir cevap almadan,
"Lebbeyk, lebbeyk." diye arrlar. Onlar durmadan "Lebbeyk" diyoruz diye
dnrler mi?
404
387 "Lebbeyk"in lgat manas; "Buyrunuz efendim, ne emrin varsa onu yapmaya hazrm." manasna
gelir. Hacca
gidenler ihrama girince "Lebbeyk Allhumme Lebbeyk" diye barrlar. Buna "telbiye" derler. Ha
cca gidenler, hi bir ses
duymadan, niin "Lebbeyk" diyorlar? Hi bir ses duymadan, bu cevap kimedir? mam Gazali hazre
tlerine gre, onlarn
"Lebbeyk"leri Hakk'tan gelen sesedir. nsan, ruhunun derinliklerinden hulus ile, ak ile "Lebb
eyk" diyebilirse, bilmeli ki bu da
onun imanl gnlnn tesinden, Hakk'tan gelmektedir. Kabe nihayet tarih bir binadr. Tavla z
ar eklinde mtevaz kk bir
evdir. Ama onun manev bykln ancak kalp gz ak olanlar grebilir. Hacc mevsiminde mil
yonlarca hacnn gklere
ykselen "Lebbeyk"leri Hakk'tan gelen manev nidaya verilen cevaptr. te byle manev bir se
si, irfan erbab duymaktadr.
Duymayanlar da hac vazifesini yapmann huzuru iinde kalben Hakk' a ynelmekle manev bir zevk
e eriirler. Hz. Mevlana bu
konuya Mesnev'nin II. cildinin 1189-1190 numaral beyitlerinde temas eder: "Kulun, 'Ya Rabb'
szne Allh'tan 'Lebbeyk'
(=buyur kulum) cevab geldikten sonra, kul nasl olur da 'Ya Rab' demekte kusur eder? Fakat bu
lebbeykler yle bir lebbeyktir
ki, onu iitemezsin. Ama batan aa btn vcudunda bunu tadabilirsin." Mevlana Mesnev'nin
III. cildinin 188 numaral
beyitlerinden sonraki balkta da: "Yalvarann 'Lebbeyk' demesi, Allh'n 'Lebbeyk' demesinin
ta kendisidir." demitir. Ltfen
Mesnev'nin III. cildinin 194. beytini okuyunuz.
Gece yars bir sarayn nnde davul alan adam dedi ki: "Ben de
kokusundan anladm ki, bu kk, bu saray can meclisinin kurulduu yerdir. Bu
sarayn topra kimyadr.
Ben bakr gibi deersiz olan varlm, mrm olduka onun ltuf ve
himmet kimyas ile altna evirmeye urayorum. Kusurlarmdan kurtulup iyi insan
olmaya alyorum.
Bu eit sahur davulu almdan denizler coacak, inciler saacak, balarda bulunacaktr.
405
388 Hz. Bilal, Habeli idi. Mslmanl kabul edince, kle olduu iin Yahudi olan efendisi t
arafndan ok cefalar
grd, ikencelere maruz kald. Peygamber Efendimizin emri ile satn alnp azad edildi. Sesi
pek gzeldi. Bu yzden Resuli
Ekrem Efendimiz ona mezzinlik vazifesi vermiti, ilk ezan okuyan odur. 641 senesinde am'da
vefat etti.
888 Bilal tenini dikenli kamlara feda etmiti. Efendisi onu kendi inand
yola getirmek iin dvp duruyordu.
"Niin Ahmed'i anyorsun, sen kt bir klesin. Neden benim dinimi inkar
ediyorsun?" diyordu.
Kzgn gne altnda onu diken dal ile dverdi. O da vnerek korkmadan
"Allh birdir." derdi.
Gzleri yala doldu. Gnlne bir acma atei dt. Onun "Allh birdir."
demesi ona yabanc gelmedi. O szden bir dost kokusu ald.
Ondan sonra bir gn Bilal 'i yalnz grd. Ona nasihat etti: "Yahudilerden
inancn gizli tut!" dedi.
"Allh gizli eyleri bilir, itikadn gizle!" dedi. Onun zerine Bilal; "Ey
byk insan, huzurunda tvbe ettim. Buyurduun gibi inancm bir daha aa
vurmayacam." dedi.
406
895 Ertesi gn Sddk hazretleri erkenden bir i iin acele oradan geiyordu.
Ona tekrar nasihat etti. O da, yine tvbe etti. Fakat Muhammed'in ak
geldi, yine onun tvbesini bozdu, bitirdi.
Bu eit tvbe edii o kadar oald, o kadar tekrarland ki, tvbeden bkt.
900 "Ya Muhammed, tenim, damarlarm seninle dolu; bu bedene tvbe nasl
sar?
Ey hzl esen rzgar! Ben senin nnde bir saman pym. Nereye
deceimi ne bileyim?
ster Hilal olaym, ister Bilal; ben kouyor, senin gneine uyuyorum. 389
389 Bilindii gibi Hilal, yeni ay demek olduu gibi, bu hikyenin sonunda bahsedilecek olan, b
aka bir klenin ad da
Hilal'dir. Bu mnasebetle ayn kelimenin iki manaya gelmesi ile burada bir "tevriye" sanat ya
plmtr.
905 Ayn yuvarlak, bedir halinde oluu ile, zayflayp, eriyerek hilal haline
gelmesinin ne ehemmiyeti var? O gnein arkasna dm glge gibi koar durur. 390
3,0 Burada Bilal ayn yusyuvarlak halde bulunuunun bir timsali. Hilal de, ilerde hikyesi gel
ecek olan zayf klenin
sembol olmaktadr. Fakat bu iki kle de hakikat gnei olan Muhammed Mustafa (a.s.)'m kd
r. Onun peine dmler,
onun sevgisi ile koup duruyorlar. Ay, ister ayn on drd gibi olsun, ister Hilal halinde bul
unsun, her iki halde de Hz.
Muhammed'den nur almaktadr.
Kazaya ve kadere kar bir karara varmaya alan kii, aczi karsnda
gln vaziyete der.
Hem bir saman p olup rzgarn nne dmek, hem de bir kararda
durmay istemek, kyamet koptuu zaman, ie gce kalkmak; bu nasl mmkn
olur?
407
Tenim o Yahudinin dikenleri ile, fakat canm seven sevilen Allh'n yerlere
serilmi, yaklp yklm, kendinden gemi bir mesti.
391 Peygamber Efendimiz miratan dndkleri zaman Bilal(r.a.)'a; "Ya Bilal cennette senin nal
nlarnn sesini
duydum. Ne mutlu sana, ne mutlu sana." diye buyurmular. Beyitte bu mjdeli hadse iaret edil
mektedir.
halini anlatt.
Dedi ki: "O felekleri len, evik kanatl mbarek varlk, u anda senin
akna dm, senin tuzana tutulmutur.
Onun crm, suu ancak doan kuu olmas; zaten Ysuf un da gzel
oluundan baka ne suu vard?
408
965 Douya kar onu armha geriyorlar, plak bedenini dikenli dalla
dvyorlard.
ettim.
Zaten hem klk, hem tvbe, hem sabredebilmek; bu imkansz bir eydir.
970 Tvbe kk bir kurtcazdr. Ak ise ejderha gibidir. Tvbe halkn sfat, ak ise Allh' n sfatdr.
3,2 Bu beyitlerde ak zerinde duruldu. Mesnev'nin bir ok yerlerinde geen ak, anlatmaya v
e tarif etmeye imkan
olmamakla beraber, hi olmazsa yanl anlalmamas iin bu konu zerinde biraz dnmek gerek
ir. Sayn okuyucularm
bilirler ki ak, mecaz ve hakk olarak iki ynden mtalaa edilmektedir:
Mecaz ak, madd ve cisman aktr. Yani insanlarn kadn, erkek birbirlerini beenmeleri, se
vmeleridir. Hakk ak
ise, Hakk'a kar duyulan sevgidir. Daha dorusu mecaz ak, yaratlmlara kar duyulan ak
ve hakk ak ise yaratana kar
duyulan aktr. Mecaz ak fanidir. Gelip geicidir. Hakk ak ebeddir. Sonsuzdur. Cenab- H
akk' sevmenin, onu dnmenin,
onu gnlnde hissetmenin zevki, btn zevklerin stndedir. Bu zevke erenler, lmden de korkm
azlar. nk lm, Allh'
bileni, tanyan yok edemez. nk bu bilmenin ve tanmann mahalli gnldr, ruhtur. Ruh ise
ilah bir emirdir. lm onun
halini deitirir. Megale ve gailelerim sona erdirir. Bedene ait zdraplardan onu kurtarr.
Daha dorusu onu, beden kafesinde
mahpus olmaktan kurtarr. Allh' bilmeyenler, tanmayanlar sonlarnn toprak olduunu dner
ek korkarlarken, Allh'
sevenler, lmle yok olmak yle dursun, lm bir kurtulu, Allh'a kavuma olarak bilirler.
Hatta lme seve seve giderler:
"Benim lmmde hayat vardr." derler. Bu hususta etraflca bilgi almak isteyenler: efik an'
n, tken Yaynevi'nin bast
Hz. Mevtana kitabnda "Mevlana'da Ak" blmn okusunlar.
O mana gzellii, dner aslna gider. Beden, ten kokmu bir halde rezil ve
rsvay olur, kalr."
409
Mustafa gibi bir dinleyiciyi bulunca, bedenindeki her kl, ayr ayr bir dil
kesildi.
Mustafa; "Peki!" dedi. imdi "Buna bir are bulalm; ne yapalm?" Ebu.
Bekir; "Bendeniz onu satn almak istiyorum." dedi.
"Bilal 'in efendisi olan Yahudi, ne paha bierse, zarar ve ziyana bakmadan
parasn verip onu satn alacam.
990 "Benim vekilim ol, mteri ol, onu satn al, yar parasn ben sana
vereyim."
Ebu Bekir; "Canla bala, size hizmette bulunmak isterim." dedi. Vakit
geirmeden hemen, o merhametsiz Yahudi'nin evine yolland.
410
"Ey hiddetten gz kararm merhametsiz, bu Allh dostunu nasl dvyorsun? nsafsz adam, bu ne kin bu ne garaz?
Eer senin dinin imann olsayd, dinine bal olan bu Bilal' e zulm etmeyi,
ikencede bulunmay reva grr mydn?
Ey ebed olarak kovulmu, nefret edilmi kii, sen kendini bir insan m
sayyorsun? nsan klndasn ama, insan deilsin."
1025 Bilal'in sahibi olan Yahudi; "Eer ona acyorsan, ey iyilik etmeyi huy
edinen kii! Altnlar ver, onu satn al!" dedi.
"Ona gnln yanyorsa, onu benden al, parasz hi bir ey olmaz, mkillik,
zorluk zlmez."
Onun teni bembeyaz. Fakat mslman olmad iin gnl kapkara, sen
siyah tenli fakat gnl nurlu olan Bilal 'i bana ver, ben de benim Yahudi olan klemi
sana vereyim."
Hz. Ebu Bekir, o byk varlk, birini gnderip klesini getirtti. Gerekten de
o Yahudi kle ok gzeldi.
1030 O kle o kadar gzeldi ki, onun gzellii karsnda Yahudi arp
kald. Ta gibi merhametsiz olan yrei su olup akt.
Surete, madd grne tapanlarn hali budur. Ta gibi olan yrekleri gzel
bir yz grnce mum gibi eriyiverir.
Ama yine de dayand, inat etti. Ebu Bekir'in zaafn grnce raz olmad.
"Daha bir eyler ver!" dedi.
1035 Hz. Ebu Bekir; "Ne glyorsun?" diye sorunca, Yahudi cevap yerine
daha fazla glmeye balad.
411
Sonra dedi ki: "Bu simsiyah kleyi satn almak iin bu kadar stme
dmeseydin;
Ben de inat etmez, ayak diremezdim. Onu verdiin parann onda biri ile
satn alrdn.
Ebu Bekir hazretleri cevap verdi de dedi ki: "Ey ahmak, sen ocuk gibi, bir
cevize karlk, bana paha biilmez bir inci verdin, haberin yok.
1040 Bence o iki dnyaya deer, ben onun ruhuna bakyorum, sen rengine
bakyorsun.
393 Mesnevi 'nin II. cildinin, u manadaki beytinde de Hz. Mevlana yedi renkten bahseder: "By
lece sabrla ve sebat
ile, yani ayak direyii ve dayan ile cisimlerin yedi rengini gren ba gznden baka bir g
nl gz elde edersin." Biz
renkleri ba gzyle gryoruz. Beyaz, siyah, mavi vesaire sayyoruz. Arifler, ba gznn gr
d yedi rengin tesindeki yedi
rengi yle deerlendirmilerdir: 1. renk beyaz (islam), 2. renk san (iman), 3. renk, koyu mav
i (ihsan), 4. renk yeil (huzur, itminan), 5. renk ak mavi (ikan), 6. renk krmz (irfan), 7. renk siyah (hayranlk).
Satta biraz daha nekes davransaydn, onu almak iin btn malm
mlkm verirdim. Daha da nekes davransaydn, nekeslikte ileri gitseydin,
bakalarndan bir etek dolusu altn alr, borca girerdim."
1066 O anda Peygamber Bilal' e yle szler syledi ki, o szler, geceye
sylense, gece geceliinden kverir.
412
Sen beni bir kle olarak kabul et. Senin maara dostun deil miyim? Ben
senden hi mi, hi azadlk isteyemem.
Benim hrriyete kavumam, azad olmam nedir? Sana kul kle olmamdr.
nk sensiz yaay bana mihnettir, zdraptr. Ben sensiz hrriyeti ne yapaym? 394
3,4 Hz. Mevlana'nn olduu sylenen u ruba' ayn fikri terennm ediyor. Bu rubaiyi Hz. Mevla
na'mn ruba'leri
arasnda bulamadm. Fakat buraya almadan da geemedim:
"Ben kul oldum, ben kul oldum, kul oldum. Utancmdan bam nme eiyorum. Azad edilen her ku
l sevinir. Ama
ben sana kul olduum iin seviniyorum ve azadlk istemiyorum."
Ben akn elinde, daarcktaki kedi gibiyim. Bir an yukar kmadaym, bir
an aa dmedeyim.
de yukarda.
910 klar, cokun akan dehetli bir sele dmlerdir. Akn kazasna
gnl koymular, akn takdirine raz olmulardr.
413
Felein ak yznden bir karar, bir durup dinlenmesi yoktur. Ey gnl, sen
de durup dinlenmeyi arama; yldz gibi dn, dola!
395 Cansz sandmz her maddenin zerrelerinin (atomlarnn) dnn bugnki ilim de ispat e
tti. Sanki her zerrenin
kalbine ilah ak atei dm, dnp duruyor. Mevlana mikroskopun kefedilmedii bir zamanda,
bundan yedi asr nce bu
hakikati nasl kef etmi ve beyan buyurmu.
Ba dnm hrn rzgarn grlemesini seyret de, onun emrine uymu olan
deniz dalgalarnn coup kprn gr!
920 Yldzlar da evden eve, burtan burca koarlar. Her kutluluun, her
kutsuzluun binei olurlar.
396 Burada Hz. Mevlana geceleyin biz uyurken, ruhlarmzn bazen ho, bazen de ho olmayan ry
alar grdne
iaret buyuruyor. Nitekim Mevlana bir baka Mesnevi beytinde bu hale iaret etmiti:
"Allah'm; sen her gece ruhlar ten tuzandan kurtarr ve onu balayan levhalar, balar kop
arrsn." diye
buyurmutur.
saar.
414
925 Bazen balla st gibi tatl, ho bahar olur; latif, gzel yaz gelir. Bazen de
src souklar, dondurucu kar, sulular cezalandryormu gibi hkmn icra eder.
Btn varlklar, onun evgeninin nnde bir top gibidir. Onun evgenine,
yani Hakk'n takdirine uyar, o evgene secde ederler. 397
" 7 Btn varlklara "klliyat" denir. Bunlar dokuz gk, drt unsur (su, ate, hava, toprak) m
evalidi selase "
mevld" (canllar, canszlar, bitkilerdir. Bunlarn hepsine birden eskiler, "klliyat" adn v
ermilerdir. Btn varlklar bu
klliyat iindedir. Hepsi de ilah akla hareket halinde, dnp durmaktadrlar.
Senin akln gneten de stn, ondan da fazla deil ya, bir fikre taklp
kalma. Daha ilerileri dnmeye gayret et.
335 Fakat ey akl, admn eri atma da gne gibi tutulmaya urama!
Cenab- Hakk; "Kulum suun ne kadarsa, seni o kadar tutarm, sua verilen
ceza su miktarncadr." demek ister.
"ster iyi olsun, ister kt, ister ak ilensin, ister gizli, biz her eyi iitiriz,
grrz."
Babacm, bunu brak, fazla syleme, ite bahar geldi. Btn ihtiamyla
her taraf uyandrd, gzelletirdi, nevruz oldu. Halk Allh'n ltfuna, ihsanna
940 Btn varlklar, mahmur oldu. lah ak arabyla mest oldu. Biz bu
gece elbiselerimizi, yani mecaz varlmz rehine vereceiz.
O cana canlar katan, la'l rengindeki can arabnn yznden la'l iinde la'l
olduk, la'l iinde la'l olduk.
945 Yine gnl aydnland. Meclis enlendi, neelendi. Kalk, nazar demesin, bizim manev neemize kem gz dokunmasn diye ocaa zerlik tohumu at,
rek otu at, yak onlar...
415
975 Grmyor musun, ayn nuru dner, aya gider. Duvara vuran aslna
gidince, duvar simsiyah kesilir.
Kalp altnn stndeki altn yaldz dner, madenine gider. Orada yerleir.
Yaldz giden, ssn kaybeden bakr da rezil, rsvay olur. Duman gibi
ortaya kar. Bu sebeple ona gnl verenin de yz kararr.
Kim kalp altn, has olmayan, kark, hileli olan altn, yani mecaz gzelleri, fan sevgilileri, altn madenine, yani gzeller gzeli, ebed olan, benzeri
bulunmayan Hsni Mutlak' a, e sayarsa, altn mekanszlk madenine dnp gider.
398 Hz. Mevlana bu beyitlerde mecaz ak ile hakk ak eitli sembollerle ifade buyurmaktad
r. Altn madeni,
gzeller gzeli olan Hsn-i Mutlak'n, Hakk'n semboldr. Kalb gzleri ak olanlar, Hakk'a
k olurlar da, aklar zeval
bulmaz. Her gn bir kat daha artar. Cenab- Hakk'n yceliini, bykln gerei gibi kimse
anlayamaz. Cenab- Peygamber;
"Allh'm biz seni layk ile anlayamadk." diye Hakk'a tazarru'da bulunmutur. Kim madd bir
varla, fan bir insana gnl
verir de, ondaki gelip geici gzellii, Hsn-i Mutlak'n gzellii ile kartnrsa, hsrana u
rar. nk fan bir varlkta grlen
gzellik ariyettir. Muvakkat bir gzelliktir. Zevalsiz deildir. O gzellik zamanla solacaktr
. O zaman seven de, sevilen de
aklarnn zevaline alayacaklardr.
416
Allh ak, Rabbe ait olan ak, ycelik, kemal gneidir. Emir, onun
nurudur. Halk ise glgelere benzer. 399
199 Beyitte geen emir kelimesi, emir lemini, mekanla ve zamanla ilgisi olmayan, Hakk'n "Ol!
" emri ile yaratlan
"ruhlar lemini" ifade etmektedir. u halde beyitte geen "emir"den murat ruhtur. Nitekim; "Ha
bbim, sana ruhtan, ruhun
hakikatinden soruyorlar, de ki: 'Ruh Rabbimin emrindedir. Onun bildii bir eydir.'" (sra Sr
esi, 85) ayeti kermesi; "Dikkat
ediniz ki, hem yaratmak, hem de emretmek Allh'a mahsustur." (A'raf Sresi, 54) ayetleri ile r
uhlar lemi kasdedilmiti. Bu
sebepledir ki, Rabbe ait olan ak, kemal gnei saylm, ruh da onun nuru olarak tavsif edilm
i. Madd varlklar, halk glgeler
gibidir.
400 Bu beyitte Tin Sresi'nin u mealdeki 4. ayetine iaret vardr; "Biz insan en gzel biim
de yarattk."
401 Hz. Ali(k.v.)'nin; "Sen kendini kk bir ey sanyorsun, halbuki sende byk bir lem giz
lidir." dncesini
aklarken merhum Mehmet Akif yle yazar:
402 Bu beyitte, u mealdeki bir hads-i erife iaret edilmektedir: "Allhu Teala, kelam Hakk
' kendi kulunun
dilinden syler." O kulun kendi iradesi, ihtiyar yok iken, nice esrar Hakk ona syletir.
Kulak boluunda da ekici bir rzgar vardr. Syleyenin yalan olsun, doru
olsun, szlerini duyar, anlar.
417
Aslnda, kemik de, rzgar da ancak bir perdedir, iki dnyada da Allh'tan
baka hi kimse yok.
Na't
hitap
1079 "Ey insanlar arasndan Hakk'n setii esiz varlk! Bu seilile cihan
dirilttin. Halkn geri kalanlarn ileri gtrdn. Bilhassa gerilerde kalan beni de yle
yaptn.
'Bu rya, olmayacak ey, ben bo yere hayallere kaplyorum.' derdim. 'Hi
olmayacak ey, bu hal benim halime uyar m? Benim vasfm olur mu?' diye
dnrdm.
Fakat seni grnce kendimi grdm. Aferin bana, beni gsteren o gzel
aynaya.
Seni grnce, muhal olan olmayacak durum, bana hal oldu. imkansz gibi
grnen ey, imkan dahiline girdi. Ruhum ululuklara gark oldu.
Gzm senin ltfunla, ihsannla yce himmet sahibi oldu. imdi artk dnya
nimetlerine hor gzle bakyorum.
Gzel, gm tenli bir Ysuf aryordum. Ben sende bir Ysuflar lkesi
grdm.
403 Cenneti ikiye ayranlar var. Biri; "Cenneti Acile"; gelecekte yani ahirette Allh'a inanan
, has kullarnn
girecekleri cennettir. Herkes yapt iyi ilere, iledii hayrl amellere gre, istidad nis
betinde bu cennette yerini alacaktr.
teki cennet "Cenneti 'Acile"dir. Acil cennet kyamet kopmadan, ahirete gitmeden evvel, daha b
u dnyada iken, yani hayatta
iken, Cenab- Hakk'n arif kullarna nasip ve myesser kld "ruhan cennef'tir. Bu cennete
nefislerine hakim olan, faydal
iler yapan insanlara yararl olan, iyi insanlarn "Marifetti' lah" (=Allh' bilme, tanma)
yolu ile girecekleri sylenmektedir.
Allh'm has kullarna acele olarak, vakitsiz verilen cennettir.
418
1090 Seni vmem bana gredir, bana nisbetledir. Sen yle yksek, yle esiz
bir varlksn ki, bu vmelerim, sana gre bir knamadr, bir hicivdir.
1102 Her zerre, hal diliyle Hakk'n birliini syleyip dururken, ey dost, sen
beni nasl susturuyorsun? Adeta vcdumdaki her kln dibinde bir davul alan,
vahdet srrn haber veren var.
O kt huylu dman, o imansz nefis, o kskan tabiatl hain, yle bir sar
olmu ki, bu kadar davul sesine kar yine de; "Ses nerede?" deyip duruyor.
Bak u reyhan iei ne kadar da taze diye yzne reyhan iei sryorlar
da o, krlnden; "Bu eziyet de nedir ki?" demektedir.
1105 Huri elini skar da, kr adam memnun olaca yerde, akn bir halde;
"Ne diye bana eziyet ediyor, elimi actyor?" diye elini eker.
419
Faziletli insanlara iyi kimselere, stn varlklara daha fazla bela gelir, atar.
nk sevgili, gzellere daha fazla cilvelenir. 404
404 "nsanlarn en zor, en iddetli belaya urayanlar peygamberlerdir. Sonra iyi insanlar, sa
lih kiiler, sonra onlara
benzeyenler ve benzeyenlere benzeyenlerdir." mealinde bir hads vardr. (Feyz'lKadir, c. I, s
. 519). Eski airlerimizden birisi
de:
(Kemal sahiplerinin yeri gam ve keder harabesidir. Meyve olgunlanca topraa der, hamlara b
ir ey olmaz.)
405 Ebu Hreyre hazretlerinden rivayet edilen bir hadse gre, Hilal sahabeden Mure hazretle
rinin klesi idi. Bu da
Bilal hazretleri gibi Habeistanl idi. Bu Hilal'in bir gn mescide girdiini gren Peygamber
Efendimiz: "Mescide cennet
ehlinden bir kii geldi. Onun duas btn insanlar iin hayrl ve makbuldr." diye buyurmutu
r. Acaba Mevlana'nm anlatt
Hilal bu Hilal mi di? Yahut bakas m? Dorusunu Allh bilir, balkta geen "Kr de bilir...
" beyti Sena hazretlerinin
Hadka'sndan alnmtr.
1111 Bilal hazretlerinin baz hallerini duydun. Baz vasflarn iittin. imdi
de Hilal'in zayfln dinle.
420
1150 Hilal kaza ve kader icab hastaland. Vahiy ile durum Peygamber
Efendimize bildirildi.
Tam bir insan olan ve insanlara padiahlar padiah kesilen, kendisini her
yerde, usuz bucaksz deniz gibi yzlerce akllar kaplayan Hilal, kimsesizdi, hasta
yatyordu.
Peygambere vahiy geldi, Allh'n merhameti tecell etti. "Sana mtak olan,
seni ok seven filan kii hastadr." diye duyuruldu.
1155 Mustafa (a.s.) kadri yce Hilal'i grmek, ona gemi olsun demek iin
o tarafa doru gitti.
rpt.
1160 Emir odasndan kt, aa indi, mjdeciye mjde olarak nerede ise
cann vermeye hazrlanyordu.
O muhterem Peygamber, adeta emri azarlar gibi: "Ben buraya seni grmeye
gelmedim." dedi.
421
1165 Emir; "Canm senin olsun." dedi. "Zaten can da nedir ki? u halde,
emret, syle bu geli kimin iin?
"O yle bir padiah ki, kle klna girmi, gizlenmi; o bu dnyaya, dnya
srlarn anlamaya gelmi.
Sen ona bizim klemiz, ahrcmz deme! unu bil ki define ykk yerlerde,
viranelerde gizlenmitir.
1170 Binlerce bedir halindeki ayn ayaklar altna denmi olan Hilal ne
lemde? Hastal nasl oldu? Acaba o ne halde?.."
Ahr karanlkt, pis, berbat bir halde idi. Fakat Hilal'i grnce, bu ktlklerin hepsi ortadan kalkt.
grd.
"Ya Rabbi!" dedi, "Ne de gizli incisin? Ey ar garibi, naslsn? Daha iyice
misin?
1185 Toprak ineyen bir susuzu, su bann stne alr da gtrrse ne hal
alr? Ne hale gelirse yleyim." dedi.
422
1113 Ey Hakk yolunda yrdn sanan kii, gerek Hakk yokuu geri
geri gitmez. Sen ok deerli olan mana incilerini brakyorsun da, madd, dnyev
nesnelere gnl veriyorsun. Bylece de sen her gn bir az daha geri geri gidiyorsun
ama, gafilsin; geri gittiinden haberin yok.
unun gibi birisine bir misafir geldi. Ev sahibi misafirin yan sordu.
Ev sahibi; "Haydi bakalm ey akn, biraz daha geri geri git de anann
karnna gir."
1118 Birisi bir beyden at istedi. Bey de; "Yr, git de o gzel at al!" dedi.
1120 Durmadan, geri geri gitmek sevdasnda." Bey; "yle ise" dedi, "Sen de
ona ters bin; kuyruunu eve doru evir! "
ehvetini yemeden imeden kestin mi, o ehvet yce, erif olan akl tarafna
ynelir, seni o tarafa doru eker gtrr.
Nasl ki aacn lzumsuz bir daln budaynca, kuvvet teki dallara gider,
1125 Sen de ehvet atnn kuyruunu o tarafa evirince, geri geri gitse bile
seni kurtaracak olan mana tarafna doru gider, oraya dayanr.
423
Binicisine ram olan, doru yolda giden atlar, ne mutlu atlardr. Ne geri
giderler, ne de huysuzluk ederler.
1207 Hilal hikyesinin bir ksmn yazdn, imdi de dolunaya ait bir eyler
yaz!
O Hilal ile, ayn bedir hali birdir. Onlar ikilikten, eksilmeden uzaktr. Yani
Hilal adndaki o siyah kle, manev ynden ayn on drd gibi parlaktr, nur
sacdr.
1210 Hilal yani yeni domu ay, gklerde dolarken geceden geceye,
yavalk hususunda ders verir: zntnn, skntnn yava yava alacan
gsterir.
"Ey tez canl, aceleci, ham kii!" der, "Bir dama bile basamak basamak
merdivenle klr.
Tencereyi bile ocakta yava yava ustaca kaynatmak gerekir." der. Delice
kaynayan tencerenin piirdii yemekten hayr gelmez.
Neden Hz. Adem'in yaratl krk sabah srd? O bal yava yava insan
haline getirdi.
424
406 Bu balkta bulunan hads Gazal'nin hya-i Ulum adl kitabnda aynen mevcuttur. Yakn kel
imesinin lgat
manas; bir eyi kat' olarak bilmek demektir. Tasavvuf manas; delil aramadan, bir eyi iman
yoluyla bilmek, pheye
dmemek, hakikati tasdik etmek.
1186 Hz.sa'y Frat nehri ba stnde tutard da, o ab hayat iinde batmaktan emin olarak yrrd.
havay binek edinir, emin olarak havada yrr giderdi." diye buyurdu.
407 Buradaki havaya bindimden maksat; Burak'a bindim, yahut ilah sevgi ile ykseldim, mira g
ecesinde Hakk'la
manen bulutum.
Mekanszlk leminde, nelik ve nitelik balarsa; btn nelikler ve nitelikler, onun sofrasnn etrafnda kpekler gibi toplanrsa;
408 Bu beyitlerde tamamyla Hakk'a teslim olmayp hadiselerde nedenler, niinler, nasllar ara
yanlar, kpekler gibi
kmil insann sofrasnn etrafnda toplanrlar da kmil insan onlara mekanszlk leminden, ne
likler, nitelikler balar. nk
kmil insan, Hakk'm kendisine ltfettii manev gle kendisine bal olanlara, kabiliyetleri
ve durumlarna gre lazm olanlar
verebilir. Hakk'a teslim olmayp da hadiselerde nedenler, niinler, nasllar aramak bir eit
manev kirliliktir. Bu ekilde kirli
olanlar manev cenabetten kurtulmamlardr. Btn bu manev kirliliklerin en kts de benlik
tir. airin birinin:
"Sen kendini benlikten tamamyla kurtarmadn mddete, ben seni cnp (kirli) sayarm. Sen n
amaz klamazsn."
beyti, bu gerei dile getirmektedir. Gerekten de nelikten, nitelikten kurtulmayan, kafasn
nedenlerden, nasllardan
temizlemeyen kiiler iin Kur 'an okumak caiz olmad gibi, bylece mana kirlerinden arnarak
tamamyla manev temizlie,
gnl temizliine ulamayan mridin, Kur 'an gibi gnl temiz olan mridine de yaklamamas g
erekmektedir. Bunlar birer
yorumdur, te'vldir. Vak'a Sresi 'nin 79. ayeti kerimesinde; "Ona d ve i pisliklerden tem
izlenenlerden bakas dokunamaz."
diye emredilmitir. Bu ayet-i kerimede kasdedilen kitap, Levhi Mahfuz ise, manen ona cisman p
isliklerden
temizlenmeyenlerden bakas muttali olamaz, demektir. Eer Kur 'an kasdedilmise "nsan kirle
ten olaylardan
temizlenenlerden bakas el sremez." manas karlmaktadr. Bu ayete gre apdestsiz olann K
ur 'an 'a el sremeyeceine
hkmetmilerdir. Ama cnp iken ne Kur 'an 'a el srlebilir, ne de ezbere okunabilir.
425
Ey mana sultanlar, ister pis olaym ister temiz, dnyada bu ilah srlara ait
szleri okumayaym da neyi okuyaym?
Sen bana diyorsun ki: "lah mkafata ermek iin bu manev kirliliklerden
ykanp temizlenmedike, su bulunan havuza girme! Yani evvela gnl temizlii
gerek.
409 Bu beyitlerde geen "havuz" kmil insann gnldr. Kmil insann gnl ise ilah srlarla
doludur. Ey hakikati
arayan mrid, manev kirlerden, pisliklerden ykanp temizlenmedike kmil insann ab hayat v
e ilah sr havuzu olan gnlne
girme. Fakat kmil insann gnl, yani batn yolu, topraktan yaratlm olan ten ile, beden i
le evrilmitir. O manev havuza
girip temizlenmek iin, mridin nce kirliliklerden arnmas gerek.
1200 Vay ona zlem eken, vay ona mit balayana, vay o kiinin sonsuz
hasretine!
Suyun btn varlklara yzlerce ltf vardr. Yzlerce keremi vardr. Pisleri,
pislikleri kabul eder vesselam. 410
410 Beyitte geen sular, bildiimiz su deildir. Kmil insanlarn, vellerin gnllerindeki il
ah ltuflar, ilah nurlar
gstermektedir. Onlarn gnllerindeki rabbani ltuflar, ihsanlar, taliplerin kalplerini ykar
, nefslerindeki kirlilikleri giderir.
korur.
426
Akan
dereler
fidanlara
neler
syler?
1069. Sen de bilirsin, sen de tahmin edersin ki, o duru akan su ieklere, fidanlara neler syler?
Allh'n san'at, lemin btn cz'lerine efsuncularn nefesi gibi tesir eder.
Tesir edi de kader icab deil midir? Fakat nasl tesir ettiine akl ermez.
kabul etmezdi.
1222 Doksan yanda ihtiyar bir kadn vard. Yz bumburuuk, rengi safran gibi sapsar idi.
Yana, sofra altna serilen bezin ba taraflar gibi krkl. Fakat onda hala
koca hrs, erkek istei vard.
1225 Koca istei ve ak, ehveti, hrs tamamd. Kendini gzel gstererek
erkekleri avlama a ve tuza parampara olmutu ama, onun erkek avlama hrs
snmemiti.
427
Yine
yzne allk
sren o
ih tiyar
kadn
anlat!
1244 Bir insan ok ihtiyarlad, kocad da, Hakk yolunda bir er olamad ise,
onun adn "yalanm koca kar" diye ar.
Ne niyaz, yalvar var, ne de nazlanacak gzellii var! Soan gibi kat kat
olmu, her kat da pis pis kokmada!
428
Yzne sevine sevine bir ka kere allk srd. Fakat porsumu surat bir
trl boya tutmad.
411 Eskiden, elle yazlm Kur'an- Kerm 'in her on ayetinin sahfe kenarna altn yaldzl b
oyalarla gayet gzel
naklar yaplrd. eklin iine de ok defa yine altn yaldzla "ar" yazlrd. Bunlarn hi
zasndaki ayete "ar ba" denirdi.
Sre balan, Kur 'an 'n ilk iki sahfesi ve en sonu altn yaldzlarla, boyalarla sslenir.
eytana lanet yadrnca, eytan karsna dikildi de; "Ey kurumu, kadit
olmu, utanmaz kadn!" dedi.
Yzn elma gibi kzarsn diye Kur 'an 'dan ne kadar ar aldn?
Fakat ireti renk yzn kzartmad, hurma aacna balanm dal hurma
vermedi. 412
412 Kum bir hurmann daln getirip hurma aacna balamakla ondan meyve alnr m? Bunun gibi
vellerin szlerini
ezberlemekle deil, onlarn vasl olduklar hali kazanmak, onlar gibi olmak lazmdr, ireti r
enk, ss abuk der.
429
1285 teki leme g zamannda, "Kalk, kalk!" sesi gelince, her ey biter,
dedikodu hnerleri, gzel szler, edebiyat artk kalmaz.
Bir denemeye giri, bir iki gn olsun gnln ktlklerden temizle! Gnah
kirlerini sil, ayna gibi tertemiz gnln kendine kitap edin! Oradaki ilah srlar oku!
413 Nefsine uyan Zleyha'y ihtiyar olarak tavsif ediyor. Nefsaniyetten kurtulunca Zleyha ger
ek gzellii buldu.
Gnahkar bir insan da kemal sahibinin lfetinden, yaknlndan manen faydalanr.
1290 Duda kurumu dal, Meryem'in gnlnn yat ile kutlu bir hurma
aac oldu.
ster allk sr, ister mrekkep sr! Yznn gzellemesinin imkan yoktur.
Gnln gzelletir de iki irkin bir arada olmasn.
1237 Ekmei ok seven bir dilenci adam, bir elinde zenbil, dilenirken
Geylan'l bir zengine rastlad.
Ondan ekmek alnca ok sevindi de, dedi ki: "Ya Rabbi, sen bu iyilik seven
kulunu evine, barkna sa salim kavutur!"
Geylan'l bu duaya kzd da: "Ey sersem adam!" dedi. "Eer ev, bark benim
grdm ev barksa, oraya Allh seni kavutursun."
1240 Basit ve kusurlu insanlar her sz syleyeni hor ve hakr bir hale
sokarlar. Sz kymetli ve anlaml bile olsa, o szn kadrini drrler.
414 Bir kimse ne kadar gzel ve manal sz sylerse sylesin, dinleyenler anlayl deilse o
gzel szler yanl
anlalr. Kt bir ekilde yorumlanr. Bu sebepledir ki byk Peygamber Efendimiz; "insanlara
anlaylar derecesinde hitap
ediniz." diye buyurmutur. Geylanlnn kzmas bana Cuha'nn bir fkrasn hatrlatt: Bir l
nn arkasnda alyorlarm.
"Nereye gidiyorsun, penceresi, kaps olmayan yere mi gidiyorsun? O darack yerde ne yapacaks
n?" diye at yakyorlarm.
430
Mnafk gibi grnte oru tutar, namaz klar, ii ise otsuz, imensiz
kapkara topraktr.
1250 Bir dervi bir eve geldi. Bir dilim kuru ekmek, yahut da taze nan istedi.
Dervi; "Hi olmazsa biraz ya ver!" dedi. Adam; "Buras kasap dkkan
deil!" dedi.
Dervi; "Bari bir bardak su ver de ieyim!" dedi. Ev sahibi; "Buras ne dere,
ne de eme!" dedi.
Bunun zerine o dilenci dervi, eve girip eteini kaldrd, evin iine apdest
bozmak istedi.
431
Mademki buras yaanacak yer deil, byle eve ancak apdest bozulur." 415
415 Burada Hz. Mevlana; "Bir kimsenin beden evi faziletinden, bilgiden, ibadetten, insanlktan
, merhametten, gzel
ahlaktan mahrum ise, o evde ilah nur parlamyorsa, o beden evi ancak eit eit gdalarla be
slenen seyyar bir apdesthaneden,
bir heladan baka bir ey deildir." demek istemektedir.
Tavus kuu deilsin ki, yzlerce nakn, ssl rengin olsun da, bakan gzler
senden holansn.
Blbl de deilsin ki, bahelerde gllere kar kcasna tesin, feryat edip
akyasn.
Sen ne biim bir varlksn? Ne i yaparsn, kimin iine yararsn ki seni satn
alsnlar? Sen nasl bir kusun? Seni ne diye yesinler?
416 Burada Tevbe Sresi'nin u mealdeki 111. ayetine iaret var: "Allah yolunda savap dman
lar ldren ve
ldrlen mminlerin canlarn ve mallarn, Allh, cennet kendilerinin olmak karlnda sat
n almtr."
432
O hi bir kalp paray geri evirmez. nk onun satn almaktan maksad kar
etmek deildir. 417
417 Cenab- Hakk'n kulu ne kadar gnahkar olursa olsun, gnahlarndan tvbe edip, ona sdk il
e, samimiyetle iltica
ederse, onu kabul eder. O affedicidir. Kerm ve Rahim olan Allh, kulunun ayplarna, kusurlar
na bakmaz. Hi kimse onun
dergahndan geri evrilmez. O keremini gstermek iin gnahkar kulunu affeder. Burada Zmer S
resi 'nin u mealdeki 53.
ayeti hatra gelir: "Allh'n rahmetinden mit kesmeyiniz. nk Allh btn gnahlar mafire
t buyurur. phesiz ki, o
gafurdur, ok balaycdr, ok merhametlidir."
1293 Birisi hastaland. Hekime gitti; "Ey hnerli hekim, u nabzma bir
bak!" dedi.
anlad.
Ona dedi ki: "Gnln ne isterse onu yap, bedenindeki bu eski hastaln
gesin gitsin.
1325 unu iyi bil ki, sabr, perhiz bu hastala iyi gelmez. Cann neyi
Hasta; "Peki!" dedi, "Hayra kar haydi sen git, ben de rmak kenarnda
seyre gidiyorum."
Kendisine bir salk kaps alsn, iyilesin diye gnlnn istedii gibi
rmak kysnda gezinip duruyordu.
1330 Hasta, sufnin ensesini grd, iine bir sille vurmak istei dt.
Boazna dkn sufnin ensesine bir tokat vurmak iin elini kaldrd.
433
418 Burada Bakara Sresi'nin u mealdeki 195. ayetinden iktibas var: "Ellerinizle kendinizi te
hlikeye atmaynz."
1335 Sufnin ensesine vurunca, enseden bir "rak" sesi kt. Suf; "Hey
hey! Ey ahlaksz adam! Ne yapyorsun?" diye bard.
Suf adama iki yumruk vurmak, sakaln byn birbir yolmak istedi.
1483 Suf; "Bir sillenin ksas iin bam belaya sokmam doru deil."
dedi.
1485 Suf dmann hasta ve zayf grnce "Ben de dmanca bir yumruk
vursam.." diye dnd.
Sonra "Bir yumruk atarsam kalay gibi eriyip akverecek, padiah da ksas
emredecek, beni ldrtecek.
u l adam iin ksasa raz olup, kl altna yatmaya deer mi? Yazktr,
dorusu yazktr." dedi.
Kad yolunu saptm en azgn kiileri yola getirir, kanunu ile fitneleri
yattrr.
434
1507 Suf, kendisine sille vurann yanna gitti, davac gibi eliyle, eteine sarld.
eke eke onu kadya gtrd; "Bu eei bir eee bindir de, halka
gstererek rezil et!" dedi.
1534 Kad dedi ki: "Olum, nce sen durumu iyice akla! Meseleyi
etraflca anlat, ben de ona gre bir hkme varaym, msbet menf bir karar vereyim.
Vuran nerede? Vurduu yer neresi? Senin ikayet ettiin adam hasta,
perian bir halde, adeta hayale dnm.
419 Bu ikayet edilen adam, lmeden evvel lm, varlndan gemi olduundan, onun iradesini
n kendinin
olmad, Hakk'a raci olduu anlatlyor.
1559 Suf; "Peki!" dedi, "Hi bir suum yok iken bu adamn bana sille
vurmasn doru buluyor musunuz?
Ortada hi bir su yok iken, bu pis aynn suflere sille vurmas reva mdr?"
Kad suluya; "Az ok bir eyin var m?" diye sorunca o; "Alt kurutan
baka param yok." dedi.
Kad; "O parann kuruunu kendin harca, kuruu da hi ses karmadan ona ver!" dedi.
O adam pek zavall, perian, hasta, zayf. Ekmek, katk almas iin kuru
ona kfi.
O srada, hasta adamn gz, Kad'nn ensesine iliti. Onun ensesi sufnin
ensesinden daha gzeldi.
1565 "Vurduum sillenin cezas pek ucuz." diyerek Kad'nn houna giden
ensesine vurmak iin elini kaldrd.
Kad'nn yanna gitti ve kulana bir ey fsldayac akm gibi ona doru
eildi. Derken ensesine kuvvetli bir sille aketti.
"Siz iki hasm olarak alt kuruu bln, ben de hrltdan, grltden
kurtulaym." dedi.
Kad fkelenince, suf; "Hey!" dedi, "phe yok ki senin hkmn adalete
uyar. Hkmnde hakszlk, yanllk olamaz.
435
420 u mealdeki hads-i erif ok manaldr: "Kendi nefsine ho gelen eyleri, bir kimse din k
ardeine layk grmese
mmin olamaz."
1570 Sen bunu bilmiyor musun ki, benim iin kuyu kazyorsun ama,
kazdn kuyuya sonunda sen deceksin.
Bir zalim kiiye acrsn... Sana kuru harlk lazm diye ikramda
bulunursun.
1577 Kad; "Kazadan, kaderden gelen her silleye, her cefaya raz olmamz
icab eder.
dedi.
ac?
Btn nurlar, varlk gneinden meydana geldii halde, neden gerek sabah
ile, yalanc sabah kendini gsteriyor? 421
421 Sabaha yakn bir zamanda tan yerinin aarmasna "yalanc sabah" derler. Bu aartdan biraz
sonra tan yeri yine
kararr. Sonra tekrar aarmaya balar. Buna da "gerek sabah" ad verilir. Arifler bunlardan m
anev haller hissederler de "emsi beka" (=varlk gnei=sonsuzluk gnei) ile Cenab- Hakk kasdedilir. nk btn nurlar varl
k gneinden meydana gelir.
Gerek sabah btn peygamberleri ve velleri gstermektedir. Yalanc sabah ise, nifak ehlini,
riyakarlar, hileci insanlar,
nefsan isteklerine uymu kiileri gstermektedir.
436
1610. Allh, Hakk yoluna "Benim yolum" diye buyurduu halde, neden bu
ahde vefa eden sadk bir kii oluyor da, br yol kesici, aki olarak ba kaldryor?
Hr ve asil kii ile, sefih ve ahlaksz bir kii bir karndan doduklar halde,
nasl oluyor da 'ocuk babasnn srrdr!' hadsi gerekleiyor.
Kad; "Ey sufi;" dedi, "arp kalma, bu hali bir rnekle anlataym da dinle:
1615 Sevgili nazldr, kararnda da gibi sebat eder, yerinde durur. klar
ise yapraklar gibi titrerler.
Onun zatnda da, iinde de bir ztt, bir orta yoktur. Btn varlklar, varlk
elbiselerini, ondan almlardr. Onlar, o gidermitir.
Zt, hi zttna varlk verebilir mi? Aksine zt, zttndan kaar. Ondan ayr
der.
1620 E, ortak nedir? Misil, yani benzeri demektir, iyinin ktnn benzeri,
misil, hi kendine benzer, bir misil yaratr m?
437
1625 Bu varlk denizi yle bir denizdir ki, her katresinde akl ile can, bedene
yabancdr.
Akl cesede; 'Ey cansz!' der, 'Dnp gidecein denizden bir koku aldn
m? O hakikat denizinden bize bir haber ver! '
Ceset de akla der ki: 'Gerek olan u ki, ben senin glgenim, glgeden kim
yardm ister?'
Akl der ki: 'Buras yle bir hayret makamdr ki; burada anlayan, anlamayandan daha ciz kalmtr. Daha kstah olmutur. 422
422 Beyitte geen "hayret makam" arp kalma yeri, hakikat mertebesinin ifadesidir. Hakikat
makam yle bir
yerdir ki burada akl eren, anlayan kii, akl ermeyen, bir ey anlamayandan daha cizdir. n
k akl ermeyen cahil kii kstah
ve edepsiz deildir, iddias yoktur. "Ben Hakk' bildim, onunla aina oldum." demez. Fakat ak
ll ve bilgili geinenlerin ou,
bilgileri makbul olduklar halde benlie kaplmlar, kendilerini Hakk'n zatm ve sfatm bil
mi, onunla aina olmu sayarak
bbrlenmilerdir. Halbuki bu dnceye kaplanlar bilmezler ki, akl mahluktur. Ve akim btn
dndkleri ve idrak
eyledikleri manalar dahi mahluktur. Hz. Ali (k.v.) hazretleri "Allah'a yemin ederim ki, akla g
elen her ey Hlk'mdr. Senin
deildir." diye buyurmulardr. Bu sebeple akln her bildii ve cmle mahede kld eyler
mahluktur. Bir kimse Hakk
Teala'nn zatndan veya sfatlarndan idrak ettii manaya, "Bu Zat llah'dir" diye inansa, ma
hluka Halik sfat vermi olacaktr.
Halbuki Hakk' idrak edenler byle sylememilerdir. Byle kiiler kendilerinin nasl ciz bir
mahluk olduklarn idrak ederler,
bu kesret leminin (=okluk leminin), hayr ve er gibi birbirine zt olan her eyin, ancak H
akk'tan olduunu mahede
klmlardr. "Neyi gryorsam, onda ancak Allh'n kudretim, bykln, sfatn, yaratma g
cn grmekteyim." demiler
ve hayran olmular, hayret makamna varmlardr.
Burada klar saan gne bile zerreye glge gibi hizmet eder. '
Kader icab sana bir felaket mi geldi? Bir eyden yara m aldn? Bana
gkten bir bela m eriti? Buna karlk byk bir mkafata kavuacan dn ve
bekle!..
438
O yle bir padiahtr ki, sana bir sille vurunca, bu silleden sonra sana, bana
konacak bir ta, oturup yalanacan bir taht balayacaktr.
1640. Btn dnya, onun nazarnda bir sinek kanad deerindedir. Bir silleye
karlk sonsuz balarda bulunur.
Fakat ey gen, sen hazrlkl ol, dikkatle onu, gelecek mkafat bekle;
gelince seni evde bulsun!
Yoksa 'Geldim, evde kimseyi bulamadm.' der. Getirdii kymetli hediyeleri geri gtrr."
1739 sufi tekrar dedi ki; "Yardm niyaz edilen Allh, her eye kadirdir. Bizim iimizi, isteklerimizi, ziyansz bir hale sokabilir.
1740. Atei gllk, bostanlk yapan, bunu da yapabilir? Krmz ziyansz bir
hale sokabilir.
Her selviyi gklere doru, sere serpe ykselten, kederi ve zdrab da sevin
ve nee haline sokabilir.
Her ey onun ltf ve ihsan ile yokluktan kurtuldu, var oldu. Var ettiini
ebed klarsa, sonsuzlua kavuturursa, onun nesi eksilir ki?
439
olur?
Kad dedi ki: "insann houna gitmeyen, insana ac gelen ilah emir olmasayd, gzel, irkin, deersiz ta, kymetli inci bulunmasayd!
1750 Nasl; 'Ey sabrl, ey hilim sahibi!' diyecekti? Nasl; 'Ey yiit kii, ey
hakm!' diyecekti?
lim ve hikmet, doru yol ile eri yolu belirtmek iindir. Her tarafa yol
bulunsa idi, hikmet bo bir ey olurdu.
Sen ise cisman duygularn kaynat, pis, kirli tabiatnn istekleri uruna
iki dnyann da yklmasn istiyorsun.
1755 Ben biliyorum ki, sen temizsin, ham da deilsin, senin bu sorularn
halka gerei retmek iindir.
Dnyann en mutlu kiisi can uyank olan kiidir. Hakk'tan uzak den ve
gaflet iinde bulunan insan, dnyann en bahtsz insandr."
Mucizeler, kerametler.
1296 Aziz dostum, her ey grnmez ki. Rzgar da gizlidir. Onu tozlarn
ykseliinde, yapraklarn savruluunda seyret!
440
anlatr.
423 Hakk yolunda yryenlerin ilerinde duyduklar ilah neeyi, gnllerinin kendinden gemes
inin sebebini
anlamak ister isen, onlarn gzlerine bak! Gzleri manev bir zevkle mahmursa, ilerindeki ne
enin, huzurun ifadesini bulmu
olursun. nk gnllerde duyduklar ilah nee, onlarn yzlerinin, baklarnn nurundan anl
alr. Nitekim Fetih Sresi 'nin
u mealdeki 29. ayeti: "Secde eserlerinin belirtileri yzlerindedir." Hakk klarnn seher v
aktinde, kimseye gstermeden
kldklar namazlarn, yaptklar ibadetin izlerinin yzlerinden belli olaca haber verilmit
ir.
424 Gerek vellerde, Muhammedi yolda bulunan hakk mritlerde, bir kelime ile insan kmild
e bulunan gizli ve
manev gler, istidatl mritleri dirilttii iin, kerametler kyamet olarak gsterilmitir.
Kyametlerin etkisi udur ki, onlara
yakn olan vel, onlar diriltir, yeni bir insan yapar. Abdulhakm Arvas hazretlerinin, Necip
Fazl merhumu gerek Necip Fazl
yapt gibi...
Varn younu kmil bir insann yanma ekip gtren bahtl kiiler, adeta
manen Hakk' bulmu, Hakk'a ulam gibidirler.
Onlarn mucizeleri cansza bile tesir etmi de, asa ejderha olmu; deniz
blnm, yol olmu; ay da ikiye ayrlmtr.
Senin ruhuna vastasz tesir ederse, gizli olarak seni Hakk'la rabtal yapar
ve dolaysyla onun tesiri ile manen Hakk' bulursun.
1305 Onlarn cansz sandmz varlklara tesiri iretidir, geip gider ama,
ruha tesiri daimdir; boyuna srer, birbirini takip eder durur.
425 sa(a.s.)'n eksilmeyen sofras ile, mcizesiz olarak kalbe gelen ruhan gda ve manev so
fra dnlmektedir,
irfan, iman, ak bu manev sofrann yemekleridir. Meryem'in ba olmayan meyvesi ile, Hz. Mery
em'e vastasz olarak Cenab-
Hakk tarafndan ihsan buyrulan yiyecek hatra gelmektedir. Ali imran Sresi'nin u mealdeki 37
. ayetine iaret edilmektedir:
"Zekeriya ne zaman Meryem'in bulunduu mihraba girdi ise, onun yannda yiyecek buldu. 'Ey Mery
em, bu yiyecek sana
nereden geliyor?' diye sordu. O da; 'Allh tarafndan geliyor.' dedi." Bu beyitte Meryem'in ba
olmayan meyvesinden murat,
gnle mcizesiz, vastasz, Allh tarafndan ltfedilen manev meyvedir. Ruhan nzktr.
441
426 Bu beyitte geen noksan kii iman ve irfan vadisinde ilerlemeyen, kusurlu ve hatal insanl
ardr. Onlar, irfan
denizine giremeyen kara kulardr. Su kuu ise manev zevki olan, iman ve irfan sahibi mritt
ir.
1310 Mucize kabiliyetsiz, ehliyetsiz kiinin cann skar. Ona cizlik verir.
Fakat duygulu ve ehliyetli dosta kuvvet verir, kudret verir, canna g balar,
Fakat onun yapt ie ve tesire baknca, o her ne kadar gizli ise de onu
meydana karrsn.
1315 Onda gizli olan kuvvet, i halinde grnr, meydana kar, kendini
gsterir.
Btn bunlar sana eserleri ile grnyor, u halde nasl oluyor da eserleri ile
grmyorsun?
Sebepler de, eserler de iten ve kabuktan ibaret deil mi? Aratrrsan hepsi
de Allh 'n eseridir.
1320 Ey ulu kii, bu szn sonu yoktur! Dilerim bu manev bilgilere kar,
beslediimiz hrsn, arzunun sonu olmasn...
442
dnmyor musun?
427 Halil brahim(a.s.)' Nemrud atee att. O Hakk'a tevekklnden tr, Cebrail'den yardm
istemedi. Musa
Kelmullah da deryada, kendisine yol buldu. Firavun'un errinden kurtuldu. Ey Hakk k, send
e bu tevekkl, bu keramet yok
iken neden benlie kaplp, kendini kurtulmu, kemal sahibi olmu sanyorsun?
Klcn smail'i kesmesin, Nil nehrinin dibini ana yol haline getirsin. Bunlar
sende var m, ey gafil?..
1350 Sende o baht yok; o tevekkl, o inanca sahip deilsin; ne diye kendini
rzgarn nne atyorsun?
428 Saysz insan ihtiraslarna kaplmlar da, mutluluk, erafet mertebesinden "esfeli safl
n" aalarn aas olan
aalk zeminine dmler, kt insan olarak lp gitmilerdir.
429 "pte oynamak" ve "Canbazlk"la Hz. Mevlana hakikat yolunda yryen evliyay kasdediyor. O
nlar en zor ileri
baarrlar. Ey dervi, sen onlarn gittikleri hakikat yolunda gerei gibi ilerlediine gre, y
eryznde yr, bunun nimetini ve
krn bil!
430 Hz. Mevlana bu beyitte kat kanat yaparak umaktan bahsediyor. Demek ki yedi asr nce de
insanlar umay
denemiler. Firzanfer merhum, bir kiinin kollarna kap kanad takarak, Niabur Camii'nin y
ksek bir yerinden uacam diye
kendini aa attndan ve dp ldnden bahsediyor. Evliya elebi de Hezarfen Ahmed eleb
i 'nin Galata kulesinden
takt kartal kanatlar ile skdar'a kadar utuunu yazar.
Akln
bana al da
h er eyin
sonunu
dn!
443
Sonuna bak da, btn yoklar var gr! Varlar da duygularla hissedilen
deersiz eyler, adeta hayal mahsul olarak bul!
"Biz yokuz, varlklarmz, fani suretler gsteren mutlak varlk olan sensin." Mesnevi, c. I, n
u: 602.
diye yazmtr. Akif Paa da mehur Adem (=Yokluk) kasidesinde yle yazar:
444
grme!
Demitik ki, her san'atn sahibi, san'atn gstermek iin yokluu arar. 433
(Arif insanlar, varl, yoklukla isbat etmeye alyorlar. Ben ise varlk ile yokluu ortaya
koydum.) Yokluk konuu
zerinde dnrken ok dikkatli olmamz gerek. Bizim inandmz yokluk Nihilistlerin, maddey
e balananlarn inand yokluk deildir. Onlar gerekten yok olmay, hi olmay dnrken, bizler kt huylardan, varlk
tan, benlikten kurtulan yokluu
aryoruz. Daha dorusu biz yoklukta varlk aryoruz.
Bir gayeye doru giderken, daha dorusu, hakikati aratrrken herkes nce
yoklua doru koar, sonradan yokluktan kaar. 434
434 Bu beyitte geen "yokluk"la, madd gzlerimizle grdmz iin bizce lem-i gayb olan yok
luk lemine iaret
edilmitir. O lemin ad yokluk lemidir. Ama aslnda ayn varlk lemidir. Btn Hakk yolunda
olanlarn, hakikati arayanlarn
emeli, var gibi grnmeyen, fakat aslnda var olan Allh' idrak etmektir. Bu sebeple herkes g
ayb lemine, Hakk'a doru
komaktadr. Sonra Hakk' idrak edememekten, onun adem-i vcudundan, yani yokluu dncesinde
n kap kurtularak onu
bulmak ve onda yok olmak, "Fena fillah" mertebesine ermek ister. Fakat insan bu fan leme ba
lanp kald iin, varlk
lemini yokluk, yokluk lemini yani bu dnyay var gibi grmektedir. Bu yzden de hayatn adn
lm, lm de glge varlk
olarak l gibi yaad halde hayat sanmaktadr.
445
Neyin varsa, gnln hepsinden ekmisin de, gnl oltan yokluk denizine
atmsn.
O'nun san'atndaki sihir iki gzn de balad da, can ihtiras kuyusuna
rabet etti, ona dt.
1380 Hakk san' atnn bys ile yani Allh'n yaratt fan gzellerin
bys ile bir hayale kaplmsn da, kuyunun dndaki devay zehirlerle, ylanlarla
dolu sanyorsun.
1447 Sen imdi iinde bulunduun vcuttan, varlktan kork! Aslnda sen bir
glge varlktan, bir hayalden ibaretsin; o hayalin de hi bir ey deil, sen de hi bir
ey deilsin.
435 Bu beyitlerde geen "vcud" (=varlk)tan maksat, fena ahlakmz, kt huylarmz, nefsan
arzularmz temsil
eden bedenimiz, madd varlmzdr. Halbuki bu mecaz varlmz, aslnda var gibi grnen yo
kluktan ibarettir. Ey Hakk' ve
hakikati arayan kii, sen imdi iinde bulunduun etten ve kemikten ibaret olan mevhum varl
ndan kork! Senin en byk
dmann odur. Sen onun iinde hapsedilmisin, sen bu mecaz bedende hayallere kaplyorsun, b
ir hayalden, bir vehimden
ibaret olan varln hayal kuruyor. Aslnda sen de yoksun, hayalin de yok. Gerek varlk ancak
Allah'tr. O'ndan baka her ey
var gibi grnmekte, ama gerekte yoktur. Bu fan lemde hi bir ey olmayan, hi bir ey olma
yana k olmutur.
Bu hayaller ortadan kalknca, aklnn ermedii eyler sana apak grnr. 436
436 Edhem Pertev Paa'mn u tercme beyitleri Hz. Mevlana'nm bu beytine tercman olmutur:
"Syrlp ruh zulmet-i tenden,
(Ruh beden karanlndan syrlp, asl vatanna, geldii ruh lemine szlp gidince, ite o
zaman insan pheden ve
zandan kurtulacaktr. Hakikat ve manev hayatn ne olduu bilinecektir.)
446
1523 u glge varlndan, benliinden kurtulunca, ne yaparsan "Attn zaman sen atmadn!" srrna erersin, emin olursun. 437
437 Bu beyitte Enfal Sresi 'nin u mealdeki 17. ayetinden iktibas var: "Habbim, attn zama
n sen atmadn, fakat
Allh att." bylece de varlndan, benliinden kurtulan kmil insann yaptklarnn kendisin
in olmad manas
karlmaktadr.
Anlattna gre o byk sultana, Hint savanda elde edilen ganimetten bir
kle dmt.
Sultan Mahmud o kleyi kendine oul edindi. Halfe yapt. Tahtna oturttu,
orduya kumandan tayin etti.
almt.
1390 Sen bir tahtn stnde oturuyorsun, vezirler, askerler ay gibi, yldzlar
gibi saf saf olmu dizilmiler."
ocuk dedi ki: "Benim yana yana alamamn sebebi u ki; ben kendi
yurdumda, kendi ehrimde iken annem,
'ocuuna baka bir beddua bulamyor musun ki, byle kt, byle
kahredici dileklerde bulunuyorsun?
1395 Hanm! Sen pek merhametsizsin, ta yreklisin, bu szlerinle sanki ocuu yzlerce klla ldrmedesin.' diye szlanrd.
447
Acaba Sultan Mahmud, nasl cehennem huylu, yakc, krc bir adam ki
lmle, belalarla ad anlyor? Ktlklere, zulme rnek olarak gsteriliyor?
438 Beyitte geen "fakirlik, yoksulluk" madd fakirlik deildir. Manev yoksulluk, ruh fakirl
iktir. Bunlar "adem"
(=yokluk), "fena" (=hilik) ile ayn manaya gelmektedirler. Madd zenginlik duygusundan yakas
n kurtarmak, lmeden nce
lmek, "fena ender fena" (hilikte hi olmak), daha dorusu yoklukta yok olmaktr.
Sknt ve kederlerle dolu olan bu bedeni, bir zrh olarak bil, o elbise yerine
ne kn bir ie yarar, ne de yazn.
448
"Dost ile anlaan, dostsuz kalmaz, alc ile beraber olan tccar iflas etmez. Ay gecenin karan
lndan rkp
kamad iin nur samaktadr. Gl dikenin cefasna katland iin gzel kokuya sahip olmut
ur."
Stn ana karnnda, kan iinde, pislik iinde sabretmesi, onu deve
yavrusuna gda yapmtr. 440
440 Bu beyitte Hz. Mevlana; "Stn ana karnnda, kan iinde, pislik iinde sabretmesi" demekle
Nahl Sresi 'nin u
mealdeki 66. ayetinden iktibasda bulunmutur:
"Gerekten st veren hayvanlarda da size bir ibret vardr. Size onlarn karnnda, ikenbe pisl
ii ile kan arasnda halis
bir st iiriyoruz ki, ienlerin boazndan afiyetle geer." Allah'n kudretine hayran olmamak
elden gelmez. Yavru ana
rahminde iken gbeinden ana kanyla beslenmektedir. Zaman gelip de yavru dounca, anann mem
esine, doan yavrunun
ihtiyac olan btn minaralleri, deerli gdalar ihtiva eden zel bir st gelmektedir. Az d
enilen bu st, ana gsnde bulunan
her zamanki st deildir. ok besleyici olan bu huss st hangi kimyager, hangi eczac meyda
na getirdi? Kan damarlarndan
geldii halde bu stte kan yoktur. Bu nasl oluyor? Nasl hazrlanyor?
Kimin stnde yeni bir elbise grrsen, bil ki o elbiseyi sabredip alarak
elde etmitir.
449
Kim derde dmse, kimin can gussalar, zntler iinde ise, mutlaka o
uygunsuz, fena bir kii ile arkadalk etmitir.
Arkadann cefalarna sabredip, onunla uzlasa idin, ona vefa gsterse idin,
ayrl yznden bana vurmazdn.
2040 Cahilin eziyetlerine sabret! Hakk'n sana ihsan ettii bilgi ile, akl ile
hareket et, onunla ho gein!
2043 Nuh kavminin imanszlk evri, ve Nuh'un sabr, Nuh'a ruh aynasnn
cilas oldu.
Sabr klavuzu sana kanat olursa, cann, arn ve krsnn de stne kar,
ycelir.
3979 Hz. Mustafa'ya bak! Sabr ona Burak oldu da onu gklerin en
ycesine kard.
1418 Hakk dostlar ile sohbet halis altn gibi kymetlidir. Sen bu deerli
eyi, nasl oluyor da, onun kymetini bilmeyen hain, riyakar kiilere, kalpazanlara
emanet ediyorsun? 442
442 Bir mridin sohbeti bizi uyandrr. Bizi vellerin kitaplarndan anlama seviyesine yksel
tir. nk kmil insan
Allh'm en gzel canl bir kitabdr. Bu canl kitaptan dinlenen hakikatler mridin gnl gz
n aar. Onu Hakk yoluna
gtrr. Seyran merhum ne gzel sylemi:
"Bir iki kii ok az zaman iin bile olsa, bir araya gelip, Hakk'tan, hakikatten bahsederlerse
, bulunduklar yere
gkler secde eder."
450
Sen Allh'n huyu ile huylan da, sana verilen emanetler eksilmeden kalsn
ve kaybolmaktan kurtulsun!
1420 nsan huyunu yaratanla anla, peygamberlerin huylarn besleyen, onlar olgunlatran byk varlkla uzla, onun huylarn kendine huy edin!
Sen ona bir kuzu verirsen, karlnda o sana bir koyun srs verir. Zaten
her sfat besleyip gelitiren O 'dur.
Sen kuzuyu kurda emanet ediyorsun, kurdu bouna yol arkada yapma!
Kurt sana tilkilik eder, seni aldatmak isterse, akln bana al da aldanma;
ondan iyilik gelmez. 443
443 Burada insann iyi huylar kuzuya benzetilmitir. Nefis eytan, heva ve hevesine kaplm
kiiler de kurt olarak
gsterilmitir.
Bilgisiz kii, bir mddet seninle gnl arkadal etse bile, sonunda
bilgisizliinden tr, seni yaralar.
1431 Tatl szl bilgisizin dostluuna aldanma, szne de pek kulak asma!
O tatl szl cahil, sana "Ey anasnn can, ey gzmn nuru!" der, fakat bu
ho szlerin tesinde zdrap vardr, hasret vardr, aclar vardr.
1433 Cahil kii, ocuunu tatl diller dkerek aldatan ana gibidir. O ana,
babaya aka; "ocuum mektepten bkt, usand." der.
451
Nefis anadr. Akl ise baba gibidir. Akla ayak uyduran, nce sknt eker
ama, sonunda rahata kavuur. Yzlerce ferahlk bulur.
Ey akllar veren Allh'm! mdada yeti, her eyi ancak sen dilersin, sen
yaparsn, hi kimse bir ey dileyemez ve yapamaz.
1440 Hem sen syle, hem sen iit, hem sen ol! Biz bu kadar varlmzla var
gibi grnen yoklardan ibaretiz. 444
444 Hz. Mevlana Dvan- Kebrinde u aldm beyti ihtiva eden gazellerinde, bu konuyu ok ho
bir ekilde ifade
buyurmutur:
"Bizim bedenlerimiz birer evdir. Ruhlarmz da o evlere telerden gelip konmu birer misafirdi
r. Ey Allah'm! Biz
yokuz. Tenlerimiz de, canlarmz da senin glgenden ibarettir. Aslnda tenlerimiz de, misafir
olan canlarmzn can da sensin."
445 Cebr inanc Mesnev'nin bir ok yerinde gemiti. Bilindii gibi cebr inancnda olan kii,
her eyi Cenab- Hakk
yaptryor diye ibadette tenbellik eder. Hatta su iledii zaman da; "Benim elimde bir ey yo
k ki!" diye iblis gibi iin iinden
kmak ister. Evet her ey Hakk'tandr. Amenna, fakat bizim de cz' de olsa bir irademiz vard
r. Eer byle olmasayd
peygamberler gnderilmezdi. Yollarn saptm insanlara kurtulu yollar gsterilmezdi. Allh
'm inayeti ile, ibadet ve gayretle,
iyiliklerle, insann kurtulaca, iyi yolu bulaca bir gerektir. "Takdr-i ezelin gayrete
k olduunu" unutmamamz gerekir.
446 Cebr Allah'tan baka kimsede kuvvet ve kudret olmadna, her eyin, her hadisenin onun em
ri ile, onun takdiri ile
olduuna inanmaktr. Cenab- Hakk'n iradesi dnda hi bir eyin meydana gelmediini bilmekt
ir, insann kendi cz' iradesini
gerek hayra ve gerekse erre yneltmesi de, Hakk'n irade ve ihtiyarndan olduunu anlamaktr
. Bu eit cebre "Mahmud
Cebr" (Beenilen, makbul olan cebr) diyorlar. Kendi irade ve ihtiyarn tamamyla Hakk'n irad
e ve ihtiyarna brakan kimsede,
her eyi yapan, halk eden Allh'tr inanc yerleir, bu inan onu kurtarr ve felakete srkle
meyebilir. Bu cebr, kmil ve ariflere
kol kanat olur. Onlar daha ok iyilik yapmaya, kulluk etmeye tevik eder. Fakat kendi varl
ndan kurtulmam olanlara da cebr
inanc zindan olur. Onlar yoldan karr. Bu cebre arifler "Mezmum Cebr" (=Makbul olmayan ceb
r) diyorlar.
452
Bu cebir inancn sen Nil nehri gibi bil! nanan kiiye su, inanmayan kiiye
kandr.
Kanat vardr, doanlar padiaha gtrr. Kanat vardr, kuzgunlar mezarla, lee uurur.
O kendi kendine der ki: "Neden lme gereken nemi vermedim? Btn
nimetlerin, btn servetlerin kayna olan lm, neden her zaman dnmedim?
Gz nnde tutmadm?
Deniz kpkleri kyya alnca, sen mezarla git de, o kpkleri, orada
seyret!
447 Denizin sahile brakt kpkler, mezarlklarda bulunan llerin cesetlerinin semboldr.
Ariflerin nazarnda, bu
dnyada grdmz her ey, canl ve cansz sandmz btn varlklar, insanlar, hayvanlar, a
alar, bitkiler btn maddeler,
denizlerde ve karalarda yaayan btn varlklar, cisimler, hepsi hepsi vahdet deryasnn kpk
leridir. Esas var olan, daim olan
vahdet deryasdr. Bu bahsin balndan sonra gelen beyitlerdeki hadsi erif u mealdedir: "
Hi bir kii yoktur ki, lsn de
pimanlk duymasn, iyilik etmise; 'Ne olurdu daha fazla iyilik etseydim?'; ktlk etmise;
'Ne diye lmedim de fazla
ktlk ettim?' diye nadim olur." Cami'u's-Sagr, c. II, s. 127.
453
1460 Ey hakikati arayan kii, ekil, nak tozunu grdn ya, rzgar da gr!
Kp grdn ya, kp meydana getiren usuz bucaksz denizi de mahede
et. 448
448 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'in VI. cildinin 2674 numaral gazelinde bulunan u beyitlerle b
u hakikatleri aklar:
"Aalarn dallar, yapraklar rzgar esmeyince oynamaz. Saman p de kehribar olmadka uma
z. Saman p
bile rzgar olmadka hareket etmezken, koca bir dnya nasl olur da, bir oynatan, bir hareke
t ettireni olmadan dner, durur?"
449 Hz. Mevlana ayn dnceyi Mesnev'nin II. cildinde bulunan u beyitle ifade buyurmutur:
"Kardeim, sen ancak dnceden ibaretsin. Bu dnceden baka neyin varsa, kemikten ve kldan
ibarettir."
Btn u tenini, gvdeni batan baa bakta, grte yok et, erit! Baka
git.baka!...
Bir bak var, bir ka kilometrelik yolu grr, bir bak da var iki dnyay da
grr. Padiahn yzn de grr.
454
Yokluk ve zikir
1466 Daha nce yokluk denizinin ne olduunu anlattk. Bunlar duydun ya,
sen imdi hep o denizde bulunmaya gayret et! Buna al! 450
Btn ustalar, eser ortaya koymak, ilerini gstermek iin krk dkk yer
isterler, yokluu ararlar.
1470 Nerede bu yokluk daha fazla ise, Hakk'n ii ve yaratma yeri oradadr.
451 Hz. Mevlana, Mesnev'nin bir ok yerlerinde "Yokluk" zerinde durur. "Varlk ancak yoklukt
a grnr." diye
buyurur. Bir Mesnevi beytinde:
"Varlk aynas nedir? Yokluktur. Eer aptal deilsen, sen de br tarafa yokluk gtr." der.
452 Beyitte geen "beden yokluu"; "lmeden evel lme" srrna eren, cisman arzularndan kurt
ulan kiiye aittir.
Yoksa yoksulluk fakirlik, dilencilik deildir. Nitekim Mevlana bir beytinde; "Dnya nedir? Dn
ya Allah'tan gafil olmaktr.
Kuma, para, oluk ocuk ve kadn deildir." diye buyurur. Aziz Peygamber Efendimiz de bir had
slerinde; "Allh'm,
zenginlikten olduu gibi, fakirlikten, yoksulluktan da sana snrm." diye buyurmulardr. B
uradaki fakirlik, lokma
fakirliidir. Allh fakirlii deildir.
455
yle ise ey hakikati arayan kii, artk dertten ikayet etme. nk dert,
insan yoklua gtren rahvan attr. 453
453 Bu beyitlerle Hz. Mevlana her var olann, yani var gibi grnen her eyin aslnn yokluk o
lduunu beyan
buyurmaktadr. Hakk her eyi yoktan yaratmtr. Kim madd varlndan fedakarlk yaparsa, ten
ini beslemekten, bedene ait
zevklerden, benlikten kurtulursa, gerek varl bulur, ilah huzura kavuur. Bu yzdendir ki,
Allh'a tam manasyla gnln
veren kii, geimini salayacak maldan deil de fazlasndan yz evirmi, kendini cisman arzu
larn esaretinden kurtarm,
hrriyete kavumutur. Bunda da dinimiz itidali, orta yolu semitir. Mehmed Emin merhumun ded
ii gibi:
"Altn, sar bir ylandr, vicdanlar srr. Lakin hayat kavgas iin bu silaha muhtacz."
Dnyada dertten, madd ihtiyalar iinde kvranmaktan, huzursuzluktan ikayet ve feryad etme!
Bunlar insan
yoklua kurtulua gtren birer rahvan at gibidir.
1475 Biz bu kadar syledik, tesini sen dn. Eer fikrinde bir durgunluk
varsa, iyi dnemiyorsan, Allh' zikrederek fikrini uyandr, harekete geir.
"'""Mevleviler, esmay (Allah'n isimlerini) zikretmek yerine ak ve cezbeyi slkn esas ola
rak almlardr."
grnn geree uymadn Mevlana'mn bu beyitleri aka gstermektedir. Kur'an'n bir ok
yerlerinde; "Beni zikredin,
ben de sizi zikredeyim." (Bakara Sresi, 152) Allah' ok zikrediniz mealinde ayetler vardr.
Hz. Mevlana tam Muhammedi bir
yolda olan vel, ilk yaplan resimlerinde bile elinde tebih olduuna gre nasl zikirden vare
ste kalr?
in asl cezbedir. Ama aziz dostum, almay, gayreti brakp sakn cezbeyi
bekleme, cezbe kendi kendine gelmez.
455 Hakk yolunda yryen kiinin Hakk'a ulamas ve hakikat makamna erimesinin asl cezbedir
, ilah cezbe nedir?
Cenab- Hakk'n bir kulunun gnln, ruhunu sevgi ile kendine ekmesidir. Kulunun kalbine sevg
i ateini drmesidir. Bu
hale gelen bahtiyar kul, elinde olmadan cmle ayar ve masivadan geer, kendi mecaz varlnd
an kurtulur. Fakat kulun
"Hakk'n cezbesi gelsin, beni benden alsn." diye cezbeyi beklemesi doru deildir. Mmkn old
uu kadar Hakk yolunda
gayret sarf etmesi, ibadet etmesi, nefsiyle mcadelede bulunmas, hiddetini, ehvetini yenmesi
lazmdr. Kh zikir ile, kh hamd
ile, kah kr ile din ve insan vazifelerini yaparak Hakk'n sevgisini kazanmaldr. nk A
llh'n cezbesi, kuluna olan
sevgisinin derecesi nisbetinde tecell edecektir.
456
456 Buradaki mum, Hakk' bulmak iin sarf edilen emek, klfet, zahmet ve ibadet semboldr. Ya
nl anlalmamal,
cezbe kuu gelince mumu sndrmekten maksat, artk ibadetten, namazdan niyazdan vazgemek dei
ldir. Arifler ibadet ile
ubdiyyeti birbirinden ayrmlardr, ibadet, bir vazife ile yaplan bir takm zahmet ve klfe
te bal olan hizmet ve vazifedir. Bu
abidlerin, zahidlerin iidir. Ubdiyyet ise, bir vazife saylarak zoraki yaplan hizmet deild
ir. Hakk'a kar duyulan sevgi ve
zevkle canla bala yaplan kulluktur. Bu ibadet, klarn ibadetidir. Birinci ibadette korku
esas olurken, ubdiyyette ak esastr.
nk bir kn maukuna hizmeti, bir zahmet deildir, bir zevktir. Bu sebeple beyitte geen
"Sabah olunca mumu sndr!"
demek, Allh'a kulluu brak demek deildir. Taklidi ibadeti tahkka gtr, zoraki ibadetten a
k ibadetine ge, anlamna
gelmektedir.
Hakk'n nuru ile bakan kii, zerrede ebediyet, sonsuzluk gneini grr,
katrede btn denizi seyreder. 457
457 Beyitte geen "Zerre" madd varlklarn, "Sonsuzluk gnei" ise Hakk'n semboldr. Damla
manasna gelen
"katre", bir insann vcudunu, btn denizde Allh'n btn isimlerini, vasflarn kendisinde
toplam bulunan hakikat
mertebesini gstermektedir. Bir eyde Allh'n kudretini, sfatn ve yaratma gcn seyretmek
, zerrede gnei grmeye; bir
kimsenin katre-i vcudunda Hakk' isimleri ve sfatlaryla grebilmek, bir damla da denizi gr
meye benzetilmitir.
Abdurrahman Cami hazretleri; "Cihan, bizim sevgilimizin gzelliini aksettiren bir aynadr." d
emekte, brahim Glen
hazretleri de;
1538 Tabi olarak len kii, bir ynden, bir defa. lr, gider, sufler ise, yz
ynden lmler, yok olmulardr.
1540 Hakk, sufleri defalarca ldrmtr. Ama kan bahas olarak ambarlar
dkmtr.
457
Bunlarn her biri Circis'e benzer. Altm defa ldrlm, altm defa
dirilmitir. 458
Circis: Bir rivayete gre, Andolu'da Kapadokya'da (Kayseri-Sivas havalisi) domu, 303 'de zm
it'te ehit edilmi
bir Hristiyan azizi. Altm defa ldrlm, altm defa dirilmitir.
Adalet sahibi olan Hakk'n sevgi klc ile ldrlen kii, ikayet yle
dursun; "Vur, vur, bir daha vur!" diye yanar, szlanr durur.
Allh'a yemin ederim ki, can balayan Hakk'n akyla ldrlen, ehit
edilen kii, ikinci defa ldrlmeye daha ok ktr.
1545 Bu suf, grnte diri, mezarda deil ama, onun btn duygular
lm, sanki mezarlar onun vcudunda gizlenmi.
Bir mezardan senin stne bir kerpi dse kzar msn? Akll kiiler,
mezardan davac olurlar m?
lye kzp kin gtmeye kalkma, akln bana al, hamamdaki resimle
savaa girime!
459 Hakk'la diri olmak ne demektir? Beer duygulardan kurtulmak, ehvetini, hiddetini yenmek,
Allah'tan gafil
olmamak, lmeden evvel lmek, Hakk'ta yok olmaktr. Bu inanta olmayanlar, bu inanc yaamayan
lar, diri de olsalar, l
gibidirler. Gafletle, benlikle, bilgisizlikle Hakk' unutan, dnyaya dalan, ahireti dnmeyen
kiinin cesedi, onun mezar
olmutur. Hz. Peygamber Efendimizin u hadsi byle kiileri anlatmaktadr: "Hakk' idrak eden
alimlerden, ariflerden baka
btn insanlar ldr."
460 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki 82. ayetinden iktibas vardr: "Artk az glenler,
ok alayanlar..."
Peygamber Efendimiz de bir hadslerinde; "ok glmek kalbi ldrr." diye buyurmulardr.
458
461 Bu beyit ada iran airlerinden birisinin u beytini hatrlatt: "Mum etraf aydnlatrk
en kendi yanmasndan,
tkenmesinden korkmaz. Onun gayesi gzya dkerek, kendini yok ederek cemiyeti nra kavuturm
aktr." Hz. Mevlana da bir
Mesnevi beytinde:
"Faziletli insan, mumun yam yiyen alev gibi, kendini yer tketir, cemiyetin nurunu aydnlat
r."
1585. Cehennemi hatrlamak seni alatrsa, bil ki cehennem sana cennetlerden daha hotur. 462
462 Hakk yolunda yryenler iin, cehennemi dnerek, ilah azaptan korkarak alamak, cenneti
dnp
neelenmekten, zevk almaktan daha deerlidir.
463 Tasavvuf bakmndan ab- hayat lednn bilgi, ak ve irfan; Hakk' a kavumak, hakikate erm
ek manalarna gelir.
Hz. Mevlana bu iki beyitte unu ifade buyurur: "Ey Hakk'tan gafil olan kii! Aslnda gller,
zevkler, neeler, alaylarn
iinde gizlenmitir.
Hakikat yolunda menzile varncaya kadar, tersine evrilmi nal izleri var.
Gzn drt a! ihtiyatla yr, yolu arma! 464
464 Tersine evrilmi nal izleri ile, hakikat yolcusunu artan geree aykr olan grler
kasdedilmektedir.
bret gzn drt a, sevgilinin iki gzn de kendi gzlerine dost edin!
1590Xwr 'an Kerm 'de; "ilerini birbirleri ile danarak yaparlar." ayetini
oku, sevgili ile anla, uzla, dost ol, nazlanarak "Uf!" deme! 465
465 Bu beyitte ura Sresi 'nin u mealdeki 38. ayetinden iktibas var: "ilerini birbirlerine
danarak yaparlar."
459
Akln bana al da cuma namazna bak; herkes camiye toplanm, bir arada,
bir dncede; fakat hepsi de susarak oturmakta. 461
461 u hadste susmann faziletini ifade eder: "Susmak, alim iin sstr, zinettir. Cahil iin
de bilgisizliinin
rtdr."
Neyin varsa, al da susmak ynne doru ek gtr! Kmil bir insan olmak
istiyorsan sus, konuma, gsteriten sakn! 462
462 Hasan Basri hazretleri diyor ki: "Biz yle kimselere yetitik ki, onlar sahip olduklar bi
r hikmeti, srf hret
korkuu sebebiyle saklar, kimseye amazlard. Onu am olsalard, phesiz hem kendileri, hem
de arkadalar faydalanrlarda"
Bir gn Hz. Ali (r.a.) Kfe mescidine girdii zaman, bir adamn orada bulunanlara bir takm e
yler anlatmakta olduunu
grm ve; "Bu nedir?" diye sormu. "Bir adam konuuyor." demiler. O da; '"Bu adam ben falanc
aym, beni tanyn! 'demek
istiyor."
1595 Peygamber buyurdu ki: "Sen, dostlar, skntlar denizinde yol gsteren
yldzlar bil!" 463
463 "Benim ashabm, dostlarm yldzlar gibidir. Bunlarn hangisine uyarsanz hidayete erersin
iz." hadsine iaret var.
Yirmi drt makamdan eng alan algcy dinleyen yoksa, engi ona bir
yk olur.
Aklna ne yank bir name gelir, ne gazel, ne de parman alg almak iin
oynatabilir!
460
glerdi.
1661 "Sen olmasaydn..." hadsinin ifade ettii mana, iin ok keskin, her
eyin asln grr gz iin olduunu bildirmektedir. 469
469 Bu beyitte; "Habbim, sen olmasaydn, bu kinat yaratmazdm!" kuds hadsine iaret edilm
ektedir. Kmillerin en
kmili, nebilerin en efdali olan, lemlerin Rabbinin sevgilisi bulunan, Peygamber Efendimiz, k
mil insanlar arasnda, ilah
san'at ve o san'at yaratan en byk san'i, yaratcy grmekte en keskin gze maliktir. Bu
sebeple Cenab- Hakk sevgili
Peygamberimize; "Senin mbarek varln olmasayd, bu eflaki, bu kinat yaratmazdm, btn k
inatn yaratlmasna senin
erefli varln sebep olmutur. nk her eyin asln, manasm keskin gzlerinle grp anlam
aktasn." diye buyurmaktadr.
Trk'n;
1665. Hikyeci, terzilerin nasl acmadan kuma aldklarn, aldklar kumalar nasl gizlediklerini anlatt.
O kalabalk iinde bulunan Hitl bir Trk, bu szlerden, terzilere ait bir
srrn aa vuruluundan pek fkelendi.
Nereye gelir de, orada birbirleri ile ekien, birbirlerinin srlarn, ayplarn
aklayan, gizli amarlarn ortaya dken, iki dman grrsen;
461
Trk; "Ben seninle bahse girerim ki, o benden deil kuma, bir iplik bile
alamaz." dedi.
Trk, bsbtn kzd; "O terzi benden ne eski, ne yeni hi bir ey alamaz,
aramaz!" diye bahse giriti.
1680 "Eer o terzi benden bir ey akmazsa, sizden bu atla beraber bir at
isterim."
durdu.
Selam verip dkkana girdi. Usta hemen yerinden kalkp, selamn ald.
Onunla merhabalat.
Trke haddinden fazla hrmet etti. Bylece onun gnlne girdi. Ona kendini
sevdirdi.
1685 Trk terzinin blbl gibi tatl tatl dil dktn grnce, getirdii
stanbul atlasn (ipek kuma) onun nne att.
"Belden yukars dar olsun da, gzlere gzel grnsn, aas geni olsun
da hareketimi ksmasn, ayaa dolanmasn."
462
Ate gibi hzla makasn kard, hem kuma kesiyor, hem de boyuna
masallar anlatp duruyordu.
Anlatlan masallar yznden Trk yle katla katla glmeye balad ki,
glerken darack gzleri kapand, grnmez oldu.
1695. Allh her eyi grr, grr ama, onun gzel huylarndan birisi de gnahlar, ayplar rtmektir. Ancak haddi aann yaptn ortaya kor, onu rezil eder.
Atlas nedir? Bahse girimek nedir? Rehin nedir? Terzi aabeyin anlattklar
ile Trk sarho oldu. Akln yitirdi.
O dzenbaz, glnecek bir masal daha syledi. Trk yle bir kahkaha att
ki, srt stne yere yatt.
1700. Gafil Trk, o glnecek masallardan ho zevkler alrken, terzi de kumatan bir para daha keserek gmleinin yakasndan koynuna soktu.
Terzi bu defa nce sylediklerinden daha ho, daha gldrc bir masal
anlatt. Trk' tam manasyla avlad.
463
yok."
Trk; "Allh akna, bana bir masal daha syle!" diye terziyi pmeye
koyuldu.
Terzi; "Ey kendisi masal olmu, varlktan gemi kii! Ne zamana kadar
masal dinlemeyi deneyeceksin!" dedi.
1710 "Senin kendi hayatinin masalndan daha gln bir ey yoktur. Git de
ykk kabrinin banda dur, dn! 470
470 Mevlana bu hikyeden derin manalar karmaktadr. yle ki, masallara kaplp aziz mrn
bo yere harcama,
dn ki u kymetli mrden geen her an bir daha geri gelmeyecektir. Geen senelerle yprana
n, haraba yz tutan varlnn
kabri mesabesinde olan bedeninin viranesinde dur; dn. Madd ve manev knn harabesinde
dnceye dal da, kendini
yenilemeye, hatalarndan kurtulmaya al.
Fena, zalim bir arkada olan u dnyann masallar, oyunlar, senin gibi yz
binlerce kiinin erefini, haysiyetini ald, ald, gtrd.
lemin terzisi olan bu felek, hayat yolunda yryen binlerce kiinin ten
elbiselerini, akn, aklsz ocuklar gibi hem yrtar, hem diker. 471
"Gam yemekle, can ekitirmek demektir bu hayat. Neelenmek, zevk mit etmek dahi beyhudedir.
Nevbeti mr
savan eslafa gpta eylerim, Domayanlarsa, doanlardan daha asudedir."
ihtiyar ocuklar ise onun nne oturmular, kutluluu, kutsuzluu ile alay
eder gibi ondan bir eyler elde etmeye urayorlar." 472
472 Eskilerin "hrs- pr", ihtiyarlk hrs dedikleri hali ifade buyuruyor, ihtiyarlarn dn
ya nimetlerine kar
duyduklar hrs, genlerden daha fazladr. Dilenciler gibi mrlerinin akam yaklat iin
rpnr dururlar. Her geene avu
aarlar, ihtiyar ocuklar, a gzl hars dnya ehlinin semboldr, insanlar anslarna veya
ansszlklarna gvenerek daima
felekten bir eyler beklemekte, istediklerini elde edemeyince felee kzmakta, ansszlklarn
dan ikayet etmededirler. Hayyam:
"Felee etme eamet isnd, Ki onun tli'i senden bed ter." demektedir.
464
demesi.
"Ey kahkahalarn esiri olan manasz kii! Artk brak beni, ge! Bir gldrecek hikye sylersem vay haline!
yapar?
473 Peygamber Efendimiz; "Eer benim bildiimi siz bilseydiniz, az gler, ok alardimz." diye
buyurmulardr.
Baka bir hadslerinde de; "Glmeyi azalt, nk ok glmek kalbi ldrr." diye mminleri uya
rmtr. Byk mtefekkir
Bergson; "Her kahkaha bir bardak kana bedeldir." derken, sanki Hz. Mevlana'nn; "Glecek yerde
kan alardn." fikrine aina
kmtr. Baka bir mtefekkir de; "Sk sk glen insanlar, ok kederli olup, kederlerini yap
mack bir nee ile rtmek
isteyenlerdir." demitir. Gerekten de glmek, kahkaha atmak, gz yalarmzn maskesi olduu
da bir gerektir. Yerinde
glmek elbette gzeldir. "Gzel bir gl, karanlk eve giren bir gne dr." demilerdir
. Peygamber Efendimiz de daima
tebessm ederlerdi.
kumatr.
1720. Gaflet terzisi, mrn kymetli kuman aylarn makas ile para para
kesti.
465
Sen ise; "Benim tli' yldzm daima parlasayd, hep kuvvetli olsayd..." der,
hep bunu istersin.
474 Bundan sonraki beyitlerde Mevlna eski mneccimlerin inanlarna temas ediyor, insanlar o
k eski zamanlardan
beri yldzlarla t-li'leri arasnda bir mnasebet olduuna inanmlardr. Hala da buna inanan
lar var.
diye bu iin iinden kmaktan baka are yok. Fakat Mevlana bundan sonraki beyitlerde; "Sen
u yldzlarn
tali'lerimiz zerindeki oyunlarna, ivelerine bakma da, kendi akn bul, gnln ver, gerek
aka arl!" diye buyurarak, bu
inanc bir kenara atmtr.
1725 Yldzn sana der ki: "Neelenmem, glmeni artrrsam, seni bsbtn
aldatr, zntye sokarm, borlandrrm."
"Bir fakir ihtiyar oduncu gider, Koca bir yk odun tedrik eder. G ile srtna o br alr,
Gtrr hayli ter iinde
kalr."
Oduncu hayattan, yaamaktan bkmtr. "Azrail gelse de canm alsa!" diye niyazda bulunmu. O
anda Azrail
karsna kar. "Beni armsn, senin cann almaya geldim!" deyince; "u yk tut da srt
ma koyuver!" dermi.
466
Hayatn aclklarn, zdraplarn Allh'n bir rahmeti, bir ltf ve ihsan bil!
Merv, Belh saltanatn ise bir azap, bir felaket olarak bil!
476 ki ibrahim'den birincisi putlar krd iin Nemrut tarafndan atee atlan tbrahim(a.s.
)dr. Allah'n emri ile ate
onu yakmad, ikinci ibrahim ise, Allah'n ak atei ile yanarak, tacn, tahtn terk eden, de
rvi olan Edhem olu ibrahim'dir.
Biri peygamber, biri vel. ikisi de Allh'n sevgili kullarndan olan bu iki ibrahim hakknda,
ok eyler sylenmi, ok eyler
yazlmtr, ibrahim Edhem hazretlerine, hayatnda en mesud, hazla dolu an sordular. yle an
latt; "Bir gn bir gemi ile
gidiyorduk. Adamn biri aklabanlk ediyor, ununla, bununla eleniyordu. Etrafndakiler de g
lmekten krlyorlard. Nihayet
bu adam, gemideki yolcular iinde en fazla hakaret edilecek, kk drlecek, maskaralatr
lacak insan olarak beni buldu.
Salarmdan tutup, bam kaldrd. Elini boynumun zerinde bak gibi ileterek kesilen insan
kafalarn misallendirdi. bam
yerlere kadar edi. Ve daha neler yapmad. O kadar kii arasnda hakir ve mdafaasz olarak be
n seildiim iin en mesd anm
bu..." (Necip Fazl Ksakrek, Halkadan Prltlar, s. 17.)
477 ibrahim'den birisi Nemrad'un ateine atld, yanmad. teki ibrahim ise saltanatn brakt
, ilah atein iine dt,
yand. Hakk' isteyenlerin yolunda, byle birbirinin aksi olan ve insan artan eyler vard
r.
1758 Kadnn biri kocasna; "Ey adaml brakp giden, ey insanla yanamayan kii!" dedi. "Neden bana hi bakmyorsun? Ne vakte kadar bu horlukta
kalacam?"
1760. Kocas; "Ben seni a brakmyorum, yoksul bir kii isem de elim ayam tutuyor." dedi.
Kadn gmleinin kolunu gsterdi. Pek kaba idi, pek kirli idi.
467
Adam; "Hanm!" dedi, "Sana bir ey soracam: Ben yoksul bir adamm,
elimden ancak bu geliyor.
phe yok ki, hayatn zevklerini, hevay, hevesi terketmek ac bir eydir.
Fakat bunlar, Hakk'tan uzak kalmann aclndan iyidir.
Din urunda savamak, oru tutmak insana zor gelir, g gelir ama, Hakk'n
kulu kendisinden uzaklatrmasndan, byle manev bir derde drmesinden daha
iyidir.
1776 Bunca zamandr kaynadn, cotun ama, ey kadd olup kalan kii! Yine
de tatar a gibi yar pimi bir haldesin.
Ona talebelik eden kii stad oldu. Halbuki sen, ey inat kr! Gnden gne
geri gittin, geriledin.
Anandan, babandan bir hayrn olmad gibi, gece ile gndzden de ibret
aldn yok!"
1780 Arifin biri, ihtiyar bir papaza; "Sen mi daha yalsn, sakaln m daha
yal?" diye sordu.
Papaz dedi ki: "Ben ondan nce domuum, sakalm yok iken dnyay
grmm, nice seneler yaamm."
Arif dedi ki: "Sakaln aarm, eski halini terk etmi, fakat kt huyun
deimemi, olduu gibi duruyor."
Sakaln senden sonra doduu halde, seni gemi, sen ise tirit sevdasnda
cismn sevdaya dmsn, olduun yerde kalmsn.
Sen hala doduun renktesin, o renkten bir adm bile ileriye atamamsn.
468
1789 Ey aklsz kii! Tih l'nde kalan srailliler gibi, sen de akama
kadar koup duruyorsun da, yine kendini komaya baladn yerde gryor,
buluyorsun.
1794 Bari hi olmazsa, imdi vcudunun her uzvuna, her cz'ne sor,
Hakk'n nimetlerini, lutuflarn, ihsanlarn onlar sana sylesinler. nk bu dilsiz
gibi grnen uzuvlarnn her birinin yzlerce dili vardr.
478 Bitkilerin, aalarn yapraklar Hakk'n nimetini beyan eder, anlatr. Saysz bitkilerin
her yapra bir dil olup,
gnl uyank kiilere, Hakk'n keremini, ltfunu ve ihsann sylemektedir. Fakat gnlleri pa
sl, kalpleri kararm kiiler
bunlar duyamazlar. ehy Sadi hazretleri u beytinde bu hususu pek gzel bir ekilde anlatr:
"Gnl uyank kiilerin nazarnda, bitkilerin her yapra, Hakk'n ma'rifetini, ihsann beyan
eden, anlatan bir
defterdir."
"Sen bedeninin her zerresinden bir feryad duy, bir inilti iit! nk sen, byk bir ehirsin,
hem de bir ehir deil,
belki binlerce ehirsin! (Dvan- Kebr, c. VI, 2821)
480 Beyitte geen "Yedi uzuv" bazlarna gre: 1. Dncenin yeri olan ba. 2. Gnln yeri ola
n gs. 3. Nefis ve
ehvetin sembol olan karm. 4-5. steklerimize vasta olan iki el. 6-7. Bizi gayeye doru gt
ren iki ayak. Hz. Mevlana bu
beyitte; ezelden geldiimiz yerden, ruhumuzda kalan manev nee, sevin hatrdan kp gitmedi
ama, duygularmzda gizlendi.
Be duygumuz ile topraktan bedenimize gelen yedi uzvun tesirinden kurtulunca ruh lemine ait m
anev zevk ve neeye
kavuacamz mjdeliyor.
469
1800 Bu hal una benzer: Yaz mevsiminde pamuk yetiir; zaman geer, yaz
gelir gider, hatrdan bile kar. Fakat pamuk kalr; gzmzn nndedir.
Yahut da ktan meydana gelen buz gibi, buzu grrz, nmzdedir. Fakat
k gizlenmitir, grnmez.
Ey gen, bunun gibi, senin her cz'nde, teninde Hakk'n bir nimeti tek
hikyesi anlatlp, durmaktadr.
Her aa, ocuklarn emzirmektedir. Onlarn hepsi de Meryem gibi gizli bir
padiahtan gebe kalmlardr da, ocuk dourmulardr.
481 Mevlana Dvan- Kebrin bir ruba'sinde gle seslenir de der ki: "Ey gl! Sen gl bahesin
in gzelliine hayran
oldun, onun iin mi glyorsun? Veya ak blbllerinin tleri mi seni gldryor? Yahut gizl
i sevgilinin yanandaki gl gibi
mi alyor ve glyorsun? Galiba sende ona benzer bir ey var. Bu yzden neeleniyor, bu yzd
en glyorsun?"
1819 Yeniden yeniye gelen, Temmuz ayndaki buz gibi. Bu buz her an k
mevsiminin hikyesini syler;
Sende hal geti gitti, cz'lerin yadigar olarak kald. Ya ona sor, yahut da
hatrlamaya al...
Gam seni yakalarsa, evik isen, derhal srar, mitsizlik deminden kurtulursun.
470
"Eer sen, her dem, kendini bahar mevsiminde imi gibi hissetmiyorsan,
mutlu ve neeli deilsen, gl ynna benzeyen bedenin neyin anbardr?"
Mamur yerlerde kpekler var, kuduzlar var. Ykklarda ise nur ve ycelmek
definesi var.
482 Yukardaki beyitlerde grnlerin insan aldatt belirtilmektedir. Mamur yerler devlet
ve servetle bedenleri
mamur olan ehl-i dnya ve ehl-i hevadr. Ykk yerler ise bedenleri dert ve mihnetle, klfetle
, meakkatle harap olmu, ehl-i
belaya iarettir. Bedenleri nimetlerle mamur olan kimselerin vcudlarnda kpek sfatlar ve c
isman duygular, hayvan huylar
vardr. Bedenleri zdrapla, mihnetle harap olan kiilerin vcudlarnda izzet ve nur definesi
vardr. Onlar Hakk'n verdiklerine
razdrlar. Her hallerinde hamd ve senada bulunurlar. Baz akll kiiler, grnlerin tesin
e geemezler, aldanrlar. Hakikati
bulamazlar. Onlar akllarna gvenirler. Yolu arrlar. Filozoflar ayn nurunu yalnz domak
ta, karanl da batmakta
grdklerinden lmden sonraki hayat akllarna gvenerek inkar ederler. Yolu arrlar. Bur
unlarnn ahmaklkla dalandn
grrler.
aresiz kalm bir mflis, derde dmt. Hi bir eyi yoktu. Binlerce
sknt iinde rpnyor, adeta can ekiiyordu.
471
481 Bata bulunan be gizli inci, umum manada "hiss-i mterek" (=ortak duygu); bunlar; haya,
vehim, hafza, idrak,
tefekkrden ibarettir. Gizli olan be duygu da; grmek, iitmek, tat almak, koku almak, dokunm
a duygulardr. Uyumadan rya
grmek: Buna sufler; "Uyku ile uyanklk arasnda grlen rya!", "vak'a" da derler. Bu keli
menin lgat manas olan "vak'a",
"hadise" ifadesini tamaz, uyku ile rya arasnda grlen daha dorusu uyankken grlen rya
manasna gelir.
cizim.
1908 Bir gece ryasnda grd. Ama rya nerede? Uyku nerede? Sufnin
huyu uyumadan rya grmektir. 484
485 Eskiden gzel yaz yazmak iin, stne harfler yazlan katlara "misk kad" denirdi.
1910 "Senin komun olan katdaki katlar gizlice eline al! Bu katlar
arasnda u ekilde, u renkte bir kat var. Onu al, gizlice bir yerde oku!
O kad yalnzca sen oku, akln bana al da, okumak iin kimse arama!
486 Bu beyitte Zmer Sresi'nin u mealdeki 53. ayetine iaret var: "Allh'n rahmetinden mit
kesmeyiniz. nk
Allah, btn gnahlar mafiret buyurur, phesiz ki o Gafur'dur, ok merhametlidir."
472
1923 Fakir adam, katnn dkkanna geldi. Yer yer atlm misk
katlarn yoklad.
vard.
1925 Kad koynuna soktu. "Hayrl iler usta, ben artk gidiyorum." dedi.
Bir definenin yerini gsteren, byle bir paha biilmez kat nasl olmutu da
misk katlarnn arasna girmiti.
1939 O katta yle yazlmt. "Bil ki, ehrin dnda bir define var!
inde bir ehidin mezar bulunan, arkas ehre, kaps dmdz ovaya kar
bulunan bir kubbe var ya, oraya git!
Arkan o ehidin mezarna dn, dur! Yzn kbleye evir! Sonra yaynla
bir ok at!
Ey mesud kii! Okun yaydan frlad da, nereye dt ise, orasn kaz!"
1945 Hem kendi yoruldu, hem de kazma, krek krelmiti, gizli defineden
de bir belirti grlmedi.
enmeden bylece her gn bir ok atyor, fakat bir trl definenin yerini
bulamyordu.
Bu kazma iini kendine huy edindii; durmadan oray buray kazd iin,
ehre bir dedikodu yayld. Halkn azna dt.
"Filan kii, definenin bulunduu yeri gsteren bir kat bulmu!" diye
sylediler.
Dedi ki: "Bu kad bulduumdan beri define bulmak yle dursun, saysz
zahmetler, meakkatler ekmiim.
473
Defineden bir zerre bile elde edemedim, ama ben ylan gibi bir hayli
kvrandm, durdum.
Bir aydr, dilim damam ac, azmn tad yok. Bunun ziyan da bana
haram oldu, kr da...
usand.
1960 Padiah, ovalar, lleri yer yer kazdrmt. Sonunda tuttu, fke ile
kd adamn nne att.
"Hi bir ie yaramayan bu kad sen al! Bu sana layk, nk senin iin
gcn yok!
kaplr.
Bu i iin senin gibi yorulma bilmez biri gerek. Sen mademki yorulmuyorsun, onu git sen ara!
474
1988 Ona ne bir hatif seslenmiti, ne de bir haber gelmiti. Halbuki onun
mit kula, gnl kula "Lebbeyk!" sesi ile dolmutu.
mit, iman ona dilsiz dudaksz "Gel!" diyor, ve bu davet, onun gnlnden
melali, znty spryordu.
2288 O fakir; "Ey srlar bilen Allh'm!" dedi, "Bu define urunda mrm
harcadm.
yand."
2295 O define peinde koan adam; "Ya Rabbi!" dedi, "Bu didinmeden, bu
uramadan tvbe ettim, sana sndm, kapm sen kapadn, yine sen a!
2336 plak bir halde gzyalarna battm, bende kapn grecek gz kalmad.
bildirmesi.
2347 O byle dua edip dururken, Hakk'tan ilham geldi. Bu zorluklar ald,
kolaylat.
Ona dediler ki; "Hatif sana, sadece 'Yaya bir ok koy, at!' dedi, yay adam
akll ek demedi ki...
'Yay var kuvvetinle ek! ' demedi. 'Oku yaya koy, atver! ' dedi.
475
Sen u sert, kuvvetli yay brak! Git rastgele bir yay al! Ona bir ok koy,
atver! Uzaklara uup gitmesine bakma!
Attn ok, nereye derse, oray kaz! Defineyi orada ara! Zoru brak da
candan yalvararak, szlanarak altn ara!
487 Bu beyitte Kaf Sresi'nin u mealdeki 16. ayetinden iktibas var: "And olsun ki, biz insan
yarattk ve nefsinin ona
ne vesvese verdiini de biliriz. Ve biz ona ah damarndan daha yaknz." Bu yaknlk, uzakl
n ztt olan yaknlk deildir,
"nsann her halinden haberdarz. Her an kudretimiz elindedir." diye bilgi, tasarruf ve tedbir
ifade eder. Ama tasarruf erbab bu
yaknl, insann manen gnlnde Hakk' bulmas diye yorumlar.
Ey yayn ekip okunu atan kii! O pek yaknda, sen ise uzaklara ok
atyorsun.
2355 Her kim ne kadar ok uzaa ok atarsa, byle kymetli bir defineden o
kadar ok uzak kalr. Daha fazla ayrlr, daha fazla uzaa der.
Filozof, aklna gvendi. Kendini dnce ile doldurdu. Brak kosun gitsin,
zaten define onun arkasnda kald.
Ona ko, git de, o ne kadar hzl koarsa gnlnden, gnl muradndan o
kadar ayrlr, uzaklar.
2369 Nice ilim, nice akl, nice anlay, nice zeka vardr ki, hakikat
yolcusuna, gulyabani kesilir, yolunu vurur.
488 Bu ve bundan sonra gelecek beyitlerde "Cennet ehlinin ou ahmaktr." hadsine iaret edil
erek, ilmi ile, akl ile
marur olanlarn Hakk yolunda ilerleyemedikleri, benlie kapldklar, yolu ardklar ifade
buyrulmaktadr. Gerekten akl,
dnya ilerini grmekte iimize yaryor ama, hakikati dnmekte bize ayak ba olur. Akll v
e zek insan akln kullanarak
hakikate ulaamaz. Bu bir ak ve iman iidir. Fuzul ne demi;
Akll ve zek olmay hrs ve tama' tuza bil! Temiz kii, ne diye eytan
gibi zeki olmay dilesin?
476
Akll ve zeki kiiler, bir san' atla iktifa etmiler; ahmaklar ise, san' at
grmler, o san'atta taklp kalmamlardr da, o san'atta san'at yaradana
ulamlardr."
1850 Mihnetlerle, zdraplarla dolu olan zamann alal bir trl, ycelii
bir trl... Yars gndz olarak geiyor, yars gece.
lah bir imtihan gibi insanlarn bana gelen sava, sulh, ktlk, bolluk
dnyann btn bu hallerini byle bil!
489 Beyitte geen iki kanattan maksat, Cenab- Hakk'n Hfid, yukardan aa indiren, insan
alaltan; Rf', yukar
kaldran, ykselten ereflendiren mbarek isimlerinin semboldr.
1855 Nihayet sa'mzn tek renge boyayan birlik kp, yzlerce renk
kplerini krar, geirir. 490
490 Hz.sa bir mucize gstermi, bir boya kpnden istenilen, eit eit renklere boyanm ku
malar karmtr. Hz.
sa'nn kpten eit eit kumalar kt gibi, vahdet kpnden de trl trl renk ve eit
lerde varlklar zuhur edeceine
iarettir.
491 Hz. sa'nn kp gibi tuzla da, "mertebei vahdet"; (=birlik mertebesin)), yan lemi vahde
ti gstermektedir, lemi
kesret (=okluk lemi) merteb'ei vahdet(=nur- vahdet)le bir renge boyanr. Kesret (=okluk) o
rtadan kalkar, vahdet (=birlik)
meydana gelir.
477
u topraa bir bak! eit eit renkte bulunan insanlar, mezarlarda bir
renge boyamada.
O byk sultann yznden yahud, mrik, hristiyan, atee tapan hepsi bir
renge boyand.
1865 Fakat maherde tek renge boyan, iyiye de apak grnr, ktye de.
""Yukardaki beyitte geen maherdeki tek renge boyan, mutlak vahdetin zuhuruna iarettir. K
yamet gnnde
btn glgeler, bu dnyada hakikati rten btn rtler, perdeler ortadan kalkacaktr. Beyitte
geen mektuplar amel defterlerini;
elbiseler de kadn olsun erkek olsun insan bedenlerini ifade etmektedir, 'nsanlar, kalplerind
eki fikirleri, niyetleri zerine
dirileceklerdir." hadsi gereince, o gn bizim sretlerimiz, ekillerimiz huyumuza, niyetimiz
e uygun olacaktr. yle ki bir
insann huyu hayvan huylarndan hangisini tarsa, o hayvann eklinde dirilecektir. Eer hayv
an huylarndan kurtulmu,
temizlenmi ise insan sretinde har olacaktr, iyi dnceler, hareketler, o ruhani lemde me
ydana kacaktr, iyiliklerimiz
ktlklerimiz eitli ekillere brnerek bizi karlayacaktr. Mevlana Dvan- Kebr 'inde d
e ayn konuyu tekrarlar. Mesela IV.
ciltte 1940 numaral gazelde"lmnden sonra, yaarken kafanda tadn her dnce ocuu me
zarnn etrafnda 'Baba,
baba!' diye dnp dolatn grrsn. Gzel dncelerinden huriler ve glmanlar domutur.
irkin dncelerinden koca
eytan.."
478
1868 imdi insanlarn srlar, gizli eyleri, alacal kzn rengi gibi da
vurmu, gizlenemez olmu. eitli kanaat, eitli iman sahibi arasnda sz ii,
yzlerce renkli iplik bkyor. 494
1870 imdi zencinin devri... Rum diyarna mensup olan beyaz renkli gzel
Bylece kendilerini aldatmak maksad ile glen ve hi kimseden esirgemeyen dnyev rzklarnda, bir ka gn iin olsun bu soysuz kpekler, mukadder
paylarn alsnlar. Yani dnya ehli, nefsine ve midesine dkn kiilerden
esirgenmeyen cisman rzktan kfire de, imanlya da, btn insanlara ve hayvanlara
verilmektedir.
1875 nsann cevheri, manev ve ruhan gc, karay da kapatr, denizi de.
Alacal kzler, yani kt dnceli kfirler ve fasklar, o kurban bayramnda
boazlanrlar.
479
495 Bu beyitte Enfal Sresi'nin u mealdeki 42. ayetine iaret var: "Kazasn yerine getirmek
iin Allh byle yapt. Ta
ki helak olan, apak bir delil grdkten sonra helak olsun, diri kalan da ak delilden sonra
yaasn."
1887 Kyamet gn adalet gndr. Adalet demek, her eyi yerli yerine
koymak demektir. Ayakkab ayandr. Klah da baa aittir.
1890 Bu dnya, Cenab- Hakk'n kahr evidir. Eer sen, yaptn ilerle
kahr setinse, kahr ek ve kahrdan ikayet etme.
Hakk'n adaleti; herkesi, ei ile ift yaratt. Fil fille, sivrisinek de sivri-
sinekle e oldu.
Zahidin kblesi, ihsan, ltuf ve kerem sahibi olan Allh'tr. Tama' sahibinin
kblesi de altn kesesidir. 496
496 Bedbin Tevfk Fikret merhum insanda yksek duygular yle dursun, vicdann bile bulunduun
dan phe ederek
yle demiti:
Ya gmtendir o ya altndan."
480
Bylece, taze khne, yeni eski, say dur. Saymaktan usanrsn. Sen imdi
yr, git, iine bak!
Bizim rzkmz, altn kasedeki arap, o kpeklerin rzk ise "Yal" dedikleri
yere dklen tutma suyu.
Hangi huyu, hangi tabiat verdikse, ona, o huya layk olan veririz.
497 Bu beyitlerde Zuhruf Sresi'nin u mealdeki 32. ayetine iaret var; "Onlarn bu dnya haya
tndaki geim
rzklarn aralarnda biz bulduk. Bir ksmn da derecelerine mertebelerine gre, dierlerini
n stlerine kardk."
geer.
1921 nsann grme duygusu bazen ibret sahibi olur da, gizli perdeyi deler,
geer.
1930 Ve anlar ki; ova, l altn ile, para ile dolu olsa, Hakk'n rzas olmadka oradan bir arpa miktarnca bile bir ey alnamaz.
nsan, durmadan, aralk vermeden yzlerce cilt kitap okusa, Allh takdir
etmedi ise hatrnda hi bir ey kalmaz.
Fakat, o kii Allh'a kulluk eder de, iyi ve insanlara yararl olursa, bir kitap
bile okumadan, kendi iinden, kendi gnlnden grlmemi, duyulmam nadir
bilgiler elde eder.
481
1935 Bil ki; yce gkler, insann idrak ettii, akl erdirdii eylerin aksidir.
Gkler o akisten ibarettir. 498
Akl ve ak
Hi bir eye aldrmayan aktr, akl deil.. Akl, yararlanaca, fayda elde
edecei eyi arar.
Neyi var, neyi yoksa, ortaya kor, oynar, yutulur. Kar aramaz. Hakk' 1970
tan ald gibi, hepsini yine Hakk'a verir.
Hakk, ona bu varl sebepsiz vermitir. O cmert kii de, sebepsiz olarak,
Hakk vergisini, yine Hakk'a balar.
nk eriat; ya stnlk arar, ya kurtulu.. Varlktan, benlikten temizlenenler, kurtulanlar ise halis kurbanlardr.
Ak derdine hi bir yar, hi bir dost yoktur. kn bu madd dnyada bir tek
mahremi bile bulunamaz.
ktan daha deli, dvane kimse yoktur. Akl onun sevdasna kar krdr,
sardr.
498 Bu beyitte u hads-i erife iaret var: "lk yaratlan akldr." Bu akldan murad "akl-
klldr, "akl- kll"e,
"hakkat-i Muhammediye", "nur- Muhammediye" de denir Dolaysyla bu insann hakikatidir... K
mil insann ruhudur. Bu
btn varlklarn ilki ve esasdr.
482
Bir hekim bu eit delilie urasa, hekimlik defterini kan ile, gzya ile
ykar, yazlarn hepsini silerdi.
Ey Hakk Hsameddin, ister isen onu kov! Seninle konutuu gibi onun
can kanad bitmitir. 499
499 Yukardaki beyitlerde Hsameddin elebi hazretleri mridin rneidir. Gvercin de mridin
semboldr. Bir
gvercin nasl alm olduu dama bal kalrsa, mrit de, eyhine yle bal kalr. Kovsa bi
le onun kapsndan ayrlmaz. Bu
hal mridin eyhte fani olmasn ifade etmektedir.
Can kuunu, sebepsiz yere kovsan da, yine o senin damnn etrafnda dner,
dolar.
Ey gnller fetheden ruh! Bir an iin olsun, sana kretmeyi inkar etme!
1995 Daima kin gden ak komiseri, o inkarcnn gsne ayrlk atei ile
dolu bir leen kor da;
500 Bu beyitlerde geen baz kelimelerin ifade ettikleri manalar dnelim: inkarc kii kend
i eyhini anlamayan,
onda kusur gren mridi gstermektedir. Ay, eyhi ifade etmekte, toz, nefsan ve cisman arzul
ardr. Bu blmde dikkat
edilecek ey u ki: Hz. Mevlana kendisini Hsameddin elebi'nin yerine koyuyor. Onun mridi ol
uyor ve bize bir mridin
eyhinde nasl yok olduunu iaret ediyor.
483
501 Burada Hz. Mevlana kendilerini k bir mrit yerine koyarak Hsameddin elebi'yi mrit s
ayyor ve ona o
ekilde hitaplarda bulunuyor. Ona iltica ediyor. Bu blmlerde Mevlana ile Hsameddin elebi b
ir oldu. Mevlana kendini onda
kaybetti. Mridin ehyte fani olmas gibi, eyh de, mridinde fan oldu. kisi bir oldu.
Zaten bu feryad, bu figan hep ondan gelen bir feryad. Allh'm sen gizli
olan koru! 502
502 Buradaki feryad, figan Hz. Mevlana'nn mbarek dudaklarndan dklen, sylenen Mesnevi bey
itleridir. Fakat bu
beyitleri, yazan ve yazdran Hsameddin elebi'dir sanki...
Yazan da, syleyen de ve yazdran da yle birlemiler ki, aralarnda bir kl pay yer yoktur.
O ruhan mauk ile
rabbani mahbub ayr deillerdir. Manen bir olmulardr.
Bizim ney gibi iki azmz var. Bir azmz onun dudaklarnda gizlenmitir.
Bir azmz da, size grnmede, size kar feryad edip inlemede, havaya bir
hayhuydur salmada.
Fakat gnl gz ak olan bilir ki, bu taraftan gelen feryad, bu batan kan
figan, o taraftan, o batan kmadadr.
Ney onun dudaklar ile dost olmasayd, hemdem olmasayd, dnyay eker
gibi tatl sesle doldurmazd. 503
503 Ney, kmil insann semboldr. eker, ilah marifeti, hakikatin srlarm gsteriyor. Hz. M
evlana demek ister ki:
"Hsameddin elebi benim vcudumdan ibarettir. Bu vcuduna neyin feryad ve figan Hakk'n fazl
, nameleridir. Kmil
insann vcudunun neyi, mana ekerleri ile cihan doldurmada, ruhlara teselli sunmaktadr.
Kiminle yattn? Hangi taraftan kalktn ki, byle deniz gibi coup kprmedesin?
Yahut da; "Ben geceyi Hakk'n yannda geirdim." hadsini okudun da ate
denizinin iine daldn.
484
Ey herkese rnek olan, uyulan Hsameddin; "Ey ate sn, yakma!" ayeti
senin cann korudu. 504
504 Burada Enbiya Sresi'nin u mealdeki 69. ayetine iaret var; "Biz de dedik ki: 'Ey ate,
brahim'e kar serin ve
selamet ol, sou!'"
Hikyede geen o fakir kii, defineyi bulamad. Ona syle, beklesin! Fakat
biz u anda manev araba, vahdet arabna daldk, hakikati bulduk.
Ey fakir, hazne aramaktan vazge de, u anda artk Allh'a sn, onu ara!
Benden yardm bekleme, ben yokluk deryasna batm, kalmm.
2020 Benim artk size akl verecek, yol gsterecek halim kalmad; benim
kendimden de haberim yok, sakalmdan da...
2028 Denize doru git, sen balk olusun, neden erp gibi byle sakalna
dtn? 505
505 "nsan balkoludur" demekle unu kastediyor: Hz. Adem hakikat denizinin bal saylrsa,
biz de onun neslinden
gelmiiz.
erp deilsin, bu senden uzak, sana inci bile haset ediyor. Senin hakikat
denizinde feyiz dalgalar arasnda bulunman daha iyidir.
485
Yahut da nbetle bazen sus, bazen syle, alar gibi davul al, vesselam!
Halden anlayan bir yakn kii, bir mahrem grdn m, can srrn syle, gl
grdn iin, blbller gibi t!
O byk eyh, o gerek velyi grmek iin dalar at. Uzun ovalar geti.
Sdk ile, candan yalvarlarla yol alyordu.
"Ey muhterem kii!" dedi, "Ne istiyorsun, syle?" Yolcu; "eyhi ziyarete
geldim." diye cevap verdi.
2050 Kadn bir kahkaha att da dedi ki: "Bir u sakalna bak, bir de gze
aldn yolculua ve ektiin skntlara bak!
486
Senin yerinde, yurdunda iin yok mu idi ki, beyhude yere, bo yere yollara
dtn?
Yoksa eytan senin bana bir yular m geirdi de, seni yolculuk hevesine
doru ekti, gtrd?"
2055 Kadnn alayl gllerinden, hesapsz ve yersiz konumalarndan mrit, ok zld, gamlara batt, dertlere dt.
vermesi.
Kadn cevap verdi de dedi ki: "Aradn adam, bombo, bilgisiz, riyakar,
dzenbaz bir kiidir. O ancak ahmaklar kandrr. Tuzaa drr. Yolunu
armlar, bsbtn yoldan karr.
2060 O laf ebesidir. anak yalaycdr. Hazr sofraya konmay seven, onun
bunun srtndan geinen yzsz bir kiidir. Onun yalanc hreti etrafa yaylmtr.
487
O gen mrit; "Yeter artk, sus!" diye, bard. "Her ey aka grnmekte,
senin ktlemene ne lzum var? Ortalk aard, gece bekisini ne yapaym?
Allh adamlarnn nuru, douyu da tuttu, baty da.. Gkler bile ard da
secdeye kapandlar.
2071 Senin gibi bir iblisin sama sapan szleri, beni bu kapnn toprandan
hi evirebilir mi?
Ben rzgarn srkleyip getirdii bir bulut deilim ki, bir toz sebebi ile bu
kapdan dneyim?
2075 O lye smayan, o hesaba gelmeyen nur nerede parlad ise, orada
kfr, iman kesildi. eytan da mslman oldu.
2078 Ey yal kadn, sen Hakk mumunu sndrmek iin flyorsun ama,
hem sen yanyorsun, hem ban yanyor.
Nasl olur da deniz, kpn azndan pislenir, nasl olur da gne, flemekle
sner?
2114 Yr, Allh'a kret ki, sen bu evin kpeisin, yoksa ben imdi sana
yapacam yapardm."
488
vermesi.
2115 Ondan sonra herkese, eyhi sormaya, eyhi her tarafta aratrmaya
balad.
Derken birisi; "Bu diyarn kutbu, odun getirmek iin ormana gitti." dedi.
eytan da aklna vesvese getiriyordu. "Byle byk bir velnin ahlak zayf
bir kadnla beraber hayat srmesi, ona yakr myd?" diye dnyordu.
"Dinin eyhi" diyordu, "Ne diye byle bir kadn evinde tutuyor, onunla
dp kalkyordu?
2120 Zt, nasl olur da, ztt ile beraber bulunur? Halkn imam olan bir zat
nerede, maymun nerede? Bunlar, nasl oluyor da, birbirleriyle uzlarlar?" diyordu.
Sonra dnyor, ateli bir "La havle" ekiyor; "Benim onun iine karmam,
onu knamam kfirliktir, kin gdclktr." diye dnyordu. 506
506 L havle vel kuvvete illa billahi' laliyyi'lazm' (=Ulviyet ve byklkte tek olan Allah'
tan baka kimsede kuvvet
ve kudret yoktur.) sz doksan dokuz hastaln ilacdr. Bu hastalklarn en k i sknt
sdr." diye bir hads vardr. Bir
eye can sklan, ii daralan mslman bu yzden "la havle" der.
"Ben kim oluyorum da, Hakk'n ilerine karyorum, neden iimden byle
pheler geliyor?" diyordu.
Derken, eyhin karsna kar duyduu kzgnlk, yine kabaryor, nefsi tekrar
hcuma geiyordu. Bu yzden gnlnden, kuyumcu potasndan kar gibi hiddet
dumanlar ykseliyordu.
2125 "Azer nasl olur da Halil ile der kalkar, onunla dostluk kurar.
Yolkesen nasl olur da, klavuzla beraber bulunur? Onunla uzlar?" 507
Azer, brahim (a.s.)'n babas (En'am Sresi , 74) idi. Kendisi put yapard, yapt putlara t
apard.
489
Kkremi arslan, o odunu tamakta idi. O ermi kii de, odunlarn stne
oturmutu.
Kams da, Allh'n bir ltf eseri olarak erkek bir yland, ylan bir kam
gibi eline almt.
2133 O byk vel, mridi uzaktan grnce gld de, dedi ki: "Ey beni
grmek iin yollara den kii, sen eytandan o szleri duymam ol!"
O byk eyh, gnlnn nuru ile, mridin aklndan geeni bildi. O nur ne
gzel bir yol gstericidir.
2135 O byk varlk, o hnerli kii, yolda, mridin gnlnden neler geti
ise, onlar bir bir syledi.
Ondan sonra da, o gzel szler syleyen eyh, kendi karsnn inkar
hususundaki zor meseleyi anlatmak iin azn at da, dedi ki:
Bizler, hakikat yolunda ileri gemek iin hzl giden, sarho, kendinden
gemi develer gibi, Cenab- Hakk'n ezelde bize ykledii bu ar yk, ikayet
etmeden, szlanmadn ekip gtrmekteyiz.
2140 Ben Hakk'n emrini, fermann yerine getirmekte ham deilim ki,
halkn beni knamasn, ekitirmesini dneyim.
490
2145 Nereye mi varr? Yere bile yol olmayan bir yere. Allh ay'nn gzleri
kamatran nurundan baka bir ey bulunmayan yere. 508
508 Burada Nur Sresi'nin u mealdeki 49. ayetine iaret var: "imein parlts nerede ise g
zleri kamatracak."
"Allh ayY'ndan maksat ruh- a'zamn ilah nurdur. Ayeti kermenin beyan buyurduu zere "Hakk
'n nrunu, nas idrak
edemez. O nra kimse bakamaz."
509 Hz. Mevlana'mn bir beytini birisi manzum olarak tercme etmi. Bu beyit buraya ok yakac
ak: "ayet
rastlamasaydk bizler edepsizlere, Affetmenin zevkini kim verirdi bizlere."
2150 Peygamberler, ahlaksz kiilerden ok eziyet ektiler. Bu eit ylanlarn elinde ok kvrandlar.
2080 Grne gre hkm veriyor isek, bu aydnlktan daha da fazla grnen nedir, syle?
Kim Allh mumuna "Pf derse, kendi az yanar; hi mum sner mi?
Can denizinin yle mthi, yle kuvvetli dalgalar olur ki, Nuh tufannn
dalgalarndan yz kere daha stndr.
491
510 "Nasl Hz. Nuh'un olu hakikati grememi, imanszl yznden boulup gitmi ise, Kenan
tabiatl, idraksiz
kiiler de, devirlerindeki kmil insanlarn hakikatlerini gremedikleri iin, gzlerim benlik
ve gurur balad iin felakete
srklenmilerdi.
mi?
zhidliin mahsuldr.
511 Bu beyitlerde mecaz olarak baz hakikatler ifade buymlmaktadr: eratin ve tarkatin ces
edi var, ruhu vardr.
eriat dinin hkmleri, emir ve nehiyleri, yani yap, yapma emirleridir. Din adamlarnn bildik
leri eriat, ruhsuz bir kalp gibidir.
Onun ruhu Allh' bilen arif kiidir. Arif kimdir? Hakk'm zatn, esma ve sfatlarn, kaza ve
kaderin srlarn bilen ve onlar
yaayan kiidir. Bunlar ilah ma'rifettir. Arifi Billah'n aina olduu ma'rifet ise, eskiden
gelmi kiilerin yaptklar zhd ve takvann mahsuldr. eratin z, zbdesi zhd ve takvadr. Bu sebeple "Dnyay, nefsan arzulan
terk etmek btn ibadetlerin
banda gelmektedir, denmitir. Bunlar bilmek deil yaamak gerekir ki, bu da ok zordur. Zh
d ve takva mertebesine gelen
kii, ibadet tarlasna tohum ekmekle megul olur, demektir. Ma'rifetullah dikilen mahsullerin
elde edilmesidir.
512 nsan hakikat, btn hakikatleri kendinde toplamtr. Bir kmil insan kendi hakikatine u
lanca kemal
mertebesini bulur da, doruluu emreden de, doruluk da o olur. Srlar aan da, alan srlar
da o olur. Cenab- Hakk, bir kuds
hads ile "insan benim srlarmdan bir srdr." diye buyurmutur. Kendi hakikatini bulan insan
ve mertebe-i kemale ulaan irfan
sahibi kii, bizim bugnmzn de, yarnmzn da padiahdr. Kabuk gibi olan suret lemi, da
ima, o mutlu kiinin ltuf ve
lezzetli olan hakikatinin kulu ve klesidir.
2095 eyh; "Ben Hakk'm" dedi, ileri vard ama, gerei gremeyen krleri
de bozguna uratt.
492
Kul benliinden geerse, kulun varl kalmazsa, kul Hakk'n varlnda yok
olursa, ne kalr? Bir dnsene ey inkarc! 513
513 Znn- Msr hazretleri: "Hakk yolunda yryen bir kimsenin, kendi varl, benlii kendi
si iin vebal olur." diye
buyurmutur. Bu sebeple: "Ey insan, senin varln bile bir gnahtr, dier bir gnah ona kya
s olunamaz." demilerdir. Kendisi
Hakk iin, Hakk'ta kendisi iin olan bir kimsenin hi bir eyi kalmad sebebiyle, o kimsenin
iki cihanda da her hangi bir eye
olan nisbeti ve izafeti sahih olmaz. Varlk, mecaz vcd ortadan kalknca, hakk vcud kalr
. "Ben benim" demeyip de "Ben
Hakk'm" diyen kii, mecaz varlktan kurtulmu olduu iin ve hakk vcudu ile kaldndan,
bu cretli sz syleyen odur.
Yani hakk varldr. Kendisi deil, onun madd varl aradan kmtr. Mana yn, hakkan
vcudu kalmtr. Dikkat
edilirse grlr ki, "La ilahe illAllh"daki "La" (=yok) kalkarsa, geriye "illllh" kalr. B
ylece de "La"nn srr, kulun
vcdunda zahir olmal ki, o kulun bir vehimden ibaret olan benlii, enniyeti yok olsun da ge
riye "illllh"dan, Allh'tan
baka bir ey yoktur, srr tecell etsin. Bu zor konuya Hz. Mevlana bir ruba'si ile aklk
getirmitir. "Bir kimse, kendi
benliinden mutlak surette fan olmadka, onun iin, tevhd, Hakk'a ulamak, manen Hakk' bul
mak imkanszdr. Tevhd, hull deildir. Yani h Hakk'n iine girmek deildir. Tevhd benlikten kurtulmak, varlndan
syrlmak, yok olmak demektir.
Yoksa, bo ve manasz szlerle batl Hakk olmaz."
Gzn varsa, a da bak; "La" (=Yok) yok olduktan sonra geriye ne kalr?
2102 Gkler, o byk varln ay'nn kullardr. ark da, garp da; cmlesi
ondan ekmek dilemektedirler.
514 Burada Cenab- Hakk'm Peygamber Efendimize dair u kuds hadsteki iltifatna iaret var;
"Ya habbim, sen
olmasaydn, sen olmasaydn gkleri yaratmazdm." Peygamberimiz kmil insan rneidir.
olurdu.
515 Burada madde ynnden fakir olan, fakat mana ynnden ok zengin olan dervilerle, madd y
nden varlkl,
mana ynnden fakir olan zenginler karlatrlyor. u halde ey grnte zengin, manada fak
ir olan kii, senin ok altnn,
gmn, ipek elbiselerin var. Bu hal, grnte fakir ve zayf olan kiiler sebebindendir. Ey
madd bakmdan zengin, fakat
mana fakiri olan kii, unu iyi bil ve manen zengin olan fakirlere zekat ve sadaka ver ki, ger
ekte o zekat ve sadaka sana aittir.
493
hikmet. 516
516 Bu balk Bakara Sresi'nin u mealdeki 30. ayetinden aynen alnmtr: "Bir zamanlar, Rab
bin meleklere; 'Ben
yeryznde bir halfe yaratacam' demiti."
Bu yzden de, pdiahlna bir ayna olsun diye, bir gnl sahibini kendine
halife yapt.
Ona hadsiz, hesapsz ruhan nur, manev stnlk, temizlik ihsan etti. Sonra
da ltfettii nran stnle mukabil, ona bir de karanlktan, madd ve cisman bir
zt yaratt, karsna koydu.
2155 Biri beyaz, biri siyah iki bayrak dikti. Birisi dem, br de yelkesen,
yol azdran iblis idi. 517
517 Bu bayraklardan biri; "Doru yolun nurunu gsteren bayrak"; br, "Sapkln karanlm
gsteren bayrak".
Beyaz bayrak Hz. Adem'i, siyah bayrak da iblis' i temsil etmektedir.
Bylece ikinci devirde Habil geldi. Onun pak ve temiz trnn ztt Kabil
oldu. 518
518 Habil ile Kabil Hz. Adem'in iki oludur. Maide Sresi'nin 27-31. ayetlerinde beyan buyruld
uu zere. Kabil
blis'e uyarak, kardeini ldrd.
Nemrud, ibrahim'in ztt oldu. Ona dman kesildi. O iki ordu, birbirine kin
besledi. Savat, durdu.
ayrd.
Hz. ibrahim ile Nemrud'un mkili halledilsin, zorluk ortadan kalksn diye
Cenab- Hakk atei, azab hakem tayin etti.
Devir devir, zaman zaman bu iki frka Firavun ile efkatli, merhametli
Musa'nn zamanna kadar savat.
Cenab- Hakk Musa'nn kavmi ile Firavun'un kavmi arasnda denizi adeta
hakem olarak koydu da, iki taraftan birisinin zaferi kazanmasn salad.
494
Allh Semud kavmi iin, bir haykr azap olarak yollad, o korkun feryad
onlarn canlarn ald. 519
519 Semd kavmi, Hicaz'la am arasnda bir blgede otururdu. Bunlar doru yola getirmek iin
Hz. Salih peygamber
olarak gnderildi. Bunlar Salih (a.s.)' dinlemediler. Bunun zerine mthi bir haykr, kork
un bir feryatla helak oldular. Hd
Sresi'nin 61, 68, 94. ayetlerinde bu hadise beyan buyrulmutur.
520 Ad kavmi Hadramut ile Umman aras lde yaayan bir kavim. Bunlara Hd (a. s.) peygamber o
larak
gnderilmitir. Bu kavim de korkun bir rzgarla helak oldu.
Karun'a da Cenab- Hakk, yeri musallat etti. Yer, halim ve yumuak tabiatl
olmakla beraber, ona kinlendi, yutuverdi. 521
521 Kann dnyann en zengin kral idi. Haznelerinin anahtarlarn gl kuvvetli on be kii
tayabiliyordu.
Yoksullara acmadndan, hi yardmda bulunmadndan, kendisinin de, haznesinin de yer tara
fndan yutulduu, yani kraln
saysz hazneleri ile beraber yere batt Kur' an Kerm 'in Kasas Sresi'nin 76-81. ayetler
inde anlatlr.
Yerin yumuakl, batan baa hiddet, kahr kesildi. Karun'u da, haznesini
de ald, iine ekti.
Hakk senin sevdiin ve bedenin direi olan ekmee, bir kahredicilik verirse,
nefes kesen hastal gibi, o ekmek senin boaznda kalr, seni boar.
insan souktan koruyan u elbiseye, isterse Cenab- Hakk zemheri soukluu verir de...
Bu gzelim elbise, bedenine buz gibi souk gelir. Seni kar gibi tr, zarar
verir.
yle bir hale gelirsin ki, krkten de kaarsn, ipek elbiseden de; hatta
onlardan kaar, zemheriye snrsn.
2175 Sen kuvvetli, iki kat deilsin; zayfsn, yaln kat bir adam saylrsn.
Senin "Zlle" azabndan haberin yok. Sen bir gafilsin. 522
522 rih Ankarav hazretleri bu beyti u ekilde aklam: "Ey gafil, sen iki kat da giysen
yaln katsn, bu sebeple
her eyi bir sebebe dayyorsun. Ekmein al giderdiini, elbisenin sttn sanyorsun, s
ebep aryorsun. Msebbib'l-esbb,
sebepleri halk edeni dnmyorsun. Hakikatte doyuran ekmek, stan da elbise deildir. Her e
y haktandr. Allh isterse,
ekmek doyurmaz, elbise de stmaz. Zavall senin zlle azabndan haberin yok. Zlle azab 26.
uara Sresi'nin 176-191. ayeti
kermelerinde geer. yle ki; Medyenliler, gnderilen uayb (a.s.)'n kavmine verdii nasihat
leri dinlememiler ve doru bir
peygamber isen bir mucize gster, gn bir parasn stmze indir demiler. Bunun zerine y
edi gn hi rzgar esmedi.
iddetli bir scak hkm srmeye balad. Sonra ortal koyu bir sis, bir bulut kaplad, kam
ak istedikleri zaman zerlerine ate
yad ve hepsi yand.
495
ehre, kye Hakk'n emri geldi. Buyurdu ki: "Ey duvarlar, evler, Hakk'a
isyan edenlere glge vermeyin..."
O eli hnerli kii, asay ylan yapt ya; akln, zekan varsa ibret olarak bu
sana yeter.
2180 Senin gzn var ama ey gafil, grdn anlamyor, bakyorsun fakat
gremiyorsun. Senin gzn adeta donmu bir kaynak, kk bir et paras.
"Souk demiri dv!" demiyor, bunu istemiyor ama, "Ey demir, hi olmazsa,
Davud'un etrafnda dn, dola!" diyor. 523
523 Souk demiri dvmek olmayacak bir ie girimek demektir. Davud mridi kmili gstermekted
ir.
Tenin ld ise israfil'in yanma ks, gnln dnm ise, yryp giden
gnein peine ks! 524
524 Burada gerek "sraf"(a.s.) gerekse "Gne" mridi, insan- kmili gstermektedir.
Kendini yle olmayacak fena hayallere kaptrdn ki, nerede ise kt zanna
den sofist olacaksn. 525
525 Sofist kendini phelere kaptrm kii. Byle dnenlere gre, hi bir ey hakknda kat'
hkm verilemez.
2185 Sofistte kat' karar verecek bir akl yok ki... Bu yzden duygudan da
oldu, varlktan da.. 526
526 Eskiler sofistleri ksma ayrmlardr, l-"L edr"; hi bir eyi anlamayan, hi bir e
ye akl erdiremeyenler
2-"ndiye", bunlar; "Her ey yalandr, hi bir ey yoktur!" inancnda inat ederler 3-"ndiye"
, "Her ey bize gredir. Gerei
bilmemize imkan yoktur!" derler.
496
527 Ey hakikati bilen, ilah srlardan haberi olan kii, ledn ilminden bir ey syleme; imdi
susmak, duda srmak
devridir. Anlayszlara sr aklanmaz. Eyann hakikatini sylersen seni anlamazlar, ayplar
lar.
Hikmet sahibi "insan ruh, hayvani ruh" diye canmza iki ad takt. Bunu
ayrdedene aferin!
2190 Bylece Cenab- Hakk; fermanna uyana, emrine gre hareket edene,
dilerse gl diken, dikeni de gl yapabileceini anlatm oldu. 528
528 Yukardaki beyitlerde "sebepler" zerinde durmamzdan, insan ve hayvani ruhlardan bahsedi
ldi. Bizler sebeplerle
bir eyin hakikatine nfuz edemeyiz. Sebep yoktur, Msebbib'l-Esbab (=sebepleri hazrlayan) v
ardr, insan ruh Kur 'n 'da bir
ka yerde geen, bilhassa 15. Hicr Sresi'nin u mealdeki 29. ayetinde geen; [Ona (yani Hz. A
dem'e) kendi ruhumdan
flediim zaman.] bizim lmeyecek, sonsuzlua kadar yaayacak ruhumuzdur. Hayvani ruh, btn h
ayvanlarda bulunan, ona
canllk veren ruhtur. O fanidir, beden ile beraber yok olur gider.
Rzgar bir tufan gibiydi. Hakk'n ltf ve merhameti de, o korkun rzgar
tufannn adeta gemisi olmutu. Allh'n bu eit nice gemileri, nice tufanlar var.
Allh dilerse bir padiah gemi haline sokar, o padiah da hrsndan kendini
dman saflarna vurur.
497
kz de arabay ekmek, eyay gtrmek iin deil, dayak yiyip yaralanmak korkusundan ie koyulur, koar.
Hakk ona yalnz yle bir ac korkuu vermitir de, o yzden iler grr.
Bylece her kazan sahibi de, dnyay slah etmek iin deil, kendisi iin
alr.
2200 Herkes derdine bir derman, yarama bir merhem arar. Bu yzden de,
lem ayakta durur, iler yrr, gider.
Bunlarn hepsi de iyiden, ktden korkarlar; fakat hi kimse yoktur ki, kendi
kendinden korksun.
529
'Bu beyitte u ayeti kerimelere iaret var: "Biz ona ahdamarmdan daha yaknz." (Kaf Sresi,
16) "Her nerede
bulunursanz bulunun, Allh sizinle beraberdir " (Hadid Sresi, 4)
2205 O bir gizli yerde, pusuda hissedilir ama, bu evin duvarlar ile
hissedilmez, duyulmaz. 530
Bu beden evinin hisleri ile, madd varlmza ait duygularla Allh hissedilemez.
Bedene ruh balamak ltfunda bulunan, onu bir ruh sahibi eden, gemiyi
Nh'a burak yapan Allh'tr.
Ey hakikat nurunu arayan kii, unu iyi bil ki, Allh dilerse her eyi ters
evirir, geminin huyunu deitirir de, onu tufan haline sokar.
498
korkar.
Sarho bir adam krn birine bir yumruk indirir. Kr kendisini deve tepti
sanr.
2215 Kr der ki: "Belki de bu bir ta idi. u nlayp duran kubbeden dt."
durur.
Hakikati, asl olmayan hi vehim olur mu? Gnl, doru olmayan bir yola
der mi?
yalan, dorudan meydana gelir. Doru olmasa, yalan belli olur mu?
2225 Her velyi sen Nuh yerine koy! Onu kaptan say! Cahil insanlarla
grp konumay tufan bil! 531
531 Yukardaki beyitlerde geen "Hakk'n gemileri" din vecibeleri, Hakk'm ahkamn ifade etme
ktedir. Hakk'n
emirlerine uyan kurtulacaktr. Klt ile cz', Hakk ile Hakk'n yaratt eyler arasndaki ilg
iyi gstermektedir. yle ki, Hakk
kli'dr, her eyi o yaratmtr. Her ey onunla kaimdir. Onun dnda kalan her ey bir vehim
den, bir hayalden, bir grntden
ibarettir, ilah hakikat karsnda cz'ler, nedir? Bir hi.
499
Akrabalarnn her birinin hayali, susuz eek gibi, ten kabndan fikirlerini
smrr, ier. 532
532 Dost ve akraba dediin kimselerin hayali susam eek gibi, senin bedeninin kabndan dinin
e faydal olan fikri ve
zikri erbet gibi emerler. Bu suretle senin bedeninin kabnda fikri ilah ve zikri rabbn er
betini brakmazlar. Bu sebeple onlarn
susam eeklere benzeyen hayallerini kalp evine sokma!
stersen o ter taze dallarla sepet yaparsn, dilersen onu enber yaparsn.
2236 Her fidan yakan atei grdn ya, sen imdi hayali yakp yandran, can
ateini de ey ret!
Byle bir ate, candan alev alr, tutuursa, ne hayali brakr, ne hakikati;
hepsini yakar, yandrr. 533
533 Bu beyitlerde iki ateten bahsediliyor. Birisi bizim bildiimiz dnyev, tabi ate. Kuru
fidanlar yakp yandran
ate. Bir de can atei var. Bu ate, fanilik ateini yakan tevhd ateidir. Bu yle bir ateti
r ki, hayali de, hakikati de yakar, yok
eder. eyh Galip hazretleri bu ateten bahsederken; "Bir lesi var ki, em'-i cann, Fnsuna
smaz sumnn." diye
yazmtr. Evet, can mumunun bile yle bir alevi var ki, gklerin fnsuna smaz. Gkler onun
alevine dar gelir. Candan alev
alan ate neler yapmaz.
yok ol!
500
534 Arapa'da "Bismillah" kelimesindeki "Be" harfi edattr, "isim" kelimesinin bana gelince,
"isim" deki "elif
yazda yazlmaz. Okunurken de okunmaz. Edat ile kelime birbirine ulanr, "elif kaybolup gider.
Bylece btn yok olup giden harfler, sla iin hazfedilince yok olur,
gider. 535
535 Bu beyitte geen "sla" ulamak, yetimek, vasl olmak manasna geldii gibi, mecaz olarak
"Akn maukuna,
sevgilisine kavumas anlamna da gelir. Nitekim "Sla-i rahim" insann hsm ve akrabasn zi
yaret etmek iin bir kiinin
bulunduu gurbet diyarndan, kendi vatanna gitmesidir. Bizler de ruh leminden gelmi gariple
riz. Oraya dnmz bir eit
sla-i rahimdir.
O "elif de sla bititirmek iindir. "Be" ile "sin" birbirine bitiince, "elifin
bulunmasna raz olmaz. Bu sebeple "elif ortadan kalkar.
Bir harf bile "Be" ile "Sin" sesini ayryor. Artk burada susmak lazmdr.
Hem de bu susmak, ok nemlidir. ok lzumludur.
536 Arapada "ad" (=isim) kelimesi Allah'n ismi manasna gelen "ismullah" iken; "Bir eye All
ah'n adyla
balarm." dediimiz zaman "ismullah", "Bismillah" olmaktadr. "sim" deki "elif harfi Allh k
elimesine bitiince; Arap
harfleriyle "Biismillah" eklinde deil de, "Bismillah" eklinde yazlr, "sim" kelimesinde "
elif harfi gizlenir, yok olur. Hz.
Mevlana bu gzel rnek ile Hakk'ta kulun yok olmasn aa vurmaktadr. Balkta geen "Allh
'm hakikatlerinin hakikati"
sfatlar ile zahir olan ve sfatlarnda batn olan, gizlenen zatdr. Allah'n zat her eyde
n mnezzeh olmakla beraber,
sfatlarnda tecell etmektedir. Bu sebeple Hz. Mevlana:
"Allh'm sfatlarnda zatn gr, bu gr gerekletir de, kendi varlndan ge, yok ol!" d
emek istiyor.
"Attn zaman sen atmadn!" ayeti, Peygamberimizin varl yok iken nazil
olmutur. "Allh dedi ki:" sz de onun, susmasndan domutur. 537
537 Bu beyitin birinci msra'mda geen "Attn zaman sen atmadn" ayeti 8. Enfal Sresi'nin
u mealdeki 17.
ayetinden alnmtr; "Attn zaman sen atmadn, fakat Allh att." Beytin ikinci msra'nda;
"Allh dedi ki:" sz ile kuds
hadslere iaret vardr. Bilindii gibi, kuds hadsleri Peygamber Efendimiz, Hakk'm ilhamyla
syler, syleyen
Peygamberimizdir, fakat syleten Allh'tr. Bu yzden kuds hadslerde "Allh dedi ki:" sz g
eer. Gerek yukardaki ayette,
gerekse kuds hadslerde Peygamber Efendimiz, Hakk'n vahiy ve ilham ierisinde gizlenmitir.
Ayetle kuds hads arasndaki
fark u ki: Ayet ezeldir; sz de, z de Hakk'ndr. Mevlana;
"Her ne kadar Kur 'an Peygamberimizin dudandan kyorsa da, kim 'Kur 'an peygamberin eserid
ir' derse kfir
olur." diye buyurmutur. Ayetlerin kelimeleri de, manalar da Allh'ndr. Peygambere vahyedil
mitir. Kuds hadsin sz
501
la durduu mddete ila olarak kalr, tesir etmez. Fakat iilip, yok
edilince hastalklar giderir.
Dnya var olduka, insanlar yaadka, Mesnevi 'nin iiri de yaar durur,
okunur, zevk alnr.
538 Bu beyitte Peygamber Efendimizin u mealdeki hadsine iaret var: "Benden duyduunuzu syl
eyiniz. Ancak
doru olanlar, benim sylediklerimi syleyin. Sylemediklerimi syleyenin yeri cehennemdir."
ocuklukta, oyun oynaya oynaya, yava yava, ocuun can akl denizi ile
bildik olur. Yzmeyi renir.
Deli ocuk, nasl oyun oynar? Cz' lazmdr ki, kll'e dnsn. 539
539 Bu beyitlerde geen ocuk, ocuka eyler, oyunlar, oyuncaklar "cz' akl", "akl mea"
temsil ederler. Bunlar
"akl kH"e, "akl mead"a basamak basamak ykselen derecelerdir. Oyun ve oyuncaklar ocuu yav
a yava kemale gtrr.
502
arad.
2257 teyi beriyi kazarak define arayan o fakirin hayali, riyasz olarak "gel,
gel" diyerek beni ciz brakt.
Sen onun sesini duymazsn ama, ben duyarm; nk srlar leminde ben,
onun srdaym.
Sen onu define arayan biri sanma! Asl define kendisidir. Dost manada,
gerekte, dosttan baka birisi olabilir mi? 540
grmtr?"
Bu hususta ariflerden birisi der ki: "Kim kimi seviyorsa, o odur. Gerek talip arayan, matlbu
nda aradndadr.
Hakk k, sevdiinde kaybolmutur." Emr Hsrev Dehlev de bu konuda u beyti sylemi:
"Ben sen oldum, sen ben oldun. Ben ten oldum, sen can oldun, artk bundan sonra hi kimse, ben
ayrym, sen
ayrsn diyemez."
2260 O her lahza, her an kendine secde eder. Secde ederken yzn grsn
diye de nne bir ayna koymutur. 541
541 Benlikten kurtulmu olan, kendini dnmeyen k kendi ehresini mahede eder de, gerek
varln tekil
eden gnlnde Hakk' ve onun sfatlarn dnmeye dalar. Hakk k, byk vel, bn Farz ha
zretleri de mehur Taiyye-i
Kbra kasidelerinin 153-154 numaral beyitlerinde Hz. Mevlana'nn bu mbarek beytini aklam
gibidir:
"Biz ikimiz buluma hali bakmndan bir abid gibiyiz ki, her secdede, kendi z hakikatimize se
cde ediyoruz. Her diz
kte, bana kimse dua etmedi. Sadece ben, kendime dua ettim ve ben kimseye dua etmedim, anca
k kendime dua ettim."
Aynada kendi hakikatini bir zerrecik, bir ine ucu kadar grseydi, o yok
olurdu da, ondan, bir hayalden baka bir ey kalmazd.
503
Hatta hem hayalleri yok olur, giderdi. Hem de kendisi yok olurdu. Bilgisi
de, bilgisizlik iinde yok olur giderdi. 542
"Allah'm benim gzmden gzel ehrelerde kendi gzelliini seyreden sen deil misin? Byle ol
duu halde, neden
kendi gzelliim benden gizliyorsun?" Giilen-i Rz sahibi ebster hazretleri de ayna konusu
nda unlar sylyor:
"Yokluk aynadr, lem o aynada akis. nsan da gz gibidir. Ayna karsnda bulunan da, o gz
iinde gizlenmitir.
Sen aynadaki aksini grrsn. Allah o gzn nuru, gz bebeidir. Allh bu gzle, o gz bebei
olan nuru... Bu gzle kendi
kendini grr. Bu iin aslna iyice bakarsan, anlarsn ki, gren de O'dur, gz de O, grnen d
e... Cihan insan olmutur, insan da
cihan. Bundan daha temiz, daha gzel bir beyan, bir anlat da olamaz. Sen cihan batan baa
bir ayna gibi gr. Her zerrede
yzlerce gne parlamadadr." Bir baka air de Cenab- Hakk'a niyazda bulunurken diyor ki:
(Allh'm sen kendi gzelliini seyretmek iin, btn varlklar, btn yarattklarn kendine
ayna yaptn.)
Bilgisizliimizden tr; "phe yok ki, benim, ben!" diyen bir baka bilgi
ba gsterir meydana kar. 543
543 Bu beyitte 28. Kasas Sresi'nin u mealdeki 30. ayetine iaret var: "Ey Musa, ben lemleri
n Rabbi olan
Allh'm!"
"dem'e secde ediniz!" diye ses gelip duruyor. Bir an iin olsun kendi
hakikatinizi gren siz Adem deil misiniz? 544
545 dem gizli bir hazne idi. Melekler alklarndan tr, onun hakikatini gremiyorlard.
alk zail olunca
dem'in hakikatini grdler ve ona secde etiler. Taiye Kasdesi'nin 476. beytinin manas yle
: "Ve ben kendi iimde benim
tecell aynama secde edenleri grdm. Kat' olarak bildim ki; ben kendisine secde ettiim dem
'in ta kendisiyim."
Bu ses; "Allh'tan baka ilah yoktur!" dedi de, her ey yok oldu. Ancak,
Allh var olmakla, vahdet alp sald.
546 erhlerde bu beyitte geen "dost"u eitli ynden grenler var: Bir ksm "Bu dost Hsamed
din elebi 'dir." diyor,
bazs; "Peygamber Efendimizdir" diyor. Ankarav hazretleri; "Dosttan murad Allh'tr." diye y
azyor. Nicholson ise, dostu
insan- kmil olarak kabul ediyor.
504
547 eme, tevhd emesidir. "Ey talip, tevhd srlarn kimseye syleme, hakikat definesini
gizli tut!" demek istiyor.
Eer sen gizli tutmaz da, sylemeye kalksan da, o meydana kmaz ki...
Yalnz sen onu anlamayanlara atn iin sulu olursun.
2270 Ben de ite urackta, halkn etrafnda dolap duruyorum. Fakat asln
sorarsan, bu sz syleyen de benim, dinleyen de ben. 548
548 Ey benim srlarmn haznesine vakf olan! Ben o hakikat srlarndan gafil olan halkn etr
afnda dnp
dolayorum. Bu srlar syleyen de benim, dinleyen de ben.. "Ben sylyorum, ben dinliyorum.
Bu evde tek varlktan baka bir
ey yoktur." Mademki vahdet definesinin ne olduunu bildin. Ve onu kendinde buldun. Sakn bunu
n-ehillere syleme. Bu
defineden kimseye bahsetme.
549 Rahmet emesi, ruhan zevkler, ilah srlar emesidir. Cahil kiiler, bu zevklerden ve s
rlardan habersizdirler.
Onlar, dnya malna dalmlar, bu yzden bir ok zahmetlere ve meakkatlere dmler, kendi i
lerinde bulunan hakikat
definesinden, kanaat ve irfan haznesinden habersiz, altm ve gm peinde, yeme ve ime zevki
ne kaplmlar, dnyay
kendilerine zehir etmilerdir.
Buna karlk da, neye gz atn? Neyi grdn? unu iyi bil ki, ona karlk
gz atn eyler pek kt eylerdir.
505
karr.
550 Halil brahim(a.s.)'m bir mcizesine iaret edilmektedir. Halil ibrahim'in uvallarna dol
durduu kum, un
olmutu.
"Ey halktan bkan, usanan Davud!" der. "Kalk halk terk ettiinin karln
bizden al!" 551
551 Hz. Davud'un insanlardan uzaklap, dalarda eng aldna ve dalarn onunla beraber ila
hler okuduuna iaret
vermede.
2298 Her gece uykuya varnca, benim tedbirim, bilgim, hnerim, her eyim
batan bir gemi gibi denizin sularna gmlr.
2300 O yce pdih, her gece seher vaktine kadar ruhlara "Ben sizin
Rabbiniz deil miyim?" diye sormada; ruhlar da "Evet, Rabbimizsin." diye cevap
vermede. 552
5,2 A 'raf Sresi 'nin 172. ayetine iaret vardr. Bu ayeti eitli ekilde tefsir edenler var
. Mirsad 'l-bd adl eserin
sahibi eyh Necmeddin Raz hazretlerinin bu ayeti aklamasn hulasa olarak arzetmek istiyoru
m: "Ruh leminde btn
insanlarn ruhlar, Hakk'n 'Ben sizin Rabbiniz deil miyim?' sorusunu duydular. Ve hepsi de;
'Evet' cevabm verdiler. Fakat
ruhlarn daha yaratlta tabiatlarnn eitli oluundan tr, Hakk' m ayette bahsedilen sor
usuna verdikleri ikrar, karakterleri
ve kabiliyetlerine gre deiik oldu. yle ki: Sbikn nebi ve vellerin ruhlar, sevgi atei
ile, candan itiyakla 'Evet' dediler.
'Seni seviyoruz. Sana candan kulluk ediyoruz. Rabbimiz!' diye cevap verdiler. Ashab meymene (
=gerek iman sahipleri) iman
dili ile 'Evet' dediler. 'Kulluk ettiimiz tek varlk sensin Rabbimiz!'. Ashab me'eme (=Hakk
'a bal olmayan riyakarlar)
gnlleri fke ile dolu, gzleri ilah ihtiama perdeli olan gnahkarlar da, istemeyerek, esir
ler gibi zoraki 'Evet' dediler."
te dnyada imansz olan, ktlkler yaparak yaayan insanlarn ruhlar bunlardr. A'raf Sre
si'nin 172. ayetinin
meali yle: "Rabbin demoullarnn sulblerinden zrriyetlerini karp da, onlar nefislerin
e kar ahid tutarak; 'Ben sizin
Rabbiniz deil miyim?' diye buyurduu vakit; 'Evet, Rabbimizsin, ahid olduk' demilerdi. Bu
ahit tutuumuzun sebebi,
kyamet gn; 'Bizim bundan haberimiz yoktu!' dememeniz iindi."
506
Biz de, o timsahn midesinden Yunus gibi karz. Renk, koku dnyasna
yaylrz. Yine gnlk hayat balar. 553
553 Ynus (a. s.) bir peygamberdir. Kur 'an 'da bir ok yerde ad geer. Ayrca bir Srenin de
ad Ynus'dur. Ynus'u
bir balk yutmutu. Baln karnnda gn kaldktan sonra tebihle megul olduu iin kurtul
du.
2305 Halk da Ynus gibi, kendilerini yutan gecenin karnnda Allh' tebih
ettiler de, o yzden rahatladlar.
nsanlarn her biri, seher vakti, gece balnn karnndan knca der ki: 554
554 Hz. Mevlana Dvan Kebr 'de seher vaktine dair u beyti sylemi:
"Bir ok seher vakitleri, mminin ibadet evinden ieri girer de; 'Ben mutluluk yldzym, ne
istersen benden iste!
Muradn vereyim' der." Ma 'rifetname sahibi de seher vaktinden bahsederken;
"Ref eder dildar vechinden nikahn vakti subh, An seyreyler o kim hyr olur vakti seher."
(Sevgili yznden peeyi, rty seher vaktinde kaldrr. Uyank olan onu seyreder.) diye yazm
tr.
507
"Ey kerem sahibi Allh! Sen o korkun gecenin iine rahmet ve merhamet
definesini gmmsn. Geceye bu kadar eit tat ve gzellik vermisin.
st pul pul, yol yol bir timsaha benzeyen gece, bizi dinlendirir,
gzlerimizi, kulaklarmz keskin bir hale getirir. Tenimizi evikletirir.
2310 Musa gecenin koynunda bir ate grd. Halbuki o ate deil, nur
idi.Biz ise geceyi bir zenci saydk, halbuki o bir hri kt.
Fakat ashab Hakk korudu, onlara kap at. Ba, sadr geerdi. 555
555 Kim ki, sebepler zerinde durur, o ma'rifet ve hakikat sahibi deildir. Ma'rifet sahibine
Hakk kap aar. Onlar
Mnacaat
2316 Yokluk leminde iken, bu cana kavumay, bu bilgiyi biz neden hakk
ettik, Allh' m?
Ey her ayr, her yabancy yar edinen, herkesle dost olan! Ey dikene gl
elbisesi balayan Allh!
lk nce de, bu duay sen emrettin, yoksa bir toprak parasnn dua etmek
haddine der mi? Buna nasl cesaret eder?
Ben geceleyin uykuya dalnca, Cenab- Hakk, beni rahmet denizine daldrr.
Bakalm, ne ltuflarla, ne hnerlerle, beni doldurup tekrar hayata geri gnderecek;
beni uykudan uyandracak?
508
Allh'm, hikmetinden sul olunmaz. Birini cell, ululuk nru ile doldurursun. brn de, vehimlerle, hayallerle uratrrsn.
Bende bir hner, bir karar, bir tedbir olsayd, her yaptm, her giritiim i
kendi hkmmce olurdu. Her eyi kendi isteimle yapardm.
2325 Gece uykuya dalnca, elimde olmadan aklm bamdan gitmezdi. Duygularm, yerli yerinde kalrd, dalmazd.
Artk byle bir hie, hi bir ey ykleme. Byle kvranp durmaya, sakn
devlet, mutluluk adn takma!
Zaten beni iyiletirecek bir eyim yok! u yzlerce zdrap sknts da bir
eyim var vehminden douyor.
2335 Hi bir eyim yok, Allh'm! Sen bana ltuflarda bulun! ok ac ektim, beni rahattandr, rahatm artr!
2338 Gzyalarn kurursa, gzlerime Peygamberimizin yalar dken gzleri gibi, gzya ihsan et! 556
556 Bu beyitte u hads-i eriften iktibas var: "Ey benim Allh'm bana yle alayan iki gz v
er ki, kyamete kadar
onlar gzya dksnler."
Alemlere rahmet olan byk bir Peygamber iken, ok yce, esiz bir varlk
iken, herkesi ileri gemiken bile, o Hakk'n cmertliinden gzya diledi.
2340 Artk benim gibi eli bo, kse yalayc, kusurlu bir yoksul, nasl olur da
gzyalarn iplik gibi aktmaz?
509
O cennet bahesi bile yamur isterse, u pis orak toprak nasl istemez?
Ey karde; ister kabul edilsin, ister edilmesin, sen elini duadan ekme!
2345 Gzya dkmek, o kadar deerlidir ki, ekmek bile, bu gzyana mani
olursa, ondan elini ek!
2377 Bir yahudi ile bir mslman, bir de hristiyan beraberce yolculua
ktlar.
Akln nefisle, Ehrimen'le arkada olmas gibi, mmin de, yolunu arm
iki sapkla yol arkada oldu. 557
5 ' 7 Beyitte geen Ehrimen, Zerdt mezhebinde er kuvvetlerinin ba, yani eytan saylr.
Burada Mevlana yahudi ile
hristiyam nefisle eytana benzetmektedir.
Sevabna ererim midi ile ihsan sahibi, onlara scak ekmekle bir sahan bal
helvas sundu.
O obur iki kii; "Biz boazmza kadar tokuz. Brakalm da bu helvay yarn
yiyelim." dediler.
Mmin; "Bu gece yiyelim, yarna brakmayalm. Sabrn sras deil!" dedi.
Onlar mmine; "Senin byle demekten maksadn, onu yalnz bana yemek
istediindendir." dediler.
510
Mmin; "Ey dostlar!" dedi, "Biz kiiyiz. Mademki aramzda fikir ayrl
var, helvay paylaalm.
2410 Yahudi ile hristiyan; "Paylamaktan vazge; 'Pay eden cehennemdedir.' hadsini hatrla..." dediler. 558
Mmin; "Buradaki 'pay eden' kendi hevasna uyup, kendi karna gre
haksz pay edendir. Allh emrine uymayan, adaletten ayrlandr." dedi.
2415 Onlara malup olmutu. Bu yzden raz oldu. Boynunu eerek "Peki,
arkadalar." dedi, "Ba stne!"
Her biri azn, yzn ykad. Kendi inancna gre virdini okudu.
Bir mddet her biri, Hakk'tan ltuf dileyerek, kendi virdini okumaya
koyuldu.
Mmin olsun, Hristiyan olsun, Yahudi olsun, atee tapan olsun, Zerdt
mezhebinde bulunsun, herkes Cenab- Hakk'a ynelir, ona dua eder.
2420 Hatta tan, topran, dan, suyun bile gizlice Allh'a bir sn, bir
yakar, bir duas vardr.
"Kimin ryas daha gzelse, bu helvay o yesin, st olan alt olann payn
alsn."
Dedi ki: "Ryamda bir yola dm gidiyordum. Yolda Musa karma kt.
Kedi de ryasnda yal kuyruk grr.
511
O nurun iinden baka bir nur kt. O ikinci nur ok ykseldi, gkleri
aydnlatt.
da...
Ondan sonra grdm ki, da yarld, para oldu; nk ona Hakk nuru
flenmiti.
Allh'n heybet sfat daa tecell edince, paralar birbirinden ayrld, her
paras bir tarafa gitti.
2435 Denize doru giden da parasndan, zehir gibi ac olan deniz suyu
tatllat.
Bir paras yere dt, yerden tatl sular kaynad. Deva emeleri fkrd.
kesildi.
2440 Fakat Musa'nn ayaklar altnda buz gibi eriyor, ne ukuru kalyor, ne
de tepesi.
Dan eteindeki ova da, batan baa yzleri Musa'ya benzeyen halkla dolu
idi.
559 Burada 7. A'raf Sresi'nin u mealdeki 143. ayetine iaret var. "Musa kendisi ile konuaca
mz vaad ettiimiz
zamanda gelince, Rabbi ona kelamn syledi. Musa yle dedi: 'Rabbim, cemalini bana gster! S
ana bakaym!' Allh; 'Beni
hi bir zaman gremezsin, fakat u daa bak, eer o yerinde durursa, sen de beni grrsn.' di
ye buyurdu. Nihayet Rabbi o daa
tecell edince, onu yerle bir etti. Musa da (bu tecellye dayanamad) baylarak yere dt. So
nra aylmca yle dedi: 'Allah'm
seni tenzh ederim. Tvbe ettim. Ben mminlerin ilkiyim.'"
512
Derken yine kendime geldim. O baygnlk abucak geti. O halkn her biri
bana baka surette grnd.
Bunlarn hepsi de, Allh k peygamberlerdi. Bu suretle bana peygamberlerin arasnda fark olmadn anlatyorlard.
Bunlardan baka Hakk'tan yardm dileyen, bir grup melek daha grdm ki,
onlar da ateten yaratlmlard."
2453 Ondan sonra hristiyan sze balad: "Ryamda Hz. sa'y grdm."
dedi.
2484 Bunun zerine hristiyan da, yol arkadalarna dedi ki: "Herkes bilir ki
ok yksek olan gkyz, u den dnyadan, u alak yeryznden yzlerce defa
genitir.
2486 Bundan sonra mslman dedi ki: "Sultanm Mustafa (s.a.v) yanma
geldi.
Bana dedi ki: 'Onlardan biri Cenab- Hakk'la konumak mutluluuna eren
Musa ile arkada oldu. Tur dana kt. Onunla ak bahsine giriti.
2493 Bu szleri duyan, yahudi ile hristiyan; "Yoksa helvay yedin mi?"
diye sordular.
513
Mslman; "O emrine uyulan byk varlk, bana helvay ye dedikten sonra,
ben nasl olur da onun emrine kar gelirim?" dedi.
2495 "Sen yahudisin, Musa'nn emrinden kabilir misin? Seni ho bir eye
de arsa, ho olmayan bir eye de arsa mutlaka emrine uyarsn.
kabilir misin?
Bunun zerine onlar; "Vallhi dediler, senin grdn rya, gerek rya. Bu
rya bizim ryamzdan yz kere iyi."
2380 Kuzgun, bayku, doan kuu bir kafese debilir. Namaz klan temiz
huylu kii ile, namaz klmayan kii hapishanede arkada, e olabilirler.
Yol ald, engel kalkt m, birbirlerinden ayrlrlar, her biri bir tarafa gider.
Akl padiah, kafesi krnca, kularn her biri bir tarafa gider.
Kafeste iken, her an alaya inleye ah eder, kanat rpard ama, umaya yol
bulamazd; imkan da yoktu.
Yol alnca, her biri, nereyi yad ederek kanat rpyorduysa, oraya rzgar
gibi uar, gider.
Yad ederek alad, ah ettii yere uar, frsat bulunca o tarafa doru yol
alr.
514
2390 Bu unsurlarn kimisi suya mensup, kimisi topraa, kimisi havaya mensup, kimisi atee, kimisi artan gelmi, kimisi ferten gelmi, kimisi Rum diyarndan
beyaz ve gzel.
Her birisi geldii yere dnmek midi ile kar korkusundan bu kervansaraya
konmu.
2457 Bir deve, bir kz, bir de ko yolda giderken bir demet ot buldular.
kz; "Ben gen yata iken" dedi, "dem'in ift srd kze e
olmutum."
nsanlarn atas dem, yeryzn sryor, ekin ekiyordu ya, ite onun
kz ile ayn boyundurua koulmutum."
Deve, kzle kotan bu szleri duyunca ard kald. Ban edi, yerden o
ot demetini ald.
"Benim tarih sylememe hacet yok. Byle kocaman bir gvdem, byle uzun
bir boynum varken...
515
"Btn hayvanlar insan iin ldr. Fakat btn insanlar da bir akll kii iin ldr."
2465 Padiahn biri, camiye giriyordu. avular, eli sopallar halk datmak
iin dvyor, yol ayorlard.
O arada zavallnn biri de, susuz olarak yoldan ekilip gitmesi iin on sopa
yedi.
Yedii sopalardan kanlar iinde kalan birisi, yzn padiaha dndrd de;
"Grnp duran, gz nnde yaplan u zulmn gizlisini ne soruyorsun?" dedi.
azgn?"
2471 Bir velyi ahlaksz bir adamla babaa brakmaktansa, kurda kaptrmak
daha iyidir.
yoktur.
Kurdun hilesi, entrikas olsayd, tuzaa der mi idi? Hile, entrika tamamyla insan oluna mahsustur.
516
Halk bir menfaat ummadka, kt bir fikir gtmedike bir yalya sayg
gstermiyor.
2470 Terbiyesiz, adi bir kiiden bir selam isteyip de, ondan zulm grmeyen, hakarete uramayan bir yal yoktur.
2364 Cahil ve ahlak zayf kiilerin yaptklar hayrlar budur; artk erl erini,
ktlklerini sen kyas et!
ii yaparm." demesi.
2510 Seyyid, Tirmiz padiah idi. Maskaras da, her eyi bilen Delkak idi. 561
561 Delkak, gln fkralar ile tannm bir kii olup Gazneli Sultan Mahmud zamannda yaam
tr. Birazck, bizim
Nasreddin Hoca'mza benzer.
Delkak kyde idi. Bunu duyunca, atna bindi Tirmiz'e kadar kotu.
Bindii hayvan yle hzla koturuyordu ki, yolda iki at sakatland, atlad.
2515 Nihayet yol tozlarna bulanm bir halde saraya kotu. Vakitsiz olmakla beraber, padiahn huzuruna kmak istedi.
517
"Ya kahredici gl bir dman m bamza bela oldu? Yoksa gizli bir
lemden ldrc bir felaket mi geldi att?" diyorlard.
"Her halde byk bir felaket geldi ki, Delkak kyden kalkt, yolda iki at
atlatarak acele ehre geldi."
2520 Halk; "Delkak neden byle vakitsiz koup geldi?" diye padiahn
sarayna topland.
Onun bu tela ve koup gelmesi yznden Tirmiz ehrinde bir grlt, bir
heyecan koptu. Herkes endieye kapld.
nce Delkak' a kim ne sordu ise, o ask suratl adam, parman dudana
gtryor onlara; "Sus!" diyordu.
imdi Delkak padiahn soruu zerine; "Ey kerem sahibi padiah! Bir an
msaade et ki nefes alaym." diye iaret etti.
dedi.
2530 Padiah biraz durdu, durdu ama; vehimden, zandan, meraktan boaz
da acd, aznn da tad kat.
O padiah yle gldrr ki; padiah glerken iki eliyle karnn tutard.
2535 Bugn ise Delkak benzi sararm, surat ask, parman azna
gtryor; "Padiahm sus!" diyordu.
518
Padiah ise ne bela gelip atacak, nasl bir felaketle karlaacaz diye
vehimlere dalm, hayallere kaplmt.
562 Harzemah; 1200 tarihinde hkmdar olan, Horasan ve Afganistan' ele geiren, Gazne'yi de
zabteden bir Trk
hkmdar. Mool istilasnda Hazar Denizi adalarndan birine snm, 1220'de vefat etmitir.
2540 "abuk syle, hemen syle!" dedi. "Ne var? Ne oluyor? Kimin
yznden, telaa kapldn, bu hale geldin, perian oldun?"
Delkak; "Kyde duydum ki;" dedi. "Padiah, her ana caddenin banda tellal
artm.
Bu dilei yerine gelirse, sald haberden bir netice elde ederse, karlnda
hazneler vereceini vaadetmitir.
2545 "Bu gayrete, bu koup gelie lanet olsun!" dedi. "ehre yzlerce korku
dt, yzlerce endie yayld.
2559 Vezir, araya girdi. "Ey daima hakikati seven, haktan yana olan padiahm!" dedi. "u deersiz kulunun bir szn dinlemek ltfunda bulununuz!
2562 Okunu gsterdi, klcn gizledi. Ona acmadan ikence etmek gerek."
519
2567 Delkak bu szleri duyunca; "Ey vezirim!" diye feryad etti. "Bu
zavallnn kanna girmeye kalkma!
Ey emir, gnle doru olmayan nice zanlar, nice vehimler gelir, durur.
Ey vezir! Baz zanlar da sutur. Zulm doru bir i deildir. Hele ciz ve
zavall bir fakire kar yaplrsa.
2570 Padiah kendisini inciten kulunu bile sulamaz, ceza vermez iken, sen
kendini gldren, elendiren kuluna ne diye ceza veriyorsun?"
Davul gibi bombo karnna vurun, vurun da bize davul gibi iinde ne varsa
haber versin.
2607 Delkak; "Beni serbest brak demiyorum, ii aratr, sor, sorutur, asln
ara diyorum.
520
Allh bizi ve cinleri kendine ibadet edelim diye yaratt, iyi huylu oluumuzu
yaayalm diye halk etti.
Samir, Hz. Musa Tr danda iken, hner gsterdi, altndan bir buza
yapt. O hner onu Allh kapsndan kovdurdu.
Karun kimyadan ne elde etti? Yer onu yuttu, derinliklerine ekip gtrd.
2505 unu bil ki hner, atei apak grmektir. Yoksa dumann ttt yerde, ate var, demek deildir.
2547 Sahte eyhler, u davullu, bayrakl ham kiiler gibi; "Bizim telerden,
yokluk yurdundan haberimiz vardr. Biz yokluk yolunun ulaklaryz." diye barp
arrlar.
"in yars dzene girdi." dediler. "Biz yapmamz gereken artlar yerine
getirdik.
"Peki telerden, o taraftan bir haber geldi mi?" "Hayr." "O damdan bu yana
bir ku utu mu?" "Hayr."
"Peki bizi mide dren sevgiliden niin mektubunuza bir cevap gelmedi?
Neden yol byle bombo?"
Gizli, aikar yzlerce belirti var. Fakat yeter; bu kapnn perdesini bundan
fazla ama.
521
563 Bu beyitte 51. Rahman Sresi 'nin u mealdeki 41. ayetine iaret vardr: "Sulular, yzler
indeki alametten,
belirtilerden tannrlar."
Yalanc istek deil de, gerek istekse, o zaman acele yememek, yava yava,
sindire sindire yemek daha iyidir. Byle yenen yemek boazda durmaz, mideye
oturmaz, ie iyice siner. 564
564 Arifler; "Yemeye kar duyulan istein yalancs, gerei olduu gibi, insann hiddetinin,
fkesinin de yalancs,
gerei vardr." diye yorumlamlardr, insan tabiatna an olarak gelen nefsan hiddet, intik
am zevkinden tr hasl olur, bunu
sabr ve teenni ile bastrmak gerekir. Bir de hakkan hiddet vardr ki, bu nefsan hiddet gibi
insan rahatsz etmez.
Sen beni kt ve zararl bir kii olarak grdn iin belay defetmek,
gidermek midi ile beni dvdr- yorsun. Bylece herkese ders olsun, yeni bir bela
gelmesin diye bela gediini, bela yolunu kapatacaksn.
2590 Belay gidermenin aresi, sitem etmek, zulm etmek deildir. Onun
aresi affetmektir, balamaktr, kerem etmektir. 565
565 Bir ayeti kerimenin meali yledir: "Cennet darlkta, bollukta bakalarn besleyen, fkel
erini yenen ve insanlarn
kusurlarn affeden takva sahipleri iin hazrlanmtr." (Ali imran Sresi, 134) Bir hadsi
erif meali de yle: "Musa (a. s.)
Cenab- Hakk'a; *Ya Rabbi, senin yannda en azz kulun kimdir?' diye sordu. Cenab- Hakk da; '
intikama gc yeterken
hasmn affeden kimsedir.' diye buyurdu."
522
2595 eratte iyilik, ba da var, ceza da var. Padiah ba keye geer oturur. At da ahra balanr.
Adalet nedir? Her eyi yerli yerine, kendi yerine koymaktr. Zulm nedir?
Bunlarn hi biri, mutlak hayr deildir. Hayr deildir ama, hi biri mutlak
er de deildir.
Her birinin yerinde faydas var, yerinde de zarar... ite bu yzdendir ki,
ilim, bilgi elde etmek, vaciptir. nk faydaldr.
2600 Fakir bir kiiye verilen nice cezalar vardr ki, sevap bakmndan ekmekten de iyidir, helvadan da.
nk helva vakitsiz yenince safra yapar. Helva yerine ona bir sille vurdun
ise, bu sille onu ktle dmekten korur.
566 Bu beyitte Mlk Sresi'nin u mealdeki 22. ayetinden iktibas var: "imdi yz st srnere
k giden mi daha iyi
doru yolu bulur? Yoksa yolda dosdoru giden mi?"
523
"lerini danarak, mavere ederek yaparlar." ayeti bunun iin nazil oldu.
nk danarak yaplan ite, yanlmak, eri bir i grmek daha az olur. 567
567 Bu beyitlerde Al-i mran Sresi 159. ayeti ile ura Sresi'nin 38. ayetine iaret var.
Bu akllar, nur saan kandillere benzer. Yirmi kandil, elbette bir kandilden
daha fazla k verir.
5w Peygamber Efendimiz; "slamiyette rahiplik yoktur." diye buyurdu. Feridddin-i Attar hazret
leri; 'Allh adamlar
ile bir an sohbet etmek, yz sene inzivada yaamaktan daha iyidir." diye yazmtr.
Temiz kiiler arasnda tertemiz biri vardr. Sultan, onun fermannn stne
"Sah" ekmitir. 570
5 "Sah" Arapa bir kelime olup, manas; "Bu dorudur." veya "Dorusu budur" idi. Eski yazma k
itaplarda yanllar
dzeltilince, dzeltilen kelime hizasna sahfenin bo yerine "Sah" yazlrd. "Dzeltildi", "
Dorusu budur" demek istenirdi.
Fermanlara konan "Sah", o fermann tasdik edildiin; gsterirdi. Mevlana burada;
"Temiz kiiler arasnda ferman tasdik edilen kii kutup, kmil insandr." demek istiyor.
524
ster iyi olsun, ister kt olsun, ister yerinde olsun, ister yersiz olsun, kutba
kar inat edenin Hakk'a getirecek bir belgesi yoktur, inat bu hususta hi bir zaman
hakl kmayacaktr.
2625 nk biz, onu ycelttik, stn kldk, zr de, belgeyi de aradan kaldrdk. 571
571 Yunus Sresi'nin 62. ayetinde yle buyrulur: "Biliniz ki Allah'n velleri iin hi bir k
orku yoktur. Onlar mahzun
da olmayacaklardr." Urefa-y Mevleviye'den stadm Midhat Buhar merhum Hz. Mevlana iin yazd
bir iirde;
(Ey Mevlana, senin vasflarn yazmaya kadir deilim, elimden gelmez; sen bir vel olduun ii
n Allh seni
methetmededir.) beyti ile yukardaki ayete iaret etmitir.
Mademki, kbleyi Cenab- Hakk aka ortaya koydu, bundan sonra baka
kble aramak yersizdir, ktdr.
Bu sebeple akln bana al da kble aramak iin (yani kutbu aramak iin) ne
yzn evir, ne de ban! Dnp gidecein yer de meydanda, konup kalacan yer
de meydanda...
Bu gerek kbleden bir zaman gafil olunca, her batl kblenin maskaras
olursun.
Sana gerek kble ile batl kbleyi ayrdetmek duygusunu verene kretmez
isen, kabiliyetini kaybedersin.
2630 Bu anbardan bir ey elde etmek, bir ihsana nail olmak niyetinde isen,
seninle hemdert olanlardan hi ayrlma!
Senin elinden tutan, sana yardm eden dosttan ayrldn an, kt bir
Kfir dediin kiinin mr, nasl sona erecek? Bundan bir haberin var m?
Ne diye ondan yz eviriyorsun?
525
Kylerde her gn, her gece Allh'tan baka kimsesi olmayan yeni bir konuk
vardr.
Kylerde her gece yceler ycesi Allh'tan baka kimsesi bulunmayan yeni
bir topluluk bulunur.
piman olmas.
2632 Kaderleri icab bir fare ile vefal bir kurbaa dere kysnda tantlar,
birbirlerine yaknlk duydular.
Her ikisi de bir buluma vakti kararlatrdlar. Her sabah belirli bir yerde bir
araya geliyorlard.
572 Bu beyitte u anlamdaki hadse iaret var: "Topluluk rahmettir; ayrlk yani tefrika, mmi
nlerin blnm olmalar
azaptr!" (Feyzu'lKadir, III, 357)
526
Ben dere kysna geliyorum, baryorum aryorum; 'Ey dost; neredesin?' diye haykryorum, sesimi sana duyuramyorum. Sen, suyun iinde klarn
feryadn iitmiyorsun!
2686 Fare; "Ey aziz yar, ey sevgili dost!" dedi. "Seni grmeden
yapamyorum, bir an bile duramyorum.
Ey iyi kalpli dost; yirmi drt saatte bir bulumak iin kuluk vaktini setin!
Ben bu kadar az bir vakti yeter bulamyorum. Ben, senin sevgine kaplm,
sana hayran olmu kalmm; halimi sana anlatamam ki! Grlmemi, tuhaf bir
haldeyim.
2690 Cierim yanyor, iim tutuuyor. Sana bir kere deil, beyz kere susuzum; susuzluk hastas olmuum!
Ey efendim; senin benim gammdan haberin bile yok! Ben bir dilenciyim;
Bu edepsiz dilenci bu ltfa layk deil ama, senin herkese datlan iyiliklerin, ihsann bundan fazladr, stndr!
Senin herkese gsterdiin ltuf, ihsan bir sebep aramyor, bir karla
dayanmyor! Gnein kirli yerlere, pisliklere de der!
2695 Zaman gelir o pislik, o tezek bir klhana girer, klar saarak yanar;
hamamn kapsn, duvarn str! 573
573 Pislikler gnete kuruyup tezek olunca, k saarak yanyor. Adeta gneten aldn geri
veriyor, faydal iler
gryor. Pislik gibi huylar, davranlar kt olan kiiler de kmil insanlarn manev
ile aydnlanrlar, kt huylarndan
temizlenirler, yararl insanlar olurlar. Bu beyitlerde Furkan Sresi'nin 70'inci ayetine iare
t var: "Allh, onlarn ktlklerini
iyilie evirir!"
527
Hayvan pislii iren bir eydi, pis kokard. imdi kurudu, sslendi,
gzelleti. Gne nasl oldu da onu byle byledi, bu hale soktu?
O tezekler topran czleri oldu; onlardan bitkiler bitti, ite Allh, ktlkleri byle yok eder!
574 Bu beyitte u mealdeki kuds hadse iaret vardr: "Temiz, salih kullarma gzn grmedii
, kulan iitmedii,
hi bir insann hatrna gelmeyen eyler hazrladm!" u ayeti kerimede de ayn mjdeli haber
var: "Artk dnyada iledikleri
salih amellere mkafat olarak kendileri iin ne gzler aydnlatc nimetlerin saklandn hi
kimse bilemez!" (Secde Sresi, 17)
Ey benim sevgilim; biz kimiz ki! Sen gel de gzel huyunla benim gnlm
aydnlat!
2705 Ben de irkinim, btn huylarm da irkin! O beni diken olarak and;
ben nasl gl olabilirim!
sonsuz!
Ey boyuna selvinin bile hasret ektii gzel! Bu ihtiyac sonsuz olan kul,
senin sonsuzluuna muhta; ltfunu esirgeme, onu brakma!
Ben lrsem, yine senin ltfn bana gzya dker! Kerem sahibisin,
ihtiyatan mnezzehsin ama, bana yine sen alarsn!
akar!
528
Ben dere kysnda seni can u gnlden arp durmadaym. Fakat bana
merhamet edip cevap bile vermiyorsun!
2730 Ya bir eli gnder bana yardm et, ya bir belirti gster de sesimi sana
duyursun!"
Bu iki dost; fare ile kurbaa, bu iten bahsettiler; sonunda yle bir karara
vardlar.
Fare; "pin bir ucunu seni ok seven bu kulun ayana, br ucunu da senin
ayana balarz!" dedi.
"Bu iple, iki ayr beden olarak yaayan sen ve ben, can bedenle nasl
birleiyorsa yle birbirimize karalm, bir vcut olarak birleelim!
Beden faresi onu iple karaya doru eker. Bu ekiten can kurbaas ne
aclar duyar, ne straplar eker!
2740 "yle yapalm; ipin bir ucu benim ayama balansn, br ucunu da
sen kendi ayana bala!" dedi.
Bu sz, kurbaann houna gitmedi, iinden; "Bu pis fare beni balayacak!"
diye dnd.
529
2941 Fare, doru yolu bulmu, kurbaa ile bulumak iin o ak ipinin ucunu
ekerdi.
"Nasl olsa ipin ucunu elime geirmi bulunuyorum!" diye devaml olarak
dnr, bu dnce ile gnln oyalard.
"Frsat el verdi; ipin ucu nasl olsa elimde!" diye gnl, can dostu grmek
arzusu ile yanyor, kendisini bu dnceye o kadar ok kaptryordu ki, adeta elindeki
ipe dnmt.
Bu hali grenler; "Karga nasl bir hileye ba vurdu, nasl kurnazlk etti de,
suda yaayan kurbaay da avlad?" diyorlard.
Havada asl kalan kurbaa da diyordu ki: "Suda yaamayan kirli hayvanlarla dost olann hali budur, byle olur!" 575
575 Bu hikyede geen "alaca karga" lmn semboldr. "Ruh" kendisinin muhteem bir saray ol
an "beden"den
ayr dmek istemez. Bu yzden lmden korkar; yaamay, hem de uzun yaamay ister. lm, has
talklarla bedenimize
saldrnca, tenimizi hrpalaynca, "ruh" tene bal olduu iin, lmn geldiini hissedince s
u kurbaas gibi titremeye balar.
"Su kurbaas"nn ruhumuzu ifade ettii, "fare"nin de bedenimizin sembol olduu belli. Su kur
baas temiz bir varlktr; fare
ise hoa gitmeyen, kirli bir hayvandr. Temiz bir varln kirli bir varlkla dost olmas, onu
felakete, lme srkler. Bu sebeple,
ruhumuza aina olmayan, daha dorusu ruhumuzun holanmad kiilerle dostluktan kanmamz ge
rekir
Sevgiliyi gren gnl nasl olur da suratn asar, ekitir; gl gren blbl
nasl olur da susar, tmez!
530
576 Levh-i Mahfuz: Mukadderat- ilahnin yazl olduu levha. "Korunmu levha" manasna gelir.
Deiebilmekten,
bozulmaktan, noksanlktan, fazlalktan korunmu levha. Hz. Mevlana, mecaz olarak "insan- km
ilin gnl, aln" olarak tavsif
ediyor.
577 Bu beyitte; "Benim sahabem yldzlara benzer; hangisine uyarsanz, size doru yolu gsteri
rler!" hadsine iaret
vardr. Hakki dost, ilah bir ltuftur! Burada Mevlana, gerek dostu mrit olarak dnmt
r. Aslnda dost; gnlmzn srda, ruhumuzun engin ufkudur. Yahya Kemal merhum "Ufuklar" adl iirinde bu konu zerinde dur
ur. Peygamberler ki ilah
vahye mazhar olmu kutlu varlklardr, onlar da dostlar ile mutlu olmulardr.
Yldz; kumlu lde de yol gsterir, denizde de. Gzn yldzdan, yani
mritten ayrma; klavuz odur!
2645 Gzn onun yznden ayrma! Onunla bahse girime; ona itiraz edip
yoldan toz kaldrma!
lah vahye mazhar olan o esiz varlk, syledii zaman yoldan toz kalkmaz;
bilakis o mbarek szleri ile tozlar yatr! 578
578 Tozlar, mritlerde bulunan benlik, insan Hakk yolundan alkoyan gnahlar gstermektedir.
Yukarda geen
yldz; gerek dost, kmil insann semboldr. Nasl yldzlar lde de, denizde de insanlara
yol gsterir, klavuzluk ederse,
mrit de yolunu arm gnahkarlara yol gstermektedir.
Her eyin ad ne ise o ad, gnl sahifesinden Hz. Adem'in diline akt; Adem
de bunlar bildirdi.
531
2650 Hz. dem'in dili grdn syledi; her eyin hassasn, mahiyetini
olduu gibi aklad.
2655 Hz. Nuh yle bir arap imiti ki, o arab dilsiz bile ise bir hatip
kesilir, sz menba' kaynar, kprr, akard!
O araptan yeni domu bir ocuk ise, fasih sz syleyen bir edip olur, Hz.
sa gibi kmil insanlarn hallerini dile getirirdi! 580
580 bn-i Farz hazretlerinin mehur Hamriyye Kasidesi 'tiden bir ka beytin bu konuya ok uyg
un olduu iin
tercemelerini aynen alyorum: "Eer o ilah arabn bulunduu meyhaneye ktrm bir kimseyi ya
klatrsalar, hemen yrmeye
balar; dilsiz bir kimseye o arabn tadndan bahsetseler dili alr, konumaya balar! Tedav
isi imkansz olan bir hastay, o
Hakk arabnn zmn yetitiren asma ktnn glgesine braksalar hastalndan kurtulur!
O ilah araptan bir lnn
mezarna serpseler, o lnn ruhu hemen geri gelir de, o l dirilir, kalkar!"
retti!
Cik cik diye ten btn kular tlerini brakmlar, Davud Peygamber'e
uymular, ona dost olmulard!
m? 581
581 Bu beyitlerde Sebe' Sresi'nin u mealdeki 10'uncu ayetine iaret var: "Gerekten Davud'a
tarafmzdan bir
fazilet verdik: 'Ey dalar ve kular; Davud ile beraber tebih edin!' dedik. Ona demiri de yum
uattk!" Bir rivayete gre Hz.
Davud'un sesi o kadar gzeldi, o kadar tesirli idi ki, o calip sylerken kurtlar kular, btn
hayvanlar toplanrlar, onu
dinlerlerdi. Esen rzgar durur, akan dereler olduklar yerde kalrlar, onun sesine hayran olur
lard. Onun ahenkli gr sesini
dinleyen yzlerce kii, sesin gzelliine dayanamaz, lrd.
532
Kasrga; her sabah, her akam Sleyman'n tahtn bann stne alm, tam
bir aylk yola gtrmekte idi.
Kasrga; hem onu bann stnde tayor, hamallk ediyor, hem de ona
casusluk yapyordu; ona gizli szleri duyuruyor, gaipten haberler getiriyordu.
Rzgar; gizli bir haber duyunca hemen gelir, onu Sultan Sleyman'n
kulana fsldard!
Derdi ki: "Ey Sleyman, ey byk sultan! Filan kii imdi yle bir sz
syledi!" 582
582 Bu beyitlerde Sebe' Sresi 'nin u mealdeki ayetine iaret var: "Sleyman'n emrine rzgar
verdik; sabahleyin bir
aylk yol alrd, akam dnnde de bir aylk yol alrd! Erimi bakr madenini, ona sel gibi
akttk!"
2699 Bize doru yolu gsteren, bizi ktlklerden alkoyan namaz, be vakitte klnr. Halbuki klar, daima namazdadrlar!
583 Bir evvelki beyitte Me'aric Sresi 'nin u mealdeki 23. ayetinden iktibas vardr:
"Namaz klan o kimseler ki onlar, namazlarna devamldrlar (Onlar daima namazdadrlar)!" Kur
'an ' tefsir eden
byk tefsirciler bu ayeti yle aklamlardr: Namaz klanlar, namazlarm hi kalmazlar;
yani baz vakitleri klp baz
vakitlerini klmamazlk etmezler; muntazaman be vakitlerini klarlar ve namazlara titizlikle
devam ederler. Bize doru yolu
gsteren, bizi ktlklerden kurtaran namaz gnde be vakit farz olundu; ama klar, daima na
mazdadrlar. Onlar, kendilerini
daima Cenab- Hakk'n huzurunda hissederler. Onlar devaml zikir ve mahede iindedirler. Her
eyde, her hadisede Cenab-
Hakk'n kudretini, takdirini mahede ederler. Hi bir vakit, hi bir an Allh'tan gafil olmaz
lar. Aklarn Cenab- Hakk'a kar
duyduklar hayranlk, sevgi o kadar byktr, o kadar sonsuzdur ki, onlarn sevgisi ne be vak
itle yatr, ne de be yz bin
vakitle geer. Bu sebeple onlar, daima sevgililerinin, yani Allh'n huzurundadrlar. Bu ayett
en baka trl mana karanlar ve
Mesnevi 'nin bu beytini ters anlayanlar da gmlmtr. Kur 'an' m baz ayetlerine nefsan arzu
larna gre mana veren zavalllar,
bu beyti de kendi karlarna gre anlamlardr. Onlara gre, be vakit namaz klmak cahil ki
ilere, onlarn ifadesi ile avama
mahsustur. Tasavvuf zevkine ermi grnen ve kendilerini be vakit namazlarn karmadan kla
n mminlerden stn gren bu
kiiler; "Biz daima namazdayz; Hakk' her zaman dnyoruz! Hakk'n huzurundayz; bizim be
vakit namaz klmaya
ihtiyacmz yoktur!" diyerek namazdan kamaktadrlar. Hz. Mevlana'nm bu beytini de kendi sapk
grlerine misal olarak
sylemekle, tam Muhammedi yolda olan bu byk velnin ruhunu rencide etmektedirler.
533
"Beni az ziyaret et!" sz, klara gre deildir; gerek klarn canlar
pek susuzdur! 584
584 Burada u hadse iaret var: "Beni az ziyaret et de, sevgi artsn!"
"Beni az ziyaret et!" sz balklara uyar m? Onlarn canlar, deniz olmadka yaayamaz!
585 Yahya bin Ma'az hazretleri Byezd hazretlerine yazd bir mektupta; "Ey Byezd; ak der
yasndan bir
yudumcuk iip mestolan (benim gibi) bir kimse hakknda ne dersin?" diye sormu. Bayezd-i Best
am hazretleri ona yazd
cevab mektubunda;
"Ak arab haline gelen dnyadaki btn denizlerin hepsini itii halde hala susuzluundan fe
ryad eden benim gibi
bir kimse hakknda ne dersin?" diye sormu.
Bir an iin ayr dmek, ka bir sene gibi gelir; btn bir sene dosta
kavumaksa, ona bir hayal gibi grnr!
2675 Ak susuzdur, susuzu arar; bunlar gece ile gndz gibi birbirlerini
kovalar dururlar!
586 Birbirlerini ok seven bir kz ile bir delikanlnn hikyesi olan "Vamk ve Azra" douda L
eyl ile Mecnun gibi
mehurdur. Bir ka ranl air Vamk ve Azra 'y mesnevi tarznda yazmlardr. Trk airlerin
den LamiTnin de bir Vamk ve
Azra 's vardr.
O bir olu, o birlik akln alaca birlik deildir; bunu anlamak, insann
lmne baldr!
534
587 Burada Bakara Sresi'nin u mealdeki 54. ayetine iaret vardr: "Yaradanmza tvbe edin de
, nefislerinizi
ldrn!" Dikkat edildiyse yukardaki beyitlerde hep aktan, k ile mauktan, daha dorusu i
lah sevgiden, seven ile
sevilenden bahsedildi. Seven ve sevilen, aslnda ikisi de birdir. Fakat bunlar ayn eyin, sev
gilinin eitli adlardr. Baz
byklerin grlerine gre varlk-yokluk, vahdet-kesret, yaratc-yaratlm, kle-efendi ayn
hakikatin eitli adlardr.
Ariflere gre; "Her k bir mauktur; her mauk da bir ktr!" Aslnda seven de, sevilen de
Allh'tr. Bu grleri, bu
sezileri Hz. Mevlana'nn buyurduu gibi aklla anlamaya imkan yoktur. Bunlar "vahdet-i vcd
"a inananlarn grleri olarak
bilelim ve zerinde fazla durmayalm. Bu bir duyutur, sezitir; akl bunu izah edemez! bni F
arz hazretleri 'nin u msra' bu
hakikati ifade ediyor: "unu kat' olarak biliyorum ki biz, (ak ve mauk) hakikatte biriz, a
yr deiliz!"
ilgilenmez! 588
588 Hz. Mevlana; "Suf vaktin oludur." grn Mesnev'nin birinci cildinin u 133. beytinde
sylemiti:
"Ey arkada, suf bulunduu vaktin oludur. 'Bu i yarn olsun, yarna kalsn.' demek tarikat
anlayna uymaz."
"Ey padiahm!" dedi. "Bugn bir kuru mu istersin, yoksa yarn sana
kuru mu vereyim?"
"Pein sille veresiye batan daha iyidir! te bam nme edim; vur
pein silleyi!
Hele silleyi vuran senin elin olursa, ba da onun sarhoudur, sille de!
535
2720 O ay gibi gzel yzn, gece yolcularndan gizleme! Ey akp giden su;
u dereden ba ekme!
Ltfet de dere kys, bu ho, gzel akarsu yznden glsn; dere kylarnda
yaseminler boy atsn!
589 Bir hads-i erifte yle buyuruluyor: "Mminin ferasetinden, anlay ve seziinden sakn
n! nk mmin,
Allh'm nuru ile bakar, grr!"
2750 Gzel huylu Yakup Peygamber de, kardeleri Ysuf iin izin almak
istedikleri zaman;
Kardeleri az bir zaman iin msaade alp onu krlara gtrmek istedikleri
vakit babalarna:
"Baba; bir zarar gelir! diye dnme! Bir iki gn ona izin ver de;
2755 Dedikleri zaman Yakup; "unu biliyorum ki; onun benim yanmdan
ayrlmas gnlm yakyor; iime bir dert, bir mahzunluk getiriyor!
Yakub'un gnlne gelen ey, bu iteki fesadn, ktln kat' bir delili idi
fakat; kaza ve kaderden korunmas mmkn deildi!
536
Krn kuyuya dmesine almaz; asl alacak ey, yol gren kiinin
dmesidir!
2760 u kazann, u kaderin eit eit, renk renk ileri, gzbalar var:
"Allh ne dilerse o olur!" 590
5,0 Bu beyitte 3. Ali mran Sresi 'nin 40. ayetinden iktibas var: "Allh dilediini yapar!"
Gnl, kaderin hnerini hem bilir, hem bilmez; mhrn basmak, hkmn
yrtmek iin demiri bile mum gibi yumuatr!
Gnl der ki: "Mademki Allh' n takdiri byle, O byle olmasn istiyor,
varsn olsun!"
Kendisini bundan gafil tutmakta idi; bundan haberi yoktu! Can da takdirin
ipi ile balanm kalmt!
O yce kii, yani Hz. Yakup bu ite mat olursa, bu malup olu deildir;
Allh' n takdirine uramaktr! 591
591 Bu beyitte peygamberlerin de ibtilalar olduu, Yakub (a. s) gibi peygamber olduu halde
ok ztrap ektikleri
grlmektedir. Onlarn da rza kapsndan gemek zorunda olduklar belirtilmektedir. Onlar mas
umdur; yani gnah ilemezler.
Onlarn da bir hikmet icab, ubudiyet, yani kulluklarnn gerei olarak ok aclar ektikleri
bir hakikattir!
2765 Bir bela, onu yz beladan kurtarr; bir kere ini, onu pek ykseklere
karr!
2775 ocuk akllanp akl gzn anca baba, acele pilisini prtsn
topluyor, arabaya yklyor!
537
O lemden bu leme bir ana cadde var; oradan buraya geliyorlar, buradan
oraya gidiyorlar!
yice bak, dikkat et de gr: Biz otururken gidiyoruz, haberimiz yok! Biz,
yeni bir yere gidiyoruz fakat, kendimizi grmyoruz!
Akln bana al da, sermayeni bugn iin deil, ilerde bir ey yapmak iin
biriktir; hazrlan!
Ey yolculuu seven kii! Yolcu ona derler ki, yolu dnr, varaca yeri
hesaplar; akl hep ilerdedir!
Hayaller ve dnceler
592 Bu beyitlerde Hz. Mevlana u lemin her an grnmez lemden (=gayb leminden) bu grnen
leme geldiim,
sonra bu grnen lemden tekrar gayb lemine gittiini, sonra tekrar bu leme dndn ifade
buyurmaktadr. Bylece lemin
her an yemden yeniye yaratldn anlatmaktadr. 50. Kaf Sresi'nin u 15. ayetine de iaret
etmektedir: "lk yaratma ile
yorulup ciz mi kaldk ki yeniden yaratmayalm? Dorusu, onlar, yeni bir yaratmadan phe iin
dedirler!" Gnl lemimizin de
byle olduu, yeni yeni dncelerin, yeni yeni hayallerin belirdiini adeta oturduumuz halde
her an yeni bir leme gittiimizi
bu gidilerden haberimiz olmadn ifade buyurmaktadr. Milyarlarca insann yaad u dnya
zerinde her an yzbinlerce
ocuun doduunun, her an yzbinlerce kiinin ldnn de bu beyitlerde ifadesi vardr. All
h, her an yaratmakta, her an
ldrmekte; "Muhy" ve "Mmt" isimlerinin tecellisi devam edip gitmektedir.
2785 Kutlu yldz grnce, yani huzur iinde isen Allh'a kret, ihsanda
bulun; kutsuz yldz grnce, yani bana bir felaket, bir bela geldiyse sadaka ver,
tvbe et! 593
538
Ey benim Rabbim; biz kimiz ki? mdadma yeti; benim talihimi sen iyilie
evir, kutsuzluu Sen kutlu yap!
Ruhu, mana aynn yznn nuru ile aydnlat; gnahlar altnda ezilen canm
simsiyah oldu, nursuz ve ksz kald.
Haydi, onu kurtarmak iin hemen bir rya gr; nk Allh, ihsan sahiplerini sever! 594
594 Burada Ali mran Sresi'nin u mealdeki 134. ayetinden iktibas var: "Allh da gzel davran
anlar, iyilik edenleri
sever!"
2795 Ey padiahm! Ben, senin zindannda kalm bir Ysuf um; beni kadnlarn elinden kurtar!
Ben telerde, ar tarafnda idim. Anamn ehveti, "nin!" emri ile beni
aalara, bu kirli dnyaya ekti, drd! 595
595 Burada da Bakara Sresi'nin u mealdeki 36. ayetine iaret var: "Derken, eytan onlarn ay
an oradan kaydrd,
iinde bulunduklar (nimet yurdundan) kard. Biz de dedik ki: 'Birbirinize dman olarak ini
n! Sizin yeryznde kalp bir
mddet yaamanz lazm! '"
O tam ycelikten, o yksek mevkiden bir kadnn hilesi ile rahim zindanna
tkldm!
539
2814 Allhm; Sen hangi duyguya gayb leminin yolunu aarsan, o duygu
artk eskimez, ypranmaz, lmez!
Mlk sahibi Sen' sin; duyguya yle bir ihsanda bulunursun, yle bir ey
verirsin ki, o duygu br duygulara padiahlk eder!
biriyim!" demesi.
2816 Sultan Mahmud bir gece yalnz bana gezerken, bir sr hrsza
rastlad.
lerinden biri; "Ey her zaman onu bunu aldatan, hileye bavuran dostlar;
haydi, herkes hnerini, ma'rifetini sylesin!" dedi.
2820 Birisi; "Ey ma'rifetli kiiler!" dedi. "Benim hnerim iki kulam!
Baka biri; "Ey altn peinde koanlar, ey altna tapanlar!" dedi. "Benim
btn ma'rifetim gzlerimdedir!
Bir bakas; "Benim hnerim ko hamdadr!" dedi. "Elimin zoru ile delikler
delerim!"
2825 Baka birisi de; "Benim ma'rifetim burnumdadr!" dedi. "im gcm
topraklar koklamaktr!
540
2836 Bundan sonra hrszlar Sultan Mahmud'a; "Ey gvenilir kii; senin
ma'rifetin, hnerin nedir?" diye sordular.
Ondan sonra hep beraber yola dtler; o kutlu sultann sarayna doru
yrdler.
Derken, sa taraftan bir kpek havlad. Kpek dilinden anlayan kii; "Kpek
diyor ki:" dedi. "Sultan sizinle beraber bulunuyor!"
2845 Toprak kokusundan anlayan, bir baka yerin topran koklad. "Buras," dedi, "O ei bulunmayan padiahn haznesinin topra!"
Delik delmesini beceren, duvara bir yumruk att, duvar delindi. Her biri
mahzenden ie yarar bir ey ard.
Padiah, onlarn evlerini grd, rendi. Her birinin ekli, ad, sndklar
yer, gittikleri yol hep aklnda kald.
Onlar, elleri bal olarak divana getirdiler. Hepsi de can korkusundan tirtir
titriyorlard.
hrsz;
541
Padiah tahtnda oturuyor grnce; "Bu" dedi. "Geceleyin bizimle arkadalk eden adamdr!
Kem gz demesin diye atee rekotu attm ama, rek otuma da nazar
dedi.
O baktan yle bir himmet, yle bir kudret elde eder ki, artk erkek
arslandan baka bir av tanmaz; yani gnl doan Hakk'n bakna mazhar olursa,
akl almaz g kazanr, akl almaz iler yapar!
2810 Arslan da ne der ki: "O yce mana doan hem senin avndr, hem de
sen onun avsn! Yani; mana doan Hakk'n tecellsine kavuunca O olur, ikilik
ortadan kalkar!
Senin peinde uan can doanna, gnl doanna baklarn bir kere iliti
de, bu suretle sonsuz ltuflarna nail oldu, akl almaz g kazand. 596
596 Bu beyitlerde, ilah tecellye mazhar olan fenafllah mertebesine eren bir gnln duyduu
tarif edilemez,
anlatlamaz manev zevkler ve heyecanlar gizlenmitir.
542
2860 unu iyi bil ki, arifin gz, iki lemde de insana eman verir! Herkes,
597 Bu beyitte, Necm Sresi 'nin u mealdeki 17. ayetine iaret vardr: "(Hz. Muhammed'in) gz
ne kayd, ne
yanld!" Yani; Hakk'tan baka hi bir ey grmedi.
Hakk bir yetime srme ekince, onu, doru yola girmi, esiz, nadir bir inci
haline getirir!
2865 Onun nuru; btn incilerin, cevherlerin sat klar glgede brakr,
onlardan stn olur! yle isteyen kiiye, Hakk isteyici kesilir!
599 Bu beyitte, Ahzab Sresi'nin u mealdeki 45. ayetine iaret vardr: "Ey Peygamber! Seni; b
ir ahit, bir mjdeci,
bir uyarc olarak gnderdik!"
ahit aleti, keskin gz ve dilidir. Onun keskin gz, gece bile grr; srlar
543
Hakk, senin zahid olman ister; bylece garaz brakp geineni, mahit
olman arzu eder!
2875 Bir kimsenin gnlne gnein nuru dnce, onun iin artk yldzlarn
deeri kalmaz!
yoktur!
Cenab- Hakk ya-kuru her eyi aklad da, ruhu; "O, Benim emrimdedir!"
mhr ile mhrledi. 600
600 sra Sresi'nin 85. ayetinde Peygamber Efendimiz'e ruh sorulduu zaman; "Ruh, Rabbim'in em
rindedir!" diye
cevap vermeleri Duyurulmakta ve dolaysyla ruha ait pek az bilgi verildii bildirilmektedir.
Ayet mealen yledir: "Sana ruhdan
(ruhun hakikatinden) soruyorlar. De ki: 'Ruh, Rabbim'in emrindedir; O'nun bildii bir eydir!
Size o ilimden ancak az bir ey
verilmitir!'"
2880 Onun her kavgada ahitlii mutlaktr; o, kayda bal deildir! Sz,
her eit baarsn giderir!
601 Burada, u mealdeki hadse iaret vardr: "Gerekten de Allh gzeldir ve gzelleri sever!
" Baka bir hadste de
yle buyurulur: "Muhakkak ki Allh sizin suretlerinize, mallarnza bakmaz; ancak kalbinize v
e amellerinize bakar!"
(Feyzu 'IKadr c. II, s. 277)
544
oldu. 602
602 Btn gzelleri ve gzellikleri yaratmas, Hakk'n gzelliini izhara sebep oldu. Bu beyit
te, yukarda geen;
"Allh gzeldir, gzellii sever!" hadsine iaret vardr.
2887 Bilen, anlayan bilinen Allh'tan pek ziyade niyazda bulundu. "Ey bizi
scakta da, soukta da gzeten, koruyan yaratanmz!" diye yalvard.
603 Hz. Mevlana'nm; "Gece dostuna gzdzn ayrlk verme!" diye niyazda bulunmas, bendenize b
ir arifi billah olan
ibn-i Farz hazretlerinin u rub'sini hatrlatt: Ey gece beni ziyarete gelen sevgili; canm
sana feda olsun! Ey gecenin insan
rkten, korkutan vaktinde beni rahata kavuturan sevgili; eer bizim aynlmz sabahn gelme
si ile balayacaksa, o sabah
ebed olarak gelmesin, aarmasn!" Bu rub'yi Yldzeli Mfts merhum pederim Mehmed Tevfik
Efendi u ekilde nazmen
terceme etmiti. Bir hatra-i rahmet olarak buraya aldm iin muhterem okuyucularmdan af di
lerim:
"Ey gece terif edip bu k dild eden! Mnisi camnsn, olsun sana bu ruhum feda. nki bu
vuslat zaman subh
ile bulur zeval, yle bir subhu bize gstermesin asl Hd!"
Sen'den uzak dmek lmdr; hem de dertli, azapl bir lm! Hele
kavutuktan, bulutuktan sonra gelen ayrlk, bsbtn lmdr!
545
Allh'tan baka hi bir eyin asl yoktur ama, bunlar bana var gibi grnyorlar! nk, asl olmayan, asl olmayan, kendi anlayna doru eker! 604
604 Bu beyit; var gibi grnen, aslnda bir hayalden ibaret olan bu dnya hayatnn bir ifades
idir. Bir rif de yle
sylemi: "Dnya, var gibi grnen bir yokluk; Allh, yok gibi grnen gerek varlk!" Aslnda
, Cenb- Hakk her zerre ile
kendi varln bize haber veriyor, fakat; bizde idrak ve iz'an ktl olunca, bu zavall ba
gz ile O'nu grmeye alyoruz.
Bizim kendimiz, madd varlmz, asl olmayan hayallerden ibaret olduumuz iin, asl olmayan
eylere kaplyoruz; onlar
kendimize ekiyoruz. Aslnda hi bir ey Hakk'tan hali deildir, hi bir ey de batl deildir
!
Her ey;
Mide ekmei eker alr, eritir; cierdeki hararet de suyu eker, smrr.
546
605 Burada Tevbe Sresi'nin u ayetine iaret edilmektedir: "Allh; mminlerin mallarn ve ca
nlarn cennet
kendilerinin olmak zre satn almtr!"
Kadir gecesinde bedir halindeki aya kavuan bu ciz kul, buluta susam
susuz gibi, yzn padiaha doru evirdi.
Zaten bu kulun dili de, can da o padiahn idi. Her eyi onun olunca kle,
efendisi ile rahata konuur, szleri ona ho gelir!
Ona dedi ki: "Ruhumuzun beden balnda balanp kald gibi biz de
isteklerimizin, arzularmzn zincirine vurulduk; kyamet gnnde bizim canmzn
gnei sensin!" 606
606 Bu beyitlerin yardm ile unu anlayacaz ki; kim didinip durmakta olduumuz bu hayatta,
bu dnya gecesinde
lmeden evvel lr de hakik padiahn, Hakk'n varln hisseder, O'nu gnlnde bulur; btn
niyaz, yalvarlar hep O'na
kardr.
607 Balkta geen susr hakknda Hayvanlarn Hayat adl mehur eserin sahibi Damir unla
r yazmaktadr:
"Kazvn'ye gre susr; denizin derinliklerinde yaar, zaman zaman karaya kar, otlar imi
. Gzel kokular saan anber, onun
pislii imi." (c.I, 193) Hicret'in altnc asrnda yazlan Darabnme adl kitapta ise; sus
rnn aznda klar saan bir
cevherle gece yans denizin derinliklerinden sahile kt, azndaki cevheri yere koyup onun
nda otlad, hikye
edilmektedir. Bu hayvann bir ok hayvanlar gibi, mesela zmrd-i anka gibi hayal olmas ihti
mali daha oktur. Fakat
Mevlana, bundan derin manalar karmaktadr.
yerdi.
547
Bal ars gibi ilah ilhamla beslenen bir kiinin evi, nasl olur da balla
dolmaz? 608
608 Nahl Sresi'nin u mealdeki 68. ayetine iaret edilmektedir: "Rabbin bal arsna yle vah
yetti: "Dalardan,
aalardan ve kurduklar ardaklardan evler yapn!"
Kendisi kat, bir aaca kt. Susr, gl boynuzlar ile onu vurup
ldrmek iin arad durdu.
blis bile bala kar kr olur, sar olursa, susr baln iinde ok
kymetli bir mcevherin olduunu nereden bilecek, anlayacakt?
Bu hakikati tacir bilir, susr bilmez; gnl ehli bilir, her toprak kazan
bilmez! Yani; madde peinde koanlar, dnyaya tapanlar, bedenlere ait ilerle
uraanlar, daha dorusu suret ehli bilmez!
Toprak bedeninin gnlnde bir mcevheri tayann mcevheri ise, baka bir
toprak bedenin srrn sylemektedir! 610
610 u madd bedenimiz, su ve balktan yaratlmtr, ite bu toprak bedenin gnlnde ilah b
ir emanet, ruhan bir
mcevher bulunmaktadr. Bir mmin ibadetle, iyi ahlakla bedene ait sfl arzulan yener, madd
isteklerinden kurtulursa, o
mmine adeta nran bir beden verilir de, temiz yaay ile, iyi halleri ile, gzel ahlak il
e kendisini belli eder. Bu hale gelen
mutlu kiiler, birbirlerinin cevherlerini tanrlar, baka bir toprak bedende gizlenen mcevher
i sezerler. arihi Ankarav
hazretleri; "baka bir toprak bedenin srr" szn onun, topraktan yaratlm bedeninin tesi
nde beliren, kazanlm ruhan bir
bedenin srlar olarak almada ve; "Bu hal, mminin iinde gizlenen manev varlnn belirtile
ridir." demektedir.
Nitekim Mesnev'nin III. cildinin 1613 numaral beytinde; "Sen yle bir kiisin ki, sende bede
nsiz bir beden vardr.
yleyse bedenden dar kmaktan, yani bedenden cann kmasndan korkma!" Bir baka Mesnevi
beytinin manas yle;
"Eer can, beden olmakszn da yaamay dilemeseydi, 'Sizin rzknz gkyzndedir.' diye Hakk
tarafndan vaad edilen,
vlen manev nzklar kime nasip olacakt?" (Mesnevi, V, 1742.)
548
611 Bu beyitte, u mealdeki bir hadse iaret vardr: "Cenab Hakk; halk karanlklarda yaratt
ktan sonra, onlara
nurunu sat, datt. Bu nr kime isabet ettiyse, kime dtyse o kul hidayete kavutu; kime
isabet etmediyse yolunu ard,
sapkla dt." (Feyzu Kadr, c. II, s. 220)
2950 Ah, tabiat bize uymayan dostun verdii ztraplardan; ah, onlarn
kalbimizde at derin yaralardan! Ey ulu kiiler, ey byk insanlar; aklnz
banza aln da kendinize iyi dostlar, uygun arkadalar araynz! 612
612 Bu beyitte u mealdeki hadse iaret var: "Yalnzlk fena arkadatan, kt dosttan hayrl
dr, iyi dost ise
yalnzlktan hayrldr!" (Feyzu 'l-Kadr, c. VI, s. 372)
Akl da, gzel yzdeki irkin bir burna benzeyen ayplarla dolu nefisten
feryad etmektedir!
Akl ona der ki: yi bil ki, ayn cinsten olu meselesi su ve balktan
yaratlm olan beden ynnden deil, mana ve ruh bakmndandr!
Kendine gel de, grne kaplma, gzel srete tapma; yle bir sz de
syleme! Ayn cinsten oluu grnte, surette arama! 613
613 Ne yazk ki ruhun gzellii, bedenin gzellii gibi kolaylkla grlmemektedir. Allh cml
emize srete taklan
gz deil, sireti gren gz ihsan etsin de, ayn cinsimizden olanlar kolaylkla grelim ve se
velim. nk gzellik, ou zaman,
kusurlar gizleyen bir rt olmaktadr. eyh Sa'd hazretlerinin u beyitlerini ibretle okuyal
m: "Her gz, kula, az olan
insan deildir; nice eytanlar vardr ki insan klnda grnrler. Gerek adam, ahlak gzel
olan kiidir; yz gzellii ve daha
baka naklar, ssler dnyadaki fani naklara benzer! Hayatta, uysal ve kafa dengi bir dostt
an baka hi bir eyi kskanmadm,
zlemedim!"
549
2955 Can, karncaya benzer; ten ise bir buday tanesi gibidir! Can, onu her
zaman bir taraftan bir tarafa eker durur!
Karnca bilir ki, o kendi cinsinden olmayan buday tanesi yenecektir; onun
bedenine karacak, onun cinsinden olacaktr!
Karncann biri, yolda bir arpa tanesine rastlad ve ona yapt. Baka bir
karnca da bir buday tanesi buldu, hzla onu srklemeye balad.
2960 Sen; "Buday neden arpa tarafna doru gidiyor?" deme! Gzn a
da, onu zorla gtreni gr; giden, gtrlen eye bakma!
Siyah bir karnca, siyah bir keenin stnde bir taneyi srklemektedir;
karnca gizli, grnmyor; ama gtrlen tane meydanda!
Akl der ki: "Gzn iyi a da bak; tane bir gtren olmadka hi kendi
kendine gider mi?"
614 Hz. sa, bedeni ile ge ykseldi; ruhu ile (Ruhullah olduu iin) gkyznn latif ruhlar
olan tertemiz meleklere
kart. Hz. sa'nn ten kafesi meydanda idi, fakat iindeki ku yavrusu (ilah ruh) grlmyo
rdu. Kafesi bir gtren olmasayd,
kafes nasl olurdu da kendi kendine gklere ykselebilirdi?
Kendine akl emir olan, bey olan gz ne mutlu gzdr! O her eyin sonunu
grr, her eyi bilir; o, ilah nurla aydnlanmtr!
irkini, gzeli siz aklla ayrdedin; "Bu karadr!" "Bu aktr!" diyen gze
gvenmeyin!
550
Gz; pislikte biten, idrar birikintisinde yetien yeillie de aldanr! Akl ona
der ki: "O pislii kendi gznle deil de, bir de benim gzmle gr!"
Yalnz istei gren gz, ku iin bir afettir, felakettir! Halbuki tuza gren
akl, kuu kurtarr!
2970 Bir tuzak daha vardr ki, onu akl da anlayamaz, gremez! te, gizli
eyleri gren vahy, ilah sezi bu yzden bu tarafa koup geldi!
Ayn cinsten olan, ayn cinsten olmayan aklla tanmak, bilmek gerek;
hemen dnmeden sretlere, ekillere komak doru deildir!
Ayn cinsten olu, ne benim iin suretledir, ne de senin iin! Hz. sa insan
eklinde idi ama, melek cinsindendi!
gitmesi.
2974 Abdlgavs, peri cinsindendi; peri gibi dokuz sene gizlice kanat rpt,
utu! 615
615 Peri; cin taifesinin kadnlarna, kzlarna verilen ad. Edebiyatta peri kelimesi, fevkalad
e gzel kzlara, kadnlara
sembol olmutur. Cinlerin var olduklarna inanmak zorundayz. nk Kur 'an- Kerim 'de bir o
k ayetlerde, Buhar gibi en
gvenilir hads kitaplarnda cinlerin varlndan bahsedilmektedir. Kur 'an- Kerim 'de bir de
Cin Sresi vardr. Gzmz
grmyor diye bunlar inkar edemeyiz; mikroplar da gzlerimiz grmyor! Hakk nelere kadir de
ildir; ne varlklar yaratmtr!
imdilik mikroplar grdmz gibi cinleri grecek aletlerimiz yok diye onlarn varlklarm i
nkar edersek Kur 'an 'a kar
gelmi saylrz. Cinler, ateten yaratlmlardr; latif varlklardr. Onlar da insanlar gibi
ilah emirlerden, nehiylerden
sorumludurlar; onlarn da mslman, hristiyam, dindar, dinsizi, iyisi, kts vardr. Cinler
in imanszlar eytanlardr.
Cinlerden bir grup gelip Peygamber Efendimiz'den Kur 'an dinlemiler, mslman olmulardr. Ku
r' an- Kerm 'deki 72. Cin
Sresi bu hadiseyi anlatmaktadr. Cinlerin insanlarla mnasebette bulunanlar olmutur. Yarat
llar icab onlar, eitli
ekillerde insanlarla balant kurmulardr. Hz. Mevlana Abdlgavs'in periler arasna kart
ndan bahsetmektedir. Cinlerin
insanlarla uramalar, onlar tesirleri altna almalar, onlar anormal bir hale sokmalar, h
asta etmeleri ok grlmtr.
551
Kars baka bir kocaya vard, ondan ocuklar oldu. Kendi ocuklar ise
babalarn lm biliyorlar, geceleri onun lmnden bahsediyorlard.
Dokuz sene sonra meydana knca geldi; ocuklarna bir ay misafir oldu.
Ondan sonra kimse onun izini bulamad, nereye gittiini bilemedi.
2980 Klcn kesmesi ruhu bedenden nasl alr gtrrse, perilerle ayn
cinsten olu da, onu insanlar arasndan ald.
"Cmertlik cennet aalarndan bir aatr; dallarn dnyaya emitir! Onun bir daln tutan
bu dal, cennete
gtrr! Hasislik de cehennem aalarndan bir aatr; onun dallar da dnyaya eilmitir! On
un bir daln tutan bu dal, atee
gtrr!" (Feyzu Kadr, c. IV, s. 38)
Btn sevgileri, ltuflar Hakk'n sevgi ve ltf cinsinden bil; baa gelen
btn ktlkleri, kahr da O'nun kahrlar cinsinden say! 617
'"Btn sevgiler, bize yaplan btn ltuflar, aslnda, Hakk'n bize olan sevgisinin, ltfunun
bir eseridir. Birisi bize
bir ltufta m bulundu, o ltuf Hakk'n ltfudur! Birisi bizim canmz m skt, gnlmz m
krd, o gelen de Hakk'tandr;
bizim yaptmzn karldr! Gln gzel rengi, ho kokuu Hakk'n ihsandr, Hakk'n ltf
udur! Parmamz yaralayan
diken de, O'nun kahrdr! Her ey O'nundur; herey O'ndandr! Ne ekersek, onu bimekle megul
z!
552
2992 Ayn cinsten olu nedir? Bir eit bak, gr; birbirini tany! ki
kii ayn cinsten olula, birbirine yol bulurlar, birbirlerine kavuurlar!
Teni, bedeni her tarafa eken nedir? Baktr, grtr! Hi bir eyden
haberi olmayan nasl olur da her eyden haberi olan eker gtrr?
2995 Allh bir erkee kadn huyu verirse, o erkek kadnlar, erkeklerle d-
er kalkar!
Bir kadna da erkek huyu verirse, kadn, erkek gibi olur; kadn arar, sevicilik
eder!
3007 Gzel huyu, her eyden stn tut; gzel huylularla d kalk!
Glyana dikkat et; glle beraber olduu iin gl gibi kokmaktadr! 618
"Bir gn, dostlarmdan biri bana hamamda, eskiden sabun yerine kullanlan bir kil, bir amur p
aras verdi. Kile;
'Misk misin, yahut anber misin?' diye sordum. 'Gnlm byleyen kokundan adeta mestoldum!' Ki
l; 'Ben, kymetsiz bir kil
paras idim. Fakat, bir mddet glle beraber bulundum ve onun gzel kokuu bana sindi, iime
iledi. Arkadamn gzel huyu,
gzel kokuu bende iz brakt. Yoksa ben, yine deersiz bir toprak parasym!' dedi." (Glist
an, Dbae)
553
Mezarn topra bile, oraya defnedilen bir vel ile ereflenirse, o velye
gnl verenler onun mezarna yzlerini srerler, elleri ile onu okarlar!
3010 yle ise sen de; "nce komu, sonra ev gerek!" de! Gnln varsa yr
git, kendine bir gnl sahibi dost, gerek bir sevgili ara!
Velnin topranda bile can huyu var, can kokuu var! Bu yzden, onun
kabrinin topra, azz kiilerin gzlerine srme olur!
Glgesini alm gitmi, toprak altnda gizlemi; ama, topra glge salmada;
yzb inlerce diri, onun mbarek glgesine snmakta!
Derviin dokuz bin altn borcu vard. Tebriz'de Bedreddin mer adnda bir
O yle bir mfetti idi ki, sanki gnl denizdi; sanki onun bedeninin her
klnda bir Hatem vard!
554
O garip; onun ne kadar eli ak olduunu bildii iin onun kapsna varm,
onun sonsuz iyiliine gvenerek hayli borlara girmiti.
3110 Garip yolcu; "Ey devemi sren!" dedi. "Devemi kert; ben ineceim!
Bana Hakk'n ihsan eriti; bana yardm geldi, ltuf geldi; yoksulluum utu gitti!
3115 Her an gklerden, arn ycesinden cana can katan ruhan kokular,
manev klar szlp gelmede, Tebrizlilerin stne salmaktadr!" 619
619 Hz. Mevlana hikyeyi anlatrken Tebriz ehri gelince, sekiz beyitte de hep Tebriz'den bahs
etti. nk Tebriz, ona
ems'i hatrlatt. ems hazretlerine ballnn derecesi, onun ehrini anlatrken ne kadar c
otuundan, adeta Tebriz ehri iin
bir kaside yazdndan belli oluyor.
555
O garip yolcu, mfettiin evini arad. Halk; "O iyi insan, o dost bu lemden
gt gitti!" dediler.
gne herkes alad, herkes zld. Kadnlarn da, erkeklerin de yzleri sarard.
3120 Evvelki gn, o sessiz gemi bu kydan kalkt! Zaten o azz varlk, o
byk zat, bu gam yurduna oktan doymutu!"
Garip yolcu bu haberi duyunca bir nara att ve kendinden geti, yerlere
serildi! Sanki ld; sanki, o da gidenin ardndan can verdi, gitti!
Geceye kadar kendine gelemedi. Geceleyin yar lm bir halde can, gayb
leminden dnp geri geldi.
O, glla balad; Sen, aklla dolu bir ba ihsan ettin! O, elbise balad;
Sen, ilah bir bina olan bir beden, boy pos ltfettin!
O, bana altn verdi; Sen, altn sayan el verdin! O, bana katr verdi; Sen, bana
ona binecek, onu kullanacak akl ihsan ettin!
O zengin adam bana mum verdi; Sen, neeli, aydn gz ltfettin! O, bana
yiyecek verdi; Sen, az verdin, az tad verdin!
O, bana vazife verdi, maa verdi; Sen, mr verdin, yaay verdin! O, bana
altn vermeyi vaadetti; Sen ise, cennette tayyibat (=temiz eyler) vaadettin! 620
3130 O, bana ev verdi; Sen, bana yldzlarla dolu gk verdin, etili nimetler
yetitiren yeryz verdin! Sen'in ltfettiin u dnya evinde o zengin de yaad,
onun gibi eitli milletlerden yzbinlercesi de yaamakta, semirmekte!
556
anlatmas.
O garibin borlu olduu duyuldu. Bu haber etrafa yayld, icra hakimi onun
derdi ile dertlendi!
Merhametli bir kii olan icra hakimi; garibin borcunu para toplayp demek
zere ehirde dolamaya, her yerde onun derdini anlatmaya balad.
3250 Btn gayretine ramen, ehir halkndan para dilenen adamn eline
ancak yz dinar geldi.
cra hakimi geldi, durumu anlatt. Garip; onun iki eline yapp kalkt ve
yine onun yardm ile alacak derecede ihsan sahibi olan mfettiin mezarna gitti.
Dedi ki: "Ey her yoksulun dayand, gvendii byk insan, ey yolda
kalmlarn imdadna yetien yce kii!
557
3275 Sen, savata da ihsan ve kerem sahibi bir kii idin ama, bin kiiye
bedeldin; nimetler balamakta, ltuflar samakta adeta yzlerce Hatem idin!
bakanlk balad!
Senin, derya gibi geni olan ltuflarla, ihsanlarla dolu bulunan eline
gvendim de;
Saa sola tam dokuz bin riyal bor ettim! Ey aziz varlk; sen neredesin ki bu
zorluklar ortadan kalksn, iler dzelsin, yoluna girsin?
3300 Sen neredesin ki, ayr imen gibi glesin de; 'Onu da al benden, onun
on mislini de al!' diyesin?
Sen neredesin ki, alasn beni, haznene gtresin; beni bortan, yoksulluktan
kurtarasn?
Senin gibi azz bir varlk, bir cihan, nasl olur da toprak altna sar; bir
gkyz nasl olur da yere gmlr?
3305 Allh'a yemin ederim ki, byle ey olmaz! Haa, sen, lmeden evvel
de, bu kirli cihann dnda idin, imdi de dndasn!
3324 Dokuz bin dinar borcum var; elimden tutanm da yok! Btn ehirden
toplanan yardm, ancak yz dinardan ibaret!
Hakk, seni ekti ald, ruh lemine gtrd; ben bu lemde, dert ve belaya
dm perian bir halde kaldm! Ey mezar bile ho ve gzel olan azz varlk; ben,
mitsiz olarak gidiyorum!
558
3518 Bu gzel hikyenin de bir trl sonu gelmiyor! Garip kii mfettiin
mezarndan dnnce,
at.
cra hakimi, kolayln glkten sonra geldiini grmt. Garibe, buna ait
hikyeler anlatt.
cra hakimi, ryasnda o iyi kalpli mfettii, o kutlu insan grd; odann ba
kesine gemi oturuyordu.
cra hakimine; "Ey iyi insan!" dedi. "Sylediklerini bir bir duydum, iittim!
Kulamz kalmad ama, biz batan ayaa kulak olduk; her ne kadar
dudamz kapamz, susuyoruz ama, batan baa sz kesildik! 621
621 Yunus Emre hazretlerinin mezarlarda yatanlar iin; "Ne sylerler, ne bir haber verirler."
diye bir iiri var. Aslnda
ller, azlarna toprak dolmu, dillerini bcekler yemitir ama, aslnda onlar, hal dili ile
ok eyler sylemektedirler.
Peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "ldkten sonra bamza neler geleceini bilselerdi, eb
ediyyen kimse yemek yemez,
ebediyyen kimse bir ey imezdi!" diye buyurmutur.
Mezarlarda bulunanlar, hal dili ile ok eyler sylemektedirler. Onlarn azsz, sessiz szle
rini dinleyebilseydik,
yukardaki hadste iaret buyurulduu gibi, ebediyyen yemeyi imeyi canmz istemezdi.
559
3530 Dnyada iken ne verdiysek, imdi onlar burada bulduk! Bu cihan, bir
perdedir; asl gerek dnya, hakik lem o cihandr!
Onun dokuz bin dinar borcu var; borcunu, bunlarn bir ksmyla demesini
syle!
3540 Onun borcuna verilmek zre, la'l ve yakutu bir eye sardm; stne de
onun adn yazdm!
Ben, onlar filan kemerin altna gmdm; benim, o dosta kar duyduum
sevgi ok eskidir!
560
demesi 622
622 Caferi Tayyar (r.a.) hazretleri, Hz. Ali'nin kardeidir. Ondan, on ya bykt. Fakirleri
ok sevdii iin,
Peygamber Efendimiz ona; "Fakirler Babas" lakabn vermiti. Mute Sava'na katlm, Haris o
lu Zeyd kumandasnda
savamt. Zeyd hazretleri ehid olunca, Cafer hazretleri, Peygamberimizin emri ile kumanday
eline almt. Savata Hz. Ali
gibi, arslanlar gibi arpmt. Savata, nce sa kolunu, sonra sol kolunu kaybetmi, sonra
ehid dmt. Peygamber
Efendimiz buyurdular ki: "Cafer'i grdm; kesilen iki koluna karlk, Cenab- Hakk, ona iki k
anat ihsan etti de, cennete uarak
gitti!" Bu sebeple ona, "uan adam" manasna gelen "Tayyar" lakab da verilmitir.
3029 Cafer hazretleri, bir kaleye doru ilerliyordu; sanki kale, onun susam
diline, damana bir yudumcuk su idi!
Tek bir atl atn srm, kaleye varm dayanmt; kaledekiler korkmular,
kapy kapamlard!
Kalenin hkmdar, yzn vezirine doru evirdi de; "Ey hereyi sorup
dantm kii!" dedi. "Syle; biz imdi ne yapalm, ne are edelim?"
Vezir, yle cevap verdi: "Bunun tek aresi; kibiri, gururu, harp hilesini bir
tarafa brakp eline bir kl al, brne de kefenini koy, onun huzuruna git!.."
Padiah; "iyi ama," dedi. "Bu gelen tek bir adam deil mi?" Vezir; "Evet!"
dedi. "Tek bir adam! Fakat, sen onu, tek bir adam gibi grme; onu gznde
kltme!
Atnn eerine yle kendine gvenerek, yle kuvvetle oturmu ki, sanki
btn dou tarafnda bulunanlar da, bat tarafnda bulunanlar da onunla berabermi,
ondan yanaym!" gibi idiler.
561
Birka kii, feda olarak, atlarn srdler, kendilerini onun zerine attlar!
Hz. Cafer, her birini bir grz darbesi ile ykt; onlar ba aa atlarnn
ayaklarna alverdi.
Hakk'n kudreti, ona yle gl, kalabalk, yle kuvvetli topluluk vermiti
ki, tek bana bir millete, bir mmete hcum ediyordu!
Yldzlar oktur, gne ise birdir; birdir ama, gnein nnde yldzlar,
darmadan olurlar, grnmezler!
3044 Topluluk, cemiyet sret bakmndan olursa, bir mana ifade etmez,
faydaszdr! Akln bana al da, Allh'tan mana topluluu, ruh topluluu iste!
Nasl olur da fareler toplanp hep birden kedinin karsna karlar? Onlarda
yle yrek, yle bir topluluk ruhu yoktur ki!
Farenin gnlnde bir topluluk duygusu olsayd, gayrete gelirdi de, birka
fare bir araya toplanrd!
Fareler bir araya toplanrlard da, birer feda gibi, gz atrmadan kedinin
stne atlrlard.
Birisi, kedinin gzne pene atar, onu krletirirdi; br, dii ile kulan
srrd!
Bir bakas, keskin dileri ile onun brn delerdi! Bylece, kedinin,
birlemi fareler topluluundan kurtulmas mmkn olamazd!
3050 Fakat, farenin cannda, toplum fikri, cemiyet fikri yoktur! Bu sebeple
fare, kedinin sesini duyunca d kopar, can bedeninden frlar!
562
3055 Allh, mlk sahibidir; dileyince gzellik mlkn Ysuf a ihsan eder
de, onu, ak buluttan szlen latif yamura dndrr!
Bir yze bir yldz parlakl ihsan eder de, bir padiah bir kza kul olur, kle
olur! 623
623 Allh' n insan yzne drd gzellikler urunda nice padiahlar tahtlarn, bahtlarn
, hatta balarn feda
etmilerdir. Allh'm baz kullarna ltfettii gzelliin kuvvetine, kudretine hi kimse kar
gelemez! O gzellik, sultanda da
olsa, klede de olsa tesirini bir gnle drnce, o gnl sahibi akln, fikrini kaybeder; m
ecnun olur, divane olur.
Bir baka yze de kendi nrunu verir ki, o nur, gece yarsnda bile hereyi,
her iyiyi ve her kty grr, farkeder! 624
624 Ankarav hazretlerine gre, Hakk'n kendi nrunu verdii yzle Hz. Mevlana, Peygamber Efen
dimiz'i
kasdetmektedir. nk Reslullah Efendimiz'in mbarek yznn ve latif cemlinin nru, gece ya
rs bile parlar, eyay
aydnlatrd. O yzden Sleyman elebi hazretleri; "Bir aceb nur kim gne pervanesi" diye buy
urmutu. Gne, o nurun
pervanesi olunca, o nr neler gstermez ki! Nitekim, Hz. Aie validemiz; "Biz Hz. Peygamberin
yznn nurunda, karanlk
gecelerde bile, ev iinde bulunan eyay grr ve bulurduk." buyurmulardr.
Hz. Ysuf la Hz. Ms da, Hakk'n nru ile nrlandlar. O nr, yzlerinde
de, yanaklarnda da grnd; gnllerinde, gslerinde de parlad.
Hz. Musa'nn yz yle parlak, yle gz kamatrc bir nr sat ki, yzne
bir nikb, bir perde koymak zorunda kald. 625
625 Rivayete gre Hz. Musa, Tr Da'ndan dnd zaman yz yle nlrlanmt ki, onun yzne
kimse
bakamyordu. Gzler, o nra dayanamyordu. Bu yzden Hz. Musa, o sralarda yzn bir rt ile
rtyordu.
3061 Hz. Musa, Hakk'tan o kuvvetli, o tesirli nru rtecek bir rt istedi.
563
Cenab- Hakk; "Ey Musa; sen o rty kendi kiliminden yap! nk o emin
bir arifin elbisesidir!" diye buyurdu. 626
626 Beyitte geen "arifin elbisesi"nden murad, Hakk' hakkyla bilen, seven sufinin giydii h
rkadr. O hrkay giyen,
ktlklerden kurtulmu, emniyete kavumutur.
3078 Hasl, Hz. Musa kendi hrkasndan bir nikb, bir rt yapt; o "saf
ayi"nn, yani Hakk'n nurunun ne kadar tesirli olduunu anlamt.
O hrkadan baka bir nikb, bir perde yapsayd, iki kat da bile olsa
paralanrd!
3080 Hakk'n nuru, demir duvarlardan bile getikten sonra, o nra kar
O nikb; heyecanl, ateli bir rifin cokunluk zamannda giydii bir hrka
idi. 627
627 Heyecanh ve hararetli bir arifin niyaz vaktinde, yanp tututuu, ihlasla Hakk'a yalvard
ve yakn olduu
zamanlarda beden hrkas, onun heyecanna, ateli niyazlarna ne derece tahamml ettiyse, Musa
(a.s)n yzne nikab yapt
suflik, ariflik hrkas da yle olmutu. Grlyor ki hrka, sufinin giydii takva hrkas ma
nasna gelmektedir. Nitekim Hz.
Mevlana bir Dvan Kebr beytinde bunu ifade buyurmulardr:
"Bu ten hrkas ile benim ok uramalarm olmutur; bir ok defalar, bu hrkay kendi elimle
yrtmmdr!"
O ilah akn ateine dt, nruna kapld da, Sfura iki gzn kaybetti. 628
628 Sfura; uayb Peygamber'in kz ve Hz. Musa'nn kars idi. Gzlerinin gzellii ile mehu
r olan Sfura'y almak
iin Hz. Musa tam on sene uayb(a.s)'a hizmetilik etti.
Sfura, vahye mazhar olan Hz. Musa'nn ilah nrlar saan yzne, iki gz
ile bakmaya cesaret edemedi de bir gzn kapatt, teki gz ile, Musa'nn
yzndeki nra bakt; o nru grr grmez bakan gz kr oldu!
Kadnn biri, Sfura'ya; "O nergis gibi gzlerin elden gitti diye zlmyor
musun?" diye sordu.
564
3090 Define, bu virne, bu ykk yer, evin n m idi, yoksa ev mi idi, hatrlamama imkan m brakr?"
u halde, daima, sevgilinin yzne bak; bu, senin elindedir! Beni iyi dinle
babacm; bu, senin elindedir!
Gnllere girmek iin, kendine yol yap; bakalarn dnmeyi brak! Onlar
kendinden uzaklatr, iinden kov!
Onun nemi, yani gzelliin nemi, can bahelerini besler, gelitirir; nefesi,
gamdan kasavetten lm kiiyi diriltir!
565
629 u zerinde yaadmz dnyada ve gklerin sonsuz yceliklerinde akl almaz, esrarl varl
klar var! Fezada, on
be milyar k yl uzakta gneler kefediyorlar. u zavall aklmz, gklerin sonsuzluunu
idrak edemiyor! Ya yeryzndeki
yaratklar? Gzmzn grmedii mikroplardan alnz da, denizlerde yaayan eitli renkte varl
klar, ormanlar, dereler, dalar,
denizler neler yok ki! Kinat saysz gzel eserlerle dolu bir mze gibi. Fakat, eserleri serg
ileyen, kendisini gizlemi!
630 Usturlab, Yunanca, gne terazisi manasna gelmektedir. Bir dairenin drtte biri eklinde
yaplmtr. Onunla,
gnein ykseklii llr, yldzlarn bulunduu yerler gsterilirdi. Bu beyitte Mevlana; "n
san; ycelik, stnlk vasflarnn
lsdr!" demek istiyor.
Bir rman suyunda ayn grnd gibi, insan da, ne grrse onun, yani
Hakk'n vasflarnn aksidir!
631 Usturlab'm ibre vazifesi gren ipine "rmcek" ad verilmitir. Usturlab nasl gnein ve
yldzlarn bulunduklar
yeri gsterirse, ilah ak da, mana gneinin, sr yldzlarnn, insann ezeldeki vasflarn
n bir lsdr, miyardr. Hz.
Mevlana, Mesnev'nin birinci cildinin 110. beytinde; "Ak, Allh'm srlarnn usturlabdr!" d
iye buyurmutur.
rmcek de, doru yol usturlab da, bu ilerden anlayan, yldzlar ilmini
bilen kiinin eline deil, bilgisiz, tecrbesiz kiilerin eline dmtr! 632
632 Yukarda bahsi geen usturlab aletini ancak mneccimler, yani yldzlar ilminden anlayanla
r kullanabilirler. Bu
ilerden anlamayanlarn elinde usturlab tahtas hi bir ie yaramaz! Bunun gibi, insan ve insa
ndaki hakikatleri kim
anlayabilecektir? nsann ne olduunu bilmeyen, anlamayan, cahil kiiler, ruh mneccimi olmaya
nlar, insann mana usturlabn
nasl kullanabilirler? Mneccim, burada, peygamberleri ve onlarn varisleri olan insan- kmil
i gstermektedir.
566
3145 Kuyuda sana grnen, bil ki, dardadr; yoksa, hikyede geen arslan
gibi, sen de kuyuya dersin!
"Kuyuya gir de, ondan al! Sen, ondan stnsn; onun kafasn kopar!"
dedi.
O taklide uyan arslan da, bylece, tavana maskara oldu; kendi hayalini
grp cotu, kprd.
O diyemedi ki; "u grnen ekil, suyun beni bana gstermesidir; bu, bir
hayalden baka bir ey deildir!"
3150 Sen de bir dmana kin beslersen, ey alt duyguya esir olan kii; alt
duygu da yanlr; yanl ilere dalarsn! 633
633 Beyitte geen alt duyguyu, alt cihet, alt yn olarak da ifade ederler. Alt duygudan be
i, bilinen be
duygumuzdur; grmek, iitmek, tatmak, koklamak, lems (yoklama duygusu). Altnc duygu, mtere
k duygu denilen batn
634 Bizler, hepimiz, insan olarak gnlk hayatmzda dostlarmzdan, akrabalarmzdan, yahut y
abanc olan
kimselerden bize gelen baz ktlklerin, menfaate dayanan veya dayanmayan haksz davranlar
n tesiri altnda kalarak, bunu
yapanlara gcenmekte ve krlmaktayz, bu ii ondan bilmekteyiz. Halbuki bu hakaret, bu kahr,
bize, ilediimiz gnahlarn
karl olarak Hakk'tan gelmektedir. Bize hakaret eden, ktlk yapan bir maadr. Biz maay
tutan gizli parmaklan
grmyor da, maaya kzyoruz. Asl sulu bizim nefsimizdir. Byle bir hakaret karsnda tvb
e edip gnahlarmzn
affedilmesi iin Hakk'a snmamz gerek. Bo yere kimseye danlmamamz, kendimize darlmamz l
azmdr. Bir airin u
anlamdaki kt'as ne gzeldir: "Dmann da, dostun da davranlarn Hakk'tan bil. nk dm
ann da, dostun da gnl onun
tasarrufundadr. Ok her ne kadar yaydan frlar gelirse de, akll kii yay grmez oku attran
dnr."
567
Sendeki irkin huy, sana ondan aksetti, ondan grnd. nk o, sana bir
ayna olmutur!
Ey gzel yzl kii; aynada kendi irkin huyunun aksini grr isen, sakn
aynaya kzma, ona vurma!
Btn iyilikleri, ltuflar Hakk'n ltf, Hakk'n iyilii olarak bil; btn
ihsanlar O'nun ihsan olarak kabul et! Bizde bulunan btn duygularn bize
duyurduklar, hissettirdikleri holuklar, gzellikler de, O'nun ihsannn, ltfunun bir
aksidir! 635
635 Bizde bulunan btn duygulardan maksad; grme, iitme, koklama, tatma, dokunma gibi be du
ygu ile, altnc
duygumuzun; bize duyurduu, hissettirdii her gzel ey; houmuza giden her ey, O'nun gzelli
inin, O'nun ltfunun
akisleridir! Mesela; gzel bir manzarann, bir yzn, gzel bir tablonun, gzel bir eserin biz
e verdii manev bir zevk; O'nun
manev bir ltfudur. Bir musik parasnn iimizde, gnlmzde uyandrd hayranlk; O'nun b
ir ihsandr, ltfudur. Bir gln
rengi, kokusu; O'nun bize bir ltfudur. Ormanlar, akan dereler, iekli yaylalar, balar, bah
eler, denizler ve denizlerin iindeki
renk renk balklar, gkyznde parlayan saysz yldzlar, uan kular, gzmz okayan keleb
ekler, hatta byk sanatkarlarn
ortaya koyduklar aheserlerden alnan manev zevk, hepsi, hepsi O'nun ihsannn, ltfunun ese
rleridir. Yediimiz nefis
meyvelerin tadn, rengini, gzelliini O verir; ok scak havalarda eserek yzmz okayan r
zgar da O'nun merhamet ve
ltuf rzgardr!
Fena insanlarn sana yaptklar iyilikler, kumlar saysndan fazla olsa, sen
lnce onlar seninle beraber telere gitmeyecektir; onlar senden sonra dnyada
kalacaktr!
Bir eyin aksi, hayali gzde ne kadar zaman kalabilir? Ey eri grl kii;
bir eyin aksini, hayalini deil, asln grmeye al; asln grmeyi kendine hner
edin!
568
3165 O'nun nimeti de ebeddir, sonsuzdur; nimet verdii de! O, lleri bile
diriltir; siz O'nu gnlnzde her zaman hissetmeye, bulmaya, O'na yalvarmaya,
niyazda bulunmaya aln!
Hakk'n ltf, ihsan sana can gibi karr, seninle birleir! O ltuf, sana yle
bir karr, yle bir yerleir ki, adeta, sen o olursun, o da sen olur! 636
636 "Cenab Hakk'n ltf, ihsan senin varlna can gibi karr; adeta, sen o olursun, o da
sen olur." gr yanl
anlalmamaldr; "hulul" ve "ittihad" sapk dncesine kaplmamaldr! Mevlanamz; "Tevhid,
hulul demek deildir; senin
madd varlktan, benlikten kurtulman, yok ormandr!" diye buyurur. Buradaki gr yle: "Hakk
'n ltf, ihsan senin iine
iler; seninle nsiyet ve lfet klar! O derece seninle dost olur ki, o ltuf sen olursun, sen
de o ihsann ayn olursun! O ltf ve
ihsan kendi varlnda hisseder, sen de muhta olanlara fturlarda, ihsanlarda bulunursun!" m
anas kartlmaldr. Yoksa, fan
insan, haa, Allh olamaz!
Ekmek yemeye, su imeye itahn kalmasa bile, o ikisi olmakszn da, Hakk
sana tertemiz manev bir rzk verir!
nk Cenab- Hakk periyi gzel koku ile besler; kokuyu periye gda
etmitir! Melee can gdas veren de O 'dur! 637
637 Cenab- Hakk, perilere gzel kokulardan gda ve kuvvet ihsan eder; her melee de can kuvve
tini verir! Bu
sebepledir ki melekler, Cenab- Hakk' tebih ederlerken, manen beslenirler, gdalanrlar, kuv
vet bulurlar.
3170 Can nedir ki, sen ona gveniyorsun, ona dayanyorsun? Korkma;
Allh, seni can ile deil, kendi ak ile diriltir, canlandrr!
Sen, O'ndan ak iste, ak hayat iste; can isteme! Sen O'ndan, ruhan gda
iste, ekmek isteme! Yani, sen, Allh'tan hayvani ruh isteme; ekmek, bu bedenin
gdasdr, hayvani ruhun rzkdr; ilah ak ise cann rzkdr! Ten rzkn istemekten
can rzkn istemek elbette daha iyidir!
Sen; u halk, dnyay ve btn yaratlm eyleri saf, duru bir su gibi bil; o
temiz ve berrak suda byklk, kudret ve kuvvet sahibi Cenab- Hakk'n sfatlar
parlamaktadr!
Bilgileri de, adaletleri de, ltuflar da gkteki yldzlar gibi akarsuyun iine
aksetmi, orada grnmektedir! Yani, gklerdeki yldzlar saf bir suyun iinde nasl
grnrlerse, Hakk Teala hazretlerinin isimleri ve sfatlar da, bu yarattklarnn
vcutlarnda yle grnm ve tecell klmtr!
569
3175 Asrlar geti; bu asr yepyeni bir asr; ay hep o ay! Fakat su, "ayn
geceleri iine aksini drd su" deil! Yani, ay ayn ay fakat, su baka bir su!
Yzyllar boyu ne insanlar, ne mahlukat geldi, su gibi akp gitti! Ayn ay, onlara
aksetti, bizlere de aksediyor; kyamet kopuncaya kadar, bizden sonra gelenlere de
aksedecek!
638 Bu beyitlerde Hz. Mevlana mana leminin, adaletin, bilginin, faziletin deimediini, faka
t madde leminin
durmadan deitiini ve deimekte olduunu aklamaktadr. Gerekten de asrlar boyu hayat y
ryp gitmekte; imdiye
kadar btn milletler de, mmetler de fazilet, adalet, bilgi denizini muhafaza etmi. Asrlar
gemi, nesiller gelmi gitmi, yeni
yeni insanlar dnya sahasnda grnm fakat hepsi de, fazilete, adalete, bilgiye dayanmlard
r. Bu manev deerler daima
yaamtr ve yaayacaktr!
639 Yukarki beyitlerde Hz. Mevlana ayn hakikati eitli misallerle izah buyurmaktadr. Hakk'
n her sfat ay gibidir;
dnyada grlen varlklar akan sular gibidir. Gklerde bulunan ay, saf bir dereye, nehire aksi
ni drr. Nehrin sular akar
gider, onun yerine yeni baka sular gelir; ay, o yeni gelen suyun iine de aksini drr. Ay,
ayn aydr; fakat su, her an
deimekte, akp gitmektedir, lah sfatlarla dnyev grntler, buna kyas edilebilir. Asr
mzda ve her asrda grlen adalet,
Hakk'n adi sfatnn tezahrdr. Her asrda, her eyde Hakk'n adaleti tecell etmektedir!
3180 Bu vasflar, bu sfatlar manev yldzlardr! unu iyi bil ki, bunlar,
manalar gnde k saarlar.
570
Zaten bu yz, bu yanak, bu ben kaynana, aslna gider; bir hayal, daima
suda kalabilir mi? 640
640 bni Farz hazretleri bir beytinde u manada bu hakikati beyan buyurmutur: "Her gzel erk
ekle, her gzel kadnn
gzellikleri, Hakk'n gzelliinden ireti bir zaman iin alnmtr!"
641 Mevlana bir rubaisinde aynen unlar sylemitir: "Bada binlerce ay yzl gzeller, glle
r, misk kokulu
menekeler vardr; dereler iinde akp giden sular var! Btn bunlarn hepsi de bir bahane; as
lnda yalnz O, yalnz O vardr!"
Kamil insan
3187 Onu, can olarak gr; ona; "can beyi" de! Onu beden, cisim olarak grme; onu, z bil, i olarak tan; onu, etten ve kemikten ibaret sanma!
sanma!
Gnein yol arkadana "yarasa" deme; kendisine secde edileni, secde eden
sanma!
3190 Bunlar, akislere benzer ama, akis deildir; bunlar, akis eklinde
642 Kmil insann vcudunda zuhura gelen ilah sfatlar, Rabbani vasflar akislere benzer ama,
onlar akis deildir;
onlarda grlenler, ilah tecelllerdir!
643 Susam ya da denilen ve bitkilerden elde edilen rlaan ya iine, bir miktar gl yapra
atarlarm. Bir mddet
gnete braklnca, artk, susam yalndan kar, gl ya olurmu. Burada, kmil insann v
cudu hakikat gneinin tecellsini
grnce, onun canszl, beeriyet hali gidiyor, stn bir varlk oluyor.
Hakk abdal da, geici, fani varln deitirince, artk, halktan saylmaz; bu
bahsi ge, zerinde fazla durma! 644
644 Her devirde yaayan stn velilerin says, drt bindir. Bunlar gizlidir; hi kimse, onlar
veli olarak tanmaz!
Onlarn kendileri de, kendilerini bilmezler! Bir de hal ehli, komutan veliler vardr ki, bunla
rn says yzdr. Bunlara ahyar
(hayrllar) denir. Yaayan velilerin krk tanesine de abdal ad verilir. Krklar ad ile anl
anlar abdallardr.
571
Birlik kblesi nasl olur da iki olur; toprak nasl olur da meleklerin secde
ettikleri bir varlk olur?
3196 Teni, bedeni grmede, o sar, dilsizler gibi, kendilerine doru bir ey
sylenince inkar edenlerden olma!
Kmil insana hizmet, Hakk'a hizmettir; kmil insan grmek, ilah nuru
Mana gnei ile u pencere arasnda, yani kmil insan arasnda bir yol vardr
ki, o yoldan pencerelerin, yani akllarn, ruhlarn haberleri bile yoktur!
Onu vmek, onu tebih etmek; Hakk' vmek, Hakk' tebih etmektir! Bu
taban meyvesi, yani kmil insann nuran olan varl, Rabbani meyveler, ruhan
gdalar bitirir, yetitirir!
3205 Bu manev sepetten, tabaktan yol yol mana elmalar biter, yetiir.
Onun adna sepet, tabak deil, aa desek, hata etmemi oluruz.
Bu sepete sen, elma aac diyebilirsin! nk, ikisinin arasnda gizli bir yol
var! Yani kmil insann varlndan, eit eit manev haller zuhur eder. Bu yzden,
sepete benzetilen kmil insan ile, manev meyveler veren elma aac arasnda gizli
bir yol vardr, gizli bir anlama vardr.
Meyve veren bir aatan ne biterse, bu sepetten de ayn eit meyveler biter.
yleyse sen, bu sepeti bir baht aac olarak gr de, git, bu sepetin
glgesinde rahata otur, dinlen!
572
Azz dost! Ekmek yendii zaman insana yumuaklk, rahatlk veriyorsa, ona
neden ekmek diyorsun? Artk sen ona, "mahmude" de! 645
645 Mahmude; insana mlayimlik veren bir ilacn ad. Kmil insandan ilah hassalar, ilah kudr
et, Rabbani kuvvet
zuhura gelince sen artk ona "insan" deme! Fakat, bu szlerden peygamberlerin, kmil insanlar
n, velilerin, haa, Allh
olduklar manasn karlmamaldr! Onlar, haa, Allh olmamlar, ilah sfatlar elde etmi
lerdir! Anlay kt olanlar byle bir
vehme kaplarak irke derler ve imanlarn kaybederler. ok dikkatli olmak gerek! Nitekim, a
rif bir air;
'Allh adamlar, veliler, kmil insanlar, haa, Allh deillerdir! Fakat, Allh'tan da ayr de
illerdir!" diye yazmtr.
3210 Yolun topra gz, can aydnlatyorsa, artk o topra sen srme gibi
gr, srme bil!
Kmil insann beeriyet hali ilah nur, Rabbani tecell ile yok olmutur! Sen,
artk ona "var" deme! Byle ilah bir nehire den kuru kerpite hi kerpilik kalr
m?
Sakn iki deme, iki bilme, iki arma; iki diye seslenince, bu hale dnce,
sen, kulu efendisinde yok olmu bil; bir damla, denize dt ve yok oldu farzet!
573
nk ben aym;
3220 Ka ehrinde adn mer ise, ne kadar para verirsen ver, kimse sana
ekmek satmaz!
Bir dkkana gittin de, "Benim adm mer'dir! Kerem edin; bu mer'e
ekmek satn!" deyince;
Dkkanc; "br dkkana git!" der. "Oradan alacan bir ekmek, bendeki
elli ekmekten daha iyidir!"
646 Ad bu blmn balnda geen Ka (Kn), Isfahan ile Tahran arasnda dalk bir blged
e bulunan bir ehrin
addr. Bu ehirde oturanlar, ok mutaassp ilermi. Bilindii gibi i, 'a/' mezhebind
e olanlar, Hz. Ali'yi, Hz. Ebubekir,
Hz. mer ve Hz. Osman'dan stn grrler; "Hz. Peygamber'den sonra Hz. Ali'nin halfe olmak ha
kk idi." diye dnrler.
Ebubekir, mer, Osman adlarm kullanmazlar; bu adlan tayanlar da sevmezler. Bu inanlarnda
n slam dmanlar, slamlar
arasna alev-snn diye tefrika salanlar faydalanmakta, bylece mslmanlan birbirine drme
ktedirler, ran'da halk arasnda
anlatlan u hikye, Hz. Mevlana'nn anlattklarn hatrlatmaktadr:
Bir Snn, i inancnda olmayan, snnet ehlinden bir kii. Kn yahut Ka ehrine varm. Ek
mek almak istemi,
bir dkkana gitmi. Adamn halinden garip olduunu anlayan dkkanc, adn sormu. Garip, adn
n mer olduunu syleyince,
dkkanc;
"Benim ekmeklerim bayat. Sen, garip bir kiisin; on dkkan tede daha taze ekmek var. Oraya gi
t!" demi. Adam o
tarafa doru giderken, yollad dkkan sahibine; "mer geliyor; ona taze ekmek ver!" diye ba
rm. A garip o dkkana
varnca dkkanc; "Taze ekmek geldi ama bitti, kalmad. Be on dkkan aadaki bakkala taze e
kmek geldi; oraya git!" demi.
O da, dkkan sahibine; "mer geliyor!" diye seslenmi. Adam, oradan da eli bo dnm. Bu eki
lde akama kadar bir ok
dkkan dolam. mer geliyor diye o dkkandan bu dkkana, bu dkkandan o dkkana komu, faka
t, ekmek alamam. A ve
perian bir halde dolarken birisi haline acm, yanna gelip; "Kardeim!" demi. "Sen bu e
kilde ekmek bulamazsn!
Buralarda seni tandlar; kenar bir mahalleye git! Adn soran olursa; 'Adm Ali!' de!" Adam o
radan uzaklam, kenar bir
mahalleye varm, ilk vard dkkandan ekmek istemi. Dkkanc adam garip grnce, adn sor
mu. Adamcaz; "Adm
Ali!" deyince, "Adna kurban olaym! Adn Ali ama, mer'e benziyorsun!" demi.
574
O da, seni, bir baka dkkana yollar; hem de ekmek almaman iin; "mer
geliyor!" diye barr.
Bir dkkanda adn mer olarak bilinince, yr, btn Kn' dola;
ekmekten mahrum kalrsn!
Fakat, eer sen Hakk' tanyan iki gze sahip olabilirsen, iki dnyay da
dostla dolu grrsn!
3235 O zaman, mitle, korku ile dolu olan Kn'da, yani dnyada, oradan
oraya gnderilmekten kurtulursun!
575
3242 Her rma, her dereyi de bir sanma, bir grme; bu rmakta ay gr,
ona; "Ayn aksi!" deme!
3244 Bu suyun derinliklerinden ay; "Ben aym!" diye seslenir de; "Ben,
ayn aksi deilim; seninle konuan, seninle arkada olan benim!" der!
647 yiliini grdmz herhangi bir kiiye teekkr etmek, yalnz meden bir vazife deil, d
in bir emirdir! nk
Peygamber Efendimiz bir hads-i eriflerinde yle buyurmulardr: "Kim insanlara teekkr etm
ezse, krde bulunmazsa,
Allh'a da kretmemi olur!" Baz kiiler her eye teekkr etmeyi lzumsuz grmekte, gurura
ve benlie kaplarak yaplan
iyilikleri teekkrsz brakmaktadrlar. Bir kula teekkr ederken, aslnda Allh'a krediyor
uz.
yilik edene teekkr etmemek de, Hakk'a kre tmemektir! phe yok ki
onun hakk, Hakk'a ulamtr; onun hakk olmutur!
Her ne kadar anann sevgisi, rahmeti Allh'tan geliyorsa da, anaya hizmet
etmek, hem de yerinde bir hizmettir! 648
"^Peygamber Efendimiz; "Cennet, analarn ayaklan altndadr!" diye buyurdu. Rivayete gre, Cen
ab- Hakk, Hz.
Musa'ya yle vahyetmitir: "Anasna ve babasna itaat edip de bana isyan edeni ben, iyilerden
sayarm; fakat, bana itaat ettii
halde anasna ve babasna isyan edeni de ktlerden sayarm!"
576
649 Bu beyitte; "Allh ve melekleri, Peygamber'e salavat getirir. Ey iman edenler; siz de ona
salavat getirin, tam bir
teslimiyet ile selam verin!" (33/56) ayetine iaretvardr.
3260 Kul; "Ya Rabb!" der. "Sana canla bala krettim! nk verdiin ol
azklarn, o ekmein asl sahibi Sen idin; onlar Sen'den geliyordu!"
Cenab- Hakk kuluna yle hitapta bulunur: "Sen; sana iyilikte bulunana,
sana ikram edene kretmediin, teekkrde bulunmadn iin bana da kretmi
saylmazsn!
Sen; sana ikramda bulunana teekkr etmediin iin, ona zulmettin, sitemde
bulundun! Benim nimetlerim sana, onun elinden ulamad m?"
3281 Hz. Musa'nn obanlk yapt srada srsnden bir koyun kat.
Onun peinden koan Allh Kelmi'nin tabanlar kabard.
Sonunda koyun yavalad, yoruldu; bir yerde durdu kald. Hz. Musa onu
yakalad, tylerindeki tozlar, topraklar temizledi.
Srtna, bana elini sryor; anas gibi, onu sevgi ile, merhametle
okuyordu.
Hz. Musa koyuna dedi ki: "Haydi bana acmadn, beni arkandan bu kadar
koturdun fakat; ne diye kendine bu kadar zulmettin, kendini yordun?"
Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efendimiz de; "ocuk iken yahut ge iken, her
peygamber obanlk etmitir!" diye buyurdu.
577
obanlk etmeden, o imtihan gemeden, Cenab- Hakk, bu dnya nderliini kimseye vermedi!
650 Hadis-i erifin meali u: "Allh hi bir peygamber gndermedi ki, koyunlara obanlk etmes
in!" Peygamber'e;
"Sen de obanlk ettin mi?" diye sordular. "Evet; ben de Mekke civarnda obanlk ettim." diye
buyurdular."
"Peygamberlerin vakar, sabr belli olsun" diye, Cenab- Hakk, onlar nebi
yapmadan nce oban yapmtr!
Her emrin, her bata bulunan byn, buyruk sahibinin de, insanlara
obanlk ederken Hakk'n emirlerini gzetmesi gerekir! 651
fcl Bu beyitte de, u hadse iaret edilmektedir: "Emr, emri altndakilerin obandr ve onla
rdan sorumludur."
O nerededir?
3306 Gayb leminde, grnmeyen gkte bir ku, ruh- revan kanat rpar,
uar; uar ama, onun glgesi yeryzne der! Yani, glge varlk olan beden,
yeryzne der!
Beden; gnln, ruhun glgesinin glgesinin glgesidir! Beden, nasl olur da,
ilah ayna, Rabbani nur olan gnl mertebesine ular?
Ruh, aralanm perde gibi boluklarda gizlenmi; beden ise, yorgan altnda
dnp durmada!
652 Bu beyitte, 17'nci Ahzab Sresi'nin u mealdeki 85'inci ayetine iaret var: "Ey Resulm! B
ir de sana ruhun
hakikatinden soruyorlar. De ki: 'Ruh, Rabbim'in emrindedir; Rabbim'in bildii bir eydir! Size
bu bilgiden az bir ey
verilmitir!"
578
651 Peygamberimiz' in Hz. Ali'ye hediye ettii, aznn iki atal olduu sylenen klcn ad
Zlfikar idi.
Yuvasn arayan kumru gibi, ne zamana kadar "Ku, ku, ku" (=nerede
nerede, nerede) deyip duracaksn?
654 Erkek olsun, kadn olsun herkesin kederli olduklar zaman bavurduklar kap Hakk'm kaps
dr! Gnl kapsn,
yalvar ve yakar kapsn sk sk alsnlar diye, Cenab- Hakk, en ok sevdiklerine dert ve
rmekte, keder ltfetmektedir.
Mminin bana gelen felaketler, aclar, Hakk'n ok sevdii kullarna ihsan ettii gizli dave
tiyelerdir. Bu davetiyeler, her kula
verilmez!
Ho olmayan bir eyi, bir ktl defetmek, bir felaketi atlatmak iin
bavurduun, yalvardn kapda; harman savurmak, bir gemiyi gtrmek iin rzgar
beklediin yerde olacak!
3320 Gnln iaret ettii, dilin de; "Ya Hu! = Ey O!" (Var olan gerek
varlk O'dur = Lailahe illAllh) diye dile getirdiinin tarafnda, yannda olacak!
655 Bu beytin birinci msra, Dvan- Kebr 'in u beytini hatra getirmektedir: "Dostumuzla b
eraber oturmuuz, onun
yannda biz, yle olduu halde, dosta; 'Ey dost; dost nerede?' diye soruyoruz. Dostun mahalles
inde bulunduumuz halde,
aklmz kaybettiimizden tr; 'Dost nerede, dost nerede?' deyip duruyoruz.
579
Nerede o aklmz ki, mana leminin dousunu ve batsn grsn de, ruhlara
yzlerce eit nurlar salsn?
dolar, boalrd?
3332 nakedenin Naklar, resimler ister haberleri olsun, ister olmasn, hepsi
de onlar, yapann elinden kar!
3335 Aklm, fikrim, zihnim akam sabah bir an dahi bu yapp silmeden hali
deildir! 656
656 Kinat ve btn varlklar yaratan Hlk; naklar gibi, resimler gibi, btn yarattklar
nn gnllerine, dnce
sayfalarna her an bireyler yazar, her an yazdklarn siler, yok eder. Mesela fkeyi, aklm
za getirir, rzay giderir; cimrilii
getirir, cmertlii uzaklatrr. Aklm ve fikrim bu yapp silmelerden hali deildir! Bylece
Cenab- Hakk, dilediini mahveder,
dilediini de varlk sahasna getirir. 13'nc Ra'd Sresi'nin u mealdeki 39'uncu ayeti bu ha
kikate iaret etmektedir: "Allh
diledii hkm kaldrr ve yerinde brakr veya deitirir! Btn kitaplarn esas, O'nun emri
ndedir!" (13/39)
Testici testi ile urar; onu yourur, ekil verir, yapar! Testi, yapcs
olmadan, hi kendi kendine geniler, uzar m?
Tahta, dlgerin eline snmtr, ona tab olmutur! yle olmasayd kesilir
miydi, baka tahtaya eklenir miydi?
Elbise; bir terzinin eline gemeden, kendi kendine nasl biilir, nasl
dikilirdi?
3340 Sen de; her an, her nefeste dolmadasn, boalmadasn! u halde, ey
bilge; o esiz, o byk yaratcnn san'at elindesin!
580
Eer gzn varsa, bir bak da gr! Fakat, kendi gznle bak; ahman
gzyle bakma!
Taklide kaplmadan bakmay, kendine huy, adet edin; kendi akln koru, onu
dn!
3345 Bir emrin pek gzel bir at vard; sultann at srsnde ona benzer bir
at yoktu!
3350 Padiah, bylenmi gibi idi. "Bu nasl at ki, benim aklm eldi? Bu
nasl bir i?" diye ard kald, dnmeye balad.
avular, ate gibi koup gittiler. Da gibi iri yar olan emir, bu istek
karsnda prsd; adeta yne dnd.
581
mdddin, ok iyi kalpli idi; herkesin derdine derman olurdu. Her zulm
grene, her gamdan bunalana yardm eder, bayra altna alrd.
Bykler arasnda ondan daha muhterem kii yoktu. Padiahn bile, bir
peygamber gibi, sevgisini kazanmt.
Tamah nedir bilmezdi. Asil bir kii idi. Zhitti, ibadet ehli idi; geceleri
kalkar, ibadet ederdi. Az yer, az ierdi. Hatem gibi cmert idi.
3370 Hem can vermede cmertti, hem de mal vermede! O, yeni bir ay gibi
gayb leminden gne isterdi. 657
fc7 Gayb leminim gnei ile Cenab- Hakk' kasdediyor. Geceleri kalkp ibadet ediyor, gnlnd
e Cenab- Hakk'
bulmaya alyor, bir hill gibi O'ndan nr almak, O'nun nm ile parlamak istiyordu.
O emirdi ama, emirlikle hi ilgisi yoktu. Emirlik, ona zindan gibi geliyordu.
Adeta, emirlikte garip kalmt. O emir olduu halde, fakirlerin, kimsesizlerin,
zavalllarn huylar ile huylanmt.
Her ihtiya sahibine baba gibi idi. Padiahn saraynda herkese efaat ediyor,
her zarar def ediyordu.
Ktleri Hakk'n hilmi gibi rterdi. Hasl, onun huyu, halkn huyundan
bambaka idi. O, sanki, insan eklinde bir melek idi.
3375 Her gn, her an, yzlerce suluya efaat etse, padiah ondan utanr,
efaatini kabul ederdi.
Dedi ki: "Padiah, haremde neyim varsa alsn; neyim var, neyim yoksa
hepsini yama ettirsin!
3383 mdlmlk; alaya alaya, gzlerini ova ova perian bir halde
sultnn huzuruna kotu.
582
"Ey Allhm! O gen, o emir eri bir yol tuttu ise. Sen onu bala! nk,
Sen' den bakasna snmak doru olmaz!
Sen, sana layk olan yap; onun suuna bakma! O, her esir olan kullardan
kurtarlmasn istemekte ama, asl kurtarc Sen' sin; Sen onu bala
Gerekten de, hem boy pos, hem gzellik ve eda ve hem de hzl gitme
bakmndan byle bir at, gkkubbe altnda olamazd!
Ay gibi, Utarit yldz gibi hzl gidiyordu. Sanki onun yedii arpa deil,
kasrga idi!
3455 O byk padiah, bir an, o gzel ata hayranlkla bakt. Sonra yzn
mdlmlk'e evirip de:
"Ey vezirim!" dedi. "Bu at, ok gzel bir at, deil mi? Sanki bu at, yeryz
atlarndan deil, gkyznden, cennetten gelmi bir at!"
Ata dikkatle bakarsan grrsn ki, pek gzel, pek edal, pek alml ama;
3460 Bu szler, Harzemah'a tesir etti; at, gznden dt, ona irkin grnd.
alabilirsin!
Sanki padiah kendi gzlerini brakt da, vezirin gzlerini ald; kendi akln
dinlemedi de, onun szn dinledi.
583
3480 Cenab- Hakk, adeta, vezirin o szn, ayn siyah grnmesi iin
padiahn gzne perde yapt.
3504 Padiah; "At gtrn; sahibine geri verin! Hemen beni bu zulmden,
gnahtan kurtarn!" dedi.
istemesi;
658 Bu balkta 12'nci Ysuf Sresi'nin 23-42'nci ayetlerinde hikye edilen hususlara iaret v
ardr. yle ki: Msr
azizinin hanm Zleyha'nn Hz. Ysufa gnl vermesi, Ysufi arp kaplar kapatarak onunl
a bulumak istemesi, Ysuf
(a.s)n bu kirli istei reddetmesi ve kamas, kaarken Zleyha'nn Ysufun gmleini yakalay
p yrtmas, gmlein nden
deil de arkadan tutulup yrtlmas Hz. Ysufun susuzluunu isbat ettii halde, sylentileri,
dedikodular yattrmak iin Msr
azizinin Ysufi zindana attrmas, Ysuf (a. s) zindanda iken iki kiinin grd ryay tabi
r ettii, yorumlad iin zindandan
kurtulaca midine kaplp; "Efendine benim susuz olduumu syle; beni hatrlat!" demesi, bu
yzden Hz. Ysufun, Hakk'n
takdirine raz olmayp hapisten kmay istemesi sebebiyle senelerce; tefsirlere gre yedi sen
e zindanda kalmas hususuna atf
yaplyor
Ondan yardm diledi. Dedi ki: "Buradan knca, o padiahn saraynda iin
yoluna girince;
Sknt iinde kvranan bir mahpus, nasl olur da bir baka mahpusu
kurtarabilir?
584
3405 Pek az bulunur, tek nadir kii yle deil! Onun bedeni zindandadr
ama, ruhu Zhal yldzndan da telerde, yedi kat gn stndedir! 659
659 Burada "tek nadir kii" ile "kamil insan" kasdedilmektedir! Kmil insan; madd varln k
aybetmi, gerek
varln Hliknda bulmutur. Ruhu ykselmi, "a'lay- illiyyn"e, en yksek derecelere ulam
, bedeni dnya zindannda
mahbus kalmtr.
O gzel huylu, o gzel yzl byle bir gnah iledi de, adalet sahibi Allh,
onu yllarca zindanda brakt!
"Adalet gneinin ne kusuru vard ki," dedi, "Sen yarasa gibi karanlklara
dyorsun?
3410 Akln bana al! Denizle bulut ne kusur iledi de sen; kumdan,
seraptan yardm istiyorsun?
Halk yarasa tabiatndadr; hayal peinde koar! Fakat, ey Ysuf, senin gzn
ak; sen gerei gryorsun!
olmasn." diye, ona kendi sevgisini verdi; onu kendi ile megul etti!
3415 Hakk, ona yle bir sevgi, yle bir manev zevk, zindanla yle bir
nsiyet verdi ki, gznde ne zindan kald, ne karanlk!
Fakat Hakk, sana, rahimde kendi ynnden bir rahmet penceresi anca o
darack, pis, karanlk yerde kk bedenin her an geliir, byr!
O rahim zindannda, kyasa smaz bir zevkle, yere dikilmi bir fidana
benzeyen minik bedeninde duygular belirir!
Altn o rahimden, o pis yerden kmak, sana ok zor, ok fena gelir de,
anann kasndan geriye doru kaar durursun!
585
3420 Duyduun rhan zevki, dtan deil de iten bil; kkler, kaleler
aramay ahmaklk say!
Kk; bir ey deildir, bir eye yaramaz! Ey benim efendim; bedenini yk,
harab et! Bilmez misin; define viranede, ykk yerde bulunur!
u erefli, uurlu, berrak, duru suyun stnde hasl olan kpkler, onun
iindeki gzelliine perde olmakta, onun letafetini gzmzden gizlemededir! Yani,
Hakk'n sembol olan berrak, duru suyun stndeki kpkler, dnyada grdmz
varlklar, bizi Hakk'tan alkoymaktadr!
"Benim topraktan yaratlm olan u bedenim, ruhumun yzne perde olmutur! Ruhumun yznden,
bu perdeyi
kaldrp attm zaman, ne ho zamandr!"
Halkn aznda sylenip duran bir atasz vardr: "Bize gelen bizden gelir!"
Sanki, bizim iin sylenmitir.
586
Ey hakikat gnei; senin gibi bir kblemiz, bir imammz varken tutuyoruz
da, geceye tapyoruz, yarasalk ediyoruz!
2443 Ay; bir gece iinde gkyz alann aar, bir gece iinde gn bir
yanndan bir yanna gider!
Ay bir gece iinde gkteki burlar dolat halde sen, nasl oluyor da
mirac inkar ediyorsun?
O drr-i yetim (o ei bulunmaz, tek inci) yzlerce aya bedeldir; onun bir
iareti ile ay ikiye blnd.
gzelleir!
La'l, istidad gerei, ondan define elde eder! Tasa gelince; o da, ancak snr,
parlak grnr!
587
3462 Cann bedenden ayrl srasnda eytan, iman incisine tellal kesilir!
3465 Sen; imdi salam iken, saln ve neen yerinde iken, zayf
dmemiken bile, birok gerek, deerli eyleri, hakikatleri, dini, iman bir hayal
iin, u dnya zevkleri iin verip duruyorsun!
ocuk gibi, her an, iman madenindeki kymetli inciyi satyor, yerine ceviz
alyorsun!
Hayalinde bir suret, bir ekil belirmitir; sen, onu gerek sanp beenmisin!
Halbuki, bu cevize benzeyen hayalin ii botur, rmtr!
Ey hakikati arayan kii! Dnya; ii kof, rm bir ceviz gibidir! Onu pek
denemeye, imtihana kalkma; onu uzaktan seyret!
Allh'n sevdii kullarnn gzne ektii srme ne biim bir srmedir ki,
onun yznden can, yzlerce perde arkasndaki hakikati, gerei grr!
588
3482 Sz, srlar saraynn kapsnn sesi bil! Bu ses; kapnn almasndan
m geliyor, kapanmasndan m geliyor; buna dikkat et!
Hikmet engi ho bir ses kard zaman dikkat et bakalm; cennetin hangi
kaps ald?
3450 Kt bir ses mi geldi; bed bir sz m iittin? Dikkat et bakalm; cehennemin hangi kaps ald?
Gryorsun ki sen; iyi bir insan olduka, iyilik ettike ruhan bir zevk
iindesin, rahatsn; mutlu yaamaktasn!
Fakat, bir kusur iledin, bir ktlkte bulundun, birisine bir fenalk ettin mi;
duyduun o ruhan zevk, o rahat yaay, o mutluluk gizleniverir!
3490 Nergis gibi gzlerini kapatyor; "Ey efendi! u sopam tut, beni yola
gtr; ben krm!" diyorsun.
Seni doru yola yrtmesi iin setiin kiiye dikkat edersen, grrsn ki, o,
senden daha fazla krdr!
Sen; kr bir insan gibi elini uzat, Allh ipine yap! Cenab- Hakk'n "yap"
diye emrettii, "yapma" diye nehyettii emirlerinden baka bir eyin etrafnda
dolama! 661
661 Burada, u mealdeki ayeti kerimeye iaret var: "Hepiniz, birlikte Allh'm ipine smsk sa
nln!" (Ali mran, 103)
589
3495 Balk, heva ve hevesi yznden kzgn tavaya der; namuslu insanlar
da heva ve hevese uymular da, utanlacak hareketlerde bulunmular ereflerini
kaybetmilerdir!
Ruha, gayb leminde ikenceler vardr! Ama sen, srayp dnyev isteklerden kurtulmadka bunlar gremezsin; bunlar gizli kalr!
3500 Kuyuda, kara suyun iinde doan, ovann gzellii ile kuyunun
zahmetini ne bilsin? 662
662 Bu tabiat lemi, bir kuyu gibidir. Nefsan gdalar da kara sudur. Ruh lemi latif bir ovad
r. Bu tabiat kuyusuna
den, bu kara su ile nsiyet klan kii, ruh leminin gzelliini ve kendi iinde bulunduu b
ela ve mihneti ne bilsin?
Allh korkusu ile nefsan arzulardan kendini kurtarnca, Hakk Tesnm' inden
sana byk bir kadeh sunulur! 663
663 Bu beytin birinci msranda, 79. Nazi'at Sresi'nin u mealdeki ayetine iaret var:
"Fakat, kim Rabb'inin makamndan korktu, nefsini heva ve hevesten alkoydu ise, ite, muhakkak
ki cennet, onun
varaca yerin ta kendisidir!" (Nazi'at Sresi , 40) Tesnm; cennette akan bir emenin addr
.
""Selsebl de cennette akan bir emenin ad; heva ve hevesine uymayanlar, o bahtl kiiler o
emeden ieceklerdir.
Nefsine uyup ot gibi rzgara tab olma; onun esintisi ile eilme! Ar glgesi,
gerekten de u fan dnyada yapp oturduun kulbeden daha iyidir!
590
Kklerin arasna balkonlar yapm, bir taraftan bir tarafa sarnlar amtr! 665
61,5 Mevlana; insan bedenini, o harika binay anlatmaktadr. Az, burun, gz, sarnlara benz
etilmitir. Ba, iki kulak,
iki ayak, iki el, iki kol da beden evinden karlm kklerdir. Bunlar, adeta bir yerden bir
yere gidip gelen, yryen kklerdir.
Beden kklerinin ortasnda, aasnda, yukarsnda balkonlar vardr.
3510 insanlarn ilerinde ise, sonsuz bir lem vardr. Bir kara adr gibi olan
bedeninin iine, gnlne bu kadar ok geni dnyalar sdrlmtr! 666
666 Bu ilah binann en alacak taraf da, insann ii ile ruhan leme mensup olmasdr! u
kara adr gibi olan
bedenimizin iine, bir ok lemler sdrlmtr. Fikir lemi, hayal lemi, kalb lemi, akl
ve ruh lemi gibi.
O, bazen ay bir kabus gibi gsterir; bazen da, kuyunun dibini bahe gibi
seyrettirir!
Gnl gznn, celal sahibi Hakk Teala'dan, bazen kabz haline gelip
daralmas, bazen bast haline gelip ferahlamas ve bylece zaman zaman halden hale
dnmesi; Allh'n, bize acmasndandr; bize helal, ho bir by yapmasndandr!
667 Burada, u hadslere iaret var: "Allhm! Bize, hakk hak olarak gster!" "Allhm! Bize,
batl batl olarak
gster!" "Allhm! Her eyi naslsa, bize yle gster!"
3570 Ztt zttn iinde gizlersin; yakc suya da ate hararetini verirsin!
668 Burada da u hadse iaret var: "Mal sadaka vermekle hi eksilmez. Hayrlarda bulunmak, ma
l kaybolmaktan
kurtarr."
591
3575 Verdiin zekat, kesene bekilik yapar, onu korur! Kldn namaz da
sana obanlk eder; seni ktlklerden, kurtlardan kurtarr!
Demirle tan d karanlktr! lerinde ise, bir nur vardr, bir k vardr; bir
kvlcmlar lemi vardr!
Ten kznn iinde bir ehzade bulunur! Defineyi bir viraneye, bir ykk
yere gmmsn; ten leminde grlmemi bir can lemi gizli!
669 ok uzun srecek, hatta bu cildin sonuna kadar devam edecek ve bir trl bitip tkenmeyece
k bu hikyede ok
srlar, ok hakikatler var. nsan ruhunun ruh leminden bu dnyaya inii ve bandan hayli mac
eralar geii temsil mahiyette
ifade edilmektedir. Bu eserde dank olan hikyeler bir yere topland iin, bu ehzadeler h
ikyesine 3583 numaral beyitle
balanp 4872 numaral beyitle sona ereceine gre, burada hikyeye baland. Arada geen bl
mler, hikye bittikten sonra
alnacaktr. Bu hikyede salik, dnya zerinde dolaan bir yolcudur. Padiah da, akl- kll do
laysyla Cenab- Hakk'
gstermektedir. ehzade, insanda bulunan en nemli melekeyi; nefs, akl, ruh'u temsil et
mektedir.
592
3630 Bu ehzade, babalar ile vedalatktan sonra, babalarnn idaresi altnda bulunan yurtlarn grmek, ehirlerini gezmek iin yolculua hazrlandlar.
"Gnlnz nereyi, hangi ehri, hangi kaleyi grmek isterse oraya gidin!
Allh'n emanetinde olarak, O'na gvenerek, korkmadan, nee ile, rahat rahat,
ellerinizi kollarnz sallaya sallaya dolan!
3635 Allh hakk iin, Allh hakk iin, o Zat's-Suver Kalesi'nden uzak
durun; o akl kapan yerin tehlikelerinden korkun!
sslenmitir!
3650 Evlatlarm, dostlarm; bu szn sonu yoktur! Aklnz banza aln da,
o kaleye yanamayn; o kaledeki resimlere, sslere bakmayn!
593
Men edilen eyi yapmayan kimdir? nk insan men edildii eye haristir.
Onun stne der.
Buyruundan dar kmayz; senin gibi bir babann, naml bir padiahn
ltf ve ihsanndan gaflet etmek kfrdr, kfirliktir!" dediler.
girmezdik!" diyorlard.
3699 Bu szn sonu yoktur; ehzadeler, merak yznden, men edilen kaleye
gitmek iin yola dtler.
594
3760 Bu szn sonu yoktur; ehzadeler, orada pek gzel, pek alml bir
resim grdler.
670 Bu hikyenin zevkine varmalar iin sayn okuyucularma Yahya Kemal merhumun "Mehlika Sult
an " iiri ile
"in Kasesi" iirlerini okumalarn tavsiye ederim.
3765 Bir resim; sanki tatan yontulmu bir heykel (Vens heykeli) gibi,
yzyllar yakt yandrd! Onlarn imanlarna da, gnllerine de ate sald.
Yzyllar yakan; dinlere, gnllere ate salan resim, canl olsayd neler
yapmazd? Onun fitnesi her an bir baka eittir!
Her biri, bulut gibi gzya dkyordu; ellerini sryorlar; "Yazklar olsun!"
diyorlard.
"Biz, imdi grdk, anladk; padiah ise bunu nceden grm! Bizim ak
hastalna yakalanmamamz iin, o esiz insan yeminler etmi, bize tehlikeyi haber
vermiti!
595
671 Burada, byk Mevlevi airlerinden eyh Galib hazretlerinin ak hakkndaki u beyitleri na
sl olur da hatrlanmaz:
Bir ok aratrmadan sonra, nihayet bir gn, gnl gz ak bir eyh, yolda
o srr aklad.
O bu srr syleme yolu ile, iitme yolu ile deil, aklna gelen ilham yolu ile
buldu. Srlar, o eyhin gznn nnde apakt.
eyh dedi ki: "Bu; lker yldznn bile kskand, haset ettii bir kzn, in
padiahnn kznn resmidir!
Padiah onu o kadar kskanr ki, onun adn bile andrmaz; damnn stnden
ku bile uamaz!"
596
3890 Bir zaman, hepsi de gzya dktler, musibet sofrasnn banda kan
aladlar!
Bir zaman, her de, gnl atei ile yandlar; buhurdan gibi, scak scak
nefesler verdiler!
3895 Bu sabr kilidi ne oldu? Acaba sabr ortadan kalkt m? O kanun bozuldu mu?
Ey gnl; evvelce herkesi savaa tevik eder, onlara cesaret verirdin! imdi
de kendine cesaret ver ve kendinden utan!
Ey dil; herkese nasihat verirdin! imdi sra sana geldi; neden sustun?
Ey akl; nerede senin tatl dn? imdi sra senin; o hayhayn ne oldu?
3908 Sen; vaktiyle, bakalarnn derdine derman olurdun! Dert, sana imdi
misafir olarak geldi; neden susuyorsun?
Senin btn iin gcn askere barp arp onlar savaa tevik etmekti;
597
Elli yldr dokuduun kumatan imdi kendine bir elbise yap da giy! Yani,
elli seneden beri aklnla elde ettiin bilgiden kendin iin bir eser ortaya koy;
korkaklktan kendini kurtar! nk insan; ortaya koyduu ilimle, ma'rifetle evvela
kendi nefsine faydal olacak, ondan sonra bakalarna, dertlilere koacak, onlara
derman olacak!"
attlar.
3985 Yahut da, ok sabrl yce smail gibi, akn nne yattlar, hanere
boyun verdiler.
598
Artk hi bir eye aldr etmiyorum, sabrm kalmad. Bu sabr, beni adeta
atee att, yakyor!
Sabretme gcm bitti, yok oldu. bamdan geen vak'a, klara ibret
kesildi.
Ondan ayr yaamann derdi, ne zamana kadar beni byle ldrp duracak?
"Kendine gel; yaralarmza tuz basma! Akln bana al; kabadaylk taslayp
phelere dp bu zehri ime!"
Yazklar olsun o kua ki, kanatlar kmadan ycelere doru umaya kalkar
da, kendini tehlikeye atar, mahvolur!
4075 nsan iin akl; kol, kanat gibidir! Eer insanda akl yoksa, o zaman
kendisine baka bir akl rehber edinmesi gerek!
Ya zaferi kazan, baarlar elde eden biri ol, yahut da zafer kazanan, her
eyde stn olan birini ara; ya gr sahibi ol, yahut gr sahibi birini ara!
Yannda akl anahtar bulunmadka, bu kapy amaya almak beyhudedir, bo yere uramaktr; doru deildir! Bu kap, hakikat kapsdr, kurtulu
kapsdr!
Hislerine tab olma, heva ve hevese kaplmalar yznden btn bir lemi
tuzaa dm gibi gr! nsanlar; kendilerine deva gibi grnen hastalklara
tutulmular, ila renginde yaralar almlar, banlar karmlardr! 672
672 Sokakta, polislerin nnde eli kelepeli birini grnce ona acrz; "Hr olma nimetini kay
betmi o zavally kim
bilir nereye gtryorlar, ne yapacaklar, hangi hapishaneye atacaklar, hangi hcreye tkacakla
r?" diye iimiz szlayarak
dnrz. Bunun gibi, bazen sokaklarda, bazen camilerin nnde ktrmler, olaklar, krler,
yzleri, elleri banlar iinde
kiilere, sakatlara rastlarz; insan olarak onlara acrz. Halbuki, hepimizin, kt huylarmz
n, ihtiraslarmzn bileklerimize
geirdii grnmez kelepelerimiz var; ayaklarmzda ar zincirler srklemekteyiz. Biz; muka
dderat polisleri nnde elleri
kelepeli, bir yerlere gtrlmekteyiz. Biz, kendimizi hr sanyoruz ama; duygularmzn, hidd
etlerimizin ehvetlerimizin
esiriyiz. Bundan haberimiz yok! Uzv noksanlar, sakatlklar, madd hastalklar, bedenlerimizde
grlen arpklklar, irkinlikler
gze grnyor. Halbuki; grnmez, ahlak, manev i hastalklarmz, i sakatlklarmz var;
kirliliklerimiz var; bunlar
grnmemektedir! Sokaklar, bu eit mana hastalar, sakatlan ile dolup tayor; biz, onlar sa
lam, mutlu sanyoruz.
599
4094 Nefsan zevklerin, ehvan duygularn verdii holuk, nee insana tatl
gelir, insan elendirir fakat; imek parlts gibi parlar, sonra sner; etrafnda
karanlklar vardr, ate vardr!
Pek ksa zaman sren, snp giden imek var; etrafn karanlklar
sarm! Senin yolun da ok uzak!
rmana dersin! Bazen bu tarafa yalpa vurursun, bazen da o tarafa yklr kalrsn!
Kendini in lkesinde rezil etme; bir akll kii bul ve ondan ayrlma!
600
4150 sbat edemezsen, phe etme ki, senin boazn keserim; can
sofusundan hrkan eker alrm! Yani, ruhunu bedeninden eker alrm!
yle bir hendein, dibinden azna kadar gnahkarlarn balar ile dolu
olduunu gr!
4155 Haydi, ibret gz ile seyret de, bu eit bir davaya kalkma, byle bir
sz syleme!'
atma!"
4160 "Gsm, mangal gibi atele dolu! Arzu ekininin rengi sarard, kurudu; bime zaman geldi.
Akn doduu gece, benim sabrm ld. O geldi geti; geride kalanlara
Hakk mr versin!
4166 Kesik balarla dolu yz hendek olsa, benim derdime kar, ancak glnecek bir eydir!
601
Onun srrn dinlemeye cesaret edemeyen kula dibinden kes, at; o kulak
baa yakmaz!
Ona ulamayan, onu okamayan elin kasap satr ile krlmas, kesilmesi
daha iyidir!
602
Ey temiz kii! unu bil ki; gnldeki bir zerre irfan nuru, yzlerce
4405 Gnl gz ak olan kiinin muarrife ihtiyac yoktur; o, her eyi apak grr, anlar!
Dedi ki: "Padiahm! Bu; senin ihsanna, ltfuna layk bir kiidir; dar
atlacak, koyulacak kiilerden deildir! Bu sebeple, ona padiahlk et, iyiliklerde
bulun!
Seni byk bir padiah bilmi, senin kapna gelmi, yaral kalbiyle sana
snm! O ak sarhounun ban oka!"
4410 Padiah; "Bu delikanl hangi mevkii isterse, hangi mlk, hangi lkeyi
isterse ona vereceim!" dedi.
673 Dvan- Kebr 'in birinci cildinin 207. gazelinde Mevlana aynen yle buyurur:
"Allh; bitmez tkenmez cmertlii ile bana hesapsz mlkler verse, ne kadar gizli hazneleri
varsa nme koysa,
ben, candan secde ederek yzm topraa korum ve derim ki: 'Bunlarn hepsinden filann ak be
nim iin daha deerlidir!"
603
Sana kul olmay yle benimsemi ki, padiah olmak, onun gnlne souk
gelmede! 674
674 Mesneviyi nazmen Trke'ye terceme eden Nahifi merhumun u beyti de ayn fikri belirtiyor:
"Senin mahzunun olmak, halka handan olmadan yedir! Eiinde kul olmak, dehre sultan olmadan y
edir!"
4415 O bir sufdir; vecde gelmi, hrkasn karp atmtr! O, bir daha o
hrkay alr m?
Bir sufnin ilah vecd iinde att, drd hrkay geri almas; 'Ben bu
hale aldanmm, piman olmuum!' manasna gelir.
Bu, adeta; 'Dostum, o hrkay bana geri ver!' demek; 'Ulatm vecd,
manev zevk bu hrkaya demez! ' demektir.
Ak, yzlerce beden hrkasna deer! Bu hrka, giyilen cansz hrka deildir!
Bu hrka diri olan, duygusu, akl bulunan yzlerce beden hrkasdr!
4420 Hele u fan olan dnya mlknn hrkas nedir ki? Be para etmeyen
sarholuu bile insana ba ars verir!.
4437 Bu ehzade de, senin huzuruna kabilme kabiliyetini elde etmek iin
imdiye kadar oturdu, bekledi; evki, heyecan hududu at. Fakat, kabiliyet ve
istidad elde edemedi."
Muarrif; "stidad da padiahtan elde edilir; can olmayan birinde istidad olur
mu?"
604
675 ehzadelerin babas, Cenab- Hakk' temsil ediyordu. in padiah ise, mridi gstermekte
. ehzadeler de
mridi.
4589 ehzade, padiahn huzurunda, bir avu toprakta yedi kat g grd;
bu yzden hayran olup kald. 676
676 ehzade; topraktan yaratlm olan padiahn madd varlnda, bedeninde ilah tecellyi g
rd. Sanki yedi kat
gk, onun teninde toplanmt!
677 Ruhlar birbiri ile anlaan kiilerin azlar konumasa da gnlleri sessiz sedasz konu
ur. Bu sebeple; "Gnlden
gnle yol vardr!" demilerdir. Onlar, iki ayr vcutta bir ruh olarak yaarlar, konuurlar.
ehzadenin hatrna pek gizli, ifade edilmesi zor bir dnce geldi. Bu
yaknlk, bu gnlden konumalar ruhlarn birliinin, ayn yerden geldiinin belirtisi
idi. Fakat suretlerin, bunlarn ayr oluunun sebebi nedir?
Bu suret yle bir suret ki, insan suretten usandryor; ekillerden, hayallerden, kuruntulardan kurtaryor. Bu yle bir uyuyandr ki, her uyuyan
uyandryor; onu Hakk'a, hakikate gtryor! 678
678 Bu beyitlerde ilah akn ifadesi var. Mridin, kmil insann mridi zerindeki tesiri an
latlmaktadr. Hakk k,
ak hastasdr. Onu tedavi edecek ila nerede? Hz. Ali'nin u manadaki beyitleri bu konuya
k tutar: "Ey insan! lacn sendedir
fakat, bilmiyorsun! Hastaln da sendedir fakat, gremiyorsun! Sen; madd varlna bakarak k
endini kk bir varlk
sanyorsun! Halbuki sen, byk bir lemsin; sende kinat gizlenmitir!"
O yle bir sz ki, insan sz sylemekten kurtarr! O, yle bir hastalktr ki,
insann hastalklarn iyi eder! O kmil insann konumas, hakikati arayan kiiyi bo
szlerden, lzumsuz mnakaalardan kurtarr! Akn hastal da insan, nefsan
hastalklardan, ehvetten, hiddetten, cimrilikten kurtarr!
605
4595 Ey ten; sen, artk u candan, u hayvani ruhtan vazge! Eer ondan
vazgemiyorsan, git, kendine baka bir can, baka bir ruh ara! Yani, ey talip; sen,
nefsaniyetinden, hayvan ruhtan kurtulmaya al! nsan- kmile bavur da, o byk
varlk, sana insan ruhu, gerei tantsn; bu suretle hakk ruha kavu!
Klma derman kim, helakim zehri dermamndadr!" diye yazmtr. Hz. Sa'di de;
"Ak derdi, salkl olmadan daha hotur!" demitir.
Hakk k; "Bu zehirden daha tatl, daha ho bir erbet grmedim!" der.
"Bu hastalktan daha ho bir salk olamaz!" diye dnr.
4600 badet, ak gnahndan daha iyi olamaz! Seneler bile, bu mutlu ana
nisbet edilse, bir saat gibi ksalr!
ehzade diyordu ki: "Padiah, herkesin ban bir kere keser; ben ise her an
padiaha yeniden yeniye kurban oluyorum! 680
606
4605 Halbuki, herkesin iki aya, bir ba vardr! Binlerce ba olan ten nadirdir! Binlerce ba, binlerce ayak ancak Hakk klarnda bulunur!
Bu yzdendir ki, btn vak'alar, haller, baa gelenler unutulur gider! Fakat
bu hal, bu ak her an biraz daha kzr, alevlenir!
korkun alevleri ilah ak ateinin yannda bir duman, bir glge gibidir!
ganimetlere konmas.
4634 O sralarda, ehzadelerin k hasta idi. Byk ehzadenin cenazesine yalnz ortanca ehzade gelebildi.
Padiah ona; "Sen, vefat eden aabeyinden bize bir yadigarsn!" dedi, onu
arlad. Bu szlerle onun gnln kazand, onu da avlad.
Gnlnde, yle yce bir feyz, yle manev bir uultu ve ykseli grlts
duydu ki, suf, yzlerce ile karsa yine de o hali bulamaz!
607
Alan kaplar, bazen pencere haline geliyor, bazen klar halinde grnyordu. Toprak; bazen buday yn oluyor, bazen de lek halini alyordu.
Gzel, latf ruh cesetten kurtulunca, kaza ve kaderden, Hakk'n ltf ile, ona
byle bir gz verilir!
681 eyh Sa'd merhum gllerin mrlerinin ksa olduunu u beyitte ne gzel ifade eder:
"Lale ve gln karsnda arap imek, neelenmek istedim. Fakat, srahiden kadehe arab koyu
ncaya kadar, bahar
geldi geti, gl soldu."
Bizim o ho, o faydal bilgilerimiz, bil ki, o gnl bahesinden, iki deste
glden ibarettir!
608
Sanki sen, bir ylan idin de, imdi bir ejderha oldun; nce bir ban vard,
imdi yedi ban var!
Yedi bal ejderha cehennemdir; senin hrsn yemdir! Yedi bal ejderha gibi
olan cehennem de seni insanlk yolundan alkoyan bir tuzaktr! 682
682 Cehennem nedir? Cehennem senin nefsindir. Yedi bal ejderha derken, cehennemin yedi kaps
na iaret ediyor. O
yedi kap unlardr: 1. Gurur kaps 2. Hrs kaps 3. ehvet kaps 4. Hased kaps 5. Hasisl
ik kaps 6. Hiddet kaps 7. hret
kaps. Bazlarna gre nefret kaps. Bu yedi kap kapanmadka insan kurtulamaz; cennete gir
emez; insan olamaz, huzura
kavuamaz! Bizi mahveden, bizi yakan yandran bu yedi cehennemi huydur!
Seni insanlk yolundan alkoyan tuza kr, parala; yrt, at! Onun yemi olan
hrs atee ver, yak! Bu beden evine yeni kurtulu yollar a!
4660 Bir dnsene; da, kendiliinden hi ses verir mi? O ses, bakasnn
sesinin ondan gelen aksidir!
Ey takliti kii! Senin szn de, bakasnn sznn aksini sylyor ama, ne
sylediinden haberin bile yok! Btn szlerin, bakalarnn sz, btn hallerin
bakalarnn halinden ibaret!
4664 Ne zamana kadar bu parlak hayaller sana bakalarndan aksedip duracak? al abala da, bu olan vak'alar, bu sylenen szler senin maln olsun;
bakalarndan sana akseden hayallerin hakikatini sen kendin yaa!
Gayret et de, sylediin sz, senin kendi szn olsun, senin kendi halini
609
681 Bu balktan sonra gelen blmde Hz. Mevlana, Hakk yolunda yryen mridin biraz manev ze
vk, biraz feyz
alnca baz kere mardn, benlie kapldm ve bu yzden bir ok eyler kaybettiini ak
lamaktadr.
inde bir istina, hi bir eye aldrmamazlk duygusu belirdi; bundan da bir
azgnlk, bir kstahlk meydana geldi.
"Ben de bir padiah, bir ehzade deil miyim? Neden bu padiahn emrine
girdim, ona boyun edim?" diyordu.
Sonunda kendi iinden ona seslendi de dedi ki: "Ey edepten mahrum ad
kii! Benim sana yaptm ihsanlarn, ltuflarn, iyiliklerin mkafat, karl bu mu?
Ben sana ne yaptm? Ben, sana en gzel hazneler baladm! Sen ise,
cimrilik huyundan, bana ne yaptn?" Yani, bir mrit olarak padiah, ona yle
sesleniyordu: "Ben, Hakk'n ltfettii manev haznelerden sana ihsanlarda
bulundum; gnl haznesinden sana neler baladm, neler! Sen ise, benim sana
verdiim bu ruhan ltuflarn kymetini bilmeyip hasis tabiatn icab ne yersiz
dncelere, ne kt arzulara kaplyorsun!
610
4775 Ben, senin gnlne yle bir mana ay koydum ki, o ay, kyamet
gnne kadar batmayacaktr; daima nur saacaktr!
Sana baladm o pak nura karlk, sen benim gzme diken attn, toprak
satn!
4790 Mademki bana benlik sevdas dt, imdi ayana vurulmu elli
batmanlk prangay seyret!
Kendine geldi, tevbe etti. Tevbe ile beraber kendini alaltarak tazarru ve
niyazda bulundu; Hakk'a dost oldu.
4795 nsan, gsz olmaldr; yumruu kuvvetli, trna sivri olursa, ne din dnr, ne de
doruluk!
nsann belalar iinde olmas daha iyidir! nk, insanda bulunan nefs-i
emmare, Allh'n verdii nimetlere kar nankrdr; insann yolunu artr, sapkla
drr!
"Ben, ne diye bakasna tab olaym? Ben de yepyeni bir mlk sahibi oldum,
yepyeni bir devlete eritim!" diye dnd.
in padiahnn ltuflar, kibire kaplmas yznden gnl gzne grnmez oldu; rtld, kalbinden gizlendi!
611
gitmesi.
O esiz padiah, okluuna baknca, orada bir okun eksik olduunu grd.
O derya gnll padiah, ehzadeyi affetti ama, ne yazk ki, onun oklukta
arayp bulamad ok, gelmi, ehzadenin can alacak yerine saplanmt.
4870 ehzade ldrld. Padiah, onun lmne alad, feryad etti. Aslnda
hep odur; ldren de odur, ldrdne en ok acyan da odur!
in padiahnn kzn da, in'i de, hilafeti de, tamamyla o elde etti. Bu, ne
alacak eydir! 684
684 ok uzun olan bu ehzadeler hikyesindeki birinci ehzade, ilah akn dalgasna kaplp k
endinden geti.
Sevgiliye, mride surette ulat halde, o uurda can verdi; fena (yokluk) mertebesine ulat
. Fakat o mertebeden, beka
(=Hakk'n varl ile var olu) makamna ykselemedi, ikinci ehzade ise, mridin feyzini ken
dinden bildi, benlie kapld;
mridin, daha dorusu Hakk'n kahrna urad ve ld. Bu kahr, o ehzadenin sretine, maddes
ine idi; manasna, hakikatine
deildi. O, bu lemde, lmeden evvel lerek dostu bulmak saadetine erememiti. nc ehzadey
e gelince; sureti de, mana ve
hakikati de o elde etti. O, padiahn huzuruna kmadan onu buldu. Aslnda bu hikye, Hz. Mevl
ana'nm vefat mnasebetiyle
yarda kalmtr. Kk ehzadenin hakikati nasl elde ettii aklanmamtr. Bu yzdendir ki
, Sultan Veled hazretleri,
Mesnev'nin sonuna ekledii 53 beyitlik bir blmde;
"Hakk klar, bu yanda kalan ehzadeler hikyesini, kendi gnllerinde tamamlasnlar!" diye
buyurmaktadr.
612
babalar besler!
3586 Babann bir aaca benzeyen bedeni, olunun iki gznden geen gizli
bir yoldan su alr, onunla beslenir!
3590 Yapraklar dklen, kuruyan aa; oullarndan su almadn, bu sebeple bu hale dt gn szlanarak syler durur!
Ey gaflete dalan kiiler! Sizin ruhunuzla bitiik olan nice byle gizli yollar
vardr!
Gkten, yerden nice sular ektin, nice gdalar aldn da bedenin semirdi,
geliti!
613
Her eyin asl olan ruhan kaynak coar da, seni u su yollarna muhta
etmezse ne mutlu!
Aslnda sen, yzlerce kaynaktan su imedesin, eitli nimetlerden faydalanmaktasn! Yiyip itiin bu madd rzklar azalnca, senin neen de azalr; zlr
durursun!
Allh'n ltf ile, iten bir mana emesi coup akmaya balaynca sen; artk
baka emeleri, baka kaynaklar aramaz olursun!
Gznn nuru, Hakk'n nuru olmaz da gzn balkta olursa, onun sana
verecei ey, gnl derdinden ibarettir!
davranr!
685 "Aldanma yeri dnyadan ekinmeli!" sz bir hadstir. Ruba'yi, Hz. Mevlana, kendi rubaile
rinden birinin sonu
ile ilgili olduu iin alm, bala koymutur.
614
Elinde olan madd imkanlar, seni hayata balard da, o zaman; "Ben
dertlenirdim!" derler; saa sola koarlard. imdi, sen can vermek zere iken onlar
nereye gitti; onlar seninle dertlendi mi? Ne gezer!
3610 Cenb- Hakk, eytan hakknda yle bir misal verir: "eytan, hile ile
seni savaa sokar!
Sana ok attklar zaman, ben, siper olurum! Dar vakitte, skntya dtn
zamanlarda seni darlktan ben kurtarrm!
3615 insan artarak, aldatarak yoldan karp imanszlk hendeine drnce azn aar, kahkahalarla glmeye balar.
Darda kalan zavall insan; "Hey! Gel; ben sana gveniyorum! midim
sensin!" deyince o; "Git, git! Ben senden bizar kalmm, bkmm!" der.
615
3620 Yolu kesilmi kii de, yol kesen de hkm ve adalet bakmndan
Hakk'tan uzak dmler; ok kt bir azap yurdu olan uzaklk kuyusuna
atlmlardr!
eker de, onlara der ki: "Allh, sizi aldanmaktan korudu, ite; ltuf ve ihsan
baheleri urada, ite Gafur ve Rahim olan, btn gnahlar rten Rabb'inizin huzuru
burada!
nk, deniz gayrete geldi de btn vastalar kaldrd, att; susuz da balk
gibi, elindeki su kabn terketti! 686
686 Deniz; varlk denizi, birlik (=vahdet) denizidir. Hakk'n ltf cotu da, sebepleri, vast
alar kaldrd, att; kendisi ltfa,
ihsana balad. Balk, ruhu temsil etmektedir. Su kab da, madd varlmzn, bedenimizin sem
boldr. Bu benzetiler, bizi yle bir
anlaya gtrr: Hakk'm ltf ve ihsan, bir deniz gibi coup sebepleri, vastalar kaldrp
atnca, ruh da, madd varlndan, beden
hapishanesinden kurtulur, Hakk'n ltuflarna kavuur. Bylece, mana denizine susam olan ruh
, kendini maddeden syrarak aslna geri
dnm olur. Mevlana, bir Dvan Kebr beytinde yle buyurur:
"Berrak denizden ayrlm, kurak yere dm bir baln kulana dalga sesleri gelirse, balk
, nasl olur da, hemen srayp
asl yurdu olan denize atlmaz?"
616
hakikattir!
3640 Cenab- Hakk, gzleri ma'rifet nuru ile aydn olanlara, bu dnya evinin alt yzn, kendi ayetlerinin mazhar kld. Onlar, nereye bakarlarsa Hakk'
grrler! 687
"Aklar dost ddarm nereye baksalar grrler, Musa gibi mnacata Tr'u tayin etmeyeler, Tr
ne hacet klara, n her
yerde mauk bile, Daim mnacat edeler, bir dem ayn olmayalar!" eyh Sa'd de bir beyitlerinde
;
"Akll adamlarn nazarnda bitkilerin, aalarn her bir yapra, Allah'n sfatn, kudretin
i anlatan birer kitaptr!"
689 Arif bir air; "Cihan, bizim gerek sevgilimizin aynasdr; her zerre O'nun gzelliine ta
nklk etmededir!" diye
sylemitir.
617
Fakat, Hakk k olmayan kii, suyun iinde kendisini, kendi sretini grr!
3645 kn varl Hakk'ta fani olursa, acaba k suda kimi grr?
690 Bir Hakk k, dnyada grd hri gibi gzellerin yznde, gzeller gzelinin, yani All
ah'n gzelliinden
baka bir ey grmez. Eer aksini grrse, yani, Hakk'n gzelliini grmez de nefsan duygula
ra kaplr da gzelleri baka bir
gzle seyrederse, yani, gzellere gzel bakmaz da irkin bakarsa, o k, Hakk'n gznden d
er. nk Hakk, kn kendi
gzelliinden baka bir gzellii grmesini kskanmaktadr. Bu yzden, km Hakk'n gzellii
ni grmeyip de fani ve madd
gzellik grmesine tahamml edemez. Fakat, insan eklindeki eytanlarn, o hayvan tabiatnda o
lanlarn ehvet gz ile bakp
madd ve cisman gzellik seyredip de Hakk'n gzelliini grmemelerine ehemmiyet vermez. nk
Hakk'n kskanl, bu
aa duygulu varlklara kar deildir.
kesilir!
Burada; "eytan mslman oldu." srr ortaya kt. Bir Yezid, onun
yznden Byezdi Bestm oldu! 691
691 Burada; "Her insann bir eytan vardr! Allh bana yardm etti de, benim eytanm mslma
n oldu!" hadsinden
iktibas vardr.
Gerei gremeyen hakimler, sebebe o kadar ok kul olmulardr ki, Cenab Hakk'n dzenini tertibini anlayamamlar, perde ardnda kalmlardr!
Sen, oku dosdoru sa tarafa attn. Fakat, okun saa deil, sola doru
gittiini grdn!
618
Bir ceylan avlamak iin atn koturursun; fakat, sen bir domuza av olursun!
Yani sen Hakk yolunda yrmek isterken nefse esir olursun.
3685 Bir kar elde etmek iin alverie atldn, kazan peinde kotun ama;
kar etmek yle dursun, sen hrriyetini de kaybettin, hapse dtn!
Demek ki; biri kazan yznden hkan olmu, her trl madd imkanlara
kavumu, dieri ayn kazan peinde koarken her eyi kaybetmi, rplak kalm!
Birisi bir kadnla evlenmi, Karun gibi zengin olmu; birisi de kadn alma
yznden borlara girmi!
3690 Demek ki sebep; eein kuyruu gibi oynar, dner durur! Sebebe pek
dayanmasan, daha iyi edersin!
Bir sebebe el atsan dahi ona pek gvenmemelisin! nk, altnda nice
afetler gizlidir! Bu afetlerden en by; sebepleri yaratandan gafil olmak ve sebebi
esas alarak gerek sebepleri yaratan dnmemektir! 692
"Sebepleri yaratan, sebeplerin msebbibini bulurum midi ile ben, sebepler kervannn yolunu
kestim!"
693 Kehf Sresi'nin u ayetlerinde; "Allh izin verirse!" denmesi emredilmektedir. "Hi bir e
y iin; 'Bunu yarn
yapacam!' deme; ancak; 'Allh dilerse yapacam!' de!" (Kehf Sresi , 2324) bn-i Ataullah h
azretleri elHikem'l-Ata'iyye
adl kitabnda;
"Gafil bir kimse sabahlaynca; 'Bugn ne yapacam?' diye dnr. Akll kii ise;
'Allhu Tel bana ne yapacaktr?' diye dnr!" buyuruyor.
3695 Sen; gaflete der de kuyuyu latif bir ev gibi grrsn; tuza da gzel
bir yem sanrsn!
619
Hakikatleri inkar eden kii, tamamyla bir hayale kaplmtr, hayal peinde
komaktadr!
Fakat, o demez ki; "Her eyi hayal sanan da bir hayal olabilir mi? Gzn
ovutur da yle bak!" 694
694 ndiyye ve Hasbniyye diye adlandrlan phecilere gre; dnyada grdmz btn varlk
lar, llerde su gibi
grnen seraba benzemektedir; her ey sadece bir hayalden ibarettir!
695 Bu beyitte, Hz. Mevlna sreti, gzellii kadehe benzetmitir. Nitekim, bir baka Mesnevi
beytinde de yle
buyurmutur: "Her insann sureti, bir kaseye benzer!" (Mesnevi, c. II, beyit n: 1090) insan,
nasl bir kadehten arap ier, sarho
olursa, gzel bir ehreden de manev bir sarholuk iine der, ifade edilmez bir holuk duyar
. Bu manev zevk, kemal sahibi
insanlara mahsustur. Kemal sahibi olmayan, kalpleri krlemi, nasrlam kiiler, bu zevkin
dnda kalrlar. nk onlar, ten
gzelliinde, maddede kalrlar; onlarn hayvani duygular uyanr. Muvakkat olan nefsan bir ze
vkin esiri olurlar, telerden gelen
manev gzellii sezemezler. Nitekim, eyh Sa'd hazretleri; "arabn sarholuu gece yarsna
kadar srer; fakat gzel bir
ehrenin verdii manev sarholuk, kyamete kadar devam eder!" demitir. Hz. Mevlana bu beyitl
erde; "Gzel suretlerin verdii
sarholua kaplma; arap kadehtedir ama, kendisi kadeh deildir!" diyerek ok ince ve zarif b
ir duyguyu ifade buyurmulardr.
nk, bizi sarho eden kadeh deil, kadehin iindeki araptr! Bir gzel yzlnn verdii sar
holuk, kendisinden, kendi madd
gzelliinden deildir; ona o gzellii veren gzeller gzelindendir! Bu sebeple, sret gzell
iine kaplp kalmak gnahtr!
620
3712 Duman nasl ateten domu ise, sret de, sreti olmayandan, yani her
eyden mnezzeh olan, domam, dourmam bulunandan, Allh'tan varlk
sahasna kar!
Sretsizlik de, sana sadece bir hayranlk verir! Yzlerce eit let,
letsizlikten domutur; yani, nice yzbin let ve sebepler, bir leti olmayan byk
yaratcdan domutur!
3715 Cenab- Hakk; elsiz olarak nice hnerli eller, nice byk san'atkrlar
yaratr; nice artc eserler meydana koydurur! O canlarn can, insan suretini, elsiz
olarak topraktan yaratr durur!
3720 Sretten mnezzeh olan Hakk'n san' at; bir sret eker. Beden, o sretten duygularla, melekelerle biter, belirir, meydana gelir; topraktan yaratlm bir et
ynna artc duygular verir!
Kendi isteine, takdirine gre nasl, ne ekti ise, bedende iyi-kt o biter!
Hakk'n ektii nimet sureti ise, insan kredici olur; mhlet sureti ise
sabredici olur!
Merhamet sureti ekti ise, insan yaralanma sureti ile alar, inler!
ehir sureti ise, kynde durmaz yolculua kar; ok sureti ise, ona kalkan
tutar!
insan uramaya, didinmeye sevkeden eit eit, renk renk hayaller hadsiz
hesapszdr!
Mutlu insanlar damn kenarna oturmular, her biri yere den glgesini
seyrediyor!
3730 Salam damn stnde oturanlar, dncelerimizin ekilleri, sretleridir! Onlarn yaptklar iler, hareketler de glgeler gibi yere derler, aada
grlrler.
621
Yaplan iler, hareketler, glgeler halinde yerde grnr; dnce ise gizlidir!
Ama, tesir ve vuslat bakmndan aralarnda fark yoktur; ikisi de birdir! 696
6.6 Hz. Mevlana'ya gre, madd uzuvlarmzn meydana getirdii hareketler, fikirlerimizin sre
tlerinin glgeleridir.
Glgelerden fikirlerimizin ne olduu anlalabilir. ler, hareketler glgeler halinde yere d
m grnr. Halbuki dnceler
kafamzda gizlendikleri iin grnmyorlar. Fakat, aslnda ikisi de birdir. nk fikirlerimiz
, tesir edicidir; yaptmz
hareketler de o fikirlerin eseridir. Eser messirden ayr deildir. Belki, manada ikisi de bir
dir. Mevlana'nm bu glge sembolleri,
Yunan filozofu Eflatun'un Devlet adl kitabnda misalen getirdii maaradaki glgeleri hatrla
tyor. Eflatun'a gre bizler;
byk bir maarada, srtlar maarann kapsna dnk oturmu esirleriz. Maarann aznda by
k bir ate yakmlar; bizler,
bu atein alevleri nnde, karanlk maarann i duvarna akseden hayalleri seyrediyoruz. Bu g
lgeler, bizi megul etmektedir.
Daha dorusu, bu glgeler bizleriz; biz glge varlklarz. Glgeleri dreni grmyoruz.
6.7 Byk mtefekkir Emerson, grnen u dnyay grnmeyen hakik dnyann bir sembol, bir g
lgesi sayar da;
"Grnen eyler, grnmeyen eylerin hayalleridir!" der. Byk bir velyi filozoflarla karla
trm deilim; beni mazur
grnz! Peygamberimiz'in emrine uydum: "Hikmet, mminin kaybettii maldr; onu nerede bulurs
a alsn!" hadsini
hatrladm. Bu mtefekkirleri, bu dncelere gtren odur! "Cmlenin maksudu bir amma, rivaye
t muhtelif!"
iin alacak taraf u ki; O'nu inkar eden de yine O'ndan meydana geliyor!
Bu i de, O'nun aksinden baka bir ey deildir!
Mimar, binay yapmay tasarlad zaman ta, tahta, kire meydanda yoktu
ama; bu hep byledir!
Gerekten de Faili Mutlak olan, her eyi yoktan var eden, diledii gibi
eserler yaratan Hakk; sretsizdir, sretten mnezzehtir! Sret , O'nun elindeki alete
benzer!
622
698 Cenab- Hakk'm kerem edip de yokluk gizliliinden sretlere yol gstermesi, O'nun ilah s
fatlarnn tecellsidir.
yle ki: ekil ve sretten mnezzeh olan Allh, yokluun gizliliinden, kendi sfatlarn, g
zelliklerini, kudret ve kuvvetini
3745 Derken, o sretten mnezzeh olan varlk, yzn gizleyince, grnmez olunca, O'nu grmeye, manen hissetmeye gayret sarfedenler, suretler dilenmek
iin renk, koku lemine, yine sebepler lemine bavururlar!
Bir suret, baka bir suretten kemal dilerse, ycelik dilerse bu hal; yol
artmann, sapkln ta kendisidir! Yani; Hakk' brakp fani bir varla balanan,
kendisi gibi ciz bir suretten kemal isteyen, yolunu armtr!
u halde, ey deersiz kii! Neden ihtiyacn senin gibi olan bir ihtiya
sahibine arzedersin; Hakk' brakp da kuldan yardm istersin?
Madem suretler kuldur, artk Cenab- Hakk'a suret deme; onu suret sayma,
bir eye benzetmeye kalkma! 699
699 Bu beyitte; "Hakk'a suret deme; O'nu suret sanma, bir eye benzetmeye kalkma!" denmekted
ir. Bir hads-i
erifte; "Muhakkak ki Allh, Adem'i, dolaysyla kmil insan kendi sretinde yaratt!" diye b
uyurulmutur. Bu benzetilerin,
madd ynden benzeyile bir ilgisi yoktur! insanlarda, Hakk'n sfatlarndan baz krpntlar
vardr; idrak etme, grme, dnme,
iitme gibi tamamyla ruhan ve manev olan bu sfatlar akla gelmelidir. Madd olarak Allah'n
zatn tasavvur etmek zaten
yasaklanmtr. "Allah'n zat hakknda dnmeyiniz, fikir yormaynz!" diye buyurulmutur. A
rifler, yukarda geen hadsi;
"Muhakkak ki Allh, dem'i kendi sfatlar ile halk etti!" diye yorumlamlardr.
623
700 Btn inanlarmzn, isteklerimizin, hareketlerimizin gerek gayesi, Hakk'tr! Hangi dind
e, hangi mezhepte
olursa olsun btn insanlar, bilerek veya bilmeyerek Hakk' aramaktadrlar. Herkes, Allh'm l
tfettii istidad gereince bir
yola dm, O'nu bulmaya almaktadr. Hz. Mevlana bu hakikati bir baka Mesnevi beytinde
yle ifade etmektedir:
"Muhtelif ve mteaddid yollar, herkesin istidadna gre kolay grnm, herkes bir inanc sem
itir. O din, o inan
ona can kesilmitir!" (Mesnevi, I, 489)
Allh'tan baka her ey kayboldu da, ancak ulhiyyet mertebesi olan kll
mertebesine gidildi!
3770 Peygamberler, bize iin sonunu nceden haber vererek doru yolu
gsterdikleri iin stmzde ok haklar vardr.
Ektiin tohumdan, dikenden baka bir ey kmaz! Yalnz dnya iin alr,
dnya iin yaarsan, telere yol bulamazsn!
624
"Tohumu benden al ki, mahsul versin; benim kanadmla u ki, telere yol
bulasn!" Her nebi mmetine, her vel de kendisine uyana byle syler!
3775 Sonraki senliin seni uyandrp seni geldiin yere kavuturmak, gerek
varlna ulatrmak iin sana gelmitir!
Sende, senden baka bir "sen" gizli; ne olduunu anlayan, gerek varl
grebilen kiiye kul olaym!
Gencin aynada grdn, ihtiyar, ondan nce kerpite grr! Yani, irfan
noksan olan gencin aynada grdn, arif kerpite grr!
yoksulu tand.
3799 Buhara'da, o ulu zatn huyu, isteyenlere kar iyi muamele etmekti.
saard.
Altnlar, katlara sarar da yle verirdi. O, sa olduka, hep byle ihsanlarda bulundu.
3804 "Hi bir yoksul mitsizlie dmesin!" diye, her sabah o, bir grup
insanlara ihsanlarda bulunurdu.
625
Yalnz, onun bir art vard: Kimse azn ap dili ile ondan bir ey
istemeyecekti!
Nasl oldu ise bir gn ihtiyarn biri; "Alktan kurtulamyorum; bana zekat
ver!" dedi.
Sadr Cihan dayanamad; "Baba!" dedi. "Sen; utanmaz, hayasz bir ihtiyarsn!". htiyar; "Sen, benden daha utanmazsn!" diye cevap verdi.
Bu ihtiyardan baka azla hi bir isteyen kmad ki, ondan para alsn, ba
elde etsin!
Sra fakihlere, din alimlerine gelince; bir fakih, hrsndan anszn feryad etti.
3820 Ertesi gn, ayan balad, sakatm gibi sakatlar arasna kart.
626
O zengin adam, onu tand. Sz syleme suu yznden ona acmad ona
3825 Gidip yoksul, dul kadnlarn arasna girdi, oturdu. Ban nne edi,
tannmasn diye ellerini gizledi.
Sadr Cihan, yine onu tand; hi bir sadaka vermedi. Adamn bu aresizlikten, bu mahrumiyetten yrei yand.
Bir kefen satcya gitti ve ona dedi ki: "Sabahn erken saatinde beni bir
kilime sar, yol stne brak!
Belki grr de, beni l sanr; kefen paras diye altn atar!
3830 Ne verirse yarsn sana veririm!" dedi. Ketenci de, para bekleyen bir
fakirdi; dedii gibi yapt.
Adam bir kilime sard, yolun stne brakt. Dnd gibi oldu; Sadr
Cihan'n yolu oraya dt.
Sadr Cihan, kilimin stne bir miktar altn att. Hoca, para hrs ile, acele
kilimden elini kard.
3835 Sadr Cihan'a dedi ki: "Ey bana kerem kaplarn kapayan! Grdn ya,
senin vermediklerini senden nasl aldm?"
Sadr Cihan; "Ey inat kii!" dedi. "Aldn, aldn ama, lmedike benim
kapmdan bir ey elde edemedin!"
te; "lmeden nce ln!" srr budur! nk, ancak lmden sonra
ganimetler elde edilir.
Bir ltuf grmek, bir inayete mazhar olmak; yzlerce eit alp
abalamadan iyidir! nk, alp abalamann yz eit fesada uramasndan
korkulur; alp abalamann fesad, ok zengin olup dnyaya gnln kaptrmak,
heva ve hevese uymaktr!
Hakk'n inayeti olmadan, lm bile gelmez! Sen, sen ol da, inayete snmadan hi bir yerde durma!
627
3360 u halde, o eken nedir, kimdir? O eken, gizliden bile gizli; onu
kimse bilmez! O ekme kuvveti, bu dnyaya baka bir dnyadan gelmede! O manev
k, bu leme baka bir lemden parlamada!
3843 By, sakal kmam bir delikanl ile, bir ksenin yolu bir toplantya
urad. Bu toplant, kendi ehirlerinde idi.
Bulunduklar yer bekarlarn odas idi. O iki arkada, gecenin hayli ilerlemi
vaktinde evlerine gitmediler; bekinin korkusundan orada kaldlar.
Ksenin enesinde drt tel sakal vard; fakat, yz ayn ondrd gibi parlak
ve gzeldi.
By, sakal terlememi gen irkindi ama, yatarken arka tarafna yirmi
tane kerpi yd.
Elini delikanlya srnce, delikanl uyanp srad, kalkt. "Hey!" dedi. "Sen
kimsin? Ey kpee tapan!
628
Delikanl; "Ben; hasta, zayf bir ocuk gibiyim!" dedi. "Burada yatarken
ihtiyatla hareket ettim!"
Adam; "Hasta isen, eer hararetin varsa, neden hastaneye gitmedin?" dedi.
3856 Senin gibi bir zndk, bir pis adam, bir dinsiz canavar gibi nme dikiliyor!
En iyi, gvenilir yer olan tekkede bile, bir an olsun aman bulamadm, rahat
edemedim! 701
701 ok yararl ilim, irfan, san'at merkezi olan, insanlarn manen temizlenmelerine, insan olm
alarna yardmc olan
tekkeler zamanla bozuldu. Bozulma, ok eski zamanlarda balad, ite Hz. Mevlana, zamanndaki
tekkelerde olup biten
ktlkleri, hi ekinmeden gzlerimizin nne serdi. Mesnev'nin birka yerinde ibret almak,
ktlklerden korunmak iin,
burada olduu gibi, ak sak konular yazmaktan ekinmeyen Mevlana'nm tek gayesi, insanlarn
iyiye doru, fazilete doru
ynelmelerini salamaktr. Hz. Mevlana'nm kendisi bir tekke kurmutur. Fakat, o devirdeki tekk
elerde olup bitenleri
bilmektedir. Kadnsz hayatn dourduu bu gayr-i tabi temayln yalnz slam memleketlerine
ait olmadm, bu ktlklerin
eski Yunan medeniyetinin bir eseri olduunu da hatrlamalyz.
Bir avu bulgur orbas ile karnlarn doyuran derviler, gzlerinden erlik
suyu akarken, elleri ile nlerini skarak bana yz tutarlar.
Namuslu oldun mu, gizli gizli gz ucuyla szerler; elleri ile nlerini
okarlar.
Tekke byle olunca, halkn pazar nasl olur? Eek srs gibi olan ham
kiilerin divan nicedir?
3860 Eek nerede; namus, takva nerede? Eek Hakk'tan korkar m? ekinmeyi, iyilik dilemeyi ne bilir?
Akl; kadnn da emniyette olmasn ister, erkein de! Fakat, akl nerede?
629
Ysuf, kadn yznden zindana dt, skntlar ekti. O bile byle olunca
ben, elli kere daraacna ekilirim! nk, bende Ysuf un iffet ve nzheti yoktur!
702 Bu blmde, ilah ltfn insan kemale erdirmek, kurtulua, salaha gtrmek iin onu bir
ok bela ve musibetlere
drd grlmtr.
3914 Bir padiah, ho bir iki meclisi kurmu, orada iip sarho olmutu. O
srada kapnn nnden bir din adam, fakih geiyordu.
Sarho padiah; "u adam meclise getirin; u la'l renkli araptan ona
iirin!" diye emir verdi.
Onu, zorla meclise getirdiler. Hoca, ylan zehri gibi ask bir suratla
somurtup istemeyerek o iki meclisine oturdu.
Hocaya arap sundular, imedi. fke ile yzn sakiden de, padiahtan da
evirdi.
"Aklnz banza aln! Bana, arap yerine zehir verin de, ben kendimden
kurtulaym, siz de bu iten kurtulun!"
3920 arap imeden grltye balad. Meclis, neesini kaybetti; oraya dert
ve lm havas gibi ar bir hava kt.
Nefsine dkn kiiler, dnya ehli olanlar gnl ehli ile beraber oturduklar
zaman bu hale gelirler!
630
3934 Padiah, sakiye; "Ey insanlar iyi yola gtren, dertlileri neelendiren
3939 Sak, hocann bana birka sille vurdu ve; "Al!" diye kadehi ona
uzatt. Zavall, sille korkusundan kadehi ald, iti.
sarld.
at.
Hoca, korkusundan srad, koup meclise geldi; ate gibi kadehini ald.
Hoca; padiahn yzn fkeli, kahrla dolu, ac, kanl bir halde zehir
kadehine dnm grnce,
Sakiye; "akn akn ne oturuyorsun!" diye bard. "abuk; arap sun da,
padiah neelendir!"
631
Hz. Mustafa(s.a.v.)'a bak; sabr ona Burak oldu da, onu gklerin en
ycesine, en stne, telerine kard.
703 Balkta ve bu blmde ad geen mri'l-Kays, slam'dan nceki devrin, yani cahiliye devr
inin en byk airidir.
Rivayete gre mri'l-Kays, Bizans imparatorunun kzna k olmu. Bunu duyan imparator, ona
zehirli bir gmlek hediye
etmi. Bu gmlei giyen airin vcudunda yaralar bereler meydana gelmi. Bu yzden ona; "Z' 1
-Kruh" denmitir. Bu lakabn
manas, "yaral, banl adam" demektir. mri'l-Kays, bizim Ankara'mzda lm, Ankara Kalesi
'nin yanna gmlmtr.
Bizans mparatoru, bu nl k air iin gzel bir mezar yaptrm; onun stne de, airin bi
r heykelini yaptrp kabrine
diktirmitir. Tarh-i Edebiyyat- Arabiyye muharriri merhum Mehmed Fehmi Efendi'nin yazdna
gre (s. 599), bu heykel,
Abbas halfelerinden Me'mun zamanna kadar mri'l-Kays'n mezarnn stnde idi. Hatta Half
e Me'mun Anadolu'ya
geldii zaman, bu heykeli bizzat grmtr. Hz. Mevlana'nn yukardaki bala koyduu msra,
airin Kabe'nin duvarlarna
aslan (Mu'allakat) iirinin u ilk beytinden alnmtr:
"Dur da, sevgilimin ve onun Skt' 1-Levi bulunan menzilinin, gp gittii yerin yad ile ber
aber alaalm!"
ekip ald.
632
Tebk'e kadar geldi, orada amele olarak kerpi dkmeye balad. Orann
padiahna dediler ki: "Arap padiahlarndan biri olan
Tebk padiah, geceleyin kalkp onun yanna gitti. "Ey gzel yzl
padiah!" dedi.
3990 "Sen, vaktin Ysufusun; iki lkeye hakimsin! Hem ehirler sana ram
olmu, buyruun altna girmi, hem de gzellik!..
Ben de, benim lkem de sana kul olduk, kle olduk; ey ak yznden
yurdunu, tacn, tahtn, padiahln terkeden byk varlk!"
Tebk padiah, bylece, ona candan, gnlden manal, gzel szler syledi.
Amele padiah hep susuyordu. Derken, birdenbire dilinin ban zd; saklad
srrn zerinden rtsn kaldrd, at.
3995 Padiahn kulana akla, dertle ne syledi ise syledi; onun ban da
Bu iki padiah da ok uzak ehirlere gittiler. Zaten ak, byle sular bir
kere ilememitir ki! ..
633
Zleyha'nn ak
4021 Zleyha akn tesiri ile yle bir hale gelmiti ki, rekotundan d
aacna kadar her eyin ad ona gre Ysuf idi.
"Mum, atein tesiri ile yumuad." derse, "Sevgili bize alt, bize yaklat."
demi olurdu.
"Dn gece, bir tencere yemek piirdiler; pien yemek ok iyi piti!"
4030 "Ekmekler tatsz tuzsuz!" dese, "Felek tersine dnd!" dese,
"Bam aryor!" dese, "Bamn ars geti; imdi daha iyiyim!" dese, bu
szlerin hep ayr manalar vard.
Yzbinlerce eyin adn ansa, onun maksad, Ysuf idi; istei de Ysuf idi.
Acknca, onun adn annca, o adla doyard; onun kadehi ile sarho olurdu.
634
4035 Susuzluu bile, onun adn annca geerdi; Ysuf un ad, ona bir i
erbeti, batn erbeti olmutu.
Halk da, cahil kiiler de o pak ad her an anarlar ama; aklar olmad iin o
ad, bu ileri grmez!
Hz. sa, O'nun ad ile, yani gerek sevgili olan Allh'n ad ile mucizeler
gsterdi; ne yapt ise O'nun ad ile yapt!
4040 Can, Hakk'la buluunca, O'nu anmak bunu anmaktr; bunu anmak da
O'nu anmaktr!
Akta, gndzn gnei sevgilidir! yle bir sevgili ki, bildiimiz gne, ak
gneine bir nikabdr, bir rtdr!
Balklara ltfedilmi olan iinde yzdkleri su, onlara hem ekmektir, hem
sudur, hem de elbisedir; hem ilatr, hem uykudur!
Fakat u da var ki; ocuk, st hem bilir, hem bilmez. Burada, bir tedbire
girimeye imkan yoktur. Yani, hakikat stnn k olan Hakk yolcusu, hikmet
stn hem bilir, hem bilmez. Bildii udur ki; kendi ruhuna gda olan hakikat st,
hikmet st Allh'n bir ltf ve ihsandr. k, o stsz yaayamaz! Fakat, Allh'n
btn feyzini, hikmetini de bilemez! nk, o tarafa akl yol bulamaz, tedbir ie
yaramaz! lah kef olmadka bir k, Hakk'n hikmetini ve ruhuna gda olan feyzin
srrn, mahiyetini bilemez!
635
4051 Hakk yolunda yryen kii kendini yok ederse, o zaman armaz,
aptal olmaz; sel ve rmak deil, mana denizi kesilir!
Mana denizi kesilince de, kendisi kendisinde kaybolur. Adeta hzl koarak,
ban tatan taa vurarak denize doru akp giden ve sonunda kendini denize atan,
denize karan sel gibi, orada yok olur gider!
Ten tozu kalknca, benim ay gibi olan varlm, canmn ay' saf bir havaya
kavuur! 704
"Benim tenimin tozlan, ruhumun yznn perdesidir! Ruhumun yzndeki bu rtnn kalkt zaman
ne mutlu
zamandr!"
705 Bu beytin ikinci msra', Hallac- Mansur hazretlerinin u beytinden alnmtr: "Ey gven
diim kiiler; beni
ldrn! Benim hayatm lmmdedir; lmm de hayatmdadr!"
706 Su kuu; mana ehli olanlarn, kmil insanlarn semboldr. Hz. Mevlana bir beytinde yle
buyurur: "nsanlar, su
kular gibi, can denizinden domutur. O denizden doan, bu kirli dnyaya nash yerleir; bura
da nasl yaar?"
636
suya ayak basmaktr. Kaz suya girince, kendisi bir gemi olur, yzer durur.
4065 Canm da, tenim de bu dava yznden dindir! Bu davadan nasl vazgeerim, susarm?
Rya gryorum ama, uykuda deil! Bu kirli dnyaya ait olmadm iddia
ediyorum; yalanc deilim!
Yokluk atei sadan soldan parlasa da, benim btn varlk ve benlik
harmanm tututursa, alevleri gklere ykselse, gece yol alan Hakk yolcular
harmann n ne yapsnlar? Onlara, gkyznde parlayan ay yol gsterir!
4082 Timsah, azn aar; dilerinin arasnda uzun uzun kurtlar vardr!
Sen; ekmekle, yiyecek ho eylerle dolu olan dnyay da, bir timsahn az
bil!
Ey yiyecek peinde koan, yiyecek iin rpnp duran kii; lokma peinde
koarken zaman timsahndan emin olma!
Bundan haberi olmayan kuzgun gelip oraya konunca, o dzenbaz, hile ile
onu ayandan yakalar.
637
Kur 'an ' eline alm; lekesiz, hatasz Hz. Ali'nin soyundan gelen mam
Zeynelabidn hazretlerinin kyafetine brnm; halbuki kahredici haneri
elbisesinin iinde gizlemi! 707
Sana glerek; "Ey benim efendim!" der. Gnlnde ise, bylerle, hilelerle
kt duygularla dolu bir Babil ehri var!
Onun d yz bal gibi tatldr, st gibi hotur; fakat, ldrc bir zehirdir!
Akln bana al da, her eyden haberi olan bir pire danmadan, yle kiilerin yanna
gitme!
4121 Pirden baka ustan, pirden baka kumandann olmasn; ama bir ok
seneleri yaam, gn grm pir deil, doru yolu gsteren pir olsun!
O karanlklarda kalan, o karanl seven kii pire uyar, onun emri altna
girerse, aydnla kavuur; gzleri alr, karanlk bir dehlizden gnein na
km gibi olur!
art, teslim olmaktan ibarettir; uzun ilere girimek deil! Sapklk yolunda
koup durmann faydas yoktur!
Ben, bundan byle gklere ykselmek yolunu aramyorum; pir aryorum, pir
aryorum, pir!
4130 Gnl; imek gibi, yol az almadan, hi bir eye binmeden, batdan
douya kadar gider!
Arif de hoa bir halde oturduu yerden, gizli bir yoldan yzlerce dnyay
gezer durur!
Arif oturduu yerden byle bir gezinti yapmad ise, bir ok dnyalar
dolamad ise, telerden gelen haberler kimden geliyor, nerden geliyor?
638
708 Hz. Mevlana bir ruba'sinde yle buyurur: '"Nerede bulunursanz bulunun. O, sizinle berab
erdir!' haberi
Allh'tan geliyor. Bu haber; insann gnln mitle, nee ile dolduruyor. Sen, kendini tanmad
ndan tr neelenmedin,
huzura kavumadn! Eer kendini tansaydn, sende kimin misafir olduunu bilirdin; memnuniyets
izlik, huzursuzluk denilen
eyler, sana bir daha gelmezdi!"
639
709 Hz. Mevlana, bir baka Mesnevi beytinde (Mesnevi, c. V, beyit nu: 2240) aynen yle buyuru
r:
"Hakk'n srlarn her kime rettilerse, onun azn diktiler, mhrlediler!"
Hakk' arayan kii, uzun mana yollar aldktan, ok engeller atktan sonra,
gnldeki o mhr at! Yani, bir ok ibadet ve iyilikler sonunda Cenab- Hakk,
onunla beraber olduunu ona hissettirdi!
71 Dlen hata, bu iki yanl nelerdir? Birinci yanl u: nsann, zavall, ciz, gnahlara
batm bir kul olduunu
unutup da; "Bende kim varm; ben ne imiim!" diye kendini bir ey zannetmesi, bbrlenmesidir
. Ayetin verdii mjdeli
habere sevinerek gurura kaplmas hatasndan insan nasl kurtulabilir? Bu mjdeli haberi alnc
a, insann kendini yoklamas,
kendi duygularn gzden geirmesi lazm. "Bu mjdeli habere ben layk mym? ehvan arzulard
an, maddeye kar duyduum
isteklerden, hiddetten, nefretten, hret belasndan kurtuldum mu?" diye kendisini hesaba ekm
esi lazmdr, ikinci hatamza,
yanlmza gelince; kendimizi hazrlamadan gnl evine misafir ettiimiz padiahlar padiah
ile dolamamz, kendimizde
hissettiimiz o byk varlkla seyr sefere kmamzdr. Bu dolama, bu seyahat manev bir do
lama, manev bir seyahattir.
Salik hatalarm idrak eder de gnl evini her trl kirliliklerden temizledikten ve madd varl
ndan kurtulduktan, nefsin
menzillerini geride braktktan sonra Hakk'a doru sefere kacaktr. Arifler, bu hale "seyr-i
ilAllh" (=Allh'a doru seyir)
adn vermilerdir.
O'nu bulmann ne kadar zor olduunu razl Hafz u manal beyitlerle ifade ediyor: "Ben, bu
karanlk gecede,
sevgiliye giden yolu kaybettim. Ey ltuf ve hidayet yldz! Bir keden k, grn; bana yol
gster! Ne tarafa gittimse
aknlm artt, hayretim artt! Bu lden bktm, usandm! Bu bitmeyen yol, beni canmdan u
sandrd. Bu yola nasl bir
nihayet tasavvur edilebilir? Daha balangta yzbinlerce, hatta daha fazla menzil var, konak
yeri var!"
640
4185 ok yukarlarda geen bir hikyede (Mesnevi, cild II, beyit numaras
376) eyhin helva borcunu demesi de, o ocuun alamasna bal idi. 712
712 Mesnev'nin ikinci cildinde eyh Ahmed Hazraviye hazretlerinin helva almas, parasn vere
memesi hikye
edilmiti. Helvac ocuk, borcu verilmedii iin alamaya balamt. Bu srada eyhe birisi b
ir nezir gnderdi, eyh borcundan
kurtuldu. Onu bulmak iin de gzya dkmek, alamak, bylece ona yakn olmaya iaret edilmekt
edir.
O'ndan baka bir yerden, baka bir kimseden bir ey ummayasn diye
Cenab- Hakk, senin gnlne bir korku drd.
Umduun, arzu ettiin eyi sana faydal gsterir, sonra o arzu ettiin eyi
sana baka bir kimse vastasyla ltfeder!
Orada umduundan sana bir fayda gelmez ama, o ihsan baka bir yerden
gelir, atar!
Gnln arsn kalsn, hayrete dsn diye, bir san' at gstermek, bir
hikmeti belirtmek iin verdi!
641
4200 Bu hal, Cenab- Hakk'n akl ermez, nadir bir hikmeti yzndendir;
Allh, bu hali ezelde yazmt!
Bir de; akln fikrin arsn diye, tamamyla hikmetine hayran olup kalasn
diye, bu byle oldu!
4206 Maldan, akardan nice mirasa konmu bir adam vard. Bu adam,
konduu mirasn hepsini yedi, bitirdi, rlplak kald; alayp szlanmaya balad.
Zaten miras malnn vefas yoktur! Miras brakan da, muradna ermeden
geip gitmitir; mal da ondan ayrlm kalmtr!
Mirasa konan da, o maln kadrini kymetini bilmez! nk, onu kolay
buldu; ter dkmeden, alp abalamadan elde etti. O mal iin, pek o kadar zahmete
katlanmad!
642
Ey insan! Sen de, Hakk'n ltuf ve ihsanna miras oldun! Hakk sana bu
can bedava verdi de, o yzden cannn kadrini kymetini bilmiyor, miras yiyen gibi
onu harcayp duruyorsun!
4210 O adamn da, eline geen para gitti; kuma, mal mlk gitti; evler gitti.
Harabelerdeki baykular gibi ortada kald.
"Allhm!" dedi. "Sen; bana mal verdin, mlk verdin, yiyecek iecek ihsan
ettin; onlarn hepsi de gitti! Ya yine onlar ltfet, ihsan et; yahut da bana lm
gnder, canm al!"
4240 Adam bir rya grd; ryasnda hatifin sesini duydu. Hatif ona; "Sen,
ancak Msr'da zenginlie konacaksn!" diyordu.
"Yr, Msr'a git; orada iin yoluna girecek! Allh, niyazn kabul etti.
Zaten niyazlar kabul eden hep O 'dur!
Filan yerde pek byk bir define var! Onu elde etmek iin, Msr'a kadar
gitmen gerek!
Adam, Badat'tan kalkt, ta Msr'a kadar gitti. Msr' grnce gc, cesareti artt.
"Filan mahallede, filan yerde gml; pek byk bir servet, pek nadir bir
define var." denilmiti.
kalmamt.
Gece kuu gibi, geceleyin Hakk' zikreder, dilenirim. Elbette bir damdan
bana bir pul atarlar."
643
Gecenin te biri gemiti. O hala; "Dileneyim mi? Yoksa, gidip dudaklarm kupkuru yataym m?" demede, bir ayan ileri atmada, brn geriye
ekmede idi.
onlar korkutmutu.
4265 te, beki de byle bir zamanda, define aramaya gelen adam grd.
Sopa ile insafszca vurdu vurdu; adamn vcudu yara bereler iinde kald.
balad.
Beki; "te sana mhlet verdim!" dedi. "Haydi syle; gece vakti ne diye
dar ktn? Anlat bakalm!
Belli ki sen; bural deilsin, bir garip kiisin! Doru syle; sen buraya ne
yapmaya geldin?
644
713 "Sen, seni pheye gtrmeyen sz dinle! nk gerek olan sz, insann gnln yattr
r, gven verir!"
(Feyzu'lKadr, 3/529)
Garip adam, bekiye ryasn, o define meselesini anlatt. Beki, onun doru
sylediine inand, gnl rahatland.
4312 Beki garip kiiye; "Sen; ne bir hrszsn, ne de kt adamsn! Sen; iyi
adamsn ama, saf ve ahmak bir kiisin!" dedi.
"nk; bir hayal peinde kouyor, bir ryaya kanyor, bunca skntlara
katlanyor, bunca uzun yollara dyorsun! Galiba senin akln yok!
Ben de, defalarca rya grdm. Bana da; 'Badat'ta bir define var!' der
dururlar.
4315 Badad'n filan tarafmda, filan sokanda gml bir defineden bahsederler." Bekinin ryasnda grd ve syledii mahalle, sopalar yedii iin
hznl, zntl, perian Badatl garibin mahallesi idi, onun soka idi.
Beki dedi ki: "Bana ryada; 'O hazne, filann evinde gml; git, onu
ara! ' derler dururlar." alacak eydir ki, beki; hrsz sand, hrpalad, kendisine
dman bildii garip adamn evini, onun adn sylyordu.
Ben, bir hayale kaplp yerimden bile kmldamam! Zavall sen, sadece bir
ryaya kaplyor; kalkyor, enmeden, bir ok skntlar gze alarak buralara kadar
geliyorsun. Gerekten, senin aklnda bir bozukluk var!"
4322 Badatl garip bu szleri duyunca, nce ard, sonra dnd. "Demek ki define, benim kendi evimde imi. Bu byle olunca, ben neden kendi
yurdumda fakir dmm, yoksulluktan feryad etmiim?" diye hayfland, kendi
kendine kzd.
645
4329 Ey ulu er! Sen bana; 'Dertli!' de, 'Aptal!' de! Ben; sence, senin
nnde dertliyim, zavallym ama, ben kendi kendime houm, mutluyum!"
Yol boyunca, rzknn, byle aksi bir taraftan, beklemedii bir ynden
geliine ayor, hayretler iinde kalyor; bu alacak acaip hal yznden mest
oluyordu.
zenginletirdi!
O, yle sonsuz ltuf sahibidir ki, sapkl iman yolu yapar; eri gidii, ihsan
ekininin devirme zaman klar!
646
4360 Gizli ltuf ona derler ki, "Cenab Hakk sana ate gsterir; halbuki o
nurdur!"
4212 Elinden her bir ey kp gidince, bir belaya, bir felakete uraynca
kul; "Ya Rabbi, ya Rabbi!" diyerek Cenab- Hakk' anmaya; "Beni kurtar!" demeye
balar.
714 Bu beyite, u mealdeki hads aynen alnmtr: "Mmin uda benzer; karn bo olunca feryada
gelir, gzel sesler
karr!" Arif bir airimiz de yle yazm:
"Ney gibi karnn bo tut da, inle, feryad et; kam kalem gibi iini boalt da, srlar syle,
srlar yaz!"
i dolu olunca, algc, algsn elinden atar. Sen de, O'nun elinde bir
algsn; sakn dolu olma! O'nun elinden gelen zarar da, ac da hotur, tatldr!
4215 in bo olsun da, O'nun iki parmann arasnda ho bir hale gel!
nk mekan lemi, mekanszlk leminin arabndan sarhotur! 715
715 u mealde bir hads vardr: "Mminin kalbi, Cenab- Hakk'n parmaklan arasndadr; ona ist
edii ekli verir!"
Mevlana bu beyitte, bu hadse iaret ederek unu demek istiyor: Sen, O'nun elinde bir alg gi
bisin! Sakn dolma; iin bo olsun
ki, gzel sesler karasm! Hakk'n eli, tamamyla manev bir anlam tar. O'nun mzrab ile sa
na vuruundan, yani seni
kederlere, ztraplara, zntlere uratmasndan sakn ikayet etme! nk, O'nun vuruu can y
akc da olsa, hotur, tatldr!
O'nun elinde inlemek, feyad etmek O'nun sevdii kullarnn nasibidir. nk bir hadste Peyga
mber Efendimiz (s.a.v.), ac
ekenlere, dertlilere mjdeli haberler vermitir:
"Allh, kulunu sevince, feryadn, inlemelerini, yalvarmalarn duymak iin onu kederlere, ini
ltilere, belalara
drr!"
647
4217 Nice hulus sahibi kiiler vardr ki; alayarak, szlayarak iten
yaptklar dualar, ta gklere kadar ykselir!
Bunun zerine, melekler Cenab- Hakk'a yalvarrlar; "Ey her duay kabul
eden, ey kendisine snlan yce varlk!" derler.
Fakat, kuzgun ile baykuu kim, ne vakit kafese kor? Byle bir ey hi
grlmemi ve iitilmemitir!
648
1240 Gzellerden holanan ekmekinin yanna iki kii gelse, birisi ihtiyar
olsa, birisi de gen ve gzel olsa,
kisi de ekmek almak istese, ekmeki hemen bir ekmek alr ve ihtiyara; 'Al
u ekmei!' der.
Boyu posu, yz gz gzel olan mteriye ise, hemen ekmek vermez, onu
bekletir.
Ona der ki: 'Birazck otur, rahat et; evde taze ekmek piiriyorlar.'
O scak ekmek gelince de, ona yine; 'Biraz daha otur!' der. 'Evden biraz
sonra helva da gelecek! '
4235 Byle bahanelerle onu geciktirdike geciktirir; onu oyalar, gizli bir
yoldan onu avlar.
'Ey dnya gzeli!' der. 'Seninle bir iim var; birazck bekle!'"
te; mminlerin, iyi olsun, kt olsun; dualarnn hemen kabul edilmemeleri bu yzdendir; gerekten de bunu byle bil!
Akln bana al; merhamete kaplp da, kt bir kiiden intikam almaktan,
cann yakmaktan ekinme! Onun urayaca zahmete, eziyete pek bakma; susuz
halkn, bakalarnn decei zahmeti, eziyeti dn!
Btn vcudun zehirlenmesini nlemek iin ylann srd parma kes, at!
Sen; kesilen tek parma deil, btn bedenin helak olacan gr, dn! 716
716 Hz. Mevlana'nn bu beyitte anlatmak istedii hakikati yanl yola ekip grlmemelidir.
Hz. sa; "Sana bir
tokat vurana, teki yanan da uzat!" diye buyurdu. Yunus Emre hazretleri de;
Sen dervi olamazsn!" diye buyurdu. Peki, Mevlana niye; "Kt kiiden intikam almaktan ekinm
e!" diye
buyuruyor? Yani, birisi bize tokat vurunca, biz de ona tokat m vuracaz? Muhammed Mustafa (s
.a.v.) Efendimiz Taif te
talanarak mbarek ayaklarndan kanlar akt zaman, o byk ve esiz Peygamber onlara ta m
att, kt szler mi syledi?
Hayr, sayn okuyucularm; hayr! Hz. Mevlana, ahs dnmyor; toplumu, btn insanlar d
nyor da, byle sylyor. Biz,
ahsmza yaplan ktl affedeceiz; umuma, kardelerimize yaplan ktl affetmeyeceiz.
Hz. Ali (r.a.) ayn hakikati
yle ifade buyurmutur: "ahsnza ktlk eden bir dman affediniz; vatannza, milletimiz
e ktlk eden bir kimseyi asla
affetmeyiniz!" Bu yzdendir ki, en azl bir dmann yatrm keserken, dman Hz. Ali'nin
yzne tkrnce, onu affetti.
"Ben seni ldrsem, ahsma hakaret ettiin iin ldrm olacam!" dedi. Eski airlerimizden
birisi;
demitir. Yani; 'ahsna yaplan ktlkleri affet fakat, anan gibi olan vatanna yaplan haka
reti affetme!' demitir.
Sleyman Nazif merhum da, asrlardan beri aziz vatanmz paralamak, ele geirmek iin uraa
n dmanlara kar duyduu
nefreti;
649
Ch, her sene yoksulluk yznden hileye bavurur, karsna yzn evirir;
"Ey gnllerin arzu ettii gzel hanm!" derdi. 717
717 Her Mesnevi hikyesinde olduu gibi, bu Mesnevi hikyesinde de derin manalar vardr. Bu hi
kyede, dnyev ve
nefsan arzularn byledii ve eytann kandrp tesiri altna ald insan ruhunun kurtuluu
hikye edilmektedir. Hikyenin
kahraman olan Cuh (yahut Cuha)'nin, Gazneli Mahmud dneminde Kfe'de yaam olduu sylenme
ktedir. Mesneviyi
ngilizce erheden Nicholson onu bizim Nasreddin Hoca'mza benzetiyorsa da, doru deildir.
nk Ch'nin fkralar ile
bizim hocamzn fkralar arasnda ok fark vardr. Hocamzn derin zeka mahsul olan fkralar
Ch'de yoktur.
4450 "Mademki senin, gzellik gibi bir silahn var; haydi, yr; ava k,
avlan da, yakalayacan avdan biz de faydalanalm, biz de st saalm!
Haydi yr; deerli, stn bir ku iin tuzak kur; yemi avna gster! Fakat
sen yem olma; sen av yakala ama, av seni yakalamasn!
Kuu doyuracakmsn gibi grn; sonra onun cann yak, aznn tadn
boz! Zaten tuzaa dm ku hi yem yer mi?"
Ch'nin kars; "On gnll herca kocadan bktm!" diye kadya ikayete
gitti.
4455 Hikyeyi ksa kes! Kad efendi, o gzel kadnn tatl konumasna ve
gzelliine kaplp ona av oldu.
650
"Ey servi boylu; yalnzca gelirsen kocann ettii cefalar, sitemleri iyice
sylersin, anlatrsn!" dedi.
Kadn; "yi ama, senin evine iyi kt herkes derdini dkmeye, ikayetini
anlatmaya gelir gider!" dedi.
4465 Kad efendi; "Peki gzelim! Ne yapmak gerek?" dedi. Kadn; "Bu
cariyenizin evi pek tenhadr!" diye cevap verdi.
"Kocam kye gitti, beki de yok; yalnz kalabilmemiz iin tam uygun bir
ev!
mkan varsa, bu gece oraya gel! nk; gece yaplan ii ne kimse grr, ne
de iitir!
O eker dudakl dilber, gzel dudaklar ile kad efendiye alacak eyler,
4475 Kadnn hilesine son yoktur! Gece oldu. Akll kad efendi, kadnla bulumak iin yola dt, kadnn evine gitti.
Kadn, iki mum yakt; yemek ve erez hazrlad. Kad gelince de; "Biz,
zaten bu arab imeden de sarhouz!" dedi.
Tam o srada Ch geldi, kapy almaya balad. Kad efendi srad, kalkt;
korku ile snacak bir yer arad.
4480 "Neyim var da sana feda etmiyorum? Ben sana ne yapyorum ki, her
zaman benden ikayet eder durursun?
Ben sustuum, sana bir ey sylemediim halde, sen azn aar, gzn
yumar, sylemedik sz brakmazsn! Gah mflis dersin, gah ahlaksz dersin!
Ey canm! Bende eer bu dediin iki hastalk varsa, biri sendendir, biri de
Hakk'tandr!
Beni thmet altnda brakacak, seni phelere drecek bir tek sandm
var; u sandktan baka neyim var ki?
Halk yle sanyor ki, onun iinde benim altnlarm var! Bu zanlar yznden
de, aleyhimde bulunuyorlar.
651
4485 Sandk ssl, grnte pek gzel ama, iinde ne kuma var, ne altn
var, ne de gm; o bombo!
Hani gzel grnen, gsteri seven, alml insanlarn bedeni gibi; d seni
yakar, ii beni! O sepette, ylandan baka bir ey bulamazsn!
4490 Ertesi gn, erken erken rzgar gibi kotu, hammal getirdi. Acele o
sand hammaln srtna ykledi.
O ses stste gelince, daha da artnca hammal kendine geldi. "Bu ses, hatif
sesi (=gaipten gelen ses) deil!" dedi.
4500 Bu szn sonu yoktur. Kad efendi; "Ey hammal, ey sand tayan
kii!" dedi.
satn almas
652
Naib; "Ey fakir ve muhta kii; bu isteinden utan! Zaten sandn deeri,
grnnden belli!" dedi.
Ch; "Bir eyi grmeden, incelemeden satn almak doru bir i deil!"
dedi. "Karanlkta, gz kapal olarak mal alnmaz!
Aalm; bir bak, gr!.. Demezse satn alma; sen de ziyana girme babacm!"
4525 Naib; "Ey srlar rten; srlar ama!" dedi. Ben, bu sand kapal
Evet de, senin de aybn rtsnler; kendinden emin olma! Kendi kusurlarn
brakp da bakasna glme; kusur arama!
Sen; kendi hallerini gr, gzet; yaptn iyiliklerin, insanln, adaletin sana
getirdii gnl huzurunu gr; yaptn ktlklerin, gnahlarn, hakszlklarn,
zulmn seni iine att ztrab, vicdan azabn dn!"
Ch; "Evet!" dedi. "Yaptm zulmdr ama, unu da bil ki, ilk yapan daha
da zalimdir!"
Naib; "Tek tek hepimiz, btn insanlar daha zalimiz ve yzmzn karas
ile sevinmedeyiz! Aslnda hepimiz, btn insanlar zalimiz! nk; kendi
hatalarmz, gnahlarmz grecek yerde, bakalarnn yaptklarn gryoruz, onlar
suluyoruz!
4535 Zenci gibi yzmz kara olduu halde sevinliyiz, houz, nee iin-
653
Hasl, alveri uzad gitti. Sonunda, naib yz dinar verdi, sand Ch' den
satn ald.
4553 Bir yl sonra Ch, yine yoksullua dt, skntlar iinde kald. Yine
karsna dert yand: "Ey akll, becerikli kadn!" dedi.
"Geen seneki kazanc yenile; kadya git, yine benden ikayet et!"
4555 Kadn, yanna baka kadnlar da alarak, kad efendinin huzuruna kt.
Bir kadn da, kendi ikayetlerine tercman yapt.
yoktur!
4560 Ch gelince, kad efendi onu hemen tanyamad. nk, geen sene
Ch geldii zaman, kad sandn iinde idi; yzn grmemiti.
Fakat ben, iflas etmi bir kiiyim. Yaama gcn, kazan yollarn
kaybettim; lsem, bana kefen bile bulunmayacak!"
Kad, Ch'nin sesini duyar duymaz onu tand; geen seneki hilesini,
oyununu hatrlad.
4565 Dedi ki: "Sen, o oyunu geen sene benimle oynadn, beni yere vurdun!
Benim sram geti; bu sene sen, o kumar baka biri ile oyna, benden elini
ek!"
654
kr, dk!
71s Cenab Hakk'm celal sfat, sonbahar gibi, gnl bahelerimizde bulunan manasz ve kt d
nceler nee, mit
aalarnn yapraklarn sarartr, dkerler. Daha dorusu, Hakk'm korku rzgar, gnl aacnd
a bulunan hatralarn
yapraklarn dkerler. Bu sebeple, gnlde hasl olan bo fikirleri, kt dnceleri yok etme
k iin Allh korkusunun
sonbaharda esen, baheleri krp geiren, kn geldiini haber veren sert rzgarlara snmam
z gerek. Geen yln akayklar
olan eski fikirleri, bizi zen khne hatralar skp atmak lazmdr. Onlar yeni fikirlere; ne
eli, mitli, taze hatralara engel
olurlar.
Kendini bu dncelere verme; uykuya dal! Uykuya dal da, bombo fasit
dncelerden kurtul! Uyku iinde iken gafletten uyanrsn, bakaldrrsn; manev
uyanklk elde edersin!
Ey hoca! abuk, o Ashab- Kehf gibi kalk, yr; sen uyank ol; fakat, seni
grenler uyur sansnlar!
dorusu, ten sandndan kacak, kabir sand olan tabuta girecek, topraa
gmlecektir.
655
4503 Ya Rabbi; ruhlar aydn, gnlleri uyank kiileri gnder de, bizi de u
beden sandklarndan satn alsnlar, kurtarsnlar!
4538 Bu yzdendir ki, itihat sahibi olan, slam' zafere ulatrmak iin
alp savaan Peygamber, kendi adna mevla (=dost) dedi, Hz. Ali'nin adna da!..
"Ben, kimin efendisi, kimin dostu isem, amcamn olu Ali de onun
efendisidir!"
4843 Efendi kimdir? Seni azad eden, kulluk prangasn ayandan zendir!
Yani, Hz. Peygamber Efendimiz ve Hz. Ali; bizi nefse esir olmaktan, ihtiraslarmzn
klesi olmaktan azad etmeye altklar iin bizim efendimiz oluyorlar!
656
Fakat, her an yeermi, gzellemi, eit eit renklerle, eit eit ieklerle sslenmi gl bahesi gibi, size bu ltuflarda bulunan suya, dilsiz dudaksz
kredin!
Onlarn her cz', her paras bahar padiahndan gebe kalmlar; bedenleri,
meyve incileri ile dolmu tayor!
4550 Ey hakikati seven, szlerine gvenilir kii! Cenab- Hakk'a ok, pek
ok krediniz ki, nimetler iinde nimetlere, ihsanlar iinde ihsanlara kavuasnz!
ynden de!
4568 rfan sahibi olan kii, be duygudan da kurtulmutur, alt ynden de!
O, sana bu duygularn ve ynlerin tesinden haber vermededir! 719
719 nsann be zahir, grnen duygusu, be de batn duygusu vardr: Zahir duygular; grme
k, iitmek, tat almak,
koku almak, dokunmak duygulardr. Batn duygular ise; anlamak, hayal etmek, vehme kaplmak,
dnmek, renmektir.
657
rfan sahiplerinin iaretleri, ezel iaretler olmutur. Onlar, btn vehimlerden kurtulmular, yapayalnz bir keye ekilmilerdir!
720 Hz. Mevlana, dnya hayatn alt keli bir kuyuya benzetmitir. Her kede bir kt huyum
uz, fena
alkanlmz, gnahlarmz bulunmaktadr. Biz, bu kuyudan kendimizi kurtarmadka, bu ktl
klerden yakamz
syrmadka can Yusufumuzu yukarlara karamayz!
721 Hakk yolunun yolcular, vahdet denizinde yzen balklar gibi hareket ederler, yaarlar. Ha
yatn iinde olduklar
iin hayatn ne olduunu bilmezler! Onlar, kendilerini iinde olduklar denizin bir cz' saya
rlar! Su iinde olduklar halde,
suya kanmamlardr! Halbuki, dnya hayatn seven kii, bu monoton, hep ayn ekilde geen ha
yat skc bulur.
oldu!
Nerden zayf olmayan, krk dkk olmayan bir misal, bir benzetme
bulabilirim? O, yle byk bir varlk ki, O'nun ei ve benzeri ne gelmitir, ne de
gelir!
658
Kmil insan yle bir erdir ki; yzbinlerce kiinin varl onda gizlenmitir;
adeta, yzlerce yay ve ok bir oka sm, bir okta gizlenmitir!
4580 Kmil insan, bir zerre iine gizlenmi bir gnetir; o zerre, anszn azn aar!
Byle bir can nasl olur da bu tene, bu bedene layk olur? Ey ten, ey beden!
Akln bana al, kendinin ne olduunu bil de, gerek cana layk olmaya gayret et; bu
hayvani ruhtan vazge! 722
"Ben ki, toz kanatl bir kelebeim, Ufack gvdeme ykl Kaf Da, Bir zerreciim ki, ara geb
eyim, Dev
Ey cann evi olan beden! Yeter artk; deniz hi bir su tulumuna sabilir mi?
4585 Sende akl ermez srlar var; iinde binlerce Kbe sakl bulunan bir kilise gibisin! Sende yle kuvvet vardr ki, sen istersen, frit'i, blis'i bile yanltr,
hatalara drrsn! 723
"Hoa bak zatna kim zbde-i lemsin sen, Merdm-i dde-i ekvn olan Ademsin sen!"
diye buyurdu.
Sen, mekan leminde mekanszln secde ettii yersin; iblislerin dkkanlar, senin yznden yklmtr!
nsan topraktan yaratld ama; grnd gibi bir suretten, bir glge
varlktan ibaret deildir! Gzlerini outur da iyi bak; onda cell nuru, ilah nr
parlamada, gz kamatrmadadr!
sndrecek!"
4608 Ey temiz kii! Bu yzdendir ki cehennem, Hakk knn ateinden zayflar, sner!
659
Cehennem mmine; "Ey ulu er!" der. "abuk ge! Yoksa, nrunun atei
yznden benim ateim snecek!" 724
4610 manszlk, kfr, cehennem ateinin asl iken, bak ki, akn nefesi,
nru onu bile sndryor!
Durma, acele et; sen de ateini bu sevdaya, bu aka brak da, sana ne
cehennem saldrsn, ne de stne kvlcm srasn!
Cennet de ka; "Rzgar gibi ge!" der. "Yoksa, bende bulunan eitli
nimetler, zevkler, safalar senin nurunla yok olup gidecek!
724 Bu beyitteki hads, u hadsten aynen alnmtr: "Ey mmin! abuk ge ki, senin nurunun p
arlakl ateimi
sndrecek!"
Byk ve esiz Peygamber Efendimiz'in hadslerinde buyurduklar gibi; cehennem nasl Hakk k
nm nrundan
korkar, atei zayflar, snerse, cennet de km gzelliinden yle korkar, kendi gzelliinin
grnmez hale geleceinden
endieye kaplr! Cennet de, cehennem de Hakk kmdan korkar, tirtir titrerler! "Ey k! ab
uk ge; rzgar gibi u git!" diye
ona yalvarrlar!
Atn, zenginin gidii denize kadardr; denize vardktan sonra, insana tahta
bir at lazmdr!
Bu susmak, bu manev skt da, tahtadan bir attr; lakrd bilmeyen, susup
duran bu tahta at, hikmet denizine dalm olanlara dilsiz dudaksz bir eyler syler,
telkinlerde bulunur! 726
726 Ariflere gre karalar, manev bilginin sembol olan denizin zttdr. lham incileri, haki
katin, tevhidin (=birliin)
srr denizlerde bulunur. Hz. sa bile, denizler zerinde yrmt. Bylece, deniz mana lemi
nin sembol olurken karalar,
suret lemini ifade eder. insan kemale doru giderken mertib-i mahsusat (=hisler, duygular m
ertebelerim) arkada brakr,
hakikat denizinin sonsuz sahillerinde mertib-i insaniyyeye (=insanlk mertebelerine) ular.
Tahta at, geminin semboldr.
Gemi, tasavvuf ynnden, Hakk yolcusunu mride gtren bir vastadr. Skt (=sessizlik), ruh
lar arasnda bir konuma, bir
anlama ifade eder. Erbab- kaal (=bo sz syleyen kiiler), lzumsuz laflar ederler. Erbab-
hal (=hal sahihleri, gnl erleri)
kelimesiz, azsz dilsiz konuurlar. Yalnz gnller sessiz sedasz konumaz; bazen gzler de
, baklar da, jestler de konuur.
Bir air; "Sen ham ol, maceray em-i giryan sylesin!" demi. Yani, "Sen sus; maceray al
ayan gz sylesin!" derken ayn
duyguya tercman olmutur.
660
4625 Sana manasz gelen, seni usandran, zen bu susu, hakikatte telerden
gelen ak naralardr!
727 Konumayan, sessiz duran bir kimse, suret ehlini zer; Hakk knn susmas, ona melal ve
rir! Halbuki, Hakk
k dilsiz dudaksz, sessiz sedasz feryad edip durmaktadr. Hafz merhumun buyurduu gibi;
"Bilmiyorum, bu benim hasta gnlmde kim var? Ben, susmaktaym; halbuki o, feryad edip durmakt
a ve benimle
ekimektedir!" Gerekten de Hakk kmn sessizliinde ak naralar vardr! Sen, mana ehlinin
sessizliini grp; 'Acaba
neden susmaktalar?' diye dnyorsun. Halbuki, mana k da gnl dili ile sessiz sedasz ba
na unlar syler: 'Ey gafil! Ben;
iimden, azsz dilsiz haykrp duruyorum fakat, beni kimse dinlemiyor! ' iin alacak tara
f u ki; u madd balarda bulunan
kulaklar pek keskin olan kiiler, gnlden gelen feryadlan duymamaktadrlar!"
4630 Tahta at krlan kiiye gelince; o, artk denize batm kiidir; o, balk
olmutur!
O hale gelen artk ne syler, ne de skut eder, susar! Onun misli, benzeri
adeta yoktur; hali, szle anlatlamaz!
661
Bu, ikiden deildir! Gerekten de alacak eydir ki; bu her ikis indendir!
Bunu anlatmak, aklamak saygszlk olur! 728
728 Bu beyitte, Hakk'a kavuan, O'nda yok olan kmil insan "o, bu" diye iaret edilmektedir. B
u hal, madd olarak
dnlemez! Batllarn panteizm inanc ile islam inancn vahdet-i vcd inanc birbirine uy
maz! Biz; panteizmi vahdeti
mevcd olarak alyoruz. nk slam inanta hll (=girme, bir olma) inanc yoktur! Ancak ila
h cevherde yok olu, bir
damlann denize dmesi gibi garkolmadadr. Mutasavvflar buna istirak (=garkolma) diyorlar.
Bu, bir sembol olarak
sylenirse de, anlatlmas ve anlalmas zordur! Denize den bir damla var; bu damla denizde
n, deniz de damladan
ayrdedilemez!
adalet ordusudur.
Dikkat et de gr; rzgar, btn azlardan girip kmada; her canl varlk,
her an onu alp vermede!..
Boaz da, kendi iine girip kan rzgrdan emin, diler de; fakat o, Hakk'n
emri ile bir die girince,
4685 Bir zerre rzgar koca bir da kesilir! insan, di arsndan perian olur,
hastalanr. Yani Cenab- Hakk rzgara; "Die d; sahibini perian et!" diye
emredince, bir zerre rzgar die girince di kocaman bir da gibi sahibini ezer, hasta
eder.
Bunun gibi, sevgi ve sayg ile senin elini pen kiinin eli, kzd zaman bir
topuz gibi senin bana iner!
662
O dii aryan kii de; "Ey Allhm! Bu yeli, bu ary Sen gider!" diye
candan ve gnlden; "Aman ya Rabbi, aman ya Rabbi!" diye mzlanmaya,
yalvarmaya balar.
Ey az! Bu geip giden yelden haberin bile yoktu, gfl idin; imdi,
4690 O kat kalpli, gz yaarmasn bilmeyen kii, dii arynca, gzyalarn yamur gibi aktmaya balar. Bylece dert, ztrap, Hakk' inkar edenlere;
"Aman Allh!" dedirtir.
Ey gafil! Sen de, mademki ermilerin nasihatlerini kabul etmedin, benimsemedin; hi olmazsa imdi akln bana al da, dert yznden, ztrap yznden
gelen Hakk'n vahyini, uyarn kabul et!
Rzgar der ki: "Ben, Cenab- Hakk'n bir elisiyim! Bazen hayr haber
getiririm, bazen da er, uursuz haber getiririm!
Rzgar der ki: "Ey gfil kii! nsan olsaydn, halin Sleyman'n hali gibi
olsayd, Sleyman'a hammallk ettiim gibi, sana da hammallk ederdim!
4695 Muvakkat bir zaman iin gelir, senin emrine girerdim; kendimi sana
brakrdm; senin maln olur, sana srlarm fsldardm!
Fakat sen Hakk'a as olunca ben de muvakkat bir zaman iin kendimi sana
veririm; sana drt gn hizmette bulunurum!
Sonra, Ad kavmi gibi, seni perian ederim; artk sana yar olmadm iin
senin ordundan, dmancasna kaar giderim!
Bylece, imann gam mayas olunca, sen kederler, zdraplar iinde kalnca,
o zaman gizli leme, gayb lemine kuvvetle inanrsn!
Byle sen, iki gnlk, muvakkat ve sakat bir padiahlk deil, ebed srecek
bir ahlk, bir padiahlk elde edersin!
663
4705 Zaten bu az, toprak yer durur; fakat azn yedii toprak, baka ekle
girmi, baka renge boyanmtr!
Onlar yedin de, bedenine et, deri oldular; etinin, derinin rengine boyandlar!
Ama onlar, yine de, u topraktr! Byk ve esiz san'atkar, bir avu topra
alr, diker, sker, eitli ekillere sokar; sonra tutar, hepsini yine toprak eder!
729 Batl, iman sahibi bir airin "Gzler" adl iiri, bu konuyu dile getirmektedir:
"Mavi, siyah hepsi sevimli, hepsi de gzel saysz gzler, efkatlerin gzelliklerine hayran o
lup kalmlard. Onlar,
imdi, mezarlarn derinliklerinde uyumaktadrlar. Halbuki, onlar byleyen gne hala domakt
a, etrafa nurlar samaktadr.
Gndzlerden daha airane olan, daha gzel olan geceler, saysz gzel gzleri byledi. Onlar
byleyen yldzlar, hala
klarn samakta, gkyznde dolap durmadalar! Halbuki o gzel gzlere toprak doldu. O sa
ysz gzel gzler toprak m oldular, yok mu oldular? Hayr, hayr; onlar, grnmez leme evrildiler, grnmez lemi seyretm
edeler!"
Geriye kalan renk, ancak Allh'n boyasdr, Allh rengidir! Bundan tesini,
an gibi, sadece ses karan ireti bir ey bil! 730
730 Allh rengi, Allh boyas, mecaz mana tar, Allh'n rengi ile mslmanl kastetmiler
dir. Bazlar, insanlar
hayvanlardan ayrdeden akl ifade etmilerdir. Bakara Sresi'nin u mealdeki 138. ayetinde ge
mektedir: "Allh'n boyas ile
boyan; Allh'n boyasndan daha gzel boyas olan kimdir? Biz, ancak O'na kulluk ederiz!"
Doruluk rengi, takva rengi, gerek iman rengi; kullukta bulunanlar, ibadet
edenler, iyi iler yapanlarda ebed olarak kalr!
664
phe rengi, nankrlk rengi, nifak rengi de, isyan edenin cannda ebed
olarak kalr! Yani, Allh' a inanan bir kiinin vefat ettikten sonra da slam ve iman
sfatlar kaybolmad gibi, kfr ehlinin de kfirlik ve isyan sfatlar lmnden
sonra da zail olmaz! Mminin de, kfirin de bedenleri rr gider; fakat, her ikisinin
de manev sfatlar devam eder gider!
4715 manl kiilerin, dorularn gzel yzlerindeki nur, bedenleri yok olsa
bile kyamet gnne kadar kalr!
irkin, ebed olarak ancak o irkindir; gzel de, ebed olarak ancak o
gzeldir! irkin, somurtur durur; surat daima asktr! Gzel ise, her an gler!
Cenab- Hakk, topraa renk verir, eitli hnerler ltfeder, onu mcevher
haline sokar; ona bir sr vasflar, gzellikler balar! Sonunu dnemeyen, ocuk
huylu insanlar da, topraktan gelenleri elde etmek, dnya nimetlerini kapmak iin
birbirine drr, savalara daldrr!
4733 Bylece; noksan sfatlardan mnezzeh olan Cenab- Hakk, topraa ekici, ho bir renk vermitir; sonra, bir avu toprak iin ocuklar gibi, bizi birbirimize
drmtr, bizi savaa sokmutur!
ocuun yetikin insanlara kar gc yoktur! Nasl olur da, Cenab- Hakk
ocuu yetikin kiilerle bir sayar?
Yendii zaman, azda, arslan da ekmek olur, deve de; fakat ocuklara bu
anlatlsa dinlemezler!
665
Silah ile bilgisizlik bir kiide toplanrsa, o kii, zulmle dnyay yakar bir
Firavun kesilir!
4726 Bo karn, Allh'lk lafn etmez; nk, ateine odun atlarak yardm
grmez! Yani; nefsan arzular, eitli gdalarla beslenmez!
4730 yle dil dkerler ki, byc gibi, kp at gibi yrtrler, ay ile
sabaha kar meydana gelen aydnl kuma gibi gsterirler!
666
O ham, o eki suratl kii de, yz yana bile ayak bassa, akl fikri yerinde
olanlara nazaran yine ocuktur, hamdr! 732
"Ben, gen talihliye, ezelde saadete eren, Hakk'n tevfkina mazhar olan gence, pir adn veri
rim! Yoksa; gnlerin,
senelerin geii ile ihtiyar olan kiiye pr demem!" (Mesnevi, c. I, 1940] Byk bir mtefekki
r de; "ok yaayan; seneleri sayan
deil, hayat hisseden kiidir!" demitir.
Kendi kendine der ki: "Acaba kemale erdim mi? Yahut byle ham olarak m
kalrm? Acaba, Hakk'n keremi beni olgun hale getirir mi?
Hakanmz, bize daima ziyafetler vermede, ltuflarda, ihsanlarda bulunmada; "midinizi kesmeyin!" diye kulamz ekmektedir! 733
733 Bu beyitte, Zmer Sresi'nin u mealdeki 53. ayetinden iktibas vardr: "Allh'n rahmetind
en mit kesmeyin;
Allh, btn gnahlar balar! nk O, ok balayan, ok esirgeyendir!"
Asil kanl, terbiyeli atlar bir otlaa nasl koarak giderlerse, biz de,
ruhumuza huzur verecek holandmz o yere, o leme yle koar gideriz!
4745 Adm atarz ama, orada adm yoktur; kadehimizi doldururuz ama,
orada kadeh yoktur! 734
734 Hz. Mevlana bir ruba'sinde yle buyurur: "Bizim arabmz, kadehsiz olarak sunulmaktadr
! imize bir ate
dmtr, yreimiz yanp tutumaktadr! Fakat, bu gnl yangnnn duman grlmemektedir! A
k rebabnm feryad,
inlemesi; gerek sevgilimizin, gnl sultanmzn yayndan, onun mzrabndandr! Sakn; 'Bu re
babdr; bu sesi rebab karyor!'
deme!"
nk, orada herey can lemindendir! Vardr, ama can gibi grnmez;
mana iinde manadr, Rabb'e mensuptur!
667
ekil, suret, grnen herey glgeden ibarettir; mana ise gnetir! Glgesiz
nur; harabelerde, ykk yerlerdedir!
4750 Da; perdeyi yrtmak, glgeyi gidermek iin param para olmu, zerre
zerre dalmtr! Bu hal, bu nura kar deersizdir!
4753 Hakk nuru yle bir nurdur ki; bu nurun urunda da, yzbinlerce para
olmaa deer! Ey yeryz; gkten gelen ilah nura engel olma, abuk aradan kalk ve
ekil! Yeryz; insann madd varlnn, bedeninin semboldr!
Kalk da, gn nuru glgeyi yaksn, yok etsin! Ey gndzn dman olan,
ey ilah nura engel olan glge varlk; bu manev karanlklar senin glgenden
meydana geliyor; sen ortadan kalk ki, nur parlasn! 735
735 Ey yeryz ve u kara toprak gibi kirlenmi, gnahn karanlklar iinde kalm kii! Kt
huylarm, madd
arzularn, ehvetini, hiddetini aradan kaldr, yok et! Sende cisman kesafet yok olunca, gkl
erden, telerden gelen nur,
karanlklar defeder; ortalk ilah nurla, Rabbani tecell ile dolar!
4797 Hakk Teala Azrail'e; "Ey stn melek!" diye buyurdu. "Sen; bu
kederli, dertli insanlardan canlarn alrken en ok kime acrsn?"
Hatta, cann almak istediim gence acrm da; 'Keke Allh, onun yerine
beni kurban etseydi!' dediim de olur."
4800 Allh; "Kime daha fazla acrsn; gnln, kime daha fazla yanar,
kavrulur?" diye buyurdu.
668
Azrail dedi ki: "Bir gn bir gemi, coup kpren, kuduran dalgalar arasnda
bocalarken emir aldm, gemiyi param para ettim.
Her ikisi de, bir tahta parasnn stnde ciz bir halde kalmlard. Azgn ve
Derken; 'Anasnn da cann al!' diye emrettin. 'Kn! (=01!)' emrine uy da,
ocuu yapayalnz brak! '
4805 ocuu anasndan ayrdm; ama Allhm, Sen de bilirsin ki, bu bana
pek ac geldi!
Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ben, o ocua ltufta bulundum da, dalgaya,
onu aalk bir yere gtrp brakmasn emrettim!
Berrak, tatl sular fkran kaynaklarla dolu, aalkl bir yerde o ocuu
yzlerce nazla, nimetle besledim!
4810 Orada, o bahede yzb inlerce gzel sesli kular tmede idi.
'Ey k; o baheye urama, bu ayr imeni sakn soldurma! Ey yaz; sen de,
bu baheye el atp oray kasp kavurma!' dedim!
4831 Allh'n ltf ile lmden kurtulan ocuun ulat bahe, ariflerin
Bir kaplan yeni dourmutu. Ona; 'Bu ocua st ver! ' diye byrdm; o da
emrimi yerine getirdi.
669
Bylece, kendisine yaplan iyilikleri inkar etti; gurura kapld, yol vurucu
oldu. i aztt da, Allhlk davasna kalkt!
nk, mneccim yln talihine bakm; 'Bu sene, seninle savaacak bir
ocuk doacak!' demiti.
'Akln bana al da, sana dman olacak ocuu ortadan kaldr!' demiti.
Bu yzden Nemrud, o sene kim douyorsa, acmadan onlar ldrtyordu.
4815 eyban- Ra', cuma namaz vakti gelince inat kurt girmesin diye,
srnn etrafna bir izgi, bir hat ekerdi.
736 eyban- Ra': Byk vellerdendir. Gazal hazretleri hya-i Ulum adl kitabnda, mam-
afi hazretlerinin bu
velnin huzurunda bir mektep ocuu gibi oturduunu, ona sualler sorduunu, bu hale aanlara
da; "O, lednn ilmini bilir!"
dediini yazar. Hz. Mevlana, eyban- Ra' hazretlerinden Mesnev'nin birinci cildinin 856. be
ytinde ve ondan sonra gelen
beyitlerde bahsetmitir. Bu byk vel Msr'da vefat etmi ve mam- afi hazretlerinin meza
r yanna defnedilmitir.
670
Hud (a.s.) da, bu ekilde Hakk'a snarak, yalvararak bir daire izmi, o
daire iinde kalan yaknlar, kendisine uyanlar o korkun kasrgadan korunmutu. 737
737 Hud (a.s), bugnk Yemen'de oturan Ad Kavmi'ne peygamber olarak gnderilmiti. Kendisine i
syan eden, imana
gelmeyenleri yedi gece, sekiz gndz devam eden ok iddetli bir kasrga ile mahvetmiti. Kend
ine inananlar toplam, onlarn
etrafna bir daire izmi. Rzgar, kasrga o daireye gelince bahar rzgar gibi tatl tatl es
ermi.
Hz. Hd onlara dedi ki: "Sekiz gn, bu izginin iinde rahata oturun da,
dardaki korkun azab seyredin!"
738 Tabiata inanan; kendini felsef dncelere kaptrm, hadiseleri kendi akl terazisi ile
len kiidir. Bu kii;
gerek bir hadisenin kssasn anlatan ayetleri grmezlikten gelir, onlara inanmaz. Ziy Paa
ne gzel sylemi:
Ey tabiata inanan kii! Elinden gelirse Kur 'an okuyanlara mani ol,
okumasnlar; Kur 'an retene de para ver, okutmasnlar!
Ey inat kii! Senin nnde aczler, aresizlikler var; gizli hallerin meydana
kaca an geldi, sanki kyamet koptu!
671
Hayran oluu, ciz kal kendisine manev gda edinen kii ne mutlu kiidir!
Bu hale gelen kii, iki lemde de dostun himayesinde, glgesinde uyumaktadr!
739 Peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "Size yal kadnlarn dinini tavsiye ederim!" diye
buyurmulardr. nk
yal kadnlar; bir bilginden, bir din adamndan bir sz iitseler tereddt etmeden onun dor
uluuna inanrlar. 'Bunun asl
nedir?' diye mnakaaya girimez, kendilerinde bir akl, bir hner grerek benlie kaplmazlar
, bilgilik taslamazlar.
740 Bir rivayete gre Zleyha, kocasnn lmnden sonra Hz. Ysuf la evlenmek istedi. Fakat p
ek zayft,
irkinlemiti; gc kuvveti kalmamt. l m, diri mi belli olmaz bir hale gelmiti. ekti
i zdraplardan tr ok
ihtiyarlamt. Durmadan alad iin gzleri grmez olmutu. Hz. Ysufun huzuruna kardkla
r zaman Ysuf, onu
tanyamamt. "Ben, btn hayatmca sizi seven, sizi dnen Zleyha'ym!" dedii zaman Ysuf,
onu sesinden tand. Ona ok
acd; yrei szlad. Zleyha'ya bir arzusu olup olmadn sordu. O da, eski gzelliini, g
rme kabiliyetini tekrar elde etmek
istediim syledi. Hz. Ysuf dua etti. O srada, Cebrail (a. s) geldi. "Allh buyuruyor ki:" d
edi. "Onu genletireceim, zengin
edeceim! Gzleri grecek; ona iman da nasib edeceim! nk o, hi bir vastaya bavurmadan B
izim sevdiimizi seviyor!"
dedi. Ve Zleyha'nn srtn svazlad. O anda Zleyha dnyann en gzel kz oldu ve imana ge
ldi. Ysuf da onunla evlendi.
(Mesnevi Me 'kazlar, s. 228)
4836 Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ben; Eyyb'a da, bedenine den kurtlar
bir baba gibi sevme duygusu verdim! Bir baba gibi onlar sever, onlara zarar
vermezdi. Yarasnn cerahatleri iinde kaynaan kk kurtlar yaradan kurtulup yere
dnce, Eyyb onlar yerden alyor, tekrar yarasnn iine koyuyordu.
Hz. Eyyb 'un yarasnda kaynaan kurtlara da, evladn babasn sevmesi
gibi, ona kar bir sevgi verdim; onu, babalar gibi severlerdi. te sana Hakk'n
kudreti, ite sana Cenab- Hakk'n hikmeti!
672
4856 Gerekten de kt nefis, yrtc bir kurttur! Sen, akln bana al da,
kendini ondan koru! Ne diye her yakn dosta, her arkadaa bahane bulursun, onlar
sularsn? 741
741 Baz kiiler, kendi nefislerini temize karrlar da, suu hep bakalarna yklerler. Bak
alarnn hatalar ile,
ktlkleri ile urarlar da, kendi nefislerini grmezler; kendi hatalarn dzeltmeye uram
azlar. Nitekim Ysuf (a. s); "Ben,
byle yapmakla nefsimi temize karmak istemiyorum! nk nefis, daima ktl emreder!" (Yus
uf Sresi, 53) diye
buyurdu. Peygamber Efendimiz de bir hadslerinde; "Senin en zararl dmann nefsindir!" diye
buyurmutur. Cenab- Hakk,
Davud (a.s)'a yle bir vahiyde bulunmutur: "Ya Davud! Eer Benim seni sevmemi istiyorsan, ke
ndi nefsini dman bil ve bu
suretle Ben'i sev!" Gerekten de, nefsini sevdii halde Allh' sevdiini iddia eden kii, yal
ancnn biridir. Hz. Mevlana bir
ruba'sinde yle buyurur:
"Eer bir defa hakkyla kendi nefsini yenebilsen, onu sulasan, ona hakim olsan btn peygambe
rlerin ilmi sana
malum olur. O zaman, btn dnyann aramakta olduu gzeller gzeli, o gayb leminin gzeli, s
enin anlaynn, idrakinin
aynasnda belirir, kendini gsterir!"
Nefis, her kele klah bulur, giydirir! Bu sebeple, ey Allh'n fakir kulu; sana
diyorum ki; "Kendine gvenip de sakn tasmay nefis kpeinin boynundan karma!
Bu nefis kpei terbiye edilse, hatta terbiyeli bile olsa, yine de kpektir!
"Ne mutludur nefsini aa gren kii!" hkmne uy, nefsini alak! nk o, ok
kt huyludur! 742
742 Bu beyitte u hadise iaret edilmektedir: "Ne mutludur nefsini aa gren kii; kazancn
temiz hale sokan, iini
slah eden, temizleyen, dn dzelten, gze batacak hallerden ekinen ve errini, ktln
halktan gideren kii!" (Cami'u 's-
Sagr, e. II, s. 54) Bu beyitte; "Nefis kpei terbiye edilse, hatta terbiyeli bile olsa.." ge
mektedir. Bunu, rihler aklarken
yle yazyorlar: "Nefsinin tesirinden tamamyla kurtulmam kii, bakalarna ahlak tler
veren bir terbiyeci olsa bile, onun
tabiat deimez; yine nefsaniyetinden, kt duygularndan kurtulamaz!"
673
4862 Kur 'an- Kerm 'in bir ok ayetleri, nefislerin ktlklerini, pisliklerini
anlatp durmadadr. Mushaf a da bak; ama sende onu okuyacak gz nerede?
4302 Dert, eski ilac yeniler; dert, her usanm, kurumu dal krar! Yani ak
derdi, iddetli istek, khne ilalar tazeler; ak ve evk melal ve znt dallarn
budar, krar!
Kendine gel de, melal yznden ah edip durma; dert ara, dert ara, dert ara!
Tuzlu su, susuz kimseye derman olmaz; iildii zaman insana ho ve serin
gelirse de, hi bir fayda salamaz!
Tuzlu su; kendisini bize iyi su gibi gsterir, bize hile yapar da, yzlerce
sebze yetitiren tatl suyu aramamza mani olur. Yani; zevkler, lezzetler su gibi
iildii zaman insana ho gelir, oyalar fakat, onun manev susuzluunu gidermez!
Bilakis, hakikati aramasna engel olur! Hakikat suyundan gnl banda, yz eit
ruhan sebzeler ve meyveler yetiir, geliir!
Bunun gibi, kalp altn da, ayar tam, kymetli altn bulmaya mani olmaktadr!
"Ey mrid! Senin muradn benim; beni al!" diye hile ile senin ayan
kesmi, kanadn yolmutur!
4310 Sana; "Derdini ben ekeyim!" demitir ama, zaten kendisi derttir!
Grnte, sana mat olmutur fakat, hile ile seni mat etmitir!
674
4100 Ey mevk peinde koan kii! Zaten sen; piri, mridi, doru yol gstereni gremezsin; hatta grsen bile ondan yz evirirsin!
Ben bu yolda altm mil yol aldm halde bu yol gsteren hal bana;
"Yolunu bulamamsn!" diyor.
Ben bu alacak adamn szne kulak versem, onun emri ile, yola yeniden
balamam lazm!
Ben bu yola mrm harcadm; ne olacaksa olsun! Efendi; sen yr, git!
Evet, yol aldn, aldn ama; imee benzeyen zannna uydun da aldn! O
aldn yolun onda birini, arktan doan vahiy gneine uy da al!
743 Bu beyitte. Yunus Sresi'nin u mealindeki 36. ayetine iaret edilmektedir: "Onlarn ou,
zandan baka bir eye
uymuyorlar. Zan ise; gerekten hi bir ey kazandrmaz."
Bu sz duyan kii; "yi ama, ben iyi bir yolda deil miyim? Bu emir sahibi
olmay ben nasl brakrm? Kr gibi, nasl sana uyup giderim?
Kr bir kiinin rehbere uyup gitmesi, elbette yalnz gitmesinden daha iyidir;
rehberle gidite bir ayp varsa, bunda yz ayp var!
4111 Ysuf gibi, bir i skntndan kayor; "Yiyelim, ielim, gezelim, oynayalm!" diye kuyuya dyorsun!
Sen, Ysuf gibi, bir gezinti yznden kuyuya dyorsun ama; ona olan
675
Babas; "Onun gnl ho olsun!" diye ona izin verdi. "Mademki gnln
gezmek istiyor, haydi git; hayrl olsun!" dedi.
4115 Mesih'e uymayan, ona kafa tutan her kr; Yahudi gibi saptr, doru
yolu bulamaz!
sa ona; "Ey kr kii!" der. "ki elinle bana sarl; senin gzn aacak srme
bendedir!
etmesi.
4877 leceini anlayan bir adam, lmeden nce candan ve gnlden srarla
vasiyette bulunmutu.
Onun, selvi boylu olu vard. Gnln de, cann da onlara vakfetmiti;
onlar ok seviyordu.
ocuklar kadya; "Ey kerem sahibi byk insan!" dediler. "Biz yetim,
babamzn emrinden dar kamayz!
Emri duyduk ve itaat ettik; bu buyruk onun! O ne buyurdu ise, biz ona
uyarz! Bylece, buyruu yrr, yerine gelir!
Biz, smail gibiyiz; o da brahim! brahimimiz bizi kurban bile etseydi, biz
ondan ba evirmez, ona kar gelmezdik!"
676
Kad dedi ki: "Bir karara varabilmem iin her biriniz akln, zekasn
kullanarak tenbellik derecesini anlatan bir hikye sylesin! 744
744 Hikyenin banda geen tenbellik kelimesinin metinde geen karl "khil"dir. Baz r
ihler, khil kelimesini
"temkin ve kemal sahibi" olarak almlardr. Aslnda bu kelime, lgatte; "kemale ermi, enen
, tenbel, hantal" manalarna gelmektedir. Bu hikyede, "gerei anlamaya, hakikati aramaya alan, fakat dnya nimetlerim eld
e etmekte tenbel olan kii bahis
konusudur. Elbette byle tenbeller, kemal sahibidir.
745 Ariflerin iki dnyadan da gemi, irade ve ihtiyarlarn, kendi varlklarn grmedikleri,
madd kazan hususunda
tenbel olduklar anlatlyor. Bu konu da yanl anlalmamaldr. Kimseye muhta olmamak iin
almak, dnya ileri iin
didinmek lazm da, burada dnyaya kar ar sevgi beslememek bahis konusudur. Kur 'an- Ker
m; "almaktan baka, insan
iin bir kazan yolu yoktur!" (Necm Sresi, 39) diye buyurmuyor mu?
Halk; Hakk'n fi'lini, takdirini grmez de, bu yzden rahat ve huzur nedir
bilmez; gece ve gndz zahmet ve meakkatten kurtulamaz!
4890 phe yok ki her dil, gnln perdesidir; perde kmldannca srlara
ulalr!
Bir dilim kk et paras, kk bir perde olur da, yzlerce gnein yzn
rter!"
4900 O kardeten biri kadya dedi ki: "Ben; bir insann, konumaya balar balamaz konuu tarzndan, kulland dil bakmndan ne adam olduunu
anlarm! Eer azn amaz, konumaya balamazsa, ancak gn iinde
anlayabilirim!"
677
Bu rnek, una benzer: Anann biri, ocuuna dedi ki: "Geceleyin sana bir
hayal grnrse,
Yahut mezarlkta, korkulu bir yerde kinle, hiddetle dolu kapkara bir hayal
grrsen,
4905 Yreini salam tut; korkmadan stne atl! O hayal, derhal senden
yz evirir!
nk, kim korkmadan stne atlrsa, o dev gibi olan hayal hemen kaar,
kaybolur!"
ocuk dedi ki: "O dev gibi olan hayale de annesi byle sylemi ise,
Sen; 'Korkma; uyank ol!' diyorsun, bunlar bana retiyorsun ama; elbette
o irkin ve korkun hayalin de bir annesi vardr!"
eytana da, insana da akl reten, telkinde bulunan, tek olan, esiz olan
Hakk'tr! Zayf olan, kuvveti gc bulunmayan kimse bile, O'nun ltf ile, yardm
ile hasma galip gelir!
4910 Yava olan, halim olan, ceza vermekte acele etmeyen, ne tarafta ise, ne
tarafa yardm ediyorsa, Allh iin olsun, sen de o tarafa yr, o tarafta ol!
Kad dedi ki: "Kurnazln anlar da sz sylemezse, o akll kii senin hile
yaptnn farkna varrsa,
Fakat, onun huzurunda otururken bu lemin nee ve gamna ait olmayan bir
sz gnlmden couverirse,
Bu beyitlerin erhi vardr, ama o erh gnlde kapand kald; artk dar
kmaz!
[Burada, Mesnev-i ^en/hitam buldu. VI. Cild'in sonu, Mesnev'nin sonu demektir. Hz. Mevlana'y
a isnad edilen bir
VII. Mesnevi varsa da, bu Mesnevi uydurma bir Mesnev'dir. yle ki: VI. Mesnev'den yzlerce
beyit alnm, I. ve III.
ciltlerinde bulunan baz hikyeler kendi grlerine, kendi inanlarna uydurularak deitiril
mi; bu suretle slamiyet'e
uymayan baz inanlar Mevlana'ya isnad edilerek mminler yanl grlere, yanl inanlara s
rklenmek istenmitir. Bir ok
Mesnevilerde olduu gibi bendeniz de, Hz. Mevlana'nm olu Sultan Veled hazretlerinin VI. cilt
Mesnev'nin yarda kalan son
blmn tamamlayan 53 beyti teberrken alyorum.]
Bir mddet bu Mesnevi, babam gibi sustu. Veled ona dedi ki: "Ey nefesi diri
olan, ey nefesi ile lleri dirilten!
Babam buyurdu ki: "Szm, bundan byle deve gibi kt, yatp uyudu.
Artk mahere kadar kimse ile konumayacam!"
Bu szn erhi var! Var ama, o erh, gnlde kapand kald, artk dar
kmyor!
678
Gme zaman dereden srayp kmaya geldi. "Her ey helak olur; ancak
O, O'nun hakikati kalr!" 746
746 Bu beyitte, Kasas Sresi 'nin 88. u son ayeti kermesinden iktibas vardr: "Allh ile ber
aber baka bir Allah'a
yalvarma; O'ndan baka bir Allh yoktur! O'nun zatndan, hakikatinden baka herey helak olaca
ktr! Hkm O'nundur; O'na
dneceksiniz!"
Bu szn geri kalan blm, can diri olan kiinin gnlne dilsiz dudaksz
gelir!
679
Can; toprakla, slaklkla, balkla diri olursa, deniz leminde ne hale gelir,
nasl olur; sen seyret!
Deniz, ehre benzer; slaklk ise, o ehrin kapsdr! Islaklk, bir damla
gibidir; vahdet denizinin ise ucu buca yoktur, kyszdr, sonsuzdur; bunu byle bil!
u slakl, u bal brak da, can gibi sevgilinin denizine dal, lmszlk
elde et!
stediini can yolunda iste de, seni alp cann geldii yere gtrsnler;
toprakta, balkta deniz aramak, deniz bulmaya almak bo yere uramaktr!
Topran her cz', insan toprak lemine gtrr, fakat; can denizinin
dalgas, adam alr, sevgiliye gtrr!
Byle aziz, byle paha biilmez mr her an, hi bir karlk elde etmeden
niin harcyorsun? 747
747 Sa'd hazretleri u beytinde, aziz mrn bo yere harcandndan ikayet etmektedir:
"Bu azz mr; 'Yazn ne yiyeceim, kn ne giyeceim?' endiesiyle harcayp duruyorsun!"
680
Dnya iin harcanan mr, biter gider; Hakk'n kendi tarafna doru arp
gtrd kii, ne mutlu kiidir! 748
748 Bu beyitte, 89. Fecr Sresi'nin u mealdeki 27-29. ayetlerine iaret var: "Ey huzura eren
nefis! Raz edici ve raz
edilmi (yaptn ilerle Allh' memnun ve aldn nimetlerle Allh tarafndan memnun edilmi
) olarak Rabbi'ne dn;
cennetime gir!"
25 badet ile, iyilikle geen on gnlk mr; saysz, hadsiz hesapsz bir
hale gelir!
749 Bakara Sresi'nin u 261. ayetine iaret var: "Mallarn Allh yolunda harcayanlarn durum
u, her baanda yz
tane olmak zere, yedi kat baak veren bir tanenin durumu gibidir. Allh, dilediine kat kat v
erir; Allh'm ltf genitir!"
benzer!
kpkler gibidir!
O yemein tatl veya eki oluu, gence de, ihtiyara da yle grnr; her
naslsa kendini yle belli eder!
nsann can, mertebe bakmndan nasldr, nedir; mmin midir, kfir midir,
vel midir; iinden, sznden anlalr!
681
Testideki suyu denizden ayrma, denizden uzak tutma ki, iindeki tatl su
kokmasn, iilmez bir hale gelmesin! Yani; canmz testideki su gibi olduundan, onu
vahdet denizinden uzak tutarsan perian olur!
750 Bu beyitte, u hads-i erife iaret edilmektedir: "Kimin iki gn ayn olursa, yani bulun
duu gn bir evvelki gne
nazaran feyizli, faydal, gzel gememise, o kii ziyandadr, aldanmtr!"
40 Yakn elde edemeyen, tam bir iman bulamayan kii aptalca yaar; byle
bir insan, rzgarla dolu, ii bo bir tuluma benzer!
O, her an n saftan geride kalr; onun safiyeti, temizlii, nesi varsa bulanr,
kpk gibi tortulanr, bozulur!
Onun sknts, strab her an artar, daha beter bir hale gelir! Her an biraz
daha irkinleir, biraz daha ktleir!
in oraya varmadan, halin perian olmadan, her an gaflet seni biraz daha
geriye srklemeden,
751 Hz. brahim Halilullah; "Ben, batanlar sevmem!" diyerek yldza, aya, gnee tapmadan vaz
gemi, Hakk'
bulmu, Hakk'a dnmt.
Bu benlii, bu varl Allh yolunda harca da, blis gibi, Hakk'tan ayr
dme!
Can suyunu can denizine dk de, haddi hududu olmayan usuz bucaksz bir
deniz halini al!
Hikyeyi ksa kes; ben, perde arkasna girdim! Sz bitti, tamamland! Allh,
hereyin dorusunu daha iyi bilir!
682
[Cenab- Hakk'n inayeti. Peygamber Efendimiz'in ltuf ve ihsan ve Hz. Mevlana'nn himmeti il
e bu altnc cildi de
tamamlamak nasib oldu. Allmmz'a hamd senalar, lemlere rahmet olarak gnderilen aziz Peyga
mberimiz Efendimiz'e salat
selamlar!]