Vous êtes sur la page 1sur 2820

Tercme Edenin nsz

Yedi yz yldan beri, btn dnyada, lmez eserler arasnda yer alan ve eitli
dillere tercme edilen Mesnev-i erifin bilindii gibi Trke'ye de yaplm
manzum ve mensr bir ok tercmeleri vardr. Fakat bu tercmelerden rahata
yararlanmak kolay olmamaktadr. nk hikyeler, bir ka sahifede bitmemekte,
hikyeler iine baka hikyeler de girmekte, ve bylece esas hikye uzayp
gitmektedir. Yanl anlalmasn, h ben bunu tenkid maksad ile yazmyorum. Bu
tertipler, bu uzayp gitmeler bir hikmete dayanmaktadr. Hz. Mevlna fikirlerini daha
iyi anlatmak iin, konu ile ilgili eitli yerlerden hikyeler alm, arm sretiyle
hatrna gelen baz fkralar da eklemi ve konuyu kendi mbrek grleri ile
sslemitir. Fakat zincirvr uzayp giden hikyeler arasnda okuyucu da esas
hikyeyi ve dolaysyla konuyu kaybetmektedir.

Bugnn insannn hayat artlar ile yedi asr ncesinin insan arasnda elbette
ok fark vardr. Bu atom devri insan madd imknlar elde etmi, zenginlemi, det
makinelemi, kendini bir ok hususlarda rahata kavuturmutur. Fakat mn
ynnden fakir dmtr. Eski insann sabrn, ilim akn, mnevi gcn
kaybetmitir. nk bitmez, tkenmez ihtiyalarnn ve sonsuz isteklerinin esiri
olarak rpnp durmakta ve dolaysyla hayat kendine zehir etmektedir. Byle bir
insan okumak iin fazla bir zaman ayrmad gibi, uzayp giden, birbirine karan
hikyeler iinde sabr da tkenmektedir. Aslnda Mesnevi, bir hikye kitab da
deildir. Mesnevi, hakikatler kitab, irfn kitabdr. Hz. Mevlna, Mesnev'nin I.
cildinin nsznde: "Mesnevi, hakikate ulamak ve Allah'n srlarna gh olmak
isteyenler iin bir yoldur. Mesnevi, temizlenmi kiiler iin gnllere ifdr.
Hznleri giderir. Kur'n' aka anlamaya yardm eder. Huylar gzelletirir." diye
buyurmaktadr. Mevlna, eserini etkili klmak, fikirlerini, duygularn daha gzel
aklamak iin baz garip, mstesn hikyeleri rnek olarak vermekte, irfn sahibi
kiileri det byleyen gzel beyitlerini, bu hikyeler arasna sktrmaktadr.
Birbiri iine giren bu ndir hikyeler arasnda gizlenmi bulunan Mesnevi
cevherlerini, bu ilh hikmetleri bulup karmak iin ok dikkatle uramak, emek
sarfetmek ve ok sabrl olmak gerekmektedir. Nitekim Mevlna'y ok seven ve alt

cilt Mesnev'yi dikkatle okuyarak, setii beyitleri manzum olarak ngilizce'ye


eviren, Mesnev-i Mnev of Mevlna Celleddin Muhammed Rm ad altnda bir
kitap nereden, ngiliz msteriki Whinfeld, eserinin nsznde: "Mesnev'yi batan
baa tercme etmek tahayyl edilemez derecede skc olabilir. nk Mevlna,
hikyeleri anlatrken dim mevz dna kyor ve esas hikyeyi bitirinceye kadar,
araya baka hikyeler katarak onlardan ahlk neticeler karyor." diye yazmaktadr.
Bu yzden Mesnev'yi, batan baa tercme etmekten ekinen Whinfield'in, eserinin
nsznde Mesnevi hakknda yazd u gerek szleri tercme ederek buraya
almaktan vazgeemedim: "Bu kitap, gnl ehli olanlara, Allah yolunda yryenlere,
mnev ve rhn hayat yaayanlara, susup hereye dikkat eden nr ehline, bedende
yaadklar halde, rhen nmevcd olanlara, y rtk prtk elbiseler iinde pdihlarn
t kendisi olanlara, fazilet ue hidyet nrlar ile dolu olanlara, ve halk arasnda adsz,
sansz dolaan gerek asilzdeler iin Allah'n bir ltfudur. Bu kitap dnya
nimetlerini terk edip, Allah' bilmeye, onunla yaamaya, onunla mnen birlik olmaya
alan, nefsn arzularn ldrerek, mnev murkabe hayatna kendini ueren
kiilere hitp eder. "Ne yazk ki Gnl ehli aramaktadr. Zaten Hz. Mevlna da bir az
sonra okuyacanz Mesnev'nin nsznde: "Temiz insanlardan, gerei sevenlerden
bakalarnn Mesnev'ye dokunmalarna msade yoktur." diye buyurduu gibi
Mevlna Mesnev'nin bana kendi mbrek eliyle yazd on sekiz beyit iinde
neyin azndan unlar sylemektedir:

"Ney dinleyen her insan, benim neler dediimi anlayamaz, benim ferydm
duyamaz, ayrlk acs ekmi, gnl yaralanm, ili bir insan isterim ki, dertlerimi,
aclarm ona anlataym."

Mesnev'yi sevmek iin de bu vasflar gerek. Ama insan olarak hepimizde bu


duygular vardr. Fakat hayat artlar yznden bu duygular krelmitir, paslanmtr.
te Mevlna, Mesnev'si ile bu duygularmz uyandrmakta, bize heyecan vererek,
Hakk yoluna, dine, Hz. Muhammed'in yoluna armaktadr. Baka diyarlarda
yaayan, bizden, bizim dinimizden olmayan bir ngiliz limin Mesnevi hakkndaki
grlerini biraz evvel okudunuz. Biz mslman olduumuz halde, bir slm
velisinin bu heserine nasl srtmz evirebiliriz? Nasl olur da Mesnevi ile gerei
gibi ilgilenmeyiz? lh aktan bahs eden, bizim nereden geldiimizi, nereye

gittiimizi haber veren, msmahal bir grle insan, insanl sevdiren bu mbrek
kitab, dikkatle okumaya ve iimize sindirmeye bugnn insan olarak ok muhtacz.
Bu yzdendir ki, hakk, hakikati sevenlerin ve Mevlna'ya gnl verenlerin,
yorulmadan yani erhlere bakmak klfetine katlanmadan Mesnev'den
faydalanmalarn salamak iin Mesnev'nin aklamal bir tercmesini meydana
getirmeyi dndm. Metin olarak Nicholson'n bastrd Mesnev'leri esas tuttum.
Tercme edilen beyitlere, onun verdii numaralar verdim. Her ciltte bulunan
binlerce beytin o cild iinde ayr birer numaras olacana gre, Mesnev'yi
okuyanlardan merakl olanlar, o numaralar sayesinde istedikleri beyti kolayca
bulacaklar, baka tercmelerle ve erhlerle mukyese edebileceklerdir. Baz beyitleri,
rha sdk kalnarak, bir ka kelime eklemek sretiyle aklamal olarak tercme ettiim gibi anlalmas zor olan baz beyitleri de erhlerden yararlanarak dipnot olarak
genilettim. Anlalr hale getirdim.

Bu tercmeler yaplrken, gerek Veled elebi merhumun, gerekse ThirTMevlev hazretlerinin, Abdlbak Glpnarl merhumun tercmelerinden, kendisini
dim sayg ile andm deerli msterik Nicholson'n ngilizce'ye evirdii
Mesnev'lerden yararlandm. Birbirinin iine girmi olan hikyeleri, birbirinden
ayrarak tercme ettim. Hikyelerin ifde ettikleri hakikatleri Mevlna'nn aklad
ekilde aynen aldm. Gereken yerlerine koydum. Hikyeler arasnda geen gzel
szler, derin anlaml beyitler, hakikatler, hikmetler okuyanlara bir kolaylk olsun
diye, ihtiv ettikleri konulara gre, ayr ayr balklar halinde arzedilmitir. O
balklar dahi benim deildir. Mevlna'nn beyitlerinden karlm balklardr.
Metin tercmelerinde okuyacanz satr balarna konmu olan ve numaral bulunan
btn beyitler hep Mevlna'ya ittir. Aklanmas gereken hususlar, Rash Ankarav'den, Thir'l -Mevlevi'den, Bahr'I-ulm'dan, ve hicr 840, mild 1436'da veft
eden Hseyin bin Hasan Harizm tarafndan yazlm olan Cevhir'I-Esrr adl
yazma erhden yararlanarak sahife altlarna dipnotlar halinde yazlmtr. Bylece
bir. ok kitaplarda grld gibi kitaplarn sonuna eklenen notlar kartrmaktan
aratrmaktan okuyucu kurtarlmtr. Tek gyem, okuyucunun yorulmadan, erhlere
bakmadan Mesnev-i erf den, det tasavvuf ansiklopedisi saylan bu heserden,
bu irfn hazinesinden gerei gibi zevk almas, ruhen aydnlanmas, huzura
kavumasdr.

Gayret fakirinizden, yardm Allah'tan..

1 ubat 1996

(1318 Ramazan 12) efik Can aknbakkal

Mesnev-i Serf in Birinci Cildine Hz. Mevlna'nn Yazd nsz

Bu kitap, Mesnev kitabdr. Mesnevi, hakikate ulamak ve Allah'n srlarna


gh olmak, akl erdirmek isteyenler iin bir yoldur. Mesnev, din asllarnn
asllarnn asllardr. Allh'n en byk amaz erati, hakikate giden nrlu yoludur.
Mesnev, iinde kandil bulunan kandillie benzer. Sabahlardan daha nrlu bir srette
parlar. Hakikati arayan gnller iin bir cennettir. Mesnev'nin pnarlar var, dallar
var, budaklar var, bu pnarlardan bir tanesine "Selsebl" derler. Buras makm
sahiplerince, kalpleri uyank insanlarca en hayrl duraktr. En gzel dinlenme
yeridir. Hayrl insanlar, iyi kimseler, orada yerler, ierler, neelenirler, ferahlanrlar.
Mesnev imanllara if, imanszlara hasrettir. Nitekim, Hakk: "Kur'n- Kerm ile
ounun yolunu aztr, ounun yolunu dorultur. Hidyete eritirir." demilerdir.
phe yok ki Mesnev, temizlenmi kiiler iin gnllere ifdr. Hznleri giderir.
Kur'n' aka anlamaya yardm eder. Huylar gzelletirir. Gnlleri temiz
insanlardan, hakikati sevenlerden bakalarnn Mesnev'ye dokunmalarna msade
yoktur.

Mesnev lemlerin Rabbi'nden gnle inmi hakikatleri ihtiva eder. Gerekten


de Mesnev Rabb'l-lemn tarafndan ilhm olunmu bir kitaptr. Btl, onun ne
nnden gelebilir, ne de ardndan. Allah onu korur.

Allah'n rahmetine muhta zayf kul, Belhli Hseyin olu Muhammed'in olu
Muhammed -Allah onun Mesnev'sini kabul buyursun- der ki: "alacak ve ndir
sylenir hikyeleri, hayrl ve byk szleri, dellet incilerini, zhidler yolunu, lafz
az mns ok olan bu manzm Mesnev'yi, dayandm, gvendiim ztn,
bedenimde rh gibi hkim bulunan kiinin dilei ile uzatmak ve etraflca yayp

geniletmek iin altm, abaladm. O zt, Hakk dininin Hsm (klc) Hasan olu
Muhammed'in olu Hasan'dr. Allah ondan rz olsun. Aslen Urum'ludur. "Krt
olarak yattm, Arap olarak kalktm" diyen, kadri yce eyh Ebu'l-Vef'nn
soyundan, Allah, onun rhunu ve soyundan gelenlerin ruhlarn kutlasn.

Hamd lemlerin Rabbi olan Allah'adr. Allah'n Reslne Allah rahmet


eylesin... Selmetler versin. Ve onun tertemiz soyunun ve sahabesinin hepsine
rahmet etsin.

Amin, y Rabbe'l-Alemn

13

Ney'in ayrlktan ikyeti

'Ney, nefsn arzulardan kurtulmu, nefsini yok etni, ilh sevgi ile dolmu kmil insann s
emboldr. Ney,
kamlktan ayr dt iin inlemektedir. nsan da, ezel leminden, rh leminden dnyaya s
rgn edilmitir. Hakk'tan ayr
dt iin muzdariptir. Dnyada yaad mddete, aclar, hastalklar, bellar iinde rp
ndka insan, rh lemindeki
mutluluunun zlemini duyacak, yabanc olduu ve srgn gibi yaad dnyadan kurtulu yollar
n arayacaktr.

1* u Ney'in neler sylediini can kula ile dinle, o ayrlklardan ikyet


etmededir.

Ney kendine has bir dille, hal dili ile diyor ki: "Beni kamlktan kestiklerinden beri, feryadmdan, duygulu olan erkek de, kadn da inlemekte,
alamaktadr. u var ki beni dinleyen her insan, benim neler dediimi anlayamaz,

Benim feryadm duyamaz. Beni anlamak, beni duymak iin, ayrlk


acs. ekmi, gnl yaralanm, ili bir insan isterim ki, aclarm, dertlerimi ona
anlataym. '

Aslndan, vatanndan ayr dm, oradan uzaklam kii, orada geirmi


olduu mutlu zaman arar, o zaman tekrar yaamak ister, ayrld sevgiliye tekrar
kayumak arzu eder.

5 Ben her mecliste, her toplulukta, inledim, aladm, durdum. Ben, huysuz
insanlarla da, iyi insanlarla da dp kalktm.

Herkes, kendi anlayna, zannna gre, benim dostum oldu. Ama, kimse
benim gnlmdeki srlar aratrmad, renemedi.

14

Halbuki benim srrm, feryadmdan uzak deildir. Fakat her gzde onu
grecek nr, her kulakta, onu iitecek, duyacak g yoktur. 2

1 Yni kendi emsinden bir rh- rif, yalnz rif olan anlar.

Ten candan, can da tenden gizli deildir. Fakat kimseye can grmek izni
verilmemitir.

Ney 'in u sesi, gnl yakan bir ayrlk, bir ak ateidir. Kimde bu ate
yoksa, o, madd varlndan kurtulsun, yok olsun. 3

3 Yok olsun, bir beddua deildir. Aksine, mnen yaasn, var olsun, yokluu arasn, benlikten
kurtulsun, demektir.

10 Ney'in sesindeki tesir, yakclk, onun iine den ak ateindendir.


Hakikat arabnda bulunan, insan mest eden hal de, ak cokunluundandr.

Ney, sevgilisinden ayrlm olann arkadadr, dostudur. Onun yakc sesi,


bizim Hakka kavumamza engel olan perdelerimizi yrtntr.

Ney gibi bir zehri, ney gibi bir panzehiri, ney gibi bir dostu, ney gibi bir
k kim grmtr 4 ?

4 Kmil insan, iyinin de, ktnn de miyrdr. Gnahkrlarn kt huylarnn zehridir. Kt h


uylan ldrr, yok
eder. Kt huylarn tesiri ile mnen zehirlenmi, lm bulunan iyi huylar da diriltir.

Ney, kanlarla dolu bir yoldan, ak yolundan bahsetmektedir. O, sevgi


yznden llere den Mecnun'un ak hikyelerini anlatmaktadr. 5

5 Ak yle bir alevdir ki parlaymca sevgiliden baka ne varsa hepsini yakar. Mesnevi, c. V, 58
8.

Bize, hak yolunu gsteren gerek akn mahremi, dostu, akln yitirmi
klardan bakas deildir. Konuan dile, kulaktan gayri mteri, tlib yoktur. 6

6 Ariflerin hakikatten bahseden szlerine, ancak Hakk akyla mest olanlarn kulaklar tlib o
lur. Akldan, ancak bu
akl yitirmi olanlar anlar.

15 Gaml geen gnlerimiz uzad ve sona ermesi gecikti. O gnler, mutsuzluk, aclar ve ayrlk ateleri ile arkada oldu da, yand, gitti.

Gnler geip gitti ise varsn gesin. Gam yeme, onlara de ki: "Gein, gidin...
sizin gidilerinizden bizim korkumuz yoktur... Ey mbrek, ey temiz dost... Sen kal,
sen var ol. 7

7 Mbrek ve tertemiz dost sznden baz rihler, insan- kmili, mridi kasdetmilerdir. Ba
zlar da Cenb- Hakk'
dnmlerdir.

Hakk klar, muhabbet derysnn balklardr. Onlar vuslat suyuna


kanmazlar, bu sebeple balktan baka herkes suya kand, nasibi olmayann da gn,
uzadka uzad.

15

Rhen ykselmemi, ham kalm kii, yetikin, olgun kiinin halinden


anlamaz. yle ise sz ksa kesmek gerektir, vesselm. 8

s Mesnev'nin I. cildinin en banda bulunan bu onsekiz beyti Hz. Mevlna kendisi yazmtr. B
undan sonra btn
cildlerde bulunan yirmibe bin altyz ondrt beyti Mevlna syledi, Hsmeddin elebi yazd.
(Mesnevi, c. 1, 1-18)

Topraktan yaratlan beden aktan nasib alnca


gklere kt, yceldi.

Dnya ban kopar, maddeye olan ballktan kendini kurtar da, hr ol 9 , ey


oul ne zamana kadar altnn, gmn esiri olacaksn?

9 Bizler, hr gibi grnen esirleriz. steklerimizin, ihtiraslarmzn esiriyiz. Bu dnyada da


, teki dnyada da zevk
peinde komamak, ibdeti cennet iin yapmamak, madd arzulardan, hiddet, hret, ehvet tesir
inden kurtulmak, mala, mlke
kul olmamakla insan hr olabilir.

20 Rzklar denizini, bir testiye dkecek olsan, ne kadarn alr? Ancak bir
gnlk ksmet, bir gnlk su...

Harislerin, dnyay ok sevenlerin gz testileri hi dolmaz. Sedef de kanaat


edici olmaynca, ii inci ile dolmaz.

Halbuki, ilh ak yznden, nefsaniyyetten kurtulan, benlik elbisesi yrtlan


kimse, hrstan da, ayptan da, ktlklerden de tamamiyle temizlenir.

Ey bizim sevdas ho olan, gzel olan akmz, ey bizim btn mnevi


hastalklarmzn, dertlerimizin tabibi; sevin, d ol...

Ey bizim kibir ve gurur hastalmzn, bbrlenmemizin devs olan

akmz! Ey bizim hasta gnlmzn Efltun'u, Calinus'u! 10

10 Efltun, eski yunan flozoflarndandr. Sokrat'm talebesidir. Efltun, akl ve zek sembol
dr. Calinus da bir
yunanl hekm, her derde dev bulmaya alan Calinus hekim sembol olmutur.

25 Topraktan yaratlm olan bedenimiz, ak yznden gklere ykseldi.


Da bile evikleti, oynamaya balad. 11

"A'raf-Sresi'nin 143. yetine iret var.

Ey k! Ak Tr Da'na can olunca, Tr mest oldu, kendinden geti, Ms


da dp bayld. 12

12 A'raf Sresi'nin 143. yetine iret var.

16

Ben de, btn beer kirliliklerden kurtulup, beni yaratana ve yaatana yakn
olsaydm da kendimi onda bulsaydm. Kmil bir insan olarak, ney gibi akn
sylenmesi gereken btn srlarn ve hakikatlerini sylerdim.

Fakat kendi dilinden anlayanlardan, kendi dilini konuanlardan uzak den


kimse, yzlerce dil, yzlerce name bilse, yine dilsiz olur, susar.

Gl gidip, gl bahesinin mevsimi geince, artk blbln bandan


geenleri iitmez olursun.

30 unu iyi bil ki, kinatta var olan her ey, sevgilinin tecellsinden ibrettir,
onun yarattklardr. Onun kudretini, yaratma gcn gstermektedir. Aslnda, k
bir perdedir. Var olan, diri olan ancak sevgilidir. k ise bir ldr. Var gibi
grnen bir yoktur.

Bu hakikati sezemeyen, ilh aka meyli, istei olmayan kimse, kanatsz bir
ku gibidir. Vay onun haline, yazklar olsun ona...

Sevgilimin inayeti, ltf, ihsan, nru beni aydnlatmasa, bana yol gstermese, ben nerden geldiimi, nereye gideceimi nasl anlyabilirim?

Ak, bu szn, bu gerein sylenmesini, aa vurulmasn ister, fakat can


aynas gammaz olmasn da ne yapsn? Gerei nasl gstersin? 13

"Hak k, hem kendi gnlnde, hem de bakt her yerde, her eyde, Allah'n kudretini, byk
ln, yaratma
gcn grr, hisseder. Ona hayran olur. Etrafn saran oklukta vahdetin, birliin gzelliim
mhede eder. Gnahlardan
arnm, beer kirliliklerden temizlenmi can aynas, Allah'n lutfu ile iine akseden hakika
tleri saklyamaz, aa vurur,
gsterir, yani gammazlk eder. Bu hakikatler, Hakk'n gzelliine kar duyulan hayranlktr.
Dolaysyla Hakk'a kar duyulan
aktr. Hak k, bu dnyada grd gzellerde grnen fizik gzelliin deil, grd gze
llerde tecell eden ilh gzelliin
kdr. nk, madd gzeller, gelip geici bir aynadr. O aynalar ve tecell eden gzellikl
er ise sonsuzdur. k kendi
varlndan, benliinden azad olursa, yalnz gzellerde deil, kendinde de onu bulur; "Ben, be
n deilim, ben dediim sensin
hep, canm dediim, ten dediim sensin hep" der.

Ak ve klk

klk derdi, gnl iniltisinden belli olur. Hi bir hastalk gnl hastal
gibi deildir.

110 kn hastal, derdi, dier btn hastalklardan ayrdr. Ak, Allah'n


srlarn belli eden bir strlab, bir vastadr. 14

14 strlb: stne gk kubbesinin haritas izilmi yarm dire eklinde bir lettir. Bununla
, gkteki yldzlarn
bulunduu yerler, gnein doup bat ile zeval vaktinin saati bilinir.

17

klk ister nefsan olsun, ister ruhini olsun, sonunda bizi telere gtrecek
bir rehber, bir klavuzdur.

Ak anlatmak, aklamak iin ne sylersem syliyeyim, kendim aka


gelince, ak hissedince sylediklerimden utanrm.

Her ne kadar, dil ile aklanmas, anlatlmas pek parlak ve aydnlatc da


olsa, akn dile dmemesi, sylenmemi kalmas ve gnlde duyulmas daha
parlaktr.

Her bahsi yazmakta koup duran kalem, ak bahsine gelince dayanamad.


Ortasndan yarld.

115 Akl, akn erhinde, aklamasnda, merkep gibi amura batt kald.
Akn da kln da ne olduunu yine ak aklad.

Sadece d gzellie dayanan mecz aklar, gerek ak deildir. Hevesten


ibarettir. Byle aklarn sonu utan verici olur.

217 Fni olan insanlarn, yni llerin ve leceklerin ak sonsuz olamaz.


nk, l, tekrar bizim tarafmza gelemez.

Fakat, gerek ak, lmsz olan ak, Allah ak, rhda olsun, gzde olsun,
her an goncadan daha taze olarak durur.

O, lmsz olan, bk olan Allah akn se ki, o canna can katan mn


arabn sana ltfetsin, seni yaatsn.

220 Sen yle byk bir varln akn se ki, btn peygamberler, Onun
akyla kudret ve kuvvet buldular, eref ve saadete erdiler.

Pdih ve hasta criye

36 ok eski zamanlarda bir pdih vard. Bu pdih, madd ynden de,


mnevi ynden de ok stn bir durumda idi.

Bu pdih, bir gn atna bindi. Kendine yakn olan baz sarayllarla beraber
ava kt.

Yolda giderken, o, bir criye grd. O criyenin kulu, klesi oldu.

Bir ku kafeste nasl rpnrsa, pdihn da rhu, beden kafesinde ylece


rpnmaya balad. Bu sebeple para verdi, o criyeyi satn ald.

40 Onu alp arzusuna kavutuu iin mutlu oldu. Fakat ilh takdir neticesi
criye hastaland.

18

Pdih sadan, soldan, her taraftan hekimler toplad. Onlara dedi ki: "Her
ikimizin hayat da sizin elinizdedir.

Benim hayatmn nemi yoktur. Benim hayatmn can odur. Ben, dertliyim,
hastaym, benim ilcm, benim dermanm odur.

45 Kim, benim canma derman ederse, her eyimi, inci ve mercan haznemi
ona vereceim."

Hekimlerin hepsi de dediler ki: "Bu uurda canmz fed edercesine


alalm. Zekmz, tecrbemizi, hnerimizi bir araya getirelim, beraberce dnp,
beraberce tedvi edelim.

Her birimiz hasta tedvisinde, zamann Is'syz, elimizde her derdin devs,
her hastaln ilc vardr."

Hekimler, gurura, benlie kapldlar da, her eyi kendi ellerinde sandlar.
naallah (=Allah sterse) iyi ederiz, demediler. Bu yzden Cenb- Hakk onlara,
insanlarn cizliini, Allah'n izni olmadan insanlarn bir ey yapamadklarn
gsterdi.

Hekimler iltan ne verdilerse, tedviden ne yaptlarsa, beklenen if elde


edilemedi. Hastalk artt.

52 Zavall criye, hastalktan kl gibi zayflad. Pdihn gzleri de alamaktan rmak halini ald.

55 Pdih, hekimlerin hastala kar ciz kaldklarn grnce, yaln ayak


mescide kotu.

Mescide girip, mihrapta secdeye kapand. Secde yeri, gz yalarndan


srlsklam oldu.

Pdih, Hakkn huzurunda kendini kaybetti. Bir mddet sonra kendine


gelince, gzel bir ifade ile, can ve gnlden Allah' medh senya balad.

"Ey en az bahii cihan mlk, cihan hkmdarl olan Allah'm! Ben ne


syleyeyim? Zaten sen, kalblerdeki btn gizli istekleri bilirsin.

Ey Allah'm; btn isteklerimizde, dima sana snp, senden yardm


dilememiz gerekirken, biz, yine yolumuzu ardk. Bir fni criyeye gnl verdik.
Sonra tuttuk, sen var iken hekimlere ba vurduk.

60 Geri sen: Ey kulum, ben senin gizlediin srlar bilirim, ama sen, yine o
srlar meydana dk, isteklerini aa vur', buyurdun."

Pdih can gnlden yalvararak counca, Allah'n ltuf ve iyilik derys


da comaya balad.

19

Allah'a gz yalar ile niyzda bulunurken, pdih bir aralk kendinden


geti, uykuya dald. Rysnda ona bir pir grnd.

O pir diyordu ki: "Ey pdih, sana mjde, dileklerin kabul edildi. Yarn
sana bir garip gelirse, bilesin ki o bizdendir, bizim tarafmzdan gnderilmitir.

O gelecek garip, ok deerli bir hekimdir. Gerek bir hekimde bulunmas


gereken btn vasflar onda vardr. O, doru, emniyetli, gvenilir, inanlr bir kiidir.

65 Onun verecei ilta kat' sihir tesirini gr. Mizacnda da Hakkn


kudretini mahede et."

O ryda vaadedilen zaman gelip de gndz olunca, gne ykselip de


yldzlar snk, grnmez braknca,

Pdih, ryda kendisine gizli olarak gsterilen zt, grmek iin pencere
nnde beklemeye balad.

O, glge iinde gne gibi parlayan, faziletli, hnerli, bilgili bir ztn
geldiini grd.

Bu gelen zt, uzaktan hill gibi grnr grnmez bir halde geliyordu.
Adet yok denilecek ve hayal saylabilecek bir halde grnmekte idi.

74 Pdih, kapc ve perdecilerin yerine kendisi kotu, o gipten, telerden


gelen misafiri karlad.

Pdih da, gelen misafir de birbirini tanm, bilmi birer mn denizi


idiler. Her ikisinin rhu, ayr ayr vcudlarda tek bir rh olarak bulunuyordu. Onlar,
sanki birbirlerine dikilmeksizin birbirine dikilmi ve balanm idiler.

Pdih; "Benim asl sevgilim, o criye deil, sensin, fakat dnyada i iten
kar, Allah'n hikmeti ile sebeplerden sebep doar." dedi.

"Ey telerden gelen aziz varlk, sen bana Hz. Mustafa (s.a.v.)'sn, ben de
kendimi, senin hizmetine adam Hz. mer gibiyim."

93 Pdih, kollarn ap, o ilh hekimi kucaklad. Ak gibi onu gnlne


ald. Cann iine soktu.

Elini, alnn pmee, ne taraftan geldiini, nerede bulunduunu sormaya

balad.

95 Sora sora odann ba kesine kadar ekti, gtrd. Ve; "Nihayet sabrla
mnevi bir hazne buldum." dedi.

20

"Ey Allah'n hediyesi, zahmetin, skntnn, kederin gidericisi 'Sabr sevin


anahtardr.' hadisinin canl mns. "

Ey mbrek yz, grn her sulin cevab olan kmil insan, uzun uzun
konumak gerekmeden seni grmekle, btn zorluklar halloluverir.

Sen gnlmzde bulunan srlarn tercmansn. Aya gnah amuruna


saplanm olanlarn yardmcs, kurtarcssn.

144 Ey seilmi, beenilmi, Allah'tan rz olmu ve Allah'n rzasn kazanm byk insan, ho geldin. Sen kaybolursan, bamza kazlar, bellar yaar,
pek geni olan fez daralr, bizi skar, bunaltr."

145 Buluma, arlama, hatr sorma, yemek yeme ii bitince, pdih o aziz
varln elinden tuttu, harem diresine gtrd.

Hastann ve hastaln durumunu anlattktan sonra onu, hasta criyenin

karsna oturttu.

Hekim, hastann yzn, benzini grp, nabzn sayd. drarn muayene etti.
Hastaln almetlerini, sebeplerini dinledi.

Dedi ki: "br hekimlerin eitli tedvileri yararl ve ifl bir tedvi
olmam, iyi edecek yerde, hastay harap etmiler ve zayf drmler."

106 Hekim hastal anlad. Gizli hastalk ona belli oldu. Fakat anladn,
bildiini gizledi, pdiha sylemedi.

108 Hznnn, mellinin okluundan criyenin gnl hastas olduunu


anlad. nk onun vcudu salamd, fakat gnl yaral ve vurgundu.

144 Hekim dedi ki: "Akrabay da, yabancy da uzaklatrmak sretiyle, saray boalt, ierde kimsecikler kalmasn.

145 Ben bu hasta criyeden bir eyler soracam, koridorlarda, ke bucakta


kimse bulunup da bizi dinlemesin..."

Ev boaltld. inde hekim ile hastadan baka kimse kalmad.

Hekim, tatllkla, yumuak bir sesle, hastaya; "Nerelisin?" diye sordu. Her
memleket halknn ilac baka bakadr.

"O ehirde akrabandan kimler var? Kime yaknsn? Bal olduun, zlem
duyduun arkadalarn var m?"

Elini criyenin nabzna koydu. Felein cevr cefsn, bana gelen dertleri,
bellar birer birer sordu.

21

150 Bir kimsenin ayana diken batnca, ayan dizinin stne kor.

nce, ine ucu ile dikenin ban arar, bulamazsa, diken batan yeri
tkryle slatr.

Ayaa batan diken byle g bulunursa, gnle batan diken nasl bulunur?
Cevabn sen ver.

Eer gnllere batan dikenleri herkes grebilseydi, insanlara gamlar,


kederler gelebilir mi idi?

157 Gnllere batan mnevi dikenleri karacak o hekim, ok mhirdi, ok


stadd. Criyenin stnde elini gezdiriyor, onu dikkatle muyene ediyordu.

Lf olsun diye, hikye yolu ile criyeden, dostlarnn, arkadalarnn halini,


ne i yaptklarn sordu.

Criye, evine, memleketine, efendilerine, hemehrilerine ait baz vak'alar


aka hikye etti.

160 Hekim bir taraftan criyenin anlattklarn dinliyor, bir taraftan da,
nabzna ve nabznn atna dikkat ediyordu.

Hastann nabz, hangi isim sylendii zaman hzlanrsa dnyada cannn o


kiiyi istedii anlalacakt.

Criye, memleketini, dostlarn saydktan sonra, baka bir ehir ismi syledi.

Hekm; "Kendi memleketinden nasl ktn? Daha evvel hangi ehirde idin?"
diye sordu.

Criye, bir ehir ad syledi ve geti. Yznn rengi ile nabznn atnda bir
deiiklik olmad.

165 Efendilerini ve ehirde bulunanlar birer birer anlatt. Oturup tuz ekmek

yedii yerleri syledi.

ehir ehir, ev ev anlatp durduu, hikye ettii halde criyenin ne nabz


hzland, ne de yz sarard.

Hekm ok ho bir ehir olan Semerkand'dan soruncaya kadar, criyenin


nabz, salkl bir insann nabz gibi, normal bir halde atyordu.

Fakat Semerkand ad geince, nabzn at artt. Yz kzard. Sarard.


nk, o, Semarkand'l bir kuyumcudan ayr dmt.

O hekm hastadan bu srr renince, onu yataa dren derdin, belnn


asln, sebebini bulmu oldu.

22

170 Ondan kuyumcunun ehrin hangi semtinde, hangi mahallesinde oturduunu sordu. Criye; "Kpr banda, Gatfer mahallesinde oturur." cevabn verdi.

Hekm, criyeye; "Senin hastalnn ne olduunu imdi anladm, seni bu


hastalktan kurtarmak iin elimden geleni yapacam ve Allah'n inyeti ile seni
kurtaracam." dedi.

"Sevin, neelen, zntlerini stnden at, bana gven, yamurun imenlere


yaptn yapacak, seni, yeniden hayata kavuturacam.

Sen, gam yeme, ben, senin gamn, kederini dnr onlar giderme
arelerini ararm. Ben, sana, bir babadan deil, yz babadan daha efkatliyim.

Ama, sakn ha, bu srr hi kimseye syleme. Pdih neler konutuumuzu


renmek iin sorup sorutursa bile ona da ama...

175 unu iyi bil ki; eer, gnln, srlarna mezar olursa muradn abucak
hasl olur."

Hz. Peygamber buyurmutur ki; "Her kim, srrn gizlerse muradna abuk

eriir."

Tohum toprak iinde gizlendii, zahmetlere katland iin, bostan yeerir,


gzelleir...

O hekimin vaadleri, ltuflar hastay korkudan kurtard, iine rahatlk verdi.


182 Hekm criyeden bu bilgileri aldktan sonra, kalkt, pdihn huzuruna

kt, onu, durumdan birazck haberdar etti.

Dedi ki: "Bu derdin tedavisi iin, imdilik gereken tedbir, o adam, buraya
getirmemizdir.

Altnlar, ssl elbiseler gndererek kuyumcuyu kandr, onu, o uzak ehirden


buraya dvet et." Bunun zerine pdih,

185 O tarafa ehliyetli, becerikli, bilgili ve ok drst iki kiiyi eli olarak
gnderdi.

O, iki kii Semerkand'a kadar geldiler. Kuyumcuyu buldular. Ona pdihn


dveti mjdesini verdiler.

Ona dediler ki: "Ey hnerde, ma'rifette ok ileri gitmi kii, ey kuyumculukta esiz olan ve en stn dereceye ulaan, varlk... Senin san' atta hretin
ehirlere yaylm ve herkese duyulmutur.

te filn pdih kuyumcuba lna seni seti. nk, sen, pek mehur, pek
byk bir san'atkrsn.

23

imdilik u ssl elbiseleri, altnlar, gmleri al, pdihn yanna gelince


de, onun en has bendelerinden, sarayn ileri gelenlerinden, nedimlerinden olacaksn.

190 Kuyumcunun, kymetli elbiseleri, altnlar grnce gzleri kamat,


gurura kapld, ehrinden, oluk ocuundan ayrld.

Pdihn, canna kasdettiinden habersiz, ne'eli ve mutlu bir halde yola

dt.

Zavall, kendi kannn diyetini, elbise sand da srtna giydi. Arab atna
bindi, neeli bir halde koturdu.

195 O garip kuyumcu, yolculuu tamamlayp da ehre gelince, hekim, onu


pdihn huzuruna kard.

197 Pdih onu grnce, ona ok iltifatta bulundu, onu pek arlad. Altn
haznesini ona teslim etti.

Sonra hekim pdiha dedi ki: "Ey byk sultan, o criyeyi bu kuyumcuya

ver.

Ver ki, ona kavuunca, criye iyilesin ve buluma zevkinin suyu, hastann
ateini gidersin."

200 Pdih o ok gzel, ay yzl criyeyi kuyumcuya balad. Birbirini


zleyen bu iki dostu birletirdi.

Bylece onlar, alt ay kadar muradlarna erdiler, criye de tamamiyle

iyileti.

Ondan sonra, hekim, kuyumcu iin bir erbet yapt. Kuyumcu erbeti iince,
kzn gz nnde yava yava erimeye balad.

Hastalk yznden, kuyumcunun gzellii gidince, criyenin de ona kar


ilgisi kalmad.

Kuyumcu zayflayp irkinleti. Yz sararp soldu. Kzn gnl de ondan


soudu.

206 Keki kuyumcu batan baa ayp, r ve tamamiyle irkinlik timsali


olayd da, bana bu kt hal gelmeyeydi.

Kuyumcunun gzlerinden dere gibi kanl yalar akyordu. nk onun


yznn gzellii, cannn dman olmutu.

"Tavus kuunun kanad, cannn dman olmutur. Bir ok pdihlarn da


kuvvet ve azametleri helkler-ine sebep olmutur.

24

212 Rhumdan ve gnlmden aa olan, benim gerek varlm olmayan


gzelliim iin beni ldren, bilmiyor mu ki kanm uyumaz ve mazlumun kan yerde
kalmaz.

Bugn benim bama gelen, yarn onun bana gelecektir. Benim gibi bir
adamn kan nasl bo yere akar?

Bu dnya, bir daa benzer. lerimiz, yaptklarmz da seslenmek gibidir.


Seslerimiz, gzel de olsa, irkin de olsa, daa arpar, dner yine bize gelir."

Kuyumcu, bu szleri syledi ve hemen lp toprak altna gitti. O criye de


aktan ve hastalktan arnd, tertemiz oldu. 15

15 Bu hikyede geen pdih, Allah tarafndan insana nefhedilmi verilmi en kymetli varl
mz, canmz olan
ruhumuzu temsil eder. Criye, daha dorusu, varlmzn en aa, en baya duyguu olan nefs
: hislerimizin, ehvetimizin
semboldr. Hekim, lh tabib, mrid-i kmili gstermektedir. Kuyumcu; dnya sevgisini, alt
n, gm,madd zenginlii,

hev ve hevesi ifade e eder.

Pdih rh, her bakmdan stn bir varlk olduu halde, kendi mevkiini, erefini dnmeden,
bir criyeye (=nefse)
gnl vermitir. Bylece rh aslnn ne olduunu hesaba katmadan nefsin esiri olmu ve ehveti
sevgili olarak semitir. Nefs
tneti icab gz aalardadr. Hev ve hevesine kplmtr. Onun dnyev istekleri, altn
ve gm sevmesi, hastal,
kuyumcuya olan akyla sembolize edilmitir. Criyenin yani nefsin maddeye kar duyduu idde
tli arzu, onu pdih rhdan
uzaklatrmaktadr. Rh; gnl verdii nefsin kendisine yr olamayndan ve hastalndan o
k zgndr. Onu bir ok
hekimlere gsterir. Onu "tedavi edemeyen hekimler, ahte eyhlerin semboldr. Ruhun, nefsi s
hhate kavuturmas iin
becerikli bir hekime yani mrid-i kmile ihtiyac vardr Allah'n lutfuyla rh gerek bir hek
ime bir mrid-i kmile kavuunca
hakikati anlar ve ona; Benim,gerek sevgilim sensin." der. nk mrid-i kimilin yznde il
h nru, ilh gzellii bulur.
Fakat gnl verdii criye (=nefs)'in, aa duygulardan, mnev hstalktan kurtulmasn iste
mektedir. Pdih (=rh) mrid-i
kmil'in tavsiyesine uyarak criye (=nefs)'i vaktiyle gnl vermi olduu cismn arzu ve ehv
eti temsil eden kuyumcu ile
evlendirir. Nefsin madd sevgiliye kavumas, onun ehvetten bkmasn salad. Neticede, dny
ev arzularn, madd zenginliin
sembol olan kuyumcu yok olunca, nefs, dt hatay anlad. ehvetten, ihtirastan yakasn s
yrd, temizledi ve rha lyk bir
sevgili oldu.

Bu gzel hikyenin hakikatini anlar ve zerinde bir az dnrsek, buna benzer baka hikyeler
de hatrlayabiliriz:

Ezcmle, yine Mesnev-i ,Serif'in VI. cildinde 3085. beyitle balayan KBil Sihirbaz ile Padi
ah hikyesini
hatrlayabileceimiz gibi Abdurrahman Cm hazretlerinin Salman ve Absal hikyesini ve ltin y
azarlarndan Apule'nin Psykhe.
(=Rh) ve Eros (=Ak) mitini de hatrlarz. Bilindii gibi Cmi Hazretleri "ak" vastasyla r
hun nasl temizlendiini,
yceldiini anlatmaktadr.

Apule'nin hikyesinde ise, "rh" ile "ak"n sevimeleri aklanr. Mutlu ve kaygsz yaayan
rhun, gnah
yznden, saadetini kaybetmesi ve mthi zdrap ekmesi anlatlr. Ayn zamanda bu mitte say
sz zntlere katlandktan ve
aka ball denendikten sonra rhun btn skntlardan kurtularak sonunda "ak"a kavutuu
ifade edilir.

Asl hikyemizin aklanmasn; yine Hz. Mevlna'nn kendi ifadesi ile bitirmek isterim.

Daha hikyeye balarken byk Mevlna; pdih ile hasta criye hikyesi iin; "Bu hikye, ger
ekte bizim kendi
halimizi anlatan, bir hikyedir." diye buyurarak, ezelde, rh leminde mutlu bir hayat srerke
n, bu dnyaya srgn edilen
"rh"un, nereden geldiini unutarak, madd arzulara kaplmas, fani gzellere gnl vermesi y
znden urad musibetlerin,
zdraplann hikyesidir, demek istemektedir.

25

Cenb- Hakk'tan her hususta baarya ulamamz


iin edeb niyaz edelim.

78 Kendimizi kontrol ederek, Cenb- Hakk'tan, edebli bir insan olmak


hususunda bizi baarya ulatrmasn niyz edelim. nk edebi olmayan, Allah'n
ltfundan mahrum kalr.

Edebi olmayan, yalnz kendisine ktlk etmi olmaz, belki edebsizlii


yznden btn dnyay atee vermi olur.

80 Zahmet ve ba ars olmakszn, ilh ltuf olarak sriloullar'na


gkten sofra iniyordu. 16

"A'raf Sresi'nin 160. yetine iret var.

Ms kavmi arasnda bulunan bir ka edebsiz,; "Hani sarmsak, hani


mercimek?" diye sylediler.

Bunun zerine gkyznden inen sofra inmez oldu. Ekmek kesildi, bldrcn
kuu ile kudret helvas bulunmaz oldu. Bundan sonra insanlara, ekin ekme, bel
belleme, apa ve orak yorgunluu kald. 17

' 'Bakara Sresi'nin 61. yetine iret var.

Hz. Ms, tekrar efaat edince, Cenb- Hakk gkten sofra indirdi. Tabaklar
iinde ni'met gnderdi. 18

18 Mide Sresi'nin 1 14. yet-i kermesinde beyn buyrulduu zere, Is (a.s.)'nn dus zer
ine, mcize olarak
gkten bir sofra geldi. Fakat o sofradan bir ey alp saklamalar men edilmiti. Halbuki edept
en mahrum olan kstahlar, hem
karnlarn doyurdular, hem de kn yapp evlerine yemek aryorlard.

Fakat kstahlar, yine edebsizlik ettiler. Dilenciler gibi sofradan yemek


ardlar.

85 Hz. Ms onlara yalvard. Dedi ki: "Bu sofra devamldr. Yeryznden


kalkmayacak,eksilmeyecektir."

Byk bir ztn sofrasnda bulunup da a gzllk etmek, hrsa kaplmak


nankrlktr.

26

O dilenci suratl grmemilerin hrs yznden, kendilerine o ilh rahmet


kaps kapand.

89 Gamdan, kederden, skntdan bana ne gelirse bunlar, korkusuzluktan,


edebsizlikten ve kstahlktan gelir.

90 Dost yolunda edebsiz, korkusuz olan kii, bakalarnn da yolunu vurmu


olur. Byle kii mert deil nmerttir.

Edepten dolay bu gkler, nra gark olmutur. Melekler de edeblerinden


tr temiz ve masum olmulardr. (Mesnev, c. i. 78-91)

Hayl, gne ve glge

70 Hayl ettiimiz ey, yani rhumuzdaki hayl, yok gibidir. Fakat sen,
btn cihan halkn birer hayl peinde kouyor bil. Btn insanlar, yryen, gezip
dolaan birer hayl, birer glge olarak gr.

nsanlarn barlar da, savalar da birer haylden domaktadr. nmeleri


de, utanmalar da birer hayle dayanmaktadr.

Velleri yoldan karan, onlara tuzak olan o hayaller ise, Allah bahelerindeki gzellerin, ay yzllerin akisleridir. 19

" Misl leminin yni u madd lemin hayalleri, bir bakma Allah'n isimlerinin ve sfatlarn
n tecellsidir. Byle
olduklar iin, bu hayller, velleri kendilerine eker. Kendi gzellik ve yceliklerine kul,
kle ederler. Erenler byle bir gzele
kul, kle olmann mnev zevki iinde, ilh hakikate doru yol alrlar. Halkn grd hayl,
yeryz gzelleri ve
gzellikleridir. Vellerin grdkleri hayl ise, Allah'n gzellikleridir. Gzelliklerin t ke
ndisidir.

Gnein varlna delil yine gnetir. Yani gne, kendi varlnr isbt
etmektedir. Onun varlna dir sana delil lzmsa, ondan yz evirme.

Geri, glge de gnein varlna dir bir iret verse de, gne her an can
nru balar.

"Ayn ikiye blnmesi" mu'cizesi, gne gibi apak kendini gsterirse,


glge sana, geceleyin anlatlan masal gibi uyku getirir.

Dnyada gne gibi, insan artan acib bir ey yoktur. Fakat Can Gnei,
ondan daha ok artcdr. nk dnyay aydnlatan gne fnidir. Can Gnei ise

ebeddir. Onda "dn" yni gemi zaman anlam yoktur.

27

80 Her ne kadar, bizim lemimizde grnen gne tek ise de, onur benzerini
dnmek, tasavvur etmek mmkndr. 20

"Gklerin akl almaz sonsuzluklarnda, onbe milyar k yl telerde, bir ok gnelerin var
ln isbt eden ilim
Mevln'nm tasavvurunu gerekletirmitir.

Fakat bu lemin hricinde, telerde bulunan Can Gnei ise esizdir, ne


zihinde, ne de madde leminde onun benzeri yoktur. 21

21 Can Gnei'ni rihler eitli ynlerden aklamlardr. Bazlar Can Gnei'nden maksad h
akikat gneidir; Hakk
yolunda yryen tlibin, glgeye benzeyen varln yok eden gnetir, demitir. Bazlar da C
an Gnei'nden murad, Hz. Hakk
ve Feyyaz- Mutlak'tr. Yahut tecellyt- zt- ehadiyye ve srr- hakkat- Muhammediyye'dir
demilerdir. Bir ksm da, Can
Gnei denilen ak esasen Allah'n sfatlarndandr. Sfat ise, bir itibara gre ayn- zttr.
Bundan dolay onun tasavvura
imknszdr. Zihinde ve harite onun benzerinin bulunmas imknszdr, demilerdir. Bir rih
de Can Gnei, Allah'tr, O'nun
tecellsidir. Hakkat- Muhammediyye denilen sr odur, diye yukarda geen baka bir rih gibi
dnmtr. Attar hazretleri bir
iirinde unlar yazm: "Ey gnl, sen daima Can Gnei'ni ara. Onun nru senin nurunla dostt
ur. Can Gnei'ni bulunca ondan
ayrlma, ayr durma. Her ne kadar, o senin gnlnn derinliklerinde, perde arkasnda ise de se
nden beklenen onu arayp
bulmandr. Aslnda o da seni aramaktadr. Sen onu, ancak onun nru ile grebilirsin. Onun nuru
ndan onun ztn grmen
gerek."

Can Gnei hayle, zihne smaz ki onun misli tasavvur ve tahayyl

edleblSn. (Mesnevi, c. I, 70-122)

Gerek sevgiliyi nasl anlataym?

130 Ei ve benzeri bulunmayan bir dostun gzel hallerini nasl anlatabilirim


ki bir damarm bile ayk deildir.

Gnlm yaralayan, kanatan bu ayrln aklanmasn, imdilik baka bir


zamana brak.

Hsameddin elebi dedi ki: "Ben am, beni doyur. abuk ol, nk vakit
keskin kl gibidir.

Ey arkada, sfi, bulunduu vaktin oludur. Bu i yarn olsun, yarna kalsn


demek, tarikat anlayna uymaz.

Yoksa sen, sfi bir er deil misin? Veresiye veri ile elde bulunana yokluk

gelir."

135 Ona dedim ki: "Sevgilinin srlarnn gizli kalmas daha hotur. Kapal
sylediklerime kulak ver de ii onlardan ren.

28

Dilberlere it srlarn, bakalarna it szler iinde sylenmesi daha iyidir."

Hsameddin elebi dedi ki: "Ey faziletli Mevlna, beni batan savma, sen
sevgilinin srrn, aka, hi bir ey saklamakszn syle.

Perdeyi kaldr ve aka syle ki ben, zerinde gmlek bulunan bir sevgili
ile bulumam."

Ona dedim ki: "Eer sevgili, btn srlarndan soyunup meydana karsa, ne
sen kalrsn, ne de madd varln kalr.

140 Arzu et, iste, ama o arzu ll olsun. Bir saman p bir da kaldramaz.

Bu lemi aydnlatan gne yrngesinden kp, biraz dnyaya yaklaacak


olsa, her eyi yakar, kl eder.

221 Bizim iin, o hakikat sultannn, Allah'n huzruna kmaya izin yoktur,
deme. Kerm olanlarla i grmek zor deildir." (Mesnevi, c. I, 130-221)

Yanl yorumlamann, hatal benzetmenin


tehlikelerine dair bakkal ve papaan hikyesi

Bir bakkal vard. Onun bir de papaan vard. Bu papaan gzel sesli, yeil
renkli, sz sylemesini bilir bir kutu.

Dkknda bekilik yapar, al verie gelenlere nkteler syler, onlarla


akalard.

nsanlar, bir ey sorduklar zaman onlara insan gibi cevap verir, onlarla
konuurdu. Papaanlara mahsus t de pek gzeldi.

Efendisi bir gn evine gitmiti. Papaan dkknda bekilik yapyordu.

Bir kedi, kovalad freyi tutmak iin birden bire dkkna atld. Zavall
papaan can korkusundan,

250 Srad, dkknn bir kesine kat, orada bulunan gl ya ielerini


devirdi, yalarn dkt.

29

Dkkn sahibi evden geldi, huzur iinde, patron eds ile yerine geti,

oturdu.

Bir de bakt ki dkkn ya iinde. Elbisesi de yaa bulanm, papaann


yaptn anlad. Bana vurup tylerini dkt, ba kel oldu.

Papaan bir ka gn konumay kesti. Bakkal da yaptna piman olup, ah


vah etmee balad.

Bakkal, sakaln yolmakta,; "Eyvah, ni'met gneim bulut altna girdi."


demekte idi.

255 "Keke o zaman elim krlsa idi de, o tatl dilli papaann bana
vurmasaydm" diye yaknyordu.

Papaann tekrar konumasn salamak iin yoksullara sadakalar, hediyeler


veriyordu.

gn gece sonra bakkal, dkknnda zgn, akn, alamakl bir halde


oturuyordu.

Bu ku acaba ne vakit tekrar konumaya balayacak diye dnyor,


binlerce gam ve kederle vakit geiriyordu.

Papaan tekrar sze balasn diye, ona trl trl acib ve garip eyler
gsteriyordu.

Bir aralk dkknn nnden ba ak bir dervi geti. Onun salar


dibinden tra edilmi ba tas ve leen gibi cascavlakt. 22

22 Cemleddin Sv adnda birisinin kurduu tarikata mensup kiiler, melm mereb olduklarnd
an halk tarafndan
hor grlmeleri iin "ehar darb" yaparlarm. Drt vuru yani salarn, sakallarn, bykla
rn, kalarn ustura ile tra
ederlermi. Balar cascavlak olduu iin bunlara Cevlk derlermi. Belli ki dkkna gelen de
rvi bir Cevlk imi.

260 Papaan, onu grnce dile geldi de; "Ey arkada!" diye cavlak dervie
bard.

"Ey kel, ne diye kellere kartn? Yoksa, sen de ieden gl ya m


dktn?"

Papaann hrka sahibi dervii, kendi gibi sanmasndan, kendine benzetmesinden ve kendi nefsine kyas etmesinden tr halk glmee balad. 23

23 Papaann kendini dervile mukayese etmesi halk gldrm. nk kyas, herkesin grgsne
, bilgisine,
evresine gre deiebilir. Bu bakmdan gerei tam olarak gstermez. Hataya drr.

30

Farsa'da arslan ve st anlamlarna gelen "r" kelimesi yazda birbirine


benzerse de mnlar ayrdr. Bunun gibi sen de sekinlerin, temiz kiilerin halini
kendine kyas etme.

Btn insanlar, velileri kendi nefisleri ile kyas ettikleri iin yoldan
kmlardr. Bu sebepten tr, Allah'n sekin kullarndan pek az kimse haberdar
olabildi.

ekle aldanan, kyas yznden hataya den gafiller

269 O gafiller ekle aldandlar da, peygamberlerle eitlik dvsna kalktlar. Velileri de kendileri gibi sandlar.

"te, biz de insanz, onlar da insan. Biz de yemee imee ve uyumaya


mecburuz, onlar da." dediler.

Krlkleri yznden, aralarnda usuz bucaksz bir fark olduunu bilemediler. 24

24 Gfllerin, peygamberleri, velileri kendileri gibi sandklarn Kur'n- Kerm de haber ver
iyor: "Bu nasl
peygamber; bizim gibi yemek yiyor, arda pazarda geziyor." Furkn Sresi'nin 7. ve Ysin Sr
esi'nin 15. yetlerinde de bu
husus bildiriliyor.

Her iki eit ar bir yerden gdalandklar halde, birinde yalnz ine bulunur,
dierinde bal vardr.

270 ki tr kam da bir dereden su itikleri halde, birinin ii bombotur,


dieri ekerle doludur.

Bylece yzbinlerce birbirine benzer eyler bulunur ki, aralarnda yetmi


yllk fark vardr.

Bu yer, yedii posa olarak kendinden ayrlr. br yer, yedikleri btn


ilh nr olur.

Baka birisi yer, yedii eyler, cimrilik, ekememezlik huylarn meydana


getirir. Baka birisi yer, yediklerinden Hakkn, hakikatin nuru husle gelir.

manl kii feyizli, ekime msaid, tertemiz bir tarlaya benzer. mansz kii
ise orak, hi bir ey bitirmeyen kt bir arazidir. manl, melek gibi ma'smdur.
mansz ise eytan ve canavar mislidir. 25

25 A'raf Sresi'nin 57-58. yetlerine iret var.

31

yi ve kt kiiler

275 Birbirine zd olan her iki taraf sretinin, eklinin birbirine benzemesi
cizdir. Ac suyun da, tatl suyun da berrakl, duruluu vardr.

unu iyi bil ki, tatl suyu, ac sudan ayrt edecek kii, ancak zevk sahibi
olan, onlar tadabilen kiidir.

284 nanan kii, ilerini Allah emretti diye yapar. nanmayan kii ise
mcadele ve gsteri olsun diye yapar. Byle inat kiilerin balarna toprak sa.

285 O mnfk, gerek m'minle beraber namaza gelirse de, onun gelii
ibdet iin deil gsteri iindir.

288 nanan kii ile mnfk, her ikisi bir oyun banda iseler de, kendi
inanlarna gre ayn ii yapyorlarsa da, onlar birbirinden ok uzaktadrlar. Birisi
Merv ehrinde, teki Rey ehrindedir.

Onlarn herbiri kendi makamna gider. Her biri kendi adna yaar, kendi
adna uygun olarak yrr.

297 Dnyada ac ve tatl denizler bulunmaktadr. Aralarnda bir berzah


vardr, onlarn karmalarna engel olmaktadr. 26

26 Rahman Sresi'nin 19-20. yetlerine iaret var.

unu iyi bil ki, bu iki deniz de bir asldan, bir kaynaktan meydana gelir. Sen
ikisinden de vazge. Onlarn kaynana git...

u da bir gerektir ki; kt kiinin vlmesinden Ar titrer. Allah'tan korkan


muttaki kii de kt meth edilince, meth eden kii hakknda fen bir zanna kaplr.

Kalp altn da, hlis altn da mihenk tana vurmaynca ayarn anlayamazsn.

300 Allah, her kimin rhuna, iyiyi ktden ayrma kabiliyeti vermise, O
kimse gerek iman, pheden ayrabilir.

Fakat hiddet ve ehvet insan a yapar. Rhu doruluktan ayrr.

333 Kendini beenme, bakasn ekememe duygusu gelince, garazn gnle ektii yzlerce perde gnlden kalkar, gelir, gz nne gerilir.

32

His merdivenleri

Dnya ile ilgili his, bu cihann merdivenidir. Bu merdivenden karak madd


hayatmz, geimimizi salarz. Din ile, irfn ile ilgili his ise gklerin merdivenidir.
Bu merdiven bizi, mnevi hayata, gerek insanla ykseltir.

Dnya ile ilgili hissin saln hekimden, mnevi hissin saln da


dosttan, gerek sevgiliden isteyiniz. 27

27 Burada dosttan murad mrid-i kmildir.

Bu hissin shhati, vcud salna, ten binasnn yiyecek ve ieceklerle


onarlmasna baldr. Halbuki mnevi hissin shhati, az yemee, az imee, az
uyumaya, bedeni ok tahrib etmee dayanmaktadr.

Can, kurtulu yolunu aarken, cismi viran eder, ykar. Onu ykp viran
ettikten sonra yeniden yapar.

Evini, barkn, maln, mlkn Hakk uruna, Hakk akna harcayan can ne
mutludur!

O, altn definesini elde etmek iin evini ykar. Fakat altn definesini elde
ettikten sonra, evini daha mmur, daha gzel bir hale getirir.

Hikmetinden sual sorulmayan Hakkn iini kim anlayabilir? O iin


hakikatine kim eriebilir? Bu sylediim szler, ancak anlatmak iin sylenmi

zaruri szlerdir.

Bazen yle, bazen de byle grnr. Bu sebepledir ki, din ii hayran olmak,
arp kalmaktan baka bir ey deildir. 28

28 Cenb- Hakk'm esm ve sfatlar karlkldr: Mesel "Muhy" ismi hayat verir, "Mmt" is
mi ldrr. lh
isimlerin zuhuru da tezatl ve karlkldr. Yeryznn glmesi, yni yeermesi gkyznn a
lamasna, yni yamur
yamasna baldr.

Din iindeki bu hayranlk, bu ilere akl eremedii iin hakikat kblesine srt
evirmek, deildir. Belki dostun mest ve mstarak olarak hayrete dmektir.

Birinin yz, dost tarafna, gerek sevgili tarafna evrilmitir. Dierinin


yz, ikilikten kurtulup, Hakk'da mstarak olduu iin dostun yz olmutur. 29

29 Onlar Hakk'a deil halka baknca, yine o byk sevgiliyi grrler. Bu hal, gze okluk ekl
inde grnen birlii
grme halidir. Soflerce, Allah ile bakp, yine Allah' grmek budur. Yani, Allah' Allah ile
grmektir. lh tecellye mazhar
olmu, kendini tam mansyla dnyev isteklerinden arndrm dost iin eyh Sadi unlar yazm
tr: "Hayatta, uysal ve kafa
dengi bir dosttan baka hi bir eyi kskanmadm. Yarasndan taze kan szan gnl ehline, dost
larn yzn grmek merhem
gibidir."

33

315 Bu eitli yzlerin her birine dikkatle bak, onlarn vasflarn, nice
olduklarn aklnda tut. Belki sfilik yolunda hizmette bulunurken yz tanr olursun
da, yzne baktn kimselerin mnevi kimliklerini anlarsn.

Etrafnda insan yzl bir ok eytan vardr. Bu sebeple, her ele el vermek,
her ele balanmak, intisab etmek uygun deildir. 30

30 eyh Sadi'nin u beyti Mevlna'nn beytinin ayndr: "Her gz kula, az olan dem deil
dir. Nice eytanlar
vardr ki, dem olu klnda grnrler."

Grmez misin? Avc kuu aldatp tutmak iin slk alar. Ku gibi tmee

alr.

O ku, kendi cinsinin sesini iitir, havadan iner ve tuzaa der.

Rhen dk, alak bir kii, bir takm saf kimseleri kandrmak iin velilerin
szlerini alar.

320 Velilerin szleri de, yaptklar iler de aydnlktr, scaktr, samimidir.


Sahte eyhlerin, aa kiilerin ileri ise kandrmak, hile yapmak ve utanmazlktr.
(Mesnevi, c. I, 303-320)

Taassub yznden hristiyanlar ldren yahudi


pdihn hikyesi

Yahudiler arasnda, Is dman ve hristiyanlar ldren zlim bir hkmdar vard.

325 Halbuki peygamberlik zaman ve nbeti Hz. Is'ya gelmiti. Ms devri


gemiti. yle olmakla beraber o Ms'nn, Ms da onun rhu gibi idi. 31

31 "Allah'n peygamberlerinden hi birini dierinden ayrt etmeyiz." Bakara Sresi 285.

O akn pdih, Allah yolunda, Is yolunda yryen, Hakk dostlar olan


Ms ile Is'y birbirinden ayr sand.

338 O yahudi pdihn sapk ve hileci yle bir veziri vard ki, hile ile akan
suyu bile dmlerdi.

Bu vezir dedi ki: "Hristiyanlar, canlarn kurtarmak iin, dinlerini pdihtan gizlerler.

34

340 Bu sebeple bu kadar ok hristiyan ldrme, nk, ldrmede fayda


yoktur. Din misk ve d aac deildir ki kokusu ksn.

Din, yzlerce klf iinde gizlenmi bir srdr. D seninle uyum halindedir.
Sana benzer. Ama ii seninle ekimede, sana uymamaktadr."

Pdih vezire sordu ki: "O halde ne tedbir alalm? Bir yalan ve hile olan
hristiyanln yaylmasn nasl nleyelim?

Ne yapalm ki, dnyada hristiyanl aa vuran veya gizleyen bir hristiyan


kalmasn."

Vezir dedi ki: "Ey pdihm, sen bana kzm, gazap etmi grnerek emir
ver, kulam, elimi kestir. Burnumu, dudam yardr.

345 Ondan sonra beni dar aacna gndert. Tam o srada bir efaati senden
suumun balanmasn niyz etsin.

Sen bu ii, drt yol az bir yerde, telll arlan kalabalk bir pazarda

yaptr.

Ondan sonra da beni yanndan uzaklatr, uzak bir ehre sr ki ben orada
hristiyanlar arasna er ve fitne, karklk salaym.

Ben onlara diyeyim ki: 'Ben de hristiyanm ama, dinimi gizli tutarm'. Ey
srlar bilen Allah'm, sen benim gnlm, inancm biliyorsun.

Pdih benim hristiyan olduumu anlad. Yahudilik taassubu yznden beni


ldrtmek istedi.

350 Ben de dinimi pdihtan gizlemek, onun dininden grnmek istedim.

Pdih, benim srlarm anlad. Szlerim onun yannda kusurlu grnd.

Dedi ki: Senin szlerin, iinde ine bulunan ekmek gibidir. Benim
gnlmden, senin gnlne pencere var.

Ben o pencereden senin halini grdm, onun szlerine inanmam.

Eer Is'nn rhniyeti bana yardm etmeseydi, pdih yahudilik gayreti ile
beni para para ederdi.

355 Is uruna canm, bam veririm ve bunu canma yz binlerce minnet


sayarm.

Is'dan canm esirgemem. Fakat Onun dinine dir iyiden iyiye bilgim
vardr. Hristiyanlara yararl olmak iin lmek istemiyorum.

O pk dinin, bilgisizler arasnda kalp yok olmasndan zlyorum,


hayflanyorum.

35

Allah'a ve Is'ya kr ki, biz bu hak dinin yol gstericisi olmuuz.

Belimize hristiyanlk znnarn baladmzdan beri, yahudilikten


kurtulduk.

360 Ey insanlar, devir Is'nn devridir. Onun dininin srlarn candan ve


gnlden dinleyiniz."

Vezir, bu hileyi, pdiha sayp dknce pdiah'n gnlnden endieyi

giderdi.

Pdih, vezirin dedii, istedii eyleri yaptrd. Halk, vezirin bana gelen
ackl hallerden, bu gizli ve hileli ilerden dolay arp kald.

Veziri, hristiyanlarn bulunduu memlekete srd. O da gittii yerlerde


halk dine dvete balad.

Yz binlerce hristiyan azar azar onun etrafna topland.

Vezir onlara, gizlice, ncil'in, znnarn ve namazn srlarn anlatyordu.


365 Vezir, grnte din vizlii yapyordu ama, btnda, hakikatte o, kuu

avlayanlarn sl ve tuza gibi idi.

371 Hristiyanlar tamamiyle o vezire gnllerini verdiler. Esasen chil


kiileri bir eye inandrmak zor deildir ki...

Gnlleri, vezirin sevgisi ile doldu, tat. Onu Is'nn vekili sandlar.

Halbuki o vezir, hakikatte, tek gzl mel'un Deccal idi. Ey yardmclarn en


gzeli olan Allah, feryadmza yeti!

345 . O imansz vezir, det, badem ezmesi iine, sarmsak saklar gibi hile ile
din nasihatilii yapyordu.

Hristiyanlar arasnda zevk ve anlay sahibi olanlar, vezirin tatl szleri


arasnda bir de aclk duyuyorlard.

Vezir ok mnl, nkteli szler sylyordu, fakat o szler, iine zehir


kartrlm eker erbeti gibi idi.

Sznn d yznden; "Hakk yolunda gayretli ol, abuk ol." mns


kyordu. Hakikatte, alp da ne yapacaksn, tenbellik et, keyfine bak dedii
seziliyordu.

452 .Vezirin szleri, anlayl ve zevk sahibi olmayanlarn boyunlarna birer


halka olup geiyordu.

Vezir, alt sene yahudi pdihtan uzak kald ve bu mddet iinde Is


mmetinin det sna oldu.

36

Btn hristiyanlar dinlerini de, gnllerini de ona verdiler. Herkes onun


emri ile seve seve lme atlyordu.

455 Pdihla vezir arasnda haberlemeler vard. Pdih, gizlice, ona, gnl alc vaadlerde bulunuyordu.

Vezire; "Ey benim deerli ve makbul vezirim. Vakit geldi, att. Artk,
gnlmden bu dert ksn gitsin" diye mektup yazd.

Vezir de ona; "Pdihm, ben u anda, Is dininden olanlara fitneler


fesadlar salmaktaym." diye cevap verdi.

O devirde Is dininden olanlar yneten on iki emir vard.

Her frka, bu on iki emirden birine uymu, faydalanmak iin ona kul kle
kesilmiti.

460. Bu on iki emir ile onlara uyanlar, o soysuz vezirin tuzana dmlerdi.

Onlarn hepsi de onun szne inanyor, hepsi de, onun gidiine ayak
uyduruyordu.

Ona yle inanmlar, yle balanmlard ki, vezir, l dese emirlerden her

biri, hemen onun nnde can verirdi.

Vezir, her emrin adna ayr bir tomar hazrlad. Her tomarda bulunan
yazlar, meslek ve mezheb ynnden bambaka idi. Birbirini tutmuyordu.

Bu tomarlarn her birindeki ayr hkmler, emirler bir baka eitti. Her
hkm, batan sona, tekinin hilf ve zdd idi. Her emir, teki tomardaki emre
aykr idi.

465. Tomarn birinde riyazet ve alk yolunu, tevbenin esas, Allah'a dnn
art saymt.

Dier tomarda, hak yolunda riyazetin bir yarar yoktur. nsan ancak
cmertlikle Hakk bulur, demiti.

Baka birisinde ise, sen a durmakla veya cmert olmakla, Allah'na irk
komu olursun, denilmekte idi.

Gaml olduun zamanda da, esenlik anda da tam mnsyla Allah'a


teslim olmaktan baka her ey hile ve tuzakt.

Tomarn birinde denmiti ki: "Kulun yapmas gereken ey, hizmet ve


ibdettir. Yoksa ibdetsiz bir tevekkl ve teslimiyet fikri sutur."

37

470 Allah'n bize; "unu yap, bunu yapma." diye emredii, biz bunlar
yapalm veya yapmayalm maksad ile deildir. Bize bizim aczimizi, zavalllmz
bildirmek iin verilmitir.

Bylece bu emirlerle, aczimizi, beceriksizliimizi grelim, bilelim de bu acz


zamannda Hakkn kudretini daha ok anlayalm, diye dnlmt.

Tomarn birinde ise; "Aczini grme, kendine gel, akln bana al, nk
kendini ciz grmek, Allah'n verdii ni'meti grmemek, ni'mete kfir olmaktr.

Kendi gcn, kudretini gr, nk g de, kudret de ondandr. Kendindeki


yapma gcn Allah'n bir ni'meti bil." denmiti.

Baka bir tomarda ise; "Bu kisinden de, yni kendini her bakmdan ciz
grmekten veya kendinde Hakk'n kudretini bulmaktan vazge. nk tevhid
yolunda, gze grnen her ey bir puttur." denmiti.

475 Tomarn birinde de, u gr mumunu sndrme, nk bu gr, bu


nazar erenler meclisinin mumudur, nurudur, diye yazlmt.

Dikkat et, kemale ermeden, eer nazardan, grten, haylden, istidllden


vazgeer isen, vuslat gecesinin yarsnda mumu sndrm, karanlkta kalm
olursun.

Bir tomarda da; "Yarattklarna bakarak, Allah' dta arama, korkma, gr


ve istidll mumunu sndr, sndr ki, karlnda yz binlerce mnevi nazar, gr
bulasn.

nk dta yanan gr mumu sndrlnce, iteki can mumunun nru


artar. Akn aclarna sabreder olduun iin, Leyl, sana Mecnun olur.

Kim zhidlie kalkr da dnyay terk ederse, dnya ona daha ok yaklar,
daha ok kendini gsterir." diye yazlmt.

480 Tomarn birinde yle deniliyordu: "Allah, sana her ne ihsan etti ise, her
ne verdi ise, yaratrken, onu sana sevdirmitir, tatllatrmtr.

Sen de onu al, nk, Cenb- Hakk, onu sana kolaylatrmtr, ho bir hle
getirmitir. Onu tatllkla kabul et, kendini zahmete sokma." 32

32

Hz. mer'den rivayet edilen bir hadste "Dinde pek ince eleyip sk dokumadan saknn. Zira, Al
lah, dinde
kolaylk gstermitir. Dinin emirlerini takatiniz, miktar if ediniz", buyurmutur.

Tomarn birinde ise yle yazlmt: "Senin olan, kendine it olan terk et,
nk senin tabiatnn beendii ey iyi deildir."

38

Grmyor musun? Birbirine aykr den yollar, insanlara kolay grnmtr de herkes kendine bir din semitir. O din, o kiiye can kesilmitir.

Eer Allah'n kolaylatrd yol, doru bir yol olsayd, her yahudi, her atee
tapan, Allah'tan haberdar olur, Allah' tanrd.

485 Tomarn birinde de; "Allah'n kendine varan yolu kolaylatrmas demek, o yolun rha gda, gnle hayat oluudur.

nsann nefsinin zevk sand eyler, gelip geicidir. orak yere ekilmi
tohum gibidir. Bitmez, meyve vermez.

Ondan elde edilecek mahsul pimanlktr. Kr da zarardan baka bir ey


deildir." denilmiti.

490 Tomarn birinde; "Bir yol gsterici, bir mrid bul, akbeti, sonu grme
gcn, unun bunun soyundan gelmekte ve bununla vnmekte bulamazsn."
denmiti.

493 .Baka bir tomarda ise; "Aslnda mrid sensin, nk mridin mrid
olduunu, ancak sen bilirsin, sen tanrsn.

494 Adam ol da, bakalarna tab olma. Yr, kendi yolunu kendin se.
Mrid bulmak arzusu ile arp kalma." diye yazlmt.

495 Baka bir tomarda ise; "Aslnda bu ayrlklarn, bu okluklarn hepsi de


birdir. Biri, iki gren kii, a bir zavalldr." deniyordu.

Bir dier tomarda da; "Yz says nasl olur da, bir saylr, byle dnen
delidir." denmiti.

Bu szlerin her biri dierine ters den, zt den bir szdr. ekerle zehir
bir olabilir mi? 33

13 Bu beyitte ztlar lemine iret olduu gibi, Cenb- Hakk'n Cell ve Ceml sfatlarnn t
ecellsi de hatra gelebilir.

ekerden de zehirden de vazgemedike, sen Vahdet Glzar'ndan nasl


koku alabilirsin?

Is dininin dman olan vezir, on iki tomara, ite bu eit yazlar yazmt.

O vezir, Is'daki vahdeti, renk birliini idrk edememiti. Ve Is' nn mn


kyndeki huydan da, bir huy edinememiti. 34

34 Sen Hazretlerinin Hadka'smda u melde bir beyit var: "Yeryznde grlen eitli renkle
r, vahdet kpnde tek
bir renge evrilir."

39

521 Vezir de pdih gibi bilgisizdi, gafildi. Bu yzden Kadm olan,


kendisinden kamaya imkn bulunmayan Hakk'la penelemeye kalkt.

O, bir anda iinde bulunduumuz lem gibi yzlerce lemi yoktan var
edecek bir Hakk'la urayordu.

549 . Vezir kendiliinden baka bir hileye ba vurdu. V'z ve nasihati brakt,
halvete ekildi.

550 Halvette krk, elli gn kadar kalp, mridlerini ayrlk ateine yakt.

. Halk onun insana huzur veren halinden, gzel konumalarndan, sohbet


zevkinden ayr dtkleri iin deli divne oldu.

Mridler diyorlard ki: "Sensiz, bizim iin hidayet nru yoktur. Sopasn
tutup yol gsteren biri olmaynca krn hali nice olur?

Allah akna, byklnn ba iin, bize ikrm ve ihsanda bulun, bizi


daha fazla kendinden ayrma.

555 Biz ocuklar gibiyiz, sen bizim dadmzsn. Terbiye ve irad glgeni,
bamzdan eksik etme."

Vezir dedi ki: "Rhum dostlarmdan uzak deildir. Fakat halvetten kmama
izin yoktur."

Hristiyan emirleri efaat dilemek, mridler de nefislerini ktlemek,


sularn i'tiraf etmek iin vezirin yanna geldiler.

"Ey kerem sahibi!" dediler. "Biz, ne bedbaht kiileriz ki, senden ayr
dnce, her eyimizi kaybettik; gnlden de, dinden de yetim kaldk.

Sen halvetten kmamak iin bahaneler buluyorsun, bizimse, dertli


yreimiz yanyor da, souk souk ah edip duruyoruz.

560 Biz senin gzel szlerine almz, hikmet stn imiiz.

Allah akna, bize bu cefada bulunma, ltfet, ihsan et. Bugn yapacan
iyilii yarna brakma."

565 Vezir dedi ki: "Aklnz banza alnz, ey dedikodu dknleri, ey dilin
sylediklerinde, kulan duyduklarnda hikmet ve nasihat arayanlar 35

15 Gzel sz syleyen, eyh geinen, fakat sylediklerini yaamayan, hal sahibi olamayan kiil
er kasdediliyor.

40

ehvet duygusunun kulana pamuk tkaynz. Yni, sfli, aa duygulara


it sesleri duyan, u grnen ba kulanz sar hale getiriniz ki, can kulanz
alsn da, Hakkn, hakikatin sesini duyabilesiniz. Gznzden de, dnya sevgisi
ban kaldrp atnz...

Aslnda u grnen ba kulamz, can kulamzn pamuk tkacdr. Bu


sebepledir ki ba kulamz tkanmadka, can kulamz sar olarak kalacaktr.

Nefsan duygulardan uzak, det duygusuz kaln, sar olun, dncesiz bir
hle geliniz ki Hakkn; 'Rabbine dn' hitabn iitebilesiniz. 36

36 Fecr Sresi 27-30.

Sen, uyank kaldka, uyanklk dedikodusu ile uratka, uykuda gizlenen


rylardan, rylardaki konumalardan nasl mn kokusu alabilirsin? Grnen
lemin srlarndan nasl haberdar olabilirsin?"

Mridlerin hepsi de dediler ki: "Ey bizden kamak iin bahane arayan
hekim, bu hileyi, bu cefy bize yapma.

585 Senin szn, eytan susturur, azndan kan kelimeler, kulaklarmz


aklla doldurur.

588 Sen olmaynca, gkyz bile bize karanlktr. Ey mnevi ay, sana nisbetle u gkyz kim olabilir?

Gkler, grnte ok yksektir. Fakat mnevi ykseklik, ycelik, tertemiz


olan ruhlara mahsustur.

590 . Grnteki ykseklik, cisimlere ittir. Cisimler ise mnya nisbetle


isimlerden ibrettir."

Vezir, mridlerine dedi ki: "Sz uzatmaynz, dm canla ve gnlle


dinleyiniz.

Bana inanyor ve gveniyorsanz, ben emin isem, emin olan kii sulanmaz,
ben yeryzne gk desem, bu byledir, benden phe edilmez.

Eer ben, kemal sahibi isem, kemali neden inkr ediyorsunuz? Kemal sahibi
deilsem, bu zahmet, bu azar neden?

Ben, bu halvetten kmayacam, nk ben, burada iime kapanm, gnl


ahvali ile megulm."

595 Mridlerin hepsi birden dediler ki: "Ey vezir, biz, senin kemalini inkr
etmiyoruz. Bizim szmz ayar szne benzemez.

Senden ayr dtmz iin, gzlerimizden yalar akmada, canmzn t


iinden, ahlar, eyvahlar coup durmaktadr."

41

643 Vezir ierden seslendi de dedi ki: "Ey mridler, unu bilmi olun ki,

Hz. s'dan bana, btn dostlarndan ve yaknlarndan ayrl, tek bana kal...'
diye haber geldi.

645 Yzn duvara evir, yalnz bana otur. Hatta, kendi varlndan,
benliinden, benlikten bile uzakla, halvet et.

Bundan sonra, bana konumaya izin yoktur. Bundan sonra benim, dedikodu
ile de iim gcm kalmamtr.

Dostlar, Allah'a smarladk. Artk ben ldm. Varm youmu drdnc kat

ge tadm.

Bylece istedim ki, dnyann atele dolu derinliklerinde bir odun gibi
zahmetler ve meakkatler iinde yanmyaym.

Bundan sonra drdnc gkte, Hz. Is'nn yannda oturacam."

650 Sonra, vezir, btn hristiyan emirlerini, birer birer ard, her biri ile
ayr ayr grp, konutu.

Herb irine dedi ki: "s dininde, Hakkn vekili benim ve benim halifem de

sensin.

br emirlerin hepsi de sana uymak zorundadrlar. Is onlarn hepsini sana


tbi' klmtr.

Hangi emir aksilik yapar, sana uymazsa, onu yakala, ya ldr, yahud esir et.

Ama, ben sa olduka, bu sylediklerimi kimseye syleme, ben lmedike


de bu reislie istekli olma.

655 Ben hayatta kaldm mddete bu srlar hi aklama, pdiahlk


dvsna kalkma, bir ok ehirleri elde etmek sevdasna kaplma.

te u tomar al, onda bulunan, Is dininin hkmlerini mmete ak bir


dille, bir bir oku."

O emirlerden her birine, ayr ayr olarak; "Hakk dininin senden baka vekili
yoktur." dedi.

Emirlerden her birini, birer birer ta'ziz ve takdis etti. Birine sylediklerini
aynen tekilerine de syledi.

Bylece her birine bir tomar verdi. Her tomarda yazl olanlar, brne

aykr idi.

560 "Elif'den "ye" harfine kadar, nasl harflerin ekilleri birbirine


uymuyorsa, o tomarlardaki yazlar da, birbirine uymuyordu.

42

662 Bundan sonra vezir, krk gn daha kapsn kapad. Sonra da kendini
ldrp, varlndan kurtulup gitti.

Halk, onun lmn duyunca, mezarnn ba bir kyamet yeri oldu.

Onun yas ile halk, san, sakaln yolarak ve elbisesini yrtarak mezarnn
bana yle bir yld ki...

665 Arab'dan, Trk'den, Rum'dan, Krd'den oraya toplananlarn saysn


ancak Allah bilirdi.

Onun mezarnn topran balarna satlar, onun derdini kendilerine


derman bildiler.

Kabri banda bir ay oturup mtem ettiler, gzlerinden kanl gz yalar


akttlar.

Bir ay getikten sonra halk dedi ki: "Ey emirler, vezirin yerine, sizlerden
kim geecek?

Onu bilelim, vezirin yerine ona uyalm. Ona candan balanalm, elimizi de
eteimizi de onun eline teslim edelim.

670 Madem ki gne batt da o bat bizim gnlmz dalad. Onun yerine
bir era uyandrmaktan baka are yoktur.

Sevgili, gz nnden kaybolunca, bize onun yerini tutacak bir armaan

gerekir.

Gl mevsimi geip de, gl bahesi harap olunca, gl kokusunu nereden


koklayabiliriz? Gl suyundan..."

Emirlerden biri ileri atld. O vefal insanlarn yanna gitti. Dedi ki: "te o
ztn vekili, hatta bu zamanda Is'nn halifesi benim...

te u tomar, ondan sonra benim vekil olacamn belgesidir, hididir."

Baka bir emir de pusudan ortaya kt. O da vekillik dvasna giriti.

700 O da koltuunun altndan bir tomar kard, gsterdi. Derken ikisini de,
bir ft fkesi sard.

Dier emirler de, birer birer ortaya ktlar, keskin kllarn ektiler.

Her birinin elinde bir kl ve bir de tomar vard. Sarho filler gibi birbirine
dtler.

Yzbinlerce hristiyan ldrld. Kesik balardan, tepeler meydana geldi.

43

Sadan soldan kan selleri akt. Bu sava yznden havaya dalar gibi tozlar

kalkt.

Vezirin ektii fitne tohumlar, balarna fet kesildi. 37

31 Mesnevi rihleri, bu hikyenin kaynann Kss- Enbiy ve Ahd-i Atik olduunu ve hikyen
in kahramannn
Pavlos (=Polos) olduunu yazyorlar. Fakat Hz. Mevlna btn dinlerin esas itibariyle vahdet
zerine kurulduunu ve

peygamberlerin aralarnda fark bulunmadn anlatmak iin bu hikyeye, kendi mbrek hayaline
gre yeni bir ekil vermitir.
Hilekr vezirin hazrlad tomarlarda eitli grler, birbirine zt inanlar ok gzel bir
ekilde belirtilmitir. Hz. Mevlna'nn
grleri hep Kur'n esasna dayand iin bu hikyede de bilhassa u yetlere iretler vard
r: "Onlar, dinlerim paraladlar.
Blk blk oldular. Her gurup kendi inanc ile sevinmekte ve ferahlamaktadr", Rm Sresi 32.

"De ki, ey Kitap Ehli, geliniz aramzda eit olan tek sze: Ancak Allah'a kulluk edelim. O'na
hi bir e, ortak
komayalm. Allah' brakp birbirimizi Rab edinmeyelim", Al-i mrn Sresi 64.

"Biz, Allah'n peygamberlerinin hi birisinin arasnda fark grmeyiz", Bakara Sresi 285.

Halbuki ayn srenin 253. yetinde "Peygamberlerin bir ksmm, kendilerine verilen zellikleri
ile dierlerinden
stn kldk" buyurmakta ise de esas peygamberlik vazifesinde, teblie me'mur oluta, tebli e
ttiklerinin hepsinin de hakikatte
ayn olduu bir gerektir. Mesel Ms Dini'nin on emri; hristiyanlkta da, mslmanlkta da
yrrlktedir.

Sayn okuyucularm, okuduunuz bu uzun hikyenin arasna sktrlan baz hikmetleri, tasavvu
f grleri, bundan
sonraki sahifelerde, ihtiv ettikleri mevzulara gre konulan balklar altnda bulacaksnz.

Aldatc eitli renkler vahdet kpne daldrlnca


tek renk olur, ayn topraktan da eitli meyveler,
bitkiler kar

500 .Yukardaki hikyede geen vezir, s (a.s.)'daki vahdeti, renk birliini


idrak edememi ve Is'nn mn kpndeki huydan bir huy edinememiti. 38

38 Rivayete gre Hz. s genliinde boyaclk edermi. Boyanmak zere getirilen elbise ve kum
alar o kpe atarm,
elbise ve kuma sahibi hangi rengi istiyorsa, onun elbisesi yahut kuma istedii renge boyan
rm.

Ayn kpden istenilen eit eit renklerin kmas Hz. Is'mn bir mu'cizesi olarak griilmekt
e... Ve mutasavvflara
kesrette vahdeti (=oklukta teklii) hatrlatmakta ve bu sbatullah (=Allah boyas) olarak ta
'rif edilmektedir. Hz. Is'mn
kpnden renk renk kumalar kt gibi Vahdet Kp'ndende trl trl renk ve ekillerde mah
luklarn zuhur eylemi olmas
ile eyada grlen bu kesretin (=okluun) yegne menbanm vahdet olduu anlatlmaktadr.

44

Hz. Is'nn tertemiz mn kpnde, yz renkli elbise, k gibi lekesiz bir


hale gelir, tek renge boyanrd. 39

39 u renklerden syrlp Hz. Is'mn kpne girer, "Allah boyas" belirir. Artk, Allah diledi
ini yapar. Dvan- Kebr,

c. I, no. 28.

Bu tevhid, bu tek renklilik, Hakk arayan kiiye usan verecek, bktracak


bir tek renklilik deildir. Balklarn duru su iinde tek renkli deryada, hayat ve rahat
bulduklar gibi onlar da tek renklilikte hayat ve rahat bulurlar.

Tek renkli denizlerin aksine, her ne kadar karalarda kesret leminde binlerce
renk varsa da, vahdet denizinin balklar, kurulukla ve eitli renklerle savatadr. 40

40 Vahdet denizinin balklar, Hakk k riflerdir. Onlar vahdet deryasna dalmlardr. Ren
klerden, ekil ve sret
leminden okluk leminin kuruluundan kurtulmular, Allah akndan bakasn bilmezler.

rnek olarak sylediimiz balk kimdir, deniz nedir ki, o bykler


byne o pdihlar benzesin?

Varlk lemindeki yzbinlerce deniz, yz binlerce balk, o kerem ve ltuf

sahibinin huzurunda secdeye kapanr.

Ne kadar kerem yamuru, ltuf yamuru yad da, onun feyzi ile denizler
inciler saan bir hale geldi.

Hakkn ne kadar kerem gnei parlad da, bulutlar, denizler ondan cmertlik
rendi.

Suya ve topraa, ilh ilmin vurdu da, yeryz tohumu kabul eder hale

geldi.

Toprak emindir. Ona her ne ekersen, hinlik etmez, ektiini fazlasyla


biersin.

Toprak bu emnlik vasfn, ilh adalet gneinin zerine domas yznden


kazanmtr.

Bahar mevsimi, Hakkn fermann getirmedike, toprak iindeki srlar


aa vurmaz.

Ltuflar, iyilikler sahibi olan Allah, yle cmert bir vericidir ki, bu haberleri
anlamak ve bu kadar doru ve emn olmak vasfn, cansz sandmz topraa bile
vermitir.

O cemliyle, fazl u ihsan ile nice canszlar kendinden haberdar ederken,


celliyle, kahr ile nice akll insanlar kr eder, onlara hakikati gstermez. 41

41 Bugn ilim isbat etmitir ki cansz sandmz ve cemdt (=canszlar) diye adlandrdmz
varlklar Cenb-
Hakk kendinden haberdar etmitir de, bu yzden onlarn, kendilerine has hareketleri, yaantla
r var. Topraktaki esrar, bitkilerin
ve hayvanlarn hususiyetleri insan hayrette brakr. ieklerin baz ellerden holandklarn
bilginler haber veriyorlar
(ieklerin Hassasiyeti, Moris Meterlink). Ustun-i Hannane, Peygamber Efendimizden ayr dnc
e alamaya, feryad etmee

balamt. Bu sebeple Hz. Mevlna: "Ey insanolu, sen odundan da aa msn, kendine gel, ke
ndine gel." (Dvn- Kebr, e.
V, nu: 2131), diye buyurmutur. Btn varlklar, O'ndan haberdar iken, eref-i mahlk olan ins
ann, hakikatlerden haberdar
olmamas byk bir talihsizliktir. Bu da Cenb- Hakk'm "Cell" isminin tecellsi ile olduund
an, bu hususta biz ciz insanlar
ne syleyebiliriz?

45

Hakkn esrarn anlamaya, onun san'at ve kudreti karsnda hayran olmaya,


comaya ne canda, ne gnlde takat vardr. Cnn ve gnln anlyamad bu srlar
kime syliyeyim? Dnyada bu hakikatleri anlayacak kabiliyette bir tek kulak yoktur.

515 Nerede dinledii hakikatleri anlayacak kabiliyette bir kulak bulundu ise,
o kulak; Allah'n inyeti ile gz olmu, hakikatleri grmtr. Nerede bir ta bulundu
ise, Hakkn ltf ile yeim ta olmutur.

Allah kimyay meydana getirmitir. Onun gcne, kudretine kar, kimyann


ne nemi vardr? Allah, peygamberlerine mu'cizeler ihsan etmitir. Mu'cizeler,
sihirbazlarn yaptklar ile bir olabilir mi? 42

42 Kimya: Gm, bakr ve daha baka madenleri eritip iksir denilen ve ne olduu bilinmeyen bi
r eyi de katarak altn
yapma san'at. Fakat asl kimya, gnlleri ayar tam altn haline getiren velilerin nazardr.
Onlarn tasarrufudur. Bu nazar,
insan kusurlarndan arndrr, sfl duygularn tahakkmnden kurtarr, yceltir.

Hakk' lykyla vebilmekten cizim. Bu husustaki aczimi idrk ederek


vgy terk etmem lzmdr. nk, vgde bulunuum, benim varlmn delilidir.
Varlk ise byk bir hatadr. 43

43 Hz. Peygamber Efendimiz; "Ya Rabbi, ben sana lyk medh senay yapamam, sen ztm nasl s
en etmi isen
ylesin", diye dua ettii gibi, bn-i Sina da; "Allah'm! Seni vasf edenler, senin sfatndan
ciz kalrlar." demitir.

Hakkn varl karsnda, kendimizi yok saymamz gerekir. O'nun varl


karsnda bizim varlmz nedir? Yaslara brnm, etrafn gremiyen bir kr.

Eer varlmz kr olmasayd, idrk sahibi olsayd da onun gerek varlk


gneinin hararetini tanyabilseydi, O'nun gcn, kuvvetini grebilseydi, o gce,
kuvvete tahamml edemez, erir yok olurdu.

Yaslara brnm, etrafn gremeyen kr varlk, bu hayal leminde hi buz


gibi donup kalr m idi? 44

44 Cneyd-i Badd Hazretleri; "Yaradlm, yaradana yaklanca eseri kalmaz." demitir. Deni
ze den bir damla
suyun eseri kalr m?

46

Btn peygamberler, baka baka devirlerde


insanlara doru yolu gstermek iin Hakk tarafndan
gnderilmitir. Biz, onlar ve getirdiklerini birbirinden ayrt

etmeyiz.

Bir yere grnte, ekil ve sret bakmndan, her biri brnden ayr on
tane mum getirseler.

Sen, yzn mumlarn aydnlatt yere evirirsen, bu on mumun her birinin


nrunu, brnn nrundan ayrt etmek imkanszdr.

Eer sen, yz tane elma, yz tane de ayvay sayarak bir yere toplar, sonra
bunlarn hepsini skar, sularn karrsan yz says kalmaz, hepsi de bir olur.

Mnlarda blm, say yoktur. Mnlarda, ayrt edi, tek tek say olamaz.

Dostun, dostlarla bulumas hotur. Sen de mny yakala, eteinden tut,


sret, grn inatdr, serketir.

nat sreti, grn eziyetle, riyzetle erit ki onun altnda gizlenmi


bulunan Vahdet Hazinesi'ni grebilesin.

Sen o inat sreti eritemez isen, kulu, klesi olduum Allah, inyeti ile,
merhameti ile onu eritir. 45

45 Ey Hakk k, sen, dn ve insn vazifelerini yap. "Gnl gzm almad, kesret grnd
en kurtulamadm."
diye midsiz olma. Esirgeyen ve acyan Allah, hi ummadn bir zamanda, srete, ekle ball
senden giderecektir.

Bu ba gz ile o grnmez, ancak gnl gz ile hissedilir. nk o, hem


kendini gnllere gsterir, hem de derviin dnyev hadiselerle yrtlm olan gnl
hrkasn diker de onu, ak ve irfn yoluna drr. 46

46 Mu'tezile inancnda olanlar, Allah' grmenin imknsz olduuna inanrken, snnet ehli, pey
gamberimizin; "Aym
ondrdnc gecesi, ay semda grdnz gibi Rabbinizi greceksiniz." hadsine gre Hakk' g
rmenin mmkn olduu
kanaatndadrlar. Hakk, kendi klarna, kendini mhede etme llfunda bulunur da, bylece H
akk'dan ayr dmenin verdii
midsizlii, kalb krkln giderir, onlarn gnl yaralarn tedavi eder. Ezel inyeti ile
ona yardm eder.

47

Biz btn kinata, tek bir cevher halinde yaylmtk, orada hepimiz de
baszdk, ayakszdk. 47

47 Ezelde, btn rhlarn bir kaynaktan geldiklerini anlatmak iin Hz. Mevlna'nn; "Tek bir c
evher halinde
yaylmtk." diye buyurmas peygamber efendimizin u meldeki bir hadsinden mlhemdir: "Alla
h'n ilk yaratt beyaz bir
inci idi." Bu beyaz inciye 'Hakkat-i Muhammediye', deniliyor. Rhlarn rhu, nurlarn nuru, a
kl- kll, kalem-i kll, kalem-i
a'l da ta'bir ediliyor. Bu cevher, bileik olmayan bir cevher idi. Mahluklarn hepsi bundan y
aratld. Btn yaratklar bu

cevherde, elsiz ayaksz ve birbirinden farksz bir halde bulunuyordu.

Bu lemde grlen blnmeler, tefrikalar, imtiyazlar o lemde yoktu. Biz o


lemde Ehdiyyet Mertebesi'nde, gne gibi her tarafa nr saan bir cevher idik. Su
gibi berrak ve saf bir halde bulunuyorduk. 48

48 Cenb- Hakk'm, Gayb- Mutlak'm meydana kmayan, belirmeyen ilk zuhur mertebesine arifler,
Ehdiyyet
Mertebesi demilerdir. Bu mertebeye gayb'l-gayb (=bilinmeyenin bilinmeyeni), kenz-i mahf (=g
izli hazine) de denir. Allah
fikrinin kalbde zuhur ve tecellsi olan feyz de feyz-i akdes ve feyz-i mukaddes diye ikiye ayr
lr. Allah'n Ehdiyyet sfatnn
tecellsi olan feyz-i akdes, Allah'n kendi kendine tecell etmesi ve a'yan- sbiteyi var kl
masdr. Feyz-i mukaddes ise
varlklarn vcuda gelmesine sebep olan Allah'n isimlerinin tecellsidir.

O gzel ve latif nr srete gelince, ekle brnnce, kal'a burlarnn


glgeleri gibi saylar meydana geldi.

Burlar mancnklarla ykn da, birbirinden blnenlerin, ayrlanlarn


arasndaki fark kalksn. 49

49 Kal'a burlar: nsanlarn madd varl, benlii ve gururudur.

690 Ben, bu srr etraflca aklamay, anlatmay ok isterdim ama, zayf


akll birisinin ayann kaymasndan, inkra dmesinden korkarm.

Vahdet srlarnn nkteleri, mnl szleri, keskin elik bir klca benzer.
Eer kalkann yoksa geriye doru ka.

Bu elmas kadar keskin klcn karsna kalkansz gelme. nk kl


acmadan keser, kesmekten ona usan gelmez.

Bu yzden ben, nkteler klcn knna koydum. Bu konuyu gerei gibi


derinletirmedim. Yanl okuyan biri ters anlamasn, aykr mn vermesin.

Var olan sensin ancak Allah'm!

Biz ney gibiyiz. Bizdeki ses, sendendir. Biz da gibiyiz, bizdeki yank
sendendir.

48

Biz, kazanp kaybetmede santran gibiyiz. Ey san'atlar ho olan Allah'm,


bizi oynatan sensin. Kazanp kaybetmemiz sendendir.

Ey bizim canmza can olan Rabbim, biz kim oluyoruz da, sana kar,
"Biziz" diye ortaya kalm.

Aslnda, bizler de, bizim varlmz da birer, "yoktan" ibrettir. Allah'm,


fniyi varm gibi gsteren "Gerek Varlk" senden ibrettir.

Grnte, biz hepimiz de, birer arslanz. Ama, bayraklarn stndeki


arslanlar gibi... O arslanlarn, zaman zaman oynay, saldr rzgrn tesiri iledir.

Bayraklarn stndeki arslanlarn oynaylar grlr de, onlar oynatan


rzgr grnmez. te o grnmeyen var ya... o grnmeyen eksik olmasn, hi bir
zaman bizden uzak kalmasn.

Allah'm, bizi hareket ettiren g de, bizim var oluumuz da, senin ltfn,
ihsanndr. Varlmzn hepsi de sendendir. Senin eserindir, senin icdndr.

Yok olan bizlere, varlk lezzetini sen tattrdn, sonra tuttun, var gibi grnen
bizleri kendine k ettin.

Bizlere verdiin mnevi varlk lezzetini, ltfettiin ni'meti geri alma. hsan
ettiin mn aknn, kadehini, arabn, mezesini bizden esirgeme. 50

50 Aka mteallik olan mnev zevkler bahis konusu.

Eer o mnev lezzeti, o feyzi esirgersen, onlar, senden kim aryabilir?


Resim,; "Sen beni byle yaptn." diye ressama nasl olur da, kabilir?

Allah'm, sen, bize bakma. Bizim yaptklarmz grme, sen, kendi ltfuna,
kendi cmertliine bak...

Allah'm ne biz vardk, ne de bizim dileimiz vard. Senin ltfn, bizim


sylenmemi szlerimizi duyuyor, iitiyor, bizi varla aryordu. (Mesnevi, c. 1,
599-610)

Allah'm! Bu duamz sana ulaan dualardan et.

Su, havuz iinde mahbus gibidir. Fakat, rzgr onu emer, yukar eker, alr.
nk su da, rzgr gibi drt unsurdan biridir.

49

880 Rzgr, o suyu azar azar alr, ta madenine kadar gtrr. Onu hapisten
kurtarr, sen bu hali, bu gidii, tkenii gremezsin.

Bizim alp verdiimiz bu nefesler de, bizim canlarmz, tbk onun gibi azar
azar dnya hapishanesinden alar gtrr.

Candan, gnlden sylenen gzel szler, dualar, niyzlar, yakarlar, Hakka


doru ykselir. Hakk'tan baka kimsenin bilmedii, bir yere kadar varr, ular.

Temizlenmi ve arnm olan nefeslerimiz, ho szlerimiz, ycelir, ycelir,


bizden armaan olarak lmszlk, sonsuzluk lemine varr.

Sonra szlerimizin, niyzlarmzn sevab, Allah'n rahmeti eseri olarak kat


kat oalarak bize gelir.

885 Sonra da, kul, elde ettiklerine benzer sevab, tekrar elde etsin diye,
Allah, bize, yine onlara benzer szler syletir.

te bylece, hi durmadan, gzel szler, telere ykselir, ycelere gider.


Karlnda rahmet iner, bu iki hal, sende, senin varlnda dima olur durur.
(Mesnevi, c. I, 879-886).

Nefsin hilesi

Gerei anlayabilmek iin ashabdan bazlar Resl-i Ekrem (s.a.v.)'den


insan azdran nefsin hilesine dir bilgi isterlerdi.

Nefis, ibdetlere, ruh ihlslara, z temizliine gizli garazlardan neler katar?


diye sorarlard.

Peygamberden, ibdetin faziletini ve sevabn arayp sormazlar da, grnen


ayblara dir bilgiler isterlerdi.

Gl kerevizden ayrd edercesine, inceden inceye, zerreden zerreye nefsin


hilelerini tanr, bilirlerdi.

370 Sahabenin aratrc olanlar, kl krk yaranlar, Peygamberimiz


Efendimiz'in, nefsin hilesi hususundaki beyanlar karsnda hayran kalrlard.

Btn putlarn anas, sizin nefsinizin putudur. Hrite grlen putlar, birer
ylandr, halbuki nefis putu bir ejderhadr.

Nefis, akmak ta ile demirdir. Put ise, akmak tandan srayan kvlcmdr. O kvlcm su ile sner.

50

Kvlcm sner ama, akmak ta ile demir su ile sndrlebilir mi? nsan
olu bu ikisi kendisi ile beraber olduka nasl emin olabilir?

akmak ta ile demirin atei, kendi ilerinde gizlenmitir. Onlarn ilerine


su girmez ki atei sndrsn.

Su, ancak, darda bulunan atei sndrr. O tan ve demirin iine nasl

girer?

Nefsin ve ehvetin sembol olan akmak ta ile demirden, kfrn ve btn


ktlklerin kvlcmlar srar. Dumanlar ykselir.

Kaptaki, kpteki su bitse de, nefis emesinin suyu tazedir, kesilmeden akar

durur.

Put, testide gizli duran kara sudur. Sen nefsi, bu gizli kara suyun kayna

bil...

O yontulmu put, amurlu, kirli kara bir sele benzer. Put yontan nefis ise ana
yoldaki emedir.

Bir ta paras yz testiyi krar. Fakat emenin suyu durup dinlenmeden

akar.

Put krmak kolaydr, hem de pek kolay, fakat nefis putunu krmay kolay
sanmak, bilgisizliktir, bilgisizlik.

Nefsin, her anda bir hilesi vardr ki, onun her hilesi ile isyan denizinde
yzlerce Firavun ile o Firavun'a uyanlar batmadadr.

Sen, kurtulmak istiyorsan, Ms'nn Rabbi'ne ve Ms'ya sn. Benlie


kaplp, firavunluk ederek imann kaybetme.

Ey karde! Sen Allah'n emrine ve aziz Peygamberimizin snnetine uy da,


ten Eb Cehli'nden ve nefsn isteklerden kurtul...

Hased

Hak yolunda yrrken, hased gelir atar da grtlana yaprsa, bil ki, bu
hasedde eytann azgnl var.

eytan, Hz. dem'e hased ettii iin, ona secde etmee utand. Hasedden
tr, kendini saadetten mahrum kld.

Hakk yolunda hasedden daha zor, daha tehlikeli bir geit yoktur. Gnlne
hasedi sokmayan kii ne mutlu kiidir.

51

unu iyi bil ki; bu beden, hased evidir. Ev halk, bedene it btn duygular,
idrk, iitme, grme, takdir etme duygular, hased yznden kirlenirler, pis bir hale
gelirler.

Beden, hased evidir, ama, Allah, kmil insanlarn bedenlerini tertemiz etmi,
arndrmtr.

"Evimi temizleyin" yet-i kermesi, vcud ve rh temizliini emreder.


Geri, vcud topraktan yaratlmtr. Fakat, hakikatte vcud bir nr hazinesidir. 51

51 Evimi titizlikle temizleyin diye brahim ve smil'e de kuvvetli bir emir vermitik." Bakar
a 125. yete iaret var.

inde hased bula olmayan kimseye hased edersen, hile yaparsan, hased
yznden gnlne karartlar ker, lekelenir.

Hakk erlerinin ayaklar altna den, toprak ol, bizim gibi sen de hasedin
bana toprak sa.

Anbar ve fre

Biz, u dnya anbarnda buday topluyoruz. Fakat topladmz budaylar


kaybediyoruz.

Bir gn aklmz bamza alp da, budayn byle azalmasnn, kaybolmasnn, anbara giren freden ve onun hilesinden ileri geldiini anlayamyoruz. 52

52 Yaptmz ibdetlerden, iyiliklerden ve insan vazifelerden elde edilen sevab, i rahatl


, kalb huzuru, budaylara
benzetilmitir. Ambar vcud ehrimizin mnevi ambardr. Fre; nefsimizin, nefsn arzularn s
emboldr. Yaptmz
ibdetlerden mnevi zevk duymazsak, bilmeliyiz ki, gnl ambarna fre dmtr. eytan; yapt
mz ibdetleri almakta,
dolaysyla bizde mnevi zevk ve feyz brakmamaktadr. Bu sebeple ibdet var, fakat huzursuz o
lduumuz iin mnevi zevk ve
feyz yoktur.

Fre, anbarmz delmi, anbarmz onun hilesinden harab olmutur.

Ey Hakk tlibi can, nce anbara giren freden kurtulma aresini ara, ondan
sonra buday toplamaya al.

Byklerin by olan, gnllere gnl kesilen sevgili peygamberimizin;


"Namaz ancak kalb huzuru ile tamam olur." hadisini hatrla da nefsten, yani
eytandan kurtulmak iin kalb huzuru ile namaza bala.

Eer anbarmzda, hrsz bir fre bulunmasayd, krk yllk ibdet buday

nereye giderdi?

52

Her gn azar azar da olsa, candan ve sevgi ile yaplan ibdetlerden,


iyiliklerden hsl olan i rahatl ve huzur neden gnlmzde hissedilmiyor?

akmak demirinden bir ok kvlcm srad. lh akla yanan gnl onlar


ekti ald. 53

53 bdetimirin, iyiliklerimizin meydana getirdii mn kvlcmn akla yanan gnl benimsiy


or, alyor, ondan feyz
buluyor. Karanlktaki hrsz eytan nefs-i emmredir. Onlar sndryor, bize dmanlk ediyor
. Mnevi bil- eran
uyanmasna engel oluyor.

Fakat karanlkta gizli bir hrsz var. Kvlcmlar sndrmek iin stlerine
parmak basyor.

Dnyada mnevi bir era uyanmasn diye, o karanlktaki hrsz, kvlcmlar sndryor.

Allah'm, senin inyetlerin, merhametlerin bizimle beraber olduka,


eytandan, o alak hrszdan ne korkumuz olur?

Sen, bizimle berber olup, bizi koruduka, ayak altnda yz binlerce tuzak
olsa da nemi yoktur.

Bizi etkileyen dalgalar

Bizim szlerimiz, yaptmz iler, zhirde, yani darda yry 54 gibidir.


Btn yrymz, gnl yrymz ise gklerin stne giditir.

54 Hz. Mevln Dvn- Kebr'in 2714 numaral gazelinde; "Gklerin yolu gnldedir." diye buyu
ruyor.

Bedenimiz topraktan yaratld iin, bedene it duygularmz topra, sret


lemini grd. Can Is's ise ayan mn derysna bast.

Sret lemine ve topraa mensup olan u kuru beden karada gezebilir. Cann
seyri ise mn denizinin ortasna ayak basmaktr.

mr, bazen dalara trmanarak, bazen denizleri geerek, bazen de ovalar


aarak bu toprak leminde geti, gitti.

Bylece kymetli mrn geim derdi uruna, u madde leminde harcayp


dururken, mn leminin b- hayatn nerede bulacaksn? Msiv derysnn
dalgalarn yarp da ilh leme nasl geeceksin?

53

575 u dnya hayatnda karmza kan, bize ok nemli gibi grnen


eitli vak'alar, haller, zorluklar, engeller, toprak leminin dalgalar olup bunlar bizim
vehmimizden, anlaymzn ktlndan, dncelerimizin noksanlndan meydana
gelmektedir.

Halbuki mn denizinin, ak denizinin dalgalar bizim vehmimizi, anlaymz, dncemizi mahveder. Bizim aklmz bamzdan ve bizi bizden alr.
Bizi kendimizden geirir, mest eder.

Mn denizinin verdii mestlik de senin iin yetmez, bu tam ve hakk


mestlik deildir. Sen, bu yar mestlikte kaldka, gerek mestlikten uzaksn. Bu yar
mestlik yznden kr olursun da gerek mestlik kadehini gremezsin. 55

55 Ey m'minler, yaptnz ibdetin mesti olmaynz. bdetin verdii gurur, sizin iin ldr
c bir zehirdir." Bu mealde bir hads-i

erif var.

Bu dnyann dedikodusu, toz gibidir. Gnl aynasn rter. Sen akln basma
al da, bir zaman iin susmay huy edin.

Arif uyank iken de dnyaya kar uykudadr.

Allah'm, sen her gece rhlar ten tuzandan azad eder, onlar dnyaya it
ilerden, htralardan kurtarrsn.

Rhlar, her gece ten kafesinden kurtulurlar da, kimsenin hkm altnda
bulunmadan, kimseye hkmetmeden hrriyete kavuurlar.

390 Zindandaki mahbuslar, gece uyuyunca, zindanda bulunduklarndan


habersizdirlar. Yksek mevkilerde bulunanlar da, refah iinde yaayan mutlu kiiler
de uykuya dalnca her eylerini kaybederler.

Uykuda, ne gam, ne kazanmak, ne de kaybetmek endiesi vardr. Ne de


unun bunun hayali vardr.

Arif olan ztn hali, uyank iken de byledir. Yni rif olan, uyank iken de
dnyaya kar uykudadr. Cenb- Hakk, Ashab- Kehf hakknda da; "Onlar uykuda
idiler." 56 tbirini kullanmtr. Bu nasl olur'? deme.

" 6 Kehf Sresi'nin 18. yetine iret var.

Onlar gece gndz dnya hallerine kar uykuya dalmlardr, onlar Cenb-
Hakkn elinde evirip evirdii kalem kesilmilerdir.

Yaz yazan eli gremeyen kii, kalemin hareket ettiini grr de, yazma
iini kalemden bilir..

54

395 Halkn hiss uykusuna, tabi uykuya dalarak, hi deilse uyuduu zaman

bu leme gzn kapasn da dnya hrsndan kurtulsun diye, Allah rifierin halinden
misaller vermi, rnekler gstermitir.

Halkn canlar, nedeni, niini olmayan bir sahraya, "Rhlar lemine" gider.
Rhlar rhlar leminde, bedenleri de yattklar yerde istirahat eder.

Sonra, ilh bir iretle, btn rhlar, tekrar ten tuzaklarna getirir, onlar iyi
ve dil insan olmaya dvet eder.

Vaktaki seherin nuru grnr, felek akbabas altn kanatlarn rpar, sabah
olur, gne doar.

Sabahn yaratcs olan Allah, srafil gibi btn rhlar alr o lkeden, rhlar
leminden u grnen leme, sret lemine getirir.

Etrafa dalm, yaylm olan rhlar ten ile, cesed ile balar. Bylece
bedenleri, tekrar rhlara hamile yapar, gebe brakr.

Geceleri insanlar uykuya dalnca can atlarnn beden eerlerini soyar alr.
"Uyku, lmn kardeidir." hadisinin srr budur. 57

57 rihlere gre, geceleri, beden eerinden kurtulan can atnn sabah olunca tene geri gelmes
ini salayan uzun ip bir
semboldr. Bu uzun ipin vazifesini tende kalan hayvn rh grr. Hz. Ali efendimizin; "Rhlar
, bir ua vastasyla bedenlere
bal kalrlar." sz, bu konuya k tutmaktadr.

Fakat sabahleyin tekrar gelmeleri ve tenle ilgilenmeleri iin ruhlarn ayana


uzun bir ip balar.

Balar ki gndz olunca o mn lemi ayrlndan geri gelsinler, tekrar


kulluk yk altna girsinler.

Keke Cenb- Hakk, bu rhu da Ashab- Kehf gibi, yahud Nuh'un Gemisi

gibi korusayd da...

Bu uyanklk ve idrak tufanndan, bu anlay ve akl uurumundan, u kalbi,


u gz, u kula kurtarsayd. 58

58 Bizim mutluluumuzun srr: "Grmemek-iitmemek-sylememek"tir. Hz. Mevlna kendi iradeleri


m Hakk'm
iradesine veren kiilerin hallerini Ashab- Kehf e benzetmektedir. Bilindii gibi dinlerini mu
hafaza iin zlim bir hkmdardan
kaarak maaraya snan, orada 309 sene uykuya dalan, sonra uyanan 7 kii, bir de kpekleri b
ulunan Ashab- Kehfn
tasarruflar kendilerinden deildi. Onlar hareket ettiren, bir halden bir hale deitiren All
ah idi. Mevlna bunlar, rif insanlara
sembol olarak almtr. Bu gibi kiiler, Hakk'n irdesinden dar kmazlar, kt sz sylem
ezler. Sylenen kt szleri,
hakaretleri duymazlar. Kimsenin aleyhinde konumazlar. l gibidirler. Kimseye el kaldrmazlar
. Hakk'a teslim olduklar iin
kimseden bir ey beklemezler. Mevki peinde, hret peinde, servet peinde komazlar. Yanl
anlalmamal: Dnyadan el
ayak ekmek, almamak, didinmemek deildir. Kimsenin lutfna muhta olmamak iin, rif herke
sten daha ok alacaktr.
almaktan baka insan iin kurtulu yolu olmadn dinimiz emretmektedir. Buradaki l gibi
olmak, ihtiraslar, kt huylar
ldrmek, uyank iken de alrken de dnyaya, dnya isteklerine kar uykuda olmaktr.

55

405 Dnyada bugn bile nice Ashab- Kehf vardr ki, belki senin yan
banda, karndadr.

Onlara yr olan dost da, imdi maarada onlarla sohbettedir. Fakat senin
gzn ve kulan mhrl olduu iin bundan sana ne fayda... (Mesnevi, c. 1, 388406)

Halifenin Leyl'y grmesi hikyesi

Halife Leyl ya dedi ki: "Mecnun'un perian olmasna, saptmasna sebep

olan Leyl sen misin?

Sende baka gzellerden daha fazla bir gzellik yoktur." Leyl,; "Sen sus,
nk, sen Mecnun deilsin." diye cevap verdi.

Kim, u madde dnyasna daha ok dknse ve dnya ilerinde daha ok


uyanksa, o, aslnda telerden habersiz derin uykulara dalmtr. Mnevi leme
gzleri kapal olan byle bir kiinin normal uyknsu, daha az ktlk yapaca iin,
uyanklktan hayrldr.

410 Eer, rhumuz, Allah'a kar Allah ile uyank deilse, Allah'tan gafilse,
aklla, hisle uyank oluumuz, Hakk yolunda bize engel olur, perde olur, bizi ilh
te'sirden uzak brakr.

Yaaymz icab her gn, bir ok kuruntularla, hayallerle rselenmekte,


krmz zararmz dnmekte, eldeki malmzn yok olmasndan korkmaktayz.

Bu yzden rhun ne safas kalr, ne ne'esi, ne gc, ne gzellii, ne nru,


ne de gklere kacak yolu kalr.

Asl, uyuyan o gfldir ki, gnlne gelen ehevn duygular, nefsn


vesveseleri canlandrr, onlarla beraber yaar. Kapld hayalleri huuna gider, onu
mide drr, det onlarla konuur.

O, rysnda irkin, iren eytan hri gibi gzel grr de, ona ehvet
suyunu dker.

415 Nesil tohumunu orak yere dktn anlaynca uyanr, kendine gelir,
o vakit de hayl gznn nnden kaar gider.

56

O zavallya, rysndan arta kalan ey, ba ars, sersemlik, yorgunluk ve

bedendeki pisliktir. Ah... O hem var gibi grnen, hem de grnmeyen haylden...
Ah...

Gneli havada, yksekte uan bir kuun glgesi, yerde bir ku gibi uar
grnr.

Ahmakn biri de o glgeyi avlamak ister, gsz dnceye kadar o


glgenin arkasndan koar durur.

Arkasna dp bou bouna kotuu o glgenin, havadaki kuun glgesi


olduundan, o glgenin aslnn nerede olduundan o ahmakn haberi yoktur.

420 Bu yzden o, glgeye doru ok atar. Bu uramas, glgeye oklar


yadrmas yznden ok torbas bombo kalr.

Glgelere ok yadrmas sebebiyle, mrnn ok torbas boalr. Glge


avlamak iin, hzla ve hararetle kotuundan tr hayat bo yere harcanm olur.

Fakat, Allah'n mnevi glgesi, ltf u inyeti o glge sahibinin dads olursa,
onu, hayal peinde komaktan, glgeye ok atmaktan kurtarr.

Cenb- Hakkn gerek kulu, Hakkn mnevi glgesidir. O, bu leme it


btn irde ve isteklerini terk etmi, bu lemde lm, fakat mn leminde
dirilmitir.

Frsat karmadan ve tereddde dmeden, bu lemden lm, kendini


tamamiyle Hakka teslim etmi olan kmil insann eteini tut ki, hir zamann, u
bozulmu dnyann fitnelerinden kurtulasn.

425 "Allah, glgeyi nasl uzatt" yeti, evliyaya bir naktr. Yolu gsteren
bir irettir. nk evliya, veli, Allah gneinin nruna delildir, klavuzdur. 59

59 Furkn Sresi'nin 45-46. yetlerine iret var.

Bu vdide, bir klavuz olmadka yola kma, Halil brhim (a. s.) gibi;

"Batanlar sevmem." de. 60

60 En'am Sresi'nin 76. yetine iret var.

Allah'n kudreti karsnda bu lem bir hiten ibrettir

Allah, senin gzne, kendi gr nrunu verirse, gznde bu lem gibi


yzlerce lem peydahlanr.

57

Her ne kadar bu dnya, senin nazarnda ok byk ve nihayetsiz ise de,


bilmi ol ki, ilh kudret karsnda o bir zerre bile deildir. 61

61 Bir zelzele, bir tayfun, bir sel felketi insanlar nasl perian ediyor?
"Bir zerre demekse u semvata gre arz
Nisbetle beer, etmelidir kendini yok farz."

Gerekten de bu cihan, sizin canlarnzn hapishanesidir. Siz, asl kendi


yurdunuzun bulunduu tarafa doru gidiniz.

inde bulunduunuz bu cihan snrldr, mahduddur; halbuki teki


hudutsuzdur, sonsuzdur. Bu cihanda grlen naklar, ekiller, sretler, mn
leminin nnde perdedir, engeldir.

Firavun'un yzbinlerce mzraklk ordusunu, Hz. Ms'nn bir tek asas krd,

geirdi.

Calinus'un yzbinlerce ilc ve doktorluk hneri, Hz. Is'nn ve onun hayat


balayan nefesi karsnda faydasz kald.

.Chiliyye devri irlerinin yzbinlerce iirleri vard. Btn bu iirler, Hakkn


mm bir peygamberine vahy edilen Knr'n karsnda utan vesilesi oldular.

530 Bu kadar stn ve kudret shibi Allah'n huzurunda, bir kimse, deer
bilmeyen di bir insan deilse, nasl olur da can vermez?

Anlayl olmakla, herkesin akl erdiremedii eyleri anlamakla insan


Hakka varamaz. Allah'n fazl, keremi ancak krk kalbleri, ykk gnlleri arar. 62

62 Hads: "Ben kalbi krk kiilerin yanndaym."

Rh, seni ok yukarlara, gklerin telerine gtrrken sen, su ve balk


tarafna ynelerek, esfel-i sfline, aalarn aasna dmsn.

Bu dle, sen kendini, akllarn bile kskandklar ok stn bir halden,


sflilie, aann aal haline drmsn.

imdi senin bu deimeni, u masalda geen Zhre yldzna evrilen


kadnn deimesiyle bir mukayese et de gr ki, kendini ok deersiz bir eyle
deitirmisin.

Hrs atn yldzlara doru srmsn. Onlara dir bilgiler elde ediyor,
mesafeler lyor, yeni yeni yldzlar kef ediyorsun da, kendini kef edemiyorsun.
Meleklerin secde ettikleri Adem'i tanmyorsun.

58

Ey hayrsz evld, sen, Adem'in torunu olduun halde, ne zamana kadar, bu


alakl bir ycelik; bu soysuzluu bir eref sayacaksn?

Ne zamana kadar, btn dnyay zabtedeceim, btn dnyay kendimle


dolduracam, diye avunup duracaksn? 63

63 "Dnyay kendimle dolduracam." demek; "Dnyay kendi yaptklarmla, kendi icd ettiim es
erlerle

dolduracam." demektir.

unu iyi biliniz ki, ilh kudret karsnda btn mahlkt. ine nndeki
gergef gibi cizdir.

lh kudret gergefe, bazen eytan resmi iler, bazen insan, bazen sevin,
bazen de gam nakeder.

Gergefin eli yoktur ki, elini oynatsn da engel olsun, istemediini yaptrmasn; dili yoktur ki, yaplandan ikyet etsin, bir an iin olsun, zararndan yahut
krndan bahsetsin.

Sen bu beytin tefsirini Kur'n- Ker-m'den oku. Cenb- Hakk, Hz.


Peygamber'e; "Attn zaman sen atmadn!" diye buyurdu. 64

64 Enfl Sresi'nin 17. yetine iaret var.

Geri grnte ok atan biziz, fakat gerekte, ok at bizden deildir.


Aslnda biz yayz, yay ekip oku atan Allah'tr.

Yanl anlalmasn... Bu sylenilen szler cebir deildir. Allah'n Cebbr


isminin tecellsidir. Cebbr isminin anlmas da Hakka yalvarmak, yakarmak ve
niyz iindir.

Topraktan yaratlan Adem bilgi ile yceldi.

Topraktan yaratlan Adem, Allah'tan rendii ilimle yedi kat g


aydnlatt.

Hak ve hakikatte pheye den eytann krlne ramen o mnen


yceldi de, melekleri geride brakt. 65

fc Bu beyit Hz. Mevlna'nn u meldeki rubisini hatrlatt: "Topraktan yaratlm olan u te


nimiz, gkyznn
nurudur. Hakikate varmak, Hakk' a-amak hususundaki canllmz, evikliimizi, melekler k
skanr. Mn stnlmze,
rh temizliimize hased ederler. Bazen de beer zaafmzdan, ktlklerimizden eytan bile k
aar."

59

Alt yz bin yllk bir zhid, eytann azn bir buza az gibi balad.
1015 Bylece onun din bilgisi stn emmesine, o yce ve salam kkn

etrafnda dnp dolamasna engel oldu. 66

"Salam Kk: "lh sevgi" ve "Ledn ilmi"nin semboldr.

Ledn ilminden, o yce ilimden st emmesinler, nasib almasnlar diye


yalnz zhire itibar eden duygu ehlinin bilgileri kendilerine az ba olmutur.

u bir damlack gnle, yle bir inci dt ki, Allah, o, inciyi denizlere de,
gklere de vermedi.

1025 O incinin bilgini ve adalet sahibi olmak birer mnevi vasftr.

Onlar bir yerde bulamazsn, onlar nde, ardda da deildir.

Onlar, telerde, meknszlk leminde parldarlar, oradan ten lemine


derler, can gnei gkyzne smaz ki. 67

"eyh Glib Hazretleri:


"Bir lesi var ki em-i cnm
Fnusuna smaz sumann"

dedii zaman acaba Mevlna'nn bu beytinden mi ilhm ald?

1031 Bu bilgi, bu hner yzndendir ki, denizlerde, dalarda, ovalarda


bulunan btn yaratklar, insana kar ciz kaldlar, aresiz hale dtler.

Kaplan da, arslan da, insandan fre gibi korkar. Timsah da, onun yznden
comu, kprmtr, deniz de. nsandan bunlarn ikisinin de d patlamtr.

Yine insan korkusundandr ki cinler, periler sahillere snmlar, her biri,


bir gizli yere saklanmlardr.

Bu yzden insanolunun gizli dman oktur. Durumu anlyarak, ekingen


ve ihtiyatla hareket eden kii, akll kiidir.

1035 Allah'n bizim nazarmzdan gizli tuttuu, nice irkin, gzel mahlkt
vardr ki onlar her an gnl kapsn alar dururlar. 68

68 ehvet duygular, eytn vesveseler, nefsn hatralar, kin, nefret, kskanlk zaman zama
n gnl kapsn alarlar.
eri girmek isterler. Bazen de, ilh ilhamlar, rahmani duygular, bizi mnen uyandrmak iin
gnl kapmza gelirler. bn-i
Mes'ud (r.a.)'den u anlamda bir hads rivyet edilmitir: "Gerek eytan ve gerekse melek tara
fndan insana bir fikir, bir ilham
gelir. Bu sebeple kendi gnlmzde, hayra dir bir tevik bulursak, bunun melekten geldiini b
ilmeli 'Elhamdlillah' demeli,
erre dir bir fikir bir duygu gelirse, bu duygunun eytandan geldiini anlayarak 'Ez' ekme
li ve eytann errinden Allah'a
snmalyz."

Kn Hazretleri de Tiyye erhi'nde unlar yazyor: "Akl- med, melek-i mukarreb bunlar bi
zi Allah'a dvet eder.
Kalbimize hidyet yolunu aar, rh ufkumuzu geniletir. Akl- me ise, bizi dnya ilerine do
ru eker gtrr. Bize Allah'
unutturur. Ceddimizin yni Hz. Adem'in cennetten kovulmasna sebep olan eytan, bu dnyada da
bizim peimizi brakmaz, bizi
nefsn arzularn meyvelerini yemee tevik eder de, i rahatlndan, huzur cennetinden uzakl
alnr."

60

Ykanmak iin dereye girersen, su iindeki dikenin sana zarar dokunur.

Her ne kadar, diken, aalarda suyun dibinde gizlenmitir, grlmemektedir. Ama batnca, suda diken olduunu anlarsn.

imize doan, bizi rahatsz eden eytn dnceler, hayller, vesveseler


kalbimize batan, grnmez dikenlerdir. Bu dikenler, bir kiiden deil, binlerce
kiiden gelip kalbimize batmaktadr.

Sabr et, hislerin deisin, gnl gzn alsn da onlar gr, gr de


mkillerin hallolsun.

O vakit kimlerin szlerini dinlememi, kimleri kendine ba edinmi, yol


gsterici sanmsn. Anlarsn...

Sret ve mn = Kabuk ve z

Ey ekle, srete tapan, git de mny elde etmee al, nk mn, sretin
kanad gibidir. 69

69 Mny, "lh ma'rifet" diye trif etmilerdir. Sret, d grn, kabuktur. Mn, rhdur
. "Allah sizin sretinize
ve amellerinize bakmaz, belki kalblerinize ve niyetlerinize bakar." hads-i erifi ze inmeyi,
ekle balanp kalmamay
emretmektedir. ekle bal kalan ibdetin makbul olmadn haber vermektedir.

Mn ehli ile d kalk da, onlardan hem ltuflar, ihsanlar elde et, hem de
mnevi g kazan, ilh muhabbetle gen ve din kal. 70

Mn ehli olanlar, ilh muhabbetle yaayanlar, kalblerinden dnya hrsn, hasedi, kini, nef
reti karp atanlar
huzur iinde, salkl yaarlar. ekimelerden uzak kalrlar, bu yzden de fizik bakmdan dn
ya ehlinden daha ge kntye
ma'ruz kalrlar.

u, ten iinde bulunan rh, mndan, aktan habersiz ise, o, kn iindeki


tahta kl gibidir.

O tahta kl, knnda bulunduka, grnte kymetli, ie yarar sanlr,


dar knca, ancak yanmaya yarar.

61

Tahta klla, sakn savaa gitme, nce onu, bir gzden geir, onun ne
olduunu anla ki, iin alayp, inlemee varmasn...

Eer o tahtadan ise, git, baka bir kl ara. Eer elmastan ise, sevinerek,
oynayarak ileri atl. 71

71 Baka bir kl aramak, sembolik bir mn tamaktadr. Kl rhun sembol olduuna gre,
rh nasl deitirilir?
Nerede bulunur? Elmas kl velilerin silh deposundadr. Onlarn sohbeti ve himmeti ile tahta
dan olan kl, elmas gibi keskin
olabilir.

Elmas kl, velilerin silhlndadr. Onlar grmek size kimyadr. Mnevi

gtr.

Btn bilgi sahihlerinin, riflerin hepsi de; "Alemlere rahmet olan gerek bir
bilgin vardr." demilerdir. 72

72 "lemlere rahmet olarak gnderilen" Peygamber Efendimizi hatrlatyor. Enbiy 107.

Nar alacak isen, glen, atlam nar al ki, o gl, sana iindeki dnelerden
haber versin.

Arifin gl, ne mbrek gltr ki, o gl, can kutusundaki inci gibi
azdan gnl gsterir.

Mukallidin, sahte eyhin gl, llenin gl gibi uursuzdur. Azn

anca, iinin siyhl grnr.

Glen nar, ba, baheyi de gldrr. riflerin sohbeti, seni de rifler


arasna katar.

Sen, kaskat bir ta veya mermer paras olsan, bir gnl sahibine eriebilirsen cevher olursun.

Temiz erlerin sevgisini gnlne yerletir. Ariflerin muhabbetinden baka bir


eye gnl verme.

mitsizlik tarafna gitme, mid kaplar vardr. Karanlklar semtine varma,


gneler parlamaktadr.

Gnl seni gnl ehlinin, riflerin mahallesine doru eker, ten ise seni su
ve amur hapsine koymak ister.

Akln bana al da, bir gnl arkadann sohbeti ile gnlne gda ver. Git,
ikbali, mnevi gc, bir ermiten, bir ikbl sahibinden iste.

Ey srete, ekle tapan kii, ne zamana kadar, srete tapp duracaksn? Senin
mnsz cann, sretten kurtulmad gitti.

Eer insan, ekli ile sreti ile insan olsayd; Hz. Ahmed (s.a.v.) Efendimiz
ile Eb Cehil bir olurdu, aralarnda fark olmazd.

62

Duvara yaplan adam resmi de, adama benzer. Dikkatle bakarsan grrsn
ki onun hi bir eksii yoktur.

O parlak resimde can yoktur. Sen git de, o az bulunur inciyi ara. 73

73 Bu blmn birinci 710 numaral beytini erh ederken Sar Abdullah Efendi merhm, Farsa bi
r nazm koymu.
Nzmnn kim olduunu bildirmedii bu gzel iirden bir iki beyti tercme ederek sayn okuyuc
ularma armaan ediyorum:
"Ey Hakk talibi, srete, ekle, grne balanma. Kendini bulmaya, benlikten kurtulmaya al
. Da bakma. ze bak. Sretten
kurtulur, mnya varrsan, Hakk' bulmu gibi olursun. Suret, niansz izsiz olan gerek varl
a perde olmutur. Bu perde bir
puttur. Sen onu kaldr, at. Sen ekle, benlie kaplarak blis'in yolunda deil, riflerin yol
unda yr. Bu yolda benliksiz, hilesiz
ol. nk senin yaratlnda kfir nefs de vardr. O gittiin yolda seninle beraberdir." Mesn
evi erhi, Sar Abdullah Efendi, c. I,
s. 455.

Bir yahudi padiahn, kucanda ocuu bulunan bir


anneyi getirtip, ocuunu atee attrmas, ocuun ate
iinde dile gelerek; halk atee atlmaya tevik etmesi.

Yahudi pdih, kucanda ocuu bulunan bir kadn, putun nne getirtti.
Ate alev alev yanyordu.

ocuu anasnn kucandan ald, atein iine att. Kadn korkusundan


imandan kacak gibi oldu.

Puta secde etmek istedi. Tam bu srada, ocuk atein iinden; "Anne ben
lmedim." diye seslendi.

"Sen de buraya gel, anneciim, geri ben grnte ate iindeyim ama...
Burada iyiyim, houm.

Bu ate, hakikati rten, gstermeyen bir gz badr. Aslnda bu ate, mn


yakasndan ban karan bir rahmettir, bir ltuftur.

Anne, korkma, atee atl, atee gir de, Hakkn iyiliini, ihsann gr. Has
kullarnn zevk ve safasn seyret.

Su gibi grnen, fakat aslnda yakc bir ate lemi olan u dnyadan k da,
atee benzeyen, ate gibi grnen suya dal.

Anne korkma, atee gir de, ate iinde yseminler, gller, serviler bulan Hz.
brhim'in srlarn gr.

Ben de senden domay lm sanmtm, senden ayrlacam diye pek ok


korkmutum.

63

Fakat dounca, pis, darack bir zindandan kurtuldum. Gnn na ktm.


Havas ho, rengi gzel bir dnyaya geldim.

imdi de u ate iinde rahat, huzuru bulunca, dnyay bir ana rahmi gibi
yaanlmaz bir yer olarak grmekteyim.

Bu atein iinde yle bir lem grdm ki, her zerresinde Is nefesi var, her
zerresi bir l diriltebilir.

Ate iinde grdm dnya, ekil, sret itibr ile yok, fakat kendisi ve
hakikati var. Halbuki iinde bulunduumuz var gibi grnen dnyann ekli ise,
sebatsz, bir kararda durmaz.

Anne, annelik hakk iin gel, atee gir de, bu atete, atelik, yakclk olmadn gr.

Anne gel, atee gir, devlet, saadet geldi. Gel atee gir de, devleti, saadeti
elden karma...

Ben sana acyorum da, o yzden, seni atee aryorum. Yoksa neemden
seni dnmeye vaktim yok.

Anne gir atee, bakalarn da ar. nk Allah, ate iinde ni'met sofras
kurmutur.

Ey Mslmanlar, hepiniz gelin, atee girin, iman zevkinden baka her ey


azabdan ibrettir." 74 (Mesnevi, 1, 783-801)

74 Bediuzzaman Firzanfer'n eserinde yazldna gre daha evvel geen taassub yznden hris
tiyanlan yok etmek
isteyen bir yahudi pdihn soyundan gelen baka bir yahudi pdih da, s dinini ve ona ba
l olanlar yok etmek ister. Bir
ate yaktrr. Yan bana da bir put diktirir. Herkesi bu puta secde etmee arr. Secde ed
ene dokunmaz, secde etmeyeni atee
attrr. Derken bir kadn da alev alev yanmakta olan atein bana getirirler ve ocuunu al
p atee atarlar. Kadn can korkusu
ile, imanndan dnecek iken, ocuk ate iinden barmaya balar. "Korkmayn, ate yakmyor, g
elin, atee girin, buras ok
ho." diye onlar atee arr. Halk bu mu'cizeyi grnce, kendilerini atee atarlar. Ate on
lar yakmaz. Pdih kzar, atee
kr, onu knamaya balar. Ate de dile gelerek yahudi pdihna cevab verir, der ki: "Ben
bir emir kuluyum. Allah
emretmedike kimseyi yakmam." Derken ate alevlerini artrr, etrafa yaylr. O zlim pdih
da, ona uyanlar da yakar, kl
eder." Mesnevi Mehazlar, Firzanfer.

Hz. Mevlna'nn bu hikyeyi alarak, bu hikyeden ne hakikatler kard, grnen dnya ile g
rnmeyen dnyann,
sret ile sfatn nasl karlatrld grlmektedir.Bylece Hz. Mevlna anlatmak istedii
konular aklamak iin nereden
olursa olsun misaller alarak,hikyelerle o konular czib ekle sokarak Hakk klarna sunmak
tadr. Hikyede anlatlan zlim
Yahd pdihnn Z-Nuvas adnda biri olduunu yazanlar da var.

64

Muhammed (s.a.v.)'in mbarek adm alay ederek anan


kimsenin aznn arpk kalmas

Birisi Peygamber Efendimizin mbrek adn alay ile azn eerek syledi

de bu yzden, o kt niyetli kiinin az arpld ve yle kald. 75

75 Bu akn adamn ad, sonradan Emev halifesi olan Mervan'n babas ve Peygamber Efendimiz'
in de komusu
Hakem ibn Ebi'I-As idi.

Sonra yaptndan utand, piman oldu da; "Ey ilh bilgilere, ledn ilminin
ltuflarna mazhar olan Muhammed, beni afvet..." diye yalvard.

"Ben bilgisizliim yznden seninle alay ettim. Halbuki asl alay edilecek
kii benmiim."

Allah, birisinin perdesini yrtmak, aybn ortaya dkmek isterse, onun


gnlne, temiz kiileri knama istei verir. 76

76 Mesnev-i erifin V. cildinin 15 numaral beytinin mns aynen yle: "Dnyamz aydnlata
n gnei ekitirmek,
onda kusur aramak, benim iki gzm de krdr, karanlktr, irpildir diye kendini ekitirmek,
kendini ktlemektir."

Allah, bir kimsenin de aybn rtmek isterse, o kii nefs yznden


kirlenmi, gnahlara, ayblara bulanm insanlarn bile ayblarn grmez, sylemez
olur.

Allah bize yardm etmek dilerse, gnlmze yalvarma, alayp inleme istei

verir.

Allah akyla alayan gz, ne mutlu gzdr. Allah ak ile tutuup yanan
gnl ne mbrek bir gnldr.

Her alamann sonu, glmektir. Bu sebepledir ki her hadisenin sonunu


gren kii mutlu ve kutlu bir kuldur.

820 Nerede akarsu varsa, orada yeillik vardr. Nerede gz ya dklrse,


oraya rahmet gelir, merhamet olur.

Bostan dolab gibi inleyerek gzlerinden yalar sa da, can banda


yeillikler bitsin.

Gz ya istiyorsan, gz yal olanlara ac. Acnmak, merhamete kavumak


arzu ediyorsan, zayflara, zavalllara merhamet et. 77

77 "al gamginleri d etmee, d olmak istersen.


Sevindir kalb-i ns gamdan zad olmak istersen."

65

Sebep iplerini felein ektiini sanma.

Kederlendinse, kalbinde gam hissettinse, tevbe istifar et, Allah'tan


balanman dile, nk gam, Allah'n izni ile gelir, yapt ii Allah'n emri ile
yapar.

Allah dilerse, gamn t kendisi nee olur. Ayak bann t kendisi de zadlk
kesilir, hrle sebep olur. 78

78 Sana, gam elisi gelince, onu tandk aziz bir dost gibi kucakla, barna bas. unu iyi bil
ki, dnyada gamdan daha
mbrek, daha kutlu bir ey olamaz. Onun karl sonsuzdur." Dvn- Kebr, nu: 2679.

Her eyin asl saylan, drt unsur (hava, toprak, ate, su) bunlar birer emir
kuludur. Bunlar bana kar, sana kar ldr. Fakat Hakk'la diridirler. 79

79 sr Sresi'nin 44. yetinde olduu gibi Kur'n- Kerrn'de bir ok yetlerde, gklerde ve
yerlerde bulunan her
eyin Allah' tebih ettii bildirilmektedir. Tebih iin btn varlklarn diri olmas gereki
r. Bu gnn msbet ilmi de her
maddenin atomunun bir ekirdek etrafnda hzla dndn ortaya koymutur. Canl olmayan nasl
dnebilir? Mevlevi

evradnda bulunan u cmleleri dikkatle okursak bu beyitlerin ifade buyurduu hakikat daha iyi
anlalr: "Allah'm, gecenin
karanl, gndzn aydnl, gnein klar, ayn nru, sularn rltlar, aalarn h
rts, gkteki yldzlar, yeryznde
topraklar, dalarn kayalar, llerdeki kumlar, denizlerin dalgalar, denizlerde ve karalarda
yaayan btn hayvanlar, btn
varlklar hepsi hepsi seni tebih etmektedirler."

Ate, Hakkn huzurunda dima ayakta emir beklemektedir. k gibi, gece


gndz alevleri ile kvranp durmaktadr.

840 akmak tan, demire vurduun zaman kan kvlcm, senin vuruunla
deil, Allah'n emri ile darya ayak basmaktadr.

Ey Allah'n iyi kulu, ta ile demir, kvlcmn domasna, meydana gelmesine sebeptir ama, sen, daha yukarsna, bunun da stnde olan sebebe bak. 80

80 Hz. Mevlna Dvn- Kebr'de bu konuya ok temas eder. Mesel VI. cildin 1751 numaral beyt
inde aynen yle
buyurur: "Sebepleri meydana getireni bulurum midi ile, ben, sebepler kervanlarnn yollarn
kesmedeyim."

nk Allah bu sebebi baka bir sebepten meydana getirmitir. Hakk bir


sebep olmadka, zhir bir sebep kendiliinden nasl ortaya kar.

Peygamberlere yol gsteren hakk mnev sebepler ise, bu zhir sebeplerden ok stndr.

66

845 Bu sebebi i grr hale getiren, o sebeptir. Bazen de o hakik sebep,


zhir sebebi i grdrmez hale sokar. Bu zhir sebeplere akllar mahremdir. Hakk
sebeplerin mahremi ise peygamberlerdir. 81

81 Akllar mahremdir demek, akllar o srr bilir, anlar, bu zahiri sebeplere kapal deildir.
yle ki: Ate aslnda
yakc deil, Allah'n izniyle, onun koyduu fizik kanun gereince yakar. nsann karnn ekm
ek vastasyla Hakk doyurur. l

dev, if vermez, Allah if verir. Zehir ldrmez, zehir Allah'n emri ile ldrr.

u Arapa olan "sebep" kelimesinin Farsa karl "resen" olup, bunun


Trkesi de "ip"tir. Bu sebepler ipi, bu dnya kuyusunda ie yarar.

Kuyu krnn dn, ipin sarlp zlmesine sebeptir. Ama, asl kr


dndreni grmemek kt bir eydir.

Dnyadaki u sebep iplerini sakn ha sakn, u ba dnm felekten bilme.

Bilme de, felek gibi eli bo, ba dnm bir halde kalma, zszlkten ra
gibi yanma...

850 Gerekirse Hakkn emri ile rzgr ate olur. Aslnda onlarn her ikisi de,
Hakkn arabiyle sarho olmulardr.

Evldm, ba gz ile deil de gnl gz ile bakacak olursan, su gibi latf


olan hilmin ve ate gibi yakc olan hiddetin de Hakk'tan olduunu grrsn.

Eer rzgrn can, Hakk bilmeseydi, tanmasayd, Ad kavmini, Allah'a


inananlardan ayrt edebilir mi idi? 82

82 Ad Kavmi Arabistan'da Yemen'in Ahkaf denilen ksmnda otururlard. Hd Peygamber bunlar im


ana davet etti.
Hd Aleyhisselm'n dvetini kabul etmeyenler yedi gece, sekiz gn iddetle esen bir rzgrla
helk oldular. iddetli rzgrlarn
estii zamanda Hazret Hd kendine inananlar bir araya toplam, onlarn etrafna bir dire i
zmi, kasrga o direye gelince,
bahar rzgr gibi latf latf esermi.

(Mesnevi, c. 1, 836-853)

Hd (a.s.) zamannda d kavmini helk eden


rzgrn hikyesi

Hd Peygamber m'minlerin bulunduklar yerin etrafna bir izgi izmiti.


iddetli rzgrlar, oraya gelince yumuuyor, hafif ve ho bir ekilde esiyordu.

67

855 O izginin dnda kalanlarn hepsini havaya kaldryor, havada param


para ediyordu.

Tpk bunun gibi eybn- Ra Hazretleri de, koyun srsnn etrafna


belirli bir izgi, bir hat ekerdi. 83

83 eybn- R', tmam af ile ada bir veli. Msr'da yaarm obanlk yaparm. mam
f bu oban velinin
huzurunda diz kerek bir talebe gibi oturur, ona sualler sorarm. Bu duruma hayret edenlere
f hazretleri; "Ben kitap ilmini
biliyorum, O Allah ilmini biliyor." dermi.

Cuma gnleri, namaz vakti gelince, kurtlar srye saldrmasnlar diye byle
yapard.

Hi bir kurt, o izgiden ieri girmezdi, hi bir koyun da, izgiden dar
kmazd.

Allah adamnn izdii izgi, kurdun da, koyunun da hrsn, hevasn


balamt.

860 Bylece ecel rzgr da, riflere, Ysuf(a.s.)'n gmleinin kokusu yahut
gl bahesinden gelen rzgr gibi yumuak, gzel eser.

Ate, brhim(a.s.)'a di geiremedi. nk o, Hakkn sevgilisi, sekin kulu


idi. Onu nasl srabilirdi?

Din ehli de, ehvet atei ile yanmaz. Din ehli olmayanlar ise, o ate alr, t
yerin dibine gtrr.

Allah'n emri ile kabaran deniz dalgalar, Hz. Ms nn adamlarn tand,


Kbtlerden ayrt etti.

Hakkn ferman gelince yer, Karn'u altnlar ve taht ile beraber ald iine
ekti, yuttu.

865 Su ile toprak Is (a.s.)'n nefesinden feyz alnca, kol kanat at, bir ku
olup utu. 83

84 A'raf Sresi'nin 49. yetine iret var.

Senin Hakk tebih ediin, aslnda sudan ve topraktan yaratlm vcudunun


bir buhar, bir nefesidir. Ancak, bu nefes gnlden gelince, cennet kuu gibi
kanatlanr, ykselir.

Tr Da, Ms (a.s.)'n nurundan aka geldi, oynamaya balad, olgun bir


sfi oldu, hatadan, noksandan kurtuldu.

Dan aziz bir sfi olup oynamas alacak bir ey deildir. Ms'nn teni
de aslnda Tur Da gibi toprak deil mi idi?

68

Arslan ve av hayvanlar

900 Ho bir vdide bulunan av hayvanlar, arslann korkusundan huzursuzluk iinde idiler.

nk arslan, zaman zaman pusudan kyor, hayvanlardan birini kapyordu. Bu yzden o vdi, onlarn holarna gitmez bir yer olmutu.

Hayvanlar, hileye ba vurdular. Arslann yanna geldiler, ona dediler ki:


"Biz sana her gn, ne yiyecek isen, getirir, veririz, seni doyururuz.

Bundan sonra avlanmaya kma, pusuya yatp, bir av peine dp bizi


rktme ve bu otla, bu vdiyi bize zehir etme..."

Arslan, hayvanlara dedi ki: "Sizden hile deil de vef grsem, dediiniz
doru ama, ben undan, bundan ok hile grdm, ok azm yand.

905 Ben insanlarn yaptklar ilerden, ettikleri hilelerden helk olmuum. O


ylanlar, o akrepler tarafndan ok srlmm.

imde pusu kurmu olan nefs ise, hilede, kin gtmede insanlardan fen,

beter.

Benim kulam, 'Gerek m'min bir ylan deliinde iki kere sokulmaz'
hadisini iitti ve Peygamberin bu szn canla, gnlle kabul etti." Hepsi de; "Ey
her eyden haberi olan hakim! Saknmay brak, nk saknmak, insan kader
hkmnden kurtaramaz." dediler.

912 Arslan dedi ki: "Evet, kader hkmne uymak, Allah'a tevekkl etmek
yol gstericidir, ama sebeplere ba vurmak da Peygamberin snnetidir.

Hz. Peygamber, yksek sesle buyurmutur ki: "Devenin dizini tevekkl

bala...'

1 alp kazanan Allah'n sevgilisidir' hadisini dinle, tevekkl edeceim diye


sebeplere sarlmakta tenbellik etme."

915 Hayvanlar, arslana dediler ki: "Rzk iin alp kazanmak halkn i'ti-

kd, inan zayflndandr. nsanlarn kazanlar, hrslar miktarnca elde ettikleri


riy lokmasdr.

Gkten yamur yadran Allah'n, rahmeti ile ekmek vermee de gc

yeter."

Arslan dedi ki: "Evet dediiniz dorudur. Fakat Allah, ayamzn nne de
bir merdiven koymutur.

930 Dama basamak, basamak kmak gerek. Burada cebr olmak, her eyi
Hakk'tan bilmek, ham bir middir.

69

Ayan varken, kendini nasl topal edersin? Elin varken peneni yapma
gcn nasl gizlersin?

Efendisi klesinin eline beli verince, sz sylemeden, efendinin ne demek


istedii anlalr.

Bele benzeyen el de, Hakkn bir iretidir. almamz iin bize verdii bir
emirdir. in sonunu dnme gcmz ise, onun szleri, buyruklardr. Her eyi,
almamza bir sebeptir."

948 Hayvanlarn hepsi de, arslana bara bara dediler ki: "Sebep
tohumlarn eken o harisler...

Yz binlerce kadn ve erkek, sebeplere ba vurduklar halde, ne diye


zamann faydalarndan birisini elde edemediler?

950 Dnya kurulaldan beri, yzbinlerce devirler iinde, saysz insann az


ejderha gibi ald.

O akll ve bilgili insanlar, yle hilelere ba vurdular ki, hilelerinden dalar

bile yerinden koptu.

Bunca tedbirlerine ramen, gerek ava giden kiilerin, gerekse eitli ilerde
hrsla alanlarn ellerine, ezelde verilen ksmetten baka bir ey gemedi. 85

85 Merhm eyh Glib Hazretleri bir iirinde:


"Ne zaman ki bezm-i canda buluuldu kle-i km
Bize hisse-i muhabbet dil-i pre pre dt." diye yazar.

Btn bu uraan, didinen insanlarn hepsi de tedbirlerinden, almalarndan ciz kaldlar, bir ey elde edemediler, sonra da Allah'n emri ve takdiri ne idi
ise, o oldu.

955 Ey tannm kii, kazanmay bir addan baka bir ey bilme, ey hilekr,
senin bu hileli almalarn da, bir vehimden baka bir ey sanma."

971 Arslan; "Evet." dedi. "Tevekkl dorudur. Fakat, bir de peygamberlerin


ve mminlerin almalarna bak.

O mbrek insanlar, trl ceflar, mihnetler ektilerse de ylmadlar, Allah,


onlarn uramalarn, didinmelerini boa karmad.

Onlarn tedbir ve are aramalar, her zaman ho ve latif oldu; zten gzelden
ne gelirse gzeldir.

Onlarn tuzaklar, gklerin mn kuunu yakalad. almalar yardm ile


onlar, noksanlardan kurtuldular, tamamiyle kemal mertebesi buldular.

70

975 Ey mn yolunun isteklisi, ey Hakk k, gcn yettike peygamberlerle, velilerin yolunda bulunmaya al."

992 Arslan, bu eit bir ok deliller getirdi. O cebrler, yni av hayvanlar,


arslann cevaplarn dinleyip kandlar.

Tilki, ceylan, tavan, akal cebrlii braktlar, dedi-koduyu kestiler.

Bu al verite ziyana dmemek iin, kkremi arslanla anlamaya vardlar.

Her gnn pay zahmetsizce arslana gidecekti. Bu sretle onun da baka bir
istei olmayacakt.

995 Her gn kur'a, hangi hayvana derse, o hayvan, pars gibi koup, arslann yanna gidecekti.

Bu lm kadehi, bu kur'a dne dolaa tavana, gelince, tavan; "Bu cef


daha ne vakte kadar srp gidecek." diye bard.

Hayvanlar dediler ki: "Bunca zamandr, biz, ahdimizde vefda bulunduk,


szmzde durduk, bu uurda canlarmz fed ettik.

Ey inat tavan, bizim admz ktye karma, haydi, abuk yr git,


arslan incinmesin..."

1000 Tavan; "Dostlar, kzmayn, bana mhlet verin de hilemle, ona oyun
oynayacam, oyunla, siz de beldan kn kurtulun." dedi.

"Mhlet verin de, hilemle cannz eman bulsun, bu can kurtaracak hilem,
oullarnza miras kalsn, sylensin dursun."

1005 Hayvanlar, tavana dediler ki: "Bizim szmze kulak ver, tavan olduunu unutma, haddini ama..

Bu ne biim lf? Senden daha iyi, daha gl olanlar, bu sz hatrlarna


bile getirmediler.

Sen, ya gurura kapldn, yahut da bamza gelecek bir kaza var. Yoksa

byle bir sz, senin gibi bir cize, bir zavallya nasl yarar?"

Tavan; "Dostlar!" dedi. "Bu szleri bana Allah ilhm etti. Bu yzdendir ki,
benim gibi ciz ve zavall bir mahlkta, kuvvetli bir fikir ve bir kurtulu tedbiri hsl
oldu."

Cenb- Hakkn bal arsna rettii hner ve ma'rifet ne arslanda vardr, ne


de yaban eeinde...

1010 Ar, taze balla dolu petekler yapar, Allah, o bilginin kapsn ona amtr.

71

Allah'n ipek bceine rettii hneri, hangi fil bilir?"

1041 Ondan sonra, hayvanlar; "Ey evik tavan!" dediler. "Aklnda ne


varsa, ne dnyorsan onlar syle, ortaya koy.

Sen cssene bakmadan, bir arslanla uramaya kalkmsn. Bu hususta,


aklna gelen tedbir ne ise, bize de syle.

Birbirinden fikir sormak, danmak, ayklk, uyanklk verir, akllar, akla


yardm eder."

Hz. Peygamber efendimiz; 'Ey tedbir sahibi kii, bir kere de gvendiin bir
kimseye dan.' diye buyurdu."

1045 Tavan dedi ki: "Her sr aa vurulmaz. in sonunun ne olacan


bilemezsin, bazen tek dediin ift, bazen ift dediin tek olur. 86

86 Tek, ift kelimelerini "tek-ift"eklinde Trke olarak Mevlna bu beyitte kulland gibi
olu Sultan Veled
Hazretleri de u melde olan bir beytinde aynen kullanmtr: "Bu ayrlk dnyasnda kullar,
Cenb- Hakk'tan ayr dm gibi
grnrlerse de, aslnda hepsi, Allah'la beraberdir. Zahirde ift gibi grnrlerse de btnda
tektirler."

Aynann safln, berrakln yzne kar syleyecek olursan, ayna


abucak buulanr, bulanr da bizi bize gstermez.

u ey hakknda dudan az kmldat: Fikrini, kanaatini, paran, bir de


mezhebini kimseye syleme. 87

87 Altnn, gidiini ve mezhebini rt" diye bir hadse iret var.

nk bu eyin dman oktur. Dman bunlar bilince sana pusu kurar.

Bir srr, bir iki kiiye syledin mi, artk o srra veda et. ki kiiyi aan btn
srlar, yaylr, gider."

1050 Tavan gitmeyi bir zaman geciktirdi. Sonra kalkp penesi kuvvetli
arslann yanna gitti.

Tavann gecikmesinden tr, arslan kzgnlndan topra kazyor,


kkreyip duruyordu.

Kendi kendine diyordu ki: "Ben zaten 'o alaklarn ahidleri hamdr,
gevektir, onlar szlerinde durmazlar' demitim.

Onlarn bir azdan barp ulumalar beni aldatt. u zaman, beni ne vakte
dek byle aldatacak."

Arslan, fkeli bir halde diyordu ki: "Dman kulama aldatc szler o
syledi de, benim gzm balad.

72

Cebr olan o hayvanlarn hileleri beni balad. Onlarn sahte kllar


bedenimi yaralad.

Bundan sonra ben, artk, onlarn riykr szlerini, aldatc barmalarn


dinlemem, o seslerin hepsi de eytan sesleri, gulyabn sesleri.

Ey gnl, durma, onlar parala, postlarn yz; zten onlar posttan baka bir
ey deildir."

fkelenip duran, coup kpren arslan, tavann uzaktan gelmekte olduunu

grd.

Tavan korkusuz ve kstaha kouyordu. fkeli, ask suratl idi, kzm,


aksilemiti.

nk o, krk dkk bir hale gelmek, sulu gibi grnmek istemiyordu.


Cesur ve korkusuz grnmekle, pheleri zerinden atacakt.

Tavan, ilerleyip yaklanca, arslan ona; "Ey soysuz!" diye haykrd.

"Ben ki, kzleri paralam, erkek arslanlarn kulaklarn burmu, onlar


yola getirmi bir kahramanm.

Senin gibi, bir tavan paras kim oluyor ki, benim gibi bir arslann emrini
ayaklar altna atyor."

Tavan; "Aman efendim." dedi. "Ltfeder de balarsan, bir szm var, arz
edeyim."

Arslan dedi ki: "Ey ahmaklarn anlaysz, basiretsizi, ne gibi zrn var?
Pdihlarn huzuruna byle mi; bu vakitte mi gelirler?

Sen vakitsiz ten bir horozsun, senin ban kesmek gerekir. Zaten ahman
zr dinlenmee demez ki...

Ahman zr, kabahatinden beterdir. Chilin zr ise, ilmin zehri

mesbesindedir.

Ey tavan, senin zrnde bilgi yok, bombo. Ben tavan deilim ki, byle
bilgisizce sylenmi bir sz kulama sokabileyim."

Tavan; "Pdihm!" dedi. "Adam olmayan, adam yerine koy; zulm


grm, can yanm birisinin de zrne kulak ver.

Hele yolunu arm bu zavally, pdiahlk makamnn zekt, kran


olarak kabul et, onu yolundan kovma.

Btn rmaklara, arklara su veren, o byk deniz bile eri p bann


stnde gezdirir.

73

1165 Bu keremi yznden denizden bir ey eksilmez, bu kereminden tr


deniz ne oalr, ne de azalr."

Arslan; "Ben" dedi. "Keremi, iyilii yerine gre yaparm, yerinde ltufda
bulunurum. Herkese boyuna gre elbise bierim."

Tavan dedi ki: "Her ne kadar ltfa lyk deilsem de, beni dinle. Zaten ben,
nehir ejderhasnn nne bam koydum, ne yaparsan yap.

Ben kuluk vakti yola dm, arkadamla beraber pdihmn huzuruna


geliyordum.

Arkadalarm, senin iin, benimle beraber baka bir tavan da bana yolda
etmiler, yollamlard.

1170 Yolda nmze kan bir arslan, kulunuza ve huzurunuza gelmekte


olan yol arkadama saldrd, her ikimizin de canna kasd etti.

Bize saldran arslana dedim ki: 'Biz pdihlar pdihnn kullaryz, o


kapnn deersiz iki kk kap yoldalaryz. Bize dokunma...'

Fakat, o, hiddetlendi de dedi ki: 'Pdihlar pdih dediin de kim oluyor?


Benim huzurumda, yle her adam olmayann adn azna almaktan utan!

Her ikiniz de, kapmdan dner giderseniz, hem seni, hem de pdihn
param para ederim'.

Ben de, o arslana dedim ki: 'Bana izin ver de bir kere daha pdihmn
yzn greyim de, ona, senden haber vereyim'.

O arslan da bana; 'Yoldan, yanmda rehin olarak brak, yoksa inancma


gre sen, benim kurbanmsn.' dedi.

Ona ok yalvardmsa da hi fayda etmedi. Arkadam rehin olarak ald,


beni yalnz brakt.

Arkadam, letafette, gzellikte ve semizlikte benim mislimdi.

Bundan sonra o arslan yznden o yol kapanmtr. Bizim halimiz de arz


ettiim gibi oldu.

Bundan sonra, sana gnderilen gnlk nafakadan midini kes, ben sana
doruyu sylyorum; doru ise acdr.

Eer sana, gnlk nafaka gerekse, yolu temizle; haydi gel de o korkusuz
arslan ortadan kaldr."

Arslan dedi ki: "Haydi bakalm, bismillah, gidelim. O bahsettiin arslan


nerededir? Doru sylyorsan, ne d...

Gidelim de, onun da cezasn vereyim, onun gibi yzlercesinin de. Bu


sylediklerin yalansa senin de hakkndan gelirim."

74

Tavan arslan tuzana drmek iin klavuz gibi nne dt.

nceden, nian koyduu bir kuyuya doru yrmee balad. Tavan bu


derin kuyuyu, onun canna tuzak yapmt.

Her ikisi de, kuyunun bulunduu yere yaklatlar. te, sana su gibi, saman
altnda yryen bir tavan.

Kuyu yanna gelince, arslan, tavann geri kaldn grd.

Ona dedi ki: "Niin ayak sryorsun? Geri kalma, ne d."

Tavan; "Ayam nerede? Korkudan bende el, ayak kalmad ki, canm tir tir
titriyor. Yreim yerinden oynad." dedi.

"Yzm grmyor musun? Betim, benzim sapsar. Zaten, rengim iimin ne


hale geldiini haber veriyor."

Arslan; "Sen, u hastalk sebeplerini brak da, neden geri kaldn? Bana onu
syle, onu renmek istiyorum." dedi.

Tavan; "O arslan" dedi. "Bu kuyuda oturuyor. O, bu kalede, her trl
fetlerden emindir."

Arslan dedi ki: "Korkma, ileri gel. Benim aacam yara onu kahreder. Bir
bak bakalm, o arslan orada m?"

Tavan; "Ben o ateten yanmm, yaklaamam." dedi. "Sen beni kucana


alrsan...

Ey kerem madeni, ancak o zaman gzm aar, kuyuya bakabilirim."

Arslan tavan, kollar arasna ald. O da arslann himayesinde kuyuya kadar


sokuldu.

Kuyuya baktklar zaman, su iinde, arslann ve tavann hayali grnd.

Arslan, suda kendi aksini grd. Kuyuda bir arslan, kucanda da semiz bir
tavan grnmekte idi.

Arslan, dmann suda grnce, tavan brakt kuyuya atlad.

Kazd kuyuya kendisi dt. Yapt zulm, kendi bana geldi.

Tavan, kurtulduuna, sevinerek mjde vermek iin hayvanlarn bulunduu


ovaya kotu.

Arslann kuyu iinde inleyerek ldn grd iin tavan, ayra doru
koarken, sevincinden oynuyor, arh atyordu.

75

lmn elinden kurtulduu iin havada oynayan dal gibi, yaprak gibi raks
ediyor, sallanyor, el rpp duruyordu.

1357 Durumu renen btn vahi hayvanlar, gle oynaya, sevinerek, zevke
dalp coarak, srayp oynamaya baladlar.

Etrafnda halka oldular. Tavan mum gibi ortaya aldlar. Karsnda sayg
ile yerlere kapanp dediler ki:

"Sen gkten inmi bir melek misin? Yoksa peri misin. Hayr hayr, ne
meleksin ne de peri, sen erkek arslanlarn Azrail'isin.

Ne olursan ol, canmz sana kurban olsun, onu yendin; elin, kolun sa olsun.

Bir kere daha syle, onu nasl kandrdn, nasl faka bastrdn? O zlimi hangi
hile ile kahrettin?

Bir kere daha syle de, hikyen derdimize derman olsun, bir kere daha syle
de, can yaralarna merhem olsun."

Tavan dedi ki: "Ey byk varlklar, benim bu baarm, Allah'n yardm ile
oldu. Yoksa bir tavan kim oluyor ki, byle bir i yapabilsin?

Allah, benim koluma kuvvet, gnlme nr ihsan etti. Gnlmdeki nr da


elime, ayama g verdi." 88

88 Mesnevi'nin I. cildinin 900 numaral beyti ile balayan ve Mesnev-i erifin en uzun hikye
lerinden biri olan
"Arslan ve Av Hayvanlar" hikyesini Mevlna, Kelile ve Dimne kitabndan aldn haber veriyo
r; "Kelile'den bu hikyeyi oku
ve kssadan hisse almaya bak." (Mesnevi, I, 899) diye buyuruyor. Kelile ve Dimne asl Hindista
n'da mildn 3. asrnda
Kemir'de; Sanskrit diliyle kaleme alnmtr. Mellif oarak gsterilen Beydaba bir nvan olup
"limlerin ba" demekmi.

u halde bu kitabn yazar bilinmemektedir. Bu kitapta bulunan hayvan hikyeleri ve onlara sy


letilen szler,
hikmetler de, Hind milletinin, Hind halknn grleri ve dnceleri demektir. Asrlardan ber
i, Kelile ve Dimne eitli adlar
altnda, eitli dillere evrilmi olup, dnyada lmez eserler arasna girmitir. Denilebilir
ki, insanolunun hayvanlara ait olan
hikyelerinin ilk kaynan bu kitap tekil etmektedir. Eski Yunanllarn "Aesipos" (Ezop) hay
van masallarn bundan ald
gibi, Ltin Phaedras ve Franszlarn La Fontein'in fabl'lar da kaynan hep bu hind efsanele
rinden almtr.

Bu kitap dilimize de tercme edilmitir. nce Ali elebi (1455) tarafndan Hmynnme ad il
e evrilmi,
sonradan Ahmed Midhat Efendi tarafndan sade dille hlsas neredilmitir. Bu deerli kitap d
aha sonra mer Rza tarafndan
Arapa aslndan Trkeye evrilmitir.

Hz. Mevlna; Arslan ve Av Hayvanlar hikyesini Kelile'den alm ama, ona bambaka bir ekil v
ermi, onu
geniletmi, iine baka hikyeler katm. Kendi anlatmak istedii konular yeri geldike deri
nletirmi, bylece; okuyucuya
kendi grlerini, fikirlerini, inanlarn hayvanlarn azndan iletmitir. Dikkatle okunduys
a grlr ki, Hz. Mevlna, bu
hikyede, arslann ve dier hayvanlarn azndan "almann nemi, Allah'a tevekkl, kaz, ka
der, irde-i cz'iyye" konular
zerinde zl, derin mnlar, fikirler yrtmekte, bizi Mu'tezile tifesinin slm olmayan in
anlarndan knrtarmaya almakta,
gerek slm inanca gtrmektedir. Konularn daha iyi anlalmas iin, birbirine zd den g
rler ortaya koymakta,
okuyucuyu dnceye sevk etmekte, sonunda da onu tam Muhammedi imana gtrmektedir. Hikyeden
ok tatl sonular
karmakta, ok ho, hayat yorumlar yapmaktadr.

Ezcmle: "O arslann kendine saldrmas gibi, sen de bakalarna saldrrken, haberin olmadan
kendine
saldryorsun." 1323. beyt. "Sen kendi kendine kl ekiyorsun.' "Ey insanolu, bakalarndan
grdn zulmler, ktlkler,
senin kendi kt huyunun onlardan aksetmesidir, onlardan grnmesidir." 1319. beyt.

76

Azril(a.s.)'n bir adama bakmas; o adamn da


Hz. Sleyman'a gitmesi hikyesi.

Saf bir kii, bir kuluk vakti, koa koa Hz. Sleyman'n adalet sarayna

snd.

Yz gamdan, korkudan sararm, iki duda mosmor kesilmiti. Hz.


Sleyman, ona; "Efendi! Sana ne oldu?" diye sordu.

Adam; "Azril, bana yle fkeli, yle kin gder bir gzle bakt ki..." dedi.

Hz. Sleyman; "Peki." dedi. "Sen, imdi benden ne istiyorsun? Onu syle!"
Adam; "Ey canlar koruyan byk varlk! Rzgra emret de...

Beni buradan Hindistan'a gtrsn; belki kulunuz, oraya gidince cann


kurtarm olur."

Hz. Sleyman rzgra emretti. Rzgr da o adam ald, hemen deniz


stnden uurarak Hindistan'n i taraflarnda bir yere gtrd.

Ertesi gn dvn kurulmutu. Herkes, Sleyman'n huzuruna gelmiti. Hz.


Sleyman Azril' e dedi ki:

"Senin korkundan bana gelip snan, o mslmana, onu canndan, malndan,


evinden, barkndan ayrmak, avare etmek iin mi yle fkeli baktn?"

Azril dedi ki: "Ben ona fkeli bakmadm. Ben onu, yol stnde grdm de,
ardm kaldm, bu sebeple ona, akn akn baktm.

77

nk, Cenb- Hakk bana 'Onun cann, bugn Hindistan'da al' diye
buyurmutu.

ardm da, kendi kendime dedim ki: , 'Bu adamn yzlerce kanad bile
olsa, onun bugn Hindistan'a varabilmesi ok uzak, ok zor'."

Ey yoksulluktan, ilh takdirden korkan ve ihtiraslarna kaplan kii; sen,


btn dnya ilerini buna kyas et, gzn a da, hakikati gr.

970 Kimden kayoruz? Kendimizden mi? Ne de olmayacak ey! Kimden


neyi kapyoruz? Neyi karyoruz? Allah'tan m? Ne de byk gnah...

Kazadan korkma, sonunda senin elinden tutacak yine

kazadr.

1255 Bu kaza gne rten bir bulut idi. Arslanla ejderha bile kaza yznden
freye dner.

Kaza ve kader zuhur edince, bir tuza gremiyorsam, bu yolda bilgisiz olan
yalnz ben deilim ki...

Ne mutlu o kimseye ki iin iyi ynn tutmu, zorlamay saldrmay


brakm, yalvarma yakarma yoluna dmtr.

Eer kaza, seni gece gibi kaplyacak ve karanlkta brakacak olursa, gam
yeme, nk kaza ve kader, sonunda yine senin elinden tutar, seni aydnla karr.

Kaza ve kader, yz kere canna kasdetse, yine sana can verecek, derman
edecek odur.

1260 u kaza, yz kere yolunu vursa, yine senin adrn gkyznn


ycesine kurar.

Kazann seni korkutmasn, kerem eseri bil... nk bu korkutma, seni


emniyet meleine gtrmek iindir.

Kaz gelince, uyank gzlerin bile balanacan


bildiren Hdhd hikyesi.

Vaktaki Sleyman Peygamberin otan, dvn adrn kurdular, btn


kular, ona hizmet etmee geldiler.

78

Onu, kendilerinin dillerini bilir, srlarna mahrem kesilir buldular da teker


teker canla bala huzuruna kotular.

Btn kular, cik cik diye tmeyi brakmlar, sen bir kardeinle nasl
konuursan, onlar da Sleyman(a.s.)'la daha fasih, daha rahat bir ekilde konumaya
balamlard.

Bir dili konumak, birbirinin dilinden anlamak, bir eit yaknlk, bir eit
ballktr. nsan dilini bilmedii yabanclarla bir arada kalnca, balanm, hapse
dm gibi olur.

Ayn dili konuan, nice Hindli ile nice Trk vardr ki, birbirleri ile anlarlar,
ahbab olurlar. Fakat iki Trk birbirinin dilinden anlamazlarsa, birbirlerine yabanc
kalrlar.

Halbuki gnl dili, mahremlik dili, karlkl iten anlama dili, bambaka
bir dildir. Hi bir dile benzemez. Gnl birlii, dil birliinden daha stndr.

Gnlden szsz, iretsiz, yazsz, yzbinlerce ifadeler, konumalar belirir.

Btn kularn her biri, kendi srlarn, hnerlerini, bilgilerini, ilerini,

Bir bir Sleyman'a sylyor, kendilerini bildirmek ve tantmak iin nyorlard .

Kularn bu nmeleri, kibirlerinden, kendilerini gstermek istediklerinden


tr deildi.

Sadece Sleyman(a.s.)'n huzurunda, kendilerine mevki verilmesi ve onun


yaknndan olmay arzu ettikleri iindi.

Hdhd'e sra geldi. Sfatn, dncesini bildirme nbeti ona dt.

Dedi ki: "Pdihm, en kk hnerimi ksaca arz edeyim; nk ksa


sylemek daha iyidir."

Hz. Sleyman; "Syle bakalm, o hnerin nedir?" diye sordu. Hdhd dedi
ki: "Ben havada, ok ykseklerde uarken...

Yukarlardan, amayan bir gzle, yakn gz ile baknca, yerin derinliklerindeki suyu grdm.

O su nerededir? Derinlii ne kadardr? Ne renktedir? Nereden coup gelir?


Topraktan m, yoksa tatan m? Hepsini grdm, bilirim.

Ey Sleyman! Ordunun konaca yeri, belirlemen iin, bu bilen, anlayan


kulunu seferlere berber gtr."

79

Bunun zerine Sleyman Peygamber; "Susuz, usuz bucaksz llerde sen


bize arkada ol, bizimle beraber bulun." dedi.

Karga bu szleri duyunca, hasedinden, Sleyman'n huzuruna geldi de; "O"


dedi. "Yalan syledi, kt syledi.

Pdiah'a kar sz sylemek edebe aykrdr. Hele o sz, yalan olursa,


olmayacak bir sz olursa..

Eer Hdhd'de bu gr olsa idi, bir avu toprak altndaki tuza nasl olur
da grmezdi?

Nasl olur da tuzaa tutulurdu? Nasl olur da muradna ermez, kafese


girerdi?"

Bunun zerine Sleyman dedi ki: "Ey Hdhd, ilk iddiann yalan kmas
sana yakr m?

Ey ayran imi olan, nasl olur da sarholuk taslarsn, huzurumda lf


edersin, hem de yalan sylersin."

Hdhd dedi ki: "Ey pdihm, benim gibi plak, yoksul, bir zavall
aleyhinde dmanmn syledii szleri, Allah iin olsun, dinleme.

Bu iddiamn asl yoksa, ite, yere bam koydum, boynumu vur.

lh kazay inkr eden kargann binlerce akl bile olsa kfirdir.

Eer ilh kaza, aklmn gzn kapatmasa, ben tuza havadan grrdm.

Fakat kaza gelir atarsa, bilgi uykuya dalar, ay kararr, gne tutulur. 89

89 "Kaza, gelip att zaman, gz kr olur, grmez" mealindeki bir hads-i erif vardr.

Hakkn kazasnn insan artan bu eit tertiplerinin zuhuru ndir deildir.


Kazay ve kaderi inkr edenin inkrn da kazadan ve kaderden bilmelidir."

Allah'n takdirine kar l gibi olmak gerek

Kaderden saknmakta perian olmak, ktlklere uramak vardr. Yr,


tevekkl et, nk tevekkl, ilerin en iyisidir.

Ey fkeli kii, kaza ve kaderle peneleme ki, kaza ve kader de seninle


penelemesin, kavgaya tutumasn.

80

Allah'n hkmne ve takdirine kar l gibi olmak gerek ki, sabahn Rabbi

olan Allah'tan bir kahr yaras almyasn. 90

90 Eski irlerden biri:

"Hakka tefviz-i umur et ne elem ek ne keder

Gelir elbette zuhura, ne ise hkm-i kader, "demitir. Ama, bu gr tam islm bir gr deil
dir.

Tevekklden daha gzel bir kazan yoktur. Hakka teslim olmaktan daha
ho ne vardr? 91

" Bu tevekkl, kalbe inanca aittir. Yoksa uzuvlarmzn uramas, menfaat peinde komas tev
ekkle aykr
deildir. Uratktan, sebeplere ba vurduktan sonra gelen eyin "takdir-i ilh" olduuna ina
nmaktr. Eer yaptmz i bize
zor gelirse, O'nun takdiri ile zorlamtr. Eer o i kolaysa, yine Hakk'n takdiri ile kolay
lamtr. Sebeplere teebbs edilsin
veya edilmesin, netice Hakk'n takdiridir. Bu hal, kulun isti'dadna, yahut ezeldeki yazsna
gre kulun bana gelirse Hakk'tan
gelir. te tevekkl buna inanmaktr.

Bir ok kimseler, beldan kap, baka bir belya tutulurlar. Ylandan


kurtulaym, derken ejderhaya derler.

nsan are arar, hileye sapar, fakat, hilesi ayana dolar, tuzak olur. Can
sand, barna bast en yakn, onun kann imek ister.

nsan dmanndan korunmak iin kapsn kapar, kilitler. Halbuki dman,


evin iindedir. Firavun'un hilesi de buna benzer.

Madem ki, bizim gzmzde bir ok hastalklar vardr. O halde, git kendi
grn, dostun grnde yok et. 92

92 Kendini dostun grnde yok etmek demek, benlii yok etmek mnsna gelir. O zaman yle d
emek gerekir:
"Benlii yok et de, sen, seninle grme, her eyi Hakk'la gr, kendim, kendi grn at gitsin
."

Bizim grmze karlk dostun grn elde edebilmek, verilenin


yerine alnan ne gzel bir karllktr. Onun grnde btn dilekler bulunur.

Henz ayakta duramayan, yrmeyen, bir ey tutamayan ocuk babasnn


omuzunda tanr. 93

93 Burada, bu ocuk gibi tamamiyle Hakk'n emrine teslim olmak bahis konusudur.

Fakat olmayacak eyler yapmaya, el ayak sahibi olmaya balaynca


zahmetlere der, ktlklere urar.

Halkn rhlar da, ezelde, el ayak sahibi olmadan nce, fendan safya uup
duruyordu.

81

Ne zaman ki ruhlar leminden beden lemine "ininiz" emrini aldlar, fkeye,


hrsa, kanaata balanp kaldlar.

Bizler, Allah'n ilesi ve onun st isteyen ocuklar gibiyiz, nitekim


Reslullah Efendimiz; "Halk Allah'n ilesidir." diye buyurmutur. 94

94 Bu beyitte geen hads-i erifin asl u anlamdadr: "Btn mahlkt yni yaratlm btn
varlklar Allah'n
ilesidir. Yaratlmlar iinden Allah'a en yakn, en sevgili olan da, ilesine, yni halka en
ziyde sevgisi olan, onlara menfaati
dokunandr." Gerek bu hadsteki "Allah'n ilesi" tbiri, gerek yukarki beyitte Hz. Mevlna'n
n; "Yryemeyen ocuk
babasnn omuzunda tanr." diye buyurmas yanl anlalmamaldr. Hepsi meczi anlam tar.

Hakkn yakn, onun sevgilisi olur da, onun buyruklarn canla, bala kabul
edecek olursan, sevgilinin buyruunu yerine getirmek iin de gerekince cann bile
verirsin.

Onun buyruklarn candan kabul edince, o sana, nice srlarn iretlerini


verir, ykn kaldrr, seni senden alr. Sana baka iler, rhn gler ihsan eder.

u dnya hayatnn, beer ihtiyalarn yk altnda ezilirken, seni yk


altndan kurtarr, artk sen, dnya istekleri altnda ezilmezsin sen onlar altna alr
ezersin. Buyruklarn candan ve gnlden kabul ettiin iin, Allah seni makbul bir
kul haline kor.

Ey Hakk k, Allah'n buyruklarn kabul eder ve o buyruklara gre


yaarsan, zaman gelir, o buyruklar sen sylersin. imdi ona ulama yollarn
aramada ve istemedesin. Bir gn ltfeder, ona ularsn.

Cebre inanmak, Allah'n verdii nimeti inkr


etmektir.

alman, Hakkn sana ltfettii gce, cz irde nimetine bir krdr.


Cebr inancn ise, o nimeti inkr etmektir.

Ey Hakk tlibi, alarak, onun verdii cz irde gcne kretmen, senin


mnev gcn, kuvvetini artrr. Cebr inanc ise, alma, bir eyler yapma nimetinin
elden gitmesine sebep olur.

Ey Hakk yolunun yolcusu! Senin cebre inanman, yolda uyumaya benzer.


Vahdet derghnn kapsn grmeden, o kapya varmadan sakn uyuma.

82

Ey ibret almayan tenbel cebr! Sakn uyuma; o meyveli aacn glgesinden


baka yerde uyuma. 95

95 Bu beyitte u meldeki bir hads-i erife iret var: "Cennet aalarndan birine rast geld
iiniz zaman glgesinde
oturan ve yemilerinden yiyiniz" diye buyuranca: "Y Reslallah, bu hal dnyada nasl mmkn o
lur?" diye sordular. "Bir

lime tesadf ettiinizde, cennet aalarndan birine rast gelmi olursunuz." cevabn vermit
i.

Yalnz orada yat, uyu, her lahza, her an, rzgr dal silksin de uyuyann
bana meyveler, rzklar dklsn.

Cebre inanmakla, yol kesen ekiyalar arasnda yatp uyumak birdir. Vakitsiz
umaya abalayan yavru bir ku, kedilerden nasl kurtulur.

Hakkn buyruklarna nem vermezsen aldanrsn da, sen de, u bir parack
akl da yiter, kaybolur. Akln kaybeden ba ise, kuyruk kesilir.

Sana akl veren, gnl veren, alma gc veren Allah'a kretmemek


uursuz, ayp bir eydir. Bu hal, kretmeyeni cehennemin t dibine kadar gtrr.

Eer tevekkl edecek isen, alarak, uraarak tevekkl et. Ekini ek, ondan
sonra Allah'a tevekkl et.

almak da haktr, dert de hak, dev da hak. Fakat inkr eden, almay
inkr etmee alr durur. 96

almann, derdin, devann hakikatleri meydandadr. almay inkr eden kii, almay isba
t eden kiinin,
almasn, gayretini inkr eder. Bunun iin akl ve nakli deliller getirir. Bu gibi kiileri
n almay inkr hususundaki
gayretleri kendi kendilerini yalanc eder de almann bir hakikat olduunu ortaya koyar. Asl
nda bunlar, menfi de olsa,
altklar halde almay inkr eden zavalllardr.

alp abalamak
kaz ve kadere kar gelmek deildir.

alp, abalamak, kaza ve kadere kar gelmek, onunla savaa girimek

deildir. nk, bizi, alp abalamaya zorlayan da kaderimizdir.

man yolunda, kulluk ve insanlk yolunda yryen bir kimse, bir nefes ziyan
ederse, ben kfirim.

Kendini zorla "cebr" yerine koyma. Yapmaya gcn varken iten kalma.
Ban krlmam, yarlmam, onu bandla sarma. Bir iki gn olsun, bu fni hayatta
bo durma, al, abala, iyi iler yap. Sonra ebed mutlulua ula, neelen, gl.

83

Fn olan dnyay arayan kii, olmayacak, kt bir eyi arad; hireti arayan
ise iyiyi, gzeli, doruyu aram oldu.

980 Dnya kazanc iin didinmek, hilelere ba vurmak, areler aramak souk
eylerdir. Ama dnyay terk etmek iin almak, uramak, hatta hile yapmak
yerindedir, dorudur.

Nedir bu hile, are? Hile ve are, dnya zindannn duvarn delip oradan
kmak ve hapisten kurtulmaktr. Alm kurtulu deliini kapatmak ise, souk ve
uygunsuz bir hiledir. 97

"Sadece tevekkle balanp kalanlar, almaktan kananlar, almaya hile demilerdir. Hz. M
evlna, onlara cevap
veriyor da, buyuruyor ki: "Dediiniz, gibi de olsa, bu hile, bir mahbusun, bulunduu zindandan
kurtulmas iin duvar
delmesine benzer. almamak ise ak bir kurtulu deliini tkamak gibidir. Dnya zindannn
duvar ibdetle, iyi, hayrl
ilerle, zikrullah ile delinir."

Aslnda bu dnya, bir zindandr. Biz de bu zindanda bulunan mahbuslarz.


Ey Hakk arayan kii, zindann duvarn del de kendini kurtar.

Dnya nedir? Dnya Allah' bilmemek, Allah'tan gfil olmaktr. Yoksa


kuma, para, kadn ve evld deildir. 98

98 Bu beyit u hadsten mlhem olsa gerek: "Bir gn Hz. Fahr-i lem'e; ' Dnya nedir?' diye so
rmular. Fahr-i Alem
Efendimiz aynen unlar sylemi; 'Seni oyalayan, seni Allah'tan gfil klan ne varsa senin d
nyan odur.'" Sar Abdullah
Efendi, Mesnevi , erhi, c. 11, s. 56.

Mala, dn iin, Allah iin sahib olanlar hakknda, Reslullah Efendimiz; "Bu
ne gzel, ne hayrl mal." diye buyurdu.

Geminin iindeki su, gemiyi batrr. Geminin altndaki su ise gemiyi


kaldrr, srtnda tar.

Mal, mlk sevgisini gnlnden karp att iin Sleyman (a.s.) kendisine
fakir dedi.

Az kapal desti, usuz bucaksz denizin stnde, hava dolu bir gnlle
yzer, durur.

Gnlnde dervilik havas, ak havas bulunan kimse de dnya denizinin


stnde batmadan durabilir.

Geri bu cihan btnyle onun mlk ise de, cihan mlk, onun gnl
gznde bir hiten ibarettir.

u halde, gnl, "minledn" ilmiyle yni ilh ak havasyla doldur da, onun
azn bala ve mhrle.

84

Bizim ihtiyarmz, cz' irdemiz yni yapma gcmz

vardr.

Bizim inlememiz, szlamamz, alamamz, strabmzn, aczimizin, za-

valllmzn delilidir. Fakat yaptmz hatalardan, ilediimiz gnahlardan piman


olmamz, utanmamz da ihtiyarmzn yni yapma gcmzn olduunu
gstermektedir.

Eer bizde ihtiyar, irde olmasayd, yaptklarmzdan neden utanacaktk,


niin gnahlarmzdan piman olup, bir daha yapmamaya ahdedecektik?

htiyar olmasayd, hocalar neden talebelerini terbiye etmee urarlard?


Ve niin trl trl tedbirler dnrlerdi?

Sen tutar da; "ocuklar terbiye ile uraan hocann cebr ile i grdnden
haberi yoktur. Cenb- Hakk'n cebbrlk ay, yzn hocann gafletinin bulutu
altnda gizledi." dersen..

Buna kar ho bir cevap vardr: Bunu dinlersen, kfrden vazgeer, dni
tasdik edersin...

Hastalk zamannda insan sala zlem duyar, inler, alar; insan hasta
olunca aflet uykusundan uyanr.

Sen hasta olunca, gnahlarn dnr, tevbe eder, balanmak niyznda


bulunursun.

Sana, ilediin gnahlarn irkinlii grnr; "Artk yola geleyim, iyi insan
olaym." diye niyet edersin.

"Bundan sonra iyiliklerden, ibdetten baka bir ey yapmayaym" diye


ahidler edersin, sz verirsin.

imdi, iyiden iyiye anlald ki; hastalk sana akl veriyor, uyanklk
balyor.

Ey iin asln arayan kii, u hakikati iyi bil ki, kimde ak derdi varsa, kimin
gz yal, gnl yaral ise o, ilh srlardan koku alr.

Kim daha uyanksa, o daha ok dertlidir. Kim hakikati daha iyi anlamsa,
onun beti benzi daha ok sararmtr.

Eer sen Allah'n cebrini yni "Klli rdesini"; diledii gibi her eyi
yapabildiini anladnsa, kendi cizliini idrk ederek neden alayp inlemiyorsun?
Hakk'n stn kudretinin esiri bulunuunun, O'nun cebbriyet zincirine bal
oluunun belirtisi nerede?

85

Zincire bal olan bir kle, nasl olur da sevinir, neelenir? Hapiste bulunan
bir kimse hr olabilir mi? Serbeste yaayabilir mi?"

" Bir rif-i billah u melde bir beyit sylemi: "Bu dnyada bizim neemiz, zevkimiz, kasap d
kknnda oynayp
srayan kuzunun haline benzer."

634 Madem ki Allah'n cebrini grmyorsun, bri cebirden sz ama. Yok


gryorsan, grdnn almeti, belirtisi nerede?

635 Dnya ilerinden, zevklerinden hangi ie meylin varsa, o ite, kendi


yapma gcn aka gryor, cebre brakmayp, onu kendinden bilerek, kendin
yapyorsun.

Meylin ve istein olmayan bir ite ise cebri kabul ediyor; "Kul ne yapsn, bu
Allah'n takdiridir." diye dnyorsun.

Peygamberler dnya ilerinde, kfirler ise hiret ilerinde cebrdirler. 100

100 Nebiler, dnya ilerini brakmlardr, kfirler de hiret ilerini hi dnmezler.

Peygamberler hiret ilerini, chiller ise dnya ilerini tercih ve ihtiyar


eylemilerdir.

640 Kfirler, "siccn" cinsinden olduklar, cehennemin karanlk


blgelerinden geldikleri iin, dnya zindanndan holanrlar. 101

101 Siccn" ve "lliyyin" hakknda eitli rivyetler vardr: Siccn cehennemin altnda, "lli
yyin" ise Sidret'lmnteh'da yahut Ar- a'l'da bir makam olduu sylenmitir. "Siccn", sfl bir yer, "lliyy
in" ise ulv, yce bir makamdr.

Peygamberler ise, "illiyyin" cinsinden, cennetin en yksek makamndan


olduklar iin can ve gnl illiyyinine gittiler. (Mesnevi, c. I, 618-641)

ilh kaz gelip atnca yalvarmaya bala, du et.

lh kaza gelince, basiret balanr, srette kalr da, iin i yzn,


hakikatini gremezsin, dostlar dmandan ayrt edemez olursun.

Byle olunca Allah'a yalvarmaya bala. Alayp inlemee, tebih ekmee,


oru tutmaya devam et.

Feryad ederek; Ey gibleri bilen Allah'm! Bizi nefsin hileleri, kt


dnceleri, kayalar altnda ezme.

86

Ey ars lanlar yaratan Allah'm! Eer, biz bir kpeklik etti isek, nefs-i emmre
arslann pusudan karp, stmze saldrtma.

Aslnda bize mnevi kuvvet veren, ho, tatl su gibi olan ibdetlerimizi,
iyiliklerimizi, yaplmas zor, ate gibi yakc gsterme. Hakikatte ate olan ve bizi
felkete srkleyen gnahlarmz, dnya sevgisini de, bize ho, latif su gibi
sevdirme...

Allah'm! Sen, bizi, dnya sevgisi ile sarho eder de det, kahr arabndan
mestlik verirsen, aslnda yok olan eyleri, dnya ziynetlerini varlk sretine

brndrr, var gibi gsterirsin.

Allah'm! lh yardmnn, merhametinin sembol olan "m-i tahr"u, o


tertemiz suyu serp de u gnahkr dnyann gaflet, cehlet ve sapklk atei
tamamiyle nr kesilsin ve gnahkrlar kurtulsun. 102

102 Acaba Cenb ahbeddin merhum, bu beyitten mi ilham alarak bir mnctmda yle dedi:
"Doludur afv ile seb-y sem

Crm ile pr lekeyse ry- zemn


A seb-y semya bir mecr
Beeriyyet btn temizlensin."

Allah'm! Btn denizlerin suyu senin emrindedir. Senin emrine ve


fermanna tabidir. Su da senindir, ate de senindir. 103

103 Bu beyitte su Allah'n rahmet ve mafiret denizinin; ate de kahr ve gadabnn semboldr
.

Sen dilersen, ate tatl su olur, dilemezsen, su bile ate kesilir.

Allah'm! Bizdeki bu istek de, du da, senin cdn eseri, zulmden


kurtulmamz da senin ltfn...

Bu istei bize, bizim isteimiz olmadan vermisin, btn mahlktna ihsan


haznelerini aan yine sensin Allah'm!

Adem (a.s.)'n yapt hatay kadere yklememesi,


kendi stne almas.

nsan olunun babas olan Hz. dem; "Adlar retti." yetinin emridir.
Onun her damarnda yzbinlerce ilim vardr. 104

104 Bakara Sresi'nin 3 1 . yetine iret ediliyor.

Ezelde her eye ne ad verilmise, Hz. Adem, onu kendi ad ile bilmi, hem
de o eyler, sonuna kadar, ne hale gelecekse hepsi ona bildirilmiti.

87

O varlklara, ne ad verdi ise deimedi. Onun, evik ve atik dedii tenbel

olmad.

Sonunda mmin olacak kiiyi, o, nceden grd. Sonunda kfir olacak kii
de ona mlum oldu.

Sen, her eyin adn, adlar bilen kiiden iit, "adlar retti" remzinin srrn

duy.

Bize gre her eyin ad, grnne uygundur. Nasl grnyorsa, biz ona
yle deriz. Fakat Allah'a gre adlar, onun i yzne, srrna, hakikatine tabidir. 105

l05 Biz her eyi grne gre isimlendiririz. Allah Tel ise, onlarn i yzlerine isim kor.
Biz tene, cisme ad takarz.
Allah ise, gnle ad kor.

1240 Hz. Ms'ya gre elindeki sopann ad s, Allah'n nazarnda ise


ejderh idi.

Hz. mer'in ad, nceleri putperestti. Fakat Elest Alemi'nde ismi mmindi.

Bizim "meni" adn verdiimiz "erlik suyu" Hakkn nazarnda, u varlk ve


benlikle kendini gsteren eklimiz, sretimiz idi.

Bu meni, yokluk leminde bir ekle brnecekti. O, o ana rahmine


dmeden nce, ind-i ilhde, bir sret idi, hem de fazla ve eksik olmakszn

tamamyla mevcut ve mlum bir sret.

Hsl ind-i ilhde sonumuz ne olacaksa, hakikatte Allah'n bize verdii ad


ve sfat odur. 106

106 lm-i ezel ne ise, zuhr edecek odur.

1245 Cenb- Hakk, insana kibetine, sonuna gre bir ad koyar, onun
koyduu ad, halkn koyduu muvakkat ad, ereti ad deildir.

Adem(a.s.)'n gz pk olan basiret nru ile baknca, isimlerin rhu, srr, i


yz ona belirdi.

Melekler onda ilh nrun parladn grdler de, ona secdeye vardlar,
hizmetine kotular.

Adn andm u Adem'i, kymete kadar medh etsem, vasflarn saysam,


vp dursam yine bir ey yapamam, onun meziyetlerini, byk ve stn bir varlk
oldnunu tamamiyle anlatmam olurum.

Hz. Adem her eyi bilirdi. Fakat, ilh kaza ve kader gelip atnca,;
"Yapma!" emrinin hakikatini bilemedi, hataya dt.

88

Hz. dem, yle dnd; "Acaba" dedi. "Hakkn bu; "Yapma!" emri,
haram olduundan m verildi, yoksa korkutmak iin mi?" Bu yorum, bu te'vil onu
vehme drd.

Gnlnde te'vil stn gelince, ard da, bu aknlkla "Yapma!" emrini


unutnp "buday"a kotu.

Hz. dem, ayana diken batan bahvan gibi, kendi derdi ile megul iken,
hrsz eytan onun elbiselerini ald, kat.

dem aknlndan kurtulup, kendine gelince, eyasnn alnp gtrldn grd.

"Rabbimiz, gerekten de biz, nefsimize zulmettik." deyip, ah etmee;


"Karanlk bast, yolumuz kayboldu." demee balad. 107

""dem (a.s.), kendisinden zuhr eden hatay, kendi nefsine yklemi: "Adem'le Havva; 'Ey Rabb
imiz, kendimize
zulmettik. Eer bizi balamaz ve bize merhamet etmez isen, muhakkak ziyan edenlerden oluruz.
' dediler." A'raf 23. Halbuki
eytan Adem(a.s.)'daki hakikati gremeyip, ilh emre kar gelerek Adem'e secde etmedi. "Beni
azdrn hakk iin..." (Hicr

39) diyerek, bu sapkl benimsememi, h, Cenb- Hakk'n takdirine ykleme kstahlnda


bulunmutu. Bu beyitte bu
hdiseye iret var.

Akl ve nr

Akln yapsnda ne lemler vardr. u akl denizi ne de genitir.

Bizim sretimiz, d grnmz u tatl akl denizinde suyun stnde


yzen kseler gibi yzer, durur. 108

108 Gnlmz, ilh akla dolu deilse, bizim u grnen madd varlmz bo bir kap gibi den
iz stnde serseriyane
gezer, durur. Bu hal, bizde bulunandan habersiz olarak koup durduumuz, dnyev hayatn bir i
fdesidir. Biz bo bir kap gibi
deniz zerinde yzp dururken, sret leminden, kesretten kurtulamayz. imiz ak ve imanla d
olu olmad iin "Vahdet
Deryas"na dalamayz. Vahdet deryasna dalamayan, hakkat incisini nasl elde eder?

Sretimizin, eklimizin ii ak ve imanla dolu olmadka, o, denizin


stndeki bo kap gibi yzer durur. Fakat ii ilh uurla dolunca akl denizine gark

olur gider.

Akl denizi gizlidir, grnmez grnen lem, sret lemidir. Bizim u d


grnmz, akl denizinin bir dalgas, yahut bir slakldr.

ekil ve d grn, akl denizine klli akln nr deryasna dalmak, deniz


olmak ister, fakat, akl aklla, nru nrla aramayp da, hislerine ve sebeplere ba
vurduu iin, akl denizi, onu, o ba vurduu eyden de uzaa atar.

89

nk, o, d grne ve ekle kaplmtr. det gnl kendini, kendi


ztn bilmemekte, kendisine srlar syleyen gerek sevgiliyi grememektedir. Ok da
kendisini uzaklara atan, gerek atcy mahade edememektedir.

Kendinde bulunandan gfil olan, kendindeki hakikati gremeyen kii, kendi


atnn stnde bulunduu ve atn hrnlkla koturduu halde, kendi atn
kaybolmu sanr. 109

l0 'Hz. Mevlna Dvan- Kebr'inde bir yerde yle buyurur: "Dostla beraber oturmuuz, onun ya
nnda olduumuz
halde... 'dost nerede? dost nerede?' diye sorup duruyoruz."

Evet, o kii, kendi atn kaybolmu sanr, at ise onu rzgr gibi koturmaktadr.

O akn feryd eder, her tarafta atn arar, sorar soruturur, kap kap gezer

durur.

"Atmz alan kimdir? Nerededir?" diye sylenir. "Efendi, sen kendi atnn
stndesin, neyi aryorsun?" diye sorulsa,

"Evet, bu attr, fakat benim atm nerede?" cevabn verir. Ey atnn stnde
olduu halde, atn arayan yiit binici, kendine gel.

1120 Aradmz sevgilimiz, canmz, apak ortadadr. Ve bize ok


yakndr. Bu yzden onu gremiyoruz, bu yzden o kaybolup gitmitir. nsan da ii
su ile dolu, fakat az kuru bir kpe benzer 110

"Biz, bizde bulunan deer biilmez inciden haberimiz yok da, yoksulluk iinde yayoruz.

Nr, k olmayan yerde krmz, yeil, sar; bu rengi ne vakit, nasl


grebilirsin?

Fakat senin akln, fikrin renklere takld kald; renklerde kayboldu da, bu
renkler nru grmene perde oldu.

Gece gelip de, renkleri rtnce, renkler grnmez olunca, rengi grmenin
a, nra bal olduunu anlarsn.

Darda nr, k olmaynca, renk grmenin imkn olmad gibi, gnl


leminin, i lemin renkleri iin de bu byledir.

1125 Bu darda grlen renkler, gnein ve Sha yldznn ile


grnr. lemin renkleri ise, ancak Allah'n ycelik nurlarnn aksi ile belli olur.

Aslnda, senin kendi gzndeki nr da, gnlnn nurunun aksidir. nk,


gz nru, gnllerin nurundan meydana gelir.

Gnl nurunun nuru, Allah'n nurudur. Allah'n nuru ise, akl nurundan,
duygu nurundan pktr, tamamyla ayrdr.

89

Gece nr olmad iin, renkleri gremedin, u halde nurun ztt ile unu
anladn ki...

nce nr grnr, sonra renk grnr. Bunu da phesiz, nrun ztt olan

karanlkla anlarsn.

Cenb- Hakk, eziyeti, gam; gnl holuu nedir anlalsn diye gnl
holuuna zt olarak yaratt.

Gizli eyler, hep ztlar ile meydana kyor, grlyor. Cenb- Hakkn ztt
olmadndan, o dim grnmeyecek, gizli kalacaktr.

nce nra, a baklr, sonra renge. Beyaz tenli Rmler'le, siyah tenli
zencilerde olduu gibi, zt, ztt ile meydana kyor.

u halde sen nru, nrun ztt ile bilirsin. nk zt meydana karak ztt
gsteriyor.

Varlk leminde, Allah nurunun ztt yoktur ki, o zt ile meydana ksn
grnsn...

Bizim gzlerimiz O'nu idrk edemez.

Hi phesiz, bizim gzlerimiz O'nu idrk edemez, kavrayamaz. Fakat O,


bizi grp idrk eder. Sen bunun srrn Hz. Ms ile Tur Da vakasndan anla. 111

111 A'rf Sresi'nin 143. yeti ile En'am Sresi'nin u melde olan 103. yetine iret var: "
Allah' gzler idrk
edemez. O ise gzleri idrk ve ihta eder. Allah latfdir, habrdir."

Mn leminden gelen bu sret lemini, ormandan kp gelen bir arslan


say. Mn lemi, fikir ve dnce gibidir. Sen sret lemini, dnceden meydana
gelen sz ve ses bil.

Bu sz ve ses dnceden dodu. Fakat sen, dnce denizinin nerede


olduunu bilmezsin.

Fakat, houna giden bir sz seni heyecanlandrd, sana mnevi bir zevk

verdii zaman, iittiin sz dalgasnn gzelliini hissedersin de, onun kopup geldii,
mn denizinin ok yce, ok ho bir deniz olduunu anlarsn. 112

112 Bugnk fen bilgisi, seslerin gerekten dalgalar halinde geldiini ortaya koymutur. Bu il
m hakikat bilinmeden
Hz. Mevlna'mn seslerin dalgalar halinde olduunu tavsif etmesi insan artmaz m?

lh bilgi, dnce dalgalar halinde belirdi. nce ses ve sz hline girdi.


Bu ses ve sz de kelimeler, cmleler ekline girip sret balad.

91

Bylece szden bir ekil, bir sret meydana geldi. Sz dalgas, nce
kulamza arpt, etkisini yapt, sonra snd, lp gitti. Kendini yine geldii denize
gtrd, grnmez oldu.

u grnen sret lemi, sretsizlikten, yni mn leminden meydana geldi.


Sonra yine oraya dnd. "Gerekten de, biz, yine O'na dnenlerdeniz." yeti bu
hakikati belirtmektedir. 113

113 Bakara Sresi'nin 156. yetine iret var.

u halde, sen her lahzada, bir gz ap kapamada lyor, tekrar dinliyorsun.


Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz; "Dnya bir andan ibrettir." diye buyurdu. 114

""u beyit Peygamber Efendimizin hadsinin aynen tercmesi gibidir:


"Saat-i vhidedir mr-i cihn
Durma sen saati sarf eyle hemn."

Cmle lem, her an yok olur gider. Sonra tekrar, varlk lemine dnp beka
eklinde grnr. lemin varl, dima gidip gelmededir. Tek nefes bile bu soyunup
giyinmeden hli deildir.

Dncemiz, Hakk tarafndan havaya atlm ok gibidir. O nasl olur da

havada durabilir? Uar gider, yine Hakk'a ular. 115

115 Her ey Hakk'dandr, Hakk'dan gelmektedir. Hayaller, glgeler halinde dolaan bizler, asl
nda yokuz. Yalnz O
vardr. Midhat Bahr merhum ne gzel sylemi:

"Varla, ben seninle ghm


Var olan sensin ancak Allah'm."

Her nefeste, dnya ve dnyada bulunan her ey yenilenir. Adet, her an lr


ve dirilir. Fakat biz, onu hi deiiklik olmadan, duruyor grrz de bu
yenilenmeden haberimiz bile olmaz.

mr, rmak gibi yeniden yeniye gelir gelir akar gider, yenisi gelir. Fakat
biz, bu ak, kesintisiz olarak grrz.

Ucu yanmakta olan bir sopay eline alsan da tez tez, saa sola oynatsan,
gze durup duran, kesilmeyen bir ate izgisi gibi grnr. mr de pek tez akar
gider de, bu yzden devaml duruyormu gibi grnr.

Ucu ateli bir dal hzla sallasan, o ate noktas sana, uzun bir izgi gibi
grnr.

Bu mr uzunluu, bu srp giden zaman, yaratlnn sratindendir.


Cenb- Hakkn yeniden yeniye ve hzl yaratmas, mr byle uzun ve dimi
gsteriyor.

Btn bunlara akl ermez. Ey can, bu lemin direi gaflettir. Akll olmak,
her eye akl erdirmek, bu dnya iin fettir.

92

Aklllk, o mnevi cihandandr. Oradan gelen gerek aklla akllansak, bu


dnya gzmzde ok klr, alalr. 116

116 Bize verilen bu gat7ette de bir ltuf var. yle ki: Gaflet olmasayd, bu dnya byle ma'm
r ve bd olmazd.
nsan mr ne kadardr? Yz seneyi ndir geer. yle olduu halde, hi lmeyecek gibi hrs pe
inde; servet, mevk, hret
peinde koarz. Eer gaflet olmasayd, kimse bu dnyya bir ivi bile akmazd. Bu sebeple bi
r insann yarn lecekmi gibi
dn ve insan vazifesini yapmas, hi lmeyecek gibi de dny iine dmesi gerekmektedir.

Oradan gelen akl, gnetir. Hrs ise buzdur. Aklllk sudur, bu dnya ise
kirdir, pisliktir.

Bu dnyada insanlar, bsbtn kine ve hasede kaplmasnlar, ahlklarn


bsbtn bozmasnlar diye, mn leminden, arada srada, azck da olsa akl damla
damla szar, durur.

Eer gayb leminden gelen o akl sznts artsa, ok fazla olsa, bu dnyada
ne hner kalrd, ne de ayp. 117

" 7 Mn leminden yni gayb leminden gelen akl sznts artsa da, bir gerek aklla aklla
nsak; kesret lemi, ztlar
lemi ortadan kalkar; tevhid, birlik gr tecell ederdi de irkin-gzel, ayp-hner bu dny
ada grnmezdi.

Yz, gnln aynasdr; biz de bir btnn cz'yz.

Cenb- Hakk, yz iin "bildirici" adn takmtr. Bu sebepledir ki rif


kiinin gz, hep yze dalm, gitmitir. 118

118 A'rf Sresi'nin 48.; kez Yunus Sresi'nin 27. yetlerinde yzn "bir eyler haber verici
, bildirici" olduu beyan
buymlmaktadr. Esasen insann neesi, znts, nefreti, kini yznden belli olduu gibi, tert
emiz yzlerin de kalp sfiyetini, i
gzelliini belirttii bir hakikattir.

Hz. Peygamber Efendimiz, insanlar ayrd etmek hususunda; "nsan, dilinin


altnda gizlenmitir." diye buyurmutur.

Yzn rengi, gnl halini bildirir; "Ac bana, sevgimi gnlnde tut.." demek

ister.

Al al olmu yzde, sanki, kr sesi vardr. Solmu, sararm yzn verdii


ses ise sabr, cefy bildirir.

Dnyann hali byle, bazs sabrediyor, bazs krediyor. Baz baheler


elbiseler giyiyor, bazs rplak kalyor.

93

Grmez misin? Ate renginde doan gne, bir mddet geince, zevale
urar, tepe taklak batar gider.

Gklerde parlayan yldzlar da, zaman zaman, ihtirak belsna urarlar,


det yanar yaklrlar, grnmez olurlar.

Gzellikte, parlaklkta, yldzlardan stn olan Ay ince arya tutulurda,


hayale dner.

ok skin ve edebli olan yeryz bile, depremlerle stmaya tutulur da tir tir

titrer.

Nice dalar, bu anszn gelen beldan, felketten dolay yeryznde para


para olmular, kuma dnmlerdir.

Rha yakn olan u teneffs ettiimiz hava, bir gn ilh takdire uyar, pis pis
kokar, veb kesilir.

Ruhun kz kardei olan tatl su, uzunca mddet, bir glckte kalnca, sararr,

bulanr ve aclar.

Yalm yalm yanan, kendini beenmi atei, rzgr sndrverir.

Denizin hlini de zdrabndan, rpnndan, coup kprnden anla ve


idrk et ki, bu deimeler, bu dvnler bir akldan bir akla geiin, ondaki gizli
uurun eseridir.

lh ak ile, ba dnm olan ve bir eyler arayp duran gkyznn hli


de oullarnn hli gibidir. 119

119 rihler, "Gkyznn oullarn" eitli ynden aklamlardr. Bir ksm "mevlid-i sel
se" dedikleri
"hayvanlar, bitkiler, mineraller"i gkyznn oullar saymlardr. Bazlar da gkyznde do
lap duran yldzlar
kasdetmilerdir.

Yldzlarn bazs aalara der, bazs ortaya gelir, bazs da yukarlara


kar. Onlarda da blk blk kuvvetliler var, kuvvetsizler var.

Ey klliyt ile karm olan cz' kk varlk! Ey insan! Her yaplm


eyin, her basit cismin hlini, var kendinle kyas et. 120

120 Sen ey insan! Klliytn (bir btnn) bir cz', bir kk parassn. Sen nasl, Hakk'n
koyduu kanun gereince
deiiyorsan, eitli hallere dnyorsan, klliyt dediin btn de yle. Kinatta her ey d
urmadan deimektedir.

1290 Klliytn byle zahmetleri, byle dertleri olduktan sonra, onlarn


cz'lerinin yzleri nasl olur da sararmaz?

Hele birbirine zt olan sudan, topraktan, ateten, havadan meydana gelen

cz'...

94

Koyunun kurttan kamasna almaz. Asl alacak ey udur ki, bu koyun


kurda gnl vermitir. 121

121 nsann bedeninde birbirine zt unsurlar vardr. Su, ate, toprak, hava; bu unsurlar birbi
rine dmandr. Su atei
sndrr. Ate ise suyu kaynatr, su buhar haline sokar yok eder. Koyun, kurdun dman, oldu
u gibi, su da atein dmandr.
Bu beyitte bu hususa iret edildii gibi baka gr de var. Koyun kurda gnl vermitir. Bur
ada koyun, insann, kurt da fni
cihann semboldr. nsan mkerrem bir mahlk olduu halde fn cihana gnl veriyor, halbuki
cihn bir kurt gibi insann
dmandr. Bir ir-i rif bir rubisinde bu hususu pek gzel ifde etmitir. Bu konunun daha
iyi anlalmas iin o rubiyi
aynen tercme ederek aldm: "Birbirine muhlif, serke drt unsur bir araya gelmiler. Bir ka
gn beraber yaayalm demiler
ve insan vcudunda yerlemiler. Birbirine dman olan bu unsurlar, rahat durmazlar. Huylar g
erei bunlar birbirine dnce
ve bunlardan biri tekilerini alt edince tatl can ten kafesini brakr, geldii yere gider."

Hayat, ztlarn birbirleri ile uzlamasdr. Aralarnda sava meydana gelmesi


de lmdr.

1295 Aslnda zerinde yaadmz u dnyann kendisi hasta ve zindan gibi


olunca, bir hastann fn olmasna alr m?

Kusuru, ktl bakasnda deil, kendimizde


aramalyz.

Btn bilginler; "Zlimlerin zulm karanlk bir kuyudur." demilerdir. 122

122 Bir hads-i erifin meli yle: "Zulmden ekinin, gerekten de zulm, kyamet gnnn ka
ranlklardr."

1310 Her kim daha fazla zlimse, kuyusu daha korkuntur, daha karanlktr.
lh adalet, betere beter ceza buyurmutur. Ey zlim...

Sen, zulmnle bir kuyu kazmadasn ama, unu bil ki: O kuyuyu kendin iin

kazyorsun.

pek bcei gibi, kendi etrafn rme, kendin iin bir kuyu kazacaksan bri,
boyuna gre kaz.

Zayflar yardmcsz sanma, Kur' n' dan; "Allah'n yardm gelince" sresini

oku. 123

123 Nasr Sresi'nin 1-3. yetlerine iaret var.

Sen bir fil bile olsan, dmann senden rkp kasa, ebbil kular cezs
seni de gelir bulur. 124

l24 Fil Sresi'nin 1-5. yetlerine iret var.

95

1315 Yeryznde bir zayf, bir zavall emn diyecek, Hakk'tan yardm
isteyecek olursa, (gklerde meleklere) gkyz ordusuna bir grlt der.

1318 Ey insan, bakalarndan grdn zulmler, ktlkler, senin kendi


kt huyunun onlardan aksetmesidir, grnmesidir.

1320 Senin varln, iki yzlln, zlimliin, gafletin onlara aksetmitir.

O sensin, sen kendini yaralyorsun; lnet ipliini, kendine, kendin dokuyorsun.

O ktl, sen, kendinde apak gremiyorsun. Grecek olsaydn


bakalarna deil, kendine candan ve gnlden dman kesilirdin.

Ey gfil adam, arslann kuyuda kendi aksini grp kendisine saldrd gibi,
sen de, bakalarna saldrrken haberin olmadan kendine saldryorsun.

1325 Sen kendi huyunun, tabiatnn derinliklerine inseydin, ktln,


ahlkszln senden, senin kendinden olduunu anlardn.

"Mminler, birbirlerinin aynasdr." Bu hadisi Hz. Peygamber'den


naklederler.

Gznn nne, mavi renkli bir ie tutuyorsun da, bu sebepten tr, lem
sana, masmavi grnyor. 125

125 Dnyay mavi cam arkasndan grmek, o devrin inancna gre dnyay kara grmekti.

1330 Eer kr deilsen, bu madd gr kendinden bil, kendine kt de,


bakasna deme.

Eer mmin, Allah'n nuru ile bakmam olsayd, baz gizli halleri, ona nasl
olurdu da apak grnrd? 126

126 Bir hads-i erifin meli yle: "Mminin bakndan, kavrayndan saknn. nk mmin,
Allah'n nru ile
bakar." Bu hads Buhr'de kaydedilmitir.

Eer sen, Allah nru ile baksaydn, ktlk hususunda bakasn ayplar,
bakasnn kusurlarn grr de gaflete der mi idin?

Ey hzn ve keder sahibi, yava yava, azar azar, nru nra vur ki Nr-
lh ile bakn Nr- lh'ye evrilsin de, bakalarnda ayp ve noksan yerine hner
ve keml grebilesin.

96

Baardan gururlanma, baar Hakk'n ihsandr.

1367 Baarlar da, stnlkler de hep Hakk tarafmdan ihsan edilir; halden
hale dn de yine Hakk'tan gelir.

Cenb- Hakk, phelere denlere de, gerek iman sahihlerine de zaman


zaman, nbetle bu gc, bu kuvveti verir.

Ey varla, ikble erien kii, akln bana al da bu gelen kudretin, kuvvetin


ereti olduunu bil. Zenginliine, bulunduun mevkie sevinme. Sen de sraya
balsn; sran gelince gideceksin, yerine bakas gelecek.

1370 Saltanatlar nbete bal olmayan, nbetin de stnde bulunan ve ikblleri ebed olanlarn sultanlk davullarn, Yedi Yldz'n da stnde alanlar.

kbl iin nbet beklemeyenler, nbetten de stn olanlar lmsz


sultanlardr. Onlar, kabiliyetli, isti'datl rhlara dimi olarak sklik vazifesi grrler.
Hakk klarna ak ve muhabbet arab iirirler.

Bu dnyada, bir iki gn imeyi braksan, azn ebediyet arabna, lmszlk arabna daldrr ve o hakikat arabn iersin.

Hakk yolu tehlikelerle doludur.

1060 Hakk yolunda yryen kiinin uyank olmas gerekir. nk yol, grnte dmdz ve gzeldir. Fakat altnda tuzaklar vardr. Nitekim bu yolda bize
klavuz olacak bir ok tannm, parlak isimlerde mn ktl, mn uymazl
vardr. Bir ok kiiler, adlarnn adam deildir. Grne kaplmamaldr. unu iyi
bilmeli ki:

Sahte eyhlerin adlar, szleri tuzaklara benzer. Onlarn kula okayan,


fakat rhn olmayan gzel szleri, mrmzn suyunu emen kumdur.

Kum gibi mr suyunu emen, bizi tketen bo szler olduu gibi, iinden
b- hayat fkran kum da vardr. Bu kum pek az bulunur. Sen git de iinden irfan
coan, ilh srlar meydana vuran kumu ara.

97

Evldm, ite yukarda anlatlan o kum Allah adamdr. Allah adam, kendi
benliinden kopmu, kendinden ayr dm, Hakka ulamtr. 127

127 mr suyunu emen kum, sahte eyhi, iinden b- hayat fkran kum da mrid-i kmili gst
ermektedir.

Allah adamndan, dinin tatl suyu kaynayp durmaktadr. stekliler, o sudan


hayat bulurlar, geliirler, yetiirler.

Allah adamndan bakasn, kuru kumsal bil. O kumsal, her zaman senin
mr suyunu ier, seni tketir.

Hikmeti, hakm olan, rif olan stn bir varlktan iste ki onun feyzi ile sen
de gerei gren bir kii olasn.

Zaman gelince, hikmet arayan kii hikmet kayna olur da, artk o,
almaktan, sebeplere ba vurmaktan kurtululur. 128

128 Hikmet kayna olan kiinin, artk ibdetten kurtulaca, almayaca gibi yanl bir ka
naate varmamaldr.
Burada hikmete ulaan kiinin kl kaalden kurtulmas, hal sahibi olmas, mrid aramaktan f
ri olmas bahis konusudur.
Peygamber olduu halde Reslullah Efendimiz sabahlara kadar namaz klyor ve mbrek ayaklar
iiyordu. Mevlna'mzn
olu Sultan Veled'in bir beytinin mns yle: "Artk o, 'kaal'den 'hal'e geer. Bylece hi
phesiz vuslat ehrine ular."
Byle bir kii; "Artk, biz, ilmimizi 'Hayy'den, lmeyen byk varlktan alyoruz." der de mr
id aramaktan el eker. nk
kendisi mrid olmutur.

Byle bir Hakk knn sinesi, bilgileri ezberleyen, saklayan bir "levh" iken,
kendisi, Allah bilgilerini hfzeden "Levh-i Mahfuz" olur. Ve onun akl, vastasz

olarak, kendi ruhundan zevk alr, feyz alr, nasb alr.

1065 nce akl, o kiiye bir eyler reten bir hoca iken, sonradan, akl ona
talebe olur.

Akl, ona Cebril gibi der ki: "Ey Ahmed, bir adm daha atarsam yanarm."

"Ey can pdih, sen artk beni burada brak; sen yr, ileri git, benim
hududum burasdr."

Tenbellik yznden, kretmeyen, sabretmeyen kimse, bilmi olsun ki, cebr


inanc onun ayan tutmu, balamtr.

Cebr inancna kaplan, cebrlik iddia eden kii, kendini hasta eder. O
hastalk onu alr, mezara kadar gtrr.

1070 Ey gnlden gnah ilemeye istekli olan, nefsn arzularn gizlice


tazeleyen kii, sen, iman tazele, fakat yalnz dilinle syleyerek deil de kalbinle
tazele.

Nefsn istekler, ehvn arzular tazelendike iman tazelenmez, nk


ehvetin, nefsin dileine uymak Hakk kapsn kapar, kilitler.

98

1080 Sen, ok derin mnl ve anlamna dokunulmam olan sz te'vil ediyor, ona baka trl mn veriyorsun. Sen Kur'n- Kerm'i deil, kendini te'vil et,
kendini anlamaya al. 129

129 Te'vil etmek: Yorumlamak anlamna gelir. Bir szden mecaz anlamlar karmaktr. Batn in
anta olanlar, yetleri
kendi karlarna gre yorumlarlar. Mesel: Baz kiiler, melei, fizik bir kuvvet olarak yor
umlarlar. Bylece eriat hududunu
aarlar. Mevlna, Muhammedi inanlara aykr den btn yorumlara kardr. Kez Mira', mf
ekkire ile yaplm rhn bir

haldir diye yorumlamak, dirilmenin madden deil de mnen dirilme olduunu dnmek, yle te'vi
l etmek mmini imanndan
eder. Te'vil bbmda mminlere gereken husus udur ki: Hakk'm vahdaniyetine, indirilen kitaplar
a, gnderilen peygamberlere,
ahirete, kaza ve kadere, cennet, cehenneme, sorgu ve suale, sevap ve itba inanmak, Kur'r-
Kerm'in getirdii hakikatlere ve
Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'in haber verdii eylere hi phe etmeden inanmak, hkmleri te'
vile kalkmadan iman etmek
gerekmektedir. Bu i akl ii, yorum ii deildir, iman iidir. nandklarn tatbik etmeden,
ibdet ve tat etmeden nefsiyle
mcdeleye girimeden, bu iin edebiyatn yapmak, gzel konumak, yorumlarda bulunmak bizi ku
rtaramaz.

Sen, kendi heva ve hevesine uyuyor, Kur' n' a kendi karlarna gre mn
veriyorsun. Bu yzden, o yksek mn alalyor, eriliyor, arplyor. _

"En byk sava kulun nefsi ile, nefsinin istekleri ile


savatr." hadisinin aklanmas

1375 Bu nefs, cehennemdir, cehennem ise yle bir ejderhadr ki, denizler
bile onun ateini sndremez.

Yedi denizin suyunu ier de, halk yakp yandran atei eksilmez, snmez.

Talar ve ta yrekli kfirler, yzleri yerde, inliyerek, alyarak cehennemin


iine girerler. 130

130 rihlerden birisi, bu beyti erh ederken: "Cehennemde yanan talar" dncesi zerinde du
rmu; "Hz. Mevlna
asrlarca evvel ma'den kmrn, ta kmrn haber vermitir." diye yazmtr.

Cehennem, bunca gda alr, yine de yatmaz, yine de doymaz; sonunda


Hakk Tel'dan ona u nid gelir:

Cenb- Hakk, ona; "Doydun mu?" diye sorar. O hl; "Daha doymadm."
der. Cenb- Hakk; "yle ise, ite sana daha ate, ite sana daha alev, ite sana daha

hararet." der.

99

1380 Btn bir lemi, bir lokma edip yutar da, midesi hl; "Daha yok mu?"
diye bar bar barr.

Nihyet, Cenb- Hakk, meknszlk leminden onun stne kudret ayan


basnca, o zaman cehennem skinleir, yatr kalr.

Bizim bu nefsimiz de, doymamak hussunda, cehennemin bir cz'dr.


Cz'ler ise klln tabiatnda, klln huyundadrlar.

Nefsin cehennem ateini, ancak Cenb- Hakkn kudret aya bastrr,


sndrr. Zaten azgn nefsi ldrecek oku da, Cenb- Hakk'tan bakas atamaz.

1385 Yaya, ancak doru ok koyarlar, bu yayn ise, tersine eri oklar var-

131 Yani bu nefse atlan oklar eri olursa hedefe varmazlar. Bu sebeple ey tlib, doru ol ki
hedefe varasm da nefsi

ldresin.

Sen de, ok gibi doru ol da yaydan kurtul, nk doru oktan bakas


yaydan frlamaz.

Artk, dta bulunan dmanla, savamaktan dnnce, iteki dmanla


savamaya; nefsimi yenmee yneldim.

En kk bir savatan dndk ama, peygamberle beraber en byk


savatayz.

u nefsin Kaf dan, ine ile yerinden kaldrabilmek iin Hakk'tan g,


kuvvet dilerim, baar niyz ederim.

unu iyi bil ki, saflar bozan, datan arslanla savamak kolaydr. Asl
arslan, kendini tutan ve nefsini alt edendir.

Dallar, yapraklar ve canlar

Dallar, yapraklar toprak hapsinden kurtulunca, balarn kaldrp rzgrlarn


ei, dostu olurlar; rzgrlarla oynarlar.

Yapraklar, daldaki tomurcuklar yarp knca, aacn tepesine kadar


trmanrlar.

Her yaprak, her meyve, kendi tomurcuunun dili ile ayr ayr Allah'a
kreder:

1345 hsan, iyilik sahibi Allah, bizim kkmz besledi, aa da o kkten


kuvvet alp kalnlat. Dorulup ykseldi.

100

Su ve toprak iinde mahpus bulunan, yni bala saplanm kalm olan


canlarmz da balktan kurtulunca neeli bir halde,

Hakkn ak ve muhabbet havas iinde, neeli neeli oynarlar, ayn ondrd


gibi noksansz ve tastamam bir hale gelirler.

Onlarn tenleri oynayp durur, canlarnn nasl olduklarn sorma. Hele


cismaniyeti kalmam, tmden can kesilmi olanlarn halinden hi sorma, onlar
anlatmaya imkn yoktur.

Rum Kayseri elisinin gelip Emr 1-mminn mer

(r.a.)'n kerametlerini grmesi.

1390 Usuz, bucaksz lleri aarak Rum Kayseri'nden Hz. mer'e bir eli
geldi, Medine'ye ulat.

Medine halkna; "Halifenin saray nerededir?" diye sordu. "Ltfen bana


gsterin de atm ve eyam oraya ekeyim."

Sorduu kiiler; "Halifenin saray yoktur. Fakat onun pek parlak, pek
aydnlk bir can saray, bir gnl saray vardr." dediler.

"Hz. mer'in emr ve halife diye ad cihana yaylmsa da, onun fakir ve
garip derviler gibi kk bir evceizi vardr.

Ey kardeim, sen onun mnevi ve rhn sarayn nasl grebilirsin ki senin


gnl gznde hastalk vardr. 132

132 Metinde "Senin gnl gznde kl bitmitir." denilmektedir. Gzde kl bitmesi tbiri gz h
astalklarndanm.
Burada, gzn madd olarak hastalanmas deil de mnevi hastal bahis konusudur. nsann gz
n hasta eden, hatta
krletiren duygulan rihler yle sralamlardr: ehvet, hret, hiddet, benlik gibi nefsa
n grler ve kesret gr.

1395 Sen gnl gzn mnev hastalktan temizle de, ondan sonra Hz.
mer'in rh sarayn gr."

1408 Hi iitmedii bu gzel szleri duyunca, Rum Elisi'nde Hz. mer'i


grme zlemi artt.

O byk insan aramak, grmek sevdasna kapld da atn ve eyasn


dnmez oldu.

101

1413 Bir Arab kadn, elinin yabanc bir kimse olduunu ve Hz. mer'i
aradn anlaynca; "te mer, u hurma aacnn altnda." dedi.

"Oraya var da, halktan ayrlm yapayalnz, hurma aacnn glgesinde


yatan, Allah'n glgesini gr." dedi. 133

133 "Sultan yeryznde Allah'n glgesidir" diye bir hadis var. Mevlna bu hadise iret etmek
tedir. Glge anlam
tamamiyle mnev ve meczdir. H, Allah madd bir varlk deildir ki, onun glgesi olsun. B
uradaki glge mecz anlamda
Allah'n adletini temsil etmektedir.

1415 Eli, oraya geldi. Uzakta durdu. Hz. mer'i grnce titremeye balad.

Eliye, o uyuyandan bir heybet geldi. Gnlnde ho bir hal belirdi.

Sevgi ile korku, birbirine zt duygular olduu halde, eli, gnlnde bu iki zt
duygunun birletiini hissetti.

Kendi kendine; "Ben nice pdihlar grdm, nice byk sultanlar tarafndan takdir edildim, beenildim.

Ben, o pdihlardan ne rktm, ne de korktum. Fakat bu adamn heybeti


aklm bamdan ald.

1420 Arslanlarn, kaplanlarn bulunduklar ormanlara daldm. Onlarn


korkusundan betim benzim umamt.

Bir ok savalara katldm, arslan gibi dvtm.

Bir ok defalar yaralandm, bir ok defa da dmana ar yaralar atm.


Btn bu haller iinde, yine de yreim, bakalarndan gl idi.

Bir adam silahsz olarak yerde yatm uyuyor. Benimse yedi 'zm da,
ondan tir tir titriyor. Bu ne haldir?

Bu heybet, bu korku halifeden deil, Hakk'tandr. Bu heybet, u hrkaya


brnm yatan adamn korkusu deildir.

1425 Kim Allah'tan korkar ve takva yolunu tutarsa, onu gren cin de, insan
da ondan korkar."

Bu dncelere dald da, sayg ile elini balayp durdu. Bir zaman sonra Hz.
mer uykudan uyand, kalkt.

Eli, Hz. mer'e ta'zimde bulundu, selm verdi. nk; Peygamber


Efendimiz; "nce selm, sonra kelm." diye buyurmutur.

Hz. mer elinin selmn ald, yanna ard. Onu teskin etti. Rahatlatt.
Sonra karsna oturttu.

102

1432 Korkudan yrei arpan elinin gnln ald, neelendirdi. Virn olan
hatrn tmir etti.

Sonra ona, ince, derin mnl szler syledi. Nerede olursak olalm, hep
bizimle beraber bulunan ve bizim en yakn, en iyi dostumuz olan Allah'n pak
sfatlarndan bahsetmee balad.

Eli, makam ve hali rensin diye, ona, Cenb- Hakkn Ebdallar


hakkndaki iltifat ve ihsanlarn anlatt. 134

134 Makam, mnev mevkidir. Hal ise gelip geen mnev his ve heyecanlardan ibarettir. evk, h
zn, mhede,
havf, kabz ve bast gibi mnev hisler birer haldir. Hal, Hakk vergisidir, alarak elde edilm
ez. Makam, alarak kazanlabilir,
riyzt ve mchede ile elde edilir. Ebdal. (Yediler), her birisi yedi iklimden birini idre e
den veller heyetidir.

Sofilerden hal sahibi olanlar oktur. Fakat onlar arasnda makam sahibi
olanlar pek azdr.

Hz. mer eliye, can menzillerinden haber verdi ve ruhun yolculuklarndan


bahsetti.

1440 Zamann da tesinde bulunan zamandan, ululuklarla dopdolu kutluluk


makamndan,

Can Zmrd-i Ankasnn, u dnyaya gelmeden nceki hudutsuz


uularndan sz at.

Ruhun can lemindeki her bir uuu ufuklar ayordu. Tan yerlerinden de
telerde idi. zlem duyanlarn mitlerinden de ileri idi, korkularndan da...

Hz. mer d yabanc gibi grnen o eliyi, mnen uyank ve dost buldu.
Onun rhunun ilh srlara tlib olduunu anlad.

O, bir insan- kmil idi. Eliye hakikati retmei ok arzu ediyordu. Yolcu
evik idi. At da kapda hazrd.

1445 O mrid, onun irda kabiliyetli olduunu grd de, tertemiz gnlne
irfan ve tevhid tohumunu ekti.

Eli dedi ki: "Ey mminlerin emri, rh, ycelikler leminden nasl oldu da
yeryzne indi?

Hi bir eyle bal olmayan, sonsuzluklar leminin rh kuu, nasl oldu da,
geldi, bu ten kafesine girdi?" Hz. mer dedi ki:

Allah rha efsunlar okudu, kssalar syledi yni emir verdi. Rh da ilh
emirle bylendi.

103

Gz kula olmayan yoklara, Allah, efsun okuyunca; "Ol!" emrini verince,

yoklar hemen coarlar, var olurlar. 135

135 Ysin Sresi'nin u meldeki 82. yetine iret var: "Allah'n n, bir eyin olmasn di
ledii zaman, ona sadece
'ol' demektir; o, oluverir."

Onun efsunuyla yoklar, hemen koa koa varlk lemine gelirler.

1450 Sonra var olana, bir efsun okur; "Yok ol!" emrini verir, o da yoklua at
srer, mahvolur gider. 136

n6 Mevlid'i yazan Sleyman elebi merhumun u beytim hatrlatyor:


"Ol dedi bir kerre var oldu cihan
Olma derse mahvolur, ol dem heman."

Allah gln kulana bir sz syledi, onu gldrd, d taa bir sz dedi,
onu akk hline getirdi.

Topraktan yaratt bedene bir yet okudu, beden canland, can kesildi.
Gnee bir ey dedi, gne parl parl parlad, nr sac oldu.

Yine gnein kulana korkutucu bir nkte syler, ona; "Tutul!" der,
gnein yzne yzlerce perde iner, tutuluverir. ,

Emirler veren, nkteler syleyen O Azz varlk, acaba, bulutun kulana ne


syledi de, bulutun gzlerinden su tulumu gibi ya aktt?

1455 Acaba, Cenb- Hakk, topran kulana ne fsldamtr ki, toprak,


derviler gibi murkabeye varm, susmu kalmtr? 137

137 Murakabe, derviin, kimsenin bulunmad bir yerde abdestli olarak kbleye kar dizlerini
n stnde oturarak,
gzlerini kapamas ve gnlnden dnya ilerinden gemii, gelecei ve her eyi karmasna; Al
lah'n, Reslullah'n ve vellerin
feyzini beklemesine denir. Murkabeye, gnl beklemek, gnl haline varmak da denir.

Tereddt iinde arp kalan kimsenin kulana da Cenb- Hakk, rtl bir

sz, bir muamm sylemitir.

O muammy sylemesi ile, o kimseyi, Hakkn dediini mi yapaym, yoksa


onun zttn m? diye iki phe arasnda hapsetmitir.

ki taraftan birini tercih etmesi de yine Hakk'tandr. Yni kararsz kii, o iki
iten birini seer, onu yaparsa, bu sei kendinden deildir.

Eer sen, can aklnn, pheye, tereddde dmemesini istiyor isen gaflet
pamuunu can kulana tkama.

1460 Can kulana, gaflet pamuu tkama da, Allah'n muammlarn anla;
gizli ak, syledii szleri idrk et.

104

Byle yaparsan, can kula vahy yeri olur. Vahiy nedir? Bu be duygudan
da bile gizli sylenen sz.

Can kula ile duymak, can gz ile grmek; bu bizim bildiimiz iitmek ve
grmek duygularndan bambakadr. Akl kula da his kula da bu vahiy ve ilhmn
idrakinden cizdir, yaya kalmtr.

Cebrden bahsediim, ak sabrsz bir hle getirdi. k olmayan kii ise


cebri hapsetti, inkr eyledi.! 38

138 Cebriyye ve Mu'tezile gibi felsefi inanca balananlarn inanlarn rtmek iin Hz. Mev
lna Mesnev'nin bir
ok yerlerinde bu konuya deinir. Bu beyitte olduu gibi Cebriyyeciler'in iddiasna gre, Cen
b- Hakk'm ezel takdiri insann
hrriyetini (irade gcn) elinden almtr. Bu beytin birinci msrandaki "cebr"; "memduh ceb
r" (=makbul cebr)'dir. kinci
msradaki "cebr" ise, "mezmum" (=makbul olmayan); islm olmayan cebrdir. Sevmek, sevmemek eli
mizde midir? Sevmemizin

ezel takdire uygun dmesi sz, ak coturdu, sabr elinden ald. Halbuki k olmayan kii
, nefsine, kendi karma uygun
dmedii iin cebri reddetti.

Bu hal Hakk'la mnevi beraberliktir, cebr deildir. Bu ayn grndr,


bulutun grn deildir.! 39

'"Allah, neyi takdir etmise, kul onu seer, onu yaar. Bu cebr deildir. Ayn grn vahdet
nurunun grndr.
phe bulutlarnn grn deildir.

1465 Bu cebr bile olsa herkesin sand, anlad; hele nesf-i emmrenin
kendi karna gre yorumlad cebr deildir.

Evldm, bu trl cebr inancn, Allah, kimin gnl gzn amsa ancak o

anlar.

Kalp gz alm kiilere gizli eyler de apak grnr, gelecek ve olacak


eyler de... Onun yannda, yklp giden mzi de bir hiten ibrettir.

1468 Onlarn ihtiyr (=cz' irde) inanlar da, cebr (=kaderin esiri oluumuz) inanlar da bambakadr. Nitekim baz damlalar, sedeflerin iinde inci
kesilirler. 140

140 Eski bir inanca gre, Nisan'da yaan yamur taneleri sadetlerin iinde inci olurmu, ayn
yamur taneleri de
ylanlarn aznda zehir olurmu, "cebr inanc" mminlerde memduh (=makbul) bir inan halinde
tecell eder, iman zayf
olanlar da yoldan karan, cebr-i mezmum olur. Nitekim, ilh emri dinlemeyen, bu yzden cenn
etten yeryzne srgn edilen
Hz. Adem, suunu kendi stne ald. "Biz nefsimize zulmettik" dedi. Halbuki eytan, "Sen yle
takdir ettin. Sen beni azdrdn"
demek kstahlnda butundu.

Sedeflerin dnda kk, byk damlalar vardr. O damlalar, sedefin iinde


kk, byk inciler olurlar.

105

1473 Dilediini yapma gc (=ihtiyar), yahut Allah'n zoru ile ileyi(-cebr)


inanc sende bir kuruntudan, bir hayalden ibret iken onlarda kemal, olgunluk, ululuk
nru kesilir.

1474 Ekmek sofrada bulunduka canszdr. Fakat insann bedenine girince


enerji olur, neeli ruh olur.

Sofrann ortasnda, kmldamadan duran ekmein can kesilmesine imkn


yoktur. Fakat boazmzdan aa gidince hayvn rh, onu, selsebil suyu ile yourur,
onu canlandrr, can haline kor. 141

141 Azmza aldmz lokma, bilindii gibi, nce tkrkle karr; mideye
inince, ayr ve eritici bir su ile karr. Bunlar bugnk ilim "peptiyalin" ve "pepsin"
diye adlandryor. Mevlna yedi asr nce bu hrika sular, cennetteki bir emenin
(Selsebil) suyuna benzetiyor.

Ey doru okuyup, doru anlayan kii, ekmei canlandran, onu kudret


enerjisi haline koyan hayvn rhun kuvvetidir; ya canlar cannn kuvveti nedir?
Nasl olur, neler yapar? Bir de onu dn.

nsann bir tek kolu candan, rhdan gelen kuvvetle, da, denizi ve madeni
yarp delmektedir.

Da yarann can gc, kayalar paralar, canlar cannn gc ise kameri


(=Ay') ikiye bler.

1479 Eer "gnl" sr daarcnn azn bir aarsa, can, ara doru koup
gitmeye balar.

Eer, gizli sr, sylenebilseydi, o srra tahamml edemezdi de bu cihan


yanard.

Rum elisi, Hz. mer'den bu szleri iitince, mnevi bir nee duydu, gnl
nrland.

yle bir hale geldi ki, onun iin sual de, cevap da mnsn kaybetti. det
yok olup gitti de, yanl ve doru gibi dncelerden kurtuldu.

Asl bulunca, teferruttan, nemsiz eylerden kurtuldu. Hikmete dir suale

balad.

1515 Eli dedi ki: "Ya mer, ne hikmettir, ne srdr ki o tertemiz, saf rh, bu
bulank yerde, bu kirli cesedde hapsedilmi kalm.

Duru su amurun iine gizlenmi, tertemiz saf bir rh da gelmi bedene


balanm."

Hz. mer buyurdu ki: "Sen ok derin bir bahse dalyor, mny harfle,
kelime ile balamak istiyorsun.

106

Ses ve szle ilgisi olmayan, hr olan mny, harf ve kelimeye hapsediyorsun. Sanki, varl balanamayan, mcerred olan rzgr, rzgr kelimesi ile
anlatmak istiyorsun.

Sen bunu bir fide iin, maksadn daha gzel anlalsn diye yaptn, halbuki
sen, kendin mcerred olan rhun bedene girmesindeki fideden perdelisin,
habersizsin.

1520 Fideler, hayrlar kendisinden zuhr eden Allah, nasl olur da, bizim
grdmz fideyi grmez?

Mnnn kelimelerle sylenmesinde, kelimelere balanmasnda, yzbinlerce


fide var. Bu yzbinlerce fide rhun bedene girmesindeki fideye kar pek az, onun

binde biri bile deil.

Sz sylerken harcadn nefes, cz'lerin cz'dr. yle iken klli fideyi


mcibdir. Rhun bedene girmesindeki fide ise klln klldr. Nasl olur da,
bundan fide grlmez?

Sen bir cz'sn, bir zerresin, senin yaptn ite fide varken, ne diye kll'
knamaya teebbs edersin? 142

142 "Saf bir su, amur iinde gizlenip kalm" misli ile balktan yaratlm bedende, ilh
bir emnet olan rhun ne
ii var? gibi bir dnceye varmann "Cz'n, kll knamas" olarak yorumlanyor.

Szn bir fidesi yoksa syleme, eer varsa, dil uzatmay brak da
kretmee bak.

1525 Allah'a kretmek, her boynun borcudur. Onunla, bununla kavga etmek, yzn ekitmek kimseye bor deildir."

1529 Bu bir iki mn kadehinin nevesi ile, o eli kendinden geti; hatrnda
ne elilik, ne de haber alp verme kald.

Allah'n byklne, gcne, kuvvetine ard, hayran oldu. Bu makama


eriince, artk, elilii brakt da bir man pdih kesildi.

Kimin gnlnden bir kap alrsa, o her zerrede bir

gne grr.

1396 Kimin can, ehvetten, hiddetten, nefsan arzulardan arnm, temizlenmise, o kimse mn lemini ve mn sarayn abucak grr.

107

Hz. Muhammed (s.a.v.) Efendimiz, hiddet ateinden ve ehvet dumanndan


arnm olduu iin, nereye baksa, orada, Allah'n hikmetini, kudretini, yaratma

gcn grrd. 143 Ey gz ve gnl almam kii, seni ktle sevkeden nefsn
istekler,

143 Bir Hakk k u mealde bir beyit sylemitir: "Cihan bizim sevdiimizin gzelliinin ayn
asdr. Her zerrede
onun gzellii, kudreti grnmektedir."

eytann vesveselerine yolda olduka; "Nereye dnseniz, Allah'n ltfuna,


rahmetine dnersiniz." yetinin srrna nasl erersin? Bunun ne olduunu nasl
anlarsn? 144

144 Bakara Sresi'nin 115. yetine iret edilmektedir.

Kimin gnlnden bir kap alrsa o, her zerrede bir gne grr.

1400 Ay, nasl parlakl, bykl ile yldzlar arasnda ihtiaml bir
ekilde grlrse, Cenb- Hakk da ltf, ihsan, kudreti ve yaratma gc ile fni
varlklar arasnda ylece apak grlr. 145

145 Hakk ehline Hakk Tel peyda ve zahirdir; halk gib ve mestrdur. Halbuki halka, dnya ehl
ine, halk zhir ve
peydadr, Hakk gib ve hal? yani gizlidir.

Sen iki parmann ucunu gtr de iki gzne koy. Dnyadan bir ey
grebilir misin? nsaf et de syle.

te sen, gzn kapadn iin bu dnyay grmesen de, bu dnya yok


deildir. Dnyay grmemek ayb, hakikati gstermemek kabahati, ancak uursuz
nefsin parmana aittir.

Sen akln bana al da, nce gzlerinden parmaklarn ek, ondan sonra

dilediine bak, gr.

Hz. Nh'a mmeti; "Sevab nerededir?" diye sordular. Nh; "Grmeyelim,


duymayalm diye elbiselerinizle rtndnz yerde." cevabn verdi. 146

' 46 Mesd olmann srrn byk insanlar, u hususta toplamlardr: "Grmemek, iitmemek,
sylememek."

1405 Hz. Nh dedi ki; "Yznz, banz elbise ile sarp sarmalyorsunuz.
Bu sebeple gzleriniz varken etraf grmyorsunuz.

nsan, gzden ibrettir. Geri kalan deridir, ceseddir. Gz ise, ancak dostu
grm olandr. Dostu grmeyen gz, sen gz sayma.

Dostu grmeyen gzn kr olmas iyidir. Vefasz olan, ebed olmayan,


dosttan uzak dmek daha iyidir.

108

Adem(a.s.)'n; "Rabb'imiz, kendimize zulmettik,


diyerek yapt yanl hareketi kendi stne al, blis'in
ise; "Sen beni azdrdn." diye suu stnden at. 147

147> Bu balkta, A'rf Sresi'nin 23. yetine iret var.

1480 Hakkn yaptklarn gr, bizim yaptklarmz da her ikisini gr de, bizim de yaptklarmz iler bulunduunu bil.

Ortada halkn yapt iler yoksa ve insanlarda yapma gc bulunmuyorsa


ve her eyi Hakk yapyorsa, hi kimseye; "Bunu neye byle yaptn." deme.

Allah'n yarat, takdiri, bizim ilerimizi meydana getiriyor. Bizim ilerimiz, Hakkn yaratnn eserleri oluyor.

Sz syleyen kii, ya harfleri grr, yahut mny. Bir anda ikisini birden
nasl grebilir?

nsan konuurken, mny dnr, mny kasdederse harfleri gremez.


Bir gz bile bir anda hem nn, hem ardn nasl grebilsin?

1485 unu iyi bil ki sen, nn grdn zaman, ardn grebilir misin?

Ey oul, Allah, her eyi muhittir, her eyi kavrar, bir ii yapmas, baka bir
ii yapmasna engel olmaz.

eytan, Cenb- Hakka; "Beni sen azdrdn." dedi. Bylece o alak, kendi
yapt ii gizledi, stne almad.

Hz. Adem ise; "Biz nefsimize zulmettik." dedi. Fakat, o, Hakkn hikmetinden ve iinden bizim gibi habersiz deildi.

1490 O, suu ilerken kendisine g verenin Hakk olduunu bildii halde,


edebi sebebiyle, suu, h Hakka yklemedi. Kendi stne ald da, ltfa eriti.

Tevbe ettikten sonra, Allah, Hz. Adem'e dedi ki: "Senin ilediin o suu,
uradn o mihnet ve kederleri ben takdir etmedim mi?

Bana gelen o kaza, benim takdirimle deil mi idi? Ne diye zr dilediin


vakit onu gizledin?"

1493 Hz. Adem dedi ki: "Korktum, edebi brakmadm." Cenb- Hakk da;
"te Ben de onun iin seni baladm." diye buyurdu.

Kim hrmet ederse hrmet grr, eker getiren de badem helvas yer.

109

1495 Temiz eyler kimler iindir? Temiz kiiler iin. Sevgiliyi ho tut,
holuk gr incit, incin...

Ey gnl, "cebr" ile "ihtiyar", birbirinden ayrt etmek iin bir rnek ver de
"cebr" nedir, "ihtiyar" nedir, bilesin, anlayasn...

Hastalktan, yallktan tr titreyen bir el var. Bir de senin titrettiin kendi


elin var.

Her iki hareketi de Allah yaratmtr. Bunu byle bil. Ama, her iki titremeyi
de birbiri ile kyas etmee imkn yoktur.

Sen kendin isteyerek, elini oynattn, titrettiin iin piman olabilirsin.


Fakat eli titreyen bir yalnn piman olduunu ne vakit grdn?

1500 Anlay kt birisi de u "cebr" ve "ihtiyar" meselesine yol bulsun, bu


ii iyi anlasn diye sylediimiz bu sz, bu bahis akl bir bahistir. Fakat bu hilekr
akl, zaten akl deildir ki...

Akla dayanan, akln anlayabilecei bahis, inci de olsa mercan da olsa, cana
it bahis yine bakadr.

Can bahsi, baka bir makamn bahsidir. Can arabnn kvam ve enisi de
bambakadr. Onu akl ve his dima anlayamaz.

1506 Akl bahsini, duygu bahsini sen bir eser, yahut sebep bil. Can bahsi
ise, alacak, hem de pek alacak bir bahistir.

Ey aydnlanmak isteyen kii, can nuru parlaynca, ne gereken kald, ne de


gerektiren; ne gideren kald, ne de kalan.

nk, gnl z ak olan birinin nuru, parl parl parlarken onun


klavuza, sopaya benzeyen delile ihtiyac kalmaz.

"Her nerede bulunursanz bulunun, Allah sizinle


beraberdir." yetinin tefsiri 148

148 Hz. Mevlna Mesnev-i erifin bir ok yerlerinde baz yetlerden iktibaslar yapt gibi,
baz yetleri de erh
etmitir. Bu balk Hadd Sresi'nin 4. yetinde bulunmaktadr.

1510 Bilgisizlik, yani Allah'n bizimle beraber olduunu bilmemek, onun


zindandr. Bu hali, bu ihsan bilmek, hissetmek de O'nun ba bahesi, kk,
saraydr. 149

149 Veller indinde ilm (=bilgi) bugn bizim anladmz gibi, eitli dallarda, konularda bir
eyler bilmekten ziyade,
bize Hakk'tan haber veren, bizi Hakk'a gtren ilim, ilim saylmaktadr. Bu sebepledir ki, Hz.
Yunus Emre: "lim, ilim
bilmektir, ilim kendin bilmektir Sen, kendini bilmezsen ya nice okumaktr Okumaktan mn ne ki
i Hakk' bilmektir n
okudun, bilmezsin ha bir kuru emektir." diye buyurmutur. Dolaysyla Yunus da, Mevlna gibi k
endinde bulunan bilmek iin
ilim peinde komamz haber vermektedir.

Aslnda bugn liselerde, niversitelerde, bilhassa tp fakltelerinde verilen bilgiler astrono


mi, biyoloji, fizik, kimya,
anatomi okuyanlar dndrmekte; vicdan ve insaf olanlar Hakk'tan, hakikatten haberdar etm
ektedir. Ne yazk ki; o bilgileri
renenlerin bir ksmnn tabiat szc ile gzleri perdelendii, kulaklar sarlat iin
, Allah'n kudretini, san'atm,
bykln, yaratma gcn grememektedirler.

110

Uykuya varrsak, onun akyla kendimizden gemiiz, onun mesti olmuuzdur. Uyank bulunursak onun yazd destanda, bize verdii rol yaarz.

Eer alarsak, O'nun rzklarla, bereketlerle dolu bulutuyuz, glersek, onun


parlak imei oluruz.

Kzar, hiddete kaplr, savaa girersek, bu, onun kahrnn aksi, cellinin
tecellsi olur. Barr, zr dilersek, bu da onun sevgisinin aa kdr,
grntsdr.

1514 Bu karma kark olan dnyada biz kim oluyoruz? Biz birer glge
varlk, birer hiten ibaretiz. Hi bir harfle birlemeyen, hi bir nokta almayan elif
gibiyiz. Bizden zuhr eden her hareket, her hal, O'nun esm ve ilh sfatlarnn
tecellsidir.

1513 Kendinden uzaklap, kendinden, kendi nefsan benliinden kurtulup


da bir diriye, kendinde bulunan lmsze balanan kii ne mutlu bir kiidir.

Yazklar olsun, o diriye ki, l ile oturmu, mnen lm, hayatn kaybetmitir.

Huls ile, canla, bala, Kur'- Kerm okur, ona snrsan, peygamberlerin
rhlar ile inlk peyda edersin.

Kur' n peygamberlerin halleridir. Onlar tertemiz, saf vahdet denizinin


balklardr.

Kur' n okuduun halde, onun emirlerine uymazsan, Kur' n ahlkn


yaamaz isen, sana peygamberleri ve velleri grmenin ne faydas olur?

1540 Peygamberlerin Kur'n'da bulunan kssalarn okur, Kur'n'n emirlerini yaarsan, can kuuna, ten kafesi dar gelmee balar.

111

Kafesteki ku, zindandaki mahpusa benzer. Kurtulmay istememesi onun


bilgisizliindendir.

Kafeslerinden kurtulan ruhlar, peygamberlerdir. Onlar Hakk ve hakikate


erdikleri iin, insanlara yol gstermee lyk olmulardr. Onlarn sesleri kafeslerin
dndan gelir, dinden duyulur.

O ses; "Senin iin kurtulu yolu, ancak ten kafesinden kurtulma yoludur."

der.

Biz, bu darack kafesten, diri olan bir velye balanarak dirildik de


kurtulduk. O kafesten kurtulmann bundan baka aresi de yoktur.

1545 Kendini hasta, zayf, dkn gstermee bak ki, seni deersiz bulup,
hret halkasnn dna atsnlar.

nk halk arasnda hret sahibi olmak, insan dnyaya yle salamca


balar ki, bu ba, demir zincirden de beterdir.

Tacir ile papaan

1547 Ticaretle uraan bir adamn kafeste mahpus gzel bir papaan vard.

Tcir Hindistan'a gitmek zere yol hazrlna balad.

Cmertliinden tr, kle ve cariyelerinin her birine; "abuk syle, sana


Hindistan'dan ne getireyim?" diye sordu.

1550 Onlardan her biri bir ey istedi. O iyi adam da hepsine istediklerini
getireceine dir sz verdi.

Sra papaana gelince, tcir ona da; "Sana Hindistan'dan ne getireyim?" diye

sordu.

Papaan; "Oradaki papaanlar gr... Benim durumumu onlara anlat; de ki:

'Sizi ok zleyen filn papaan, Cenb- Hakk'n takdiri ile bizde mahpus
bulunmaktadr.

Size selm syledi. Sizden yardm diledi. Bir are, bir kurtulu yolu
bulmanz niyz etti.'

1555 Ve yine, size seslenerek dedi ki: Benim, gurbet ellerde, zlemler
iinde, sizden ayr dmenin aclar ile rpnp durmam, can vermem doru mudur?

112

Ben burada, demir kafes iinde mahpus olaym, her eyden mahrum bir
hayat yaayaym da, siz, bazen yeil ormanlarda gezesiniz, bazen aa dallarna
konasnz? Bu ilgisizlik size yakr m?

Dostlarn vefas byle mi olur? Ben hapiste ok skntl bir hayat yaayaym, siz ise gl bahelerinde gezip tozasnz.

Ey mutlu kardelerimiz, ey hr bir hayat sren bykler. O yeilliklerde bir


sabah arab ierken, bu alayp inleyen esir papaan da hatrlaynz.

Dostlarn dostu yd etmeleri, dost iin kutluluk ve mutluluktur. Hele ' yd


Leyl, yd edilen Mecnun olursa...

1560 Ey dostlar, siz, boyu posu dzgn gzel elerinizle, zevk ve saf iindesiniz, bense burada mahpus bir halde, yreimden akan kanlar imedeyim.

Bana yardm etmek istemezseniz bile, hi olmazsa beni yd ederek birer


kadeh arap iiniz.

1562 erken de bu topraklara serilmi dkn, zavally yd edin de ikinin

bir yudumcuunu da topraa dkn.

Bu ne alacak eydir! O ahd, o yemin nerede? O eker gibi dudaklardan


kan vaadler ne oldu? Dostluk ne abuk unutuldu?"

1586 Tcir, papaann selmn, Hindistan'daki papaanlara gtrmeyi kabul etti.

Ve yola kt. Hindistan'n t te ucuna varnca, orada bir ka papaan

grd.

Atn durdurarak onlara seslendi. Evindeki mahpus papaann selmn


onlara iletti. Onun gnderdii haberleri, sylenmesini istedii szleri syledi.

O papaanlarn iinden biri, bu szleri duyunca titredi, titredi dt, nefesi


kesildi ve ld. .

1590 Tcir, sylediine piman oldu. "Bir canlnn lmne sebep oldum,
gnaha girdim." dedi.

"Bu papaann, belki de bizim papaanla akrabal vard. Belki de bunlarn


ruhlar birdi, belki de bunlar iki ayr bedende ayn rhu tayorlard.

1592 Bu ii neye yaptm? O haberi ne diye verdim? Zavall kuu bu haberle


yaktm, yandrdm." dedi.

113

1649 Tcir, al veriini tamamlad. Muradna ermi bir hlde, dnd


memleketine geldi.

1650 Her klesine Hindistan'dan armaan getirdi. Her cariyesine bir bata
bulundu.

Papaan; "Bu kulun armaan nerede? Grp sylediklerini bana anlat."

dedi.

Tcir; "Brak Allah akna." dedi. "Sylediime ve syleyeceime hl


pimanm, pimanlktan ellerimi parmaklarm sryorum.

Ben bilgisizliimden, aklszlmdan byle olumsuz bir haberi lf olsun


diye gtrdm, ne diye syledim." deyip duruyordu.

1654 Papaan; "Efendi!" dedi. "Neden piman oluyorsun? Bu fkeye, bu


kedere sebep nedir?"

1655 Tcir dedi ki; "Senin szlerini, ikyetlerini sana benzeyen


papaanlara syledim.

lerinden bir papaan, senin derdinden bir koku ald. ikyetlerinin


sebebini anlad. zntden d patlad. Titredi, titredi, dt ve ld.

1657 Ben ne yaptm da syledim diye piman oldum ama... Deil mi ki


syledim, son pimanlk neye yarar?" dedi.

1691 Tcirin papaan da Hindistan'daki papaann bandan geeni


duyunca o da titreyerek dt, kaskat kesildi.

Tcir, gzel papaannn dp ldn grnce, yerinden frlad.


zntden klhn bandan karp yere vurdu.

Papaannn bu perian haline dayanamad, yenini yakasn yrtt.

"Ey gzel papaan!" dedi. "Ey benim ho sesli kuum! Sana ne oldu? Neden
bu hle geldin?

Vah benim gzel sesli kuum, vah benim yoldam, srdam.

1695 Vah benim gzel, ho sesli kuum, neem, canm, bam, bahem, ieim!

Eer Sleyman (a.s.)'n byle bir kuu olsayd, o hi baka kularla oyalanr

m idi?

Ey dil, sen lmlere sebep oldun! Bana ok zarar verdin, syleyen sen
olduktan sonra, ben sana ne diyeyim?

1700 Ey dil, sen, hem atesin, hem de harman; bu atei bu harmana nice bir
salacaksn?

114

Ey dil, can da, senden ikyetidir. nk, can, her ne dersen onu yapyor
ama, yine de gizlice senin elinden feryad etmektedir.

1702 Ey dil, sen, hem tkenmez bir hazinesin, hem de derman bulunmaz
bir dertsin.

1703 Sen hem kular tuzaa dren hilesin, slksn, hem de insana ayrlk
zamannda esin, dostsun.'" 150

150 Mevlna bu beyitlerde dil zerinde duruyor. Dil gzel eyler, konutuu zaman iyidir, kt
eyler konutuu
zaman ktdr. Atalarmz: "Dil ylan ininden, insan dininden karr" demilerdir. Bu beyit
te sahte eyhlerin gzel
konumalar ile saf insanlar kular gibi avladklarna iaret ediyor, hem de hicrandaki Hakk
klarna, gzel lednni szlerin
dost olduunu haber veriyor.

1815 Tcir ateler, dertler, feryadlar iinde, bu eit yzlerce darmadan


szler sylyordu.

1816 Kh birbirini tutmaz szler sylyor, kh nazlanyor, kh yalvaryor,


kh gerek sevgiden, kh mecz aktan bahsediyordu.

1825 Bundan sonra, tcir, papaan kafesten kartp att. Papaan da hemen
uup yksek bir dala kondu.

Gne tan yerinden nasl douverir ve ykselirse, lm papaan da ylece


utu ve ykseldi.

Tcir, kuun bu haline ard, kald. Hi bir eyden haberi yok iken
papaann srlar beliriverdi.

Ban yukar kaldrd da; "Ey blbl gibi gzel sesli olan papaan." dedi.
"Anlat da, biz de bu mnevi halden nasibimizi alalm, biz de ne olduunu bilelim.

O Hindistan'daki papaan, orada ne yapt? Sana ne retti de bize bir hile


yaptn? Canmz yaktn."

1830 Papaan dedi ki: "O ku yapt ile, hareketle bana t verdi. 'Sz
sylemei, neelenmeyi brak demek istedi.

'nk senin gzel sesin, sz sylemen, seni kafese koymutur. Kurtulmak


iin, kendini l gibi gstermesinin sebebi budur.

Ey halkn da, stn insanlarn da algcs olan esir papaan, sen de benim
gibi l de, esirlikten kurtul.' dedi. Ben de yle yaptm, kurtuldum."

115

1845 Papaan, tcire, hoa giden bir iki t daha verdi. Sonra "Allah'a
smarladk artk ayrlk zaman geldi." dedi.

"Allah'a smarladk ey efendi, ben, esirlikten kurtuldum, asl geldiim yere,

vatanma dnyorum. Benim gibi yaparsan sen de kurtulursun, hrriyetine


kavuursun."

Tcir de, sevgili papaanna dedi ki: "Haydi git, Allah'a emnet ol, sen bana
imdi, yeni bir yol gsterdin."

Tcir, kendi kendine; "Bu bana iyi bir ttr. Ben, papaanmn yolunu
tutaym. Bu yol insan hakikate gtren nrlu bir yoldur." dedi.

1848 "Ben insanm, benim canm, papaann canndan nasl aa ve


kabiliyetsiz olur? Can, bunun gibi iyi bir iz izlemeli."

lh akl kularnn kanatlarnn evsf 151

151 lh akl kular, peygamberlerin, vellerin semboldr. Kanatlar; ak, vecdi ifade eder
. nsan, kendinden, kendi
benliinden ancak ak kanad ile uzaklaabilir: Ancak ak kanad, vecd kanad ile yukarlara
kabilir.

1575 Can papaannn hikyesi de biraz evvel grlen tcirin papaannn


hikyesine benzer. Fakat kularn dilinden anlayacak, onlarn srlarna mahrem
olacak kii nerede?

Nerede o zayf ve gnahsz ku ki, onun gnlnde, ordusu ile beraber


Sleyman bulunsun. 152

152 Gerek Sleyman olan Cenb- Hakk. Dervi, zayf bir mahluktur ama, onun gnl ilh tecel
lye mazhar

olmutur.

O zayf ve masum ku, kretmek iin de deil, ikyet etmek iin de deil;
sadece akla feryada balaynca, yedi kat ge mdhi bir grlt dsn.

Her an ona Allah'tan yzlerce mektup, yzlerce haberci gelsin. Onun bir;

"Ya Rabbi!" demesine karlk, Hakk'tan altm kerre; "Lebbeyk" (=buyur kulum)
nidas ulasn.

Hakk yannda bunlarn hatas, bakalarnn ibdetlerinden hayrl olsun.


Kfrlerine kar btn inanlar deersiz bir hale gelsin. 153

133 Buradaki kfr, islmn ve imann reddettii kfr deildir. Veller, mevhum varlklardan
kurtulmulardr.
Hakk'n varlnda kaybolmulardr. Onlar taklidi imandan kurtulmular, gerek varl bulmul
ardr. ekle balanp kalan,
farknda olmadan irke dt halde tevhid yolunda olan sofi, puta tapana bile kfir dememekt
edir.

Ben Allah'n ltfuna da, kahrna da km.

116

1580 Her an da, ona zel bir mira olsun. Bandaki velilik tcnn stne,
yzlerce tc konsun.

Her ne kadar onun madd varl, cismi yeryznde ise de, rhu meknszlk
leminde, hem de Hakk yolcularnn vehimlerine bile gelmeyen bir meknszlk
leminde usun.

Oras, senin anlyacan, bir meknszlk lemi deildir ki, sana her an
oradan bir hayal dosun.

Cennetteki drt rmak, nasl cennetin emrinde, cennetin hkmnde ise,


mekn lemi de, meknszlk lemi de, o mekndan mnezzeh olann emrindedir.

1584 Bu zor bahsin aklanmasn ksa kes, baka konuya dn. Allah, her
eysin dorusunu daha iyi bilir.

Ben Allah'n ltfuna da, kahrna da km.

1564 Bu kulun ayrl, ayrla dmesi, onun gnahndan, onun kt kul


oluundan ise, ktye kar ktlk edersen, aramzda ne fark kalr? 154

154 Hakk'n sevgilisi olan veller, Hakk'a yakn olduklar iin onlar Cenb- Hakk'a byle mn
catta bulunabilirler.
Bizler iin, byle hitap cr'et olur, gnah olur. Cenb- Hakk'n ktle kar ktlk yapma
s, h, onun anna yarar m?
Cnahlar balamak, afv etmek onun sfat, deil midir? Aslnda bize ktlk gibi gelen eyi
n tesinde ne ltuflar gizlidir. Bu
sebeple, rifler Hakk'tan gelen bellar, bir ktlk deil de bir ltuf ve ihsan olarak kabul
etmilerdir. Nitekim Hz. Mevlna da
bu beyitten sonra gelen beyitlerde sevgiliden gelen aclklarn ne kadar tatl olduunu ifde
buyurmaktadr. Nitekim Dvl-l
Kebr'in I. cildinin 128 numaral gazeli u melde bir beyitle balar: "Ey dertli zamannda ca
nmzn rahat, ey yoksulluk
aclnda, ruhumuzun hazinesi olan sevgili."

Fakat, kzar da savar, kuluna cefada bulunursan, yaptn cef, verdiin


aclklar, elemler, kederler, bana, alg seslerinden, cenk sesinden daha fazla zevk
verir.

Ey cefs devletten, dnya malndan daha gzel, intikam candan daha ho


olan, Allah'm!

Atein bu kadar zevkli olunca, kim bilir nurun nasl olur? Rabbim, mtemin
bu derece neveli olursa, dnn, dernein nasl olur?

117

evrinde bu tatllklar varken, ltfunun knhne kim dalabilir?

Sevgilinin evrinden, cefsndan inliyorum, szlanyorum. Fakat, bu


inleyiime, bu gz yama acr da evrini azaltr diye de korkuyorum.

1570 Gerekten de ben, onun ltfuna da, kahrna da krn. Asl alacak
ey: Benim, bu iki zttn ikisine de k oluumdur.

Cenb- Hakk'a yemin ederim ki, bu kahr dikeninden kurtulur da, gl


bahesine varrsam, onun dikeninden ayr dtm iin blbl gibi feryd etmee
koyulurum.

Bu ne alacak blbldr ki gl bahesinde, gl yemek iin deil, diken


yemek iin azn aar, diken iin ter.

1574 O, klln kdr. Zaten, onun kendisi kll'dr. Bu yzdendir ki


aslnda o, kendinin kdr. Kendi sevgisini aramaktadr.

Sze ok dikkat etmek gerektir.

1593 Bu dil, akmak demiri ile akmak ta gibidir. Dilden srayp kan
sz, atee benzer.

Bazen lf olsun diye, bazen de bir eyi anlatmak, nakletmek iin o demiri ve
ta birbirine vurma.

1595 nk, ortalk karanlk ve her tarafta pamuk var, kvlcm pamua
srarsa ne olur?

1596 Zlimler; insanlara ktlk yapmak isteyenler o kimselerdir ki


gzlerini kapamlar, syledikleri szlerle lemi fitne ateiyle yakp yandrmlardr.

1658 unu bil ki, azdan, dilden anszn kan sz, yaydan frlam ok
gibidir. 155

155 Bu beyit; yani 1658, 1659, 1660 numaral beyitler; konu ile ilgili olduu iin buraya a
lnd.

1659 Ey oul, o ok bir daha geri dnmez; suyu batan kesmek gerek.

118

1660 Selin balangta ba balanmaz, n evrilmezse, btn dnyay tutar; bir ok yerleri ykarsa buna almaz.

1597 Bir sz vardr, dnyay ykar, harap eder; bir sz de vardr, l gibi
cansz duran tilkiye, arslan cesareti verir.

Rhlar, aslnda, ayn yerden geldikleri iin, Is nefeslidirler. Bazen nefse


uyarlar, yara olurlar. Bazen Hakka uyarlar, dertlere dev, yaralara merhem kesilirler.

Rhlar, nefsn arzulardan kurtulsalard, gnah perdelerini yrtsalard her


rhun sz, s nefesi gibi diriltici olurdu.

1600 eker gibi sz sylemek istersen, sabret, hrstan vazge, nefsn zevkler helvasn yeme.

nk helva yemeyi, ocuklar arzu eder; akll ve fikirli kiiler ise sabr
arzu ederler.

1602 Sabreden gklerin stne ykselir, helva yiyen ise geriledike geriler.

Feridddin Attar hazretlerinin; "Sen nefis sahibisin,


ey gafil! Riyztla kendini erit, Hakk urunda ura,
iin yanarak, yreinden kanlar aktarak sava. Fakat
ermilerin hlini, kendine kyas etme. nk bir vel, zehir
de yese, o zehir, ona bal olur.'
sznn aklanmas

1603 Gnl sahibi olan kii en ldrc zehiri bile yese, o zehir ona ziyan
vermez.

nk o sala, esenlie kavumutur. Perhizden kurtulmutur. Halbuki,


nefsn hastalklara tutulmu zavall tlib, ateler iinde yanmaktadr. Bu yzden ona
perhiz gerekir.

1605 Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Ey cesur tlib, akln bana al da,
matlbiyet derecesine ulaan erlerle inada ve iddiaya kalkma." 156

136 Hakk, hakikati aramaa balayanlar, dervilik yoluna yeni girenler tlibdir. Matlb ise s
eyr slkn bitirmi,
fena ve bek mertebesine ermi olanlardr. Bunlar, mnevi hastalklardan kurtulmu kiilerdir.
Talibe mrid; mride murad
derler.

119

Sende bir nemrud var. Nefis nemrudunu alt etmeden atee atlma, yanarsn.
Atlmak istiyorsan nce brahim ol.

Ne yzme biliyorsun, ne de denizcisin; hissine uyup da kendini denize

atma...

Vahdet deryasnn usta yzcs, denizin dibinden inci karr. Ziyanlardan


bile faydalanmasn bilir.

Kmil insan, topra tutsa altn olur. Kmil olmayan kii altn alsa da bir
yere gtrse, altn onun elinde kl olur.

1610 Hakkn makbl olan kmil insann eli, Allah'n eli mesabesindedir.
Kmil olmayan kiinin eli eytann eli; devin elidir. nk o, eytann tuzana
dmtr.

Bilgisizlik, kmil insanda olursa hner kesilir. Fakat bilgi bile nks bir
kiide bilgisizlik olur. Hasta bir kii neyi tutsa hastalk olur. Halbuki kmil insann
kfr bile din ve iman kesilir. 157

157 Fen fllah mertebesine ermi, Hakk'ta kendini kaybetmi velnin, Hallac'n "Ene' 1 -Hakk"
(=Ben Hakk'm) demesi
gibi baz szleri, halk tarafndan yanl anlalr, yanl yorumlanr. Bu makama erien bir k
iinin, d yz eriate aykr gibi
grnen szlerinde bir hikmet ve hakikat vardr ki, o hakikat eriate aykr deildir.

1614 Ey atl ile yara girien yaya, sen bu yar kazanamazsn. yisi mi bu
iten vazge...

Can ocuunu eytan stnden kes.

1630 Allah, esiz ve rneksiz yaratcdr. O'nun hocas, stad yoktur.


Herkes O'na muhtatr. O'na dayanr; O kimseye muhta deildir, kimseye dayanmaz.

O'ndan baka herkesin hem sanatta, hem szde bir stada ihtiyalar vardr.
Bir rnek grmek isterler.

Eer bu sylediklerimin yabancs deil isen, bu mnevi duygularn daha iyi


anlalmasn istiyorsan uraman, fazla ibdet etmen gerekir. Bu sebeple bir hrkaya
brnp, bir virneye ekil ve gz ya dk.

120

nk Hz. Adem, Allah'n azarndan gz ya ile kurtuldu. Tevbe edenin


gz yalar, onun nefesi, sz, yalvarlardr.

Adem (a. s.) yeryzne alamak, feryd etmek, inlemek, mahzn olmak iin

geldi.

1635 O cennetten, yedi kat gklerin stnden indi de zr dilemek iin

geldi, kapnn arkasndaki papulukta niyza durdu.

Eer sen de demolu isen, onun soyundan geldinse, onun gibi zr dile,
onun yolunda ol.

Gnl ateini, gz yalarn kendine mnevi gda yap. nk bostanlar


gnele yamur enlendirir.

Ey gfil, gz ya dkmenin zevkini ne bilirsin? nk, sen, grmemiler


gibi ekmek ksn.

Sen, u ten daarcn ekmekten boaltrsan, onu deerli incilerle doldurmu olursun.

1640 nce can ocuunu, eytan stnden kes de sonra onu meleklere arkada et.

Sen karanlk duygular iinde bulunduka, hayattan usanm, bkm, mell


ve bulank halde olduka bil ki lnetlenmi eytann kardeisin.

nsann nurunu, kemalini artran lokma, hell kazan ile elde edilen
lokmadr.

Haram lokma ise, kandilimize konunca kandili sndren yaa benzer. Sen
ona ya deil su adn koy, nk mz sndryor.

Bilgi de hikmet de hell lokmadan doar; ak da, merhamet de hell


lokmadan meydana gelir.

1645 Bir lokmadan hased, hile doarsa, bilgisizlik gaflet meydana gelirse
sen o lokmann haram olduunu bil.

Hi budayn ektin de arpa ktn grdn m? Hi atn eek yavrusu


dourduu grlm mdr?

1647 Lokma tohumdur.. Dnceler onun mahsldr. Lokma denizdir,


incileri fikirlerdir.

1648 Azna alnan hell lokmadan, Allah'a hizmet ve teki leme gitme arzusu, doar.

121

Vellerin kudreti

Vellerde, Hakk tarafndan ihsan edilmi yle bir kudret vardr ki, onlar
atlm, yaydan km oku yoldan geri evirirler.

1670 Bir vel, bir hadisenin meydana gelmesinden huzursuz olursa, o


hadiseyi meydana getiren sebep kapsn vel, Hakkn kudret eliyle kapar.

Allah'n ltfu ile kapy anca da, vel, sylenmi sz sylenmemi yapar
da, ne i yanar, ne kebab.

O gnllerden geen her eyi duyup iittii iin, o sylenmi sz de btn


gnllerden siler, yok eder.

"Size zikrimi unutturdum." yetini oku da, vellerin unutma gcn,


gnllere nasl koyduklarn anla. 158

158 Kehf Sresi 28. yete iret var.

1675 Madem ki vellerin hem hatrlatmaya, hem unutturmaya gleri


yetiyor, u halde halkn gnllerinde de buyruklar yrmektedir.

Bir vel, unutturmak sretiyle, birinin nazarn, gr yolunu kapatacak


olursa, o kimse, ne kadar hnerli olursa olsun hi bir i gremez.

Ky aas tenlerin, bedenlerin pdihdr. Gnl sahibi ise gnllerin


sultandr.

Hi phe yok ki, yaptmz btn iler, ameller, u gzmzn, grmzn eitli ekillerde kendini gsteren, eitli dallara ayrlan eserleridir. u
halde, insan, gz bebeinden baka bir ey deildir.

1680 nsan- kmilin, kintn merkezi ve gz bebei olduu hakikatinin


tamamn sylemeyeceim. nk merkezin sahibi olan peygamberler, bunu men
etmilerdir.

Madem ki halkn unutuu da, hatrlay da insan- kmilden gelmektedir.


Halkn feryadna da, imdadna da yine o yetiir.

O kmil insan, her gece, yz binlerce iyi ve kt hatralar gnllerden


srp karr.

Gndz olunca, gnlleri yine hatralarla, isteklerle doldurur. Yine sedefleri,


incilerle dopdolu hale getirir.

Geceleri uykuya dalnca, gnllerden srlp karlm olan hatralar,


duygular, dnceler, sabah olup da bedenler uyandktan sonra Hakkn hidayeti ile
geri gelirler, tandklar yurtlarna dnerler.

122

1685 Uyannca, senin hnerin, sanat ve bilgin sana, sebepler kapsn amak
iin koarak gelirler.

1686 Kuyumcunun sanat, demirciye gitmez, u iyi huylunun huyu da, o


kt huyluya varmaz.

Sanatlar, huylar, yaplan iler, kyamet gn eyiz gibi kalkar, sahibine


gelirler.

Sanatlar da, huylar da uykudan uyannca koa koa gelirler, sahihlerini


bulurlar.

Gzel olsun, irkin olsun btn hnerler, sanatlar, dnceler nereden


gittilerse, sabah olunca, yine oraya dner gelirler.

1690 Haber gtren gvercinler gibi, beden ehirlerinden uar giderler, telere mektuplar gtrrler. Sonra dnerler, kendi ehirlerine gelirler.

Etrafnda neyi gryorsan, her ey, kendi aslna doru koar gider. Cz',
kendi kllne geri dner.

Hakk klarnn hayat lmdedir.

1709 nsann hakikatini bilmeyen ve mnevi zevkten habersiz olan kii, her
zaman mihnete, derde ktr. Kalk da; "And olsun ki ehre" yetinden; "nsan
mihnet iinde yaratlmtr." yetine kadar oku. 159

159 Beled Sresi'nin 1-4, yetlerine iaret var.

1710 Senin cemalinin nru tecellsi ile dnyaya ballktan, kederden, mihnetten kurtuldum. Senin ak rmanda ykandm da mnevi kirlerden, ktlkten,
korkudan arndm, tertemiz oldum.

Bu vah vah demeler, bu szlanmalar, bu yanp yaklmalar, ezel sevginin


gzelliinin hayal edilmesinden ve her eyde devaml olarak onun zt ve sfatlarnn
tecell nurlarnn mhede klnmasndandr. Bu gre varmak, o tr her eyde
mhede etmek zevkine ermek ise, sen seninle olduka "Beni gremezsin." yetinin
srrna ererek, varlktan ve benlikten ayrln bir ifadesidir. 160

l60 Len tern" (=Beni gremezsin) hitb- izzetine iret var.

Yukarda hikyesi geen tcirin ok sevdii papaannn lmne sebep

Hakkn gayretine kskanl idi. nk Cenb- Hakk, kendisinden baka her eyi
kskanr. Hakkn emrine, hkmne kar are yoktur. Nerede bir gnl ki Yaradan'n
hkmnde yz para olmasn?

123

Allah, btn varlklarn gayridir. O'nun nasl stn, byk, benzeri olmayan
bir varlk olduu anlatlamaz. O, btn tefsir ve sz kalabalndan mnezzehtir.

1714 Ah, ne olurdu gz yalarm, denizler misli ok olsayd da, onu


sevgilimin yoluna saabilseydim.

1720 Ey teni uruna cann yakan, ey nefsn arzular iin cann veren kii!
Sen can yaktn da, bedeni aydnlattn, neeler verdin. Sen ebed sadeti, ruhan zevki
fn olan ten zevkine fed ettin.

1724 Nasl anlataym? ime yine hasret atei dt. Gnl tututu. Ayrlk
arslan kkredi ve kan dkmeye balad.

1725 Hakk klar, aslnda ayrlk ateiyle mesttirler, zgndrler. Onlar,


ellerine kadeh alp sarho olurlarsa ne hale gelirler?

1726 Mnev zevkinin, neesinin anlatlmasna imkn bulunmayan mest


arslan, yani ilh ak ile kendinden gemi, kendi benliinden kurtulmu kmil insan,
u yeryzne, enine boyuna serilmi ayrla, glzr- vahdete gelince bsbtn
mest olur.

1727 Onun akyla sylediim Mesnevi beyitlerinin dzgn ve kafiyeli


olmasn dnyorum. Sevgilim ise, bana; "Benim yzmden baka bir ey
dnme." diyor.

Ey benim kafiye dnenim, benim karmda hoa otur, sen benim iin
devlet ve saadet kafiyesisin.

Duygularn aa vurulmas iin kafiyeye, harfe ne lzum var? Harf nedir

ki, sen onu dnyorsun? Harf nedir? zm bann, ak bahesinin dikenden


duvar.

1730 Harfi de, sesi de, sz de, birbirine vurup kraym da bu olmadan
seninle konuaym, duygularm sana aaym.

Ey srlar dnyas olan sevgili. "Hz. Adem'den bile gizlediim srr, harfsiz,
sessiz, szsz sana syleyeyim.

Halil brahim'e sylemediim o sz, Cebril'in bile bilmedii o gam, o ak


ztrabn sana syleyeyim.

Hz. Is'nn dem vurmad, hatta Cenb- Hakkn bile kskand, bizden
bakasna sylemedii srr ben sana aaym.

124

Lgat bakmndan biz (=m) ne demektir? Hem varl bildiren, hem de


yokluu belirten bir sz; benimse, varlm yok. Bana, ne var diye bir sz
sylenebilir; ne de yok denilebilir.

1735 Ben varl yoklukta buldum. Onun iin varl, yoklua fed ettim.
Btn pdihlar, kendilerine kul olana kul olurlar. Halk umumiyetle kendi urunda
lenin yolunda lr.

Pdihlarn hepsi de kendilerine kar alak gnll olanlara alak gnll


olurlar. Btn insanlar aklar ile mest olanlarn mesti olurlar.

Kendilerine gnl vermi olanlar dilberler can ve gnlden isterler. Btn


sevilenlerin, kendilerini sevenlere balanmalar bundandr. Sevgililer, sevenlerin av
olmulardr.

1740 Kimi k grrsen, bil ki o, mktur. Yani seven kii ayn zamanda
sevgilidir. nk seven kii, bir bakmdan k ise, bir bakmdan da ma'uktur.

Bu dnyada, susam kiilerin su aradklar gibi, su da, dnyada susamlar

arar.

Madem ki k odur, sen artk sus. Madem o sana gizli sr sylemek iin
kulan kendine doru ekerse, sen de kulaktan ibaret ol.

1745 Allah aknn deryasna batm olan kii, daha fazla batmak ister. Can
denizinin dalgas gibi alt st olmay diler.

Ak denizinin alt m daha hotur? Yoksa st m? Sevgilinin oku mu daha


gzeldir? Kalkan m?

Ey gnl, eer sen neeyi beldan ayrt edersen, vesvese tarafndan parampara edilirsin.

Murada ermekte, kr tad bile olsa, murada erimemek sevgilinin murad


olunca, vazge murattan.

1751 Ey dost, klarn hayat lmektedir. Gnl vermeyince, sen gnl bulamazsn.

1757 Ben, yle bir aka tutulmuum, batmm ki, benden nce gelenlerin
aklar da, benden sonra geleceklerin aklar da, hepsi, benim akma dalm batm
gitmitir.

Ben akn srlarn ksaca anlattm getim; tam anlatmadm, aklamadm.


Aklam olsaydm anlay da, akl da, dil de, dudak da yanar.

125

1760 imde duyduum mnevi zevkten, tatllktan tr, yzm ekitmi,


oturmuum. Sylenecek szlerin okluu yznden de susmu kalmm.

Bylece, yzmz ekitmemiz perde olsun da, mnevi zevkimiz, tatllmz, iki cihandan gizli kalsn.

Her kulan duymamas iin, ledn srlarna it szlerden yzde birini


syleyeceim.

Hakm Sen'nin; "Kfr olsun, iman olsun, seni


yoldan alkoyan, geri brakan her ey birdir. Aralarnda
fark yoktur. Seni dost'tan uzaklatran ister irkin olsun,
ister gzel; ikisi de birdir." sznn aklanmas. 161

161 man insan nasl yoldan alkoyar? Burada Sen hazretleri yalnz dili ile mslmanm diye
n, fakat gnl
mslman olmayan kiileri kasdediyor. Bir insan mslnan adn tar, duymadan, hissetmeden i
bdet de yapar. Fakat Kr'n
ahlkn yaamazsa, onun taklidi ve sahte iman o kiiyi Hakk'a gtrmez. Ayn' 1 -Kuzt- Hem
adan, Zbdet'l-Hakayk adl
kitabnda: "Eer mezhebi bir kiiyi Hakk'a ulatrrsa o kii mslmandr. Eer mezhebi onu Ha
kk'tan haberdar etmezse o yol,
kfrden de beterdir" der. Ben beni Hakk'a gtrmeyen mezhebi atee verir yakarm. Allah'm, b
enim iin mezheb Senin

akndr. Ne zamana kadar akn gnlmde gizleyeceim? Benim arzum ne dindir, ne de mezheb. B
en Senin yolunu, ben Seni
istiyorum Allah'm." der.

1763 Allah'n gayreti, cmle lemden ileri olduu iin, btn dnya, o
yzden kskan oldu.

Allah can gibidir, dnya da sanki bedendir; beden iyiyi de, kty de
candan alr.

1765 Can namaznn mihrab, Vahdet-i Mutlaka olan ve hakikatlerin


hakikatini kalp gz ile gren bir kiinin zhir ve taklidi iman tarafna gitmesi bir
kusur saylr. 162

162 Yanl anlalmasn, bu beyitte iman, taklitten tahkika gtrm, "ayne'l-yakn" makamna
ulam mutlu kiiler
bahis konusudur. "Erbb- yakn delile muhta olmaz." "Skkn- Haram kblenmy neyler."

Allah, kendisinden bakasna gnl verenleri, bilhassa dnya sevgisine


kaplanlar kskanr. Kskanlk O'nun nndandr. Bu sebeple kskanlklarn asl
Allah'tandr. Btn insanlarn kskanl Allah'n kskanlnn bir cz'dr.

126

Bu vahdet ve gayret srrn anlatmay brakaym da, o eitli tecelllerde


bulunan gzelin cefasndan ikyet edeyim.

Feryad edeyim, inleyeyim; nk klarn iniltisi O'nun houna gider. Hatta


iki dnyada da ona feryad gerektir, gam gerektir.

1775 O'nun ayrlk destanndan, O'ndan ayr dmenin ztrabndan ac ac


nasl feryad etmeyeyim, yanp yaklmayaym? Ne yazk ki, ben, O'nun akyla mest
olmu kendilerinden gemi olanlarn arasnda da deilim.

Onun gndz gibi nrlu olan yzn, gne gn katan, gn aydnlatan


mbrek cemalini grmeyince, nasl olur da geceye dnmem; karanlklar, kederler
iinde kalmam?

1777 O'nun, ho olmayan tecellsi bile, canma ho gelir. Gnlm inciten,


kran sevgilime canm fed olsun...

Tek olan, esiz olan O sultanmn honud olmas iin ektiim derdimin de,
zdrabmn da kym.

Birer deniz gibi olan gzlerimin, incilerle dolmas iin, gam topran,

gzlerime srme gibi ekerim.

1780 Allah akyla dklen gz yalar, aslnda birer incidir, fakat halk onlar gz ya sanr.

Ben, canlar canndan ikyet ediyorum. Ama aslnda, ikyet etmiyorum,


olup bitenleri hikye ediyorum.

Gnlm, ondan incindim diye syleniyor, bense gnln bu zavall iki


yzllne glp duruyorum.

Doruluktan ayrlma, ey dorularn kendisiyle vndkleri aziz varlk, sen,


mn leminin ba kesisin; ben ise, senin kapnn eiiyim.

Mn leminin bakesi ve eii nedir? Sevgilimizin olduu yerde ben ve


biz nasl olur?

1785 Ey rh, biz ve ben kaydndan kurtulmu olan, ey erkekte de, kadnda
da sze smaz, gzle grlmez, latf rh!.

Erkek, kadn vahdette bir olunca, o bir olan sensin. Adetleri meydana
getiren binler yok olunca, kalan bir yine sensin.

eitli varlklardaki vahdeti, tecelli birliini gstermek iin, bu "ben" ile


"biz"i meydana getirdin.

Bylece benler ve senler, vahdetin zuhru ile tek can olur ve sonunda;
canann birliinde yok olurlar.

127

Bunlarn hepsi de vardr ve byledir. O halde, sen gel, ey gel sznden ve


gelmekten mnezzeh olan, sen gel.

Ten gz seni grebilir mi? Senin gamlanman, glmen, hayal edilebilir mi?

Gam ve glmee balanm kalm bir gnle, onu grmee lyk bir gnl

deme...

Gama, gle balanm kalm kii, ancak bu iki ereti duygu ile yaar,
hayatn srdrr.

1793 Geni, hudutsuz, ucu buca bulunmayan ak bahesinde gamdan,


needen baka bir ok meyve daha vardr.

klk, nee ve keder hallerinden stndr. Bu hallerden kurtulmutur. Ak


bahesinin ne ilkbahar vardr, ne de sonbahar. O bahenin glleri solmaz; dima
yeildir, tzedir.

1795 Ey gzel yzl, o gzel yznn zektn ver. Parampara olan cann
hikyesini anlat...

O gzel gzlerini szd, gz ucu ile bir bakt da, gnlm yeniden dalad.

Sevgilim kanm dkerse dksn, ben ona hell ettim. Ben hell olsun
dedike o benden kayordu.

Balktan yaratlm olan klarn feryadlarndan ne diye kaarsn?


Gamllarn, kederlilerin gnllerine ne diye gam, keder dkersin?

Ey yarattklarna bol ikramlarda bulunan Allah, doudan yz gsteren her


sabah vakti, seni, durmakszn akan bir nr emesi olan gne gibi comu, kinta
ihsanlar, ltuflar datr bir halde bulur.

1800 Ey tatl dudaklarna baha biilmeyen gzel, aknn dvnesine


cemalini gstermemek iin nasl bir bahane bulursun?

Ey khne cihana yeni can olan Rabbim! Cansz gnlsz bir hale gelmi
olan u tenin feryadlarn dinle...

Allah akna olsun, artk, gl anlatmay brak da, glden ayrlm olan
blbln halini anlat.

Bizim cokunluumuz gamdan, needen deildir. Bizim aklmz, fikrimiz


hayalden, vehimden meydana gelmez.

inde bulunduumuz bu hal, bize mahsus, pek az bulunur bir haldir. Bunu
inkr etme. nk akll ve bilgili insanlara verilmeyen, hakk idrk etme hli, ancak
Hakk klarna lftedilmitir.

128

1805 Sen bu hali dier insanlarn halleri ile kyaslama; cevr, cefa, ltuf, ihsan mertebelerine de balanp kalma.

1806 Cevr ekmek de, ihsan etmek de, zahmete dmek de, neelenmek de,
sonradan meydana gelen eylerdir. Sonradan meydana gelen eyler ise bk deildir,
lrler; Hakk onlarn vrisi olur.

Sabah oldu. Ey sabahlar hazrlayan ve koruyan Allah'm, bize ok hizmeti


dokunan Hsameddin elebi'den sen zr dile. 163

163 Bu beyitte mecz bir anlam var: Sabahlara kadar Mesnev'yi yazmaya devam ederek yorulan H
sameddin
elebi'ye Hz. Mevlna unlar demek istiyor: "Benim, senin bu byk hizmetine, gerei gibi z
r dilemek elimden gelmiyor.
Ey sabahlar hazrlayan, koruyan Allah'm! Sen nasl, sana ibdet eden kullarnn kusurlarn
afveder, onlar rahmet deryasna
gark edersen, Hsameddin elebi'nin de zrn Sen dile, kusurlar varsa affet, onu da rahmet d
eryasna gark et."

"Akl- Klf'n "can"n da zr dilesin. Sensin, sen, cann cansn; mercan


gibi olan Hakk klarnn gnllerindeki parlt da sensin.

Sabahn nru parlad. Biz de nrunla nrlandk, feyz aldk da bu sabah


vaktinde senin mansur arabn imekteyiz.

1810 Senin feyzin, bizi byle mest edip, kendimizden aldka, arap da ne
oluyor ki, bizi neelendirsin, cotursun?

arap kprmekte, comakta, bizim kprp comamzn kuludur. Gkyz


dnte, bizim aklmzn yoksuludur.

Aslnda biz, arabdan mest olmadk. arap bizden mest oldu. Kalbimiz,
bedenimiz bizden var oldu. Biz ondan olmadk.

Biz bal arlarna benzeriz... Bedenlerimiz de mum gibidir. Bedenlerimizi


peteklerde olduu gibi gz gzhane hane yapan biziz.

Gsteriten uzak dur, kendini gizle.

1833 Tane olursan, seni kular devirirler, yerler. Gonca olursan seni ocuklar koparrlar.

Taneyi gizle, tamamiyle tuzak ol, tuzaktaki tane gibi grn. Goncan sakla,
kendini damda bitmi bir ot gibi gster.

1835 Kim gzelliini mezda karrsa, hret peinde koarsa, bana yzlerce bel gelir, yzlerce kt kaza yz gsterir.

129

Kskanlklar, fkeler, kt gzler, tulumlardan boalan sular gibi mehur


olan kimsenin bana boalr.

Dmanlar kskanlkla onu yaralar, yrtp paralarlar. Dostlar ise, ihtiyalar yznden onun ban artr dururlar.

Bahar vakti ekin ekmesini bilmeyen gfil kii, bu zamann deerini anlar

m?

Allah'n ltfuna kamal, ona snmal, nk O, rhlara binlerce ltuflarda


bulunmutur.

1840 Allah'n ltfuna sndn zaman, yle bir snak bulmu olursun ki,
su ve ate emrine girer, senin askerin olur.

Deniz Nh ve Ms(a.s.)'lara dost olmad m? Onlarn dmanlarn


hiddetle, kinle kahretmedi mi?

Ate Hz. brahim'e kale olmad m? Bu yzden Nemrud'un gnlnden


znt ve baarszlk ahlar karmad m?

Da, Yahya (a.s.)' kendi yanna armad m? Ona kasdedenlerin balarna


talar yadrp, onlar kovmad m?

Da Hz. Yahya'ya; "Ey Yahya, gel, bana ka, ka da, seni keskin kllardan
kurtaraym, sana snak olaym." demedi mi?

Halkn bir kiiyi byk grmesinin veya parmakla


gsterilmesinin ktl

Ten, kafes eklindedir. Fakat, ten kafesine girenlerin ve oradan kanlarn


aldatlar yznden, bu ten, rhu hrpalayan bir diken olur. 164

164 Rh, ezelde, rh leminde ok mutlu idi. Oradan ayr dp yeryznde topraktan yaratlm
olan bedene haps
edilince ok muztarip oldu. Gzeller gzeli sevgiliden ayr dmesi, sonra ten hapsine girmesi
onu perian etmitir. Bu aclar
yetmiyormu gibi yeryznde mahpusluk hayatn srdrrken, ten kafesine girenlerin ve oradan
kanlarn syledikleri baz

szler, hevay mereb ve cismn zevklere dkn olan teni martmtr. Ve ten, benlie kapl
arak rhu hrpalamaktadr. Ten
kafesine girip kanlar, riyakr szleri ile teni aldatanlar, hayatta her insann bana bel
olan kt huylarnn sembolik
ifadeleridir. Kt huylarmzdan ten kafesi iinde bulunanlar; ehvet, hret, heva ve heves,
dnya sevgisi, benlik, gurur ve
haseddir. Dta bizi ykmak iin uraan dman huylarmz da sret gzellii, naklar, ssle
r medh senlar, riylardr.
Mevlna'nm kt huylarmz birer insana benzetmesi dikkati ekicidir.

130

1850 Bu ten kafesine girip kanlardan birisi rha der ki: "Ben senin srdan
olaym." Baka birisi; "Hayr, senin en yakn dostun ancak benim." der.

Ten kafesine girenlerden birisi; rhu mee balar. Ona der ki: "Bu lemde
gzellikte, incelikte, fazilette, cmertlikte senin gibi kimse yoktur." der.

br de der ki: "ki lem de senindir. Hepimizin canlar senin canna kul
olsun, kurban olsun,

Ten kafesi esiri olan ruh, halkn kendisine kar duyduu hayranlktan det
sarho olduunu grnce benlie kaplr, kibirlenir; kendini idare edemez olur.

O bilmez ki eytan, kendisi gibi binlercesini helk rmann sularna


atmtr.

1855 Dnya insanlarnn ltuflarda bulunmalar, yaltaklanmalar ho bir


lokmadr. Ama o lokmay az ye, nk o lokma, atele doludur.

O lokmann tad, lezzeti meydandadr, fakat iindeki ate gizlidir. Duman


iin sonunda meydana kar.

"tekinin, berikinin vne ben kulak verir miyim? Onlar, benden bir ey
umduklar iin beni vyorlar." deme.

1858 Seni ven, gklere karan kii, halk arasnda kusurlarn sylerse;
seni knarsa, o knayn ateinden gnln gnlerce kanar.

Geri o, sende umduunu elde edemedii iin aleyhinde bulunur. Sen bunu
bildiin halde...

1860 Tesiri altnda kalrsn. Ayn hal, vg iin de byledir. Tecrbe edersen bilirsin ki...

vgnn tesiri, gnlerce devam eder, iindeki kibir ve aldatmay besler.

Fakat vme tatl olduu iin, tesiri derhal grnmez. Halbuki ktleme,
knama ac olduundan tesiri grlr.

1863 Knama kaynatlm, hap haline getirilmi bir ilca benzer. er, yahut
yutarsan uzun bir zaman iini kartrr, elem verir.

1867 Nefis ok vlme yznden fravunlat. Sen, alak gnll ol; hor,
hakir ol; ululuk taslama.

Elinden geldike kul ol; sultan olma. Top gibi zahmetler ek, mihnetlere
katlan; evgen olma...

131

Yoksa, senin u ltfn, iyiliin, servetin, gzelliin kalmaynca, seninle


dp kalkanlar, senden usanrlar, yz evirirler.

1870 Vaktiyle seni venler, aldatanlar, senin yzne glenler seni grnce;
"te eytan!" derler.

1871 Bir ihtiya iin seni kaplarna varm grnce; "Mezardan ban
karm bir hortlak!" diye barrlar; senden karlar.

1874 eytan insann yanna ktlk iin gelir, erre tevik iin gelir.
nsanln kaybetmi bir kiinin yannda eytann ne ii var? Byle bir kii eytandan
da beterdir.

1875 Sen insan olduun mddete, eytan, senin arkandan koar, sana gaflet
arabn tattrr.

Fakat, sen, eytanlanca, sende eytanlk huyu hkim olunca, hi bir ie


yaramayan eytan bile senden kaar.

1877 Sen, bu hale gelince, vaktiyle senden ayrlmayanlar, eteine sarlanlar


bile senden kaar giderler.

"Allah'n diledii olur, dilemedii olmaz." hads-i


erifinin aklamas

1878 Bunca sz syledik, yol gsterdik fakat Hakkn inayetleri, ltuflar,


ihsanlar olmazsa bizler hiiz, hi.

Allah'n ve Allah'n has kullarnn inayetleri olmadka, bir insan, melek bile
olsa amel defteri kapkaradr.

1880 Ltuflar ve ihsanlar ile bizleri murada erdiren Allah'm. Sen


dururken, bakasn yd etmek, ondan yardm istemek doru olmaz.

Bu kadarck olsun, doruluk gsterme gcn de bize sen baladn. Bu


ana gelinceye kadar, bizim bir ok kusurlarmz, hatalarmz, ayplarmz rtm ve
gizlemisin.

lh, ezelde bize baladn bir damlack bilgiyi, kendi deryalarna ulatr.

Benim canmda bir damlack ilh bilgi var. Sen, bu bilgiyi, nefsn isteklerden, topraktan yaratlm olan u tenin sfl arzularndan kurtar.

132

Allah'm, bu topraklar, o bilgi damlasn rtmeden, u rzgrlar kurutmadan


onu koru.

1885 Geri rzgrlar onu kurutsa, mahvetse bile, sen onlardan tekrar kurtarmaya ve almaya kaadirsin.

Buhar olup havaya uan, yahut topraa dp kaybolan damla, Senin kudret
hazinenden nasl kabilir?

Yoklua; yokluktan da te yzlerce yoklua gitse, Allah'm, Sen onu


arnca, ban ayak yapar da yine koar gelir.

Yzbinlerce zt, kendi zddiyetini yok eder. Sonra Senin buyruun yine
onlar varlk lemine getirir...

Aman ya Rabb! Her an yokluk leminden, varlk lemine katar katar


yzbinlerce kervanlar gelir durur.

1890 Hele, her gece, btn akllar, btn fikirler uyku yznden o usuz
bucaksz derin denize batar gider.

Sabah olunca da, Allah'n insanlara ltf, ihsan olan akllar, fikirler,
balklar gibi denizden balarn karr.

1892 Sonbahar gelince, o yzbinlerce dal, o yzbinlerce yaprak, bozguna


urar da lm denizine batar gider.

Siyahlar giyinmi kargalar, llere alayan kadnlar gibi, solmu, perian


olmu gl bahesinde, yeilliklerin yok oluuna alar dururlar.

Tekrar varlk leminin sultanndan, yoklua; "Yutmu olduun eyleri geri


ver." diye ferman gelir.

1895 Ey kara lm, bitkilerden, ifa verici kklerden, yapraklardan, neyi


yemi isen, onlar geri ver, diye buyrulur.

Ey karde, bir an iin olsun akln bana al da dn ki, sende senin


varlnda da kintta olduu gibi her an, hazan ve bahar halleri vardr.

Gnl bahesinin yemyeil, ter taze goncalarla, gllerle, serviler ve


yaseminlerle dolu olduunu gr.

Fikir meyvelerinin, sz yapraklarnn okluundan gnl dal grnmez


oldu. Ma'rifet gl ve sevgi reyhannn sk oluundan akl ovas, anlay kk gizli
kald.

Akl- Kll'den gelen bu szler de, o gl bahesinin, o selviliin, o snblln kokusudr.

133

1900 Gl olmayan yerde, gl kokusu duydun mu? arap olmayan yerde


arabn kprp cotuunu grdn m?

Koku sana klavuzdur, yol gstericidir. Seni sonsuzluk cennetine ve kevser


rmana kadar gtrr.

Koku, gze nr veren bir devadr. Hz. Ykub'un gz, bir koku yznden

ald.

Kt koku, gz karartr, Ysufun kokusu ise, gze yardmda bulunur.

Madem ki, Ysuf deilsin, hi olmazsa Ykub ol; onun gibi gz ya dk,

co.

1905 Hakim Gaznev'den bu d dinle de eskimi bedeninde bir canllk,


bir yeni feyz bul.

1906 Nazlanmak iin, gl gibi bir yz sahibi olmak gerek. Byle bir yzn
yoksa, bo yere huysuzluk etme.

irkin yzlnn naz da irkindir. Gzn hem kr olmas, hem de hastalkl


bulunmas ok acdr.

1908 Ysuf gibilerin karsnda nazlanma, gzellik taslama; yalvarp


yakarmaktan, Ykub gibi, ah etmekten baka bir ey yapma.

Yukardaki hikyede geen papaann lmnn mns niyz idi,


yalvart, yakart. Sen de yalvarta ve yoklukta kendini ldr.

1910 Sen de ak urunda kendini ldr de Hz. Is nn nefesi seni diriltsin.


Kendisi gibi gzel ve mbarek bir hale getirsin.

Baharlarda hi ta yeerir mi? Sen de toprak ol da, senden renk renk gller
yetisin.

Yllardr gnller inciten, kalpler kran ta oldun; denemek iin bir zaman
da toprak ol...

Hz. mer zamannda,


ihtiyar bir algcnn a kald bir gn , mezarla
gidip Allah iin eng almas hikyesi

Bilmem iittin mi? Hz. mer zamannda, pek gzel, pek latif eng alan bir

algc vard.

134

Blbl, onun enginin sesini duyunca kendinden geerdi. O gzel sesi


dinleyenlerin neeleri yz kat artard.

1915 Meclisleri, topluluklar onun nefesi sslerdi. Sesinden, algsndan kyametler kopard.

Sesi srfil (a.s.) gibi mucizeler gsterirdi. llerin ruhlarn, bedenlerine


geri gnderir, onlar diriltirdi.

2072 O yle bir algc idi ki, dnya onun yznden nee ile dolmutu, onu
dinleyenler, ei bulunmaz, acayip hayallere dalyorlard.

Onun enginin sesinden, can kuu kanatlanr uard. Gnln de akl


bandan gider, arr kalrd.

Aradan nice zamanlar geip de, algc ihtiyarlaynca, gnller avlayan


doan kuu gibi olan can acze dt de sinek avlamaya balad.

2075 Srt, kpek srt gibi kamburlat. Kalar, gznn stne semer
kay gibi dt. '

Cana can katan gzelim sesi irkinleti. Artk, hi kimse, o sese nem
vermez oldu.

Zaten hangi bir holuk vardr ki, sonunda holuunu kaybetmesin, kt


kolmasn? Hangi tavan vardr ki yklp yerlere serilmesin?

2982 Seneler geti, algc ok yaland ve kt. Artk bir ey kazanamaz


hale geldi. Bir dilim ekmee muhta oldu.

Bir gn ii yanarak, Cenb- Hakka yalvard da dedi ki: "Allah'm, bana

uzun bir mr, tkenmez bir frsat verdin. Benim gibi deersiz bir kula nice
ltuflarda, ihsanlarda bulundun.

Yetmi yl gnah iledim durdum; bir gn olsun rzkm kesmedin, nimetini


esirgemedin,

2085 Artk kazancm yok; elim ermez, gcm yetmez oldu. Ben, bugn
Senin misafirinim Seninim, bugn yalnz Senin iin eng alacam."

engi omuzlad. Allah'a snmak, O'na eng almak iin, ah vah ederek
Medine mezarlna yneldi.

Kendi kendine dedi ki: "Ben alacam, engin cretini Allah'tan isterim,
nk O, z doru olanlar kabul eder, kerem buyurur."

Bir hayli ald, alad. Sonra da engi yastk yapt, bir mezarn yannda,
ban engine koyup yatt.

135

Uyku onu kendisinden ald, can kuu, hapisten kurtuldu. algy da,
algcy da brakt, utu gitti.

2090 Ten esaretinden, dnya zdrabndan kurtulunca, mn lemine ve can


ovasna vard.

algcnn can, mn leminde hayaller kuruyor, maceralar aryordu. Ah,


diyordu, beni burada braksalar; bana burada yer, yurd verseler, ne iyi olurdu.

Canm bu bada, bu bahede, bu bahar mevsiminde ne de ho bir hale


gelirdi. Bu ovada, bu gayb .leminin lle bahesinde mest olur, giderdi.

Burada, bu mn leminde, basz, ayaksz yolculuklar ederdim, dudaksz,

disiz ekerler yerdim.

Dnya megalelerinden, ilerinden; akl, fikir zahmetinden kurtulurdum da,


rahatlkla dostu zikreder, onu dnrdm. Gkyzn yurd edinmi olan meleklerle
ahbablk eder, onlarla akalardm.

2095 Gzlerim kapal olduu halde, bir dnya grrdm. Kolsuz, elsiz
gller, fesleenler toplardm.

2100 Ryada bana grnen bu lem, yle bir lem ki, ferahlndan kolum,
kanadm ald.

Eer, o mnevi dnya ve onun yolu gzle grlr olsayd, bu dnyada hi


kimse bir an bile kalmazd.

htiyar algcya; "Burada kalmaya zenme, tama' etme. Madem ki,


ayandan msiv dikeni kmtr, korkma, haydi git." diye emir geldi.

algcnn rhu ise; "Allah'n rahmet ve ihsan fezasnda durduka dur,


oradan ayrlma." diyordu.

O srada, Cenb- Hakk, Hz. mer'e yle bir uyku verdi ki, bu uykudan
ban kaldramad.

2105 Hz. mer, bu hale at kald da; "Byle bir uykuya alk deilim, bu
uyku sebepsiz deildir. Her halde, gizli lemden geliyor." diye dnd.

Ban koydu yatt, uykuya dald, bir ry grd: Rysnda Hakk tarafndan
bir ses geldi. Bu sesi, rhu iitti.

O ses, dnyada duyulan her gzel sesin, her namenin asldr, ses ancak
odur. Baka seslerin hepsi de, o mbrek sesin yanksdr.

Trk de, Krt de, Farsa syleyen de, Arapa syleyen de o sesi, kulaksz ve
dudaksz, duymu, anlamtr.

Trk, Tcik, Zenci yle dursun, o sesi, aalar, talar bile anlamtr.

136

2110 Her an, Allah'tan; "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" sesi gelip duruyor, varlklarn asllar olan "cevherler" ve teferruat saylan "'raz"da bu sese evet
diyorlar ve bu sesten var oluyorlar.

Her ne kadar, cevherlerden ve razdan gelen "evet" cevab duyulmuyorsa


da, onlarn yokluktan varlk lemine gelmeleri hali "evet" demektir.

2162 Hz. mer'e gipten, yine bir ses geldi. "Ey mer, bizim kulumuzu ihtiyatan kurtar.

Bizim has ve muhterem bir kulumuz var. Onu grmek iin, mezarla kadar
yrmek zahmetine katlan."

"Ey mer, herkesin hakk olan Beyt'l-Ml'den yediyz dinar al,

2165 O paray ona gtr de deki: Ey bizim sekin erimiz, imdilik bu kadar
getirdim, bunu al ve bizi ma'zur tut.

Bu kadarck para, senin basit ihtiyalarn karlayacaktr. Bunu harca,


tkenince, yine buraya gel."

Hz. mer, rysnda iittii sesin heybetinden uyand, yerinden srad,


kalkt ve bu hizmeti grmek iin hazrland.

Para kesesi koltuunda, mezarln yolunu tuttu. Koa koa Allah'n has
kulunu aramaa balad.

Mezarln evresinde bir hayli dnd, dolat. Fakat, o ihtiyardan baka

oralarda kimseyi gremedi.

2170 Kendi kendine; "Bu olmasa gerek." dedi ama, aramak iin tekrar kotu. Dnd, dolat, yoruldu, bitti. Ondan baka kimseyi gremedi.

Cenb- Hakk; "Tertemiz, ar duru, hizmete lyk bir kulum var." diye
buyurmutu,

htiyar bir algc, nasl olur da Allah'n has kullarndan olabilir?


"Ey Allah'n srr, sen ne kadar hosun, ne kadar garipsin." dedi.

O, bir kere daha mezarln etrafn dolat, aratrd. Sanki o, ln


evresinde dolaan, av arayan bir arsland.

Orada, o ihtiyardan baka kimsenin bulunmadna iyiden iyiye inandktan


sonra, kendi kendine; "Karanlklar iinde, nice nrlanm gnller vardr." dedi.

2175 Sonra geldi, ihtiyar algcnn yanna byk bir sayg ile oturdu: Bu srada Hz. mer, aksrd. Aksrnca, ihtiyar uyand, srayp kalkt.

137

mer'i grnce, ard kald. Gitmek istedi ve korkudan titremee balad.

inden dedi ki: "Ya Rabbi, Sen bana yardm et. Nasl oldu da muhtesib
(=polis) geldi, ihtiyar algcya att?"

Hz. mer o ihtiyarn yzne bakt zaman, onu utanm, beti benzi
sararm grd.

Ona "Benden korkma, rkme; sana Hakk tarafndan mjde getirdim." dedi.
2180 "Allah, senin huyunu o kadar vd ki, sonunda, mer, senin yzne

k oldu.

Gel, yle yanma otur, benden kama da kulana, devlet srlarndan srlar
syliyeyim.

Hakkn sana selm var, senin halini hatrn soruyor; hadsiz, hesapsz
zahmetler, kederler, gamlar yznden nasldr, ne haldedir diye soruyor.

te zarr ihtiyalarn iin, bir ka altn. Bunlar harca, yine buraya gel."

htiyar bu sz duyunca titremeye, elini srp dvnmeye balad.

2185 "Ey ei, benzeri olmayan Allah'm. Zavall ihtiyar kulun, utancndan
eridi, su kesildi." diye feryad etti.

Bir hayli alad; derdi, kederi haddi at. Nihyet engi yere vurdu, para
para etti.

Paralad enge seslenerek dedi ki: "Ey Rabbimle arama perde olan, ey
Hakk yolundan beni saptran, ey benim yolumu kesen.

Ey yetmi seneden beri kanm ien, ey kemal sahibi insanlar yannda, beni
kk dren, yzm karartan.

Ey ihsan ve vef sahibi Allah'm, cefalarla, sularla geen mrme, sen ac.

2190 Allah bana yle bir mr ltfetti ki, o mrn bir gnnn bile
kymetini kimse bilemez, ona deer biemez.

Ben ise hayatm, kymetli mrm bo yere harcadm. Bana verilen sayl
nefeslerimin hepsini de, tiz ve pes seslerle tkettim, gitti.

Ben namelerle urarken, rak perdesini dnrken, firak zamann


dnemez oldum, yni dnyadan ayrlacam zamann acl hatrmdan kt gitti.

138

Yazklar olsun ki zr efgend hurd makamnn tizliinden, bunu dnp,


onunla megul oluumdan, gnlmn ekini, gnlmde bulunmas gereken mnevi
duygular kurudu; gnlmse ld.

Eyvahlar olsun ki, u yirmi drt perdenin sesi ile mr kervan geti gitti.
Gn bitti, akam oldu.

2195 Allah'm, verdiklerine rz olmayan, szlanp duran, feryad eden nefsimin elinden feryad ediyorum, bakasndan ikyette bulunmuyorum. Senden,
madd karm iin yardm isteyen kendimden sana ikyette bulunuyor, adlet
istiyorum.

Kimsecikten adalet beklemem, derdime are bulamam; ancak bana, benden


yakn olandan adlet bekler, are bulurum.

nk, bu be lik, bu varlk her an bana ondan gelmekte; bu varlk vehmi


azalacak, bitecek olursa, baka bir ey kalmayaca iin yalnz onu grrm."

2199 Hz. mer, algcya dedi ki: "Senin bu alayp szlayn, senin kendinde oluunun, ayklnn belirtisidir.

Allah'n aknda fni olmu, kendinden gemi, akln yitirmi bir kimsenin
yolu baka bir yoldur. Bu sebepledir ki, kendinde olmak, akl banda bulunmak bir
gnah saylmtr.

Kendinde olmak, akl banda bulunmak, yklp giden gemi zamanlar


anmak demektir. Aslnda gemii anmak da, gelecekten korkmak da Allah'a kar
perdedir.

Her ikisi de, yni gemi zaman da, gelecek zaman da atee at, yak. Bu
ikisi yznden ne vakte kadar ney gibi dml kalacaksn?

Sen, benlie kaplp, kendi etrafnda dndke, kendini tavaf eder saylrsn.

Bylece, sen, kendi kendini tavaf etmekle, dinden dnm bir kfirsin. Bu halle sen
nasl olur da Kbe'ye varm saylrsn? Sen kendindesin, daha kendinden
kurtulamadn.

Hem Allah evine gelmek, hem de kendi benlii etrafnda dnmek, kendini
tavaf etmek olur mu?

2205 Senin haberlerin ve bilgin, o haberleri verenden habersizdir. Sen bilgileri, haberleri kendinin zannediyorsun. Benlie kaplyor, irke dyorsun. Senin
tevben de gnahndan beterdir. nk, sen, tevbe etmekle, kendinde bir varlk
buluyor, sanki senin elinde imi gibi, bu ii bir daha yapmayacam diye irke
dyorsun; bylece de, bir trl kendinden gemiyor, kendini terk etmiyorsun;
benlikten, varlktan kurtulamyorsun.

139

Ey gemi gnahlarna tevbe etmee kalkan kii, sen, u tevbe etmekten


ne vakit tevbe edeceksin? Onu syle."

Hz. Faruk sizlere ayna olunca, ihtiyar algcnn rhu da bedeninden uyand.

O, can gibi alaytan ve glten kurtuldu. Onun can gitti de, o, baka bir
canla dirildi ve yaamaya balad.

2210 O zaman, ihtiyar algcnn gnlne yle bir hayranlk dt ki, yerden
de dar kt, gkten de; bylece btn lemi unuttu.

zlediini bulmak iin, arayp durmann yetersizliini hissetti de, gnlne,


bu arayn tesinde bir baka arama tarama duygusu dt. yle bir zlem, yle bir
hayranlk haline erdi ki, bu hali ben bilmiyorum. Eer biliyorsan sen syle.

O "hal"den de, "kaal"(=sz, bilgi)den de tede bulunan bir hale ve kaale


eriti. Bylece o, Cell shibinin Cemline, gzelliine dald, gitti.

Bu yle bir dalt ki, kurtuluuna imkn yoktu. Artk, ilh deryadan baka
onu kimse tanmaz, anlayamaz.

htiyar algcnn hikyesi oraya eriince, ihtiyar da, onun hali de perde
arkasna ekildi.

htiyar, eteini dedi-kodudan ekti. Ona ait, bizim azmzda ancak yarm
bir sz kald.

Veller vaktin Isrfilleridir.

srfl (a.s.), gnn birinde, ilh emre uyarak srunu frecek, yzlerce
senelerden beri rm cesedlere can verecektir.

Peygamberlerin de gnllerinde yle diriltici nameler vardr ki, o


nameler, Hakk arayanlara deer biilmez bir hayat balar.

1920 O nameleri, duygu kula duymaz; nk, bu grnen duygu


kulamz gnahlarla kirlenmitir.

nsanlar perilerin namelerini duyamazlar, nk insanlar, perilerin srlarna


yabancdrlar.

Geri, perilerin namesi de bu lemdendir. Fakat gnl namesi her iki


lemden de stndr. Gnl namesi telerden gelmektedir.

nk, peri de, insanolu da mahpustur. Her ikisi de bu bilgisizlik


zindannda hapsedilmitir.

140

2079 Ancak, ermilerin, azizlerin gslerinden taan mbrek seslerdir ki,

srafil'in suru gibi dirilticidir, ebeddir.

Onlarn gnlleri yle bir gnldr ki, gnller, onlarn yznden mest
olmutur. Onlarn yokluklar yle bir yokluktur ki bizim varlklarmz, onlarn
yokluundan var olmutur. 165

165 Veller, glge varlklarndan kurtulduklar ve yokluk mertebesine erdikleri iin, tam man
syla Hakk'n tecellsine
mazhar olmulardr. Bizler de kendi mnev varlklarmz onlarn nuru ile, onlarn ltuf ve i
nsanyla idrk edebilmekteyiz. Bu
er 1 inilerin yokluu sayesindedir ki, mnev varlmzn zevkini ve mnsn tanm olduk.
Bir bakma da veller yoklukta var
olmulardr. Onlar bize yok gibi grlen gerek varlklar, biz var gibi grnen yoklarz.

Onlarn gnlleri her dnceyi, her sesi kendine eker; ilhamn, vahyin ve
srrn lezzeti de onlardr. 166

166 Vellerin duygular ve dnceleri telerden geldii, ilh ak eseri olduu iin ok gl
ve ekicidir. Bu
yzdendir ki, Hakk klar, bu gl duygularn etkisi altnda kalrlar da mnev zevklere, l
ednn srlara ererler.

1925 Vellerin gnllerindeki ilh sesler, nameler nce der ki: "Ey yokluk
leminin cz'leri.

Kendinize gelin, u nefis yokluundan ba karn; u hayali, u vehmi bir


yana atn...

Ey bu fn lemde, ey bu olu ve bozulu dnyasnda tamamiyle rm


gitmi olanlar, sizin lmsz olan canlarnza ne oldu? Onlar, ne kemale geldi, ne
eriti, ne uyand, ne de dodu!

Eer vellerin gnl namelerinden birazck sylersem, rm bedenlerdeki canlar, mezarlarndan ba kaldrrlar.

Kulan yaklatr, vellerin gnl nameleri sana uzak deildir. Fakat, onu
sana anlatmaya izin yok.

1930 unu bilmi ol ki veller, vaktin srfilleridir. ller, onlarn gnl


nameleri ile dirilirler.

Onlarn seslerini duyunca, her lnn can, kefene brnm bir halde, ten
mezarndan srar, kar.

O dirilip kalkan l, der ki: "Bu ses, dier btn seslerden bambaka.
Diriltmek, Allah sesinin yapaca bir i.

Biz lm, tamamiyle rm idik. Allah'n sesi geldi, hepimiz, dirildik ve


kalktk."

141

Allah'n sesi, ister perde ardndan gelsin, ister perdesiz gelsin... Kmil
insann gnlne, Hz. Meryem'in yakasndan flemek sretiyle verilmi feyzi ihsan
eder. 167

167 ra Sresi'nin u mealdeki 51. yetine iret edilmektedir: "Allah, bir insanla karlkl
konumaz. Ancak vahiy
ile kulunun gnlne diledii dnceyi dourarak, yahut perde arkasndan konuur. Yahut bir el
i gnderip izniyle dilediini
vahyeder." Yine bu beyitte Meryem Sresi'nin 16-21. yetlerine iret vardr.

1935 O ses, Hakk klarna der ki: "Ey mecz vcudlarn, glge
varlklarn yoklukta mahvedenler; ey lmeden nce lenler, yokluk, derilerinizin
altnda ne varsa hepsini rtm. Dostun sesi ile yokluktan geri dnn, yeniden
dirilin."

O ses bir Allah kulunun azndan kt ama, aslnda o ses, kesin olarak
pdiahlr pdihnn sesidir.

Cenb- Hakk, insan- kmile der ki: "Ben senin dilinim, gznm, ben

senin duygularnm, ben senin rzanm, ben senin fkenim."

"Yr, ey has kulum. Sen benimle duyarsn, benimle grrsn. Sen gizli
eylere sahipsin, hayr, gizli eyler sensin."

Madem ki sen, hayret lemine daldn da kendinden getin, kendini Hakka


verenlerden oldun; ben de senin olurum, hadisinin srrna erdin. Bu bir gerektir ki:
Varl Hakka verene, Hakk, kendi ltfunu, keremini ihsn eder." 168

168 Bu beyitte Kurb- nevfl hadisine iret var: Bir kulun farz namazlar kldktan sonra na
file namazlarna devam
ederse, Cenb- Hakk'a mnen yaklaaca kuds bir hadisle mjdelenmitir. Bu hadiste Cenb-
Hakk'm; nafilelere devam eden
kulunun grr gz, iitir kula, tutar eli olaca haber verilmitir. Baka bir hadiste de,
bir mmin, Allah'n olursa, yni
Allah'n emirlerine, yasaklarna tamamiyle uyarsa, Allah'n da onun olaca beyan buyrulmutur
. Bu iki hadse de bu beyitlerde
iret var.

1940 Cenb- Hakk, has kuluna; "Ey kmil insan! Kulluun yznden bazen
sana 'sen' diye hitap ederim. Bazen de, senin yaratcn olduum, sende ilh nefha
bulduum iin, sana 'ben' diye seslenirim. Her ne dersem diyeyim, ben, btn kint
aydnlatan vahdet gneiyim." diye buyurdu.

Her nerede benden bir nr parlarsa, orada cmle lemin zorluklar zlr,
hallolur.

Gnein bile gideremedii, aydnlatamad karanlk, bizim nefsimizden


kuluk vakti gibi aydnlanr.

Cenb- Hakk, Hz. Adem'e, kendi esm ve sfatn bizzat gsterdi ve


bildirdi. Bakalarna ise, o esmy Adem vastasyla aa vurdu.

142

Allah'n nurunu ister Allah'tan al, ister kmil insandan. Ak arabn, ister
kpten i, ister testiden.

1945 Zira bu testi, iyiden iyiye arap kp ile bitiiktir. O mutlu testi, senin
gibi gelip geici, nefsn zevklerle neeli deildir.

Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efendimiz; "Benim yzm grenler, beni


grm olanlar grenler ne mutlu kiilerdir." diye buyurmutur.

Bir mumdan yaklan mumu gren, gerekten de asl mumu grm olur.

Bylece, o mumun , yz muma nakledilse, o mumdan yzlerce mum


yaklsa, sonuncu mumun aydnln gren bile asl ilk mumu grm olur.

stersen, aradn hidayet nurunu, ak nrunu son mumdan al; istersen bizzat
ondan, can mumundan al; aralarnda hi bir fark yoktur.

1950 stersen son mumun nurunu gr, ondan feyiz al; istersen gelip gemi
vellerin mumlarndan ma nen aydnlan, nrlan...

"Yaadn gnlerde
Rabb'inizin gzel, ho mnev kokular vardr. Uyank
bulunun, kendinize gelin de
o gzel kokular almaya aln." hadsinin
aklanmas.

Peygamber Efendimiz (s.a.v.) buyurdu ki: "Hakk'n esintileri, gzel, temiz


kokular, mnev ltuflar, ihsanlar, feyizleri, bu gnlerde olduu gibi, dnya
durduka vakit vakit eser durur.

Bu vakitlere kulak verin; aklnz, fikriniz onlarda olsun da o gzel kokular


duyun; o ltuflar, feyizleri karmayn.

Ondan gzel bir koku geldi. Sizi gaflette grd, geti bitti. Uyank olan, onu
isteyen kiiye de can bailad, hayat verdi.

Ey dost, bir baka gzel koku daha geldi. Akln bana al, uyank ol da, hi
olmazsa bundan mahrum kalma..

1955 ehvet ve hiddete malup olanlar, ehvetlerini, hiddetlerini yenmeyi,


kmil insandan gelen o ilh esintiden elde ettiler. Mnen l olanlar da,
kmldamay, dirilip kalkmay ondan gelen feyizle kazandlar.

143

Atei canl olan ehvet ve hiddet onun yznden yatt, snd. Gaflet ve
bilgisizlik sebebiyle lm kii de, onun feyzinden mnev bir kaftan giydi.

Velnin feyzi ile gaflet lsnn dirilmesi, elde ettii bu tazelik ve hareket,
"Tuba" aacnn tazelii ve hareketidir. Bu halkn hareketi deildir. 169

169 Cennette bulunan bir aacn ad olan Tuba'nn glgesi btn cenneti kaplatm, Cennet ehli
nin her biri bu aacn
glgesinde oturacak, yemiinden yiyecektir. Kk gkte olan bu aacn dallar cenneti ve cenne
tlikleri glgesinde barndracak.
Meyvelerini cennetliklere ikram edecektir. Bu aa, Allah'n ltfunun, ihsannn, sevgisinin b
ir semboldr.

Eer o ilh nefes, o ilh emanet yerlere, gklere verilseydi, yerlerin de


gklerin de dleri patlar, su kesilirdi, korkudan erirlerdi.

Zaten bu sonu bulunmayan, sonuna erilmeyen nefesin korkusundan;


"Yklenmekten ekindiler." yetini yine okuyuverir ." 170

170 Ahzab Sresi'nin 72. yetine iret vardr.

1959 Dan gnl, onun korkusundan kan kesilmeseydi; "Ondan korktular."


denir mi idi?

1986 Can kemaldir, olgunluktur. Onun sesinde de kemal vardr. Bu

yzdendir ki Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz; "Ey Bill, bizi dinlendir, ferahlat. "diye
buyurdu. 171

171 Peygamber Efendimiz de mnev esintiler, ilh te'sir oald zamanlarda kendinden geer
di. Beeriyet haline
dnnce, Hz. Bill'e seslenir:

"Ey Bill! Ruhumuza evk ve ne'e ver. Bizi dinlendir" diye buyururdu. Bill Hazretleri de, Ef
endimize, Cenb-
Hakk'n bykln, kudretini belirten baz vg iirleri okurdu.

Ey Bill, gnlne nefhettiim o nefesten, o feyizden seslen; sesini dalga


dalga ykselt!"

Hz. Adem'i bile kendinden geinen, gk ehlinin bile akllarn hayrete


dren o nefha ile sesini ycelt." diye buyurdu.

Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz o bzel ses yznden kendinden geti de


ta'ris gecesinde namaz vaktini geirdi. 172

172 Ta'ris: Yolcunun btn gece yol almas, sehere yakn bir zamanda yalp biraz uyumas mns
na gelir. Buhri
Hadisleri kitabnda Reslullah Efendimizin geceleyin yapt bir iki yolculukta sabaha kar u
yuyup kald ve sabah namazn
klamad haber verilmektedir. Hz. Mevlna, Reslullah'm sabah tatl uykusunda, ryda Hakla
bulutuunu anlatmak istiyor.

144

1990 Sabah namaznn vakti geip kuluk namaz gelinceye kadar, Reslullah Efendimiz, o mbrek uykudan ban kaldramad.

Gerek sevgili ile, o gelinle, buluma zaman olan ta'ris gecesinde, bu pk


can el pme erefine erdi.

Ak da, can da, her ikisi de gizlidir, rtldr. Ona "gelin" dediim iin beni
ayplamayn.

Sevgili benim szme zlseydi, bir an iin olsun, beni sevgisinden uzak
braksayd, susardm.

Fakat kendi, haydi syle diyor, ayp deil; bu gizli olan kaza ve kaderin bir
isteidir.

1995 nsanlarda ayptan baka hi bir ey grmiyene, ayplar olsun. Gayb


leminden gelen temiz rh, ayn yerden gelen kardelerde, nasl olur da ayp grr?

Ayp, hi bir ey bilmeyen kiiye gre ayptr. Fakat, her eyi ho gren,
olduu gibi kabul eden, Cenb- Hakka kar ayp deildir.

Bize gre "kfirlik" fettir, ama, Hakka gre, onda bir hikmet vardr.

Birisinde yzlerce faziletle beraber, bir de ayp bulunsa, o ayp, armudun


sap, zmn p gibi knanmaz bir ayptr.

Terazide her ikisini de beraber tartarlar, nk sapla, yahud ple meyve,


beden ile can gibi birbirleri ile uyumular, birbirlerinden holanmaktadrlar.

2000 Demek ki bykler; "Temiz kiilerin bedenleri tertemiz can kesilmitir" szn, bo yere sylememilerdir.

Onlarn szleri de, nefisleri de, ekilleri de belirmeyen, bir bala balanmayan, bir renge boyanmayan can olmutur.

Bu hale gelmi vellere dman olanlarn canlar ise, tamamen ekilden,


cisimden ibrettir. O tavla oyununda krk pul gibi sadece bir addan baka bir ey
deildir.

O vel dman topraa girince, toprak olur gider. Velnin bedeni ise tuzlaya
dm gibi tamamiyle arnmtr.

O, yle bir mnev tuzdur ki, onun feyzi ile Hz. Muhammed'in mbrek
yz cmleden daha gzel, szleri ve hadisleri daha fash olmutu.

2005 Bu tuz, yni feyz Hz. Muhammed den miras kalmtr. Hl vardr. O
mirasa konanlar seninle berber yayorlar; onlar ara, bul. Onlardan yararlan.

145

Hz. Muhammed(s.a.v.)'n vrisi, senin karnda oturmaktadr. Fakat, senin


karn nerededir? O, senin nndedir. Ama n, ard dnen can nerededir?

Sen bir candan ibretsin. Cann n, ard olmaz. Eer, sen kendini n, ard
var sanyorsan bedene balanmsn, candan mahrumsun.

Aa, yukar, n, ard bedenin sfatlardr. Ynszlk ise parlak olan cann
z sfatdr.

Gzn, o gerek pdihn pk nru ile a da, ksa grller gibi zanna,
pheye dme.

2010 Ey gerekten de yok olan insan, yok'un n, ard olur mu? Sen akln
bana almadka hep byle gama, ne'eye dalar gidersin. Halbuki aslnda sen, bir
glge varlksn. Yoktan ibaretsin. Bu sebeple gamn da, ne'en de yoktur.

Lokma ve ilham

1960 Dn gece ilham bize, baka trl tecell etti. Fakat mideye birka
lokma girdi de ilham yolunu kapad.

Bir lokma uruna, Lokman tabiatl ilh rh, nefsn gdalara esir oldu.
imdi Lokman devridir; ey lokma, sen ekil git.

Bu ztrap dnyasnda, btn ektiklerimiz lokma yzndendir. Lokmay az


yiyerek "Can Lokman"nn tabanna batm olan dikeni karp atn.

Aslnda "Can Lokman"nn ayanda diken deil, dikenin glgesi bile yok.
Fakat siz hrsa kaplmsnz da gerei gremiyorsunuz.

Nefsinin arzu ettii nefis yemekler, hurmalar, incirler aslnda, seni Hak
yolundan alkoyan ayana batm dikenlerdir. Sen ilh sevgiyi gremeyen ok
nankr birisisin.

1965 Can Lokman, Allah'n gl bahesidir. Btn ilh bilgiler, irfan, ak,
hep oradan gelmektedir. Byle mbrek bir varln (Can Lokman'nn) aya niin
bir dikenle yaralansn?

Bu beden, diken yiyen deve gibidir. Nr- Muhammedi'den olan rhun bu


deveye binmitir.

146

Ey deve, senin srtnda yle bir gl dengi var ki, onun evreye yaylan gzel
kokusundan, sende yzlerce irfan ve ma'rifet glistan meydana gelmitir.

Ama senin gzn dnya dikeninde ve kumluktadr. Bakalm bu deersiz


dikenlerden ne gller devireceksin?

Ey bu dnya talebi uruna, nefsn istekler iin, diyar diyar dolaan ve


Allah'n sfatlarn, gcn, bykln gremeyen, gnl krlemi kii, ne vakte
kadar "Bu glistan nerede, nerede?" deyip duracaksn?

1970 Can ayana batm, nefsn istekler dikenini, ehvet ve hiddet


dikenini karmadka gzn kararr, gremezsin. Bu halde nasl dnp dolaacaksn?

1971 lh emaneti tadndan ok stn bir gce sahib olan ve dnyalara


smayan Adem olu, cismn zevkler dikeninin etrafnda gizlice dolar durur.

1977 nsanda bulunan bu ilh emanet, bu can, ekmekle, yemekle semiren


yahud kh yle, kh byle olan can deildir ki... '

Bu ilh nefha, Hakk'tan gelen bu rh, yemeden imeden hasl olan hayvani
rh deildir. Bu, hayvani rha, insan bedenine de holuk verir; hotur. Holuun t
kendisidir. Ey emeline ulamak iin are arayan kii, ho olmayan bir eyden insana
holuk gelir mi?

1981 yi huyu ile ekerleen k, ekeri de sfi sevgi arabn da darda


aramaz; onu kendinde, kendi varlnda bulur. O ak ve hakikat arabn kendi
gnlnde ier. Ey dost, bu srra akl ermez. Bu durumda akl yolunu arr, kaybolur
gider.

Zaten cz' olan akl, gizli eyleri bilir grnmekle beraber, ak inkr eder.

Akl anlayldr, bilgindir ama, yok olmamtr. Melek bile olsa yok
olmadka, varlk iddia edince eytan olur.

O, szde ve ite bizim dostumuzdur ama, hal bahsine gelince orada, bir
hiten, bir yoktan ibrettir.

1985 Akl, varlktan geip yok olmadka yoktur. Zaten, o, dileyerek, isteyerek yok olmazsa, zorla yok olacaktr, bu da ona lyktr.

147

Hz. Aie'nin -Allah ondan raz olsunMustafa (s.a.v.) Efendimize; "Bu gn yamur yad,
siz mezarla gittiiniz halde niin elbiseniz slanmam."

diye sormas.

2012 Resl-i Ekrem Efendimiz, dostlarndan birinin cenazesi ile mezarla


gitmiti.

Onun kabrine toprak att da, sanki, toprak altna gmlen dostunun, rhunu

diriltti.

2027 Peygamber Efendimiz, mezarlktan dnnce Hz. Aie-i Sddk nn


yanna vararak onunla konumaya balad.

Hz. Aie'nin gz Peygamberimizin yzne iliince, nne doru eildi,


elini stne srd.

Mbrek sarna, yzne, salarna, yenine, yakasna, gsne, kollarna


elini srd.

2030 Peygamber Efendimiz; "Byle acele acele ne aryorsun?" diye sordu.


O da: "Bugn hava bulutlu idi, yamur yamt.

Elbisende bir slaklk aryorum. Fakat ne tuhaf ey! Hi bir slaklk


bulamyorum." dedi.

Hz. Peygamber; "O srada bana ne rtmtn? Ba rtn ne idi?" diye


sordu. Hz. Aie de; "Senin aln rtmtm." diye cevap verdi.

Peygamber Efendimiz de buyurdu ki: "Ey gnl tertemiz olan Aie, Allah
bu yzden senin pk olan gzne gayb yamurunu gstermi.

O senin grdn yamur, bu gk yzndeki buluttan deildir. O baka


buluttan, baka gktendir."

2035 Gayb leminin baka bir bulutu, baka bir yamuru, baka bir g,
baka bir gnei vardr.

148

Gayb leminin ahvali, yalnz Hakk'n hs kullarna maTumdur. Onlardan


bakalar: "lmden sonra, diriliinden phe ederler."

Yamur vardr, beslemek, yetitirmek iin yaar; yamur vardr, her eyi
perian etmek iin yaar.

2038 Bahar yamurlarnn faydas, alacak bir eydir. Fakat sonbahar


yamuru, ba ve baheler iin stma yerine geer, aalar titretir, yapraklar sarartr,
dker, rtr.

Bahar yamuru, ba ve baheyi nazla besler, gz yamuru ise onu sarartr,


soldurur.

2040 Bylece souu, rzgr, gnei, hep birbirine aykr bil de arp kalma.

Tpk bunun gibi gayb leminde de bu eitlilik vardr. Bazs zararl, bazs
faydal; baz yamurlar bereket getirir, bazs ziyan.

Ermi kii olan abdaln nefesi de, gayb leminin o baharndandr. O nefes
yznden, gnlde, canda mnevi yeillikler, tazelikler belirir.

Onlarn nefesleri talihli, kabiliyetli kiilere, bahar yamurlarnn aalara


yapt te'siri yapar.

Eer, herhangi bir yerde kuru bir aa varsa, bunun kuruluunu can
rzgrndan bilme.

2045 Rzgr vazifesini bildi, esti gitti. Can kabiliyetli olan kii, rzgrn te'sirini candan kabul etti.

Peygamber Efendimiz buyurmutur ki: "Ey ashabm, ey benim dostlarm,


sakn, ilkbahar serinliinden rkerek, bedenlerinizi rtmeyin..

nk, ilkbahar rzgr, aalara yapt te'siri bedenlerinize de, canlarnza


da yapar.

Fakat sonbahar souundan kann, nk, sonbahar souu, zm


balarna yaptn size de yapar."

Bu hadisi rivyet edenler, mnsn zhire, grne gre vermiler; bunu


da yeter bulmulardr.

2050 Bu kiilerin, candan, hadisin ruhundan haberleri yoktur. Onlar hadisin


dnda kalmlar, iine girememilerdir. Onlar, da grmler de, dadaki ma'deni
grememilerdir.

149

Hadiste bahis buyurulan sonbahar, nefistir, nefsin isteidir. Akl ile can da,
ilkbaharn ta kendisi, sonsuzluktur.

u halde hadisin mns yle yorumlanr: Vellerin pk, temiz nefesleri


bahar gibidir. Yapraklarn, filizlerin hayatdr.

2055 Bu sebeple yumuak olsun, sert olsun; vellerin szlerini dinlemekten


rtnp kanma; onlara kulak ver; o szler, dinine destek olur.

Scak da syleseler, souk da syleseler onlar ho gr; o szleri tut. Tut da


u dnya hadiselerinin eitli etkilerinden, scandan, souundan, yakp kavuran
cehennem azabndan kurtul.

O mbarek szlerin sca da, souu da ilkbahardr, hayattr. O szler


gerekliin, tam inancn, kulluun zdr, mayasdr.

O nefeslerle can baheleri dirilir, gerek hayata kavuulur. O nefeslerle


gnl deryalar incilerle dolar.

Bu hale gelmi akll bir kiinin gnl bahesinden bir p misali, cz' bir
mnev zevk eksilse, o kiinin gnlne binlerce gam, binlerce keder gelir, dolar.

2060 Hz. ie-i Sddka; "Ey varln z, zeti!" diye sordu. "Bugnk
yamurun srr, hikmeti ne idi?"

Bu yamur, rahmet yamurlarndan m idi, yoksa korkutmak iin mi


yayordu? Pek yce, pek byk olan Allah'n adaletinden mi idi?

Bu yamur, baharlarn ltfundan m idi? Yoksa gz mevsiminin, fetler(e


dolu yamurlarndan m idi?"

Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Bu yamur, musibetler yznden,


insann gnlne ken gam yattrmak iin yayordu."

nsan, o musibet atei ile kalsayd, yklrd. Bedeni de erir giderdi; akl, fikri
de kalmazd. Hi bir ey yapamaz hale gelirdi.

2065 O anda dnya yklrd, insann iinden yaama gc, mide sarlma
duygusu kar giderdi.

2011 Bu gn yamurlu gndr. Gece oluncaya kadar yr. Bu yamur,


bildiin yamurlardan deildir. Bu yamur Allah'n rahmetidir."

150

Aalarn hakikati

Bu aalar toprak altndaki insanlara benzerler. Ellerini topraktan darya


kararak,

2015 Halka yzlerce iretler ederler. Kula olana, anlayana szler syler-

ler, nasihatler ederler.

Yemyeil dilleri ile, up uzun elleri ile topran gnlnden srlar aarlar.

Aalar, k gelince balarn kazlar gibi su iine ekerler. Onlar souklarda


irkinlemi, kargalamken, ilkbahar gelince ieklerle, yaprak ve meyvelerle
sslenir, gzelleir, tavus haline gelirler.

Allah, onlar k mevsiminde hapseylemiti; hapiste sklmlar, kargaya


dnmlerdi. Allah acd da bahar gelince onlar tavus haline getirdi.

K onlar ldrd ama, bahar gelince hepsini de diriltti. Yapraklarla ssledi.


2020 Allah' inkr edenler derler ki: "Bu hal, yni aalarn yapraklarnn

dklmesi, sonra tekrar yapraklanmas, eskiden beri olagelen tabi bir haldir. Bunu,
ne diye kerem sahibi Allah yaratt diyelim?"

Onlarn krlne ramen, Cenb- Hakk, dostlarnn gnllerinde de


mnevi balar, baheler bitirir.

Gnlde mnevi kokular saan her gl, Kll'n (Allah'n) srlarndan


haberler verir durur.

O gllerin kokular, inkr edenlerin burunlar yere srnsn diye perdeleri


yrtar da lemin evresine yaylr.

Allah' inkr edenler, o gln kokusuna kar kara bcek gibi dayanamazlar,
yahud da, davul sesinden rken sinirli hastalara benzerler.

2025 Onlar, rhlarn uyandracak hakikatleri dinlememek iin, kendilerini


ie gce vermi megul bir halde gsterirler, evliynn yzlerindeki nra srt
evirirler, imek parltsna kar gzlerini yumarlar.

Nra kar gzlerini yumarlar dedik ama, aslnda, onlarda gz yoktur ki


yumsunlar. Gz ona derler ki, kendine mnevi bir huzur verecek, eman verecek, onu
hayran brakacak eyleri grsn.

151

Peygamber Efendimizden ayr dt iin Hannne


Direi'nin inlemesi mu'cizesi

"Hannne Direi", Aziz Peygamber Efendimiz'in ayrlndan tr, duyan,


dnen bir varlk gibi inledi, feryad etti. 173

173 Bugn, btn cami ve mescidlerde, cuma gnleri imamlarn hutbelerini okumak iin ktklar
merdivenli
minberler vardr. Medine'de yaplm olan ilk mescidde minber yoktu. Namaz kldrd, o mtev
az' mescidde cuma gnleri,
Peygamber Efendimiz, ayakta hutbesini okurken mihrab yanndaki bir hurma direine dayanrd. H
icretin sekizinci senesine
kadar bu byle devam etti. Mslmanlar oalm ve Peygamberimizin mescidinde cemaat bir hayli
artmt. Mescidde,
mihraba uzak den yerlere oturanlar, Peygamber Efendimizin mbrek yzn gremez olmulard.
Bu sebeple, basamakl
ve en stte oturacak yeri bulunan basit, mtevaz' bir minber yapld. Peygamber Efendimiz, il
k defa minber zerine kp
hutbesini okumaya balaynca, evvelce, hutbe okurken dayand hurma direinden bir inilti, bi
r feryad duyuldu. Kundaktaki bir
ocuun alamasna benzer sesler iitildi. Btn mescidde bulunanlar bu iniltiyi ve feryd du
ydular. Peygamber Efendimiz
minberden aa indi, inleyen hurma direinin yanna gitti. Onu okad, kucaklad, direk sustu
. Bu mu'cize Buhr'de ve dier
gvenilir hadis kitaplarnda yazldr. ('Sahh-i Buhar, Bulak, 1312, c. II, sahife 9). Bu se
beptendir ki, o inleyen diree
"Hannne Direi" (=Alayan Direk) ad verildi. Resl-i Ekrem Efendimiz, bu mu'cizeyi izah iin
"Bu direk, iitmekte olduu
zikir ve hutbeden uzak dt iin inledi, alad" diye buyurdu. Kur'an- Kerm'de "Allah' t
ebih etmeyen hi bir ey yoktur.
Fakat siz onlarn tebihlerini duyamaz, anlayamazsnz." (sr Sresi 44) diye buyurulmuyor mu
? Allah' tebih etmek iin her
eyin canl olmas gerekir. Bugn, ilim de her maddenin, grlen her eyin cansz sandmz b
tn varlklarn atomlarnn ba
dndrc bir hzla dndn haber vererek Kur'n 'm mu'cizesini isbt etmektedir. Hz. Mevln
a Divan- Kebir'de de bazen

Hannne Direinden bahseder. "Hz. Mustafa (s.a.v.), kendinden ayr dt iin inleyen Hamn
e Direini okad. Sen, bir
aatan da aa deilsin. Hannne Direi ol da sen de ayrlktan inle." (Divan- Kebir, 2131)
diye buyurur.

yle ki mescidde hazr bulunan gen, ihtiyar herkes bu inilti ve feryad

duydu.

Cansz bir direin byle inleyip feryad etmesine, Reslullah Efendimizin


sahabeleri arp kaldlar.

Peygamber Efendimiz inliyen, alayan diree; "Ey direk ne istiyorsun?"


diye sorunca; direk "Senin ayrln yznden canm, kan kesildi." dedi.

2115 "Hutbe esnasnda bana dayanrdn, imdi beni braktn, minberin


stne ktn."

Bunun zerine Peygamber Efendimiz ona dedi ki; "Ey srr bahtna yolda
olan gzel aa...

152

Syle ne istersin? Dilersen seni yemilerle dolu bir hurma fidan yapsnlar
da, doudakiler de, batdakiler de senin hurman yesinler.

Yahud da, hirette ve cennette Hakk'n seni bir selvi haline getirmesini ve
ter taze, lmsz bir halde kalmay m istersin?" diye sordu.

Direk; "Y Reslallah, ben lmszl; dima bk olan isterim." dedi. Ey


gafil, bunu duy da, bri, bir aatan aa kalma.

O direi kyamet gn, insanlar gibi dirilmesi iin, yere gmdler.

2120 unu bilmi ol ki: "Allah, kimi kendisine dvet ederse, o kimse, mmkn olduu kadar, btn dnya ilerinden vazgeer de Hakka ynelir.

Ve her kim Cenb- Hakk'n ltfuna mazhar olursa Hakka yaklamak


imknn bulur, dnya ilerinden, dnya dedi kodusndan kurtulur.

Fakat, ilh srlardan kendisine bir ey verilmemi olan, nasl olur da cansz
bir varln inlediine inanr.

O kii; "Evet." der ama, gnlden deil; kendisine mnafk demesinler diye
inanm grnr, onu bunu kandrmak iin; "Evet." der.

Eer canszlar, Allah'n kn (=ol) emrini idrk etmeselerdi, bu emre uyarak


varlk lemine gelmeselerdi, o zaman bu sz reddedilirdi.

2125 Yzbinlerce taklid ehlini, delile dayananlar, cz' bir vehim, zanlara,
phelere drr.

nk, onlarn taklitleri de, delil ile bir hkme varlar da hep zann
zerinedir. Onlar imknszlktan kurtaracak kollar, kanatlar yni akl ve fikirleri de
hep zanna dayanr.

O alak eytan, onlarn ilerine bir phe sokar, bylece bu krlerin hepsi de
ba aa dverirler.

Delil ile hkme varanlarn ayaklar tahtadandr. Tahta ayak ise zayftr,
kararszdr.

153

Basiret sahibi olan zamann kutbu ise byle deildir. Onun sebatna, ayak
diremesine, da bile arr kalr.

2130 Talar zerine dmemesi iin, kr adama, elindeki asa ayak yerine

geer.

Din ehli askerinin zaferine yol aan svari kimdir? Basiret sahibi olan
zamann kutbu.

Krler yolu asalar ile grrler. Grrler ama, yine de gzleri gren kiiler
onlar korurlar.

Basiret sahihleri ile ermiler olmasalard, dnyadaki krler lrlerdi.

Krler, ne ekin ekebilirler, ne ekin biebilirler, ne yap yapabilirler, ne al


veri, ne de kr.

2135 Allah, size acmasayd, ltuflarda bulunmasayd, delil ile hkme var
asanz krlr, giderdi.

Bu bahsettiiniz asa nedir? Kyaslar, delillerdir. Bu asay onlara kim verdi?


Her eyi gren Allah.. 174

174 Kyas, herhangi bir eyle dier bir eyi mukayese etmek, karlatrmak; istidlal ise, bu
karlatrmadan bir netice
karmaktr. Akla dayanan bir gr olduu iin Mevlna kyas ve istidlale deer vermez.

Mademki elindeki asa sava ve kavga leti olmutur, ey kr, o asay kr,
para para et.

Allah insana akl, fikri, kyas, delil asasn, hakk, hakikati bulsun diye
verdi. nsan, onu baka trl kullanmaya balad. fkeye kapld da, o asay
kendisine verene vurdu.

Ey krler topluluu, ne itesiniz? Ne yapyorsunuz? Aranza bir gren kiiyi

aln..

2140 Sana delil ve kyas asasn veren Hakk'n hidyet eteine sarl; tam
teslimiyetle Ona itaat ve kullukta bulun; baksana Hz. Adem istidlli kendisine asa
yapt iin isyana dt. Bana neler geldi.

Hz. Ms'nn, Hz. Muhammed'in mu'cizelerine bak. Asa, nasl ylan oldu?
Direk nasl ayrlktan inledi, feryad etti?

Asann ylan olduunu, direkten inilti ktn akln kabul etmezse, din
akiyle, gnde be defa direk gibi olan minarelerden, yzylllardan beri sesler
geldiini dn, bu da bir mu'cize deil midir?

Bu mnevi hakikatlerin lezzeti, akla aykr olmasayd, bunca mu'cizeye


ihtiya olur mu idi?

Akl, akla uygun olan her eyi saa sola ekmeden, mu'cizeye ihtiya
duymadan kabul eder.

2145 Sen, herkesin gidemedii bu akla uymayan yolu, baht yver uyank
kiilerin gnllerinin yolu olarak gr.

Mu'cizelere inanmayanlar, cansz eylerin inlemesini, seslenmesini inkr


ederlerse de kyamette, onlarn elleri ile ayaklar byle bir eyin olabileceine
tanklk eder. 175

175 Ysin Sresi'nin 65. yetine iaret var.

154

Peygamber Efendimizin bir mu'cizesi gerei Eb


Cehil'in avucundaki ta krklarnn

dile gelmesi ve Hz. Muhammed (s.a.v.)'in gerek


peygamber olduuna tanklk etmesi.

Eb Cehil Peygamber Efendimizi denemek iin eline ufak ta paralar


alm, onlar avucunda gizleyerek; "Ey Ahmed, abuk syle bu nedir?" demiti.

2155 "Eer, sen, gerek peygamber isen, eer, gklerin srrndan haberin
varsa, bil bakalm, u avucumda gizlediim nedir?"

Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: "Elindekilerin ne olduunu, ben mi


syleyeyim? Yoksa benim, gerek peygamber olduumu onlar m sylesin?"

Eb Cehil; "Bu ikincisi imknszdr, olamaz." dedi. Reslullah Efendimiz;


"Evet." diye buyurdu. "Fakat Allah'n gc, kudreti bundan da stndr."

Bunun zerine, Eb Cehil'in avucundaki krk ta paralarnn her biri,


kelime-i ehdet getirmeye koyuldular.

Talardan her biri; "L ilhe illallah, Muhammedn Reslullah." dedi.

Eb Cehil, talardan bu szleri duyunca, fke ile onlar yere arpt

yilik et, bakalarna hizmette bulun da


kendinden kurtul, ten leminden dar k.

2220 Grmyor musun? Dnyamz aydnlatan yce gne can saar, hayat
saar. Her an nrdan boanr, yine her an nrla doldurulur.

Ey mnlar leminin gnei, sen de canlar sa, u khne dnyaya yenilik


ver, yenilik gster.

nsann vcuduna da akl ve can, gayb leminden akar sular gibi gelip
duruyor.

Her zaman gayb leminden insann bedenine yeni yeni hayat ve ilh
feyizler gelir. Bu feyizlerle insana, ten leminden dar k, kendinden kurtul, iyilik
et, bakalarna hizmette bulun emri verilir.

155

peygamber Efendimiz, buyurdu ki: "Dima iki melek, t vermek iin, ho


bir ekilde, tatl bir sesle seslenirler.

Derler ki: Ya Rabbi, cmertleri, yoksullara ihtiyalar olan eyleri verenleri


doyur, ihtiyatan uzak tut, onlarn verdikleri her dirheme karlk, yzbin dirhem
ihsan et.

2225 Allah'm, maln esirgeyenlere, cimrilere de dnyada ziyan stne


ziyandan baka bir ey verme."

Yardm etme, verme durumu msaid olan nice kiiler vardr ki, onlarn lyk
olmayanlara vermemeleri, vermelerinden daha iyidir. Sen de bu yzden, Allah'n
verdii mal, ancak Allah'n emrine gre harca.

Harca ki, hadde hesaba smaz hazine elde edesin ve bu suretle Allah'n
ihsan ettiini israf ederek, kfirlere katlmayasn.

nk, Mekke kfirleri, kllar Peygamber Efendimize stn olsun diye,


kendi ma'budlarna develer kurban ederler, mallarn bo yere harcarlard. Hakkn
emrini, Hakka ulam bir kmilden sor, ren; nk her gnl, Hakkn emrini
anlamaz ki.

2230 Yersiz ihsan, si bir klenin, gy adalet ediyorum, ihsanda


bulunuyorum diye, pdihn maln ekiyaya datmasna benzer.

Kur'n- Kerm' de "Onlarn btn balar hasrettir, i acsdr." diye gaflet


ehlini korkutan bir yet vardr. 176

176 Enfl sresinin 8. yetine iaret edilmektedir.

u si kulun adaleti, ihsan, onu pdihtan daha ok uzaklatrr, gzden


drr, yzn karartr.

te bunu iindir ki, m'min yardma, ltfa mazhar olamamak korkusundan,


dima namazda; "Ya Rabbi, Sen, bizi doru yola sevk ve hidyet eyle." diye dua
eder.

2235 Para vermek, mal vermek, cmert kiiye lyktr. Aikarn cmertlii
ise can balamaktr.

Sen, Allah rzas iin ekmek versen, sana ekmek verirler. Allah uruna can
verirsen, sana can verirler. 177

177 Bu beyit Fuzul'nin u beytini hatrlatyor: "Cann cnna vermektir kemli kn


Vermeyen can, i'tiraf etmek gerek noksann."

u narn yapraklar dklrse, Cenb- Hak, ona yapraksz da yaama


gc verir.

156

Datmaktan, cmertlikten tr elinde mal kalmasa, Allah'n inyeti, seni,


hi ayak altnda inetir mi?

Ekin ekenin anbar boalr ama, bu iin iyilii tarlada belli olur.

2240 Fakat, buday ekilmez, yerinde kullanlmaz da, anbarda saklanrsa,


bitlere, kk kurtlara, frelere benzeyen hadiseler onu tamamiyle mahveder.

Bu dnya fnidir, geicidir. Aradn geici olmayan sebatl ve kararl ;


olan lemde ara. Senin grnn, eklin sfrdr, hitir; sen, kendi mnn, sende
bulunan ara.

u tuzlu, u ac hayvani rhu kl nne gtr de, ona karlk, tatl denize
benzeyen ilah rhu al.

Akl ile nefsin savan anlatan, simgeleyen


bir bedev ile karsnn hikyesi

Bir gece, bir bedevinin kars, kocasna uzun uzadya sylendikten sonra

dedi ki:

"Bu kadar yoksulluu, cefay biz ekiyoruz. Herkes ho, rahat bir halde
yaamakta; ho olmayan ancak biziz."

"Ekmeimiz yok, katmz dert ve hased, testimiz yok, suyumuz ise gz

ya.

2255 Gndzleri elbise yerine gne n, scakln giyiyoruz. Geceleyin


deimiz, yorganmz ay . 178

178 Herhalde eyh Galib Dede, "Giydikleri ftab-i Temmuz itikleri le-i cihansuz" derken bu
Mesnevi beytini
hatrlamtr. Zaten kendisi de Hsn A,sk' yazarken: "Esrrn Mesnev'den aldm-aldmsa d
a mr mal aldm" demektedir.

Ay deirmisini yuvarlak pide sanyor, onu kapmak iin elimizi gk yzne


uzatyoruz.

Bizim yoksulluumuzdan, yoksullar bile utanyor. Gnlk rzkmzn


endiesinden, a kalmak korkusundan gndzlerimiz gece olmutur.

Bir komudan bir avu mercimek isteyecek olsam, bana; "Sus, babalar
karasca, geber." diyor.

157

2260 Arablar savala, iyilikle vnrler. Sen ise, Arablarn iinde yazda
yanla benziyorsun.

Sava ne demek? Biz savasz ldrlm gitmiiz. Biz, yoksulluk klc ile,
basz yerlere serilmiiz.

hsan etmek, iyilikte bulunmak kim, biz kimiz? Biz yoksulluk evresinde
dnp a kurmadayz. Havada uan sinei sokup damarnn kann emmedeyiz.

Bize bir konuk gelir de gece kalr, uyursa, elbisesini soymazsam, ben ben
olmyaym.

2269 Yokluk ve perianlkta bizim halimiz de byledir. Hi kimse aldanp


da bize konuk olmasn.

2270 On yllk ktln neler yaptn grmedinse, gzlerini a da bizim


halimize bak."

2288 Kocas dedi ki: "Ne zamana kadar gelir arayacaksn? Ekin
isteyeceksin? Zaten mrmzden ne kald ki?... ou geti, gitti.

Akll kii Allah'n verdii rzkn azna, ouna bakmaz. nk ikisi de


gelip geicidir, sel gibi akar gider.

2290 Sel ister duru, ister bulank aksn, mademki kalmyor, akp gidiyor,
onun zerinde durma, ondan hi sz etme.

Bu dnyada binlerce canl varlk, skntsz, ho bir halde yaamakta,


geinip gitmektedir.

veyk kuu, geceki rzk, henz meydanda yokken, aacn stnde Allah'a
kreder.

Blbl; "Ey dualar kabul eden Allah'm, sana gveniyorum, beni a


brakmayacana, rzkm vereceine inanyorum, sana hamd senlar olsun." der.

Doan kuu, rzkn pdihn elinden bekler de, pis lelerden midini keser.
2295 Bylece, sivrisinekten tut da file kadar, btn mahlkat, Allah'n ilesi

saylr. Allah da ne gzel bir ile reisidir!

Gnllerimizde bulunan ve bizi rahatsz eden gamlar, kederler, mitsizlikler, hep bizim varlmzn tama' tozundan, hrs dumanndan meydana gelir.

158

Bu bizi kkmzden skp atan gamlar, mitsizlikler mrmzn oradr.


Bu byle oldu, u yle oldu demeler, byle dnmeler, eytann gnlmze
drd vesveseler, kuruntulardr.

Bilmi ol ki, her hastalk, lmden bir paradr. Eer yolunu bulursan,
lmn bu parasn, bu cz'n kendinden sr, kar, at gitsin.

Mademki lmn bir cz'nden kaamyorsun; bil ki hepsini de bir gn


bandan aa dkeceklerdir.

2300 Yok, lmn cz' sana tatl geliyorsa, bilmi ol ki, Allah, hepsini,
tamamn da sana tatllatrr.

Derdler, hastalklar, lmden gelen elilerdir. Ey olmayacak eylerle


uraan kii, lmn elilerinden yz evirme, onlarla iyi gein ki lme de alm
olasn.

Bolluk iinde tatl bir mr srenin lm ac olur. nk allm

eylerden ayrlmas g olur. Bedenine tapan, yni nefsinin her arzusunu yerine
getiren cann kurtaramaz.

Koyunlar ehirlere krdan srer, getirirler. Hangisi daha semizse tutar onu
keserler.

Karcm, ey benim canm, sabah oldu. Sen daha ne vakte kadar, u


yoksulluk masaln yeni batan syleyip duracaksn?

2305 Gen iken daha kanaatli idin, nce, altn gibi kymetli ve sevimli idin;
ihtiyarlaynca, altnl terk ettin de, altn isteine dtn.

Sen, zmlerle dolu bir asma idin. Nasl oldu da zmlerin dkld? Nasl
oldu da, meyvelerin tam olaca bir zamanda bozulup gittin, kuruyup, rdn?

Sen, bizim eimizsin; e olan kiinin, einin huyu ile huylanmas gerek ki
iler, yolunda gitsin.

Elerin birbirine benzemesi gerek, ayakkab ve mest gibi ift olan eylere
bak da bunu anla.

2310 Ayakkabnn bir teki, ayaa dar gelince, br de senin iine yaramaz.

Bir kapnn iki kanadndan birinin byk, brnn kk olduunu grdn


m? Ormandaki arslana, bir kurdun e olduu grlm mdr?

Ben, kuvvetli bir imanla, Rabbime olan sonsuz gvenimle, kanaat yoluna
dmm de, bana verileni yeter buluyorum. Sen ne diye ktlk tarafna gider de,
halinden ikyet eder durursun?"

159

Kanaat sahibi bedevi, ihlsla yrei yana yana sabaha kadar, karsna bu
eit szler syledi, durdu.

2315 Kadn, kocasna; "Ey namustan baka bireyi olmayan, artk bundan
fazla senin efsununa kanmam." diye haykrd.

"ddial, fakat bo szler syleme; beni kanaat etmeye zorlama. Yr git.


Kibirden, bbrlenmeden konuup durma.

Bu atafatl, bu ssl szler, bu yapmack iler ne vakte kadar srecek?


Yaptn ilere bak, kendi halini dn de utan..

Kibir, irkin bir eydir. Fakat, dilencilerin kibri, daha irkindir. Bu hal, k
mevsiminde, karl bir gnde slak elbise giymeye benzer.

Ey, evi bir rmcek a gibi olan zavall, ne zamana kadar bu dva, bu
alm, bu bykln srp gidecek?

2320 Sen bu kanaatten ne elde ettin? Ne kazandn? Onunla ne vakit ruhunu


aydnlattn? Sen kanaatin ancak adn renmisin.

Reslullah Efendimiz "Kanaat, bitmez, tkenmez bir hazinedir." diye


buyurmutur. Ama, sen, bu hazineyi mihnet ve elemden ayrd edemiyorsun.

Bu kanaat devaml bir hazineden baka bir ey deildir. O srekli gam ve


dimi sknt; sen ondan bahsetme.

Sen, bana eim deme; beni az koltukla; ben insfn eiyim, hilenin deil.

Sen alktan havadaki ekirgenin damarn vurmaya alrken, nasl olur da,
belerle, paalarla adm atmaa kalkrsn?

2325 Bir kemik kapmak iin, kpeklerle hrlap boumada ve ii bo


kam gibi alktan inlemektesin.

Bana yle horlukla, kt kt bakma ki, senin damarlarnda nelerin

dolatn, iinden ne ktlklerin getiini sylemeyeyim.

Sen kendi akln benimkinden stn sanyorsun. Benim gibi akl ksa birini
kim bilir nasl gryorsun?

Gafil kurt gibi stme atlma.. Senin gibi, insan utandracak bir akla sahib
olmaktan ise, aklsz olmak daha iyidir.

Mademki senin akln, insanlara ayak ba kesilmi, artk ona sen akl deme.
O ylandr, akrebdir.

160

2330 Senin hilenin, zulmnn hakkndan Allah gelsin, aklnn bize kurduu
tuzaklar, dnd hileler bizden uzak olsun."

2341 Kadn kocasna bu eit sert ve ac szler syledi. Yn yn lflar

etti.

Adam karsna; "Hanm!" dedi. "Sen kadn msn? Yoksa hzn ve keder
kumkumas m? Ben, yoksullukla vnrm. Yoksulluk, benim bamn tcdr, onu
bama kakma..

Mal, mlk, altn, baa giyilen klha benzer. Ancak kel olan bir ba klha
snr, onunla rtnr.

Kvrck ve gzel salar olan kiinin klh giderse, bu onun daha da


houna gider.

2345 Hak eri, gze, gre benzer. Gzn ak olmas, kapal olmasndan
daha iyidir.

2350 Tam eden tama' yznden zenginin aybn grmez, zaten hrslar,
tamahlar btn gnlleri kaplar.

Yoksul bir kii, hlis altn gibi, derin mnl, gzel szler sylese bile,
kimse onu dinlemez, kimse onun kumana dkknnda yer vermez.

Yoksulluk, dervilerin yoksulluu senin anlyacan yoksulluk deildir. Bu


sebeple yoksullua hor bakma.

nk yoksullarn mlkn, maln tesinde, Cell shibi olan Hak'tan, baka


trl, pek byk mnevi rzklar vardr.

Cenb- Hak, adalet sahibidir. Adalet sahibi olanlar, hi Hak klarna


zulmederler mi?

2355 Adalet sahibi, bir kuluna ni'met verir, mal, mlk ihsan eder; bir kulunu
da yansn diye atee atar m?

Her kim iki cihan yaratan Allah'a kar byle bir zanda bulunursa, onun
atei bu zanda bulunan yakar.

"el-Fakru fahr" (=Ben yoksullukla nrm) hadisi, mnsz veya mecz


bir sz mdr? Hayr, onda binlerce ycelik, binlerce naz gizlidir.

2362 Allah saklasn, benim halktan bir tama'm, bir midim yok; gnlmde
kanaatten bir dnya var.

161

2371 Ey kadn, beni tama' a kaplm gryorsan, bu kadnca aratrmadan


k, ycel.

Kanaat hakknda sylediim szler tama' a benzerse de rahmettir. O


ni" metin bulunduu yerde tama' nasl olur da yer bulur?

Sen de, bir iki gn yoksulluu dene de, yoksullukta, kat kat gnl zenginlii
olduunu gr.

Yoksullua sabret, u usanc brak. nk, yoksulluun iinde, Cell shibi


Allah'n izzeti, ikrm, ltf, ihsan gizlenmitir.

2375 Yoksulluk nedeni ile yzn ekitme, kanaat yznden, bal gibi tatl
olan mn zevki denizine batm binlerce can gr.

Gl gibi, glbeekerle karm, fakat grnte, aclar eken, aclklar tadan


yzbinlerce can seyret. 179

179 Glbeeker gl yapraklarn ekerle kartrarak yaptklar bir tatl. Bu beyitte, gl yap
ra ekerle nasl
kucaklam, dost olmusa, sen de bu yoksullukla kucakla, dost ol da manev deer kazan demek
istiyor.

Ne yazk, ne olur sende anlay olsayd da rhumdan gnl srlarnn


aklanmasna yol bulunsayd.

Bu sz, can memesinde bulunan, mnevi bir sttr. O st emici, ekip alc
olmazsa, iyice akmaz.

Dinleyici, hem gerei dinlemee susam, hem de arayc olursa, konuan,


l bile olsa konuur durur.

2383 Neyi gzelletirir, ho bir hale getirirlerse, onu, gren gz iin


gzelletirirler, ssleyip pslerler.

Nasl olur da, duygusuz, sar bir kulaa, engin tiz ve pest perdeleri

alnr?

2385 Allah, miski, bo yere gzel kokulu bir hale getirmedi. O gzel
kokuyu, burnu koku alamayan iin yaratmad.

Allah yeri, g yaratt ve aralarnda bir ok nr ve nar uyandrd.

Allah, u yeri, yerdekiler, topraa mensup olanlar iin; g de, gktekilere,


gklere mensup olanlar iin yaratmtr.

Bu yzdendir ki, sfli olan aalk kii ulvliin, yceliin dman olur.
Her meknn, her yerin isteklisi, davranlar ile kendini belli eder.

162

Ey rtnm, rtlere brnm kadn, sen kalkp da bir kr adam iin


sslendin mi? 180

180 Bedevi karsna demek istiyor ki: "Hanm, sen benim mnevi durumumu bilmiyorsun, ben de sa
na
anlatamyorum. nk sen, mn ynn gremeyecek derecede krsn. Benim i yzm sana anlatm
aya kalkmam kr bir
adama, gzel grnmek iin sslenmeye benzer.

2390 Tutsam da dnyay en deerli, grlmemi incilerle doldursam, senin


nasibin yoksa, ben ne yapaym?

Hanm, kavgay, benimle uramay, yolumu vurmay brak; brakmayacaksan, bari benim yakam brak.

yi ile de, kt ile de kavga edecek, didiecek halim yok. Benim gnlm
kavga yle dursun, bartan bile rkyor, kayor.

Susacaksan sus, yoksa, imdi kalkar, evi, bark terkeder giderim."

Kadn, kocasnn fkelendiini, sinirlendiini grnce alamaya balad.


Zaten alamak kadnn tuzadr.

2395 "Ben, senden bunu beklemezdim, senden daha baka eyler umardm."

dedi.

Kadn benlii brakt, yokluk yoluna dt de, kocasna; "Ben hanm


deilim, senin ayann topraym." dedi.

"Bedenim de canm da, varm youm da hep senindir. Her ey senin


elindedir, senin emrindedir. Ne emredersen o olur.

Yoksulluk yznden sabrm kalmad ise, bu da kendim iin deil, senin iin,
senin rahatn dndm iindir.

Dertli zamanlarmda, sen, bana dev oldun. Bu yzdendir ki, senin yoksul
kalman istemiyorum.

2400 Yemin ederim ki, bu alay ve szlanlarm, kendim iin deildir, hep
senin iindir.

Allah'a yemin ederim ki, ben senin nnde, senin iin bir kere deil her
nefeste, tekrar tekrar lmek isterim.

Ben yalnz bedenimi deil, canm bile sana kurban etmek isterim: Keke,
senin cann benim canmn bu isteini, senin urunda can feda ediimi sezseydi,
bilseydi!

Fakat, sen bana kar bu eit zanna dnce, ben candan da tenden de
bktm usandm.

163

Ey ruhumun rahat, huzuru; sen bana kar bu eit dncelere vardktan,


byle szler syledikten sonra ben artk altn, gm ne yapaym? Ben onlarn
bana toprak samm.

2405 Sen ki benim canmdasn, gnlmdesin; byle olduu halde, sen

tutuyor, bu kadarck bir ey yznden benden ayrlmaya, uzaklamaya kalkyorsun.

G, kuvvet senin elinde, benden uzaklaabilirsin, fakat senin bu niyetine


kar ben, candan zrler dilerim.

Bir de genliimi yad et ki, ben o zamanlar, put gibi gzeldim. Sen de puta
tapan bir koca idin.

Benim gnlm senin arzuna gre aydnlanmtr. Artk, sen ne dersen, o


olur. Neyi ' Piir hazrla.' dersen, hemen "Piti kavruldu.' derim.

Ben senin elinde spanak gibiyim, istersen beni ekili piir, istersen tatll.
2410 Kfirce szler sylemitim, imdi imana geldim. Senin verecein

hkme, buyruuna canla ve bala uydum.

Senin bykln anlayamamm, senin pdiha huyunu tanmamm


da, sana kar terbiyesizlikte bulunmuum, kstahlk etmiim.

Fakat senin affndan bir era uyandrdm, tevbe ettim; knamay, itiraz bir
yana braktm.

Klc, kefeni nne koyuyorum. Sana boynumu uzatyorum, istersen vur.


Ac olan ayrlktan sz ediyorsun, ne istersen yap, fakat bunu yapma!

2415 Senin iinde, benim iin zrler dileyen gizli biri vardr. O, bensiz
olarak, benim yerime, benim iin sana efaat eder, senden balanmam diler.

Senin gnlnde, benim iin zrler dileyen o gizli dost, senin gzel huyun,
temiz vicdanndr. Gnlm, ona gvendi de su ilemek istedi.

Ey huyu, yz batman baldan daha tatl olan hiddetli er, sen de, kendinden,
kendi gnlnden gizlice bana ac..."

Bylece bu eit gzel, ak szler syleyerek duygularn dile getirirken,

araya bir alamadr dt. Alamaya balad.

Alamad zamanlar bile gnller eken o gzel kadnn alamas, feryad


etmesi haddi anca,

O gz ya yamuru arasnda bir imek akt. O imekten esiz ve vefl


kocann gnlne bir kvlcm dt.

164

Gzel yz ile, edas ile erkei kendine esir eden kadn, bir de tutar, kullua
ynelirse, sevgisini aa vurursa, seven ne hale gelir?

Gzelliinin ihtiam ile seni heyecana dren, kibirden, yreini, tir tir
titreten o gzel, senin karnda alamaya balarsa ne hale girersin?

Nazlan ile, ekingenlii ile, gnl de, can da eriten, kan haline getiren
esiz bir gzel, niyza giriir, yalvarmaa koyulursa ne olur? Ne hal alr?

Cevr cefasnn tuzana dm olduumuz o dilber, tutar da zr


dilemee kalkrsa, biz ona, ne zrler getirebiliriz?

2425 "nsanlar iin sslenmitir." yeti gereince, Allah'n ssledii, gzel


yaratt kadndan nasl kalr? 181

l81 l-i lmran Sresi'nin u melde balayan 14. yetine iaret vardr: "Kadnlar, insanlar i
in sslendi, onlara gzel

gsterildi."

Allah, kadn erkek onunla huzura kavusun, rahatlasn, ona e olsun diye
yaratt, Hz.Adem nasl olur da Hz. Havva'dan ayrlabilir?

Erkek, yiitlikte Zalolu Rstem olsa, kahramanlkta Hz. Hamz'y bile

gese, kendi kadnnn esiridir.

Mbrek szleri ile cmle lemi mest eden Hz. Muhammed bile, Hz.
Aie'ye "Ey penbe beyaz kadn, ey Humeyra, bana bireyler syle de beni rahatlat."
diye buyururdu.

Su g bakmndan ateten stndr. Gerekince atee saldrr, onu sndrr.


Fakat su bir kaba konunca ate onu kaynatr.

2430 Su ile ate arasna bir tencere girince, su atei sndremez de ate suyu
yok eder, buhar halinde havaya uurur.

Grnte, su atee galip olduu gibi, sen de kadna galip isen de, i yzden
ona malupsun, nk onu istemektesin.

Byle bir hassa, ancak insanda vardr. Hayvanda ise sevgi azdr. Bu da onun
noksan yaratlndandr.

Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: "Kadn, akll kiilere ve gnl ehline
fazlasyla galip olur.

Cahil kiiler de kadna galip gelirler. nk onlar, pek sert, pek kaba
kiilerdir."

2435 Cahil ve kaba erkeklerde, incelik, ltuf, sevgi azdr. nk onlarn yaratllarnda hayvanlk sfat stndr.

Sevgi, incelik, acmak insanlk huyudur, insanlk vasfdr. fke ve ehvet ise
hayvanlk huyudur, hayvanlk sfatdr.

165

Kadn, sadece bir sevgili deildir, kadn Hakkn dr, nurudur. Sanki o,
mahluk deildir de hlktr. 182

182 Bu beyti yanl yorumlamamak. Her ey, btn varlklar, Hakk'n gzelliinin, kudretinin,
byklnn, yaratma
gcnn mazhandr, aynasdr. Marib Hazretlerinin dedii gibi "Allah her eyi, btn evreni
kendi cemlini ve cellim
mhede etmek iin bir ayna olarak yaratt." Gzel bir kadnn da, Hakkn nuruna mazhar oldu
u iin mnevi gc vardr.
Aslnda kadnn kendisi, kendi madd varl deil de, ona akseden ilh nr ile, gzellii il
e duygulu olanlar etkilemektedir.
Nefsan arzularla, kadn peinde koanlar, belden aa duygularn esiri olanlar bu konunun d
ndadr. Onlar erkek hayvanlarn
diilerine yneldikleri gibi sadece madd ynden kadna ynelirler, lbn-i Friz Hazretleri'nin
Tiye-i Kbra' snn 242. beytinde
buyurduu gibi "Btn gzellerde bulunan gzellikleri, Allah, muvakkat bir zaman iin, kendi g
zelliinden onlara ihsan
etmitir." Bu sebepledir ki: rfan sahibi kiilerin, kadna kar gsterdikleri sevgi, aslnda
Hakk'n nrana, Hakk'n gzelliinedir. Her mahluk gibi kadn da fnidir. lmee, rmee mahkumdur. Ona riyeten verilen gzell
ik onun deildir. Kadnn
kendisi, madd varl ile mahluk (=yaratk)tur. Fakat, ona belirli bir zaman iin verilen Hak
kn gzellii, mnev gc ile o
Hlk (=yaratc) saylmaktadr. Yoksa bir oklarnn bu beyitten kardklar mnya gre: Ka
dn, ocuk dnyaya getirdii iin
Hlk (=yaratc) deildir. Btn dii varlklar dourmaktadr.

2438 Bedevi, hoyrat bir adamn lm saatinde hoyratlktan piman oluu


gibi o da, karsna sylediklerinden piman oldu.

"Nasl oldu da canmn canna dmanlk ettim nasl oldu da; canmn bana
tekmeler vurdum?" dedi.

Bedevi dedi ki: "Hanm sylediklerimden piman oldum. Sana kzp, kfir
oldumsa, ite imdi mslman oluyorum.

Sana kar gnah iledim, senin sulun oldum. Bana ac, beni birden
kkmden skp atma...

2643 Artk aksilikten, uyumazlktan vaz getim, emir senindir. Dilersen,


klc ek, kndan syr.

Her ne dersen de; ben senin emrine uydum. Emrin ister iyi, ister kt olsun,

ona bakmam.

2645 Senin varlnda yok olaym. nk ben km, seni seviyorum, sevgi
insan kr eder, sar eder."

Kadn; "Gerekten sen, beni seviyor musun? Yoksa seviyor gibi grnerek
hile ile benim srrm m renmek istiyorsun?" dedi.

Erkek dedi ki: "Gizli srlar bilen ve Hz. dem'i topraktan tertemiz olarak
yaratan Allah'a yemin ederim ki seni seviyorum."

166

2679 Dnp huzuruna varacam Allah hakk iin sylyorum ki, bu szler;
sevgiden, yrek temizliinden, gnl alaklndan douyor.

2680 Sana kar sylediim bu sevgi szleri, bir imtihan gibi geliyorsa, bir
defack olsun, beni imtihan et.

Gnlnde olan benden gizleme ki, benim gnlmde olan da ortaya ksn.
Bylece yapabileceim her eyi kabul edeyim.

Kadnn kocasna rzk arama yolunu gstermesi,


kocasnn da bunu kabul etmesi.

Kadn dedi ki: "Bir gne domu, btn lem ondan aydnlanmtr.

2685 Bu gne, Hakkn vekili, Hakkn halifesidir. Badad ehri onun yznden bahar gibidir.

O padiaha gidebilirsen sen de padiah olursun. Ne vakte kadar deersiz

kiilerin kaplarn alacaksn?"

Bedevi karsna dedi ki: "Ben, padiah huzuruna nasl kabilirim? Bir
bahane bulmadan onun yanna ne yzle gidebilirim?"

"Testimizde yamur suyu var. te bu su, senin maln, mlkn, sermayen,


sebebindir.

2705 Bu su testisini al, yola d, Badad'a, padiahlar padiahna onu


hediye olarak gtr. Onunla huzuruna k.

De ki: 'Bizim bundan baka hi bir eyimiz yok. lde de bundan daha iyi
su bulunmaz'.

Her ne kadar, padiahn hazinesinde ar, deerli mallar oktur, ama, orada
byle tatl su bulunmaz."

2715 Bedevi, testiye bakp bakp bbrleniyor; "Kimin byle bir testisi var?
yle byk bir padiaha gerekten de ok deerli bir hediye, ancak ona layk
bir hediye." diyordu.

Kadn da bilmiyordu ki, orada padiahn bulunduu yerde eker gibi tatl
Dicle Nehri akmakta...

Ve gemilerle, balk alar ile dopdolu olarak ehrin ortasndan geip


gitmektedir.

Yr, padiahn yanna var da, debdebeyi, ihtiam gr, kklerin altndan
akan duygu rmaklarn seyret.

167

Bizim bu eit duygularmz, anlaylarmz o saf, tertemiz denize kar


ancak bir damladr.

Bedevinin su testisini keeye sarp dikmesi ve azn

kapatmas.

2720 Bedevi "Evet." dedi. "Testinin kapan skca kapat, gerekten de bu


hediye bizim iin ok yararl olacaktr.

u testiyi keeye sar, keeyi de gzelce dik. Padiah orucunu bu su ile asn.

nk dnyada, hi bir yerde bunun gibi bir su bulunmaz, insana nee veren
bu su, zevklerin kayna gibidir."

Hasl bedevi testiyi ald, yola dt. Gece gndz onu tayp gtryordu.
2730 Testiye bir ziyan gelmesin diye, stne titriyordu. Onu oturduu

lden Badad ehrine kadar tad.

Kars da seccadeyi yaym, namaz klyor; "Ya Rabbi! Esenlik ver, sen
sakla." diye yalvarp duruyordu.

"Kt kiilerden, alaklardan suyumuzu koru; o deerli inciyi, o denize sen

ulatr.

Kocam uyanktr, hnerlidir ama o incinin binlerce dman vardr."

2735 Kadnn dualar, alayp szlamalar; bedevinin de derdlere dmesi,


llerde ar yk altnda ezilii yznden, Allah acd da,

Bedevi, hrszlara aldrmadan, talara arptrmadan, sa salim olarak testiyi


halifenin ehrine kadar gtrd.

Orada nimetlerle dolu bir hacet kaps grd. Btn ihtiya sahipleri o
kapdan nasiplerini alyorlard.

Her an, her yandan bir ihtiya sahibi geliyor, o kapdan ihsanlar elde ediyor,
ihtiyacn gideriyordu.

O kap, atee tapana da, inanan kiiye de, gzele de, irkine de akt.
Cennet gibi belirli kiilerin deil; gne gibi, yamur gibi herkesindi.

2740 Bedevi halifenin huzurunda, baz insanlar grd ki, bunlar sslenmi
pslenmi, gze girmi kiilerdi. Dier bir ksm da ayakta durmakta, sra beklemekte
idiler.

168

Sanki srafil'in suru ile dirilmi insanlar gibi, Sleyman'dan karncaya kadar,
her tabakaya mensup kiiler orada toplanmlard. 183

183 Nemi Sresi'nin 18-19. ayetlerinde Sleyman Peygamber, karnca vadisine geldii zaman, bir
karncann
karncalara "Yuvalarnza girin, Sleyman ve ordusu sizi inemesin." diye bardn; Sleym
an (a. s.) duyunca glmsedii
anlatlr, rifler bu hadiseye u rivayeti de eklemilerdir: "Sleyman 'ben bir peygamberim, h
i sizi iner miyim' demi. O
baran karnca da: Maksadm baka idi. Senin debdebeni grr, seyre dalarlar da, Allah' zikr
etmeyi unuturlar; onun iin
bunlar syledim, der. slm edebiyatta, byklk ile zavalllk bu ayete dayanlarak Sleyma
n ve karnca ile simgelenmitir.

"Suret ehli" yani grne nem veren, dnyaya bal kiiler ssl
elbiselere brnmler; incilere, cevherlere gmlmlerdi, mn denizinden olanlar
da, mn denizine dalmlard.

Hayattan bir ey beklemiyenler, gz ilerlerde olmayanlar, ummadklarn


bulmulard. Dnya isteinde bulunanlar ise akl almaz nimetlere erimilerdi.

Yoksul nasl iyilie, iyilik sahibine k ise, iyilik


sahibinin iyilii de yoksula ktr. Yoksulun sabr fazla ise,
iyilik sahibi onun kapsna gelir. yilik sahibinin iyilii fazla
ise yoksul onun kapsna gelir. Yoksulun sabr onun
olgunluudur. yilik sahibinin sabr ise onun kusurudur.

Sarayn kapsndan "Ey ihtiya sahibi gel, ieri gir. Yoksul kii nasl
cmertlie, iyilie muhta ise, cmertlik de, iyilik de yoksul kiiye muhtatr." diye
bir ses geldi.

2745 Gzeller, nasl tozsuz, passz, parlak ayna ararlarsa, cmertlik de yoksullar, zayflar yle aramaktadr.

Gzellerin yzleri ayna ile sslenir, gzelleir. Ayna olmazsa gzellik


meydana kmaz, iyiliin, cmertliin yz de yoksula bakmakla grlr.

Bunun iindir ki Cenab- Hak "Ve'd-Duha" Sresinde; "Ey Muhammed,


sakn fakirleri azarlama." diye buyurdu.

Mademki yoksul cmertliin aynasdr, sakn aynaya kar gnl krc


szler syleyerek aynay buulandrma.

2773 Bedevi uzak lleri ap halife saraynn kapsna varnca, saray


memurlar onu karladlar, stne bana lutfile gl suyu serptiler.

169

2775 Bedevi bir ey sylemeden, onun dileini anladlar. Zaten onlarn ii


gc, istemeden vermekti.

Ona; "Ey Arabn ycesi!" dediler. "Nerelisin? Naslsn? Yollarda ok

yoruldun mu?"

Bedevi; "Yz verirseniz, beni deerlendirirseniz ycelirim; benden yz


evirirseniz, ne yceliim kalr, ne de bir eyim.

2780 Ey btn dnyaya Allah nru ile bakanlar, iyiliklerde bulunmak iin
padiahn yanna gelmisiniz.

Ben garibim, padiahn lutfunu umarak, lleri atm da buraya geldim.

Onun lutfunun, ihsannn kokusu lleri kaplad. Kum zerreleri bile o lutufla
canland.

Buralara kadar para, pul elde etmek iin geldim; ama gelip sizi grnce,
yznzn sarhou oldum, kendimden getim.

2796 Ben de buraya, bu kapya bir ey dilemek iin geldim. Daha dehlizde
iken ba keye oturtuldum, yceldim.

Ben ekmek bulaym diye, hediye olarak su getirdim. Fakat buradaki ekmek
kokusu, beni cennetlerin ba kesine gtrd.

Ekmek, Hz. Adem'i cennetten srd, kard. Beni ise ekmek, cennetlikler
arasna katt.

Ben melek gibi sudan da vazgetim, ekmekten de. Gk oldum da bu kapdan


hi bir isteim olmakszn dnmee baladm."

Bedevinin armaann, yani su testisini halifenin


kullarna teslim etmesi.

2815 Bedevi, su testisini takdim etti. Bylece, o dergaha hizmet tohumunu

ekti.

Dedi ki: "Bu armaan padiaha gtrn. Padiahtan ihsan, iyilik dileyen
benim gibi bir fakiri, yoksulluktan kurtarn.

Getirdiim su tatl ve lezzetlidir. Testi de yeil srl ve yenidir, iindeki su


ise, bir ukurda dinlenmi yamur suyudur."

Bedevinin bu szlerine, saray memurlarnn glecei geldi. Ama glmediler.


Testiyi can gibi aldlar, barlarna bastlar.

nk her eyden haberi olan, o gzel huylu padiahn lutfu, btn


adamlarna tesir etmi, onlar da gzel huylu olmulard.

170

2853 Halife, bedevinin hediyesini grp ahvalini iitince, o testiyi altnla


doldurttu ve trl trl ihsanlarda bulundu.

Bylece, bedeviyi ihtiyatan kurtard. Ayrca ona armaanlar verdi husus


elbiseler giydirdi.

O yce padiah, o iyilik ve adalet deryas, saray memurlarna dedi ki:

2855 "u altnla dolu testiyi eline verin; yurduna dnerken onu Dicle
kysndan geirin.

O kara yolundan lleri aarak gelmi, halbuki Dicle yolu, bulunduu yere
daha yakn, daha kestirmedir." dedi.

Bedevi gemiye binip de, Dicle'yi grnce, utancndan yere kapand, eilip
secde etti.

"Ben, bu ihsan sahibi, cmert padiahn lutuflarna, hediyelerine ardm


kaldm. Ama, bundan da daha atm ey, onun benim getirdiim suyu kabul
etmesidir.

Nasl oldu da, o cmertlik denizi, benim bir pula bile demez armaanm
abucak kabul etti?"

2860 Olum, sen btn dnyay azna kadar ilimle, gzellikle dolu bir testi

bil,

O testideki su, Cenab- Hakkn gzellii Diclesinden bir damladr. O


gzellik ise okluundan, bolluundan, hadsiz hesapsz oluundan kabna
samamaktadr.

an ve kudreti pek yce olan Allah, gizli bir hazine idi. Gzelliinden,
byklnden, hadsiz hesapsz dolgunluundan tr gayb perdesini yrtt. Ve kara
topraktan ibraret olan u dnyay saysz varlklarla, gzelliklerle, hesapsz nimetlerle
doldurdu da gklerden daha parlak bir hale getirdi.

Gerekten de Allah gizli bir hazine iken bilinmek istedi. Gzelliklerle


dopdolu olduundan coup tat ve topra atlaslar giyinmi bir sultan gibi ssledi,
donatt.

Eer o bedevi, Allah Diclesinin bir kulunu grm olsayd, kendi varlk
testisini krar yok ederdi.

2865 Zaten, Allah Diclesinin bir kulunu grenlerin hepsi de, her zaman
kendilerinden gemi halde olup, varlklarnn testisini krmaa alrlar.

Ey akndan, gayretinden tr varlk testisini taa tutan Hak k, sen


testiyi krmakla, onu daha salam, daha mkemmel bir hale getiriyor, bu suretle
glge varlndan kurtuluyorsun.

171

Varlk kp krlm, fakat iindeki su dklmemitir. Bu krltan


yzbinlerce salamlk meydana gelmitir.

Krlan varlk kpnn her zerresi, raks ve cezbe halindedir. Fakat cz' akl
bunu, olmaz bir ey grr.

Bu vecd halinde ne testi grnr, ne de su. Bu szn hakikatini iyice anla.


Doruyu en iyi bilen Allah'tr. 184

184 Su son beyitlerin manalarn anlamaya alalm; biraz dnelim: 2862 numaral beyitte Hz
. Mevlna "Allah gjzli
bir hazine idi., gzelliinden byklnden hadsiz hesapsz dolgunluundan tr, gaip perdes
ini yrtt, topra gklerden
daha parlak bir hale getirdi" diye buyururken u kuds hadise iaret etmektedir- "Ben, gizli b
r hazine idim. Bilinmek istedim ve
bilineyim diye halk yarattm.-" Bu hadis insann ve dolaysyla evrenin yaratl srrndan h
aber vermektedir. Bilindii gibi
ezelin ezelinde, yalnz Allah vard. Onunla beraber hi bir ey yoktu. Allah'n esma ve sfat
cevherleri ile Hakkn zat gizli bir
hazine idi. Her gzelin grnmek ve bilinmek istedii gibi, Cenab- Hakk da bilinmek istedi ve
gzelliini her eyde gstermek
ve grmek iin evreni yaratt. Gkler yksek ve aydnlkt. Sonsuz, usuz bucaksz olan fezada
saysz yldzlar dolamaya
balad. Bugn ilmin, fennin onbe milyar k yl telerden resim ekerek gnderdii yldzl
arn daha telerinde bulunanlar da
var. ilim ve fen daha oralara ulaamad ve ilerde de ulamasna imkan yok. Bu sonsuz bolukta,
bu saysz dnyalarn, akl
almaz bir ekilde, bir saat gibi amadan iledii, ve birbirlerine arpmadan her yldzn ken
di yrngesinde dnp dolat gk
yznde, zerinde yaadmz u dnyamz da kk bir yldz gibi dnp dolamaya balad. To
prak dnyamz, gsz ve
deersizdi. Cenab- Hakk, kudreti ve yaratma gc ile, bu deersiz toprak dnyamzda, kendi s
fatlarna ve yaratma gcne
malik bir halife olarak Hz. Adem'i grevlendirdi. Ona verdii ilah emanetle, onun mn nru i
le, bu aalk, deersiz dnyay
aydnlatt da dnya deer kazand, gklerin nrunu geti. Gzelliklerle doldu tat. Dier dn
yalarda bizim gibi varlklarn
yaayp yaamadn kesin olarak bilemiyoruz. Fakat bize en yakn olan gneten ald kla
parl parl parlayan Ay'da insan
olmad iin, hayat da olmad anlald. Halbuki insanla ereflenen dnyada ne gzellikler
var! Ormanlarn, dalarn,

ovalarn, denizlerin, gllerin, nehirlerin, ssledii dnyamzda ehirlerde, kasabalarda, kyl


erde eit eit renklerde, trl trl
dil konuan, eitli dinlerde milyarlarca insan yayor. Bunlarn hepsi de O'nun yarat, O'n
un kulu, hepsi O'nun sofrasnda...
Evinin misafiri. Yalnz insanlar deil, gzmzn grmedii, grd mikroptan, karncadan fil
e kadar. Yalnz karalarda deil,
denizlerde yaayan saysz varlk, hepsi hepsi O'nun sofrasnda yiyor, iiyor, yayor, lyor
gidiyor. Tabiatta, insanlarda,
hayvanlarda, her eyde grlen gzellikler de hep O'nun. Btn dnya gzelliklerinin gzellikl
eri de O'nun. Btn gzel sfatlarn, btn dnya aheserlerinin sahiplerine ilham veren O, yaptran O. Btn gzellikler O'
nun gzelliinin krntlardr.

Mesnev'nin l. cildinde 2252. beyt ile balayp, 2869. beyt ile sona eren bu uzun hikyede, g
rld gibi, yeri
geldike de Hz. Mevlna eitli konulara deinmitir. arihler bu hikyeyi kendi anlaylarna
, sezilerine gre
yorumlamlardr. Dinleyenler, okuyanlar yanl anlamasnlar diye Hz. Mevlna da bu hikyeyi,
ve hikyede geen kiilerin
neyi gsterdiini aklamtr. imdi o beyitlerin tercemelerini aynen arz ederek okuyucularm
n hikyeyi doru anlamalarna
yardmc olmak istiyorum: Mevlna Hazretleri buyuruyor ki:

"- Aslnda, bedevi ile karsnn hikyesi, bir masaldan ibarettir. Bu hikyedeki bedeviyi akl
n, karsn da nefsin
sembol olarak bil.

- Gerekten de nefis ile akldan ibaret olan bu kadnla kocas, iyiyi kty ayrd etmek iin
ok gereklidir.

- Bunlardan her ikisi de u topraktan yaratlm beden evinde otururlar, gece gndz birbirler
i ile savar dururlar.

- Kadn durmadan, beden evinin ihtiyalarn diler, durur. Yani eref ister, mevki ister, giye
cek ister, ekmek ister,

sofra ister.

- Nefis de kadn gibi, her ihtiyaca are bulmak iin, bazen tevazu gsterir, yzn topraa s
rer, bazen de byklk

taslar, ycelik arar.

- Akln ise bedene ait dncelerden haberi bile yoktur. Onun gnlnde ancak Allah sevgisi var
dr, o sevgiyi
kaybetmenin znts, korkusu vardr." (Mesnevi, c. 1, 2617-2622. )

"- Bedevinin hikyesinde geen su testisi, bizim bilgilerimizdir. Halife ise, Allah bilgisinin
Dicle nehridir.

- Biz testilerimizi bo olarak deil de, dolu olarak Dicle'ye gtryoruz. Byle yaptmz i
in kendimizi eek
bilmezsek, gerekten de eeklik, ahmaklk etmi oluruz.

- Dicle nehrine bir testi yamur suyu gtren bedevi, bu ite ma'zurdu. nk o Dicle'yi bilmi
yordu. lde,
Dicle'den ok uzaklarda yayordu.

- Bizim gibi onun da Dicle'den haberi olsayd, o testiyi llerde tayp durur mu idi?

- Dicleyi bilseydi, belki de, o testiyi tasa arpar krard." Mesnevi , c. I, 2848-2852.

172

Bizim bedenimiz de bir su testisine benzer

Aslnda bizim, bir ok isteklerle evrilmi, ihtayalar arasnda skp kalm


olan bedenimiz iinde de duygularmzn ac suyu vardr.

Allah'm! Cennet karlnda, mminlerin canlarn, mallarn satn aldn


gibi, kereminle, bizim u kpmz, testimizi de kabul buyur.

2710 u be duygudan meydana gelen, u be musluklu beden testisinin


iindeki suyu, her eit kirliliklerden, pislikten sen koru, sen temiz tut...

Bu beden testisindeki suyu, kirlenmekten koru da oraya hakikat denizinin,

sevgi denizinin suyu szsn.

Bylece, testim, ak denizinin cokunluunu, huyunu alsn.

Btn kt huylardan arnm, temizlenmi gnl testisini o, padiahlar


padiahna gtrnce, padiah onun lekesiz, tertemiz olduunu grr de onu almak
ister.

Ondan sonra rahmet ve sevgi suyu ile dolu olan testinin iindeki su bitmez
tkenmez bir hale gelir de, yzlerce dnya bu kk testinin suyu ile dolar.

173

Ey hakk arayan kii, sen vakit geirmeden duygu musluklarn kapa, ve


testiyi ak kpnn suyu ile doldur. Cenab Hak; "Nefsin isteklerine kar gzlerinizi
kapayn." diye buyurdu. 185

185 Bu beyitte Nur Sresinin u mealdeki 30. ayetine iaret var: "Habibim, mminlere syle ki,
haram olan eylere
kar gzlerini kapasnlar."

nk insanlarn ou, his musluklarn kapamadklar iin, beden testileri


ac ve tuzlu olan gnah sular ile dolmutur da hastalanmlar, yar kr olmular,
gerei grememilerdir.

2725 Ey yeri, yurdu tuzlu su emesinin ba olan kii, sen Ceyhun'u, att',
Frat' ne bilirsin? Ey bu fani dnyadan ve onun zevklerinden kurtulamayan zavall,
sen yokluu, mn sarholuunu, rh neesini ne bilirsin?

Zehir ile panzehir; karanlk ile nr


nasl Allah'n emrine uymularsa, Hz. Ms da,
Firavun da Allah'n emrine, takdirine boyun emilerdir.

Birisi hidayet yolunu tutmu, o yolda yrm, gerei


bulmu; teki sapklk yoluna dm, saptm.
Firavun 'un erefinin yitmemesi iin gizlice dua etmesi.

Hz. Ms'nn da mn bakmndan bir yolu vard, Firavun'un da. Ancak, Hz.
Ms doru yolda idi. Firavun ise yolsuzdu. Doru yolu bulamamt.

Hz. Ms, Cenab- Hakkn huzurunda gndzn alar, inlerdi. Firavun ise,
gece yans, kimsenin grmedii bir zamanda alamaya balard.

"Allah'm!" derdi. "Boynumda bu demir takdir zinciri nedir? Eer bu


sapklk zinciri boynuma vurulmasayd, ben benlik iddia edebilir mi idim? Ben,
benim diyebilir mi idim?

2450 nk, sen ilah takdirinle Ms'y nrlandrmsn; beni de o nrdan


mahrum etmi, karartm, bulandrmsn.

174

Sen Ms'y ay yzl yaratmsn, benim ay gibi olan canm ise kara yzl
bir hale getirmisin.

Allah'm, Ms da, ben de Senin kapnn kullaryz; fakat Senin ormannda


senin baltan iliyor. Dallar, Senin baltan kesip biiyor.

Senin baltan karsnda, dal ne yapabilir? Daln eli var mdr ki baltan
tutsun, hi dal baltann elinden kaabilir mi? Hayr.

Balta senindir, o g kuvvet hakk iin kerem buyur da u erilikleri Sen


dorult."

2460 Firavun, yine kendi kendine; "Ne alacak ey." dedi. "Btn gece Ey
Rabbimiz!" diye yalvaran, ben deil miyim?

Yalnzken, toprak gibi, yerlere seriliyor, dzeliyorum. Alak gnll


oluyorum. Ama Ms ile karlanca, neden deiiyor, bambaka oluyorum?

Benim kalbim de, ruhum da, kalbm da, tenim de Allah'n hkmnde deil
mi? Bir an beni i yapar, z haline getirir. Bir an gelir deri haline sokar, isiz bir deri
yapar.

Ekin ol' der, beni yetitirir. 'irkinle' der, rengimi alr, beni sarartr.

2465 Bir an beni ay haline koyar, parlatr; bir an gelir karartr. Zaten Allah'n ii bundan baka nedir ki?"

"Ol" emri ile, bizi yaratann emir evgenine uymuuz, o evgenin nnde,
mekan leminde de, mekanszlk leminde de top gibi koup yuvarlanyoruz.

Renksizlik lemi, renge esir olunca, vahdet kesrete brnnce, hakikatleri


ayn olan Mslar, birbirlerine zt drler de, kavgaya balarlar.

Renksizlik lemine ular, vahdet madeniN bulabilirsen, o zaman Ms ile


Firavun'un birbirleri ile uzlatklarn, dost olduklarn grrsn.

Bu anlalmas g, bu gizli kapal nkte yznden, u sorular sorabilirsin?


Renk, nasl olur da, bu szlerden, bu dedikodulardan kurtulur?

2470 Bu alacak bir ey. Renk, renksizlikten meydana geldii halde, nasl
olur da renksizlie aykr der, onunla savar?

Her ey kaynan sudan aldna, sudan yaratldna gre, yan da asl


sudur, su yznden meydana gelmitir. Nasl oluyor da, asl olan suya. zdd dyor?

Evet, ya sudan meydana gelmiken, neden ya ile su, birbirine zt oluyor,


aykr dyor?

175

Gl, dikenli fidanda yetiiyor, meydana geliyor, diken de glden. Neden


bunlar da birbirleri ile ekimekte, maceralara atlmaktadr.

Yahud da bu bir ekime, bir sava deildir de, bir hikmete dayanmaktadr.
Eek satanlarn birbirleri ile ekimeleri gibi, belki de bir sanat, bir hile.

Belki de ne budur, ne de o; bu bir arp kalmadr; bir hayranlktr. Onu


bunu brak da sen gnl harabesindeki gizli hazineyi ara.

2475 Senin, aklna ve bilgine gvenerek hazineyi bulduunu sanman,


hazineyi buldum vehmine kaplman var ya, o vehim yznden gerek hazineyi
kaybediyorsun.

Sen vehimleri, dnceleri bakml birer yap bil; byle yerlerde hazine
bulunmaz.

Gzel yaplarda, bakml yerlerde benlik vardr, didimek vardr, kavga


vardr. Yokluk iinde olan kii ise, varlklardan utanr, sklr.

Varlk, yokluk yznden feryad etmemitir. Belki, yokluk varl kendinden


uzaklatrmtr.

Sen sakn; "Ben yokluktan kayorum." deme. Belki yokluk, senden yirmi
kere daha fazla kamakta ve uzaklamaktadr. 186

l8 *Bu beyitte geen "yokluk" kelimesi, yoklua erimi Hakk dostlarn gstermektedir. eyh G
alib'in bir iki beytinin
manas yle: "Hakk dostlarn, ziyarete gidemeyenler, huzurlarna girebilmek iin, mnevi ms
aade alamayanlardr."

2480 Grnte seni kendisine arr, sana gel der; ama i yznden de red
sopasyla seni kovar, kendinden uzaklatrr.

Btn bu iler, kovalayan yanltmak iin ata aklan ters nallar gibidir. Ey

saf kii, Firavun'un Ms'dan nefretini, sen yine Ms'dan bil.

Herkes leme kendi gr zaviyesinden bakar.

2365 Hz. Muhammed'i Eb Cehil grd de; "Haim oullarndan irkin bir
yz belirdi." dedi.

Hz. Peygamber ona buyurdu ki; "Haddini getin ama, doru syledin."

Halbuki, Hz. Eb Bekir, Hz. Peygamberi grnce; "Ey gne, sen ne


doudansn, ne batdan, latif bir nrla parla." diye buyurdu.

176

Peygamber Efendimiz, ona da; "Ey u deersiz dnyadan kurtulan aziz


varlk, doru syledin." diye buyurdu.

Orada bulunanlar; "Ey insanlarn en ereflisi, en by, ikisi de birbirine


aykr den sz syledi, ikisine de; 'Doru syledin.' diye buyurdunuz; bunun sebebi
nedir?" dediler.

2370 Hz. Muhammed (s.a.v.), buyurdu ki: "Ben, Hakkn kudret eli ile cilalanm bir aynaym, Trk olsun, Hindli olsun; bana bakar, kendi naslsa, bende
kendini yle grr."

Vellerin gnlleri ok gldr

Kemal sahibi vellerin gnlleri, Firavun'larn, imansz kiilerin canlarn


kendilerinden uzaklatrnca onlar, sapklk iinde kalrlar.

2490 Bu sapklar bu dnya da istemez, teki dnya da. Bu yzdendir ki

yollarn bulamayan bu zavalllar, iki dnyadan da nasib alamamlardr. 187

187 Hac Sresi'nin 11. ayetine iaret vardr.

Hakkn has kullarndan ba eker, uzaklarsan, bil ki, onlar senin


varlndan bkmlardr, usanmlardr.

Onlarn kehrbas vardr; o kehrbay meydana karrlarsa, senin bu saman


pne benzeyen varln deli divane ederler, kendilerine ekerler.

Fakat kehrbalarn gizlerler de, onlara doru kouunu, onlara kendini


veriini istemezlerse, seni nefse, azgnla teslim ederler.

Hayvanlk mertebesi, nasl insanlk mertebesine esirse, yenilmise,

2495 nsanlk mertebesinin de, hayvanlk mertebesi gibi, vellerin elinde esir
olduunu bil.

Peygamber Efendimiz, kullar doru yola arrken, Cenab- Hakk, sevgili


peygamberine; "Btn leme; 'Ey kullarm' de!" diye buyurdu. 188

188 Zmer Sresi'nin u mealdeki 53. ayetine iaret edilmektedir: "Habibim, de ki: 'Ey bir ok
gnahlar ileyerek
nefislerini harcayan kullarm. Allah'n rahmetinden mid kesmeyin, Allah, btn gnahlar ba
lar. nk O, ok balayan
ve ok esirgeyendir.'" Bu ayet; "De ki: 'Ey Allah'n kullar!'" yahut, "De ki: 'Ey kullar!'" d
iye balamyor da; "De ki: 'Ey benim
kullarm!'" diye balyor. Hz. Mevlna'ya gre "kullarm" diyecek olan mbarek mukaddes zat, t
am ilah tecellye mazhar olmu
olan, Mi'rac'da olduu gibi, Hakk'ta kendini yok eden ve beeriyet halinden kurtulan Peygamber
Efendimiz(s.a.v.)'dir.

177

Senin akln deveciye benzer. Sen de onun ekip gtrd deve gibisin,

stemesen bile o, diledii yere, seni eker gtrr.

Allah'n velleri, akln da akldr. Btn akllar ise develer gibi,


balangcndan katarn sonuna kadar hep onlarn kontrol altndadr.

Onlara ibret gz ile bak da anla ki, yzbinlerce cana bir vel klavuzluk
etmektedir.

2500 Klavuz da, deveci de ne demek? Eer anlayn varsa, sen gnei
gren gz ol da yle bak.

Btn cihan geceye dalm, karanlklar iinde kalm da, gnein domasn,
gndz olmasn bekleyip duruyor.

te sana zerrede gizlenmi bir gne, hem de burackta; ite sana kuzu
postuna brnm bir erkek arslan.

te sana, saman altnda gizli bir deniz. Denizin varlndan pheye derek
sakn; samann stne ayak basma.

Mride, yol gstericiye kar iinde bir phe ve tereddt uyand ise, doru
bir yol seebilmek endiesi ile bu tereddt ve phe, sana Allah'n rahmeti, ltf ve
ihsandr.

2505 Her peygamber, dnyaya, tek olarak vazife yapmaya gnderilmitir.


Peygamber tekdir ama, gnlnde yzlerce lem vardr.

Sanki Alem-i Kbra (=En byk lem) kudretinden bir by yapt da,
kendini kck bir varlk suretine soktu. 189

189 Hz. Ali Efendimiz: "Sen kendini kk bir varlk sanyorsun; halbuki sende byk bir varl
k gizlenmitir." diye
buyurmutur.

Ahmaklar onu tek grdler; kimsesiz, zayf buldular. Fakat padiaha dost
olan, padiaha pek yakn olan nasl zayf ve zavall olabilir?

Peygamberi gren ahmaklar, "Bu yalnz bir kiiden ibarettir. Yardmcs ve


kuvveti yoktur." dediler. Bir iin sonunu dnmeyene yazklar olsun.

178

Sadece madd eyleri gren Semd kavminin,


Salih(a.s.)' ve onun mu'cize devesini kk grmesi.
Hakk Tel bir orduyu helak etmek isteyince,
dmanlar stn ve gl bile olsa, ordunun gzne
onlar kk gsterir, az gsterir.

Salih(a.s.)'in devesi grnte deve idi. O zalim ve nankr kavim, bir


mucize olarak, kocaman bir kayann iinden km olan deveyi, bilgisizlikleri
yznden kestiler.

2510 Su yznden deveye dman oldular. Halbuki ekmee kars da, suya
kar da kr olanlar onlard.

Allah'n devesi rmaktan, dolaysyla buluttan su imekte idi. Onlar tuttular,


Allah'n suyunu Allah'tan esirgediler.

Salih'in devesi, salih kiilerin, temiz insanlarn bedenlerine benzer. Slih


kiiler ktlerin, azgnlarn helki iin birer tuzaktr.

Hz. Salih'in, "Deveye dokunmaynz, su imesine engel olmaynz."


demesini dinlememeleri, Semud kavmini ne dertlere uratt. Nasl helk etti. 190

" am ile Hicaz arasnda Medyin-i Slih denilen bir blgede yaayan ve putlara tapan Semud k
avmine Hz. Salih,
peygamber olarak gnderilmiti. ems Sresi'nin 10-15. ayetlerinde bu husus beyan buyurulmutu
r.

Hakkn kahrnn memuru, bir devenin kan pahas olarak, onlardan btn bir
ehir istedi.

2515 Rh, Salih'e benzer. Ten ise deve gibidir. Rh, buluma zevkine
dalmtr. Ten ise, ihtiyalar iinde kvranp durmaktadr.

Salih kiinin ruhu, afetlere uramaz. Deve yaralanabilir, lebilir. Fakat,


Salih'in zne, rhuna bir ey olmaz.

Byle bir rha sahip olanlara kimse stn gelemez. Gelse bile, sedefe,
kabua gelir de ze, inciye gelmez.

Salih'in rhu incitilemez. Allah'n nru, kfirlere malup olmaz.

Cenab- Hakk, gizlice insanla, insan cismiyle ilgilendi, ona yakn oldu ki,
kt kiiler onu incitsinler de, Hakkn imtihann grsnler. 191

'" Bu beyit zerinde ok dnmek gerek. Bazlar bu beyti; "Cenab- Hakk, rhu gizlice bedenl
e birletirmitir."
diye tercme etmilerdir. Halbuki beytin aslnda "rh" kelimesi yok, "Hakk" kelimesi var. Bund
an sonra gelen beyit, bu beyiti
tamamlamaktadr: "insan inciten kii, Hakk incitmi olur" denmektedir. Nitekim rih Ankarav
hazretleri; "Hakk Teala
hazretleri, bu cisme gizli olarak muttasl oldu." diyor. (c. I, s. 490). Allah, madd bir varl
k deildir ki, haa insanla birlesin.
Allah, mn sfatlar ile insanda tecell etmitir. Nitekim Kur'an- Kerim'de de; "Biz, ona a
h damarndan daha yaknz." (Kaf
Suresi 1 6) diye buyurduu zaman, bu yaknlk, madd ve hulul gibi bir lekeden uzaktr. Sultan
Veled hazretleri de intihnme
eserindeki bir beyitlerinde yle buyurmaktadr: "Allah'n srr, demirin iinde saklanan kv
lcm gibi, insanda gizlenmitir.'

179

2520 nsan inciten kiinin, Allah' incittiinden haberi yoktur. O bilmiyor ki


bu kpn suyu, Hakk rmann suyu ile birlemitir.

Allah, cmle lemin snaca, ba vuraca bir zat olmay murad etmitir
de, bu yzden bedenle ilgilenmitir.

Sen de bir velnin beden devesine kul, kle kesil de Slih Peygamberin rhu
ile kap yolda ol.

2532 Devenin yavrusu nedir? Salih Peygamberin gnl, ihsanlarda


bulunun, iyilikler ediniz de, onun gnln ele aln.

Eer onun gnl alnr, hatr ho edilirse, azabdan kurtulursunuz. Yoksa


mitsizlie dersiniz de, elleriniz!, kollarnz srr durursunuz.

Yoksul ve cmert

2748 Yoksul kii, cmertliin aynasdr. Sakn aynaya kar gnl krc
szler syleyerek aynay buulandrma.

Allah'n bir eit cmertlik tecellsi fakirleri meydana getirir; onlar kerem
sahiplerine mracaat ettirir, dinlendirir. Bylece iyilik seven zenginler iin insanlk
yollar hazrlanr. Bir baka cmertlii de, yoksula yardm etmesi iin zenginin
gnlnde sevgi ve merhamet duygusu uyandrmasdr.

2750 u halde yoksullar Hakkn cmertlik aynalardr. Hakk ile hak olanlar,
yani Hakk'ta fan olanlar, varlktan tamamiyle geen gerek yoksullar; Hakk, mn
yoksullar ise, ilah cmertliin kendisi olmulardr, Hakk gibi tamamiyle cmert
kesilmilerdir.

Varl olmayanlarla, varlktan geenlerden bakalar, aslnda ldrler. Bu


eit adam, Hakk kapsnda deildir, kap penlesinin stndeki naktan, suretten
ibarettir.

180

Allah'tan fakir, fakat dnya malna istekli olan kii,fakirliin nakdr!


resmidir;can ehli, yani mnevi hayat sahibi deildir.'Kpek resmine sen kemik
atma...

Onda lokma yoksulluu vardr, Hakk yoksulluu yoktur. Bir lnn nne
yemek taba koyma...

Ekmek dervii, toprak bal gibidir. ekli bala benzerse de denizden


rker, kaar.

2755 O tavuk gibi ev kuudur, Hakka yaknlk danda bulunan Hidayeti


Zmrd-i Anka's deildir. Gzel yemekler yer, erbetler ier, yani dya lokmas yer
ama, Allah lokmas yemez.

O, yani sahte dervi, yemek imek iin Hakka ktr. Yoksa rhu Allah'n
mnevi gzelliinin hsn cemalinin k deildir.

O kendisini Allah'n zatna k vehmetse bile, onun vehmi aslnda esma ve


sfatn verdii vehimdir. 192

Vehim vasflardan, hadlerden doar; Allah ise hi kimseden domam ve


dourmamtr.

Kendi vehminin tasvir ettiine k olan kii, nasl olur da nimet ve keremler
sahibi Allah'n klarndan olur?

2760 Fakat, o vehme k olan kii, samimi ve gerek bir k ise, onun fni
ve mecaz olan ak, onu hakikate eker gtrr.

Bu sz, iyice anlatmak, aklamak gerek. Fakat zayf inanl kiilerin


yanl anlaylarndan korkuyorum.

Ksa grler, khne anlaylar, dnceye yzlerce kt hayaller getirir.

Herkes, gerei duyamaz, iitemez, her kucaz, bir inciri btn olarak
yutamaz.

Hele o ku lm, rm, hayallere dalm, kr, gzsz bir kujf -1 olursa.
2765 Balk resmi iin, ister deniz olmu, ister kuru toprak fark etmez.

Hindlinin yzne ha sabun olmu, ha kara boya...

Bir kada gaml bir adam resmi yapsan, o resim gamdan da seviten de
habersizdir.

" 2 Allah'n zat, ancak sfatlar ile cz' olarak idrak edilebilse de, ztnn knlne akl
erdirmek imkanszdr.
Tasavvur dahi edilemez. Hayat, sonsuzluk, grme, iitme, bilme, g gibi zat sfatlar; varl
n kendisinden oluu, cisim ve
cismaniyetten uzak bulunuu, bir olup esiz oluu orta bulunmay gibi sfatlar subt sfa
tlardr.

181

Resim grnte gamldr, ama resmin gamdan haberi bile yoktur. Resmi
glen bir adamn da, gldnden haberi yoktur.

Bu dnyada, gnlmze gelen gamlar, neeler gelip geici hallerdir. Bu


dnya gamlar, neeleri teki lemdeki gamlara, neelere gre birer naktan,
resimden baka bir ey deildir.

Resmin gaml yaplmas da yine bizim iindir. O resim yznden biz, doru
yolu hatrlarz.

Resmin yzndeki tebessm de senin iindir. Bu resime bakarak, manay


dzeltmek, gerei bulmak mmkndr.

2770 Bu hamamdaki resimler, camekann dndan baklrsa, elbiseler gibi,


cansz, hareketsiz durup durmaktadr.

Sen darda olduka, ancak elbiseleri grrsn, ey dost, elbiseyi kar da


ieri yle gir.

nk elbise ile ieriye yol yoktur. Dikkatli ol, beden candan, elbise de
bedenden habersizdir.

Kll ve Cz
Dnyaya k olan kii,
stne gne vurmu bir duvara k olmu kiiye
benzer. O duvar k, duvardaki n gneten geldiini
anlamaya almaz ve duvara gnl verir. Gnein
gnee geri dnnce, duvar k ebed olarak mahrum

kalr.

2801 Kll'e Allah'a k olanlar, "cz"'n klar deillerdir. Cz'e gnl


verenler de, "kll"den mahrum kalrlar. 193

Bir cz', dier bir cz'n k olursa, sevilen cz' fani olduundan abucak
kendi kll'ne gider, yani vefat eder. Bylece k da ayrla der.

m nsanlar ve btn varlklar, Allah'n gzel isimlerinin mazhardr. Cz' ve kll kelimeleri
ayn olu, bir olu ifade
etmez. Mevlna; zahire deil mazhara yani duvarda Parlayan a cz' diyor. Burada kll kelim
esi, Cenab- Hakk'a rcidir.
Kll'e k olanlar, Hakk klardr. Cz' gzellii bulunan kiiler, Allah'n nruna mazhar
olanlar, dnya varl, btn bunlar
mecaz ifadelerdir. Haa, Allah' bir kll, ondan bakalarn cz' olarak, madd dnmemek ge
rek. Nitekim, Mevlnamz
Efendimiz;Cz', 'Kll'e bal deildir." diye buyuruyor.

182

Cz'e gnln kaptran, bakalarnn kulu, maskaras olur. Denize dp de


kurtulmak iin, eline gelen ota, yosuna, er p gibi zayf eylere sarlanlara benzer.

Sevilen o zavallnn elinde bir g yoktur ki, kn derdine derman olsun; o


efendisinin iini mi grecek, kendi iini mi?

Kul, sevilen varlk, Hakkn "Gel" emrine uyar, lr gider. Ak da sevdiini


kaybettii iin alar, inler. Gl kokuu, gl bahesine gitti. Ak da diken ile kald.

O, fani bir varla gnl verdii iin, isteinden uzak dt. almas boa
gitti, ok zahmet ekti. Aya da yaraland.

2811 Eer, cz' kll'e baldr, ondan ayrlmaz dersen, diken ye, diken de
gle baldr, beraberdir.

Cz', kll'e her bakmdan bal olsayd, peygamberler bo yere gnderilmi


olurdu. nk, peygamberler, insanlar Hakk'a ulatrmak, yani, cz' kll'e
kavuturmak iin gelmilerdir. Kul, Hakk ile bir vcud halinde olsayd,
peygamberler kimi kime ulatracakt?

Bir nahivci yani gramerci ile gemici hikyesi

2835 Bir nahiv alimi bir gemiye binmiti. O kendini pek beenmi olan nahivci, yzn gemiciye dndrd.

Dedi ki: "Sen hayatnda hi nahiv okudun mu?" Gemici; "Hayr." deyince;
"Senin mrnn yars hie gitmi." dedi.

Gemicinin bu szden gnl krld, fkelendi; ama hemen cevab vermedi,

sustu.

Derken, bir rzgr kt, gemiyi bir girdaba srkledi. O zaman, gemici,
nahiv alimine yksek sesle seslendi:

"Ey hoca, syle bakalm, sen yzme bilir misin?" diye sordu. Nahivci;
"Ey ho szl ve gzel yzl gemici, bilmem." deyince,

2840 Gemici; "Ey nahivci!" dedi. "Senin btn mrn hie gitti, nk gemi
bu girdabda batacaktr."

unu iyi bil ki burada, mahvolmay bilmek gerek, nahiv bilmek ie yaramaz.

183

Denizin suyu, ly banda tar, diri olan denizin elinden nasl kurtulur?

Sen de, eer beeriyet sfatlarndan, kt huylarndan lp kurtulursan


Hakkn srlar denizi, seni bann stnde gezdirir.

Ey benlie, gurura kaplarak herkese eek diyen kii! imdi sen de eek gibi
buz stnde kalm, ileri geri adm atamyacak bir hale gelmisin.

2845 stersen sen, dnyada zamann en byk bir bilgini, her eyin bileni ol.
imdi u dnyann faniliini ve zamann da geip gittiini gr.

Size Hakk'ta mahvolma, yok olma yolunu retmek iin sz arasna


nahivcinin hikyesini de kattk.

Ey aziz dost, fkhn fkhn, nahvin nahvini ve sarfn sarfn, ancak yoklukta,
yok olmada bulabilirsin.

Mn kapsn alarsan aarlar

2870 mn kapsn alarsan sana aarlar. Dnce kanadn rpar, umaya


alrsan, seni bir doan haline getirirler.

Haberin yok, senin dnce kanadn amura bulam, arlamtr. nk


sen, amur yiyorsun, amur sana ekmek olmu. 194

""Kalbini kesrete (=oklua) ve surete balam, aa duygularla yaayan bir lokma k olmu
sun.

Ekmek ile etin asl, mayas topraktr, amurdur. Bunlar az ye de amur gibi
yer yzne yapp kalma.

Acknca kpek oluyorsun; kzgn, geimsiz, kt huylu, sert, yanna


yaklalmaz soysuz bir kpek kesiliyorsun.

Fakat doyunca da pis bir le halini alyorsun; duygusuz, her eyden habersiz,
sanki elsiz ayaksz bir duvar gibi oluyorsun.

2875 Bazen murdar bir le, bazen kzgn bir kpek oluyorsun. Bu durumda
sen nasl olur da arslanlarn yolunda koabilirsin? 195

Avlanrken senin iine yarayan ancak kpektir, yani nefsindir. Bu nefis


kpeini fazla besleme, nne az kemik at...

" 5 Arslanlardan murad, ak ve hakikat halinde yolunda yryen Allah adamlardr.

184

nk kpek doyunca azgnlar, emrine uymaz, karn tok olduu iin avn
arkasnda komaz.

2888 manl bir kii, bir yerde altn bir put bulsa, onu puta tapanlar alsn
diye brakr gider mi?

2890 Onu alr, atee atar eritir, onun ereti olan putluk eklini deitirir.

Bylece de altndaki put ekli kalmaz. nk ekil, suret manay arayanlara


engel olur ve yollarn vurur.

O putun altn, Allah'n ihsan olan bir madendir. Altnn put ekline
sokulmas, eretidir. Onun asln, altnln deitirmez.

Sen ekilde, surette kalrsan puta tapyorsun demektir. Her eyin sretini
brak, manasna bak.

Sabr; gamdan kurtulmak iin bir anahtardr.

Eer tamamiyle zorluklara daldnsa, daralp kaldnsa sabret. nk sabr,


rahatln, geniliin anahtardr.

Dncelerden sakn, insann gnl ormana benzer; ormanda arslan gibi de,
yaban eei gibi de dnceler bulunur.

2910 Perhizler, ilalarn badr. Kanmak ise uyuzluu artrr.

Perhiz, gerekten de ilalarn badr. Perhiz et de canndaki gc seyret.

Bu sylediim vahdet srlarn candan dinle de, ben de senin kulana altn
kpe takm olaym.

O zaman, kuyumcu gibi, altn ileri ile Ay'n kulana sen kpe olursun da,
Ay'a, Sreyya'ya kadar ykselirsin. 196

196 Ay, geceleri, solgun klar ile her taraf yaldzlad iin kuyumcu saylyor Burada, "
Ay"dan murad "insan-
kamil"dir. Onun kulana kpe olmak; eref kazanmak, manen ykselmektir

185

Harfler ve insanlar

nce unu bil ki, elifden ya'ya kadar harflerin baka baka ekillerde oluu
gibi, btn insanlarn da canlar, huylar eit eittir.

2915 Bu eitli ekillerdeki harfler, dnceyi ve sz, dile getirmek iin,


birleirler. nk harfler bir bakma gre batan ayaa dek birdir. Bir bakma gre
de, birbirlerine aykrdrlar, eitli ynlere ekilebilirler.

Harfler, bir bakma, birbirlerine zt dmezler. Bir bakma da hepsi harf


olduklar, harf ad ile anldklar iin birleme ve anlama halindedirler. Bir bakma
faydaszdrlar, ciddi deillerdir. Bir bakma da faydal ve ciddidirler. 197

197 Bu beyitte, Hz. Mevlna, insanlar harflere benzetiyor. Harfler ekil, ses bakmndan b
irbirine benzemezler.
Fakat harf ad altnda dnce ve sz meydana getirmek iin birleirler, insanlar da byledir
. Onlar da renk, yaay, huy, bilgi,
anlay, ahlak bakmndan birbirine benzemezler. Fakat insan nam altnda, ayn kalpta birle
irler. Ayn ilah emaneti tarlar,
insanlarda da zt duygular, birbirine zt dmeler vardr. Yaaylar, birbirlerine kar dav
ranlar, savalar, barlar bir
bakma manaszdr. Onlarn szlerine de gvenilemez, cidd deillerdir. Bir bakma insanlar fa
ydal iler yaparlar,
alkandrlar, ciddidirler.

Gerekten de harfler, azdan ktklarnda, kardklar sesler bakmndan, ekil, biim bak
mndan birbirlerinden
ok farkl grnrlerse de, bu eitli ekillerdeki, harflerin asl bir noktada toplanr. Hang
i harfi alrsanz alnz, o harf
noktalarn bir araya gelmesinden meydana gelmitir.

Bu yzdendir ki Hz. Mevlna: "Harfler, bir bakma batan ayaa dek birdir." diye buyurmaktadr
. eitli harfler, bir
noktada toplandklar gibi eitli huyda, eitli yaradlta, eitli renklerde olan insanlar
da, bir noktada, "nokta-i vahdef'te,
birlik noktasnda birleirler. nk, hepsi de ayn kalbda, ayn ilah emaneti tamaktadrla
r.

Kyamet gn; her eyin Hakk'a arz edilecei gndr.

Kyamet gn, her eyin Hakk'a arz edilecei gndr. O gnde, insan
vazifelerini yapm olanlar, temiz ve faziletli kiiler, kendilerini gstermek isterler.

O kendini gsterme gnnde, kt iler yaparak yzlerini karartm kiiler,


artk kendilerini gizleyemeyecekler ve rezil olacaklardr.

Gne gibi parlak yz olmayan ve gnahlarla yzlerini karartm kiiler


elbette kendi kirliliklerini gstermemek iin gecenin karanl ile perdelenmek,
gizlenmek isterler.

186

2920 O gnahkarn diken gibi olan vcudunda bir gl yapra bile yoktur.
Bu sebeple ilkbaharlar, gl yetitirmeyen dikenlerle dolu fidana ve onun gizledii
srlara dmandr.

Fakat batan aaa gl gibi ve ssen iei gibi gzel ve ho olan kii iin
bahar, grr ve gsterir iki gzdr.

Manasz ve faydasz olan diken, gl bitirmediinden, gl bahesinde yan


gelip oturmak iin gz mevsimini ister.

Gz mevsimini ister ki, o mevsim, gln gzelliini rtsn, gizlesin de


kendinin irkinliini, aybn kimseye gstermesin; bylece sen ne bu gln rengini,
gzelliini grrsn, ne de dikenin irkinliini.

Bu yzdendir ki gz mevsimi, diken iin bahardr, hayattr; nk o


mevsimde, kara tala yakut bir grnr. 198

198 Bu beyitlerde geen diken gnahkar insanlar, kfr ehlini; gl de iyi insanlar, iman sah
ibi kiileri

gstermektedir. Gnahkarlar teki lemdeki bahara nisbetle gz mevsimi olan dnyay severler.
nk hurda gnahlarn
gizlemeyi baarrlar, ne olduklarn meydana karacak olan Ahiret baharnn geldiini istemez
ler.

2925 Ama bahvan, gl mdr, diken midir? Bunu gz mevsiminde de bilir


ve grr. Onun gr cmle lemin grnden stndr.

Zaten dnya, ondan ibarettir. O, kendinden gemi, geree dalp gitmi


kiidir. Geri kalanlar, hep ona baldrlar. Gkteki yldzlarn hepsi de, Ay'n
cz'drler. 199

'" Yukardaki beyitte geen bahvan, her eyi grp anlayan kmil insan gstermektedir. Meti
nde ebleh kelimesi
ile gsterilen kii, kendinden gemi, geree dalmtr. O serden, ktlklerden arnm; hay
r, iyi ileri tabiat edinmitir. O niin? neden? gibi akim sormak istedii sorulardan gafildir. O Hakk' akl yolu ile deil, gnl
yolu ile bulmu, saf gnll bir
stn kiidir, ite byle stn bir insann, insan- kamilin gr dier insanlarn grnde
n, anlayndan stndr.

Glsz dikenler gibi bahardan korkmayan gzel iekler, mjde, mjde


bahar geliyor, diye sevinirler.

iek, parlak bir zrh giyinmi gibi kalp dklmedike, meyveler


varlklarn nasl gsterebilirler?

iekler dklnce, meyveler ba gsterir; beden de krlnca can ba


gsterir.

2930 iek ekilden, suretten ibarettir. Meyve de manadr. iek bir


mjdecidir, meyve ise Allah'n nimetidir.

iek dklnce meyve belirir. O dklp kaybolunca meyve oalr.

187

Prin sfatlar ve ona uyma lzumuna dair

Ey Hakkn nru Hsameddin, bir iki kat fazla al da prin, mridin


sfatlarn yaz.

2935 Nazik bedeninde g, kuvvet yok, zayfsn; ama gne olmaynca


bizim iin nr yoktur ki...

Kandil olmusun, sra kesilmisin, fakat gnl ehlinin de basn, nderisin.

Mademki gnl ehlinin basn, her ey senin elindedir, her ey senin


isteine baldr. Gnldeki dizi dizi mn incilerinin meydana gelmesi de, senin
ltfn, senin ihsanndr.

Yol bilen prin hallerini yaz. Bir pr se, onu mn yolunun ta kendisi bil.

Pr yaz mevsimi gibidir. Halk ise gz ay. Halk gecedir, pr ise nrlar saan

ay.

2940 Ben taze, gen bahtna pr adn taktm; nk o, gnlerin, senelerin


gemesi ile deil, Allah'n ltf ile pr olmutur.

O, yle bir pirdir ki, ona balang yoktur. O yle bir tek incidir ki, onun ei
benzeri bulunmaz.

Zaten eskimi, yllanm arab daha kuvvetli olur. zellikle o arab ledn
kpnden olursa. 200

200 Hocadan, kitaptan renilmeyen, Allah tarafndan sevdii kuluna ihsan edilen mnevi bilgi
anlamna gelen ilm-i
ledn arab. Balangc bulunmayan, prin sunduu ledn arab elbette ok kuvvetli ve eski b
ir mnevi arab olsa gerek.

Ey Hakk yolunun yolcusu, kendine pr se; nk bu yolculukta pirsiz

olursan, pek byk afetler, korkular, tehlikeler vardr.

ok defa getiin bu yolda bile klavuzsuz gidersen arr kalrsn.

Ya hi grmediin bir yolda ne olursun? Akln bana al da, klavuzsuz


olarak yola dme. Ey ahmak, eer banda mridin glgesi olmazsa, gulyaban
sesleri seni artr, yolunu saptrr. 201

201 Gulyaban'den maksat, insan eklinde karmza kan eytandr. Bunlara "eytan- ins" (=i
nsan eytanlar) ad

verilmitir.

Gulyaban sesleri, seni yoldan karr ve tehlikeye drr. Bu yola dm,


senden daha akll kiiler vardr ki, hepsi de pirsiz sapttlar.

Yalnz, yanl gidenlerin nasl yollarn ardklarn Kur'an'dan dinle; kt


rhlu eytann, onlar ne hale getirdiklerini anla.

188

eytan onlar doruluk yolundan, insanlk yolundan yzbinlerce yl uzaklara


drd, felaketlere uratt, rplak brakt.

2950 Onlarn rm kemiklerini ve dalm salarn gr de ibret al, fakat


eeini onlarn gittikleri yola srme. 202

202 Bu beyitte Al-i mran Sresi'nin u anlamdaki ayetine iaret var: "Yeryznde gez dolan,
Allah'n varlyla
birliine, peygamberlerin Hakk tarafndan gnderildiine inanmayanlarn sonlarnn ne olduuna
bakn." Al-i mran 137.
Beyitlerde geen "Eek", Nefs-i Emmare'nin semboldr.

Eein boynundan yakala, onu doru yola; erlerin, yol bilginlerinin yoluna

sr.

Sakn ha, eei kendi keyfine brakma, yularn elinden salverme. nk o,


yola deil, ayr tarafna gitmek ister.

Sen bir an gaflete der de, nefis eeinin yularn brakacak olursan, o
ayrla yol alr gider.

Eek, hakikat yolunun dmandr. Nefsan arzular ayrnn sarhoudur. O


ne kadar ok srclerini, stne binenleri yere vurmutur, ldrmtr.

2955 Eer sen yolun dorusunu bilmiyorsan, stne bindiin eek neyi
isterse, onun aksini yap; zaten kurtulu yolu, nefis eeinin gitmedii yoldur.

Nefsin istei ile az dostluk et, nk seni Allah yolundan azdran, saptran

odur.

Dnyada, hakikat yolcularnn glgesinden baka hi bir ey, nefsin dileini


ve isteini krp geirmez.

Bir gn Reslullah Efendimizin Hz. Ali'ye; "Herkes


Cenab- Hakk'a bir eit ibadetle yaknlamak ister. Sen,
Allah'n has kullarndan, ermi, akll bir kulunu bul,
onunla sohbet etmek suretiyle Allah'a yaknlamay dile de
herkesten daha ileri gemi ol." diye vasiyet buyurmas.

Hz. Peygamber Efendimiz, bir gn Cenab- Ali'ye buyurdu ki: Ya Ali, sen
Allah'n arslansn, pehlivansn, yiidisin.

189

2960 Fakat arslanla, yiitlie gvenme, mid aacnn glgesine gel, o

glgeye sn.

yle akll bir kiinin glgesi altna sn ki, hi kimse onu rivayetlerle,
nakillerle yolundan eviremesin.

Onun glgesi, yer yznde Kaf Da'na benzer, rhu da ok yceleri tavaf
eden Simurg'dur. 203

203 "Kaf da" : Dnyay kuak gibi kuatan bir daa verilen ad. "Simurg" (=Zmrd-i Anka)'mn
da yuvas burada
imi. Eski insanlarn hayal ettikleri ne Kaf Da vardr, ne de Simurg. Mevlna burada Kaf Da
ile Simurg'un var olduunu
sylemiyor, insan- kamilin deerini bildirmek iin, halk arasnda bykl ve stnl ile
tannm eylere benzeterek bir
fikir vermek istiyor.

Kyamete dek onun, o kmil insann vasfn sylesem, onu vsem sonunu
getiremem. Sen bu vmenin biteceini bekleme.

Sanki, gne, insan ekline gelmi, insan suretiyle, insan maskesi ile yzn
rtm, gizlenmitir. Artk ne demek istediimi sen anla, doruyu en iyi bilen
Allah'tr. 204

204 Divan- Kebir'de bu anlamda bulunan bir beyit bu fikri ne gzel aklyor: "u insan ekli
bir maske, bir yz
rtdr. Aslnda btn secde edenlerin kblesi biziz."

2965 Ya Ali, Allah yolunda yaplan taatlar, ibadetler iinden sen, Hakkn
has kulu, bir kamilin glgesinde bulunmay se...

u dnyada, herkes bir eit ibadete sarlm, kendisine bir kurtulu yolu
aramtr.

Sen git de, akll ve kmil bir kiinin glgesine sn da, gizli gizli savaan,
sinsi bir dman olan nefsin elinden kurtul.

Bu hareket senin iin btn ibadetlerden daha iyidir, daha hayrldr.


Mridsiz olarak bu yolda ilerlemi olanlarn hepsini geer, hepsinden ileri olursun.

Ey Hakk yolunun yolcusu, piri bulunca, akln bana al da, ona teslim ol;
Ms Peygamber gibi, Hzr'n buyruu altna gir.

2970 ki yzllk etme, Hzr'n yapt ilere sabret ki, Hzr sana; "Artk
ayrlk zaman geldi, git." demesin.

Gemiyi delerse, delsin, hi bir ey syleme, ocuu ldrrse ldrsn sen


bu ie zlme, san ban yolma.

Allah, onun eline; "Kendi elim." dedi. Allah'n eli, onlarn ellerinden
stndr hkmn verdi. 205

205 Fetih Sresi'nin 10. ayetine iaret var.

190

Allah'n eli, o ocuu ldrrse, diriltir de... Diriltmek de ne demek? Onu


lmsz bir can haline getirir.

Bu yolu, mridsiz, yalnz aan da var. Bu pek azdr. Ama bu da yine pirin
himmeti ile olur.

2975 Pirin eli, gaiblere yetimeyecek kadar ksa deildir. Elini tutmayanlara
da elini uzatr, onun eli Allah'n kudret eli saylr.

Elinden tutmayanlara, huzurunda bulunmayanlara bile, byle mn


elbiseleri giydirirse, phe yok ki, huzurunda bulunanlar, bulunmayanlardan karl
karlar.

Huzurunda bulunmayanlara bile yiyecekler verirse, konuklarnn nne ne


nimetler koyarlar.

Onlarn huzurunda kemer balayp, hizmet edenler nerededir? Kap dnda


durup da ieri ile ilgilenmeyenler nerede?

Piri seince, tahammlsz olma, balk gibi uyuukluk gsterme.

2980 Her zahmete kzmada, fkelenmede, her terbiyesize kin gtmedesin,


Peki ama, cilalanmadan nasl ayna olacaksn?

Bir Kazvinlinin vcuduna arslan resmi ddrmesi

u hikyede anlatld gibi Kazvinlilerin adetine gre; bedenlerine, ellerine,


omuzlarna, kendilerine zarar vermiyecek bir tarzda, ine ucu ile mavi dvmeler
ddrrlerdi.

Kazvinlinin biri, hamamda tellan yanna gitti; "Ltfen bana bir dvme
yap, ama tatllkla yap, canm actma." dedi.

Tellak; "Syle yiidim, ne resmi yapaym?" diye sorunca, Kazvinli;


"Kkremi bir arslan resmi yap." dedi.

2985 "Tali'im arslan burcudur. Arslan resmi dv. Gayret et ki tam arslana
benzesin. Rengi solgun olmasn."

Tellak; "Vcudunun neresine dveyim?" deyince, Kazvinli; "Omuzuma


dv." dedi.

Tellak, ineyi batrnca, acs adamn krek kemiine iledi.

Kazvinli yiit inleyerek; "Ey deerli usta, beni ldrdn; ne resmi yapyorsun?" diye sordu.

Tellak; "Arslan resmi yap demedin mi?" deyince, Kazvinli; "Neresinden


baladn?" dedi.

191

2990 Tellak; "Kuyruundan baladm." dedi. Kazvinli; "Ey iki gzm


kuyruu brak." dedi.

"Arslan kuyruunun szs kuyruk sokumumu szlatt; kuyruu, boazm


skt, nefesimi kesti.

Ey arslan yapan, sen kuyruksuz bir arslan yap, nk ine acsndan


yreime fenalk geldi, baylacam."

Usta, Kazvinli'ye acmadan, duyduu aclar dnmeden, arslann bir baka


tarafn yapmak iin ineyi tekrar batrd.

Kazvinli; "Aman, bu arslann neresi?" diye bard. Tellak da; "Kula."

dedi.

2995 Adam "Brak kula da olmasn ey usta, elini abuk tut!"

Tellak, bu defa ineyi baka bir tarafa batrnca, Kazvinli, yine feryada

balad.

"Bu nc de arslann neresi?" diye sordu. Tellak da; "Karndr, azizim."


diye cevap verdi.

Kazvinli; "Varsn arslan karnsz olsun, duyduum ac arttka artt, ineyi


ok batrma." dedi.

Tellak, ard, hayli zaman parma aznda kald.

3000 Sonra fke ile ineyi yere att da; "Dnyada bu i kimin bana
gelmitir?" dedi.

"Kuyruksuz, basz, gvdesiz arslan kim grmtr? Allah bile byle bir
arslan yaratmamtr."

Ey karde, ine acsna sabret ki, kendi kfir nefsinin inesi acsndan
kurtulasn.

Varlktan kurtulmu olanlara, gkyz de secde eder. Gne de. Ay da.

Kimin bedenindeki kfir nefis ld ise, gne de onun buyruuna girer,


bulut da...

3005 Gnlnde ilah ak ateini uyandran ve evresini aydnlatmay


renen kiiyi artk gne bile yakamaz.

Domas ve batmas belirli zamanlarda olan gne hakknda Cenab- nakk;


"Doduu ve batt zamanlarda, onlarn maaralarnn iine deil de sa ve sol
taraflarna giderdi." 206 diye buyurmutur.

206 Kehf Suresi 17.

192

Kll'e doru varan, klle ulaan cz'n btn dikenleri birer gl olur.

Cenab- Hakk yceltmek, ta'zim etmek nasl olur? Kendini hor, hakir
bilmek ki, kendini toprak gibi ayak altnda inetmeye layk grmekle olur.

Tevhid, Allah' bilmek nedir? Kendini Vahid'in, Bir'in nnde yakp yok
etmektir.

3010* Eer gndz gibi aydnlanmak, parlamak istiyorsan, geceye benzeyen,

gece gibi karanlk olan varln, benliini yak.

Bakn kimyada eritir gibi, varln, sana o varl verenin varlnda erit,

yok et.

Sen sk skya, "Ben"e ve "Biz"e yapmsn. Yoklua ve birlie


ulaamamsn, karlatn btn bu bozuk dzen iler, btn bu perianlklar, bu
ykntlar hep bu ikilikten meydana gelmededir.

Kurt ile tilkinin arslann maiyyetinde ava gitmeleri

Arslan, kurt, bir de tilki avlanmak iin daa, ormanla gitmilerdi.

Avlanmak iin, birbirlerine yardm etmeyi, yollar, belleri iyice tutmay


dnyorlard.

3015 O engin ovada, de beraberce, bir ok av tutacaklard.

Erkek arslan, onlarla beraber olmaktan, onlarla beraber avlanmaktan


utanyordu ama, yine de, ikram olsun diye, onlara yolda olmutu.

Byle byk bir padiaha, askerlerinin yolda oluu, ona yk olur, zahmet
olur ama, yine de "Toplulukta rahmet vardr." hadisine uyarak onlara katld.

Byle bir "Ay" yldzlarla arkada olmaya utanr ama, yine de cmertlii
yznden, onlarn arasnda yer alr.

Peygamber Efendimizin verdii karardan stn bir karar yoktur ama yine de
kendi kararn grmemezlikten geldi de, Allah'tan Peygamber Efendimize "Onlarla
dan, maverede bulun." 207 emri geldi.

3020 Terazide, arpann altnla arkada olmas, yani dirhem kefesine


konmas, arpann da altn gibi deerli olmasndan deildir.

207 Al-imran Sresi 159.

193

Rh, imdi bedenle yolda olmutur. Ruhu, beden korumaktadr. Bir zaman
iin kpek de, kap eiinde bekilik etmitir.

Kurtla tilki, heybetli arslann peinde daa doru gittiler.

leri yolunda gitti, bir da sr, bir kei, bir de semiz tavan yakaladlar.

Sava bir arslann peine taklan kiinin kebab, gece gndz, eksik olmaz.
3025 Avlar, l ve yaral olarak kanlar iinde srkleye srkleye dadan

ormana getirdiler.

Kurt ile tilki, doymazlk iinde idiler. Azlarnn suyu akyordu. Padiahlar
padiahnn bu avlar adaletle pay etmesini bekliyorlard.

Her ikisinin de bu tama', bu doymaz duygusu arslann iine dodu. Onlarn


bu tama'nn sebebini bildi, anlad.

Srlarn arslan, emri olan kii, gnlden geenleri bilir.

Ey dncelere dalmay adet edinen gnl, kendine gel de, ermi bir kiinin
yannda gnlne kt bir dnce getirme.

3030 O senin gnlnden geenleri bilir, yine de konumasna devam eder.


inden geenleri anladn gizlemek iin senin yzne gler.

Arslan, onlarn vesveselerini anlad. Ama, bir ey demedi.

Ama, kendi kendine; "Ey a gzl dilenciler, ben size hak ettiinizi
vereceim." dedi.

"Benim dileim ve ayracam pay, size yetmiyor mu? Benim lutfum ve


ihsanm hakkndaki zannnz bu mu?

Sizin akllarnz da, kararlarnz da benden, benim dnyalar ssleyen,


lutuflarmdan, ihsanlarmdan domaktadr.

3035 Resim ressama, beni kusurlu yaptn diyebilir mi? Resme, o kusuru, o
kt grn veren ressamdr.

Ey zamann yz karas olan kstahlar, bana kar byle kt zanda


bulunmak size mi kald?

Allah'a kar kt zanda bulunanlarn kafalarn uurmazsam, hatann, yanl


iin ta kendisini ilemi olurum.

Bu dnyay, sizin aybnzdan kurtaraym da, bu hikye, dnya durduka


sylensin dursun."

Arslan bu dncelere dalm, aka glyordu. Fakat arslann


glmsemelerine inanma.

194

3040 Dnya mal, dnya nimetleri, Hakkn kullarna lutfu, ihsan, adeta
mnevi tebessmleri gibidir. Fakat dnya mal bizi aldatr, aklmz bamzdan alr,
marur ve perian eder. 208

208 Ankarav Hazretleri bu beyti erh ederken yle buyuruyor: "Zenginlik, yksek makam, hre
t, rhen as!

olmayan, hidayete eremeyen, takva sahibi bulunmayan kiileri aalara dren birer tuzaktr,
tlah mekirdir."

Ey kadri yce kii, yokluk, yoksulluk, hastalk bir bakma senin iin mal ve
mlkten daha iyidir, daha hayrldr. nk zenginlik, mal ve mlk glmseme
tuzan kurar, sonunda seni drverir.

Arslann kurdu imtihan etmesi; "Ey kurt! Avlar


aramzda pay et." demesi.

Arslan; "Ey tecrbeli, ihtiyar kurt, bu avlar aramzda pay et de yeni bir
adalet gster." dedi.

"Pay etme iinde benim vekilim ol da, senin tabiatnn nasl bir yaratlta
olduu meydana ksn."

Kurt dedi ki: "Padiahm, yaban kz senin payn olsun, o da byk, sen
de byksn, semizsin eviksin.

3045 Orta boyda, orta irilikte olan kei de benim olsun; tilki, sen de, yanlmadan, hi ses karmadan tavan al, tavan tam sana gre."

Arslan; "Ey kurt!" diye kkredi. "Bu sz nasl syledin? Bir daha syle
bakaym. Ben burada iken sen nasl olur da ben ve sen diye konuabilirsin?

Kurt, ne kpek oluyor ki, benim gibi esiz, benzersiz bir arslann yannda
kendini var gibi grebiliyor?

Ey kendisine varlk veren eek, beri gel." dedi; kurt yanna gelince, arslan
bir pene vurdu, onu paralad.

Arslan, kurtta akl olmadn, doru bir karara varamadn grnce


cezasn vererek onun derisini bandan syrd.

3050 Dedi ki: "Mademki beni grmek, seni senden almad. Byle bir cana
inleyerek lmek gerektir.

Huzurumda yok olmadn iin senin boynunu vurmak lzm geldi.

3102 Arslan, iki ayr stnlk, iki ayr ba olmasn diye kurdun kafasn
kopard.

195

Ey koca kurt, madem hayvanlar padiahnn nnde, kendini l saymadn.


Cezan gr, ite; "Biz onlarn intikamn aldk." 209 ayet-i kerimesinin hkm budur.

209 A'raf Sresi 136.

Ondan sonra arslan, yzn tilkiye evirdi de; "Haydi." dedi. "Bunlar
yemek iin sen pay et."

3105 Tilki secde etti, sonra dedi ki: "Ey yce padiah, u semiz kz, senin
kuluk yemein olsun.

u keiden de, aziz padiahmzn le yemei iin bir yahni yaplr.

Tavan ise, ltuf ve kerem sahibi padiaha, akamleyin bir erez olur."

Arslan; "Ey tilki!" dedi. "Adalet me'alesini sen yaktn, byle haka pay
edii sen kimden rendin?

Ey ulu kii, bu akllca ii nereden rendin?" Tilki dedi ki: "Ey cihan
padiah, bunlar ben kurdun bana gelenlerden rendim."

3110 Bunun zerine arslan tilkiye; "Mademki kendini bizim akmza


tamamiyle baladn. Avlarn de senin olsun, n de al gtr." dedi.

"Ey tilki sen tamamiyle biz oldun, bizim oldun. Artk seni nasl incitebiliriz?

Biz de seniniz, btn avlar da senin. Artk, yedinci kat gn stne ayak
bas, yksel. 210

210 Bu beyitte u hadis-i erife iaret edilmektedir: "Bir kimse Allah'n olur, her eyini hat
ta kendini Allah'a verirse,
Allah da onun olur."

Alak kurdun bana gelenden ibret aldn iin artk sen tilki deilsin,
benim arslanmsn." dedi.

Akll o kiidir ki, dostlarnn kanlmas mmkn olan belalara dp


llerinden ibret alr.

3115 O zaman tilki; "Arslan, bana bunu kurttan sonra teklif etti." diye
yzlerce krde bulundu.

Eer nce bana; "Bunlar sen pay et." diye emretseydi, onun penesinden
canm kim kurtarrd?

u halde Allah'a krler olsun ki, bizi bizden nce gelip helk olanlardan
sonra dnyaya getirdi.

Getirdi de, Cenab- Hakkn, gemi zamanlarda gelip geenlere ne cefalar


verdiini, duyduk rendik.

196

nce gelip geen kurtlarn, balarna gelenlerden ibret alr da, tilki gibi
kendimizi koruruz.

3120 O Hakk Peygamberi, o gerek peygamber, bu yzden hadisinde bize;


"mmet-i merhume." (=Allah'n merhametine, acmasna layk olmu mmet) diye
buyurdu.

Ey byk adamlar, o kurtlarn kemiklerini, kllarn, ortaya koyduklar


eserleri grn de ibret aln.

Akll insanlar Firavunlarn, Ad kavminin bana gelenleri duyunca, u


varlktan da geer, hrs ve gururu da brakr.

Varlktan, kendini byk grmekten, hrstan vazgemezse, bu sefer onun


halinden, onun sapklndan bakalar ibret alr.

Allah'tan baka her ey fanidir.

3052 Allah'n zatndan baka her ey fanidir. Mademki O'nun zatnda yok
olmamsn, artk varlk arama.

Kim bizim zatmzda, hakkatmzda yok olursa, "yok olmak"tan kurtulur,


beka bulur.

nk o "illa"dadr; "la"dan gemitir. Makam "illa" da olanlar ise yok olup


gitmez, yani Hakk'ta fani olamaz. 211

211 Tevhidi bildiren "La ilahe illallah" cmlesinde kabul ve inkar kelimeleri bir arada geer.
"La ilahe" dediimiz
zaman, Allah'tan baka tanr inkar edilir, "illallah"da ise Allah'n varl tasdik ve kabul o
lunur, ite bu tevhid kelimelerini
syleyenlerden bir ksm Allah'tan baka tanry inkar eder de, yalnz Allah vardr demez. By
le kiiler "La"dan gemitir.
"lla"da taklp kalmtr. Halbuki, kurtulu yolunu bulan mmin; Allah'tan baka tanry dei
l, kendi de dahil olmak zere,
Allah'tan ne varsa her eyi inkar eder, onlar yok bilir.

3055 te bu yzdendir ki, kim Hakkn kapsnda "ben" ve "biz" diyerek


varlk iddia ederse, o kapdan kovulur, la makamnda dolar durur.

Birisi geldi, bir dostun, bir sevgilinin kapsn ald. Sevgilisi ierden; "Ey
gvenilir kii, kimsin?" diye seslendi.

Kapy alan; "Benim." deyince, sevgilisi; "Git." dedi. "Senin iin ieri
girme zaman deildir. Byle, bir mnevi nimetler sofrasnda ham kiinin yeri
yoktur."

Ham kiiyi, ayrlk ve firak ateinden baka ne piirebilir? Nifaktan, iki


yzllkten onu ne kurtarabilir?

197

O zavall adam kapdan dnd, tam bir yl yollara dt, sevgilisinin ayrl
ile yand, yakld.

3060 O yank k ayrlk atei ile pierek dnd geldi, dostun evi etrafnda
yine dolamaa balad.

Azndan sevgiliyi incitecek bir sz kmasn diye, yzlerce korku ile


yzlerce defa edebi gzeterek kapnn halkasn vurdu.

Sevgilisi ierden; "Kapy alan kimdir?" diye bard. Adam; "Ey gnlm
alm olan! Kapdaki de sen'sin." cevabn verdi.

Sevgilisi; "Mademki imdi 'sen' 'ben'sin. Ey 'ben' olan; 'ben'den ibaret olan;
ieri gir. Bu ev dardr. Bu evde iki 'ben'i alacak yer yoktur. 212

212 3056 numaral beyitten sonraki 7 beyti Hz. Mevlna bir hadis-i erifi aklamak iin syle
mitir. Hadis
kitaplarndan Masabih'de Hz, Cabir'den rivayet edildiine gre: "Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v)
Efendimizin hcresi kapsna
gittim. Kapy aldm. 'Kim o?' dedi. 'Benim' cevabn verdim. Benim, 'ben' deyiimden Resl-i
Ekrem holanmad da 'Ben!
Ben!' diye buyurdu." Bu hadisi erheden Tenvir kitabnda deniliyor ki: "Peygamber Efendimiz, C
abir'in 'ben' kelimesini

sylemesine rz olmad. nk, 'ben' sznde benlik, kibir, byklk vardr. Bu konuyu gerei
gibi anlamak iin u hususu
hatrlamamz lzm: Varlk; vacib ve mmkn olmak zere ikidir. "Vcud- Vacib" Hakk'm varl
dr. "Vcud- Mmkn"
halkn varldr. Halkn varl, Hakk'm varl ve onun var etmesiyle mmkndr. Birincisi g
erek varlk, ikincisi itibar,
hayal varlktr. Gnee nisbetle glge, denize nisbetle dalga gibidir. Dalgann, deniz varl
na kavumas iin dalgalktan
kurtulmas gerekir. "Zuhur ile beni mevcud gsterensin sen / O halde varlk olur mu gnlde se
nsin sen."

neden geirilecek iplik, iki ayr iplik olursa, ucu atallar da ineden
gemez. Mademki, sen tek katsn, birsin; gel bu ineden ge."

Allah, her gn, her an yeni bir itedir.

3068 O'nun elinde, her olmayacak ey olacak hale gelir. Her ba kaldran,
her azgn, O'nun korkusu ile yatr, sakin olur.

Sen anadan doma krleri, czzamllar bir tarafa brak, l bile, ok gl,
aziz ve esiz Allah'n emri ile dirilir.

3070 Yokluk yok iken, lden de l iken, O'nun var etme gc ile aresiz
kalr da varlk lemine gelir.

198

Gklerde ve yerde bulunanlar, her eyi O'ndan isterler. nk tm


varlklarn O'na borludurlar. Cenab- Hakk, her gn, her an yeni bir itedir.
"Kimilerini yaratrken, kimilerini ldrr. Bir hali giderir, baka haller getirir."
ayetini oku da, Allah' kesinlikle isiz, gsz sanma. 213

213 Rahman Sresi'nin 29. yetine iaret var.

Onun en hafif, en kk ii, her gn bu dnyaya ordu yollamasdr.

Bir orduyu, doacak ocuklarn dllenmesi iin babalarn bellerinden


analarn rahmine gnderir. 214

214 Analarn rahimlerine gnderilen erlik sularnda milyonlarca spermin bulundur yedi yz sene
evvel Mevlna nasl
olmu da sezmi?

Bir ordu da, dnya erkek ve diilerle dolsun diye, rahimlerden yer yzne
gnderdii ocuklar ordusudur.

3075 Cenab- Hakk bir orduyu da herkes yaptklarnn karln grsn


diye yer yznden, telere, ecel tarafna gnderir.

Kesret(=okluk)teki vahdet(=birlik)i grmeye gayret

et.

3080 Grnte kemend iki kattr. Ama yapt i tektir.

Ayaklar, ister iki ister drt olsun, bir yolda yrrler; iki azl makasn da
kesmesi birdir.

Bez ykayan u iki arkadaa bak, her ikisinin de yaptklar i, grnte


birbirine aykrdr.

Biri bezi suya vurur, teki alr kurutur.

teki, yine kuru bezi slatr; bylelikle sanki, onlar birbirine zt, birbirlerine
aykr hareket ederler.

3085 Fakat birbirine aykr grnen, zt den bu ileri yapan bu iki kiinin
gnl birdir. Onlar bir ii yapmaya koyulmulardr, onlar birbirlerinden
razdrlar.

Her peygamberin, her velnin ayr bir meslei, ayr bir merebi vardr. Ayr
bir yolu, yordam vardr. Fakat hepsi de kendilerine gnl verenleri Hakka
gtrdkleri iin, hepsi de bir yolda, hepsi de Hakk yolundadr.

199

Gerek szler ilham yoluyla telerden gelmektedir.


Dinleyiciler ilgi duymazlarsa sz syleyen elbette szn

keser.

3087 Dinleyicileri uyku bastracak olursa, sz deirmenin talarn su


gtrr.

Bu suyun ak, deirmen iin deildir. nk, suyun asl yolu, deirmenin
tesindedir. Bu su, deirmene sizin iin gitmektedir.

Sizin deirmene ihtiyacnz kalmaynca, deirmenci, suyu yatana


koyuverir. Asl dereye akar.

3090 Szn aza gelip sylenmesi, bir ey retmek iindir. Yoksa, o


szn ite, gnlde baka bir ark vardr.

Sz sessiz sedasz bir kere daha dnp gelmeden, kylarndan rmaklar akan
hakikat glenlerine kadar gider. 215

215 Kamil insann gnl, her an, ilah ilham esintisinden yararlanmaktadr. Anlayl, uyank
dinleyici bulunursa, o
ilah esinti, gnlden aza gelir; dinleyicinin kulana gider. Kabiliyetli dinleyici bulunma
d takdirde, ilhamlar, kmil insann
gnlnden geldii yere, telere gider. Hz. Mevlna bir baka Mesnevi beytinde dinleyicinin ri
f olduu takdirde konuan nasl
etkilediini dile getirir de, "Dinleyiciler hakikate susam ve hakikati arayan kiiler olursa
, vaiz l bile olsa dirilir, konukan

olur." (Mesnevi, c. I, 2379) diye buyurur.

Allah'm, szn harfsiz ve sessiz olarak belirdii o makam, canmza sen

gster.

Gster de tertemiz can, ban ayak yapsn da, o uzak m uzak, o geni mi
geni yokluk lemine, yani rhlar lemine gitsin.

Rhlar lemi pek geni, usuz bucaksz, sonsuz bir lemdir. Bu hayaller, bu
varlklar hep oradan mnevi gda alrlar, feyz alrlar.

3095 Hayal lemi, rhlar lemine nisbetle pek dardr. Bu yzdendir ki,
hayallere dalmak, gam ve kederlere sebep olur.

u varlk lemi, hayal leminden de dardr. Bu yzdendir ki aylar, bu


lemde hilal (yeni ay) gibi grlr.

Bu duygu ve renk leminin, bu dnyann varl, dar bir zindandan daha

dardr.

200

Bu duygu ve renk leminin pek dar oluunun sebebi; czlerden, unsurlardan


bir araya gelii, sayya giriidir. Duygularmz terkip ynne gitmekte, bizi meydana
getiren unsurlara taklp kalmakta ve dnyay bize zindan etmektedir.

Sen eer birlii, o birlik lemini istiyorsan, o duygular iyi kullan da kesret
leminden kurtul, vahdet lemi (=birlik lemi) ynne gel.

Nuh(a.s.)'n:

"Benimle uramayn, Allah ile uram olursunuz;


nk, benim u grlen varlm, Hakk'a perde
olmutur." diye kavmini korkutmas.

Nuh(a.s.) dedi ki: "Ey benim szm dinlemiyenler, ey ba ekenler ben


ben deilim, ben nefsan candan ldm, benlikten kurtuldum. Canan ile dirildim,
canan ile yaamaktaym.

3125 Ben her insanda bulunan aa duygulardan, beer hislerden kurtulduum, Hakkn varlnda yok olduum iindir ki, Cenab- Hakk, gre gzm, iiten
kulam ve anlaym olmutur.

nk ben, artk ben deilim; bu ses, bu nefes "H"dan yani Allah'tandr.


Bu szn karsnda, sz syleyen, inkarda bulunan kfirdir."

Hz. Nuh' da Cenab- Hakk'm kudret eli bulunmasayd, irk lemini bir tufan
ile nasl karma kark ve alt st edebilirdi?

3138 Btn "biz"i ve "ben"i onun nne koyun, mlk onundur. Mlk O'na

verin.

3140 nk, o tertemizdir. Sanma layk olmayan her eyden, noksan


sfatlardan mnezzeh olmakla vlr. Gzel eylere de muhta deildir, ze, kabua
da.

O padiahlar padiahnn hi bir eye tama', hi bir eye arzusu yoktur.


Btn bu devleti ve nimeti halk iin yaratmtr. Ne mutlu bunlar bilene, anlayana.

Dnya mlk, devlet ve saltanat, hatta dnya ve ahiret, bunlar yaratm


olan Allah'n ne iine yarar?

201

Noksan sfatlardan mnezzeh olann huzurunda gnl, gz koruyun

gzetin de, kt zanlar yznden utanca dmeyin.

3145 O, gizli eyleri de, dnceleri de, kuruntular da, arayp taramalar da
halis stn iindeki kl gibi grr.

Suretten, ekilden geip gnln dnya sevgisinden ve kt huylarndan


artan kii, gayb suretlerine, gizli eylere ayna olur.

Bizim gizli eylerimizi de, phe yok ki anlar. nk; "Mmin, mminin
aynasdr."

"Gzleri yzlerinin nru ile nrlansn." diye


padiahlarn arif sofileri karlarna oturtmalar.

3150 Her halde bunu iitmisindir, hatrlar olmalsn; padiahlarn bir adeti

vard.

Yiitler, pehlivanlar padiahlarn sol taraflarnda dururlard. nk yiitlik


ve cesaret duygusunun yeri olan yrekler, bedenin sol yanndadr.

Defterdarlarla katiplerin yeri ise, sa tarafta idi. nk yaz yazmak ve


defter tutmak sa elin iidir.

Sofilere padiahn karsnda yer verirlerdi. Zira, sofiler, cann aynasdr. Ve


manen "aynadan daha parlaktrlar.

Onlar, gnl aynasnda hi grlmemi, dokunulmam ekiller, hayaller


belirsin diye, gnllerini zikirle ve tefekkrle cilalamlardr.

3155 Aynay mayas, yaratl temiz ve gzel olan kiilerin nne

koymaldr.

nk, gzel kendi gzelliini grmek ister; bu sebeptendir ki, gzel yz


aynaya ktr. Gzel, cana cila verir, kalbi kuvvetlendirir. 216

216 Ey gzel varlk, bir iki gn dene de aynaya bakma, kendi gzelliinden ayr dmenin acs
na katlanmak,
sabretmek ne kadar zordur!" anlamna gelen bir beytinde Nahifi merhum ne gzel sylemi:

"Mir'ata bakma, bir iki gn, eyle tecrbe Sabreylemek firakna mkil deil midir?"

202

Yusuf(a.s.)'n huzruna bir misafir gelmesi ve Hz.


Ysuf un ondan armaan istemesi

ok uzak yerlerden, kalbi sevgi ve efkatle dolu bir dost geldi, Ysuf
Aleyhisselam'a misafir oldu.

Onlar ocukluktan beri birbirlerini tanrlard. Ahbablk yastna beraberce


yaslanmlard.

Misafir, Hz. Ysuf a, kardelerinin ettikleri cefalar, hasedleri hatrlatt.


Ysuf (a.s.) da; "O hased bir zincirdi. Biz de arslandk, bu yzden bizim boynumuza
taklmt." dedi.

3160 "Arslana zincire vurulmaktan utan gelmez. O tecell ilah bir kaza idi.
Biz Hakkn kazasndan ikyet etmeyiz.

Arslann boynunda zincir olsa da o yine btn zincir yapanlarn kuvvet


bakmndan emridir."

Misafir; "Kuyuda, zindanda halin nice idi?" diye sordu. Ysuf (a.s.);"Ayn
eksilip hilal haline gelmesi gibi idim." cevabn verdi.

Grmez misin? Ay grnmez olur, sonra yeni ay haline gelir de iki bklm
olur, ama sonunda yine gk yznde bedir haline gelir, dolunay olur.

nci tanesin! havanda dverler. Ama kadri yine ycelir, ya srme olarak
gze ekilir, yahut da macun haline getirilir, kalp ferahl iin yenilir.

3165 Buday topran altna atarlar ama, o topraktan baaklar devirirler.


Sonra o buday deirmende ttler de deeri artt. Cana can katan ekmek oldu.

Ekmek haline gelen o buday daha sonra, azda diler arasnda inerler,
ezerler. O zaman da bir akllya akl olur, kiinin anlay olur, can olur.

Daha sonra da o can, akta yok olup gidince budayn bana gelenler,
ekincileri artmtr.

Bu szn sonu gelmez, sen geri dn de o iyi kalpli misafirin Hz. Yusuf a ne
dediini anlat...

3170 Hz. Ysuf, bandan geenleri anlattktan sonra misafire; "Dostum."


dedi. "Syle bakalm, bize ne armaan getirdin?

203

3192 Haydi getir bakalm armaann" deyince misafir bu istekten ok


utand da, sanki feryad eder gibi;

"Sana armaan getirmek iin, bir ka eye baktm." dedi. "Fakat hi birini
gzm tutmad, hi birini sana layk gremedim.

Bir tane byklndeki altn krntsn bir madene, bir damlay bir denize

armaan olarak nasl gtrrm?" diye dndm.

3195 "Huzuruna, gnl ve canm bile getirmi olsam Kirman'a kimyon


gtrm saylrm.

Senin gzelliinden baka hangi tohum vardr ki, bu Msr lkesi anbarnda
bulunmasn? Ancak, senin gzelliinin bir ei, bir benzeri olsun.

Sana gnl nru gibi tozsuz, lekesiz, parlak bir ayna getirip sunmay layk
grdm.

Ey gne gibi gk yznn nru olan Ysuf, sana gnl nurundan bir ayna
getirdim ki, o aynaya baktka kendi gzel yzn gresin ve kendinde bulunan
gzellii grerek hayran olasn...

Ey gzmn nru, sana ayna getirdim ki, ona baktka ve gzel yzn
grdke, beni de hatrlayasm."

3200 Misafir bunlar syledikten sonra koltuunun altndan bir ayna kard,
Hz. Ysufa sundu. Zaten gzeller hep aynaya bakarlar. 217

217 Hz. Mevlna, Divan- Kebr'indeki u beyitte de ayn duyguyu ifade buyurur:

"Tu ra ey Ysuf- Msr armagan unin yine-i ren haridem" (Divan- Kebr, 1508)

(Ey Msr Ysufu, sana byle nrlu, tertemiz parlak bir ayna armaan olarak satn aldm.)

Varln aynas nedir? Varln aynas yokluktur. Ey Hakk k! Eer


ahmak deil isen, Hakkn huzuruna yokluk gtr.

Armaan

Dostlarn yanna eli bo gelmek, deirmene budaysz gitmeye benzer.

Cenab- Hakk, maher gnnde, halka; "Kyamet gn iin ne armaan


getirdiniz?" diye soracak.

204

Sizi ilk yarattmzda olduu gibi, eli bo, azksz olarak, tek banza
muhta bir halde geldiniz." diye buyuracak. 218

218 En'am Sresi'nin 94. ayetinin meali yle: "Ey insanlar, tek ve kimsesiz olduunuz halde b
ize geldiniz.
ocuklarnzdan, ailelerinizden, yaknlarnzdan hi biri sizinle beraber gelmedi. Sizi ilk ya
rattmzda yani ananzdan
doduunuz vakit de byle yapayalnz ve ciz, zavall bir halde idiniz. Size verdiimiz, ihsan
ettiimiz eyleri de, dnya malm
da arkanzda braktnz." Mevlna bu ayete iaret etmektedir.

"Haydi syleyin kyamet gn iin, armaan olarak ne getirdiniz?" 219

219 Merhum hocam Tahir'l-Mevlev hazretlerinin u ktasn alamadan geemedim:

"Eli bo gidilmez, gidilen yere Rabbim, bo gelmedim ben su getirdim. Dalar ekemezken o a
r yk
ki kat srtmda pek g getirdim."

3175 Yoksa, sizde dnyadan ahirete dnmek ve Allah'n huzuruna kmak


midi yok mu idi? Kur'an'n kyamet hakkndaki haberi, size bo mu grnmt?

Kyamet gnn inkar etmiyorsan, o dostun kapma byle eli bo olarak


nasl ayak atyorsun?

Azck olsun, uykuyu, yemeyi imeyi brak da Hakk'la buluacan zaman


iin bir armaan hazrla...

Ey Hakk k, geceleri az uyuyanlardan, seher vakitleri gnahlarnn


balanmasn isteyenlerden ol.

3180 Ana rahmindeki ocuk gibi azck oyna, kmlda da sana, nr gren
duygular balasnlar.

Ana rahmine benzeyen, u skntl, kasvetli, kederlerle dolu dnyadan dar


karsan, yer yznden daha geni, daha ferah bir leme km olursun.

"Allah'n yaratt yeryz genitir. Kulluk, ibadet edilecek yerleci oktur."


demilerdir ya, ite o geni yer, peygamberlerin gitmi olduklar yerdir; mn
lemidir.

O geni sahada, gnl daralmaz. Ya aacn dal orada kurumaz.

Uyku ve duygular

Ey Hakk yolcusu, sen imdi duygularn yk altnda ezilmektesin. Bu


yzdendir ki yorgunsun, bitkinsin, zayfsn, decek gibisin.

205

3185 Fakat uykuya varnca, duygularnn yknden kurtulursun. Yorgunluk


bitkinlik duymazsn. zntler, aclar gider. Zahmetten, skntdan eser kalmaz.

Biz gafiller, ancak uykuya dalarak, duygularmzn etkisinden kurtulurken,


veller, uyank iken de duygularnn yknden kurtulmulardr. Bu yzdendir ki, bizi
zen, perian eden olaylar onlar hi bir zaman zmez, onlar hi bir zaman
korkmazlar, mahzun olmazlar.

Ey inat kii, veller Ashab- Kehf dir. Onlar ayakta da, dnp dolarlarken
de uykudadrlar.

Cenab- Hakk onlar, kendilerinin haberi olmadan, durmadan saa sola


evirir, ie, gce sokar. 220

"'"Ashab- Kehf: Dinlerini korumak iin bir maaraya snm ve orada yzlere sene uyuyakalm
yedi kii ile
kpeklerine verilen addr. Allah onlar, uykuda olduklar halde sa ve sol taraflarna evirdi
ini Kur'an- Kerm' de beyan
buyuruyor. Kehf Sresi: 18.

Sa yana evirmek nedir? badetler, iyilikler, gzel, hayrl ilerdir. Sola


evirmek ise yemek, imek, bedene ait ilerdir.

3190 Bu iki eit i, peygamberlerde de, kendilerinin haberi olmadan, sesin


daa arparak geri gelmesi gibi meydana gelir.

Da, hayr olsun er olsun; senin sesini, sana geri gnderir. Ama, dan bu
iki sesten de haberi yoktur.

Kendini olgun sanmaktan daha kt bir hastalk


olmaz. Bu hastalk blis hastaldr.

3202 Varlk, ancak yoklukta grnebilir. Zenginlerin zenginlii, ancak


yoksullara yaptklar cmertlikle belli olur.

Her nerede yokluk, eksiklik bulunursa, oras btn sanatlarn, hnerlerin


aynas olur.

Zayf, hasta bulunmazsa hekimlik sanatnn gzellii nasl olur da kendini


gsterir.

3210 Noksanlar, kemal vasfnn; olgunluun aynasdr. Horluk da


stnln, bykln aynasdr.

nk, ztt meydana karan, onun ztt olan eydir. Baln tatll, sirkenin
ekilii ile belli olur.

206

Kendi noksann gren kii, olgunlamaya doru on at atlatarak koar.

Kendini olgun sanan zavall ise. Celal sahibi Allah'a doru, bu zann
yznden ykselemez.

Ey kendini olgun gren kii, senin ruhunda kendini olgun sanmaktan daha
kt bir illet olamaz.

3215 Senden bu kendini beenme, kendini olgun grme hastal gidinceye


kadar gnlnden, gznden ok kanlar akar.

Bu hastalk, iblis hastaldr, iblis, benlie kaplmt da; "Ben dem'den


daha hayrlym." demiti. Aslnda bu hastalk, her mahlukun, her insann nefsinde
vardr.

blis hastalna tutulmu kii, her ne kadar bazen kendini hor ve mtevazi
grr, yle gsterirse de sen dibinde pislik bulunan bir derenin suyunun saf
grnne aldanma...

Ey alak gnlllk, tevazu perdesi altnda benlik hastaln gizleyen kii,


birisi denemek kast ile seni kzdracak, coturacak, kartracak olursa, iinde pislik
bulunan su bulanr da pisliin rengi meydana kar.

Ey gen, ey toy kii, her ne kadar, senin varlnn rma, kendini sana, saf
duru ve lekesiz gibi gsterirse de aldanma. Onun dibinde pislik vardr; bulanmak iin
frsat beklemektedir.

3220 Yol bilen, anlayl pir, nefis ve ten balarna ark aar, su aktr da
oradaki pislikleri temizler.

Pis ve murdar bir su aknts necaseti, pislii temizleyebilir mi? nsann


kendi bilgisi, kendisinde bulunan aa duygular iinden sprp atabilir mi?

Bir kimse, kendi deresini nasl temizleyebilir? nsann bilgisi, ancak Allah'n

ilminden feyz alnca yararl olur.

Vahiy katibine vahyin vurunca, ayeti Peygamber


efendimizden nce okumas ve "Bana da vahiy geliyor."

diye saptmas

Hz. Osman'dan nce bir katip vard ki, vahiy olunan ayetleri dikkatle
yazmaya alrd.

Hz. Peygamber kendisine vahy edilen ayetleri syleyince, o her bir kada
yazard.

207

3230 Vahyin nrlar o katibe de vurunca, gnlne baz hikmetler doard.

Peygamberimiz de, onun gnlne doan hikmetleri aynen ifade buyururdu.


O zavall kii, bu yzden ne oldum delisi oldu da yoldan kt.

"Allah nru ile nrlanan peygamber ne sylyorsa, o hakikat, benim


gnlme de douyor." demee balad.

Onun bu dncesinin , Reslullah Efendimize aksetti. Allah'n kahr


da, o katibin canna geldi att.

Hem katiplikten kt, hem dinden. Kin gderek, Reslullah Efendimizin ve


slam Dininin dman oldu.

3230 Hz. Mustafa (s.a.v) Efendimiz; "Ey inat kfir, mademki nr


sendendi, neden imdi nrsuz kaldn, kapkara kesildin?

Eer ilah bir nr kayna olmu olsaydn, senden byle kapkara su fkrr

m idi?" diye buyurdu.

unun bunun yannda ad ktye kmasn diye katip, azn ap bir ey


sylemedi.

Bu nedenle, iin iin yanp yaklyor, fakat tuhaf u ki, gururundan tevbe
edemiyordu.

Ah ediyordu, fakat bu faydasz bir ah idi. Zira kl gelmi ba uurmutu.


3254 Hikmetin gnlne aksedii, o kt huylu katibi yoldan kard. Sen de

kendini grme, kendinde bir eyler bulma da, bu grn seni doru yoldan
saptrmasn.

Gnlnde bulduun manev zevkten tr gurura


kaplma. Kendini grme, kendini bir ey sanma.

3254 Kardeim, gnlnde bulduklarn, sana akp gelen hikmet, gzel


duygular, mnevi zevkler senin deildir. Abdaln yani bir velnin himmetidir. Bu
duygu sana ereti olarak verilmitir.

Bir velnin kitabn okudun, szlerini duydun, gnl evi kendinde bir nr
bulmutur. Ama, bu nr evi ok aydnlk olan komudan gelmektedir.

Allah'n ltf eseri, sana gelen nrdan, gnlnde bulduun mnevi zevkten
tr gurura kaplma; bunu verdii iin Allah'a kret. Szme kulak ver, sakn ha,
kendini grme, kendini bir ey sanma.

108

Yzlerce yazklar olsun, yzlerce eyvahlar olsun, kendisine akseden bu


ereti hali, bu ereti hikmeti kendinden bilmi ve Hakk kapsndan uzaklam
kiiye, mmetlere...

Ben hangi makamda, hangi mertebede olursa olsun, kendini hakikat


sofrasna ulamam ve Allah'a yaknlk nimetine ermemi gren kiinin kuluyum,
klesiyim.

3260 Hakk yolcusunun bir gn kendi evine ulaabilmesi iin, bir ok konaklar brakp gitmesi gerek.

Kardeim, Hakka yaknlk, sonu olmayan bir dergahtr. Byle olduu iin
hangi makama, hangi mertebeye varrsan, sakn durma, Allah ak ile ilerle...

Demirci ocanda, demir kpkrmz oldu ama, aslnda, o kpkrmz deildir.


O renk, ocan ona verdii ereti bir renktir.

Penceredeki cam, yahut ev nrlanrsa, aydnlanrsa, o nru, o aydnl sakn


camdan ve evden bilme. O nr ve aydnlk gnetendir. Her bina, her duvar; "Bende
aydnlk var. Bu aydnlk bakasnn deil, benimdir." diye sylenir.

Gne de der ki: "Ey zavalllar, ey anlayszlar, ben bataym da aydnln


kimden olduunu, nereden geldiini anlayn."

3272 Suyun kaynay nasl atein eseri ise, dilin konumas, gzn grmesi,
kulan iitmesi de rhun , rhun eseridir.

Rhun nasl bedene vuruyor, onu etkiliyorsa, Hakkn velsi olan


abdaln da benim ruhuma vurmadadr.

3252 Bu duygular duyduun iin neelen, sevin; Hakk yolunda sakn


mitsizlie dme. Darda kalana, feryad edene yeti; Allah'a yalvar, feryad et...

De ki: Ey balamay, affetmeyi seven Allah'm, bizi affet. Ey eskimi,


yerlemi, mzminlemi hastalklarn hekmi, bizi bala.

3274 unu iyi bil ki, cann can olan vel, bir candan ayak ekecek olursa, o
can cansz bir beden haline gelir. 221

221 Cann cansz oluu nedir? Bir velnin ile nru ile aydnlanmayan rh, "insan rh" v
asfn kaybeder de
hayvanlarda bulunan "hayvani rh" olur. Byle bir kii, hayvani rhla hareket eden, gezip dola
an bir cesed gibidir.

209

Yaz mevsiminin yeilliklere, rhun da bedene


seslenmesi.

3265 Bahar mevsimi gelince, yeillikler; "Biz kendiliimizden yeerdik,


sevinliyiz, glyoruz, pek gzeliz." derler.

Yaz mevsimi onlara der ki: "Ey varlklar, ben geip gidince halinizi
grrsnz."

Beden de gzellii ile vnr, nazlanr durur. nk onda gcn


kuvvetini, kolunu kanadn gizlemitir.

Rh bedene seslenir de der ki: "Sen de kim oluyorsun? Ey sprntlk, bir


iki gn benim mla dirilip yaadn.

Halbuki iven, nazn cihana smyor. Dur hele senden bir ayrlaym, halini
o zaman gr."

3270 Ey gzel varlk, senin iin yanp tutuanlar, sen lnce abucak senin
mezarn kazarlar. Bir an nce seni evinden atarlar. Sonra, seni ylanlara, karncalara
gda olmak iin topraa gmerler.

Sen hayatta iken, evinde, ok defa senin nnde lme rz olan yok mu?
te o, cesedinin pis kokusundan burnunu tkar.

Hak yolunun balar ve engelleri

3270 Allah, namus, ar ve hayay yz batman arlnda bir demir ba, bir
demir buka haline koymutur. Nice kiiler bu grnmez baa balanp
kalmlardr.

Kibir ile kfirlik, Hakk yolunu yle bir balamtr ki, kibirli olan, kfir
olan aka ah bile edemez.

Cenab- Hakk buyurdu ki: "Biz onlarn boyunlarna, enelerine kadar varan
demir enberler geirdik. Bu yzden onlar, balarn kaldrmaya zorlanmlardr." Bu
zincirler, bizzat insann kendindendir, kendi iindendir. Hariten vurulmu da
deildir. 222

222 Bu ve bundan sonraki beyitte Yasin Suresi'nin 8-9. ayetlerine iaret vardr. Beyitlerde ge
en balar, manev
balardr. Dnya sevgisi, nefsan duygular, hiddet ve ehvet gibi batn zincirlerdir. Bu bal
ar, gnahkarlarn balarn Hakk
yoluna evirtmez, onlar balarn yukar kaldrmlar, hakikati gremez olmulardr.

"Onlarn nlerine, ardlarna engeller koyduk, gzlerini perdeledik." diye


buyurdu. Bu hale den, nndeki, ardndaki engeli gremez.

210

O, ne dikilen engel, ovann rengindedir, grlmez ve bu engele urayan,


bu engelin kaza ve kader engeli olduunu bilemez. 223

223 lediimiz gnahlar, beden ovasnda bulunan sfatlarn, huylarn rengine brnr de, ar,
namus, kibir, kfr,
hiddet, ehvet halinde karmza karlar. Gafil kii bilmez ki, bizi Hakk yolundan alkoyan b
u engeller, ilah kazann
engelleridir. Bu ilah takdirin, bu aln yazsnn nnde ancak iyilik yaparak, sadaka vererek
, ok ibadet ederek, insan gibi

yasayarak, yoksullara yardm ederek ksmen kurtulabiliriz.

Bir arifin u anlamdaki beyti de gsteriyor ki, Hakk klar iin en byk sed, en byk enge
l varlk-benlik'tir:
"Aklar iin varlktan baka byk bir set, bir engel yoktur. Bu sebeple varlktan, benlikten
kurtulmu kiiler iin, muhabbet
yolunda bir tehlike yoktur."

3245 Senin bu dnyada karna kan, seni etkisi altnda brakan fani
sevgilin, gerek ve asl sevgilinin yzn gstermee engel olmaktadr. Sahte mrid
de, senin gerek mridinin szn dinlemene mani olmaktadr.

Nice kfirler var ki, din sevdasna dmlerdir. Gerek dini bulacak gibi
olmulardr. Fakat ar, namus, kibir, u ve bu onlara ba olmutur.

Bu gizli bir badr ama, demirden de beter ve kuvvetlidir. Demir ba ancak


balta krar.

Demir ba, demir zinciri krmak, ondan kurtulmak mmkndr. Fakat,


gaybn balad gizli baa, kimsecikler are bulamaz.

Felsefeci gnl ehli olmad iin aklna gvenir de


inkar yollarna sapar.

3278 Felsefeci aklnca dncelere dalar, fikirler yrtr, zanlara kaplr da,
cansz sand varlklarn dile gelmelerine, konumalarna inanmaz. Ona de ki: "Sen
git de ban duvara vur."

Suyun szn, topran szn, baln szn ancak gnl ehli duyar,
anlar; sen anlyamazsn.

3280 Hannane Direi'nin iniltisini inkar eden felsefeci, vellerin duygularna


yabancdr. 224

224 Medine'de ilk mescidde minber yoktu. Reslullah Efendimiz (s.a.v.) mihrabn yannda buluna
n bir hurma direine
dayanr, hutbesini irad buyururdu. Cemaat oalnca geride kalanlar, aziz Peygamberimizi grem
iyorlar, mbarek szlerini
gerei gibi iitemiyorlard. Bu sebeple, basamakl, stnde oturacak yer olan kk bir min
ber yapld. Peygamber
Efendimiz mihrabn yanna konulmu olan bu mtevaz minbere kp hutbesini okumaya balaynca
, evvelce hutbe okurken
dayand di- rekten iniltiye benzer bir ses duyuldu. Orada bulunan cemaat bu sesi, bu iniltiy
i duydu. Peygamberimiz (s.a.v.),
minberden indi, gidip o direi okad, ses kesildi. Peygamberden ayr dt iin inleyen bu
diree "nleyen Direk" anlamna,
"Hannane" dendi.

211

O der ki: "Vellere kar gnllerde uyanan sevda, ar sevgi, insanlarda bir
ok hayaller yaratr, onlarn dncelerini etkiler de, onlar olmayacak eylere
inandrr."

Halbuki bu dnce, felsefecinin fesad ve kfrnn aksidir. Bu inkar hayali,


ona fikrinin arpklndan, inannn bozukluundan gelmitir.

Felsefeci, eytan da inkar eder. Fakat inkar ettii anda, bir eytann, yani
nefsinin maskaras olduunun, sapttnn farkna varamaz.

Ey filozof, eytan grmedi isen, kendine bak, yznden eytanlk akyor.


Alnnda da sefahatin, lgnln izleri var.

3285 Gnlnde phe olan, kvranp duran kii de dnyada gizli bir
felsefecidir.

Filozof mereb olan, fakat Allah'a dine inanan baz kiilerin zaman zaman
felsefe damarlar kabarnca inkara dnerler, yzleri kararr.

Ey mminler, uyank olun, saknn; o damar , o felsefeye inan fikri sizde


de var. Sizde daha bilmediiniz, akl erdiremediiniz nice sonsuz lemler var.

Ey Hakk k, sakn kendine gvenme. Yetmiiki milletin, yetmiiki eit


inanc, senin gnlnn derinliklerinde gizlenmi, frsat kollamaktadr.

Din yznden gsz dtn bir gn, slam'a aykr olan bu inanlardan
biri, seni doru yoldan karrsa, eyvahlar olsun haline. 225

225 Bir hadis-i erifte: "slam'n yetmi frkaya ayrlaca, bunlarn yetmi ikisinin sap
klk iinde olaca, yalnz
bir frkann doru yolda bulunaca, bu frkann da, snnet ehli frkasnn yolu olduu" beyan
buyurulmutur. Bu beyitte bu
hadise iaret edilmektedir. Mu'tezile, Cebriye gibi sapk frkalarn inanc, Hz. Mevlna zaman
nda da yaygn bulunduu iin
Mevlna eserlerinde bilhassa Mesnev-i erifinin bir ok yerlerinde, mminleri bu sapk inanl
ardan kurtarmaya almtr.

Gnlnde slam'a aykr ufak bir inan bulunan kiinin kalbi, kyamet
gnnn korkusundan yaprak gibi titrer.

3290 Ey gafil insan, sen kendini iyi bir insan grdn iin, iblis ve
eytanlara atp tutuyorsun. 226

226 Bu beytin aslnda: "blis" ve "Div" kelimeleri gemektedir. Bunlarn ikisi de eytan demek
tir. Fakat burada ikisi de
ayn manaya gelir. yle ki blis Hz. Adem'e secde etmeyen asl eytandr. Div (=eytan) ise
blis'in ocuklar ve torunlardr.
nk, eytanlar da insanlar gibi domakta ve oalmaktadrlar. Her insann bir eytan vardr
. te nefsimiz bizim
eytanmzdr. "Ya Rabbi erkek ve dii eytanlardan sana snrm" hadisi mehurdur. eyh Sad
'ye; "eytan m daha ktdr,
insan m?" diye sormular. eyh yle cevap vermi: "eytan Kur'an okunurken kaar, fakat insa
n Kur'an' alar, gtrr."

212

Fakat can postunu ters giyince, onun i yz meydana kar. O zaman din
ehlinden nice ahlar, eyvahlar duyulur.

Ayarlar belli olmayan altn yaldzl eyler, dkkan camekannda parlarlar,


gler dururlar; nk mihenk ta gizlidir.

Ey ayplar, sular rten Allah, perdemizi kaldrma; imtihan zamannda, her


eyin aa vurulaca kyamet gnnde, bize sen yardmc ol, sen bizi koru.

Ey gafil insan, yaptn ibadetlerle, iyiliklerle kendini kurtulmu bilme,


Hakkn rahmetinden kovulmu olan melun blis, yzbinlerce yl Allah'n en
yaknlarndand, meleklerin emri idi.

Bilgisi ve ibadeti ile gurura kapld, nazland. Adem Aleyhisselam ile


urat. Onu kk grd de pislik gibi rezil oldu gitti.

Br olu Bel'am'n hikyesi

Dnya halk, Br olu Bel'am'a zamann Is's imi gibi gnl vermiler,
ona tabi' olmulard. 227

227 Bel'am hikyesi, A'raf Sresi 175-176. ayetlerde gemektedir.

Hi kimse ondan bakasna secde etmezdi. Nefesi ifal idi, hastalara salk

verirdi.

3300 Halkn gsterdii sayg ve sevgiden tr gurura kapld, kendini


kemal sahibi stn bir varlk sand ve Ms (a. s.) ile peneleti. Sonra ne hale
geldiini iitmisindir.

Dnyada yzbinlerce blis ve Bel'am gibileri vardr ki, onlarn halleri de,
gerek gizli gerek aikar, byle olmutur.

Allah dierlerine rnek olsun diye, bu ikisini de mehur etti.

Bu iki hrsz daraacna ekti. Yoksa kahrna uram, daha nice hrszlar

var.

Bu ikisinin pereminden tuttu da, srkleyip ehre getirdi. Yoksa onun


kahryla lenleri saymaya imkan yok.

3305 yle diyelim ki: Sen Allah'n sevgili bir kulusun, naziksin, nazeninsin
bir ok lutuflara, ihsanlara nail olmusun. Bunlardan gurura kaplp haddini ama,
Allah'tan kork, Allah akna haddini ama.

Allah'n indinde, senden daha makbul, daha sevgili birine satarsan, seni
yerin yedi kat dibine sokar.

213

Ad ve Semud kavminin hikyeleri ne yzden sylenip duruyor? Peygamberlerin, Allah'n indinde son derece nazik ve nazenin olduklarn bildirmek
iindir.

Karun'un yere gemesi, Lt kavminin balarna ta yamas, Semud


kavminin yldrmla helk olmas, hep peygamberlerin yceliklerini bildirmek
iindir. 228

228 Yere geen Karan ile, miladdan 543 yl nce bizim Manisa civarnda Sard ehrinde hkmdar
olan ve ranllar
tarafndan malup ve esir edilen Krezus' birbirine kartrrlar, ikisi de zenginlikleri ile
mehur olup azdklar iin belalarn
bulmulardr. Balarna ta yaan kavim ise Lt ve Hud peygamberlerin kavimleridir. Sesle hel
k edilenler ise Semud kavmidir.
Bunlarn kssas, Ankebt Suresi'nin 40. ayetinde geer. Beytin aslnda geen nefs-i natka, i
nsandaki idrak ve natka kabiliyeti
ile tecell eden mnevi haldir. Bu hal madd olmayp, Cenab- Hakk'n sevdii peygamberlerine
ltfettii ycelik, stnlktr.

Btn hayvanlar insan iin, btn insanlar da bir akl iin oldur gitsin.
Yani, stn varlk olduu iin (eref-i mahluk) hayvanlar insanlara kurban olsun.

Btn insanlar da, insanlarn sekinleri olduklar iin, peygamberlere kurban


olsunlar.

3310 Akl dedikleri nedir? Akll kiinin "Klli akl"dr. "Cz' akl" da
akldr ama, pek zayf bir akldr. 229

22 'arihler kll akl peygamberlerin ve vellerin akl olarak tavsif ediyorlar, ilah akl v
e Hz. Muhammed'in nra
diye de adlandryorlar. Cz' akl ise akl- maa, yani, dnyev ilerimizi idare eden, evir
en akl olarak gryorlar, insan, kll
akla yol bulursa, o zaman u glge varlndan kurtulup gerek varla kavuur da bir ok "mn
ev srlara aina olur, diye haber
veriyorlar.

nsanlardan kaan vahi hayvanlarn hepsi, insanlara alm, insanlarn yan


banda yaayan hayvanlardan aadr.

Vahi hayvanlarn kan insanlara mbahtr. nk onlar, stn akldan


mahrumdur.

Vahi hayvanlar, insanlara aykr olduklar, insanlarla anlaamadklar iin


yceliklerini, stnlklerini kaybetmiler, bu yzden alalmlardr.

u halde ey zavall adam, mademki arslandan korkup kaan yaban eei gibi
oldun, yani nebilerden ve vellerden rktn, artk senin, ne erefin kalr, ne de
itibarn.

3315 Eek, ie yarad iin ldrlmez. Fakat vahileir, insandan kaarsa,


kan mbah olur, ldrlr.

Geri eein kendisini ktlkten koruyan bilgisi yoktur. Fakat merhameti,


rahmeti pek ok olan Allah, onu hi de mazur grmyor, vahi ve saldrgan olursa,
ldrlmesini gnah saymyor.

214

Peki ey aziz dost... Allah ve peygamber szne kar vahileen, onu


dinlemez ve dinletmez bir hale gelen insan nasl mazur grlr?

3320 Bir akl, akln aklndan kaarsa, aklllk mertebesinden km,


hayvanlara katlmtr. 230

230 Akln akldan kamas, akl mertebesinden, yani insanlk mertebesinden hayvanlk mertebesi
ne d ifade
etmektedir. Bu beyitlerde bir ok srlar gizlidir. stn akldan mahrum olan hayvanlarn ldr
lmesi mbah grlm, yani
ldrlmesine izin verilmitir; amma ey Hakk talibi, sen kendi iindeki, gnlndeki hayvan sir
etleri, hiddeti, ehveti, fani
zevklere meyleden hayvani ve nefsan duygularn ldrerek gerek insan ol. nk nefsine tabi
' olunca, Furkan Sresi'nin 45.
ayetinin ifade buyurduu mertebeye dersin: "Onlar hayvan gibidirler, belki hayvanlardan da a
adrlar." (Furkan Sresi 45)
Gerek insan ol da klli akla yol bul. Kendi kfir nefsinle sava, bakalar ile didimekten k
urtul. Sen ben kavgasn at,
beeriyeti melekiyet ile; hayvanl da insanlkla dei.

Hrut ve Mrut hikyesi

Peygamberlere ve vellere uymayan kii, mehur Harut ile Marufa benzer.


Onlar da gururlarndan tr zehirli oka, ilah kazaya hedef oldular.

Onlar kendi kuvvetli yaradllarna; melek olduklarna gvendiler, fakat su


srnn arslana gvenmesi nedir?

Srn yz boynuzu olsa da bunlarla korunmaya alsa, erkek arslan, yine


onun boynuzunu krar. Yine onu paralar, gider.

3325 Kasrga, pek ok aalar kknden sker, ykar. Fakat yeermi bir
ota ihsanlarda bulunur.

O sert rzgr, krpecik otun zayflna acr. Ey gnl, artk sen de gten,
kuvvetten dem vurma.

Balta, aa dallarnn okluundan, sklndan hi korkar m? Hepsini


parampara eder, kesip bier.

Fakat kendini zayf bir ota vurmaz; keskin azn, keskinlik ve sertlik
gsterenlerden bakasna dedirmez.

Alev odunun okluundan zlr m? Kasap koyun srsnden korkar m?


3330 mn karsnda suret, ekil nedir? Pek zayf ve ciz bir eydir. G

ba aa ters evrilmi bir kase gibi tutan, kendi manasdr, sonsuzluudur.

215

Sen u dolap gibi dnp duran gk yzn dn; onun dn nedendir?


Ona iaret eden, ona yol gsteren "Akl- Klf'den, ilah akldandr.

Evladm, etten kalkana benzeyen u bedenin yry, hareket edii de,


onda gizli bulunan rh yzndendir.

u rzgrn esii, dnp dola, ondaki mn yzndendir. Su olmazsa,


deirmen ark dnebilir mi?

Bu nefesin alnp verilmesi, ciere girip kmas, nedendir? Yaama akyla


dolu olan can yzndendir.

3339 Kat kat yerlerle gkler, ve yerlerle gklerde bulunanlarn hepsi, o can
deryasnda, o mn denizinde r p gibidir.

Suda r pn uraya buraya vurmas, oynayp durmas, yine sudandr,


suyun dalgalanmasndandr.

Harut ve Marut dnya halknn gnahn ve ktln grnce,

3345 fkelerinden ellerini sryorlard. Fakat, onlarn halkn ayplarn,


kusurlarn gren gzleri, kendi ayplarn grmyordu.

irkin bir adam aynaya bakmt, orada kendi irkinliini grnce, kzm,
yzn evirmiti.

Kendini gren, kendini beenen kii birisinde bir su grnce, iine


cehennemden bir ate der, onu yakar.

Bylece kendini beenen kii, szde, din gayretine kaplr, bakasnn


gnah ile yanar yaklr da kendi gnahn, kendi kfir nefsini grmez. Din
gayretinin belirtisi bambakadr. Btn bir kfr dnyas, o atein nru ile yemyeil
olur.

3350 Cenab- Hakk Hrut ile Mrufa "Eer siz nrdan yaratlm masum
melekler iseniz, eytan tarafndan aldatlm ve gnaha girmekle yzleri kapkara
kesilmi kiileri grmeyin.

Ey gk yz ordusu, ey benim meleklerim, kredin ki, sizler ehvetten,


cinsel isteklerden kurtulmusunuz.

Eer insandaki ehveti size de verecek olsam, artk gkyz sizi kabul

etmez.

Sizdeki temizlik ve iffet benim temizliimin, benim korumamn


aksindendir.

Sizdeki temizlii, masumluu benden bilin, kendinizden deil; kendinize


gelin, kendinize gelin de lanetlenmi eytan sizi yenmesin.

216

3415 Geri siz, stn meleklerden Hrut ile Mrufsunuz. En yksek makamda 'Biz sana saf saf ibadet ediyoruz.' diyen, mutlu ekingenlerin en

ilerisindesiniz.

Ktlerin ktlklerine acynz, benlik ve kendini grp beenme


uurumlarnn etrafnda dolamaynz.

Bakalarnn kusurlarn grp, kendinizi beenmeyiniz ki, Hakkn izzeti


pusudan kp sizi, ba aa yerin dibine drmesin."

Meleklerin her ikisi de; "Ey Allah emir, ferman senindir. Senin koruman ve
emann olmazsa, nerede eman bulunur?"dediler.

Byle sylyorlard ama, ilerinden "Bizim gibi iyi kullardan nasl ktlk
gelir diye yrekleri arpyor ve kendilerini yine de stn gryorlard.

3420 Bu iki melein kalplerindeki huzursuzluk, yeryzne inip hkmetmek


arzular, onlar rahat brakmad ve gnllerine kendini beenme tohumunu ekti.

nsanlara seslenerek; "Ey unsurlardan meydana gelenler." diyorlard, "Bizim


gibi rhan mahluklarn temizliinden haberleri olmayanlar...

Biz u gkyznde, tebih ve ibadetlerle nran tller, perdeler dokuyalm,


yer yzne inince adalet ve fazilet adrvanlar kuralm.

Hakszlklar iinde bunalan yeryznde, gndzleri, adaleti derleyip


toplayalm; ibadetler edelim, hayrl iler yapalm. Sonra gece olunca, yine uup
gkyzne kalm.

Bylece, bu ktlklerle dolu zamann ve bu ahlakszlk devrinin alacak


bykleri ve faziletli varlklar olalm; hakszlklar, fenalklar giderelim; yeryzne
adalet ve emniyet yayalm.

3425 Gk yznn halini, yeryz ile kyaslamak doru olmaz, arada gizli,
ince bir fark vardr."

Manev neeyi ve kendinden gei halini cahillerden,


anlaysz kiilerden saklamak gerekir.

Kendini gizleyen ermilerden Hakim Sena Hazretlerinin u szne dikkat


et: "Nerede Mansur arab iti isen, oraya ba koy, yat." 231

231 Hallac- Mansur Hazretlerini kendinden geiren, onu sonsuz bir mnevi zevke dren, cotu
ran, ona "Ene'lHakk" (=Ben Hakk'm) dedirten, onu daraacna ektiren ilah sevgi arab.

217

nk meyhaneden kp yolunu kaybeden sarho, ocuklarn maskaras

olur.

O byle de kalka giderken, ocuklar peine derler. ocuklarn onun


sarholuundan, itii arabdan ald mnevi zevk ve needen haberleri bile yoktur.

Sarho ise saa sola yalpa vurur. Bazen yola yklr, amurlarn iine der,
her ahmak da ona gler durur.

3430 lah ak arabyla mest olmu kiilerden baka, btn halk, ocuktur.
Nefsin isteklerinden kurtulanlardan gayr erkeklik ana girmi, ergin kimse yoktur.

Cenab- Hakk "Dnya oyundur, oyuncaktr. Siz de ocuklarsnz." 232 diye


buyurdu. Gerekten de Allah ne gzel, ne doru buyurmutur.

232 Ankebt Sresi 64.

Sen de oyunu, oyunca brakmadka ocuksun; rh arnmadka nasl


temiz olabilirsin?

Ey gen! Dnyada her zaman istenen, peinde koulan, bir trl terk
edilemeyen bu ehvet, ocuklarn evlenme oyununa benzer.

ocuun evlenmesi, Rstem gibi gl, kuvvetli bir yiidin, bir gazinin
evlenmesine nisbetle bir oyundan ibarettir.

3435 nsanlarn birbirleri ile savamalar da ocuklarn savama benzer.


Tamamiyle zszdr, temelsizdir, manaszdr.

Hepsi de tahta kllarla savarlar. Hepsi de faydasz bir eyle urar


dururlar.

Hepsi de kam ubuklardan atlara binerler de; "Bu bizim Burak'mz,


Dldl gibi giden atmz." derler.

At diye bindim sandklar o kamlar srkleyerek tadklar halde,


bilgisizliklerinden kendilerini atlar stnde, yol alyor gibi grrler.

Hakk atllarnn bir gn, at srerek dokuz kat g aacaklar, telere


geecekleri gn bekle de gr.

3440 O gn, rh da melek de Hakka doru ykselir. u var ki, rhun


ykseliinden gkler titrer.

Hakk atllar gklere doru at srerken, sizler hepiniz ocuklar gibi


eteinize binmisiniz, ata binmi gibi eteinizin uundan tutmusunuz.

Cenab- Hakk'tan; "Zan ve hayal, sahibine fayda vermez." 233 ayeti gelmitir.
Zan merkebi gklerde nasl koabilir?

233 Necm Sresi 28.

218

ki zan olunca, hangisi stnse ona uyulur. Fakat gne dounca, gnein
varlnda inada kalklmaz.

te o zaman at sanarak bindiiniz kamn, yahut eteinizin bir hayal


olduunu grrsnz; kendi ayaklarnzla yrdnz, kendi ayaklarnz binek
edindiinizi anlarsnz.

3445 Vehminizi, dncenizi, duygunuzu, anlaynz ocuklarn kamtan


at gibi bilin.

Gnl ehlinin bilgileri kendilerini tar; beden ehlinin bilgileri ise,


kendilerine yk olmutur.

Gnle akseden, gnl nrlandran bilgi insana yar olur, yararl olur; fakat
bedene vuran, bedende kalan bilgi sahibine yk olur.

nk Cenab- Hakk "Din kitabn tayp da onunla amel etmeyenler, kitap


tayan eee benzer." 234 diye buyurdu. Hakikati bildirmeyen, Hakk'tan olmayan bilgi
insana yk olur.

234 Cum'a Sresi 5.

Cenab- Hakk'tan vastasz olarak, ilham yolu ile gelmeyen bilgi, gelin
ssleyen kadnn ona srd renk gibi durmaz, uar gider.

3450 Fakat, alarak elde ettiin bu bilgi ykn iyi tarsan ve rendiini
yaarsan, etrafna yararl olursan; ykn alrlar, sana mnevi zevkler, holuk
balarlar.

Akln bana al da bu bilgi ykn hret iin, dnyalk iin, nefsan arzular
iin tama, tama da gnlndeki ilah bilgi hazinesini gr.

Bylece bilginin rahvan atna bindikten sonra, srtndaki yk der gider.

Ey "0"nu bulamadan, sadece, "0"nun adn yeterli bulan kii, "H"


kadehinden imeden, nasl olur da benlik arzularndan kurtulabilirsin? 235

235 Bu beyitte Mevlna Allah' zikretmenin nemine iaret buyuruyor. Peygamber Efendimiz de bi
r hadislerinde;
"Allah' zikretmek pasl kalplerin cilasdr." diye buyurduu gibi, Kur'an- Kerm'de de; "Kal
pler, ancak Allah' zikretmekle
yatr, rahatlar." (Ra'd Sresi 28) gibi ayetler var. Bu sebeple, Hakk klar, Allah' anma
kla megul olurlar. Her tarikatn bir
eit zikri vardr. ounda "La ilahe illallah" ile balanr. Sonunda da ism-i celal yani "All
ah" ismine geilir. Daha sonra da
"H" ismi ile zikredilir. Mevleviler, sadece ism-i Celal ile yetinirler. "H, H", Araba "O,
O" demektir. Dervilerce "H"
demekle, Cenab- Hakk'm zat murad edilir. "H" diyen dervi "Hakikatte var olan ancak O'dur,
yani Allah'tr" demi olur. ister
"L ilhe illallah", ister "Allah", ister "H" demekle i bitmez. Bu mbarek kelimelerle berab
er Allah' dnmek, tefekkr

etmek, gnlde onu hissedip, ona seslenmek gerekir.

219

sim ve sfattan ne doar? Ancak hayal. Onun hayali de ulamaya,


bulumaya klavuz olur.

3458 Eer addan, harften teye gemek istersen, kendini kendinden kar,
kendini tertemiz aRIt, kendi nefsinden tamamiyle kurtul.

Kirli demir renginden kurtul da prl prl parlayan hayali demir gibi ol,
riyazatla passz bir ayna halini al.

3460 Kendini, kendi kt huylarndan, nefsan isteklerinden kurtar, temizle


de saf temiz gerek varln, lekesiz zatn, ilah zn gr. O vakit kitapsz,
yardmcsz hocaya bavurmadan, peygamberlerin bilgilerini gnlnde grebilirsin.

Reslullah Efendimiz; "mmetimden yle kiiler vardr ki, benimle ayn


yaratltadr, ayn himmettedir." diye buyurdu.

"Ben onlar hangi nrla gryorsam, onlar da beni ayn nrla grrler."

Buhar ve Mslim'in kitaplarndaki hadisler ve onlar rivayet edenler


olmakszn, bunlar, Hz. Peygamberi, ab- hayat kayna olan gnllerinde grrler.

3465 "Krt olarak akamladk." sznn srrn bil; "Arap olarak


sabahladk." srrn oku.

Sarn hasta komusuna hatr sormaya gitmesi.

3360 Anlayl, hal hatr, yol yordam bilen birisi bir sara; "Komun
hastalanm, haberin yok mu?" dedi.

Sar, kendi kendine; "Bu sar kulakla, o hasta gencin ne dediini ben nasl
anlarm?" dedi.

nsan hasta olunca, sesi de hafiflenir, zayf kar. Bu durumda onun szlerini
hi anlayamam. Ama, komum olduu iin mutlaka gitmeliyim, diye dnd.

Onun dudaklarnn kmldadn grnce, ne dediini tahmin yolu ile,


kyasla anlarm.

Evvela; "Naslsn ey benim dertli komum?" derim, o da elbette karlk


olarak, iyiyim, houm diyecektir.

3365 Ben; "Allah'a krler olsun." derim. Sonra; "Ne yemek yedin?" diye
sorarm, o da; "erbet itim yahut mercimek orbas yedim." der.

220

Ben de; "Shhatler olsun, afiyetler olsun." derim. "Peki, hekimlerden kim
geliyor? Kim bakyor?" diye sorarm. O da; "Filan geliyor." diye cevap verir.

Ben; "O hekmm aya ok uurludur. yi ki onu armsnz, o gelince


iler yoluna girdi demektir." derim.

"Bir de, o hekimin ayann urunu deneyin, o hangi hastaya gitmise,


muradlar hasl olmu, hasta salna kavumutur."

O saf adam, 'aklnca bu tahmin konumalar, bu kyaslamay, bu soru ve


cevaplar tasarladktan sonra kalkt, hastay ziyarete gitti.

3370 "Naslsn?" diye sordu. Hasta; "ok fenaym, lyorum." deyince,


sar komu; "Allah'a krler olsun." dedi. Hasta bu sze incindi, can pek skld.

"Bu ne biim kr? krn sras m? Demek ki bu komu, bizim lmemizi


istiyor." diye dnd. Bylece sar bir kyasta bulundu ama, kyas ters kt,

Sonra hastaya; "Ne yedin?" diye sordu. Hasta; "Zehir, zakkum." dedi. Sar;
"Afiyetler olsun." deyince, hastann kahr bsbtn artt.

Bundan sonra da; "Derdine are bulmak iin, hekimlerden kim geliyor? Seni
kim tedavi ediyor?" diye sordu.

Hasta; "Azrail geliyor, ama sen de burdan defol git." diye sylendi. Sar;
"Onun aya ok uurludur, o geldii iin, sevin, neelen." Cevabn verdi.

3375 Sar evden kt; sevinerek "krler olsun dedi. "Byle rahatsz bir
zamannda komumun halini hatrn sordum gnln aldm."

Sarlktan tr kyaslar, tahminleri tamamiyle aksi oldu, ters dt.


Zavall bu ziyaretinden ok zararl kt halde, kendisini, krda sanyordu.

Hasta ise; "Meer bu adam bizim can dmanmzm, onun cefa madeni,
cefa kayna olduunu bilmiyormuuz."

Hasta, hatrndan kt eyler geiriyordu. Ona, zecek, kracak, onu kk


drecek szler, hakaretli haberler gndermek istiyordu.

3382 "Hasta ziyaretine gitmek, hal hatr sormak, gnl almak iindir. Bu
adam ise hatr sormak deil hatr krmak iin, dmanlk etmek, ktlk etmek iin
gelmi.

221

Dmann hasta, zayf, bitkin bir halde grp, kt kalbini sevindirmek,


memnun etmek istemi." diyordu.

Nce kiiler vardr ki, ibadetlerini menfaat karl yaparlar da saptrlar,


'ibadetleri ile sevap kazanmaya ve dolaysyle cenneti elde etmee alrlar.

3385 Bylece onlarn ibadet diye yaptklar iler, birer gizli gnah
olmaktadr. nk Hakk'tan gayriyi hedef tutan ibadet sutur. Gsteri iin, sevap
iin klnan namaz, dtan temiz, saf grnrse de ii gizli irkle bulanmaktadr.

Hikayede geen sar adam da iyilik ettim sanyordu ama, i tersine idi.

O bir hastay ziyaret ettim, komu hakkn yerine getirdim diye, ken dinden
memnun olarak rahata oturmutu.

Halbuki, o farkna varmadan gnl yapaym derken gnl krmt. Tahmin


ve uydurmaca szlerle hastann kalbine ateler drmt. Gsteri iin hasta
ziyaretine gittiinden kendini gnaha sokmu, yakmt.

Yaktnz ateten saknn, siz gerekten de gnahlarnz oalttnz.

3390 Reslullah Efendimiz, huzurunda gsteri iin namaz klan bir gence;
"Kalk, tekrar namaz kl, nk sen namaz klmadn." diye buyurdu.

te bu korkulara bir are bulmak iindir ki: Her namazda; "Allah'm doru
yolu bize gster.

Allah'm bu namazm, yollarn saptanlarn, gsteri iin namaz klanlarn


namazlar arasna kartrma." denmektedir.

O sarn yapt kyas yznden, on yllk komuluk hakk, ahbabl yok


olup gitti.

3395 Senin u grnen ba kulan, yani duygu kulan harfleri, szleri


anlayabilirse de, bil ki gayb, gizli eyleri duyan gnl kulan sardr.

Rum halk ile inlilerin ressamlkta bahse girimeleri

3466 Eer gizli ve ilah bir bilginin gnle nasl aksettiine dair bir rnek
istersen, Rum lkesi halk ile inlilerin hikyesini syle.

222

inliler; "Biz daha mahir ressamlarz." dediler. Rum lkesi ressamlar ise;
"Bizim ustalmz sizden daha stndr." davasna giritiler.

Bunun zerine padiah bir gn; "Davanzda hanginiz haklsnz? Bunu


anlamak iin sizi imtihan edeceim." dedi.

in ressamlar ile Rum lkesi ressamlar yarmaya giritiler. Fakat Rum


lkesi ressamlar yarmadan ekinir gibi oldular.

3470 inliler; "Bize zel bir oda veriniz, biz o odada alalm, bir oda da
sizin olsun." dediler.

Kaplar birbirine kar iki oda vard. Odalarn birini inliler ald, birini de
Rum lkesi ressamlarna verdiler.

inliler padiahtan yzlerce eit renkte boya istediler. O yce padiah,


renklerin hazine kaplarn, onlara at.

Bylece, inlilere her sabah hazineden eit eit renklerde boyalar


balanmada idi.

Rum ressamlar ise; "Ne resim, ne de boya bizim iimize yarar. Bize paslar
gidermekten baka bir ey gerekmez." dediler.

3475 Kapy kapadlar, duvar cilalamaya baladlar. Odann kapya kar


olan duvarn gk yz gibi saf, temiz ve parlak bir hale getirdiler.

iki yz eit renkten, renksizlie ancak bir yol vardr. Renk buluta benzer,
renksizlik ise ay gibidir.

Bulutlarda ne trl parlaklk, bir k grrsen, onu yldzlardan, aydan ve


gneten bil.

inliler, resimlerini yapp bitirince sevin ve neelerinden davullar aldlar.

Padiah kapdan ieri girdi. inlilerin yaptklar resimleri grd. Onlarn


inceliine, gzelliine ard kald, akl bandan gitti.

3480 Sonra, Rum lkesi ressamlarnn yanna geldi. Padiah gelince, Rumlar
iki oda arasndaki perdeyi kaldrdlar.

Karki odada inlilerin yapm olduklar resimler, naklar bu odann


cilalanm duvarna vurdu.

Padiah inliler tarafnda ne grmse, burada onlar daha iyi, daha gzel
grnd. Resimler yle canl, yle gzeldi ki insann gzn alyordu. Resimler,
sanki bakanlarn gzlerini, gz yuvalarndan ekip kapyordu.

223

Babacm, Hakk klar olan Sufiler Rum lkesinin ressamlarna benzerler. Onlarn kitaplar, ezberlenecek dersleri, gsterecek hnerleri yoktur.

Fakat, onlar gnllerini ibadetle, iyiliklerle cilalamlardr. Hrstan,


tama' dan, cimrilikten, kinlerden kurtulmulardr.

3485 Onlarn gnlleri, bir ayna gibi saf ve tertemizdir. Oraya hadsiz,
hesapsz ekiller, suretler vurur. Orada grnr.

Gayb leminin, hudutsuz olan, srete brnmeyen sureti, Hz. Ms'nn


gnl aynasna vurmu ve Ms'nn koynuna sokup kard "el" de "Yed-i beyza"
(=beyaz el) halinde bembeyaz ve nr sac olarak grnmt.

Geri o mnevi suret, gklere, ara, fere, denizlere, bala ve btn kinata

smaz.

nk bunlarn hududu vardr. Sayya sar eylerdir. Fakat gnl aynasnn


haddi, hududu, nihayeti yoktur.

Acaba, gnl onunla mdr? Yoksa gnl, o mudur? diye burada akl ya
susar, yahut saptr, yoldan kar.

3490 Gnl, hem sayya sar, hem sayszdr. Yani hem kesrete
dalmtr,hem de vahdeti bulmutur. Ona akseden naktan baka hibir nak ebed
olarak kalmaz.

Ezelden ebede kadar gnle yeni yeni naklar, tecelller akseder; her nak
orada perdesiz olarak grnr.

Gnllerini Allah' anarak, iyi iler yaparak cilalam, parlatm olanlar


renkten ve kokudan kurtulmulardr.

Onlar, her an, ilerinde bir holuk, bir gzellik hissederler. 236

236 Gnl aynalarn parlatm olanlar, orada kendi gerek varlklarn, hakikatlerini bulurla
r. Ayna dz bir sath

zerinde dursa, sen, aynaya uzaktan baksan bir ey grebilir misin? Aynay eline alnca, aynay
a baknca ve aynada kendi
hayalini grdn anda, ayna senin iin yoktur. Senin hayalinden silinmitir. Orada artk seni
n hayalin vardr, ilah hakikat de
gnle aksedince, ekil ortadan kalkar; sadece O sende tecell eder. Bu hale gelenler, ilerind
e bir holuk, bir gzellik hissederler.
Kendilerini unuturlar, kaybederler. Sadece ilerinde Hakk' hissederler.

Onlar bilginin eklini, d yzn, kabuunu brakmlar da manasn, ve


zn almlar ve ayne'l-yakn (=gzle grp inanma) bayran y-celtmilerdir.

Dncelerden, duygularn yk altndan kurtulmular da aydnla


kavumulardr. Benliklerini Hakk urunda kurban etmiler, irfan denizi
kesilmilerdir.

224

3495 Herkesin korktuu, rkt, kat lme kar, Hakk klar, ac ac


glmserler.

Kimsecikler onlarn gnllerine bir zarar veremez, zra zarar sedefe gelir,
iindeki inciye gelmez.

Bunlar nahiv ve fkh ilimlerini terk etmilerdir. Ama, yokluu ve yoksulluu seip almlardr.

Sekiz cennetin naklar parladka, onlarn gnl levhine vurur, orada


grnr.

Allah'n gereklik duranda oturup oray yurt edinenlerin yerleri, artan da,
ferten de, krsden de ycedir. 237

237 Kamer Sresi'nin 54-55. ayetlerine iaret vardr. Bu iki ayetin meali yle:

"Hakkaten mttaki olanlar, Allah'tan ekinenler, cennetlerde ve nehir kenarlarnda olacaklar,


sdk makamnda

(gereklik duranda) en kudretli padiahlar padiah olan Cenab- Hakk'n ok yaknnda bulun
acaklardr."

Peygamber efendimizin;
"Bugn naslsn, nasl kalktn?" diye Zeyd'e sormas,
onun da; "nanarak sabahladm ya Reslallah." diye cevap

vermesi.

3500 Reslullah Efendimiz, bir sabah Zeyd Hazretlerine; "Ey tertemiz dost,
nasl sabahladn, nasl kalktn?" diye sordu.

Zeyd; "Mmin bir kul olarak." cevabn verince, Peygamber Efendimiz ona;
"Eer iman bahen yeerdi, glleri ald ise, bunun belirtileri nedir? Bu hali nasl
elde ettin?" diye buyurdu.

Zeyd dedi ki: "Gnlerce a, susuz bulundum, geceleri de Allah ak Ve


ayrlk atei ile yanp yakldm iin uyuyamadm.

Mzran ucu kalkan nasl deler geerse, ben de gndzlerden gecelerden


yle getim, onlara ve onlarda geen hadiselere balanp kalmadm.

Bu yzden gecesi, gndz olmayan yle bir leme (ehdiyyet lemine)


ulatm ki, orada btn eriatler, btn dinler birdir. Bir saat ile yzbinlerce yllar
birdir.

3505 O ehdiyyet leminde, ezel ile ebed birlemitir. Fakat, anlayszl


yznden akl oraya yol bulamaz."

225

Hz. Peygamber buyurdu ki: "O gittiin yoldan, o lemden bu lem halkna

akllar erecei, anlyabilecei ne armaan getirdin?"

Zeyd dedi ki: "Bu lem halk gkyzn nasl gryorsa, ben de ar ve
arta bulunanlar yle gryorum.

Puta tapann karsnda putun durduu gibi, sekiz cennet ile yedi cehennem
karmda duruyor.

Deirmende buday arpadan ayrt edercesine halk bir bir tanyorum.


3510 Cennetlik kimdir? Cehennemlik kimdir? Bence balk ile ylan

arasndaki fark gibi belirlidir.

'O gn, baz yzler aarr, baz yzler kararr.' 238 ayetinin beyan buyurduu
srr, daha imdiden halkn yzlerinde okumadaym."

23s Al-i mran 106.

Zeyd; "Ya Reslallah, ben bu dnya balknn, kadn olsun, erkek olsun,
mnevi mahiyetlerini, kiiliklerini kyamet gnnde imiler gibi apak gryorum.

Grdklerimi hemen syleyeyim mi? Yoksa susaym m?" dedi. Hz.


Peygamber Efendimiz, mbarek dudaklarn srmak suretiyle "Yetiir" iareti verdi.

Zeyd; "Ya Reslallah"! dedi. "Harin srrn syleyeyim de dnyada kyameti bugn koparaym m?

Msaade et de halkn gzndeki gaflet perdelerini yrtaym da bende


bulunan ilah emanet, ilah gevher gne gibi parlasn.

3530 Farlasn da gne bile nurumdan tutulsun, kararsn, grnmez olsun


meyvelerle dolu olan hurma aac ile, meyvesiz plak st aac arasndaki fark
gstereyim.

Kyametin srrn aa vuraym da ayan tam altn ile bakr katlm para

belli olsun.

Defterleri soldan verilen, elleri kesilmi sulular; kfirlik rengi ile hile ve
nifak rengini gstereyim.

Tutulmaktan ve eksilmekten uzak olan bir Ay'n nda, yedi nifak


deliini, yani cehennemin yedi kapsn gstereyim. 239

Hakkat gklerinin gnei olan Nur- Muhammedi karsnda gnl ay ne tutulur, ne de eksilir
. Ebu Hreyre
Hazretleri'nden rivayet edilen bir hadiste; insanlar cehennemin yedi kapma srkleyen kt
huylar, kt sular ylece beyan
buyurulmaktadr: 1. Gurur, 2. Hrs, 3. ehvet, 4. Hased, 5. Hiddet, 6. Cimrilik, 7. Ktlk...

226

Ben orada sulularn ne irkinliklere brneceklerini gstereyim.


Peygamberlerin davul seslerini duyuraym.

3535 Cehennemi, cennetleri, berzah kfirlerin gzleri nne apak sereyim.

Cokun ve takn bir halde bulunan 'Kevser' havzn gstereyim de suyu


halkn yzne serpilsin, sesi de kulaklarna ulasn.

Susam kimselerin o havz etrafnda koutuklarn aka gstereyim.

u anda, onlarn omuzlar, benim omuzlarma srnmekte, barmalar


kulama gelmektedir.

Cennetlik olanlar sevinlerinden gznm nnde kucaklayorlar.


3540 Birbirlerini makamlarnda ziyaret edip pyorlar.

Kulaklarm cehennemde olanlarn 'ah vah' diye inleyip, feryad etmelerinden

sar oldu.

Bu sylediklerim ancak iaretlerden ibarettir. Daha da syliyeceim, ama


Hz. Peygamber(s.a.v)in huzursuz olmasndan, zlmesinden korkuyorum."

Zeyd Hazretleri bylece kendinden gemi bir halde krk dkk bir eyler
syleyip duruyordu. Peygamber Efendimiz, mbarek eliyle, sus demek ister gibi
onun yakasn ekti.

"Kendine gel, ey Zeyd!" diye buyurdu. "Atn gemini azya ald. Dizginleri
ek." "Allah gerei sylemekten ekinmez." 240 ayeti tecell etti de saknma ortadan
kalkt.

240 Ahzab Sresi 53.

3608 "Bu szn sonu yoktur. Ey Zeyd kalk sz burakn bala. Artk konumasn.

nk sz, ayplar meydana karr, gizli olan eylerin perdelerini yrtar.


3610 Baz eylerin bir zaman gizli kalmasn, ehli ormanlarn onlar

bilmemesini Allah da ister, bu sebeple dilini tut srlar yolunu kapat.

Atn hzl srme, dizgini ek; srlarn, hakikatlerin gizli kalmas daha iyi.
Herkesin kendi zann ile sevinmesi daha ho.

Cenab- Hakk kendi rahmetinden mit kesenlerin bile kulluktan yz


evirmemelerini ister.

ster ki onlar da Hakkn ibadeti ile ereflensinler ve taatiyle megul


olsunlar.

227

Cenab- Hakk ister ki, onlar da bir mide kaplsnlar, bir ka gn O, midin

peinden koup dursunlar.

Allah'n rahmeti, merhameti herkesedir, her eyedir. Bu yzdendir ki, o


rahmetinin iyi kt herkese ulamasn ister.

3615 Allah, her beyin, her klenin hem mide kaplmasn, hem de
kendinden korkup ekinmesini ister.

Herkes, grnmeyen lemden gelen bir lutufla, bir iyilikle beslensinler diye
korku ile mit, perde arkasna gizlenmilerdir.

mit ve korku perdesini yrttn zaman, grnmeyen lem btn


gsterisiyle meydana kar."

u tenimiz can ocuuna gebedir.

Aslnda baz ruhlar, dnyaya gelmeden nce ayplarla, sularla dolu idiler.
Fakat ana rahminde bulunduklar iin insanlardan gizli idiler. Bylece rh kaza ve
kader hkmne boyun eer daha ezel meclisinden, bu leme aypl bir rh olarak
seyreder.

"Kt kii anasnn karnnda iken ktdr. "Fakat bu gibilerin halleri,


bedenlerindeki belirtilerden anlalr, bilinir. 241

M1 Bu beyitte; "yi olan anasnn kamnda iken iyidir. Kt olan da anasnn karnnda iken kt
dr." hadisine iaret
var. Sarihler, bu hadisten iki trl mn karmlardr. Bazlar ana rahminden murad, bizim
bildiimiz ana rahmi deil, alm
yazmz ihtiva eden; "Levh-i Mahfuz"dur. Bu sebepledir ki, irfan sahibi kiiler, bir insann
sonunun ne olacandan korkmamal
da balangcndan yani ezeldeki aln yazsndan "Levh-i Mahfuz"da ne yazldndan korkmaldr
. Ezel mutluluk yahut ezel
gnahkarlktan korkmaldr. Yzlerdeki aklk karalk budur. Baz rihler de, ana rahminden mu
rad, her insann ruhuna gebe
olan bedenidir diye dnmlerdir. Nitekim Hz. Mevlna bu beyitten sonra gelen beyitlerde, be
denimizin bir mr boyu can

ocuuna yani ruhumuza gebe olduundan bahsetmektedir, ite insann i yz, sireti, beden mas
kesinin tesinde gizlenmitir.
Bedende belirti, inasnn yzndeki k, nr, yahut karanlk belirtisidir.

Beden, can ocuuna gebedir. Bir mr boyu onu vcut rahminde tar,
besler; lm rhun bir baka leme domas hadisesinin sanclardr.

3515 Ahiret lemine g etmi rhlar, yeryznde bir kii ld zaman;


"Bakalm u beden rahminden doacak rh, sevinerek mi? Korkarak m doacak?
Bizim lemimize gelecek rh nasldr? Gzel midir? irkin midir?" diye bekleirler.

228

irkin, kara yzller; "O ocuk bizimdir." derler. Gzel, beyaz yzller ise;
"Hayr, gelen pek gzeldir." diyerek sevinirler, onu kendilerinden sayarlar.

Yzlerden sret lemine, bu dnyaya mahsus olan renk maskesi der; artk
beyaz yzl ile kara yzl arasndaki ayrlk, aykrlk kalmaz. Rh, sireti (i yz)
ile grnr. Artk iyilik, ktlk gizlenmez olur.

Eer rh, kara yzl sululardan ise zenciler, azap melekleri onu alr
gtrrler. Ak yzl mutlulardan ise Allah'n rahmet melekleri onu karlarlar,
aralarna alrlar.

Rh can lemine domadka, onun nasl olduunu bilmek, dnyadaki en


zor ilerdendir. Bir ocuu, domadan bilen, tanyan azdr.

3520 Bunu anlayan ancak Allah'n nru ile bakp gren kiidir. Byle olan
kii insann ve eyann batnna, i yzne yol bulur. Allah'n hikmetinden sual
olunmaz. Bir ksm insan "Ahsen-i takvm"(=en gzel bir ekilde) yaratr, en gzel
rengi verirken, bir ksm insan da "esfel-i safln" (=aann aas) halk eder, ona
irkin bir renk verir.

Hi ayna ile terazi yalan syler mi?

Ayna ile terazi, birisi incinecek yahut utanacak diye doru sylemekten
saknr m? Susar m?

Ayna ile terazi, yle kadri yce ve doru mihenk yerleridir ki, sen onlara iki
yz sene hizmet etsen,

Sonra aynaya desen ki: "Ben sana bu kadar sene hizmet ettim, hatrm iin
beni irkin gsterme."; teraziye de desen ki, "Yalvarrm sana; fazla tart, eksiimi
aa vurma."

Onlar sana cevap verir de derler ki: "Zavall, herkesi kendine gldrme,
lemi kendine maskara etme." Ayna ile terazi hile bilmezler, yalan sylemezler.

3550 Doruluktan ayrlmayan ayna ile terazi derler ki: "Allah, gereklerin
bizim vastamzla tannmas, anlalabilmesi iin kadrimizi yceltti, bizi bu ite
grevlendirdi.

Bu doruluumuz olmasayd, gerei olduu gibi ortaya koymasaydk


bizim ne deerimiz kalrd? yilerin, gzellerin yzlerini nasl grr, nasl
gsterebilirdik?"

229

Gnl isterse neler yapar.

Gzlerimiz, baklarmz gnle uymutur. Gnl isterse gz zehire bakar,


ylana bakar; gnl isterse gz ibret alaca, ders alaca eye bakar.

Gnl isterse, gz grlecek eylere, dnyaya, dnya nimetlerine bakar,


gnl dilerse gz manaya, rtl eylere, ilah srlara bakar.

3563 Gnl isterse, gzleri klliyat tarafna srer gtrr. Gnl isterse
onlar cz'iyyat'ta hapseder, brakr. 242

242 Klliyat; Hakk'a, hakikate, rhan leme, ahiret lemine iarettir. Cz'iyyat ise, dnya s
evgisi, maddeye esir olma,
fani varlklara balanp kalmak anlamna gelmektedir.

Be duygumuzun her biri, ayn su deposuna bal musluklar gibi, gnle


baldrlar. Gnln dilei ile, emri ile i grrler.

Gnl ne tarafa iaret ederse, be duygu da eteklerini toplar o tarafa doru

koar.

Gnl isterse, ayak raks eder, oyuna dalar yahut yava yry brakr,
hzl yrye geer.

3570 Gnl dilerse el parmaklar ile hesap yapar, yahut o parmaklarla kitap

yazar.

Dikkat ediniz, btn bu ileri yapan hnerli el, aslnda ite bulunan gizli bir
elin emrindedir. O gizli el bedenimizin u grnen elini maa gibi kullanarak bu
ileri yaptrmaktadr.

Eer gizli el isterse, u grnen el, dmana kar ylan gibi ldrc olur.
Yine gnl isterse, o el bir dosta kar yardmda bulunur.

Acaba gnl bizde bulunan bu be duyguya neler sylyor, onlarla


aralarnda ne de gizli, akl almaz bir anlama, ne alacak bir buluma var?

3575 Gnl acaba, Sleyman'n mhrn m buldu ki, bu be duygunun


yularn da eline alm, onlar istedii tarafa ekip gtryor. 243

243 Hz. Sleyman'n yznn tanda sm-i A'zam (=Allah'm en byk ad) yazl imi. Bu yzd
en cinlere, perilere,
insanlara hkmeder, bu yzk tandaki mhr bugn israil'in bayranda grld gibi birbiri
ne gemi iki genden
ibaretmi. "Mhr-i Sleyman" hkmdarlk sembol olmutur.

230

Gnl, Sleyman'n mhrn elde etmi, beden diyarnda rhan ve nefsan


kuvvetlerin padiah olmu da bilinen grnen be duyguyu emri altna alm, ite
bulunan, grnmez be batn duygu da zaten onun emrinde. 244

244 Grme, iitme, koklama, deme, tatma gibi be grnen duygularmza karlk, be grnmez
duygumuz, batini
duygumuz vardr ki; onlar da unlardr: Anlay, vehim, dnce, hayal, hafza.

On duygu, yedi uzuv, daha saylamayacak, sylenemeyecek ne kadar ok


eylerin hepsi gnln emrinde. 245

245 Beyitte geen on duygu bir evvelki beyitte belirtilen 5 grnen (=zahir), 5 grnmeyen (=
batn) duygularmzn
toplamdr. Yedi uzuv 2 el, 2 ayak, 1 ba, 1 arka, 1 karn; toplam yedi uzuv etmektedir.

Ey gnl, sen ululukta, sultanlkta Sleyman olmusun. Parmandaki


yznle perilere, eytanlara hkmet. Mademki beden diyarnn padiah oldun, ite
bulunan kt duygular, nefsan ve eytan istekleri kov, gitsin.

Bu padiahlkta, bu beden diyarnda hileye sapmazsan, u azl eytan;


hrs, ehvet ve fke eytanlar senin insanlk ve ak yzn alamaz.

3580 Ondan sonra da adn sann dnyay tutar, bedenin gibi iki dnyaya |
hkim olursun.

Eer eytan elinden ak yzn, insanlk yzn alr giderse, padiahln yok olur; bahtn, mutluluun lr.

"Getirdiimiz turfanda meyveleri Lokman yemitir."


diye klelerin ve kap yoldalarnn ona iftira etmeleri.

Lokman, hem efendisinin, hem de kendisi gibi efendisinin hizmetinde


bulunan dier klelerin arasnda zayf, irkin ve gsterisiz olduu iin hor ve hakir
grlrd.

3585 Bir gn efendi, rahata yesin, elensin diye klelerini meyve getirmek
zere baa gnderdi.

Gnl mn ve hikmet dolu olduu halde, yz geceye benzeyen Lokman


da, bir snt gibi bu kleler arasnda bulunuyordu.

231

O kleler, topladklar nefis meyvelere dayanamadlar, hrsa ve tama'a


kapldlar, onlar bir gzelce yediler.

Dnte efendilerine; "Topladmz meyveleri Lokman yedi." dediler.


Efendisi, yzn ekitti, Lokman'a ar szler syledi. Lokman efendisinin kendisini
azarlamasna sebep arad. Durumu anlaynca azn at da:

3590 "Ey benim efendim!" dedi. "Hain bir kle, Allah yannda makbul
deildir. Ve O'nun rzasn kazanamaz.

Ey kerem sahibi, bizi imtihan et, hepimize bolca scak su iir.

Ondan sonra da, sen ata bin bizi yaya olarak, geni, usuz bucaksz bir
ovada kotur.

O vakit kt ii ileyeni gr, meyveleri yiyenin kim olduunu anla.

Efendi, klelerine scak su iirdi. Onlar da, korkularndan itiler.

3595 Sonra onlar, ovada koturmaya balad. Onlar da, aa yukar koup
durdular.

Kleler iyice yoruldular. Mideleri buland, yediklerini, itiklerini karmaya


baladlar.

Lokman'a da bulant geldi. Fakat o midesinden duru sudan baka bir ey


karmad.

Lokman'n hikmeti, meyveleri kimin yediini meydana karrsa, kullarn


seven Allah'n hikmeti ne olmak lzm gelir?

Kyamet gnnde btn gizli eyler ortaya kacaktr. Sizin de bilinmesini


istemediiniz srlarnz aa vurulacaktr.

3600 Cehennem ehline kaynar su iirilince, onlar rsvay edecek olan btn
srlarn zerinden perdeler kalkacaktr.

Kire ta, atele imtihan edilip yumuatld gibi, kfirler de cehennem


atei ile cezalanrlar.

Biz o ta gibi kalbe, ka kere yumuak yumuak szler syledik ama, t


kabul etmedi.

"Kt szler ve irkin iler, kt kimseler iindir." 246 ayeti, tam hikmeti,
hakikati beyan buyurmaktadr. irkinin irkine e olmas yarar.

246 Nr Sresi 26.

3605 yle ise sen de hangi ii istiyorsan ona git, onda yok ol, onun ekline,
onun huylarna burun, onunla ayn ol.

232

Nur istiyorsan, gnl aynasn kirden, pastan temizle de nr al, nrlanmaya


al. Hakk'tan uzaklamak istiyorsan, kendini gr, kendini sev, Hakk'tan uzak d...

Yok eer, u ykk zindandan, benlik gururundan kurtulmak istersen dosttan


ba evirme, Allah'a secde et de ona yakla.

Gaybe iman etmek grnen eye imandan daha

deerlidir.

Grnmeyene ibadet etmek, kulluk etmek gzeldir. Efendisinin huzurunda


deilken de kulluu korumak, itaattan kmamak pek ho bireydir.

Padiah yzne kar ven ile padiahn yannda bulunmad halde ondan
utanan, ekinen, onu seven bir olur mu?

3635 Memleketin bir ucunda, hudutta bulunan bir kale muhafz, padiahtan
ve padiahlk blgesinden ok uzaklarda bulunduu halde,

Kaleyi dmanlardan korur, gzetir; hadsiz, hesapsz mal karlnda kaleyi


onlara satmaz.

ok uzaklarda, hududun bir ucunda, padiah oralarda yok iken orada imi
gibi ona vefa gsterir.

Padiahn nazarnda, o uzaklardaki muhafz, huzurunda bulunan ve can feda


edenlerden daha iyidir.

Padiahn yannda bulunmad, ok uzaklarda olduu halde yarm zerre

kadar padiahn yaplmasn emrettii vazifeye gsterilen ballk, sevgi, onun


huzurunda yz bin kat hizmet etmekten daha stndr.

3640 Allah'a iman ve ibadet ancak imdi makbuldr, lmden sonra Gayb
lemi btn gzellii ile meydana knca; "imdi inandm." demek manaszdr.

Mademki hakikatin gizli, rtl olmas ve gaybe inanmak daha iyi, yle ise
azn kapa, dudaklarn yum; yumuk dudaklar daha ho...

Kardeim, szden sakn, hakikat srlarn sylemekten vaz ge ki, ledn


ilmini Cenab- Hakk kendisi meydana karsn.

233

Gnein varlna hit, yine gnetir. Allah'n varlnn en byk, en


doru ahidi yine Allah'tr. 247

247 Burada u beyti hatrlayabiliriz:


"Varlm Halk'mm varlna hiddir
Baka burhan- kav var ise de zaiddir."

Hayr, syleyeceim nk Kur'an- Kerm' de, Allah'n ahid oluuna, hem


meleklerin, hem bilginlerin hitlikleri beraberce anlmtr.

3645 "Allah'tan baka sonsuz, daim ve bak olan yoktur." 248 diye Allah,
melekler ve ledn ilmini bilen bilginler ehadet ederler.

248 Al-i mran Sresi 18.

Allah hitlik ettikten sonra, melekler kim oluyor ki bu ehadet iine ortak
olsunlar?

nk gnein karsnda durmaya ve onun nuruna bakmaya zayf gzler,


harab gnller dayanamaz.

Bu eit gzler, byle gnller yarasaya benzerler. Gnein nuruna ve


hararetine dayanamazlar, kabiliyetsizlikleri yznden o gneten mitlerini keserler.

Gkyznde nrlar saan, kinata hayat datan hakikat gneine hitlikte,


Hakkn gkyz dostlar ve hizmetileri olan melekleri de bizimle dost bil.

3650 Melekler derler ki: "Biz bu nru, o hakikat gneinden aldk, o


gnein halifesi gibi cizlere aksettirdik, onlar nrlandrdk." diye hitlik ederler.

Yeni domu ay veya gnlk hilal, yahut dolunay gibi her melein
derece derece kemali, nru ve deeri vardr.

Her melein o nrdan hissesi vardr. O nr, er drder kanatl meleklerin


her birine, mertebelerine gre vurmakta, onlar nrlandrmaktadr. 249

249 Fatr Sresi'nin 1. ayetine iaret var. Bu beyitlerde Hz. Mevlna meleklerden ve vazifeler
inden bahsediyor.
Melekler, gkyznde yaayan, lekesiz, tertemiz varlklar olduklar halde, onlarn da insanlar
gibi dereceleri bir deildir.
Onlarn stnlkleri, Hakk'a olan yaknlklar ile llr. Bu sebeple Hz. Mevlna bunlarn ba
zlarn yeni domu, bazlarn
iki gnlk hilal, bazlarn dolunay olarak tavsif buyuruyor.

Meleklerin kanatlar, insanlarn akl kanatlarna benzer, insanlarn akllar


arasnda da ok fark vardr.

yilikte olsun, ktlkte olsun, her insana kendine benzer bir melek arkada
olmutur.

234

3655 Gz zayf olan ve gnein na dayanamayan kiiye, yldz mum


olur, ona yol gsterir.

Aziz Peygamberimizin nrundan nr al, beer


sfatlar brak, ruhan sfatlar benimse, nefis isteklerinden
kurtul da Hakk gnlne vastasz olarak hkmetsin.

Hz. Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Benim ashabm yldzlar gibidir.


Hidayet yolu yolcularna k; eytanlara ise, atlacak gk talardr."

Eer herkesin gznde dorudan doruya gneten nr alacak g ve grme


kabiliyeti olsayd,

nsanlar, gnei brakp da, gneten nr dilenerek bize ulatran ve gnein


nruna ahidlik eden aya ve yldza hi bakar m idi?

Mn gklerinin ay Reslullah Efendimiz, toprak gibi kirli ve gzleri gaflet


bulutlar ile rtl olan glge varlklara diyor ki: "Ben de sizin gibi bir insanm; fakat
bana vahiy geliyor..." 250

250 Kehf Sresi 110.

3660 Yaratlta ben de sizin gibi karanlk idim, lakin vahiy gnei bana
byle bir nr balad.

Meleklere nisbetle, nce insan olarak, benim de tabiatmda karanlk vard.


Fakat peygamberlik gneinden gelen vahiy nru, nefislerin karanln giderdi.

Rahatsz olmamanz, dayanabilmeniz iin, benim nrum zayftr. nk siz


o parlak gnein nruna tahamml ediciler deilsiniz.

Bal ile sirkeden meydana gelen "sirkencebin" gibi ben de nrla, rhan
sfatlarla karanlk beer sfatlardan meydana geldim, ve bu suretle mnevi
hastalklara yol buldum, faydal oldum."

Ey hasta kii, mnevi hastalktan kurtulunca, beer sfatlar brak, rhan


sfatlar benimse.

3665 unu iyi bil ki, gnl taht, nefis isteklerinden, ehvet duygularndan
arnnca, artk; "Rahman ara hkimdir, diledii gibi hkmeder." 251 ayetinin srr
meydana kar da ilah tecell kendini gsterir.

25l Taha Sresi 5.

235

Bundan sonra Cenab- Hakk gnle vastasz olarak hkmeder, nk gnl,


bu mnev balanty elde etmitir.

Yokluk, varlk; lm, lmszlk

3671 Bizim duygularmz da, dncelerimiz de, sonu gelmeyen szlerimiz


de, mn sultanmzn hikmet ve bilgi nurunda yok oldu gitti.

Hakkn bilgi nurunda yok olanlarn duygular da, akllar da dalga dalga
coan; "Hepsi de huzurunuza getirilmitir." 252 ayeti denizinde kaybolup gitmitir.

252 Yasin Sresi 32.

Gndz gnein nurunda gizlenen, adeta yok olan yldzlarn, gece gelince
tekrar varla dnmeleri; parlyarak ie balamalar gibi, Hakkn sevgi ve bilgi
nurunda akln kaybeden k, "mahv"den "sahv"e dner, tekrar teklif ve vazife
ykn yklenir.

Allah, akln kaybeden Hakk klarna yine akllarn geri verir, yine onlar
kendilerine getirir. Onlar da kulaklarnda irfan ve hakikat kpeleri olduu halde;

3675 Ayaklarn vurarak, ellerini rparak Hakka hamd senada bulunurlar,

naz niyaz ile; "Ey Rabbimiz, bizi dirilttin, bize hayat verdin." derler.

lp kyamette dirilenlerin o rm derileri, o dklm kemikleri yerden


toz koparan birer atl gibi nasl dirilir kalkarsa, onlar da mahv halinden sahv haline
yle kalkar gelirler.

nsanlarn Allah'n verdii nimetlere kredenleri de; nimeti bilmeyen, inkar


edenleri de kyamet gn yokluktan varla koar gelirler.

Ne diye ban evirir, grmemezlikten gelirsin? nce de, yoklukta


bulunduun srada yani dnyaya gelmeden evvel de byle yapmadn m idi?

Yoklukta bulunduun srada; "Beni yerimden kim ayrabilir?" diye direnmi

idin.

3680 Seni yaradann, seni yetitirip gelitirenin sfatn grmyor musun?


Seni nasl sandan tutup, ister istemez, eke eke yokluktan varla getirdi. 253

253 A/ak Sresi 15-16.

Bu eit hallere getirdi. Bu haller senin ne aklnda vard, ne hayalinde.

236

Kendine bir bak, yok olmaktan korkuyor da nasl tireyip duruyorsun? Bil ki
yokluk da, Allah korkusundan byle tir tir titremektedir.

3685 Sen yksek mevkiler elde etsen, hesapsz servet sahibi olsan bile onlar
kaybetmek korkusundan can ekiirsin.

Gzeller gzeli Allah'n akndan baka ne varsa, eker gibi tatl ve zevk
verici de olsa, onlarn hepsi hakikatte can ekimekten baka bir ey deildir.

Can ekimek nedir? Can ekimek lme doru gitmek, ab- hayat elde
edememek, ilah ak bulamamaktr.

nsanlarn iki gz de mezar, lm grmekte ve bu lmn tesindeki ab-


hayat'ta, lmszlkte yzlerce pheleri vardr.

Gayret et, al da, lmszlk hakkndaki yz phen doksan dokuz olsun,


yani biraz azalsn. Bu dnya gecesinde Hakk yoluna d, ilerle; eer uyur kalrsan
gece yani mrn geer gider.

3690 O hakikat gnn, o mutlu aydnlk gn sen, karanlk gecenin iinde


ara. Karanlklar yakp aydnlatan akl nne dr, kendine klavuz et.

Hoa gitmez bir renkte olan gecede ok iyilikler vardr. Ab- hayat karanlkla dost olmutur, karanln iine gizlenmitir. 254

254 Hz. Mevlna Divan- Kebr'inde ye buyuruyor: "Gecenin hakikatini grebilen uykuyu isteme
z. Uykudan kaar.
Bir ok nrlu gnller, saysz tertemiz canlar, geceyi ihya ederler; uyumaz, kulluk ederler.
Allah'a yalvarr, yakanrlar. Gece
gayb dilberinin, mn gzelinin duvadr. Gndz nasl olur da geceye e olabilir? Senin naza
rnda gece, simsiyah bir
tenceredir. nk sen gece helvasndan tatmadn, gecenin hakikatini, ne olduunu anlamadn." D
ivan- Kebr, c. I, 316.

Dnya ilerine bu kadar ok daldka, bu eit yzlerce gaflet tohumu


ektike, yorgun ban uykudan nasl kaldrabilirsin?

lm gibi ar olan uyku (gaflet), haram lokma (gnah) birbirleri ile; sk


dost oldular da, ev sahibini uyuttular. Gece hrsz (eytan) da bu halden yararland.
Gnl evine girdi, ie giriti.

lmek aslnda dirilmektir.

lm gibi grnen, fakat hakikatte lmszlk olan hal, bize helal


olmutur. Bu dnyada madd rzkn kesilmesi veya azalmas da, bize teki dnyann

rzk olmutur. ,

Bizi korkutan, can vermenin grn, d yz; lmdr, yz ise


diriliktir, yaaytr. Grnte bir tkenmedir. Hakikatte ebed hayattr.

237

Ana rahmindeki ocuun domas, bulunduu dnyadan yeni bir dnyaya


g etmesidir. Fakat, dnyaya gelii, onun iin yeniden alp salmaktr.

3930 Mademki benim lme byk evkim ve akm vardr; "Nefislerinizi


elinizle tehlikeye atmaynz." 255 buyruu nerede?

255 Bakara Sresi 195.

nk yeme, yapma emri tatl meyve iin verilir. Ac meyve iin, hi yeme
etme demee hacet var m?

Bir meyvenin ii de, d da ac olursa, onun acl, kt grn yeme,


yapma emrini verir.

lm meyvesi, benim iin tatldr. "Onlar hayattadrlar." 256 ayeti, benim gibi
ehid olmak arzusunda olanlar iin gelmitir.

256 l-i imran Sresi 169-170.

Ey gvendiim dostlarm! Beni knayarak, ayplayarak ldrn. nk


ldrlmem, beni ebed hayata kavuturacaktr.

3935 Ey yiit! Gerekten de benim hayatm lmmdedir. Yerimden,


yurdumdan ne vakte kadar ayr kalacam. 257

257 Hz. Mevlna bir rubaisinde ayn grleri ifade buyuruyor: "Senin ban kesen, seni ldr
en, aslnda sana iyilik

eden, seni gamdan, zdrabdan kurtaran bir kiidir. Bana ta koyan kii ise, seni aldatan,
senin iyi huylarn, tevazuunu alan,
insanln alp rpandr. Sana yk veren, meta' veren, dnyalk veren senin ykn olmaktad
r. Senin gerek dostun, seni
senden alan kiidir." Mevlna Rubaileri, (Haz:efk Can), nu: 338.

Bu dnyada duruum benim iin bir ayrlk olmasayd; "ldmz zaman


hi phe yok ki, biz yine dnp o Allah'a varanlarz." 258 diye buyrulmazd.

258 Bakara Sresi 154-156.

Dnen kii, ayrld ehre tekrar gelen kiidir. Zamann ayrndan


kurtulup birlie ulaandr.

En byk dman olan ehvetten ka da gerek ak

bulmaya al.

Ey insan, sen dmanlarnn kimler olduunu bilmiyorsun; ateten yaratlm olanlar, yani eytanlar, topraktan yaratlm olan insanlarn dmanlardr.

238

3695 Ate, suyun ve suyun ocuklar olan insanlarn dmandr. Nitekim su


da, atein can dmandr.

Su atei ldrr, sndrr, nk ate, suyun ve ocuklarnn yani insanlarn


dmandr.

Btn bunlardan sonra, unu da aklnda iyi tut ki... Bu ate ehvet ateidir.
Suun, gnahn, kabahatin asl ve sebebi odur. Dardaki ate, su ile sner; fakat,
ierdeki ehvet atei insan cehenneme kadar gtrr.

ehvet atei su ile snmez; nk kvrandrmak, azab etmek bakmndan

onda cehennem huyu vardr.

3700 ehvet ateinin aresi nedir? Din nurudur. Nasl ki cehennem mmine;
"Ey mmin, abuk ge, senin nurun benim ateimi sndryor!" diyecektir.

Bu atei ne sndrr? Allah'n nru. Nemrud'un ateini sndren Hz.


brahim'in nurunu kendine stad edin de,

Nemrud'a benzeyen nefsinin ateinden, u d aac gibi olan bedenin


kurtulsun.

ehvet atei eksilip bitmez. Ona dilediini vermemekle eksilir.

Bir atee odun attka, o ate hi sner mi? Hi odunu yakmaz olur mu?

Fakat odun atmazsan, ate sner. Allah'tan korkmak, ekinmek ehvet


ateine su serper.

Kalplerdeki Allah korkusundan pembeleerek gzellemi olan yz, ate


nasl karartr?

3796 Namaz ehli olmayan, gnl namaz klmayan fke rzgr, ehvet
rzgr, tama' rzgr kapp gtrr.

3815 ehvete kul olan, kle olan kimse Allah'n indinde klelerden, alnp
satlan esirlerden daha deersizdir.

nk harb esiri, yahut satn alnm bir kle, efendisinin bir sz ile
klelikten kar, hr olur. Halbuki ehvet esiri olan kii tatl yaar, fakat ok aclar
ekerek lr.

ehvete kul olan kii, Allah'n lutfundan, Allah'n husus nimetine erimekten baka bir eyle kulluktan kurtulamaz.

ehvet yle bir kuyudur ki, oraya denler, dibini bulamazlar; fakat bu
d cebir ve zulm deil; onun gnah, onun nefsine uymas yzndendir.

239

O, kendisini yle derin bir kuyuya atmtr ki, ben o kuyunun dibine
ulaacak ip bulamam.

3820 Bu sz burada keseyim, nk bu ehvet sz, uzayacak olursa,


onun tesiri ile sade cier deil, kayalar bile kan kesilir. 259

259 Bizi Hakk yolundan, insanlk yolundan alkoyan u byk dmandan; hrs, fke ve ehvet
ten biri olan ehvet
hakknda, Hz. Mevlna'mn gerek Divan- Kebtr'inde, gerekse Mesnevi' sinde, ok tesirli szleri
vardr. Mesela bir Mesnevi
beytinde yle buyuruyor: "Eer ehvet duygusu, soy retmek iin verilmeseydi, Hz. Adem bu aa
duygudan utanr da,
kendisini hadm ederdi." Mesnevi, c. V, beyit 941.

Hz. mer zamannda Medine'de yangn kmas.

Hz. mer'in halifelii zamannda Medine'de bir yangn oldu. Ate talar
bile kuru odun gibi yakyordu.

Binalar, evleri saran ate, kularn yuvalarn, hatta havada uarken kanatlarn bile tututuruyordu.

ehrin yars alevlerle sarld, su bile bu ateten korktu da arp kald.


3710 Baz akll kiiler, atee, kovalarla su ve sirke dkyorlard.

Ate ise inadna artyordu. Sanki ona gayb leminden, telerden yardm
geliyordu.

Halk koarak Hz. mer'e geldiler. "Bu yangn su ile snmyor." dediler.

Hz. mer buyurdu ki: "O ate Allah'n ayetlerinden, iaretlerindendir. Sizin
hasisliklerinizin bir alevidir.

Suyu brakn, yoksullara ekmek datn, eer benim soyumdan iseniz,


hasislikten vazgein."

3715 Halk, Hz. mer'e; "Bizim kaplarmz aktr. Biz cmert kiileriz,
iyilikten, yardm etmekten holanrz." dediler.

Hz. mer, buyurdu ki: "Siz verdiiniz ekmei, Allah rzas iin deil de,
gsteri iin veriyorsunuz. Gelenee, grenee uyarak iyilik elinizi ayorsunuz."

"Siz, vnmek iin, gsteri iin verdiniz; Allah'tan ekinerek, korkarak


vermediniz." dedi.

240

Allah'n ihsan ettii mal nefsine uymu kt kiilere vermek, yol kesen
ekiyann eline kl vermek gibidir.

Din ehlini, kin ehlinden ayr, Allah'a dost olan ara, bul; onunla d, kalk.
3720 Herkes kendi huyunda olanlara iyilik eder, yardmda bulunur; kt kii

de, bylece bir i yaptm sanr.

Dmann Hz. Ali'nin yzne tkrmesi zerine Hz.


Ali'nin onu affetmesi.

ibadetteki ihlas, gnl temizliini, Hakk'a balan Hz. Ali'den ren. O


Allah arslann, hileden temizlenmi bil.

Savata bir yiidi alt etti. Hemen klcn ekti. Onu ldrmek istedi.

O yiit, her peygamberin, her velnin vnd Hz. Ali'nin yzne tkrd.

yle bir yze tkrd ki, "Ay" bile onun huzurunda yzn, yerlere srer,
secdeye varrd.

3725 O anda Hz. Ali klcn yere att, onu ldrmekten vaz geti.

O sava dman, bu ie, bu beklenmedik acmaya, bu yersiz balanmaya


ard kald, Dedi ki: "Bana keskin klcn
ekmitin, beni ldrecektin; sonra neden klc yere attn, beni braktn?

Benimle savamaktan daha iyi ne grdn de beni avlamaktan vaz getin?

Ne grdn de byle fken yatt? yle bir imek akt da hemen


snverdi.

3730 Ne grdn ki, o grdn ey, bana da aksetti de gnlmde, canmda


bir aydnlk, bir holuk belirdi?

Varlktan da, mekandan da daha yce, candan da daha iyi, ne grdn de,
bana can baladn?

3745 Ey Ali, senin akln her eye erer ve her eyin hakikatini grrsn. Ne
grdn ki, beni ldrmekten vazgetin? Grdnn birazcn syle.

Sendeki hilim klc canmz kesti. Bilgi suyun da tozumuzu ve topramz


temizledi.

241

Ya Ali,' bana aka syleyiver; biliyorum ki, bu Allah'n gizli srlarndan.


nk, klsz ldrmek ancak onun iidir.

Allah, aletsiz, vastasz bir yaratcdr. Faydal nimetleri, eksilmeyen armaanlar ihsan eden odur.

O akla, idrake yzbinlerce yle bir mnevi arabn zevkini tattrr, yle nee
verir ki, iki gzn de, iki kulan da bu zevkten, bu needen haberi yoktur.

3750 Ey gzel av avlayan ar doan, u anda Cenab- Hakk sana neler


gsterdi, gnlne telerden ne sesler geldi? Akla syle...

Senin gzn, gayb, grnmeyen eyleri grmeyi renmitir. Bakalarnn


gzleri ise gayba, grnmeyen eylere kapaldr.

Ey kendisinden Allah'n rz olduu Ali, ey insann alnnn kt yazsndan


sonra gelen gzel kader, gzel kaza, bu srr akla.

Ya sen aklna geleni syle, ya ben gnlme doan, gnlmn duyduklarn


syliyeyim.

Senden gelen bir nr gnlmde parlad da, sylemek istediklerin bana


malum oldu. Sen ay gibi konumadan, sessiz sadasz nrlar samaktasn.

3760 Fakat ho, tatl klar saan yusyuvarlak ay, bir de sz syleyecek
olursa gece yolcularn daha abuk ilerletir.

mnevi bir ay olan mridin aydnlatt yolda ilerleyen Hakk yolcular,


yanlmaktan, yollarn armaktan emin olurlar. nk mridin sesi gulyaban
eytann sesinden stn olur.

Ay sylemeksizin de, nru ile yol gsterir; fakat syleyecek olursa, nr


stne nr olur.

Ya Ali, sen bilgi ehrinin kapsn, hilim gneinin de sn.

Ey bilgi kaps, kapy arayana acil, acil da kabukta, dta kalan, senin

feyzinle ii bulsun, hakikate erisin.

3765 Ey rahmet kaps, ey tek olan, ei benzeri bulunmayan Allah'n dergah


sen, hi mi hi kapanma, ebede kadar ak bulun."

3773 Bundan sonra o yeni mslman olan Hakk dostu mnevi bir zevk
iinde "Ya Ali! "dedi.

3784 Ak syle, ey padiahn, Zmrd-i Anka'y bile avlayan doan, ey


ordu ile deil, tek bana ordular kran yiit!

242

Kahredecein yerde gsterdiin bu merhamet, bu rahmet nedir? Ejderhay


elden brakmak, ona frsat vermek kimin yoludur?"

Hz. Alinin iman ve ak yznden mslman olan


hasmnn sorularna verdii cevap

Hz. Ali buyurdu ki: "Ben klc, Allah rzas iin vururum. Ben Allah'n
kuluyum. Nefsimin, bedenimin kulu deilim.

Ben, Allah arslanym, nefis arslan deilim. Yaptm iler, dinime


ballma hittir.

Ben savata; Attn zaman sen atmadn, Allah att.' 260 ayetinin anlamn
yayorum. Ben kl gibiyim. O klc, hakikat gnei benim elimle vurur.

2M Enfal Sresi 17.

3790 Ben nefsimin varm younu, yan glge varlm yoldan kaldrdm,
attm; ben Hakk'tan gayr ne varsa onu yok bildim.

Ben glgeden baka bir ey deilim. Efendim de hakikat gneidir. Ben


hidayet gklerinin kapcsym; hidayet gklerinin perdelerini aarm, fakat hakikate
perde deilim.

Ben vuslat incileri ile dolu bir klcm; ben savata adam ldrmem,
diriltirim.

Benim klcm, haksz yere kana bulanmaz. Nefis rzgr, benim merhamet
bulutumu nasl yerinden kprdatr, srp gtrebilir?

Saman p deilim; hilim, sabr, adalet daym. Kasrga, nasl olur da


koca bir da yerinden koparabilir?

3795 Bir rzgrla yerinden oynayp uan, ancak saman pdr. Zaten,
uygun esmeyen nice rzgrlar vardr.

Ben bir dam, benim varlm onun binasdr. Beni o yaratmtr. Saman
p olsam bile, beni kmldatan, uuran O'nun rzgrdr.

steim, dileim, O'nun iradesi rzgrndan baka bir eyle hareket etmez.
Rhan ve cisman kuvvetlerimin, gnl ordularmn bakomutan, tek olan, ei,
benzeri bulunmayan Allah'n akdr.

Hiddet, fke padiahlara padiahtr. Fakat, bizim klemizdir. Ben fkenin


azna gem vurmuumdur.

243

3800 Hilmimin klc, hiddetimin boynunu vurmutur da, bu yzden Hakkn


hm, bana rahmet ve rahat olmutur.

Gnl evi ykld, tavan kt. Ama, ieriye Hakk gneinin nru doldu.
Bylece nra gark oldum. Eb Trab'm ama, hakikat ve ma'rifet bahesiyim. 261

261 Eb Tiirab (=Toprak babas) Hz. Ali'nin knyesi, lakabdr. Aziz Peygamberimiz bir gn onu
, tozlara bulanm

grd. "Kalk ey toprak babas" diye buyurdu. Ondan sonra bu Hz. Ali'ye lakab oldu.

Savarken, yzme tkrdn iin nefsan bir benlie, fkeye kaplrm


diye klc gizlemeyi daha doru buldum.

'Kim Allah iin severse, kim Allah iin nefret ederse' hadisine uymak, o
emri yaamak istedim. 262

262 Hadis-i erf: "Kim Allah iin sever, Allah iin fkelenir, Allah iin verir, Allah iin v
ermezse, phe yok ki o
mminin iman kemal bulmutur." Feyz'l-Kadir, c. VI, s. 29.

stedim ki cmertliim Allah rzas iin verenlerinki gibi olsun; malmdan


saknmam, vermemem de yine Allah rzas iin vermeyenlerinki gibi olsun.

3805 Benim malmdan vermeyiim de, veriim de ancak Allah iindir. Ben
tamamiyle Allah'a ait bir kulum. Baka bir kimsenin adam deilim.

Ben ne yapyorsam, Allah iindir. Taklid deildir. Hayale kaplarak, zanna,


pheye derek i grmedim. Ben grerek i yaparm.

Ben itihattan, hkm vermeden ve aratrmadan kurtulmuum. Gnlmle


skca Hakka balanm, baka eyler dnmez olmuum.

Manen uarsam, ktm ykseklikleri; dnp dolarsam, dnp dolatm yeri grrm.

mn ykm, nereye kadar ekip gtreceimi bilirim. Ben Hakk ve


hakikat nru ile parlayan bir aym. nmde yol gsterenim Hz. Muhammed'in
nurunun gneidir.

3810 Halka bundan fazlasn sylemek doru deildir. nk deniz bir


rman yatana smaz.

Bu yzden herkesin anlyaca, akllarnn erecei derecede, basit bir ekilde


syliyeyim. Byle syleyi, ayp deil, Peygamberimiz Efendimizin emridir.

Ben garazdan kurtulmuum, hr bir adamm. Hr bir adamn tankln


dinle, klelerin tankl bir para etmez.

244

3825 Madem hrm, fke, hiddet beni nasl olur da balar? Bende Hakkn
sfatlarndan gayri sfat yoktur. Eer mutlu olmak istiyorsan, beri gel ve bana yakla.

Beri gel ki: Allah'n fazl u rahmeti, seni kfrden azad etmitir. nk
O'nun rahmeti, merhameti gazabndan stndr.' 263

263 Kuds hadis: "O yce Allah buyurdu ki: Rahmetim gazabmdan stndr." Mslim.

Beri gel ki, imdi tehlikeden kurtuldun. Sen, bir ta gibi idin, Allah'n kerem
iksiri seni cevher haline getirdi.

Kfrden ve onun dikenliinden kurtuldun. Artk Hakkn bahesinde bir


gl gibi al, sal...

Ey muhteem pehlivan, artk sen bensin, ben de senim. Sen Ali oldun ben
Ali'yi nasl ldrebilirim?

3830 Tam ldrlecein anda, yzme tkrme suun, her trl ibadetten
hayrl bir su oldu da, o su yznden bir anda, gkleri bir utan bir uca atn."

O adamn iledii su, ne de kutlu bir su ki, kendisini manen ykseltti.


Buna almasn. Gl yapraklar da dikenler arasndan bitip kmyor mu?

3841 Hz. Ali ldrmekten vazgetii yiide dedi ki: "Sana kapy atn ieri
gir. Sen, bana tkrmtn. Ben sana armaan veriyorum.

Bana cefa edenlere bile, bu eit armaanlar veririm. Bana ktllk edene

iyilik ederim.

Artk vefa edene neler balarm, sen anla. Ona bitmez, tkenmez defineler,
hazineler, mallar, mlkler veririm."

3975 Emr'l-mminn Ali, o gence dedi ki: "Ey yiit, savarken sen
yzme tkrnce, nefsime ar geldi. Benim huyum deiti.

Yapacam savan yanrs Allah rzas iin, yars da fkem zoru ile nefsim
iin, intikam almak iin olacakt. Halbuki, Allah'a ait ilerde ortaklk uygun deildir.

Allah seni kudret eli ile yaratt, ssledi. Sen Allah'nsn, benim mahlukum
deilsin.

Allah'n yarattn, yine Allah'n emri ile kr, dk; 'Dostun camna dostun
tan at.' demilerdir."

245

3980 Hz. Ali'nin dman, bu szleri iitince, gnlnde Hakk nru parlad,
imana geldi.

Dedi ki: "Ya Ali, meer ben seni fena huylu kiilerle kyas ederek, hata
etmiim, cefalara dmm ve seni baka trl insan sanmm.

Halbuki sen, adalette, bir Hakk terazisi imisin; hatta doru tartar her
terazinin ibresi imisin.

Meer sen benim soyum, sopummusun, yaknmmsn. Meer, sen benim


dinimin, imanmn imisin.

Ben gerekleri gren gz arayan, o Hakk erann, Hz. Muhammed'in


kulu, klesiyim. Zaten senin eran da, ondan nrlanm, aydnlanmtr.

3985 Ben o nr deryasna, yani Hz. Muhammed'e kul, kurban olaym ki,
senin gibi bir inciyi meydana getirmitir.

Ya Ali, bana kelime-i ehadeti ret ki, seni zamann en stn, en ycesi
olarak grdm."

O yiidin kabilesinden, en yaknlarndan elli kadar kii, bu vak'a zerine


evkle, akla dine yneldiler, mslman oldular.

Hz. Ali bylece, hilim klc ile bunca halk, bunca insan kltan kurtard.

Hilim klc, elik kltan daha keskindir. Belki, yzlerce ordudan daha
fazla stnlkler elde ettirir.

Hz. Peygamber efendimizin, Hz. Alinin seyisinin


kulana; "Ali'nin ehid edilmesi senin elinle olacak Bunu
sana haber veriyorum." diye buyurmas.

"Ben yle bir adamm ki, beni ldrecek kiiye bile ltuf erbetim, kahr
zehiri olmad.

3845 Peygamber Efendimiz, hizmetimin kulana, bu bam boynumdan


onun ayracan sylemiti.

Resl-i Ekrem Efendimiz, ilah vahiy ile lmmn onun elinden olacan
haber vermiti.

O (bn-i Mlcem) da; Ya Ali, nce beni ldr de, bu kt i, bu irkin


hareket benden meydana gelmesin.' der, dururdu.

246

Ben de diyordum ki: Mademki lmm senin elinden olacaktr. Kaza ve


kaderden nasl kaabilirim?

O benim nme derek diyordu ki: 'Ey kerim olan Ali, Allah rzas iin
beni iki para et ki...

3850 Bu kt takdir bama gelmesin. Canm, senin yznden yanp yaklmasn.

Ben de daima; 'Kader kalemi bunu yazd. Yaznn mrekkebi de kurudu.


Olan oldu. Kader kaleminden nice bayraklar aa dm, nice ordular bozulmu,
nice devletler yklmtr.

imde sana kar hi bir nefret, hi bir kt niyet yoktur. nk ben bunu
senden bilmiyorum ki..

Sen Hakkn aletisin, ii yapan da Hakkn eli. Hakkn aletini nasl


knayabilirim? Ona nasl kar gelebilirim?'

bn-i Mlcem; "yle ise, ksas niin gerekiyor?" diye sordu. Hz. Ali de; "O
da Hakk'tandr, o da Hakkn gizli bir srrdr." diye cevap verdi.

3855 Eer Hakk, kendi yapt ii beenmezse, itiraz ederse, kendi takdirine
kar gelirse, bunda da bizim aklmzn ermedii hikmetler vardr. Bu itiraz yznden
nice sr balar ve baheleri yeerir.

Kendi iine itiraz etmesi, kendi takdirine kar gelmesi, ancak O'na yakr,
kendi takdirine vasta olan katili ksasla ldrmek de O'nun takdiridir. Kahr da, ltuf
da birdir. 264

Bu hadiseler ehri olan dnyada, hkim olan, lkelerde dzenler kuran, iler
baaran mlk sahibi O'dur.

Kendi aletini krarsa, krdn yine onarr, salam bir hale getirir.

264 Hakkn kendi takdirine itiraz etmesi yanl anlalmamaldr: Allah bir
kimsenin aln yazsn katil olarak yazmsa, haa onu muhakkak katil olmaya
zorlamamtr. Katil namzedinin akln, cz' iradesini kullanarak kendini kurtarmas,
kaderin nnden kamas imkann da muhabbeti icab kuluna ltfetmitir. Kul
isterse, ilah takdirden, yine ilah takdire snarak kendini kurtarr. "Ya ilah, takdir
ettiin ktlkleri bizden gider" diye yalvarr. Bu sebepledir ki katilin
cezalandrlmasnda, ilah adalet gizlidir. nk kul, cz' iradesini kullanarak
kendini kurtarmamtr, cezay hak etmitir. Aslnda kulun kendini kurtarma gayreti
Hakk'tan gelmektedir. Her ey Hakkn yed-i kudretindedir. unu da hatrlamalyz ki:
lah takdirin de deien baz ynleri var. Sadaka vermenin ezelde takdir buyurulan
mr uzattn Resl-i Ekrem Efendimiz mjdelemitir. Bu sebeple: "Ezel takdir,
gayrete ktr" demilerdir. Ayrca ilah takdirin yerine gelmesinde de ne hikmetler
gizlidir, bilemeyiz ki. Bir katilin ldrmesinde, o katil iin yarar bulunduuna
akiliniz erer mi?

247

3845 Hz. Ali'ye hizmet eden kii yine geldi; "Ya Ali!" dedi, "Beni hemen
ldr de o uursuz zaman grmiyeyim.

Sana helal ediyorum, benim kanm dk, beni ldr de, gzm, seni ehid
etmek gibi bir kyameti, bir felaketi grmesin."

3940 "Dedim ki her bir zerre, eli haneri; bir katil olsa da sana saldrsa, seni
ldrmek istese;

Bunlardan hi biri, deil seni ldrmek, senin bedenindeki kllardan birinin


bile uunu kesemez. nk kalem, sana byle bir yaz yazmtr.

Fakat, zlme, merak etme, senin efaatin yine de benim. Ben, rh


efendisiyim, bedenin klesi deilim.

Bence u bedenin bir deeri yoktur. Ben, bedenim olmakszn da, yiit olu

yiitim.

Haner ve kl benim ieim; lm de zevk ve safa meclisimdir, nergis


bahemdir."

3945 Bedenini bu derece ldrp, ayaklar altna alan kimse, nasl olur da,
emirlik ve halifelik hrsna der?

O ancak emirlere yol gstermek, emirlii belletmek iin grnte, makam


ileri ile ve hkmle urat.

Emirlik makamna yeni bir can vermek, halifelik fidann yemilerle


doldurmak iin orada bulundu.

Hz. Peygamber efendimizin, Mekke'yi ve dier yerleri


fethetmek istemesi dnya mlkn sevdiinden deil de,

Allah'n emri ile idi. nk Peygamber "Dnya cifedir."

diye buyurmutu.

"Hz. Peygamber, Mekke'nin fethine alt." diye nasl olur da dnya sevgisi
ile thmetlendirilebilir?

O, yle byk ve stn bir varlkl ki, imtihan gn, yani mi'racda yedi kat
gn haznelerinden hi birine dnp bakmad. Gnln onlara kaptrmad.

3950 Onu, grebilmek iin yedi kat gn ufuklar hurilerle,


peygamberlerin, ermilerin ruhlar ile dolmutu.

248

Bu hurilerin her biri, ona ho grnmek iin sslenmiti. Fakat onda dost
dncesinden, yani Allah sevgisinden bakasnn sevdas yoktu.

O, Allah'n bykl, kudreti ve sevgisi ile yle dolmutu ki, Allah'a en


yakn olanlar bile oraya yol bulamazlard.

Resl-i Ekrem Efendimiz buyurmutu ki: "Allah ile bizim aramza ne bir
eriat sahibi peygamber, ne bir melek, ne de bir rh sar." Artk bunu siz dnn. 265

265 Bir hadis-i erif: "Allah ile yle bir vaktim olur ki, o vakte ne bir eriat sahibi peygam
ber sar, ne de Allah'a
mnen yakn olan bir melek."

Yine Peygamber Efendimiz buyurmutur ki: "Gzmz Hakk'tan :


bakasna meyi etmedi, bakmad; bizim gzmz, kuzgunlar gibi dnya

leine kaymamtr. Biz cmle lemi renklendiren, gzelletiren Hakk'n mestiyiz;


ban, bahenin deil. 266

266 Bu beyitte u ayete iaret var: "Hz. Muhammed'in gz amad ve snn amad." Necm Sres
i 17.

3955 Mn gklerinin, akllarn hazineleri bile Aziz Peygamberimizin


gzne bir saman p gibi deersiz grnrken.

Mekke, am, Irak ne olabilir ki, onlara kar iddetli bir istek duysun da,
onlar elde edebilmek iin savaa girisin...

Peygamber Efendimiz hakknda byle bir dnceye, ancak bilgisi


azlnden, hrsndan kyaslara kalkan kt niyetli bir kii der.

Bir sar renkli camn arkasndan, gnein btn nurunu, sar grrsn;

O sar veya mavi cam kr da, tozu, duman ve atl kiiyi birbirindeltl ayrt

et.

3960 Atl, atn koturunca yerden toz kaldrr. Sen, Allah adamnn sembol
olan atly grmyorsun da, kaldrd tozu, Allah adam sanyorsun.

blis de tozu topra grd de; "Topraktan yaratlan adam, benim gibi
ateten yaratlana nasl stn olabilir?" dedi.

Sen nebileri, velleri; o aziz varlklar herhangi bir insan gibi grdke,
bilmi ol ki senin bu grn, sana eytann mirasdr.

Ey inat gafil, eer sen blis'in olu olmasaydn, sana o kpein miras kalr

m idi?

Ben kpek deilim, Allah arslanym ve Allah'n kuluyum. Allah arslan,


suret balarndan, ekilden, grnten kurtulan kimsedir.

3965 Dnya arslan av arar, rzk arar. Allah arslan ise hrriyet arar, lm

arar.

249

nk Allah arslan, lmde yzlerce varlk grr de, pervane gibi varln
yakp yandnr.

Ztlar, ztlardan zuhur etmektedir.

Gece, gndzn meguliyetini, iini, gcn giderir. Sen akln uyku


halindeki dnmlne bak ki, bu uyku bedene rahatlk, zihne aklk verir.

Sonra yine gndzn nru ile gece yok olur, gider. Hayat yeniden balar.
Gecenin ldrdkleri, cansz braktklar yeniden canlanr, hayat bulur.

Geri gecenin getirdii uykuya dalmak, gzler kapand iin karanlkta


kalmak, dnyay grmemektir. Fakat, ab- hayat da karanlklar iinde deil midir?

Akllar, uyku karanlnda glenip, tazelenmiyor mu? ark syleyenin


duraklamas, sesine ses katmyor mu?

3865 Ztlar, ztlarla beliriyor; Allah sveyda(=kalbin nvesinde olan siyah


nokta)'da akn ebed nrunu parlatmad m?

Bahvan, fidan boy atsn, meyve versin diye kt ve zararl dallar budar,

keser.

i iyi bilen bahvan, bahe ve meyve gelisin, gzellesin diye bahedeki


otlar yolar.

3870 Sevgili, ardan, hastalktan kurtulsun diye di hekimi, rk dii


eker, karr.

Kusurlar iinde, bir ok kazanlar sakldr. ehidler iin de lmde hayat

vardr.

Rzk yiyen boaz kesilince, yani Allah yolunda savaan ehid olunca,
Rabbi, o ehidi mnevi azklarla rzklandnr.

Bir hayvann boaz kesilince, insann boaz bundan yararlanr, gda alr. O
hayvan, insan bedenine karr, ereflenir.

nsann boaz kesilince, yani insan, insanlk yolunda, Allah yolunda ehid
olunca, ondan ne olacan, deerinin nasl artacan, buna kyas et.

3875 Bundan, rhan gdalar alacak yetenekte nc bir boaz doar ki,
onu Hakkn ledn erbeti ve nrlar besler, gelitirir.

250

Hakkn bu ledn erbetini, ancak nefis savanda ehid olan ier, her kesilen
boaz imez. Bu erbeti imek iin, "La"dan yani inkardan kurtulmak, "Bela"da
tasdik ve imanda yok olmak gerekir.

Ey himmeti kt, beceriksiz, sakat kii, ne vakte kadar yalnz ekmekle


besleneceksin? Rhan gdalardan, ilah zevklerden habersiz yayacaksn?

Beyaz ve has ekmek elde etmek iin yz suyu dktnden tr st


aac gibi meyvesiz kalmsn.

Eer hayvani rh, bu has ekmee sabr edemiyorsa, kimyay elde et de,
bakr altn yap.

3880 mnev kirlerini gidermek, gnahlardan arnmak m istiyorsun? Gnl


kirlerini ykamasn bilen vellerin, ermilerin mahallesinden ayrlma.

Her ne kadar ekmek senin orucunu krd, bozdu, orucun mnev


yararlarndan seni yoksun brakt ise de zlme, mnev krklar saran krkya yani
bir mride ba vur da, onun yardm ile krklktan kurtul, ykseklere k.

Onun eli krklar sarar, onarr; onun krmas, gerekten de onarmaktr.

Eer sen, o mnev krknn dileini kracak olursan, o sana; "Gel bunu
sen sar da iyi et." der. Halbuki senin saracak elin, ayan yoktur.

O halde, krmak, krk sarmak, krknn hakkdr. nk o, krk sarp iyi


etmesini bilir.

3885 Dikmeyi bilen, yrtmay da bilir. Neyi satarsa, yerine daha iyisini alr.

Evi ykar, alt st eder; sonra bir anda eskisinden daha mamur bir hale kor,

Mmt (=Canl bir mahlukun lmn yaratan) ism-i erifi ile bir kimsenin
lmn yaratrsa, o anda Muhy (=Can balayan) ism-i mbareki ile yzbinlerce
can balar, ba meydana getirir.

Adam ldrenlere ksas edilmesini buyurmasayd; "Ey insanlar, ksasta sizin


iin hayat vardr." 267 demeseydi,

267 Bakara Sresi 179.

Hakk'n hkmne, buyruuna esir olmu bir kimseye, kendiliinden kl


vurmak kimin haddine derdi.

3890 nk, Cenab- Hakk, kimin gnl gzn amsa, o kimse bilir ki, o
kl vuran kii, o katil, kaza ve kaderin aletidir, esiridir.

251

O takdir kimin bana gelse, o kendi olunun bile bana kl vurur.

Yr git, Allah'tan kork da ktleri ayplamaya kalkma. Onlar az kna;


Allah'n takdiri, tuza nnde gsz ve kuvvetsiz olduklarn bil.

eytann sapklna kar, dem(a.s.)'n arp


kalmas ve kendini beenmesi.

Bir gn, Hz. Adem gurura kapld da kt bir varlk olan blis'e hakaret ve
nefretle bakt.

Kendini grd, kendini beendi de lanetlenmi eytann yapt ie gld.


3895 Bunun zerine Hakk'n gayreti dile gelerek; "Ey tertemiz Adem, sen

gizli srlar bilmiyorsun." diye seslendi.

Allah, beklenilmeyen bir i murad etse de, lutfu yerine kahr tecell etse,
da bile kknden sker, atar.

O anda, yzlerce "Adem"in perdesini yrtar, yzlerce blis de yeni batan


mslman olur, gider. 268

268 Ankarav hazretleri bu beyti erh ederken unlar yazm: "Nice yz bin sddk an- vahid
de zndk eder. Nice yz
bin zmdk da derhal sddk mertebesine getirir." Mesnevi erhi, Ankarav, c. I, s. 697.

Hz. Adem; "Allah'm!" dedi. "Bu baktan, bu grten tevbe ettim, bir daha
byle kstah dncelere kaplmam."

Ey yardm dileyenlerin yardmna yetien, sen bize doru yolu gster.


Bilgilerle, zenginliklerle vnlemez.

3900 Kerem edip doru yola soktuun gnlmz saptrma, takdir ettiin
ktlkleri bizden gider.

Rhumuzu kt kazalardan, mukadder bellardan sen esirge; bizi temiz ve


imanl kardelerden ayrma.

Senden ayr dmekten daha ac bir ey yoktur. Sen korumaz, esirgemezsen,


halimiz tam bir perianlktan ibaret olur. 269

26, (Dnyada ayrlktan daha ac bir ey yoktur). Divan- Kebr, nu: 2020.

Bu dnyadaki malmz, mlkmz bizi kendisine balam, eyaya esir


etmi de, bize bir trl srtmzdan atamadmz bir yk olmutur.

252

Bu hal ahiretteki byk nimetlere engel olmaktadr. Bedenimiz de, dnya


zevklerine dt iin, rhumuzu mnevi elbiselerden soymaktadr.

Elimizin iledii gnahlar, Hakk yolunda yryen ayamz kesmektedir.


Zaten emnn olmadka canmz kim kurtarabilir?

3905 Eer bir kimse pek byk tehlikelerden cann kurtarabilirse, br


tarafa, ancak korku, ancak bahtszlk gtrm olur.

nk daha dnyada iken sevgiliye ulaamayan cann gnl gz krdr.


Ve kendi kendine, karanlklar iinde kalmtr.

Sen vuslata yol vermedikten sonra can, km gitmi bil. Sensiz yaayan
can l say.

Kullarn knamak sana yakr. nk kusursuz olan yalnz Sen'sin.

Sen aya, gnee kusur bulursan, servinin boyuna iki bklm dersen..

3910 Sen, gklere ve ara hor ve hakir, madenlere ve denizlere yoksul ve


fakir adn takarsn.

Byle buyurmak, senin kemaline yarar. Yoklara, yokluklara varlk verip


olgunlatrmak ancak senin iindir.

nk sen, tehlikeden, yokluktan mnezzehsin. Yoklar var eder, onlara


zenginlik, eitlilik verirsin.

Yoklara varlk veren, aalar bitirip, gelitiren, yakmasn da bilir. Yrtan,


dikip tamir etmesini de bilir.

Her sonbaharda ba baheyi yakar, harab eder; ilkbahar gelince, baheyi

rengi ile boyayan gl yeniden yetitirir.

3915 Ey, souk rzgrlarla yanm yaklm olan gl, yeniden gzelle, ho
bir hale gel.

Nergizin gz kr olmutu, gze benzeyen iei kurumutu. Allah onun da


gzn yeniden at. Bir kamn boazn kesmi ve koparm gibi onu okad,
tekrar canllk, tazelik verdi.

Mademki bizler yaratlm varlklarz, yaratan deiliz; elimizden bir ey


gelmez. Biz onun emrine uymuuz; O, ne verirse, onu yeter buluruz.

Hepimiz de; "Nefsim nefsim." deyip durmakta, hepimiz de yalnz kendimizi


dnmekteyiz. Allah'm sen bize lutufta bulunmazsan, hepimiz de aztrz,
eytanlarz.

Bizim canmz ktlkten kurtardn, o yzden biz de eytandan yakamz


syrdk.

253

3920 Sen, yaayan herkesin elinden tutup gtrenisin; denei olmayan ve


tutup gtreni bulunmayan bir kr ne yapabilir?

Ya Rabbi, ho olsun olmasn, Sen'den baka ne varsa insan tpk ate gibi
yakar yandrr.

Allah'tan baka her ey batldr, botur. Gerekten de Allah'n lutfu, ihsan,


devaml olarak yamur yadran bir buluttur.

Ekmek mn halinde iken ok yararldr.

3990 Yazklar olsun ki, bir iki lokma fazla yemek yendi de, bu yzden

dncenin cokunluu dondu kald.

Bir buday dnesi, Hz. Adem'in akl gneinin tutulmasna sebep oldu da
onu yanltt. Dnyann gnele ayn arasna girmesi de dolunayn yzn karartt.

te gnln letafeti, aydnl, amur yznden yani toprakta biten


budaydan yaplan ekmek yznden karard, lker gibi dank bir hle geldi.

Ekmek, mn halinde iken, yani bize mnevi ve rhan bir gda olursa,
faydaldr. Fakat ekle, srete brnrse, ekmek ekmek olarak yenirse, kalbinde
darlk ve sknt meydana getirir.

mnevi ekmek, yeil deve dikeni gibidir. Deve onu yeilken yerse, ondan
yz trl fayda, yz trl lezzet bulur.

3995 Fakat yeillii, tazelii geip de deve dikeni kuruduu zaman, l


devesi onu yeyince,

Dama, avurdu, yaralanr, yrtlr. Ne yazk ki, byle besleyici bir gl,
kuruyunca kl kesilir, azda yaralar aar.

Ekmek, mnevi ve rhan bir gda iken, yeil deve dikeni gibi idi. Fakat
ekle, srete brnnce, madd gda olunca, kurudu sertleti.

Ey aziz varlk, ey Hsameddin, ben bir iki lokma yemeden evvel, alm
olduun gibi Mesnevi 'nin manev ekmeini yiyordun.

imdi, o alkanlkla bu kuru, tatsz ekmei de yemee kalkyorsun. Fakat,


mn artk toprakla kart.

4000 O ekmek, topraa buland. Kaskat, dili, dama yrtar bir hale geldi.
Ey deve gibi sabrl ve uysal olan Hsameddin, artk bu ottan perhiz et, ondan sakn.

254

Sz toprakla iyice kart, su busbulank geliyor. Kuyunun azn kapa.

Kapat da, Cenab- Hakk onu yine durultsun, ho bir hale getirsin, gnl
kuyusunu bulandran Allah, onu elbette bir gn durultur, ve mnevi feyizle doldurur.

Dilei, istei sabr elde ettirir. Sen de sabret, acele etme ki Mesnevi "nin
devamna olan arzun artsn, doruyu en iyi bilen Allah'tr.

-Birinci Cildin Sonu-

MesnevV-i erifin ikinci cildine Hz. Mevlna'nn

yazd nsz

Bu ikinci cildin gecikmesinde baz hikmetler vardr, iin faidelerine dair ilah
hikmetler kula tamamyla malm olsa, kul o ii yapamaz, ciz kalr. Allah'n sonsuz
hikmetleri idrakini ykar, harab eder. Kul o ie giriemez. Cenab- Hakk, o sonsuz
hikmetlerden ok ufak bir cz'n kula yular yapar, onu o ie eker gtrr. O iin
faidesinden hi haber vermese, kul hi harekete gemez. nk hareket, insanlarn
yarar iindir ve biz o yzden ie giriiriz. O iin hikmetini tamamyla bildirse kul
yine harekete geemez. Nitekim devenin yular ekilmese yrmez. Fakat yular ok
byk olsa yine gidemez. kverir.

"Hi bir ey yoktur ki, hazineleri bizde olmasn. Fakat biz onu ancak malum
bir miktarda indiririz. " 210 Toprak susuz kerpi olmaz ve su ok olursa yine kerpi
yaplamaz.

2 Hicr Sresi 21.

"Allah gkyzn yceltti, ll yapt. " 271 Her eyi de ll verir, saysz ve
lsz deil. Ancak, halk ve beeriyet leminden geen kiiler, "Allah, dilediini

saysz bir surette rzklandrr. " 272 hikmetine mazhar olanlar, "Tatmayan bilemez. "
srrna erenler, bundan mstesnadr.

271 Rahman Sresi 7.

272 Bakara Sresi 212.

(Birisi, klk nedir? diye sordu. Ona dedim ki: Benim gibi olursan bilirsin.)
Ak, sevgi sayya gelmez, lye smaz. Bundan tr ak, gerekte, hakikatte
Hakk sfatdr. Kula nisbet edilmesi mecazdir. "Allah, onlar sever", sz kafi.
"Onlar da Allah' severler. " sz nerede kald?

Allah Peygamberine daim ve ok ok salt selm olsun.

257

Mesnev'nin yazlmasnn bir mddet gecikmesi.

Bu Mesnev'nin yazlmas bir mddet gecikti. Kann st haline gelmesi iin


bir zaman lzmdr. 273

Ey hakikati arayan kii! Senin bahtn, yeni bir ocuk dourmadka, kan
tatl st haline gelmez. Bunu iyi dinle.

Hakkn nru olan Hsameddin elebi, mn leminin yceliklerinden, yine


bu leme yneldi. lah sevgi ile kendinden gemi "mahv" olmuken, tekrar "sahv'e
yani kendine geldi.

O, manen ykselmi, hakikatler miracna gitmiti. Bu yzden onun bahar


olmaynca, irfan goncalar almamt. Yani Mesnevi yazlmasna devam

edilmemiti.

Hsameddin elebi, vahdet denizinden, kesret kysna dnnce, Mesnevi


iirinin engi de, yeniden dzene girdi, almaya balad.

Rhlarn aydnlanmasna, parlamasna sebeb olan Mesnev'nin tekrar


yazlmasna, Hsameddin elebi'nin "sehv'e gelmesi, balang gn oldu.

Bu mnev alveriin, bu kr ediin balangc, hicretin altyz altm ikinci


(milad 1264) ylnda idi.

Sanki bir blbl buradan uup gitti. Benim gnlmdeki mnlar avlamak
iin, yani beni syletmek iin, doan kuu oldu da yine geri geldi.

Padiahn bilei, bir doan kuunun yurdu olsun. Bu hakikat kaps ebed
olarak ak kalsn... Amin.

273 kinci cilt Mesnev'nin bir ka sene gecikmesine, yalnz Hsameddin elebi'nin hanmnn v
efat
sebep olmamtr. Hz. Mevlna'mn ems'den sonra en yakn can dostu olan, Selahaddin Zerkb ha
zretlerinin
vefat da araya girmitir. Dikkat edilirse 1264'de yazlmaya balanan ikinci cilt Mesnev'nin
yukardaki dokuz beytinde, Hz. Mevlna Hsameddin elebi'nin mnev gelimesi zerinde durmaktadr. Kadnda kann
st haline
girmesi, ocuun doumuna bal olduu gibi, mnev stn, hikmet ve hakikat stnn meydana g
elmesi iin,
Hakk kmda veled-i kalbin (=kalb ocuunun) domas gerekmektedir. Slikte bu hal zuhur edin
ce, mridden
gnlne akp gelen himmet, ilah hakikatler stn emer ve o rabbani gda ile beslenince, mre
bblik derecesini
bulur. Ve mn gklerine, melekta ykselir. Yukardaki beyitlerin ifade ettii mn u ki: Bi
rinci cilt
Mesnev'nin tamamlanmasna kadar, Hsameddin elebi, Mevlna'mn marifet style beslenmi ve m
aneviyat
lemine domu, ve vahdet deryasna gark olmutur. Hsameddin elebi, adeta ilah sevgi ile ma
hv olmutur. Bu
sebeple Hsameddin elebi melekt leminden "sehve", "vahdet" denizinden "kesret" kysna dn
nce. Mesnevi
yazlmaya balamtr.

257

Hz. Adem'in dnyaya srgn edilmesi

10 lah feyz ve mn kapsnn afeti, ehvet ve nefsan arzular, kt


istekler, kt zlemlerdir. Yoksa burada (Mesnevi 'den duyulan mnev zevkte)
erbet stne erbet iilir.

Ey hakikati arayan kii, bu az bala. Yani ok yemekten, ok konumaktan vazge. nk bunlar, hakikat lemi iin birer gz badr. Fazla yemenin
ve deersiz eyler konumann mn lemini mahede etmeye engel olduunu gr.

Ey az! Sen aslnda cehennemin bir alevisin. Ey dnya, sen de bir berzaha
benziyorsun.

Ebed sonsuz nr, bu fan, bu deersiz dnyann tesindedir. Saf st, mn


st kan rmaklarnn; dnyaya ait nefsan duygularmzn te yanndadr.

Ey Hakk yolunun yolcusu, eer ihtiyatsz olarak kan, yani nefsaniyet


tarafna bir adm atacak olursan, senin mn stn kanla karr, bulanr, kan olur
gider.

15 Hz. Adem nefsine uydu, nefsinin zevki iin bir adm att da, o yzden
cennetin ba kesinden ayrld, oradan kovuldu.

Vaktiyle ona secde eden melekler, eytandan kaar gibi ondan katlar.
Brakma ekmek iin o ne kadar gz ya dkt.

Hz. Adem'in iledii su, belki kl kadard; fakat o kl, iki gznde bitmiti.

258

Hz. dem, ezel ve ebed olan kadm ve sonsuz nrun gz idi. Gzde biten
kl, insana byk bir da gibi olur da, o nisbette zdrap verir.

Havva'nn szne kanp da yasaklanm meyveyi yiyen Adem, yemeden


nce meleklere dansayd, piman olup da zr dilemezdi.

20 nk bir akl, baka bir aklla birleirse, kt i ilemekten, kt sz,


sylemekten kurtulur.

Fakat nefs baka bir nefsle dost olursa, cz' akl isiz gsz kalr, bir i
gremez olur.

Yalnz kaldn ve danacak bir akl sahibi bulamadn iin, mitsizlie


dersen hakikat gneine mensup bir dostun, bir mridin glgesi altna girersin.

Yr, abucak kendine bir Hakk dostu ara; byle yaparsan Allah senin
dostun olur, yardmcn olur.

Yalnzca bir keye ekilip dnyaya gzn kapam, bu yzden hakikati


grm olan erler de, bu hali yine bir dosttan renmilerdir.

25 Halvete girmek, yalnz kalmak yabanclara kar olur, dosta kar deil
Krk k iindir, bahar iin deil.

Akl, bir baka aklla birleince glenir, nuru oalr, yolunu iyi grr.

Fakat nefs, bir baka nefsle dost olmaktan holanr, glerse karanlk artar.
Hakikat yolu grnmez olur.

Ey hakikati arayan kii, Hakk dostu, mrid senin gzn gibidir. Onu
erpten, tozdan temiz tut.

Akln bana al da, dil sprgesi ile ona toz kondurma, gzn gibi olan
mridine erp ve toz armaan etme.

30 Mmin mminin aynas olduu iin, aynann yz kirden, pasdan


arnm olmal, saf ve cilal bulunmaldr. 274

274 Bu beyitte; "Mmin mminin aynasdr." hadisine iaret var. Mminin yz manev kirlerden,
gnah tozlarndan
temizlenmi olursa, oraya baknca bir ayna gibi i yzmz, gnl yzmz grrz. Dnya ze
rinde grlen btn
varlklar' n Allah'n gzel isimlerinden birinin mazhar olduklar malumdur, insan ise, btn
varlklarn en mkerremi, en
stn olup; "Ruhumdan ona frdn" ayetinin srrna mazhar olduundan, Hakk'm kudretini, sana
tm, yaratma gcn
kendinde toplamtr. Bu sebeple insan, mnevi kirliliklerden, nefsani "arzulardan arnr da,
tam manasyla kmil insan olursa,
Hakk'n mazhar, yani Hakk'n ayna yerine geer. O zaman, o aynaya bakan orada manen Hakk' m
ahede eder. Bu gr
tamamyla mnevi ve rhandir. Madd dnme insan irke gtrr. Bu beyitten sonraki beyitte
; "Rh zgn ve mahzun
olduu zamanlarda, yar, hakk dost ona ayna olur." diye buyrulmaktadr. Nitekim, Mevlna bu c
ildin 96 numaral beytinde yine
bu konuya deinerek der ki: "Can aynas, ancak sevgilinin yzdr. Ama, o sevgili bu bizim dn
yamzdan deildir, mn
lemindendir. O mn diyarndandr."

259

Rh zgn ve mahzun olduu zamanlarda yar ona ayna olur. Ey can,


aynann yzn nefsle buulandrma.

Senin nefesinle buulanp, yzn senden gizlemesin. Seni sana gstermez


hale gelmesin, onun iin sana, her vakit nefes tutmak, susmak, yersiz, lzumsuz sz
sylememek gerekir.

Sen topraktan da aa msn? Toprak bahar gibi bir yar bulunca, ondan yz
binlerce nr elde eder, ieklenir.

O aa, yri olan baharla buluunca, onun ho havasndan, sevgisinden


tr, batan ayaa dek ieklerle donanr.

35 Bahar mevsiminde ieklerle sslenen o toprak, gz mevsimi gibi souk,


uygunsuz bir yar grnce, yzn ve ban yorgan altna eker, gizlenir.

Aa der ki: "Kt huylu bir yar ile karlamak, belaya uramaktr. yle
souk biri yanma gelince, onun varln hissetmemek iin uykuya dalarm.

Uyuyaym da Ashab- Kehfden olaym, maaradaki uyku, maarada haps


olunup kalmak, Dikyans'a hizmetten hayrldr." 275

275 Kehf Suresi'nin 9-27. ayetlerinde beyan buyrulduu zere, Allah'tan bakasna kulluk etmem
ek iin kap bir
maaraya gizlenen kiiler anlamna gelen, "Ashab- Kehf rivayete gre yedi kii idi. Bir de K
tmir adl kpekleri vard. Bunlar,
Dikyans adl, zalim bir hkmdarn zulmnden kurtulmak iin maaraya snmlar, orada tam 3
09 sene uyuyup kalmlard.

Onlar, uyank iken Dikyans'a hizmet etmilerdi. Maarada uykuya


dalmakla, bir zalime hizmetten kurtuldular. ereflerini korudular.

Bilgi ile irfan ile uyumak, yani uyuyann bilgili ve hikmet sahibi bir kii ile
arkada oluu, rhan uyanklktr. Fakat duygusuz, bilgisiz ile oturup konuan
uyank kiiye yazklar olsun, ona acmak gerekir. 276

inasi merhumun u beyti, Mevlna'nn bu beytini daha iyi anlamamza yardmc olabilir:

"Bedbaht ona derler ki, elinde chelann Kahr olmak iin, kesb-i keml-i hner eyler." (Bilgis
iz,

irfansz kiilerin elinde harcanmak, kahr olmak iin okuyan, kemal sahibi olan kii, gerekten
bahtsz kiidir).

40 K mevsiminde, Ocak aynda kargalar balara ve bahelere adr

kurunca, yani oralara yerleince blbller gizlenirler, susarlar.

260

nk gl ve gl bahesi olmaynca blbl tmez, susar; gnein batmas,


gece olmas da uyankl ldrr, uyku getirir.

51 Bedene ait duygular, gnl daraltan, huzursuz eden cisman zevkler,


gdalarn karanlklardan alrlar, karanlk gdas ile beslenirler. Halbuki can duygusu,
gdasn bir mnevi gneten, bir hakikat gneinden alr.

Ma'rifet gnei

42 Ey gne! Sen, dnyann baka taraflarn aydnlatmak iin bu gl


bahesini brakp gidiyorsun.

Fakat mn gnei iin hareket, yer deitirme, batma, doma gibi haller
yoktur. Ona candan, akldan baka bir tan yeri de dnlemez.

Hele ii gc, gndz olsun, gece olsun kabiliyetli gnlleri aydnlatmak


olan telerin, hakikat leminin kemal gnei, irfan gnei hi kaybolmaz, batmaz.

45 Ey hakikati arayan kii! Eer sen, bir iskender isen, hakikat gneinin
doduu yere gel, bir rife yakla, ondan nr al; sonra nereye gidersen git; artk sen
bir ksn, bir nrsun. 277

277 Bu beyitte geen, iskender, Makedonyal mehur Byk iskender deildir. Mevlna'nn bahset
tii iskender,
Yemenli olup peygamber olduundan da bahs edilir. Hzr (a.s.)'la konutuu, hatta onunla lm
sz bir hayata kavumak iin
"Ab- Hayaf' aradndan szedilir. Skntlara katlanmay gze alamad iin, "Ab- Hayaf'
n bulunduu karanlklar diyarna

gidememi ve ab- hayat bulamamtr. Bu zatn banda iki byk ur, boynuz gibi grndnde
n buna "skender-i Zlkarneyn", (=lki Boynuzlu iskender) lakab verilmidir.

Ondan sonra nereye gidersen git, oras "Dou" olur, hatta "doular" bile
senin "Bat"na k olur. 278

278 Hakikati arayan kii, hakikat menziline ulanca, dou, bat kalmaz. Her yerde Hakk'n tec
ellsine mazhar olur.
Her yerde onu bulur. "Ne tarafa dnerseniz vech-i ilah oradadr." srr tecell eder. Mutasav
vflarca, dou; mnevi aydnln,
bat;manev karanlklarn semboldr.

Yarasaya benzeyen "zahiri duygun", gnein batt ksz yne doru


komada,; inciler saan "batini duygun" ise, Doya, gnee doru gitmededir.

Bedene ait duygu yolu, ehvet yolu eeklerin yoludur. Ey aa duygularn


bineine binmi ve eekler arasna katlm kii, insanlndan utan.

261

Senin bildiin be duygudan baka be duygu daha vardr ki, o duygular,


krmz altna benzer, bu duygular ise bakr gibidir.

50 Maher ehlinin pazarnda, bakr duygular altn duygular yerine satn


alrlar m? Bakr duygular, zahir, nefsan duygularmzn; altn duygular da batini,
mnevi duygularmzn semboldr.

52 Ey duygularn derleyip toplayarak gayb lemine gtren kii! Sen de


Hz. Ms gibi dnce elini gnlnn cebinden kar da, etrafa hakikat nru sa. 279

279 Hz. Ms'nn balca iki mu'cizesi vard. Biri elindeki asa(=sopa)snm ylana evrilmesi,
birisi de, elini koynuna

sokup karnca gz kamatracak derecede nr samas idi.

Ey sfatlar ilah bilginin gnei olan rif! Gklerdeki gnein bir sfat var;
str, aydnlatr ama, sen yle deilsin.

Sen bazen gne, bazen deniz, bazen kaf da, bazen de zmrd-i ank
olursun. 280

280 nsan- Kamil, Cenab- Hakk'm, birbirine zt isimlerinin mazhar olduu iin, bazen gne
gibi etrafa manev
nurlar saar, halk uyandrr. Bazen, ilah ak ile denizler gibi coar. Bazen, Kaf da gibi
ycelir, dnyay kaplar. Bazen de
zmrd anka gibi var m, yok mu, denecek kadar yokluk iindedir.

55 Ey vehimlerden uzak, ey ileriden ileri olan insan- kamil! Sen kendi


zatnda ne "o"sun, ne de "bu"sun; yani sylediklerimden hi biri deil, onlardan da
ok yksek bir varlksn.

Rh bilgi ile, akl ile dosttur. Onun beden denilen glge varlkla ne ilgisi
vardr? O glge varlk, ister Arab olmu, ister Trk olmu ne nemi var?

Ey bu kadar suret ve ekil ile, ekle ve srete smayan Rabb'im! Aklnca,


sana ekil veren "msebbibe" (=benzeten) de, ekilden ber olduuna inanan
"mvahhid"in (=birleyen, Allah'n bir ve tek olduuna inanan) da, seni anlamak
hususunda ba dnm, arp kalmtr. 281

281 Cenab- Hakk' idrakte ciz olan insan, kk akl ile, eitli yorumlara ba vurarak O'nu
anlamaya almaktadr.
Bu beyitte geen "muvahhid" (=AIlah' birleyen), bir tek bilenlerdir. Onlara gre, dnya zeri
nde grlen btn eya, btn
varlklar, Hakk'n mazhandr. Yani Allah'n kudretini, gzelliini, yaratma gcn gsteren bi
rer ayna gibidir. "Mebbiheler"
(Allah' insana benzetenler) ise, Hakk'n halk tarafndan anlalmas iin, Kur'an'da, hadisle
rde yaplan baz benzetmelere
bakarak, Allah'n haa eli, aya, gz, kula gibi uzuvlar varm vehmine kaplan zavallla
rdr. Bunlar kendilerini bilginlerden
sayarlar. Bunlar "mcessime" h Allah'n cismi olduuna inanrlar. Bir ksm "mebbihe"ler
(Allah' insana benzetenler)

Cenab- Hakk' zamandan, mekandan ve her eyden tenzih etmekle beraber, yani her eyden ber,
her eyden stn bir varlk
olarak dnmekle beraber, yine zihinlerinde Hakk' bir eye benzetmekten kurtulamazlar. Hi o
lmazsa, "hi bir eye benzemez" kayd altna almak isterler. Eski airlerimizden birisi: "Akl biliyor ki, var bir Alla
h, mahiyeti anlalmyor ah..." (Akll
bir insan, Allah'n varln, tek oluunu anlyor ama, niteliini, nasl olduunu idrak edemi
yor.) dedii zaman ayn duyguyu
ifade etmitir. Allah u mevhum varlk leminde hadd ve hesaba gelmez renk ve surette tecell
etmektedir. O'nun kudreti,
yaratma gc, stnl her eyde baka nrlu bir nak, bir suret gstermitir. Fakat bu kadar
muhtelif naklar, suretler,
grntler "O'nun kesret (okluk) halindeki vahdetini (birliini) sergilemektedir. O, esizdir
, renksizdir, sretsizdir, ekilsizdir.
O tasavvur edilemez. Bu yzdendir ki, Hz. Mevlna, O'nu idrakte, "muvahhid" de, "mebbih" de
arm kalmtr, diye
buyurmaktadr. Hz. Cneyd'in u sz dikkat ekicidir: "Tefrikasz cem', zndklktr. Cem'siz
tefrika batldr. Cem' tefrika ile
birlikte mtalaa edilirse tevhd olur."

262

Hikmetine akl ermez, Allah bazen, aklnca ona ekil veren, onu ekilli
tanyan "mebbih"i "muvahhid" haline getirir, bazen de ekiller "muvahhid"in
yolunu keser, onu artr. 282

282 Allah', ekil ve sretlere kaplarak anlamaya alan "mebbih"in gnlne, Cenab- Hakk,
gerek varl ve
hakik birlii ile tecell ederse, onu tebihden kurtarr, halis "muvahhid" klar. Bazen de "m
uvahhid"in kalbine, eitli suretler,
ekiller halinde tecell klarsa onu tevhd zevkinden mahrum eder. Yolunu artr. Tebih uk
uruna drr. Bir gn ems-i
Tebriz hazretleri, Evhadddin Kirman hazretlerine: "Ne ile megulsn?" diye sordu. Evhaddd
in, "Hakikat 'ay'n, yani
Allah'n nrunu leendeki suda seyrediyorum. Yani gzel ehrelerde, Allah'n san'atn, kudret
ini, gzelliini gryorum."
deyince; "Ensende ban m kt ki, hakikat 'ay'n gkyznde gremiyorsun da, yeryznde do
laan fan gzellerin yznde
O'nu aryorsun" dedi.

Kendinden gemi bir halde, bazen sana; "Ey Hasan'n babas!" der. Bazen
de "Ey gzel, ey ba kk bedeni taze!" diye seslenir. 283

283 Beyitte geen; "Ey Hasan'n babas!" terkibindeki "Hasan" elebi Hsameddin'in addr. Bu
beyitteki hitabn
kendisine ait olmas gerekiyor. Hsameddin elebi, Mevlna'mn mnev olu saylmaktadr. Beyti
n ikinci msrandaki "Ey
ba kk! Ey bedeni taze!" msra Arapa'dr. Bu msra Hallac- Mansr'undur. Mevlna, Dvan
- Kebr'inde bu msra ile
balayan gazelinde, Hsameddin elebi'ye iltifat maksadyla "Hallac- Mansr bu iiri senin i
in sylemitir." diye buyurur.
(Dvan- Kebr, Firzanfer basks, c. IV, s. 236).

60 Bazen de kendi nakn, sretini ykar gider. Bunu da sevgilinin ekilsiz


sretsiz bilinmesini salamak iin yapar. 284

284 rif, kendi madd varln ldrrse, ekilden, suretten kurtulur. Hakk' manen bulur. Bu
beyitte batnn, i yzn
ve hakikatin aydnlanmasna iaret vardr.

Duygu gznn mezhebi, yolu Mu'tezile yoludur. Akl gz ise vuslata


ermitir. Snndir, peygamberin yolundadr. 285

285 Mu'tezile Mezhebi: Bu mezhebin kumcusu, Hasan- Basr (h. 1 10 / m. 728) hazretlerinin tal
ebelerinden Ata olu
Vasl'dr. stadnn mezhebinden, yani Snnlikten ayrlm olduu iin kurduu mezhebe, "i'ti
zal" ve mensuplarna "mu'tezile"
denmi tir. Bu mezheb mensuplar ou zaman hislerine kaplrlar. Snnet ehline uymayan baz i
nanlar yle zetlenebilir:

1- Bunlar, Cenab- Hakk'n sfatlarn reddederler.

2- Cenab- Hakk'm grlmesini kabul etmezler.

3- Bu mezhebde bulunanlar; "Kul kendi iinin, fiilinin halikdr." diyerek, kaza ve kaderi ink
ar ettikleri ve "insan
kendi kaderinin yaratcsdr." inancna vardklar iin, bu mezheb mensuplarna "Kaderiyye" d
e denir. Cebriyye inancnn tam

zttdr. Cebriyeciye gre, kul yapt hi bir iten sorumlu deildir. Sanki o ii Allah, ins
ana zorla yaptryor. Mmin kadere
iman etmekle beraber "cebre" inanmaz. Bu iki yolun ortasmdadr.

263

Mu'tezile inancnda olanlar, hislerinin maskaras olmulardr. Ama sapklklarndan kendilerini snn gsterirler.

Kim duygusuna kaplp kald ise muteziledir. Ben snnyim demesi 63


bilgisizliktendir.

Kim duygudan dar karsa, snn odur. Gren gz, ho gidili olan akln
grr gzdr.

Hayvann gz padiah grebilseydi, kz de, eek de Allah' grr- 65 d.

Sende, hayvanlarda da bulunan nefsan duygulardan baka bir duygu


olmasayd...

Ademoullar nasl olur da ycelirlerdi? Mkerrem saylrlard? insan


hayvanla ortak duygular paylat halde, nasl olurdu da ilah srlara mahrem
olurdu?

Sen ekilden, suretten kurtulmadka, Allah'a "ekle sar, yahut ekle


smaz." demen yersizdir, botur. 286

286 Hakk'n saysz tecelllerinden beine, sfiler, "Hazerat- Hams" adn vermilerdir. Bunl
ar, bir eit mertebelerin
aklanmasdr. Bu mertebelerin birincisine "Hazret-i Ehadiyyet" demilerdir. Bu mertebe, Cena
b- Hakk'n zat lemidir. Bu
leme "la ta'ayyn, gayb'l-gayb", "kenz mahfi", "a'ma-y mutlak" adlar da verilir. Bu lemd
e Allah'n isimleri, sfatlar bile
tecell etmemitir, ilk ta'ayyn, ilk tecellyi gsteren ehadiyet mertebesine "Hakkat-i Muham
mediye" mertebesi diyenler de
vardr. Bu mertebede Allah'n zat dnlemez. Bir hadis-i erifte "Allah'n nimetlerini d
nn, fakat zat- ilahyeyi

dnmeye kalkmayn." diye buyurulmutur. ikinci mertebe, "Hazret-i Vahidiyyeftir. Bu merteb


ede Allah'n isimleri ve
sfatlar ak ve seik hale gelmitir. Bu mertebeye "Hakkat-i insaniyye" mertebesi de denir.
Birinci mertebede Allah, zat ile
tasavvur olunamaz. Yani insann hatrna her ne gelirse, Allah, onun dndadr. Tasavvur etti
in ey gibi de deildir. Hakk, bu
mertebede Mevlna'nn bu beytinde buyurduu gibi, "na-mutasawer"(=ekle, tasavvura smaz) bir
haldedir. Bu ikinci
mertebede yani "Vahidiyyet Mertebesf'nde ise, sfat ile ak hale gelmitir. Mesela, Allah, s
em'(=iitici)dir, basr'(=grc)dir.
Yani Allah, iitir, grr. Hakk'n yaratt mahluklar arasnda da iitenler ve grenler oldu
u gibi, onlara kyas ederek Allah'n
iitme, grme sfatlarna dair fikir peyda edilebilir. Bu sebeple Cenab- Hakk, "Musavver" (=
ekle, tarife sar), "Mutasavvere"
(=tasawur edilebilir), demek mmkndr. Hz. Mevlna bu grlere iaret ettikten sonra; "Sret
leminden kurtulmam,
maddede taklp kalm bir kiinin, Allah'n tasavvur edilebilmesi, ekle smas, yahut tasav
vur edilemez, ekle smaz diye
konumas batldr, yersizdir." diye buyurmaktadr.

264

"ekle smaz yahut ekle sar." diye konumak, tamamyla i olmu, z


kesilmi; kabuktan, deriden kurtulmu, manaya ulam kiinin hakkdr; bakas
konuamaz.

70 Eer sen kr isen, kre teklif yoktur. Deilsen yr git, sabr et; sabr
darlk anahtardr.

nk sabr ilac, hem gzdeki gaflet perdelerini yakar, hem sahibinin


gnln ferahlatr, gsn aar.

Gnl aynas

72 Gnl aynas dnya sevgisi tozundan, nefsan arzulardan temizlenir, pak

ve saf bir hale getirilirse, orada su ve toprak naklardan baka eyler grrsn.

Gnl aynasnda hem resmi, nak grrsn; hem de resmi ve nak yapan;
hem devlet, saadet yaygs seyr edersin; hem de onu yayan ve deyeni.

Benim mnev yrim olan kmil insann hayali, bana Halil brahim (a.s.)
gibi grnd. Aslnda o, grnte puttur; madd varlktr. Hakikatte ise put
krandr. 287

287 Mevlna, kmil insann suretini, madd varln da rhun kafesi olduu iin ok deerli,
sevimli buluyor. Onu
puta benzetiyor. Manasm da maddeyi, nefsan arzular ayak altna aldndan, put kran Halil
brahim'e benzetiyor.

75 Allah'a krler olsun ki, kmil insan grnd de can onun hayalinde
kendi hayalini grd. 288

288 "Mmin, mminin aynasdr." hadisi gereince, kmil insan, bize, lekesiz, tertemiz, tozsuz
bir ayna olur da,
ruhumuz o parlak aynada kendini grr. Yani Hakk k, kmil insann yznde kendi zn, ken
di gerek varln grr. Bu
gr madd bir gr deildir, insann aynada grd kendi hayali de deildir. Bu tamamyla
gnle bal, insann rhu ile
ilgili bir haldir. Dostun madd varlnn tesinden gelen sarholuk, bir i rahatl, bir ho
lantr ki, bu tarif edilemez.
Mevlna'nm grd iin holand ve Allah'a krettii kmil insandan maksad, Hsameddin e
lebi olduu gibi, Tebrizli
ems de dnlebilir.

Ey kmil insan! Dergahnn topra gnlm byledi. Senin hakikatini,


mnev gcn gremeyenin, sana kar byklk taslayann toprak bana olsun.

265

Kendi kendime dedim ki, eer ben gzel isem, bu gzelliim ondan, onun
lutfundandr. Gzel deilsem, zaten irkinler bile bana glerler.

Bunun aresi, kendime bakmamdr. Ona lyk deilsem, ben seni hi alr
mym? diye bana gler. 289

289 Bir kimse Hakk'n nazarnda makbul bir kii olup olmadn anlamak iin kendine bakmal v
e gnlne
danmaldr. Eer kalbinde Allah'a kar bir hayranlk, bir sevgi duyuyorsa, kendisinin de 'A
llah tarafndan sevildiini
anlamaldr. Gnlne o hayranl, o sevgiyi veren kimdir? O sevgiyi uyandran Allah'tr. nk
bir hadis-i erifte aynen yle
buymlmaktadr: "Bir kimse, Allah tarafndan sevilip sevilmediini anlamak iin, kendi gnl du
rumuna baksn. Eer, o kul
Allah' gnlnde mnen buluyorsa, hissediyorsa, Allah'n yaratt eserlerde onun gzelliini,
yaratma gcn grp de hayran
oluyorsa, Allah da onu sevmekledir. nk, kul Allah' ne kadar ok severse, Allah da o kulu o
kadar sever." (Mesnevi erhi,
Ankarav Hazretleri, c. II, s-. 35, 1289).

79 O gzeldir, gzellii sever. Gen bir delikanl, eli aya tutmaz bunam
bir ihtiyar kadn seer, alr m? 290

290 "Au^ gzeldi^ gzellii sever." hadisine iaret edilmitir.

Gzel, gzeli cezb eder, eker, alr. Bunu bil de doruluunu anlaman iin
"Temizler temizlerindir." ayetini oku.

Dnyada her ey, kendi cinsi olan eyi eker; scak, sca eker, souk da
souu.

Asl olmayan batllar, batllardan; bakler yani Hakk yolunda olanlar da


baklerden holanr. Cehennemlikler cehennemlikleri seer. Nurlu kiiler de
cennetlikleri isterler.

Gzn kapaynca, nru gremez olursun da, iine bir huzursuzluk ker,
cann sklr; gz, gnein nurundan ayr dmeye nasl sabreder?

Gzn yumunca, cann kopuyormu gibi bir zdraba dersin. Gzn


gndzn nrundan ayrlmaya sabr yoktur.

85 Senin zntn, skntn gndz nruna abucak kavumak isteyen gz


nurunun zleminden ileri gelir.

Gzn ak iken iine bir znt kerse, zlr, perian olursan; bilmi ol
ki, gnl gzn kapaldr; onu a ki gamdan, elemden kurtulasn.

ektiin sknty, zdrab gnlnn iki gznn de kapal olduundan bil;


nk, gnl gz kyasa smaz sonsuz nr aramaktadr.

Sen iki ba gzn kapaynca, az bir zaman iin nrdan ayr dtne
zlyorsun da, bu yzden hemen gzlerini ayorsun.

O sonsuz olan gnl gznn iki nrundan (akl ve basiret nrundan)


mahrum kalmak da seni perian etmededir. Kendine gel de onlar koru.

266

90 Gnlme Hakk'n bir cezbesi dt, (O) beni aryor; ben de kendime
bakaym; O'nun tarafndan cezb edilmeye layk mym, yoksa bed suratl, irkin biri
miyim?

nk, bir gzel, bir irkini peine drrse onunla alay ediyor demektir.

Acaba kendi yzm nasl grebilirim? Ne renkteyim, gndz gibi miyim?


Yoksa gece gibi mi?

Kendi ruhumun nakn, resmini bir hayli zamandr aradm, durdum. Fakat o
nak, o resmi hi kimsede gremedim.

Sonunda kendi kendime dedim ki: "Ayna ne iindir? Neye yarar? nsan
kendini grsn, bilsin diye icad edilmemi midir?"

95 Demiri cilalayarak yaptklar aynalar, grnen yzleri grmek iindir.


Can yzn gsteren aynann deeri ise ok pahaldr.

Bizim can aynamz ancak sevgilinin yzdr. O sevgili, o diyardan, hakikat


leminden olan sevgilidir.

Gnle dedim ki: "Ey gnl! Sen kll gsteren bir ayna ara, yani sana
Cenab- Hakk dndren, iine her eyi aks ettiren, sonsuz bir deniz gibi olan
kmil insana git; dereden fayda olmaz."

Senin gzn gnlme gz olunca, bu grmeyen gnl gz kesildi; gzn ta


kendisi oldu.

100 Seni ebed ve klli bir ayna olarak grdm, senin yznde ben kendimi,
gerek varlm mahede ettim.

Sonunda o kmil insann iki gznde parlak bir yol grdm ve o yola
derek "Orada kendimi buldum." dedim.

Vehmim dedi ki: "Kendine gel, o senin grdn hayalindir; akln bana al
da kendini hayalinden ayrt et."

Benim nakm, hayalim senin gznden seslendi de dedi ki: "Zaten biz
birlikteyiz, ayr deiliz. Aramzda birlik vardr... Ben senim, sen de bensin."

Kmil insann bu nrlu ve lmsz gznde bunca gerekler dururken,


hayal, nasl olur da vehim tesiri ile bu gze yol bulabilir?

105 Eer benden baka senin gzlerinde, sen kendi nakn grrsen, onu
hayal bil de def et, sr gitsin.

nk o senin gzlerine yok olan eylerin srmesini eker; eytann


resminden arap ier.

Onun gzleri hayal ve yokluk evidir. Bu yzden onlar, yoklar var gibi

grrler.

267

Benim gzm Allah'n srmesi ile srmelendi. O, varlk evidir; hayal evi
deildir.

Gznn nnde bir tek kl bile olsa, hayalinde sana inci ve yeim ta gibi
grnr.

110 Sen kendi hayalinden tamamyla geip uzaklarsan, o vakit yeim tan
inciden ayrt edebilirsin.

Hz. mer zamannda birisinin, hayalini, yani


kandaki beyaz kl ramazan hilali sanmas

112 Hz. mer'in halife olduu zamanlarda, Ramazan ay geldi. Bir ka kii,
hilali yani yeni ay grmek iin bir dan tepesine ktlar.

Oru aynn hilalini grp kutlulanmak, onu hayra yormak istiyorlard.


lerinden biri; "Ya mer, ite hilal, urackta!" dedi.

Hz. mer, yeni ay gkte gremeyince; "O, ay senin hayalinden meydana


geldi, yani senin hayalinde grnd.

115 Yoksa ben gkyzn senden daha iyi grrm. Ben tertemiz yeni ay
gremiyorum.

Sen elini slat da bana sr, ondan sonra yeni ay tarafna bak."

O adam, elini slatt, bana srd. Ay gremedi. "Ey mminlerin emiri!"

dedi. "Ay yok, grnmez oldu."

Hz. mer; "Evet" dedi. "Kann bir kl kvrlm, gznn nne gelmiti;
o kl sana bir vehim oku att."

Bylece kvrlm bir kl onu artt da adamcaz hilali grdm davasna


kalkt.

120 Kvrlm basit bir kl gkyzne perde olursa, senin her uzvun, her
cz 'n eri olunca halin nice olur?

Dorulara uy da, vcudunun eriliklerini dzelt. Ey doru gidili kii! O


iinden ba ekme.

268

Teraziyi dorultan da, eksik tarttn meydana karan da yine terazidir. 291

291 Bir terazinin doru mu, yanl m tarttn anlamak iin, o terazide tartlm bir eyi,
denenmi baka bir terazi ile
tartarlar, ikisi de denk olursa, birinci terazinin doru tarttna inanlr.

Herhangibir kii doru olmayanlarla kendini ler, onlarla dost olursa,


eksiklie der, akl arr kalr.

Ey Hakk yolcusu! Sen doru bildiin yolda yr. manszlara kar boyun
eme, yabanclardan yz evir.

125 Din dman olanlarn bana kl ol; sakn tilki gibi yaltaklanmaya
kalkma; arslan ol arslan.

Hakk yolunun yolcular sevdikleri bir kimseyi nefsine uymu, nefsan


duygularna dkn kiilerle dost olmu grrlerse, gayretlerinden tr o kimseyi
brakp giderler. Sen arslan ol, nefsine hkim ol da, dostlar seni terk etmesinler.
nk Hakk yolunun yabanclar olan o dikenler, hakikat bahesinin glleri olan
Hakk ehlinin dmandrlar.

Atee zerlik tohumu serper gibi o nefsine dkn olan kurtlarn balarna
ate sa; nk o kurtlar, gnlleri tertemiz, mnlar Ysuf gibi gzel olan Hakk
dostlarnn dmandrlar.

blis sana babasnn can, yani; "Sevgili evladm." der. Bylece o lanetlenmi eytan, sz ile seni kandrmak ister.

Bu kara yzl, vaktiyle babana da bu eytanl yapt. Hz. Adem'i mat etti.
130 Bu karga suratl, satran tahtasnn banda gayet evik ve kurnazdr.

Sen, onun oyununa yar uykulu gzlerle bakma, aldanrsn.

nk o seni aldatacak ok oyunlar bilir. Boazna bir p gibi taklp


kalabilir.

Onun p boaznda yllarca kalabilir. O p nedir? Mevki, mal ve mlk


sevdas.

Ey Hakk yolunda kararsz olan kii! Mal erptr. Ama, sende sevdas
olduka da boaznda durur. Ab- hayat imene engel olur.

Eer dzenbaz, kurnaz bir kii seni Hakk'tan alkoyar, senin yolunu keser,
maln alarsa zlme; Allah'a kret; bir yol kesiciyi baka bir yol kesici alp
gtrm oluyor. Tehlikeli bir dmandan kurtulmu saylrsn.

269

Bir ylancnn baka bir ylancdan ylan almas

135 Bir hrsz, bir ylancdan bir ylan ald, ahmaklndan onu ganimet

sayd.

Ylanc, bir ba belasndan, zehirli ylandan kurtuldu. Ylan da, kendini


alan inlete inlete ldrd.

Sonra ylann sahibi, hrszn zehirlenip ldn grnce; "Bizim ylan onu
temizlemi." dedi.

"Canm onu bulmay, ylan ondan almay istiyordu. 'Ylancy bulaym da


ylanm geri alaym.' diye dua ediyordum.

Allah'a krler olsun ki, o dua kabul edilmedi. Ylanmn alnmasn ben
ziyan sanyordum, halbuki o bana kr oldu."

140 Nice dualar vardr ki, dua edenin aleyhinedir. Onun ziyanna ve
helkine sebeb olacak bu dualar, pak ve mukaddes olan Allah, kereminden,
merhametinden dolay kabul etmez.

Isa (a.s.)'n yol arkadann ondan kemikleri


diriltmesini istemesi

141 Ahmakn biri Hz. Is'ya yol arkada oldu. O, yolda yrrlerken derin
bir ukur iinde kemikleri grnce;

"Ey yol arkadam!" dedi. "lleri diriltmek iin okuduun o mbarek, o


yce ad...

Bana da ret de, ben de yararl bir insan olaym, ben de llerin kemiklerini dirilteyim."

Hz. Is; "Sus!" dedi. "O i senin yapacan i deildir. O ad senin


nefeslerine, senin szne layk bir ad deildir.

145 sm-i a'zam okuyup l diriltmek iin, yamurlardan daha temiz bir
nefes sahibi, kullukta meleklerden daha anlayl bir kii olmak gerek.

nsann nefesinin pak ve gklerin emini olmas iin mrler, yani uzun uzun
zamanlar, almalar gerek.

Sen de sa eline bir asa aldn ama, senin elin nerede, Hz. Ms'nn eli
nerede?"

270

Hz. Is'nn yol arkada; "Benim o srlar okumak harcm deilse, o mbarek
ad sen oku." dedi.

Hz. Is; "Ya Rabbi!" dedi. "Bu srlar nedir? Bu ahmakn bu husustaki srar
nedendir?

150 Nasl oluyor da bu hasta adam kendi derdine dmyor? Nasl oluyor da
bu mnasebetsiz adam kendi can derdi ile uramyor?

Bu aptal kii kendi lsn, mnen lm olan gnln brakm da,


yabanc bir lye derman aramakta, onu diriltmeye uramakta."

Herkes kendi kaderini izler; mutluluunu kaybetmi kii mutluluu deil de


mutsuzluu ararsa, o isteinde ararak bakalarnn yolunda ektii dikenin kendi
ayana battn grr.

Ey dnyada diken tohumu eken kii, kendine gel kendine. Sakn ektiin
dikeni gl bahesinde arama.

Eer o bahtsz, eline bir gl alsa, o gl bakalarna diken olur. Bir dostun
yanna gitse, onu ylan gibi sokar.

155 O kt kii, muttaklerin, riflerin kimyasnn aksine zehir kimyasdr,

ylan kimyasdr.

457 Hz. Is o gencin dileine uydu, kemiklere Allah'n ismini okudu.

Allah'n hkm, buyruu da o ham adam iin o kemikleri diriltti.

Dirilen kemiklerin arasndan siyah bir arslan srayp kt. Adama bir pene
vurup ldrd.

460 abucak ban kopard, ezdi, beynini aktt, ceviz ii kadar bir beyni
vard. Aslnda onun ba, ii yok bir ceviz gibi idi.

Eer onun beyni olsayd, o krlmakla dklmekle yalnz bedeni yok olurdu.

Is (a.s.) arslana; "Neden bu adam hemen ldrdn?" diye sorunca, arslan;


"Sen ondan sklm, perian bir hale gelmitin de onun iin." cevabn verdi.

Yine Is; "Adamn kann niin imedin?" diye sordu. Arslan da; "Onun
kan rzklar datlrken bana verilmemiti." dedi.

Nice kiiler vardr ki, o kkremi arslan gibi, avladn yiyemeden


dnyadan gemi gitmilerdir.

271

465 Onlarn ksmeti, pay saman p kadardr. Fakat hrslar da gibidir.


Onlarn Allah'n huzuruna kacak yzleri yoktur. Ama insanlar arasnda stn
grnrler, ereflidirler.

Ey bize dnyadaki zor ileri kolaylatran Allah! Dnyada olmayacak


eylerden, faydasz ilerden bizi kurtar.

Bize rzk diye gsterdiin meer tuzakm; Allah'm her eyi naslsa bize

yle gster.

O arslan; "Ey Is bu avlanma yemek iin deil, ibret iindi." dedi.

"Eer dnyada benim rzkm olsayd, llerle benim ne iim vard? Hi lp


de rr m idim?"

472 O aptal kii, Is (a.s.) gibi bir peygamberi ve hayat balayan bir suyun
sahibi olan Rhullah hazretlerini bulmu iken...

Frsat kard da, onun nnde olarak; "Ey ab- hayat sahibi 'kn' (=ol) emri
ile beni dirilt!" diye yalvarmad.

Ey Hakk k! Akln bana al da, senin kpek nefsinin dirilmesini sakn


isteme, nk o nefs oktan beri senin can dmanndr.

475 Kpek nefsin sembol olan kemiin, yani bedenin bana toprak
dklsn. rsn; nk nefs-i emmare kpei seni can evinden, mnevi zevkler
peinde komaktan alkoymaktadr.

Kpek deil isen, neden kemie ksn? Neden slk gibi kan emmeyi
seviyorsun?

Manen kr olan, nn gremeyen, Hakk'tan gelen imtihanlarda baarya


ulaamayan ve perdeli olan gz nasl gzdr?

Zaman zaman zanlar insan aldatr. Sendeki zan nasl bir zandr ki yolu
grmyor?

Ey bakalarna alayan gz, bir mddet otur da kendin iin ala.

480 Aa dal, alayan bulutun yznden yeerir, tazelenir. Mum, alayp


gzya dknce daha da aydn bir hal alr.

Nerede alayanlar var ise, orada otur; nk alayp szlamaya sen onlardan

ziyade muhtasn.

nk onlar fani bir insandan ayrlmlardr. Yaknlarndan biri ld iin


feryad ediyorlar, onlarn hakikat madenindeki sonsuzluk la'linden haberleri bile yok.

272

Sfnin hizmetiye hayvann tmar etmesini sylemesi,


hizmetinin de "Bktm usandm." demesi 292

2,2 Bu hikyede Hz. Mevlna, bir sf, hizmeti, bir de sufnin eeinden bahsetmektedir. Sf
Allah yolunda yryen
bir derviin semboldr. Hizmeti, tekkenin ilerini gren bir kiiyi, sufnin eei de nefsi
temsil etmektedir. Bir hadis-i erifte;

"Nefsin senin merkebindir, yani binek hayvanndr. Ona iyi bak, ona tatllkla muamele et." di
ye buyrulmaktadr.
Nefse iyi bakmak, ona tatllkla muamele etmek, Nefs-i Emmare'yi okamak onu azdrmak diye anl
almamaldr. Nefse iyi
bakmak, onu felakete gtrecek, cehenneme sokacak kt hareketlerden saknmaktr. Hz. Adem "Ne
fsime zulm ettim." dedii
zaman, bu manay kast etmitir

156 Bir sf seyahate kt. Dne dolaa bir gece bir tekkeye konuk oldu.

Sufnin bir hayvan vard. Onu ahra balad. Kendisi dostlarla sofann
bakesine geti oturdu.

O dostlar ile murakabeye vard. Hakkn huzuru nnde gnln bir defter
gibi at. 293

293 Derviin yol arkadalar ile yahut yalnz olarak, diz kp gzlerini kapayarak Allah'tan
baka gerek varlk

olmadn dnmesine ve kendim tamamiyle Allah'a vermesine, gnlnde manen Allah' bulmasna
"murakabe" denir.

Sfnin defteri harflerin yazlmas iin deildir. Sufnin kar gibi beyaz
gnlden baka defteri yoktur.

160 Bilgin kiinin az, kalemden meydana gelen eserler, kitaplar ve onlardaki bilgilerdir. Sfnin az nedir? Hakk yolunda yrrken brakt ayak izleri,

203 Allah'n zikri ile kendilerinden geen o sfler halkasnn vecdi, neesi
sona erdi.

Misafire sofra kardlar, yemek verdiler, sfnin o zaman hayvan aklna

geldi.

205 Hizmetiye; "Ahra git, hayvana saman ver, arpa ver." dedi.

Hizmeti; "Bu ne kadar fazla syleyi? Bu iler eskiden beri benim iim."

dedi.

Sf: "nce arpay slat, nk eek karttr dileri kesmez." dedi.

Hizmeti; "Yersiz konuuyorsun; bu usulleri hep benden renirler." dedi.

Sf; "Hereyden nce palann indir, yaral olan srtna ac giderecek ila

koy."

273

210 Hizmeti; "ok konuuyorsun; bana senin gibi yzbinlerce misafir geldi

gitti...

Hepsi de benden memnun kalarak dndler, misafir bizim canmzdr bizim


yaknmzdr."

Sf; "Suyunu da ver. Hayvan susuz kalmasn ama, suyu lk olsun." dedi.
Hizmeti; "Bktm artk beni usandryorsun" diye sylendi.

Sf; "Arpaya birazck da saman kat." diye seslendi. Hizmeti de; "Sz
artk ksa kes, bktm usandm!" dedi.

Sf; "Hayvann yatt yeri de spr, ta toprak krntlar olmasn, slaksa


yere kuru toprak serp." dedi.

215 Hizmeti; "Bktm babacm bktm. Bir iin ehlini bir ie yollaynca,
az konu, boyuna tavsiyelerde bulunma!"

Sf; "Kaay al da eein srtn gzelce tmar et." dedi. Hizmeti de;
"Baba artk utan."

Diye sylendikten sonra, eteklerini toplad, belini balad. "Gideyim nce


arpa saman getireyim." dedi.

Gitti ama ahr aklna bile; gelmedi. O sfiyi tavan uykusuna yatrd. Onu

aldatt.

Hizmeti bir ka klhanbeyinin yanna gitti. Sfnin szlerine, tavsiyelerine


ac ac glmeye koyuldu.

220 Sf ise, o uzun yolculuktan yorulmu bitmiti. Ak gzlerle ryalar


gryordu.

Eei bir kurdun penesine dmt; kurt srtndan, budundan onu


paralyordu.

Uyannca; "Bu ne sama rya." dedi. "Acaba o efkatli, o anlayl hizmeti

nerede?"

Derken tekrar bir ryaya dalyor, eei bazen kuyuya, bazen ukura dm
gryordu.

eit eit korkulu ryalar gryor, korkusundan bazen Fatiha, bazen Kari'a
Sresi'ni okuyordu. 294

294 Kur'an-l Kerm'in 101. Sresi olan Kari'a Sresi, kyamet gnnn iddetinden, deh-etinde
n bahseder. "Kim bu
sreyi okursa, kyamet gnnn iddetinden emin olacaktr." diye bir hadis vardr. Sf de kor
kulu ryalarda, kyamet kopmu
gibi dehete kapldndan, korkularnn hayra evrilmesi iin, bazen Fatiha, bazen de Kari'a
suresini okumakta imi.

274

225 Uyannca; "Bunun aresi nedir?" dedi. Dostlarn hepsi de kalkt gitti,
btn kaplar da kapand.

Sonra yine zavall hizmetiyi dnd. "O bizimle bir sofraya oturmad m?
O bize ktlk yapamaz." dedi.

"Ben ona iyilikten holuktan baka ne yaptm ki? O neden bunun aksini

yapsn?

Her dmanln bir sebebi, bir dayana vardr. Yoksa ayn cinsten olu,
insana vefa telkin eder. nsanlar birbirine balar."

Derken yine "Peki!" diyordu. "Hz. Adem ltuf sahibi idi. Eli akt iblise ne
cefa etmiti ki, iblis onu aldatt?

230 nsan ylana, akrebe ne ktlk yapt ki, onlar daima insan sokarlar
sanar, ldrrler?

Kurdun huyu, tabiat yrtclktr. Bu haset de insan yaratlnda var; hem de


apak."

Sonra dnyor; "Bu kt zan yanl bir ey, tarikat kardeime kar neden
byle bir zanna dyorum?" diyordu.

Sonra yine byle bir kt zanna dmekte de, insan ihtiyatl olmaya
srkledii iin bir yarar vardr. Kt zanna dmeyen kii, doru bir i baarabilir
mi? diye kendi kendini teselli ediyordu.

Sfi bu eit vesveselerle kvranrken, hayvan yle bir halde idi ki,
dmanlar bana.

235 O zavall eek, ta toprak iinde, palan tersine dnm, kuskunu


kopmu bir halde idi.

Yol yorgunluu ile lm, bitmi, btn gece yemsiz yiyeceksiz kalmt.
Can ekiiyor, bazen lp gidiyordu.

Zavall eek btn gece; "Ya Rabbi! Arpadan vazgetim, bari bir avu
saman ihsan eyle." diye dua ediyordu.

Hal dili ile; "Ey eyh efendiler, halime acyn; bu ham ve terbiyesiz
hizmetinin elinden yandm." diyordu.

O eein o gece ektii eziyeti, tatt azab, karada yaayan bir ku sel
suyuna derse ekebilir.

240 O zavall eek, a bir halde sabaha kadar bir yandan br yana dnd

durdu.

Sabah olunca hizmeti geldi, hemen palan arad, buldu. Eein srtna

koydu.

275

Eek satanlarn yapt gibi, onu ucu sivri aala iki defa modullad. O
kpek herif, soyunun gerektirdii her eziyeti zavall eee yapt.

Eek, o drtme acs ile aln perianln unutttu, srad kalkt. Zavallnn dili yok ki, halini ve duyduu acy anlatabilsin.

Sfi eee binip yola dnce, hayvan adm banda kapanmaya,


tkezlenmeye balad.

245 Kervan halk, eek dtke onu kaldrmaya koyuldular. Hepsi de onu
hasta sandlar.

Biri kulan sk sk buruyor, ekiyordu. br, damanda yara var m


diye azn ap bakyordu.

Bir bakas, nalnda ta krnts aryordu. Birisi de gznde pus, leke olup
olmadn aratryordu.

Sonra sahibine dediler ki: "Ey eyh efendi! Bu nedendir? Dn, krler
olsun bu eek gl kuvvetli demiyor mu idin?

Sfi dedi ki: "Gece 'la havle' yiyen eek, baka trl yol alamaz ki. 295

2,5 "La havle ve la kuvvete illa billah,": Allah'tan baka kimsede kuvvet ve kudret yoktur, an
lamna gelen ve bir
hadis-i erifte geen mbarek bir cmle. Bunun ok tebih edilmesini aziz peygamber efendimiz
tavsiye buyurmaktadr.

250 Eein geceleyin yemi 'la havle' olursa, gece tebih eker, gndz de
bylece secdeye kapanr."

nsanlarn ou, insan yiyen canavar gibidir. Onlarn selam vermelerine pek
gvenme. Emin olma...

Hepsinin gnlleri eytan yatadr. Kendileri de insan eytandr. O gibi


insan eytanlarnn laflarna inanma.

eytann azndan kan "la havle"ye kanan kii, savata da o eek gibi
tepesi stne der.

Dnyada eytann aldatna kanan, dost grnen dmann kendisini byk


gstermesine, hilesine aldanrsa...

256 Kendine gel de, kt dostun cilvelerine aldanma, tuza gr,


yeryznde emin olarak yrme.

Yz binlerce "la havle" okuyan, tebih eken eytan seyret, ey Ademolu!


Ylann iindeki eytan gr.

276

Dostunun postunu yzmek iin, kasap gibi, seni "canm, dostum" diye

aldatr.

Derini yzmek iin seni kandrr, sana tatl szler syler. Dmanlarn
sunduu afyonu yutann vay haline.

260 Kasap gibi alata inlete kann dkmek iin ayana ba kor. Senin
yzne gler, tatl okayc szler syler.

Akln bana al da, arslan gibi, avn kendin avla. Yabancnn da, akrabann
da yaltaklanmasna nem verme.

Aalk kiilerin arlamasn, hrmetini, hizmetinin hrmeti ve hatr

sormas gibi bil. Yalnzlk, kimsesizlik adam olmayanlarn sevgisinden, saygsndan


deerlidir.

Aslnda sf hakikat avcsdr.

161 Sfi, bir avc gibi avn peine dmtr. Misk ceylannn ayak izlerini
grmtr. Onu izlemeye koyulmutur.

Bir zaman ceylann ayak izleri ie yarar. Ondan sonra da, ceylann
gbeinin kokusu ona klavuz olur.

O, adm atmaya kreder de yol alrsa, sonunda o, adm atma ve yol alma
yznden muradna ular.

Misk kokusunu duyup bir konaklk yol almak, o kokuyu duymakszn yz


konaklk yol almaktan, dnp dolamaktan daha iyidir. 296

296 Misk kokuu, iliih akn feyzini, heyecann mnevi ve ruhan zevki temsil etmektedir. M
nevi zevk duymadan,
zoraki yaplan ibadetin gerek bir ibadet olmad bildirilmektedir.

165 Mnevi ay klarnn doduu yer olan ilah nrun parlad gnl,
rifler iin, Hakk klar iin hakikat cennetinin kaplardr.

lah nrun parlad gnl, sana duvar gibi grnrse de, riflere oras
Hakk'a alan bir kapdr. Sana ta grnrse de, onlara incidir, cevherdir.

Senin aynada apak grdn, rif senden nce bir kerpite grr.

Pir ve mrid o kiilerdir ki, daha bu lem yok iken onlarn ruhlar Hakkn
cmertlik denizinde bulunuyordu.

277

Bu beden yaratlmadan nce, onlar rh leminde yaadlar, mrler


srdler. Ekmeden nce meyveler devirdiler. 297

297 Bu beyt, byk Hakk k bn Fariz hazretlerinin Hamriyye Kasidesi'nin u ilk beytini hat
rlatmaktadr:
(zm kt yaratlmadan nce, biz sevgilinin yd ile manev araplar itik. Mest olduk, ken
dimizden getik.)

170 Onlar ekilden, bedenden nce can bulmular, canlanmlardr. Onlar,


denizler yaratlmadan nce inciler dkmlerdir. Yani baarl iler grmlerdir.

Cenab- Hakk'n mahlkat yaratmak hususunda


meleklerle maveresi

171 Hz. Adem yaratlaca srada, Cenab- Hakk ile melekler arasnda bir
konuma, bir danma geti. Halbuki, o vakit btn halkn rhlar boazlarna kadar
kudret denizine gark olmulard. Yani Hakk'n tasavvurunda mevcut olup daha
zuhra gelmemilerdi.

Melekler, Adem oullarnn yaratlmasna engel olmaya alrken, insanlarn ok nceden yaratlm bulunan rhlar, bilhassa pirlerin rhlar, gizlice
meleklere slk alyorlar, onlarla alay ediyorlard.

nk hakikat pirlerinin mbarek rhlar, nefs-i kll, yani btn varlklar


yaratlmadan nce, hatta kendileri de rhlar leminde iken var olan herkesin, her
eyin nakn ve srlarn biliyorlard.

Pirlerin kutsal rhlar, gkler yaratlmadan nce Zuhal yldzn seyr


etmilerdi. Onlar buday taneleri yaratlmadan evvel ekmei grmlerdi.

175 Onlarn beyinleri ve kalpleri yaratlmadan nce, dnyorlar ve


hissediyorlar; her eyi duyuyorlard. Onlar ordusuz, savasz zafer kazanmlard.

278

Onlar, a'yan- sabite mertebesinde, ilah bilgilerin tasavvurlar halinde iken


Hakk ile gryorlard, ki o gr ve anlay onlara gre dnmedir. Yoksa bundan
uzak kalanlara, halka gre o dnce, grn ta kendisidir. Bu dnce ve gr
iin, onlarn beyne ve gze ihtiyalar yoktu. 298

298 A'yan- sabite; varlklarn ilm-i ilahde sbit olan hakikatleridir. Bu lemde eitli sr
etleri ile tandmz
varlklarn Allah'n ilmindeki gerek halleri.

Dnce gemie ve gelecee baldr, insan bu ikisinden de uzaklanca


glkler zlr gider.

Rh, zmde arab grmtr. Rh, yoklukta varl grmtr. 299

299 Kmil insann mnev gc, onun cihan kaplayan ruhu, kudreti; btn gizli eylerin vasfl
arn, kabiliyetlerini,
ilerde onlarn alacaklar ekli, hali, durumu bugnden grr ve bilir. "Cz", insan- kamil, b
enliinden kurtulup, kllde kendini
kaybedince, klln sfatlarna brnr. Bu yzden her eyi grebilir, ilerde olacaklar da sez
er.

Kmil insann gz nelie, nitelie sacak her eyi neliksiz, niteliksiz


grmtr. Altn madeni mevcut deil iken, ayar tam altnla, kalp altn seyr etmitir.

180 Kmil insanlar, zm yaratlmadan nce araplar imiler ve mest


olarak cokunluklar gstermilerdir.

Onlar, Temmuz'un scanda k grmler, gnein nda glgeyi


bulmulardr.

zmn gnlnde arab grmlerdir. Tam yoklukta varl seyretmilerdir.

Bu gkyz, onlarn meclisinde bir yudum arap ier. Gne de onlarn


cmertliinden altn srmal elbise giyer.

Onlardan iki dostu bir arada grrsen, bil ki onlar hem birdir, hem de
altyzbin, yani pek oktur.

185 Onlarn saylar dalgalara benzer. Rzgr o dalgalar saylacak hale getirir, yani kesretten vahdete (=okluktan birlie) getirir.

Hakkat-i Muhammediye olan canlarn gnei de, bizim beden


pencerelerimizin iinde birbirinden ayrlr. 300

300 eitli evlere giren gnein bir deil midir? Saysz bedenlere giren ilah nOr da,
beden pencerelerinin
iinden girer; birbirinden ayrlr gibi grnse de hep ayn nrdur.

Gnein kursuna, deirmisine baknca, onun bir olduunu grrsn. Ama


beden pencereleri ile perdelenen zan ve pheye dmtr.

279

Ayrlk, gayrdk hayvani rhtadr. Rh- insan yani hakkat- Muhammediye zaten birdir.

nk Allah, insan rhlar zerine nrunu samtr. Onun nru asla


ayrlmaz. 301

301 Bu beyitte, u anlamdaki bir hadis-i erife iaret vardr: "Cenab- Hakk, btn varlklar
, insanlar karanlkta
yaratt. Sonra onlarn stne nrunu sat. O nrdan insanlarn hangisine rastlad ise, o kii
hidayete erdi, kurtuldu. Hangisine
rastlamad ise o kii de sapkla dt, asi oldu."

190 Ey aziz yol arkadam! Birazck zaman o sanmay brak da, sana o ilah
gzelin bir tek beninin vasfn syleyeyim.

Fakat onun halindeki gzellik, anlata smaz ki. ki dnya da nedir? Onun
beninin aksinden ibarettir.

Ben, onun gzel beninden (yani "ilah vahdet' in noktasndan) sz amak


arzu edince, sz "kesret'e (=oklua) kaplr, oalr, iime smaz da bedenimi
yarmak, paralamak ister. 302

302 Hz. Mevlna, ilah hakikatleri bir takm mecaz benzetmelerle Hakk klarna anlatmaya a
lyor. Gerekten
sflerden bazlar; "vahdet noktas"n sevgilinin yzndeki "ben"e, kinat da o "ben"in bulu
nduu yanaa benzetirler,
ariflerden birinin Arapa sylenmi bir beytinin tercmesi yledir: "Kainat onun 'ben'inden b
elirmi bir yanak gibidir. Onun
'ben'i yanandan tecell etmitir." Mesnevi erhi, smail Ankarav, c. II, s. 44, 1289.

Ben bir karnca gibi Hakkn nimetleri harmannda dolayorum. Ben houm,
durumumdan ok memnunum. Fakat kendimden byk, kendimden ar olan ilah
emanetin ykn ekmekteyim. 303

303 Necip Fazl merhumun ile 'sinde bulunan u kta, Hz. Mevlna'mn bu beytinin daha gzel an
lalmasna
yardmc olacaktr:

"Ben ki toz kanatl bir kelebeim,


Ufack gvdeme ykl kaf da,
Bir zerreciim ki, ara gebeyim,
Dev sanclarmn budur kayna."

Yabanc kimdir?

Yabanc kimdir? Senin topraktan yaratlm bedenin; senin derde, gama,


eleme dmen, perian olman hep onun yzndendir.

280

265 Sen bedenini yal ve tatl yemeklerle besledike, asl varln, rhunu,
kymetli cevherini, kendi gerek hakikatini gl bulamazsn. 304

304 slamiyet'te rahibler gibi yaamak, yani, kendisini hoa giden bir ok eylerden mahrum b
rakarak yaamak
yasaklanmtr. Elbette, yaamak iin normal ekilde yememiz, imemiz lzmdr. Mevlna'mn mak
sad; bedeni yal ve tatl
yemeklerle beslerken, asl varln, rhunu ihmal ediyorsun, insan vazifelerini yapmyorsun,
rhunu ihtiyac olan mnev
gdalarla, zikirle, ibadetle, iyiliklerle beslemiyorsun. Sadece tenini, bedenini dnyorsun.
Btn dikkatinle bedene bakmaya,
onun ihtiyalarn fazlasyla yerine getirmee alrken rhunu dnmyorsun. Madd ihtiyal
ar iin rpnp duruyorsun,
zenginlie kar hrsn artyor, beden arzular seni perian ediyor.

Beden miskler iinde olsa da, lm gnnde onun pis kokusu meydana

kar.

Sen miski bedenine deil de, gnlne sr. Misk nedir? Misk, celal sahibi
Allah'n ism-i erifi.

i bozuk olduu halde dtan kendini iyi gsteren mnafk, yani iki yzl
kii bedenine misk srer de, rhunu klhann ta dibine atar.

ki yzl kiinin dilinde Allah'n ad vardr. Fakat ruhunda, imanszlk


dncesi yznden pis kokular bulunmaktadr.

270 Onun Allah' zikretmesi, klhan yannda bitmi, yeillie, abdest bozulan yerde yetien gl ve ssene benzer.

O biten yeillik orada iretidir. O gln yeri dostlar meclisidir, iret yeridir.

Haberin olsun ki, temiz eyler; iyilikler iyilere gelir. Pislikler, ktlkler de
ktler iindir.

Sen kin ve intikam hrsyla yolunu kaybetmilere sakn kin tutma. Onlarn
mezarlarn kin gdenlerin yanna kazarlar. 305

305 Kabristandaki yerlerimiz, bizim asl yerlerimiz deildir. O mezarlar, fani olan, topraktan
gelen bedenlerimizin
topraa verildii yerdir. Ruhlarmz, berzah leminde, kin tutuyorsa, kin gdenlerin yanma gid
ecektir.

Kinin asl, cehennemdir. Yani cehenneme ait bir huydur. Senin kinin de, o
kt huyun bir cz'dr. Ve kin senin dnnin dmandr. 306

,0 * Sleyman Nazif merhum Batarya ile Ate adl kitabnda; "Benim dinim kininidir." diye yazm
t. Elbette,
yurdumuza, milletimize, insanla ktlk yapanlar sevmeyeceiz. Onlara kin besleyeceiz. in
asi merhumun u beyti bu
hakikati ifade etmektedir:

"Unut felaket-i ahsiyyenin msebbibini,

Fakat, hakareti affetme validen vatana."

(Sana ahsen ktlk yapanlar, senin felaketini hazrlayanlar unut, hogr. Fakat, senin ana
n yerinde olan u gzel
vatanmza hakaret edenleri, ktlk yapanlar affetme.)

281

275 Cehennemi bir huy olan kin, kalbinde bulunursa, sen de cehennemin bir
cz' olursun. Nereye gidersen, cehennemi de beraber gtrrsn.

Akln bana al da, kini kalbinden at gitsin. nk "cz" "kll"n yannda


karar eder.

Ey nam sahibi kii! Eer sen cennetin cz' isen, yaayn, mnevi zevkin
de cennet gibi ebeddir.

Ac, ac ile, yani kt kt ile birleir. Batl bir gnl Hakka nasl yakn
olabilir?

Ey karde! Sen ancak bir dnceden ibaretsin. Ondan baka neyin varsa
kemiktir, kldr.

Eer dncen, mnev varln gl ise, sen de gl bahesisin; diken ise,


klhana atlacak odun gibisin.

Eer gl suyu gibi latf isen, ho kokuyorsan, insanlar seni balarna,


yanaklarna srerler; eer sidik gibi pis kokuyorsan darya atarlar.

280 Koku satanlarn tablalarn seyret. Her cins kokuyu kendi cinsinin
yanna koymulardr.

Cinsleri, kendi cinsleri ile kartrrlar, bu uygunluktan bir gzellik, bir ss


meydana getirirler.

Gzel kokularn yanna eker ve mercimei kartrrlarsa, satc bunlar


birer birer birbirinden ayrr.

Rhlar leminde, ruhlarmzn tablalar krlp da insanlarn ruhlar bu


dnyaya, bu zuhur lemine dklnce iyiler ve ktler birbirine kart.

Cenab- Hakk, peygamberleri ve kitaplar, bu zuhur leminde birbirine


karan ruhlarn iyilerini ktlerinden ayrt etmek iin gnderdi.

285 Peygamberler gelmeden nce hepimiz birdik, btn insanlar bir toplum
olarak grnyorduk. yi miyiz kt myz? Durumumuzu kimse bilmezdi.

Dnyada kalp para da, salam para da geiyordu. Biz de gece yolcular gibi
gaflet ve bilgisizlik iinde idik.

Peygamberlerin gnei dounca; "Ey kalp olan, kark olan sen uzakla; ey
saf olan, ey tertemiz olan sen de yakla." dedi.

Renkleri ayrt etmeyi gz bilir, la'li tatan gz ayrt eder.

nciyi de, sprnty de gz tanr. Onun iindir ki, toz toprak gz incitir.

282

290 Bu alak kalpazanlar, iki yzller, imanszlar kalpleri aydn ve nrlu


olan kiilerin dmandrlar. Gnlleri saf ve lekesiz imanl insanlar ise gndz gibi
nrlu olan mridlerin kdrlar.

nk gndz, o trl kiileri belirten bir ayna gibidir. Onlarn kemalini,


stnln aka gsterir.

Nurlu yzle, gnahlarla kararm yz aa karp gsterdii iin, Cenab-


Hakk kyamet gnne "gn" lakabn vermitir.

Hakikatte gndz vellerin srrdr. Bildiimiz gndz, onlarn ay gibi parlak


gnllerine gre bir glgeden ibarettir.

Ey Hakk klar! Siz gndz kmil insann srlarnn aksi, belirtisi olarak
biliniz. Gzleri kapatan gece de, onun hatalarnn rtdr.

295 Bu sebepledir ki, Cenab- Hakk Hz. Muhammed(s.a.v.)'in gnlnn


nrunu temsil ettii iin "And olsun kuluk vaktine." diye buyurdu.

Bazlar da derler ki: "Dost bu kuluk vaktini diledi, sevdi, yemin etti.
nk kuluk vakti, sevgili peygamberimizin mbarek nrunun aksinden ibarettir."

Yoksa fani olan bir eye yemin etmek, yani unun bunun hakk iin demek
doru deildir. Fani olan, gelip geici olan eyin Allah Kelm'na girmesi layk
mdr?

Halil brahim (a.s.); "Ben, batp giden yldzlar, ay ve gnei, fani ve gelip
geici olan btn eyleri sevmem." derken, lemlerin Rabbi, nasl olur da fani olan
kuluk vaktine yemin etmek ister.

Yine Hakkn; "Geceye and ederim ki." diye yemin ettii gece, peygamber
efendimizin settarl (=rtcl) ve kara topraktan yaratlm mbarek bedenidir.

300 Peygamber efendimizin mbarek rhu gnei gklerin stne


ykselince, o gece gibi olan bedenine; "Kendine gel Rabbin seni terk etmedi." diye
buyurdu.

Belann ta kendisinden vuslat zuhur etti de; "Sana darlmad." kelm o


vuslatn tatllndan meydana geldi.

Zaten her sz bir halin belirtisidir. Hal ele benzer; sz ise alete...

Herkes kendi aletini kullanr. Kuyumcunun aleti, kunduracnn elinde kuma


atlm tohuma benzer.

Ayakkab tamircisinin aleti de, iftinin elinde kpein nndeki saman,


eein yemliindeki kemik gibidir.

283

305 "Ben hakkm." sz Hallc- Mansur hazretlerinin aznda nr idi. "Ben


Allah'm." sz Firavun'un aznda yalan oldu.

Hz. Ms'nn elindeki asa, onun Hakk peygamber olduuna ahid idi. Ona
kar kan sihirbazlarn elinde ise, hi bir ise yaramad.

El ile alet, akmak ta ile demire benzer, kvlcmn akmas iin ift olmak

gerek.

310 ifti olmayan; vastas, aleti bulunmayan bir tek Allah'tr. Sayda phe

olur ama, o eksiz phesiz birdir.

ki diyen de, diyen de, daha fazla diyen de apak bir olduunda
birlemilerdir.

alk gidince hepsi birleir; iki diyenler de "bir" demeye balarlar.

Eer sen ona "bir" diyen kii isen, "Hakk meydannda Allah birdir."
diyorsan onun evgeni nnde bir top ol, dn, yuvarlan; o meydanda toz kopar, onun
kazasna rza gster.

Top, padiahn eliyle vurulur yuvarlanrsa o vakit doru, kusursuz bir top
olur. Yani slik, bu lemde Hakkn kazasna belsna tahamml eder. Ondan zevk
alrsa o vakit kmilleir.

315 Ey a! Yani, biri iki gren ve bir olan Allah'a "ikidir, tr, yahut daha
ziyadedir." diyen bunlar can kulayla dinle, dinle de, gzne kulak yolu ile bir ila
ek.

lah hakikatleri, ilah hikmetleri bildiren tertemiz gzel szler, kr olan


gnllerde durmaz, nrun asl olan Allah'a kadar gider.

arpk ayakkab nasl arpk ayaa uyarsa, eytann vesvese ve efsunu da


arpk gnllere girer ve yerleir.

Sen ilah hikmetleri, ilah hakikatleri tekrar tekrar iitsen ve okusan, gnln
uyank deilse, sen ehil deilsen o hikmetler, o hakikatler senden uzak durur.

Sen o hikmetleri yazp bellesen de, ona buna sylesen de, anlasan da...

320 Ey inat kii! O hikmetler senden yz evirir, yzn senden gizler,


senden kaar.

Sen okumasan da, senin yanp yakldn, yani sende kabiliyet bulunduunu
grrse, ilah hikmetler, eline konmaya alm bir ku gibi senin yanna gelir, sana
yaklar, senin olur.

284

Bir kyl evinde tavus kuunun durmad gibi, ilah hikmet de, anlayl
olmayan ham bir kiinin yannda durmaz.

Padiahn, doan kuunu ihtiyar kyl kadnn evinde

bulmas

Hakikat, ilah bilgi, padiahtan kap da un eleyen ihtiyar kadnn yanna


giden doan kuu da deildir. Ona da benzemez.

O kadncaz, un eleyerek ocuklarna tutma piirmeye alrken, o cinsi


gzel, kendisi gzel doan grd.

Dedi ki: "Zavall ku, ehil olmayanlar; bakmasn bilmeyenler sana iyi
bakmamlar; kanatlarn fazla bym, trnaklarn da uzam."

325 Onu tutup ayaklarn balad, kanatlarn yoldu, ksaltt, trnaklarn kesti, yem olarak da nne saman koydu.

Ehil olmayanlarn eli, seni hasta eder. Anann yanna gel de, sana iyi baksn
seni iyiletirsin.

Arkada! Bilgisizin sevgisini de, ihtiyar kadnn doan kuuna olan sevgisi
gibi bil. Bilgisiz kii, Hakk yolunda eri br gider.

Padiahn gn, kaan doan kuunu aramakla geti. Akam st o ihtiyar


kadnn adrn buldu.

330 Anszn orada doan toz duman iinde grd. Ona bakp alamaya
balad.

Dedi ki: "Bize vefaszlk ettiin iin bu hale dtn, bu cezay Hakk ettin.

Cehennemdekilerle cennettekilerin bir olmadn bilmeyerek, sen cennette


yaamay braktn da cehenneme katn.

Her eyden haberi olan padiahn sarayndan sersemce kaarak, kokmu bir
ihtiyar kadnn adrna gidenin lay budur."

Doan, kanadn padiahn eline sryor, hal dili ile; "Ben su iledim."
diyordu.

335 "Ey kerem sahibi! Sen iyilerden bakalarn kabul etmez isen kt kii
neylesin kime kar alasn, szlasn; kime feryad etsin?

Padiahn lutfu, can martmakta, onu su ilemeye srklemede; nk


padiah her suu af ile gzelletirir.

285

Yr, lutfuna gvenerek su ileme ki, deil sularmz, iyiliklerimiz bile


yetersiz olduklar iin, o gzel Allah'mzn huzurunda irkindir. 307

307 Topraktan yaratlm olan bedenin isteklerinden tamamyla kurtulamadmz, iyiliklerimizd


e, ibadetlerimizde
bazen gsteri rol oynad iin, biz Cenab- Hakk'a layk ibadette bulunamyoruz. nsanln
rnei olan aziz Peygamber
efendimiz, Cenab- Hakk'a kar; "Ya Rabbi! Biz sana layk ibadette bulunamadk." diye niyazda
bulunurken, biz kim oluyoruz
ki, krk dkk, bazen zoraki olan ibadetlerimize gvendim, vazifemizi yaptk diyelim.

Ey gafil! Kendi hizmetini, yani yaptn ibadetleri Hakk'a layk sandn iin

su bayran ayorsun.

Zikr ve dua iin sana izin verildi, sen de zikr ve duaya balaynca kendini
bir ey sandn, gurura kapldn.

340 Zikr ederken sen kendini Allah ile konuuyor sandn; niceler vardr ki,
bu zann yznden Hakk'tan ayr dmlerdir.

Eer padiah seninle beraber yere oturur, yani merhametinin stnlnden


senin mertebene tenezzl ederek duan dinlerse, o tenezzl kendi kabiliyetinden
deil, Hakk'n lutf ve kereminden bil kendini ve mertebeni tan; kstahla kalkma;
edep ve terbiye gzet."

Doan kuu hal dili ile dedi ki: "Padiahm, yaptm iten piman oldum;
bir daha yapmamak zere tvbe ediyorum, adeta yeniden mslman oluyorum."

Hz. Muhammed (s.a.v.), nasl senin ban putlara secde etmekten kurtard
ise, sen de al, o mbarein mnevi gc ile gnln i putuna tapmaktan kurtar.

Halk dine davet kapsn her peygamber tek bana alm, btn dnyay
tevhide davet etmitir.

Nuh (a. s.), imana gelmeyenleri slah iin Hakk'tan kl isteyince, tufan
dalgalar kl huyunu ald, kl kesildi.

Cenab- Hakk; "Ey Ahmed (Ya Muhammed) yeryzndeki ordularn ne


deeri vardr? Sen gkyzndeki aya bak da onun alnn yar." diye buyurdu.

Ey esiz, byk peygamber! Sen ay ikiye bl de, yldzlarn


uurluluklarndan, uursuzluklarndan bat eden ve aslnda mndan haberleri
olmayanlar bu devrin ay a olmadn, senin an olduunu bilsinler, anlasnlar.

355 Aziz Peygamberim! Bu a senin andr, Cenab- Hakk'la konuan


Hz. Ms bile, senin anda bulunmay isterdi.

286

Hz. Ms, senin andaki parlakl ve o adaki tecell sahibinin zuhura


geleceini mnen grnce;

"Ya Rabbi!" demiti. "O a nasl bir rahmet adr? Hatta o a rahmeti de
gemitir de gr a olmutur.

Allah'm! Sen Ms'y zaman denizlerine daldr, dalgalandka dalgalandr


da, sonra Ahmed'in -yani Hz. Muhammed (s.a.v.)'in- devrinde ortaya kar."

Cenab- Hakk; "Ya Ms!" diye buyurdu. "Sana o a bunun iin


gsterdim, halvet yolunu bunun iin atm.

360 nk sen kendi andasn; Ahmed andan uzaktasn. Ey Kelim (Ey


Ms)! Ayan topla ki, bu kilim ok uzundur (O devre ok uzun zaman vardr).

Ben kerem ve ululuk sahibiyim; gnl mn ile dolu olan kuluma; 'Tama'
etsin, alasn.' diye ona, mn ekmei gsteririm."

"ocuk uyansn da, yiyecek istesin." diye annesi bazen onun burnunu okar

ovalar.

nk ocuk, alnn farknda olmakszn uyur. Anasnn memelerindeki


st ise, ocua kar duyduu sevgiden tr annenin gsn sktrr, artr.

Ben gizli bir rahmet haznesi idim. Hidayete ermi, doru yolu bulmu bir
mit halk ederek dnyaya gnderdim. 308

308 Bu beyitte u anlamdaki bir kuds hadise iaret var: "Ben gizli bir hazne idim, beni bile
n yoktu. Bilinmemi arzu
ettim ve halk yarattm."

365 Senin canla bala istediin kerametleri, lutuflar sana Allah gsterdi de,
onlar arzu ettin, elde etmeye altn.

eitli milletlerin; "Ya Rabbi!" diyerek bir Allah'a inanmalar iin Hz.
Ahmed (s.a.v.) dnyada ka put krd.

Hz. Ahmed(s.a.v.)'in, alp abalamas olmasayd; ey mmin, sen de


atalarn gibi puta tapardn.

"Onun mmetler zerindeki hakkn hilesin." diye u ban puta secde


etmekten kurtuldu.

Eer bir ey sylemek istiyorsan, bu sz, puta tapmaktan kurtuluun kr


olsun da, bu yzden Allah seni iindeki puta tapmaktan kurtarsn.

287

370 Peygamber efendimiz, nasl senin ban putlara secde etmekten kurtard
ise, sen de al, o mbarein mnevi gc ile gnln i putuna, benlie tapmaktan
kurtar.

Din krnde bulunmaktan, yani seni mslman yaratt iin Allah'a hamd
ve sena etmekten yz eviriyorsun, nk dini babandan miras olarak bedava
bulmusun.

Cenab- Hakk buyurur ki: "Ben bir kulumu alatrsam, merhametim kabarr
coar, o alayan kulum nimetime eriir.

Ben bir kuluma isteyecei bir eyi vermeyecek isem o istei ona vermem. O
istei onun hatrna ve gnlne getirmem; fakat bir kulumu da skntya drr,
daraltrsam gnln aar, onu ferahlandrrm.

375 Merhametim, acmam o ho alaylara baldr. Bir kulum alayacak


olursa, rahmet denizim dalgalanr, coar, kprr.

eyh Ahmed Hdraveyh -kaddesealluhu srrhi'lazz-'in Hakk'n ilhamiyle borlular iin helva satmas 309

309 Ahmed Hdraveyh hazretleri, milad IX. asrda yaamtr. Belhlidir. Hac seferinde, Bestam
ehrine urayarak,
mehur vel Byezid-i Bestam hazretleri ile grmtr. Ak ve iman uruna tacn, tahtn
terk eden brahim Ethem
hazretlerini de grmtr. Himmeti ve kermeti ok vellerden olan Ahmed Hdraveyh, 857'de Bei
h'de vefat etmitir.

Cmertlii ile tannm bir eyh vard. O yzden de hep borlu idi.

Byklerden, zenginlerden on binlerce bor alr, dnyadaki fakirlere,


yoksullara harcard.

Bor para ile bir de tekke yaptrm; cann da, maln da, tekkesini de Allah
yolunda harcyordu.

Cenab- Hakk, Halil brahim hazretleri iin kumu nasl un haline getirmise,
onun da borcunu her yerden gelen armaanlarla der dururdu. 310

""Rivayete gre, Halil brahim (a. s.) hazretlerinin adrna bir misafir gelmi, unlar yokmu
. Hanm, Halil brahim
hazretlerinden un istemi. lde imiler. Kasabaya gidip gelmek imkanszm. Hz. brahim, bir
uval kum ile doldurup ailesine
getirmi. Allah'n ltfu ile uvaldaki kum, halis un olmu.

288

380 Bir hadislerinde Peygamber efendimiz yle buyurmutur: "arlarda


pazarlarda daima iki melek du ederek derler ki; 'Yoksullara yardm edenlere,
ihsanlarda bulunanlara fazlasyla ver. Cimrilerin mallarn da yok et.' 311

311 Bu beyitte de, u hadise iaret var: "Her gn iki melek gkyznden yere iner ve; Allah'm
! Her verene, fakirlere

yardm edene fazlasyla ver. Kimseye bir ey vermeyen cimrinin maln da, yok et' diye dua ede
rler."

Hele cann verene, boazn uzatp yaratana kurban olana...

O kimse, Hz. ismail gibi boazn uzatm, Allah yolunda kurban olmaya
hazrlanmtr. Fakat Allah o boaz kestirmez. 312

312 Bu beyitte de, Hz. ismail'in babas tarafndan kurban edilmesi hadisesine iaret var. Cena
b- Hakk, ibrahim(a.s.)'a
olunu kurban etmesini emretmiti. Sevgili babas oluna Allah'n emrini anlatt. O da, Hakk'
n emrine boyun edi. Kurban
olmaya hazrland. efkatli baba olunun boazna ba srtt. Allah'n emri ile bak kesme
di. Bylece baba ilah emri yerine
getirmi oldu. Kendisine olu yerine bir ko kurban etmesi emredildi.

te ehitler de, Allah yolunda canlarn feda ettikleri iin diridirler.


Hoturlar. Sen atee tapanlar gibi bedene bakma. 313

313 Bu beyitte Bakara Sresi'nin u anlamdaki 154. ayetine iaret var: "Allah yolunda ldrlm
olanlara; 'Bunlar
llerdir.' demeyiniz. Bilakis onlar, manev bir hayat ile diridirler."

385 nk Cenab- Hakk, onlara gamdan, eziyetten, ktlkten emin bir


rh ihsan etmitir.

Borlu eyh yllarca bu ii grd. Vazifesi bu imi gibi zenginlerden bor


alyor, aldklarn halka veriyordu.

Ecel gelince, ulu bir bey, iyi bir insan olarak Hakka kavumak iin lm
gnne kadar iyilik tohumlarn ekti durdu.

eyhin mr sona geldi. Bedeninde lm belirtileri grd.

Alacakllar onun etrafnda toplanp, oturdular. eyh ise det bir mum gibi

bir ho yanp yaklmada, eriyip gitmede idi.

390 Alacakllarn para almaktan umutlar kesilmi olduu iin, suratlar


askt. Gnllerindeki para derdi de, arttka artyordu.

eyh kendi kendine; "u kt zanlara kaplanlara bak. Benim borcumu


demek iin Allah'n drt yz dinar altn yok mudur?" diyordu.

Bu srada helva satan bir ocuk bir ka para kazanmak midiyle darda;
"Helva!" diye bard.

289

eyh, hizmetinde bulunan mridine gizlice; "Dar k da helvann hepsini


satn al." diye iaret etti.

Alacakllar o helvay yerler de, bir mddetcik olsun bana ac ac bakmazlar


diye dnyordu.

395 eyhe hizmet eden kii, helvann hepsini satn almak iin hemen dar

kt.

ocua; "Helvann hepsi kaa?" diye sordu. ocuk; "Yarm ksr dinar."
cevabn verdi.

Hizmeti; "Hayr, sfilerden fazla kar isteme; yarm dinar vereceim, artk
baka sz syleme." dedi.

Hizmeti, helvay kab ile beraber getirip eyhin nne koydu. Sen imdi
srlar dnen eyhin srrn seyr et.

eyh alacakllara; "Byrn." dedi. "u helvay teberrken gzelce afiyetle


yiyin, size helal olsun."

400 Kap boalnca ocuk kabn ald. Ve eyhe; "Haydi ey akll er dinarm
ver." dedi.

eyh; "Ben paray nerden bulup da vereceim?" dedi. "Ben borlu bir
kiiyim ve borlu olarak ahiret yolcusuyum."

ocuk, bu cevab zerine kzd, kab yere vurdu. Alayp barmaa, inleyip
zrlamaya balad.

ocuk, aldatld iin hkra hkra alyor; "Keke iki ayam krlsayd...

Keke klhan evresinde dolasaydm da bu tekkenin kapsndan


gemeseydim." diyordu.

405 Boazlarna dkn, yemeye alkn kpek gnll sfiler, kedi gibi
yalanrlar. Yzlerini ykarlar, leme temiz grnrler.

ocuun feryad yznden orada ne kadar hayrl hayrsz kii varsa hepsi
geldiler, ocuun banda toplandlar.

Helvac eyhin nne geldi; "Ey ta yrekli eyh! unu iyi bil ki, senin
yznden ustam beni ldrr." dedi.

"Onun yanna eli bo dnersem beni mahveder. Buna vicdann rz olur

mu?"

Alacakllar da bu ii kt grp eyhe dnerek dediler ki: "Bu ne rezalet;


yaptm beeniyor musun?

290

410 Bizim malmz yedin; yaptn ktlkleri, zulmleri ahirete


gtryorsun. Bu yetmiyormu gibi neden bu ocua baka bir zulmde, hakszlkta
bulundun?"

O ocuk ikindi namaz vaktine kadar alad. eyh gzlerini kapam ona hi
bakmyordu.

eyh bu cefaya, bu hakszla aldr bile etmiyordu. Ay gibi nrlu yzn


yorgann altna ekmiti.

O mbarek eyh, ezelle de, ecelle de hotu, ikisinden de tat almada,


neelenmede idi. iyi insanlarn da, basit insanlarn da knamalarndan, kendisini
ekitirmelerinden zlmyordu.

Rh bir adamn yzne tatl tatl glerse, gnlde bulunan kendisinden


memnunsa, o adama halkn surat asmasndan, eki yz gstermesinden ne zarar
gelir?

415 Rh bir adamn gznden perse, o adam felekten, felein fkesinden


gam yer mi?

Mehtapl bir gecede, kpeklerden ve onlarn havlamasndan ayn ne korkusu

olur?

Kpek kendi vazifesini yapar, ay da yzndeki nru yerlere yayar.

Herkes kendi iini grr. Su erpn hatr iin kendi safln brakmaz.

p, pesine suyun stnde akar gider. Duru su da, bulanmadan akar

durur.

420 Hz. Mustafa (s.a.v.), geceleyin ay ikiye bld. Eb Leheb ise kininden
sama sapan eyler syledi. 314

" 4 Mekkeliler, Peygamber efendimizden mucize istemiler. Peygamberimiz de, mbarek parma il
e aya iaret etmi,
ay ikiye blnm. Sonra iki paras birbirine kavuup bitimitir. Eb Leheb, Reslullah efen
dimizin amcalarndan biri, fakat,
hidayete ermedii iin efendimizin en azl dmanlarndan olmu, dilinden ve elinden gelen he
r fenal yapmaktan geri
kalmamt. Peygamber efendimizin bu byk mucizesine de; "Bu da Muhammed'in sihirlerinden bir
i." demiti.

Hz. Is ly diriltir, Yahudi fkesinden byn yolar. 315

3 " Maide Sresi'nin 1 10. ayetinde Hz. isa'nn mucize olarak lleri dirilttii bildirilmekte
dir.

Kpein havlamas, hi ayn kulana deer mi? Hele o ay, Allah'n has ay
olursa... Yani Allah'n has kullarndan olursa...

ocua verilecek para, oradakilerden toplansa idi, herkese bir ka ake


derdi. Fakat eyhin himmeti, bu cmertlii de kapamt.

291

425 nk kimsenin ocua bir ey vermemesini eyh arzu etmiti. Pirlerin


gc bundan da fazladr.

kindi namaz vakti gelince, hizmeti, Hatem gibi cmert birisinin


gnderdii bir taba getirdi. 316

316 Htem-i Ta: Tay kabilesinden olup, cmertlii ile mehur olduu gibi yiitlii ile de me
hurdur. lde yolunu
kaybedenlerin gelip kendisinde misafir olmalar iin, geceleri o civardaki tepelerde ateler y
aktrlm. Hicretten 17 yl nce
ld iin, Peygamber efendimizi grmek saadetine erememitir.

Hem mal, hem hal sahibi olan biri eyhin skntda olduunu duymu;ona
armaan gndermiti.

Gelen taban bir kenarnda drt yz dinar vard. Bir kenarnda da, bir
kada sarlm yarm dinar bulunuyordu.

Hizmeti geldi, o esiz mbarek eyhin huzurunda sayg ile eildi. Ve taba
nne koydu.

430 Taban stndeki rt kaldrlnca, halk eyhin kerametini grd.

"Ey eyhlerin de, ahlarn da ba! Bu nedir? Bu ne haldir?" diye herkesten


ahlar, feryadlar ykseldi.

"Ey sr sahibi olanlarn by! Bu ne srdr? Bu ne sultanlktr?

Biz senin bykln bilemedik, sama sapan ulu orta szler syledik; bizi

affet.

Biz krcesine denek sallyor, bu sebeple gnl kandillerini kryoruz.

435 Biz sarlar gibi bir tek sz duymadk; kendi aklmzca cevap
vermeye;altk, hezeynlarda bulunduk."

439 eyh; "Btn o szleri, btn o laflar size helal ettim; helal olsun."
diye buyurdu.

440 "Bunun srr u idi: Borcumun denmesini Allah'tan istemitim. O da bu


hususta bana doru yolu gsterdi.

O yarm dinar, pek az bir eydi ama, onun ele gemesi de ocuun
alamasna bal idi.

Helvac ocuu alamasayd, rahmet denizi coup kprmeyecek, sizin


borcunuz da denmeyecekti. Bunun iin yediiniz helvay aldrttm, satan ocuu da

alattm."

Kardeim! Hikayede geen ocuk, senin gz ocuundur. unu iyi bil ki,
muradna ermen senin alamana baldr.

292

Affedilmek, lutf elbisesi giymek istiyorsan, bandaki gz ocuunu alat,


gz ya dktr.

Bir kiinin bir zahidi "ok alama ki gzn kr


olmasn." diye korkutmas

445 Dostu, zahidin birine dedi ki: "ibadet ederken az ala da, gzlerin bozulmasn."

Zahid dedi ki: "Gz, ilah gzellii ya grr yahut grmez. Hal, bu ikiden
dar deildir.

Hakkn nrunu grrse, gzlerin bozulmasndan ne gam olabilir? Manen


Hakka kavuma mutluluuna kar iki gz ne kadar deersiz kalr?

Yok Hakkn nrunu gremiyorsa, byle bir gze var git de; 'Bu eit gzn
kr olmas daha iyi.'

Gzler bozulur, grmez olur diye korkma; ilah emanet, hakikatin Is's
seninledir. Nefsan arzulara uyup yolunu arma ki, sana hakikati grr iki gz
versin.

Nerede olursan ol, can Is's (Allah) seninle beraberdir. Ondan yardm iste, o
ok ho bir yardmcdr. Yardmclarn en hayrlsdr. 317

317 Bu beyitte, Hadd Sresi'nin u mealde olan 4. ayetine iaret var: "Nerde olursanz olunuz
, Allah sizinle

beraberdir."

Fakat, et ve kemikten ibaret olan bedenin isteklerini, nefsan arzularn can


Is'sna arzedip de, onun gnln incitme.

Gnlne geim dncesini az getir, sen Allah kapsnda ol; o kapda


olduka mnev neen lmez; mukadder olan rzkn da eksilmez.

455 Bu beden rhun otadr. Yahut da Nuh'un gemisine benzer."

Taklit her iyilie bir afettir.

Taklit, her iyilie bir afettir. Taklit, almas g da gibi grnse de,
hakikatte bir saman p gibi hafif ve deersizdir.

293

485 Bir kr, iri yan, gl kuvvetli ve abuk kzar olsa da, gz olmad
iin sen onu bir et paras bil.

Eer takliti kldan ince, yani manas derin szler, tarikata ait srlar sylese
de, onun syledii szlerin hakikatinden gnlnn, ruhunun haberi bile olmaz.

Takliti kendi szn beenir de, ondan mest olur. Fakat onun benliinin
verdii mestlikle, hakikat arabnn mestlii arasnda ne uzun bir yol vardr.

O dere yata gibidir, iinden akp giden suyu asla imez. Su onun iinden
akp gider; su ienlere nasib olur.

Bu sebepledir ki, su dere yatanda durmaz, nk dere yata susam ve su


iici deildir.

490 Takliti, ney gibi feryad eder, alar, inler; ama, bu alay kendisi iin
deildir de, dinleyici toplamak iindir.

O sz sylerken alasa bile, o alay gnlden deildir; onun gzyalar,


kendisine acsnlar, para versinler iindir.

O alayan takliti, gzel, gnller yakan szler syler, syler ama, onda
yanm yaklm bir gnl, nefsan kirliliklerden arnm etek yoktur.

Gerei bilen hakkati ile takliti arasnda ok fark vardr. Hakkati Davud
(a.s.) gibidir. Takliti ise sesten ibarettir.

Hakkatinin sznn kayna, gnl yandr. Takliti ise, eski szleri


renir de, hep onlar tekrar eder durur.

495 Sakn taklitinin syledii szlere aldanma; kz, yk eker ses


karmaz ama, kan bir i yapmad halde inim inim inler.

Byle olmakla beraber, takliti de sevaptan mahrum kalmaz. Nitekim,


cenazede alayan kadnlara da l gmldkten sonra hesap srasnda para verirler.

kfir de, mmin de Allah der. Fakat ikisinin de Allah'a olan inanlar,
idrakleri bakmndan aralarnda ok fark vardr.

Bir dilenci ekmek dilenmek iin, Allah der. Allah'n emirlerine tam
manasyla uyan dindar kii ise, can ve gnlden Allah der.

Eer dilenci syledii szn, yani Allah adinin anlamn Hakkyla bilseydi,
her ey ona hi grnr, kendisinde mnevi bir gnl zenginlii hasl olurdu da,
dilencilik edip yzsuyu dkmekten kurtulurdu.

294

500 O ekmek dilencisi, saman yemek iin mushaf tayan eek gibi, sene-

lerce Allah der.

Dili ile duda ile syledii "Allah" sz gnlnden doup parlasayd, onun
bedeni zerre zerre olurdu da, glge varl yok olur giderdi.

eytann ad, by yapanlarn iine yarar; ey dilenci, sen de Allah'n ad ile


para kazanmak istiyorsun.

Bir kylnn karanlkta kendi kz sanarak arslan

okamas

Bir kyl kzn ahra balamt. Bir arslan geldi, kz yedi ve onun
yerine geti oturdu.

Kyl, gece vakti ahra girdi, kzn balad tarafa gitti. O aptal kii,
etrafn eliyle yoklayarak kzn aryordu.

505 kzn ararken arslan buldu. Elini, orasna burasna srmeye, bazen
srtn, bazen yann, brn yoklamaya, elini yukar, aa gezdirmeye balad.

Arslan, kendi kendine diyordu ki: "Eer fazla aydnlk olsayd, bu zavall
adamn d kopar, yrei kan kesilirdi.

imdi u gece vakti, beni kendi kz sanyor da, rahata oram buram
kayor."

Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ey aldanm kr kii! Admn zikr edilmesinden
Tr Da parampara olmad m? 318

118 Hz. Msa'ya Tr danda vaki olan tecellye iaret ediliyor. Hz. Ms, Allah'n cemalini m
ahede talebinde

bulunmutu. '"Sen beni gremezsin, fakat daa bak. Eer yerinde durabilirse, grebilirsin.' di
ye buyralmutu. Ms'nm Rabbi
daa tecell edince, da paralanm Ms da dp baylmt." Bkz. A'raf Sresi ayet 143.

Eer biz. Kur'an kitabn daa indirmi olsaydk da paralanr, yerinden


kopard; ger giderdi. 319

319 Har Sresi'nin 21. ayetine iaret vardr.

510 Uhud da benim byklm anlasayd, parampara olur, gnl kanla


dolard."

295

Allah'n mbarek adn babandan, anandan iitmi olduun iin, gaflet


iinde habersizce ona sarlmsn.

Taklide uymadan, Allah'n adnn hakikatinden haber alsan, incelir, erirsin;


hatif gibi belirtin bile kalmaz.

Seni korkutmak iin syleyeceim u hikyeyi dinle de, taklide uymann


nasl bir afet olduunu anla.

Sflerin sema 320 meclisi tertip etmek iin misafirin


eeini satmalar

,2 Sema, dinleme demektir. Tasavvuf ehline gre, ilah nefes ve kasidelerin makamla okunula
rn dinlemeye ve
ondan neelenerek, heyecana kaplarak, kalkp bir takm hareketlerde bulunmaya, oynamaya, dnm
eye "sema" denilmitir.
Bilhassa mevlevlerin ney, kudm ahengi ile dnmelerine "sema", sema edenlere "semazen", sema
esnasnda dnenleri idare
edene "semazenba" derler.

Semn haram veya helal olduu hakknda, din adamlar ayr ayr fikirler ortaya atmlardr.
mam- Kueyr, imam-
Gazzal gibi bykler; "Semn, yani ses ve alg dinlemenin hkm, dinleyen zerinde yapt
tesire baldr. Eer dinleyende,
nefsan bir takm meyi uyandrrsa, phesiz haramdr. Hi bir tesir yapmyorsa mbahdr. Ruha
n, ilah bir nee veriyorsa
helaldir." demilerdir.

Sfnin biri seyahati srasnda geldi, bir tekkeye misafir oldu. Kendisi
eeini getirip ahra balad.

515 Bu sf, evvelce anlattmz sfi gibi yapmad. Kendi eliyle eeinin
yemini, suyunu verdi.

ini bakasna brakmad, yanlmad, ihtiyatl hareket etti. Fakat kaza


gelince, ihtiyatn ne faydas olur? 321

121 Ebede kadar, yani sonsuzlua kadar olacak eylerin kararlamasna "kader", o ilerin zaman
gelince olmasna
"kaza" derler. Bunun aksini syleyenler de vardr. Kazay da "muallak" ve "mbrem" diye ikiye
ayrrlar. Sadaka verenin
mrnn uzamas, beladan kurtulmas "muallak kaza"dr. Yani, olmas bir eye bal kaza, dei
ebilen bir kaderdir. Filan
kiinin, filan tarihte lecei, "mbrem kaza", muhakkak baa gelecek kazadr. Tahir'l-Mevlev
Hoca'mzn buyurduu gibi:

"Bu bahis en mkl ve iinden klamaz bir bahistir. Cebre inananlar. Mutezileler ve Ehl-i s
nnet mezhepleri
arasnda bu konuya dair ok szler sylenmi de, dorusu halledilmemitir. Bu yzden kadere in
anmaktan baka elimizden bir
ey gelmez. Hadislerde tedbr ve ihtiyat tavsiye edildii gibi, tedbirin ihtiyatn ve saknman
n "mbrem kaza"ya faydas
olmad da haber verilmitir. Hulasa, olacak olur."

296

Tekkedeki derviler yoksul kiilerdi. Bu yzden kusurlu idiler. nk


fakirlik, yoksulluk insan helk edecek kfirlie yakndr. 322

322 Peygamber efendimiz bir hadislerinde; "Fakirlik, yoksulluk kfre yaklamaktr." diye buyur
mulardr. Yani bir
fakir, zaruret ve ihtiya yznden dinden imandan kabilir. Bu sebeple Peygamberimiz; "Bu e
it fakirlikten ben Allah'a
srm." diye buyurmutur. Bir hadislerinde de; "Ben fakirlikle vnrm, iftihar ederim." de
milerdir. Buradaki fakirlik,
madd fakirlik deil, mnevi fakirliktir... Kendinin hibir eyi olmadn, malnn mlknn,
hatta kendi varlnn Allah'a ait
olduunu zevken bilmektir.

Ey zengin kii! Sen toksun; akln bana al da dertli bir fakirin arpk ve
yanl hareketine glme.

O sfler acze dtler, yoksulluklarnn etkisi altnda kaldlar, bunaldlar;


hepsi bir olup eei satmaya karar verdiler.

520 Zora dnce, haram olan le bile yenir; nice bozuk ve dzensiz eyler
zor yznden doru ve dzgn olur. 323

323 Bu beyitte. Bakara Sresi'nin 173., Maide Sresi'nin 3. ayetlerine iaret edilmektedir.

Hemen eei gtrp sattlar; yemek yiyecek eyler aldlar, getirdiler,


mumlar yaktlar.

"Bu gece lokma var, sema var. tahla, zevkle yenecek yemek var." diye
tekkede bir grltdr koptu.

"Gnlerce bir ey yemeyip a durmak ne zamana kadar srecek? Zenbil ile


dolamak, herkesten dilenmek ne vakte kadar devam edecek?

Biz de insanz, bizim de canmz var. Bu gece konuumuz olduu iin


devlete konduk." diyorlard.

525 O derviler, biz de insanz bizim de canmz var derken, kendilerinde


bulunan ve onlar ktle doru gtren hayvani rhu gerek rh, insan rh

sanyorlar da yanl adm atyorlar, su iliyorlard.

O konuk da uzak yoldan gelmiti, yorgundu ve kendisine gsterilen


saygdan pek memnundu.

Sfler, birer birer onu gnl alc szlerle okadlar, kendisine ho bir
hizmet oyunu oynadlar.

Konuk sf, kendisine gsterilen sevgi ve ilgiyi grnce; "Bu gece


neelenmeyeyim de, ne vakit neeleneyim?" dedi.

Yemek yediler, sema balad, tekke tavana kadar toz ve duman iinde kald.

297

Mutfaktan tten duman, ayak vurmadan kalkan toz, sflerin ak ve


heyecanla dnmeleri, ortal birbirine katt.

Bazen el rparak ayak vuruyorlar, bazen yere kapanp, yzleri ile sofay
spryorlard.

Sf, can istedii yemei ok zor bulur da, o yzden obur olur.

Ancak, Allah'n nrundan, mnev nimetten doyuncaya kadar yemi olan


sf bakadr. O kaplar alma, ekmek dilenme aybndan kurtulmutur.

Fakat, sflerin binde biri byle ilah nrla dolup, yemeye muhta olmaz.
brleri onun sayesinde yaarlar.

Sema sona doru yaklanca, algc ar aksak bir usle girdi.

"Eek gitti, eek gitti." demeye balad. Hepsi de bu hararetli usle uydu.

Bu heyecanla ayak vurarak, seher vaktine kadar el rptlar. "Ey oul! Eek
gitti eek gitti." diye barp durdular.

O konuk sf de, onlar taklit ederek; "Eek gitti." diye barmaya balad.

O zevk, o cokunluk, o sema geldi, geti; gndz oldu. Hepsi de vedalap


birer tarafa gittiler.

540 Tekke boald. Yalnz o misafir sf kald. O da, eyasnn tozunu


silkerek gitmeye hazrland.

Eyasn odadan dar tad. Eee ykleyip yola kmaya niyetlendi.

Yoldalarna yetimek iin acele ediyordu. Ahra gitti; fakat eeini


bulamad.

Kendi kendine dedi ki: "Tekkenin hizmetisi onu suya gtrm olabilir.
nk eek dn akam pek az su imiti."

Hizmeti gelince sf "Eek nerede?" diye sordu. Hizmeti; "Bu ne biim


soru? Sakalndan utanmyor musun? Dn gece 'eek gitti, eek gitti' diye herkes
barp durdu. Duymadn m?" diye cevap verdi.

545 Sf; "Ben eei sana emanet etmitim, onu korumay sana
brakmtm." dedi.

"Yollu yordaml konu, delil getirmeye kalkma, sana verdiimi bana geri

ver.

290

Sana verdiimi senden istiyorum. Sana braktm, sana emanet ettiimi


bana geri ver.

Peygamberimiz buyurmutur ki: 'Elinin ald eyi sonunda sahibine geri


vermen gerekir.' 324

324 Bir hadiste: "Bir eye kefil olan, o eyi demek zorundadr." diye buyrulmutur.

Ba eker de buna rz olmazsan, ite ben uracktaym, sen de buradasn,


kad efendinin de evi orada."

550 Hizmeti; "Sfilerin hepsi de stme saldrd, alt oldum. Onlarla baa
kamadm. Yar canl bir hale geldim.

Sen bir cier parasn kedilerin arasna atyorsun, sonra da onu aramaya
kalkyorsun.

Yzlerce a kiinin ortasna bir para ekmek, yzlerce kpee kar bir
zavall kedi brakyorsun."

Sf dedi ki: "Diyelim ki, zulmettiler de senin elinden aldlar; onu almakla
benim gibi bir yoksulun canna kast ettiler.

Ey zavall! 'Sfiler eeini satmaya gtryorlar.' diye neden bana haber


vermedin?

555 Syleseydin, eek kimde ise ondan alrdm. Yahut da, onlar kendi
aralarnda anlarlar, deerini bana verirlerdi.

Onlar burada iken yz trl are bulunurdu, imdi her biri bir tarafa gitti.

Ben imdi kimi tutaym, kimi kadya gtreyim? Bu kaza senin yznden
bama geldi.

Niin gelip de: 'Ey garip, byle korkun bir zulme uradn.' diye bana
sylemedin, beni uyarmadn?"

Hizmeti; "Vallahi" dedi. "Defalarca geldim, bu ileri sana duyurmak

istedim.

560 Fakat sen Eek gitti, oul eek gitti.' szn hepsinden daha tatl, daha
cokun bir halde sylyordun.

Ben de, eek sahibi hayvann satldn biliyor ve kazaya rz oluyor, rif
bir adam diyerek geri dndm."

Sf dedi ki: "Hepsi de onu ho bir eda ile sylyorlard, hakkaten onlar
gibi sylemek bana da zevk vermiti.

299

Dorusu onlar taklit eyleyiim, beni berbat etti. O taklide uyua yzlerce
lanet olsun.

565 O topluluun zevki, bana da aks etti de, gnlm o akisten zevk ald."

Mn denizinden feyz suyu alabilecek bir hale gelinceye kadar, ho ve


olgun dostlardan gelen parlt gerekli bir eydir.

lk nce gelen feyzi sen taklid bil; ard ardna gelmeye balaynca, ite o
gerek feyz olur.

Gerek feyze kavuuncaya kadar sakn dostlardan ayrlma; katre, inci


oluncaya kadar sen sedefi brakma.

Gzn, akln, kulan arnmasn istiyorsan, gzn kapayan, akln rten,


kulan tkayan tama' perdelerini yrt.

570 O sfnin tama' yznden taklide kaplmas akln krletirdi de, o


yzden nuru ve nurun lem'alarn, parltlarn gremedi.

Lokma hrs, zevke ve semaya dknlk, aklnn gerei. Dnmesine


engel oldu.

Aynada tama' olsayd, iki yzllk de bize benzerdi.

Eer terazide tama' olsayd, tartt eylerde gz kalrd da onlarn gerek


halini nasl olurdu da olduu gibi dosdoru sylerdi.

Sana biraz sonra bir hikye syleyeceim, can kulayla dinle de, tama'
insann kulan nasl tkarm anla.

Kimde tama' varsa, onun dili tutuk olur, rahata konuamaz. Tama' olan
kiinin gnl ve gz nasl olur da parlar?

580 Onun gznde mevki, altn tama', gzde biten kl gibi olur da, ona
hakikati gstermez.

Ancak, Hakk akyla gnl dolmu, mest olmu kii bakadr. Onlara
defineler, hazneler versen hrriyetlerini satmazlar.

Daha dnyada iken Hakkn cemalini mahede eden, mnen ona kavumak
mutluluuna eren kiinin gzne, bu dnya le gibi grnr.

Fakat o sfi, ilah akn mestliinden uzak dt iin, hrs ve tama'ndan


geceleri grmez bir hale gelmiti.

Ama, hrsndan kendisinden gemi olan kii, yzlerce hikye dinler de,
yine hrs kulana bir sz girmez.

300

Kad tellallarnn bir mflisi ehirde dolatrarak


halka bildirmeleri

585 Malsz, mlksz, evsiz, barksz bir adam vard. Zindanlarda kalm,

amansz zincirlerle balanmt.

Bo yere zindandakilerin lokmalarn yerdi. Tama' yznden oradakilerin


gnlne Kaf Da gibi ar geliyordu.

Kimsenin bir lokma ekmek yemeye bile gc yetmiyordu. nk o, aza


alnan lokmay bir yanndan tutar, hemen kapard.

Allah'n has kullarn davet ettii kanaat ziyafetinden uzak kalan kimse,
padiah bile olsa, dilenci gibi a gzldr.

O a gzl kii, insanlk erefini ayaklar altna almt. O lokma kapcnn


arszlndan, zindan, cehenneme dnmt.

614 Zindanda bulunan kiiler, kad'nn anlayl vekiline ikyet etmeye


geldiler.

615 "Bizden kadya selam syle, u ad adamdan ne kadar rahatsz


olduumuzu anlat.

O boboaz obur ve zararl kii, bu zindanda yerleti kald.

O sinek gibi her yemei kapar, hem de irkin huyu, yzszl sebebiyle
arlmadan gelir, selam vermeden oturur.

Altm kiinin yiyecei ona yetmiyor; ne sylersen syle, iitmemezlikten

geliyor.

Yzlerce hile ile, yzszlkle sofraya oturup yemeye balaynca,


zindandakilere bir lokma bile kalmaz.

520 O a gzl, o cehennem boazl, sofraya oturunca; 'Cenab- Hakk, '


Kur'an'da 'yiyin, iin' buyurmutur.' diyerek hemen yemeye balar. 325

325 A'raf Sresi'nin 31. ayetinde; "sraf etmeden yiyin, iin; phe yok ki, Allah israf edenl
eri sevmez." diye
buyrulmutur.

yllk ktlk gibi olan bu adamdan, aman aman... Kad efendinin hayat
sonsuza kadar srsn.

Ya bu su srn zindandan karsn, yahut da ona vakftan ayr yemek, ayr


para yersin.

301

Ey kendisinden erkeklerin de kadnlarn da honut olduklar kad efendi!


Bizim imdadmza yeti, bizi kurtar."

O sz anlar vekil, kad'nn yanna gitti, zindandaki zavalllarn ikyetlerini


bir bir anlatt.

625 Kad, o adam zindandan huzuruna ard. Kendi gvendii


adamlarndan da, sordu soruturdu.

Zindandakilerin ikyetlerinde hakl olduklarn anlad.

Kad o adama dedi ki: "Kalk, bu zindandan k git. lmnden sonra


varislerine kalacak evine ekil otur."

Adam dedi ki: "Benim evim, barkm senin lutfun, ihsann. Zindanm ise,
dnyann kfirlere cennet olduu gibi, benim cennetimdir. 326

Eer beni zindandan srer karrsan yokluktan, yoksulluktan lr giderim."


643 Kad; "Mflis olduunu isbat et." dedi. Adam; "te burada bulunan

zindandaki adamlarn hepsi de hit." diye cevap verdi.

Kad dedi ki: "Onlarn hitlii nasl kabul edilir? Onlar senden kayorlar,
elinden kan alyorlar, onlar imdi senden davac durumundadrlar.

645 Onlar senden kurtulmak istiyorlar. Bu bakmdan doru olmayan bir


hitlikte bulunabilirler."

Mahkemede bulunanlarn hepsi de; "Biz onun hem mflisliine, hem de


ktlne hidiz." dediler.

Kad onun halini kime sordu ise; "Efendi, bu mflisten vazge; bundan
hayr gelmez." cevabn ald.

Kad dedi ki: '"Bu adam mflistir' diye bararak onu ehirde dolatrn.

Tellallar her yerde onun mflis olduunu sylesinler, onun mflislik


davulunu alsnlar.

650 Hi kimse ona veresiye bir ey satmasn, kimse bir mangr bile bor
vermesin.

326 Bir hadis-i erifte; "Dnya, mminin zindan, kfirin cennetidir." diye buyrulmutur. Feyz
'l-Kadir, c, III s. 546.

302

Herhangi bir kimse hilesine kaplr da dava iin onu buraya getirirse, artk
onu zindana atmam.

Bence onun mflislii anlald. Elinde ne para var, ne pul.

nsan da mflislii anlalsn diye dnya zindannda kalr."

657 Mflisin fitnesi alevlenince, odun satan bir Krdn devesini getirdiler.

Zavall Krt, bir hayli bard ard; hatta memura biraz da para verdi.

Krdn devesini aldlar, mflisi stne bindirip, kuluk vaktinden geceye


kadar sokaklarda dolatrdlar. Krt, feryad etti ama, bir faydas olmad.

660 Korkun bir ktlk gibi olan o mflis, deveye bindi, deve sahibi de
devenin arkasndan komaya balad.

Mahalle mahalle dolatrdlar, onu btn ehre tanttlar.

Her hamamn nnde, her pazar yerinde, herkes o mflisin ekline ve


yzne bakt.

Trk, Krt, Rum, Arap gr sesli on tellal, kendi dillerince baryorlar,


diyorlard ki:

"Bu adam mflistir, bir eyi yoktur, sakn kimse ona dn bir pul bile
vermesin.

665 Grnte, i yzde bir eyi, bir habbesi bile yoktur. Mflistir, kalpazandr, hilecidir, aldatc ve kandrcdr.

Sakn, sakn onunla bir ie girimeyin. O sana bir kz getirirse, o kz


sk ve salam bala ki, tekrar alp gtrmesin.

Davaya kalkp onu bana getirirseniz, bu l adam tekrar zindana atmam.

Bu mflis ho sohbettir. Fakat ok oburdur. Elbisesi yeni, iteki amarlar


paramparadr.

Hile iin o yeni bir elbise giyse, bilin ki eretidir. Onunla halk kandrmak
istiyor."

670 Ey temiz kalbli kii, faziletli olmayan kiinin faziletten bahs ediini
ireti elbise gibi bil.

303

Hrszn biri ok deerli elbise giyse, o eli kesilesi nasl olur da senin elini
tutar? Nasl olur da sana yardm edebilir? 327

327 Eskiden, eriat hkmlerine gre hrszlarn ellerini keserlerdi. Bu beyitte bu hkme iar
et var.

Akam olup da mflis deveden inince. Krt ona dedi ki: "Evim buraya ok
uzak, vakit de gecikti.

Sabahtan beri deveme bindin, arpadan vazgetim, hi olmazsa bir avutan


az bile olsa biraz saman paras ver."

"imdiye kadar niin dolatk, akln nerede idi? Yoksa yr git, evde kimse
yok mu?

675 Mflis olduuma dair davul aldlar, herkese duyurdular, ses yedinci
kat ge kadar vard; sen duymadn m?

Senin kulan ham bir tama' ile dolmu da, bu yzden tellallarn gr
seslerini duymadn. Zaten tama' insan sar eder, kr eder. Ey delikanl!

'Bu kaltaban mflistir, mflistir.' diye barp durdular; bu szleri kerpiler,


talar bile duydu."

Bu szleri akama kadar sylediler, devecinin kula tama'la dolu olduu


iin duymad.

Kulakta ve gzde Allah'n mhr var, bu yzden insan iitemiyor,


duyamyor. Yoksa u perdelerde ne ekiller var, ne sesler var. 328

328 "Allah, onlarn kalblerini, kulaklarn mhrlemitir. Gzlerinde de perde vardr. Onlar i
in byk bir azap
vardr." Bakara Sresi 7.

680 Cenab- Hakk, dnyada bulunan ilah gzelliklerden, kemalden, naz ve


cilveden dilediini gzlere gsterir.

Gzel seslerden, mnevi mjdelerden, coup kprten ve neeli szlerden


de neyi dilerse kulaklara onu duyurur.

Dnya imkanlarla, arelerle, dermanlarla doludur. Fakat, Cenab- Hakk lutf


edip de bir pencere amadka, senin iin hi bir are yoktur.

imdi ondan senin haberin bile yok. Ama ilah iradeye uygun dse Allah o
areyi belirtir.

Hz. Peygamber buyurmutur ki: "Allah her dert iin bir derman yaratmtr." 329

329 Bir hadis-i erifte: "Allah, her hastala bir dev vermitir." Feyzu'l-Kadir, c. V. s. 42
8.

304

685 Fakat, onun ferman, buyruu, onun izni olmadka derdine derman
olacak eyin ne rengini grebilirsin, ne de kokusunu duyarsn.

Kanaat, Hayal, man, Sabr

Allah'n has kullarn davet ettii kanaat ziyafetinden


uzak kalan kimse, padiah bile olsa, dilenci gibi a

gzldr.

590 Sen, Allah'n verdiklerine rz olmadka, rahat etmek, kurtulmak midi

ile nereye kasan, orada karna bir afet kar, bir bela gelir, sana atar.

Dnyann hi bir kesi canavarsz ve tuzaksz deildir. Hakk gnlde


bularak ve ona snarak, onun mnevi huzurunda yaamaktan baka kurtulu ve
rahat yoktur.

Kurtulma aresi bulunmayan dnya zindannn, ayak bast paras alnmayan,


zindan daya atlmayan bir kesi yoktur.

Allah'a yemin ederim ki, fre deliine girsen, bir kedi penesiyle tutulursun.

nsanolu hayallere kaplmay sever, hayalle geliir; hayalleri gzelse,


onunla rahatlar.

595 Yok, hayalleri hoa gitmeyecek olursa, kt hayallere kaplrsa, mum


gibi bu atele yanar, erir gider.

Ylanlarn, akreplerin arasnda bile olsan, Allah seni gzel hayallerle


avutursa...

Ylanlar da, akrepler de sana e, dost olur. nk gzel hayalin, bakr altn
yapan bir kimyas vardr.

Sabr, gzel hayallerle tatllar, nk hepsinden nce skntdan kurtulu


hayali gelir, seni rahatlatr.

O kurtulu hayali, iteki imandan ileri gelir, man zayfl mitsizlik, i


sknts verir.

305

600 Sabr, iman yznden ba tac olur. nk sabr olmayann iman


yoktur. 330

330 Bir hadis-i erifte; "Bir kimse de sabr yoksa, onda salam iman da yoktur." buyrulmutur.

Hz. Peygamber; "Gnlnde sabr olmayan kiinin, Allah'a da iman yoktur."


diye buyurdu.

Bir kii senin gzne ylan gibi souk grnr. Fakat, yine o adam, bir
bakasnn nazarnda, resim gibi gzeldir.

nk senin gzne ylan gibi grnen, onun kfirliinin, kt huyunun


hayalidir. Onu gzel grene ise, imannn, gzel huyunun hayali grnmededir.

nsanda ikilik vardr, insann nefsi kfr ile, rhu da iman ve irfan iledir.
Rhaniyet stn gelirse; balk, nefsaniyet galebe ederse; olta olur.

605 nsann yars mmin, yars atee tapandr. Yars hrsl, yars
sabrldr.

Cenab- Hakk, Kur'n- Kerm'de: "inizde kfir de var, mmin de var." 331
diye buyurdu.

331 Teabn Sresi'nin 2. ayetinin meali yledir: "O, yle kudretli yaratcdr ki, sizi o ya
ratt. Ey insanlar, sizden
bazlar kfirdir. Bazlar mmindir ve onun yaratan olduuna iman ederler. Allah sizin yaptk
larnz grr, bilir."

nsann alaca kz gibi, sol taraf kapkara. br taraf ise ay gibi aktr.

Kim insann irkin tarafn, ktlk tarafn grrse onu sevmez. yilik
tarafn grrse onu beenir.

Ysuf (a. s.), kardelerinin gzne irkin hayvan gibi grnyordu. Halbuki
Hz. Ykub'un nazarnda o bir hri gibi gzeldi.

610 Kardeleri onu ekemediler, kt hayale kapldlar da, onu irkin


grdler. Bu gz; teferrut, para buca gren fani gzdr. Klliyi (=btn) gren,
her eyde btnn sfatn mahede eden gnl gz, mn gz onlarda yoktur.

Sen u bizim bamzda grnen fani gz, asl gzmz olan gnl
gzmzn glgesi bil. Asl gzmz, bir eyi nasl grrse, fani gzmz de erge
onun tarafna dner.

Ey insan! Sen bir mekan lemindesin. Asln ise mekanszlk lemindedir.


Sen bu dnya dkkann kapa da, br dkkan, mn dkkann a.

306

eytann insanlara yaptklar

630 eytan, Cenab- Hakk'a; "Ey esenlik veren Rabbim!" demiti. "Beni
kyamete kadar yaat. 332

132 Bu beyitte, A'raf Sresi'nin u mealde olan 36-38. ayetlerine iaret edilmektedir:

"eytan, Cenab- Hakk'a dedi ki; 'Ey Rabbim! Bana insanlarn ba's olunacaklar kyamete kadar
mhlet ver.' Allah da
buyurdu ki; 'Belirli zamana kadar. Yani kyamet gnne kadar, sana mhlet verilmitir.'"

Beni yaat da, bana ho gelen bu dnya zindannda, dmanmn, yani Hz.
Adem'in oullarn ldreyim."

Kimde iman rzk varsa, kimde ahiret yolunun az olarak bir ekmek
bulunuyorsa,

Kah hile ile kah aldatarak, ondan o rzk, o az alaym da pimanlktan


ileri yansn, feryad etsinler.

nsanlar bazen yoksullukla korkutaym, bazen de gzellerin salar ile,


benleri ile gzlerini balayaym.

635 Gerekten de bu dnya zindannda hakk iman az azdr. Bu az


elde edenler de, eytan kpeinin saldr yznden kvranp dururlar.

Namazdan, orutan, yzlerce iyiliklerden, ibadetten elde edilen heyecan ve


mnev zevk azn eytan gelir, birden alr gider.

Ben, eytan 'n errinden Allah'a snrm, biz onun azgnlndan ldk,
mahvolduk.

eytan, bir kpektir ama, binlerce kiinin iine girer. eytan kimin iine
girer, kalbine yerleirse o kimse de eytan olur.

Kim seni Hakk'tan, hakikatten soutursa, seni ibadetten alkoyarsa, bil ki


eytan o kiinin iindedir. Onun derisi altna gizlenmitir.

640 Asl eytan, kendisine yardmc insan eytan bulamazsa, hayaline girer
de seni vebale sokar.

Seni kah gezip elenme, kah dkkan ap al veri etme, bolca para
kazanma, kah ilim renme, kah ev bark kurup oluk ocuk sahibi olma hayallerine
drr.

Bazen kazan yeri, i yeri dndrr. Bazen ticarette ok ileri gitme, ok


kazanma hrs verir. Bazen macera peinde koturur; bazen de, hkim olma, adaleti
yerine getirme istei verir.

Bazen altn gm, bazen erkek evlad, gzel kadn sevdasna drr.

Bazen deirmen, bazen ba bahe, bazen bulut, yamur dndrr. Bazen


nee, elence hayal ettirir.

307

nsan bazen insanlarla dosta yaamaya sevk eder. Bazen de onlarla savaa
iter. Bazen insan ad, san peinde koturur. Bazen de ayplanmaktan utandrr.

Bazen koyun srlerine, ynlarla kumaa malik olma arzusu verir. Bazen

kymetli hallar, antika eyalar dndrr.

Btn bu isteklerin seni rahatsz edeceini anla da, bu hayalleri aklndan


kar. Bu lzumsuz eyleri, bu fan istekleri gnlnden spr at.

Akln bana al da, bu hayallerden kurtulmak iin hemen "La havle ve la


kuvvete ill billahi' 1 -azm" oku. Ama yalnz dille deil, canla gnlle oku.

eytann mflisliini, Allah'mz Kur' an' da bize bildirmitir, her tarafa


yaymtr.

655 yle buyurmutur: "O hilecidir, mflistir. Onun ile hi ortak olma, al
veri yapma." 333

333 A'raf Sresi'nin 15-16. ayetlerinin meali yledir: "Beni rahmetinden uzaklatrdn iin
, kullarn doru yoldan
azdrmak arzusuyla tuzak kuracak, onlarn nlerinden, arkalarndan, salanrdan, sollarndan
kagelecek; onlar saptracam.
Onlarn ounu kredenlerden bulamazsn."

Al veri ederken kar edemezsin; nk o mflistir. Ondan nasl olur da bir


ey elde edeceksin?

Varlktan yoklua dn

Ey kurtulu yolu, kurtulu aresi arayan kii! gzn mekanszla, yani


zamandan da, mekandan da mnezzeh olan Allah'a evir. lmek zere olan bir
adamn gz nasl rhuna evrilir, onu izlerse, sen de yle yap.

Bu dnya cihetsizlik leminden meydana gelmitir. Bu dnyaya "l-mekn"


(=y ersizlik) leminden muvakkat bir yer verilmitir. 334

334 Bir hadis-i erifte; "Allah vard, onunla beraber hi bir ey yoktu." diye buyrulmutur. G
erekten de, ezelde yani,

balangc olmayan zamanlarda Allah var idi. Fakat yer, gk, zaman, mekan, hulasa hi bir ey
yaratlmamt. Yalnz
varlklarn "a'yan- sbite"si, yani ne ekilde yaratlaca, tasla, plan Allah'n indinde
vard. Sonra, zaman, mekan ve sair eya
yaratld. Zamanszlktan zaman, mekanszlktan mekan meydana geldi. Bundan anlalyor ki, he
r eyin k yeri "l-mekn"
(yersizlik)dr. Bu sebeple: Ey Hakk k! Sen de derdine derman l-mekndan, yani zamandan v
e mekandan mnezzeh olan
Allah'tan bekle. Sebeplere teebbs et. al, ura fakat, muradnn, isteinin elde edilmesi
ni "Msebbib'l-Esbb"dan,
sebepleri halk edenden mid et, ondan iste.

308

Daha dnyada iken Allah' bulmak ve Allah'n en yakn olmak istiyorsan,


var gibi grnen bu hayal leminden, bu fani lemden, bize yok gibi grnen mn
lemine, sonsuzluk lemine geri dn.

Bize yok gibi grnen, yokmu gibi gelen o lemden rkme, korkma. nk
o yokluk, mn lemidir. Gelir yeridir. Kazan yeridir. u var gibi grnen lem ise,
hayal lemidir. Madde lemidir. Az ok masraf yeri, gider yeridir. Burada mr
harcanr.

690 Mademki Allah'n yaratma yerinin, sanatnn tezgah yokluktur; yokluktadr. Bu yzdendir ki, yokluun dnda olan u varlk leminde (=madd lemde)
ne varsa hepsi deersizdir. 335

335 Bu beytin ikinci msra, baz Mesnevi yazmalarnda; "Bu var gibi grnen madde leminde, h
ayalden, yokluktan
baka bir ey yoktur." olarak yazlmtr. Bu msra, Muhiddin-i Arab hazretlerinin; "Allah'ta
n baka zahirde grnen her ey
yokluktan ibarettir." grn hatrlatyor. Gerekten de, riflerin ifadesine gre, u madde
leminde btn varlklar, btn hareketler hakikatte botur, hayaldir, manaszdr. u dnyada var gibi grnen her ey, yoklukta
n ibarettir. Ancak Allah vardr.
Allah'tan baka hi bir ey mevcut deildir.

Ey orta, benzeri bulunmayan, pk, kutsal Rabbimiz! Bize yardm et ve


gnahlarmz bala.

Bize ince, derin manal, tesirli gzel szler ilham et de, onlarla dua ederek
senin merhametini kazanalm.

Ya Rabbi! Duay ettiren, bizi sana yalvartan da sensin, duay kabul eden de
sen. mit de, emnlik de, korku da, mehabet de senden gelmektetir.

Ey sz sultan! Biz yanl syledi isek, sen dzelt. Her eyin dzelticisi

sensin.

Allah'm! Sende yle bir kudret, yle bir g var ki, onunla dilediini,
dilediin eye evirirsin. Kan rma bile olsa, onu Nil nehri haline getirirsin. 336

336 Firavun, israil oullarnn Hz. Ms ile birlikte gitmelerine msaade etmediinden, Allah
Msrllar cezalandrd.
Onlara baz belalar verdi. Ekinlerini ekirgeler, kk kurtlar mahvetti. Her taraf kurbaalar
n hcumuna urad. Nil nehri de.
kan nehri haline geldi. Halbuki kan halinde akmaya balayan nehir, israilliler iin dura su id
i. Bu hal A'raf Suresi'nin 133.
ayetinde anlatlr.

695 Bu eit kimyaclk ileri, bu eit eviriler, ekilden ekle sokular


senin iindir, senin srrndr.

309

Allah'm! Suyu toprakla kartrdn, balk yaptn; balktan da Hz. Adem'in


bedenini meydana getirdin.

Sonra Hz. Adem'e e yarattn, day, amca yarattn. Ona binlerce dnce
verdin, sevin verdin, gam verdin, keder verdin.

nsanlarn bazs

gzle grlen gzelleri, gzellikleri deil de


grnmeyen gzeli, gzellikleri sevmek mutluluuna

ermilerdir.

Allah'm! Sen insanlarn bazsna duygularnn tesiri altnda kalmama gc


verdin. Onlar hrriyete kavuturdun. Onlar gamdan da, needen de ayrdn, azad
ettin.

Bu hale gelen mutlu kiileri, kendilerinden de kurtardn, soylarndan,


soplarndan da kurtardn. Onlarn gzlerine dnya gzellerini, gzelliklerini irkin
gsterdin.

700 Bu saadete erenler, duygu ile duyulanlar, yani grlen iitilen, tadlan
ve tutulan her eyi istemezler de, grnmeyene, yani Allah'a gnl verirler.

Byle kiilerin ak meydandadr da sevgilisi gizlidir, grnmez. Onlar iin


harite grnen sevgililer, dnyada o gizli sevgilinin birer fitnesi, birer imtihandr. 337

337 bn-i Arab hazretleri, Fussu'l-Hikem'in son fasl olan "Kelime-i Muhammediye"de, ilah a
k anlatrken, isim
vermeden Mevlna'nn Divan- Kebr'inin V. cildinde bulunan, 2127 numaral Arapa bir gazelden
u beyti almtr: (Halk
yannda klm gerekleti. Herkes k olduumu anlad ama, kime k olduum bilinemedi.)

Fakat, sadece gizli sevgiliye balanp kalarak, zahir ak, mecaz ak da


bo sanma; nk grnen sevgiliye olan ak, sanld gibi sadece ekle, srete, yani
bir kadnn gzel yzne gnl vermek deildir.

310

unu iyi bilmeli ki, sevgilinin sureti, ekli yoktur. Sevilen, onun manasdr.

ster bu dnyaya ait ak olsun, ister o dnyaya, yani mn lemine ait ak olsun bu
byledir. 338

338 Bu beyt, Mesnev'nin I. cildindeki 1 1 1 numaral olan u beyte ok benziyor:

"Aklk ister mecaz, nefsan olsun, ister hakk, rhan olsun, sonunda bizi telere, Hakk'a
gtrecek bir rehber, bir
klavuzdur."

Eer sen, sevgilinin sadece bedenini sevsen, eer ekle, srete k isen, bir
gzelin rhu bedeninden ayrlnca neden onu brakyorsun? Neden onu gtrp
gmyorsun?

705 Bir lnn bedeni, ekli, sureti yerindedir. Senin ona kar duyduun
soukluk, bu vazgei nedendir? Ey k! Bir ara bakalm, senin gerek sevgilin
kimdir?

Grlen bir gzel, bizim gerek sevgilimiz olsayd, duygulu olan herkes
sevgilisine k olur, onu brakmazd. Ona vefal olurdu.

Vefal olmak, sevgiyi artrd halde, nasl oluyor da suret, ekil vefay
vefaszla eviriyor?

Gnein duvara vurur. Onu ireti olarak aydnlatr.

Ey temiz yrekli saf kii! Ne diye bir kerpice gnl verdin? Sen hi
snmeyen, nru ebed olan gzellii, asl ara.

710 Ey kendi akln beenen, aklna k olan, kendini ekle, srete tapanlardan stn gren kii! unu iyi bil ki:

Senin duyguna vuran "kll akl"n dr. Bu , bakr gibi olan


duygularnn zerine ireti den bir altn yaldz bil de, kendini stn grme. 339

339 Sufilere gre, zaman itibariyle olmamak zere, btn yaratlan varlklar ezelde "Mutlak Va
rlk" olan Allah'n

leminde sabit olmutur. Buna "A'yan- Sbite" diyorlar. Bu var olu, taandr. Henz meydana
gelmi deildir. Buna "Hakkati Muhammediye" de denir ki, "Kll Akl" budur. Her varlk ondan nasibini alr.

nsanlardaki gzellik, ireti bir yaldzdan ibarettir. Byle


olmasayd;"Sevgilim!" diye barna bastn dostun, kocam bir eek gibi
irkinletiini grr m idin?

O sevgili, bir vakit melek gibi gzel iken, eytan gibi irkinlemitir. nk
o gzellik, onda ireti olarak bulunuyordu.

Ondaki gzellii, azar azar, yava yava aldlar. Nitekim bir fidan da, azar
azar, yava yava kurur, gider.

311

715 Git de; "ok yaattmzn gcn kuvvetini alrz." 340 ayetini oku,
akln bana al; gnle girmeye, gnl almaya bak. Ete, kemie gnl verme.

340 Yasin Sresi'nin 68. ayetinin meali yledir: "Kime uzun bir mr verirsek, yaradlnn a
ksine olarak onun
kuvvetlerini azaltr, onu perian bir hale sokarz. Bunu akletmezler, dnmezler mi?"

nk gnl gzellii, ireti gzellik deildir. Seneler gemekle onun


gzellii kaybolmaz. Onun iki duda, senin iin ab- hayat sakisi olur.

Aslnda, ab- hayat da kendisidir, saki de kendisi, mest olan da kendisidir.


Senin benlik tlsmn bozulunca, her de bir olur. 341

341 716 numaral beyitte geen "gnl"den maksat, insan- kmil olan mriddir. O mrid ab-
hayat gibidir. Manen
lm olan bir kalbi diriltir. Kendisi, ilah ak ile mest olmutur. O, istidad ve olanlara i
lah ak erbetini sunar. Onlar da mest
eder. Benlik tlsmnn bozulmas, benlikten, benlik dncesinden kurtularak, kendini yok bil
mektir. Byezid hazretleri yle

diyordu: "Bir ylan, derisinden nasl syrlp karsa, ben de benliimden syrlp knca, y
ani, Byezid'liimden kurtulunca, sevenin de, sevgilinin de, sevginin de bir olduunu anladm. O zaman, arap ien de, arap da,
arab sunan da bir olur."

Sen, bu biri, birlii kyas yoluyla, yani; "yle olursa, byle olur." demekle
anlayamazsn. Ey kendini tanmayan kii! Sama sapan eyler syleme. Kulluk et,
iyiliklerde bulun da, Allah'n yardm ile anlayasn.

Ey gerek varln idrak edemeden manaya erdiini sanan kii! Senin mn


sandn da, ekilden, suretten ibarettir ve iretidir. Sen, o ireti eyi kendine uygun
bulmusun. Onunla vnp seviniyorsun. "Ben gerei buldum." diye gurura
kaplyorsun.

720 Mn oldur ki, seni senden alr. ekle balanmaktan seni kurtarr.

nsan kr ve sar eden naka, srete, gzel bir yze k eden eye mn
demezler.

Krn nasibi, gam artran hayallerdir. Gzn pay da, u asl olmayan geici
hayallerdir.

729 Senin nefs eein kamtr. Onu mcahede kazna bala, o ne


zamana kadar insanlk ve ibadet ykn tamaktan kaacak?

ster yirmi yllk yol olsun, ister otuz yllk, isterse ikiyz yllk, ona sabr ve
kr ykn yklemek, ona bu yk tatp gtrtmek gerek.

Hi bir gnahkar, bakasnn gnahn ekmedi. Hi bir kimse de,


ekmediini bimedi.

312

Ekmediini bimeyi ummak, ham tama' dr. Ey oul! Ham bir eyi yeme.
Ham bir meyveyi yemek insana hastalk verir.

Harap ev

Birisi anszn bir derme buluverir de, ben de bunu istiyordum, ite artk ile,
gle, dkkanla benim ne iim var? diye dnr.

Define bulmak baht iidir. Byle ey pek az olur. Bedende g kuvvet


varken, alp kazanmak gerek.

735 alp abalamak, define bulmaya engel deil ya, sen iten gten ayak
ekme de ksmetse o da arkadan gelir.

Sen al da, "eer hastal"na yakalanma. "Eer unu yle yapsaydm,


bunu byle yapsaydm." deyip durma.

nsanlarla ho geinen Peygamber efendimiz de, "eer" demeyi men etti. "O
sz sylemek mnafklktan ileri gelir." diye buyurdu. 342

342 Hz. Peygamber(s.a.v.)'in u mealde bir hadisi olduu Enes b. Malik'ten rivayet edilmitir:
'"Eer, yle, byle
olsayd' demekten saknn. nk o sz mnafk szdr."

nk o mnafk da "eer" derken, ii arta balarken ld. Bu arta


balaytan br dnyaya ancak hasret gtrebildi.

Garibin biri acele bir ev aryordu. Bir dost onu ald ykk bir eve gtrd.
740 O dost o garibe dedi ki: "Eer bu evin ats olsayd, evin evime bitiik

olurdu.

Eer evde bir oda daha olsa idi, oluun ocuun rahat ederdi."

Garip; "Evet" dedi. "Dostlarn komuluu hotur. Fakat azizim 'eer' de, yani

olsayd, bulsayd kelimelerinde oturulmazki."

Btn dnya holuk ister, yani hoa vakit geirmek arzusundadr. Onu
hazrlamak ve bulmak iin atete yanmakta, ok mihnete katlanmaktadrlar.

htiyar olsun, gen olsun herkes altn ister, fakat herkesin gz, kalp paray
altndan ayrt edemez ki...

313

745 Ayar halis altn, kalp altnn stne bir k salm, bir parlaklk
vermitir. Sen onu gr, fakat mihenk tana vurmadan, yalnz zanna kaplarak altn
semeye kalkma. 343

343 Ayar tam, hlis altn; ilah tecellleri ifade eder. Kalp altn ise, fan ve madd olan d
nyaya ait gzellikleri, ssleri
ifade eder. Umumiyetle insanlar, bu fan dnyada sahte mutluluklarla oyalanmak isterler. Hepsi
de iyiyi, mkemmeli arzu
ederler. Fakat onlardan pek az, hakk batldan ayrdedebilir. Bu yzden gsterie kaplrlar
da, gerei bulamazlar.

Eer mihenk tan varsa, yani, eriat ahkmn, Hz. Muhammed'in gerek
yolunu biliyorsan, kendisine uyacan kiinin davranlar erate uygun bulunursa,
onu kabul et. Yoksa git de, kendini lim ve rif bir zata teslim eyle, onun mihengi ile
denemeye giri.

Aslnda, insann kendi iinde, ruhunda bir irfan mihengi, bir vicdan mihengi
olmal, iyiyi, kty kendisi ayrt edebilmeli. Gnlnn pusulas gerek yn
gstermiyorsa, bylece kendi bana yolu bulamyorsa, sakn yalnz bana yola
kma. Gerek bir yol gsterici, bir mrid ara.

nk yolda gulyabanler vardr. Onlarn sesleri bildik ve tandk seslerine


benzer. Bu sahte dost sesleri, seni mahv etmeye, yok etmeye arr. 344

344 Gulyaban: Hakk yolcusunu yollarndan azdran, kt huylar, vesveseler, nefsan isteklerdi
r. Bazlar da
gulyabanyi, cinler, eytanlar olarak grrler.

O sesler; "Ey kervan halk! Benim tarafma geliniz, yol bu yndedir; ite
urackta." diye seslenirler.

750 Gulyaban, kervan halkn yok etmek, onlar da daha nce yok
ettiklerine katmak iin, her birinin adn "Ey filan! Ey falan!" diye birer birer arr.

Yolcular, o sese aldanp da arlan tarafa gidecek olurlarsa, bakarlar ki,


karlarnda kurtlar var, arslanlar var. mrleri kaybolup gitmi, yol da uzak m
uzak.. Gn de bitmi, akam olmu.

O gulyaban'nin sesi nasldr? O ne diye barr? Bir de onu syle; o gnl


gulu (nefs-i emmare): "Mal isterim, mevki isterim, eref isterim." diye barr durur.

Sen, akln bana al da, kendi iinden sana seslenen gnl gulunun (nefs-i
emmarenin) sesini yattr, sustur da, sana baz srlar, gizli sesler duyurulsun. Aa
vurulsun.

Allah' zikret de, gulyabanlerin seslerini yak, yandr. Nergiz gibi olan
gzlerini, akbaba gibi murdar bulunan dnyaya kar kapa.

314

755 Yalanc sabah sahici sabahtan, yani dnya nimetlerini, ahiret


nimetlerinden ayrt et. arabn rengini kadehin renginden, mn kokusunu ve rengini,
sret ksesinden bilme. 345

345 Yalanc sabah dnyev hayat, dnya nimetlerini temsil ediyor. Uhrev saadet, ebed ve mn
ev nimetler, sahici
sabah ifade ediyor. Mnev nimetler, gzellikler, mnev sakinin lutfu ile, tecellsi vastas
yla elde edilir. Gnl gzleri kapal
olanlar, manadan zevk almayanlar, o hakikati idrak edemezler. Zevki, neeyi; araptan, sret k
adehinden bilirler.

Bylece sabrla ve sebatla, yani ayak direyii ve dayan ile cisimlerin yedi

rengini gren ba gznden baka, bir gnl gz elde edesin. 346

346 Beyitte geen yedi rengi, ba gz ile gryoruz. Gnl gz, o yedi rengin tesindeki ren
kleri grr, arifler, o
yedi rengin tesindeki yedi rengi yle deerlendirmilerdir: 1- Birinci renk beyaz; slam 2kinci renk sar; iman 3- nc
renk koyu mavi; ihsan 4- Drdnc renk yeil; huzur ve itminan 5- Beinci renk; ak mavi; ibk
an 6- Altnc renk krmz; irfan
7- Yedinci renk siyah; hayranlk.

badet ederek, iyilikler yaparak, halka hizmet ederek elde edecein bu gnl
gz ile, bu grdn eitli renklerden baka renkler grrsn. Ad talar yerine
inciler, mcevherler seyredersin.

nci de nedir ki? Sen kendin deniz olursun, gklerde seyreden, gezip dolaan
gne kesilirsin.

sahibi, i yurdu

Byk ve esiz yaratc i yerinde gizlenmitir. Sen git de, onu i yerinde,
a'yan- sabite mertebesinde tefekkr et. 347

347 Beyitte geen "i yeri", ezeldeki a'yan- sabite lemidir. O lemi ancak ilah srlara ai
na olabilen irfan sahipleri
dnebilirler. Fakat, Hakk'm i yeri, yalnz ezelde a'yan- sabite leminde midir? Rahman Sr
esi'nin 29. ayeti gereince
Cenab- Hakk, her an ite deil midir? Bu konuya Hz. Mevlna Mesnev'nin I. cildinin (3071-307
5) numaral beytlerinde temas
etmiti. Tabi ezel lemi dncenin, saysz varlklarn yaratllarnn tasarsn tefekkr
etmenin ayr bir hayranlk douraca
muhakkaktr.

760 Fakat onun ii, yani yarat, sanat yaratann perdesi olmutur. Bu sebeple sen onu yarat sanat dnda iinden baka yerde gremezsin. 348

348 Gerekten de Cenab- Hakk'm zuhru, akta grnmesi kendine perde olmutur. Aziz Hda ha
zretleri ne gzel

sylemi:

"Zuhru, perde olmutur zuhra,


Gz olan, delil ister mi nra?"

Abdullah Ensar hazretleri de; "Cenab- Hakk, sanatn aa vurmak iin lemi yaratt. Kendin
i, kendi zatn izhar
etmek iin de, Ademi yaratt." diye buyurmutur. Hakk'n bilinen ve bilinmeyen lemlerdeki yar
att varlklardan,
mikroplardan alnz da, fillere, nesli tkenip gitmi dev csseli varlklara, denizlerde, kara
larda yaayan eit eit hayvanlara,
bceklere, havalarda uan kulara, cinsleri saylamayacak kadar ok olan bitkilere, ieklere,
meyvelere baknz. Her eyde bir
gzellik, her eyde yaratann gc mahede edilmektedir, insan hayretlere dren intizama,
bu yaratlm tabiatta ihtiama,
ormanlara, denizlere, gllere, dalara, ovalara, llere, varlklara bakarak, mmkn olduu ka
dar, byk yaratcy i yerinde,
yaratt eserlerde, halk ettii mahlkatta vicdanen, aklen anlayabilir. Btn bu artc es
erleri grmek, yaratcya hayran
olmak, herkesin nasbi deildir. Bamzdaki fan gzle bu gzellikler gerei gibi grlemez.
Basiret gz ile gnl gz ile
grmek gerekir. Bu gr de her insanda bulunmayan Hakk'n bir lutfu, bir ihsandr.

315

yeri i yapann, byk yaratcnn bulunduu yerdir. Onun i yerinden


darda kalan, onun yarattklarnn gzelliklerini sezemeyen, hayran olamayan kimse,
bu byk yaratcdan gafildir.

yle ise i yurdu, yani yoklua gel de, orada sanat da, sanatkr da
beraberce bir arada gr. 349

349 Bilginler yokluu ikiye ayrmlardr; "Adem-i Mahz" (=Tam Yokluk) ve bir de "Adem-i izaf
." Tam yokluk,
tamamiyle ve gerekten yok olandr, izaf yokluk ise, grnte var, fakat, Allah'n varlna
nisbetle yok demektir. u dnya

varl, yaayan, var gibi grnen bizler, izaf yokluktayz. nk ecelimiz gelince, varlm
z yoklua gidecektir. Allah kinat
yoklukta yaratt. Bu yzdendir ki; "A'yan- Sabite gerek varlk kokusunu koklamamtr." derl
er. Allah'n yaratma yeri, yokluk
lemi olduu iin, Hz. Mevlna "Madd varlndan kurtul, yoklua gel de, orada sanat da, san
atkr da bir arada gr." diye
buyurmaktadr. Mevlna Mesnev'nin bir ok yerlerinde, yokluk lemine temas eder.

Mesela, Mesnevim. n I. cildinin 3094 numaral beytinde: "Yokluk lemi, pek geni ve hudutsuz b
ir lemdir. Bu
dnya, bu hayal ve varlk lemi, o lemden yzlerce gda alr, o lemde belirir, beslenir."

Keza, Mesnev'nin III. cildinin 4516 numaral beytinde ise: "Cenab- Hakk'm yaratma yeri, haz
nesi yokluktadr.
Allah varlklar ademde, yoklukta halk eder. Sen ise u glge varla aldanm olduun iin yo
kluk nedir, ne bilirsin?" Yine
Mesnev'nin VI. cildinin 1467 numaral beytinde yle buyurur: "nk i yerinin asl, yokluk
lemidir. Orada hibir ey
yoktur. Bombotur, orann izi bulunmaz."

Mademki i yurdu, aydnlk bir gr yeridir. u halde i yurdundan darda


bulunan her yer rtl, gizleni yeridir.

nat Firavun, mevhum varlna bakt iin benlikten kurtulamad da,


Hakk'n yokluk i yerini; kaza ve kaderin! grmekten kr olmutur.

O, kaderi deitirmek, kapya gelip atan kazay geri evirmek isti- 765

yordu.

316

Halbuki kaza ve kader, Hakkn takdirinin nnden kamaya alan o hileci


Firavun'un byna glyor, yani onunla alay ediyordu.

O, Allah'n takdiri bozulsun diye, yzbinlerce susuz ocuk ldrtt. 350

350 Kasas Sresi'nin 6-13. ayetlerinde bu konuya temas edilir: Firavun'un, srail oullarndan
korktuu iin, yeni
doan ocuklar ldrtt;. Hz. Ms'nn annesinin de olunu ldrmelerinden korkarak Ms'y
bir sepete koyup Allah'n
emri ile Nil nehrine att; Firavun'un karsnn da, bu ocuu bulup saraya gtrd; Ms'n
n hi bir kadnn memesini
emmeyip, annesinin st anne olarak saraya mracaat ettii, bu sretle Firavun'un saltanatn y
kan Hz. Ms'nn, Firavun'un
saraynda ye-tiip, byd anlatlmaktadr.

Bylece, Ms peygamberin meydana kmamas iin binlerce kiiye


zulmetti. Binlerce vebal ald. Binlerce kan dkt.

O kadar kan dkt halde Hz. Ms dodu ve onu kahr etmeye hazrland.
770 Eer Firavun, Allah'n sanatn ve kaza kader tezgahn grm olsayd,

eli aya kurur da, hileye ve dzene giriemezdi.

Hz. Ms, Firavun'n saraynda rahata yaad halde, Firavun bo yere


ocuklar ldryordu.

Firavun, hislerine uyarak tenini besleyen en byk dman nefsini


kuvvetlendirdii halde; "Darda bir kimsenin bana dmanl vardr. Bana haset
ediyor." diye vehme kaplan bir kiiye benziyordu.

"Bu adam benim dmanmdr, bana haset etmektedir" der. Halbuki,


kendisine asl haset eden, asl dman olan, o besledii bedendir. Yani nefsidir.

O benlik, o nefis sahibi olan kii Firavun'a, bedeni de Ms'ya benzer.


Firavun; "Dman nerede?" diye darlarda dolar durur. Darlarda dman arar.

775 Duygularnn esiri olan kiinin nefsi, beden evinde nazla eitli nimetlerle beslenmektedir. Halbuki, kendisi bakalarna, kendi dnda bulunan kimselere
kin gderek elini srmaktadr. 351

351 Hisleri ile yaayan, duygularnn esiri olan kii, dmann kendi dnda arar durur. Hal
buki, onun en byk
dman, onun kendi iinde olan nefsidir. Nitekim sevgili Peygamber efendimiz; "Senin en etin
, en korkun dmann kendi
iindeki nefsindir." diye buyurmutur. Firavun da dman olacak Ms'y hep darlarda arad
durdu. O yzden ok da kan
dktrd. Halbuki, dman, kendi saray iinde beslenmekte idi. Ysuf Sresi'nin 53. ayetinin
anlamn dikkatle okursak,
konuyu daha iyi anlarz: "Ben, nefsimi susuz karamam, nk nefs hakkaten ktl iddetl
e emr eder. Ancak, Allah'm
acya da, insan nefs dinden kurtula."

317

Halkn bir su yznden anasn ldren kiiyi

knamas

Adamn birisi fkeye kapld da, hem yumrukla dve dve, hem de hanerle
annesini ldrd.

Birisi ona; "Yaratlnn ktl yznden analk hakkn hatrna getirmedin mi?" dedi.

"O irkin huylu anneni neden ldrdn? Sylemiyorsun. O sana ne


yapmt? Neylemiti?"

Adam; "Annem ok kt, utanlacak bir i iledi. Ben de dayanamadm, onu


ldrdm. Aybn toprak rtsn." diye cevap verdi.

780 Annesini ldreni knayan kii; "Anneni ldreceine, annenle kt i


yapan adam ldreydin." deyince, sulu oul; "Her gn baka birisini mi
ldreydim." diye cevap verdi.

"Onu ldrmekle, halkn kann dkmekten kurtuldum. Bir ok insann


boazn kesmekten onun boazn kesmek hayrldr."

Ey Hakk k! Bu hikyede geen kt huylu anne, senin nefsindir. Senin


nefsinin semboldr. Onun ktlkleri, fesad her tarafa yaylmtr.

Akln bana al da, o kt nefsi oldur. nk o kt nefs yznden, her an


bir aziz varla kast ediyorsun. 352

3,2 Kaside-i Brde'nin u beyti ne gzeldir.

(Nesf, memedeki ocuk gibidir. Onu ihmal edersen, yani, zaman gelince memeden kesmezsen, by
r gider de, yine
meme emmek ister. Fakat zaman gelince memeden kesersen, o da st emmekten vazgeer.)

Onun yznden bu gzelim dnya sana dar geliyor. Onun yznden Hakk
ile de, halk ile de savayorsun. 353

353 Hakk ile savamak: Allah'n emirlerini dinlememek, onun yapma dediini yapmak, adeta onunl
a savaa
girimektir. Onun kaza ve kaderine rz olmamaktr. Halk ile savamak ise: insanlarla ho gei
nmemek, elinden dilinden herkesi
bktrmaktr. Peygamber efendimiz; "Elinden, dilinden mslmanlann selamette kaldklar kimse,
gerek mslmandr" diye
buyurmutur.

785 Nefsini ldrr, yani onun isteklerini hie sayar, onun szn
dinlemezsen, yaptn hatalardan dolay undan, bundan zr dilemekten kurtulursun. Yaadn memlekette hi bir dman kalmaz.

318

Peygamberler ve veller

Peygamberler ve veller hakknda sylediimiz szler, birini pheye


drecek olursa...

Eer bir kimse kp da; "Peygamberlerle vellerin nefisleri lm deil mi


idi. Yani nefsin temizleni derecelerinin sonu bulunan 'raziye ve marziye' (Allah'tan
rz olan, Allah'n da ondan rz olduu) derecesine ykselen kiiler olduklar halde,
onlarn da dmanlar ve hasetileri vard?" derse.

Ey doruyu anlamak isteyen kii! Sen imdi szme kulak ver de, phe
ettiin eye vereceim cevab dinle.

Peygamberleri ve velleri inkar edenler, kendi kendilerinin dman idiler.


Bylece, onlar kendi kendilerini yaralyorlard.

790 Dman cana kast edendir. Kendisi can ekien, dman deildir.

Zavall yarasa, gnee dman deildir. O perde arkasnda kalmtr da,


kendisinin dman olmutur.

Gnein parlts onu ldrr, gne hi onun eziyetini eker mi? Onun
rahatszlna ehemmiyet verir mi?

Dman ona derler ki: Ondan bir gazap, bir zahmet gelsin; gne ile
tan la'l olmasna engel olsun.

Btn kfirler, peygamberlerin mnev cevherlerinin parltsnn, onlarn


peygamberlik nurunun kendilerini aydnlatmasna, kendileri engel olmulardr.

795 O tek kiinin, yani neb ve velnin gzne halk nasl perde olabilir?
Neb ve velye dman olduu iin, halk kendi gzn kr etmitir. Kendi gzn
a, kendi kulan sar etmitir.

Halkn nebilere ve vellere dmanlk gstermesi, hintli bir klenin,


efendisine kin gderek, inadndan kendisini ldrmesine benzer.

O kle, efendisini klesiz brakmak iin, kendisini damdan ba aa atar.


Helak olup gider.

Hasta, kendisini tedavi eden hekme dman olursa; ocuk, kendisini terbiye
edene kin gderse,

Gerekten de bunlar, kendi canlarna kast etmektedirler. Kendi akllarnn,


canlarnn yolunu vurmaktadrlar.

800 Bez ykayan gnee kzarsa; balk suya fkelenir, dman olursa,

319

Sen dikkatle bak da, gr. Bu hiddetin, bu fkenin, bu dmanln zarar


kime dokunur? Sonunda, bu kzgnlk yznden kimin baht kararr?

Ey hakikati gremeyen, hasedi, irkin huyu yznden nebilere ve vellere


dman olan kii! Allah senin yzn irkin yaratmsa, kendine gel, akln bana al
da, hem irkin yzl, hem de irkin huylu olma.

Eer beden gzelliklerin varsa, su ileme ki, ayakkabnn tal yollarda


paraland gibi, senin de gnah yollarnda ilediin sulardan, ktlklerden tr

beden gzelliklerin yok olmasn, iki kat irkin isen, yani hem yzn, hem huyun
irkin ise; ilediin sular yznden gzden dt isen, inan bozukluu ve iyi iler
yapamama sebebi ile irkinliin artmasn. Sularn drt kat olmasn,

Sen, "Ben filan kiiden daha aa mym ki tali'im byle ters gidiyor?" diye
ona buna haset ediyorsun.

805 Zaten haset, bir baka eksiklik bir baka ayp, hatta btn aalklardan
aa beter bir ey.

eytan da aalktan utand, yani Hz. Adem'e secde etmenin ve onu stn
grmenin kendisini kk dreceini sand iin, alald; yzlerce ktle dt.

O, topraktan yaratlan Adem'in ilah halife olmasna haset ederek, ona secde
etmedi de, bylece kendisini yceltmek istedi. Fakat ycelik nerede kald?
Gzlerinden kanl yalar boald.

Eb Cehil de asil, fakat yetim ve servetsiz bulunan Hz. Muhammed'in,


Allah'n elisi olmasna haset etti de, hasedi yznden kendisini aziz
Peygamberimizden stn tutmaya kalkt.

Ad Ebu'l-Hakem iken, Ebu Cehil oldu. Nice ehliyetli kiiler vardr ki haset
yznden ehliyetsiz olmulardr.

810 Ben insanlarn alp abaladklar, didinip durduklar bu aray


dnyasnda, iyi huydan daha iyi bir ehliyet grmedim. 354

354 eyh Sdi hazretleri de:

(Edep, terbiye, iyi huy Allah'n nurundan bir ta gibidir. Onu bana koy, istediin yere git.
Her yerde itibar
grrsn.) demek istiyor.

320

Fazilet ve stnlk davasndan, dolaysyla, kendini faziletli, bakalarndan


stn, fende ve ilimde ileri gitmi grerek, kstahla kaplmaktan vazge. nk
Hakk yolunda ie yarayan amel, Allah rzas iin insanlara hizmette bulunmaktr, iyi
huylu olmaktr. 355

3,5 Yine eyh Sadi Bostan adl eserinde:


(Tarikat; Hakk yolunda yrmek, insanlara hizmetten, yararl olmaktan baka bir ey deildir.
Yoksa, tebih
ekmek, ok namaz klmak, sf elbisesi giymek deildir.)

Gnl gzleri kapal kiiler, peygamberleri kendileri gibi birer insan


saydklarndan, onlarn mnev ynlerini, hakikatlerini gremediklerinden onlarn
stnlklerini, sabr ve tahammllerini kskandlar. Onlara haset ettiler; "Onlarn
hasedi meydana ksn." diye Cenab- Hakk peygamberleri vasta kld.

nk, btn insanlar, gerek olsun olmasn bir mabud tanr, ona kulluk
etmekten arlanmaz. Hakk'a haset eden hi bir yerde yoktur.

Fakat, halk peygamberi de, kendisi gibi bir insan sanr, onun mnev
gcn anlayamaz da, o yzden ona haset eder. 356

156 Bu beyitte, Kehf Sresi'nin u anlamdaki 110. ayetine iaret edilmektedir; "Sevgili peygam
berim.' Onlara de ki:
'Gerekten ben de sizin gibi insanm, fakat u farkmz var; bana Allah tarafndan vahy gelir
de, size gelmez'."

Peygamberin bykl ve kutsall anlalnca, ona uyanlardan hi biri,


onun hakknda hasede dmez.

Her devirde peygamber yerine bir vel yaamaktadr.

815 Peygamberler devri getikten ve son peygamber Hz. Muhammed


(s.a.v.)'den sonra, her devirde gelen ve onun yerine geen bir vel vardr.

O vel de, Peygamberimiz gibi baz zorluklarla karlar. Skntlar, denemeler geirir, bu hal kyamete kadar byle urup gider. 357

357 Sfiler, yeryznde, her zaman, ta kyamete kadar Allah'n velleri arasnda Hz. Muhammed
(s.a.v.) efendimizin
nuruna, hakikatine mazhar olmu byk bir velnin bulunduuna ve yaadna inanrlar. Bu vel
lerin en byne, "Kutb" veya
"Kurblar Kutbu" ad verilir. Bu zat, darda kalanlara, kendisinden candan yardm isteyenlere ya
rdmn esirgemez. Dknlere,
aresizlere, bunalm kalm olanlara yardm ettii zaman, "Kutb" (gavs: yani yardma erien)
adn alr.

Gavstan baka, drtbin kiilik bir veller topluluu vardr. Bunlar gizlidir. Hi kimse bunlar
tanmaz. Bunlar, hem
kendilerinden, hem de halktan sakldrlar. Yani vel olduklarn kendileri de, halk da bilmez.

Bunlarn ilerinden vazife sahibi olanlar 300 kiidir ki, onlara; "Ahyar" (hayrl kiiler) ad
verilmitir. Dier 40
velye; "Abdal" denilmektedir. Halk arasnda sylenen "Krklar", bu sekin vellerdir. Saylan
7 olan vellere; "Ebrar" (iyi
kiiler) denir. Bu yedilerden baka, saylar drt olan vellere; "Evtad" (direkler) derler. K
utba en yakn olan iki byk vel
vardr ki, biri kutbun sanda, teki solunda bulunur. Sa tarafndaki kutbun hakikatine, sol
tarafndaki hkmne mazhar
olmutur. Kutb vefat ettii zaman kalbi tarafnda, yani, sol tarafnda bulunan onun yerine ge
er. Kutbla beraber bu iki byk
velye, ler ad verilmitir.

321

Kimin huyu gzelse, devrinin o byk velsine uyar, dmanlkta kurtulur.


Her kimin mayas bozuksa, o velye haset eder. Onu tanmaz onunla kavgaya giriir.
Bu yzden zarara urar. Gnl krlr.

te yaayan imam, her an vazife banda, ite, gte olan o gerek veldir. O
stn velnin muhakkak Peygamberin soyundan gelmesi art deildir. O Hz. mer'in
neslinden de gelebilir, Hz. Ali'nin neslinden de. 358

358 iler, imamiyye mezhebinde bulunanlar, imamn yani kutb (gavs)'un muhakkak Hz. Peygamber'
in, dolaysyla
Hz. Ali'nin neslinden geldiine inanrlar. Hz. Mevlna, bu inanc kabul etmiyor. Yani "Hz. Ali
'den bakasndan da gelebilir."
diye buyurur. Hz. mer'in neslinden maksat; Ali -kerremallahu vehe- den bakasnn neslinden
de gelebilir demek istiyor.

Ey kurtulu yolunu arayan kii, Mehd de o'dur, Hd de o, yani doru yolu


bulan da o, o yolu gsterecek imam da o'dur. O zat hem gizlidir, hem de
meydandadr, karnda oturmaktadr. 359

159 Peygamberimiz Efendimizden sonra peygamber gelmek ihtimali kalmad. Fakat, Peygamber efend
imizin manen
yerine geecek bir takm veller zuhur etti. Bunlarn velilik dereceleri farkldr. Bunlarn e
n byklerine "kutb" veya "gavs"
denir ki, her asrda slam'n imam yani, peygamber vekili olan zattr. Peygamber efendimizin
vekili yerine geen ilk halifesi,
Hz. Ebubekir olduu iin, birinci "gavs" odur. Sonra srasyla, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali g
elmilerdir. iler, peygamberin
yerine geen bu mnevi imamn muhakkak Hz. Ali ve Hz. Fatma'nn soyundan geldiine inanrken.
Ehl-i snnet sofileri, bu
halifelii yalnz Hz. Ali nesline tahsis etmemilerdir. Hz. Mevlna da bu kanaattedir. "Cenab Hakk, o yksek mnev
makama, diledii faziletli ve stn meziyetli kulunu getirir." demilerdir, ite bu beyitte ge
en "Mehd" de, "Hd" de, o yksek
kutb, gavslk makamnda bulunan byk zattr. iilerin mamiyye Mezhebi'nde olanlar; Hz. Ali'n
in torunlarndan 12 imanm
onikincisi olan ve hicretin 258. senesinde doan imam Muhammed Taki hazretlerinin, Irak'n Sam
ira kasabasnda bir mahzene
girdiine, oradan gayb lemine ekildiine ve hala hayatta olduuna inanrlar. Kyamete yakn
bir zamanda meydana kaca
ve Mehd'nin bu zat olduu kanaatindedirler. Sfiler ise, mam Taki'nin vefat ettii, kyamete
yakn bir zamanda gelecek
Mehd'nin, Hz. Fatma'nn neslinden Muhammed namnda bir zatn olaca dncesindedirler.

322

O nra benzer akl, onun Cebrail'idir. Onun mertebesine ulamam olan


vel de onun kandilidir. 360

360 Nr Sresi'nin 35. ayetinde; "Allah gklerin ve yerin nurudur. Onun nra, iinde bir ra
bulunan rala
benzer. O ra bir billur kandil iindedir. Kandil de sanki bir parlak yldzdr. arkta ve g
arpta bulunmayan mbarek zeytin
aacndan kan zeytin ya ile yanar. Kendisine ate dokunmad halde o, nr stne nrdur.
Allah dilediine nra ile yol
gsterir ve insanlara rnekler verir. Allah her eyi bilicidir." buyrulmutur. Mevlna bu beyi
tlerde bu nr ayetine iaret
etmektedir.

820 Kandil derecesinde olan velnin mertebesine ulamam olan da, bizim
kandil konan yerimizdir. nk, nrun mertebe bakmndan dereceleri vardr.

nk, Allah nurunun yedi yz perdesi vardr. Nur perdelerini bu kadar kat
ve derece bil. 361

361 Bir hadis-i erifte; "Gerekten de Cenab- Hakk'n nrdan ve karanlktan yediyz perdesi v
ardr." diye
buyrulmutur. Burada yediyz rakam ile hicaplarn (=perdelerin) okluu anlatlmaktadr. Alla
h lutf ederse, hakk, hakikati
bizden perdeleyen saysz rtler kalkar da, kurtulua ereriz. Bu kabiliyete, istidada ve ilah
lutfa baldr.

Her perdenin arkasnda, bir toplumun yeri vardr. Bu perdeler imama, yani
mihrap nne varncaya kadar saf saftr.

Son safta kalm olanlarn gzleri mnen zayf olduu iin, n safta
bulunanlarn nuruna dayanamaz.

En son safn nndekiler de, gr kuvvetleri olmad iin fazla aydnla


bakamazlar.

825 En ndeki safta bulunup, Hakka en yakn bulunanlarn hayat olan nr,
geride kalanlarn ve biri iki gren alarn rhlar iin illettir, meakkattir, fitnedir.

alklar ve hiddet halini kesret halinde grler, yava yava azalr.


Yediyz perdeyi anca da, bu perdeleri aan, geen, kendisi deniz gibi olur da
bylece kesret gider, vahdet gelir.

Demiri yumuatan, altn saf altn haline koyan ate, taze ayva ve elmann
olgunlamasna yarar m?

Elmann, ayvann da az bir haml olabilir, fakat onlarn olgunlamalar iin


demiri yumuatan ate gerekmez. Gnein az bir harareti onlar yumuatr.

Elmay, ayvay olgunlatran o hararet, demire kafi gelmez. Demir ejderha


gibi olan atein alevini ister.

325

830 Demir, zorluklara katlanan, meakkatler eken, dvlen, ezilen,


hakaretlere maruz kalan fakir dervi gibidir. eki altnda, atein iinde olmakla
beraber, kpkrmzdr. Ho bir haldedir. Mutludur.

Demir, vastasz olarak atein perdecisidir. Bir bala balanmadan,


kendiliinden atein ta iine girer.

Su ocuklar, yani su yardm ile yetien sebze ve meyveler gibi, bitkiler


dorudan doruya ate vastasyla ne olgunlarlar, ne de atele konuabilirler.

Yrmek iin ayaa nasl ayakkab lzm ise, onlara da pimek iin tencere
veya tava lzmdr.

Yahut da arada bir yer gerek ki hava snsn, kzsn da scakl suyu da

stsn.

835 Onun gibi Hakk k fakir de vastasz olarak tecellye mazhar olmu,
bu yzden onun varlnn tecell alevleri ile bir rabtas, bir ba ve balan vardr.

Bu sebeple, o vel, lemin gnl olmutur. nk beden bu gnl


vastasyla i grr. Hner gsterir.

Gnl olmazsa, beden konumay ne bilir? Gnl aramazsa, ten aratrmadan ne anlar?

Demek ki, ilah tecelllerin lelerinin, yalmlarnn dt yer, o demir


gibi dayankl olan veldir. Allah'n nazargh, gr yeri de beden deil, gnldr.

Sonra bu cz' gnllerde ilah srlarn kayna, madeni olan rifin kalbine
(yani gnl sahibinin kalbine) nisbetle, halkn gnlleri tenlere, bedenlere benzer. 362

362 lah akn tecelllerine mazhar ve ilah srlarn kayna olan kmil insann gnl, kll'
e kavumu, klli gnl

olmutur. Halkn gnlleri ise, klle kar birer cz' gnl sayldndan, onlar kmil insan
n gnlne nisbetle, adeta tenlere,
bedenlere benzerler ve onlar ancak kmil insann nuruyla canlanrlar, yaarlar.

840 Bu sz, ok rnek ister. Bu sz erh etmek, etraflca anlatmak,


aklamak gerek. Fakat ham kiilerin vehme kaplp ayaklarnn kaymasndan
korkuyorum.

Yapmak istediimiz iyilik, bizim iin ktlk olmasn. Yani, doru yolu
gstermek isterken sapkla drmeyelim. Hayr yapalm derken, er yapmayalm.
Zaten, bu kadar sylemem de kendiliimden deil, dileyerek sylemedim. Bunlar
kendimde olmadm iin sylemi bulundum.

324

arpk ayaa, arpk ayakkab iyi gelir. Dilencinin eli, daima kapda gerek,
o evin iine giremez. Yani, ilah srlar herkese alamaz 363 istidadna kabiliyetine gre
sylenir.

363 Bu beyitte u hadis-i erife iaret var:

(Biz nebiler topluluu, yani btn peygamberler, halkn derecelerine inmeye ve onlarn akllar
nn erecei derecede
sylemeye emr edilmiiz. Bize byle buyrulmutur.)

Padiahn yeni satn ald iki kleyi imtihan etmesi

Bir padiah, ucuzca iki kle satn ald. Onlardan birisi ile bir iki sz konutu.

Konutuu kleyi anlayl, zeki ve tatl dilli buldu.

845 nsan, dilinin altnda gizlidir. u dil can kapsnn perdesidir.

Bir rzgr perdeyi kaldrnca, ierisi bize grnr. Yani, bilmediimiz,


tanmadmz bir kimse, hal gerei bir iki sz syleyince, rhunu rtm olan perde
alr da, onun i yz, onun nasl bir adam olduu anlalr.

Onun can evinde inci mi var, buday m var? O ev altn haznesi mi? Yoksa
ylan ve akrep yuvas m, meydana kar.

Yoksa ierde altn haznesi, yanbanda bir ylan m var? nk altn


haznesi bekisiz olmaz. 364

3M Altn haznesi, manev bilginin, imann, ilah akn, irfann semboldr. Ylan ise, benli
i, nefsan arzular
gstermektedir. Baz insanlarn da bilgileri, inanlar yaptklar baz iyilikleri, ibadetleri
gnllerinde mnev birer hazne iken
gurura kaplr, benlik yollarna saparlarsa, onlarn gururlar, benlikleri birer ejderha kesil
ir. Bilgi ve inan hazneleri banda
reklenmi birer ylan gibi yatarlar da, bu yzden kimse onlarn ilminden yararlanamaz.

Padiahn konutuu kle, yle cevaplar veriyordu ki, bakalar yle


cevaplar beyz defa dndkten sonra verebilirdi.

850 Sanki, onun iinde bir irfan denizi vard. O deniz de, batan baa sz
syleyen incilerle doluydu.

O denizden kendini gsteren her incinin nuru, Hakk ile batl ayrt ederdi.

325

Padiah o klecii zeki grnce, onu brakt brne "Buraya gel!" dedi.
865 "Klecik" dedim ya, bu sz o kleyi kk grdm iin deildir.

Nasl ki, byk baba torununa "yavrucuum" diye seslenir. Bu szdeki "cuum",
kk grme deil sevgi duygusu belirtir.

kinci kle, padiahn huzuruna geldi. Az kokuyordu. Dileri de kapkara

idi.

Padiah, onun konumasndan pek holanmad. Ama, yine de onun gizli


halini aratrmadan, srlarn renmeden kendini alamad.

Ona; "Bu klkla, bu kokmu azla uzakta dur, fakat pek de uzaa gitme."

dedi.

"Pek uzaa gidersen, seninle mektuplamam gerekir. O zaman sen benimle


dp kalkamazsn, benimle bir yerde oturamazsn.

870 nce aznn derdine bir deva bulalm; sen sevimli bir kiisin, biz de
hnerli bir hekimiz.

Bir pire iin, yepyeni bir kilim yaklamaz. Seni hor grmek ve gzden
drmek de doru olmaz.

yle otur da, bir iki hikye syle, syle de aklnn derecesini anlayaym."

Padiah, daha nce konutuu kleye; "Hadi!", dedi. "Sen de hamama git,
bir gzelce ykan."

Arkada gittikten sonra, konuturmak istedii kleye dedi ki: "Sen akll bir
kiisin, hakikatte sen bir kle deilsin, yzlerce kleye deersin...

875 Senden nce konutuum arkadan, senin hakknda kt eyler syledi,


gryorum ki, sen onun syledii gibi deilsin. O haseti bizi senden soutuyordu.

Arkadan senin hakknda 'O hrszdr, doru adam deildir, ktlerle der
kalkar, namussuzdur.' dedi.

Kle dedi ki: "O daima doru syler; ben hayatmda onun gibi doru
syleyen kimse grmedim.

Doru sylemek onun yaratlnda var. O ne sylemise, syledii bo


szdr diyemem.

yi dnen, doru syleyen o arkadaa, eri diyemem de, onun szleri


sebebiyle kendimi kusurlu grrm.

326

880 Padiahm! Belki de, o bende bir ok ayplar grmtr ki, ben o
ayplar kendimde grmemekteyim."

887 Padiah: "O senin kusurlarn syledii gibi, imdi sen de onun kusurlarn syle." dedi.

"Syle ki, senin benim zntlerime ortak, benim lkemin iine yarar bir
dostum olduunu bileyim."

Kle dedi ki: "Padiahm! O benim gerekten ho bir arkadam, kap


yoldam olmakla beraber kusurlarn syleyeyim:

890 Onun kusuru; sevgidir, vefadr, insanlktr. Onun ayb; doruluktur,


zekdr, dostluktur.

Onun kk ayb; cmertliktir, dknlere yardmda bulunutur. O yle


cmerttir ki, gerekirse cann bile verir."

901 Kle dedi ki: "Kap yoldamn bir ayb da, kendini grp, beenen bir
kii olmamasdr. O hep kendinin, kendi varlnn ayplarn arar bulur.

O hep kendi aybn syler, kendi aybn arar. O herkesle iyidir. Herkesle
dosttur. Fakat kendine, kendi nefsine kar ktdr."

Padiah; "Arkadan vte pek ileri gitme, onu verken de kendini vmeye

kalkma." dedi.

"nk, onu ben imtihana ekerim de, sonra sen utanrsn."

905 Kle; "Hayr." dedi. "Vallahi de, billahi de, mlk sahibine. Rahman ve
Rahim olan Allah'a yemin ederim ki, onu vmekte ileri gitmedim.

936 O arkadamn, o dostumun btn huylar, sylediklerimden yz kat


daha fazladr. Yz kat daha gzeldir.

Kap yoldamn vasflar hakknda, bildiklerimi syledim. Fakat, ey kerem


sahibi padiahm! Sylediklerime sen inanmyorsun, ben ne yapaym?"

Padiah dedi ki: "Artk sen kendi halinden bahset. Kendi huylarn anlat. Ne
vakte kadar unun bunun halini syleyeceksin?

Syle bakalm, senin neyin var? Ne elde ettin? u hayat denizinin


derinliklerinden nasl bir inci kardn?

940 Ey gafil! Biliyor musun ki, lm gnnde bu duygularnn hi birisi


kalmaz. Senin can nrun var m ki, gnlne yar olsun.

327

Mezarda bu gze toprak dolar, mezar aydnlatacak ruhan bir nrun, bir
gnl gzn var mdr?

Bedendeki hayvani rh kalmaynca, onun yerine lmsz bir rh koyman

gerekir.

O lmsz rhu elde etmenin art yalnz iyiliklerde bulunmak deil, o


iyilikleri Hakkn huzuruna gtrmektir. 365

31,5 En'am Sresi'nin 160. ayetinde, Allah huzuruna gtrlecek iyilikten bahsedilmektedir. Bu
ayetten anlaldna

gre, iyilii rastgele bir vazife olarak deil, iyilii, gsteriten uzak, yerinde ve gzel ya
pmak. Sadakay yalnz maldan deil,
candan vermek, iyilii, yalnz insanlarn houna gidecek bir ekilde deil, Allah'n houna gi
decek bir ekilde yapmak; gzel ii,
gzel yapmak; gzel ii, kt yapmamak.

945 Senin insanlktan m bir cevherin var? Yoksa eek olduun iin mi bir
hayvani rha sahipsin? Bu a'razlar yok olunca, yani, yaptn ileri, hareketleri
ldn vakit Allah'n huzuruna nasl gtreceksin. 366

366 A'raz, bir cisimde muvakkat bir zaman iin bulunan bir vasftr. Gln rengi ve kokusu gib
i... Bir de cevher vardr
ki; a'razn bulunduu cisimdir. Renk ve kokuya nisbetle gl, bir cevherdir. Cevher; kendi kend
ine var olan eydir. A'raz ise;
kendi kendine var olmayp, varl iin bir cevhere muhta olan eydir. Mesela, cisim cevherdi
r. Cismin ekli, rengi, hali, says,
bulunduu yer, yayd s ve saire a'razdr.

Eski bilginler a'raz ikiye ayrrlard. Birincisi; varl iin bir cevhere muhta olmakla be
raber, karar klan vasflar.
Bir cismin beyazl ve siyahl gibi... Bu a'razlar, cisimle bakdir. Cisim yok olunca, a'ra
zlar da yok olur. kinci ksm a'raz;
hareket ve skn gibi, durmayan, bir an iin mevcut olan, sonra yok olan a'razlardr. Bunlar i
ki zaman zarfnda durmaz.
Bulunduu zamana aittir. Gemi zamanda olmadklar gibi, gelecek zamanda da olmazlar, ite Me
vlna'nn bahs ettii, namaz,
oru bu eit a'razlardr. Bu yzdendir ki; "A'raz' iki zaman zarfnda durmayan." diye anlatm
lardr.

Bu namaz ve oru a'razlarn Allah'a nasl arz edeceksin? nk, "a'raz" iki
zaman zarfnda bak kalmaz. Mesela; bugnn namaz yarn, bu senenin orucu
gelecek sene bulunmad iin onlarn sretleri de fanidir.

A'razlar gtrlemez. Mesela; klnan namazlar, tutulan orular dnyadan


ahirete gtrmek mmkn deildir. Fakat a'razlar, yani namazlar, orular rhtaki,
cevherdeki hastalklar, yani kt huylar, mnevi etkileri giderirler. 367

367 Ankebt Sresi'nin u mealdeki 45. ayetine iaret var: "Gerekten de namaz, sahibini fuhu
tan, ktlklerden
alkoyar." Namaz kendisini hakkyla klan kt huylardan arndrr.

328

Bu a'razlarn, yani namazn, orucun, yaplan iyiliklerin, ibadetlerin feyz


eseri olarak, cevher, yani rh, mnevi hastalklardan arnr. Perhiz eden hastann
iyilemesi gibi, iyilie dner.

alarak, gayret sarf ederek a'raz perhizi, cevher olur. Ac azda, perhizle
bal gibi tatllar.

950 Ekin ekerseniz, yerler baakla rtlr. Sa ilac bataki kllar bitirir.
Kllar rlecek sa haline gelir.

Nikhla bir kadn almak, onunla birlemek a'razdr. Bu hal geicidir. Fakat,
bu geen a'razdan bir ocuk cevheri meydana gelir.

At da, deveyi de birletirmek a'razdr. Bunlardan maksat da, cevher olan


yavrunun domasdr.

Kavun, karpuz ekirdeklerini ekmek bir a'razdr. Onun mahsul vermesi


cevherdir. Zaten maksat da budur.

Kimya ile uramak da bir a'razdr. O uramadan bir cevher hasl oldu ise,
onu getir.

955 Aynay cilalamak a'razdr. Bu a'razdan tertemiz bir ayna cevheri meydana gelir.

yle ise; "Ben iyi iler iledim. Namaz kldm, oru tuttum, kulluk ettim."
deme. Bu a'razlardan elde edileni gster. rkme.

Senin arkadan vn de, bir a'razdr. Sus artk, keinin glgesini kurban
etmeye kalkma."

Kle dedi ki: "Padiahm! A'raz deimez.' diye buyurursun, bu sz akl


mitsizlie drr.

Padiahm! 'A'raz gitti mi gider. Bir daha geri gelmez.' sz kula mitsizlik

verir.

960 Arazlar bir baka ekle brnmese idi, yeniden var olmasayd, iin asl
olmazd. Szler de mnsz bir hale gelirdi.

Bu a'razlar, bir baka renge boyanr, baka bir ekle girer. Her faninin hasr
da baka trl olur. Yani, her yok olup giden, bir baka varla brnr gider.

Her ey layk olduu ekle dner, srnn oban o srye layk olan
obandr. Yani, her a'raz kendine uygun bir mnevi ekle brnr.

329

Maher vaktinde, her a'razn kendine layk ayr bir ekli vardr. Her a'razn
ekli vardr... Her a'razn ekillenmesinin de, bir sras, bir nbeti vardr. 368

368 Yaptmz iyi iler, kt iler, ibadetlerimiz, szlerimiz, kabahatlerimiz hepsi birer a'
raz olduuna gre, onlarn
ahirete gtrlmesi, cevherin nakli gibi tammamakla beraber, husus, kendilerine layk bir e
kilde baka bir kla girerek
gtrlecektir. Ve ahirette iyi ilere sevap, kt ilere de ikab vardr.

yle olmasayd, teki lemde amellerimizin tartlaca mizan, terazi olmazd. Nitekim, Seyyid
erif Crcan; "Bir
yerden bir yere nakledilemez." Szn;"Cismin, cevherin bir yere nakline kyasla." diye yoruml
amtr, mam- Gazzal de,
birer a'raz olan amellerimizin, rhan lemde baka bir ekle brnerek manen telere gtrle
ceini yazmaktadr. Bylece
ibadetlerimiz, kabahatlerimiz, szlerimiz, dncelerimiz, iyi kt hareketlerimiz yok olmamak
ta. 99. sre olan Zilzal

Sresi'nin 7. ve 8. ayetlerinde bildirildii gibi, zerre miktarda hayr da, zerre miktarda er
de kaybolmayacak, baka bir ekle
brnerek karmza kacaktr. Kendi tabiatlerine yakr bir ekilde, baka kla girerek,
bizi takip edeceklerdir. Byk
alimler bu yorumu Peygamber Efendimizin u mealdeki hadisine dayanarak yapmlardr: '"Cennete
ok ok aa dikiniz'
hadisini duyan sahabe; 'Ya Resullallah cennette aa dikmek nedir?' diye sorunca. Peygamber Ef
endimizin; "Allah' tebih etmek, tehlil etmek, yani 'subhanallah' ve 'lilhe illellah' diyerek zikretmektir." diye buyurm
utur, ite bu hadste, tebih ve tehll
birer a'raz olduklar halde, cennette birer aa sretine brnrek karmza kaca haber v
erilmitir. Hz. Mevlna Dvn-
Kebr (c. II s. 692)'de; "Gidecek yerde yalnz kalmay istemiyorsan, hayrdan, iyilikten, ibad
etten birer evladn olsun." diye
buyurur. Seyyid Nizam hazretleri de:

"Ahlak- zemmendir tmda sana ate, Bir zerre kadar anda, bir ate-i szan yok."

Yani "Kt huylarn cehennemde sana ate olacaktr. Yoksa cehennemde bir zerre bile ate yoktu
r." demektedir.

Kendine bak, sen de bir a'raz deil misin? Annenle babann birlemesinden
meydana gelmedin mi? Ve bir maksat urunda sen de birisi ile e deil misin?

965 Evlere kklere bak, bunlar da yaplmadan nce, mhendisin zihninde,


dncesinde birer masala benzerlerdi.

Houmuza gittii iin seyrettiimiz, sofas dzgn, tavan, kaps uygun bir
ekilde yaplm filan ev, mhendisin zihninde var idi.

Mhendisin zihnindeki o a'raz, o dnce aletleri hazrlad. Ormanlardan


kesilen direkleri getirdi. Bylece, ev yaplp, meydana kt.

Her sanatn, her hnerin asl, temeli, mayas hayalden, a'razdan, dnceden
baka nedir?

Dnyann btn cezalarna bir maksat gtmeden bak, hepsi de a'razdan

baka bir eyle meydana gelmemitir.

330

970 nce dnce vardr. Sonra bu dnce ie evrilir. de kendini


gsterir. Dnyann kuruluunu ezelden beri byle bil. Yani, kinat yaratan Allah,
nce kinat yaratmay irade buyurmu, sonra icabna gre yaratmtr.

Meyveler, nce gnl dncesinde tohum halindedir. Sonra meyve olarak


meydana kar, grnr.

Sen bir ie giriip, bir meyve fidan dikince, sonunda meyvenin meydana
gelmesi yolunda ilk harfi okudun, yani ilk adm attn.

Geri fidann kk, dallar, yapraklar nce vard. Ama, onlarn hepsi de,
meyve vermek iin var olmulard.

Demek ki, gklerin akl ve fikri olan o ilah dnce, sonunda "Habbim!
Sen olmasaydn, gkleri yaratmazdm." srrnn sahibi oldu. Yani kinat, btn
varlklar Peygamber efendimiz dolaysyla insan iin yaratld.

975 Bu szler, bu syleyiler hep a'razlar anlatmak iin; bu arslandan, bu


kurttan bahsedi de yle.

Btn lemler a'raz idi. "insann ezelde anlmaz, bahsedilmez bir zamanda
bulunduu haberi, ona gelmedi mi?" ayeti bu manay bildirmek iin geldi. 369

369 nsan Sresi'nin 1. ayetini u hadisle izah ediyorlar: "Ezelde Allah vard. Onunla beraber
hi bir ey yoktu."

Bu a'razlar neden doar? ekillerden, suretlerden. ekiller neden doar?


Dncelerden.

Aslnda bu dnya, "klli akl"n bir dncesinden ibarettir. Akl padiaha


benzer; ekiller, suretler onun elileri, peygamberleri gibidir. 370

" Akl- Kll, ilk yaratlm olan byk nrdur ki, her eye hkim olan odur. Ona "Hakkat-i M
uhammediye" de

derler.

lk lem, yani bu dnya imtihan lemidir, ikinci lem, ahiret ie, unun
bunun, yaptklarmzn ettiklerimizin karln bulma lemidir.

980 Padiahm! Senin kulun bir gnah ilerse, a'raz olan o cinayet, zincire
vurulmak, zindana atlmak sretinde meydana kar.

Fakat, kulun sana layk bir hizmette bulunursa, o a'raz da, memnunluk
bildiren bir hil'at eklinde kendini gsterir.

Bu a'raz ile cevher, yumurta ile ku gibidir. Bu ondan doar, o bundan

doar."

331

Padiah dedi ki: "Tutalm dediklerin doru olsun. Fakat, senin bu a'razlarn
bir cevher dourmad ki, yani, senin iyi davranlarndan, iyi huylarndan bir cevher
domad m?"

Kle dedi ki: "Bu iyilik, ktlk dnyada gizli kalsn diye, akl, o cevheri
gizli tutar."

985 nk, dncenin ekilleri meydana kayd, kfir de, mmin de


Allah' zikr eder, baka bir sz sylemezdi. 371

371 yzmz dmza vursayd, insanlar saydam olsalard da, ne dndkleri grnse idi, n
e olurdu? iki yzllk
kalkard. Herkes dardan grlen ktlklerini dzeltmek iin, doru dnmeye, iyi hissetmey
e mecbur kalrd. Btn
insanlar muvahhid olurdu. Allah' zikr ederlerdi ve putlara tapmak kalkard.

teki inanlar gizli olmasayd da, akta bulunsayd ve din ile kfirlik
insann alnna yazlsayd.

O zaman u dnyada put mu kalrd? Puta tapan bulunur mu idi? O zaman


insanlar, inanlar yznden birbirlerini hor grrler mi idi? Birbirleri ile ibadetleri
yznden alay ederler mi idi?

O zaman u dnyamz, srlarn aa kaca kyamet gn gibi olurdu.


Kyamet gn, kim su ileyebilir? Kim yanl i grrd?"

Padiah dedi ki: "Allah ktlklerin cezasn gizledi. Gizledi ama, bu


gizlilik avama gre; Allah'n has kullarna gre deil. 372

172 Ermiler, gnlleri grrler, onlarn gzlerinden hi bir ey gizlenemez. Hz. Osman zaman
nda bir kii, bir kadna
yolda kt gzle bakmt. Sonra o adam bir ii iin halifenin yanma girmiti. Halife onu gr
nce; "Allah, Allah... Yollarda zina
ediliyor." diye buyurunca, kadna bakan kii; "Ya emir, Peygamberimizden sonra sana vahiy mi g
eldi ki, benim suumu bildin?"
deyince; "Kt bakn, senin gznden anladm." diye buyurmutur.

990 Ben bir emri cezalandrmak istersem, bu hali teki emirlerden gizlerim;
fakat vezirden gizlemem.

Cenab- Hakk da bana ilerin yzbinlerce ekli ile, yaplan ilerin karln,
yani, verilecek mkafat ve mczat da gstermitir.

Sen de yaptn ilerden bana bir nian, bir iz ver de onu tamamyla bilip,
anlayaym. Zaten, hakikat yinini tereddd ve phe bulutu gizleyemez."

"Mademki, benim ilerimi, i yzm, ahlakmn nasl olduunu biliyorsun,


yle ie, beni syletmekteki maksadn nedir?" deyince

Padiah dedi ki: "Dnyay yaratmaktan, meydana getirmekten maksat,

Allah'n bildii eyleri apak ortaya dkmesidir.

332

995 Allah bildiini ortaya koymadka, adeta ilah tasavvur, ilah plan olan
'a'yan- sbite'yi meydana karmadka da, cihana dourma dert ve zahmetini
vermedi. 373

373 Allah, her eyi ve hepimizin ne olacan biliyordu. A'yan- sabitede yani, ilm-i ilahde,
ilah tasavvurda her eyi
nceden biliyordu. Bu hal bu bili "ilme' 1 -yakn"dir. Onun kinat yaratmaktaki maksad, ilm
e'l-yakn halini, ayne'l-yakn
haline evirmekti. im-i ilahde mevcut ilah tasavvurlar ortaya koymakla, daha dorusu lemi
n zbdesi ve hulasas olan insan
yaratmakla, gizli hazneyi ortaya karm oldu. Bir anne bile, rahminde tad yavruya zle
m duyar. Onun domasn candan
ister. O, douun zahmetsiz, acsz, zdrapsz olmasn ister. Aslnda bu dnya, bir imtihan
yeridir. Bu konuyu daha iyi
anlamamz iin Muhammed Sresi'nin u mealdeki 31. ayetini okuyalm: "inizde Hakk urunda sa
vaan ve sabrl olan kimdir.
Onlar bu dnyada tecrbe ve imtihan ediyoruz."

Senden bir ktlk, yahut iyilik meydana gelmeden bir an bile duramazsn,
yani, her an senden bir iyilik veya bir ktlk zuhur eder.

Sana bu ie koyulma, alma arzusu da srrn, gizliliin meydana ksn


diye verilmitir.

nsann gnl, yahut kaza ve kader, ipin uunu ekip durduka, tenin
yuma nasl hareketsiz durabilir?

Tasalanman, dertlenmen, urap durman o ekiin belirtisidir, isiz gsz


kalman, sana can ekimektir. lmdr.

1000 Bu cihan da teki cihan da hi durmadan i ve hareket dourmaktadr.


Her hareket sebebi, anadr. Ondan doan ocuk da onun eseridir.

Bir sebepten, bir hareketten, bir eser dounca, o eser de ayrca bir sebep
meydana getirir. O sebepten de alacak eserler doar.

Bu sebepler, nesilden nesle, soydan soya srerek gider. Fakat, bunlar


grmek iin uyank bir gnl, gren bir gz gerekir." 374

374 Mesneviyi en gzel ekilde erh eden ismail Ankarav hazretleri, bu konuyu aklamak iin
yle bir rnek
vermi: "Sen buday ekersen, o bir sebep olur. Onun baak vermesi, o sebebin eseridir. O eser
, tarlada baaklarn
olgunlamasna, toplanp harmanda buday haline gelmesine, soma tane olarak deirmene gtrlm
e-sine, deirmen ta altnda
budayn un haline gelmesine, ondan frnclarn unu ekmek haline getirmelerine, ekmein yenil
mesine, karn doyurmasna,
karn doymakla bedenin beslenmesine ve kuvvet peyda etmesine sebep olmaktadr. Bedende enerji
douran, kuvvet haline gelen
ekmek, vcutta iyi ve kt hareketlere, o hareketler de sevaba ve ikaba, sevap ve ikabn ise c
ennet nimetlerine yahut cehennem
azaplarna sebep olur. Byle bir sebebin dourduu bir eser de, baka eserler iin ana yerine
geer. Ve bundan bir ok sebepler
doar.

u saylan eylerin hepsi de, budayn tanelerinin tarlaya ekilmesinden husule gelmitir. Die
rleri de bunlara kyas
edilmelidir. Fakat bu sebep ve eser zincirini birer birer grebilmek iin, ak ve nrlu bir g
z gerektir."

333

Padiah, o kle ile konuurken sz buraya geldi. Padiah, onda bir hakikat
belirtisi grd m, grmedi mi?

Hakikati aratran padiah onda bir belirti grd ise, -ki bu belirti grlm
olabilir- ama onu sylemeye bize izin yoktur.

1005 br kle hamamdan dnnce, padiah onu huzuruna artt.

Ona; "Salklar, esenlikler olsun; eksilmeyen nimetlere eri; sen pek hosun,
pek zarifsin, pek gzelsin." dedi.

"Fakat, yazklar olsun; br klenin syledii kt huylar da sende


olmasayd ne olurdu?

O zaman gzel yzn gren sevinir, neelenirdi. Seni grmek, btn dnya
mlkne deerdi."

Kle dedi ki: "Ya padiahm! O dinsizin benim hakkmda sylediklerinden


birazcn ltfen syle..."

1010 Padiah; "O, nce senin iki yzlln anlatt. Senin grnte deva,
hakikatte dert olduundan bahsetti."

Kle, arkadann kendi hakkndaki kt szlerini padiahtan duyunca, fke


denizi cotu.

Az kprd, yz kzard. Kle arkadan ekitirme dalgas snr at.

Dedi ki: "O nceden bana dost idi, fakat az bozuklu. Ktlkta kalm kpek
gibi, pek ok zaman pislik yerdi."

Arkadan ekitirmek iin byle an an tnce, padiah; "Artk yetiir."


diyerek, elini onun azna gtrd ve...

1015 "Bu deneme ile bu imtihanla seni ondan ayrt ettim. Senin rhun
kokmu; onun az kokuyor.

Ey rhu kokmu kii, sen uzakta dur. Arkadan amir olacak, sen onun
emrinde olacaksn, onun buyruuna uyacaksn."

Bir hadis-i erifte: "Gsteri iin Cenab- Hakk zikretmek, klhanda biten
yeillie benzer" diye buyurmutur.

unu iyi bil ki; gzel, iyi bir yz, kt huyla bir araya gelirse bir mangr bile
etmez. 375

375 Herkes gzel bir yze bakmaktan holanr. Fakat bu holanma, o gzel yz sahibinin znn
de, ruhunun da,
ahlaknn da gzel olmasna baldr. Yzn gzellii, zn irkinliini gizleyemez, yeninden
yakasndan o irkinlik er ge
grnr. O zaman ona kar duyulan hayranlk, muvakkat holanma, nefrete evrilir. Peygamberim
izin sahabelerinden Cerir b.
Abdullah pek yakkl, pek gzel bir zat imi. Hatta gzelliinden tr kendisine; "Bu mmet
in Ysufu" derlermi. O zat rivayet ediyor ki; "Resulullah efendimiz bir gn bana; 'Ey Cerir! Sen yle bir kimsesin ki, Alla
h seni gzel yaratm, sen de
ahlakn gzelletir.' diye buyurdu."

334

Bir kimsenin yz irkin, fizik bakmdan bedeni beenilmez olabilir. Fakat,


onun huyu gzelse, o kimsenin aya dibinde can ver.

Bilmi ol ki, grlen madd ekil, gzellik yok olur gider. Fakat, mn lemi
ebed kalr; lmszdr.

Testiye bakma, iindeki suya bak.

Ne vakte kadar testinin ekli, biimi ile stndeki naklarla oyalanp


duracaksn? Testinin eklini, nakn brak da iindeki suyu ara. Yani, insanlarn
gzelliklerine, d grnlerine bakma da, ahlaklarna, huylarna, tabiatlerine bak.

Ey grd gzele taklp kalan kii! Onun sretini gryor, manasndan,


yani, ahlaknn gzel mi, irkin mi olduundan gafil bulunuyorsun. Eer akll bir
adam isen sedefteki inciyi bul.

Dnyadaki kalp sedefleri, yani, bedenlerimizin hepsi de can denizinin feyzi


ile diridir.

Ama, her sedefte inci yoktur. Gzn a da her birinin gnlne, iine bak.
1025 Onda ne olduunu, bunda ne olduunu ayrt et. nk, o deer biilmez inci, pek az bulunur.

ekle bakarsan da, bir la'le gre yzlerce defa byktr.

Grnte elin, ayan, san, sakaln gzne gre yzlerce defa byktr.

Fakat, gznn btn uzuvlardan daha kymetli olduunu sen de bilirsin.

Gnlne gelen bir tek dnce yznden de, yzlerce cihan bir anda ba
aa devrilir gider.

1030 Padiahn bedeni de, grnte dier insanlarn bedeni gibidir. Fakat
yzbinlerce asker, onun arkasndan koar. Onun izinden yrr.

Sonra, o padiahn ekli, grn de, bir gizli dnce tarafndan sevk ve
idare edilir.

335

u sonsuz, saysz halka dikkatle bak, hepsi de bir dnceye dalm,


yeryznde sel gibi akp gitmede.

O dnce, halk nazarnda nemsiz kk bir eydir. Fakat, sel gibi dnyay
srkler gtrr.

Gryorsun ki, dnyada her hner, her sanat bir dnce ile meydana
gelmede, olmadadr.

1035 Evlerin, kklerin, ehirlerin, dalarn, ovalarn nehirlerin;

Baln deniz yznden diri olduu gibi; yeryznn, denizin, gnein,


gn dnce, ile hayat bulduunu gryorsun da,

Neden krleiyorsun, aptallayorsun da beden sana Sleyman gibi byk;


dnce, karnca misali kk grnyor?

Neden gzne da pek byk de; dnce fre gibi zayf grnyor? Neden
da kurt gibi gryorsun?

Dnya, senin gznde byyor, sana korku veriyor; buluttan, gk


grltsnden, gkten titriyor, korkuyorsun?

1040 Ey eekten de aa olan kii! Tan nasl bir eyden haberi yoksa,
senin de dnce dnyasndan haberin bile yok. Sen dnce dnyasndan eminsin,
gafilsin.

nk sen bir ekilden, kalptan ibaretsin; akldan payn yok. Sen, insan
huylu deilsin, insan eklinde bir eek spassn.

Bilgisizliinden tr sen, glge varl insan sanyor, insan gryorsun da,


bu yzden sence insan, bir oyuncak, deersiz bir varlk oluyor.

Dnce ve hayalin rtsz, perdesiz, kol kanat aaca, btn srlarn


meydana kaca kyamet gnne kadar dur bekle...

O zaman dalarn yn gibi yumuadn, u souk ve scak yeryznn yok


olduunu grrsn.

1045 Ezel, ebed hayata ve sonsuz sevgiye malik olan Allah'tan baka, ne
gkyz, ne yldz, ne de baka bir varlk grrsn.

Padiahn has bir klesine saraya mensup adamlarn

haset etmeleri

Padiahn biri, bir klesini, ltfundan tr sarayn btn adamlar


arasndan semi idi. Onu hepsinden stn tutuyordu.

336

O klenin elbise paras, yz emrin maa kadard. Onun grd itibar yz


vezir gremiyordu.

Bahtnn, tali'inin stnlnden o bir "Ayaz" kesilmiti. Onu seven padiah


da, vaktinin "Mahmud"u olmutu. 376

376 Ysuf gibi hem bedeni hem ahlak gzel olan Trkmen klesi, Ayaz b. Oymak, Hindistan' zab
t eden ve oralara
mslmanl gtren byk hkmdar Gazneli Mahmud(969-1030)'un klesi idi. Gazneli Mahmud, ke
ndisine pek sadk olan
klesini ok seviyordu. Bu ballk dillere destan olmutur. Mesnev'de de bu konuda hikyeler
vardr.

1050 O klenin rhu, padiahn rhu ile ezelde u bedenler yaratlmadan


nce tanmlar, dost olmulard. 377

377 "Ruhlar hazrlanm ordular halinde idi. Orada tananlar burada uyuurlar. Orada tanmam
olanlar da burada
bozuurlar." hadis-i erifi gereince, rhlar leminde bir sevgi ve nefret grlr. Orada birb
irlerini tanm olanlar, burada
birbirleri ile seviirler iyi geinirler. Bu tanmaya, bu yaknla "lfet-i ezeliye" (=ezeld
eki anlama) denir.

Zaten i de, bedenden nceki itir. Sen u sonradan peydahlanan dnya


hayatn hayat sayma, ge. 378

378 Bizim asl hayannz ezelde takdir buyrulmutur. Biz orada yazlanlar, takdir edilenleri,
burada, bu dnyada
yayoruz. Bu yzden baz rifler; "Hatimeden deil, Fatiha'dan korkmal; buradaki fani hayat
mzn sonundan deil, ezeldeki
aln yazmzdan, levh-i mahfuzdan korkmal." demilerdir.

rifn iidir. nk rif a deildir. Gz ilk ekilen eyleri grr.

Oraya buday m ekilir, arpa m? Gz gece gndz oradadr.

Gece, neye gebe kalmsa onu dourur. Yaplan hileler, ba vurulan


tedbirler, areler takdire kar hevadan ibarettir, hevadan ibaret.

1055 Basma gelecek ilah takdiri, aln yazsn gren kiinin gnl, gzel
tedbirlerle o takdiri deitirmeye kalkmaktan nasl holanr?

Kendi aklna, kendi tedbirine aldanansa, tuzak iindedir. Ama, yine de tuzak
kurar. Fakat, ne bu tuzak kurtulur, ne de tuzak kuran.

Yzlerce ayr, imen bitse, yahut kuruyup dklse, sonunda yine Allah'n
ekmi olduu tohum biter.

lk ekilen ekinin stne ekin ekerler ama, bu ikincisi yok olur gider, ilk ekin

kalr.

Olgun olan, salam olan, sekin olan ekin ilk tohumdur. kinci tohum
bozulur, rr gider.

337

1060 Senin tedbirin, yine Hakkn tedbiridir. Yani onun takdiri eseridir.
Byle olmakla beraber, kendi tedbirini, dostun huzurunda brak.

Hakkn ykseltmi ve takdir etmi olduu i, esas itir, ie yarayandr. nce


ne ekilmi ise, sonunda o biter.

Ey Allah'n dostu! Mademki o byk dostun kulusun, esirisin, onun emri


altndasn. Ne ekersen onun iin, onun rzas iin ek.

Hayrsz nefsin evresinde dnp dolama, onun iine bulap da, rpnma.
Allah iin, Allah rzas iin yaplmayan bir i, hitir hi.

Kyamet gn gelip atmadan, gece hrsz gibi olan nefis, mal sahibine
kar rezil rusvy olur.

1065 Hilelerle, tedbirlerle ald mallarn vebali, kyamet ve adalet


gnnde onun boynuna yklenir.

Yz binlerce akl bir araya gelip de, Allah'n takdirine kar bir tedbir
kurmak istese de...

Yaptklarn pek gl bulurlar ama, saman p rzgra kar nasl


dayanr?

Ey inat kii! Eer bu varlk leminin, yani, u grnen varln ne faydas


vardr dersen, senin bu sorunda bile fayda vardr.

Bu sorunda bir fayda yoksa bu bize gerekmez. Bo soruyu ne diye


dinleyelim.

1070 Sorunda bir ok faydalar varsa, ne diye dnya faydasz olsun?

Dnya bir bakma faydasz ise, baka bakmdan faydalarla doludur.

Sana faydal olan ey bana faydasz bile olsa, mademki sana faydaldr,
yapmaktan geri durma.

Hz. Ysufun gzellii kardeleri iin bir anlam tamyordu, deersizdi.


Ama dnya halk iin faydal idi.

Hz. Dvud'un sesi pek gzeldi ama, gzel sesten holanmayanlara aa


takrts gibi gelirdi.

1075 Nil nehrinin suyu b- hayattan daha hotu, daha feyizli idi. Fakat
ondan nasibi olmayanlara, mahrum kalanlara, inkarclara kan olmutu.

ehitlik mmin iin diriliktir, hayattr, iki yzl kiiye ise lmdr,
rytr.

Dnyada hangi bir nimet vardr ki; bir mmet, bir blk halk ondan mahrum
deildir? Syle bakalm.

338

kze ve eee ekerden ne fayda var? Her canl olann baka gdas vardr.

Bir kimsenin gdas ireti ise, ona t vermek, onu doru yola getirmek
demektir.

1080 Birisi hastalk yznden toprak yemeyi sevse, o kii topra kendisine
gda sanr.

O asl gdasn unutmutur da, hastalk yznden gda sandm yemeye


balamtr.

erbeti brakmtr da zehir imektedir. Hasta olduu iin zehir ona tatl
gelmektedir.

insan kendi aybn grmez de bakasnn aybn grr,

syler.

881 Herkes nce kendi aybm grseydi, onu dzeltmeye uramaz m idi?

Halk kendinden gafildir. Bu yzdendir ki kendi ayplarn grmezler de,


bakalarnn ayplarn grrler ve onlar syler dururlar.

Ben kendi yzm grmem de senin yzn grrm. Sen de kendi yzn
grmez, benim yzm grrsn.

Kendi yzn grebilen kiinin nru, halkn nurundan fazladr.

885 yle bir kii, yani kendi kusurlarm, hatalarm gren bir kii olsa bile,
onun gr lmszdr. nk onun gr Allah'n nrundandr.

nsana kendi yzn, kendi kusurlarn gsteren nr, duygu ile anlalr.
Yani his nru bu gzlerdeki nr deildir. O nr Hakk nurudur, iman nurudur. Gnl
nurudur. O nrun sahibi kendi zat ve sfatn, o nrla aa vurmaktadr.

Cmertlik ve cimrilik

892 Allah can balamaya karlk yz binlerce can ihsan eder. Hangi bir
cmertlik Hakkn bu grlmemi, akl almaz cmertliine benzeyebilir?

Hakkn bu cmertliim grseydin, nasl olur da canm esirgerdin? Bir can


iin nasl olur da bu kadar gamlanrdm?

339

Irmak kysnda oturup da suyu esirgeyen, saknan, rma gremeyen kr


bir kiidir.

895 Hz. Peygamber buyurdu ki: "Kyamet gnnde verilecek karl


iyiden iyiye bilen;

Bir verdiine karlk on verileceine inanan, her zaman cmertliim trl


trl ekilde artrr durur.

Cmertlik, btn karlktan grmektir. Bu yzdendir ki, cmertlik mit ve


nee getirir. Ve verdii eylerin kaybolduu korkusunu giderir."

Cimrilik ise Peygamberimizin mjdeledii karlklar grmemektir, inciyi


grmek dalgc sevindirir.

Bu duruma gre, dnyada hi kimsenin cimri olmamas gerek. nk hi


kimse karl olmadka oyuna giremez.

900 Demek ki cmertlik gzden geliyor, elden deil, i gren gzdr.


Grtr. Gz grenden bakas cimrilikten kurtulmad.

Kur'an'n nrunu grmee al;bakn, dnceni


dorult da pheye dp sorular sorma.

852 Kur'an'n nru, zerre zerre Hakk ile batl ayrt eder; bize gsterir.

O irfan incisinin nru gzmzn nru olsayd, soruyu da kendimiz


sorardk, cevab da kendimiz verirdik.

a gibi baktn iin ayn deirmisini iki grdn, ite senin bu akn
bakn, pheye dp soru sormana benzer.

855 Bakn dorult da hakikat ayna, ay na yle bak ki, onu tek
gresin. te sana cevap da budur.

Dnceni dorult, iyi bak; nk dnce de o irfan incisinin

parltlarndandr.

Kulaktan gnle gelen her cevaba gz; "Onu brak da cevab benden duy."

der.

Kulak arabulucudur. Kavuup buluansa gzdr. Gz hal sahibidir. Kulak


ise dedikoduya dalmtr. Kaal sahibidir.

340

Kulan iitmesinde sfatn, huyun deimesi; gzlerin apak grmesinde


ise; zatn, mahiyetin, zn deimesi vardr. 379

379 nsan kula ile doru bir sz iitirse, kabiliyeti varsa iyiye doru gitmek ister. Mesela
huysuz bir kimse;
"fkesini yenen, sulular affeden kiileri Allah sever." anlamna gelen Al-i mran Suresi'nin
134. ayetini duyunca huyunu
deitirebilir. Hakarete maruz kalan birisi Mevlna'nn u manaya gelen beytini duysa suluyu
balar: "ayet rastlamasaydk
bizler edepsizlere / Affetmenin zevkini kim verirdi bizlere." Gzn grmesi ile zatn deimes
ine gelince: "inizden hi biri
lmeyince Rabbini gremez." hadisi gereince, lmeden nce Allah' grmeye imkn yoktur. Ancak
gerek mminlerden
ibadetle, iyiliklerle kendilerim madd isteklerden, dnya sevgisinden kurtaranlar; lmeden evv
el lenler; ve kendilerini Hakk'ta
fani klanlar, Allah' Allah ile grrler. nk rifler; "Allah grlmez, ancak Allah ile gr
lr." demilerdir. Byk bir rif de
"Rabbimi grdm. 'Sen kimsin' dedi, ona; 'ben senim' dedim" szn bu konu zerine sylemiler
dir, ite zatn deimesi
budur.

860 Atein varln szle bildik. Bu varla szle yakn hasl ettinse, yani
"ilme'l-yakn" mertebesine ulatnsa, bu mertebede kalma, o atete pime gibi
yanmay da iste.

Yanmadka ate hakkndaki ilmin "ayne'l-yakn" (=gzle grp inanmak)


deildir. Bu mertebeye erimek istiyorsan atee dal, ate iinde otur.

itilen szler kulaa girse ve kulak hakikati iine sindirse, gz gibi olur.
Yoksa szler kulaa taklr kalr. eriye yol bulamaz.

Allah'n kudreti, lutfu, keremi ve kinat kaplayan


sonsuz mbarek nru

906 Allah peygamberleri kendi ihtiyac olduu iin deil; lutfundan,


kereminden, bykl icab halka doru yolu gstersinler, kurtuluu haber versinler
diye gndermitir.

Allah u kirli amurdan nebiler, veller gibi mnevi deerleri stn byk
padiahlar yaratmtr.

Topraktan yaratlanlar artt da, onlar stn varlklar kld. Onlar gklerde
yaayanlardan bile ileri geirdi.

Allah kendi kudret ve bykl ateinden bir alev ald ve onu cemali
tecellsi ile saf bir nr haline koydu. Sonra o saf nr ile kinatta mevcut btn nrlar
parlatt.

341

910 Parl parl parlayan o nr, btn rhlara aks etti. Btn rhlar zerinde
parlad. Adem (a.s.) da isimleri bilme bilgisini o nrla elde etti.

Adem'e akseden o nru, ifin eli devirdi. Hz. dem ifde o nru rd de
onu yerine halfe etti.

Hz. Nuh o nrdan feyz ald da, can denizinin hevasnda inciler yadrd.

brahim(a.s.)'n rhu da o nurun tecellsine mazhar olduu iin; ekinmeden,


korkmadan Nemrud'un ateinin iine dald.

smail (a.s.) o nrun rmana dnce kendinden geti de, babasnn keskin
klcna seve seve boynunu, ban uzatt.

915 Hz. Davud'un rhu o nrun ulelerinden hararetlendi, kzt da, o


yzden demir elinde yumuad, mum gibi oldu.

Sleyman (a.s.) memedeki ocuk gibi o nr feyzini emmi olduu iin,


devler onun buyruuna girdiler. Ona kul kle kesildiler.

Hz. Ykub o ilah nrun kazasna ba edi, rz oldu da, ok sevdii


Ysuf un ayrlk ateine yand, yakld. Bu yzden olunun gmlei kokusu ile
gzleri aydnland.

Ay yzl Ysuf (a.s.), Muhammedi nr gneini grd iin, ryalar


yorumlamada ok ileri gitti. ok uyank oldu.

Bir denek bir sopa olan asa, Hz. Ms'nn ilah nrla parlayan elinden
nrlu su itii iin, Firavun'un saltanatn bir lokma edip yuttu.

920 s (a.s.) da, o ilah nrun merdivenini buldu da, o nrdan merdivenle
abucak drdnc kat gn stne kt.

Hz. Muhammed (s.a.v.) kendi mnev nurunu bu fan cihanda, bu saffet


leminde bulunca; bir an iinde, bir iaretle ay ikiye ayrd.

Hz. Ebu Bekir, Peygamber efendimizde o ilah nru bulunca, yle bir
Padiahn, peygamberlik padiahnn ok sadk ayrlmaz bir dostu (=sddk) oldu.

Hz. mer btn nrlarn kayna olan o alacak nrun, o esiz sevgilinin,
candan k olunca; gnl gibi oldu da, hak ile batl ayrt etti, Faruk" oldu.

Hz. Osman tertemiz bir gnlle o apak grn ta kendisi oldu da, ok
feyzli bir nr elde etti. ki nr sahibi oldu. Bu sebeple kendisine "Zinnureyn" dendi.

925 Hz. Ali o ilah nr yznden inciler sat da, can vadisinde, mn

aleminde Allah'n arslan oldu.

342

Byk vel Badat'l Cneyd de, o nrun ordusundan yardm grd de


mnev mertebeleri arttka artt, sayya smaz oldu.

Byezid-i Bestam o nrun parlakl ile hakikat yolunu apak grd


iin; Hakk tarafndan kendisine "Arifler Kutbu" lakab verildi.

Ma'rf- Kerh hazretleri, o nrun harmine bekilik yaptndan, ak halifesi


ve rabbani nefes sahibi oldu.

Edhem olu brahim o nra doru neeli bir halde at srnce, o nra candan
ynelince adalet padiahlarnn padiah oldu.

930 akk-i Belh de o nru bulmak arzusu ile etin yollara dt, zorluklara
katland. Yolun meakkati yznden fikirleri gne gibi parlak, grleri keskin
oldu.

Adlar geen vellerden baka daha nice yz binlerce gizli padiahlar vardr
ki, o ilah nr yznden nr leminde ycelmiler, mnev makamlara erimilerdir.

Onlarn adlar Allah'n gayretinden tr gizli kald. Her dilenci o mbarek


insanlarn adlarn bilip anamad.

O byk ve sonsuz nra can denizi ve denizlerin can desem de layk


deildir. Onu anlatabilmem iin ona yeni bir ad aramam gerek.

935 O byk ve esiz nr hakk iin ki, bu ve u denilen eyler ondandr.


Btn iler, btn zler ona nisbetle kabuk gibidir.

Gerekten de insann asl gdas Allah'n nrudur.

Gerekten de insann asl gdas Allah'n nrudur. Ona hayvan gdas


vermek layk deildir, insann asl gdas ilah aktr. lah akldr.

Fakat mnev hastal yznden insan asl gdasn brakm, bu suyu


imekte, toprak rnleri ile beslenmektedir. 380

380 Bu konu yanl anlalmamaldr. Elbette insan ilah emanet olan ruhunun kafesim, yani bu
bedeni beslemek
zorundadr. Bu hususta bedenimizin de bizde hakk vardr. Normal olarak onu eitli madd gda
larla besleyeceiz. Fakat
rhumuzun mnev gdasn ihmal etmeyeceiz.

343

1085 nsan asl gdasn unuttuu ve yeryz gdasna dt iin


huzursuzdur. Yz sararm, ayaklar titremekte, kalbi telala arpmaktadr. Nerede
yeryz gdas, nerede gkyz gdas? 381

381 Zariyat Suresi'nin 7. ayetine iaret var. Gzel yollara sahip olan semay byk vel Necme
ddin Kubr hazretleri;
"inde Allah'a giden yollar bulunan gnl semas" olarak tavsif etmektedir, ite bizim gerek
gdamz oradadr.

Gklerin gdas, mnev devlete erien Allah'n has kullarnn gdasdr. O


gda, boazsz ve aletsiz yenir.

Gnein gdas akn nrundandr. Nebilere, vellere haset edenlerin,


eytann gdas ise yeryznn dumanndandr.

Allah ehitler iin; "Rzklandlar." diye buyurdu. O mnev gda iin ne


az, ne de tabak vardr. 382

382 Al-i imran Suresi'nin u mealindeki 169. ayetine iaret var; "Allah yolunda ehit olanlar
llerdir sanmaynz.

Bilakis onlar dirilerdir. Rableri tarafndan rzklanrlar."

Gnl her dosttan bir gda alr. Gnl her bilgiden bir mnev zevk, bir
safa, bir arnma elde eder.

1090 Her insann ekli bir kaseye benzer. Gz de o kasenin iini, manasn
grr ve duyar.

Bulutuun herkesten mnev bir gda alrsn, mnev bir ey yersin.


Kavutuun her dosttan da bir eyler alrsn.

Erkekle kadnn bulumasndan bir ocuk doar. akmak ta ile demirin


birlemesinden de kvlcm meydana gelir.

Topran yamurla birlemesinden meyveler, yeillikler, iekler yetiir.


1095 nsan yeillie gidince, yeillie baknca gnl holanr. Gamsz bir

hale gelir. Sevinir, neelenir.

Nee, sevin rhumuzla birleince, biz de iyi oluruz. Bizden iyi duygular,
iyi dnceler, iyilikler doar.

Dilediimiz gibi gzelce gezdik elendik mi, karnmz ackr, itahmz

artar.

Al al beniz kanlanmaktan ileri gelir. Kan da gl rengini, ho renkli gneten

alr.

Renklerin en gzeli al renktir. O renk de gnetendir. Gneten meydana

gelir.

Bir eyin bir eyle birlemesi, kuvvet halindeki fiili meydana getirir.
eytann mnafklarla birlemesi gibi.

344

Bu manalar, yani gsterilen misaller dokuzuncu kat gktedir. Ama u


bilinen derecelerden baka, kat kat dereceleri vardr.

Halkn dereceleri iretidir. Emir leminin dereceleri ise, o lemin znde,


yaratlnda vardr. 383

383 Allah'tan baka her ev anlamna gelen lem'i, "Emir lemi", "Halk lemi" diye ikiye ayr
rlar. "Emir lemi":
Rh, gayb, latif, lht, melekt, manev ve nran lemdir. "Halk lemi" ise: Madd, zlum
fi, kesf, cism ehadet lemi, u
iinde bulunduumuz lemdir.

1104 Halk madd ynden stn bir hayat yaamak, zengin olmak, yksek
makamlara ulamak iin horluk eker, yz suyu dker. Ycelmek midi ile aann
aas olur, hakaretlere katlanr.

u fni olan tasalarla geen zntl be on gnlk ycelii mit ederler de,
boyunlar dertten ip gibi incelir.

Onlar nasl oluyor da Hakka, hakikate gelmiyorlar? Hakk, ycelik iinde


parlayan bir mn gneidir.

Gnein mark (=dousu) karanlk bir burtur. Hakkn rhan mn gnei


ise doulardan dardadr.

Cenab- Hakk iin mark (=dou) kelimesini kullanm, o gnein


zerrelerine, yani yarattklarna nisbetledir. Yoksa onun zat ne kar, ne iner. Yani ne
doar ne de batar.

Biz ki o hakikat gneinin geride kalm zerreleriyiz; iki dnyada da

glgesiz birer gneiz. 384

384 Burada Hz. Mevlna "biz" derken, btn velleri kastediyor. Ve kendilerini daha nce gelmi
bulunan
peygamberlere nisbetle geride kalm birer zerre olarak gryor. Fakat hakikat gneinin birer
zerreleri olduumuz iin,
dnyay, ahireti nrlandran glgesiz birer gneiz diye buyuruyor.

1110 alacak ey de u ki: Yine de o hakikat gneinin etrafnda dnp


dolamaktaym. Buna sebep de gnein ve cazibesidir.

ems hem sebepleri meydana getiriyor, hem de sebepler emsin takdiriyle


krlp kopmadadr. 385

385 Veller de insandr. Onlar da zaman zaman huzursuz olurlar. Nitekim Cneyd-i Badad; "Hak
k dostunun saati
saatine uymaz." diye buyurduu gibi. Peygamberimiz (s.a.v.) de; "Ya Rabb! Sana kar duyduum
hayretimi, hayranlm
artr." diye niyazda bulunmutur. Burada Hz. Mevlna unu demek istiyor: "Hakikat gnei, baze
n lutufta bulunuyor, sebepler
halk ediyor. Buluma evkim artyor, byk bir manev zevk iinde bulunuyorum. Bazen yine onun
yaratt sebepler
yznden ondan uzak dyorum. Aclar ekiyorum, arp kalyorum." ems-i hakikati (=hakkat
gneini) btn Mesnevi
rihleri bu yukarda hulasa olarak arz ettiim ekilde erh ettikleri halde; Glpnarl merhu
m, gnei, ems-i Tebriz olarak
kabul etmitir. Dorusunu Allah bilir.

345

Yzbin kere mit kestim. Kimden? emsten!.. Siz buna inanr msnz? 386

386 Kalbe gelen ilah feyzierin muvakkat bir zaman iin kesilmesine, sfiler "kabz hali" derle
r. O halde bulunan kimse
sklr, yanar, tutuur, dayanlmaz bir dereceye gelir. Kabzn geeceinden, "bast" (rahatlk,
huzur)'n geleceinden midini
keser. Sfinin bu hale gelmesi, Hakk' manen mahede arzusunun artmas iindir. Nitekim Peyga
mber efendimiz vahyin arkas
kesilince huzursuz oluyor. Daa kp kendisini atmak istiyordu. Byle haller gelince Cebrail,
Allah'n emriyle gelip azz

Peygamberimizi teselli ediyordu.

Ben gneten mit keseyim de buna sabredeyim. Yahut balk sudan ayr
dsn de suyu istemesin. Bana inanma, szme inanma.

mitsiz bir hale gelsem bile, ey Hsameddin elebi! mitsizliim yine


gnein iidir.

1115 Sanat nasl olur da sanatkardan ayrlr? Surette var, hakikatte hi olan,
yok olan "Vucd- Mmkn" (=bir yaratc tarafndan meydana getirilen varlk),

"Vucd- Vacib" (baka biri tarafndan var edilmi olmayan varlk) yani Allah'n
gayrisinden nasl feyz alr?

Btn varlklar; ister Burak, ister Arap atlar, isterse eekler olsun; hep bu
bahede otlarlar. 387

387 Burak: Cennet ehlinin binecekleri bir nev' hayvandr. Hz. Peygamberimiz mira gecesi bir
buraa binmiti. Bu
beyitte ermiler, salih kiiler Burak ile Arap atlarna, kt kiiler de eeklere benzetilmit
ir. Btn varlklar, "Vcd- Vcib"in
feyzi ile ve yaratmas ile meydana gelmitir denilmitir.

Fakat kr at krcesine otlar. Otlad baheyi grmez de, o yzden oralardan


uzak der. 388

388 Btn varlklarn yaratlmas Hakk'n lutf ve keremi ile olduu gibi, rzkn bulmas ve o
vasta ile, onun koyduu
biyolojik kurallar gerei yaamas da, yine Allah'n kerem ve inayeti iledir. Fakat ayrda ot
lad halde o ayr grmeyen kr

atlar gibi, Allah'n lutf ve ihsanlar ile yaadklarm fark etmeyen nankrler oktur.

Bu ilerin, bu glerin o ilah denizden olduunu grmeyen kii, her an


yzn yeni bir mihraba dndrr. 389

389 Bir kimse birinin ltfuna nil olur, onu, kendisine iyilik edeni sever, teekkr eder. Fak
at dnmez ki o iyilik,
o adam vastasyla Hakk'tan gelmektedir. O adama teekkr, Hakk'a kr edecei yerde, kendisi
ne iyilik yapan taparcasna
sever de Cenab- Hakk' hi hatrlamaz, ite Hakk' tanmayan kiiler her an yzlerini yeni bi
r mihraba dndrrler..

O gafil, o tatl denizden ac su imitir. Yani Allah'n iyiliklerini, ltuflarn


grememi, Allah'a kretmedii iin ac su imitir de, sonunda o, nankr olup
kmtr.

O deniz hal dili ile der ki: "Ey kr! Benim suyumdan sa elinle i de gzn
alsn."

346

1120 Buradaki sa elden maksat; doru, gzel zandr. yinin ktnn nereden geldiini ancak o bilir.

Ey mzrak! Seni de bir tutan, bir dndren var. O yzden bazen dmdz
olmadasn, bazen de iki kat olmu gibi eilmedesin. Ey gafil! Sen de bir mzrak
gibisin.

Biz emseddin'in akndan trnaksz kalmz, yani gcmz, kuvvetimiz


kalmam. Yoksa o kr kiinin, o nankrn gzn aabilirdik.

Haydi ey Hakk'n Hsameddin elebi! Sen o krn gzne bir ila sr


de, o hasetinin gz alsn.

Hemen iyiletiren, inat karanlklar urup gtren ilah bir ila sr.

1125 O ilah ilac sr ki, bir krn gzne srlnce yz yllk karanl bile

giderir.

Hasetiden baka btn krleri iyiletirir. Bir haseti, hasetten tr seni


inkara kalkrsa, onu iyiletirme.

Sana haset edene o haseti ben bile olsam can verme de, ylece can
ekiip dursun.

Gnee haset eden, gnein varlndan incinen yok mu?

te sana devasz bir dert ki, o derde den daima ah etmektedir, ite sana
ebed olarak kuyunun dibine dm, orda kalm bir hasta.

1130 O, ezel gneini yok etmek istiyor. Onun bu istei nasl olur? Sen
syle. 390

390 Bu beyitlerde geen ezel gneinden maksat; insan- kmil ve Hakk'n tecellleri cmlesind
en olan din, iman, irfan
gibi mnevi duygular ve bu duygularn mmessili olan riflerdir.

Bir doan kuunun viranede baykular iine dmesi

Doan kuu ona derler ki; av peinde utuktan sonra dner, tekrar padiaha
gelir. Yolunu kaybeden doan, kr bir doandr. 391

391 Hakk tlibi olan kii, u fani dnyada geldii yeri, ezel lemi unutmaz. Kr bir doan gi
bi yolunu kaybetmez.
Geldii yere; padiahlar padiahna dner. Hz. Mevlna bu hikyede u dnyaya aldanmayan, asl
vatan olan ezel lemine
dnp gitme iin rpnan bir garibin, bir Hakk knn vatan zlemlerini, feryadlanm ifade b
uyurmaktadr.

347

Bir doan yolunu ard, bir ykk yere vard. Orada baykular arasna

dt.

O doan ilah rza nru ile tamamyla nr olmutu. Etrafn pek iyi grrd.
Fakat kaza ve kader avuu onun gzn kr etmi, grmez bir hale getirmiti. 392

392 Kaza gelince insann gz kr olur." mealinde bir hadis bulunduu gibi, irfan sahibi bir
airin u beyti de bu
hakikati ifade etmektedir:

"Hakim-i hkm-i ezel infaz iin takdirini, Selbeder erbab- akln reyini, tedbrini."

Kader avuu onun gzne toprak serpti de yolunu artt. Onu bir
harabeye, baykular arasna drd.

1135 Harabede bulunan baykular, onun bana vuruyorlar, nazl kanatlarn


yoluyorlard.

Baykularn iine bir grltdr dt; "Doan geldi, bizim yerimizi


alacak." diye barmaya baladlar.

fkeli korkun ky kpekleri gibi, o garibin hrkasn ekitirmeye


baladlar.

Doan diyordu ki: "Benim baykularla ne ilgim var? Bu ykk yerde benim
baykularla ne iim var? Ben burada nasl yaayabilirim? Ben byle yzlerce
viraneyi baykulara feda ederim.

Ben burada kalmak istemem, ben padiahlar padiahna dnp gideceim.


1140 Ey baykular! Fazla telaa kaplmayn, kendinizi meraktan

ldrmeyin; ben burada, bu viranede kalacaklardan deilim. Ben vatanma gideceim.

Bu ykk yer size ho grnyor. Benim nazlandm yerse padiahn


koludur, bileidir."

Baykulardan biri dedi ki: "Doan sizi yerinizden yurdunuzdan skp atmak
iin hileye sapyor, sizi artyor.

Hile ile yuvamz elimizden alacak, bizi kandrp yerimizden atacak.

Bu hileci doan kendini tok gsteriyor ama, vallahi bu btn harislerin en


ktsdr.

1145 O hrsndan, bal pekmez gibi yer. Ey dostlar! Sakn ayya kuyruk
kaptrmayn.

348

Bizim gibi saf kiileri yoldan karmak iin padiahtan, padiahn elinden
sz ediyor.

Kk bir ku padiahla ayn cinsten olur mu? Azck akln varsa onu
dinleme.

O padiahn cinsinden mi? Vezirin cinsinden mi? Badem helvasna sarmsak


yakr m?

'Padiah adamlar ile beni aryor.' demesi de onun hilesinden, dzeninden.


1150 te sana kabul edilmeyecek bir malihlya, ite sana kabul edilmeyecek ham laf, ahmak avlayan tuzak.

Kim bu sze kanarsa, aptallndan kanar. Sska bir ku padiaha nasl layk

olur?

Baykularn en zayf en en bayas bile onun beynine vuruyor. Hani

padiahtan bir yardmc nerede?" diyordu.

Doan da onlara dedi ki: "Eer benim kanadm krlacak olursa, padiahlar
padiah bayku yuvalarnn kkn kazr."

Bayku kim oluyor ki, bir doan bile beni incitir, gnlm krarsa bana cefa
ederse...

1155 Padiah, her yokuta her inite, doanlarn balarndan yzlerce binlerce harman yar, tepe yapar.

Benim bekim, padiahn ltuflardr, inayetleridir. Nereye gidersem


gideyim, padiah benimle beraberdir.

Hayalim, padiahn gnlndedir. Benim hayalim olmadka padiahn gnl


hastadr.

Padiah beni uurunca, onun nuru gibi gnl ycelerinde uarm.

Bir ay gibi bir gne gibi uarm da, gklerin perdelerini yrtarm.

1160 Akllarn parlakl benim fikrimdendir, gklerin parlts benim


yzmdendir.

Ben bir doanm, ama Hma denilen devlet kuu bana hayrandr.Bayku
kim oluyor ki, bizim gibilerin srrn veya padiaha olan yaknln bilsin.

Padiah, kurtulmam iin zindan at. Balanm yzbinlerce kiiyi azad

etti. 393

193 Cenb- Hakk kmil insann erefine, milyonlarca gnahkar affeder ve cehennem den azad ed
er. Mesnevi

erhedenlerden Tahir'l-Mevlev merhum bu beytin erhinde u mealde bir hadisten bahseder: "Re
slullah Efendimiz Mira
gecesi Cenab- Hakk'a ettii mnacaat srasnda: 'Ya Rabbi, senden beni douran Amine'yi, emzi
ren Halime'yi, kzm Fatma'y
istemiyorum, ancak ve ancak mmetimin affn ve mafiret edilmesini niyaz ediyorum.' demi. Ce
nab- Hakk da; 'Sen bir erefli
nebisin, ben de ltuf sahibi bir Rabb'im; mmetin ise zayf bir halk. Bir zayf halk, erefli
bir nebi ile ltuf sahibi Rabb arasnda
nasl olur da zayi olur? Sen 'mmetim.' dersin ben de, 'Rahmetim' derim; mjdesini vermitir."

349

Bir an beni baykular arasnda bulundurdu, benim sohbetimden baykular


doanlatrd.

Ne mutlu o baykua ki, tali'i yar olur da, uuumdan benim srrm anlar.
1165 Bana uyun, bana sarln da doan olun. Baykusunuz ama, iri doan

kular halini aln.

Byle bir padiahn sevgilisi olan nerede bulunursa bulunsun, o nasl garip

olur?

Padiah kimin derdine deva olursa, o ney gibi inler; sessiz kalmaz.

Ben mlk sahibiyim, bakasnn yemeini yemiyorum. Padiah kydan


benim davulumu almakta, nbetimi vurmaktadr.

Benim davulumu alan "irci'" (=geri dn) sesidir. Benimle davaya girienin
inadna, benim ahidim Cenab- Hakk'tr.

1170 Ben padiahlar padiahnn cinsinden deilim, haa bunu iddia


etmiyorum. Bu dnce benden uzak olsun. Fakat onun tecellsi nuruna sahibim.
Onun nru beni aydnlatm.

Bir cinsten olu; ekille, yaratlla deildir. Yani onunla ekil ve zat

ynnden cins deiliz. Fakat isimlerine ve sfatlarna mazhar oluumuz bakmndan


bir mnasebetimiz vardr. Bitkilerin yetimesine yarayan su, bir bakma topran
cinsindendir.

Rzgr atei fleyip yakt iin atein cinsindendir. arap da tabiata nee
verdiinden tabiatn cinsinden saylr.

Bizim cinsimiz padiahmzn cinsinden olmad iin, bizim bizliimiz yani


varlmz, onun varlnda yok oldu.

Bizim bizliimiz yok olunca, tek olarak onun varl kald. Ben onun atnn
aya altnda toz gibiyim.

350

1175 Can toprak oldu. Onun izleri toprak stnde Hakkn ayak izi olarak

kald.

Bu ize kavumak iin onun ayann topra ol ki; yce kiilerin balarna
ta olasn.

Benim eklim, cismaniyetim sizi aldatmasn. Ahirete g etmeden nce


benim mn arabm iin, rhan duygularmn meyvelerini yiyin.

Suret, d grn bir ok kiileri yoldan karmtr.

Suret, ekil bir ok kiileri yoldan karmtr. O gibiler vellere


saldrdklarndan, farknda olmadan haa Allah'a satamlardr.

Bu can da bedenle birlemitir. Fakat hi can bedene benzer mi?

1180 Gz nru, gz oyuunda bir ya tabakas ile beraber bulunur. Gnl

nru da bir damla kanda gizlidir.

Nee bbrekte, gam karacierde, bir muma benzeyen akl da ban iinde,
beyindedir.

Bu ilgiler, bu ilikiler nelikten, nitelikten dardadr. Akllar bunlarn nasl


olduunu, niin olduunu bilmede cizdir.

Klli rh, cz' olan canla birleti. Can, klli ruhtan bir inci ald, koynuna

koydu.

Meryem, nasl "Mesih"e yani Hz. Is'ya gebe kald ise, cz' can da koynuna
koyduu o inciden gebe kald.

1185 Fakat o Mesih, yer stnde ve su stnde yryen Mesih deildir. O


Mesih'in ycelii, an gezip tozmaktan ok ycedir. 394

394 Hz. Mevlna'mn buradaki mesihten maksad; Hz. isa'nn madd kiilii deil, ondaki ilah r
hdur. Bu yzdendir ki
Kur'an'da onun hakknda "Rhullah" (=Allah'n rhu) ve "Kelimetullah" (=Allah'n kelimesi) buy
rulmutur.

Bylece cz' can, canlarn canndan yani kll candan gebe kalnca, dnya
da candan byle gebe kald.

351

Bylece candan gebe kalan dnya baka bir dnya dourur, bu maher de
bir baka maher meydana getirir.

Bu kyameti, bu hali kyamete kadar sayp dksem anlatamam, ciz


kalrm. 395

395 Ariflere gre kyamet trldr. Birincisi; canl kiinin ldkten sonra zaman gelince
dirilmesi ve maherde

bulunmas. kincisi; "lmeden evvel lnz." hadisinin srrna ermek, nefsin arzularn ldrm
ek, nefsan ve ehvan isteklere
yz evirmektir. Bu hal, tabi lmden evvel manev lmdr. Kyametin ncs ise; Hakk k
nn "fenafllah"
mertebesinden "bekabillah" derecesine ykselmesidir.

Bu szler mn bakmndan; "Ya Rabb!" szne benzer. Bir yalvar, bir


dua yerine geer. nk harfler ve kelimeler tatl dilli bir kiinin nefsine tuzak
kurmak, yani onu syletmek iin bir bahanedir.

Kulun "Ya Rabbi!" diye yalvarmasna karlk, Hakk'tan "Lebbeyk"


(=Buyur kulum) cevab gelirse, kul nasl olur da susar? Nasl olur da "Ya Rabb!"
demez?

Bu yle bir "Lebbeyk" (=Buyur kulum) sesidir ki, bu sesin ba kula ile
duyulmasna, iitilmesine imkan yoktur. Fakat bandan ayana kadar btn
varlnla, onun mnev zevkini tadar, heyecanla rperirsin. 396

396 Bakara Sresi'nin 186. ayetine iaret vardr. Ayrca; "Beni zikr edin ki ben de sizi zikr
edeyim." mealindeki ayete
de iaret vardr. rih Ankarav hazretlerinin naklettii u fkra bu beyti daha iyi anlamamz
a yardm edecektir; Rivayete gre
Hz. Ms Cenab- Hakk'a yalvarrken "Ya Rabb!" diye hitap etmiti. Cenab- Hakk da:

"Lebbeyk ya Ms?" (=Ey Ms ne buyuruyorsun?) diye buyurdu. Ms "Ya Rabb! Sen Hakk'sm; ben
kimim ki
bana 'buyur' diye cevap veriyorsun?" diye sordu. Hakk Teala; "Ben kendi nefsime yle bir taahh
dde bulundum ki, kullarmdan
biri bana 'ya Rabb!' diye hitap ederse, ben de ona beni rablmla and iin 'Lebbeyk' deme
kle cevap veririm." Ms sordu:
"Ya Rabb! Bu iltifat has kullarna m mahsustur?" Hakk Teala cevap verdi ki "Hayr, btn gn
ahkar kullar iindir." Ms yine
sordu: "Sana ibadet eden, gnah ilemeyen kullarna byle lutuflarda bulunursun. Fakat gnahk
r kullarna neden icabet eder,
onlarn da dualarn kabul edersin? Cenab- Hakk buyurdu ki "iyilik edene cevap verir, mkafat
landrr da, ktlk edeni
dinlemez olursam, Allah olarak benim cmertliim, keremim nerede kalr?"

Duvarn zerinde bulunan susam bir kiinin suya

kerpi atmas

Bir dere kysnda yksek bir duvar vard. Duvarn stne de susam dertli
bir kii kmt.

352

Suya ulamasna, susuzluunu gidermesine o duvar engel oluyordu. Susuz


adam da su iin balk gibi rpnyordu.

Anszn suya bir kerpi paras att. Kerpicin dmesi ile suyun kard
ses, kulana bir sz gibi geldi.

1195 Suyun sesi bir sevgilinin sesi gibi tatl idi. O su sesi, adam zm suyu
gibi mestetti.

O mihnetlere, dertlere uram adam, suyun tertemiz sesini duymak iin


duvardan kerpi koparp suya atmaya balad.

Sudan da ses geliyordu. Su "Ey insanolu!" diyordu, "Byle kerpi


atmaktan, beni rahatsz etmekten sana ne fayda var?"

Susam adam cevap verdi de dedi ki: "Ey su, bu attan benim iin iki fayda
vardr. Bu yzden kerpi atmaktan vazgeemem.

Birinci fayda: Benim suyun sesini duymamdr. O ses, susuzlara rebb sesi
gibi pek tatl gelir.

1200 Su sesi srafil'in sesine benziyor. l bile bu sesten dirilmededir.

Yahut da o ses, ilkbahar gnlerindeki gk grltsne benziyor. Bu ses

yznden balar, baheler gzelleir. Yeillikle, ieklerle dolar.

Yahut da o ses, yoksula zekat vermek iin ar sesi, yahut da mahpusa


hapisten kurtulu mjdesidir, sesidir.

Yahut da o ses, Hz. Muhammed'e az ve burun vastas olmakszn


Yemen'den gelen Rahman'n nefesine benziyor.

Yahut da, esas kyamet gnnde Peygamber efendimizin aslere erien


efaat nefesi gibidir.

1205 Yahut da o ses, zayf Ykub'un rhuna ulaan, gzel ve latif Ysuf un
kokusu gibidir.

Kerpileri atmamn ikinci bir faydas da udur ki: Koparp attm her
kerpile duvar alalyor. Ben de suya biraz daha yaklayorum.

Kerpici her koparmda yksek duvar, kerpicin azalmas yznden biraz


daha alalyor.

Duvarn alalmas bir yaknlk; onun ortadan kalkmas ise kavumak,


bulumak olacak.

te namaz klarken secde etmek de "Secde et de yakla." ayetinde olduu


gibi duvardan kerpi koparmaya benzer. Ve Hakka manen yaklamaya sebep olur.

353

1210 Bu varlk duvar yksek bulunduka, ba emeye yani secde etmeye


engel olur.

Bu toprak bedenden kurtulmadka, eilip ab- hayata secde etmek ve ondan


doya doya imek imkn yoktur.

Bu varlk duvar stnde bulunanlardan kim daha fazla susamsa, duvarn

tan, kepricini o daha abuk koparr atar.

Suyun sesine daha fazla k olan kii ise, ona engel olan varlk duvarndan
daha byk paralar koparr.

O su k, suyun sesinden adeta boazna kadar araba batm gibi neelenir, mest olur. Yabanc kii ise, kerpi suya dnce "bluk" diye kard sesten
baka bir ey duymaz.

Genlik gnleri

1215 Ne mutlu o kiiye ki, genlik gnlerini ganimet bilir de borcunu der.
Yani dn ve insan vazifelerini yerine getirir.

Bedeni sapasalam iken, yreinde de, vcudunda da g ve kuvvet varken


kulluunu yerine getirir.

O genlik a, yemyeil ter taze bir baa benzer. Bol bol meyveler verir.

Gen adamn kuvvet ve ehvet emeleri akar durur. Bu suretler ten


bahesini yeertir.

Genlik; yaplm, denip dayanm, tavan yksek, drt duvar salam,


onarmaya gerei bulunmayan bir eve benzer.

1220 Ne mutlu ihtiyarlk gnleri gelip atmadan; hastalklar, zntler,


aresizlikler yakasma yapmadan insanlk vazifesini yapana...

htiyarlkta beden orak toprak gibi gever dklr. orak bir tarladan hi
bir vakit ho bitki yetimez.

Khnelemi bir bedende kuvvet ve ehvet suyu kesilmitir. Artk o


kendisinden de, bakalarndan da faydalanamaz.

Kalar, eer kuskunu gibi aa dmtr. Gzler sulanm ve kararmtr.

Yz burumu, kertenkele srtna benzemitir. Sz syleyemez, tat alamaz


bir hale gelmitir. Diler de dklmtr.

354

1225 Gn geip gitmi, akam vakti gelip atmtr. Bir le haline gelen beden topallayp kalm, yol da uzun ve uzak; i yeri yklm, i g dzeni de
bozulmutur.

Alkanlklar, kt huylar derinlere kk salm, kkleri salamlamtr.


Onlar skecek g kuvvet de azalm, tkenmitir.

Bir valinin yola dikenli al dikene "Diktiin dikenleri


sk." diye emir vermesi

Tatl szl, fakat sert huylu adamn biri yol stne dikenli al dikmiti.

Yoldan geenler onu aypladlar; "Bunlar sk at." dediler. Fakat o dinlemedi, skmedi.

O dikenli al her an byyor, oalyordu. Halkn aya diken yaras ile


kanlara bulanyordu.

1230 Geenlerin elbisesi dikenlerden yrtlyor, yaln ayak gezen yoksullarn


ayaklar parampara oluyordu.

Vali o adama; "Bunlar skmelisin!" diye emir verince, o "Evet." dedi. "Bir
gn skerim."

Bir mddet yarn brgn skerim diye vaadde bulundu. Bu mddet iinde

de diktii dikenler kkleti, kuvvetlendi.

Bir gn vali ona; "Ey vaadini yerine getirmeyen, sznde durmayan; beri
gel, buyruumuzu srncemede brakma." dedi. "i yerine getir."

aly diken adam; "Amca, nmzde hayli gnler var, merak etme gnn
birinde skerim." dedi. Vali de "abuk ol, ii savsaklama, vaadini yerine getir." diye
sylendi.

1235* "Sen yarn bu ii grrm diyorsun ama, unu iyi bil ki gn geip gittike

O dikenler daha ok yeeriyor, kuvvetleniyor. Onu skecek olan da


ihtiyarlyor, kuvvetten dp kalyor. 397

397 Aziz Peygamberimizin '"Bir eyi sonra yaparm' diyenler helk oldular." hadisi bu konuyu a
ydnlatt gibi "Bu
gnki ii yarna brakma." atasz de ayn konuyu ifade etmektedir.

Diken glenmede, boy atmada; diken skecek ise ihtiyarlamada, gc


kuvveti eksilmede.

355

Diken her gn, her an yeerip tazelenmede; diken skecek her gn daha da
perian olmada, kuruyup gitmede...

O daha da genleiyor, sen daha da ihtiyarlyorsun. abuk ol, vaktini boa


geirme..."

1240 Sen de her bir kt huyunu bir diken bil. O dikenler ka keredir senin
ayaklarna batt, seni yaralad.

Evet; ka kere kt huyun seni yaralad, perian etti. Sen kendi tabiatndan

hastalandn. Fakat sende duygu olmadndan, hastaln sebebini anlamyorsun. Sen


ok duygusuz yaratlmsn.

irkin huyunun bakalarn rahatsz ettiini, yaraladn bilmiyorsan

Kendi yarandan da haberin yok mu? Bu durumunla sen, hem kendine, hem
bakalarna dertsin, azapsn!

Sen, ya baltay al, erkeke vurup Hz. Ali gibi Hayber Kalesi'nin kapsn
kopar. 398

398 badet ve iyi huylarnla, nefsinle savaa gir. Hz. Ali'nin Hayber Kalesi'nde gsterdii yi
itlii, sen de kt
huylarn bozguna uratarak gster. Nefs-i emmarenin kalesine hcum et. Kapsn kopar... Ciha
d- ekber sevab kazan.

1245 Yahut u dikeni gl fidan haline getir. Yani gl fidan ile ala. Kt
huyunun ateini dostun nru haline sok.

Bylece dostun nru, sendeki ehvet ateini sndrsn; onunla bulumak


senin dikenlerini gl bahesi haline getirsin.

Sen cehenneme benziyorsun, mrid ise mmindir. Bir mminde atei


sndrmek imkan vardr.

Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.) efendimiz cehennemden bahsederken


buyurdu ki: "Cehennem, korkusundan mmine yalvarr da der ki:

'Padiahm, benden abuk ge git ki, senin nrun benim nrm, ateimi
sndrecek.'"

1250 u halde; atei yok eden mminin nurudur. nk bir eyi, zttndan
baka bir eyle gidermek imkanszdr.

Adalet gn olan kyamette nr (=ate) nrun zttdr. nk nar kahrdan


meydana gelmitir. Nur ise Hakkn lutfundan, kereminden yaratlmtr.

Eer sen narn errini gidermek istiyorsan, atein gnlne Hakkn rahmet
suyunu dk.

356

O rahmet suyunun kayna mmindir. Ab- hayat ise; ihsan ve iyilik


sahibinin tertemiz olan rhudur. 399

399 hsan nedir? Ve muhsin kimdir? ou zaman iyilik anlamna kullandmz ihsan kelimesinin
lgat manas: Bir
eyi iyi ve gzel yapmaktr. Bir hadiste yle buymlmutur: "hsan senin Allah'a, onu gryorm
u gibi ibadet etmendir. Eer
sen onu gremiyorsan, o seni grmektedir." Cenab- Hakk' gryormu gibi zevkle, huu ile iba
det eden, namazn ihlas ile
klan, orucunu riyasz tutan mmin de muhsindir.

Senin nefsin o tertemiz olan mminden kaar. nk sen, ate tabiatlsn, o


ise rmak suyu gibidir.

1255 Atei su sndrd iin, ate sudan kacdr.

Senin duygun, dncen hep atetendir. eyhin, mridin duygusu,


dncesi ise; o latif, o ho nrdandr.

Mridin nru suyu, atee damla damla dtke, ateten cz, cz ses kar.

O czladka sen ona: "Derde bat, l geber!" de de u cehennem gibi olan


nefsin souun.

Souun da, nefsinin atei senin rhunun gl bahesini yakmasn. Adaletini,


ihsann yok etmesin.

1260 Nefsinin atei sndkten sonra, gnl bahesine ne ekersen biter.


Laleler, ak gller, gzel kokulu marsimalar yetiir.

Yine anayoldan (yani konudan) ayrldk. Hocam konuya gel, bahsimiz


nerede idi?

unu anlatyorduk: "Ey haseti kii! Eein topal, varacan yer ise uzaktr.
abuk ol, tvbe ve istifar yarma brakma!

Yl geti, ekin vakti de deil, sende ise yz karalndan, kt amellerden


baka bir ey yoktur.

Beden aacnn kkne kurt dt. Onu skp atee atmak, kulluk ederek,
iyi iler yaparak onu ldrmek gerek.

Akln bana al; mr gnei batmak zere!

1265 Kendine gel ey yolcu! Kendine gel! Akam oldu; mr gnei batmak

zere...

357

Gcn kuvvetin varken; u iki gnceizde olsun cmertlikte bulun, iyi iler

yap...

Elde kalan bu kadarck tohumu, yani mrnn geriye kalan son senelerini
iyi ek, iyi harca da; u iki nefeslik mrden uzun bir mr elde edesin...

ok kymetli olan bu mr kandili snmeden akln bana al da, fitilini


dzelt, abucak yan koy, yani iyi iler yaparak son gnlerini amel ve ibadetle
geir, gnl kandilini uyandr.

Akln bana al da; bu ii yarna brakma. Nice yarnlar geldi geti. Hemen

tvbe ve istifar ile ie bala ki, ekin mevsimi, iyilik gnleri bsbtn gemesin.

1265 dm dinle, beden gl bir badr. Bizi iyilikten alkor. Hakk


yolunda sana engel olur. Yenilemek, kendini tamir etmek istiyorsan, eskiyi kar at;
bedene ait isteklerden vazge; ruhan zevkleri, mnevi heyecanlar ara.

Dedikodulardan, manasz szlerden dilini tut. Paran varsa, onlar yoksullara


vermek iin avucunu a. Beden hasisliinden vazge, cmertlii ortaya koy.

ehvetleri, nefsin istedii ve zevkli bulduu eyleri terk etmek de, bir eit
cmertliktir. ehvete yakasn kaptran, ehvete dalan kimse bir daha kurtulamaz.

Cmertlik, cennet selvisinin bir daldr. Byle bir dal elden karana
yazklar olsun. 400

m Aziz Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadislerinde yle buyurmutur: "Cmertlik cennet aalarnd
an bir aatr,
dallan dnyaya eilip yaylmtr. Kim o aacn bir dalma yaprsa, o dal, yapan cennete g
trr." Feyzu'l-Kadir, c. VI s.
158. Hz. Mevlna bu beyitlerinde bu hadise iarette bulunmutur.

Nefsin isteklerini terketmek, sapasalam bir kulptur. Bu kulp rhu gklere


eker karr. 401

401 Bakara Sflresi'nin 256. ayetine iaret ediyor.

1275 Ey doru yolda olan kii! Cmertlik dal, seni ycelere eke eke
aslna gtrr.

Ey Hakk k! Sen gzellik Ysuf usun. Bu dnya da bir kuyu gibidir.


Allah'n takdirine ikyet etmeden boyun emek, sabretmek ise seni kuyudan
karacak, kurtaracak iptir.

358

Ey dnya kuyusuna dm olan Ysuf! p uzand, onu iki elinle skca tut.

pten gafil olma ve yakalamken brakma; nk mr tkendi, akam oldu.

Allah'a hamd olsun ki; bu ipi sarkttlar. Fazl, keremi, rahmet ve mafireti
birlikte ihsan ettiler.

Bu ipe yap da, yeni bir can lemi gr. O lem de kirlenmemi, fesada
uramam ruhlar lemidir. O lem, ehline apak; ehli olmayana da gizlidir.

1280 Bu yokluk lemi, yani evveli ve sonu yok olan bu dnya, var gibi grnmekte; gerekten de var olan, sonsuz olan br lem ise yok gibi grnmekte,
gizli bulunmaktadr.

Hakk nru deniz gibidir, duygu ise bir i tanesidir.

Rzgr estike topraktan toz kaldrr. Toz toprak grnr de rzgr


grnmez. Rzgr ii ters gsterir ve tozu topra kendisine perde eder.

yapyormu gibi grnen toz, hakikatte isizdir. Meyveye gre kabuk


gibidir. Gizli olan ve tozu kaldrp savuran rzgr ise, asl ii yapandr. Meyvenin ii
ve z odur.

Toz rzgrn elinde bir alete benzer. Sen asl rzgr yce bil, onun yce
yaratll olduunu anla.

Topraktan yaratlm olan ba gznn bak topraa der. Rzgr gren


gz ise, bir baka eit gzdr.

1285 At at bilir, nk at atn cinsidir, atn yrdr. Binicinin hallerini de


yine binici bilir.

Duygu gz, yani bu ba gz at gibidir. Binici ise Hakk"n nurudur. Zaten

binici olmazsa at bir ie yaramaz.

yle ise at terbiye et. Onun kt huylarn gider. Yoksa padiah o at


istemez.

Padiahn gz, atn gzne klavuzluk eder. Padiahn gz olmadka atn


gz arr kalr.

Atlarn gzleri ottan, otlaktan, yeil ayrlardan baka bir ey grmez.


Nereye arrsan ar; "Hayr gelemem, niin geleyim?" der.

359

1290 Allah'm hidayet nru, gzdeki duygu nurunu aydnlatnca, can Hakka
doru ynelir.

Binicisi olmaynca at, yol almay ne bilir? Anayolu, hidayet yolunu


bulabilmek iin padiah gerektir. 402

402 Bu beyitlerde geen at nefsan arzulan, hayvani rhu; yeillikler, otlaklar dnya nimetler
ini; padiah da kmil
insan gstermektedir.

Ey Hakk k! Sen Hakkn nrunun aydnlatt sa duyuya ynel, o 1


tzelim nr gerek duygunun dostudur.

Sa duyuyu, duygu nrunu Hakkn nru ssler: Bu da "nur stne or"

olur. 403

403 "Abdest stne abdest almak, nr stne nr olur." eklindeki bir hadse iaret edilmitir
. Rivayete gre bir
mslman; dnyada ne kadar ok abdest almsa kyamet gnndeki nru; o kadar fazla, o derece
parlak olacaktr.

Hsn nru, duygu nru insan toprak ynne eker. Hakkn nru ise onu
ycelere, mn lemine doru gtrr.

1295 nk duygularla idrak ettiimiz lem, yani stnde yaadmz bu


dnya, ok aalk bir dnyadr. Hakkn nru deniz gibidir. Duygu ise i tanesine
benzer.

Fakat hsn nrunu aydnlatan Hakk nru, gizlidir. Gzle grnmez.


Aydnlatt kiinin iyi hareketleri, gzel szleri ile belli olur.

Varlklar bize gsteren u ba gzmzn youn ve ar olan nru bile,


gzlerin karasnda gizlidir.

Ba gzndeki duygu nrunu gznle grmediin halde; iman nrunu, dn


nrunu gznle nasl grebilirsin?

Duygu nuru, bu younluu ile yine de gizli kalr da, ok saf ve tertemiz olan
ilah nr nasl gizli kalmaz?

Bu cihan ilah kudretin nnde bir saman pne

benzer.

1300 Bu dnya gayb rzgrnn yani ilah kudretin nnde bir saman
pne benzer, tamamyla cizdir. Allah'n dilei...

360

...onu bazen ykseltir, bazen alaltr. Bazen salam, bazen krk dkk halde
bulundurur.

Bazen onu saa, bazen sola gtrr. Bazen onu gl bahesi haline kor.
Bazen de diken haline kor.

El gizlidir, fakat onun kulland kalem meydanda yaz yazmaktadr. At


dnp dolamakta, koup durmakta; onu idare eden binici grnmemektedir.

Sen u uup giden oka bak. Meydanda grnyor ama onu frlatan yay gizli.
Canlar bedenlerle ilgili olduklar, bedenleri canlandrdklar iin etkileri ile
meydanda, fakat canlara can veren, canlarn can olan Allah gizli.

1305 Oku krmaya kalkma, nk o ok padiahn okudur. Senin bildiin


yaydan atlmamtr. Her eyi bilenin, her eyi anlayann yayndan frlatlmtr.

Allah "Attn zaman sen atmadn." diye buyurdu. Allah'n ii btn ilerin
nndedir. Btn ilerden ileridir. 404

404 Enfal Sresi'nin 17. ayetine iaret vardr.

Sen oku krma, kendi fkeni, kzgnln kr. nk fke gz, st sana
kan gibi gsterir.

Kaderin gerei sana atlan oku krmak yle dursun, p de padiaha gtr. O
kanlara bulanm, senin kannla slanm oku padiaha ilet.

Grnen, ortada olan madd lem acze dmtr, baldr, zayftr. Halbuki
grnmeyen mn lemi pek gldr. Pek stndr.

1310 Biz, tuzaa tutulmu avlarz. Bu eit tuza kim kurmutur? Biz
evgenin topuyuz; evgeni vuran nerdedir?

Bu yrtan, diken terzi nerede? fleyip bu atei yakan, yandran nerede?

Cenab- Hakk dilerse bir an iinde bir siddki kfir ediverir. Ve yine bir an
iinde bir dinsizi bir zahid derecesine karr. 405

405 Bu beyitlerde "dirilten, ldren, hidayete sevk eden, dalalete sapkla dren" gibi All
ah'n gzel isimlerinin
tecelllerine iaretler var.

Bu yzdendir ki; ihlas sahibi, yani z temiz kii, varlndan, benliinden


tamamyla kurtulmadka, nefsin tuzana dmek tehlikesindedir.

361

z temiz kii Hakk yolunda yrmektedir. Fakat yolda nefs, eytan,


yolkesici haydutlar sayszdr. Byle bir yolculukta ancak Allah'n emanna, yani
Hakkn lutf ve ihsanna nail olanlar kurtulabilir. 406

406 Allah'n makbul kullar arasnda "muhlis", bir de "muhlas" denilen kiiler vardr. Muhlisl
er ihlas sahibi, z temiz
kiiler olup, bunlar ibadetlerim desinler iin, gsteri iin yapmazlar. Hulus ile Allah rzas
iin yaparlar. Bunlar iyi insanlardr.
Ama nefsin tesirinden kendilerini tamamyla kurtaramamlardr. Muhlaslar ise kendi varlklar
ndan kurtulmular, tamamyla
Hakk'a teslim olmulardr, ite bunlar Allah'n inayeti ile eytann etkisinden yakalarn sy
rmlardr. ad Sresi'nin 82. ve 83.
ayetlerinde bu hal belirtilmitir: "blis; 'Senin kudretine and olsun ki, onlardan, sana iten
bal olan kullarn bir yana, hepsini
azdracam' dedi".

1315 Kalp aynas, masiva pasndan yani dnya sevgisinden tamamyla


temizlenmemi kiinin de z temizdir, muhlistir. Ama tevhid kuunu henz
yakalayamamtr. Onu avlamak iin uramaktadr.

Allah'n lutfu ile kt huylarndan kurtulan, gnahlarndan arnan z temiz


kii, "Eman bulu yerine varr." dileine ular. Muhlas (=kurtulmu, halas bulmu)
olur.

Hi bir ayna yoktur ki, ayna olduktan sonra tekrar demir haline gelsin. Hi
bir ekmek yoktur ki yeniden harmandaki buday tanesi ekline donsun. 407

407 Sf kemal mertebesine erince, artk nefsan dklklerden, hayvani dncelerden kurtulu
r. Allah'n inayeti ile

insanlktan hayvanla dnmez. Yani beka mertebesine ykselen, fenadan kurtulmutur. Ksaca be
kadan fenaya dn yoktur.

Hi bir zm artk koruk olmaz. Hi bir olgun meyve de yeniden turfanda


haline dnemez.

Ey Hakk yolcusu! Sen de bu yolda iyice pi, olgunla da bozulmaktan


kurtul. Seyyid Burhaneddin Tirmiz gibi nr ol. 408

408 Seyyid Burhaneddin Tirmiz, Hz. Mevlna'nn babasnn halfesi idi. Bilindii gibi Mevlevi
tarikati Mevlna'dan
sonra kurulmutur. Mevlna'nn babas Sultan'l-ulema Bahaeddin Veled hazretleri, Necmeddin K
bra hazretlerinin yolunda,
yani Kbreviyye tarikatinde olup Necmeddin Kbra halfelerindendi. Sultan'l-ulema Anadolu'ya
g ettii srada halfesi
Seyyid Burhaneddin'i arkta irada memur etmiti. Sultan'l-ulema hicri 628 (1230)'da Konya'da
vefat edince, Seyyid Burhaneddin gnl yolu ile eyhinin vefatm haber alm, eyhinin olunu yani Mevlana'y manen terb
iye etmek iin Konya'ya
gelmiti. On sene kadar Mevlna'ya eyhlik etti. Ve hilafet verdi. Sonra Kayseri'ye gitti. 124
0 senesinde orada vefat etti. Trbesi
Kayseri'dedir. Konya'da iken ems-i Tebrizi'nin geleceini bildii ve haber verdii iin Kayse
ri halk kendisini Seyyid-i Srdan
(=srlar bilen seyyid) diye yadederler.

362

1320 Kendinden, kendi benliinden kurtulunca, tamamyla Tirmiz gibi


burhan (=kamil insan rnei, bilge) kesilirsin. Kul yok olunca sultan olur. Yani insan
kulluktan kurtulunca sultanlk derecesine erer.

Kendinden kurtulmak nasl olur? Bunu apak grmek istiyorsan eyh


Selahaddin'e bak ki onun feyizli nazar gzleri at. Hakikati gsterdi. 409

409 eyh Selahaddin Konyal idi ve Konya'da kuyumculukla meguld. Bu sebeple kendisi; altn v
araklan dken
anlamna gelen "Zergub" ve "Zerger" diye anlr. Seyyid Burhaneddin Konya'y ereflendirince o
na intisap etmiti. Bu sebeple

Hz. Mevlna'nn "prda", yani ayn eyhe bal tarikat dostu idi. Seyyid Burhaneddin'in vefa
tndan sonra Hz. Mevlna'nn hem
dervii hem de halfesi olmutu. Mevlna'nn olu Sultan Veled'e kzm verdii iin. Mevlna'n
n akrabas olmak erefine
ermiti. mm yani okur-yazar deildi. Fakat rifj hal sahibi, gnl ehli, kmil bir insan idi
. Bu yzdendir ki Mevlna ems-i
Tebriz'den sonra onu gnl dostu ve mahremi yapmt. Hatta kendisine vekil tayin etmiti. Ba
ta olu Sultan Veled olduu
halde Mevlna'ya bal herkes Selahaddin'i eyh tanyor, ona tab oluyorlard. Mevlna'ya on y
l vekalet ettikten sonra 662
(1264)'de vefat etti. Mevlna trbesinde Sultan'l-ulema'nn sol yannda yatmaktadr.

lah nrla aydnlanan her gz, yokluu, yokluun srlarn onun gznden,
onun yznden grd.

Zaten gerek eyh, Hakk gibi aletsiz iler grr. Mridlere sz sylemeden
dersler verir. 410

410 Bu beytin aslnda geen "eyh-i Fa'al" terkibini "faal bir eyh" olarak manalandrrsak, o
zaman beyti u ekilde
anlayabiliriz; "Selahaddin, Hud suresinin 115. ayetinde beyan buyrulduu zere, Cenab- Hakk g
ibi her an ite, her an vazifede
bir eyh idi. Mridlere sz sylemeden dersler verirdi." Dorusunu Allah bilir.

Gnl eyhin elinde mum gibi yumuaktr. O gnle bazen ayp damgas
vurur. Bazen de eref damgas basar.

Gnl dalarnda duyulan bu ses kimin sesidir?

Gnl dalarmzda duyulan bu sesler, bu ilah feryadlar kimin sesidir?


Kimin feryaddr? Ne yazk ki gnl dalarnda bu heyecanl ses her zaman
duyulmaz; gnl dalar bazen bu seslerle dopdolu, bazen de bombotur.

Kmil insan her nerede olursa olsun hikmet sahibidir, stattr. Onun
mbarek sesi gnl danda her zaman duyulsun, eksik olmasn...

363

Da vardr ki sesi iki kat artrr, da vardr ki yz kat artrr. 411

411 Da, Hakk yolunda yryen dervii, Hakk km temsil etmektedir. Gerekten de Hakk yolund
a yryen baz
kiiler, vardr ki; mridlerden iitmi olduklar szlerin manasn, sadece daa aks eden ses
gibi tekrar eder dururlar. Onlarn
kabiliyetleri o kadardr. Baz Hakk klar da vardr ki; duyduklar szleri, hikmetleri ile
rine sindirirler. O szlerden trl trl
manalar karrlar. Ruhlarnda mnev heyecanl yanklar meydana gelir de, bakalarnn duymad
klar ruhan zevkler duyarlar.

1330 Da kendine aks eden o ses ve szden etkilenir de, kayalarnn


kalbinden yzbinlerce saf sular, kaynaklar szdrr.

O ilah lutf ve ihsan dadan ayrlnca, uzaklanca dadaki su kaynaklar kan


kesilirler.

stn, kutlu, mnevi bir padiah olan Hz. Ms'nn pabucunu pt iin
Tr- Sina batan baa la'l olmutu.

Hz. Ms'nn feyzi ile Tr Da'nn btn czleri canland, aklland. Ey


insanlar! Bizler tatan da daha aa myz ki, vellerin feyzini kabul edemiyor, ondan
yararlanmyoruz?

Dalarda talarn kalbinden sular fkrr da, stn bir varlk olan insann
rhundan bir kaynak kaynayp comaz, bedeni de yeiller giyen ruhanlerden olmaz
m? 412

412 Bedenin yeiller giyinen ruhanlerden olmas, insan bedeninin ruhan varlklar, yani melek
ler gibi hi gnah
ilemez, masum bir hal almasdr.

1335 Mnev heyecandan, rhan zevkten mahrum kalan o bedende, ne

yaratana kar bir zlem vardr, ne de ezelde rhuna sunulan vahdet skisinin
arabnn safas ve neesi mevcuttur.

Benlik ve nefsaniyet dan, kazma ile, klnk ile yerinden skp atacak bir
hamiyyet, bir gayret nerede?

Byle yaplacak olursa, belki onun czlerine bir mn aynn nru der.
Belki ay ona yol gsterir.

Kyamet gnnde dalar yerinden sklecek, senin de bir davrann ne


vakit bu lutfu gsterecek ve mnev kyamet koparacak da benlik dan parampara
olacak, halla pamuu gibi atlacak?

Bu davrann, bu silkinmen o kyametten nasl olur da aa olur? O


kyamet yaradr. Bu kyamet merheme benzer. 413

413 Dalarn yerinden sklecei, pamuk gibi atlaca (Nebe Sresi 20) kyamet, dehet, korku
, mitsizlik, gaflet,
bilgisizlik ifade eder. O kyamet ehli; hasret, pimanlk, perianlk iindedir. Halbuki mnev
kyamette; Allah'a kavumak
midi, nee vardr. Bu merhemi, yani mnev kyameti grenler, teki kyametin dehetinden, ko
rkusundan emindirler. Cenab-
Hakk Kur'an- Kerm'de; "Onlar iin korku ve mahzun olma yoktur." diye buyurmutur.

364

1340 Kim bu merhemi grd ise, yaradan emindir. Bu gzellii gren her
kt kii ihsan sahibi olur.

Ne mutlu o irkine ki bu gzele e olur. Vay o gl yzlye ki, k gibi souk


bir kiiye dosttur. 414

414 irkinliklerle, ktlklerle, hakszlk ve zulmle dolu olan bu dnyada, mnev kurtuluu,
mnev gzellikleri
gren kii, ne kadar mutludur. Rhan gzellikleri gremeyen, mnev zevklerden, ilah aktan,
imandan nasibini almayan,
dnyann madd gzelliklerine taklp kalan ve fan gzelliklerin arkasnda koan kii de ne t
alihsiz kiidir.

Cansz ekmek cana e olunca dirilir. Cann ta kendisi olur.

Kapkara odun atee e olunca karanl gider. Batan baa nr olur.

lm bir eek bir tuzlaya dse, eeklii ve lelii kalmaz.

Vahdet kpnn rengi Allah boyasdr.

1345 Vahdet kpnn rengi Allah boyasdr. Btn sanatlar; her ey o kpte
bir renge boyanr. 415

415 Allah madd bir varlk deildir ki haa onun bir boyas olsun. Bu tabir Bakara Sresi'nin
138. yetinde ifade
buyrulmutur. Allah rengi, Allah'n verdii renk baz tefsircilere gre imandr, mslmanlkt
r. Mminin tam manasyla Kur'an
ahlakyla ahlaklanmasdr.

Bir Hakk k o kpe dse de sen ona; "Kalk, kpten k." desen,
neesinden der ki: "Beni knama; ben kp oldum." 416

""Tevhd mertebesine eren bir kiiye "Bu makamdan ayrl!" denilse, o oradan o kadar ok zevk d
uymaktadr ki, o
nee ile "Ben yabanc deilim, hatta ben kp oldum, ben kpten ibaretim." der.

"Ben kpm" demek; "Ene' 1 -Hakk" (=Ben Hakkm) demektir. Demir


demirdir, ama ate rengine girmitir; o renge boyanmtr. 417

417 Ariflerden birisi; "Allah adamlar, yani ermi kiiler Allah olmazlar, fakat Allah'tan da
ayr deillerdir." demitir.
Gerekten de ilah tecellye mazhar olan Hakk yolcusu, demir gibi olan madd varln ilah p
otada yakar. Kpkrmz ate
haline gelir, ite o zaman Hakk knn dilinden Hallac- Mansur hazretleri gibi "Ene' 1 -Hak
k" (=Ben Hakk'm) szleri kar. Bu

hal atee sokulmu ve kpkrmz bir hal alm olan bir demir parasnn "Ben ateim." demesin
e benzer. Bu halin devam
mddetince o "Ben ateim." demekte hakldr. nk atein rengini ve yakcln almtr. Fa
kat bu hali geince, yani o ateten
knca, onun demirlii belirir.

Demirin rengi, atein renginde yok olmutur. Susmu gibi grnr ama hal
dili ile atelikten dem vurmaktadr. Yani "Ben ateim" demektedir.

365

Madenden kan ate de kpkrmz olunca dilsiz, dudaksz; "Ben ateim."


diye sylenir.

1350 O, atein renginden, atein huyundan alevlenmi; ihtiam, ululuk


peyd etmi; bu yzden de "Ben ateim, ben ateim." demeye balamtr.

"Ben ateim." der. "phen varsa; ate olmadm sanyorsan, bir dene;
elini bana dokundur."

"Ben ateim; phe ediyorsan bir an iin yzn yzme koyuver."

nsan da Allah'n nuru ile nrlanrsa, Hakk'n sekini olur da melekler ona
secde ederler.

O yalnz meleklerin secde ettikleri kii olarak kalmaz. Melekler gibi


pheden, isyandan, azgnlktan kurtulan insanlar da onun nnde sayg ile eilirler.

1355 Ate nedir? Demir nedir? Dilini tut; bu benzetmeyi yapann sakalna

glme.

Hakikat denizi

Ayan denize atma, pek o kadar da denizden bahsetme. Hakikat denizi ok


genitir. Anlatlacak gibi deildir. Bu konuya girme. Sen deniz kysnda susarak
otur. Onun bykl karsnda hayranlkla dudan sr.

Benim gibi yzlerce kii denizin geniliine, dalgalarnn dehetine


dayanamaz. Ama ben denize sabredemiyorum. Ona dalp boulmaktan
korkmuyorum. nk onda boulmak, sonsuzlua kavumaktr. Hakk'ta yok
olmaktr.

Benim canm da, aklm da o denize feda olsun. nk benim canmn da,
aklmn da kan bahasn yani ebed hayatn o hakikat denizi verdi.

Ayan Hakk yolunda yrmeye devam ettii mddete ben o denizde


yrrm. Yrme gcm kalmaynca da su kular gibi denize dalarm.

1360 Sevgilinin huzurunda bulunup da akn etkisi ile arszlk eden,


terbiyesizce konuan, elbette huzurda bulunmayandan daha tali'lidir; daha hotur.
Sevgilinin evinin kaps stndeki halka eri de olsa deerlidir, nk onun kapsnn
halkasdr.

366

Gnl havuzundan hakikat denizine gizli bir yol

vardr

Ey bedeni kirli olan kii! Sen havuzun etrafnda dnp dolayorsun, ama
insan havuzun dnda iken nasl temizlenebilir?

Maddeten temiz olan kii mn havuzundan uzak derse kendini mnen


temizleyemez. D yz temiz olmakla beraber batn, z kirli kalr.

Bu mn havuzunun temizliinin haddi, snr yoktur. Bedenlerin temizlii


ise az bir eydir, insan bedenini kolayca temizleyebilir. Ama gnl temizlii o kadar
kolay bir ey deildir.

Aslnda gnl, gizli bir mn havuzudur. Bu mn havuzundan vahdet


denizine gizli bir yol vardr.

1365 Ey kendine gvenen; "Kalbim gnlm temizdir." diyen kii, senin


kalbinin gerekten temizlenmesi iin bir velnin kalbi havuzundan, yahut hakikat
denizinden yardm ister. O ilah yardm olmasa, parann says harcandka azald
gibi, senin mahdud olan temizliin de kirlenir.

Gnaha batm, kirlenmi, pislenmi kiiye, su, hal dili ile; "Ey kirli kii ko
bana gel!" der. Gnahkr da; "Ben sudan utanr, yani mritten utanrm. O benim
kirliliimi kefeder." cevabn verir.

Su der ki: "Seni utandran o kirlilik, o gnah bensiz nasl gider? Ben
olmadan u pislik nasl temizlenir?"

Kirlenmi, pislenmi adam sudan gizlenirse; "Utanmak, imana engel olur."


sz gerekleir. 418

418 "Haya imandan gelir.", "Haya ile iman kardetir, birbirinden ayrlamazlar." diye hadisler
var. Bu haya, gnaha
girmekten utanmak ve Allah'n sevgisini kaybetmekten korkmaktr. Yoksa gnahlarm anlalacak
diye halktan ekinmek
deildir. Yani insan halktan deil, Hakk'tan korkmaldr. Kendi nefsinden, kendinde bulunandan
utanmak gerekir. Namk
Kemal'in dedii gibi "Utanmaz kendi nefsinden de, ar eyler melametten."

Mevlana Dvan- Kebr'de bir beyitte; "Eer sen akn k isen ve gerek ak aryorsan, kes
kin haneri al, hayann
boazn kes." diye buyurmutur.

Gnl ten havuzunun dibinde biriken gnah amurlarna buland. Kirlendi

ama ten, gnller havuzunun suyuyla, yani mridin feyzi ile temizlendi, arnd.

1370 Ey oul! Gnl havuzunun evresinde dola. Fakat sen sen ol da, ten
havuzunun dibinde amura saplanp kalma.

367

Beden denizi ile gnl denizi birbirine bitiiktir. Fakat aralarnda bir berzah
vardr. Birbirlerine karmazlar. 419

419 "Cenab- Hakk biri tatl, br ac iki denizi aktt. O iki deniz birbirine ulat. Arala
rnda bir mani var, engel var.
Birbirine karmazlar." (Rahman Sresi 55/19-20). Suflere gre bu iki deniz misali ile; nr e
hli ve nar ehli murad edilmitir.
Mevlna bu beytinde beden denizi ile gnl denizinin ayn tende bulunduklar halde birbirlerin
e karmadklarn ifade
buyuruyor. Daha dorusu; dnya zevkleri iin rpman beden denizi ile ilah duygularla, mnevi
heyecanlarla dalgalanan gnl
denizinin bir tende yaadklar halde, birbirlerine karmadklarn anlatmak istiyor.

ster doru ol, ister eri; gnl havuzuna doru ko, geri gitme.

Padiahlarn huzurunda can tehlikesi var. Ama himmetleri yce kiiler, can
korkusu yznden padiahtan ayrlmazlar.

Bir de padiah ekerden de tatl olursa, cann tatlla gitmesi daha da

hotur.

Hakk kmn gnl, iinde ak atei yanan bir ocak

gibidir.

1375 Ey beni knayan, k olduum iin ayplayan kii! Sa ol, var ol. Ey
salk, esenlik arayan! Beni kendi halime brak.

Benim canm ocaktr. Atele aras hotur. Atele mutludur. Zaten bir ocak
iin ate yurdu olmak kadar erefli bir ey yoktur.

Byle olduu iindir ki; Hakk knn ocak gibi gnlnde ak atei yanmas
gerekir. Bu yantaki mutluluu gremeyen, ilah atele yanmann zevkine
varamayan kimsenin gnl ak oca olamaz. 420

420 Ak bir atetir. Gnl ise o atein ocadr. Ak atei, madd unsurlar, bizi hakikatten
alkoyan arzular yakar,
yandm; bizi manen temizler. Zaten gnlnde ak atei olmayan kii bir l gibidir. Nitekim me
vlev airlerinden Fasih
Dede'nin u beyti bu hakikati ifade etmektedir:

"Bir sinede kim nar- muhabbet eseri yok

Zulmettedir ol nr- Huda'dan haberi yok."

Azkszlk az, yani alk sana mnev azk olunca ebed olan can bulursun da, lmden kurtulursun. 421

421 nsan yaamak iin gdaya muhtatr. Fakat itidal iin de yemek gerekir. Hatta gda ne kad
ar az alnrsa, rh o
kadar kuvvetlenir. Hatta gdaszlk, yani az yemek, ok oru tutmak mnev bir gda halini al
r. Nice Hakk klar vardr ki
gdaszlkla gdalanmlardr. Mevlna Mesnev'nin V. cildinin 2831 numaral beyitinde yle b
uyurur: "Alk zahmeti btn
illetlerden daha iyidir. Hele alkta yzlerce fayda, yzlerce hner olursa... Kendine gel, a
lk ilalarn padiahdr. Al canla
bala kabul et. Onu sakn hor grme."

368

Gam ve keder sana fazlaca nee vermeye balaynca, can baheni gller,
suzanlar kaplar. 422

422 Arif insan baa gelen belalar, gam ve kederi Hakk'n bir cilvesi olarak kabul eder de, i
kyet yle dursun ondan
memnun olur. Nee duyarsa, ruhunda bir huzur peyda olur. nk bir hadiste: "En ok zdrap e
kenler, gam ve kedere mbtela
olanlar, Hakk'n sevgili kullardr" buyrulmutur. Bu yzdendir ki; Fuzul bir beytinde Allah'
a yalvaran Mecnun azndan yle
mnacatta bulunur:

"Az eyleme inayetini ehl-i dertten,


Yani ki ok belalara kl mbtela beni."

1380 Bakalarnn korktuklar eyler sana emnlik, huzur verir; su kuu denizde kuvvet bulur. Tavuk ise ciz ve zayftr.

Ey hekim! Ben yine ak delisi oldum. Ey sevgili! Ben tekrar kara sevdalara
daldm. 423

423 Bu beytin aslnda "tabib" ve "habib" kelimeleri gemektedir. "Tabib" hekm; "habib" sevgil
i manalarna gelir. Her
ikisi ile Cenab- Hakk' kastetmektedir. Bu beyitten sonra gelen, zincir ile halkalarndan mak
sat; Hakk'n eitli ve birbirine zt
olan sfatlardr. Bilindii gibi Hakk'n bir zat vardr. Ve ok sayda ve birbirine zt anla
mda bir ok sfatlar vardr. Tahir'lMevlev merhum bu konuyu aka anlalmas iin yle bir misalle izah ediyor: "Ahmed Efendi
isminde lim, air, katip ve
fen adam bir zat dnelim. Ahmed Efendi'nin kendisi onun zatdr. Alimlii, irlii, ktipl
ii fen adam oluu onun eitli
sfatlardr. Grnyor ki; Ahmed Efendi bir zat olduu halde, lim, ir, ktip fen adam olm
as dolaysyla eitli sfat
sahibidir. Cenab- Hakk da byledir. "De ki Allah birdir." ile iaret edilen, Hakk'n kutsal z
atnn birliidir. (- A -'l-J A l- A ') diye
saylan Hakk'n gzel isimleri eitlidir. Kur'an'da ve hadislerde Cenab- Allah'n gzel isim
leri, yani "esma-i hsna"s 99
kadardr. Bunlar Allah'n sfatlardr. Halbuki Allah'n sfatlar sonsuzdur. Yani 99'dan ibar
et deildir. Hz. Mevlna burada
"tabib" ve "habib" diye; "esma-i hsna"da bulunmayan iki sfatla hitap ediyor. Ve "Senin zinci
rinin, sfatlarnn her halkas, ayr
ayr fen ve marifet sahibidir." diyor.

Senin gibi hnerli hekimin ak delisine vurduu zincirin her halkas bir
baka eit delilik verir.

Her halkann etkisi baka trldr. Baka hnerleri vardr. Bu yzdendir ki,
benim iin her an bir baka eit delilik vardr.

Demek ki; "Delilikler hnerlermi, fenlermi." atasz doru imi. Hele


insan, an kudreti pek byk Allah'n zincirine balandktan sonra, saylmayacak
kadar eit delilikler yapar.

1385 Hakk'n eitli tecelllerini mahede etmek bendeki akl balarn yle
kopard ki, akll geinen deliler bana t vermeye balad.

369

Znnn- Msr
-Allah'n rahmeti onun zerine olsun-hazretlerinin
hatrn sormak iin dostlarnn tmarhneye gelmeleri

Bu eit delilik Znnn-i Msr'nin de bana geldi. Onda da yeni yeni


cokunluklar, yeni yeni cezbeler grlmekte idi.

yle couyordu ki, bu cokunluk gkleri bile ayor, Znnn- Msr'nin bu


halinden gklerin bile cierleri szlyordu.

Ey zavall faydasz kii! Akln bana al da sen kendi heyecann, kendi


cokunluunu tertemiz kiilerin, Allah dostlarnn cokunluu ile bir tutma.

Halk o velnin cokunluuna dayanamyordu. Onun ak atei halkn sakaln


tututuruyordu.

1390 Halkn sakalna ate dnce, yani halk onun cezbe haliyle syledii
szlerden etkilenince, onu tuttular baladlar. Zindana attlar.

Halk sylenilen szleri akllar almad iin skr, kzar, fkelenirlerse de


akn dizginini ekip onu yoldan alkoymaya imkan yoktur.

Znnn gibi mn padiahlar halk rktmekten ekinmiler, onlarn


zulmnden can korkusuna dmlerdir. nk halk krdr, mn padiahlarnn ise
nian, izi yoktur.

Hkm, buyruk anlaysz, bilgisiz kiilerin elinde bulununca, elbette


Znnn zindana atlr.

1430 Dostlar Znnn'un delirdii ve zindana gtrldn duydular.


Dncelere daldlar. Bu hususta konuup durumu yerinde grmek iin zindana
gittiler. Dediler ki: "Acaba..

Bu ii mahsus mu yapyor? Yoksa bunun bir hikmeti mi var? O bu dnin bir


kblesi, bir ayeti gibidir.

Ona delilik damgas vurulsun, yani o deli olsun, buna imkan var m? Byle
bir hal, onun deniz gibi hududsuz olan aklndan uzak m uzak.

Allah saklasn, haa delilik, hastalk bulutu onun ay gibi parlak olan akln
rtemez. Bu hal onun olgunluundan uzaktr.

O halkn errinden tmarhaneye girdi. O aklllardan utand da kendini deli


gsterdi.

370

1435 O bedene tapan, kokmu sersem akln dncelerinden bkt, usand da


mahsus deli grnd, tmarhneye gitti.

Ve onlara dedi ki: "Beni skca balayn, kz kuyruundan yaplan kam


ile bama, srtma vurun. Fakat neden tmarhneye geldi? diye bu iin sebebini
aratrmayn.

Ey gvenilir dostlar! Tmarhneye neden geldiimi aratrmayn, bana

kam ile vurun da kam yaras ile Hz. Ms nn inei gibi dirileyim, hayat
bulaym. 424

424 Bu beyitte Mevlna Kur'n- Kerm'in Bakara Sresi'nin 67-73'nc yetlerinde geen yle
bir hdiseye iret
etmektedir: srailoullan arasnda birisi ldrlm, fakat katili bulunamamt. Hz. Ms onl
ara; "Bir sr kesin, o lye o
srn yni inein bir uzvu ile vurun; l dirilir, kendini kimin ldrdn syler." diye b
uyurmutu. Gerekten Ms nn
emri yerine getirilince, l adam dirildi, kendini mirs yznden kardeinin ldrdn syle
di. Kn Tefsiri'nde inei nefs
inei olarak yorumlar da, bu nefs ineinin ne temiz iler grdn, temiz iler tarlasn sr
dn, ne de ilh irfn tarlasn
suladn syler. Bu mnsyla Mevlna (gelecek 1445 numaral beyitte) bu nefs ineini, insan
n iinde gizlenen, aa kmak
iin frsat kollayan nefsn arzular ldrlrse, srlarn dirileceini, her eyin aka gr
leceini anlatr. Nefs ineini kesmenin,
varlktan, benlikten kurtulmann bir ifdesi olduunu beyn buyurur.

Kam yarasndan ho bir hle geleyim. Hz. Ms nn inei yznden


dirilen ldrlm adam gibi dirileyim. Gzel bir hle geleyim.

ldrlm adam, inein kuyruundan yaplan kam yaras yznden


dirildi. ksir srlm bakr misli hlis altn oldu.

1440 l adam srad, kalkt, srlar syledi, kendisini ldrm olan o kan
iici adamlar gsterdi.

Aka dedi ki: "Bunlar beni ldrd, o anda bunlar bana saldrd. Bunlar
bana dmanlk etti."

u etten kemikten ibret olan beden lnce, srlar bilen ruh dirilir.

Ya tabi lmle len, yahut kt huylarndan kurtularak "lmeden evvel


len kiinin ruhu", cenneti de cehennemi de grr ve btn srlar bilir.

Kanl eytanlar, insanlar avlayan tuza, hile ve dzeni grr ve gsterir.

1445 nei yni nefsi ldrmek, Hakk yolunun artdr. Bunu yapmal ki onun kuyruu yarasndan can kurtulsun.

371

nek gibi yiyip imekten baka bir ey dnmeyen nefsini, riyzet ve


mchede ile abucak ldr ki; gizli olan rhun, akl ve uur ile yeniden hayat
bulsun.

O adamlar Znnn'un yanna yaklanca Znnn onlara; "Siz kimsiniz?


Sakn ha bana yaklamayn." diye bard.

Onlar edep ve nezketle; "Bizler senin dostlarnz, buraya iimiz szlyarak,


candan hatr sormaya geldik." dediler.

Ey hnerler sahibi akl denizi naslsn? Akll olduun hlde neden kendini
deli gsteriyorsun?

1450 Klhan duman gnee nasl ular? Zmrd-i anka kuzguna nasl let

olur?

Bunun sebebini bizden gizleme, anlat, syle; biz seni seven kiileriz. Bizi
yabanc yerine koyma.

Seni sevenleri kendinden uzaklatrman, hileye ba vurarak onlar aldatman


sana yakmaz.

Ey mn pdih! Ey byk adam! Srr ortaya koy. Ey ay yzl! Yzn


bulutla rtme.

Biz seni gerekten seven kiileriz. Senin bu hlinden gnllerimiz yaraldr.


Biz bu iki dnyada da sana gnl balamz." dediler.

1455 Znnn kt szler sylemeye, svp saymaya balad. Deliler gibi


sama sapan lakrdlar etti.

Birden srad kalkt. Onlara ta yadrmaya, sopa frlatmaya balad.


Ziyaretiler yaralanma korkusundan katlar.

Onlar karken Znnn kahkaha ile gld. Ban sallad da; "Hey gidi
hey! u dostlarn dostluklarna bak." dedi.

"Dostlara bak dostlara. Nerede dostluk belirtisi? Dostlara zahmet, zdrap


can gibi tatl gelir.

Bir dosta dostun cefs nasl ar gelir? Cef ve zdrap i gibidir. Dostluk
onun kabuuna benzer.

1460 Dostluun belirtisi bellardan, fetlerden, mihnetlerden holanmak


deil midir?

Dost altn gibidir. Bel ise atee benzer. Hlis altn ate iinde saf bir hle

gelir.

372

Kmil insan
bir damla iinde gizlenmi bir gnetir.

1395 Kmil insan sadece inciye mi benzetilir? O bir damlada gizlenmi bir
deniz, bir zerreye snm bir gnetir. 425

425 Necip Fazl merhm ile'sinde bu konuya ne gzel yaklar:

"Ben ki toz kanatl bir kelebeim, Ufack gvdeme sakl Kaf da Bir zerreeiim ki ara gebeyi
m, Dev sanclarmn
budur kayna. "

Gerekten de kmil insan rnei olan Znnn hazretleri, kendini zerre


gsteren bir gneti. Ama ilh akn etkisi altnda kald da yava yava yzn at.

Btn zerreler onda yok oldu. Bu lem onun yznden "mahv"olup


kendinden geti. Sonra yine onun yznden "sahv"a, yni kendine geldi. 426

426 Hz. Znnn cezbe halinde kendinde deildi. Varl zerresinde bir gne gizlenmiti ki, o
gnein ziyasndan
btn lem mest olmutu. "Mahv"; kendini kaybetmek, det bir mnevi zevk iinde mnen yok olm
aktr. "Sahv" ise; mahv
elinden kurtulup, tekrar kendine gelmektir. Bu haller tasavvufun birer derecesidir. Mahv hli
dim devam etse, o zaman dervi
"meczb- ilh" olur. Sahva dnemez.

Fetv kalemi anlaysz bir gaddarn elinde bulununca, phesiz Mansur


draacna ekilir. 427

427 Bilindii gibi Mansur cezbeye dm, kendinden gemi ve "Ene'l-Hakk" demi. Bu yzden ha
kknda lm
fetvs verilmiti. 306 (918) hicret senesinde Badat'ta ikencelerle idm edildi.

Bu hkm srme, bu buyruk yrtme kt kiilerin elinde olunca,


peygamberlerin bile ldrlmesi gerekli olur. 428

428 Bir ok nebiler ve veller kendi milletleri, hatt yaknlar tarafndan trl trl hakare
tlere, ikencelere, saldrlara
uradklar bir gerektir. Mesnev'yi erh eden lsmil Ankarav hazretleri buyuruyor ki: "Ben
de memleketimde, yni Ankarda
halk irda alrken, bir takm bilgisiz garazkrlarm hakretlerine rnarz kalmtm. Bana
iftirda bulundular. Ve
memleketimden srdrdler. Sonra Allah bana yardm etti, kurtuldum."

1400 Yol aztm, yol yitirmi toplum; ktlklerinden, aklszlklarndan -

tr peygamberlere; "Sizin geliiniz bize uursuzluk getirdi." demilerdir." 429

429 Burada Ysin Sresi'nin 13-27. yetlerine iaretler var.

373

Ysuflar irkin kiilerin hasedinden korkarlar

1405 Ysuflar irkinlerin hasetlerinden, kskanlklarndan gizlenirler.


Gzeller de dman errinden det ate iinde yaarlar.

Yusflar kardelerinin hilesi yznden kuyu iindedirler. nk o kardeler


haset yznden Ysufu kurtlara verirler.

Haset yznden Msr Ysufunun bana neler geldi? Haset insanlarn


kalbinde pusuya yatm iri bir kurt gibidir.

ok yumuak huylu olan Ykup (a.s.) bu haset kurdundan tr Ysufun


stne titrerdi.

Zhir, gzle grlen kurt, Ysufun etrafnda dnp dolamad, fakat


kardelerinin hasedi, yaptklar ktlkler ve vicdanszlklarla kurtlar da geti.

1410 Bu haset kurdu Ysufu paralad da; "Biz onu elbiselerimizin vanna
brakm gitmitik. Onu kurt kapm." diye kardeleri tatl szlerle zr dilediler.

Yzbinlerce kurtta bu hile, bu dzen yoktur. Bu haset kurdu, sonunda rsv


olacaktr. Sen sabret.

Herkesin ktlnn cezsn grecei kymet gnnde, hasetiler phe


yok ki kurt eklinde har edileceklerdir.

Haram yiyen, gz hrsla dolu kii de o hesap gnnde domuz eklinde

grlecektir.

Zin edenlerin bedenleri, arab ienlerin de azlar pis pis kokarak


dirilecektir.

1415 Dnya'da yalnz gnl sahibi riflerin hissettikleri, gizli kalan pis
kokular maherde ortaya kacak, herkes tarafndan duyulacaktr.

nsann varl bir ormana benzer.

nsann varl bir ormana benzer. Orada iyi kt her ey bulunur.


"Ruhumdan ona frdm." yetinden haberin varsa, bu ilh nefesten feyz alyorsan,
insandan; bu kark acyip varlktan ekin. 430

430 Cenb- Hakk insan stn bir varlk olarak yaratmtr. Hi bir varla vermediini insan
a vermitir. "Ruhumdan
ona frdm. " diye buyurmutur. H Allah madd bir varlk deildir ki rrsn. O bize nurun
dan bir nr drmtr. Bize
kendi sfatlarndan, yapma, icd etme, keflerde bulunma gc vermitir. nsanda o esiz, o b
yk yaratcnn muvakkat
verilmi bir nra, bir emneti vardr. nsann bu hususu dnerek, yni kendinde Allah'n bir
emneti olduunu dnerek,
kendine ekidzen vermesi gerekmektedir. nsan hayvan deildir ki ba bo yaasn... Bu yzde
ndir ki eyh Glib merhm; "
Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen." demitir. Bir ormanda faydal, zararl, zararsz t
rl hayvan bulunduu gibi, insan
vcdunda da iyi, kt, gzel, irkin, her trl huy, dnce vardr. nsan kt huylarnn, t
opraktan yaratlm, bedene ait sfli
isteklerinin tesiri altnda kalmamaldr.

374

nsan varlnda binlerce kurt, binlerce domuz; temiz, pis, gzel, irkin
binlerce huy vardr.

nsan varlnda hangi huy stnse hkm, buyruk onundur. Bir mden
karmnda da altn bakrdan fazla ise o karm altn saylr.

Senin varlnda hangi huy stn ise, o huya sahib hayvann eklinde har
edilmen gerekmektedir.

1420 nsanda an olur kurtluk zuhr eder. Bir an olur insan ay gibi Ysuf
yzl bir gzel olur.

yilikler de, kinler de gizli bir yoldan gnllerden gnllere gider.

Hatt anlay, bilgi, hner insandan kze ve eee bile geer. 431

431 Bu beyitten nce gelen beyitte Hz. Mevlna; "yilikler de, ktlkler de, kinler de gizli
bir yolla gnllerden
gnllere gider." diye buyurmutu. Bylece insann insandan etkileneceini belirtmiti: Bu bey
itte ise; hayvann insandan
etkilendiini, onun tesiri altnda kaldn, hatta insandan kze ve eee bile anlay, bilg
i ve hner getiini haber
vermektedir. nsanlarla grp konuurken, haberimiz olmadan bir ok huylar, seziler alyor,
veriyoruz. nsan ahbaplk ettii
kiilerden bir ok huylar, davranlar renir. Bundan dolaydr ki iyi insanlarla arkada olm
aldr. nsan dim olarak grt
kimsenin, az ok tesiri altnda kalr. Bu tesir gnller arasnda bulunan ve gz ile grnmeye
n gizli bir yol vastasyla olur.
nsann hayvana bile hner ve bilgi verdiinin en canl misli sirklerde grlr. Orada hayvan
larn yaptklar insan artan
hnerler, hep insandan hayvana geen hnerler ve bilgilerdir. Arslan, kedi gibi insana boyun e
er. Fil kocaman cssesi ile
insann istediini yapar. Atlarn, geyiklerin gsterdii hnerlerin hepsi de insandan hayvana
gemi hnerlerdir.

Azgn serke at, rahvan yrmeye balar. Ay oyun oynar, kei selm verir.

nsanlardan kpee bir heves, bir arzu geer de kpek ya av avlar, yhut
oban olur koyun gder, ya da bekilik eder. Av bekler.

1425 "Ashab- kehf 'in kpeine onlardan yle bir huy geti ki, sonunda
yrd gitti, Allah' arar oldu.

nsann gnlnde zaman zaman bir baka eit huy ba gsterir. nsan bazen
eytan olur, bazen de melek. Bazen de tuzak kesilir, canavarlar.

375

Mn arslanlarnn, (vellerin) ok iyi bildikleri o hakikatler ormanndan


gnller tuzana giden gizli bir yol vardr. Gnller bu gizli yoldan mnevi zevkler
alrlar, geliirler. 432

432 Hakikatler ormanndan maksat; mn lemi, teler, ilh makamlardr ki, Allah arslan olan
her nebi ve vel orann
srlarna vkftr. Yine oradan her gnle gizli bir ilhm yolu vardr ki, gnl, istiddna g
re o yol vastasyla feyz ve ilhma
mazhar olur.

Ey kpekten de aa olan kii! Durumundan mitsizlie kaplma, hakikatler


ormannda sen de mnevi zevkler almak istiyorsan, gnl yoluna gir de riflerin can
mercanndan yni onlarn irfn incilerinden bir miktarn al.

Mdemki hayrszsn, bri o deerli inciyi al, tayacaksan bri yle


mbrek bir yk ta.

Efendisinin Lokman'n zeksn anlamaya almas

Lokman tertemiz, gece gndz iinde kusur etmez, evik ve ok alkan bir
kle deil mi idi? 433

433 Lokman hakknda eitli rivyetler vardr. Bir rivyete gre Lokman; Eyyp peygamberin kz
kardeinin, yahut
teyzesinin olu idi. Habe siyah bir kle olduundan bahsederler. Yz ok irkin, fakat st
n bir zekya mlik olan "Aesipos"

(Ezop) ile kartranlar da vardr. Kur'r- Kerm'in 31. sresinin ad da Lokman'dr. Kur'n
'da geen Lokman'a Allah'a
kretmesi iin "hikmet" verildiinden, baz tefsirciler onu peygamber saymlardr.

Efendisi onu i baarmada oullarndan stn tuttuu iin, eti nemli ileri
ona grdrrd.

Lokman, grnte bir kle olu kle idi. Ama aslnda o, nefsinin isteklerinden kurtulmu, hr bir efendi idi.

1465 Bir pdih sz arasnda eyhin birine; "Dile benden ne dilersen; yni
benden ne istiyorsan syle, onu yerine getireyim, seni sevindireyim." dedi.

eyh; "Ey pdih!" dedi. "Bana byle bir laf sylediin iin utanmyor
musun? Sen bana bata bulunacak gte deilsin. Biraz daha yksel, biraz daha
glen, ondan sonra iyilik yapmaya kalk.

376

Benim iki klem vardr. Onlarn ikisi de hor, hakir kiilerdir. Ama onlarn
her ikisi de sana emir vermektedirler. Sen pdihsn, fakat o iki klenin klesi
olmusun, haberin yok.

Pdih; "O iki kle kimlerdir? Klelerin bana emir vermeleri benim iin
erefsizliktir, aalklktr." diye sordu.

eyh de; "O iki kleden birinin ad fke (hiddet), brnn ad ehvettir."
diye cevap verdi.

Hiddetini, ehvetini yenerek dnya pdiahlndan fergat eden, vazgeen


dervii sen gerek pdih bil ki, onun nru ay ve gne olmakszn da parlar durur.

1470 Kendisi mnevi bir hazne olan ztn haznesi vardr. Hakikatte varlk,
madd varla dman olan kimsenindir.

Lokman'n efendisi, grnte onun efendisi idi. Ama gerekte kle olan o
idi. Lokman da kle olduu hlde onun efendisi bulunuyordu.

Bu ters grnen dnyada bu eit adamlar pek oktur. Byle kiilerin


gzlerinde inci, saman pnden de bayadr.

le kurtulu yeri ad verilmitir. Ad, san, varlk, devlet, eref halkn aklna
tuzak kesilmitir. 434

434 Dnyada tersine olan eyler pek oktur. Mesel ssz, susuz, aasz snacak bir kulbe
bile bulunmayan kum
derysma, le; "tehlikeli yer" denmesi gerekirken "mefze" (=kurtulu yeri) denmitir. Ylan
sokan bir kimseye "selm" yni
selmete ermi ad verilmitir. Korkak bir kiiye kahraman; kseye "sakall adam" ad verilir.
Bunlara eski edebiyatta ztt ile
isim vermek mnsna gelen "tesmiye bi'nnakz" derler. Bir baka gre de bu adlandrmalarda de
rin mecz mnlar gizlidir.
Zaman olur ki ldrc l bir kurtulu yeri olur. irkinliklerle, ktlklerle, hakszlklarl
a dolu olan bu imtihn yerinden, bu
dnyadan ebed hayata gei, Allah'a kavuu, byk bir nimet deil midir? Niin lm gecesine
"eb-i Ars" denmitir?

Baz meslek sahibi insanlar elbisesi tantr, o elbise ile grenler; "Bu
unlardandr." derler.

1475 Baz insanlarn adn da, yalandan zhid grn zhidlie


karmtr. Zhidlii aydnlatmak iin nr gerekir.

Taklitten, aldantan arnm bir nr gerek ki, insan i ilemeden, sz


sylemeden tansn, bilsin.

Kalp gz ak olan rif, akl yolu ile insann gnlne yol bulur. O insanda
ne varsa, ne hlde ise onu grr. Yoksa onun bunun anlat ile o kiiyi bilmez.

377

Gibleri, gizli eyleri iyiden iyiye bilen Allah'n hss kullar, can leminde

gnllerin csuslardr. 435

435 Bir hadis-i erifte; "Mminin zeksndan, fersetinden saknn, nk o Allah'n nru ile
bakar ve grr."
buymlmutur. Baka bir hadiste de; "Hakkaten Allah'n yle kullar vardr ki, insanlar yzle
rinden, almetlerinden tanrlar."
diye haber verilmitir.

"Sen nasl adamsn ister syle ister syleme, demin mhiyetin enzra sm sylyor."

Thir'l -Mevlevi hazretlerinin bu beytini yle anlarz; "Sen nasl bir insan olduunu ister
syle ister syleme, senin
smn yni yzn, hareketlerin, davranlarn senin ne biim adam olduunu herkese aka syl
emektedir." Evet, iman ve irfn
sahiplerinin arasnda yleleri vardr ki; bir kimsenin yzne baknca, onun nasl bir adam old
uunu anlayverir. Onun iin
eskiden; "Bilginlerin yannda dilini, eyhlerin yannda gnln korumaldr." demilerdir. Yn
i limlerin yannda pek konuma;
foyan meydana kmasn eyhlerin yannda da gnlnden lzumsuz eyler geirme, eyh efendi g
nl csusudur, senin neler
dndn anlar.

Allah'n hass kulu, baknn etkisi ile herhangibir kimsenin gnlnn iine
bir hayl gibi girer. O kimsenin hakk hlinin srr, onun gz nne apak serilir.

1480 Serenin kk bedeninde, ne kuvvet ne de kudret vardr ki, doan


kuunun aklndan gizli kalsn?

Allah'n srlarn bilenlere, anlayanlara kar mahlktn (=yaratklarn) srr


ne olabilir?

Gklerde yryp giden kii iin, yer yznde yrmenin ne zorluu vardr?

Dvud peygamberin elinde demir, mum hline gelirse, ey insafsz kii, ayn
elde mum ne hle gelir?

Lokman kle eklinde bir efendi idi. Klelik grnte ona bir rt idi.
1485 Mesel bir efendi, tanmad bir yere giderken, klesine kendi

elbisesini giydirir.

Kendisi de klenin elbisesini giyer ve giderken kleyi ne geirir. Kendisi


arkasnda yrr.

Kimse bilip tanmasn diye, klesinin arkasnda kle gibi yryerek onu

izler.

Klesine der ki: "Sen git, ba keye otur, ben de deersiz bir kle gibi
senin ayakkaplarn alaym.

378

Sen bana sert davran, bana sv, bana hi sayg gsterme.

1490 imdi senin hizmetin, bana hizmet etmeyi brakmandan ibrettir.


Bylece ben, beni tanmayanlar arasnda hile tohumu saacam ve bu yzden baz
eyler reneceim."

Herkes kendilerini kle sansnlar diye, efendiler bylece kle klna


girmilerdir.

Zaten onlarn gzleri efendilikten, yni hretten, zenginlikten, kudretten


dmtr. imdi onlar "ubdiyet" (=kulluk, klelik) ileri grmeye
hazrlanmlardr.

Nefsin isteklerine uyan hev ve heves kullar ise, onlarn aksine, kendilerini
akl sahibi, can sahibi gstermilerdir.

Bir mn efendisinde tevzu grlebilir. Bir mn adam kendini dkn


gsterir. Fakat duygularna esir olmu bir kleden, klelikten baka bir ey meydana

gelmez.

1495 unu iyi bil ki; o mn leminden bu sret lemine byle tersine akseden ok eyler vardr.

Lokman'n efendisi bu gizli hli anlamt. Yni kle grnen Lokman'n


hakikatte bir efendi olduunu hissetmiti. nk onda bir belirti grmt.

O Lokman' daha nce zd ederdi ama, bu ii tamamyla Lokman'a


brakyor, onun honudluunu diliyordu.

nk Lokman, bu srrn gizli kalmasn istiyordu. O arslan, o yiit bunu


kimsenin bilmemesini dilemekte idi.

Srrn ktlerden gizlemen alacak bir ey deildir. alacak ey, srrn


kendinden de saklaman, kendi nefsinden de gizlemendir. nk bu sr, Allah ile kul
arasnda kalmaldr. Bu srr nefsin bilmemesi gerekir.

ini, yaptn iyi ileri, amelleri kendi gznden bile sakla ki, amelin iyi ve
ktnn grmesinden selmette kalsn. 436

436 Amelini gznden saklamak: "Ben yle ibdet ederim, nefsimle byle mchedede bulunurum."
diye yaptklarn
nemli grmemektir. Vellerden biri, Ebu Ykub hazretleri: "Amelde yle ihls bulunmal, o kad
ar gizli tutmal ki, onu yazacak
melek bile bilmemeli, o iyi ameli bozmak iin eytan bile farkna varmamaldr." diye buyurmu
tur.

379

Sevap kazanmak ve cezadan kurtulmak arzusu olmakszn, kendini Allah'n


rzsn elde etme tuzana teslim et de, ondan sonra kendin olmakszn kendinden,
kendi hakikatinden bir ey al. 437

437 Yaptn ibdete karlk sevap kazanmak ve cezdan kurtulmak iin deil de, sadece ve sad
ece Allah'n emrini
yerine getirmek kast ile hareket et. Kul byle yapacak olursa, kendini Allah rzsna terk et
mi ve benliinden kurtulmu olur.
Byle olunca da, benlik olmakszn kendi varlnn hakikatinden, yni sana varlk vermi olan
Allah'tan feyz alm olursun.

Bedenine saplanm bir oku ekip karmak iin yaral bir adama afyon

verirler.

lm vaktinde de hastaya ar, sz verirler. O onlarla megul iken cann

alrlar.

1505 Demek ki; gnln herhangi bir dnceye verince, gizlice senden bir
eyler alrlar, gtrrler. Aziz mrn tketirler. 438

438 Her insann gnlnde bir ok arzular, istekler kaynar durur. Mesel bir tcir ticaret ed
eyim, para kazanaym,
bin yaptraym dncesine kaplr. Bir profesr, ordinarys profesr olmak iin gayret sarfe
der. Arzular sonsuzdur, istediini
elde eder. Daha iyisini, daha mkemmelini elde etmek ister. Herkes ykselmek iin mevki, hre
t sahibi olmak ister. Bylece
herkes bir dnceye dalar gider. Fakat farknda olmadan kymetli mrnn gnleri geer gider.
eyh Sdi hazretlerinin u
beyti Hz. Mevlna'nm yukardaki beytini aklamaktadr: "Bu dnyada deerli mrm, yazn ne yi
yeceim, kn ne giyeceini
dncesi ile geldi geti."

Ey iinin stne ok den kii! Her ne elde edersen et, o srada bir hrsz,
ummadn ve emin olmadn ynden gelir, elde ettiin eyi alr , gtrr.

yle ise sen en iyi olan bir ile oyalan da, senden en baya, en deersiz eyi
alp gtrsn.

Bir tcirin yk suya decek olursa, tcir elini en deerli kumaa uzatr. En

kymetli met'n kurtarmaya alr.

Mdemki senin de bir eyin suda yok olup gidecek, en iyisini kurtar da
deersizini brak gitsin.

1510 Her yemek vaktinde Lokman' n efendisine yemek getirdikleri zaman,


o, Lokman'a adam yollar, onu artrd.

nce o yemee Lokman el uzatr ve bir lokma alrd, efendisi onun artn
yerdi. 439

439 Bir hadis-i erifte; "Mminin art mmine ifdr." diye buyrulmutur.

380

Efendisi onun artn yer, bundan zevk alrd. Onun yemedii yemei ise
yemez, dkerdi.

Lokman'n efendisi Lokman'sz bir ey yiyecek olursa, gnlsz ve itahsz


yerdi. Bu da sonsuz bir ballk belirtisi idi.

Bir gn efendiye armaan olarak kavun getirmilerdi. Klelerden birine "Git


olum, Lokman' ar." dedi.

1515 Lokman gelince kavundan bir dilim kesti, ona verdi. Lokman o dilimi
bal gibi, eker gibi yedi.

yle holanarak, yle zevkle yedi ki; efendisi ona ikinci dilimi de verdi.
Bylece dilimler on yediyi buldu.

Bir tek dilim kalnca "Bunu da ben yiyeyim de ne kadar tatl kavun
olduunu anlayaym, greyim." dedi.

Lokman yle holanarak yle zevkle yemiti ki, onu grenlerin de itahlar
kabaryor, karnlar ackyordu.

Efendisi o dilimi yer yemez, kavunun aclndan azn bir ate kaplad.
Dili uuklad, boaz yand.

1520 Aclndan kendinden geti. Ondan sonra Lokman'a; "Ey benim canm! Ey benim cihanm!" dedi.

"Byle bir zehri nasl oldu da tatl tatl yedin? Byle bir kahr nasl oldu da
ltuf saydn?

Bu ne sabrdr? Ne yzden bu aclara katlandn? Buna sabrettin? Yoksa sen


tatl canna dman msn?

Neden bir ey sylemedin? Neden; "Beni mazur grn, imdi yiyemem.'


demedin?"

Lokman dedi ki: "Ben senin nimetler balayan elinden o kadar tatl
yemekler yedim ki, onlara kar utancmdan iki kat olmuumdur.

Elinle sunduun bir eye, 'Bu acdr, yenilemez.' demeye utandm.

nk bedenimin btn czleri senin nimetlerinle yetiti, geliti. Benim


varlm senin nimetlerinin yemine ve tuzana tutulmutur.

Senden gelen bir acdan feryd edersem, yzlerce defa toprak bama
salsn.

krler balayan elinin tad bu kavunda nasl aclk brakr? Sevgiden


aclar tatllar, sevgi yznden bakrlar altn olur.

1530 Sevgi ile tortular durulur, arnr. Sevgiden dertler if bulur; sala
kavuur.

381

Sevgiden l dirilir, sevgi yznden pdih kul olur.

Sevgiden hapishne, zindn gl bahesi olur. Sevgi yznden karanlk evler


aydnlanr, nrlanr.

Sevgi yznden dikenler szan olur. Sevgi olmaynca mum demir gibi
katlar.

Sevgi yznden nr nr olur. Sevgiden dev hri kesilir.

Sevgiden kederler, zntler nee olur, sevin olur. Sevgi yznden yol
azdran "gul" yol gsterici olur, hidyete yol aar.

Sevgi yznden hastalk, shhat ve fiyete evrilir. Sevgiden kahr rahmet

olur.

Sevgi ancak ariflere verilmitir.

Sevgi ancak riflere mahsustur. rfn sonucudur. 440 Sama sapan eylere
kaplan nasl olur da sevgi tahtna oturur?

440 Arifler demilerdir ki: "Allah bir chili vel, yni kendine dost yapmak isterse, onu chi
l olarak kabul etmez. Ona
bir eyler retir, ona ledn ilmini verir." Hz. Lokman'n efendisine kar ok sevgisi vard.
Ondan tr onun elinden ald kavun kendisine tatl gelmi, o zehir gibi ac olan dilimleri zevkle yemiti. Akta yle bir g
vardr ki, ona kar akllar hayran
olur. Hz. Mevlna yine bir Mesnevi beytinde yle buyurur: "klk mecz da olsa, hakk de o
lsa sonunda bize Allah'a

ynelmek iin klavuzluk eder. (Mesnevi, c. I, s. 111.) Mecz aka hakikat kprs derler. Ha
kikat tarafna ancak o kprden
geilir. Niin?.. unun iindir ki; Hakk yoluna den bir kiiye ayak ba olacak bir iliki b
ulunmamas gerekir. Gnlnde her
hangi bir ahsa sevgisi olmayan kii, her grdne balanabilir. Bu sretle onun dnyaya olan
ball arttka artar. Fakat
candan gnlden birini seven kii, sevdiine balanmakla, dier balardan kurtulur. eitli ba
lantlar bire indirmi olur.
Elbette bir badan kurtulmak, bir ok badan kurtulmaktan kolaydr. Byle bir ba olan kiini
n de o tek ba, kmil bir mrit
eliyle kolayca zlr. Fakat urasn unutmamal ki; meczi olan ve sahibini tek bal haline
getiren bu ak, nefsn ve ehvn
olmamaldr. ok gzel yaplm bir insan resmini seyreden bir kimsenin, ona kar ehvet dei
l, hayranlk duyduu gibi, canl
bir gzele balanm olan da, onda, sevdiinde Allah'n yaratma gcn, sanatm grp; "Allah'
m, sen ne gzel yaratyorsun!"
diye Hakk'a hayranlk duymaldr. Hatrna ehvn duygular gelmemelidir. Gelecek olursa, o a
ka mecz ak deil, hayvn
ak denir. Byle ballk hakikate kpr olamaz. O kprden Hakk tarafna geilemez.

Cansz bilgi nasl bu ak dourabilir? Noksan bilgi de ak dourur ama bu


ak cansz eyleredir.

Noksan bilgili, bir canszda istedii bir renk grrse, bir slktan sevgilinin
sesini duymua dner.

382

1535 Noksan bilgi bir eyi bir eyden ayrt edemez. Hasl o, imei gne

441

sanr

441 Noksan bilgi sahibi, okur yazar olmayan cahil kii deildir, irfan sahibi olmayan kiidir.
Byle bir kimse altnn
sar, gmn beyaz olduunu grr. O renkleri, onlarn kendiliinden vehm eder. O renkleri on
lara vereni dnmez. Mesela

gece gne olmad iin, aydnlk olmad iin renkler de yoktur. Bir gzelin yzndeki gze
llii, endamndaki tensb yine
onun kendiliinden zann eder. Ve ona tutulur. Onu sever. Eer o kimse rif bir kii olsayd, o
renklerin ve o gzelliklerin azz
ve ceml gibi ilah isimlerin parlts olduunu, yoksa o sevdiklerinde hi bir meziyet bulunm
adm anlard. Muvakkat bir
zaman iin Allah'n verdii parltlar grmeyen ve fani varla kaplan kii, neyi sevdiini
bilmemektedir. Neyzen Tevfik merhum bu hakikati hissetmi de; "Deil binlerce, yzbinlerce, milyonlarca varlklar; Senin hep g
lgeni sevmi, znden b-haber
gitmi." demektedir.

Peygamberimiz bir hadislerinde; "Noksan olan mel'undur." diye buyurdu.


Bu noksan " akl noksanl" diye yorumland.

nk uzuvlardan biri noksan olana Allah acr. Allah'n acd bir kiiye de
lanet edilemez. yle kii manen yaralanamaz. 442

442 "Noksan olan mel'undur." hadsi rifler tarafndan akl ve uur noksanl olarak yorumlan
mtr. Oradaki noksan;
beden noksanl deildir. yle bir hadsten de bahsedilmektedir: "Gzn grmez olmas, gnah
larn mafireti, affedilmesidir.
Kulan iitmez olmas da, mafirettir. Bedenden bir uzvun eksilmesi de mafirettir." Azasnda
n birinin noksan olmasndan
tr mkafat olarak ilah rahmet ve mafirete mazhar olan kimse lanete layk olur mu?

En kt hastalk, akl iyi kullanamamak; saduyu noksanldr. Laneti


gerektiren ve sahibini Allah'tan uzaklatran asl hastalk da odur. 443

443 Buradaki saduyu noksanl, delilik anlamna gelmez. Aklm kaybeden deli, zaten yapt g
nahlardan sorumlu
deildir. O mazurdur. Buradaki aklszlk, akl olduu halde akln kullanamamak, saduyu, irf
an noksanldr. Firavun kendi
aczini grmedi de "Ben sizin rabbinizim." dedi. Eer Firavun saduyu sahibi olsayd, bu sz s
ylemezdi. Firavun merepli
baz budalalar da, kk dalar ben yarattm iddiasna kalkarlar m idi?

nk akllar tamamlamak, yani akl yerinde kullanmak, saduyuya


dnmek mmkndr. Fakat bedende bir eksiklik varsa, onu tamamlamaya imkan
yoktur.

1540 Allah'tan uzaklam olan her kfirin kfirlii, hep akl azlndan
meydana gelir.

Bedendeki eksiklikte bir kiilik bile vardr. nk Kur'an'da; "Kr kiiye


vebal yok." 444 diye buyrulmutur.

444 Fetih Sresi 17. ayet.

383

imek ok vefaszdr. akar, sner. Sen gnl aynasn kirlerden temizlemediin iin, fan olanla yani snp gidenle bak olan, lmsz ayrt
edemiyorsun. 445

445 imek akp snd gibi, gzellerin gzellii de abucak geer gider, ikisinin de vefas
ve devam yoktur. Ey
kalbinde basiret bulunmayan irfansz kii, sen o gzele gzellik veren, gzeller gzeli olan A
llah' brakyorsun da, muvakkaten
onun parlts dm birini seviyorsun. Gelip geici gzellie tutuluyorsun.

imek akyor, adeta glyor. Kime glyor? Syle!.. imein an, ok


ksa olan aydnlna gnl veren budalann aptallna glyor.

Gkyz nrlar, yani yldzlardan gelen nrlar, izleri kesilmi yani zayf ve
nakstr. Fakat o, douda da batda da olmayan ilah nr gibi nasl olur? O sonsuz
ilah nr kimindir? 446

446 Bu beyitte Mevlna Nur Sresi'nin 35. ayetine iaret ediyor. Bu nr ayetine dair bilginler
ok szler
sylemilerdir. Bilhassa Fahreddin-i Raz demitir ki: "Cenab- Hakk mmin gsn duvardaki m
ikate, kalbini mikatteki

cam kandile, imanm yanm raa, ra parlak yldza, kelime-i ihlas mbarek zeytin aac
na benzetmitir. O kelime
mminin dili ile sylenince lemi aydnlatacak dereceye gelir. Lisanen ikrar, kalben tasdik ed
ilence de 'nrun ala nr' olur."
Yine Fahreddin-i Razi hazretleri buyurmutur ki: "Allah iman kandile benzetmitir. nk bir
evde kandil yanarsa hrsz o evin
evresinde dolaamaz. Onun gibi imann aydnlatm olduu kalbe eytan giremez. Yanan bir kand
il evin iini aydnlatt gibi,
ziyas pencerelerden dar vurur. Bylece iman nru da kalbi aydnlatr ve duygular vastasy
la btn uzuvlara akseder.
Onlarda da nrlanma olur."

imein huyu, bil ki, bir an iin gzleri kamatrmaktr. Bak nr ise ebed
olarak gnlleri, gzleri aydnlatmaya yardmc olur. 447

447 Bu beyitte Bakara Sresi'nde mnafklarn halini anlatan 17-20. ayetlere iaret edilmekted
ir.

Deniz kp zerine at srmek, imek ile mektup okumak, 448

448 Denizin kp ve imein gelip geicidir. Bu haliyle yani geici oluu ile gzelle
rin gzelliine benzer. Bu
sebeple fan bir gzele meftun olmak, sonu grmemekten baka bir ey deildir.

Hrs yznden sonu grmemektir. Kendi gnlne, kendi aklna glmektir.

Akln hassas hereyin sonunu grmektir. Sonu grmeyen akl nefis saylr.

Nefse alet olan akl, nefs olmutur. Mteri yldz Zhal'e mat olursa
uursuzlar.

Sen bu uursuzluk iinde iken gzn evir de tali'ini uursuz bir hale
getirene bak.

384

Bu denizin ykseliini, ekiliini gren gze sahip olan, uursuzluu deler


geer, uurlulua erer. 449

449 Denizin kabarp karaya doru ilerlemesine "med", alalp geri gitmesine "cezir" denildii
malumdur. Allah'n da
"bast" ve "kabz" tecellyat vardr ki, birincisi; "hidayet"!, ikincisi; "dalalet"! temsil ede
r. "Med" uuru, "cezir" uursuzluu
gsterir.

Bu yzdendir ki Allah, seni bir halden bir hale dndrr durur. Hem de
halden hale dndrrken, ztt da ztt ile ortaya koyar.

Sende sola dndrr diye korku belirir, irfan sahibi erler gibi sen de sa yan
ehlinin tadn almay umarsn.

Bylece iki kanatl ku olursun, nk tek kanatl bir ku umaktan


tamamyla cizdir. 450

450 nsan Cenab- Hakk'a kar korku ve mid (=reca) arasnda olmaldr. Yani Cenab- Hakk'n
kahrndan ve
azabndan korkmal ve Allah'n lutfunu ve merhametini ummaldr. Bu hal, yani korku ve mid ar
asnda olu, onun iin mnevi
iki kanat tekil eder. O kanatlar vastasyla hidayet gklerinde uarlar. Bunlardan biri eksik
otursa, yani sade korkuya tutulup
Allah'n rahmetinden midini keserse, yahut Allah'n kahrndan emin olup korkuyu hatrna geti
rmezse, o kanatlarn biri
krlm, tek kanatla uamaz hale gelmi olur.

1555 Allah'm! Ya beni brak susaym, sz sylemeyeyim, yahut izin ver de


hepsini syleyeyim.

Onu da, bunu da, yani benim susmam da, sylememi de istemiyorsan, yine
ferman senindir. Zaten senin maksadnn ne olduunu, beni ne yne iteceini kim
bilir? 451

451 Allah'n istediini bilmek, kefetmek herkes iin mmkn deildir. nk bunlar gayb iler
idir. Gayb ancak
Allah bilir. Fakat bazen vahiy ve ilham suretiyle peygamberlerini ve varisleri olan velleri h
aberdar eyler. Nitekim Cin

Sresi'nin 26-27. ayetlerinde bu hususa dair iaret vardr. Peygamber efendimizin Suriye'nin,
ran'n, hatta stanbul'un
mslmanlarn eline geeceini haber verdii malumdur.

Hz. brahim'in can gibi bir can olmaldr ki, ate iinde iken ma'rifet nru
ile, can ile cenneti ve oradaki kkleri grebilsin.

Yine brahim'in can gibi, bir can olmaldr ki, derece derece aya, gnee
kadar ykselsin, halka gibi kapya taklp kalmasn.

Yine brahim Halil gibi yedinci kat g asn. "Ben batanlar sevmem."
desin de, hepsinden vazgesin 452 .

452 Halil brahim hazretlerinin Zhre yldzn grp; "Rabbim bu!" dedii, yldz batnca; "R
abbim, ben batanlar
sevmem." buyurduu, ay dounca; "Rabbim bu!" dedii, ay da batnca; "Rabbim, bana doru yolu g
stermese, ben aztanlardan
olurum." deyip Allah'a snd, derken gne dounca; "Bu daha byk, Rabb budur." dedii, o
da batnca; "Yzm gkleri
ve yerleri yaratana dndrdm, z temiz olarak ancak ona yneldim, ben Allah'a irk koanlard
an deilim." diyerek Allah'a
yneldii anlatlmaktadr. En'am Sresi'nin 75-79. ayetlerine iaret var.

385

Bu beden ve madde lemi olan dnya, her eyi ters ve yanl gsterir.
Eyay yanl grmekten, ancak ehvetten ekinmi kiiler kurtulmutur.

Hocas ile kendini bir gren talebe

Ustasna kar eitlik iddia eden, onunla kendini bir gren rak ne kadar
uursuzdur.

Hem de nasl bir ustaya kar, nazarnda, akta, gizlide bir olan dnya ustas
ile boy lr.

1580 yle bir usta ki; onun gz Allah nru ile grr olmu, bilgisizlik
perdelerini yakm.

O zavall raksa, delik deik eski kilimi bir perde yapmaya alr, o hikmet
sahibinin nne gerer.

Fakat o kilimin her delii bir az haline gelir de, ona gler.

Usta raa der ki: "Ey kpekten de aa olan! Sende bana kar hi mi vefa

yok?

Haydi sen beni usta yerine koyma, zorluklar zen bir adam bilme, kendin
gibi bir talebe say, bir kr gnll olarak gr.

1585 Senin canna, gnlne yardmm da m dokunmad? Bensiz sana bir


feyz ulamayaca iin mn yolunda ilerlemeye imkan yoktur.

u halde gryorsun ya, gnlm senin bahtnn tezgah. Ey yanl dnen


kii, ne diye bu tezgah krar dkersin?

'Ben ekememezlik akman gizlice akyorum' diyorsun ama, sen


gnlden gnle pencere olduunu bilmiyor musun?

Sonunda gnl, senin fikrini pencereden grr ve andna ehadet eder.

Gnl senin kalbinde olan gryor, fakat kereminden tr yzne


vurmuyor. Ne sylesen glp; "Evet evet." diyor.

O senin hilene, dzenine glmyor; yaptn eye, kt huyuna gllyor.

Dzenciye karlk bir dzenci, dzene karlk bir dzen verilir. Kaseyi vur,
kr; testiden i; senin cezan ite budur.

386

O senden rz olur da glerse, bil ki; yzbinlerce gl alm, feyzier,


rahmetler salmtr.

Onun gnl senden rz olur da ie koyulursa, gne, bil ki; Ko Burcu'na


girmitir. 453

453 Gnein Ko Burcu'na, "Hamel Burcu"na girmesi, ilkbahar mevsiminin balangcdr. Bir arif
in himmeti de, bir
slik iin bir eit mnevi ilkbahar yerine geer. Onun gnlnde eit eit marifet iekleri
nin almasna sebep olur.

Gnein Ko Burcna geliinden gndz de gler, bahar da gler.


ieklerle yeillikler onun yznden birbirlerine karrlar. Bir arada kouurlar.

1595 Yz binlerce blblle kumru, sessiz sedasz kalm dnyay sesle doldururlar.

Bana gelen bir beladan tr, can yaprann yzn sararm, kararm
grrsn de, padiahlar padiahnn fkesinden haberin olmad iin, niyazda
bulunmuyorsun. Tvbe istifar etmiyorsun. 454

454 Rhlarda bazen bir kasvet, bir sknt rz olur. Grnrde bir sebep olmad halde, insa
nn ii iine smyacak
derecede kederlenir, gamlanr. Buna "kabz hali derler. ou zaman ilediimiz bir gnah yznd
en Cenab- Hakk'n fkesinden
ileri gelir. Nitekim Hz. Mevlna bir baka Mesnevi beytinde: "Sen kalbinde gam, keder hissedin
ce istifar et ki, o gam Allah'n
emri ile gelmitir, yine onun emri ile gidecektir." Bu sebeple, bir skntya uraynca hemen
"estafirullah el-azm" diyerek
istifara balamal ki, Allah'n gazabndan affna snalm.

Kendisine mektup getiren Hdhd'n kck enesi

Belks'n gnlnde Hz. Sleyman'a sayg uyandrd.

Belks'a yzlerce rahmet olsun, Allah ona yz erkein akln vermiti.

Bir Hdhd kuu ona Sleyman'dan bir ka satrlk bir mektup getirdi.

Mektubu okudu, iindeki o derin nkteleri anlad. Mektubu getiren eliyi


yani Hdhd' bir ku olduu iin hor grmedi. 455

455 Hz. Mevlna'nn burada anlatt konu, Nemi Sresi'nin 29-42. ayetlerinde hikye edilmekte
dir.

387

nk Hdhd'n bedenini Hdhd, cann zmrd-i anka, duygusunu


kpk, gnln ise derya grd.

Akl, bu iki renkli tlsmlar, yani suret ile mn yznden, duygu ile Hz.
Muhammed'in Eb Cehil'le savat gibi savar durur. 456

Kfirler (Hz. Muhammed'i) Ahmed'i insan olarak grdler, nk onun bir


iaretle ay ikiye bldn gremediler.

Ey Hakk k! Sen duygu gzne toprak serp, duygu gz akln da, dnin
de dmandr.

Allah duygu gzne "Kr" dedi, "Puta tapan" dedi, "Bizim zttmzdr" dedi.

nk o kp grd, denizi grmedi; iinde bulunduu zaman grd de,


yarn gremedi.

inde bulunduu zamann da, yarnn da sahibi olan gznn nnde durur
da, o hazneden ancak bir pul grd.

Hakikat gneinden haber getiren bir zerreye u gkyzndeki gne kle

olur.

Vahdet denizinin elisi olan bir damlaya da, yedi deniz esir olur.

Bir avu toprak bile onun yznden evikleince, gkler o bir avu topran
nnde yerlere ba kor.

Hz. Adem'in topra Hakk'n yznden evikleti de, Hakk'n melekleri


topraa kar ba koydular, secdeye kapandlar.

Gn yarlmas nedendi? Topra aan, toprakla olan ilgiyi kaldran,


zorluklar halleden bir gz yznden idi. 457

457 nikak Sresi'nin 1. ayetine iaret var. Topraktan yaratlm bir varln gemesi iin g
kler yarld.
Peygamberlerden dris ve isa (a. s.) topraktan yaratldklar halde, gklere ykselmiler, gk
leri gemilerdi. Keza bizim aziz ve
esiz Peygamberimiz de mira gecesinde gkleri yarm, gemi; Cebrail(a.s.)' bile gerilerde
brakmlard.

Toprak arl yznden suyun dibine ker, sen bir de Hz. Muhammed'in
topraktan yaratlm olan mbarek bedenini gr ki, tezce ykselip yce ar geti.
nsanda ikilik vardr. Bir nefs; bir de ruh ve vicdan vardr. Akl rhu, nefs de duy-

guyu temsil etmektedir. Bu ikisi daima iimizde savamaktadrlar. Mevlna bunlar


iki tlsm diye tavsif etti.

388

Bu mira, bu ykseli Hz. Muhammed'in balktan yaratlm olan mbarek


bedenindeki suyun letafetinden, duruluundan deildi. Balayan, esiz, rneksiz

yaratcnn, Allah'n lutfu ihsan idi. 458

458 Mirac inkar edemeyen baz mslman filozoflar, onun oluuna bir sebep ve imkan gstermek
iin kendi
akllarnca yorumlar yapmlardr. Onlara gre: "Bedenin gkyzne ykselmesi, rhun ve akim s
on derece latif ve hafif
oluundandr ki, kesif bedeni ycelere ykselmitir. Yoksa herey kendi merkezine doru hareke
t eder. Beden de topraktan
yaratld iin tab topraa ynelir de, gklere doru ykselemez! ierisine hava doldurulmu
bir cisim, suyun dibinden suyun
yzne kt gibi, gl kuvvetli rhu tayan bir beden de gklere ykselir." Tannm bir
airimiz de yazd bir Bekta
nefesinde:

"Mirac anlatma eek deilim,


Bu ar gvdeyle uamam hocam."

demitir. Bu szler iman zayf olanlarn houna gider ama, gerek mslman zer. Kimsenin in
ancna, imanna
karmamak gerekir. Meden insan herkesin inancna sayg gsterir. Byk filozof Spinoza'nm de
dii gibi: "drak edemeyenin
susmas gerekir."

Eer Allah dilerse havay da aalatr, atei de; dilerse dikeni glden stn

klar.

Allah hakimdir, buyruk sahibidir. Dilediini iler; derdin kendisinden deva

yaratr.

1620 Allah dilerse havay ve atei aalatr, alaltr; onlar bulank, trl
trl ar bir hale sokar.

Yeri ve suyu yceltirse, onlar gkyz ykn ayaklar ile aarlar.

imdi "Allah dilediini aziz eyler" 459 ayetinin anlam iyice anlald. Demek
ki, Cenab- Hakk dilerse topraktan yaratlan varla "Kanatlarn a, yksel." diye

buyurur.

459 Al-i mran Sresi 26. ayet.

Ateten yaratlana da; "Yr, git, iblis ol, yedi kat yerin altnda eytanlk et."

der.

"Ey topraktan yaratlan Adem!" der; "Yr, Sha Yldz'nn stne k. Ey


ateten yaratlan iblis! Sen de yerin dibine gir.

1625 Ben drt tabiatta da deilim, 'illet-i la(=ilk sebep)'da da deilim. Daima iler baarmada, dzp komadaym. Ben lmszm. 460

460 Eski Yunan filozoflarnn eserlerini okuyan slam limleri, Yunan filozoflarnn fikirleri
ni, grlerini slamiyete
uydurmaya altlar. Bu limlere "hikmeti sever" manasna gelen "hakim" derler. Bu kelimenin
oulu "hkema" olduu iin,
Yunan felsefesi etkisinde kalan islam bilginlerine "hkema" ad verildi. Bunlarn grleri es
ki Yunan felsefesinin islamlemi
grleridir. Mevlna bunlarn inanlarm reddetmektedir. Bu hkemann inanlarna gre her e
yin bir illeti, yani sebebi vardr.
Yaratln ilk sebebine "illet-i ula" (=ilk sebep) denmitir. llet-i ula, yaratc kudretin
faaliyeti demek olan "akl- klf'dr.
"Akl- klf'n aktif kabiliyeti ikinci akl meydana getirmitir. Pasif kabiliyetinden de dokuz
uncu gn nefsi, crm, yani
maddesi domutur. Bu akln aktifliinden sekizinci gk, byle byle sonunda onuncu akl ve d
nya meydana gelmitir.
Gklerin dnnden drt basit unsur (yalk, kuruluk, soukluk, scaklk) meydana gelmitir;
"Su, toprak, hava, ate"
domutur. Drt unsurla; dokuz gk, canszlar, nebatlar ve canllar meydana gelmitir.

Mevlna bu inann manasz ve bo olduunu, gerek olmadn, Cenab- Hakk'n dilinden syle
yerek; "Ben drt
tabiatten deilim, illet-i ula (=ilk sebep) da deilim. Daima iler baarmada, dzp komaday
m. Ben lmszm." diye
buyuruyor.

389

simde sebep yoktur. Dorudur, gerektir. Ey yanl dnen kii, takdirim


sebebe bal deildir.

Baz vakit adetimi deitiririm. Baz vakit bu phe yolunu zamannda gz


nnden kaldrrm. 461

"'Feth Sresi'nin 23. ayetinde; "Allah adetlerinde deiiklik bulamazsn." buyurulmaktadr ki,
bizim tabiat kanunlar
dediimiz Allah'n amaz kanunlarna iaret var. Souk tr, ate yakar, su boar, mevsimle
r amadan hkmn icra eder.
Fakat peygamberlerin mucizeleri ile, vellerin kerametleri ile baz hadiseler Allah'n takdiri
ile deiir. Ate brahim (a.s.)'
yakmyor. Su Hz. Ms'y bomuyor.

Denize; 'Haydi!' derim. Atelerle dol.' Atee de; Yr' derim, 'Gl bahesi

ol'

Daa; Yn gibi hafif ol.' derim. Gkyzne de; 'Gz nne dkl.' derim.

Gne'e; 'Ey gne, aya yakla.' derim, sonra ikisini de iki kara buluta
dndrrm.

Biz gne kaynan kuruturuz. Kan emesini hnerle miske dndrrz.

Gnele ay iki kara kzdr. Allah onlarn boyunlarn boyundurua vurur."

Bir filozofun; "Suyu kaynandan keserse.." ayetini

inkar etmesi

Kur' an okuyan biri kitabn yznden, yani mushaftan; "Suyu kaynandan


keserse.." ayetini okuyordu. 462

462 Bu beyit Mlk Sresi'nin 30. ayetidir. u mealdedir: "Eer suyunuz derine gider de akmaz o
lursa, size tatl suyu
kim getirir?"

390

Cenab- Hakk buyuruyordu ki: "Suyu yerin derinliklerinde gizlerim,


kaynaklarn kuruturum, oray orak yerlere dndrrm.

1635 Benim gibi esiz ltuf ve kahr sahibi Allah'tan baka, suyu tekrar kaynaa dndrecek kim vardr?"

Basit bir mantk filozof o srada mektebin yanndan geiyordu.

Bu ayeti iitince beenmedi de; "Biz de" dedi "suyu kazma ile kazar
karrz.

Biz bel ile yarar, kazma ile kazar, suyu yerin altndan stne karrz."

Gece uyudu, ryasnda arslan gibi bir yiit grd. O yiit, filozofa bir tokat
att. ki gzn kr etti.

1640 O filozofa dedi ki: "Ey dncesiz adam! Eer sznde duruyorsan,
gznn kaynandan kazma ile bir k, bir nr kar."

Sabah olmutu. Srad kalkt. Onun iki gz de kr olmutu. Gr nru, o


iki gzden de uzaklamt.

Eer alayp szlasayd, tvbe etseydi, kaybolup giden gzlerinin nru


Allah'n lutfu ile geri gelirdi.

Fakat tvbe etmek de elde deildir. Tvbe zevki her sarhoa meze olamaz.

Yapt ilerin uursuzluu ve inknn omluu, gnle giden tvbe yolunu


kapatmt.

1645 Onun gnl katlkta tasa dnmt. Tvbe, oraya ekin ekmek iin o
ta nasl yarabilirdi? 463

463 nsan gnaha girebilir. Gnah ilemeyen kimse bulunabilir mi? Elbette kimse gnah ilemek
istemez. Ama elde
olmadan nefsin tuzana der de, Hakk'n arzu etmedii bir gnah, bir suu ilerse, hemen t
vbe ve istifar etmelidir. Fakat
Mevlna'nm buyurduu gibi: "Tvbe; isyan sarholarnn azna meze olamaz ki." Her gnahkra t
vbe etme duygusu
verilmemitir ki. Nasl ki baz varlkl kiilere, zenginlere kretme duygusu verilmedii gib
i. Bir rif, insann ne kadar ciz
olduunu anlatmak iin; "Gnlmde gnah ilemeye istek var / Dildeyse gezer tvbe ile istifar
." diye yazmtr. Bir
hadslerinde yce Peygamberimiz; "Sizin dertleriniz, gnahlarnz; devanz da tvbe ve istifa
nnzdr." diye buyurmulardr.
Fadl b. lyaz hazretleri; "Gnahlar terk etmeden af ve mafiret istemek, yalanclarn tvbesi
dir." dedii gibi, Yahya b. Muaz
hazretleri de; "Ben tvbeden sonra ilenmi bir gnah tvbeden evvel ilenmi, bitmi bir gn
ahtan daha irkin grrm." diye
buyurmutur.

391

uayb Peygamber gibi biri nerede ki, dua etsin de da ekin ekilecek hale
getirsin?

Her gnle secde iin izin yok. nk rahmet creti her alann nasibi
deildir.

Akln bana al da; "Tvbe ederim, Allah'n ltuf ve keremine snrm."


dncesine kaplarak nefsin isteklerine uyma, gnah ileme.

Tvbe iin bir parlaklk, yani bir i yan, bir pimanlk gerek. Tvbeye bir
imek, bir bulut yani ah etmek, nedamet, gz yalar dkmek art. 464

4M Bir hads-i erifte; "Tvbe nedametten, yani pimanlktan ibarettir." diye buyrulmutur. Ya
pt kt bir iten
piman olan kii; "Keke yapmasaydm." diye pimanlk duyar, iinden ah eder. Nefsine kar k
k dm olur. inde bir
eziklik duyar, ii yanarak gznden yalar dker, ite o yan, tvbenin imei; alayan gz
de bulut mesabesindedir.

Bir meyvenin yetimesi iin hararet ve su gerekir. Tvbenin kabul iin de


bulut ve imek yani gzya, i yan ister.

Gnl imei akmaz, gz bulutu yamur yadrmazsa, fke atei, gnah


atei nasl sner?

Kavuma imeinin yeillii, yani ilah tecell nurunun parlakl gnlde


nasl belirir? mn kaynaklar nasl coup akar?

Yamurlar yamasa gl bahesi, yeillie nasl sr syleyecek? Meneke


yaseminle nasl ahidleecek? 465

465 Kur'an- Kerm'de bir ok ayetlerde; "Yerlerde ve gklerde ne varsa hepsi de Allah' tebi
h etmektedir." diye
buymluyor. lim de bu gn bizim cansz sandmz varlklarn, topran, talarn, kayalarn,
etrafmzda bulundurduumuz
eyann hepsinin atomlarnn bir ekirdek etrafnda ba dndrc hzla dndklerini haber ver
mektedir. plak gzle
gremediimiz bu hareketleri, maddeleri binlerce defa byten mikroskoplarla bilginler gzleme
ktedir.

Atomlarn dnmesi, varlklarn cansz olmadklarnn, canl bir belgesidir. Muhyiddn-i Arab
hazretleri; Futuhat-
Mekkiyye'sinde; "Ben btn varlklarn, cansz sandmz kayalarn, kumlarn, sularn, toprak
larn, bitkilerin, hayvanlarn,
Allah' tebih ettiklerini duymaktaym." diye yazmtr. Peygamber efendimiz de bir hadislerin
de; "Lzumsuz yere eyay
rahatsz etmeyiniz. nk eya tesbihdedir." diye buyurmutur. Hz. Mevlna iekleri, aalar
, konuturur gibi edeb bir sanat
olan "tehis" ve "intak" yapmyor. Onlarn gizli hareketlerini, konumalarn, tebihlerini g
nl kula ile duyuyor ve bize
duyuruyor.

nar aac dua iin nasl el aacak? Selvi havada nasl ba sallayacak?

iekler ilk bahar gnlerinde renklerle, kokularla dolu yenlerini nasl


sallamaya balayacaklar?

392

1660 Nasl olur da llenin yana kan gibi kzaracak? Nasl olur da gl, gonca kesesini ap iindeki altnlar saacak?

Blbl nereden gelecek de gl koklayacak? veyk kuu "Ku-ku"


(=nerede-nerede) diye sevgilisini arayacak?

Nasl olur da leylek canla, gnlle; "Lek-lek" (=Senin, senin) diye gaga
vuracak. "Lek" ne demektir? Mlk de senin, mal da senin; her ey senin Allah'm
diyecek.

Nasl olur da toprak gnlnde gizlediklerini gsterecek? Nasl olur da bahe


gkyz gibi parlayacak?

Bahelerin giymi olduu o ssl gzel elbiseleri nereden bulup getirmiler?


Hepsi de kerem sahibi Allah'tan; hepsi de merhamet sahibi Allah'tan.

1665 Btn bu gzellikler onun varlna hittir. Bunlar kendini tamamyla


Hakka vermi bir velnin ayak izleri.

Bu gzelliklerin mnsn anlayan, bu gzellikleri yaratan, ibda' eden o esiz


padiahtan bir belirti gren, sevinir, mutlu olur. Grmeyen gafil ise uyanlmaz bir
uykudadr. 466

466 Beyitte geen padiahtan maksat Allah'tr. Onu grmek, ondan bir belirti grmek u anlama
gelir: Cenb- Hakk

ezelde btn rhlara; "Elest bi-Rabbikm" (=Ben sizin Rabbiniz deil miyim?) diye hitap etti
i zaman, gaflette olmayan,
uyank bulunan rhlar, Hakk'm o tatl hitabna; "Evet sen bizim Rabbimizsin." demilerdi. Uyan
k olmayan, gaflet iinde olan
ruhlar da, bu hitaba, istemeyerek "evet" demi veya dememi olanlardr, ite o hitab esnasnda
uyank ve candan "evet" diyen
kiiler, Allah'n dnyadaki eserlerini, baharn gzelliklerini grmekle de uyank bulunmu olu
rlar. Onlar bu lemdeki
gzelliklerde onun belirtilerini, onun san'atn, onun yaratma gcn grrler. Ezelde gafil o
lanlar, bu dnyada da gaflet iinde
bulunurlar da, Hakk'n yaratma gcn gremezler. Onlar hal gaflette, uyanlmaz bir uykudadr
lar.

Elest leminde Rabbi'ni grp mest olan kiinin rhu, bugn de onun
eserlerini, onun yaratt gzellikleri grr de, Rabbi'ni grm gibi kendinden

467

geer.

467 Elest lemi (Ezel lemi): Cenab- Hakk Hz. Adem'den bulunduumuz zamana kadar gelmi, yaa
m, lp gitmi
btn insanlarn ruhlarna ve kyamet kopuncaya kadar dnyaya gelecek rhlar da dahil olmak z
ere, hepsine "Elest biRabbikm" (=Ben sizin Rabbiniz deil miyim?) diye hitap etmiti. te o lem "Elest lemi, Eze
l lemi "ydi.

393

Hikmet terifat gibidir, insan padiaha gtrr

Hikmet; kaybolmu deve gibidir. Hikmet terifat gibidir, insan padiaha


gtrr. 468

468 Bir hads-i erifte; "Hikmet mminin kaybetmi devesidir, o hikmeti nerede bulursa alr. O
onun hakkdr." diye

buyurmutur. Bu yzdendir ki bir mmin isterse Konfiyus'un, isterse Eflatun'un syledii hikm
etleri almakta tereddt etmez.
Byk Peygamberimiz bu hususta daha ileri gidiyor. Bir hadslerinde de;

"Mrikler, yani Allah' inkar edenler de syleseler, hikmeti kabul ediniz." diye buyuruyor. V
ahdet-i Vucd, Ferid

Bey, s. 64.

1670 Ryada gzel yzl birisini grrsn, o sana bir vaadde bulunur. Baz
alametler syler, izler belirtir.

"Muradna ereceksin; ite sana bir iz, bir belirti; yarn senin karna filan
kacak." der.

Bir belirtisi u; ata binmitir. Bir belirtisi de seni kucaklayacaktr.

Bir belirtisi de u; seni grnce glecektir. Bir belirtisi de; karnda el


balayp duracaktr.

Bir belirtisi de u; sabah olunca bu ryay heveslenip kimseye sylemeyeceksin.

1675 Bu belirti Zekeriyya(a.s.)'a da gsterilmiti. " gn hi kimseye bir


sz sylemeyeceksin." denmiti. 469

4W Meryem Sresi'nin 4-10. ayetine iaret var.

gece iyi kt hi bir eyi syleme. Bu susma, Yahya'nn dnyaya


gelmesinin almetidir.

gn sz syleme. Bu susma, muradna ereceine iarettir.

Bu belirtiyi dile getirme, bu sz gnlnde gizle...

Bu belirtileri ryada grdn gzel, sana eker gibi tatl tatl syler, hatta

bu da nedir? Daha yz belirti dile getirir.

1680 Bu rya; durmadan, dinlenmeden daima Allah'tan dilediin mala,


mlke, makama erieceine alamettir.

Uzun geceler alayp durduun eyi, seher vakitlerinde yanp yaklarak


yalvardn eyi,

O, olmakszn gnlerini karartan, boynunu i gibi incelten eyi,

Varn younu Allah urunda zekat olarak veren ermiler gibi, sen de onun
rzasn elde etmek iin hereyi verirsin.

394

Varn younu verdin, uykudan oldun, betin benzin soldu, ban bile feda
ettin. Riyazetle kla dndn.

1685 d aac gibi ne kadar atete oturdun; zrh gibi, mifer gibi ne kadar
klcn karsnda durdun, gs gerdin.

Bu eit yz binlerce aresizlikler vardr. Bunlar klarn huyudur,


nasibidir. Bunlar sayya smaz, hesaba gelmez.

Gece bu ryay grdn; gndz oldu, uyanp kalktn; ryann


gereklemesini bekleyerek gnn ho ve uurlu oldu.

O alametler, o belirtiler nerede? diye gzn saa sola dndrp


durmadasn.

Gn geer de o belirtiler kmaz, grnmezse diye yaprak gibi titreyip


durursun.

1690 Sokaklarda, arlarda, pazarlarda buzasn yitirmi adam gibi koup


durmadasn.

Biri kar da; "Efendi hayrola, ne koup duruyorsun? Sana ne oldu? Burada
bir ey mi yitirdin? Sen kimsin?"

Sorana dersin ki; "Hayrdr, ama bana ait bir hayrdr. Bunu benden
bakasnn bilmesi gerekmez.

Sylersem, bir belirtisini elden karm olurum. Belirtisinin yok olmas,


bana lm vakti demektir."

Her atlnn yzne bakarsn, o da sana; "Yzme deli gibi bakma" der.
1695 Ona; "Ben yakn bir dost kaybettim, onu aramakla megulm" dersin.

Ey atl, devletin, saadetin daim olsun, klara ac; onlar ho gr.

Mademki gerei gibi aradn, ie iyice sarldn, dikkatle baktn. "Bir ie tam
sarlan kii yanlmaz." diye bir hadis de vardr. Elbet bulursun. 470

470 Bir hadis-i erifte: "Bir kimse bir eyi ciddiyetle ararsa, bulur ve bir kimse bir kapy
srarla alarsa,
ieriye girer." buyrulmutur. Hz. Mevlna bu hadse iaret ediyor. Demek aradmz bir eyi b
ulmamz iin,
cidd davranmamz ve bir kapdan ieriye girebilmek iin, onu srar ile almamz lzm. Dier
bir hadis-i erifte;

"Cenb- Hakk duada srar edenleri, muradn Allah'tan tekrar tekrar isteyenleri sever." buyur
mutur.
Dualarda bir istein defa tekrar olunmas, bu sebepledir.

Derken anszn o atl kagelir. O baht iyi kii gelir. Seni smsk kucaklar.

395

Sen, o kiinin gelip seni kucaklamasnn verdii mnevi zevkle, kendinden


geer, yere dersin. Senin halinden anlamayan biri; "te bir gsteri, ite sana iki

yzllk" der.

O, kendinden geen kiinin u cokunluu nedir? Ne bilsin? Bu cokunluk


kiminle bulumann, kime kavumann belirtisi? Bilmez ki...

Bu belirti onu grenin, anlayann harc; bu belirti brne nereden belirecek?

Aa her an ondan bir belirti belirmededir. Onun yznden her an canna


can katlmadadr.

Sudan km; aresiz kalm bir baln nne sanki su kmtr. Bu izler,
bu belirtiler aln yazs kitabnn ayetleridir.

Peygamberlerde bulunan bir ok belirtiler, iaretler, Allah' bilen tanyan


kiilere yabanc deildir.

1705 Bu sz eksik kald. Bir karara, bir neticeye balanamad. Bundan


dolay beni mazur gr, nk gnlm elimde deil, ben m k.

Kum zerrelerini kim sayabilir? Hele ak, birinin akln bandan alr giderse?

Ben badaki bahedeki yapraklar sayyorum. Ben kekliin, kuzgunun


tn de sayyorum.

Bunlar sayya smaz, ama ben mihnetlere uram kiilerin irad iin
sayyor ve gerektii kadar aklyorum.

Padiahmz ve tek olan, ei benzeri olmayan Allah'mz; "zkrullah"


(=Allah' ann) diye bize izin verdi. Bizi ate iinde grd de, bize nr ihsan etti. 471

471 Ahzab Sresi'nin u mealde olan 41-43. ayetlerine iaret var: "Ey iman etmi olanlar! Alla
h' ok ok zikrediniz ve
onu sabah ve akam tebih ediniz, (sbhanallah deyiniz). O yle merhametlidir ki, sizi karanl
klardan nra karmak iin
mafiret melekleri de sizin iin istifar ederler. O, mminler hakknda ok merhametlidir."

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ben sizin zikrediinizden pak ve stnm,


benim iin tasavvurlar ve tasvirler lyk deildir."

Fakat ekle ve hayale kaplarak mest olan kii, bizim zatmz rneksiz
anlayamaz.

Azla, dil ile duymadan, dnmeden (papaan gibi) edilen zikir noksan bir
hayaldir. Padiaha yani can ve gnlle hayranlk duyularak yaplan zikir, szlerden,
kelimelerden arnmtr.

396

Musa (a.s.)'n bir obann candan yakarn, mncaatn

ho grmemesi

1720 Ms (a. s.) yolda bir oban grd. oban; "Ey Allah! Ey Allah!" diye
sesleniyordu.

"Sen neredesin? Sana kul, kurban olaym; senin arn dikeyim, salarn
tarayaym.

Elbiseni ykayaym, bitlerini kraym, ey bykler by! Sana st


getireyim.

Ellerini peyim, ayaklarn ovaym, uyku zaman gelince, yatacan yeri


silip spreyim.

Btn gecelerim sana kurban olsun, seni andm, hey hey diye feryad
ettiim Rabbim!"

1725 O oban bu eit bo szler syleyip durmada idi. Hz. Ms; "Sen
kiminle konuuyorsun, bu szleri kime sylyorsun?" diye sordu.

oban; "Bizi yaratanla, bu yeri g halk edenle." diye cevap verince,

Hz. Ms dedi ki: "Hey! Kendine gel; akln m kaybettin? Sen mslman
olmadan kfir olmusun.

Bu ne sama sz, bu ne kfr, bu ne aza alnmayacak laf, bunlar


sylememek iin azna pamuk tka.

Kfrnn pis kokusu dnyay kokuttu. Senin kfrn din kuman ypratt.
1730 ark ve dolak sana ve senin gibilere layk; bir gnee bunlar layk

olur mu?

Byle szlere azn kapamazsan bir ate gelir, halk yakar yandrr.

1735 Bu szleri kime sylyorsun? Amcana m? Dayna m? Beden sahibi


olmak, bir eye ihtiyac bulunmak, celal sahibi Allah'n sfatlar arasnda var m?

oban; "Ey Ms!" dedi. "Sen bu szlerinle, bu azarlarnla benim azm


diktin, baladn. Pimanlktan beni perian bir hale getirdin. Canm yaktn."

oban elbisesini yrtt. Yana yakla bir ah ekti. Sonra llerin yolunu tuttu.

397

"Bizim kulumuzu bizden ayrdn." diye Hz. Ms'ya vahiy geldi.

"Sen kullarm bana yaklatrmak, benimle buluturmak iin mi geldin?


Yoksa ayrmak iin mi?

Gcn yettike ayrlk yoluna ayak basma. Benim iin en holanlmayan ey

boamaktr. 472

472 Bir hadis-i erifte; "Allah, kadn boamaktan daha sevimsiz bir hell yaratmamtr" diye
buyrulmutur. Camiu'sSagr, c. I, s. 4.

Ben herkese bir huy, bir sret; herkese bir eit ta'bir, bir eit stlah verdim.

Onun houna giden v, medh sena senin iin ekitirme olur. O sz ona
bal gibi tatl gelir, sana ise zehir olur.

1755 Biz ise tamamyla temizlikten de, pislikten de mnezzeh; ar


canllktan da, eviklikten de beriyiz. 473

473 Temizlik, pislik, fan varlklar iindir. Cenb- Hakk her eyden mnezzehtir. Bilinmeyen
bir eyi anlamak iin
baka bir eye benzetilir veya benzemez olduu bildirilir. Allah'n benzeri ve ztt olmadn
dan, ikisi ile de ta'rif edilemez.

Ben kullarma 'ibadet ediniz.' diye emrettim; bu bir kr, bir fayda elde
edeyim diye deildir. Kullara ihsanlarda, iyiliklerde bulunaym diyedir.

Allah' herkes kendi dili ile tebih eder. Allah da herkesin dilini anlar.
Hindliler Hindce kelimelerle, Sindliler de Sindce kelimelerle vgde bulunurlar.

Ben kullarmn beni tebih etmelerinden arnmam, pak olmam. Onlarn beni
tebih ve takdis etmelerinden yine kendileri arnr, pak olur ve dilleri mnen inci

474

saar.

474 Bir ranl air; "Allah'm! Seher kular her sabah kendi dilleri ile seni meth ve sena ed
erler, verler." diye Hakk'a
hitap eder. Yalnz insanlar, hayvanlar, bitkiler deil; sular, rmaklar, kayalar, talar, topr
aklar isti'dadlar dili ile Cenab- Hakk'
zikr ve tesbh etmektedirler. sra Sresi'nin 44. ayetinin meali yledir: "Hi bir ey yoktur
ki Allah' tebih ve ona hamd ve

sena etmi olmasn. Fakat ey insanlar, siz onlarn tebihini anlamazsnz." Muhyiddin-i Arabi
hazretleri Futuhat-
Mekkiyye 'sinde;

"Ben canl cansz btn varlklarn tebihlerini kulaklarmla duyuyorum." diye buyurmutur.

Biz dile, sze bakmayz; gnle ve hale bakarz. 475

Bir hadis-i erifte: "Allah sizin suretlerinize, szlerinize, yaptnz ibadetlerinize bakmaz
, belki kalbinize,
niyyetlerinize bakar." buyrulmutur. Yani yaptnz ibadetleri, iyilikleri Allah rzas iin
mi yapyorsunuz? Yoksa gsteri iin
mi yapyorsunuz? Allah ona nazrdr.

398

1760 sterse sz ili olmasn, gzel olmasn. O, gnlden bize bal ise, gnlle bize yaklamsa, biz ona bakarz.

nk gnl cevherdir. Sz ise a'raz. A'raz eretidir. Esas maksat


cevherdir. 476

476 Cevher; varln cismi, d yz. A'raz; ona arz olan vasf, mana, huy. Mesela, gln ken
disi bir cevherdir; rengi,
kokusu a'razdr.

Mns gizli ve kapal yahut baka olan szler ne vakte kadar srecek? Ben
yanp yanp yaklma isterim. Sen gnlnde o atei uyandrmaya al...

Ruhunda ak ile bir ate tututur da, batan baa btn dnceleri, btn
szleri yak gitsin...

Ey Ms! Bilginlerin adlar bakadr. Rhu, gnl yank klarnki bile


bakadr.

1765 klar her an bir baka eit yanarlar, yaklrlar. Ykk bir kyden ne
hara alnr, ne de vergi.

Hakk k yanl bir sz sylerse, onun iin yanl sylyor diye kanlara
boyanp ehit olursa, onu ykama.

ehitler iin kan sudan daha deerlidir. Onlar hakknda bu yanl, yzlerce
dorudan stndr.

Ak dini, btn dinlerden ayrdr. klarn er'ati de, mezhebi de Allah'tr."

Ondan sonra Cenab- Hakk Hz. Ms'nn gnlne, gizlice, sze smayacak,
dile gelmeyecek srlar syledi.

Ms'nn gnlne szler dktler. Grmekle sylemei birbirine kattlar.

Hz. Ms ka defa kendinden geti, ka defa kendine geldi, ka defa


ezelden ebede doru utu?

1775 Bundan tesini anlamaya kalkrsam ahmaklk etmi olurum. nk


bunu anlatmak, anlayn da, anlatn da tesindedir.

Eer syleyecek olursam, akllar yerlerinden kopar, uar, biter; yazarsam


nice kalemler dayanamaz, krlr gider.

Hz. Ms Hakk'tan bu azar iitince, llere dt, obann peinde kotu.

O ba dnm, ak sarhou olmu obann ayak izlerini izledi. Kr yolunun


tozlarn kaldrd.

399

Sonunda Hz. Ms oban buldu. Ona dedi ki: "Mjdemi ver. Senin iin
Allah tarafndan kulluk izni geldi. Sana ibadet msadesi verildi.

Allah'a ibadette hi bir edep ve tertip arama, daralm gnlne ne gelirse


ekinmeden syle.

Senin kfrn dindir. Dinin de can nurudur. Sen eminlie ermisin. Btn bu
dnya da senin yznden emanda.

Ey Allah dilediini yapar' ayeti ile balanm kii! Hi bir eye aldrmadan, korkusuzca yr. Azna geleni ekinmeden syle." 477

477 "Allah dilediini yapar." ayeti Kur'an'da bir ka yerde geer: Al-i imran Suresi'nin 40. a
yetinde, brahim
Sresi'nin 27. ayetinde, Hacc Suresi'nin 18. ayetinde.

oban: "Ey Ms!" dedi. "Ben nce bulunduum cezbe halinden getim.
imdi ben gnlmn kanlarna bulanmm.

Ben 'sidret'l-mnteha'y gemi, oradan da telere yzbinlerce yllk yol


almm. 478

478 Sidret'l-mnteha: Yedinci kat gn stnde bir yer. Gn son hudud iareti. Halkn akl
ve uuru oradan ileri
gidemez. Mira gecesinde Hz. Peygamberimizi oraya kadar gtren Cebrail (a. s.) Peygamberimize
; "Ben daha ileri geemem,
bir adm bile atsam yanar, yaklrm." dedi ve orada kald. Hz. Peygamberimiz ilah akla her
eyi gze alarak yrd, geti,
Hakk'a ulat. Bu hadiseyi Sleyman elebi Mevlid'inde u beyitlerle aklar:

"Ger geem bir zerre denl iler,


Yanarm batan ayaa ey ulu."

Ve Peygamberimizin mbarek dilinden de u beyti sylemitir:


"n ezelden bana ak oldu delil
Yanar isem ben yanaym ey halil."

Sen bir kam vurdun, atm ahland, srad gk kubbeyi at.

1790 'Lhut' bizim 'Nsut'umuza mahrem oldu. Senin eline ve koluna ak


olsun. 479

479 "Nsut lemi"; u zerinde yaadmz okluk lemi, madde lemi, mlk ve ehadet lemi de
denilen bu lemi
duygularmzla grr ve biliriz. "Lhut lemi" ise; vahdet lemi, ulhiyyet lemidir. Sflere
gre nsut lemi, lhut leminin
zuhurudur. Ayr bir varl yoktur. Yani madd bir lem, bir glge lem olan nsut lemi bir g
rntden ibaret olup mn
leminin, lhut leminin zuhurundan, grnnden baka bir ey deildir.

imdi benim halim sze smaz, bu sylediim szler benim hallerim


deildir.

Aynada bir nak, bir ekil grrsn; grdn senin eklindir. Aynann
nak, aynann sureti deildir.

400

Neyzenin neye fledii nefesten kan ses neye mi aittir? Hayr, o ses neye
fleyen neyzenindir." 480

480 Bu ve bundan evvelki beyitlerde baz incelikler var: yle ki Hz. Ms oban ile Hakk aras
nda
adeta bir tercman gibidir. oban kendini nce aynaya benzetiyor. Orada grnen Ms'dr. Neyd
e de yle;
oban neyin semboldr. Ms da ona fleyen, onu seslendiren neyzendir. oban demek istiyorki:
"Ya Ms,
benden ne eit szler iittinse, onlar benim deildir. Senindir. Benim kabiliyetim olsayd, s
enden aldklarm
aksettirir, daha gzel szler sylerdim."

Ey Allah'a yalvaran kii! Kendine gel kendine. Sen Allah' btn gcnle
btn takatnla uygun kelimelerle vsen de, hamdetsen de; bu v, bu hamd
obannki gibi Hakka layk olmayan bir vtr.

1795 Senin vn obannkinden daha da iyi olsa, Allah'a kar yine de

deersizdir. Yakkszdr. Sonu gelmez.

Ben hamdediyorum, Allah' vyorum, krediyorum diye ne sylenip


duruyorsun. Gz nnden perdeyi kaldrdklar, her eyi olduu gibi gsterdikleri
vakit, zannedilen eylerin yle olmadn anlarsn...

Kan pistir, ama azck su ile temizlenir; ya insann


iindeki manev pislikler ne ile temizlenir?

Kan pistir, ama azck su ile temizlenir. Fakat insann iinde yle mnevi
pislikler var ki.

1800 nsann iindeki pislikler, Allah'n ltuf ve merhamet suyundan baka


bir eyle temizlenmez. nk bu mnevi kirler, ibadette bulunan kiinin bile
gnlnden eksilmez, giderilmez. 481

481 Hz. Mevlna'mn bahsettii lutf-i ilah suyu nedir? Nerede bulunur? Ne olduunu, nerede
bulunduunu Hz. Muhammed'in hayatnda geen bir vak'a ile arzedeyim:

"Mekke'nin mslmanlar tarafndan ele geirildii gn, bir ka azl mrikten baka Mekke bal
knn
hepsine eman verildi. Yani affedildi. Mekkelilerden Fudala isminde birisi Peygamberimizi ldr
mek kastyla
mbarek yanma sokuldu. Hz. Peygamber ona "Sen Fudala msn?" diye sordu. Evet cevabn alnca
."Zihninde
kurduun eyden tvbe ve istifar et." dedi ve mbarek elini Fudala'nn gsne koymas ile on
un zihnindeki
ldrme dncesi gitti. Kalbi iman nuru ile doldu. Bunu sonra kendisi hikye etmitir, ite b
u vak'a Allah'n ltuf
ve hidayeti, Resl-i ekremin eli sretinde tecell etmitir. Demek ki, Allah bir kimsenin temi
zlenmesini murad
buyurunca, sevgili kullarndan biri vastasyla onu mnen irad ediyor.

401

Keke secde ettiin zaman, yzn evirseydin de "Sbhane Rabbi-ye'l-

a'la" (=Ycelerden yce Rabbim noksan sfatlardan mnezzehtir)' in manasn


bilseydin, yani ekil secdesi deil de gnl secdesi yapsaydn.

Secde edi eklim de, varlm gibi sana layk deil Allah'm! Sen benim
ktlme karlk iyilik ver, lutuflarda bulun.

u yeryznde, u kara toprakta Allah'n hilminden eser var da bu sebeple


topraa dklen pislikleri yok eder. iekler bitirir, meyveler verir.

Toprak bizim pisliklerimizi rter, karlnda bize goncalar verir, gller

bitirir.

1805 Kfirler, Allah'a inanmayanlar bile grp anlayacaklardr ki, onlar


cmertlikte topraktan daha aada kalmlardr.

Varlndan iek ve meyve bitmediini, hatta btn temizlikleri bozup


kirletmekten baka bir ey yapmadn anlar da;

"Hakk anlamakta idrak etmekte ne kadar geri kalmm, yazklar olsun


bana, keke ben toprak olsaydm." der.

"Keke topraktan yola kp ykselmeseydim. Keke toprak olarak


kalsaydm da, iimde tohumlar devirseydim.

Topraklktan insanla sefer edince, yol beni imtihan etti. Bu seferde


bulunmaktan yol armaan ne oldu?

1810 Bu yzdendir ki kfirin gnl hep topraa akar. nk onun gzne


beka yolculuundan bir fayda grnmez.

Onun yzn geriye evirmesi, dnyaya olan hrsndandr, tama'ndandr.


Yzn beka yoluna dndrmesi de sadakatinden, ballndan, hamiyyetindendir.

Yalvartan, mittendir.

Bymeye meyli olan her ot byr, yaar, geliir.

Fakat ban yere eince, solmaya, kurumaya, eksilip tkenmeye koyulur.

Ruhunun meyli yceliklere ise, ycelir durursun, dnp varacan yer de


orasdr.

1815 Eer ban yeryzne evirirsen, gurb etmi, batm demeksin.


Allah; "Batanlar sevmem." diye buyurmutur.

402

Ms(a.s.)'n Cenab- Hakk'tan zalimlerin galip


gelmelerindeki srr sormas

Hz. Ms; "Ey kerem sahibi, ey her eyi yapan, ey bir an zikri uzun bir
mre bedel olan Allah'm!

Ben su ve amurdan yaratlm olan insanlarda eri br bir takm naklar,


yani ktlkler ve kt iler grdm de, kalbim Adem'in yaratlna melekler gibi
itiraz etti.

Allah'm, maksadn nedir? Hikmetin sebebi ne? Balktan bir ekil yarattn;
ona da fesad, bozgunculuk tohumu ektin?

Zulm ve fesad ateini alevlendirip, mescidi de, secde edenleri de yakmakta


ne hikmet var? 482

482 Hz. Mevlna'nn zamannda Moollar, girdikleri slam memleketlerinde halk camilere doldur
up yaktklar gibi;
Mevlna'dan yedi asr sonra Ermeni komitecileri Anadolu'da bu cinayetleri ilemilerdir. Bu g
n de mslmanlara kar
Hindistan'da, Bosna-Hersek'te bu cinayetler devam etmekte ve cezasz kalmaktadr.

1820 Bir yalvar iin kanl gzyalarn coturmann manas nedir?

Ben bunlarn ayn hikmet olduunu biliyorum. Biliyorum ama maksadm bu


hikmetin bsbtn aa kmas ve benim aka grmem.

Yaptn ilerde ayn hikmet bulunduuna dair olan ilim-i yaknim bana 'sus'
diyor. Ama grmek hrs da 'hayr' diyor, 'susma, co, kpr.'

Sen kendi srrn meleklere gsterdin, byle bir ltuf, kahr ve mihnete
deer. 483

483 Hakk'n kendi srrn meleklere gstermesi keyfiyeti yle aklanmtr: Cenab- Hakk'n
kendisine bir halfe
yaratmak smnn meleklere gsterilmesi, Allah'n gzel isimlerinin Adem(a.s.)'a retilmesi, m
eleklerin bilmedii o isimleri
Hz. Adem'in meleklere bildirmesi, bu suretle kendisinin bilgi ve irfan ynnden meleklerden s
tn olduunun meydana kmas
idi.

Ademin nurunu, yani stnln meleklere aka gsterince zorluklar


zld.

1825 Senin harn, yani yarattklarn ldrdkten sonra diriltip maherde


toplaman ve orada her birini yarglayarak yaptklarnn karln vermen, lmn
srrn syleyecektir. Aalarn meyveleri de yapraklarnn srrnn ne olduunu
anlatr ki, yapraktan maksat ondan yetiecek meyvedir.

Bir hamal yk altnda koup gider. Hatta kendisini ezen o ar yk


bakalarnn elinden kapar.

403

1835 Hamallarn yk iin yaptklar kavgalara bak, ite her i iin alp

abalamann byle olduunu bil.

Skntlar rahatn, esenliin temelidir. Aclar nimetin ncleridir. 484

484 Bir ii gndz bir takm ar ve yorucu ilerle urar. O urama tabii ona ac gelir. F
akat akam olup da
gndeliini alarak evine dnnce, kurulmu bir sofra ve yaplm bir yatak bulup rahat eder. V
e gndzki yorgunluunu giderir.
Demek ki skntlar, didinmeler rahatn sebebi imi. Bir mslman da dnyada namaz klmak, oru
tutmak, zekat vermek, harbe
gitmek, insanlara yararl olmak gibi zor ilere katlanarak ahirette yaptklarna karlk olar
ak rahata ve nimete erecektir. Yapt
ibadetleri ve hayr, insanl Allah rzas iin yapmas art; yoksa ahirette rahat edeceim d
iye dnya skntlarna katlanrsa, bu
bir al-veri olur ki makbul saylmaz. Yunus hazretleri ne demi: "Cennet cennet dedikleri /
Bir ka kkle bir ka huri /
steyene ver anlar / Bana seni gerek seni."

Cennet, yapmas bize zor gelen holanmadmz, tiksindiimiz eylerle bize


verilmitir. Cehennem ise, houmuza, zevkimize giden eylerle, ehvetlerimizle bize
hazrlanmtr. 485

485 Bu beyitte u anlamda bir hadise iaret var: "Cehennem zevklerle, ehvetlerle; cennet ise
tiksinilen, istenmeyen
ilerle perdelenmitir." Cami'u's-Sar, c. I, s. 123.

Zindanda mihnetlere den, aclara katlanan kii, haram bir lokma iin, bir
ehvet iin o zindana dmtr.

1840 Her kim de bir kkte madd varlk iinde mutlu bir hayat sryorsa,
onun bu mutlu hayat etin uramalarn, mihnetlerin, zdraplarn neticesidir.

Kimi altna, gme kavumu, zenginlikte ei olmayan bir dereceye


ulam grrsen, bil ki o kazan yolunda ok skntlara, zahmetlere sabretmitir.

Gz Msebbib'l-Esbab'a bakan kimse, bunlar sebepsiz, Allah'n hikmeti


olarak grebilir. Sen ki his lemindesin, duygularla etraf gryorsun, yle ise sen
sebebe bak, sebebe kulak tut. 486

486 Bu lem sebepler lemidir. Sebepleri hazrlayan Allah her eyin meydana gelmesine, dier b
ir eyi sebep klmtr.
Sebepsiz bir ey olmaz. Mesela kuyudan su ekilecek; nce bir kova, sonra bir ip gerekir. Sonr
a ipi rahata ekmek iin krk
lzmdr. Bu kadar sebeplerden sonra kr evirecek bir kimse bulacaz. Sebeplerin sebebi
odur. Allah da Msebbib'lEsbab'dr. Yani sebeplerin sebebidir. rfan nru ile gzleri alm olan rifler, sebepten ev
vel msebbibi, yani sebepleri
hazrlayan grrler. Sebeplere nem vermezler. Her eyin meydana gelmesini ilk sebep olan Hak
k'tan bilirler. Fakat his
leminde bulunanlar bu hakikati sezemedikleri iin, sebepler zerinde dururlar. Hz. Mevlna D
van- Kebr'indeki u beyitte bu
konuya yle deinir: "Msebbib'l-Esbab' bulmak midi ile, sebepler kervannn yolunu kestim
."

Sebepleri yarp ykma. Irman dkld yeri elde etmek, can tabiat
leminden darda olan ermi kiinin harcdr.

404

Arif olan kimsenin gz, peygamberlerin mu'cizeler rmann kaynan, ot


ve su gibi sebeplerle deil, sebebsiz olarak grr. 487

489 Gne kandili; insanda bulunan rhun, ilah emanetinin semboldr. Beden hayatn devam et
tirmek
iin yiyerek, ierek bedenin karanlk gecesinde, hayvani rhunun lambasn yak. Onu fitille ya
la, eitli gdalarla
besle. Fakat rhunun bu gdalara ihtiyac olmadm bil. O, yani rhun; mnevi hayatn ve k
larn kaynadr.
Aslnda sen onlarla yayorsun. Onunla varsn.

487 Sf sebeplere bakmaz. Mucize ve kerametleri akl gz ile deil, iman ve ak gz ile m
ahede
eder. Onlarn ilah bir ltuf olduunu bilir.

1845 Bu sebep hem hekime benzer, hem hastaya. Yine bu sebep hem lamba
gibidir, hem de fitil. 488

488 Hakikatte hastaya ifa veren Allah'tr. Lambay aydnlatacaktr. Fitile ve yaa yanma vasf
n veren de

Hakk'tr.

Geceleyin yaktn kandilin iin yeni bir fitil bul. Fakat gne kandilini bu
eit fitile muhta sanma. 489

1850 Halbuki sen Hz. Is'y brakmsn da, onun bindii eei beslemisin.
Onu gelitirmisin. Bu yzden de eek gibi lfet perdesinin arkasnda kalmsn. 490

490 ncil'de yazdna gre (Matyus = Markus, 21) Hz. s bir eee binerek Orilim'e gitmiti
r. Bu
sebeple ok defa eee binmi diye sz edilir. Mevlna bu ve bundan sonraki beyitlerde Is'y
"Ruh" ve eeini de
"beden" olarak grr.

Ey eek huylu gafil! Bil ki irfan s'nn nasibidir. Eein yani bedenin nasibi
deildir.

Eein iniltisini duyarsn da, ona acrsn; bilmezsin ki, o eek sana eeklik
ediyor. 491

491 Eein karn acknca zrlar. Arpa ve saman ister. Ey nefsine kul olan ve onun isteklerini
yerine
getiren kii! Eek eeklikle emrettii gibi seni de o derekeye drmek ister.

s'ya yani ruhuna ac da, eee yani nefsine acma, tabiat ve nefsini aklna
hkim, yani stn klma.

Tabiat brak da hkra hkra alasn. Sen ona acma, onun yani nefsinin
isteklerini yerine getirme de, can borcunu de.

1855 Sen ey gafil! Yllarca eee kul oldun. Yeter artk nk eee kul

olan eein ardndan gider.

Ne yazk ki bu aalk akl da, eein huyunu huy edindi. O da nasl ot elde
edeyim; karnm nasl doyuraym, diye dnr durur.

405

Halbuki Hz. Is'ya hizmeti sayesinde Is'nn eei gnl huyunu ald,
aklllar makamn menzil edindi. 492

492 Hayvanlarn kyamet gnnde toprak olacaklar, hatta onlar grecek imanszlarn; "Keke b
en de
toprak olaydm." arzusunda bulunacaklar Kur'an- Kertm'de haber verilmitir. Hayvanlar iinde
n on tanesinin
yaayacaklar ve cennete girecekleri de bir hads-i erif ile bildirilmitir. Onlar da unlard
r: 1- Aziz
Peygamberimizin devesi, 2- Salih(a.s.)'n devesi, 3- Hz. ismail'in kou, 4- Hz. Yunus'un bal
, 5- Ms (a.s.)'n
inei 6- Belks'n hdhd 7- Sleyman (a.s.)'m karncas, 8- s (a.s.)'m eei, 9- zeyr (a.
s.)'n eei 10- Ashab kehfn kpei.

nk akl eee stn gelmiti. Kuvvetli, iman olan eee binince, eek
bsbtn zayflar. 493

493 Hz. Is'nn stn gelen aklna kar, o eek, eeklikten kurtulmutur. yle anlatrlar ki,
Hz.
Mevlna'nn babasnn mridi Necmeddin Kbra hazretlerinin bir mridi, acaba eyhimin nazar
hayvanlara da
tesir eder mi diye zihninden geirmi, eyh sokaktaki kpeklerden birine baknca kpein hali
deimi, dier
kpekler onun bana toplanmlar. Bunu hatrlatmak iin denilmitir ki: "eyh Necmeddin'in se
vgi ile bakna
mazhar olan kpek, kpeklerin efendisi olmutur."

1860 Ey ancak eek kadar deeri olan kii! Senin aklnn zayflndan,
cizliinden bu miskin, perian eek, yani nefsin kuvvetlendi, ejderha kesildi.

Is'nn yani akln tavsiyelerinden eer gnln yaraland ise, yine onun

yznden sala erieceksin. Bu sebeple s'dan vazgeme.

Ey nefesi ho mesih! Ey s nefesli s, halkn verdii meakkatlerden,


zdraplardan naslsn? Dnyada ylansz define olmaz ki. 494

4,4 Halk doru yola sevk etmek iin uraan nebilere ve vellere, halk sknt ektirmilerdi
r. Bizim aziz
Peygamberimiz efendimiz: "Hi bir peygambere benim kadar eziyet edilmedi." diye buyurmulardr
. Bu
eziyetlerin sebebi ise Peygamber Efendimizin onlar tevhd ve hidayete davet etmesidir. Bu bey
itlerde Hz.
Mevlna vellerin, kmil insanlarn ektikleri skntlar hatrlatarak, onlar ok kymetli d
efinelere benzetiyor.
Onlar rahatsz edenleri de, o definelerde bulunan ylanlara benzetiyor.

Ey s! Yahudi'nin zulmnden naslsn? Ey Ysuf! Hileci ve haseti


kardelerinle naslsn? 495

495 Btn peygamberler ve veller, kendilerini anlamayan cahil halkn zulmne, ikencesine mar
uz
kalmtr. Hz. Mevlna'nn; "Ey s, Yahdinin yznden naslsn?" msra, bendenize Sleyman
Nazif
merhumun: "Hz. s'ya Ak Mektubu"nu hatrlatt. Batl milletlerin slam dmanlndan can
yanan
vatanperver byk insan Sleyman Nazif merhum, Hz. s'ya yle hitap ediyordu: "Ey Allah'n R
esul! Sana
tabi olan u hristiyanlarm yaptklar hrszlklardan, zulmden mahcup olmuyor musun?" Bugn
de slam'a kar
olan zulm devam ediyor. Birlemi Milletler toplumunun ve btn dnyann gz nnde Srp can
ileri
mslmanlara yapmadklar zulm ve ikence brakmadlar. Kimse ses karmyor, nki zulm gr
enler
mslman.

406

Sen gece gndz bu azgn kavmin peindesin; gece gndz onlarn


mrlerine yardm edersin.

Bu zulmlerin atei yznden, senin gnln yanar, kavrulurdu da, onlara


fkelenerek beddua edecein yerde daima; "Ya Rabb! Sen kavmimi doru yola
gtr." diye yalvarmadasn.

Sen d aac madenisin; seni atee atsalar, bu dnyay gzel koku ile,
fesleen kokusu ile doldurursun.

Sen atete yanarak tkenen d aac deilsin, sen gam esiri olacak rh da
deilsin.

d aac yanar, fakat d aac madeni yanmaktan uzaktr.

1875 Ey kmil insan! Gkler seninle safa bulur. Senin cefan bakalarnn
vefasndan stndr.

nk akll birinden gelen cefa, bilgisizlerin vefasndan iyidir.

Hz. Peygamber efendimiz buyurmutur ki: "Akll'nn dmanl, bilgisizin


sevgisinden daha iyidir. 496

496 Hz. Peygamberimizin mbarek hadisi yle: "Akllnn dmanl, cahilin sadakatinden, dos
tluundan daha
hayrldr." Mevlna bu hadse iaret buyuruyor. "Ashab- Kiram'dan Ebu'd-Derda hazretleri am
'da kadlk ediyordu. Bir gn
halkn bir gnahkra svp saydklarn iitti ve "Siz kuyuya dm bir adam grseniz ne yapa
rsnz?" diye sordu, "p sarktp
karmaya alrz." dediler. "Bu gnah kuyusuna dm adam iin neden byle yapyorsunuz?"
diye sordu. Onlar da "Sen bu
gnahkra dmanlk duymaz msn?" diye sordular. O da: "Evet duyarm; ama, onun ahsna, kii
liine deil yapt ilere
dmanm." diye cevap verdi.

Bir emrin, azna ylan kaan birisini incitmesi

Akll birisi atma binmi gidiyordu. Uyumu bir adamn da azna ylan
giriyordu.

Atl onu grd. Ylan rktp karmak iin atn srd ise de baaramad.
1880 Atlnn akl fazla idi. Yani ok eye akl erdii iin, uyuyan adama var

gc ile bir ka topuz vurdu.

Adam topuzun acsndan srad, bir aacn altna kat.

407

Aacn altna bir ok rk elma dklmt. Atl; "Ey dertli kii bu


elmalardan ye!" dedi.

Adama o kadar elma yedirdi ki artk yedikleri azndan geri gelmeye

balad.

Elma yiyen garip; "Ey Emir!" diye bard. "Ben sana ne yaptm ki bana
byle zulm ediyorsun? Bunun sebebi nedir?

1885 Gerekten de canma bir kastn varsa bir kl vur. Birden kanm dk,
i bitsin." dedi.

"Sana grndm saat ne uursuz saatmi, senin yzn grmeyen kii ne


mutlu kiidir.

Bir cinayet ilemeden, az ok bir su yapmadan bu sitemi, bu zulm


dinsizler bile caiz grmez.

Sz sylerken bile azmdan kan fkrmada. Allah'm bu adamn cezasn

ver."

Her an ona kt szler sylemekte, lanet etmekte idi. Atl ise "Bu ovada ko
bakalm." diye durmadan ona vuruyordu.

1890 Adam atlnn korkusundan, topuz acsndan rzgr gibi komaya


balad. Kouyordu ama, yz st yerlere kapaklanyordu.

Karn tkabasa dolu idi. Gznden uyku akyordu. Yorgundu. Ayaklar,


yz yara bere iinde kald. Bedeninde de yzlerce yara ald.

Atl akama kadar o adam koturdu durdu. Sonunda adamn safras kabard.
Kusmaya balad.

Onun yedii her ey azndan kt. O yemeklerle beraber ylan da dar

frlad.

Azndan o ylann ktn grnce, o iyi kalpli kiinin, o atlnn nnde


yerlere kapand.

1895 O kara, irkin, iri ylan grnce btn dertlerini unuttu.

Atlya dedi ki: "Sen rahmet cebrailisin, yahut da nimetler veren bir ltuf
sahibisin.

Seni grdm saat ne kutlu bir saatmi; ben lm gitmitim; bana yeniden
can baladn.

Senin yzn grene, yahut anszn mahallene gelene ne mutlu...

Ey tertemiz ve vlmeye layk olan rh! Sana ne kadar kt, ne kadar bo


szler syledim.

408

Ey benim efendim! Ey padiahlar padiah! Kusura bakma, o szleri ben


sylemedim. Benim bilgisizliim syledi.

Eer bu hali azck bilmi olsaydm, mnasebetsiz szler sylemezdim.


1905 Bunu bana birazck asaydn ey gzel huylu! Ben seni verdim, hem

de ok verdim.

Fakat susuyor, coup kpryor, bir ey sylemeden bama vuruyordun.

Bam sersemledi, aklm bamdan gitti. Zaten beyni kck olan bu bata
akl m kalr?

Ey gzel yzl, ey gzel ili! Beni bala, sylediklerimi deliliime ver."

Atl adam dedi ki: "O hali birazck anlatsaydm dn patlard. Cierin de o
anda erir, su kesilirdi.

1910 Ylan sana anlatsaydm, onun nasl olduunu syleseydim, korkudan


cann kverirdi.

Hz. Mustafa (s.a.v.) efendimiz de buyurmutur ki: 'Sizin kendi iinizde,


cannzda olan dman, yani nefsinizi size aka anlatacak olsam,

Cesur kiilerin bile dleri patlard. Ne yola gidebilir, ne de bir iin aresine
bakarlard.' 497

4,7 Hz. Mevlna bu hikyeyi anlatrken, adamn iindeki ylan bilmesinin, onun iin ne kadar
korkulu bir hal
olduunu belirttikten sonra; bizim iimizdeki ylann, ehvetin, nefs ylannn bilinmesinin b
izim iin ne kadar korkun
olacan bize haber vermekte ve Peygamber efendimizin u hadislerine iaret etmektedir: "Bild
iimi bilseydiniz, az gler ok

alardnz, yemek imek iinize sinmezdi" (Camiu 's-sagr, c. II s. 10) "ki yannn, brnn
arasnda bulunan nefsin senin en
byk dmanndr."

Eer Peygamber efendimizin bildiklerini bir kii bilmi olsayd, ne niyaz


etmeye, yalvarmaya gnlnde bir g bulabilirdi, ne bedeninde oru tutmaya, namaz
klmaya bir kuvvet kalrd.

Kedinin nndeki fre gibi, yok olur giderdi. Kurdun nndeki kuzu gibi

lrd.

1915 Ne hilesi kalrd, ne de yolu yordam. Onun iin, ben, iinizdeki korkun dman size sylemeden sizi terbiye etmede, yetitirmedeyim."

409

Atl iine ylan giren adama dedi ki: "Eer sen iindeki ylan bilseydin, ne
elma yemeye kuvvetin kalrd, ne yol yrmeye, ne de kusmaya...

Senden uygunsuz szler iitmekle beraber, atm sryor, seni


koturuyordum, iimden de: 'Ya Rabbi, ylann kmasn kolaylatr.' diye dua
ediyordum.

1925 Seni koturduumun sebebini sylemiyordum. Fakat seni kendi haline


brakmak da elimden gelmiyordu."

Ylandan kurtulan adam secdeler ediyor; "Ey bana kutluluk, ey benim


devletim, definem, hazinem!

Ey yce kii, bu hayrl iin karln Allah'tan bul. Bu zayfn sana kr


etmeye gc, kuvveti yok.

Ey kendisine uyulan er! yiliinin karln sana Allah versin. Bende sana

kredecek dudak da yok, ene de yok, ses de yok."

1930 te aklllarn dmanl byle olur. Onlarn verdikleri zehir bile cana
safadr, rha gdadr.

Bir adamn aynn yaltaklanmasna, vefasna


gvenmemesi

Byk bir ylan bir ayya sarlmt. Arslan yrekli bir kii kotu, aynn
feryadna yetiti.

1970 Ay kendisine sarlan byk ylandan feryad edince, arslan er kotu,


ayy ylann saldrndan kurtard.

2010 O zavall ay ejderhadan kurtulunca, o mert kiiden bu lutfu, bu keremi


grnce;

Ashab- Kehfin kpei gibi, kendini lmden kurtaran yiidin peine


takld, artk ondan ayrlmad. 498

498 Kehf Sresi'nin 18. ayetinde bildirildii zere: Ashab- Kehf alt kiilermi. Aralarna b
ir de oban karm.
oban kpei de pelerini brakmam. Zamanlarnda hkmdar, halk bir puta taptryormu. Bun
lar da puta tapmamak iin
kap bir maaraya snmlar. Orada tam 309 yl uyumular. Bunlar namna Tarsus'da bir maar
a ve yannda bir cami vardr.
Ashab- Kehfin kpei Ktmir airlerce daima sadakat timsali olarak gsterilir.

410

Derken o gen hastalanp yatt. Ay da gnl balad kurtarcsn brakp


gitmedi. Onu beklemeye balad.

Oradan birisi geerken, hastann ba uunda ayy grnce; "Kardeim bu ne


hal? Bu ay ile senin ne iin var?" diye sordu.

Hasta, bir mddet nce ayy ejderhadan kurtardn, onun da kendisine


candan balanp kaldn anlatt. br de; "Ey ahmak kii!" dedi. "Bir ayya gnl
verme, ona bu kadar gvenme." dedi.

2015 "nk ahman dostluu, dmanlktan beterdir. Onu bir hile ile
yanndan uzaklatrman gerek.

Hasta kendisine t verenin sz zerine; "Bunu hislerinden sylyorsun,


sen ayya ne bakyorsun? Onun bana olan ballna, sevgisine bak." dedi.

t veren dedi ki: "Ahmaklarn sevgisi aldatcdr. Benim haseti oluum


onun sevgisinden daha iyidir.

Haydi kalk, benimle gel, u ayy yanndan uzaklatr. Bir ayy, kendi
cinsinden olan bir insandan stn grme."

Hasta; "Ey haseti! Haydi git de kendi iine bak." dedi. t de cevap
verdi, dedi ki: "Benim iim seni urayacan felaketten kurtarmakt, ama tali'in
yokmu.

2020 Ey yce kii! Ben bir aydan da aa deilim ya. Ben bir insanm; onu
brak da senin arkadan ben olaym.

Basma gelecek felaketi dndke, yreim titriyor, sakn byle bir ay ile
ormana gitme.

Bu gnlm bo yere titremedi, iime gelen bu korku, Allah'n verdii bir


nrdur. Bunlar laf olsun diye sylemiyorum ve bir davaya da girimiyorum.

Ben Allah'n nuru ile bakp gren bir mminim; sakn, sakn bu ate tapna
gibi olan aydan ka ki, onun atei tehlikesine yanmayasn."

t btn bu szleri syledi, syledi ama, adamn kulana bile girmedi.


Kt zann insana pek byk bir engeldir. Almaz bir settir.

2025 t hastann elini tuttu, hasta elini ekti. t de; "Sen akll bir
dost olmadn iin, ben de artk gidiyorum" dedi.

Hasta; "Git." dedi. "Beni dnme, ey boboaz adam. irfandan, ma'rifetten


bahsetme."

t tekrar ona dedi ki: "Ben senin dmann deilim, sen benimle
beraber gelirsen kendine iyilik etmi olursun."

411

Hasta dedi ki: "Uykum geldi; beni brak da kendi iine git." br: "Bir
dosta uy da...

Akll birinin korumas altnda, gnl sahibi bir dostun yannda uyu."
2030 Hasta adam tnn srarndan tr kzd. Ondan yz evirdi.

Kendi kendine dedi ki: "Bu adam galiba bana kasdetmeye gelmi bir katil
yahut benden bir eyler uman bir dilenci, bir serseridir.

Yahut beni bu ay ile korkutmak iin arkadalar ile bahse girimi olmal."

dedi.

inin ktlnden, karakterinin bozuk oluundan hatrna iyi bir ey


gelmedi.

Hastann btn dncesi, btn iyi zann, tamamyla ayya idi. Sanki ay ile
ayn cinstendi.

2035 Bylece o kendisine yol gsteren akll bir adama kar yzlerce
ktlk etti. Onu sulad da ayy sevgi ve merhamet sahibi bir dost bildi.

O nasihati eden kii de fkelendi; iinden: "Senin iin Allah'a kald, ne


yaparsan yap." diyerek adam brakp gitti.

2065 "Benim onun iyilii iin uramamdan, t vermemden tr, onun


gnlndeki kt hayaller, vehimler bsbtn artt.

Bundan sonra t kaps kapand. 'Onlardan yz evir, onlarla urama.' 499


ayetinin emri yerine geldi."

499 Secde Sresi, 30. ayete iaret var.

Nihayet hasta adam uyumutu. Ay da onun yzne konan sinekleri


kovalamakta idi. Sinekler kayor, sonra inadna yine geliyor, kalktklar yere
konuyorlard.

2125 Sinein biri pek inat idi. Ay uyuyan efendisinin yznden o sinei
bir ka defa kovdu. Fakat sinek yine kalkt yere gelip konmada idi.

Ay sinee fena halde kzd. Daa gitti, kocaman bir kaya ald.

Kayay getirdi, sinein yine uyuyan adamn yzne konmu olduunu

grd.

O deirmen ta kadar kocaman kayay kaldrd, sinei ezmek iin adamn


suratna frlatp alverdi.

Kaya uyuyan adamn yzn yam yass etti. Bu rnek de btn dnyaya

yayld.

412

2130 Ahmakn sevgisi, tpk aynn sevgisidir. Onun kini sevgidir; sevgisi de

kin...

Dnyada ok iyi kalpli rnek insanlar da vardr.

Dnyada mazlumlarn, yani zulm grenlerin, ezilenlerin feryadlarn


duyunca, onlara yardm iin koan arslan kiiler vardr.

Onlar nerede olursa olsunlar, mazlumlarn feryadlarn duyarlar, hakkn


rahmeti gibi, feryad gelen yana koarlar.

1935 Dnyann bozukluklarna, sarsntlarna, ykntlarna destek olan,


direk olan, gizli dertlerine, hastalklarna hekim olan o stn kiiler..

Sevginin, adaletin, merhametin ta kendisidirler. Onlar Hakk gibidir.


Onlardan sebep sorulmaz, onlar yaptklar iler iin rvet almazlar. 500

500 Cenab- Hakk halk ettii, takdir buyurduu ilerde nasl sebep ve rvet aramazsa, rnek i
nsan da ilah ahlak ile
ardaklanm olduundan sebepsiz yardmda bulunur. Yedi asr nce bile Mevlna rvetten bahs e
diyor. Fuzul merhum da;
"Selam verdim rvet deildir diye almadlar." diyerek devrinin memurlarndan ikyet etmiti.
Rveti veren de, alan da
Peygamber efendimiz tarafndan lanetlenmitir. Gnmzde de gazetelere akseden byk rvetler
in dnd hdiseler, ibretle
insan dndrmelidir. Allah bu beladan memurlarmz, bizi kurtarsn.

Onlardan birine "Can ve gnlden yaptn bu iyilii, bu yardm niin,


neden yapyorsun?" diye sorulsa; "O mazlumun bana gelen aresizlii, iine
dt gam, kederi iin yapyorum." der.

nsanlk ve iyilik hususunda arslan kesilmi erin av; sevgidir, merhamettir,


ila, dnyada iyiletirmek iin, hastadan baka kimseyi aramaz.

Nerede bir dert varsa, deva oraya gider. Nerede alak ve ukur yer varsa, su
oraya akar. 501

501 Hasta msn? Derdin mi var? Hakk'tan sana dev gelecektir. Susuz musun? Su da seni arar, b
ulur. ok zdrabn
varsa sevin, nki feraha kavuacaksn... Alak gnll ol ki; eref, sabr, irfan suyu sana d
oru aksn gelsin.

1940 Sana rahmet ve merhamet suyu gerekse, yr, alal, alak gnll ol;
ondan sonra da merhamet arabn i, mest ol, kendinden ge.

Ey oul! Allah'n bamza kadar ykselen rahmeti iinde rahmet var. Sen
akln bana al da, onun rahmetini yeter bulma; o rahmetlerin hepsini niyz et.

413

Ey yiit! Yksel!.. Gk yzn bile ayann altna al da gklerin stnden


gelen ilah nameleri duy.

Cannn kulandan gaflet ve vesvese pamuunu kar da, gklerdeki


cokunluk sesleri, meleklerin tebihlerinin uultusu kulana kadar gelsin.

ki gzn de ayp klndan, gnah tozundan temizle de, telerin, gayb


leminin balarn, bahelerini, serviliklerini gr.

1945 Burnundan, genzinden masiva nezlesini gider de, burnuna gzel mn


kokular, ilah kokular gelsin.

Beden bukasn, beden ban cann ayandan z, kar da, cann mn


imenliklerinde donsun, dolasn...

Hasislik zincirini elinden, boynundan at da, u felekte yeni bir baht elde et.
1950 Eer ltuf kabesine umak iin kanatlarn yoksa, aczini, aresizliini

her eye are bulan Allah'a arz et. 502

502 "Allah'm, ben cizim, kudret ve kuvvet sahibi ancak sensin! Bana yardm et, elimden tut."
diye yalvar. Hatta
gzlerinden samim olarak yalar dkp, Allah'n huzurunda candan, gnlden inleyerek niyazda
bulun. Allah yle bir
merhametlilerin merhametlisidir ki, gz yalarna kar dayanamaz, alayan bir kulunun muradn
yemekten geri durmaz.

nleyip alamak, kul iin gl bir sermayedir. yi bir kazan yoludur.


Batan baa rahmettir, pek efkatli bir daddr.

Dad da, ana da ocuk ne vakit alayacak ki st verelim diye bekleir


dururlar.

Allah da sizin ihtiya ocuklarnz, alasn da st meydana gelsin diye

yaratt.

Allah; "Bana dua edin, beni arn." diye buyurdu. Alayp inlemeyi
brakma da, onun sevgi ve merhamet stleri cosun. 503

503 Bu beyitte; "Bana dua ediniz ki duanz kabul ile hcetleriniz; yerine getireyim." manasn
a gelen Mmin
Sresi'nin 50. ayetine iaret var.

1955 Rzgrn grlt ile esmesi, bulutun yamur yadr, bizim


gammz, endiemizi yattrmak iindir. Sen biraz sabret.

"Rzklarnz gktedir." Ay etinii itmedin mi? itinse bu sfli, bu aalk


dnyada ne diye yapp kalmsn? 504

504 "Rzknz ve size vaad edilen ey gktedir." Zriat Sresi, 22. ayetine iaret ediliyor.

414

Korkunu, mitsizliini glyabani sesi bil. O, kulandan tutar da seni


aalklarn ta dibine kadar eker, gtrr.

Seni ycelere, ykseklere eken her sesi, ycelerden gelen ses olarak bil.

Sana hrs veren nefsan duygunu artran sesi de, insan yaralayan kurt sesi

bil.

1960 Bu ycelik, yer bakmndan deildir. Bu ycelik mn yceliidir. Bu


ycelikler, akl ve can ynndendir.

u aalk dnyada ne varsa, hep ezelden, ycelerden gelmitir. Haydi,


gzn ycelere doru evir.

1975 Ycelere bakmak, nce gz kamatrr. Ama sonra gze nr verir


parlaklk verir.

Gzn aydnla altr. Eer yarasa deil isen, o yana bak. 505

505 Dnyev ve ehvan istekler yznden gz kr olan, hakikati gremeyen kii, gnein
ndan kaan yarasa

gibidir.

in sonunu, hakikatini grmek, sende bir gr nru bulunduunun


belirtisidir. ehvete dmen, nefsin isteklerine uyman ise, senin mnevi lmn,
mezarndr. 506

506 Nefsin isteklerine boyun een kimse, adeta mezar gibi gaflet ukuruna dmtr. Bu gaflet
ukurundan
kurtulmann aresi aziz Peygamber efendimizin u hadislerinde bildirilmitir: "Gurur evi olan
u yalanc ve aldatc dnyadan

kurtulmak ve sevin yeri olan mnev ve uhrev aleme ynelmek ve lm gelmeden lme hazrlanm
aktr."

Belki bir stad seni kurtarr, seni tehlikelerden eker, karr.

1990 Gcn, kuvvetin yoksa, akln bana al da ala, inle. Mademki krsn,
gremiyorsun; gren bir adama kar kafa tutma, onun klavuzluundan kama.

Rabbim, u ta kesilmi kalbi sen mum gibi yumuat, iniltisini tesirli ve


acnr bir hale getir ki, feryadna yetienler bulunsun.

Kr bir dilencinin;
"Bende iki trl krlk var." demesi

Kr bir dilenci vard ki o daima; "Amann aman!" derdi. "Ey insanlar, bende
iki trl krlk var.

415

ki trl krlm olduu, ben de aralarnda kaldm iin, bana iki kat
acyn.."

1995 Adamn biri; "Biz senin bir krln gryoruz. br krln


nedir? Bir de onu gster." dedi.

Dilenci dedi ki: "Sesim irkin ve kt. Kt sesli "olula, krlk iki kat
artmada..

irkin sesim gam kayna oluyor. Yani sesim, herkesi sinirlendiriyor.


Benim kt ve irkin sesim yznden, halkn bana kar duyduu acma hissi
azalyor.

irkin sesim nereye ulayorsa, nereye gidiyorsa fke douruyor. Gam


veriyor, kin uyandnyor.

ki krle iki kat acyn; byle bir yere smayan, yeri yurdu olmayan bu
fakiri gnlnze sdrn."

2000 Onun bu ikyeti zerine, sesinin irkinlii azald. Yani unutuldu.


Herkes, btn halk ona acmaya balad.

O fakir, srrn syleyince, gnl sesinin gzellii onun irkin sesini


gzelletirdi.

Bir adamn gnlnn sesi de irkin olursa, yani kt ahlakl olursa, kendini
beenirse, kendi kusurlarn grp, onlar itiraf etmezse, o zaman krlk bir araya
gelir. (Ahlak kt, gz kr, sz irkin) Bu krlk mr boyunca devam eder
gider de, onu merhametten uzaklatrr. Kimse ona acmaz.

Fakat sebepsiz veren kerem sahipleri de, belki onun irkinliklerle dolu
bana da el koyarlar. Yani ona acrlar da, ondan o irkinlikleri giderirler.

O dilencinin sesi, ho, acnr hale gelince, o sesten ta yreklilerin yrekleri


bile mum gibi yumuar.

2005 Allah' inkar edenin sesi de irkin olduundan, duas kabul edilmez.

Her cins, kendi cinsini sever.

2055 Asl olmayan eyleri ne cezbeder? Asl olmayan ey. Tembellere ne


ho gelir? Tembellik.

416

nk her cins kendi cinsini eker. kz, erkek aslana doru gider mi?

Kurt, Ysuf u sever mi? Sevse bile, bu sevgi ancak onu yemek iin bir

hiledir.

Kurtluktan, canavarlktan kurtulunca, insanlara mahrem olur. Ashab-


Kehfin kpei gibi insanoullarndan saylr.

Hz. Ebubekir, Peygamber Efendimiz'in mnevi kokusunu alnca; "Bu yz,


yalanc bir insann yz deil; haktan haber veren mbarek bir yz." diye buyurdu.

2060 Ebu Cehil ise hakikati bulmak derdine dmedii iin, ayn ikiye
blnmesi gibi, yzlerce mucize grd halde yine de imana gelmedi.

ki ahmak seni inkar edecek olursa, neden zlrsn; ac bir hale


gelirsin? Sen mnevi bir eker madenisin!

ki ahmak seni thmet altnda brakrsa ne kar! Allah senin hak


Peygamber olduuna ehadet eder.

Resl-i Ekrem Efendimiz buyurdu ki: "Benim peygamber olduumu, bu


lemin, yani bu dnyann balknn kabul edip etmemesi ile ilgim yoktur. Allah benim
ahidim olduktan sonra, halkn benim eliliimi tasdik etmemesinden ne gam?"

Yarasa gnei gremez. Gryorum derse; onun grd gne deildir.


2085 Bir takm yarasacklarn benden nefret etmesi Allah'n parlak bir gnei olduuma delildir.

Eer pislik bcei bir glsuyuna rabet etse, o suyun glsuyu olmad
anlalr. 507

507 nki pislik bcei pislie, necasete almtr. Gzel kokulardan holanmaz. Hatta gl ko
kuu onu ldrr
diyenler de var. Mrikler pislik bceidirler. Pis kokulara alktrlar. Peygamberimiz'in a
zndan Mevlna buyuruyor ki:
"Onlar benim peygamberlik kokumu alamazlar. Eer benim kokumu alsalard, benim gl ve glsuyu
olmadm anlalrd."

Eer kalp bir para mihenk tana vurulmak istense, o mihenk tann doru
bir mihenk olduunda phe ederler. 508

508 Mihenk ta altna mahsustur. Peygamberimiz'i inkar eden mrikler kalp para gibidir. Kalp
paralar mihenk tana
yaklaamaz.

417

Hrsz; gndz deil, karanlkta alabilmek iin, geceyi ister. unu iyi bil
ki; ben gece deilim. Dnyada parl parl parlayan her taraf aydnlatan gndzm. 509

509 Gece hrsz olan mrikler benimle uyuamazlar. nki gece ile gndz bir araya gelemez.

Ben her eyi ayrdederim. Mrii Allah'a inanandan; saman ve daneyi


kalbur gibi ayrdederim.

2090 Ben unu kepekten ayrdederim: 'unlar insandr, mn eridir, rhtur;


unlar da insan deil, insan klnda, maddeden, ekilden, kalptan ibarettir.' derim.

Ben dnyada Allah terazisine benzerim. Hafif olan her eyi ar olandan
ayrdederim. 510

510 Terazi (mizan): imam Kaan hazretleri demitir ki: "Mizan bir eyin arln yani ne mi
kdar, ne kadar olduunu
anlamak iin bavurulan bir alettir. Zahir ehlinin terazisi erat'tir. mn ehlinin terazisi
kuds nr, ilah nr ile aydnlanan
akldr. mmetin has kullarnn terazisi ilm-i ledn; tasavvuftur. Allah'n has kullarnn, ha
slarnn yani en sekinlerinin terazisi
ise; Allah kelamdr, Kur'an- Kerm'dir ki, kmil insandan bakas Allah kelamnn gerek man
asn anlayamaz. Bylece kmil
insan, halk arasnda bir Allah terazisidir." Buradaki insan- kamilden maksat, asrn en byk
velsi olan Gavs hazretleridir.
Onun halk arasnda "ilah terazi" oluu da veraset ve tabiyyet iledir ki, asl o "ilah teraz
i" Peygamberimiz Efendimiz'dir. "
Calinus; Yunan filozoflarndan ve hekimlerindendir. insanolunun ilk hekimlerinden saylr. Do
ktorluk (=hekimlik) san'atn o

icat etmitir, o bulmutur. Tp konusunda bir ok eserler yazmtr. Miladn 131. ylnda Berg
ama'da domu, nce felsefe,
sonra doktorluk, tp tahsilinde bulunmu. skenderiyye'ye gitmi, orada birka sene kalm, te
rih tecrbeleri yapm. Sonra
Roma'ya gitmi, Roma i mparatori arnn hekimi olmu. Sonra Bergama'ya dnm. Miladn 200. y
lnda Bergama'da lmtr.
Eserlerinin bazlar Arapa'ya tercme edilmitir.

Bir buza, stn emdii anasn Allah bilir. Eek de ad eylere, dnya
meta'na baylr; kendine uygun eyi seer.

Mrikler bana cefa ettiklerini sanrlar; halbuki onlarn cefas ile gnl
aynamn tozu silindi.

Bir delinin Calinus'a yaltaklanmas;


Calinus'un da bundan korkmas 5 "

2095 Calinus arkadalarna; "Bana filan ilac verin." dedi. Arkadalarndan


biri Calinus'a dedi ki: "Ey hnerler sahibi hekim! istediin ila, deliler iin kullanlr.

418

Delilik senin aklndan ok uzaktr. Sakn bunu bir daha syleme!" Calinus
dedi ki: "Bir deli bana doru dnd, bir mddet yzme dikkatle bakt. Bana gz
krpt, sonra yenimi yakam brakt.

Onunla ayn cinsten olmasaydm, onun cinsinden bulunan eylerden bende


de bulunmasayd, o irkin suratl deli nasl olurdu da bana doru dner, yzme
dikkatle bakard?

2100 Eer bende kendi cinsini grmeseydi, nasl olurdu da gelip bana
atard? Kendi cinsinden olmayana nasl olurdu da ba belas kesilirdi.

ki kii uzlarsa, phe yok ki aralarnda birletikleri bir ey vardr.

Bir ku, kendi cinsinden olmayan bir kula nasl uar? Cinsinden olmayanla
konuup grmek, dp kalkmak mezardr; lahde girmektir."

Bir kuun kendi cinsinden olmayan bir kula beraber


umasnn ve tane toplamasnn sebebi

Bir hekim dedi ki: "lde bir karga ile bir leylei beraber grdm.

Bu hale atm ve aralarndaki birlik, anlama nedir; bunu anlayaym diye


hallerine dikkat ettim.

2105 akn bir halde onlara yaklatm. kisinin de topal olduklarn grdm.

Hele yurdu gkyz (=ar) olan iri doan kuu (arif) ile yeryz harabeler
kuu olan yarasa (bilgisiz kii) nasl dost olabilirler?

Biri illiyyn'in gnei, br Siccn'den kopup gelmi yarasa; 512

512 lliyyn: Yedinci kat gkte bir yerin ad. Cennetlerin en yksek, en iyi yeridir. Bir riva
yete gre de yedinci kat
gn stnde "Sidret'l-mnteha"nn ve "Ar"n altnda bir makam ki, iyi kiilerin amel defte
rleri orada bulunurmu. Siccn:
Cehennemin en alt tabakasnda, en kt yeri. Fasklarn, kfirlerin, mriklerin amel defterle
rinin bulunduu yer.

Biri her ayptan arnm tertemiz bir nr, br her kapnn dilencisi;

Biri lker burcunda bir ay, br gbre iinde bir kurt...

2110 Biri Ysuf yzl, isa nefesli bir varlk, br bir kurt, yahut da
boynunda ngrak bulunan bir eek;

419

Biri mekanszlk leminde umakta, br kpekler gibi samanlkta


yaamakta.

Gl, gnl dili ile pislik bceine "Ey koltuu kokmu!" der, "Eer sen gl
bahesinden kaarsan, senin bu tiksintin gl bahesinin kemalini ve stnln
belirtir.

Benim gayretim, yani seni istemeyiim "Ey alak kii, buradan uzakla!"
diye kafana bir omak vurur.

2115 Ey alak! Eer sen benimle birlikte olursan, bazlar senin, benim
aslmdan bir cins olduunu sanrlar.

Blbllere yakan yer, ayrlk ve imenliktir. Pislik bceinin yurdu da


pisliktir.

Allah bana ltfetti de, bir mrid vastasyle beni pislikten, murdarlktan pak
etti, artt. Byle iken nasl olur da nefs-i emmre gibi bir murdar bama bela eder?

Mride ulamadan nce, bir damarm, nefsine esir olan o murdarlardan idi.
Fakat Hakk, mrid eliyle o damar kesip att.

Artk o kt damar, o kt huy bana nasl ve nerede ulaabilir?

Hz. Adem'in ezelde bir belirli vasf u idi: Secde edilmeye layk olduu iin
melekler onun nnde ba ediler, secde ettiler.

2120 Bir baka belirtisi de u idi: iblis onun nne ba koymad. "Padiah
da benim, reis de benim." dedi; ona secde etmedi.

Zaten eer blis Hz. Adem'e secde etmi olsayd, Adem, Adem olmazd da
bir bakas olurdu.

Meleklerin secde etmesi Hz. Adem'in ademliine l olduu gibi; blis'in


inad, ona secde etmeyii de dem'in ademliine delil oldu.

Bylece; hem meleklerin karar onun Hakk'n halifesi olduuna bir tank,
hem de iblis kpeinin kfirlii ona tank oldu.

Hz. Peygamberimiz'in hasta bir sahabeye hatr


sormaya gitmesi ve "Kendine hastalk isteme!" diye dua

retmesi

2141 Sahabeden bir zat hastaland. O hastalk yznden zayflad, iplik gibi

inceldi.

420

Hz. Peygamber Efendimiz onu yoklamak, halini hatrn sormak iin yanna
gitti. Zaten aziz Peygamberimiz'in huyu tamamyle ltuftu, tamamyle keremdi.

2212 Hastay yoklamak, halini hatrn sormak dostluu, birlii temin etmek
iindir. Bu birlik ve dostluk yzlerce sevgi dourur.

Bir ei ve rnei olmayan Peygamber, hal hatr sormaya gitti ve o sahabiyi


lm halinde grd.

Peygamber Efendimiz o hastay grnce, halini hatrn sordu; o hakk


dosta iltifatlarda bulundu.

Hasta sahabi Peygamber'i grnce dirildi. Sanki Allah onu o anda yaratm
gibi oldu.

"Hastalk bana bu baht verdi de, peygamberlerin sultan sabahleyin beni


yoklamaya geldi." dedi.

2255 "Maiyyetsiz, ihtiamsz bu esiz padiahn terif buyurmas bana


salk verdi; beni esenlie kavuturdu.

Bu ne mutlu hastalk, ne uurlu ar sz ve hararet, ne mutlu dert, ne ho


gece uyankl...

te Cenab- Hakk bana bu ihtiyarlmda ltfetti, kerem buyurdu da, byle


bir hastalk verdi, beni byle bir derde drd.

Her gece yans mecbur kalarak kalkaym diye, bana srt ars verdi.

Btn gece manda gibi uyumayaym diye lutfundan, kereminden bana


dertler balad, kederler ihsan etti.

2260 Benim hasta oluumdan, bu krk dkk halde bulunuumdan, feryad


ediimden o mnev padiahn merhameti cotu da, aclar izdraplar cehennemim,
beni korkutmadan susturdu."

2456 Hz. Peygamber Efendimiz hastann halini hatrn sordu. Sonra ona

dedi ki:

"Acaba sen mnasebetsiz, yersiz bir dua m ettin? Bilmeyerek zehirli bir ey
mi yedin?

Hele bir dn bakalm; ne eit dua ettin? Nefsin hilesine uyup nasl
cotun, kprdn? Allah'tan neler istedin?"

Hasta; "Hi hatrmda deil, ama himmet buyur da imdi hatrlayaym."

dedi.

421

2460 Cenab- Mustafa(s.a.v.)'nn nr veren huzuru bereketiyle, hastann


etmi olduu dua hatrna geldi.

Her taraf aydnlatan Peygamber'in himmeti, ona hatrlayamadn hatrlatt.

Hak ve batl ayrdeden nr, gnl pencerelerinde parlad.

"Ya Reslallah! Cenab- Hakka saygszca yaptm dua imdi hatrma

geldi.

Bir ok gnaha girmitim; gnah dalgalar arasnda yzyordum.

2465 Sululara, gnah ileyenlere ok etin, ok iddetli azap edilecein!


duyuyordum. Sen bizi pek rktyordun, pek korkutuyordun.

rpnp duruyordum. arem yoktu. Ahiret ba ok salamd. mit ve


teselli kilidi de almyordu.

Ne sabredebiliyordum, ne kaacak, kurtulacak yol vard. Ne tevbe midi, ne


de nefis ile mcadele gc kalmt.

Ahiretin zahmetine, azabna had ve snr yoktur, anlatlamaz. Ona karlk


bu dnyada ekilen zahmetler, meakkatler nemsizdir.

Ne mutlu o kiiye ki, nefis ile savar, bedenine zahmetler verir, skntlar
ektirir de, onu terbiye etmeye urar, adalet gsterir.

Ahiretin zahmetinden kurtulmak iin, bu dnyada kendine zahmet vermeyi,


eziyet ektirmeyi kulluk, ibadet yerine koyar.

2475 Ben de; 'Ya Rabb!' diyordum. Ahirette ektirecein azab bu dnyada
hemen ektir!

ektir de, ahirette mutlu olaym!' Byle istekle ilah kapnn halkasnalip

duruyordum.

Derken bende byle bir hastalk belirdi. Hastaln verdii zahmetten


canmn rahat kalmad.

Zikrimden, evradmdan geri kaldm. Hatta kendimi, iyiliimi ve ktlm


bilemez bir hale geldim.

Ey ftvvetli, ey kokuu mbarek aziz Peygamber! Senin o nrlu yzn


grmeseydim,

2480 Bu hayat bandan tamamyla kurtulacak, yani lp gidecektim. Terif


buyurun da, bana ahane bir tesellide bulunun."

Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Sakn bu duay bir daha etme; kendi
hayat aacn kknden skp atma!

422

Ey zayf ve zavall karnca! Senin ne gcn var ki, tutup da da gibi olan,
kaldramayacan bir hastaln ykn sana yklesin?"

Hasta sahabi; "Tevbe ettim, ey benim padiahm! Bir daha kendimi zorlu,
gl grp byle bir laf etmem.

2497 Ey renklerin emri! eitli renkte insanlarn peygamberi! Sendeki o


g ve kuvvet hakk iin renkten renge girmemize ac, bizi temkin ve sebat haline
getir. 513

513 peygamber Efendimiz yalnz Araplar iin gelmedi. eitli renklerdeki btn insanlar Hakk
yoluna armak
iin dnyay ereflendirdi.

Kendimizi de, rezil-rsvay oluumuzu da grdn ey padiah! Bizi bundan

fazla imtihan etme..

Ey btn kullar tarafndan yardm dilenen kerem sahibi, ihsan sahibi


Allah! Bizi ok sktrma, imtihanlara ekme!

Henz gizli olan gnahlarmz, ktlklerimizi gizle, meydana karma.


2500 Allahm! Sen gzellikte, kemalde, olgunlukta sonsuzsun; biz de erilikte, sapklkta sonsuz bir haldeyiz.

Ey kerem sahibi! u bir avu kt kiinin eriliklerini, gnahlarn sonsuz


lutfunla, ihsannla rt!

Bizim mrmz bo yere harcand gitti. mr elbise mizden tek bir iplik
kald, o da kopmak zere; biz byk bir ehir idik, ykldk, harab olduk, ancak bir
duvarmz kald.

Ey bykler by, ey sahibimiz! u artakalan esirge, muhafaza et, koru.


Koru da eytann can bsbtn sevinemesin.

Bizim iin, bizim hatrmz iin deil, gnahkarlar, sapkla denleri


arayp kayrdn o kadm lutfun hakk iin!

2505 Et ve yadan ibaret olan bedene merhamet balayan, acma duygusu


veren Allah! Yarattn varlklarda sanatn, yaratma gcn, kuvvetini gsterdin;
ltuf ve merhametini de gster!

Ey byklerin en by olan Allah! Ettiimiz bu dua senin fkeni


arttryorsa, edilecek duay yine sen bize ilham eyle!"

2251 Sonunda Cenab- Peygamber o hastaya dedi ki: "Dualarna u szleri


de ekle. De ki: Ey glkleri kolaylatran Allah!

423

Sen bize dnyada da, ahirette de iyilik ver, gzellik ver! 514

514 Sahih-i Mslim'de yle bir hadis rivayet edilmitir: "Resl-i Ekrem ashabdan hasta bir za
tn ziyaretine gitti.
Onun halini hatrn sordu. Onun zayflam, adeta ku yavrusu gibi bir hale gelmi olduunu g
rd. Peygamber ona; 'Allah'a
duada m bulundun?' diye sordu. Hasta dedi ki: 'Evet. Y Reslallah! Ya Rabb ahirette bana ed
ecein ikab, verecein azab
dnyada ver!" diye dua ediyordum.' Reslullah Efendimiz; 'Sbhanallah. Allah'n verecei azaba
dayanamazsn. Y Rabb! Bize
ahirette de, dnyada da gzellik ve iyilik ver; bizleri ate azabndan koru! diye dua etsen ol
maz myd?' buyurdu. Dnyadaki
gzelliklerden maksat; shhat ve afiyet, ahiretteki gzelliklerden murad; mafiret ve cennetti
r."

Allahm bizim yolumuzu gl bahesi gibi gzelletir, varacamz yerde sen


bulun, konak yerimiz sen ol, yrdmz yol bizi sana gtrsn, sadece cennete
deil."

Hasta yoklamann, hastann halini hatrn sormann

faydas

Hastay yoklamanda, halini hatrn sormak iin yanna gitmende fayda var.
O fayda dner, yine sana gelir.

lk tayda u: Olabilir ki, o hasta adam zamann kutbu ve mnevi , byk


padiah olur.

2145 Ey inat kii, senin gnlnn iki gz de kr. Bu yzden ad odunu d


aacndan ayrt edemiyorsun.

Dnyada ne hazneler vardr; yani u dnya Allah'n vellerinden bo


deildir. Vel bulunmaz diye zlme, hi bir ykk yeri, viraneyi hazinesiz, bo
sanma!

"Ne olur ne olmaz." de de her derviin yanna var, herhangi birisinde


mnev bir koku bulursan, onun hizmetinde dn, dola.

Sende i yz ve hakikati gren gnl gz olmad iin, her varlkta


mnev bir hazne var zannnda bulun.

Fakat olmasa bile, yol arkada, yani seyr slk erbabndan olur; padiah
olmasa bile atl bir asker olabilir.

2150 Yol arkadalarn arayp sormay gerekli bil. Yaya olsun, atl olsun,
yani ister ilerde, ister geri kalm olsun, seyr slk arkadalarndan ayr dme!

Ziyaretine gittiin isterse dmann olsun, senin iyilikte bulunman yararldr. nk iyilik yznden, nice dman dost olur.

424

O dman sana dost olmasa bile, hi olmazsa kini azalr. nk iyilik, kine
merhemdir.

Hasta ziyaretinin daha baka bir ok faydas var. Ama ey dost, sz


uzatmaktan korkuyorum.

Szn z u ki: Topluma, insanlara dost ol. Bir dost bulamaz isen, heykel
yapanlar gibi kendine tatan bir dost yont!

2155 nk topluluk, kervan balknn ok oluu, yol kesenlerin bellerini krar, mzraklarn krletir.

"Hastalmda
niin benim halimi hatrn sormaya gelmedin?" diye
Hakk Tel-'nn Ms(a.s.)'a vahyetmesi

Bir gn Cenab- Hakk Ms Peygamber'i azarlad da buyurdu ki: "Ey

yakasndan ay doduunu gren peygamberim!

Seni ilah nrla nrlandrm, tan yeri yapmtm. Ben ki Hakkm, hastalandm da benim hatrn sormaya, beni yoklamaya gelmedin."

Hz. Ms; "Allahm!" dedi "Sen noksan sfatlardan zarardan, ziyandan,


hastalk gibi hallerden mnezzehsin. Ya Rabbi bu ne anlalmaz sz! Ltfen bu
kapal szn hikmetini beyan buyur, akla!.."

Cenab- Hakk yine buyurdu ki: "Hastalmda ne diye kerem edip, ltfedip
gelip benim halimi hatrn sormadn?

2160 Ms; "Ya Rabbi!" dedi, "Sende bir noksanlk olamaz; ardm
kaldm. Nerede ise aklm kaybedeceim. Ya Rabbi, bu kapal sz akla!.."

Allah buyurdu ki: "Evet, benim has ve seilmi bir kulum hastaland, ite o
kul 'Ben'im' bir iyice bak da gr! 515

515 Mevlna u kuds hadise iaret ediyor: -Bilindii gibi kuds hadis, Hz. Peygamber'in dilin
den sylenen Allah
kelamdr. Kur'an ayetleri, vahiydir. Sz de, z de Allah'ndr.- "Ey Ademolu! Hastalandm,
benim hatrn sormaya, beni
yoklamaya gelmedin. Senden yemek istedim, bana yemek vermedin. Senden su istedim, bana su verm
edin." nsan dedi ki: "Ya
Rabbi! Ben seni nasl grebilirim? Ben nasl senin hatrm sormaya gelebilirim? Sen lemlerin
Rabbi'sin; hastalk gibi hallerden
mnezzehsin." Allah buyurdu ki: "Filan kulum hastalanmt, ne diye onu yoklamadm, hal-hatr s
ormadn? Bilmiyor mu idin ki,
onu yoklamaya gelseydin beni onun yannda bulacaktn. Senden yiyecek istedim, ey Ademolu, ben
i ne diye doyurmadn?"
Kul; "Ya Rabbi! Ben seni nasl doyururum?" der. Allah buyurur ki: "Filan kulum senden yiyecek
istedi. Ne diye onu
doyurmadn? Bilmiyor musun ki onu doyurursan, bu hareketin ecrini benim yanmda bulacaksn?" C
ami'u's-Sar, c.V, s. 65.

425

Onun zr dilemesi, benim zr dilememdir. Onun hastal, benim


hastalm demektir."

Allah ile bulunmak, Allah ile beraber oturmak isteyen kii, Allah'n dostlar
olan vellerin huzurunda otursun. 516

516 Cenab- Hakk haa madd bir varlk deildir ki, insanlarla beraber bulunsun, beraber oturs
un. Gerek evvelki
beyitlerle ilgili kuds hadiste ve gerekse Mevlna'nm bu beytinde anlatlan hal, yani insann
Allah'la beraber bulunmas,
tamamyle manev ve ruhan bir haldir. Gerek Peygamber Efendimiz ve gerekse Mevlna, biz ciz
insanlarn anlamalar iin bir
takm benzetmelerle bu rhan ve mnevi bulumay belirtmektedir. Fakat unu da iyice bilmeli
ki, en byk tecellye insan
mazhar olduu iin ve insanda ilah emanet, ilah nefha bulunduu iin, Allah'n insanlara kar
bir yaknl vardr. Byk bir
arifin dedii gibi; "Haa insan Allah deildir, fakat Allah'tan da ayr deildir." Nitekim Mev
lna yine Mesnev'nin bir baka
yerinde buyurur ki: "Nasn Rabbi olan Allah'n, insanlarn rhu ile bir birlemesi, bir yaknl
vardr. Fakat bu yaknlk nasldr
tarif edilemez. Hi bir eyin yaknl ile de kyas edilemez." Herhangi bir insan ile buluma
k, oturmak, Allah velleri ile beraber oturmaya benzemez. Allah vellere tam tecell ettii iin onlarla oturmak Allah'n huzurun
da bulunmu gibi mnev bir
duygu iinde kendinden gemektir. Bir velnin huzurunda otururken manen iimiz ykanr, rhen
tazeleniriz. Onun mnev
gc ile kendini gizleyen byk yaratcnn varln, sevgisini gnlmzde duyar, Allahmz
vicdanen hissederiz.

Ey salik! Eer vellerin huzurundan ayrlrsan helk olursun. nk sen bir


cz'sn, kll deilsin. 517

517 "Veller kimlerdir? O mbarek insanlar bilmiyoruz ki yanlarna varalm, kendilerinden man
en yararlanalm." diye
bir soru akla gelebilir. Byle dnmek, yerinde, hakl bir dncedir. Bir Abdlkadir Geylan
, bir Mevlna nerede bulalm da
dizlerinin dibine kelim, kendilerinden feyz alalm, huzurlarnda insanlmz hissedelim, m
anen kusurlarmz grerek
kendimizi tamir edelim. "Bugn veller yoktur; gklerden yere nr inmiyor." diye endieye kap
lmayalm. Bilelim ki kyamete
kadar dnya velsiz kalmayacaktr. Onlarn mbarek ahsiyetlerini bilmiyorsak da, onlar grem
iyorsak da, o stn kiilerin

mevcud olduklarna inanalm. "Allah'n sevgili kullar, velleri vardr. Bu kirli dnyamzda h
ala yaamaktadrlar." diye kabul
etmek, onlar grmediimiz halde onlardan yardm ve himmet beklemek de bir nev' huzurlarnda
bulunmak demektir. Olabilir
ki, bu ikrarmz ve onlara kar duyduumuz gyab hrmetimiz, bizi onlarn manev huzurlarna
gtrr de, kendilerinden feyz
alrz.

2165 eytan her kimi kerem ve keramet sahibi olanlardan ayrrsa, onu
kimsiz kimsesiz brakr da ban yer.

Bunu duy, bunu iit ve iyice anla ki; bir an bile olsa, toplumdan ayrlmak,
ancak eytann hilesidir. 518

518 Peygamberimiz bir hadislerinde; "eytan bir kii ile beraberdir ve o eytan iki kiinin ya
nma varamaz." diye
buyurmutur. Baka bir hadislerinde de; "Cemaat rahmettir; ayrlk azabtr." buyurmutur. By
k bir padiah olduu kadar
byk bir air olan ve Parsa dvan bulunan cennet-mekan Yavuz Sultan Selim Han; "Bizim btn
perianlmz toplumdan
ayr dmemizdendir." manasnda bir beyti vardr.

426

Bir bahvann sf, fakih ve alevyi birbirinden ayrp

yalnz brakmas

Bir bahvan baa baknca, banda hrszlar gibi kii grd.

Bunlardan biri fakih, yani din adam, hoca; biri erif, yani seyyid; biri de
sf, yani dervi idi. Bunlarn her de vefa bilmez, hak tanmaz kiilerdi.

Bahvan kendi kendine dedi ki: "Bunlara kar syleyeceim nice szler,
reddedilmez yzlerce delillerim var. Var ama, onlar kii bir topluluk; topluluk ise
gtr, kuvvettir, rahmettir.

2170 Tek bama kii ile uraamam. Bu yzden onlar birbirinden

ayrmam gerek.

Onlarn her birini bir tarafa ataym, yalnz kalnca da onlarn birer birer
hakkndan geleyim."

Hileye bavurdu. Sfiyi arkadalarnn gznden drmek iin onu yola

kard.

Sfiye dedi ki: "Haydi eve git de, bu arkadalar iin bir kilim getir!"

Sf gitti. Bahvan iki dost ile yalnz kald. Fakihe: "Sen tekinsin; din
hususunda bilgin bir kiisin. Bu arkadan da nl bir erif, yani Peygamber
neslinden gelen bir seyyiddir.

2175 Biz senin fetvanla ekmek yiyoruz, senin bilgi kanadnla uuyoruz.

Bu da bizim sultanmzn ehzadesidir. Yani byk Peygamberimiz


Muhammed Mustafa(s.a.v.)'n soyundan gelmi bir seyyiddir.

Onun bunun srtndan geinen bu pis boaz sf de kim oluyor ki, sizin gibi
padiahlarla oturup kalksn?

Gelince onu yannzdan uzaklatrn; savn gitsin. Siz de tam bir hafta benim
bahemde, bamda misafirim olun kaln..

Ey benim sa gzm olan fakih ve erif; ba ve bahe de nedir ki; benim


canm sizindir."

2180 lerine bir phe drd, onlar kandrd. Halbuki arkadalardan ayrlmak yakmaz.

Sf gelince onu yanlarndan uzaklatrdlar. O da kalkp gitti. Bahvan da


eline kocaman bir sopa alarak arkasndan kotu. Ona yetiince:

"Ey kpek!" dedi. "Bu ne biim suflik? Bu nasl dervilik? Frsat bulunca
hrszlk iin onun bunun bana giriyorsun!

427

Bu hrszlk yolunu sana Cneyd mi gsterdi, yoksa Byezid mi? Bu yol


sana hangi eyhten, hangi pirden ulat?"

Sfyi yalnz bulduu iin onu bir iyice dvd. Yar lm bir hale getirdi,
kafasn da yard.

2185 Sf; "Bana olacak oldu, benim nbetim geti, ama, ey arkadalar,
sizin de banza neler geleceini dnn, kendi nbetinize hazrlann.

Siz beni yabanc bildiniz ama, bu kaltabandan da yabanc deilim. Bunu da

bilin.

Benim yediim daya siz de yiyeceksiniz. Byle bir erbet, her alak
kimsenin cezasdr."

Bahvan, sfyi dvp ondan ayrldktan sonra, yine o eit bir bahane

buldu.

2190 "Ey seyyid!" dedi. "Sen de eve git; le yemei iin yufka ekmei
piirtmitim.

Evin kapsnda Kaymaz'a syle, o pimi yufka ekmei ile, pimi kaz
getirsin.

Seyyidi yollaynca hocaya dedi ki: "Ey keskin grl kii! Sen fakihsin,
senin fakih olduunu herkes gryor, biliyor. Bu apak meydanda.

Arkadan ise eriflik taslyor. Hz. Peygamber'in neslinden gelen seyyidim


diye bir iddiada bulunuyor. Halbuki onun atasnn ne yapm olduunu, ne i
ilediini kim bilir?

Onu douran kadna ve onun iine gvenmeyin; noksan akll bir varla
nasl gvenilir?

2195 Zamanmzda nice ahmaklar kendilerini Hz. Ali soyundan, Peygamber


neslinden gstermededirler." 519

519 Trk milleti aziz Peygamberi'ni ok sevdii ve sayd iin Arabistan'dan gelen ve Peygamb
er neslinden olduunu
syleyen herkesi barna basmtr. Ona elinden gelen her yardm yapmtr. Bu hal eski devir
lerde olduu gibi bugn de
devam etmektedir. Eski airlerimizden birisi; "Mesh gkden insen sana yer yok / Yr var gel
Arap'tan ya Acem'den." diye
yazmtr. Bugn de nice kiiler vardr ki; "Ben Abdlkadir Geylan neslindenim." diye yurdumu
za gelmi, itibar
grmtr. Trk milleti dindardr, byk vellere hayrandr. Onlarn neslinden geldiklerim sy
leyenlere canm verir. Tahir'lMevlev merhumun Mesnevi erhi'nin VII. cildinin 685'inci sahifesindeki u aklamay dikkatle
okuyalm: Yakn zamanlara
kadar baz kimseler hret bulmak, hrmet grmek iin "es-seyyid filan" diye bir mhr kazdr
r ve onu kullanrd. Seyyidlik
iran'da pek ehemmiyetli olduu iin, baz akgzller bana yeil bir sark sarar, beline de
yeil bir kuak dolar, seyyidim diye
ortaya karlard, istanbul'un "Limon skelesi" Meydam'nda genie bir iskemleye oturmu yeil
sarkl adamlar vard ki
bunlara; "Yedi Emirler" derler. Onlara okunmaya gelenler iyice bir para veririerdi. Mevlna Ca
mi Baharistan adl eserinde
yazar ki: "Birisi byle seyyidlerden birisine svm saym. Seyyid yahut sahte seyyid: "Her n
amazda; 'Allahmme salli ala
seyyidina Muhammedin ve ala Ali seyyidina Muhammed' diye salat okuduun halde bana ne cesaretl
e svyorsun?" diye
sormu. Sven de: "Ben madd, mnev asl seyyid olanlara salat ve selamm kayt altna alr
m; sen onlardan deilsin."
cevabn vermi. Bununla beraber seyyidler hakknda hsn-i zan gstermek de edep iktizasdr.
Ve onlarn cedd-i kermi olan
Hz. Peygamber (s.a.v.) Efendimiz'e hrmet icabdr. Hi olmazsa onlara kt zanda bulunmamal.
"

428

2200 O zalim bahvan bir takm bo szler syledi. O fakih de onlar dinledi. Sonra kalkt, erifin arkasndan eve doru gitti.

erifin yanna varnca; "Ey eek!" dedi. "Seni bu baa kim ard? Sana
hrszlk Peygamber' den mi miras kald?

Arslann yavrusu arslana benzer. Syle bakalm sen Peygamber'e ne yzden


benziyorsun?"

O alak bahvan doru yoldan km olduu iin, Haricler'in Peygamber


evladna yaptklar eza ve cefay ona; o erife yapt. 520

2205 erif bahvann dayandan perian, harap bir hale gelince, fakihi
hayalinden geirerek dedi ki: "Ben sradm sudan ktm, ben nbetimi savdm.

Sen imdi yapayalnz kaldn, ayan denk al! Artk davul gibi karnna
tokmak yiyedur.

Ben erif deilsem de, senin sohbetine layk bir arkada olamadmsa da,
senin iin bu zalimden daha deersiz, daha aa deilim ya!.."

Bahvan, erifi dp ondan kurtulunca geldi, fakihi buldu. Ona dedi ki:
"Sen fakih misin? Fakihlik nerede, sen nerede? Ey her aa kiiye ayp kesilen, ar
olan en gnahkar, en kt insanlar bile senden utanrlar.

Ey eli kesilesi, baa girersin de izin var m, msaaden var m demezsin; bu


mu senin fetvan?

2210 Byle bir rhsat, izini islam hukukuna ait fetvalar ihtiva eden tannm kitaplardan Vast'da m okudun? Yoksa Muht'da m var?

320 Haric: Siffn muharebesinde Hz. Ali'ye isyan etmi olan o devrin kanun nizam tanmayan bi
r eit anaristi,

terristi.

429

Fakih; "Hakkn var, vur!" dedi. "Vur ki, frsat eline geti. Dostlardan
ayrlann lyk budur!"

Ermi bir zatn Byezid-i Bestam hazretlerine;


"Kabe benim; etrafmda tavaf et!" demesi

mmetin eyhi Byezid-i Bestam hac ve umre iin yola dm, Mekke'ye
doru koup gitmede idi. 521

521 Byezid-i Bestam hazretleri tannm vellerdendir. Hicretin nc asrnda yaam, en k


uvvetli rivayete gre
261 tarihinde vefat etmitir.

O gittii her ehirde, nce orann azizlerini aryor:

2220 "Bu ehirde basiret sahibi, gnl gz ak kim var?" diye ehri drt
dnyordu.

2232 Bir ehirde Byezid hilal gibi boyu bklm, klm, incelmi bir
pire rastlad. Onda vellerin nrunu grd. Ondan vellerin szlerini duydu.

O prin gz grmyordu, ama gnl gne gibi idi. Ryasnda Hindistan'


grm fil gibi cokun bir halde bulunuyordu. 522

522 Filler, bir inanca gre, kendi ilk vatanlar olan Hindistan' ryalarnda grnce vatan z
lemine kaplr da,
cokunluk gsterirlermi. Byezid'in grd vel de ezel lemini hayal ettiinden, cokun ve
cezbeli bir halde imi.

2237 Byezid o prin huzurunda oturdu, halini hatrn sordu. Onu hem ok

fakr buldu, hem de oluk ocuunun ok olduunu anlad.

O eyh; "Ey Byezid, nereye gidiyorsun? Gurbet eyasn nereye ekip


gtryorsun?" diye sordu.

Byezid; "Bir an nce Kabe'ye gitmek istiyordum." cevabn verdi. eyh:


"Yannda yol masraf olarak neyin var?" dedi.

2240 Byezid; "iki yz dirhem gm param var; ite urackta; elbisemin


ucuna smsk balamm." dedi.

eyh dedi ki: "Kalk etrafmda yedi defa dn; bu dnmenin hacdaki tavaftan
daha iyi olduunu bil!

430

Ey cmert Byezid! O iki yz dirhem gm paray da benim nme brak!


Byle yapmakla kendini haccetmi; muradna ermi bil!

Umre yapm, lmsz bir mr bulmu; Safa'da koarak safvet (=temizlik,


lekesizlik) kazanm olursun.

Canmn gnl gz ile grd Allah'a yemin ederim ki, Cenab- Hakk
beni kendi evinden, yani Kabe'den daha stn yaratmtr, evini semitir.

2245 Kabe Allah'n ltuf ve ihsan evidir. Amma benim yaratlm, varlm
da Hakkn sr evidir.

Allah o evi, yani Kabe'yi brahim ve smail(a.s.)a yaptrdndan beri onun


iine girmemitir. Fakat benim bu gnl evime ondan bakas giremedi. 523

523 Nebilerin ve vellerin Allah'n nazarnda Kabe'den daha deerli olduklar riflerce beyan
buyuralmutur. nki
Kabe iki peygamber tarafndan yaplm bir bina; halbuki nebiler ve veller Allah'n yarattkl
ar varlklardr. Elbette Allah'n
yaratt, insann meydana getirdii bir binadan daha deerlidir. Mevlna'nn buyurduu gibi,
Kabe'ye Allah'n evi deniliyor

ama, haa oras Hakk'n oturduu bir ev deildir. Allah makamdan mnezzehtir... O her yerde me
vcut, hazr ve nazrdr.
Kabe'nin iinde de bizim anladmz manada oturmaz. Halbuki; "Yerle gkler beni iine alamad
, lakin mmin, temiz,

gnahlardan kurtulmu kulumun gnl beni kaplad, iine ald." kuds hadsi gereince, gerek
mminlerin gnlleri Allah'n
tecellgah ve nazarghdr. Dervi Yunus da; "Ararsan Mevl'y kalbinde ara; Kuds'de Mekke'd
e Hicaz'da deildir." demitir.
Mevlna da bir gazelinde; "Ey hacca gitmi olanlar, nereye nereye gidiyorsunuz; sevgili burada
dr, buraya geliniz, buraya geliniz!" diye buyurmutur. Molla Cami de; "Kabe Azer olu brahim'in binasdr; gnl ise pek yc
e olan Allah'n nazarghdr."
demitir, smet ismindeki bir air de; "Hac Kabe yolunda kouyor; bense Hakk'm ddarna talib
im. Hac evi aryor, bense ev
sahibim." demitir. Bir mesele akla geliyor. Acaba Byezid'in, o byk velnin etrafnda tavaf
etmesiyle, kendisinden hac
farizas sakt oldu mu? Yani o hac oldu mu? Belki bu vak'a Byezid'in ikinci hacca gidii sr
asnda olmutur. Eer olmadysa
Byezid hac olmak iin muhakkak bu vak'adan sonra hacca gitmitir. nki Hz. Muhammed Kbe'de
n de, btn neb ve
vellerden de stn olduu halde, hicretin onuncu senesinde hac vazifesini yapm, hac olmut
ur. Bu vazife ondan bile kaldrlmamtr. Kendisi ermilerin ermii olduu halde hac farizasn yerine getirmitir.

Mademki sen beni grdn, Allah' grm oldun ve doruluk ve ihlas


Kabesi'nin evresinde tavaf ettin.

Bana hizmet, Allah'a kulluk etmektir; onu vmektir. Sakn Hakk benden
ayr sanma!...

Sen gzn a da bana yle bak ki, insanda Hakkn nurunu gresin!.."

431

2250 Byezid bu nkteleri, bu derin manal szleri can kula ile dinledi,
onlar altn bir kpe gibi kulana takt.

2214 Vellerin huzrundan uzaklarsan, onlar ziyarete gidip dualarn,


sevgilerini kazanmazsan, hakikatte Allah'tan uzaklam olursun.

Her dem, her vakit padiahlarn glgesini iste. abuk ol da o glge


yznden gneten de iyi bir hale gir. Mn nrlar ile aydnlanm bir insan ol!

O eyhin yznden Byezid'in derecesi yceldi, fazileti artt. Hakikat


yolunun sonuna eritii halde, ondan sonra bir son tasavvur edilemeyecek olan bir
makama vard.

Hastalk, ar, sz;


iinde merhametler bulunan bir haznedir.

2261 Hastalk, ar, sz; iinde merhametler bulunan bir haznedir. Deri,
ten, beden yprannca, bozulunca z, yani rh tazelenir.

Kardeim! Karanlk yere, soua, gama, ztraba, halsizlie, derde sabretmek;

Ab- hayat kaynadr, manen mest olmak kadehidir. nk btn


ycelikler, yksek ve mnev dereceler; tevazu ve alaltadr.

mnev bahar mevsimleri ve iekleri, sonbaharlarn iinde gizlenmilerdir.


Sonbahar da ilkbaharn iinde sakldr. Bu sebeple sonbahar gibi olan hastalktan,
yoksulluktan rkme!

2265 Gama ve kedere yolda ol, yalnzla al! Yaadn mddete uzun
bir mr, yani ebed hayat isteinde bulun! 524

524

Bu Mesnevi beyti Fuzul hazretlerinin u beyitlerini hatrlatyor:


"Bu lem kim: gnl kaydn ekersin mihnet gamdr;

Fena ser-menzilin seyreyle kim bir hoa lemdir;


Anup tenhal kabr ire nefret eyleme zinhar
Tark- insi tut kim her avu toprak bir Adem'dir."

Nefsin sana "Bu hastalk, bu zdrab, bu yalnzlk ktdr." diyecek olursa,


onu dinleme. nk onun ii hep tersinedir.

Sen akln bana al da, nefsin dileine aykr i yap. Dnyada btn
peygamberlerin vasiyeti hep byledir.

432

Sonunda pimn olmamak iin, yapacan ilerde


danman, mavere etmen gerekir.

2268 Sonunda piman olmamak, hi olmazsa az bir zararla kurtulmak iin,


yapacan ilerde maverede bulunmak ve danmak gerekmektedir.

Peygamberlerin bu tavsiyelerine kar mmetler; "Kimin ile istiare


edelim?" diye sordular. Peygamberler de; "Kendilerine uyulan akll kiilerle."
cevabn verdiler.

Eer sen kimseyi bulamaz da kendi nefsine danrsan, o alan dediinin


aksini yap!

Nefsin sana; "Namaz kl, oru tut!" diye buyursa bile inanma! Nefis hilecidir. Onun emrinden bir hile doabilir.

2275 Yapacan ilerde nefsine danmak, ne derse onun aksini yapmak kemaldir, olgunluktur.

Eer nefisle baa kamaz ve onun direnmesine kar koyamazsan, o zaman


hakk bir dostun yanna git, onunla uzla!

Akl, bir baka akldan g, kuvvet kazanr. eker kam da eker


kamndan olgunlar, glenir.

Ben kendi nefsimden yle eyler grdm ki... Nefis, bys ile insandan
akl alr da, insan iyiyi kty ayrt edemez olur. 525

525 "Hz. Mevlna gibi byk bir velnin de nefis hilesi, nefis mcadelesi bulunur mu?" diye a
mamal. Ysuf (a.s.)
nebilerin byklerinden olduu halde; "Ben nefsimi terbiye edemem. nki nefis hakkaten ktl
kle ve iddetle emreder.
Meer ki Rabb'im o nefsin sahibini esirgemi ola. nki Rabbim ok yarlayc ve ok esirgeyi
cidir." (Yusuf Suresi ayet 53)
buyurmutur. Demek ki peygamberlerde de, vellerde de nefsan arzular vardr. Azz ve esiz Pe
ygamber Efendimiz de bir
hadsle-rinde; "eytan her insann damarlarnda dolamaktadr." diye buyurmu. Sahabeden biri;
"Ya Reslallah, senin de
eytann var m?" diye soranca; "Evet benim de eytanm var, ama ben onu mslman yaptm." diy
e cevap vermitir.

Nefis; suret-i haktan grnr, iyiye doru gitmen iin sana yeni yeni
vaadlerde bulunur. Sonra tutar o vaadleri tevbeleri binlerce kere bozar.

2280 Cenab- Hakk sana yz yllk mr balasa, yine uslanamazsn. Bu


nefis seni, her gn yeni bir bahane bulur, aldatr.

Nefis; souk vaadleri, sonunda seni perian edecek arzular, tatl dille, gler
yzle, scak ve kabul olunacak bir ekilde syler ve seni kandrr. O yle kuvvetli bir
bycdr ki, insan byler ve kskvrak balar.

433

Ey Hakkn nuru ve olan Hsameddin elebi! Gel; sen olmaynca ham


kiiler slah olmaz, doru yolu bulamaz, nefsan isteklerden kurtulamaz. 526

526 Mevlana'mn Hsameddin elebi'ye kar duyduu sevgiyi, gveni ifade eden bu beyitler ok d
ndrcdr.
Hsameddin elebi Hz. Pr'in halfesidir. Cenab- Mevlna Hakk yoluna girmek isteyenlerin, ter
biyesini Hsameddin elebi

Efendi'ye havale buyurmutu. Bu beyitlerde onun ahsnda insan- kamili gryor; "Bizi nefsin,
nefsan arzularn saldrsndan
ancak sen kurtarrsn." diye iltifatta bulunuyor.

Ey nefesi denizin nefesinden de kuvvetli olan Hsameddin elebi! Bir nefis


cehennemi alevler samaya balad; onun stne fle de sndr!

Ey felek! Acmay;
Allah'n rahmetinden, acyndan ren!

2311 Ey felek! Ahir zaman fitnesi koparmak iin pek hzl dnyorsun,
azck aman ver!

Ey felek! Sen bizi ldrmeye kasdetmi keskin bir hanersin; bizden kan
alacak zehirli bir netersin.

Ey felek! Acmay Allah'n rahmetinden, acyndan ren! Bizim gibi ciz


karncalarn yreklerini ylan gibi sokma!

Bu kinatta, bu yapnn stnde senin arhn dndren Allah hakk iin

olsun;

2315 Kkmz kazmadan nce bize biraz ac! Ac da dnn deitir;


biraz da baka trl dn! 527

527 Mevlna'nn bu beyti; Hseyin Rif at merhumun Hayyam'dan tercme etlii u mealdeki rubaiy
i hatrlatyor:
"Ey felek! Uymad mlime asla dnn;
Beni azade yaat kayda mnasib deilim.
N-ehillerle aklszlara meylin var ise;
Ben de pek akl ile ehliyete sahip deilim."

Yaratc'nn emri ile nce bize dadlk ettin; bizim beden fidanmz sudan ve
topraktan yetiti. O emir sahibinin hakk iin, o dadlk hakk iin bize ac!

Ey felek! Seni saf ve tertemiz olarak yaratan, seni saysz mealelerle


donatan, ssleyen o esiz, o pek byk padiahn hakk iin;

434

Allah seni yle mamur, yle gzel, yle lmsz yaratt ki, dehr inancnda
bulunanlar varln ezel sandlar, senin sonradan yaratldna inanmadlar. 528

528 "Dehr inancnda olanlar"; bu kinatn ezel ve ebed olduuna, yani byle gelip byle dev
am edeceine inanrlar.
Bu kinatn sonu geleceini kabul etmezler, kinat yaratan Allah'a da inanmazlar; "Bizi ancak
zaman ldrr." derler, insann
da ot gibi yetiip, ot gibi kuruyacan sanrlar. Kabir hayatn ve oradaki bir takm olaylar
inkar ederler.

Allah'a kr, biz senin balangcn, yani ezel olmadn, sonradan


yaratldn bildik. Bize senin srrn peygamberler sylediler.

2320 nsan evin sonradan yaplm olduunu bilir. Fakat orada a gerip
yuva yapan rmcek, bunu ne bilsin?

Sivrisinek bu ban kimden kaldn, ne zamandan beri var olduunu ne


bilir? O baharda domutu, kn lecektir.

Tahta iinde ok zayf ve gsz halde doan kk kurt, iinde yaad


tahtann fidan olduu vakitteki halini hi bilir mi?

Eer kk kurt iinde doduu tahtann ne olduunu, fidannn dikilip


bydn ve nihayet kuruyup kesileceini ve tahta olacan bilseydi, o kurt
sretinde, kurt eklinde bir akl olurdu.

Akl yani kmil insan, kendini eitli renklerde gsterir. Fakat o renklerin, o
suretlerin hepsinden peri gibi ok uzaktr.

2325 Peri ne demek? nsan melekten bile ycedir. Ey cahil ve gafil kii! Sen
sinek kanatl olduun iin ok aalarda uabiliyorsun, ykseklere kamyorsun.
Yksek konular kavrayamyorsun. 529

529 nsanolunun cahil kiilerinin meleklerin cahillerinden; peygamberler ve veller gibi, ins
anolunun stn
kiilerinin de meleklerin stn olanlarndan daha stn olduunu, rifler kabul etmilerdir.

Ey gafil! Akln ycelere doru uuyor, ama taklit kuun aalarda


yemleniyor. 530

530 peygamberlerin mcizelerini, vellerin kerametlerini akl ynden inkar edenlere ve akllar
na gvenerek
kurtulacaklarn sanan felsefecilere, Mevlna burada tarizde bulunuyor.

Taklit bilgisi, yani okumakla, iitmekle renilen bilgi; rhumuza vebaldir.


O bilgi iretidir. Bizse, o bizim malmz diye oturup kalmz.

Taklit bilgisi ile akl sahibi olmaktansa, bilgisiz kalmak ve ii delilie


vurmak daha iyidir. 531

531 Mevlna, gnl ilmini deil; taklit ilmini istemiyor. Badadl Rh:
"Unutup bildiin; rif isen ndn ol

Bezm-i vahdetde ne lim, ne ilm isterler."

derken ayn eyi kasdetmitir. Molla Cami ise; "retici kimdir? Akdr. Skt kesi renmen
in dershanesi. Ders
konuu hayret. Benim gnlm de o mektebde ders okuyan bir ocuktur." diye buyurmutur.

435

Her nede nefsan bir yarar, bir fayda grrsen, ondan ka; nefsini ldren,
sana zehir gibi ac gelen ibadetleri yerine getir. Nefsi dirilten ab- hayat ise yerlere
sa!..

2330 Birisi seni verse, holanmak yle dursun, sen ona hakaret et, kfret;
sermayeni, kazancn da mflise yani yoksula bor olarak ver!

Seyyid Ecel'nin "Neden bir fahieyi nikahla aldn?"


soruma Delkak'n zr getirmesi

2333 Tirmiz vilayetinin emri Seyyid Ecel bir gece Delkak adl nedimine
dedi ki: "Acele ile bir kahpeyi nikah ile almsn.

Evlenme dncesinde olduunu bana syleseydin, seni namuslu, afife bir


hanmla evlendirirdim."

2335 Delkak dedi ki: "Dokuz tane namuslu saliha kadn aldm, hepsi de
kahpe oldu. Ben de bu gamla eridim gittim.

Bunun zerine ben de hakknda hi bir soruturma yapmadan, bilgi


edinmeden, nasl olduunu aratrmadan bu kahpeyi aldm; grelim bakalm bunun
sonu nereye varacak!

Ben bir ok defalar akl denedim, fakat bir taydan gremedim. imdiden
sonra ii delilie vuracam, delice hareket edeceim.

Eminlii brak, korkulu yere var; korku iinde bulun; ardan, hayadan
vazge; rsvay ol; adn ktye ksn! 532

532 Hz. Mevlna bu beytinde; hretten, gsteriten kamay tavsiye ediyor. Bir divan giriind
e aynen yle buyurur:
"Eer sen ilah akn k isen ve ak seviyorsan, keskin haneri al, hynn, utanmann bo
azn kes! unu iyi bil ki, Hakk
yolunda yryenler iin utanmak byk bir engeldir."

Bir halk airi de; "Ben ieyi aldm tasa / Namusu ar neylerim." der. Bu szler yanl anla
lmamaldr.
"Gsteriten kanacaz." diye hayasz olmayacaz; halkn sevgisini deil de Hakk'n sevgisi
ni arayacaz.

436

Ben uzun uzadya ilerisini dnen akl denedim. Bir yarar grmedim.
Bundan sonra ben divanelie vuracam, kendimi divane yapacam!

Bir kiinin, kendini deli gsteren byk bir zata hile


ile sz syletmesi

2338 Birisi "Zor bir iim var, akll birini aryorum. Bu zor ii ona danacam, onun fikrini alacam." diyordu.

Bu sz duyan birisi ona dedi ki: "ehrimizde kendini deli gsteren o


kiiden baka akll yoktur.

2340 te o adam burada. O, bir kama binmi, yani kam at yapm olduu halde ocuklar arasnda koup durmaktadr.

O, doru dnr, yerinde karar verir. Zekda ate parasdr. Kadri, deeri
gk gibi ycedir. Yldzlar gibi parlak fikirleri yadrr.

Onun nuru, Allah'a en yakn olan byk meleklere can olduu halde, o
bylece kendini delilikle gizlemektedir."

2400 O byk insann durumunu renmek isteyen kii "Ey kama binmi
olan! Bir an iin olsun atn bu tarafa sr!" dedi.

Vel, kam atn srkleyerek onun yanna geldi: "Ne istiyorsan abuk
syle, benim atm ok serketir, huysuzdur." dedi.

"abuk ol, atm sana ifte atmasn! Ne soracaksan aka sor!"

Adam gnlndeki srr sylemeye imkan bulamad. Soracandan vazgeti


de vel ile akalat.

Dedi ki: "Bu mahalleden bir kadn almak istiyorum. Benim gibi bir adama
layk olan kimdir?"

2405 Vel; "Dnyada eit kadn vardr." dedi. "kisi beladr, eziyettir,
mihnettir, derttir. ncs ise; ele gemez bir gnl defnesidir, rh hazinesidir.

O birinci eitten bir kadn alrsan, o kadn tamamyla senin olur. kinci
eitten alrsan; yars senindir, yars da senden ayrdr.

nc kadn eidine gelince; bilmi ol ki, o hi bir zaman senin olamaz!


Bunlar iittin ya, artk benden uzakla, nk ben durucu deilim, gidiyorum.

437

Uzakla, yolumdan ekil ki, atm seni tekmelemesin. Atmn tekmesini


yersen, yle bir dersin ki, ebed olarak bir daha kalkamazsn!"

eyh, kam atn srd, ocuklarn arasna katld. Ona soru soran gen bir
kere daha seslendi:

2410 "Gel de sylediin sz anlat. ' eit kadn var.' dedin bunlardan
hangisini semem gerek, syle!"

Kendisini delilie vuran vel, kam atn srkleyerek onun yanna geldi de
dedi ki: "Kz-olan kz tamamyla senin olur. Onunla sen gamdan, kederden
kurtulursun.

Yars senin olan kadn dul kadndr. Hi senin olmayan kadn ise ocuu
bulunan kadndr.

lk kocasndan ocuu olan kadnn sevgisi de oraya gider; hatr, akl fikri
de hep oradadr.

Artk uzakla ki, atm sana ifte atmasn. Yoksa atmn sert naln yersin."
2415 eyh, hay huy ederek yine atn srd. Uzakta duran ocuklar yine

yanna ard.

Soru soran kii tekrar; "Ey byk vel, ey mn padiah!" diye seslendi.
"Sorulacak bir sorum kald."

eyh yine kam atn srkleyerek geldi: "Soracan nedir? abuk syle,
nk u ocuk meydanda topumu kapt." dedi.

Gen "Ey padiahm!" dedi. "Bunca aklla, bunca edeple nedir bu delilik?
Bu nasl i, bu ne alacak ey?

Sen sz sylerken Akl- kll'n de ilerisindesin. Sen bir gnesin; nasl olur
da delilik ile geziniyorsun?" 533

2420 eyh; "Bu apknlar beni bu ehre kad yapmak istiyorlar." dedi.

"Ben; 'Kad olmam!' dedim. Bana; 'Hayr, senin gibi bilgili bir alim yoktur.'

dediler.

'Sen dururken, senin kadar bilgin olmayan bir kimsenin kad olmas, hkm
vermesi haramdr, kt bir itir.' dediler.

'eratte de senden aa birisini kendimize kad yapmamza ve ona


uymamza izin yoktur.' dediler.

533 Akl- kll: Allah'n kudretinden ilk nce ortaya kan "akl"dr.

438

Ben de bu zor yznden delilie vurdum, kendimi deli gsterdim. Yoksa d


grnm gibi deilim, nceden ne isem ben yine oyum.

Benim aklm bir ma'rifet definesidir. Ben de onun viranesi, yani ykk
yeriyim. Defineyi meydana karr gsterirsem, asl o vakit deliyim divaneyim.

Asl deli, akll olan ve bekiyi grd halde evine kapanmayan kiidir. 534

534 Burada beki; Hakk klarnn holanmadklar msiva, dnya sevgisi, gnah semboldr.

2425 Benim bilgim "cevher" dir, "a'raz" deil. Bu deerli bilgi; bir kazan,
bir menfaat, dnyev bir maksada ulamak iin elde edilmemitir. 535

535 Cevher, esas maddedir. A'raz ise onun sfatdr.

Ben mn ekeri madeniyim, mn ekeri kamlym. Ledn ilminin


kamn Allah benim gnlme ekmek ltfunda bulundu. O kam gnlmden
bakaldrr ve ben onun mn ekerini yerim. Bu sebeple benim ruhan grlerim,
sezilerim kendi gnlmn meyveleridir.

Ledn bilgisini duyan kii, teki bilgiden nefret eder, feryad ederse; o bilgi,
bellemekle elde edilmi taklit bilgisidir.

2430 O madd bilgi, gnl aydnlatmak iin deil de geim iin, yiyecek giyecek elde etmek iin renilmitir. O bilgi peinde koan kii gibi, o bilgi de
aalk dnya bilgisidir.

Onlar, o bilgiyi u kirli dnyadan kurtulmak, ebed hayat bulmak iin deil
de, insanlar arasnda mehur olmak, sayg grmek, kendini bilgili gstermek iin elde
ederler.

Eer senin yakn ve gnl gzn ak ise her yerde bir


velyi grebilirsin.

Vellerden biri gayb lemine dair yz binlerce gizli srlar sana apak
sylese bile,

2345 Sende o anlay, o irfan olmaynca, gbre ile d aac kokusunu


ayrdedemezsin.

Eer senin yakn ve gnl gzn ak ise, her ynde, her yerde bir velyi
grebilirsin.

439

Ak olan gnl gzne yol gsteren, klavuzluk eden gze kar her kilime
brnm bir kilim, yani vel vardr.

Her velyi dier bir vel tanr, tantr, mehur eder. Vel, her kime isterse
velilik srlarndan haber verir, himmet eder, nasip sunar.

Bir kpein kr bir dilenciye saldrmas

Bir kpek, kyde kr bir dilenciye cenk arslan gibi saldrd.

2355 Ne alacak eydir ki, kpek fke ile dervilere saldrr da, ay
dervilerin ayak bastklar topra gzlerine srme diye eker.

Zavall kr dilenci kpein havlamasndan, korkusundan ne yapacan


ard. Onu szleri ile okamaya, yattrmaya balad.

Ona "Ey av kpei! Ey av arslan!" dedi. "G kuvvet sendedir, her ey


senin elindedir. Benden el ek, benim gibi zavall birine ilime!"

Kr dilenci akll bir adam ve hakm olduu iin, zor yznden, eein
kuyruu gibi olan kpei medhetti de, ona kerem sahibi lakabn takt.

Yine zor yznden, o kr dilenci kpee; "Arslanm! Benim gibi deersiz,

zayf bir av avlamaktan eline ne geer?" dedi.

2360 "Arkadalarn dada yaban eei avlyor, sen de kyde kr bir dilenci
yakalyorsun; bu sana yakr m?"

Akll, bilgili kpek yaban eei avlar; bilgisiz kpek ise kr bir dilenciye

saldrr.

Kpek av bilgisini renince sapklktan kurtulur da ormanda helal av


yakalar.

Kpek bilgi sahibi olunca evikleir, rif olunca da Ashab- Kehfden


saylr. 536

536 Zalim bir hkmdarn zulmnden kaarak dinlerini korumak iin bir maaraya sman ve orada
309 sene uyuyup
kalanlarn (Ashab- Kehfn) kpei Ktmir'i hatrlatyor? Burada geen kpek, insann nefsinin
semboldr. Terbiye grrse
terbiye edilmi av kpeine benzer; iyi eyler, helal eyler avlar. Terbiye edilmeyen nefs ise
, terbiye edilmemi kpek gibidir.
Av yakalayaca yerde insana saldrr.

2365 Kpek, av beyini ve kendi sahibini tanr, bilir. Allahm! Her eyi
tantan ve ii aydnlatan o nr nedir?

440

Mn krnn hakikati grmemesi, tanmamas, bilmemesi; ba gznn


deil de gnl gznn kr oluundandr. ite bylece insan bilgisizliinin sarhou
olunca ve irfandan mahrum kalnca, gerekten kr olur.

Kr adam u yeryznden de daha kr, daha gzsz deildir. yle olduu


halde yeryz, u kara toprak, Allah'n ltf ve ihsan ile Hakkn dostunu dmann
grd, tand.

O gzsz toprak; Hz. Ms'nn nrunu grd, ona sayg ve sevgi gsterdi.

Hakk dman Karun'u da tand, onu yutuverdi. 537

537 Hz. Ms'nn mmeti arasnda Karun diye zengin birisi vard. Servetine gvenerek Hz. Ms'
nn mnevi gcn
kskand. Ona bir iftirada bulundu. Bir fahieye para verip Hz. Ms'nn kendisi ile zina etti
ini sylemesini istedi. Kadnn dili
tutuldu, iftirasn syleyemedi. Bunun zerine toprak, Ms'nn emrine boyun eerek Karun'u ve
haznelerini yuttu.

Yeryz Hakkn; "Ey yeryz; suyunu yut!" emrini anlad da Karun gibi
benlikte bulunan herkesi helk etti. 538

538 Bu beyitte Hd Sresi'nin 44'nc ayetine iaret var. Tufan dalgalar Hz. Nuh'a isyan eden
kavmi helk ettikten
sonra Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ey yeryz! Suyunu yut ve ey gk! Sen de suyunu tut! Su azald
. Yamurlar dindii iin

yeryzndeki sular ekildi ve Nuh'un gemisi de Cudi Da'mn stne oturdu ve zalimler Hakk'n
rahmetinden uzak olsunlar
denildi." (Hd Sresi 44) Filozoflar inanmazlar ama mutasavvflar; "Cansz sandmz her eyi
n kendilerine gre bir hayat ve
uura vardr ki, yeryznn ve gklerin verilen emri anlayp yerine getirmeleri, onlarn canl
olduklarnn bir belgesidir." derler.

2370 Toprak da, su da, rzgr da, kvlcmlar saan ate de bize kar habersiz, cansz, duygusuz gibi duruyorlar, fakat Allah'n emirlerini yerine getirmek iin
bekliyorlar. nk onlarn her eyden haberleri var, her eyi biliyorlar, gryorlar.

Biz ise, onlarn aksine, Allah'tan baka her eyden haberimiz var. Dnya
ilerine dalmz, Hakk'tan habersiz kalmz, peygamberlerin korkutucu haberlerine
kulaklarmz tkamz.

Hasl btn varlklar, gkler ve dalar ilah emaneti yklenmekten


korktular. nk onlarn hereyden haberleri vard, ilah emanetin yk altnda
ezilmek istemediler. Fakat; insanda hayvani ve nefsan duygular bulunduu iin
emaneti kabul etmenin klfetini, zorluunu idrak ede-medi de korkuu, ekinmesi
krleti, tesirsiz kald. 539

539 Burada Ahzab Sresi'nin u mealdeki 88-89. ayetlerine iaret var: "Biz emaneti gklere, ye
re ve dalara arzettik;
onlar onu yklenmekten ekindiler, ondan korktular. Halbuki onu insan yklendi. nki insan ne
fsine kar zalim ve cahildir."
Bu emanetin ne olduunda muhtelif grler vardr. eriat teklifleri diyenler de vardr.

441

lah emanet teklifi karsnda gkler, yeryz, dalar; "Madd hayata


dalm, manay unutmu halkla, insanlarla yaamaktan ve Allah'a kar l, yani gafil
olan yaaytan bktk usandk." dediler.

nsan, insanlardan, anasndan, babasndan geri kalnca, ayr dnce yetim


olur. Cenab- Hakka yakn olmak iin ktlkten arnm bir gnl gerek. 540

540 Bu beyitte u'ara Sresi'nin 88. ve 89. ayetlerine iaret var. O ayetlerin manas yle: "
Kyamette mal ve evlat gibi
eyler menfaat vermez. Ancak kalb-i selim ile, temiz bir yrek ve niyet ile Allah'n huzuruna
gelen yararlanr." Badadl Rh
merhum da; "Ey efendi! Kyamette senden ne altn ne de gm isterler; ancak tertemiz bir kalb
isterler." anlamna gelen u
beyti sylemi: "Sanma ey hce ki senden zer sim isterler / Yevmn 1 -yenfa'u'da kalb-i sel
im isterler."

2375 Bir hrsz bir kr adamn kuman alsa, o kr adam bilmeden feryad

eder.

O hrsz gelip o kr adama "Ben usta bir hrszm, o kuma ben aldm."
demedike,

Kr, gz nruna, grme na sahip olmad iin, kuma alan hrsz


nasl tanr?

Hrsz gelip de maln aldn syleyince, onu sk tut! Sk tut da ald

eyleri belinsin!

Hrsz yani nefsi yakalayp sktrmak, aldn rptn syletmek, en


byk savatr. 541

541 Buradaki hrszdan maksat; eytan ve nefistir ki, bizim gibi kalb gz kapal bulunanlarn
ibadetlerinden, yaptklar
iyiliklerin ecrinden bir ok eyi alp gtrmektedir, ibadet anbarna fre drmektedirler.
Bu yzdendir ki nefisle mcadele
etmek "cihad- kebr" (=en byk cihad)dr. Nitekim byk Peygamber Efendimiz bir savatan dn
erken "Kk savatan
byk savaa dndk." diye buyurur; bylece dmanla arpmay nefisle arpmaya nisbetle "k
k sava" sayard.

2380 O hrsz nce senin gnl gznn srmesini, yani nurunu almtr.
aldn ondan geri alabilirsen, gnl gzn aydnlanr, yine grmeye balarsn.

Sen gnlnn kaybettii, aldrd hikmet kuman git de gnl ehlinin


yannda ara, orada ele geir.

Kr olan, nrunu kaybeden gnln can, kula, gz olsa bile, hrsz


eytann izini bilemez, onu bulamaz.

Hrsz eytan ve onun alp gtrdklerini sen gnl sahibi riflerden sor,
ren; tatan, topraktan deil.. nk gnl sahiplerinin nazarnda cahil halk, ta ve
toprak gibidir.

442

Eer mekan leminden mekanszlk lemine, yani sret leminden mn


lemine yol olsayd, ben de eyhler gibi bir dkkanda oturur, halka keramet satardm.

Muhtesibin,yklp yerlere dm olan bir sarhou

zindana armas

Muhtesip gece yans bir yere geldi, bir sarhoun duvar dibinde uyumu
olduunu grd. 542

542 Muhtesip: Eskiden polis vazifesi gren, bilhassa sarholar takip edip cezalandran bir me
mur.

"Hey!" diye bard. "Sarho musun; ne itin syle?" Sarho "Testide


bulunandan itim." cevabn verdi.

Muhtesip; "Testide ne vard, ak syle?" Sarho; "itiim ey!" karln


verdi. Muhtesip "Senin bu szn anlalmyor.

2390 tiin ey nedir?" Sarho; "Testide gizli duran ey." dedi.

Bu soru-cevap ikisinin arasnda dnd durdu. Muhtesip de eek gibi amura


batt kald.

Muhtesip, aznn kokusundan sarhoun arap iip imediini anlamak iin;


"Bir 'Ah!' de bakalm." dedi. Sarho sz sylerken "H, H" dedi.

Muhtesip dedi ki: "Ben 'Ah' et diyorum, sen 'H' diyorsun." Sarho da cevap
vererek dedi ki: "Ben neeli bir insanm Ah' edemem, sen gamdan iki kat olmusun.

Ah!' dertten, gamdan ve zulmden ekilir; sarholarn 'H' demeleri de


needendir."

2395 Muhtesip; "Ben unu bunu bilmem, kalk kalk! u ayak diremeyi brak,
bilgilik taslama!" dedi.

Sarho; "Haydi iine git, sen neredesin, ben neredeyim?"

Muhtesip dedi ki: "Sen sarhosun, haydi kalk, zindana kadar gel!"

Sarho dedi ki: "Ey muhtesip!" Beni brak da iine git! plak bir adamdan

rehin alnabilir mi?

443

Eer bende yryecek, gidecek hal olsayd, hi burada dp kalr mydm?


Kendim, kendi evime giderdim.

Benim aklm olsayd, bir imkan bulsaydm eyhler gibi bir dkkanda oturur,
halk irada alrdm." 543

M3 Burada Mevlna eitli vesilelerle halktan menfaat salayan eyhlere tarizde bulunuyor.

Gsteri iin, mevki sahibi olmak iin, her taraf fre


gibi delik deik eden aratrmalar yapan kiiler de vardr.
Fakat onlar hakikate ulaamazlar. nk ledn ilminin
nru onlar Hakk kapsndan srer, uzaklatrr.

2432 yle kii de vardr ki, alim grnmek iin her taraf delik deik eder.
Fakat ledn ilminin nru onu kapdan srer; "Haydi defol!" der.

O kiinin hakikat ovasna varmaya bir nru, oraya ulamaya bir yolu
bulunmadndan dnyada madd istekler karanlnda urar durur.

Fakat Cenab- Hakk acr da ona akl kanad balarsa, frelikten kurtulur,
kular gibi umaya balar.

2435 Eer o mnevi kanad arayp bulamazsa, gklere ykselmekten,


hakikate yol bulmaktan midini keser de toprak altnda kalr.

Szde kalan bilgi ruhsuzdur. Dinleyiciler zerinde etki yapmaz. Bu


yzdendir ki; ruhsuz szler syleyen bilgin, dinleyici arar durur.

Bahse giriildii zaman, o bilgi deerli grnr ama, o bahislere kendini


veren merakls bulunmaynca lm gitmi demektir.

Benim mterim yani dinleyicim Allah'tr. "Allah beni satn almtr." ayeti
gereince O beni ycelere eker gtrr. 544

544 Bu beyitte Tevbe Suresi'nin u mealdeki 111. ayetine iaret var: "Allah, mminlerden nefis
lerini ve mallarn
cennet karlnda satn ald. O mminler ki dmanla harbederler, ldrrler, lrler."

444

Benim kan diyetim, yani benim kendimi O'nun yolunda feda etmemin
karlnda, ululuk sahibi Allah'n cemlini, gzelliini grmemdir. Ben kendi kan
babam, yani O'nun yarattklarnda Cenab- Hakkn gzelliini, kudretini, yaratma
gcn, san'atn mahade ederek ok mnevi zevklere doyuyorum. Bu bana helal
bir kazantr.

2440 Hakkn kudretini, bykln, gzelliini, yaratma gcn gremeyen heyecansz gnlleri, bo kiileri brak gitsin; bir avu amur ne satn alabilir?
Yani bir avu amurdan yaratlm bu fani varlk, insan ne yapabilir?

amur yeme yani topraktan gelen gdalar yeme, amur satn alma, amuru
arama ileri ile uraan bu insanlar, nasl hakikati bulabilirler? nk amur
yiyenlerin, yani yer sofrasnda oturanlarn, madd gdalarla beslenenlerin mnevi
benizleri daima sardr.

Sen gnl gdas ye! Gnle gelen ilah duygularla beslen ki, daima gen
kalasn, ilah tecelllerle ehren nrlansn, erguvan iei gibi olsun.

Ya Rabbi! Duyulan bu mnev zevkler, bu ihsanlar bizim haddimiz,


kudretimiz dahilinde deil, senin maddeten ldrdn, manen dirilttiin kna bir
armaann, bir lutfundur. Zaten gizli ltuf sana layktr.

Ya Rabb! Elimizden tut, bizi bizim elimizdan satn al, bizi kurtar, gaflet

perdesini kaldr, gnl gzmz a; ama, bizim gnahlarmzn perdesini yrtma,


bizi rezil etme!.

2445 Bizi bu murdar nefsin, pis nefsin elinden kurtar! nk onun ba


kemiimize kadar dayand.

Ey tac taht olmayan padiah! Bizim gibi barelere taklm olan bu pek
g nefis ban, senden baka kim zebilir?

Ey yarattklarn ok seven, sevgi balayan Allah! Bu eit salam kilidi


senin lutfundan, baka ne aabilir?

Biz kendimizden geer, sana ba evirir, sana yz tutarz. nk sen bize


bizden daha yaknsn! 545

545 Bu beyitte Kaf Sresi'nin u mealdeki 16. ayetine iaret var: "Biz insana ah damarndan d
aha

yaknz!"

Sen bize bu kadar yaknken, biz dnya ilerine dalmz da senden ok


uzaklara dmz, iinde kaldmz bu gaflet karanln aydnlatmak iin, bize nr
gnder Allahm!

445

Allahm! Yaptm bu dua da senin ihsann, senin bandr. Bunu da bize


sen rettin, yoksa bu klhan gibi olan plkte, bu tende ne diye gl bahesi
yeersin, yetisin?

2450 Kanla, barsakla dolu bu et ynna, bu bedene akl, anlay senin


lutfundan, senin ikramndan baka kim balayabilir?

Kk iki para yadan, yani gzlerden kp, akp duran gz nn, gz


nurunun dalgalar gkyzne varmada, yldzlar okamada...

Dil denilen bir et parasndan, hikmet seli, hakikat seli rmak gibi akp
duruyor.

Dil rmandan gelen hikmetler, ad kulak olan deliklerden ieri giriyor da,
meyvesi akllar olan, idrak olan can ban, gnl ban suluyor.

Canlar bann ana yolu hakkn eratidir. Bu lemdeki balar ve baheler


onun fer'idir.

2455 Duyulan mnev zevkin, holuun ve hakikatin asl, kayna dil


vastasyla kulaa akseden ve oradan can bana kadar giden idrak ve uurdur. Bu
sebeple sen, acele (=Kylarndan rmaklar akar.) ayetini oku! 546

546 Cennet bahelerinin aalan altndan sular akt Kur'an- Kerim'in bir ok yerlerinde hab
er verilmektedir. O
sular, dibinden aktklar aalar nasl besliyorsa, onlarn yaamalarn salyorsa, kulak va
stasyla gnle gelen ilah szler,
hikmetler de o gnl manen besler, yaatr.

Bu dnya Th Sahras gibidir.

2484 Bu dnya Th Sahras gibidir. Ey Hakk yolunun yolcusu! Sen de Hz.


Ms'ya benzersin. Biz ise gnahlarmz yznden bu sahrada bellara uram
srailoullar gibiyiz. 547

547 Th Sahras: srailoullar'nm Msr'dan knca krk yl kaldklar l. Burada kendileri


ne bulut glgelik etmi,
gkten pimi kebap olmu ku, kudret helvas yamt. (Bakara Sresi 57.) srailliler Allah'
n lutuflarna karlk kanaat
edecekleri yerde, Hz. Ms'dan sarmsak, mercimek, soan gibi eyler istediler ve bir eit ye
mekten bktklarn sylediler.
Bunun zerine yoksullua dtler ve veba hastal ile cezalandrldlar.

2485 Bu sahrada yllardr yol yryoruz. Sonunda yine ilk menzilde, adm
attmz yerde esiriz.

446

Ms'nn kavmi bir hayli yol aldklar halde, yine kendilerini ilk adm
attklar yerde buldular.

Eer Hz. Ms'nn gnl bizden rz olsayd, sahrada bir yol belirir, bir yol
grnrd.

Fakat o gnl bizden tamamyla soumu ve krlm olsayd, bize gk


sofras iner mi idi? Gkten yiyeceimiz hi gelir mi idi?

Bir ta parasndan kaynaklar coar m idi, sahrada canmz kurtarabilir mi

idik?

Gkten yemek gelmesi yle dursun, belki de yemek yerine ate yaard ve
bu menzilde bizi alevlerle yakard.

2490 Hz. Ms bizim hakkmzda iki trl dnyor: O bazen bizim


dmanmz, bazen da dostumuz oluyor.

fkesi, vanmza youmuza ate samada; yumuakl, efkati ise stmze gelen bela oklarna siper olmaktadr.

Nasl olur da bazen yumuaklk gsterir, bazen fkelenir? Fakat ey Aziz


Varlk, ey Allahm; bu senin lutfundan, ihsanndan az grlm bir ey deildir.

2507 Nitekim Adem cennetten knca, ona tevbe etmeyi nasib ettin de, irkin eytann saptrmasndan kurtuldu. 548

548 Hz. Adem'e Cenab- Hakk'n ilham ettii dua, A'raf Suresi'nin u 23. ayetinde geer: "Ey b
izim Rabbimiz! Biz
nefsimize zulmeyledik. Eer bize mafiret ve merhamet etmez isen, biz elbette hsrana, byk z
ararlara urayanlardan
olacaz."

eytan da kim oluyor ki, derece ve mertebe ynnden dem'den stn


olsun! Byle bir hile ile onu alt etsin, yensin!

Hakikatte eytann hilesi, oyunu Hz. Adem'e faydal oldu. O haseti


eytann lanet edilmesine sebep oldu.

2510 eytan Adem'i cennetten karmak iin bir hile, bir oyun grd ve onu
tatbik etti. Halbuki kendi aleyhine olan iki yz oyun vard, onlar grmedi. Bu
yzden de kendi evinin direini kendi kesti, kendi evini kendi bana ykt.

Gece karanlnda bakalarnn ekinini ateledi, fakat rzgr o atei kendi


tarlasna srd, kendi ekinini yakt.

Allah'n laneti eytana gz ba oldu. Bu yzden, yapt hileyi, dman


olan Adem iin bir zarar gibi grd.

447

te; Allah'n laneti byle bir eydir. Lanet; insan ters grl, eri grl
yapar, haseti yapar. Onu kendini beenir bir hale sokar ve yreini kinle doldurur.

Hakk'n lanetine urayan kimse, yapt ktln dnp dolap kendine


geleceini bilmez. 549

549 Fussilet Sresi'nin 46. ayetinde; "Bir kimse iyi bir amelde bulunursa, onun sevab ve fayd
as kendisine aittir ve
ktlk ederse onun gnah ve zarar da kendisine aittir." buyumlmutur.

Yine sra Sresi'nin u mealdeki 7. ayetinde de "Ey insanlar! iyilik ederseniz nefsinize iyili
k etmi olursunuz!" diye
buyumlmutur.

Allah'n mel'unu olan kii, btn tedbirleri tersine grr de hayat satrancnda

mat olur, zarar grr.

Hakk'n lanetine urayan kii, kendisini bir hi grseydi, yarasnn ldrc,


kklemi olduunu anlasayd,

Gnahlar yznden gnl derde derdi. Dert de, ektii aclar da onu
perde arkasndan dar karr, gzndeki gaflet rtsn kaldrrd.

Byk aclar, dayanlmaz izdraplar ilah afvin


doacann bir mjdesidir.

Analar doum ars tutmasa, ocuk domak iin yol bulamaz. Byk
aclar, dayanlmaz izdraplar da, gnahlara ilah afvin doacann bir mjdesidir.

Bu emanet, yani ilah afv mjdesi gnldedir; gnl ona Kbe'dir. Vellerin
szleri de ebeye benzer.

2520 Gebe kadn muayene eden ebe "Bu kadnda dert yok, doum ars
yok!" der. ocuk domas iin ar gerek. Byk aclar, izdraplar doacak ocuk
iin yol demektir. Onun doacan mjdelemektedir.

Derdi, ztrab olmayan kii yol vurucudur. Hem kendinin, hem de


bakalarnn yolunu vurur. nk dertsizlik, kulluktan kp, kulluunu unutup
"Ene'l-Hakk!" (=Ben Allah'm!) demek gibidir. 550

530 Bir air; "Bu dnyada hi kimse gamsz kedersiz olamaz. Eer dnyada gamsz bir kii varsa
o insan deildir."
diye sylemi. Fakat eyh Glib merhum da;"Akta keder neyler gam, halk- cihanndr." demit
ir.

448

O "Ene" (=ben) szn vakitsiz sylemek, lanete uramaktr. Fakat


vaktinde sylemek rahmettir.

Hallac- Mansur'un; "Ene'l-Hakk!" (=Ben Hakkn!) demesi gerekten de

rahmet oldu. Fakat Firavun'un; "Ben Hakkm!" demesi lanet sebebi oldu. 551

551 Btn veller kendilerini Hakk'ta fani ve ancak Hakk' bak grmlerdir. Bu yzden Hakk'
n kendilerinde zuhuru
itibar ile "Ene'l-Hakk!" (=Ben Hakk'm!) yani; "Bende Hakk zuhur etti." demilerdir. Bu hal,
bu tecell daim olmadndan, o
zevk geince "Ene'l-abd!" (=Ben Hakk'n bir kuluyum!) itirafnda bulunmulardr. Vellerin hem
en hemen hepsinde bu tecell
zuhur etmi, pek ou Mansur'un "Ene'l-Hakk!" demesi gibi szler sylemilerdir. Bunlardan hi
birine bir ey yaplmad
halde, Hz. Mansur'un ikence ile idam edilmesi iin yle bir sebep beyan etmilerdir: Mansur
hazretleri slku srasnda yle
bir mertebeye varm ki, orada iken ne isterse yapabilirmi. Bundan dolay; "Reslullah Efendi
miz mira gecesi "ne istersen"
hitabna mazhar olduu srada, niin btn insanlarn affn istemedi de, yalnz mmetinin aff
n istedi?" diye bir itirazda
bulunmu. O da o esnada Peygamber Efendimiz'in rhaniyeti zuhur ederek; "Ya Mansur! Peygamberl
ere Allah ne istetirse
ancak onu isterler. Bana o srada mmetimin aff talebi ilham olundu." diye buyurdu. Bunun ze
rine Mansur Peygamber
Efendimiz'den af Duyurulmasn niyaz etmi. Cenab- Peygamber de onu affetmekle beraber, ehit
olma derecesini de teklif etti.
ite Hallac'n acmadan ldrlmesi bu sebeptendir. Onun nce ellerini ve ayaklarn kesmiler
, sonra da daraacna ekmiler,
daha sonra da cesedin; yakp Dicle nehrine atmlardr. te Mansur hazretlerinin "Ene'l-Hakk!
" demesi, vaktinde sylenilmi
olduu iin ilah rahmete mazhar olmutur. Fakat Firavun'un bu tecell ile alakadar olmad h
alde, Msrllara hitaben; "Ben
sizin yksek tanrnzm!" diye Allah'lk taslamas iine girimesi, vakitsiz ve yalan syledi
i iin, Allah'n lanetine mazhar
olmutur.

Vakitsiz ten her horozun ibret iin ban kesmek gerekir.

2525 Ba kesmek nedir? Nefsan isteklerle savamak suretiyle nefsi ldrmektir.

Bir bakma nefsi ldrmek, ldrlmekten kurtulsun diye, akrebin inesini


karmaya benzer.

Ba tala ezilmek belasndan kurtulsun diye, ylann zehirle dolu diini

skp atarsn.

"Nefs-i emmre"yi de prin, mridin glgesinden baka hi bir ey


ldrmez. Ey Hakk tlibi; o nefsi ldrenin eteini sk tut!

Mridin eteini smsk tutmak, ondan ayrlmamak; Allah'n sana mnev


bir ltf, bir yardmdr. Sana ne g, ne kuvvet gelirse onun ekiinden gelir.

449

2530 "Attn vakit sen atmadn!" ayetini iyi anla. Sana ruhundan gelen her
feyz, rhun rhu olan Hakk'tan gelmektedir. 552

552 Peygamber Efendimiz Bedir Sava balad srada, yerden bir avu toprak alp dman tara
fna att. O toprak
dman safnda bulunanlarn gzlerine girip, hepsini gzlerini outurmaya zorlad. Bu hadise
zerine bu ayet nazil oldu:
"Sevgili Peygamberim! O topra attn vakit sen atmadn, fakat Allah att." buyuruldu. Bu su
retle Peygamber Efendimiz
Hakk'n hareketine, fiiline alet olmutu. Bunun gibi Allah dostlar da bylece Hakk'n ilerin
e alet olurlar. Allah'n kudreti
onlarn vastasyla zuhura gelir.

Senin elini tutan, ykn yklenen O'dur. Her an, her nefesi O'ndan um!
Feyzi, ihsan O'ndan bekle!

Uzun zaman ksz kaldn da O'na ge ulat isen zlme, gam yeme;
bilirsin ki O ge eriir, ama tam eriir.

Ge tutar ama rahmeti elini smsk tutar. Seni bir an bile huzurundan
ayrmaz. O her zaman seninledir. Nereye gidersen git, O seninle beraberdir.

Bu mnevi bulumann, bu sevginin erhini, etraflca anlalmasn duymak,


hissetmek istiyorsan "Ve'd-Duh" Suresi'ni dikkatle dnerek oku! 553

553 Peygamberimiz'e gelen vahiyler birka gn kesilmiti. Onlarn kesilmesi Resulullah' rahat
sz ettii gibi mrikler
de; "Muhammed'i Rabbi terketti!" diye sevinmilerdi. O mnasebetle bu mbarek sre nazil oldu.
Ayetleri arasnda; "Habbim!
Rabbin seni terketmedi ve sana gazap etmedi." diye buyuraluyordu. Bu ayet-i kerime Hz. Muhamme
d'e has olmakla beraber,
hkm mmetine de amildir. Yani hi bir mmin yoktur ki, Allah'n nazarndan kaybolsun. Cenab
- Hakk btn kullarn her
an ve her zaman grr ve ne halde olduklarn bilir.

2535 Eer sen "Ktlkler de, belalar da O'ndandr." dersen, bu byledir.


Ama bunda da senin iin yararl, bilmediin hikmetler vardr. Bu hal O'nun lutfuna,
ihsanna bir noksan vermez.

O ktl, o belay vermek de, O'nun, yerinde bir takdirinden ve


olgunluundandr. Ey Hakk k! Bunu isbat iin sana bir misal syleyeyim:

Bir ressam iki eit resim yapsa, biri temiz, gzel, gz alc; br irkin,
hoa gitmez bir resim olsa,

Ysufun ve huri gibi yaratl ho bir gzelin resmini yapsa, bir de irkin
ifritlerin, eytanlarn resimlerini yapsa,

O iki eit resmi de gzel yapmsa, onun stadlndandr. Yapt irkin


resim, resim yapann irkinliini deil, san'atndaki maharetini, stnln gsterir.

450

2540 O irkini pek irkin resmeder. O derecede ki, btn irkinlikler onun
etrafnda dner dolar.

Btn bunlar, ressamn bilgisinin stnln, san'atndaki hnerini inkar


edenleri utandrmak, rsvay etmek iindir.

irkinin resmini yapmasn bilmezse, o ressamn sanat noksandr. Bu


yzdendir ki Cenab- Hakk, hem atee tapann yaratcsdr, hem de z temiz inan
sahibinin, mminin...

Bu sebepledir ki; kfr de, iman da onun yaratclnn kk ahididir.


kisi de ona secde ederler.

Fakat unu bil ki; mmin dileyerek secde eder. nk o Allah'n rzasn
aramakta, bilerek, isteyerek secde etmektedir.

2545 Atee tapan da, "Yezdan" dedii mabuda, mahiyetini anlamadan, istemeyerek secde etmektedir. Onun maksat ve murad bakadr.

Cehennem huylu, cehennem ateli nefsin ktlklerini


ibdetle, iyiliklerle temizleyiniz, artnz.

Mminler maherde diyecekler ki: "Ey melekler; cehennem herkesin, btn


insanlarn mterek bir yolu deil mi idi? 554

554 Meryem Sresi'nin 71 ve 72. ayetlerinin meali yledir: "Ey insanlar! Sizden hi biri yokt
ur ki cehenneme
uramayacak olsun! Ya Muhammedi Bu uray Rabbin iin verilmi bir hkmdr. Sonra mtttak o
lanlara nect vereceiz ve
zalimleri cehennemde dizleri zerine km olduu halde brakacaz." Medrik tefsirinde de
yle bir hadis vardr: "Salih ve
fsk btn insanlar cehenneme girecek, yani oradan geeceklerdir. Fakat brahim (a.s.)'a oldu
u gibi cehennem atei

mminlere serinlik ve selamet olacaktr. Cehennem de mmine 'Ey mmin abuk ge; senin nrun b
enim ateimi sndrd.'
diyecektir."

2555 Mminlerin de kfirlerin de oraya urayacaklar, geecekleri bir


yolda; biz bu yolda ne duman grdk, ne de ate..

te buras cennet; eman yurdu, emniyet yeri. Peki o korkun geit, o felaket
urak nerede kald?"

Melekler onlara diyecekler ki: "Hani geerken filan yerde grdnz o


yemyeil bahe var ya!

Cehennem, o korkun azap yeri, o iddetli ceza mahalli ite oras idi. Ama
size balk, bahelik, aalk bir yer grnd.

451

Siz de bu cehennem huylu, ateli fitneler ve fesatlar arayan nefis...

2560 Uratnz, mcahede ettiiniz ibadetlerle, iyiliklerle Allah rzas


iin onun ateini sndrdnz.

Alev alev yanan ehvet ateiniz, takva yeillii, hidayet nru oldu.

Hiddet, fke ateiniz; sabr ile, hogr ile, yaptnz iyiliklerle hilm haline
geldi. Bilgisizlik karanl da almanzla bilgi oldu.

Hrs ve cimrilik ateiniz cmertlie evrildi. Diken gibi olan hasediniz gl


bahesine dnd.

Siz, Allah rzas iin, daha dnyada iken atelerinizin hepsini de birer birer
sndrdnz.

2565 Ate gibi nefsi gl bahesi haline getirdiniz; oraya vefa tohumunu

ektiniz.

O bahede zikir blblleri, tebih blblleri; imenler, yeillikler arasnda,


rmak kysnda tmeye koyuldular.

Hakk davetisi olan peygamberin davetine uydunuz; nefis cehennemine su


dkp ateini sndrdnz.

te bu yzden cehennem size yemyeil ve trl nimetleri ihtiva eden bir gl

bahesi oldu."

Ey oul; iyiliin karl nedir? Ltuftur, ihsandr, fazlasyla sevaptr.


2570 Ey cennet ehli, ey lekesiz, tertemiz insanlar! Biz Hakk yolunda

kurbanlz; Hakkn lmsz sfatlarna kar bizler faniyiz, yok olmuuz." diyen siz
deil mi idiniz?

Biz kalle de olsak, divne de olsak vahdet sakisi olan Allah'n ve onun
sunduu ak arabnn sarholaryz.

O'nun yazma, O'nun buyruuna uyarz. Ba koyarz. Hatta tatl canmz


bile O'na feda ederiz.

Dostu dnmek, O'nu manen hayal etmek gnlmzde bulunduka, O'na


kulluk etmek urunda can vermek, bizim isimiz gcmzdr.

Nerede bir bel era uyandrrsa, orada yzbinlerce kn cann yakar


yandrrlar.

2575 Evin iinde bulunan, yani ezel sevgiliye mahrem olan klar ise.
O'nun yznn nuruna pervane kesilmilerdir.

Ey gnl! Senin iini aydnlatan yere, sana yakn olan olgun insanlarn
bulunduklar yere git ki; onlar sana gelecek belalara kar siper olurlar.

452

Onlar; senin ktlklerini ho grrler, canlarnn iinde sana yer verirler.

lah ak arabyla dolu bir kadeh haline getirmek iin, seni canlarnn iine
alrlar; sana canlarnn iinde yer verirler.

Ey mnev nrlarla nrlanan, ay gibi nrlar saan dervi! Onlarn canlarnn


iini ev edinirsen, kendine gkyznde ev yapm olursun.

Kendine vellerin kalbinde yer edin ki; srlar belirtmek iin onlar sana
Utarit yldz gibi, gnl defterini asnlar.

2580 Kendi dostlarnn, yaknlarnn yanna var! Neden yabanda vre


olarak dolarsn? Eer sen bir hilal isen, tam ve kmil bir ay olmaya al!

Bir cz'n, kk bir parann, klliden (=btnnden), aslndan kamas


nasl olur? Sana her bakmdan aykr olan cinslerinle dost olman doru mudur?

Cinsine bak! Mertebeleri gece gece baka trl olmaktan kurtulmu, kendi
nev'i olmu. Gaibleri, grnmeyenleri de seyret! Kaybolmaktan kurtulmu da
grnr olmu.

Ey aklsz kii! Ne vakte kadar kadn gibi ive ve cilvelerle oyalanacaksn?


Halkn yalanlarna, yzne glmelerine aldanacaksn? O yalanc ivelerden,
glmsemelerden nasl yardm umarsn?

Halkn seni mesini, sana yaltaklanmasn, onlarn tatl ve kandrc


szlerini alyor, altn gibi cebine koyuyorsun.

2585 Hakikatte mn padiahlar olan vellerin ac szleri, hatta dvmeleri;


sana, yolunu arm sapklarn tatl szlerinden, melerinden daha iyidir.

Padiahlarn tokadn ye de aalarn, alak kiilerin baln yeme! Bu


suretle ermilerin himmeti ile sen de bir er ol!

nk; onlardan hil'at gelir, devlet gelir. Onlar; rhun snd bir et yn
olan cesedi canlandrrlar, can haline getirirler.

Nerede manen plak bir yoksul grrsen bil ki; o zavall, kmil insandan
kam, ondan uzak dmtr.

O; kr ve hi bir ey olmayan gnlnn isteklerine uymutur da, mridden


uzak dmtr.

2590 Eer mridden uzak dmeseydi de onun dileklerine uysayd,


kendisini de, yaknlarn da manen sslemi olurdu.

unu iyi bil ki; bu kirli dnyada kim kendisine yol gsterecek kmil
insandan kaarsa, o; devletten mutluluktan kam demektir.

453

Bedenini beslemeye, onun ihtiyalarn gidermeye


alyorsun ;rhunu beslemek iin de al!

Bedeni beslemek, onun ihtiyalarn gidermek iin bir sanat rendin; bir
iin var, bir meslein var. Rhunu beslemek iin de din san' atn renmeye al!

San'at ve meslek yznden dnyada giyinmi, kuanm ve zengin


olmusun; te tarafa; ahirete gidince ne yapacaksn?

Daha bu dnyada iken bir san'at ren ki, ahirette iine yarasn; sana ilah
mafiret kazandrsn.

2595 br dnya da, yani ahiret lemi de pazarlarla, kazanlarla dopdolu


bir ehir gibidir. Sen, kazancn yalnz bu dnyada olduunu sanma!

Cenab- Hakk "Bu dnyann kazanc br dnyann kazancnn yannda


ocuk oyunu gibi kalr?" diye buyurdu. 555

535 Bu beyitte Hadd Sresi'nin 25. ayet-i kerimesine iaret vardr.

Mesela; bir ocuk baka bir ocua doru koar; onunla konuuyormu,
akalayormu gibi bir eyler yapar.

ocuklar oyun oynarlarken dkkan yaparlar, yalancktan al veri ederler,


fakat kar elde edemezler, ancak vakit geirirler.

Gece olunca yalandan dkkan aan ocuk, eve a olarak dner. br


ocuklar giderler, o tek bana kalakalr.

2600 Bu dnya da o ocuklarn oyun yeri gibidir. Gece de lm


gstermektedir. Ey bu yalan dnyada "Ticaret yapyorum, helal-haram g-

zetmeksizin kazanyorum." diyen gafil! Sen de o ocuk gibi hayrl iler, faydal
eserler ortaya koymadan; elin bo, kesen bo, kendin ise yorgun bitkin bir halde
mezara girersin.

Ey aklsz kii! Din kazanc Allah akdr; gnl cezbesidir. Onun iin de
kabiliyet ve istidad demek olan Hakk nru lzmdr.

Fakat bu alak nefs seni geici, fani kazan elde etmeye altrr. Ey
zavall! Ne zamana kadar geici kazan arkasnda koacaksn? Onu artk brak!

Eer o alak nefs senden yce bir kazan dilerse, sakn aldanma! nk o
istein arkasnda o dman nefsin bir hilesi vardr.

454

blis'in "Namaz vakti geldi, kalk!" diye Muviye yi

uyandrmas.

2604 Anlattklarna gre Muviye kknde, yatak odasnda uyumu


kalmt.

Kkn kaps ierden kilitlenmiti. nk Muviye halkn ziyaretinden


usanmt.

Anszn birisi onu uyandrd. Muviye gzn anca o adam sakland.

Kkte hi kimse iin girecek yol yoktu. "Bu kstahl eden, bu cr'eti
gsteren kimdir?" dedi.

O saklanan kiiyi bulmak iin etraf dolat, her taraf arad.

Kapnn ardnda bir adam grd; perdenin arkasna girmi, yzn


gizlemiti.

2610 Muviye; "Hey; sen kimsin? Adn nedir?" diye sordu. O adam da
"Aka syleyeyim, adm kt iblis." dedi.

Muviye; "Ne diye bu kke geldin? Ne diye beni uyandrdn? Doru syle,
ters syleme!"

blis; "Namaz vakti geldi." dedi. "Hemen mescide gitmen gerek.

Hz. Mustafa (s.a.v.) derin manal bir hadislerinde 'Vaktini geirmeden acele
ediniz, ibadetinizi yapnz!' diye buyurdu." 556

556 peygamber Efendimiz bir hadislerinde; "Vakti gemeden namaz klmakta ve lmeden evvel tev
be etmekte acele
ediniz!" diye buyurmutur.

Muviye; "Hayr, hayr!" dedi. "Maksadn bu deildir. Sen beni hayrl yola
gtrmek istemezsin.

2615 Senin bu davrann, bir hrszn gizlice kkme girmesine, bana da;
'Sana bekilik ediyorum.' demesine benzer.

Ben o hrsza nasl inanaym? Hrsz, sevab ve ecri ne bilir?"

blis dedi ki: "Biz nce melek idik. ibadet yolunda canla bala gidiyorduk.

Hakk yolunda ilerleyenlere mahremdik, ar sakinlerinin dostu idik.

lk san'at nasl olur da unutulur? ilk sevgi nasl olur da gnlden kar?

455

2620 Yolculukta Rm diyarn, yahut Hoten lkesini grse de, gnlden


nasl olur da vatan sevgisi kar gider?

Biz de ilah ak arabnn sarholarndan idik; biz de O'nun dergahnn


klarndan idik.

Bizim gbeimizi O'nun sevgisi ile kesmilerdi; rhumuza O'nun akn


ekmilerdi.

Bizim de varlmz O'nun ltuf ve kerem eli ekmedi mi? Bizi de yokluktan
getiren, yoktan var eden O deil mi idi?

2625 O'ndan nice lutuflar grmz, rza gl bahesinde nice zamanlar


gezmiiz, tozmuuz.

Bamza rahmet elini koyard, bizden ltuf ve kerem emeleri aktrd.

Ben daha ocuk iken, st emerken beiimi kim sallad? O deil mi?

O'nun stnden baka kimin stn emdim? O'nun tedbirinden, O'nun


gayretinden baka kim beni besledi, yetitirdi?

Bedene ana st ile yerleen huyu, insandan nasl karabilirsin?

2630 Kerem denizi bir kerrecik beni azarlasa bile, O'nun inayet kaplar hi
kapanr m?

Allah'n bize pein ihsan, ba, ltf hayat cevheridir. O'nun kahr da bize
ltfettii ok kymetli hayat cevherinin stne konmu bir tuza benzer.

Allah lemi kullarna iyilik, ltuf ve ihsanda bulunmak iin yaratt. Btn
varlklar, btn zerreleri O'nun cmertlik ve kerem gnei okamaktadr.

Ayrlk O'nun kahrndan domakla beraber, bulumann, kavumann


kadrini kymetini bilmemiz iindir.

O; ayrl, can buluma gnlerinin deerini bilsin diye ister. Bylece can
terbiye eder, kulan eker.

2635 Hz. Peygamber Efendimiz bir hadislerinde demilerdir ki: "Allah;


'Halk yaratmaktan maksadm, onlara iyilikte ve ihsanda bulunmaktr.' diye
buyurmulardr. " 557

557 Cenab- Hakk buyurmutur ki: "Ben, halk benden faydalansnlar, kar elde etsinler diye yar
attm. Ben onlardan
yararlanaym, kar elde edeyim diye deil!" Bu kuds hadis, Ankarav erhi, c. II, s. 212'de bu
lunmaktadr.

456

"Benden bir fayda grsnler, nimetlerimin bal ile ellerini bulasnlar. diye
onlar yarattm.

Yoksa ben onlardan yararlanmak, plak kiinin elbisesini kapmak iin


yaratmadm."

blis devam etti ve dedi ki: "Bir ka gn beni huzurundan kovmusa da


benim gzm O'nun gzel ve mbarek cemlinde kalmtr.

yle latif, yle gzel bir yzden byle bir kahr gelir mi? alacak ey;

herkes sebeple megul oluyor.

2640 Ben sebebe bakmam; nk sebep sonradan olmadr. Sonradan olan


ey de ancak sonradan olann varlna sebep olur.

Ben nceki ezel ltfa bakarm. Sonradan olan her eyi yrtar iki para
ederim. 558

558 eytan demek istiyor ki: "Benim Hz. Adem'e secde etmeyiim u veya bu sebepten tr deil
dir. Ben ezeldeki
takdire boyun edim."

Benim dem'e secde etmeyiime, hasedim sebep oldu diye yorumlanmaktadr. Halbuki o haset, Hakka kar duyduum aktan, yani Allah'tan baka
kimseye secde edilmez inancmdan tr idi. inattan, inkardan deildi.

Gerekten de her haset; dostluktan, sevgiden doar. Bir yabancnn dostla


beraber oturmasn grmekten meydana gelir.

Aksran kiiye; "ok yasa!" demek dostluun art olduu gibi, kskanlk
da sevginin artdr.

2645 Hakkn satran tahtasnda bundan baka bir oyun yoktu. Yani Hakkn
ezel takdirinde, benim secde etmeyeceimden baka bir yaz yoktu. Benim secde
etmeyiim ezelden takdir edilmiti. Ben kaderi nasl deitirebilirim?

O takdir edilmi oyunu ben oynadm. Adem'e secde etmemekle kaderin


hkmn yerine getirdim. Onu yapmakla da kendimi belaya urattm.

Uradm belada da O'nun takdirine boyun emenin verdii mnev zevki


tatmaktaym. Ben O'na mat oldum. O'na mat oldum. O'na mat oldum.

Ey deerli kii! Bu alt ynl dnyada kendisini kim ve nasl (biri batn
olan) alt duygu kapsndan kurtarabilir? 559

559 Alt yn: n, arka, sa, sol, st, alt taraflardr. Alt duygu ise; grme, iitme, tatma,
koklama, dokunma
duygularndan baka "sezi gibi" batini, gnle ait bir duygumuz daha vardr: Eski bilginler du
ygular; "iteki be duygu",
"dtaki be duygu" diye ikiye ayrmlardr, iteki be duygu, "hiss-i mterek" (=ortak duyg
u); hayal, vehim, hafza,
mutasarrfa"dr. Dtaki be duygu, bilinen be duygumuz; "grme, iitme, tatma, koklama ve do
kunma" duygulardr.

457

Altnn cz', nasl olur da kllnden kurtulabilir? Hele keyfiyyetsiz


(=neliksiz niteliksiz) Hakk onu eri yaratt ise?..

2650 Bu alt ynde, yani imkan leminde bulunan kimse ateler iinde
kalm demektir. Ancak onu, alt yn yaratan Allah kurtarr.

Hakikatte kfr de, iman da O'nun el rgsdr. Yani san'at eseridir,


O'nundur." 560

560 nki kfr de, iman da Allah'n yaratt eylerdir. Bu duygulan, inanlar insanlara All
ah vermitir. eytan bu
szleri ile tamamyla bir cebri grnmekte; her eyi Hakk'a isnad etmekte ve kendini susuz g
stermeye almaktadr.

Muviye blis'e dedi ki: "Bu sylediklerin dorudur, fakat bunlardan senin
payn eksiktir. Yani senin hidayet (=doru yolu bulma) nasibin yok!

Sen; benim gibi yzbinlerce insann yolunu vurmu, ukur kazm, gnl
haznelerine girmi, imanlarn almsn.

Sen; ate ve neft gibisin, yakmaman iin are yoktur. Senin elinden elbisesi
yrtlmam, yani senin errine uramam kim vardr?

2655 Ey ateten yaratlm olan blis! Senin tabiatn, huyun yakmak,


yandrmaktr. Senin bir eyi yakmamana are yoktur.

Allah seni can yakc, btn hrszlarn ustas klmtr. te lanet budur.

Sen; Allah ile yz yze konutun, O'nun hitabn iittin. Ey insanlk


dman! Senin hilene kar ben kim olabilirim?

Senin ma'rifetlerin slk sesi gibidir, kularn seslerine benzer. Fakat kular
avlar, yakalatr.

O ses yzbinlerce kuun yolunu vurmutur. Ku o sese, bildik tandk


sesidir, diye gelmi aldanmtr.

2660 Ku, avcnn taklid sesini havada uarken iitir, yere iner, kseye

tutulur.

Nuh'un kavmi senin bilenden alayp feryad eder. Onlarn senin yznden
gnlleri, yanm gsleri param para olmutur.

Dnyada Ad kavmine rzgr sen yolladn da, onlar azaba, kederlere


drdn.

458

Lt kavminin bana senin yznden ta yad. Senin yznden kara suyun


iinde dalgalar yuttular.

Ey binlerce fitneler koparan blis! Nemrud'un beyni de senin yznden


dkld dald.

2665 Zek ve filozof olan Firavun'un akl senin yznden krleti, hi bir
ey anlamaz oldu.

Ebu Leheb senin yznden bir ie yaramaz oldu. "Ebulhikem" de senin


yznden "Ebu Cehil" kesildi. 561

561 Ebu Leheb Peygamber Efendimiz'in amcas olduu halde eytan'a uymu, Azz Peygamberimiz'in
en
byk dman kesilmi, yapmadn brakmamtr. Ebu Cehil ise ok akll, ok kurnaz bir ki
i idi. Zekasnn
okluundan tr kendisine "Ebu'l-hikem" (=Hikmetlerin Babas) lakab verilmiti. Hatta Kurey
lilerin mavere meclisi olan "Darunnedve"ye krk yana girmeyen ve sakal olmayan kimse alnmad halde
, Ebu'l-hikem
yirmi yanda iken oraya ye olmutu. Hal byle iken eytan'a uyduu ve Reslullah'n en idde
tli dman
olduu iin "Ebu'l-hikem" lakab, "Ebu Cehil" oldu.

Ey bu hile satrancnda yad olunmak iin yzbinlerce stad mat eden iblis!

Ey zor oyunlarla yrekler yakan ve gnlne merhamet gelmeyen, acma


nedir bilmeyen eytan!

Sen, hile denizisin, insanlar da bir katreden ibaret. Sen, da gibisin gnlleri
saf kiilerse birer zerre.

2670 Ey dmanlk edip duran! Hilenden kim kurtulabilir? Kurtulan ancak


Allah'n koruduu kiidir.

Nice kutlu yldz senin yznden yanm, yaklm; nice ordu, nice topluluk
senin yznden dalp gitmitir."

blis, Muaviye'ye dedi ki: "Bu dm z ak konusalm: Ben kalp aka


ile geer akann mihengiyim. Ezelden iyi ve kt yazlanlar benim vastamla
meydana kar. Ben iyi olanlara bir ey yapamam, kt olanlar azdrr cehenneme
kadar yollarm.

Allah beni arslan ile kpekliin, geer aka ile kalp akann imtihanna
sebep kld.

Ben kalp akann yzn nasl karartrm? Ben bir sarrafm. Akann

deerini bildiririm, kymetsiz ve kalp olduunu meydana koyarm. 562

562 Yani benim mayas bozuk bir kiiyi azdrp, onun ezel olan kirli mayasn meydana karma
m, bir
sarrafn mihenk ile kalp paray meydana karmasna benzer.

459

2675 Ben iyilere klavuzluk ederim. Ancak kuruu dallar keserim.

Niin ben insanlarn nne hile otlar koyarm? Onlarn insan m hayvan m
olduklarn anlamak; hayvansa hangi hayvan cinsinden bulunduunun belli olmas
iindir.

Kurt bir ceylan yavrusu dourursa, onun kurt yahut ceylan olduunda
pheye dlr.

nne sen onun ot ile kemii koy; bakalm yemek iin o hangisine doru
eilecek?

Eer o kemie doru eilirse, bil ki, kurttur. Yok ota meylederse, phe yok
ki, ceylan cinsindendir.

2680 Allah'n kahr, ltf birbirine e olursa, bu dnyada her ikisinden de


hayr ve er doar.

Sen; ot ve kemii yani nefsin gdas ile ruhun gdasn nlerine koy! 563

563 Ot ruhan gdann semboldr; kemik ise kpek nefsin yiyeceidir.

Eer o insan, nefsin gdasn ararsa zavall ve aa bir varlktr. Eer rhun
gdasn isterse, stndr; ba tacdr.

Eer o; tene, bedene hizmet ederse eektir. Aksine eer o can denizine
dalarsa, orada inci bulur.

Geri hayr ve er birbirine zt dmlerdir, birbirlerine aykrdrlar, fakat


her ikisi de bir itedir, ilah bir emirle ilerini yapmaktadrlar. Yani hayr ileyenler
de, er peinde koanlar da Hakkn ezel iradesi ile o ii yapmaktadrlar.

2685 Peygamberler halka, Allah'a kulluu, iyilii, insanl retirler,


arzederler. Dmanlar yani eytanlar ise; insanlara hiddeti, ehveti, hreti,
ktlkleri tavsiyede bulunurlar.

Ben iyi bir kimseyi nasl ktletirebilirim? Haa ben Allah deilim ki...
Ben ancak bir davetiyim; onlar yaratan da deilim.

Gzeli irkin yapabilir miyim? Rab deilim; belki gzele ve irkine kar bir
aynaym. 564

564 Bir hads-i erifte; "Ben daveti ve Hakk'n emirlerini tebli edici olarak gnderildim. E
limde halka hidayet
edecek kuvvet yoktur. eytan da ssleyici ve vesvese verici olarak yaratlmtr. Onun da elin
de dalalete gtrecek bir kuvvet
yoktur " diye buyurulmutur. Asl "hidayet" ve "dalalet" Hakk'n kudretindedir

Siyah tenli Hindli; 'Bu insan kara yzl gsteriyor!' diye aynay atee att,

yakt.

460

Ayna dedi ki: 'Su benim deil; suu benim yzm cilalayan stda bul!

irkin kimdir, gzel kimdir; gstereyim diye, o beni gammaz yani herkesin
aybn, kusurunu grp gizlice syleyen, doru szl yapt.

2690 Ben hidim. Doru syleyen bir ahidi zindana atmak nerede grlmtr? Allah hittir ki ben masumum, ben zindan ehli deilim."

Ben nerede meyveli bir aa grrsem, onu bir dad gibi besler, terbiye
ederim. Fakat nerede ac ve kuru bir aa grsem, misk fkdan kurtulsun diye, o
aac keserim. 565

565 eytan 'n, meyveli aalan, yani mmin ve salih kiileri terbiye etmesi, onlar sapkla
gtrerek tvbe ve
istifara zorlamakta; tvbe ile gnahkar eytan 'm hilesinden Allah'a snr.

Kuru aa bahvana; 'Ey yiit! Benim hatam, suum olmad halde neden
bam kesiyorsun?' diye sorar.

Bahvan der ki: 'Ss ey kt huylu! Senin kuru oluun sulu olmana
yetmez mi?'

2695 Kuru aa; 'Ben dosdoruyum, eri deilim. Suum yokken beni niin
kesiyorsun?' der.

Eer kuvvetli olsaydn kurumaz ve kesilmezdin. Keke eri olsaydn da ya


olsaydn!

yle olsaydn ab- hayat eker, dirilik suyu ile karr, hayat bulurdun.

Senin tohumun ve asln kt imi, ho bir aaca da alanmamsn.

Kt ve ac bir aaca ho bir aa dal alanrsa, o holuk, o kt aacn


tabiatn etkiler, onu gzelletirir." 566

2700 Muaviye eytan'a dedi ki: "Ey yol vurucu; delil getirme! Beni
kandrmaya yol bulamazsn, bo yere yol arama!..

Sen bir hrszsn, yol vurucusun; ben de garip bir tacirim. Senin teden
beriden calip getirdiin giyecekleri ben nasl alabilirim?

Kt niyetle, kfirlikle benim eyamn etrafnda dolama! Sen hi kimsenin


malna hayrl bir mteri olamazsn!

Dolandrc mteri olamaz! Mteri gibi grnse bile, bu, hileden, dzenden ibarettir.

Kim bilir bu haseti ne gibi hileler dnyor? Allahm! Bu dmann


elinden bizi kurtar; feryadmza yeti!

566 Yani meyveli aa olur, yemi verir. Bunun gibi, fask kii de salih bir zt ile birlikte
bulunursa, onun iyi
huyundan feyz alr da halini dzeltir.

461

2705 Bir kere daha bana frr, beni bir kere daha efsnlarsa, bu yol kesici
benim giyeceimi kapar gider!

eytan'n bu szleri bacalardan kan duman gibidir. Allahm! Elimden tut,


yoksa kilimim kararacak, yani kalbim kapkara olacak!

Ben bir delil getirmekte eytan'a st olamam. nk o yksek, ve alak,


herkesin fitnesidir.

Hz. Adem ki; "alleme'l-esma"' beyi idi, yani meleklere eyann adlarn
retmiti; o bile, imek gibi koan bu iblis kpeinin kousuna kar yaya kalmt.

eytan Adem'i cennetten yeryzne att da, Adem Simak yldznn


burcundaki balk gibi onun oltasna taklp kald.

2710 Adem (a. s.) aresiz kald da; "Ya Rabbi! Biz nefsimize zulmettik."
diye alad. Gerekten de eytan 'n hilesine, dzenine nihayet yoktur.

Onun her sznde bir er vardr, her sznde yzbinlerce sihir gizlidir.

Bir anda erkeklerin mertliini, erkekliini balar, faziletlerini unutturur.


Onlar nefislerinin esiri yapar. Kadnda ve erkekte trl arzular uyandrr.

Ey halk yakp yandran, fitneci blis! Niin beni uyandrdn, doru syle!"

eytan dedi ki: "Kt zan sahibi olan kii, yz nian, yz belirtisi de olsa
doruyu dinlemez.

2715 Hayale kaplan bir gnle, gerei belirtmek iin delil getirsen de
hayali artar.

Doru sz o gnlde illet, hastalk haline gelir. Gzinin klc hrsza


hrszlk aleti olur.

Byle bir kiiye verilecek cevap, susmaktan ibarettir. Ahmakla konumak


deliliktir.

Ey saf kii! Benim errimden ne diye Allah'a yalvaryorsun, alayp


szlanyorsun? Sen o alak nefsinin elinden, errinden ala, inle!

Sen oburluk eder, fazla helva yersin, rahatsz olursun. Bedeninde banlar
kar, stmaya tutulursun, saln bozulur.

2720 Sonra tutar, hastalndan tr gnah olmad halde, eytan'a lanet


edersin. Niin o eytanl, yani oburluu kendinden bilmezsin?

Senin hasta oluun eytan 'dan deil senden, senin kendindendir. Tilki gibi
ii ters almsn, koruk taratma gitmisin.

462

imenlikte bir koyun kuyruu grnce, onun tuzak olduunu niin


bilemezsin? 567

567 Avclar tilkiyi yakalamak iin tuzak kurarlar, yem olmak zere de koyun kuyruu korlarm.
eytan insanlarn
ehvete meyletmelerini, tilkinin kuyruu yemek iin tuzaa gitmesine benzetiyor.

Kuyrua olan meylin seni bilgiden uzaklatrd, akl gzn kr etti de,
onun iin o tuza bilmiyor ve grmyorsun.

Eyaya, dnyalk eylere duyduun ar sevgi seni kr, sar klar. Bu


yzden kimseye dmanlk gsterme; bu ktl, bu hiyaneti senin kara nefsin
iledi. Btn su senin kendi nefsindedir."

2725 eytan dedi ki: "Sen ters, eri br grp suu bana ykleme! Ben;
ktlkten, hrstan, kinden beriyim. Bu gibi haller bende yoktur.

Ben bir ktlk ettim. Adem'e secde etmedim; emredildii halde emre
uymadm. O saygszlmdan tr hala pimanm; gecemin gndz olmasn, yani
Hakkn rahmetine ve afvna kavumay beklemekteyim.

Ben halk arasnda sulu grldm. Kadn olsun, erkek olsun herkes; iledii
suu bana dayamakta, benim stme atmaktadr.

Zavall kurt, bir ey yemedii, karn a olduu halde koyun yemi diye
sulanr. nk o, koyun paralamakla mehurdur.

Kurt zayflktan, gszlkten yol yryemez hale gelse; 'ok yedii,


midesi tka basa dolu olduu iin bu hale gelmitir.' derler."

2730 Emir Muviye dedi ki: "Doruluktan baka hi bir ey seni kurtaramaz, adalet seni dorulua davet etmektedir.

Doru syle de elimden kurtul, hile savamn tozunu yattramaz!"

eytan dedi ki: "Ey hayal kuran ve trl dncelere dalan Muviye! Yalan
ile doruyu nasl ayrt edersin?"

Muviye; "Hz. Peygamber Efendimiz buna dair bir aklama yapm, kalp
ve salam iin mihenk ta vermitir.

Buyurmutur ki: 'Yalan kalplerde phe uyandrr; doru ise insana emniyet

ve nee verir.' 568

568 Hasan- Basri hazretleri u hadsi rivayet etmitir: "Sana phe veren eyi brak da, ph
elendirmeyeni kabul et.
nki doruluk insana gven, i rahatl verir. Yalan ise insanda phe uyandrr."

2735 Gnl, yalan szden rahatsz olur. Su ile karm ya, era aydnlatmaz!

463

Doru sz gnl rahatlatr. Doru szler gnl tuzann taneleridir.

Gnl hasta ve aznn tad bozulursa, doru ile yalann enisini ayrt
edemez.

Fakat gnl hastalktan ve illetten kurtulmu olursa, yalann, dorunun


tadn bilir ve anlar.

Adem'in budaya hrs artnca, bu hrs, onun gnlnden shhati ve selameti


kapp gtrd.

2740 Ey eytan! dem senin yalanma, ivene kulak ast, sana aldand ve
oldurucu zehri iti.

Hz. Adem o srada buday akrepten yani yenmesi istenmeyen budayn


kendisi iin akrep gibi zehirli olduunu ayrt edemedi. nk hevesinin, isteinin
sarhou olann ayrt etme duygusu kalmaz! 569

569 Hz. Adem ile Hz. Havva'nn cennet aalarnn birine yaklamamalar emredilmiti. Bu aac
n ne aac olduu
Kur'an- Kerm'de aka bildirilmemitir. Tevrat'ta "hayr ve er ilminin aac" diye geer.
Bazlar bu aacn, Adem'le
Havva'nn birlemesinin (=cinsel bulumasnn) bir sembol olduunu sylemilerdir. Hz. Mevlan
a, bir oklarnn inandklar

gibi bu aac "buday" olarak kabul etmitir.

Halk istekterinin, heveslerinin, arzularnn sarhoudur.

Her kim kendini heva ve hevesine uymaktan kurtarrsa, kendi gzn ilah
srlara aina klar." Nihayet Emir Muaviye eytan'a dedi ki:

2756 "Ey azgn eytan! Sen uyankln dman olduun halde, beni neden
uyandrdn?

Sen afyon gibisin, uyku getirirsin. Sen arap gibisin, insan sarho eder,
akln da, bilgisini de giderirsin, yok edersin.

Ben seni balatr, armha gerdiririm. Haydi doruyu syle! Ben doruyu
bilirim, anlarm, hileye kalkma!..

Ben herkesin mayasnda, tabiatnda, huyunda ne varsa, neye sahipse onu


ararm, onu isterim.

2760 Ben; sirkeden ekerlik, korkak bir kiiden yiitlik, askerlik beklemem!

Gbreden misk kokuu beklemem, rmak iinde kuru kerpi aramam!

Ben; ktlk peinde, er peinde koan eytan 'dan beni hayr iin
uyandracan ummam, beklemem!"

blis hilelerle, yalanlarla dolu bir ok szler syledi. Ama Emir Muaviye
sabretti, dayand; o szleri dinlemedi.

464

2765 blis sz aznn iinde geveleyerek dedi ki: "Ey Emir Muviye! Ben
seni unun iin uyandrdm:

Devletin bile kadrini ycelten ve Peygamber'in varisi olan imamn ardnda

cemaatle klnan namaza yetiesin...

Namaz vaktini karsaydn, zntden bu cihan gzne kapkaranlk


grnrd.

Ummadn bu halden, bu dert yznden gzlerin iki su tulumu olacakt da,


gz yalar dkecekti.

Herkes yapt ibadetten, kulluktan mnevi zevk alr da, o zevkten uzak
kalmak istemez. Buna bir an bile sabredemez.

2770 Namaz vaktinde cemaate yetiemeyenlerin duyduklar o znt, o


dertli ah edi, yzlerce namaza bedeldir. Nerede o namaz, nerede o yan ve
yalvartaki tesir?.."

2780 Bunun zerine eytan; "Ey cmert emir; artk hilemi ortaya koymam
gerek! Hilemi aka sylemeliyim:

Eer namazn geseydi, o vakit iinden, gnl derdinden ahedecektin,


feryad edecektin.

Senin o szlanman, o feryadn, o yalvarn yzlerce zikri, yzlerce namaz


geride brakacakt.

ten gelecek byle bir ahin hicaplar yakmasn diye korktum da, seni onun
iin uyandrdm.

yle yakc bir ah etmeyesin, o aha bir yol bulmayasn diye dndm.

Ben hasetiyim; ite byle bir hasette bulundum. Ben insanlarn dmanym, iim, gcm hile ile kinden ibarettir."

Muaviye; "ite imdi doru syledin." dedi. Sznde sadksn; senden ancak
bu i gelir. Sen buna layksn...

Sen bir rmceksin, sinek avlarsn ey kpek! Ben sinek deilim, zahmet

ekme!

Ben ak doanm, beni ancak padiah avlar. rmcek benim evremde nasl
a rebilir?

Haydi yr git, gcn yettike sinek avla! Sinekleri ayran anana doru
ar dur!

2790 Onlar bal ynne, yani hayra arsan bile, bu ar yalan olur.
nk sen hep ayrana yani erre arrsn.

465

Senin beni uyandrn, aslnda uykunun ta kendisi idi. Senin bana kurtulu
gemisi gibi gsterdiin ey de, girdabn yani boulup gitmenin ta kendisi idi.

Sen beni daha iyi, daha byk bir hayrdan uzaklatrmak iin kk bir
hayra ardn. 570

570 Emr Muaviye ile eytan' konuturan bu hikyede; Hz. Mevlna, kaza ve kaderi, alnyazsn
, hayr ve erri eitli
ynleri ile incelemekte; sonunda bu zor konuyu Muhammedi inanla bitirmektedir.

Bir kad'mn kadlktan ikyet etmesi, vekilinin de ona

cevap vermesi

2744 Bir kady bir yere tayin ettiler. O alamaya balad. Vekili kadya;
"Kad efendi, neden alyorsun?

imdi senin alamak, feryad etmek zamann deil; bir yerde vazife
verdikleri iin sevinmen, neelenmen, tebrik edilmen zamandr." dedi.

Kad ah ederek dedi ki: "Kendi gnlne hkim olamayan, iin iyzn
bilmeyen kimse nasl kad olur da hkmedebilir? O, iin hakikatini bilen iki kii
arasnda, bir cahilden baka bir ey deildir ki...

Mahkemeye gelen iki hasm, aralarnda geen vak'ay bilmektedirler. Zavall


kad, o iki tarafn hilelerini, oyunlarn ne bilsin?..

O, hasmlarn hallerinden cahil ve gafildir. Byle olduu halde kanlarna ve


mallarna nasl hkm verir?"

Vekili dedi ki: "Hasmlar bilgilidirler. Yani aralarndaki hadiseyi bilirler.


Fakat her biri brn mahkum etmek hrs ile illetlidir, hastadr. Sen cahilsin, yani
onlarn vak'asn bilmezsin ama, onlarn hrs, illeti sende olmad iin, sen eriatin
mumusun.

2750 nk sen ara yerdesin, illetli deilsin, kt bir niyetin yok. Onlardaki
hrs da sende yok. ite o feragat, o yokluk senin iin gz nru olur.

O iki bilgiliyi, yani aralarndaki davay bilen iki hasm garazlar kr etmitir.
Garaz illeti, onlarn bilgisini gstermez, ie yaramaz bir hale getirmitir, illetleri,
sanki onlarn bilgilerini mezara tkamtr.

466

Kinsiz, garazsz olu, bilgisizi bilgin yapar. Halbuki kin ve garaz bilgiyi eri
bir hale koyar, zulmeder bir hale getirir."

z temiz, ihlas sahibi birisinin cemaatle namaz klmay


karmasndan tr duyduu znt ve iyan

2771 Birisi mescide giderken bakt ki halk mescitten dar kyor.

"Cemaat dald m ki herkes acele acele mescitten kyor?" diye sordu.

Birisi "Peygamber cemaatle namazn kld, bitirdi." diye cevap verdi.

"Ey ham adam, ey akn! eriye ne diye giriyorsun? Peygamber hazretleri


oktan namaz bitirmi, selam vermitir."

2775 Namaza yetiemeyen ii yanarak yle bir ah etti ki, sanki o ahdan bir
duman kt. Gnlden kan o ahdan i yank kokusu, kan kokusu geliyordu.

Namaz klanlardan birisi onun yanna gitti de "Bu h sen bana ver, benim
kldm namaz senin olsun." dedi.

Namaza yetiemeyen; "Ahi sana verdim, senin Peygamberimiz'in arkasnda


kldn namaz da aldm, kabul ettim." dedi. br de o h yzlerce niyaz ile ald
kabullendi.

Namaz verip h alan kiiye gece ryasnda dediler ki: "Sen ab- hayat ve
ifay satn aldn.

Bu mnevi al veriin, bu Hakk klna katln hrmetine, camide


namaz klan btn cemaatin namazlar kabul edildi."

Ev sahibinin hrsz yakalamak zere iken, birisinin


seslenmesi yznden hrsz karmas

Bir adam evinde bir hrsz grd. Onu yakalamak iin arkasndan kotu.

467

Hrsz uzaklat. Ev sahibi arkasna dt, iki meydan kotu. Ev sahibi


ok yoruldu, kan ter iinde kald.

2795 Fakat komaya devam etti. Ona ok yaklat. Son bir srayla onu
yakalayaca srada...

Bir baka hrsz ona; "Gel! Gel de bela belirtisini, felaketin ne olduunu
gr!" diye bard.

"Ey bir i iin koup duran kii! abuk ol, geri dn de buradaki ackl hali
bir gr!"

Ev sahibi kendi kendine dnd de dedi ki: "Belki o tarafta da bir hrsz
var. abuk dnp oraya gitmez isem bama dert, bela kesilecek...

O hrsz eime, ocuuma el atacak, beni byk felakete srkleyecek; o


zaman bu kovaladm hrsz tutup balamamn bana ne faydas olur?

2800 Bu mslman, bu vicdanl adam beni kereminden, lutfundan tr


aryor. Bu hrsz brakp, hemen o tarafa gitmezsem piman olacam."

O iyilik etmek isteyen kiinin efkatine, merhametine gvenerek kovalad,


yakalamak zere olduu hrsz brakp geri dnd, arlan yere geldi.

"Ey iyi dost!" dedi. "Ne haldesin? Kimin elinden feryad ediyorsun, barp
aryorsun?"

Adam; "ite bak!" dedi "Hrszn ayak izleri buradadr. O alacan alm,
u tarafa kamtr.

Evet, ite o kurnaz hrszn ayak izleri. Bu izleri takip et de, onun ardndan

ko!"

2805 Ev sahibi; "Ey ahmak!" dedi "Sen bana ne sylyorsun? Ben onu
yakalamtm.

Senin gibi bir eei adam sandm da, barman yznden hrsz braktm.

Be adam! Bu ne bo ve manasz, sama sz? Ben kendisini yakalamtm;


izi benim ne iime yarar?"

Adam; "Ben" dedi. "Gerekten de sana ayak izlerini gsteriyorum. Bunlar


hrszn ayak izleri, ben gerei biliyorum."

Ev sahibi; "Sen ya dzenbazn birisin, yahut da ahmak bir kiisin. Belki de


hrszn ta kendisisin de, bu ii iyi biliyorsun." dedi.

468

2810 "Ben dmanm yakalamak zere iken sen; 'te ayak izleri burackta!'
diye ie kartn da hrsz kurtardn.

Sen cihetten, nden, yandan sz ediyorsun ve 'Hrsz u tarafa gitti.'


diyorsun. Ben ona yetimi, yakalamak zere iken cihetlerden, yandan, ynden
haberim yoktu. Kavuup bulumada ize ve sze gerek yoktur. (Hz. Mevlna hikye
mnasebetiyle Allah'n zat ve sfat meselesine konuyu intikal ettirerek yle
buyuruyor:)

Gaflet iinde bulunan, Allah'n zatndan mahcUb, yani perdeli olan kii,
sadece Allah'n san'atn, yarattklarn grr. Bylece; yarattklarna, sfatlarna
taklp kald iin de Allah'n zatndan mahrum kalr. 571

571 Cenab- Hakk'n zAt bir; sfatlan saymakla bitmez. Allah'n 99 isminden bir tanesi zat,
tekiler de
sfatlardr. Fakat sfatlar 98 isminden ibaret deil, sonsuzdur. Yarattklarnn her biri o
sfatlarn mazhardr.
Mesela Allah "Hlik"tr. Bundan, yaratlmlar, onun "Hlik" isminin yani ifalnn mahall-i z
uhurudur.
Mahlkat grenler; onlarda "Hlik" sfatnn zuhurunu grrler, fakat bunlar ifalnn eserle
rini grdkleri iin

zattan habersizdirler. Ancak zat sfat ile, sfat zat ile grenler geree ulamlardr.

Ey oul! Hakk'a vasl olanlar, ona manen ulaanlar zatn tecellsine dalm
olduklarndan, artk onun yarattklarna, sfatlarnn mazhariyetine nasl
bakabilirler? 572

572 Hakk yolunda yryenler, Hakk' idrak etmeye gayret sarfedenler drt nevidir: 1. Yalnz il
ah
sfatlarn eserlerini ve mzahirini grr, yani mahluku grp Halik'; san'at grp sanatkar
hatrlar. Bunlara
"mahcb" (=perdeli) denir. 2. nev' de; sfat ztiyle kim ve zt sfat ile zhir mahade
ederler. Bunlara da
"rif ' denir. 3. nev' ise; ehadiyyet makamnda, mahv mstaraktrlar. Bunlar Allah'n sfa
tlarn da, eserlerini
de grmezler. Hakk'n zatndan baka eylerde varlk grmezler. Bunlara da "mstarikn" (=dal
m, Allah'tan
baka hi bir eyi dnmeyenler) denir. 4. nev'e gelince; bunlar "kmil" ve mkemmel olanlard
r ki, bunlar
sfatlar zt ile ve zt da sfatlar ile grrler. Bunlar kesrette (oklukta), vahdeti (=bi
rlii), vahdette de kesreti
mahede ederler.

Ban rman suyuna dalnca, suyun rengini nasl grebilirsin? 573

573 Irman iine giren ve ban suya daldran kii sudan baka bir ey grmedii gibi, suyun
rengini
bile ayrdedemez. Bunun gibi Allah'n zatnda mstarak olanlar da, Allah'tan baka bir varlk
mahede
etmezler. "La mevcde illallah" (=Allah'tan ve O'nun zatndan baka mevcut yoktur.) derler.

2815 Suyun rengini grmek iin ban sudan karacak olursan, yeni bir
haly vermi de eski psk bir kilim alm olursun.

Avamn kulluu, ibadeti has kilerin gnah saylr. Avamn Hakk'a vasl
oluu, Hakk'la manen bulumas da, has kiilerin hicabdr, perdesidir. 574

574 Avam ibdetlerle, kldklar namazlarla, tuttuklar orularla, yaptklar haclarla gu rura
kaplrlar da,
kendilerini dier mminlerden stn grrlerse, o zaman onlarn ibadetleri, benlie kapldkla
r iin, has kiilerce gnah

saylmaktadr. Bu yzden huls ile yaplmayan, gsteri iin yaplan bu eit ibadetler, has k
iilerin nazarnda gnah olarak
grlmektedir. nki bunlar ibadetleri kendilerinden bilmekte, ekle balanp kaldklar, iman
"taklid"den "tahkik"e
gtrmedikleri iin, sirke bile dmektedirler. Halbuki tevhd yolunda bulunan sfi, puta tapa
na bile "kafir" dememektedir.
Bunlar; sadece ekilden ibaret olan ibadetleri ile kendilerini Hakk'a vasl olmu bilirler. Ha
lbuki onlar benlik yznden
Hakk'tan ok uzaa dmlerdir. Bunlarda baz ilah isimlerin tecellsi zuhra gelirse, o zuh
ur vastasyla kendilerin; Allah'a
ulam zannederler. Has kiiler hakikati bildikleri iin, avamn Hakk'a vasl olu vehmini g
rmezler, perde arkasnda kalrlar.
Onlar, yani has kiiler bilirler ki; "Allah ile insan arasnda en byk perde, en byk engel
benliktir." Hz. Mevlna bir
rubaisinde yle buyuruyor: "

"Bir kimse kendi benliinden mutlak surette fani olmadka, onun iin (tevhd) Hakk'a ulamak
imkanszdr. Tevhd,
hull deildir. Tevhd; benlikten kurtulmak, varlndan syrlmak, yok olmak demektir; yoksa
bo ve manasz szlerle, batl,
hak olmaz." Cneyd Hazretleri de; "Allah ile senin aranda en byk perde, senin kendi varln
, kendi benliindir." diye
buyurmutur.

469

Mnfklarn slama zarar verecek bir mescidi


(Mescid-i Drar') yapmalarnn hikyesi

2825 Aykr gidie, eri yrye ait, Kur'an- Kerm'den bir baka rnek
dinlemek yerinde olur. 575

575 Mnafklar, "Mescid-i Drar" yani zararl ve kt niyetle bir mescid yaparak, mslmanlar
arasna ayrlk
drmek istemilerdi. Bu hadise Kur'an- Kerm'in dokuzuncu Tevbe Sresi'nin 107-110. ayetler
inde anlatlmaktadr.

Peygamber Efendimiz'in zamannda halk ya "mmin", ya "kafir", yahut da "mnafk" diye gruba
ayrlmt. Peygamber
Efendimiz Mekke'de iken karlat kimseler ya "mslman", ya "mrik=kafr" idiler. Medine'
ye terif buyurunca, orada
kuvvetli bir grup olarak "nifak ehli=mnafik" meydana kt. Mnafklar zahirde mslman grn
yorlard, fakat kalben dini
inkar ediyorlar ve Hz. Peygamber'in ve mslmanlann dman idiler. Onlara kin besliyorlard.
Abdullah bin Ebu Selfli adnda
birinin emri altnda idiler. Bu adam ok zek, pervasz, etin bir adamd. Medineliler onu ken
dilerine kral yapmak isterlerken.
Peygamber Efendimiz hicret edip Medine'yi ereflendirince, Ebu Sell'n hkmdarl suya dt
. O da mslman grnerek,
Peygamber'in en byk dman oldu ve mnafklar etrafna toplayarak Resl-i Ekrem Efendimiz'
i rahatsz etti.

Mnafklar byle bir tek-ift oyununu (hile ve aldatma oyununu) Hz.


Peygamberle de oynamak istediler.

470

"Hz. Ahmed'in dinini, yani mslmanl yceltmek iin bir mescid


yapalm." demilerdi. Halbuki onlarn maksad dini yceltmek deil, dinden
dnmekti.

Onlar bylece ters bir oyun oynadlar. Kuba kynde Reslullah


Efendimiz'in evvelce temelini atm olduu Kuba Mescidi'nden baka bir mescid
yaptlar.

Bu yeni mescidin demesi, tavan, kubbesi ssl idi. Fakat onlar yeni bir
mescid yapmakla, asl Kuba Mescidi'nin cemaatini blmek istemilerdi.

2830 Yalvarmak iin Hz. Peygamber'in huzruna geldiler, deve gibi nnde
diz ktler.

"Ey Allah'n Resul! Ltuf ve ihsanda bulunmu olmak iin, bir de o


mescide gelip oray ereflendirseniz olmaz m?" diye istirhamda bulundular.

"Bylece oras da mbarek ayaklarnzla kullansa, adn kyamete kadar

unutulmasa, ter taze kalsa.

Bu mescid; amurlu, bulutlu gnlerde, darlk ve yoksulluk zamanlarnda


namaz klnmak iin yaplmtr.

Bir garip gelirse orada kendine yer bulsun, hayrlara ersin. Bu hizmet
konanda bollua ulasn, sevablar kazansn diye yaplmtr.

2835 stedik ki din tresi oalsn, dolsun, tasn. nk dostlarla ac yemi


bile tatllar.

Bir an iin olsun oray ereflendir, bizi gnahlarmzdan arndr. Bizi sahabi
ile arkadalarnla tantr.

Mescidi de, mescittekileri de evindir, lutufta bulun! Sen bir aysn, biz de
geceyiz. Bir an iin bizimle beraber bulun da...

Ey cemali rhlar aydnlatan gne, karanlk gece senin mbarek yznle


aydnlansn, gndze donsun!"

Ah ne olurdu mnafklar imana gelseler de bu szleri gnlden sylemi


olsalard da, muradlarna erselerdi.

2840 Ey dostlar! Candan ve gnlden gelmeyen, sadece dilden dklen


szler sprntlkte yetien yeillie benzer.

2848 Allah'n Peygamberi'ne yalanlar sylediler, hile ve masal atn


srdler.

271

O efkatli, merhametli Peygamber de, onlara glmsemekten ve peki


demekten baka bir ey yapmad.

2850 O topluluun teekkr edilecek ilerini yadetti. Dileklerini yerine

getireceini syleyerek haber getirenleri sevindirdi.

Halbuki onlarn hileleri, st iinde kl grnr gibi, bir bir Peygamber'e


grnyordu.

Fakat o ltuf sahibi Peygamber, kl grmemezlikten geliyor da, kerem


buyuruyor, st vyordu.

Mnafklarn yz binlerce hile ve dzen klma o an gzlerini kapam, hi


birini grmyordu.

Ltuf ve kerem denizi olan o byk Peygamber, pek doru olarak; "Ben size
sizden daha efkatliyim." diye buyurmutu. 576

576 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin 128. ayetine iaret vardr.

2855 "Ben yakc, kavurucu alevleri bulunan korkun bir atein kysnda
oturmu gibiyim. 577

577 Bu beytitte de u mealdeki hadse iaret var: "Bir adam ate yakar. Davarlarla, deve yavru
lar kendilerini atee
atmaya urarlar. Adam da buna engel olmaya abalar. Ben de sizi kuaklarnzdan yakalam, a
tee atlmanza mani olmaya
alyorum. Siz ise elimden kamaya urayorsunuz." Cami'u's-Sagr, c. II, s. 136.

Siz pervane gibi o tarafa kouyor ve atee atlmak istiyorsunuz, benim elim
ise sineklik gibi pervane kovmaktadr." 578

578 Buradaki ateten maksat cehennem ateidir. Pervaneler de, hev ve heveslerine, ehvet ve h
iddetlerine uyan
kiilerdir. Pervaneler nasl mumun na saldrr, kendilerim yakarlarsa, gafil gnahkarlar
da ehvetlerinin tesiri ile cehennem
ateine atlmak isterler. Aziz Peygamberimiz Efendimiz merhametlilerin merhametlisi olduundan
bu mmetlerin ateten
uzaklamalar iin gayret sarfetmektedir.

Peygamber Efendimiz kalkp o tarafa gitmek isteyince, Allah'n gayreti;


"Habibim; bu gulyabani szn dinleme ve tekliflerini kabul etme!" diye seslendi. 579

579 Tevbe Sresi'nin 108. ayetine iaret edilmektedir.

nk bu habis mnfklar hile yoluna saptlar; syledikleri szlerin de


hepsinin aksini yapmlardr.

Onlarn kasdi hile, karanlk iler ve karayzllkten baka bir ey deildir.


Hristiyanlar ve Yahudiler islam dininin hayrn isterler mi?

2860 Onlar cehennem kprsnn stne bir mescid yaptlar da, Allah'a
kar hile oyunu oynadlar.

472

Onlarn maksad, Reslullah'n sahabelerini birbirine drmekti. (Yani


Kuba'daki mslmanlarn bir ksmn kendi mescidlerine ekin mminleri ikiye
bleceklerdi). Her boboaz, Hakka inananlarn birliklerindeki stnl nereden
bilecekti?

Onlar am'dan buraya bir Yahudi getirmeyi tasarlamlard. Orada bulunan


Yahudiler, o aml Yahudinin vaazndan sarho olmulard.

Hz. Peygamber; "Gelmeye gelirim ama, imdi yol stndeyiz; savaa


gidiyoruz.

Savatan dnnce o mescide gelirim." diye buyurdu.

2865 Bylece onlar bandan savd. Kendisi Tebk Sava'na gitti. O


azgnlara, o hilecilere bir hile oyunu oynad. 580

Peygamber Efendimiz savatan dnnce, mnafklar tekrar gelip evvelki


vaadin yerine getirilmesini istediler.

Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ey Peygamber! Onlarn hainliklerini aka


syle, sonu sava bile olsa aa vur, ekinme!"

Reslullah Efendimiz; "Ey hileci kiiler, susun da srlarnz aa


vurmayaym!" diye buyurdu.

Sonra oyunlarndan, srlarndan bir kan ortaya atnca da ileri ktleti.


2870 Mnafklarn elileri; "Haa haa.." demeye baladlar.

Her mnafk, koltuu altna bir Kur'an sahifesi koyup, hile ile
Peygamberimiz'in yanna geldi.

Yemin etmeye balad. nk yemin bir kalkandr. Yalanclarn tresidir.

Doru olmayan kiinin dine vefas yoktur. Bu yzden ettii yemini her
zaman bozar.

Doru kiilerin yemin etmeye ihtiyalar yoktur. nk onlarn iyiyi


ktden ayrdeden, aydn iki gz vardr.

2875 Verilmi sz, yemini, and bozmak ahmaklktan ileri gelir.


Yemininde durmak, vefa gstermek temiz kiinin, mttak olann iidir.

Reslullah Efendimiz buyurdu ki: "Sizin yemininize mi inanaym, yoksa


Allah'n yeminine mi?"

580 Fakat hakikatte Reslullah Efendimiz'in bu hareketi bir hile deil, hileye mukabele idi. K
ur'an- Kerm'de Bakara
Suresi'nin 194., Nisa Sresi'nin de 142. ayetlerinde bu husus aklanmaktadr.

473

Mnfklar, yine ellerinde mushaf, sanki orulu imi gibi geldiler, and

itiler, yemin ettiler:

"Bu pak ve doru Kelam- Kadm iin o mescidin yaplmasnda Allah rzas
umulmutur.

Orada hi bir hile yoktur. Orada ancak ilah zikir vardr. Gereklik, dostluk

vardr.

2880 Peygamber buyurdu ki: "Allah'n sesi; uzaklardan geri dnp gelen
ses gibi, yank gibi kulama gelmektedir.

Fakat ey gafiller! Allah'n sesini duymayasnz diye, Cenab- Hakk sizin


kulaklarnz mhrlemitir, tkamtr.

Allah'n sesi aka bana geliyor. Ben saf tortudan ayrdettiim gibi, onu
baka seslerden ayrdedebiliyorum." 581

581 Allah'n sesi iitilir mi iitilmez mi, diye bilginler eitli fikirler ortaya atmlardr
. Maturdler iitilemeyeceine,
bakalar ise Nisa Sresi'nin 164. ayetindeki; "Allah Ms'ya sz syledi." ayeti gereince Al
lah'n kelamnn iitilebileceine
inanrlar. Fahreddin Raz hazretleri ise; "Allah' grmek nasl mmkn ise, iitmek de yle m
mkndr." demitir, mam-
Gazali hazretleri de; "Hz. Ms'nm kelam, yani Cenab- Hakk'n szn harf ve sesle iittiin
e inanmayan kimseye demeli ki:
Allah'n ahirette gzle grleceini inkar ediyor musun? Allah harf ve savt olmayan ve mahluk
szne benzemeyen sesini,
istedii kuluna diledii surette iittirir. O kul da, o sesin Hakk'n kelam olduunu anlar."
fikrindedir, imam- Vahid ise Vasl
ismindeki eserinde, malum ayette; "Hz. Ms'nn Hakk'n kelamn iittii aka beyan buyumlm
utur." demektedir. Hz.
Mevlna da ayn kanaatte olduu iin, Peygamberimiz Efendimiz'in azndan; "Hz. Ms aatan A
llah'n sesini duydu." diye
buyurmutur.

Nitekim Hz. Ms da aatan; "Ey baht kutlu kii!" diye, Allah'n sesini

duydu.

Aatan; "nn ene' 1 -Hak" (=Gerekten de ben Hakkm) sesini iitti. O ilah
sz iitmekle beraber nrlar da grd." 582

582 Bu beyitte Kasas Sresi'nin u mealdeki 30. ayetine iaret edilmektedir: "Hz. Ms oraya g
elince, mbarek bir
yerdeki vadinin sa tarafndaki dere kenarnda bulunan bir aatan kendisine: 'Ya Ms! Ben l
emlerin Rabbi olan Allah'm!'
diye nid olundu."

2885 Mnafklar vahiy nurundan acze dtler, yeniden yeminlere


baladlar: "Cenab- Hak yemin iin siper, yani kalkan demitir. Sava eri nasl olur
da kalkan elinden atar?" 583

581 Bu beyitte de Mcadele Sresi'nin u mealdeki 16. ayetine iaret var: "Mnafklar, yeminle
rini kendilerine kalkan
yaptlar ve iman ehlini Allah yolundan ayrmaya kalktlar. Onlar iin hor ve hakir klc bi
r azap vardr."

474

Hz. Peygamber tekrar onlar apak yalanlad. Gzel, tatl bir szle;"Yine
yalan sylediniz." diye buyurdu.

Mnafklarn kt dnceleri yznden Peygamber Efendimiz vaadden


dnnce, sahabeden birinin gnlne inkar hissi geldi:

"Bu Peygamber bu kadar yal bal, ak sakall kiileri neden utandryor?"


diye dnd.

2890 "Kerem nerede, ayb rtmek nerede, haya nerede? Peygamberler


yzb inlerce ayb rterler."

Byle dnd, ama. Peygamber hakkndaki bu dncesinden yznn


sararmas, mahcup dmesi sebebiyle abucak kalbinden tevbe etti.

Mnafklarla dost olmann uursuzluu, mmini de onlar gibi irkinletirir

ve asi klar.

O sahabe; "Ey btn srlar bilen Rabbim! Bu inkarda ayak diretme; bu


dncelerden beni kurtar!" diye Allah'a yalvarmaya balad.

"Bakm nasl elimde deilse, gnlm de elimde deil. Elimde olsayd bu


anda gnlm fke ile yakar, yandrrdm."

2895 Bu dnce arasnda uykuya dald. Ryasnda mnafklarn mescidini


pisliklerle dolu grd.

Mescidin talar pislikler iinde harap olmutu. Talar arasndan kara


dumanlar ttmede idi.

O duman, ryay grenin azna, yzne girdi, boazn yakt. O ac


dumann korkuu ile srad, uykudan uyand.

O anda secdeye kapand da; "Allahm; bunlar mnkirlik belirtisi!" diye


alamaya balad.

Kahr ve gazap; beni iman nurundan ayran byle bir bilimden, efkatten
daha iyidir." diye Allah'a yalvaryordu.

2900 Dnya ilerine dalanlarn, alp abalamalarn aratrsan, grrsn


ki, onlarn dnyalk iin didinmeleri soan gibi kat kat olup, pis pis kokmaktadr.

Bu eit gayretlerin, almalarn her biri brnden daha isiz, daha botur.
Hakk yolunda yryen dorularn ise her ii birbirinden daha zldr, daha gzeldir.

Dinin kara yzllerinde, yani din dmanlarnda hile, yalan ve sava vardr.

475

Her sahabe mescid hakknda apak bir rya grd. Bylece mnafklarn o
mescidi yapmaktaki maksatlar meydana kt.

Bu ryalar birer birer anlatsam, phe edenler de tam inanca ererler,


arnrlar, mnevi zevkler duyarlar, gnl safas elde ederler.

Fakat onlarn srlarn amaktan korkarm. nk onlar, Allah'n sevgisine


mazhar olmu nazl varlklardr, naz onlara yarar.

Onlar eriati taklitsiz, yani tahkiki olarak kabul etmilerdir. O geer akay
yani dini, mihenge vurmadan elde etmilerdir.

2910 Kur'n'n hikmetleri mminin kaybolmu mal gibidir. Elbette herkes


kaybolmu maln bilir, tanr.

3015 Mnafklarn yaptklar mescidin gerek bir mescid olmad; hile


yuvas, ft tuza olduu meydana knca;

Hz. Peygamber o yapnn yklmasn, orasnn erp, kl atlacak bir


sprntlk haline getirilmesini emretti.

Mescid sahipleri yani mnafklar da mescid gibi kalp idiler. Onlarn bu


mescidi yaplar, avcnn tuzaa taneler samas gibi, avlamak iindi. Cmertlik
eseri deildi.

Balknn oltasna takt et paras, balklara bir ikram, bir bahi, bir
cmertlik deildir.

3020 Kballarn mescidi de tatan, kerpiten yaplmt, ama mnafklarn


mescidine benzemiyordu. Ve o sahte mescidin devaml kalmasna yol vermedi.

Cansz gibi grnen varlklara bile byle bir sitem, byle bir zulm
yaplmazken, adalet emri olan Reslullah Efendimiz Kuba Mescidi'ne denk olmayan
o mescidi yakt, ykt.

Demek ki asllarn asl, temellerin temeli olan hakikatlerin de "a'yn-


sabite"de farklar, ayrlklar var. Bunu byle bil; canszlar arasnda iyi, kt farklar
olduu gibi, insanlar arasnda da huy farklar, karakter ayrlklar var.

Ne mminin hayat imanszn hayatna benzer, ne de lm brnn


lmne benzer.

manl bir kii ile imansz bir kiinin yeryznde bulunan mezarlarndaki
halleri bile ayrdr. Bir deildir. br lemdeki hal farklar hakknda ben ne
syleyebilirim?

3025 Ey Hakk yolunun yolcusu! Yaptn ii ve kendi halini mihenge vur


da, sen de bir Mescid-i Drar yapm, bir fitne karm olmayasn!

476

Sen o mescidi yapanlar knyor, onlarla alay ediyorsun ama, kendine


dikkatle, insafla bakacak olursan grrsn ki, sen de onlardan birisin! 584

584 Sen de tamamyla iini temizlemedin, sen de kendi kusurlarn gremiyorsun! Ya olduun gib
i grn, yahut da
grndn gibi ol, iinden pazarlkl olma!

Kaybolmu devesini arayan ve onu herkese soran


kiinin hikyesi

2911 Bir deven olsa da kaybetsen, hemen onu ararsn. Bulunca, onun senin
deven olduunu nasl olur da bilmezsin?

Arapa'da "dalle", kaybolmu elinden kap bir yere gizlenmi dii deveye

derler.

Kervan yklerini yklemeye balad halde, senin deven ortada yok.

O yana, bu yana koup duruyorsun. Komaktan dudaklarn kupkuru bir hale


gelmi. O srada kervan kalkyor, uzaklayor. Gece de yaklayor.

2915 Kervan gitmi; ykn, varn youn korkulu yolda ortada kalm. Sen
ise deveyi bulmak iin saa sola koup duruyorsun.

"Ey mslmanlar, kap giden bir deveyi bir greniniz var m?

Kim devemden haber verirse, ondan bir iz bulur sylerse, ona u kadar
mjdelik veririm." demeye balarsn.

Tekrar herkesten deveden bir iz, bir belirti ararsn, sorarsn. Her alak kii
de byk altndan sana gler.

Biri alay ederek; "Evet" der. "Bir deve grdm, u tarafa gidiyordu. Kzl
tyl bir deve idi. Otlua doru gitti."

2920 br; "Kula da kesikli." der. Bir bakas da; "ulu nakl idi."
haberini verir.

Dier biri; "Devenin bir gz krd." der. Baka biri de devenin uyuz
olduunu syler.

Mjdelik alabilmek iin her alak kii deveye dair yzlerce aslsz belirti

syler.

477

2973 Ey sadk dost! Sen de bir deve kaybetmisin, herkes de sana devenin
bir eyini sylyor.

Sen devenin nerede olduunu bilmiyorsun ama, deveye ait sylenen szlerin
yanl olduunu biliyorsun.

2975 Deve kaybetmeyen de onu taklit eder. Devesini kaybeden gibi, o da


bir deve arar.

O da der ki: "Evet, ben de bir deve kaybettim. Kim bulursa mjdesini
getirmiim, hemen vereceim."

O, senin devene ortak olmak iin, deve tamah ile bu oyunu oynamaktadr.

Sen kime "Bu sylediklerin yanl." dersen, o da sana uyup ayn sz syler.

Fakat o, eri sz doru szden ayrdedemez. Fakat senin szn o taklitiye


bir asa olur, ona dayanr.

2980 Sana doru bir sz, doruya benzer bir sz sylerse inanrsn, hi
phen kalmaz.

O sz hasta canna ifa verir. Betine, benzine renk verir, salk verir. Sana
g verir, kuvvet verir.

Gzn aydnlanr, ayan koar, bedenin can olur; cann da Hakk yoluna
der, o yolda ilerler.

"Ey gerek dost!" dersin; "Doru syledin, bu belirtiler apak bir tebli, bir
bildiritir.

Bunlarda ak, doru deliller var. Bu bir berat, bir kurtulu, bir kadir
gecesidir." 585

585 Bu hikyede geen deve, Hakk'n ruhlara "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye sorduu rh
lemi, ezel
lemidir. Rhlar oradan bu leme gelince, o lemi kaybetmilerdir. Bazlar onu aramaya balam
lardr. tekine berikine

soruturulunca, her kafadan ve azdan bir ses kar. Herkes kendi mezhep ve mesleine gre on
u tarif eder. Nihayet Ehl-i
Snnet mezhebinden bir rif doru haber verir ve onu nasl bulacan anlatr.

2985 O rif bu belirtici szleri syleyince ona dersin ki: "ne ge!
yolunda gidiyor. imdi deveyi bulma zamandr. Sen bana klavuz ol!

Ey doru syleyen kii! Ben sana uyaym, sana tbi olaym. nk


devemden bir koku aldn, imdi onun nerede olduunu gster!"

478

Fakat deve sahibi olmayan kimse iin, bu deve aray, ancak taklit iindir.

Bu doru szler, bu belirtiler o taklitinin inancn artrmaz. Ancak


gerekten devesini kaybedenin inanc ona da akseder, o da bu szlerin doruluuna
inanr.

Takliti, asl deve sahibinin bu ie smsk, hararetle sarldn grr de,


hayhaylarnn bo olmadn anlar.

2990 Bu deve aramada onun hi bir hakk yok. Yok ama, o da bir baka deve kaybetmitir.

Bakasnn devesine tamah edii ona perde olmutur da, kendi kaybettiini
unutmu gitmitir.

Devesi kaybolan nerelere koarsa, o da oralara kouyor; dertli olan deve


sahibi ile hrs ve tamahndan tr dert orta oluyor.

Bir yalanc, doru bir kii ile yola derse, onun yalan anszn doru olur.

Devenin kam olduu ovada takliti de kendi devesini buldu.

2995 Deveyi grnce, kendi devesi olduunu hatrlad. O dostunun devesine


tamah etmekten vaz geti.

Devesinin orada otladn grnce, o takliti gereki oldu.

Deveyi orada aramad halde, bulunca, o an hakkaten deveye talip kesildi.

Ondan sonra yalnzca yrmeye balad ve gzn kendi devesine doru

at.

Asl deve sahibi; "imdiye kadar bana arkadalk ettin; imdi benden vaz m
geiyorsun?" diye sordu.

3000 O da; "imdiye kadar bo yere urayor, hrs ve tamah yznden sana
dil dkyor, yaltaklanyordum.

Bu arayta, bu istekte senden maddeten, beden bakmndan ayrldm ama,


asl imdi senin dert ortan oldum.

imdiye kadar devenin vasflarn senden renip sylyordum. imdi ise,


rhum kendi devemi grd, gzm doydu.

Devemi bulmasaydm; onu istemezdim, aramazdm. Ama imdi; bakr alt


oldu, altn ona st oldu. Yani taklit ortadan kalkt, tahkik meydana geldi.

479

Gnahlarm tamamyla ibadet oldu. akalar, alaylar geti gitti. Gerek isbat
edildi. Allah'a krler olsun!

3005 Gnahlarm Hakk bulmaya sebep oldu. Artk benim gnahlarm


knama, beni sulama!

Senin doruluun, seni istekli klm ve deveni aratmt. Bana da ciddiyet

ve gayretim doruluk kapsn at.

Senin doruluun, seni aramaya yneltti. Benim araym da beni dorulua

getirdi.

Ben taklitilik peinde kouyor, alay olsun diye, bilmeden, yere devlet
tohumu ekiyordum.

O tohum ekiim, seni taklit ederek seninle birlikte teye beriye kouum,
isizlik deil, hayrl bir kazan oldu. Ektiim bir tohum, bire yz verdi."

Bir hrsz gizlice bir eve girdi. Fakat ieri girince, orasnn kendi evi
olduunu grd. 586

586 Hrsz; mukallidin semboldr. Mukallidin kaybettiini bulmak iin almalar, uramalar
, teye beriye kouu
boa gitmedi. Aradn kendi evinde, yani kendinde buldu, insan hakikate alarak ve uraar
ak; Hakk'n inayeti sayesinde
ulaabilir. Necm Sresi 39-40.

lah sevgi urunda elinden geldii kadar al, ura da sana Allah'n evk
ve muhabbeti erisin, gnlne ak atei dsn. Bana gelen skntlara, musibetlere
al ki, Hakk'n nimet yumuakl yardmna yetisin.

Bahsettiimiz iki deve deil, bir devedir. Fakat sz dar, mn ise pek
genitir.

Sz manaya yetmiyor. Bu her zaman byledir. Bu yzdendir ki, Hz.


Peygamber Efendimiz "Hakk tanyann dili tutulur." diye buyurmutur.

3015 Hele bir mn g ki, u grdmz gkyz onun yannda bir


saman p, u grnen gne de o mn gnn gneine kar bir zerredir.

Herkes grnmeyeni, yni Cenb- Hakk' bir sfatla

sfatlandrr.

Filozof kendi aklna gre O'nu bir baka trl anlatr. Konu ile ilgilenen,
bahse giren birisi filozofun szn ret ve cerh eder.

480

2925 Bakalar kar, her ikisini de knar. Bir bakas da, herkese bilgili
olduunu gstermek iin, ssl laflar eder, yrtlr durur.

Duyanlar kendisini o kyn bilgili adam sansn diye, her biri bu yolun
izlerini syler durur.

u hakikati bil ki; bu eitli grlerin hepsi de doru deildir. Fakat bu


insanlarn hepsi de yollarn kaybetmi saylmaz.

nk Hakk olmaynca batl meydana kmaz. Ahmak kii kalp paray, kalp
para olduu iin almaz, altndr midi ile alr.

Eer dnyada elden ele dolaan geer aka olmasayd, kalp paralar srmek,
harcamak nasl olurdu?

2930 Doru sz olmaynca, nasl olur da yalan sz sylenir? O yalan, dorudan kuvvet alr.

Doru diye mide derler de o yzden eriyi alrlar. Zehiri ekere dkerler
de yle ierler.

yle ise; "Btn bu szler batldr." deme! Batllar Hakk' bulmak midi ile
gnle tuzak kurmulardr.

Sakn; "Bunlarn hepsi de hayal, hepsi de sapklktr." diye dnme; bu


dnyada hakikatsiz hayal olmaz! 587

587 Felsefecilerden bir grup vardr ki; "Hi bir eyin hakikati yoktur; her ey hayaldir." der
ler. Bunlar "pheciler"dir.
Dikkat edilirse bu szlerinde bir eliki vardr. nki "ey" mevcut olana denir. Mevcut olan
yani var olan ise; bir hakikattir. O
halde "Hi bir eyin hakikati yoktur." demek; "Var olan hakik bir eyin mevcudu, hakikati yok
tur." demek olur. Onun iin Hz.
Mevlna; "Hakikatsiz hayal olmaz." diye buyuruyor.

2935 Allah, geceler arasnda gizlenmi "kadir gecesi" gibidir. Byle olmas
da rhun her geceyi denemesi, ibadetle geirmesi iindir. 588 Kadir Sresi'nin 3. ayetinde; "K
adir

gecesi; bin aydan hayrldr, yani o gece yaplacak ibadet de bin aylk ibadetten daha kymetl
idir, efdaldir." diye buyurulmutur.
Fakat hangi ayn hangi gecesi olduu bildirilmemitir. Bu gizlilikten maksat, mslmanlarn ka
dir gecesini bulmak iin her
gece onu aramalar ve ibadetle megul olmalar iindir. Bu maksatla gizlenmi baka eyler de
vardr. Mesela; "salat- vusta"
iin ikindi namaz denilmitir. Halbuki o be vakit namazdan birisidir. Hangisidir bilinmez. "
sm-i a'zam" da (yani Allah'n en
byk ad), "esma-i hsna" arasnda gizlidir. Cuma gnlerinde dualarn kabul edilecei bir saa
t vardr ki, ona "sa'at-i icbet"
yani duann kabul edilecei saat denir. Bu saat da cuma gnnde gizlenmitir.

Ey gen! Btn geceler kadir gecesi deildir ama, her gecenin kadir gecesi
olmas ihtimali yok deil! 589

589 Eskiler kadir gecesini ve bayram tebrik iin birbirlerine; "Leylin heme kadir ola / yd
n sa'd ola!" diye
yazarlard. Yani "Ey dost! Senin btn gecelerin kadir gecesi olsun; bayramn da kutlu olsun!"
demek isterlerdi.

481

Kendisini Hakk k sanan kiiler arasnda gerek bir dervi vardr.

Sen de Hakk yolunda grnen bu dervileri, bu eyhleri dene de Hakk ehli


olan bul, ona sarl!

Nerede anlayl bir mmin ki, ham kiileri gerek Hakk kndan
ayrdetsin?

Dnyada aypl, kusurlu mallar olmasayd, al veri edenlerin hepsi de


ahmaklard.

2940 Btn kumalar kusursuz olduu iin, kuma tanmak kolay olurdu.
Mademki aypl yok, ehil olan da, ehil olmayan da bir olmutur.

Eer dnyadaki eylerin hepsi de ayp ve kusurlu bulunsa idi, o vakit de


akln faydas olmazd. nk hepsi de odundan ibaret bir yn iinde, d aac yok
demektir.

Her kim "Bu dnyada bulunan her eyin hepsi de Hakk'tr" dese, o kii
ahman biridir. "Her ey batldr." diyen de kt kiidir.

Peygamberlerle al veri yapanlar kar ettiler; onlarn yznden kazantadrlar. Halbuki renk ve koku tacirleri grne kapldklar, ekilde kaldklar
iin ok ok zarara uradlar.

Ylan insann gzne mal olarak grnr, gzlerini iyice ov da gaflet uykun
dalsn gitsin! 590

590 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Mal ylandr. Mansp ve yksek mevkiler ise
, ondan daha zararldr."
Sarih Ankarav hazretleri, bu beyti yle aklam: "Arif olanlarn ve gnl gzleri ak ola
nlarn nazarnda bu dnya mal
ylan gibi grnr. Ey dnya malna gnln kaptrm olan kii! Kendi iki gzn iyice ov! Ya
ni zhir ve btn gzn a ki,
sana da Hakk' ve hakikati gren nebilerle veller gibi, mal ylan gibi, yksek makam da ejder
ha gibi grnsn!" "Altn san bir
ylandr, vicdanlar srr. Lakin hayat gavgas iin bu silaha muhtacz." M. Emin Yurdakul.

2945 Dnya hayatndaki bu al verie, bu kara pek zenerek bakma!


Firavun ve Semd Kavimlerinin uram olduklar zarara ve ziyana bak! 591

591 u dnya, aslnda madd ve mnev bir ticaret yeridir. Dnya da ahiret de burada kazanlr
. Hakkyla insafl
olarak kazananlar; "Kazanan Allah'n sevgilisidir." hadisinin hakikatini yaarlar. Fakat yzde
beyz kazanmaya kalkanlar,
kazanmak iin eitli hile dolaplar evirenler de bir eit ekyalk yapmaktadrlar. Byle t
ccarlar, dada deil, ehirler iinde
dolaan ekyadr.

482

Kendisinde bulunan hayrn ve errin meydana kmas


iin her eyin imtihan edilmesi

Nurdan bir tavan gibi olan gkyzne bir kere bakmay yeter bulma, tekrar
tekrar bak! Orada bir yark, bir noksan grebilir misin? 592

592 Bu beyitlerde Mlk Sresi'nin u anlamda olan 3-4. ayetlerine iaret edilmektedir: "Allah
yle byk bir
yaratcdr ki; birbiri stne olarak yedi kat gkleri yaratt. Allah'n gkleri yaratnda b
ir kusur, bir ayp gsteremezsin.
Gzn gklere doru evir, bak ki; orada bir yark, bir noksan grebilir misin? Tekrar tekrar
gzn evir de bak ki; gzn
ayp bulmaktan uzak ve gklere bakmaktan yorgun ve bitkin bir halde sana dner."

Madem Allah sana; "Tekar tekrar bak!" diye emretti, sen de bu gkyzne;
yldzlarla sslenmi bu nrlu tavana, kusur bulmak isteyen ve noksanlk arayan bir
kii gibi, tekrar tekrar bak!

Yldzlarla sslenmi gkyzne defalarca baktn gibi u yeryzne, u


kara topraa grmek, bilmek; gzelliini, zelliklerini anlayp beenmek iin ne
kadar ok bakmak gerekiyor?

2950 Yeryznn saf olann tortusundan, iyisini ktsnden, temizini

kirlisinden ayrdedebilmek iin, ne kadar ok uramak, kendini zorlamak lzmdr?

Yeryznn bana gelenleri bir dn: K mevsiminin ve sonbaharn


imtihanlar, yazn kavurucu sca, sonra Allah'n merhameti gerei can balar gibi
kara topra dirilten ilkbahar...

Rzgrlar, bulutlar, yamurlar, imekler hep bu gelip geici eyler topra


uyandrmak, iindeki tohumlarn yetiip bakaldrmalarn, meydana gelmelerini
salamak iindir.

Boz renkli topran cebinde la'l gibi, ta gibi deerli deersiz ne varsa
hepsini meydana karmas iindir.

u gaml, kederli, surat ask toprak; Allah'n haznesinden, kerem


deryasndan her ne ald ise, her neyi koynunda saklad ise...

2955 Takdir polisi ona; "Doru syle, ne aldn, ne gtrdn; onlar birer
birer akla.." der.

Hrsz, yani toprak; "Hi bir ey almadm, hi bir ey almadm." der. Polis
onun bu szne inanmaz, onu smsk yakalar, ekitirir durur.

Polis ona bazen eker gibi tatl szler syler, bazen onu asar, ona en kt
ikenceleri yapar.

483

Bylece; kahrla ltuf arasnda, korku ile mit ateinin tesiri ile topran
koynunda gizledii Hakkn ltuf haznesinden alnm eyler, eitli bitkiler,
meyveler, eitli madenler halinde meydana kar.

O bahar mevsimleri Hakk polisinin ltfudur, ihsandr. Sonbaharlar da yine


Hakkn topra rktmesi, korkutmas, hrpalamasdr.

2960 K mevsimi ise topran mnev olarak armha geriliidir. Sanki


ona; "Ey gizli hrsz, meydana k!" denmektedir.

Hakk yolunda olup nefsi ile savaan kiinin de zaman olur gnl ferahlar,
zaman olur daralr, derde der, phelerle kvranr.

nk su ve balktan yaratlm olan bedenlerimiz, can klarn inkar


eder; o klarn hrszdr.

Bu yzdendir ki, Hakk tela harareti, souu, ary, szy, hastal, derdi
bizim bedenlerimize yklemitir.

Korku, alk, mal noksanl, sakatlk; btn bunlar deerli, geer aka olan
"can"n meydana kmas iindir. 593

2965 Bu korkutmalar, bu vaadler, hep birbirine karm iyi ile ktnn


ayrdedilmesi iindir.

Hakk ile batl birbirine kartrmlar, iyi kiilerle kt kiileri bu dnyada


bir arada yaatmlardr.

Hakikatler yolunda imtihanlar geirmi sekin bir mihenk gerek ki...

Bu hileleri ayrdetsin de i baarmaya, tedbirler almaya bir kanun koysun.

Bir Hindlinin kendisini de uratran,kendisinin de


bana bela olan bir i yznden, arkada ile kavga

etmesinin hikyesi

3027 Drt Hindli mslman bir mescide girdiler, ibadet etmek iin ruka
vardlar, secde ettiler.

593 Bu beyit ile Bakara Sresi'nin u mealdeki 155. ayetine iaret var: "Sizi elbette imtihan
ve dertlere uratacaz;

korkudan, alktan; mallarn, insanlarn, yemilerin eksilmesi ile. Habibim! Bu imtihanlara ka


r sabredenlere mkafatn
greceklerini mjdele!"

484

Her biri niyet etti, tekbir getirdi. Kendi noksanlarnn, hatalarnn idraki
iinde, hulus ile candan yakararak namaza baladlar.

Bu srada mescidin mezzini geldi. Namaz klan Hindlilerden biri,


kendisinin namazda olduunu unutarak; "Ey mezzin!" dedi "Ezan okudun mu?
Yoksa daha vakit var m?"

3030 br Hindli de namaz iinde olduu halde; "Sus be kardeim; sz


syledin, namazn bozuldu." diye sylendi.

nc Hindli ikincisine; "Amca!" dedi. "Ona ne kusur buluyorsun? Sen de


sz syledin; sen kendine bak; d kendine ver!"

Drdncs; "Allah'a hamdolsun ki, nz gibi ben kuyuya dmedim,


yani ben konuarak namazm bozmadm." dedi.

Bylece drdnn de namaz bozuldu. unun bunun halasn, aybn grp


syleyenler, ayb olanlardan daha ok yol kaybederler, sapkla derler.

Kendi aybn gren can, ne mutlu bir candr. Bir kimse birinin aybn
grse, onu kendi satn alm olur.

3035 nk insann yars, yani nefsi ve madd yn, ay iplik ve kusur


lemi olan bu dnyadadr. br yars, yani rhan ve mnevi yn ise, gayb
lemindedir.

Mademki senin banda nefsan huylardan ve hayvani ahlaktan bir ok


mnevi hastalklar vardr, merhemini kendi bana srmen gerektir.

Kendi kusurlarn grmek, kendini ayplamak, o aybn merhemi ve ilacdr.


Bir kimse iledii sularla krk ve dkk bir hale gelir ve yle olduuna tam olarak
vicdanen inanrsa, "Bir kavmin azizi zelil olursa ona acyn!" hadisini yaam olur. 594

594 Bir hads-i erifte yle buyrulur; " kiiye acyn: Biri bir kavmin erafndan, yani n
l kiilerinden iken, hakir
olana, alalana; bir kavmin zengini iken fakir, yoksul dene; ncs de bilgisizler elinde
oyuncak olan bilgine!" Mesnevi
erhi, c. II, s. 239.

Bir mminde grdn kusur ve ayp sende yok ise, emin olma, kendine
gvenme! Olabilir ki, o ayb sen de ileyebilirsin; senden de o ayp halka yaylr. 595

595 Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bir hadislerinde yle buyurmutur: "Bir kimse din kardeini
bir gnah dolays ile
ayplarsa, lmeden evvel mutlaka o gnah iler. Yani kardeini bir aypla knayan, o ayp ii
ilemeden lmez!" Cami'u's-Sagr,
c. II, s. 161.

485

Cenab- Hakkn "Korkmayn, emin olmayn!" hitabn iitmedin mi? u


halde neden kendini emin ve ho grmedesin? 596

596 Salih, zahid bir kiinin gnah ilemeye mptela olmas ihtimali vardr. Bundan dolay azz
Peygamberimiz
Efendimiz; "Allahm; sarldktan sonra zlp bozulmaktan sana snrm!" diye dua etmilerd
ir, insann salh- hl elde
ettikten sonra aztmas da mmkndr. Kur'an- Kerm'in A'raf Sresi'nin 99. ayetinde de bu hu
susa iaret edilmitir.

3040 eytan yllarca iyi bir adla mr srd. "Azzil" diye melekler
arasnda azz ve muhterem tutuldu. Fakat sonra rezil rsva oldu. Bak da gr; ad ne
idi ne oldu?

Onun ycelii, azizlii dnyaya yaylmt. Derken iler tersine dnd.


Ktlkle, alaklkla n sald. Eyvah ona, vah onun haline!

Sen de kendinden emn olmadka tannmay, mehur olmay isteme! Yani


hret peinde koma, korkudan yzn yka, kurtul da, sonra herkese yzn
gster!

Ouzlarn, birini korkutmak iin baka birini


ldrmeye kalkmalar

3045 Kan dkc Ouz Trkleri geldiler, yama etmek iin anszn bir kye
saldrdlar.

O kyn ileri gelenlerinden iki kii buldular, onlardan birisini ldrmek


istediler.

Ban kesmek iin ellerini baladlar. O zavall adam can korkuu ile; "Ey
padiahlar, ey yce kiiler!" diye yalvarmaya balad.

"Ne yapyorsunuz? Beni neden ldrmek istiyorsunuz? Niin benim kanma


susadnz?

3050 Benim ldrlmemde ne hikmet var? Beni ldrmekteki maksadnz


nedir? Gryorsunuz ki ben zengin deilim, plak yoksul bir kiiyim."

Ouzlardan biri; "u arkadan korksun da, varn younu karsn diye seni
ldreceiz." dedi.

O zavall adam dedi ki: "Korkutmak istediiniz arkadam benden daha ok


yoksuldur." Ouz; "O yle grnyor, ama onun altn vardr." dedi.

486

Adam; "Peki!" dedi. "Mademki ikimizde de para var sanyorsunuz,


ikimizden de pheleniyorsunuz...

Ey padiahlar! nce onu ldrn de onun lmnden ben korkaym ve


altnlarn bulunduu yeri gstereyim!"

3055 Allah'n hikmetine, ltuf ve keremine bak ki, biz, mmetlerin sonunda,
hir zamanda geldik.

Yzyllarn sonuncusu ilk yz yllardan hayrldr, stndr. nk hadis-i


erifte de; "Biz sonraya kaldk, ama nce gelenleri getik." diye buyurulmutur. 597

597 "Biz hayr ve fazilette ileri gidenlerin son gelenleriyiz." "Biz sonraya kaldk, fakat biz
den evvel gelen btn
mmetleri getik." hadslerine Mevlna iaret buyuruyor. Eski mmetleri gemi olmamz, derece
ve sevab itibariyledir. Hatta
Ms (a. s.); Muhammed'in mmetinden olmay ve bizim aramzda bulunmay istemitir.

Allah'n merhameti Nh kavmmin, Hd kavminin helakini bizim canmza


gsterdi, bizi uyard. 598

Cenab- Hakk, onlarn balarna gelenleri iitip korkalm ve O'nun varl ile
birliine inanalm diye, onlar kahretti. Bu i tersine olsayd, yani biz evvelce gelip
onlar bizden ibret alacak olsalard, vay halimize...

Doru yolu gstermek, insanl retmek bakmndan


peygamberlerle vellerin varlklar kendilerine manev bir

nimetken, buna kretmeyip de benlie kaplanlarn,


kendilerini beenen ve herkesten stn grenlerin halleri

3059 Peygamberlerden hangisi sutan, ayptan bahsetti ise, ta gibi kat gnlden, kapkara candan da szetti.

nsanlarn Allah'n emirlerine nem vermediklerinden, kyamet gnn


dnmeyip rahata keyiflerine baktklarndan bahsetti.

598 Nh ve Hd Peygamberlerin kavimleri peygamberlerini dinlemedikleri iin helk olmulardr.


Kur'an- Kerm'in
bir ok yerlerinde bu vakalar anlatlr. Ayrca 1 1 . sre Hd, 7 1 . sure Nh peygamberlerin
adlar ile anlrlar ve bu
peygamberlerin vak'alarn hikye eder.

487

Hevesten, u alak dnyann sevgisinden, hafif merep kadnlar gibi


nefislerine dkn olduklarndan sz etti.

Halkn kendilerine t verenlerin szlerinden katklarn, temiz kiilerle


bulumaktan rktklerini syledi.

Onlarn gnle ve gnl ehli olanlara yabanc durduklarndan, mn


sultanlarna kar tilki gibi hile yaptklarndan bahsetti.

Tokgzl kiileri yoksul sanmay, hasetleri yznden onlara dman olmay

anlatt.

3065 Eer bir vel senden bir ey kabul ederse, ona "Dilenci." dersin;
almayacak olursa "Riyya sapyor, gsteri yapyor." diye sylenirsin. 599

599 Sarih Ankarav hazretleri bu beytin erhinde, u anlamda olan imam- afi hazretlerinin b
ir iirini alm. Bu iiri
hocam Tahir'l-Mevlev hazretleri tercme etmitir: "insanlarn dilinden hi kimse kurtulmam
tur. Tertemiz olan Peygamber
Efendimiz bile buyurmutur ki: 'Sen susacak olursan dilsiz, konuacak olursan geveze derler.'
Gndzleri oru tutsan, geceleri
ibadetle vakit geirsen sana; 'Hileci mr, gsteri yapyor.' derler." (c. II, s. 467.)

Vel insanlara karsa, onlarla dostluk kursa; "karn dnyor, onlardan


bir eyler umuyor." dersin; insanlardan uzak dursa; "Kibirlilik yapyor, kendisini

byk gryor." dersin.

Yahut mnafklar gibi; "Ben oluun ocuun nafakasn kazanmaya


alyorum, acze dmm." diye zr dilersin...

Benim ne bam kamaya vaktim var, ne de din kaydna dp kulluk


etmeye halim var.

Ey filan kii; bir himmet buyur! Bizi yad et! Bizi hayr dua ile an da
sonunda biz de erenlerden olalm!

3070 Fakat bu sz de iten sylenmi, gnlden gelen bir sz deildir.


Bunun byle demesi, uyuyan bir kimsenin sayklamas ve tekrar uyumas gibidir.

"oluk ocuun rzkn kazanmaktan baka bir ey yapamyorum, baka


arem yok. Diimle trnamla alyor, abalyorum; helal kazanyorum!" diyorsun.

Ey sapklara karan kii! Haram yollarda yryerek kazandn sylediin


nasl helal olur? Ben senin kann dkmekten baka helal gremiyorum.

Sapkla dm olduu halde, sapkln bilmeyen bu gibi kiilerin aresi


Allah'tandr; yiyecekten, lokmadan deil! aresi dindendir; dnya sevgisi putundan
deil!

488

Ey aalk dnyann nimetlerine sabredemeyen, dnyay en gzel bir


ekilde deyen, eitli gzelliklerle ssleyen! Hakk'tan ayr kalmaya nasl
sabredebiliyorsun?

3075 Ey naza, nimete sabredemeyen! Kerem sahibi Allah'n ayrlna nasl


sabredebiliyorsun?

Nerede bir Halil brahim ki, maaradan kp da yldza, aya, gnee; "Bu
benim Rabbim!" demiken, onlarn battn grnce kendine gelerek; "Ben batanlar
sevmem; nerede kinat yaratan Allah?" desin

Bu iki meclis; yani dnya ile ahiret, rh ile beden, zhir ile btnn kimin
mlk olduunu grmeyince, ben iki dnyay da grmek istemem!

Yaratt eylerde Allah'n sfatlarn, yaratma gcn, kudretini, san'atn


grmeden ekmek yiyecek olsam, lokmalar boazmda kalr! 600

600 Allah'n saylamayacak kadar ok sfatlar vardr ki; onlarn her biri yaratt varlklar
zerinde etkilidir. Mesela;
hastalmz iyi eden Hakk'n "Sf" sfatdr, ila almak, sebebe teebbs etmek art olmakl
a beraber, bize ilac aldran da onun
takdiri olduu gibi, ila da onun "Safi" isminin etkisiyle bizi iyi etmektedir. Karnmz doyu
ran da onun "Rezzk" sfatdr, rif
olan kimseler her eyde Allah'n sfatlarn, sonra onlarn zuhur ettikleri eyleri grrler.
Yemee balarken evvela "Besmele"
ekilmesi, sonunda "Elhamdlillah" denilmesi ite bu hakikati hatrlatmak iindir. Yani insan
doyurann yemek deil, Allah'n
"Rezzk"lk sfat olduunu anlatmak iindir.

3080 O'nun yaratt gzellikleri seyretmeden, O'nun gln gl bahesini


grmeden yediimiz lokma nasl iimize siner?

kzden, eekten ve onlar gibi olanlardan kim vardr ki Allah'a kavuma


midi olmadan, bir an bile olsa bu yemei yer, bu suyu ier? 601

601 Allah'n verdii eitli nimetlere kar nankr olanlar, her vesile ile Hakk' zikretmeyen
ler, hatrlamayanlar, zavall
kiilerdir. Allah'n nimetlerini gafletle, hayvancasma yeyip ienler, nce "Bismillah" diye is
m-i ilh anmayanlar, bir gn sonra
herkese rzk veren Hakk'a hamd- kran etmeyenler hakknda Kur'an- Kerim'in Muhammed Sresi
'nin 12. ayetinde yle
buyrulmutur: "Hayvanlar gibi yerler ierler de Allah' anmazlar. Cehennem onlarn gidecei ye
rdir." Hayvanlk derekesinden
ykselmek iin her eyde en evvel Allah'n ltfunun eserini grmeli, o ltfa kar "Elhamdlil
lah" diyerek hamd etmelidir.

Onlar hayvan gibidirler, hatta hayvandan da aadrlar. Onlar hile de

yapsalar, hile ile dopdolu olsalar, yine pis, murdar, kokmu kiilerdir. 602

602 Bu beyitte A'raf Sresi'nin u mealdeki 179. ayetine iaret edilmitir. "Hakkaten biz, ci
nlerden ve insanlardan bir
ounu cehennem iin yarattk. Onlarn kalpleri vardr, fakat onunla hakikati gremezler. Onla
rn kulaklar vardr, ama onunla
Hakk kelamn iitemezler. Onlar hayvan gibidirler, hatta hayvandan da sapktrlar, ite onlar
gafil kiilerdir."

489

Onlarn hileleri de ba aa olmutur. Kendileri de, zamancklar da gemi


gitmitir.

Dnceleri krlemitir. Akllar bunamtr. mrleri tkenmitir. Hi bir


eyleri kalmamtr.

3085 "Ben de bu dncedeyim." dese bile, bu da onun nefsinin masaldr.

Bir kimsenin kullukta bulunmayp, din vazifesini yapmadan, farzlar ifa


etmeden "Allah gafurdur; gnahlar rter. Merhametlidir; kullarna acr." demesi de
yine nefsinin hilesinden baka bir ey deildir.

Ey "Elimde ekmek yok, elim bo." diye gam ve kederden lme derecelerine
gelen kii! Mademki Allah gafr ve rahimdir; senin bu korkun, bu telan
nedendir. 603

603 Cenb- Hakk yaratt canllarn rzklarm garanti etmitir. En kk varlk mikrobundan
fl'e kadar, bu saysz
canlnn u veya bu ekilde geimini tekellf etmitir. almak, didinmek suretiyle herkes on
un sofrasndan nasib almaktadr.
Talak Sresi'nin 3. ayetinde "Allah kulun ummad yerden rzkn salar." diye buyurmutur. B
u yzden rzk meselesinde

Cenab- Hakk'n ltuf ve kereminden midli olmal, "Allah'n btn canllara at ltuf ve k
erem sofrasndan, elbette bizim de

nasibimiz vardr." diye daima midli olmaldr.

Ya ilerlemi bir adamn hastalklardan hekme


ikyet etmesi; hekimin de ona cevap vermesi

htiyarn biri bir hekme dedi ki: "Aklm dank, yerinde deil; fikrim
perian."

Hekim; "O danklk, o perianlk ihtiyarlktandr." karln verdi. Hasta;


"Gzlerim kararyor, iyi gremiyorum." diye szland.

3090 Hekim; "Ey ok yaam kii! Bu da ihtiyarlktandr." dedi. Hasta;


"Srtm da fena halde aryor." dedi.

Hekim; "Ey zayf ihtiyar, bu da ihtiyarlktandr." dedi. Hasta; "Ne yersem


yiyeyim, hazmedemiyorum." dedi.

Hekim; "Mide zayfl da ihtiyarlktandr." dedi. Hasta; "Nefes alrken


sknt ekiyorum." dedi.

Hekim; "Evet" dedi. "Nefes darl da ondan. Zaten insan ihtiyarlaynca


yzlerce illet gelir atar."

htiyar kzd da; "Ey ahmak!" dedi. "Lafn hep bu mu? Sen bir tek cevaba
saplandn kaldn. Hekimlikte yalnz bu sz m rendin?

490

3095 Ey atlak kafal adam! Akln, vicdann sana bildirmedi mi ki, her derdi
veren Allah, o derdin dermann da vermitir.

Ey ahmak eek! Senin akln da kt, hekimlik bilgin de kt. Ayan ksa
olduundan ilerleyememisin. Yeryznde kalakalmsn."

Hekim de ona karlk verdi de dedi ki: "Ey altmn am kii! Bu fken,
bu hiddetin de ihtiyarlktan.

Btn huylarn, sfatlarn, bedeninin btn cz'leri, her uzvun zayf der;
kendini tutamazsn, sabrn azalr.

te ihtiyarlk byle olur: iki ift sze bile dayanamaz; haykrr. Bir
yudumcuk bir ey bile iemez; kusuverir.

3100 Ancak ilah akla mest olan ihtiyar baka trl bir ihtiyardr. Onun
iinde tertemiz bir mnev yaay vardr.

Hakk'n mesti olan ihtiyar, grnte ihtiyardr, i yz ise bir ocuk


gibidir. Gerekte peygamber de, vel de ihtiyarlamayan birer ruhtan ibaret deil
midir? 604

604 Bu tercmeyi yadrgamaynz; erhlerden kardm mn ile akladm. Mevlna Hazretleri


Dvan- Kebri'mde
yle buyurmutur: "Ruhun gen olunca, bedeninin knde, ihtiyarlayta gamn yeri yoktur."

Peygamberler ve veller salk, fiyet ve mutlulukla iyi ve kt kiilerin


gzlerine batmasalard, bir takm alak kiiler niin onlara haset ederlerdi?

Onlar "yakn bilgisini" bilmeselerdi, onlara kar bu tiksinme, bu hasetler,


bu kin gtmeler hi olur mu idi?

Onlara dil uzatan, ktlk eden aalk kiiler, kyamette neye urayacaklarn bilselerdi, kendilerini keskin klcn stne nasl atarlard?

3105 Eer o vel sana glerse, onu yle grme; onun gnlnde yzlerce kyamet gizlidir. 605

Cennet ve cehennem de vellerin cz'dr. Yani onun rz oluu, cenneti,


incinmesi de cehennemi getirir. Sen ne dnrsen dn, vel o dncenin
stndedir.

605 Arifler kyameti ikiye ayrmlardr: Zahir kyamet; cesetlerin hayat bulup mezarlardan k
alkmasdr. Bir de batini
kyamet vardr ki; o da eyann yani varlklarn Hakk'la kaim olmas, yani eyann kendi varl
klarndan, benliklerinden
syrlmas, Hakk'ta yok olmasdr. Veller her an gnllerinde varlklarn fan olduklarn ve
Hakk'la kaim olduklarn mahede
klarlar. Bu eit nice bin kyamet vellerin ilerinde kopup durmaktadr. Bu yzdendir ki, ve
lnin d grn bazan i
grnn maskeler.

491

Her ne dnrsen dn, hepsi de yok olup gider. Dnceye gelmeyen ise,
ancak Allah'tr.

Bu gnl evinin iinde kimin bulunduunu biliyorsanz, bu gnl sahibinin


kaps nnde ettiiniz terbiyesizlik nedendir? 606

606 Nebilerin ve vellerin gnlleri Cenab- Hakk'n tecellgahdr. Bir kuds hadisde yle b
uyurulmutur: "Beni
yerler ve gkler iine almad, fakat mmin ve mttak kulumun kalbi beni iine ald."

Ahmaklar insan yaps mescide sayg gsterirler de, gnl sahiplerinin


gnllerini krmaya alrlar.

3110 Ey eekler! insan yap olan mescid mecazdr; yok olup gider.
Ermilerin gnllerinden baka hakik mescid yoktur.

Vellerin gnllerindeki mescid, herkesin secde yeridir. Orada sadece Allah

vardr.

Bir Allah adamnn, yani bir peygamberin veya velnin gnl incinmeyince,
Allah hi bir kavmi rezil ve rsvay etmemitir.

Bazlar peygamberlerle cenk etmeye kalktlar. Onlarn bedenlerini


grdler; onlar basit insan sandlar. 607

607 Evet; peygamberler de veller de insan idiler. Fakat peygamberlere ilah vahiy geliyordu.
Kur'an- Kerm'in Kehf
Sresi'nin u anlamda olan 1 10. ayeti bu hakikati beyan buyurmaktadr: "Habbim! Onlara de ki
: Ben de sizin gibi bir insanm.
u kadar ki, bana vahiy geliyor."

Sende de nce gelen ve Hakk inkar edenlerin ahlak var. Onlarn balarna
gelenler senin de bana gelebilir; niin korkmuyorsun?

3115 Onlarda neler varsa sende de vardr. Mademki onlardansn, ilah


azaptan nasl kurtulabilirsin?

Babasnn cenazesi nnde feryad eden bir ocuk ile


Cuha'nn hikyesi

Bir ocuk babasnn tabutu nnde inliyor, alyor, elleriyle kendi bana
vuruyordu.

Diyordu ki: "Baba, seni nereye gtryorlar? Seni topraa gmecekler.

Seni dapdarack, gamlarla, kederlerle dolu bir eve gtryorlar. Orada ne


hal serilidir, ne de hasr.

492

Ne geceleyin orada bir k var, ne de gndzn bir dilim ekmek... Orada ne


yemek kokusu var, ne de yemekten eser.

3120 O evin ne kaps var, ne damna bir yol var, ne de sknca


snacan, dert yanacan bir komu var.

Babacm! Halkn sevgi ile, sayg ile pt gzlerin o kapkaranlk yasl


yerde ne yapacak?

Gittiin yer amansz bir ev; darack bir yer. Gne de grmez; orada ne bet
kalr, ne de beniz."

Babasn kaybeden ocuk bylece, o evin yani mezarn vasflarn sayp


dkyor, iki gznden de kanl yalar akyordu.

uha babasna dedi ki: "Babacm! Vallahi bu cenazeyi bizim eve gtryorlar!" 608

608 uha: Aptal olarak tannm, fakat ok zek, akll, hazr cevap bir adamdr. Gazneli Malv
mud zamannda
yaadn, ona nedim olduunu yazanlar da vardr. Pek gzel fkralar olan bu zat, devrinin s
anki bir eit Nasreddin Hocas'dr.

3125 Babas Cuha'ya; "Aptallama!" dedi. O da; "Baba ocuun sayd vasflar dinle!" dedi.

"Bir bir sayp dktkleri hi phe yok ki bizim evin vasflardr.

Ne hasr var, ne k var, ne yemek; ne kaps mamur, ne avlusu, ne de

dam!"

nsanda da buna benzer, bu eit yzlerce benzeyi, yzlerce iz, sembol


vardr. Fakat dnya ilerine dalm, vicdan nasrlam azgnlar bunlar nereden
grecekler, nasl bileceklerdir?

Allah'n gneinin nru ile aydnlanmayan, karanlklara dalm gnl evleri

de vardr.

2130 O gnl evleri, Yahdilerin can gibi, dar ve karanlktr. Sevgi balayan Allah'n zevkinden, mnevi ltfundan mahrumdur.

Byle bir gnlde ne gnein nru parlar, ne sahas geniler, ne de kaps


ma'rifete ve hakikate kar alr.

Senin iin byle bir gnlden, mezar daha iyidir. Sen imdi gel de
karanlklar iinde kalm, nrsuz, darack gnlnn mezarndan k, kurtul!

Aslnda sen l deilsin! Sen bir dirisin ve bir dirinin olusun. Senin bu
dapdarack gnl mezarn nefesini daraltmad m? Yani byle darack bir gnlle
nefes alamaz bir hale gelmiyor musun?

493

Sen vaktinin Ysuf usun Gkyznn gneisin. u beden kuyusundan, u


karanlk dar zindandan k, gzel yzn gster!

Ynus(a.s.)'n balk karnndan kurtuluunun sebebi ve


rhun nefisten hals

3135 Senin Yunus gibi olan rhun, balk karn gibi olan bedeninde trl
sknllar iinde kavruldu, piti. Onun Allah' tebih etmekten baka kurtulu yolu
yoktur.

Eer Yunus (a. s.) baln karnnda Hakk tebih etmemi olsayd, kyamette
llerin dirilecei gne kadar orada mahbus kalrd. O zindandan kamaz,
kurtulamazd. 609

609 Yunus Peygamber, kavminin iman etmemesine kzarak onlar terketmi ve deniz kysna gitmi
. Orada kendisini
bir balk yutmu ve baln kamnda krk gn, krk gece kalm. Allah'a yalvarm, onu tebih
etmi; bunun zerine balk onu
bir kyya karm. Kur'an- Kerm'de bir ok yerlerde bu vak'a anlatlmaktadr. Safft Sures
i'nin 133-144. ayetlerinde bu vak'a

aklanr ve; "Eer tesbh etmeseydi kyamet gnne kadar baln karnnda kalrd." diye buyu
rulmaktadr.

Hz. Yunus, ettii tebih bereketiyle baln karnndan kurtuldu. Tebih


nedir? "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" gnnn belirtisi, delili... 610

610 Tebihin manas tenzihtir. Yani Cenab- Hakk' Allah'lk vasfna yakmayacak vasflardan
beri klmaktr. Allah
Tela rhlara; "Elest bi-Rabbikm?" (=Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye sormu; onlar da:
"Bela" (=Evet) demilerdir,
te bu "evet" deyi bir nev' tesbh ve takdis idi ki, Hakk'tan baka "Rab" ve mabudu reddett
ii cihetiyle Cenab- Hakk' an ve
vahdaniyete lyk olmayan erik (=ortak), nazr (=benzer) bulunmas vehminden tenzih ediyordu.

Eer senin rhun o can tebihini unuttu ise, u balklarn tebihini dinle!

Gnl gz ile Allah' hisseden, yaratt eserlerde O'nun kudretini, yaratma


gcn gren Allah'a mensuptur. O'nun dostudur. O vahdet denizini mahade eden
de, o denizin baldr.

3140 Bu dnya da denizdir. Beden de o denizin baldr. Rh ise ilah nru


grememi, perde arkasnda kalm Yunus gibidir.

Beden bal iinde mahbus olan rh, Allah' tebih ederse, balktan
kurtulur. Yoksa baln karnnda sindirilir, yok olur gider.

Bu denizde can balklar oktur. Sen grmyorsun, ama onlar senin


etrafnda uuup duruyorlar.

494

O balklar kendilerini sana arpyorlar. Gzn a da onlar aka gr!

Sen can balklarn aka gremiyorsan, elbette onlarn tebihlerini


iitmisindir. 611

611 yle bir hads-i erif vardr: "Sylenmesi kolay, fakat deeri ok iki kelime vardr ki;
'Sbhanallahi ve bihamdih' ile 'Sbhanallahi' 1 -azm' kelimeleridir." Hz. Yunus'un tesbhi de; "Lailahe illa en
te sbhaneke inn knt mine'z-

zalimin" (=lah senden baka mabud yoktur. Seni tenzih ve takdis ederim. Ben hakkaten nefsin
e zulmedenlerden oldum." Hz.
Yunus'un u itiraf hepimizin gnlnn tercmandr. Biz de gnahlarmz itiraf ile Cenab- H
akk' tevhd ve tesbh etmeli ve
frsat bulduka bu tesbhi sylemeliyiz. Sfiler tebihi; "kavl", "kaib" ve "fi'l" diye e
blmlerdir: Kavl tebih: Dil ile
yaplan tebihtir. Her namazda okuduumuz; "Sbhaneke Allahmme ve bi-hamdike.." duasndan son
ra "Sbhanallahi ve'lhamd lillahi ve lailahe illallah vallah ekber ve la havle ve la kuvvete illa billahi' 1 -al
iyyi'l-azm" gibi dualar.

Kalbi tebih: Kalbi, Cenab- Hakk hakknda yanl itikatlardan temizlemektir. Fiil tebih: Da
vranlarn,
hareketlerini Allah'a layk olmayan eylerden temizlemek. Bu harekatn muhafazaya sabretmek.
Tebihin ruhudur. Gerek
tesbhi yaamaktr.

3145 Senin iittiin tebihlerin rhu sabretmektir. Sen de bana gelen


musibetlere, belalara sabret ki, en doru drst tebih budur.

Hi bir tebih sabr derecesine varmamtr. Sabret ki, sabr, ferahln


neenin anahtardr.

Sabr, srat kprsne benzer; cennetse br taraftadr. Her gzelin yannda


irkin bir lala vardr.

Laladan kaarsan gzeli de gremezsin. nk lala gzelden hi ayrlmaz.

Ey hafif bir eyden krlan sra gnll! Sen sabrn zevkini, hususiyle
Hakka kavumak iin ekilen sabrn, skntnn tadn ne bilirsin?

3150 Yiit bir adamn zevki, savata ileri atlmaktr. Korkak ahlakszn

zevki ise, baka eyde, baka taraftadr.

Onun beden zevkinden baka, ne dini vardr ne zikri! Onun dncesi,


belden aaya indirilmitir.

yle bir ahlaksz gklere kadar ykselse, ona nem verme; ondan korkma!
nk belden aa duygunun dersini almtr.

Onun sesi yukarlardan gelse bile, o belden aaya, aa duygular ynne

ynelir.

495

Bir bedevinin uvala kum doldurmas ve bir filozofun

da onu knamas

3176 Bir bedevi, devesine budayla dolu byk iki uval yklemi,
gtryordu.

Kendisi de iki uvaln ortasna oturmutu. Yolda birisi onu sze tuttu.

Bedeviye yurdunu sordu, onu konuturdu. Bu soruturma ile gzel szler


syledi, ho ifadelerde bulundu.

Ondan sonra bedeviye dedi ki: "Bu iki uvalda ne var, syle bakalm?"
3180 Bedevi; "uvaln birinde buday, brnde insann yiyecei olmayan

kum var." dedi.

Adam; "Ne diye kum ykledin?" deyince bedevi "Buday uval tek
kalmasn, kum uval ona denk olsun diye." cevabn verdi.

Adam; "Aklllk etseydin de budayn yarsn bu uvala, yarsn da br


uvala koysaydn daha iyi olmaz m idi?

Hem uval hafifleirdi, hem devenin yk azalrd." dedi. Bedevi; "Aferin


ey akll ve hr fikirli filozof!" dedi.

"Byle ince dnce, byle gzel grn varken sen nasl oluyor da plak
haldesin, yaya yoruluyorsun?"

3185 O iyi kalpli bedevi, filozofa acd da onu devesine bindirmek istedi.

Tekrar ona dedi ki: "Ey ho szl filozof! Birazck kendi halinden bahset!

Sende bu akl, bu dnce varken, sen ya vezirsin ya padiahsn. Kendini


gizleme, doru syle..."

Filozof; "kisi de deilim." dedi. "Ben halktan biriyim, ite halime ve


elbiseme bak da ne olduumu anla..."

Bedevi; "Ka deven, ka kzn var?" diye sordu. Filozof; "Ne bu, ne o
vardr? Bizi deme, bu sorular ok uzatma!.." dedi.

3190 "Bri dkkanndaki eyan, varn youn nelerdir; onlar syle!" dedi.
Filozof; "Bizde ne kan, ne de mekan var." dedi.

Bedevi; "yle ise paran pulunu soraym!" dedi. "Sen yapayalnz gidiyorsun, herkese ho nasihatlarda bulunuyorsun.

Herhalde dnyadaki bakrlar altn haline getirecek kimya sendedir. Akll,


bilgili adamlarn incileri yn yndr."

496

Filozof; "Ey Arap kavminin efendisi! Vallahi btn varm youm bir akam
yemeinin karl bile deildir.

Yaln ayak, rplak koup duruyorum. Kim bir dilim ekmek verirse oraya
gidiyorum.

3195 Bu fazilet, bu hikmet ve bu hnerden ancak hayal ve ba ars elde ettim."

Bu szler zerine bedevi, filozofa; "ekil yanmdan, benden uzakla da


senin omluun, uursuzluun benim de bama yamasn, beni yoksul brakmasn!"
dedi.

"O uursuz hikmetini benden uzaklatr!" dedi. "Senin szlerin zamane


halkna om gelen szlerdir.

Ya sen o tarafa git, ya ben bu tarafa gideyim. Yahut sen nden yr, ben
geri kalaym." dedi.

"Bir uvalmn kum, brnn buday dolu olmas; senin hikmetinden daha

iyidir.

3200 Benim ahmaklm, pek kutlu bir ahmaklktr. Gnlm ilah ltuflarla,
mnevi azklarla doludur. Canmda da Allah'tan ekinme ve onun emirlerine uyma
istei var.

Sendeki ekyaln, azgnln azalmasn istiyorsan; al abala da sendeki


hikmet, felsefi dnceler azalsn.

Tabiattan ve hayalden doan hikmet, felsef dnceler; celal sahibi Allah'n


nurunun feyzinden doan hikmet deildir. 612

612 Kur'an- Kerm'de Bakara Sresi'nin u mealdeki 269. ayetinde; "Bir kimseye hikmet verilmi
se, ona bir ok hayr

verilmitir." diye Duyurulmutur. Bu hikmet; akl yorarak zan ve vehimlerden hasl olan hikmet
deildir. Bu hikmet; Kur'an'dan
ve hadsten kaynaklanan hikmettir. Tasavvuf grleri, duygular; bu hikmetten kaynan alr.
Sufi; akl yolu ile deil, gnl ve
ak yolu ile hakikate ular. Abdurrahman Cam hazretleri; "Yunan hikmeti felsefesi; heva ve h
evesin mahsuldr. Halbuki
mminlerin hikmeti; Peygamberin emir ve buyruu olan eylerdir." buyurmutur.

Dnya hikmeti, felsefe; zann, pheyi artrr. Fakat din hikmeti insan
gklerin stne karr, telere yceltir.

Ahir zamann zeki filozoflar, blis huylu bilginleri kendilerin! nce


gelenlerden stn grdler.

497

3205 Onlar hileler renerek ortaya atldlar. Dine aykr fikirler ile Hakk
bilginlerini zdler. Onlar, ne akl almaz iler, dzenler peinde kotular!

Asl kr ve mnev kazan iksiri olan sabr, balamay, hogrrl,


cmertlii yok ettiler.

ibrahim Edhem hazretlerinin deniz kysnda


gsterdii kermetler

3210 Derler ki; brahim Edhem hazretleri bir yolculuu esnasnda deniz
kysnda oturmutu.

O can padiah hrkasnn sklen bir yerini dikiyordu. O srada anszn


oraya bir emr geldi.

O emr, brahim Edhem hazretleri vaktiyle sultan iken, maiyyetinde


bulunmutu. Onu tand, sayg ile nnde yere kapand.

Onun hrkasn dikmesine, eklinin, suratnn, huyunun ve yaay tarznn


deimi olmasna at kald.

"Byle byk bir saltanat brakt da, herkesin gidemeyecei dar ve zor bir
yolu, dayanlmaz yoksulluu seti.

3215 Yedi iklimin padiahln terketti de, geldi buralarda dilenciler gibi
kendi hrkasn dikecek hale geldi." diye dnyordu.

brahim Edhem hazretleri onun dncesini anlad. nk eyh arslana


benzer, gnller ise onun orman gibidir.

eyh, mit gibi, korku gibi gnllerde gezer dolar. Dnyann srlar ona
gizli deildir.

3225 eyh brahim Edhem hazretleri inesini hemen denize atverdi. Sonra
yksek sesle balklara seslenerek inesini istedi.

Her birinin aznda birer altn ine olmak zere Allah'n yaratt
yzbinlerce balk

Hakk'n denizinden ba kardlar; "Ey eyh, Hakk'n inelerini al!" diye


seslendiler.

brahim Edhem hazretleri o emre yzn evirdi de "Ey emr!" dedi.


"Gnl mlk, gnl sultanl m iyi, yoksa u hakir dnya padiahl m?

u grdn hal zahir bir belirti, nemsiz bir keramettir. Bu hi bir ey


deildir. Eer batma, i yze geecek olursan, bunun yirmi mislini grrsn."

498

3336 O emr, balklarn brahim Edhem hazretlerinin isteini yerine getirmek


iin denizden ba kardklarn grnce, kendisinde bir vecd hasl oldu. 613

613 Vecd: Bulmak demektir. Sflerce; "insann kalbinde mnevi bir nee; tarif edilmez, mnevi
bir zevk bulmak."
manasna gelir. Bir de "tevcd" vardr ki; "Vecde gelmee, mnevi neeyi bulmaya alma." an
lamna gelir. Dervilerin
zikrederken iki tarafa sallanmalar bir "tevacd"dr.

"Ah!" dedi. "Balklar bile pirleri, velleri tanyor, lah dergahtan kovulan
kiiye yh olsun!

Balklar bile pri tanyorlar da biz tanmyoruz. Biz onlardan uzak ve bu


devletten mahrum kalmz. Biz ak, onlarsa sad (=mutlu)..."

eyhin karsnda yer perek oradan ayrld. Harap bir halde alaya alaya
yola dt, iinde mnev bir uyanma duyuyordu.

Gnl kapsnn almas yznden aka dt, deli divane oldu.

Gnl sahibi erlerin huzurunda gnlnz


koruyun; sakn iinizden onlar inkar yoluna sapmayn!

3218 Ey mnev bilgilerden bir ey elde edemeyenler! Gnl sahibi erlerin


huzurunda gnlnz koruyun! Sakn iinizden onlar inkar yoluna sapmayn!

Beden ehli olanlara gre edep ve terbiye; zahire, grne baldr. nk


Allah gizli eyleri onlara gstermez, rter.

3220 Gnl ehli olanlara gre edep batndir, ie baldr, ii gzetmededir.


nk onlarn gnlleri gizli eyleri grr.

Sen ise aksine hareket ediyorsun. Gnl gz kr olanlarn yanna, yksek


makamda bulunduklarndan tr, edeple, sayg ile geliyor, kap dibinde pabulukta
oturuyorsun.

Gnl gzleri ak olan vellerin karsnda ise edebi, terbiyeyi brakyorsun.


Bu yzdendir ki, ehvet ateine odun oluyorsun.

Mademki anlayn kt, hidayet nrundan mahrumsun, doru yolu


bulamyorsun; sen git de mn krlerine kar kendine eki dzen ver: Tra ol,
yzne pudra sur, sslen dur!

Gnl gz ak olanlarn karsnda ise yzne kir ve pislik sr ve sonra u


kokmu halinle nazlanmaa kalk!

499

3232 Mademki mn bana bir adm bile atamyorsun, hi olmazsa o mn


balarndan gelen kokuyu ara, o kokuyu iine ek de nezlen, mnevi hastaln
gesin!

Bylece o koku seni mn ba tarafna ekip gtrsn! O koku; gzne,


gnlne fer olsun, sana irad yolunu gstersin!

Grmeyen gzn grr bir hale getirsin, gnln "Sina gs" eylesin! 614

614 Sna Da'nda Hz. Msa'ya Hakk tecell etmi, bu tecellnin evkiyle da paralanm, Hz.
Ms da baylm,
dmt. Gsn Sna oluu, idrakten ciz gnahkarlarn ilah duygulara ulamas, hidayete er
mesidir.

Bu mnevi koku sebebiyle Ykub Paygamber'in olu Ysuf (a. s.); "u
gmleimi gtrn, babamn yzne srn!" demiti. 615

615 Bu beyitte Ysuf Sresi'nin 93-96. ayetlerine iaret var.

3235 Yine bu mn kokuu iin aziz Peygamber Efendimiz; "Gzmn


nru namazdr." diye buyurmutu. 616

616 peygamberiniz (s.a.v.) namaza durduu zaman, mnev bir koku alrm da onun iin; "Namazd
a gzm
nrlanr." diye buyurmutur.

Bizde bulunan be duygu da birbirine balanmtr. nk bu be duygu, bir


asldan bir kkten gelmektedir. Bei de ilah bir armaandr.

Bu be duygudan birinin kuvveti, dierlerinin de kuvveti olur. Her biri geri


kalanlarn sksi olur. Onlar besler, onlara kuvvet verir.

Gnl gznn sevgiliyi grmesi, ak artrr. Gzdeki gr de sdk,


gerei oaltr.

Doruluk, gereklik her duygunun uyankldr. Bylece, zevkin onlara ho


gelmesini salar.

Arifin gayb gren nr ile duygularnn aydnlanmas

3240 Hakk yolunda yryenlerden biri, duygularndan birinin ba zlr


de biraz mnya vkf olursa, dier duygularnda da deiiklik olur. 617

617 Duygularmzdan birinin bann zlmesi demek; hakikat kokuu almaya balamamz, gzmz
den gaflet
perdesinin kalkmas, kulamzn telerden gelen mn sesini duymas gibi, rhan duygularn g
elimesidir. Bu hususta Hakk'm
inayetine mazhar olan Hakk yolcusunun, mesela gznden gaflet perdesi kalkarsa, onun btn duy
gular Hakk'a ynelir. O,
meyhnede bile olsa, dinledii arklarda ezel leminin zlemim duyar. Halbuki ayn ark, sar
holarn nefsan duygularn
uyandrr. Bu konuyu daha iyi anlamamz iin bir misal verelim: Daha hayatta iken Hakk' manen
bulmak ve O'nun varln
gnlnde hissedebilmek iin Hakk yoluna den, yani bir tarikata giren kii; bir mridden el
alr, onun verdii dersi yaparsa, o
mridin gnlnde, kabiliyetine gre, mnev bir nee, bir zevk hasl olur. Bu zevk onun gznd
eki gaflet perdesini giderir, ona
rhan kaplar aar. Bunun en canl rneini mehur airlerimizden merhum Necip Fazl'n hayat
nda grrz. Arvas
hazretlerine intisap etmeden nce Necip Fazl, baka airler gibi iirler yazyor, baz iirle
rinde nefsan duygulara yer veriyordu.
Kadnlara dknlk, iki, kumar gibi slam olmayan bir ok kusurlar vard. Fakat bir mrid
e intisap edip de Hakk yoluna

dtkten sonra, nefsan duygular, rhan duygulara evrildi ve bylece btn kt huylarn
terketti. Hakk' ve insanl
terennm eden gzel iirler yazan Necip Fazl, sonunda bir mrid olarak hayata gzlerini kapa
d.

Bu beyitle balayan dier beyitlerinde Hz. Mevlna, duygularn aydnlanmasn ve btn duygula
rn birlemesini
aklayacaktr. Bu konuyu bn Frz hazretleri Ta'iyye-i Kbra adl kasidesinin 580-590 numara
l beyitlerinde akladndan,
teberrken o beyitleri tercme ederek aldm: "Byklerin haber verdiklerine gre 'ahadiyet mer
tebesine' ulaan, Hakk'ta fan
olan kmil insann her bir azas, dier uzuvlarnn vazifesini grr. Her ey O'ndan gelmekted
ir. Konuan O'dur, bakan O'dur,
tutan el de O'nun elidir; idrak de, iitme de O'ndandr. Btn duygular O'nun emrindedir. Her
eyi O byk varln gcnn,
kudretinin atomlar gibidir. Benim Hlik'm iin benim btn uzuvlarm dil olmutur. Benim bt
n bedenim grr; hakikatleri,
manalar idrak eder. Benim btn bedenim sanki O'nun szlerini iitmek iin kulak olmutur. Be
nim her uzvum teki uzuvlarn
vazifesini stne alr. Benim her bir cz'm benim sahibimin emrini yerine getirmeye gayret ed
er. O zaman gzm dile gelir;
isteklerini halka arzeder; dilim O'nun isimlerinin, sfatlarnn medhini yapar; kulam O'nun
seslerini duyar; elim O'nun eli gibi
i grr. Benim kulam adeta gz olur, parlar; O'nun sesini dinler. Gzm yle kulak olur ki;
grd eylerde O'nun sesini
duyar. O'na hitapta benim elim geni bir dil olmutur. Gzm kulak, elim dil olduu gibi, elim
de, her eyi gren gz olmutur.

Her eyim bir olmutur; sfatlarm, duygularm bir olmutur. yle ki kulam, gzm, elim, dil
im telerden gelen
kokuyu almaya balamtr. Basiretim, mn gzm, bedenim hi bir uzuva mahsus deildir. Yani
benim basiretim yle tek bir
kuvvettir ki; kulam, gzm, elim, dilim hepsi ondan g alrlar. "Basar- basiret" dediimiz
yle bir nrdur ki, btn
uzuvlarmzda parlamaktadr. Her bir uzuv onun sayesinde idrak eder. Bu sebeple, benim bedenim
de her bir uzvum adeta gz
olmutur; her eyi grr."

500

Duygulardan biri, duyulamayan eyleri duydu, grlemeyecek eyleri grd


ise; btn duygulara gayb leminin pencereleri alr.

Nasl ki srden bir koyun srar da derenin te yanna atlarsa, onu gren
srdeki baka koyunlar da birbiri ardnca o yana atlarlar.

Sen de duygu koyunlarn gt, yaylaya gnder de; "Yayla yeertti."


yaylasnda yay, otlat! 618

618 Bu beyitte A'la Sresi'nin 4. ayetine iaret edilmektedir.

Orada, o mnevi mer'ada duygularn smbl otlasnlar, reyhanlar yesinler


de, hakikatler gl bahesine yol bulsunlar.

501

3245 Bylece senin her duygun duygulara peygamber olsun da, btn
duygular eksin, cennete gtrsn.

Gnllerden geen her eyi anladn iin, bakalarnn duygular; senin


duyguna dilsiz, dudaksz, hakikatten de te, mecazden de te srlar sylesin.

nk bu hakikat yorumlanabilir, mecaz olan da vehimlenmenin, hayallere


kaplmann temelidir, esasdr.

Ayan olan, apak meydana kan nebilerin ve vellerin grd bir hakikat
var ki; o hakikat hi yoruma gelmez. 619

619 Kur'n- Kerm'de her eyin Allah' zikrettii ve baz kayalarn Allah korkuu ile yuvarla
np dt bildirilmi,
bunlar baz bilginlerce mecaz saylp byle yorumlanmtr. Halbuki bunlar sflerce ayn haki
kattirler, yoruma gelmez. Zaten

sfler, Kur'an' olduu gibi kabul etmek, anlalmayan mteabih ayetleri Allah'n bilgisine
havale etmek cihetini seerler.
Sflere gre mutlak varlk olan "Allah", zat iktizas ilmdir. Btn eyann hakikatleri, il
minde sabit olmu ve bu sabit olu
kinat meydana getirmitir. u halde kinat Allah'n ilminde sabit olan hakikatlerin tecells
inden ibarettir. Bu ilimde sabit olan
hakikatlere; "a'yan" (=apak meydanda olan) ve a'yan- sabite, bu leme de; "a'yan lemi" der
ler.

Btn nefsan duygularn senin rahmn duyguna, irfan ve idrakine kul


olursa, gkler bile senin arzularna boyun eer. 620

620 ibn-i Frz hazretlerinin Kasde-i Ta'iyyesi'nin u 465. beytini hatrlatyor:

"Hi bir rhn gk yoktur ki, orada benim batn nrum, bir melek gibi, istediklerime hidayet
etmesin."

3250 "D lem; bu madde lemi kimindir? Kimin iin yaratlmtr?" diye
bir fikir ortaya atlsa, bir dava ksa, i mn lemi, ilah rh kiminse d lem de
onundur.

Bir saman denginin yznden bir kavga karsa, tane kiminse, saman da ona
aittir. nk saman da tane sahibinindir.

O halde gkyz kabuk ise, sen onun rhu ve ii gibisin. Gkler zhirdedir,
grnrdedir ama, rh zhirdir, grnr; rh ise gizlidir. Byk yaratc byle yaratm. Beden elbisenin yeni; rh da yen gizlidir. Bu yzden ayan kaymasn.

Beden iinde gizlenen el gibidir. 621

621 Bu beyit de Fssu'l-hikem'in Nh faslnda geen u grleri hatrlatmaktadr: "Sen Hakk'


n sreti ve Hakk da
senin rhun olduu cihetle, sen Hakk iin cisman bir sret gibisin. Hakk da senin bedeninin s
retini sevk ve idare eden bir rh
gibidir." Fssu'l-hikem, Tercme: Nuri Gencosman, s. 55, 1990.

502

Akl ruhtan da daha gizlidir. Duygu, akldan daha fazla, daha abuk rha yol

bulur.

3255 Bir hareket, bir kmldama, oynama grnce onun diri olduunu anlarsn. Fakat bu hareket arzularn, ihtiraslarn ynettii hayvani ruhtan mdr, yoksa
akldan m; bunu bilemezsin.

nsan uygun, ll hareketlerde bulunursa, bakr gibi hareketi bilgi ile altn
eylerse, yani uygunsuz hareketlerini uygun hale sokarsa,

Yen iinde gizlenmi elin, yani rhun, normal uygun hareketlerinden onun
akl olduunu anlarsn.

Kendisine vahiy gelen rh, akldan daha gizlidir. nk o; grnmez


lemdendir, o yandandr, telerdendir. 622

Hz. Ahmed(s.a.v.)'in mbarek akl kimseye gizli kalmad. Herkes o


mbrein akll olduunu biliyordu. Fakat vahyindeki rh, ilah bilgisini her can
anlayamad.

5260 Vahiy rhuna, lednn ilme uygun hareketler de var, var ama onlar pek
stndr, pek ycelerdedir. Akl onlar kavrayamaz. nk o stn hakikatler mn
leminin telerindedir, akl oralara ulaamaz.

nsann akl, vahiy rhunun uygun hareketlerini bazen delilik, kaklk gibi
grr. Bazen da onlara hayran olur, arr kalr. nk bu yksek hakikatlerin
anlalmas iin akln da o dereceye ykselmesi, daha dorusu akln rh olmas
gerekir.

Hzr(a.s.)'n vahiy rhuna, lednn ilme dayanan baz davranlarndan,


yapt ilerden Hz. Ms'nn akl buland.

Hzr'n yapt baz iler Hz. Msa'ya uygun gelmedi. nk Ms


peygamberdi, ama onda Hzr'n hali, Hzr'n sezii yoktu.

Bu yksek hakikatler karsnda, bu gizli ilerde Kelmullah olan Ms'nn


akl bile krleir kalrsa, ey akll fikirli geinen kii, syle bakalm, frenin akl ne
ie yarar?

3265 Zahir bilgi, taklitten doan bilgidir; satlk mal gibidir. Bu bilgi sahibi,
mteri bulunca bilgisini satar.

Fakat tahkik ilminin, yani gerek ilmin mterisi Hakk'tr. Onun sat ve
al daima parlaktr.

622 Vahiy rhu: ilham yolu ile her gnle gelen bilgidir. Beden zahir yani grnmektedir, faka
t rh gizlidir,
grnmez. Akl rhtan da gizli olduu gibi, "vahyin rhu", yani ilah ilim, rhtan da daha giz
lidir.

503

Gerek ilim sahibi dudaklarn kapam, sessiz durduu halde, al veriini


kendinden gemi, mest bir halde yapar durur. nk mterisine hudd yoktur;
onun mterisi Allah'tr. 623

623 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki 111. ayetine iaret var: "Allah; mminlerden cenne
t mukabilinde
nefislerini ve mallarn satn ald. O mminler Allah yolunda dmanlarla arprlar, ldrr
ler, lrler. Buna dair Tevrat'ta,
incil'de ve Kur'an'da gerek vaad verilmitir. Allah'tan daha ziyade vaadine vefakar olan kimd
ir? Ey mminler! Allah ile
yaptnz al veri dolaysyla sevininiz; ite bu al veri pek byk bir fevz ve necattr
."

Adem(a.s.)n dersine de melekler mteridir. O derse, eytanlar ve cinler


mahrem deildir.

Ey Adem! "Adlar onlara haber ver!" dersini okut, Hakkn srlarn, kl


yararcasna inceden inceye anlat! 624

624 Bu beyitte de Bakara Sresi'nin 31-33. ayetlerine iaret vardr. O ayetlerin meali yle:
"Cenab- Hakk Adem
(a.s.)'a btn varlklarn adlarm retti. Sonra o adlarn msemmalanm meleklere gsterdi ve
dedi ki: 'Bu eylerin adlarn bana
haber verin! Eer hilafete layk olduunuz davasnda sadk iseniz...' (nki Cenab- Hakk mele
klerine; 'Yeryznde bir halife
yaratacam.' dedii vakit, melekler o hilafete kendilerinin layk olduklarn arzetmilerdi.)
Bu ilah teklif zerine melekler
dediler ki: 'Ya Rabbi! Seni tesbh ve takdis ederiz, mna layk olmayan eylerden ber bulund
uumuzu itiraf eyleriz. Bize
retmi olduundan baka bir eyi bilmeyiz.' Cenab- Hakk buyurdu ki: 'Ey Adem! unlarn isim
lerini meleklere haber ver!'
Vakt ki Adem (a. s.) her eyin ismini meleklere haber verdi. Allah meleklere dedi ki: 'Ben si
ze demedim mi idi ki, ben
hakkaten gklerin ve yerin gaybn, yani herkesten gizli bulunan srlarn ve hakikatlerini b
ilirim? Sizin aa vurduunuz ve
gizlediiniz eyleri de bilirim.'"

Allah insana ihtiyac kadar uzuv vermitir ve insan dnceler rma


kenarnda oturmu, o da dierleri gibi dnp durmaktadr.

3270 Ksa grl, daima renkten renge giren, kararszla alm kiiler

iin,

Freye benzer." demitim. nk onun yeri topraktr; geim yeri topraktr.

"Fre bir ok yol bilir, fakat bildii yollar hep toprak altndadr. O her
tarafta topra oymu, delik deik etmitir.

Freye benzeyen nefis de, ancak lokma peinde koar, lokma kemirir. Zaten
freye de ihtiyacn temn edecek kadar akl verilmitir. 625

625 Bilginler akl ikiye ayrmlardr: Biri "akl- ma'a", br "akl- ma'ad." Akl- ma'a:
Dnyada hayatmz
srdrmek iin, yaamamz salamak iin tedbirlere eren akl. Akl- ma'ad: Dneceimiz yer ol
an teki leme, ahiret ilerine
eren akldr. Cenab- Hakk baz kullarna akl- ma'a, baz kullarna akl- ma'ad ihsan buyurm
utur.

504

nk Cenab- Hakk, hi kimseye ihtiyac olmayan, iine yaramayan bir ey


balamaz.

3275 Eer yeryznde yaayanlarn yeryzne ihtiyalar olmasayd, lemlerin Rabbi yeri hi yaratmazd.

Eer bu sallanan yeryz dalara muhta olmasayd, Allah o koskoca,


heybetli dalar yaratmazd.

Eer gklere de ihtiya olmasayd, Allah yedi g yoktan var etmezdi.

Gne de, ay da ve u yldzlar da hi ihtiya olmasayd yaratlrlar m idi?

u halde varlklarn kemendi, ihtiyatr. Allah insana da ihtiyac kadar uzuv


vermitir.

3280 Ey muhta olan kii! abuk ihtiyacn artr da, Allah'n cmertlik denizi cosun, ikramlarda bulunsun!

u yollara den dilenciler, u dertliler, kederliler, u belalara urayan


kiiler halka ihtiyalarn sylerler; gelip geenlerden merhamet dilenirler.

nsanlarn merhametleri uyansn, muhta olduklarn halk grsn diye


krlklerini, olaklklarn, hastalklarn, dertlerini sergilerler, gsterirler.

Bir dilenci "Ey insanlar! Benim malm var, anbarm var, sofram deli; bana
ekmek verin!" der mi?

Allah kstebee gz vermemitir. nk; toprak altnda karanlk bir


dnyada yaad iin, yiyip imede gze ihtiyac yoktur.

3285 Kstebek gzsz yaayabilmektedir. Kara toprak iinde gze ne ihtiya vardr?

O, hrszlktan baka bir ey iin, topraktan dar kmaz. Allah onu


hrszlktan kurtarsa, arndrsa, yani ona kt huylarn terkettirse

Ondan sonra o kanatlanr, bir ku olur, melekler gibi gkyznde uard.

Her vakit Allah'n kr gleninde, blbl gibi yzlerce nameler karr


da derdi ki:

"Ey beni irkin sfatlardan, yani kstebeklikten kurtaran ve ey cehennemi


cennet haline koyan Allah!

3290 Ey Gan olan Allah! Sen bir kk ya parasna, yani gze aydnlk
ihsan edersin. Bir kemik parasna, yani kulaa iitme hassas verirsin."

505

Grmek ve iitmek gibi manalarn, bedenle eyay anlayabilmenin de adlar


ile ne ilgisi vardr?

Zaten sz yuva gibidir; mn ise ku gibi. Beden rmak yata; rh da


ondaki akar suya benzer.

Rhun sembol olan su akp gitmededir. Sen ise "Duruyor." dersin. O koup
gitmededir; sen ise "Oturmu kalm." dersin.

Suyun derelerden, arklardan akp gittiini grmyorsan, onun stndeki


yeniden yeniye ylan u erp nedir? Hi deilse onlara bak! 626

626 Bir suyun stnde ylan erp, suyun varln, akn nasl isbat ediyorsa, topran
stnde yeniden yeniye
biten otlar da, toprakta suyun, rutubetin varln anlatmaktadr. Bedenimizdeki hareketler, k
afamzdaki dnceler ve hayaller

de onlar meydana getiren gzlerden gizlenmi olan "rh"un varln haber vermektedirler.

3295 Ey insan! Senin erpn de dncelerindir.! Her an sana


dokunulmam, alnmam, kzolan kz, eitli ekillere brnm dnce gelir
gider.

Suyun yz de, dnce rma da akp giderken, sevimli sevimsiz, gzel


irkin, bir ok erp de srkler, onlardan bir trl kurtulamaz. Tertipleyen yle
tertiplemitir.

Aslnda hakikat bahelerinden akp gelen bu rman stne, gayb leminin


meyvelerinden kabuklar der.

Sen o kabuklarn zn, meyvesini suyun iinde ara! nk o su hakikat


bandan gelmektedir. O meyvelerden bazlar kabz (ac), bazlar bast(tatl)dr;
bazlar insana yolunu artr, "dalalef'e srkler, bazs doru yola, "hidayef'e
ulatrr. 627

627 Dikkat edilirse grlr ki, bu beyitlerde Hz. Mevlna baz benzetmelerle hakikati; hayatm
zda karlatmz ac
tatl her eyin ilah bir tecell eseri olduunu anlatmaktadr. Bedenimiz bir rmak yatana,
rhumuz da o rmaktaki suya
benzetilmitir. O su hakikat padiahnn, yani Allah'n hasbahesinden, ezel bahesinden gelme
ktedir. Fikirler, hatralar, hayatta
bamza gelen eyler, meyve kabuklarna; Allah'n isimleri ve sfatlar da o kabuklarn zne
, iine tebih edilmitir. Ey talip!
Ey hakkat yolcusu! Ey Hakk k! Sen kendini bu hayat suyunun, bu rh rmann kenarna otu
rmu farzet! nne gelen
kabuklar yakala, kr, iine bak; iinden kan meyve ac m, tatl mdr; ona bak! O meyve ta
tl ise, senin houna gitti ise, onu
Hakk'n "Bast" isminin bir tecellsi bil! Eer ac ise, sana sknt ve znt verdi ise, o me
yve; "Kabz" isminin mazhar
olmutur. Eer hayatta megalen ilim ise, bir eyler renmeye alyor isen, bil ki Hakk'n
"lm" isminin mazharsn. Eer
sakin tabiatl, kzmaz, affeder bir tabiatn var ise, bil ki Hakk'n "Halm" ismini yayorsun
. Eer herkese yol gstermek, yararl
olmak iin alyorsan; Hakk'n "Had" ismini yayorsun. Aksine nefse uymu, sapkla dm
isen; Hakk'n "Mudili"

isminin tecellsini yayorsun demektir. Her eyi buna kyas et! Bylece sana gayb leminden,
o grnmez bahenin
meyvelerinden rh rma senin iin neler getiriyor, onlarn hepsi sana, o padiahlar padiah
nn ezel bahesinden gelen ve
O'nun gzel isimlerinin ve sfatlarnn birer tecellsidir. Bylece bil ki; hayatta bana gel
en her ey, hep O'nun mbarek
isimlerinin birer tecellsidir. Bu sebeple O'nun gnderdii her eye rz ol da; "Hotur bana
senden gelen / Ya gonca veyahud
diken / Ltfn da ho kahrn da ho." de!

506

Eer sen hayat suyunun (ruh rmann) nasl akp gittiini gremiyorsan,
hi olmazsa bir rman kenarna otur da rma seyret ve kendi mrnn bir su gibi
akp gittiini ve tkendiini dn! u nebatlarn, o sud'a srklenen kabuklarn,
erpn geip gidiine bak; her ey gelip geicidir. 628

3300 Eer su fazla gelirse, kuvvetli akacak olursa, stndeki bizi etkileyen
dnce kabuklar da abucak geer gider.

Bu rmak pek hzl aknca, riflerin gnllerindeki gam kasvet de durmaz,


abucak geer gider. Orada sudan baka, yani ilah feyzden baka bir ey kalmaz.

Bir yabancnn, bir hal bilmezin bir eyhin aleyhinde


bulunmas ve mridinin de ona cevap vermesi

Birisi bir eyhi; "Kt adamdr, doru yolda deildir." diye sulad.

"arap ier, iki yzldr. Habistir, pistir. Byle bir adam mridlerini nasl
kurtaracak?" dedi.

3305 Bir bakas da eyhi knayan adama; "Dikkat et, akln bana al!" dedi.
"Bykler hakknda kt zanda bulunmak doru deildir."

"Sylediin huylar ondan uzak olduu gibi, o da o huylardan beridir. Bir sel
suyu ile onun duruluu bulanmaz.

Bir Hakk adamna byle bir iftirada bulunma; bu senin hayalinden


domutur. Sayfay evir, yani bu dncenden vazge!

Sylediklerin gerek deil ya, olsa bile, ey uamayp toprakta kalan ku!
Usuz bucaksz denizin pislikten korkuu olur mu?"

628 Byk mtefekkir, air, byk insan, byk mutasavvuf eyh Sadi hazretleri de aynen yle
syler: "Bir rman
kenarnda otur da, sularn nasl akp gittiini gr. Ey gafil, senin mrn de byle akp gitme
ktedir! "

507

3310 Ate brahim(a.s.)'a zarar vermez ve yakmaz. Kim Nemrud tabiatl ise,
ateten o korksun! 629

629 Hz. brahim Babil'de puthaneye girmi, btn putlar krdktan sonra baltay en byk putu
n boyuna asm. "Bunu
kim yapt?" denildii vakit de; "Byk put yapm olmal. Cevabn verebilirse ona sorun!" dem
iti. Bunun zerine Hz.
brahim'in yaklmasna karar verilmi, ok byk bir ate yakp iine atmlard. Fakat Cenab Hakk; "Ey ate; brahim'e kar
serin ve selamet ol!" (Enbiya Sresi 69) emrini verdii iin brahim'i yakmad. Gnmz airle
rinden merhum Asaf Halet
elebi, brahim adl iirinde; "brahim / iimdeki putlar devir / Elindeki balta ile / Krla
n putlarn yerine / Yenilerini koyan
kim?" (iirler, s. 8) diye yazmtr.

nsandaki nefis Nemrud gibidir. Akl ve rh ise, Allah'n dostu Halil brahim
misalidir. Rh bulacan bulmutur; hakikate ermitir. Nefis ise, delil, yol gsterici
aramaktadr.

Yol gsterici, llerde yolunu kaybeden yolcuya lzmdr. nk o, her


nefeste yolunu arr.

Allah'a ulam olanlar iin gnl gznden, gnl ndan baka delil,
klavuz yoktur. Onlar; delilden de yoldan da vazgemilerdir.

Eer o Hakk'a kavuan kii delilden bahsetse, bu kendisinin delile muhta


olduundan deil, nefsi ile savaa, aykrla denleri uyarmak iindir.

Henz konumasn beceremeyen bir ocua bir ey retmek, ona sz


syletmek iin stada kendi dilinden ayrlmak, kendi szn brakmak gerekir.

3315 Bu durumda ocuun dilince konumak, onun anlayaca derecede


ocuka sz sylemek gerek ki senden bilgi alsn.

u halde, btn halk mridin ocuklar saylr. O mridin de t verirken


onlarn anlayacaklar ekilde konumas, onlarn anlaylarna inmesi lzmdr.

eyhin mridi o kfrle, o sapklkla dopdolu kiiye dedi ki: "Kendini


keskin klcn stne atma, akln bana al; padiahla, sultanla kavgaya girime!

Havuz denize omuz vurur, onu kk grrse, kendi varln kknden


sker atar.

eyh kys, ucu buca bulunan kk bir deniz deildir ki, sizin
pisliklerinizden pislensin.

3320 Kfrn bile bir haddi, bir snr ve l vardr. Fakat eyhin,
eyhteki nrun ne snr vardr, ne de ucu buca.

508

Haddi huddu olmayan Allah'n huzurunda, mahdd olan her ey; "l"da
yoktur; "Allah"tan baka her ey fnidir.

O'nun olduu yerde ne kfr vardr, ne de iman. nk O meyvenin ii


gibidir. Kfr ve iman ise, o meyvenin rengine ve kabuuna benzerler. 630

630 man gaybe inanmak, kffir ise gayb inkar etmektir. Manay gren gnl gzleri ak kiil
er, grdkten sonra,
gaybe inanmalarna ihtiyalar kalmaz.

Bu fni varlklar, yani btn kinat, o sonsuz olan byk yaratcnn yzne,
leen altnda gizlenen mum gibi perde olmutur. 631

631 Leen, fan olan kinat Hakk'n yzne perde olamaz. Onun gizlemesi, rt olmas fan kii
ler iindir. Hakikati
gren kiilere kinat rt olamaz.

Bir bakma bu fani bedenin ba, yani rmeye mahkum olan bu grnen
basmz, o hakikat bann, grnmez olan mn bamzn bir rtdr. Sonsuz olan
o baa kar, bu ten ba kfir saylr." 632

632 Kfirin lgat manas; hakikati grmemesi, onun stn rtmesidir. ifti tohumu toprak alt
nda gizledii iin,
kfir saylr. Bu fan ba, felsefi dncelere dalar da, Hakk', hakikati inkar ederse, mnev
i bamzn perdesi olur.

3398 O habis adam eyh hakknda hezeyanlarda bulundu. a kiinin akl,


gz gibi daima eri grr.

"Ben onu bir mecliste iki ienler arasnda grdm. Onda Allah'tan korkma,
ekinme yok; o mflis bir adamdr.

3400 Bana inanmyorsan kalk, bu gece seni gtreyim de, eyhin


ktln kendi gznle apak gr." dedi.

O adam ald mridi, gece bir pencerenin yanna gtrd. Ve; "imdi eyhin
ne mal olduunu, ktln, iret ediini seyret." dedi.

"Gndzleri iyi grnen, gsteri yapan eyhin geceleri ne yaptn gr.


Gndzleri Hz. Mustafa gibi grnr, geceleri Ebu-Leheb gibi olur.

Gndz onun ad Abdullah, geceleyin ise elinde kadeh "ne'z bil-lah"dr."

Mrid o eyhin elinde dolu kadehi grnce, kendini tutamad, ieri girdi:
"eyhim sende de mi yalan var?

3405 Sen demiyor mu idin ki, eytan arap kadehine hemencecik ieyiverir,
onu pisler?"

eyh cevap verdi de dedi ki: "Kadehimi yle doldurdular ki, iine deil
eytann sidii, bir zerlik tohumu bile smaz.

509

Bir bak da gr; bu kadehe bir zerre bile sar m? Sz yanl anlam ve
aldanmsn.

Bu grnen kadeh ve bu arap, bilinen arap deildir. Bu kt dnceleri,


bu ayplamalar gayb gren eyhten uzak tut!"

Ey bo eyleri konuan kii! arap kadehi eyhin kendi benlii, varldr.


Oraya eytann idrar smaz.

3410 eyh Hakkn nru ile dudana kadar doludur. O, beden kadehini
krm, batan baa nr olmutur. 633

633 Hz. Cneyd demitir ki: "arabn sfyeti ile kadehin rengi birbirine o kadar benzedi ki,
birbirinden ayrdetmek o
kadar zorlat ki, sanki; 'arap var kadeh yok.' yahut da; 'Kadeh var arap yok.' dersin." Sah
ib bin Abdlvezr'e isnad edilen bu
iir ok rifanedir.

Gnein nru, pislik zerine dmekle pislenmez; o yine ayn nrdur.

eyh dedi ki: "Bu elimdeki ne senin bildiin araptr, ne de kadeh. Ey


inkarc, gel de buna bir bak!"

Mrid geldi, eyhin elindeki kadehi ald. Onun saf balla dolu olduunu
grnce, mridi oraya getiren o Hakk dman, aknlndan kr oldu.

O srada eyh de kendi mridine; "Git, bana arap ara; arap bul getir!
3415 nk bir hastalm var; ardan szdan lecek gibiyim. Bu arlar

gidermek iin arap imek zorundaym." 634

634 Vellerin eriata men' edilmi, yasaklanm eyleri yapmalar, ya o maddeleri deitirmek
, etraftakileri imana
getirmek, yahut da zarret halinde olduklar iindir. Yoksa gsteri iin asla deildir.

Zorlukta her pis ey temiz olur. Velleri inkar edenlerin bana lanetle toprak

yasn. 635

635 Bu beyitte Bakara Suresi'nin 173. ayetine iaret var.

O mrid meyhaneleri dolat ve eyhe gtrmek iin her kpn iindekini

tatt.

Fakat btn meyhanelerdeki arap kplerinde arap bulamad. nk btn


arap kpleri balla dolmutu.

"Ey rindler! Bu ne hal bu ne i? Hi bir kpte arap gremiyorum,


bulamyorum." dedi.

3420 Bunun zerine btn rindler alaya alaya, ellerini balarna vura
vura eyhin yanna geldiler.

510

"Ey byk eyh!" dediler. "Ayann kuvvetliliinden btn araplar bal

oldu.

arab murdarlktan dndrdn, bal yaptn gibi ruhlarmz da mnevi


pisliklerden dondur, art!

Kamil insann, eyhin hakikatini grmeyenin imandan

haberi yoktur.

3325 Kfir kimdir? kmil insann, eyhin, hakikatini grmeyen, imanndan


haberi olmayandr. l kimdir? eyhin ruhundaki ykseklii, enginlii
bilmeyendir. 636

636 kfir, grmedii iin inkara kalkr. Allah hi grnr m? "O her eyi ihata etmitir."
Muhit olan, yani ihata
edilmi bulunan, kendini ihata etmi olan nasl ihata edebilir ki onu grebilsin?

Denenmitir ki; "Rh" her eyden haberi olmaktr. Kimin daha fazla haberi
varsa, onun rhu daha stndr.

nsanlarn rhu, hayvanlarn ruhlarndan daha stndr. Neden? nk


bizim rhumuzun her eyden daha fazla haberi var.

Demek ki, melein rhu da, bizim rhumuzdan stndr. nk melekte


"hiss-i mterek" (=ortaklaa duygu) yoktur. Bizi nefsan isteklere gtren, bizi
hayvanlatran be duygudan onlar mnezzehtir. Onlar srf nrdur. 637

637 "Hiss-i mterek" (=ortaklaa duygu); bizde mevcut btn duygularn muhassalas (=bilekes
i)dir. Grnrde
olan be duygumuz onun casuslar saylr.

Gnl sahibi olan, nefislerini yenmi bulunan nebilerle vellerin rhlar da

meleklerin rhlarndan yksektir. Filozoflar bunun aksini syleseler de sen hayreti,


aknl brak!

3330 Bu yzdendir ki melekler, dem(a.s.)a secde ettiler. nk onun rhu


meleklerin ruhundan stndr.

Yoksa daha stn olann, kendisinden daha aa olana secde etmesini


buyurmak, yerinde bir buyruk olmazd. 638

638 Bu yzden denilmitir ki: "Meleklerin bilgisizleri, avam mslmanlann avamndan, mminin
havass da
meleklerin havassndan yksektir."

Allah'n ltf, adaleti; gln dikene secde etmesini nasl ho grr?

511

Rh ykselince, stnlkte ileri gidince, meleklerin ve akllarn ulaamayaca makam anca, artk her ey ona ram olur, her ey ona boyun eer.

Ku da, balk da, insan da o yksek rha boyun eer. nk o arttka


artmtr. brleri ise eksiklikte, azlkta kalmlardr.

3340 Ey kmil insan, velyi hor gren, yz ykanmam pis adam, ne


yapyorsun? Kiminle kavga ediyorsun? Kime haset etmektesin?

Sen bir arslann kuyruu ile oynuyorsun; sen meleklere saldryorsun.

er nedir bilmeyen, tamamyla hayrdan ibaret olan eyhe ne diye kt


sylyorsun? Kendine gel de, o alal kendin iin ykseli sayma!

Kt kimdir? ii insanlar ate gibi yakan bir haydud. eyh kimdir? Ezel
denizinin ta kendisi.

Ate her zaman su ile korkutulur. nk; onu sndrr, onun dmandr.
Fakat su yanmaktan, alevlenmekten hi korkar m? Sen de ezel denizi olan eyhin
karsnda ate gibisin.

Ayn yznde leke, ayp grmeye, cennette diken toplamaya kalkyorsun.

Ey gl deil de diken arayan kii! Sen cennete girebilsen, orada kendinden


baka diken bulamazsn!

Gnei balkla svamak istiyorsun, ayn ondrdnde bir noksan, bir gedik,
bir atlak aryorsun.

3350 Dnyada parlayan, gz kamatran, nrlar saan gne, bir yarasa


yznden hi gizlenir mi?

Ayplar kmil insanlar, pirler beenmedikleri iin ayp saylmtr. Ayplar,


gizli eyleri de onlar kskanmlar; "Aa karsa, insanlar rahatsz olurlar." diye
dnmlerdir de, o yzden ayplar gizlenmitir. 639

639 arap imek Hristiyanlk'ta ve Musevlik'te ve baka dinlerde helal olduu halde islamiyet
'te haramdr. Hz.
Peygamber Efendimiz ve sahabelerinden bazlar; arap imek haram saylmad ve yani Cenab-
Hakk tarafndan
yasaklanmad zamanlarda bile iki imemilerdir. Kendileri onu imeyi ayp saymlar, nefisl
erine haram klmlardr.

"Ayb"a gelince; Cenab- Hakk ayplar bildii iin, baz makbul kullarna; "Ayb bilmek kera
metini" vermitir.
Hatta "kalplerden geeni bilmek" ve "kabirlerde olup bitenleri grmek", yani kabirde bulunan
lnn; nimet iinde mi, azap
iinde mi olduunu bilmek, grmek, hassalarn da vermitir, ite bu gerek veller bylece ay
b bilmek ve grmek hassalarna
nail olduklar halde, Allah'n srlarn muhafaza hususundaki gayretlerinden, o srlar kskan
mlar; "Halk bilirse rahatsz olur,
endi-eye kaplr." diye kimseye sylememilerdir. Gaybn "gayb" olmasn istemilerdir. Eer
haber vermi olsalard "gayb"
kalmazd.

512

Bari vellere uzaktan olsun hizmet etmeye al. imdiye kadar uzak
kalndan piman ol. Hemen ie koyul! 640 Hi deilse onlar hakknda kt zanda
bulunma, iyi zanda bulun!

640 Byk vellerden Abdullah Ensar hazretleri dervilerine demi ki: "Her velnin bir szn
ezberleyin; ona
muvaffak olamazsanz, o mbareklerin isimlerini hatranzda tutarsanz onlardan manev feyz al
rsnz."

Bylece o yoldan sana bir feyz rzgr gelsin. Sen onlara haset ederek,
neden rahmet suyunun nn kesiyorsun, balyorsun?

Uzakta bile olsan vellere kar alak gnll, saygl ol! O tarafa ynel,
nk Kur' an' da; "Nerede olursanz olun, yznz o tarafa dndrn!" diye
buyurulmutur. 641

641 Bu beyitte Bakara Sresi'nin 144. ayetine iaret var. Bu ayet, kble deitirilmesi hakkn
dadr. Kabe, puthane
olduu iin mslmanlar nceleri namaz klarken yzlerini Kuds'e eviriyorlard. Hicret'in ik
inci senesinde Recep aynda
"Ben-Seleme" yurdunda le namaz klnrken, Kuds'e kar Peygamberimiz ashabyla beraber n
amaza durdular. Farz
kldrrken ikinci rekattan sonra, Kabe'ye dnlmesi, Hz. Peygamber'e namazda vahyolunmutu. B
u ayet nazil oldu, Peygamber
de yzn Kabe'ye evirdi. Evliyalar bu tevecchn manev ynn dnrler; Hakk'a ynelmeyi
kasdederler.

3355 Bir eek; "Hzl yryeyim." derken amura derse, kalkmak ve kurtulmak iin urar durur.

Orada kalmak, oraya yerlemek iin dt yeri dzeltmeye kalkmaz.


nk orann yaanacak bir yer olmadn bilir.

Senin duygun, eein duygusundan daha m aa ki, gnln, kt huylar,


gnahlar, mnevi arzular amurundan srayp kalkmyor?

Gnah ilerken yorumlarda bulunuyor, kendini hakl karmaya urayorsun da, gnln, seni alaltan duygulardan ekip karmak istemiyorsun.

"Bu davran benim iin uygundur. Ne yapaym, elimden bir ey gelmiyor.


Allah kerem sahibidir; acze dm kulunun suuna bakmaz." diyorsun.

3360 Halbuki Cenab- Hakk ilediin gnahlar bilmekte ve vicdann seni


sulamaktadr. Ama sen kr srtlan gibi gurura kaplyor, sularn grmyorsun.

Srtlan avlamak isteyenler; "Bu maarada srtlan yoktur. Darda aramaldr." derler.

Avclar bu sz sylerler de maarann azn kapatrlar. Srtlan da;


"Bunlarn benden haberleri yoktur." der.

513

Yine srtlan der ki: "Bu dman benim burada olduumu bilseydi;'Bu srtlan
nerede?' diye nasl seslenir?"

Bir kiinin "Allah benim suuma bakmyor, ilediim


gnahlara karlk bana bir ey yapmyor." demesi ve
uayb(a.s.)'n da ona cevap vermesi

uayb Peygamber zamannda biri; "Allah benim bir ok aybm ve


gnahm grd." diyordu.

"Bende bu kadar gnah ve crm grd halde, Allah, ltuf ve keremi ile
benim kusuruma bakmad."

Hakk Teala; uayb(a.s.)'n kulana gizlilikle, gayb yolu ile fasih bir dille
buyurdu ki: "O adama cevap olarak de ki:

'Ben bu kadar gnah ettim de Allah keremi ile beni sulamad, sorumlu

tutmad.' diyorsun.

Ey akl kt adam, ey doru yolu brakp llere den zavall; sen aksine ve
tersine sylyorsun.

Senin ka kere cezan verdim ama senin haberin yok. Batan baa balsn;
ayandan bana kadar zincirler iinde kalmsn. Sen duygularnn, nefsan
isteklerinin esiri olmusun, farknda deilsin.

3370 Ey kara tencere! Kat kat isler iindesin. Bu is senin i yzn


karartm.

Senin gnlnde pas stne paslar var. Bu paslar yle ylm ki, gnl
gzn grmez olmu, ilah srlara kar perdelenmi, kr olmu gitmi.

O is, o kurum yeni bir tencereye vursa, arpa kadar bile olsa eseri o tencerede
grlr.

nk her ey ztt ile meydana kar. Kalayl tencerenin beyazl stnde


o kara is, fena bir ekilde kendini gsterir.

Fakat dumann etkisi ile tencere kararnca, onun stndeki kara lekeyi
abucak kim grebilir?

3375 Demirci zenci olursa, duman onun yznde bir iz brakmaz.

Fakat beyaz tenli birisi demircilik ederse, dumann tesiri ile onun yz

kararr.

514

O da gnahn tesirini abucak anlar da; 'Aman ya Rabb!' diye alayp


szlanmaya balar. 642

642 Hz. Mevlna Mesnev'nin bir yerinde buyurur ki: "Sen bir gnah ileyecek olursan, kendinde
bir gam grrsen,
bir vicdan azab hissedersen, yle bir hale maruz kaldn vakit; derhal tvbe ve istifar et
ki, o gam Allah'n emri ile ve sana bir
ihtar olarak gelmitir."

Fakat gnah ilemekte ayak direr, ktl adet ederse kalp gzne toprak
doldurmu olur; o gnah grmez, vicdan azabn da hissetmez olur.

Tvbe etmeyi hatrna bile getirmez. Gnah onun gnlne tatl gelir. Derken
derken de dinsiz olur gider.

3380 O piman olu, o 'Ya Rabb!' deyi ondan gider; gnl aynasna be
kat pas ker.

Onun demir kalbini, kaskat olan kalbini paslar yemeye koyulur, temelini de
yok etmeye giriir. 643

643 Bir hads-i erifte; "Demir pasland gibi kalpler de paslanr." buyurulmutur. "Ya Resl
allah! Onun cilas
nedir?" diye sorulunca; "Allah' zikretmektir." cevab verilmitir.

Beyaz bir kat zerine yaz yazarsan, o yaz, baknca okunur.

Yazl bir kat zerine yazarsan, yazdn anlalmaz. Okunmas gleir ve


yanl okunabilir.

nk mrekkebin siyahl st ste gelince, iki yaz da krlemitir,


manas kalmamtr.

3385 Eer o kada nc kere yaz yazarsan, onu kfir kalbi gibi simsiyah edersin. 644

644 Peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "Hakkaten bir kul bir gnah ilerse, kalbinde siyah
bir leke hasl olur.
Eer istifar ederse, o leke cilalanp zail olur. Eer o gnah tekrar ilerse leke artar. Nih
ayet kalbi simsiyah olur." O karanlk,
Hakk Teala'nm Kur'n'da bahis buyurduu; Mutaffifin Sresi, 11-14. ayetlerinde aklanmtr.

yle ise her eyin aresini bulan Allah'a snmaktan baka ne are vardr?
Bakr gibi olan gnahkarn mitsizliine iksir, Allah'n rahmet nazardr.

mitsizlikleri Hakka arzedin ve O'ndan rahmet ve hidayet midinde


bulunun ki, devasz dertten, yani kalbinizin kararmasndan, paslanmasndan
kultulasmz." 645

645 Cenab- Hakk Zmer Sresi'nin 53. ayetinde; "Allah'n rahmetinden mit kesmeyiniz!" diye
buyurmutur.

515

uayb (a. s.) bu nkteli szleri; "Allah kereminden tr benim kusuruma


bakmyor." diyen kiiye syleyince, Peygamber'in ruhan nefesinden onun gnlnde
gller ald.

Onun rhu, gklerden gelen vahyi uayb(a.s.)'dan duyunca; "Gnahlarmn


cezasn verdi ise, belirtisi nerede?" diye sordu.

3390 uayb Peygamber dedi ki: "Ya Rab! Bu adam szm dinlemiyor,
gnahlarnn belirtisini istiyor."

Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ben sular, gnahlar rterim; srlar sylemem,
ama onun belalara uradna dair ancak bir belirtiyi syleyeyim:

Onun cezasn verdiimin bir tek belirtisi u: O kulluk vazifesini yapyor,


oru tutuyor.

Namaz klyor, zekat veriyor, daha baka iler yapyor. Fakat hi birinde, bir
zerre kadar bile mnev zevk bulamyor.

badetlerde bulunuyor, hayrl iler iliyor ama bir zerre bile tat alamyor.
3395 badeti eklen iyi, kulluu gzel ama rhu, manas gzel deil;

cevizler ok iyi ama, ileri bo.

badetlerin meyve vermesi iin gnlde mnev bir zevk lzmdr.


ekirdein fidan vermesi iin ili olmas gerektir.

i olmayan ekirdek hi fidan verir mi? Cansz sret, hayalden baka bir
ey deildir." 646

646 ite edilen ibadetlerden ve yaplan ilerden zevk almak, mnev bir heyecan duymak lzmd
r. Eer zevk
alnmyorsa, Hakk'm yaptmz hareketlerden memnun olmadn anlamamz ve hemen tvbe ve ist
ifar etmemiz
gerekmektedir.

Bir farenin bir devenin yularndan tutup ekmesi ve


bu yzden kendini stn grmesi, gurura kaplmas

3436 Kk bir fre bir devenin yularn kapm, eline alm, kurula kurula
gidiyordu.

Deve, kendi huyu, uysal tabiat yznden, onunla yol alp giderken fre,
kendi kkln gremeden; "Ben bir pehlivanmm, bir yiitmiim." diye
bbrleniyordu.

516

Deve frenin bu dncesini anlad; "Ho, imdi ben sana, seni gsteririm."

dedi.

Gide gide kocaman bir filin bile geemeyecei byk bir nehrin kenarna
geldiler.

3440 Fre orada durdu; arp kald. Deve; "Ey dada, ovada bana arkadalk eden!" dedi.

"Neden durakladn? Neden arp kaldn? Haydi, yiite nehrin iine gir.

Sen benim klavuzumsun, ncmsn. Yol ortasnda byle arp kalma,


susma!"

Fre; "Arkada!" dedi "Bu su pek byk, pek derin bir su; boulurum diye
korkuyorum."

Deve; "Dur bakalm suyun derinlii ne kadarm?" diyerek hemen nehrin


iine ayan bast.

3445 "Ey kr fre!" dedi. "Su diz boyu imi, ne diye ardn, akln bandan

gitti?"

Fre dedi ki: "Nehir sana gre karnca, bize gre de ejderha gibidir. nk
dizden dize fark vardr.

Ey hnerli deve! Su sana diz boyu ama, benim bam yz arn gemede."

Deve; "yleyse;" dedi "bir daha terbiyesizlik etme ki; onun kvlcm ile
bedenin ve cann yanmasn!

Sen, kendin gibi frelerle boy l; fakat frenin deveye sylenecek bir tek
sz bile olamaz!"

3450 Fre; "Tvbe ettim, piman oldum. Allah iin olsun u ldrc, u
boucu sudan beni geir!" diye yalvard.

Deve ona acd da; "Haydi" dedi "sra da hrgcmn stne k, otur!

Bu sudan gemek veya bakalarn geirmek benim isimdir. Ben senin gibi
yz binlercesini geiririm." 647

647 Bu hikyede fre; bandan byk iler grmeye kalkan, kendini bakalarndan stn gren
, bbrlenen bir
kiinin sembol olduu gibi; deve de sabrl, tecrbeli, olgun bir insan gstermektedir. Mevl
na; hikyeyi anlattktan sonra,
hikyeden bir takm fikirler, duygular karmaktadr. Bu mnasebetle sylenen mbarek beyitler
in her biri, bir irfan deryasdr.

517

Ey gafil insan! Mademki peygamber deilsin, telerden haber alamyorsun,


sana uyanlar da yok; bu yolda haddini bil, geri kal! Byk bir velnin arkasndan
yr ki, bir gn nefsaniyet kuyusundan kp Hz. Ysuf gibi bir mn padiah
olasn.

Mademki bir mn padiah olamadn, hi deilse sadk bir kul ol! Mademki
gemici deilsin, gemi kullanmaya kalkma!

3455 Mademki al veriten anlamyorsun, bu ite olgun deilsin, yalnz


bana dkkan ama! Nefsan arzulardan elini yka, temizle; sonra iyi iler hamurunu
amaya bak!

"Dinleyin ve susun!" emrine kulak ver ve sus! Mademki Hakk'ta fani olup
Hakkn dili olamadn; kulak kesil! 648

648 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 201. ayetine iaret vardr.

Syleyeceksen bile soru tarznda syle de, szn bir eyler renmeye
yarasn! Padiahlar padiahyla hi bir eyi olmayan fakirler gibi, yoksullar gibi

konu!

Kibrin ve kinin balangc ehvetten, zenginlie, dnyev isteklere kar


duyulan ar sevgidendir. Bu ar arzularn gnle yerleip kalmas, kk salmas da
adetten, alkanlktandr. 649

649 ehvet kelimesi ou zaman cins istek anlamna kullanlrsa da asl manas; nefsin istekl
eridir. Eski
bilginler ehveti ikiye ayrmlardr: ehvet-i celiyye (=grnen ehvet) ve "ehvet-i hafyye
" (=grnmeyen,
gizli kalan ehvet). ehvet-i celiyye; zenginlik, iyi yaamak, neva ve heves peinde komak is
tekleridir. ehvet-i
hafyye ise; herkesin medhini ve ta'zimini, kendisini stn grmesini arzu etmek, yksek mevki
lere gz
dikmektir. Bir hadiste yle buyurulmutur: "Sizin iin korktuum eylerin en korkuncu; riya i
le ehvet-i
hafyyedir." ehvetin celsi de, hafisi de elde edilince sahibine kibir verir. Biri kp da o
na nasihat verecek olsa,
ona deta kin besler. Demek ki; kin de kibir de ehvetle balyormu.

Kt huy alkanlkla kuvvetlenince, seni ondan vazgeirmek isteyene


kzarsn, kin balarsn.

3460 Sen kil yemeye alrsan, o kili yemene engel olan kii, sana dman
grnr. 650

650 Kil: Bir eit yal amura verilen addr. Sabun icad edilmeden evvel insanlar o amuru sa
bun yerine
kullanrlarm. Baz kiiler o amuru yerler ve tiryakisi olurlarm.

Puta tapanlar bile alkanlkla puta tapmay huy edindiklerinden, putun


etrafnda toplanrlar; onlar yollarndan alkoyanlara dman olurlar.

518

blis, nceleri melekler arasnda byk tannm, kendini stn grmeye


almt. Bu alkanl yznden Adem(a.s.)' hakir, aa grd de;

"Benden daha stn biri olamaz ki; benim gibi birisi ona nasl secde eder?"

dedi.

Halkn bana gemek, bakanlk etmek, ezelde yokluk panzehiri ien asil
rhlardan bakasna zehirdir.

3465 Da ylanlarla dolu olsa bile, korkma; ierisinde zehirleri tesirsiz brakacak panzehir de vardr!

Bakanlk hevesi kafana yerleince, kim seni krarsa, seni o bakanlktan


vazgeirmek isterse, o kii sana eski bir dman kesilir.

Birisi huyuna aykr sz sylerse, ona kar iinde kinler belirir, ona kar
kin gdersin.

"Beni huyumdan, dncemden vazgeirmek; stme bakan kesilmek


istiyor." dersin.

Byle adamn kt huyu ba kaldrmasa, o huya aykr eylere neden kzar,


ate pskrr?

3470 Bakanlk sevdasnda olan kimsenin muhalifi dili birisi olursa, onun
yzne gler, nefret ettii halde onu ho grr. Bylece onun gnlnde yer kazanr.

nk kt huyu kuvvetlenmi, alkanlk halini alm; bu yzden de onun


ehveti, maddeye olan dknl karnca gibi iken, ylan olmutur.

Daha kk iken "ehvet ylann" nefsan mcadele ile ldr, yoksa o


byr, bana ejderha kesilir.

Ama herkes kendi ehvet ylann karnca gibi kk grr. Bu yanl


grten kurtulmak iin, sen kendini bir gnl sahibinden sor!

Bakr altn olmadka bakrln bilmez. Gnl de mnev padiah ol-

madka hatalarn grmez, sflliini anlamaz.

3475 Ey gnl! Sen de bakr gibi iksire hizmet et; sevgilinin ve gnl alann
cefasn ek!

Gnl alan sevgili kimdir? yice bil ki, onlar gnl sahibi olanlardr. Gece
ile gndz birbirinden nasl ekinir ve ayrlrsa, onlar da dnyadan yle ekinir, yle
kap dururlar.

Allah'n has kullarn ayplama, padiah hrszlkla sulama!

519

Gemide hrszlkla sulanan bir derviin kermetleri

Bir gemide bir dervi vard. Yk ve eyas yoktu. yi huylarndan, mertlik


ve insanlktan bir yasta dayanmt.

Gemide bir kese altn kayboldu. Dervi ise o srada uyumuun. Herkesi
aradlar, biri de o dervii gsterdi.

3480 Ve; "u uyuyan fakiri de arayalm." dedi. Para sahibi, derdinden onu
da uyandrd.

"Bu gemide" dedi "bir kese altn kayboldu. Herkesi aradk, sen de
aranmaktan kurtulamazsn!

Hrkan kar, soyun da, sende halkn phesi kalmasn."

Dervi; "Ya Rabb!" dedi. "u ad kiiler senin kulunu sulu buluyorlar,
fermann eritir!"

Derviin gnl krlnca o anda denizin her tarafndan

3485 Yzbinlerce balk ban kard. Her birinin aznda ok kymetli iri
bir inci vard.

Evet o denizden yzbinlerce balk ba gsterdi. Her birinin aznda bir inci
vard ama ne inci...

O incilerden her biri bir memleket harac deerinde idi. Allah tarafndan
gnderiliyordu. Ortak mal deildi. Kimsenin o incilerde hakk yoktu.

Dervi balklarn azndan bir ka inci alp geminin ortasna att. Kendisi de
srayp havada iskemleye oturur gibi oturdu.

Padiahlarn tahtlarna oturduklar gibi bada kurmu, havada oturuyordu.


Gemi de onun nnde gitmede idi.

3490 Gemidekilere seslenerek dedi ki: "Haydi gidin; gemi sizin olsun Hakk
benim olsun! Bu fakir hrsz da sizinle beraber bulunmasn!

Bakalm bu ayrlktan kim zararl kacak? Ben Allah'a yakn, halktan uzak
olmakla houm.

O, ne beni hrszlkla sular, ne de beni kusurlarm aa vuran birisinin


eline bkakr."

Gemide bulunanlar; "Ey byk varlk! Sana bu yce makam ne yzden


verdiler?" diye seslendiler.

Dervi onlara yaptklarn hatrlatmak iin; "Yoksula iftira etmek, deersiz


bir ey iin Hakk' incitmek yznden verdiler." dedi.

520

"H, Allah korusun, yoksula iftira ettiim iin deil, mn sultanlarna


sayg gsterdiim iin verdiler. Yoksullara kar da hi kt zanna kaplmadm.

O latif ve nefesi ho yoksullar yok mu; "Abese" Sresi onlar yceltmek iin
geldi. 651

651 Abese Sresi'nin nazil olmasna sebep; Peygamberimiz'in mezzinlerinden Abdullah bin mm-i
Mektm (r.a.)
zaman zaman Reslullah Efendimiz'in yanna gelir; "Ya Reslallah! Allah'n sana rettiklerind
en bana da ret!" diye

yalvarrd. Peygamber Efendimiz de; o saf adam krmaz, tatllkla btn sorularna cevaplar v
erirdi. Bir gn Kurey'in ileri
gelenlerinden bir ka kii Peygamberimiz'in yannda bulunuyorlard. Hz. Peygamber de; "Bunlar
belki imana gelirler." diye
mide kaplmt. Bu srada anadan doma kr olan mezzin Abdullah ibn-i mm-i Mektm yine gel
di. Kr olduu iin
Reslullah'n yannda kimlerin bulunduunu bilmiyordu. Bundan dolay her vakitki ricasn tekr
arlad. Misafirler yannda bu
yersiz sorudan Peygamberin can skld. Ban te tarafa evirdi. Bunun zerine Abese Sresi
'nin banda bulunan iki ayet
nazil oldu. "Reslullah a'ma geldi diye yzn buruturdu ve bam evirdi." Hz. Mevlna bu be
yitte o ayetlere iaret
etmektedir. Bu hadiseden sonra ne zaman Reslullah Efendimiz Abdullah ibn-i mm-i Mektm'u gr
se; "Ey kendisi iin
Rabbim'in bana kt zat, merhaba!" diye buyururlard.

Onlarn yoksulluu dnyalk iin, dnyaya sarlmak iin deildir.


Dnyada Hakk'tan baka hi bir eyi olmadndan, onlar yoksulluu

benimsemilerdir. 652

652 Fn olan btn varlklar, zengin bile olsalar, sfler nazarnda fakirdirler.

Allah'n yedinci gk haznesine emin kld, o manen ok stn olan


kiileri, ben nasl olur da sulu bulurum, onlar; thmet altna alrm?

Sulu grlen "nefis"tir; yoksa erefli olan "akl" deildir. Thmet altndaki
"duygu "dur; latif "nr" deil!

3500 Nefis phecidir, onun bana vur! O ancak sopadan, vurulmaktan,


dvlmekten anlar. O belge, delil, hccet getirmekle yola gelmez! 653

653 Hz. Mevlna bu beyitte; "Nefis sufista amed mzene" diye buyurmutur. "Sufsta" (=sofs
t) kelimesi; Yunanca
bir felsef gr ifade eder. Biz burada bu felsef gr pheci diye aldk. ou tercmele
rde de byle alnmtr. Bu grte
olanlar her eyden phe ederler. Derler ki: "a biri iki grr. Bir eyden uzak olan, onu k
k grr. Gemide bulunan kimse
kydakilerini yrr gibi grr." Bunlar duygulanmzn bizi aldattklarna inanrlar. Bunlara
gre, eyann hakikatini anlamak,
tesbit etmek imkanszdr. Bu sebeple eyann hakikatini inkar ederler ve dolaysyla her eyde
n phelenirler. Hatta
phelerinden de phelenirler, istanbul'un ilk kads Hzr Bey'in olu ve Fatih'in hocas ol
an Sinan Paa, genliinde naslsa
bu "sofistler" yani pheciler inancna kaplm. Bir gn babas ile yemek yerken Hzr Bey; "
Sinan! O derece sapkla dtn
ki, u nndeki sahann bakr olduundan phe edeceksin." demi. Sinan da; "Evet; biz bakr g
rdmz halde onun baka
bir ey olmas ihtimali vardr." deyince Hzr Bey sahan yakalam ve olunun bana vurmu,
ve; "imdi bakr olduunu
anladn m?" demi.

521

pheci mucizeyi grr, o anda hak olduunu kabul eder. Sonra da; "O
grdm bir hayal idi." der.

"O alacak ey gerek olsayd, onun grn, gece gndz her vakit
grlrd, kaybolmazd."

Mucize manen temiz olan, kirlilikten arnm bulunan kiilerin gzlerinde


kalr. Hayvan gznde onun ne ii var?

O alacak ey, yani mcize, ba gzmzdeki grme duygusundan utanr,


arlanr; tavus kuu darack kuyuda durur mu?

3505 Sakn bana; "ok sylyor." deme! Syleyeceklerimin ancak yzde


birini sylyorum; sylediklerim de kl gibi ok ince konulardr.

eyhin nnde ok konuan bir sfyi arkadalarnn

knamas

3506 Sfler bir sfyi knadlar, aypladlar; sonra tekrar eyhin yanna
geldiler.

"Ey bizim bamzn tac efendimiz! Bu sfiden canmz yand, bundan


bizim hakkmz al!" dediler.

eyh; "Ey sfler! Ne ikyetiniz var?" diye sordu. Onlar da; "Bu sfnin hi
ekilmez kt huyu var:

Sze balaynca ngrak gibi an an ter; susmay bilmez; durmadan


konuur. Yemee oturunca yirmi kiiden fazla yer.

3510 Yatp uyuyunca Ashab- Kehf gibi uyanmak bilmez." diyerek eyhin
nnde grlt patrt ettiler.

eyh, o ikyet edilen sfiye yzn dndrd de; "Her hususta itidali, orta
yolu gzet!" dedi.

Bir hadiste "ilerin hayrls, orta olandr." diye buyurulmutur. insanda


bulunan "drt karm eyin" ortalama olmas yararldr.

nsan bedeninde bulunan "drt karm eyden, yani kan, balgam, safra ve
sudan" herhangi birisi artacak olursa, bedende hastalk bagsterir.

Baz huylarda, vasflarda, arkadandan stn olma ki, o stnlk

arkadandan ayrlmana sebep olmasn.

522

3515 Hz. Ms'nn sz de ll idi ama, o ll sz bile Hzr(a.s.)'a fazla geldi. 654

654 Bu beyitte Hz. Ms ile Hzr(a.s.)'n aralarnda geen vak'alara iaret var. Kehf Sresi'
nin 60-87. ayetlerinde
hikye edilen hadiseler de ksaca yle: Hz. Ms ile Hzr (a. s.) beraber yol arkada olara
k giderlerken, sahilde bir gemiye
binerler. Gemi sahibi bunlardan para almaz. Fakat Hzr yolda geminin bir tahtasn koparr. H
z. Ms; "Gemici bizden para
almad. Sen gemiyi sakatladn." dedi. Hzr (a.s.);"Sen benim yaptklarma ses karmayacaktn
." diye sylendi. Karaya ktlar;
orada bir ka ocuk oynuyordu. Hzr onlardan birini tutup ldrd. Hz. Ms dayanamad; "Gna
hsz ocuu neye ldrdn?"
dedi. Sonra bir kye girdiler. Kyller bunlar misafir etmedi. Orada yklmaya yztutmu bir
duvar vard. Hzr o duvar tamir
etti. Ms yine dayanamad sordu: "Hi olmazsa bize yiyecek vermeleri karlnda duvar dze
ltseydin?" dedi. Bunun zerine
Hzr; "Ya Ms! Artk ayrlalm! Yaptklarmn sebebini imdi anlataym. Geminin tahtasn ko
parmamn sebebi, onu
gasbolunmaktan kurtarmakt. nki salam gemileri zalim bir hkmdar gasbedecekti. O ocuu l
drmekle; anasn, babasn
kurtardm. nki olan sa kalsayd onlar kfir edecekti. Duvar dzeltmem, altndaki definey
i kurtarmak iindi. nki o
define iki yetimin hakk idi." Hz. Ms peygamberdi ama zahir ilmi vard. Hzr ise ledn ilmi
ne malikti.

Bu fazlalk da Hzr'la arasnn almasna sebep oldu. Hzr Hz. Ms'ya;


"Haydi git!" dedi "Sen ok sylyorsun; artk ayrlalm."

Ey Ms gibi olan mrid! ok sylyorsun. Benden uzakla! Yoksa


benimle beraber geleceksen dilsiz ol, kr ol, grme!

Yok eer gitmez, inadna oturursan; hakikatte bence gitmi, benden ayrlm
saylrsn.

Sen, senin gibi olanlarn ve senin szlerine susamlarn yanna git!

Mn bekisinin gaflet uykusuna dalm olanlara faydas olur. Hakikat


denizinin balklarnn bekiye ihtiyac yoktur.

Benlik elbisesi giyenler ve nefs-i emmrenin lokmasn yiyenler, yani


manen kirli olanlar; nefislerini ve kalplerini temizleyecek mnevi temizleyicilere
ynelirler. Fakat mnevi kirlerden arnm, her eyden temizlenmi, btn
gnahlarndan soyunmu rhun ss, Hakkn tecellsidir.

3525 Eer tam olarak mnevi kirlerden temizlenemedin, btn gnahlardan


soyunamadnsa, hi olmazsa az gnah ile; ben ve biz gibi benlik ifade eden szleri
az syle; benlik davasnda bulunma ki, bari orta yoldan gitmi olasn!"

Bunun zerine mrid o eyhe halini anlatt. Suunun afvedilmesini niyaz

etti.

Dedi ki: "eyhim; orta yolu tutmakta hikmet var ama orta da, bir nisbete,
herkesin kabiliyetine gredir.

523

Irman suyu deveye gre azdr, fakat o su freye gre deniz gibidir.

Birisi Kbe'ye kadar yaya gider, br mescide varncaya kadar yorulur,


kendinden geer.

Birisi ideali uruna seve seve cann verir, br bir ekmek verirken can

ekiir.

3540 Bu ortalama da sonu olan eyler hakkndadr. Yani ba ve sonu olan


eylere gredir.

Bir eyin ba sonu olmal ki, ortas dnceye ssn.

Sonsuz olann ba ve sonu yoktur. Artk onun ortas nasl olabilir?

Allah'n 'Evvel' ve Ahir' isimlerinin anlamnda hi kimse bir belirti


vermemitir. nk Allah ezel ve ebeddir. Sonsuz olduu iin de ortas yoktur.
Allah'n kelimeleri (sz) hakknda; 'Ona denizler mrekkep olsa...' diye
buyurulmutur. 655

655 Bu beyit ile bundan sonraki beyitlerde Kehf Sresi'nin u mealdeki 109. ayeti ne iaret ed
ilmektedir: "Eer btn
denizler mrekkep olsa, Rabb'inin kelimeleri yazlmadan nce o denizler tkenirdi. O denizler
gibisini imdada getirsen bile yine
kifayet etmezdi. Yani o deniz kadar bir baka deniz eklense, yine tkenir, yazlmaz."

Cenab- Hakk 'Yedi deniz tamamyla mrekkep olsa da ilah kelimelerin


yazlp bitmesine mit ve imkan yoktur.' diye buyurdu.

3545 Balardaki, ormanlardaki aalarn hepsi kalem olsa, yine de bu ilah


kelimeler yazlp tkenmez. 656

656 Bu beyitte de Lokman Sresi'nin u mealdeki 27. ayetine iaret edilmektedir:

"Yeryznde ne kadar aa varsa, hepsi kalem, denizler de mrekkep olsa ve bundan sonra yedi d
eniz daha
mrekkep olup o denizlere katlsa, yine Allah'n kelimeleri yazlp tkenmez, phe yok ki All
ah duyar ve grr."

O mrekkeplerin, o kalemlerin hepsi tkenir, biter; fakat sayya smayan


sz yine kalr, bitmez."

"ok uyuyor" diye ayplanan sfnin szleri

Bazan benim halim uyuyan adamn haline benzer, insanlarda ayp arayan
sapk biri, beni uyuyor sanr.

Halbuki benim gzm uyur, ama gnlm uyanktr, isiz gsz gibi
duruyorum ama, bil ki ben bir iteyim, bir gteyim.

524

Peygamber Efendimiz de "Gzlerim uyur, ama gnlm lemlerin Rabbi'ne


kar uyanktr, uyumaz." diye buyurdu. 657

657 Hz. Mevlna Hz. Peygamberimizin u mealdeki hadsine iaret buyurmaktadr:


"Gzlerim uyur, fakat gnlm uyumaz." Cami'u's-Sagr, c. I, s. 111.

3550 Senin gzlerin uyank, ama gnln uykuda; benim ise gzlerim uyumu, gnlm Hakk kapsn amada.

Benim gnlmn bilinen be duygudan baka, "hayal, dnce, vehim,


hafza, mterek his" gibi be duygusu daha vardr. Dnya ve ahiret manzaralarn,
gnldeki duygum grmededir. 658

658 kmil insann fizik duygular ile beraber gnl duygular da uyanmtr. O her eyin haki
katini grr. Her eyde
Hakk'n tecellsini mahede eder.

Sen bana kendi mnev gszlnle bakma; gece, sana gecedir, ama ayn
gece bana kuluk vaktidir. 659

659 Gnl uykuda olan kiiler iin gecenin karanl ve uyku cisman bir zindandr; bana ise b
a bahedir. nki her
eyde ben Allah'n kudretini, sanatn, yaratma gcn gryorum. Hz. Mevlna Divan- Kebir'in
de bir iirinde; "Gece;
sevgilinin gzelliini rten bir duvak, bir yamak gibidir." diye buyuruyor.

Sana zindan olan yer, benim iin badr, bahedir. Meguliyetim, bir ie
koyuluum, kendimi bir ie veriim, bence her eyden vazgeiimin ta kendisidir.
nk ben Hakk bulmuum, O'nu zikrediyorum.

Senin ayan amura saplanmtr. Bana ise amur, gl bahesidir. Sana yas
olan, matem olan, bana dn ve dernektir.

3555 Ben; yeryznde seninle bir yerde oturuyorum ama, yle iken Zhal
yldz gibi yedinci kat gn stnde komadaym.

Aslnda seninle oturan ben deilim, benim glgem, benim glge varlmdr.
Benim mertebem, dncelerin de stndedir.

nk ben; dncelerden gemiim, dncenin dnda, tesinde


dolamaktaym.

Ben, dncenin emri altnda deilim, o benim emrim altndadr. nk


binay yapan mimar, binaya emir verir, binada buyruk yrtr. Bina, mimarn emri
altndadr. 660

660 Basit insanlar dncenin emri altnda kalr. Gerek sfi, kmil insan ise; Hakk'ta fan o
lduundan, adeta btn
kinatn aklnn mmessilidir. Dncenin altnda kalmak yle dursun, btn dnceler ondan
domaktadr. Nasl bina
mimarn emri altnda ise, btn kinatta olan biten eyler de, onun emri altndadr. Her hadis
eye, her eye emir veren odur.

525

Btn insanlar; dncelerin esiri olduklarndan gnlleri hastadr, gamlara


dmlerdir. 661

661 Madde peinde koan dnya ilerine dalan insanlar; dncelerini gerekletirmek iin her
areye ba vururlar.
Hrsla rpnr, dururlar. Bu yzden huzursuz olurlar, perian olurlar. Onlar; adeta ilerinin
, isteklerinin, dncelerinin
hastalardr.

3560 Dncelerin esiri olan halkn arasndan srayp kamak, kurtulmak


istersem; mahsustan kendimi dnceye kaplm gsteririm.

Ben ykseklerde uan kusa benziyorum. Dnce ise bir sinektir. Sinek
nasl olur da bana yetiir?

Ayaklar krlm zavalllar bana ulasnlar, feyz alsnlar diye mahsustan


ykseklerden aalara inerim.

Ama bu kirli dnyadan, aalk sfatlardan usannca, utannca, saf saf uan
kular gibi uuveririm. 662

662 Bu beyitte Mlk Sresi(Tebareke)'nin 19. ayetine iaret var.

Doruluuna kendisi ahit olan bir dava

Eer sen benim ruhuma aina isen, szmn dava olmadn, manann ta
kendisi olduunu anlarsn.

Eer; "Gece yars senin yanndaym." dersem sakn korkma; ben senin
hsmnm, yaknnm, dostunum.

3575 Yaknlarnn seslerini biliyor, tanyor isen; bu iki davann manal


olduunu anlarsn.

Yannda olmak da, yaknnda bulunmak da iki davadr. Ama iyi bir anlaya
gre, her iki dava da manaldr, her iki dava da kendilerinin doruluk ahididir.

Sesinin yakndan gelii de ehadet eder ki, bu nefis bir sevgilinin yanndan
gelmektedir.

Bir dost sesinin tatll da, o aziz dostun gerek dost olduuna hittir.

Fakat duygusuz olan, kendisine ilham gelmeyen ahmak, bilgisizlii


yznden, yabancnn sesi ile dostunun, yaknnn sesini birbirinden ayrdedemez.

3580 Bu ahmaa gre o akraba sesi, o dost sesi manasz davadan ibaret
kalr; onun bilgisizlii inkrna sebep olur.

526

Fakat gnlnde Hakk'n nrlar bulunan akll bir kii iin, o ses manann ta
kendisidir.

Ana dili Arapa olan biri Arap dili ile "Ben Arapa bilirim." dese

Onun "Ben Arapa bilirim." demesi bir dava olmakla beraber, Arapa
sylemesi o davann doruluuna ehadet eden bir mn tar.

Yahut bir ktip bir kada; "Ben ktibim; yaz okuyabilirim. Ben deerli bir
kiiyim." diye bir yaz yazsa

3585 Bu yaz bir davadr. Fakat yazlan yaz da doruluuna hittir.

Yahut da bir sfi derse ki: "Sen dn gece ryanda birini grdn; omuzunda
bir seccade vard.

te o adam ben idim. Sana ryada nazardaki faziletleri anlatmtm." 663

663 Tasavvuf erbabnca bakn ok nemi vardr. Gnl masivadan temizlenmi bulunan kmil ins
an, bak ile bir
kimsenin gnlndeki eyi anlar; bak ile ona feyz verir. Bir de temiz bak anlamna gelen "
safa nazar" vardr. "Gerekten de
Allah gzeldir, gzeli sever." ('Cmi'u's-Sar, c. 1, s. 58) hadsi gereince bir gzele, gz
el, ehvetsiz bakmak, onda Allah'n
gzelliklerini seyretmektir.

Bu szleri dinle, kulana kpe yap, aklna klavuz et!

Bu sz sana o ryay hatrlatr. Yeni bir mucize olur, deerli altn gibi olur.
3590 Bu sz; bir dava, bir iddia gibi grnr. Fakat ryay grenin rhu;

"Evet" der ve davann doruluunun ahidi olur.

Hikmet mademki mminin kaybolmu maldr, onu kimden duyarsa duysun,

ona inanr. 664

664 "Hikmet mminin kaybolmu maldr." (hadis).

Mmin kendisini o hikmetin yannda bulunca, nasl phe eder, nasl

yanlr?

Susam bir adama; "Bardakta su vardr, ko o suyu al, i!" dersen

Susam kii; "Bu bir davadr ey davac! ekil yanmdan, git!" der mi?

3595 Yahut; "Bu gerekten su mudur; iilebilir mi, saf su mudur? Bu hususta bir delil gster!" mi der?

Yahut bir anne, st emen ocuuna; "Gel yavrum; ben senin annenim!" dese

ocuk da; "Ey anne! Annem olduuna dair bana bir belge gster de gelip
stunu emeyim, alm gesin, rahat edeyim!" der mi?

527

Kalbinde mnevi , ilah zevk bulunan ve Allah sevgisi olan her mmete
peygamberin yz de mucizedir, sesi de.

Peygamber dardan seslenince, mmetin rhu ierden, gnlden secde

eder.

3600 nk can kula bu eit gzel sesi, dnyada hi kimseden


duymamtr, iitmemitir.

O garip, ei bulunmaz, o latif sesin zevkinden kendinden geer de; "Ben

kullarma kendilerinden daha yaknm." sesini Hakkn dilinden duyar. 665

665 "Ben kullanma kendilerinden daha yaknm." Bakara Sresi 186.

Yahya(a.s.)'n anasnn karnnda iken s(a.s.)a secde

etmesi

Yahya'nn annesi, ocuunu dourmadan nce Meryem'in yanna gitmiti de


ona gizlice demiti ki:

"Kat' olarak gryorum ki, senin karnnda mnevi bir padiah vardr. O
ul'l-azm, her eyi bilen bir peygamberdir. 666

666 Peygamberlerin kitab ve eriat sahibi olanlarna "ul'l-azm" denir, Is Peygamber'e incil
nazil olduu iin "ul'lazm" peygamberlerdendir. Yahya (a.s.) kitab sahibi olmad iin Ms (a.s.)'n eriatna tab
oluyor Tevrat'a gre hareket
ediyordu.

3605 Benim karnmdaki ocuk, senin karnndaki ocua secde etti de, onun
secdesinden bedenime bir titreme dt."

Meryem de; "Ben de karnmdaki ocuun secde ettiini hissettim." dedi.

Ahmaklar; "Byle ey olmaz. Bu masaln stne bir izgi ek!" derler.


"nk bu yalandr, yanltr."

ocuunu doururken Meryem akrabadan da, yabancdan da uzakta idi.

nk; Hz. Meryem ehirden dar kt, dourmadka ehre girmedi.


3610 Ancak ocuu dourunca, onu kucana alp, soyunun, sopunun

yanna geldi.

528

Yahya'nn annesi onu nerede grd de karnndaki ocuun secde ettiini ona
syledi?"

Ufuklarn telerinde, btn yeryznde olup biten ileri ancak Hakk'tan


ilham alanlar bilir, grr.

Yahya'nn annesi grnte uzakta bile olsa Meryem'in yanna gelebilir,


onun gzne grnebilir.

Beden kafes kesilir, gz gz olur; her taraftan bir pencere alrsa, gzleri
kapal bile olsa, o kii dostu grr.

3615 Ey zavall kii! Hz. Meryem'in ba gz ile de, can gz ile de


grmediini dn; bundan ne kar? Sen bunun mn ynn dn; kssadan hisse
al!

3622 Kardeim, hikye lee benzer. Mn da iindeki tanedir.

Akll kii, mn tanesini alr, alnp gtrlse bile lee bakmaz.

Her ne kadar aralarnda bir sz yoksa da, sen gl ile blbln arasnda
geenlere kulak ver; bunlar iin yazlan iirleri oku!

3625 Azz dost! Mum ile pervanenin bandan geenleri, uydurulan hikyeleri dinle de, sen sylenenlerin tesine ge, manasn anla!

Aslnda bunlar arasnda bir sz yok, macera yok, ama szn srr var,
manas var. Sen kendine gel de ykseklerde u! mn ynne var, bayku gibi
aalarda uma!

Meyvesinden yiyenin lmeyecei bir aac aray

3641 Bir bilgin masal olarak dedi ki: "Hindistan'da bir aa vardr.

Kim o aacn meyvesinden yerse, ne ihtiyarlar, ne de lr."

Bir padiah bu sz sadk bir dostundan iitti. O aaca, meyvesine k oldu.

Dvan adamlarndan bilgili birisini, o aac bulmak ve meyvesinden


getirmek iin Hindistan'a gnderdi.

3645 Adam o aac bulmak iin Hindistan'da ve evresinde yllarca dolat

durdu.

Bu istenen eyi elde etmek iin ehir ehir gezdi; ne ada, ne da, ne de ova

brakt.

529

O aac kime sordu ise, sorulan kimse onun sakalna gld. "Byle bir aac
arayan delidir." dedi.

ok kimse de aka ederek onun ensesine vurdular da; "Sen u dnya


dertlerinden kurtulmu, muradna ermi, saf bir kiisin." dediler.

"Senin gibi gnl temiz, saf bir kiinin bu aratrmas bo olur mu? Laf
olsun diye hi arar msn?"

3650 Bu ekilde onunla alay etmeleri, elenmeleri de ona baka bir tokat
oluyordu. Bu mnevi tokat, onu madd tokattan daha ok sarsyordu.

Alay ederek onu vyorlar; "Ey azz varlk!" diyorlard "Filan yerde ok ulu
bir aa vardr.

O ormanda yemyeil, pek yce, yaygn, her dal kaln bir aa vardr."

Padiahn adam herkesten bir eit haber duyuyor ve o aac bulmak iin
ok gayret sarfediyordu.

Adam Hindistan'da yllarca dolat. Padiah da ona mallar, paralar


gnderiyordu.

3655 O gurbet diyarnda bir ok yorgunluklara katland. Nihayet bkt,


usand ve aac aramaktan ciz kald.

nk ona aradndan hi bir iz grnmedi; bo bir haber peinde kotu

durdu.

Bylece onun mit iplii koptu ve aradn artk aramaz oldu.

Geriye dnmeye, padiahn yanna varmaya karar verdi. Hem alyor,


gzya dkyor, hem de durmadan yol alyordu.

Padiahn adamnn mitsizlie dp memleketine dnerken yolda


konaklad yerde, kerem sahibi, kutuplua ermi bir eyh vard.

3660 Garip adam mitsiz bir halde; "Ben o kutbun huzuruna gideyim. Onu
ziyaret ettikten sonra yine yola derim." dedi.

"Belki onun duas benim yoldam olur. nk gnlmn arzu ettii eyden
mdi kestim."

Gz yal olarak eyhin huzuruna vard. Bulut gibi gzya yadryordu.

"eyhim!" dedi "acmann ve esirgemenin tam zaman. mitsizim;


ltfetmenin, iyilik etmenin vakti bu saattir."

eyh; "Ak syle!" dedi. "Ne derdin var? Bu mitsizlik nedendir? istediin
ne idi? Ne yapmak istiyordun? Neye yz tutmutun?"

530

3665 "Padiahlar padiah, bir aa bulmak iin beni seti." dedi.

"Dnyada ei pek zor bulunur bir aa varm. Onun meyvesinde ab- hayat
gizli imi.

O aac yllarca aradm. Sarholarn alayndan, beni maskara yerine


koymaktan baka hi bir belirtisini bulamadm."

eyh gld ve ona dedi ki: "Ey gnl temiz, saf kii! Bu aa, bilgili
kiilerdeki bilgi aacdr. Yani bilgi sahibindeki bilgidir.

O bilgi aac, ok byk, ok yksek, ok yayvandr. Allah'n usuz


bucaksz, her eyi kaplayan byk denizinden meydana gelmi bir 'ab- hayat'tr.

3670 Ey hi bir eyden haberi olmayan kii! Sen srete, grne kaplmsn da, bilgi aacn baya aa sanmsn. O yzden de o aacn dalndan meyve
koparamamsn. 667

667 Sevgili Peygamberimiz Efendimiz; "Cennet aalarndan bir aaca Tasladnz zaman, onun g
lgesinde oturun ve
yemiinden yiyin!" diye buyurmu. Sahabeden birisi; "Ya Reslallah! Cennet aacna biz hayatta
iken nasl rastlyabiliriz? Yani
bu hal bize bu dnyada nasl mmkn olur?" diye sormu. Peygamber Efendimiz de bu soruya cevap
olarak; "Gerek bir bilgine
rastladnz zaman cennet aalarndan bir aaca rast gelmi olursunuz." diye buyurmu. Dikka
t edersek, bu hadisle Resulullah Efendimizin ilme ne kadar kymet verdii bir kere daha belirmi olur.

O bilgiye, bazen aa, bazen gne, bazen deniz, bazen de bulut ad verilir.

Aslnda o tektir, fakat yzbinlerce eseri var, yzbinlerce belirtisi vardr.


Belirtilerinin en deersizi, en aas da lmsz bir mrdr.

O, bilgi olarak tektir, ama binlerce eseri, izi olduu iin, o tek bilginin
saysz ad var.

Bir adam senin baban olur, ama o bir baka birinin de oludur.

3675 Bir bakasna kahrdr, dmandr, baka birisine ise lutuftur, iyiliktir.

Bir tek insan olduu halde onun yzbinlerce ad vardr. Onun bir vasfn
bilen, dier vasflarna kar krdr.

Kim onu bir ad olarak ararsa, bir ada taklp kalrsa, senin gibi mitsizlie
der, perian olur gider.

Sen, bu aa adna ne diye sarlp kalrsn, ne diye muradna eremiyor,


talihsiz oluyorsun?

"lim (=bilgi) Hakk'n sfatlarndandr. Sen addan ge de sfatlara bak: O


sfatlar seni zata gtrsn, yani seni Hakk'a ulatrsn.

531

3680 Halkn ayrla, aykrla dmesi ad yzndendir, manaya ulaan


rahat eder.

zm her biri baka bir adla tanyan drt kiinin


zm iin kavgaya tutumalar

Bir adam drt kiiye bir miktar para verdi. "Bu para ile iinize yarayan
aln!" dedi. Drt kiiden biri; "Bu paray engr'e verelim." dedi.

br arkada Arap idi. "Aksilik etme!" dedi. "Ben engr istemem, ineb
isterim."

Onlardan birisi Trk idi. "Ben ineb istemem, zm isterim." dedi.

Rum olan bir bakas; "Brakn bu laflar!" dedi. "Bu para ile istafl alalm."

dedi. 668

668 "istafil" Rumca, "ineb" Arapa, "engr" Farsa zm demektir.

3685 Derken drt kii birbirleri ile ekimeye, dmeye baladlar.


nk adlarn anlamndan haberleri yoktu.

Onlar ahmaklklarndan, birbirlerine yumruk atyorlard. nk bilgiden


bombo, bilgisizlikle dolu idiler.

Orada eitli dil bilir, sr sahibi stn bir er bulunsa idi onlar uzlatrr,
bartrrd.

Onlara derdi ki: "Ben bu para ile hepinizin istediini alrm.

Hi bir ard dnceye kaplmadan, hile yoluna sapmadan gnlnz bana


verirseniz, bu paranz istediiniz eylerin hepsini yapar.

3690 Bu paranzla drdnz de muradnza erersiniz. Drt dman uzlar,


birleir.

Sizin her birinizin sz ayrlk belirtir, sava dourur; fakat benim szm
uzlatrr, birletirir."

Yazk ki; Trk, Rum ve Arab'n kavgasndan engr ve ineb phesi zlemedi.

Mn dillerini bilen bir Sleyman gelmedike, bu ikilik ortadan kalkmaz.

532

Hz. Sleyman'a Allah taraf metan peygamberlik


verilince, o, btn kularn dilini bildi.

3700 Sleyman(a.s.)'a Allah tarafndan peygamberlik verilince btn kularn dilini bildi.

Onun adaleti zamannda, ceylan kaplanla dost oldu, sava brakt.

Gvercin, doann penesinden emin oldu. Koyun, kurttan ekinmemeye

balad.

Sleyman Peygamber dmanlar arasnda arabulucu oldu, onlar bartrd.


Btn kular arasnda birlik grld.

Ey azgn gafil! Sen bir karnca gibi ne diye tane peinde koup durmadasn?
Akln bana al da Sleyman' ara, onu bul!

3705 Madde peinde koana, yem arayana yem tuzak olur. Fakat Sleyman
arayan, hem Sleyman' hem de yemi elde eder. Yani hakikati bulur.

u ahir zamanda can kular (insanlar, halk) bir an iin olsun birbirlerinden
emin deildir. Halk nefsan gdalar yznden birbirine dmlerdir.

Bizim devrimizde de bir Sleyman var; bizi bara o kavuturur, evrimizi,


cefamz ancak o yok eder.

Hi bir mmet yoktur ki, kendilerine Allah'n rahmetini mjdeleyen,


azabndan korkutan bir peygamber gnderilmesin.

Cenab- Hakk buyurdu ki: "Hi bir mmet yoktur ki o mmette Hakkn
halifesi, himmet sahibi, mnevi gce sahip bir stn varlk bulunmasn." 669

6W Bu beyitte Fatr Sresi'nin 24. ve isr Sresi'nin 15. ayetlerine iaret var.

3710 Vaktin Sleyman' can kularnn gnllerini birletirir ve onlarn


gnllerinde hi bir toz ve pas brakmaz. Hepsini saf ve berrak bir hale getirir.

Onlarn gnllerini ana gnl gibi efkatle doldurur. Peygamber Efendimiz;


"Mslmanlar tek bir can gibidir." diye buyurmutur. 670

670 "Mslmanlar kardetir; takvadan baka aralarnda bir stnlk olamaz." manasnda bir hadi
s vardr. Feyzu'lKadr, c. VI, s. 271.

Tek bir can oldular ama, Allah'n Resul yznden oldular. Yoksa her biri,
dierine mutlak dmand.

533

Peygamber Efendimiz'in kutluluu yznden Ensar


arasndaki dmanln dostlua evrilmesi

3713 Medine'de "Evs" ve "Hazrec" adlarnda iki kabile vard. Bunlar;


birbirlerinin kann iecek can dmanlar idiler.

Hz. Mustafa'nn feyzi ve mslmanln nru ile onlarn eski kinleri yok
oldu gitti. 3715 O dmanlar,
nce badaki zmler gibi, yani zm salkmndaki taneler gibi birbirlerine
bal idiler; birbirlerinin kardei idiler.

"Mminler kardetir." sznn tesiri altnda kaldlar da, sklm zm


taneleri gibi ezildiler, bir oldular. 671

67 '"Mminler kardetir. Kardelerinizin arasn uzlatrnz. Allah'tan korkun da Allah'n me


rhametine ve rahmetine
nail olun!" Hucurat Suresi 10.

Salkmdaki zmler grnte birbirlerinin kardeidirler, fakat sklp


ezilince birleirler, tek bir sra olurlar.

kfir koruk ile mmin zm birbirine zttr. nk biri eki, biri tatldr.
Fakat koruk olgunlap da zm halini alnca, aradaki ztlk kalkar, o da zmn iyi
bir dostu olur.

Ta kesilen, ham kalan koruu, Cenab- Hakk, ezelde kendisine iman


tatll verilmeyen kfire benzetmitir.

3720 O ne karde olur, ne de bir tek can olur. O, ktlkte iren bir dinsiz
olur, kalr.

O iren dinsizin gnlnde gizledii eyleri, kaderin srrn syleyecek


olursam, dnyada akllar aar, anlaylarda fitneler kopar, insanlar sapkla der.

Hakikati gremeyen kr kfirin srrnn sylenmemesi daha iyidir. Nasl ki,


cehennem dumannn irem Ba'ndan uzak kalmas daha hotur. 672

672 rem Ba: Ad Kavmi'nden eddad'n cennete benzesin diye Yemen'de yaptrm olduu bir k
k ile bahenin
addr. Buna "Direkli Kk" ad da verilir. Bir kerpici altndan, bir kerpici gmten imi. B
ahesinde st ile baldan dereler
akarm;derelerde akl ta yerine inciler varm.

mitsiz olmamak gerekir, kfir koruklara da Allah acr, onlarn iindeki


istidadl iyi koruklar, sonunda gnl ehlinin nefes ve terbiyesi ile mminlere karr,
bir tek gnl sahibi olurlar.

534

Hepsi de zm olmaya koarlar. Aradaki ikilik, yani korukluk ve zmlk


farklar ile beraber, kin ve kavga da kalkar.

3725 Koruklarn hepsi de zm olunca, kabuklarn yrtarlar, birbirlerine


karr, ra olurlar. Bylece "vahdet" (=birlik) hepsinin vasf olur.

Byle birleme derecesine ulamayana dostu da dman olabilir. nk bu


kimsede ikilik vardr. Fakat vahdet (=birlik) mertebesini bulanlar btn insanlar
kendilerinden sayarlar, kendileri gibi grrler. Hi kimse de kendine dman olup,
kendisi ile savaa girmez.

Btn varlklarn yaratcsna, "klf'n stadnn akna aferin; yzbinlerce


zerreye birlik vermi, onlar birletirmitir.

nsanlar, yollardaki toprak gibi dank idiler. Testi yapan stadn eli onlar
toplad, bir testi haline getirdi.

Fakat su ve amurdan olan bedenlerin birlemesi tam birleme deildir.


Ruhlarn birlemesi ona benzemez.

3730 Burada buna benzeyen eyleri rnek olarak sylesem, akln


karacandan, anlayn dalacandan korkarm.

imdi de bizi kurtaracak bir Sleyman vardr;


fakat biz o Sleyman' gremiyoruz.

imdi de bir Sleyman vardr; fakat biz uza grmek neesine kaplmz
da nmzde bulunan Sleyman' gremiyoruz.

Uza gr, yani yakn brakp uzaa bak, insan kr eder. O da, uyumu
bir kimsenin gzleri kapal olduu iin nn grmedii gibi, gaflet gzmz
kapam da nmzdekini gremiyoruz. 673

673 Gaflet mn gzmz perdeledii iin, bizde bulunan, bize bizden yakn olan gremiyoruz
.

Biz ince ve derin szlere dalmz ve onlarn dmlerini zme sevdasn


tutulmuuz.

Dmleri balayp zdke, soruyu cevab artryoruz, sz uzatyoruz.


3735 Tuzan ban gh zp gh balayan, bylece de tam hner sahibi

olan ku gibi.

535

O ku, ovadan, ayr imenden mahrum kalr. mrn dm zp


balamakla harcar.

Dm zmekte usta olduu iin, o hi bir tuzakta kalmaz. Kalmaz ama,


gn getike kanad tutulur, uamaz olur. 674

674 Bu ve bundan nceki iki beyitte geen ku; hakikat yolcusunu, Hakk km gstermektedir.
Hakk kmn Hakk'
ve hakikati bulmak iin felsef problemlerle, ilm teorilerle akln fikrini yormasn, gnl
yolundan deil de akl yolundan
hakikate ulaacan sanmasn belirtiyor; didinmelerin boa gideceini ve aziz mrn bo yere
harcandn aklyor.

Ey Hakk k! u dnya hayatnn karna kard problemlerle,


dmlerle az ura da, aklnn kolu kanad krlmasn. 675 '

675 Karlalan konular mecaz ve batn yorumlarla zmeye almak, akl ve fikri yormak,
beyhude uramaktan

ibarettir.

Yzbinlerce kuun kolu kanad krld da yine kaz ve kader tuza


giderilemedi.

3740 Ey haris kii! Nefislerine uyan kiilerin hallerini Kur'an'da oku da r!


"ehirleri delik deik ettiler, fakat kaacak yer bulabildiler mi?" 676

676 Bu beyitte geen ayet, Kaf Sresi'nin u mealdeki 36. ayetidir: "Zamanlar halkndan na ka
dar ok kiiyi, y
Muhammed, senin kavminden nce helk ettik. Onlar Mekke kafirlerinden daha kuvvetli ve iddetl
i idiler. ehirler arasnda yol
kesmiler, (Baz ticaret iin mal gtrp getirmiler ve ok kazan salamlard.) Onlar lm
den veyahut ilah kazadan
snacak bir yer bulabildiler mi?"

Ey dnya ilerine dalm, dnyalk iin birbirleri ile kavgaya tutumu gafil
kiiler, kavgac kular! Hepiniz de doan gibi bir padiahn, yani kmil insann davet
sesine kulak verin!

Haydi u ekimeyi, u ayrl brakn da her yandan birlie doru ynelin,


rhunuz ad olsun!

3745 Nerede olursanz olunuz, yzlerinizi onun tarafna dndrn. O, sizi


huzurdan men etmedi ki!

Fakat biz kr kularz, ok da terbiyesiziz. O Sleyman', yani zamann


stn insann hi tanmamz.

Baykularn doanlara dman olduklar gibi, biz de vellere dman


olmuuz da, bu dnya harabesinde yerleip kalmz.

Bilgisizliimiz, krlmz yznden Hakkn vellerini hor grmek, onlar


incitmek istiyoruz.

Halbuki btn kular (btn Hakk klar), Sleyman'n, yani Hakkn nru
ile nrlanmlardr. Onlar hi susuzun kanadn yolarlar m?

536

3750 Kanadn yolmak yle dursun, onlar cizlere, gszlere yem tarlar.
O kularda, yani vellerde ayrlk, kin gd yoktur; o kular ok ho kulardr.

Bu Hakk kularnn yani vellerin hdhd (ilah elisi) yzlerce Belks'n


yolunu aar, onlar Hakka davet eder. 677

677 Belks: Yemen'de bulunan Saba ehrinin kraliesi idi. Hdhd kuu, Sleyman Peygamber'in d
avet mektubunu
gtrp onun sarayna brakt. Belks da kalkp Kuds'e geldi, Sleyman (a.s.)'la grt.

Onlarn kargas bile grnte kargadr ama, aslnda himmet doandr.


"Gz ne kayd, ne ard." ayeti onun hakkndadr. 678

678 Bu beyitte Necm Sresi'nin u 17. ayetine iaret edilmektedir; "Muhammed'in gz oradan ne
kayd, ne de onu

at."

Onlarn "lek lek" diyen leylekleri de zanni, pheyi tevhd atei ile yakarlar. 679

679 Her ey canl, cansz, btn varlklar Allah' zikretmektedir. Bunlarn zikri bazlarnn
sand gibi "hal dili" ile,
yani hayalen yle tasavvur edilir deil, kulakla duyulabilecek gerek bir dil ile zikrederler.
Kur'an'da da; "Siz onlarn
tebihlerini anlamazsnz." diye buyurulduu gibi Muhiddin Arabi de Fssu'l-Hikem'in Nuh fasl
nda ve Ftuht-
Mekkiyye'nin 12. babnda bu hususu aklamaktadr. Mevlna da Dvan- Kebrinde bir gazelinde;

"Leylek kularn eyhidir. Onun leklek demesi nedir biliyor musun? Allahm! Hamd senindir, k
r senindir, mlk
de senindir", demektir.

Onlarn gvercinleri doanlardan korkmazlar. Hatta doanlar onlarn


gvercinleri nnde ba kor, secde ederler. 680

680 Doanlar madde dnyasnn padiahlar; gvercinler velleri temsil etmektedir. Hkmdarlar
zaman olur vellerin
nne ba korlar.

3755 Onlarn insan ho bir hale getiren, vecd ve heyecan veren, kendinden
alan blbllerinin gl bahesi, kendi gnllerindedir.

Onlarn papaanlar, dnya papaanlar gibi ekere dkn deillerdir.


Onlar eker sevdasndan kendilerini kurtarmlardr. nk ebed ekeri kendi
ilerinde bulmulardr.

Onlarn tavus kularnn ayaklar, dnya tavuslarnn kanatlarndan daha gz


alcdr, daha gzeldir.

537

Padiahlarn besledikleri papaanlarn sesleri, kuru bir sesten ibarettir.


Halbuki Sleyman kularnn dili, yani Hakk klarnn sesi bambakadr. 681

681 nsanlarn gnlnden gelmeyen ssl szleri, bo bir sesten ibarettir. Fakat ilhamn gn
lden alan, Hakk'
gnlde hisseden kmil insann sesi scak, samim, baka trl bir sestir. Burada Mevlna; man
asz, kof, ii bo olan szleri,
kelimeleri hkmdarlarn besledii papaanlarn szlerine benzetiyor. Vellerin konumalarn
da Sleyman kularnn, yani
Hakk klarnn konumalar olarak yorumluyor.

Ey gafil! Sen kularn sesini ne bileceksin? nk sen bir an bile olsun


Sleyman' grmemisin.

3760 Sesi insana mnevi zevk veren, insan kendinden alan o kuun (kamil
insann) kanadnn etkisi, doudan da dardadr, batdan da.

O kuun sesinin ahengi, "Krs"den yer altna kadar gider ve yer altndan da
t Ar'a kadar ykselir. 682

682 Kmil insann sesi btn cihan kaplar; sonsuzdur. nki onun sesi Hakk'n sesidir. O Hakk
'ta fan olduu iin
benlikten kurtulmutur. Bu yzden onun sesi beer deildir, kendine ait deildir.

Bu Sleyman'a (insan- kmil'e) uymadan uan ku, yarasa gibi karanla

ktr.

Ey kt yarasa! Sleyman'a al da mr boyu karanlkta kalma!

Sleyman tarafna bir arn gidecek olursan, sen de arn gibi l kutbu
kesilir, her taraf ler biersin. 683

683 Bylece btn mahrukatn en mkemmeli olursun; her eyin deerini biebilirsin.

3765 Sleyman tarafna topallaya topallaya, srne srne gitmeye


alrsan, sonunda btn topallktan kurtulur, srnmeyi brakr, ayaa kalkarsn.

Tavuk tarafndan bytlen kaz yavrularnn hikyesi

Seni kmesteki tavuk kanadnn altnda yetitirdi. Sana dad gibi o bakt.
Ama sen kaz yavrususun.

Senin anan hakikat deryasnn kaz idi. Fakat sana bakan, seni byten
dadn, bu topraa mensuptu, bu topran kulu idi ve bu kuru topraa tapard.

538

Senin gnlnde denize kar duyduun zlem, canndaki o huy, o deniz


sevgisi sana anandan gelmitir.

Gnlnde kurulua, u kuru topraa, dnyaya olan istek de seni byten


dadndan geliyor. Dady brak; nk onun niyeti ktdr.

3770 Sen dady u kuru toprakta brak da yr, kazlar gibi mn denizine

dal!

Eer senin tabiatnn anas seni sudan korkutursa, sen korkma; denize doru

ko! 684

684 Eer senin tabiatnn anas, yani nefsin seni mn suyundan korkutursa, sen ona kulak asma
; hakkat denizine
doru ko, kendini o denize at!

Sen kaz gibi, hem karada hem de denizde yaayabilirsin. Sen kokmu
kmesli tavuk deilsin. 685

685 Hz. Mevlna; insan hem zhir, hem de btn leminde bulunmaya istidad, kabiliyeti olduu
nu anlatmak iin, onu
hem karada, hem denizde yaayabilen kaz'a benzetiyor, insan tabiatm da, tavua tebih ediyor.
Tabiatn seni denize girmekten
ve hakkat deryasna dalmaktan korkutursa da, onu dinleme; hakikat denizine doru ko, diyor.

Sen Hakk'n; "Ademoullarn ycelttik." 686 ayetinin pdihsn. Hem


karada, hem denizde gezebilirsin.

686 Bu ve mteakip beyitte sra Sresi'nin 70. ayetine iaret edilmektedir.

Kur' an' da; "Canla onlar denizde tadk." buyurulmutur. Sen de kara gibi
olan tabiat leminden, deniz gibi olan can lemine ko!

3775 Meleklerin kara tarafna, yani tabiat ynne yolu yoktur. Hayvan cinsinin de denizden, yani ruh leminden haberi yoktur.

Ey insan! Sen beden bakmndan hayvansn, ruh bakmndan da meleklerdensin. Bu yzden hem karada yrr gidersin, hem de gkyznde.

nsan, bu grnle, bu sretle "Sizin cinsinizdenim." der, ama gnl


bakmndan "vahye kabiliyetli"dir. 687

687 Bu beyitte Kehf Sresi'nin u mealdeki 110. ayetine iaret var. "Habbim de ki:
'Ben de sizin gibi insanm, fakat bana Allah tarafndan vahyolunuyor.'"

nsan denilen u varlk, topraktan yaratlm bedeni ile yeryzne dm,


yeryznde dolar durur. Halbuki rhu ile gzelim gkyznde dolamada.

Ey oul! Biz hepimiz su kularyz; bizim dilimizi tam olarak ancak deniz

bilir.

539

3780 u halde Sleyman denizdir, biz de kuuz. Ebed olarak Sleyman'da


gezer dururuz. Onunla beraberiz, ondan asla ayr dmeyiz. 688

688 Biz btn kinat kaplam olan "ilah rh" iindeyiz; O'ndan ayr deiliz. Bizde bulunan
nefha ile O'nda yok
olmuuz. Her ne kadar o ilah rhdan haberdar deilsek de, biz O'nda yayoruz, O'nda hareket
ediyoruz. Bylece bizim daima
Hakk'la beraber bulunuumuz, O'nunla beraber yaaymz ile "seyr-i ma'a'llah" bir bir tecell
etmektedir. "Ol mahler ki derya
iredir deryay bilmezler." (=Balklar denizin iinde yaarlar ama denizi bilmezler.) Biz de O
'nda yaadmz halde, O'nu
bilemiyoruz. Arifler bize haber vermektedirler.

Sleyman'la gel, ayan bas ki, su, Davud'a yapt gibi sana da yzlerce
zrh yapsn! 689

689 "Sleyman'la gel!" demek, Allah'n ltfuna ve ihsanna nail olarak, O'nu gnlnde hisseder
ek "seyr-i ma'a'llah"
hali ile, O'nunla beraber gel; ayan hakikat deryasna bas da su rzgrn zerinde yapt k
rklarla Davud (a.s.)'a yapt gibi
sana da zrhlar yapsn, seni o zrhlarla nefsan arzularn hcumundan korusun.

O Sleyman burada herkesin gz nnde, fakat kskanlk (ilah gayret)


sihir yapmada ve gzba olmadadr. 690

690 Burada "Sleyman"dan maksat; Cenab- Hakk'tr. "Ey insanlar! Nerede olursanz olunuz, Alla
h sizinle
beraberdir." (Hadd Sresi 4) gereince Cenab- Hakk; daima bizimle hzr ve nzr ve bize biz
den yakndr. Fakat O'nun
gayreti, yani kskanl, grnmesine mani olmaktadr.

Bilgisizliimizden gaflet uykusuna dalmz ve bo eylerle oyalanmamz


yznden, O bizim gzmzn nnde olduu halde, O'nu grememekte ve
mitsizlikle dolamaktayz. 691

691 Mevlna Divan- Kebir'inde; "Dostumuzla beraber oturmuuz; onun yanndayz. yle olduu ha
lde dosta; 'Ey
dost! Dost nerede?' diye soruyoruz." diye buyuruyor.

Gk grlemesi susuzun ban artr. Bilmez ki, o kutlu bulutlardan rahmet


yaacaktr.

3785 Susuzun gz, akar suda kalmtr. Gkten yaan yamurun tadndan
haberi bile yoktur.

O kimse himmet atn sebeplere doru srer de, sebepleri yaratandan


perdelenir.

Fakat sebepleri yaratan apak gren kii, nasl olur da dnya sebeplerine
gnl verir?

540

Haclarn lde yapayalnz bulduklar zhidin


kermetlerine arp kalmalar

l ortasnda bir zahit vard. Kendilerini hep ibadete veren (=abb-diye)ler


gibi ibadete dalm, kendinden gemiti. 692

692 Abbdiye: Kelimenin manasndan da anlalaca gibi, ar derecede ibadetle megul olanla
r. Bunlar eitli
kabilelerden gelen kiilerdir. lde yaarlar ve ibadetle megul olurlarm.

Haclar memleketlerinden kalktlar, zhidin bulunduu le geldiler ve o


susuz lde oturan zhidi grdler.

3790 Zhidin oturduu yer susuz, kupkuru idi. Fakat kendisinin tabiat yat,
yumuakt. Sam rzgr ona ila olmutu.

Haclar onun yalnzlna ve ln afetleri iinde selamette oluuna,


mutluluuna arp kaldlar,

Kum stnde namaza durmutu, ama kum da pek scakt. Hem de


tenceredeki suyu kaynatacak kadar scak.

Grsen dersin ki; ayrlkta, imenlikte, gller arasnda mest olmu,


kendinden gemi yahut da buraka, dldle binmi mutlu bir kii. 693

693 Burak: Peygamber Efendimiz'in mra gecesinde bindii sylenilen binein ad. Dldl: Bir
katr ad. Msr
hkmdar tarafndan Peygamber Efendimiz'e hediye edilmiti. Hz. Peygamber, bir ok savalarda
bindii bu gzel beyaz
katr, Hz. Ali Efendimiz'e ihsan buyurmutur.

Yahut ayan ipek hallara, yumuak kumalara da basm, ln sam yeli


ona seher yeli, saba rzgr gibi geliyordu.

3795 Haclar derviin namazn ve duasn bitirmesini beklediler.

O fakir kendinden geti. Kendine gelince haclardan gnl gz ak biri,

Zahidin ellerinden, yznden sularn damladn, elbisesinin abdest


suyundan slandn grd.

Ona; "Bu su nereden geliyor?" diye sordu. Zahit; "Gkten geliyor." demek
ister gibi, elini kaldrp gkyzne iaret etti.

O gnl gz ak kii sordu ki: "Kuyu yokken, kuyudan ekecek ip mevcut


deilken, istediin zaman su geliyor mu?

3380 "Ey din sultan, ey ermi kii!" dedi. "Mkilimizi hallet de, senin
mnevi halin bizi yakne, yani tam inanca gtrsn.

541

Bize sizlerden bir sr gster de, bellerimizdeki znnarlar koparp atalm.


Yani velleri inkar ederken imana gelelim."

Zahit gzlerini gkyzne evirerek; "Allahm! Haclarn isteklerini yerine


getir!" diye dua etti.

"Ya Rabb! Ben rzkm gkten aramaya altm. nk sen bana gklerden
bir kap amsn.

Ey mekanszlk leminde mekan gstermi olan Allahm! Ey insanlar; sizin


rzknz gkyzndedir!' diye buyurmusun."

3805 Zhidin bu mnacat, bu yakar srasnda gkyznde, su tayan fil


gibi kocaman ho bir bulut peyda oldu, belirdi.

Sonra bardaktan boanrcasna, yamur yamaya; ukurlar, oyuklar,


maaralar doldurmaya balad.

Bulut su tulumlarndan boanrcasna gzya dkmede idi. Haclarn hepsi


de tulumlarn atlar.

te bu alacak iler yznden insanlarn bir ksm bellerindeki znnarlar


kesip atarlar; veller hakkndaki yanl dncelerini terkederler.

Bir ksmnn da bu alacak ey yznden inanc artar. Allah doruyu


herkesten daha iyi bilir.

3810 nsanlar iinde bazlar da bu gibi kerametleri kabul etmediler. Onlar


ham ruhlar olup ebed olarak nasipsiz kaldlar. Bizim szmz de burada bitti.

ikinci Cildin Sonu

NDEKLER

Birinci Cilt

Tercme Edenin nsz 7

Mesnev-i erifin Birinci Cildine Hz. Mevlna'nn Yazd nsz 11

Ney'in ayrlktan ikyeti 13

Topraktan yaratlan beden aktan nasib alnca gklere kt, yceldi 15

Ak ve klk 16

Pdih ve hasta criye 17

Cenb- Hakk'tan her hususta baarya ulamamz iin edeb niyz edelim 25

Hayal, gne ve glge 26

Gerek sevgiliyi nasl anlataym? 27

Yanl yorumlamann, hatal benzetmenin tehlikelerine dair bakkal ve papaan

hikyesi 28

ekle aldanan, kyas yznden hataya den gafiller 30

yi ve kt kiiler 3 1

His merdivenleri 32

Taassub yznden hristiyanlar ldren yahudi padiahn hikyesi 33

Aldatc eitli renkler vahdet kpne daldmlnca tek renk olur, ayn topraktan da

eitli meyveler, bitkiler kar 43

Btn peygamberler, baka baka devirlerde insanlara doru yolu gstermek iin Hakk
tarafndan gnderilmitir. Biz, onlar ve getirdiklerini birbirinden ayrdetmeyiz....46

Var olan sensin ancak Alah'm! 47

Allah'm! Bu duamz sana ulaan dualardan et! 48

Nesfn hilesi 49

Hased 50

Anbar ve fare 51

Bizi etkileyen dalgalar 52

Arif uyank iken de dnyaya kar uykudadr 53

Halifenin Leyla'y grmesi hikyesi 55

Allah'n kudreti karsnda bu lem bir hiten ibarettir 56

Topraktan yaratlan Adem bilgi ile yceldi 58

Suret ve mana=Kabuk ve z 60

Bir yahudi padiahn, kucanda ocuu bulunan bir anneyi getirtip, ocuunu atee

attrmas, ocuun ate iinde dile gelerek; halk atee atlmaya tevik etmesi 62

Muhammed (s.a.v.)'in mbarek adn alay ederek anan kimsenin aznn arpk

kalmas 64

Sebep iplerini felein ektiini sanma 65

Hd (a.s.) zamannda Ad kavmini helk eden rzgrn hikyesi 66

Arslan ve av hayvanlar 6 8

Azrail(a.s.)'n bir adama bakmas, o adamn da Hz. Sleyman'a gitmesi hikyesi 76

Kazadan korkma, sonunda senin elinden tutacak yine kazadr 77

Kaza gelince, uyank gzlerin bile balanacan bildiren Hdhd hikyesi 77

Allah'n takdirine kar l gibi olmak gerek 79

Cebre inanmak, Allah'n verdii nimeti inkar etmektir 81

alp abalamak, kaza ve kadere kar gelmek deildir 82

Bizim ihtiyanmz, cz' irademiz yani yapma gcmz vardr 84

ilah kaza gelip atnca yalvarmaya bala, dua et 85

Adem (a.s.)'n yapt hatay kadere yklememesi, kendi stne alma 86

Akl ve nr 88

Bizim gzlerimiz O'nu idrak edemez 90

Yz, gnln aynasdr; biz de bir btnn cz'yz 92

Kusuru, ktl bakasnda deil, kendimizde aramalyz 9 4

Baardan gururlanma, baar Hakk'n ihsandr 96

Hakk yolu tehlikelerle doludur 9 6

"En byk sava kulun nefsi ile, nefsinin istekleri ile savatr." hadisinin aklanmas 98

Dallar, yapraklar ve canlar 9 9

Rum kayseri elisinin gelip Emr'l-mminn mer(r.a.)'n kerametlerini grmesi 100

Kimin gnlnden bir kap alrsa, o her zerrede bir gne grr 106

Adem(a.s.)'n; "Rabb'imiz, kendimize zulmettik." diyerek yapt yanl hareketi

kendi stne al, blis'in ise; "Sen beni azdrdn." diye suu stnden at 108

"Her nerede bulunursanz bulunun, Allah sizinle beraberdir." ayetinin tefsiri 1 09

Tcir ile papaan 1 1 1

lah akl kularnn kanatlarnn evsf 115

Ben Allah'n lutfuna da, kahrna da km 116

Sze ok dikkat etmek gerektir 117

Feridddin Attar hazretlerinin; "Sen nefis sahibisin, ey gafil! Riyztla kendini erit, Hakk u
runda
ura, iin yanarak yreinden kanlar aktarak sava. Fakat ermilerin halini, kendine kyas e
tme. nk bir vel,

zehir de yese, o zehir, ona bal olur." sznn aklamas 118

Can ocuunu eytan slnden kes 1 19

Vellerin kudreti 121

Hakk klarnn hayat lmdedir 122

Hkim Sena'nin; "Kfr olsun, iman olsun, seni yoldan alkoyan, geri brakan her ey birdir.
Aralarnda
fark yoktur. Seni dost'tan uzaklatran ister irkin olsun, ister gzel; ikisi de birdir." sz
nn

aklanmas 125

Gsteriten uzak dur, kendini gizle 128

Halkn bir kiiyi byk grmesinin veya parmakla gsterilmesinin ktl 129

"Allah'n diledii olur, dilemedii olmaz." hadis-i erifinin aklamas 131

Hz. mer zamannda, ihtiyar bir algcnn a kald bir gn mezarla gidip Allah

iin eng almas hikyesi 133

Veller vaktin israflleridir 139

"Yaadn gnlerde Rabb'inizin gzel, ho mnevi kokular vardr. Uyank bulunun,

kendinize gelin de o gzel kokular almaya aln." hadsinin aklanmas 142

Lokma ve ilham 145

Hz. Aie'nin -Allah ondan rz olsun- Mustafa (s.a.v.) Efendimize; "Bugn yamur yad, siz me
zarla

gittiiniz halde niin elbiseniz slanmam." diye sormas 147

Aalarn hakikati 150

Peygamber Efendimizden ayr dt iin Hannne Direi'nin inlemesi mu'cizesi 151

Peygamber Efendimizin bir mu'cizesi gerei Eb Cehil'in avucundaki ta knklarmn dile gelmesi
ve

Hz. Muhammed(s.a.v.)'in gerek peygamber olduuna tanklk

etmesi 154

yilik et, bakalarna hizmette bulun da kendinden kurtul, ten leminden dar k 154

Akl ile nefsin savan anlatan, simgeleyen bir bedev ile kansnn hikyesi 156

Kadnn kocasna rzk arama yolunu gstermesi, kocasnn da bunu kabul etmesi 166

Bedevinin su testisini keeye sarp dikmesi ve azn kapatmas 167

Yoksul nasl iyilie, iyilik sahibine k ise, iyilik sahibinin iyilii de yoksula

aktr. Yoksulun sabr fazla ise, iyilik sahibi onun kapma gelir, iyilik sahibinin iyilii
fazla ise yoksul
onun kapma gelir. Yoksulun sabr onun olgunluudur. iyilik sahibinin sabr ise onun

kusurudur 168

Bedevinin armaann, yani su testisini halfenin kullarna teslim etmesi 169

Bizim bedenimiz de bir su testisine benzer 172

Zehir ile panzehir; karanlk ile nr; nasl Allah'n emrine uymularsa, Hz. Ms da, Firavun d
a Allah'n
emrine, takdirine boyun emilerdir. Birisi hidayet yolunu tutmu, o yolda yrm, gerei bu
lmu; teki
sapklk yoluna dm, saptm. Firavun'un erefinin yitmemesi iin gizlice dua

etmesi 173

Herkes leme kendi gr zviyesinden bakar 175

Vellerin gnlleri ok gldr 176

Sadece madd eyleri gren Semd kavminin, Slih(a.s.)' ve onun mu'cize devesini kk grmes
i.
Hakk Teala bir orduyu helk etmek isteyince, dmanlar stn ve gl bile olsa, ordunun gz
ne onlar kk
gsterir, az gsterir 178

Yoksul ve cmert 179

Kll ve Cz. Dnyaya k olan kii, stne gne vurmu bir duvara k olmu kiiye be
nzer. O
duvar k, duvardaki n gneten geldiini anlamaya almaz ve duvara gnl verir. Gne
in gnee

geri dnnce, duvar k ebed olarak mahrum kalr 1 8 1

Bir nahivci yani gramerci ile gemici hikyesi 182

Mana kapsn alarsan aarlar 183

Sabr; gamdan kurtulmak iin bir anahtardr 1 84

Harfler ve insanlar 185

Kyamet gn her eyin Hakk'a arz edilecei gndr 185

Prin sfatlar ve ona uyma lzumuna dair 187

Bir gn Reslullah Efendimizin, Hz. Ali'ye; "Herkes Cenab- Hakk'a bir eit ibadetle
yaknlamak ister. Sen, Allah'n has kullarndan, ermi, akll bir kulunu bul,
onunla sohbet etmek suretiyle Allah'a yaknlamay dile de herkesten daha ileri

gemi ol." diye vasiyet buyurmas 188

Bir Kazvinlinin vcuduna arslan resmi ddrmesi 190

Kurt ile tilkinin arslann maiyyetinde ava gitmeleri 192

Arslanm kurdu imtihan etmesi; "Ey kurt! Avlar aramzda pay et." demesi 194

Allah'tan baka her ey fanidir 196

Allah, her gn, her an yeni bir itedir 197

Kesret(=okluk)teki vahdet (=birlik)i grmeye gayret et 198

Gerek szler ilham yoluyla telerden gelmektedir. Dinleyiciler ilgi duymazlarsa sz

syleyen elbette szn keser 199

Nuh(a.s.)'n "Benimle uramayn, Allah ile uram olursunuz; nk, benim u

grlen varlm, Hakk'a perde olmutur." diye kavmini korkutmas 200

"Gzleri yzlerinin nuru ile nrlansn." diye padiahlarn rif sfleri karlarna

oturtmalar 201

Yusuf(a.s.)'n huzuruna bir misafir gelmesi ve Hz. Ysuf un ondan armaan istemesi 202

Armaan 203

Uyku ve duygular 204

Kendini olgun sanmaktan daha kt bir hastalk olmaz. Bu hastalk iblis hastaldr 204

Vahiy katibine vahyin vurunca, ayeti Peygamber Efendimizden nce okumas ve

"Bana da vahiy geliyor." diye saptmas 206

Gnlnde bulduun mnev zevkten tr gurura kaplma. Kendini grme, kendini bir

ey sanma 207

Yaz mevsiminin yeilliklere, rhun da bedene seslenmesi 209

Hak yolunun balar ve engelleri 209

Felsefeci gnl ehli olmad iin aklna gvenir de inkar yollarna sapar 210

Baur olu Bel'am'n hikyesi 212

Harut ve Marut hikyesi 214

Manev neeyi ve kendinden gei halini cahillerden, anlaysz kiilerden saklamak

gerekir 216

Sarn hasta komusuna hatr sormaya gitmesi 219

Rum Halk ile inlilerin ressamlkta bahse girimeleri 221

Peygamber Efendimizin; "Bugn naslsn, nasl kalktn?" diye Zeyd'e sormas, onun

da; "inanarak sabahladm ya Reslallah." diye cevap vermesi 224

u tenimiz can ocuuna gebedir 227

Hi ayna ile terazi yalan syler mi? 228

Gnl isterse neler yapar 229

"Getirdiimiz turfanda meyveleri Lokman yemitir." diye klelerin ve kap yoldalarnn ona if
tira

etmeleri 230

Gaybe iman etmek, grnen eye imandan daha deerlidir 232

Aziz Peygamberimizin nurundan nr al, beer sfatlar brak, ruhan ifadan benimse,

nefis isteklerinden kurtul da Hakk gnlne vastasz olarak hkmetsin 234

Yokluk, varlk; lm, lmszlk 235

lmek aslnda dirilmektir 236

En byk dman olan ehvetten ka da gerek ak bulmaya al 237

Hz. mer zamannda Medine'de yangn kmas 239

Dmann Hz. Ali'nin yzne tkrmesi zerine Hz. Ali'nin onu affetmesi 240

Hz. Ali'nin iman ve ak yznden mslman olan hasmnn sorularna verdii cevap 24 2

Hz. Peygamber efendimizin, Hz. Ali'nin seyisinin kulana; "Ali'nin ehid edilmesi

senin elinde olacak. Bunu sana haber veriyorum." diye buyurmas 245

Hz. Peygamber efendimizin, Mekke'yi ve dier yerleri fethetmek istemesi dnya


mlkn sevdiinden deil de, Allah'n emri ile idi. nk Peygamber "Dnya

cifedir." diye buyurmutu 247

Ztlar, ztlardan zuhur etmektedir 249

eytann sapklna kar, Adem(a.s.)'n arp kalmas ve kendini beenmesi 25 1

Ekmek mn halinde iken ok yararldr 253

kinci Cilt

Mesnev-i erifin ikinci cildine Hz. Mevlna'nm yazd nsz 25 5

Mesnev'nin yazlmasnn bir mddet gecikmesi 256

Hz. Adem'in dnyaya srgn edilmesi 257

Ma'rifet gnei 260

Gnl aynas 264

Hz. mer zamannda birisinin hayalini, yani kamdaki beyaz kl ramazan hilali

sanmas 267

Bir ylancnn baka bir ylancdan ylan almas 269

sa (a.s.)'n yol arkadann ondan kemikleri diriltmesini istemesi 269

Sfinin hizmetiye hayvann tmar etmesini sylemesi, hizmetinin de "Bktm

usandm." demesi 272

Aslnda sfi hakikat avcsdr 276

Cenab- Hakk'm mahlukat yaratmak hususunda meleklerle maveresi 277

Yabanc kimdir? 279

Padiahn, doan kuunu ihtiyar kyl kadnn evinde bulmas 284

eyh Ahmed Hdraveyh -kaddesalluhu srrhi'l-azz-'in Hakk'n ilhamiyle borlular

iin helva satmas 287

Bir kiinin bir zahidi "ok alama ki gzn kr olmasn." diye korkutmas 292

Taklit her iyilie bir afettir : 292

Bir kylnn karanlkta kendi kz sanarak arslan okamas 294

Sfilerin sema meclisi tertip etmek iin misafirin eeini satmalar 295

Kad tellallarnn bir munisi ehirde dolatrarak halka bildirmeleri 300

Kanaat, Hayal, iman. Sabr. Allah'n has kullarn davet ettii kanaat ziyafetinden uzak

kalan kimse, padiah bile olsa, dilenci gibi a gzldr 304

eytann insanlara yaptklar 306

Varlktan yoklua dn 307

nsanlarn bazs gzle grlen gzelleri, gzellikleri deil de grnmeyen gzeli,

gzellikleri sevmek mutluluuna ermilerdir 309

Harap ev 312

sahibi, i yurdu 314

Halkn bir su yznden anasn ldren kiiyi knamas 317

Peygamberler ve veller 3 1 8

Her devirde peygamber yerine bir vel yaamaktadr 320

Padiahn yeni satn ald iki kleyi imtihan etmesi 324

Testiye bakma, iindeki suya bak 334

Padiahn has bir klesine saraya mensup adamlarn haset etmeleri 335

tnsan kendi aybn grmez de bakasnn aybn grr, syler 3 3 8

Cmertlik ve cimrilik 338

Kur'an'n nurunu grmee al, bakn, dnceni doru it da pheye dp sorular

sorma 339

Allah'n kudreti, ltfu, keremi ve kinat kaplayan sonsuz mbarek nuru 340

Gerekten de insann asl gdas Allah'n nurudur 342

Bir doan kuunun viranede baykular iine dmesi 346

Suret, d grn bir ok kiileri yoldan karmtr,, syler 350

Duvarn zerinde bulunan susam bir kiinin suya kerpi atmas 3 5 1

Genlik gnleri 353

Bir valinin yola dikenli al dikene "Diktiin dikenleri ok." diye emir vermesi 354

Akln bana al; mr gnei batmak zere 356

Hakk nuru deniz gibidir, duygu ise bir i tanesidir 358

Bu cihan ilah kudretin nnde bir saman pne benzer 359

Gnl dalarnda duyulan bu ses kimin sesidir? 362

Vahdet kpnn rengi Allah boyasdr 364

Hakikat denizi 365

Gnl havuzundan hakikat denizine gizli bir yol vardr 366

Hakk kmn gnl, iinde ak atei yanan bir ocak gibidir 367

Znnun-i Msr -Allah'n rahmeti onun zerine olsun- hazretlerinin hatrn sormak

iin dostlarnn tmarhaneye gelmeleri 369

Kmil insan bir damla iinde gizlenmi bir gnetir 372

Ysuflar irkin kiilerin hasedinden korkarlar 373

nsann varl bir ormana benzer 373

Efendisinin Lokman'n zekasn anlamaya almas 375

Sevgi ancak riflere verilmitir 3 81

Hocas ile kendini bir gren talebe 385

Kendisine mektup getiren Hdhd'n kck enesi Belks'm gnlnde Hz. Sleyman'a

sayg uyandrd 386

Bir filozofun "Suyu kaynandan keserse.." ayetini inkar etmesi 3 89

Hikmet terifat gibidir, insan padiaha gtrr 393

Musa (a.s.)'n bir obann candan yakarn, mnacatn ho grmemesi 396

Kan pistir, ama azck su ile temizlenir; ya insann iindeki mnevi pislikler ne ile

temizlenir? 400

Msa(a.s.)'n Cenab- Hakk'tan zalimlerin galip gelmelerindeki srr sormas 402

Bir emrin, azna ylan kaan birisini incitmesi 406

Bir adamn aynn yaltaklanmasna, vefasna gvenmemesi 409

Dnyada ok iyi kalpli rnek insanlar da vardr 412

Kr bir dilencinin; "Bende iki trl krlk var." demesi 414

Her cins, kendi cinsini sever 415

Bir delinin Calinus'a yaltaklanmas; Calinus'un da bundan korkmas 417

Bir kuun kendi cinsinden olmayan bir kula beraber umasnn ve tane toplamasnn
sebebi 418

Hz. Peygamberimiz'in hasta bir sahabeye hatr sormaya gitmesi ve "Kendine hastalk

isteme!" diye dua retmesi 419

Hasta yoklamann, hastann halini hatrn sormann faydas 423

" Hastal mda niin benim halimi hatrn sormaya gelmedin?" diye Hakk Teala'nn

Msa(a.s.)'a vahyetmesi 424

Bir bahvann sf, fakih ve alevyi birbirinden ayrp yalnz brakmas 426

Ermi bir ztn Byezid-i Bestam hazretlerine; "Kabe benim; etrafmda tavaf et!"

demesi 429

Hastalk, ar, sz; iinde merhametler bulunan bir haznedir 43 1

Sonunda piman olmamak iin, yapacan ilerde danman, mavere etmen gerekir 432

Ey felek! Acmay; Allah'n rahmetinden, acyndan ren! 433

Seyyid Ecel'nin "Neden bir fahieyi nikahla aldn?" sorusuna "Delkak"n zr

getirmesi 43 5

Bir kiinin, kendini deli gsteren byk bir zata hile ile sz syletmesi 436

Eer senin yakn ve gnl gzn ak ise her yerde bir velyi grebilirsin 438

Bir kpein kr bir dilenciye saldrmas 439

Muhtesibin, yklp yerlere dm olan bir sarhou zindana armas 442

Gsteri iin, mevki sahibi olmak iin, her taraf fre gibi delik deik eden aratrmalar yap
an kiiler

vardr. Fakat onlar hakikate ulaamazlar. nk ledn ilminin nuru onlan Hakk kapsndan srer
,

uzaklatrr 443

Bu dnya Th Sahras gibidir 445

Byk aclar, dayanlmaz izdraplar ilah afvn doacann bir mjdesidir 447

Cehennem huylu, cehennem ateli nefsin ktlklerini ibadetle, iyiliklerle

temizleyiniz, artnz 450

Bedenini beslemeye, onun ihtiyalarn gidermeye alyorsun; ruhunu beslemek iin

de al! 453

blis'in "Namaz vakti geldi, kalk!" diye Muaviye'yi uyandrmas 454

Bir kad'nn kadlktan ikyet etmesi, vekilinin de ona cevap vermesi 465

z temiz, ihlas sahibi birisinin cemaatle namaz klmay karmasndan tr duyduu

znt ve iyan 466

Ev sahibinin hrsz yakalamak zere iken, birisinin seslenmesi yznden hrsz

karmas 466

Mnafklarn slm'a zarar verecek bir mescidi (Mescid-i Drar') yapmalarnn

hikyesi 469

Kaybolmu devesini arayan ve onu herkese soran kiinin hikyesi 476

Herkes grnmeyeni, yani Cenab- Hakk' bir sfatla sfatlandrr 479

Kendisinde bulunan hayrn ve errin meydana kmas iin her eyin imtihan edilmesi 482

Bir Hindlinin kendisini de uratran, kendisinin de bana bela olan bir i yznden,

arkada ile kavga etmesinin hikyesi 483

Ouzlarn, birini korkutmak iin baka birini ldrmeye kalkmalar 485

Doru yolu gstermek, insanl retmek bakmndan peygamberlerle vellerin


varlklar kendilerine mnev bir nimetken, buna kretmeyip de benlie

kaplanlarn, kendilerini beenen ve herkesten stn grenlerin halleri 486

Ya ilerlemi bir adamn hastalklardan hekime ikyet etmesi; hekimin de ona cevap

vermesi 489

Babasnn cenazesi nnde feryad eden bir ocuk ile Cuha'nn hikyesi 491

Ynus(a.s.)'n balk kanundan kurtuluunun sebebi ve ruhun nefisten halas 493

Bir bedevinin uvala kum doldurmas ve bir filozofun da onu knamas 495

brahim Edhem hazretlerinin deniz kysnda gsterdii kerametler 497

Gnl sahibi erlerin huzurunda gnlnz koruyun, sakn iinizden onlar inkar yoluna

sapmayn! 498

Arifin gayb gren nr ile duygularnn aydnlanmas 499

Bir yabancnn, bir hal bilmezin bir eyhin aleyhinde bulunmas ve mridinin de ona

cevap vermesi 506

Kamil insann, eyhin hakikatini grmeyenin imandan haberi yoktur 510

Bir kiinin "Allah benim suuma bakmyor, ilediim gnahlara karlk bana bir ey

yapmyor." demesi ve uayb(a.s.)'n da ona cevap vermesi 513

Bir frenin bir devenin yularndan tutup ekmesi ve bu yzden kendini stn grmesi,

gurura kaplmas 5 1 5

Gemide hrszlkla sulanan bir derviin kermetleri 519

eyhin nnde ok konuan bir sfyi arkadalarnn knamas 521

"ok uyuyor" diye ayplanan sfnin szleri 523

Doruluuna kendisi hit olan bir dava 525

Yahya(a.s.)'n anasnn karnnda iken Is(a.s.)a secde etmesi 527

Meyvesinden yiyenin lmeyecei bir aac aray 528

zm her biri baka bir adla tanyan drt kiinin zm iin kavgaya tutumalar 53 1

Hz. Sleyman'a Allah tarafndan peygamberlik verilince, o, btn kularn dilini bildi 5 3 2

Peygamber Efendimiz'in kutluluu yznden Ensar arasndaki dmanln dostlua

evrilmesi 533

imdi de bizi kurtaracak bir Sleyman vardr; fakat biz o Sleyman' gremiyoruz 534

Tavuk tarafndan bytlen kaz yavrularnn hikyesi 537

Haclarn lde yapayalnz bulduklar zahidin kerametlerine arp kalmalar 540

kinci Cildin Sonu

nc Cildin nsz

Hikmetler, Allh ordusudur. Allh onlarla mridlerin ruhlarn kuvvetlendirir,


ilimlerini bilgisizlik, adletlerini zulm aybndan artr; cmertliklerini gsteri,
bilimlerini aklszlk lekesinden temizler. Ahirete ait olup onlardan uzaklam olan
eyleri, o hikmetlerle mridlerin anlaylarna yaklatrr, onlara anlatr. Zorlarna
giden ibdetleri, iyilikleri, alp abalamalar, onlara kolaylatrr. Hikmetler
peygamberlerin apak szleridir, delilleridir. Peygamberlerin delilleri ise, riflere
mahsus olan Allh srlarn, O'nun kudretini haber verir. Dumandan meydana gelen
u yuvarlak gk kubbesine hakim inciden meydana gelmi olan parl parl parlayan
yldzlar, Rahmn'a mensup g eviriini bildirir. Akl nasl topraktan meydana
gelen ekillere, onlarn d duygular ile i duygularna buyruk yrtyorsa, bu
rhan gn dn de, u yuvarlak, u dumandan meydana gelmi ge, parl parl
parlayan ihablara, nrlu kandillere, ho kokulu rzgrlara, yaylm yerlere, akp
giden sulara buyruk yrtr.

Allh kullarn bu hikmetlerle faydalandrsn, bu hikmetlerle anlaylarn


artrsn. Her okuyan, ancak akl erdii kadar anlar; her kulluk eden, gc yettii
kadar, alabildii derecede kulluk eder. Mft fetvay anlay miktarnca verir.
Sadaka veren, gc yettii miktarda sadaka verir. Cmert, verdii ne kadarsa o kadar
bata bulunur. Ba elde eden de, bata bulunan ne kadar verdi ise, o kadar elde
eder. lde susayp su arayan, denizlerin varln bilmekle beraber, suyu aramaktan
geri kalmaz. Bu b- hayat kaybedenin de, dnya geimi kendisini bu istekten
alkoymadan, sebeplerle ihtiyalar iini aksatmadan, dilei ile arasna engeller
girmeden arayp bulmas gerek. Nefsinin dileine uyan, rahat etmesine dkn olan,

usanp vazgeen, dnya geimine den, kendisinden emin olmayan, zahmetlere


katlanmayan; bu lednn ilme kavuamaz. Bu ilme ancak, Allh'a snan, dinini
dnyasndan stn tutan kavuur ve hikmet hazinesinden bir ok mal elde eder. O
mallar ne eksilip tkenir, ne miraslara kalr. O kii hikmet hazinelerinden nice
nrlar, kymetli cevherler, vridatl akarlar ve iftlikler alm olur. Hem de Allh' n
bana krederek, takdirini yce bularak, payna deni fazla ve stn bilerek,
Allh'tan rz, gnl minnet hisleri ile dolu olarak takdir olunan yolda yrr. Dnya
nazlarnn aalndan, nefsan arzularn ktlnden Allh'a snan, kendisinin
yapt az bir ibdeti, kulluu, iyilikleri ok gren, aksine bakalarnn
gerekletirdii iyi ileri, ibdeti, kulluu az gren, az bulan kiinin bu kt
huylardan kurtulmas iin de Allh'a snmas gerekmektedir. Allh'n izin
vermedii eylerle benlie dp kendisini beenmekten, stn grmekten Allh'a
snan kii de bu hikmetlerden yararlanr, bu lednn bilgiye kavuur. Hakk'n
kendisinden rz olmasn isteyen kiinin bilmediini; renmesi, rendiini de
bakalarna retmesi gerekmektedir. Bilgili kiinin zihinsizlere, anlay kt kiilere
yumuak muamele etmesi, ahmaklarn ahmakln grp kendini beenmemesi,
onlar horlamamas gerekir. Ey bilgili kiiler! Siz de evvelce onlar gibi idiniz. Bu zekay, bu anlay size Allh ltfetti, ihsan etti. Allh' mlhidlerin, yni Allh' inkar
edenlerin szlerinden, mriklerin irk komalarndan, kusurlularn kusur
bulmalarndan, benzetenlerin benzetilerinden, dnenlerin yanl anlamalarndan,
vehme kaplanlarn vehimlerinden, eitli hayallerinden tenzih ederim.

lh ve Rabbn olan Mesnevi kitabnn nazm ve tertibine muvaffak


klmasndan tr hamdim ve yce buluum Allh'a muhsustur. Baar veren de
O'dur, stnlk veren de O; ba da O'nundur, nimet de O'nundur. "Hele ilh nru
nefesleri ile sndrmek isteyenlerin inadna.." Arif kullarna baarlar veren,
ihsanlarda bulunan, g ve nimet balayan O'dur. "Kfirler zorlasalar, inkar etseler
bile Allh yine kendi nurunu bsbtn tamamlayacaktr. Kur'n' biz indirdik,
phesiz yine biz koruyacaz. Kur'n' iittikten sonra onu her kim deitirirse,
gnah kendi boynuna. Allh, phesiz her eyi duyan, her eyi bilendir."

Hamd, lemlerin Rabbi olan Allh'a mahsustur.

Ey Hakk'n olan Hsameddin!


nc Deftere de bala!

Ey Hakk'n olan Hsameddin! nc Defter'ini de getir yazmaya


bala ki, bir eyin defa yaplmas snnettir.

Hastaln yznden nc Defter' i ge yazmaya baladn iin zr


dilemeyi brak da, Allh'n srlar hazinesini a!

Senin gcn, kuvvetini veren Allh'tr. Yoksa bedeninde duyduun


scaklk, atan damarlarndan deildir.

u gne kandilinin de parlakl; fitilden, pamuktan, yadan deildir. O


gz kamatrc parlaklk, Allh'n ona ihsan ettii nrdandr.

5* Her zaman u bamzn stnde duran gk kubbenin de ok yukarlarda


duruunun; direkle, iple ilgisi yoktur.

Cebrail(a.s.)'n da akl almaz kuvveti, mutfakta pien yemekten deildir.


Yaratan ve kullarn seven Allh'n kuvvetindendir.

Bunun gibi, Hakk'n "abdal" olan has kullarnn mnevi glerini,


kuvvetlerini de; yemekten, tabaktan deil, Hakk'tan bil! i

1 . Sfilere gre, dnyay mnen idare eden ilh bir tekilat vardr ki, bunlarn banda "ku
tub" bulunur. Bunlar 4000
kiilik yaayan bir veller topluluudur. Bunlar gizlidir, hi kimse bunlar tanmaz, hallerin
deki gzellii bilmez. Bunlarn vel
olduklarn kendileri de, halk da bilmez. Hakk derghnda hl ehli, komutan vellerin says 3
00'dr. Bunlara "ahyar"

(hayrllar) ad verilir. Bunlarn otuz, bir rivayete gre krk tanesine "abdal" denir. Halka,
bunlarn yz suyu hrmetine yamur
gnderilir; mahlkata onlarn hrmetine rzk verilir. Ne zaman onlardan biri vefat ederse. Al
lh onun yerine baka bir velyi
"bedel" klar.

Onlarn bedenlerini nrla yourdular da, bu yzden onlar, melekleri de


getiler, rhdan da ileri gittiler.

Mdem ki sen de her bakmdan stn, pek byk bir varlk olan Allh'n
sfatlar ile sfatlanmsn, brahim Halil (a.s.) gibi hastalklarn ateinden ge ve
afiyet bul!

10* Ey su, toprak, ate ve hava gibi unsurlarn mizacna kul, kle kesildii
Hsameddin! O ate, sana da brahim Peygamber'e olduu gibi yakcln
kaybeder, esenlik olur.

Her mizacn mayas, drt unsurdur. Fakat, senin mizacn her payenin, her
derecenin stndedir.

Senin mizacn u geni, yaylm lemden birlik vasfn bir araya derlemi,
toplamtr.

Ne yazk ki, halkn anlay sahas pek dardr. Halkn ilh srlar kavrayacak,
ilerine sindirecek halleri yoktur. Onlarda bu mn lokmasn yutacak boaz da
mevcut deildir.

Fakat ey Hakk'n Hsameddin! Doru olarak, yerli yerinde verdiin


kararla senin helva gibi tatl olan szlerin tasa bile boaz verir, az balar.

15 Tr Da, ilh tecelliye mazhar olunca, sanki boaz shibi oldu. arap
iti ve itii mn arabna dayanamad da, 2

2 Bu beyitte baz yetlere iaret var: Hz. Ms, Cenb- Hakk'a; "Y Rabbi; bana cemalini gst
er!" (A'raf 143) diye

yalvard. Cenb- Hakk'tan; "Y Ms! Sen beni hi bir vakit gremezsin. Fakat daa bak, eer
yerinde durursa, sen de beni
grrsn." (A'raf 143) cevbn almt. Cenb- Hakk daa tecell edince, da para para old
u. Ms da kendinden geerek
dt bayld. Bu beyitlerde Hz. Mevln, sanki da mn arab imi de kendinden gemi diye
mnlandryor.

Yarld, para para oldu. Dan deve gibi oynadn hi grdnz m?

Sen btn lemi yiyen ve yenilenden ibret bil! Hakk'la bak


olanlarn da Hakka yneldiklerini ve Hakk'n makbl olduklarn
anla!

Herkes, herkese bir lokma bir ey verir, bata bulunabilir, yemek


yedirebilir, fakat, boaz yni istidat, kabiliyet balamak ancak Allh'n iidir.

Allh; ruha da, bedene de boaz balar, yni istidat verir. Senin de her
uzvuna meziyetler, kabiliyetler ihsan eder.

Sen; kendi kendini kontrol eder de, baz hatalarndan, kusurlarndan


kurtulursan; mnen arnr, temiz insan olursan; ey Hakk yolcusu, ite o zaman o
iyiliklere, lutuflara nil olursun!

20 Hakk'n srlarn ehli olmayan kiilere sylemez, artk ekeri sinein


nne koymazsn!

Allh'n bykln, kudretini, yaratma gcnn srlarn susam iei


gibi yz dili olduu halde susan, dilsiz gibi duran kii duyabilir.

"Su isin de, yzlerce ot bitirsin." diye, Allh'n lutfu, keremi topraa
grnmez boazlar ihsan eder.

Sonra topraktan yaratlan mahlklara boaz verir, dudak verir. Onlar da,
topraktan biten otlar arayp otlarlar.

Hayvan, topran otunu otlayp semirince; insana lokma olur, ortadan kalkar

gider.

25 Hayvan etini yiyerek beslenen insandan da rh ayrlnca, insan topran


kucana der. Bu defa da toprak insan yer.

Ben, zerreler grdm ki, hepsi de azlarn amlar, lokmalar bekliyorlard. Eer onlarn yediklerini syleyecek olursam, bahis uzar gider.

Aalarn, bitkilerin yapraklar bile, O'nun nimetinden rzklanmada.


Yaratt her varl dnen, esirgeyen lutfu dadlara da dadlk etmede.

Rzklara bile O rzk vermededir. nk, bir rzk olan buday;


rzklanmadan, yni gdalanmadan, nasl olur da boy atar, yetiir?

Bu szn erhine son yoktur, sylemekle bitmez. Ben, bir parasn


syledim, br parasn da artk sen bil, sen anla!

30 Sen, btn lemi yiyen ve yenilenden ibret bil! Hakk'la bak olanlarn da
Hakk'a yneldiklerini ve Hakk'n makbl olduklarn anla.

Bu sret lemi, yni stnde yaadmz bu dnya ile bu dnyada bulunan


btn varlklar dalp durmadadr. Mn lemi olan o dnya ile, o dnyadakiler
ebed olarak kalacaklar.

Bu dnyann da sonu gelecektir, bu dnyaya k olanlarn da... O


lemdekiler ise, lmszdr; onlara ayrlk yoktur. Hepsi de bir arada bulunmaktadr.

10

yle ise, kerem shibi o kiidir ki, lmsz kalabilmek iin kendisine b-
hayat sunar. 3

3 Kerem shibi, yni Allh'n ikramna, lutfuna kavumu bahtl kiinin kendine b- hayat, y
ni lmszlk suyunu
sunmas demek; fanilikten kurtulmas demektir. Allh'n ltf ile ledn ilmiyle beslenen, daha
dorusu Hakk' bilmekle,
yarattklarna bakp hayran olmakla, O'nu candan sevmekle insan; madd sevgiden, dnya sevgisi
nden kurtulur. Bylece o,
kendisine lmszlk suyunu (b- hayat) sunmu olur.

Kerem shibi olanlar, temiz olarak kalanlardr. Onlar; yzlerce fetten,


yzlerce korkudan kurtulmulardr. 4

4 Temiz olarak kalmak; yzlerce fetten, yzlerce korkudan kurtulmak iin "Sbha-nallahi ve'lhamd li'llahi ve la
ilahe illa'llah va'llah ekber, ve la havle ve la kuv-vete illa bi'llahi'l-aliyyi'l-azm." te
bihine ok devam ve be vakit namaz
klmann gerektiin; syleyen arifler var. Ayn zamanda bu beyitte Kehf Suresi 'nin anlam u
olan 46. ayetine iaret edildiini
yazmlardr: "Mal ve evlat, dnya hayatinin ssdr. nsanlarn daima faydalanacaklar ve le
mde urup gidecek temiz
hayrlar, Rabbinin nezdinde daha iyi, daha sevapl, daha istekli eylerdir."

35 Kerem sahipleri bin kii bile olsa, bir kiiden fazla deillerdir. Onlar,
hayallere dalanlar gibi say dnmezler. 5

5 Bu beyitte, u mnya gelen bir hadse iaret edilmektedir: "insanlar, bir tek adam gibidirl
er. Adamn ba arsa,
btn vcudu rahatsz olur. Gz arsa, btn vcudu ikayet eder, rahatsz olur." (Cami'u 's
-Sagr, c. II) Ankarav hazretleri;
"Mminler binlerce olsalar bile, karde sayldklar iin, bir varlk gibi dnlmektedir." d
iye yorumlar.

Yenenin de, yenilenin de boaz, grtla var. Galibin de, malubun da akl
var, karar var.

Allh, Hz. Ms'nn adlet asasna yle bir boaz balad ki, Msr

sihirbazlarnn ortaya attklar o kadar denei ve ipi yuttu.

Asa, o kadar denei ve ipleri yuttuu halde semirmedi. nk kendisi de


hayvan deildi, yiyii de hayvan yiyii deildi.

Allh, insandaki "yakn"e, yni tam inana da Ms'nn asasna verdii gibi
mnevi bir boaz verdi de, o boaz, doan her hyali yedi yuttu.

40 Demek ki, grnen madd mahlklar gibi mnlarn da boaz var.


Mnlarn boazlarna rzk veren de Allh'tr.

yle ise balktan aya kadar her mahlkun, her varln gdasn smrp
yemee yarayan bir boaz vardr. 6

6 Yeryznden ara kadar mevcut olan madd ve mnev btn varlklann Hakk'tan feyz aldklarn
anlatmak iin,
az ve boaz kelimeleri kullanlmtr. Ariflere gre her varln kendine has zel gdas va
rdr. Aynm gdas varlk, cevherin
gdas a'raz, rhlarn gdas da bilgi ve irfndr.

11

Cann boaz, bedeni dnmekten vazgeince, beden dncesinden


boalnca, onun rzk o vakit mnev olur. Yni, rh beden kaydndan kurtulunca
rhan gda alr.

Nefsin boaz vesveseden boalnca; ululuk, mnev stnlk ve ilh ilham


gnle misafir olur.

Fakat unu iyi bil ki, Hakk yolunda yrmenin art mizacn deimesidir.
Yni, insanda bulunan hayvanlk tabiatnn insanlk tabiatna evrilmesidir. nk
ktlerin lm, mizalarnn kt oluundandr. 7

7 Mizacn deimesi; dnya istekleri, nefsan arzularla kirlenmi olan rhun ezeldeki temizli
ine yztutmasdr. Kt
kiileri harap eden, ldren kendi gnahlardr. Gnahkar, cehenneme atei kendisi gtrr.

nsann mizac toprak yemeye alrsa, yz sararr, rengi ktleir,


hastalanr, dkn bir hale gelir. 8

8 nsann toprak yemesi; toprakta yetien bitkileri, meyveleri yiyen hayvanlarn etlerini yeme
sidir. Aslnda insann
gdas, yeryznde deildir, gkyzndedir. nsan asl gdasn brakp da yeryz gdasna d
nce, yz sararr, hastalanr.

45 O topraktan biten eyleri yiyen insann kt mizac deiirse, irkinlii


gider, yz mum gibi parlar.

Bir st anne, st emmeye alm ocuun azn eitli mamalarla ho bir


hale getirir.

Eer ocuu memeden keser, onu st emmekten alkorsa, onu gerei gibi
beslemek iin bu defa ona yzlerce ban, bahenin yolunu aar.

nk anne memesi, o zayf ocuun gelimesi iin onu beslemi, fakat o


yavrunun binlerce nimetten gda almasna, binlerce yemekten, ekmekten
faydalanmasna perde olmutur, engel olmutur.

Demek ki bizim yaaymz, gerek hayata kavumamz, memeden


kesilmeye, yni nefsan gdalardan vazgemeye baldr. Ancak, bu kesilme ile biz,
mnev gdalar bulabileceiz. Ey Hakk yolunun yolcusu! Azar azar sen de kendini
nefsan gdalardan ekmeye al; szn z budur.

50 nsann ana karnnda iken gdas kandr. Kan damarndan gelen gda ile
beslenmektedir. Kan pis bir ey iken o yavruya gda olmutur. 9

9 Dikkat edilirse anlalacaktr ki; Hz. Mevln ceninin pis kokan darack bir yer olan ana ra
hmindeki dnyasn,
yalnz madde iin rpnan, bu yzden ok skntlar eken mnevi ve rhan zevklerden habersi
z yaayan insann dnya
hayatna benzetmektedir.

ocuk, anasndan doup da kan imekten kesilince, bu defa gdas st olur.


Stten kesilince de lokma yemeye balar.

12

nsan, kemle gelince, olgunlanca; lokmadan, yni nefsan gdalardan


kendini ekince, Lokman olur; gizli sevgiliyi aka istemeye koyulur. 10

10 17. beyitle balayan ve buraya kadar gelen blmde kinatn her zerresinin birbirini yiyen
ve yenilenden ibret
olduunu, canl, cansz her eyin istidat ve kabiliyetine gre bakalarn kendi varlna ald
n, fakat onun da dierleri
tarafndan yenildiini, her eskiden bir yeni varlk doduunu, o varln zerrelerinin de bak
a varlklarn meydana gelmesine
sebep olduunu anlatmaktadr. Bylece kinatn daim bir olu-bozulu lemi olup, yaratln
daim bulunduunu, fakat bunun
madde leminde hkm srdn, mcerred lem olan bu mn leminin ise bundan mteessir olmad
n bildirmektedir.
Ziya Paa merhum da, mehur Terci '-i Bend'inin drdnc blmnde kinattaki bu yiyen ve yeni
lenlere iaretle demektedir
ki: "Zavall ceylanlar arslanlarn ilerine lokma olurlar. Koyunu kurt paralar. Suu yokken s
inek rmcee gda olur.
Gvercini ahin avlar. Aciz bir varlk olan kaplumbaay tavancl kuu kapar. Zavall gsz
kurbaay ylan yakalar, yutar.
Hi kabahati olmayan civcivi aylak kapar. Fareyi de kartal yakalayp yer. Kck sereyi atm
aca penesine alr, helak eder.
Sln gibi gzel bir kuu da doan gl penesiyle yakalar, gtrr. Ne alacak eydir ki,
yerde srnen ylan zaman olur,
havada uan kuu yakalar. Bazen de denizde yzen balk havada uan kua yiyecek olur. Yaratt
varlklarda, gsterdii sanat
ve yaratma gc, sanatnda ve ilerinde akllarn hayran olduklar byk yaratcy tamamyla
tenzih ederim. Kudreti karsnda
akranna stn gelenlerin ciz kaldklar esiz varl tamamyla tenzih ederim."

Nasl ki, ana karnndaki ocuk o pis kokulu, iren yerde itii
kana tama' ederek dnya nimetlerinden habersiz kalrsa;

straplarla, kederlerle, bin trl skntlarla dolu bu dnya


hayatnn tesinde, ok geni, ok ho, mnevi gzelliklerle dolu bir
hayatn bulunduundan insan habersiz yaamaktadr.

Ana karnndaki ocua birisi deseydi ki: "Darda pek dzgn, pek ho bir
dnya var.

Enine boyuna geni, kutlu yeryz var. Orada nice nimetler, nice saysz
yiyecek eyler var.

55 Dalar, denizler, ller, bostanlar, balar, baheler, ayrlklar, imenlikler var.

13

ok yksek ve klarla dolu aydnlk bir gkyz, gne, ay, yldzlar ve


suh yldz vardr.

Gneyden, kuzeyden, doudan, batdan rzgrlar esiyor. Balar, baheler


gelinler gibi sslenmi, sanki dnler yaplyor.

Dnyann alacak gzellikleri, acayip halleri dille anlatlamaz ki... Sen ana
rahminde, o karanlk yerde skntlar, mihnetler iindesin.

Ey ocuk! Sen, o darack ikence yerinde armha gerilmi, kan emmektesin. Hapse dmsn; pislikler, eziyetler iindesin."

60 ocuk kendi haline bakar, durumu gerei bir ikayette bulunmaz ve


sylenen bu szleri inkar ederdi, bu haberlere inanmazd.

"Bu sylenen szler, olmayacak eylerdir. Siz, ocuk kandryorsunuz, beni


aldatyorsunuz." derdi. nk kr bir kimse dahi, dnyann bu kadar gzel, ssl
olduundan habersizdir.

O krn, Yhut ana rahmindeki ocuun anlay, anlatlana benzer bir ey

grmedii iin, inkara sapyordu. Byle gzel eylerin olacana akl erdiremiyordu.

te dnyadaki insanlarn ou da byledir, ilah abdallarn, yni yaayan


sekin vellerin szlerini, onlarn mn leminden haberlerini inkar ederler.

Hakk abdal, onlara; "Bu dnya pek karanlk, pek dar bir kuyu gibidir. Bu
dnyann tesinde ise, kokusuz, renksiz, ho bir dnya vardr." der.

65 Fakat bu sz onlarn hibirinin kulana girmez. nk insanlarn dnya


nimetlerine kar duyduklar tama' onlara pek byk ve kaln perde olmu da, Hakk'
ve hakikati onlardan gizlemitir.

Tama'; kula, sz duymaz bir hale kor. Garaz da gz balar, insan kr

eder.

Nasl ki, ana karnndaki ocuk o pis kokulu iren yerde itii kana tama'
eder de,

Tama' ona, bu dnyaya ait szleri duyurmaz, onu bu dnyann szlerine


kar perde ardnda brakr, bedenindeki kan, yni anasnn kann gnlne
sevdirirse,

Sen de ey zavall insan, bu dnyann gzelliine tama' etmektesin de, bu


tama' o sonsuz lemin, o mn leminin gzelliine perde oluyor.

Gururla dopdolu olan bu hayatn zevki, seni gerek hayattan, doruluk


hayatndan uzaklatrmadadr.

14

yi bil ki, dnya malna ar dknlk, maddeye kar duyulan tama' seni
kr eder. Senden "yakn"i, yni tam inanc alr gtrr de, seni phelere drr.

Tama' yznden Hakk sana btl grnr. Tama' yznden sende yzlerce
krlkler meydana gelir.

Hakk yolunda yryen temiz insanlar gibi sen de tama'dan ka, kurtul da,
ayan hakikat derghnn eiinin bana bas!

O kapdan ieri girebilirsen, u dnya hayatnn ktlklerinden, iren


hallerinden kurtulursun, olgunlarsn da, dnyann gamndan da, neesinden de
darya ayak atm olursun.

O zaman senin gnl gzn, can gzn aydnlanr. Hakk', hakikati grr,
kfr karanlndan kurtulur, din ve mn nuru ile parlar.

Sen akln bana al da, vellerin tlerini canla bala dinle! Dinle de,
zntden, korkudan kurtul, mnev rahata kavu, eminlie eri!

Hrs ve tama'lar yznden fil yavrusunu yiyenlerin ve


"Yemeyin" diye t verenin dn dinlemeyenlerin hikyesi.

Belki iitmisindir; Hindistan'da bir rif, dostlarndan be on kiinin,


70 Uzun bir yolculuktan a, plak olarak geldiini grd.

Arifin merhameti ve sevgisi cotu, onlara hoa bir selam verdi. Onlara gl
gibi gld, ald.

Ve dedi ki: "Herhalde mideniz bombotur. Asnz, sizler alk kerbelasnda


bir ok zahmetlere, meakkatlere, skntlara dtnz.

Fakat ne olursa olsun dostlar; Allh akna olsun, sakn fil yavrusu yemeyiniz.

imdi gideceiniz bu tarafta bir fil yavrusu vardr. Benim dm candan,

gnlden dinleyin de, o fil yavrusuna dokunmayn.

75 Zaten gideceiniz blgede yolunuza fil yavrular kacaktr. Onlar avlamay gnlnz pek ister.

nk onlar ok krpedir, ok sevimlidir, ok semizdir. Fakat analar


pusuya yatm, onlar gzetmektedir.

Her ana gibi, ana fil de yavrusuna ok dkndr. Gereince yavrusunun


arkasna der, inleyerek, ah ederek yz fersah yol alr.

15

Onun hortumundan ateler kar, dumanlar tter. Bu sebeple onun


yavrusunu yemekten saknn."

138 Onlara t veren kii; "dm dinleyin de gnlnz ve cannz


mihnetlere, zorluklara dmesin." dedi.

"Otlar, yapraklar yeter bulun da, fil yavrularn avlamaya pek varmayn.
140 Ben vazifemi yaptm; t verme borcumu dedim. t dinlemenin

sonu ancak selamettir.

Ben sizi piman olmaktan kurtarmak iin eli olarak geldim ve aldm
haberleri size ulatrdm.

Sakn ki, tama' sizin yolunuzu kesmesin; azk hrs sizi kknzden skp
atmasn."

t veren kii bunlar syledikten sonra "Allh hayrlar versin!" diyerek


gitti ve o uzun yolda yolcular ktla dtler, fena halde acktlar.

Anszn, yolda yeni domu, semiz bir fil yavrusu grdler.

145 O fil yavrusunun stne azgn kurtlar gibi tler. Onu kestiler,
piirdiler; tamamyla yiyip ellerini ykadlar.

Yol arkadalarndan birisi, fil yavrusunun etinden yemedi. Onlara da


yememeleri iin t verdi. nk, yolda kendilerine t veren kiinin szleri onun
hatrnda idi.

O sz, adamn fil yavrusunu kebap edip yemesine engel oldu. Eski ve
tecrbeli bir akl, sana yeni bir taht balar.

Fil yavrusunu yiyenlerin hepsi uzanp yattlar, uykuya daldlar. O a adam


ise, sry bekleyen oban gibi uyankt.

O, birdenbire korkun bir filin geldiini grd. Fil, nce o uyumayan


bekiye doru kotu.

Onun azn defa koklad; azndan filin yavrusunun kokusu gelmiyordu.

Bir ka kere etrafnda dnd, dolat sonra gitti. Bylece o kocaman,


korkun fil, ona ziyan vermedi, onu incitmedi.

Sonra, uyuyanlarn hepsinin de ayr ayr azlarn koklad. Onlarn


azlarndan yavrusunun kokusu geliyordu.

nk onlar, filin yavrusunu kzartp yemilerdi. Fil de hemen onlar


paralad, ldrd.

16

Bylece bir bir hepsini ldrd. Onlardan rkmyor, korkmuyordu.

155 Yavrusunun intikamn almak iin onlarn her birini havaya kaldrp yere
vurdu, param para etti.

Ey halkn bana geip, kann ien zlim! Bu iten vazge de, halkn kan
seni savaa drmesin, senden intikam almasn.

Halkn mal, onlarn kan gibidir. Bunu iyi bil ki, mal beden kuvveti ile elde

edilir.

Fil yavrularnn analar kin gderler; bu yzdendir ki, fil, yavrusunu


yiyenlerden intikam alr. 1 1

" 69. beyitle balayan ve bu beyitle sona eren fil hikyesi ok mehurdur. Abdurrahman Cami ha
zretlerinin
Nefehat '1-ns adl kitabnda Ebu Abdullah Kalamis hazretlerinin hl tercemesinde (Lami' me
rhumun tercmesi, s. 161-162)
getii gibi Demr'nin Hayvanlarn Hayat adl kitabnda ve Avf'nin Cami 'u 1-Hikayat adl k
itabnda da bulunmaktadr. Hz.
Mevln Mesnevisine bu hikyeyi almakla, bundan baz mnlar, ibret alnacak neticeler karma
ktadr.

t dinlemenin gerektiini, yaplan ktlklerin, ilenen gnahlarn kokusunun kacan, y


ni belli olacan
haber vermektedir. Bu hikye mnasebeti ile Hz. Mevln'nn ifade buyurduu baz nkteli szle
r, hakkatlar 159. beyitten
sonra gelecek beyitlerde grlecektir. Bu hikyedeki fil analarndan maksat, veller ve nebile
rdir. Yavrular ise, onlarn mnevi
evld demek olan gerek mslmanlardr. Bu yzden o mslmanlara zulm etmek, hatt etlerini
yemek gibi saylan
gybetlerinde bulunmak, vellerin intikamna uramakla neticelenir.

Ey rvet yiyen kii! Sen, fil yavrusu yiyorsun. Sana dman olan fil
kkn kazr, seni mahveder.

160 Azndaki haram lokma kokusu, hileciyi rezil eder. nk fil, kendi
yavrusunun kokusunu bilir.

Yemen'deki ilh kokuyu Medine'de hisseden aziz Peygamberimiz, bendeki

btl kokuyu nasl olur da duymaz?

Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz, Yemen ile Medine aras gibi uzak bir
mesfeden rahmn nefesi duyar da, bizim azmzdaki onu bunu ekitirmeyi, onda
bunda kusur grmeyi ve sair ktlklerimizin, kt huylarmzn kokusunu duymaz
m?

Duyar, duyar ama bizden gizler; yzmze vurmaz. nk bizim


azmzdaki iyi kokular da, kt kokular da gklere ykselmektedir. 12

12 Bu beyitte Fatr Sresi'nin u melde olan 10. ayet-i kerimesine iaret vardr: "Gzel szl
er, Allh'm kabul
derghna ykselir. Allh, iyi amelleri mkafatlandrma makamna ykseltir, Yhut iyi amel; g
zel szleri, dular, zikirleri
ycelere gtrr." Allah' anmak, du etmek, Kur'n okumak gibi btn gzel szler, hadsler,
vellerin ilh szleri Allh'a
mnen ykselir, ibn-i Abbas hazretleri buyurmutur ki:

"Farzlar ed ederken, Allh' zikrederken, Allh' zikreden kimsenin ameli, onun zikirlerini
alr, Allh'a ykseltir."
Bu ayetten, szn ancak amel ile zikir deeri kazanaca, amelsiz szn, yni inandn yaam
ayann sznn zikir olmayaca
belirtilmitir.

17

Ey gfl! Sen uyuyorsun; fakat, yediin veya ilediin bir haramn kokuu,
u yeil renkli gkyzne ykselir durur.

165 Senin irkin, kt nefeslerinle birlikte o haram kokusu gklere ykselir.


Gkyznde o kokular kontrol etmekle vazifelendirilmi olan meleklere kadar
gider. 13

13 Neden dulanmz kabul edilmez? Baz rifler buyuruyorlar ki: Her bir huyun, her bir hareket
in, her bir amelin
kendine has mnev birer kokusu vardr. Bu kokulan baz melekler kontrolden geirirler, inand
n yaayan, iyi insan, tam
mslman olan kiinin dusn Hakk'n derghna ulatrrlarm. Aksine kt huylu insanlarn
niyzlarn geri evirirlermi.

Kt huylar, gnahlar yznden dularn yukarlara kmasna, Hakk'a ulamasna engel olurlarm
.

Yedi kat gn her birinde bu vazife ile vazifelendirilmi zel melekler bulunurmu. Bu vazife
li melekler, u yedi
kt huyun sahiplerinin dularnm ilh dergha ykselmesine mani olurmu:

Birinci kat gkte bulunan vazifeli melekler; du eden kii "hile" yapan, onu bunu kandran bir
kii ise, onun
istediklerinin kokusundan o kiinin hileci bir kii olduunu anlarlar, duy oraya sokmazlar,
geri evirirlermi. kinci kat
gktekiler; "riy" shibinin dusn; nc kat gkte bulunanlar, gnllerinde "kin ve nefret
" bulunan kiilerin dusn
yukarlara brakmazlarm. Drdnc kat gkte bulunan melekler de "kibir" shibinin, yni kend
ini beenen, bakalarnda
kusur, ayp arayan kiinin dusnn yukarlara kmasna engel olurlarm.

Beinci kat gkte bulunanlar; "hased"i, altnc kattakiler; "insafszl" (merhametsizlii),


yedinci kat gkte bulunan
melekler de gz doymayan, dnya malna kar ok "haris" olan kiinin dusnn ycelere ykse
lmesine engel olurlarm.

Kibir kokusu, hrs kokusu, tama' kokusu, ehvet kokusu, sz sylerken


soan kokusu gibi duyulur. 14

14 Daha nceki beyitlerin aklamasnda arzedildii gibi, bizim iyi ve kt, yaptmz her i
in kendine mahsus
mnev kokulan vardr, ibdetlerin, iyiliklerin kokular gl gibi, ebboy gibi kokarken, gnah
larn kokular soan ve sarmsak
kokular gibidir. Ama, insan zalm ve cehl olduu iin ne yaptklarnn farkndadr, ne de on
larn kokularn duyar. Ama
melekler ve rifler, o kokular duyarlar.

Az kokan kii "Ben, ne zaman soan yemiim? Ben soandan da,


sarmsaktan da titizlikle saknrm." diye yemin bile etse;

O yemin ederken pis kokan nefesi, onun aybn meydana karr ve yannda
oturanlarn burunlarna vurur.

Sonunda, o kt kokular yznden, ettii dular reddedilir ve gnln yanl

adm attn dili ortaya koyar.

18

170 yle dularn cevb; "Sesinizi kesin!" hitab olmutur. nk, her azgnn cezas red sopasdr. 15

15 Bu beyitte M'min Sresi'nin 108. ayetinden lafz iktibas vardr.

Eer szn eri, fakat anlam doru olursa, o eri sz, Allh'a makbldr. 16

nk Cenb- Hakk, bizim szlerimize deil, gnllerimize bakmaktadr.

Vellerin noksan ynlerini bulup sakn onlar hor grmeyin,


onlar ekitirmeyin!

Yavrum! Veller, Hakk'n ocuklar gibidir. Grnsnler grnmesinler,


burada olsunlar olmasnlar, Hakk'n onlardan haberi vardr. 17

17 Bu beyitlerde, u meldeki bir hadse iaret vardr: "Halkn hepsi Allh'n ailesidir. All
h'a en sevgili olan da,
ailesine en fazla faydal olandr." (Cami'u's-Sagr, c. I, s. 59) Gerekten de btn insanlar
, hangi dinde, hangi mezhepte, hangi
renkte olurlarsa olsunlar, hepsi de Allah'n verdii rzklarla beslenmektedir. Yalnz insanla
r deil btn canl varlklar,
denizlerde yzen balklar, havalarda uan kular, yeryznde, dalarda, ormanlarda dolaan bt
n yaratklar, Allah'n at
sofrada ltuf, ihsan sofrasnda karnlarn doyurmaktadrlar. Bu sebeple Allh, "Razzak- Alem
" (Btn Varlklarn Rzkn
Veren)dir. Adet her canlnn rzkn temin eden aile reisidir. Bu Allh ailesi iinde, Allh'
m en sevgilisi de aileye en fazla
yarar olandr. Bu yzdendir ki, azz Peygamberimiz Efendimiz bir baka hadslerinde; "insanl
arn en hayrls, insanlara hayrl
olandr." diye buyurmulardr. Ne mutlu o insana ki, mensup olduu bu muazzam insanlk ailesin
de byk iler yapar, byk

hizmetlerde bulunur, bu kubbede ho bir sada brakr da Allh'm sevgilisi olur. Peygamberler,
veller ve insanla yararl
hizmetlerde bulunan bilginler, Allh'm ok sevdii ocuklar gibidir. Bu ifade, sembolik bir m
n tamaktadr. Yoksa,
hristiyanlarn Hz. Is'ya "Allh'n oludur." demeleri gibi deildir. nk bizim dinimizde "A
llh domad ve dourmad."
inanc esastr.

80 Sakn onlarn hatalarn, noksanlarn bulup, onlar ekitirmeyesiniz.


Allh, onlarn tertemiz can iin sizden intikam alr.

Cenb- Hakk; "Veller, benim ocuklarm gibidir. Gariptirler, i ve gten


ayrlmlardr. Bu yzden benim terbiyeme, benim yetitirmeme muhtatrlar." diye
buyurmutur.

"Onlar imtihandadrlar, denenmek iin hor olmulardr. Yetim kalmlardr.


Fakat, iyzlerinde onlar benim dostumdur, nedimimdir.

Hepsi de benim tarafmdan korunmaktadrlar. nk, hepsi de benim


korumama arka vermilerdir. Sanki onlar, benim cz'lerimdir."

19

Bu aba giyenler benim vellerimdir; sakn ha sakn onlar incitmeyiniz.


Onlar yzbinlerce olsalar da, hakikatte bir kii gibidirler. nk; onlarn bedenleri
yzbinlercedir ama, hepsinde bir rh, ayn ilh emanet bulunmaktadr. 18

18 Hz. Mevln dier bir beytinde buyurur ki: "Mminler oktur, fakat imanlar birdir. Mminle
rin bedenleri say
oktur, fakat rhlar birdir. Bir yerden gelmilerdir." Vel; Allh' seven ve Allh tarafnda
n sevilen kmil insandr. Cenb-
Hakk iyi insanlarn velsi olduu gibi, onlar da Allh'n velleridir. Bir kuds hadste Cenb
- Hakk; "Kim benim bir dostumu
severse, beni sevmi olur. Kim bir dostumu incitirse, beni incitmi olur." diye buyurmutur. B
aka bir kuds hadste de: "Kim
bir dostuma hyanette bulunursa, benimle savaa girimitir." buyurulmaktadr.

85 Eer byle olmasayd, Ms (a.s.) bir denek ile Firavun'un altn stne

getirebilir miydi?

Eer byle olmasayd, Nh (a.s.) bir beddu ile douyu, baty nasl olurdu
da sulara boabilirdi?

Eer byle olmasayd, ihsan ve kerem shibi Lt Peygamber, bir dus ile
onlarn btn ehirlerini muradlarna erdirmeden yerlere batrabilir miydi?

Onlarn cennet gibi olan ehirleri Karasu Diclesi oldu; git de durumu gr!

Bahsedilen bu Karasu, am civarndadr; Kuds'e doru gidersen yolda


grrsn.

90* Hakk'a ibdet eden yzbinlerce peygamber ve vellerden dolay her


yzylda nice azaplar oldu.

Eer onlar syleyecek olursam, sz uzar gider. Yalnz dinleyenlerin


cierleri deil, dalar bile kan kesilir.

Dalar kan kesilir, sonra tekrar donar ve eski haline dner. Sen, yaratlm
her eyin bir anda yok olup tekrar varla dndklerini gremezsin. nk, krsn
ve hakikati grmekten uzak dmsn

Sen yle acaip bir krsn ki, keskin bakl ve uzaklar grr olduun halde,
devede ancak yk grebiliyorsun; yni, grne kaplmsn da, iyz, mny
mahede edemiyorsun. 19

19 nsan gaflettedir. Bakalarnn hatalarn kl krk yararcasma grr de, kendi hatalarna
kar krdr. Dnyaya
bal kii, kendi menfaatine ait her eyi ok iyi grr de, hakikati grmez; o mnevi bir krd
r.

nsann hrs dnyaya ait ileri, kendine yararl olacak her eyi, inceden
inceye, kldan kla grr. Fakat ay gibi maksatsz oynar durur. Yni, dnyaya ait bo

eylerle urar, Hakk'tan ve hakikatten uzak kalr.

20

95 Ey haris kii! Varln, benliini krp yok et de, yle sevin, oyna; oyna
da, bir an nce kapanmas iin ehvet yarasnn stndeki pamuu ek kar!

Hakk yolunun yolcular, raks, oynamay nefis sava meydannda kanlara


bulanarak yaparlar. Yni, onlar nefislerini yendikleri iin kendilerinden geerler de,
rhan oyun, gnl oyunu, ak oyunu oynarlar. Nefis zindannda kalan dnyalk
klar ise, nefislerinin hevsna uyarak, sadece kendilerini gstermek iin, bedenleri
ile oynarlar. Bu yzdendir ki sema', iyi kiilerin mnevi ve rhan oyunu, kt
kiilerin de srf ten-lerine, bedenlerine ait bir oyundan ibrettir.

Varlklarnn ellerinden yni, benliklerinden kurtulunca el rparlar; kendi


noksanlarndan, hatalarndan syrlnca mnevi bir nee duyarlar da oynamaya
balarlar. 20

20 mam Aliyy'r-Rz(M. 818)'nn u szn bu beytin aklanmas mnasebetiyle Firzanfer mer


hum alm:
"Cenb- Hakk'n dostlarna sunduu bir mnevi erbet vardr ki, onlar bu erbeti iince kendi
lerinden geerler, kendilerinden
geince coarlar, counca tertemiz olurlar, tertemiz olunca erir giderler, eridiler mi ihlasa
ererler, ihlasa erince ularlar, ulanca
dostlarna kavuurlar, kavuunca da sevgilileri ile aralarnda ayrlk kalmaz." Bu hl; "fena
fllah" (=Allh'ta manen yok olma)
halidir, "beka billah" mertebesine ulamktr.

Onlarn mutripleri, yni algclar, gnllerinden def alarlar. Denizler bile


onlarn cokunluunu grp dalgalanr, kprr, coar.

Ey gfil! Sen grmyorsun ama, Hakk klarnn cokunluu yznden


dallar stndeki yapraklar bile el rpmakta, oynamaktadr.

100 Sen yapraklarn el rptn gremezsin. Onlarn kardklar nee


seslerini, zikirlerini, tebihlerini duyamazsn; bunlar duymak iin can kula, gnl
kula gerek, ba kula deil!

Akln bana al da, ba kulan yalana, faydasz szlere tka; tka da "can
ehrini" aydnlanm olarak gr!

Hz. Muhammed(a.s.)'n mbrek kula, dnyadaki btn seslerin, szlerin


srrn, iyzn duyduu iin Cenb- Hakk Kur 'n 'da o esiz varla; "Kulan ta
kendisi" diye buyurmutu. 21

21 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki 61. ayetine iaret var: "lerinden bazlar da Pey
gamber'e eziyet
ediyorlar. 'O her syleneni dinleyen bir kulaktr.' diyorlar. De ki:

'(O) sizin iin bir hayr kuladr. Allh'a inanr, mminlere inanr. Sizden hakkaten inanan
lar iin de (O) bir
rahmettir. Allh'n Resl'n incitenlere ac bir azap vardr.' "

O aziz Peygamber; batan baa kulaktr, gzdr. O mbrek yznden


yenileiriz, genleiriz. O bizim st annemizdir. Biz de onun st emer ocuklaryz.

21

Her an canndan bir miktar yoklua gitmekte ve


mrn tkenmektedir.

Ey gfil insan! Fil yavrusunu kebap edip yiyen kiiler gibi sen de Allh'n
kullarnn etlerini yiyor, yni onlar ekitiriyorsun. Onlarn bulunmadklar yerlerde
ktlklerini sylyor, gnaha giriyorsun. 22

22 Ebu Hreyre hazretlerinden rivayet edilmitir ki: "Bir gn Peygamberimiz Efendimiz;

'Gybet nedir, biliyor musunuz?' diye sordu. 'Allh Resul daha iyi bilir.' dediler. Peygamber
imiz; 'Din kardeini,

onun houna gitmeyecek ekilde yadetmesidir. ' diye buyurdu. 'Eer sylediin din kardeinde m
evcut ise?' denildi.
Peygamberimiz buyurdu ki: 'Senin sylediin onda mevcut ise gybet etmi olursun; mevcut deil
ise iftira etmi olursun.'"
Kur 'n-t Kerm 'de. Hucurat Suresi'nin 12. ayetinin meali yledir:

"Ey mslmanlar! Baznz baznz gybet etmesin. Sizden biri lm kardeinin etini yemekten
holanr m?
Halbuki, onu yemekten irenirsiniz." diye buyumlmutur.

Aklnz banza aln; sizin aznz koklayan Allh'tr. Temiz olandan,


doru olandan baka o muayeneden kim cann kurtarabilir?

Yazklar olsun o kiiye ki, mezarda onun azn koklayacak olan ya


Mnker'dir veya Nekir! 23

23 Mnker, Nekir: lye kabirde Rabbi'nden, peygamberinden, dininden, imanndan sual soracak o
lan meleklerdir.
Onlarn az koklamas, lnn mn ve itikadn, yapt ileri, iledii gnahlar tefti et
mesidir. Kabirde sual haktr ve herkes
iin olacaktr. Bundan kurtulu yoktur. Fakat kabir neresidir? Kabire girmeyen ller de bulun
ur. Mesela denizde boulan bir
kimsenin cesedini balklar yer. Savata len bir asker glle Yhut bomba ile para para olur.
phesiz bunlarn kabri ruhlarnn
ilk ulatktan makamdr ki, sual orada olacaktr.

110 O byk meleklerden ne az kokusunu, yni dnyada edilmi gybet


kokusunu gizlemeye imkn vardr, ne de bir ila bulup az ho bir hale getirmeye,
yni pis kokan azn kokusunu gidermeye zaman vardr.

Orada gnahkarn gizlenmek iin hile yapmas ve akln fikrin de hile yoluna
sapmas mmkn deildir.

Meleklerin topuzu onu bunu ekitirenlerin balarna ve arkalarna kadar


iner ve yara aar.

Her ne kadar sen Azrail'in grzn, sopasn gremiyorsan da, onun


korkutan, titreten tesirine bak!

Bazen Azrail'in grz, madd olarak da grnr, fakat onu ancak can
vermekte olan hastalar grr.

115 Can ekimekte olan hasta; "Ey dostlar!" der. "Bamn stndeki bu
kl nedir?"

22

Hastann yanndakiler; "Biz bir ey grmyoruz. Senin grdn hayal


olmal." derler. Aslnda hayal deildir, gme zamandr.

Nasl hayal olur ki? u ba aa dnm gk kubbe bile onun korkusundan


madd varlk olmaktan km da, bir hayal gibi olmutur.

O mnev grzler, kllar, can vermekte olan hastann gzne grnr


olurlar da, korkudan hastann ba aa eilir.

Hasta bu grzlerin, kllarn kendisine ekildiini grr, fakat dmannn


da, dostunun da gz o eyleri grmez.

120 O hastadan dnya hrs gitmi, gzlerinin grmesi keskinlemitir. O


gzler, lm korkusundan alayp kanl yalar dkmesi gereken bir anda
aydnlanmtr. 24

24 Bu beyitte Kaf Suresi'nin u meldeki 22. ayetine iaret var: "Allh ona; 'Andolsun ki sen,
bundan gaflet iinde
idin. Biz, senin gznden perdeni atk da bugn artk gzn keskindir.' dedi."

nk o hastann salkl iken kendini stn grerek, hiddete kaplarak,


yni Nemrudluk ederek, alamayp da can vermek zre iken alamas, vakitsiz ten
horozun tmesine dnmtr.

Vakitsiz ten horozun ban kesmek gerek. nk o, halk vakitsiz ayaa


kaldrr.

Aslnda her an cannn bir cz' lm halindedir. Her an can verme


zamandr; her an canndan bir miktar yoklua gitmektedir ve mrn tkenmektedir. 25

25 eyh Sad hazretlerinin bir beytinin anlam udur: "Akp giden bir derenin kysna otur da
biraz dn: O suyun
hzla akp gittii gibi senin nrrnn de her an akp gittiini gzlerinle gr." Aslnda bizle
r, anamzdan doduumuz gnden
beri her gn bir para lyoruz, farknda olmadan her gn lme doru yol almaktayz. Hakk'n
say ile bize verdii nefesleri

harcyarak, son nefesi verdiimiz gn lmle buluacaz. lmn bizi nerede bulaca, nerede
bekledii de belli deil. Bu
sebeple aklmz bamza alalm da, biz onu her yerde, her zaman bekleyelim. "lmeden evvel o
lunuz." hadsinin srrna
erelim. Nefsan duygularmz, dnyev isteklerimizi ldrp, asl yaamann hayvanlarn yaad
gibi hayvani rhla deil,
bizde bulunanla, bize frlenle beraber yaayalm. Bir an iin olsun, ondan ayrlmayalm. All
ah'a olan imanmz kaybedersek,
daima O'nun huzurunda bulunduumuza inanmazsak, O'ndan ayr yaadmz sanrsak, ite o zama
n hayatn bizim iin bir
lm olduunu bilelim. kbl hazretleri bir beyitinde; "Allah' inkar eden imamn nazarnda k
firdir. Kendinde bulunan inkar
eden benim nazarmda kfirin de kfiridir." demitir. Hafz- raz de demitir ki: "Bir an i
in olsun, kendinde bulunandan gfl
olan, o an kfir olmutur, fakat onun kfirlii gizlidir."

Senin mrn, bir altn torbaya benzer. Gece ile gndz de altnlar sayan iki

kiidir.

23

125 O iki kii mr torbandaki altnlar bilmeden, anlamadan sayar


dururlar ve yoklua atarlar. Sonunda mr torbas boalr. Hayatn anlam ve nru
kalmaz.

Eer sen, bir dadan durmadan bir eyler alsan da, yerine bir ey koymasan,

o koca da zamanla oyulur, eksilir, tkenir.

Fakat, dnya ilerine de byle sarlma; din ilerinden baka bir ile o kadar
ok urama!

nk, sonunda dnya ii bitmeden brakp gideceksin. Dnyadaki ilerin


yarm ve ekmein de pimemi olarak kalacaktr.

130 Mezar yapmak; ne taladr, ne tahta ile, ne de kee iledir.

Lekesiz bir gnlde, kendi i temizlik leminde, kendine bir mezar kaznan
ve Allh'n benlii, byk varl nnde kendi benliini, kk varln defnetmen,
yok etmen gerekir. 26

26 Hz. Mevln bu beyitlerde; "Mezar yapmak tala, tahta ile deildir. Ssl, kubbeli gsteri
iin yaplan mezarlar
mezar deildir. Asl mezar, kendi benliini, Hakk'n benliine defnetmektir. Mevln Dvan- K
ebri'nde;

"Gnl de, can da, senin aknn ehitleridir. Onlar, beden kabrinde yatmaktadrlar. Bu ehitl
erin mezarlarna gel de,
onlar ziyaret et!" diye buyurmaktadr. Bundan kan mn udur ki: "Ey Hakk yolcusu! Madd va
rln, fn olan benliini
terket de, Allh'n sana ihsan ettii gerek varln bul!"

Allh yolunda toprak olarak onun gamna gmlmeden, aknn Mecnn'u,


gzelliinin meftunu olman gerektir ki, nefsin O'nun mnevi nefesinden feyz alsn,
yardmlar grsn.

Mezarn stne trbe yapmak, kubbe kurmak, yksek duvar rmek mn


sahiplerince makbl bir ey deildir.

Diri iken atlaslara brnm, ipekliler giymi kiiye bir bak; giydii atlas,
ipek onun aklnn elini tutuyor mu? Onun idrakine, anlayna yardm ediyor mu?

135 Giydii deerli, ssl elbiselerle gurura kapld iin onun can Mnker
ve Nekir'in azabna uram, gaml gnlnde ise gam akrebi yer tutmutur.

Onun dardan grn ssl psl, fakat gnl huzrsuzdur, dncelere


dalmtr, inlemektedir.

Eski psk hrkaya brnm birisini grrsn; o hrka iinde tatl


dncelere dalm, eker gibi szler sylemede..

24

Dostlarn yanllar, yabanclarn dorusundan daha

iyidir.

Peygamber Efendimiz 'in sdk dostu olan Bilal, ezan okurken "hayye"
kelimesini Habeli olduu iin Araplar gibi syleyemez, "heyye" diye okurdu.

Bazlar Peygamberimiz 'e; "Ey Peygamber! islam binas yeni kurulurken


byle bir hatal syleyi doru deildir." dediler.

"Ey Allh'n nebsi! Bilal'den daha dzgn szl bir mezzin bul!

175 Dinin daha banda, dn dzen daha yeni kurulurken ezandaki bu


ary yanl okumak ayptr." dediler.

Peygamber Efendimiz 'in fkesi cotu da, gizli kalan lutuflarndan bir iki
remiz syledi.

Dedi ki: "Ey mnasebetsizler! Allh'n yannda Bilal'in 'he'si, yzlerce


'hayye'den ve byle dedikodudan daha iyidir.

i ok kartrmayn da, srlarnz amayaym; evvelinizi ve ahirinizi

sylemeyeyim."

Eer sen iyi du etmesini bilmiyorsan, eer senin duda tesirli nefesin
yoksa, git de z sz doru kardelerden du iste!

Cenb- Hakk'n Msa(a.s.)'a;


"Bana gnah etmediin bir azla du et!" diye
buyurmas

80 Cenb- Hakk; "Ey Ms! Bana gnah etmediin, kt sz sylemediin


bir azla du et, sn!" buyurdu.

Hz. Ms; "Benim yle azm yok." dedi. Hakk da buyurdu ki: "yle ise,
bize bakalarnn az ile du et!

Sen, bana baka birisinin az ile yni, bakasnn azndan "Allh'm!"


diye yalvar, du et! nk sen, bakasnn az ile gnah etmediin iin o az
temizdir, gnahszdr.

yle hareket et ki, bakalarnn az gece gndz sana du etsin.

Sen, baka birinin az ile kt sz sylemediin, gnaha girmediin iin o


baka birinin zr dileyen ve du eden az yok mu, ite o az senin iin gnah
etmediin bir azdr." 27

27 Peygamber Efendimiz; "Gnah ilemediiniz dillerle du ediniz!" diye buyurmutur. Ashab; "B
ize byle diller
ltfet, ey Allh'n Resul!" demiler. Peygamberimiz de buyurmu ki: "Baznz baznza du ets
in. nk sen, onun dili ile
kt sz sylemedin; o da senin dilin ile gnaha girmedi." buyurmutur. Kiinin yannda bulunm
ayan mmin kardeine du
etmesi, Allh'n makbl olur, baucunda bu ie memur edilmi melek o kardeine du ettike; "
Amn!" der. "Sana da du
ettiin gibi olsun!" ve "Kardein kardee gyabnda dus, reddedilmez.!" ve "iki du vardr k
i, reddedilmez; o du edenlerle

Allah arasnda bir perde yoktur: Biri, zulm gren kiinin dus, br de mminin mmin karde
ine gyabnda ettii du."
hadsleri bu beyitlerin anlalmasna yardmc olurlar

25

185 Yhut da kendi azn gnahtan, kt szlerden art, temizle; ruhunu


gnah yknden kurtar, evik hale getir.

Allh' zikretmek, tertemiz bir haldir. O tertemiz hl gelince, temizlik


eriince; pis hl, pislik ykn toplar, dengini balar, dar kar gider.

Ztlar ztlardan kaar. Nasl ki gne dounca gece dayanamaz, kaar gider!

Allh'n tertemiz ad, aza gelince, yni zikir balaynca, ne pislik kalr, ne
de gam ve keder.

Du eden kiinin "Allh" demesinin Hakk'n


"Lebbeyk" demesi ile ayn olduunun aklanmas

Birisi, bir gece Cenb- Hakk' zikrederek dilini, dudan mnen tatllatrmak iin; "Allh, Allh!" diyordu.

190 eytan ona dedi ki: "Senin 'Allh, Allh!' deyiine karlk; 'Lebbeyk!'
(=Ne istiyorsun kulum?) sesi nerede? Ey bu sz ok syleyen kii! Ne vakte kadar
byle syleneceksin?

Cenb- Hakk'tan sana bir cevap gelmiyor, sen bu sklmaz, bu utanmaz


yznle daha ne zamn kadar "Allh" deyip duracaksn?"

Adamn neesi kat, gnl krld. Zikri brakp ban yasta koydu ve
uyudu. Ryasnda yemyeil, ayrlk imenlik bir yerde Hz. Hzr' grd.

26

Hzr (a. s.) o akna dedi ki: "Ne diye zikirden geri kaldn? Allh'n ismini
anmaktan ne diye piman oldun?"

Adam; "Ettiim zikir karlnda bana bir 'Lebbeyk' (=Buyur kulum!) diye
bir cevap gelmiyor." dedi. "Allh'n kapsndan kovulacam diye korkup
durmadaym."

195 Hzr dedi ki: "Senin 'Allh' deyiin, bizim 'Buyur!' dememizdir. Senin
o yalvarn, yanp yaklman da, bizim habercimizdir. nk zikretmek arzusunu
sana biz verdik.

Senin; 'im ok, zamanm yok, ok da yorgunum!' demen, hilelere


bavurman, 'Allh' gerei gibi zikredemiyorum.' diye dnmen, reler araman,
bizim seni kendimize ekmemizden, ayandaki dnya sevgisi ban
zmemizdendir.

Senin korkun, akn, bizim lutfumuzun kemendidir. Senin her 'Y Rabb!'
deyiin altnda 'Lebbeyk' (=Buyur) deyiler vardr.

Hakk bilgisinden haberi olmayan kiinin can, bu dudan uzaktr. nk


onun, 'Y Rabb! ' demesine izin yoktur; ona zikir zevki verilmemitir.

"Bir zarara, bir skntya urad vakit, inleyip de Allh'a yalvarmamas


iin, onun azna da, gnlne de mnevi kilitler vurulmutur."

200 Cenb- Hakk, Firavun'a yzlerce mlk, mal verdi de; o, ululuk, byklk dvsna kalkt ve halka; "Ben sizin rabbinizim!" demeye balad.

O kt yaratll, mayas bozuk Firavun'un, Allh'a yalvarmasn, szlanmasn diye, btn mrnde bir defa olsun ba armad.

Allh, Firavun'a u dnyann btn mlkn, saltanatn verdi de, ona dert,

ar, sz, gam, keder vermedi.

unu iyi bil ki, sana Allh' hatrlatan, seni inciten, gizlice Allh'a yalvartan
dert; dnya mlknden, saltanatndan daha iyidir. 28

28 Bir hads-i erif meli yledir: "Allh bir kulunu severse, onu belaya uratr. O kul, o b
elaya sabrederse, Cenb-
Hakk da onu seilmi kullanndan eder."

Dertsiz yaplan du; souktur, bir ie yaramaz. Fakat dertli iken, ac


ekerken edilen du; gnlden kopar gelir. 29

29 Sapasalam bir adamn dus ile dertli bir kimsenin inleyerek yalvar arasnda ok fark v
ardr. Dertsiz adam
uslne gre ellerini kaldrr, bir ka kelime mrldanr, kalkar gider. Fakat bir hasta; trl
izdrap iinde kvranr, ald ilalar
tesir gstermez, doktorlarn ve ilalarn tedavisinden midini keser. Olanca midini Allh'a h
asreder. Bylece btn kalbi ile;
"Aman Allhm!" diye canndan yalvarr. Elbette bu du, baka trl bir dudr.

205 O dudak altndan sesi karman, o gizli niyzn, o geldiin ve gidecein


ezel lemi, ruh lemini dnmen yok mu?

te sammi, saf ve hznl bir sesle; "Ey feryadma erien Allhm, ey tek
yardmcm olan Allhm!" demen gerek dudr.

27

Kinatta her ey O'nun sevgisinin esiri olduu iin kpein szlanmas bile
Hakk'n cezbesi, yni O'nun ekii iledir. nk herhangi bir eye rabet edenin,
ona ynelenin karsnda bir yol vurucu, bir engel vardr. Yni, kpein vazifesi evi
korumak, sry beklemektir. Kpee bu vazifeleri engel olmasayd, kpekler de
Hakk'n cezbesi ile dalara derler, birer Mecnn- ilh olurlard.

Ashab- Kehfn kpei gibi ki, o cezbe syesinde le yemekten kurtuldu da,

pdihlar pdiahnm sofras bana oturdu.

O kpek, Ashab- Kehfin dostluunu setii, onlarla beraber bulunmann


zevkine vard iin, maarann kaps nnde kymete kadar anaksz mleksiz,
rahmet suyunu iip merhamet yemeini yer durur.

210 Kpek postuna brnm, yni grnte hor ve hakir, ad san


olmayan nice kiiler vardr ki, perde arkasnda, Ashab- Kehfin kpeine verilen
sevgi kadehinden ier dururlar.

Olum, o kadehi elde etmek iin can ver! Nefisle savaa girimeden, bana
gelen belalara sabretmeden hi stnlk elde edilebilir mi?

Bu sevgi kadehinden imek iin sabretmek, skntlar ekmek, pek dayanlmaz bir mihnet ve meakkat de saylmaz. Sen de sabret ve skntlara katlan ki,
sabr; ferah ve neenin anahtardr.

Dnya pususundan, yni bedene ait arzu ve isteklerden sabretmeden, aclara


katlanmadan, ihtiyatla hareket etmeden hi kimse kurtulamad. nk sabr, ihtiyatn
eli aya gibidir.

Sen ihtiyatl davran da, bu nefsan istekler otundan yeme! nk bu ot


zehirlidir, ihtiyatla hareket etmek, peygamberlerin nuru, peygamberlerin gc ve
kuvvetidir.

Nefsin isteklerine uyan kii saman p gibidir. O, her


arzu rzgrnn nne der, savrulur.

215 Nefsin isteklerine uyan kii, saman p gibidir. O, her arzu rzgrnn
nne der, savrulur durur. Sebatl, ihtiyatl kii ise daa benzer. Bir da hi esen
rzgra deer verir mi?

Her tarafta gulyabaniler, yni sahte eyhler var. Onlar seni arp

durmadalar ve sana; "Karde; yol mu aryorsun? Yol ite burada, buraya gel!" diye
seslenmedeler. 30

30 Gulyabani: llerde yalnz bana giden kimsenin karsna kp onun yolunu vuran cin, Yh
ut eytanm. Byle
bir yaratn olmadna dair bir hads-i erif vardr.

"Yolcularn grdkleri, kendi vehimlerinin ahs halinde karsna kmasdr." Hz. Mevln bu
rada gulyabani ile
mnevi yol gsterme iddiasyla onun bunun yolunu vuran eyh ve mrid taslaklarn anlatmak is
tiyor.

28

Onlarn her biri; "Ben, bir yol gsterici ve klavuzum. Gel, bu ok tehlikeli
ve ince yolda ben sana arkada olaym." der.

Aslnda, seni aran o sahte eyh ne klavuzdur, ne de Hakk yolunu,


hakikat yolunu bilir. Ey Ysuf! O kurt huylunun yann a ok gitme, az git!

Bu dnya saraynn yal, ball tuzaklarna dmemek, grne aldanmamak ihtiyattr.

220 nk bu fni dnyann ne tad vardr, ne de tuzu. Dnya nimetleri ile,


geici gzellikleri ile bizi aldatr, sihir okur, kulaa fler.

"Ey nr gibi apaydn kii! Gel, bize misafir ol. Ev senindir, sen de
benimsin." der.

Aklllk, tedbir ve ihtiyat ona derler ki; "Midem rahatszdr; dnya


nimetlerinden daha fazla bir ey yiyemem, kendim de hastaym. u mezar gibi olan
dnya beni hasta etti." diyebilesin.

Yhut da; "Benim bam aryor; sen bu ary geirmeye bak. Halbuki
isteklerinle beni daha ok rahatsz ediyorsun. Ba arm artryorsun." ya da;

"Daymn olu beni ard. Ben oraya gidiyorum." diye dnyay aldatasn, bandan
savasn.

nk, bu dnya sana tatl bir erbet verecek olsa, ona zehir kartrr, yle
verir. Bu yzdendir ki, bedeninde yaralar alr.

225 Sana, elli yhut altm altn verse bile, ey balk gibi gfil olan kii; o
verdii altnlar ettir. Seni avlamak iin, onlar oltasna takar da sana yle uztr.

Dnya sana bir ey verecek olsa, onu yalandan verir. Hilecinin sz, ii
rm ceviz gibidir.

O rm cevizlerin takrts, yni dnya nimetleri, dnyann sana olan


vaatleri, senin akln eler. nk, yzbinlerce akl onun iin bir akl bile deildir,
yni dnya yzbin akl bile bir yola sokar.

Senin gerek dostun, senin hurcun ve kesen gibidir. Eer sen Rmin isen,
Vise'den bakasn arama! 31

31 Vise ve Ramin: ran Seluklular airlerinden Fahreddin Esad tarafndan yazlm bir ak hi
kyesidir. Ramin adl
bir delikanlnn Vise adl bir kza k oluunu anlatan ve sekizbin beyitten meydana gelen bu
eserin hicri V. yzylda yazld
syleniyor. Mevln'dan ikiyz sene nce yazlan bu hikye, ark edebiyatnda "Leyl ve Mecnn
" gibi mehur bir ak
hikyesidir.

29

Senin ztn yni zn, senin kendin, senin Vise'n ve sevgilindir. Senin
dnda olanlarn hepsi de sana fettir, ba belasdr.

230 Tedbir ve ihtiyat ona derler ki: Dnya nimetleri, dnyaya ait zevkler,
istekler hararetle seni dvet ettikleri zaman; "Bunlar beni seviyor, bunlar bana
hayran, hepsi de benim yzmden sarho, hepsi de beni zlyor." demeyesin.

Onlarn seni dnya ziyfetine dvetlerini, kulara alnan slk bil! Avc

pusuda gizlenmitir de, ku gibi ter durur.

Kurnaz avc; "Bu sesi, bu t bu yapyor." diye lm bir kuu nne


koymutur.

Kular, onu kendi cinslerinden sanp etrafna toplanrlar. Avc ise, onlar
yakalar ve derilerini yzer.

Ancak Allh hangi kua tedbir ve ihtiyat duygusunu vermise, o ku, o


yeme, o tuzaa aldanmaz.

235 htiyatszlk, tedbirsizlik gerekten de pimanlk verir. 32

32 Bu beyitlerde geen kular avlayan avc, mridlik ve eyhlik iddia eden, tasavvuf kitapla
rndan derledii baz
szleri ezberleyerek halka irfn szleri syleyip onlar avlamak isteyen ikiyzl, sahte eyhl
erdir. Onlarn szlerine kanmak ve
kendilerini Allh'n vellerinden sanmak, sonunda pimanlk getirir.

Hurc ve kese: Hakk yolu yolcusunun mnevi kalbinin sembol olup, onun iine konacak mnevi az
k ile salk Hakk
yolunda ilerleyebilecektir.

Tedbirsiz ehirli ile kurnaz kylnn hikyesi.

Ey karde! Gemi zamanlarda bir ehirli ile bir kyl tanmlard.

Kyl ehre gelince, o tant ehirlinin sokana adr kurar, ondan hi


ayrlmazd.

ki ay o ehirlinin misafiri olur, onun dkkannda, sofrasnda otururdu.

Kylnn neye ihtiyac varsa, ehirli bedv olarak onu yerine getirirdi.

240 Kyl, bir gn yzn ehirliye evirdi de "Ey efendim!" dedi. "Sen hi

kye gelmez misin? Seyre seyrana kmaz msn?

Allh akna, btn ocuklarn getir. imdi tam gl mevsimi; ilkbahar.

30

Yhut yazn, meyve zaman gel ki, sana ikramlarda bulunaym, hizmet
edeyim.

Soyunu sopunu, oluunu ocuunu getir de, kymzde drt ay kal!

Bahar mevsiminde ky pek ho olur; ayr imen kesilir; gnller alan,


gzler okayan lleler alr salr."

245 ehirli onun bu srarl dvetinden kurtulmak iin; "Geleceim." diye sz


verdi. Bu szn stnden sekiz yl geti.

Kyl her sene ehre gelip onda misafir olduu zaman "Ne zaman
geleceksin? Nerede ise k geldi att?" derdi.

ehirli de "Bu yl bize filan yerden misafirler geldi." diye bahaneler


bulurdu.

"Gelecek sene mhim ilerden yakam kurtarrsam, sizin tarafa koup


gelmek istiyorum." derdi.

Kyl; "oluum ocuum, senin oluunu ocuunu bekliyor, ey kerem


shibi!" diye karlk verirdi.

250 Kyl; her yl leylek gibi gelir, ehirlinin damna konard.

Ev shibi ehirli, her sene altnndan ve malndan misafiri iin harcar ve


onun stne sanki kol kanat gererdi.

Nihayet son defada o cmertlik pehlivan ehirli, tam ay kylnn nne


sabah akam sofra kurdu, yedirdi, iirdi.

Kyl, grd ikramlardan utand iin ehirliye; "Ne zaman sznde


duracaksn? Hani bana gelecek, misafirim olacakm? Hep beni aldatyorsun." dedi.

ehirli de; "Canm da, bedenim de sana gelmek, seninle bulumak istiyor,
istiyor ama, her ey ilh takdire bal. O bizi eviriyor eviriyor; benim elimde bir
ey yok ki!" dedi.

255 "nsan yelkenli gemiye benzer. Rzgr estiren Allh; gemiyi ne zaman,
ne tarafa srecek bilinmez ki!"

Kyl yine ehirliye yeminler ederek; "Ey kerem shibi! ocuklarn al gel
de, ikram gr!" diyerek,

Onun elini tuttu da; "Allh iin olsun, Allh iin olsun, Allh iin olsun,
gayret et de abuk gel!" diye kere yemin etti.

Aradan on yl geti. Her yl kyl bu eit yalvarlarla, tatl vaatlerde


bulundu.

31

ehirlinin ocuklar dediler ki: "Baba! Ay da yolculuk eder; bulut da, glge
de yolculuk eder.

260 Kylye bir ok hakkn geti. Onun iin nice zahmetlere katlandn,
masraflara girdin, sknt ektin.

O istiyor ki, sen de ona misafir olasn. Bylece o da, haklarnn bir ksmn

desin.

Bize; '"Babanz kandrn da kye getirin.' diye gizlice ricada bulundu."

dediler.

ehirli dedi ki: "Dediiniz dorudur fakat, 'iyilik ettiin kiinin errinden
sakn!' denilmitir.

Ben, dostluumuz bozulur diye korkuyorum. nk dostluk, son nefesin


tohumudur. Yni hiret gn iindir, Allh rzs iindir."

414 Kyl yle yaltakland, yle yalvard yakard ki, ehirlinin karar
elinden gitti, akna dnd.

415 Kylnn st ste haber gnderii ve kye dvet edii yznden, ehirli
gaflete dt; onun su gibi saf olan tedbiri buland.

Bir taraftan ehirlinin ocuklar nee ile; "Baba; kye gidersek biz orada
gezer oynarz." deyip durmada idiler.

439 htiyatl ve tedbirli olan ehirli; ok zrler diledi, eytan kylye ok


bahaneler syledi.

440 "imdi," dedi. "nemli ilerim var. Eer kye gelirsem, ilerim alt st

olur.

Pdih bana mhim ve nzik bir i buyurdu. Geceleri bile uyumuyor,


benim bu ii baarmam bekliyor.

Ben pdihn buyruundan dar kamam, pdiha kar yz kara


olamam.

Her sabah, her akam pdihn zel bir avuu geliyor, benden o ii bitirip

bitirmediimi soruyor.

Rev grr msn ki, kye geleyim de sultanm verdii ii bitiremediim


iin bana yzn assn, kalarn atsn, kzsn?..

445 Ondan sonra onun fkesine nasl dayanabilirim? Onun gz nnden


kaybolmak iin, kendimi diri diri topraa m gmeyim?"

O, bu eit yzlerce bahaneler uydurdu, syledi fakat, hileler Allh' n


takdirine uygun dmedi.

32

466 Allh' n kazs, takdiri gzleri perdelerse, chil bir kyl, bilgili bir
ehirliyi mat eder.

Bu yzdendir ki, binlerce tedbiri olduu ve ok ihtiyatl hareket ettii halde


ehirli, kylye mat oldu ve kye olan o yolculuunda beklenmedik fetlere urad.

ehirli kendi dayanma gcne pek gveniyordu. Geri tedbir ve sebat bir
da gibi ise de, ilh takdirin, kazann yardm seli, o koca da srkledi, gtrd.

497 ehirli ie balad. Kye gitmek iin hazrland, istek kuu, ky tarafna
doru umaya balad.

ehirlinin hanm ve ocuklar yol hazrlklar yapmlar, gtrlmesi


gereken eyy azm kzne yklemilerdi. 33

33 Eskiden Anadolu'nun baz taraflarnda bilhassa dou blgelerinde eyy kze ykledikleri
ve onlar at ve eek
gibi kullandklar olurmu.

ocuklar sevinerek, koa koa kye gidiyorlar; "Kyde yemi yiyeceiz,


mjde!" diyorlard.

500 Bizim maksadmz, dileimiz ho bir ayrlk imenlik, yeil bir kydr.

Biz ehir hayatndan usandk, bktk. Orada kerem shibi, gnller alan yerde
dostumuz var.

O kerem shibi dost, binlerce zlemle bizi ard. Her halde bizim iin o
yeil kyde ikram aalar, ba fidanlar dikilmitir.

Biz; uzun sren k mevsiminin zahiresini, azn dostumuzdan alr, ehire


getiririz.

Belki de, cmert dostumuz ban bahesini de bize balar ve kendi


cannda bize yer verir.

Dostlar abuk olun da u kyden yararlanalm!" diyorlard. Fakat, ilerinden


akl onlara; "Pek sevinmeyin, ferahlanmayn!" diyordu.

532 ehirli ve ocuklar hazrlklarn bitirdiler, katrlara binip kye doru


srdler.

Sevinerek hayvanlarn sryorlar; "Gezin, yolculuk edin de, ganimetler


bulun!" diyorlard.

33

536 ehirli ile ocuklarnn gndzn gneten yzleri yand, geceleyin de


ay ile yol bulmay rendiler.

O zahmetli kt yol, onlara gzel grnd. Kye gitmenin sevinci ile yol
cennete dnmt.

562 ehirli ve ocuklar aldandlar, kn iinde altn var sanmlard da,


kye doru koup duruyorlard.

Gle oynaya, o kylnn hile dolabna doru ark vurarak kouyorlard.

Kye doru uan bir ku grseler, sabrszlktan elbiselerini yrtyorlard.


565 Kyden ve kylnn yanndan gelen kimi grdlerse, onun yzn

gzn pyorlard.

Ve ona; "Sen, bizim dostumuzun yzn grmsndr. Bu sebeple sen,


bizim canmzn cansn; sen, bizim gzmzsn." diyorlard.

586 Sz ksa kesiyorum. Ky grnd. Grnd ama, o kylnn ky


deildi. ehirli baka bir yola sapt.

Bir ay kadar kyden kye kotular. nk gidecekleri kyn yolunu iyi


bilmiyorlard.

596 ehirli ve oluk ocuu da, o yolda eziyetler ektiler, yorgunluklara


katlandlar. Karada yaayan kuun, suda eziyet ektii gibi skntlar ektiler.

Artk onlar kye de, kylye de doymulard. Hatt, usta olmadan eker
yapmaya da karnlar toktu.

Bir ay sonra kendileri a, hayvanlar yemsiz, otsuz olarak kye ulatlar.

Kylye bak ki, niyeti bozuk olduundan dvetli misafirlerine neler yapt?
600 Baa, baheye girip de bir ey yemesinler diye, gndzn

misafirlerinden yzn gizledi, onlara grnmedi.

605 Misafirler, kylnn evini sorup buldular, yaknlar gibi kapya


koutular.

Evdekiler kapy amadlar. ehirli, bu kabalktan, bu kt davrantan ok


zld, deli gibi oldu.

Fakat kzmann, sert davranmann sras deildi. Kuyuya dnce sert

davranmann ne faydas olur?

Gecenin ayaznda, gndzn gnein yakc harareti altnda tam be gn,


be gece kapnn nnde kaldlar.

Orada kalmalar gafletten ve eeklikten deildi. Belki resizlikten, alk ve


susuzluk yzndendi.

34

611 ehirli, kyly grdke selam veriyor; "Ben filanm, adm da u!"
diyordu.

Kyl; "Olabilir!" diyordu. "Yni belki doru sylyorsun ama, sen kimsin,
kirli bir kimse misin, temiz bir adam msn; ben ne bileyim?"

ehirli; "u an kymete benzedi. Karde kardeten kayor." dedi.

Kylye anlatyor, diyordu ki: "Ben o kiiyim ki, sen benim soframda tka
basa yemekler yedin.

615 Filan gn sana filan eyi satn almtm. ki kiiyi aan her gizli ey
etrafa yaylr.

Aylarca bana misafir olmaz m idin? Saysz ihsanlarma, keremlerime nil


olmaz m idin?

Bizim dostluumuzun srrn halk iitmi ve renmitir. Boaz nimet


yiyince, yzn utanmas, kzarmas gerekir."

Kyl ise; "Sama sapan ne sylenip duruyorsun?" diyordu. "Ben ne seni


tanyorum, ne adn biliyorum, ne de yerini."

Beinci gece havada bulutlar topland ve bardaktan boanrcasna yamur


yamaya balad. Gk bile bu yaa at, kald.

O yamurun tesiri ile bak kemie dayannca ehirli; "Ev shibini arn!"
diye kapnn halkasn vurmaya balad.

620 Kyl yzlerce srardan sonra kapya geldi ve; "Ey babann can, ne var?
Ne istersin?" diye sordu.

ehirli; "Ben eski haklarmdan vazgetim." dedi. Sana yaptm sandm


iyilikleri de terkettim.

Ben u be gn iinde be yllk zahmet ve meakkat ektim. Bu yakc


scakta zavall canm perian oldu.

626 Ey sevgi gnei batmak zere olan dost! Sen benim kanm bile dksen,
hell edeceim.

u yamurlu gecede bize bir ke ver de, kymette sevap kazan, azk elde

et!"

Kyl; "urada bir kulbe var. Bahvan orada kurtlar bekler, bekilik
yapar." dedi.

"O koca kurt gelirse, onu vurmak iin bahvann elinde ok ve yay
bulunmaktadr.

630 Sen de o zahmete katlanr, o vazifeyi yaparsan, yni kurda bekilik


edebilirsen, oras senin olsun. Eer o ii yapamazsan, dilediin yere git!"

35

ehirli dedi ki: "Sana yzlerce hizmet ederim. Yeter ki sen, hemen bana bir
yer ltfet, o yay ve oku da elime var.

Ben uyumam, zmleri beklerim. Eer kurt gelirse, ba gsterirse, onu da


okla vururum.

Ey iki gnll, iki yzl adam! Allh rzs iin, bu gece bizi yamur
altnda, amur stnde brakma!"

Kylnn bahsettii yer boaltlnca ehirli oluk ocuu ile o darack, o


kmldanacak yeri bulunmayan kulbeye snd.

635 Oraya, sel korkusundan kap bir bucaa snan ekirgeler gibi, det
birbirlerinin stne yldlar.

Btn gece, hepsi de "Allhm!" diyorlard. "Bu bize layk, bu bize layk, bu
hl bizim laymz.

Bu alaklarla dost olanlara, yhut da insan olmayanlara iyilik edenlere,


insanlk gsterenlere bu hl layktr."

645 ehirli, elinde ok ve yay olduu halde, btn gece her taraf dolayor,
kurt aratrp bekilik ediyordu.

Halbuki asl kurt, kvlcm gibi ona sramt. O, kurt aramakta idi ama, asl
kurttan, yni nefsinden haberi yoktu.

Bir taraftan da, o pis kulbedeki her sivrisinek ve pire, birer kurt gibi
ehirliyi ve ocuklarn sryordu.

nat kurdun saldr korkusundan sivrisinei kovmaya frsat yoktu.

Kurt bir zarar vermesin diye, gzetlemekten vazgemiyordu. Yoksa kyl,


ehirlinin sakaln yolard.

650 Bylece, hadden ar sknt iinde, canlar azlarna gelmi bir halde
beklerken, gece yars

Anszn tepeden saldrp gelen bir kurdun kararts grnd.

ehirli, yayn kurup bir ok att ve hayvan vurup drd.

Hayvan vurulup derken yellendi. Kyl o sesi duyup "Eyvah!" dedi,


ellerini dizlerine vurdu.

"Ey adam olmayan!" dedi. "Vurduun benim eeimin spasdr." ehirli;


"Hayr!" dedi. "O, dev gibi bir kurt.

655 Karartsna baksana! Kurt olduu besbelli, ekli kurt olduunu


gstermekte."

Kyl; "Hayr!" dedi. "Ardndan kan yelin sesinden tandm. Onun


yellenmesini, suyu araptan nasl ayrdedersem yle tanrm.

36

Bahede gezen spam vurup ldrdn. Dilerim, bundan sonra rahat ve nee
yz grmeyesin!"

ehirli; "yi bak!" dedi. "imdi gece! nsan, geceleyin iyi gremez.

Gece, insan yanlabilir. Herkes, geceleyin grdn tanyamaz.

560 Hem gece, hem gkte bulut var, hem yamur yamada. Bu karanlk,
insan adam akll yanltabilir."

Kyl; "O, bana aydn gn gibi apak; ben spamn yellenmesini tanrm."

dedi.

"Yolcunun yol azn tand gibi, ben de spamn yelini o kadar iyi
tanrm ki; yirmi yellenme arasnda onun yellenmesini ayrdederim."

ehirli artk dayanamad, birdenbire frlad, kylnn yakasn tuttu;

"Ey hileci ahmak!" dedi. "Sen hem esrar imisin, hem de afyon yutmusun.
665 Ey sersem adam! karanlk iinde spann yellenmesini tanyorsun da,

beni nasl tanmyorsun?

Gece yars spasn tanyan, nasl olur da, on yllk arkadan tanmaz,
bilmez?" 34

34 Bu hikyede Hz. Mevln; kyde oturan, chil, grgsz ve irfndan nasibi olmayan kylnn
hilesini,
ktlklerini anlatrken, akll bir insan temsil eden ehirlinin tedbirsizlii, ihtiyata ria
yet etmemesi yznden bana neler
geldiini ho bir ekilde hikye etmektedir.

Sz vardr, keskin kl gibidir; sz vardr, ilkbahar


mevsimi gibidir.

265 Dostlarla konuurken, ok dikkatli ve ihtiyatl hareket etmelidir. nk


sz vardr, keskin kl gibidir; dostluu keser, ldrr. Kalpte tedavisi imkansz
yaralar aar. Kalp bahesindeki yeillikleri, sevgi ieklerini k mevsimi gibi
ldrr.

Bir sz de vardr, ilkbahar mevsimi gibidir. Her taraf ssler, gzelletirir;


saysz yararlar salar.

37

Peygamber Efendimiz; "Ktye kar kt zanda


bulunmak, ihtiyat tedbiridir." diye buyurmutur.

267 Tedbir ve ihtiyat ona derler ki: "Ktye kar kt zanda bulunasn; bu
yzden ktlkten kap kurtulasn!

Peygamber Efendimiz; "Ktye kar kt zanda bulunmak, ihtiyat ve


tedbirdir." diye buyurmutur. Ey yersiz konuan boboaz! unu iyi bil ki, Hakk
yolunda ilerlerken her admda bir tuzak var!

Ovann yz dmdzdr, fakat her admda bir tuzak vardr; korkusuzca


hareket etme!

270 Da keisi; "Tuzak nerede?" diye koar. Fakat koarken tuzaa der,
boazndan yakalanr.

Ey kei! Hani "Tuzak nerede?" diyordun; ite urackta, gel de gr! Sen;
ovay gryorsun ama, tuza, pusuyu gremiyorsun.

Ey akn! Pusu, tuzak, avc olmadan ovada koyun kuyruu bulunur mu?

Yeryznde kstaha, pervaszca yaayanlar olmutu. Ey insan! Yaadklar


yerlerde dola da, onlarn kemiklerim, kafataslanm seyret! 35

35 Bu beyitte Kur'n- kerm 'in Nahi Sresi'nin u meldeki 36. ayetine iaret var:

"Yeryznde gezip dolan ve peygamberlerini yalanlayan; 'Onlara yalancsnz.' diyen kstahla


rn sonunun ne
olduunu grn!"

Ey Allh'n rzsn kazanm Hakk k! Mezarla gidince, onlarn


kemiklerinden gemiteki hallerim, nasl yaadklarn sor!

275 O gfillerin, o kr sarholarn, o mezar sarholarnn aldan, kibir ve


gurur kuyusuna nasl dtklerini apak gr!

Grr gzn var ise, krcesine yrme; gzn grmyorsa eline tedbir ve
ihtiyat asasn al!

Elinde tedbir ve ihtiyat asas yoksa, bir ey grp de onun hakikatini


anlamaktan ciz isen; grm geirmi, gz gnl aydn bir zata uy!

Tedbir ve ihtiyat asas bulamadnsa, bir eyi grp de onun hakikatini


anlamyorsan; deneksiz, her yolun banda durma!

Gz grmeyen bir kimsenin adm at gibi ihtiyatla adm at ki, ayan


kuyuya dmekten ve tasa arpmaktan kurtulsun!

38

280 Kr, bir kazya uramayaym diye, titreye titreye, korkarak, saknarak
adm atar.

Sebe'lilerin hikyesi:
onlarn nimete kar azgnlk etmeleri;
azgnlklanndan, nankrlklerinden balarna

gelenler.

282 Sen Sebe'lilerin hikyesini okudun mu? Yhut okudun da sesten, szden baka bir ey duydun mu?

Sebe'lilerin hikyesini okudun da ondan mn karmadnsa, bir daa


benziyorsun? Dan da sesten haberi yoktur; dan da akl ve uuru yok ki, o sesin
hakikatini anlasn, mn ynne gitsin!

Da kulaksz, aklsz olduu iin iitip anlamakszn senin sesine ses verir;
sen susunca, o da susar.

285 Allh, Sebe'lilere ok rahatlk ve huzr vermiti. Yzbinlerce kkler,


saraylar, balar, baheler balamt. 36

36 Sebe': Yemen'de Ma'reb denilen ehrin addr. Oras bir aralk Himyer devletinin bakenti
olmutur. Civarndaki
iki dan arasnda yaplan su bendi, yni baraj dolaysyla balk bahelik ve ok mamur bir h
ale gelmiti. Bunlarn Allh'm
lutuflarna, ihsanlarna kar kfranda bulunmalar sebebiyle set ykld, sular ehri harabe
haline getirdi. Ahlisinden bir ksm
bouldular, bir ksm etrafa dald, bir ksm da San'a'ya ekilip orasn hkmet merkezi ya
ptlar.

364 Sebe'liler heveslerine uymu, ham kiilerdi. leri gleri byklerin


nimetlerine kar, yni nebilerin ve vellerin mnevi nimetlerine kar nankrlkte
bulunmakt.

365 Nimete kar nankrlk; sana ballarda, ihsanlarda bulunan kii ile
savamaya benzer.

Sana iyilik eden kiiye dersen ki: "Ben, bu iyilii istemiyordum, bu iyilik
bana gerekmez. Ben, bu iyilikten holanmyorum, bilakis inciniyorum. Beni ne diye
incitiyorsunuz?

Ltfen bu yaptn iyilii benden uzaklatr. Ben gz istemiyorum;


abuk beni kr et!"

o Sebe'liler de; "ehirlerimizi uzaklatr, aramz a, ktlmz bize daha


hayrl, gzelliimizi gider; ssmz, psmz al!" dediler. 37

31 Burada Sebe' Sresi'nin 15-19. ayetlerine iaret var.

39

"Bu kkleri, balar, baheleri de istemiyoruz. Biz, ne gzel kadnlar


istiyoruz, ne de emniyet, esenlik ve huzr istiyoruz.

370 ehirlerimiz birbirlerine ok yakn dm. Bu hl bize uygun deil;


iinde canavarlar dolaan l, bizim iin daha ho, daha gzel."

insanlarn ou, Allh' n nimetlerini inkr eder de yazn k ister, k


gelince de ondan holanmaz.

Bir hle insan katiyyen rz olmaz; ne darla rz olur, ne de genilie.

"Kahrolas insan, Rabbi'ne kar ne kadar da nankrdr!" Doru yolu


bulunca da, bir hlde kalamad iin, tutar Hakk' inkra sapar. 38

38 Bu beyit ile bundan evvelki beyitin meli chiliyye airlerinden mehr mr'l-Kays'n u a
nlamdaki ktasndan
alnmtr, "nsan; yazn k ister, k gelince de onu istemez, ondan holanmaz. O, bir hle
rz olmaz vesselm. Geberesice
insan, nimeti de inkr eder."

te nefis byle aadr; nimetleri inkr edicidir. O yzdendir ki Cenb-


Hakk "Nefislerinizi ldrnz!" diye buyurdu. 39

35 Bakara Sresi'nin 54. ayetine iaret var.

375 Nefis, keli dikendir. Her nasl koyarsan koy, sana batar. Sen, onun
yarasndan nasl kurtulabilirsin?

Hevesten gei atei ile o diken gibi olan nefsi yak da, ii gc hayr olan,
gzel olan Allh' n ltfuna ve keremine arl!

Sebe'liler; "Bizim iin veb, sabdan, yni seher vakti esen rzgrdan daha
iyidir." diye isteklerinde snr atlar.

Onlarn iyiliini isteyen nasihatlar, nasihat vermek iin geldiler;


ktlklerine engel olmaya uratlar.

Fakat onlar, nasihat verenlerin kanlarn dkmeye kalktlar, kfirlik ve


ktlk tohumlarn ektiler.

Peygamber Efendimiz;
"Kaz gelince, en geni alan darlar." diye
buyurmutur.

380 Kaz gelince, dnya darlar. Kaz yznden helva bile tatlln
kaybeder de, aza dert olur, zahmet verir.

Hz. Peygamber Efendimiz: "Kaz gelince, fez (en geni alan), darlar.
Kaz gelince, gzler perdelenir, grmez olur."

40

Kaz vaktinde gz kapanr da, gz ilcn bile grmez olur.

O atlnn hilesi, yni Hakk'n kazs, gnah tozu koparp da gz grmez


hle getirince, o toz, seni Allh'a snmaktan ve O'ndan yardm istemekten
uzaklatrr.

Ey Hakk yolcusu, sen, atlya dou git, toza dumn doru gitme! Yoksa, o
atlnn kazs seni ezer geer.

385 Allh, kurdun yedii koyuna, yni mmine der ki: "Gnah kurdunun
kopard tozu grdn de ne diye melemedin? Yni istifr edip Hakk' a snmadn?
Ne diye seslenmedin?

Koyun, yni hayvan tabiatl kii, gnah kurdunun kopard tozu bilemedi;
kendi aklna, bilgisine gvendi de, dnya nimetlerinden yararlanmaya dald.

Aslnda, koyunlar bile kendilerine zarar verecek, onlar paralayacak kurdu

kokusundan tanrlar, bilirler ve ondan uzaklarlar.

Hayvanlar bile aklederler, arslanlarn kokusunu duyarlar da otlamay brakr,


dalrlar.

Sen de ey Hakk k! Allh'n fke arslannn kokusunu alca, gnah


yolundan geri don, Allh'a yalvarmaya, yakarmaya, du etmeye bala!

390. Kfirler ve mnfklar, ilh kaz kurdunun kopard tozu grdkleri


hlde dnp imn gelmediler de, tozdan sonra kocaman mihnet ve strap kurdu
peyd oldu, geldi onlara saldrd.

Akl obanmn grmeyen ve onun tlerini hie sayan koyunlar fke ile
paralad.

Akl oban, onlar ka kere kurtulua armt da, onlar gelmemilerdi.


stelik, obann gzne gam ve keder topra samlard.

Kendilerini kurtarmak iin rpnan obana demilerdi ki: "Haydi git! Biz
senden daha iyi obanz, ne diye sana uyalm? Bizim her birimiz birer emiriz, beyiz.

Biz dostun adam deil, kurdun lokmasyz. Bizde ar yoktur, biz utanacak
kiiler deiliz. Biz, atein odunlaryz."

Onlarn beyinlerine bilgisizlikle imanszlk ve vnme, yle bir yerlemiti


ki, bu huyda olanlarn yreklerinde kargalar om om barr.

Onlar, mazlmlar iin kuyu kazp dururlard. Sonunda, kazdklar kuyuya


kendileri dtler, h edip durmadalar.

Ysuf larn derilerini yzdler ama, yaptklarnn cezasn birer birer


buldular.

41

O Ysuf kimdir? Senin Hakk' arayan gnlndr. Fakat, ne yazk ki, bir esir
gibi beden mahallesinde balanp kalmtr.

Sen, telerden, rh leminden gelen rhu beden


zindannda hapsetmisin.

Sen, bir Cebrail gibi olan rhu, bir diree, yni bir bedene balamsn;
kanatlarn da yz yerinden yaralamsn, ilediin gnahlarla, rhun ykselme
kabiliyetini elinden almsn.

400 Ona gereken gday veremiyorsun. Bazen onun nne kebap olmu
dana eti koyuyorsun, bazen de onu alyor, iinde hayvanlarn yiyecei bulunan
samanla gtryorsun.

Ona diyorsun ki: "ite, bizim gdamz budur!" Hlbuki behey gfil! Onun
gdas samanlkta deildir, onun gdas gkyzndedir. Onun Allh'la bulumaktan
baka gdas yoktur.

O bellara uram da, bu ikenceden, bu imtihanlardan tr seni Allh'a


ikyet ediyor:

"Allhm!" diyor. "Bu kocam kurttan sana snrm. Bunun elinden beni
kurtar!" Cenb- Hakk kuluna "Sabret!" diye buyurur. "Nerde ise vakit geldi att.

Seni anlamayan, senden habersiz olan nefisten senin hakkn alacam, seni
kurtaracam. Adil olan Allh'tan baka kim adlet gsterebilir?"

405 Rh der ki: "Y Rabbi! Senin yzn grmeyeli sabrm tkendi, yok

oldu.

Ben, bu beden zindannda Yahudilerin elinde ciz kalm bir Ahmed, Semd
kavminin hapishnesine dm bir Slih'im.

Ey peygamberlerin canlarna saadet balayan Allh! Y beni oldur, yhut


beni yanna ar, yhut ltfet, tenezzl et, sen gnlme gel!

Kfirler bile senin ayrlna dayanamyor da 'Ne olurdu, ben de toprak


olaydm!' der. 40

40 Nebe Sresi 'nin 41. ayetine iaret var.

manszlar tarafnda bulunan bir kfir bile senden ayr dmeye dayanamaz
iken, sana inananlarn, sana balananlarn senden ayr dnce hali nice olur?"

42

410 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey pk ve nezih olan rh, evet yledir! Sen
bana ksn ve beden hapishnesinde mahbussun. Fakat bu szleri dinle, sabrl ol,
saati gelince seni zd ederim.

Sabah yakndr sus, cokunluk etme! Ben, senin iin alp durmadaym,
sen alma!"

Sen, kpekten de aa msn?

287 Bir kpee bir kapdan bir lokma ekmek verilse, o kapya balanr, o
kapnn minnetdr ve hizmetkr olur.

O kpee eziyet edilse, ona bir ey verilmese bile, o kapdan ayrlmaz,

orann muhafz ve bekisi olur.

Adet o kapnn avuu olur, orada yerleir kalr. Bir baka kapnn
evresinde dolamay nankrlk, kfr bilir.

290 O mahalleye baka bir yerden bir garip kpek gelirse, hemen o mahalle
kpekleri bir araya toplanr, gelen garip kpee havlarlar; onu edebe dvet ederler.

Ona derler ki: "lk nce ekmeini yediin kapya dn! Orada yediin
nimetlerin hakk, senin gnln oraya balamandr!

Haydi git! Vakit geirmeden eski yerine git, orada nil olduun nimetlerin
hakkn yerine getir!" diye ona barrlar, onu srrlar.

Ey sana verilen mnevi yemekleri unutan kii! Sen de gnl kapsndan ve


gnl sahipleri kapsndan ka kere b- hayat itin, gzlerin ald?

Hatrlamyor musun? O gnl ehlinin kapsndan aldn mnevi gdalarla,


mnevi zevklerle bir ok defa det mest olmu, kendinden gemi bir hlde
ayrlrdn?

295 Sonra hrsa kapldn, bir eylere kzdn, bal olduun ilk kapya nem
vermez oldun. Kendi benliinin etkisinde kalarak o kapda kusurlar grdn de, baka
kaplarn evresinde dolamaya baladn.

Gsterili ve tenceresi yal nimetler verenlerin kaplarna, artk yemekler


iin kouyor, anak yalayclk ediyorsun.

Asl besleyici yiyeceklerin, zenginliklerin kapsnda deil,


burada, ehl-i dil kapsnda olduunu bil ki, rhun mnevi gda ile glensin, mitsiz
iler burada dzene girsin, iyi olsun.

43

Hastalarn her sabah Is(a.s.)'n ibdet yerinin nnde

if ve du istei ile toplanmalar.

Hz. s'nn ibdet yeri gnl ehlinin sofras idi. Ey derde tutulmu kii,
sakn bu kapy brakma.

Kr, topal, olak, ktrm, fakir halk her taraftan gelir, oraya toplanrlard.
300 Btn dertliler, sabahleyin s'nn ibdet ettii yerin kapsna gelir,

onun nefesi ile hastalklardan kurtulmay umarak bekleirlerdi.

Hz. s, her sabah okuduu evradn, yni du kitabn okuyup bitirince,


kuluk vakti dar kard.

ok dertlere, belalara uram kiilerin, zayf ve bitkin bir hlde ibdet


yerinin kaps nnde oturarak, midle kendisini beklediklerini grrd.

Hz. s onlara; "Ey fetlere, dertlere uram kiiler, Allh, hepinizin de


dileklerini kabul etti." derdi.

"Haydi imdi zahmetsiz, eziyetsiz olarak Allh'n affna, lutfuna ve


keremine doru yryn."

305 O hastalarn hepsi de, dizleri bal develer gibi iken, dizlerinin balar
zlm bir hlde,

Hz. s'nn dus ile, koa koa neeli bir hlde evlerine giderlerdi.

Sen de, bana gelen bir ok belalar, fetleri denedin, din ve tarikat
sultanlarnn himmeti ile iyi oldun.

Ka kere topalln dzeldi, rahata yrr oldun, ka kere rhun gamdan ve


mihnetten kurtuldu.

Ey gfil! Gaflete dalmsn, kendini kaybetmemen iin tutmu, ayana bir


ip balamsn. 41

41 Hz. Mevln, bu beytinde tarih bir hikyeye iaret buyuruyor. Bizim Nasreddin Hoca gibi ba
z fkralar pek
manl olan, Hebennega adnda, Araplar arasnda yetimi bir ahmak adam varm. Garip hareketl
eri ile pek mehur olan bu zat,
arada srada kendini unutur, "Ben kimim?" diye tekine berikine sorarm. Kendini unutmamak i
in, bir re olmak zere, ipten
bir halka yapp boynuna geirmi. Arada srada o halkay yoklar; "Ha benmiim." diye kendini b
ulurmu. Bir gn uyumu,
kardei de o uyurken; onun boynundaki halkay karp kendi boynuna takm. Hebennega, uyanp
da halkasn! kardeinin
boynunda grnce: "Kardeim, sen bensin, ama, ben kimim?" diye sormu. Hz. Mevln vellerin b
ir ok lutuflarm, iyiliklerim
grd halde, onlar unutup, nimeti inkar edenlere hitaben: "Bari ayana ip bala da, grd
n iyilikleri unuttuun gibi
kendini de unutma", diyor.

44

310 kretmeyiin, unutkanln, vaktiyle grdn kerem ve lutuflar sana


hatrlatmyor.

nk, gnl ehlinin gnlleri senden incindii, sana darld iin, o yol, o
kerem ve ltuf yolu sana kapand.

abuk ol, onlar bul. Onlardan af dile. Bulut gibi gz ya dk. Ala da:

Onlarn gl baheleri sana kar alp salsn, nne tatl olgun meyveler
dklsn.

Hem de onlarn karsnda don dola, Ashab- Kehfin kpei ile kap yolda
isen, yni vellerin dostu isen, kap beklemekte bir kpekten de aa olma. 42

42 Eski bir yazma mecmuada. Molla Cami'ye ait yle bir kt'a grmtm:

"Ey Allh'm Resul! Ashab- Kehfm kpei gibi ben de senin ashabnn arasna karsam da, cenn
ete girsem ne

olur? Ashab- Kehfin kpei cennete girer de, ben nasl cehenneme girerim? O Ashab- Kehfm kp
ei, ben de senin ashabnn
kpeiyim.

315. Kpekler bile mahallelerine gelen serseri kpeklere "lk evden gnl
ban koparma." diye t verirler:

Kemik yemi olduun ilk kapya smsk sarl. O nimetin krn yerine
getir. Hakk' gzet, o kapdan ayrlma...

lk kapsna gitsin ve orada kurtulua ersin diye o serseri kpei terbiye


etmek iin srrlar.

Onu srrlar da; "Git, ey akn kpek, velinimetine isyan etme." derler.

O kapya halka gibi balan, o kapnn evik, atik bir bekisi ol.

320 Bizim vefszlmza rnek olma, vefszlk edip bo yere vefszl


aa vurma.

nk vefl olmak, kpeklere mahsus bir huydur. Sen vefszlk ederek


kpeklerin adn ktye karma.

Vefszlk, kpekler iin bir leke, bir ayp olduu hlde, sen nasl oluyor da
insan olarak vefszlk gsteriyorsun?

45

Cenb- Hakk da vef gstermekle vnd de "Bizden baka kim, ahdine


vef gsterdi." diye buyurdu. 43

43 Tevbe Sresi 'nin 111. ayetine iaret vardr.

Hakk'n haklarn reddedene, saymayana kar vefl olmak, iyi bil ki


vefaszln ta kendisidir. Hi kimsenin hakk Allh'n haklarndan nce gelemez. 44

44 Hakk'n haklan nelerdir? Onu bir bilmek, ona irk komamak, emirlerine uymak, nehiylerini y
apmamak. Allh'm
haklarnn en banda "tevhd" gelmektedir. Yni Allh' eriki, orta olmayan tek bir varlk
olarak bilmek esastr. Lokman
Sresi'nin 15. ayetinde: "Ey insan, annen ve baban seni bilmeyerek Hakk'a ortak komak (=irk
etmek) hussunda zorlarlarsa,
onlara uyma, fakat, onlarla dnyada iyi gein, onlara nezaketle muamele et", buyrulmutur.

Allh'n zerimizde olan haklarndan sonra ana hakk

gelir.

325 Allh'n haklarndan sonra ana hakk gelir. nk, kerem shibi olan
Allh, sen ana karnnda iken anan sana borlu etmitir.

Allh anann bedeni iinde sana bir ekil vermitir. Seni karnnda tamas
iin, ona sevgi ve efkat balam, ona tatl bir huy vererek onu seninle huzra
kavuturmutur.

Bylece ana, seni kendisine yapk, kendisinin bir paras, kendisinin bir
cz' olarak grmtr. Fakat dokuz ay geince, Hakk'n tedbri, amaz kanunu
gerei, kendisine yapk para kendisinden kopmu, ayrlmtr.

Cenb- Hakk, akl almaz binlerce sanat ortaya koydu. Binlerce fen yaratt.
Hakk'n sana olan sevgisi, ana sevgisi olarak belirdii iin anan seni ok sevdi. Seni
barna bast, esirgedi, sana efkat gsterdi.

Byle olmakla beraber Allh hakk, ana hakkndan ncedir. Ana hakkndan
ileridir. Kim bu hakk bilmez ve tanmazsa eektir.

330 Cenb- Hakk anay yaratt. Memesini de, stunu de seni besleyecek
tertipte halk etti. Daha nce de senin dnyaya gelmen, varlk kazanman iin anay,
babay birbirine e etti.

Ey ihsan, lutuflar, iyilikleri kadm olan, yni onlara n olmayan Rabbim!


Bildiim bilmediim nimetlerin hepsi de senindir.

46

Allh' m sen, "Nimetlerimi hatrla, nk benim hakkm hi eksilmez,


tkenmez." diye buyurdun. 45

45 brahim Sresi'nin 34. ayetinde: "Ey insanlar, Allh'm size olan nimetlerini hatrlayn?..
Ve krn ed ediniz."
diye buyrulmutur. eyh Sdi hazretleri Glistan adl mehur kitabnda bu konuya temas ederek
der ki: "Yaayan mahlkatm
nefes almas, hayatm uztr. Nefes vermesi de iine bir ferahlk verir. u hlde bir nefes al
p vermede iki nimet vardr. Ve her
nimete kar bir kr vciptir. Bir nefeste byle bir nimet mevcut olunca ve her nimet iin d
e bir kr lazm gelince, ilh
nimetlerin saylp tketilemeyecei ve onlarn krnn yerine getirilemeyecei anlalr. Mes
ela, bir adam bir nimete kar
"Elhamdlillh" dese, o da mnevi bir nimet olduu iin, ona da bir kr gerekir, ikinci,
nc, sonuna kadar krlerin
herbiri de bir nimettir. Bu yzdendir ki, onlara da birer kr cab eder. Demek ki insan, bir
defa "Elhamdlillh" demek
nimetinin krn lnceye kadar yerine getiremez. O hlde ne yapmal? Aczini i'tiraf etmeli:
"Y Rabbi, ben senin sonsuz
olan nimetlerinin hepsine deil de bir tanesine bile kretmekten cizim" dememiz gerekiyor.
eyh Galib merhum da Hsn
Ak adl eserindeki bir beyitte yle syler: "Yaratt varlklara acyp da, nimetlerine kar
kr ve hamd etmekten ciz
kaldn i'tiraf etmeye imkn veren Allh'a hamdederim."

Ey insanolu! Bir sabah vaktinde ettiim ltf hatrla, sizi, Nh'un


gemisinde ve dedeleriniz sulbnde saklam, korumutum.

Sizin aslnza, atalarnza tufandan, tufann dalgalarndan aman vermitim. 46

46 Nh Sresi'nin 26. ayetine iaret vardr.

335 Ate huylu su, yzn kaplamt. Dalgalar yce dalarn balarn amada idi.

Sularnza bakarak sizi reddetmedim. Dedenizin dedesinin dedesinde, onun


bedeninde, onun dlnde sizi sakladm, korudum.

Sen henz yok iken, yni daha dnyaya gelmemi iken, seni dedelerinin
dlnde sakladm. Sonra annenle babann e olmas ile dnyaya getirdim. imdi sen,
ba oldun. Yni trl merhalelerden geerek insan olarak dnyaya geldin. Sana
ayamla nasl varabilirim? Kendi i yurdumu, kendi sanat yerimi nasl
kaybedebilirim?

Sen nasl oluyor da kendini dnya malna ve vefsz olan fn gzellere fed
ediyorsun? Nasl oluyor da kt bir zanna kaplp, ok vefl olan Rabbini brakp
vefszlar tarafna gidiyorsun?

Ben senin Rabbin olarak unutulmaktan da uzam, vefszlktan da. Benim


yoluma dersen, benim tarafma gelirsen kt zandan kurtulursun.

47

340 Sen, kt zann karnda iki kat olarak eildiin kiinin yanna gtr,
yni nnde eildiin zat hakknda kt zanna kapl da de ki: "Bu da benim gibi bir
insandr. Ben ondan ne beklerim, ne umarm?

Sen, bir ok tannm, gl, kuvvetli yoldalar, dostlar edinmisin, imdi


sana onlar nerede? diye sorsam; "telere geip gittiler." dersin.

Temiz, mnl, iyi dostun gklere ykseldi. Kt dostun da yerin dibine

gt.

Sen ise, ara yerde yrsz, yardmcsz, tek bana kaldn. Kervandan ar-

takalan ve snmeye mahkum atee dndn.

Ey yiit dost, sen yukardan da, aadan da mnezzeh olarak eteini, yni
emir ve nehy eteklerini tut.

345 O, ne s gibi gkyzne kar, ne de Krn gibi yerin dibine geer. 47

47 Bu beyti okurken u anlamda bir rubai htra gelir: "Hz. s, parasz olduu iin, fakir ve
yoksul bir hlde
bulunduundan mnen ykseldi, gklere kt. Krn dnyann en zengin adam olduu hlde akls
zlndan tr yere geti.
Eer altn ve gmle her ey elde edilebilseydi, Hz. s, yere geerdi, Krn da gkyzne
kard."

lm yznden sen, dkkann, evini arkanda brakp gidince. O, mekn


leminde de, meknszlk leminde de seninle beraberdir.

Allh bulanklklardan duruluk, yni gnahlardan sevblar meydana getirir.


Senin ceflarna, vef ile karlk verir. 48

48 Furkan Sresi 'nin, u anlamdaki 75. ayetine iaret edilmitir: "Onlar yle bir toplumdur k
i, Allh, onlarn kt
amellerini iyi amellere ve gnahlarn da sevba tebdil eder."

Allh, bazen insan skntlarla, kederlerle,


hastalklarla imtihan eder. Onun olgunlua ulamasn

salar.

Sen bir cefda bulunursan, noksandan, hatdan kurtulup kemle, olgunlua


ynelmeni isteyerek, senin kulan eker, yni Allh terbiye iin sana bir dert, bir
bel verir.

Hakk yolunda okuduun virdi, ektiin tebihi terk edince zahmete,


skntya dersin, sana sebebi bilinmeyen bir i sknts gelir, atar.

350 Bu sebepsiz znt, bu i sknts bir eit ihtardr. Bir eit terbiyedir.
Devam edegeldiin virdini brakma, eski ahdini bozma demektir.

48

Bu i sknts, bu darlk bir zincir eklini almadan; gnln balayan, skan


ey sana ayak ba olmadan nce virdine devam et.

Ancak akl ile anladn o mnevi darlk, o i sknts, o eziyet, Hakk'n bu


iaretlerini bo sanmaman iin, duygunla duyulur bir hle gelerek ortaya kar.

Su ilediin zamanlarda gnlne gelen darlklar, duyulan i skntlar,


yalnz hayatta iken seni perian etmekle kalmaz, lmnden sonra da onlar sana
zincir olur.

Burada bizim zikrimizden kanana, dar bir geinme verir, onun


geinmesini gletiririz. Onu krlkle cezalandrrz. 49

49 Bu beyitte de Taha Sresi'nin u meldeki ayetine (124-126) iaret var: "Bizim zikrimizd
en her kim kanrsa,
onu kymet gnnde kr olarak harederiz. 'Y Rabbi, beni niin kr olarak harettin, benim d
nyada iken gzlerim
gryordu.' szne kar Cenb- Hakk buyurur ki: 'yle idin, fakat sana bizim ayetlerimiz gel
di. Sen onlar unuttun. Onun iin
bu gn sen de unutulursun.'"

355. Hrsz, insanlarn mallarn alp gtrnce, bir sknt, bir darlk gnln
trmalamaya balar.

Hrsz da; "Bu i sknts, bu darlk nedir?" der. Ne olacak, senin errinden
alayan mazlmun i sknts, onun gz yalarnn tesiri.

Bu i skntsna, bu darla pek o kadar aldrmazsa, onun hrszlktaki srar


rzgr, onun ateini fler, alevlendirir. Onu daha fazla yakar.

Gnl sknts, gnl darl, polislerin sktrmas hline gelir. Onun


hrszl mn hlinde, gizli iken, duygu leminde belirir, bayrak am gibi
meydana kar. 50

50 Dikkat edilirse Hz. Mevln bu beyitlerde vicdan azab zerinde durmaktadr. Gerekten de i
nsan, "nefsan ben"in,
yni nefs-i emmresinin, daha dorusu iindeki eytann tesiri altnda kalarak su iler. Faka
t insanda bulunan "rahmn ben"
de, yni vicdan da dilsiz, dudaksz ona bir eyler syler. Onu sular, ayplar, o zaman insan
n iinde nefisle vicdann sava
balar. Sonunda sulu vicdaninin sesini dinlerse, yaptna piman olur. Doru yola ynelir. N
ice katiller grimtr ki,
iledikleri byk suu, kimse grmedii hlde, vicdanlarnn etkisi altnda kalarak gidip tesl
im olmulardr.

Dert ve i sknts, sulu iin zindan olur, armh olur. Aslnda, dert bir
kktr. Kk dal budak verir. oaldka oalr, arttka artar.

360. Kk gizli idi. Meydana kt, yni bir aacn kk yere gmlm, gizli
bir hlde iken, dallarnnn, budaklarnn meydana kt gibi, sen de duyduun i
skntsn ve ferahlk hllerini birer kk say ki onlarn eserleri kendini gsterecektir.

49

Sende bulunan kk, soysuz kt bir kk ise, vakit geirmeden onu sk at;
sk at da o kt kk, yeilliin arasnda irkin bir diken bitirmesin.

sknts, gnl darl gelince, resine bak, yni sebebi ne ise, o sebebi
defet. nk dallarn hepsi kkten biter.

rahatl, huzr ve nee dyunca, o rahatl, o huzru sula, yni o huzru


artrmaya al; mevye verince, o meyvelerden dostlara da dat.

unu bil ki; Cenb- Hakk Peygamberin ashabn bile

azarlamtr.

421 unu bil ki, Cenb- Hakk, Peygamber' in ashabna iyi kt, nice eyler
syleyip, onlar ka kere azarlad.

nk bir ktlk ylnda davul sesi duyunca, hemen mescidden kmlar ve


Cuma namazn terk etmilerdi.

Bakalar daha nce davranp ucuza almasnlar, o al verite bizden ziyde


faydalanmasnlar dncesinde idiler.

Peygamber efendimiz namazda yapayalnz kald. Yannda dinine ok bal


bir ka kiiden baka kimseler yoktu.

425 Cenb- Hakk namaz brakp gidenlere; "Ticaret davulunun sesi, nasl
oldu da sizi peygamberin huzurundan ayrd?" diye buyurdu. 51

51 Bu beyitlerde Cuma Sresi'nin 11. ayetine iaret vardr.

Siz buday almak iin akn ve tell bir hlde daldnz da, Hz.
Peygamberi minber stnde ve ayakta tek bana braktnz.

Buday almak iin, yanl, uygunsuz davranlarn tohumunu ektiniz ve


Allh'n Resln dinlemeyerek onu mescidde braktnz.

Hlbuki onun sohbeti oyundan da hayrldr, maldan da. Dikkat et ki,


buday iin kimi braktn da gittin? Gzlerini ovuturarak gaflet uykusundan uyan.

Cenb- Hakk'n "Herkesin rzkn veren benim, ben rzk verenlerin en


hayrlsym." diye buyurduunu, hrsnz yznden iyiden iyiye bilmediniz mi?

430 O Allh ki, budaya bile topraktan rzk verir. Onu yetitirirken, sen
insan olarak onun kulu olduun hlde, yeryznde seni nasl a brakr? Nasl olur
da, senin kendisine olan tevekkln grmemezlikten gelir, bitirir?

50

Sen, buday yznden, yni bedenini beslemek sevdsna kapldn da, sana
gkyznden peygamberi vastasyle mnevi gdalar gnderen Allh'tan ayr dtn
ve senin esas gdann gkyznde olduunu unuttun.

Doan kuunun, kazlar dere kenarndan ovaya

armas.

432 Doan kuu, kaz; "Sudan k da ovalarn ekerler yadrdn, yni


nimetler verdiini gr." dedi.

Akll kaz da, ona dedi ki: "Ey doan kuu, sen bizden uzakla. Su, bizim
kalemizdir, eman yurdumuzdur. Neemiz, sevincimizdir."

eytan da doan gibidir. Ey kazlar, sakn ha, su kalesinden, yni mn


kalesinden, mnl kiilerin yanndan pek az dar kn.

435 Doana, yni eytana da deyin ki; "Dn geri, dn. Elini bamzdan ek,
ey aalk varlk. 52

52 Burada kaz, din deresinde yzen mn ehlini gstermektedir. Doan kuu; mnl kiileri din
nehrinden dar
karp sapklk ovasna gtrmek isteyen eytandr.

Biz senin dvetini istemiyoruz. Dvetin senin olsun. Ey kfir, biz sana
inanmayz. Senin szne kanmayz.

Kale bizim olsun, eker kaml da senin olsun. Armaann da istemiyoruz. Sen al, o senin olsun.

Can tende bulunduka, rzk eksik olmaz. Ordu, olduka elbette bayrak da
bulunur."

Yeryz, gkyzne teslm olmutur da "Ben bir


esirim; ne dilersen yadr." demektedir.

447 lemin btn zerreleri, birbirine girse de kale kesilse, yni re


bulmaya alsa, yine gkten gelecek kazya kar hitir. Hi...

u yeryz gkten nasl kaabilir? Kendini gkten nasl gizleyebilir?

Gkten yaana kar yeryz ne kaabilir, ne bir re bulabilir, ne de sipere


girip gizlenebilir?

51

450 Gneten onun stne ate yasa, yeryz o atee yz tutmutur. Ondan
kamak yle dursun, o atee kar yzn yerlere sererek, sessizce ona teslm
olmutur.

ok yamurlar yasa da tfan olsa, yeryzndeki ehirleri yksa, silse,


sprse;

Yeryz, Eyp (a.s.) gibi gkyzne teslm olmutur. "Ben bir esirim; ne
dilersen yadr." demektedir.

Ey insanolu, sen de yeryznn bir cz'sn. Onun stnde yayorsun;


sen de Allh'n buyruuna, kaz ve kaderine kar gelme.

"Sizi topraktan yarattk." 53 ayetini duydun, iittin. Demek ki, Allh da senin

toprak olmam istiyor, lah emre kar gelme...

53 Taha Suresi'nin u mealdeki 53-55. ayetlerine iaret edilmektedir. "Allh, yle bir kudretl
i yaratcdr ki,
yeryzn size beik yapt. Ve yollar at. Gkten yamur yadrd. te biz o yamur sebebi i
le eitli bitkiler kardk.
Onlardan yiyin, hayvanlarnz otlatn. Gerekten de bunlarda akl sahipleri iin bir takm hi
kmetler vardr. Sizi topraktan
yarattk ve sizi, lnce o topraa geri veririz. Yine sizi ikinci defa olarak topraktan kar
p diriltiriz ve harederiz."

455 Allh buyurdu ki: "Ey insan, dikkatle bak da gr, senin topraktan
yaratlm bedenine, ruhumdan bir tohum ektim, seni ycelttim. Sen bu topran bir
tozu iken, seni stn bir varlk yaptm. Sana akl verdim, ak verdim.

Sen bir hamle daha yap da, toprakl, yni tevazuu kendine sfat, huy edin.
Ben de, seni btn yarattklarmn stne emr klaym.

Su, yksekten aaya akar, sonra da aadan yukarya doru ykselir,

kar.

Buday, ifti tarafndan topraa atlr. Bylece ykseklerden gelir, topran


altna girer. Sonra topran altndan ba kaldrr, ykselir; dik, kuvvetli bir baak
hline gelir.

Her meyvenin tohumu nce yerdedir. Yere girer, ondan sonra yerden
bakaldrr, ykselir.

460 Btn nimetlerin asllar, gkten topraa yad, topran altna girdi.
Ondan sonra tertemiz cana gda oldu.

Btn nimetler, gnl alakl ile gkten yere indikleri iin, diri ve yiit bir
insann cz' oldular.

Bylece, senin cansz sandn yamur ve gnein yetitirdii nimetler,


insan tarafndan yenildii zaman ereflenirler de insann sfatlar olurlar. Arn

stne neeli neeli uarlar.

52

Biz nce rh leminden, hayat leminden bu aalk dnyaya gelmitik;


imdi ycelere ykseldik, derler.

Aslnda cihnn btn cz'leri ve zerreleri, hareket hlinde olsun, skn


hlinde olsun, ilerine den ilh akn tesiri ile rpnp durmada ve; "Biz
Rabbimize dnyoruz." demektirler.

465 Cihn cz'lerinin zikr ve tebihleri, gklere bir uultu drm ve


oralar nlatmtr.

Kaz ve kader gkten ba karnca btn aklllar kr

olur, sar olur.

469 Kaz ve kader gkten ba kannca, btn aklllar kr olur, sar olur.

470 Kaz gelip atnca, balklar kendilerini denizden dar atarlar. Yerde
kurulmu bir tuzak, havada uan bir kuu bile yakalar. Gsz bir hle kor.

Peri ve eytan bile ie iine girer. Hatt Hrt kendi aya ile Babil'e gidip,
baaa bir kuyu iine aslr.

Kaz ve kaderden, ancak kaz ve kadere kaan kurtulur. Hi bir bur hatt
"ay "in gl hli bile onun kann dkemez.

Sen kaz ve kadere uradktan sonra, kaz ve kaderden bakasna kaar,


snrsan, hi bir hile seni ondan kurtaramaz.

Darvanllarn, fakirlere bir ey vermeden balardan


bahelerden meyve toplamak iin hileye ba vurmalar.

Herhlde Kur 'n 'da Darvanllarn hikyesini okumusundur. Onu


okuduun hlde niin hile yolunda yryorsun? 54

54 Kalem Suresi'nin 17-32. ayetlerinde geen tarih bir vak'aya iaret var: Darvanllarn bah
esi Yemen'de, San'a
ehrine 12 mil mesafede idi. Mthi bir ln ortasnda bulunuyordu. Bu ba, ok iyi kalpli s
lih bir kiiye aitti. Bu hayrsever
insan mahsln toplayaca zaman kendisine ve ailesine yetecek kadar mahsl ayrr, fazlasn
fakirlere verirdi. Bu yzden
Cenb- Hakk, o baheye bereket ihsan ederdi. O slih kimse veft etti. O ne kadar cmertse, o
ullar o kadar hasis idiler.
Onlarn hasislikleri sebebiyle balar harap oldu. te Hz. Mevln bunun hikyesini; anlatyo
r.

53

475 Akrep ineli bir ka kii, bir ka fakirin rzkn arpmak iin hile yoluna
saptlar.

Bir ka kii, mer ile Bekir, geceleyin babaa vererek hileler dndler.

O kt kiiler, srlarn Allh anlayp da fakirlere haber vermesin diye


gizlice konuuyorlard.

amur; amur svayana hile yapmaya, el; gnlden gizli bir i grmeye
kalkabilir mi?

Cenb- Hakk: "Seni yaratan, dncenin, gizli konumann, mnctnn


gerek mi, yalan m olduunu hi bilmez mi? Derdini, gnl hastaln hi anlamaz
m?" diye buyurdu. 55

55 Bu beyitte Mlk Suresi'nin 13-14. ayetlerine iaret edilmektedir.

480 Seher vakti yola kan gz ile gren, ertesi gn onun nerede
bulunacan bilemez mi?

Yolcunun yzn gidecei yne dndren, admnn saysn sayan, nereye


ineceini, neye bineceini elbette bilir.

Sen imdi kulan gaflet kirinden temizle de, o dertlinin ayrlk derdini

dinle.

O gaml kiinin seflet hikyesini dinlersen, bil ki, ona zekt vermi gibi
olursun.

Gnl hastalarnn dertlerini dinler; ve sudan, topraktan yaratlm canlarn


ihtiyalarna kulak verir, onlarla ilgilenirsen, zekt saylr.

485 Onun hnerli, fakat yoksulluk dumanlar ile dolmu bir gnl evi
vardr. Sen o fakirin derdini dinlemek sretiyle, o dumanl eve bir pencere a ki
duman ekilsin, gitsin. 56

56 yilik; hem insan vazife, hem de ok hayrl ve uurlu bir hareket. Bir air ne gzel syl
emi:
"al gamgnleri ad etmeye, ad olmak istersen.

evindir kalb-i ns gamdan zd olmak istersen."

Senin onu dinleyiin, ona bir nefes yolu aar da, gnl evindeki o ac duman

azalr.

Ey Hak yolcusu, sen, yceler ycesi "Rabb"e gidiyorsun. Elimizden tut,


bize himmet et. Bizim derdimize re bul.

Bu hl; yle mi yapaym, byle mi yapaym diye tereddde d, rh iin

bir hapishnedir. Onu bir tarafa gitmeye brakmaz.

Dnya sevgisi, ruhu bir tarafa; hiret dncesi ise onu br tarafa eker.
Her biri "Doru yol benim yolumdur." der durur.

54

490 Bu tereddt, Allh yolunun tuza, sarp yeridir. Aya yal olmayan,
yni nefse kaplp da bu gibi srklenilere kaplmayan kii, ne mutlu kiidir.

O tereddde dmeden doru yolda yrr, gider. Sen de yol bilmiyorsan


onun ayak izlerini bul da, o ize d, yr.

Ceylann izini izle de her eyden kurtul, yr; o iz vastasyla miske


ularsn... Yni velnin, kmil insann yolunda yr de, ilh kokular al.

Ey karde, sen bu yryle atee bile gitsen, sonunda apaydn yerlere,


telere, yce lemlere varrsn.

Hakk'n (L tehaf), yni "Korkma." hitabn duydun ya; artk ne denizden


kork, ne de dalgalardan rk. 57

"Yunus Sresi'nin 62. ayetinin meli yle: "Biliniz ki, Allah'n velleri iin korku yoktur.
Onlar, mahzun da
olmayacaklardr."

495. Mdem ki Allh sana bir korku vermitir, o korkuyu sen (L tehaf=)
"Korkma" emri bil de, korkma... Mdem ki sana tabak gnderdi, ekmek de
gnderir. 58

58 eyh Sa'di merhumun Bostan 'nda yle bir fkra var: "Pek fakir bir ailenin st emer bir
ocuu vard. Bir gn
kadncaz: 'Efendi, ocuun dileri kt, kendimiz ekmek bulamazken, ona nereden bulup yedir
eceiz?' dedi. Kocas da:
'Merak etme hanm, dii veren ekmei de verir.' cevbnda bulundu.

Korku, korkmayan kiinindir. Yni "Hikmetin ba Allh korkusudur."


nktesini bilmeyen kii iindir. Gam, gussa, keder, Hakk kapsnda dnp
dolamayan ve oraya snmayan bahtszlarn nasibidir. 59

59 eyh Galip hazretlerinin yle bir beyti Mevln'dan mlhem gibi:


"Akta keder neyler,
Gam halk- cihanndr."

Allh'tan baka her ey, insan yava yava lme


doru gtren eylerdir.

505 Allh' n ltf ettii krdan kr edin, yararlann, ama lutuflara kar pek
de marmayn, ar sevin gstermeyin; nk, Allh sevinip vnenleri sevmez.

55

Size gelen dnya nimetlerinden yararlann, bir miktar ferahlann. Fakat unu
da bilin ki, dnya nimetleri; para, pul, mevki hret gibi ar derecede megul eden,
gnlnz elen bu eylerin hepsi de sizi Rabbi'nizden uzaklatrr. 60

60 Bu beyitte: "Seni Rabb'inden alkoyan, megul eden her ey senin dmanndr", hadsine ia
ret vardr. Bu hads
"Dnya nedir?" sorusunun ksa, veciz bir cevbdr. Yni dnya denilen ve terk edilmesi tavsiy
e edilen ey; servet vesire
deildir. Her ne ki seni Rabb'inden alkoyuyor ve Hakk' sana unutturuyorsa, ite dnya odur.
Nitekim Hz. Mevln da u
beytinde bu hakikati ifade buyurmutur:

"Dnya nedir? Dnya, Allh'tan gfl olmaktr. Yoksa zenginlik, kadn, ocuk, oluk deildir..
" u hlde cennet
arzusu, cehennem korkusu da insan ar derecede megul ederse, onlarn dncesi de Allh'
unutturacak dereceye varrsa,
onlar da dnya saylr. Yunus Emre hazretleri ne gzel sylemi:

"Cennet, cennet dedikleri

Bir ka evle bir ka hri

steyene ver anlar

Bana seni gerek seni."

Ey Hakk yolcusu, sen Hakk'la sevin, Hakk'la neelen, O'ndan bakas ile
olma. nk O bahar mevsimi gibidir. Bakalar ise kara k ay.

Sen bir pdih olsan, senin maln, mlkn, ordularn, tcn, tahtn bulunsa;
unu iyi bil ki, Allh'tan baka her ey, seni yava yava lme doru gtren
eylerdir.

Ey Hakk yolcusu, gamn, kederin varsa sevin, neelen; nk gam buluma


tuzadr. nsan gaml olduu zaman Hakk' a snr, Hakk' hatrlar. Sonra bu yolda
alak gnll olmak, alaklarda dolamak, hor grlmek, mnen ykselmektir.

510 Aslnda gam ve keder bir haznedir. Senin hastaln ve bana gelen
belalar, skntlar da birer haznedir. Fakat bu dnce, ocuklara nasl tesir eder?
Bunun bir hakikat olduunu nasl anlarlar?

ocuklar hakikate akl erdiremedikleri iin, oyunun adn duyunca yaban


eekleri ile yar ederek koarlar.

Ey kr eekler, bu tarafta, yni dnyada ehvet tuzaklar kurulmutur. Kahr


ve ilh gazap gibi kan iiciler, pusuya yatmlardr.

Oklar uuup durmada, onlar atan yay da, gayb leminde gizlidir. Genlere,
ihtiyarlatc yzlerce ok saplanmaktadr. 61

61 rih Ankarav hazretleri, bu beyti erh ederken, Yunan filozofu Efltun'un u szn alm
: "Felekler birer

yaydr. Vak'a, hadiseler de birer ok. nsan nin alnan bir hedeftir. Allah da, o oklar atan
oku."

56

Gnl ovasna adm atmak gerek. nk bedenimizin mayas olan balk


ovasnda alp salmaya, gnl ferahl elde etmeye, mnen ykselmeye imkn
yoktur.

515 Ey dostlar, gnl yurdu eminlik lkesidir. Orada mnev kaynaklar var,
emeler var. Oras gllk, glistanlk; orada gl baheleri iinde gl baheleri var.

Ey dnya gecesinin yolcusu, acele gnle doru gel. Orada gez dola. nk,
gnlde yol yol mn meyveleri veren aalar var. Orada bilgi ve duygu dereleri
akmaktadr.

527 Fakat her insann evveli, ibtids ekildir, srettir. Ondan sonra can gelir, gnl gelir ki, o da, insann i yznn kemli ve gzelliidir.

Her meyvenin ibtids ekilden, suretten bakadr. Ondan sonra onun tad,
lezzeti gelir. Lezzet onun mnsdr.

nce adr bulurlar, kurarlar da, sonra Trk' oraya misafir ederler.

530 Ey Hakk k, kendi madd eklini, sretini sen adr, mnn da Trk
olarak kabul et; yine mnn kaptan, eklini de gemi olarak dn!

Herkes bir sevgili uruna alr, urar, didinir

durur.

538 Ac sz, sevimli ve gzel dudaklardan knca tatllar. Gl bahesinde


diken gze batmaz; gnl ekici olur.

Pek ac olan Ebcehil Karpuzu'nu sevgili sunarsa, o insana hurma gibi tatl
gelir. Dar bir ev de, evdeki dost yznden, ova gibi grnr.

540 Nice nazllar, nzeninler vardr; gl yanakl, ay yzl bir gzele kavumak midi ile diken tarlar.

Ay ehreli sevgilileri iin hamalla katlanm, ar ykler altnda kendini


ezdirmi, srt yara bere olmu ne kadar insan vardr?

Demirci geceleyin evine gelip ay yzlsn pmek iin, gndz kavurucu


ate karsnda, dumanlar iinde, demir dve dve kendi yzn kapkara eder.

Esnaftan biri, geceye kadar dkkannda armha gerilmi gibi oturur durur.
Ve btn gn dkkana haps olup kalmak zahmetine katlanr. Bu skntlar ona ho
gelir. nk onun gnlnde bir selvi boylu yatmaktadr.

57

Bir tcir denizde, karada yolculuk eder. Kazancn artrmak iin,


memleketinden, yurdundan uzak der. Gurbet aclarn tadar. O btn bu skntlara,
evinde oturan einin sevgisi ile katlanr.

545 Kimin bir lye, yni fni bir varla sevds varsa, o sevdy canl ve
diri varla kavumak iin besler. Bylece fani bir varl sevmek, aka bir kpr
olur da, onu ilh sevgiye ulatrr.

Bir dlgerin, yzn keresteye evirip, onunla megul olmas, ter dkerek
onu ilemesi de, ay yzl bir gzele yararl olmak iindir.

Ey Hakk yolcusu, sen yle bir diriye kavumak iin, ona kavumay umarak
al, abala ki, o gnl verdiin diri, bir mddet sonra cansz bir hle gelip topraa
gmlmesin.

Hislerine kaplp da bir saman pn, yni fni bir gzeli kendine yakn bir
dost olarak seme. nk ondaki sevgi ve yaknlk duygusu iretidir. Sen kalc
dostu ara.

Eer Allh'tan baka senin gnl verdiklerinde vef ve ballk olsayd,


senin en vefl yaknn olan annen ile babann dostluu nerede?

550 Eer Hakk'tan baka biri dayanmaya ve gvenmeye layk olsayd, senin
dad ve lalana olan balln, dostluun devam etmez mi idi?

Senin ste, memeye olan alkanln kalmad; mektepten nefret ederdin,


yni tiksinirdin; o da geti gitti.

O dostluk, o alkanlk onlarn varlk duvarlarna akseden kt. O k


gnee dnd gitti.

Hakk gneinin her neye aks ederse, her neye derse, ey yiidim, sen
ona k olursun.

Bylece, sevdiin her varlktaki gzellik Allh'tan geliyor. Sen, her neye
k olursan, o ey ilh sfatlardan biri ile yaldzlanm, nrlanm.

555 Gnl verdiin eyin yaldz, aslna gidip de o ey irkinleince, bakr


meydana knca, yni sevdiin gzelliini kaybedince, tabiatn ona doyar, ondan
holanmaz, onu bolayverir.

Sevgilinin seni byleyen, o yaldzl sfatlarndan, o yaldzl gzelliinden


elini, ayan ek; bilgisizlik yznden kalp bir madeni altn sanp da ho deme.

nk kalp eylerdeki holuk, gzellik iretidir. Grnte ssl psldr,


ama altnda ssszlk, irkinlik vardr.

Fn varlklarda grlen gzellik, ilh gzelliin ireti olarak onlara


aksetmesinden ibrettir. Akseden o nr, gnn birinde aslna geri dnecektir. Bu
yzden ey slik, ireti gzelliklere bakma da, sen onun asln, yni o gzellii vereni

ara!

58

Gnein duvara den nru, yine gnee gider. Sen duvara den nra deil
de, o nru drene, yni gnee git; sana layk olan odur.

560 Mdem ki oluktan su akmad, yni gzellerden vef grmedin; bundan


sonra suyu, sen gklerden elde et.

Mecnn'un Leyl'nn mahallesinde oturan bir kpei

okamas.

567 Mecnn bir kpei okuyor, pyor ve nnde det kendinden geiyordu.

Etrafnda eilip bklerek dnp dolayor ve ona gl suyu erbeti


veriyordu.

Boboazn biri; "Ey ham Mecnn!" dedi. "Yaptn bu lgnlk nedir?"


570 "Kpek her zaman pis eyleri yer, az da pistir. Kuyruunun altn bile

az ile temizler."

Kpein bir ok aybn sayd, durdu. Allh'n yaratt mahlklarn aybn


gren, gayblar bilen Allh'tan habersizdir.

Mecnn dedi ki: "Sen, batanbaa bir sretten, bir ekilden, bir bedenden
ibretsin. eriye gir, yni rh lemine dal da ona benim gzmle bak."

"Bu kpek, Allh'n zlmez bir tlsmdr. Yni Allh onun gnlnde
shibine kar duyduu balln, sevginin ve vefnn haznesini gizlemitir. Sonra

o, Leyl mahallesinin bekisidir.

Sen kpek deyip geme, onun himmetini gr. Gnlndeki, canndaki


anlay seyret. rfnna bak, kendisine neresini semi, neresini yurt edinmi.

575 O benim gnl maaramn mbrek yzl Ktmir'idir. Hatt o benim


dert ve hzn ortamdr.

Leyl'nn mahallesinde oturan bir kpein bir kln, ben nasl olur da
arslanlara deiebilirim?

. Ey kpeklerine arslanlarn kul kle olduu aziz varlk, senin hakknda fazla
sz sylemeye imkn yoktur, vesselm.

Ey dostlar, ekilden, sretten geer, mn lemine girerseniz, orasnn


cennet ve gl bahesinin iinde gl bahesi olduunu grrsnz.

59

Ey slik, kendi sretini, mevhum benliini knp yakacak olursan, yni btn
putlarn anas olan kendi nefsine tapmaktan kurtulursan, iindeki btn putlar
krmay renirsin.

Bundan sonra, artk her sreti, her putu krar, Hz. Haydar gibi Hayber
Kalesi'nin kapsn koparrsn.

592. Mal alp didinen elde eder. Bir defineye rastlayan kii, pek azdr.

Nerede Hz. Mustafa ki, mbrek bedeni can olsun da, "Cenb- Hakk ona
Kur'n' retti" srrna ersin.

Allh ilmi, hakikati beden ehlinin hepsine "Kalemle retti." Cenb- Hakk,
keremini balamada kalemi vasta olarak yceltti.

Gsteriten, yalandan, riydan ibret yzler de vardr.

601 Gsteriten, yalandan, hile ve riydan ibret yzler de vardr. Byle bir
yzn mslmanlardan gizli kalmas daha iyidir.

yle yzler vardr ki, eytanlar, sinekler gibi o yze rler. Beki gibi
orasn yurt edinirler, otururlar.

Byle kiinin suratn grnce, ya bakma, yhut bakarsan holanp glme.

Byle nrsuz ve habis yzler iin Cenb- Hakk; "Alnnn pereminden


yakalar, ekeriz." 62 diye buyurmutur.

62 Alak Suresi, 16. ayet.

Akrabadan gelen ktlk can yakcdr.

623 Akrabadan, dosttan ve yaknlardan gelen bir cef, dmann yz bin


cefsna bedeldir.

nk gnl, akrabann ve dostlarn cevr edeceine, cefda bulunacana


inanmaz. Can onun lutfuna ve vefsna almtr.

Benim kendimden bile haberim yok.

668 Benim kendimden bile haberim yok. Gnlmde "Allh"tan baka bir
ey mevcut deildir.

60

669 Dnk yediim yemek bile hatrmda yok, bu gnl hayretten, Allh'n
yarattklarna bakp, yaratana hayran olmaktan baka bir eyle ad olmuyor. 63

63 Hayret, hayranlk, arp kalma, Allh'n ak ve evkinden, gzel yaratma gcnden insann
hayran olup kalmas,
dnya, yldzlar, dalar, gller, mehtaplar, iekler, kelebekler, denizlerin dibinde yzen re
nk, renk balklar, hepsinde o byk,
esiz Allah'n sfat, gzellii, kudreti sergileniyor. Bu yzden Cenab- Peygamber "Allh'm
sana kar duyduum hayranl
arttr." diye du etti.

670 Ben akllym ama Hakk delisiyim. Bunu hatrla da, kendimde
olmaym mazur gr. 64

64 eyh Shreverd hazretleri Avatif 1-Merif adl eserinde: "Baz kiiler, kendilerini Hakk
delisi gibi gstererek
nefsan arzularna uyarlar. eitli gnahlar ilerler. Sonra, melamet hrkasna brnerek, ken
dilerinin Hakk k olduklarn
iddia ederler. unlara kanmamak gerek. Bunlar Hakk k deil, birer sapktr."

Birisi pis olan, haram olan hurma erbetini ise de sarho olsa, eriat onu
mazur grr. Szleri ve davranlar zerinde pek durmaz.

Sarhoun ve esrar ienin, kadn boamas ve bir ey satmas doru deildir.


Kabul edilmez. Sanki o, ocukmu gibi yapt affedilir.

Esiz pdihn, yni benzeri olmayan Allh'n mnevi kokusundan, ona


kar duyulan hayranlktan, sevgiden gelen mestlik, mnevi zevk ise, arabn verdii
sarholukla kyaslanamaz. 65

fc eyh Sdi hazretleri bir beytinde unlar sylyor: "arabn sarholuu gece yansna kadar
srer. Gzel yzl bir
sakinin verdii mnevi sarholuk kyamete kadar devam eder."

688 Hakk akyla mest olan kii, nefsan duygularn tesiri ile nasl aylr?
Yni duyduu mnevi zevki nasl brakabilir? Hakk mesti, sur frlnceye kadar

kendine gelmez.

Hakk arab gerekten vardr. Yalan deildir. Sense ayran itin. Ayran itin,

ayran.

690 Sen kendini Cneyd-i Badad veya Bayezid-i Bestam gibi gsteriyorsun, sonra da tutuyor; "Ben o kadar sarhoum ki, balta ile anahtar birbirinden
ayrdedemiyorum." diyorsun. Haydi yr git.

Ey hileci adam, damarndaki ktl, tenbellii, hrs, tama' bu sersemlikle nasl gizleyebilirsin?

Kendini Hallac- Mansur gibi gsteriyorsun, hlbuki Halla, ak ateini,


nefsinin pamuuna drp onu yakarken, sen erati yakan imanszlk ateini,
dostlarn inan pamuuna dryor, onlar felkete srklyorsun.

61

695* Kendini Hakk yolunun yolcularndan sayma, sen yol kesenlerin


dostusun, bo laflar, syleme...

Delilikten geri dur, akla doru ko, ireti kanat hi insan gklere uurur

mu?

Sen kendini Hakk k gsteriyorun, hlbuki kapkara bir eytanla ak


oyununa girimisin.

Kymet gnnde, sevenle sevileni birbirine balarlar da yle ortaya


karrlar.

Sen ne diye kendini aptalla vuruyor, kendi kendinden gemi gs-

teriyorsun? Sen zmn kann iip de sarho deilsin. Sen bizim kanmz imisin.

701 Sanatn, sanatkardan uzak olmayacan sanarak, kendini Hakk'a yakn


sanyorsun.

unu grmez misin ki: "Vellere mahsus olan Hakk'a yaknlkta yzlerce
kermet, yzlerce akl almaz hller var."

Demir, Dvud(a.s.)'n elinde mum gibi yumuad, senin elinde ise mum,
demir gibi sertleiyor.

Hakka yaknlk, kabiliyet ve istidat sebebiyle eit eittir.

Yaratmak, rzk vermek sretiyle olan Hakk yaknl umumdir. Allh btn
yarattklarn sever. Onlarn rzkn verir. Onlar gzetir. Onlardan uzak deildir. 66

Kaf Suresi'nin 16. ayetinde: "Biz, insana ah damarndan daha yaknz", diye buyrulmu ve bt
n mahlkat iin
umum, genel bir yaknlk olduu bildirilmitir. Evet, yaratan, her eyi halk eden Allh, yara
ttklarndan ayr ve uzak deildir.
Mesela; Sleymaniye Camii'ne gitsek, cami-i erifin ne tarafna bakarsak bakalm, orada Mimar
Sinan'n sanatnn
stnln, kemlini grrz. Bununla beraber Allh'a yaknln eitleri ve dereceleri vard
r. Hz. Mevln, bir ka rnek
vererek bu hususu daha iyice anlamamza yardmc olmaktadr.

Fakat nebilerle veller, ayrca, ilh akn ve rabbn ilhamn da yaknlna


ermilerdir. Bu sebeple onlarn yaknl baka trl bir yaknlktr.

705 Babacm, Hakk yaknl eit eittir. Gne daa da, taa da, altna
da n drr, vurur.

Fakat gnein altna yle bir yaknl vardr ki, o yaknlktan, st


aacnn haberi bile yoktur.

62

Gne, kuru dala da, ya dala da yakndr. Gne ikisinden de utanr,


gizlenir mi?

Fakat zaman gelince olgun, lezzetli, gzel kokulu meyvelerini yiyecein


ya, taze daln gnee yaknl nerede?

Kuru dalnki nerede? Kuru dal, gnee yaknl yznden daha ok


kurumaktan baka ne elde edebilir?

akaln boya kpne dp boyanmas ve akallar arasnda


tavusluk dvsna kalkmas.

721 Bir akal boya kpne dt. Birazck o kpte kald.

Sonra postu boyanm olarak kt. "Ben" dedi, "Gklerin tavus kuu
oldum."

Onun boyal tyleri, ho bir parlaklk elde etmiti. Gne de o renklere


vuruyor, parl parl parlyordu.

Tylerini yeil, krmz, penbe ve sar renkte grd. Gitti, kendini akallara
gsterdi.

725 Hepsi de: "Ey akalck!" dediler. "Bu ne hl? Batanbaa neelere dalmsn?

O nee sebebiyle bizden ayrlyorsun. Bu ululanmay, bu kendini beenmeyi


nereden getirdin?"

akallardan biri onun nne geldi ve "Ey filan!" dedi. "Y hile yapyorsun,
Yhut da ermilerden biri oldun?

Minbere kp, ho laflar ederek, halk kendine balamak iin, hile yollarna
sapyorsun.

ok altn, bir hl elde edemedin, sonunda hile ile utanmazl ele aldn."
766 O renk renk olmu akal, kendisini knayann kulana gizlice dedi ki:

"Bir bana bak, bir de rengimi seyret. Hi bir puta tapann benim gibi gzel
putu yoktur.

Benim gl bahesi gibi yzlerce rengim var. Ho ve gzel bir hldeyim.


Bana kafa tutma. Bana secde et.

Benim ssm, parlaklm, rengimi gr de, bana "Dnyann varl ile


nd kii, dinin direi" lakaplarn ver.

63

770* Ben, Allh'n lutfuna mazhar olmuum ululuu, bykl anlatan bir
levha hlini almm... Benim varlmda Allh'n srlarnn erhi vardr. 67

67 akaldan murad: D yzn sslemi, gzel grnen, fakat i yz yrtc olan, yni akall
ktan kurtulmam
olan, hayrsz kiiyi temsil etmektedir. Slih insanlarn kyafetlerine brnen, dilini eyhle
rin, riflerin szleri ile ssleyen;
"Bana gelin, ben stn bir varlm, kmil insanm, sizi hakikate ulatracam." diye onu bun
u kandran sahte eyhlerin
sembol. Bu hikye, hlinden memnun olmayan, Allh'n verdikleri ile kanaat etmeyen, takdirin
dna karak, kendi nefsan
arzularna uyan, fakat bir trl huzura kavuamayan insanlarn hlini anlatmaktadr.

Ey akallar, aklnz banza aln da, bana artk 'akal' demeyin. Bir
akalda bu kadar gzellik bulunur mu?"

akallarn hepsi de, mum etrafnda toplanan pervaneler gibi oraya top-

landlar.

"O hlde ey elmasm, sana ne diyelim?" diye sordular. O da '"Mteri


yldzna benzeyen erkek tavus kuu' deyin." cevbn verdi.

akallar; "Peki ama" dediler. "Can tavuslar, yni stn varlklar gl


bahelerinde salnr, cilveler ederek nazl nazl gezerler.

775 Sen de onlar gibi cilveler eder misin?" "Hayr." dedi. "le dmeden,
Sina'y nasl anlatabilirim?"

"Tavus kular gibi tyor musun?" diye sordular. "Hayr temem." dedi.
"yle ise" dediler. "Ey yce er, sen tavus kuu da deilsin.

Tavus kuunun giyecei elbise, yni renk renk olan tyleri kkten gelir; sen
renkle, iddia ile ona nasl benzersin?"

Geveze adamn birinin, her sabah bir kuyruk paras ile


byn yalayp dostlar arasnda; "unu bunu yedim." diye
nmesi.

Aalk bir kii bir kuyruk paras bulmutu. Her sabah onunla byn
yalard.

Zenginlerin yanlarna gider; "Ben bir toplantda yal, ball yemekler


yedim." derdi.

Byklarma bakn der gibi de, eliyle byklarn bker, dzeltirdi.

735 "Byklarmn yal bulunmas, benim doru sylediimin ahidi, yal


ve tatl yediimin delilidir." derdi.

64

Karn ise sessiz sedasz; "Allh, yalanclarn hilelerini yok etsin" diye
sylenirdi.

"Senin lafn, bizi alk ateine att. O yal byklarn kknden yolunsun,
kopsun.

Ey dilenci, senin irkin lafn olmasayd, bir kerem shibi kar, belki bize
acrd. Yemek verirdi.

Eer alk aybn gsterseydin, yni a olduunu gizlemeseydin, erilik


yni yalanclk yoluna sapmasaydn, belki bir hekim kar, derdine dev olurdu.

740 Cenb- Hakk; 'Ey eri kii, eri br hareket etme. Kymet gnnde,
dorulara doruluklar fayda verir.' diye buyurdu. 68

68 Maide Suresi'nin 119. ayetine iaret eylemitir

Ey alak adam, eri br yatma, neyin varsa gster. Artk doru ol. 69

69 Hud Suresi'nin 1 12. ayetine iaret vardr.

Aybn, kusurunu sylemiyorsun, bari sus; kendini hileden, gsteriten ek;


bu kt huylardan tamamyle uzakla."

748 Byn yalayan adam, hileye saparak, devletliyim ve stn bir insanm dvsna girimiti. Midesi ise, a kalmasna sebep olduu iin byndan nefret
ediyordu.

Allh'm, onun gizlediini meydana kar, o bizi yakt, yandrd. Sen de onu
rezil et, diyordu.

750 Bedeninin btn cz'leri o hileci adama dman olmutu. nk on-

larn hakkn vermiyor, onlar a brakyordu. O bahardan sz ediyordu. Onlar ise k


iinde kalm gibi idiler.

Adam ihsanlardan, balardan laf edip duruyor, fakat merhamet daln


kknden skyordu. Yni tok grnd iin, kimse ona acmyordu. Tok grnp,
midesini a brakyordu.

Y doru ol, ya sus. Kendinde olmayan bir eyi iddia etme. Ondan sonra
Hakk'n rahmetini gr ve onu doya doya i.

Nihayet onun midesi ona dman oldu da, gizlice du iin el at.

"Allh'm!" diye yalvard. "Bu aalk adam rezil et de, bykler, iyi
insanlar bize acsnlar, merhamet etsinler."

65

755* Btn yarattklarn seven ve onlara acyan Allh, a kalm midenin


dusn kabul etti. htiyatan doan yanp yaklma, adamn iinden dna vurdu.

Cenb- Hakk; "Ey insan, ktlk ediyorsan da, puta tapyorsan da Mdem
ki beni gnlnde buldun ve bana du ettin, yalvardn, yakardn, ben seni mahzun
brakmam, dun kabul ederim." diye buyurdu.

Sen duya smsk sarl, yalvar, yakar; du, sonunda gulyabn, yni nefsin
elinden seni kurtarr.

Adamn midesi, kendini Hakk'a teslim edince, bir kedi geldi, onun byklarn yalad kuyruk parasn kapp kat.

Evdekiler kedinin arkasndan kotularsa da, kedi kat. Adamn kk


olunun, babasnn azar korkusundan beti benzi att.

760 O kk ocuk, babasnn bulunduu toplulua geldi. Durumu anlatt. O


bo laflar eden adamn erefini bir paralk etti.

ocuk o kalabalk iinde babasna dedi ki: "Babacm, hani senin her sabah
dudaklarn, byklarn yaladn o kuyruk vard ya...

Anszn bir kedi geldi, onu kapt kat. Arkasndan ok kotuk ama faydas
olmad."

Orada bulunanlar arp glmeye baladlar, sonunda kk den adama


acdlar.

Onu yemee ardlar, doyurdular, ona merhamet yadrdlar; sanki onun


topraktan yaratlm bedenine merhamet tohumu ektiler.

760 O da, kerem sahiplerinin, iyi insanlarn iyiliini, efkatim, acmalarn


grnce, doru olmann zevkine vard. Gurura kaplmaktan, kendini stn grmekten
vazgeti. Dorulua kul oldu, kle oldu.

Hakk yolunda ok imtihanlar ve ok imtihan mihenk talar


vardr.

743 Eer sen, doruluktan bir kr elde etti isen, kk de olsa, mnevi bir
kazancn varsa sakn azn ama, kendinden bahsetme, kendini stn grme. nk
Hakk yolunda ok imtihanlar, ok imtihan mihenk talar vardr.

Bir ok hususta seni deneyen imtihan mihenk talarna bile imtihanlar


vardr. Yni seni imtihan eden kiilerin, senin mnevi deerini anlamak iin seni
mihenk tana vuran mridlerin de imtihanlar vardr. Onlar da her insan gibi
Hakk'n imtihanndan geerler.

66

745 Cenb- Hakk buyurdu: "nsan, douundan lmne kadar, her sene iki
defa imtihan olur." 70

70 Burada Hz. Mevln Tevbe Sresi'nin 126. yetinden ilham alarak: 'nsan douundan lmne
kadar her sene iki
defa hastalk, sknt, yoksulluk, sevdiklerimizden birisinin kaybolmas gibi, eitli musibet
lerle imtihan edilmektedir." diye
buyurur. Aziz Peygamber Efendimiz (s.a.v.) de bir hadslerinde yle buyurur: "Serveti kaybolm
ayan, bedeni hastalanmayan
kulda hayr yoktur. Allh, bir kulunu severse onu ibtila eder. Yni bir derde mbtela klar. S
onra ona sabretmesini retir."

Babacm, bu dnyada imtihan iinde imtihan vardr. Akln bana al


da,kk bir imtihanla kendini satn alma. Yni ufak bir imtihan geirmekle kemle
erdiini sanma.

Hrt ile Mrt'un hikyesi ve onlarn Hakk Tel'nn


imtihanna kar yiitlik taslamalar.

801 Hrt ile Mrt, gklerde, yerlerde grdkleri btn eserlerde, Allh' n
sanatn, yaratma gcn ve kendilerinde zuhur eden kuvvet ve kudretini grdkleri,
sezdikleri iin hayran olmular, pdihlar pdihnn akl almaz ilerinden, azar
azar kahretmesinden ve o kahr iinde mutluluun gizli bulunmasndan armlar,
kendilerinden gemilerdi. 71

71 Hrt ile Mrt adl iki melek, insan oullarnn ktlklerini grp Cenb- Hakk'a ikaye
tte bulunmulard.
nsan denilen ve eref-i mahlk saylan bu mahlklarn yeryznde hep gnah ilediklerinden s
zlanmlardr. Allh da onlara;
"insanlardaki nefsan duygular, ehvet sizde de olsa idi daha kt olurdunuz, insanlardan daha
fazla gnah ilerdiniz" diye
buyurdu. Fakat bu melekler kendilerine gvendikleri iin Hakk'a isyan etmeyeceklerini, temiz k
alacaklarn sylediler. Bunun
zerine Cenb- Hakk, insanlara verdii ehveti bunlara da verdi. Ve onlar gkten yeryzne,
Bbil'e indirdi. Onlar Bbil'de
hkimlik ederlerken, ok gzel bir kadn, bir i iin yanlarna geldi. Melekler kadn grnce
hayran oldular. Hakk'a verdikleri

sz unuttular. Fakat kadn isteklerine uymak iin baz artlar ileri srd: Y kocasn ldr
p kaatil olmalarn, yhut puta
tapmalarn, yhut da arap imelerini art kotu. arap imeyi en uygun bularak arap itiler
. Bunun zerine kadn onlara; "Bir
artm daha var." dedi. "Siz her gece ism-i zami okuyup ge kyorsunuz, onu bana da reti
n." Onlar bu art da kabul
ettiler. Ona ism-i zami rettiler. Kadn ge kt. Yeryzne inip kirlenmek istemedi. Hakk
da onu bir yldza kard. Zhre
Yldz ite bu kadnm. Meleklere de dnya azab ile hiret azabndan birini kabul etmeleri
sylendi. Onlar da dnya azabn
tercih ettiler. Allh'm izni ile onlar Bbil kapsna baaa asldlar. Orada kymete kadar
azap ekeceklerdir. Kur'n-
Kerim 'de Bakara Sresi'nin 12. ayetinde bu iki melein Babil'e indikleri, halka sihir retti
kleri, kendilerine mracaat edenlere
sihir retmeden; "Biz Allh tarafndan size bir imtihan olarak geldik. Sihir renip kfir ol
mayn." dedikleri hikye
edilmektedir.

67

Allh'n, iinde mutluluu gizledii kahr ve azab byle mest eder, artr,
kendilerinden geirirse, Allh' a miracn, Allh' a ykselmenin ve onu mnen
bulmann ne biim bir mestlik verecei dnlmelidir.

Hakkn iinde mutluluklar gizledii kahr tuzandaki yem, byle bir


mestlik verirse, ya onun ihsan sofras, iyi d, ayrt etmeden btn kullarnn
nne cmerte at eitli nimetlerinin sofras neler verir, neler ltfeder?

Hrt ve Mrt mest olmular, nefis ve ehvet kemendinden frlam


kurtulmular, kasna hay edip duruyorlard.

805 Fakat yrdkleri Hakk yolunda, yle bir pusu yle bir imtihan vard ki,
onun frtnas, da bile saman p gibi kapyor, kaldryordu.

Hakkn imtihan onlar alt st ediyordu ama, mest olann byle eylerden
haberi olur mu?

819 Benim gibi sen de, ehvet sarholuundan kendini kurtar. ehvet mesti
olan, deve stnde seyret.

820 Dnyadaki bu ehvet sarholuu da, meleklerin sarholuklarna kar


pek azdr. nk dnyadaki ehvet sarholuu cismndir, bedene aittir. Meleklerin
sarholuu ise ruhandir.

Melek sarholuu, ehvet sarholuunu giderir. nk erkeklik ve diilik


nedir? Bilmeyen melek nasl ehvete kaplabilir?

Ey gfil sen tatl su imeyince ac su sana gzdeki nr gibi ho gelir.

Gk arabnn bir damlas insan araptan da vazgeirir, sakiden de, dnya


gzelliklerinden de...

Artk sen dn; meleklerin ve ilh cellden, rabbn tecellden etkilenmeyen, pk olan tertemiz ruhlarn mest olular kendilerinden geileri nasldr?

825 O tertemiz ruhlar gk arabnn kokusuna gnl balamlar da, dnya


arabnn kplerini krmlardr.

Ancak mitsiz bir hle denler, gk arabndan, bu ilh araptan uzak


kalanlar, kfirler gibi kabirlerinde gizlenerek rahmetten meys olmulardr.

Onlar iki dnyada da mitsizlie dmlerdi. Hadsiz, hesapsz dikenler


ekmilerdir. Yni herbiri diken gibi ona buna batm, insanlar zm, kt iler
ilemilerdir.

68

Yeryznde ilenen ktlkleri, zulmleri, gnahlar, dklen kanlar


grnce Hrt ile Mrt mnev mestliklerinden; "Yazklar olsun." dediler. "Keke
biz de yeryzne rahmet yadrsaydk. Yni yeryzne adlet ve huzr getirseydik.

u gnahlar ve zulmler yurdu olan dnyaya adleti, sevgiyi, insaf,

merhameti, ibdet ve vefy yerletirseydik."

830 Onlar, bu szleri sylediler ama, ilh kaz ve kader de "Durun!" dedi.
"Ayaklarnzn nnde pek ok grnmeyen tuzaklar var.

nk bu yolda lenlerin salarndan, kemiklerinden yollar kapanmtr da,


vahdet vadisine giden yolcular, ayak basacak yer bulamyorlar.

Yol batan baa kemik, sa, sinir dolu. O yolda Allh'n kahr klc nice
varlar yok etti.

Cenb- Hakk; "Allh'n lutfuna, inayetine kavumu kullar, yeryznde


yava yrrler." 72 diye buyurdu.

72 Furkan Sresi'nin u anlamdaki 63. ayetine iaret var: "Rahman olan Allah'n has kullar ye
ryznde vakar ve
tevazu ile yrrler. Onlara chiller hitap edip de mnsz bir sz syleyince, ayn ekilde ka
rlk vermezler. 'Selamette olunuz'
derler." Hz. Mevln da bir gazelinde; "Sana 'Mursin' derlerse, 'Dediinizin iki kat fazlas
ym' de yr. Eer kzp da sana
svmeye balarlarsa onlara du et ve gnl holuu ile glerek git." diye buyurur.

835 Yalnayak bir kimse; bir dikenlikte durarak, dinlenerek, dnerek,


saknarak, ekinerek yryebilir. Yni hak yolunda yryen bir kii, adm att yere
dikkat etmeli, dnerek gitmeli ki yryebilsin.

Kaz ve kader de bu szleri sylyordu. Ama Hrt ve Mrt


cokunluklarnn perdesi arkasnda gizlenmilerdi. Kulaklar da tkanmt.
Duymuyordu.

Bu dnyada varlklarndan, benliklerinden kurtulanlardan baka herkesin


gzleri kapal, kulaklar tkaldr. 73

73 Bakara Sresi'nin 7. ayetine iaret var.

Allh'n lutfundan, inayetinden, yardmndan baka gzleri kim aabilir?


Allh'n sevgisinden baka Hakk'n fkesini ne yattrabilir?

Dnyada baarsz gayrete, cehde, abaya kimse dmesin. Doru yolu


Allh daha iyi bilir. Yni ibdete skca balanma. Onun semeresi olan mhede,
Allh' mnen bulma Allh'n yardm ile olur. Allh'n yardm ve lutfu olmaynca
ibdetler yorgunluktan ibret kalr.

69

Firavun'un Ms (a.s.)' ryasnda grmesi ve onun


domamas iin tedbirlere girimesi.

840 Firavun'un cehdi, uramas Allh'n yardm olmad iin baarszd.


Her ne dikiyorsa, o sklyordu.

Firavun'un buyruu altnda binlerce yldz bilgini, rya yorumcusu


bycler vard.

Ona ryasnda Hz. Ms'nn doacan, sonra mlkn yakp ykacan


gstermilerdi.

Firavun ryasn d yoruculara ve yldz bilginlerine syledi. "Bu hayalin,


bu uursuz ryann hkmn nasl gidermeli?" diye sordu.

Hepsi de; "resine bakalm, yol kesenler gibi doum yolunu vuralm."

dediler.

845 Hz. Ms'nn doaca gece Firavun'un kullar u karara vardlar:

O gn erkenden pdihn taht meydana kurulacak ve nnde toplant


yaplacakt.

ehirde pdih adna tellallar arlmasn emrettiler.

"Ey sriloullar!" denecekti. "Pdih filan yerde sizi huzuruna aryor.

Size perdesiz, rtsz yzn gsterecek, sevba girmek iin size ihsanlarda
balarda bulunacak."

nk sriloullan Firavun' a hi yaklaamazlard. Firavun'un yzn


grmelerine izin yoktu.

850 Hatt yolda Firavun' a rastlasalar; yz koyun yere kapanp ona secde
ederlerdi. Yasa byle idi.

Yasaya gre, hi bir srilli, vakitli vakitsiz Firavun'un yzn


gremeyecekti.

Yolda avularn sesini iitip de Firavun'un gelmekte olduunu anlaynca,


onun yzne bakmamak iin yzlerini duvarlara dndrrlerdi.

lerinden birisi Firavun'un yzn grrse sulu olurdu; bana en kt


iler, en ar cezalar gelirdi.

Onlar da, grmelerine imkn bulunmayan o yz pek grmek isterlerdi.


nk insan, men edildii eye dkn olur.

855 "Ey sriloullar! Meydan yerine yryn; pdihlar pdihn


grmeniz, ban elde etmeniz midi var!"

70

sriloullar bu mjdeyi iitince sevindiler. nk, Firavun'u grmeyi ok


istiyorlard.

Hileye aldandlar ve meydan tarafna kotular; ho grnmek iin


kendilerini sslediler, yni temiz ve yeni elbiseler giydiler.

867 srilliler bu dvete pek sevindiler, cotular; erkenden meydana doru


kotular.

Firavun onlar hile ile meydana gtrnce, o ter taze yzn onlara
gsterdi.

Gnllerini ald, lutuflarda bulundu, bahiler verdi, vaadlerde bulundu.


870. Ondan sonra; "Cannz hakk iin, hepiniz bu meydanda bu gece yatn

uyuyun!" dedi.

srilliler; "Emre uyarz; sen istersen, tamam bir ay burada otururuz." diye
cevap verdiler.

Firavun akamleyin sevinerek dnd; "Bu gece" diyordu, "Ana karnna


decei gece idi. imdi bunlarn hepsi de kadnlarndan uzaktr."

Hazinedar mran da yannda idi. Onunla konua konua ehre geldiler.

Firavun mran'a; "Ey mran! Bu gece sen burada yat; hanmnn yanna
gitme, onunla buluma!" dedi.

875 mran; "Ben senin kapnn eiinde yatarm, gnlnn istediinden


baka hi bir ey dnmem!" dedi.

mran da sriloullar'ndan idi, fakat Firavun'un can ve gnl gibi dostu

idi.

Firavun, onun isyan edeceini, gnlnn korktuunu yapacan nereden

bilirdi?

Firavun yatak odasna gitti, mran da orada, yni Firavun'un saraynda


kendisine ayrlan yerde yatt, uyudu. Gece yars kars, mran' grmeye geldi.

Kadn, mran' n stne kapand, dudaklarn pt, geceleyin onu


uykusundan uyandrd.

880 mran uyannca, kadn gzne gzel grnd, dudak dudaa kadn
pmeye balad.

mran karsna; "Gecenin bu vaktinde buralara kadar nasl geldin?" diye


sordu. Kadn; "Seni ok zledim de onun iin geldim. Beni buralara Allh'n takdiri
yollad." dedi.

71

mran sevgi ile kadn kucaklad, o anda sevimekten nefsini tutamad.

Onunla birleti, emaneti ona teslim etti. Yni Hz. Ms'y dnyaya getirecek tohumu ona verdi. Ondan sonra; "Ey kadnm! Bu i kk bir i deil; bunu
ok gizli tut!" dedi.

Demir taa vuruldu, ondan bir kvlcm kt. O kvlcm Firavun'a da,
saltanatna da kin gdc idi.

885 mran diyordu ki: "Ben buluta benziyorum, sen yeryz gibisin, Hz.
Ms da bitkidir. Bizi oynatan Allh'tr.

Satrantaki ah misalidir ki, biz O'nun mat ve malubuyuz.

Ey hanm! stn gelmeyi, yni yutmay, yenilmeyi, yutulmay ahtan bil;


bizden bilme ve bize hkmdarn emrini tutmadn diye kma!

u Firavun'un korktuu ey var ya, o seninle birleince meydana geldi,


yaratld.

Sakn bu hli hi kimseye ama, hi kimseye syleme, sana da, bana da


zarar gelmesin!

Ey benim nazl karcm! lerde senin gebe kaldn meydana knca,


bunun tepkileri de olacak."

890 Tam bu srada meydandaki halkn naralar duyulmaya balad; hava


sesle, barmalarla doldu.

Firavun, korku ile yerinden srad. "Bu grlt ne?" diye yaln ayak kotu.

"Meydandan koup gelen bu sesler, bu grltler nedir? Dehetinden cin de,


eytan da korkup kamada..."

mran; "Pdihmzn mr uzun olsun! sriloullar senin yznden


neeleniyorlar.

Pdihlarnn bandan, lutuflarndan bayram ediyorlar, seviniyorlar,


oynuyorlar, el rpyorlar." dedi.

895 Firavun; "Bu olabilir ama, beni adam akll vehim ve endie kaplad,
dnce bastrd.

Bu ses, benim rhumu skt, sinirlerimi bozdu. Ac ac gamlardan,


kederlerden det ihtiyarladm."

Firavun, btn gece ars tutmu gebe kadn gibi bir yandan bir yana gidip
geliyordu.

Her an "mran!" diyordu. "Bu naralar beni korku ile yerimden sratt."

72

Zavall mran' n cesareti yoktu ki kars ile bulutuunu sylesin.

900 Kar mran'dan gebe kalnca, gkyznde Ms'nn yldz belirmiti.


903 Gndz olunca Firavun; "Ey mran!" dedi. "Git de, o grltnn, o sesin sebebi nedir, ren!"

mran meydana kotu; "Pdihlarn pdih uyuyamad; bu geceki grlt


ne idi?"

Her mneccimin ba akt, yakas yrtlmt. Yasllar gibi hepsi de topra


oyuyordu.

Yasllar gibi sesleri ses vermede, feryadlar ortal tutmada idi.

Salarn, sakallarn yolmular, yzlerini yrtmlar, balarna toprak


samlard. Gzleri kan anana dnmt.

mran; "Hayrola?" dedi. "Bu feryad nedir? Bu hl ne? Yoksa uursuz yel,
kt bir nin m gsteriyor?"

Mneccimler (=yldz bilginleri) zr dilediler; "Ey emr!" dediler.


"Allh'n takdiri bizi esir etti.

910 Ne yapmak gerekse yaptk ama, devlet karard; pdihn dman yaratld, ona st oldu.

O ocuun yldz bu gece belirdi. Gkte o yldz dodu, bizi kr etti.

O peygamberin yldz, gkyznde parlad. Biz de alamaya, yldzlar gibi


gzyalar dkmeye baladk."

mran, gnl sevinle dolu ama zhiren; "Eyvahlar olsun!" diye elini bana

vurdu.

mran fkelenmi, kendini fkeden kaybetmi gibi delicesine onlarn


stlerine yrd.

915. i bilmezlikten gelerek mneccimlere saldrd, onlara pek kt szler


syledi.

ten sevinirken, neeli iken; dtan kendisini surat ask, hiddetli ve gaml
gsterip, onlara tersine oyunlar oynad.

Onlara dedi ki: "Pdihmz aldattnz; hainlikten, tamahtan vazgeiniz!

Pdih bu meydana kadar srkleyip, onun eref ve heybetini hie


saydnz!

Ellerinizi gsnze koydunuz da; 'Pdih biz dertlerden kurtaracaz!'


dediniz, vaadlerde bulundunuz!"

73

920 Firavun da bu szleri iitti de; "Ey hainler, ben de size aman
vermeyeceim, sizi astracam!" dedi.

"Kendimi gln bir hle soktum; oyuna gelip dmanlara mallarm


kaptrdm, ziyana girdim.

Bu gece sriloullar'nn hepsi de kadnlarndan uzak kaldlar diye...

Mal da tkendi, eref de gitti, ie gelince, hi bir ey olmad. Kerem


sahiplerinin dostluu, yapacaklar iyi iler bu mudur?

Yllardr paralar alyordunuz, paha biilmez elbiseler giyiyordunuz,


memleketin gelirini rahata yiyordunuz.

925 Bu mu idi bulduunuz re? Bu mu idi yldz bilginiz? Siz bedv yiyip
ien, hilekar ve uursuz kiilersiniz!

Ben sizi paralatr, atelere atar, burunlarnz, kulaklarnz, dudaklarnz


kestiririm!

Ben sizi atee odun eder, yiyip itiklerinizi burnunuzdan getiririm!"

Mneccimler secde ettiler de; "Pdihm!" dediler. "eytana uyduk, eytan


bu sefer bizi alt etti!

Yllardr size hizmet ettik, nice belalar giderdik; yaptklarmza akl da


at, fikir de...

930 Bu defa bir ey yapamadk, ama anas gebe kald. nk babasnn erlik
suyu anasnn rahmine dt.

Dt ama, ey byk pdih, suumuzu affettirmek iin biz de o ocuun


doaca gn hesaplayalm!

Bu frsat elimizden karmamak iin, biz de onun doaca gn hesap


eder, o gn bekleriz!

Ey verdii karara akllarn, fikirlerin kul kle olduu pdih! Bunu da


yapamazsak, o zaman bizi ldr

Firavun, dmana saplanp ldren kader okunun atlmamas iin, gn gn


dokuz ay sayp durmada idi.

Dokuz ay sonra tahtn meydana kurdurdu ve tellallar artt.

Tellallar; "Ey sril kadnlar, ocuklarnzla meydana gidin! Hepiniz dar


kn, evlerde hi bir kadn kalmasn!" diye baryorlard.

940 Geen sene erkeklerin sras idi, onlarn hepsi de elbiseler, altnlar elde

etmilerdi...

Haydi ey kadnlar; bu sene devlet, saadet sizindir! Herkes ne dilerse elde


edecektir!

74

Firavun; kadnlara da elbiseler verecek, ihsanlarda bulunacaktr! ocuklarn


da balarna srmal, ssl klahlar giydirilecektir!

Hele bu ay iinde dourmu olanlar, hemen gidip pdihtan hazineler


alsnlar!"

Kadnlar ocuklar ile dar ktlar, sevine sevine Firavun'un adrna


kadar geldiler.

945 Her yeni dourmu kadn hileden, kahrdan habersiz, ehirden dar

kt.

Kadnlarn hepsi meydana toplannca, ocuklardan erkek olanlarn


analarndan aldlar.

Bunlarn arasndan Firavun' a dman yetimesin, memlekette karklk


kmasn diye, ihtiyata uyularak erkek ocuklarn, o masumlarn hepsinin balarn
kestiler.

mran'n kars da Ms'y o meydana gtrm, fakat durumu analaynca


eteini devirip yavrusunu o hengmede saklamt.

O azgn Firavun, ebe kadnlar casusluk etmek iin evlere yollamt.

950. "Burada bir ocuk var. Anas vehimlenmi, rkm; bu yzden meydana

gelmemi." diye Firavun'a jurnal ettiler.

"Bu mahallede gzel bir kadn var." dediler. "Bir de ocuu var. Fakat anas
pek kurnaz, pek bilmi bir kadn."

Bunun zerine memurlar mran'n evine geldiler. Ms'nn annesi, Allh'n


emri ile ocuu tandra att. nk,

Her eyden haberi olan Allh'tan, kadna; "Bu ocuk Halil brahim'in
neslindendir.

"Ey ate, sou bakalm!" emrinin etkisi, korumas yznden ate bu ocua
bir zarar vermez!" diye ilham geldi.

955. Kadn gnlne gelen ilhama gvendi, ocuu alevlerin iine att. Ate
de, Ms'nn bedenine tesir etmedi.

Memurlar muradlarna ermeden geri dndler. Fakat, gammazlar ii anladlar ve durumu rendiler.

Firavun' dan birka para alabilmek iin olup biteni memurlara anlattlar.

"Ey memurlar, siz yine o eve dnp, o evin her tarafn bir iyice arayn!"

dediler.

Ms'nn anasna tekrar ilham olundu ki: "ocuu suya at; midini kesme
ve san ban yolma!

75

690 ocuu Nil'e at, Allh'a gven! Ben seni ona yzakl ile, mutluluk ile
eritireceim!" 74

74 Bu vak'a, Kasas Sresi'nin 6-14. ayetlerinde izah buyurulmutur

Firavunda olan kt ahlak, sende de var!

Bu szlerin sonu gelmez; Firavun ve mneccimlerin hilesi kendi ayaklarna,


dizlerine dolat.

Firavun darda yzbinlerce ocuk ldryordu. Ms ise ieride idi, evin


ba kesinde idi.

O, kr gzl olduu hlde kendisini uzak grl zanneden Firavun


ldrmt da, hile ile, nerede yeni domu bir ocuk varsa ldrmekte idi.

nat Firavun'un hilesi, det bir ejderha idi. Btn dnya pdihlarnn
hilelerini yutmutu.

965 Fakat Hz. Ms ondan daha zorlu kt; onu da, onun hilelerini de ekip
yok etti.

Firavun bir ejderha idi, Ms'nn asas da, Allh'n yardm ile bir ejderha
oldu ve onu yuttu.

El elden stndr. Nereye kadar? Allh'a kadar! nk, son varlacak zat
ancak O 'dur!

nk Cenb- Hakk, dibi ve kys olmayan bir derya gibidir; btn


denizler, O'nun huzurunda bir selden ibrettir.

Hileler, tedbirler; ejderha olsalar bile "illallh"a kar hepsi "l" dr.

970 Buraya gelince szm yere bakoydu, yok oldu. Yni susmak zorunda
kaldm. Hereyin dorusunu en iyi bilen Allh'tr.

Ey dnya mal iin rpnan ve dnyaya tapan gfil; Firavun'da olan kt

ahlak, tamamiyle sende de var! Sen de kibirlisin, sen de kendini beeniyorsun, sen de
mal ve ehvet peinde kouyorsun! Fakat senin ejderhan, yni nefsin, cizlik,
yoksulluk kuyusuna dm, gsz kalm da Firavun gibi saldramyor, bir ey
yapamyor!

Yazklar olsun! Bu sylenilen szlerin hepsi de senin hllerin, senin kt


huylarndr; tutuyor, sen onlar Firavun'un stne atyorsun!

Hlbuki senin kt hllerinden, kt huylarndan sz edilse, cann sklr,


houna gitmez; bakalarndan bahsedilse sana masal gibi gelir!.

76

Mel' n nefis seni ne kadar harab ediyor; sana pek yakn olan nefsin, seni
Allh'tan nasl uzaklatryor!

975 Senin nefis ateini parlatmak iin, Firavun'un ateine atlan odun
atlrnamaktadr. Yni sen, onun gibi kuvvete, frsatlara, servete mlik deilsin. Eer
Firavun gibi gl olsaydn, sen de ok canlar yakardn!

Ylancnn donmu, uyumu bir ejderhay iple balayp


Badat'a getirmesi.

Bir ylanc, efsunlar ile ylan tutmak iin dalk yerlere gitti.
995 O, karda kta, dalarda iri bir ylan arayp durmada idi.

Orada pek byk bir ejderha grd. Ejderha lmt ama, eklinden,
ylancnn gnl korku ile doldu.

1003 Ylanc, halk hayrete drmek iin o ejderhay ald, Badat'a getirdi.

Zavall, birka kuru kazanmak iin o direk gibi olan ejderhay srkleyip
duruyordu.

1005 "Ben size l bir ejderha getirdim ama, onu yakalamak iin ok zahmetler ektim." diyordu.

Ylanc onu lm sanyordu. Hlbuki ejderha diri idi. Dikkatle bakp onun
canl olduunu anlayamamt.

O souktan, kardan donmu, kaskat kesilmiti. l gibi grnyordu ama

diri idi.

1030. Onu Badat'a kadar getirdi. arda drt yol aznda bir grlt koparmak, halk bana toplamak istiyordu.

Sonunda o ylan ald, Dicle Nehri kysnda bir peykenin stne koydu ve
kocaman bir ejderhann getirilmi olduu haberi Badat iinde alkalanmaya balad.

"Bir ylanc" diyorlard. "Grlmemi, kocaman bir ejderhay avlayarak


Badat'a getirmi!"

Yzbinlerce ahmak topland. Onlar ahmaklklarndan onun gibi donmu bir


ylana av oldular.

Ejderhay grmeye gelen kiiler de, ylanc da, ehirde iini gcn grmek
iin dalm olan halkn toplanmasn bekliyorlard.

77

1035 Ylanc; "Seyre gelen halk oalsn da, eline geecek para daha da
artsn." diye dnyordu.

Yzbinlerce merakl kii topland. Onlar halka olmulard. Herkes ayak


parmaklarnn ularna basarak boyunu ykseltiyor, ejderhay grmek istiyordu.

Kalabalktan, heyecandan erkein kadndan haberi yoktu. Kymet gn


gibi, halkn ileri gelenleri ile chil ve avamdan olanlar birbirine kanmt.

Ylanc ylan sard kilimi kmldattka, toplanan halk boyunlarn


uztyordu.

Souktan donmu, uyumu olan ejderha, bir takm paavralarn, kilimin


altnda idi.

1040 Ylanc ihtiyat elden brakmam, onu kaln iplerle, halatlarla


balamt.

Fakat, halkn toplanmas beklenirken iyice zaman gemi ve Irak gnei


ylann stne vurmutu.

Scak memleketin gnei ejderhay stnca, onun bedenindeki soukluk,


uyuukluk gitmiti.

l sanlan ejderha dirilmi, kmldanmaya balamt.

Ejderhann kmldan yznden de, halkn aknl bir iken yzbin oldu.
1045 Seyirciler, aknlktan naralar attlar. Ejderhann kmldann

grnce, hepsi de bararak kamaya baladlar.

O balamalar arasnda ylan iplerini, balarn kopard. Kopan iplerin


atrts her taraftan duyuluyordu.

O irkin ejderha, kkremi arslan gibi balarn kopard ve rtlerinin


altndan synlp kt.

Ejderhann korkusundan kaan seyirciler arasnda, bir ok kii ayaklar

altnda kald, ezilip ld. Yere yklp kalanlardan, lenlerden ynlar meydana
geldi.

Ylanc; "Ben; dalardan, krlardan ne getirmiim?" diye korkusundan


olduu yerde kaskat kald, kaamad.

Ejderha ylancy yuttuktan sonra, kendisini bir diree sard ve direi skarak
yuttuu ylancnn kemiklerini krd. 75

75 Bu hikyedeki ylanc; nefsin neva ve hevesine uyan, dnyalktan baka bir eyi dnmeyen
gfl kiiyi
gstermektedir. Ejderha ise; Hz. Mevln'nn buyurduu gibi "nefs-i emrnare"yi gstermektedir.

78

1053 Ey insanolu; senin nefsin de bir ejderhadr! lm grnse bile


lmemitir; gnah ilemek iin eline frsat gemediinden tr, gamdan uyumu
bir hlde, donmu gibi beklemektedir!

1055 Nefis glense, frsat bulsa hemen Firavunlua balar; yzlerce


Ms'nn, yzlerce Hrun'un yolunu keser! 76

76 u'ara Sresi'nin 27'nci ayetinin meli yledir; "Eer Allh kullarnn rzklarm genile
tseydi ve insanlara her
istediini verse idi, insanlar yeryznde azar, isyan ederlerdi." Keza Peygamber Efendimiz (s.
a.v.) bir hadslerinde; "Allh bir
kulunu ok severse, sizin hastanz ok su imekten koruduunuz gibi Allh da o sevdii kulunu
dnya malna sahip olmaktan
kurtarr." Hz. Ali de bir iirinde; "Servet shibi olma, yksek mevkilere gemek iin didinip
durma; onlar elde etmemen, gnah
ilememene sebeptir." diye buyurur.

Nefis ejderhas; yoklua, yoksullua, fakirlie derse, kk bir kuvvet


hline girer. Fakat mal mlk, yksek mevki yznden nefis sivrisinei aylak kesilir.

Sen nefis ejderhasn ayrlk karlar altnda tut; akln bana al da, onu
gnein altna getirme!

Dikkat et ki, ejderhan donmu bir hlde kalsn; eer o canlanrsa, sen onun
bir lokmas olursun!

Onu mat et de, mat olmaktan, mnen lmekten emin ol! Ona acma; o,
acmaya ve iyilie layk deildir!

1060. nk stn ehvet gneinin harareti vurunca, o pis bayku kanatlanr

uar!

Onunla yiite savaa giri de, buna karlk Allh, sana mnen kendisi ile
bulumay ihsan etsin!

Sen o nefse cef etmeksizin, riyzatlar ve mcahede ektirmeksizin, onu


uslu, vefl bir hlde tutmay m umuyorsun?

1065. Her soysuz ve aalk kiiye nefsi zabtetmek nasib olur mu? Ejderhay
ldrmek iin Ms olmak gerek!

Hz. Ms'nn ejderha ekline giren asasndan korktuklar iin, yzbinlerce


kii kaarken ayak altnda kalm, Hakk'n takdiri ile ezilmilerdi.

Arayan, sonunda aradn bulur.

978 ster yava gitsin, ister acele kosun arayan elbette aradn bulur.

Ey Hakk yoluna den kii, isteine iki elinle sarl! nk istek, iyi bir
klavuzdur.

79

980* Topal da olsan, sakat da olsan, uyuklasan, edepsizce bile olsa, yine
O'nun yolunda ol. O'na doru srn, O'nu, yni Allh' ara! 77

77 Kulluk yolunda ibdet ederken; "Namazn ve din vazifelerin faydalarna, erkanna riayetle
yerine getiremiyorum,
kldm namazdan, tuttuum orutan mnevi zevk alamyorum, kalp huzuru ile yapamyorum." diye
kulluk vazifesini yerine
getirmekten, Hakk'a mnen ulamay aramaktan geri kalma, yapabilecein kadar yap! Allh yolund
a hzla mesfe alamyorsan,
hi olmazsa topallayarak ve srnerek, de kalka Hakk' aramak yolunda yr!

Bazen sz syleyerek, bazen susarak, bazen koklayarak her taraftan o


hakikat pdihnn feyz kokusunu almaya al! 78

78 Hz. Mevln Mesnev'nin dier bir yerinde der ki: "Abdest alrken burnuna su ekerken, yz
ne su verirken; 'Y
Rabbi, bana iinde trl nimet bulunan cennetin kokusunu duyur!' diye du et ki, o koku senin
rhunu cennete ekip gtrsn!"

Ykub (a.s.) oullarna; "Ysufu, haddinden fazla, yni ok ok araynz!"

dedi.

"Her duygunuzu, yni gznz, kulanz hep bu aramaya verin ve 'Onu


bulacaz.' diye her tarafa koun, her tarafta onu arayn!"

"Allh' n rahmetinden mit kesmeyiniz!" Yni "Umutsuzlua dmeyiniz!"


dedi. "Olunu kaybetmi bir baba gibi her tarafa gidin, her tarafta onu aratrn!

985 Onu azla sorup soruturun; drt yana kulak verip, onun sesini
duymaya aln!

Nereden gzel bir koku gelirse, onu koklaynz; ne taraftan o tandn, o


bildiin kokusunu alrsanz o tarafa yrynz!"

Nerede birisinden bir iyilik, bir ltuf grrsen sevin, teekkr et! Bylece,

belki sen o lutfun aslna, kaynana yol bulursun.

nk, bu dnyada grdn btn bu holuklar, bu gzellikler, bu


iyilikler; sonsuz bir deryadan szp gelmektedir. Sen cz' brak da, klle doru yz
evir; kll ara, kll bul! 79

79 bn-i Farz hazretlerinin Kasde-i Ta'iyyesi'nin u 242. beyti ile balayan beytinde Hz.
Mevln'nn bu
beyitlerinin aklamas var:

"Kadnlarda olsun, erkeklerde olsun grlen btn gzellikler, Hakk'n gzelliinden gelmekted
ir. nk Cenb-
Hakk, btn gzellere muvakkat bir zaman iin kendi gzelliinden vermitir. Mecnn'larm hepsi
de Leyl'larda parlayan
Hakk'n gzelliinin kdrlar. Hakk'm gzellii maddeye aksettii, maddede tecell ettii i
in, sevenler fni gzelleri
sevdiklerini sandlar da, o gzellikleri verenden haberleri olmad. Aslnda Hakk, kendini madd
ede perdeleyerek gzelliini
gsterdi. Kendi gzelliini; drd maddelerde gizlendi; eitli ekillere, eitli renkler
e brnd."

80

Halkn didimesi, ekimesi hep gzellik iindir. Yapraksz bulunmann


gzellii, ss; Tb aacnn nindr. Yni yoksulluk az, mutluluk belirtisidir. 80

80 Bir hads-i erife gre cennetteki Tb aacnn yapraklar yoktur. Onun ss yaprakszlkt
r. nk yaprak ve
meyve yerine mcevherlere, mnev sslere, gzelliklere mliktir. Saadetin srr, ktlkler i
inde gizlenmitir. Gzellikler de,
irkinliklerle perdelenmitir. Ztlar leminde yaamaktayz.

990. Halkn, hiddeti, fkesi, sava uzlamak, barmak iindir. Rahat tuzaa
drecek, yni elde edecek olan rahatszlktr. 81

81 Bar isteyen sava gze almal ve ona gre hazrlanmaldr. Savaa hazrlanmak iin rahat
sz olmal, skntya
katlanmal ki bar rahatna kuvusun. Dinimiz; miskinlii, tenbellii sevmez, didinmeyi, ura
may emreder. Kur'n-
kerm 'de;

Her tokat, okamak iin vurulur; her ikyet insana kretmeyi anlatr. 82

82 Kabahat eden bir kimseyi dvmek, Yhut cezalandrmak, aslnda onu iyiye doru gtrmek, hat
alarndan
kurtarmak iin onu sevmek ve okamak gibidir. Her ikayet, elimizden kardmz bir nimet i
indir. Bu sebeple ikayet, o
nimete sahip olan kre gtrr.

Ey kerem shibi, sen cz 'den klln kokusunu al! Ey hikmet shibi, sen de
zddn kokusunu, yni ktlklerden iyilik, mutsuzluklardan mutluluk kokusu al! 83

83 u dnyada grdmz her ey, her hadise Hakk'n tecellisine mazhar olmu bir cz'den ibar
ettir. Bizim, o
cz'lerde klln, yni btn varlklar yaratan Hakk'n sanatn, kudretini, yaratma gcn g
rmemiz, yarattklarnda yaradam
bulmamz gerekir. Ne var ki, insan gfldir, ilh kahrn iinde ilh ltfn gizli olduunu b
ilmez de, bana gelen
musibetlerden, bellardan szlanr durur. O; u hev ve heves dnyasnn mnya perde olduunu
n farknda deildir.

1000 Zavall insan! Kendini gerei gibi bilemedi, tanyamad. ok telerden, ycelerden, ezel leminden geldi; bu noksanlar lemine, bu kirli dnyaya
dt. 84

84 Zavall insan; kendinin ne olduunu anlayamad! "Ahsen-i takvim" olduunu, yni dier btn
varlklara olan
stnln bilemedi. O yzden mrn fni lezzetler, beden zevkler uranda harcad durdu.

nsan kendisini ucuza satt. O ok deerli atlas bir kuma gibi idi; tuttu,
kendini bir hrkaya yamad. 85

85 mam- Besta hazretlerinin u msralar bu Mevln beytini aklamaktadr: "insann dnyada


en fazla olan eyi;
kusurlar ve noksanlardr. Ey bedenine hizmet eden; ne zamn kadar onun hizmetinde bulunacak
sn? Yzn sende bulunan
ilh emanete, ruhuna evir de onun kusurlarn ikmale al! nk sen, bedenin ile deil, ru
hun ile insansn!"

81

Bu dnyada herey senin cansz sandn eyler de canldr!

1011 Allh seni bir avu toprak iken nasl insan yapt? Btn topraklar ve
cansz sandn eyleri de byle bilmek ve tanmak gerek. 86

86 Kur'n- kerm 'de tsra Sresi'nin 44. ayetinin meli yle: "Cenb- Hakk' tebih ve takd
is etmeyen hi bir ey
yoktur. Fakat siz, onlarn tebihlerini anlamazsnz!" Cansz sandmz varlklar Hakk' teb
ih ettiklerine gre canl olmalar
gerekir. Bugnk ilim ve teknik Kur 'n 'n onbe asr nce haber verdii bir hakikati ispat e
tmektedir. Bugn modem
mikroskoplarla eynn zerrelerine bakld zaman insan artan grntlerle karlalmakt
adr. yle ki; kumlarn,
topraklarn, eyann herhangi madde olursa olsun, zerrelerine baklnca atomlarnn ba dndr
c bir hzla bir ekirdek
etrafnda dnd grlmektedir. Ayrca sesi binlerce derece ykselten iitme cihazlar ile ka
rncalarn kendilerine mahsus
sesleri duyulmaktadr. u hlde btn hayvanlar, bitkiler ve cansz sandmz varlklar kendi
lerine mahsus birer hayat ile
diridir ve kendilerine mahsus bir dil ile Hakk' zikr ve tebih etmektedirler. Muhiddn-i Arab
hazretleri Fthat-
Mekkiyye 'si'nde, "Ben, eynn tebih ses-lerini duyuyorum." diye yazmtr.

Grdmz canszlarn hepsi de, bu yanda, yni bize, bu leme gre


canszdr, ldr. O yanda, hakikat leminde canldrlar. Burada susup duruyorlar;
orada konumaktadrlar.

Allh onlar o taraftan bizim tarafa gnderince, Ms'nn asas gibi bize
kar ejderha olurlar.

Dalar, Hz. Dvud'un sesine ses verir, onunla beraber ilh okur. Demir,
onun avucunda mum gibi yumuar.

Rzgr, Hz. Sleyman'a hammal olur, onu tar. Deniz, Ms'ya sz 1015

syler, onunla konuur.

Ay, Hz. Ahmed(a.s.)'n iaretini grr ve ortasndan ikiye ayrlr.


Nemrud'un atei ibrahim(a.s.)'a gl bahesi olur.

82

Toprak, Karun'u ejderha gibi smrr yutar. Hannne direi akl fikir shibi
olur; Peygamber Efendimiz 'den ayr dnce alar, inler.

Ta, Hz. Ahmed(a.s.)'a selam verir. Da, Yahya(a.s.)'a sz syler. 87

87 Hz. Ali; "Biz Mekke'de Peygamber Efendimiz' le beraber bir gn yrrken rastgeldiimiz her
aa, her ta
Peygambere sesleniyor; 'Ey Allah'n Resul, sana selam olsun!' diyordu." diye rivayet etmitir
. Yahya(a.s.)' da Yahudiler
ehid etmek iin takip ediyorlard. Dan biri; "Ey Allh'n Resul; bana gel! Seni iime soku
p saklayaym!" diye seslendi.

Cansz gibi grnen varlklar; "Biz" derler, "Duyarz, iitiriz, grrz,


bakarz; fakat sizin gibi namahremlere, yabanclara, anlayszlara kar su-sup
durmaktayz!

1020 Ey gfiller! Siz canszlar tarafna gidiyorsunuz. Yni altn, gm,


mevki, hret peinde kouyorsunuz. Canszlarn canna ve rhan olan diline nasl
mahrem olabilirsiniz, onlarn zikir ve tebihlerini hangi kulakla dinleyebilirsiniz?

Siz madde lemim braknz, canllar lemine gidiniz de, lemin cz'lerinin
tebihlerini ve grltlerini iitiniz!

O zaman canszlarn tebihini apak duyarsnz da, Mutezile 'nin yanl


yorum ve vesveselerinden kurtulursunuz!

Senin gnlnde mnev kandiller, yni basiret nru olmadndan, grmek


ve mn karmak iin yorumlarda bulunuyor, te'villere bavuruyorsun.

Mutezile inancnda olanlar derler ki: "Canszlarn tebihinden maksat;zhir


tebih, yni kulakla duyulacak tebih deildir. Onlar tebih ediyor diye dnmektir.
Yoksa, 'Onlarn tebihini duydum.' diye dvya kalkmak da asl olmayan bir
hayaldir.

1025 Belki onlar gren ibret alr da; 'SbhanAllh' diyerek Cenb-
Hakk'-n noksan sfatlardan beri olduunu syler.

O cansz ey, sana Allh' tebih etmeyi hatrlatyor, 'sbhanallh' dedirtiyorsa, ite bu hatrlat onun sze gelmesi, tebihi saylr."

ite Mutezile inancnda olanlarn te'vili, yorumlar budur. Kendisinde hl


nru, basiret nru olmayan, yni gnl gz kapal olan kiinin durumu baka trl
olmaz ki... 88

88 Mutezile inancnda olanlar; "Tebih etmek iin ruh, az ve dil sahibi olmak lazm ve konu
abilmek gerekir."
diyorlard. "Hayvanlarda konuma olmad iin tebih yapamazlar; bitkiler ve canszlar da yl
e." grnde idiler.

83

nsan hissinden kurtulmadka, yni duygusundan kmadka, onlara


grnmez lem yabancdr. O, dnyay aklna getirmez; o, dnyaya ait hereyden
habersizdir.

Dnceleri, endieleri silip sprmek iin hayret gerekir!

1116 Bir hayret gerek ki, dnceleri, endieleri silip sprsn. nk


hayret; fikri de, zikri de alr gtrr. 89

89 Hayret; Cenb- Hakk'm yaratt eserlerin mahedesinden Yhut Rabbn ak ve evkin akla
stn gelmesinden
meydana gelen aknlk. Hayretin fazlasna "heyecan" derler. Hayret gelip geicidir ama, heye
can srekli olur. Peygamber
Efendimiz; "Y Rabbi; sana kar olan hayretimi artr!" diye du buyururdu.

Dnya ilerinde bilgi bakmmdan ok ilerde olan, hnerleri olan kii madd
ynden ileridir; mnda, mn leminde gerilerde olabilir.

Cenb- Hakk, Kur'n- kerm' de "geri dnenler" diye buyurdu. Bu geri


dn, bir sr koyunun mer'adan ala dnmesi gibidir. 90

,0 "Geri dnenler": Bakara Sresi'nin 155. ve 156. ayetlerinde insanlarn korku ile, alkla,
mal ve can noksanl ile
imtihan edilecekleri haber verilmektedir ve bir mus-bet uraynca, baa bir felket gelince;
"Biz, Allh dostuyuz; gerisin geri
O'na dneceiz." diyenlerin mjdelenmesi emredilmektedir. Hz. Ykub sevgili Ysuf unu kaybedin
ce; "Vah, Ysuf a yazk
oldu!" demedi de; "Muhakkak ki biz Allh iiniz ve O'na dncyz." dedi.

Fakat sr ala dnnce, giderken en nde olan kei en geride kalr. Bunun
gibi srette, ekilde ileri olanlar, mnda geri bulunanlardr.

1120 Ala dnte geride kalan o topal kei, sr otlak yerine giderken
surat asklar bile gldrecek bir hlde ne der.

Bu toplum, yni Hakk klar, neden topal olup srette geri kalrlar? Neden
vnmeyi, iftihar braktlar da utanc, ar kabul ettiler; bunlar bo yere yapmadlar.

Hacca gidenler iinde krlm ve dikenlerden yaralanm ayaklarla yryenler bulunur. nk skntlardan, izdrablardan, aclardan neeye, ferahla gizli
yol vardr.

84

Hakk yolunun klar, gnllerinden madd ilimleri karmlar, atmlardr.


nk, madd ilimler Hakk yolunda bir ie yaramaz! 91

" Bu beyti okuyunca; "Hz. Mevln bizi ilimden men ediyor; bilgisizlie tevik ediyor." diye y
anl bir dnceye
kaplmamal, ilim, uygarln temelidir. Aziz Peygamberimiz; "ilim in'de dahi olsa araynz!"
diye emrederken Mevln bizi

ilimden men edemez. Mevln'nn bahsettii, insann Allh yolunda ilerlemesine engel olan, ie
yaramaz bilgilerdir. O bilgiler,
Hakk yolunda birer engeldir. Gnln dank naklardan, gereksiz hayallerden, dncelerden
temizlemeyen bir kimse nasl
olur da ilh feyiz ve mnev huzru bulur? irazl Hafz hazretleri "Gnln gereksiz, dan
k naklardan, hayallerden
temizlemeden nasl olur da ilh feyze kavuabilirsin?" diye yazmtr.

Hakk yolu iin Hakk'tan gelen, yni asl Allh tarafndan olan bir bilgi;
"ledn ilmi" gerekir. nk, her cz' aslna, klle yol gsterir, klavuzluk eder.

1125 Her kanat, geni bir denizi aabilir mi? Allh ilmi olmal ki, insan
Allah'a gtrsn! 92

92 ibn-i Farz hazretleri Kaside-i Ta'iyyesi'nin 286. beytinde buyurur ki:"Ben sana ilmi verdi
m. Eer sen, onun sana
almasn istersen benim yoluma gir, benim eratimi takip et!"

i byle iken, sonunda gnlden silinecek, atlacak ilmi adama ne diye


retiyorsun?

Ey Hakk yolunun yolcusu; bu fni dnyada ba olmaya, ne gemeye heves


etme; topal ol, geri kal da, Hakk'a dnte nde bulun!

Ey nzik, zrif dost; geride, en ileride gidenlerden ol! Turfanda meyve de


aatan ileridir, aatan ncedir! 93

Grnte meyve aatan sonra meydana gelirse de, aslnda o ncedir,


ileridir. nk aatan maksat meyvedir.

85

1130' Ey salk; sen de melekler gibi; "Bizim bilgimiz yok! " de. 94 Bu sz syle de; "Ancak

senin rettiin bilgiyi biliriz. " ayeti elini tutsun, yardmcn olsun

94 Bakara Sresi'nde buyurulduu zere Cenb- Hakk meleklere; "Ben, yeryznde bana halfe ol
acak birini
yaratacam." haberini vermi, melekler; "Y Rabbi; yeryznde fesat karacak, kan dkecek bi
r mahlk mu yaratacaksn? Biz
seni hamd ile tebih ve takdis ediyoruz." demiler ve Allah'tan; "Ben sizin bilmediiniz eyi
bilirim." cevbn almlard.
Sonra Hz. Adem yaratld ve ona btn mahlkat ve eynn adlar retildi. Sonra o eya melek
lere gsterilip; "Bana halfe
olmaya layk iseniz, unla-rin adlarn bana haber verin!" buyuruldu. Bu teklif zerine melekl
er; "Y Rabbi; seni tenzih ve
takdis ederiz. Biz, bize retmi olduundan baka bir ey bilmeyiz. Gerekten sen hem bilensi
n, hem hakimsin!" dediler.
(Bakara Suresi 32) Sonra Hz. Adem'e o eynm adlarnn meleklere sylenmesi emredildi. Adem (a
.s.) da onlar meleklere
bild'rdi. Bunun zerine Allh meleklere; "Ben size; 'Gklerin ve yerin gaybn ve sizin aa
vurduunuzu ve gizlediinizi
bilirim.' demedim mi?" dedi ve onlara Adem'e secde etmelerini emretti.

Eer ehirde tannmyorsan; ad, san shibi deilsen zlme, kaybolmazsn.


Allh, kullarnn hllerim, ne olduklarn daha iyi bilir. 96

96 hretin fet olduu bir hads-i erifte beyan buyurulmutur. Bu yzden


Hakk kla-nnn ou kendilerini gizlemilerdir. Hatt sevdiklerini dahi
gizlemilerdir. Mesela bn-i Farz hazretleri Kaside-i Ta'iyyesi'nin 127. beytinde;

"Eer bana; 'Kimi seviyorsun?' diye sorsalard ve ben de onun ismini aa vursay-dm; 'Bir me
nkbeden
bahsediyor, Yhut da ona biraz delilik vurmu.' derlerdi." Hz. Mevln'nn Dvan- Kebri'nm V
. cildindeki, 2127 numaral
mbrek iirinin u beytini, ki Muhiddn-i Arab hazretleri de bu beyti ok sevmi, Fssu'l-H
ikem'imn Fass- Muhy'sine
almtr, ayn konuyu:

"Halk yannda aldm gerekleti; herkes benim k olduumu anlad. Allad ama, kime k
olduum
bilinemedi." eklinde ifade eder.

95 Hz. Peygamber mm idi. Yni, okuma yazma bilmiyordu. Fakat, ilh talim ve zeka, akl kana
tlar ile ykselmiti.

Ey ilim ve hnerleri ile gurura kaplan zavall; mn leminde ie yaramayan bilgilerini unuta
cak olursan. Peygamber
Efendimiz gibi akl ve irfn nuru ile dolarsn, mnen ykselirsin. Tarikat yolunda yryenin h
ocas kimdir? Mevln Cam
hazretleri u msranda belirtiyor:

"Onun muallimi aktr; sessizlik kesi de mektebidir." u beyit de bu konuya yakr:


"Arif olmak ister isen bilgisizlik dersi al. Bildiinden gemeyen irfna olmaz aina"

86

Hani o tannmayan kimsenin bilmedii bir ykk yer var ya, orada korunmak
iin gmlm bir hazine vardr.

Hazineyi hi bilinen yere korlar m? ite tpk bunun gibi, feraha kavuma,
kurtulma da, hastalklar da, meakkatlar da, skntlar da gizlidir.

1135 Burada htra bir ok pheler, tereddtler gelebilir. Ama iyi at, kstekleri krar, kendini kurtarr. Yni olgun bir dervi, nefsan balardan kendini
kurtarr, doru yolu bulur.

Allh'n ak zorluklar yakp yandran bir atetir. Nitekim, gndzn nuru


da, her trl hayli siler, sprr, yok eder.

Ey Allh'n makbl, rzsn kazanm kii, bu gibi sorularn cevbn o


sorularn geldii yerden, yni Hakk'tan niyz et!

Gnln kesiz kesi, Allh'a giden bir caddedir. Onun nru da, douu,
bat olmayan bir ay'dandr.

Ey mn da, ey Hakk k! Sen bir dilenci gibi ne diye o yandan, bu


yandan sesin yanksn, aksini arar durursun?

1140. O mn sesini, derde dnce iki bklm olup "Y Rabbi!" diye

yalvardn taraf yok mu, ite o tarafta ara!

Sen dertlerle kvrandn, lmle yz yze geldiin zaman, O'na, o tarafa


ynelirsin; fakat derdin geince, lm korkuu kalmaynca o tarafa yabanc olursun.

Mihnet ve ztrap iinde kvranrken Allh' ararsn, mihnet geince;


"O'na giden yol nerede?" diye sorarsn.

Bu hl, Allh' gerei gibi bilmemenden ileri geliyor. Halbuki, Cenb-


Hakk' seksiz phesiz bilen, tanyan kii daima O'nu zikreder, O'ndan ayr dmez.
Yni, mihnetin gitmesi ve afiyetin gelmesi, Hakk' phesiz tanyan kimsenin her
vakit O'nu zikretmesi iindir.

Cenb- Hakk' phesiz tanyan kii; mihnette de, afiyette de Allh'


zikreder. Fakat, gaflet iinde bulunan byle deildir. Gaflet perdesi bazen alr, o
zaman Allh' hatrlar ve zikreder. Bazen de mnen gznn nne perde gerilir,
Allh' zikretmez olur. Bu da, kulun gafletinden, akl ve idrakinin eksikliindendir..

87

Evldm! Sen akl, hneri sat; hayranl, aknl satn al! Kk


grlmeye, deersiz saylmaya bak; horlua yr! Bylece mnya
ynel;yoksa dnyalk kazanmak iin, ticaret maksad ile Buhara'ya gitme!

Biz, ne diye bu derece sze daldk? Hikye syleyeyim derken ken-dimiz


hikye olduk gitti.

Bylece ben madd varlmdan kurtuldum, yok oldum, masal oldum. Bari
mnen yalvararak, inleyerek secde edenlerin arasna katlaym! 97

97 Mslmanlar iin be vakit namaz farz olup da gece namaz snnet hline gelince, Resl-i Ek
rem (s.a.v.) ashabnn
kalkp namaz klp klmadklarm tefti iin gece vakti evlerini dolam ve evleri Kur 'n ok
amakla ve zikir ve tebih sesleri ile
an kovan gibi uuldar bir halde bulmutu.

Hakk' arayanlar iin bu sylenilen szler hikye deildir. Sdk ve


merhametli olan mn dostunun huzurunda durumu anlatmaktr.

1150 Hakk'a asi olan Nazr bin Haris Kur'dn'a; "ncekilere ait
masallardr." dedi. Bu sz nifak, iki yzllk belirtisi oldu. 98

98 Nazr bin Haris: Kurey'in ileri gelenlerinden ve mslmanln iddetli dmanla-nndan idi
. Ticaret iin tran'a
gitmi, orada Rstem ve tsfendiyar masallarn gren-miti. Hz. Peygamber Kur' n okuyup da pe
ygamberlerine inanmayan eski
kavimlerin nasl helak olduklarn anlatrken; "Muhammed size eski masallar sylyor; gelin,
ben size daha iyilerin;
anlatayn!" diye halk bana toplar ve onlara iran mitlerini anlatrd. Sonra Bedir Sava'nd
a ldrld.

Gemi ve gelecek zaman, sana gredir. Senin iki ayr zaman sandn
gemi zaman ile gelecek zaman, Hakk'n nazannda birdir. Yni devam edip giden
bir geni zaman vardr."

99 insanlar; zaman mazi, hl ve istikbal, yni gemi zaman, bulunduumuz zaman, bir de gelec
ek zaman diye e
ayrrlar. Dikkat edilirse hl denilen imdiki zaman yoktur. nk, imdi dediimiz an da mazi
olmutur. O zaman mazi ile
gelecek zaman kalr. Bunlar da, biz zavall yaratklara gredir; Hakk'a gre zaman yoktur. O'n
un gemi zaman ve gelecek
zaman yoktur; daima akp giden bir zaman vardr.

Bir kimse; bir bakasnn babas, bizim olumuz olur. Yezid'in altnda olan
dam, Amr'n stnde bulunur.

Damn altta, stte oluu, o iki adama gredir. Hakikatte dam tek bir
eydir!

1155 Bu sz de; onun misli, yni eiti deil, bir rneidir. 100

' A Bir eyin "misli" demek, onun ayn, tpks demektir. "Misal" (=rnek) ise, onu azck hat
rlatan demektir. "Ali
arslan gibidir." dediimiz zaman, Ali'nin tamamyla arslan olmas gerekmez.

Ey hakkata susam kii! Allh'n bu eker denizinin ne ky var, ne de


kenar! Bu sebeple azn kapa; buras dere kys deil!

88

Kadri yce Kur' n sonsuza kadar yaayacaktr. nk onun


koruyucusu Allh'tr.

1197 Allh'n lutfu, Muhammed Mustafa(s.a.v.)'e vaadetmiti ki: "Sen lsen


de Kur 'n ve slam dini lmez!

Senin kitabn, senin mcizeni Ben yceltirim! Kur'n'a bir ey katlmaya,


Kur'n'dan bir ey eksiltmeye ben engel olurum!

Ben, seni iki dnyada da korurum. Szlerini knayanlar terkeder, onlar hor
ve hakir bir hle koyarm!

1200 Kimsenin Kur 'n 'a bir harf ilave etmeye ve bir harf eksiltmeye gc
yetmeyecektir! Sen Ben'den daha iyi bir koruyucu arama!

Senin eref ve ann gnden gne artrrm. Senin adn altn ve gm


stne bastrrm!

Senin iin mescidler, minberler ve mihrablar yaptrrm! Sevgi yznden


sana yle lutuflarda bulunurum ki, senin kahrn benim kahrm olur. Yni senin
sevdiin benim sevdiim olur; senin sevmediin de benim sevmediim saylr!

imdi senin adn korkudan gizli anyorlar, namaz vakti gelince gizli namaz
klyorlar.

Lanetlenmi mriklerin korkusundan, dinin yer altnda gizleniyor.

1205 Ben ufuklar minarelerle dolduracam, onun stnden senin erefli


adn insanlara duyuracam. Sana asi olanlarn iki gzn kr edeceim!

Kullarn ehirler alacaklar, mevkiler bulacaklar; senin dinin yerden gklere


kadar btn dnyay kaplayacaktr!

Ey Mustafa! Sen dininin, hkmn kaybedip ortadan kalkacandan


korkma. Biz onu kymete kadar bki klacaz!

Ey Bizim byk peygamberimiz! Sen sihirbaz deil, sdk bir peygambersin, Allh'n elisisin, Ms ile ayn vazifeyi paylamsn!

Kur 'n senin iin peygamberin asas gibidir; kfirlikleri, kfr inanlarn
ejderha gibi yutar!

1210 Sen toprak altnda yatm uyumusan, sylediklerini, yni hadsi ve


Kur 'n ', Ms'nn asas gibi bil!

Senin dinine kasdedenler, senin Kur 'n ve hadslerine el


uzatamayacaklardr. Ey peygamberlerin ah; iin rahat olarak mbrek bir uyku ile
uyu!

89

Sen mezarnda uyur gibisin, fakat nrun gklere vurmu, seninle savaa
giriecekler iin savaa hazrlanm!

Felsefecinin din aleyhinde syledii szlere, senin yay gibi olan nrun oklar
yadrr, onu susturur!"

Cenb- Hakk vaadettiini, hatt daha fazlasn yapt. Hz. Peygamber


mbrek hcresinde uyudu, fakat baht ve ikbali uyumad!

Gnl gz uyur mu?

1222 u dnyada ba gz ak, fakat gnl gz uykuda nice kiiler vardr.

Gnl uyank olan kii, ba gzn kapasa bile ona yzlerce basiret gz

alr.

Eer sen gnl ehli deilsen, uyank ol, daima uyank bulun da, Allh'tan
gnl iste; bunun iin al, abala!

1225 Eer gnln uyank ise korkma! Ba gz ile uyumaya bak, bir hoa
uyu! Artk senin gznn nnden ne yedi kat kaybolur, ne de alt yn!

Hz. Peygamber buyurmutur ki: "Benim gzlerim uyur, ama gnlm hi


uykuya dalmaz!" 101

101 ; "Benim iki ba gzm uyur ama, gnlm uyumaz!" hadsine iaret var.

Beki uyumu, yni ba gz uykuya dalm, ama pdih, yni gnl


uyank ya, sen ona bak! Gnl gz ak olduu hlde uyuyanlara canm fed olsun!

Ey mn eri, gnl uyankln anlatsak, binlerce Mesnevi 'ye smaz!

Ayr ayr yanan kandillerden hep ayn k gelir!

1255 Etrafa solgun klar saan bu kandiller ile, iindeki ya yakan fitil
bakadr. Yni ayr ayr maddelerden yaplmtr. Fakat , verdii aydnlk birdir.
Baka aydnlk deildir; telerden gelen ktr. Yni Allh'n dr, Allh'n
nurudur!

Eer ilerinde ya yanan kandillere bakacak olursan, gerei anlayamaz,


arr kalrsn. nk onlarn, ayn etrafa yaydklar hlde saylar bir deildir,
ikilik vardr.

90

Fakat ayr ayr yanan kandillerden gelen ayn a, ayn nra bakarsan,
ikilikten de, sonu olmayan saydan da kurtulursun.

Ey varln z olan insan! Mmin ile atee tapann, Yahudi'nin ayrl,


aykrl hep bak ve gr yzndendir. Mnya deil de ekle, srete bakmaktan
ileri gelmitir. Yni, dinlerin d yzleri, sretleri, ekilleri,ibdet tarzlar, mabedleri
ayrdr ama, hakkatlar birdir. Bir ksm Allh'n takdir buyurduu hidayet
yolundadr, bir ksm dalalet yolundadr. Her iki yol da, Hakk'n izdii yoldur. 102

l02 Al-i mran Sresi'nin 19. ayeti; "Allh'n indinde, Allh'n katnda din; slam'dan ibret
tir!" diye buyurmaktadr.
Gerekten, Hz. Adem'den bizim sevgili Peygamberimiz Efendimiz'e kadar btn peygamberlerin teb
li ettikleri din birdir.
Hepsi de Allh'n varln ve birliini bildirmilerdir. Aralarndaki cz' farklar zamann
cab ve mmetlerin istidad
dolaysyledir. Fakat Yahudiler olsun, mecusler olsun bu nkteyi farkedemediklerinden sapkl
a dmlerdir. Bu sapkla
d de Hakk'm takdiridir. Ziya Paa merhum bu hakikati sezmi de; "Birdir nazar- Hakk'ta me
cs ile mslman." demitir.

Filin nasl bir hayvan olduu ve ekli hususunda ihtilaf


edilmesi.

Bir fil karanlk bir ahrda bulunuyordu. Hindliler onu halka gstermek iin
getirmilerdi.

1260 Fili grmek iin o karanlk yere bir ok kii toplanmt.

Karanlkta fili gzle grmeye imkn olmad iin, herkes ellerini sryor, o
ekilde onu anlamaya alyordu.

Merakllardan birinin eline filin hortumu geti. O adam; "Fil bir olua
benziyor!" dedi.

Baka birinin eli filin kulana dokundu. Fil ona yelpazeye benzer zannn

verdi.

Birisi elini filin ayana srd. O adam da; "Filin eklini direk gibi grdm." dedi.

1265 Birisi de elini filin srtna koyduu iin; "Bu fil taht gibidir." dedi.

Bylece herkes filin bir yerine dokundu; neresine dokundu ise, onu nasl
sand ise, fili ona gre anlatmaya alt.

Onlarn szleri; dokunular, sanlar yznden birbirine aykr dt. Birisi


ona "dal" dedi, br "elif adn takt.

91

Eer onlarn her birinin elinde bir mum, yni hidayet nru bulunsa idi,
szlerindeki ayrlk, aykrlk olmazd.

Duygu gz, elin avucuna benzer, insann avucu, filin her tarafn birden
kavrayabilir mi?

Deniz ve stndeki kpkler

1270 Denizi gren gz bakadr, kp gren gz baka. Sen kp gren


gz brak da, denizi gren gzle bak!

Gece gndz dalgalarn hareketi denizdendir. Kpkler de denizin stnde


belirip oynamadadr, fakat ne alacak ey ki, sen, her zaman kp gryorsun da
denizi gremiyorsun? 103

103 iddetli bir frtna srasnda dalgalar ve kpkler denizin yzn kaplar, insan baknca d
algalar ve kpkleri
grr de, denizi gremez. Halbuki, o dalgalar ve kpkler denizden hasl olmutur. Frtna din
ince onlar kaybolur da, deniz
meydana kar. Btn varlklar da, varlk denizi olan Allh'dan zuhra gelmi dalgalar ve kp
kler gibidir. Varlk frtnas
onlar coturmu ve asl deniz grnmez olmutur. Ne vakit o frtna diner, yni btn varlkl
ar yok olursa, o vakit denizden
baka bir ey kalmayacaktr. Kur 'n 'da beyan buyurulduu zre kinatn yok oluundan sonra C
enb- Hakk; "Bugn mlk
kimindir?" diye soracak. Cevap verecek hi kimse bulunmad iin yine Allhu Zlcell; "Tek v
e Kahredici olan Allah'ndr!"
(M'min Sresi, 16) cevbn verecektir.

Biz insanlar, deniz stnde dolaan gemilere benziyoruz. Bazen birbirimize


yaklayor, bazen uzaklayoruz. Bazen de birbirimize arpyoruz. Parlak bir denizde
olduumuz hlde, gzmz bulank olduundan, bizi hareket ettiren denizi
gremiyoruz.

Ey beden gemisinde uykuya dalan kii! Beden gemisini hareket ettiren suyu,
yni rhun seni hareket ettirdiini anladn; bir de suyun suyunu, yni rhu da hareket
ettiren ilh irdeyi anlamaya al!

Suyun bir suyu vardr ki, onu srp gtryor; dalardan derelere, rmaklara
dolduruyor; onlar ekip eviriyor, denizlere doru koturup duruyor. Rhun da bir
rhu vardr ki, onu hareket ettirir! 104

104 Suyun suyundan maksat, ilh irdedir. Nitekim Cenb- Hakk; "Biz, her eye sudan hayat ve
rdik!" (Enbiya

Sresi, 30) diye buyurmutur. Rhun rhundan maksat da, ilh hayatn mazhar ve Allh'm ilk y
aratt varlk olan
"Muhammedi nr"dur ki, o nr; btn varlklar hidayete, dorulua arr.

1275 Hakikat gneinin btn varlklara can suyu (hayat) verdii srada
Ms nerede idi, Is nerede idi? Yni onlar daha dnyaya gelmemilerdi.

92

Cenb- Hakk saysz varlklar yaratt zaman Adem ve Havva nerede

idiler?

Cenb- Hakk' denize, suya benzetmek sretiyle sylediimiz szler


kusurludur, sonu yoktur. Noksan olmayan, kusurlu olmayan sz ise o taraftadr; yni
Hakk 'tandr, hakkattandr.

Eer kmil bir insan telerden bahsederse, onun szlerini akln kabul
etmedii iin ayan srer, kayar; fakat hi sylenmese de, ondan bilgisiz kalacan
iin vay hline! 105

105 Gerek Kur 'n 'da, gerek hadslerde muhkemt ve mtehibt denilen iki anlat ekli vard
r. Muhkemt; ak
ifadelerdir, onlar herkes anlar. Fakat muteabihat; benzetmelerle anlatlmaya allan, yor
umlarla, te'villerle aklanan
hususlar herkes anlayamaz. Bu ie akl erdirmeye alanlar biraz anlar gibi olurlar. Mesela;

"Sen atmadn, Allh att!" (Fetih Sresi, 15), Hudeybiye Anlamas hakknda nzil olan ayette
"Habbim; sana
bey'at edenlerin elleri stnde Allh'm eli vardr!" gibi ifadeler insan artabilir. Allh'
n eli olur mu ki "Allh att", "Elleri
stnde Allh'n eli vardr?" Allh maddeden mnezzehtir. Burada "el" sz "mtebiht" (mne
v benzetmelerdir. Bunlar
yorumlayarak anlamaya alrz. Burada "el" kelimesine "g, kudret" mns verdiler de; "All
ah'n kudreti, kuvveti onlarn
kudreti stndedir." dediler.

Ey gen! Kmil bir insan sana Cenb- Hakk'tan bir misal, bir rnek ile
bahsetse, hemen o rnein sretine yapr kalrsn, o sreti hakikat sanrsn. 106

106 Peygamber Efendimiz Mir'tan bahsederken; "Rabbimi en gzel bir srette grdm. Ellerini
srtma koydu;
onlarn serinliini gsmde hissettim ve evvelkilerin de, sonrakilerin de bilgilerini rendi
m." buyurmutur, ite bu hads de
"mtebiht'tandr. Bunu iiten bir gfl; onun sretine, d yzne balanr kalr. Allh',
iki eli bulunan gzel bir insan
eklinde vehmeder ve mnn kaybeder, irke der.

1280 Senin, ot gibi ayan yere bal. Tam inanca ulamadn iin bir
rzgr esince ban sallar durursun.

Fakat senin akl ayan yoktur ki, sretten mnya gidesin; Yhut da
rhunun ayan bu beden balndan kurtarasn!

Ayan beden balndan nasl kurtarabilirsin ki, yaayn bu balk


iindedir, o balktandr. Bu yaaytan vazgemek ok zordur.

Ey zavall! Sen yaay Hakk'tan bulursan, o vakit hi bir eye aldr


etmezsin; dnyadan da, balktan da kurtulursun.

St emen bir ocuk, memeden ayrlp stten kesilince mama yer; dady

brakr.

1285 Sen topraktan biten daneler gibi yeryz stne balanmsn; bu stten kesil de gnller gdasn al!

93

"Gerek akl" bulmaya al!

1286 Ey telerden gelen perdesiz nru kabul edemeyen; hi olmazsa


harflerde, kelimelerde gizlenmi bir nr olan "hikmet" szlerini duy, iine

sindirmeye al!

Ey benim canm! Sen kelimelerin iine gizlenmi olan hikmet nrunu kabul
edecek olursan, perdeler arkasna gizlenmi olan da perdesiz grrsn !

O vakit, bir yldz gibi gklerde dolarsn, hatt gkyz olmadan neliksiz
niteliksiz mnevi bir yolculua karsn!

Aslnda sen, yokluk leminden varlk lemine geldin. Kendine gel de syle
bakalm; nasl geldin? Mest olarak geldin deil mi?

1290 Geldiin yollar hatrnda kalmad ama, sana bir iaret vereceiz,
syleyeceiz:

imdiki akln fikrini brak da ondan sonra aklet; yni bir rk di gibi seni
rahatsz eden akln at da gerek akla ula! Bu bandaki kulaklar da tka; gnl
kulan a, hikmetlere kulak ver; hakk kulak kesil!..

"Yokluk leminden varlk lemine gelirken hatrnda kalmayan yollar


hakknda sana bir ey syleyeceim." demitim. Hayr, sylemeyeceim! nk sen
hl hamsn; Hakk yolunun baharndasn, o yolun Temmuz 'unu henz grmemisin!

Ey kerem shibi dinleyiciler! Bu dnya bir aaca benzer; biz de o aacn


zerinde bulunan yar ham meyveleriz!

Ham meyveler dallarna smsk sarlrlar. nk, hamlk mertebesinde


meyve, kke ve saraya layk deildir.

1295 Fakat meyveler olgunlanca, tatllanca, dudaklarn sraca hle


gelince, artk dmeye hazrdrlar ve dallara pek gevek sarlrlar.

nsann az da o mnev ikbl ve saadetten tatllanca, dnya mlk ona


mnsz ve souk gelir.

Bir eye smsk sarlmak taassuptur, hamlktr. Ey Hakk yolu yolcusu; sen

henz olgunlamadn! Bylece, ana karnndaki ocuk gibi olduka, iin kan
emmektir; yni zahmet ve sknt ekmektir.

Sylenecek bir ey daha kald ama, onu sana bensiz olarak RhuT-Kuds
(melek) sylesin! 107

107 Rhu'l-Kuds yni Cebrail (a. s.) ancak peygamberlere gelir, bakasna gelmez. Fakat insan
lara gelen bir ilham
var ki o, ya bir melek veya bir eytan tarafndan olur.

Mesela durup dururken ve hi hatrda hayalde de yokken insann aklna bir ey geliverir. Eer
o ey hayr ve iyilie
aitse "melek ilham"dr; erre ve ktle dairse "eytan ilham"dr.

94

Hayr, hayr! Ne ben syleyeyim, ne de bakas; kendi kulana yine kendin


syle! Ortada ne ben varm, ne de benden bakas! Zaten sen de bensin; ey benim
canm efendim! 108

108 Bu beytin anlalmas zordur. Hakk kmn kalbi Allah'n nru ile aydnlannca, kendisi "
fena fi'llah"
derecesinde bulunduu iin, yni Hakk'tan baka bir ey grmedii iin syleyen de, dinleyen d
e Hakk olur. Hele bunun ilerisi
bulunan "baka bi'llah" mertebesine ykselince; kendisine bazen "cem"', bazen "fark" hlleri ga
lebe eder. Cem' hlinde her
eyi, hatt kendi szn dahi Hakk'tan iitir. Fark hlinde ise sen, ben, biz kaytlar bulunu
r. Bu mulak bahis, benim gibi bir
ciz tarafndan deil, kmil bir vel tarafndan ifade olunabilir. Mevlevi byklerinden Esrar
Dede'nin u rubaisi bu hli
anlatmaktadr:

"Ben ben dediim, ben dediim sensin hep

Canm dediim, ten dediim sensin hep


Manend-i kudm sne-gbn oldum
Ten n tene n ten dediim sensin hep"

1300. Bu ryya benzeyen uykuya dalnca kendinden geer, fakat yine kendinden kendine gelmi olursun; yni uyuduun zaman kendinden kalkar, kendine
gidersin!

Kendinden duyar, iitirsin de, filan kii ryada sana gizlice bir ey syler
sanrsn.

Aziz dost! Sen, tek bir kii deilsin; sen, bir lemsin! Sen derin ve ok
byk bir denizsin! 109

109 Hz. Ali; "Ey insan; sen kendini ufak, deersiz bir varlk m sanyorsun? Sen, kk bir va
rlk deilsin; sen, byk
bir lemsin!" buyurmutur. Gerekten de bugn ilim isbat etmitir ki insan, madd ynnden bil
e vcudundaki hcreler say
ile dnya nfusundan fazla bir lem, mnevi btne gelince kinatn z. eyh Galib hazretleri
; "Hoa bak ztna kim zbde-i
lemsin sen!" demiti. Btn kinat bir lem-i ekber, insan lem-i asgar ve kinatn fihristi.
.. nsanda her ey var...

Ey insan- kmil! O senin muazzam varln, belki dokuz yz kattr; dibi,


kys olmayan bir denizdir. Yzlerce lem, o denizde garkolup gitmitir.

Bu konuyu anlatmak; uyankln da, uykunun da elinde deildir." Zaten bu


dnya ne uyanklk, ne de uyku yeridir! Zanna kaplarak, kyaslar yaparak insan-
kmilden dem vurma, sus; doru bilen ancak Allh Teala'dr.

1305 Sen sus da, anlatlamayan, aklanamayan bu srlar, onu bilen ve anlatan riflerden duy!

95

Sen azn kapa, sz syleme de, insanln gerek gnei olan kmil insana
ynel! O kitaba yazlmam, kimseye sylenmemi szleri, o sylesin, ondan ren!

Sen syleme de, o hakikatleri sana rh sylesin! Nh'un gemisi varken


yzmeyi brak!

Hz. Nh ve olu Kenan

1309 Hz. Nh; "Ey oul; gel! Babann gemisine bin de, tfan dalgalarndan
kurtul, boulma!" demiti.

1310 Olu Kenan; "Hayr!" demiti, "Ben yzmeyi rendim, senin


dininden baka bir dine inandm!"

Nh (a. s.); "Akln bana al, yapma!" demiti. "Bu, bel tufannn
dalgasdr; buna kar yzme bilmek hi bir ie yaramaz!

Bugn, Allh'n kahr rzgr esmektedir. Kahr rzgr, Hakk dininden


baka dinin inan mumunu sndrr!"

Kenan; "Hayr!" demiti. "Ben senin gemine girmem! u yksek daa


karm; o da, her zarardan beni korur!"

Nh; "Yapma evldm!" dedi. "Bu zamanda o da, bir saman pdr.
Allh bugn, dostlarndan bakasna aman vermez!" Kenan;

"Ben ne zaman senin nasihatini dinledim? Sen, benim, senin dininden


olduumu sanyorsun.

Senin szlerin asla bana ho gelmemitir. Ben iki dnyada da senden


ayrym, uzam!" dedi.

Nh; "Yapma yavrum; nazlanacak gn deildir. Gerekten de Allh' n ne

orta vardr, ne de benzeri!

imdiye kadar yapacan yaptn, fakat bu zaman nzik zamandr. Bu


derghda, yni ilh huzrda kimin naz geer?" dedi.

Allh'n nne n yoktur; yni, Allh kadmdir, O'ndan nce hi bir varlk
gelmemitir! Ezelde de domamtr, dourulmamtr. Ebedde de ne babas, ne olu,
ne de amcas vardr!

1320 O dourmam ve domam olan Allh, ocuklarn nazm nasl eker?


Babalarn niyzn nasl dinler?

Ben, anadan domu deilim ey ihtiyar! Baba da deilim ey gen, sen de


pek salnma!

96

Ben koca deilim, ehvetim de yok hanm; artk naz, nazlanmay brak!

Burada alalmaktan, kulluktan, ihtiyatan, resizlikten baka hi bir eyin


deeri yoktur!

Kenan; "Baba!" dedi. "Bu szleri yllardan beri sylemektesin; imdi de


tekrar ediyorsun. Sen ok chilsin, bilgisizlikte perian olmusun!

1325 Bu szleri ne zamandan beri herkese sylyor ve souk cevaplar iitiyorsun.

Senin bu souk szlerin, benim kulama imdiye kadar girmedi; hele imdi
hi girmez. nk bydm, bilgi shibi oldum."

Nh (a. s.); "Evldm!" dedi. "Bir defa olsun babann dn dinlesen ne


kaybedersin?"

Baba, bylece gzel, tatl tler veriyor, baba sevgisi ile diller dkyordu.

Olu da ar, sert, terbiyesizce karlk veriyordu.

Ne Hz. Nh Kenan'a nasihat vermeye doyuyor, ne de o nashatlar, o


terbiyesiz olunun kulana giriyordu.

1330 Onlar byle konuurlarken kocaman bir dalga geldi, Kenan'n bandan at; onu ald gtrd, bodu. 110

""Bir hads-i erifte; "Benim eratim, Nuh'un gemisine benzer. Her kim ona tutu-nursa kurtulu
r ve her kim ondan
aynlrsa boulur." diye buyurulmutur. Kenan'n babasnn gemisine girmedii iin boulduu gi
bi, slmiyet gemisinden
ayrlanlar da sapklk, gnah dalgalar arasnda boulacaklardr.

Nh (a.s.) dedi ki: "Ey sabr ve hilm shibi Allhm! Benim eeim ld,
ykn de sel gtrd.'" 111

'"Mevln'mn byle bir tbiri kullanmas, yle bir vak'ay hatrlatyor: Azerbaycanl biri e
eine anak mlek
yklemi, da kenarndaki patikada gidiyormu. O srada hava bozmaya, imekler akmaya balam
. Eek dadan
yuvarlanm, stndeki anak mlek krlm. O sknt iinde ok kuvvetli, gz kamatran bi
r imek aknca Azerbaycanl
dayanamam; "Eeimi mrdettin, ykm drdettin; imdi de eran yakp meni arsen, zm hu
rdaym!" demi.

Nh (a.s.) dedi ki: "Allhm! Ehlimin yalimin tfandan kurtulacan bir


ok defalar vaadetmitin!

Ben de saf bir kiiyim, senin vaadine gnl balamtm. imdi neden
benim evldm sel kapp gtrd?"

Cenb- Hakk buyurdu ki: "O senin ehlinden, soyundan deildi! Grmyor
musun, sen mn nru ile aksn, bembeyazsn; o kfr yznden mosmor olmutur?

97

1335 Die kurt dnce, artk o di di deildir. Ey usta, o dii karp at!

kart da, onun yznden bedenin rahatsz olmasn! Di senin diin, ama
artk ondan vazge!

Nh (a. s.); "Allhm!" dedi. "Sen'in ztndan baka hereyden bezdim,


usandm. Sende fni olan, senden ayr deildir.

Y Rabbi, seninle benim nasl olduumu sen bilirsin! Yamurlarn imene


verdii feyzin yirmi katn sen verirsin!

Yoksul kii seninle diridir, seninle neelenir; vastasz, engelsiz senden gda

alr!

1340 Ey keml shibi Rabbim! Ne seninleyim, ne de senden ayrym!


Neliksiz, niteliksiz, sebepsiz, illetsiz ben seninleyim!" 112

" 2 Eski rif airlerden birisi;

"Allh adamlar, haa, Allh deildir fakat; Allh'dan da ayn deillerdir!" diye yazmtr.

Ey btn iyi sfatlarn shibi olan Allhm! Sen, bir hayat denizisin;biz de
senin lutfunla yaayan balklarz!

Sen bir dnceye smadn gibi, sebeple (illetle) de izah edilemezsin!

Bu tufandan nce de, her olayda sana seslendim, derdimi atm, bu tufandan
sonra da yine sana hitab edeceim, sesleneceim!

Ey yepyeni szler ilham eden, ey eski szleri de syleten Rabbim! Ben


seninle konuuyorum, onlarla deil!

1345 k, gece gndz sevgilinin adrnn kurulmu olduu yerde

braklan erpe, sprntlere sz sylemez mi?

Yzn, gp gitmi kervandan, sklm adrdan arta kalan erpe


dner. Grnte bu byledir ama, aslnda air o szleri kimlere syler, o meler
kimleredir?

krler olsun; o tufan gnderdin de onunla o sprntleri srdn


sprdn!

nk onlar kt sprntlerdi; ne sesleniyorlard, ne de sesimize karlk


veriyorlard.

Ben yle kalntlar isterim ki, ben syleyince onlar, da gibi, sesime ses
versin, karlk versinler!

98

1350 Sesime ses versin de, ikinci kere senin adn duyaym! Ben, senin cana
safa veren adna km! 113

113 istedim ki, ben Allh deyince, karmda bulunan okum da benim sesime ses versin, onlar da
benim
gibi Allh desinler. Bylece, o mbrek nmn, benim sesim ile, bir de onlarn sesi ile iitey
im.

Her peygamber, senin gzel adn ikinci defa duymak iin da severdi" 114

114 Ms(a.s.)'n Tr dam sevdii gibi Aziz Peygamberimiz Efendimiz de Mekke civarndaki Hir
a dan severdi.
Hatt daha peygamber olmadan nce oraya gider, birka gn yalnz bana orada kalrd. Medine'
de bulunduu senelerde de
arada srada Uhud dana gider, civarnda medfiin bulunan Hz. Hamza ile Ufud Harbi'ndeki ehi
tleri ziyaret ederdi. Hatt;
"Uhud bizi sever, biz de onu severiz!" mnsmagelen bir hads-i erif vardr. Keza, Kuds civa
rndaki dalar, Hz. Dvud Zebur
okuduu zaman onun sesine ses verirlerdi. Necip Fazl merhum da; "Dalarda ark Syle" adl
i-irinde der ki:

"Uzasan, ge ersen,
Ccesin ehirde sen,
Bir dev olmak istersen,
Dalarda ark syle!"

Peygamberlerin sesine ses vermeyen o alak, stnde ot bitmeyen talk da


fareye yakr; oras bizim yurdumuz olamaz!

Ben syleyeyim de, o da bana dost olmasn, benim sesimi tekrarlamasn,


sesim sessiz kalsn!

Allhm; yle bir da yerle bir etmen daha iyi! Mdem ki dost olmad, onu
ayaklar altnda inetmen gerekir!" 115

115 Buradaki da; Nh'un dvetim kabul etmeyen, kfrde inat eden olu Kenan' temsil etmekted
ir.

1355 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey Nh! istersen boulanlarn hepsini
dirilterek yeniden topraktan karaym!

Bir Kenan iin senin gnln krmam, fakat u hli sana bildirmek istedim
ki, Allh' inkar eden bir oul, senin ehlinden deildir; o, artk senin olun
saylamaz!"

Nh; "Hayr, hayr!" dedi. "Eer irdene uyarsa beni de onlar gibi tfana
garket; ben senin kazana rzym!

Allhm! Sen beni her zaman sulara bosan, houma gider. nk senin
emrin, buyruun, takdirin candr; can gibi onu banma basarm!

Ben kimseye bakmam; bakacak olsam bile o baktm bahnedir. nk


ben, aslnda sana bakyorum; her yerde, her eyde grdm yalnz sensin Allhm!

99

1360* Allhm! Her eyde ben, senin sanatna km; bama gelen belalara,
aclara, strablara sen verdiin iin sabrediyorum! Yine senden geldii iin
lutuflarna, ihsanlarna, iyiliklerine krediyorum! Atee tapan kfirler gibi nasl seni
grmez de yarattna, ortaya koyduun sanat eserine k olurum?

Bu bir gerektir ki, Allh'n sanatna, yaratma gcne k olan, stn bir
varlktr. Gnl uyank, gz aydn bir kiidir, fakat sadece Allh'n sanat eserine,
yaratt gzele k olan kimse de, hakikati grememi bir kfirdir!" 116

. 116 Aziz Hday hazretleri Cenb- Hakk'a hitaben; "Hotur bana senden gelen, ya gonca Yhut
diken/ Lutfun da
ho, kahrnda ho" demiti. irazl Sdi hazretleri de;

"Ben, Hakk yaratt, O'nun eseri olduu iin dnyada grdm her eyi seviyorum." demiti.

Hz. Ms ve Firavun.

1067 Firavun, Ms'ya dedi ki: "Ey Kelim; neden halk ldrdn? Neden
onlara korku saldn?

Halk senin yznden bozguna urad, karken ayaklar altnda ezildi.

Bu yzden insanlar sana dman oldular. Erkeklerin de, kadnlarn da


kalplerinde sana kar kin var.

1070 Sen halk kendine dvet ediyor, aryordun; i tersine dnd. Artk
halkn sana aykr davrantan baka bir resi kalmad.

Ben de senin errinden geri ekiliyorsam da, kafamda bir plan kuruyorum;
hile ile sana karlk vereceim!

Beni aldatabileceini ve kendi klelerinden baka bir kimsenin sana uyarak


arkandan geleceini gnlnden kar!

"Bir i ettim, halkn gnlne korku saldm." diye ululanma, gurura kaplma!

Buna benzer yzlerce i yapsan, sonunda yine de rezil olur, horlanrsn; halk
seninle elenir ve glr.

Senin gibi nice hileci, dzenbaz kiiler vard; sonunda onlarn hepsi 1075
de, bizim Msr'mzda rezil olup gittiler."

100

Ms(a.s.)'n Firavun'a cevb.

Ms (a. s.) dedi ki: "Ben, Allh'n emrine, Allh'n iine karmam! O'nun
emri ile kanm dkseler korkum yok!

Ey aklsz Firavun! Ben bu dnyada rezil olmaya, hor grlmeye, fakat


Allh'n yannda, Allh'n nazarnda erefli ve deerli olmaya hem rzym, hem de
bu hle krederim!

Halka kar hor hakr olaym, benimle alay etsinler, bana glsnler ama;
Hakk'a kar makbl olaym, sevgili olaym, O beni istesin, beensin; bu hl bana
yeter!

Bunu da sz olsun diye sylyorum. Yoksa, biliyorum ki yarn kymette


Allh, seni yz karalardan edecek!

1080 stnlk, ycelik O'nundur; O'nun has kullarnndr. Bunun


belirtisini, Adem'le blis'in hikyesini oku da, orda gr!

Hakk'n byklnn, kudretinin nasl sonu yoksa, O'nu anlatmann da


sonu yoktur! Bu yzden ey Firavun; dilini tut, yapra evir! Yni, konuyu deitir!"

Firavun Ms'ya dedi ki: "Yaprak, bizim buyruumuz altnda; u anda


hkm ve hakem divaninin defteri de benim emrimdedir. Ben ne istersem o olur!

Btn Msr halk, beni hkmdarla getirmi! Ey Ms! Sen, onlarn


hepsinden daha akll msn ki beni beenmiyorsun?

Ey Ms! Sen kendini beenmisin, bundan vazge; kendini grme,


kendinle bbrlenme!

1085 Ben dnyann btn sihirbazlarn toplar ve ehirlilere senin bilgisizliim gsteririm!

Ama bu. bir iki gnde olacak i deil; bana bu Temmuz scanda krk gn
mhlet ver!"

Ms (a.s.); "Bunun iin bana izin yoktur!" dedi. "Ben emir kuluyum;sana
mhlet vermeye memur deilim!

Sen hkmdarsn; benimse dostum yok! Ben Hakk'n buyruuna uymuum,


hkm vermekte benim hakkm yok!

Ben sa olduka seninle canla bala savaacam! Ben Allh'n kuluyum;


yardmla, yardmc ile benim iim yok!

Allh'n hkm, takdiri gelinceye kadar seninle uraacam! Yni, dvette


bulunacam! Dman dmandan ancak Allh ayrr!

101

Firavun'un Hz. Ms'ya cevap vermesi ve Ms(a.s.)'a vahiy

gelmesi.

Firavun; "Hayr, hayr!" dedi. "Bana mhlet vermen gerek. Bu hususta


bahne bulma; beni az aldat!"

O srada Cenb- Hakk Hz. Ms'ya; "Firavun' a uzun bir mhlet ver ve
ondan korkma!" diye vahyetti.

"Gnl rzsyla ona krk gn mhlet ver de, o eit eit hileler dnsn

dursun!

alsn, abalasn; ben uyumuyorum ki! Sen ona; 'Hzl yr!' de. Fakat,
yolu Ben tutmuum, ben kapamm!

1095 Onlarn btn hilelerini birbirine katar, krar geiririm; artrdklar


hileleri ben eksiltirim!

Onlar su getirirlerse, ben getirdikleri suyu atee eviririm; ho ve tatl


bulduklarn tatsz ve hoa gitmez bir hle sokarm!

Onlar birbirlerine sevgi balar ile balanrlarsa ben, o balar koparr, krar
dkerim! Onlara hayallerine, vehimlerine gelmeyecek eyler yaparm!

Sen korkma; Firavun'u uzun bir mhlet ver! Ona de ki: 'Asker topla, ordu
kur; yzlerce hile dn! "'

Ms (a.s.) dedi ki: "Emir geldi! Haydi git; sana mhlet verildi. Ben, yerime
gidiyorum. O vakte kadar bizden kurtuldun."

1100 Hz. Ms yola dt. Ejderha olan asas da, bilgili bir av kpei gibi
peinde gidiyordu.

Av kpei gibi kuyruunu sallyor, ayaklarnn altndaki talar eziyor, kum


hline getiriyordu.

O ejderha; ta, demiri smrp yutmada, demiri aka ineyip ufalamada

idi.

O, havalarda umada, burlara ykselmede idi. Rumlar da. Grcler de,


herkes ondan korkar ve kaard.

Deve gibi azndan kpkler sayordu. O kpklerin bir damlas kimin


stne dse, o kii czzam hastalna tutulurdu.

1105 Dilerinin gcrts dleri koparyor, kara arslanlarnn canlar bile elden
gidiyordu.

Allh'n o seilmi kulu olan Hz. Ms kavminin yanma gidince, ejderhay


boazndan yakalad ve o korkun ejderha yine asa oldu.

102

Ms asaya dnd de dedi ki: "Ne alacak eydir? Peygamberliimiz,


bizim iin gne kadar ak ve parlak; dmanlar iinse gece kadar karanlk...

Acaba Firavun'un ordusu bu lemin, kuluk vaktinin gnei ile doluluunu


nasl olur da gremiyor?

Gzleri ak, kulaklar ak ve bu parlak zekalar ile beraber hakikati grp


iitmiyorlar! Allh'n gzleri balamaktaki gcne, kudretine hayranm!

1110 Ben, onlarn gafletine ayorum; onlar da benim peygamberliime,


Hakk'a dvet ediime ayorlar. Onlar, bir baharn yetitirdii dikenlerdir; ben ise, o
baharn imeniyim, yaseminiyim!

Ben, onlara imanla, ilh akla dolu nice kadehler sundum. Fakat grdm ki,
onlarn nnde onlara sunduum mn arab dondu, ta kesildi.

Hakikat bahesinin gllerinden bir demet yaptm, onlara gtrdm.


Verdiim gllerin her biri diken oldu. Onlar Hakk'a armak iin dktm tatl

diller, onlara sylediim tatl szler zehir oldu, ine oldu...

Onlara sunduum mn araplar, gtrdm hakikat bahesinin gl


demetleri, kendi benliklerinden, varlklanndan geenlerin canlarnn nasibi idi;
kendinde olanlara, kendilerine tapanlara bu kadehler, bu demetler nasl nasib olur?

Bizim yanmzda, uyurken uyank (yni, dnyaya kar uykuda, ahirete kar
uyank) olan bir kii gerek ki, uyankken rya grsn! 117

117 Peygamberler, veller yle kimseler isterler ki, dnyaya kar uykuda, hirete kar uyan
k bulunsun! Bundan
maksat; onlarn dnya ilerini tamamyla terk etmeleri deildir. Dnyaya ait ilerini yaparlar
ken bile hireti unutmamalardr.
yleleri, uyank iken de, bazlarnca ancak ryada grlebilecek eyleri, mesela misal ve berz
ah lemlerini mahede
edebilirler. Aziz Peygamberimiz Efendimiz; "Benim gzm uyur, kalbim uyumaz!" buyurmutur. Ba
ka bir hadste de;
"insanlar uykudadr; ancak ldkleri vakit uyanrlar!" diye buyurmutur. Bylece; "lmeden ve
ecel gelmeden evvel olunuz!"
hadsine uyarak u glge varlklanndan gemi olanlar, uyku ve gaflet lemi olan dnyada uyanm
bulunanlardr.

1115 Halkn dncelere dalmas, bu ho uykunun dmandr. Uyumadka, bu fni dnyaya ait dnceler halk rahatsz eder. Onu, dncelerle balanm
bir esir hline getirir. Akln bana al da, dnyaya ait dnceleri terket, dnyaya
gz yum da hakikati bul!

103

Sihirbazlar armak iin Firavun'un ehirlere adamlar


gndermesi.

1157 Hz. Ms dnd gitti. Firavun yalnz kalnca, Msr'n btn akl
danlacak adamlarn, karar verilecek kiilerini yanma ard.

Msr'n evresinde bulunan btn sihirbazlarn. Msr pdihnn, o Msr

sarrafnn yannda toplanmasna karar verdiler.

Adamlar; "Bizim de sihirbazlanmz var!" dediler. "Hem de sihirde tektir.


Btn sihirbazlar onlara uymadadr!"

Firavun, sihirbazlar toplamak iin etrafa bir ok adamlar yollad.

1160 Her nerede nl bir sihirbaz varsa, onun yanma on tane dveti
gnderdi.

iki gen vard ki, sihirde pek ileri gitmilerdi. Onlarn sihirleri aya bile tesir

ederdi.

Onlar, aydan, apikr, herkesin gz nnde st saarlard. Bir yere


gidecekleri zaman, kplere binip giderlerdi.

Ay n kuma eklinde gsterirler, acele ler, bier, satarlard.

Onlar kuma diye alan ve karlnda gm para veren mteri, iin


hakikatini anlaynca hayflanr, elini yzne gzne vurur dururdu.

1165 O iki sihirbazn aydan st samak, ay n kuma diye satmak,


kplere binerek yolculuk etmek gibi yzbinlerce sihirleri vard. Hem de bu sihirleri
kendileri icad ederlerdi. Sihir yapmakta bakalar onlarla yaramazd.

Onlara; "imdi, Firavun sizden bir re istiyor." diye haber geldi.

Haberciler; "Pdihn sarayna Ms ve Hrun adlarnda iki fakir geldi ve


hkmdara meydan okudu.

Onlarn, bir asadan baka hi bir eyleri yok; fakat o asa, Ms'nn emri ile
ejderha oluyor.

Bu durumda pdih da, ordusu da resiz, ciz kaldlar; bu iki kiinin

elinden feryada baladlar.

1170 Sihirbazlkta buna bir re bulmak, bu iki sihirbazn elinden can


kurtarmak gerektir." dediler.

Haberciden bu haberi dyunca, o iki sihirbazn gnllerine hem bir korku,


hem de bir sevgi dt.

104

Hz. Ms'nn mnevi gcn hissettiler de arp kaldlar; balarn


dizlerine koydular, dnmeye baladlar.

Nasl ki sfinin ders hanesi dizidir, zoru zmek iin iki diz det sihirbazdr. 118

' 48 Tasavvuf erbab bir meseleyi hlletmek, bir karara varmak iin diz ker ve dizlerine do
ru eilip kalbine ynelir,
murakabeye varr. Cenb- Hakk'tan bir iaret niyz eder. O srada kalbine her ne ilham olursa
, ona gre hareket eder. u hlde
iki diz, derviler iin, hell sihir yapan bir sihirbaz olur. Sihrin helli, yni haram olmaya
n sihir, dinleyenlere sihir gibi tesir
eden bir sz demektir. Bir hads-i erifte;

"Sz vardr ki, insana sihir gibi tesir eder." diye buyurulmutur.

Bu iki sihirbaz, bu haberi alnca ardlar ve annelerine; "Anne gel;


babamzn mezar nerede, bize gster!" dediler.

1175. Anneleri yol gsterdi, onlar babalarnn mezarna gtrd. Onlar;


Firavun'un isteinden tr mnen glenmek iin gn oru tuttular, bir ey
yemediler.

Sonra; "Baba!" dediler, "Firavun, korkusundan tr bize haber gnderdi.

Firavun'un iki kii yznden gnl daralm, ordusunun nnde eref ve


haysiyeti zedelenmi.

O iki adamn ne silah varm, ne de ordusu; bir asadan baka bir eyi
yokmu. Ama, asa da mthi bir eymi, kymetler koparyormu.

Sen, grnte toprak altnda uyumadasn, ama aslnda dorular alemine,


hakikat lemine gitmisindir.

1180. Canm baba! Eer onlann yaptklar sihirse, bize haber ver; Allh'tan
gelen bir hl ise, onu da bize bildir!

Bildir de secde edelim, yalvaralm; Allh'n ltf ile kusurlarmzdan


kurtulalm, iyi insan olalm!

Biz mitsizleriz; nk haram olan sihirle urayoruz. Ama imdi bir mit
geldi, eriti. Biz, rahmet kapsndan kovulmuuz, Hakk'n keremi bizi tekrar o kapya
ekti, getirdi."

Babalar ryada onlara; "Evldm!" dedi. "Buna ak cevap vermem


mmkn deildir.

Apak sylememe izin yok ama, bu sr benden uzak deil! Gzmn


nnde...

1185 Ama size belirti gstereyim de, bu gizli ey size grnsn, belirsin!

Ey gzmn nrlar! Oraya varnca, Ms'nn yatt yeri reniniz!

105

O ma'rifet, hikmet shibi uyurken ondan korkmayn; onun asasn almaya

aln!

Asay alabilirseniz, ona gcnz yeterse, bilin ki o adam sihirbazdr;


sihirbaza re bulmak da sizin elinizdedir.

Eer gcnz yetmezse, asay alamazsanz, bilin ve anlayn ki o g, o


kuvvet ona Allh'tan gelmektedir. O, Allh'n peygamberidir ve insanlara doru yolu
gstermektedir.

1190 Dnyay doudan batya kadar Firavun kaplasa, sava zaman, Cenab-
Hakk yine Ms'y stn klar ve Firavun tepetakla olur.

Ey babalarnn canlar! Bu gcn belirtilerini syledim ya, buna gre


davrann! Allh, hereyin dorusunu daha iyi bilir!

Yavrularm; bir sihirbaz uyuyunca, onun sihri hilesi tesirini kaybeder, bir
ey yapamaz!

oban uyuyunca kurt aman bulur, rahat eder. nk oban uykuya dalnca,
onun gayreti, cabas yatr.

Fakat bir hayvann oban Allh olursa, kurt ona nasl yaklaabilir, oraya
nereden yol bulur?

1195 Bir sihri Allh yaparsa, o sihir, gerekten haktr; o gerek eye sihir
demek yanl olur!

Ey babalarnn canlar yavrular! Bu kesin bir belirtidir! O peygamber,


maddeten lse bile, Allh yine onu yceltir, kadrini stn klar!"

1215 O l sihirbaz; "Babalarnn can yavrularm!" diye cevap verdi.


"Sihirbaz uyuyunca, onun sihri hi bir ey yapamaz, hi bir eye gc yetmez!"

Her ikisi de bu szleri duydular ve babalarnn mezarn pp, ayrldlar. O


g ii, o byk ii baarmak iin, yni Hz. Ms ile uramak iin Msr'a
yneldiler.

O i iin Msr'a geldiler; Ms'y, Ms'nn evini aradlar.

Garip bir tesadftr ki, onlarn geldikleri gn Ms, bir hurma aacnn
glgesinde yatm uyumutu.

Ms'y soran kiilere hurmal gsterdiler: "O hurmala gidin; onu orada
arayn!" dediler.

1220 Ms'y arayanlar hurmala gelince, bir aacn altnda uyumu birini
grdler ki, o kii, dnyann en uyank bir zt idi.

106

Ms, Allh' a nazlanmak iin iki ba gzn kapamt, fakat arn da fersin
de (yni gklerin ve yeryznn) hepsi onun gzlerinin nndeydi.

1129 O iki sihirbaz, uzaktan Hz. Ms'y uzanm ve uyumu grnce, asasn almaya yeltendiler.

1130 Sihirbaz kardeler asay almak iin, uyanp da grmesin diye Ms'nn arka taratma doru yrdler.

Azck ilerleyince, asa kmldamaya balad.

Sonra kendiliinden yle bir hareket etti ki, sihirbazlar korkudan olduklar
yerde donup kaldlar.

Birden bire asa ejderha olup zerlerine saldrd. Sihirbazlarn ikisi de yzleri
sararm hlde katlar.

Kaarlarken korkudan yz koyun dyorlar, her inite sendeleyip


yuvarlanyorlard.

1235 Onlar bu hlin bir semav mcize olduunu anladlar. nk; sihirbazlarn hnerlerim, ne yapabileceklerini grmlerdi.

Ondan sonra ishal oldular, iddetli bir titremeye tutuldular. Ateler iinde
kaldlar, can ekimeye baladlar.

Hemen bu yaptklar terbiyesizliin zrn dilemek iin Hz. Ms'ya bir


adam gnderdiler.

"Seni imtihan ettik." dediler. "Sana kar hasedde bulunmasaydk, seni


imtihan etmek bize der miydi?

Ey ilh derghn haslarnn has olan azz peygamber; biz Allh'n sulu
kullaryz. Bizim balanmamz, affedilmemiz iin du et!"

1240 Ms (a.s.) onlar affetti. Onlar da hemen salklarna kavutular,


Ms'nn nnde balarn yere koydular.

Hz. Ms; "Ey kerm kiiler!" dedi. "Sizleri affettim. Sizin bedeninize de
ruhunuza da canm haram oldu."

"Ey dostlar" dedi, "Ben sizi grmemi olaym. Siz de zr getirmeyi


brakn; beni tanmayn, bana yabanc olun!

Gnlden aina, fakat Firavun'un hatr iin dtan yabanc gibi be-nimle
savaa giriin."

Bu sz zerine sihirbazlar, yer ptler ve gittiler. arlacaklar zaman


gzetmeye, frsat kollamaya koyuldular.

1245 Sihirbazlar Firavun'un huzuruna geldiler. Firavun, onlara pek deerli


armaanlar verdi.

107

Onlara vaadlerde bulundu. Pein olarak da kleler, atlar, paralar, trl


zahireler verdi.

Sonra onlara dedi ki: "Ey sihirde ok ileri gitmi stadlar! Eer imtihanda
galip gelirseniz,

Size o kadar ok ikramlarda bulunacam ki, vereceklerim, cmertlik


perdesini yrtacaktr."

Sihirbazlar dediler ki: "Senin gibi bir pdihn syesinde galip geliriz; onun
da ii bitmi olur.

1250 Biz bu sihir fenninde saflar yaran pehlivanlarz. Dnyada hi kimse bu


hususta bizimle boy lemez, adm atamaz."

Ms(a.s.)'n anlmas, onun Firavun'la uramas, htralar eski devir-lere


gtryor. "Bunlar ok nce olup bitenlerin hikyesi imi." deniliyor; "Bugn ne
Ms var, ne de Firavun!" diye dnlyor.

Ms(a.s.)'n adinin zikredilmesi, ii aka sylemekten kanmak, daha


dorusu ii gizlemek iindir. Yoksa ey temiz kii, asrlarca evvel gelen Hz. Ms'nn
nru, bugn senin yannda, sende bulunuyor.

Ey Hak yokuu! Gerei renmek istiyorsan; Ms da, Firavun da


lmediler; bugn senin iinde yayorlar, senin varlna gizlenmiler, senin
gnlnde savalarna devam ediyorlar! Bu sebeple birbirine dman bu iki kiiyi
kendinde araman gerekir! 119 '

119 Muhyiddn-i Arab hazretleri buyumyor ki: "Benim rhum, Ms; aklm ise, Hrun'dur. Nefsim
Firavun; ve
nefsimin hev ve hevesi, Firavun'un veziri olan Haman'dr." Kssada geen o nl iki sihirbaz;
bizim vehmimiz, hayalimizdir."
Gerekten de insann rhu, Ms; akl, Hnn (a. s.) gibidir. Nefis, Firavun; hev ve heves de
Firavun'un veziri Haman'dr.

(Kur'n- kerm; irfn=Ms'nn asasdr.) Firavun'un sihirbazlar ise; evham ve hayalat ve is


lam'a yneltilen imanszca
neriyattr. Onlara kar koyacak olan da Kur'n'n mucizeleridir.

Ms, kymete kadar vardr. Gerek mminlerin yzlerindeki hep o


nr'dur, baka nr deil; deien ancak kandildir!

"Kfre rz olmak kfrdr." hadsi ile;

"Kaz ve kaderime rz olmayan, kendisine benden baka bir


Rab arasn!" hadsinin mnlarnn birletirilmesi.

1362 Dn, baz konularda konumasm, fikir yrtmesini seven biri bana bir
soru sordu.

108

Dedi ki: "Kfirlie rz olmak kfirliktir." Bu sz Peygamber Efendimiz


sylemitir. Onun syledii mbrek sz dorudur, yerindedir.

Yine Reslullah buyurmutur ki: "Her kazya ve ilh takdire msl-man


olann rz olmas gerektir."

1365 yi ama, kfirlik ve mnafklk da Allh'n kazs ve takdiri deil midir? Ben bu kazya rz olursam, gnaha girmi olurum.

Eer bu kazya rz olmasam, bu bir gnah olur. O hlde bu ikisinin


arasnda ne re vardr, kurtulu yolu nedir?" 120

120 "Kfirlie r z olmak kfirliktir." ve "Cenb- Hakk buyurmutur ki: 'Her kim benim nimet
lerime kretmezse,
verdiim belaya sabretmezse, kazya, yni verdiim hkme rz olmazsa kendisine benden baka b
ir Rab arasn! "' hadsleri
vardr. Grnrde bu iki hadste eliki var sanlr. nk, kfirliin de, mnl olmann da
yaratcs Allh'tr. Nitekim; "Her

eyi yaratan Allh'tr." (En'am Sresi, 102) ayeti ve daha baka ayetler de bunu aka gster
mektedir. Buradaki kfirlik,
nefsan arzulara derek kfir olutur.

Ona dedim ki: "Bu kfirlik; Allh'n takdiri iledir, ama Allh'n hkm ile,
Allh'n emir ve rzs ile deildir. Bu kfirlik, yalnz kaz ve kaderin
eserlerindendir."

"Hocam; sen kaz ve kaderi Hakk'n bilgisi olarak bil de, mkilin
hllolsun!" 121 Yni bu kfirlik; kfire bu dnyada verilmi, hkmedilmi deildir. O,
ezelde kfirlie mahkum edilmitir.

121 mn eden kiinin "iman", kfirin de "kfirlii" burada verilmi ve hkmedilmi deildir.
Allh'n takdirinin
eseridir. Hakm Sen hazretleri buyuruyor ki: "Kfr de, mn da; 'Allh birdir, eriki ve na
zri yoktur.' diye Hakk'n yolunda
koar dururlar." u hlde ilh kaz eseri olmas itibariyle kfirlie rz olmak, kfirlik de
ildir. Onun kfirliine bu dnyada
hkmedilmemitir. Ezelde verilmi ilh takdirdir.

Ben, Allh'n hkm ve takdiri gerei gelen kfirlie rzym. Fakat bu rz


oluum; benim nefsimle olan savamn zayf oluundan, benim kendi ktlm
sebebi ile gelen kfirliktir. Ben, bu kfirlie rz deilim.

1370 Zaten kfirlik, kaz ve kader yznden kfirlik deildir. Sakn ha, burada Allh'n kfirlie rz olduunu syleme!..

Kfirlik, bilgisizliktir. Kfirlie hkmetmek, takdir etmek, yni onu var


etmek; bilgidir, Hakk 'n bilgisidir. Yumuaklk anlamna gelen "hilm" ile sevmek
anlamna gelen "hilm"in ikisi de bir olur mu?

Bir resmin irkin olmas, onu yapan ressamn beceriksiz, acemi olduunu
gstermez. Belki irkinlii resmetmekteki maharetini, ustaln gsterir.

109

Hatt ressamn gcn, maharetini gsterir. Demek ki o, hem irkinin

resmini yapabiliyor, hem de gzelin resmini. 122 "

Btn varlklar, her ey, birbirine zt eylerden ibrettir. Mesela; scaklk-souk-luk, aydn
lk-karanlk, aklllkdelilik, gzellik-irkinlik, mminlik-kfrlik gibi. Bunlarn hepsi de Hakk'n yarat eserid
ir, ilerinde iyi olmayanlar, ressamn
yapt irkin resim gibidir. Bu hl, ressamn yalnz gzel resim yapmakta deil, irkin resim
yapmakta da baarl olduunu

gsterir. Bunun gibi dnyada grlen irkinlikler, ktlkler de yaratcnn gcn, kuvvetini
gstermektedir. Allh yalnz
iyilikleri halk edip ktlkleri yaratmam olsayd, hem iyiliklerin kymeti bilinmezdi, hem d
e haa; "Hakk ktlkleri
yaratmaa muktedir deildir." gibi bir vehim mey-dana gelecekti. Bylece, kfr de mn gibi H
akk'm kazs eseri olduundan
ona da ho bakmak gerekmektedir. Onun iin; "Yaratlan ho grdk, yaratandan tr." denmit
ir. Fakat kfirliin kfirden
zuhuru itibariyle onu ho grmek kfirlik olur. Bu konular ok derindir; anlalmas gibi anla
tlmas da zordur. Ben, naizane
sayn okuyucularma eitli erhlerden aldm grleri arzediyorum. Herkes anlayna, sezi
ine ve Hakk'n ltf ve ihsanna
gre konuyu benimseyecektir. Bu konuyu, bir bakas da yle aklamtr: Cenb- Hakk'n her
eyin sonunu bilmesi
"kadef'dir. nsanlarn iyilik veya ktlk yapacaklarn Allh bilir, fakat bu bilgisi "cebred
ici, zorlayc" bir i deildir. Yni
Allh, o kiiye, yapacan bildii iyilik ve ktl zorla yaptrmaz. Herkes yapt ii ken
di irdesi ile fakat Allh'n takdiri
ile yapar. Kul da zanneder ki, yapt ileri kendisi yapyor. Halbuki, o ileri ancak Allah'
n takdiri ile yapmaktadr. Yni o ii
yaratan Allh'tr, irdeyi sarf eden kuldur. Hulsa; cebr yni zorlay btl olduu gibi, "ta
'vz" yni Allh karmakszm yap
da btl olur.

Eer bu bahsi gerei gibi aklayacak olursam, bir ok sorular ve cevaplar


akla gelir ve bahis uzar gider.

1375 Ben de, ak nktesinin zevkini kaybederim. Hakikatleri anlatmak


suretiyle yapmak istediim hizmet baka bir kalba girer; sz tasavvuftan kar,
kelam bahislerine intikal eder.

Hayranlk duygusu dnceye engel olabilir.

1376 Usta bir berberin dkkanna kr sal bir adam koarak geldi:

"Yiidim;" dedi. "Sakalmdaki aarm kllar bir bir yol! nk ben, yeni
evlendim."

Berber adamn sakaln tamamyla tra ederek kllar nne koydu ve;
"Benim bir iim kt, ben gidiyorum. Kllar sen kendin aykla!" dedi.

te bu siyah kllar soru, beyaz kllar da, o kiiye verilmi cevap. Din dertlisi
olan rifler byle eylerle uramazlar.' 23

123 Burada kr sakall kimse; dedi-kodu yapanlar, berber; keml ve irfn shibi kiidir. Sakal
n tra edilmesi; arifin
kestirme cevbn ifade ediyor.

110

1380 Birisi, Zeyd'e bir sille vurdu. Zeyd de onu dvmek iin stne atld.

Silleyi vuran dedi ki: "Sana bir sual soracam. Cevabn ver; ondan sonra
sen de bana vur!

Senin ensene sille vurunca 'rak' diye bir ses kt. imdi burada size
dosta bir sorum var:

Ey byklerin kendisini dkleri er! Syle bakalm; bu rak sesi benim


elimden mi kt, yoksa senin ensenden mi?"

Silleyi yemi olan dedi ki: "Ensemin acs, o rak sesinin nereden ktn
dnmek iin bana imkn vermedi.

1385. Dertli olmadn, ac duymadn iin onu sen dn! unu iyi bil ki;
dertli olan, ac eken kiide dnce yoktur." 124

124 Gerekten de insann ayana diken batsa, dikkati oraya gider de baka ey dnemez. Faka
t Hz. Mevln burada
itikad, inan meselelerine ait eitli mezheblerdeki bilginlerin mbahase ve mnaakalar sra
snda yle bahisler almtr ki,
"Enseye vurulan sillenin akrts; vurann elinden mi kt, yoksa vurulan enseden mi zuhur e
tti?" suali kadar mnszdr. Hz.
Mevln bu fkralar o bo mbahaseler, mnasebetsiz grler mnasebetiyle beyan buyurmutur.

Kur'n'a kar duyulan sevgi.

1386 Sahabenin ruhlarnda Kur'n'a kar byk bir itiyak, an bir sevgi
olduu hlde ilerinde Kur' n' ezbere bilen, yni hafz olan pek azd.

nk bir meyvenin ii olgunlanca derii, kabuu incelir, atlar.

Cevizin, fndn, fstn, bademin bile ileri olgunlanca kabuklar incelir.

min de hakikati artnca, bilgin kemle gelince gurur ve benlii yok olur.
nk sevgiliyi, k yakar, yandrr.

1390 Allh'n matlubu olan, yni Allh tarafndan istenen ve sevilen Hz.
Muhammed'in beer vasflar, ilh vasflara zt dt iin vahiy ve nr imei
Reslullah Efendimiz'i yakard. 125

125 Bir hads-i erifte rivayet edildiine gre: Haris bin Hiam; "Y Resulallh, sana vahiy n
asl geliyor?" diye sordu.
Peygamber Efendimiz -buyurdu ki: "Bazen an sesi gibi gelir. Bu trl geli, bana iddetli olu
r. Melek benden vahyi keser. Ben
de onun dediini hfzetmi olurum. Bazen melek bana insan eklinde, sretinde grnr ve bana
ayetleri ak, belirli bir srette

syler." Reslullah Efendimiz, birinci sretteki vahiyde ok zahmet ekerdi. Adet kendinden g
eer, ikinci eklinde onlar
olmazd. Hz. Mevln'nn; "Vahiy imei Reslullah' yakard." diye buyurmas, birinci vahiy
ekline iaret eder.

111

Elbette kadm olan, yni kendinden nce hi bir varlk bulunmayan Allh'n
vasflar tecell edince, hadis olann, yni sonradan yaratlann vasflarn yakar,
yandrr.

Ashab arasnda Kur'n'n drtte birini ezberlemi olanlar, yine ashab-dan;


"Onlar byk ve muhterem kiilerdir." diye medhini iitirlerdi. 126

126 Sahabenin bu hli, hafzalarnn gsz olduundan deildi. Bir ayetin hkm ile amel edip
onun hikmet ve
esranna tamamyle vakf olmaynca, dier bir ayetin ezberlenmesine almazlard. Bir rivayete
gre ashab, onar ayetten
fazlasn ren-mezlerdi. O ayetleri renip ezberledikten sonra o ayetlerin emrettiklerini ya
adktan sonra dier ayetleri
renirlerdi.

eyh ibn-i Ata hazretlerine; "Kur'n'dan ne kadar okuyorsunuz?" diye sormular, "Ondrt sene e
vveline kadar
gnde bir hatim inerdim. Ondrt seneden beri ise Enfal Sresi'ne gelebildim." cevbn vermi,
ibn-i Ata hazretlerinin ondrt
senede Kur'n'n ancak te birini okuyabilmesi, okuduklarnn mnlarn iyice anlamak ve hk
mleri ile amil olmak, ytei
okuduklarn uygulamak, onlar yaamak iindir.

Kur'n'n sretini, yni kelimelerini, szlerini byle derin mnlar ile bir
araya getirmek, onlar gerei gibi mnlandrmak ancak mnev bir sultan olan Hz.
Peygamber ve onun kmil varisleri iin mmkndr.

Bylece Kur'n'n derin mns ile kendinden gei hlinde, edep kollamak,
harekesine ve okunu artlarna uymak alacak eydir. 127

127 Kur'n'm derin mnsyla megul olanlar tecvid ve kraat usulleri ile pek megul olmazlar.
Yni, "ayn"
atlatarak, "kaf patlataratk; ekle pek dalmazlar. Onlar, mnnn derinliklerine dalarlar.

1395 stina mertebesine ermi, dnyev her eye doymu, hi bir istei
kalmam, her eye bo verme hline gelmi olanlar iin niyza, yalvarp yakarmaa
dmek, yuvarlak bir eyi uzun bir eyle bir araya getirmek gibi iki zdd birletirmek
demektir.

Denek zaten krlerin sevgilisidir. Kur'n'n mnsn brakp kelimelerini


ezberleyenler de, "Kur 'n sand", "Kur 'n mahfazas" olabilirler. 128

128 Hz. Mevln; Kur'n'n mnsn brakp da tecvid usul ile okumakta titizlik gsterenleri
, denekle yttruyen
krlere, hafz olan krleri de Mushaf mahfazasnabenzetiyor.

Krlerin szleri Mushafn harfleri ile, hikyelerle, korkutulularla dopdolu


sandklardr.

Elbette, Kur 'n dolu bir sandk, bombo bir sandktan iyidir.

Ykten ve eydan bombo olan bir sandk da; farelerle, ylanlarla, akreplerle dolu olan sandktan daha iyidir. 129

129 Yukanki beyitler dikkatle okunursa grlecektir ki; Mevln Kur'n ehlini (Kur'n okuyanla
r) bir takm
derecelere ayrmtr. Birinci derecede olanlar; Kur'n'm hem d yzn, kelimelerini doru o
kuyan ve mnsn bilen mutlu
kiilerdir, ikinci de recede olanlar; Kur'n kelimelerini, szlerini bilip de esrar ve hakikat
inden gfil olanlar. nc derecede
olanlar; Kur'n'n yalnz lafzlarn, kelimelerini hfzetmi ve Mushaf ekmecesi gibi kalm
olanlar. Drdnc derecede
olanlar; Kur'n'da ta-mamyle bo, ne dm ne iini bilmeyenler ve bo sandk gibi olanlar. B
einci derecede olanlar da;
Kalpleri Kur'n'dan bo, fare ve ylan gibi yanl f8sid fikirler, yanl itikadlarla dolu ola
nlardr.

112

1400 Hulsa, candan arzu ettii sevgilisine kavuunca, klavuz olan, yni
vasta olan kadn, kn gzne souk grnmeye balar. 130

130 Sfi; hakik sevgilisi olan Allh' daha lmeden nce mnen bulur, onda fni olursa Hakk'
bulmaya yardmc
olan, vasta olan bilgi, ona souk grnmeye balar.

Ey gzel varlk; dileine eritin ya, seni gyene ulatran bilgi artk senin
iine yaramaz; bu hususta bilgi istemek ka irkindir!

Mdem ki gkyznn damlarna ktn, oralarda geziniyorsun, artk


merdiven aramak mnszdr, souktur.

Hayra ulatktan sonra, sizi hayra gtren yola tekrar dmek mnszdr.
Ancak bir dosta Yhut bakalarna bir eyler retmek, yardmc olmak maksad ile o
yolda yrnr.

Saf ve parlak bir aynaya cila vermeye kalkmak, bilgisizlikten ileri gelir.
1405 Pdihn huzruna kabul edilmi ve huzrda oturmu bir kimsenin

pdihtan mektup beklemesi, eli aramas irkin bir eydir.

Bir kn sevgilisinin yannda ak mektubu okumaya kalkmas,


sevgilinin de bu hli beenmemesi.

Bir kiiyi, sevgilisi yanma ard, karsna oturttu. O da tuttu, daha nce
sevgilisine yazd mektubu cebinden kard, okumaya balad.

O mektupta akla yazlm beyitler vard. vgler, medh u senlar vard.


Feryadlar, szlanlar, ikayetler, yanlar, yalvarlar vard.

Sevgilisi dedi ki: "Eer bu yazdklarn benim iinse, birbirimize kavutuumuz u deerli zamanda bunlarla uramak, bunlar okumak mr
tketmektedir.

u anda ben senin yanndaym, karndaym; sen mektup okuyorsun. Bu


davran klk belirtisi deildir."

113

1410 k; "Evet;" dedi. "Sen benim yanmdasn, karmdasn ama ben


istediim zevki, dilediim gibi sende bulamyorum ki!

imdi sana kavumuum, senin yanndaym ama seni bulamyorum. Geen


sene sende grdm hli, tatll, gzellii gremiyorum. Sanki senin yannda sana
hasretteyim.

Ben geen sene senin gzelliinin emesinden tertemiz, tatl bir su


imitim. Gzm, gnlm o su ile tazelemitim.

imdi emeyi gryorum ama, su yok. Yoksa suyumun yolunu yol kesen
bir haydut mu kesti?" 131

131 Bu beyitlerde Hz. Mevln, Hakk'ta yok olmayan, fena mertebesine ulaamayan kn tam man
syla benlikten
kurtulamadm, nefsan arzulardan yakasn syramadn anlatyor, bn-i Frz hazretlerini
n mehur Kasde-i Ta'iyyesi'nden
alnan bu beyitler u hli ok gzel anlatmaktadr:

"Sen bende fni olmadka, beni seviyor olamazsn ve benim sretim sende tecell etmedike, se
n fena
bulamazsn. O hlde, seviyor gibi grnmeyi brak ve kalbini baka bir yne evir ve bu ekild
e hatay kendinden
uzaklatr."

Sevgili; "yle ise," dedi, "Ben senin sevgilin deilim. Ben Bulgar
ehrindeyim; sen ise, Kotu Hindesin. 132

132 Bulgar: Ural Dalar'nn gneybatsndaki ovada kurulmu bulunan ve Bulgar Trkleri'nin
bakentliin; yapm olan ve gzelleri ile n kazanm bir ehir. Kotu oraya ok uzaklarda bul
unan bir belde
olarak bilinir.

1415 Ey yiit! Sen bana deil, benim akmdan doan hle ve mnevi zevke
ksn. Halbuki hl geici bir eydir; her zaman elde bulunmaz.

O hlde senin istediin sevgili btn ile ben deilim. Bende senin
istediin, aradn eyin bir knnts, kk bir cz' var.

Ben senin iin sevgili deil, sevgilinin evi gibiyim, istek ve sevgi nakde,
yni paraya kar olur; parann sakland sanda deildir.' 33

131 Bu hikyede hangi i olursa olsun, zevkine dalmayp, sz ile geinen kiilerin hllerine
iaret edilmektedir. Ziya
Paa'nn; "Aynesi itir kiinin, lafa baklmaz." msra buraya uygun der.

Bu hikyede ok derin mnlar gizlenmitir. yle ki: Ak, Hakk sevgisine ulanca, o sevgi v
astasyla ona eitli
hller gelir; gnl uyanr, hi kimsenin almad mnevi zevki alr. Ak; ona gnl verir, onu
kendisine dost edinir. iirde
demek istiyor ki: "Sen, fni gzelliklere taklp kaldn, gerek varln nakdini, cevherini
gremediinden beri ben senin
sevgilin deilim. Deiik hllerle karna kan fan grntlere taklp lmsz olan gerek
sevgiliyi bulamadn iin, esas
merkezden, kaynaktan gelen sevgiden mahrum kalmsn." Hikyede geen nakd-para; mnevi zevkle
rin getirdii hlleri,
heyecanlar gsteriyor. Ak ise; ilh sevginin semboldr. Sandk da, sevgili deil de sevgil
inin evidir.

114

Sevgili, gerek sevgili ancak Allh'tr.

Gerek sevgili; tek olan, benzeri olmayan sevgilidir. Senin bu dnyaya


geliin de O'ndandr, gidiin de O'nadr. Sen, O'ndan geldin, O'na gideceksin.

O'nu bulunca, artk bakasn beklemezsin. O hem apak meydandadr,


hem de gizlidir, grnmez.

1420 Gerek k, hllerin emridir; hllere hakimdir. O; hle kaplp kalmaz, hle mahkum olmaz. Aylarda, yllarda o ay gibi nrlu, parlak olan stn varla
kul, kle olmulardr. 134

134 Bu beyitte, hakki kn, mauktan ayr olmadna iaret var. Hakk k kimdir? Hller
in emri olan kii. Hl
nedir? Hl; uramakla, almakla elde edilemeyen, ancak Allh tarafndan sevdii kuluna bir
armaan olarak verilen bir
keyfyyet (bir olu, bulunu hli), has kulun kalbine telerden gelen hl, kabz-bast, zevk ve
evk gibi nefsan sfatlar meydana
knca kaybolur. Gerek k kalbe gelen hllerin hepsine hakimdir. O, ilh ismin mazhar, M
utlak Varlk'n aynas olup hle
bal deildir. nk kendisi Hakk'ta fn olmutur. Bu mertebeye erimi kii; aylarn, ylla
rn esiri deildir. nk zaman
kaydndan kurtulmu, Allh'm izni ile zaman hkm altna almtr. Hakk k Hakk'ta fn ol
madan nce "mestlik" ve
"ayklk" hlleri arasnda gider ve gelir. "Mahv", ve "sahv" gibi birbirini tamamlayan bu hll
erin biribirini takip etmesi
(telvin=eitli hllere dmesi), nefsinin yok olmas son bulur. Yni, sfinin benlii (enaniy
eti) tamamen yok olduu zaman ki,
bu hlde Hakk k zaman ve mekandan mnezzeh olan Allh ile mnen bir olur.

O syleyince, hl, onun buyruu altna girer. O isteyince, glge varlk olan
bedenleri can hline getirir.

Hakk yolunda oturup kalm, hli beklemekte olan kii, iin sonuna
varmamtr.

Hle hakim olan kmil insann eli, hl kimyasdr. Elini oynatnca bakr,
onun sarhou olur, yni altna evrilir.

Kmil insan dilerse, lm bile tatllar; diken ile neter onun elinde nergis

ve beyaz gl olur.

1425 Hle bal kalan insan ise, hl gelince ycelir, ykselir; hl gelmeyince eksilir, aalara der. 135

135 Sufiler gelip geici olan zevk ve neeye "hl" derler. Hl devam etmez. Devaml olan neey
e "makam" derler. Hl
ehli olanlar da bazen "inbisat" (=mh rahatlk), bazen "inkbaz" (=rh sknt) ile hllerim
deitirirler.

115

"Sfi", "hle" kavuup deeri artt iin "vaktin olu" olmutur. Yni,
gemii gelecei dnmez, bulunduu vaktin gereini yapar. Fakat "sf" olan kii,
"vakf ten de, "hl"den de kurtulmutur.' 136

136 Tasavvuf ehli arasnda "sfi" ve "sf" denilen kimseler vardr. Sf, vaktin oludur, yn
i vakit neyi
gerektiriyorsa onu yapar. Sfden yksek olan "sfi" ise, hlden ve vakitten kurtulmutur, il
h tecellye mazhar oluunun
farkna varm, kendisini tam mansyla arndrm, Hakk'ta fn olduu iin vakit ona tabi ol
mutur.

Hller, vakitler onun azmine, dileine; onun isteine uyarlar ve onun Is'nn
nefesine benzeyen nefesi ile diridirler.

Sevgili kna dedi ki: "Sen; benim km deil, hl ksn; hl midi ile
benim etrafmda dolap duruyorsun.

Bir an eksilen, bir an keml bulan hl; Halil brahim(a.s.)'n mabudu


deildir. nk batmaktadr. 137

137 En'am Sresi'nin 74-76. ayetlerine iaret edilmektedir.

1430 Bazen batan, bazen yle, bazen byle olan ey; gnl balanacak

gzel deildir.

Bazen ho, bazen naho olan, bir zaman su, bir zaman ate olan; bylece
deiip duran varlk;

Ayn burcudur ama ay deildir. Grnte gzeldir, fakat gzelliinden ve


kendini yaratandan haberi bile yoktur.' 138

138 Dnya ilerine dalm gfl insan da; "Ruhumdan ona frdm." srrna mazhar olmu stn b
ir varlktr ama, ne
yazk ki kendi benliini, nefsan arzularn ldrerek Hakk'ta fn olamadndan, yeryznde
Allh'm bir halfesi olarak
yaratldndan haberi bile yoktur, tnsan eklinde bir hayvan gibi yaamakta, yapt ktlkl
erle bazen hayvanlardan bile aa
dmektedir. "Ayn burcudur ama, ay deildir." Hakk'n tecellisine mazhar olmutur ama, haa H
akk deildir; fn bir varlktr.

Gnl tertemiz olan "sfi" kii, vaktin oludur, ama babas imi gibi vakti
avucu iine almtr. Onu smsk tutmutur.

"Sfi" olan kmil insan ise, tamamyla Allh'm ak denizine batmtr.


Aslnda o, kimsenin olu (yni kimseye bal) deildir. Vakitlerden de, hllerden de
kurtulmutur.

1435 O, dourmayan bir nra batmtr. Domamak, dourmamak ise


Allah'n vasfdr.

Eer diri isen, git de byle bir ak ara! Yoksa sen, eitli (deiip duran)
vakitlerin kulusun, klesisin.

Sen kendi eklinin, bedeninin irkin ve gzel olmasna bakma da, kendinin
akna ve isteine bak!

116

Ey aziz varlk! Sen kendinin hakir, yhut zayf olmasna deil de, kendi
himmetine, kendi gayretine bak! 139

139 "nsann kymeti himmeti ile llr." Himmeti, yni yardm ve iyilii ne kadar yksekse,
kendisi de o kadar
yksektir. Bu ykseklik ise, imann kemlinden ileri gelir. nk: "Himmetin ykseklii imanda
ndr."

Sen ne hlde olursan ol, istekten vazgeme ey susam, dudaklar kurumu


kii, durmadan su ara! 140

140 Hz. Mevln bu beyitlerle bizi mitsizlie dmekten, karamsar olmaktan alkoymak istiyor.
nk Allh'n ltuf
ve kereminden ancak kfirler me'yus olurlar. Baka bir Mesnevi beytinde de yle buyurur: "Top
al, aksak, uyuz ve terbiyesiz
bir hlde bile Allh yolunda srn ve O'nu iste, O'nu ara!" Bunlardan u anlalyor ki;ne kad
ar ciz, gnahkar olursak olalm;
"Benim gibi asi ve gnahkar bir mahlkun Allh'a yaklamas nasl mmkn olur?" dememelidir. O
'nun rahmetini, mafiretini
ve hidayetini mit ederek, elden geldii kadar yolunda bulunmaldr. Allh'n insandan rz ol
uu, onu sevii nerede ve nede
olduu bilinmez ki... Yakn zamanlarda veft eden Ladikli Ahmed Aa adndaki ermi kii, a bi
r kpei doyurduu iin o
dereceyi bulmutu. Allh'n bazen ehemmiyetsiz, cz' bir eyle, mesela; yrekten bir ah ekme
kle merhamet denizi coar. Ne
demi air: "Ne kadar mcrim isem kesmem mid / Kereminden ki odur bahr-i muhit."

1440.Susuzluktan kurumu olan o dudak, shibinin eme bana erieceine


ahitlik eder.

"Dudaklarn kurumu olmas, bu ztrap, bu rpnma; seni bize ulatracaktr." diye suyun gnderdii mjdeli bir haberdir.

Bu aray, mbrek ve kutlu bir harekettir. Bu candan isteyi, Allh


yolundaki btn engelleri krar dker.

Bu isteyi, isteklerinin anahtardr; senin ordundur, sancaklarn ve zaferlerindir.

Bu isteyi, sabaha kar horozun; "Sabah oluyor." diye tmesine benzer.

Aletin yoksa, yni Hakk'a yaklamak iin iyi ilerin, ibdetin yoksa da,
mitsizlie kaplma, yine de istekte bulun! Allh yolunda ibdete ihtiya yoktur;
yalvar, yakar ibdete yol aar. 141

141 Bir hads-i erifte; "Cenb- Hakk sizin sretlerinize ve amellerinize bakmaz; belki kalpl
erinize ve
niyetlerinize bakar." diye buyurulmutur.

Evldm; her kimi Allh talibi (=Allh' isteyen) grrsen, onun dostu ol,
onun nnde sayg ile eil!

Allh' isteyenlerin, Allh dostu olanlarn komusu olursan, sen de Hakk'


isteyenlerden olursun, onlarn syesinde sen de nefis savan kazanrsn.

117

Eer bir karnca Sleymanlk isteinde bulunursa, ama; onun isteini hor
grme! Sen ondaki himmete, gayrete, cesarete imrenerek bak! 142

142 Bylece sen de gnahkar, kk, kusurlu bir varlk, bir karnca bile olsan Sleymanlk ist
einde bulun!

Elinde mala, sanata ve hnere dair ne varsa, onlar isteyerek, dnerek,


alarak elde etmedin mi?' 143

143 Mesela sen, bir kuyumcusun; bir ok da sermayen var. O sanat ve o serveti nasl elde etti
n? Kuyumcu olmay
dnmek ve onu istemekle almakla deil mi? Bu sebeple halis bir istekte bulunmaktan ve it
en Cenb- Hakk'a yalvararak,
du ederek al ki, isteine ulaasm.

Dvud (a. s.) zamannda bir adamn;

"Allhm; bana eziyetsiz, hell bir rzk ver!" diye du etmesi.

1450 Dvud Peygamber zamannda bir adam vard. Bu adam, her bilginin,
her ahman yannda;

"Y Rabbi! Bana zahmetsiz, eziyetsiz bir zenginlik ver!" diye du ederdi.

"Allhm!" derdi. "Mdem ki sen beni tenbel, almaz, gevek bir hlde
yarattn,

Srt yaral, zayf eeklere; atlarn, katrlarn tad yk vurulmaz ki!

Mdem ki beni tenbel yarattn, rzkm da tenbellik yolundan, yni almadan, didinmeden ihsan et!

1455 Ben tenbelim, varlk leminde glgede, senin ihsan ve cmertliinin


glgesinde yatm, uyumuum.

Tenbeller ve zahmetsizce yaamaya alm olanlar iin galiba baka trl


bir rzk takdir etmisin ki, onlara almadklar hlde rzklar geliyor.

Kimin aya varsa gider rzkn arar; aya olmayana, yni alacak hli
bulunmayana sen ac!

Rzk, o mahzun kiinin yanna gtr; ve yeryznn her tarafna yamur

yadr!

Yeryznn aya olmad iin senin cmertliin, bulutlar ona doru iki
kat hzla srer, gtrr.

118

1460 ocuun aya olmad, yni daha yrmeye balamad iin, anas
ba ucuna kadar gelir ve yiyeceini yedirir.

Ben zahmetsizce, yorulmadan, anszn gelecek bir rzk istiyorum. Benim


yalvarp yakarmadan ve istekten baka bir almam yok!"

O tenbel adam uzun zaman bu duy ederdi. Sabahtan akama kadar,


akamdan da ertesi gn kuluk zamanna kadar bu duda bulunurdu.

Halk da onun szlerine, onun ham tama'na, onun isizliine, gszlne

glerdi.

Diyorlard ki: "Acaba budala ne sylyor? Yoksa birisi ona esrar m iirdi
de onun akln bandan ald?

1465 Rzk elde etmenin yolu, zahmet ekmektir, yorulmaktr. Allh herkese
bir sanat, bir istek vermitir; herkes bir i peinde komaktadr." 144

144

Necm Suresi'nin 39. ayetinde; "insana almasndan baka bir ey yoktur." diye buyurulmutur.
Btn canl
varlklar gibi insan da, rzkn elde edebilmek iin almak zorundadr. Hikyede adam alm
adan rzk elde etmek istiyor.
Rzklar eitli olduu gibi, almalar da eitlidir. Bu adam ise, du etmek sretiyle rzk
n elde etmek istiyor. Onun dus ve
istei de bir eit alma idi. Onun iin, ilerde grlecei gibi, rzk ayana geldi. Fakat
bu eit alma, taklit edilecek bir alma deildir. almadan, srt st yatarak; "Y Rabbi, rzkm gnder!" diye du etmek, ha
a, Allh' kendisine vekil-i har
tayin etmek gibidir, insan Allh'tan alacak kuvvet, mukabilinde doyuracak cret istemeli. O
ndan sonra, yiyeceini "helln
minallh" olarak besmele ile yemelidir. Hz. Mevln'nn bu hikyeyi anlatmas, halk tenbelli
e tevik iin deil, candan
yaplan dunn kabul edileceini; anlatmak iindir.

O sralarda pdih, buyruk shibi, Allh' n peygamberi, hnerler shibi

Dvud (a.s.)'d. 145

145 Dvud Peygamber Ben-srail'den I'nm oludur. Hz. Is'dan 1086 yl evvel domutur. Kud
s ve Suriye'nin bir
blmndeki halkn zerinde bir hkmdar idi. Olu alum babasna isyan etti ve kardei Amenu
m'u ldrd. Sonra da,
babasyla giritii savata ldrld. Hz. Dvud'a peygamberlik verildi ve Zebr indirildi. Se
si gyet gzel olduu iin Zebr
okuduu zaman dalar akis yapar, kular bana p cvldarlard. Milattan 1001 sene evve
l veft ederek yerine kk olu
Sleyman (a.s.) geti. Yahudiler Hz. Dvud'u peygamber deil, Ben-srail hkmdar olarak kab
ul ederler.

Bunca bykle, naza, ycelie sahipken Cenb- Hakk onu peygamber


semiti.

Onun mcizeleri sayszd. Allh' n ona olan ltuf ve ihsan dalgalar gibi
birbiri ardnca geliyordu.

1470 Hz. Adem'den bu zamna kadar onunki gibi gzel ve organon sesine
benzer, muhteem bir ses kimseye nasip olmamt.

119

Her bir va'z ediinde onun gzel sesi, iki yz kiiyi kendinden geirir,
ldrrd.

Arslanlar, ceylanlar o ilh okurken onu dinlemeye geliyorlard. Bu


hayvanlar Dvud'un gzel sesi ile yle mest oluyorlard ki, ne yrtc arslanlar
ceylanlara saldryor, ne de ceylanlar arslanlardan kayordu.

Dalarla kular, onun gzel sesine ses vermede idiler. Dvud onlar ibdete
ard zaman; dalar da, kular da onunla beraber Allh' tebih etmekte, inleyip

feryada balamakta idiler.

Dvud(a.s.)'n bunun gibi daha yzlerce mcizeleri vard. Yznn nru,


hem hi bir cihete, yne smaz, hem de her taraf nrlandrrd.

1475 Bu kadar ycelie, gce mlik iken Allh, onun bile rzkn almaya
balamt.

Bu kadar ycelie sahip iken zrh rmedike, zahmet ekmedike rzk


gelmiyordu. 146

146 Dvud (a. s.) hkmdarlk yapt sralarda tebdil-i kyafet ederek halk arasnda dolarm
. Ve; "Dvud nasl bir
adamdr, ondan memnun musunuz?" diye halka sorarm. Cenb- Hakk iki melei insan suretinde g
nderdi. Dvud onlara da
sorunca; "Dvud ok iyi adamdr. Fakat, devletin hazinesinden ailesine ve yaknlarna yedirmes
e daha iyi olacak." dediler.
Dvud hatasn anlad ve Cenb- Hakk'tan kendisini devlet hazinesinden maa almaktan kurtarma
sn niyz etti. Bunun zerine
kendisine zrh yapmas retildi. Buhar'de u hads var: "Hi bir kimse elinin emei ile yedi
i yemekten daha hayrl bir
yemek yememitir. Allah'n peygamberi Dvud (a.s.) da hkmdar olduu srada elinin emei ile
kazandndan yerdi." Eb
Hureyre hazretlerinden rivayet edilen bu hads, Medrik Tefsiri 'nde geen yukardaki bilgiye
uygun dmektedir.

Ey zahmetsiz rzk isteyen tenbel! Sen byle baya, perian hlde almadan, kokmu evine kapanm, felein kahrna uram kalmsn!

Bylece baht ters dnm olan kii, al verite bulunmadan eteini krla
doldurmak istiyor.

"Bu kadar insan arasndan byle bir ahmak ortaya atlm da; 'Gkyzne
merdivensiz kaym.' diyor."

1480 Diye onunla alay ediyorlard. Birisi; "Rzkn eriti; mjdeci geldi.
Hemen git, al!" dedi.

Baka birisi de glerek; "Ey ky aas!" diyordu. "Gelen hediyeden bize de

ver!"

O ise; halkn byle ayplamalarna, alay etmelerine bakmyor, dusn ve


yalvarmasn eksiltmiyordu.

120

Sonunda; "Bo anbarda peynir aryor!" diye ehirde ad kt ve bylece


tannm bir kii oldu.

O dilenci kii, ham bir tama'a kaplmt da rnek oldu. Fakat o, istekten de,
yalvartan da vazgemedi. 147

147 Azz Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bir hadslerinde buyurmulardr ki: "Cenb- Hakk, duda
srar edenleri sever.
Cenb- Hakk'tan bir eyi srarla istemek, isteyen iin istedii eyden daha iyidir." eyh Sa'
d hazretleri Glistan kitabinin
banda buyurur ki; "Gnahkar kullardan biri, kabul midiyle ellerin; aar, du eder, yalvar
r fakat Allh; onun dusn kabul
etmez. O kul tekrar du eder, Allh yine kabul etmez. Kul nc defa ellerin; aar, duS ve ya
lvarmaya balar. Bu sefer Cenb-
Hakk buyurur ki: 'Ey benim meleklerim; kulunum srarla yapt duy kabul ettim ve istediini
verdim. nk, bir kulumun
uzun uzadya du edip inlemesinden utanrm.'" eyh Sa'd hazretleri bu fkradan sonra: "Allh
'n ltuf ve keremini gr ki,
gnaha giren kuldur fakat, haya eden Allh'tr." demektedir.

1485.Nihayet, o tenbel adam bir gn kuluk vaktinde yine alayp inleyerek,


bu eit dular edip dururken,

Birden bire ona bir kz koup geldi. Boynuzu ile kapya vurup kilidini

krd.

kz kstahcasna evin iine girdi. Adam da hemen srayp kalkt, onun


ayaklarn balad.

Durmadan dnmeden ve aman vermeden hemen kzn boazn kesti.

kzn boazn kesince, abucak derisini yzsn diye kasab armaya


gitti. Meer o kz kasabn imi.

2310.O kzn shibi onu grd de; "Ey hakszlkla, zulmle benim
kzm aran!" dedi. "Sen bana borlusun!

Ey ahmak, ey hileci! Neden benim kzm kestin? nsafa gel, syle!"

Adam dedi ki: "Ben Allh'tan nzk istiyordum ve kbleyi niyzlarmla,


yalvarlarmla sslyordum. Yni, kbleye dnerek du ediyordum.

Uzun zamandan beri ettiim o du kabul edildi; kz geldi. Ben de, rzkm
ayama kadar geldii iin onu kestim, ite sana cevap!.."

Bu cevap zerine kzn shibi fkelendi, adamn yakasna yapt;yzne


de birka defa yumruk att.

2315. "Gel ey zlim ahmak!" diye onu eke srye Dvud Peygamber' in
huzuruna gtrd.

"Ey azgn; souk delili brak, akln bana al da, kendine gel!

121

Bu sylediklerin de ne? Bu ne biim du? Ey edepsiz, lemi bana da


gldrme, kendine de!" diyordu.

Adam; "Ben" dedi, "Dularm Allh'a ettim; o dularda, o yalvarlarda


ok zahmet ektim.

Ben iyice biliyorum ki, du kabul edildi. Ey srarla dularn kabul edildiine
inanmayan kii; sen git, ban taa vur!"

2320 kzn shibi; "Ey mslmanlar; buraya gelin, toplann da u deersiz


adamn syledii samalar dinleyin..

Ey mslmanlar, Allh rzs iin syleyin! Du benim malm nasl olur da


onun eder?

byle olsayd, btn lem bir du ile mal ve mlk shibi olurdu.

Du ile ele bir ey geseydi, kr ve dilenciler muhteem ve muazzam birer


bey olurlard.

nk onlar gece gndz du ederler, Allh' verler, yalvarrlar, yakarrlar.


'Allhm!' derler. 'Bize rzk ver, mal ver, bizi yoksul brakma!

2325 Sen vermezsen, kimsecikler bize bir ey vermez. Ey kapal kaplar


aan Allh; u ihtiya dmn sen a, sen z! '

Krlerin kazan yollar yalvartr, szlantr; fakat onlara acyan insanlarn


bandan da ellerine bir dilim ekmekten baka bir ey gemez."

Halk; "Bu mslman doru sylyor." dediler. "Bu ettii dulardan


bahseden ise zlimdir.

Bu du, nasl mal,ve mlk sebebi olabilir? Bu eriatte grlm mdr?

Y satn almak, ya biri tarafndan hediye olunmak veya vasiyetle Yhut


mirasla, Yhut da buna benzer bir eyle mlk shibi olunur.

2330 Bu yeni eriat, hangi kitabda yazldr? Bu sebeple ya kz geri ver,


yhut da hapishneye git!"

kz kesen adam yzn ge kaldrd da; "Y Rabbi! Benim du ediimi,

senin de onu kabul buyuruunu senden baka kimse bilmez.

Allhm, o duy benim gnlme sen verdin; gnlmde yzlerce mit


uyandrdn.

Y Rabbi! Bu su yznden bu azgn adam bana; 'Kr dilenci! ' dedi. Bu ne


iblise bir kyaslama!

Ben ne zaman kr dilenci dus ettim? Yaradandan bakasndan ne zaman


bir ey istedim?

122

2360 Kr bilgisizliinden tr halktan bir ey umar, bense yalnz senden


umarm. nk her g ey, senin lutfunla kolaylar.

O beni kr sand ama, asl kendi kr. nk candan yalvarmn, gnlmn


temizliini gremedi.

Benim u krlm, akn verdii krlktr. 'Sen bir eyi seversen, o sevgi
seni kr eder, sar eder.' derler. Bu krlk, ite o krlktr. 148

148 Aziz Peygamberimiz Efendimiz (s.a.v.) bir hads-i eriflerinde yle buyurmulardr: "Bir
eye kar olan sevgin,
o ey hakknda seni kr ve sar eder ve ondaki irkinlii gremez ve aleyhinde sylenilen ey
leri iitemezsin."

Ben; Allh'tan bakasna kar krm, fakat Cenb- Hakk' mnen mahedede gzm ak. Zaten ak da bunu ister, bunu diler.

Allhm; Sen ki grc ve bilicisin, beni krlere katma! Ey klarn


evresinde dndkleri Yce Varlk! Ben de senin lutfun evresinde dnmedeyim.

2365 Sen Ysuf- Sddk'a bir rya gstermitin de, o ryann evresinde

dnd dolat.

Bana da lutfun bir rya gsterdi. Elbette o hadsiz hesapsz dularm oyun

deildi.

Halk benim srlarm bilmiyor da, szlerimi hezeyan sanyor.

Haklar da var; gizli eyleri gerei gibi bilen, gaibleri rten Allh'tan baka
kim gayb srlarn bilir?"

2369 Hasm dedi ki: "Amca, ne diye yzn ge doru evirmisin? Bana
dndr de doru syle!

2370 Hileler yapyor, halk aldatmak istiyorsun; aktan ve Allh'a yaknlktan sz ayorsun.

Sen gnl lm birisin. Hangi yzle yzn gklere eviriyorsun?"

Bu hadise yznden ehre ve halk arasna bir grlt dt. O mslman da


yzn yere koydu, yni secdeye kapand.

"Allh'm!" diyordu. "Beni rezil etme; eer kt bir kul isem bile srrm
meydana karma!

Sen de biliyorsun ki, uzun gecelerde yzlerce du ve yalvarla hep seni


ardm.

2375 Bu dularn halk nazarnda, halk yannda deeri olmasa bile, sana
kar parlak bir era gibidir."

123

Dvud Peygamber evinden dar knca, o adamlar grd ve; "Ne var, ne
oluyor?" dedi.

Dvc; "Ey Allh'n Peygamberi!" dedi. "Senden adlet isterim. Benim


kzm bu adamn evine gitmi.

Bu da tutmu onu kesmi. Ona sor, kzm ne diye kesmi anlalsn."

Dvud Peygamber o fakir kiiye; "Ey kerem shibi!" dedi. "Sen bu


muhterem ztn maln ne diye telef ettin?

2380 Dikkat et; sama sapan eyler syleme! Delil getir de bu dv


grlsn, bu i bitsin."

Adam; "Ey Dvud!" dedi. "Tam yedi senedir gece gndz du ediyor;

'Y Rabb; hell ve zahmetsiz bir rzk istiyorum.' diye Allh'a niyzda
bulunuyordum.

Erkek kadn herkes benim nasl yalvardm, yakardm bilir. Hatt


ocuklar bile benim bu halimi syler, anlatrlar.

Kime istersen sor; zorlamadan hemen syleyiversin.

2385 'Bu yamal hrka giyen yoksul neler sylyor? Nasl du ediyor?' diye
halktan hem ak sor, hem de gizli.

Byle candan yaplan dulardan, niyzlardan sonra anszn eve bir kz


girdiini grdm.

Rzk iin deil de Allh tarafndan dumn kabul edilii sevinci ile gzlerim

karard.

'Gayb, btn gizli eyleri bilen Allh, dum duydu ve kabul etti.' diye

kretmek iin tuttum, o kz kestim."

Dvud (a.s.) dedi ki: "Bu szleri brak da, bu dvda eriate uygun bir
delilin varsa onu syle.

2390 Rev grr msn ki delilsiz bir hkm vereyim de ehirde aslsz,
btl bir snnet, det icad edeyim?

kz sana birisi mi balad, satn m aldn, yoksa mirasa m kondun?


Ekine nasl sahip kyorsun; yoksa onu sen mi ektin?

Amca, kazanmak da ekin ekmeye benzer. Ekmeyince mahsl senin olmaz.

Her ne ekersen onu biersin. Ekip bitiin senin olur. Yoksa ettiin bu
hakszlk, bu zulm senin aleyhine kar.

124

Git de bu mslmann maln ver! Eri br laf etme! Git bor bul, kzn
bedelini de! Bo yere konuma!"

2395 Fukara adam Hz. Dvud'a; "Pdihm, beni haksz grenler ne


sylerlerse, sen de onu sylyorsun." dedi.

Sonra secdeye kapand da; "Ey benim gnlmdeki atei bilen Allh! O atei
Dvud'un gnlne de dr!

Gnlmde ne varsa, Dvud'un gnlne de onu ver! Ey benim ltuf shibi


Allhm! O atei benim gnlme sen saldn!"

Bu szleri syledi ve hkra hkra alamaya balad. yle alad ki,


Dvud'un yrei yerinden oynad.

Dvud (a.s.); "Ey kzn isteyen!" dedi. "Bugn git; bu dvy bugn
brak, bana mhlet ver!

2400 Ben halvet yerine gideyim, namaza duraym da, bu halleri, bu srlar
bilen Cenb- Hakk'tan soraym.

Ben namazda Rabbim'e ynelirim; O'nun iltifatna almmdr. 'Namaz


gzmn nurudur.' srr zuhur eder; gzlerim nrlanr, iim alr.

Namazda, iimde duyduum rahatlktan, mnevi zevkten tr rhumun


penceresi alr da, oradan vastasz olarak Allh'tan haberler gelir, ilham gelir.

Allh' n ilham, feyz yamuru, rahmeti, nuru, ezeldeki kaynamdan ve


hakikatimden gelir, penceremden evime girer. 149

149 Bir kuds hadste; "Namaz benimle kulum arasnda ikiye bldm: Kulum iin de istedii ver
ilecektir."
Duyurulmutur. Fatiha Suresi'nin "El-hamd li'llahi Rabbi'l-lemn"den "yyake na'bd ve iyya
ke nesta'n" ayetine kadar
olan ksm, Cenb- Hakk'a aittir. nk hamd ve senay, kulluk itirafn ifade eder. "hdine'
s-srata'l-mstakm"den "Ve le'ddalln"e kadar olan blm de kula aittir. nk doru yolda yrme, sapkla dmeme niyaz
vardr. Bu sebeple; "Kulum
iin istedii verilecektir." vaadi gereince uslne gre klnan namaz, gnl baka taraflara
kaydrmadan okunan Fatiha'da ok
mjdeli ilhamlar vardr. Gzde nr, gnlde manev bir srr hasl olur.

Penceresi olmayan bir ev, cehennem gibidir. Ey Allh'n kulu! Dinin asl,
temeli mnevi pencere amak ve oradan tevhd ve hidayet nru alarak gnl, gz
aydnlatmaktr.

2405 Yol amak iin ormana az kazma vur! Sen gel, himmet kazmasn
nefis duvarna vur da gnle mnevi bir pencere a !

125

Yoksa sen bilmiyorsun ki, u grdn gnein gz kamatran nru,


nnde perde bulunmayan bir hakikat gneinin aksidir.

Bu gnein n sen de bilirsin ki, hayvanlar da grr. O halde Kur '-an-


Kerm'de; "nsanoullarn ycelttik; yni dier varlklardan stn kldk." 150 diye
buyurulmasnm sebebi nedir? Senin kendini hayvanlardan ayrman gerekmez mi?

150 tsra Suresi, 70.

Ben nrlara batm bir gneim. Kendimi nrdan ayrdedemiyorum.

Namaz klmaya, o halvete, yalnzlk yurduna gidiim de, halka yol


gstermek iindir."

Dvud (a. s.) bu eit sylemekte, halkn akln, fikrini yakmaya kalkmakta

idi. 151

151 Yni; vahdet srlarna, hakikate kar anlaysz olduklar iin, bu szlerden halk ar
yor, ldracak dereceye

geliyordu.

O esnada arkadan biri; "Ben Allh'n birliinden phe etmem!" diyerek


Dvud'un eteini ekti.

Bunun zerine Dvud kendine geldi, sz ksa kesti; dilini tuttu ve halvete

ekildi.

2415 Halvet evinin kapsn kapad. Kabul edilecek bir du iin acele
mihraba kotu.

Allh ona ne gsterdi ise tam gsterdi. ntikama layk olan kiinin kim
olduunu anlad.

Ertesi gn btn dvclar geldiler, Dvud Peygamber'in nnde saf

oldular.

Evvelki gibi iddia tekrarland; dvc o fakir hakknda bir ok kt szler


syledi.

Hz. Dvud kz shibine; "Sus, bu fakiri ktlemekten ve bu dvdan


vazge! kzn bu mslmana hell et, i bitsin!" dedi.

2420 "Ey gfil, Mdem ki Allh senin gizli eylerini rtt, sen de artk sus
da Allh'a yaptn gnahlar gizledii, rtt iin kret!"

kz shibi; "Eyvahlar olsun!" dedi. "Bu nasl hkm, bu nasl adlet?


Benim iin yeni bir eriat mi kurmak istiyorsun?

Senin adalelinin hreti, n o kadar yaylmtr ki, onun gzel kokusundan


yerler, gkler o latif ho kokulara brnmtr.

126

Fakat bana edilen bu ktlkler, kr kpeklere bile edilmedi. Bu zulmden


talar, dalar bile yarlmtr."

O, halka kar da bu eit szler sylyor, herkesi kendine andryordu.


"Haydi gelin; imdi zulm adr, hakszlk adr." diyordu.

2425 Ondan sonra Dvud o adama; "Ey inat kii!" dedi. "abuk, btn
maln mlkn ona bala!

Yoksa iin fena olur. te sana sylyorum; yaptn btn ktlkler,


zulmler meydana kar."

Adam bana toprak sat, elbisesini yrtt; "Her an zulm arttryorsun."


diye szland.

Bir mddet bylece kt szler syledi. Derken Dvud (a.s.) onu tekrar
huzuruna ard.

Dedi ki: "Ey baht kr kii! Bahtn olmad iin zulmn yava yava ortaya

kt.

2430 Senin gibi bir eee ot ve saman bile verilmez, yazktr. yle olduu
halde sen, hl yksek mevkie gemek, ba sedire oturmak istiyorsun.

Haydi git; oullarn da, ein de onun kulu klesi, cariyesi oldu. Bundan
fazla sz syleme!"

Adam bu szleri dyunca deli gibi oldu. iki eli ile gsne ta vuruyor, ne
yapacan bilemedii iin yukar, aa kouyordu.

Halk da, adamn gnl srlarn bilmediinden, onunla beraber Hz. Dvud'u
knamada idi.

Mazlmu ldren ve zlime tapan chil halk, pusudan kan kpekler gibi
Dvud(a.s.)'a saldrdlar.

2440 O insanlar, yzlerini Dvud'a evirdiler de; "Ey seilmi peygamber!"


dediler. "Ey bizi esirgeyen, bize efkatli davranan...

Bu davran, bu hareket sana yakmaz; bu apak zulmdr! Bir gnahsz


hi bir suu yok iken kahrettin...

Dvud (a.s.); "Dostlar, bu adamn gizli tuttuu srrn aa kmas zaman


geldi." dedi.

"Hepiniz kalkn, ehrin dna kalm. kalm da, gizli srr anlayalm.

Filan ovada byk bir aa vardr. Dallar oktur, grdr, birbirine


bitimitir.

127

2445 O aacn glgesi geni bir yeri kaplamtr; kk de salamdr. Yalnz


onun dibinden bana kan kokusu geliyor.

O ho aacn dibinde kan dklmtr. Bu kt talihli kii, orada efendisini


ldrmtr.

Allh'n hilmi, imdiye kadar o cinyeti rtmtr. Fakat sonunda, bu


kaltabann kretmeyii,

ldrd efendisinin oluunu, ocuunu ne nevruzlarda, ne bayramlarda


grp yardmda bulunmamas, 152

152 Eer efendisinin ailesine yardm etseydi, belki yapm olduu cinyet rtl kalacakt.
nk Cenb- Hakk Hud
Sresi'nin 114. ayetinde: "yilikler, hayrl ameller; gnahlar, kt amelleri giderir." diye
buyurmutur. Peygamber Efendimiz
de bir hadslerinde; "Her ktlk arkasndan bir iyilik yapn ki, o iyilik o ktl mahveder
." demitir.

O fakirleri, bir lokma ile olsun aramamas, eski haklar aklna bile
getirmemesi, o srr aa vurdu.

2450 Bu lanetlenmi adam, imdi de onun olunu bir kz iin yere


vuruyor.

Allh onun gnahn rtmede idi, fakat kendisi kendi eli ile gnahn
stndeki perdeyi kaldrd."

2472 Halk ehirden dar kp o aaca doru giderken Hz. Dvud dedi ki:
"u adamn ellerini arkasna skca balayn ki,

Onun crmn, gnahn meydana karalm da, adlet bayran oraya

dikeyim."

Ondan sonra o katile Hz. Dvud; "Kpek herif!'" dedi. "Sen bu adamn
atasn ldrdn, sen onun klesi idin. Bu yzden onun kanna girdin.

2475 Efendini ldrp maln aldn. Allh, onun halini bana aklad.

Senin karn da onun cariyesi idi. O da yle bir efendiye cef etmiti.

Ondan doan erkek-dii btn ocuklar, ldrlen kiinin mirass olan bu


adamn mlkdr.

Sen klesin, senin btn kazancn, maln, mlkn onun mlkdr. eriat,
adlet istiyordun; ite eriat! Bak nasl, iyi mi?

Sen, burada efendini zar zar inleterek ldrdn. Efendin sana; 'Aman
yapma, beni ldrme!' diye yalvarmt.

128

2480 ldrdkten sonra grdn korkun bir hayal yznden, ban da


hemen topraa gmmtn.

te efendinin ba senin banla beraber toprak altnda. Haydi kazn, ein


burasn!

Bu kpein ad da, bann stnde yazldr. Efendisine byle bir hile


yapt, byle bir ktlk etti."

Dvud(a.s.)'n dedii gibi yaptlar; topra kazdlar, bakla ba buldular.

Hakkat meydana knca halk arasna bir velvele dt. nce itiraz
edenlerin hepsi de Dvud'a inandlar.

2485 Ondan sonra Dvud, hak arayan kaatile dedi ki; "Gel ey adlet isteyen;
o kara yznle adleti al!"

O adamn, efendisini ldrd bakla ldrlmesini emretti. Kaatilin


hilesi, onu, Allh'n ilminden nasl kurtarabilirdi?

Allh'n hilmi, zlim ve kaatillerin cezasn bir mddet brakr, ama zulm
haddini anca, onu meydana karr. 153

153 brahim Sresi'nin 42. ayetinde buyrulmutur ki: "O zlimlerin yaptklanndan Allah' gfl
sanma. Onlarn
cezasn, gzlerin korkudan arp kalaca bir gne brakmaktadr."

2492 O ktilin gizli srr meydana knca, Dvud(a.s.)'n mcizesi iki kat
olarak kendisini gsterdi.

Btn halk balarn atlar, yzlerim secde iin yere koydular.

"Bizim hepimizin kalp gzleri krm." diyorlard. "Senden yzlerce


mcizeler grmlk.

2501 Btn mcizelerinin en kuvvetlisi ise, daim olarak bir zindelik, dirilik
balamandr.

Cmle mcizelerinin rhu; lye lmsz bir can balaman, yni


sapkla dm bir kimseyi hidayete kavuturmandr."

O zlim ktil ldrld de, bir cihn dirildi. Halkn her biri, bu mcize
zerine yeniden Allh'a kul oldu.

129

Hz. Mevln bu hikyenin ihtiva ettii hakikatleri bizzat kendisi yle


yorumlamaktadr :

nsann nefsi,kzn shibi kaatile benzer; kz kesen de

akldr. Hz. Dvud; Hakk'n Yhut Hakk'n yerine kaim olan, ve

O'nun emirlerini, nehiylerini halka hatrlatan eyhin semboldr.

Zlim; onun yardm ile ldrlebilir. alp kazanmadan hesapsz

mnevi zevk, onun himmeti ile elde edilebilir, fnsan; onun syesinde

devlete eriir, mnen zenginleir.

Ey slik; hev ve hevesine, ehvan isteklerine kar gelerek senin en byk


dmann olan nefsini oldur de, cihn dirik! O nefis, efendisini ldrmtr; sen onu
kendine kul, kle yap!

2505 Haberin olsun ki, hikyede geen kz dvcs senin nefsindir. O;


kaatil olduu halde kendisini efendi yapmtr, byk adam yerine koymutur.

kz kesen ise, senin aklndr. Sen git de, beden kzn keseni inkar

etme!

Ne yazk ki, akl; dnyaya esir olup kalmtr da daima Allh'tan zahmetsizce tabak tabak nimet ister, zevk diler.

Onun zahmetsizce rzklanmas neye baldr? Ktlklerin asl olan,


menba olan kz ldrmeye baldr.

Nefis; "Benim kzm nasl oldu da ldrdn?" der. nk "nefis kz"


bedenin ekli ve sretidir.

2510 Efendinin olu olan akl rzksz kalm da, "kanl nefis" efendi olmu,
ne gemi, kendisine uyulan kii saylm.

Zahmetsiz rzk nedir, biliyor musun? Ruhlarn gdas ve peygamberlerin


getirdikleri haberler, mnev azklardr.

Fakat bu zahmetsiz rzk elde etmek de, kz kurban etmeye baldr. Ey


yerleri kazp define arayan kii; define, kzn, yni bedenin iindedir!

130

Kan uyumaz, ka a t ili er i tutar!

2488 Kan uyumaz, cinyet gizli kalmaz. Kaatili aramak ve bulmak arzusu
her insann gnlne der.

Kymet gnnn shibi olan Allh'n adleti, unun bunun gnln-den ba


gsterir.

2490 Gl bahesinden gller, tarlalardan ekinler fkrr gibi; "Filan ne oldu? Hali nedir? Onu kim ldrd?" dncesi gnllerden ba kaldrr, akllardan
fkrr.

Bu sorular, bu aratrmalar, gnllerin izdrab, olaylardan bahsedi;


hep o kann kaynamasdr.

Herkes gnahlarn rten perdeleri bu dnyada kendi elleri ile


yrtar.

2452 Kfir olsun, fsk yni ahlaksz kii olsun, bu zamanda, bu ktlkler
leminde gnahlarn rten perdeleri kendi elleri ile yrtarlar.

Zulm, hakszlk can srlar arasnda rtl iken, zlim tutar, onu halkn
gz nne serer.

Der ki: "Bana bakn da grn; benim boynuzlarm var. Cehennem kzn,
yni cehennemlik kiiyi apak seyredin..."

2455 Ey zulmeden kii! Senin elin ayan, gnlnde sakl olan eye, bu dnyada da ahitlik eder.

"Neye inanyorsan onlar syle, gizleme!" diye (senin iin) i varln, bir
memur gibi bana dikilir. 154

154 Eskiden liselerde ders kitab olarak okutulan ekip Tun Bey'in Ruhiyat Dersleri kitabnda
Amerikal
bilginlerden William Jaraes'in yle bir paragrafm hatrladm: "Dinlerin bahsettii 'Kiramen
Katibin' yni iyiliklerimizi,
ktlklerimizi yazan melekler gibi, bizim i varlmz, ruhumuz yaptmz her eyi kaydetme
ktedirler." Hz. Mevln Dvdn Kebtr 'indeki bir iirinde;

"Burada gizli birisi var; kendini yalnz zannetme!" diye buyurmaktadr.

Hele hiddete kapldn, kzgn olduun, dedikodu yaptn zamanlarda


senin srrn kldan kla ortaya koyar.

Ettiin zulmler, ceflar, birer memur gibi bana dikilirler de; "Haydi",
derler. "Ey el, ey ayak; yaptklarn aa vur, gizleme!"

131

Senin srlarnn ahidi, bilhassa hiddete kapldn, coup kprdn,


kzarak intikam almaya kalktn zaman, senin irdeni elinden alr da,
gizlediin her eyi aa vurur. 155

155 insan hiddete kapld zaman, yalnz yznn hatlar deil, huyu da deiir. Gzel yzl
bir insann hiddete

kapld zaman yzne baknz; o gzellik gidecek, kpek gibi saldrgan, irkin bir insan kar
nza kacaktr. Baz insan da
byle kprd anda kendim kontrol edemez de, btn srlar ortaya dker. Bazs da kendi kah
ramanlndan, becerikli
oluundan bahsederken heyecana kaplr da, kendi kusurlarn ortaya dker. Onun iin Ragip Pa
a; "ecaat arzederken merd-i
kipti sirkatin syler." (=ingene cesaretim anlatrken hrszln ortaya koyar.) demitir.

2460 O Allh ki, sr sancan ovaya dikmen, yni srlar meydana karman
iin senin "i varlm" senin bana memur olarak gnderir.

Maher gnnde de, srlarn aa karmak iin Allh, baka memurlar


gnderir. O memurlar yaratmaya da O'nun gc yeter. 156

156 Yasn Sresi'nin u mealdeki 65. ayeti bu hakikati bildirmektedir: "Kymet gnnde gnahk
arlarn azlarnn
stne mhr basarz. Onlarn iledikleri gnahlar bize elleri syler, ayaklar da ehadet ed
er." diye buyrulmutur.

Ey zulmle, kinle tannm, bilinmi kii! Senin mayan, hakikatin ortada;


ahide hacet yoktur!

Ktlkle tannmana, bilinmene ne hacet; zaten senin iinin ktln


davranlarn, onu bunu kran, yakan, yandran tabiatn her eyi aa vuruyor.

Senin nefsin; "Geliniz, beni grnz; ben, cehennemlik biriyim!" diye her
an yzlerce kvlcm samaktadr.

2465 "Ben, cehennem ateinin cz'ym; klle, yni aslm tarafna


gitmedeyim, nr deilim ki, 'Mutlak nr' olan Hakk'a yneleyim."

Zlim ve mazlm

2434 Saman p gibi nefsaniyetinin rzgrna kaplm kii, zulmedenle


zulme urayan, yni mazlmu nasl ayrdedebilir?

Ancak kendi zlim nefsinin basn kesen kii zlimle mazlmu ayrdedebilir.

Yoksa iindeki zlim nefse alet olan kii, lgnlndan her mazlma
dman olur.

Kpek; daima perian kyfetli dilenciye, fakire saldrr. Gc yeterse, onu


srr, yaralar.

132

Utanmak; arslanlara mahsustur, kpeklere deil. unu bil ki, arslan


komularndan av kapmaz.

Mesnev-i erifin tamamlanmas iin Hz. Mevln'nn


Cenb- Hakk'tan yardm isteinde bulunmas.

1490. Ey gnlmdeki istekleri, doacak ocuk gibi oynatp duran Rabbim!


Mdem ki u Mesnev'nin tamamlanmasn istiyorsun,

Onun yazlmasn kolaylatr, yol gster, beni baarya ulatr. Msade et


de, kitap tamamlansn. Eer baarm istemiyorsan, bu istei benden al, beni Mesnevi
ile megul etme!

Senin irden, senin yardmn olmadan gece gndz iir sylemeye,


kaafiyeler bulmaya kimin gc yeter?

Ey her eyi bilen Allhm! iir de, cinas da, kafiyeler de korkudan senin
emrine kul, kle olmulardr. 157

157 Isra Sresi'nin 44. ayetinde; "Allh' hamd ile tebih ve takdis etmeyen hi bir ey yoktu
r. Fakat ey insanlar; siz

onlarn tebihini iyi anlayamazsnz." diye buyurul-mutur. iir de, cinas da, kafiye de, "ey
" kelimesine dahil olduklar iin,
onlarn da Allah' tebih etmeleri gerekir. Bu mnasebetle Hz. Mevln btn varlklarn, ey
nn hl dili ile Hakk' tebih
ettiklerini ifade buyurmaktadr.

Allhm! Sen, her eyi seni tebih eder bir hale koymusun!

1495 Sen hereyi seni tebih eder bir hale koymusun, ister ayrdedecek akl
fikri olsun, ister olmasn; her ey senin noksan sfatlardan ar olduunu tebih
etmektedir. 158

158 Temyiz sahibi, ayrdedecek akl fikri olan varlklar; melekler, cinler ve insanlardr. Tem
yiz sahibi yni akl fikri
olmayanlar da; hayvanlar, bitkiler ve cansz sandmz mahlkattr ki, onlar da kendilerine m
ahsus bir dil ile Hakk' tebih
ederler. Bir beyitte yle denilmitir: "Allhm; seher vakti ten kular, husus dille seni
zikrederler."

Fakat her ey seni ayr bir eitte tebih eder. Her birinin halinden,
tebihinden brnn haberi bile yoktur. 159

159 nsanlar, kendilerinden baka olan varlklarn tebihini anlamadklar gibi, onlar da, ins
anlarn ve bir snf
dierinin tebihinden habersizdir. Mevln V. cilt Mesnev'nin 2558 numaral beytinde; insanla
rn eit eit inanlarda

olduklarm anlatrken yle buyurur: "Her biri brnn halinden habersizdir. nk nlerinde
ba sonu olmayan pek geni bir
mlk vardr."

133

nsanlardan bazlar (mesela Mutezile mezhebinde olanlar) cansz sandmz varlklarn tebihini inkar ederler. Halbuki o cansz varlklar, Cenb- Hakk'
tebihte pek ileri gitmilerdir; tebih etmede ustadrlar.

Yetmi iki milletten her birinin brnden haberi yoktur da, bu yzden
birbirlerinin tebihlerinden phe ederler. 160

160 peygamber Efendimiz'in; "mmetim 73 frka olacak; 72'si cehennemlik, biri cennetliktir." d
edii rivayet edilir;
ona iarettir.

Konuan iki insan, insan olduklar halde birbirinin halini bilmezse, duvar,
kap gibi canszlarn hali nicedir? Onlarn tebihini nasl bilir, nasl anlar?

1500 Benim, konuan bir varln bile tebih ediinden haberim olmazsa,
gnlm konumayan bir varln tebihini nasl bilir?

Snnnin, cebrnin tebih ediinden haberi yoktur; cebrye de snnnin tebih


edii tesir etmez. 161

161 Snnler; ehl-i snnet ve' 1 -cemaat denibn mslmanlardr. Bunlardan Hanefi mezhebinde ol
anlar "Eb Mansur
el-Matrd"yi; afiler, mlikler, hanbeller "EbO Hasan el-E'ari"yi itikadda imam tutmula
rdr. "CebT'ler ise, "Cahham ibni Safvan" namnda birinin itikadnda olanlardr. Snnler ile cebr itikadlar arasndaki bal
ca fark: Snnler; "Kullarda bir cz'
irde vardr. Kul o irdeyi kullanr. Cenb- Hakk dilerse, onu yerine getirir, dilerse getirm
ez." derler. Cebrler ise; "Kulda hi
bir irde yoktur. Allh neyi dilerse, kul onu yapar." itikadn beslerler.

Snnnin zel bir tebih edii vardr, fakat cebrnin de ona zddolmak zre
baka bir tebihi vardr. O da ona inanr, ona gvenir, onu uygular.

Bu (yni cebr inancnda olanlar), snn kula, irde-i cz'yyeye inand


iin "Sapktr, yolunu kaybetmitir." der, ama onun da snnnin halinden; "Kum!"
(=Kalk!) emrinden haberi yoktur.' 62

162 Bu beyitte; Mddessir Sresi'nin 1-3. ayetlerine iaret var. Peygamberimiz bir r-tye san
larak yatarken u
meldeki ayetler geliyor: "Ey brnp sarnan Peygamber, kalk! Artk kfirleri azapla korkut,
Rabbini byk tan." Hz.
Mevln burada Peygamber Efendimiz'e; "Kalk, Allh'm azabyla korkut!" emrinin verilmesini, Pe
ygamber'de bir cz'
irdenin bulunduunu belgelemek iin sylyor ve "cebr"lerin bunu bilmedikleri iin insanlard
an irdeyi kaldrdklarn
anlatyor.

Snn de der ki: "Cebrnin din inanlardan ne haberi var?" Bylece iki taraf
da birbirine itiraz eder. nk Allh' n takdiri onlar birbirleri ile savatrmtr.

134

1505 Bu sretle her birinin aslm, mayasn, inancn meydana karr; cins
olan olmayandan ayrdeder.

ster bilgin olsun ister bilgisiz, ister asil rhlu olsun ister baya, herkes
kahr lutuftan ayrdetmeyi bilir.

Fakat, kahrda gizlenmi ltf, Yhut da lutfun gnlnde gizlenmi kahr 163

163 eyh Rz Neccar hazretleri bir beytinde yle syler:

"Muhtefdir ayb u noksan ire srr- mafiret. Perde-i btnda zahir oldu Settaru' 1-Uyb"

(Mafiret srr ayplarmz, hatalarmz, noksanlarmz, gnahlarmzn iinde gizlenmitir. A


yplar, hatalar rten,
gizleyen Hakk, btn perdesinden kendisini gsterir.)

Az kii bilir, anlar. Meer o kii, gnlnde "can mihengi" bulunan Allh
dostu, rif bir insan ola! 164

164 Bir hads-i erifte de; "Cennet istenilmeyen eylerle, cehennem ise arzu edilen eylerle
evrilmitir."

Duyurulmutur ki; "Hoa gitmeyen eylerle, yni Allh yolunda mcadelelere atlan, skntlara
katlanan kimse cennete girecek,
hoa giden, nefsin istedii eyleri yapan cehenneme gidecektir." demektir, ite bu hads de, k
ahrda ltuf, lutufta da kahr giz.li
olduunu bildirir.

Hz. Ali buyurmutur ki: "Tenzih ve takdis ederim o Allh' ki. rahmetinin genilii dostlarna
kar iddetli bir azap
eklindeazabmn iddeti de dmanlarna kar rahmetinin genilii sretinde grlmtur. Faka
t bunu ancak Allh eri olan bir
rif anlar."

Allh dostu olan riflerden bakalar bu iki eyden, yni "lutufta kahrn,
kahrda da lutfun gizli olduundan" phe iindedirler. Bunlar, yuvalarnda tek
kanatla uup hakikate ulamak isteyen kulara benzerler.

Bilginin iki kanad, phenin ise tek kanad vardr. ("Zan" ile
"yakn'e rnek)'" 165

1510 Bilginin iki kanad vardr, phenin bir kanad. Zan kusurludur, zanna
dmek sonu gelmeyen bir uutur.

165 "Zan", bir eyi bilmekte pheli olmak; "yakn" ise, o eyi tamamyle ve hakikati ile bilm
ektir. Mesela; "u zat
Ahmet Efendi mi?" sualine; "Evet, odur." cevb "ya-kn"dir. Bunu diyen kimse Ahmet Efendi'yi
tanyor, phesiz biliyor
demektir. Ayn suale; "Odur, sanrm." cevb ise zandr. Bu cevb verenin Ahmet Efendi'yi ge
rei gibi tanmadn bildirir.

Bu sebeple "yakn" ilminin ifte kanad vardr; shibini uurur. "Zan" ise yakne nisbetle tek
kanatl bir ku gibi

kalr.

135

Tek kanatl bir ku, abucak tepetaklak der. Kendini toplayp umaya
alsa bile nihayet iki adm, Yhut biraz daha fazla uabilir.

Zan kuu, de kalka "Yuvaya ularm." midi ile tek kanat uar.

Zandan kurtulur ve ona "yakn ilmi" yz gsterirse, o tek kanatl ku iki


kanatl olur.

Ondan sonra doru yolda yrr; ne yzst der srnr, ne de eri br

uar. 166

166 Mlk Sresi'nin u meldeki 22. ayetine iaret vardr: "imdi yzkoyun srnerek giden mi
daha abuk hidayete
ermitir, doru yolda dosdoru yryen mi?" Bu ayetteki "yzkoyun srnerek giden" islamiyet'
e yanamayanlar, Yhut
ondan ayrlanlardr. "Hidayete erien"den maksat da, halis mslman olanlardr.

1515 Cebrail gibi phesiz, hilesiz, dedikodusuz iki kanadn da aar ve uar.

Eer btn lem halk ona; "Sen Allh yolundasn, doru dindesin." dese,

O, onlarn szleri ile neelenip bbrlenmez. Onun asil rhu, tek olan rhu,
bu szleri syleyenlerin dostu olamaz.

Eer herkes ona; "Sen sapksn, kendini da sanyorsun, ama saman p


gibisin." deseler,

1520 Hatt denizler, dalar dile gelseler de ona; "Sen sapkla yolda
oldun." deseler,

O kimse syleyenlerin ktlemesinden phe duymaz. Ve onlarn kininden,


dmanlklarndan zlmez.

O kimse zerre kadar hayale kaplmaz, ktleyenlerin szlerinden rahatsz

olmaz, elem duymaz.

Halkn stn grmesi, rabeti yznden birisinin vehme


derek hastalanmasna rnek:Bir retmen hikyesi.

1522 Bir okulun ocuklar, retmenden eziyet ekmiler, almaktan


bkmlar, usanmlard.

retmeni zor durumda brakmak ve okula gitmemek iin birbirleri ile


danp grtler.

"retmene bir hastalk gelmiyor ki bir ka gn okuldan uzaklasn da,

136

1525Biz de okulda hapsolup kalmaktan, daralmaktan ve derse almaktan


kurtulalm. Hoca mermer kaya gibi yerinde durmaktadr."

lerinden en zekileri una karar verdi: "Hoca, neden byle sararmsn?"


diyecekti.

"Hayrola, betin benzin yerinde deil. Bu hl ya souk algnlndan, Yhut


stmadan.

Benim bu szlerimden hoca birazck vehme kaplr." dedi. "Sen de bu


sretle bana yardm edersin kardeim..

Okulun kapsndan girince; 'Hayrola stad! ' de 'Bu haliniz ne?'

1530 Benim szlerimden kapld vehim azck daha artar. Vehme kaplan
akll kii bile deli gibi olur.

Bizden sonra nc, drdnc, beinci ocuk da bu eit szlerle hocann


hastalndan znt duyduunu, gamlandn syler.

Otuz ocuk bu haberi verirse, otuzu da ayn szleri sylerse hastalk


gerekleir."

ocuklarn hepsi de; "Aferin ey zeki ocuk!" dediler. "Bahtn daima yaver

olsun!"

Aralarndan birisi bile aykr dncede bulunmad; hep birlikte


kararlarndan dnmemek zre ahdettiler.

1535 Ondan sonra eleba olan ocuk, birinin gamazlamamas iin hepsine
yemin ettirdi.

O zeki ocuun buluu hepsinden stnd. nk onun akl, btn


ocuklarn aklndan daha ileri idi.

Gzelliklerin nasl birbirlerinden farklar, stnlkleri varsa, insanlarn


akllannda da fark vardr.

Hz. Ahmed (s.a.v.) de bir hadslerinde; "Erkeklerin gzellii dillerinde


gizlidir." diye buyurmutur. 167

167 peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "Erkein de gzellii dildedir. Yni, gzel sz syl
emektedir." diye
buyurmutur. (Cami'u's-Sagr, c. I, s. 90) Mutezile inancnda olanlara gre; herkesin akl bir
dir. Akllarda stnlk, aalk
yoktur. Akl stnl grg ve bilgiden meydana kar. Snnlere gre akllarda stnlk ve a
alk vardr ve bu aynlk
yaratltandr. Mevln Mutezile inancn reddetmektedir, fakat sflerin kabul ettikleri gib
i "ilh akl" (=kll akl) kabul
etmekte, cz' akl, "akl- ma'a" denilen ve dnya ilerinde iimize yarayan akl ile hakikat
e varamayacamz eserlerinin
eitli yerlerinde tekrarlar.

137

Akllardaki fark, (yni baz insanlarn ok akll, bazsnn az akll olmas)


yaratltandr. Bu meselede, snnlerin grlerini uygun bulmak gerek.

1540 Bu gr, Mutezile mezhebinde olanlarn grlerine aykrdr. nk


onlar, yaratlta akllarn eit olduu, yni herkesin ayn derecede akll olduuna
inanrlar.

Onlar derler ki: "Deneme ve renme, akl hem oaltr, hem azaltr.
Bylece, birisi brnden daha bilgili olur."

Mutezile 'nin bu grnn asl yoktur, hataldr. nk o zeki ocuun


herhangi bir meslekte denemesi olmad halde verdii kararn,

O kk ocukta beliren dncenin, hocalarn rahatsz etmek iin ald


tedbirlerin, tecrbe grm ihtiyar bir kii kokusunu bile alamamtr.

Zaten ftr akln, yni yaratltaki akln o stnl, fazlal alma ile,
abalama ile, dnce ile elde edilen akl stnlnden elbette dahaiyidir. 168

168 Hz. Ali Efendimiz buyurmutur ki: "Ben akl iki trl grdm: Biri tabi, ftr, Allh ver
gisi akl; br sema
akl." Yni biri yaratlta verilen akl, dieri iiterek elde edilen akl. Tabi akl olmay
nca, istemekle edinilen akln faydas
yoktur.

1545 Okuyucu sen syle; Allh'n verdii ayaklarla yrmek mi daha iyidir,
yoksa bir topaln rahvan yrmeye kalkmas m?

Sabah oldu; ocuklar bu dncelerle evlerinden okula geldiler.

Hepsi beendikleri dnceyi ortaya atan arkadalar gelsin diye okulun


dnda beklemeye baladlar.

1550 O zeki ocuk geldi. Hocaya selam verdi ve; "Hayrola!" dedi.
"Yznzn rengi sapsar."

Hoca; "Ben hasta filan deilim. Arm szm yok. Sen git, yerine otur. Byle
sama sapan syleme!"

Hoca byle syledi, hastal kabul etmedi. "Bir eyim yok." dedi. Ama
kt bir vehim tozu da gnlne kondu.

Bir baka ocuk geldi, o da byle syleyince hocadaki o az vehim artmaya

balad.

Bylece o vehim arttka artt. Hoca da kendi hline at kald.

1562 Hoca, vehim ve korku ile kendini hasta hissetti. Kalkt, abasna
brnp evinin yolunu tuttu.

138

Hem gidiyor, hem de; "Neden karm benim hastalm anlamad; hasta
hasta beni okula gnderdi?" diye iinden karsna kzmt. "Zaten o beni az seviyor.
Ben bu perian halde iken hatrm sormad.

Rengimin solgunluunu bana haber bile vermedi. Zaten benim kusurlu,


aypl varlmdan kurtulmak istiyor.

1565 O, kendi gzelliinin, kendi cilvesinin sarhou olmuken ben bir leen
gibi damdan aa dtm. Yni btn kusurlarm, ayplarm ortaya dkld."

Bu dncelerle eve geldi, serte kapy at. ocuklar da hocalarnn


peinde taklmlard.

Kars; "Hayrola, neden byle erken geldin? Allh korusun da, bana kt
bir ey gelmesin?" dedi.

Hoca; "Kr msn?" dedi. "Yzmn rengine bak, halime bak! Yabanclar
bile benim halime acyorlar, benimle ilgileniyorlar da,

Sen, evin iinde olduun halde nefretten, ikiyzllnden tr yandm


grmyorsun, halime bakmyorsun."

1570Kars; "Hoca Efendi, senin bir eyin yok. Bu endien mnsz ve sama
bir vehimden ibret." dedi ise de

Kocas kzd; "Ahlaksz kadn!" dedi. "Hala inat ediyorsun. Bendeki u


deiiklii, u titreyii grmyor musun?

Sen korsen, sarsan, benim ne suum var. Ben kendi derdime dmm;
hastalktan perian bir hale gelmiim."

Kars; "Hoca, ayna getireyim de yzne bak!" dedi. "Bak da benim susuz
olduumu anla!"

Hoca; "Yr git!" dedi. "Ayna da yere batsn, sen de yere bat. Daima
benden nefret etmedesin, kin gtmedesin; benimle inatlamadasn.

1575 abuk benim yatam ser de yataym. nk bam arlat."

Kadn duraklaynca Hoca; "Ey dman!" diye bard. "Sana yakan sz


budur ite; abuk ol!"

Zavall yal kadn yata getirdi. "re yok, sz dinlemesi imkansz. i


vehim atei ile dolu." diye sylendi.

"Eer hasta olmadn sylesem, beni sulu bulur. Sylesem, vehim


yznden gerekten hastalanacak."

Kt zan, ktye yoru, hasta deilken, gam ve kederi yokken bile insan
hasta eder.

139

1580* Peygamber Efendimiz 'in u mbrek hadsini kabul etmek bizlere


farzdr: "Yalandan hastalanrsanz, gerekten hasta olursunuz."

Kadn iinden; "Dorusunu sylesem; 'Hasta deilsin!' desem; 'Bu kadnn


kt bir niyeti var; o da yalnz kalmak arzusunda;

Beni evden dar atmak istiyor. Yapaca ktlk iin bana masal okuyor.'
diyecek."

Kadn hocann yatan yapt. Hoca da yataa dt; ah etmeye, feryad


etmeye balad.

ocuklar da orada oturdular, gizlice yzlerce kederle, znt ve vicdan


azab iinde ders okumaya baladlar.

1585 "Btn bunlar biz yaptk; bizler zindana atlacak ocuklarz.


Yaptmz i kt oldu. Biz de kt yapanlardan olduk." diyorlard.

O zeki ocuk dedi ki: "Arkadalar; dersinizi yksek sesle okuyunuz!"

ocuklar seslerini ykselterek okumaya balaynca yine o zeki ocuk;


"Arkadalar, bizim sesimiz hoca efendiye zarar veriyor." dedi.

"Sesimiz hocamzn bann arsn artrd. Birka para iin bu ba arsn


ekmee deer mi?"

Hoca dedi ki: "Bu ocuk doru sylyor. Haydi, kalkn gidin; bamn ars

artt?"

1590 ocuklar yere kapandlar, yer ptler: "Ey kerm hoca efendi;" dediler.
"Hastalk da, korku da senden uzak olsun!"

Sonra yem derdine dm kular gibi dar kp evlerine doru kotular.

Onlara anneleri kzdlar; "Bugn okul gn olduu halde siz oyunla


megulsnz." dediler.

zr getirip; "Ana; dur, barma!" dediler. "Bu su bizim suumuz


deildir."

"Allh'n takdiri ile hocamz hastaland, dertlere dt." dediler.

1595 Anneleri; "Szleriniz hile ve yalandr." dediler. "Siz bir tas ayran iin
yz yalan uydurursunuz.

Yarn sabah biz hocanzn yanna gidelim de, hilenizin asln renelim."

dediler.

ocuklar da; "Buyurun gidin; bizim yalan m, doru mu sylediimizi


anlayn!" dediler.

Sabahleyin ocuklarn analar, hocann evine geldiler. Hoca ar bir hasta


gibi uykuya dalmt.

140

rtnd yorganlarn okluundan terlemiti. Ban balam, yzne


yorgan ekmiti.

1600 Yava yava ah etmede, inlemede idi. Kadnlarn hepsi de "La havle"
diyerek ap kaldlar. 169

169 "L havle" (bir hadsten alnan bir para): "Sana cennet kaplanndan bir kapya klavuzluk
edeyim mi? 'La havle
ve la kuvvete illa bi'llahi'l-aliyyi'l-azm'i tekrar et." (Cmi'u 's-Sair, c. I, s. 196) Her
eyi yaratmada Allh'tan bakasnda g
ve kuvvet yoktur. Bu bazen hayret ve aknlk karsnda kullanlr

"Hayrola hoca efendi!" dediler. "Bu ba ars nedir? Yemin ederiz ki,
bizim bu durumdan haberimiz yoktu."

Hoca; "Benim de bundan haberim yoktu." dedi. "Bu ocuklar, benim


hastalm bana haber verdiler.

Ben, derdimden habersiz derse dalmtm. imde byle ar bir hastaln


bulunduundan habersiz idim.

Bir insan, bir ie canla bala sarlrsa kendi hastaln, arsn, szn
duymaz, grmez olur."

1605 Bilindii gibi Msr kadnlar Ysuf (a.s.)'n gzelliine daldlar da


kendilerinden getiler, kendilerini unuttular.

Onlar kendilerinden yle getiler ki, ellerini kestiler, doradlar. nk,


gzellik karsnda aran rh, ne nn grr, ne de ardn.

Savalarda ne kadar yiitler grlmtr ki, elleri, ayaklar kesildii halde

Elini, ayan kesilmemi, yerinde sanarak sava brakmaz, srdrr gider.

Sonunda grr ki eli gitmi, bir hayli de kan kaybetmi de haberi bile
olmam.

Beden, ruhun elbisesine benzer; bu el, rhun elinin


yeni; bu ayak da, rhun ayana giydii mest.

Bilmi ol ki beden, elbiseye benzer. Sen bu elbiseyi okayp durma; git de


bu elbiseyi giyeni ara! 170

170 Bedene gnl verenler, bir gzelin elbisesini sevenler gibidir. nk beden, rhun elbises
i yerine gemitir. Bu
yzdendir ki, fni olan elbiseyi sevmekle kalma, onu giymi olan ruhu ara ve onu sev.

141

Bu elbiseyi giyen ve bu elbise iinde gizlenen rha, bedeni tanmak, onunla megul
olmaktan ziyde Allah' bir bilmek, bir tanmak ho gelir. O rhun, bedenindeki grnen el ve
ayaa
benzemeyen, grnmeyen bir baka trl eli, bir baka trl aya vardr.

"Rhun nasl eli aya olur?" diye kafan yorma. Ryada el ayak grrsn;
onlarla bir ey alr, bir yerlere gidersin; ite grdklerini gerek bil, sama sapan
sanma!

Sen yle bir kiisin ki, sende bedensiz bir beden var. yleyse bedenden
dar kmaktan, candan olmaktan; yni, bedenden cann kmasndan korkma!

Cz' akln (istidlalin) vehim ile zan fetidir.

1558 Cz' akln feti vehimdir, zandr. nk cz' akl, tam inan olan
"yakn" ve bilgiden mahrum olduu iin karanlklar yurt edinmitir; aydnlktan
kamtr.

Yerde yarm arn enliliinde bir patika yol olsa, insan onun stnde vehime
kaplmadan rahata yrr.

1560 Ama, yksek bir duvarn stnde eni iki arn olan bir yol olsa, orada

korkarak, arplarak, erilerek yrrsn.

Belki de kalbinin vehim ile arpmasndan, bedeninin korku ile titremesinden


dersin.yice bak da vehim korkuu ne imi anla!

Dada yalnz bana yaayan bir derviin hikyesi:


Yalnzlktaki tat: "Ben, beni zikredenin yanndaym,
onunla beraber dururum, benimle uzlaanla uzlarm."
kuds hadsinin aklamas iin Hz. Mevln u ruba'
beytini alm:

Hereyle olsan da, bensiz olunca hereyden


mahrumsun. Eer hi bir eyin olmasa, benimle olunca
hereysin, yni herey senindir.

1614 Bir dervi bir da yurt edinmiti. Yannda hi kimse yoktu. Yalnzlk
onun arkada, en yakn dostu olmutu da, ondan hi ayrlmyordu. Onunla beraber
yatyor, onunla beraber kalkyordu.

142

Allh tarafndan ona mnevi nimetler ihsan edildii, sevgi arab sunulduu
iin o, erkeklerin de, kadnlarn da szlerinden bezmiti, usanmt.

Derviin bulunduu dada aalar vard, meyveler vard; saysz da


armutlar vard.

O dervi; "Y Rabbi! Sana ahdim olsun, sana sz veriyorum ki, ben bu
meyvelerden toplamayacam." 171

171 Bu derviin Msr'da yetimi Hz. Cneyd ve daha baka byk vellerle grm olduu ve
Hicret'in 340

(milad 951) senesinden sonra veft ettii Mevln Cam hazretlerinin Nefehat 1-ns 'nde yaz
ldr. Ad geen dervi, bir eli
kesik olduu halde sepet (=zenbil) rer, onunla geinirdi. Bu yzden hi bir eye el uzatp ko
parmamak zre yemin etmi, sonra
yalnz bana yaad ormanda grd meyveler ona ahdini unutturmu, onlardan bir ka tane k
oparp yemiti. O esnada
yeminini hatrlad. Elindeki meyveleri, aznda yemek zere olduu meyveleri kard att, tv
be ve istifar etti. ok gemeden
svari ve piyade bir ka kii oralarda peyda oldu. Bunu yakaladlar, emirlerinin yanna gtrd
ler. Orada dervi gibi yakalanm
bir ka kii daha vard. Onlar dalarda ekyalk ediyorlard. Emr eyhi de onlardan sand, h
epsinin eli ile ayaklarnn
kesilmesini emretti. eyhin bir elini kestiler, sra ayana gelince; "Allhm; elim yeminime
sdk olmadm, onunla meyve
kopardm iin kesildi. Ayamn ne suu var?" diye yalvard. O srada emrin maiyyetinde bul
unanlardan biri eyhi tand ve
emre tantt. Emr atndan atlad, eyhi kucaklayp salam elini pt ve alaya alaya affn
niyz etti. eyh: "Onu (hakkm)
sana elim kesildii zaman hell ettim. Afvedilecek bir su yok; su benim." dedi. te eyh-i
Akta' bu zattr. Bu zat mrn
inzivada, halvette geirirdi.

Halvet nedir? Halvet; insanlarn bulunmad bir yerde oturup Hakk ile megul olmaktr. Halvet
belirli veya belirsiz
bir mddet iin olur. Belirli bir mddet iin hlvete girenlerce bu sre ou zaman krk gn o
lduundan, derviler bu halvete
"erba'n" derler. Ramazan'n son on gnnde camilerde yaplan "i'tikaf ' da bir eit halvet d
emektir ve snnettir. Hatt camiye
erken gidip de namaz vaktini bekleyen kimse i'tikaf niyeti ile camiye girerse, onun orada otur
mas da i'tikaf olur.

u da var ki "halvet"; ayardan, yabanc olanlardan ayrlmakla olur. Hz. Mevln bunu anlatmak
iin; "Halvet
yardan deil, ayardan olur. Krk baharda deil, k mevsiminde giyilir." diye buyurur. Bir ki
mse halvete girip de Allh'tan
baka eylerle megul olsa, onun halvette oturup uyuklamas halvet olmaz. Hz. Muhyiddn Arab
Ftuhat 'mda buyuruyor ki:
"Biri, halvete giren birisine; 'Beni halvetinde hatrla.' dedi. Halvet shibi; 'Seni hatrlars
am Allh ile halvet etmemi olurum.'
cevbn verdi. Halvet slke baland, yni dervilik yoluna ilk adm atld zaman ve bir
de ortasnda yaplr. Kmil
olanlara, halktan kanmaktan ziyde onlarla beraber bulunmak, onlar irad etmek gerekmektedi
r.

Rzgrn drd meyvelerden baka aalardan meyve


koparmayacam.

Kaz ve kaderin imtihanlar gelinceye kadar dervi ahdine vef gsterdi,


sznde durdu.

143

Be gn rzgr armut drmedi. Derviin de alk ateinden sabr tkendi.

Bir daln uunda bir ka armut grd. Yine sabretti, kendini geri ekti.

Bir aralk rzgr esti, dal aa doru edi. Bu hl derviin nefsini


uyandrd, onlar koparmaya zorlad.

Alk, zayflk, kaz ve kaderin kuvvetli ekii, zhidi ahdine vefsz bir
hale soktu.

Armut dalndan armutlar koparnca; ahdini, nezrini, kendi kendine verdii


sz unutmu oldu.

Fakat, o anda Cenb- Hakk'n onu edebe dveti grld. Sanki grnmez
bir el, onun gzlerini at, kulan ekti.

Oralarda yirmiden fazla hrsz vard. Onlar aldklar eyleri blrlerdi.

Birisi durumu ihneye (polis mfettiine) haber vermiti. Silmenin adamlar


hemen oraya tler.

Orada yakaladklar hrszlarn hepsinin de sol ayaklar ile sa ellerini


kestiler. Bylece bir grltdr koptu; feryad figan ara ykseldi.

Yanllkla zhidin de eli kesildi. Ayan kesecekleri srada:

Muhteem bir atl kageldi. Cellada; "Ey kpek, yaptn ie bak!" diye

bard.

"Bu Allh'n sekin kullarndan, Allh abdallarndan filan eyhtir. Onun


elini ne diye kestin?"

Celltlk eden bunu iitince zntden elbisesini yrtt, ihnenin yanna


koup durumu anlatt.

ihne yaln ayak koarak geldi ve "Allh ahidimdir ki, kim olduunu
bilmiyordum." diye zr diledi.

"Ey kerem shibi ve cennet ehlinin ba! Bu irkin iten tr suumu


bala, bana hakkn hell et!" diye yalvard.

eyh dedi ki: "Ben bu bama gelenin sebebini biliyorum ve kendi gnahm
da tanyorum.

Ben, Allh'n adna ettiim yemini bozdum. O'nun adleti de benim sa


elimi kestirdi.

Ben, kt olduunu bildiim halde ahdimden dndm. Bunun ktl


elime geldi.

144

1690 Ey ihne! Bizim elimiz de, ayamz da, iimiz de, dmz da dostun
hkmne fed olsun! 172

172 eyh byle sylemekle kazya, Allah'n takdirine rz olduunu ifade ediyor. Maneviyatn b
yklerinden Haris
Muhasibi buyurmutur ki: "Allh'n takdirine rz olmak; kaz ve kadere gnlden teslim olmakt
r." Cneyd-i Badad
hazretleri ise yle buyuruyor: "Kul ne vakit Rabb'inden rz olur?" diye bana sordular. u ce
vb verdim: "Nimet gibi musibet

de onu sevindirdii zaman!" Hulsa, Allh'n kahr ve cellini de, ltuf ve cemali gibi ho g
rmek ve ikayet deil, hamd
senda bulunmak Allah'tan rz olmann belgesidir. Aziz Hda hazretleri ne gzel sylemi:

"Hotur bana senden gelen,

Y gonca gl, yahud diken,

Y hil'at u yahud kefen,

Lutfun da ho kahrnda ho."

Elimin kesilmesi benim kaderimmi; hakkm sana hell ediyorum. Bunu


sen, bilmeden yaptn; bu ite senin suun yok!

Benim halimi bilen, elimin kesilmesine ferman verendir. O'nun emrine kar
gelecek kii nerededir?"

Nice ku var ki uar, yem arar. Sonunda boaz, onun boaznn kesilmesine
sebep olur.

1703 Dada yalnz bana yaayan zhidin de eli, boaz yznden, yni
ahdini, verdii sz bozarak aatan armut kopard iin kesildi. Byle olduu iin
elini kestirenden ikayeti olmad.

Halk arasnda ad "eyh-i Akta'" (Eli kesilen eyh) olarak kald. Boazdan
gelen fetler, onu halka bu adla tantt.

1705 Birisi onu otlardan, sazlardan yaplm bir glgelikte ziyaret etti. Gelen
kii, eyhi iki eli ile zenbil rerken grd.

eyh ona; "Ey canmn dman (yni, ey istemediim halde srrma vakf
olan kii)" dedi. "Bu kuytu glgelie neden seslenmeden, haber vermeden girdin?

Neden izin almadan hemen yanma geldin?" Adam; "Fazla sevgimden, fazla
zleyiimden." deyince

eyh glmsedi de; "Peki!" dedi. "yle ise gel, fakat ey Hakk dostu;bu srr
gizle! Sakn benim iki elimle zenbil rdm kimseye syleme!

Ben lmedike bu srr ne bir eine dostuna, ne bir sevgiliye, ne de aalk


bir adama syleme!"

1710 Ondan sonra bakalar da kulbenin penceresinden bakp eyhin iki elle
zenbil rdn grdler.

145

eyh "Allhm; bu iin hikmetini sen bilirsin!" dedi. "Ben bu kermeti


gizlemeye altm, sen aa kardn."

Cenb- Hakk'tan ona ilham geldi ki: "Elinin kesilmesi iinde, sana
inanmayan bir ka kii vard.

Senin iin; "Hakk yolunda gsterii olduu iin Allh onu insanlara kar
rezil etti." diyorlard.

Ben seni inkar edenlerin kfir olmalarn ve sapkla dmelerini, kt


zanna kaplmalarn dilemem.

Ben de u kermetini aa vurdum: Tek elli olduun halde i grdn


zaman o sakat eli canlandrdm; sen alrken iki el shibi oldun.

Bylece de o kt zanna kaplan birelerin, gklerden srlmemelerini,


yni huzurumdan kovulmamalarn saladm.

Zaten ben bu kermetlerden nce de seni kendi ztmla teselli ettim.

Ben sana bu kermeti onlar, yni sana kt zanda bulunanlar iin verdim.
Bu hidayet kandilini, onlar iin sana ihsan ettim.

Sen bedenin lmnden korkmak, bedenin cz'lerinin dalmasndan


rkmek derecesini amsn. 173

173 Bu cildin yukarda geen 1613 numaral u beyti ayn fikri ne gzel ifade eder: "Sen beden
siz bir beden sahibisin.
yle ise, bedenden cann kmasndan korkma!"

Ban ve ayan bedenden ayrlmas vehmi, korkusu senden uzaklat.


Vehmi brakmak, senin iin gzel bir kalkan oldu.

Eer gnlnde gklere ykselmek istei varsa, mn


kanadn a, yksel!

Allh, herkesi bir i iin yaratmtr. Herkesin gnlne bir ile urama
arzusunu koymutur.

Gnlde bir istek olmadan el ayak nasl hareket eder? erp su akmazsa,
rzgr esmezse nasl gider?

Eer gnlnde ykselme istei varsa, devlet kuu (hma) gibi kanadn a,
yksel..

Gnln gkyzn deil de, yeryzn arzu ediyorsa haline ala, feryad et,
szlan! nk sen, hayvanlar gibi, yeryzne mensup deilsin.

146

Sen iin sonunu balangcnda gr; iin sonunu gren


kuyumcunun gerekenleri sylemesi.

Akll kiiler nceden alarlar; bilgisizler ise iin sonunda balarna vururlar,
hayflanrlar.

Sen iin balangcnda sonunu gr de, kymet gnnde piman olma!

Birisi bir kuyumcuya geldi; "Altn tartacam; bana bir terazi ver!" dedi.
162 Kuyumcu; "Efendi yr git, bende kalbur yok!" dedi. Adam; "Benimle

alay etme de teraziyi ver!" diye cevap verdi.

Kuyumcu; "Dkkanda sprge yok!" dedi. Adam; "Yeter, yeter artk; alay
brak!" dedi.

"Benim istediim teraziyi ver; kendini sar gsterme, her tarafa srama,
yni mnsz, rast gele konuma!"

Kuyumcu; "Szn iittim; sar deilim." dedi. "Szlerimi mnsz sanma.

Terazi istediini duydum, iittim ama, gryorum ki sen, eli aya titreyen
bir ihtiyarsn, bedenin zayf, ellerin titriyor.

1630 Altnn kle halinde deil; ufak ufak krntlar halinde. Tartarken elin
titreyecek, altn krntlar dklecek.

Sonra diyeceksin ki; 'Efendi, bir sprge getir de altnlarm toz toprak
iinde spreyim, krntlar bulaym. '

Sprp, sprntler bir araya gelince de "Bir kalbur istiyorum."


diyeceksin.

Ben, iin sonunu nceden grdm; sen buradan baka yere git, vesselm!"

Herey Hakk'n takdiri ile olur; kaz ve kader ba


gizlidir, grnmez.

1639 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ben gnle her zaman bir baka dilek
veririm. Her nefeste gnle bir baka da vururum, yni bir yanklk, bir dert
drrm."

1640 Her sabah yeni bir ite, yeni bir gteyiz. Herey ancak bizim istediimiz, bizim dilediimiz gibi olur.

147

Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "Gnl, ovada iddetli bir rzgrn
nne dm bir tye benzer.

Rzgr onu her tarafa uurur; gah saa, gah sola gtrr. Onu yzlerce eit
yne srer."

Bir baka hadste de buyurulmutur ki: "u gnl, ate stndeki kazanda
kaynayan su gibi bil!"

Gnlde her zaman baka bir karar vardr. Fakat bu karar, bu dilek gnlden
gelmez; bir baka yerden, Hakk'n irdesinden gelir.

1645 yle ise ne diye gnln kararna inanr da, sonunda utanacan, piman
olacan bir ahidde bulunursun?

Fakat bu da ilh bir buyruun, kaderin hkmndedir. nnde kapy


grrsn de, ondan saknamazsn, ekinemezsin.

Uan kuun tuza grmeyip ona yakalanmas, helak olmas alacak

eydir,

Asl alacak ey; kuun hem tuza hem mh grd halde, ister istemez
ona tutulmasdr.

Gz ak, kula duyuyor, tuzak da nnde; yine de kanat rpa rpa varr,
tuzaa der.

Kaz ve kader tuzann eseriyle, belirtisiyle grnen,


kendisi gizli olan bir eye benzemesi.

1650 Byk bir adamn olunu yrtk prtk elbiseye brnm, ba ak,
yaln ayak, belalara uram bir halde grrsn:

Uygunsuz bir kadnn sevds ile yanp tutuuyor, elbiselerini, maln


mlkn satm,

Ev bark satlm, elindeki avucundaki gitmi, ad ktye km, hor ve


hakir olmu, dmanlarnn istedii gibi ba aa dm...

Bu kii bir zhidi grd de; "Ey byk zat; Allh akna bana bir himmette
bulun!" diye yalvard.

"nk ben, ok kt bir duruma dtm. Mal mlk, nimeti elden


kardm.

1655 Bir himmette bulun da, u halden kurtulaym; iine dtm u kara
bel amurundan srayp kaym!

148

Halktan da, ermilerden de unu niyz ediyorum: Beni kurtarn, beni


kurtarn, beni kurtarn!"

Eli aya tutar halde ve bal deil, banda da kendini zorlayacak kimse
yok; hrriyeti elinden alnm, demir zincire vurulmu da deil!

Bu kii hangi badan kurtulmak istiyor, hangi hapishneden kmak


arzusunda?

Bu adam; ilh takdirin bandan, gizli kaz ve kader hapishnesinden


kmak iin rpnyor! Onun zavall halini herkes anlayamaz; tertemiz candan baka
kimsecikler onun bileindeki gizli kelepeyi, ayandaki zinciri gremez! 174

174 Hollandal mehur filozof Spinoza (1632-1677) Etika adl eserinde; kt huyla-nmzn, ihti
raslarmzn
bileklerimize geirdii grnmez kelepelerden, ayakla-rimza vurduu zincirlerden bahseder.

1660 O kaz ve kader ba gizlidir, grnmez; fakat bu grnmez ba, insan


mahveder, perian eder. Bu yzdendir ki, bu hl zindandan daha beterdir.

nk; bir demirci o demir zinciri krabilir, birisi tnel kazrak zindandan
kaabilir.

Ne alacak eydir ki, kaz ve kaderin bu gizli ban demirciler bile


kramaz, ciz kalr.

O gizli ba ancak Hz. Ahmed (s.a.v.) grebilir de; "Boynunda hurma


lifinden bir ip var!" buyurur. 175

175 Burada Peygamber Efendimiz'in amcas olan Eb Leheb; Peygamberimiz' in en azgn dmanlar
ndan olmu,
kar ile beraber Efendimiz'e yapmadklar hakaretler, ktlkler kalmamtr. Tebbet Sresi
bu mnasebetle nzil oldu. Eb
Leheb'in karsnn boynundaki ipi ve srtndaki odunu Peygamber Efendimiz'den bakas gremedi
. nk bu ip gnah ipi,
srtndaki yk de gnahn mnevi yk idi. Kurey kabilesi-nin en zenginlerinden olan Eb Lehe
b'in karsnn srtndaki odun,
bizim bildiimiz odun deil, gnah odunudur; onu herkes gremez!

Eb Leheb'in karsnn srtnda odun dengini grd de ona; "Odun hamal


kadn!" diye buyurdu.

Alk, canllar iin bir fettir.

1694 Nice ku vardr ki, alnn yznden dam kysnda kafes iinde
mahpustur.

1695 Nice balk vardr ki, su iinde emandadr; boaznn hrs yznden
oltaya taklr, avlanr.

149

Nice namuslu kadn vardr ki, boaznn ve aa duygularnn etkisi altnda


kalmtr da rezil rsva olmutur. 176

176 nsan iin en byk tehlike bu iki uzuv(organ)dur. Bundan dolay hads-i erifte;

"Her kim bana by ile sakal arasn, bir de bacaklar arasn muhafaza etmeyi taahhd eder
se, ben de ona cenneti
tekeffl ederim. Yni cennete girmesine kefil olurum." diye buyurmutur. Byk ile sakal aras
azdan kinayedir. Mevln'nm
byk olu Sultan Veled demitir ki: "Erkeklik uzvu ile boaz beni artm ve deli etmitir.
Her kim bu ikisinden geer, yni
onlar muhafaza ederse, o byk bir adamdr."

Nice iyi huylu, bilgili kad vardr ki, boaz yznden rvet alm;
lekelendii iin yz sararmtr.

Hrut ile Mrut bile o ehvet arabn imiler, o arap yznden gklerin
kap onlara kapand da, artk gklere ykselemediler.

Bayezid-i Bestam, namaz klmak hussunda kendisinde bir isteksizlik

grnce boaz derdinden kand.

1700 O ok akll, ok rif vel; namaza kar duyduu isteksizliin sebebini


dnd, bunu fazla su imekte buldu.

"Mdem ki beni namazdan alkoyuyor, bir sene su imeyeyim." diye ahdetti


ve yle yapt. Allh da ona bu hususta sabr ve tahamml ihsan etti. 177

177 Bir sene su imemek demek, azna hi su koymamak deildir. Kana kana su imek yerine, ho
af gibi, ayran gibi
eylerle yetinerek, scak bir memlekette su imek zevkinden Allh rzs iin kendini bir sene
mahrum etmesidir. Yaamak iin
suya ihtiyacmz vardr.

Onun bu nemsiz gayreti, cabas din iindi; o yzden de mnevi sultan oldu, riflere kutub

kesildi.

Firavun sihirbazlarnn elleri ile ayaklarnn


kesilmesine aldr etmemelerinin sebebi.

1721 Firavun, sihirbazlar ldrmekle korkutuyordu.

"Ellerinizi, ayaklarnz aprazlama olarak kestiririm; sonra astrrm!"


diyordu. 178

178 Bu tarih vak'a u'ara Sresi'nin 44-51. ayetlerinde anlatlr. Hseyin Vaiz tefsirinde di
yor ki: "Firavun'un emri
ile sihirbazlarn sa el ve sol ayaklan kesildikten sonra onlar astlar. Hz. Ms onlar iin
alad. Cenb- Hakk o ehitlerin
mnevi makamlarn Hz. Ms'ya gsterdi.

Firavun, bu sihirbazlarn korkacaklarn, vehme, vesveseye kaplacaklarn,


pheye deceklerini sanyordu.

150

Onlarn bu korkutmalarla titreyeceklerini, vehimlere deceklerini, can ba


kaygsna kaplacaklarn sanyordu.

1725 O bilmiyordu ki, sihirbazlar; btn vehimlerinden, phelerinden,


korkularndan kurtulmular; gnl nuru, mn nru penceresinin nne oturmulard.

Kendi glge varlklarn, kendi gerek varlklarndan ayrdetmiler ve o


glge varl fed etmek iin eviklemiler, abuka sramlard.

Bu madde leminde eitli hdiseler yznden felek havannda yz kere


dvlp, un ufak olsalar bile,

Madd varlklarnn tesine gemi, asllarn, kendi z varlklarn grm,


anlam olduklarndan; onlar vehmin teferruatndan az korkmakta idiler.

Aslnda, bu dnya bir rya gibidir. Ey Hakk yolcusu! Ryada grlen


hayalleri gerek sanp zanna kaplma; ryada bir el kesilse bu korkulacak bir ey
deildir!

1730 Ryada bak senin ban keserse ne kar? Hem ban yerindedir, hem
de mrn uzun olacaktr! 179

179 Rya gren kimsenin haline, durumuna gre, ya aynen yhut da aksine zuhr eder. Slih bir
kimsenin ryas
aynen vaki olur, yni grld gibi kar. Halkn ryas aksine zuhr eder. Mesela; ryasnda
alamsa gler, lmse
yaayacaktr. Hastalanmsa salkl bulunacan gsterir.

Ryada bedenini ikiye biilmi grsen de, bedenin kesilmemitir,


sapasalamdr; uyanp kalknca hasta bile olmadn anlarsn.

Hulsa, ryada bedenin bir parasnn kesilmesinden, hatt iki yz para

edilmesinden korkulmaz.

Maddesiyle, ekli ve sreti ile var gibi grnen bu dnya iin Hz.
Peygamber Efendimiz; "Uyuyan kiinin grd bir ryadr." diye buyurdu. 180

180 peygamber Efendimiz'in sahabelerinden Cabir bin Abdullah hazretleri buyuruyor ki: "Ben bir
gn Peygamber
Efendimiz'in yannda idim. Oraya Reslullah Efendimiz'in huzuruna nrlu yzl biri geldi. 'Ey
Allh'n Resul, dnya nedir?'
diye sordu. Peygamber Efendimiz; 'Uyumu bir kimsenin rya grmesidir.' diye cevap verdi. O n
rlu yzl kii; 'Dnya ile
hiretin aras ne kadardr?' diye bir soru daha sordu. Reslullah Efendimiz de; 'Gz kapayp a
acak zaman kadardr.' diye
buyurdu. Bu defa o zat;"Dnyada ne kadar durulur?' dedi. Peygamber Efendimiz de; 'Bir kervanda
n, bir kafileden ayrlm bir
kiinin ayrlmas kadardr.' diye buyurdu. Sonra o nrlu yzl kii gitti. O gidince Reslulla
h Efendimiz; 'Bu sorular soran
Cebrail (a.s.)'d. Sizi dnyada kanaatkar yaamak, hirete rabet etmek sretiyle mminleri uy
armaya geldi.' diye buyurdu."

151

Dnyann rya olduunu sen bir bilgi olarak duydun, taklitle kabul ettin de,
papaan gibi hi heyecan duymadan; "Dnya bir ryadr." diyorsun. Halbuki rifler;
peygamberin haber verdii bu hakikati kendileri grdler, ona gre bu habere uyarak
yaadlar.

1735 Sen yalnz geceleri uyumuyorsun ki, gndz de uykudasn, rya g


ryorsun. Sen aslnda bir glge varlksn; glge teferruattandr. Asl olan ay dr
yni sen de dahil, kinat, btn varlklar glge gibidir; asl var olan Cenb-
Hakk'tr. 181

181 Bir hads-i erifte; "insanlar hayatta iken uykudadrlar; ldkleri vakit uyanrlar." diye
buyurulmutur. Bu sebeple
insanlarn mevcudiyetleri, yaaylar rya gibidir. Yhut, insanlar glge varlklardr; asl
var olan Allah'tr. Bir rif air;

"Bir hab u hayal imi bu lem


Bu hab u hayale olma hrrem"

(Bu lem bir uyku ve hayalden ibret imi. Akln bana al da, bir hayal iin neelenme!) diy
e yazm. Bir air de;
"Varla ben seninle agahm
Var olan Sen' sin ancak Allhm!"

diye Hakk'tan baka hi bir eyin olmadn ifade etmilerdir.

Ey dost! Sen uykunu da, uyankln da uyuyan bir kimsenin rya iinde
rya grmesi gibi bil!

O rya gren kii, uyumuum zanneder. Halbuki, ikinci bir uykuda


bulunduunun farknda deildir. 182

182 "nsanlar, hayatta iken uykudadrlar." hadsi gereince bizler; kendimizi uyank zannetti
imiz zamanlar aslnda
uykudayz. Geceleri u fni varlmz uykuya dalnca bu uyku ikinci uyku, yni uyku iinde uy
ku oluyor, ama biz farknda
deiliz.

Bu dnya hayatnn bir rya olduunu anlar da, gnl gzn aarak
etrafna bakarsan, her an ite, her an yaratmakta olan Allh, senin beden testini
krarsa zlme,nk onu istedii zaman yine yaratr!

Bu inanta olmayan mn krlerinde ise, her admda kuyuya ve amura


dmek korkusu vardr. O zavall binlerce korku ile yol alr.

1740 Hakikati gren rif ise, yolun enini boyunu grr. Bu yzden de
ukuru, kuyuyu bilir.

Yrrken her admda ayaklar, dizleri titremez. O her gam ve endie ile
yzn ekitmez.

152

man nuru ile gzleri aydnlanan sihirbazlar dediler ki: "Ey Firavun; kalk, ne
yapacaksan yap! Biz her sesten, her gulyabaniden korkacak deiliz! 183

183 mn geldikleri iin Firavun tarafndan ikence ile ldrlen, elleri ve ayaklar kesiler
ek aslan sihirbazlar
Firavun'a bu ekilde seslenerek ikence ve lmden korkmadklarn belirtiyorlar. Allh'a kar
duyulan akn ve imann neesi
ile seve seve lm gze alan bu ehitler, bana, daraacna aslrken kendini ldrenlere; "Be
ni ldrn; nk benim
lmmde hayat vardr!" diyen Hallac- Mansur ile ilh ak uruna diri diri derisi yzlen S
eyyid Nesim hazretlerini
hatrlatt. Rivayete gre derisi yzldkten sonra ayaa kalkan, yzlen derisini omuzuna atar
ak cesaretle, imanla be on adm
daha yryen, sonra den Seyyid Nesim ne byk bir kahramandr. Rhun lmsz olduuna inana
n Sokrates de baldran
zehrini korkmadan, titremeden imiti.

stersen, bizim beden hrkamz yrt, parala; onlar yeniden dikecek birisi
var, Allhmz var! Zaten bu kirli bedenden soyunmak, plak kalmak bizim iin
daha iyidir!

Ey merhametsiz Firavun! Biz, beden elbisesinden kp elbisesiz kalrsak,


gerek sevgiliyi plak olarak, daha gzel karlarz.

1745 Ey ilham nedir bilmeyen ahmak Firavun! u kirli bedenden


soyunmaktan ve bedene ait ho olmayan mizatan, kt isteklerden syrlmaktan
daha gzel hi bir ey yoktur!"

Katrn, "Ben yrrken ou zaman yzkoyun


dyorum; sen ise pek az dyorsun." diye deveye

ikayette bulunmas.

1746 Katr deveye; "Ey gzel yolda!" dedi. "Yoku olsun, ini olsun, en dar
yolda bile,

Gzelce gidiyorsun; hi dp kapaklanmyorsun. Ben ise, yolunu arm


kimseler gibi tepe taklak oluyorum.

Yol ister kuru olsun, ister amurlu olsun, ben her zaman yzkoyun
dyorum.

Bunun sebebinin ne olduunu anlat da, ben de nasl yaamam gerektiini


renmi olaym." 184

184 Bu hikyede katrdan maksat; ahlaksz, geimsiz ve dikkatsiz kimsedir. Deveden murad da; y
umuak tabiatli, iyi
huylu, herkesle iyi geinen, gzel ahlak shibi kiidir. Nitekim bir hadste "Mminler, yumua
k ve yava tabiatli olurlar; gzel
yryen ve ekince gelen deveye benzerler." diye buyurulmu ve deve methedilmitir. Bu hikye
ems-i Tebriz'nin
Makalt 'nda da vardr.

153

Deve; "Benim gzm senin gznden daha parlaktr." dedi. "Bundan baka
bir de ben, yksek yerden bakmadaym.

Yksek bir daa knca, oradan patikann sonunu rahata grrm.

Cenb- Hakk, gzme btn yollarn ini ve kn gsterir.

Ben her adm grerek atarm. Onun iin srmekten, dmekten


kurtulurum.

Sen ise, admdan tesini gremezsin. Daneyi grrsn de, tuza


gremezsin

1755 Bir yere konmakta, oturmakta, inmekte, yrmekte; kr bir adamla


gren bir adam bir olur mu?" 185

185 Ra'd Suresi'nin 16. ayetine iaret edilmitir.

insann gelimesi.

1756 Cenb- Hakk ana karnndaki ocua can verince, onun mizacna gre,
krpe bedenini besleyecek, kuvvetlendirecek cz'leri, gdalar ekip alma gcn de
ona verir.

Minicik, o kk yavru, bedeninin nelere ihtiyac varsa, nelerle


beslenecekse, onlarn cz'lerini anann kanndan eker alr da, bedeninin nescini,
yapsn onlarla dokur.

Allh, krk yana kadar insana kendini besleyecek gda cz'lerini ekme
hrsn, itihasn verir, insan da, bylece geliir durur.

Ana karnnda iken pek minicik olan ocuun rhuna cz'leri ekmeyi
reten, o tek Pdih, yni Allh, nasl olur da cesedin dalm cz'lerini ekip bir
araya getirmeyi, onu yeniden yaratmay bilmez? 186

186 Hacc Sresi'nin u mealdeki 5. ayeti modern anatomi bilgisini dorulamaktadr. "Ey insanla
r; eer ldkten sonra
dirilmekten phede iseniz (bilin ki,) biz sizi (nce) topraktan, sonra nutfe (sperma'dan), so
nra alaka (embriyo), sonra yaratl
belli belirsiz bir inem et parasndan yarattk ki, size (kudretimizi, yaratma gcmz) a
ka gsterelim. Dilediimizi
belirtilmi bir sreye kadar rahimlerde tutuyoruz. Sonra sizi bir bebek olarak dnyaya getiriy
oruz. Sonra g (ve kabiliyetinize)
ermeniz iin (sizi bytyoruz), iinizden bazs (henz ocukken) ldrlyor. Bazs da mr
n en kt ana (ihtiyarla)
itiliyor ki, bilir kii iken bir ey bilmez hale gelsin. (ocukluundaki gibi evrece ve aklc
a gsz bir duruma dsn),
yeryzn de (kn) kurumu, lm grrsn. Fakat biz onun zerine (bahar mevsiminde) suyu i
ndirdiimiz zaman titreir,
kabarr ve (bitkilerden, meyvelerden) her gzel iftten bitirir." Behet Keml merhumun u bey
ti de bir ayet tercmesi gibi:

"Bytenin bir damla phty insan diye

Gc yetmez olur mu ly diriltmeye"

154

1760 Bu zerreleri bir araya toplayan, sana hayat kabiliyeti veren ilh gne
idi. O, gdasz olarak da senin varlnn cz'lerini, zerrelerini toplayp bir araya
getirir.

Sen uykudan uyannca Cenb- Hakk uyku sebebi ile gitmi olan akl, fikri,
duyguyu hemen arr, sana geri verir.

Buna kyas ederek bil ki, sen ldn zaman da onlar kaybolmaz. Allh
"Geri gelin!" diye buyurunca, hemen gelirler. 187

187 Zmer Sresi'nin u meldeki 42. ayetine iaret var: "Allh; (lenin) lm zamannda, lm
eyenin de uykusu
esnasnda ruhlarm alr. Bu sretle hakknda lm hkmettii (ruhu) yannda tutar, dierini b
elirli bir vakte kadar (yni eceli
gelinceye kadar) salverir, bedenlerine gnderir. phesiz, bunda dnen bir toplum iin ibre
tler vardr."

zeyir(a.s.)'n rm eeinin paralarnn Allah'n


izni ile zeyir'in gz nnde tekrar toplanmas ve

dirilmesi.

1763 Ey zeyir! Eeine bak, dikkat et ki, rm ve etleri dklm. 188

188 Bu hadise Kur'n- Kerm'de Bakara Sresi'nin 258-259 ayetlerinde anlatlr. Rivayete gre
Babil Hkmdar

Necet Nassar, Kuds ve havalisini Yahudiler'den alm, tahrip etmi, sa kalanlar esir ederek
Babil'e gtrm. Hz. zeyir de
esirler arasnda idi. Babil branlerin eline geince esirler serbest brakld. zeyir (a. s.
) eeine binip Kuds'e doru yola kt.
O harap olmu kye urad; evler harap olmu, fakat balar ve baheler olduu gibi duruyordu.
Meyve zaman idi. Biraz incir
toplayp yedi. zm koparp skt, suyunu iti. Sonra bir duvara yaslanp; "Allh burasn l
mden nasl diriltecek?" demiti.
Allh da onu yz sene mddetle ldrd, sonra diriltti. ld vakit ka yanda ve ne ekil v
e srette idi ise, tekrar o halde
dirilmiti. Allh zeyir'e bir melek gnderdi ve zeyir'e; "Burada ne kadar mddet kaldn?" di
ye sordu. zeyir de; "Bir gn
yhut bir gnn bir ka saati." dedi. Melek;"Hayr; yz sene kaldn!" dedi. Sonra lm, rm
merkebin kemiklerini onun
gz nnde diriltti. Mevln bu hadiseyi anlatyor. Tafsilat iin tefsirlere baknz.

Onun dalm olan cz'lerini, ban, kuyruunu, iki kulan, ayaklarn


senin gzn nnde bir araya getirecek, birletireceiz.

1765 Grnrde el yok, fakat lm eein cz'leri bir araya geliyor, birbiri
ile birleiyor; dalm paralar toplu bir hale geliyor.

u ilh kudrete, u yama yamamak sanatna bak! nesiz olarak eski


paralar diker, tamir eder.

155

Diktii zaman ne iplik var, ne ine! alacak ey u ki, dikileri diken terzi
bile grnmyor.

Ey zeyir! Gzn a, hari ve yeniden dirilii apak gr de, kymet


gnnn geleceinde bir phen kalmasn!

Darmadan olmu, etrafa salm cz'leri nasl bir araya topladm gr

de, lrken hayata nem verip titremeyesin!

1770 Uyuduun vakit, bedenin btn duygularnn yok olmayacana emin


olduun iin, uykuya hazrlanrken korkmazsn, endie ve tela kaplmazsn.

Uykun gelince, duygularn dalr, yklr gider. Sen de harap, perian bir
hale gelirsin ama, duygularn yok olacaklar diye titremezsin.

Bir eyhin, oullarnn lmne alamamas.

1772 Bundan nce hakikat yolunu gsteren bir eyh vard. O yeryznde
yayordu ama, ge mensup bir era gibi etrafna nrlar sayordu.

O, insanlara yol gstermek iin gnderilen peygamberlere benziyordu. Halk


irad ederek, onlara cennetlerin kaplarn ayordu.

Resl-i Ekrem Efendimiz buyurmutur ki: "Mnen ilerlemi ve insanlara


hakikat yolunu gsteren eyh, toplum iinde bir peygamber gibidir."

1775 Bir sabah evinin halk ona "Ey iyi huylu eyh; sen neden byle ta
yreklisin?" dediler.

"Biz senin oullarnn lmnden, onlardan ayrlmamzdan tr bileimiz


bklm olarak alayp feryad ediyoruz.

Sen neden alamyorsun, neden feryad etmiyorsun? Ey byk insan; yoksa


senin gnlnde acma duygusu yok mudur?

Yreinde merhamet yoksa, biz senden ne umabiliriz; senden ne


bekleyebiliriz?

Ey yol gsterici olan eyhimiz! Bizim midimiz sende; bizi bu fni dnyada
perian olmaya, akn bir halde yaamaya brakmayacanz umuyoruz.

156

1780 Maher gnnde, Allh'n hkm taht kurulup bezenince, o zor gnde
bizim efaatimiz sensin. 189

189 efaat: Bir kimsenin yapt bir suun affn istemektir. "Allah'n izni olmaynca O'nun i
ndinde kim efaat
edebilir?" (Bakara Sresi, 255) buyuralmakla beraber nebiler, veller ve slih kiilerin efaa
t etmelerine izin verecektir.
Peygamber Efendimiz buyurmulardr ki: "mmetimin slih kiileri benim efaatime muhta olmazl
ar. Hatt onlar bakalarna
efaat ederler." Yine Peygamberimiz buyurmulardr ki:

"Benim efaatim, mmetimden byk gnah ilemi olanlar iindir." Cenb- Hakk cmlemizi efaa
te nil olacak
kiilerden eylesin, amn!

Kabir gecesinin gndz olan kymet gnnde, biz senin ikramn


ummaktayz.

Hi bir sulunun aman bulamayaca o gnde, bizim ellerimiz senin


eteindedir."

eyh kendisine; "Ta yrekli misin?" diye soranlara dedi ki: "Benim
merhametim yoktur sanmayn! Ben efkatle, merhametle dolu bir gnle shibim.

Btn kfirler Allh'n verdii nimetleri inkar ettikleri, imn gelmedikleri


halde, biz onlarn hepsine acrz.

Deil kfirlere, ben, kpeklere bile acrm, onlar bile ho grrm. Bilmem
ki halk ne diye ta atarak onlar szlatyor, inletiyor?

Beni sran kpei bile hor grmem, ona du ederim: 'Y Rabb' derim.
'Sen onu bu srma huyundan vazgeir!

Y Rabbi! u kpeklerin talanmamalar iin insanlara saldrmak, srmak

dncesini onlardan al!' derim." 190

" Merhametin, acmann affedilmeye sebep olduu eitli hadslerde beyan buyurul-mutur. u h
ads onlardan
biridir: "Allah'n yaratt varlklara acmayan kimseye, Allh da acmaz, acyanlara Allh da
acr. Ey mslmanlar; siz
yeryzndekilere ac-ymz ki, gkyznde bulunanlar da size acsnlar!" Acmak, yalnz insanla
ra deil, btn varlklara kar
olmaldr. Hayvanlara, bceklere, kulara hatt bitkilere bile acmaldr. Bir kpein scak b
ir gnde hararetten dili sarkm
olduu halde bir kuyu banda dolatn gren bir fahienin (talihsiz kadn); pabucuyla kuyu
dan su alp kpee iirdii iin
affedildii, bir hadste ifade edilmitir.

1814 Soruyu soran, eyhe; "Peki!" dedi. "Mdem ki herkese acyorsun, u


halde bu srnn etrafndaki oban gibisin.

1815 Ecel cellad oullarn vurup ldrdke, ne diye kendi evldna


alamyorsun, szlamyorsun?

Acmann tan gzyalardr. Neden gzlerin yal deil, neden


alamyorsun?"

157

eyh, bu sorular soran karsna yzn evirip dedi ki: "Hanm, k


mevsimi Temmuz ay gibi deildir. Yni benim gzyalarn donmu deildir. Fakat
Allh sevgisinin atei, onlar kurutmutur.

ocuklarmn hepsi lseler de, yaasalar da, onlar, gnl gzmden


kaybolmazlar.

Onlar gzmn nnde belirli bir ekilde gryorum. O halde neden


yzm senin gibi zntden trmalayaym, yrtaym?

1820 ocuklarm madd olarak benden ayrldlar, zamann deveranndan


dar ktlar ama, onlar benimle beraber bulunuyorlar, benim etrafmda oynayp
duruyorlar.

Alamak; ok ac duymaktan, sevdiklerinden ayrlmaktan ileri gelir. Ben ise


aziz evlatlarmla beraberim, onlarla kucaklamaktaym.

Halk onlar ryada grebilirler; ben ise, onlar uyank iken apak
gryorum.

Ben bir an iin olsun kendimi bu dnyadan gizlerim, his yapraklarn beden
aacndan silker dkerim. O zaman yavrularmla beraber bulunurum. Yni his
leminden kurtulur, kendi gnlme snr, bu sretle btn lemini ve orann acayip
hallerini mahede ederim. O zaman yavrularmla da beraber olurum."

Bedene ait duygular, nefsan dnceler, rhumuzun mnevi


yzn erp gibi kaplamtr.

1824 Aziz dost! unu iyi bil ki, duygu akln, akl da rhun esiridir.

Rh, esiri olan akln bal elini znce, akl, en zor ve kark ileri kolayca
yapabilir.

Bedene ait duygular, nefsan dnceler; berrak, duru bir su gibi olan
rhumuzun yzn erp gibi kaplamtr.

Akln eli, o erp bir yana atarsa o zaman su, akln nnde belirir,
meydana kar.

Derenin yzndeki erp, su kabarcklar gibidir. Onlar bir yana gidince su


belirir. 191

191 Bunun gibi, bu sret lemini, bu dnya nimetlerini; idrak eden duygularmzdan kurtulursak
, o zaman hakikat

lemi meydana kar. Bu halin aksine hisler galeyana gelince akl, mantk (saduyu) susar. His
lerin, duygularn kaynamas
rhumuzun saf, duru, tertemiz suyunun stne erpn toplanmas demektir. Bu beyitlerde akl-
selim ile duygularn sava
anlatlmaktadr.

158

Allh; akim bal olan elini zp de o erp temizletmezse, nefsan isteklerimizin, aa


duygularmzn pleri oalr da, rhumuzun tertemiz ve saf olan mn suyu gr ve temiz olur.

1830 Nefsan isteklerin pleri, her an suyun yzn kaplar. O zaman hev
ve heves (nefs-i emmre) glmeye, akl da alamaya balar.

Takva, yni Allh'n emirlerine kar gelmekten ekinip kanma, hevnn


(nefs-i emmrenin) iki eli balannca Hakk Teala akln iki elini zer. m

192 Takva: ekinmek, saknmak demektir. Allh'n emrine kar gelmekten, yapma dediini, men e
ttiini yapmaktan
ekinip saknan kimseye "muttaki" derler. Takva shibi olan bir mmin, nefsan isteklerine uym
az. Bu suretle, "nefs-i
emmre"nin elleri balanm olur. yle olunca da, Cenb- Hakk akln iki eli demek olan "ilm"
(bilgi) ve "amel" (ibdet)
kuvvetini serbest brakr.

O zaman akl; seni idare etmeye balar, senin kumandann olur. nce sana hakim olan
duygular; senin mahkumun olur, senin buyruun altna girer.

"Gayb leminin srlar candan ba gstersin." diye uykusu gelmeyen


duygular uykuya yatrrlar.

Akl hakim ve hisleri mahkum olan kii; uyank iken de rya grr, baz
mahedelerde bulunur, kendisine gklerin kaplar alr.

eyh kime derler?

1783 Hz. Peygamber buyurmutur ki: "Kymet gnnde sulular,


gnahkarlar hi alar ve inler halde brakr mym?

Ben, canla, bala asilere efaatiyim. Ben sonunda da onlar ar


ikencelerden kurtarrm.

1785 Sulular, byk gnah ileyenleri ne yapp yapp ilh azaptan halas

ederim.

mmetimin slihleri, iyi olanlar zaten kurtulurlar. O azap gn, onlarn


benim efaatime ihtiyalar olmaz.

Hatt onlar bile sululara efaat ederler; onlarn bile szleri geer,
hkmleri yrr.

Hi bir sulu, bakasnn suunu yklenmez; ben de yklenmem! Fakat


Allh; onlarn yklerini alr, onlar hafifletir.

159

Ey gen; gnah yk olmayan kii eyhtir! Yay gibi, Hakk onu eline
almtr! Ondan gelen her eyi kabul etmitir.

1790 eyh kimdir? eyh; pir, ihtiyar, yni sa sakal aarm kii demektir.
Fakat ey yanl dncelere kaplan; bu beyaz kln anlamn bil! 193

193 eit eyh vardr:

1) Bilgi bakmndan eyh olanlar; islam alimleridir.

2) bdet ve kulluk ynnden eyh olanlar; tekkelerin eyhleri, mutasavvf ihtiyarlardr.

3) Mevk bakmndan eyh olanlar; Araplar arasndaki kabilenin banda bulunan eyhtir.

Bir evvelki beyitte geen mecaz olarak "yay gibi Hakk'n eline ald eyh": Bir kuds hadse
gre; ok nafile
namaz klarak Hakk'a yakn olan eyhler "Hakk aleti olurlar." Onlar atmaz, Hakk atar. Halbuki
"farzlarla yetinerek" Hakk'a
yakn olanlar "Hakk'n eli" olurlar.

Siyah sa, onun benliinin semboldr. Salarn aarmas, eyhin


benliinden, varlndan kurtulmasn gsterir. Sa sakal bembeyaz olunca, onun
varlndan, benliinden bir kl bile kalmamtr, demektir.

Bu yzdendir ki, herhangi bir kiinin varl, benlii kalmaynca o pir


olmu, eyh olmu demektir. Onun ister sa siyah olsun, ister kr, nemi yoktur.

O siyah sa; insan vasfdr, insan sfatdr. Nefsan arzulara ball


gsterir. Sylediimiz kl, sakal byk kllar; sylediimiz sa, bataki sa deildir.

Hz. Is beikte iken daha gen yana gelmeden; "Biz eyhiz, biz priz" diye
bard. 194

194 Meryem Sresi'nin 27-33. ayetlerine iaret vardr.

1795 Oul! Eer bir kii baz beer vasflarndan, nefsan duygularndan
kurtulur da bazlar kalrsa, o kmil bir eyh olmaz; sadece seneleri saym, yal bir
insan olur.

Bizim bedene ait vasflarmzdan, beer duygularmzdan, siyah bir kl


(yni, bizim nefsan isteklerimizden biri dahi) kalmam ise, ite o kii Allh'n
makbl bir eyhtir.

Fakat; bir kimse sadece yalansa, ihtiyarlasa, sa sakal da aarsa,


bembeyaz olsa, o ne eyhtir, ne de Allh'n has ve makbl bir kuludur. 195

195 Byk mtefekkir Jean Jacques Rousseau (1727-1778); "ok yaayan, seneleri sayan deil, ha
yat hisseden,
duygulu olan kiidir." demitir. Bir dnr de yle yazmtr: "Gerekten birbirine bal bi
r ift iin genliin elden gidii,
ihtiyarlk bir felket deildir. Birlikte ihtiyarlama tatll, birlikte klnan namazlar, bi
rlikte tutulan orular, ihtiyarlama asn
unutturur."

160

Bir kimsede beeriyet sfatlarndan bir tek kl bile kalsa, o kii ara, gklere
mensup deildir. Yni, Allh'n has kullarndan deildir; rastgele bir insandr.

Allh; nebileri ve velleri lemlere rahmet olarak dnyaya


getirmitir.

1804 Allh; nebileri ve velleri lemlere rahmet olarak dnyaya getirmitir.

Vel, halk Hakk'n zel derghna arr; Allh' a da; "Y Rabbi, bunlar
kurtar!" diye du eder.

Bu yzden halka bkmadan, usanmadan nasihatta bulunurlar. Bu


nasihatlarn dinlemeyen, kabul etmeyenler iin de; "Y Rabbi! Sen ac, rahmet
kapsn bunlara kapatma!" diye yalvarrlar.

Halkn merhameti cz'dir; himmet shibi velde ise kll merhamet vardr.

Cz' merhamete erien kii, Hakk'n kll rahmetine ulanca rahmet denizi
kesilir ve yol gsterici olur.

Ey Hakk yolcusu; sen, cz' bir rahmetsin! Kll rahmete katil ve kll
rahmeti (insan- kmili) yol gsteren bil; onun izinden yr!

1810 Cz' rahmete ulaan ve o mertebede kalan; kll rahmet deryasnn


yolunu da, ne olduunu da bilemez; her kuyuyu denize benzetir, her kuyuyu deniz
sanr.

Hakk denizinin yolunu bilmeyen nasl yol alr, halk denize nasl ulatrr?

Hakk yolcusu sel gibi, dere gibi coarak, koarak denize akar gider. Ona
ulanca, onda yok olur.

Bu hale gelmeden, onun halk Hakk'a ar taklittir; apak Hakk'n


ilham ile, Hakk'n gc ile deildir.

Kr bir ihtiyarn Kur 'n \ yznden okumas ve


Kur' n okurken gzlerinin grmesi.

1835 Fakir bir eyh, gnlerden bir gn kr bir ihtiyarn evinde bir mushaf

grd.

Temmuz ay idi. eyh ona misafir oldu. Bylece her iki zhid, birka gn
beraber bulundular.

eyh kendi kendine "Burada mushafn ne ii var; bu dervi kr?" dedi.

161

Bu dnce ile akl kart. "Burada bu kr derviten baka kimse de yok!"


diyordu.

"Burada kr dervi yalnz bulunuyor. Duvarda da mushaf asl duruyor. Ben,

ev shibime bunun sebebini soracak kadar sersem ve bunak deilim.

1840 Acaba sorsam m? Hayr; susaym, sabredeyim de muradma ereyim."

Bu merak ve sknt iinde birka gn sabretti, sonunda i aydnland. nk


sabr, ferah ve neenin anahtardr.

1855 Kr bir ihtiyarn evinde, duvarda bir mushafn asl bulunmasn merak
eden misafir sabretti. Sonunda o zor i akland.

Bir gece yars Kur 'n sesi iitti ve uykudan srayp kalkt, u alacak hali

grd:

Kr ev shibi Kur 'n ' yanlszca okuyordu. Artk sabredemedi ve kr


adamdan o hali sordu.

"Krlerin gzleri grmedii halde, nasl olur da Kur 'n ' okuyorsun? Nasl
oluyor da satrlar, harfleri gryorsun?

Hem de eilmisin, okuduun satra bakyorsun; elini ayetlerin harfleri


stne koyuyorsun?

1860 Okuduka parman yrtyorsun, harflere bakyorsun; herhalde


onlar gryorsun?"

Kr adam misafir eyhe dedi ki: 'Ey insan bedeninin ne byk bir san'at
eseri olduunu bilmeyen kii! Bu hli, Allh'n yaratma gc ve kudreti iin ok mu
gryorsun da ayorsun?

Ben, Allh'a yalvardm da; 'Ey kendisinden yardm dilenen Rabbim!'


dedim. 'Bir kimse canna ne kadar dknse, ben de Kur 'n okumaya ylesine
dknm.

Hafz da deilim; okuyacam zaman gzlerime kesintisiz bir nr ver!

Rabbim! Mushaf elime aldm zaman gzlerimi bana geri ver de, ayetleri
apak, duraklamadan, yanlsz okuyabileyim!'

1865 Allh'tan bana bir ses, bir nida geldi: 'Ey Kur 'n k! Ey ibdet eden,
iyi iler yapan, insanlara yararl olan; ey her zahmette, her dertte bizden midini
kesmeyen kulum!

Senin gzel bir zannn, ho bir midin var ki, onlar sana her an; 'Daha da
yksel, daha da ycel!' demektedirler. 196

196 Bir mslman iin Allh'a gzel zanda bulunmak, O'ndan mit kesmemek gerekir. Yni, istedi
ini vereceini ve
gnahlarn affedeceini ummak lazmdr. nk bir hads-i erifte yle buyurulmutur: "Ben,
kulumun zannna greyim; bana
kar ne zannederse, onu yaparm."

162

Ne zaman Kur 'n okumay istersen, Yhut din kitaplar okumay dilersen,

Ey stn varlk; kitab eline alnca onu rahata okuman iin gzlerini, yni
grme yeteneini sana geri vereceim!'

Dedii gibi de yapt. Okumak iin Kur 'n ' atm zaman

1870 Her eyi bilen, hi bir iten gfl olmayan o byk varlk, o ulu
pdih,

O esiz, o benzeri olmayan sultan; grm bana geri verir. O vakit ben,
gece karanln gideren bir era gibi olurum."

te bu yzdendir ki vel, Hakk'a takdir buyurduu bir ey iin itirazda


bulunmaz. nk Allh ne alrsa, ona karlk bir ihsanda bulunur. 197

1,7 Bu beyitte Al-i imran Sresi'nin u meldeki 68. ayetine iaret edilmitir: "Allh, mminl
erin dostu ve

koruyucusudur. "

Ban yakarsa, sana ba doluu, bol bol zm ihsan eder; sana yas iinde
dn balar.

1875 Kaybettiimiz byk ve deerli bir ey bile olsa, Mdem ki bize karlk olarak ihsanlarda bulunuyor, u halde itiraz etmek bizden gitti.

Mdem ki bana atesiz bir hararet geliyor, u halde ateimi sndrse de


rzym. Yni Hakk, Mdem ki bana sebepsiz lutuflarda bulunuyor, "sebep" elden
kaarsa rzym.

erasz, mumsuz aydnlk verdikten sonra eran, mumun snm;ne diye


feryad ediyorsun?

Lokman 'm sabr

1842 Lokman; tertemiz, nrlu yzl Dvud(a.s.)'n yanna gitmi, onun demirden halkalar yaptn grmt. 198

198 Lokman Sresi'nin 11-12. ayetlerinde ad geen Hz. Lokman hakknda eitli rivayetler var.
Hz. Davud'un veziri
olduunu syleyenler de var. Peygamber mi, deil mi tam anlamyla bilinemiyor. Bazlar onun s
imsiyah bir kle olduundan
sz ederler. Bir gn Hz. Dvud'un zrh yaptn grm. Ne olduunu bilmedii halde beklemi,
sormam. Hz. Dvud zrh
bitirdikten sonra; "Gzel bir harb elbisesi oldu." diye aklaynca, mkilini halleden Hz. Lo
kman'n; "Sabr ve skut
(=konumamak), ne kadar byk fazilet ise, ondan faydalanan da o kadar azdr." dedii sylenir
.

O yce pdih, yapt elikten halkalar birbirine takyordu.

163

Lokman, zrh yapma sanatn az grmt. Bu ie at kald; vesveseleri de


arttka artt.

1845 "Acaba bu neye yarar? Kat kat halkalarla ne yapyor? Kendisinden


soraym m?" diye hatrndan geirdi.

Sonra kendi kendine; "Sabretmek daha iyidir." dedi. "nk sabr, insan
maksadna abucak ulatran bir klavuzdur.

Bir eyi sormaynca, o ey sana daha abuk alr. Sabr kuu, btn
kulardan daha hayrl uar.

Eer sorarsan, istediin daha ge hasl olur. Kolay bir ey, senin sabrszln yznden zorlar."

Lokman bir zaman sustu, seyretti. Hz. Dvud da iini bitirdi.


1850 Sonunda, yapt zrh sabrl Lokman'n karsnda giyindi.

"Yiidim! Bu zrh, insan savata yaralanmaktan koruyan bir elbisedir."

dedi.

Lokman; "Sabr, iyi bir ey; her yerde insana snak olur. Her gam, kederi
giderir." dedi.

Ey filan! "Ve'l-asr Sresi"nin sonunu dikkatle oku da gr: Allh; sabr


Hakk'la beraber and, sabr Hakk'a e etti. 199

" s Bu beyitte, u meldeki Asr Sresi'ne iaret var: "kindi vaktine andolsun ki, insan ziyan
dadr. Ancak inanan ve
iyi iler, ibdet ve iyilikler yapanlarla birbirlerine hakla, doru sz sylemekle ve sabretme
kle tavsiyede bulunanlar

mstesnadr." Sabr hakknda bir ok ayetler bulunduu gibi bir ok hadsler de vardr. Birka
hads alalm: "Sabr gzeldir,
fakat fakirlerde olursa daha gzel olur.", "Kim kendini sabretmeye zorlarsa, Allh onu sabretm
eye muvaffak klar.", "Sabr,
imann yarsdr."

1854 Cenb- Hakk, yzbinlerce kimya, yni tesirli, faydal devalar yaratt,
fakat insanolu sabr gibi faydal bir dev grmedi.

Baz veller vardr; Allh'n kaz ve kaderine rzdrlar da


"Y Rabbi; bu hkm deitir!" diye yalvarmazlar.

1878 imdi de, dnyada hi bir eye itiraz etmeyen, Hakk yolcularnn
hikayesini dinle. 200

200 Arifler ve velleri iki ksma ayrmlardr: Bir ksm "du ehli"dir; musibetlerin, felke
tlerin, dertlerin, belalarn
defedilmesini Cenb- Hakk'tan istekte bulunurlar, du ederler. Bir ksm da "teslim ehli"dir;
baa gelen kaz ve kader, belalara,
musibetlere Allh'tan geldii iin teslim olmulardr.

164

Vellerden du ehli olanlar bakadr. Onlar, bazen dular ile iyilii dilerler, yni mutlul
ua
sebep olurlar; bazen de serler, yni felketi dvet ederler.

1880 Vellerden baka bir grup tanrm ki, onlarn azlar duya kapaldr;

onlar hi du etmezler.

O byk insanlar, Allh'n hkmlerine rz olmulardr. Baa gelen ve


gelecek kazy defetmeyi aramak, yni du etmek; onlara haram olmutur.

Allh'n o has kullar; kazda, baa gelen bir felkette ayr bir zevk bulurlar.
Kazdan, beladan kurtulmay dilemek ve du etmek onlara deta kfr gelir.

Cenb- Hakk onlarn gnllerine yle bir hsn-i zan (=gzel zan) vermitir
ki, onlar, hi bir gam ve hi bir musibet yznden matem elbisesi giymezler. 201

201 Bu inanta olan veller mihneti kendilerine nimet, zahmeti de rahmet bilirler. nk, ba
na gelenlerin Hakk'n
takdiri olduunu bilirler de Aziz Hday hazretleri gibi;
"Hotur bana senden gelen,

Y gonca gl, yahud diken,

Y hil'at yahud kefen,

Lutfun da ho, kahrn da ho." derler.

Yhut da Fuzul gibi btn istekleri gnllerinden atarlar, baa ne gelirse ona rz olurlar.
"Btn emelleri gnlnden eyleyp ib'ad,

Ne verseler ana akir, ne klsalar ana ad" derler ve Allh'tan daha ok dert ve ztrab ister
ler. Yine Fuzul gibi;
"Az eyleme inayetini ehl-i derdden
Yni ki ok belalara kl mbtela beni"

diye Allh'a yalvarrlar. "Hikmet; mminin kaybettii bir nesnedir, nerede bulunursa bulunsun,
onu alnz." diye
buyuran sevgili, azz, canmzn can Peygamber Efendimiz(s.a.v.)'in emrine uyarak unu arzetm
ek istedim: Byk Rus
romanclarndan Dostoyevski sara illetine mbtela imi. Bazen kendini kaybeder der, rpnr
dururmu. Baz yaralar alrm.
Azndan burnundan kpkler gelirmi. Sara nbeti geip de kendine gelince; "Allhm; beni dah
a ok hrpala, daha ok ztrap

ver! Seni seviyorum; senin verdiin zdrablar, aclar da seviyorum." diye yalvarm.

Bhll'n dervie soruu.

1884 Bhll bir dervie; "Ey dervi; naslsn, ne haldesin? Durumunu bana
anlat!" dedi. 202

202 Bhll: Abbas halifelerinden Hrun Red devrinde Badat'ta yaam, hazrcevap ve gldr
c, fakat ok derin
mnl szler syleyen rif bir kii.

165

1885 Dervi yle cevap verdi: "Dnyann ii daima muradnca giden bir
adam nasl olur?

Seller, dereler onun dileine gre akarlar; yldzlar o nasl isterse yle
hareket ederler.

Hayat ve lm ona birer avu olmulardr da, sokak sokak dolap onun
dileini yerine getirirler.

stedii yere basal haberleri ulatrr, istedii yere de gzaydnl


tebrikleri yollar.

Hakk yolunda yryenler, O'nun admna uyanlar, O'nun istedii ekilde


yrrler. O yoldan geri kalanlar da, O'nun tuzana derler.

1890 O'nun rzs ve emri olmadka dnyada hi bir az glemez.

Bhll; "Pdihm!" dedi. "Doru syledin. Zaten bunun nru, feri senin
yznde grnmektedir.

Ey gerek vel; sen bylesin, hatt yz misli daha fazla haldesin. Fakat

szlerini akla; daha ak anlat, gzel gzel bildir!

yle anlat ki, szlerin faziletli olanlarn da olmayanlarn da kulaklarna


gidince kabul etsinler.

yle bir anlat ki, szlerinden herkes; stn insanlar da basit insanlar da
yararlansn, faydalansn.

1895 Sz syleyen keml shibi olursa, konumalar ile, hali ile nnze
ma'rifetler, hakikatler sofrasn sererse, onun sofrasnda her eit mnevi yiyecek
bulunur.

O sofrada hi bir misafir a kalmaz; herkes orada arzu ettii, sevdii mn


yemeini bulur.

Kur 'n- kerm gibi yedi kat mns vardr; onda bilgili, sekin insanlara da,
bilgisiz, basit insanlara da nasip vardr." 203

201 Bir hads-i erifte; "Hakkaten Kur'n- kermin zahiri ve btn mns vardr. Btn m
ns da yedi katna
kadardr." diye buyurulmutur. Yni Kur 'n 'n anlayanlara gre ve gittike derinlemek zre
yedi mns beyan buyuralmutur.
Bazlarna gre de Kur'dn'da yaplmas emredilen ve yaplmamas istenen Allh'n emirlerine uy
ulursa mkafat vaadedilen,
uyulmazsa mcazat edilecei bildirilen, hkm kat olan, mecaz ihtiva eden ayetlerle peygambe
rlere ait kssalar kastedilmitir.

O dervi; "u hakikat herkese anlalmtr ki, dnya Allh'n emrine


boyun emitir, rm olmutur.

Cenb- Hakk'n kazs ve hkm olmaynca aatan bir yaprak bile


dmez.

166

1900 Allh; 'Gir! demeyince aznda bulunan lokma bile boaza doru yol
bulmaz.

nsann grnmez yular gibi olan, insan ekip gtren istek ve arzular da,
varlk shibinin emrine, irdesine baldr. 204

204 Bu beyitte Hd Sresi'nin u meldeki 56. ayetine iaret vardr: "Hareket eden hi bir ins
an ve hayvan yoktur ki,
Allh onu aln sandan tutup diledii, irde eyledii tarafa ekmesin. Rabbim hakkaten doru
bir yolda hareket eder."

Yerlerde, gklerde bir zerre bile O'nun hkm olmadka kanat rpp
uamaz.

Allh'n kadm ve ezel ferman olmadka hi bir ey olmaz. O'nun kudreti


ve yaratma gc anlatlamaz; anlatmaya uramak da ho deildir. 205

205 Ariflerden birisi yle buyurmu:

"Eer kinattaki btn varlklar binlerce sene Allh'n kudret sfat, yaratma gc zerinde d
nselerdi, en son acz
ve za'flarni itiraf ederek; 'Y Rabbi; senin hakknda bir ey bilmediimiz imdi anlald.'
diyeceklerdi." Peygamber
Efendimiz de bir mnacaatnda;"Ey gzellik ve ululukta. Rahmn ve Rahm sfatlar ile muttasf
olan ve ylece bilinen Rabbim!
Sen, her kusur ve noksandan mnezzehsin, seni tam hakikatinle ve snna yarar bir irfnla bi
lemedik." diye buyurmutur.
Hakk'n kudretini anlatmaya uramak ho deildir. nk bir rif aynen yle buyurmutur: "n
sann Allh' idrak etmekten
ciz olduunu idrak etmesi, en byk ve hakk bir idraktir." Peygamber Efendimiz; "Seni, tam
hakikatinle idrak edemedik."
dedikten sonra biz aciz insanlar ne syleyebiliriz?

Aalarn yapraklarn tamam olarak kim sayabilir? Sonu olmayan varlk,


Allh, nasl anlatlabilir? 206

206 airicmizden birisi;

" Akl biliyor ki var bir Allh

Mahiyeti anlalmyor... ah!" diye yazmtr.


"Ta'rfe gelir mi hi Mevla,

Ta'rifine gitmemektir evla."

1905 u kadarn iit ve anla ki, hi bir ey Allh'n emir ve irdesi


olmaynca vukua gelmez!"

167

Allh'n takdiri kulun rzsdr.

1906 Allh'n takdiri, kulun rzs olur. Kul ilh takdire rz olur, onun
hkmne uyar. Yni, Cenb- Hakk ne takdir etmise kul ona rz olur.

Bu; zorlama deil; bir karlk, bir sevap umarak da deil; kulun gnl, tabiati bunu ho

grr.

Kendisi iin azck bir ey bile dilemez ve tatl yaayn tadnn peine de
dmez. Yni, madd ynden mutlu olarak yaamay da istemez.

Her kimde ezel emre uyma huyu varsa, lm ve hayat onun iin birdir.

1910 Artk o, hazne ve define iin deil, Allh iin yaar. Ar, sz, zahmet,
mihnet, hastalk korkusundan lmez; Allh rzs iin lr.

O kmil insann iman, Allh rzs iindir; cennet iin, aalar iin, dereler
iin deildir. 207

207 Yunus Emre hazretleri;


"Cennet cennet dedikleri,

Birka evle, birka hri,

steyene ver anlar,

Bana seni gerek seni." demedi mi? Rabi'at'l-Adeviye hazretleri de; "Y Rabbi! Ateinden korka
rak Yhut cenneti
umarak sana kullukta bulunmadm. Ben, Sen'i bulmak, sana kavumak iin ibdet ettim." diye Hak
k'a yalvarmt. Eb Hazim
Meden hazretleri ise; "Ben, cehennem azabndan korkarak Rabbim'e ibdet etmekten utanrm.
nk o vakit, korkmazsa i
grmeyen kt bir kle gibi olurum. Keza, cennet iin ibdette bulunmaktan da utanrm. nk
o zaman ben, creti verilmezse
almayan amele gibi olurum." diye buyurmutu. Rivayete gre byk sf Amr bin el-Fariz hazr
etleri can vermek zre iken.
eyh Burhaneddin ibrahim yanna gitmi ve selam vermi, ibn-i Fariz selamn almakla beraber;
"Y brahim! Senin vellerden
olduunu sana mjdelerim." dedi. eyh Burhaneddin brahim; "Bunu nereden kardn?" diye sordu
, bn-i Fariz; "Ben lrken
vellerden birisinin yanma gelmesini Hakk'tan niyz etmitim; sen geldin. Anladm ki sen de o
nlardansn." eyh Burhaneddin
diyor ki: "Cennet ibn-i Fariz'a grnd. Onu grnce rengi att ve ah ederek u beyti okudu:

'Allhm! Sen'in indinde (=yanmda) benim derecem bu ise, ben mrm bouna harcamm!' Ben; '
Efendim bu
makam cennet makamdr, ok ycedir.' dedim. eyh hazretleri; 'Y brahim! Rabi'at'l-Adeviye
bir kadn iken cehennem
korkusu ve cennet arzusu ile deil, ancak Hakk'm cemalini grmek, Hakk'a kavumak iin ibdet
ettiini sylemiti. Bu
makam, o makam deildir.' dedi. Ondan sonra glerek ruhunu teslim etti. Muradnn hasl olduu
nu glnden anladm."
Rivayet ederler ki; bir gn Rabi'at'l-Adeviye hazretleri bir elinde su dolu bir kova, bir eli
nde de ate dolu bir krek ile hzl
hzl gidiyormu. "Y Rabi'a! byle acele ile nereye gidiyorsun?" diye soranlara; "Bu atele c
ennet kklerini yakmaya, bu su
ile de cehennemi sndrmeye gidiyorum. Bylece mminlerin cennet zevki ve cehennem korkusu ile
yaamalarn nlemek
istiyorum." diye cevap vermitir.

168

Candan mslman olan bir kfirin kfirlii terketmesi de, Allh sevgisi
iindir. Yoksa; "Cehenneme gideceim, atee atlacam." diye korktuu iin
deildir.

nsan- kmilin huyu, ezelden byle gelmitir. Bu huy; riyzatla, almakla,


aratrma ile kazanlamaz.

O; Allh'n rzsn grnce gler, kaz ve kaderin hkm ona ekerle


yaplm helva gibi gelir.

1915Dnya, huyu ve yaratl byle olan bir kulun emir ve fermanna uymaz

m?

Durum byle olunca, bu kul ne diye; "Allhm; bama gelen bu felketi, bu


belay, kazy sen deitir!" diye yalvarsn, ne diye du etsin?

Kendi lm de, ocuklarnn lm de ona helva gibi tatl gelir. nk


btn bunlar, Allh rzs iindir.

ocuklarnn lm, o vefl insana, fakir bir ihtiyara kadayf nasl tatl
gelirse yle tatl gelir.

yle ise neden du etsin? Ancak, ltuf shibi Allh'n rzsn duda
grrse, o baka... 208

208 Olgun mmin, nefsan fkelerinden, cismn arzularndan kurtulup Hakk'la bak olduu iin
her hususta Hakk'n
hkmne rz olmutur. Kahr da, ltuf da onun iin bir olmutur. Bu mertebeye gelen insan bir
eyin olmas veya olmamas
iin niin du etsin? Herey Hakk'tan geldii iin du etmek, Hakk'n emrine, takdirine kar
gelmek gibidir. Fakat Allh'n
rzsnn du etmelerinde olduu grlrse, o vakit Allh'a yalvarrlar. Nitekim; Eyyb Peygam
ber senelerce hasta yatt
halde; "Y Rabbi! Bana if ver!" diye du etmemiti. Sonra Allh'n rzsnn du etmesinde o
lduunu anlaynca; "Y Rabbi!

Bana hastalk geldi. Sen ise merhametlilerin merhametlisisin." diyerek hastalktan kurtarlmas
n niyz etti.

1920 O doru yolu bulmu kmil insann dus da, efaati de kendi
merhametinden tr deildir; Allh'n ilham iledir.

O byk insan ilh akn eran gnlnde yakt an, kendi merhametini
de yakm, yandrmtr.

Sanki onun sevgisi, ilh ak vasflarna, huylarna cehennem olmutur da


onun btn vasflarn, huylarn yakm, yok etmitir.

169

eyh Dakk ve kermetleri.

Ezel katipleri Dakk'ye ho bir hl, ho bir balang yazmlardr. nk


o hem Hakk k idi, hem de kermet shibi kmil bir insan idi. 209

209 Dakk namndaki velnin kim olduu, nerde yaad bilinmiyor. Ancak, Hz. Mevlana'nm gen
ken tahsil iin
gittii Haleb'de, 1247'de Hama'da veft eden Badadl Abdlmmin bin Muhammed'in Dakk diye a
nldn duyduu
tahmn edilmektedir. Hatt Mevln'nn Abdlmmin'le grm olmas ihtimal dahilindedir.

1925 Yeryznde yayordu, ama sanki o gkteki ay gibi idi. Nefislerinin


karanlk gecelerinde yryenlerin gnlleri, onun nuru ile aydnlanrd.

Bir yerde az otururdu. Bir kyde iki gnden fazla kalmazd. "Bir evde iki
gn kalrsam" derdi, "Orann sevgisi gnlmde alevlenir.

Eve barka aldanmaktan, onlara balanp kalmaktan ekinirim de;


'Haydi ey nefsim!' derim, 'Kr elde etmek iin yola d.' 210

210 Kr elde etmek, zenginlemek, madd zenginlik, madd kazan deildir. Tamamiyle mnev kaz
an, kemle
ulamak, noksanlardan kurtulmak, mnen kr elde etmek anlamna gelmektedir.

mtihanda baar elde etmek iin, gnlm hi bir yere altrmam, hi bir
yere taklp kalmam."

1930 eyh Dakk gndzleri yolculukla geirirdi, geceleri de namaz klard.


Kalp gz, doan kuu gibi pdiha kar ackt.

O, kt huylu olduklar iin deil de, kendisini tamamiyle Hakk'a vermek


iin halkla ilgisini kesmiti. Erkeklerden de, kadnlardan da ayrlmt. Bu ayrl da
ikilik yznden, yni halk ve Hakk ayr ayr grdnden deildi.

Halka efkat gsterirdi, onlara su gibi yararl idi. Sululara ho bir efaati
idi. Dus da Allh tarafndan kabul edilirdi.

yiyi de, kty de esirgerdi, insanlara anadan da babadan da daha efkatli

idi.

1945 Bunca takvas ile, bunca evrad ile, bunca ibdeti ile, yine de Allh'n
has kullarn arard, onlar grmeye giderdi.

Zaten seyahatlerinin asl maksad da bu idi. Bir an bile olsun, bir Allh
adam ile bulumak ve onunla konumak arzusunda idi.

Yolda giderken durmadan u niyzda bulunurdu:"Y Rabbi! Sen beni has


kullarnla bulutur, onlarla dost et!

170

Y Rabbi! Ben gnlnm tand o has kullarnn kuluyum, klesiyim.

Ey canmn can, canmn Allh'! Tanmadklarm da, benim gibi perde

arkasnda kalm kuluna merhametli kl."

1950Cenb- Hakk da ona derdi ki: "Ey byk vel, bu ne aktr? Bu ne


hararettir? Bu ne kanlmaz susuzluktur?

Beni seviyorsun, benim sevgime kavumusun, baka ne aryorsun? Ne


istiyorsun? Allh seninle beraber iken, insan ne diye arzu ediyorsun?"

Dakk dedi ki: "Ey srlar bilen Rabbim! Gnlme yalvar, niyz kapsn
sen atn.

Ben srlar denizinin ortasnda oturmutum, ama, testinin suyundan da, yni
ilh srlara aina olan byk vellerin himmetinden de, midimi kesmem itim.

Ben, Dvud peygamber gibiyim, doksan koyunum var, yle iken


arkadamn bir koyununa da tama' ediyorum. 211

211 Bu beyitte ad Sresi'nin 21-25. ayetlerine iaret edilmitir. Hseyin Vaiz bu ayetlerin t
efsirinde diyor ki: "Bu
kssay eriat ve akl kabul etmeyecek bir ekilde tefsrciler aklamlardr. En doru olan
udur ki: Urba ismindeki bir kimse
bir kadn sevmi, onu almak istemiti, vermediler. Sonra Dvud (a.s.) 99 kars varken, o kad
n istedi ve nikahla ald.

1955 Allh'm, senin akndaki hrs, iftihar edilecek, vnlecek bir


mertebedir. Senden bakasnn akna dp hars olmaksa noksanlktr, ayptr."

1973 Allh rahmet eylesin Dakk demiti ki: "Dou ile bat arasnda, yni
rhan lemle madd lem arasnda nice yllar yolculuk ettim.

Allh'n ak ile aylarca, yllarca yolculuk ettim. Getiim yollardan


haberim bile yoktu. Hakk'n yarattklarna, kudretine, sanatna hayran olarak nice
yerler dolatm, durdum."

1975 Biri ona; "Yaln ayak, dikenlere, talara basarak gidiyorsun." dedi.

Dakk; "Ben grdklerime hayran olmuum, kendimde deilim, armm


kalmm." diye cevap verdi.

Sen yere basan, dikenler ve talar zerinde yryen, bu ayaklar grme,


nk k gerekten de gnl yurdunda sefer eder, sanki gnle basar da yrr.

Gnl; yolu, menzili, konak yerini, yolun ksaln ve uzunluunu ne bilir?


nk o, rhu okayan, ona ihsanlarda lutuflarda bulunan arda, Hakk'n mesti
olmutur.

171

Uzunluk, ksalk, bedenin sfatlardr. Rhlarn seyri, gidii ise, bedeninkine


benzemez, bir baka eittir.

Ey slik! Sen babann erlik tohumundan, akl ve uur shibi oluncaya kadar
bir ok deiiklikler geirdin, durumdan duruma yolculuk ettin, fakat bu yolculuk
vaktinde ne adm attn, ne konakladn, ne de kona-ge geldin.

1980 Bedenimiz yolculuu rhumuzdan renmitir. Ruhun gezip yrmesi;


keyfiyetsiz, neliksiz ve niteliksizdir.

imdi Dakk de bedenle gezmeyi brakmtr da, mnevi bir keyfiyete


brnp gizlice gitmektedir.

Dakk dedi ki: "Bir gn kmil bir insanda sevdiim Allh'n nrlarn
greyim diye zlem iinde idim.

Ben bir damlada denizi, bir zerreye san gnei grmek istedim. Adm
adm bir deniz kysna vardm. Gn gitmiti, akam olmutu.

1985 Birdenbire uzakta yedi mum grdm. O kyya, mumlarn bulunduu


yere doru kotum.

O yedi mumun her birinin nru pek ho bir ekilde gkyzne kadar

ykselmiti.

ardm kaldm, hatt bu hale, aknlk bile ard. Hayret dalgas akln
ban at.

Bunlar ne eit mum? Bunlar kim uyandrm, kim parlatmt? Bu kadar


parlak olduklar halde, halkn gzleri nasl oluyordu da bu mumlar gremiyordu?

Aydan daha parlak olan bu mumlarn karsnda halk, nasl oluyordu da


baka kandil aramakta idi. 212

212 Sarih ismail Ankarav Hazretlerine gre bu yedi mum, vellerin en ileri gelenlerinden olan
ve yaayan abdallar,
yedileri gstermektedir. Dakk onlarn madd varlklarn grmeden nce rhaniyet ve nraniye
tlerini grmtr. nk dnya
ile hiret arasnda lem-i misal denilen bir lem vardr. Dnyada bulunan her eyin orada bir
misali, benzeri vardr. O misal
ou zaman baka srette grnr. Mesela: Bilgi;orada st, ak; arab, bilginler; meyveli aa
, veller de; parlak mum olarak
grnr. Grlen ryalarn ou bu misal lemindendir. Keml shibi insanlar, o lemi o rya h
alinde; sekin kiiler ise uyank
gibi grebilirler.

1990 Halkn gzlerinde ne alacak balar var ki; dilediini doru yola
getiren Rabbim, onlarn gzlerini balam da, bunlar grmyorlar' diyordum.

172

Yine baktm grdm ki: O yedi mum, tek bir mum oldu da, onun nru,
gkyznn yenini, yakasn yrtarak, daha ycelere ykseliyordu.

Derken o bir mum; yine yedi mum oldu, benim hayranlm ve mestliim
arttka artt.

Mumlarn birlemesini dil ile anlatmaa imkn yoktu. Birlemeyi


aklamak, ne dile sar, ne sze gelir.

Gzn bir an iinde, bir kerre grp anladn, dil yllarca anlatamaz.

1995 Akln anlaynn bir an iinde grdn, anladn kulak yllarca


dinlese, anlayamaz.

nsann zahiren grdn, btnen akl ile idrak ettiini anlatmann sonu
yoktur. Ey slik, sen kendine doru git ve her eyi kendinde bulmaya al, sen yle
bir lemsin ki, ben sana layk olan seny ifadeden cizim.

Bu mumlar; Cenb- Hakkn, akl almaz byklnn baz belirtileri midir,


nedir? diye, o mumlara doru koarak biraz daha ilerledim.

Nihayet kendimden getim, aklm bamdan gitti, harab ve perian bir halde
idim; hzl kotuum iin dtm, yerde kaldm.

Bir zaman bu halde, kendimden gemi, aklm bamda olmakszn yerlere


serildim, toprak stnde uzandm kaldm.

2000 Derken yine aklm bama geldi. Kalktm, yrmeye baladm.


Yryordum ama, ne bam vard, ne de ayam; sanki basz ve ayaksz
yryordum.

Bir de baktm ki, o yedi mum, nrlu yedi insan oldu. Onlarn nrlar gk
kubbeye kadar ykseliyordu.

Onlarn nuru karsnda gnn aydnl, duman gibi kalyordu. O yedi


insann nuru, btn nrlar, aydnlklar silip spryordu.

Sonra o yedi nrlu insan, birdenbire yedi aa ekline girdi. O aalardaki


yeilliin gzelliinden gzm neelendi, iim ald.

Yapraklarnn okluundan dallar grnmyordu. Sonra meyvelerinin


bolluundan yapraklar grnmemeye balad.

2005 Her aacn dal, gklere ykselmi, sidreyi amt. Hatt sidre de ne
oluyor? O dallar imkn lemini bile am o lemin dna kmt.

O aalardan her birinin kk, yerin dibine varm, kzden, balktan daha
aalara kol atmt.

Kklerinin yzleri, dallarnn yzlerinden daha da gzeldi, akl, onlarn bu


gzellikleri, bu acaib halleri yznden alt st olup gitmiti.

173

Olgunluktan yarlan, atlayan her meyveden su gibi nr imekleri akmakta

idi.

Bu daha alacak eydi ki: Ovadan, lden yzbinlerce halk geliyor, o


aalarn bulunduklar yerden geip gidiyordu.

2010 Scaktan bunalm halk, bir glgelik bulmak arzusu ile can verirlerdi; o
zavalllar, kilimden, keeden glgelik yapyorlard da;

Yan balarnda bulunan aalarn glgelerini hi mi hi grmyorlard.


Byle grmeyen hasta gzlere yzlerce yazklar olsun. 213

213 yle bir hads-i erif vardr: "Dnya, hiret ehline haramdr. Ahiret de, dnya ehline ha
ramdr. Dnya ve Ahiret
de, Allh ehline haramdr." Cami'u's-Sar c. II, s. 14.

Allh'n kahr, byle gzleri mhrlemi ki, onlar "Ay" grmesinler de ok


kk bir yldz olan Sha'y grsnler.

Bunlar bir zerreyi grrler de gnei grmezler. Fakat yine de Allh'n


lutfundan ve kereminden mit kesilmez.

Oradan geen kervanlardaki insanlar, a ve azksz olduklar halde

aalardan dklen olgun meyveleri gremiyorlar. Y Rabbi, bu nasl bir itir? Nasl
bir sihirdir? 214

214 Buradaki aalardan maksat; alimler, ariflerdir. Meyveler; onlarn szleri, kervanlar; er
iat ve tarikat adamlardr,
ite dervilik yoluna denler, cennet aalar gibi olan arifleri grmezler de, alim taslakla
rna, rif mukallitlerine giderler.
Onlardan yararlanmak isterler. Marifet ve hakikate susuz olduklar halde, onlarn meyveleri sa
ylan szlerinden yararlanrlar.

2015 Hakkn bu nimetleri varken, halk rm elmalar topluyor,


gdaszlktan boazlar kurumu halde porsumu meyveleri yamalamak iin
birbirlerine giriyorlar.

Halbuki nr aalarnn dallarndaki her yaprak; 'Ne olurdu, bizi bilselerdi!'


deyip duruyor. 215

215 Yasin Sresi'nin 25. ayetine iaret var.

Her aatan; 'Ey bahtsz kiiler, bize gelin, bize gelin!" diye sesler gelmede.

Fakat Allh'tan aalara; 'Biz onlarn gzlerini baladk, hayr, onlar iin
snacak yer yoktur.' diye nida gelir. 216

216 Kyme Sresi'nin 10-12. ayetlerine iaret var.

Eer onlara birisi: 'u tarafa gelin de u aalardan, yni vellerden mnen
faydalann, saadetler devirin' dese;

2000 Hepsi birden; "Bu miskin sarho, Allh'n takdiri ile ldrm.

174

Bu miskinin beyni, sonu gelmez hlya, ve riyzatla soan gibi rm'


derler. 217

217 Velleri tanmak, peygamberleri bilmekten gtr. nk peygamberler, insanlar Hakk'a dav
ete memur
edilmilerdir. Onlar kesin olarak bilinirler. Veller ise byle deildir. Bu sebeple onlar, pe
ygamberler gibi vazifelerini
sylemezler. Hele onlarn bir de rtl olanlar vardr ki: "Benim vellerim; kubbelerim, yni
gkler altnda gizlidir. Onlar
benden baka kimse bilmez." kuds hadsi gerei bu byk zatlar Allh'tan baka kimse bilemez
.

.Halk vellere aran kii de, arp diyor ki: 'Y Rabbi, bu hl nedir?
Halkn gzlerindeki bu perde nedir? Halkn bu sapkla dmesi neden?'

eit eit halk, yzlerce aklla, fikirle mn tarafna, Hakk tarafna bir adm
bile atp gidemiyorlar. 218

218 A'raf Sresi'nin 179. ayeti ile Bakara Sresi'nin 7. ayetine iaret var.

Halkn akll ve zeki geinenleri de hep birden byle gzel bir ba, nr
aalarnn salnd bu esiz baheyi grmez olmular da inkar ediyorlar, onlarn bu
azgnlna, bu isyanna bakyorum da aryorum.

2025 Yoksa ben mi delirdim, ben mi ardm? eytan bama bir ey mi

vurdu!

Her an gzlerimi outuruyorum da; 'Hayale mi kapldm? Rya m


gryorum.' diyorum.

Fakat bu nasl rya olur ki, ben aalarn yanna gidiyorum, ve onlarn
meyvelerinden yiyorum. Buna nasl inanmayaym?

Sonra yine inkar edenlere bakyorum, bu mn bahesinden, bu rhan


badan haberleri yok.

Halbuki o inkarclarn hepsi de, yoksulluk ve ihtiya iinde kvranyorlar,


onlar yarm koruk iin can verecek derecede fakir olduklar halde;

2030 Bir aa yaprann zlemi ve hrs ile derin derin ah edip dururlarken..

Bu halkn milyonlarcas, o aalardan ve o meyvelerden kayorlar. Tekrar


ediyorum; 'Acaba ben kendimde deil miyim, acaba ben bir hayal dalna m
tutunmuum?'

2035 Peygamberler; kt kiilerin birlikte yalanlamalarna baktlar da,


peygamber olduklar halde, onlarn bile ilerine bir phe, bir zann dt.

pheden sonra onlara, bizim yardmmz geldi. Sen de halk inkar edenleri
terk et de, can aacna k, yni vellere yakla.

175

Can aacnn meyvelerinden ye, kimin nasibi ise, kime msaade edilmise
ona da ver deniyordu. Bylece her an ona bu eit sihirler retiliyordu.

Hi bir eyi duyamayan, anlayamayan halk ise; 'Tuhaf ey bu dvet sesleri


sizden geliyor?' diyorlard. 'nk ovada ne aa var, ne meyve.

Bir kara sevdya tutulmu abdallarn szlerinden bktk, usandk.


Yaknnzda ba, bahe var, sizler iin sofralar yaylm, diyorlar. Hani, nerede
sofralar

2040 Gzlerimizi ovuyoruz da bakyoruz ki, burada ba, bahe yok; yakp
kavuran kuru bir l, Yhut da zor, sarp bir yol.

alacak u ki bu kadar uzun dedi-kodu, nasl olur da aslsz olur? Peki ba,
bahe varsa nerede?'

Ben de o inkar edenler gibi, daima bu grntler, bu haller alacak ey


diyordum. Allh'n san'at neden bu eit bir mhr vurdu? Ne diye gzlerim

grmez etti?" 219

219 Veller hakknda halkn gr trldr: Bir ksm Allah'n vellerini tamamyla inkar
eder. Bunlar ilh
yardmdan mahrum kalm zavalllardr. Bir ksm, eski devrelerde gelmi vellerin kerametim k
abul eder. Kendi zamanndaki
vellere inanmaz. nc ksm ise; evliyann kerametim tasdk etmekle beraber zamanndaki vel
yi kabul etmez. Bu nc
gruba dahil olanlar iin byk bir arif demitir ki: "Gnl shibi veller ekilip gittiler de
, ak ehri bo kald deme. Bugn de
cihn ems-i Tebrz gibi vellerle doludur. Fakat Mevln gibi bir Hakk k nerede?"

2045 Ey Dakk, hzl yr git, fakat kendine gel de sus, etrafnda duyup
anlayan kulak ktl varken, ne vakte kadar sylenip duracaksn?

Dakk dedi ki: "Bahtm yzme gld. Daha ileri vardm. O yedi aacn
hepsinin de bir aa olduunu grdm.

Her an bir aa yedi aa olmakta, sonra yedi aa tekrar bir aa haline


gelmekte idi. Bu durumda aknlktan ne hale geldim, ben de bilmiyorum.

Sonra o aalarn namaz kldklarn grdm. Onlar cemaat gibi saf


olmular, namaza durmulard.

Bir aa imam gibi ne gemi, brleri onun arkasnda kyam halinde

idiler.

2050 Aalarn namazdaki insanlar gibi kyamlar, ruk'a varmalar, secdeye


kapanmalar, beni bsbtn duygulandrd, artt.

176

Aalar bu halde grnce, Cenb- Hakk'n Kur'n'daki; 'Yldz da, aa


da secde eder.' 220 ayetini hatrladm.

220 Rahmn Sresi'nin 5- 6. ayetlerine iaret edilmektedir.

Bu aalarn ne dizleri, ne de belleri var. yle olduu halde bunlar nasl


oluyor da namaz klyorlar? Bu ne biim namazdr, ya Rabbi?

Diye aknlm belirtirken; 'Ey nrlu Dakk! Sen hala bizim ilerimize
ayor musun?' diye Hakk'tan bir ilham geldi.

Bir zaman sonra o aalar, yedi kii oldular, hepsi de tek olan, benzeri
bulunmayan Allh'n huzurunda diz kmlerdi.

2055 Gzlerimi ovuturdum ve o yedi arslan kimlerdir? Dnyada ne i


tutarlar? diye baktm.

Sonra yol aldm, onlara doru yrdm, yanlarna yaklanca, uyank bir
gnlle selam verdim.

Onlar; 'Ey Dakk! Ey byklerin kendisi ile vndkleri, ba tac olan kii,
biz de sana selamlar ederiz, mutluluklar dileriz.' dediler.

Kendi kendime; 'Beni nasl oldu da tandlar?' dedim. Bundan nce beni hi
grmemilerdi.

Gnlmden geeni abucak anladlar da, birbirlerine bakmaya baladlar.


2060 Glerek bana cevap verdiler: 'Ey azz!' dediler, 'Bu sr imdi sana da

gizli midir?

Allh'n ak ile hayrete dm olan bir gnle, san, solun yni btn
dnyann srlar nasl gizli kalr?'

Ben yine kendi kendime; 'Bunlar hakikate ermiler, hakikat lemine


ulamlar, a 'la, fakat bu srete ait ad, bu srete ait harfi nasl biliyorlar?' dedim.

lerinden biri; 'Vel bir ad bilmezse, bilmi ol ki, o bilgisizliinden


deildir, istirak halinde, yni kendinden gemi bir halde bulunuundandr.' 221

221 stirak: Vellere has bir haldir ki, bu hale gelince velnin Hakk'n mahedesi ile kendi
ni ve btn varlklar
kaybetmesidir, istirak halinde olanlarn bazlar, kendilerini bilmemekle beraber, eriatn k
urallarndan hi bir eyi terk
etmezler, eratten kl kadar ayrlmazlar. Bunlara "mahfuz" denilir. Allh onlar, dninin erk
anndan bir tekini bile terk etmekten

muhafaza buyurmutur. eyh Sad hazretleri istirak halinde bulunduu halde, namaz vakti olunc
a, abdest alr, namazn klard.
eyh-i Ekber hazretleri de, bir mescitte imamlk ederken, kendisinde istirak vaki olmu, o ha
lde iken de imamlk vazifesini
yerine getirmiti.

177

Ondan sonra; 'Ey temiz dost, biz namazda sana uymak istiyoruz.' dediler.
2065 Ben de; 'Peki!' dedim. 'Ancak bir zaman msaade ediniz, mhlet

veriniz, benim zamann devrine ait zorluklarm var.

Sizin tertemiz sohbetinizle, toplu dostluunuzla, o zorluklar zlsn. zm


bile topraktan tek bana deil, salkm halinde kar. Bir arada sohbetlerle yetiir ve
zm zme bakarak korukluktan kurtulur.

i zle dolu, salam bir tohum, kereminden, lutfundan tr kara toprakla


dost olur. Onunla sohbet eder, konuur, grr.

O krmz veya sar rengi, kokusu kalmayncaya kadar kendini toprakta


mahv eder. Bylece benliini yok eder de, gerek varln bulur.

Tohum tohumluktan kp toprak iinde yok olunca, gnlndeki darlk


(=kabz) hali kalmaz. Kol kanat aar, ferahla (=bast) ular, ilerler. 222

222 Kabz hali: Madd hi bir sebep yok iken, gnln manev bir skntya uramas, insann seb
epsiz olarak iinde bir
sknt, znt, bir melal duymas. Bast hali: Yine madd bir sebep yok iken, gnln bir ferah
lk iinde bulunmas, insann

kendim mutlu hissetmesi, manev zevkler iinde olmas.

2070 Bylece o tohum, asl olan topraa kar, benlikten kurtulup, kendinden
geince, onun tohumluk sreti gider, onda mn cilvesi balar.'

'Ferman senindir.' diye ba ediler. Bu ba emelerinden yle bir


hararetlendim, gnlmde yle bir scaklk hissettim ki;

Bir mddet o seilmi kiilerle mrakabeye daldm, kendimden getim.

O mddet iinde, rhum, zaman kaydndan kurtuldu. Zaten zaman, genci


ihtiyarlatr.

2084 'Bu szn sonu yoktur. Ey Dakk! Namaz vakti geldi, abuk ol, ileri
ge, bize imam ol.

2085 Ey cihnn esiz velsi, bize iki rekat namaz kldr da, zaman
deerlensin, seninle sslensin.

Ey gzleri nrlu imam, haydi namaz kldr, kendisine uyulan imamn


gzlerinin nrlu olmas gerektir.'"

2176 Nihayet Dakk imam olarak namaza durdu.

Yediler, o byk veller onun arkasnda namaza durdular, ite ok gzel bir
cemaat, ite seilmi bir imam.

178

Onlar namazda iken denizden; "imdad, imdad!" sesi duyuldu ve Dakk'nin

gz, ister istemez deniz tarafna dt.

Dalgalar arasnda kazya uram, belalara dm, hali ktlemi bir gemi

grd.

2180. Hem gece idi, hem hava bulutlu idi, hem de dalgalar pek bykt. Bu
karanlkla beraber, batma, boulma korkusu vard.

Azrail gibi sert ve korkun bir kasrga kopmutu, soldan, sadan dalgalar
kabarmakta idi.

Gemidekiler korkudan bitmi, erimilerdi. Feryadlar gklere ykseliyordu.


Feryad ederek ellerini balarna vuruyorlard. Kfiri de, dinsizi de, hepsi imn
gelmi, kendilerini Allh'a vermilerdi.

Zavalllar, o korkulu zamanda, Allh'a yz trl yalvarta, yakarta,


candan, gnlden ahidlerde bulunuyorlar, adaklar adyorlard.

2185 mrlerinde yzlerini bir kere bile kbleye evirmemi olanlar;


balarn amlar, secdeye kapanmlard.

Onlar dostlarn, daylarn, amcalarn, hatt babalarn, annelerini bir daha


grmekten mitlerini kesmi bir halde idiler.

Kt bir adam, can ekiirken korkudan nasl takva shibi olursa, frtnaya
tutulmu gemide bulunanlardan zhidler de, fsklar da o anda takva shibi
olmulard. 223

223 nsanlarn hali hep byledir. Selamette ve salkl olduka, Allh ounun hatrna bile g
elmez. Fakat bir belaya,
bir felkete uradklar zaman; "Aman Allah'm!" demeye mecbur olurlar. En azgn dinsizlerin h
astalk halinde "Aman
Allh'm!" diye inledikleri ok grlmtr. Cenb- Hakk Kur'n- Kerm 'de Ankebt Sresi'ni
n 65. ayetinde yle buyurur:

"Onlar, gemiye binince, Allah'a kar dinlerini halis klarak ona du ederler. Cenb- Hakk on
lar selametle karaya karnca da,
hemen Allah'a irk, yni ortak koarlar."

2208 Dakk gemide kopan kymeti grnce merhameti cotu, gzyalar


akmaa balad.

"Y Rabbi!" dedi, "Onlarn yaptklarna bakma, ey lutfu sonsuz olan


pdih, sen, ellerinden tut, onlar kurtar.

2210 Ey kudretli eli denizlere de, karalara da erien Rabbim! Sen onlar
selamete ve hoa rahatlkla kyya ulatr.

Ey ebed kerem shibi, merhamet shibi, o kt kiilerden, bu ktl

gider.

Ey bedv olarak yzlerce gz ve kulak ihsan eden, ey rvet almadan akl,


fikir balayan!

179

Kullarna verdiin nimetlere kretmedikleri, ok yanl iler yaptklar


halde onlara hak etmedikleri balarda bulunan Rabbim!

Ey bykler by, bizim byk gnahlarmz lutfunla affetmeye gcn

yeter.

2215 Allh'm! Biz hrs ve ehvet yznden kendimizi yaktk, yandrdk,


byle olmakla beraber, du etmesini ve mafiret talep etmesini yine senden
rendik. 224

224 Bakara Sresi'nin 186. ayetinin meali yle: "Habbim! Kullarm sana beni sorunca haber ve
r ki, ite ben
muhakkak yaknmdr. Bana du edince, ben o du edenin dvetine uyarm."

Bize du retiinin, cizlik ve zavalllk karanlna daldmz zamanlar


etrafmz du eralar ile aydnlatnn hrmetine, sen bunlar kurtar."

O anda Dakk, merhametli, efkatli analar gibi byle dular ediyordu.

ki gznden yalar akyor, kendisinde olmakszn ettii dular gkyzne


ykseliyordu.

2281 Frtnaya tutulmu, batmak zere olan gemi kurtulup, dilek yerine
gelinceye kadar, o veller cemaatnn namaz tamamland.

Onlarn iine de bir fsltdr dt; "Baba" diyorlard, "aramzdaki bu garip


adam da kim?"

Her biri, brne gizlice bireyler sylyorlard. Fakat Dakk'nin


arkasnda olduklarndan grnmyorlard.

Her biri; "Byle bir duy ne gnlmden geirdim, ne de dilimle syledim."


diyordu.

Birisi: "Galiba imammz derde dt ve byle lzumsuz bir duda


bulundu." diyorlard.

br de; "Ey dostlar!" dedi. "Bana da yle geliyor, yle grnyor."

Gevezenin birisi de; "Onun gnl darald da, o yzden Allh'n kazsna,
irdesine itiraz etti." dedi. 225

225 Vellerden bazlar mutlak teslimiyet halinde bulunduklar iin, bir belann defi hakknda
du etmeyi Allh'n
takdirine kar gelmek gibi sayarlar. Dakk'nin imam olduu cemaat de byle olduklarndan, ge
minin kurtulmas iin du
etmesini ho grmediler. Ve Dakk'yi brakp savutular.

Dakk der ki: "O kerem sahipleri ne diyorlar? diye arkama, dnnce;

Onlardan hi birisini orada gremedim, hepsi de yerlerinden gitmiti.

180

2290 Ne solda bir adam var, ne sada, ne yukarda bir kimse var, ne aada.
Benim keskin gzm, onlarn hi birini gremedi.

Onlar sanki birer inci idiler de eridiler, su oldular. Ovada da ne bir ayak izi
vard, ne de bir toz ykseliyordu.

Bir anda onlarn hepsi de Allh'n kubbelerine gizlenmilerdi. Acaba onlar,


hangi baheye gitmilerdi? 226

226 Bir hadste Cenb- Hakk: "Benim vellerim, kubbelerinim altnda gizlidir. Onlar benden b
aka kimse bilmez."
buyrulmutur. Bu muhterem kiilere "mesturn" (=rtlmler) ad verilir, hatt veller bile o
nlar bilmezler.

'Cenb- Hakk, bu insanlar, benim gzmden nasl gizledi?' diye ardm


kaldm. '

Balklarn derine dalp grnmedikleri gibi, onlar da Dakk'nin gznden


yle gaib oldular; Gizlenip gittiler.

2295 Dakk, yllarca onlarn zlemini ekti. mr boyunca onlarn sevgisi


ile gzya dkt.

2301 Ey Dakk! dere gibi ya dken gzlerinle onlar ara, akln bana al,
onlar grmekten midini kesme.

Akln bana al, onlar ara ki, aramak; devletin, saadetin direidir.
Gnldeki uyanklk, huzr, mnevi zevkler, aradna olan ballktan, sevgiden
ileri gelir.

Btn dnya ilerinden vazge, dnyalk sevgisini gnlnden at da, o


veyik kuu gibi, canla bala 'Ku-ku'(=Nerede-nerede) diye gerek sevgiliyi ara.

Ey gaflet perdesi ile gz kapanm kii, u ayete iyi bak: Cenb- Hakk
'Bana du ediniz ki kabul edeyim.' diye buyurdu." 227

227 Mmin Sresi'nin 60. ayeti: "Bana du edin, beni arn ki size icabet edeyim." melinded
ir.

2305 Kimin gnl illetlerden, yni hastalklardan temizlenmi ise, onun


duas cell shibi Allh'n huzuruna kadar gider.

Cz' klPden ayrlnca gaib olur.

934 Hz. Peygamber buyurmutur ki: "Ey ashabm! Ey mmetim! Ben size
bir babadan daha efkatli ve merhametliyim." 228

228 "Oula baba nasl acrsa, onu nasl korursa, ben de size yle acr, sizi yle korurum. "
eklinde bir hads-i erif vardr. Feyz'l-

Kadr. c. 11.

181

Hepiniz benim cz'lerimsiniz. Neden cz' kli'den ayryorsunuz? 229

229 Btn varlklar, btn kinat Muhammedi nrdan yaratld iin, Hz. Muhammed (s.a.v) bir
kll, dier varlklar,
kllden meydana gelmi cz'lerdir. Onun iin, ondan ayrlanlar iin kurtulu yoktur.

Bir cz', kli'den ayrlnca, hi bir ie yaramaz, bir uzuv bedenden kesilince
murdar olur.

Kli'den ayrlan cz', tekrar kll ile birlemedike l kalr, candan haberi

olmaz.

Kli'den ayrlan cz', hareket etse bile, bu hl onun diriliini gstermez.


nk yeni kesilmi bir uzuv (organ) da kmldar, oynar.

Cz', kli'den ayrlnca, bir tarafa gider, gaib olur. Fakat kll, onun
ayrlmas ile noksan kalmaz.

Ermilerin hrs rhaniyet ynndedir ve bu hrs makbl bir


hrstr.

1956 Ermilerin ehveti, hrs, Hakk canibine ve rhaniyet ynnedir. Aa


duygulara ynelenlerin ehveti ve hrs ise, kt ve utanlacak bir eydir.

Erlerin hrs, mnya, ycelere dorudur. Ahlakszlarn hrs, dnyaya,


dnya nimetlerine ynelmitir.

Birinin hrs erkekliinin kemlindendir, brnn hrs ise rezalettir, souk


bir eydir.

Burada, pek gizli bir sr vardr ki, onu anlamak iin Hz. Ms bile yola
dt, Hzr(a.s)'a gitti. 230

230 Hz. Ms'da "makbl hrs" bulunduu iin, bilgi sahibi olmak maksadyla ve Hzr'n bilgis
inden yararlanmak
arzusu ile onun yanma gitmiti. Halbuki kendisi "kelmullah" sfatn kazanm byk peygamber
lerden idi. te buradaki sim,
basit ve grgsz insanlar anlayamaz. Hz. Peygamber (s.a.v) Efendimiz; "Y Rabbi! Sana kar d
uyduum hayranl artr."
diye niyazda bulunur, Hakk' mahede hususundaki hayranlnn artmasn arzu ederdi.

1960 Sen de suya kanmam bir susuz gibi ol, Allh iin olsun, elde ettiin

ile yetinme, daima daha fazlasn! iste.

Allh'n derghnn sonsuz duraklar vardr. Sen de, bulunduun makam


ba, sadr sayarak ona balanp kalma, senin sadrn Hakk yoludur. O yola d, daima
ilerlemeye bak.

Ey kerem shibi, sen bu makbl hrs, Allh'n Kelmi'nden, (Hz.


Ms' dan) ren, renmeye duyduu ar istekten tr, bak Kelim hazretleri ne
diyor:

182

"Bunca makama sahip olduum, yce bir peygamber bulunduum halde,


kendimi grmyor, kendime varlk vermiyorum. Bu yzden Hz. Hzr'
aramaktaym."

Hz. Ms'nn Hzr' aramaa kalkmas zerine kavmi ona ktlar da


dediler ki: "Ey Ms, sen kendi kavmini brakmsn, mbrek bir ztn izine
dmsn; galiba senin ban dnm.

1965 Sen korkudan, mitten kurtulmu, byk bir peygambersin. Daha ne


kadar dolaacak, ne vakte, nereye kadar arayp duracaksn?

Aradn sende, bunu, sen de bilirsin. Ey gkyz kadar yce peygamber,


yeryznde bu kirli zeminde ne kadar dolaacaksn?

Fazla knamayn, gnele, ayn yolunu kesmeyin (Hz. Ms; peygamberlik


ay, Hzr (a.s.) da; ledn ilmi, gne saylmakta)

"Ben zamann sultan, bir vel olan Hzr ile sohbet iin iki denizin birletii
yere kadar gideceim. 231

231 Kehf Suresi 'nin 60-65. ayetlerine iaret var.

Hzr', hakikate ulamak iin, kendime bir sebep klacam, ona ulancaya

kadar gideceim, nice zamanlar yol aacam.

1970 Himmet ve azimet kanatlar ile yllarca uacam, yllar ne demek?


Binlerce yl gese bile onu arayacam.

Bu binlerce uup gitmem, onu bulmaa demez mi? Sevgilinin ak, ekmek
akndan aa mdr?

Btn bu telvnler, bu renkten renge giriler, zamanla belirirler, zamandan


kurtulan renkten renge giriten yakasn syrr, kurtulur.

2074 Btn bu telvnler, renkler, renge boyanlar, hep zamandan peyda


olur. Zamandan kurtulan renkten renge giriten kurtulur. 232

232 Telvn: Sfilere gre bir halden baka bir hale gemektir. Bazlar bu hali eksiklik saym
, bazlar da telvn
shibinin bir imtihan geirdiini, bu hale denlerin terakki ettiklerini, ilerlediklerini idd
ia etmilerdir. Hz. Mevln'nn burada
bahsettii "telvn", eksiklik, hatal olmak mnsna gelmektedir. Bir de "temkin" var ki, tam
inanca kavumu, phelerden
kurtulmu, doru yola dm, huzra ermi ve bu halde sabit kalm bahtl kiinin halidir.

Bir an, zamandan kurtulur, zamna bal kalmazsan, sende keyfiyet (nelik)
kalmaz. O vakit keyfyetsiz (neliksiz) olan Hakk'n mahremi olursun.

183

Zamna, vakte balananlar; zamanszl, zaman tesini bilmezler. Zaman


bandan kurtulmak, zamanszla ulamak iin, hayrete dmekten, arp
kendinden gemekten baka yol yoktur.

Bu aratrma leminde, herkesi, zamann zel bir tavlasna balamlardr.

Her tavlann bana da bir memur koymulardr. Kimse onun izni olmadan,
bulunduu, baland tavlay terk edemez. Yine memurun msaadesi olmadan,
orasn zleyen kiiye oraya girme izni verilmez. 233

233 nsanlarn her birine, meleklerden bir koruyucu tayin edilmi olduu, Tark Suresi'nin u
mealdeki 4. ayetinde
beyan buyurulmutur: "Bekisi, muhafz olmayan hi bir nefis yoktur." Hz. Peygamber Efendimiz
de bir hadslerinde:

"Sizden hi biri yoktur ki, ona eytandan ve melekten bir arkada verilmi olmasn." diye buyu
rmutur. Sahabeden
birisi: "Y Reslallh, sana da byle bir arkada verilmi midir?" deyince, Resulullah Efendim
iz; "Evet, bana da, eytan verildi.
Fakat Allh bana yardm etti. Benim eytanm, huzurumda mslman oldu, onun iin ben onun err
inden korunuyorum." diye
buyurdu.

Bir tavlada bal olan kii, kendi yerinden ayrlp, baka tavlaya gitmek
hevesine kaplsa,

2080 Hemen ahr memurlar, aramaa balarlar; onu bulur, yularnn


ucundan tutarlar, eke eke eski yerine getirirler.

Ey kurnaz kii, seni koruyanlar grmyorsan, sen kendine, kendi dileine,


isteine bak. Yapma gcn, irden senin elinde mi?

Sen bir ey yapmak istiyorsun, elin ayan da tutuyor. yle olduu halde,
neden bir mahpus gibi o eyi yapamyorsun?

Sen, seni koruyan inkar ediyorsun da, dilediin eyden seni alkoyana,
nefsin korkutular diyorsun. 234

234 Bu husus Kur'dn- Kerm'm birka yerinde bildirilmitir; onlardan baz ayetler yle: Ra'd
Sresi'nin u
anlamdaki 11. ayeti: "insan iin meleklerden takipiler vardr. Onu Allah'n emri ile nnden
ve ardndan korurlar." Kaf
Sresi'nin 18. ayeti:

"nsan bir sz telaffuz edince onu yazmaya hazr muhafzlar vardr." nftar Sresi 10-12. aye
tler: "Ey insanlar,
hakkaten sizin zerinize tayin edilmi muhafzlar vardr. Onlar Allh indinde byktr. Sizin
amellerinizi yazarlar. Sizin
yaptklarnz bilirler."

Ba gz krl gibi gnl gz krl de var.

2089 Kr adam, yrrken nndeki pislikten saknamaz. ekinmenin,


kanmann temeli gzn grmesidir. Gz, kr olunca baa neler gelir?

184

Gerekten de kr olan kii, yrr geerken pislii grmez. Bu yzden


pislie srnebilir, bulaabilir. Allh'tan dilerim, hi bir mminin gz kr olmasn.

Ba gz kr olan kii, grnen pisliklere bular, kirlenir; fakat gnl gz


kr olan, gizli pisliklere der.

Grnen pislikler su ile temizlenirler; grnmeyen, gizli olan ite bulunan


pislik ise, su ile temizlenmek yle dursun, arttka artar.

teki pislikler belirince, onlar gz yandan baka bir eyle ykamak,


temizlemek mmkn deildir.

Cenb- Hakk kfire; "Pis." dedi. O pislik onun dnda deildir ki. 235

235 Tevbe Sresi'nin 28. ayetine iaret var

2095 Kfirin d temizdir, grnen pislie bulamamtr. Ama, pislik onun


huyunda ve inancndadr.

Grnen pisliin kokusu yirmi admlk yerden duyulur, iteki pisliin


kokusu ile Rey ehrinden am ehrine kadar gelir.

Hatt gklere kar da, Cennet kaplarnn ve hurilerinin genzine kadar


gider. 236

236 "Adam ekitirenlerin azlarnn kokusundan, gkteki melekler elem duyarlar." diye bir ha
ds
rivayet edilir.

Bu sylediim sz de senin anlayacan derecededir. Ben, doru anlayan


kiilerin hasretiyle lyorum. 237

237 Hz. Mevln Mesnev'nin V. cildinde bir mnasebetle buyurur ki: "Kime syleyeyim, gnl di
ri bir zat nerede?
Ab- hayata doru koan kii hani?" Vellerin, sylediklerinden daha anlamllarn sylemeyil
eri, onlar anlayacak kimselerin
bulunmadklarmdandr. Bu sebepledir ki aziz Peygamber Efendimizin: "insanlara, akllarnn ere
cei derecede sz syleyiniz."
hadsine uyarlar da, dinleyenlerin anlamayacaklar hakikatleri sylemekten ekinirler.

Anlay su gibidir. Beden testidir. Beden testisi, nefsan arzular yznden


krlnca, iindeki su, akl, zeka dklr gider.

2100 Bu beden testisinin be tane byk delii vardr. Anlay suyu onlardan akp gittii i
in, beden
testisinin iinde ne su kalr, ne de anlay suyunun esas olan ve hakkat gklerinden yaan a
kl kar kalr. 238

238

nsan testiye benzetilmitir. Be delik de be duygunun sembol olup, onlar da iki gz, iki ku
lak ve bir az. Hakk
yolunda yryen dervi iin, beden testisini nefsan talarla krmaktan, be duygu musluklarn
anlaysz kiilere amaktan
saknmaldr.

"Gzlerinizi haram eylere kar smsk kapayn." 239 emrini iittiin halde,
ey mmin, admn doru atmadn.

239 Nr Sresi'nin 30-3 1 . ayetlerine iaret edilmitir.

185

Mnsz sz sylemen az yolu ile senin anlayn alr, uzaklara gtrr.


Kulak ise; kum gibidir. Senin suya benzeyen anlayn ier.

Bylece baka deliklerin de, yni teki duygularn da senin gizli anlay
suyunu eker, alrlar.

Denizden bile, yerine koymamak artyle su alsan, nihayet o denizin yerini


l yapm olursun.

2105 Vakit geti, yoksa denizden alnan sularn yerine denize dklen sular
da anlatrdm.

Harcandktan sonra, harcanan sulara karlk, denizlere nereden su gelir;


sylerdim.

Yzbinlerce canl mahlk denizden yer ve ierler. Bulutlar da bo durmaz,


denizlerden yukanlara su eker, dururlar.

Sonra deniz, harcadklarnn karln elde ediyor, o karlklarn nereden


geldiini ancak akl ve fikir shibi olanlar, bilir.

Hsameddin elebi'ye vg.

2110 Ey Hakk ziyas, cmert Hsameddin, gkler de, unsurlar da senin gibi

mnevi bir pdih dourmad.

Senin benzerin olmad iin, sen can leminde, gnl leminde nadir olarak
gelirsin. Bu yzdendir ki, can da, gnl de, senin geliine kar, bir ey yapamazlar
da utanr kalrlar.

Nice defalar, ben gemi zamanlarda gelmi kmil insanlardan, vellerden


sz atm, onlar vdm ama, btn vglerimde hep sen vardn, o medihlerden
maksadm hep sendin.

Zaten du, kt evi, kendi evini bilir. Sen kimi anarsan an, kimi versen
v, gnlnde kim varsa, du ve medh u sen ona ait olur.

2115 O vler, sana lyk deildir. Senden utanrlar. Fakat fakir elinde ne
varsa onu sunar, Allh da onu kabul eder.

Allh ciz kiinin aczini ho grr, krn gznden akan iki damla ya
kafidir. 240

240 "A|[h hi bir kimseye gcnn yeteceinden fazlasn yklemez." (Bakara Sresi, 286) ayet
i gereince her nefise
gcnn yettii kadar vazife verilmitir. Mesela: Ayakta durmaktan ciz bir hasta, Yahut zrl
; yerde, ona da gc yetmezse
yatt yerde namazn klar. Bunun gibi her nimete kar bir kr vacibdir. nsan nil oldu
u bir nimet zerine "elhamdlillah" dese, onu demesi de bir nimet olduu iin yeni bir kr gerekir. Hulsa bir kims
e mr boyunca bir kere "el-

hamdlillah" demenin krn, yaad mddete ifa edemez. Onun iin krden aczini itiraf e
tmek, en byk kr yerine
geer, ite grmeyen bir kimsenin; "Y Rabbi, grme nimetinden mahrumum. Belki zahir temizli
e riayet edemiyorum,
kusurumu, aczime bala." diye gznden iki damla ya akmas kafidir.

186

Ey ad gzel Hsameddin, ben seni ksaca andm. Ksaca vdm. Bu gzel


v, ku da bilir, balk da..

Hasetilerin h ona dokunmasn, onun hayaline kar di bilemesinler diye


gizlice ve ksaca vdm.

Aslnda btn vgler ve gzellikler Hakka aittir.

2122 Tahiyyat'ta slih kiilere selam verirken, btn peygamberler medh


edilmi olur.

Testilerde sular bir leene bulanca onlarn sular nasl birleirse, btn
medh u senlar, btn selam ve dular da birbirine karm olur.

Hakikatte eitli mahedlerde, eitli dillerle vlen, birden fazla deildir.


Dnyada mevcut btn mezheplerde vlen, hep Allh'tr. Btn mezhepler, btn
dinler bu hususta birdir.

2125 Bil ki her v, her medh u sen, Hakk'n nruna ve onun lutfunun
kemline aittir. Sretlere, ahslara yaplan medh u sen eretidir.

vgye layk olmayan kim vebilir? Fakat Allh' deil de, Allh'n
yarattklarn venler yollarn armlardr. 241

241 Bir adam cmertliinden tr verler. "Filan kii gerekten cmerttir." derler. Halbuki
o adam, arada bir
vastadr, hakikatte veren de, verdiren de Allah'tr. Bu sebeple medh sen araya girene dei
l, Hakk'a aittir. Bu gerei
gremeyenler, asl verdireni brakp, vereni medh etmekle hataya derler.

Bir duvarn zerine bir nr der. O nr duvarn deildir. Duvar o nru


aksettiren bir ayna gibidir. Gzellerde grlen gzellik de onlarn deildir. Muvakkat
bir zaman iin onlara ltf edilmi olan ilh gzelliktir. 242

242 eyh mer b. Fariz (K. S.) mehur eserinde yle buyurur:

"Her gzelin gzellii, sevgilinin gzelliinden ereti olarak alnmtr. Hatt btn gzelle
rin gzellii, Hakk'm
gzelliinin aksidir."

187

Bir glge varlk olan fni gzel, aslna geri dnnce, ona gnl veren onu
kaybettii gibi, ona gzellii veren, o nru aksettiren mnevi ay, yni Allh'
hissedemez de, onu vmekten geri kalm olur. 243

243 Gzelliine hayran olduumuz bir gzeldeki gzellik de, duvara aksetmi ay nru gibidir. A
llh'n ceml (=gzel)
isminin aksinden ibrettir. O gzellik aslna geri dnnce, hayran olunan o gzel varlk, kara
nlkta kalm duvara benzer, kimse
yzne bakmaz olur. Neyzen Tevfik merhumun u beyti ok dndrcdr:

"Deil yzlerce, yz binlerce, milyonlarca varlklar


Senin hep glgeni sevmi, yznden b-haber kalm."

Yhut da bir "ay", karanlk bir gecede gkte dolarken, bir kuyu iine
aksini drr. Adamn biri ay nrunu kuyunun iinde grp ban kuyuya doru
eerek, kuyuda grd aksi ve suya den ay n, medh u sen etmesi gibi olur.

2130 O adam bilgisizlii sebebiyle yzn ters evirmi, yni gkte klar
saan ay brakm da kuyudaki aksini vmeye balamsa da, aslnda yine ay medh
etmi olur.

O kimsenin vd aydr. Ayn aksi deildir. Ama, bu olay yanl olursa,


yni yaratc deil de, yaratlan medh edilse, bu medih kfr ve isyan olur.

O sapk kii yolunu aztmtr. nk, ay yukarlarda, gkyznde


parlamaktadr. O ise yeryznde kuyulara dm ay aramaktadr.

Bu yzdendir ki halk, u gzeller yznden perian olmu gitmitir. Gerek


gzeli, brakmlar da Hayale ehvetlenmiler, sonunda piman olmulardr.

nk bir hayale kar ehvet duygusuna kaplmtr da, yni fni olan bir
gzele gnl vermitir de, Hakk'tan, hakikatten ok uzaklara dmtr.

2135 Fakat, mitsizlie kaplma ey mecaz k! Hayale kar olan meylin,


temiz kalm akn sana kanat olursa, o kanatla uar, hakikate ykselirsin...

Ama, hayale ehvetlenir de, ona boyun eersen, iffet ve izzet kanadn
dklr topal kalrsn; o hayal de senden kaar, gider.

Akln bana al da, ehvete esir olma, kanadn koru da, o gnl eki
kanadn seni cennetlere gtrsn.

ehvetlerine dkn olanlar, kendilerini iki ierek zevk ve safa ile


yayorlar, sanrlar. O zavalllar, bir hayal zerine derler, kanatlarn kendileri
yolarlar da, hakikate doru uamazlar.

188

Bu nkteyi baka bir yerde anlatmak sana borcum olsun, ey Mesnevi 'yi
yazan Hsameddin elebi, imdi bana mhlet ver, yoruldum, halim yok, artk
susaym.

Dakk hazretlerinin Yediler' e imam oluu.

2140 Dakk, namaz kldrmak iin onlarn nne geti. O yedi vel, atlas
bir kuma gibi idi, Dakk de o kuman srmas oldu.

O mn pdihlar saf olup, o mehur imama uydular.

Onlar tekbr getirip namaza girince, kurban gibi bu dnyadan kp

gittiler. 244

244 Kesilen kurban, nasl u fena leminden ayrlrsa, onlar da yle oldular.

Ey imam, namaza balarken Allhuekber demenin mns udur: "Allh'm,


biz senin huzurunda kurban olduk."

Kurban keserken Allhuekber dersin ite, ldrlmeye layk olan nefsi


kurban ederken de bu sz sylenir. 245

245 Bir hadste beyan buyurulduu zere, Peygamber Efendimiz kurban kestikleri vakit;

(Bismillahi ve'llahu ekber..) "Ben hakkaten yzm gkleri ve yeri yaratan Allah'a dosdoru
evirdim. Ben
mriklerden deilim, benim namazm, kurbanm, hayatm ve mematm Allh iindir." buyururlard
. Bu duy namaza
duracaklar vakit de ederlerdi. te onun iin Hz. Mevln da "Namaza balarken 'Allhu ekber'
demek hakikatte nefsi kesmek
iin tekbr getirmektir." diyor.

2145 O esnada beden smail, can da Hall brahim gibidir. Can, bu semiz
bedenin hev ve hevesini kesmek iin tekbr getirince

Beden ehvetlerden, hrslardan kurtulur, namazda


"Bismillahirrahmnirrahm" demekle kurban olur gider.

Namaz klanlar, kymette olduu gibi, Allh' n huzurunda saflar halinde


dururlar, sorguya, hesap vermeye, yalvarmaya koyulurlar. 246

246 Byk sofilerden Eb Sad Harraz hazretlerine; "Namaza nasl durulur?" diye sormular. O d
a; "Kyamette,
Allh'm huzurunda kp duracan gibi. yle bir duru ki, senin ile onun arasnda tercman bu
lunmayacak. O sana bakacak ve
soracak, sen de ona cevap vereceksin ve yle bir pdihlar pdihnn huzurunda bulunduunu
bileceksin." diye buyurmu.

Namazda gzya dkerken ayakta durmak, kymet gn dirilerek,


kabirlerden kalkp maher yerinde Allh' n huzurunda ayakta durmaa benzer.

Cenb- Hakk; "Sana verdiim bu kadar mhlet iinde ne yaptn? Ne


kazandn, ve bana ne getirdin?" diyecek.

189

2150* mrn ne ile, ne ilerle, ne gibi ibdetlerle, ne iyilikler yaparak


harcadn, bitirdin? Sana verdiim rzk, kuvveti, gc ne ile yok ettin?

Gznn nrunu nerede tkettin? Be duygunu nerelerde kullandn?

Gzn, kulan, akln, irdeni, bileini, ara ait olan btn bu kuvvetlerini, neye, nerelere harcadn da onlara karlk, bu dnyada neyi satn aldn?

Sana kazma gibi, bel gibi el, ayak verdim. Onlar sana ben baladm;onlar
ne oldular?"

Allh'n huzurunda bunun gibi derde dert katan yz binlerce haberler,


sualler gelir.

2155 Namazda kyamda iken, kula gelen bu szlerden kul utanr, utancndan
iki bklm olur ruka varr.

Utancndan ayakta durmaa gc kalmaz, rukda: "Subhane rabbiye'lazm" diyerek Allh'n noksan sfatlardan beri olduunu syler.

Sonra o kula Hakk'tan ferman gelir; "Ban kaldr da sorulan sorulara


cevap ver." denir.

Kul utana utana ban rukdan kaldrr; fakat, dayanamaz; o gnahkar,


utancndan yine yz st yere kapanr.

Ona tekrar; "Secdeden ban kaldr da, yaptklarndan haber ver." diye
ferman gelir.

2160 O bir kere daha utanarak ban kaldrr ama, dayanamaz yine ylan
gibi yz st der.

Cenb- Hakk; "Tekrar ban kaldr da syle, yaptklarn kldan kla, birer
birer senden soracam" diye buyurur.

Allh'n heybetli hitab, onun rhuna te'sir ettii iin, ayakta duracak gc
kalmamtr.

Bu ar yk yznden ka'deye varr, dizleri stne ker. Cenb- Hakk ise;


"Haydi syle, anlat." diye buyurur.

"Sana nimet vermitim, nasl krettiini syle; sana sermaye vermitim,


onunla ne kr elde ettiini gster."

2165 Kul yzn sa tarafna dndrr, peygamberlerin rhlarna ve


meleklere selam verir.

Onlara niyzda bulunur da der ki: "Ey mn pdihlar, bu kt kiiye


efaat edin, bu gnahkarn aya da, rts de amura batt."

190

Peygamberler selam veren kula, derler ki: "re ve yardm gn geti, gitti.
re dnyada olabilirdi, orada hayrl iler yapmadn, ibdet etmedin, nler geti.

Ey bahtsz kii, sen vakitsiz ten bir horoz gibisin; git, bizi zme, bizim
kalbimizi krma."

Kul yzn sola evirir, bu defa akrabalarndan yardm ister, onlar da ona;
"Sus." derler.

2170 "Ey efendi, biz kimiz ki sana yardm edelim, elini bizden ek de kendi
cevbn Allh'a kendin ver." derler.

Ne bu taraftan, ne o taraftan bir re bulamaynca, o resiz kulun gnl,


yz para olur.

O herkesten midini kesince, iki elini aar, duya balar.

"Allh'm, herkesten midimi kestim. Evvel ve ahir kulunun ban vuraca, snaca sensin; senin rahmet ve mafiretine son yoktur."

Namazdaki bu ho iaretleri gr de, sonunda, kesin olarak iin byle


olacan anla...

2175 Akln bana al da namaz yumurtasndan civciv kar, yni namazdan


mnen yararlan, yoksa dane toplayan bir ey renememi ku gibi, Allh'n
bykln dnmeden yere ban koyup kaldrma.

Bilgisizin sonunda greceini, akll nceden grr.

2196. Hz. Mustafa (s.a.v), o kutup, o pdihlar pdih, o temizlik denizi


bize ne doru buyurmutur:

"Bilgisizin sonunda grecei eyi, aklllar nceden grrler." ilerin sonu


balangcnda bilinmez, grnmez ama, akll, iin sonunu nceden grr. Sua
batansa, suunda srar eden ise, en sonra grr.

lerin sonu gizlidir. Fakat sonunu, akll da apak grr, bilgisiz de...
2200 Ey inat, gizli eyi grmyorsan bari ihtiyat elden brakma, onu sel'e

verme...

htiyat dediin nedir? Dnya iine kar kt zanda bulunmak, zaman


zaman, anszn gelebilecek belalar grmek.

191

htiyatl kiinin dnceleri.

2202 Derler ki: Anszn bir arslan geldi, adamn birini kapt, ormana ekti
gtrd.

O adam, ormana doru ekilip gtrlrken ne dnd ise, ey din stad,


sen de onu dn.

Kaz ve kader arslan bizi lm ormanna doru ekip gtryor. Halbuki


canmz dnya ileri ile, sanatla oyalanmaktadr.

2205 Nitekim halk da, boazna kadar ac suyun iine batm gibi
yoksulluktan d kopar.

nsanlar yoksulluktan, fakirlikten korkacaklar yerde, o yoksulluu


yaratandan, yni Allh'tan korksalard, ekinselerdi, onlara yer yznde defineler,
hazneler belirirdi. 247

247 Cenb- Hakk Kur'n- Kermde "Dnyada gezen her canlnn rzkn vermek Allah'a aittir."
(Hd Sresi, 223)
diye buyurmutur ve yaratklarnn rzkn vereceini mjdelemitir. Allah'n vereceini vaade
ttii rzk iin endieye kaplmak,
gam ve kedere dmek yersizdir. Sebebine teebbs ederek, her reye ba vurarak, Hakk'm vaadi
ni beklemek gerekir.

Halkn hemen hepsi de, gam korkusundan, gamn ta kendisi olmu, varlk
kaygs ile yoklua dmlerdir. 248

248 Hakk'n lutfnu onlar vastasyla bekleyen halk bilmezler ki, o sekin kiiler de kendiler
i gibi Allh'n fazl ve
keremine muhtatrlar. Onlara da veren, hatt kalplerine ilham ederek verdiren de Allh'tr. Y
ni yalnz halk deil, veller de

birer insandr, onlar da Hakk'm lutfuna ve inayetine muhtatrlar.

Kendinde olmakszn edilen du bambakadr.

2219 Kendinde olmakszn, istirak halinde edilen du, bambakadr. O du;


du edenin kendinden deildir, kendinde bulunann dusdr. Daha dorusu, o du,
gnlde bulunan Hakk'n szleridir. 249

249 Namaz klarken alamak, niyzda bulunmak, gereken ayetleri okuduktan sonra du etmek namaz
bozmaz m?
Mevln bu soruya cevap veriyor: "stirak halinde, kendinden gemi bir halde du etmek baka
trldr." diye buyurur.
"Byle du onlardan deil, onlarn dilinden km Allh kelamdr." diye yorumluyor. Nitekim
mam afi hazretleri;
"Namazda edilen du kat' olarak namaz bozmaz." diye buyurmutur. mam Eb Hanfe ise; "Namaz
da okunan ayetler dnda;
'Bana yle bir elbise ver, yhut filan kadn nikah et' diye dnya istekleri, madd arzular o
tursa, namaz bozar. Fakat 'Y
Rabbi, beni bala, bana merhamet et. ' diye ilh dulara benzer dular namaz bozmaz." fikr
inde bulunmutur.

192

Aslnda o duy, Allh etmektedir. nk du eden kul, kendinde olmad


iin aradan kmtr. O du da Allh'tandr, kabul edilii de Allh'tandr.

Kendinde olmakszn edilen duda kul aradan kt iin, artk mahlk


vasta deildir. Bu yzdendir ki bu yalvartan bedenin de haberi yoktur, rhun da
haberi yoktur.

Allh'n has kullar, merhametli ve halimdirler, ileri dzeltmekte ilh


ahlaka sahiptirler.

Onlar iddet zamanlarnda, ok zor olan devrelerde, skntl vakitlerde


rvet almakszn, insanlara acrlar, yardm ederler.

Haydi ey belalara urayan kii, Allh'n bu has kullarn ara. Daha byk
felketler gelip atmadan onlar bul, bu bulumay kendine bir ganimet bil, bir
kazan say.

Tilkileri ayaklar kurtarr; onlar kendilerini


kuyruklar kurtard sanrlar.

2227 Avda, tilkileri ayaklar karr, kurtarr. Onlar, aldanrlar da kendilerini


kuyruklar kurtard sanrlar.

nlerine giderler de; "Canmz bu kurtard." diye, kuyruklarn severler,


kuyruklar ile oynarlar.

Ey tilki, ayan tatan ve kesikten koru, ey a gzl, ayak olmaynca,


kuyruun ne faydas var?

2230 Biz de tilkilere benzeriz, veller ise, bizi yzlerce ktlklerden, intikamlardan kurtaran ayaklar durumundadrlar.

Kurnazlklarmz, hilelerimiz ise kuyruumuza benzer; sola, saa dner,


kuyruklarmzla oynar dururuz.

Zeyd ile Bekir arsn kalsn diye deliller getirmeye urarz, hilelere ba
vururuz. Bylece kuyruumuzu sallarz.

Halkn bize, bizim ilerimize arp kalmasn isteriz. Hatt tama' elimizi
Allh'lk sevdsna bile atarz. 250

250 Bilgilik taslayarak, faziletli ve stn bir varlk olduunu sanarak, halkn sayg gsterm
esi, hatt tapnrca

sevmesini; isteyen sahte mride iaret var.

Bylece efsunlar okuyarak, yni bilgilik taslayarak gnller elde edelim


deriz de, kendimizin ukura dtmz hi grmeyiz.

193

2235 Ey kaltaban, sen nefsine uymusun, aalara dmsn, gnah


kuyusundasn. Bakalarn irad sevdsndan vazge de kendi kusurlarn gr, kendini
slah et, kendini dzelt. 251

251 Kendi tam mnsyla Muhammedi bir yolda olmad halde, herkese namazdan, orutan bahseden
, mnen halk
tedavi etmee gayret sarfeden. Halbuki kendisi mnen hasta olan sahte eyhi kastediyor.

Gnah kuyusundan kurtulup da gzel, ho bir baheye varabilirsen, o vakit


bakalarnn eteinden tut, onlar da senin bulunduun yere ek, kurtar.

Ey drt unsurun, be hissin, alt ynn, yni tabiat leminin esiri, sen
bulunduun yeri pek sevmisin, bakalarn da, oraya ekip almak istiyorsun.

Ey eee kul olan eeki gibi, eein ardna dost olmu kii! Gzel plecek
bir yer bulmusun, bizi de oraya gtr. 252

252 Hz. Mevln bu beyitlerle, nefis eeklerine kul olan, hrs ve ehvet peinde koan, dnya
varl ve yksek
mevkiler iin rpman, bununla beraber, kendi halim grmeden, halk irada kalkan sahte eyhle
rle alay etmektedir:

"Kendisi muhtac- himmet bir dede, Nerde kald gayriye himmet ede."

Mdem ki dostunun, yni Hakk'n kulluu sana nasb olmad, ahla meyi
etmen nereden kt? 253

253 Hersekli Arif Hikmet Bey'in rifane bir beyti vardr:


"Hakka kul olmakta buldum devlet-i hrriyeti
ihtiyarmla esaret geldi, kendimden bana."

Gerekten de insann erefi, stnl; Allah'a olan ball, ibdet ve kulluu iledir. Yoks
a bir ka kiiyi bana
toplayp, onlara byklk taslamak, bakanlk etmek deildir.

2240 Halkn sana, ne de ho, ne de stn bir kii demesini istiyorsun, sen bu
isteinle ruhunun boynuna bir kiri takyorsun.

Ey tilki gibi hileci kii, bu hile kuyruunu brak da, gnln, gnl shibi
birisine vakfet.

Arslana snrsan kebabn eksik olmaz. Ey tilki, lee doru az ko.

2261 Ben gnl shibi bir rifim, baka birine ihtiyacm yok, Hakk'a
ulamm diye bbrleniyorsun.

Senin bu halin bulank suyun, "Ben suyum, niin yardm arayacakmm?"


demesine benzer.

Nefsan isteklerle kirlenmi gnln, sen temiz, gnahsz bir gnl sandn
da gnl ehlinden, vellerden kendini ektin, ayrdn.

194

Dnyada yemek, imek iin yaayan, st ve bal sevdsna den, nefsan


arzulara bulam olan gnlnn, gerekten gnl saylmasn rev grr msn?

Cenb- Hakk; "Biz daima gnle bakarz." diye buyurdu.

2243 Ey gnl, sen bir cz'sn, ne vakit kllinin tarafna ynelir gidersen,
yni kmil bir insana snrsan, o zaman sen, Allh'n sevdiklerinden olursun.

Cenb- Hakk; "Biz daima gnle bakarz, su ve amurdan ibret olan


srete, ekle deil." diye buyurdu.

2245 Sen; "Bende de gnl var." diyorsun, diyorsun ama; gnl arn
zerinde olur, halbuki sen, aalardasn, aalklarda bulunmadasn. 254

254 Her gste bir kalp vardr. Kan dolamasna hizmet eder. Onu pompalar. Fakat insann mne
vi kalbi, yni gnl,
bir yumruk byklndeki et parac deildir. Bu kalp hayvanlarda da var. Belki kalp denile
n gnl mnevidir. Madd
deildir. Allh'm tecell yeri olan gnl, onun maneviyetidir. Yere ge smayan Allh orada
bulunur. Hz. Bestam; "Ar ile
onun ihtiva ettii eyler, bir rifm gnl ke-sinden birine konsa, rif onlar hissetmez." d
emitir. Ve bu sz ile, rifm
gnlnn ne kadar geni olduunu anlatmtr.

Kara balkta da su bulunduunu herkes bilir. Fakat o su ile abdest alnmaz

ki.

Baln iinde su vardr, vardr ama, o bala yenilmi, balkta kaybolmutur. Sen de gnlne; "Bu da gnldr." diyemezsin. nk senin gnln de
kirli emellere, ehvete, hiddete, mevki hrsna, dnya isteklerine malub olmu, onlar
arasnda kaybolup gitmitir.

Gklerden de stn olan gnl, "abdaf'n, Yhut peygamberlerin gnlleridir.

Onlarn gnlleri amurdan, yni kirli isteklerden, gnahlardan arnm,


temizlenmi, saf bir hl almtr. Mnevi neeleri arttka artm, comutur. Her iyi
ie yarar olmutur.

2250 nk onlar, bal brakmlar, tertemiz bir hl almlar, gelmiler


ve hiddet denizine kavumular, bylece balk zindanndan kurtulmular, Hakk'n
denizine karmlardr.

Dikkatle bak da gr ki: u bizim can suyumuz, balktan yaratlan u beden

iinde mahpus kalmtr. Ey rahmet denizi bize ac, ve bizi u amurdan kurtar.

195

O rahmet denizi sana der ki: "Ben, seni kendime ekiyorum ama, sen
benlie kaplyorsun 'ben de ho bir suyum, sf bir suyum' diye laf ediyorsun.

Bu lafn, seni benden mahrum ediyor, o vehmi, o benlii brak da bana gel,
bana kar.

Baln iindeki su, denize gitmeyi, aslna kavuma ister ama, balk
suyun ayan smsk tutmutur. Onu kendine eker, brakmaz.

2255 Eer su, yni ruh, ayan baln elinden, yni bedeninden kurtarrsa
balk kurur, su da hr ve bamsz bir hale gelir. 255

255 Hz. Mevln'nn eyhi Seyyid Burhaneddin Tirmz hazretlerinin u mealdeki ktas anlamld
r: "Rhun k yeri
Allh'm arnn nurudur. Halbuki ruhumuzun kafesi olan beden, zerinde yaadmz yeryz top
randandr. Ahdi ve
imtihanlar kabul etmek iin Allh, bu iki zt varl bir araya getirmi, birbirine altrm
tr. Bu durumda rh telerden gelmi
bir gariptir. Beden kendi vatanndadr. Onun iin kendi evindeki kpek gibi azgndr. Allah'm
, garip, mahzun, kimsesiz,
vatanndan ayr dm olan rha ac, merhamet et."

Suyun balk tarafndan geri ekilmesi, braklmamas, yni bedenin rhu


hakikat deryasna gitmekten alkoymas nedendir? Senin bedeni besleyen, nefsan
arzular artran, halis arabla, eitli mezelere ren oluundandr.

Bylece dnyada gerek mal, gerek mevki, gerek ekmek, rzk, bunlara kar
duyulan iddetli arzu, ihtiras ile rpnr durursun.

Bunlar elde edince de, her biri seni sarho eder, elde edemediin, yhut
elden kardn zaman da, kedere kaplr, sersemleirsin.

O keder sersemlii, unu belirtmektedir ki, elde edemediin ey, seni sarho
etmektedir, bu hl kt bir haldir.

2260 Gerek bir insan olmak iin mal, mevki, yemek, imek gibi eylere
gerektiinden fazla dme ki, onlarn klesi olmayasn. 256

256 "Haberin olsun ki mal, mlk, sahibi iin vebaldir. nk hirette hesabn verecektir. Anc
ak zarur ve lzumlu
olan vebal deildir." unu bilmeli ki, maln, zenginliin vebal olmas, gnlde yer tutmasnda
ndr. Yoksa hell kazanlan,
zekt ve sadakas verilen, kalp ve gnlde bulunmayan mal ve servet byle deildir. "Hell ma
l, slih bir kimse iin iyidir."
hadsi de var.

Servete, mala, mevkye k olan gnl, ya bu bala, bu kapkara suya


yenilmi, alt olmutur.

Yhut da, hayallere kaplmtr. O hayallerin karanlklarnda, dedikodu iin


onlara tapar, durur.

196

Gnl, o nr deryasndan bakas olamaz. Gnl hem Allh' n nazargah


olsun, hem de kr olsun, hakikati gremesin; bu olamaz, bu mmkn deildir. 257

257 "Bir kalbe nr- ilh dahil olursa, inirah bulur, geniler." diye bir hads vardr. "Bun
un alameti nedir?" diye
sorulunca Peygamberimiz Efendimiz; "Dnyadan uzaklamak, hirete ynelmektir. Bir de lm gelm
eden evvel hazr
bulunmaktr." diye buyurmutur.

2270 Allh' n nazargah olan gnl, yzbinlerce uyank, ileri giden Yhut
gafletten geri kalan kiilerdeki gnl deildir. O gnl, bir tek stn olan kiide
bulunur. O hangi mutlu kiidir? Hangi mutlu kii?

Sen, sendeki gnl knntsm brak da, asl salam bir gnl ara, ara da,

sendeki krnt da onun himmeti ile da gibi olsun.

Gerek gnl shibi bu varlk lemini kaplamtr; lutfundan,


cmertliinden altn sap durmaktadr.

O gnl shibi, Hakk'n selamndan, dnya halkna selametler, esenlikler


samaktadr.

Kimin etei salamsa, kim mn shibi, hulus shibi ise, kim eteini
amsa; o gnl san o kii elde eder.

2275 Senin etein niyzdr, yalvartr, Allh ile daima mnen beraber olutur. Akln bana al da, o etee ktlk talarn, gnah talarn koyma.

Ktlk talarn koyma, o talar yznden etein yrtlmasn da, gerek


vellerin feyzi ile elde edilen zevkleri kaybetmeyesin ve sahte mridlerin szleri ile
ba baa kalmayasn.

Sen ocuklar gibi, altn gm sandn da eteini u dnyadaki deersiz


talarla doldurdun.

Fakat senin, altn, gm, hayal ettiin eyler ne altna benzer, ne gme.
Onlar senin doruluk eteini yrtt. O yzden gamn, kederin artt.

Akl el atp, eteklerini tutmadka, ocuklar tan ta olduunu nereden


grecekler?

2280 nsan aklla pir olur. Yni kmil insan olur. Yoksa san, sakaln
aarmas ile, yal ihtiyar olur. Prlik, ezel bir tali' eseridir. Bunun sala ilgisi
yoktur.

197

Hz. Ysuf un ryas

2334 Hz. Ysuf; gnein, ayn ve onbir yldzn kendisine secde ettiklerini
ryasnda grmt. 258

258 Ysuf Sresi'nin 4. ayetine iaret edilmektedir

Ysuf(a.s)'n, gerek ryaya gveni vard. Bu yzden o, kuyuda iken de,


zindanda bulunduu zamanlarda da, hep grd ryann gereklemesini
bekliyordu.

Ryasna gveni olduundan tr, o, kle gibi satlmasndan ve Zleyha


yznden knanmasndan, ekitirilmesinden kederlenmiyor, gamlanmyordu.

O gerekten ryasna gveniyordu. Ryas mum gibi nnde parlyordu,


onun nn aydnlatyordu.

Kardeleri Ysuf u kuyuya attklar zaman, kulana Allh'tan ses geldi:


"Ey yiit, sen bir gn mnevi pdih olacaksn da, sana ettikleri bu cefy,
kardelerinin yzne vuracaksn" 259

259 Bu beyitte de Ysuf Sresi'nin 89-90. ayetlerine iaret var.

2340 Hz. Ysuf a kuyuda iken seslenen gze grnmyordu ama, gnl
syleyeni belirtisinden tanmt. 260

260 Abdlkadir Geylan (K.S) hazretleri, bir gn: "Y Abdlkadir, seni ibdetten, yni namaz k
lmaktan, oru
tutmaktan, zekt vermekten affettim." diye gaibden bir ses duydu. Bu sesi syleyen, grnmyor
du. Fakat Geylan hazretleri bu
sesi dyunca "Defol, ya mel'un!" diye karlk vermiti. eytan hemen meydana km;

"Syleyenin iblis olduunu nereden anladn?" diye sormu. Hz. Gavs Abdlkadir Geyln de; "Ben
i ibdetten

alkoyann senden bakas olmayacam anladm. nk, ben deil, peygamberler bile ibdetten a
ffedilmemi, alkonmamtr."
diye cevap vermiti.

Bu sesten, Ysuf un rhuna bir g, bir rahatlk, bir huzr geliyordu.

Halil ibrahim'e ate nasl gl bahesi olmusa, bu mbrek ses yznden


kuyu da, Hz. Ysuf a bir gl bahesi, bir dost meclisi halini ald.

Ysuf (a.s), bundan sonra ne trl ceflara urad ise, o sesin vermi olduu
kuvvetle, gle, o eza ve ceflara dayanyordu.

Onun gibi o, (Elest bi-rabbikm) "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?"


sesinin mnevi zevki de her mminin gnlnde ta kymete kadar vardr.

2345 Bu yzdendir ki, mminler ne belalara itiraz ederler, ne de Cenab-


Hakk'n "yap, yapma" buyruundan sklrlar.

198

Aclk tad veren, Hakk'n emir lokmasn bile, rhan zevkle, gl reeli gibi
yerler, ilerine sindirirler. 261

261 Byk vel Erefolu ne gzel sylemi:


"Erefolu Rum yr,

Sevenlerin budur kr,


01 dost iin aulan,
eker gibi yutmak gerek."

(Erefolu! Allh' sevenler, onun verdii zehri, eker gibi yutarlar.)

Fakat rahmn zevkten mahrum olan kii, kaz ve kader lokmasn inkar
eder de gl reeli bile yese, isti'dadna aykr dt iin sindiremez, kusar. 262

262 "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" hitabna inanmayan, Allh'n kaz ve kaderini inkar eden
ve bana gelen
belalara teslimiyet gstermeyen kii ise, ma'ruz kalaca belalar hazm etmez; inkar ve i'tira
z sretiyle bir takm herzeler kusar.

Her kim, ezel gnnde bir rya grdyse, yni Cenb- Hakk'n; "Ben sizin
Rabbiniz deil miyim?" hitabndan rhunda bir htra kald. Bu dnya gecesinde
gnl gz ile ho bir sret grebildi ise, o kii ibdetler yolunda mest olur, gider. 263

263 Byk air ve mutasavvf tbni Fariz hazretleri Kasde-i Hamriye'sinin ilk beyti ile bu hak
ikati ne gzel anlatr:
"Daha zm ubuu yaratlmadan nce, sevgilinin yad ile, arab- mneviyi itik, kendimizden
getik."

Hayat ykn, bu ibdet uvaln, sarho deve gibi yorulmakszn, pheye


dmeksizin, ac ve ztrab duymakszn, eker gtrr.

2350 Gerek varla inancnn kp, aznn etrafnda bulunup, onun


mestliine, gnlnn yanklna tanklk eder.

Bu mnevi zevkin etkisi ile deve kuvvetlenir de, arslana dner, seve seve
hayatn ar yk altnda kendisini ezdirir. Az yer, az ier.

Dii deve de istei ile yzlerce zahmet eker, a kalr, susuz kalr. Bu ak ile
bir da, ona kl teli gibi grnr.

Fakat elest leminde, byle bir rya grmeyen bu dnyada ne vellere kul
olur, ne de mrd.

Olsa bile gnlnde yzlerce tereddd vardr, bir an kr etse bile, bir sene
ikayette bulunur.

2355 Din yolunda, tam inanca ermeyerek yzlerce teredddle ileri doru bir
adm atarsa, br adm geriye doru gider.

199

Kur'n- Kerm, sebeplerden ziyde Msebbib'lEsbab olan Allah'a tevekkl etmeyi tavsiye eder.

2513 Dn gece biraz bir ey yemitim; yemeseydim sz yularn, senin


anlaynn eline tam verirdim. Yni konuyu daha ok aklardm.

Aslnda, dn gece biraz bir ey yemitim demem de masal, nk her ne


gelirse ondan, o msebbib'l-esbab olan Allh'tan geliyor.

2515 Gerei gren gzlerden gzel bakmay rendin ise; yni nebilerden,
vellerden bakmak, grmek dersini aldnsa, ne diye sebeplere gz dikip kalyorsun?

Sebepler stnde baka sebepler de vardr. Sen, zahir, grnen sebeplere


bakma, btn ve hakk sebeplere bak.

Peygamberler sebepleri gidermek iin geldiler. Mcizelerini Zuhal yldzna


kadar kardlar.

Sebepsiz olarak denizi yardlar, ekin ekmeden buday yn buldular. 264

264 Hz. Ms, asas ile ap Denizi'ne vurmu, alan oniki yoldan, tsrailoullar kar sahile
gemiti. Adem (a. s)
yeryzne inince, buday mahsl bulmu, onunla karnn doyurmutu. Sonra o tohumlar ekmi bi
miti.

Onlarn almalar ile kumlar un oldu, keinin yn ekilince ibriim haline


geldi. 265

265 brahim (a.s), bir ktlk zamannda un getirmek iin bir dostuna bir adam gndermi, isten
ilen kimsede un
bulunamad iin, giden adam bo dnmt.brahim (a.s), aile efradn avutmak iin uval ku
mla doldurmutu. Kadnlar

uval anca, has ve beyaz bir un buldular. Onunla ekmek yaptlar. briim meselesi de Hz. M
s'nm hareminde vaki oldu.
Keileri ona ibriim vermiti.

2520 Kur'n- Kerm, sebeplerden ziyde, msebbib'l-esbab olan Allh'a


tevekkl etmeyi tavsiye eder. Zahiren fakr olann yceliinden, zahiren yce olan
Eb Leheb ve onun gibi imanszlarn helakinden bahseder.

Ebabil kular iki ta atar, kalabalk bir Habe ordusunu krar, geirir266

226IIabe valisi Ebrehe'nin ordusu, Ebabil kutan tarafndan bozguna uratlmt.

Havada uan kularn attklar talar, ordudaki filleri delik deik etti.

Kesilmi bir inein kuyruunu, ldrlm adama vur ki, o anda dirilsin,
kefenden ksn.

200

Boaz kesilmi, lm adam yerinden srasn, kalksn da, kann dkenlerin kann istesin. 267

267 Bir adam ldrlm, kaatili mehul kalmt. Hz. Ms ilh vahiy ile bir sr kurban e
ttirdi, onun kuyruu ile
lm adama vurunca, l dirildi, kaatilini haber verdikten sonra tekrar ld.

2525 Bylece, Kur 'n 'n balangcndan sonuna kadar btn ayetleri, illetleri, sebepleri giderir. 268

268 Dnya sebepler lemi olduu iin sebepler tamamyle terk edilemez. Mesela; kuyudan su eke
ceiz, bunun iin
kova ve ip lazmdr. Onlar bulunur da suyu ekecek kimse bulunmazsa, su yine kmaz. Bunun gib
i sebeplere tesiri veren
Cenb- Hakk'm irdesi ve takdiri olmaynca, hi bir sebep ve illet bir i gremez, ite sebep
lere gvenmeme, Allah'a tevekkl

ve dayanma da bu demektir. Hz. Mevln Dvan- Kebr 'inde

"Msebbib'l-esbab (=sebepleri hazrlayan yni Hakk') bulmak midi ile, ben sebepler kervan
nn yolunu
kestim." diye buyurmaktadr.

Bu sebep ve msebbib konular, ii uzatp duran akl ile, kef ve hl


edilemez. Sen candan hulus ile Allh'a kulluk et ki bunun hakikati sana alsn. 269

269 Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "Bir kimse, bildii ile kulluk ederse, Allh ona, bi
lmedii ilmi ihsan eder."

Felsefeci akla balanmtr. Sfi ise akln aklna yni


akl- klle gvenir.

Felsefeci aklla anlalr eylere balanmtr. Sfi ise akln aklna, yni akl-
klle gvenmitir.

Akllnn akl olan akl- kll itir. Ey felsefeci, senin akln ise kabuk gibidir.
Hayvann midesi daima kabuk arar.

arayan, yni hakk, hakikati isteyen kabuktan, yni akla ait madd
bilgiden yzlerce defa usanmtr. temizlere helldir, temizlere hell.

2530 Kabuktan ibret olan akl, bir ii yzlerce delil ile ancak anlayabilir,
fakat akl- kll, doru olduunu bilmedii yola, hi admn atar m?

201

Akl batan baa defterler karalar, yni kitaplar yazar. Akln akl ise
ufuklar, ay nrlar ile doldurur.

Akln akl; aktan, karadan, kat ve mrekkeble eser yazmaktan kurtulmutur. nk onun aynn nuru, rha ve gnle akseder.

Bu kara ve aktan, yni yazlm kitaplardan ereflenenler, deer kazananlar


varsa, onlar da Kadir gecesi gibi olan ve bir yldz misali parlayan akl- kllin ilham
eseridir.

Daarcn ve kesenin deeri, iindeki altndandr. Altnsz daarcn ve


kesenin hi deeri yoktur, ilh bilgiden ve irfndan bo olan kitaplar; ii bo
keselere benzerler.

2535 Nasl ki bir et ynndan ibret olan bedenin deeri de candandr, cann
deeri de canandandr.

Eer can, mn nuru olmakszn diri olsayd, hi kfirlere Cenb- Hakk


"ller" der miydi? 270

270 Bu beyitte Zmer Sresi'nin u 30. ayetine iaret var: "Habibim, muhakkak sen de leceksin
onlar da
leceklerdir." Arifler, lm ikiye ayrmlardr. 1- Sri lm, 2- Mnevi lm. Bu ayette Hz.
Peygambere hitaben "Sen de
leceksin, onlar da leceklerdir." diye buyrulmas Sri lm itibariyledir.

Ey kendisinde sylemek ve etrafa yararl olmak vasf bulunan kii! Haydi


syle ve yaz ki, bu hl, bilgi arkn asn da, bizden yz yllarca sonra geleceklere,
irfn ve mn suyu gtrsn.

Her devirde sz syleyici, halk irad edici vardr, vardr ama, gemi
zamanlarda gelenlerin iyi szleri, fikirleri, grleri, bugn hayatta olanlara ve sz
syleyenlere yardm eder. 271

271 Hz. Mevln da Mesnev-i erifte eyh Attar'n, Hakim Sen'nin, Beyazid-i Bestam hazretl
erinin ve daha
bakalarnn szlerini nakil ederek, kendi beyanatn teyd eder.

Nefsi yenmek iin bir mride, bir eyhe uymak

gerekir.

alp abalamakla, can gdasn nasl elde edeceksin? Onu ancak, sana bir
eyhin himmeti balar.

2545 Nefis, eyhe uyduunu, eyhle beraber adm attn grnce, ister
istemez senin buyruun altna girer.

eyh senin dostun olunca, akl o vakit kpek nefsini yener.

202

Nefis yzlerce gc, kuvveti ile, yzlerce hneri ile, ma'rifeti ile bir
ejderhadr. eyhin yz, ona kar gz karan zmrddr. 272

272 Zmrd tanr, ylan gzn kamatrp grmez bir hale getirdii sylenir.

2550 Nefis Allh velsinin huzurunda bulunursa, onun yz arn uzunluundaki dili ksalr, yni ktle creti kalmaz.

Nefsin yz dili vardr, her dilinde yz eit lgati vardr. Onun hilesi, masal
anlatlamaz ki... 273

271 Nefsin eitli dil bilmesi ve bir ok lgat shibi oluu; eitli renklerde, eitli dille
r konuan dnya milletlerinin
her birisinin dilini anlamasn ifade etmektedir.

Nefsin sa elinde tebih ve Kur 'n vardr. Ama yeninde ise haner ve kl
sakldr. 274

274 Bir taraftan kendisini sfive imanl gibi gsteren nefis, frsat bulunca trl gnahlar ci
nayetler iler.

2555 Onun mushafna, onun gsteriine bakma, kendini onunla srda ve

dost yapma.

Nefis, seni abdest almak iin havuza gtrr, sonra seni iter, havuzun dibine

atar.

Akl; nrlu ve iyilik isteyen Allh'n bir armaan iken, karanlklar


diyarndaki nefis, ona nasl galib gelir?

nk senin akln bedende garbdir. Nefis ise kendi evindedir, kpekler de


kendi kaplarnda heybetli birer arslan kesilirler. 275

275 Mevln Dvan- Kebr 'de, bir gazelinde:

"Bu ak rh gibi, bu balktan yaratlm bedende gariptir." diye buyurdu. Ak, akl, rh bt
n bunlar, mnevi ve
ulv varlklar olduklar iin, sfli olan, topraktan yaratlm bulunan bedende garip ve yaban
c gibidirler. Nitekim Burhaneddin
Tirmz Hazretleri de:

diye balayan bir ktasnda: "Rh gurbettedir, beden ise kendi vatamndadr. Allh' m, garip,
mahzun ve vatandan
ayr dm olan rha ac, merhamet et." diye yalvarr.

Sabret ki; arslanlar, yni Hakk'n kmil kullar, ormn, yni cennete
gitsinler. Onlarn ne kadar stn varlk olduklarn, bu kr kpekler, yni nefsine
uymu kiiler anlayacaklardr.

2560 Bilgisiz, grgsz kiiler, nefsin ve bedenin hilesini ne bilsinler?


Nefis, ancak mridin himmeti ile, gnle gelen ilh ilhamla kafir olur.

203

Nefise ancak kendi cinsinden olan yar olur. Senin eyhin nefis dostluundan

uzaktr.

nk eyh, huyunu deitirmitir. O, sfli arzulardan, nefsan isteklerden


kurtulmutur. Allh, her kimi, kalp makamna eritirmi ise, o kimsede, beden
cinsiyeti, ehevt duygular kalmaz.

Kalb makamna, gnl durana ulaanlardan baka herkes, bedenlerde


pusuda olan kt huylar, nefsan istekler yznden illetlidirler. eitli mnev
hastalklara yakalanmlardr; elbette illet illetle dost o-lur. 276

276 Halkn her birinde, bir trl mnevi hastalk vardr. Madd hastalklar, sakatlklar grl
r. Mnevi hastalklar ise
grlmez. Mnevi hastalk gizli olduu iin shibi de fark etmez. Meer ki mnevi doktor olan
kmil insan o hastal tehis ve
tedavi etsin. Ayn hastala tutulmu olanlar birbirine yar olurlar.

Her aalk kii, Dvud'luk, yni mridlik dvsna kalkabilir. Hakk


btldan ayrdedemeyenler de byle yalanc ve iki yzl kiilere aldanp, ona uyarlar.

2565 Ahmak ku, bir avcdan ku sesi duyar da, ona doru uar gider.

O eyhlik dv eden, yni etrafna kendini mrid ve eyh olarak tantan


kii, kendi mal olan eyle, bakasndan naklettii eyi fark edemeyen bir sapktr.
Akln bana al da, stn bir insan, mn adam sanlsa bile ondan ka.

Onun grne gre, korunulmu hr kii ile, balanm esir bir kii birdir.
O yakne erdim, tam inanca vardm dvsnda bulunsa bile, phe iindedir.

Byle bir kii zekadan ibret olsa bile, mdem ki onda ayrdedi hassas
yoktur, o bir ahmaktr.

Ey slik, dikkat et! Byle bir kimseden ceylann arslandan kat gibi ka;
ey bilgili yiit, sakn onun yanna gitme.

Is(a.s.)'n ahmaklardan daa kamas.

2570 Meryem olu Is sanki bir arslan, kann dkmek istiyormu da ondan
kayormu gibi, bir daa kayordu.

Birisi de onun arkasndan koarak yetiti ve; "Hayrola, ku gibi niin


kayorsun; arkanda kimse yok?" diye sordu.

Hz. Is o kadar hzl kouyordu ki, acelesinden, adamn sorusuna cevap


veremedi.

204

Adam bir mddet onun arkasndan kotu, peini brakmad ve Hz. Is'ya
kuvvetlice bararak dedi ki:

' Allh rzs iin birazck dur. Byle hzl kan bana dert oldu.
2575 Ey kerem shibi, arkanda ne arslan var, ne dman, ne de bir korku,
bir rknt; bu tarafa doru kimden kayorsun?"

Hz. Is; "Yr git." dedi. "Benim ayam balama. Ben bir ahmaktan
kayorum, brak da kap kendimi kurtaraym."

Soran adam dedi ki: "Nefesi ile krleri, sarlar, iyiletiren Mesih sen deil
misin?"

Is "Evet, benim." dedi. Adam "Peki!" dedi. "Gizli srlara, efsnlara sahip o
mn pdih, sen deil misin?

O efsnu bir lye okuyunca; l, av bulmu arslan gibi dirilir srayp


kalkar."

2580 Hz. s; "Evet." dedi, "O sylediin de benim." Adam; "amurdan


kular yapp canlandran sen deil misin?" dedi.

Is; "Evet." dedi. Soran tekrar; "Ey temiz rh!" dedi. "Mdem ki her ne ister
isen yapyorsun? O halde kimden korkuyorsun?

Bu eit mcizelerin olduktan sonra, dnyada kim senin kullarn arasna


katlmaz? Kim sana kul, kle olmaz?"

Is (a.s.) dedi ki: "Bedeni esiz, rneksiz yaratan rhu daha nce halk eden
Hakk'n ztna yemin ederim ki;

Onun tertemiz zatnn, tertemiz sfatlarnn hrmeti iin gkyz bile yenini
yakasn yrtm ona kul kle olmutur.

2585 O efsunu, o en yce, en ulu ism-i a'zam sara, kre okudum; kula
ald, gz grd. 277

277 sm-i a'zam: Allh'n en byk ismi demektir. Bu ismin ne olduu kesin olarak bilinmemekte
dir. "Allh" ve
"Huve" isimleri ism-i zat olduklar iin belki de ismi a'zam bunlardr. Arifin biri u mnda
bir kta sylemitir: "Mridin biri;
'eyhine Allh'n 99 isminden hangisi ism-i a'zamdr?' diye sormu. eyh u cevb vermi: 'Al
lh'n isimlerinden hangisi
kk olabilir? Onun btn isimleri, ism-i a'zamdr.'" Bu sebeple hangi isimle du edilirse te
siri grlr, fakat o ismi okuyacak
az ister.

Rivayet ederler ki: Hz. Ali bir aa altnda otumyormu, biri gelmi, fakir halinden ikayet e
tmi. Hz. Ali yerden bir
avu kum alm, bir ey okumu, kumun zerine fleyerek fakire uzatm, fakir kumlarn altn t
ozu olduunu grnce: "Y
emr, ne okudun, Allh akna bana da ret." demi. Hz. Ali de Fatiha Sresi'ni okuduunu sy
leyince, fakir hemen, bir avu
kum alm, Fatiha Sresi'ni okuyup flemise de avucundaki kumlar olduu gibi kalm. Hz. Ali;
"kimiz de Fatiha'y okuduk,
ben okuyunca kumlar altn oldu. Sen okuyunca olmad. nk bendeki az sende yok." diye buyur
mu.

205

Kayalk bir daa okudum; da atlad, yarld, hrkasn gbeine kadar

yrtt.

lm bir adamn cesedine okudum, fiirdm; cesed dirildi, kalkt. Hi bir


ey olmayana okudum; meydana geldi, bir ey oldu.

Fakat ahmakn gnlne okudum, hem de sevgi ile, efkat ile, yz binlerce
kerre okudum, bir derman, bir faydas olmad.

O ahmak bir mermer kaya kesildi de, ahmaklk tabiatndan dnmedi, orak
bir kum oldu da ondan bir ot bitmedi."

2590 Soruyu soran adam, "Peki" dedi ism-i a'zamn baka eylere etkisi,
tesiri olduu halde, ahmaka tesir etmemesinin hikmeti nedir?

Onlar da hasta bu da hasta; onlara dev oluyor da buna neden dev


olmuyor?"

Is (a.s.) dedi ki: "Ahmaklk, Allh'n bir kahrdr. Hastalk, krlk kahr
deildir; bir ibtila, yni bir belaya uraytr.

btila, belaya uray bir hastalktr, belaya urayan kiiye acrlar, ama
ahmaklk yle bir hastalktr ki bakalarn yaralar, incitir."

Ahmak adama vurulan "da" Allh mhrdr. O mhr zerine hi bir el


bir re bulamaz.

2595 Hz. s'nn kat gibi, sen de ahmaktan ka, ahmakla sohbet,
konuup grmek, nice kanlar dkmtr.

Hava suyu nasl yava yava eker, buharlatrrsa, ahmak da onun gibi
sizden bir eyler alar, rhen sizi yoksul brakr.

Senin hararetini alar, soukluk verir, seni mermi ta stne oturmu kiiye
dndrr.

Sebe'lilerin ahmakl ve Peygamber nasihatlerinin kendilerini


etkilememesi.

2600 Hatrma Sebe'lilerin hikyesi geldi. Ahmaklk yznden, seher rzgar


onlara sam yeli oldu.

Sebe, ocuklardan duyduun masallardaki gibi pek byk bir ehirdi.


ocuklar masal sylerler, elenirler, masallarda nice srlar, nice tler vardr.

Masallar arasnda alaylar vardr, sama sapan szler bulunur. Fakat sen
ykk yerlerde define aramaya bak.

206

Sebe ehri pek byk, pek geni bir ehirdi. Fakat bykl bir tepsiden
fazla deildi. 278

278 Sebelilerin hikyesi bu cildin 281 numaral beyti ile balayan blmde evvelce gemiti. S
ebelilerin hali,
yaaylar Kur'n- Kerim'de Sebe Sresi'nde anlatld ekilden baka bir ekilde, halk ara
snda, ocuklarn aznda masal
olarak anlatlan ekli vardr. Mevln da halk arasnda anlatlan masallar alm da; "Sebe e
hri pek byk ve geni bir ehirdi,
fakat bu bykl bir tepsiden fazla deildi." diye bir topi, hi bir yerde bulunmaz bir eh
ir gibi alayl ifadeler kullanr. Bu

masallardan derin mnlar karyor. Adet Swift (1667-1745) adl ngiliz edibinin Gullier Sey
ahatleri'ndeki cce memleketi

hatrlatmaktadr. Hz. Mevln bu masallardan derin mnl hakikatler karmaktadr. Zaten dikk
atle okunacak olursa,
masallarda cidd mnlar bulmak mmkndr. Masal sylerken "bir varm bir yokmu" diye balar
lar. Bu szler bizim
dnyamz ve halimizi hulsa olarak anlatmaz m? Bugn var grdmz kimse, yarn yoktur. Biz
im de vaktiyle birok
eyimiz varm. Yurdumuz, Bosna'dan Basra'ya kadar uzanrm. Avrupa hkmdarlar, sknca O
smanl padiahlarna
snrlarm. Barbaros Hayreddin Paa Fransz donanmasn Marsilya'da tefti edermi.. Ne old
u? "Bir varm, bir yokmu.."

2605 O ehir pek ulu, pek byk ve ok uzun idi. Pek salamd, ama salaml, bir soan salaml kadard. 279

279 Bbrlendiimiz hayatmzn, varlmzn, her eyimizin ereti olduunun far-knda deili
z. Amerika'da dahil
dnyann baz blgelerinde grlen kk devletleri yere seren zelzeleler, aalar kklerinde
n skp atan kasrgalar, en mamur
ehirleri soan kabuklar gibi savurduu halde, yine cizliimizi, zavalllmz anlamayz,
bu fetlerden ders almayz.

O ehirde on ehir halk toplanmt, ama hepsi de yz ykanmam


kiiden ibretti.

Orada saysz adam, saysz mahlk vard, ama hepsi de ham ve hazr
yiyici kiiden ibretti. 280

280 Bu hikyeyi yorumlayan sarihler diyorlar ki: Buradaki Sebe ehri insan bedeninin sembold
r. Ahalisinden
maksat, insanda rhan ve cismn kuvvetlerdir. Onlara hakim olan kiiyi de Hz. Mevln ala
yl bir ekilde aklyor. Bizim
medeniye-timizin de, hayatmzn da ne kadar zayf insanlarla dolu bir yaaytan ibret oldu
unu belirtiyor.

Cnna komayan, sevgiliye kavumaya almayan, sevgiliyi bulmak iin


uramayan canlar binlerce de olsa, onlar hakikatte yarm bedenden ibrettir, bu
yzdendir ki halk ancak kiiden ibrettir.

O kiiden biri, gz kr olduu halde ok uza grrd. Sleyman'


grmez de, karncann ayan grrd.

2610 brnn kula keskin idi. Ama adam akll sard. Yni ok sar
olduu halde ok fazla iitirdi. Sanki bir hazne idi. Ama iinde bir arpa arlnda
bile altn yoktu.

207

ncs plak ve her taraf ackt. Fakat elbisesinin etekleri ok uzundu.

Kr olan kii; "ite urackta atl askerler geliyor." dedi. "Hangi milletten,
ka kii olduklarn gryorum."

Sar; "Evet." dedi. "Ben de seslerini duyuyorum, gizli ak ne


konuuyorlarsa hepsini iitiyorum."

O plak panie kapld da; "Gelirler de uzun eteimi keserler diye


korkuyorum." dedi.

2615 Kr "ite!" dedi. "Yaklatlar, kalkn, yaralanmadan, balanmadan


kaalm, kurtulalm."

Sar; "Evet, grlt gittike yaklayor, arkadalar" dedi.

plak; "Eyvanlar olsun." dedi. "Onlar, tama' ederler de, eteimi keserler,
ben onlardan emin deilim."

ehri braktlar, dar ktlar, bozgun halde korku ile bir kye sndlar.

Ackmlard. O kyde semiz bir ku buldular. Fakat zerre kadar eti yoktu.
O kadar zayf idi.

2620 O ku lm, kurumu, kargalarn gagalamasndan kemikleri bile


incelmi, iplik gibi olmutu.

Arslanlar, avn nasl yerlerse, onlar da o kuu, yle yediler, yle semirdiler

ki, her biri kam tok bir fil gibi oldu.

O kuu yeyince, her de pek byk fil oldu.

O gen, de yle imanladlar ki, imanl, irilii yznden her biri


dnyaya smyordu.

O kadar imanlklar ve iri endamlar ile beraber, szldler, kapnn


atlandan getiler.

2625 insanlarn lm yolu da, gizli, grnmez bir yoldur. Gze grnmez,
nk mahalsiz, mekansz, yeri olmayan bir yoldur.

ite bak urackta; biribiri ardnca kervanlar, o gizli kapnn atlandan


getiler.

Sen, o atla kapda ararsan bulamazsn, pek gizlidir ama, bunca insan
gelin evine gvei gtrr gibi o atlaktan geirip gtrrler. 281

281 Kap atlandan maksat; lmdr. lmn ne olduu grlp bilinemedii halde, onunla bir
ok zifaf
yaplmaktadr. Zifaf, gelini gveyinin evine gtrmek demektir. Gelin sslenip kocasnn evine
gittii gibi, insanlar da tehiz ve
tekfin edilip hirete yolcu edilir.

208

ok uza gren kr, ok iyi iiten sar ve uzun


elbiseli plan Mevln'ya gre mns.

2628 Yukarda bahsedilen sar, hayattan ok eyler uman, ok eyler isteyen, bir trl gz doymayan insan gstermektedir. O bakalarnn lmn duyar

da, kendi leceini hi aklna getirmez.

Uza gren kr de; hrs temsil etmektedir. O halkn aybn kldan kla
grr, mahalle mahalle dolar, onlar syler.

2630 Onun kr gz, bakalarnn aybn, kusurunu arad halde, kendi


aybnn bir zerresini bile grmez.

plak eteini kesecekler diye korkar, durur. Halbuki plak bir adamn
eteini nasl keserler? plak bir adamn etei olur mu?

O plak; dnyaya tapan bir mflistir. Soyulacan dnerek korkular


iinde yaar. Halbuki plak olduu iin hrszlarn soymasndan korkmamas gerek.

O dnyaya plak geldi, plak gidecektir. yle iken, hrsz korkuu ile
yrei kan alar.

lm vaktinde yannda bulunanlar, yzlerce ferydlarla alarlarken, o,


hayatta iken hrszlardan bo yere korktuunu anlar da, caninin o mnsz korkusuna
glmeye balar.

2635 Zengin lm srasnda altnnn bulunmadn, yni servetin artk


kendisine ait olmadn, zeki bir kimse de hnersiz ve ma'rifetsiz bulunduunu
idrak eder.

Hayattaki bu mal korkuu; eteine saks krntlar doldurup kendini mal


shibi sanan, onlar gib edeceinden korkan, onlarn stne titreyen ocuun
korkusuna benzer.

Eer o ssl saks krklarndan bir parasn alrsan, ocuk alar; aldn
paray geri verirsen gler.

Bilgi shibi olmadn iin, ocuun alamasna, glmesine bir deer


verilmez.

Chil kodaman kii de, ereti olan mal mlk, kendi mal mlk sand
iin, o maln stne titrer, rpnr durur.

2640 Ryasnda kendisini mal, mlk shibi grr. Bir hrszn uvaln karp gtreceinden korkar. 282

282 Dnya hayat ryadan ibret olduu gibi, dnyada servet shibi olmak da, ryada define bul
mak gibidir. Eskiden
sylenmi bir beyit vardr:

"Bir kefendir akibet, sermaye-i ah u geda, Pes buna marur olan, Mecnn deildir de nedir?"

Evet, dilencinin de pdihn da sermayesi, sonunda bir kefendir. Bu durumda dnya malyla ma
rur olan deli deil
de nedir? "Mal shibi, mlk shibi, hani bunun ilk shibi?" derler. Ne kadar nkteli ve mnl
bir szdr. Mal, mlk elden ele
geer, Ahmed'den Ali'ye, mer'den Bekir'e intikal eder. O servet de, mezara gtrlebilecek bi
r ka metrelik bezden, yni
kefenden ibrettir ki, o da cesetle beraber rr gider.

209

lm melei, zengin bir kimsenin kulan ekmek sretiyle, hayat


ryasndan onu uyandrnca, gerekten shibi olmad bir mal iin, hayatta iken
ektii hrsz korkusuna glecei gelir.

Bu dnyann aklna, bu dnyann bilgisine sahip olan bilginlerin de bilgileri


stne titremeleri, kendilerim ok bilgili insan saymalar da buna benzer.

Bu eit bilginler iin, Cenb- Hakk; "Bilmezler." diye buyurmutur. 283

283 Rum Sresi 6-7. yetlere iaret var.

Bunlarn her biri, kendisinde bilgi var zannna kaplr da, bilgiyi bir hrsz
alacak diye korkar. 284

284 Nab merhum der ki: "lim ky olmayan bir denizdir. Orada alim geinen childir."

2645 O, "Halk gelip beni megul ediyor, zamanm alyor." der. Halbuki
onun faydal bir zaman yoktur.

"Halk beni iten alkoyuyor." der. Halbuki kendisi boazna kadar isizlie,
tenbellie gmlmtr.

ite, byle bir bilgin, uzun etekli plaa benzer. O, eteimi halkn elinden
nasl kurtaraym diye, korku iindedir.

O zlim bilgin, bilgilerden yzbinlerce stnlk elde etmi, bir hayli bilgi
shibi olmu da, kendi rhunun, kendinde bulunann hakikatini bilmiyor.

O, her cevherin hassasn bilir de, kendi cevherini bilip bildirmede sanki bir
eektir. 285

285 Filozoflar insan; "Sz syler, geliir, irdesi ile hareket eder, iki aya zerinde yr
r bir hayvandr." diye trif
ederler, insan bylece madd ynden bilmek; onun hakikatini bilmemek ve insan hayvan gibi g
rmektir. Halbuki insan
maddeten hayvanlara benzer ama, mn ynnden byk bir lemdir. Grnte lem-i sura (=k
k lem); mnda lem-i
kbra(=byk lem)dir. Kinatn z, btn varlklarn hulsasdr. Sreti ve mns ile ahsen
-i takvm(=en gzel yaratlm
varlk)tr. "Rhumdan ona frdm." srrna mazhar olmutur.

210

2657 Sebe'lilerin asllar, yni ilh ilimdeki a'yan- sabiteleri kt olduu


iin, dnyada Allh' bulma, Allh'a kavuma sebepleri olan kulluk vazifelerini,
insanlk vazifelerini yapmaktan rkerlerdi, kaarlard.

Mutlu yaamalar iin Cenb- Hakk onlara bunca mal, mlk, ba, bahe

vermiti. Sadan soldan ltfedilen bunca nimet onlarn huzrla yaamalar iindi.

Meyveler okluundan yerlere dklr, yolun geitlerim daraltrd.

2660 Dklp salan meyveler yolu kaplar, yolcu nereden geceyim diye
arr kalrd.

Birisi, bana bir sepet alsa da aalarn altndan gese, meyveler silkinmeden sepeti doldururdu.

O meyveleri bir insan deil, rzgr silkerdi. Pek ok kiinin etekleri


meyvelerle dolard.

Meyve hevenkleri, salkmlar dallarndan yerlere kadar sarkar, gelenin


geenin bana ve yzne deerdi.

Altnn okluundan, klhanc bile beline altn kemer kuanrd.

2665 Kpekler tok olduklarndan ekmei yemezler, ekinirlerdi. Ovadaki


kurtlar bile yiyecek bolluundan mide fesadna uramlard.

ehir de, ky de hrszdan ve kurt rkntsnden emin olmutu. Gece


kocaman kurttan korkmaz olmutu.

Sebe'lilere on peygamber gelmi; yollarn kaybetmi, sapkla dm


olanlara doru yolu gstermilerdi.

2670 Peygamberler onlara dediler ki: "Nimetleriniz oald, fakat krnz


nerede? Eer sizdeki kretmek gc uyudu ise, zorlayn, onu uyandrn."

Akla uygun olan da, nimet verene kretmektir. Edilmeyecek olursa ebed
olarak fke kap alr.

Aklnz banza alnz da, Allh'n ltuf ve keremini grnz. Bir


kretmeye karlk, bu kadar nimeti Allh'tan baka kim verir.

Allh size ba balar, kr olarak da secde ister. Ayak balar, kr


olarak oturman ister. 286

286 krn dil ile yaplan olur, hl ile, gnl ile yaplan olur. "Elhamdlillh; e-krli
llah" krn dil ile
sylenilenidir. Dilsiz kr, hl kr her uzuva, yni organa gredir. Arifler yle sylemi
lerdir: "Ban kr secde etmektir.

Ayan kr, ibdet iin oturmaktr ve ibdet iin yrmektir. Camiye giderken yrymz
kr saylmaktadr. Gzlerin
kr, ibret alnacak eylere bakmak, Allh'n yaratt eserlerde, onun sfatn, kudretini,
yaratma gcn grmektir. Haram ve
nehy ettii eylere bakmamak da, gzn kr saylr. Kulaklarn kr, onlar vastasyle habe
r dinlemek, iyi eyler, hikmetler
iitmek. Kur' n ve ezan duymak, erre, kt szlere kulak vermemektir."

211

Peygamberlerin bu tlerine kar, Sebe'liler dedi ki: "Bizim krmz


gulyabani ald gtrd. Bu yzden biz krden usandk, nimetten bezdik.

2675 Bize bol nimet veriinden o kadar bktk ki, bize ne ibdet ho gelir, ne
de su ilemek.

Nimetleri de istemiyoruz, ba, baheyi de; biz mutluluk ve rahat yaama


sebeplerini bile dilemiyoruz."

2700 Peygamberler, Sebe'lilere demilerdi ki: "Biz Allh'n mnevi


hekimleri ve akirdleriyiz, ap denizi bizi grnce yarld, yol oldu."

insann kalbindeki hastal, nabzn yoklayp anlayan tabiat hekimleri ise


bambakadr.

Peygamberler ve onlarn varisleri olan veller gnl

hastalarn baka trl tedavi ederler.

Biz nabz tutmadan, vastasz olarak gnle bir hoa bakarz. Allh'n
verdii sezi dolaysyle bizim grmz pek ycedir.

O hekimler, hastaya gda verirler, meyve verirler; bylece hayvani rh,


onlarn ila ve gda tedvisi ile bedenle beraber canlanr, kuvvetlenir.

Biz ise i hekimleri, sz hekimleriyiz. Biz hastalanmza ila vermeyiz. Bize


ilham veren, Allh'n cell ve byklk nurunun aksidir.

2705 Hastaya deriz ki: "yle bir i, sana yararldr, byle bir i ise
zararldr. Zararl olan i senin Allh'a giden yolunu keser."

Bu eit sz, seni ileri gtrr, bu eit sz, seni yaralar.

O hekimler hastal anlamak iin hastann idrarna bakarlar. Halbuki, bize


delil olan hastaln anlalmas iin yol gsteren, Allh'n yce vahyidir.

Biz kimseden tedavi creti almayz, emek karl bir ey istemeyiz. Bizim
cretimiz Hakk'tan gelir; bu da bize yeter.

212

Haydi iyilemez hastalklara tutulanlar, bize gelin, bizim ilacmz hastalar


iin birebirdir.

2710 Sebe'liler dediler ki: "Ey mnevi hekimlik dvsnda bulunanlar,


hekimlik bilginizin ve faydal ilalarnzn delili nedir?

Siz de, bizler gibi yemeye, imeye ve uyumaya balsnz; siz de, bizim gibi
ehirde ve kyde dolap duruyorsunuz.

Siz de balktan yaratldnz, siz de u balk tuzandasnz. Hl byle iken


nasl olur da gnl zmrd-i ankasn avlayabilirsiniz? Yni Hakk'a yakn

olabilirsiniz?

Mevki hrs, reislik sevds sizi peygamberlik dvsna salm, bu yzden


kendinizi peygamber sanyorsunuz.

Byle laflara ve yalanlara kulak verip de aldanmak istemiyoruz."

2715 Peygamberler dediler ki: "Bu inkrnz, sizin mnevi hastalnz yzndendir. nk mnevi hastalk, insana krlk verir. Gre engel olur, perde olur.

Bizim dvetimizi duydunuz, fakat elimizdeki u hidyet cevherini grmyorsunuz.

Bu cevher, yni imn dvet, kimin gnl gznn kapal, kimin gznn
ak olduunu anlamak iin, halka bir imtihandr. Bu sebeple, onu, gzlerin nnde
dolatrp duruyoruz.

Kim 'Cevher nerede?' derse, bu soruu, cevheri grmediine ve krle mahpus olduuna

delildir.

Gne dile gelse de sana 'Kalk gndz oldu, sra ve inat etme' dese;

2720 Sen de ona; 'Ey gne, gndz olduuna dair, hani ahid?' desen,
gne sana 'Ey kr adam, git de Allh'tan gz iste.' cevbn verir.

Apaydn bir gnde mum arayann, bu aray, onun krln bildirir.

Eer sen sabah ve gndz olduunu grmyorsan, gndz olduunda


phen varsa, daha sabah olmad sanyorsan; bil ki, perde arkasndasn.

Hi olmazsa ss da Allh'n ltuf ve ihsann bekle, bu eit szlerle


krln leme yayma. 287

287 Spinoza "Hakk' ve hakikati idrak edemeyenin vazifesi, susup oturmaktr." diye Etika'smda
bu hususu
belirtmitir.

Ey gndz arayan, dileyen kii; gndz ortasnda "Gndz nerede?"


demen, kendini leme rezil etmendir.

213

Ey akll, fikirli kii, hastaln geri gelmemesini istersen, bu mnevi


hekimin nne, paran pulunu sa ve ban yere koy.

2730 Mnevi hastalk hekimlerinin, yni vellerin gnllerini ederseniz,


kendinizi grr, halinizi bilir ve durumunuzdan utanrsnz.

Bu gnl krlnn giderilmesi, halkn elinde deildir. Fakat bu hekimler,


Allh'n lutfu ve keremi ile hidyet yolunu gsterirler.

Bu mnevi hastalklarn hekimlerine candan, gnlden kul olursan Allh'n


lutfuna ve feyzine yol bulursun.

Sebe'lilerin peygamberleri thmetli bilmesi.

2733 Sebe'liler; "Sizin btn bu szleriniz hile ve riydr. Nasl olur da


Allh Zeyd'den, Bekir'den, yni insandan kendisine vekil tayin eder?

Her pdihn elisinin kendi cinsinden olmas gerektir. Balktan yaratlm


insan nerede, gkleri yaratan Allh nerede?

2735 Biz eek beyni mi yedik ki sizin gibi sivrisinekleri devlet kuu denilen
hmya srda bilelim?

Devlet kuu nerede, sivrisinek nerede? Balk nerede, Allh nerede?


Zerrenin gkteki gnele ne ilgisi var?

Bu ne biim ilgi, bu ne eit alaka! Buna hi akll bir insan inanr m?

Ey bizi kandrmaya alanlar, ey peygamberlik dvs edenler, sizin haliniz


una benzer: Tavann biri; 'Ben ay'n elisiyim, onunla eim.' demiti.

Fil srsnn korkusundan btn hayvanlar, kaynak bana gidemez


olmulard.

2740 Hepsi de o dupduru saf kaynak suyundan mahrum kalmlard.


Korkularndan kaynaktan uzaklamlard. Fillerle uramaya gleri, kuvvetleri
yoktu. Bu yzden hileye ba vurdular.

htiyar bir tavan ay'n ilk gecesi, da tepesinden fillere doru yle bard:

'Ey fil pdih, ay'n on drdnc gecesi gel de kaynan iinde szmn
doruluunu gr.

Ey fillerin pdih, ben ancak bir eliyim, baka bir ey deilim. Eliler ne
balanr, ne esir edilir, ne svlr, ne de onlara kzlr. '

214

Ay diyor ki: 'Ey filler, buradan gidin, kaynak bizimdir. Buradan daln,
uzaklasn, baka bir yere gidin.

2745 Yoksa, sizi kr ederim.' Ben pdihn szn, size sylyorum, ben
bylece gnah boynumdan attm.

Bu kayna brakp gidin de ay'n klc ile paralanmaktan kurtulun, emin

olun.

Bu haberin doruluunun belirtisi de u ki: Bir fil, su imek iin kaynaa


gelince, kaynaktaki ay titremeye balar.

Ey fillerin pdih, filan gece gel de kaynakta bu belirtiyi gr.'

Ay'n on bei olunca, fil pdih su imek iin kaynaa geldi.

2750 Gece vakti hortumunu suya sokunca, su dalgaland. Ay da oynamaa,


titremeye balad.

Ay kaynakta titreyince, fil tavann verdii habere inand."

Ey peygamberler, biz o ahmak fillerden deiliz ki ay'n oynamas, titremesi


bizi korkutsun.

Peygamberler ise; "Eyvahlar olsun." dediler. "Bizim candan, gnlden


verdiimiz tler, sizin balarnz kuvvetlendirdi, sizi bsbtn imanszla
balad."

Peygamberlerin, onlarn knaylarna cevap vermeleri ve


rnek gstermeleri.

"Ne yazk ki, derdinize dev olarak verilen ila size can alc bir zehir

kesildi.

2755 Cenb- Hakk fke perdesini gerdi de, bu era, yni tlerimiz
gzlerinizdeki karanl artrd.

Sizin gibilerden biz nasl bir reislik, bir babuluk isteriz? Bizim reisliimiz,

gkten bile stndr."

2900 Sebe'liler Cebrler gibi deliller getirerek peygamberlere dediler ki: 'Ey
nasihat verenler, yeter artk; u szleriniz iyi ama, bu kyde sizi duyacak, anlayacak
bir adam bile yoktur.

Allh bizim gnllerimizi kilitlemitir. Onun iin, sizin szleriniz oraya


girmiyor. Hi kimse yaratann yarattn deitiremez.

O ilh ressam resmimizi byle yapt. Bu ekil, bu sret dedikodularla,


tlerle deimez.

215

stersen, bir tasa yz yl boyunca; 'La'l ol!' de, eskiyip ypranma da yz


sene durmadan; 'Yeni ol, yenile!' de sen.

Topraa 'Su huyunu al, ona dn, onun gibi ol!', suya da 'Bal ol, st ol!'
desen, ne fayda!

2905 Gkleri yaratan da o, gklerdekileri yaratan da o; suyu, topra,


yeryzn ve yeryznde bulunanlar da yaratan O...

Gklere dnmeyi takdir etmi; ona saflk vermi, suya duruluk, topraa
bulanklk, kara yzllk, bir tohumu bitirip gelitirme kabiliyeti ihsan etmi.

Bu durumda nasl olur da, gkyz amurlar, amur da, saf ve duru

bir hl alr?

Cenb- Hakk, yarattklarnn her birine bir ey ihsan etmi, her birine ayr
bir yol izmitir. Nasl olur da bir da uraarak, alarak bir saman p olur?"

Peygamberlerin cebrlere cevaplar.

Peygamberler; "Evet." dediler, "Allh yle vasflar yaratt ki, onlar


dndrmenin, deitirmenin imkan yoktur.

2910 Allh baz arz vasflar da yaratt ki, onlar terk etmek mmkndr.
Herkesin nefretini kazanan kii, o vasflar terk eder, kt huylarndan vazgeerse,
herkesin sevgisini kazanr, herkes ondan rz olur.

Tasa 'Altn ol!' desen, bu sz bo bir szdr. Ama bakra 'Altn ol!' desen
bunun yolu vardr.

Kuma 'amur ol!' desen, olamaz. Fakat topraa; 'amur ol!' desen, onun
slanp amur olmas mmkndr.

Allh yle hastalklar vermitir ki, onlarn resi yoktur. Onlar da topallk,
yass burunluluk, krlk gibi eylerdir.

yle hastalklar da vermitir ki, ba ars, az, yz arpkl gibi, bunlarn


resi vardr.

2915 Allh, bu ilalar insanlar iyiletirmek iin yaratt; bu dertler de, ilalar
da bo yere yaratlm deildir.

Aslnda hastalklarn, dertlerin, illetlerin ounun resi vardr, adam akll


ararsan ele geer."

Sebe'liler dediler ki: "Ey 'peygamberiz' diyen kiiler, bizim bu derdimiz,


dev kabul eden dertlerden deildir.

216

Siz yllardr bu efsnu okudunuz, bu tleri verdiniz, fakat her nefeste

derdimiz artt, bamz kuvvetlendi.

Hastalk ilala geen bir hastalk olsayd, hi olmazsa bir zerresinin gemesi
gerekirdi.

2920 nsan eker hastas olursa, eker ve su gelmez. Hasta, denizleri imi
olsa; tuzsuzluu gemez, nk, iindeki su baka yere gider.

Nihyet el ayak ier, iilen sular bir trl susuzluu gidermez."

Peygamberlerin tekrar onlara cevap vermesi.

Peygamberler dediler ki: "mitsizlik, kt eydir. Allh'n stnlne,


rahmetine hudut yoktur. 288

288 Bu beyitte Ysuf Sresi'nin 87. yetine iaret var.

Byle ihsan shibinden mit kesmek yakmaz. Siz ellerinizle, onun rahmet
halkasna yapn.

Nice iler vardr ki, nce g grnr. Sonra o glk alr, o zorluk geer,

gider.

2925 mitsizlikten sonra, nice mitler kr olur. Karanln arkasndan nice


gneler doar.

Farz edelim ki siz ta kesilmisiniz, kulaklarnz da, gnlleriniz de


kilitlenmi.

Szmz kabul edip etmemenizle bizim bir iimiz yok; bizim iimiz

Hakk'a teslim olmak, buyruuna uymaktr.

Bize bu kulluu, yni peygamber olmay, size Hakk'tan hakikatten haber


vermeyi o emretti. Sylediklerimiz onun emridir. Kendimizden, kendiliimizden
deildir.

Bizim hayatmz, onun emirlerini yerine getirmek iindir. Eer kumlua


ekin ek dese, tereddt etmeden ekeriz. 289

289 En'am Sresi'nin 162-163. yetlerine iaret var.

2930 Peygamberlerin ruhlarnn Allh'tan baka dostu yoktur. Szlerine halk


inanm, inanmam; peygamberlerin bu ite bir ilgileri bulunmaz. Onlar sadece
Hakk'tan haber verirler.

217

Peygamberlerin yaylklar tebliin, haber verdikleri hakikatlerin cretini


Allh verir. Biz peygamberler, dost iin yni Hakk uruna halk gzne irkin
grnrz, yni onlara dman yzl oluruz. 290

290 uar Sresi'nin 109. yetine iaret var.

Biz Hakk kapsnda yorulanlardan, usananlardan deiliz ki, yolun uzakl


yznden her yerde durup kalalm.

Gnl mahzun olan, usanp bkan o kiidir ki, sevgilisinin ayrlk hapsine
dmtr.

Halbuki bizim sevgilimiz, bizim dilediimiz canan bizimle beraberdir. O,


rahmetini sap durmada ve canmzda ona kr etmektedir.

2935 Bizim gnlmzde bir lale bahesi, bir glen, bir gl bahesi vardr.
htiyarlk, solgunluk, perianlk oraya girecek yol bulamaz.

Biz daima ter tazeyiz, genciz, gzeliz, iriniz; daima gleriz, nazlyz,
naziiz.

Bizce yz yl ile bir saatlik zaman birdir. Uzun yol, ksa zaman bize gre
yoktur. 291

291 Sflerce "tayy-i mekn" ve "tayy-i zaman" diye iki hareket vardr. Tayy-i mekn; bir an i
inde, en uzak bir yere
gidebilme gcdr. Tayy-i zaman ise; bir an iine bir ok senelerin vakalarn sktrmak kud
retidir. Allh zaman iinde zaman
halk eder. Mir'ta olduu gibi, Peygamber Efendimiz amcazdesi mm Han'nin evine gitmi ora
da dinlenmek iin
uzanmlard. O anda Mirac'a dvet buyuruldu. nce Kuds'e kadar gtrld. Oradan gklere k
arld. Cennet ve cehennemi
grd. Allh' grmek erefine nail oldu. Yeryzne dnd zaman yatm olduu yerin scakl
henz gememiti. Gklerde
dolamasn bir tarafa braksak bile, Mekke'den Kuds'e kadar, o zamann vastalar ile bir ay
da gidilebilirdi. te "tayy-i
mekn" byle uzak zamn muhta hareketlerin bir an iinde oluvermesidir. Bizim grdmz ry
alar, bunun kk ve basit
bir rneidir.

O uzunluk, ksalk bedenlere gredir. Canda, uzunluk ve ksalk hi olur

mu?

Ashab- Kehf yz dokuz yl uyudu da, bu mddet onlara, gamsz kedersiz


bir gn gibi geldi.

2940 Rhlar, yokluktan, bedenlerine geri dnnce, yni uyandklar zaman;


o uzun mddet onlara bir gn kadar grnd. 292

292 nk onlarn rhlar, bize yok gibi gelen ervah lemine gitmiti. Bu dnyann yz sene
si, o lemin bir gn
kadard. Kehf Sresi'nin 25. yetinde "Maaralarnda yz dokuz sene kalp uyudular. " denme
ktedir.

Rhlar leminde gece, gndz, ay, sene bulunmaynca, orada ihtiyarlk,


tokluk ve usanmak olur mu?

218

Yokluk glistannda, insan kendinden geer, oradaki sarholuk, Allh' n


ltuf arabnn verdii mestliktir.

Bir eyi tatmayan, onun lezzetini bilmez. Pislik bcei, gl kokusunu duyar

m?

Allh'n ltuf arab ve onun verdii zevk vehme smaz; vehme sayd,
vehme san eyler gibi o da yokluk olur, giderdi.

2945 Cehennem nasl olur da, cenneti aklna getirir? irkin bir domuzda
gzel bir yz bulunur mu?

Ey yol arayan kii! Akln bana al da, byle bir mnevi lokma azna kadar
gelmi iken, kendi elinle boazn skma, yni bu lokmay karma.

Biz sarp yollar atk ve bize uyanlara Hakk yolunu kolaylatrdk." 293

291 Cenab- Peygamber, masum bir neb iken sabahlara kadar namaz klmaktan ayaklan imi, onu
n zerine Taha
Sresi nzil olmutu. Onun ilk yeti; "Meakkat verilsin diye sana Kur 'n '\ indirmedik." Ni
in bu kadar ibdetle megul
olduunu soran sahabelerine yle cevap vermiti: "Ben Allh'a ibdetle kranda bulunan bir k
ul olmayaym m?" Onun kmil
varislerinden bulunan Hz. Mevln da ok ibdet ve riyzatla megul olurdu. Sebebini soranlara
: "Bize nisbeti olanlar iin
alyoruz." derdi, ite bu sebepledir ki, bu beyitlerde Hz. Mevln mridlerine; "Biz bu yol
u kolaylatrdk." diye buyuruyor.
Gerekten de Mesnev-i en/"Hakk'tan, hakikatlerden bahseden bir kitap olmakla beraber, mnca
ok yksek hakikatlere de
temas ederken, mevzulara gre kulland ifade, dier tasavvuf kitaplar gibi anlalmas g
deildir. Herkes istidd nisbetinde
ondan bir ey anlar, dolaysyla istifade eder. Kimi hikyelerini dinler zevk alr, kimi kssa
nn hissesinden feyz alr, yni

hikyelerin tesinde bulunan hakikatlerin srrna erer.

Sebe' kavmi peygamberlerine dediler ki: "Siz kendinizce uurlusunuz, ama


bizce uursuzsunuz, bize ztsnz, aykrsnz.

Bizim ruhlarmzda znt yoktur. Siz geldiniz, szlerinizle bizim


rahatmz bozdunuz, bizi gama, kedere, skntya soktunuz.

2950 Biz, birbirimizle uzlam, birlik halinde yayorduk. Sizin kt haberleriniz yznden birlik bozuldu. Aramzda, yzlerce ayrlk, aykrlk belirdi.

Biz nce eker yiyen develer gibi neeli idik, sizin yznzden lm
dnen baykulara dndk.

Nereye bir gam masal yaylmsa, nerede kt bir ses duyulmusa,


dnyann neresinde bir ktye yoru varsa, nerede bir ktye dn, arplm azab
duyulursa;

Hepsi de sizin hikyelerinizden, sizin ktye yoruunuzdan meydana


gelmi; hrsnz, dknlnz hep gam koparmada, azap duyurmadadr."

219

2955 Peygamberler dediler ki: "yiye, ktye yoru, sizin cannzn iindedir.
Yni sizinle beraberdir."

Tehlikeli bir yerde yatp uyumu olsan, bir ejderha da ba uundan sana
doru gelmeye baslarsa;

Seni seven, sana acyan biri de, 'abuk kalk, yoksa ejderha yutacak.' diye
seni uyandrrsa;

Sen ona 'Neden ktye yoruyorsun?' der misin? Yormak da ne? Kalk da ne
olduunu apak gr.

Sana acyan o kiidir. Ben seni kt yollara dmekten alkoyuyor,


kurtaryorum da, selmet sarayna gtryorum."

2960 Peygamber gizli eyleri bilir, bu yzden o dnya halknn grmedii


eyleri grmtr.

Eer bir hekim "Sana koruk yeme, onun yenmesi, seni rahatsz eder,
hastalk getirir." derse;

Sen ona "Neden rahatsz eder?" deyip, sana t vereni sular msn?
3077 Bu yzdendir ki, Peygamberler, imanszlarn imna gelmediklerinden

zlerek; "una buna ne vakte kadar vaaz vereceiz, nasihat edeceiz?" dediler ve
bunu hatrlarna getirdiler.

"Ne vakte kadar bo yere souk demir dveceiz? Ne zamn kadar sadece
bedenden ibret olan bu sapklar, doru yola getirmek iin nefes tketeceiz?"

3081 Bunu byle bil, bil ama ihtiyat ve gayret atn da ok gibi sr. Yni
dvette kusur etme, nk, Allh "Emirlerimi tebli et, bildir." diye buyurdu. Onun
emrinden dar kmaya imkn yoktur.

Bir hrsza "Gece yars bir duvarn dibinde ne yapyorsun?"


demeleri, hrszn da "Burada davul alyorum." demesi.

2799 u rnei duy, u fkray dinle: Gece yars becerikli bir hrsz, bir
duvarn dibini delmeye urayordu.

Ev shibi hasta idi; yar uyuyor, yar uyank, yava yava bir "tik, tik" sesi
duyuyordu.

220

Dama kt, ban aaya edi de ona; "Babalk!" dedi, "Orada ne yapyorsun?

Hayrola gece yar ne ie koyulmusun? Kimsin sen?" Hrsz; "Ey yce kii ben davulcuyum."
dedi.

Hasta "Peki orada ne yapyorsun?" deyince, hrsz; "Davul alyorum." dedi.


"Hani davulun nerede?" deyince,

Hrsz dedi ki: "Davulun sesini yarn duyarsn, 'Eyvahlar olsun, amann' derken, kulana ge
lir."
2805* Yukarda Sebe'lilerin peygamberleri inkr ederken anlattklar tavan masal da yalandr
, doru

deildir, uydurmadr. Sen o uydurma masaln srrn da anlayamadn.

Tavann gkteki "ay"dan, eli olarak file haber getirmesini


inkr ettiler ya, ite o uydurma masaln srr, hakikati;

Hikyede geen tavandan maksat, bil ki hayasz, yzsz eytandr. O da


senin fil gibi gl olan nefs-i emmrene eli olarak gelmitir.

Bylece o ahmak nefsi, Hzr(a.s.)'n itii ab- hayattan mahrum etti.

Sen ise o masala ters mn verdin ve kfr syledin; o halde Hakk'tan


gelecek cezaya hazr ol.

Kaynan saf berrak suyunda ay'n titrediini, oynadn ve tavann filleri


korkuttuunu syledik.

2810 Evet, tavanla filin, fil ile suyun hikyesini, fillerin suda titreyen
ay 'dan korktuklarn anlattk.

Ey ham krler, bu ay halkn ve halkn ileri gelenlerinin kul olduklar ilh


ay 'a nasl benzer?

Ay nedir? Gne nedir? Gkler nedir? Akl nedir? Nefis nedir? Melek
nedir? Bunlarn hepsi de onun yaratt, hepsi de onun emrinde..

Hatt gnein, gneinin gnei de nedir? Bu sz nasl sylyorum? Yoksa


uykuda mym? Sayklyor muyum?

Ey yol saptm kiiler, pdihlarn fkesi yz binlerce ehri alt st etmitir.


2815 O fke sebebiyle da bile yarlr, yz para olur; gne de deirmen

eei gibi dner, durur.

221

Vellerin fkesi bulutu kurutur, gnllerin fkesi ise lemleri yakar, ykar.

Ey kefensiz ve ykanmam ller, Lt kavminin ehir ve kasabalarn


grn, onlarn yere getiklerini dnn.

Zaten fil de ne oluyor ki? tane uan ku o fillerin kemiklerini krd, ezdi.

Kularn en zayf ebabildir. Ebbil kular, fillerin derilerini bir daha yama
kabul etmez ekilde yrtt.

2820 Nh tufann duymayan, Yhut Firavun'un ordusu ile Hz. Ms'nn


savan iitmeyen kim vardr?

Rh gibi olan Hz. Ms onlar krd geirdi, sularda bodu. Su da, onlar
zerre zerre paralad.

Slih(a.s.)'in kavmi olan Semdlularn ahvalini ve Hd(a.s.)'n peygamber


olarak gnderildii Ad kavmini, iddetli kasrgalarn nasl mahvettiini duymayan
var m?

Bir kerecik olsun gzn a da bak; savata filleri bile ldren, filler gibi
gl kahramanlar dn, onlar neredeler, ne oldular?

yle gl filler, yle zlim pdihlar, temiz insanlarn gnl fkelerinin


altnda talanp duruyorlar.

2825 Zaman geince, daima mnevi karanlklardan mnevi karanlklara


gidiyorlar; zlimlere ne bir yardmc var, ne de bir acyan. nk onlar, bu kubbede
ho bir sada brakmadlar.

Yoksa siz iyi nam, kt nam iitmediniz mi? Herkes, hakikati grd de siz
grmediniz mi?

Siz grlm eyi hi grlmemi sayyorsunuz ama, lm, gzlerinizi iyice


aacaktr.

yle farzet ki, dnya gne ve nr ile doludur. Sen kr gibi karanla, kfr
ve gnaha doru gidersen;

O ilh nrdan nasibsiz kalrsan, kerem shibi olan ay 'a, yni velye kar
penceredeki kam olursun.

2830 Sen gneten (yni imandan) kmsn da kfr ve isyan kuyusuna


girmisin, bunda ruhan lemlerin ne kabahati var?

Bir rh, kurtluk sfatnda kalacak olursa, Ysuf un yzn nasl grebilir?

Syle?

Dvud (a.s.)'m sesi (Zebur okuyuu) dalara, talara tesir etti de, o ta
yrekliler o gzel sesleri duyamadlar.

222

Her zaman akl ve insafa aferinler olsun, nk hidyete vasta olan, insan
doru yola ulatran onlardr. Allh doru yolu daha da iyi bilir.

Ey Sebe'liler, o byk ve yce peygamberlere inann ve rhu kendine kul


etmi olan Cenb- Hakk'a da mn edin.

2835 Peygamberleri gerek bilin, onlara inann; onlar bu madde dnyasna


domu mn gneleridir. Kymet azaplarndan sizi kurtaracak onlardr.

Onlar gerek bilin, onlara inann, onlar parl parl parlayan ay gibidirler.
telere, maher yerine varmadan nce, sizi temin eden, sizi nrlandran onlardr.

Peygamberleri tasdik edin, onlar gerek bilin. Onlara inann. nk onlar,


imanszlk karanlnn nrlar saan mn kandilleridir. Kendilerine ikramda
bulunun... Sayg gsterin; onlar mit kaplarnn anahtarlardr.

Sizden bir haber, bir menfaat, bir karlk beklemeyen peygamberleri gerek
bilin de sapkla dmeyin, bakalarn da azdrmayn.

Brak u Arapa'y; Farsa syleyelim; ey balktan yaratlm olan, sen, o


gzeller gzelinin ua ol, yni Hakk'n kulu ol.

2840 Kendinize gelin de, o mnev pdihlarn, Allh'n birliine ehdet


ettiklerini iitin; gkler bile onlar gerekledi, onlara inand.

htiyatn anlam ve ihtiyatl kiinin hali.

Y nce gelip geen kavimlerin hallerine bakn, ibret aln, Yhut sonradan
gelenlere doru ihtiyatla uun.

htiyat nedir? iki tedbrden hangisi seni tehlikeye dmekten alkoyacaksa

onu yapmaktr.

Birisi sana; "Gidecein u yedi gnlk yolda, hi su yoktur. Ancak ayaklar


yakan kum vardr." dese,

Baka birisi de; "Bu sz yalandr, yolda her gece akan bir eme greceksin." haberini verse;

2845 htiyat odur ki; yanna su alr, susuz kalmak korkusundan kurtulur, ve
doru hareket etmi olursun. 294

254 Cenb- Hakk Kur'n- Kerm 'de; Bakara Sresi'nin 197. yetinde: 'hiret yolculuu iin a
zk tedarik ediniz.
Azklarn en hayrls takvadr." diye buyurmaktadr. Bilindii gibi takva; Cenb- Hakk'tan
ekinmek, korkmak. Onun yap
dediini yapmak, yapma dediini yapmamaktr. Allah'tan korkmak, cehennemden korkmak deildir.
Allah'n sevgisini
kaybetmekten korkmaktr. Bize ok lutuflarda bulunan Rabbimizi sevmek, onun sevgisini kaybetme
mek iin, emirlerine uymak,
nehiylerinden kanmak gerekmektedir. Bir beyitte denilmitir ki: "klarn yolunun az ked
erdir, gz yadr ve hdr. Yol
ite byledir. Haydi bakalm, bismillah, kimin yolculua niyeti vardr." Erefolu Rum hazret
leri de:

"Ol dost iin aular,

eker gibi yutmak gerek." diye buyurmutur.

223

Eer yolda su varsa, tadn suyu dker, tazesini ier ve kabn doldurursun, fakat ya yolda su yoksa; eyvahlar olsun susuz yola dene... 295

295 Btn insanlarn kanamayacaklar bir yolculuk vardr. Hergn bu hiret yolculuuna kan
lar var. Biz de
muhakkak bir gn kacaz. Allh ve peygamberi bu zorunlu yolculuun sonunda, bir hiret lem
i, hirette azap ve nimet

olduunu haber vermitir. Bu sebeple bizim de o yol iin azk hazrlamamz, yni ibdet etmemi
z ve elimizden geldii kadar
fakirlere yardmda bulunmamz gerekir. Bu yapacamz eyler ihls ile olursa, o yolda ve gidi
lecek yerde iimize yarar.
"Sonumuz topraktr." diyen inkrclar gibi aldanr da yol hazrl yapmazsak, halimiz ne olur
? Biz bu yolun sonunda baka bir
lem var, bir hiret var, diye hazrlkl olmakla ne kaybederiz? Fakat inkrclar gibi "yok" d
iye gideriz de, ya var karsa, o
vakit byk felket, musibet bizim iindir. Hz. Ali buyurmutur ki: "Hekim ile mneccim; 'hir
et ve maher yoktur.' dediler,
ben de; 'Haydi iinize gidin, eer sizin dediiniz doru ise, ben hi bir ey kaybetmi olmam,
fakat benim inandm
gerekletii zaman sizin vay halinize' dedim."

Ey Allh' n halfesi olan ademoullar! insafl olun, doru hareket edin de,
kymet gn iin ihtiyatl bulunun. 296

296 "Hani Rabbin meleklere; 'Muhakkak ben yeryznde, bir halfe yaratacam.' demiti. Melekl
er de; 'Biz seni
hamdinle tebih ve seni takds edip dururken dnyada bozgunculuk edecek, kanlar dkecek kimse
mi yaratacaksn?'
demilerdi." (Bakara Sresi, 30) yeti gereince Hz. dem yeryznde halfe olarak yaratlmt
r. Halfe, birinin namna
hareket eden demektir. Etten ve kemikten bir kle olan bu fn mahlk Allh'a nasl halfe ol
ur? nsann kendinde bulunan
ilh emanet dolaysyla, yaratc ile gizli bir ahdi vardr. Haa insan Allh deildir, Allh
olamaz, fakat Allh'tan da ayr
deildir. Cenb- Hakk; "Ey kulum, sen nerede olursan ol, ben seninle beraberim." (Hadd Sres
i, 4) demiyor mu? nsan
benliinden kurtulur, nefsan isteklerinden tamamyla yakasn syrrsa ve Kur 'n ahlak ile
ahlaklanp kmil insan mertebesine
ererse, o zaman madd varl ile deil mnevi varl ile Hakk'n halfesi olmaya hak kazanr
. Mevln u beyitlerde bu
hakikate iaret etmitir:

"u anlald ki, biz u grnen bedenden ibret deiliz; bunun tesinde biz, Allh ile berabe
r yayoruz."
"u bedenimiz, u insan eklinde grlen madd varlmz, bizim gerek varlmzn perdesi,
yz rtdr.
Aslnda biz btn secde edenlerin kblesiyiz."

224

Bize insanlmz kaybettiren en byk dmanmz

eytandr.

O dman yok mu? O dman sizin atanza da kin gtt de, onu yasaklanm aacn meyvesinden yemeye tevik ederek bulunduu yksek makamdan
(yni cennetten) zindana (yni yeryzne) srgn ettirdi.

O gnl satrancnn ah olan Hz. Adem'i mat etti de, onu cennetten kard,
birok fetlere maruz brakt.

2850 eytan birka yerde Hz. Adem'le savaa girdi. Haysiyetini, erefini
krmak, onu kk drerek yzn sarartmak iin oyunlar yapt, nihyet onu yere
ykt.

eytan Adem gibi bir pehlivana byle yapt. Ey ademoullar, eytan


gevek ve gsz sanmayn.

O haseti eytan, bizim anamzn babamzn eref tacn, ssl elbiselerini el


abukluu ile alverdi.

Onlar plak, hor ve hakir bir hale getirdi de. Adem (a. s.) yllarca, zr zr

alad.

Dkt gz yalarndan bitkiler bitti. Hakk'a kar gelenler, isyan edenler


defterine yazldm diye, aladka alad.

2855 Hz. Adem gibi byk bir varlk, eytan yznden san, ban yolarsa,
onun hilesini sen kyas et...

Ey bala tapanlar, yni balktan yaratlm bedenlere gnl verenler,


eytann errinden saknn ve onun bana "la havle" klc ile vurun. 297

297 insana eytann vesvesesi girecek otursa; "Kudret ve kuvvet ancak Allah'ndr." demek olan
mnsn bilerek,

ihlsla;

"L havle vel kuvvete ill blhilaliyyilazm" diye sylerse, o vakit eytan def olur gider.

Ondan saknn, o sizi pusudan grp durmada; ama siz onu gremezsiniz.

225

Avc, yni eytan; dnya hrs, para sevgisi, yksek mevki arzusu, hiddet ve
ehvet yemlerini saar durur. Yemler meydandadr. Fakat bu yemlerin bamza
getirecei felketler gizlidir; o grnmez.

Nerede yem grrsen ondan sakn, sakn ki tuzaa dmeyesin. Kolun


kanadn balanmasn.

2860 eytann sat yemlere kaplmayan ku, hilesi tuza olmayan hakikat
sahrasndan gdalanr, orada yem yer.

Hakikat sahrasndan gdalanan ku, ald mnevi gday yer de, eytann
tuzandan kurtulur, bylece onun kolu, kanad balanmaz.

Bir ku, bir duvarn stne kondu. Onun gz, tuzaktaki yemi grd.

O kuun bir gz, hakikat ovasnda idi. Bir gz de, dnya hrsndan tr
eytann sat yemlerde idi.

eytann sat yemlere den bak ile hakikat sahrasna olan bak
arasnda sava balar. Yemlere bakan bak stn gelirse akl, irfn ve saduyu
bandan gider.

2865 Baka bir ku ise; bu tereddd brakt, yeme bakmadan vazgeti,


hakikat ovasna utu, gitti.

Ne mutlu ona! Neeli bir halde kanat rpt da, sonunda nefsan
duygularndan kurtulmu, hrriyete kavumu, stn varlklara imam oldu.

Ona uyan kii de kurtuldu. Eminlik, hrriyet makamna geti, oturdu.

nk onun gnl ihtiyatl kiilerin pdih oldu da, bu yzden gl


bahesi, imenlik onun dura haline geldi.

htiyat ondan rz, o da ihtiyattan rzdr, ite, sen de bir karara varacaksan,
bir eye sarlacaksan byle yap...

2870 Ey hrsl kii, ok defa hrs tuzana dtn, ka defa boazn


kesilmeye verdin.

Sonra tevbe etmisin; tvbeleri kabul eden Allh, tevbeni kabul etti de seni
sevindirdi. 298

298 Bu beyitte r Sresi 'nin u meldeki 25. yetine iaret var: "O kullarnn tevbesini ka
bul eden, kt
hareketlerin; tevbe ile balayan, ne ilerseniz bilendir." Cenb- Hakk'a tevbesini bozanlar
ve gnahlarn tekrarlayanlar
hakknda da Allh'm af ve mafiretini deitireceine dair sra Sresi'nin u meldeki 8. yet
ine iaret var: "Tevbe ederseniz,
Rabbinizin sizi esirgeyeceini umabilirsiniz; eer tekrar fesda derseniz, o da sizi cezalan
drmaya dner."

226

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Tevbenizi bozarsanz, biz de azaba dneriz; biz
yaplan ileri, o ilere uygun karlklarla e eyledik." 299

299 Bu beyitte Zilzl Sresi'nin 7-8. yetlerine iaret vardr.

nk birinin esini alp yanma getirirsem, ei de arkamdan koa koa gelir.

nsanlarn yaptklar amelleri, ileri; eseri ile, yni cezas ile, karl ile e
yarattk; e gelince, br ei de gelir ular. 300

300 Yni yaptnz amel hayr ise, karl mkafattr. O da beraber gelir. Keza yaptnz
amel er ise; karl
mcazattr ki, o da birlikte gelir. Rahman ve Rahim olan Allah, onu affetsin ve ilerini mukad
des buyursun.

2875 Bir saldrgan bir kadnn kocasn yakalayp gtrse, kar onun arkasndan kar gelir, esini arar.

Sonra bir kere daha bu tuzaa geldiniz, yni gnah ilediniz, tevbenin
gzne, bir kere daha, toprak satnz.

Tvbeleri kabul eden Allh, tekrar eytann dmn zd de, sizi nefsin
hilesinden kurtard. "Kendinize gelin, bu tarafa gitmeyin." dedi,

Fakat yine unutu pervanesi uup geldi, cannz, tekrar gnah ateine doru
ekti gtrd.

Ey pervane gibi gnah ateine koan insan, su ilemekte olduunu unutma,


yaptklarnn karln greceinden phelenme. Hakk'a doru ykselmek iin
ibdetlerle kazandn kanatlar, gnah ateinde yanm, ruhan zevklerin, gnl neen
yok olmutu. Sen imdi akln bana al da, u yanm yaklm kanatlarna bak.

2880 Gnah tuzandan bir kere kurtulunca, bunun kr; bir daha o tuzak
bulunan yere gitmemen, onun etrafnda hi dolamamandr.

Tuzaktan kurtulma nimetine kar kr edersen, Allh sana tuzaksz,


dman korkuu olmayan bir rzk verir.

Sizi o tuzaktan azat etmesi, en byk bir nimettir. Hakk'n o nimetini yad ile

kretmen gerek.

Bana gelen nice belalarda; "Allh'm!" dedin. "Beni u tuzaklardan


kurtar." Hem de ka kerre dedin.

"Kurtar da, sana yle hizmet edeyim, ibdet edeyim, eytann gzne
toprak saaym." dedin, sonra bu szleri unuttun, tevbeyi bozup boyuna gnaha
girdin.

227

Her k kpeklerin "Yaz gelince kendimize kn


barnmak iin bir ev yapalm." diye ahdetmelerinin

hikyesi.

2885 K gelince, sokak kpei bir keye bzlr, kn souu onu yle
ezer, yle perian bir hale getirir ki:

"Bu souktan kurtulmam iin, snabilecek tatan bir ev yapmam gerek."


diye kendi kendine sylenir. "Bu kk gvdeme elbette bir kulbe yapabilirim."

"Yaz gelince, diimle, trnamla alaym, k iin bir ta ev kuraym."

Fakat yaz gelince; geliir, kemikleri canlanr, derisi gever, holanr.

O kendisini koskocaman grr de; "Ey efendi, bu iri yar vcutla sen hangi
eve sabilirsin?" der.

2890 Sada, solda yiyecek bulur, semirir, tembellie dalar; karn tok, srt
pek, kendine gvenmi bir halde, bir glgeye ekilir, yatar, uyur.

Gnl ona; "Amca!" der, "Gel kendine bir ev yap!" "Fakat iyi ama, bu

kalpla ben, eve nasl sabilirim, syle?" diye cevap verir.

Ey insanolu, sen de bir belaya, bir derde dtn zaman, hrs kemiklerin
bzlr, incelir, sen de klr, kalrsn.

O zaman, kendi kendine gnah ztrablarndan, belalardan kurtulmak iin


tevbeden bir ev yapaym da, kn orada barnaym, dersin.

Fakat, dertten, beladan kurtulunca; hrsn artar da, kpek gibi sen de ev
yapmak sevdsndan vazgeersin.

Nimete kretmek, nimetten daha hotur.

2895 Nimete kretmek, nimetten daha hotur, kr seven kimse, kr


brakr da nimet tarafna gider mi?

kretmek nimetin candr. Nimet ise deri gibidir, kabuk gibidir. nk


seni, dostun kapsna ancak kr gtrr.

Nimet insana, gaflet verir. kretmek ise uyanklk getirir. Sen akln bana
al da, kr tuza ile nimet avla. 301

301 brahim Sresi'nin 7. yetinde yle buyurulur: "Eer nimetlerime krederseniz, onu size
mutlaka artrrm. Eer
nimetlerimi grmemezlikten gelir, kretmez iseniz, benim azabm hakkaten ok iddetlidir." B
ir hads-i erifte duyurulmutur
ki: "nsanlara teekkr etmeyen, Allah'a kretmemi saylr." ibl Hazretleri de buyurmutur
ki: "kr, nimeti deil, nimeti
vereni grmektir."

228

kr nimeti, gzn doyurur, seni bey yapar da fakirlere yzlerce nimet

saarsn.

Sen Allh'n yemeinden, yemiinden doyuncaya kadar ye, karnn doysun,


a gzlln de gesin; unun bunun kapn alp artk bir ey istemeyesin.

Veller birbirlerini zlerler, ararlar ve anarlar.

2296 Ey gfl, sen dersin ki; "Bir vel Allh'a ulam, Allh ile mnen beraber iken, nasl olur da yine insan anar, onu zikreder."

Ey zavall! Sen onlar insan grdn, yni onlarn madd varlklarn,


bedenlerini grdn, onlar ruh olarak gremedin. Onlarn mnev ynlerini
anlayamadn.

Ey ham kii, sen onlar da ir insanlar gibi etten ve kemikten ibret bir
varlk olarak gryorsun.

Mel'n blis de, Adem'in yaratln grm; Cenb- Hakk'n "Adem'e


secde ediniz." emrine kar; "Ben ateten yaratldm. Adem ise balktan yaratld."
demiti. Sen de velleri, eytann dem'i grd gibi gryorsun. Onlarn mnev
yzn gremiyorsun.

2300 eytanca olan gz bir an iin kapa da, eytanca grnden kurtul; ne
zamn kadar yalnz sreti, ekli, d grn grp duracaksn?
2758 Gnei zerre gibi gren gznze yazklar olsun.

Ei ve benzeri olmayan Hz. Adem'i, blis'in gz balktan baka bir ey


olarak grmedi.

2760 blise bak, Hz. Adem'in baharn, ona kara k gsterdi. nk, yurdu neresi ise, o oradan bakt da yle grd.

Nice devlet, nice saadet vardr ki bazen saadetten mahrum kiinin krsna
kar da, o kiide kabiliyet olmad iin, ondan geri dner gider.

Nice sevgili vardr ki, tannmadan, bir bahtszn karsna kar da, o gfil
onunla ak oyununa girimez.

Gze bu yanl gr veren bizim bahtszlmzdr. Gnl, halden hale


eviren kt kaz ve kaderimizdir.

229

Tatan yontulup yaplan put size kble oldu da, bu yzden lanetin, krln
glgesinde kaldnz.

Siz, kendinize, kendi sfatnza k olduunuz iin Allah'n


yarattklarna bakmyorsunuz.

2765 nancnza gre tatan yonttuunuz put, Allh'a eit oluyor da, akl ve
rh shibi bir kmil insan, neden Hakk'n srda ve peygamberi olamyor?

lm sivrisinekler gibi olan putlar, devlet kuuna ortak oluyor da, diri bir
insan nasl oluyor da, pdihlar pdihna srda olmaya layk grlmyor?

Yoksa cansz put, sizin elinizden kt iin, sizin yontup yaptnzdan


tr m, Allh'a ortak olmaya layk bulunuyor? Allh'n yaratt canl sivrisinek
Allh'a srda olmaya deer.

Siz kendinize; bencilliinizden tr kendi sanatnza ksnz. Allh'n


yarattklarn gremiyorsunuz. Zaten ylanlarn kuyruklarna ylan balar yakr.

Ne o kuyrukta bir devlet, bir nimet vardr, ne o bata bir rahatlk, bir salk

vardr.

2770 Ylann kuyruu kvrlr, bann etrafnda dner, dolanr. O iki dost
birbirine layktr. 302

302 Bu ylan ba ile kuyruundan maksat: Hell, haram demeyip servet kazanm olan zenginler
ile, onlarn
servetleridir. Zenginler ve mevki shibi zlimler ile onlarn kuyruklar etrafnda bulunanlar.

Kaderin hkm her eyi uygun olarak yerli yerine koymutur.

Eer hoa dinleyecek ve anlayacak olursan, Hakim Gaznev lah-name


adndaki eserinde yle buyurur: 303

303 Mevln'nn Hakm Gaznev diye and, mutasavvf, byk air, bir rivyete gre 576/1180,
bir rivyete gre
535/1140 senesinde veft eden Hakm Sen'nin mehur eseri lah-name Glpnarl merhum taraf
ndan Trke'ye tercme
edilmitir. lah-nme Hakm Sen'nin Hadkat 1-Hadka adl eserinden kendisinin seerek ort
aya koyduu bir eserdir. Yni
Hadka 'mn bir ad da lh-nme 'dir.

230

"Kaderin hkmne kar pek boboazlkta bulunma. Eein gvdesi, eein


kulana layktr.

Organlar bedenlere uygundur. Sfatlar da canlara gredir.

Her cann sfat, o can yaratan Allh tarafndan ona tam uygun olarak
verilmitir.

2775 Sfat, cana e eden Allh, bil ki; gz gibi, yz gibi o sfat cana uygun
halk etmitir.

Gzellerdeki, irkinlerdeki sfatlar da, onlarn canlarna, huylarna uygun


dmtr. Hakk'n yazd harfler hep gzeldir, hep uygundur, hep yerindedir.

Ey Hseyin! Katibin elindeki kalem gibi, insann gz de, gnl de Allh'n


iki parma arasndadr. 304

304 Allh kalpleri istedii gibi evirir. Bu sebepledir ki Peygamber Efendimiz; "Ey kalpleri v
e gzleri eviren Allh,
beni dinin zerinde sabit kl." diye du ederdi. Hadsi rivyet eden Hz. Enes buyuruyor ki: "B
en; 'Y Raslallh, sana ve
getirdiin din hkmlerine mn ettik, bizim iin hirette korkar msn?' diye sordum. 'Adem e
vldnn kalpleri, Allah'n
parmaklarndan iki parmak arasndadr, o kalpleri diledii gibi evirir' diye buyurdu."

Ltuf ve kahr parmaklar arasndaki gnl kalemi, bu parmaklar yznden


bazen skntya der, bazen feraha kar.

Ey gnl kalemi! Allh'n bykln, kudretini seziyor isen, bak

da gr. Sen kimin parmaklar arasndasn; bu senin iin ne byk bir ereftir.
2780 Senin btn davranlarn, btn hareketlerin bu parmaklardandr. Ban ise ltuf, kahr, hidyet, sapklk yollarnn getii drt yol azndadr.

Senin bazen doru, bazen eri hareketlerin; bu harflere benzeyen hallerin, o


ezel katibinin yazp bozmasndan meydana gelir. Senin bir eye teebbsn veya
vazgeiin de onun irde ve takdiriyledir.

Niyz ve dudan baka kurtulu yolu yoktur. Bu halden hale girmekten, bu


deiip durmadan, her kalemin, yni her gnln haberi yoktur.

Bu halden hale girileri, bu deiileri bilse bile, kendi haddince bilir, kendi
kabiliyetine gre bilir, iyilik ve ktlk yapmasnda da insan, kendi kadrini ve kendi

istidat ve kabiliyetini gsterir.

Sebe'liler daha evvel anlatlan tavan ve fil hikyesini rnek aldlar, ama
ezele kadar hle kartrdlar. Ezel srr bilemediler. nk onlarn peygamberlere
kar bu kadar inkr ve srar gstermeleri, ezel sr gerei idi.

231

Herkes Cenb- Hakk'n yapt iler hakknda rnek

getiremez.

2785 rnek getirmek; Allh', ay'a, kaynaa benzetmek ve bunlarla ilh


dergha ta'rzde bulunmak sizin haddiniz midir?

rnek vermek, misal getirmek Allh'a layktr, gizli ak eyleri bilmek de


ona mahsustur.

Sen bir eyin i yzn, srrn ne bilirsin? Ban kel iken tutarsn satan,
yzden rnek getirirsin.

Hz. Ms bile elindeki denei, asa grmt ama, o asa deildi; ejderha
idi. Yere atlanca azn at, hakikatinin ne olduunu syledi. 305

305 Th Sresi 'nin 17-21. yetlerinde bu hadise anlatlmaktadr.

Ms gibi mnev bir pdih, bir denein srrn bilmemi iken, sen, nasl
olur da bu tuzaktaki yem danelerinin, (yni seni avlamak iin kaderin karna
kard mecaz sevgililerin) srrn bilirsin?

2790 Hz. Ms'nn gz bile rnekte yanlrsa, senin gibi bir fare bo yere
bu ie nasl giriebilir?

Senin o rneini Allh bir ejderha ekline kor da, verdii cevapla seni
parampara eder.

Lnetlenmi eytan da bir rnek getirdi: "Beni ateten, Adem'i topraktan


yarattn; ate, topraktan stndr, ben de dem'den stnm." dedi de, kymete
kadar Hakk'n lnetine urad.

Krn da, inada dt de bu eit rnekler getirdi. Sonunda taht ile, tac ile
yerin dibine batt. 306

306 Kasas Sresi'nin 76-77. yetlerinde bu hadise vardr.

Senin bu rneklerini, karga ile bayku gibi bil. Onlarn uursuzluundan


binlerce ev bark ykld, yerle bir oldu.

2795 Nh (a.s.) lde sudan uzak bir yerde gemi yapyordu. rnek getiren
yzlerce kii de onunla alay ediyordu.

"Su kuyusu bile olmayan bir yerde gemi yapyor, bu ne ahmak adam, ne
akn kii." diyorlard.

Hz. Nh ise yle diyordu: "Bu i Allh'n emri ile oluyor. Bu alayl
szlerle bir iim aksamaz."

232

Gaflet hastal insan hak ve hakikatin dman

yapar.

2677 Peygamberler dediler ki: "Gnlde bir gaflet illeti peyda olur. Bu illet
yznden, insan hakikatin dman kesilir.

Bu gaflet hastal yznden, Allh'n verdii nimet tamamyla illet olur.


Hastalkta yenilen yemek insana nasl kuvvet verir?

Ey gnah ilemekte srar eden, direnen kii, senin karna nice ho eyler
gelir, gelir ama, onlarn hepsi de sana kt grnr. Saf, duru su senin gznn
nnde bulanr, iilmez olur.

2680 Sen btn bu ho eylere dman oldun da, bu yzden neye el atarsan,
o ey sana kt grnr, kt olur.

Sana hayat olan, dost olan kii, gzne hor hakir grnr.

Sana yabanc olan kii, senin nazarnda ok byk ve muhterem saylr.

. Btn bunlarn hepsi de, gnlndeki gaflet hastalnn tesiridir. Bu


hastaln zehri, btn bedene, btn uzuvlarna yaylr.

nce, bu illeti defetmek gerek. nk, insanda bu illet bulunduka eker


bile ona pis grnr.

2685 Karna kan her gzel ey, her iyi ey sana irkin grnr. Kt gelir.
Hatt b- hayat elde etsen, sana ate grnr.

Birer mnevi hastalk olan gaflet ve kibir gibi kt huylar lmn ve onunla
bununla didimenin kimyas, yni sebebidir. Bu kt huylar insan mnen ldrr de,
o kii artk Hakk' ve hakikati aramaz olur.

O hastalk sende bulunduka, gnl dirilten can gdasn yersen, o gda


bedenine gelince kokar, le kesilir.

Nazlarla, niyzlarla avlanan, yni gnlleri kazanlan aziz varlklar sana


yaklasalar, o aziz varlklar sana baya grnrler.

Akll bir kimse, baka akll bir kii ile dost olunca aralarndaki sevgi gn
getike artar.

2690 Fakat nefsin aalk nefislerle tanmas, sevimesi, iyice bil ki her an
sevgiyi azaltr.

nk nefsan arzular peinde koan dostlarn nefsi, tanmada bir maksat,


bir fayda gzetir. Onu bulamaynca dostluunu abucak bozar.

233

Eer dostunun yarn hirette senden nefret etmesini istemez isen, bir akll
kii ile, bir aklla dost ol. 307

307 Zuhraf Sresi'nin 67. yetinin anlam yledir: "Dnyada nefsan dost olanlar, kyamet gn
nde birbirlerine
dman olacaklardr. Takva sahipleri mstesna."

Nefsan arzulara boyun emi, nefsin zehirleri ile hastalanm isen, eline ne
alrsan al, o da hastalanr, illet kesilir.

Eline bir mcevher alsan, ta olur; birine gnlden balansan, o sana


dman kesilir, seninle kavga eder.

2695 Kimsenin sylemedii, duymad bir nkte duysan, onun zerinde akl
yorsan, onu anlasan, o nkte sana tatsz, zevksiz mnsz gelir.

Onu anladn halde, zevkine varmadn iin, "Ben bunu ok iittim, artk
eskidi. Arkada, sen bana bundan baka bir ey syle" dersin.

Bir baka taze, yepyeni bir ey duyduunu farzet. Ertesi gn ondan da bkar,
ondan da nefret edersin.

Sen sendeki hastal gidermeye bak. Hastalk geince, her eski sz, sence,
yeni bir sz olur.

O eski sz, yepyeni dallar, budaklar verir. Yzlerce meyve hevenkleri


bitirir, yetitirir.

Sabr ve skut ilh rahmete sebep olur.

2725 Sabr ve skut ilh rahmete sebep olur. Belirti ve ahit arayn,
hastalk eseridir.

"Susun." yeti 308 emrini kabul et ki sevgiliden susmann karl canna bir
ltuf gelsin

108 A'raf Sresi, 204.

Fazla sz sat da, yerine can balamay, mevki peinde komamay,


fakirlere bol bol sadaka vermeyi satn al.

Byle yap da, Allh'n ltf seni vsn, senda bulunsun. Gk bile senin
insan mertebene haset etsin.

t verenleri dinlemek gerekir.

2669 Ey t verenlerin szn dinlemeyen! Nereye gidersen git,


uursuzluk seninle beraberdir.

234

Farknda deilsin, senin srtnda nefs-i emmre ylan dolayor. Sana t


veren kii, yni vel senin srtndaki ylan damdan gryor, sana haber veriyor.

Sen seni ylandan kurtarmak isteyen kiiye "Sus" diyorsun. "Beni vehme
drme, gamlandrma." Adam da; "Peki" diyor, "Sen o sz sylemedim say."

Ylan senin boynunu sokunca, senin btn neen, zevkin aclar.

Sen o zaman t verene dersin ki: "nsana byle mi haber verilir? Neden
yenini yakan yrtarak feryad etmedin?

Yhut bana damdan bir ta atsaydn da, tehlikenin gerek olduunu


bildirseydin."

2975 O da "yi ama sen benim szmden inciniyordun." Sen de alay edercesine dersin ki: "Beni adam akll sevindirmek byle mi olur?"

t veren "Ben yapacam insanl yaptm, seni bu tehlikeden kurtarmak


istedim.

Fakat sen ktlnden, dmn deerini bilmedin, dmden


bsbtn azdn, beni incitmeye koyuldun."

Zaten, aalk ve kt insanlarn huyu byledir. Onlara iyilik edince


ktlk etmeye kalkrlar.

Nefsin isteklerine sabrederek, onun belini bk, onu hrpala, ciz brak.
nk o, ktdr. Ktye iyilik etmeye gelmez.

2980 Bir kerem shibine iyilik edersen deer, o her bir iyilie karlk yedi
yz iyilikte bulunur.

Alak birisine cef edersen, sana ok vefl bir kul olur.

Kfirler Allah'n nimetlerine kar akal olurlar. Fakat cehennemde "Y


Rabbi!" diye yalvarmaya balarlar.

Ahiret leminde cehennemin, dnya hayatnda


zindann, yni zahmet ve meakkatin yaratlmasnn sebebi.

2983 Kt kiiler, cefya dtkleri zaman kirlilikten kurtulurlar, temizlenirler. Vef grnce, cefc olurlar.

Bu yzdendir ki, cehennem gnahkarlarn kulluk yeri, temizlenme yeri,


mescidi olmutur. Nitekim, eve ve insanlara almam yaban kuun yeri tuzaktr.

235

2985 Alak kiinin, hrszn ibdet yeri de zindandr. O da zindanda iken


Allh aklna gelir, Allh' zikreder ve orada temizlenir.

Aslnda insann yaratlmasndan maksat, kulluk etmek, ibdet etmektir. Bu


yzdendir ki cehennem, kulluktan kanan kt kiilerin ibdet yeri olmutur. 309

nsan her ii yapabilir, fakat yaratlndaki esas maksat, onun Allh' a kulluk
etmesidir.

"Ben insanlar ve cinleri ancak bana ibdet etsinler diye yarattm." yetini
oku da anla ki: insanlarn yaratlmasndan maksat ibdetten baka bir ey deildir. 310

309 Nr Sresi'nin u meldeki 65. yetine iaret vardr: "Bana ibdet etmekten kibirlenenler
hor ve hakir bir halde
cehenneme gireceklerdir."

Kitaptan maksat, hangi konuda yazlmsa, o konunun gerektirdii fenni,


hneri retmektir; ama dilersen o kitab bann altna kor, yastk da yapabilirsin.

2990 Fakat o kitap aslnda yastk olarak kullanlmak iin yazlmamtr.


Okunmak iin yazlmtr. O kitaptan maksat bilgidir, irfndr, yol gstermek, insana
faydal olmaktr.

Sen klc adr kaz, yhut mh olarak kullanrsan, zafer yerine dmn

yenilmeyi tercih etmi olursun.

nsanlarn yaratlmasndan maksat, onlarn Hakk' bilmesi ve ona ibdet


etmesidir. Fakat her insann kabiliyetine gre bir ibdet yeri, bir ibdet ekli vardr.

Kerem shibi olan kii, Allh'n ltuf ve ihsanna kar krederek ibdette
bulunur. Kt kii ise, yoksulluk, hastalk zamannda; "Aman ya Rabbi!" diye duya
balar.

u halde, kt kiilerin balarna vur da yere ba koysunlar; kerem


sahiplerine de ikramda bulun da meyveler versinler, iyiliklerde bulunsunlar.

2995 phesiz Cenb- Hakk, cehennemi kt kiiler iin, cenneti de iyi


kiiler iin ibdet yeri (mescid) olarak yaratt.

Hz. Ms, o i ars gibi herkesi rahatsz edici olan kavim (yni
srailoullar), kendilerini baka kavimlerden stn grmesinler, balar eilsin diye;
Kuds kalesinin kapsn ufak, alack yaptrmt.

""Zriyt Sresi'nin u meldeki 56. yetine iaret var: "Ben cinni ve insan ancak kulluk ets
inler diye yarattm."

236

nk onlar zorba kiilerdi, dik bal kiilerdi, onlara o alack kap,


yalvar, ba ei yeri oldu, cehennem kesildi.

Cenb- Hakk hkmdarlar, Allh'a boyun emeyen


zorbalar yola getirmekle vazifelendirmitir. Nasl ki Hz.
Ms, Ben sril'in secde edercesine eilerek girmeleri iin
Kuds kalesinin duvarna kk ve alack bir kap

atrmt. 311

311 Bu balkta Bakara Sresi'nin 58. yetine iaret vardr. Ayette; "Beyt-i Mukaddes 'in kap
sndan secde ederek
girin." diye bir emir var. Secde edercesine girmek hususunu aydnlatmak gerekir, insann o dar
kapdan geebilmesi iin
eilmesi, yere srnmesi, secde etmesi gerekiyor. Bunun iin de kendini kk grerek o kapda
n gemek lazmdr. Aslnda o
kap, ak ve insanlk kapsdr. Kendini kltmek, gururu, ehveti, hreti, mevki hrsn, z
engin olmak sevdsn, hiddeti ve
btn kt huylar terk ederek alak gnll olmak, det klmek icb ediyor. Kendini byk
grenler, dnyay kendileri
yaratm gibi bbrlenerek yrrler; kendilerim byk, stn insan sananlar, o kapdan geemey
eceklerdir.

2998 Allh pdihlar etten ve kemikten kk bir kap olarak yaratt. 312

312 Pdih etten, kemikten nasl kap olabilir? Burada da mecaz bir ifade var: Allh kapsn
a gre, daha dorusu
Hakk'a nisbetle pdihlar kk bir kap saylyor. Ne yazk ki insanlar, Allh kapsn bra
kyorlar da, pdihlarn,
zenginlerin, yksek mevkilerde bulunanlarn kaplarn alyorlar, imam Muhammed Bakr hazretl
eri;

"Biz, yurdumuzun kapyz." diye buyurmutu. Yni bizim yurdumuza ancak bizden geilir, demek
istemiti.
Nitekim Peygamber Efendimiz de; "Ben ilmin ehriyim, Ali de kapsdr." diye buyurmutu. Frans
z ediplerinden Andre
Cide'nin Dar Kap adl romannda, bu konu ilenmitir. Herkes bu dar kapdan geemez. Bu kapd
an gemek iin kmil insan
olmak lazmdr.

Dnyadaki insanlar, Allh'a secde etmeye dmandrlar da, tutarlar


pdihlara secde ederler.

3000 Allh, kokmu et ynn, bu beden pisliini, onlara mihrap yapt. O


mihrabn ad da beydir, pdihtr.

Ey dnyada mevki sahiplerinin, zenginlerin karsnda yerlere kapananlar,


sizler Hakk'n derghna, o yksek kapya layk deilsiniz. Temiz olanlar eker
kam gibi mnevi ekerle doludurlar, siz ii bo birer kamsnz.

237

O zlim kpeklere, bu alaklar ba eerler, onlarn huzurunda yerlere


kapanrlar. Fakat arslan gibi olan veller, o kpeklere meyi etmezler. 313

313 Namk Keml merhum, mehur kasidesinde: "Kpektir zevk alan, sayyd- b-insafa hizmetten.
" (nsafsz avcya
hizmet eden, o hizmetten zevk alan kpektir.) demiti. Hrsz zenginlere, yksek mevkilerde bu
lunup ona buna zulm edenlere
hizmet edenleri, kpee benzetmitir.

Fare tabiatl olan insanlarn bei, kedi gibi hayvan tabiatl olur. Fare kim
oluyor ki arslanlardan korksun? 314

314 Fareler arslandan korkmazlar, fakat kediden titrerler. O huyda olan insan eklindeki mahl
klar da Allh'tan
korkmazlar. Fakat yksek mevkilerde bulunanlardan, zenginlerden, kuvvetli zlimlerden korkarla
r.

O fare huylu kiiler, Allh' n nru ile nrlanm, det Allh' n gnei
olmu velden korkmazlar da, Allh'n kedilerinden, kpeklerinden korkarlar.

3005 Birer hakikat gnei olan vellerin virdleri: "Rabbimiz ycelerden


ycedir." szdr. Bu ahmaklara yaraan vird ise, Allh' -haa- yarattklarna
benzeterek, aa sfatlarla vmektir.

Fare nasl olur da arslanlardan, yni vellerden korkar? Arslanlardan


korkanlar, gbeklerinde misk bulunan ceylanlardr. Yni gerek bilginlerdir. 315

315 Ftr Sresi'nin 28. yetinin mns yle: "Allh'tan kullar iinde ancak alimler korkar
." Madd ynde ilerlemi,
ordinarys prof. olmu, fakat rif olmam bir kimse Allh'tan korkmaz, gerek alim, hakkati
gren rif korkar. Bir hadste;
"Ben Allh' en iyi bileninizim ve Allh'tan en ok korkanmzm." diye buyurulmutur. Keza "Hi
kmetin ba Allh
korkusudur." diye bir hads de vardr.

Yr, git; kse yalayan mn yoksulunun yanna var. Onu kendine efendi
yap, nimet veren say; bylece kendin gibi mn fakirine, sahte mride kul ol, kle
ol.

Bitir artk, uzun uzadya anlatrsam beler kzarlar, hem de anlattklarmn


kendilerinde bulunduunun farkna varrlar.

Szn z udur ki: "Ey kerem shibi, alak olanlara iyilik etme, kt
davran da ba esinler.

3010 Kerm olan kimse tutar da alak nefsine ihsanda, iyilikte bulunursa,
nefis mayas bozuk alaklar gibi o da nimeti inkr eder.

te bu yzdendir ki dertli olanlar, mihnete denler "Y Rabbi! Y Rabbi!"


diye yalvarrlar, krederler de, nimete ulaanlar azgn olurlar, ona buna hileler
ederler.

Azgnlar, altn srmalarla ilenmi deerli kaftanlara brnen beylerdi. Kaba


aba giyen hasta ise, kreder durur.

238

kr; maldan, mlkten, nimetlerden, zenginlikten domaz. kr; dertten,


kederden hastalklardan meydana gelir. 316

316 Alak Sresi'nin 6-7. yetlerinin mns yle: "Ama, insanolu kendini mstani sayarak az
gnlk eder. Ey
insanolu, dn phesiz Rabbinedir." Evet insan zenginleince, her istediini yapacak bir ha
le gelince, istekleri artar. Nefsin
diledii her eyi yapmaya kalkar. Halbuki belya ve hastala urayan kimse; "Elhamdlillh, b
ugn dnden daha iyiyim." der
ve kreder.

Sfnin bo bir sofraya duyduu ak.

3014 Bir sfi bir gn ivide asl bir sofra grd. Onu grnce vecde geldi.
Sema etmeye ve heyecanla elbisesini yrtmaya balad.

"te yiyecei olmayann yiyecei, ite ktlklara, dertlere dev!" diye


baryor, naralar atyordu.

Onun duman bandan ttyor, cokunluu arttka artyordu. Btn sfiler


de ona uydular, cotular, kprdler.

"Kih kih" glyorlar, "hay hay" diyorlar, ka kere mest oluyorlar,


kendilerinden geiyorlard.

Boboazn biri sfiye: "iviye aslm bir sofra; iinde ekmek bile yok;
byle olduu halde bu cokunluk, bu hay huy da ne oluyor?" diye sordu.

Sfi ona "Haydi yr iine git." dedi. "Sen mnsz bir kalptan, bir ekilden
ibretsin. Sofrada 'ekmek yok' diyorsun. Durma, ko varl ara. nk sen k
deilsin." 317

317 Hakk klarna gre u dnya, var gibi grnen bir yokluk; Allh, yok gibi sanlan bir va
rlktr. Sfilere gre u
dnyadaki grlen her ey bir glge varlktan, bir hayalden ibrettir. Her ey sadece Hakk'n
bir aynas, bir tecell yeridir.
Aslnda Allh'tan baka hibir ey yoktur. Midhat Buhar hazretleri: "Var olan sensin ancak Al
lh'm" demiti. Mevln bu
konuya temas etmektedir. Nitekim Dvan- Kebir 'in 499 numaral iirinde yle buyurmutur:

"Sen kendi varlndan yok ol, nk senin varlndan beter bir cinyet yoktur.

3020 Ekmek olmasa bile, ekmein ak ka gdadr. Sevgide sdk olan kii, varla bal deildir.

Aklarn varlkla ileri yoktur. klar sermayesiz kr elde ederler.

Kanatlar olmad halde dnyann etrafnda uarlar. Elleri yok iken topu
meydandan kaparlar.

239

Mndan koku alan o vel, eli kesilmi olduu halde zenbil rerdi.

klar yokluk leminde adr kurmulardr. Yokluk gibi tek bir renge
boyanmlardr, bir olmulardr.

3025 St emen ocuk, yemein tadn ne bilir? Perinin gdas da sadece


kokudur. 318

,ls Periler, yni cin denilen grnmeyen mahlklar "tayyibe" ve "habise" olmak zere ikiye ayr
lm, iki taifenin de
gdas koku imi. Tayyibe olan periler, gzel kokularla, habseler de kt kokularla gdalanr
larm.

Fakat insan olu o kokunun gda olduunu nasl anlar? nk huyu, perinin
huyuna zttr.

O perinin kokudan ald zevki, sen yz batman gzel yemekte bulamazsn.

ilh nee Hakk kokusunu Hz. Ysuf un yznde ve


kokusunda bulmak Ykub peygambere mahsustur.
Ysuf un kardeleri de bundan mahrumdur, bakalar da.

3030 Ysuf un yznde Ykub 'un grd gzellik, nr kendine mahsustu.


Onu grmek, Ysuf un kardelerine nasib olmamt.

Bu, yni Ykub, Ysufun akndan kendini kuyuya atar, o yni kardeleri
Ysuf a olan kinlerinden tr onu kuyuya atarlar.

Ysufun gzel yznn mnevi sofras, kardelerinin nnde bombotu,


ekmeksizdi. Fakat ayn sofra Ykub 'un nnde itah veren eitli yemeklerle dolu
idi.

Ykanmam yz, yni mnevi kirlerden temizlenmemi kii, hurilerin


yzlerini, yni ilh gzellikleri gremez. Bu sebeptendir ki Peygamber Efendimiz;
"Namaz ancak temiz olarak, yni abdestli olarak klnabilir." diye buyurdu.

Canlarn gdas ak, bu yzdendir ki, alk, ayrlk, iddetli arzu ve evk,
rhu canlandrr, glendirir onu besler.

3035 Hz. Ykub da Ysuf a ackmt. Yni onu ok iddetle arzu ediyordu.
Ekmek kokusu, yni Ysufun gmleinin kokusu. Msr gibi uzak bir memleketten
ona gelip ulayordu.

240

Halbuki gmlei alp, koarak gtren kardei Yehuda, gmlek yannda


olduu halde o kokuyu alamyordu.

Gmlein bulunduu yerden yzlerce fersah uzakta olan Ykub ise o


kokuyu alp durmada idi.

Nice irfnsz bilginler vardr ki, bilgiyi ezberlemilerdir, ama o bilgiden


yararlanamazlar. nk onlarda ak yoktur, Allh sevgisi yoktur. 319

"'Abdullah bin Mesd hazretlerinden yle bir hads rivyet edilmitir: "Allh, bir kimsenin y
zn nrlandrsn ki,
benim szm iitir, onu zabteder, ezberler ve rivyet eder. nk bilgi shibi vardr ki, ii
tip rendiini gerei gibi anlamaz
ve ok ilim shibi vardr ki: O ilmi kendinden daha ok bilen ve anlayana nakleder."

Halbuki onun szlerini duyan, bilgisiz kiilerden, avamdan bile olsa z


doru ise, o szlerden hakikat kokusunu, gerek bilgi kokusunu alr. 320

320 Baz alimler vardr ki, bilgisi, istediini, okuduunu, iittiini ezberlemi olmaktan iba
rettir. Baz hafzlarn
Kur 'n ' szleri ile bilip ezberledikleri, mnsndan haberleri olmad gibi, bu bilginler
hads rivyet eden hafzas kuvvetli
hadsilere benzer. Bunlarn rivyet ettikleri hadsleri fakhler erh eder, aklarlard.

3040 Ysufun gmlei, esircinin elindeki criye gibi, gmlei gtrenin


elinde ereti bir maldr.

Criye esircinin elindedir. Fakat ona yar olmaz, nk o mteriye satlacaktr. 321

321 Esirci elindeki criyeden yararlanamaz, onu satar. Mslmanlk namna sz syleyen ve ner
iyt yapan baz
kimseler de islmclk ederler. Yni slm dini alverii ile para kazanmaya alrlar. Byl
elerine slm'dan ziyde slmc
demek daha uygundur.

Rzk vermek Allh' n iidir. Allh herkesi bir yola koymutur. O adama o
yoldan baka yol yoktur.

yi gzel bir hayal, ona ba, bahe olmutur. irkin bir hayal de unun
bunun yolunu vurmutur.

O yle bir Allh'tr ki, bir hayalden cennet ba ve bahesini, bir hayalden de
cehennemi yaratm, orasn yanp, erime yeri halk etmitir.

3045 Peki onun gl bahelerinin yolunu kim bilir? Klhnlar nerede? Kim
tanr? Yni onun cennetinin ve cehenneminin yolunu kim bilir?

Gnl gzcs gaflete dalmtr da, durmadan birbirini takip ederek gelen
ve insanlarn gnllerine girerek onlar megul eden ve Hakk'tan alkoyan bu
hayallerin, cann hangi yanndan geldiini grememektedir. Yni o hayaller, can
cennete mi gtrecektir, cehenneme mi? 322

322 Bu beyitleri gerei gibi anlamak iin Mesnev'nin VI. cildinde 2770 numaral beyitle bala
yan blmden birka
beytin tercmesini buraya almak, bu konuyu daha iyi anlatacaktr. "Halkn idraki Hakk'n grn
mez mn denizinin
kabarmasndan, alalmasndan ne anlar? Onlarn anlaylar ilh hakikatlerin tecellsinden ha
bersizdir. Bilmezler ki, bu
mamureler, bu ehirler, bu yaplar onun lnden belirdi. Pdiahlk, sultanlk, vezirlik hep
ondan geldi. O yokluk lnden, u
grnen leme zlemler duyulur. O lemden bu leme, blk blk, eit eit varlklar gelip d
urmada, o lden her akam, her
sabah kervan stne kervan geliyor. O lemden gelenler; "Biz geldik." diyorlar. "Sra bizim, y
aamak nbeti bizim. Artk siz
gidin." diyerek yerimizi yurdumuzu alyorlar. ocuk akllanp, akl gzn anca, baba acele
pilisini prtsn topluyor, arabaya
yklyor. O lemden bu leme bir ana cadde var; oradan buraya geliyorlar, buradan oraya gidiyo
rlar, iyice bak, dikkat et de gr,
biz otururken gidiyoruz. Haberimiz yok. Biz yeni bir yere gidiyoruz. Fakat gittiimizi grmyo
ruz. Akln bana al da,
sermayeni bugn iin deil, ilerde bir ey yapmak iin biriktir, hazrlan. Ey yolculuu seven
kii, yolcu ona derler ki, yolu dnr, varaca yeri hesaplar. Akl hep ilerdedir. Gnl perdesinin arkasnda da, yorulmadan,
usanmadan zaman zaman hayal
srleri gelip durmada. Bu hayaller, bu dnceler hep bir kaynaktan, bir yerden gelmeseydi, n
asl oturdu da hepsi gnle yol
bulup eriirdi! Dncelerimizin ordular, blk blk susam bir halde gnl kaynana doru
kouyorlar. Onlar testilerini
doldurup giderler, bazen meydana karlar, kendilerin) gsterirler. Bazen gizlenirler izlerini
kaybettirirler." Mesnev-i erif, c. 6,
s. 2770-2783. Burada Kf Sresi'nin u meldeki 15. yetine iaret var:

"Biz ilk yaratta yorulduk mu? Hayr; onlar yeniden yaratlmaktan phe etmektedir."

241

Eer gnl gzcs o hayallerin nereden doduunu ve geldiini grm


olsayd, yni o hayallerin rahmn mi, nefsn mi olduunu bilselerdi, hoa gitmeyen
her hayalin yolunu kapatrlard, onlar ieri b-rakmazlard.

Yokluk geidine, Hakk'n gzetleme yeri olan oraya, casus nasl ayak

atabilir? 323

123 Fecr Sresi'nin 14. yetinde yle duyurulmutur: "(Habbim), senin Rabbin hakkaten gzet
lemededir." Hi bir
ey onun gznden gizli kalamaz. Olaylar nefsimize ait olsun, etrafmzda ceryan etmi olsun,
Hakk'n gzetlemesinden
gemektedir. Byle ilh gzetleme yerine hangi casus ayak atabilir? nsan kendisinden meydana
gelen, ho olmayan hayallerin
geldii yeri bilsin de, oray likasn, emniyette kalsn. Kendisini kurtarsn.

Ey dost, kr bir adam gibi Hakk'n ltuf eteine yap, yap da kurtulua er;
ite krn kurtulmak iin gz grene yapmas byle olur. 324

324 Gz grmeyen bir adam, gz gren bir kiinin eteinden tutar. Onun yardm ile dp kal
kmakszn selamete
ular. Ey Hakk k, sen de Allh'n ltuf ve keremine sarl ki, seni gz ak bir klavuza
ulatrsn.

3050 Allh'n emri ve ferman onun etei demektir. Ondan korkmay ve


ekinmeyi kendisine can edinen kiinin iyi bir baht vardr.

nsanlardan bazlar ayrlkta, imenliktedirler. Dere kysndadrlar.


Bazlar da onlarn yanlar balarnda olduklar halde azap iindedirler.

242

Azapta olan "Bunlarn zevki, neesi nedendir?" diye arr, kalr. Safada
olanlar da "Bunlar kimin hapsine dmler, perian olmular?" diye hayret ederler.

Safa iinde olan, cef iinde olana der ki: "Kendine gel, ne diye bu kupkuru
yerdesin? Burada emeler var. Ne diye sararp solmusun? Burada yzlerce dev

325

var.

325 Fakat bu szleri syleyen kimse, Cemal tecellsine mazhar olduu iin ibdet ve insn vaz
ifelerden zevk alm ve
Allh'a ibdetin her eyin devas olduunu bilmitir. Onun iin o zevki almam olana, hayret
eder ve ona tlerde bulunur.
"Gel buraya gel!" der. "ektiin skntlardan kurtul. Burada imenlik var, safa var, akan sul
ar var."

Arkada, gfil olma bu imenlie gel." der. Fakat br; "Canm efendim,
gelemiyorum." diye cevap verir. 326

326 mnl kiilerle imansz kiiler ayn yerde bulunduklar halde, birbirlerine karamyorla
r. Rahmn Sresi'nin 1920. yetlerinde beyan buyurulduu gibi; "Aralarnda bir engel var, birbirine geip karamyor
lar." 19. yette geen iki denizden
bu mny karyorlar. Has kullarla, gnahkarlar, madd ynden, ekil itibariyle birbirlerine
benziyorlar ama, inan yznden
ayr olduklar iin birbirine karamyorlar.

Bir bey ile, namaza pek dkn olan ve namazda


Cenb- Hakka niyzdan zevk alan klesinin hikyesi.

3055 Bey'in biri hamama gitmek istedi. Klesine "Sungur!" diye seslendi.
"Uyan, ban yastktan kaldr.

Tas, petemali, kili criye Altun'dan al da hamama gidelim."

Sungur hemen tas, petemali ald, beyle beraber yola dt.

Yolda bir mescid vard. Sungur'un kulama ezan sesi geldi.

Sungur namaza pek dknd; "Benim ey kuluna lutuflarda bulunan


beyim!" dedi.

3060 "Sen u dkknda birazck otur, sabret, ben de mescide gideyim, namaz kl vereyim."

Sungur mescide girdi. Biraz sonra namaz bitti, du edildi. Cemaat de, imam
da mescidden dar ktlar.

243

Sungur kuluk vaktine kadar mescidde kald. Bey onu epey bir zaman
bekledi, gzetledi.

Sonra; "Ey Sungur, neden dar kmyorsun!" diye bard. O da; "Ey
benim hnerli beyim! Beni brakmyor." karln verdi.

"Ey yz nrlu efendim, biraz daha sabret. imdi geliyorum. Beni


beklemekte olduunu biliyorum, unutamadm."

3065 Bey yedi defa bard ve bekledi. Sonunda Sungur'un bu davranndan usand, ciz kald.

Sungur'un cevb hep; "Ey muhterem beyim, beni brakmyor ki dar


kaym." sz idi.

Bey; "Mescidde kimse kalmad, seni kim brakmyor? Seni orada kim
tutuyor?" diye sordu.

"Seni darda balayan, yok mu? Beni de ieriye o balad.

Seni mescide sokmayan, darda brakan, alkoyan var ya, ite o beni de
mescidde tutuyor, darya brakmyor.

3070 Sana bu tarafa adm attrmayan, benim de dar adm atmama engel
oluyor."

Kaz ve kader kilidini Allh'tan bakas aamaz.

3073 Kader kilidi ok byktr. Onu ancak Allh aar. Bu sebeple sen ona
teslim ol. Onun rzsna sarl.

Kintn her zerresi anahtar olsa, yine bir ie yaramaz. nk kaz ve kader
kilidini Allh'tan bakas aamaz.

3075 Sen tedbirini, yni kaz ve kadere kar gelmeyi unutursan, bir ie
sarlmay, bir karara varmay brakrsan, kendi pirinden o gen baht elde edersin. 327

327 Dikkat edilirse Hz. Mevln, her frsatta kader zerinde durmakta, bu konuyu sk sk tekra
r etmektedir. nk bu
devirde olduu gibi o devirde de slm olmayan;

Mutezile, smailiye, Batiniyye gibi sapk inanlarla itikatlar sarslan mminleri, uyandrma
a almaktadr.
Mevln'nn bu beyitlerini de yanl yorumlamamak gerekir. Nitekim byk bir Mevlevi airi ola
n ve Hz. Mevln'dan drtyz
sene sonra gelen eyh Galib hazretleri de, aynen Mevln gibi;

"Tedbrini; terk eyle, takdir Hda'nndr, Sen yoksun, o varlklar hep vehm gmmndr. "demi
se de bu;
"almay, sebebe teebbs etmeyi terk edin." demek deildir. Hani son devirde yetien bir d
van airinin yazd gibi:

"Hakk'a tefvz-i umr et, ne elem ek, ne keder, Gelir elbette zuhra, ne ise hkm-i kader."

(Btn ilerini Hakk'a brak, zlme kaderin hkm ne ise o bana gelecektir.) diye dnmek,
islm bir dnce
deildir. nk Cenb- Hakk; "almaktan baka, insan iin bir kar yol yoktur." diye buyur
mu ve bizi didinmeye ve
uramaya te-vk etmitir. Bize irde-i cz'iyye vermek lutfunda bulunmutur. alacaksn, u
raacaksn ondan sonra
Allh'm takdiri ne ise o tecell edecektir, tte o takdire boyun emeli, o takdiri ho karla
mak. "Neden byle oldu?" Yhut;
"..olmad." diye zlmemelidir. Hakk'n kararma tam teslim olacaksn. Nitekim Hz. Mevln da b
u beyitten bir ka beyit sonra

3081 numaral beyitle det bu konuya aklama getirmektedir. "'Kaderim byle imi' diye miski
nce durma, ihtiyat ve gayret
atn ok gibi sr. Yni al, gayrette kusur etme." diye buyurmaktadr. Ariflerden birinin s
yledii u sz, bu konuya k
tutacaktr: "Takdr-i ezel, gayrete ktr."

244

Kendini, kendi benliini unutursan seni yad ederler, anarlar; kul olursan o
vakit seni azad ederler.

3079 Dilerin keskinlii; midenin gcnden, hararetinden meydana geldii


gibi, halkn uramas, almas, saa sola komas, hep Allh'n kaz ve kaderi
icabdr.

3080. Nefs-i kll insann cz' nefsini etkiledi de, olacaklar oldu. Balk
kuyruundan deil, bandan kokar. Yni balangta levh-i mahfuzda ne yazld ise
o gerekleecektir. 328

328 Arifler diyorlar ki: Allh, nce klli akl yaratt. Ondan da klli nefsi halk etti. Gerek
klli akln, gerekse klli
nefsin dereceleri vardr. Bu yzdendir ki; insann davranlarnda grlen iyilik, Yhut fesat
klli nefsin, daha akas, kaz ve
kaderin tesiri iledir.

. Bunu byle bil, bil ama, ihtiyat ve gayret atn da, ok gibi sr. Yni gayrette
kusur etme. nk Allh, Peygamber' e; "Emirlerimi tebli et (=bildir.)" diye
buyurdu. Onun emrinden dar kmaya imkn yok.

Sen iyilerden misin, ktlerden misin? Bu ikiden hangisisin? Yni ezelde


kt m yazldk, iyi mi yazldk? Bilmiyorsun. Bunu anlayncaya kadar, grnceye
kadar al, abala.

Ticaret maln bir gemiye yklerken, bu ii Allh' a tevekkl ederek


yaparsn.

Sen, bu ikiden hangisi olacan, yni yolculukta boulup gidecek misin?


Yoksa, kurtulacak, gidecein yere varacak msn? Bilemezsin.

245

3085* "Kimim? Neyim? Ne olacam? Bunlar bilmedike gemiye binmem,


deniz yolculuuna kmam." dersen;

"Bu yolda kurtulacak, sa, esen kalacak mym? Yoksa batp boulacak
mym? iki halden hangisindeyim? Bunu bana akla, bildir.

Ben bu yola phe ile girdim. Bakalar gibi kuru bir mide kaplp yola
kmam." diyecek olursan;

Byle kuruntularla, hi bir i yapamazsn, ticaret edemezsin. nk bu iki


husus, gayb lemindendir. ikisi de gizlidir. 329

9 Sadreddin Konev hazretleri, vey babas Muhiddn Arabi hazretlerinden naklen buyuruyorlar k
i: "eyh bana dedi
ki: 'Magripten diyar- Rum'a geleceim ve sahilden gemiye bineceim srada, Allh bu seferin n
eticesini bana kefettirmeyince
gemiye binmeyeyim dedim. Ve Hakk'a gnlden tevecch ettim. Allh, bana bu yolculuumda ne olu
p biteceini, hatt anneni
alacam ve senin ne mertebeye vasl olacan bana bildirdi. Ondan sonra kalp huzuru ile gem
iye bindim."' Sre-i
Mutaffifn'de 18-21. yetlerde yle buyuralmaktadr: "Ebrrdan olanlarn amel defterleri illi
yyn denilen makamdadr,
illiyynin ne olduunu sana ne bildirdi? Orada olanlar yazl kitaplardr ki onlar melekler g
rrler." eyh-i Ekber hazretleri
Sadreddin Konev'ye naki ettii kef srasnda: "Bahs edilen kitab mahede eyleyen Allh'n
yaknlarnn mertebelerim seyr
kldm." demitir.

Korkan, nzik, ie canl olan tcir, ne kr edebilir, ne de ziyan.

3090 Hatt ziyde eder, kazantan mahrum kalr. Ancak gnlnde ak atei
bulunan kimse, nra kavuur.

nk btn iler, mitle, ihtimal ile baarlr. Sen de din iini daha stn
tut, onu se de kurtul.

Burada mitten baka eyle kapnn almasna izin yoktur. Her eyin
dorusunu en iyi bilen Allh'tr.

Mukallidin iman korku ile middir.

nsanlarn boyunlar alp, abalamaktan ipek gibi incelse bile, gene insan
her eit sanata aran middir, ihtimaldir.

Sabahleyin dkkana giden, bir rzk midi ile, bir ey elde etmek ihtimali ile
koar, gider.

3095 Ey mukallit, belki senin rzkn yoktur. Belki mahrumiyet aln yazndr.
yle olduu halde, neden dkkana gidiyorsun? Neden alma gcn
kaybetmiyorsun?

246

Bil ki ezelde sana bir rzk verilmemitir. "Bu ezelde mahrumiyet korkuu
nasl oluyor da, yiyeceini, ieceini elde etmek iin alp abalamanda seni ciz
ve gsz bir hale sokmuyor?"

Byle bir soru sorsalar dersin ki; "Evet, altm halde ber ey elde
edememek korkusu var, var ama, tenbellikte bu korku daha da fazla. Belki rzkm
almama bal idi, almasam onu elde edemem.

almaktaki midim daha ziyde, tenbelliimde daha fazla tehlike


gryorum."

O halde ey kt zanna kaplan kii, ne diye din ilerinde ziyan etmek


korkuu eteini tutuyor? 330

3,0 Baz insanlar vardr ki, ibdet hususundaki tenbelliklerine bir bahane bulmak iin;

"Ben galiba hiret nimetlerinden ezelden mahrum edilmi ve hisseme akilik dm bir kimseyim
. yle isem
burada uramann ve ibdet etmenin bana ne faydas olacaktr?" derler. Hz. Mevln; "Benim m
nevi kaderim byle imi."
diyenlere sesleniyor da diyor ki: "Dn iler, ibdet hakknda sylediklerim, niin dnya ile
rinde tatbik etmiyorsun? Mesela; bir
dkkanc olarak, mteri gelip gelmeyeceini ve kazan olup olmayacan dnmyorsun da, sab
ahleyin erkenden dkkann
ap mteri bekliyorsun. Halbuki bu ite kazanmak midi olduu gibi iflas etmek tehlikesi de
vardr. nk rzk, ezelde Hakk
tarafndan taksim edilmitir. yleyse dnyaya ait iler hakkndaki hareket tarzn, din ileri
nde de ortaya koysana." 3093
numaral beytinin stndeki balkta "mukallit" (=takliti) ile "muhakkik" (=hak-katli) kelim
elerinin de mns yle:
Muhakkik dinin btn emirlerim ve onlardaki hikmetleri, hakikatleri bilerek ibdet etmek istey
en kii. Mukallit de bu
hakikatleri bilmeden taklit eden kii. Ehl-i snnet inancna gre mukallidin de iman sahihtir
, dorudur, fakat mnevi zevk
almaz.

3100 Yoksa bu pazarmzda al-verite bulunan peygamberlerle vellerin ne


karlar elde ettiklerini grmedin mi? O pazar, dnya pazar deil, din pazardr.

Onlara, bu pazardaki dkkana gitmekten, yni dnya mal verip, ahiret


nimeti almaktan ne defineler yz gsterdi ve pazarda nasl ticaret edip kazandlar.

Ate Hz. brahim'e ayak bilezii gibi mt oldu. Deniz, Ms(a.s.)'a hamal

oldu.

Demir Dvud'a itaat ederek elinde mum gibi yumuad. Rzgr Hz.
Sleyman'a kul, kle oldu.

247

Peygamber Efendimiz bir hadislerinde; "Allh'n


hakkaten bir takm gizli velleri vardr. Onlarn salar
bakmszlktan keelemi, yzleri kirlenmitir. Bir emrin
yanna girmek isteseler, kendilerine msaade edilmez. Uzun
zaman grnmeseler, onlar kimse aramaz. Bulunsalar
toplantlara arlmazlar. Hastalansalar yoklanmazlar,
lseler cenazelerine gelinmez. Onlar yeryznde
bilinmezler ama,gkyznde mehurdurlar." diye

buyurmutur.

3104 Peygamberlerin ve vellerin tannmlarndan baka bir veller


topluluu vardr ki, onlar ok gizli hareket ederler. u grnen halk, onlar nasl
tanyacak?

Btn ycelikler onlardadr da, yine kimsenin gz bir an bile olsa, onlarn
bu yceliini grmez.

Onlarn kermetleri de, kendileri de ilh haremde gizlidirler. Onlarn


adlarn abdal bile iitmemitir. 331

331 Abdal: Dnyay mnen idare eden ve yaayan sekin vellerin 40 tanesine bu ad verilir. Hal
k arasnda "Krklar"
diye yad edilen veller grubu.

Ey din ilerinde tenbellik eden takliti, yoksa sen, seni "gel" diye o tarafa
arp duran Allh'n keremlerim bilmiyor musun? 332

332 Bu beyitte Yunus Sresi'nin 25. yetine iaret var.

Alemin alt yn de, onun ltf, onun keremi eseridir. Her ne tarafa baksan,
her neyi grsen, o ey, onun varln, bykln, yaratma gcn sana bildirir.

Bir kerem shibi sana; "Atee gir!" dese, dnmeden hemen gir, sakn;
"Beni yakar." deme.

3333 Veller mn gneinin bekileridir, insanlar arasnda Allh'n srlarn


bilen onlardr.

Mlik olu Enes hazretlerinin pekirini atele dolu tandra atmas ve


pekirin yanmamas.

3110 Mlik olu Enes'den rivyet edilmitir: Bir kimse ona misafirlie
gitmiti.

248

O misafir hikye etmitir ki: "Enes hazretleri yemekten sonra pekirinin


sararm, solmu, kirlenmi olduunu grr.

Hizmeti kza; "u kirli ve bulk pekiri, bir an iin olsun tandra atver."

dedi.

Anlayl kz hemen pekiri, atele dolu tandra att.

Misafirlerin hepsi de bu ie atlar, pekirden dumanlar kacan, yanp


kl olacan bekliyorlard.

3115 Bir mddet sonra hizmeti kz, kirlerden temizlenmi, beyazlam


pekiri tandrdan kard.

Orada bulunanlar; "Ey azz sahab!" dediler. "Bu pekiri nasl oldu da ate
yakmad, stelik bir de onu temizledi?"

Enes dedi ki: "Hz. Mustafa (s.a.v.) bu pekire ok defa alnn, azn sildi
de ondan."

Ey ateten ve azaptan korkan gnl, yle bir el, yle bir dudak sahibine
yakla ki;

O el ve az, pekir gibi cansz bir eye byle bir ycelik, byle bir eref
verirse, bir kn ruhuna neler verir, ne feyizlerde bulunur?

3120. Allh Kbe'nin tan, topran kble yapt. Ey can, sen de al,
abala, iyi iler yap da, mn erlerinin ayann topra ol.

Sonra misafirler o hizmeti kza; "Biz, btn bu artc halleri grdk, sen
de bu iin iindesin, sen de bize halini sylemez misin?" dediler.

"O pekiri efendinin emri ile hemen gtrp atee attn, haydi diyelim ki
efendin srlar biliyordu, ya sen

Ey hanm kz, byle deerli bir pekiri, 'Bu nasl olur?' demeden hemen
gtrp atee attn?"

Hizmeti kz dedi ki: "Kerem shibi kiilere gvenirim, Allh'n has


kullarndan ok ey mit ederim.

3125. Pekir de ne oluyor? Bana byle; 'Atl u atee.' diyeydi, hi dnmeden kendimi atardm.

Ona olan gvenim yle kuvvetlidir ki, istese hemen kendimi atee atarm.
nk benim Allh'n has kullarna ok, pek ok itimadm var.

Kerem shibi, sr bilir her ere gvenim var. Bir pekiri deil, basm bile
atee atarm.

Kardeim, sen de kendini byle bir gven iksirine ulatr. Erkein hakikati,
iman, kadnn hakikatinden, imanndan az deildir.

249

Bir erkek kalbi, kadnn kalbinden aa ise, o kalp ikenbeden de bayadr."

Akln bana al da gvenini, gcn, kuvvetini artr.

3298 insann gc, kuvveti, yapma istei elinden alnnca, lnce hi bir ey
yapamaz olur. Bu sebeple akln bana al da mr sermayesini ecele kaptrma.

Senin gcn, kuvvetin, kr elde edecein sermayendir. Gl, kuvvetli


bulunduun zaman deerlendir, frsat karma.

3300 nsan "Biz insan olunu ycelttik." 333 yetinden yararlanmtr da,
cz 'i irdesinin dizginini aklnn eline vermitir.

,33 sra Sresi 70.

Yolda kalp su bulamadklarndan bunalm,


gnllerini lme vermi, lmlerini bekleyen,
kendilerinin de, develerinin de dilleri darda kalm olan
bir kervan halknn yardmna Peygamber Efendimizin

yetimesi.

3130 lde Arap kervan susuz kalmt. Yamursuzluktan su tulumlar


kurumutu.

ln ortasnda kalmlar, susuzluktan leceklerini anlamlard.

Anszn iki dnyada darda kalanlarn yardmna koan Hz. Mustafa (s.a.v.)
efendimiz, onlara yardm etmek iin terif buyurdu.

Orada ok kalabalk bir kervan grd. Kervan halk o uzun yolda kzgn
kum stnde kalmt.

Develerinin susuzluktan dilleri sarkmt. Halk ise, kumlar zerinde teye


beriye dalmt.

3135 Reslullah, onlara acd ve buyurdu ki: "Haydi, abuk kalkn, bir
kanz, u kum ynna doru kosun.

250

Orada bir zenci var. Devesine binmi, efendisine tulumla acele su gtryor.

O siyah kleyi, devesi ile beraber, istese de istemese de aln, benim yanma
getirin."

O su arayclar, kum ynna doru gittiler. Biraz sonra, Peygamber


Efendimizin haber verdii zenciyi grdler.

Siyah bir kle bir deveye binmi hzla gidiyordu. Efendisine su ile dolu bir
tulumu armaan olarak gtryordu.

3140. Ona; "insanlarn vnc, kinatn hayrls Hz. Peygamber urada seni
istiyor." dediler.

Kle; "O kimdir? Ben onu tanmyorum." dedi. "O ay yzl, eker huylu
peygamberdir." dediler.

Ve Peygamberimizin btn iyi huylarn mmkn olduu kadar, anlattlar.


Zenci; "Anlattnz galiba sihirbaz air olacak.

Sihir yaparak halkn bir ksmn kendisine balam, ben onun yanna bir
arn kadar bile yaklamam." dedi.

Bunun zerine kleyi ve deveyi eke eke kervann bulunduu yere


gtrmeye baladlar. O svp sayyor, barp aryordu.

3145 Onu o aziz peygamberin huzuruna getirdiler. Peygamber Efendimiz;


"Onun tulumundaki sudan iin ve krbalarnz doldurun." diye buyurdu.

Hepsi, o tulumdan su aldlar, develere varncaya kadar, herkes o sudan iti.

Herkes krbasn o tulumdan doldurdu. Gkyzndeki bulut bile bu


mcizeye gbta etti, at kald.

Bunu kim grmtr ki, bir tulumdan bunca cehennemin yan souun,
susuzluu giderilsin?

Bunu kim grmtr ki, bir tek tulumdan bunca krba, azlarna kadar su ile
dolsun?

3150. Zaten o su tulumu, bir perde idi. Yni bir sebepti. nk o tuluma
dolan tkenmez su, Allh'n kerem denizinden gelen bir dalga idi.

3161 Kervan halk Peygamber Efendimizin mcizesine hayran oldular da;


"Ey ltuf ve ihsan deniz kadar geni olan Hz. Muhammed, bu hl nedir?"

dediler.

Kk bir su tulumunu mcizene perde ederek, hem Arab', hem Krd'


suya gark ettin." diyorlard.

251

Hz. Peygamber buyurdu ki: "Ey kle, senin suyundan aldlar diye ikyete

balayp, iyi kt sylenmemen iin su tulumuna bak; o boalmam, dopdolu."

Siyah kle Peygamberin mcizesi karsnda ard, kald. Meknszlk


leminden, onun gnlne mn geldi.

3165 Kle gkten bir emenin aktn grd. Onun tulumu gkten gelen
ilh feyzin cokunluuna rt olmutu.

Gzlerinin nnden btn gaflet perdeleri yrtld, syrld da, o gayb


leminin emesini apak grd.

O anda klenin gzleri yalarla doldu. Efendisini de, yurdunu da unuttu,

gitti.

Elsiz, ayaksz kald. Allh onun canna tatl bir titreme sald, kendini
kaybetti.

Tekrar iini ve vazifesini yapsn diye Hz. Peygamber onu kendine getirdi.
"Ey faydalar elde eden kle, kendine gel de, yola d, susuzlara suyunu gtr." diye
buyurdu.

3170 "imdi hayret zaman, aknlk zaman deildir. Asl seni artacak
hl, ilerde karna kacaktr. Sen, hemen yola d, hzl gitmeye bak."

Kle Hz. Mustafa'nn ellerine yzn srd. O mbrek elleri kcasna


pt, pt, pt.

Reslullah, mbrek elini onun yzne srd ve onu ebed saadete eritirdi.

O Habe, o zenci kle, beyazlat, gece gibi simsiyah olan yz, ay'm on
drd gibi aydnland. Gndz gibi nrland.

O siyah kle, gzellikte, olgunlukta Hz. Ysuf gibi oldu. Peygamber


Efendimiz ona; "Haydi kyne git de, hali anlat, haber ver." diye buyurdu.

Kle elsiz, ayaksz bir hale gelmi, mest olmutu. Gidiyordu ama, elini
ayandan ayrdedemiyordu.

Kervandan ayrld, dolu tulumla efendisinin yanna geldi.

Efendisi onu uzaktan beyazlam grnce ard, aknlndan kyn


halkn ard.

"Su tulumu bizim tulumumuz." dedi. "Deve de bizim deve. Fakat zenci
yzl kle nereye gitti?

Uzaklardan gelen bir ay gibi, yznn nru, gndzn na vuruyor, onu aydnlatyor.

252

3180 Bizim klemiz nerede? Yolu mu ard? Yoksa onu, kurt mu yaralad?"

Kle karsna gelince ona; "Sen kimsin?" diye sordu. "Bir Yemenli misin?
Yoksa Trk msn?

Kle nerede? Onu ne yaptn? Dorusunu syle; hileye kalkma."

Kle dedi ki: "Senin kleni ldrm olsaydm, kendi ayam ile kanm
dktrmek iin sana nasl gelebilirdim?"

Efendi; "Peki benim klem nerede?" diye sordu. Kle; "ite burada, senin
klen benim." dedi. Allh'n ltuf eli, benim yzm aartt, parlatt.

3185.Efendi; "Hey!" dedi. "Sen ne sylyorsun? Klem nerede? Doru


sylemekten baka ren yok. Yoksa benim elimden kurtulamazsn."

Kle dedi ki: "Senin o kle ile aranda geen srlar sana bir bir anlataym,

hem de hi birisini saklamadan hepsini syleyeyim.

Beni satn aldn andan imdiye kadar aramzda geenleri sana anlataym.

Bilesin ki; ben oyum. Her ne kadar benim gece gibi kapkara olan
bedenimden, gz kamatrc bir sabah domusa da, ben rh varlmla ayn
kleyim.

Bedenimin rengi deiti ama, tertemiz olan ruhun ne rengi vardr, ne


unsurlara baldr, ne de topraa mensb olur.

Sebepleri gryorsun da, sebebi, sebep edenden, yni


sebepleri yaratandan gaflettesin.

3151 Su kaynaynca buhar olur. Buhar ise souyunca yine su olur.

Hatt Cenb- Hakk bu hikmetlerin, bu sebeplerin dnda, yokluktan da


sular coturur. 334

334 Burada Bakara Sresi'nin 60. yetine iaret var.

Sen ocukluundan, akln ermedii iin sebepleri gryor, sebeplere


yapyorsun

Sebepleri gryor da, sebebi sebep edenden, yni sebepleri yaratandan


gaflettesin. Sebepleri yaratan, perde olan sebeplere taklp kalyorsun.

253

3155 Sebepler gidince, bana vurmaya; "Aman ya Rabbi!" demeye


koyulursun.

Cenb- Hakk da buyurur ki: "Haydi yr, sebep tarafna git, ne acib ey;

sen, beni yarattn sebepler iin andn!"

O vakit kul; "Bundan sonra hep sana bakacam, sebepler tarafna


bakmayacam." der.

Allh o kula; "Ey tevbesinde ve ahdinde gevek olan, seni tekrar sebepler
lemine gnderirsem yine sebeplere yaprsn." diye buyurdu. 335

335 En'am Sresi'nin 27-28. yetlerine iaret etmektedir.

"Fakat ben senin ahdini bozmn bakmam, sana acrm, benim acmam
boldur. Ben rahmet etrafnda dner, dolarm.

3160 u anda beni yad ettiin iin, ben senin kt ahdine bakmam, seni
balarm. Keremimden sana dilediini veririm."

Sen can ol da, can can yolundan tan.

3190 nsan yalnz ekil olarak, madd varlk olarak grenler, yalnz bedeni
tanyanlar hakikati kaybederler. nsanda bulunan anlayanlar, hayat suyunun
hakikatini ienler ise, her eyi brakrlar, ie ynelirler.

Rhu tanyanlarn saylarla ileri yoktur. Onlar neliksiz, niteliksiz, sayya


smayan hakikat denizinde gark olmu gitmilerdir.

Sen can ol da; can can yolundan tan; gr ehli, basiret ehli ol; kyas olu
olma. 336

336 Can can yolunda tanmak nasl olur? insann lmeden evvel lmesi, yni btn nefsan iste
klerden
kurtulmas, kmil insan olmas gerektir, insann nce kendinde bulunan tanmas, onun yardm
ile canndan cana,

can verene gitmesi lazmdr. "Kendini bilen Allh'n bilir." hadsi gereince, kendini hakky
la tanyan, Hakk' tanm
olacaktr, ikbl hazretleri:

"Allh' inkr eden, hocann nazarnda kfirdir. Kendini inkr eden, bence kfirin kfiridir."
Kendinde bulunan
bilmek ok nemlidir.

Melek ile akl bir cevherden, bir mayadandr. Fakat ilh hikmet yznden
grnte iki oldular, iki srete hrndler.

254

Melek ku gibi kanat shibi oldu. Akl ise kanatlar terk etti, irfn nuruna
brnd, yceldike yceldi. 337

337 Melekler ile akl, nran bir cevherden yaratlm, melek Allh'a ibdetle ve kinat tedb
r ile meguldr. Akl ise
insan bedenini tedbr ile vazifelenmitir.

3195 phesiz ki melek ile akl, birbirinin yardmcsdr. Her ikisinin de


hakikati bir olduu iin birbirine arka oldular.

Melek de, akl da Hakk' bulmutur. Her ikisi de Adem'e yardmda bulunmu, her ikisi de Adem'e secde etmitir. 338

338 Bir hadiste: "Cenb- Hakk kendi nurundan akl yaratt; sonra ona 'Gel!' dedi, geldi. Sonr
a ona; 'Git!'
dedi, gitti. Sonra ona; 'Sen kimsin, ben kimim?' dedi. Akl;

'Sen benim Rabbimsin, ben senin zayf bir kulunum. ' dedi. Hakk buyurdu ki: 'Ey akl! Senden d
aha aziz
bir varlk yaratmadm. ' Cenb- Hakk, sonra ateten nefsi yaratt. Ona; 'Gel!' dedi. Nefis bu
emre uymad. Sonra
Cenb- Hakk: 'Ben kimim, sen kimsin?' dedi. Nefis; 'Ben benim, sen sensin.' dedi. Sonra onu c
ehennem ateinde
yz sene yakt. Sonra ona; 'Ben kimim, sen kimsin?' dedi. Evvelki gibi; 'Ben benim, sen sensin
.' diye cevap verdi.

Sonra Allh ona alkla ceza verdi. Sonra yine sordu; 'Ben kimim, sen kimsin?' dedi. Nefis ded
i ki: 'Sen Rabbimsin,
ben de senin zayf bir kulunum. ' Bu sebeple Cenb- Hakk ona orucu farz kld. " diye buyurul
mu-tur. Nefsi
cehennem ateinden yaratt iin cehennem azab ile yola gelmedi. Fakat alk tesiri ile All
h 'n Rabb oluunu ve
kendi kulluunu itiraf etti. Akl ise, melekler gibi nurdan yaratlmt. Bu sebeple, melekler
gibi Allh'a itaat eder ve
Allh'n halfesi olan dem'e yardmc ve sacid (=secde eden) oldu.

Nefis ile eytan ta ezelden bir olduklar iin, eytan Adem(a.s.)'a dman
olmu, haset etmitir.

Adem'i sadece topraktan yaratlm beden olarak gren, onun hakikatini


gremeyen eytan, Adem'den rkt ve kat. Onu emin bir nr halinde gren melek
ise, karsnda eildi, secde etti.

Melek ile akln gzleri Adem'i grp nrland; eytan ile nefsin gzleri ise,
Adem'i amurdan baka bir ey grmedi.

3200 Bu anlat imdi buza saplanm merkep gibi burada kald. Nasl ki
yahudiye incil okunmazsa, bu konu herkese anlatlamaz, aklanamaz.

ia'ya Hz. mer'den bahsedilir mi? Sarn yannda saz almak ne ise

yarar?

Fakat kyn bir kesinde, bu konuyu anlayacak bir kii varsa, bu ettiim
hay huy biter.

Dinlemeye layk olan, dinlemeye hak kazanan kiiye talar, kerpiler, bile
dile gelir de gerekeni apak anlatrlar, sylerler.

255

Allh, gkte ve yerde a'yn ve a'rzdan her ne


yaratmsa ve vermise hepsini de ihtiyaca karlk vermi

ve yaratmtr. Onlarn bir eye muhta olduklarn


sylemeleri, Cenb- Hakk'n vermesine sebeptir ki; "Allh
bunalan kiinin dusn kabul eder." buyurulmutur 339

339 Nemi Sresi'nin 59-62. yetlerine iaret var. A'yan ve a'raz Allh'n yarattklarndan gz
e grnenler ve
grnmeyenler olarak anlatlabilir.

Daha beikte kck bir ocuk iken Is'y konuturan, Hz. Meryem'in
derde d ve candan yalvar idi.

3205 Meryem'in cz', para buuu olan s, Meryem'in dili ile deil
kendi dili ile, fakat onun iin sz syledi. Ey insan, senin cz'nn cz' de gizlice
sz syler. 340

340

Yasin sresinin 65. yetine iret edilmektedir.

Ey kul; kymette el, ayak, senin yaptklarna ahit olacaklardr. O halde


neden Hakk' inkr ediyor, onun yasaklad kt ilere, gnahlara el atyor, ayak
diriyorsun?

Sen sz ve aklanan konular anlamaya kabiliyetli deil isen, o vakit, sz syleyenin sz


,
senin anlayszln hisseder, grr ve susar. 341

341 Bir hads-i erifte; "Cenb- Hakk dinleyenlerin gsterecekleri ilgiye, dikkate gre sz s
yleyenin kalbine hikmet
telkin eder" diye buyurmutur. Mesnev'nin birinci cildinde 2379 numaral beyit yle:

"Dinleyici hakikati arayc ve hakikate susuz ise, konuan l bile olsa dili alr, zevkle k
onuur." Yine birinci
cildin 3087 numaral beyti de yle:

"Dinleyen cemaat uyku bastracak olursa, sz deirmeninin talarm su gtrr." diye buyurulm
utur.

Bu dnyada bulunan her ey, ihtiya sahipleri iin yaratlmtr. Bu yzden


arayan, aradn bulur.

Hakk Teala gkleri bile ihtiyalar gidersin diye yaratmtr

256

3210 Nerede bir dert varsa, dev oraya gider. Nerede bir yoksul varsa, rzk
oraya gider.

Nerede bir zor soru varsa, cevap oraya gider. Nerede bir gemi varsa, deniz
oraya gider.

Ey hakikat yolcusu, sen su arama; susuz kal, susuzluu elde et ki gkten


yamur yasn, yerden sular fkrsn.

Pek kk ve boaz nzik ocuk domadka, onun st, anasnn


memesinden nasl gelir?

u yokulara k, u inilere in, yr, ko da susa, yni insanlk uruna


ura, yorul!

3215 Ondan sonra bal ars kmesi gibi, havada uuan bulutlardan, akan derelerin rltsn

iit ey l er! 342

"'- "Gk grlemesi, Allah'n meleklerinden bir melektir. Yannda ateten kamlar vardr. Bul
utlar, Allh diledii
tarafa onlarla sevk eder." hadsinde, gk grlemesinin bir melek olduu anlalmasn. nk me
leklerin bir ksm ibdetle

memur olduklar gibi, bir ksm da dnya ilerinin yrtlmesi ile vazifelendirilmitir.

Senin suya olan ihtiyacn, onlardan, yeilliklerden daha az m ki suyun


nn keser, onlara aktrsn.

Suyun kulandan tutar, arklar aarak onlar ekinlere doru ekersin.


Ekinlerin yeermesini dilersin.

lerinde bir ok hakikat ve irfn cevherleri gizli olan can ekinleri iin de
kevser suyu ile dolu rahmet bulutlar var.

Susuz kal, susa da, "Onlar Rableri suya kandrsn." hitab gelsin; bylece
senin de mnevi susuzluun gitsin. Allh dorusunu daha iyi bilir.

Kfir bir kadnn, st emen ocuu ile


Mustafa(s.a.v.)'n huzruna gelmesi, ocuun, Peygamber
Efendimizin mcizelerinden olarak Is (a. s.) gibi dile gelip

sz sylemesi.

3220 Peygamberimizin mcizesi ile simsiyah yz beyazlanan klenin


kynden bir kfir kadn imtihan iin kalkt, Peygamberimizin bulunduu yere vard.

257

Kucanda iki aylk bir ocuk ile, ba rtl olarak peygamberimizin


yanna geldi.

ocuk; "Ey Allh' n elisi!" dedi, "Allh, sana selam syledi, ite biz de
kalktk, sana geldik."

Kfir ana; "Sus!" diye fke ile ocuu azarlad, "Peygamber hakkndaki bu
tankl senin kulana kim syledi?

Ey kk ocuk, bunu sana kim retti ki bir bebek olduun halde dilin
byle ald?"

3225 ocuk dedi ki; "nce Allh, sonra da Cebrail. Ben szde Cebrail'e
uyuyorum."

Anas; "Cebrail nerede?" diye sordu. ocuk; "Bann stnde, grmyor


musun? Ban kaldr da bak.

Cebrail senin bann stnde durmu, bana yz trl klavuzluk etmede."

Anas; "Sen onu gryor musun?" diye sorunca, ocuk; "Evet bann
stnde ay'n on drd gibi parlyor.

Bana Peygamber(s.a.v.)'in vasflarn retiyor. Bylece beni bu aalktan


yceltiyor."

3230 Bunun zerine Peygamber; "Ey st emen yavru, adn nedir syle? Ve
benim buyruuma uy!" diye buyurdu.

"Hakk yannda adm Abdlazz, ama, u bir avu kii, beni Abduluzz diye
aryorlar.

Sana bu peygamberlii veren Allh hakk iin, ben Uzza'dan arnmm,


bezmiim, ondan pek uzam." dedi.

ki aylk ocuk, ay'n on drd gibi parlam, keml shibi byk insanlar
gibi sz sylyordu.

Anda, cennetten latif bir koku eriti, ocuk ile anas o kokuyu aldlar.

2335 Her ikisi de; "Yaarsak, o mnevi mertebeden der, belki yine kfir

oluruz." dediler ve bu mnevi kokuyu duya duya can verdiler.

Hakk'n vd bir insan, canl da, cansz da, yzlerce defa "dorusun,
gereksin" diye tasdik eder.

Allh'n koruyup sevdii bir kimseye, ku da, balk da gzc ve beki olur.

258

Bir tavancl kuunun Peygamber Efendimizin


pabucunu kapp havalanmas; pabucu ters evirince iinden

bir kara ylann dmesi.

Tam bu srada Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz ycelerden bir ezan sesi

duydu.

Su istedi, abdest tazeledi. Elini, yzn souk suyla ykad.

3240 Her iki ayan da ykadktan sonra, ayakkablarn giyecei srada, bir
tavancl kuu geldi, pabucunun tekini kapt.

z sz gzel Peygamber tam elini pabucuna uzatmt ki, bir tavancl


kuu geldi, pabucunun tekini kapt.

Ku yel gibi havaland, Yhut da havalara gtrd. Sonra pabucu ters evirdi, iinden bir
kara ylan dt. 343

343 Rivyete gre, pabucun iinden ylann dtn grnce Peygamber Efendimiz u hadsi sy
lediler: "Bu hdise,
Allh'm bir kerametidir ki, onunla bana ikramda bulundu. Ylann sokmasndan beni korudu. Alla
h'm iki ayak zerinde
yryenlerin ve karn stnde srnenlerin errinden sana snrm." Dikkat edilirse bu hads
-i erifle Peygamber Efendimiz iki

ayak zerinde yryen insann, hislerine uyunca ylanlatn, biz gfllere anlatmak istiyor
.

Evet pabucun iinden bir kara ylan dt. Allh'n yardm ile tavancl
kuu. Peygamberin iyiliini istemiti.

Sonra o tavancl kuu, pabucu geri getirdi. Ve; "Buyur giy de namaza git."
diye yavaa Peygamberin nne koydu.

3245 Ku; "Bu kstahl sana zarar gelmesin diye zora dtm de yaptm,
hislerime kapldm, edep hududunu atm." dedi.

Kstaha adm atann, zora dmeden nefsin hevsna uyup kendini hakl
karmak iin kendi kendine fetva verenin, bylece iledii gnah uygun bulann,
kendini temize karann vay haline!

Peygamber (s.a.v.) ona teekkr etti. "Biz bunu cef sanyorduk, halbuki
vefnn ta kendisi imi." diye buyurdu. 344

344 Mesnev'nin V. cildinin 1521 numaral u beyti, yukardaki beytin mnsn tamamlyor:

"Bu dnyada, halkn cefsnn sana verilmi gizli bir altn haznesi olduunu bilse idin, cef
dan kaar m idin?"

259

"Pabucumu kaptn vakit canm sklmt, halbuki sen benden gam


gidermisin, ben ise bo yere gama dmtm.

Her gizli eyi, Allh bize gsterir ama, gnl o srada kendi hali ile megul idi." 345

345 Cenb- Hakk, peygamberleri gayba ait baz gizli ilerden haberdar eder. Fakat bu bili da
im deildir. eyh Sa'd
hazretleri Glistan'da buyurur ki: "Adamn biri, olunu kaybetmi olan Yakub(a.s.)'a der ki: '
Ey kalbi aydnlk ve akll ihtiyar!
Ysuf un gmlei kokusunu Msr'dan gelirken duydun da, neden Kenan diyarnda ve yan bandak
i kuyuda onun varln

hissetmedin?' Hz. Ykub: 'Bizim halimiz, akan imek gibidir, bazen grnr, bazen kaybolur.'
cevbn verdi."

3250 Tavancl kuu; "Gaflet senden uzaktr." dedi. "Benim o ylan


grmem de senin grnn, biliinin, senin nrunun bana vurmasdr.

Havada uarken, pabucunun iindeki ylan grmem; ey Hz. Mustafa,


benden deil, bu gr bana senden aksetti."

nrlu kimsenin aksi de, nrludur. Karanlkta kalann aksi ise, alimi
tamamyla klhan gibi gsterir.

Allh kulunun, Allh adamnn nrunun aksi, insan batan aa nrlandrr,


Allh akndan habersiz kiinin aksi ise krletirir.

Ey can, herkesten ne aksediyor, bunu bil ve gr de, hangi cinsin yannda


oturmak istersen, git, onun yannda otur.

Kaybettiin bir ey iin sakn zlme; iyi bil ki, o


kaybettiin ey, bana gelecek bir beladan seni

kurtaracaktr.

3256 Anszn hi beklenmeyen kt bir i, bir bel gelip atnca akln


bana al da, yeise dme, panie kaplma, cesur ol, iyi zanda bulun, iyiye yormaya
al.

Bakalarnn o belal iin korkusundan benizleri sararsa bile, sen kr


zamannda da, zarar zamannda da gl gibi gl, tebessm et.

Dikkatle bak, gr ki: Gln yapraklarn bir bir koparsan da, o yine glmeyi
brakmaz, yapraklarnn da rengi solmaz.

Gl sana der ki; "Dikenle beraber bulunduum iin, neden gama deyim?

Kendimi kedere salaym? Zaten glmeyi, o kt huylu dikenin arkadalna


katlandm iin kazandm, onun yznden elde ettim." 346

346 Hz. Mevln bir rubaisinde yle buyurur: "Arkada ile ho geinen arkadasz kalmaz, m
terisi ile uzlaan tacir
de iflas etmez. Ay geceden rkmedii, karanlklardan kamad iindir ki nrland, k sa-m
aya balad. Gl de o gzel
kokuyu diken ile ho geindii iin kazand."

260

3260 Allh'n takdiri gereince, bir ey kaybedersen zlme, unu iyi bil ki
o kaybettiin ey senden bir belay giderir.

Tasavvuf nedir? diye bir bye sordular. "Sknt, gam ve keder zamannda
gnln ferah, huzr iinde olmasdr." cevbm verdi. 347

347 Sf bykleri tasavvuf kelimesin; trl trl trif etmilerdir. Tarifteki bu eitlilii
n sebebi, soranlarn kabiliyeti
ve anlaylarnn farkl olmasndandr. Mesela;

eyh Ebu Muhammed el-Cerr: "Tasavvuf her trl iyi ahlak ile ahlaklanp, her nev kt ahlak
tan uzaklamaktr."
demektedir. Hz. Cneyd-i Badad ise; "Tasavvuf yle bir haldir ki, onda beeriyet ahvali yok
olur, gider." diye trif etmitir.
Hz. Mevln bu beytinde tasavvufun, iledii konuya ait bir ynn belirtmitir ki, o da eyh
Galib merhumun; "Akta keder
neyler, gam halk- cihmndr." grdr.

Cenb- Hakk: "Kurt gelse de, koyunu yese bile kaybettiiniz eyler iin
mahzun olmaynz." diye buyurdu. 348

348 Hadd Sresi'nin 22-23. yetine iaret edilmektedir

nk baa gelen o bel, byk belalar giderir; o ziyan daha ok ziyanlara


engel olur.

3340 Aslnda bir ziyana uramak, bir ok ziyanlar giderir. Bizim

bedenlerimiz de, mallarmz da, canlarmz da fed olsun. nk biz, can ile var
olduk, can ile yayoruz. Biz candan ibretiz. 349

349 Yni canmza gelecek bel, bedenimize, malmza gelir. Nitekim, evlerde bardak, fincan gi
bi eyler krlnca;
"Ziyan yok, gelecek belay def eder." derler ki, doru bir szdr. Onun iin insan bir musibe
te, bir belaya uraynca, onun daha
byk bir felketten eman olduunu dnmeli ve kazya rz olmaldr.

Pdihlarn huzrunda bir gazaba, fkeye uraynca malm verir, canm


kurtarrsn.

Bunu bildiin halde, kazya, kadere kar neden bilgisizlik maln, mal
shibinden yni Allh'tan karmaya alyorsun? 350

350 Yoksullara sadaka vermek de, malm verip basn kurtarmak gibidir. Sadaka hakknda bir ok
yet ve hads-i erif
vardr. Mesela; Bakara Sresi'nin 261. yeti gibi. Baz hadsler de yle: "Sadaka belay defe
der ve mr uztr." "Sadaka
vermek, Allh'n fkesini teskn eder." "Sadaka imansz gitmeyi nler."

261

Bir adamn Hz. Ms'dan hayvanlarn, kularn


dillerini renmeyi istemesi.

Ms peygambere, gen bir adam "Bana hayvanlarn dillerini ret." dedi.

"Hayvanlarn ve canavarlarn szlerini duyaym da, onlardan dinime ait


ilerde ibret alaym, nk ademoullarnn dilleri,

tamamyla ekmek, su, an, eref ve gsteri konular zerindedir. 351

Belki hayvanlarn baka bir dertleri vardr, belki bu dnyadan gme


zamannda bizim bilmediimiz bir kurtulu tedbri dnmektedirler."

3270 Hz. Ms o adama dedi ki: "Sen bu hevesten vazge, nk, onlarn
dilinden anlamann, nnde sonunda bir ok tehlikeleri vardr.

Sen ibret almay, uyankl szden, harften, dudaktan, deil, Allh'tan

iste."

Hz. Ms onu men ettii iin, adam konunun daha da stne dt. Hrs
iyice artt. Zaten insan men edildii eyin zerine daha ok der.

Adam; "Y Ms!" dedi, "Senin nrun dnyaya aks edince, her ey senin
yznden kadrini, kymetini buldu.

Ey cmert er, beni bu muradmdan mahrum etmek, senin lutfuna uygun


dmez.

3275Bu zamanda, Hakk'n halfesi sensin bana engel olursan ok zlr,


yaslara brnrm."

Hz. Ms; "Y Rabbi!" dedi, "Bu saf adam, galiba mel'n eytan aldatyor.

Eer istediini retirsem ona ziyan dokunacak, retmesem gnlne kt


dnceler gelecek."

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms, ret, nk biz ltuf ve


keremimizden hi bir duy reddetmeyiz."

"'Yaratlm olanlarn en ereflisi, en stn olduklar halde insanlar mala, mlke, yksek me
vkye, yiyecee,
iecee, ehvete, hrete kendilerim kaptrmlardr da, faziletten, iyi huydan, iyi huylu olm
aktan bahsetmez olmulardr.
Halbuki hayvanlar, Allh'n kendilerine verdii i gz ile hareket ederek, insanlar kadar zl
im olmamakta, yeryzn kanla,
hakszlkla kirletmemektedirler. Bu yzdendir ki byk Alnan filozofu Schopenlauer "insanlar
anladka, hayvanlara kar
duyduum sevgi artyor." demitir.

262

Ms "Y Rabbi!" dedi. "Sonra piman olacak, ellerini sracak, elbisesini


yrtacak.

Kudret, gc yetmek, herkesin harc deildir. ciz olmak, bunalp kalmak,


Allh'n has kullar iin en iyi bir sermayedir.

Bu yzdendir ki, fakirlik (yokluk) ebed bir iftihar, bir vnme olmutur.
nk eli bir eye erimeyen kiiler, kendilerini zhd ve takvaya vermilerdir."

3286 Cenb- Hakk; "Ey Ms!" diye buyurdu. "Sen onun dilediini ver,
onun irde ve ihtiyar elini z de, istediini yapsn."

3290 "Y Ms, o adamn eline bir kl ver. Onu cizlikten kurtar. Kurtar
da, ya Allh uruna savasn gaz olsun, ya da yol kesin, ekiya olsun.

nk insan, istediini yapabilmesi yznden (Kerremna=) 'Biz ona


ikramda bulunduk, onu ycelttik.' srrna erdi. Fakat, insanlarn yars ylan, yars
bal ars oldu.

Mminler bal ars gibi, bal madeni kesildiler, kfirler ise ylana dndler,
zehir madeni oldular."

3301 Ms (a.s.) ona yine acd da, t verdi: "istediin ey senin yzn
sarartacaktr.

Bu sevddan vazge, Allh'tan kork. eytan seni aldatm, o, seni tuzaa


drmek iin bu hevesi, sana ders olarak vermi,

Adam; "Hi olmazsa kap nnde yatp duran, ev bekilii eden kpek ile
kmes hayvanlarnn dillerini ret."

Ms peygamber dedi ki: "Akln bana al, istek senin, tesini sen bilirsin;

haydi git dilediin oldu. Artk ikisinin de dilini anlayacaksn."

3305 Adam sabahleyin; "Bakalm sahiden dillerini rendim mi?" diye denemek iin kap eiinde durup bekledi.

Hizmeti kadn, sofra rtsn silkelerken bir para bayat ekmek yere

der.

Horoz bu ekmek parasn hemen kapt. Kpek horoza "Sen bize zulm ettin.

nk sen buday tanesini de yiyebilirsin, halbuki ben yem yiyemem;


yerimde, yurdumda tane yemekten cizim.

Ey neeli neeli ten horoz, sen buday da yiyebilirsin, arpa da, baka
yemleri de. Bense onlar yiyemem.

263

3310 Sonra tutuyorsun, bizim nasibimiz olan u bir para ekmei de kapyor,
kpeklerin hakkn yiyorsun."

Horoz kpee "Ss!" dedi. "Gam yeme, buna karlk Allh sana baka
eyler verir.

Ev shibinin at sakatlanacaktr, yarn doya doya et yersin. Pek hznlenme,


kendini zme.

Atn lm kpeklere bayram olacak, onlar sokak sokak dolamadan,


yorulmadan birok rzk elde edeceklerdir."

Ev shibi bu szleri duyunca hemen at satt. Kpee kar horoz yalanc


kt iin yz sarard. Utanga bir duruma dt.

3315 Ertesi gn horoz yine ekmei kapnca, kpek azn at da:

"Ey yalanc horoz!" dedi. "Bu yalanlar ne zamn kadar srecek? Zlimsin,
yalancsn, hi de yznde nr yok.

'At sakatlanacak' demitin, hani? Sen yalanc krn birisin, hi bir doru
szn yok."

Bu iten haberi olan horoz; "At sakatland ama," dedi, "Baka yerde
sakatland.

Ev shibi at satt, ziyandan kurtuldu. O ziyan, at satn alm olanlara


ykledi.

3320 Fakat yarn katr sakatlanacak, kpeklere nimet var, ziyfet var."

O haris adam abucak katr da pazara gtrp satt, gamdan da, ziyandan da
kurtuldu.

nc gn kpek horoza dedi ki: "Ey yalanclar bei olduu herkese


davulla, dmbelekle duyurulan! Vaadin nerede kald?"

Horoz; "Hemencecik katr da satt. Fakat yarn klesi korkun bir hastala
tutulacak.

Klesi lnce yaknlar kpeklere de, dilencilere de ekmek datacaklardr."


3325 Adam bu sz duyar duymaz, klesini de gtrd satt. Ziyandan

kurtulduu iin neesinden yz parlad.

krler etti, sevindi; "Dnyada bama gelecek felketten de kurtuldum." dedi.

"Horozla kpein dillerini rendiimden beri, kt kaz ve kaderden

kendimi kurtardm." diyordu.

264

Ertesi gn umduklar boa kan, bu yzden hayal krklna urayan


kpek, fkeye kapld da: "Ey sama sapan herzeler yiyen horoz!" dedi. "Hani
sylediklerinin hi birisi doru kmad.

Senin yalann, hilen ne vakte kadar srecek? Sen yalandan baka bir sz
sylemez misin?"

3330 Horoz; "Haa" dedi. "Ben de yalan syleyemem. Benim cinsimden


olan br horozlar da. Biz yalanclktan uzaz.

Biz horozlar mezzinler gibi doru syleriz, doru haber veririz. Gnei
gzetler, vaktin gelmesini bekleriz.

stmze ta rtseler, bizi yer altnda, kapkaranlk bir zindana kapatsalar,


biz yine iten ie gnei bekleriz, vaktini haber veririz.

Allh biz horozlar, insanlara namaz vaktini bildirmek iin armaan olarak
vermitir.

3335 imizden biri vakti bildirmekte yanlr da vakitsiz terse (yni vakitsiz
ezan okursa), bu t, onun basnn kesilmesine sebep olur. 352

352 Hz. Mevln bir gazelinde diyor ki: "Horozlar seher vaktinde; 'Ey gfl insan, kalk, namaz
vakti geldi. Namaz
kl!' diye seslenirler. Sen hayat sarhou olduun iin bu sesin mnsn bilmiyorsun, bu sesin
ne dediini kalbi uyank rif
olanlar anlar."

Vakitsiz; 'Haydin felaha' dememiz, kanmz mubah klar.

Su ilemeyen, yanltan arnm horoz ise, ancak vahye mazhar olan can
horozudur. 353

353 "Can horozunu" Cebrail (a. s.) diye yazanlar olduu gibi, insan- kmildir diyenler de var

Adamn klesi, onu satn alan kiinin yannda dt, ld. Bylece alan
adam, ok ziyana girdi.

O akgz efendi maln kard, kard ama, unu iyi bil ki, bu davran ile
o kendi kanna girdi."

3343 Horoz sylenmeye devam ediyordu: "Yarn da ev shibi lecek,


mirass feryad, figan ederek kz kurban edecek.

Yarn ev shibi lnce, sana bol bol yiyecek gelecek.

3345 Ky de, halk da, ileri gelenler de kurban etleri, lalangalar ve eitli yemekler yiyecek.

Kpeklere de, dilencilere de kurban edilen kzn eti ve koca koca


somunlar datlacak.

265

Atn, katrn, klenin lmleri, bu ham adamn, bu aldanm kiinin bana


gelecek kt kazann siperi ve kalkan idi.

Fakat o, maln ziyanndan ve zarara uramak derdinden kat, maln


oaltt ama, kendisi, kendisinin kanna girdi."

3366 O alak adam da, horozun laflarna kulak kabartt. Ve ondan kendi
leceine dair szler duydu da;

Bu szleri duyunca, bedenine bir ate dt, hemen koa koa Hz. Ms'nn
kapsna gitti.

"Y Ms kelmullah!" dedi. "Feryadma yeti, beni lmden kurtar." diye


korkusundan yzn yerlere srd.

Hz. Ms buyurdu ki: "At, katr, kleyi sattn gibi, git, kendini de sat da
kurtul! Madem sat iinde usta oldun, bu sefer de yine yle yap! Bu bedeni sat, yni
bu beden kapsndan sra k kurtul!

3370 Hadi mslmanlara ziyan ver, keseni, daarcn iki kat doldur!

Sana imdi bahtnn aynasndan grnen bu kazy, bu takdiri ben kerpite,


yni i aynasnda mahede etmi, vak'a olmadan evvel sezmi, grm, seni
uyarmtm.

Akll kii, iin sonunu, gnl gz ile nceden grr. Bilgisi az olan kii
ise, sonunda, o i olup bitince farkna varr."

Adam yine; "Ey iyi huylu peygamber! Ltfet, yaptklarm bama kakma,
yzme vurma." diye feryad ediyordu.

"Ben iyilie layk bir adam deilim. Ancak yle yapabildim. Baka trl
yapmak elimden gelmedi. Sen benim deersizliime iyi bir karlkta bulun, ltfet."

3375 Hz. Ms; "Ey oul, ok yaydan frlad. Okun geriye dnp tekrar yaya
girmesine imkn yoktur. Yni Allh'n takdiri, Allh'n verdii hkm geri dnmez.

Ancak ltuf shibi Hakk'tan dilerim ki, lrken mnl gidesin,

nk imann kendine yolda edersen, sen mnen diri demeksin, imanl


lrsen baksin, lmszsn."

Tam o srada adamn hali deiti. Midesi buland, tas getirdiler.

3380 Drt kii onu aldlar, evine gtrdler, adamn ayaklar birbirine
dolayordu.

Seher vaktinde Hz. Ms: "Y Rabbi! Onun imann alma, onu imansz
gtrme." diye Allh'a yalvard.

266

Diyordu ki: "Y Rabbi, ona kar bykln gster, onun gnahn
bala. O yanld, aknlkta bulundu, haddini at.

Ona; 'Bu ilim senin harem deil' dedim, szm dinlemedi. Onu bamdan
savyorum sand.

Ey kullarn grp gzeten, kullarn seven, onlara acyan Allh'm! O gfil


denize girdi.. Fakat su kuu deildi. Bouldu gitti. Sen onu affet." diye yalvard.

3390 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ona imann baladm. Hatt ya Ms!
stersen imdi onu diriltirim.

Hatt hatt senin yalvarn hakk iin, imdi yer altndaki btn lleri
diriltirim."

Ms dedi ki: "Y Rabbi, bu dnya fni, lml bir dnya. Sen onu, br
dnyada dirilt, nk br dnya aydnlk ve ebed olan dnyadr."

nsann cz' bile olsa, irdesinin, yni yapma


gcnn bulunmas, onun gvenini artrr da, yapt
ibdetten, kulluk ve iyiliklerden mnev bir zevk alr.

3287 htiyar, yni insann cz' bile olsa yapma gcnn bulunmas ibdetin,
kulluun tuzudur. Yni lezzetidir. Yoksa bu gkyz de dnyor, dnyor ama,
kendi dilei ile deil. 354

154 Snnet ehli; insanlarn cz' ihtiyara sahip olduklarna cebri olmadklarna inanrlar. n
sanlarn kendilerine "yap"
diye emrolunan ibdetleri, iyilikleri yapmaya g leri yeter. Fakat nefsi ve eytan ona mani o
lmaya alr. Onlar da Allh'a
snr da kurtulmaya gayret sarfederse kurtulur. Yni nefsin hevsmdan, ktlklerden kurlu l
ur.

Feleklerin dnnde ne sevap, ne de gnah vardr. nk onlarn irdeleri


yoktur. Hesap vaktinde kendi dilei ile, istei ile yaplan ie dikkat edilir.

Btn lem, her ey Allh' tesbh eder. Fakat irde ve ihtiyar


olmadndan creti, sevb ettii tebihten baka bir ey deildir.

3295 Halbuki Allh'n ilhamna mazhar olanlar, b- hayatn ta kendisi kesilirler. Hev ve hevesinin gzel gsterdii eylere uyanlar ise lm zehri olurlar.

267

yilik edenler, kendi cz' irdeleri ile iyilik ederler. Akllarn kullanarak iyi
iler yaparlar da, kendilerini korurlar. O yzden vlrler, takdir edilirler. Dnyadaki
bu vler, bu beeniler bu "Yaasn, ne de gzel." deyiler hep irde ve ihtiyar
yzndendir.

bdetten pek holanmayan kiiler, zindana atlnca; orada sflikleri tutar.


Muttaki olurlar, Hakk' ok zikrederler.

insan hrstan kurtaracak ey; cizlik, yokluk ve


yoksulluktur.

3282 Zengin kii, zenginlii yznden Hakk'n huzrundan srld; nk


gc var, kuvveti var, her eye gc yetmektedir. Bu yzden o sabr brakt,
ktlendi.

nsan hrs ile, derdlerle dolu nefis belasndan kurtaran, cizliktir, yokluk ve
yoksulluktur.

Gam ve kederler olmayacak isteklerden doar. Glyabanye, yni eytana av


olan kii, olmayacak eyleri dilemei huy edinmitir.

3285 Kil yemeye alm kimse, kili, yni dnya nimetlerini arzu eder. O
aresiz kii glbeekerden holanmaz. Glbeekerci olan yoksulluu sindiremez.

Riyzatla bedenin lmesi; rhun dirilmesidir. Herkes


dnyada olsun, hirette olsun bir karlk umarak bir ey

verir.

3349 Dervilerin bu riyzatlar ne iindir? nk bedene gelen eziyetler,


skntlar rhlarn saln temin eder.

Bir Hakk yolcusu riyzatta rhun bekasn, lmszln bulmasa, fazla


oru tutmak, fazla yorucu ibdetlerde bulunmak sretiyle, bedenini hrpalar, hasta
eder mi idi?

nsann rhu, verdiinin karln grmese, Yhut grm gibi verilecei


bilmese, elini aar da cmertlik eder, ibdette bulunur mu?

Kr kazanmak, faydalanmak midi olmadan veren ancak Allh'tr, Allh'tr,

Allh.

Yhut da Hakk'n velsidir, nk o da Hakk'n ahlak ile ahlaklanm ve


batan aa nr kesilmitir.

268

Zengin olan ancak odur. Ondan baka herkes fakirdir. Fakir, karlksz, "al"
diyerek bir mal verebilir mi?

3355 Bir ocuk bile elmay grmedike, elindeki kokumu soan brakmaz.

Btn bu alveriler, btn bu pazarlar, menfaat iindir, insanlar bir eyi


elde etmek midi ile dkkanlara gemi oturmulardr.

Yzlerce gzel mal mteriye gsterirler; gnllerinin iinden ise,


gsterdiklerine karlk, alacaklar paray ve edecekleri kar dnrler.

Ey din kardei, unu iyi bil ki; dindandan bir selam duyarsan, o selam bile
bir menfaat karl verilmitir. Yni biri sana selam verirse, onunla ahbab olaym ve
ondan u sretle faydalanaym diye verir.

Kardeim, ister halktan, ister ileri giden kiilerden, bir menfaat dnmeden
bir selam verildiini iitmedim vesselm.

3360 Yalnz Allh'n selamnda bir menfaat bir tama' yoktur. Akln bana
al da, halkn selamn ev ev, mahalle mahalle, ky ky ara.

Ben gnl uyanm, telerden mnevi koku alm olan kiinin azndan hem
Hakk haberini aldm, hem de Hakk selamn duydum. 355

3,5 Burada Hz. Mevln byk bir vel ve Hakk k olan ems-i Tebrz hazretlerim kasdetmekt
edir.

Ben Allh'n selamn alrm midi ile vellerin yanna gider, onlar canla,
gnlle dinlerim. Dinlerim de, onlarn candan daha tatl olan szlerinden,
selamlarndan Hakk'n selamn duyarm.

nk o vel kendi varln tevhd ateine atm, yakm, yok etmi olduu
iin, onun selam Hakk'n selam olmutur.

O kendisinden, kendi varlndan lm, Rabbi ile dirilmitir. Bu yzdendir


ki, Hakk'n srlar, onun iki duda arasndadr.

3365 Riyzatla bedenin lmesi, diriliktir. Bedene zahmet vermek, onu hrpalamak, rhu lmszle ulatrmaktr.

Bu fn dnya gerek varlk dnyas deildir. Bu sebeple ereti bir dnte


fayda yoktur.

3395 Bunu bilmi ol ki, bedenden, maldan, mlkten kaybetmekte, ziyana


uramakta ruha fayda vardr, onu vebalden kurtarr. 356

356 bn-i Mesd hazretlerinden rivyet edilen bir hads-i erifte yle buyurulmutur:

"Hi bir mslmn, eziyet isabet etmez, Yhut bir diken batmaz, Yhut daha yukars bir bel
gelmez. Ancak o
bel, aacn yapraklarn dkt gibi, o kiinin gnahlarn dker." Bu hads, bu mbrek mj
de ne hotur. ok ar hasta
mminler ve uzun zamanlar yataklarda serilip kalan zavalllar iin ne byk bir tesellidir. Ba
mza gelen belalarn bizim iin
bir eit temizlenme, mnevi arnma mjdesi olduunu bilmek, Hakk'a kretmek kurtuluumuzu sa
layacaktr.

269

Sen de riyzata canla, bala mteri ol; nk bedenini Allh yolunda


hizmete verirsen, cann kurtarm olursun.

Eer riyzat sana, kendiliinden, ihtiyarn dnda kalrsa, ey murada ermi


kii, secdeye kapan, kran borcu olarak fakirlere sadaka ver. 357

337 Riyztn mmine kendiliinden gelmesi, mmin riyzata kendini altrrsa, kendini zorlam
adan riyztn
getirdii skntlara katlanmay kendine det zevk edinirse o riyzat, mmin iin det ilh
bir ltuf olur. Bir de mminin
hastalk icab itahtan kesilmesi, yemek yiyemez oluu, bedenin yemee ve imee dmemesi, b
yle bir hale uramas,

yaamasn temin etmek, bedenine ve kendine zlm etmemek artyle az bir eyler yemesi de; o k
iinin ihtiyarinin dnda bir
hareket saylabilir

Allh o riyzat isteini sana verdi ise, kret. nk sen bir ey yapmadn,
Hakk seni "Kn" (Ol) emri ile riyzata ekti.

ocuu yaamayan bir kadnn alamas ve Allah'a


yalvarmas. "Bu ektiin riyzatlarn karldr, senin iin
savalarn savalar yerine geer." diye ses duymas 358

3399 Bir kadn vard. Her yl bir ocuk doururdu. Fakat ocuk alt aydan
fazla yaamazd.

Y aylk, ya drt aylk iken lp giderdi. Sonunda kadn; "Ey Allh'm!"


diye feryad etti.

"Bu ocuklar;" dedi. "Bana dokuz ay yk oluyor, ay da beni sevindiriyor;


bana verdiin nimet ebem kuandan da tez geip gidiyor."

Kadn vellerin de huzuruna gider, bu dertten ikyet bulunurdu.

358 yle bir hads rivyet edilmitir: "Bir annenin ocuu lnce, yce Allh, melekle-rine;
'Kulumun ocuunun
ruhunu aldnz m?' der. 'Evet' derler, Cenb- Hakk;

'Onun kalbinin yemiini, hayatinin meyvesini, yni gnl meyvesini kopardnz m?' Melekler 'E
vet' derler. Allh
Teala; 'Kulum ne dedi?' diye sorar, melekler;

'Sana hamd etti: '(Biz dnyada) Allh'a teslim olmu kullaryz. Ve biz (hirette de) ancak on
a dnenleriz.' dedi,
derler. O zaman Allh Teala; 'Kulum iin cennette bir ev yapn ve o evin adn da beyt' 1-ham
d (=hamd evi) diye koyun.' diye
buyurur." Camiu 's-sagr, c. 1, s. 29.

270

Bylece tam yirmi ocuk mezara gitti. Kadnn canna yakc bir ate dt.

Nihyet bir gece ryasnda ona; yemyeil, gzel, kusursuz ebediyyet


yurdunu, cenneti gsterdiler.

3405 Nelie, nitelie smayan nimete cennet dedim. nk oras nimetlerin


de asldr. Ba ve bahelerin de topland yerdir. 359

359 Cneyd Badad Hazretleri buyurmutur ki: "Allah'n bir cenneti vardr. Onu veller iin h
azrlamtr. Orada
huriler, kkler, bal, st gibi eyler yoktur. Belki orada Allah'n cemaline baklr." Bir had
s-i kudsde slih kullar iin
hazrlanan cemet nimetleri; "Gzler grmedik, kulaklar iitmedik ve hi kimsenin hatrna gel
medik.." diye anlatlmtr. Hz.
Mevln'nm; "Nelie, nitelie smayan nimete cennet dedim." diye buyurmasnda bu hadse iare
t var.

Yoksa gz grmedik nimetler iin, ba demek de doru deildir. Cenb-


Hakk da gayb nruna era (=kandil) diye buyurmutur. 360

,6 Nr Sresi'nin u mealdeki 35. yetine iaret var: "Allh, gklerin ve yerlerin nurudur.
O'nun nurunun benzeri,
sanki iinde era bulunan bir hcredir."

Cennete ba, gayb nruna era denilmesi, ona misil (=eit) deil, ancak bir
rnektir. Bu sz, arp kaln, ondan bir koku aln diye sylenmitir.

Szn ksas; kadn cenneti grnce mest oldu ve bu tecell yznden


kendinden geti.

Bu kkn stnde adnn yazlm olduunu grd. O inanc doru olan


kadn, orasnn kendisine ait olduunu anlad.

3410 Sonra ona dediler ki: "Bu nimet aclara katlanann, byk ztraplara
tahamml edenin, Hakk sevgisi urunda her eyi fed edenindir.

ok hizmet etmen gerek ki, sen de bu mnevi ziyfete, bu kuluk


kahvaltsna layk olasn.

Sen ibdette, Hakk' a ilticada tembel davrandn, buna karlk da Allh sana
bu musibetleri verdi.

Kadn; "Y Rabbi!" dedi. "Yzyl, hatt daha da fazla bir zaman bana bu
eit musibetleri ver, benim kanm dok."

Yava yava, adm adm, cennet bahesinde ilerleyince, orada btn ocuklarn grd.

3415 Kadn dedi ki: "Allh'm, ocuklarm benden kayboldular, fakat senden
kaybolmadlar. Gayb, gizli eyleri gren iki gnl gz bulunmayan kimse,
gerekten de insan deildir."

271

elbette kabuktan daha deerlidir.

3417 Her meyvenin ii, kabuundan iyidir. Sen de u bedeni kabuk, o


gnlde yer verdiin dostu, o sevgiliyi i olarak bil.

nsanda pek gzel bir i, bir cevher vardr ki, o da Allh'n insana nefh ettii
rhdur. Eer gerekten insan isen, insan olmak istiyorsan, Allh'n sana verdii o
cevheri sende ara. Onu bulmaya al.

Hz. Hamza'nn zrhsz savaa girmesi.

Hz. Hamza, mrnn sonlarnda, dman saflarna zrhsz girer, kendinden


gemi halde savaa atlrd.

2420 Gs, kollar, bedeni ak, yni zrhsz bir halde kendini dman
safna, kllarn nne atard.

Halk; "Ey peygamberin amcas! Ey saflar yaran arslan! Ey yiitler pdih!


Sen Allh'n buyruunda, 'Kendinizi tehlikeye atmayn.' 361 yetini okumadn m?

361 Bakara Sresi 195

O halde neden sava meydannda, kendini byle tehlikeye atyorsun?" diye


sordular.

"Sen gen iken, salam iken, gcn kuvvetin varken dman safna zrhsz
girmezdin.

3425 imdi ihtiyarladn, zayf dtn, belin bkld ama, tedbirsiz olarak
dmn atlyorsun.

Hi bir eye aldrmyorsun. Bir kl ve bir mzrakla savaa giriyor, sanki


kendini imtihana ekiyorsun.

Kl duygusuzdur, ihtiyara sayg gstermez, acmaz; klta, okta insan


ayrdetmek hassas yoktur."

Bir eyden haberleri olmayan dostlar, onun durumuna zlenler, gayret ve


sevgilerinden tr, ona byle t veriyorlard.

Hz. Hamza dedi ki: "Ben gen iken, lm bu dnyaya veda etmek gibi
grrdm.

3430 lme doru kim isteyerek gider? Ejderhann nne kim plak kr?

272

Fakat Hz. Muhammed'in nru syesinde ben imdi bu fni dnyaya bal ve
ona boyun een deilim.

Ben duygularn tesine kyorum da, hakikat ahnn ordugahn, Hakk


nru ve askerleri ile dolu gryorum.

O ordughda adrlar adrlara bitimi, ipler iplere sarlm. Allh'a


krler olsun ki beni gaflet uykusundan uyandrd.

lm kimin gznn nnde tehlike olarak grlrse 'Kendinizi tehlikeye


atmayn. ' yeti onun iindir.

3435 Fakat birisinin nazarnda lm, hakikat kapsnn almasna sebep


olursa, ona; 'Haydin, abuk olun.' emri gelir.

Ey lm grenler; uzaklasn, kan, sakinin. Ey hari, dirilmeyi grenler;


abuk olun, buraya kousun.

Ey Allh'n lutfunu grm olanlar; ferahlann, iiniz rahatlasn. Ey kahr


grenler; siz de zln, dertlenin."

Oul, herkesin lm kendi rengindedir.

Kim lm Ysuf gibi gzel grd ise, cann fed etti. lm kurt gibi
gren saptr, doru yoldan kar.

Oul, herkesin lm kendi rengindedir, insan Allh'a kavuturduunu


dnmeden lmden nefret edenlere, lme dman olanlara, lm korkun
dman gibi grnr. lme dost olanlarn karsna da dost gibi kar.

3440 Ayna beyaz yzl Trk'n karsnda ho renklidir. Siyah bir zencinin
nnde ise, simsiyahtr.

Ey lmden korkup kaan can, iin asln, szn dorusunu istersen, sen
lmden korkmuyorsun, sen kendinden korkuyorsun.

nk lm aynasnda grp rktn, korktuun, lmn ehresi deil,


senin kendi irkin yzndr. Senin rhun bir aaca benzer. lm ise o aacn
yapradr. Her yaprak aacn cinsine gredir.

O yaprak iyi ise de, kt ise de, senden bitmi, kmtr. Nasl ki ho olsun,
ho olmasn, senin gnlne gelen, her hayal, her dnce senden, senin kendi
varlndan gelmitir.

Eer sana bir diken batm ise, bir dikenle yaralanm isen, o dikeni sen
dikmisindir. Eer ipekli elbise iinde isen, o kuma sen kendin dokumusundur.

273

Her iin tam olmamakla beraber bir karl vardr.


Bu yzdendir ki yaptmz iyilik de, ktlk de renk
deitirerek, ekil deitirerek bir gn muhakkak karmza
kacaktr.

yi bil ki, yaplan iin tam karl yoktur. Hi bir hizmet o hizmete
mukabil verilen eyin ayn deildir.

ilerin ald cret, ise benzemez. nk i a'razdr. cret ise, lmsz,


yklmaz bir cevherdir.

tamamiyle glktr, zorluktur, aln teridir. cret ise gmtr, altndr,

tabak tabak nimettir.

Sana bir yerden bir thmet gelse, bilmi ol ki, zulm etmi olduun bir kimse
urad mihnet iinde sana beddu etmitir.

Sen kendi kendine dersin ki; "Ben bir ey yapmadm. Kimse hakknda bir
thmette bulunmadm."

Sen baka bir ekilde gnaha girmi, bir ktlk tohumu ekmisindir.
Ektiin tohum nasl olur da meyve vermez?

Bir Mslman secde Yhut rk edince, onun secdesi ve ruku, hiret


leminde cennet olur.

Birinin azndan Allh' vme, hamd sen knca, Cenb- Hakk o hamdi,
o vgy cennet kuu yapar.

Senin elinden sadaka ve zekt verilince, o sadaka ve zekt cennet ba ve


bahesi olacaktr.

Senin sabr suyun, cennet rma kesilir, cennette akan st rma da senin
sevgindir, akndr.

bdetten aldn zevk, cennetteki bal rmadr. Kendinden geiin, mest


oluun da arab rmadr.

Bu sebepler, o eserlere benzemez. Fakat Allh bu sebeplerin yerine o


eserleri nasl getirdi? Bunu kimse bilemez.

Bu sebepler, dnyada iken nasl senin fermann, buyruun ve irden


meydana gelmise, cennetteki o drt rmak da senin buyruuna, irdene uyacaktr.

274

Senin erlik suyun, senin emrindedir, istersen aktrsn, istersen aktmazsn.

Ondan meydana gelen soy sop da, senin emrine uyarlar.

Senin yavrun, kck olun, etrafnda koup dururken sana der ki:
"Baba, ben senin anamn rahmine emanet olarak braktn bir cz 'nm,

senden kopmu kk bir paraym."

Dnyadaki gzel sfatlar senin emrinde olduu gibi, cennetteki rmaklar da


senin emrindedir. 362

162 Hz. Mevln 'nn bu gzel ve sembolik benzetmelerini okurken, gnlmzn derinliklerinde u
yuyan ve imanmza
saldrmak iin frsat kollayan felsef dncelere ve akl yorumlara yz vermeyelim. unu iyi
bilelim ki, cennetteki drt rma
-Muhammed Sresi 'nin 15. yetinde bahsedilen- biz aktmadmz gibi, cehennem ateini de, d
nyadan oraya biz
gtrmyoruz. Kur 'n 'm bildirdii, peygamberin haber verdii cennet de, cehennem de vardr.
Yapacamz ibdetlerle,

iyiliklerle, Allh 'm inyetiyle cennete sahip olacamz gibi, kt huylarmzla, gnahlarm
zla da cehennemi boylayacaz.

Cennetteki aalar da, senin buyruunu yerine getirirler. nk o aalar,


senin dnyadaki iyi sfatlarndan, ahlakndan yeerdiler, meyve verdiler.

3470 Bu gzel sfatlar, bu dnyada senin buyruun altnda idiler, iyi


huylarna, ibdetlerine karlk olarak verilen eyler de, teki dnyada, senin elinde
olacaktr.

Elinde bir mazlm yaraland, zulm grd ise, o zulm cehennemde bir
aa olur, ondan zakkum meyvesi husle gelir.

Sen hiddete kaplp, gnller krd, gnllere ate drd isen, o ate
cehennem ateinin mayas olur.

Senin fke atein bu dnyada insan yakard. Ondan doan cehennem atei
de, orada seni yakar, yandrr.

Senin hiddet atein, burada, insanlara kastederdi. Ondan doan cehennem


atei de, orada yine insana, yni sana saldracaktr.

3475 Dnyada hiddete kapldn zaman azndan kan ylan ve akreb gibi
insan sokan szlerin, orada ylan ve akreb olup senin kuyruundan yakalayacaktr.

3480 Hiddetin, kzgnln cehennem ateinin tohumudur, mayasdr. Akln


bana al da, o hiddet ateini sondur. nk o ate, senin iin bir tuzaktr.

275

Bu fke atei, ancak mn nru ile sndrlr. nk bir hadis gerei,


kymette cehennem; "Ey mnl kii, abuk ge, nk senin nrun bizim ateimizi
sndryor." diyecektir. Biz de nefsan isteklerin ateini sndrd iin o din
nruna, o mn nruna teekkrler ederiz. 363

363 "Kymet gnnde cehennem, ey mmin, benim stmden abuk ge, nk senin nrun, bizim at
eimizi
sndryor, diyecektir. " hadsine iaret var.

Nrun yok iken, hiddete kaplmayan hilm shibi bir kii isen, bilmi ol ki;
hiddet atein snmemitir, vardr, diridir. Fakat glle rtlmtr.

man nru olmadan gsterilen hilm, bir yz rtdr. Bu atei, mn


nurundan baka hi bir ey sndremez.

man nrunu grmedike emn olma, nk gizli olan ate, bir gn olur
ortaya kar.

3485 Nru sen bir su gibi bil de, suyu elde et. Suyun olduka da ateten
korkma.

Su atei sndrr. Ate de, huyu gerei suyun neslini, soyunu, sopunu, yni

su ile yetien bitkileri, aalar yakar, yandrr. 364

364 Din nru su 'ya; insan tabatndaki hiddet, fke, gazab gibi kt huylar da atee benzetil
mitir. Ate bitkileri nasl
yakarsa, o kt huylar da insan cehenneme gtrr ve yanmasna sebep olur. Su da atei nasl
sndrrse, dinin nru, yni
dn kurallara gre yaplan, candan, gsterisiz ibdetler, iyilikler, insan hareketler de o
kt huylar ylece sndrr.

Birka gn iin olsun o su kularnn, yni vellerin yanlarna git de, seni
alsnlar, b- hayata kavutursunlar.

Su kular (yni mn ehli veller) ile karada yaayan kular (sret ehli,
dnyaya gnl verenler) d grnleri ile birbirlerine benzerler. Ama rh, maya
bakmndan su ve ya gibi birbirlerine zt derler.

Her biri kendi aslna (yni su kuu suya, kara kuu topraa) kuldur, kledir.
Ey slik, onlara kar ihtiyatl ol, nk onlarn d grnleri birdir.

3490 Nitekim bu vesvese ile "elest demf'nden gelen vahiy, her ikisi de
duygu ile deil, aklla anlalr. Fakat aralarnda fark vardr. 365

365 lbn-i Mesd hazretlerinden rivyet edilen bir hads-i erifi buraya almadan geemeyeceim:
"Ademoullarma
eytann vesvese vermesi de, ilham etmesi de vardr:

eytann verdii vesvese, er ile korkutmaktr ve Hakk' inkr ettirmektir. Melein ilham da
hayr, iyi ileri
hatrlatmak ve Hakk'm varlna inandrmaktr. Melein ilhamn hisseden, onun Allh tarafnda
n olduunu bilsin ve Allh 'a
hamd etsin. eytann vesvesesin; duyan da (Ezu billhi mine '-eydnirracm) diyerek eytand
an Allh 'a snsn. " Bundan
sonra peygamber efendimiz Bakara Sresi 'nin u imldeki 268 numaral yetini okumulardr: "
eytan sizi, fakir olacaksnz
diye korkutur, size cimrilii emreder. Allh ise nafaka hussunda size kendisinden bir yargla
ma ve bir bolluk vaad ediyor.
Allh ihsan geni olan, her eyi hakkyle bilendir. "

276

eytann vesvesesi ile elest deminden gelen vahiy, her ikisi de gnl
pazarnn tellaldr, bunlar kendi mallarn medheder dururlar.

Sen de dnceyi tanyan bir gnl sarraf isen, aklna geleni anla. ki
fikirden hangisinin eytan, hangisinin rahmn olduunu bir esirci gibi ayrdet.

Eer pheye der de, bu iki fikri ayrdedemez isen (aldatmaca yok) acele
etme, koma.

Al-verite aklanmamann resi.

Sahabeden birisi Reslullah Efendimize dedi ki: "Ben alverite her zaman
aldanyorum."

3495 "Satann da, satn alann da hilesi hep beni buluyor, hep gelip benim
yolumu kesiyor."

Peygamberimiz buyurdu ki: "Aldanmaktan korkuy orsan alacan eyi


gn muhayyer olarak al, yni gn beklet, sonra iine gelirse al.

yi bil ki, bir ite yava davranmak, gerekten de Rahmn'dandr. Acele


etmek ise lanetlenmi eytandandr." 366

366 Bir kii Peygamber Efendimize; "Bana bir tavsiyede bulun. " diye ricada bulunmu. Resul-i
Ekrem Efendimiz de;
"Bir ite tedbirli bulun, sonunda hayr grrsen o ii iyi yap, sonundan korkarsan o ii yapma
. " diye buyurmu, insan iin her
hususta teenni ile hareketin gerekli olduunu anlatmtr.

Ey ihtiyatl kii, kpee bile bir lokma ekmek atsan, nce koklar da sonra

yer.

Kpek burnu ile koklar; biz de her eyi inceleriz, aklmzla koklarz.

3500 Yeryz ile gkler bile Allh tarafndan yava yava tam alt gnde yaratld.

Yoksa Allh yzlerce yeryz ile yzlerce gkyzn bir anda yaratabilirdi.
O bir eye "Kn" (=01) demekle o ey derhal var olur.

O yce Allh, insan yava yava tam krk senede keml shibi eder.

Yoksa Allh' n bir nefeste elli kiiyi yoktan var etmeye gc yeter.

Hz. s'nn bir du ile ly hemen diriltmeye gc yeter de;

277

3505* Is'y yaratann yn yn insan yaratmaya gc yetmez olur mu?

Hakk'n bu yava yava yarat, dilediin bir eyi yava yava, fakat
devaml ve salam bir ekilde yapmay sana retmek iindir.

Daima akan bir derecik ne pislenir, ne de suyu kokar.

Bu yava ve ihtiyatl hareket, insan saadete ve devlete eritirir.

Bu yava ve ihtiyatl hareket yumurtaya benzer, devlet ise kular gibidir.

Ey inat, ku yumurtadan kar ama yumurtaya benzemez. Yni yaplan


ilere karlk verilen cezalar da, ilere benzemez.

3510 Sen de sabret ki, vcdunun czleri, yni senin elin, ayan gibi
uzuvlarn, yumurtalar gibi ku karsnlar, yni faydal iler, insanlarn iine yarar
eserler meydana getirsinler.

Ylann yumurtas sere yumurtasna benzerse de, birisinden ylan kar,


brnden sere.

Ayvann tohumu da elmann tohumuna benzer, benzer ama, ey aziz dost,


aralarnda fark vardr.

Aalarn yapraklar da, uzaktan baknca bir renkte grnrler, fakat


verdikleri yemileri ayr ayrdr.

Yapraklara benzeyen bedenler de birbirlerine benzer. Fakat her ruh ayr bir
i iin yaamaktadr. Yni insanlarn bedenleri birbirine benzer ama, bedendeki
rhlarn kimisi iyi iler yapar, kimisi de kt hareketlerde bulunur.

3515 Halk arlarda, pazarlarda hep bir tarzda yrrler, dolarlar. Ama
bazlar kazanl olduklar iin neelidir. Bazlar da dertlidir, kederlidir.

Bunun gibi, lme de hepimiz ayn grnte gideriz. Yni hepimiz de


sramz gelince lp gideriz. Fakat yarmz ziyandadr, yarmz da pdihlar gibi
gideriz.

Hz. Bilal'in sevinerek nee ile lmesi.

Hz. Bilal zayflktan hilale, yni yeni ay'a dnm, yzne lmn rengi,
lmn glgesi dmtr.

Ei onun bu halini grnce; "Eyvahlar olsun, evim ykld." dedi. Bilal ona;
"Hayr, hayr." dedi. "Evin yapld. imdi nee ve sevin zaman.

278

Ben imdiye kadar, yaay yznden keder iindeydim, yasta idim. Sen
lmn nasl bir yaay, nasl bir ey olduunu ne bilirsin?"

Hz. Bilal hep bu sz sylyor, sylerken de yznde nergisler, gller,


laleler alyor, yni mbrek yz gittike nrlanyordu.

Yznn parlakl, nrlu gzleri, sylediklerinin doru olduuna tanklk


ediyordu.

Gnl gzleri kr olanlar, sadece onun simsiyah olan d yzn gryorlar


da, nrunu gremiyorlar. Onun siyahl gz bebeinin karal gibi idi. Ama o
karalkta, parl parl parlayan bir gr nuru vard.

Yz kara olan kii, mnen kr olan, hakikati gremeyen kiidir. Gnl


gz ak olan kmil insann gz bebei ise; ay'n aynasdr. Yni orada, ilh aynada
mnen Allh grlr.

Senin gznn bebeini, gr kuvvetli, gnl gz ak olanlardan baka


kim grebilir?

3525 Hz. Bilal'i, kinatn gz bebei saylan insan- kmil Hz. Muhammed
ve onun ashabndan bakas gremedi. Onun gerek rengini bilemedi, anlayamad.

Hz. Peygamber'den ve ashabndan bakalar, o yksek, o esiz gz bebeinin (yni Hz. Bilal'in) sfatlarn, meziyetlerini tanmakta sadece peygamberi
takld ettiler.

Ei Bilal'in hastalnn arttn grnce; "Ey gzel huylu, ayrlk a


geldi." dedi. Bilal "Hayr, hayr; buluma a, kavuma a." dedi.

Ei dedi ki: "Sen bu gece gurbete gidiyorsun, soyundan sopundan,


yaknlarndan ayrlp kayboluyorsun." dedi.

Bilal dedi ki: "Hayr, belki bu gece rhum gurbetten, asl vatanna kavuuyor."

Ei; "Senin yzn biz nerede greceiz?" dedi. Bilal dedi ki: "Allh' n
has kullarnn arasnda.

Sen ycelere bakarsan, Hakk'n has kullarnn halkasn grrsn, onlar


seninle beraberdir. Ama aalara, kirli leme bakarsan gremezsin.

Yzk kanda klar saan elmas nasl parlarsa, lemlerin Rabb' inden
gelen nrlar da o has kullarn yzlerinde yle parlar."

Ei; "Yazklar olsun." dedi. "Bu ev ykld." Hz. Bilal "Sen ay'a, yni ruha
bak. Buluta, yni bedene bakma." dedi.

"oluk ocuum kt. Ev de dard. Allh, benim beden evimi, daha


ma'mur, daha gzel bir halde yapmak iin ykt."

279

Bedenin lmle harab olmasndaki hikmet.

3535 "Ben, nceleri gkten yeryzne srgn edilen Hz. dem gibi
skntlar, ztrablar, gamlar iinde bunalm biri idim. imdi ise rhumun nesli
douyu da doldurdu, baty da.

Ben kuyuya benzeyen bu beden nnde yoksuldum, imdi pdih oldum.


Pdih iin kk ve saray gerek.

Pdihlar iin oturup, elenecek yerler; kklerdir. lye ev olarak, yurd


olarak bir mezar yeter.

Bu dnya peygamberlere dar geldii iin, onlar pdihlar gibi mekanszlk


lemine gittiler.

Mnen lm kiilere bu dnya geni ve parlak grnd. Halbuki bu


dnyann d grn geni, byk; ii, i yz ise gyet dardr.

3540 Eer dnya mnen dar ve zdrap verici olmasayd, bu szlanmalar, bu


feryatlar nedendir? Dnyada fazla yaayann neden beli bklyor? Neden iki
bklm oluyor?

Uyku zamannda insann rhu hrriyete kotuu, zd olduu, zdraplardan,


kederlerden, beden hapsinden kurtulduu iin nasl sevinmektedir, buna dikkat et. 367

367 Fakir, yoksul bir kimse, yhut elem ve zdrap iinde inleyen bir kii uyuyunca, bu yoksul
luunu, aclarn
duymaz olur. Hatt gzel gzel ryalar da grebilir, ite o ryalar, rhun muvakkaten skntl
ardan kurtulmas ve ad olmas
demektir. Gece uykuya dalan yorgun vcutlar, yarn gndz olduu zaman tekrar yorulmak, eitl
i iler urunda rpnmak iin
uyanacaklardr. Rhlar hayatn aclarn, sessiz ikencelerini duyacaktr. ehirlerde grltl
er balayacak, yine ihtiraslar,
ktlkler, entrikalar da insanlarla beraber uyanacaktr. Vcutlar ehvet duygularm, ktlk
yollarm hissedecek, tatmin
edilmeyen arzular, ii kemiren zdrab ile bitmez tkenmez istekler gnllerde yine uyanacakt
r. Birbirlerini ekemeyenler yine
dedikodulara, irkin kiiler kfrlere, hakaretlere balayacaklar. Ayaklar gnah yollarnda ko
acak, gzler alamak iin
uyanacak ve insan uyannca uyku sultanlm, dertsiz, kedersiz halini kaybedecek de, hayatn v
e almann esiri bir zavall
olduunu tekrar anlayacaktr.

Uykuda iken zlim, zulmetme huyundan kurtulur, zindandaki mahpus da,


hapiste olduunu belirli bir zaman iin dnmez olur.

Bu geni yeryz ve gkler bedenin kmesi, yni insann lmesi zamannda pek daralr.

Gzmz boyanyor, aldanyoruz da, dnyay pek geni gryoruz. Halbuki


hiret lemine gre, dnya ok dardr. Glmesi alamaktan ibret, vnmesi ar ve
ayptan baka bir ey deildir.

280

Dnya grnte ok geni olmasna ramen mnen


dardr ve rhumuzu skmaktadr. te uyku, rhun bu
darlktan kurtuluudur.

3545 Bu dnya ok snm, ok kzm bir hamama benzer, orada nefes alamaz olursun, bunalrsn; rhun da pek sklr.

Halbuki hamam enlidir, boyludur. Fakat scakl yznden, sana dar gelir,
cann sklr ve usanrsn.

Dar kmadka gnln ferahlamaz. O halde hamamn geniliinden sana


ne fayda olur? 368

368 Bunun gibi bir insan da, mnen dar ve skc lemin dna kmaynca, ferahlayamaz ve rah
at edemez.

Yhut ey yolunu arm kii, dar bir ayakkab giyersin de geni bir ovada
yrmeye alrsn.

O ovann genilii sana dar gelir, o ova sana zindan olur.

3550 Fakat seni uzaktan gren kii; "O, bu ovada lale gibi alm, yni neeli bir halde bulunuyor." der.

O kii bilmez ki; sen zlimler gibi grnte gl bahesindesin ama, rhun
skntdan feryad edip duruyor.

Senin uykuya dalman, o dar ayakkaby ayandan karmandr. nk insan uykuda iken,
ruhu beden hapsinden kurtulur, zd olur. 369

369 Rh bedene bal olduka sknt iinde bulunur, insan uyuyup duygularnn tesirinden kurt
ulunca, kendinden
geince, muvakkat bir zaman iin zd olur, neelenir. Bu hl gaml ve hznl bir kimsenin uy
umas ile gamn, kederini
unutmasna ve onlardan kurtulmasna benzer.

Azizim; uyku, Ashab- Kehf gibi, dnyada Allh'n vellerinin mal,


mlkdr.

Uyumadklar halde onlar dnyada rya grrler. Fakat o lemin grnrde


kaps da yoktur.

3555 Beden dar ve kasvetli bir evdir. Rh da o evin iinde dertli, hasta, sakat, sanki iki bklm olmutur. Allh, zaman gelince, o evi pdihlarn saraylar
gibi yeniden yapmak iin ykar. 370

370 Dervilik yolunda birtakm eylerden kendini mahrum brakmak, riyzat ekmek, nefisle mca
hede
etmek vardr. Bu yzden dervilerin bedeni zayf der, bedenin zayf dmesi, o dar, skc e
vin yklp, yerine ruha
layk bir saray yeniden yapmak iindir.

281

Bilal diyordu ki: "Ben de ana rahmindeki ocuk gibi bu dnyada iki bklm olmuum.
Dokuz aylk oldum, artk buradan gmem gerek. 37 '

371 lmek aslnda yeni ve mnevi bir hayata domaktr. Onun iin Hz. fs; "iki defa domayan,
melekt
lemine giremez. " diye buyurmutur. Doumun biri dnyada, ikincisi de hirettedir. kinci do
um; ya lmle, yhut
lmeden evvel, riyzetlerle, nefisle mcadelelerle, nefsi ldrmekle olur. hiret leminin gen
iliine nisbetle
dnyann darl ana rahmi gibi kalr. Dnyadakiler de ana rahmindeki ocuklara benzer. Onun i
in Hz. Bilal kendini
dokuz aylk, mn lemine domas gereken bir cenine benzetiyor.

Eer anam, yni bedenimi doum ars tutmasayd, bu zindanda ateler


iinde kalacaktm. 372

372 Anasnn ars tutmas, rhun ge hazrlanrken bedenin hrpalanmas, zdrap ekmesidir

Bir anaya benzeyen tabiatm da, kuzunun koyundan domas, yni rhun
bedenden kp ayrlmas iin ar ekmekte, doum yolunu amaktadr.

Ey rahim, rh kuzusunun yeil bir ovada otlamas iin doum yolunu a, a


ki bu kuzu byd, yni rhun doum zaman geldi."

3560 Doum ars, gebe kadn iin bir dert ise de, ocuk iin zindan ykp
kurtulmaktr.

Gebe kadn armdan nasl kurtulacam diye alar. Fakat ocuun kurtulu
zaman geldi diye sevinir.

Gkkubbe altnda canllardan, canszlardan, hayvanlardan, bitkilerden ne

varsa;

Her birisi brnn derdinden habersizdir. Yalnz bilen, olgunlaan kiiler, bunlarn
dertlerini bilirler. 373

373 Suily Prudhomme, Kan iekleri adl iirinde, igal altndaki vatan topranda, bahar mevs
iminde aan ieklere
seslenir de; "Ey yurdumun iekleri!" der. "Dman askerleri sizi inerken hi biriniz zlme
diniz. Toprak bu kadar kan
ierken, gzelliinizden, kokunuzdan hi bir ey kaybetmediniz. " Bahar mevsiminde, rmak kena
rlarnda kme halinde uuan
kk sineklerin zerinden geen krlang, sineklerden bir ka tanesini yuttuu halde, tekil
er neeli neeli uuurlar, hi
zlmezler.

Kmil bir insann, eyy ve btn varlklar bildii kadar, onlar kendilerini
bilmezler.

3565 Amca, senin halini bir rifn, bir gnl shibinin bildii kadar, sen
kendin bilemezsin.

282

Gaflet, gam, dert, tenbellik ve gnl karanl gibi ne


varsa, hepsinin yere mensup ve aalk bir ey olan
bedenden ileri geldiinin beyan.

3566 Gaflet bedenden ileri gelir. Yni bedene ait istekler, bizi Hakk'tan
uzaklatrr. Beden, rh lnce, yni Hakk k bedenle ilgili nefsan arzulardan
kurtulunca mutlaka ilh srlar grr.

u zerinde yaadmz yeryz, dnya, gkyznden, hava boluundan


kalkacak, ayrlacak olursa, benim iin de senin iin de ne gece kalr, ne de glge.

Nerede bir glge ve glgelik, nerede bir gece varsa, onlar hep gklerden ve
aydan deil, yeryznden meydana gelmitir.

Duman hep odundan kar, kvlcmlar saan atelerden kmaz. 374

374 Bir kii, ilh ak atei ile yanarak parlak bir kor haline gelir de odunluktan kurtulursa
, kendisinde nrdan bir hl
peyda eder.

3570 Vehim yanllara der, yanlr; halbuki akl ancak doruya ynelir,
doruyu bulur.

Her arlk, her usan bedendendir. Rh ise hafiflii yznden, ryalarmzda olduu gibi
hep uma halindedir. 375

375 Sen de kendine bak. Eer ibdetler, iyilikler hususunda bir usan, bir tenbellik varsa cis
mnsin, yni
bedene balsn, yok, ibdet hususunda istekli ve evik isen rhanlerdensin. Kurtulu yolun a
ktr. Mn
kanatlarn kuvvetlendir, umaya gayret sarfet, telere kanat a, sonsuzlua doru yksel.

Gerekten de btn eserlerin, hereyin yaratcs Allah 'tr. Fakat her eyin d yzne
bakanlar, kabukta kalanlar, illet ve sebepten baka bir ey grmezler. 376

376 Her ne kadar sebepler de etkili ise de, o etki kendilerinden deildir. Sebeplerin yaratc
s olan Allh'n
emri iledir. Nitekim Hz. Mevln bir Mesnevi beytinde derki:

"Kendinde gam ve keder grnce, tevbe istifar et. Gam ve keder kinatn yaratcs olan Allh
'n emri ile
etkili olur. "

3575 Kabuktan kurtulmam bir ie, ne hekimden, ne de bir ilatan fayda

vardr.

nsanolu ikinci defa dounca, yni ana rahminden doduu gibi, kendi
bedeni rahminden de doup nefsan arzulardan kurtulunca, illet ve sebepleri ayann
altna alr.

283

Sebepleri aya altna alan kimsenin "illet-i ula" dni ve mezhebi olamaz. "Cz' illet "de
ona bir zarar veremez. 377

377 Baz filozoflara gre, hereyin bir illeti, bir sebebi vardr. Zincir halkalar gibi birbi
rine baldr. Bu yzden ilk
illet ve sebep saydklar Akl- Evvel'e, bizzat Vacib'l-Vcd'a; "Illet-i ula" ve "llletii'lilel", yni sebeplerin sebebi derler.
Bunlarn inancna gre Allh dilediini yapamaz. Gereken ne ise onu yapmaya mecburdur. Snnet
ehline gre ise; Allh
dilediini yapar. Dilediini yapmasnda da tamamen serbesttir. Bu yzden sebepleri, illetleri
ayak altna almtr.

Byle bir kimse, ufuklarda gne gibi gereklik (ihls gelini) ile birlikte
uar durur. ekil, sret artk ona bir duvak olmutur.

Hatt o telerde, ufuklarda, gklerden de dardadr. Rhlar ve akllar gibi


mekansz bir lemdedir.

3580 Hatt bizim akllarmz, onun glgeleridir. Glgeler gibi onun


ayaklarna kapanrlar.

Mctehit, bir mesele hakknda nass tanrsa, bilirse, bir hkmde artk
kyaslamay dnmez.

Fakat bir hkmde nass bulamazsa, o vakit kyaslamaya ba vurur, onunla hkme varr
3,8 Mctehit; Kur'n' ve eitli mnlarn bilen, insanlarn rf ve adetlerine vakf olup da
, yapt kyaslarda isabet

eden kimsedir. Nass; kitap ve snnet, yni Kur'n ve hadsdir. Bir mctehit bir mesele hakknd
a hkm verecei vakit, onun
hakknda bir yet, yhut bir hads bilirse onunla hkmeder. Nass bilmez ve bulmazsa kyas yap
ar. Yni hakknda nass bulunan
bir meseleye tatbik eder, yhut mmetin icmaline gre itihat eder. Mevln buyuruyor ki: tnsa
n- kmilin itihat ve grs;
peygamberimizin varisi sayld iin, onun fikri nass saylr ve ona kar akl ve fikirle k
yas yaplarak itiraz edilemez.

Sen nass, kuds rh olan Cebrail(a.s.)'in Peygamber efendimize getirdii


ilh vahiy olarak bil. Cz' akln yapt kyas bunun aasndadr.

Akl rhtan, zeka ve anlay elde etmitir. Yni rh olmaynca, akl da


olmaz. Rh nasl olur da, akln buyruuna uyar?

Rh akla tesir eder de, o yzden akl bir karara varr, bir tedbrde bu- 3585

lunur.

Rh, Nh(a.s.)' tasdik ettii gibi seni de tasdik etti, senin emrine uydu ise;
nerede deniz, nerede gemi, nerede Nh tufan?

Akl kendisine beliren uur ve zeka eserini, ruhun kendisi sanr. Ama gnein , gnein
kendisinden iyiden iyiye uzaktr. 379

"'Gnein bir madd varl vardr. Bir de onun etrafna yayd vardr. Fakat aslnda,
ikisi de onun deildir.
Yz yllardan beri k saan gnein kalbine bu bitmez, tkenmez atei, bu akl almaz enerjiy
i kim koydu? insandaki akim da
dnmesine ve idrakine, rh sebeptir, idrak ve uur halinde kendini gsteren duygularn kayna
da Hakk in nefti ettii ruhtur.
Eer uur ve idrakin tesiri yalnz rhtan olsayd, dnyada deli bulunmamas gerekirdi. nk d
elilerin de rhlar vardr, ama
idrakleri, akllar yoktur. Peygamber efendimiz bir hadslerinde; "Kendini bilen Allah ' bili
r. " diye buyurdu, insann kendini
bilmesi, kendinde bulunan bilmesi, idrak etmesidir. Nitekim Mevln hayranlarndan byk mte
fekkir air Lahorlu kbl
hazretleri:

"Hakk' inkr edene hoca 'kfir' der, ben kendini inkr edene kfirin kfiri derim. " diye yaz
mtr. 3586 numarada
yukarda geen beyitte da rhun Hz. Nh 'u tasdik ettii yazlmt. Yni kendinde bulunan N
h (a. s.) tand, onu peygamber
olduu iin arndrd. Sonra kendisine uyanlar irat vastasyle, hadiselerin, zdraplarn t
fanndan, nefsan dalgalardan,
eytan vesveselerden kurtard. Ey Hakk k, sen de sana uyanlar yle kurlar. Ama, sende N
h 'un vasflar olmazsa, rhun
sana inanmazsa ne hakla gnl ehline yol gsterebilirsin? O zaman deniz nerede, gemi nerede, N
h tufan nerede?

284

Bu sebepledir ki gerek Hakk yolcusu, bir lokma ekmekle yetinerek riyzat yapar ve
bylece, gnein gibi olan rhun nurundan aslna, yni sfatlardan ztna ular.

nk sfli lemde bulunan nr, gece gndz her zaman yoktur. Gnein
nru akam olunca kalmaz.

3590 Fakat nurun aslna ulaan, zat tecellsine mazhar olan kii, her zaman o
nra dalm bir haldedir.

Ne bir bulut onun yolunu keser, ne de nru gurb eder. O kii, gsleri
yakan, yandran ayrlktan kurtulmutur.

Byle bir kimsenin asl, gklerdendir. Yhut da topraa mensuptur. Allh'n


lutfu ile bir cezbeye kaplm, beeriyetten rhaniyete ykselmitir.

nk hakikat gneinin tecellsine topraa mensup olanlar dayanamazlar.

Eer gnein , her vakit topraa vursa, onu yle yakar ki, toprak meyve
ve mahsl veremez olur.

3595 Daima su iinde bulunmak, baln iidir. Yni vahdet denizinde daima yzen vellerdir. Ylan ahlakl kimseler, vellerle yoldalk yapamaz.

Fakat bu dnya danda yle hnerli, kurnaz ylanlar vardr ki, tarikat
denizinde balklk etmeye kalkrlar. 380

m Kendini tarikat eyhi sayan ve tarikat yolunda olduunu sanan, yle taklitiler vardr ki, r
iy ile, hilelerle
kendilerim stn gsterirler. Halbuki onlarn kendileri birer ylan iken halka, vahdet denizin
in balklar gibi grnrler.

285

Onlarn hileleri, halk ldrtrsa da, denizden nefretleri, kendilerini halk


arasnda rezil eder.

Vahdet ve hakikat denizinde de, yle usta balklar vardr ki, onlar, byyle,
ylan balk yaparlar.

Onlar, ululuk denizinin balklardr ki, o cell denizi onlara hell sihirler retir. 38 '

3600 Olmayacak ey onlarn gc ile olur. Uursuzluk onlarn yanna


gelince kuvvetli olur, uurlu kesilir.

Bu bahsi kymete kadar sylesem yine bitmez, yzlerce kymetler kopar


ve geer de yine bu bahis tamam olmaz.

eyhin dilinden hikmetler counca dinleyenlerde ve


mridlerde bulunmas gereken edep!

Bu szlerim usananlara bir tekrarlamadr ama, bence tekrarlanan, tazelenip


yeniden yaanan ve bylece uzayan bir mrdr.

Mum, akmaktan birbiri stne akan kvlcmlarla yanar, alevlenir. Toprak


birbiri stne duran klarla altn haline gelir, parlar.

Binlerce isteklinin iinde bir usanan kii bulunsa, eli, elilik yapmak
istemez, gnl sour.

3605 Gnldeki gizli srlar syleyen bu gnl elileri, israfil huylu dinleyici isterler. 3
82

382 srfil, sr flemeye memur bir melek. Bu byk melek, yaratlndan beri, suru flemek
zere Hakk'n emrini
btn dikkati ile beklemektedir. Veller de byle srfil huylu ve sylenilen sze dikkatli ol
an dinleyici isterler. Bu beyitten
sonra gelen beytin bandaki "onlar", veller demektir.

Onlar pdihlar gibi ycedir. Onlarn ululuklar vardr. Onlar dnya


halknn kendilerine uymasn isterler.

286

Onlara kar, yni vellere kar edep ve terbiyeni taknmazsan, onlarn


eliliklerinden nasl faydalanabilirsin?

Onlarn karsnda iki kat eilmedike, emanetini nasl olur da sana verirler?

Yksek bir makamdan gelmi olduklar iin her edebi de beenmezler, her
edep de onlarn houna gitmez.

3610 Onlar dilenci deillerdir ki, hizmetlerine karlk senden birey


beklesinler, senin minnetinin altnda kalsnlar.

Fakat ey gnl, bunca rabetsizlie kar yine de hakikat sultan olan


Allh'n sadakalarn esirgeme, onlara da sa.

Ey gklerin elisi, sen, dinlemekten usanm olanlara bakma; gaflette


olanlar uyandrmak iin, dnyada atn sr, gitsin.

Ne mutlu o Trk'e, yni kmil insana ki, ekinmeden, korkmadan


konumasna devam eder ve atn atele dolu hendekten sratverir. Yni lm gze
alarak ok tehlikeli bir i olan hakikatleri sylemeyi baarr.

O, heyecanla, ilh akla atn yle hzl srer, yle ahlandrr ki, onu
telere, gklerin stne karmay dnr.

3615 O yalnz Allh' dnr. Ne kimseyi grr, ne kimsenin hasedine bakar. Her eyden gzn yummutur. Ate gibi kuruyu da yakmtr, ya da...

Eer niin syledin, diye bir pimanlk duyar ve bu pimanlk, ona bir ayp
olursa, o, o gece, o pimanl atee atar, yakar.

Kmil insan bir ite sebat edince, ayak direyince, yokluktan pimanlk ba
gstermez. nk, Allh'ta fn olmu, yokluk mnsna ulam bir velde
pimanln yeri yoktur.

Her hayvann, dmann kokusundan tanmas ve ondan ekinmesi.


Kanlmas, kar durulmas mmkn olmayan kiiye kar dmanla
kalkmann da insan zarara sokacann, yoksullua dreceinin bildirilmesi.

At, arslann kokusunu ve sesini tanr. O, hayvan olmakla beraber dmann


tanmamas, bilmemesi pek nadirdir.

287

Yalnz at deil, her hayvan dmann belirtisinden, glgesinden,


karaltsndan tanr.

3620 Yarasa, gndz kanat rpp uamaz. Hrszlar gibi geceyi bekler,
geceleyin meydana kar, avlanr, gdalanr.

Btn canllarn en zavalls, en yoksulu yarasadr. Yni yarasa huylu olan insandr. O
meydanda apak parlayan gnein, yni velnin dmandr. 3113

383 Burada hayvanlar, insanlarn sembol olarak gsterilmitir. Gne velyi temsil etmektedir
, yarasa da vellere
dman olan, zayf akll insanlar gstermektedir. Yarasa, nasl gnein nlarna dayanamaz
sa, ona dman olursa, baz
yarasa huylu kiiler de riflere, vellere ylece dmanlk ederler.

Yarasa, ne aka gnele savaa girip, yiitlik gsterip yaralanabilir, ne de


kinle, nefretle onu uzaklatrabilir.

Gne zavall yarasann kendisinden rahatsz olduunu, derde dtn,


kahrolduunu grp ban evirse bile, bu hl

Gnein stn lutfunu, stn olgunluunu bildirir, yoksa yarasa ona nasl
engel olabilir?

3625 Dmanla kalkacaksan, kendine uygun, kendi derecene gre birine


dman ol ki, gerektii zaman onunla savaa giresin, onu esir edebilesin.

Damla, denizle nasl savaa girebilir? Girse, bu onun aptallndandr.

Sonunda, kendi san sakaln yolar.

Vel ile savaa giren kiinin hilesi; satan, sakaldan ileri gemez. O nasl
olur da, ay'n odasndaki perdeyi yrtabilir?

Hakikat gneine, yni velye dmanla kalkanlar yle krlar:

"Ey gneler gnei olan Cenb- Hakk'a dmanlk eden ahmak! Sen ne

yaptnn farknda msn?" 384 Bir kuds hadste: "Benim bir velme, dmanlk eden,

arpmak zere benim karma km olur." buyurulmutur.

Ey ahmak! Sen yle bir gnee dmansn ki, onun nn prltsndan,


gne de, yldzlar da tir tir titrerler.

3630 Aslnda sen onun deil, kendinin dmansn. Sen kendini odun haline
sokunca, Allh'n fke atei seni yakmaktan geri durmaz.

Ne alacak eydir ki: Seni yakmakla, ondan bir ey eksilmez, Yhut da


seni yaktndan tr zlmez, gamlanmaz.

288

Hakk'n merhameti, acmas insann acmasna benzemez. nk, insann huyundaki


acmak da onun iin ayr bir derttir, insan acd zaman zlr, kederlenir, mahzun olur. 385

3S ' nsanda merhamet yni acmak vardr. Acmak ise, gam ve keder verir. Mesela bir fakirin a
ve plak haline
acnr ve o halden hzn ve keder duyulur. Allh 'n rahmeti ise byle deildir. Onda merhamet
vardr. Fakat hzn ve keder
yoktur.

Mahlkun acmas, dertlerle, kederlerle karktr. Allh 'n acmas ise gamdan, kederden

mnezzehtir. 386 m "Kaz ve kader icab, insanlarn bir ksm cennette safa iindedir. Onlara
bir ey yaplamaz. Bir ksm da

cehennemde yanmaktadr. Onlara da bir ey yaplamaz. " Bu bir kuds hads anlamdr.

Babacm! Allh 'n acmasn yle bil; o acy vehme smaz. Onun ancak eseri, belirtisi
grlr. 387

3S1 Yni vehm mesabesinde olan akl- cz ', ilh rahmeti ancak eserinden anlar ve eserden m
essire istidlal yolu ile
Cenb- Hakk'n Rahm ve Rahmn olduunu anlar. Fakat bilginler ile riflerin anlaynda fark
vardr. Bilginler istidlal yolu
ile, rifler ise zevk ve vicdan yolu ile idrak ederler.

Bir eyi rnekle, taklitle bilmek ile, o eyin hakikatini bilmenin

fark.

3635 Allh'n acmasnn eserleri, belirtileri, meyveleri meydanda olduu


iin onlar herkes grr. Fakat onlarn hakkaterini, ne olduklarn, ondan baka kim
bilebilir?

Keml, olgunluk vasflarnn belirtilerini, mahiyetini, onlarn rneklerinden,


belirtilerinden baka bir yol ile kimse bilemez.

3642 Biri sana; 'Allh'n peygamberi, o can nru olan Nuh (a.s.)' bilir misin?" dese,

Sen de "Nasl bilmem! O ay yzl nr, o gneten de mehurdur, aydan da.

Hz. Nh'u, kk ocuklar, kitaplarda, yni mekteblerde okurlar. mamlar,


mihraplarda ondan bahsederler.

3645 Ad Kur 'n- Kerm 'de apak geer, gemiteki hikyesini de anlatr
dururlar."

Doru syle, sen Nh'un hakikatini, mahiyetini bilmiyorsun ama, onu


vasflar ynnden, sana anlatlanlardan tr tanyor, biliyorsun deil mi?

289

Eer desen ki; "Ey yiit, ben Nh'u ne bilirim! Onu, ancak onun gibi bir
Hakk eri bilir?

Ben topal bir karncaym. Fili ne bilirim! Bir sivrisinek israfil'i nasl bilebilir?"

Bu szn de dorudur, yerindedir. Ey filan kii, sen mahiyetini ve hakikatini


bilemezsin.

3650 Amca! "ilerin i yzlerini bilmekte acze dmek, chil halkn


halidir." diye de kesin olarak bir ey syleme.

nk ilerin i yzlerini bilmek, srrn srrna ermek olgun kiilerin


gzlerinin nnde apaktr.

Varlk leminde, Hakk'n srrn bilmek, ztn grmekten de daha te bir


ey var m?

O bile mahrem olanlardan gizli kalmazsa, artk bir eyin i yz, bir eyin
sfat nedir ki gizli kalsn?

Akl peygamberlerin ve vellerin Allh'n zat ve sfatlarna mahrem


olmalarn inkr eder; "Bu ok derin bir bahistir, bunu kabul etme." der.

3655 Zamann kutbu da der ki: "Ey zayf akll kii, bu hl senin halinden
stn olduu iin, sen buna olmayacak ey diyorsun."

Bugn gznn nne serilen eyler, daha nce sana olmayacak eyler
grnmt.

Allh kerem buyurdu da; seni, duygularnn on zindanndan (yni bei


zahir, bei btn duygularndan) kurtard. Sen imdi tepe ovasn, yni akl ln,

kendine zulm hapishnesi yapma.

Nisbet ve ayrlk bakmndan bir eyde hem nefy, hem isbat birleebilir.

3658 Birey hem nefy edilebilir, hem de isbat; olunabilir. Bir eyin iki yn birbirine ayk
r
olunca, onda nisbet de iki trl olur 388

3SS Mesela; bir kii bildii bir konunun alimi, bilmediinin de chilidir. ahs bir olduu ha
lde nisbet bakmndan o
kii hem alimdir, hem de childir. Yni nefiy ile isbat ayn kiide toplanmtr.

"Attn zaman sen atmadn." 389 yetinde de, iki nisbet var. Hem nefy var,
hem isbat, ikisi bir arada.

290

3660 Habbim, o talar sen attn, nk o talar senin elinde idi. Senin
elinle atld. Fakat sen atmadn, nk o atma gcn sana Allh verdi.

nsanolunun gc bir yere kadar varr, ondan teye geemez. Bir avu ta
ve toprak bir ordunun krlp bozulmasna nasl sebep olur?

Avu senin avucundur, ama at bizdendir, ite bu iki nisbetin nefyi de


doru, isbat da.

Peygamberlerin ztlar olan kfirler de, peygamberleri -benzetmek gibi


olmasn- kendi ocuklarn tandklar, bildikleri gibi tanrlar, bilirlerdi.

Mnkirler onlar yzlerce delil ile, yzlerce belirti ile kendi oullarn
tandklar gibi bilirlerdi, tanrlard.

3665. Fakat kskanlklar, hasetleri yznden bildiklerini gizlerler de, "Bilmiyoruz ki!" diye bilmemezlikten gelirlerdi.

Cenb- Hakk da bir yerde mrikler iin; "Nebileri bilir, tanrlar. " diye buyurdu. Bir

kuds hadiste; "Onlar benden bakas tanmaz, bilmez. " diye buyuruldu. 390

390 Sflere gre peygamberlerin hem neblik, yni peygamberlik, hem de velilik olmak zere ik
i ynleri vardr.
Velilikleri beeriyetten fni ve Allh ile bak olmalar yndr. Onlar peygamber olarak herk
es bilir, tanr, fakat velilikleri
bakmndan tannmazlar. O halde "Hem onu tanrlar, hem onlar Allh 'tan baka kimse tanmaz.
" ibaresinde nefy ve isbat
mevcuttur.

"Onlar benim kubbelerinim altnda gizlidirler. Onlar Allh'tan baka hi


kimse tanmaz, bilemez." dedi.

Nh 'u hem bilirsin, hem bilmezsin deil mi? ite bu konuyu, bu yette ve hadiste aa
vurulan mn ile kyas et. 39 '

391 Hz. Nh 'u tarih ynden hepimiz tanrz, Kavmini imn dvet etmi, ok uram; kabul e
den ok az olmu;
beddu etmi; tfan olmu; inanmayanlar, olu da dahil mahv olup gitmilerdir. Bu Nh 'un tari
h yndr. Bir de Allh'n
nazarnda onun, Hakk 'a yaknln tanmayz, bilemeyiz. Bylece tanmak ve tanmamak Nh hak
knda bizim anlaymzla
birleiyor.

Dervilerin hem yok, hem var oluu meselesi.

Birisi; "Dnyada dervi yoktur, eer varsa, fakat tam mnsyle benlikten
kurtulmamsa, Hakk'ta fni olmamsa, o dervi, dervi deildir." dedi. 392

392 Dervilikten gye, u mevhum varl yok etmek, kendi varln Hakk'ta fni eylemektir. H
er dervi bu
gayeye ulaamad iin, dnyada gerek dervi yoktur. Yahut pek azdr. O gayeye ulaamam bi
r dervi varsa o
dervi hakki bir dervi deildir.

291

3670 nk gerek dervi; sreti, grn dolays ile vardr. Fakat onun
sfatlar, Allh'n sfatlarnda yok olmutur.

O, gnee kar yanmakta olan muma benzer, mumun alevi de var saylr
ama, gnein nnde yok gibidir.

Gnein karsnda mumun alevi yok gibi grnmekle beraber, vardr.


nk ona bir para pamuk tutacak olursan, alevi pamuu yakar.

yle ama, gnein aydnl onun aydnln yok ettii iin, o sana aydnlk
vermez. Gnein karsnda onda artk alev yoktur. nk gne onun alevini yok
etmitir.

ki yz batman bala bir okka sirke dksen, baln iinde erir gider.

3675 O bal tattn zaman, onda sirke tad bulamazsn. Fakat tartarsan bir okka fazla
gelir. Demek ki sirke, hem yok olmutur, hem de vardr. 393

393 Sirkenin ekilii bal iinde yok olduu gibi, hakki bir derviin de beeriyet sfatlar i
lh sfatlarda yok olur.
Fakat amel terazisi ile tartarsan, onun zt, yni beeriyeti durmaktadr. Bir derviin Hakk't
a fni olmas, sfatlarnn
deimesidir.

Bir arslann nnde ceylan, korkusundan kendinden geer, onun varl, arslann
varlnda yok olur, gider. Sanki onun varl, arslann varlnda perde arkasna girer, gr
nmez
olur. 394

394 Getirilen misaller, fena fllah olan bir dervi ile Cenb- Hakk'm tamamyle temsili deil
dir. Ancak bu iin
banda olanlara, dervilere anlatmak iindir, insanlar grmedikleri bir eyi ancak misal ile
mmkn olduu kadar
anlayabilirler. Misalde ise benzeyenle benzetilen tamamyle ayn olamaz. Yni benzeyen, benzet
ilene her ynden benzemez.

Olgun olmayan kiilerin, Hakk'n anlalmas iin ortaya attklar bu


benzetmeler, bu kyaslar akn cokunluundandr. Edebi, terbiyeyi terk etmek
deildir.

Akn nabz, edebe ve terbiyeye uymaz. Akn heyecan ile edepten dar
atar, k kendini pdihn terazisinin gzne kor.

Dnyada ktan daha edepsiz kimse yoktur. Fakat aslnda iin i yzne bakarsanz, onun kad
ar da edepli kimse

olamaz. 393

395 Rivyet ederler ki: Bir gn Peygamber Efendimiz Hz. Ali ile beraber oturmular, hurma yiyo
rlarm. aka olsun
diye Peygamber Efendimiz yedii hurmalarn ekirdeklerini, Hz. Ali'nin nne srm; "Y Ali,
ne kadar ok yemisin?
ekirdeklere baksana hep senin nndedir. " diye buyurmu. Hz. Ali de yine aka yolu ile; "Y
Reslallh! " demi, "Siz
hurmalar ekirdekleri ile beraber mi yediniz? " akasn yapm. Bu cevap kla mauk arasn
daki cilveyi bilmeyenlere, adab
d gibi grnr. Halbuki latif akalamadr.

3680 Ey soylu, asil rhlu kii, bu edepsizlikle edeblilii nisbet bakmndan


birbirine uygun bil.

292

in d yzne bakarsanz, kn davranlar edep d gibi grnr. nk


banda ak dvs vardr.

Fakat i yzne bakarsanz, dv nerededir? O pdihn nnde, dv da,


k da yok olmu gitmitir.

"Zeyd ld." desen, bu cmlede Zeyd fail(=zne)dir. Ama hakikatte fail


deildir. nk lnn elinden bir ey gelmez.

O dilbilgisi bakmndan faildir. Yoksa hakikatte mef uldr. nk onu lm

ldrmtr, yok etmitir.

3685 Nerede fail oluu? O yle kahrolur gider ki, btn iler, i grmeler
ondan tamamyle uzaklar.

Sadr- Cihnn thmet altna alnan vekilinin can


korkusundan Buhara'dan kamas. Sadr- Cihn'a kar duyduu
saygnn ve sevginin vekili eke-srye tekrar Buhara'ya gtr.
"Can vermek klar iin kolay bir itir." (Akn kudretine dair bir

hikye)

3686 Buhara' da Sadr- Cihn'n kulu bir thmete urad, bir eyle suland,
mevkiinden dt, gizlenmee mecbur oldu.

On yl mddetle Horasan'da, Khistan'da (Det'de) ba bo bir halde gezdi,

dolat.

On yl geti; bu kadar ayrlk gnleri yznden gc kalmad, zlem, itiyak


arttka artt.

Kendi kendine dedi ki: "Efendimin hasretine artk tahammlm kalmad.


Sabr kn ayrlk ateini nasl sndrebilir?"

3795 Sadr- Cihn'n ayrl, o kn canna yle tesir etmiti ki, gnl
param para olmutu.

Kendi kendine dedi ki: "Kalkaym da onun bulunduu Buhara'ya dneyim.


Kfir bile olmusam, yine imn geleyim.

Tekrar oraya gideyim de, o iyi dnceli olan Sadr- Cihn'n nnde
yerlere kapanaym.

Ona diyeyim ki; 'Canm senin nne attm, istersen beni bala, beni dirilt,
istersen koyun gibi bam kestir.

293

Ey ay yzl sultan, senin nnde kesilip lmek, baka yerde dirilerek


pdih olmaktan daha iyidir.

3800 Ben bin kerre, belki de daha fazla denedim. Sensiz yaamak pek ac,
dayanlr gibi deil! '

Ey benim dileim, isteim, sevgili! Sur frr gibi namelere bala da, beni
dirilt. Yeniden hayat bulaym. Ey benim deve gibi olan bedenim! ok artk, benim
iin nee tamamland.

Ey yeryz, dktm ak gzyalarn yut, bitir gayr. Ey can! O tatl suyu


i, bulankl geti, duruldu.

Ey benim bayramm, yine dndn, bize geldin, merhaba! Ey seher rzgr!


Ne de gzel estin, bize dostun kokusunu getirdin."

"Ey dostlar!" dedi, "Ben gidiyorum. Elveda. Ben o emre, emrine uyulan
Sadr- Cihn'a gidiyorum.

3805 Her an onun ak ile, onun ayrl ile yanyorum, yaklyorum. Ne


olacaksa olsun, ben oraya gidiyorum.

O bana kar kalbini mermer gibi kat, merhametsiz klsa da, benim canm
yine de Buhara gitmek istiyor.

Buhara sevgilinin yurdu, pdihmn ehridir; benim vatanm orasdr.


Aklarca; 'Vatan sevmek imandandr.' hadisinin anlam budur."

3812 Onun iyiliini isteyen ve ona t veren birisi; "Ey hi bir eyden
haberi olmayan!" dedi. "Akln, fikrin varsa, bu iin sonunu dn.

Akln bana al da, bu iin nne ve sonuna bak, pervane gibi kendini atee
atma, yakp yandrma.

Buhara'ya nasl gidersin? Sen deli misin? Zincire vurulmaya, zindana


atlmaya m heveslisin?

3815 Sadr- Cihn, sana olan fkesinden, kininden tr demir inemede,


dilerini gcrdatp durmadadr. O seni yirmi gzle aramaktadr.

O seni kesmek iin bak bilemektedir. O sanki ktlktan kalm bir kpek,
sen ise unla dolu bir torbasn,

Allh sana bir frsat verdi de kurtuldun. Nasl olur da tekrar zindana kendi
ayanla gidiyorsun? Sana ne oldu?

Eer sana on eit memur gelse de arsa, onlardan gizlenmen gerek, akl
bunu emrediyor.

294

Halbuki hi bir kimse de seni zorlamyor; neden byle nden ve arkadan


yolun baland?"

3830 k dedi ki: "Ey nasihati! Daha ne kadar syleyeceksin? Sus, yetiir,
d az ver; nk ak ba pek kuvvetlidir, knlamaz.

Benim ak bam, senin dnle bsbtn pekiti, kuvvetlendi. Sen, deil,


senin hocan bile akm tanmam, akn ne olduunu bilmemitir.

Akn derdi artrdna dair, mam Eb Hanfe ve mam afi ders vermemilerdir.

Beni lmle korkutma, ben zaten alayp inlemedeyim. Ben zaten, kendi
kanma susam biriyim."

3860 O kanl gz yalar dken k; yrei arpa arpa, yana yakla hzla
Buhara'ya doru yneldi.

ln kumlar, ona ipek hal gibi geliyordu. Ceyhun Nehri'nin sular onun
gznde, kk birikinti suya dnmt.

l ona gl bahesi olmutu. Gl gibi glerek, de kalka gidiyordu.

3866 Buhara'nn kenar mahallelerim, evlerini ve aalarnn karaltsn


grnce, gnlndeki gam ve keder karaltsnda bir aydnlk belirdi.

Uzun mddet yere serildi, kendinden geti. Onun akl akn sr bahelerine
doru ap gitti.

Orada bulunanlar, onun bana ve yzne gl suyu serptiler, halbuki onun


aknn gl suyundan, onlarn haberleri yoktu.

O bir gizli gl bahesi grmt. Akn yamas onu balam, varln


alm gitmiti de, o yzden kendinden gemiti.

3872 O k, Buhara'ya neeli bir halde, o sevgilinin iline, eman yurduna


gelmiti.

Buhara'da onu her gren; "Burada durma, kimseye grnmeden buradan


hemen ka, oturma, dinlenme.

3875 Pdih fkeli. On yllk kin ve intikamn almak iin seni arayp durmada.

Allh iin olsun, Allh iin kendi kanna kendin girme. Sevgine ve sevgi
dolu gzel szlerine gvenme.

Sen Sadr- Cihn' n vekili idin, ycelmitin, gvenini kazanmtn, usta bir
mhendis idin.

Hainlik ettin, cezadan kap kurtuldun, nasl oldu da tekrar geri geldin?

295

O vakit yzlerce hile ile beladan kam idin. imdi buraya seni ahmakln
m getirdi?

Sen arslan arayan uursuz bir tavansn. Nerede zekan, nerede akln, nerede
anlayn?

Kazann, kaderin bu eit yzlerce ahkam vardr. 'Kaz gelince, lem


daralr.' derler.

Sada, solda yzlerce kurtulu yolu varken, kaz yznden hepsi de


kapanr, nk kaz ve kader ejderha gibidir."

k dedi ki: "Ben susuzluk hastalna tutulmu bir hastaym, su beni ekti,
getirdi. Suyun beni ldreceini bildiim halde, ite yine geldim.

3885 Bu hastala tutulan, sudan kaabilir mi? Yzlerce defa lse, yklsa,
yeni bu byledir. O hasta lm gze alarak, suya doru koar.

Ellerim, karnm ise bile, suya olan akm, bir trl azalmyor.

Karnmn itiini grenlere, 'Bu nedir, bu hl nedir?' diye soranlara, 'Ne


olurdu' diyorum. 'Btn bir deniz kanma aksayd, aksayd da, daha ok ieydim.'

Bir tuluma benzeyen karnm, su dalgalarndan patlasa da lsem. Bu lmm


benim iin yine de gzel, tatl bir lmdr.

3890 Elem def gibi, karnm da davul gibi i olduu halde, ben gl gibi nee
ile su aknn davulunu alp duruyorum.

O Cebrail'e benzeyen sevgili, kanm dkm olsa da, ben yer gibi yudum
yudum kanm ierim.

Yeryz gibi, ana rahmindeki ocuk gibi kan imekteyim. k olaldan beri
bu halde bulunuyorum.

Geceleri ateteki tencere gibi kaynarm, coarm. Gndzleri de gecelere


kadar kum gibi kan ierim.

Hileye ba vurarak, onun fkesinden katm iin imdi pimanm.

3895 Ona syleyin. Kzgnlkla, benim sarho canma ne yapmak istiyorsa


yapsn. O kurban bayramdr, k da sr gibi, koyun gibi kurbanlktr.

Sr yatsa da, bir ey yese de, kurban bayramnda kesilmek iin beslenir.
3900 Ey kerm dostlarm, ruhlarn harini, dirilmesini istiyorsanz, bu sr,

yni nefsi kurban ediniz. 396

396 Hz. Cneyd buyurmutur ki: "Nefislerinizi kurban ediniz. Biliniz ki nefis, Allh ile aran
zda byk, kaln
bir perdedir. Hayat ancak nefsin lmndedir. " ibl hazretleri de buyurmulardr ki: "Nefis
lmeden rh dirilmez.
klar ruhun yaamasn, nefsin lmnde buldular. "

297

Benim madd varlm da, u grnen eklini alncaya kadar eitli merhalelerden geti.
Ben de cansz varlktan ldm, boy atp gelien nebat oldum. Nebat iken ldm, hayvan ekli il
e ba
gsterdim. 397

397 Su beyitlerde Hz. Mevln maddi varlmzn, bedenimizin; cansz sandmz varlklar, bi
tkiler ve
hayvanlar lemlerinde seyrini hikye ediyor.

Hayvanlktan da ldm, insan oldum. Artk lp azalmaktan, noksan dmekten ne diye


korkaym? 398 39s nsann yaratl mayas topraktr. Yni cansz sandmz lemdir. Oradan,
yni topraktan bitkiler yetiir,
onu hayvan yer. nsan hem bitkilerle, hem hayvan etleri ve rnleri ile beslenir. Yni insan y
edii gdalarla canszlar ve
bitkiler ve hayvanlar leminde bulunduktan sonra insanlk lemine gelir. nce bulunduu lemle
rden ekilmekle bir ey
kaybetmi olmaz. Belki ykselir, terakki eder. Bu yzdendir ki lm de, dnya leminden hiret
lemine gemek ve bylece yeni
bir terakkiye ykselmeye imkn bulmaktr. u halde lmden korkmak yerine lme sevinmemiz ger
ektir. Hallac- Mansur da;

"Muhakkak ki benim lmmde hayat vardr. " dedi.

Bir daha hamle edeyim de, insan iken leyim, bylece de melekler alemine
dahil olaym.

Melek olduktan sonra da, benim iin meleklik leminden de gemek, kurtulmak, telere

gitmek gerekiyor. nk Allh 'tan baka herey yok olup gitmektedir. 399

399 "nsan iken leyim de melek olaym. " szn yanl yorumlamayalm, insanda bulunan hayvan
lk huylarndan,
hasetten, kinden, ehvetten kurtularak melek gibi lekesiz tertemiz olalm. Melekleelim, kt
huylarmzdan arnp zaten bizde
bulunan meleklik sfatna sahip knca, tertemiz olarak aslmza dnmek, onu bulmak, onda yok
olmak gerekir.

3905 Bir kere de meleklikten leyim, kurban olaym da vehim ve hayale


gelmeyen bir ey olaym.

u madd varlktan kurtulur, yok olur, 'Allh'ta yok olmak' mertebesine


ererim ki, yokluk erganunu gibi 'Gerekten de biz dnp ona varanlardanz.'
derim. 400

400 Bizim inancmzdaki yok olma, nihilistlerin inandklar gibi birok merhalelerden getikte
n sonra
Nirvana'ya kavuma, tamamyle yok olma deildir. Mslman inancndaki yokluk, ruhun benlikten,
maddi varlktan

kurtulmas, dnyev kirliliklerden arnmas, bylece fena fillah mertebesine erimesidir.

297

Herkesin bildii ve ne olduu hakkndaki fikirlerin birletii 'lm'


karanlkta gizlenmi b- hayattr.

Nilfer iei gibi git, bu hayal rmanda yeti, susuzluk hastalna


tutulmu kii gibi haris ol, itiha ile suyu, yni lm ara.

Su, susuzluk hastasnn lm olduu halde o, su arar ve sabredemez, ier.


Doruyu, hakikati bilen ancak Allh'tr.

3910 Ey ayp ve ar hrkasna brnm, dnm k; sen, can korkuu ile


canandan, sevgiliden kayorsun.

Ey korkaklndan kadnlarn bile utand kii! Gerek sevgilinin klcna


doru yzbinlerce ruh, el rparak komaktadr.

Sonsuz olan hayat nehrini grnce, kasedeki suyu, yni u fni mrn,
nehre kat, su hi nehirden kaar m?

Kasedeki su, nehir suyuna karnca, orada kendi varlndan kurtulur da,
nehir suyu olur.

Byle olunca, o kasedeki suyun vasf, sfat yok olur da, zt kalr, artk

bundan sonra o ne eksilir, ne kirlenir, ne de kokar.

3915 Ben de ondan katm iin pimanm. zrm bildirmek iin kendimi
onun gzellik fidanna astm."

Canndan vazgeen kn sevgilisine kavumas.

Bir top gibi bann, yznn zerinde yerlere kapanp secdeler ederek, yal
gzlerle Sadr- Cihn'n bulunduu yere gitti.

Herkes, "Sadr- Cihn bunu yakacak m? Yoksa asacak m?" diye balar
yukarda bekliyordu.

te o vakit, zaman bahtsz kiiye ne gsterirse, bu hor, hakir ahmaa da onu


gsterdi.

Bu, budala pervane gibi nar, nru grd de ahmakasna ona atlp
canndan oldu.

3920 Fakat ak mumu, dier mumlar gibi deildir. Aydnlk iinde aydnlk,
aydnlk iinde aydnlktr.

298

Ateli mumlarn aksine ak mumu, ate grnr ama, batan baa nrdur,
holuktan, gzellikten ibrettir.

4377 O Buharal k da, kendini pervane gibi buluma mumunun ateine


atmt. ektii skntlar, zdraplar, akndan tr ona kolay gelmekte idi.

Onun yakc ahi gklere ykseliyordu. Sadr- Cihn'n gnlne de bir


merhamet, bir acma duygusu gelmiti.

Sadr- Cihn bir seher vakti kendi kendine dedi ki: "Ey tek, ey ahad olan
Allh! O bizim akmza den, yanan, yaklan kn hali acaba nicedir, nasldr?

4380 ' O bir gnah iledi, biz de onu grdk. Fakat o bizim merhametimizi iyice bilmiyordu,
anlamyordu. 40 '

401 Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "Gecenin yars, Yhut te ikisi geince, Cenb- H
akk buyurur ki: 'Bir
istekli var m ki istediini vereyim? Bir istifar eden var m ki gnahn af edeyim? Bir du
eden var m ki, duasn kabul
edeyim?'" Bu hads, ilh merhametin sonsuzluunu bildirmektedir. 'Sadr- Cihn da o merhameti
n mazhar olduu iin sulu
kn af etmi, hatt onun ne halde, ne lemde bulunduunu merak etmi.

Sulunun gnl bizden korkar. Fakat o korku iinde yzlerce mit de vardr.

Ben korkmayan, utanmayan bir edepsizi korkuturum. Fakat korkan bir kiiyi
ne diye korkutaym?

Souk tencere iin ate lazmdr. Kaynayan, coan ve taan tencereye ate
gerekmez.

Emn ve korkusuz olanlar bilgi ile, yni onlarn bildii kabahatleri ile
korkuturum, korkanlar ise merhametim ile korkudan halas ederim.

4385 Ben yamacym, yamanmas gereken yeri yamarm. Yni ben her eyi
yerine gre uygun yaparm. Herkese nabzna gre erbet veririm."

4616 Sadr- Cihn'n yzn grnce, yle bir hale geldi ki, sanki can kuu,
bedeninden utu gitti.

Bedeni kuru bir dal gibi, tepeden trnaa kadar buz kesildi.

Buhurlarla ttslediler, yzne gl suyu serptiler, fakat ne kmldad, ne de


konuabildi.

Sadr- Cihn onun safran gibi sararm gibi yzn grnce, onun yanna

gitti.

299

4620 Dedi ki; "Ak gnl atei ile sevgiliyi arar. Fakat sevgili gelince, k kendinden
geer. "402

402 Bayezid-i Bestam'ye sormular; km varl, bakyyesi dururken, gerek sevgiliye ulama
sna imkn var mdr?
Hz. Bayezid; "Hkmdarlar bir kye, bir ehre girince, orasn Ifsad ve ahalinin ileri gelenle
rim tezli] ederler (=alatrlar),
horlarlar. " yeti ile cevap vermi, ilh tecell, klarn gnl kyne dnce, orasn ya
kar, ykar demek istemitir.

4664 Sadr- Cihn lutf edip, kerem buyurup, o k yava yava kendinden
gei leminden ekiyor, onu konuturmaya urayordu.

Pdih onun kulana seslendi, dedi ki: "Ey fakir! Eteini a, sana samak
iin altn getirdim.

Senin rhun benden ayr dt iin zdrap iinde rpnyordu, imdadna


kotum, geldim; nasl oldu da rkp kat? Yni bayld.

Ey ayrlmdan tr ok mihnet ve meakkat ekmi olan k! Kendine


gel, geri dn."

4677 Sadr- Cihn, o nefesi kesilmi olan kn elini tuttu da dedi ki: "Bu
nefes kesilmise, ben ona nefes balarm da dirilir, kendine gelir.

Mdem ki bu l beden benimle diriliyor; hayat buluyor; bana yz tuttuu,


bana yneldii iin, o benim rhumdur.

Ben de onu bu can ile yceltirim, ona bir can balayaym da ihsanm

grsn.

4680 Mahrem olmayan rh, yni hayvani ruh dostun yzn gremez.
Dostun yzn ancak o yandan, onun mahallesinden gelen asil rh grebilir.

Ho olan, latif olan ii derisinden ayrlsn diye, bu dosta kasap gibi fledim.

Ona, ey belalar yznden bedenini terk edip giden can; bulumamzn


kapsn atk; haydi gel.

Ey varlmz yokluuna, sarholuuna sebep olan, ey varl varlmzdan


ibret bulunan k! 403

403 Allh'm yaratt btn varlklarn varlklar, kendiliinden deil, Allh'm varlnn fe
yzi iledir. Mevln bunu
anlatmak istiyor.

imdi ben sana dilsiz, dudaksz yeniden yeniye eski srlar sylyorum;

dinle.

4685 nk bu bedene ait olan dudaklar, bu mnevi nefesten rkerler,


kaarlar. Onun srr gizli ve mnevi bir rmak kysnda, yni insan ruhda kendini
gsterir.

300

Sen imdi can kulan a da 'Allh dilediini yapar.' srrn duymaya


hazrlan."

Buluma, kavuma arm duyunca, l gibi olan k yava yava


kmldamaya balad.

Bir k, topraktan da aa deildir. Toprak bile, saba rzgrnn ivesi ile,


yni tohum samas ile yokluktan ba kaldrr, yeil imenlerle rtlr."

4693 k srad, neeli, neeli rpnd, iki defa dnerek secdeye kapand.

k Sadr- Cihn'a dedi ki: "Ey etrafnda rhun tavaf ettii Hakk'n
zmrd-i ankas! krler olsun ki Kaf dandan geri geldin. 404

404 Bu ve bundan sonra gelecek beyitler, k tarafndan Sadr- Cihn'a hitaben sylenilmi is
e de, hakikatte muhatap,
ezel ve ebed sevgili olan Allh'tr.

4695 Ey ak kymetinin isrfili, ey akn ak, ey akn dilei!

Bana ilk eref armaan olarak, kulan azma dayaman isterim.

Gnlm tertemizdir, bu yzden halimi bilirsin. Fakat ey kullar yetitiren, ey


kullarna lutuflarda, ihsanlarda bulunan sevgili, yine de szlerimi duy!

Ey tek, esiz Sadr- Cihn! Yzbinlerce defa size halimi duyurmak istedim.
Bu istek yznden aklm utu gitti.

Nice zamandr, szlerimi duymam, derdimi dinlemeni, o cana canlar katan


gllerini...

4700 Benim eksik, artk szlerimi iitmeni, benim ktlkler dnen


canmn ivesini dnp durdum, zleyip yattm.

4703 nce unu duy ki; hizmetinden ayrldm andan itibaren, benim iin
ne evvel kald, ne de ahir. n de gzmden dt, son da.

kinci olarak unu iit ey sevgili Sadr- Cihn; ok aradmsa da sana benzer
bir ikinci bulamadm, nk sen esizsin.

4705 nc olarak unu bil ki, senden ayrlp uzaklanca, inancm sarsld
da hristiyanlar gibi; 'Allh n biridir.' demi gibi oldum. Yni tek Allah'a inanc
kaybettim de; 'Allh, Sadr- Cihn ve ben' diye hristiyanlar gibi yanl bir lemeye
kapldm.

. Drdncs:Bizim varlk tarlas ayrlk atei ile yanaldan beri, drt


unsurdan be duygudan kurtuldum. Ve Sadr- Cihan' dan baka bir ey bilemez
oldum.

301

Her nerede, yeryznde toprak stnde kan grrsen, hi phe etme ki o


kanlar bizim gzmzden akmtr.

Benim szlerim ve feryadm sanki gkgrltsdr. Bu sesler ve iniltiler


yeryzne bulutlardan yamur yadrmasn, yni gz yamn dklmesini istiyor.

Ben sylemekle alamak arasnda rpnmadaym. Y alayaym, ya


syleyeyim. Nasl edeyim, ne yapaym bilmem ki...

4710 Eer syleyecek olsam, alayamam. Fakat sylemezsem nasl


kredebilirim? Seni nasl vebilirim?

Pdihm! Gzden gnl kan akmada, bak ki gzlerimden neler akyor?"

O zayf k bunlar syledi ve alamaya balad. yle ki onun alayna,


aalk kiiler de, yce kiiler de gz ya dktler.

Gnlnden yle bir hay huy cotu ki, btn Buhara halk onun etrafna
topland.

O arm bir halde sylemekte, arm bir halde alamakta, arm bir
halde glmekte idi. Erkek, kadn, byk, kk herkes de bu hale arm kalmt.

4715 ehir halk da onun gibi alamaya balam, kymet gn gibi erkek,

kadn birbirine karmt.

Yeryz, gkyzne; "Eer kymeti grmedinse ite gr." diyordu.

Akl da arm kalm da; "Bu nasl ak? Bu ne hl? Acaba onun ayrlna
m daha fazla amal, buluup kavumasna m?" diyordu. 405

405 Mesnev'nin uzun hikyelerinden biri olan bu hikye, III. cilt Mesnev'nin 210. sayfasnda
n 270. sayfasna kadar
uzamakta ve burada toplu olarak okuduunuz bu hikye, orada 60 sayfada dank bir ekilde bul
unmaktadr. (Nicholson
Basks.) Mesnev'nin dier hikyelerinde olduu gibi, bu hikyenin de tasavvuf ynnden byk
nemi vardr, yle ki:
Buhara hkmdar Sadr- Cihn; Cenb- Hakk', vekili de Hakk'n sulu kulunu gstermektedir.
Kul bir su ilemitir.
Efendisini sevmektedir. Fakat onun merhametinin sonsuzluundan haberi yoktur.

"Ne kadar mcrim isem kesmem mit Kereminden, ki odur bahr-i muhit, "

(Allh 'm ne kadar sulu olursam olaym, senin kereminden midimi kesmem.) diye air gibi d
nememitir.
Korkmu kamtr. On sene eitli yerlerde dolam, ok zdrap ekmi, ile doldurmu, ok
skntlara katlanm. Fakat
Hakk 'a kar duyduu sevgiyi kaybetmemi, sonunda o sevginin etkisi ile yola dm. Hakk 'a
olan sevgisi onu tekrar eke
eke huzr- ilhiye gtrmtr. Kul Allh 'm sevdii gibi, Allh da sulu kulunu sevmektedi
r. Bu hikye ilh akn kudretini
gstermesi bakmndan dikkatle okunmaa deer..

302

Ayrlk; ah ayrlk
3690 Bu topraklar, sudan ayrlnca oraklar. Irmaklardan, derelerden ayr
kalan, uzak den sular da sararr, kokar, bulanr, kapkara olur.

Hayat veren, cana can katan rzgr, dostlardan ayrlp kapal bir yerde
kalrsa kokar veya kesilir; ate, ocandan ayrlrsa sner, kl haline gelir, savrulur,
gider.

Cennet gibi yemyeil olan balar, baheler sulardan ayr dnce, sararr,
solar, yapraklar kurur, dklr, bir hastalk yurdu olur.

Her eyi anlayan, idrak eden akl bile dostlarn ayrl ile yay krlm oku
gibi arr, kalr.

Cehennem bile ayrlk yznden genlik ana hasret eken ihtiyarn


titredii gibi titrer, yand gibi yanar, kavrulur.

3695 Kvlcm gibi akp yakan, yakp yandran ayrl kyamete kadar anlatsam, onun
dehet ve iddetinin ancak yzbinde birini anlatabilirim. 4 " 6

406 Ayrlk acsn Hz. Mevln kadar kim duymutur? Mesnev'ye ayrlklardan ikyetlerle ba
lamad m? te bir
baka Mesnevi beytini hatrlayalm: Mesnev'nin V. cildinin 4113 numaral u beytine bakalm:

"Senin yzn gren kiiye ac, seni gren nasl olur da, senin ok ac olan ayrlna katlan
abilir? " Bir Dvan-
Kebr beytinde de yle buyurur:

"Dnyada ayrlktan daha ac bir ey yoktur. Bana ne yaparsan yap, rzym, ikyet etmem, fak
at beni ayrla
drme. " Dvan- Kebr, 2020.

yleyse onun yakcln anlatmaya kalkma. "Y Rabbi, beni ayrlktan


sen kurtar, sen kurtar!" diye du et. Bu kadar yetiir.

Dnyada ne ile neeleniyor, seviniyorsan, o neelendiin zaman ondan


ayrl bir dn bakalm.

Senin sevindiin eylere, senden evvel gelen birok kiiler sevindiler,


sonunda o ey ellerinden kt, rzgr gibi geip gitti.

O ey senin elinden de kar, ona gnl verme; o senden kamadan nce sen
ondan ka...

303

Hz. Meryem ykanmak iin plak bulunduu bir


srada Rhu'l-Kuds'n insan eklinde grnmesi ve
Meryem'in ondan korkarak Allh'a snmas 407

407 Rhu'l-Emn, Rhu'l-Kuds; Cebrail(a.s.)'in lakaplar. Bu hadise de pek gzeldi. Meryem Su


resi'nin 16-33.
yetlerinde var.

3701 Hz. Meryem, cana canlar katan, pek gzel birisini grd. plakt, yapayalnzd.
Grd Gnller kapan birisi idi.

Rhu'l-emn Cebrail, Meryem'in karsnda yerden biter gibi belirmiti. Ay


gibi, gne gibi douvermiti.

Doudan gne doarken, yerden nikahsz, rtsz bir gzel belirmiti.

Meryem plak bulunduu iin, ktlkten korktu. Btn vcudu titremeye

balad.

3705 Grd kii yle bir gzeldi ki, eer Ysuf (a.s.) onu grm olsayd,
kendisini grp de, aknlkla ellerini kesen kadnlar gibi, o da hayranlktan elini
keserdi. 408

403 Hz. Mevln bu beyit ile Kur 'an 'da. Sre-i Ysuf da anlatlan bir hadiseye iaret buyuru
yor. Klesin; sevdii iin
Msr kadnlar Zleyha 'y knamlard. Zleyha da onlar saraya dvet etti. nlerine yemi
tabaklar ve baklar koydurdu.

Sonra; "Buyurun, yemileri soyun, yeyin " diye ricada bulundu. Onlar ikram edilen yemileri so
ymakla megul iken, Hz. Ysuf'u
ard. Ysuf (a.s.) yanlarna gelince, ardlar, Ysuf'un gzellii karsnda kendilerind
en getiler. Adet sarhoa dndler.
Bu hayranlk, bu aknlk iinde iken, yemi soyuyoruz diye ellerini, parmaklarn kestiler d
e, farkna varmadlar. "Haa, bu
insan deil, gkten inmi bir melek. " dediler.

Mevlevi airlerinden Mesnev-i erifin hepsini manzum olarak Trke'ye tercme eden Nahifi mer
humun yle bir
beyti vardr:

"Gz grd, gnl sevdi seni ey yz mh 'm Kurbann olan var m benim bunda gnahm. "

Cebrail (a.s.) gl gibi yerden bitmi, karsna dikilmiti. Gnlden ba


gsteren hayl gibi belirmiti.

Hz. Meryem kendinden geti, kendinde olmad halde "Allh'a snaym"

dedi.

O tertemiz kadnn adeti idi; bir eyden ciz kalnca, rknce, korkunca hep
Allh'a snrd.

Dnyann gelip geici bir lem olduunu grm, ihtiyata uyarak Allh'a
snmay adet edinmiti.

304

3710 Bylece o, Allh'a snmann, lnceye kadar kendisine bir kale


olmasn salamt.

Allh'a snmaktan daha iyi bir kale grmemiti. O kaleyi kendisine yurt
edinmiti.

3768 Allh'n ltuf ve kerem rnei olan Cebrail (a.s.), Meryem'e dedi ki:
"Ben Hakk'n eminiyim, benden korkma.

Allh'n ycelttii kimselerden ba evirme, Allh'n ho mahremlerinden


ekinme."

3770 Cebrail hem bu szleri sylyor, hem de sylerken dudaklarndan kan tertemiz nrlar gklere ykseliyordu.

"Sen benim varlmdan korkuyor, yoklua, grnmez leme kayorsun;


senin kamak istediin o yokluk leminde, ben mnevi bir pdihm, bayrak
shibiyim.

Zaten hakikatte benim aslm, yokluk lemindedir. Senin nnde duran


benim eklim, sretim, glge varlmdr; benim ztm deildir.

Ey Meryem, u anlalmas zor olan eklime bir bak! Ben hem hilal,
gibiyim, hem de gnlde bir hayalim, yni gz ile grlmede hilale benzerim,
kalplerde ise hyali andrrm.

Senin gnlne yerlemi bir hayal gibiyim. Nereye gitsen, nereye kasan,
ben seninle beraberim.

3775 Ancak gelip geici ve asl olmayan bir hayal deilim.

Ben Allh'n nru ile domu gerek sabahm, benim gndzmn etrafnda
hibir kimse dolaamaz.

Ey mran'n kz! Akln bana al da 'La havle' diyerek Allh'a snma;


nk ben havi ve kuvvet shibi olan Allh'n emri ile buraya geldim.

Hakikatte benim asl gdam 'La havle 'dir. Hem de onun lafz, sz
sylenmeden nce, nru benim gdam olmutu.

Sen benden Allh'a snyorsun. Ben ise ezelde, o sndn Hakk'n

yaratt bir varlm.

3780 Ben senin o sndn yerim ki, seni bir ka kerre kurtardm. Sen
'Ezbillah' diyorsun, hakikatte o 'Ez' benim.

Tanmazlktan beter bir fet yoktur. Sen dostunun yannda olduun halde,
ona muhabbet etmesini, sevmesini bilmiyorsun.

305

Sen dostu yabanc sanyorsun; sevince, neeye de gam adn takyorsun."

Baklar ve anlaylar.

3712 Baz baklar vardr; ok gibi cierlere saplanr, akllar yakar, yandrr.

Pdih da o baklara kle olur, askerleri de. Pdihlar pdih akl bile, o
baklara dalar da, akl bandan gider.

Yzbinlerce pdih, o bakn kulu klesi olmutu. Yzbinlerce dolunay, o


baklar eritmi, hilal haline getirmiti.

3715 Zhre yldznn bile, gzellik hussunda o baklara sz sylemeye


gc yoktu. Akl kll Cebrail, onu grnce susar kalrd.

Ben ne syleyebilirim, o beni susturdu. Sylemeye gcm kalmad.

Ben, o hakikat ateinin, ak ateinin dumanym. Ona, belgeyim, delilim.


Pdihtan uzak denlerin szlerine gvenilemez. 409

409 Hz. Mevln bu beyitlerde baklarn ilh gcnden bahsediyor. nsan Allh'n tecellsine
en gzel bir ekilde
mazhar olduu iin deer kazanmtr. "Ben o hakikat ateinin dumanym, ona belgeyim, benim v
arlm, onun varlna

ahiddir. Bir eyler sylyorum, ama szlerime pek gvenmeyiniz. nk ilh ak ile kendimden
gemi bir haldeyim.
Pdihlar pdihndan, gzeller gzelinden ayr denlerin szlerine pek gvenilemez." Yukar
ki beyitlerde hep, baklarn
insan mnen kendinden alp gtrdn anlatmaktadr. Hz. Mevln Mesnevi' nin bir baka beyt
inde yine bu konuya temas
eder. Mesnev'nin V. cildinin 960 numaral beyti yle:"Yznde benini, kalarn, akk gibi d
udaklarn grnce, sanki Cenb-
Hakk ince bir tl perdesi ardndan tecell etmi gibi idi."

Zaten hakikat gneine, lemi kaplayan yznden baka bir delil, bir belge

yoktur.

Glge de kim oluyor ki, ona belge olsun? Glge varlk, gnee kar aalk

bir hale

"""Glge varlk, insanda bulunan Allh 'n emanetinin yannda nedir? Glge ld iin yerlere
seriliyor, ayak
altnda ineniyor. geliyor, yerlere seriliyor, ayaklar altnda ineniyor; bu ona yeter. 4 "
1

3720 Bu ululuk, ona delil olarak yetiir, o btn anlaylardan ilerdedir. O


anlatlamaz ki..

306

Btn insanlarn anlaylar, topal eeklere binmilerdir, o ise ok gibi uup


giden bir rzgra binmitir. 411

411 Arif bir airin u ktas ne kadar mnldr"Eer kinatta bulunan btn insanlar, binlerc
e sene Allh'n yaratma
gcnn, sanatnn, kudretinin sfat, nicelii zerinde dnselerdi, en sonunda aczierini, z
avalllklarn anlayarak; 'Y Rabbi!
Senin hakknda birey bilemediimiz imdi anlald.' diye itirafta bulunurlard."

Eer o kaarsa, kimse o pdihn kendisine deil, tozuna bile eriemez.


Fakat bakalar kaarlarsa, nlerine geer, yollarn keser.

Bu lemde btn anlaylar durup dinlenmezler. mr; meydanda koma,


alma didinme zamandr. Oturup zevke, ikiye dalma zaman deildir.

Birinin anlay, doan kuu gibi umaktadr. brnn anlay ise ok gibi
mesfeleri delip gemededir. 412

4,2 Bu beyitlerde isti 'dad, kabiliyet ve ilh tecelllerin insanlarda eit eit oluuna i
aret var.

3725 Bir ncs, yelkenli gemi gibidir. Bir drdncs ise her vakit geri

kalr.

Bu anlay kular, uzaktan bir av grnce hep birden o tarafa uarlar.

O av grnmez olunca, arrlar, baykular gibi viranelere dalrlar.

O av tekrar grnsn diye, bir gz kapal, bir gz ak olarak beklerler.

O avn, mnev zevkin, bast hlinin grnmesi geince usanrlar da; "O
grdmz av m idi, hayal mi idi?" derler.

3730 Uygun olan u ki, az bir zaman da olsa, onlarn bast haline girip, bu
yzden g ve kuvvet elde etmeleridir. 413

m insann iinde bazen sebepsiz bir nee, bir rahatlk duyulur, insan mutlu olduunu hisseder.
Tasavvuf ehli bu hali
"bast hali" (=rahatlk hali) diye tbir ederler. Beyitlerde geen "Av"; "bast halV'nin ifadesi
dir. "Av "m kaybolmas ise "bast
hal'nin gidip, yerini "kabz" (=sknt) haline terk etmesidir. "Kabz"n devam etmesinden sk
lrlar da, evvelce duyduklar
"bast hali" "Acaba hayal mi oldu? " derler. "Bast halV'nde byk mnev bir zevk vardr. Fakat
, herkesin devaml olarak ona
dayanmas mmkn deildir. "Kabz hali ", o mnevi sknty gidermek iin, dervii bir mddet
rahat ettirir. Adet onu, yeni bir

"bast" a hazrlamak iindir.

307

Geceler rahmet hazinesidir.

Eer geceler olmasayd, insanlar, hrstan, tama'dan rpnrlar, yanar,


yaklrlard.

O vakit herkes, ar kazan sevdsn der, ok kr elde etmek iin


bedenlerini fazla yorarlar, yakar, yandrrlard.

te bu yzdendir ki, halk az bir zaman iin olsun, didinmeden, hrstan


kurtarmak iin, gece rahmet haznesi gibi gelir, atar.

Ey Hakk yolcusu, sana bir i sknts (=kabz) gelirse, bil ki bu hl senin


hayrnadr. zlme, me'yiis olma.

3735 nk, sen bast(=ferahlk) halinde iken varn, younu harcyorsun; bu


harcamaya karlk bir gelir gerek. 414

414 "Kabz" kalbe gelen mnev bir skntdr. "Bast" ise bunun zttdr. Sufler diyorlar ki:
"Kabz ve bast halleri, sevgi
makamna ulaan vellerde hasl olur." Byk vellerden tbn-i Ata hazretleri diyor ki: '"Bast
hali'nde nefis ferahland iin,
ondan zevk duyar. 'Kabz'da ise nefs iin bir zevk yoktur. Bu sebeple 'kabz', 'bast'tan daha iy
idir." Hz. Mevln da; "Ey slik,
'kabz' senin iyiliine, selametine ulamaya sebeptir." buyuruyor.

Dnyada daima yaz mevsimi hkm srseydi; balara, bahelere, daima


gnein scakl vursa idi,

Balarda ve bahelerdeki bitkileri kknden yle yakard ki, onlar bir daha
tazelenip, topraktan ba kaldramazlard.

Kara k ask sratlidir ama, efkatlidir, merhametlidir. Halbuki yaz gler


yzldr, fakat yakcdr, kavurucudur.

Sana da kabz (=darlk), sknt gelince, o darlkta, o skntda sen bast


(=ferahl) gr, genle, evin, yzn alnn buruturma. 415

413 Bu sebeple "kabz " Allh 'n bize bir ltf, ihsm olmaktadr. Biz hi hasta olmasaydk, d
aima salkl
bulunsaydk shhatin kadrini bilemezdik. Nitekim eski airlerimizden birisi: "Olmaynca hasta,
kadrin bilmez adam shhatin. "
demi. Yni insan hasta olmaynca, shhatin kymetini bilmiyor. Nitekim Sib ismindeki Tebrzl
i bir air:

"Daima shhatte olmak kadar kt bir dert yoktur. arabn acl daima tatl yemekten iyidir.
" demitir.

3740 ocuklar glerler; bilginler ise ar bal ve ask sratli olurlar. Eski
bir ark inancna gre, ak ztrabnn kayna karacierdir. Nee, sevin de
akcierden gelir.

308

ocuun gz, eek gibi madd yiyeceklerde, dnyaya ait isteklerdedir.


Akll kiilerin gzleri ise hiret ilerinde, son hesaplardadr.

O ocuk gibi gfil olan kii, ahrdaki otu lezzetli bulur, yni dnya
nimetlerinden holanr, onlarn zevkine varr. Olgun kii ise ahrdaki hayvanlarn
kasap eliyle kesileceini, yni eitli gdalarla beslenen bedenlerin sonunda
mezarlarda ryeceini dnr.

Bir ad da Mmt (=ldrc) olan Cenb- Hakk'n bize verdii eitli


yiyecekler, aslnda acdr. Maksat bizi semirtmektir. Sanki o, bizim etimizi tartmak
iin bir terazi koymutur.

Sen, Hakk'n verdii mnen ldrc olan nimetlerini yeme de Muhy


(=diriltici) olan hikmet otunu otla. nk Allh o otu, karlnda senden bir ey
beklemeden, sadece bir ba olarak sana lutfetmektedir.

3745 Ey gfil kii! Cenb- Hakk'n Kur'n'da; 'Hakk'n verdii rzktan


yiyin." diye buyurduu rzk, sen hikmet sanmadn da ekmek sandn.

Allh'n verdii rzk; mertebesine, anlay ve sezi kabiliyetine gre, hikmet


ve ma'rifettir. O yiyenin sonunda boaznda durmaz, seni ldrmez.

Bu bedene ait olan az kaparsan, sende mnevi ve ruhan bir az alr da,
o azla ilh srlar ve ma'rifetler lokmalarn yersin.

Eer sen u beden eytaninin slnden kesilirsen, Hakk'n mnev sofrasna


oturursun da, nice akl almaz nimetler yersin. 416

416 Hz. Mevln yiyip imei, hususiyle hell, haram demeyerek mideyi doldurmay; eytandan s
t emmeye
benzetiyor ve; "O eytan stnden nefsini keser isen, sana trl nimetler verirler." buyuruyor
.

Bu konuyu "Trklerin et yemei" gibi yar pimi anlattm. Tamamn


Hakm Gaznev'den dinle. 417

417 Eski Trkler, eti biraz kaynamaa balaynca ateten indirip yediklerinden, o trl yemekl
ere Trk kaynatmas
denirmi. Mecazen tam izah edilememi konularda kullanlrm. 1180 / 576 tarihinde Gazne'de v
eft eden byk vel Hakm
Gaznev (Hakm Sen)'yi Hz. Mevln pek sevmitir. Onun eserlerinden baz beyitler almtr.
Mesnevi yazlmadan evvel
Mevln'ya bal olanlar, Hakm Sen'nin Hadkasmn ok okurlam.

3750 Bunu, o gayb hakmi, o riflerin onunla vndkleri Hz. Hakm Sena,
lhname adl eserinde anlatr:

"Ey Hakk yolunda yryen kii! Gam ye, keder ye de, gam artran, seni
derde sokan dnya ehlinin, namerdin ekmeini yeme. nk akll adam, sonunda
nee bulunan gam yer, ocuk ise zehirleneceini bilmeden eker yer.

309

Nee, sevin kr, gam bann yemiidir. Aslnda ferahlk, rahatlk rh


iin bir yaradr. Gam ise, mnev yaralarmzn merhemidir. 418

418 Gam ve kederin, insann gelimesi iin yararl olduu gr, kederlerin, nee getirdii f
ikrine Mevln'da ok
rastlanr. Mesela V. cilt Mesnev'mn 3678-3679 beyitlerinde ayn duygu belirtilmitir:

"Gam fikri neenin yolunu keserse, sakn zlme. nk gnle gelen gam, sana baka neeler ha
zrlamaktadr."
"Gam, yeni bir nee, yeni bir sevin gelsin diye, gnl evini skca sprr." Mevln Dvan-
Kebr 'de ayn konuya
deinir. Mesela u beyit ne kadar anlamldr:

"Gamdan, zdraptan daha tatl, daha mbrek bir ey olamaz. Gamn karl sonsuzdur."

Bu sebeple, gam grnce, onu candan ak ile kucakla, nk o, sevin


mjdecisidir. am ehrini iyice seyretmek, iin, ter dkerek Rvbe tepesine k da
oradan bak.

Akll kii, zmde arab grr, k da yokta, yoklukta var, varl grr.
3755 Geen gn hamallar, bir yk iin, "Sen ekme, arslan gibi ben ekip

gtreyim" diye kavga ediyorlard.

Neden? nk o zahmette, o yk altnda ezilmede bir kr, bir fayda


gryorlard da, onun iin yk birbirinden kapyorlard.

Allh'n verecei cret nerede, zrt bir adamn verecei cret nerede?
Allh sana cret olarak mnev bir hazne, sevap verir. Ykn tayacan kii ise
birka kuru verir.

Allh'n verecei altn haznesi, sen lp toprak altna girsen de, o seninle
beraberdir. O, varislere kalacak mal deildir.

Allh'n sana verdii o ecir haznesi, cenzenin nnde gider de, kabirde, o
garib ve kimsesiz olduun darack yerde senin arkadan olur.

3760 lm gn iin imdiden l de, lmsz bir akla kap yolda ol. 419

419 Bir hads-i erifte yle buyurulmutur: "lm gelmeden, ona hazrlan ve kendini kabirde b
ulunanlardan say."

310

Allh yolunda nefsi ile savaan bir kii; karlat zorluklara, sabrederse;
alp abalama perdesi arkasnda, sevgilinin nar iei gibi yzn grmede, ikiye
ayrlm, murada ermi sahiplerini; yni nee ve huzuru mahede etmektedir.

Gam ve keder, alp, abalayan kiinin nndeki aynaya benzer. O aynada


hakikati gren gz, gam ve kederin ztt bulunan nee ve huzru grr.

Nasl, bir hastalk saln ztt ise; zahmetten, eziyetten sonra, onun ztt
olan zevk ve nee yz gsterir.

Bu iki hali, bu iki vasf, eline bak da, elinde gr; avucunu yumduktan sonra
mutlaka aarsn.

3765 Avucun daima yumulu kalsa, Yhut da, daima ak kalsa da


yumamasan, bu ok zc bir hastalk olur.

Avucunu ap yummak halinde; insanda bir eit ilh tecell olan kabz ve
bast halinin ifadesi vardr.

Btn ktlkleri bizim nefsimiz hazrlyor.

3783 Sevgili Allh'mzn ltf eseri olarak bize tatl yemiler veren fidan,
biz hrszlk edersek bize dar aac olur.

Sevgilimizin zlf byle misk kokulu iken, biz aklszca davranrsak, bize
zincir olur.

3785 Allh'n ltf, ihsn, Nil Nehri gibi akp gidiyor. Fakat biz, Firavun
ahlakl olursak, o nehir bize kan kesilir.

Bize kan grnen o su; "Ben suyum, dikkat et, beni dkme! Ey inat adam,
ben Ysuf um, gafletinden sana kurt gibi grnyorum."

Grmyor musun? Senin yumuak huylu temiz dostun, menfaatine


dokununca, onunla zt olunca ylan gibi olur.

O dostun eti, ya deimemitir. Onun yle kt grnmesi senin


grnden baka bir ey deildir.

311

Bir sevgilinin, garib kna;


"Gezdiin ehirlerden hangi ehri daha gzel buldun?
Hangi ehir daha kalabalk, daha byk? Hangi ehrin
nimetleri daha bol? Hangi ehir daha ziyde i ac?" diye

sormas.

3808 Bir sevgili, kna; "Yiidim!" dedi. "Sen seyahate km, gurbette
bir ok ehirler grmsndr.

Onlarn iinde hangi ehir daha gzeldi?" k; "Sevgilinin bulunduu


ehir." diye cevap verdi.

3810 "Pdihmz yaygsn nereye yayd ise, oras ine gz kadar dar olsa
bile, bizim iin geni bir ovadr.

Nerede ay gibi parlak yzl gzel bir Ysuf varsa, isterse kuyunun dibi
olsun, oras bizim iin cennettir."

Bamzdaki gizli memurlar.

3821 Aslnda her insann yan banda gizli bir memur, gizli bir ynetici
vardr. yle olmasayd, insan, saldrc bir kpee benzeyen tabiatna esir olur mu
idi? 420

Her zaman olduu gibi Hz. Mevln grlerini, dncelerini ya Kur 'an 'dan bir yete dayar,
Yhut da hadsten
ilham alarak bizi uyarr. Bu beyitlerde de Mevln Cenab- Peygamberimizin u hadsine iaret
etmektedir: "Sizden herbirinize
yakn olmak zere cinden (eytan) ve melekten birer memur banza dikilmitir." Zlimlerin me
muru, banda bulunan
yneticisi eytandr ki; onu zulme, ktle zorlar, iyi insanlarn gizli memurlar ise bir me
lektir ki; onu iyilie, doru harekete
tevk eder. Bu eytan ile melek bizim d yneticimiz. Nefis ile vicdan da i yneticimizdir.
Allh bizi i ve d dmanlarn
errinden korusun.

Kymetini bilmedii sevgilinin kzgnl, ktlk yapan kiinin rhuna


oturmu da, onu ktle, gnahkar olmaya sevk etmitir.

O gizli memur, iinde gizlendii kiiye vurur ve "ikencesine memur


edildiin zavallya vur, dv!" diye onu sktrr, zorlar, ite benim feryadm,
ikyetim hep o gizli memurdandr.

Kimi harap olmu, ziynda grrsen bil ki, grnte yapayalnz da olsa,
hakikatte o ziyna bir memurla srklenir gider.

3825 Eer o kimsenin, o gizli memurdan haberi olsa idi, pdihlar pdih
olan Allh'a snr ve Allh'n huzurunda feryad ederdi.

312

Hakikat pdihnn huzurunda, bana toprak saarak, Allh'n lutfu ile o


korkun eytandan kurtulurdu.

Ey karncadan da daha aa olan kr! Sen kendini pek byk grdn


iin, o bandaki memur eytan gremiyorsun.

Bu yalanc kol kanada (yni dnya varlna, zenginliine) aldandn, gurura


kapldn ama, bu kol ve kanat seni vebale srkledi."

Kanat, shibini hafifletir, ycelere eker, fakat amura bulanrsa arlar ve


shibini uamaz hale sokar, yerde brakr.

Aklarn lm eit eittir.

3834 klara her zaman bir lm var. klarn lm bir eit deildir.

Bir k, Allh yolunda insanlar hidyete gtren yzlerce cana sahip


olduu halde, onlarn hepsini bir anda fed eder. 421

421 Fuzul merhumun u beyti, Mevln'nn beytine benziyor:


"Bin can olayd kki ben dil ikestede,

Ta her biriyle bir kez olaydm fed sana."

(Vekilim gnl krlm olan bende, bin can olsayd da, her biri ile sana ayr, ayr fed olsa
ydm.)

k her fed ettii cana, on karlk alr: Kur'an' a da; "Bir hayra on
sevap var." 422 yetini oku.

422 En'am Sresi'nin 60. yetine iaret var.

Eer o gzel yzl sevgili kanm dkecek olursa, nee ile dnerek,
zevkimden oynayarak, canm onun yoluna saarm.

Ben denedim, fni olan bu madd yaaymdan unu anladm ki; benim
lmm, yaamaktr, ben bu yaaytan kurtulunca, ebed hayata, lmszle
kavuacam.

Ey gvendiim dostlarm! Beni ldrn, ldrn nk lmde gerekten


de benim iin hayat iinde hayat vardr. 423

423 Bu beyit Hallac- Mansr hazretlerinindir. Mevln konu ile ilgili olduu iin buraya alm
.

3840 Ey nrlu yanakl, ey parlak yzl, ey beka, ey lmszlk rhu,


rhumu kendine ek! Bana kar kavuma cmertliini gster.

yle bir sevgili var ki, sevgisi gnlm yakp kavuruyor. O dilerse,
gzlerime ayak basar, gzlerimin stnde yrr.

Arapa daha gzel ama, sen Farsa syle, nk akn daha baka yzlerce
dili var.

313

O gzellik kokusu, gelip etrafna yaylnca, o dillerin hepsi de arr kalr.

Artk susaym, nk gnl el'an sylemeye balad. Sen kulak kesil, dinle.
Allh doruyu herkesten daha iyi bilir.

3845 k tevbe edince, ite sen o zaman ondan kork, nk gerek k,


sevgide ok ileri gittiinden, tevbeden bile tevbe eder de, Hallac- Mansr gibi
lm gze alarak, daraacnda mahvolma dersi verir.

Aklara ders veren sevgilinin gzelliidir.

3847 klara ders veren sevgilinin gzelliidir. klarn dersleri,


defterleri, ezberleri de sevgilinin yzdr.

Onlar grnte sessizdirler. Azlarn kapam, susmaktadrlar. Fakat,


gnllerinden birbiri stne attklar naralar ta ilh ara, ezel sevgilinin tahtna
kadar ykselir durur.

Onlarn dersleri zdraptr, fitnedir, oyundur, dn ve titreyitir. Onlar fetva


kitaplarn da okumazlar.

3856 Kim yalnzlkta basiret ve gre yol bulursa, o artk bilgilerle,


hnerlerle ycelmei dilemez.

Ruhun gzellii ile arkada olan, onunla bir kseden ak arab ien bir kii,
artk haberlerden, bilgilerden derde der.

Gr bilgiden stn olduu iindir ki, bu dnyada, halk nazarnda tatldr,


sevimlidir.

nk halk, dnyay gzleri ile grmektedir. Dnya onlara, pein olarak


verilmitir. hireti ise, onlar, veresiye ve ortada bulunmayan bir ey olarak sayarlar.

Ak ldren mescit ile lmn arayan bir akn hibir eye


aldr etmeden o mescide konuk oluu.

3922 Ey deerli kii, bir hikye syleyeyim de dinle! Rey ehrinin


kenarnda bir mescit vard.

Hi kimse yoktu ki, orada gecelesin, yatsn da korkudan d patlayp

lmesin, olu o gece yetim kalmasn...

314

Orada ne kadar garip ve yoksul kii yatmt ki, sabahleyin yldzlarn batt
gibi mezara gtrlmt.

3925 Ey slik, sen de bunu iyice anla, kendine gel, sabah geldi att, uykuyu
ksa kes! Yni ecel sabah gelmitir, gaflet uykusunu brak!

Herkes diyordu ki; "O mescitte gl periler vardr. Orada yatan kr klla
kesip ldryorlar.

Bazlar da; "Orada by var, tlsm var." diyorlard. Hayatn dmandr.


Can almay gzetip durmadadr.

Baka birisi de; "Bu mescidin kapsnn stne 'Ey misafir, burada sakn

kalma.

Eer sana cann lazmsa, cann seviyorsan, gece burada yatma, yoksa lm
burada senin iin pusu kurmutur.' diye levha koymal." diyordu.

3930 Bir baka kii de diyordu ki: "Geceleri kapsna kilit takn, bir gfl gelip yatmak isterse msaade etmeyin."

Nihyet bir gece, oraya bir garip misafir geldi; bu misafir, o mescidin
alacak hretini duymutu.

Mescit hakknda sylenilen szlerin doru olup olmadn denemek


istiyordu. nk o ok yiit, lmden korkmayan, canna doymu bir kii idi.

O misafir kendi kendine dedi ki: "Ben bu yaa, bu bedene pek aldr

etmem. Hazneden bir tane gitmekle, hazne bir ey kaybetmez. Yni madd beden
yok olmakla, bir hayvani rh eksilmekle, Hakk'n lmsz olan ruhlar haznesinde
bir eksiklik olmaz.

u grnen bedenim giderse gitsin. Ne nemi var? Ben bedenden ibret


deilim ki! Benim lmsz olan bir rhum vardr. O bak olduka mnev sretlere
brnr, nran nee ile neelenir.

3935 Cenb- Hakk beni yaratt ve bana ruhundan frmek lutfunda bulundu. Ney gibi olan bedenden ayrlnca, Hakk'n nefesi, fr olarak kalrm. 424

424 Hicr Sresi'nin 29. yetine iaret var.

Yeter ki Hakk'n fr, nefesi bu bedene tekrar gelip ulamasn da,


bylece o erefli, ilh inci pek dar olan ten sedefinden kurtulsun.

Allh; 'Ey gerek mminler, lmnz dileyin.' 425 diye buyurdu. Ben de
gerek bir mmin yznden Hakk'n emrine uyar, canm fed ederim."

425 Cuma Sresi'nin 6-7. yetlerine iaret var.

315

Halk ona dediler ki: "Akln bana al da burada uyuma, yoksa, o can alc
seni posa gibi eziverir.

Garip olduun iin hali bilmiyorsun, bu mescitte kim gece yatar, uyursa
mr sona erer.

3940 Bu bir tesadf deil, biz de bunu defalarla grdk. Btn aklllar da
defalarca grdler.

Kim bu mescidi bir gece yurt edindi ise, gece yars ona ldrc bir hner
sundular.

Birden yze varncaya kadar, nice lenleri gzmzle grdk. Bunu


birisinden duyup da rivyet etmiyoruz.

Peygamber Efendimiz; 'Din nasihattir.' diye buyurmutur. Nasihat mn


bakmndan hainliin zttdr.

O nasihat dostlukla, doruluktur. Doru sylemez, aldatrsan hain olursun,


insan klna girmi kpeksin.

3945 Ey misafir! Seni sevdiimiz iin bu nasihati veriyoruz. 'Bu mescitte


yatma' diyoruz. Sen de, szmz dinle, akl ve insaftan ayrlma."

k dedi ki: "Ey t verenler, ben yaptmdan piman deilim, ben


yaamak istemiyorum, ben hayata doydum.

Ben yaralanmay arayan, yaralanmay isteyen, yersiz yurtsuz bir tenbelim.


Tenbel bir serseriden doruluk, yollu-yordaml gidi bekleme.

Fakat lokma peinde koan, rzk arayan tenbel deilim. Ben hi bir eye
itmeden lm arayan bir tenbelim.

Ona buna avu aan, gelip geenlere kendini andran tenbel dilencilerden
de deilim. Ben dnya nimetlerine taklp kalmadan, hirete uzanan bir kprden
hzla geen bir tenbelim.

3950 ehirlerde dkkan dkkan dolaan, sadaka dilenen tenbel bir dilenci de
olamam. Ben mevhum varlndan srayp kurtulan ve bir hakikat madenine ulaan
bir tenbelim.

Kua, kafesi brakp umak nasl ho, nasl tatl geliyorsa, bana da lmek, bu
dnyadan gmek, yle ho, yle tatl geliyor.

Kafeste bulunan bir ku, kafesi ile beraber baheye gtrlse, orada bulunan

glleri, aalar grr.

Bu srada kafesin dndaki kular, uuur dururlar. Kafesteki mahpus kua


hoa hrriyet hikyeleri sylerler.

Kafesteki ku onlar duyar, o gzelim yeillii grr de, ne itihas kalr, ne


sabr, ne karar.

316

3955 Belki ayandaki ba zlr diye, kafesin her deliinden ban


darya karr durur.

O kuun gnl de, ruhu da dar kmak arzusunda iken, kafesin kapsn
aacak olursanz, ne hale gelir?"

3993 Ona dediler ki: "Haydi yiitlik taslama, yr, bu sevddan vazge.
Birok canlar alan bu mescitte yatma; elbisen de, cann da burada rehin kalmasn.

4080 Ey kerem shibi misafir, yiitlik etme, var iine git! lmnle, bizi ve
mescidimizi thmet altnda brakma.

Dmann biri, dmanlndan tr, bir sz syler, bir alak da yarn bize,
bir iftira ve phe atei atar.

'O misafiri zlimin biri bodu da, kurtulmak iin onu mescide att.' der.

'Mescit ldrd bahanesini buldu, suu mescide ykledi. Zaten mescidin ad


ktye km, bu bahne ile kendini kurtarmak iin bu ii yapt.' diyebilirler.

Ey yiit, ey can pek misafir, bizi thmet altnda brakma! Zaten dmanlarn hilesinden emin deiliz.

4085 Akln bana al, inat etme, bu ham sevdy piirmeye kalkma; Zhal
Yldz arnla llemez.

Senin gibi bir oklar bahttan, talihten sz ettiler; sonunda tel tel, tutam
tutam sakallarn yoldular.

Haydi git, bu dedikoduyu ksa kes; kendini de, bizi de vebale sokma."

Misafir dedi ki: "Ey dostlar, ben bir 'La-havle' ile rkp kaacak
eytanlardan deilim.

ocuun biri tarlada bekilik ediyordu. Bir kk defi vard, onu alar,
kular karrd.

4090 Kular, o kck defin sesinden rkp kaarlar, tarla da kularn


zararndan, dane toplamalarndan kurtulurdu.

yilik sever, kerem shibi bir sultan olan Gazneli Mahmud o taraflara
gelmi, koskoca adrn o tarlaya yakn bir yere kurmutu.

Gkteki yldzlar kadar ok, parlak, saflar yaran, lkeler alan ordusu ile
oraya kondu.

Orduda bir deve vard. Ordunun nbet davulunu onun srtna yklemilerdi.
O horoz gibi hep nde giderdi.

317

Giderken gelirken, nbet davulunu, gece gndz hep o devenin srtnda


alarlard.

4095 Srtnda kocaman ordu davulu bulunan o deve, ocuun bekledii


tarlaya girdi. ocuk da deve ekinleri yemesin diye kk defini almaya balad.

Akllnn biri ocua; 'Def alp durma.' dedi. 'Deve bu sese alktr. Onun

srtnda gece gndz davul alyorlar.

ocuum, bu kk defin sesi ona gre nedir ki? O, pdihn senin definin
yirmi misli olan, nbet davulunu tayor.'

Ben 'La' (=yokluk) klc ile kurban olmu bir km. Benliini yok etmi,
Hakk'a kavumu olan rhum da dert, bel davulunun alnd yerdir.

Benim bama gelen dertlere, zdraplara, bu gzlerimin grd bellara


kar, sizin beni korkutmanz, tarladaki ocuun kk definin kard sese
benzemektedir.

4100 Ey arkadalar! Ben hayallere kaplp rkecek, korkacak ve bu yolda


duracaklardan deilim.

Ben smail peygamberin yolunda olanlar gibi, lmden korkup ekinmem.


Belki de smail (a. s.) gibi bamdan da, tenimden de kurtulmuum.

Ben gsteriten, riydan vazgemiim, 'De ki: Gelin!' yeti, benim rhuma
'gel' demitir." 426

426 En'am Sresi'nin 151. yetine iaret ediliyor.

4212 Ycelikler dileyen, o garip dedi ki: "Ne olursa olsun, gece bu mescitte
yatacam.

Ey mescit, benim iin Kerbela bile olsan, sen benim isteklerimin kabul
edildii bir Kbe yerine geeceksin.

Ey seilmi er, sen beni brak da, Hakk sevgisi uruna lm gze alan
Mansr gibi ipimle oynayaym, yni ben de sevine sevine lme gideyim.

4215 Siz t vermekte Cebrail bile olsanz, Halil brahim atee atlrken
Cebrail'e; 'Eer yardm Allh'tan deil de senden ise, o yardm istemem.' dedii
gibi, ben de sizin yardmnz istemem. 427

427 Halil brahim hazretlerini Nemrud atee attrd srada, Allh'n emri ile Cebrail (a. s.
) yetimi: "Y ibrahim, bir
arzun var m? Yni seni ateten kurtarmak isterim." deyince Cenab- brahim; "Bu teebbs send
en ise, istemem." cevbn
vermitir.

318

Ey Cebrail yr, iine git! Ben tutumuum, yanyorum. Benim d aac


gibi, anber gibi yanmam yaklmam, bence daha iyidir.

Ey Cebrail! Beni atee atarlarken yardma kotun, 'Seni kurtarmaya geldik'


dedin, karde gibi beni korudun.

Ben atee atlmakta istekliyim, ben hayvan rh gibi atee girmekle artacak,
eksilecek deilim."

4322 Misafir bunlar syledikten sonra, mescidin iine girdi, yatt. Fakat ona
uyku gelir mi? Hakk'n ak deryasna batm bir kii bir rmakta nasl uyuyabilir?

Gam ve keder suyuna batm klarn uykusu da, kularn ve balklarn


uykusu gibi olur.

Misafir gece yars korkun bir ses iitti. "Ey fayda arayan kii, sana
geleyim mi?" diyordu.

4325 Bu korkun ses, be kere tekrarland. Misafirin korkudan yrei kopuyor, d patlyordu.

4346 "Bu ses, bayram davulunun sesi, ne diye korkaym? Tokma yiyen
davul, o korksun."

Ey gnlleri olmayan bo davullar, can bayramndan paynz, ancak tokmak


yemektir.

Kymet bir bayramdr. Dinsizler de o bayramn davuludur. Biz de gl gibi


alp glen bayramn halk gibiyiz.

4351 Kendi kendine de; "Ey gnl, akln bana al, titreme." dedi. "Bu sesten ancak gerek iman olmayan kiiler lmlerdir.

Hz. Ali gibi, ya lkeyi alrm, ya canm bedenimden gider."

Byle diyerek yatt yerden srayp kalkt ve "Ey yiit er!" diye bard.
"Ben hazrm; sen de gerekten yiit isen gel, ben buradaym. Seni bekliyorum."

Onun bu sesleniinden tlsm bozuldu. Her taraftan oluk oluk altn akmaya

balad.

4355 O kadar altn dkld ki, mescidin kapsnn bile kapanp


almayacandan misafir korktu.

Ondan sonra o cesur arslan kalkt, dklen altnlar, sabaha kadar darya
tamaya koyuldu.

Dar tadklarn yere gmyor, tekrar torba ile mescide giriyordu.

319

O can ile oynayan yiit, sesten korkup kaanlarn krlne karlk,


definelere sahip oldu.

Bu hikyeyi iiten kr kiinin ve Hakk'tan uzak, altna tapan her gfilin


hatrna, u grnen -aslnda sar ylan olan- altn gelmitir.

4360 ocuklar sakslar, mlekleri krarlar, krklarn eteklerine


doldururlar, onlara altn adn takarlar.

Oyun oynarken o paralara altn adn taktklar iin, ne vakit altn deseler,
ocuun hatrna saks krklar gelir.

Halbuki hikyede benim bahsettiim altn, Hakk'n darphanesinde baslm


mn altnlardr. Onlarn kalb, kesad olmad gibi hi eksilmezler, ebeddirler.

Bu altn yle bir altndr ki, dnya altnlar bile parlakl, gzellii ondan
almlardr.

Gnl zenginletiren o altn, o mn altn, parlaklkta ay 'dan bile stndr.


4365 O mescit, sanki bir mum idi. O misafir de pervane. O pervane huylu

kii, can ile oynad. Mumun ateine atld.

Ate pervanenin kanadn yakt ama, aleve atlmas pek mbrek, pek kutlu
geldi de, ona daha gzel bir baka kanat ihsn edildi.

O baht kutlu misafir, bir aatan atein parladn gren Ms'ya benziyordu. 428

428 Hz. Ms uayb(a.s.)'a obanlk ettikten sonra, onun damad olmu, kars ile beraber Ms
r'a gitmek zere yola
kmt. Eymen vadisine gelince, hava soudu. Ate yakmak istedi ise de tututuracak bir ey
bulamad. Derken uzakta bir
aata bir ate grd. Oradan kor paras almak zere aaca doru gitti ve orada ilh tecell
ye mazhar oldu. Kendisine
peygamberlik verildi. Ve Firavun'u imn dvete memur edildi. Bu hadise Kasas Sresi'nin 29-30
. yetlerinde izah edilir.
"Aatan; 'Ben Allh'm.' sesi geliyordu." Glen-i Rz shibi ebster der ki:

"Bir aatan; 'Ben Hakk'm.' sesi gelmesi caiz oluyor da bir insandan, bir riften bu ses nede
n esirgeniyor?"

Hz. Ms hakknda, Allh'n ltuf ve yardm pek fazla idi. Onun ate
sand, aslnda nr idi.

Olum, sen de Allh adamn, velyi grnce, onda beeriyet atei var
sanyorsun.

320

4370 Sen, onu kendin gibi biliyor, kendi nefsine kyas ediyorsun. Kendi
noksanndan tr, onda beeriyet sfat gryorsun. Bo zannn atei ve dikeni bu
yandadr.

Ms'nn aac da, o mn klar ile dopdolu. Sen o parlayana ate deme,
nr de. lah nr adn ver.

Bu dnya nimetlerini, varlklarn terk etmek, maddeyi ayak altna almak


insana ate gibi yakc grnr. Fakat Hakk yolcular o atee ehemmiyet vermediler,
yollarna devam ettiler; sonunda grdler ki, o ate deil, nr imi 429

429 tte kmil insan da byledir. O da nce ate gibi grnr. Sonunda ilh bir nr olarak et
rafa nr saar, yol

gsterir.

unu iyi bil ki, dinin mumu olan vel, yceldike ycelir, alevlendike
alevlenir, din mumu, dier mumlara benzemez. Bildiimiz mumlar yandka eksilir,
nihyet yok olurlar.

Bu madd, zahir mum nr grnr, fakat sevgiliyi yakar; din mumu ise,
grnte atetir, fakat ziyretilere, dostlara gl, glzar kesilir.

4375 Bu zahir mum, aydnlk vermek sretiyle bir ho i grr. Fakat dinin
mumu olan insan- kmil ise vuslat zamannda gnl aydnlatr.

O pak ve ilh nr ise, alev eklinde olmakla beraber, ona ulaanlar iin nr,
uzakta kalanlara ise nardr.

Calinus bu dnya yaayna kt. nk onun hneri ancak


bu dnyada ise yarard. teki lemde bir ise yaramazd.

3960 Derler ki: Aklda stn olan Calinus, bu dnya sevgisine kaplm,
lmden korkarak, can vermek zere iken de yaamak arzusu ile demitir ki:

"Tek lmeyeyim de, dnyay yar canl bir halde, bir katrn kuyruu
altndan grmee rzym."

Sanki Calinus'un rhunun kuu, beden kafesi etrafnda katar katar kediler
gryormu gibi, umaktan, bedeni terk etmekten korkuyordu.

Yhut da, bu dnyadan baka her eyi yok grm de, yoklukta bir harin,
dirilip bir yerde toplanmann gizli olduunu grememiti.

321

Calinus gibi bu dnyay seven ve dnyadan ayrlmak istemeyenlerin hali;


ana rahmindeki ocuun haline benzer. Kerem ederler, ocuu darya ekerler,
halbuki o, ana rahmine doru kamaya alr.

3965 Allh'n lutfu, ocuun yzn, kaca bu leme doru evirir, o ise
ana karnna sokulduka sokulur, kmak istemez.

ocuk kendi kendine der ki: "Bu ehirden, bu ana yurdundan darya
karsam, ayrlrsam, acaba byle bir dura, byle bir makam bir daha bulabilir
miyim?

kacam o havas bozuk ehire bir kap olsayd da, oradan imdi iinde
yaadm rahme bakabilseydim.

Yhut da kap deil de, bir inenin delii kadar bir gr yeri olayd da,
oradan iinde bulunduum rahim grnse idi.

Ana rahmindeki ocuun, rahmin dnda geni bir lemin bulunduundan


nasl haberi yoksa, Calinus'un da lmden sonra bir hiret aleminin bulunduundan
haberi yoktu.

3970 ocuk bilmez ki; rahimdeki yalklarda, rahimde ald gda,


dardaki lemin lutfundan, feyzindendir.

Bunun gibi dnyadaki drt unsura da, meknszlk leminden yzlerce


yardm gelir. 430

430 Drt unsur bilindii gibi; su, hava, toprak, ate olup eski bilginlerin grne gre bt
n varlklarn esasn tekil
etmektedir. Bu gr bugnk lemin de dolayl olarak kabul ettii bir grtr. Bu drt unsur
, bitmez tkenmez unsurlar olup
grnmez lemden yardmlar almaktalar. Mevln Dvan- Kebr 'inde

"Gklere ve yere lem-i akldan (yni Hakk'tan) grnmez yardmlar gelmektedir," diye buyurmak
tadr.

Mahpus bir kuun kafeste bulup yedii daneler, itii su da dardaki bir
ban, bahenin, tarlann mahsldr.

Azz peygamberlerin mbrek rhlar da, beden kafesinden gp


kurtulurken, hakikat bahelerini, balarn grrler.

Bu yzdendir ki onlar, Calinus'a da aldr etmezler. Bu lemde onlar, ay


gibi gklerde doar, gklerde k saarlar.

3975 Bu szler, Calinus'a iftira etse de, benim cevbm onun iin deildir.

Bu cevap, o sz syleyen ve kendinde nrlu bir gnl bulunmayan kii

iindir.

322

O kimsenin can kuu, kedilerden, yni rhu kabzeden meleklerden, "Hele


durun" sesini duyunca, delik arayan fareye dnmtr.

Bu sebeptendir ki, onun rhu, fare gibi bu dnya deliinde karar klm, bu
delii yurt edinmitir.

Bu dnya deliinde binalar yapmaya kalkm, o delik ne kadarsa, o kadar


bilgiler, hnerler, sanatlar elde etmitir. 431

431 Hall Edib Bey merhumun, yeni yaptrd bir ev iin syledii u mnl kt'ay, Hz. Mevl
n'nn bu beytinin
daha iyi anlalmas iin buraya aldm:

"Bir misafire hanedir, dnya-y dn,


Anda bir kaane de. virane de.
Bir onulmaz, aresiz sevdadaym,
Hane yaptrdm misafirhanede."

3980 Bu dnya deliinde, kendisine yarayacak, kadrini ve erefini artracak


sanatlar, hnerleri semi, onlar renmitir.

nk o dnyadan dar kmaktan midini kesmi de, beden cesedinden


kurtulu yolu kendisi iin kapanmtr.

Eer o rmcekte, yni dnyaya balanp kalan gfilde, zmrd-i ankann,


yni velnin huyu olsayd, tkr ile kendisine adr kurar m idi?

O kiinin bulunduu dnya kafesine, ecel kedisi penesini atmtr. O


penenin ad; derttir, ba dnmesidir, skntdr.

Kedi ecelin, lmn semboldr. Hastalk da onun penesidir ki, kua ve


onun kanatlarna uzanmtr.

3985 O kimse bucak bucak dev ve if arar durur. lm kadya benzer,

hastalk da tank gibidir.

Bu tank, yni hastalk, kaddan yni lmden, "Kad seni mahkemeye


aryor." diye gelen bir habercidir.

Kad huzruna kmaktan kamak iin, haberciden mhlet istersin, kabul


ederse ne a'la, etmedi mi, "Hayr" der, "Olmaz."

Mhlet istemen ilalara ba vurman, reler aramandr. Beden hrkasna


yamalar dikmek gibidir.

Sonunda haberci, bir sabah, kzgn bir halde gelir, atar: "Utanmyor musun,
bu mhlet ne vakte kadar srecek?" der.

3990 Ey hasetlerle dolu olan kii, git, zrn pdiha arzet! Mhleti ondan
iste, o gn gelip atmadan pdiha bavur.

323

Atn karanlklara sren, yni hayatn gaflet ve gnahlarla geiren kii,


gnl nurundan, ilh nrdan tamamyle ayr der.

O kii, ahtan da kaar, tanktan da, yni hastalklardan, habercinin gtrmek istedii yerden de kaar. nk, haberci onu mahkemeye, dolaysyle lme
armaktadr.

Sonunda onu, hi ummad bir zamanda, anszn yakalarlar, perian bir


halde, ite kaka srkleyerek kadya, yni lme gtrrler.

Mdem ki arslan deilsin, ileri doru adm atma.

3998 Mdem ki arslan deilsin, akln bana al, ayan ileri atma, nk
ecel kurttur. Senin cann ise dii bir koyun gibidir.

Eer sen, ilh vasflar kazanm abdal bir kii isen ve senin koyunun arslan
oldu ise, yni nefsan arzularn yenerek ruhunu arndrd isen, emin olarak gel;
lmn ban emi, sana yenilmi, alt olmutur.

4000 Abdal kimdir? Varl deimi, Allh'n lutfu ile onun arab sirke
olmu kiidir. 432

432Abdal demlen ermiler Allh'm ok sevdii vellerdir. Kt ahlaklar, iyi ahlakla deitird
ikleri iin onlara
"abdal" denilmitir.

Fakat sen dnya sarhousun, kendini arslan olacak bir yiit sanyorsun.
Hatt "arslanm" zannna dmsn; akln bana al da ileri atlma.

4008 Ben cefya urayp, kemle erecei ve safa bulaca zaman kaan,
sonra da mnevi safa, huzr dileyen kiiye aarm. 433

433 nk sevgilinin cefs, kalpteki gnah pasn siler, temizler. Cefdan, beladan ikyet e
tmek ise, o pasn
kalmasn, belki artmasn istemektir.

"Yrin cefs, cmle safadr, cef deil.


Yri 'cef klar' diyen, ehl-i vef deil."

Ak bir dvya benzer, cef ekmek da tanktr. Tan olmayan dv


kaybedilir.

4010 Kad senden tank isterse, sakn ona incinme; cefy, kederi, zdrab
gler yzle karla. Onlar barna bas da, hakikat definesini elde et. 434

434 Define tlsml bir ylan tarafndan korunduu iin, Mevln; "Ylan gibi olan cevr ve cef
ya katlann ki, yre
kavuasmz." demek istiyor.

324

Ey oul, senin bana gelen ceflar, belalar sana deildir; sende bulunan
kt huylaradr. Sende bulunan ktlk sfatnn gidebilmesi iindir.

4017 Anan sana kznca; 'Allh cann alsn." der. Fakat onun istedii, senin
deil de, sendeki kt huyun lmdr.

Edep ve terbiyeden kaan kimseler, mertliin de, mertlerin de, ereflerini,


onurlarn inemilerdir.

4025 Gzelce dvlm, ve elenmi az miktardaki tatl badem; ac badem


iine giren, ac bademlerin iine karan ok miktardaki bademden daha hotur.

Bademin acs ve tatls grnte birdir, ayrdedilemez. Kusur unda ki,


onlarn ekilleri, grnleri bir ama, gnlleri bir deil; birisi ac, birisi tatl.

Allh'a inanmayan kiinin gnlnde korku vardr. nk o, br dnyann,


yni hiretin halinden phe eder; zanla, phe ile yaar durur.

Onun da bir yolu vardr. Orada koar durur. Fakat o yol bir hakikat menzile
varamaz. Gnl kr olan kii adm korka korka atar.

Yolcu gidecei yolu bilmezse, nasl yol alabilir? Korku ile, dertlerle ve
gnl almalarla dolu olarak gider.

4030 Birisi; "Hey yolcu! Dikkat et, bu tarata yol yoktur." derse,
korkusundan hemen orada durur.

Fakat gnl ile hakikati duyan ve yolu bilen kiinin kulana hi byle hay
huylar girer mi?

O halde, ey slik, sen byle deve yrekli, yni korkak insanlarla yoldalk
etme! nk darlk ve korku vaktinde onlar ie yaramazlar.

Nefis ile eytan.

4053 Nefis ile eytan aslnda ikisi de bir idiler. Yni bir bedende yayorlard. Fakat kendilerini iki gsterdiler.

Nitekim, melek ile akl da beraber idiler. Hakk'n hkm yznden iki ekle
brndler. 435

435 lemimizde nefis, ktlk; akl, iyilik; d lemimizde ise eytan, ktlk; melek, iyi
lik sembolleridir. Bu
itibarla aslnda bir olan nefis ile eytan, akl ile melek ilh hikmet sebebi ile ikier sre
t olmulardr.

325

4055 Ey insan, senin iinde yle korkun bir dman var ki, o, akla engel,
cana ve dine dmandr. 436

436 O dman da nefis ile eytandr. Hatt nefis eytandan da daha korkuntur. nk
eytan bizim dmzda, haricimizdedir, nefis ise iimizdedir.

O dman, bir an kertenkele gibi saldrr, sonra kaar. Bir delie gizlenir.437

437 Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "eytan, insann kalbini; diler, kalp shibi Allh'
zikr ederse dner, bir
tarafa siner. Yine o kalp shibi Allh' unutursa, eytan kalbi dilemee, yni vesvese verme
e devam eder." Bu sebeple
eytann vesvesesinden kurtulmamz iin, Allh' hatrlamak ve ona yalvarmak lazmdr.

nsann gnlne girip yerleen eytann gnlde birok mnevi delikleri


vardr. Allh' zikredince, o deliklerden birine girer, gizlenir, de sahibine vesvese
veremez olur. nsan dnya ilerine dalarak Allh' anmaz olursa o deliklerden ban
uzatr, dar kar.

eytann insandan gizlenmesine "sinsi sinsi gizlenmek" dediler. te onun

gnldeki delie girmesi, bu sinsi gizlenmesidir.

eytann sinmesi, bzlmesi kirpinin bzlmesine benzer. Kirpi bzlr,


sonra gagasn karr, sonra yine eker; ite o da yle yapar.

Cenb- Hakk eytana; "Sinsi sinsi gizlenen!" diye buyurdu. nk onun


davranlar dikenli kirpinin bana benzer. 438

438 Ns Suresine iaret var.

nsafsz avc korkusundan, kirpinin ba, zaman zaman dikenleri arasna


ekilir, gizlenir.

Kirpi frsatn bulunca da, ban dar karr, bu eit hile ile ylan bile alt

eder.

Eer i leminde nefs-i emmre senin yolunu vurmasayd, yol kesiciler, yni
eytanlar sana nasl el uzatabilirlerdi?

Ayrca seni ktlklere sevk eden ehvetten, o gl, gizli memur yznden
gnl; hrsa, tama 'a, fete esir olmutur.

4065 Zavall insan, o gizli memur olan ehvetin yznden hrsz oldun,
ayartldn, iyi huylarn kaybettin, kendini berbat ettin de, dardaki insafsz
memurlar, eytan ve kt huylar da seni bsbtn kahretmeye yol buldular.

Aziz Peygamberimizin u hadsinden ders al: "Dmanlarn en korkuncu, en


zlimi, senin iinde bulunan nefsindir."

Bu nefis dmannn atp tutmasna kulak verme, ondan ka; nk


inadnda, srarnda, ayak direyiinde o, blis'e benzer.

326

Seni dnyaya yneltir, gnlne dnya sevgisi, mal, mlk sevds kor da,
hiretteki sonsuz gday sana kolay gsterir.

O nefis, sana lm bile ehemmiyetsiz gsterirse, bu ie almaz. nk o,


bys ile bunun gibi yzlerce iler yapar.

4070 By, bazen bir saman pn hile ile, sanatla da yapar. Bazen de bir
da saman p haline getirir.

O nefis ve eytan, irkin olan eyleri, hile ile gzelletirir. Bazen de


gzelleri, gzellikleri irkinletirir.

Sihrin yni bynn hali budur. Efsunlar okur, frr. Hakkateri deitirir.

Baz zaman insan eek gsterir, baz zaman da eei tam bir adam haline

kor.

te byle bir byc, senin iinde gizlidir. O da eytan gibi vesvese veren
nefsindir. Onun vesveselerinde gizli bir sihir vardr.

4075 Fakat sihir ve byclerin bulunduu dnyada, yle mnevi bycler


(yni veller) vardr ki, onlar nefsin bylerini bozarlar.

Oul, bu taze ve tesirli zehirin bulunduu ovada panzehir de bitmi ve


gelimitir.

Panzehir, yni vel sana "Gel" der, "Beni siper edin. nk ben sana
zehirden fazla hayrlym.

Nefis ile eytann sz bydr, seni ykar, harab eder. Benim szm de bir
eit bydr. Ama, onun bysn bozar, seni kurtarr."

Peygamber Efendimiz de; "Szde sihir gibi, by gibi bir tesir edi vardr."
diye buyurmutur.

Mal ile beden kar gibi erir gider.


4103 Hz. Peygamber Efendimiz; "Verilen bir eyin karlnn geleceini
bilen, bu dnyada bata bulunur, cmertlik gsterir." diye buyurdu.

Verilen bir eye gelecek yzlerce karl gren, hemen cmertlie, ihsna

balar.

4105 Herkes maln vererek kr elde etmek iin, ar ve pazarlardaki


dkkanlarna balanmlardr.

Altn kesesine koymu, kr elde etsin de, bata bulunsun diye srarla
bekler durur.

327

Kuma satan kii, elindeki kuman daha fazla para getireceini grnce, o
kumaa olan sevgisi sour, onu hemen elinden karmak ister.

Fakat kumann fazla para getireceini grmese, ona balanr, elinden


karmak istemez.

Bir bilgin de, baka bir ilmi, hneri ve sanat, eref ve meziyet hussunda
kendinin bilgisinden stn grmedike onlar tahsile heves etmez.

4110 Candan daha aziz bir ey olmadka, can azizdir. Fakat candan daha
aziz bir ey elde edilince, cann ad bile anlmaz.

ocuk, ocuk kaldka, yni bir kz ocuu byyp ocuk douracak yaa
gelmedike, onun oyunca cansz bebektir.

Bu dncelere dmek, bu hayallere kaplmakta birer bebektir. Sen ocuk


kaldka bu bebeklere ihtiyacn vardr.

Bir rh, ocukluk halinden kar da erginleirse ve Hakk'la mnen buluma


mutluluuna ererse, artk o ocuka duygulardan, dncelerden kurtulmu olur.

Bu srlar anlayacak mahrem yok ki, konuyu st rtl olarak deil de,
duyduum gibi apak syleyeyim. Onun iin sustum. Allh, hakikatine uygun olan
daha iyi bilir.

4115 Mal ile beden, kar gibi erir, gider. Fakat onlar, Allh yolunda
harcanirsa, Allh, onlara alc olur. Kur 'an 'da.; "Allh cennet karlnda satn
ald." diye buyurulmutur. 439

""Teybe Sresi 1 1 1

Kar gibi eriyip giden mal, senelerin harap ettii, kerttii beden ve mevki
hrs, hret, ehvet gibi dnyaya ait olan eylerin, size paradan, yni malnz ve

bedeninizin mnevi karl olan cennetten stn grn-mesi, pheler iinde


kvranarak, tam imn kavumadnz iindir.

Ey aalk kii! Sendeki bu zan, ne alacak bir haldir ki; yakn, tam inan
bahesine hi uamyor.

Aslnda her zan ve phe, yakne, tam inanca susamtr, insan da, phe
arttka, tam inanca ulamak iin daha ok rpnr, kol kanat aar, umaya alr.

Zan bilgiye ulanca, kanad ayak olur da, o kiinin bilgisi tam inanc koklar.

328

4120 nk imtihanlarla, denemelerle dolu olan dervilik yolunda, bilgi,


tam inantan aa; zandan stndr. 440

440 Zan; phe ile bilgi arasnda bir inantr. Bilgi; phe ile tam inan arasnda bir ey bi
lmektir. Yakn; tam inanc
ifade eder. Onda phe yoktur. Yakn sflerce e ayrlr: Ilme'l-yakn, Ayne'l-yakn, Hakke'
l-yakn. Kabe'nin Mekke'de
olduunu bilmek ilme'l-yakndir. Mekke'ye gidip Kbe'yi grmek ayne'l-yakndir. Kabe'nin mecaz
olarak Allah'n evi
olduunu dnmek, bilmek Hakke'l-yakn saylyor.

unu bil ki: Bilgi, yakn tam inanc ister. Tam inan ise grmeyi, apak
ulamay arar.

Ey bilgili kii, bilgi seni mahedeye, gre gtrr. Dnyadakiler, tam


inanca ulasa idiler, daha burada iken cehennemi grrlerdi.

Zandan hayal doduu gibi, yaknden de, yni tam inantan da mahede,
gr doar.

Ben zandan da, tam inantan da kurtulmuum, ykselmiim. Benim


knanmaktan, ayplanmaktan bam armaz. Ben kararmdan, azmimden dnmem.

Azm onun helvasn tatt. (Yni rhumun az onun gzelliinden mnevi


tatlar, zevkler ald.) Ben o helvay yedim de, gzm aydnland, onu grr gibi
oldum.

Ben Hakk' mnen grr gibi oldum.

4128 Bu yzdendir ki ayam korkmadan, cesaretle atarm. nk ben


mn evime, asl makamma gidiyorum. Bu yolda ayan titremez, ben krcesine
gitmiyorum, bilerek gidiyorum.

Allh gle bir ey sylemi de, onu gldrm. Benim gnlme de syledii
eyle, gnlm glden yzlerce kerre daha glc bir hale getirdi. 441

441 Bu beyitler Hakk'n kudretini, yaratma gcn, gzelliini sezen bir velnin duyduu mnev
neeyi, zevki, ilh
sevinci aksettirmektedir. Dnya ileri ile arlaan duygularmzla, hakikate tkanan kulaklar
mzla, perdelenen gzlerimizle, biz
Mevln'nm bu beyitlerini nasl anlayacaz? Evvela bize bizden yakn olan Allah'mza yalvara
lm; bize bu hakikatleri
anlayacak g versin, sonra Mevln'nm rhaniyetine snalm, demek istediini bizim gnlmz
n kulana fsldasn, bizi
uyarsn. nk biz adletsizliin, zulmn hkm srd bir dnyada perdeler arkasnda kalm
z da, mn leminden habersiz
yayoruz.

329

4130 Selviye bir i etti, bir tecell ile boyunu dmdz etti. Nergisle beyaz gl

de ondan feyz aldlar. 442 442 Bir yukardaki beyitte Mevln gln, bu beyitte de nergisin Ha
kk'tan feyiz
aldklarndan bahsediyor. Bu Mesnevi beyitleri bendenize Dvan- Kebr 'de gl ve nergis iin
Mevln'nm syledii u
meldeki rubaileri hatrlatt: "Ey gl sen, gl bahesinin gzelliine hayran oldun da, onun i
in mi glyorsun? Veya ak
blbllerinin tleri mi seni gldryor? Yhut, gizli sevgilimin bandaki gl gibi mi al
yor ve glyorsun? Galiba, sende
ona benzer bir ey var. Bu yzden neeleniyor, glyorsun.", "Ey gzsz ve azsz nergis, sen
de bir dalgnlk, bir hayranlk
var. Sanyorum ki sen, yeillik gelinlerinin yzlerin; hayranlkla seyrediyorsun. Hayr ben ya
nldm, sen bahar gelinlerinin gzel
yzlerinde, benim rtnm, kendini gizleyen sultanmn gzelliini seziyor da, ona hayran olu
yorsun."

Bir ey, onun bir feyzi, eker kamnn cann da tatllatrd, gnln de.
u kara topraktan yaratlan(insan)a da in'deki iil ehri dilberlerinin gzelliini
verdi.

Bir gzelin kan byleyici yapan, bir dilberin yzne gl rengi veren, onu
nar ieine dndren ilh feyz,

nsann diline yzlerce sihir kuvveti verdii gibi, bir madene de fazla
lutuflarda bulundu, halis altn olu kabiliyeti balad.

Hakk'n silah deposunun, yni kenz-i mahf(=gizli hazne)nin kaps alp


da, Hakk'n isim ve sfatlarnn mazhar olan gzellerde, eit eit ekillerde onun
tecellleri ortaya knca, gzellerin gzlerinin baklar, gamzeleri oklar atmaya
balad.

4135 te btn bunlar yapan grnmez sevgili, benim de gnlme bir ok


att, beni k yapt, sevdlara sald. Beni kretmeye de k etti, ekerler yemeye
de, yni ruhan zevkler almaya da.

Ben yle birine km ki, herey onundur, herey onun yaratdr. Benim
akln da, cann da, onun bir kuluna kul olmutur. Yni vellerinden birinin mridi
olmutur.

Ben atp tutmak sretiyle sz sylemiyorum, kuru laf etmiyorum. Bir sz


sylesem bile su gibi sylerim de, lm ateini sndrmede sknt ekmem.

Ben nasl bir ey alabilirim ki, hazneyi koruyan o; ben nasl kuvvetli
olmam ki, dayandm, g aldm o.

Srt gneten kzan kii, sert yzl olur. Onun ne korkusu bulunur, ne de

utanc.

330

4140 Hibir eyden ekinmeyen hakikat gneinin yz gibi, onun yz de


dman yakar ve perdeleri yrtar. 443

443 Buradaki gneten maksat, hakikat gneidir. Srt kzan da, onun tecell nurlarna mazh
ar olan talihli kiidir.
Byle bir kii kimseden korkmaz. Belki onun varl dmanlarn yakar ve gaflet perdelerini y
rtar.

Dnyada her peygamber mehabetli idi. Yalnz bana olduu halde,


pdihlarn ordularn alt etti.

Peygamber bir korkuya, bir gama dp de yz evirmedi. Tek bana


imanszlar lemine, irk lemine kar durdu.

Tan da yz pektir, gz pek. O dnyalar doluu kerpiten korkmaz.

nk kerpi, kerpiinin yapt kurumu bir amur parasdr. Ta ise


Allh'n sanat ve kudreti ile sertlemitir.

4145 Koyunlar, hesap edilmez derecede ok olsa da, onlarn okluundan


kasap korkar m?

Ey insanlar! Siz hepiniz, birbirinizin sr ve obansnz. Peygamber ise


hepinizin obandr. Halk sr gibidir. Peygamber ise onun gdeni. 444

444 Bu beyit; "Hepiniz de obansnz, hepiniz de srnzden sorumlusunuz." hadsine iaret etm
ektedir. Camiu 'sSagr, c. II, s. 79.

oban srs ile uramaktan korkmaz. Fakat onlar scaktan ve souktan

korur.

oban eer srye kahrla barsa bile, bil ki; bu bar btn sry
sevdiindendir.

Her an yeni bir baht, yeni bir tecell var!

Her an yeni bir baht, yni yeni bir tecell kulama diyor ki: "Eer seni
gamlandrrsam bile, sen gamlanma.

4150 Ben seni kt gzlerden, ktlerin nazarndan gizlemek iin gamlandrrm, alatrm.

Ktlerin gzn senin yznden evirmek iin, gam ve kederle, senin


huyunu ac ve sert bir hale getiririm.

Sen benim rzmn ve sevgimin avcs deil misin? Sen beni aramyor
musun? Emrime uyan, benim dkn bir kulun olmadn m?

331

Bana kavumak iin reler aramyor musun? Sen benden ayr da kimsesizsin, beni ararken de kimsesizsin.

Senin derdin bana kavumak iin derman (re) aryor. Dn ekmi olduun
yank ahi, iten gelen feryadn iittim.

4155 Seni bekletmeden geecein yolu ve yol uran gstermeye benim


gcm yeter.

Bylece zamann ve hayat artlarnn getirdii zdraplardan, endielerden,


alkantlardan kurtulursun ve bana kavuma haznesine ayak basarsn.

Fakat varlan yerin tatll, lezzeti yolculuun zahmetleri, skntlar ile

llr.

Ne kadar gurbet aclar eker, mihnetlere, zahmetlere urarsan, ehrinden,


akrabandan o derece lezzet alr, zevk bulursun.

Allah'a inanan kiinin, belalara uraynca rpnarak kamas,

sabretmemesi, tencerede kaynayan nohudun ve baka yiyecek


eylerin srayarak dar kmaya almalarna benzer.

Tenceredeki nohuda bak, ateten can yannca nasl yukar doru sramaya

balar.

4160 Tencere kaynamaya balaynca, nohut, yukarlara doru sramaya,


yzlerce cokunluk gstermeye koyulur.

"Niin beni atelere salyorsun? Madem beni satn aldn, ne diye bu hallere
uratyor, benim canm yakyor, beni horluyorsun?"

Evin hanm da, nohuda kepe ile vurarak der ki: "Hayr, iyice kayna, adam
akll pi de, ateten srayp kamaya kalkma. 445

445 Mevln Dvan- Kebr 'inde 44 numaral iirinde yle buyurur:

"Bazen atein zerinde, toprak tencere gibi kaynar dururuz, coarz. O ise bireyler dnerek
fazla tamayalm diye,
bamza kepe ile vurur. Dostun huyu byledir."

"Ben seni hor grdmden, istemediimden, sevmediimden tr


kaynatmyorum. Bir tat, bir lezzet elde edesin de;

332

Gda haline gelesin, yenesin, cana kancasn diye kaynatyomm, yoksa seni
mihnetlere salmak, seni horlamak iin deil.

4165 Sen bostanda su itin, yeerdin, tazeletin. te senin o sular imen, bu


atee dmene sebep oldu. nk o su, bu ate iindi. Bir mddet yedin, itin,
kendini besledin. imdi sevgi atei yeme ve ime ile elde edilen semizlii, haml
senden gidermeye urayor."

Allh'n rahmeti, kahrn ve fkesini gemitir. Bu yzden de, birisini

imtihan etmesi, belalara uratmas rahmetindendir. nk onun kahrnda gizli bir


ltuf vardr.

Var oluumuz salansn, varlk sermayesi elde edilsin diye, rahmeti


kahrndan ileridir, stndr.

Etle deri bir tat almadan, yni bedene ait zevklerden mahrum edilerek
yetimez, gelimez. Onlar olmadka, yni bedene ait nefsan ve ehvan istekler,
dnya sevgisi insanda bulunmazsa, dostun ak (ilh sevgi) onlar nasl yakar, eritir,

yok ederdi? Bylece, nefse eziyet edilmeden, nefisle savaa girimeden Allh sevgisi
elde edilebilir mi idi? 446

446 nsanda ikilik vardr. Melek tamamyle ruhtan, mndan ibret, insanda ise et var, ehvet
var. tnsan kendinde
bulunan ehveti, arzular, dnya sevgisini terk ettii zaman kmil insan olur. Melek bu mcade
leden mahrumdur, ite bizim
stnlmz bu nefisle sava sretiyle elde ediliyor. Bu beyitte Mevln bu konuya temas etmi
tir.

lh takdir gerei sana belalar, kahrlar gelince, bu kahrlara gizli lutuflar


olduunu dn de zlme, bu kahrlar yznden, dnya sevgisini, zevk duyduun
her eyi, Allh yolunda fed edersin.

4170 Bana gelen kahrdan sonra, onun zrn dilemek zere iine girdiin
merhamet rmanda, gnahlardan, mnevi kirlerden temizlenerek ilh lutuflara
kavuursun.

Ev shibi hanm dedi ki: "Ey nohut, bahar mevsiminde otladn, yetitin;
imdi de zahmet, sana misafir oldu, misafire ikram et.

Sen zahmet misafirini ho tut da, sana teekkrler ederek dnsn. Bylece
hakikat pdihnn huzrunda, senin ikramlarn, ihsnlarn syleyesin. 447

447 Mevln bir baka Mesnevi cildinde ayn konuyu dile getirir (Mesnevi, c. V, 1966-1967.):

"Rabbim uradm belalara kar, lutf et de kredeyim, geip gidince de neden kretmedim di
ye zlmeyeyim.
Onlara zlem duyarak rpnmayaym. Bylece o ask suratl derdi, ho tut. Ona sayg gster. O
nu incitme. Onun getirdii
acl eker gibi tatl say." Mevln, Dvan- Kebrin altnc cildinin 2675 numaral iirind
e buyurur ki:

"Sevgiliden gelen cefya kar sakn suratn asma, onu nee ile karla, ona ho geldin de."

"Gamdan, zdraptan daha tatl, daha mbrek bir ey olamaz. Onun karl sonsuzdur." diye b
uyurur.

333

Sonunda nimet yerine, sana o nimetleri veren gelsin; gelsin de, dnyadaki
btn nimetler sana haset etsin."

Hanm nohuda diyordu ki: "Ey nohut, ben Halil brahim, sen de bak
karsnda benim olumsun. Scan nne ban koy, nk ryamda seni kurban
ettiimi grdm 448

448 Saffat Sresi'nin 102. yetine iaret vardr.

4175 Heyecanlanma, gnlne korkuyu sokma, kahr ba nne basn


koyda, smail (a. s.) gibi senin boazn keseyim.

Ban keserim, fakat bu ba, o ba deildir. Bu ba, kesilmekten, lmekten


uzak olan bir batr. Yni bu ba, grnen madd ba deildir. 449

""'razl Hafz'm u beyti Mevln'nn beytine ne kadar benziyor:

"Ak yolu, ok alacak bir yoldur. nk bu yolda, dnyaya ait ba olmayanlar, balarn ve
rirler."

Ey mslman! Allh'n ezel dilei, senin basnn kesilmesi deildir. Senin


ona teslm olmandr. Bu sebeple ona candan teslm olmay iste, dile.

Ey nohut, belalara ura, kayna da, ne varln kalsn, ne de sen kal!

Ekili bulunduun bostanda, bir mddet ter taze durdun. Yeiller giyinmi
olarak neeli neeli sallanarak gld isen, sen imdi gnl bahesinin, can bahesinin
glsn.

4180' Ey nohut! Sen su ve amur bostanndan ayrldn, fakat lokma oldun, dirilere kartn,
insanlarn bedenlerine girdin,

334

Gda oldun, kuvvet oldun, dnce oldun, yni bitki olarak meydana
gelmitin; imdi ormanlarda arslan ol, hayvani rh kazan, sonra insan rha hizmet
et. 450

450 Bu blmde yemek piiren ev hanm; mridin semboldr. Nohut da ona uyan mridi gsterme
ktedir.

Vallhi, sen nce Hakk'n sfatlarndan ayrldn da geldin, tekrar evike


acele et, yine onun sfatlarna dn.

Ey nohut; sen buluttan, yamurdan, gneten, gkyznden geldin. imdi


ise mcahedenle, nefsinle yaptn savalarla ilh sfatlardan feyz aldn, gklere
ykseldin.

Sen, yamur ve scaklk tesiri ile yetimitin, imdi Hakk'n tertemiz sfatlarna brnp gidiyorsun.

4185 Sen gnein, bulutun ve yldzlarn bir cz' idin. Yni onlarn
terbiyesi ile yetimi idin. imdi insan lokmas halinde can oldun, i oldun, sz ve
dnce oldun.

Bitkinin lmnden, yni hayvanlarn onlar yemesinden, hayvanlarn

varl meydana geldi. Bylece; 'Ey gvendiim dostlarm, beni ldrn!' sz de


doru kt. Bu sz Halla 'n sz idi.

Mdem ki bizim iin, lmden sonra, byle bir yaay ve Halla 'n;
'phe yok ki lmde hayat vardr.' sz de gerekleti.

bdet, zikir, tebih ve doruluk meleklerin gdas oldu da, onlar vastasyle
gklere mir etmeye yol bulmulardr.

Nitekim yemek de insana gda oldu da, insan canszlktan kurtuldu,


canland."

Rhlar kervan halinde alveri iin hergn gklerden


yeryzne gelmedeler.

4191 "Rhlar kervan halinde, alveri iin gklerden yeryzne inmedeler,


sonra inegeldikleri yere dnmedeler.

Durum byle olunca; ey Hakk yokuu, br leme ho bir halde kendi


istein ile git, hrszlarn dar aacna gittikleri gibi aclarla, zorluklarla itilerek,
kaplarak gitme.

Seni aclklardan temizlemek, kurtarmak iin, sana ac szler sylyorum.

335

Donmu zm souk suya konursa, donukluu gider. Ve o halden kurtulup


tazeleir.

4195 Aclklardan, yni skntlardan, riyzattan gnln kanlarla dolarsa, o


zainan btn aclklardan, kt huylardan kurtulursun.

Avc olmayan kpein tasmas yoktur. Ham olan kiinin zdrap ekmeyen,

olgunlamam bir kiinin arkadal hoa gitmez."

Nohut sonunda; "Hanm!" dedi. "Mdem ki i byledir. Hoa kaynayaym,


bu hususta sen de bana yardm et.

Sen bu kaynayta, benim mircm gibisin, bana kepeyi vur. Ne de gzel


vuruyorsun. Yni ey mridim, ben deersiz mridini, iyi terbiye ediyorsun. Ben tam
mnsyla sana teslim oldum.

Ben file benziyordum, bam parala, dala da; Hindistan' ve o lkedeki


balar, baheleri ryamda greyim, yni ezel leminden kokular alaym. 451

451 Anlattklarna gre; filler vatanlar olan Hindistan' rylannda grrlerse sahiplerine i
syan ederlermi.

4200 Bylece kendimi, kaynamaya brakaym ve mcahede kucandan


hakikate bir yol bulaym.

nk, insan, zenginletike azar, rya grm fil gibi azar, kudurur.

Fil rysnda Hindistan' grnce azar, filciyi dinlemez, azgnlk eder. Yni
insan belalardan kurtulup da rahata kavuunca Hakk' unutur, as olur."

Ev hanm nohuda dedi ki: "Ben de bundan nce, senin gibi yeryznn
cz'lerinden, yni para buuklarndan idim.

Ate gibi yakc olan nefisle savaa giritim. Nefsan duygular yen menin
zevkini tadnca, makbl bir insan oldum. Tatllatm.

4205 Bir mddet yeryznde cotum, kaynadm; bir zaman da, beden
tenceresine girdim, orada pistim, kprdm, tatm. Yni minerallerden, bitkilerden

ve eitli hayvani gdalardan yararlanarak, eitli hallerden getikten sonra insana


geldim. 452

432 Hz. Mevln bu beyitlerde bizim madd varlmzn, bedenimizin geirdii safhalar, merha
leleri anlatyor. Daha
nce de bu konuya temas etmiti. (3901-3906 numaral beyitleri ltfen tekrar okuyunuz) Tasavvu
f terimlerinde "devriye"
denilen hu madd ekilden ekile giriler, bizi tenash (=rh g) inancna grlmemelidir. R
humuz, Budistlerin inandklar
gibi bir bedenden baka bedene gemez. Bu inan slam deildir. Hz. Adem topraktan yaratld
gibi, biz de btn insanlar da
toprak tan yaratldk ve yaratlmaktayz. nk anamzn babamzn yeryz nimetlerinden aldk
lar gdalar sonucu, onlarn
tohumlarndan yaratldk. Yni topraktan geldik. Ana rahminde drt aylk iken bize ruh lemind
en birer rh verildi, canlandk,
minicik kalbimiz arpmaya balad. Zaman gelince anamzdan doduk, bymee baladk. Hakk'n
takdir buyurduu seneleri
harcadktan sonra, lnce bizde bulunan her ey aslna dnecek. Yni topraktan gelen madd yn
mz, bedenimiz topraa
verilecek, rh da teki dnyada Berzah lemine gidecek. Mezara terk edilen madd varlmz, y
ine seyrine devam edecek.
yle ki: Etlerimiz kk kurtlara yiyecek olacak, mezarmzda otlar bitecek, onlar hayvanlar
yiyecek ve tenimizdeki mineraller topraa, gazlar havaya, hitkilere geecek. Yine devir amadan devam edip gidecek. Faka
t kymet gelince, sur
frld zaman ryen, dalp giden eitli merhalelerde seyr eden cz'lerimiz Allh'n em
riyle bir araya gelecek. Ve
rhumuzun terk ettii eski beden, ona geri dnecektir. Mevln baka bir Mesnevi beytinde der
ki:

"Rh kymet gn kendi bedenini tanr, define gibi, kendinin olan, kendine mahsus olan o yk
k yere gider."
(Mesnevi c. V, 1774) Bu hadiseye akl ermez, zaten akl neye erer ki!. 6,5 yl nce Galileo uz
ay mekii havaya frlatld. Kurun
hz ile giden ara milyar yediyz milyon kilometreyi arkasnda brakt, Jpiter'in yrnge
sine girdi. Oradan fotoraflar
ekerek dnyaya gnderecek. 5 milyar k yl uzaktaki yldzlar kefedilirken, aklmz bu so
nsuzluu idrak edebiliyor mu?
Ana rahminde bir yavrunun yaratlmasna akl ermeyince, insann dalm cz'lerinin tekrar ya
ratlmasna nasl akl erer?
Behet Keml merhum bir yeti manzum tercme etmiti:

"Bytenin bir damla phty insan diye;

Gc yetmez olur mu ly diriltmeye?"

336

Bu iki kaynay yznden duygularn gc, kuvveti oldum. Anamn


rahminde drt aylk iken bana rh flendi, bylece canlandm. imdi de seni terbiye
ediyorum.

Sen canszlar leminde iken, sana hl dili ile derdim ki: 'O mertebeden ko,
yksel ki, insanlk mertebesine gelesin, mnya mensup sfatlar elde edesin. '

Sen canszlktan kurtulup canl olunca, bir kere de 'kayna' dedim,


hayvanlktan da ge, o dereceden, mertebeden yksel.

Bu nkteleri, bu gizli iaretleri yanl anlayarak ayann kaymamasn,


sapkla dmemeni Allh'tan iste.

4210 nk, Kur'n'dan bile baz kiiler yol ardlar. O ip, yni kurtarc
olan Kur'n yznden, hkmlerine uymadklar iin kuyuya dtler. 453

451 Bakara Sresi'nin 26. yetine iaret var.

337

Ey imn gelmeyen inat kii! Sende yukarlara ykselmek arzusu


olmaynca, Allh'n kurtarc, salam ipi olan Kur'n 'n, haa crm yoktur."

Bilmi ol ki yeryznde iimize ok yarayan ate, yakc bir


rzgr gibidir. O asl atein dr, kendisi deildir.

4219 Hayvn rh gda ile kuvvetlenir, glenir. Yedii gda, topraktan


geldii iin odun gibi yanar, yok olur. Yni gda yenilir, yok olur gider. Fakat beden
ve hayvan rh, yenilen gdann yanndan kuvvet alr, g alr.

4220 Eer odunlar yaklp ate olmasalard, aa olarak braklsalard meyve


verirdi. Sonuna kadar da geliir kalrd. Her eyi gelitirir, gzelletirirdi. 454

454 Hz. Mevln'nn aalarn yaklmasna gnl rz olmuyor da, dier hususlarda aalarn in
sanlara yararl
olmasn uygun buluyor. Zaten aalar yannca kl oluyorlar, havaya savruluyorlar, yok olup gi
diyorlar, ama sanatkarlarn
elinde o aalar det lmszleiyor. Mesela; Konya'da Alaeddin Camii'nin minberi yz yllard
an beri ayakta duruyor.

Bilmi ol ki; bu ate yakc bir rzgr gibidir. O asl atein dr, kendisi

deil.

Atein kendisi ve asl, havadan da stndr. O esirdedir. Yni yeryznde


grlen ate, gzyznden de telerde bulunan ate krresinin glgesi dr. 455

435 Dikkat buyuralsa; Hz. Mevln her hadiseden lednn neticeler kararak bizi uyandrmaa
alyor. Sular nasl
asllar olan denize doru akyorlarsa, nlerine kan engelleri aarak denize doru kouyorla
rsa, ate de asl olan ve eski
hukemaya, bil-ginlere gre ayn bulunduu yerden ok telerde, havadan da hafif esirin stnde
ate krresi mevcutmu.
Yeryznde bulunan yanan veya yanmayan btn atelerin asl, kayna, o ate krresi imi; "He
r aacn iinde ate gizlidir."
denildii gibi, aata mahpus bulunan ate, yanmaya balaymca titreyerek, sesler kararak asl
na gitmek iin alev alev
yanmaktadr. Ey insanolu, su, aslna doru kprerek, alyarak, coarak, ban tatan tasa
arparak koarken, ate alevlerini
yukarlara doru ykseltirken, sen asl vatann neden aramyorsun, neden geldiin yere gitmek
iin rpnmyor da, u kirli
dnyann ilerine dalm, duygusuzca yayorsun?

338

Bu yzdendir ki; yeryzndeki ateler, klar olduu gibi durmazlar. Hep


oynarlar, titrerler. Aslna gitmek iin rpnr dururlar. Sonunda tezce, yukarlara
ykselirler, madenlerine giderler, asllarna kavuurlar.

Ey insan! Senin boyun hep olduu gibidir ama, glgen bazen ksalr, bazen

456

uzar.

456 tnsan kemle gelince boyu artk uzamaz. Ama glgesi, yni tabiatnn gerei yapt iyi ve
kt ilerle ereflenir,
byk insan olur, Yhut ktlklerle klr, erefini zedeler.

4225 In bir yerde durduunu kaldn kimse grmemitir. Kaynaktan


gelen nlar, akisler ve vurular, dtkleri yerde kalmazlar; abucak dnerler,
analarna giderler.

Y Mevln! Dilini tut, fitne azn at, yanl anlalan szlerden sakn!
Her eyin dorusunu Allh daha iyi bilir.

Konuyu anlamayanlarn kt hayallere dmeleri.

Bu konu sona ermeden nce, hasetilerden bir kt kokulu duman geldi.


Yni bu konulara akl erdiremeyenlerden yersiz bir itiraz, bir knama ortaya atld. 457

457 Ermilerin fikirlerini baz ham kiiler, ya haset ettiklerinden, yhut da bilgilerinin nok
sanndan tr
anlayamazlar. Yksek hakikatleri idrak edemedikleri iin, susup oturmalar gerekirken, bilgisi
zce ve insafszca yersiz
knamalardan, ekitirmekten kendilerin; alamazlar. Bu her devirde grlmtr. Ynus Emre haz
retleri bile; "Seni sigaya eker

bir Molla Kasm gelir." diye devrindeki chil ekitiricilerden ikyette bulunmutur. Mevln
'mn devrinde olduu gibi, bugn
de Molla Kasim'lar grlmektedir. Her bilgili kiide de hogr yoktur. O, herkesin kendisi gi
bi dnmesini, inanmasn ister.
Kendi grlerine uymayan btn fikirler, onlarca yanltr. Mesela; Mevln'mn sema ettiine
inanmayanlar, asrlar boyu,
Mevlevi derga-hlanndaki ayinlere itiraz edenler, ney, tanbur, rebab gibi alglarn alnmasn
dan Mevln'mn holanmadn
ileri sren, ve tarih hakikatleri inkr eden doentler, profesrler zamanmzda da mevcuttur.

Ben hasetilerin ekitirmelerinden incinmedim ama, bu itiraz, bu knama


tekmesinin saf gnll, samim mnl bir kiinin akln kartrma-sndan korkarm.

Gazneli Hakim Sen hazretleri mnya ait rneklerden bir ey anlamayanlar, perde arkasnda kalanlar anlatmak iin gzel bir rnek vermitir:

339

4230* Sapklk yolunda olanlar, Kur' anda szden baka bir ey


gremezlerse, onlarn bu sapklna almaz. 458

458 Mevln'mn bahsettii Hakm Sen'nin beyti u:

"Nasl ki; kr bir kii gnein n grmez de scakln hissederse, chil de Kur'n'n s
z zerinde durur da,
mnya nfuz edemez."

nk krlerin gzleri, nrlarla dolu olan gnein ndan, scaklndan


baka bir ey hissedemez.

Abdaln biri anszn eek ahrndan ban kard da, her eyi knayan
ihtiyar bir kadn gibi dedi ki:

"Bu sz (yni Mesnevi) deersiz bir eserdir. Onda ne var ki? Peygamberin
hikyesini mi, Peygambere uymay m anlatyor?

Vellerin ulatklar makamlardan, onlarn kermetlerinden ve yce


szlerinden bahis yok.

4235 Cenb- Hakk'tan baka, her eyden vazgeerek, yokluk mertebesine


ulamaktan ve Allh'a kavumak iin basamak basamak yukarlara doru
ykselmekten Mesnevi 'de sz edilmemektedir."

Her makamn, her mertebenin ve her menzilin anlatl hududu da yok ki;
bir gnl shibi onunla kanatlansn da telere usun, gitsin. 459

439 Mesneviye itiraz eden kii bunlar sylemekle, kendi bilgisizliini ortaya koymutur. nk
onun yok dedii
eylerin hepsi Mesnevi 'de mevcuttur. Fakat belirli bab ve fasllar halinde deil, hikyeler a
rasnda, yeri geldike dank ekilde
sylenmitir.

Allh'n kitabna da, yni Kur' n' a da bu szler sylendi. Kfirler, onu da
byle knadlar.

Dediler ki: "Bunlar, gemi zamanlarda gelen insanlarn hikyeleri, eskimi


masallar, bunda yle derin bahisler, hakikatlere dair szler yok. 460

460 En'am Sresi'nin 25. yetine iaret var.

4239 Kk ocuklar bile bunu anlyor, hoa gidecek, gitmeyecek,


yaplacak, yaplmayacak eyleri anlatyor.

Ysuf ve onun, bklm bklm, halka halka salar anlatlmada, Ykub ile
Zleyha'nn gam ve kederleri sylenmektedir.

Bunlar meydanda olan eyler, bunlar herkes anlar, bilir. Orada, akln
derinliklerinde kaybolaca bahisler yok." Byle itiraz edenlere kar;

340

Cenb- Hakk da buyurdu ki: "Eer bu sana kolay grlyorsa, bu eit

kolay, basit bir Sre Syleyver." 461 461 Bakara Sresi'nin 23. yetine, sr Sresi'nin de 8
8. yetlerine iaret
edilmektedir.

"Ey mrikler! Cinlerinize, insanlarnza, i g shibi olanlannza syleyin,


bu eit bir yet meydana getirsinler."

Hz. Peygamber Efendimizin;


"Kur'n'n zahir (yni d yz) mns var, btn (yni i
yz) mns var. Btnnn da yedinci btna kadar btn mns

var." hadsinin aklamas.

Kur'n'n kelimeleri, bil ki grnr; bu grnen kelimelerin ve onlardan


kan zahir mnnn altnda, pek gl, pek derin bir de btn mn, i mn vardr.

4245 O btn mnnn altnda da, bir i mn daha vardr. Ondan sonra, bir
nc i mn daha vardr ki, onu anlamakta akllar kendini kaybeder.

Kur'n'n drdnc btn mnsn ise, ei benzeri olmayan Allh'tan


baka kimse gremedi, anlayamad.

Ey oul! Sen Kur 'n 'n grnen, bilinen zahir mnsna, d yzne bakma.
eytan da Hz. Adem'in d yzne bakt, onun amurdan yaratldn grd. Ondaki
i yz, hakikati gremedi.

Kur'n'n d yz bir insana benzer; insann ekli, yz, boyu, posu


grnr ama, rhu gizlidir, grnmez.

Bir kiinin amcas days olsa da, onunla beraber yz yl mr srseler, yine

de onun rh halinden bir kl ucu kadar bir ey gremezler.

Peygamberlerin ve vellerin dalara gidip maaralarda


oturmalar, kendilerini gizlemek iin yhut halkn akllarna eitli
eyler geleceinden korktuklarndan deildir. Mmkn olduu
kadar halk dnyaya balanmamaya, doru yola sokmak iindir.

4250 "Veller, halkn gznden gizlenmek iin dalarda otururlar." diye


sylerler.

341

Halbuki, onlar halkn gzlerinin nnde iken de, yzlerce dan tepesine
kmlardr, admlarn yedinci kat gn stne bile atmlardr.

Onlar halka nazaran yzlerce denizden, yzlerce dadan tede iken, neden
dalara gider de gizlenirler? 462

462 Vellerin bilinenleri, grnenleri vardr, bir de gizli olanlar vardr. Velleri zahiren
halk tanr. Fakat o tany tam
deildir. Velnin gizlenmek iin daa, maaraya ihtiyac yoktur. Gizli velleri Allah'tan bak
a kimse bilemez ve tanyamaz.

Bir velnin gizlenmek iin daa kamasna ihtiyac yoktur. nk bir


velnin izinde bir tay gibi koan gkyz, yzlerce nal drr de, yine ona
yetiemez.

Gkyz dnd dnd de, o cann izinin tozunu bile gremedi. Bu yzden
madd renkli matem elbisesi giydi.

4255 Periler gizlidir. Ortada grnmezler. Fakat insan, mns yznden


perilerden de daha gizlidir.

Akll kiiye gre insan, gizli olan perilerden yz kat daha gizlidir.

Akllya nazaran insan bu kadar gizli olursa, gizlilik leminde bulunan ve ii


masivadan arnm olan kmil insann ne kadar gizli olacan sen dn.

Vellerle, vellerin szleri, Ms'nn asas ile s'nn diriltici

nefesine benzer.

nsan Ms'nn asasna ve s'nn diriltici nefesine benzer.

Mminin kalbi insaf ve adlette bulunmak ve dnyay sslemek, gzelletirmek iin Hakk'n avucunda, iki parma arasndadr. Yni Allh'n cell ve
cemal sfatlar arasndadr. 463

463 Buradaki iki parmaktan maksat, Hakk'm Cemal ve Cell sfatlardr. Allh diledii kulun ka
lbini salaha,
dilediinin kalbini de fesada meyi ettirir.

4260 Ms'nn asas, grnte bir denekten ibretti. Ama azn anca,
ejderha olduu iin btn kinat ona bir lokma olurdu.

Hz. s'nn efsnunu, harf ve sesten ibret bilme. unu gr ki, lm bile
ondan kayordu.

Efsundaki o nemsiz, o deersiz szlere bakma; onlarn te'sri ile lnn


dirildiine, srayp oturduuna bak.

Sen Ms'nn o asay kolayca bulduuna bakma da, onunla denizi nasl
yardn gr.

342

Sen uzaktan kara bir ota gryorsun; yni vellerin sretini, madd eklini
gryorsun, bir adm daha at da, o otadaki orduyu, yni vellerin sfatlarn, mnev
kudretlerini gr.

4265 Sen uzakta bulunduun iin, toz bulutundan, yni insann madd
varlndan baka bir ey grmyorsun. Azck ileri gel de, o toz iindeki insan, yni
onun madd varln deil de o madd varlktaki mny gr.

Onun kaldrd toz, yni kmil insann szleri, davranlar gzleri aydnlatr; onun mnev gc, dalar bile yerinden sker.

Hz. Ms, ln ta ortasndan belirip gelince. Tr da onun gelii yznden


oynamaya balad.

"Ey dalar ve ey kular, Dvud peygamberle beraber Allh'


yceltiri, ilhler syleyin." 464 anlamndaki yetin tefsiri.

464 Bu balkta Sebe' Sresi'nin 10. yetine iaret vardr.

Dvud(a.s.)'n yz, Allh'n nru ile parlamt. Dalar onun Zebur


okuyuu ile inlemi, feryada gelmiti.

Da Dvud' a arkada oldu. Her iki algc, yni Dvud ile da, Allh'n ak
ile mest olmulard.

4270 "Ey dalar, Dvud' la beraber ilh syleyin, onun sesine, sesinizi katn." diye emir geldii iin, her ikisi de ayn perdeden alm ve sylemilerdi.

Cenb- Hakk buyurmutu ki: "Ey Dvud, sen yerinden yurdundan ayrldn,
benim iin dostlarndan ayr dtn." 465

465 Hz. Dvud gnlnde ilh ak duyunca. Buda gibi, brahim Edhem hazretleri gibi, sarayn,
kadnlarn, ihtiaml
hayat terk etmi, yalnz bana dalara dmt. Dalarda yalnz bana Zebur okumaa balam
t.

Ey garip kalan, tek kalan, ey esinden dostundan ayrlan! Ey kalbinde itiyak,


zlem atei tutumu, alevlenmi olan k,

Sen algclar, okuyucular, e dost mu istiyorsun? Kadm ve ezel olan Allh


dalar senin nne getirmitir.

Dalar, sana algclk ederler, ilhler sylerler, zurna alarlar, rzgr


estirirler, sular fkrtrlar.

343

4275 unu iyi bil ki, ey gfil kii! Dan inlemesi, feryad etmesi, mmkn
olunca, velnin de dudaksz ve disiz olarak gnlden gelen iniltileri vardr.

Bedenleri ktlklerden, nefsan duygulardan arnm olan vellerin


cz'lerinden, uzuvlarndan gelen nefhalar, her an onlarn duygularnn kulaklarna
ularlar.

O velnin yannda oturanlar, o nemalar duymaz ve iitmezler de, velnin


kendisi duyar ve iitir. O ilh nemalar, o nleleri, o feryadlar duymadan, iitmeden
onlarn mevcut olduuna inananlar, ne mutlu kiilerdir.

O vel kendi gnlne kapanr, kendi iindeki yzlerce sz duyar, fakat


kendisi ile beraber oturan, o gizli szlerden, o gnl konumalarndan koku bile
almaz. 466

466 nsann nefsi ile, kendi ile konumas vardr. Bir kimse az kapal konuur. Fakat bu kon
umay harite
bulunanlar, hatt yannda oturanlar duyamazlar.

Ey Hakk'a inanan ve Hakk' seven kii, meknszlk leminden, senin de


gnlne yzlerce soru, yzlerce cevap gelir durur.

4280 Sen gnlne gelen o sesleri duyarsn; fakat bakalar kulaklarn sana
yaklatrsalar bile, o sesleri duyamazlar.

Haydi diyelim ki, sen sessiz, harfsiz szlerini duymuyorsun, iitmiyorsun.


Sen dndn, kendi kendinle ba baa kaldn zaman, sessiz sadasz kendinle
konuuyor gibi deil misin? Bu durumda kendi iindeki sesleri mn kulanla
duyman sana bir rnek olmuyor mu? u halde nasl oluyor da vellere inanmyorsun?

Kendi anlayszl yznden Mesnev'yi knayan hayvan.

Ey knayan kpek, havlayup duruyorsun Kur 'n ' knamakla hkmnden


kendini kurtaracak m sanyorsun?

Bu, kendisinden cannnn ve kahr penesinden imann kurtaracan bir


arslan deildir. Kur 'n- kerm kymete kadar inkrclara "Ey kendilerini bilgisizlie
fed edenler!" diye seslenir.

4285 Siz beni masal sanarak, knama ve inkr tohumunu ektiniz, durdunuz.
Ama grdnz ki, knadnz durup duruyor. Siz ise yok oldunuz, masal oldunuz.

344

"Ben Allh kelamym, Allh'n zt ile durmadaym. Ben rhlar ruhu olan
nebilerin, vellerin gdasym. Kusursuz, tertemiz, parlak bir yakutum.

Ben hakikat gneinin size aksetmi, vurmu nuruyum. Ama o gneten de


ayr deilim..

ktan, bilgisizlik ve gaflet lmnden kurtarmak iin kaynayan, coan bir


b- hayatm.

4290 Eer sizin hrsnz, tama'mz, bu kt kokuyu etrafa yaymasa idi, Allh
sizin mezarlarnza da o b- hayattan bir yudumcuk dkerdi.

Hayr, ben her kt knay yznden gnlm bulandrmam, Gazneli o


Hakim Sen'nin szn, dn dinlerim:

Seyislerin slk almalar yznden tayn rkp su imemesi.

Gazneli Hakim Sen buyurmutur ki: "Bir ksrak ile tay su iiyorlard.

Seyisler atlara; 'Haydi gelin, su iin.' der gibi slk alyorlard.

Islk sesini duyan tay, ban kaldryor, rkt iin su imiyordu.


4295 Anas; 'Yavrucuum ne diye rkyor, su imiyorsun?' diye sordu.

Tay; 'u adamlar slk alyorlar, bunlarn hep birden slk almalarndan
rkyorum' dedi.

'Yreim titriyor, yerinden kopuyor. Onlarn hep birden slk almalarndan


korkmaya balyorum. '

Anas dedi ki: 'Dnya kuruldu kurulal byle gelmi, byle gider,
yeryznde hep byle olmayacak i yapanlar vardr.

Benim akll yavrucuum, sen iine bak, suyunu i, onlarn kendi sakallarn
yolmalar yakndr. Yni onlar yaptklarndan piman olacaklardr.

4300 Vakit dar, mr ksadr, tertemiz su da akp gidiyor. Akln bana al da


ondan ayrlmadan nce suyunu i.

Vellerin szleri b- hayatla dolu, saf, dupduru bir rmak gibidir. Frsat elde
iken ondan su i de gnlnde mnev bitkiler, iekler, gller a-lsn.'" 467

467 Burada geen "tay"dan maksat; Hakk yoluna yeni dm dervitir. Ana ksrak da; mridi g
stermektedir.
Allh'n kelamna, vellerin szlerine itiraz edenler, akl ermeyen kiilerdir. Mrid dervii
ne diyor ki: "Gnlnn yeermesi,
orada mn ve ak ieklerinin amas iin, Allh'n ve vellerin b- hayat olan szlerine ku
lak ver."

345

Ey halinden haberi olmayan gfil susuz! Biz vellerin sz rmandan b-


hayat imedeyiz. Gel sen de bu sudan i, hayat bul.

Sen dnya ilerine gnln kaptrm, mnen krlemisin de, bu suyu


grmyorsun. Hi olmazsa testini getir de, krler gibi el yordam ile bu rmaa
daldr.

Mdem ki bu rmakta su olduunu iittin, krleri taklit ederek i grmek


gerek. 468

468 Hz. Mevln vellerin szlerin; ab- hayata, kendilerini de iinde b- hayat akan dereye
benzetmektedir. Burada
buyuruyor ki: "Ey gfil, Mdem ki vellerin deresinde su olduunu iittin; gremezsen bile kr
ler gibi destini getir, dereye
daldr. Su bu-lunduunu, testinin dolup arlamasndan anlarsn."

4305 Suyu dnen, su sayklayan testini rmaa daldr da, arlatn anla.

. Testinin arlatn anlaynca, onun su ile dolduuna akln erer, hakikati


anlarsn da gnl kuru taklitten kurtulur.

Kr, rman suyunu gz ile gremese de, oraya daldrd testisinin


arlatnn farkna varnca, su olduunu anlar.

"Testi hafifti, rmak suyu ile dolunca arlat." diye dnr.

nceleri nefsaniyete uymu, hev ve hevesle dolmu olduum iin, her


rzgr beni kapp gtrrd. Fakat imdi vellerin sohbetleri ile arlatm, artk her
rzgr beni kapp gtremez.

4310 nk nefsine uymu, akl kt kiileri her rzgr kapar gtrr. nk


onlarn duygular gl deildir. Onlarda bilgi ve rhan kuvvet arl yoktur.

Kt kii; apas olmayan gemi gibidir, uygunsuz rzgrdan ekinir. Akll


bir kii iin akl gemi apas gibidir. Onu hev ve heves rzgrna kaplmaktan
alkoyar. Ey Hakk yolunun yolcusu! Sen de akll kiilerden, riflerden, vellerden bir
apa iste, bir yere balan da, ehvet rzgr seni srklemesin, perian etmesin..

Bylece insan, o cmertlik denizinin inci haznesinden inciler elde ederse


akl, irfn artar.

Bunlarn yardm ile gnl aydnlanr, nrlanr, bilgi ve irfn ile dolar. Hatt
gnln gz alr, mnen ycelir.

4315 nk gzlerde parlayan nr, gnllerin nurudur; gnllerden


gelmektedir. Gnller olmasa gzler de grmez olur.

346

Gnl akl nrlar ile nrlanrsa, o nrlardan iki gze de pay verir. 469

469 Bu beyit ile bundan nceki beyit Mesnevi 'nin I. cildindeki 1 1 26- 1 1 27 numaral u bey
itleri tamamlamaktadr.
"Aslnda senin kendi gzndeki nr da, gnln nurunun aksidir. nk gz nru, gklerin nurund
an meydana

gelir."

"Gnl nurunun nru, Allh'm nurudur. Allah'n nru ise, akl nurundan da, duygu nrundan da p
aktr, tamamyla

ayrdr."

unu iyi bil ki, gklerden yaan rahmet, aslnda mn gklerinden, yni
Hakk tarafndan kmil insanlarn gnllerine inen ilhamdan, "ledn ilmi"nden baka
birey deildir. 470

470 Kaf Sresi'nin u mealdeki 9. yetine iaret var: "Gkten de bereketli su indirdik de onun
la baheler, ekinler
bitirdik." Byk sflerden Alaeddn Devle bu yeti; "Gklerden feyz suyunu indirdik de onunla
kalpleri cennet gibi dirilttik ve
oralarda Allh sevgisi daneleri bitirtik." diye tefsir etmitir. Rhu 1-Beyan shibi, bereketl
i sularn ekinler bitirmesi, rzk te'mini
sebebini aklarken u beyti alm:

Peygamberlerin izinde yrmek istiyorsan, hak bellediin yola d, ilerle;


seni anlayamayan halkn knamalarn rzgr say.

4320 Yol aan, menzil alan veller, kpeklerin havlamalarna hi kulak


asmlar m?

Benlie kaplp Hz. Adem'e secde etmedii iin eytan,


Allh'n huzrundan kovuldu. Cenb- Hakk'n ona;"Defol git,
insanlardan sana uyanlar haram yollara dr. Atl ve yaya

yardmclarnla onlar art, ama benim gerek kullarm


kandrmaya gcn yetmez." 471 diye buyurmas.

4326 Ey Hakk k! Sen din yolunda, insanlk yolunda ilerlemek isteyince


eytan iinden seslenir.

347

Sana; "Ey yolunu arm kii!" der. "Dn, akln bana al da, dnya
nimetlerinden kendini mahrum etme, o ok zahmetli ve skntl ibdet yollarna
dme, hayatn kendine zehir etme. Din yolunda ilerlersen hastalklara, fakirlie esir
olursun.

Dostlarndan ayr der, hor ve hakir bir hale gelirsin. Sonunda din yolunda
yrdn iin piman olursun."

Ey dervi! Sen de, o melun eytann sesinden korkar, tam inanc, gerek
iman brakr, sapklk yoluna dersin.

4330 "Daha gencim, yarn var, br gn var." diye dnrsn;


"nmzde daha zaman var. O zaman iinde elbette din yolunu tutarm."

Sadan, soldan lmn gelip attn grrsn, komularn lr, evlerinden


feryadlar ykselir.

Sen bu feryadlar duyunca, can korkusuna kaplr da, tekrar din yoluna
dersin, dine sarlrsn, bir zaman kendini Allh adam yaparsn.

"Bir daha ayam, din yolandan, insanlk yolundan ekmeyeyim" diye


vellerin eserlerinden yararlanrsn, bilgiden hikmetten mnevi silahlar kuanrsn.

eytan sana tekrar hile ile seslenir de der ki: "Yokluk, yoksulluk klcndan
kork, bu yoldan geri dn!"

4335 Yine aydnlk kurtulu yolundan sapar, kuanm olduun bilgi, irfn
ve hikmet silahlarn stnden karr atar, eytana uyarsn.

Yllarca eytana bir ses, bir bar yznden kul olursun, kle olursun,
sapklk karanlklar iinde, dervilik hrkan srtndan karp atarsn.

eytanlarn barlarnn heybeti, halkn ayan balam, boazn

skmtr.

Mezarlarda yatan imansz kiilerin ruhlar, nasl ilh nrdan midsizlie


dmlerse, halkn can da, daha hayatta iken, ilh nrdan ylece mitlerini
kesmilerdir.

Melun eytann sesinin korkusu, heybeti byle tesirli olursa, ilh sesin
heybeti nasl olur?

4340 Doan kuunun sesinden soylu keklik korkar, sinee, o korkudan pay

yoktur.

nk doan kuu senin olamaz. Sinekleri ancak rmcekler avlar.

eytan rmcei de senin gibi bir sinei avlar; nk o, sinee gre


korkuntur, heybetlidir; keklie, kartala kar deil.

348

eytanlarn sesleri ekiyaya, kt kiilere obanlk eder. Pdihn sesi ise


velleri korur, onlarn bekisidir.

Bylece birbirine uzak olan bu iki ses birbirine karmaz. Tatl denizden
tuzlu, ac denize bir damla bile gitmez, karmaz. 472

472 Tatl denizden maksat nebiler ve vellerdir. Ac deniz de, kt insanlar, erli varlklard
r.

nsann srr aacn kk gibidir.

4386 nsann srr, yni ilh ilimdeki a'yan- sabitesi aacn kk gibidir.
Bayraklar o kkten feyz alarak kupkuru gvdeden kar, yetiir.

Yapraklar o kke gre yetiir, geliir; yni kk, ne cins aacn kk ise,
yapraklar da o aacn olur. Nefisler ve akllar da yledir. Onlar da a'yan-
sabitelerine, levh-i mahfuzlarna, aln yazlarna tabidirler.

Vef aalarnn, yni vellerin gkyznde yle mnev meyveleri yni


ilh hikmetleri, hakikatleri bildiren gzel szleri vardr ki, onlarn kkleri, yni
vellerin mecaz varlklar, bedenleri yeryzndedir ama, meyveleri gklerde olup
Hakk klarna gkyz sofrasnda ikram edilmektedir. 473

471 brahim Sresi'nin 24-25. yetlerine iaret vardr. Vellerin gzel szleri, mnev meyvel
eri onlarn ruhlardr.
Eserleri, mcizeleri, kerametleri daima mn leminde olup gkyz sofrasnda ikram edilmekted
ir.

Ak yznden gklerde mnev meyveler yetiir de, bir Hakk knn


gnlnde nasl olur da yetimez?

Gnlden gnle pencere vardr.

4391 Gerekten de, gnlden gnle pencere vardr, iki insan birbirine gnlden balannca, artk onlar, birbirinden ayr deillerdir. Bedenleri birbirinden
uzak dse de gnlleri beraberdir.

ki kandilin kaplar birbirinden ayrdr. Bitiik deillerdir. Fakat nrlar


birbirine karmtr, birlemitir.

Hi bir k yoktur ki, sevgilisi onu aramadka, o sevgilisi ile bulumay

dilesin.

Fakat ak, klarn bedenlerini zayflatr, eritir, sevgilileri ise daha da


gzelletirir, gelitirir.

349

4395 u gnlde, sevgi imei parlaynca, bilmi ol ki, o gnlde sevgi var

dr. 474

474 Kurnazn biri Hz. Ali'ye "Seni ok severim." demi. Hz. Ali de o kiiye; "Yalan sylyorsu
n." demi. "nk
ben seni sevmiyorum, senin de beni sevmediine kalbim tanklk ediyor." cevbn vermi.. Evet
, sevgiyi kalp dorulamaldr.
Siz gerekten birini seviyorsanz, muhakkak o da sizi sevmektedir. Kalbinizde birine kar sev
gi yoksa, onun sevgi iddiasna
inanmaynz, nk yalandr.

Senin gnlnde de Allh sevgisi iki kat oldu, artt ise, phe yok ki Allh da
seni seviyor demektir. 475

475 Peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "Kul Allh'n ne kadar severse, Allh da onu o kada
r sever." diye
buyurmutur.

.ki el olmadka, bir elle el rplmaz, bir elden el rpma sesi kmaz.

Susuz bir kimse; "Ey tatl su, neredesin?" diye inler, feryad eder. Su da; "Ey
susam olan, ey su isteyen kii, neredesin?" diye inler, alar durur.

imize den bu susuzluk, suyun bizi istemesinden, bizi kendisine


ekmesinden ileri gelmektedir. nk Allh bizi onun iin, onu da bizim iin
yaratmtr.

4400 Allh' n hikmeti, kaz ve kaderi ile bizi birbirimize k klmtr. Biz
suyu sevmekteyiz, su da bizi sevmektedir.

Cihnn btn zerreleri, o ezel hkm dolaysyla ift ifttir. Her ift
birbirine ktr. 476

476 Dvan- Kebr 'in VI. cildinde 2674 numaral gazeldeki u beyit, bir Mesnevi beytine ne ka
dar benziyor:

"Cihnn her cz', her ey ktr. Her ey sevgili ile bulumak iin rpmr durur. Her ey
buluma sarhoudur."

Kehribarn saman pn dilemesi, ekmesi gibi, lemde her cz' de kendi


iftini, eini dilemektedir. 477

477 Kinatta mevcut btn varlklarn -cansz sandklannz, bitkiler, hayvanlar ve insanlarbirbirini sevmesin; u
kuds hadsle aklamlardr: "Ben gizli bir hazne idim, bilinmek istedim. Bylece beni bils
inler ve sevsinler diye varlklar
yarattm." Her eyde onun tecellsi bulunduundan btn sevgililer, ona aittir.

"Kendi hsnn hblar eklinde peyda eyledin, em-i ktan dnp sonra temaa eyledin."

(Allh'm kendi gzelliini, gzel ehrelere drdn. Sonra knn gznden kendi gzellii
ni seyrediyorsun."

Gkyz, yeryzne "Merhaba!" der. "Seninle ben kehribarla saman p


gibiyiz. Birbirimizi sevmekteyiz." diye sylenir.

350

Akla gre gkyz erkektir, yeryz ise kadn; gkyznn attn,


verdiini yeryz besler, yetitirir.

4405 Yeryznn scakl kalmaynca, gkyz, gne vastasyla ona scaklk gnderir, slakl kalmaynca da yamur yadrr, onu slatr.

4409 Gkyz kadnn beslemek iin, kazan peinde koan erkekler gibi,
yeryznn etrafnda dner durur.

4410 Yeryz de o hanml yapar. Canszlar, bitkiler, hayvanlar gibi


ocuklar dourur, onlar emzirmek ve beslemek iin urar durur.

byle olunca, yeryzn de, gkyzn de akll, uurlu olarak bil. nk

onlar Allh'n koyduu amaz kanunlar gerei, akll insanlar gibi i grrler. 478

478 sr Sresi'nin u meldeki 44. yeti hereyin canl olduunu bildiriyor. "Kinatta buluna
n herey Allh'a hamd
ve tesbh eder. Fakat siz onlarn tebihlerini anlayamazsnz." Birisinin tesbh etmesi iin h
ayat ve uuru olmak gerekir. Bu
yzdendir ki, her ey gibi gkyz de, yeryz de canldr. Kendilerine gre bir hayat ve bir
uuru vardr. Nitekim Mevln da
bir Mesnevi beytinde yle buyurmutur.

"Allh cemali ile, fazl ve ihsm ile nice canszlar kendinden haberdar ederken, celli ile, k
ahr ile, nice akll kiileri
kr eder, onlara hakkati gstermez."

Bu iki gzel, yni yeryz ile gkyz, birbirinden st imeselerdi, yni


birbirinden faydalanmasalard, nasl olur da, kar koca gibi birbirinin dileine
uyarlard?

Yeryz olmasayd, gller nasl olur da aarlar, gzel kokularn etrafa


yayarlard? Erguvanlar nasl olur da boy atarlard? Gkten yamurlar yamasayd;
gk, gne vastasyla yeryzne scaklk yollamasayd, yeryz ne doururdu?

Diinin gnlnn erkee meyi etmesi, her ikisinin de iinin tamamlanmas,


dzene girmesi iindir.

4415 Allh dnyada hayat devam etsin, insan nesli kymete kadar srsn,
var olsun diye, erkekle kadn birbirine sevdirmitir.

Her cz'n bir baka cz'e meyli vardr. Her ikisinin birlemesinden bir ey

doar.

Gece ile gndz de bylece birbirlerini kucaklarlar, sevgi ile birbirlerinin


arkasndan, birbirlerine koarlar. Onlar grnte birbirlerinden ayrdrlar ama,
hakikatte birdirler, insanlara faydal olmak, onlara hizmet etmek hussunda
birlemilerdir.

351

Gndzle gece grnte birbirine aykrdr. Birbirine dman gibidir.


nk biri aydnlktr, br karanlklara brnmtr. Fakat ikisi de hakikatte bir i
grrler. Allh'n koyduu amaz kanun gereince, hayatn urup gitmesine
hizmette bulunurlar.

lerini, glerini tamamlayp baarmak iin, bu iki zt varlk, birbirlerini


hsm ve akraba gibi isterler. Birbirlerini barlarna basarlar.

4420 nk gece olmasayd, insan dinlenemez, g, kuvvet bulamaz,


gelirini salayamazd. Geliri olmaynca da, gndzleri neyi harcard?

1 nsan bedeninde bulunan unsurlarn kendi cinsleri tarafndan

ekilmesi.

4421 Yeryznn topra, insan bedenindeki topraa seslenir de der ki:


"Kafeslik ettiin rhu terk et de, toz gibi tozarak bizim yanmza gel.

Sen bizim cinsimizdensin, bizdensin, bizim yanmzda bulunman daha iyi


olacak. Yeryznde kan dken, gnahlar ileyen insan bedeninden kendini kurtar,
aslna dn."

Bedenin topra bu seslenie cevap verir: "Evet." der. "Ben de aslma


dnmek isterim, ben de senin gibi ayrlktan ikyetiyim, ben de senin gibi
yorulmu, usanm, hasta dmm ama, ne yapaym ki ayam bal,
gelemiyorum."

Yeryzndeki sular da, insan bedenine verilmi olan slakl, bedenin


suyunu ararlar, onu isterler. Onu yanlarna arrlar. "Ey slaklk! gurbetten dn
bizim yanmza gel!" derler.

4425 Bedendeki scakl da esr arr, onu dvet eder. "Sen, atetensin,
artik insan vcdunu brak, aslna dn, yolunu ara!" diye seslenir.

nsan bedeninde bulunan unsurlarn insafszca, ipsiz, halatsz ekileri,


kamak iin onu hrpalamalar bedeni halsiz drr ve bedende yetmi iki trl illet
ba gsterir.

llet yni hastalk, unsurlar birbirlerini braksnlar, bu ekime bitsin diye


bedeni koparp datmak zere gelir.

Bu drt unsur; ayaklar bal drt ku gibidir. Bedene gelen hastalk, illet
Yhut lm, onlarn ayak balarn zer.

Onlarn ayaklar birbirinden zlp ayrlnca, her unsur kuu uar, aslna

gider.

352

4430 Bu asllarla, ferlerin, cz'lerin birbirlerini ekii yznden, her an


bedenimizde bir illet meydana gelir.

Bu eki ve ekili bedendeki terkbleri, birlemeyi yrtp atmak, ve her


unsur kuunu, abucak aslna uurmak iindir.

Beden cz'lerinin tezce asllarna dnmek istemelerine, Allh'n hikmeti


engel olur. Ecel gelinceye kadar onlar toplu ve salkl bir halde bulundurur.

Allh'n hikmeti onlara; "Ey beden cz'leri, daha ecel grnmedi. Ecel
gelinceye kadar kanat rpmaya ve umaya kalkmanz, size fayda vermez." der.

Her cz' aslna ulamak ister. Artk sen de, bedende garb olan bu rhun bu
aynlktaki hali ne olur, onu dn.

Rhun da, rh lemine dnmeyi dilemesi, kendi vatanna


gitmeyi istemesi, ayan balayan bedene ait cz'lerden kurtulmay

arzu etmesi.

4435 Rh da bedenin cz'lerine der ki: "Ey benim topraktan gelen, topraa
mensup olan cz'lerim! ektiim gurbet a daha byktr, nk ben rh
leminden gelmiim, ara mensubum. 479

479 Mevln'nn mridi Burhaneddin Timiz hazretleri 'nin u mealdeki bir kt'as ok dnd
rcdr: "Rh
gurbettedir. Beden ise kendi vatannda, yni yeryznde yaamaktadr. Allah'm, garb ve vatan
dan ayr dm olan rha ac,
merhamet et."

Bedenin meyli, yiyecee, iecee, yeillie, akar sularadr. nk onun asl


onlardandr.

Rhun meyli de mnevi hayatadr. Diri ve ebed olan, kinat yaratan


Allh'tr. nk meknszlk rhu, onun asldr.

Rhun meyli, hikmete ve mnevi olan bilgi ve mrifete; bedenin meyli ise
balara, bahelere, zmleredir.

Rh mnen ycelmek, ykselmek ister; beden ise kazanca, paraya, pula,


yiyecee, iecee dkndr.

4440 O ycelmenin meyli ve o ycelmenin ak rh tarafnadr. Bunun anlamn: "Allh onlar sever, onlar da Allh' severler." 480 yetini oku da anla.

480 "Ben gizli bir hazne idim, bilinmek istedim, beni bilsinler, sevsinler diye kinat, bt
n varlklar yarattm."
anlamna gelen kuds hads gerei, btn varlklarn, kendi tabiatlar gerei yemek, imek, ve
sire gibi baz istekleri vardr, ite

btn varlklarn bu isteklerin) bir tarafa brakarak. Ynus Emre'deki;

"Cennet cennet dedikleri bir ka evle bir ka hri, isteyene ver anlar, bana seni gerek seni.
"

diyerek Hakk'a ynelenleri Hakk da sever.

353

Hlsa; her kim Allh' severse, isterse Allh da ona rabet eder, onu sever.

Bunu anlatmaya, aklamaya kalksam, Mesnevi seksen cilt de olsa, sonu


gelmez.

nsan, hayvan, nebtat ve canl olduklar halde cansz sandmz varlklar,


herey btn dileklerinden vazgeip de yalnz birisini, yni Allh' dilerlerse,
diledikleri de baka dileklerinden vazgeip, kendine ynelen-lere k olur.

Dileklerden, isteklerden vazgeenler, bir tek dilek, bir tek istek peinde
koarlar. O tek dilek, tek istek ise, yni sevdikleri de onlar eker, cezb eder.

4445 Fakat klarn meyli, dilekleri onlar zayflatr, eritir; sevgililerin meyli
ise, onlar daha da gzel, daha da parlak bir hale getirir.

Sevgililerin ak, onlarn yanaklarn parlatr, klarn ak ise, klarn


canlarn yakar, yandrr.

Kehribar hi bir yalvar, bir istei yok grnen bir ktr. Saman p ise,
uzaktan ona koar, bulumaya alr.

4452 Akl burada aryor; sevenle sevilenden hangisi hangisini ekti,


getirdi; acaba bu mu onu ekti, yoksa o mu bunu ekti?

4453 Mdem ki bilmiyorsun, sz ke, dudaklarn kapa, gizli eyi Allh


daha iyi bilir.

Bu sz, bundan sonra sylemeyeyim, gizleyeyim diyorum ama, beni de o


eken ekiyor, ben ne yapaym, ne edeyim bilmiyorum.

4455 Ey bir ie sarlan kii, seni eken kimdir? O sz sylemeye seni


brakmayan kimdir?

Bir yere gideyim diye yzlerce defa karar verirsin, fakat seni gizli birisi bir
baka yere eker durur.

Altrlmam ham bir ata binen binici, stndekini bilsin, anlasn diye, her
tarafa dizgin evirir durur.

354

Terbiyeli, alk at ise stnde bir binici olduunu bilir, bu yzden de iyi
yrr gider.

O kalpleri halden hale eviren Allh, senin kalbini yzlerce sevdya


balam, sonra da o yz sevd ve murattan birini olsun vermeyerek, kalbini
krmtr.

4460 Mdem ki Cenb- Hakk, senin ilk karrnn kolunu, kanadn krd, neden o; kol, kanat krann varlna teslim olmazsn.

Mdem ki onun takdiri, senin tedbr ipini kopard, neden onun takdiri doru
olmasn?

Allh kuvvet ve kudretin yalnz kendisinde olduunu


anlatmak iin, insanlarn karar verdikleri eyleri bozar ve zttn
meydana getirir. Bazen de kararnda dirensin, yapaca iin daha
ok stne dsn diye, o karar nce bozmaz da sonunda bozar.

Bu, insan uyandrmak, akln bana getirmek iindir.

4462 Yapacan iler iin iyice niyetlenir, yapmay kurar, kararlatrrsn.


Bazen bu kararn Hakk'n takdirine uygun der.

Baarya ulanca gnln baka bir eye tama' eder, baka bir eye niyetlenir, fakat bu niyeti sana veren Hakk, senin niyetini de, yapma gcn de krar;
sende bir ey olmadn, her eyin ancak kendisinde bu-lunduunu anlaman ister.

Eer senin btn isteklerini vermeseydi ve teebbslerinde seni bsbtn


baarsz klsayd, gnln mitsizlie kaplrd da, emel tohumlarn ekemez olurdun.

4465 Eer emel tohumunu ekmeseydin, yni sende emel ve arzu


bulunmasayd, btn emelleri gnlnden uzaklatrm olsaydn, Hakk' dnmez
olurdun da ona muhta, onun ciz bir kulu olduunu unuturdun.

Fakat klar dileklerinden, isteklerinden vazgetiler de, mevlalarndan


haberdar oldular.

Muratszlk, isteksizlik cennete klavuz olmutur. Ey gzel yaradll kii!


"Cennet insan tabiatna g gelen, hoa gitmeyen eylerle kaplanmtr." hadisini iit.

355

Bazen senin isteklerinin aya krlm gibidir. Yni isteklerin kabul


edilmez. Fakat yle kiiler de vardr ki, btn istekleri yerine getirilir.

Sdklar, Allh'a candan bal olanlar, kalpleri krlm, dilekleri kabul


edilmemi kiilerdir. Fakat Allh'a k olanlarn kalplerinin krl, isteklerinin
kabul edilmemesi baka trldr. Onlar kalpleri krld iin Hakk' a daha yakn
olmulardr.

4470 Akll olanlar, Hakk uurunda zoraki bir vazife gerei krlr,
dklrler. klar ise, Hakk' sevdikleri iin yzlerce dilekle, yzlerce istekle
krlm, dklmlerdir.

Akll kullar Allh' n emrine, kaz ve kaderine bal kullardr. klar ise,
Allh' n kaz ve kaderi ne trl zuhr ederse etsin, eker gibi ondan lezzet duyarlar.

"stemeyerek, zorla gelin!" emri aklllarn yular olmutur. "Dileyerek,


isteyerek gelin!" emri de klarn bahardr. 481

481 Fussilet Suresi'nin 11. yetine iaret var.

Hz. Peygamberin esirlere bakp glmsemesi ve; "aarm o


toplulua ki, onlar zincirlere, bukalara vurmular da eke
srkleye cennete gtryorlar." diye buyurmas.

4473 Peygamber Efendimiz, bir ok esir grd, onlar ekip gtryorlard.


Onlar da feryad ediyorlard.

O esirleri bilen mn arslan, esirlerin zincirlere vurulmu olduklarn


grnce, gizlice onlar incelemee balad.

4475 Esirlerin her biri fke ile, gerek peygambere kar di biliyor, dudak
sryordu.

Fakat o kadar fkeli olduklar halde, aka bir ey sylemeye cesaretleri


yoktu. nk onlarn her biri, on tonluk kahr zincirine vurulmulard.

Gtrmeye memur edilen sahabi onlar ehre doru ekiyor, kfr


lkesinden alp kahrla srklyordu.

Esirler kendi kendilerine diyorlard ki: "Peygamber, ne fidye kabul ediyor,


ne altn alyor, ne de byk bir zat kp, bizim kurtulmamz iin efaat ediyordu.

356

Ona, 'lemlere rahmet' deyip duruyorlar ama, o lemin boazn, grtlan


kesiyor."

4480 Binlerce inkrla, kt dncelerle yol alyorlar, o mn sultannn


yapt ileri knaya knaya gidiyorlard.

4483 "Ona kar biz ciz kalmz, bu hl bizim yanl hareketimizden midir?
Yoksa talihsizliimiz icab mdr? Yhut da byden midir, nedendir? Bilmiyoruz ki.

Baht bahtmz yrtt gitti; onun taht yznden tacmz, tahtmz ba aa

oldu.

4485 Onun baars by yznden byle geliti ise, peki biz de byler
yaptk; neden tutmad?

'Doru yolda deil isek kkmz kazyn.' diye putlara da yalvardk,


Allh'a da...

Bizimle ondan hangimiz Hakk yolunda? 'Doru yolda isek, ona yardm et,
onun yardmna ko.' dedik.

Bu duy ok ettik. Lat, Uzza, Menat putlarnn nnde secdeye kapandk.

'Eer o doru yolda ise, sen onu meydana kar.' dedik. 'Gerek deilse sen
onu bize kar malub et.'

4490 imdi gryoruz ki, ona yardm eyledi. Demek ki, bizim karanlk, onun
nr olduu anlald."

Sonra yine fikirlerindeki bu dnceyi krletiriyorlar, onu anmak bile


istemiyorlar da, diyorlard ki:

"Bu dncemiz de bahtszlmzdan meydana geldi. Gnlmzde onun


doru yolda olduuna dair bir inan peyda oldu."

Onlar yine diyorlard ki: "O da malup oldu ama, onun malup oluu bizim
malup oluumuz gibi irkince ve alaka olmamt.

nk onun iyi baht, bozgunluunda bile, ona el altndan yzlerce gizli


nee, mit vermiti.

O hi bozguna urama benzemiyordu. Ne gam vard, ne kederi. Ne de


arpnp rpnmas."

Mminlerin mminliklerinin belirtisi, gnllerinin krkl ve malubiyettir, alt olutur. Fakat mminlerin alt olularnda bile bir gzellik vardr.

4500 Sen miski ve anberi kracak olursan, dnyay onlarn gzel kokular ile
doldurmu olursun.

357

Fakat, eek gbresini krarsan, evleri batan baa pis koku ile doldurursun.

Hz. Peygamber, yenilmi bir halde Hudeybiye'den dnerken; "nna fetehn"


devletinin davulu alnd.

Hakk tarafndan aziz Peygambere vahiy geldi ki: "Git, bu zafere


eriemediine gam yeme."

Senin bozguna uraynda, gizli baarlar, 'gizli fetihler vardr, ite


uracktaki falan kale, filan yer senindir.

4505 Oradan abucak dnnce, gerekten de Ben Nadir ve Ben Kurayza


denilen Yahudi kabilelerinin bana neler geldi?

Bu iki kale ve evresindeki yerler teslim oldu, ganimetlerden faydalar elde

edildi.

yle olmasa bile, sen u toplulua bak; onlar gamlar, kederler iinde,
zahmetlere batmlar, yine de Allh'a klar, ona gnl vermiler.

Horluk, hakrlik zehrini kr gibi biliyorlar, gam dikenlerini de deve gibi


otluyorlar.

Hem de bunu gamdan, kederden kurtulmak iin yapmyorlar, gama


uradklarndan yapyorlar. Bu horluk, bu aalan, onlarca ycelere erimek,
rtbeler, mevkiler elde etmek oluyor.

4510 Bunlar kuyu dibinde oturmaktan ad olurlar da, saltanat tac ile tahta
nil olmaktan korkarlar.

Sevgili nerede kn yannda bulunursa, oras yer alt bile olsa, gkyznn
en stdr.

4520 Tutsak olarak gtrlen esirlerden biri: "O lemlere rahmet olan byk
varlk, bizi bal grnce neden gld?" dedi.

Hani onun huylar deimiti. Neesi ne bu dnya zindanndan ve ne de bu


zindandan zd olmasndan deildi.

yle ise dmanlarnn kahrna neden sevindi ve gld? Neden bu fetih


yznden gurura kapld?

Bu durumda unu anladk ki, bildik ki, o da her insan gibi hr deil, onun
gnl de, dnyadan baka bir eyle holanmyor, dnyay elde etmekten baka eyle
sevinmiyor.

4525 Yoksa mn leminin ehli olanlar iyilere de, ktlere de efkat


gsterirler, merhamet ederler, onlar esirgerler."

O esirler, aziz Peygamberimiz aleyhinde birbirlerine gizlice bu szleri


sylyorlar, birbirleri ile bunlar konuuyorlard.

358

"Bizi gtren memur, bu szleri duymasn." diyorlard. Duyarsa bizi


azarlar, szlerimizi de o pdihn kulana duyurur.

Peygamber Efendimizin esirlerin knamalarm,


dedikodularn duymas.

4528 Esirleri gtren memur bu szleri duymad ama, Hakk bilgisine shib
olan Peygamberin kula duydu.

Ysufun gmleini alp gtren, gmlein kokusunu duymad ama, Hz.


Ykub ok uzaklardan o kokuyu ald.

4530 eytanlar, gn evresinde dnp dolatklar halde, gayb bilen


Levh-i Mahfz'un srrn bilmezler, iitmezlerdi.

Hz. Muhammed (s.a.v.) yatm uyumu iken, gayb leminin srlar gelip, o
mbarein ba uunda dner dururdu.

4535 Hz. Peygamber, onlarn szlerini anlad da buyurdu ki: "O


glmsemem sava kazandm, sizi tutsak halde gtrdmden tr deildi.

Onlar kim oluyordu ki, kendilerine stn gelmi olmakla sevineyim,


gleyim! Ben savata direnecek olursam, ay yarlr, iki para olur.

imdi deil, hr olduunuz, mevki ve eref shibi bulunduunuz zamanlarda sizi byle zincirlere bal halde gryordum.

Ey mal ve mlkne, soy ve sopuna marur olup, bbrlenen gfil! Sen akll
bir kiiye gre oluk stendeki deve gibisin.

Ben srra bakmakta ve onda gizli bir lem grmekteyim. Daha Adem ile
Havva dnyada yok iken, o gizli lemde ben onlar grdm.

Ey esirler, elest leminde siz zerreler halinde iken, ayaklarnz balanmt.


Ba aa alalm hor bir halde gelmi idiniz, daha o vakitlerde sizi byle
gryordum.

4545 Ben sizler daha sudan, topraktan yaratlmadan, bu srete brnmeden


evvel sizi ba aa olmu malup bir halde grmtm.

Sizi, imdi bal esirler halinde grmedim ki halinize sevineyim. Ben sizi,
devlet shibi olduunuz zamanlarda, da byle bal esirler olarak gryordum.

Siz Allh'n gizli bir kahrna uram, gizli bir kahrla balanmsnz. Hem
de nasl bir kahr? ine zehir kartrlm eker yiyordunuz.

359

Siz o zehiri nee ile iiyordunuz. lmnz gizlice gelmi iki kulanz da
tkamt.

4550 Ben zafer kazanaym da, dnyay ele geireyim diye savamyorum.

Dnya letir, pistir, kokmutur, deersizdir. Byle bir eye ben nasl olur da
haris olurum.

Ben kpek deilim ki, lein peremini dileyip koparaym. Ben l


diriltmek, insanlara mnevi hayat vermek iin gelmi bir Is'ym.

Sizi helak olmaktan kurtarmak iin, sava saflarn yarp durmadaym.

nsanlarn boazlarn yceleyim bana uyanlar oalsn diye kestirmiyorum.


4555 Bir alim, ellerinden halas olsun, kurtulsun diye birka boaz

kesiyorum."

4576 Peygamber Efendimiz, galip gelmiken bile, kendini Hakk'n tuzanda


malup olmu grd de;

"Ben sizi anszn bastrdm, zincirlere vurdurdum diye glmedim.

Sizi zincirlerle, bukalarla, selvilie, gl bahesine ekip getirdiim iin


gldm.

4580 Sizi ar zincirlere bal olarak, cehennemden alm da ta ebed olan


cennete ekiyordum."

Hz. Mustafa(s.a.v.)'in "Beni, Ynus ibn Mettadan stn


tutmaynz." diye buyurmas.

4512 Hz. Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Benim mircm Ynus'un


mircndan stn deildir. 482

482 Bu balkta geen hads-i erif, Knuzii 1-Hakyk adl kitapta u suretle tesbt edilmit
ir: "Hi bir peygambere,
ben Metta olu Ynus 'tan hayrlym demek gerekmez." (Knz'l-Hakyk, c. II, s. 2003) Mevl
n bu hadsi mir hakknda
kabul etmektedir. "Ynus'un mirac balk karnnda oldu. Bense gklere ykseldim. Fakat hakikat
te mekn yoktur, ikisi de
ayndr."

Benim mircm gkyzne ykselmekle oldu. Onun mirc, denizin dibinde,


baln karnnda oldu. nk Allh'n yaknl mesfe ile olmaz, hesaptan haritir."

360

Allh'a yaknlk, yukarlara kmakla, Yhut aalara inmekle olmaz.


Allh'a yakn olmak, varlk hapsinden kurtulmakla olur.

4515 Yok olan kiiye, ne yukar vardr ne de aa; yok olann ne abukluu
vardr ne ge kal. Ne uzakl vardr, ne yaknl.

Allh'n yaratma tezgah da, haznesi de yokluktadr. Yni Allh, varlklar


yokluktan yaratr, sen ise, bu glge varlna aldanm olduun iin, yokluk nedir, ne
bilirsin?

Bu yzdendir ki, dnya varlna, madd devlete esr olmu kiilerin madd
varlklarn kaybetmeleri, krlp dklmeleri, mnya inanm kiilerin krlp
dklmelerine benzemez.

Biz devlete erdiimiz, erefe ulatmz zaman nasl neelenirsek, onlar da


aalk hale dnce, ellerindekini kaybedince yle neelenirler."

Azgn, kahredicilik sfat ile grnrse de, aslnda kendisi kahr

olmutur.

Galip gelmi, st olmu, yardm grm grnrse de,


yenilmi, esir dm demektir.

4561 Hrszn biri ev shibini kahr eder. Onun altnlarn alar, o bu ile urarken valinin adamlar yetiir, onu yakalar.

Hrsz hrszla kalkmasayd, vali adamlarn ona yollar m idi?

Hrszn ev shibinin altnlarn alarak onu kahretmesi, kendi kahr oluuna


sebep oldu. nk onun kahr edii, kafasnn kopartlmas ile sonuland.

Hrszn ev shibine stn oluu, ona bir tuzak oldu da, valinin adamlar
geldi, onu yakalad, bylece o da cezasn buldu.

4565 Sen de halkla savaarak onlara stn gelmisin, onlarn kanlarna bulamsn ama;

Allh seni zincire vurdurup, ekerek, srkleyerek gtrmek iin, o


mazlmlar mahsustan bozguna uratmtr.

Akln bana al da, o ezilmi, yenilmi, bozguna uram kiilerin arkasndan at srme, yni onlar ezmeye devam etme ki, sen de ezilmeyesin, sen de
perian olmayasn.

Akl, bu stn olutan nasl sevinebilir ki, o bu stnlkteki bozgunu


grmtr.

361

4570 leriyi gren gz, keskin gzdr. nk Allh, hidyet ve basiret


srmesini onun gzne ekmitir.

Hz. Peygamber Efendimiz "Cennetlik olanlar zayf olmadklar halde,


huylar yznden, dmanlkta ve kendilerini korumada alt olan kiilerdir." diye
buyurdu. 483

481 Hads-i erifin mns yle: "Size cennet ehlini haber vereyim: Onlar, zayf olmadklar
halde zayfl seerler.
Kendilerini korumaya ve dmanna stn gelmeye kalkmazlar. Bir eyin meydana gelmesi iin A
llh' a yemn etseler, Cenb Hakk onlar yalanc karmaz."

Cennet ehlinin dmanlkta zayf ve malup olmalar, noksanlarndan,


korkaklklarndan, dinlerinin zayf oluundan deildir. Bu hl belki, ihtiyatl ve
kendileri hakknda kt zanda bulunduklarndan, yni yaptklar ileri
beenmediklerinden ileri gelir.

Ey takliti; krkrne taklitten kurtul!

4589 Ey kulluk yolunda istemeyerek giden takliti! al, abala da


kulluuna kar mnevi bir zevk, mnevi bir karlk elde et de, ibdet sahiplerine
kar sende bir gbta, imrenme hasl olsun.

4590 "stemeyerek geliniz." emri kr taklitiler iindir, "isteyerek geliniz."


ise kalpleri dnya kirlerinden temizlenmi ve hakikate ulam kiileredir. 484

484 Bu beyitte Fussilet Sresi'nin u meldeki 1 1 . yetine iaret var: "Allh onlara: isteye
rek veya istemeyerek varla
gelin dedi. Onlar isteyerek geldik dediler."

Bu, Hakk' bir ey umduundan, bir ey elde etmek istedii iin sever.
brnn sevgisi ise, bir karlk beklemeden, bir ey ummadandr. 485

485 Ariflere gre, yaplan ibdetin iki trl mkafat vardr: Biri dnyaya aittir, br hir
et iindir. Dnyaya ait olana
"acil sevap"; hirete ait olan da "ecl sevap" denilir. "Acil sevap"; yaplan ibdetten dolay
mnevi zevk ve i rahatldr.
Evvelce duyulan arlk ve zorluklar gider, huzr gelir. Bir kimse bu acil sevba eriince; on
u ibdeti, ubdete tahvil eder.
Ubdete ulaan kimse de kendisinden ilerde bulunanlara gibta eder. "Ecl sevap" hiretteki mn
evi mkafattr.

Bu takliti, dadsn st emmek iin sever, br ise o grnmeyen gzele, o


yzn rtm gzele gnl vermitir, ondan baka istei yoktur.

St emen ocuk, dadsnn gzelliini bilmez ki, onda gnlnn arzu ettii
ey, yalnz sttr.

br ise ancak dadya ktr. Akta, tek bir dilekten baka bir midi

yoktur.

362

4595 u halde Allh' , ondan bir ey umarak, ondan korkarak seven, taklit
defterinden ders okuyor demektir.

Allh', ancak Allh iin seven nerede, bu nerede? Allh' ancak Allh iin
sevenin sevgisi, maksatlardan, garazlardan arnm, dileklerden ayr bir sevgidir.

Fakat ister yle sevsin, ister byle sevsin, Mdem ki bir kimse Hakk'
istemektedir; Hakk'n cazibesi, ekii de onu alr, Hakk'a gtrr. 486

486 Cenb- Hakk' sevenler iki trl sever: Birincisi bir ey ummadan, bir karlk beklemede
n sever, ilh zt
menfaat beklemeden sever. Zata olan sevgi, sevginin en yksek derecesidir:

"Sorsan bana izah edemem ben neyi sevdim, Bir anladm varsa ancak seni severim."

kinci sevgi, Cenb- Hakk' bir ltuf ve kereminden, mesela rzk verdiinden, kendisini yks
ek bir mevkye
getirdiinden sever. "Bu sevgi zata deil sfatadr." Bunda bir menfaat bulunduundan, birinci
tr sevgiden aadr. Fakat
sevgisinde gnlden bir itiyak varsa bu da makbldr. Yeter ki candan ve gnlden Allh' sev
sin, ister rzk verdii iin, ister
Allh rzs iin sevsin, yeter ki sevsin. Merhum Rfk Mell'n rubaisi buraya uygun der:

"Yalnz ne ocuklar gibi vahi sevmek, Hem sade ne madd ne ilh sevmek, mrmce sren tek ve
uzun ryada,
Sevmek, sevmek namtenahi sevmek."

Eer Allh'a gnl verenin sevgisi, Allh'n hayr ve keremine ulamak gibi, zattan gayri
bir sebeple ise;

Yhut da Allh' sevenin sevgisi, baka bir ey iin deil de, Allh'tan uzak
dmekten korkarak, dorudan doruya Hakk'n ztna ait ise;

4600 kisinin de Hakk' aratrma zevki telerden gelmektedir. Bu sevgilerin


her ikisi de Allh'n cezbesi, ekii iledir. Bu gnl tutkunluu, bu gnl veri hep o
ezel sevgiliden gelir.

Sevilenin, k, onun bilmedii, mit etmedii, hatnna


getirmedii bir srette kendisine ekii, bu ekiten, kta boyuna
urup giden bir istekle, mitsizlikle beraber korkudan baka bir

belirti belirmemesi.

4601 Eer sevilende k iin gizli bir eki, gizli bir sevgi, onu isteyi olmasayd; 487

487 Fuzul merhumun u beyti Hz. Mevln'nn bu beyti ile ayn grtedir:

"Ak odu evvel der ma'uka, andan ka, em'i gr kim, yanmadan yandrmad pervaneyi

(Ak atei nce sevilene der, ondan da ka srar. Muma bak da gr. nce kendisi yand, so
nra pervaneyi yakt.)

363

k, ayrlktan sabrsz bir hale gelir miydi? Tekrar ona kavumak iin
yollara der mi idi?

Sevilenlerin klarna gnl vermeleri gizlidir, grnmez; fakat kn


gnl verii yzlerce davul ve zurna iledir.

4606 Dostu grmek, k iin b- hayat imek gibidir.

Grlmesi, lm gidermeyen dost, sevgili deildir, dost deildir. Onun ne


meyvesi, ne de yapra vardr.

Ey sevgiliyi grmek iin can atan mest! , o ise derler ki, sen o ite iken,
lm bile gelip atsa sana ho gelir.

Ey gen, gerek imann belirtisi udur; o srada ecelin gelip atsa, yine de
gzne grnmez. Sen lm ho bir halde karlarsn. Ona ho geldin, safalar
getirdin dersin, barna basarsn.

4610 Ey benim canm! Senin imann byle deilse, imann tam mn, gerek
mn deildir. Olgunlamamtr. Yr git; dinini ikmale, olgunlatrmaya al.

Sen hangi ise giriir de, o ii yaptn srada, lm bile gze grnmezse,
ite senin sevdiin i, o itir.

rkmek, tiksinmek ortadan kalkarsa, o lm lm deildir. Grnte


lmdr ama, gerekte bir evden bir eve gtr. 488

488 Bir hadste yle buyumlmutur: "Kmil mminler lmezler, fakat dnya evinden hiret evine
g ederler."

Tiksinmek gidince, lm, fayda veren bir ey olur. u halde, gerekten de


anlalmtr ki, lm geip gitmitir.

Gerek sevgili, Hakk'tr. Bir de Hakk'n; "Sen benimsin, ben de seninim."


dedii kii, yni; "Bir kimse Allh'n olursa, Allh da onun olur." hadisinde buyrulan
kii.

4621 Ey slik! Sen Hakk ksn, fakat Hakk da odur ki, gelince, yni
tecell edince, sende kl kadar bile varlk kalmaz.

O baka, o tecellye kar, senin gibi yzlercesi yok olup gitti. Hocam

meer sen kendini yok etmeye kmsn.

Sen bir glge varlksn, fakat gnee ksn; gne gelince, glge yok olur,

gider.

364

Sivrisinein Hz. Sleyman'a gelip, rzgrdan ikyet etmesi.

4624 Bir sivrisinek baheden, ayrlktan, imenlikten uup geldi. Sleyman


peygamberden adlet istedi.

"Ey Sleyman!" dedi. "Alemi adletle idare etmedesin, eytanlara da,


insanlara da, cinlere, perilere de adletle emirler vermede, adletle ileri
yrtmedesin.

Ku da, balk da senin adletine snmlardr. Dnyada senin faziletinin,


iyiliinin ve kereminin arayp bulmad bir kimse kalm mdr?

Bize kar da adlet gster, bizim hakkmz da koru. nk biz ok zayfz,


perianz, alayp, szlamadayz. Balardan, bahelerden, glden, glistandan
nasibimiz yok.

Her zayfn zor iini sen zer, dzene korsun. Zaten sivrisinek zayflkta
rnek olmu, sylenir durur.

Biz zavalllkta, zayflkta krk kanatl olmakta tannmz, sen ise lutufta,
iyilikte, yoksullara yardmc olmakla n kazanmsn.

4630 Sen gcn, kuvvetin en sonuna varmsn. Biz de zayfln,


zavallln sonuna varmz.

nsaf et, merhamet et, bizi bu gamdan kurtar. Ey eli Hakk'n eli gibi olan
Sleyman! Adletini gster, bizim elimizden tut."

Hz. Sleyman dedi ki: "Ey insaf isteyen, adlet arayan! Kimden ikyet
ediyorsun? Kime kar hak aryorsun? Syle!

Kendini byk grerek, sana zulm eden, yzn trmalayan o zlim


kimdir?

alacak ey, zamanmzda btn iler tam bir adletle yrtld halde,
seni rahatsz eden o zlim, nasl olmu da hapse atlmam, zincire vurulmam?

4635 nk zulm, bizim doduumuz gn lmtr. Zamanmzda zulm


eden, zulm ileri gtren kimdir?

Nr meydana knca, karanlk yok olur gider. Zulmn temeli de, asl da,
arkas, dayand yer de karanlktr.

te bak! Allh'n emri ile Beyt-i Makdis yaplrken, ustalar arasna karan
eytanlar, bizim iin almada, kazanmada, bize hizmet etmedeler. Hizmetten
kananlar ise zincirlere balanm, bukalara vurulmutur. 489

489 Sad Sresi'nin 36-38. yetlerine iaret edilmektedir.

365

Zlimler eytanlarn teviki ile, kkrtmas ile zulm ederler. Onlarn


zulmlerinin temelinde eytan vardr. eytanlar ise bal, onlar bu durumda nasl olur
da zulmde, ktlkte bulunabilirler?

Allh bize devleti, kuvveti, gc; halk bunalp da gklere el amasnlar,


yalvarmasnlar, alamasnlar diye verdi.

4640 Zulm grenlerin, alayanlarn ahinin gklere ykselmemesi,


gkyznn, Sha yldznn muzdarip olmamas,

Yetimlerin iniltilerinden, feryadlarndan arn titrememesi ve hi kimsenin


zulm hastas olmamas, gnlnn incinmemesi iin, Allh bize dnya pdiahl
verdi.

Gklere bir tek 'Y Rabb' sesi kmasn diye, dnya lkelerinde fazileti,
vicdan, adleti esas tuttuk.

Ey zulm gren, can yanan zavall! Gkyzne bakma; bu zamanda senin


yeryznde, bu fni dnyada semav bir hkmdarn vardr."

Sivrisinek dedi ki: "Benim ikyetim ve adlet isteyiim rzgrdandr. O iki


elini de zulm etmek iin bize kar at

4645 Onun zulmnden dardayz, perian bir haldeyiz. Azmz kapal, yre
imiz kan alyor."

Sleyman dedi ki: "Ey gzel sesli varlk, Allh'n emrini candan, gnlden
dinlemek gerek.

Allh bana; 'Ey adlet shibi, hasmn, yni ikyet edenin szn, teki
hasm, yni ikyet edilen olmadka dinleme!' diye emretmitir.

ki hasm, yni dvc ile dvl, hakimin huzuruna gelmeyince, hak ve


hakikat ortaya kmaz.

Dvc yalnz bana gelse, yzlerce feryad etse, sakn ha, sakn onun
dmann da dinlemeden szn kabul etme.'

4650 Ben Allh'n emrinden yz evirmen. Sen git, dmann da al, benim
karma getir."

Sivrisinek; "Szn doru, delilin tam yerinde; benim dmanm olan rzgr

da senin hkmn, buyruun altndadr."

Hz. Sleyman; "Ey seher rzgr!" diye seslendi. "Sivrisinek senin


zulmnden ikyetidir. Hemen buraya gel.

Haydi hasmnn karsna ge de syle, ona cevap ver. Dvsn reddet."

Rzgr Hz. Sleyman'n emrini dyunca, hzl hzl eserek geldi, sivrisinek
de hemen kamaya davrand.

366

4655 Sleyman; "Hey sivrisinek! Nereye gidiyorsun?" dedi. "Dur da ikiniz


hakknda buyruk yrteyim, hkm vereyim."

Sivrisinek; "Ey pdihm!" dedi. "lmm zaten onun yznden, bu


gnmn byle karanlk olmas onun dumanndandr.

O gelince ben nasl durabilirim? O benim kkm kazr, beni yok eder

gider."

te Hakk'n derghn arayan ve ona yakn olmak isteyen de byledir. Allh


tecell eyleyince, arayan yok olur.

O vuslat, o kavuma, lmszlk iinde lmszlk, varlk iinde varlktr.


Fakat nceden o varlk, yokluk iinde tecell eder.

4660 Nr arayan glgeler, nr zuhur edince yok olurlar.

k ban verince, akl kalr m? Herey helak olur, gider, ancak onun
hakikati, zt kalr. 490

490 Kasas Suresi'nin 88. yetinden iktibas var.

Hakk'n zt huzurunda, var da yok olur, yok da.. Yokluk da varlk. Zaten
alacak ey de bu ya! 491

491 Hakk'n varlna nisbetle. eyada gerek varlk yoktur. nk Allh ezelden de, ebedden d
e vardr. Eynm
varl, Hakk'n varl ile, Hakk'n yaratmasyla mevhum varlklarn bulmulardr. Bu sebepl
e onlar yok demektir. Yokluk
iinde iken, varlklarn varm gibi grnmesi alacak eydir.

Huzrda akllar elden gider, kalem de bu bahse gelince krlr kalr.

nsan gurra kaplmamaldr, ciz ve zavall olduunu

bilmelidir.

4668 Aklsz bir tavuk, bir deveyi misafir etmek iin kmese gtrd.

Deve tavuun kmesine ayak basnca, kmes ykld; dam, tavan yerle bir

oldu. 492

492 Dvai- Kebr 'dc bulunan u iki beyit, bu Mesnevi beyitlerini hatrlatyor.

"Tavuk iin yle bir yuva yaptk ki; deve o uzun boyu ile oraya smaz. Tavuk akldr. Bu yuva
da senin bedenindir.
Deve, sendeki akn boyu, pou ile, endam ile grnen gzel yzndr."

367

4670* Tavuk kmesi, bizim aklmz ve fikrimizdir, slih olan akl ise, Allh
sevgisi ve Allh' a yakn olma devesini istemektir.

Deve ban, o tavuk kmesinin amuruna, suyuna sokunca, orada ne toprak

kalr, ne can kalr, ne de gnl kalr. Yni tavuk gibi zayf olan insan, Allh' n ak ve
tecellsini dvet edince; tavuun ne kmesi , ne kendisi, yni ne bedeni ne de rhu
dayanabilir.

Akn stnl, faziletli insan daha da stnlklere karr. Bu stnle


dknl, gurra kapl yznden de insan pek zlim olur, pek bilgisiz kesilir. 493

493 Ahzab Suresi'nin u meldeki 72. yetine iaret vardr: "Biz emaneti gklere, yere ve dal
ara arz ettik, teklif ettik
de onlar bunu yklenmeden ekindiler. Bundan endieye dtler, insana gelince, o tuttu bu ema
neti srtna ykledi. nk o
ok zulmedici ve ok bilgisizdir." Burada geen "emanet" trl trl tefsir edilmitir. Taat v
e ibdet hkmleri, erate uyma,
insana Allh tarafndan verilen namaz klma, oru vesair teklifler, lzumsuz szlerden kanm
a, kirliliklerden temizlenme diye
de tefsir edilmitir. Akl ve rh olarak dnenler de vardr. Btn kinat sevap ve ikab art
yla, teklif edilmi olan bu emanetin
kablnden ekindikleri halde, nefsine kar zlim ve emanetin kablnn neticesine, yni ba
na neler getireceinden chil
olan insan, cizlii ve zavalll ile beraber teklifi kabul etti.

nsan childir, hele bu zor avlamada, bsbtn bilgisizdir. nk bu yle bir


avlamadr ki, o zayf insann ilh emaneti yklenmesi, bir tavann bir arslan
kucaklamas gibidir. 494

494 Necip Fazl merhumun u ktas bu beyti ne gzel aklyor.

"Ben ki, toz kanatl bir kelebeim,


Ufack gvdeme ykl Kafda,
Bir zerreciim ki ara gebeyim,
Dev sanclarmn budur kayna."

O tavan, eer arslan grm ve bilmi olsayd, onu nasl kucaklard?


4675 nsan bedenine kar da, ruhuna kar da zlimdir. Fakat bedenine

zulm etmekle, adletleri gemitir.

Hakk'a gtrmeyen bilgiler de, yni insann bilgisiz oluu ona ustalk etmi
de, onu irfna gtrmtr, insann nefsine zulm etmesi de, onu sapklktan
kurtarm; adletlere, insanla doru gtrmtr.

Ak ve klk.

4719 ki lem de aka yabancdr. Akta yetmi iki nrlu delilik ve divanelik

vardr.

Ak pek gizlidir. Ama verdii aknlk meydandadr. Ona rh sultanlarnn


canlar bile hasret eker.

368

Akn mezhebi yetmi iki dinden ayrdr. Pdihlarn tahtlar onun gznde
tahta paralarndan baka bir ey deildir.

Ak algcs, sema esnasnda unu alar: "Kulluk; hr olmamak, bal


olmaktr. Efendilik de bir derttir, bir ba arsdr."

u halde ak nedir? Yokluk deryasdr. Akln aya orada krktr.

Kulluk da, sultanlk da herkes tarafndan bilindi, anlald. Fakat klk, bu


iki perdenin ardnda gizli kald.

4725 Keke varln dili olsayd da, var olanlarn perdelerim kaldrsayd.
Hakikati anlatsayd. Yni var gibi grnenlerin gerekte

Var olmadklarn, ezel ve ebed varln, ancak Allh olduunu herkese


bildirseydi.

Ey konuan glge varlk nefesi! Onun hakknda ne sylesen, her sznle, bil
ki onun zerine bir perde daha rtm olursun.

Varlk srrn idrak etmenin feti, onun hakknda sylenen szlerdir ve


hallerdir. Kan kanla ykamaya imkn var m?

Ben Hakk klarnn srlarna mahrem olduum iin, gece gndz bu glge
varlk kafesi iinde hep ondan bahsedip duruyorum.

Ey Hakk k! ok mestsin, kendinden gemisin, pek danksn. Ey


benim canm, dn gece hangi yanna yattn? Hangi yanndan kalktn?

4730 Kendine gel, kendine! yle sert nefes alma, bu derin hakikatlerden de
pek bahsetme, kalk nce kendine bir mahrem ara.

ksn, mestsin, dilin alm; Allh Allh, oluk stnde bir deve gibisin;
yni sen, ok tehlikeli bir durumdasn; hem ksn, hem mestsin, dilin srebilir.

Dil, akn srrndan ve nazndan bahsedecek olsa, gkyz; "Ey srlar


gzelce rten Allh, bu mest kn srlarn mahrem olmayanlardan gizle!" diye
yalvarr.

Ak gizlemek nedir? Atei yn iinde, pamuk iinde gizlemek... Sen ne


kadar gizlesen, o, o kadar meydana kar.

Akn srlarn gizlemek istedike, o; "ite ben buradaym." diyerek sancak


gibi ban kaldrr ve kendini gsterir.

4735 Bana inat olarak o iki kulamdan tutar da; "Hey sersem!" der. "Beni
nasl rter ve gizlersin? Haydi gizle bakalm."

Ben de derim ki: "Her ne kadar comu isem de, haydi git, sen can gibisin;
hem aikar, hem gizlisin."

369

Ak der ki: "Benim tenim, yni ztm ve sfatm ten kpnde mahpustur.
Fakat arap kpte nasl kprrse, ben de klar meclisinde yle kprrm."

k da aka der ki: "Birine rehin olmadan, sarholuk feti gelip atmadan
yr, git."

Ak der ki: "ilmesi pek latif olan arap kadehinin iinde, ta akam namaz
vaktine kadar, gndzn dostuyum, yni lnceye kadar bu fni lemi mnen
aydnlatan, sevgi arab ile dolu olan kadehin dostuyum.

4740 Akam gelip de, yni lm kadehimi elimden alnca, ona; 'Kadehimi
geri ver, daha benim akamm gelmedi, yni lm gelmedi. ' derim. 495

4,5 Bu beyitlerde "fena"dan sonra gelen "beka"y, yni lmden sonra gelen sonsuzluu anlatan
sembolik ifadeler
var. Mevln ak ile k konuturuyor. Akn srlarn gizlemek istedike, o; "Ben buradaym
." diye bam kaldryor. Akn
iki kulandan tutar da; "Ey sersem beni nasl rter ve gizlersin?" der. k da aka der ki:
"Sen comusun, can gibi hem
aikarsn, hem gizli, yni can, varlklar canlandran kemliyle grnd halde, ey akn sr
r, sen de meydandasn ama,
mahrem olmayan gzeller seni grmyor." Ak da ka der ki:

"Benim tenim, yni ztm kpte mahpustur. Yni benim ztm ve sfatm ten kpnde ve sret zin
dannda
mahpustur. Fakat arap kpte nasl kprrse, ben de klar meclisinde coarm, kendimi aa
vururum." Bunun zerine k
da aka der ki: "Sarholuk feti gelmeden, yni mest k seni kef etmeden yr, git." Bu def
a ak ka der ki: "Ben iimi
gzel kadehle akam namaz vaktine kadar, yni lnceye kadar gndzn, yni hayatn dostuyum,
akam gelip de (ecel gelip
de) kadehimi elimden alnca, ona 'Kadehimi geri ver, daha benim akamm olmad, ben lmedim.'
derim."

Hakikat arabn, ak kaynatr, coturur. Ve doru szl, doru zl ka


gizlice akilik eden aktr.

Allh'n inyeti ile aka ulamay dilersen, arap can suyudur, srahi de

beden.

4745 O mertebede sk de su kesilir, sarho da. 'Bu nasl olur!' deme.


Doruyu en iyi bilen Allh'tr. 496

496 Mutlak olan vahdet, Hakk tecell edince slikin benlii ortadan kalkar. Bu hali de zevken
duymu olanlar anlar.

araba vuran parlt, k; sknin dr. arap bu kla coar, oynar,


kprr, taar.

Gayri sen o akna sor, arabn bu halini ne vakit grdn?

Dnmeye ne hacet? Her bilen bilir ki, coan bir coturan vardr."

370

Uzun bir ayrla dm ve pek ok imtihanlara ma'ruz


kalm bir kn hikyesi.

4749 Bir gen, bir kadna lgnca kt. Fakat zaman bir trl kavuup,
bulumaya frsat vermiyordu.

Kadnn ak, o genci ok hrpalyor, perian ediyordu. Adet ka ikenceler ektiriyordu, bilinmez ki ak, neden nce ka kin balar?

Ak neden nce kanl kaatil gibi davranr? Her halde, gerekten k olmayan kii, bu sevddan vazgesin diye.

O gen, kadna arac olsun diye bir adam gnderecek olsa, giden adam,
hasedinden buluma yolunu kesen bir haydut kesilirdi.

Sevgilisine bir mektup yazp gnderse, o mektubu kadna okuyan kii


szleri deitirerek okurdu.

Vefsn bildirmek iin, seher rzgrn gnderse, o rzgr fkeli olarak


esmeye balar, toz duman kaldrr, etraf karartrd.

4755 Bir mektup yazdrsayd da kuun kanadna balasayd, kuun kanad


mektubun hararetinden tutuur yanard. 497

497 Hindistan'da yetien islm airlerinden Feyz merhum da bir beytinde:

"Eer mektubu yazan kii, kendi gnlndeki dertleri mektuba yazabilseydi, o mektubu gtrecek
postac, o mektubu
tamakta glk ekerdi, tayamazd." demiti.

Allh'n gayreti, kskanl re yollarn kapam, dnce ordusunun


sancan krmt.

nceleri bekleyi, onun gamnn, kederinin yakn dostu olmutu. Sonunda


bekleyi, bekleyi dncesini de krd, mahvetti.

O gen k bazen; "Bu ak devasz bir derttir, bir beladr." diyordu. Bazen
de; "Hayr, hayr, rhumuzun gdas, hayatmzn candr, bizi ak yaatyor." diye
syleniyordu. 498

498 Mehur Mevlevi airlerinden eyh Galib hazretleri de Dvan 'mda aka dair yazd u beyit
leri sanki
Mevln'dan alm gibi:

"Dert ve mihnettir, beladr ad ak,


Bir marazdr, ibtiladr ad ak,

Andadr raz- Adem, srr- vcd,


Hitir, yoktur, bekadr ad ak."

(Ak nedir? Ak, derttir, mihnettir, beladr. Bir hastalktr, bir ibtiladr, vazgeilmi bir
alkanlktr. Yokluk srr da, varlk srr da akta bulunmaktadr. Bu yzdendir ki, bir bak
ma gre o
yoktur, hitir. Bir bakma gre de ebeddir, sonsuzdur.)

371

Bazen onda bir varlk grnr; bulumaya, grmeye re arard. Bazen de


yokluktan meyve yerdi, yni cizliini, gszln anlayarak, yokluk mertebesine
erer, bir hi olduunu hissederdi.

4760 Bu bedene ait huylar, tedbrler, gayretler bo yere uramalar ona


souk gelince, onu hayattan bktrnca, Allh'n lutfu ile smscak birlik emesi
cotu, yni sevgili ile buluma arzusu onun gnlnde uyand.

Gurbette bulunmann zdrabyla, aclar dost olunca, Allh'n verdii


mihneti, kederi seve seve kendine azk edince, azksz olmann verdii mnevi azk,
resizliin resi koarak geldi, ona g oldu, kuvvet oldu.

Onun dnce baaklar samandan, kabuktan kurtuldu da gece karanlnda


gidenleri aydnlatan "ay" oldu, yol gsterici oldu.

Ey slik! Susarken hl dili ile syleyen ne kadar dudu kular vardr. Ruhen
tatl, fakat eki suratl ne kadar kiiler bulunmaktadr. 499

499 te o gen de onlardan olmutu. Slikleri szden ziyde hali ile irad ediyordu. Byle he
m susmu, hem syler
nasl olabilir? Bunu anlamak iin bir mezarla git de orada az bir mddet sessizce otur. O me
zarlardan dilsiz, dudaksz

konuanlarn seslerini iinde duy.

Mezarla git de, orada birazck sessizce otur. Oradaki dilsiz, dudaksz
konuanlar, susmu olduklar halde sz syleyenleri gr.

4765 Mezarlarda yatanlarn topraklarn bir renkte grrsn ama, onlarn


mezarlarn telerindeki halleri bir deildir.

Dirilerin de etleri, yalar birdir. Hepsinde de ayn et, ayn ya vardr. Fakat
onlardan bazlar gamldr, kederlidir, bazlar da sevinlidir, neelidir.

Sen deil llerin, dirilerin bile szlerini duymadka, onlarla konumadka, onlarn neeli mi, kederli mi olduklarn ne bilirsin? nk onlarn halleri
senden gizlidir.

Szlerinden ancak bir "hay huy" duyarsn. Fakat yz kat gizli olan srlarn
nasl grr ve anlarsn?

Bir olan sretlerimizde, ekillerimizde bile birbirine benzemeyen, birbirine


zt den vasflar vardr. Hepimiz de topraktan yaratldk ama, ruhlarmz ayr ayrdr.

4770 Bunlar gibi sesler de boazdan kmak ve havay dalgalandrmak


bakmndan birdir. Birdir ama, bazlarnn sesleri dertlerle, kederlerle; baz-larnn
sesleri nazlarla, ivelerle doludur.

372

Sava meydanlarnda atlarn kinemelerini, kouup uarken kularn


cvltlarn duyarsn.

Birisi kzgnlndan kiner, br eleri ile birleme istei ile cvldar. Biri
ektii zahmetten feryat eder, br neesinden.

Fakat onlarn hallerini anlamaktan uzak olana, o sesler hep birdir.

Aacn biri balta yaras ile titrer, rpnr; baka bir aa ise seher vakti esen
rzgrla ho bir ekilde sallanr.

4775 Bu ie yaramaz tencere (yni insan) yznden ok yanldm. nk


tencere, nasl kapa kapal olarak kaynarsa, insan da iinden pazarlkldr.

Herkesin kaynay sana "gel" der. Gzel, doru, dzenli kaynayan, o


kaynay ile seni arr. Sana "gel" der. Riy ile, gsteri ile, yalancktan kaynayan
da sana "gel" der.

Eer insanlar yzlerinden tanyan gzlerin yoksa, git de mnevi kokudan


anlayan, kokular ayrdeden bir dima elde etmeye al.

Hakikat gl bahesinde dnp dolaan dima, ayrlktan grmez olmu


Ykub'larm gzlerini aar, aydnlatr.

Olum, haydi sen o gnl yaral, hasta kn halini syle! nk biz yine
ondan uzak kaldk.

Akn sevgilisini bulmas, bir eyi arayann muhakkak onu


bulacann bildirilmesi.

4780 O gen, tam yedi yl sevgilisini arad durdu. Kavuma, buluma hyali
ile zayflad, hayal gibi oldu.

Bu bir hakikattir ki, Allh'n inyet ve ltuf glgesi, kulunun ba stndedir. Bir eyi arayan sonunda onu bulur.

Hz. Peygamber Efendimiz buyurmutur ki: "Bir kapy alnca, sonunda, o


kapdan darya bir ba kar."

Bir kimsenin mahallesi kenarnda oturursan, nihyet o kimsenin yzn


grrsn.

Hergn bir kuyudan bir para toprak kazsan, sonunda temiz suya eriirsin.
4785 Sen istersen inanma, bunu herkes bilir: "Ne ekersen, gnn birinde o

ektiini biersin."

373

akmak tan demire vurunca kvlcm kmamas olur mu? Olsa bile nadir

olur.

Filan kimse, ekin ekti de mahsl almad. Filan kimse de sedef buldu, fakat
iinde inci yoktu.

4790 Bu szleri syleyenin, o kt zan shibi kiinin aklna yzbinlerce


peygamber, yzbinlerce velnin ibdetlerden yararlandklar gelmez de;

Tutar bu iki kiiyi rnek getirir, gnln karartr. Fakat bahtszlk onun
gnlne byle mnsz dncelerden baka ne getirecek?

ok kimseler vardr ki neeli neeli ekmek yerken, bir lokma ekmek


boaznda kalr da, lmne sebep olur.

Ey bahtsz kii! Sen de boaznda ekmek kalp boulan kii gibi tkanp
lmemek iin, ekmek yeme! Bu olur mu?

Yzbinlerce halk ekmek yer, onunla can besleyip, kuvvet bulur.

4795 Ezelden mahrum ve bir ahmak olu ahmak deilsen, byle pek az
olan, binde bir olan vak'aya neden balanp kaldn?

Bu dnya gnein, ayn nuru ile dopdolu ve aydnlk iken, u adam nadiren

grlen vak'alara balanm ve dnyay brakm, ban kuyuya doru emi,

"Eer dnyada gne ve ay varsa, aydnlk nerede?" deyip duran zavall;


ban kuyudan kar da etrafna bak.

Btn lem, dou ve bat, o nrla nrlanm, fakat sen kuyuda bulunduun
iin, o nr seni aydnlatmyor.

Kuyuyu brak da, kklere, balara, bahelere git; bu hususta inat edip
durma; inat ve didime uursuzdur.

4800 Akln bana al da; "Filan kimse, filan sene ekin ekmiti, fakat ekini
ekirge yedi.

O halde ben niin ekeyim, ekirge tehlikesi vardr? Niin elimdeki buday
tehlikeli bir yere serpeyim?" deme 500

500 Buradaki ekinden maksat; ibdette bulunmak, hayrl iler yapmak, insan vazifelerde bulun
maktr.

Ekin ekmeyi, yni ibdeti, insanlara iyilikte bulunmay terk etmeyen kimse
senin vehim ve tenbelliine ramen, amel defterini sevap ile doldurur.

O gen k da, mitle bir kapy ald durdu. Sonunda sevgilisine kavutu.

374

O k, bekinin korkusundan gece vakti bir baa girmi ve orada,


sevgilisini mum gibi, kandil gibi k saar bir halde bulmutur.

4805 O sebebi yaratan, meydana getiren Cenb- Hakk'a; "kr ya Rabbi."


dedi. "Sen bekiye rahmet et, sevgilimi bulmama sebep oldu."

Yine o gen k diyordu ki: "Allh'm, sen bilinmez sebepler yaratmsn,


beni cehennem kapsndan cennete gtrmsn.

Bu ii de, bir dikeni bile hor grmeyeyim diye yaptn, bu sebebi de bunun
iin halk ettin."

Allh aya krlm olana, kanat verir. Kuyunun dibinden bile bir kurtulu
kap aar.

"Ey kulum! Sen ister aa stnde ol, ister kuyu dibinde bulun; sen buna
bakma, bana bak, beni gr. Kurtulu yolunu aan benim." der.

4810 Kardeim, bu hikyenin geri kalan blmn okumak, anlamak istersen, onu Mesnevi "nm drdnc cildinde ara.

nc Cildin Sonu

375

Drdnc Cildin nsz

Bu, fideleri ok olan, yce olan konaklarn en gzeline drdnc gtr.


Balar, baheler gkgrltsnn sesi ile nasl sevinir, gzler nasl rahat uyku ile
uzlarsa, riflerin, olgun insanlarn gnlleri de bu kitab okuyunca yle sevinir,
yle neelenir. Ruhlarn huzuru, bedenlerin ifas, bu drdnc gtedir. Bu g tam
ihls sahiplerinin sevip istedikleri, yolcularn dileyip arzuladklar gibidir. Gzlere
nrdur, ruhlara ifdr. Devirenlere yemilerin en gzeli, en iyisi; dileklerin,
isteklerin en hou, en bydr. Hastay alr, doktoruna gtrr. k alr,
sevgilisine ulatrr. Hamdolsun Allh'a ki, bu drdnc g, lutuflarn, ihsnlarn en
bydr. Dileklerin, isteklerin en deerlisidir. lfet zamann, buluup konuma

vaktini yeniler, minnet ve zdrap ekenlerin dertlerini ve kederlerini azaltr. G


ilerini kolaylatrr.

Bu drdnc cilt, dalm bulutlarn arasndan doan gnee benzer. Bizi


grenlere, bizimle grenlere nrdur. Arkamzdan gelenlere define! Allh'a
kretmek iin bize yardm etmesini yine ondan dileriz. nk kr, ele geen
nimetin deerini bilip, onu elden karmamak ve daha fazlasn elde etmek iin
gayret sarfetmektir. Ancak Allh'n diledii olur.

"Beni mahzun eden eylerden biri de u: Ben uyuyordum. Hava gzeldi.


Rzgr da serin Serin esiyordu. Ben de o serinlikte dalm kalmtm."

"Nee aacna boz renkli bir gvercin konmutu. O gvercin, gzel terennmlerle alamas ile beni arncaya kadar dalakalmm. Gzel gzel tyor, bu
tlerle alayp duruyordu."

"O alamaya balamadan, ben akmdan alamaya balasaydm, 'Suada'ya


sevgimden feryad edip alamaya koyulsaydm, piman olmaz, teselli bulurdum."

"Fakat o, benden nce alamaya balad. Beni de alatt. Evet, onun alamas
beni de alatt da, ona dedim ki: 'Fazilet, bu ite nayak olanndr.'"

Allh, korumada herkesten daha hayrldr. O merhametlilerin en


merhametlisidir. Allh Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.v.) ve onun pek yce olan
soyuna, btn peygamberlere ve eriat sahiplerine rahmet etsin. yle olsun ey
lemlerin Rabbi!

1 Ey Hakk olan Hsmeddin! Sen yle stn bir ersin ki, Mesnevi senin
nurunla aydnland, parlak bir hale geldi de, ay' bile geti.

Ey kendisinden bir ok eyler umulan byk insan, senin himmetinin,


kereminin bu Mesnevi 'yi nerelere kadar gtreceini Allh bilir.

Bu Mesnevi "nin boynunu balam, onu bildiin yere ekip gtryorsun.

Mesnevi koup gitmede ama, onu ekip gtren grnmyor. Grnmyor


ama herkese deil, gnl gz kapal olan gfillere grnmyor.

5 Mesnevi 'ye balamaya sen sebep oldun; artarsa, uzarsa yine sen artrr,
uzatrsn.

Sen byle istiyorsan, Allh da byle istiyor demektir. nk Allh, takva


sahiplerinin dilediklerini verir.

nce sen kendi varln Allh'a verdin, karlk olarak da Allh, varln
sana verdi. 501

" Bir hadse iaret var: "Her kim Allh iin olursa, Allh da onun iin olur." Allh iin olma
k; onun emirlerine

uymak, "Yapma!" diye emrettiklerinden uzak durmaktr. Mmin Allh'n emirlerine tamamyla uyar
sa, onu ok zikrederse,
gnlnde mnen onun varln duyar da, yalnz olmadn anlar.

Mesnevi' nin sana binlerce kr var. Sana dular etmek, kretmek iin
avularn amtr.

376

377

Hz. Mevln'nn Hsmeddin elebi'ye sevgi ile dolu

hitaplar.

378

Allh Mesnevi 'nin dili ile, eli ile sana krettiini grd de kerem etti. Ltuf
buyurdu, keremini, lutfunu artrdka artrd.

10 nk, kredene, nimetin artrlaca vaadedilmitir. Nitekim secdenin


karl Allh' a yakn olmaktr.

Allh 'mz bize; "Secde et de yaknla. " diye buyurmutur. Bylece bedenlerimizin secde
etmesi, ruhlarmzn ona yaknlamasna sebep olmutur. 5 " 2

102 Bu beyit de Alak Sresi 'nin 9-18. yetlerine iaret edilmektedir.

Mesnevi de artyorsa, zyorsa, bu yzden artyor ve uzuyor. Yoksa ok


sahifeli, byk grnmek iin, laf olsun diye deil.

Biz seninle, zm asmasnn yaz mevsiminden holand gibi houz.


Hkmediyorsan haydi Mesneviyi ek gtr; biz de ekip uzatalm.

"Sabr; neenin, rahata kavumann anahtardr." srrnn emri, beyi olan


Hsmeddin, Mesnevi 'yi; bu beyitler kervann hacca kadar ek gtr.

75. Hacc; bir evi yni Kabe'yi ziyaret etmektir. Evin sahibini ziyret etmek ise erliktir. Bu

ziyret her kula nasip olmaz. 503

501 Salk durumu yerinde olan, paras bulunan her mslmana hacca gitmek, Kbe'yi ziyret etm
ek farzdr ve
bugn iin hacc etmek kolaydr. Mkil olan, her kula nasb olmayan da Kbe 'yi deil, shibin
i yni Allh ' mnen bulmaktr.
Nice kiiler vardr ki, ekil ve sret bakmndan hac olurlar. Fakat gnl hacc yapamazlar.
Gnl hacs olamazlar. Evin
shibini ziyret edemezler. Mevln Dvan- Kebr' inde. de bu konuya ok temas eder:

"Eer sevgilinin mnevi olan sretini, yzn grseydiniz, ev sahibi de siz olurdunuz, ev de s
iz olurdunuz, Kbe de
siz olurdunuz."

Ey Hsmeddin, sen bir mn gneisin, onun iin sana "ziy" dedim. Bu


iki sz; "hsm" ve "ziy" senin vasflarndr.

Bu Hsm (=kl) ile ziy ikisi de birdir. nk, gnein klc ziydan

olur.

Nr ayn vasfdr, bu ziy da gnein; sen bunu Kur'n'dan oku.

Babacm, Kur 'n gnee "ziy" adn takt. Ay'a da "nr" dedi. Buna
dikkat et. 504

504 Bu ve bu beyitten nceki iki beyitte Ynus Sresi'nin 5. yetine iaret var. Gne k sa
t iin ziy kaynadr.
Ay n gneten ald iin nr samaktadr. Burada gne, kmil insann sembol, ay da m
ridini gstermektedir.
Hsmeddin elebi 'ye "Hakk'n Ziys" demekle onu kutup olarak grmektedir.

379

20 Gne ay'dan daha yce olduundan, derece ve mertebe bakmndan


ziyy da nrdan stn bil.

Hi kimse hakikat yolunu ay ile gremedi. Fakat gne dounca, o yol

aydnland. Apak grnd.

30 Ey Hsmeddin, gnein drdnc kat gkten doarak lemi aydnlatt


gibi sen de bir mn gnei olarak Mesnevi' nin drdnc defterine nrlar sa.

Haydi sen de, gne gibi bu drdnc deftere nrlar sa da beldeler,


memleketler parl parl parlasn.

Kim bu Mesnevi 'yi masal diye okursa, onun iin masaldr. Fakat kendisinin
halini bu kitapta gren kii de er kiidir.

Kalpazan, gnei hi istemez, gne ona uursuz gelir.

22 Gne alnacak ve satlacak eyleri daha iyi gsterir. Bunun iin arlar,
pazarlar gndz alr, kurulur.

Bylece de kalp ake ile geer ake, iyiden iyiye belli olsun, grnsn de,
alverite herkes aldanmaktan korunsun.

Gnein , yeryzne tam olarak vursun da, alveri edenler iin


lemlere rahmet olsun.

25* Fakat, kalpazan gnei hi istemez. Gne ona uursuz gelir. nk


gne yznden kalp ake gemez olur. 505

505 Ahmed Haim merhum, mensur bir yazsnda, gnein her eyi aka gstermesinden ikyet e
der de, ay n
gnee tercih eder. nk gne btn irkinlikleri olduu gibi gsterir. Halbuki solgun ay
nda, her ey irne bir renge
boyanr. irkinler ay nda gzel grnrler. Kt manzaralar ay nda tarif edilmez bir
gzellik elde eder. Kmil insan da
gne gibidir. Her eyi aka grr. Kalpler de kt duygular bile sezer. Fakat aa vurmaz
, o da Cenb- Hakk gibi ayplar

rtmeyi sever.

Zaten kalp ake sarrafn can dmandr. Nitekim perian kyfetli dervie
kpekten baka kim dman olur? 506

506 alacak eydir ki, kpekler, perian kyfetli yoksul kiilere saldrrlar. Temiz giyinm
i, yeni elbiseler iinde
bulunanlara ses karmazlar. ou zaman, dilenciler perian kyfetli olduklar iin kpekleri
n saldrsna urarlar. nk onlar
o mahalleye yabancdrlar.

380

Peygamberler din dmanlar ile, Allh'a inanmayanlarla savarlar.


Melekler de, peygamberlerin baarya ulamalar iin: "Y Rabb, sen esenlik ver.
Onlar koru." diye du ederler.

"Allh'm" derler, "Nurlu bir kandil gibi olan bu peygamberleri hrszlarn


flemesinden, nefeslerinden uzak tut da, onlar snmesinler, nr sasnlar."

Hrsz da nrun, n dmandr, kalpazan da. Ey feryad edenin feryadna


erien Allh! Bize yardm et. Bu ikisinin de, (yni hrszn ve kalpazann) errinden
bizi koru. 507

507 Bu beyitte geen hrsz, bildiimiz hrsz deildir. Tarikat yolunu vuran mn hrszlard
r. Yni vellerin szlerini
alp, -ileri fesat dolu olduu halde- onu bunu kandran sahte eyhlerdir. Kalpazan da erat
in hkmlerini kendi karlarna
doru ekip gtren, onlara slam'a uymayan btn mnlar veren sahte mridlerdir.

Bekiden kap bilmedii bir baa giren ve sevgilisini orada


bulan kn hikyesinin tamam. 508

508 Ba taraf III. cildin 4749-4805 numaral beyitleri arasnda bulunan bu hikyenin zeti
yle: Bir gen, bir kadn

lgnca seviyormu. Fakat zaman bir trl kavuup bulumalarna frsat vermiyormu. Kadnn a
k o genci hrpalyor, perian
ediyormu. Kadna arac olarak bir adam gnderecek olsa, giden adam hasedinden buluma yolunu
kesen bir haydut olurmu.
Sevgilisine mektup yazp gnderse, yazlan mektubun szleri kadna deitirilerek okunurmu.
k, sevgilisine balln,
vefsn bildirmek iin seher rzgrna ricada bulunsa, o tatl, ho seher rzgr fkeli, kz
gn bir halde, kudurmu gibi esmeye
balarm. Bir mektup yazsa da, kuun kanadna balasa, mektubun hararetinden kuun kanad tut
uur, yanarm. Btn
zorluklara ramen o gen buluma midini kaybetmedi, ibdete balad, insanlara iyilik etmek i
in reler arad. mitsizlie
kaplmadan alt, hayrl ilerde bulunduu iin Allh da o gence acd, sevgilisine kavu
may nasb etti. Sevgilisini arayan o
k, bekiden korkmu, bir baa girmiti. Orada sevgilisi ile karlat.

40 Sevgilisini arayan k bekiden korkmu, bir baa gelmiti. Onu anlatyorduk.

Gam ile sekiz seneden beri yanp tututuu o gzel, meer o ba iinde

imi.

O sevgilinin glgesini bile grmeye imkn yoktu. Zmrd-i Anka gibi onun
sadece ad vard, kendisi yoktu.

Onu naslsa bir kere grmt ve ona gnl vermiti. Ancak gr, o
grt.

Ondan sonra ne kadar alt, abalad ise de o sert huylu gzel bir trl ona
yzn gstermedi.

381

45 Ne yalvarmasnn bir resi olmutu, ne mal, mlk vermesinin. O fidan


boylu sevgilinin gz toktu, tama' yoktu.

Allh; her san' ata, her istenen eye k olan kiinin, o eye ilk nce

dudan dokundurur, o iin, o eyin ona tadn tattrr.

k tattnn zevkine varp da, onu aramaya balaynca bu defa ilh kaz
her gn ayaklarna ba vurur ve nne bir tuzak kurar.

k o iin peine dnce, bu defa kaderi ona kapy kapar da; "Haydi
nikah parasn getir." der.

k olanlar aldklar koku sebebi ile dnerler dolarlar. Her an mide


kaplrlar, mitsizlie derler.

50 Herkes bir mide kaplmtr. Sonunda bir gn olur ona bir kap alr.

mit kapsn aarlar ama, yine kaparlar. O kapya ynelmi kii de ate
kesilir, iin stne daha ok der.

O gen de o baa girince, anszn aya bir define ukuruna batm gibi

oldu.

Allh o gence beki korkusunu sebep etti de, gece vakti onu o baa
koturdu.

Sevgilisini, elinde bir fener, ban arknda yzn ararken grverdi.

55 O anda zevk ve heyecandan Allh'a krederek, bekiye hayr dularda


bulunmaya balad.

"Allh'm!" dedi. "Ben kamla bekiyi ziyna soktum. Sen urad


ziynn yirmi misli altn, gm onun bana sa.

Onu kt huylardan, kt kiilikten kurtar. Ben nasl neeli isem, sen onu da
yle neelendir.

Onu bu dnyada da mutlu et, kutlu hale getir. br dnyada da onu fena
insan olmaktan, kpeklikten kurtar.

Y Rabbi! O kt kiinin huyu, halkn daima belasn istemektir."

63 Byle olmakla beraber k gen, o kt huylu bekiye hayr dular edip


duruyordu. nk o kt kii yznden byle bir rahmete kavumutu.

Beki herkese zehir iken, ona panzehir olmutu da, itiyak eken, zlem
iinde kvranan k sevgilisine kavuturmutu.

120 O saf k, sevgilisini yalnz grnce, hemen onu kucaklamak ve pmek

istedi.

382

O gzel ona; "Kstahlk etme, edebini takn, akln bana al!" diye bard.

k; "Yapayalnzz." dedi, "Kimsecikler yok, su akp durmada, bir de


benim gibi bir susam var.

Burada rzgrdan baka kmldayan yok. Kim var? Bu alp salmaya


engel olan kim?" dedi.

Sevgilisi; "Ey deli k!" dedi. "Sen gerekten ahmakmsn. Akll


olanlardan iitmedin mi ki;

125 'Rzgr esiyor grnce bil ki, burada bir de onu kmldatan, estiren biri
var.' demilerdir.

225 Ben seninle grmeden, bulumadan nce de, senin gzel yzl, fakat
kt huylu olduunu biliyordum.

Ben senin seninle bulumadan evvel de ktle alm, ktlkte ayak


direyen bir inat olduunu bilirdim.

228 Sen beni obansz bir kuzu gibi grdn de, beni gzleyen, koruyan yok
sandn. Beni Allh gzetmektedir.

klar baklmamas gereken yere bakarlar, yni Hakk' brakr da fni


gzellere gnl verirlerse, derde derler. O dert yznden de alarlar, inlerler.

232 Ben bir kuzu ve olaktan da aa mym ki, arkamda bekilik ve koruyuculuk eden bir oban bulunmasn?

Bir bekim ve bir koruyucum var ki, pdiahlk ona yarar. Bana esip gelen
rzgr ceza mdr, ltuf mudur, ancak o bilir. 509

509 Bu beyitte ve bundan sonraki beyitte; Bakara Sresi'nin 74. ve brahim Sresi'nin 42. yet
lerine iaret vardr.
Ltfen o yetleri okuyunuz.

O her eyi bilen Rabbim, bana doru esip gelen rzgrn souk mu, scak
m, olduundan bilgisiz deildir.

235 ehvetli, azgn nefis Hakk'a kar sardr, krdr. Ben de gnl
gzmle senin krln ta uzaklardan grmtm.

Onun iin de sekiz seneden beri seni, hi sormadm, aramadm. nk senin


kat kat gafletle, bilgisizlikle dolu olduunu grdm.

301 Senin gnl gzn kapal olduu iin, Hakk nurundan uzak dme
benziyorsun. nk burnunu gnah pisliine sokuyorsun.

383

Ayrlktan tr yanan solmu, yzn sararm. Ama sen kendin sararm

yapraksn; olmam, olgunlamam bir meyvesin.

303 Tencere atein dumanndan kapkara olduu halde, iindeki et kartl


yznden i kalm, ylece duruyor. Yni, ey k, sen ak, atei ile iyice
kaynamsn ama, huyundaki hamlk sebebi ile hala pimemisin.

Seni tam sekiz sene ayrlk ateinde kaynattm halde, hamln eksilmedi,
mnafkln gitmedi."

306 k dedi ki: "Ben seni uysal msn, temiz bir hanm msn diye
denedim; bu yzden bana kma.

Ben seni denemeden de biliyordum ama, bir eyden haber al, o eyi apak
gre benzer mi?

Sen bilinen, tannan bir gzellik gneisin. Ben o gnei denemeye kalkt
isem ona ne ziyn var?

Sen bensin, benden ibretsin. Ben her gn krda mym, ziynda mym diye
kendimi snamadaym.

310 Hakikat dmanlar, onlardan mcizeler meydana gelsin diye


peygamberleri snadlar.

Ey gzel gzlerinden kem gzler uzak olasca sevgili! Ben senin gzel
yzndeki nr ile kendi gzm snadm.

Bu dnya bir harabeye, bir ykk yere benzer. Sen onun iindeki define
gibisin. Definede seni aramaya kalktmsa bana incinme.

Ben her zaman senin namusundan, iffetinden dmanlara bahsetmek iin laf
edeyim diye kstahlklarda bulundum.

stedim ki, dilim senin adn anarken, gz de sende grd dorulua,


namusa ahid olsun.

315 Sayg yolunu vurdumsa, sana hrmette kusur ettimse, ey ay yzl


sevgili, kl ve kefenle nne geldim.

Benim bam ve ayam kendi ellerinle kes de, beni bakasna ldrtme.
nk ben bu ele aidim, bakasna deil.

Yine ayrlktan ve beni tekrar uzaklatrmaktan bahsediyorsun, etme eyleme,


ne dilersen yap da bunu yapma."

Aka karlk vermek zere, sevgili azn at, dedi ki: "Ey kurnaz hileci,
bizce senin halin gn gibi aydnlk ama, sence gece.

Bu kapkara hileleri, adlet gnnde gz ak olanlarn nne ne diye


getirirsin?

384

Gnlndeki hilelerin, dzenlerin hepsi de bizim nmzde.. Bize kar rezil


ve rsvay olmada.. Hepsini de gn gibi grp duruyoruz.

Biz kulumuza acdmz iin, onlar rtyorsak, sen de yzszl,


hayaszl hadden aryorsun.

Ey soysuz! zr dilemeyi babandan rensene. Adem baban su ileyince,


hemen zr dileme, suu kendi stne alma yoluna gitti. Kendini alaltt.

325 O srlar bilenin gcn grd de, iki ayann stnde durdu. Suunun
balanmasn niyz etti.

Gam ve keder glnn stne oturdu. Bahaneler bulup, daldan dala


sramad.

nnde ve arkasnda azap meleklerini grnce; 'Rabbimiz, biz gerekten de


kendimize zulmettik.' dedi.

346. Ey k! Senin de suun meydana kt. Artk suyu, ya; yni hile ve
kurnazl brak da, krk ve dkk; harap bir hale gel.

352. Senin gibi benlie kaplm bir kiinin, benim gibi bir dostu imtihana
kalkmas, denemesi doru olur mu?"

Dnyada "mutlak olarak kt" diye bir ey yoktur.

65 Dnyada mutlak olarak ktlk yoktur. unu iyi bil ki: Kt de, ktlk
de nisbdir, herkese gre deiir 510 .

510 Aslnda btn varlklar, ilh isimlerin tecellsine mazhar olduklar iin birbirine zt o
lan o isimlerin gsterdii
yollarda yaarlar. Szleri, ileri, huylan gzel olan kiiler, Allah'n Cemal, Had, Muizz (=i
zzet veren) isimlerim yaarlar.
Bunun ztt olan yni halleri, yaptklar iler kt olan sapklar, zlimler Hakk'n Mudili, C
ell, Muzill (=zillete dren, hor ve
hakr eden) isimlerinin mazhardrlar. Bylece btn insanlarn yaptklar iler, ilh isimle
rin eitlerine gre bir ekil almtr,
ilh zt, eitli sfatlarla donatan hikmet, onlarn o yolu tutmalarn gerektirmitir. bn
Farz hazretleri Kasde-i Taiyye' sinin u
744 numaral beytinde bu hakikati bildirmitir:

"Halkn yaratlmas bo yere deildir. Yaptklar iler doru olmasa bile bunda bir hikmet var
dr." Kur'n-
Kerm'de Mminn Sresi'nin u mealdeki 1 15. yeti de bu konuya temas eder: "Bizim sizi bo y
ere bir oyun ve elence olarak
yarattmz m sandnz!" Yine Kur'n- Kerm'de Kymet Sresi'nin 36. yeti de bu konuyu h
atrlatr: "nsan babo
braklacan m sanr!"

385

66 Dnyada hi bir zehir, hi bir eker yoktur ki, birine ayak, brne ayak

ba olmasn.

Birine ayaktr, brne ayak ba; birine zehirdir, brne sanki eker.

Ylanlarn zehri, ylanlara hayattr. Fakat insana nisbetle lm.

Deniz suda yaayan mahlklara sanki ba, bahedir. Fakat karada


yaayanlara lmdr.

70 Ey gerei renmek isteyen alkan er! Bu nisbeti, bu karlatrmalar


birden al bine kadar say.

Her hangi bir kii, mesela Zeyd, birine gre eytandr. Baka birine gre ise
pdihtr. Sultandr.

Birisi; "Zeyd pek dorudur. Namuslu, stn bir mslmandr." der. br;
"Zeyd gebertilecek bir kfirdir." diye konuur.

Zeyd bir kiidir ama, biri iin yledir. una ise tamamyla zahmettir.
Tamamyla ziyndr.

Zeyd' in sana eker gibi olmasn istersen, sen de ona, onu sevenlerin gz

ile bak.

75 Sen de bir gzele kendi gznle bakma. Arzu edilen, istenen kiiyi
isteyenlerin, sevenlerin gzleri ile gr.

O gzel gzlye kar, sen kendi gzn kapa. Ona k olanlarn


gzlerinden ereti bir gz al da onunla bak. 511

511 Mecnn'a; "Leyl senin sevgine deecek kadar gzel bir hanm deil, irkin, kara kuru bir
ey." dediler. Mecnn;
"Leyl'y siz benim gzmle grnz. O esiz bir gzel, dnyada onun kadar gzel biri olamaz."
dedi.

Ve hatt gz, bak o gzelin kendisinden al da, onun yzne, onun gz


ile bak. 512

512 Mehmed Akif merhum;

"Beerin tapt bir kendisinin heykelidir.


Lakin ilan edilmez bu acayip akn."

Byle bak da, doymaktan da, usanmaktan da emin ol. Bu sebepledir ki aziz
Peygamberimiz; "Kim Allh iin olursa, Allh da onun iin olur." diye
buyurmutur. 513

513 Kefu 'l-Esrar'dan alnan hads-i erifin mns yle: "Kim kendini Allh'a verirse, All
h da lutfu ile, keremi ile
onun yardmcs olur."

386

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Bana nafile ibdetlerle yaklaan kulumun gz,
eli, kalbi ben olurum da, bylece onun saadeti, mutluluu felketten kurtulur. 514

514 Bu beyitte u kuds hadse iaret vardr: "Kulum, farzlardan baka nafile ibdetlerle bana
yle yaklar ki, ben
onun gz olurum benimle grr, kula olurum benimle iitir, eli olurum benimle i grr."

80. Kt, istenmez bir ey bile olsa seni sevgiliye gtrrse, o ey sevimlidir,
gzeldir.

Vaaza balaynca zlimlere, merhametsizlere, imanszlara


hayr duda bulunan vaiz.

81 Bir vaiz vard. Vaaz etmek iin krsye knca, yol kesici ekiyaya du

ederdi.

Elini kaldrr; "Y Rabbi!" derdi. "Ktlere, bozgunculara, ekiyaya


merhamet et. Onlara ac.

Hayr sahipleri ile alay edenlerin hepsine, btn kfir gnlllere, kiliselerde, mnstrlarda bulunanlara sen merhamet et."

O temiz kiilere, iyi huylu insanlara du etmezdi. Pis, ahlaksz, kt


kiilerden bakalarna hayr duda bulunmazd.

85 Ona dediler ki: "Senin bu dularn allm, iitilmi dular deildir.


Sapklara hayr duda bulunmak, byklk, asalet deildir.

Vaiz dedi ki: "Ben onlardan iyilik grdm iin haklarnda hayr duda
bulunmay adet edinmiimdir.

Onlar, bana kar o kadar ktlklerde bulundular. O kadar zulmler ve


ceflar ettiler ki, sonunda beni serden kurtardlar, hayra ulatrdlar.

Ben ne vakit dnyaya yneldimse, dnya ilerine candan balandmsa,


onlardan dayaklar yedim, eziyetlere uradm, yaralar aldm.

Yediim dayaklardan, uradm belalardan, hakaretlerden Allh'a


snmaya, yalvarmaya baladm, bylece o kurt gibi zlimler, beni doru yola, Hakk
yoluna getirdiler."

90 Ey akll kii, onlar benim doru yolu bulmama sebep olduklar iin,
haklarnda hayrl dularda bulunmak boynumun borcu oldu.

387

Hakikatte her dman, bizim iin bir dosttur.

91 Kul, dertlerden, urad zulmlerden, bana gelen belalardan, ald


yaralardan szlanr, feryad eder. Hastalklarn getirdii arlardan, szlardan Cenb-
Hakk' a yzlerce ikyette bulunur.

Cenb- Hakk da buyurur ki: Ar, sz, dert, zahmet sonunda seni yalvaran,
yakaran bir kul etti. Seni gafletten uyandrd. Doru yola drd.

Sen ardan, szdan deil, asl senin yolunu kesenden, seni bizim
kapmzdan uzaklatran eitli nimetlerden, zenginlikten ikyet et.

Hakikatte her dman senin ilacn, kimyandr. Onun ktl, zulm seni
faydalandrr. Seni iine kapanmaya, gnln bulmaya, "Aman Allh'm!" demeye
zorlar.

95 Bu yzdendir ki, sen onun errinden ve zulmnden kaar, yalnzla


snrsn; Allh'n lutfundan yardm dilersin.

Hakikatte senin en yakn dostlarn, senin en belal dmanlarndr. nk


dostlarn tatl dilleri ile seni oyalarlar. Hakk'tan uzak drrler. 515

515 Byk mtefekkir, byk air irazl eyh Sdi hazretleri Glistan adl kitabnn "Susman
n Faidelerf'ne ait IV.
blmnde der ki:

"Dostlarn konumalarndan azap ekerim, nk onlar, irkin huylarm gzel gsterirler. Kusu
rumu hner ve
olgunluk sanrlar, dikenimi gl ve yasemin yaparlar. Nerede o pervasz, kstah dmanlar ki ba
na, benim aybm, kusurumu
gsterirler. Hatalarm ekinmeden yzme vururlar."

Hani porsuk adl bir hayvan vardr. Dayak yedike imanlar, semirir.
Dayak yedike daha iyileir, sopa vurulduka daha semirir.

Mminin can da porsuk gibidir. Hastalk, dert, mihnet ve izdraplarla


kuvvetlenir, semirir.

388

100 Bu sebepledir ki peygamberler, dnyada yaayan btn insanlardan


daha fazla zahmetlere dtler, zdraplara katlandlar. 516

5,6 Nefsin acz ve zdrap iinde bulunmas, rhun kuvvetlenmesine ve ykselmesine sebep olduu
iin,
peygamberler, veller gibi byklerin hepsi de ibtilaya maruz kalmlardr. Bir hadste yle
buyrulmutur: "Belann en
iddetlisi nce peygamberlere, sonra vellere, sonra mnev derecesine gre sair halka gelir."
Hz. Mevln da Dvan- Kebrin
VI. cildinin 2675 numaral iirinde;

"Gamdan, zdraptan daha tatl, daha mbarek bir ey olamaz. Karl sonsuzdur." diye buyurm
utur.

Onlarn balarna gelen izdraplara, belalara bakalar katlanamadklar iin,


peygamberlerin canlar btn insanlarn canlarndan daha stn, daha byk bir hale
geldi.

102. Hayvan derisi, terbiye grd sralarda ac ilalarla belalar eker,


dertlere urar, zdraplara katlanr da sonunda "Taif derisi" gibi ho bir hale gelir.

Eer onu o ac, o keskin ilalarla terbiye etmeselerdi, pis halde kalr, fena
halde kokar dururdu.

Sen de u insan denilen mahlku tabaklanmam, terbiye edilmemi,


rutubetten nem kapm, irkinlemi, ar kokulu, ham bir deri gibi bil.

105 Sen ona, keskin ve ac ilalar bolca sr de temizlensin, arnsn, gzel ve


parlak bir hale gelsin.

Bu aclara katlanmaya, yni Allh'tan dert istemeye gcn yetmiyorsa, sen


istemeden Allh sana bir dert, bir musibet, bir ar sz verirse, hi olmazsa buna rz

ol. Ses karma, ikyet etme. 517

517 Bu sebepledir ki arifler, dertten beladan ikyet deil de, daha fazlasn isterler. Nitek
im byk air Fuzul Cenb Hakk'a yalvarrken:

"Az eyleme inayetini ehl-i dertten,

Yni ki; ok belalara kl mbtela beni." buyurmutur.

nk dosttan gelen bel, musibet sizi temizler, onun bilgisi sizin


tedbrlerinizden stndr.

Belaya urayan kii onda safa grecek olursa, o bel ona ho gelir. Bir
hastay iyiletiren ac ila da hastaya tatl gelir. 518

518 Baka bir air de:

"Yarin cefs; cmle safadr, cef deil


Yari cef eder diyen ehl-i vef deil."

389

Cenb- Hakk'n verdii belalara, musibetlere malup olduu, yenildii


halde, kendini galip grr de; "Ey benim gvendiim kiiler, beni ldrn." diye
sylenir. 519

519 Nefsin zayf olmas ruhu kuvvetlendirdii iin, rif nefsin zaafn yumn-i kuvvet grr. H
allac- Mansr gibi;
"Dostlar, beni ldrn, nk benim ebed hayatm lmmdedir." der.

Birinin Is(a.s.)'dan;

"Dnyada btn g ilerin en gc nedir?" diye sormas.

113 Akll adamn biri, Hz. Is'ya; "Varlk leminde her eyden daha g,
daha zor ne vardr?" diye sordu.

Hz. s buyurdu ki: "Ey can, her eyden g, Allh'n gazabdr. nk o


gazaptan cehennem bile su gibi titrer durur."

115 Adam; "Peki!" dedi, "Allh'n gazabndan nasl eman bulmal?"


deyince, Hz. s; "Kzdn zaman kzgnln yenmekle." cevbn verdi. 520

520 Bir kuds hadste buyrulmutur ki: "Ey ademolu, hiddete kapldn zaman beni hatrla, be
n de gazaba geldiim
vakit seni hatrlayaym."

Kt kii, kzgnlk madenidir. Onun irkin fkesi, canavarlar bile geride

brakr.

O hnersiz kii, huyundan vazgemedike, Allh'n rahmetinden nasl


mitli olur?

Her ne kadar, onlarn varl da (Hakk yaratt iin) bu leme lazm ise de,
bu sz sylemek, onlar bsbtn sapkla drmektir.

Rzgrlar kendiliklerinden esmezler, onlar kmldatan ve

estiren biri var.

126 Hakk'n tasarruf ve tedbr yelpazesi, o rzgra dokunur, onu estirir

durur.

Rzgrn, buyruumuz altna giren bir cz' bile, yelpazeyi sallamadka


kmldamaz, esmez.

Ey aptal adam! Bu ok hafif esinti bile sen ve yelpazen olmakszn esmez,


meydana gelmez.

Dudaktan kan hafif nefes rzgrnn bile esmesi, rhun ve bedenin emrine

tabidir.

390

130 O nefesle bazen birisini ver, birisine haber yollarsn, bazen de birini
knar, aleyhinde bulunur, sversin.

Bunlar gr de, teki rzgrlarn hallerini anla; akll olanlar, cz' de kll'
grrler.

Allh, rzgr bazen ho kokulu, bahar rzgr yapar. Bazen de k gelince,


ondan o gzellii alverir.

Allh, rzgr Ad kavmine kasrga yapar. Hd(a.s.)'a ise onu gzel kokulu
bir halde estirir.

Allh, bir rzgr Sam yeli gibi zehirli bir hale getirir. Sabnn, seher yelinin
esmesini de mbrek ve latif klar.

135 Her rzgr ona kyas edesin diye, Allh sana da hafif bir nefes yeli
ihsn etti, verdi.

Nefes, lutufsuz, kahrsz sz haline gelmez. Bu sz ise baz insanlara baldr,


bazlarna ise zehir.

Yelpaze scaktan rahatsz olan insan rahatlatmak iin sallanr. Fakat o


sallan kara sinekleri, sivrisinekleri kahreder.

O halde Allh'n takdir yelpazesi, nasl olur da imtihanlarla, ibtilalarla dolu

olmaz?

Mdem ki cz' olan yelpaze ve nefes rzgr bile, ya bir eyi bozmak veya
bir eyi dzene koymak iin esmekte..

140. Ya bu poyraz, bu lodos, bu seher, bu bat rzgr nasl olur da


lutuflardan, nimetlerden, ihsnlardan uzak bulunur?

Bir anbardan alnm bir avu budaya bak. O anbardaki budaylarn


hepsinin, o avucundaki gibi olduunu anla.

Gkyznn, rzgr burcundan esip gelen btn rzgrlar, o rzgr


koparann yelpazesi sallanmadan, yni Allh'n irdesi olmadan nasl eser!

Harman banda dane savurmak iin iftiler, Allh'tan rzgr isterler.

Evet buday samandan ayrlsn da, ya anbara Yhut kr kuyulara konsun


diye rzgr isterler.

145 Rzgrn esmesi gecikince, btn iftilerin Hakk'a yalvardklarn, du


ettiklerini grrsn.

Doum zamannda da byledir. O doum yeli, o doum sancs gelmezse;


"Aman ya Rabbi, sen imdad eyle!" diye sesler gelmeye balar.

Eer yeli Allh'n estirdiini insanlar bilmeselerdi, ona niin yalvarsnlar?

391

Gemide bulunanlar da uygun rzgrlar isterler. Hepsi de o rzgr Allh'tan

dilerler.

152 unu herkes iyiden iyiye biliyor ki, rzgrlar lemlerin Rabbi olan
Allh gnderiyor.

u halde her akl banda olan, iyiden iyiye dnr de bilir ki: Her hareket
edenin bir hareket ettiricisi var. Yni her oynayan eyin bir oynatcs var.

Eer sen o oynatan gznle grmyorsan da, eserlerini aa vurduunu


gr; onun varln anla.

155 Beden de, can ile kmldad halde, sen can grmyorsun ama,
bedenin hareket ettiinden tr, onun varln anlyorsun.

Karsn bir yabanc erkek ile yakalayan sfi.

158 Sufnin biri, gndz evine geldi. Evin bir kaps vard. Yni savuacak
baka bir kaps yoktu. erde kars bir kundurac ile beraberdi.

Kadn nefsinin hilelerine uymu, bir kunduracya kul kle kesilmiti. O bir
gz evde, o tek odada sevgilisi ile bulumutu.

160 Kuluk vakti sfi gelip de hzl hzl kapy alnca, ikisi de ard.
nk ne, bir hileye ba vurmak imkan, ne de kap kurtulma yolu vard.

Sfinin o vakitlerde dkkann brakp eve gelmek hi adeti deildi.

O, karsnn baz davranlarndan phelenmi, onu kontrol iin o gn


vakitsiz olarak eve gelmiti.

Kocasnn hi bir vakit, iini brakp da eve geleceini kadn tahmin


etmiyordu. Bu yzden onun ii rahatt.

Onun bu itimat ve kyas, kaz ve kader yznden doru kmad. Allh


sular rter ama, gereken cezay da verir.

165 Bir ktlk edince, bir gnah ileyince, ondan kork; nk ktlk
ekilen bir tohumdur. Allh onu yeertir, meydana karr.

Bir ka zaman, belki yaptna piman olur, utanrsn diye, o gnah rter,

gizler.

Hz. mer halife olduu zamanlarda, bir hrsz cellada, ceza memuruna

verdi.

392

Hrsz; "Ey emir!" diye bard. "Ben bu suu ilk defa iledim."

Hz. mer; "Haa." dedi, "Allh ilk suta kahrn yadrmaz, ceza vermez."

170. Allh, stn lutfunu belirtmek iin, defalarca suu rter, sonunda
adaletini gstermek iin cezalandrr.

Bylece de, her iki iflnn meydana kmasn, lutfunun mjdeleyici,


kahrnn da korkutucu olmasn salar.

Kadn defalarca bu ktl ilemi, kocasn aldatmt da, bylece, bu


kt i onun kolayna gelmeye balamt.

Zayf akll, dnemiyordu ki, su testisi her zaman rmaktan salam


dnmez.

Fakat bu defa ilh kaz onlar, lm, mnaf nasl smsk yakalarsa yle

yakalamt. 521

521 Ani lm mmin iin hayrldr. nk o her vakit tevbe ve istifar halindedir. Ve lme h
azr bulunur. Mnafk
olan kiiye an lm felkettir. nk hazrl yoktur. Bu sebeple daima gnahlardan tvbe ve
istifar etmeli, yarn ederim
diye geciktirmemelidir. Bir hads-i erifte yle buyurulmutur: "Yarm iyi iler yaparm, br
gn tvbe ederim, diyen helak
olmutur," (Zmer Sresi 54. yete iaret var.)

175 Mnafa an lm gelince, onun iin ne kurtulu yolu, ne kurtaracak


bir arkada, ne de eman vardr. Can alc melek de onun canna el uzatmtr.

Kadn da kendilerine safa yurdu iken, birdenbire cef yurdu kesilen o odada
oyna ile bu belaya urad da det ikisi de kuruyup kaldlar.

Sf gnlnden; "Ey kfirler!" diyordu. "Size kin gdyorum ama, biraz


daha sabredeyim.

Bir mddet bilmemezlikten geleyim de, herkes bu an sesini duymasn.


Yan herkes bu rezaleti bilmesin." diyordu.

182 O evde, kadnn adam gizleyecei ne bir kovuk vard, ne de bir aralk,
ne de yksek bir yer.

Ne bir tandr vard ki; oynan orada gizlesin, ne de bir uval vard ki;
nne eksin de onu perde yapsn.

186 Kadn hemen kendi arafn adamn stne att. Erkei kadn klna
soktuktan sonra kapy at.

Fakat arafn altndakinin erkek olduu, oluk stndeki deve gibi besbelli
idi. Adam rezil olmu gitmiti.

393

Sf onu grnce ard da; "Bu nedir? Ben bunu asla grmemitim. Bu

kimdir?" diye sylendi.

Kadn; "ehrin ileri gelenlerinden bir hanmdr. Mal, mlk, baht, devleti
var." diye cevap verdi.

Yabanc biri bilmeden girivermesin diye kapy kapamtm."

190 Sfi; "Hanmn bir istei var m? Arzusunu canla bala yerine
getirmeye hazrm." dedi.

Kars; "Bize akraba olmak istiyor, iyi bir hanm grnyor ama, iinin nasl
olduunu Allh bilir?

Kzmz habersizce grmek istedi ama; 'Kz..

Nasl olursa olsun, ben onu candan, gnlden gelinlie kabul edeceim.'

dedi.

Bir olu var, ehirde benzeri yok. Gzel, yakkl, zeki; ii, kazanc da
yerinde."

195 Sfi; "Biz fakir, yoksul kiileriz. Halimiz perian, elimiz dar. Hanmn
ailesi ise mal ve mlk shibidir.

Evlenmede eitlik arttr. Kap kanadnn biri aatan, biri fil diinden.

Nikahta eitlik gerek. Yoksa sknt balar. Geim olmaz." dedi.

Kadn dedi ki: "Ben de bu zrleri syledim, 'Bu i olmaz.' dedim. O hanm
'Hayr' dedi. 'Ben eyiz arayanlardan deilim.

Biz mala altna doymuuz. Zenginlikten usanmz. Bizde halk gibi hrsa

dmek, para, pul, mal ve mlk toplamaya kalkmak yok.

200 Bizim istediimiz ey, kapallk, iffet, temizlik, durgunluk, iki dnyada
da kurtulu bunlarla olur.'"

Sfi yine fakirliklerini, yoksulluklarn syledi. zrler getirdi. Gizli


kalmamas iin bunlar tekrar tekrar anlatt.

Kadn; "Ben de tekrar tekrar syledim, eyizimiz olmadn iyice anlattm."

dedi.

"Fakat onun inanc dadan bile kuvvetli, yzlerce yoksulluk olsa ikyeti

yok.

'Benim tek istediim ey namustur. Sizden dilediim doruluktur,


himmettir.' deyip duruyor."

205 Sfi dedi ki: "Zaten eyizimizi, malmz, mlkmz aka grd.
Hala da ak olarak gryor.

394

Ancak bir kiinin barnaca darack bir ev, yle dar bir evimiz var ki, orada
bir ine bile gizli kalmaz.

Hele kapal olduumuzu, namusumuzu, iffetimizi, dine ballmz o


bizden daha iyi biliyor.

Kapallmz, namuslu oluumuzu nnde de sonunda da bizden daha iyi

biliyor.

Biz yoksuluz. Kzmzn eyizi, hizmetisi yoktur; ama iffeti, doruluu

temizlii vardr.

210 Kzn namuslu olduunu anlatmak babaya art deildir. Zaten bu hl


aydn bir gn gibi meydanda, grnyor."

Allh'a Sem' (=iiten), Basr (=gren) demekteki maksat.

215 Cenb- Hakk, gr her an seni korkutucu olsun diye, kendisine


"Basr" (=her eyi ok iyi gren) dedi.

irkin ve kt szlerden dudaklarn kapatasn diye, kendisine "Sem"'


(=her eyi ok iyi iiten) dedi 522 .

522 Bu beyitte Ynus Sresi'nin u mealdeki 61. yetine iaret var: "Ne yerde, ne gkte zerre
arlnda bir ey
Rabbimden uzak ve gizli kalmaz." Hz. Mevln, Dvan- Kebr'in I. cildinin 188 numaral iirin
de aynen yle buyurur:

"Burada gizli birisi var. Kendini yalnz sanma, onun kula pek hassastr. Her eyi ok iyi i
itir. Sakn kt sz

syleme."

Korkasn da fesat karmayasn, bozgunculua ait eyler dnmeyesin


diye, Allh kendisine "Alm" (=her eyi ok iyi bilen) dedi.

Bu adlar, bizim adlarmz gibi Cenb- Hakk' a verilmi adlar deildir.


nk zenciye de kfr adn korlar. 523

523 Zenciye verilen kfur, o zencinin ad olur, sfat olmaz. Allh'm adlar yle deildir. Al
lh'm 99 gzel
isimlerinden bir tanesi onun sm-i Azam', Hakk'n en byk ad olup, dierleri onun sfatlar
dr.

Allh 'm isimleri, sfatlardan meydana gelmitir. Allh 'n sfatlar ise kadmdir. Yni n
ne

n yoktur, "llet-i ula " rnei gibi sama, sakat bir ey deildir.

395

220 yle olmasayd, sara "duyan", kre "ziy-aydn" adlar verilmesi gibi
alay olur, maskaralk saylrd.

Utanmaz, hayasz birine; "Mahcb" (=utanga), irkin ve kara yzl birine;


"Sabh" (=gzel) ad, tanmak iin rastgele konmu adlardr. 524

524 nsanlara konan adlarda mn dnlmez. O ad yaayp yaamad hesaba katlmaz. Zayf,
elimsiz bir kiiye
"Arslan" ad konulabiliyor. Bu beyitte u hadse iaret var:

"Hakikatte Rabbiniz haya ve kerem shibidir. Bir kul ona kar ellerini kaldrp du edince, o
elleri bo brakmaktan,
yni kulun istediini vermemekten haya eder."

Yeni domu kk bir ocua; "Hac", yhut soyunda var diye;


"Gazi" lakabn korsun.

Bu adlar, bu lakaplar vmek iin korlarsa, konulan kiilerde de o sfatlar


yoksa bu adlar, doru konulmu olmaz.

Bu hl, alay etmek, maskaralkta bulunmaktr. Yhut da deliliktir. Cenb-


Hakk'n zt, zlimlerin sylediklerinden, ona isnad ettiklerinden pak ve
mnezzehtir. 525

525 Allh'n gzel isimlerinden her biri, Allah'n sfatlarndan birini bildirir.

Dnya klhan gibidir;


takva, Allh'tan ekinmek ve korkmak da hamama benzer.

238 Dnya istekleri, nefsan arzular, hamamlarn stlmas iin odun ve


tezek gibi eylerin yakld yer olan klhana benzer. Dindarlk, takva hamam;
dnya isteklerini, nefsan arzular yakarak snr, parlar.

Fakat dindar kiiler, dnya isteklerinin, ehvetlerinin yakld bu klhanda


safa ve zevk iindedirler. nk onlar, hamama girmi, ykanm, temizlenmi,
arnmlardr. Onlarn klhanda yanacak, kt huylar kalmamtr.

240 Dnya isteklerine, ehvete esir olmu zenginler, yakmak iin klhana,
hamamcya tezek, sprnt tayan hamallar gibidir.

Cenb- Hakk, takva hamam snsn, kzsn diye zenginlere hrs vermitir.
Onlarn dnya mal ile gzleri bir trl doymaz. 526

526 "Ahmaklar olmasa, dnya harap olurdu." diye bir sz vardr. Arif bir airin u ktas bu k
onuyu aklar:
"Bir misafirhanedir, dnya-y dn,
Anda bir kaane de, virane de,
Bir onulmaz aresiz sevddaym,
Hane yaptrdm misafirhanede."

Evet dnyann gzel binalarla, sslerle sslenmesi; ahmaklarn yerinde olmayan hrslar ile ol
mutur. Fakat bu hrs
ve hevesten Allh'tan korkanlar yararlanr. Kt insanlarn ktlkleri, irkinlikleri dourdu
u iin, onlar gren keml
sahipleri o yollara dmezler, Allh'n emrine daha sk yaprlar, ite takva hamamnn sn
mas bu demektir.

396

Ey Hakk yolunda yryen kii, sen u klhan brak da, hamama git.
Klhan terk etmeyi, hamama girmenin ta kendisi bil.

Klhan terk etmeyen, orada kalan kii, klhan yakmakla megul olan

sabrl ve ihtiyatl kiinin hizmetisi gibidir. Ona yakacak tar, durur.

Hamama girip ykanann temizlii, onun tertemiz ve gzel yznden belli

olur. 527

527 Fetih Sresi'nin 29. yetinde Hakk'tan ekinen, hayrl iler yapan, ibdetle megul olan
sahabeler hakknda
buymlmutur ki: "Secde izinden meydana gelen belirtiler onlarn yzlerindedir." Gerek mminle
rin yzlerindeki nr,
hamamda ykandklar, temizlendikleri iin deildir. Yhut da fazla secde ettikleri iin secde
nin brakt bir iz deildir.
Gnllerinin temizliinin, imanlarnn, i rahatlklarnn yzlerine vurmu nurudur.

245 Klhandakiler de; yzlerindeki, elbiselerindeki dumandan, isten, kirli


tozdan, kurumdan apak anlalr. 528

528 Rahmn Sresi'nin 41. yetinde; "Gnahkarlar yzlerinden tannacaktr." diye buymlmutur.
Gerekten de kt
iler peinde koan zavalllarn hali yzlerinden ayrdedilir. Gece gndz ien alkolik bir ad
amn yzne baklnca, hemen
anlalr. yle gzel yzl hanmlar vardr ki, poker masalarnda harcadklar gecelerin karan
l yzlerine dmtr. Yorgun
ve mutsuzluklar yzlerinden okunur.

Kirli ilerle uraan gnahkarlarn yzndeki kirleri grmyorsan, hi


olmazsa, kokusuna dikkat et. nk koku; gz grmeyen kiiye denek olur, yol
gsterir.

Koku da akmyorsan, onu sze getir, konutur, yeni szden eski srr anla.

Altn babas olan klhanc, konumaya balaynca; "Geceye kadar yirmi


kfe tezek tadm." der.

Bunun gibi senin mal, para kazanmaya olan hrsn, dnyada ate gibidir.
Onun her alevi yzlerce az amtr.

250 Akla gre bu altn, hrs ateini alevlendiren hoa gitmeyen tezek gibidir.

Ateten sz eden, yni scaklk veren gne, hayvan gbresini kurutur, atee
layk tezek yapar.

Hrs klhanna yzlerce kvlcm dsn diye, o ta altn yapan da yine


gnetir.

397

"Zengin oldum, mal mlk topladm." diyen kiinin sz de, aslnda 'Bu
kadar pislik topladm, tadm." demektir. 529

529 Bu beyitler yanl anlalmasn. Kimseye muhta olmamak iin almak, mal mlk sahibi olm
ak bir su deildir.
Bilakis bir meziyettir. Zengin fazla vergi verecektir. Fabrikasnda bir ok kiilere i bulaca
ktr. Hayrl iler yapacaktr,
"nsanlarn hayrls, insanlara hayrl olandr." hadsinin srrna erecektir. Su olan; dny
a malna gnlnde yer vermek, sadaka
vermemek, vergi karmak, Allh' unutmak, din ve insan vazifesini yapmamak, paraya tapmakt
r. Parann yeri czdandr.
Gnl deildir. Merhum Mehmed Emin Yurdakul ne gzel sylemi:

"Altn sar bir ylandr, vicdanlar srr,


Lakin hayat kavgas iin bu silaha muhtacz."

Bu sz syleyen kii rezil rsvay olur ama, klhandaki gfiller bu szlerle


avunurlar, kendilerini zengin olmayanlardan stn grrler.

255 "Sen akama kadar alt kefe tezek tadn ama, ben zahmetsizce yirmi
kfe tadm." derler.

Ama dnya hrs peinde koan, klhanda doup da, temizlik nedir
grmeyen, bilmeyen kiiyi misk kokusu incitir, hasta eder. 530

530 Karaborsaclarn, vicdanszca ok para kazanan tcirlerin, fabrika sahiplerinin yaptklar


ticaret ekiyal, bundan
baka bir ey midir? Onlar da halk soymakla, topladklar paralarla oyalanrlar. Tevbe Suresi
'nin 35. yetine iaret vardr.
Ltfen ayete baknz.

Gzel koku satanlarn arsnda gzel kokudan, misk


kokusundan hastalanan, baylan debban hikyesi.

257 Birisi gzel koku satanlarn arsna varnca kendinden geti, yere
dt, bayld.

yi huylu, gzel kokular satanlardan gelen tr kokusu, adamn ban


dndrd, olduu yere dp kald.

Tam yarm gn yol geidinde hi bir eyden haberi olmakszn bir le gibi
yatt kald.

260 O zaman halk onun bana topland, derdine derman aramaya balad.

Birisi elini onun kalbine gtryor, atp atmadn anlamak istiyordu.


br yzne gl suyu serpiyordu.

Gl suyu serpen bilmiyordu ki, onun bana ne geldi ise gl suyundan geldi.

398

Biri ellerini, ban ovalamada idi. teki atei dsn diye slanm saman
getirip gsne sryordu.

Birisi d aac ile ekeri kartrp ttslyordu. Bir bakas elbisesini soyup
onu hafifletiyordu.

265 Baka birisi nasl atyor diye nabzn tutuyordu. Bir bakas da eilmi

azn kokluyordu.

arap m imi, esrar m ekmi, afyon mu yutmu anlamak istiyordu. Halk


onun kendinden geii yznden arp kalmt.

Derken; "Filan kii misk yaclar arsnda baygn dt, yatyor." diye
yaknlarna haber yolladlar.

Neden kendinden geti, ne oldu da leeni damdan dt, yni rezl ve


perian oldu; kimse bilmiyordu.

O dp baylan debban grbz, anlayl bir erkek kardei vard. Hemen


koa koa geldi.

270 Yeni iinde bir para kpek pislii vard. Halk yararak kardeinin ba
ucuna geldi.

"Ben onun neden bayldn biliyorum." dedi. Sebebi bilince iyiletirmek


kolaydr.

Sebep belli olmazsa gtr. Bu hastaln ilac nedir? Bunda yzlerce


ihtimal var.

Ama sebebini bilirsen, i kolaylar. Sebepleri bilmek bilgisizlii giderir.

Kendi kendine dedi ki: "u kpek pisliinin kokusu, onun beynine,
damarlarna, iliine kat kat olarak ilemitir.

275 nk o rzkn elde etmek iin her gn sabahtan akamlara kadar


pislie gmlm olarak, pis kokular iinde debbalk yapmaktadr.

Tp ilminde stad saylan byk hekim Calins da byle demi:


'Hastaya neye alm ise, neyi huy edinmise onu ver.

nk onun hastal, alkanlna aykr eylerdendir. Bu sebeple


hastalnn ilacn, onun alt eylerde ara. '

Bu adam da pislik eke eke, pislik bceine dnmtr. Pislik bcei


elbette gl suyundan baylr.

Onun ilac kpek pisliidir. nk o, ona almtr. Onunla uramay adet


edinmitir. Huy edinmitir."

289 Baylan debban kardei verecei ilac grmesinler diye hastann


banda toplanm olanlar oradan uzaklatrd.

399

290* Gizli bir ey sylyormu gibi, ban debban kulana yaklatrd. Ve


elindeki pislikten, bir parasn, onun burnuna koydu.

Debban pis beyninin ilacn kpek pisliinde grd iin, onu elinde
ezmiti.

Burnunun iine kpek pislii konan baygn adam, bir az zaman geince
kmldamaya balad. Halk bu hali grnce, "Bu alacak bir efsun." demeye
balad.

Diyorlard ki: "Bu adam bir efsun okudu da, baygnn kulana fledi.
Efsun, lm gitmi adamn imdadna yetiti."

Mayas bozuk kiilerin kmldanmas, ktlk, gnah yzndendir. Zinadan,


baktan, gz szten, ka oynattan harekete gelirler.

295 t miski, dn ho kokusu kime fayda vermiyorsa, o muhakkak


kt kokulara almtr.

Allh'a irk koanlar, ta nceden pislik iinde doduklar iin Cenb-


Hakk, onlara "necis" (=pis) dedi. nk onlar, mnevi pislik ve sapklk iinde
domulardr. 531

31 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u meldeki 28. yetine iaret var: "Allh'a irk koanlar pist
ir. Bunun iin bu yldan
sonra onlar Kabe'ye yanamamaldr."

Ta nceden pislik iinde doan pislik kurdu, hi mi hi anber kokusuna


almaz.

Ona nr serpintisi rastlamamtr. O kabuklar gibi zszdr. Gnlden


mahrumdur. O tamamyla bedeni ile yaamaktadr. 532

532 Burada u hadse iaret var: "Hakkaten Allh, halk yokluk karanlndan yaratt. Sonra h
idyet nurundan onlarn
zerine serpti, kimlere o nrdan isabet eyledi ise, o kimseler hakkaten hidyete erdi. Her ki
mseye de isabet etmedi ise o
kimseler de, hakikatten uzak sapkla dtler." (Camiu's-Sagr, c. I, s. 58.) Bu hadsten ce
bir inanc karlmamaldr. Maide
Sresi'nin 15-16. yetlerinde: Kitap ehline nr, her eyi beyan eden kitap gnderildii, Allh
'n bu sretle kendi rzln,
doruluk yolunu tutanlar hidyete eritirdii bildirilmitir. Allhu Teala A'raf Sresi'nin 1
57. yetinde Kur'n'a "Nr"
demektedir. Bu takdirde hadsteki karanlk, sapklk; nr da Hakk' m buyruu olmaktadr.

Eer Cenb- Hakk, serptii nrdan ona birazck olsun verseydi. Msr'da
olduu gibi gbre iinde yumurtadan kan civciv gibi olurdu. 533

533 Msr'da tavuk yumurtasn scak gbre iine korlar. Gnde bir ka defa evirirler, haf
ta sonra civciv karm.

300 Hem de kmeste beslenen, ad tavuk deil de, bilgi, anlay, irfn kuu
olurdu. 534

534 Yni ilh nr serpintisinden hisse isabet eden, tabiat gbresinde yetise de ald nr f
eyzi ile ilim, irfn, akl ve
izan shibi olur.

400

Pis eylerle, temiz eyler uzlamaz.

282 Ey gvenilir kiiler! Pis eylerle, temiz eyler uzlamaz. Pislere, temiz
eyler layk deildir.

Kfirler, peygamberlere gelen vahiylerin gzel kokusu ile arpldlar.


Kendilerini kaybettiler de; "Sizin yznzden uursuzlua uradk." diye barmaya
baladlar. 535

535 Yasin Sresi'nin 18. yetine iaret var: "Dediler ki: 'Dorusu biz sizin yznzden uursu
zlandk. "'

Diyorlard ki: "Sizin bu szleriniz, bize zahmet vermede, bizi hasta


etmektedir. Sizin tlerinizi iyiye yormuyoruz.

285 Eer susmaz da, aka de balarsanz, hemen sizi talarz.

Biz asl olmayan sama eylerle semirmi kiileriz. Kendimizi t


dinlemeye altrmamz.

Bizim gdamz yalandr, laftr. Olmayacak eylerdir. Sizin haber verdiiniz


eyler midemizi bozuyor.

Siz, bizim hastalmz yz kat daha artrmadasnz. Siz akla ila olarak
afyon veriyorsunuz."

Kaz gelince gz kr olur.


330 Bir an bile doruluk durandan baka bir durakta durma, nk insana
gz gibi bir lala, bir terbiyeci bulunamaz.

Gz grmeyen bir kii, tle temizlense bile, her an srer, dp pislie

bulanr.

Ey adam, sen gz grmez bir kii deilsin, fakat kaz gelince gz grmez

olur.

Gz gren bir kiinin, kaz neticesi, bir kuyuya dmesi iin mrler

gerek.

Fakat kaz zaten krn yoldadr. nk dmek onun tabiatdr, huyudur.


335 O pislie der de, o kokunun ne olduunu bilmez. "Bu koku benden mi

kyor? Yoksa bir pislie bulamak eseri mi?" der.

Birisi kre misk serpse, onu da bir dostun bir ltf, eseri deil de kendinden

bilir.

401

u halde, ey gzleri gren kii, bandaki parlak iki gz, senin iin yz
anadan ve yz babadan daha faydaldr. 536

536 Hz. Mevln bu cildin 3403 numaral beytinde yle buyurmutur: "Gz elin ve ayan klavu
zudur. Baslacak
yeri de o grr, baslmayacak, tutulmayacak yeri de."

Hele gnl gz yok mu? O, bu bataki gzden yetmi kat daha stndr.
nk bu iki duygu gz, onun nimeti ile geinmekte, onun harmanndan dknt,

baak toplayan fakire benzer. 537

537 Gnl gz, bu bamzda bulunan mezara girdiimiz zaman yeri toprakla dolacak olan gz de
ildir. nk bu
ba topraktan geldi topraa girecektir. Mevln, bir Dvan- Kebir beytinde yle buyurur. "Si
zin iki banz vardr. Biri
dnyaya ait toprak ba, br ge ait tertemiz, rhan batr."

Yazklar olsun ki, tarikat yol kesicileri oturmular, dilime yzlerce dm


vurmulardr.

340 Aya bal olan nasl rahvan gidebilir? Byk, ar bir badr bu. Beni
mazur gr. 538

538 Mevln hazretleri baz anlaysz kiiler yznden hakikati daha ak sylemedii iin bu
ve gelecek beyitleri
dinleyenlerden zr diliyor ve; 'Tarikat dmanlar her tarafta oturmu olduklarndan onlarn
varl benim dilimi balamtr.
nk yabanclara, bu konulara akl erdiremeyenlere, hakikat srlar aklanamaz." diyor. Nite
kim Ynus Emre hazretleri,
devrindeki chil kiilerden ekinmi de:

"Dervi Ynus bu sz eri br syleme,

Seni sgaya eken bir Molla Kasm gelir." diye buyurmutur.

Ey gnl! Bu sz krk, dkk bir halde geliyor, nk sz incidir. Onlar


yabanclardan kskanmak ise, deirmen gibidir. Kskanlk deirmeni, o hakikat
incilerini krp tr.

nci nr, ufalanr da, gz aryan hastalara srme olur.

Ey inci! Krlp ezildiin iin, acnma, bana vurma, krlp ufalma yznden parlayacaksn. Apaydn gz nru olacaksn...

te byle, krk, dkk ve kapal sylemek gerek. Allh sonunda onu


dzgn ve anlalr bir hale sokar. nk Allh gandir.

345 Buday da baandan ayrld, np, un oldu. Zayi olmad. Ekmek


olarak ekmeki dkkanna geldi.

Hz. Adem'in gerek oullar olanlar, babalar gibi: "Rabbimiz, gerekten


de, biz kendimize zulm ettik." diye sylenirler.

Sen ihtiyacn anlat; utanmaz, sert yzl eytan gibi delil getirmeyi b-rak. 539

539 Bu beyitlerde Hz. Adem'le eytann davranlarna iaret var. Bilindii gibi Hz. Adem ile
dii bir su yznden
sorguya ekildii zaman, o suu kendi stne alarak: "Ey Rabbimiz! Biz nefsimize zulm ettik."
dedii halde, eytan; "Y
Rabbi, beni azdrn hakk iin." diyerek, kendi sapklna Allh' sebep gstermiti. Hz. A
dem, edebi sebebi ile affedilmi,
eytan da edepsizliinden tr Hakk'n dergahndan srlm, lanetlenmi oldu.

402

Yzszlk eytann aybn rtt ise, sen de git, mcadeleye giri, al,
abala, sertle.

350 Eb Cehil, Hz. Peygamber(s.a.v.)'den, bu kin gden Ouz Trk' gibi


bir mcize istedi.

Fakat Allh'n siddki olan Hz. Ebubekir mcize istemedi. "Bu yzn shibi
dorudan baka bir sz sylemez." diye buyurdu.

Bir Yahudi'nin Hz. Ali'ye; "Eer Allh'n seni koruyacana

gveniyorsan, kendini u yksek yapnn stnden aa at." demesi;

Hz. Alinin de ona cevb.

353 Allh'n nasl byk grleceini ve onun stn kudretini bilmeyen bir
inat bir gn Hz. Ali'ye dedi ki:

"Ey akll kii, sen imdi pek yksek bir kkn stnde, pek yksek bir
damda bulunuyorsun. Allh'n seni nasl koruyacan da biliyorsun."

355 Hz. Ali; "Evet." dedi, "O bizim varlmz ocukluumuzdan beri korur, hem de o, gandir."

Yahudi dedi ki: "yle ise Allh'n seni koruduuna gvenerek, kendini
damdan aa at bakalm.

Kendini at aa da, bana da senin tam inan shibi olduuna dair bir fikir,
bir kanaat gelsin."

Emr ona dedi ki: "Sus, defol git de bu kstahlk yznden cann belaya
uramasn..

Bir kulun bir belaya urayarak, kendini tehlikeye atarak Allh' imtihana
kalkmas kuluna yarar m?

360 Ey bilgisiz ahmak, bir kul edepsizlii yznden Allh' nasl imtihan
etmeye kalkr?

403

O imtihan Hakk'a yakr, nk o her an kullarn imtihana ekmektedir. 540

540 Mlk Sresi'nin u mealdeki 2. yetine iaret var: "O hanginizin daha gzel amel ve hareke
tte bulunacan
imtihan etmek iin, lm de, hayat da takdir eden ve yaratandr."

Bylece de Allh, bizim bizi apak grmemizi, iimizdeki gizli inanc

bilmemizi salar.

Hz. Adem; 'Y Rabbi ilediim su ile seni imtihan ettim.' dedi mi?

'Allh' m senin hkmnn derecesini anlamak istedim.' gibi bir sz etti mi?
Bu sz kimin haddidir? Byle bir cr'et kimde var?

365 Senin akln oktan bandan gitmi, ok sersem bir halde olduun iin,
zrn de gnahndan beterdir.

Bu sonsuz gkkubbeyi yceltmi olan Allh' sen nasl imtihan edebilirsin?

Ey kendi hayrn, errini bilmeyen zavall, nce kendini imtihan et de sonra


bakasna sra gelsin.

Sen, kendini imtihan edecek olursan, bakalarn imtihan etmekten vazgeersin.

377 Eer bir zerre kalkar da, da tartmaya giriirse, o da yznden,


terazisi krlr, paralanr. 541

541 Ziy Paa'nm u beyti akla gelir:


"drak-i mel bu kk akla gerekmez.
Zira bu terazi o kadar sikleti ekmez."

(Yksek hakikatler bu kk aklla idrak edilemez. nk akl terazisi o arla dayanamaz.)

379 Allh adam, akl terazisine smayaca iin o akl terazisini paralar."

Bir velyi denemeye kalkmak saygszlktr.

380 Bir velyi imtihan etmeye kalkmay, ona hkmetmeyi saygszlk bil
de, byle bir mnevi pdih zerinde hkmetmeyi deneme.

Hi resimler, resimleri yapan imtihan edebilir mi? Byle bir ressama,


buyruk yrtebilir mi? 542

542 Bazlar Allah'n vellerini imtihan etmeye kalkrlar. Kmil insan mertebesine ermi bir
velde Hakk'n kudreti
tecell ettiinden, onu imtihan etmek, haa Hakk' imtihan etmek saylr. Evet vel, haa, All
h deildir ama, bir rif airin
dedii gibi:

"Allh adamlar yni veller, haa Allh deillerdir. Fakat Allah'tan da ayr deillerdir." Ta
m tecellye mazhar
olduklar iin, onlar deneyenler, bilmeden Hakk' denemek isteyen gfllerdir. Btn varlkla
r birer resim farzedildii takdirde,
onlar yaratan Allh (c.c.) ok deerli esiz bir ressam olur. Resimler, resmi yapan imtihan
edebilirler mi?

404

Eer, Allh'n yapt nak mesabesinde olan bir kimse, imtihanla bir ey
renmek istedi ise, ondaki bu gr, bu isteyii ona, onu yaratan vermedi mi?

Byk ressamn bilgisindeki resimlere kar, bu izdii naiz resmin ne


deeri vardr?

Ey Hakk yolcusu, sana bir velyi imtihan etmek vesvesesi gelirse, onu bir
talihsizlik bil. O bahtszlk, o kt tali' sana gelip atm, senin boynunu vurmutur.

385 Kendinde byle bir vesvese sezince vakit geirmeden Hakk'a dn, tvbe et, hemen secdeye kapan.

Secde yerini akan gz yalarnla slat ve "Allh'm sen beni bu pheden


kurtar." diye niyzda bulun.

Allh' imtihan etmek diledin mi, ite o zaman senin din mescidin
keiboynuzlar ile dolmutur. Yni yklmaya, harap olmaya mahkumdur.

Mescid-i Aksa ve keiboynuzu hikyesi. Sleyman(a.s.)'dan

nce Hz. Dvud'un mescidi yapmay dnmesi.

388 Hz. Dvud, Mescid-i Aksa'y tala yapmaya karar verince, zntlerle
zorluklarla karlat.

Cenb- Hakk ona; "Bu karardan vazge." diye vahyetti. "nk, o mescit
senin elinle yaplmayacaktr.

390 Ey seilmi kii, Mescid-i Aksa'y senin yapman bizim takdirimizde


yoktur."

Dvud peygamber dedi ki: "Ey srlar bilen Rabbim, benim suum nedir ki,
'Bana mescit yapma! ' diyorsun?"

405

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Senin suun yoktur. Ama sen kanlar dkmsn,
mazlumlarn kanlarn boynuna almsn. Senin yznden ok insanlar kan alad.

nk senin sesinden saysz insan can verdi. O gzel ses, saysz insan
avlad, ldrd.

Senin sesin, o can alc gzel sesin, bir ok insann kanna girmitir."

395 Hz. Dvud dedi ki: "Allh'm ben senin malbundum, senin akn ile
mest olmutum. Elim senin kuvvet ve kudretinle bal idi.

Pdiha malup olan kiiye acnmaz m? Malup olan kii, yok olmu deil
midir?"

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Bu malup olu, yle bir yok olutur ki; bu yok

olu, mutlak bir yokluk deildir. Yni vara nisbetle yokluk deildir. Bunu iyice anla.

406 Mescid-i Aksa senin almanla ve senin gcn ile meydana


gelmeyecek ama, olun Sleyman yapacak.

Ey hikmet shibi! Olunun yapt, senin yaptn demektir. Bil ki, Allh'a
inananlar, ezelden beri, yni nne n olmayan zamandan beri ayndr, birdir."

467 Hz. Sleyman, Kbe gibi temiz ve Mina vadisi gibi mbrek olan
Mescid-i Aksa'nn yapmna balad.

Onun yapsnda gzellik ve ssler grlmekte idi. Sair binalar gibi donuk,
yakksz deildi.

470 Yapda kullanlmak zere dadan karlan her ta, dile geliyor; "nce
beni gtrn." diyordu.

Hz. Adem'in yorulduu balk gibi, o yapnn her kerpiinden nr parlad.

Talar, tayanlar olmadan, kendi kendilerine yuvarlanarak geliyorlard.


Binann duvarlar da, kaplar da canlanmada idi.

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Cennetin duvarlar bile, dnya binalarnn


duvarlar gibi cansz ve irkin deildir." 543

543 Ankebt Sresi'nin 64. yetini tefsir edenlerden bazlar; "Ahiretten murat cennettir, cen
nette ise asla l ve
cansz bir ey yoktur." demilerdir.

Bedenin duvar ve kap canl ve hakikatten haberli olunca, ev de diri olur.


nk o pdihlar pdihnn evidir. 544

544 Mescid-i Aksa bir ibdet yeri, ilh bina olarak yapld iin talar, dalardan kopuyor,
kendi kendilerine
yuvarlanarak geliyorlar, mescidin duvarlarnda yerlerini alyorlard. Bu yzden duvarlar, kap
s konuan, duyan talardan

yapld iin, mescid de diri idi. nk pdihlar pdihnn evi olacakt. Y insan bedeni
ilh bir bina deil midir? Bir kuts
hadsin haber verdii gibi; yerlere gklere smayan Allh, kendisine inanan, kendisini seven
kulunun gnl mescidindedir.
nsann et ve kemikten olan bedeni Mescid-i Aksa'nn ta duvarlarndan aa olur mu? Bizim be
denimizdeki her hcrenin
bilinli, canl bir hayat olduuna ve Allh ' zikr ettiine gre, Mescid-i Aksa gibi bizim b
edenimiz de diridir. nk bizim
iimizde, gnlmzde de pdihlar pdihnn Mescid-i Aksa's, gnl mescidi vardr. Nab me
rhum ne gzel sylemi:

"Beden bina-y ilh, rh nefha-i tekrm,


Kuva veda-i kudret, havas vaz- hakm,
Bu krhanede bilsem neyim, benim nem var."

(Beden; Allh yaps, rh; Allh'n bir nefhas, mnev fr, bir , bizdeki g; Allh'
n bir armaan.
Hislerimiz de onun ltf, ihsm. Bu dnyada neyim, benim neyim var.)

406

Cennette; aa da, meyve de, duru su da cennettekilerle konuur, syleir.


475 nk cenneti aletle yapmamlardr. Oras amellerden, iyi, yararl ilerden, niyetlerden yaplmtr.

Dnya binalar l olan su ve amurla yaplmtr. Ahiret binas, diri


ibadetlerle bina edilmitir.

Bu dnya yaps aslna benzer. Danklklarla doludur, bozuk dzendir. O


hiret yaps ise temelli olan bilgiye ve ibdete benzer.

Cennetteki sedirler, kkler, talar, libaslar cennetliklerle konuur, sorular


sorar, cevaplar verir.

Cennetin demesi, demeci olmakszn denmitir. Cennet evi sprc


olmakszn sprlr.

480 Sen imdi bir de gnl evine bak. Dnya hayatinin girdii gam ve kederlerle, gnl evi kirlenince, perian olunca, ev de baka sprc olmakszn,
tvbe ile sprlm ve temizlenmi olur. 545

545 Bir hadste, Allah' zikr edince gnllerin cilaland, istifar ile gnahlardan temizlen
dii haber verilmitir.

Cennetteki tahtlar, koltuklar, kimse tamadan yrr giderler. Cennetin


kaplar da o kaplar stndeki halkalar da alg alarlar, ark sylerler.

Gnlde de, lmszlk yurdu olan cennetin dirilii var. Var ama ne fayda,
onun nasl olduunu, duyulan mnevi zevki dile getiremiyor, syleyemiyorum.

Sleyman (a.s.), her sabah kullar irad iin mescide girince;

407

Bazen szle, bazen name ile, bazen sazla, bazen de ile, yni ruk ederek,
namaz klarak hareketleri ile t verirdi.

485 le, hareketle, ibdet ile verdii t, inandklarn, sylediklerini


kendisi yaad iin, szlerden daha fazla halka yararl olurdu. nk sarlar da,
onun tlerini kulaklar ile deil, gzleri ile duyarlard.

Bu eit tte, emir verir gibi bir hl de yoktur. Bu yzden halka daha ok
tesir eder.

Gerek yokluk, Hakk'ta yok olutur. .


398 Yok olan, kendi fni varlndan kurtulan, var olanlarn en iy isidir.

Byle kii, Hakk'n sfatlarna nisbetle, Hakk'n sfatlarndan baknca


yoktur. Fakat hakikatte o, fena iinde bekadadr. Yni ona yoklukta varlk verilmitir.

400 O kmil insan olduu ve tam mnsyla Hakk'ta yok olduu iin, btn
rhlar onun dileine uyarlar, btn bedenler onun buyruuna girerler.

Cenb- Hakk buyuruyor ki: "Bizim lutfumuzun malubu olan, irdesiz,


ihtiyarsz ve ciz kalm deildir. Belki sevgimizle daha glenmi, dilediini yapar
hale gelmitir.

Zaten dilediini yapmann sonu da insann bu mertebeye gelmesi, dilediini


yapmann yok olmas, bylece btn emelleri, istekleri gnlnden uzaklatrmasdr.

Yni insann yapma gcnn Allh'n irdesinde kaybolmasdr."

Sonunda varlndan, benliinden geip yok olmasayd, dilediini yapmaktan bir tat alamazd.

Dnyada bir lokmann, bir erbetin lezzeti, tad, lezzetten kesilmenin fer' i,
para buuudur. Yni insan, madd lezzetlerden kesilmedike mnevi lezzeti
bulamaz.

405 Madd ve fn tattan, lezzetten kurtulan kii, geri tadn tesirinde


kalmaz, btn tatlara aldr etmez bir hale gelir ama, kendisi tat kesilir, kendisi
bizzat lezzet olur.

408

lh bir nefha olduklar, ayn yerden geldikleri iin btn


insanlarn rhlar kardetir, birdir.

408 Mminler ok sayldr ama, imanlar birdir. Bedenleri de ayr ayrdr,


ok sayldr, fakat rhlar birdir. Kardetir. nk ayn yerden gelmilerdir.

insanda kzn, eein anlayndan baka bir akl, baka bir anlay vardr.
Hayvanlardaki candan baka bir can vardr. 546

546 Daha nce de arzedilmiti. Ruhu, "hayvani" ve "insan, sultan" diye ikiye ayrmlardr.
Hayvani ruh, bedeni
hareket ettiren bir kuvvettir. Ona "hayvan ruh" derler. Bu rh hayvanlarda da vardr, insanla
rda da. Fakat insanlarda ayrca,
ilh emanet olan "insan veya sultam" bir rh vardr ki, bu rh hayvanlarda yoktur. Akl da;
"akl- mea" ve "akl- mead" diye
ikiye blmlerdir. "Akl- mea" dnya ilerine eren akl, "akl- mead" ise hireti idrak eden
akldr.

410 Bunun gibi peygamberlerde, vellerde de dier insanlardaki candan,


akldan stn baka bir can vardr. Baka bir akl vardr. nk, onlar insanlar
arasndan seilmi deerli varlklardr.

Hayvan ruhlarda birlik yoktur. nk onlar, ilh nefhadan mahrumdur.


Sen bu birlii, insan rhta ara. Hayvan ve nefsan rhta arama..

Hayvan rh ekmek yese, insan rhun karn doymaz. Keza bir yk tasa,
teki arlk duymaz, bu ykten haberi bile olmaz.

Hatt insan rhun lmne hayvan rh sevinir, insan rhun bir eyi elde
edemediini grrse, hasetinden lm derecesine gelir.

Kurtlarn, kpeklerin herbirinin can ayr ayrdr. Bir olan can, Allh
arslanlarnn canlardr. 547

547 "Allh arslanlar": Veller, kmil insanlar, ermi kiilerdir. Kurt ve kpek gibi olan uyg
unsuz kiilerin rhlarnda,
ayrlk, birbirlerini ekememek, birbirlerine haset etmek, birbirleri ile ekimek vardr. Hak
k erleri ise byle deildir. Onlarn
rhlarnda yle bir birlik, bir kardelik, yle bir sevgi vardr ki; anlatlamaz, bn Fariz ha
zretleri bir beyitlerinde aynen yle
buyurur:

"Bizde sevgi yolundaki nesep, yaknlk ana ve babadan gelen nesepten daha fazladr."

415 "Allh arslanlarnn rhlar" diye, rhu cem, yni oul olarak syledim; bu syleyiim beden, glge varlk ynndendir. Yoksa insanlardaki rh, rh
leminden gelmi olup, birdir.

409

Gkteki gnein nru da birdir ama, evlerin pencerelerinden ieri girdii


zaman yzlerce nr olur. 548

548 Mevln'nm bu beyitlerindeki; "Btn insanlarn rhlar birdir. Gnein nru, evlerin penc
erelerinden ieri
girdii gibi.." ifadelerinden ayn rhun btn insanlarda bulunduu mns karlmamaldr. M
evln; "Btn insanlar, tek bir
rhu tayorlar." demek istemiyor. Btn insanlar ayn yerden gelen rhlar tayorlar. Btn
insanlarn rhlar kardetir, demek
istiyor. slam olmayan inanlara kaplmamamz iin bu meseleyi aklamak gerekiyor:

Cenb- Hakk elest bezminde tek bir rha deil, rhlara seslendi. "Ben sizin Rabbiniz deil mi
yim?" Rhlar da;
"Evet, Rabbimizsin." diye cevap verdiler. Bu soru ve cevap, Allh ile rhlar arasnda bir msa
k, bir szleme idi. Elmall
Hamdi Yazr merhum tefsirinde: "Bu msak, Hz. Adem'le beraber btn insanlarn msak idi." (c
. III, s. 2330). Bu sorularda,
bu cevaplarda teklik yoktur, okluk vardr. "Ben Adem'in yaratln tamamladm ve ona kend
i ruhumdan frdm
zaman." (Hicr Sresi 29) yetini de yanl tefsir etmemelidir. Bu rh yalnz Hz. Adem'e flenm
emitir. bn Hazm hazretleri de
bu hususu yle aklyor: Meleklerin Hz. Adem'in nnde secdeye varmalarn emretmeden nce,
Allh Hz. Adem'in
neslinden gelecek btn torunlarn yaratmtr. Hz. Adem'den bu ana kadar, dnyaya gelmeyen r
hlarn, melekler tarafndan
dnyada bulunan btn analarn rahimlerindeki ceninlere nakledilmeden nce, berzahta, gn en
yakn yerinde bulunduklarn,
kymete kadar sra beklediklerini yazmaktadr. Allh her an ite ve gtedir. Her an yaratmak
ta, her an ldrmektedir. u anda,
dnya yznde eitli renklerde, eitli milletlerde ve memleketlerde ka bin ocuk domakta,
ka bin kii de mezarla
gtrlmektedir. Hz. Mevln; "Gnein nru birdir ama, eitli pencerelerden ieri girdii za
man, bu nr yz nr olur."

demesi bizi artmamal. Nitekim Mevln kendisi de bu benzetilerde hataya dmeyelim diye 4
19. beytinden sonra, bizi
uyarmakta; "Dnyada birbirinin ayn olan, birbirine e olan yoktur ki, sana rnek vereyim." di
ye buyurmaktadr. Eer Allh'n
Hz. Adem'e nefhettii rhun hakikati bir olsa idi, her hangi bir adamn bedenindeki rhun, ba
ka bir adamn bedenindeki rhun
ayn olmas gerekirdi. O zaman birinin bildiini tekinin de aynen bilmesi icab ederdi. Rhun
hakikati, gnein gibi olsa
idi, kmil insann rhu ile kusurlu bir insann, zlimin rhunun bir olmas gerekirdi. Hz. Mev
ln baka bir Mesnevi cildinde bu
hususu; yni btn insanlarn ruhlarnn bir olmadn yle aklar:

"Rh, kymet gn, kendi bedenini tanr, define gibi kendinin olan, kendine mahsus bulunan o
ykk yere girer. Her
rh, kendi bedenini tanyacak, o bedene girecektir. Kuyumcunun rhu, nasl olur da terzinin be
denine girer! Alimin rhu, alime

gidecektir. Zlimin ruhu da zlime. Sabah vakti kuzu anasn, koyun kuzusunu nasl tanrsa, Al
lh ilmi de, bedenleri tanma
hussunda, ruhlara byle bir bilgi vermitir. Ayak karanlkta bile olsa, kendi ayakkabsn ta
nrken, bir ruh kendi bedenini nasl
tanmaz? (Mesnevi, c. V. 1775-1779.)

Bu beyitler, hem btn insanlarn ayn tek bir rhu tamadklarn ifade ettikleri gibi, baz
larnn safa inandklar,
islm olmayan "tenash" (=rh g) inancn da reddetmektedir. u anda, benim damarlarmda r
ahmetli babamn kan
dolayor ama, onun rhu bende deildir. nk babamn da, benim de ayr ayr ruhlarmz vard
r. u anda babamn rhu
berzah lemindedir. Benim rhum da, u fni bedende mahpus olup, kurtulmak iin beden binasn
n yklmasn beklemektedir.

410

Fakat evlerin arasndaki duvarlar kaldracak olursan, hepsinin nru bir olur.

Evlerin temelleri yklnca, mminler, tek bir kiiye dnerler.

Bu szlerden ayrlk doar, mkiller belirir. nk bu benzeti, onun tpk

ei, benzeri deil, ancak ona bir rnektir. 549

549 Hz. Mevln benzetmelerinde insann hataya deceini anlam da; "Bu benzeti onun ii de
il, ancak ona bir
rnektir." diye buyuruyor. Gerekten de bir iki beyit yukarda: "Gkteki gne nru birdir. Am
a evlerin pencerelerinden ieri
girince, bir nr yzlerce nr olur." dedii zaman btn insanlarn bedenlerindeki rhun bir ol
duu ifade edilmi gibi oluyor.
Halbuki btn insanlarn ruhlarnn ayr ayn olduunu ve herkesin kendine has bir rhu bulundu
unu, Hz. Mevln'nn
kendisinin haber verdiini 416 numaral beytin aklanmasnda grdk. Bir de var ki; gnein n
ru birdir. Pencerelerden ieri
girince, bu nr yzlerce oluyor demekle; ilh zatnn nurunun bir olduunu, fakat sfatlarn
n nurunun saysz olduunu,
ktlerin "mudili" (=saptc), iyilerin "had" (=doru yola gtrc) sfatlarnn tecellsin
e maz-har olduklarn da bildirmi
olabilir. Dorusunu Allh bilir. Bu konuda ne kadar kafamz yorsak iin iinden kamayz.
nk rhun niteliini, zn,
nasl ve ne zaman yaratldn insanlar bilmeyecektir. Allh insanlara bu bilgiyi vermedi. Fa
kat u bir gerektir ki; rh bedene
gre kadmdir. Yni nce yaratlmtr. Beden rha gre sonra yaratlmtr. Rh insan bedenin
de ilh bir cevherdir. Sonunda
geldii yere, ruh lemine dnecek, aslna kavuacaktr. Burhaneddin Tirmiz hazretleri, bir k
tasnda yle buyurur:

"Rhun mebdei, ar- ilh nrandandr. Yeryznn topra ise bedenin asldr. Ahdi ve imtiha
nlar kabul etmek
iin, Allh, onlar bartrm, birbirine altrmtr. u halde rh gurbettedir. Beden ise
kendi vatanndadr. Allh'm garb,
mahzun ve vatandan ayn dm olan ruha ac."

420 Arslan ile cesur bir insan arasnda, madd ynden, beden bakmndan
sonsuz farklar vardr.

Ey bak, anlay ho olan kii, rnek getirildii zaman benzeyi,


benzetili, cesur olu, yiitlik bakmndandr. Birlik ve benzerlik buradadr.

O cesur adam, nihyet yiitlik bakmndan arslana benzer. Baka ynden

deil.

Bu dnyada, her bakmdan birbirinin ei olan, birbirinin ayn olan iki ey


yoktur ki onu sana tam bir rnek olarak gstereyim.

Byle olmakla beraber, noksan bir rnek ele alaym da, akl urad
hayretten biraz olsun kurtarm olaym.

425 Geceleri, karanlktan kurtulmak iin, her evde kandil yakarlar.

O kandil, u bedene benzer. I da can gibidir. Ama kandil, fitile una


buna muhtatr.

411

Gerekten de bu duygularn alt fitilli kandili gibi olan bedenimiz, uykuya,


yemeye, imeye de muhtatr. 550

550A fitilli duygular yle aklyorlar: 1. Yemek, imek, 2. Uyumak, uyanmak, 3. Bir yerde
bulunmak ve nefes
almak, 4. Bedenin hareket etmesi, Yhut hareketsiz kalmas, 5. Nefsan hareket, ehvet peinde
koma ve skn gibi, gam,
keder, zevk ve nee halleridir, 6. Yiyip itiini hazm etmesi, sonra def etmesi.

Hayvn rh yemeden, imeden, uyumadan yarm nefes alacak kadar bile


yaamad gibi, yalnz yiyip imekle de yaayamaz. 551

551 Bilindii gibi, insanda iki rh vardr. Biri hayvanlarda da bulunan "hayvn rh". biri de
, Hakk'n yalnz insanlara
lutf ettii "insan rh", Yhut "sultan rh"dur. Hayvani rh, bedenimizin canlln, madd
varlmzn hareketini salayan
rhtur. Bedenimizin yemeye, imeye, uyumaya, nefes almaya ihtiyac vardr. Ama, Allah'n lutfu
ve ihsn olmasa, yediimiz
yemekler, itiimiz sular, ne ie yarar? Onun koyduu amaz biyoloji kanunlar, akl almaz ya
rdmlar olmasa idi biz nasl
yaayabilirdik? Mide etten bir torba olduu halde iine giren eitli gdalar, etleri, klk
lar, hatt kemik krntlarn erittii
halde, kendisini eritmiyor. Kalbimiz ta ana rahminde arpmaya balyor. Btn hayatmz mddet
ince de arpp duruyor. Neeli
ve kederli anlarmz bizimle beraber yayor. Bazen hzl hzl arpyor. Bazen yavalyor. O
na bu dayanma gcn, kudretini,

kan kendi kendine pompalama yeteneini kim veriyor? Bu yzdendir ki eyh Sdi hazretleri; "Be
denin beslenmesini, kudret ve
kuvvetini, sadece yemekten ve imekten bilme. Aslnda onu Hakk'm lutfu ve ihsan beslemektedir
." diye buyurmular.

Yasz ve fitilsiz onun yaamas mmkn olmad gibi, yala ve fitil ile de
vefs yoktur.

430 nk, onun yaa ve fitile muhta olan nru, lm aramaktadr. Nasl
yaayabilir ki, sabah olup da ortaln aydnlanmas onun lmdr.

nsann btn duygularnn da bekas yoktur; onlar da bedeni

gibi fanidir.

431 nsann btn duygular da kalmaz, geer, gider. nk o duygular,


maher gnnn nru karsnda yok olur, giderler.

Fakat atalarmzn duygu nrlar, can nrlar ot gibi tamamyla yok olmamtr. 552

552 nsann ot gibi doup bir mddet yaadktan sonra leceini ve hayatn bundan ibaret olup,
ikinci bir dirilmenin
mmkn olmayacana inanan mrikler; "Biz lp de bir toprak ve bir yn kemik olduumuz vak
it mi, biz gerekten dirilmi
olacaz. Bizden nce gelen atalarmz da m dirilecekler?" (Saffat Sresi 16, 17) diyorlard.
Mevln bu beyitte bu yete iaret
ediyor. Atalarmzn ruhlarnn fn olmakla beraber, tamamyla yok olmadklarn isbat etmek
iin bu beyti sylemi.

412

Ama o rhlar, gnein nruna kar, grnmez hale gelen yldzlar ve ay


gibi, sanki yok olmulardr. 553

553 Gnein nurunun karsnda ay ve yldzlarn grnmemekle beraber, var olduklar gibi, ger
ek varln stnl
ile fena bulan, yok olan "mecaz varlk" da tamamyla yok olmu deildir. Tamamyla yok olu (
=Nihilizim) slm bir inan
deildir. Bu Budistlerin inancdr.

442 Bu yzdendir ki, dnyadan gm olanlar da yok olmamlardr. Fakat


Allh'n sfatlarna dalmlar, fn olmulardr.

Hepsinin de sfatlar, Allh'n sfatlarnda, gnein karsndaki yldzlar


gibi belirsiz kalmlardr.

Ey inat, buna Kur' n' dan bir delil istiyorsan: "Onlarn hepsi de karmzda
hazr." yetini oku. 554

554 Bu beyitte Yasin Sresi'nin u mealdeki 51-53. yetlerine iaret var: "ura ffirlmtr.
Bakarsn ki onlar
kabirlerinden kalkp, Rablerine doru koup gidiyorlar. yle demilerdir: 'Eyvah bize... Uyud
uumuz yerden bizi kim
kaldrd? Bu ba's, bu dirili, ok esirgeyici Allh'n vaadettii ey, gnderilen peygamberler
, meer doru sylemiler. Bir tek
sayhadan bakas deildir. Artk onlarn hepsi de karmzda hazrdr.'"

445 Hazr olanlar, iyi bil, iyi gr ki, yok olmamlardr. Bunu iyice gr de,
rhlarn olumsuzluunu, adam akll iyice anla.

Hakk' mnen grmekten, ona kavumaktan men edilmi, perde arkasnda


kalm rhlar, azaptadr. Hakk'a mnen ulam, grd her eyde Hakk'n
kudretini, san' atn, yaratma gcn sezen rhlar ise lmszdr. Perdelerden
kurtulmulardr. 555

555 Allh, h madd bir varlk deildir ki onu grmek, ona kavumak mmkn olsun. Bu grme v
e kavuma,
tamamyla mnev bir hldir. Hakk'n yaratt eserleri hayretle mahede ederek onun yaratc
sn dnmek, onu mnen
bulmak, mnen grmektir. Cehennem ehli hakknda Mutaffifin Sresi'nin 15. yetinde; "phesiz
ki, onlar o gn Rablerini
grmekten katiyyen mahrumdurlar." Kymet Sresi'nin 22-25. yetlerinde ise: "Yzler vardr, o
gn ter tazedir. Rablerini

greceklerdir. Yzler vardr ki, o gn asktr. Kendilerine bel kemiklerin) kracak ok belal
bir i yaplacaktr." diye
buyurulmutur.

Bu hayvani duygu kandilinden maksadn ne olduunu sana syledim. Bunu


duy da bu hayvani duygu ile rh arasnda bir birlik arama.

Ey karde, sen vakit geirmeden hemen rhunu ibdetle, iyi ilerle arndr
da, Hakk yolu yolcularnn kuvvetli ruhlarna ulatr. Onlarn ara-sna katil.

Senin yz tane kandilin olsa, onlar yanm da olsalar snm de olsalar,


ayrdrlar; bir olamazlar.

413

450* Onun iindir ki, bizimle konuup grenler, ayrlk dolaysyla hep
savatadrlar. Nebilerin arasnda bir sava olduunu kimse duymamtr. Kimse
iitmemitir.

nk peygamberlerin rhlar birer gneti. Bizim duygularmzn nru ise


kandildir, mumdur, dumandr.

O kandil ve mumlardan biri lr, yni sner, br sabaha kadar yanar. Biri
ya tkenmi olduu iin fersiz kalr. Dieri ise parladka parlar.

Hayvan ruh, gda ile yaar; yaay rahat da olsa, skntl da olsa bir gn
lr, gider.

Bu kandil, yni hayvani rh era snp giderse, komunun evi karanlkta


kalmaz. Yni slih olan kiinin, insan rh kandili snmez.

455 Mdem ki o Hakk knn, o arnm kiinin gnl evinin kandili


duruyor, nrlar sayor, u halde her evin duygu kandili ayr ayrdr.

Bunlar hayvani rh iin sylenen birer rnektir. Rabbn rh iin rnek


deildir.

Gece Hindistan'da ay dounca, her pencereye nuru vurur, akseder.

Yzlerce eve vuran o nru, sen bir nr say. nk ay btnca, btn evlerin
nru kalmaz. Hepsinin birden sner.

Gne ufuk zerinde parladka, onun nru, her evde konuktur.


460 Fakat can gnei btnca, btn evlerin nru kaybolur.

Bu benzeti de, nra bir rnektir. Yoksa ona e, denk deildir. Sana doru
yolu gsterir ama, dmann da yolunu keser.

465 nsann gerek varlna ait bilgileri temsil eden serke ata, irfn gemi
olmakszn binme. Akl ve dini kendine klavuz et ki; kurtulua eresin.

Bizim anlatmaya altmz bu bahsi, sen pek basit grme ki, bu yolda
sabretmek gerekir; nefs iin de zorluklar vardr.

Arlar ve insan.
435 plak bir adam, arlarn sokmasndan kurtulmak iin suya atlarsa..

Arlar suya dalm adamn ba stnde dolar dururlar. Ban sudan


karnca onu affetmezler, hemen sokarlar.

Su Allh' zikredi, antr. Ar ise, bulunduumuz zaman iinde, u kadnn


veya u erkein hatrlanmasdr. ehvete kaplmamzn semboldr.

414

Akln bana al da, Allh' an suyuna dal, nefesini tut. Sabret de, eski
dncelerden, eski vesveselerden kurtul.

Ondan sonra da sen, tepeden trnaa kadar, o saf, tertemiz suyun tabiatine
brnrsn.

440 yle bir hle gelirsin ki, o er ars, o gnah ars senden ekinir, kaar.

Ondan sonra, istersen sudan uzakla, uzaklasan bile i yzden yine o suyun
huyuna sahipsin, hakikatte o sudan ayrlmam saylrsn.

Hz. Osman'n halifeliinin ilk hutbesi.

487 Hz. Osman halfe olur olmaz, halka bir eyler sylemek iin hemen
koup minbere kt.

Btn kinatn varl ile vnd Peygamber Efendimizin minberi


basamakl. Hz. Ebbekir halfe olunca, minberde ikinci basamaa otururdu.

Hz. mer halifelii zamannda mslmanla, dine sayg gstermek iin ve


alak gnll oluundan tr o da nc basamaa oturdu.

490 Hz. Osman devri gelince, o mbrek tli'li halfe, minberin son
basamana kadar kt ve orada oturdu.

Boboazn biri Hz. Osman'a dedi ki: "Senden nce gelen iki halfe,
Reslullah'n yerine oturmadlar.

Sen mertebe bakmndan onlardan stn olmadn halde neden onlardan


stn olmak sevdsna dtn?"

Hz. Osman buyurdu ki: "Eer nc basamakta dursaydm, Hz. mer'e


benziyorum diye bir vehim hasl olurdu.

kinci basamaa kmaya kalksaydm da orada otursaydm, bu defa da


'Kendisini Hz. Ebbekir'e benzetiyor.' diyebilirlerdi.

495 Minberin st ise, Hz. Mustafa'nn yeridir. Beni o peygamberler


sultanna benzetmek kimsenin vehmine gelmez."

Ondan sonra, kalbi Allh sevgisi ile olan Hz. Osman, hutbe okunacak yere
oturdu, ikindi vakti yaklancaya kadar, dudaklarn kapad, sustu.

Halfe'nin o uzun sktu, sessizlii srasnda kimsenin, "Haydi syle."


demeye, Yhut mescitten dar kp gitmeye gc ve kuvveti yoktu.

Halkn bilgisiz ve grgsz olanlarna da, bilgili ve grgl bulunanlarna


da bir heybet dmt. Mescidin ii de, dam da Allh'n nru ile dolmutu.

415

Gnl gzleri ak olanlar, o ilh nru gryorlard. Bu grten mahrum


olan krler de, o gnein hararetini duyuyorlard.

500 Krn gz de noksansz bir gnein doduunu hararetinden anlar.

Fakat bu hakikat gneinin harareti gz aar da, aydnlatt eyleri aynen


olduu gibi gsterir.

Bu gnein hararetinde bile baka bir hl vardr: O hararetle gnle bir


genilik bir rahatlk gelir.

Kr, evveline evvel olmayan Hakk nurunun hararetini duyunca, ferahlanr


da; "Gzm ald, grmeye baladm." der.

Ey gerek dost, bu hararetle, sen kendinden gemi, mest olmusun fakat


senin duyduun bu ho mnevi zevk ile, ilh nrlar gr arasnda hayli yol vardr.

505 Gneten krn nasibi bu kadardr. Bunun yz kat fazlas da olur. Her
eyin dorusunu en iyi bilen Allh'tr.

lah nru tam mnsyla grm kiinin halini anlatmak hi kimsenin, hatt
byk slm mtefekkiri EbQ Ali Sin'nn bile ii deildir.

sterse yz kat daha kuvvetli, olsun bu dil shibi ne oluyor ki; eli ile gr
perdesini amaya kalksn...

O perdeye dokunann vay haline, Allh'n klc eli kesiverir.

Hatt el de nedir ki; bilgisizlikle, gurra kaplp ba ekmeye kalkann


ban keser, koparr.

510 Bunlar da sana, sz olsun diye syledim. Yoksa byle bir dil shibinin
eli nerede, kendi nerede ki; esrr perdesine yaklaabilsin de onu amaya alsn.

"Zandan, pheden arnm, temizlenmi gz ile gereksiz yere gevezelik


eden, konuan dil arasnda yz binlerce yllk yol vardr." desem, yine de az sylemi
olurum. 556

556 Kitaplara, kurallara balanan, bu uurda ilm mbaheselere girienler, hakikate ulaamazla
r. Kuru ilimle uraan
bilginler zandan, pheden kurtulamamlardr. Eski airlerden birisi: "Zan budur ki, zandadr
erbab- fen dahi." demitir.
Mahede mertebesine varm ve hakikati grm olan ehl-i dil ile kura ilimle uraan ehl-i il
im arasnda yz binlerce yllk
mesafe vardr. Bu hikyede Hz. Osman'n hl ehli, gnl ehli oluu yznden onun sktu, szle
t verenlerden daha tesirli
olmutur.

Aman, sakn ha gkyznn nurundan midini kesme. Cenb- Hakk


dilerse. lh nr, bir an iinde sana da ulaverir. 557

557 Bu beyitte kuru ilimle uraan, mahede mertebesine uzak den kiiye hitap vardr: midi
ni kesme, candan
halisne isteklerden geri durma ki, ilh irde, gerekletii takdirde, sana da, mahede nr
u bir an iinde ular. Fikret

merhum ne gzel sylemi:

"Gz yumma gneten ne kadar nru kararsa,


Snmez ebed her gecenin gndz vardr."

"u mavi gk size bir gn acr mell olma."

416

Ay ve gne nasl karanlklar giderirse, Hakk'n mnev


yldzlar olan peygamberlerin ve vellerin rhlar da gnlleri yle

aydnlatr.

Hakk'n kudreti her anda yldzlardan madenlere, yzlerce tesirler gndermektedir. 558

558 Eski insanlarn inancna gre, toprak altnda bulunan maden filizleri, yni altn, gm,
bakr ve baka maden
damarlar, gnein, ayn ve yldzlarn tesiri ile meydana gelmitir. Bu sebepledir ki Abdurra
hmn Cami hazretleri; "Halis altn
dediin, nedir? Gnein tesiri ile renk peyda etmi topraktr." diye yazmtr.

515 Gkyznn yldzlar, yni ay ve gne karanlklar giderirler. Hakk'n


mnev yldzlar, yni peygamberlerin ve vellerin rhlar ise Hakk'n sfatlarna
mazhardr. Bu sebeple daha tesirlidir. 559

559 Gkyz yldzlarndan maksat, gne ile ay vesir yldzlardr. Hakk'n mnev yldzlan
ise nebilerin ve
vellerin rhlardr.

Ey Hakk'tan yardm dileyen kii, gnein tesiri be yz yllk yolu alarak


gkten yeryzne geliyordu. 560

560 Gnein yeryznden be yz yllk yol kadar uzakta olduu belirtiliyor. Eski kozmorafya
bilgisi, bu gnn yeni
lmlerine gre hesaplanrsa, ayn kapya kar. Onbe milyar k yl uzaklkta gneler ke
f edildi. Fezann sonsuzluuna
akl erer mi? Alt buuk sene nce gkyzne atlan Galileo uydusu kurun hz ile giderek, J
piter (=Mteri yldz) 'nn
yrngesine girdi.

Zuhal yldzna yeryz yzbin beyz yllk mesfede olduu halde,


tesiri her an grnp durmada.

Allh, dilerse gne dounca glgenin yok oluu gibi, Zhal'in uursuz
tesirini de yok eder. Gnee kar glge ne kadar dayanabilir ki...

Yldzlar gibi prl prl parlayan tertemiz vellerin rhlar da yeryzndeki


tesirleri gibi gkyzndeki yldzlara bile yardm ederler. nk ilh tecellye
mazhar olan vellerin rhlar batmaz. Nr saar, fn yldzlar nrlandrr.

417

520 Grnte, gklerdeki yldzlar, bizim varlmza, salmza sebeptir


ama, hakikatte Hakk'n tecellsine mazhar olan varlmz, btnmz, bizde bulunan
mnev i, yalnz yldzlarn deil, gkyznn bile varlk sebebi olmutur. 561

561 Cenab- Peygambere Hakk Teala tarafndan: "Y Muhammed, sen olmasaydn felekleri yaratmazd
m." diye
buymlmutur. Bu hitap Peygamber Efendimizin ahsnda btn insanlara hitaptr. Bu hakikati bn
Friz hazretleri Kasde-i
Tiyye'sinin u 465 numaral beytinde ne gzel ifade buyurmutur:

"Benim btn varlmn nurundan baka semav bir kre yoktur. Orada bir melek vardr ki; ben
im irdem ile
hidyet ve rehberlik eder."

Hakimler; "nsan kk lemdir." derler. Allh hakimleri ise;


"nsan byk lemdir." derler. nk o hakimlerin bilgileri,
insann d grnne gredir. Bilgileri o kadardr. Allh
hakimlerinin bilgileri ise hakikatte insann kk varlna, insann
btnna, i yzne gredir. Bu grn anlatlmas.

Ey insan, sen grnte madd varlnla "kk bir lem"sin. Fakat mnen,
gerek varlnla, "byk bir lem"sin. 562

562 Hakm: Hikmetle uraan, akl yolu ile hakikati bulmaya alan bilgin, islm filozofu da
diyebiliriz. Onlar
insann sadece madd varln grerek, insanda kinat oluturan btn maddelerin varln m
ahede ederek, insana "Kinatn
fihristi." det "kk bir lem" demilerdir. Halbuki hakki mn yolu ile, gnl yolu ile ar
ayan "Allh hakimleri" insann
mnev varlnn bykln sezmilerdir. O sebeple insana "byk lem" demilerdir. Hz. Ali
;

"Ey insan, sen kendini ufak, kk bir varlk sanyorsun, halbuki sende btn kinat gizlenmi
tir." diye buyurdu.
eyh Galip hazretleri de insana; "Hoa bak ztna ki, zbde-i lemsin sen." (=Kendine iyi bak
, kendini tan. Sen btn lemin,
hulsas, zsn.) dedii zaman bu gr dile getirmitir.

Grnte bir aacn dal, meyvenin asl, temelidir. nk yemi dalda


bulunur, dalda olur. Fakat hakikatte, o dal, o meyve iin var olmutur.

Meyve elde etmee meyli, bir midi olmasayd, bahvan hi aa diker mi

idi?

418

yle ise grnte meyve, aatan meydana geliyor da, hakikatte o aa


meyve ekirdeinden domutur.

525 Bu sebepledir ki. Peygamber Efendimiz; "Hz. dem de ve btn peygamberler de benim arkamda, benim sancamn altndadr." diye buyurmutur. 563

51,3 Bu beyitte Hz. Mevln, u hads-i erife iaret etmektedir: "Hz. Adem ve ondan maad bt
n peygamberler
benim sancam altnda olacaklardr. Fakat ben bununla nmem."

O hner shibi bu yzdendir ki: "Biz sonra gelenler en ileri gidenleriz." diye
buyurdu. 564

564 "Hatt ben evvel gelici ve evvelkileri geiciyim." diye bu ge kalmay ve onlar gemeyi,
mbarek kendi ztna
tahsis etmemi, mmet-i merhmenin de syesinde bu mnya dahil olduklarn beyan buyurmutur.
Bu sebeple Hz. Mevln
bundan sonra gelecek beyitleri. Peygamber Efendimizin dilinden haber verecektir.

Peygamberimiz buyurmutur ki: "Ben grnte madd bakmdan Adem'in


neslinden gelmi isem de, mn bakmndan, ben Adem'in anasnn da anasym. 565

565 nk kinatn yaratl sebebi Peygamber Efendimiz idi. Nitekim aziz Peygamber Efendimiz
tarafndan: "Ben
peygamber idim, daha o zaman Adem, su ve amur arasnda idi." buyrulmutur. Hz. dem bedenleri
mizin babas, Hz.
Muhammed (s. av.) de ruhlarmzn babas saylmaktadr. nk her eyden evvel "Rh-i Muhammed
" yaratlmt.

Meleklerin Adem'e secde etmeleri, benim yzmden, yni Adem'de benim


nrumu grdkleri iindir. Adem, benim sebebimle yedinci kat ge kmtr.

yle ise, aacn meyveden doduu gibi, mn bakmndan babam da


benden domutur.

530 Dncenin evveli amelde, yni yaplan ite son olarak geldi. Hele
nne n olmayan, ezel olan zaman sfat edinmi dnce olursa..

Hsl bir an iinde gkten yeryzne nice kervanlar gelip gitmede. 566

566 Mesneviyi erh edenler yle yorum yapyorlar: Gklerden maksat ilh sfatlar lemidir. K
ervanlardan maksat
ise birka trl yorumlanmtr. nce btn eyann, varlklarn, bir an iinde yoklua gidip
tekrar var olmas, Yhut da btn
insanlarn ruhlar kastedilmektedir. Milyarlarca nfusu olan u dnyann stnde yaayan insan
larn ruhlar dnyaya gelir, bir
taraftan da hirete giderler. Yhut ilh feyizler kervandr ki, mn gklerinden riflerin g
nllerine gelirler.

Bu yol, bu kervana uzun deildir. Hakk'n inyetine mazhar olan kiiye


kurtulu l uzun olur mu?

Gnl her an Kbe'ye gider, gelir. Allh'n ltuf ve ihsnyla beden de


gnln huyunu huy edinmektedir.

419

Yollarn uzunluu, ksal bedene gredir, lah lemde uzunluun ksaln


yeri olur mu?

535 Allh, bedeni deitirince, fersaha, mile bakmadan yrr, gider.

Bu zamanda yzlerce mid var. Laf brak da hemen Hakk klarna yarar
ekilde admn atmaya bak.

Gzlerini kapaynca, kendini Hakk' a giden bir gemide yatm, uyumu


bulursun. Uyumusun ama, geminin yol almas ile sen de durmaz, gemi ile beraber
yol alrsn.

"Benim mmetim Nh'un gemisine benzer, o gemiye giren


kurtulur, girmeyen boulur, gider." hadsinin tefsiri.

Bu sebepledir ki, Peygamber Efendimiz buyurmutur ki: "Ben hayat

artlarnn getirdii felketlere, tfanlara kar, baa gelen bellara kar bir gemiyim.

Ben ve ashabm Nh'un gemisine benzeriz. Kim bu gemiye el atar, binerse


kurtulur."

540 Sen eyhle beraber olduka, irkinlikten, ktlkten uzak kalr, gemiye
binmi gibi olur, gece gndz Hakk'a doru yol alrsn.

Canlar balayann rhan himayesi altnda, gemide yattn halde


ilerlersin.

Zamann peygamberi demek olan ve peygamberlerin vrisleri saylan


vellerden ayrlma; kendi hnerine, kendi bilgine pek gvenme.

Arslan bile olsan klavuzsuz yola kma; gurura kaplr, kendini grr,
yoldan kar, saptr, aa bir hale dersin.

Akln bana al, kendine gel de, ancak eyhin kanatlar ile u, u da eyhin
yardmn gr; mnevi ordusunu seyret.

545 Zaman olur eyhin lutfunun dalgas sana kol kanat kesilir. Zaman olur
kahrnn atei hamal olur, seni tar.

Onun kahrn, lutfunun ztt bilme; dikkatle bak da, tesir bakmndan kahr
ile lutfunun birbirinin ayn olduunu gr, anla.

eyh bir zaman seni toprak gibi yeertir, bir zaman da seni rzgrla
doldurur, iirir, bytr.

Arifin bedenine cansz topran huyunu verir de, onda neeli ma'rifet glleri
ve hakikat nesrinleri bitirir.

420

Fakat o yetien glleri, nesrinleri ancak eyh grr. Bakalar grmez. i


tertemiz olan kiiden bakas cennetin kokusunu alamaz ki...

550. ini sevgiliyi inkrdan kurtar da, sevgilinin gl bahesinden gelen fesleen kokusunu duy.

Peygamber efendimiz nasl Rahmn'n kokusunu Yemen'den ald ise, sen


de benim sevgilimin cennet kokusunu al. 567

567 Bu beyitte "Ben hakkaten Yemen tarafndan gelen rahmn bir nefes duyuyorum." hadsine i
aret var. Buradaki
"rahmn nefes"ten murat Yemenli Veysel Karan! hazretleri olduu sylenmitir. Hz. Mevln'mn
"Benim sevgilimin cennet
kokusunu duy." sznden maksat, kmil halfesi Hsmeddin elebi olduunu sarih Ankarav hazre
tleri yazyor.

Mir edenlerin safnda durursan yokluk bir burak olur, seni alr, gklere
doru yceltir.

Bu mir seni yeryznden ay 'a kadar ykseltecek mir deildir. Belki


kamn ekere kadar olan mircdr. Yni Hakk knn zevksizlikten kurtulmas ve
gerek zevki bulma mertebesine ulamasdr.

Bu mir, bir dumann ge doru ekilmesi deildir. Ana karnndaki


ceninin doup bymesi, duygu ve bilgi derecesine mircdr.

555 Yokluk kr at ne de ho bir buraktr. Sen gerekten yok oldunsa, benlikten kurtuldunsa, yni lmeden nce ldnse, seni alr, hakk varlk durana
gtrr.

Dalar, denizler o yokluk burann ancak trnana dokunabilirler. O yle


koar ki, duygu dnyasn bile ardnda brakr.

Ey Hakk yolcusu, gemiye bin, yni eyhin sohbetine gel. Orada ayan
topla, edeple otur. Yryp giden can gibi can sevgilisine yr.

Rhlar yokluktan nasl koup geldilerse, sen de yle, elsiz, ayaksz, evveline
evvel olmayan leme kadar yr, git.

Eer dinleyen, gaflet uykusunda olmasayd, can kula da ak bulunsa idi,


szdeki kyas perdesini yrtardn ya..

560. Ey gkyz, o syleyenin szleri zerine inciler sa; ey dnya sen de


onun bulunduu lemden utan, hay et.

Ey gkyz, o szler zerine inciler saacak olursan, incilerin yz kat artar.


Cansz bedenin gr, syleyi shibi olur.

O satn incileri, kendin iin sam olursun. nk sermayen; madd,


mnev servetin yz misli artar.

421

Belks'n Saba ehrinden Sleyman(a.s.)'a hediyeler


gndermesi.

563 Belks'n hediyesini krk deve tayordu. Ykleri tamamyla kerpi


eklinde dklm hlis altndand. Byle bir hediyenin geldiini haber alan
Sleyman peygamber, yollara altn ve gm yaydrmtr.

Hediyeyi getiren kervan Hz. Sleyman'n bulunduu alana girince, grdler


ki, yerler hep halis altnla denmi.

565 Altn ykl krk deve ile krk konaklk yol aldklar iin, altn onlarn
gzlerine deersiz grlmeye balamt.

"Defalarca getirdiimiz bu altnlar, aldmz mahzene geri gtrelim. Biz

ne olmayacak sevdya kaplmz, ne olmayacak bir i yapyoruz?" diye sylendiler.

Topra bile altn olan byle bir yere, hediye olarak altn getirmek aptallktr.

Ey kendini, kendi akln beendii iin onu hediye olarak Allh'a gtren
kii! Allh'n huzurunda, senin zavall akln, yolun toprandan daha deersizdir.

Hediyenin deersizlii orada belli olunca, altn ykl krk deveyi getiren
eliler utandlar da, geri dnmeyi dnmeye baladlar.

570 Sonra yine ilerinden bazlar dediler ki: "Hediye ister deerli olsun,
ister deersiz olsun, o bizi ilgilendirmez, biz emir kuluyuz.

ster altn olsun, ister toprak; gnderilen hediyeyi gtrp yerine vermemiz
gerekir. Emredenin emrini yerine getirmemiz lazm.

Eer Sleyman'n ferman ile; 'Bu hediyeyi geri gtrn, Belks'a geri
verin.' derlerse, o zaman geri gtrrz."

Sleyman o hediyeyi grnce gld ve dedi ki: "Ben sizden ne vakit hediye
istedim?

Ben size, 'Bana hediye verin.' demiyorum. Belki iyi iler yapn, iyi insan
olun da kendiniz hediye almaya hak kazann, hak edin.

575 Bana gayb leminden ei, benzeri olmayan yle hediyeler geliyor ki,
insanlarn onlar istemeye, elde etmeye akllar, hayalleri bile yetmez.

Sizler yer altndaki bir madeni altn yapan bir yldza, gnee tapyorsunuz.
Aklnz banza aln da, yznz o gnei yaratan Allh'a dndrn.

422

Siz mnevi deeri ok yksek olan insanlk rhunu hor grerek, gkteki

gnee tapyorsunuz.

Gne, Allh'n emri ile bizim amz olmutur. Ona Allh demek aptallktr.

Gne tutulacak olursa, ne yapabilirsin? Onun yzndeki karanl ondan


nasl giderebilirsin?

580 'Gneten o karanl gider, yine klarn ona ver.' diye Hakk'na bavurmaz msn?

Eer seni gece yars ldrecek olsalar, o vakit gne nerede ki, ona
yalvarasn, alayp ondan aman dileyesin.

Baa gelenler de, ok defa geceleyin olur. Senin mabudun o vakit ortada

yoktur.

Eer kkln anlar da, sammi olarak candan ve gnlden Allh'n


huzrunda eilirsen, yldzlara tapmaktan kurtulur, Hakk'n mahremi olursun.

Hakk'n mahremi olunca da ben sana azm aar, hakikat ve ma'rifet


saarm da, gece yars bir gne grrsn. 568

568 Gece yans gne grmek, Allah'n o vakitki tecellsine mazhar olmaktr. nk Cenb- Hak
k'n; "Gecenin
yarsndan fecrin zamanna kadar, istifar eden var m? Mafiret edeyim. Bir ey isteyen var m
? stediini vereyim, ihsn
edeyim." diye nid ettiini, yni seslendiini bir hads bildirmitir.

585. O gnein tertemiz rhtan baka dou yeri yoktur. Onun douu iin de,
gece ile gndzn fark yoktur.

Gerek gndz, onun doduu zamandr. O tecell edince, parlaynca

gecenin gecelii kalmaz.

Zerre, gnein karsnda nasl grnr? Nasl grnrse bu gne de,


peygamberlere ve vellere kar yledir.

Parlayan, k saan bu bildiimiz gnein gz, veller gnei karsnda


kamar, arr kalr.

Bunun gibi arn hudutsuz nruna kar, bu gnei de bir zerre gibi
grrsn.

590 Cenb- Hakk gzne kuvvet ihsn edince, bu grnen ve gz kamatran gnei hor, hakr ve kararsz bir halde grrsn.

614 Hz. Sleyman; "Ey utanan eliler!" dedi. "Geri dnn, altnlar sizin olsun. Bana gnl getirin, gnl.

423

Bu yollara denmi altnlar da aln. Kendi altnlarnza katn. Krlnz


anlayn da, o altnlardan katrn kuyruunun altna kilit vurun." 569

569 Eskiden zenginler, ksraklar gebe kalmamas iin onlarn arkalarna, kuyruklarnn altna
altn kilit takarlarm.

Hz. Sleyman'n elilerin gnllerini almas.

Hz. Sleyman; "Ey eliler!" dedi, "Ben de sizi tarafmdan eli olarak
Belks'a gnderiyorum. Hediyelerinizi reddediim, sizin iin onlar kabulden daha
iyidir.

Sizler Belks'a varnca, burada alacak neler grdnzse hepsini syleyin,


altnlar denmi o ovay anlatn.

655 Anlatn da, bizim altna tama'nnz, altnda gzmz olmadn ve o


altnlar, onlar yaratan Allh'tan getirdiimizi bilsin. nk kinatta ne varsa, hepsi
Allh' indir. Bizim hi bir eyimiz yoktur.

Allh dilerse, yeryznn btn topra altn ve deerli inci olur.

Biz altndan vazgemiiz. Bizim pek ok san' atmz var. Biz topraktan
yaratlanlar batan baa altn yaparz. Yni topraktan yaratlan insanlar, imn
getiririz. Onlar altn gibi deerlendiririz.

Biz ne vakit sizden altn dilendik? Biz sizi altn yapan, mn kimyacs yni
kmil insan haline getirmedeyiz.

660 Kmil insan olmak iin Saba meliki bile olsa, ondan, o dnya
mlknden vazgein. Balktan kurulmu u lemin dnda nice mlkler var."

Sleyman(a.s.)'n Belks'n imn gelmesi iin elilerin tez


gitmelerini emretmesi
718 Sleyman peygamber de savaaca yerde, Belks'n ordusunu,
adamlarn kendisine ekti. Onlar yanna dvet etti.

"Ey azizler, ey yce kiiler!" dedi. "abuk geliniz ki, cmertlik denizi
cotu, kabard, dalgalar kyya vuruyor.

720 Onun kabaran dalgalar her an kyya inciler atmaktadr.

424

Ey Hakk yolunun yolcular, ey doru yolu bulanlar, size 'Haydi gelin!'


diyoruz. nk imdi cennetin kapcs olan Rdvan, cennet kapsn at." 570

570 Rdvan: Cennetin hem mdr, hem kapcsnn addr. Bu bir melektir. Rdvan kelimesinin m
ns; rz olmaktr.
Burada ince bir nkte vardr. Bir kula cennetin kapsn aacak olann, Allh'n kulundan rz
olmas gerekmektedir. nk
cennete girebilmek; ancak Hakk'n rzs, fazl ve keremidir. "Oradaki nimet ve Hakk' gr d
e, kulun taat ve ibdetine
gredir." demilerdir. "Cennet, Hakk'n bahesidir. Arif ise onun bahvandr."

Hz. Sleyman dedi ki: "Ey eliler, Belks'a gidin de, onu bu dine inandrn.

Ona abucak buraya gelmesini syleyin, nk gerekten de Allh selmet


yurdu olan cennete armaktadr.

781 Ey Belks! Kendine gel, akln bana al, yoksa, bu i ktye varr. Ordun sana dman olur, senden yz evirir.

Saraynn kapcs, perdecisi kapn kknden sker. Senin cann sana can
dman olur.

798 Belks; cin ve eytan askerlerini bir tarafa brak, nk onlar benim
emrime canla bala uyarlar. Bizim hkmmzle saflar yararlar.

Ey Belks; nce tacdan ve tahttan vazge, nk sen beni bulunca btn


mlk ve devlet, btn sultanlk senin olur.

800 Benim yanma gelince de, anlayacaksn ki, sen bensiz hamamdaki bir
naktan, bir resimden ibretmisin."

Sleyman(a.s.)'n Belks'a;
"Senin imn gelmeni istemem ancak Allh rzs iindir."

demesi.

812. "Ey Belks! Haydi gel, ben seni doru yola aran bir peygamberim.
Ecel gibiyim, ben ehvete esir deilim. ehveti ldrrm.

Benim ehvetim bile olsa, ehvete hkmederim. Bu yzden ben, ehvetin


esiri ve gzel bir yzn klesi deilim.

Hz. brahim ve btn peygamberler gibi, bizim aslmzn asl, put krandr.
815 Ey gfl, biz puthaneye, yni putlara taplan yere gitsek, biz puta secde

etmeyiz, put bize secde eder."

425

845 Sleyman'n dveti Saba ahalisine, seher rzgrnn lale bahesine


gelmesi gibi oldu.

Bedenler ruhlara kavuma gnn buldu. ocuklar ise, asllar olan ana ve
babalarnn yanlarna dndler.

mmetler iinde gizli olan "ak mmeti", etrafn kt knamalar kaplam


cmertlie benzer.

Ruhlarn gizlenmesi, bedenler yzndendir. Bedenlerin izzeti ve ycelii ise


rhlarndandr.

859 Hz. Sleyman Saba'daki kulara doru, bir slk alnca, onlarn hepsini
buyruu altna ald.

860 Cansz, kanatsz, yhut da balk gibi doutan sar ve dilsiz olan kutan
baka, btn kular onun slnn sesini duydular, uup geldiler, ona balandlar.

Belks candan ve gnlden Sleyman'a gitmeye karar verdi, iine bir ate
dt, neden bir an nce ona gidemedi diye hayfland ve geen zamanna acd.

klar nasl ad, hreti, ar, hayay unuturlarsa, Belks da tpk onlar gibi

maldan, mlkten vazgeti.

O nazl kleler ve gzel cariyeler, onun gzne porsumu, kokmu, rm


soan gibi grnmeye balad.

865 Balar, kkler, dereler, rmaklar Sleyman'a olan ak yznden ona


klhan gibi grnmede idi.

869 Belks, hi bir mala, hi bir hazneye, hi bir deerli eye acmyordu
da, yalnz tahtna acyordu.

Sleyman, Belks 'n gnlnden geenleri anlad. nk gnlnden onun


gnlne bir yol almt.

Karncalarn bile seslerini duyan, iiten Sleyman, elbette uzaktakilerin


gnllerindeki feryad, fign duyar.

Gerekten de Sleyman, her eyi fedaya hazr olan Belks'n insanlk hali,
tahtna olan balln uzaktan grd, anlad.

Belks tahtna neden byle balanmt? Tahtn tacn neden bu kadar ok


seviyordu? Bunun sebebini syleyecek olursam, sz ok uzar gider.

875 Bu kalem de taht gibi duygusuzdur. Yazann cinsinden deildir, deildir


ama, kendisi ile yaz yazan kiiye de arkadatr, etir.

426

878 O tahtn bykl, arl haddinden fazla idi. Onu Saba'dan Kuds'e
tamaya imkn yoktu.

O kocaman taht, pek ince, san'atkrne ilenmiti. Bedenin uzuvlar gibi


paralar birbirine bitimiti. Ayrlnca krlabilirdi.

Sleyman; "Bugn byle ama, sonunda ta da, taht da ona souk gelecektir.

884 Fakat btn bu zorluklarla beraber, yine de onun tahtn imdilik getirmek gerek." dedi.

885 "Getirmeli de, bizimle bulutuu zaman zlmesin, o ocuka dilei


yerine getirilmi olsun.

Bizce o taht deersiz bir eydir ama, Belks'a gre ok azizdir. ok


kymetlidir. Getirelim de hriler sofrasnda bir de eytan bulunsun.

Hrkas ile ar, sonradan Ayaz 'a nasl ibret oldu ise, o nazl taht da onun
canna ibret olsun. 571

571 Ayaz: Gazneli Sultan Mahmud'un sdk, vefal sevgili klesinin addr. Saraya satld za
man giymekte olduu
aba ile arklar husus bir odada saklar, ara sra oraya girip onlara bakar. Eski halini hat
rlarm. smini hatrlayamadm,
tannm bir Fransz generali, bir frncnn olu iken ykselmi, tannm bir kumandan olmu
. Bir ok zaferler kazanm. Bu
da babasnn hamurlu eski nln hususi bir gardropta saklar, zaman zaman deerli mevkilere
gemi olan oularn arr,
gardrobu aar; "Ben bu gmlei giyen fakir bir frncnn oluydum, sakn kendinizi bir ey sa
nmayn." dermi.

Ona bakar da neye gnl vermi olduunu anlar, nerelerden nerelere


geldiini bilir."

903 Cin taifesinden bir ifrit, Hz. Sleyman'a dedi ki: "Sen, yerden kalkmadan, ben hner gsterir, Belks'n tahtn alr getiririm."

Sleyman'n veziri Asaf ise; "Allh'n ism-i zam kuvveti ile ben o taht bir
anda buraya getiririm." dedi.

905 frit byde stad idi ama, taht Asaf in ism-i zami okuyuu ile bir anda
Kuds'e geldi.

Belks'n taht o anda hazr oldu. Ama ifritin hneri ile deil, Asafn

kermeti ile oldu.

Hz. Sleyman, hem bunun iin; "Allh'a hamdolsun." dedi, hem de;
"lemlerin Rabbi'nden grdm, bunun gibi yzlerce ltuf ve ihsn

yznden hamd olsun."

427

Sonra Sleyman tahta bakt da dedi ki: "Evet, ey aatan yaplm taht! Sen
ancak ahmaklar aldatrsn.

Naklarla sslenmi aacn, tan, nnde nice ahmak ba kor, secdeye


kapanr.

1041 Kalk, ey Belks, kalk da, pdiahl seyret. Hakk denizinin kysnda
inciler topla.

Kz kardelerin, senden nce dnya varln ayak altna alm, Hakk k


kadnlar yce gklerde oturmakta, sen ise bu fni dnyann tacn tahtn seviyor,
pdiahlk sevdsnda bulunuyorsun. Aslnda sen pis bir lee gnl vermisin. 572

572 Bu beyitte de: "Dnya cfe, yni kokmu bir eydir. Onun stne enler de kpeklerdir."
hadsine iaret var.

Ey Belks, gklerde bulunan kzkardelerine, o pdih ne bol balarda


bulundu, hi biliyor musun?"

Duygu gzn brak da, Rabb'e mensup bir gnl gz ara.


591 Cenb- Hakk, yle bir kimyagerdir ki, onun kimyas dumana vurmu

da, onun tesiri ile duman bir yldz, yni gne haline gelmitir.

Onun yle grlmemi bir iksiri vardr ki, yar aydnlk bir karanla
vurmutur da, karanl gne yapvermitir.

Hakk yle alacak bir san'atkrdr ki, bir tecellsi ile Zuhal yldzna bu
kadar hassalar vermitir.

Ey Hakk k, artk sen teki can yldzlar ile can cevherlerini bununla
kyasla da anlamaya al. Yni vellere, kmil insanlara neler ltfetmitir, anla.

595 Duygu gz gnee bakamaz, gnein zebunudur; kamar kalr. Sen


Rabbine mensup bir gnl gz ara, onu bul.

Bul da o bakn karsnda, kvlcmlar saan gnein klar ba esin,


zebun olsun.

nk o bak nr bakdr. Gne ise atetir. Ate nrun karsnda


karanlktan ibrettir.

428

Maribli eyh Abdullah hazretlerinin kermetleri ve nru.

Maribli eyh Abdullah demitir ki; "Ben altm yldr gece nedir?
Grmedim.

Ben altm yldr, ne gece, ne de gndz hi bir sebeple karanla dmedim."

600 Sfiler de onun szn doruladlar. "Gece onun arkasnda ve onun


nru ile yol alrdk." dediler.

"Dikenlerle, ukurlarla dolu llerde ayn on drd gibi nr saar, bize


klavuz olurdu.

O; gece vakti yzn arkasna evirmeden 'Sakn!' derdi. 'ukura geldik,


sol tarafa doru eil.

Biraz sonra da sa tarafa meylet, eil ki, nmzde diken var.' diye bizi
uyarrd.

Gndz olunca, biz onun ayan perdik. Ayaklar gelin ayaklar gibi latf
ve yumuak idi.

605 Onun ayaklarnda, ne topraktan bir eser vard, ne de amurdan. Ne dikenden yaralanmt, ne de tatan bir zarara uramt.

Allh, Marib'yi "mark" (=dou, gnein doduu yn) haline getirmiti.


Baty, dou gibi nrlar saan yer haline getirmiti.

Bu gneler gneinin nuru, ak meydannn yle bir atdr ki, halkn ileri
gelenlerinin gnn de o korur, geri kalanlarnn gnn de...

O yce nr, yni kmil insann varlndan meydana gelen o ilh nr nasl
korumaz ki, binlerce gnei meydana getiren odur.

Ey Hakk yolunun yolcusu, sen ejderhalar, akrepler arasnda, yni seni Hakk
yolundan alkoyan, aclar, kederler, skntlar, gnahlar arasnda, o kmil insann
nru ile korkmadan emin olarak yr, git...

610. O tertemiz nr, senin nnde yrr de, her yolkeseni parampara eder.

"Allh kymet gnnde peygamberini utandrmaz." yetini gerek olarak


bil, nr, onlarn nlerinde yrr durur. 573

573 Bu beyitte Tahrm Sresi'nin 8. yetine iaret var: "Kyamet gn, Allh peygamberleri ve
mn edip onunla

beraber olanlar rsvay etmeyecek, nurlar nlerinde ve salarnda koarak; 'Ey Rabbimiz!' diy
ecekler. 'Bizim nurumuzu
tamamla. Bizi yarla; phesiz ki, sen her eye hakkyla kadirsin.'"

429

O nr kymette daha da fazlalar, artar ama, deneyip anlamak iin o nru


Allh'tan burada da isteyin.

nk Allh hem bulutlu havada, hem de karanlkta can nru balar, o nr


ile hidyete eriilir. Allh istenen eye yol gstermeyi herkesten daha iyi bilir.

Kil yiyen bir adamn, bir attrn kilden olan tartsn yemesi.
625 Kil yemeye alm olan biri, bir attar dkkanna gidip kelle eker almak

istedi.

Hileci ve iki yzl olan attarn terazisinin dirhemi, ta yerine kilden idi.

Attar dedi ki: "eker almak istiyorsun ama, benim terazimin tarts, dirhemi
kildendir."

Mteri; "Ben eker almak istiyorum, terazinin dirhemi ne dursa olsun


nemi yok, beni ilgilendirmez."

Kendi kendine de dedi ki: "Ta da nedir ki? Kil yemeye alm kii iin kil,
altndan daha deerlidir."

630 Bir klavuz kadn, evlenmek isteyen bir gence demiti ki: "Olum, ben
sana ay gibi bir gelin buldum.

Pek gzel bir kz olmakla beraber, o iffetli kz bir helvacnn kzdr."

Gen dedi ki: "yle ise daha iyi, helvacnn kz muhakkak ki daha tatl

olur."

Kil yiyen mteri attra dedi ki: "Senin de dirheminin kilden oluu, iyi mi
iyi. nk ben kil yerim ve kili pek severim.

Attar eker tartmak iin terazinin dirhem gzne ta yerine kil koydu.

635 br gzne de kilin arlnca eker koymak iin kelle ekerini eli ile
kryordu.

eker kracak ekici olmad, ekeri eliyle krd iin, i ar gidiyordu;


mteriyi bekletiyordu.

Attarn yz br tarafa dnk olduundan, mteri dayanamayarak


hrszlamasna terazideki kilden koparp yemeye balad.

Attarn anszn dnp grmesinden korka korka sessizce kilden alyor,


yiyordu.

430

Attar kil meraklsnn kilden alp yediini grd halde, kendini megul
gsteriyor, o tarafa bakmyor ve kendi kendine; "Ey yz sararm kii, daha fazla
al." diyordu.

640 Sen benim kilimi alyor, yiyip bitiriyorsun; ye, afiyet olsun ama, aslnda sen kendi yanndan et koparp yemedesin.

Sen benden korkuyorsun ama, bu korkun senin eekliinden; ben de az kil


yersin diye senden korkuyorum.

Ben eker krmakla megulm ama, sana fazla eker verecek kadar da

ahmak deilim.

Tartnca alacan ekerin ne kadar olduunu grr de, kimin ahmak


olduunu, kimin olmadn anlarsn."

Ku ve yem.

620 Yeme aldanan ku, kanad ak olarak damdadr ama, o tuzaa dmtr.

Deil mi ki, gnln canla bala yeme vermitir. Sen onu tuzaa
tutulmamsa bile, tuzaa tutulmu bil.

Kuun yeme baklar, kendi ayan balamak iin birer dm gibidir.

Yem ona der ki: "Ey ku, sen imdi bana hrszlama bakyorsun ama, hele
sen sabret, asl ben seni alyorum.

O hrsla bakn seni benim ardma drd. Bilmi ol ki, ben senden gfil
deilim."

644 Ku o yeme bakmakla holanr. Yem de uzaktan onun yolunu vurur.

645 Kuun yeme bakt gibi, sen de bir gzele bakyorsan, gz zinasndan
zevk duyuyorsan, sen kendi kendine ktlk yapyorsun. Kendini zarara sokuyor,
det kendi yanndan kopardn eti, kebap edip yiyorsun demektir. 574

574 Nr Sresi'nin 30. yetinde yle buyurulmutur: "Habbim, mminlere syle ki, harama kar

gzlerini kapasnlar." ibi hazretleri bu yeti: "Ba gzn haramlardan, gnl gzn de mas
ivadan, yni
Allh'tan baka her eyden kapatsnlar." diye tesfir etmitir. Bu konu hakknda yazlm bir b
eytin anlam yle:
"Bedene arz olan btn fetler, tevbesini bozan gzn zinsndan ileri gelir. Bel okuna hede
f olmamak iin,

sedef iindeki inci gibi harama kar gzn kapa."

431

Gzellere uzaktan bu bak ok gibidir. Zehire benzer. Bu bakla nefsn


istein artar, sabrn tkenir. 575

575 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Bak, eytann oklarndan zehirli bir oktu
r." Fakat bu bak kt
baka iarettir. Yoksa dinimizde gzele gzel bakmak gnah deildir. Gnah olan irkin bak,
nefsan istekle, ehvetle
baktr. Peygamberimiz (s.a.v.); "Allh gzeldir, gzellii sever." diye buyurmutur. Mevln
, yine Mesnev'mn VI. cildinin
3181. beytinde;

"Gzel yzller, Allah'n gzelliinin birer aynasdr. Onlar istemek, onlar sevmek Hakk' i
stemenin, Hakk'
aramann yanksdr. Onlarda Hakk'n dnlmesidir." buyurmutur. eyh Sdi hazretleri de:

"Kim demi ki gzele bakmak hatdr? Gzel yzlleri grmemek, gzellere bakmamak hatadr." Yu
nan filozofu
Efltun da; "plak kadnlar, namuslu erkeklerin nazarnda tatan birer heykeldir." demitir.

Dnya mal zayf kularn, hiret mlk de stn kularn tuza.

Hatt pek byk bir mlk olan hiret tuza yle byk bir tuzaktr ki,
onunla en byk kular avlanr. 576

576 Bu beyitteki ku, insan semboldr. Yem-tuzak dnya ve dnya maln gstermektedir. Dnya
mal sonunu
dnmeyen, ileriyi gremeyen zayf akll insanlarn tuzadr. hiret de dn vazifesini yap
an erefli insanlarn tuzadr. u
halde dnya da, hiret de insanlar iin birer tuzak oluyor. Dnyaya gnl verenler, dnya tuza
na dyorlar. Cennete ve
cennet zevklerine ulamak iin ibdet edenlerler de hiret tuzana dyorlar. Aslnda ne dn
ya sevgisi, ne de cennet sevgisi
deil de Hakk sevgisi insan kurtaracaktr. Byk din alimleri kendilerini stn gren kiiler
, cehennem korkusu, cennet zevki
iin ibdet ederlerse, Allh sevgisinden zevk almazlarsa onlar tuzaa dm oluyorlar. Ynus
Emre hazretleri:

"Cennet cennet dedikleri, bir ka evle bir ka hri,


steyene ver onlar, bana seni gerek seni."
demedi mi! Rabiat'l-Adeviyye hazretleri, insanlar cehennem korkusu ve cennet zevki iin kullu
k etmesinler diye, cehennem
ateini sndrmek, cennet kklerini de yakmak istemiti.

650 Ey dnya mlkne sahip olanlar, siz mlkn shibi olduunuz halde,
aslnda o mlkn kulu klesiniz. Gerekten mala sahip olan; helak olmaktan
kurtulan, mala, mlke esir olmayan kiidir.

Ey u dnyaya gnl veren, onun esiri olan kii; sen tersine olarak, esir
olduun halde, kendine; "Dnyann beyi, emri!" dedirtiyorsun.

432

Aslnda sen, bu dnyann kulusun, ruhun da dnya mahpusu. Ne vakte


kadar, kendini dnyann shibi, efendisi sanacaksn?

Bir pdiha yhut milletin banda en yksek bir makamda

bulunana hitap.

561 Pdihlarn oturduklar taht denilen koltuk tahtadan yaplm bir tuzaktr. Ey zavall stne oturup kurulduun yeri, bake sanyorsun ama, aslnda
mn bakmndan kap dibinde, pabulukta kalakalmsn, haberin yok.

Sen kendi sakalna, byna bile hkm yrtemiyor, sz geiremiyor,


pdiahlk edemiyorsun. Senin dnda bulunan iyiye, ktye una, buna nasl
pdiahlk edeceksin? Yni sakalna, byna; "Dur, uzama, olduun gibi kal!"
diyemiyorsun?

te baksana sakalna szn gemedi de, istemediin halde aarmaya


balad. Ey gfil kii, akln bana al da, hi olmazsa aarm sakalndan utan.

Mlk shibi odur ki, huzurunda secde edene ve gnlnde dnya sevgisi
bulunmayana, yzlerce mnevi mlk balar. Onu stn insan yapar.

665 Fakat, Allh'a edilen bir secdenin mnevi zevki, sana yzlerce dnya
devletinden daha ho gelir.

Alayp inlemeye koyulur; "Mlkler istemiyorum, pdiahlk istemiyorum,


bana o secdedeki devleti ver. Bu bana yeter." demeye balarsn. 577

577 Bu beyit bendenize, Dvan- Kebr (c. I, nu: 207'deki) u beyitleri hatrlatt:

"Allh, bitmez, tkenmez cmertlii ile bana hesapsz mlkler verse, ne kadar gizli hazneleri
varsa onlar nme
koysa, ben ona candan secde ederek yzm topraa korum da derim ki: 'Bunlarn hepsinden filn
n (yni senin akn) benim
iin daha deerlidir."

433

Dnya pdihlar, yksek mevkilerde bulunanlar, bulunduklar makamn


hrs ile benlie kapldklar iin, kulluk arabnn kokusunu alamamlar,
duyamamlardr.

Eer duysalard, Allh'a kul olmann pdiahlktan stn olduunu anlarlar


da, brahim bin Ethem hazretleri gibi durmadan, dinlenmeden balar dnm, akn
halde tac taht birbirine vururlar, pdiahl brakr, giderlerdi.

Fakat Cenb- Hakk bu dnya nizam devam etsin, insanlar hkmetsiz


kalmasn diye, dnyay idare edenlerin gzlerini, azlarn mhrlemitir. Onlara
makamlarn sevdirmitir.

670 Bylece de onlara, ta, taht tatl gelir; "Halktan vergi alalm da, hara
alalm d,a onlar idare edelim." derler.

Ey gfil hkmdar, hara ala ala kumlar saysnca altn toplasan, sonunda
lp gidersin, altnlar arkada kalr.

Devlet ve hkmetle altnlar, servet, hiret seferinde ruhuna yolda olmaz.


Altn ver de, sana hakikati gsterecek srme satn al.

Srme al da, gr seyret ki, bu dnya dar ve derin bir kuyudur. Hz. Ysuf
gibi, o kuyuya sarktlan ipi, elde edip kurtulmak gerek.

Kuyudan kp dama ykselince, rhun; "Mjde!" desin, "te bana bir

kul." 578

578 Bu beyitte Ysuf Suresi 'nin 19. yetine iaret var.

675 Kuyuya bakan gz, akisler grr. Tersine eyler seyreder. Bunlarn en
deersizi de tan altn grnmesidir.

Oyun oynar ocuklar, oyuna dalarlar da, anak, mlek krntlar onlara,
altn ve mal grnr.

Allh'n rifleri kimyac olmulardr. Onlarn nazarnda altn ve gmn


deil, onlarn kt madenlerin bile deeri, kymeti kalmamtr.

Derviin ryas
678 Derviin biri dedi ki: "Ben ryamda Hzr' grenleri grdm.

Onlara; 'Hell olan, hi bir vebali bulunmayan nzk nereden ve nasl elde
edeyim?' dedim.

680 Beni aldlar, dalara gtrdler. Dalardaki ormanda yaban meyve


aalarn silktiler.

434

Ve dediler ki: 'Allh bu meyveleri bizim himmetimizle senin iin


tatllatrd.

Haydi, rahat rahat yemene bak. Tertemiz; hell, hesab da yok. Ba ars da
yapmaz. Tama sknts olmadan, yukar aa komadan, almadan elde edilen
bir rzk.'

O rzklar yiyince, szlerimde yle bir feyz, yle bir tesir hasl oldu ki,
kalbimden hikmet menbalar kaynad, szlerimin verdii zevk, akllar hayran
brakmaya balad.

'Ey lemlerin Rabb' dedim. 'Bu bir imtihan, sen bana btn halktan gizli
bir ihsnda bulun. '

685 Bu niyz zerine, gzel, rifane sz syleme kabiliyeti benden gitti.


Onun yerine ho bir gnl elde ettim. yle mnevi zevkler duydum ki, bu zevklerin
tesiri ile nar gibi atladm, yarldm.

Dedim ki: 'Cennette benim u iimde duyduum sevinten baka bir ey


yoksa bile..

Bana baka bir nimet arzusu gelmezdi. Ben de bu zevki brakp cevizin,
eker kamnn tadna dalmazdm.'

Kazancmdam elde ettiim paradan bir ka altn kalmt, onlar smsk


cbbemin yenine dikmitim.

O esnada fakir bir kii, odun yklenmi olarak, yorgun argn bir halde
ormandan kageldi.

690 Kendi kendime dedim ki: 'Ben rzk peinde komaktan kurtulmuum,
bundan sonra, bana rzk iin gam yemek yoktur.

Allh'n lutfu ile onu bunu tiksindiren yaban meyveler, bana ho


gelmektedir. Sanki bana zel bir rzk kaps ald.

Ben Mdem ki karn doyurma derdinden kurtuldum. Cbbemin yenine


diktiim u bir ka altn bu fakire vereyim.

Vereyim de, iki gnceiz olsun rzk bakmndan ho bir hale gelsin.'

O benim gnlmden geen dnceyi anlad. nk onun mn kula


Hakk nru ile nrlanmt.

695 ie iindeki bir era gibi, her dncenin srr onun gz nnde idi.

Hi bir gnl ondan gizli olmad iin iten geenler, ondan


saklanamyordu. O sanki gnllerde srlarn emri olmutu.

435

O alacak er dncemin cevbn dudak altndan vermeye balad.

O diyordu ki: 'Mnev pdihlar hakknda byle mi dnrsn? Onlar,


sana zevk vermeseler, sen zevki nasl bulursun?'

Ben onun szn iyice anlayamadm. Ama azarlay gnlme dokundu,


iime yerleti.

700 Derken arslan gibi bir heybetle yanma geldi. Srtndaki odun ykn
yere koydu.

Onun odunlar yere koymasndaki halin heybeti ile, benim yedi uzvum

titremeye balad.

'Y Rabb!' dedi, 'Eer senin dus makbl ve izleri mbrek has kullarn

varsa..

Onlarn hakk iin, onlarn yz suyu hrmetine, lutfunun kimyas bir i


etsin de, u anda dilerim, bu odun dengi altn olsun.'

Bunu derdemez, grdm ki, odunlar altn oldu. Bulunduklar yerde ate gibi
ho bir ekilde parl parl parlyorlar.

705 Ben bu hali grnce kendimden getim. Uzun zaman o halde kalmm,
kendime gelince, o aknlm geince.

O zat dedi ki: 'Allh'm, o has kullarn ok kskantrlar, hretten, tannmaktan kanrlar.

Y Rabb, sen hemen bu altnlar yine odun dengi haline getir. Eskisi gibi
onlar yine odun yap.'

O anda, parl parl parlayan altn dallar, yine odun haline girdi. O ztn bu
iine akl da at kald, gz de..

Ondan sonra odun ykn yklenip yanmdan ayrld. Acele acele ehre
doru gitti.

710 O mn pdihnn arkasndan gitmek; zorda kaldm, anlayamadm


baz konular sorup cevap almak istedim.

Onun heybeti beni det balad. Donup kaldm; nk Allh'n has kullar
huzuruna varmak iin herkese yol yoktur."

Eer birisi, can ve ba vererek yol bulursa, bu onlarn merhametindendir.


Onlarn ekiindendir. 579

579 eyh Galip der ki:


"Varanlar asitan- evliyaya,
Btn dvetlidir Galib safaya,
Sakn srette kalma aldanrsn,
Kovmazlar yoksa gelmezler sanrsn.'
(Evliyalarn kapsna varanlarn hepsi oraya arlmlardr, davetlidirler. Oraya gidemeyenle
rin kendi arzular ile
oraya gitmediklerini sanrsan aldanrsn. Vellerin gnlleri onlar istemedikleri iin oradan
holanmyorlar.) Vellerin bir
ekme, cezbetme hassas, bir de defetme, kovma hassas olduundan bahsederler.

436

Gerek bir erin, bir Hakk knn sohbetine yol buldu isen, sen bu baary
Allh'n bir yardm, bir ganimet bil.

Pdiah'n yaknlna erdii halde, hiten bir sebeple, yaknlk mertebesi ile
birlikte yolunu kaybeden ahmaa dnme..

724 Haydi ey mnevi devlet ve mutluluk isteyen Hakk k! Nefsine uyup


velyi terk etme. Zaman kaybetme, abuk ol, bu an feyz zaman, hakikat kapsnn
alaca zamandr.

brahim Edhem hazretlerinin tacn, tahtn terk edip gitmesi.

726 Sen de abuk brahim Edhem hazretleri gibi pdiahlktan vazge de,
onun gibi sonsuz, lmsz bir pdiahlk bul.

O pdih gece vakti sedirine yatm uyuyordu. Bekiler de dam stnde


bekliyorlard.

Ama pdih bekilerin hrszlar, kt kiileri uzaklatrmaya almalarn


istemiyordu.

nk o kendisinin adlet shibi bir hkmdar olduunu biliyordu. O


yzden gnl rahatt. Bir ey olmayacandan, kendisine bir ktlk
gelmeyeceinden emindi.

730 Muratlarn bekisi; istekleri, dilekleri koruyan adlettir. Geceleri damlarda sopalarn vurarak dolaan bekiler deildir.

brahim Edhem hazretlerinin dam stnde dolaan bekilerin seslerinden,


Yhut gzel alnan bir rebabn namelerinden maksad, itiyak ekenler gibi "Ben
sizin Rabbiniz deil miyim?" hitabnn hatrlanmas, hayal edilmesi idi. 580

580 Sf bykleri derler ki: "Ezelde Cenb- Hakk rhlara; 'Ben sizin Rabbiniz deil miyim?'
diye hitap etti. Onlar
da; 'Bel' yni evet diye cevap verdiler. Fakat o hitabn mnevi zevki ve lezzeti rhlarda sab
it kald. Dnyaya geldiklerinde ne
vakit gzel bir ses iitseler, o ezeldeki hitabn lezzetini hatrlarlar. Musikden zevk alnma
snn sebebi budur.

437

Zurnann alay, davulun inleyii, birazck kymet gnnde alnacak


olan Sr sesine benzer, insann gnlnde uyuyan htralar uyandrr.

829 O ad, san iyi pdih geceleyin taht zerinde iken, damda bir takrt,
bir hay-huy iitti.

Sarayn damnda sert sert admlar atldn duydu. Kendi kendine "Bu-na
kim cesaret edebilir?" dedi.

Sarayn penceresinden; "Kim o? Bu insan olamaz, bu saatte peri olmal."


diye bard.

Hi bir yerde grlmemi bir sr insan damdan balarn ediler de;


"Geceleyin kaybettiimiz eyi aryoruz." dediler.

brahim; "Ne aryorsunuz?" diye sordu. "Develerimizi aryoruz." dediler.


brahim; "Kendinize gelin." dedi, "Dam stnde deve aranr m?"

"Sen de.." dediler. "Saltanat taht zerinde oturup, Allh' bulmay nasl
aryor ve umuyorsun?"

835 te bu hadiseden sonra olan oldu. Hi kimse brahim Edhem


hazretlerini grmedi, o peri gibi, insanlara grnmez oldu.

Onun mn yn gizli idi. Ama glge varl halkn nnde idi. Zaten halk
sakaldan, hrkadan baka ne grebilir ki?

O kendi yaknlarnn ve halknn gznden kayboldu. Anka kuu gibi


dnyaca mehur oldu.

Btn lem, can Kaf dana varan kutan, yni velilik mertebesine eren
kmil insandan bahseder durur.

Unutulmayan musik nameleri.

733 Hikmet shibi kiiler; "Biz" derler, "Hoa giden bu musik namelerini
gkyznn ve gkyznde bulunan yldzlarn dnnden aldk.

Halkn tanburla ald, azla syledii sesler, gkyznn dnnden


kan seslerdir."

735 Mminler derler ki: "Cennetin rhan tesiri ile btn irkin sesler
gzelleir.

Biz hepimiz, btn insanlar, Adem'in cz'leriyiz. Biz cennette iken o


nameleri dinlemiiz. Ruhumuza sindirmiiz.

438

Balktan yaratlmamz bizi bir pheye drd. Ama yine de hatrmzda o


namelerden, o gzelliklerden bir eycikler var."

"Fakat" derler, "Mihnetler topra ile yorulduktan sonra, bu yksek, bu


gzel, bu hafif nameler, nereden, nasl o mnevi zevki ve neeyi verecek?"

742 Demek ki, gzel ses dinlemek, klarn gdasdr. Bu gzel, bu ho sesleri dinleyite buluma, kavuma hyali vardr. Yni ezeldeki ilh huzru ve o tatl
hitab hatrlama zevki mevcuttur. 581

Gnldeki hayaller, gzel sesle geliir, hatt o hayaller, gzel ses yznden
ekillere brnr.

581 Yni gzel ses duyulunca, onun asl bulunan cennet sesleri, ilh hitap hatrlanr.

Susuz bir adamn, su sesi duymak iin dereye ceviz atmas.

745 Dere derin bir yerde akyordu. Susam bir adam da orada bulunan bir
ceviz aacna trmanmt. Aac silkeliyordu.

Ceviz aacndan suya cevizler dtke, sudan ses geliyordu. Hem de suyun
stnde kk dalgalar, kabarcklar grnyordu.

Akll bir kii bu hali grd de; "Ey yiit!" dedi. "Brak u ii, cevizler seni
daha fazla susatr.

Suya bir ok ceviz dyor ama, su senden uzakta ve pek derindedir.

Sen zorlukla aaya ininceye kadar, derenin suyu cevizleri daha da uzaa

gtrr."

750 Aataki adam dedi ki: "Benim aac silkmekten maksadm, ceviz toplamak deildir. Grne bakma da maksadm anlamaya al.

Maksadm suyun sesinin gelmesi, onu iitmem, hem de su kabarcklar


seyretmemdir."

Susuz kiinin daima havuzun etrafnda dnp dolamaktan baka dnyada


ne ii olabilir?

Hacnn ii nasl Kbe'yi tavaf etmekse, susam kiinin ii de rman


kenarnda dolamak, suyun sesini duymaktr.

Tpk bunun gibi, ey Hakk ziys Hsmeddin Benim de bu Mesnevi' den


maksadm sensin.

439

755* Mesnevi, dallar, gvdesi ve kk ile tamamyla senindir. Onu sen kabul
etmisin.

Pdihlar, iyiyi de kabul ederler, kty de. Bir eyi onlar kabul edince de
artk reddedilmez.

Mdem ki bir fidan diktik, ona su ver. Mdem ki onun mnlarn atk,
dilimdeki ba z de, daha derinlere ineyim.

Mesnevi' nin szlerinden maksadm; senin srrndr. Onu meydana getirmekten maksadm senin sesini duymaktr.

Bence senin sesin Hakk'n sesidir. Haa seven, sevgiliden ayr deildir.
760 nsanlarn rhlar ile Rableri arasnda keyfiyetsiz (=neliksiz, niteliksiz)

kyasa gelmez bir birleme vardr. 582

582 "mam namazda rkdan kalkarken; 'Semi'a'l-llahu li-men hamide' (=Allh kendisine hamdeden
i iitir.) der ki,
bu sz imam lisanndan sylenmi Allh kelamdr." diye bir hads vardr. Yni Allh kulunun d
ili ile, 'Semi'a'l-llahu li-men
hamide' der. Enfal Sresi'nin 24. yeti de bu konuya k tutar: "Bilin ki, phesiz Allh ki
i ile kalbi arasna girer."

Fakat ben; "Ns" (=insanlar) dedim, "Nesnas" (=maymuna benzeyen bir


mahlk) demedim. Bence rha, ruh olan tanyan kiiden bakas insan deildir.

nsan, adam olan kiidir. Nerede adam? Sen insanlarn mnevi ban
grmedin ki, sen kuyruk gibi geri kaldn. 583

583 Genceli Nizam hazretlerinin u beyitleri bu hakikati ne gzel anlatyor:

"Etrafnda grdn kiilerin hepsi insan deil, pek ou kuyruksuz kz ve eektir. Bu devird
e insanlardan
ma'rifeti, zamandan da insanlar alm gtrmlerdir, insan gnlnde irfn ve dnyada ise irf
n shibi kalmamtr."

"Attn vakit sen atmadn, ancak Allh att." yetini okumusun ama sen,
bedensin, ayrlk leminde, madde leminde kalmsn; ruha inememisin. 584

584 Bu beyitte Enfal Sresi'nin 17. yetine iaret var.

440

Edep; edepsizlerin kabalklarna sabretmektir.

771 Ey mslman! "Edep nedir?" dersen, bil ki edep; edepsizlerin her iine,
kabalklarna, kt szlerine sabretmekten ibrettir. 585

585 eyh Sdi hazretleri:

"Edep Allh'm nurundan bir tacdr. Onu bana koy, nereye gidersen git, huzr bulursun." "Edeb
i edepsizlerden
ren." diye bir sz vardr. Aslnda ktlklere sabretmekle insan, mnen ykanr, temizlenir.
Mevln'nm bir beytini yle
nazmen tercme etmiler:

"yet rastlamasaydk bizler edepsizlere, Affetmenin zevkini kim verirdi bizlere."

Kimi; "Filann tabiat pis, huyu kt." diye ikyet ediyor grrsen..

Bil ki, bu ikyet eden kt huyludur. nk o kt huylunun ktln


sylemektedir.

nk gzel huylu kii, kt huylulara tahamml eden, onlarn ktln


grmeyen ve sylemeyen kiidir.

775 Ama eyh birinin ktln syler, birinden ikyet ederse, bu ikyet
Hakk'n emri iledir. Kzgnlktan deildir.

eyhin ktlkten, ktlerden ikyeti, ikyet deildir. Peygamberlerin


ikyeti gibi huyun gzellemesi, ruhun slah iindir.

Bil ki, peygamberlerin tahammlszl, Hakk'n emri iledir. Yoksa


onlarn yumuak tabiatleri (=hilimleri) ktlerin yklerini de eker. Yni onlarn
zulmlerine katlanr.

Peygamberler, ktlklere tahamml ede ede tabiatlerini deitirmiler.


Nefsan huylarn yok etmilerdir.. Tahammlszlk gstermeleri Allh' n emri
iledir.

Kinatta her ey, her hdise Hakk'n emri ile onun koyduu
deimez kurallar gerei olmaktadr.

783 Baa gelen byk felketlerle insanlar imtihan edildikleri zaman, yer-

yzndeki, gkyzndeki btn zerreler Allh' n ordular olurlar da onun emrini,


buyruunu yerine getirirler. 586

586 Bu beyitte Fetih Sresi'nin 7. ve Nemi Sresi'nin de 37. yetine iaret var. Ordular nasl
kumandanlarnn
emrinde ise, yeryznde ve gklerde bulunan btn varlklar, btn zerreler, yldzlar, gkler
, insanlar, hayvanlar, bitkiler,
dalar, dereler, denizler ve denizlerdeki btn varlklar hepsi Allh'm emrindedirler.

441

Rzgrlarn Ad kavmine ne yaptn grmedin mi? Suyun tufanda nasl


cotuunu, her taraf kapladn, dalar atn iitmedin mi?

785 O kin denizinin, yni Kzldeniz'in Firavun'a neler yaptn, u


yeryznn Krn'u yuttuunu..

Ebabil kularnn Fil Ashab'na neler ettiini, bir sivrisinein Nemrud'un


ban nasl yediini..

Dvud (a.s.) eli ile ta kaldrp atnca, tan altiyz para olup bir orduyu
krp geirdiini..

Hz. Lt'un dmanlar stne ta yadrdn ve onlar kapkara suyun


iinde dalgalarn yuttuunu, boulup gittiklerini bilmiyor musun?

Dnyada senin cansz sandn eylerin, Allh' n emri ile peygamberlere


nasl yardm ettiklerini sylersem..

790 Mesnevi o kadar byr ki, o derece hacimli olur ki, krk deve bile onu
tayamaz, ciz kalr.

Bir el, kfirin aleyhinde tanklk etmek iin, Allh'n askeri olur. Emrine
boyun eer.

Ey ide, gte Hakk'n emrine uymamay kendine ders yapm kii! unu
bil ki, sen de Hakk'n ordusu iindesin.

Senin cz'lerinin cz'leri bile, yni bedeninin zerrelerinin, hcrelerinin her


biri Allh'n ordusundandr. ki yzllk ediyorlar da, imdi sana uymu gibi
grnyorlar. Eer Allh, onlarn sana kar gelmelerini isterse, her biri senin
dmann olur. 587

587 Dvan- Kebr 'm VI. cildin 282 1 numaral gazeli bu Mesnevi beytinin ayn gibi:

"Sen bedenin her zerresinden bir feryd duy. Bir inilti iit. nk sen byk bir ehirsin, he
m de bir ehir deil,
belki binlerce ehirsin. Senin bedenindeki cz'lerin, hcrelerin hepsi susuyorlar ama, senin g
izli eylerin; gryorlar ve
almalarn senden gizlemiyorlar. Onlar btn gn; 'Gel bakalm senin neyin var.' diye couy
orlar."

Allh gze, onu; u kulumu rahatsz et derse, gz ars senden yz trl


intikam alr.

442

795 Eer die Allh, bir ceza verdirse, grrsn ki di senin ac ac kulan
bkmeye balar. Senin canna okur. Seni cezalandrr.

Tp kitabn a da, hastalklar blmn oku. Oku da beden askerlerinin


neler yaptklarn gr. 588

588 Hz. Mevln'nn devrimle, yni bundan yedi yz sene nce, insanlar mikroskopu bilmiyorlard
. Bedenimizdeki
zerrelerden, yni hcrelerden, kestiimiz salarmz, trnaklarmz tamir eden, beden askerl
erinden kimsenin haberi yoktu.
Mevln bunlar nasl bildi? Bu bili ve sezi bir kermet deil midir?

Mdem ki her eyin cannn can Allh'tr. Cannn canna dmanlkta


bulunmak hi kolay olur mu? Bu bir eit delilik deil midir?

Aslnda sen ei olmayan tek bir varlksn, sen kendinin


gzelisin.

801 Resim ister pdih resmi olsun, ister zengin bir adam resmi olsun, resimden ibrettir. Ruhsuzdur, can zevkini tadamaz.

Onun ss, gzellii bakalar iindir. Bo yere gzn, azn amtr.

Ey zavall! Sen bakalar ile uraarak kendini harcamsn. Bakalarn,


kendinden ayrdedememisin. Yni bakalar ile senin arandaki fark anlayamamsn.

Sen hangi makama, hangi mertebeye geldinse; "te ben buyum, ite ben
aradm buldum." diyorsun. Ama Allh'a yemin ederim ki, sen kendini
bilemiyorsun. Sen kendin sandn gibi deilsin, kendini bulamadn.

805 Bir zaman iin, halktan ayrlsan, yalnz kalsan, kendini bulmak iin insanlardan ayr yaasan, boazna kadar gam ve kedere, endieye batarsn. 589

589 nsanlarla beraber yaamann zorluklar yannda, herkesten uzak inziva hayat da kolay de
ildir. Onun iin Yahya
Keml merhum;

"lfet belal ey, fakat uzlet skntl,

Bilmem nasl geirmeliyim son be-on yl."


diye yazmt. Ama Hakk klar yalnzlktan holanrlar. nk uzlet Hakk klarna vatan,
dnya klarna

gurbettir.

Halktan ayrldn iin ac duyan sen misin? Bu nasl olur da, sen olabilir?
Aslnda sen ei olmayan, o tek varlksn, sen kendinin gzelisin? Ve kendinin

sarhousun. 590

5,0 Aynaya baktn zaman, aynada grdn sen misin? Hayr, aynada grdn senin suretin, d
yzndr. Sen
aynada grdn sretin tesindesin. Hz. Mevln Dvan- Kebr 'inde der ki:

"Aynaya bak, kendini gr, grdn sen misin? Syle bakalm, senin tende kim var?" Senin ger
ek varln sana
gsterecek ayna, kmil insandr. Ey zavall, halktan, insanlardan ayr dtn iin zlen, s
klan senin srerindir. Senin
gerek varln yalnz deildir ki. Bu hususta Mevln'mz ne buyurmu:

"Burada gizli birisi var, kendim yalnz sanma." Gerekten de sende hakkat-i insaniye demlen b
ir i vardr ki, o,
ilh zat ve sfatn mazhardr. Tek olan o hakikat, yabanclardan holanmaz, zevk almaz. Onda
ki mnevi zevk ve lezzet
kendisinin holuundan, kendinde bulunan gzelliindendir. nk kendinde bulunan odur. lh
nemadr.
Mevln bir rubaisinin ikinci beytinde yle buyuruyor:

"Bu perdenin arkasnda ne kadar gzellikler var? Benim gerek varlm da oradadr. Ey akllar
ermez kiiler, ben,
kendi kendime k olmak istiyorum."

443

Sen kendinin kuu, kendinin av, kendinin tuza, kendinin sadr, kendinin
demesi, kendinin damsn. 591

5911 Sen renmek istediin konuyu, akl tuzanda avlar, hafza kuvveti ve belleme gc ile o
nu balarsn. Hakkat-i
insniye itibaryla kendinin sadr, erefli yeri, nefsan ynnle demesisin; rhuna ve akln
a gre kendinin damsn. Herey
senin bedeninde mevcuttur. Kendini bil ve hakikatini anla, gerekten de senin bakalarna muht
a bulunmayan bir cevher

olduunu idrak et. eyh Galip hazretleri: "Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen." diye yaz
mt.

Cevher, kendi kendine, kendi bana var olan eydir. Cevherle var olan ve
onun fur'u bulunan da a'razdr. 592

592 Bu cevher ve a'rz anlamak iin, bir iki misal verelim: Cisimler cevherdir. Onlarn rengi
ve kokusu gibi var olan
furlar a'razdr. Gl cevherdir. Rengi, kokusu a'razdr.

Sen Ademolu isen, onun gibi otur, ne olduunu bilerek yerine kurul ve
btn soyunu sopunu kendinde gr. Yni senden u anda ve gelecekte mey dana
gelecek halleri gr. yi ve kt ileri, eserleri dn.

810 Su kpnde ne vardr ki nehirde olmasn, evde ne vardr ki ehirde


bulunmasn?

Bu dnya kp gibidir. Gnl ise sanki derenin suyu. Bu dnya, ayn


zamanda bir odaya benzer. Gnl ise, alacak eylerle dolu bir ehirdir.

444

Gne balk ile svanabilir mi?


816. Hz. Muhammed de, Eb Cehil de putlara taplan yere gitmiti. Fakat
birinin gidii ile brnn gidii arasnda byk fark vardr.

Biri puta taplan yere girince, putlar ona secde ederler. br girince, o,
putlarn nnde ban yere kor.

Bu ehvetler dnyas, bir puthanedir. Peygamberler de, kfirler de bu


puthanede bulunurlar.

Fakat ehvet, pak ve temiz kiilerin, yni peygamberlerin ve vellerin


kuludur. ehvetin atei altn gibi saf ve temiz olan varlklar yakamaz.

820. Kfirler kalp ake gibidirler. Temiz ve pak olan erler ise altn gibi olmulardr. Bu iki grup da ehvet lemi olan dnya potasnn iindedirler.

Kalp olan potaya girince hemen kararr, simsiyah olur. Fakat altn potaya
girince onun altnl meydana kar.

Altn potada, ho bir halde elini sallar, ayan basar, ate iinde gler,

durur.

Bedenimiz, bu dnyada bize yz rt olmutur. Bizim, gerek varlmz


ise deniz gibidir. Biz, stmzdeki bu erpn, bu saman ynnn altnda
gizliyiz. 593

593 Hz. Mevln Dvan- Kebr 'inde buyurur ki:

"Bu grnen eklimiz, bir yz rtdr. Btn secdelerin kblesi, biziz." Dvan- Kebr, c. I
II, 576.

Ey bilgisiz kii, din pdihnn, yni velnin, d yzne, d grnne


bakp da, onu amurdan yaratld diye hor grme. Lanetlenmi blis de Hz. Adem'e
byle bakmt. 594

594 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 12. yetine iaret var. Mevln da u Dvan- Kebr bey-tinde
bunu ifade buyurmutur:
"blis de Adem'in ekline, d yzne takld kald. Halbuki o Hakk'tan ayr deildi."

825 Peygamberlerle vellerin ruhlar, mnlar gne gibidir. O parlak ve


snmez gnei, bir avu balktan ibret olan bedenle svamak nasl mmkn olur?
Syle bana. 595

595 Hz. Ali (k.v.)'nin u beyitleri de insann stnln haber vermektedir:

"Ey insan, senin ilacn sendedir. Fakat bilmiyorsun, derdin de yine sendedir. Ama grmyorsun.
Sen yle ak ilh
bir kitapsn ki, harfleri ile gizli eyler aikr oldu, meydana kt."

445

Nrun stne yz kere toz, toprak atsan, yine nr kaybolmaz. Ba gsterir,


grnr.

Saman nedir ki, suyun yzn rtsn? Balk ne oluyor ki, gnei gizlesin
de, gstermesin.

Ey klar! tlh ak arabnn iilmesi size mahsustur.

840 Akn sesi gelince lm rhlar kanat rpmaya, ller beden kabrinden
ba kaldrmaya baladlar.

Gkyznden Hakk'tan bir nid, bir ses geliyor diye birbirlerine mjde
verirler.

Bu yle bir nid idi ki; onun tesiri ile, inanlar gleiyor, gnllerin dallar
ve yapraklar yeeriyordu.

Aktan gelen o dvet nefesi, srafil'in sr gibi lleri mezarlarndan


kurtard.

Ey Hakk yolcusu, bundan byle, sen mutlu olmaya bak. Allh daha iyi bilir
ya, rahatszlk devri geldi, geti.

849 Ey klar, ilh ak arabnn iilmesi size mahsustur. Siz Hakk ile
hkisiniz. Yni lmden kurtuldunuz. lmszlk sizindir.

Ey gnllerinde ak derdi olmayanlar, kalkn k olun. te Hz. Ysufun


kokusu gelmekte, hemen koklayn, o kokuyu aln. 596

5,6 Hz. Mevln baka bir Mesnevi cildinde buyurur ki:

"Canlarn gdas aktr. Bu yzdendir ki alk, ayrlk, iddetli arzu, evk rhu canlandrr,
glendirir, onu besler.
Hz. Ykub da Ysuf a ackmt. Yni onu ok iddetli arzu ediyordu. Ekmek kokusu, yni Ysufu
n gmleinin kokuu, Msr
gibi uzak bir yerden gelip ona ulayordu."

446

Ey kmil mrid, sen de gel. Sleyman'a mensup olan ku dilini syle ve


her kuun t gibi t...

Madem Allh, seni kulara gnderdi. Her kuun tn de sana retmitir.

Cebre inanan kua, cebr dili ile syle, kanad krlm kua da sabrdan

bahset.

Sabr eden kuu ho gr, bala. Anka kuuna Kaf dann gzelliklerini
haber ver.

855 Gvercine, doan kuundan saknmasn emret. Doana da hilmi anlat


ve zulmden kama tavsiyesinde bulun.

nrdan nasibini alamayan yarasay, nr ile tantr, kla birletir.

Kavgac keklie bar ret. Horozlara sabah vaktinin belirtilerini gster.

Bylece hdhdden, kara kua kadar btn kulara yol gster. Allh
doruyu daha iyi bilir.

866 Ak fkelenip saldrya geince, gzel eyleri gze irkin gsterir.

Akn gayreti, kskanl, zmrd bile insann gzne prasa gibi deersiz
gsterir. "Lailahe illallh" kelimesinin anlatmak istedii mn da budur.

Ey snacak, kurtulacak yer arayan kii. "Lailahe illa hve" (=0ndan baka,
yni Hakk'tan baka sevilecek yoktur) sznn mns budur. Bu hale gelince, ay
bile sana kararm bir gmlek gibi grnr.

881 Can vahdet(=birlik)ten ba gsterince, onun nru karsnda, bedenin


sner, gider.

Denizlerin dibinden inci kp da eline geince, denizin stndeki kpkleri,


erp hor grrsn.

nrlar saan gne, doup ykselince, akrep kuyruunda kim yurt edinir?

bret ile baksana, bizler, nereden, nereye geldik.

889 Allh ibret almamz iin topra da, meniyi yni erlik suyunu da, kan
phtsn da, bizim gzmzn nnde bulundurur. Bize demek ister ki:

447

"Ey niyeti bozuk kii! imdi bunlardan tiksiniyorsun deil mi? Bir de
bunlara bak da, dn ki, ben seni nerden nereye getirdim. 597

597 Bu beyitte Tark Sresi'nin u mealdeki 5-6. yetlerine iaret var: "imdi, insan hangi e
yden yaratld, ibretle
baksn; o atlp dklen bir damla sudan yaratlmtr."

O zamanlarda sen, bunlara k gibi idin. O zamanlar bedenindeki madd


unsurlarn geirdii deiiklikler srasnda, bugnk insanln inkr ediyordun da,
bir damla phtdan nasl olur da bir insan yaratlr diye pheye dyordun.

Benim bu keremim yni seni insanlk mertebesine getiriim, o vakitki


inkrm gidermek iindi. O vakitler sen henz toprakta devrediyordun. 598

598 ciz bir topraktan bir insan vcuda getiren ilh kudreti dn de, o kudretin yine toprak
olmu bir bedeni yemden
halk edebileceine mn et, ldkten sonra tekrar dirilmeyi inkra kalkma. Behet Keml merh
um;

"Bytenin bir damla phty insan diye,


Gc yetmez olur mu, ly diriltmeye?"
diye bir yeti tercme etmiti.

Senin yeniden hayata getiriliin, evvelki inkrna kar reddedilemez bir


delil oldu. Fakat senin inkr hastaln ilatan da kt oldu.

Topran bu ii yapmasna imkn var m? Erlik suyu hi dmanlkta


bulunur da inkra der mi? 599

599 Ey ldkten sonra dirilmeyi inkr eden kii, sen toprak ve erlik suyu derecesinde iken by
le bir dnceye ve
byle bir inkra gcn yetmiyordu. nk toprakta ve erlik suyunda byle bir dnce olamazd.
Sen o devirleri geip insan
mertebesine geldikten ve akla sahip olduktan sonra har inkra kalktn. Bir kere eski hlle
rini dnsene. Bu beyitte de Yasin
Sresi'nin 77-79. yetlerine iaret var.

895 Ey dirilmeye inanmayan kii, sen toprak ve tohum lemlerinde iken


gnln de yoktu, ban da yoktu. O yzden dnceyi de inkr ediyordun, inkr edii
de.

Canszlar leminde iken insan olacan inkr ediyordun. Canszlktan


kurtulup, insan olunca, har, dirilmeyi inkra kalktn.

Senin bu halin kapy alp da ierdeki ev shibinden; 'Ev shibi evde yok.'
cevbn alan kiiye benzer.

Kapy alan, bu 'yoktur' sznden, ev shibinin ierde bulunduunu anlar


da elini kapnn halkasndan ekmez."

Senin inkr ediinden de, u anlalr ki, Allh, canszlarda da yzlerce


hnerler gsteriyor. Canllar yaratyor. 600

600 Sen toprak halinde iken, seni sra ile; meni, et ve kemik haline getirmi, sonra da insan
yapmtr. Byle iken
senin har inkr ediin, har ispat etmektedir.

448

900 Ey inkrc! Baln, inkr dourmasna kadar (insann asl, maddesi


bile yokken nihyet sudan, topraktan erlik suyu haline gelip, duygu ve grg shibi
oluncaya kadar) yaratcnn, nice hnerleri, nice sfatlar meydana geldi. 601

601 nsan Sresi'nin 1-2. yetlerine iaret edilmektedir.

Zaten bedenin asl olan balk bile "inkr etmiyorum." deyip duruyordu.
Ama yalnz o ev shibi gibi baryor, ev shibi kendi evinde olduu halde; "Ev
shibi evde yok" diyordu.

Ben bunun aklanmasn, yz trl syler, yz trl rnekler verirdim ama,


mns ince ve derin olan szlerden akllar srer, anlaylar arr diye
korkuyorum.

Peygamber efendimizin st annesi Hz. Halime 'nin Mustafa


aleyhisselm stten kesince kaybetmesi ve bulmas.

915. Sana Hz. Halme'nin gizli srlarla dolu hikyesini syleyeyim de, gnln
gamdan kederden kurtulsun.

Halime validemiz, Hz. Mustafa'y stten kestikten sonra, onu fesleen gibi,
gl gibi eline ald.

O pdihlar pdihn byk babasna teslim etmek iin iyi, kt her


eyden, herkesten saknmakta idi.

O emaneti Mekke'ye getirince, kaybolmasn diye korkusundan Kbe'nin


yanna gitti. "Hatm"in iine girdi. 602

602 Hatm: Kabe'ye bitiik ksa bir duvardr ki, bu duvarla Kbe arasndaki yer de Kabe'den sa
ylr. Kureyliler,
Kabe'yi tamir ettikleri vakit paralar yetimedii iin o kadar kk arsay harite brakml
ard. Yeri belli olsun diye ksack
bir duvar ekmilerdi. Sonra onun iinde Kurey'in eraf oturur, orasn erefli bir yer olar
ak kullanrlar. imdi de o duvar
mevcuttur. Oras Kabe'den sayld iin haclar Kbe'yi tavaf ederken hafimin dndan dola
rlar.

Derken Halime validemiz, havadan bir ses iitti: "Ey hatm!" diyordu.
"Bugn senin zerine pek byk bir gne dodu.

920 Ey hatm, bugn sana cmertlik gneinden yz binlerce nr gelmektedir.

Ey hatm, bu gn sana pek byk bir sultan geldi, kondu.

Ey hatm, phe yok ki, bugn sen, yeniden ycelere mensup canlarn
kona olacaksn.

449

Tertemiz insanlarn rhlar, itiyaktan sarho olarak, her taraftan blk


blk sana geleceklerdir."

Halme, bu sesten hayran kald. nk ne nnde bir kimse vard, ne de


arkasnda.

925 Alt ynde de kimse olmad halde, ses devam ediyordu; o sese, o
nidya canlar fed olsun.

O gzel sesin shibini aratrmak iin, Hz. Mustafa'y kucandan yere

brakt.

Bu srlar syleyen pdih nerede diye her tarafa gz gezdirdi.

"Y Rabbi!" diyordu, "Sadan, soldan byle latf; byle yce bir ses
geliyor. Acaba bu sesi karan nerede?"

Kimseyi grmeyince, ard kald. mitsiz bir hale dt. Bedeni st dal
gibi titriyordu.

930 Tekrar, o akll, fikirli ocuun bulunduu yere geldi. Fakat Hz.
Mustafa'y brakt yerde bulamad.

Gnl aknlktan aknla dt. Bulunduu yer, gam ve kederle


karardka karard.

Evlere doru kotu, "nci tanemi kim ald gtrd?" diye feryda balad.

Mekkeliler; "Bilmiyoruz, hatt orada bir ocuk bulunduundan haberimiz


bile yoktur." dediler.

Halme o kadar ok gz ya dkt, o kadar ok feryad etti ki hline, onu


grenler de alatlar.

935 Gsn dve dve yle candan, yle ii yanarak alad ki, onun
alamasna uyarak, gkteki yldzlar bile onunla beraber alamaya baladlar.

htiyar bir adam, sopasna dayana dayana Halme'nin yanna geldi de;
"Sana ne oldu? Bana ne geldi?" diye sordu.

"Gnlne yle bir ate drmsn ki onun alevleri bizim de cierlerimizi


dalyor."

Halime "Ben Ahmed'in gvenilir st ninesiyim." dedi. "Onu byk


babasna vermek zere getirmitim.

Hatmin yanna gelince bir takm sesler duydum. Srlar iittim.

940 Havadan, yukarlardan gelen sesleri duyunca, ocuu kucamdan


indirdim, orackta braktm.

450

Gelen ses kimin sesi, greyim dedim. nk ses pek hotu, pek ekici idi.

Fakat ne etrafmda bir kimseyi grdm, ne de bir an iin olsun,o ses kesildi.
O tatl ses durmadan geliyordu. Fakat sesin shibi grnmyordu.

Gnlm aknlkla, hayretle dolu olarak geriye dnnce, ocuu braktm


yerde gremedim. Eyvahlar olsun bana."

htiyar; "Kzm, sen meraklanma." dedi. "Ben sana bir pdih gstereceim.

945 O dilerse, ocuun halini sana syler. nk o ocuun gittii ve bulunduu yeri bilirim."

Halime; "Ey gzel sesli, ho sesli ihtiyar! Canm sana fed olsun.

Haydi o gr shibi pdih gster de, ocuun halinden haber alaym."

dedi.

htiyar, onu Uzza'nn yanna gtrd. "Bu put;" dedi, "Gaibleri haber
vermede denenmitir.

Kaybettiimiz binlerce eyi onun yardm ile bulduk. Ona koup gelip
kulluk edince yitirdiklerimizi buluyoruz."

950 htiyar puta secde etti de; "Ey Arabn efendisi, ey cmertlik denizi!"

dedi.

"Ey Uzza! ok lutuflar ettin de biz, bir takm tuzaklardan kurtulduk.

Sana sayg gstermek, tapmak Arap iin bir vazifedir. Saysz ikramlarn
yznden Arap kavmi senin nnde ba emektedir.

Saad kabilesinden olan Halime, sana mit balad. mitli olarak senin
glgene snd.

Onun Muhammed adnda kk bir ocuu kaybolmutur."

955 htiyar adam, Muhammed adn syler sylemez, btn putlar hemen
ba eip secdeye kapandlar.

"Ey ihtiyar!" dediler, "Bu Muhammed'i ne biim aray? Biz onun yznden yer yznden kalkacaz, silineceiz.

Onun yznden ba aa olacaz, talanacaz. Onun yznden saygmz


kalmayacak, ok eyler kaybedeceiz.

nsanlarn hev ve heveslerine uyduklar bilgisizlik devrinde, bazen bizden


grdkleri hayaller, kendi ilerinden iittikleri sesler...

Onun devri gelince, o hayaller, o sesler yok olup gidecektir. nk su


grnnce teyemmm bozulur.

451

960 Ey ihtiyar bizden uzakla, fitne ateini alevlendirme, kendine gel,


Ahmed'in gayreti ile bizi yakma..

Ey ihtiyar, Allh rzs iin ekil git de, kaz ve kader ateine bizimle
birlikte yanmayasn.

Bu det ejderhann kuyruunu skmaktr. Bu ne eit haber getiritir?

Bu haberden denizin de gnl aar, madenin de; bu haberden yedi kat gk

titrer."

Talardan bu szleri duyunca, o gn grm ve ok yaam ihtiyar,


aknlktan elindeki sopay att.

965 O sesin heybetinden, o sesin korkusundan tir tir titremeye, dilerini


birbirine vurmaya balad.

plak bir adamn k gn titremesi gibi titriyor: "Ey lm neredesin? Gel,


gel de beni bu dertten kurtar." diyordu.

Halime ihtiyarn bu halini grnce bsbtn ard. Ve ne yapacan


unuttu, bilemez oldu.

"Ey ihtiyar." dedi, "Kederliyim, mihnet iindeyim ama, aknlklar iinde,


aknlklara dmm. Bsbtn arp kalmm.

Zaman olur, bana rzgr hutbe okur. Zaman olur talar ediplik eder. Sz

syler.

970 Rzgr harflerle sz syler; da, ta ise hl dili ile eynn hakikatini

anlatr.

Bazen gayb erleri, gkyznn yeil giyinmi melekleri, ocuumu


kaparlar.

Kime szlanaym, kime ikyet edeyim. Ben imdi yz gnll sevdllara


dndm.

O ocuun gayreti, grdm srlar sylemekten dilimi balad. Ancak;


'ocuum kayboldu.' diyebiliyorum.

imdi baka bir ey sylesem, halk beni deli diye balar. Zincire vurur."
975 htiyar ona; "Halime!" dedi. "kr secdesine kapan ve yzn

trmalama.

Gam yeme, sen onu kaybetmezsin. O yle byk bir varlktr ki; btn
dnya onda kaybolur gider.

Her zaman onun nnde, ardnda korumalar iin yz binlerce beki ve


muhafz vardr.

452

Grmedin mi? ocuun ad anlr anlmaz, o hnerli putlar nasl tepe taklak

oldular.

Bu an, yeryznde acyip bir zamandr. Ben ok ihtiyarladm halde,


bylesini grmedim."

983 Mustafa'nn bykbabas, Halme'nin halk arasnda alayp bardn


duyunca..

Sesi bir millik yerden duyulacak kadar, barp feryat ettiini iitince..

985 Abdlmuttalip ii anlad, gsn dve dve o da alamaya balad.

Yrei yanarak, gaml bir halde Kbe kapsna geldi. "Ey gece ve gndzn
srlarn bilen Allh!" diye yalvard.

"Kendimde bir hner gremiyorum ki, benim gibi ciz bir kulun seninle
srda olsun.

Kendimde bir hner gremiyorum ki, bu kuvvetli kapda makbl olaym.

Ne bamn bir deeri var, ne de secdemin. Ne gz yalarmla bir devlet


alr, ne bir baht gler.

990 Fakat ey kerem shibi Allh, o esiz incinin yznde senin ltuf belirtilerini grdm.

Ahmed bizden ama, bize benzemiyor. Biz hepimiz hakiriz, deersiziz. O


mn kimyas...

Onda grdm alacak eyleri, ben ne dostta grdm, ne de dmanda.

Birisi yz yllarca nefsi ile savasa, o ocua verdiin stnlklerin


belirtisini bile bulamaz.

Onda senin inyetini apak grrm. O senin sonsuz denizinin bir incisi...
995 Ey gayb ve halleri bilen Allh, ben onu sana efaati getiriyorum.

Onun hrmetine, onun durumunu bana bildir."

Hemen Kbe'nin iinden; "O imdi sana yzn gsterir." diye bir ses

geldi.

"O bizden yzlerce devlet, saadet, nasip almtr. Yzlerce melek onu
korumadadr. Bizim de korumamz altndadr.

Onun d yzn btn dnyaya tantacaz ama, i yzn, btnn


herkesten gizli tutacaz.

453

1018 Yeryz ile gkyz, bizim gibi bir iftten byle bir mnevi pdih
dodu diye glmekte ve sevinmektedirler. 603

603 Eski bilginler gklere; "aba-i tis'a" (=dokuz baba), yeryzne de "ansr- erba'a" dedikl
eri drt unsura yni
toprak, su, ate ve havaya da "mmhat- erba'a" (=drt ana) adm vermilerdir. Yeryzndeki,
toprak, bitkiler, hayvanlar ve
insana da "me-vlid-i tabiiyye" yni tabiatn dourduklar diyerek onlar gkyz ile yeryzn
n ocuklar sayarlard. Gkyz
erkek, yeryz de kadn olarak tasavvur edilirdi. Hz. Mevln Mesnev'nm III. cildinde bu konu
ya temas etmitir:

"Gkyz, kadnn beslemek iin kazan peinde koan erkekler gibi yeryznn etrafnda dner
durur. Yeryz
de ev hanml yapar. Canszlar, bitkiler, hayvanlar gibi ocuklar dourur. Onlar beslemek i
in urar durur, i byle olunca,
yeryzn de, gkyzn de, akll ve uurlu olarak bil. nk onlar, Allh'm koyduu amaz k
anunlar gerei akll insanlar
gibi i grrler. Bu iki gzel yni yeryz ile gkyz, birbirinden st emmeselerdi, kar koc
a gibi nasl olur da birbirlerinin
dileine uyarlard."

(Mesnevi, c. III, 4409, 4412.)

Hz. Muhammed'in ak ve evki ile gkler gonca gibi alm, toprak da


ssen misali ter taze olmulardr.

1030 Ey Abdulmuttalib, senin torunun henz ocuk huylu ama, iki lem de,
yni dnya ve hiret de onun iin yaratlm, ona kul ve kle olmutur.

Biz, dnyay onunla dirilteceiz. Gkyzn ona kul kle edeceiz."

Abdulmuttalib dedi ki: "Ey gizli srlar bilen Rabbim! imdi o nerededir?
Bize o doru yolu sen gster."

Kbe'nin iinden ona, yle bir ses geldi: "Ey o akl banda olan ocuu
arayan kii!

O filan vadide, filan aacn altndadr." Bunun zerine o iyi bahtl ihtiyar
hemen yola dt.

454
Toprak

1002. Bizim, bu topraa sevgimiz vardr. nk her yaptmza rz olmu.


nmzde diz kp oturmutur. Bazen ayamzn altnda ezilmektedir.

Bazen ondan yle resuller pdih meydana getiririz. Bazen de onu vahdet
h karsnda deli, divane yaparz.

Biz o topraktan yz binlerce seven, yzb ini erce sevilen kii yaratrz. Hepsi
de feryad ederler, szlanrlar, birbirlerini arayp dururlar.

1005. Bizim iimize candan rz olmayan blis 'in krlne ramen bizim
iimiz gcmz yaratmaktr. 604

604 Toprak bu engin muhteva ve zenginliine ramen hep tevazu ve mahviyetin remzi olmu ve hep
dudaklarn
ayaklarmzda gezdire gelmitir. Merhum Ak Veysel mehur iirinde yle der:
"Koyun verdi, kuzu verdi, st verdi,

Yemek verdi, ekmek verdi, et verdi,

Kazma ile dvmeyince kt verdi,

Benim sdk yrim kara topraktr.

Ademden bu yana neslim getirdi,

Bana trl trl meyve yetirdi,


Her gn beni tepesinde gtrd,
Benim sdk yrim kara topraktr."

Biz nimeti ciz, mtevazi kiilere verdiimiz iin topraa bu fazileti ihsn

ettik.

Topran d yz hoa gitmez. Karanlk renklidir. Ama iinde pek parlak


eyler vardr.

Onun d yz, i yz ile savaa girimitir, yz inciye benzer. D


yz tasa.

D yz; "Biz ancak buyuz." der. i; "iyi bak, benim i yzm gerei gibi tanmaya
al." der.

1010. D; "Bizim iimizde hi bir ey yok." diye inkrda bulunur, yz ise;


"Sabret de sana nelerimiz var gsterelim." der.

D ii ile savatadr. phesiz ki sabrl oluundan tr, Allh'n yardmn elde eder, durur.

Biz bu somurtmu kara topraktan gzel yzler yaratrz da, topran gizli
glmsemesini meydana karrz.

455

nk topran d grn gamdr, kederdir, alaytr, iinde ise yz


binlerce gller vardr.

Biz srlar kef ederiz. Bizim isimiz bir takm gizli eyleri topraktan
meydana karmaktr. 605

605 Topran d yzne baklnca, somurtmu bir yz gibi, gaml ve kederli grnr, fakat ond
an yetien trl trl
renk renk iekler ve meyveler det neeli bir yzde grlen tebessm gibidir. Hakikatte ise
o tebessmler, topran btnnda,
i yzndeki nee eserleridir ki, Cenb- Hakk, o gizli neeleri iekler, meyveler ve gzel y
zl insanlar ve hayvanlar,
denizlerin diplerinde grlen renk renk balklar, vesire suretinde meydana karr.

1015 Hrsz ald mal inkr ederse de, polis onu sktrr ve aldn
meydana karr.

Bu toprak da Allh'n gizli haznesinden lutuflar ihsnlar, nice stnlkler,


meziyyetler alm, iinde saklamtr. Biz de onu sktrr, belalara uratr,
aldklarn syletiriz. 606

606 Hz. Mevln baka bir Mesnevi cildinde buyurur ki:

"i zle dolu salam bir tohum kereminden, lutfundan tr kara toprakla dost olur, onunla so
hbet eder, konuur,
grr. O tohum, krmz veya sar rengi, kokusu kalmayncaya kadar, kendini toprakta mahvede
r. Bylece benliini yok eder
de, gerek varln bulur."

"Toprak hayat bakmndan o kadar byl bir muhtevaya sahiptir ki, o bu i ve d zenginlikler
i ile her zaman
yekpare bir canl kabul edilecei gibi, onun bir kimyahane, bir fizik aratrma merkezi, bir c
anl biyoloji laboratuar olduunu
sylemek de mmkndr." (Fethullah Glen, Sznt Dergisi, Haziran 1996 says.)

Bu topran nice alacak ocuklar var. Fakat Hz. Ahmed (a.s.) hepsinden
de stn.

1020 Ey gzel toprak, Mdem ki senin d yzn i yznle savamakta,


ekimektedir.

Kim de Allh iin kendi kendisi ile, kendi nefsi ile savaa giriirse, sonunda
onun z, yni hakikati, rengin, kokunun, ekil ve grnn dman olur.

Karanl, nuru ile savaan yni nefsan istekleri ile rahmn istekleri birbiri
ile arpan kiinin can gneine zeval yoktur.

456

Nefsi ile savaan, Hakk urunda imtihana katlanan kiinin ayaklar altna gkyz
srtn kor, onu yceltir.

Senin d yzn karanlklardan feryd ettii halde, i yzn glistn iinde


glistn olur.

1025 Nr sndren souk kiilerle uzlamasn, dost olmasn diye, d yzn,


yzn ekiten sfiler gibi suratn asmtr.

nsanlarn ou, ahiren dnmeden dnya hayatinin zevklerini yeter


bulmakta ve dnyaya drt elle sarlmaktadrlar. Halbuki kendi
cinslerinden olan ve rhan lemde mutlu yaayan rhlar:
"Ne olurdu dnyada yaayan kardelerimiz bizim halimizi bilselerdi."
diye barp durmaktadrlar. Dnyadakiler onlarn mnev devletlerinden,
mutluluklarndan habersizdir. 607

607 Balkta bulunan yet-i kerme meli: "Ne olurdu kavmim bizim halimizi bilselerdi." Yasin
Sresi'nin 26. yetinden
alnmtr. Hz. s'ya ilk mn eden kii olarak bilinen ve iman yznden ehit edilen Habib
Neccar'n bir

temennisidir.

1045 Bir kpek kyde kr bir dilenciyi grd, stne saldrd, hrkasn yrtt.

Kr, kpee dedi ki: "u anda senin arkadalarn dada av peinde
komadalar.

Senin cinsinden olanlar, dada yaban eek tutmada, sense kyde kr bir
adam yakalamadasn." 608

608 Kre saldran kpek, krleri yni chilleri avlayan sahte eyh semboldr. Yaban eei, ev
liynm elde ettikleri nr-
ilhyi ve Allh'a yaknl ifade etmektedir.

Ey Hakk'n rzsndan nefret eden sahte eyh! Sen bana bir ka kr kii
toplam, ac suya benziyorsun.

1050 "Bunlar benim mritlerim, ben ise ac bir suyum, bunlar beni ierler de
kr olurlar." diyorsun.

Sen kendi suyunu ledn denizinden (bahr- ilhden) tatllatr, ac suyu u


krlere tuzak yapma.

Kalk Allh arslanlarn, yni velleri gr de, sen de onlar gibi, yaban eei
avla. Sen nasl oluyor da kpek gibi, kr yakalyorsun?

457

Yaban eei de nedir ki? Onlar, dosttan bakasn avlamaktan uzak olan
arslanlardr. Hepsi de arslandr, arslan avcsdr, nr sarhoudur. 609

609 Byk veller, Hakk'm urunda avdan vazgemitir. Her eyi terk etmiler, dnyada serveti,
hirette cenneti
dnmez olmular, Hakk'm yaratt gzellikler, ilh cemal karsnda hayran olup kalmlard
r.

Hatt pdihn avlanmasn seyrederken, av da brakmlardr, ilh cemale,

Hakk'n yaratt gzelliklere ve gzeller gzeline hayranlkla adet can


vermilerdir.

1055 Sevgili onlarn cinsinden olan kular avlamak iin, onlar l ku gibi
eline almtr. 610

Ku avlamak isteyenler, l bir kuu tuzan yanna korlar. Ku t taklidi yaparlar. Kular
o sesi iitince
ve l kuu grerek onun yanma gelirler. Bylece kse veya kapana tutulur. Cenb- Hakk da do
ru yolda yrmeye
kabiliyetli kullarn, velleri vasta yaparak avlar.

l kuun, kavumak da elinde deildir, ayrlmak da. "Kalp iki parman arasndadr."
hadsini okumusundur. Yni lm kuun, kavuma ve ayr dme hususunda irdesi
kalmamtr. nk ldr. O tamamyla Hakk'm kudret eliyle ekillerini alr.

Kim onun l kuuna av olursa, yni irdesi ve her eyi Hakk'n emrine
brakm kmil bir velye av olursa, grr ki; pdiha av olmutur; pdih
onu avlamtr.

Her kim, bu l kutan, yni mridden ba evirir ise, gerek avc olan
Hakk'n kudret elini asla bulamaz.

l ku der ki: "Benim inkr edenler nazarnda pis oluuma bakma. (Pdih
beni korumay sever.) Sen ona bak.

1060 Aslnda ben pis deilim, beni pdih ldrmtr. Ben grnte lye
benzerim ama, l deilim.

Bundan nce, ben kendi kanatlarmla uuyordum. imdi ise irdemi, nefsan arzularm
ldrdm. Kendimden kurtuldum. Adil olan Allh'm emri ile hareket ediyorum. Aslnda ben
lmeden evvel ldm.

Benim fn hareketim, bedenimden kt, gitti. Fakat imdiki hareketim,


kmldaym lmszdr. nk onun eliyledir, ondandr.

Benim hareketime kar, kim eri bir harekette bulunursa, anka kuu bile olsa,
onu alata, inlete ldrrm.

Kendine gel de, gerekten diri isen, beni l grme. Gerekten bir kul isen,
benim pdihn avucunda bulunduumu gr.

458

1065* Hz. Is, Allh'n kulu iken, Hakk'n ltuf ve keremi ile ly diriltti.
Bense Is'y yaratann avucundaym.

Allh'n avucunda olduka, ben nasl olur da l kalrm? Is'nn elinde bile
olsam buna imkn yok.

Ben de zamann bir Is' siyim, benim nefsimden kim can buldu ise, o
lmszdr. Ebed kalr.

l Hz. Is'nn nefesi ile dirildi. Ama yine ld. Benim gibi vaktin Is'sna
can veren ise ad olur, ebed kalr.

Ben de kendi Musa'mn elinde yni, bende bulunann elinde asa gibiyim.
Fakat benim Musa'm gizlidir. Meydanda olan benim.

1070 Ben mslmanlara deniz kprs, Firavun'a da ejderha olurum. Yni


ben, islmlara hizmet eder, onlar bel denizinden kurtarr, Firavun gibi olan
nefsi hevdan halas ederim.

Ey oul, bu asay yalnz bir asa olarak grme. Allh'n kudret elinde olmasa
hi bir asa byle olmaz. Yni insann beden asas Allh'n kudretli elinde
olmasa bir hitir, bir et ve kemik yndr, insanda bulunan, btn ma'rifetler,
hnerler, icadlar hakikatte insann deildir. 611

" 1 "Sendedir mahzen-i esrar, muhabbet sende,

Sendedir mden-i envr- fnn sende,


Gizli gizli dahi vardr, nice hlet sende,
Ma'rifet sende, hner sende, hakikat sende,
Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen:"

Tfan dalgas da, as kesildi ve sihirbazlara taparcasna hrmet eden Firavun'larm


gsterilerini, gcn yuttu.

Eer Allh'n asalarn yni, kahr vastalarn sayacak olursam, bu


zamanmz Firavun'larnn yolunda gidenlerin hilelerini meydana karrm.

karrm ama, bu zehirli tatl ottan yni dnya nimetlerinden bir ka gn


daha otlamalar iin onlar brakyorum. Hakk' yerine getirmeyi Allh, ihmal
etmez. Belki slah olurlar diye onlara mhlet verir.

1075 Eer Firavun gibi olanlarn yksek mevki peinde komalar, yaptklar
ktlkler olmasayd, cehennem nasl geliirdi; nereden beslenirdi?

Ey zaman kasab, onlar nce besle, semirt de sonra kes, nk cehennem


kpeklerinin az kalmamtr. 612

6I ~ "Ak fabrikasnda kfirin bulunmas da gerek! Ebu Leheb olmasayd ate kimi yakard?" ir
azl Hafz.

459

Dnyada dman ve dmanlk olmasa idi, insanlardaki hiddet, fke lr, yok
olur giderdi.

Cehennem de hiddet ve fke gibidir. Ona da bir dman gerek ki,


yaayabilsin. Yoksa Allh'n merhameti onu sndrr.

Bylece de, kahrsz, ktlksz ltuf kalrd. O zaman pdiahln kemli


belirir mi idi?

1080 O imanszlar, tlerin anlattklar eylere, gsterdikleri rneklere

aldr etmediler, byk altndan gldler.

Ey pis inkra, istersen sen de gl, gl ama, bakalm ne kadar yaayacaksn?

Ey gnlleri sevgi ile dolu Hakk dostlar, size kar bugn alan bu t ve
irat karsnda niyzda bulunun, yal varn, sevinin; nk bu kap, ancak
sevenlere alr.

Soan olsun, sarmsak olsun, Hakk bahesinde her sebzenin ayr ayr yerleri
vardr.

Bu sebzelerden her biri kendi cinsi ile, kendi bulunduu yerde olgunlamak
iin kkleri ile nem kapar, su arar durur.

1085 Ey velleri seven kii! Sen safran ieinin yan bandasn, safran ol da,
sarmsak ve soan gibi baka cinslerle uzlama.

Ey Hakk k, lnceye kadar ma'rifet suyunu i. de sonunda ilh tecell


cilvesini tat.

Ey safran tabiatl slik, algam tabiatl ham kiilerin dostluu ile kendini
alaltma, sen onlardan deilsin.

Hakk bahesinde her sebzenin yeri ayrdr. Sen bir taraftasn, algam
tabiatllar da baka bir taraftadrlar. nk Allh'n yeryz genitir.

Yeryz yle geni ki, orada yollara den dev de kaybolur, peri de.

1090 O denizde, o lde, o dalarda vehimler ve hayaller bile yol alamaz.


Yni misal leminde de bu dnyada olduu gibi denizler, ovalar ve dalar
vardr. 613

613 Ztn manev olarak sretler ve ekiller halinde harite grnd leme "misal lemi" der
ler. Bu ismin

verilmesinin sebebi, rhlar leminde bulunan her ferdin, cisimler leminde brnecei mmessil
i bu lemde zahir
olmasndan trdr. "Alem-i misal"e; "lem-i berzah" da derler. Bu mertebe, gayb ve ehadet
lemleri arasnda bir
fasladr, bn Abbas hazretleri; "Misal leminde de dnyada olduu gibi bir Kbe mevcut olduu
gibi, benim gibi de

bir bn Abbas vardr." diye buyurmulardr.

460

Bu dnya yznde grlen bu l, bu ova, misal leminin llerinde,


ovalarnda deniz stndeki kla benzer.

Misal leminde yle durgun sular vardr ki aklar gizlidir. O sular, akan
sulardan daha taze, daha hotur.

Onlar can gibi, rh gibi iten ie akarlar, aklar da gizlidir, yol alan ayaklar
da.

Ey hutbe okuyan, su stne yaz yazma, yni herkesin anlamayaca sz


syleme, sz ksa kes, nk dinleyen uyudu.

Ey Belks, lm gelip atmadan uyan, kalk!

1096 Ey Belks, lm gelip yakana yapmadan nce dileyerek, isteyerek


kalk.

lm gelince senin kulan yle eker ki, hrsz gibi can ekierek polisin
nne varrsn.

Bu eeklerden ne vakte kadar nal alacaksn, yni halktan vergi alacaksn.


Buraya gel de nal yerine ll elde et, yni Sleyman'n diyarnda hikmet,
ma'rifet kazan.

Kz kardelerin yni mn ve salah shibi olan kadnlar, ebed bir sultanlk


elde etmilerdir. Sen ise burada fn ve deersiz bir hkmet shibisin.

1100 Ne mutlu o kiiye ki, bu yzden bu hkmetten vazgeti, nk ecel, bu


yurdu ykar, pdiahl da bozar.

Ey Belks! Kalk gel de din sultanlarnn mlkn gr. Din pdihlarnn


pdiahln seyret.

O sultanlar, grnte dostlar arasnda namelerle deve sryorlar, devecilik


yapyorlar ama i lemlerinde, mn gl bahelerinde oturmular, zevk ve safa
ediyorlar.

O mn sultanlar, nereye giderlerse gitsinler, oturduklar gl baheleri de


onlarla beraber oraya gider. Fakat o bahe, halkn gznden gizli kalr. 614

614 rlandal bir irin olu olan Oskar Wilde: "nsan iindeki zindan her yere beraber gtr
r." diye yazmtr.

O bahelerin meyveleri; "Bizi toplayn, yiyin." diye o sultanlara yalvarrlar.


Ab- hayat onlarn yanlarna gelir de, ne olur, bizim suyumuzdan i diye
niyzda bulunur.

461

1105 Gkyz, onlara seslenir de der ki: "Gel de gne gibi, ay gibi, kolsuz
kanatsz, benim iimde dola."

Bu hale gelince, yni kmil insan olunca, ayaksz olarak rh gibi yrr
gidersen, lokma ineme zahmeti olmadan, yzlerce mnevi lokmalar yersin. 615

615 Kmil insann edecei sefer ve dolama mnevi olduu iin, onun seferi ayaksz ve kanatsz
dr. Yiyecein
lokmalar da mnevi olduu iin, azsz, inemeksizin yersin.

Bir gemiye binince, ne gam timsah gemine arpar, ne de lm deinde can

verdiin zaman lmden ktleir, irkinleirsin.

Derviin yolunda cem' mertebesine varnca, hem pdih sen olursun, hem
ordu; hem baht olursun, hem iyi baht da sen olursun. 616

616 Denize dalm olan kimse sudan baka bir ey grmedii gibi, cem' mertebesine varanlarn d
a her eyi, hatt
kendisini bile haktan ibret grr. Fakat bu bir haldir, o hl geince, Hakk Hakk'tr, ey da
eydr.

Fakat, sen iyi baht da olsan, gl bir pdih da olsan, tali', senden ayr bir
ey olduu iin, bir gn senden ayrlr, devlet ve ikbl bakasna gider.

1110 O zaman sen dilenciler gibi muhta bir halde kalrsn yle ise ey
seilmi kii, sen kendin bir devlet ol, kendin baht kesil.

Ey mn eri, kendi bahtn sen lnce, yan kendin baht kesilince, bunlar
senden nasl ayrlr gider?

Ey huylar gzel kii, senin ztn, senin mlk ve maln olunca kendinden nasl
ayrlrsn?

Sleyman(a.s.)'n, Cenb- Hakk'n vahyi ile Mescid-i Aksa'y


yapmas, meleklerin, eytanlarn, perilerin ve insanlarn da
apak yardmda bulunmalar.
1113 Hz. Sleyman'a; "Ey Sleyman, Belks'n ordusu namaz klacak,
Mescid-i Aksa'y yap." diye vahiy geldi.

Sleyman (a.s.), mescidin temelini atnca, cinler, insanlar geldiler, orada


almaya baladlar.

1115 Bir ksm, akla, canla bala isteyerek, bir ksm kulluk eder gibi
istemeyerek, zoraki ise giriti.

462

1136 Peygamberlerin yaplarnda hrs yok da, o yzden daima parlaklklar


artmaktadr.

Zengin ve kerim olan kimseler, bir ok mescitler yaptrmlardr. Fakat o


mescitlerden hi biri Sleyman (a. s.) 'm yaptrd Mescid-i Aksa namn
almamtr.

Her an izzeti, ycelii artp duran Kbe'nin ycelii, Hz. brahim'in


ihlsndan ileri gelmitir.

O mescidin stnl, toprandan ve tandan deildir. Yapcsnda hrs


yoktu, ekime yoktu da, bu stnlk o yzden meydana geldi.

1140 Ne onlarn kitaplar bakalarnn kitaplar gibidir. Ne mescitleri


bakalarnn mescitlerine benzer. Ne mallar mlkleri, bakalarnn mallarna
mlklerine..

Ne edepleri bakalarnn edebine benzer, ne fkeleri, azaplar bakalarnn


fkesine ve azabna benzer. Onlarn uyumalar da bakadr, kyaslamalar da
baka, szleri de baka.

Onlarn her birinin ayr bir mnevi parlakl vardr. Ruh kular, baka bir
kanatla, nrdan kanatlarla umaktadr.

Gnl onlarn halini andka titrer, durur. Onlarn ileri bizim ilerimizin
kblesidir.

Onlarn tavuklar, yni canlarnn kular akl almaz gzellikler altn gibi
parlak hayrlar meydana getirir. Onlar beeriyet karanl iinde, hakikat
shibinin nurunu mahede ederler.

1145 Ben, o stn varlklarn iyiliklerini, ne kadar sylesem, anlatamam,


szlerim yine de noksan kalr.

Ey kerim olan kiiler, Mescid-i Aksa'y yapnz, nk Sleyman geldi.

Bu mescidin yaplnda, devlerden, perilerden kafa tutanlar, ba kaldranlar


olursa, onlarn hepsini melekler zincire vururlar.

Bir dev, bir an iin olsun hileye saparsa, bana imek gibi bir kam vurulur.

Sen, Sleyman gibi nefsine hakim ol da devler, kk ve saray yapl mas iin
yardmc olsunlar, ta kessinler.

1150 Sleyman gibi hilesiz, vesvesesiz ol ki cinler, devler, senin emrine


uysunlar, feryadn dinlesinler.

463

u gnl senin iin Sleyman yzdr. Akln bana al da ok dikkatli ol,


ihtiyatl hareket et de o yz eytana kaptrma. 617

nimdi sraillilerin bayraklarnda bulunan, i ie iki gen resmedilmi olan yzk tam iht
iva eden Hz. Sleyman'n
uurlu yz.

Yz kaptrrsan, eytan o yzkle daima sana Sleyman' lk eder, durur.

Ey gnl! O Sleyman' lk, btn yaratklara hkmetme gc yok edilmi


deildir. Senin banda ve gnlnde Sleyman'lk edecek g vardr.

eytan da bir aralk Sleyman'lk eder, eder ama, her dokumac nasl olur da
atlas dokur.

1155 eytan da Sleyman gibi elini oynatr ama, ikisinin arasnda ok fark
vardr.

1265 eytan Sleyman'n yzn hile ile elde edince, kendisine Sleyman

adn koydu. Devleti elde


etti, memleketi buyruu altna ald.

dareyi ele alan eytan, grnte Sleyman gibi iler gryordu ama, onun i
yz eytanl dna vurmada idi.

Halk; "Bu Sleyman'da temizlik, nr yok; Sleyman'dan Sleyman'a fark


var." diyordu.

O uyankla benziyordu, bu ise derin uykuya benziyor. Ebu'l-Hasan lakapl


iki vezir arasndaki fark gibi.

O eytan diyordu ki: "Allh, bana benzer, benim eklimde bir eytan
yaratmtr.

1270 Allh o eytana, benim sretimi, benim eklimi vermitir. Sakn o sizi
aldatmasn.

Eer; 'O Sleyman benim.' diye dvya kalkrsa, grnne, bana benzer
oluuna bakmayn, aldanmayn."

O eytan, hile ile halk aldatmak iin byle sylyor ama, anlayanlarn
gnlne bu szn aksi vuruyordu.

1275 eytann seslendii kimselerden akl banda olanlar, kendi kendilerine;


"Ey eri szl, ters sylyorsun, ters gidiyorsun, diyorlard.

Byle tersine gide gide cehenneme ve cehennemin de aalarnn en


aalarna gideceksin.

Eer gerek Sleyman pdiahlktan uzaklat ise, yine de onun altnda bir
saadet, bir mutluluk ay parlamaktadr.

464

Sen onun yzn almsn ama, yine de zemheri gibi donmu kalm bir
cehennemsin..

Biz pdiahlk ve saray gibi zhir eylerle bu sahte Sleyman'a ba emek,


ba yere koymak deil, bir hayvan trna bile koymayz.

1280 Bilgisizlikle, gafletle onun karsnda yere ba koyacak olsak, yerden


bir el kar, bize engel olur."

eytan, adn Sleyman peygamber koymakla ancak; oluk ocuk gibi akl
ermez kiileri kandrmt.

ehvet zinciri insanlar eker gtrr.

1116 Halk da cinlere benzer, ehvet onlar dkkana, alverie, mahsl elde
etmeye, yiyecee, iecee eken, gtren bir zincirdir.

Bu zincir korkudan, aknlktan yaplmtr. Sen u halk zincirsiz grme,


nk btn insanlar grlmez zincirlere vurulmutur. 618

618 Panteist Spinoza da. Etika adl eserinde; "Biz kendimizi hr sanyoruz. Halbuki ellerimizd
e ihtiraslarmzn, kt
huylarmzn grnmez zincirleri vardr. Bileklerimize grnmez kelepeler taklmtr." demek
tedir.

O zincir, onlar kazanca, ava, madene, denize doru eker, gtrr.

Yine o korku, insanlar iyilik ve ktlk ynne doru eker, Cenb- Hakk
Kur'n'da: "Boynunda hurma lifinden rlm bir ip var." diye buyurdu. 619

619 Ebu Leheb'in kar mm Cemil hakknda nzil olan Leheb Sresi'ne iaret var.

1120 Cenb- Hakk; "Biz insanlarn boyunlarna birer ip baladk. O ipi onlarn ahlakndan, huylarndan meydana getirdik." diye buyurdu. 620

620 Bu beyitte de Yasin Sresi'nin u mealdeki 8. yetine iaret var: "Hakikatte biz, onlarn
boyunlarna yle demir
halkalar geirdik ki, bunlar enelerine kadar dayand. imdi onlar, kafalar ve burunlar yuka
r kaldrlm haldedirler."

Hi bir pis, kt yhut temiz, iyi kii yoktur ki, yapt ilerin yazld defter
boynunda aslmam olsun. 621

621 Bu beyitte de sra Sresi'nin u mealdeki 14. ve 17. yetlerine iaret var: "Her insann a
melini boynuna astk.
Kymet gnnde dnyada yaptklarn apak bir kitap olarak ona sunarz."

Ey ehvet peinde koan kii, senin kt ilere olan dknln, hrsn atee
benzer. Simsiyah olan kmr ate rengine girince gzelleir, yni kt ilerin
sana kt grnmez.

465

Kmrn karanl atete gizlenir, ate snnce karanlk meydana kar.

Kmr senin hrsndan ate haline geldi. Ate halinde grnd. Hrs geince,
kmr, yine eski halinde kara kara grnr.

1125 O zaman, kmrn, ate halinde grnmesi, iin gzelliinden deildi.


Hrs ateindendi.

Hrs ve ehvet, senin yaptn kt ii sslemi, sana ho gstermiti. Hrs


gitti, yaptn i kapkara meydana kt.

eytann ssledii eki otu, ahmak kii; olmu, kemle ermi sebze sanr.

O ahmak kiinin can, o olgunlam sand otu yemek istese dileri kamar.

eytan gibi olan hrsn, o tuza yem gibi gsterdi.

1130 Hrs, din iinde hayrl ite ara. Bu ilere hars ol. Bu iler zaten

gzeldir. O ilerde hrs kalmasa, o ilere hars olmasan da zaten onlar gzeldir.
Gzel yzldr.

Hayrlar, kendiliklerinden gzeldir. Onlarn gzellikleri, baka bir n


vuruundan meydana gelmez. Hrsn , harareti kalmasa da, hayrn
kalr.

Dnya iine kar duyduun hrsn parlakl geince o i snm, harareti


gitmi kmre dner.

ocuklar oyuna kar duyduklar hrs aldatr da, gnllerinde, zevk yznden
eteklerini bkerek ata binmi vehmine kaplrlar.

Fakat ocuun birisinden, o kt hrs geince, dier ocuklara glesi gelir.


1135 "Ben ne yapmm, ne ilere girimiim? Meer hrsn aksi yznden
sirke bana bal grnm." der.

Bir irin hikyesi: Pdihn ire ihsnda bulunuu;


Ebu'l-Hasen adndaki vezirin o ihsn artrmas.

1156 irin biri, elbise sahibi olmak, deer kazanmak, mevki elde etmek midi ile
pdiha bir iir getirdi.

Pdih, kerem shibi idi. ire bin altn verilmesini ve baka ihsnlarda
bulunulmasn emretti.

466

Veziri "Bu azdr." dedi. "On bin altn ver de sevinerek ekilip gitsin.

Onun gibi deerli bir ire, senin gibi eli deniz kadar cmert olan bir
pdihn on bin altn vermesi bile azdr."

1160 Vezir pdiha "Harmann onda biri ire verilsin." diye gemi
pdihlarn ihsnlarna dair hikyeler syledi, hikmetlerden bahsetti.

Pdih da, ire on bin altn ve haline uygun elbiseler verdi. irin gnl
krlerle doldu tat.

ir; "Bu fazla lutuflar, ihsnlar, kimin gayreti ile oldu? Pdiha beni kim
vd, stn gsterdi?" diye sordu, soruturdu.

Ona dediler ki: "Ad da, huyu da kalbi de Hasen (=gzel) olan vezir
Fulneddin'in tavsiyesi ile oldu."

Bunun zerine ir, ad gibi huyu da gzel olan vezire de uzun bir kaside,
yni vg iiri yazd. Vezirin konana gtrd, sonra ona dnd.

1165 Pdihn ire verdii elbiseler, dilsiz, dudaksz olarak pdihn


lutuflarn, ihsnlarn p durmada idi.

Bir ka sene sonra, ir yine fakirleti, yoksul hale dt.

Kendi kendine dedi ki: "Darlk zamannda denenmi olan kerem sahibini
tekrar denemek yararldr.

Yine ihtiyacm, nce denediim bir kapya gtrmeliyim, yni oraya gidip
halimi arz etmeliyim.

1185 ir bir kerre daha bir ihsn elde ederim sevds ile o ihsn shibi
padiaha geldi.

irin hediyesi ne olur? Yeni bir iirini alr gtrr, ihsn shibine adeta rehin
brakr.

hsn sahihleri yzlerce kerem ve cmertlikle, altnlar yarlar, irleri


beklerler.

Onlarca gzel bir iir, yz top kumatan daha iyidir. Hele deniz dibinden inci
karan, yni o vakte kadar sylenmemi sz bulup syleyen bir irin iiri
olursa...

1191 nsan, zenginleir de pdih gibi ekmek iin almaya ihtiyac


kalmazsa, artk hrete, ada, sana ve irlerin medhine, vne k olur.

ster ki irler; kendisinin asln, faziletini, soyunu, sopunu vsnler, lutfunu


ihsnn anlatmak iin krsler, minberler kursunlar.

467

Diler ki; debdebesi, altn balamas, sylensin dursun da anberler gibi etrafa
kokular salsn.

Allh bizim sretimizi, kendi sreti zere halk etti. Bizim ahlakmz, kendi
sfatlarnca yaratt. Onun iin bizim vasfmz, huyumuz, onun vasfndan ders
ahr. 622

622 Bir hads-i erifte; "Allh dem'i kendi sreti gibi kendi sretinde yaratt." buyurulmut
ur. Buradaki sretin, sfat
mnsna geldii beyan buyrulmutur. nk Allh ekilden, suretten mnezzehtir, insan Allh'
n sfatlar ile
yaratlmtr, demek isteniyor. yle ki; Allh iitir, grr, yni Sem'dir, Basr"dir. nsan
da o vasflarla yaratlmtr.
Yoksa h; "Adem'in yz Allh'n yz gibidir." demek deildir.

1195 O her eyi yaratan Allh kretmemizi, onu vmemizi ister. Bu


yzdendir ki, insanoluna da vlmeyi sevmek huyunu verdi. 623

623 Sebe Sresi'nin 13. yetinde; "Ey Dvud hnedn siz Allh'a kr iin aln. Kullarmd
an hakkyla kreden
azdr." diye buyrulmutur. Hz. Peygamberimiz de; "Allh kendisine hamd olunmasn sever." diye
buyurmutur.
Kur'dn- Kerm de; "Alemlerin Rabbi Allh'a hamd olsun." diye balamtr.

1200 ir daha nce kendisine fazlasyla ihsnlarda bulunan pdihn yanna


gitti. Gtrd iirde, hem pdiha teekkr ediyor, hem de ihsnn, iyiliin
lmediini, kerim insanlarn bulunduunu belirtiyordu.

1207 ir geen sene ald bahi ve ihsn umarak yazd iiri pdiha
gtrd.

Bu iir, nceki ihsnn midi ile yazlm inci gibi ok anlaml msralarla dolu
bir iirdi.

Pdihn adeti, irlere bin altn vermekti. "Bu ire de bin altn verilsin."
dedi.

1210 Ne yazk ki bu defa o cmert vezir yoktu. nk o aziz varlk mutluluk


burana binmi dnyadan gp gitmiti.

Onun yerine yeni bir vezir gelmiti ama, ok merhametsiz, ok cimri idi.

"Pdihm!" dedi. "Bizim bir ok masrafmz var. Bir ire syledii bir iire
karlk bu kadar ihsnda bulunulamaz.

Ey ganimetler elde etmi yce pdihm! Ben iri bin altnn onda birinin
drtte biri olan yirmi be altnla rz ederim." dedi.

Oradakiler vezire "Eski vezir zamannda bu gnller alan pdih ire on bin
altn vermiti." dediler.

468

1215 nsan eker yedikten sonra nasl olur da kam iner? Sultanlktan
sonra nasl dilencilik eder?"

Vezir "Ben onu yle skar, sktrrm ki, beklemekten resizlie der,
hasta olup inler.

O canndan bkar da, ona yoldan toprak alp versem, o kara topra, bahedeki
gl yapra gibi kapar, gider.

Bunu bana brakn, bu ite ben ustaym, ate bile olsa yattrmasn bilirim."
1220 Pdih; "Peki." dedi. "Ferman senindir. Ne istersen yap. Ama yine de
onu evindir, nk bizim iyiliklerimizi sylemektedir."

Ondan sonra vezir iri bekletmeye balad. Onu beklete beklete k geti, yaz
geldi, gz oldu.

ir, ihsn bekleye bekleye ihtiyarlad. Vezirin tedbiri onu mahvetti, perin
etti.

ir; "Altn vermeyeceksen bari bana sv de canm senin elinden kurtulsun, ben de kalkp
gideyim." dedi.

1225 "Bekleyi beni ldrd. Bari 'defol git' de de, u zavall can, rehin olmaktan kurtulsun.."

Ondan sonra vezir, o bin altnn onda birinin drtte biri olan yirmi be altn
verdi. ir de ard, pek derin dncelere dald:

"nce verilen ihsn, bekletilmeden, hemen verilmiti, hem de pek oktu.


imdiki ise ge verilmekle beraber bir deste dikenden ibretti."

ire dediler ki: "Allh rahmet eylesin, o cmert vezir dnyadan gp gitti.

hsnlar onun yznden kat kat artmt. Onun zamannda bahilerde byle
yanllk olmazd.

1230 imdi ise o gitti, ihsn, iyilii de beraber ald gtrd. Aslnda o lmedi, ruhen yayor ama, kalpler duygusuzlat. Dnyada ltuf ld, ihsn

ld.

O cmert akll vezir, bizi brakp gitti. Yerine fakirlerin bile derilerini yzen
biri geldi.

Ey ir! O paray al da geceleyin ka, git ki bu vezir seni yakalar. Seninle


kavgaya, ekimeye giriir.

Biz bu az ihsn da, yzlerce hile ile ondan koparabildik. Bizim


almamzdan senin haberin bile yok."

469

ir yzn onlara dndrd de dedi ki: "Ey merhametli, efkatli dostlar! Bu


kt huylu nereden geldi? Bana syleyin.

1235 Bu elbise soyann ad nedir?" Orada bulunanlar; "Ad Hasan." dediler.

ir; "Y Rabbi!" dedi. "Ey din gnnn Rabbi! Ne yazk o vezir ile bu vezirin ad,
nasl olmu da bir olmu?

Onun ad da Hasan idi ama, kaleminin bir iareti ile, cmert tabiatl yz vezir
meydana gelirdi.

Bu da Hasan ama, bu adamn irkin sakalndan yz tane halat rmek


mmkndr. 624

624 iki vezirin adlan bir fakat merepleri, tabiatlar tamamyla birbirine zt. eyh Sdi hazr
etleri bir iirinde:
"Her gz, kula, az olan Adem deildir. Nice eytanlar vardr ki; ademolu klnda grn
rler. Gerek Adem,
ahlak gzel olan kiidir. Yz gzellii, daha baka ssler, dnyadaki fn naklara benzer."
diye buyurmutur.

Bu pdih, byle bir vezirin szn dinleyecek olursa, kendini de, devletini
de ebed olarak rezil etmi olur.

Herkesin; btn mahlklarn


muhta olduklar, sndklar esiz ve ok byk varlk

"Allh" (c.c.)

1169 Sibeveyh adndaki bir bilgin, "Allh" kelimesinin anlamn anlatrken;


"Btn mahlkat (Hakk'n yaratt btn varlklar) muhta olunca ona
snrlar." demitir. 625

m "nsan, Allh'a su ve hava kadar muhtatr." Dr. A. Carrel.

"Muhta olduumuz eyleri sana bildiririz. Onlar senden isteriz, senden elde
ederiz." derler.

Yz binlerce akll kii derde uradklar, belaya dtkleri zaman, alayp


szlanarak, o her hali bilen, dnyada konuulan btn dilleri anlayan, ei,
benzeri olmayan Allh'n derghna ynelirler.

Hi bir deli ve divane yoktur ki gitsin cizliini, zavallln bir cimriye


sylesin de, ondan bir ey istesin.

470

Aklllar, binlerce defa, dertlerine o kapdan derman eritiini grmeselerdi,


hi o kapya giderler mi idi?

Dalgalar arasndaki btn balklar, ycelerde olan btn kular..


1175 Fil, kurt avlanan arslan, kocaman ejderha, karnca, ylan..

Hatt toprak, rzgr, su ve ate hem kn, hem baharda ondan g ve kuvvet alrlar.

u gkyz "Allh' m beni bir an bile, u bulunduum yerden aa drme,


benim erefimi alaltma." diye yalvarr. 626

626 Gkyznn derinlii, Cenb- Hakk'n kudretlinin ve yaratma gcnn bir belgesidir.

Benim direim, dayanam senin korumandadr. Senin gzetimindedir. Btn


gnller senin elinde durulmutur.

u yeryz; "Allh'm, sen beni su stne bindirdin de yle braktn. Beni


titretme, hareketsiz brak." diye szlanr durur. 627

627 eyh Sdi:

"Yeryz stma titremesi gibi titremeden ciz kald da, onun eteine dalardan kazk akld."
diye buyurdu.

1180. Btn mahlkat keselerini onun lutfu, ihsn ve nimetleri ile doldurmulardr. Hepsi de bakalarnn dileklerini yerine getirmeyi ondan renmilerdir.

Her peygamber "Sabretmek, namaz klmak, baar elde etmek iin yardm
isteyin." diye ondan ferman getirmitir.

Peygamberlerin hepsi de; "Aklnz banza aln da, dileinizi ondan dileyin,
bakasndan deil." demilerdir. Su denizdedir, kuru derede su aramayn.

Eer, bakasndan bir ey dilersen, verecek olan Allh'tr. nk senin eline


cmertlik meylini veren yine odur.

Emrine uymayan bile altnlara boar, Krn yaparsa, emrine uyan ona yz
tutar, yalvarrsa ne yapmaz? 628

628 Krn'u Lidya Kral Krezs ile kartrrlar. Kur'n'n haber verdii Krn; Hz. Musa'ya h
aset eden bir zengin
adam. Altn haznelerinin anahtarlarn zor tad bildirilir. Bir fahieye bir ka altn ve
rerek Ms'nm kendisi ile zina
ettiini syletmek istedi. Fakat kadn vicdanna gre hareket etti, hakikati syledi ve Krn'
un verdii altnlar

gsterdi. Bunun zerine Hz. Ms'nm dus ile Krn ve hazneleri yere geti. Buna iaret olma
k zere u ruba
sylenmitir: "Is paraszlktan tr, ge kt, Krn aklszlktan yere geti. Eer altn
ve gmle bir kii insan olsayd, Is yere geer, Krn da gkyzne kard."

471

hsn, iyilik.

1201 hsn sahipleri lr, fakat ihsnlar kalr. Ltuf ve kerem meydannda at
srenler, ne mutlu insanlardr.

Zlimler de ldler ama, zulmleri kald, hile yapan kt insann vay haline.

Peygamber efendimiz; "Dnyadan ekilip gittii halde, kendisinden iyi bir


eser kalm olan kii, ne mutlu kiidir." diye buyurmutur.

hsn eden kimse lr, fakat ihsn lmez. Daima yd edilir. Allh'n yannda
din ve ihsn kk bir ey deildir. 629

629 "nsanlarn iyiliklerimizden sz etmelerini istiyorsak, iyilik yapmalyz." demilerdir. "


Her trl ktl yapmaya
muktedir iken, kt bir ey yapmayan da iyilik yapm demektir. Halbuki iyilik yapma kabiliyet
inde olup da iyilik
yapmayan insan da su ilemitir." diyenler de vardr.

1205 Kendi ld halde isyn, zulm yaayan kiinin vay haline; yle bir
kiiyi lmekle kurtulur sanma.

Firavun ve veziri Hmn.

1240 Firavun, Hz. Ms'nm gzel szlerini iitince ka defa yumuad ve


onun tekliflerim kabule meyil etmiti.

nk Ms'nm szleri yle ei, benzeri olmayan szlerdi ki; gzelliinden,


ta bile duysa ondan st fkrrd.

Fakat Firavun durumu veziri Hmn'a dannca, kin gtme huyuna sahip
olan..

Hmn ona derdi ki: "imdiye kadar pdih idin, imdiden sonra yamal
hrka giyen bir adama kul mu olacaksn?"

Bu sz mancnkla atlan ta gibi gelir, Firavun'un sradan yaplma kalbine


arpard.

1245 O gzel szl Kelmullah'n, yni Ms'nm yz gnde yaptn, o bir


an iinde ykar, giderdi.

Ey gfil insan! Senin akln da, hev ve hevesine esir olmu bir vezir gibidir.
Senin bedenin de mn yolunu, Allh yolunu keser, durur. 630

630 Akl bizi bazen hakikat yolundan alkor. lh aka ve imn kar, aykr vesveseleri ii
mizde uyandrr. Bu sebeple
Fuzul hazretleri:

"Ben akldan isterim dellet.


Aklm bana gsterir dallet."

(Ben akldan bana yol gstermesini isterim, akl beni felsefe yolu ile sapkla gtrr.) dem
itir. Necip Fazl merhum
da : "Akl bir rk di, at kurtulursun." diye yazmtr.

472

Bir Hakk dostu, bir Allh adam sana t verir. Fakat beden ehrinde bir
ekiya olan akln, onun szlerini tesirsiz brakr.

Akl sana der ki: "Sana sylenen bu szler, yerinde sylenmi szler deildir.
Kendine gel de yerinden, yurdundan olma, bu sz makbl deildir. Akln
bana al, deli olma.

Eyvahlar olsun o pdiha ki: "Veziri bu adamdr. Her ikisinin de yeri kin
dolu cehennemdir."

1250 Ne mutlu o pdiha ki, zor bir ile karlanca Asaf gibi bir veziri
onun yardmcs olur. 631

631 Hz. Sleyman'n veziri olan Asaf hem tedbirli, hem akll, hem de keramet shibi idi. Belk
s'n kocaman tahtn bir
anda Yemen'den Kuds'e getirmiti.

Adletli bir pdih, Asaf gibi tedbirli ve hayr sever bir vezire dost olursa,
nr stne nr budur ite.

Sleyman peygamber gibi bir pdihla Asaf misli bir vezirin birlikte
bulunmas, nr stne nr, anber stne anber olur.

Fakat pdih Firavun, veziri de Hmn gibi olursa her ikisi de kt bahttan
kurtulamaz.

Byle bir devlet, birbiri stne ylm karanlklar gibi olur. Ne akl onlara
yar olur, ne de kymet gn devlete eriirler.

1255 Ben ktlerde, adam olmayan nekeslerde ktlkten baka bir ey


grmedim. Sen grdnse benden ona selam gtr.

Bedendeki rh pdihtr. Akl da onun veziri gibidir. Fesat, bozuk akl,


rhu artr, ktlklere doru gtrr.

Akl melei Hrt gibi olursa yzlerce kiiye by retir. 632

632 Hrt, arkada Mrut ile beraber, birer melek olduklar halde insan klnda Bbil'e ind
irilmiti. O vakit Bbil'de

byclk ok yaygmm. Bunlar byclerin yaptklar bylere kar, insanlara by retiyor


lard.

Ey rh sultan sen, cz' akl deil de, klli akl kendine vezir yap. 633

633 Cz' akl insanlarn akl, "klli akl" btn akllarn menba saylan ve Hakk'a rci ola
n akldr. Bir de akl: "akl-
me" (=dnya ileri ile uraan akl), bir de "akl- med" (=hiret ilerine eren akl) diye
ikiye ayrrlar.

Hev ve hevesi, (nefs-i emmreyi) kendine vezir yaparsan, tertemiz cann


namazdan da alkor, niyzdan da.

473

1260 nk nefsan arzularn, hev ve hevesin gz atr. O yalnz, iinde


yaadn hali grr. Akl- med ise din gnn, kymet gnn dnr.

Akln iki gz de iin sonuna bakar. Ahiret gln elde etmek iin, dnya
dikenlerine katlanr, onun zahmetini eker. 634

634 Bu beyit bendenize Hz. Mevln'nn u rubaisini hatrlatt:

"Dostla anlamayan, ekien dostsuz kalr, Alclar, mlerileri ile iyi geinen tccar ifls
etmez. Ay gecenin
karanlndan rkmedii. ondan ikyet etmedii iin nr sac oldu. Gl de gzel kokusunu di
kenle arkada olduu
onun aclarna katland iin elde etti."

Akln dikenin zulmne tahamml ederek bekledii gl, yle bir gldr ki; ne
solar, ne dklr. Koku almayan her burun o glden uzak olsun. nk
koklamaya layk deildir.

Babacm, eer senin akln varsa, bir baka akl shibi ile, yni mrid ile,
dost ol da ilerini onunla danarak yap.

ki aklla, pek ok bellardan kurtulursun, ayan gklerin ta stne korsun.

1273 Hak ile btl, iyi ile kty ayrt edene oyun edilemez. Hele anlay,
akl gizli eyleri gren biri olursa.

Mnevi devlet shibi olanlarn gzne hi bir by, hi bir hile, hi bir
eytanlk perde ekemez.

Hz.

Sleyman h
n Mescid-i
Aksa

yapldktan
sonra

her gn kullukta bulunmas ve orada ibdette


bulunanlara doru yolu gstermesi, mescide gelmesi,
mescitte otlar, kkler bitmesi.

Sleyman (a.s.) her sabah, Mescid-i Aksa'ya gelir, tam bir ihls ile Allh'a
ibdet ederdi.

Mescitte yeni bir ot bittiini grr, o ota; "Adn nedir? Neye faydan vardr?"
diye sorard.

474

"Sen ne ilacsn? Nesin, adn nedir? Kime zararn, kime faydan dokunur?"
1290 Her ot, yapt ii, adn syler; "Ben filan kiiye canm, hayatm. Filan
kiiye de zehirim, lmm.

Buna zehirim." derdi, "brne eker. Adm da kader levhasnda yle


yazldr."

Hekimler de Sleyman'dan o otu renirler. Bilgi shibi olurlar.


Mesleklerinde bilgili, ve kendilerine uyulan kiiler olurlard.

Byle byle kitaplar, yazdlar. Bedenleri hastalklardan tedvi ettiler.

Bu yldz bilgisi, bu hekimlik, peygamberlere olan vahiyler gibidir. Onlar yol


gstermeselerdi. Aklla duygu nereden bunlara yol bulacakt?

1295 Cz' akl, bir eyden hkm karacak akl deildir ki, o akl ancak fen
shibinden bilgi alr, buna muhta olur.

Bu cz' akln, renmeye ve anlamaya gc yeter ama, bunu da ona shibi


retir.

yi bil ki, btn san' atlar, vahiyden meydana gelmitir. Ondan sonra akl,
onlar ilerletti.

Dikkat et de gr ki, bizim aklmz hi bir san' at usta olmadka renebiliyor


mu?

Akl, hile ile kl krk yarar ama, hi bir san' at elde edemez.

1300 Eer san' at bilgisi, bu aklla olsa idi, elbette ustasz olarak bir san' at
renebilirdi.

1309 Allh "akl- kll" iin; "Gz ne kayd, ne yanld." diye buyurdu. 635

635 Burada "akl- kll"den maksat Hz. Muhammed(s.a.v.)'dir. Necm Sresi'nin 16-18. yetlerine
iaret var. "Akl- kll"
Allah'n kudretinden, "akl- evveF'den sonra ortaya kan akl mertebesidir. "Ar- a'zam", "C
ebrail", "Hz.
Muhammed'in nru" da denir. "Akl- kll", "akl- evvel"den sonra gelen bir mertebe olduu iin
arifler;

"Allh'm ilk yaratt ey akldr.' hadsi ile 'akl- evvel'e iaret edilmitir." derler. Mir
ca kt zaman aziz
Peygamberimiz, asl grmek istediine bakm, gzn ondan ayrmamtr. "Akl- cz'" asl g
rlecei bulamad
iin, gz kaym, her tarafa bakmaktan kendini alamamtr.

1314 Senin sevdn yznden, her an gnl Mescid-i Aksa'snda trl trl
kuruntulardan yeni yeni otlar biter.

475

1315* Ey Hakk yolcusu, Sleyman'n Mescid-i Aksa'da yeni yeni biten otlara
gsterdii saygy, sen de gnl Mescid-i Aksa' sna gelen eitli dncelere
gster, onlara saygl davran, onlarn hakkn ver. Onlardan ilham al, onlar
reddedip geme...

nk ayann altnda duran u yeryznn halini, onun stnde biten eit


eit otlar, bitkiler haber verirler. 636

636 Bir rif ir demitir ki:

"Yeryznde biten her ot; 'O tektir, O'nun orta yoktur.' diye sylenip durur." Byk mtefek
kir Sdi hazretleri de:
"Aalarn, btn bitkilerin yapraklan, gnl uyank kiinin nazarnda, Allah'n ma'rifetini,
san'atm, yaratma gcn
anlatan birer defter gibidir." Yine Sdi hazretleri:

"Her neyi gryorsan hepsi de Allh'm zikri ile cokun bir haldedir. Lkin bu mny ancak mn
ev kula olan iitir.
Allh' yalnz gl dal stndeki blbl tesbh etmez. Gln her dikeni Hakk'n tesbhi iin b
ir dildir."

Yerde eker kam m bitmi, yoksa adi kam m? Her yerin tercman orada
biten ottur.

Gnl tarlasnn bitkileri de dncelerdir. Dnceler gnl srlarn aar,


gsterir.

Eer bir mecliste, bir toplulukta, bana sz syletici bir kii bulursam, hakikat
banda gnl bahesinde yz binlerce gl bitiririm.

1320 Fakat mecliste sz ldren bir densiz kii bulunursa nkteler, gzel

bulular, gnlden hrsz gibi kaar, giderler.

1355 Hz. Sleyman detince sabah karanlnda mescide gitti.

Her gn olduu gibi, o gn de o pdih mescitte yeni bir ot grmek iin her taraf arad.

Otlarn herkesten gizli olan srlarn, o tertemiz gnl gznn grmesini


dilemekte idi.

476

1373 Derken Hz. Sleyman bir kede baak eklinde yeni bir bitkinin km
olduunu grd.

O ot grlmemi, yemyeil, ter taze bir ot idi. Yeillii gz kamatryordu.

O ot hemen Sleyman'a selam verdi. O da selamn almakla beraber onun


gzelliine at kald.

Sleyman dilsiz, dudaksz; "Syle bakalm senin adn nedir?" diye sordu. Ot
da; "Ey cihn pdih!" dedi. "Benim adm keiboynuzu'dur."

Sleyman; "Senin ne hassan var?" diye sordu. "Ben nerede bitersem, oras
yklr, gider." diye cevap verdi.

"Benim asl adm Harrub'dur. Bittiim yer de harap yerdir. Ben u balk

leminin ykcsym."

Bunun zerine Sleyman ecelinin geldiini ve hirete yol grndn


hemen anlad.

1380 Dedi ki: "Ben sa kaldka phe yok ki, bu mescide, dnya
fetlerinden biri, bir yknt, bir knt gelmez.

Ben sa olduka, bedenim yaadka, Mescid-i Aksa nasl olur da yklr,


harap olur?

u halde, phe yok ki mescidimizin yklmas, ancak bizim yklmamzdan,


bizim lmmzden sonra olur.

Aslnda u gnl bir mescittir. Beden orada secdeye kapanmtr. Nerede


mescit, yni byle gnl varsa, kt huylu bir arkada onun keiboynuzudur.
Yni gnln harap olmasna sebep olur.

Eer senin gnlnde kt bir arkadan sevgisi belirirse, bil ki. bu sevgi,
gnl mescidinin yklmasna sebep olacaktr. Kendine gel de ondan ka;
onunla az konu.

1385 yle kt bir dostun sevgisini gnlnde tutma, onu kknden sk at.
nk o ba verir, boy atarsa seni de, mescidini de ykar.

Ey Hakk k: Erilik, kt huy, senin keiboynuzundur. Ne diye ocuklar


gibi emekliyerek, erilie gidiyorsun?

Kendinden yana kma, kendini sulu say, kendini sulu grmekten korkma,
sulu olduunu onun huzurunda itiraf et ki; Cenb- Hakk sana ilham ettii
mnevi dersleri kesmesin.

"Ben bilgisizim, bana bir eyler ret." demen, bylece insaf shibi olman,
kendini, stn grmekten, az olan bilgisi ile ululanmaktan, ycelik taslamaktan
elbette iyidir.

477

Dnyada daha mezar kazma san'at yok iken bir


kargann Kabil'e mezar kazma san 'atn retmesi. 637

637 Hz. Havva ilk defa Kabil'i ve klima adndaki kzm dourdu. Sonra Habil isimli olunu ve
ikinci kzm dnyaya
getirdi. Bunlar byynce Hz. Adem Kabil ile doan kz, Habil'e, Habil ile doan Kabil'e ver
mek istedi, klima daha
gzel olduu iin Kabil babasnn hkmne uymad. Kavga balad. Sonra Kabil kardei Habil'i
ldrd.

1301 En adi, en baya bir san'at olan mezar kazma san'at; nereden akla,
fikre gelirdi? Nereden hile ile, dnce ile elde edilebilirdi?

Eer Hz. dem'in olu Kabil'de bu dnce olsayd, ldrd kardei


Habil'in cesedini banda tamazd.

ldrlm, kan ile topraa bulam cesedi; "Nereye saklayaym, nasl yok
edeyim?" der mi idi?

O srada Kabil, bir kargann gagasnda l bir karga bulunduu halde hzla
uarak geldiini grd.

1305 O karga, havadan indi, Kabil'e mezar kazma san'atn retti.

Gagas ve ayaklar ile yerden toprak kazd. l kargay abucak kazd


ukura gmd.

stn toprakla rtt. Karga Allh'n ilham ile bilgi shibi olmutu.

Kabil; "Vay benim aklma." dedi. "Fende bir karga bile benden stnm."

1310 Has kullarn nru; kaymayan, yanlmayan akldr. Karga akl ise llere
mezar kazma ustasdr.

Karga arkasnda uan ruhu, sonunda mezarla gtrr.

Akln bana al da, kargaya benzeyen nefsin peine dme. nk o, seni


bahe tarafna deil mezarla gtrr.

Eer gideceksen, gnl ankasnn peine d de, o seni kalp Kaf dana ve
gnl Mescid-i Aksa 'sna gtrsn.

1321 Herkesin uyan, kendisini eken, cezbeden ne tarafta ise o tarafadr.


Ama gerek kii yalanc ekie benzemez.

Sen bazen yolunu arr. Sapkla gidersin, bazen de doru yolda yrrsn.
Fakat ne seni srkleyen ip meydandadr. Ne de ekip gtren g.

478

Sen kr bir deve gibisin. Boynundaki yular, seni eker, gtrr. Fakat sen, o
yulara bakma, onu ekip gtren gizli ele bak.

Eer yularla birlikte eken de grnseydi, senin iin bu lem aldanma yurdu
olmazd.

1325 Kfir, bir kpein ardna dp kendini grseydi, eytana maskara


olduunu anlasayd;

O nefis kpeinin arkasndan rezil bir kii gibi nasl giderdi? Gitmezdi ve o
kfir nefse uyuundan hemen ayan ekerdi.

nek, eer kasaplarn kendisini keseceini bilseydi, onlarn arkasna dp


kasap dkkanna gider mi idi?

Onlarn avularndan kepek yer mi idi? Onlarn yze glmelerine aldanr da

onlara hi stn verir mi idi?

nek kendisine ot verilmekten maksadn, kendisini semirtmek olduunu


bilseydi, verilen otu yer mi idi?

Bu dnyann direi gaflettir ve kt, uygunsuz


ilerimizin sonu pimanlktr.

1330 Bu dnyann direi gafletten ibrettir. Devlet nedir? "Dev" (=ku) sz


ile, "let" (=dayak) sz.

Dnya devletinin yni madd dnya varlnn evveli; koup didinme, sonu;
dayak yemektir. Bu dnya harabesinde devlet shibi olmak iin eekesine
lmekten baka bir ey yoktur.

Yapacan bir i ki sonunda piman olacaksn, o pimanlk balangta


olsayd, sen o iin peinde koar m idin?

O ii kaz ve kadere uygun ekilde yapalm diye, Hakk onun musibet


olduunu bizim ruhumuzdan gizledi, rtt. 638

6,8 "Allh bir kula musibet vermeyi dileyince, o kulu relere kar kr eder." Hadis. Cami 'u
's-Sar, c. I, s. 15.

lh kaz, hkmn meydana getirince, gz alr ve o iten pimanlk


duyulur.

Bu pimanlk da kaz ve kaderin baka bir hkmdr. Onu brak da sen


Hakk' a ibdet et.

1340 Piman olmay adet edinirsen, yni yaptn ilerden boyuna piman
olur durursan, bu pimanlktan daha ziyde piman olursun.

479

Bylece mrnn yars perinlkla, yars da pimanlkla geer, gider.

Bu dnceyi, bu pimanl brak da, daha iyi bir hl, daha iyi bir dost, daha
iyi bir i ara.

Elinde daha iyi bir i yoksa, pimanln neye? Neyi kaybettin de piman
oluyorsun?

Biliyorsan, iyi yola sarl. Yni doru yola d. Bilmiyorsan, gittiin yolun
kt olduunu nasl anlayacaksn?

1345 yiyi, doruyu bilmeyince, kt yolu bilmezsin ey yiit! Ztt ztt ile
grebilirsin.

Bunu dnmekten vazgemiyorsan, bunalyorsan, bu kt dnmeyi terk


edemiyorsan, o vakit gnah ilemekten de ciz kalyorsun demektir.

Mdem ki ciz kaldn, pimanlk nedendir? O cizlii de bir aratr, o kimin


ekii ile geliyor.

Dnyada bir kadir, gc yeter biri olmadka, hi kimse ne bir cizi


grmtr, ne de byle bir ey olur; bunu sen byle bil.

rtlen, gizlenen ayplar, hatalar.

1332 Sen smsk, drt elle sarlr da bir iin stne hrsla dersen onun
ayb, kusuru, o ii sevdiin iin sana gizli kalr.

Allh o iin aybn senden gizledii iin sen o ile urar durursun. 639

639 Hz. Mevln bir baka Mesnevi cildinde (Mesnevi, c. I, 1996-1995);

"nsanlarda ayptan baka hi bir ey grmeyene ayplar olsun. Gayb leminden gelen temiz rh,
ayn yerden gelen
kardelerde nasl olur da ayp grr? Ayp hi bir ey bilmeyen kiiye gre ayptr. Fakat her
eyi ho gren, olduu
gibi kabul eden Cenb- Hakk'a kar ayp deildir."

Bu beyitlerle Cenb- Hakk'n ayp eyleri, ktlkleri ho grd akla gelmemeli. Eer yle
olsayd, ayplar
gidermek iin Allh, peygamberler gndermezdi. Allh her eyin asln ve sonunu ok iyi bildi
i iin, bizim ayp
sandmz eylerin arkasnda ne iyiliklerin, ne gzelliklerin gizlendiini ancak o bilir. Set
tar'l-uyb" (=ayplar
rtc) olmasnn sebebi, gnahkar da olsa onun kullarn sevmesinden ve belki gnahlarmza t
evbe ederiz, ayplar
brakr, dzeltiriz diye bize bir zaman brakmasndan, mhlet vermesindendir. Yoksa Allh haks
zlk yapan, ayp iler
ileyen kty, cezalandrmay ihmal etmez. Bize den vazife, ayb mmin kardete deil, ken
dimizde aramaktr.

480

Bunun gibi hararetle, hrsla sarldn her dncenin ayb da senden gizli
kalmtr. 640

640 Sevdiimiz insanlarn da ayplarn, kusurlarn gremeyiz. Gzmz sevgi bayla yle kap
anmtr ki, onlarn
kusurlarn meziyet olarak grrz.

1335 Onun ayb, irkinlii sana grnseydi, rhun ondan rker de doudan
batya kadar kaard.

1349 Sen arzu ettiin her eyin, her iin aybndan habersizsin, perde
ardndasn.

1350 Eer o arzunun ayb ve noksan sana grnm olsayd, rhun o arzudan rker, kaard.

Eer Allh, o iin aybn ve zararn sana gstermi olsa idi, hi kimse seni
srkleye srkleye o tarafa gtremezdi.

Senin her hangi bir iten holanmaynn, nefret ediinin sebebi o iin
aybnn meydanda oluundandr.

Ey her srra vakf ve kelam latif olan Allh, kt bir iin aybn bizden
gizleme.

yi ii de bize aypl gsterme ki, onu ilemekten soumayalm.

Gl bahesinde Cenb- Hakk'n kudretini, san'atn,


yaratma gcn dnen sfi.

Sfinin biri, mnevi nee bulup, iinin almas, gnlnn ferahlamas iin,
gllerle dolu bir baheye gitmi, bir keye ekilmi, yzn dizine koymu,
sficesine murakabeye dalmt.

O sfi murakabe esnasnda gnlne kapanm, derinlere dalmt. Anlaysz


bir kiinin, onun uyur gibi halinden can skld da;

1360 "Ne uyuyorsun?" dedi. "Gzn a da gllere, zm ubuklarnn


haline, iek am aalara, yeermi imenlere bak.

481

Allh'n emrini duy. Cenb- Hakk Kur'n'da 'Allh'n rahmet eserlerine


baknz.' diye buyurmutur. Sen de ban dizinden kaldr da, u rahmet
eserlerine yzn evir." 641

641 Burada Rum Sresi'nin u mealdeki 50. yetine iaret var: "Allh'n rahmet eserlerine bak.
Yeryzn, lmnden

sonra nasl diriltti? phe yok ki o, lleri de her halde tekrar diri itecektir. O her eye h
akkyla kadirdir."

Sf; "Ey kendi hevsna kaplm kii." dedi. Allh'n en gzel eseri
gnldr. Gnldedir. Darda bulunanlar ise ancak eserlerin eserleridir.

Balar, baheler, iekler, gller, btn yeillikler cann ta iindedir. Darda


grdn gzellikler, onlarn akar sularda grnen akisleri, hayalleri gibidir.

Su iinde grlen o aalar, suya akseden hayal bir badr. Onlar suyun
gzellii ile, berrakl ile oynar dururlar.

1365 Asl balar, baheler, iekler, meyveler gnldedir. Ama onlarn ho


akisleri, hayalleri, u topraktan meydana gelen, u bala vurmutur.

Eer bu dnyada grdn, balar, baheler, gnl lemindeki nee


selvisinin aksi olmasayd, Cenb- Hakk bu hayal lemine 'aldanma yurdu'
demezdi. 642

642 Bu beyitte Al-i mran Sresi'nin u meldeki 185. yetine iaret var: "Herkes lm tadar.
Yaptklarnzn karl
muhakkak kymet gnnde tastamam verilecektir. O vakit kim o ateten uzaklatrlp cennete s
okulursa, artk o
muhakkak muradna ermi olur. Bu dnya hayat aldanma metandan baka bir ey deildir."

Bu aldan, gnl tam mnsyla ilh tecellye mazhar olan kmil insann
kalp ve ruhundan akseden hyali, hakikat sanmaktan ileri gelir.

Btn bu aldanan kiiler grdkleri hayalin gzelliine dalarak, "buras


cennettir" zannna kaplmlar da bu aksi seyre gelmilerdir.

Onlar balarn, bahelerin aslndan (yni vellerden) kayorlar da bir hayale


balanp kalyorlar.

1370 Bir gn bu gaflet uykusu sona erip de uyannca (yni lm gelip


atnca), gzleri alp hakikati grrler. Grrler ama, son nefeste o gr ne
ie yarar, ne faydas var?

Bu yanl gre kaplanlar, kymete kadar mezarlkta "Eyvahlar olsun" diye


feryad edip dururlar.

Ne mutlu o kiiye ki, lmden nce ld de, onun ruhu bu bam hakikatinden koku

ald.

482

Akln bana al da, benlie kaplma;


"Rabbimiz, biz nefsimize zulmettik." de ve Hakk'n
takdirine boyun e, ona uy!

Ey yz nrlu kii, byk babandan, yni Hz. dem'den ders al. O blis gibi
benlie kaplmad da "Rabbimiz, biz nefsimize zulmettik." diye buyurdu.
1390 Hz. Adem, eytan gibi, Allh'a; "Ben senin takdirin gerei emrine uymadm." demedi, iledii sua bahne aramad. Hile bayran yceltmedi.

Fakat blis Allh ile bahse giriti. "Benzim kpkrmz idi. Onu sen sararttn.
Yni ben, gzel, erefli bir melek idim, beni sen irkinletirdin, beni sen
ktletirdin." dedi.

Rengim, senin verdiin renktir. Beni boyayan sensin, suumun temelini de


sen attn, beni uradm fete sen urattn, benim yzme lanet damgasn
vuran da sensin."

Ey Hakk yolunda yryen kii, akln bana al da; "Rabbim, sen beni
aldattn, sen beni azdrdn." yetini oku (cebr inancna kaplma), pek yle eri,
br syleme.

Ne vakte kadar cebr aacna kacaksn da, kendi ihtiyarn, cz' iradeni,
yapma gcn bir tarafa atacaksn, onu inkr edeceksin?

1395 O iblis ve onun soyu sopu gibi, sen de, Allh ile bahse girimede ve
savamadasn.

Eteklerini toplayp isteye, dileye gnl holuu ile isyana kouyor, gnahlar
iliyorsun, sonra yaptn ktlkleri ilh takdire dayyorsun. Bu iler zorla
olur mu?

O kadar istekle, kim ktle, yol aztmaya gider? Kim gnaha koar?

Yirmi kii sana nasihat etse, t verse, o iin ktln sylese, sen o
yirmi kii ile de savaa giriirsin.

"Doru yol ancak budur. Adam olmayanlardan baka kim beni knayabilir?"
dersin.

1400 Cebr altnda olan ve zorla i yapan kii, nasl byle syler? Yolsuz bir
insan nasl byle savar?

Nefis yollarnda yrrken irden elindedir. Dilediini, houna gideni


yaparsn. Fakat aklnn ve vicdannn istedii eyde direnir; "iradem elimde
deil, ihtiyarm yok ki yapaym." dersin.

483

Zeki olmak, akll geinmek iblis'in yoludur; ak ve


kulluk da Adem'indir.

1402 yi talihli ve insan olan kii bilir ki; zeki olmak, akll geinmek iblis 'tendir. Ak
ve kulluk da Adem'dendir.

eytan gibi zeki olanlar, denizde yzenler gibidir. Koca bir denizde yzen
kimsenin kurtulmas nadirdir. Nihyet batar, boulur; yni aklna gvenip
eriat gemisine binmeyenler, sonunda helak olurlar.

Sen yzmeyi brak, kendini beenmekten vazge, kini terket! Yzdn su


dere, rmak deildir; denizdir! Bu deniz, aslnda kaz ve kader denizidir!

1405 Hem de yle bir deniz ki; snrsz, pek derin; kys, dibi, snacak yeri
yok! Bu deniz yle byk bir deniz ki; yedi denizi bile bir saman p gibi
kapar, mahveder! 643

froBiri, Hz. Ali Efendimiz'e kaz ve kader srrndan sormu. Hz. Ali de; "O konu derin bir den
izdir; iine girme!" diye
buyurmutur. Zekasna gvenip o denizde yzmeye alanlar "cebrlik" ve "kaderilik" gibi konu
larla uraanlar,
nihyet o denizin dibini boylarlar. Tehlikeden korunmak iin ilh aka sarlmak gerekir.

lah ak, sekin mminler iin bir gemi gibidir. Bu gemiye binenler; fete,
felkete pek uramazlar; ou zaman da kurtulua ererler. 644

644 Hd Sresi'nin 43 'nc yetine iaret vardr.

Ey Hakk yolcusu! Sen; akl, zekay sat da hayranl satn al! nk zeki
olmak, akll olmak; bir fikir yrtmekten, bir zanna kaplmaktan ibrettir!
Halbuki hayranlk; Hakk'n gzelliini, kudretini, san'atn grmek, arp
kalmaktr!

Akl, Hz. Mustafa huzrunda kurban et ve "Allhm bana yeter!" de!

Nh'un mn etmeyen olu Kenan gibi mn gemisine binmekten kanma!


Onun akll ve zeki olan nefsi; "Daa kar kurtulursun; su, oralara kadar
kamaz!" diye onu kandrmt da,

1410 O da; "Salam, yksek bir dan stne kar kurtulurum; ne diye
Nh'un minnetini ekeyim!" demiti.

Ey Kenan gibi olan sapk; nr gibi olan kmil insann minnetinden nasl kaar
kurtulursun! Allh bile ondan rz olmadadr; onun minnetini ekmektedir!

484

Nasl olur da bizim canmz O'nun minnetini ekmez? Allh bile o kmil
insann krn ve minnetini makbl saymtr! 645

645 Hasan- Basr hazretleri yle bir hads rivayet etmitir: "Kymet gn bir kul Allh'n
huzuruna getirilecek,
dnyada bir insann baka bir insandan zr diledii gibi, Cenb- Hakk da o mmin kulundan z
r dileyecek de.
diyecek ki: Ey kulum;

Cellim hakk iin, senden (dnya nimetleri indimde hakir olduu iin) dnya nimetlerini esirg
emedim! Fakat, sana
keremler ve faziletler hazrladmdan dolay vermedim; seni dnyada yoksul braktm. u safla
r arasnda dola; benim
rzm iin seni dnyada yedirmi ve giydirmi kim varsa, elinden tut, o senindir! Allh'n ker
emine dikkat buyurulursa,
bir kuluna dnyada rzkn veriyor, hirette de; "Az vermitim." diye zr diliyor!

Ey hasetle dolu olan, ey bbrlenip duran kii! Sen, kmil insan ne bilirsin?
Allh; onun kulluunu, gayretini kabul etmi, ondan rz olmutur.

Keke Kenan yzme renmemi olsayd da, Nh'un minnetine katlansayd,


gemiye girmeyi dnseydi!

1415 Keke o, kk ocuklar gibi bilgisiz olsayd da, onlarn analarnn


eteklerine sarldklar gibi Kenan da babasnn ltuf ve keremine snsayd!

Yhut da, kitaplardan renilen, rhla ve gnlle ilgili olmayan "nakli bilgi"
ile bilgin olmu ve onunla gurura kaplm olmasayd da, bir velden vahiy
bilgisi kapsayd!

Byle bir nr varken sen, eline bir kitap alp onunla megul olursan, ilhama
erimi olan rhun seni azarlar!

Zamann kutbu olan "kmil insan"n szlerine kar "nakli bilgi"yi, su varken
teyemmm etmek gibi bil!

Hakk yolunda yrrken akl, zekay bir tarata at da, kendini abdal yap ve bir
kmil insana uy; onun izinde yr! Kurtuluu, ancak bu abdallkla bulabilirsin!
1420 Babacm; insanlarn mnevi pdih olan Peygamber Efendimiz bu
yzden; "Cennetliklerin ou abdal kiilerdir!" diye buyurdu. 646

646 "Cennet ehlinin ou ebleh ve saf kiilerden ibrettir!" hadsine iaret edilmitir.

Akl ve zeka sana kibir ve gurur verir. Abdal ol da, gnln dzelsin, huzra
ersin!

Abdallk dediim, halka iki kat maskara olan kiinin ahmakl deildir. Bu
abdallk; "H"ya kar, yni O'na, Allh'a kar hayran olmak, O'na kar
hayrete dmek ve abdallamaktr!

485

Hz. Ysuf un gzelliini grnce hayran olan ve aknlktan ellerini kesen


Msrl kadnlar bu abdalla dmlerdir 647

647 Ysuf Sresi'nin u meldeki 31. ve 32. yetlerine iaret var: "Zleyha, onlarn gizliden
gizliye yaptklar
dedikodular iitmiti. Kendilerine dveti yollad. Onlar iin rahata yaslanacaklar bir yer
, bir de sofra hazrlad.
Onlardan her birine birer bak verdi ve Ysufa da; 'k karlarna! ' dedi. imdi, onlar bun
u grnce kendini byk
bir varlk olarak tandlar. Hayranlklarndan ellerini kestiler ve dediler ki: 'Allh' tenzi
h ederiz; bu bir beer, bir insan
deildir! Bu, ok erefli bir melekten baka bir ey deildir!' Zleyha dedi ki: 'ite; beni k
endisi hakknda
aypladnz, u grdnz kiidir!'"

Akl, dostun aknda kurban et! nk btn akllar, dostun bulunduu


taraftadr! nk ruhlarn da, akllarn da k yeri Hakk'tr! Bu sebeple akl,

Hakk'n aknda kurban et!

1425 Akll olanlar, akllarn dostun bulunduu yere, telere


gndermilerdir! Bu dnyada kalan akl ise, sevgiden haberi olmayan,
sevmeyen, sevilmeyen, ahmak olan akldr!

Allh'n bykl, san'at, gzellii ve yaratma gc ile hayrete der de,


aknlkla akln bandan giderse, o zaman, sann her teli bir ba olur, bir akl
kesilir!

telerde, sevgilinin yannda beyin, dnce zahmeti ekmez! telerde


bulunan mn ovalar, baheleri de hep beyinler bitirir, akl fikir retir!

Bu fni dnya ovalarn brakr da, telerdeki ovalara varrsan, nkteler


iitirsin! O baa girersen, ak fidannn hakikat suyuna kanar, boy atar,
geliirsin!

Hakk'n yolunda, an erefi brak, yol gstericin, yni mridin


kmldamaynca sen de kmldama; tamamyla ona uy!

1430 Bir kimse bu yolda basz kmldanrsa, o kuyruk olur! Yni, mridsiz
hareket ederse, hi olur! Onun kmldan, akrebin kmldanna benzer.

O akrep; eri br gider, geceleri de grmez; irkindir! i gc de temiz


kiileri sokmak ve dalamaktr.

O akrebin ban ez; onun iindeki istekler hep budur! Huyu daima insan
sokmaktr!

Bu sebeple bu iin hayrls, onun bann ezilmesidir! nk onun cannn


krnts, o uursuz bedeninden kurtulmu olur.

Delinin elinde bulunan silah al da, adlet ve bar seven insanlar senden rz

olsunlar!

1435 Delinin elinden silahn alamazsan, hi olmazsa onun elini bala; yoksa,
o silahl deliden yzlerce zarar gelir!

486

Mayas kt kiilerin bilgi, mal, mlk, mevk shibi


olmalar, onlar etrafa zararlar dokunan daha da kt
kiiler haline sokar! Bu durum, ekiyann eline kl

vermek gibidir!

1436 Mayas bozuk bir adama ilim ve fen retmek, yol kesen bir hayduda
kl vermek gibidir.

Sarho bir zencinin eline kl vermek, adam olmayan bilgilendirmekten


daha iyidir!

Kt kiilere verilen bilgi, mal, mlk, yksek mevk, bakanlk; halk iin
fitne olur!

Kendilerini idare eden delilerin elinden kllar almak iin savamak,


mminlere farz olmutur!

1440 Mayas bozuk idarecinin can delidir! Elindeki kl da, sanki bedenidir! Bu sebeple o kt huylunun elinden klc al!

Yksek mevkileri ele geiren ahlakszlarn, bilgisizlerin yaptklar ktlkleri, yzlerce arslan bir araya gelse yapamaz!

Yksek bir mevkye gelmeden, stn bir makama ulamadan nce o bilgisiz
kiinin ayplar, kusurlar gizlidir fakat; bir frsat bulunca, yni makama
oturunca glenir! Onun kt huyu, ylan yuvasndan dar karr da, onu
bunu sokmak iin ovaya doru szlr!

Bilgisiz, merhametsiz, kt buyruklar veren birisi pdih olursa, onun


hkm altnda bulunan lkelerde btn ovalar, krlar ylanlarla, akreplerle
dolar.

Adam olmayan ahlakszn biri mal mlk elde eder, yksek mevkye karsa, o
kii, kendi rezilliini kendisi istiyor demektir!

1445 O chil kii, ya nekeslik eder, kimseye bir ey vermez, Yhut da cmertlie kalkr, halka bir sr ihsnlarda bulunur.

O, sanki satran oynuyormu gibi, ah vezir hanesine kondurur. Ahmak


kiinin ihsn ite byle olur!

Hkm ve hkmet sapk bir kiinin eline geerse, o, eline mevk geti sanr
ama; aslnda o bir kuyuya dm olur.

Kendisi yol bilmedii halde klavuzlua kalkr ve onun irkin rhu dnyay
yakar yandrr.

Yokluk yolunun ocuu, o bilgisiz, sahte eyh prlik etmeye kalkrsa,


kendisine uyanlar dknlk ve felket gulyabanisi yakalar!

487

1450 "Gel de sana hakikat ay'n gstereyim!" der; halbuki o nrsuz kii, ay'
asla grmemitir!

Ey ham kii! Sen, ayn aksini, hayalini suda bile grmemisin; nasl olur da
kendisini bakasna gsterebilirsin?

Ahmaklar baa gemiler, mevki shibi olmular; aklllar kilim altna bu


yzden balarn ekmiler, gizlenmilerdir.

"Ey elbisesine brnen!" yetinin tefsiri.

1453 Bu yzden Cenb- Hakk Peygamber Efendimiz'e; "Ey elbisesine


brnen, ey kt kiilerden rken, kaan; kilimden dar k!"

Ban kilimin iine ekme, yzn rtme! nk dnya, ba dnm,


sapkla dm bir bedendir! Sen ise aklsn; kalk grn de, sapklk cihn
senin nurunla aydnlansn!

1455 Ey Aziz Peygamber! Dvya kalkanlarn mnasebetsiz szlerinden


sklp gizlenme! nk senin parl parl parlayan vahiy nrun var! 648

648 Rivyete, mrikler toplanp Hz. Muhammed iin kahin, sihir yapan ve ir denilmesi teklif
inde bulundular. Fakat
bu sfatlarn hi biri Peygamber Efendimiz'de bulunmad iin karar vermeden daldlar. Bu t
oplant ve szlerden
zlen Aziz Peygamberimiz, eve terif buyurup; "Beni rtn, beni rtn!" diyerek yattlar. Hat
ice validemiz stlerine
bir kuma rttler, ite o srada Mzzemmil Sresi 'nin 1-4. yetleri nzil oldu.

Ey byk zat; geceleyin kalk! Sen bir mum gibisin; mum, geceleri ayakta
durur!

Senin n olmaynca, parlak gndz bile kararr, gece olur; sana


snmadka arslan, tavana esir olur!

Ey Mustafa (s.a.v.); bu safa denizinin kaptan ol! nk sen, o denizin ikinci


bir Nuh'usun! 649

649 Bir hads-i erifte; "Benim eratim, Hz. Nh'un gemisi gibidir; ona tutunan kurtulur, ond
an ayrlan ise bu hayat
frtnasnda boulur!" diye buyurulmutur.

Akll kiiler iin her yolda, hususiyle deniz yolunda bir klavuz lazmdr.
1460 Kalk da, yolu vurulmu kervann haline bak; her taraf kaptanlk
iddiasnda bulunan gulyabanilerle dolu.

488

Sen vaktin Hzr'sn ve her geminin kurtuluu sendendir! nk her geminin


imdadna koansn; artk Hz. Is gibi yalnz yrmeyi brak!

Sen; bu topluluun nnde, rh leminde, gkteki gne idin ve oralara nr


sayordun! imdi, halk arasndan ekilmeyi, gizlenmeyi, yalnzl brak!

Yalnz kalmann zaman deildir; topluluk arasna gel! Doru yolu gstermek
Kaf dana benzer; sen de, o dan hmassn!

Dolunay, geceleri gkyznn ba kesinde yrr durur; kpeklerin


havlamalar yznden yryp gezmekten kalmaz!

1465 Knayanlar, senin dolunayna kar havlayan kpeklere benzerler; senin


yce makamna kar havlar dururlar!

Bu kpekler, "Susun!" buyruuna kar sardr; aklszlklarndan senin


dolunayna kar havlarlar! 650

650 A 'ra/Sresi'nin 204. yetine iaret edilmitir.

Ey hastalara if olan Aziz Peygamberimiz Efendimiz, "Susun!" buyruuna


kar sar olanlara kzp da krn deneini elinden alma; krn deneini
brakma!

"Krn elinden tutana Hakk'tan yzlerce sevap vardr, yzlerce ecir vardr!"
diye buyurmadn m?

"Krn elinden tutup onu krk adm gtren kii balanmtr; doru yolu

bulmutur!" diye buyurmuum. 651

651 Bir hads-i erifte; "Bir kii, kr bir adam krk admlk bir yere eker gtrrse, Allh
'm affna nil olur; gemi
gnahlar affolunur." diye buyrulmutur.

1470 yle ise, u fn dnyadaki krler topluluunun ellerinden tut da, onlar
katar katar hakikate doru gtr!

Doru yolu gsterenin ii budur! Sen de doru yolu gsterensin; ahir zamann
yasna neesin!

Ey takva sahiplerinin imam; bu hayale kaplanlar tam inanca doru gtr!


1478 Kalk; o korkun suru sen fr de, topraktan binlerce l ba kaldrsn! 652

652 Sur; srafil'in frmeye memur olduu bir alet. Bu; az geni, flenecek yeri dar bir bor
u eklindedir. Birinci defa
fleniinde dnyada ne kadar canl mahlk varsa hepsi lecek, ikinci fleniinde tekrar dirile
cektir. Hz. Muhammed
(s.a.v.) de manev bir srafil'dir.

Sen Mdem ki vaktin srafil'isin, hemen kalk da, kymetten nce bir kymet
kopar!

489

1480 Ey gzeller gzeli; "Kymet nerededir?" diyene kendini gster de;


"ite kymet benim!" de!

"Hani kymet nerede?" diye soran dertli insan; bir bak da gr: Bu kymet
yznden yzlerce lem meydana gelmede, lemlere lemler katlmada! 653

653Sfilere gre kymet trldr: Birincisi tab lmdr, ikincisi ihtiyar lmdr, yni
lmeden evvel lmek,

kalbin ebed olarak diri kalmas iin yeni bir yaama. nc kymet "fena fi'llah" mertebesi
ne erdikten sonra "beka
bi'llah" mertebesinde hakik bir hayata kavumaktr.

"Kymet ne vakit?" diye soran kii bu zikrin ehli olmazsa, ey Peygamberler


Sultan, ahmaklara verilecek cevap susmaktr!

Ey benim canm; dumz kabul olunmazsa, Allh'n gklerinden gelen cevap


susmaktr!

Yazklar olsun; harman devirme zaman geldi ama, gn geti, akam oldu!
Bahtmz yznden gndz geti gitti!

1485 Vakit dar; bu sz de o kadar sonsuz ki, bir mr bile bu sze dar gelir!

Ey yiit; vakit dardr ama, halkn anlay vakitten yz kere daha dardr!

Ahmaklara verilecek cevap susmaktan ibret olunca, sz ne diye uzatp


duruyorsun?

Allh'n rahmetinin kemli ve kerem deryasnn dalgalanmas yznden her


orak yere yamur yayor, her susuz yer su buluyor!

"Cevap vermemek de cevaptr!" sz, "Ahmaa


verilecek cevap susmaktr!" szn pekitirir. Bu iki
sz, "Pdih ile Klesi" hikyesinde aklanmtr.

1490 Bir pdih vard. Onun da bir klesi vard. Bu klenin akl l, ama
ehveti diri idi.

O kle; pdihn nemsiz gibi grd baz kk, ince hizmetlerini brakr,
onlar hakknda kt zanlara, kt dncelere dalar, fakat bu kt zanlarn,
kt dncelerini doru ve yerinde sanrd.

Pdih klenin kt huyunu anlad da; "Onun ayln azaltn; kar gelirse,
adn klelerin defterinden silin gitsin!" dedi.

490

Klenin akl kt, hrs fazla idi. Aylnn azaldn grnce fkelendi,
sertleti.

Akl olsayd, bu ii ler bierdi de, suunu grr, kendini affettirmeye


alrd.

1563 Kle; nazl ve nzenin pdiha hmla, benlikle, kinle dolu bir mektup
gnderdi.

1717 Kle; mektup yazmadan nce abann yanna gitti de; "Ey cmert
pdihn as!" dedi.

"Aylmdan kesilen bu paray ondan da uzak gryorum, onun himmetinden


de; cmertliinden de uzak gryorum."

A dedi ki: "Kesilen parann bir hikmeti vardr; bu, ne onun


hasisliindendir, ne de elinin darlndan!"

1720 Kle; "Vallhi" dedi. "Bu emir pdihn deildir; pdihn yannda
eski ve halis altn toprak gibi deersizdir!"

A on delil gsterdi fakat, kle hrsndan hi birini kabul etmedi.

Kuluk vakti creti azalnca bir hayli sylendi, kt szler sarfetti, fakat hi
bir faydas olmad.

"Siz" dedi. "Bunu mahsus yapyorsunuz!" A; "Olamaz!" dedi. "Biz emir


kuluyuz!"

1727 Kle; kzgnlkla, dertle bir keye ekildi ve pdiha fke ile bir mektup yazd.

Mektupta, pdih vd, onun cmertliinden bahsetti.

Mektubunda diyordu ki: "Ey dilei olanlarn dileklerini yerine getirmekte


avucu denizden de, buluttan da cmert olan pdih!

1730 Bulut verir ama, alaya alaya verir; senin avucun ise her zaman glerek
nimet sofralar kurar!"

Mektubun grn vt ama, bu vlerde fke grnmekteydi.

1865 Klenin mektubunu adlet shibine gtrdler; okudu fakat cevap vermedi.

Onun derdi yalnz yiyecek. Ahmaa verilecek en iyi cevap da susmaktr!

Onun ayrlk derdi, buluup kavuma derdi hi yok; teferruata balanm,


asl' hi aramyor!

491

O ahman biridir; bizlik ve benlik derdi ile lm gitmitir! Mide ve


teferruat gamndan kurtulup asl dnecek vakti yok!

1891 O; kendi egoizminin, bencilliinin kurban olmu da, mektubuna cevap


alamad iin ok zlm, perin hale gelmiti.

Diyordu ki: "Acaba pdih neden cevap vermedi? Yoksa, mektubu gtren
bana kzd da, bir hainlik edip mektubu gtrmedi mi?

Belki mektubu gizledi de, pdiha gstermedi. Zaten o ikiyzlnn biri;


saman altndan su yrtyor!

Denemek iin ikinci bir mektup yazp da hnerli, akll, insafl baka bir eli
bulup onunla yollasam daha iyi olacak!"

1895 Bilgisizliinden tr hibir eyden haberi olmayan kle, bazan


padiah, bazan ay, bazan da mektubu gtreni suluyordu.
1935 Kt zanlara kaplm olan kle, ikinci bir mektup yazd. Bu mektup;
knamalarla, feryad figanlarla, ikyetlerle dolu idi.

"Pdiha bundan nce bir mektup yazmtm; acaba o mektup yol buldu da
oraya ulat m?" diyordu.

O gzel yzl pdih bu mektubu da okudu ama, yine cevap vermedi, onun
szlanmalarna aldrmad.

Pdih, onun mektuplarna aldrmamakta idi. O da, birbiri stne pdiha


tam be mektup gnderdi.

Nihyet, mabeynci, "Pdihm" dedi, "Onun kusuruna bakmaynz; o da


sizin klenizdir! Bir cevap yazarsanz fena olmaz, yerinde olur!

1940Bir kleye ltuf ve inyetle bakacak olursanz, pdiahlnzdan ne


eksilir?"

Pdih dedi ki: "Mektup yazmak kolay; kolay ama, kle ahmaktr! Ahmak
adam da irkindir ve Allh'n huzrundan kovulmutur!

Onun suunu, kusurunu balarm ama, hastalnn bana da bulamasndan


korkuyorum!"

Bir uyuz, yz kiiyi uyuz eder; hele hele u beenilmeyen pis ahmaklk uyuzu
olursa...

Aklszlk uyuzuna kfir bile tutulmasn; onun uursuzluu bulutu bile


yamuru brakmaz!

1945 Onun omluu yznden, bulut yamur yadrmaz; onun bayku gibi
uursuz oluundan, bir ehir harap olur!

492

O ahmaklarn uyuzluu yznden, Nh Tufan lemi kahrile sildi sprd.

Hz. Peygamber buyurmutur ki: "Ahmak kii dmanmzdr, yol kesen


gulyabanimizdir ! 654

654 "Ahmak kii benim dmanm, akll kii de benim dostumdur!" diye bir hadis rivayet ederle
r.

Akll olan kii ise, bizim canmzdr; onun rhu ve kokusu, bizim
reyhanmzdr!" (Hz. Mevln) buyuruyor ki:

"Akll adam bana svse bile, ben ona rzym. nk aklda, bana feyz veren
Allh'n feyzi vardr. Akln svmesi, shibini irkin iten dolay azarlamasdr!
1950 Akln, shibine olan o kmas faydasz olmaz; ona misafir olan yemeksiz kalmaz!

Ahmak, azma helva verecek olsa, o helva beni hasta eder, bana hararet
verir."

Mustafa (a. s.): "Allah melekleri yaratt, onlara akl


verdi; hayvanlar yaratt, onlara ehvet verdi; insanlar
yaratt, onlara hem akl verdi, hem ehvet verdi. Kimin
akl ehvetinden stn olursa, meleklerden daha
ycedir; kimin ehveti aklndan stnse, o,
hayvanlardan da aadr!" diye buyurmutur. Bu
hadsin aklanmas 655

655 "Ademolu acayip bir macundur; meleklik ve hayvanlkla yorulmutur! Eer hayvanla meyle
derse, ondan da
aa olur; meleklie meylederse, ondan da stn olur!"

1497 Bir hadste bildirilmitir ki: Allh, lemdeki varlklar eit olarak
yaratt.

493

Yarattklarndan bir ksmna akl verdi, bilgi verdi, cmertlik verdi. Bunlar
meleklerdir; bunlar, Allh'a secde etmekten baka bir ey bilmezler!

Mayalarnda hrs yoktur; hev ve heves yoktur! Bunlar, batan baa nrdur;
Allh ak ile diridirler, Allh ak ile yaarlar!

1500 Yarattklarndan dier bir ksm bilgisizdir, hayvan gibi; ot yer, otla
semirir!

Onlar, ahrdan ve ottan baka bir ey grmezler; ktlklerden, aalklardan, iyiliklerden, yceliklerden haberleri yoktur!

Allh'n yarattklarndan nc ksm ise insanlardr, ademoullardr!


Bunlar; yar yaratllar bakmndan melektirler, yar yaratllar bakmndan
da eektirler!

nsan; yaratl gerei, eek olan yars ile aalklara, belden aa


duygulara meyleder. Melek olan br yars ile de ba gklere ynelir,
ycelikler arar, akla uygun eylere kendini verir. 656

656 Hz. Mevln buyuruyor ki:

"Bazan melekler, bizim mn stnlmz, rh temizliimizi kskanrlar; bazan da beer zaa


fmzdan,
ktlmzden eytan bile kaar!"

Hakk'n yarattklarndan ilk iki ksm, yni meleklerle hayvanlar, ztlarla


uramaktan, savamaktan uzak, rahat ve huzr iinde, kendi normal
hayatlarn yaamaktadrlar. Fakat nc ksm, yni insan ise, iki zt huy
shibidir: Hem tertemiz vicdan shibidir, melektir, hem de hayvan! Bu yzden
de akl ve ehveti ile urap durmaktan azap iindedir.

1505 nsanlar da imtihan edilip ksmlara ayrlmlardr. Bunlarn hepsi de


insan eklinde, insan kalbnda olmakla beraber ayr ayr ksmdr:

nsanlarn bir ksm tamamyle kendi kendilerinden gemiler, Hz. Is gibi


gklere kmlar, meleklere karmlardr.

Onlar, grnte insan klndadr fakat, mn bakmndan Cebrail


kesilmilerdir. Onlar; fkeden, hev ve hevesten, nefislerinin isteklerine
uymaktan, dedikodudan kurtulmulardr.

Onlar riyzattan, zhidlikten, nefisleriyle giritikleri savatan halas olmulardr. Sanki onlar, insanolundan domamlardr.

nsanlarn bir ksm da insan eklinde, insan klnda eek hayat yaarlar. Onlar
batan baa kin, fke ve ehvet kesilmilerdir.

494

1510 nsan olarak, bunlarda da meleklik, Cebraillik huyu vard; vard ama,
beden evleri pek dard. Pek byk ve yce olan meleklik huyu o dar eve
smad.

Cansz olan kii zaten lmtr. Ama yaad, insan klnda dolat halde
can, meleklik vasfn, meleklik huyunu kaybetmi kii ise, insan eklinde
eektir!

Hakk'n insana ltfettii meleklik huyunu tamayan can bayadr, aadr!


Bu sz gerektir; bu sz sf sylemitir! 657

657 Tasavvufta "mutasavvf, sf, sfi" diye derece vardr. Mutasavvf, tasavvuf ilmini bil
en kiidir. Sf, tasavvuf
ilmini bilen, ayn zamanda zevken yaayandr. Sfi ise, vakit ve hl kaydlarndan kurtulmu ve
llerin en bykleridir.

Meleklik huyunu kaybederek hayvanlaan insan, btn hayat boyunca


hayvanlardan daha fazla can ekiir, didinir durur. nk o, hayvanlarn bile
yapamayaca akl almaz ince iler, ktlkler etmitir.

nsan eklindeki bu hayvann yapt hileleri, eytanl, ktlkleri dier


hayvanlar yapamaz! 658

658 Bir ir insann ktlnden o kadar rkm ki; "Aksim Adem diy mir' ata nazar eyleyemem
." (Aynaya baknca
hayalim; insan eklinde grdm iin aynaya bakamyorum.) demektedir.

1515 Altn ilemeli kumalar dokur, denizlere dalar, dibinden inciler karr.

Geometri bilgisinin, astronominin, hekimlik ilminin, felsefenin en inceliklerini bilirler.

Bilirler ama, bunlar hep bu dnyaya ait bilgilerdir. Bunlar, insana yedinci kat
gn stne kacak yolu gstermezler.

Aslnda btn bu bilgiler, ahr yapma bilgileridir! Bu bilgilerle, ahrda


kzn, devenin rahat yaamas salanr!

Bu aptallar; hayvanlar birka gn daha rahat geinsin diye ahr yapma


san'atn reten bu bilgilere gizli eyler, ince hnerler adn takmlardr!
1520 Allh yolunu ve o yolun varlacak menzillerinin bilgisini bu ahr yapanlar bilmezler! Allh yolunun bilgilerini ancak, gnl ehli olan rifler,
akllar ile deil de gnlleri ile bilirler! 659

659 Hz. Peygamber Efendimiz; "Y Rabb; faydas olmayan ilimden sana snrm!" diye mnacaat
ta bulunmutur.

Demek ki Allh, u latif hayvann mayasn akl ve ehvetle yoururken, bir


de onu, dnyada iine yarayacak faydal bilgilerle e-dost etti.

Allh; d yz insan, i yz hayvan olanlar iin; "Onlar hayvanlar gibidir!"


diye buyurdu. nk, uyankln uyku ile ne mnasebeti vardr?

495

Hayvn rh shiblerinde, ancak gaflet uykusu bulunur. Bu nevi insanlarda


birbirine aykr duygular vardr.

Uyankla gelince; hayvn uyku kalmaz, duygusundaki aykrl, o vakit


gnl levhinden okur.

1525 Uykuya dalan kiinin, uyand zaman uykuda iken ryada grdklerinin
aksini grmesi gibi,

Onlar, aalk hayvan huylu kiilerdir. Daha dorusu, insan klnda


hayvanlardr; hatt o hayvanlardan da daha aadrlar. Onlar terket, onlarla
dost olma; "Ben, batanlar sevmem!" de!

"Kalplerinde hastalk olanlara gelince; Kur' n onlarn

kalplerindeki ktl artrr!" ve; "Allh Kur'n-


Kerm' deki misallerle ounu azdrr, ounu da doru
yola gtrr!" yetlerinin tefsiri.

1527 nk; hayvn rha sahip olan kiinin, yni hayvanlkta kalm insanin
kt huylarn deitirmeye, nefsi ile savamaya istidad vard ama, nefsan

arzularna uymas yznden bu istidat yok oldu gitti.

Halbuki bildiimiz hayvann nefsi ile savap huylarn deitirmeye istidat ve


kabiliyeti olmad iin, hayvanlkta kalmasnn zr meydandadr.

Hayvanlkta kalm insann hakikat klavuzu olan istidad gittikten sonra, o


insan hangi gday yerse yesin, o gda eek beyni olur ve onu sersem yapar.
1530 Zihne aklk ve uyanklk veren "beldr" adl ilac bile alsa afyon
yerine geer, onun kalp illetini ve aklszln artrr.

nsanlarn bir ksm da vardr ki, ilerinde daim olarak sava vardr; nefisleri
ile akllar arpr durur. Bunlar, bir bedende yar insan, yar hayvan olarak
mr srerler.

Bu yzdendir ki; bu ksmda bulunan insanlarn ahirleri (=sonlar) yni


hayvn ruhlar, hayvanlklar rh leminden gelen evvelleri (nleri) yni
tertemiz olan insan rhlar, insanlklar gece gndz savamaktadr. 660

660 nsanlardaki bu i sava (vicdan ile nefsin sava) Yhut "nefs-i emmre" ile "nefs-i

lewame"nin savam razl Hafz ile Fransz dram yazar Racine ayr ayr dilde, fakat ayn r
h, ayn duygu ile ne
gzel ifade etmilerdir:

"Bilmiyorum ki, benim bu hasta gnlmde birisi mi var? Ben susuyorum, o iimde bulunan durmada
n benimle
savamakta ve feryat etmektedir." "Mon Dieu quel guerre Crucl: Je sent deux homme en moi!" (Al
lhm; ne
acmaszca bir sava; iimde birbiriyle arpan iki insann olduunu hissediyorum!) nsandaki
bu i sava Mevln
k Pakistanl ikbl hazretleri Esrar- Hodi (Benliin Srlar) adl eserinde daha gzel bir
ekilde aklamlardr:
'nsanda biri Rahmani ego (insan rh=ilh ben), bir de nefsan ego (hayvn rh=nefsan ben)
olmak zere iki ego
(=ben) vardr. Bunlar, her insann iinde savamaktadrlar. Bunlardan hangisi stn gelirse bi
zim ahsiyetimiz ona gre
belli oluyor, 'insan ego' stn gelirse, insan oluyoruz; 'nefsan ego' galip gelirse insan e
klinde hayvan olarak yayoruz."

496

Akln nefis ile sava, Mecnnun devesi ile savana


benzer: Mecnn'un sevds Leyl'yadr, devenin
sevds ise yavrusuna! Nitekim Mecnn da dedi
ki: "Bindiim devenin sevds arda gitmek, yni onun
istedii geride brakt yavrusuna;

benim sevdam da ileriye, Leyl taraf madr, ikimiz de


sevdlyz ama, sevdlarmz ayr!" 661

661 Bu balkta ad geen Mecnn, insan rhu temsil ediyor. Ezeldeki sevgilinin Mecnn'u ve o
nun kdr. Deve ise,
nefsin, hayvani rhun semboldr; o da yavrusu gibi olan hev ve hevesinin, nefsan isteklerin
in peinde komaktadr.

1533 Akl ile nefis. Mecnn ile dii devesine benzer; Mecnn yol almaya, ileri
gitmeye urar, deve ise geri geri gitmek ister!

Mecnn ileriye gidip Leyl'ya kavuma sevdsndadr; dii deve ise geriye
dnp yavrusunun yanna komak diler!

1535 Eer Mecnn bir an gfil bulunsayd, deve dner, geri giderdi.

Mecnn'un bedeni akla, sevd ile dolu olduu iin, kendinden gemekten
baka re kalmad.

Mecnn'un akl, kendisini gzetecek, koruyacakt ama; Leyl'nn sevds


onda akl brakmamt, onun akln kapp gitmiti.

Fakat deve de onu ok iyi kolluyor, gzetiyordu. Pek de evik idi; yularnn

gevediini grnce,

497

Mecnn'un kendinden getiini, dalp gittiini anlyor, yzn geriye


dndrp yavrusuna doru yol almaya koyuluyordu.

1540 Mecnn kendine gelince, devenin, nce bulunduklar yerden fersahlarca


geri gitmi olduunu anlyordu.

ki gn bu halde yrdler. Mecnn, sanki yllarca yol alm gibi


aknla dmt.

Mecnn yni akl, sonunda; "Ey deve (yni nefis)!" dedi. "kimiz de kz
fakat, aklarmz birbirine zt, birbirine aykr! Demek ki biz, birbirimizle yol
arkadal yapmaya layk deiliz!

Senin sevgin de, yularn da bana uygun deil! O halde senden ayrlmam
gerek!"

Bu iki yol arkada; Mecnn (akl) ve deve (nefis) birbirinin yolunu


vurmaktadr. Onun iin, bedenden inmeyen ve onu yni "ten devesi"ni terk
etmeyen "rh", yolunu arr!

1545 Senin rhun, "ar"n yni "Hakk"n ayrl ile yoksullua dm;
bedenin dikenlere yni nefsan duygulara kapldndan bir dii deveye
dnmtr!

Rhun ycelere ykselmek iin kanat rpmada; bedense, peneleri ile yere
sarlmakta, ondan ayrlmak istememektedir!

Ey doduu yeri lrcesine seven, oraya yapp kalan deve (yni beden)!
Sen benimle bulunduka, rhum gerek sevgiliden, Leyl'dan uzak kalyor!

Ms kavminin yllarca Tih l'nde kald gibi, benim de, seninle bu

hallerde mrm geldi geti. 662

662 Mide Sresi'nin 24. yetinde beyan buyurulduu zere srailoullar Hz. Ms'ya itaat etm
ediklerinden, krk sene
Tih l'nde kalmaya mahkum olmulard. Burada, Mecnn'un Leyl yurduna gitmek isterken deveni
n yavrusu
yznden geri gitmesi ve bu yzden Mecnn'un Leyl'ya ulaamamas ve srekli onunla urap du
rmas Ben
srail'in Tih l'nde dolamasna benzetilmitir.

Ey beden! Bu yol, Hakk'a kavumaya, iki adm kadar yaknd. Fakat sen,
araya girdin, beni arttn. Ben senin hile oltana takldm kaldm da, bu yzden
altm yldr sevgiliye kavuamadm! 663

663 Birisi, ibl hazretlerine; "Y eyh! Kul ile Allh arasnda ne kadar mesfe vardr?" diye
sormu. Hz. ibl; "O
mesafe iki admdr." demi. "Onlar geince Hakk'a vasl olursun. Bu iki admn biri dnya, ik
incisi de hirettir. Niha
hedef olarak Allh'a ulamay dnenler, dnyadan da, hiretten de gemelidirler."

498

1550 Yol yaknd ama, ben pek ge kaldm. Ey beden devesi; senin srtnda
dolamaktan usandm, bktm!"

Sonunda Mecnn (yni dertli rh) ayrlk ateinde o kadar ok yand ki,
dayanamyorum diye kendini beden devesinin srtndan frlatt att.

O geni l Mecnn' a dar geldii iin bunald da, kendini talk bir yerde
deveden aa att.

Yiit Mecnn kendini yle hzla ve sertlikle tala att ki, bedeni det
ezildi.

Kendini aaya yle bir atla att ki, Allh'n kazs ile aya da krld.

1555 Ayan balad ve; "Top olurum da, onun evgeni 664 nnde yuvarlanr
giderim." dedi.

664 Eskilerin oynadklar oyun; spor. Aatan yaplm, ortas delik bir yuvarlak top gibi bir
ey, "evgen" denilen
ucu engelli bir sopa ile at stnde oynarlarm. O sopa ile at koturarak topu evirirlermi
. Allh'n takdirine tab olmak,
evgenin nnde bir top gibi yuvarlanmaktr. Mevln, baka bir Mesnevi beytinde; "Topal, aksa
k, uyuz bir ekilde, terbiye
noksan ile de olsa, Allh yolunda srne srne bir evgen nndeki top gibi O'na doru ko!"
ite bu yzdendir ki,

szleri yerinde ve gzel olan hekim, korkarak, beden devesinden inemedi.

Mevla'nn ak nasl olur da Leyl'nn akndan az olur; O'nun evgeni


nnde top olup yuvarlanmak elbette iyidir!

Ey Hakk yolcusu! Sen top ol da, O'nun evgenin nnde sdk ile, candan
ballkla, vurula vurula, yuvarlana yuvarlana git!

Bu yolculuk, Hakk sevgisinin ekii ile olur. O yolculuk ise, bizim deve
srtnda gidiimizden ibrettir!

1560 Bu eit bir yolculuk, bambaka bir yolculuktur; her kula nasip olmaz!
Bu yolculuk; cinlerin almalar ile de olmaz, insanlarn almalar ile de elde
edilemez!

Bizim elimizde olmayan bu ekili, herkesin ekime benzemez! Aslnda bu


ekili ve bu eki, Ahmed(a.s.)'n stnl, O'nun ekiidir; O'nun ltuf ve
ihsndr! 665

665 Hakk'a ulamak iin, Hakk klarnn cz' irdelerim kullanarak nefsi ile yaplan saval
ara "seyri ilAllh", yni
Allh'a gidi denir, ilh cezbe olan nev'ine "seyri billah", yni Allh ile gidi denir. Biri
ncisi kulun irdesi ile,
almakla, ok ibdet etmekle olur. kincisi ise irdesizdir. Birincisine ibdetle gidilir, i
kincisine eki ile gidilir.
Elbette ekilerek gitmek, yryerek gitmekten daha hayrldr. Bu sebeple; "Allh'n cezbesind
en bir cezbe, insann

irad olan nefsan savalarndan daha iyidir!" demilerdir.

499

Beden mektubunu da, gnl mektubunu da okumak

kolay deildir!

1564 Ey Hakk yolu yolcusu! Senin bedenin, bir mektup gibidir; ona dikkatle
bak! Pdiha (yni Hakk'a) layk olup olmadn anla da, onu, ondan sonra
yerine gnder!

Bir keye ekil, kendi iine kapan; mektubu, yni kendini a da oku
bakalm! indeki szler pdiha layk mdr? (Yni peygamberlere ve
vellere?)

Eer o mektuptaki yaz (yni senin bedenindeki huylar) vellere layk deilse,
o mektubu parala, yrt at da, baka bir mektup yazma resini ara!

Fakat, beden mektubunun almasn ve okunmasn kolay sanma! yle


olsayd, herkes, gnl srlarn kolayca, apak grrd!

Kapal bir mektup gibi olan bedeni amak, iindeki yazlar, yni insann
huyunu, i durumunu anlamak ne kadar gtr! Bu; olgun kiilerin, riflerin
iidir; k oynayan ocuklarn ii deildir!

Hepimiz de, fihrist (iindekiler) blmn yeter bulmuuz; hrsmza, hev ve


hevesimize kaplp gitmiiz! 666

666 llim, zahir ve btm olmak zere ikiye ayrlr. Birincisi, ikincisinin fihristi mesabesin
dedir. Biz; fihristte, yni
iindekilerde yazl olan fasl balarn, konularn adlarm okumakla yetiniyoruz da, kitabn
iindeki bahislerden
habersiz kalyoruz. Sonra, bilmek, renmekten ibret deildir. Onu yaamak, hayatmza tatbik
etmek gerekmektedir.

1570 O iindekiler, yni fihrist, halka bir tuzaktr; asl mektup da yle
sansnlar diye yazlmtr!

Mektubu a! Bu sze kar yzn dndrme; dorusunu Allh daha iyi bilir!

O giri yeri (o iindekiler), dil ile sylemeye benzer; sen, asl gnl
mektubunun yazlarn okumay dene!

Bak bakalm; iinin yaz, gnl mektubun, sylediin sze uygun mu? in,
iki yzl mnafn iine dnmesin!

Pek ar bir uval yklenip gtrrken iinde ne olduunu anlamak, ona


bakmakla, uvaln arl eksilmez!

1575 hirete gtrmekte olduun ibdet uvalnda ac tatl nelerin var? Bak
da, yklenip gtrmee deerse yklen gtr!

inde deerli bir ey yoksa, uvaldaki talar boalt, kendini de bu sama


iten, bu utanlacak ykten kurtar!

500

Akln bana al da, uvalna talar deil, sultanlara, pdihlara sunul-mas


gereken deerli eyleri doldur! 667

667 Bu beyitte, Har Sresi'nin 18'inci yetine iaret vardr. Aklmz bamza almak, kendim
izi hesaba ekmektir.
Tasavvufta, "Ben bugn ne yaptm?" diye insann kendini muhasebece ekmesi, er ilediyse isti
far etmesi
gerekmektedir. Peygamber Efendimiz; "Ahirette hesaba ekilmeden evvel, kendi kendinizi hesaba
ekiniz!" diye
buyurmutur. Keza Bakara Sresi'nin u meldeki 197. yetine iaret var:

"Ahiret yolculuu iin rzk tedarik ediniz!" Merhum ve mafur hocam TahirT-Mevlev hazretler
inin u kt'asm
okuyalm:

"Eli bo gidilmez gidilen yere,


Rabbim, bo gelmedim; ben su getirdim,
Dalar ekemezken o ar yk,
ki kat srtmda pek g getirdim."

Kocaman sarkl bir din aliminin hikyesi:


Birisinin, alimin sarn kapp kamas, onun da;
"Sar a da, ne gtrdn gr!" diye barmas.

1578 Bir fakh, yni din alimi, bez paralarn toplam, sargnn iine
doldurmutu.

Bylece de bir meclise, bir mescide girince, sargnn pek byk grnmesini
salamt.

1580 Eski elbiselerden bez paralar kesmi, onlarla sargnn d yzn


sslemiti. Bulabildii kirli paavralar da, eze bze sargnn iine sokuturarak
onu bytmt.

sargnn d yz, grn cennet elbisesine dnmt ama, ii mnafn


ii gibi kirli idi, rezildi, irkindi. 668

668 Bu hikyede koca kavuklu fakhden maksat, ta, hrka giyerek eyhlik dvsnda bulunan, k
yfetleri ile eyhlere,
vellere ait szler syleyerek onu bunu kandran sahte mritlerdir. Onlar, kyfetleri ve sz
leri ile saf mminleri
aldatrlar. Hz. Mevln Mesnevinin bir baka yerinde; "Bunlarn d yzleri, kfir mezarlar g
ibi ssldr; ierisinde
ise Allh'n kahr bulunmaktadr!" diye buyurur. Mesnevi rihi Ankarav hazretleri de, bunlar
hakknda u anlamda
beyitler yazmtr: "Balarndaki sark kubbe gibi kocaman ama, kafalarnn iinde habbe byk
lnde dinleri yok./

Onlar elbiseyi, giyim kuam seviyorlar. Grnte herkesin imdadna koan Hzr (a. s.) gibi
ama, ileri, insanlarn en
acmaz, zlim kiisidir." M. 1868 / h. 1285 senesinden sonra veft eden, Eyyb'deki Htniyye
Tekkesi'ne gmlm
olan mevlev eyhlerinden Mesnevhan Hsameddin Efendi, bu gibi kiiler hakknda; "eyh-i pst
eki" tbirini
kullanmtr.

501

Bylece; para para kirli bezler, paavralar, ynler, psteki paralar sarn
iine gmlmt.

Bu gsterili kyfetle, geim elde etmek iin sabahleyin erkenden


medresenin yoluna dm gidiyordu.

Alaca karanlkta, elbise soyan bir hrsz, yolda durmu, hnerini gstermek
iin uygun birisini beklemekte idi.

1585 Fakhin bandaki ssl, kocaman sar grnce dayanamad. Satarak


yararlanmak iin onu kapt, komaya balad.

Fakh, hrszn arkasndan; "Oul!" diye bard. "Sar a da yle gtr!

Byle, drt kanatla uarcasna gtrdn o armaan a da iine bak!

nce onu a, sonra elinle yokla! Ne olduunu anla da, istersen gtr; onu
sana hell ettim!" dedi.

Hrsz, kaarken sar zd. zer zmez de, yola yz binlerce para
dklp sald.

1590 O kocaman sarktan, hrszn elinde kala kala bir arn kadar eski bir bez
paras kald.

Hrsz, bu bez parasn da yere vurup; "Ey ayarsz kii; bu hile ile beni
isimden gcmden, kazancmdan alkoydun!" dedi.

Fakh; "Evet!" dedi. "Hile yaptm, seni aldattm ama; daha nce, t yolu ile
seni uyardm; 'Sar z de yle gtr!' dedim."

Dnya da bunun gibi bir ho alp salmtr ama, barp vefszln da


sylemitir.

Dnyann; hl dili ile dnya ehline, dnyaya tapanlara


t vermesi, kendisinden vef umanlara vefaszln

gstermesi

Ey stad! Bu kevn fesad, yni olu ve bozulu dnyasnda "kevn", yni


olu, hiledir; "fesat", yni bozulu da dnyann azsz, dilsiz nasihati,
ddr. 669

669 Kevn olmak, fesat bozulmak demektir. Dnya da her an olup sonra yok olma halin-de olduund
an, dnyaya "kevn
fesad" lemi denmektedir. Rdek ismindeki Buhara-l irin u anlamda bir kt'as vardr: "
Zaman bana bamszlk
veren bir nashatta bulundu. Zaten zamn dikkatle baksan, nasihatten ibret olduunu grrsn
. Dedi ki: Mesut
grnen insanlarn haline gibta etme de, kendi haline kret! ok kimse vardr ki, senin halin
de olmay ister!" Urfal
Nab merhum da yle bir beyit sylemitir:

"Senden ednay grp kr ile demsaz olmak, Senden a'lalara rek eylemenin merhemidir."

(Durumu senden kt olan insanlarn haline bakp Allh'a kretmek, senden stn olan kiilere
haset etme kt
huyunu tedavi eder.)

502

1595 Kevn (=olu), yni varlklar, dnya nimetleri derler ki: "Ey insanolu;
bana balan ki, ben kutluyum, gzelim!" Fakat fesat (=bozulu) da der ki: "Git,
benden uzakla; bana balanma ki, ben hi bir ey deilim, fniyim.

Ey ilkbaharn gzelliklerini grp dudan sran, hayran olup kalan kii! Bir
de sonbaharn sararm halini, soukluunu seyret!

Gndz nrlar saan gzel gnein parlak yzn grnce, bir de akam
bat zamannda onun yorgun, hasta, kanlara bulanm lmn de hatrla! 670

670 Bu beyit, Rz Tevfk merhumun Akam Gariplii iirinden u kt' ay hatrlatt:


"Maribi yakmt firkat atei,

Yuvaya dnmt her kuun ei,

Dalara yaslanp batan gnei,

Yaral, hastadr; yorgundur sandm!"

Geceleyin gkyznde dolunay grdn, tatl parlaklna, solgun nrlar


sana hayran oldun. Bir de onu ay sonunda zayf dm, incelmi, can
vermekte iken, onun dolunay haline olan hasretini dn! Btn varlklar byle
olduu gibi insan da byledir. Onun da gzel hali, olgun hali, sonra k
vardr!

Bir ocuk, gzellii ile herkesi hayran brakr, fakat seneler geip de ihtiyar
bir bunak haline girince, etrafndakilere yk, halka da rezil olur!

1600 Gm bedenli gzeller genliklerinde seni avlarlarsa da, onlarn ihtiyarlk yznden prsdklerini, burutuklarn, pamuk tarlasna dnen
bedenlerini de seyret!

Ey yal ball, nefis yemekleri grp onlara imrenen! Kalk; ayak yoluna git
de, o yemeklerin artklarn gr!

O pislie de ki: "Senin o gzelliin, tabakta durduun zamanki o ho, o gzel


kokun, tadn, tazeliin nerede?" 671

671 Derler ki, mehur Abbas Halifesi Hnn Reid, pek akll nedimi Behll'e; "Gel; insan ii
ne gir de, halk senin
irfanndan faydalansn!" diye bir teklifte bulunmu. Behll; "Hele bir danaym." diye dar
km ve ayak yoluna,
helaya girmi. Bir mddet sonra Harun'a; "Dantm; msaade etmiyorlar!" demi. Hrun; "Kim m
saade etmiyor?"
diye sorunca, Behll; "Heladakiler!" cevbn vermi. Hrun'un; "Ne diyorlar?" sorusuna da; '"
Biz nefis yemeklerdik;
insann iine girdik de byle olduk! Sakn ha insan iine girme; sen de bizim gibi olursun!' d
iyorlar." cevbn vermi.

503

O sana der ki: "O saydn eyler birer yemdi. Ben de, o yemin tuza idim.
Sen gelip tuzaa dnce yem gizlendi.

Nice parmaklar vardr ki, ustalar, o parmaklarn dzgnlne, gzelliine


gbta ederler. Ama, zaman gelir, herkesin beendii o parmaklar, titremeye
balar, i yapamaz olur!

1605 Can gibi ve nergis bakl, mahmur bir gz grrsn ki, sonunda grmez
olur! O gzel gzden sular akmaya balar!

Arslanlarn safnda yryen arslan gibi bir yiit grrsn; gn gelir o yiit,
fare gibi birine malup olur!

evik, ileriyi gren, stn kabiliyetli bir san'atkar, sonunda kart eee dner!

Misk kokular saan, akllar elen kvrck salar, sonunda boz bir eein
kuyruuna dner!

Btn bu eylerin, ilk gzelliklerine, ho hallerine bak; sonra da onlarn nasl


bozulduklarn, ne hallere girmi olduklarn gr!

1611* "Dnya hileleri ile beni aldatt; yoksa, benim aklm onun tuzandan
kaabilirdi!" demeye kalkma!

Ey boynundaki altn gerdanlkla, srmal kayla nen, kendini stn gren!


Bir gn gelir ki, o gerdanlk, boynuna taklan klelik zinciri olur! 672

672 Tahir'l-Mevlev hocamzn u kt'as buraya uygun dmtr:


"imdi boynundaki altn halka,

Gn gelir gerdanna lle olur,

imdiki srma hamayil yerine,

Dikkat et, boynuna zencir vurulur!"

Bylece, dnyann btn cz'lerini say dk; hepsinin de nceki hali ile
sonraki halini gz nne getir!

Kim iin sonunu daha iyi gryorsa, o daha mutludur! Kim daha fazla dnya
ahirini grr, ona balanrsa, o da, Allh'tan ok fazla uzaktr!

1615 Gzellii ile vnen, ay gibi parlak olan her gzelin yzne bak; fakat,
nceki halini grdkten sonra sonunu da dn!

Birbirine zt, birbirine aykr iki ses.

1622 Dnyadan, birbirine zt, birbirine aykr iki ses gelmektedir. Acaba, senin
bu iki sesten hangisini kulan duyacak, hangisine istiddn var?

504

Gelen seslerden biri, Allh'tan korkan, gnahlardan saknan kiileri diriltir,


bir araya toplar! br ses ise, kt kiileri aldatr! 673

673 Kevn fesad, yni olmak ve bozulmak lemi bulunan dnyann iki sesi vardr: Biri kevnin,
varolmann sesidir. Bu;
insan aldatr, dnya hayatna meylettirir, madd varlklar, dnya nimetlerin; insana sevdiri
r! Dieri, bozulmann, fena
bulmann sesidir ki, insan uyandrr!

Dnyadan gelen bir ses; "Ey bana dkn olan kii!" der. "Ben, diken
ieiyim! iein mr az olur; iek solar, dklr! Bense, diken dal olarak
kalrm!"

1625 Diken ieinin iei; "Ey iek toplayp satan kii!" diye seslenir.
"Gel, beni al; ben, buradaym!" Diken ieinin dikeni ise; "Sakn ha; bizim
yanmza gelmeye kalkma!" der.

Bu seslerden birini kabul edince, brn duymazsn bile. nk seven


kimse, sevdiinin ztt olan eylere kar det kr olur, sar olur!

Sesin biri; "ite buracktaym, yanndaym!"; br ses ise; "Sen benim


sonuma bak!" der.

'"Hazrm, buracktaym!' demem; gzelliimi, rengimi, kokumu gstermem


hileye, yeme, tuzaa benzer! Ey Hakk k; sen, sonraki ekli nceki aynada
gr! Yni, bir gzelin ihtiyarlndaki irkinliini dn de, tuzaa dme!"

Bu iki uvaldan birine girersen, yni kevn fesad seslerinden birine kulak
verirsen, brnn ztt, yabancs olursun! 674

674

Bu iki ses birbirinin zttdr. Biri insan dnyaya meylettirir, dnyay sevdirir;

teki dnyadan nefret ettirir. Onlardan hangisine kulak verirsen, brnden mahrum kalrsn. B
ir hadste de yle
buyurulmutur: "Dnya, hiret ehline haramdr; hiret de dnya ehline haramdr!" Baka bir had
s-i erifte de; "Dnya
ve hiret, ortak iki e gibidir. Birini ne kadar honut edersen, brn, o kadar ok kzdrr
sn!" buyurulmutur.

1630 Ne mutlu o kiiye ki, Hakk erlerinin akllarnn, kulaklarnn duyduu bu


sesi nceden iitir!

Gnl evini hangi ses bo bulursa, o ses gelir, o eve yerleir! Gnl shibine
de, o sesten baka ses arpk ve alacak bir ey grnr.

Dnyada her ey, bir eyi ekmektedir: Kfr kfiri, doruluk doruyu
eker! 675

675 Nr Sresi'nin 26. yetine iaret vardr.

Dnyada kehribar da var, mknats da. Sen; demir krnts veya saman p olursan,
bunlardan birisinin ekiine kaplrsn!

505

1635 Ancak, demir krnts isen, seni mknats eker; saman p isen
kehribar etrafnda dner dolarsn.

yi insanlara, hayrl kiilere dost olmayan, phesiz, ktlerin yannda yer


alr, onlara komu olur!

1640 Sen; gaflet ve bilgisizlik karanl yznden bir kiiyi tanyamazsan,


dikkat et, bak; o kii, kendisine kimi imam edinmi, kime uymu? Bylece, onu
anlarsn.

Arifin Allah'n nru ile gdalanmasnn ve "Ben,


Rabbim'e konuk olurum;

O, beni doyurur, suya kandrr!" hadsinin aklanmas

1649 Bu dnyada ve ona gnl verenlerde de i yok; her ikisi de vefszlkta


gnl birlii etmilerdir!

Dnyadan doan, dnyann olu yni dnya zenginlikleri dnya gibi vefaszdr; sana
yzn dner, sana yz tutar ama o, yz deil, arkadr!

br dnyann ehli olanlarsa, bulunduklar dnya gibi lutufta, keremde,


ahdinde durmada ayak direrler, szlerinden dnmezler!

ki peygamberin birbirine zt olduklar, birbirlerinin mcizelerini kapp


aldklar grlm mdr?

br dnyann meyvesi nasl porsur, rr? Akln sevinci kedere dnmez ki!
Yni; "akl- ma'ad"n sevinci keder nedir bilmez!

Nefis, ahdinde durmaz, vefszdr. O yzden ldrlmesi gerekir! O,


aalktr, yneldii yer de alaktr! 676

676 Nefis, bazan yola gelmeyi ve itaat yoluna girmeyi taahhd eder. Bu taahhd, bir emelinin
oluundan duyduu
yorgunluk zerine yapar; "Bu ii bir daha yapmayacam!" diye ahdeder. Fakat o yorgunluk, o to
kluk geince, verdii
sz, ettii ahdi unutur, yine nefsan arzulara boyun eer.

1655 lye mezarn, kefenin layk olduu gibi, bu alaklar topluluu da


nefislere layktr!

Nefis, zeki, akll ve ince ilerden anlar ise de, kblesi dnya olduu iin, sen,
onu l bil!

Allh'n vahiy suyu, bu lye eriince, o l topraktan bir diri ba kaldrr.

506

Hakk tarafndan sana ilham gelmeyince, o, yzne srdn "mr artsn!" dileine

kanma!

Ey Hakk yolcusu! Bir ad, san ara ki, gzden dmeyesin! yle bir gne
ara ki, batp gitmesin! 677

677 Adanal Ziya merhumun u kt'as bu konuya ait:


"Her peri simaya bakmaz, dde-i nadde-bn,

Her sevd- zlfe balanmaz dil-i sevd-karin,

Aftab- hsn-i huban akbet eyler ufl,

Ben muhibb-i La-yezal'im l-hbb'1-fln"

(Ariflerin gz her peri yzlye bakmaz; gerek sevdl olan, her zlfe gnln kaptrmaz. n
k, gzellerin gzellik
gnei sonunda batacaktr. Ben, zevali olmayan, ebed olarak var olan sevgiliyi seviyorum; ben
, batanlar sevmem!)

1664 Sabahn nuru gecenin karanln yutmakla artmad; o gece naslsa, yine
yle kald.

Fazlalk, zatta deil eserdedir; zat iin artmak ve eksilmek yoktur!

Cenb- Hakk'n, lemi yaratmakla ne yarat oald, ne gc kuvveti artt;


zaten evvelden olmayan, imdi de yoktur! 678

678 Allh, kinat yaratmakla bir fazlalk kazanmad. Nitekim onlar yaratmasayd da bir eksik
lik olmayacakt. Hz.
Cneyd'in meclisinde; "Allh vard; O'nunla beraber hi bir ey yoktu!" hadsini okumular. Hz
. Cneyd; "Hala da

yle olduu gibi." demi ve btn varlklarn Hakk'tan ibret olduunu, yni O'nun yaratt "
vcd- mmkin"den
ibret olduunu iaret etmitir. "Evvelden olmayan, imdi de yoktur!"a gelince, btn mmkinat
ezelde ilh lemde
tasawur- ilhde mevcut idi. lmiyyet halinden ayniyyet haline geldi. Fakat, Allh'n malumu
olmayan hi bir ey
yoktur! Bu sebeple ezelde olmayan, bugn de mevcut deildir. eyh Marib de;

"Nasl olur da insan Sen'den bakasn grebilir; nk Sen'den baka bir ey yoktur!" demiti
r.

Fakat, halkn yaratlmas ile eserler oald. Bu iki oal arasnda fark
vardr.

Eserlerin oalmas da, gerek yaratc olan Hakk'n zuhrudur.

Bu sretle sfatlar, yaratma gc zahir olur, grnr. 679

679 Aziz Hda hazretleri;


"Zuhru perde olmutur zuhra,

Gz olan delil ister mi nra?" diye buyurmutur.

Bir ztn fazlalamasna gelince; bu, onun sebeplere bal ve sonradan


meydana gelmi olduuna delildir.

507

"Hz. Ms, iinde, gnlnde bir korku duydu. Ona;


'Korkma!' dedik. 'Gerekten de sen daha ycesin!'"
yetinin aklanmas

1670 Hz. Ms, kendi kendine dedi ki: "Sihir de halk hayran eder. Halkn
sihir ile mcizeyi ayrdedecek gc yok ki, ben ne yapaym?"

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Halkta ayrdedi duygusunu meydana getiririm;


ayrdedemeyen akln gzlerini aarm!"

"Onlar deniz gibi coup kpryorlar ama, ey Ms, sen stn olursun;
korkma!"

Ms'nn devrinde by ile vnlrd. Asa, ylan olunca, bycler


utandlar.

Herkes, gzellik ve cazibe dvs gder! lm, cazibelerin mihenk tadr!


Yni, bu kubbede ho bir sada brakp brakmad lmle belli olur! 680

680 yle bir kt'a vardr:


"Ydnda m doduun zamanlar,

Sen alar idin glerdi lem,

Bir yle mr geir ki olsun,

Mevtin sana hande, halka matem."


(Doduun zaman hatrlyor musun? Sen doduun zaman alyordun; etrafnda bulunanlar da bir
ocuk meydana
geldii iin glyorlard. Sen, imdi dnyada yle temiz, yle yararl bir insan olarak yasa d
a, lrken sen rahat,
glerek ruhunu Allh'a teslim et, etrafta bulunanlar da; 'Deerli bir insan kaybettik.' diye a
lasnlar.)

1675 Sihir(=by) de geti gitti, Hz. Ms'nn mcizesi de. Her ikisinin de
varlk damndan leenleri dt; yni ne olduklar meydana kt.

Sihir leeninin sesi, lnetten baka bir ey brakmad. Din leeninin


(mcizenin) sesi ycelikten baka bir akis meydana getirmedi.

Mdem ki mihenk ta erkekten kadndan gizlidir, ey kalp olan; gel, safa gir
de ondan sonra laf et!

Evet; mihenk meydanda olmadndan senin iin tam laf zamandr. At, tut ki,
seni el stnde gezdirsinler.

Kalp para byklk taslar da, her an; "Ey ayar tam altn!" der. "Ben, senden
hi deersiz olur muyum?"

508

1680 Altn ona cevap verir, der ki: "Evet kap yolda! Fakat, mihenk ta geliyor; imtihana hazrlan!" 681

681 Bu blmde geen kalp paradan maksat, sahtekar mrailer, sahte eyhler; halis altn da hak
ik mridin semboldr.

Bedenin lm, sr ehli iin, Allh tarafndan bir hediyedir. nk Aziz


Peygamberimiz Efendimiz; "lm, Cenb- Hakk'la bulumaktr!" diye
buyurmutur. Bu sebeple halis altna makastan ne ziyan gelir?

Kalp olan, ne olduunu ve sonunu nceden grseydi, sonradan kararacana


nceden kararrd.

Yz nceden kararnca iki yzllkten de, ktlkten de uzak kalrd.

Kalp kii, stnlk kimyas dikseydi, yni kmil bir mride balansayd, akl
zevkinden stn olurdu; yni riykarlktan kurtulurdu.

1685 Halini anlard, zavallln idrak ederdi de, gnl krlrd. Bu yzden
krklar, sarp sarmalayan bir kky karsnda grr, onun lutfuna ererdi. 682

682 Bir kuds hadis-i erifte Cenb- Hakk; "Ben, benim iin kalbi krk ve mahzun olanlarn y
anndaym!" diye
buyurmutur.

O iki yzl kii iin sonunu grr, krlrd; derken kr o anda balanr,
sarlrd, dzelir giderdi.

Allh' n fazl ve keremi bakrlar iksire doru srd gtrd. Fakat, bakr
olduu halde stndeki yaldz sebebi ile altnlk dvsnda bulunanlar, Allh' n
bir kereminden mahrum kalr!

Ey altn suyuna batm olan bakr (yni, sahte mrid); ettiin irad
dvsndan vazge! nk, sana gelen mteriler (mridler) hep byle gz
kapal kalmazlar.

Dnyada olmasa bile, hirette, maherde onlarn gzlerini aarlar ve senin


yapm olduun gzbacln rezil rsvay ederler! 683

681 Maherde herkesin gzleri alacak, srlar ve hakikatler ayan beyan grlecek, dnyada ir
ad dvsnda bulunmu
olan sahte eyhlerin kalp para gibi olduklar meydana kacaktr.

1690 in sonunu grm olanlara bak ki onlar, byk veller olup ruhlarn
hasret kald, gzlerin gibta ettii stn varlklardr.

Bir de, yalnz bugn, iinde bulunduklar zaman grenleri seyret: Bu ileri
bozuk kiiler, ezelde hakikatle ilgileri kalmam olup asldan balar kesik
domulardr!

509

Yalnz iinde bulunduu zaman gren, bilgisizliktedir, zan ve phe


iindedir. Onun iin ister gerek sabah olmu, ister yalanc sabah, ikisi de
birdir.

Ey gen; yalanc sabah yz binlerce kervann mahvolmasna sebep olmutur. 684

684 Burada, "yalanc sabah" mukallit, sahte eyhlerin, "gerek sabah" da gerek mridlerin se
mboldr.

Mahiyetini, ayarn, deerini takdir edemeyenleri aldatmayacak para yoktur;


eyvahlar olsun mihenk ta olmayan, mikyas olmayan cana!..

Peygamberlik dvasna kalkana dvadan vazgemesi


iin srar ve peygamberlere uymasn emredi.

1695 Ebu Mseylemet'l-Kezzab; "Ben, gerekten Ahmed'im!" demiti.


"Onun dinini fen ve san'at ile vurup kracam!" 685

685 Arabistan'da Yemame'de peygamberlik dvsna kalkan bu yalanc peygamber, Peygamber Efendi
miz'e;
"Peygamber-i Yemame'den Peygamber Muhammed'e!" diye bir mektup gndermiti. "Dnyann yars s
enin , yans
da benim olsun!" diyordu. Peygamber Efendimiz cevbnda; "Yeryz Allh'n mlkdr; onu diled
iine verir!"
buyurmutu. Hz. Ebbekir devrinde ldrld.

Ebu Mseyleme'ye de ki: "Pek ululanma; kendini stn grme! in nne


deil, sonundaki lanete bak; yni yalanc olduun iin herkes senden nefret
edecektir!

Topluma yol gstermek hrsna kaplp ne dme; bir klavuzun gerisinden


gel ki, mum senin nnde gitsin, yolunu aydnlatsn!

Mum, aya benzer; gidilecek yolu gsterir. Gittiin tarafta yem mi var, tuzak
m var, bunu bildirir.

Sen istesen de, istemesen de mumun aydnlnda doan kuunun (yni


gerek mridin) izi ile kargann (sahte mridin) izini grr, ayrdedersin!
1700 Fakat mumun yoksa yanlrsn; nk bu kargalar, hile ile ak doan
seslerini renmilerdir!

Bir kii hdhdn tn renmi olsa da, onda, hdhd uarken toprak
altndaki suyu gr gibi bir sr ve Saba lkesinin haberi ne gezer!

510

Taklit edilerek karlan ireti sesi, asl gerek sesten, z sesten ayrdet; pdihlarn
balarna koyduklar talar, hdhdlerin talarndan ayr bil. 686

686 Fuzul merhumun u beyti bu hakikati ifade etmektedir:


"Eylesen ttye ta'lm-i ed-y kelimat,

Sz insan olur amma, z insan olmaz!"

(Papaana kelimeleri sylemeyi yni konumay retsen, onun sz insan szne benzer ama, z
yine papaan
olarak kalr!)

u utanmaz takliti eyhler de dervilerin szlerini, riflerin nktelerim taklit ederler;


onlarn gzel szlerini dillerine dolamlardr.

nce gelip geen mmetler hep kayay d aac, yni btl hak sandlar da, o
yzden yok olup gittiler.

1705 O yok olup giden mmetlerin de ayrdedi duygular vard ama; hrs ve
tamahlar onlar kr ve sar etmiti!

Gzleri hasta olup da grmeyenler, Allh'n rahmetinden, iyi insanlarn


merhametinden uzak deillerdir, fakat "hrs krleri"ne kar getirilecek bir zr
yoktur!

Pdihlarn armha gerdikleri adama da elbette acnr, fakat kendini haset


armhna geren kii ho grlmez!

Ey balk, yni dnya deryasnda hrsla rpnan kii; iin sonunu gr, oltaya
bak! Fakat senin pis boazln, iin sonunu grme gzn balad.

ki gzn a da, n de gr, sonu da; kendine gel! Lanete uram, Hakk
kapsndan kovulmu iblis gibi tek gzl olma!

1710 Tek gzl o kiidir ki, iinde bulunduu zamandan baka zaman grmez;
onun, hayvanlar gibi, gemi ve gelecek zamandan haberi yoktur!

kzn iki gzn kr etmenin diyeti, bir gzn diyetidir; nk, kzn
gznde ycelik yoktur!

kzn iki gz, kzn yar deerincedir; nk, onun iki gznn
dayand, gvendii yer ancak senin gzndr! Sen olmasan, kz, iki gz
ile de bir i gremez!

Ama, bir insanolunun gzn kr edersen, kanun deeri ona yar deerini
vermek gerektir!

nk insan, tek bir gz ile de, bir dostunun yardm olmakszn i grebilir!
1715 Eein gz, n grp sonu grmedii iin iki gz olsa bile, tek gzl
saylmaktadr!

511

Aa yaradll insanlarn yaptklar ilerde parlaklk

yoktur!

1732 Senin btn iin gcn nrsuz, irkin! nk senin yaradln, nrdan
uzak dm; ilk yaradlta Hakk'n nru datlrken sana nr isabet etmemi,
dmemi!

Aa yaradll insanlarn yaptklar ilerde parlaklk, hayr yoktur; onlarn


yaptklar iyilikler, taze meyve gibi bozulur gider!

Dnyann parlakl da onun yznden solar; nk o, olu-bozulu


dnyasna mensuptur!

1735 ven kiinin gnlnde kin olursa, onun vgsnden gnller


holanmaz!

Ey gnl; nce kinden, nefretten, pislikten arn, temizlen de sonra Hamd


Sresi 'ni oku!

Senin dilinde v var, iinde ise sv; dile gelen sz ise, eytanlktr,
hiledir, efsundur, iki yzllktr!

te bu yzdendir ki, Cenb- Hakk; "Ben; grne deil, ie, gnle


bakarm!" diye buyurdu.

erefini korumak iin methiyeler yazan, vd kiiye


teekkrler eden, fakat iinden gam, keder kokusu

gelen, hrkasnn eskiliinden de o teekkrlerin yalan


olduu, bo laftan baka bir ey olmad anlalan
methiyenin hikyesi.

Birisi eski bir hrka ile Irak'dan geldi. Dostlar; 'Ayrlk zamannda ne
haldeydin? Ne aclar ektin? Ne mihnetlere uradn?" diye sordular.

1740 "Evet!" dedi. "Ayrlk ac idi ama, yolculuk da pek hotu, pek mbrek
idi; bana mjdeler veriyordu.

nk, Badat'daki halfe bana on kat elbise verdi. Ona yzlerce meth
senlar olsun!"

Halfenin ihsnn sayd dkt; krler etti, methiyelerde bulundu. Yapt


teekkrler haddini, lsn geince.

Dinleyenler; "Srtndaki hrkann hali, senin yalan sylediine tanklk etmede." diye

sylendiler.

512

"Bedenin plak, ban ak; yoksulluk ve ihtiya ateine yanm yaklm bir
haldesin. Bu teekkrlerde bulunmay ya birisinden aldn, Yhut da birinden
rendin!

1745 Senin beyine ettiin teekkrn belirtisi nerede? Banda ve ayanda


bulunmas gereken nineleri, belirtileri var m?

Dilin, o pdih vp duruyor ama; btn bedenin ondan ikyetlerde


bulunuyor!

O cmertlik pdihn, o ba sultann vyorsun; bir ayakkabn, bir


alvarn bile yok!"

Metheden kii; "Onun verdiklerini ben fukaraya dattm!" dedi. "Yoksa, o


pdih balamakta kusur etmedi.

Onun balarn aldm; hepsini de yetimlere, yoksullara dattm!

1750 Mal verdim, karlk olarak uzun mr aldm! Ben, yoksullar iin
kendimi harcarm; benim ok temiz, sevgi ile dolu bir yreim var!" 687

687 Bu beyitte Hz. Peygamber Efendimiz'in u hadsine iaret var: "Sadaka, belay geri evirir
ve mr artrr."

"Peki!" dediler. "O mal mbrekmi ki, hayra sarfedilmi, harcanm! Peki
ama, senin iindeki bu yan ne; bandan aan yoksulluk ateinin bu duman
ne?

Senin iinde, diken gibi seni dalayan yzlerce dert, yzlerce keder var.

Dertler, kederler nasl olur da mutluluun habercisi olurlar; kederli bir adama
nasl olur da neenin mjdesini verirler?

Gelip geenleri, olup bitenleri anlayn doru ise, hani sevgi belirtisi nerede;
nerede ihsnn, ihsna rz oluun belirtisi?

Diyelim ki, dattn mal gitti. Onu verene gnln ile meylin nerede? yiliin
sevinci nerede? Sel akp gitti ise, yata nerede?

1755 Simsiyah, cana can katan gzlerin vard; haydi diyelim ki, o gzellik
geti gitti. Peki, gzn imdi neden sevimsiz?

Ey eki suratl kii; nerede o gnl temizliinin belirtisi? Ss; senden eri
br szlerin, yalanlarn kokusu geliyor!

Mal mlk balamann yzlerce belirtisi olur; yaplan iyi ilerin yzlerce
grnts gze arpar!

Mal; balamakla, ihtiyac olanlara vermekle, grnte elden kar gider


ama, onu verenin gnlne yzlerce mnevi hayat gelir!

Allh'n yaratt yeryzne, yni Allh tarlasna temiz, salam tohum ekilsin
de, o bitmesin; imkn var m?"

513

Hamd edi; arifi, kapkaranlk beden kuyusundan eker

karr!

1760 Eer Allh'n yeryz bahelerinde baaklar bilmezse, salkmlar


yetimezse; "Allh'n yeryz genitir!" denilebilir miydi? 688

688 Bu beyitte Nisa Sresi'nin 97., Ankebt Sresi'nin 59., Zmer Sresi'nin 10. yetlerine i
aret var.

Fni ve gelip geici olan bu yeryz, eitli ekinler, meyveler, eitli


mahsller vermekten vazgemezse, yeryznden daha ok geni olan mn
lemi nasl olur da mahsl vermez?

Bu dnya toprann mahsl hadsiz hesapszdr. Bir tanenin bile en az


mahsl yedi yzdr. Buna dikkat et de, br tarafn mahslnn ne kadar
olacan anla!

Bir rifin Allh'a kar ettii hamd dorudur; nk, onun eli aya ettii
hamde ahittir!

1765 Allh'a ettii hamd sen; rifi, kapkaranlk beden kuyusundan eker
karr; dnya zindannn ta dibinden alr kurtarr!

Srtndaki takva elbisesi ile yzndeki dostluk nru, onun, Hakk'a


hamdettiinin belirtisidir!

O; u ireti ve fn dnyadan kurtulmu, akar su kenarlarnda ve gl


bahelerinde yurt edinmitir! Gl bahesi, rifin gnldr; orada irfn
emeleri daim olarak akar durur!

Onun oturduu, yurt edindii, konaklad yer; yce dileinde gizlenen ba


kedir, oradaki tahttr!

Oras, yle bir sddkyetin, balln gerek makamdr ki, dorularn hepsi
de orada ter taze, neeli, sevinli yzlerinden belli olarak bulunmaktadrlar! 689

689 Kamer Sresi'nin son yetleri olan 54., 55. yetlere iaret var.

1770 Arif ve kmil kiilerin Allh' hamdedileri, vleri; gl bahesinin


bahar mevsimine hamdetmesine, ona kranlarn arzetmesine benzer! Bu

hamdin, bu krn; bahede yzlerce belirtisi grlmekte, yzlerce alameti


sezilmektedir!

Baharn geldiine kaynaklar da ahittir; fidanlar da, ayr imenler de ahittir;


gl bahesi de, o renk renk aan iekler de...

Grnmeyen ve esiz olan bir gzelin gzelliine, sedefte inci gibi her tarafta
binlerce ahit vardr!

514

Gnl evinin gizli komular da var.

1773 Ey gfil, ey yalanc adam; iindeki fesatlk ve ktlk kokusu


nefesinden duyulmakta! Derdin, kederin banda, yznde apak grnmektedir!

Bitmez tkenmez bir sava yeri olan dnyada, koku alanlar, kokudan
anlayanlar da var! Kendine gvenip herkesi aptal sanma, hay huy etmeye
kalkma! 690

690 Ziy Paa merhum;

"En ummadn kefeder esrar- dernun,

Sen herkesi kr, lemi sersem mi sanrsn?" diye yazmt.

"Gl reeli yedim." diyorsun ama, nefesinden sarmsak kokusu geliyor. Sana;
"Sus!" diyor. "Sama sapan syleme!"

u insan gnl pek byk bir eve, bir konaa benzer. Bu acaip gnl evinin
gizli komular da vardr.

O komular pencere aralklarndan, duvardaki deliklerden gnl srlarn


dinlerler, gizli eyleri anlarlar!

Onlar ev shibinin hi bilmedii, hi ummad bir delikten bakarlar; evde ne


var, ne yok grrler!

1780 Kur'n'dan okuyup rensene; "eytan ile eytan topluluu insanlarn


hallerinden gizlice haber alrlar!" 691

691 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 27. yetine iaret var. Ltfen Kur 'n 'a, bu yetin tefsirine
baknz!

Onlar yle bir yoldan koku alrlar ki, insan o yolu bilemez! nk o yol,
duygu ile bilinmez, duyulmaz; u bilinen eylere hi benzemez!

1784 Ey dini ve inanc gzel olan kii; eytanlar bile yaratllarndaki o kabalklar ile, ktlkleri ile bizim gizli tuttuumuz srlar, dncelerimizi
biliyorlar!

Onlar; iimize hrszlar gibi gizlice girerler, haberimiz olmadan gnl


evinden bir ok eyler alarlar. Bu yzden, biz de onlarn hrszlklarndan
zarar grr, perin oluruz.

Bunlar, bizi her an aldatyorlar, bizi ziyana sokuyorlar; iimize uzanan


deliklerden, aralklardan, pencereden bakar gibi i yzmz gzetliyorlar!

Kaba, kt, hain eytanlar bu ileri becerirken, dnyadaki aydn rhlarn,


riflerin, gnl uyank kiilerin neden gizli hallerden haberleri olmasn?

515

Gkyznn stne adr kurmu olan rhlar, insanlarn gizli eylerini, kalp
srlarn bilmek hususunda eytanlardan aa m olurlar?

eytan, hrszlar gibi, grnmeden ge kmaya kalkr da yakc ihablarla


talanr, gkyznden kovulur!

1790 Bir haydut, savata nasl ba aa yere derse, ge kan eytan da


ihabn vuruu ile gkyznden tepe taklak yuvarlanr. 692

692 Hicr Sresi 'nin 16-18. yetlerine iaret var. Yaz geceleri gkyzne baklacak olursa, ar
ada srada parlak cisimlerin
kaydklar grlr. Halkn; "Yldz kayd" diye adlandrd bu ateli yldz krntlarna "
ihab" diyorlar. Astronomi
bilginlerine gre, fezadaki yldzlardan harap olanlarn paralar imi. Alimlerin bu ekilde
tahmin ettikleri yldz
krnt ve dkntleri semaya kan eytanlarn gkten kovulmalar iin atlan yanan talar im
i. Bunu Kur 'n haber
veriyor. Bizim de byle inanmamz gerekir. Fennin haber verdii bilgi ile Kur 'n 'm haber ver
dii bilgi arasnda
elime yoktur. ihabm harap olmu ve paralanm bu yldzlarn enkaz olabilecei gibi, par
alarnn eytanlar
talamak, kovmak iin kullanlmas mmkndr.

Allh'n makbl olan kullara, gnllerin beendii ruhlara haset ettii,


onlar kskand iin eytanlar gkyznden ba aa atarlar! 693

6,3 Bugn, ilimin ve fennin altnda sonsuzluu anlalan feza, gkyz, Allh'n makbl
kullarnn mekandr. Hz.
Is da gkte bulunmaktadr. O makama eytanlarn kmaya almalar, o makbl rhlar kskand
rr. Bu yzden
eytanlar gkyznde bulunmaktan, alabildikleri gizli haberleri kendi adamlar bulunan kahinl
ere, byclere
bildirmekten men edilmilerdir. Gayb bilmek Allh'a mahsustur ama, Allh baz kullarna bildi
rirse, onlar da Hakk'n
inyeti ile bilirler.

Sen de olaksan, topalsan, korsen, sarsan, ne olursan ol da, bu yksek ve


byk ruhlar kendinle kyas ederek senin gibi sanma!

Utan; gevezelik etme! Can ekime; nk bedeninin yannda yresinde onu


gzeten, ondaki srlar anlayan ok casus var!

lh hekimler; mridin yahut yabanc birisinin


yznden, sznden, gzlerinin renginden din ve gnl
hastalklarn anlarlar; hatt gnllere de yol bulurlar,
iten geeni anlarlar! nk onlar, gnllerin
casuslardr; onlarla oturunca dorulukla, temiz
gnlle, kt dnceleri iinizden atarak oturun!

1794 Bu beden hekimleri pek bilgililerdir; senin hastalnn ne olduunu


senden daha iyi bilirler!

516

Senin halini, idrarna bakar anlarlar; sen, hastaln onlar kadar bilemezsin!

Hem nabznn atlarndan, hem yznn renginden, hem de nefes alp


veriinden sendeki her eit hastal anlarlar!

Beden hekimleri byle olunca, Allh'n hekimleri olan veller nasl olur da
azla, dille sylemeden, sendeki hali, mnevi hastal anlamazlar?

Gnl hekimleri de, senin nabznn atndan, gznden, yznn renginden


hem sendeki yzlerce hastal anlarlar..

Zaten, beden hekimleri hekimlii yeni renmilerdir; hastal da ancak


byle belirtilerle anlarlar!

1800 Allh'n hekimleri olan rifler, uzaktan senin adn duyarlar da,
varlnn ta iine, derinliklerine inerler; senin mahiyetini, ne olduunu anlarlar.

Hatt, sen domadan yzlerce sene nce onlar, senin hallerini bilirler,
grrler!

Bayezid-i Bestam hazretlerinin yllarca nce Ebu'lHasan Harkan'nin dnyaya geleceini mjdelemesi;
onun sretini, madd eklini, huyunu, ahlakn bir bir
bildirmesi, tarih yazanlarn da eyh Harkan'yi
beklemek zere o haberi kaydetmeleri.

Bayezid-i Bestam'nin Ebu'l-Hasan- Harkan domadan nce onun hallerini,


nasl mnen grd, bunu anlatt; bu hikyeyi her halde duymusundur.

O takva pdih Bayezid bir gn mritleri ile beraber ovadan geip


gidiyordu.

Birden bire, Rey ehri yresindeki Harkan ky tarafndan ona ok ho bir


koku geldi.

1805 Orada durdu; birisini pek zlemi, grecei gelmi gibi inledi. Rzgrla
gelen o ho kokuyu iine eke eke koklad.

O gzel kokuya km gibi iine ekti. Sanki onun ruhu, rzgrdan arap
imi gibi mest oldu, kendinden geti.

1810 Bayezid hazretlerinde mestlik belirtileri grnnce, onu uyandran biri,


o anda eyhe sordu.

517

Dedi ki: "Sizde anlayamadmz bir hl var. Be duygudan da, alt ynden de
darda olan bu ho haller nedir?

Yzn bazen kzaryor, bazen sararyor; bazen de beyazlayor. Bu hl nedir,


neyi haber veriyor?

Sen, bir ey kokluyorsun, havay iine ekiyorsun, fakat grnrde gl yok!


phe yok ki bu koku gaipten ve hakik gllerin at gl bahesindendir.

Ey her kendini bilen, tanyan kiinin dilei olan vel; her an sana gayb
leminden bir haber gelmede, bir mektup ulamada!

1815 Her an Yakub gibi, senin burnuna da mnev bir Ysuf un if kokusu
erimektedir!

Mest olduun o testiden bize de bir katrecik olsun dk; o glistandan bize de
birazck sz a; o gllerden bize de koklat!

Ey yce varlk, ey yce gzellik; bizim dudaklarmz kupkuru iken senin


yalnzca, tek bana imene bizler almamzdr; bizim byle huyumuz yok!
Sana bir feyz varid olunca bize de pay verirdin!

Ey gkyznde uar gibi dolaan ve telerden abucak gelen azz varlk;


itiin mn arabndan bir yudumcuk olsun, bize de sun!

Bu zamanda mnev meclislerin senden baka emri yoktur! Ey rifler sultan;


bizleri de gzet!

1820 Bu mnev arab gizlice imek nasl mmkn olabilir; iildii


gizlenebilir mi? Zaten arap, ieni rezil rsvay eder!

Zaten bu yle bir mnevi koku ki, dnyada yzbinlerce perde onu
gizleyemez!

Bu kokunun keskinliinden btn ovalar, krlar, bu koku ile doldu. Hatt, ova
ne demek, krlar ne demek; bu koku gkleri bile doldurdu, dokuz g geti!

Bu sr kpnn azn samanla, balkla svamaya urama; bu arap yle


ak, yle meydanda ki, gizlenmesi mmkn deil!

1825 Ey gizli eyleri bilen, gizli eyleri syleyen; ltfet, seni avlayan, seni
byleyeni aka bize syle!" dedi.

Bayezid dedi ki: "Peygamber Efendimiz'e Yemen tarafndan gelen koku gibi,
bana alacak bir koku geldi.

1834 u taraftan bana bir dost kokusu geliyor; bu kyden, mnevi bir padiah
yetiecektir!

Bu kadar yl sonra, burada bir pdih doacak, gklere adr kuracaktr!

518

Onun yz, Hakk'n gl bahesinin glleri gibi alp salacak, mnevi bir
gl olacak; makamca benden de stn olacak, beni geecek!" dedi.

Mridin biri; "O byk ztn ad nedir?" diye sordu. "Ad Ebu'l-Ha-san'dr!"
dedi. Kann, enesinin ne ekilde olduunu trif etti.

Boyunu, rengini, eklini, san, yzn bir bir anlatt.

Onun i huylarn, mnevi sfatlarn, yolunu, yerini, makamn, varn younu


hep aklad.

1847 Hz. Bayezid'in haber verdii tarihi yazdlar ve onun szleri ile tarih
sahifesini sslediler.

Tam o vakit, o tarih gelince, o mnevi pdih dodu ve mnevi saltanat


bahsini kazand.

Bayezid'in lmnden yllarca sonra EbuT-Hasan dodu.

1850 Bayezid-i Bestam hazretleri eyh EbuT-Hasan'n huylar hakknda ne


syledi ise aynen kt. Lutfuna, ihsnna, elinin aklna, darlna dair ne

dedi ise kt.

Bayezid'in nnde levh-i mahfz ona klavuzluk ediyordu. O levh neden


korunmutu; yanltan! 694

694 Levh-i Mahfz: Mukadderatn, yni olacak btn hadiselerin kaytl bulunduu bir levhadr
ki, Kur 'n 'da Burc
Sresi'nde bahsolunmutur. Gnl gz ak olan byk veller, oraya bakp hadiselerin nasl o
labileceini
grebilirler, ite Hz. Bayezid de, en byk vellerden olduu iin, Levh-i Mahfz'daki mahed
esi gereince,
kendisinden bir buuk asr sonra doacak Ebu'l-Hasan- Harkan'nin doumunu, ahlak ve faziletl
erini haber vermi,
zaman gelince dedii gibi de olmutu. nk bir kimsenin klavuzu Levh-i Mahfuz olursa, onun
yanlmak ihtimali
yoktur!

Bu ne yldz bilgisidir, ne remil; ne de rya yoruudur! Bu, Hakk'n ilhamdr;


doruyu en iyi bilen de Allh'tr! 695

695 Yldzlarn birbirine yaklap uzaklamasndan bir takm hkmler karmaya "ilm-i ncum"
(=yldz ilmi) derler.
Bu ite uraanlara mneccim derler. Bir de namaz vakitlerini aya ve gnee gre tesbit edenle
re "muvakkit" derler.
Bu sebeple Fuzul merhum;

"eb-i yelday mneccimle muvakkit ne bilir,


Mbtela-y gama sor kim geceler ka sa'at?"

denmitir. Bir de kum ve kat zerine bir takm izgiler, noktalar izip koymaktan meydana ge
len ekillerden istikbali
kefe alan bir ilim vardr ki ona "ilm-i remil (=remil ilmi) ve onunla uraanlara "remmal"
(=remilci) derler. Bir de
"ilm-i ta'br" (=yorum ilmi) vardr ki, grlen ryalardan baz eyler anlayabilmektir. Bunlar
dan karlan hkmlerin
bazan tahakkuk ettii grlr. Ryay yorumlayan slih bir kii ise, isabeti daha ziyde olur.
Fakat bu ilmin ortaya
koyduu nihyet zan ve tahmini gemez. Fakat "ilh ilham" ve "Levh-i Mahfz"un mahedesi ise
byle vellerin
"yakn" makamndan olduu iin dorudur. Mevln, Bayezid'in ve emsali vellerin keif ve ihba
rlarnn byle

olduunu haber veriyor.

519

Sfiler, halktan bunu gizlemek ve onlarn kar gelmelerini nlemek iin,


ilh ilhama "gnl vahyi" demilerdir.

Ey Hakk yolcusu; sen de istersen ona "gnl vahyi" de! Zaten Allh
adamlarnn gnl, Hakk'n nazar ettii yerdir. Gnl uyank olunca, oraya
gelen ilham, nasl olur da yanlr?

1855 Ey kmil insan! Sen; Allh'n nru ile baktn iin yanlmaktan
kurtulmusun!

1924 Gerekten de tam bir kmil insan olan Bayezid-i Bestam'nin


kendisinden yllarca sonra doacak Ebu'l-Hasan Harkan'nin doumu ile ilgili
gayb hkm nasl gerekleti ise, Allh'n hkm de Levh-i Mahfz'da
kaytlara gre ylece meydana kar.

1925 Bayezid'in buyurduu gibi, eyh Ebu'l-Hasan dnyaya geldi, byd,


kemle erdi. Sonra Bayezid'in haber verdii eyleri halktan duydu.

Bayezid demiti ki: "Ebu'l-Hasan benim mridim olacak; her sabah kabrime
gelip benden ders alacaktr!"

Ebu'l-Hasan da dedi ki: "Evet; ben de eyhi ryamda grdm ve ruhundan bu


sz duydum.

Her sabah, Bayezid'in kabrini ziyaret eder, kuluk vaktine kadar huzurunda
bulunurdu.

Y eyhin hyali gznn nne gelir, ona gereken eyleri sylerdi, Yhut da
arada sz ve ses olmakszn gnlden seslenir, bylece Ebu'l-Hasan' n mkili

hallolurdu.

1930 K mevsiminde bir gn, mnevi bir nee iinde kabri ziyarete geldi. Kar
yeni yam, mezarlarn stn rtmt.

Kar, kat kat ylm, bayrak gibi boy atm; kabirlerin st kubbe kubbe
olmutu. Bu hali grnce Ebu'l-Hasan hazretlerinin neesi gitti, can skld.

Tam bu srada mnen diri olan Bayezad-i Bestam'nin mezarndan bir ses
geldi; "Ben buradaym; bana gel!" diyordu.

"Bu tarafa gel!" diyordu. "Sesime ko, dnya karlarla dolsa, kar kesilse bile,
sen benden yz evirme!"

te EbuT-Hasan'n hali, o gnden beri latif, ho bir hl ald. nce Bayezid'in


haber verdii ve kendisinin sonradan duyduu alacak eyler gerekleti,
onlar grmeye balad. 696

696 Byk vellerin mezarlarnda manev bir hayat ile diri olduklar, yet ve hadislerle doru
lanmtr. Mesela, Al-i
mran Sresi'nin u meldeki 169. yeti bunu haber vermektedir: "Allh yolunda ldrlenleri s
akn ller sanma;
bilakis onlar, Rabblerinin yannda diridirler, Rabbleri indinde rzklanmaktadrlar." denildi
i gibi bir hadste de;
"Mminler lmezler; dnya evinden hiret evine g ederler!" buyurulmutur. Bu sebeple veller
in kabirlerini ziyaret
edip rhlarmdan himmet ve efaat istemek caizdir. Bu hususta taassup gstermee mahal yoktur.
Bir hads-i erifte de
aynen yle buyurulmutur: "lerinizde ciz ve akn kalrsanz, kabirlerinde diri olanlarda
n yardm dileyiniz!"
Ancak kabirleri ziyaret ederken tapnrcasna sarlp pmek, alayp dnmek, ar sevgi gs
termek gnahtr; insan
irke gtrr!

520

Sfinin rhuna ve gnlne gelen manev Allh


yemeinin azalmas.

1856 Bir sfi, yoksulluktan nasl olur da ikyet eder, gamlara, kederlere kaplr? nk yoksulluun kendisi ona dad olur, yiyecek iecek olur! 697

697 nk yoksulluk icb, yemek azl ile beden zayflar; bedenin zayfl ruhun kuvvetlenm
esine sebeptir. Onun
iin; "Alk Allh yemeidir!" denilmitir. nk nefs, yokluk ve sknt ekmekten holanmaz;
cennete ise
holanlmayan eylerle girilir. ibl hazretleri buyurmutur ki: "Ne zaman a kaldmsa, gnlm
de hikmetten alm bir
kap buldum." Eb Sleyman Daran hazretleri de; "Alk, Allh'n haznelerindendir. Allh, di
ledii ve sevdii
kimselere al verir." demitir.

nk cennet, hoa gitmeyecek eylerden meydana gelmitir! lh merhamet


de gnl krklarn, ciz olanlarn paydr. 698

698 "Cennet, nefsin holanmad eylerle evrilmitir!" diye bir hads rivyet ederler. Fukar
alk ve bilhassa alk ise,
nefsin holanmad eylerin en banda gelir. Fakir ve muhta bir kimsenin kalbi krk ve zg
ndr. u kuds hads bu
hakikati aklamaktadr: "Cenb- Hakk buyurur ki: 'Ben, benim iin kalbi krlm, mahzun olm
u kullarmn
yanndaym!'"

Mevkiinin ykseklii ve servetinin okluundan azarak cizlerin ban yaran,


gnln kran kimseye ne Allh acr, ne de halk!

1860 Ne mutludur o sfi ki, rzk azalr ama, onun ad boncuu da inci kesilir,
kendisi ise bir mn denizi olur!

Allh'n baz has kullarna verdii mnevi rzktan haberi olan kii, Hakk'a
yakn olma lutfu elde eder!

Rhun o mnevi gdas eksilirse rh, o noksanlk yznden titrer!

Sfi, o mnevi gdann eksilmesinden anlar ki, yanl bir i ilemitir; rz


yaseminlii dalp gitmitir!

1840 Bedene ait vasflar, gzellikler beden gibi iretidir; devam bir saat kadar az olan eylere gnl verme!

Hayvn rhun huyu da, vasflar da geer gider; sen, gklerdeki rhun vasfn
ara!

521

O ilh rh, yeryznde yanan bir kandil gibidir; kandil yeryzndedir ama,
gklere vurur! Velnin de bedeni mum gibi yeryzndedir fakat, nru
yedinci kat gn stndedir!

Gnein klar, evlere, ovalara dmtr ama, kendisi drdnc kat


gktedir!

Sen gl, bahelerde fidannda grrsn fakat, gln kokusu, burnunun


tavanndadr!

Rhumuzdaki ycelikten, ereften bedenin nasibi

yoktur;

beden, can deryasnn nnde bir damla gibidir!

1869 Gkleri ve yeryzn, Allh'n kudret aacndan yetimi bir elma gibi
farzet!

Sen de, o elmann iine dm kck bir kurda benzersin. Senin o elmann

aacndan da, onu yetitiren bahvandan da haberin yoktur!

O elmann iinde baka bir kurt daha vardr ki, onun rhu, yni velnin rhu,
elmann dnda bayrak amtr; o, elma aacn da, bahvan da yakndan
tanmaktadr!

Onun hareketi elmay yarar; nk elma, onun bu yarma hareketine kar


koyamaz!

Onun hareketi, perdeleri yrtar; o, grnte kk bir kurt ama, mnen


byk bir ejderhadr! 699

699 Elmann iine dm olan birinci kurt, bilgisiz, basit halk; ikinci kurt ise, peygamberl
eri, velleri gstermektedir.
Onlar da madd varlklar ile gk elmas iinde iseler de, bazen bir ejderhadan da kuvvetlidir
ler; onlarn gcne elma
dayanamaz, yarlr!

akmak tan demire vurunca, srayan kvlcm, ok zayf olarak meydana


kar.

nce o gsz kvlcm pamuk; "Ho geldin!" diye karlar, barna basar;
ona dadlk edip besler. O zayf, gsz kvlcm pamukla beslenince
kuvvetlenir, kard alev dilini gklere doru uzatr!

nsan da, nce yiyip imeye, yatp uyumaya baldr, fakat sonunda
meleklerden stn bir varlk olur!

522

te douta ok gsz ve zayf olan kvlcm, pamuk ve kkrdn yan


yiyip imenin ve yatp uyumann yardm ile geliir, glenir de mnev nru,
Sha yldzn bile geer!

Sonra mnen geliir, kmil insan vasfn kazanr da, karanlk tabiat alemini
aydnlatr; ruha nisbetle demir tomruk gibi olan beden kaydn ine ile yava
yava, usanmadan uraarak koparr atar!

Ate de; su, hava ve toprak gibi beden lemindendir. Ruhumuz gibi mnevi
yn yoktur; rha mensup deildir!

1880 Rhumuzdaki ycelikten, ereften bedenin nasibi yoktur; beden, can


deryasna nisbetle bir damla gibidir!

Beden, rhun feyzi ile gnden gne geliir, artar ama, rh onu brakp gidince
bedene bir bak bakalm ne hale gelir? 700

700 Mesnevi 'nin birinci cildindeki u beyitlerde rhun bedene seslenii ne gzel ifade buyuru
lmutur:
"Beden de gzellii ile avunur, nazlanr durur. nk rh; onda gcn kuvvetini, kolunu kanad
n gizlemitir. Rh
bedene seslenir de der ki: 'Sen de kim oluyorsun ey sprntlk! Bir-iki gn benim mla di
rilip yaadn; halbuki
iven, nazn cihana smyor! Dur hele; senden bir ayrlaym, sen halini o zaman gr! Ey gfl
; senin iin yanp
tutuanlar, sen lnce abucak senin mezarn kazarlar, bir an nce seni evinden atarlar. Sonr
a seni, ylanlara,
karncalara gda olman iin topraa gmerler. Sen hayatta iken ok defa senin nnde lme rz
olan yok mu, ite o
cesedinin pis kokusundan burnunu tkar!" Mesnevi, I, 3268, 3271.

Bedeninin, ancak bir-iki arn boyu vardr, fakat rhun ta gklere ykselir,
gkleri dolar!

Ey yce kii; rhun tasavvurunda, dnmesinde Badat'tan Semerkant'a


kadar yol, yarm admdan ibrettir!

523

Gzlerinin ya iki dirhem arlnda olduu halde, onun rhunun nru, yni

grme kuvveti, gklere kadar her taraf kaplar!

1885 Gzdeki o nr, gz olmadan da uykuda rya grr. Fakat gz, o nr


olmaynca bir harabeden, bir ykntdan baka ne olabilir?

Rh, bedende sana sakalna, byna aldr bile etmez! Fakat beden, rh
olmaynca pis pis kokan bir letir!

Bu bedenimiz, hayvn rhun i-g grmesine verilmi bir izin belgesidir;


sen, mnen ilerle de insan rhu gr!

Sonra insanlk sretinden de ge, bir takm gereksiz dedikodular brak da, ta
Cebrail'in can deryasnn kysna kadar git!

Buraya ulanca, Ahmed(s.a.v.)'u rhu; "Sus; sakn srlar aa vurma!"


diye dudan srarak sana iarette bulunur; Cebrail de senin bu mertebede
Hakk'a yaknln anlar da edeben geri geri gider.

1890 Ve sana der ki: "Bir yay boyu ilerlersem, o kadarck sana gelirsem
hemen yanarm!" 701

voMir gecesinde Hz. Peygamber Sidre-i Mnteha'dan ileriye gitmi ve Cebrail orada kalmt.

Sleyman(a.s.)'n kk bir kusuru yznden rzgrn

ters esmesi.

1897 Rzgr, bir gn Hz. Sleyman'n tahtna ters esti. Sleyman; "Ey
rzgar" dedi. "Ters esme!"

Rzgr da; "Ey Sleyman!" dedi. "Sen de arpk yrme; arpk yrynce,
benim de ters esmeme kzma!"

Allh; ders alalm da insafa gelelim, doruluktan ayrlmayalm, birbirimize


hakszlk yapmayalm diye, teraziyi biz insanlarn arasna koydu.

1900 Cenb- Hakk buyurmutur ki: "Sen, terazide tartlacak eyi eksiltirsen,
ben de, sana verdiimi eksiltirim; bana kar doru olursan, ben de sana yle
olurum!"

Rzgr ters estii iin Sleyman'n bandaki tac da erildi. Bylece onun
sultanl sarsld, aydnlk gndz gece gibi karard.

Hz. Sleyman; "Ey ta!" dedi. "Bamda eri durma! Ey sultanlk gnei olan
ta; bamda doru dur, baka yne meyletme!"

524

Sleyman eliyle tac dorulttuka ta yine eilmekteydi.

Tam sekiz defa tac dorulttu; ta da erildi. Sleyman dedi ki: "Ey ta; bu
hl nedir? Artk erilme!"

1905 Ta tekrar dile geldi de; "Ey gvenilir, inanlr kii!" diye cevap verdi.
"Sen beni yz kere dorultsan, yine dorulmam! Sen eri gittike ben de
erilirim!"

Bunun zerine Hz. Sleyman iini dzeltti, gnlne gelen nefsan istekleri
gnlnden att.

Sleyman dorulunca ta da doruldu ve istedii gibi banda durdu.

Bu defa Hz. Sleyman, tac kendi istei ile eriltti, fakat ta eri durmad;
kendiliinden doruldu ve tam tepesinde karar etti.

O byk Sleyman, sekiz defa tac eriltti, ta yine de banda doruluyor,

doru duruyordu.

1910 Derken ta dile geldi de; "Ey pdihm!" dedi. "vn; Mdem ki kanat
atn, rpndn, kanatlarndaki tozu topra silktin, artk mn alemine yksel!

Buradan ileri gitmeme; bu iteki gayb perdelerini, gizlilik perdelerini


yrtmama izin yok!

Elinle azm kapa da beenilmeyecek, sevilmeyecek bir sz sylemeyeyim!

Sana da dertten, kederden, gamdan ne gelirse, onlar kimseden bilme,


kendinden bil!"

1918 Ey gfl; sen de dndakilerle kt olmu, onlarla urayorsun da,


iindeki en byk dman olan nefsinle dost olmusun, onunla ho geiniyorsun!

Senin asl dmann nefsin olduu halde sen onu ekerle besliyor, sonra
tutuyor, dnda bulunan herkesi thmet altna alyor, onlar suluyorsun!
1920 Sen de Firavun gibi krsn, kr gnllsn; bu yzden can dmannla
ho geiniyorsun da, susuzlar aalamaktasn!

Ne vakte kadar Firavun gibi susuzlar ldreceksin de, sula, sulularla dolu
olan bedenini okayacaksn?

Aslnda Firavun'un akl, baka pdihlarn akllarndan stn ve fazla idi;


fakat Allh'n hkm, takdiri, onu aklsz ve gnl kr bir hale getirmiti.

525

Allh bir kimsenin gnl gzne, gnl kulana mhr vurursa, o kii
Efltun bile olsa hayvanlar!

nurdan
gayri bir
eyle

beslenemez
f

nsan doyuracak asl sofra ve mnev yemek akldr; ekmek ve kzartma deildir! Rhun
gdas da akl nurudur!

insan iin nrdan baka gda yoktur; rh, onun gayrisi ile beslenemez!

Bu yeryz yiyeceinden ve ieceinden azar azar kendini ek! nk


bunlar, eek gdasdr; hr insann, nefsinin isteklerinden kendini kurtarm
gerek erin gdas deildir!

Bu madd yiyecekleri, eek gdasn azalt da. asl gkyz gdasn almaya
kabiliyet kazan; bylece nr lokmalar yemeye hazrlan!

Zaten u ekmein ekmek oluu da, o nrun vuruundandr; u cann can oluu
da, o canlar caninin feyzindendir!

Bir defa olsun, o nr yemeinden yiyebilirsen, ekmein bana da toprak


serpersin, tandrn bana da!..

Akl ikidir: Birincisi alarak, uraarak kazanlan akldr; onu, okuldaki


ocuk nasl alarak bir eyler renirse, bilgi elde ederse, sen de ylece
alarak renir, elde edersin.

Kitapla, hocadan bellemekle, dnce ile, okuyup ezberlemekle menye ait,

baka gzel dokunulmam bilgiye ait eyleri elde edersin

Bylece akln bakalarndan stn olur ama, onlar ezberlemek de sana ar


gelir.

Geze dolaa, ezberleyici bir levh gibi olursun, fakat Levh-i Mahfuz olan,
bunlardan geen kiidir!

br akl ise, Allh ihsndr; O'nun kayna can iindedir, gnl iindedir!

Bilgi suyu gnlden kaynayp counca, o su; ne kokar, ne eskir, ne de


bulanp sararr!

Kaynann yolu bal ise de ne gam; o zaten her an gnl evinin iinde
kaynar durur!

Tahsille, okumakla elde edilen akl, rmaklara benzer; yataklarndan akar,


ovaya yle ular.

526

Onun akt yol balannca, olduu gibi kalr, akamaz olur; sen, kayna
kendi iinde, kendi gnlnde ara!

Bir adamn, birisi ile danp grmesi, onun da; "Bu


ii sen bakasna dan;
nk ben, senin dostun deilim!" demesi

Adamn biri, bir trl karar veremedii bir konu hakknda, kat' karara
varmak, tereddtten kurtulmak iin birisine danarak onun fikrini almak istedi.
1970 Danmak istedii kii dedi ki: "Bana gvenerek, bana danmak iin
bavuruun houma gitti. Ama ben, senin dostun deilim ki! Sen benden
bakasn bul da, danacan ona dan!

Ben, sana dmanm; bana danma! Dmann verecei akl ile baarya
ulalmaz!

Git; sana dost olan birini ara! Dost, phe yok ki, dostun hayrn ister!

Ben dmanm; benim gibi birisinden sana fayda gelmez! Ben; eri br
yrrm, sana dmanlk ederim!

1976 Dostlarla oturan kii, klhanda bile olsa, gl bahesinde oturuyor sanlr.

Fakat bahede dmanla beraber oturan kii, klhanda oturuyor gibidir!

Akln bana al da, benlie kaplarak dostu kk grme, onu incitme ki, o
dost, sana dman olmasn!

Senin sevdiin Rabb'inin yaratt btn mahlukata (insanlara, hayvanlara,


bitkilere), ya Allh rzs iin, yhut da kendi cannn rahat etmesi, huzr iinde
yaamas kasd ile iyilikte bulun, onlar sev! 702

702 Eski irlerimizden biri;

"al; gamgnleri d etme, d olmak istersen,

Sevindir kalb-i ns, gamdan zd olmak istersen."

(Eer sen neeli olmak, ad olmak istiyorsan, gaml, kederli insanlar bul, onlar neelendir;
sen gamdan zd olmak
istersen, kederli insanlar sevindir, onlar memnun et!) demitir.

527

1980 Byle yap da, gzn her eyde dostu grsn; gnlnde ona buna kin
besleyerek iini karartma, kendini irkinletirme! 703

703 yilie kar herkes teekkr duygusu duyar, iyilii edene dost olur; minnettarlk duyar.
Bu yzdendir ki, iyilik eden,
gnl kazanan kii, herkesin dostudur, herkes onu iyi karlar. Kimseye ktlk etmedii ve d
man kazanmad iin
dman yzl, dmanlkla bakan gzler grmez. Bir atasz; "iyilie iyilik etmek her kiinin
krdr; ktle kar
iyilik etmek, er kiinin krdr." anlamm tar. yle bir zamanda yayoruz ki, iyilik etmek
yle dursun, kimseye
ktlk etmemek de iyilik saylmaktadn.

Fakat, birisine dmanlk edince, ondan ekin; seni seven bir dosta git, ona
dan!"

Kendisine danlan kii dedi ki: "Benim eski dmanm olduunu bilirim.

Fakat akll bir adamsn, bir mn erisin; akln, seni eri br gitmeye
brakmaz!

Halbuki kt huyun dmandan intikam almak ister, fakat akl, nefse


vurulmu demir ba olur, onu brakmaz!

1985 Akl nefsin stne yrrse, onun intikam almasna engel olur, onu geri
evirir! Akl, akll kiinin iyi ve kt btn ilerini ayarlayan bir polis, bir
mfetti gibidir!

Allh'a inanan akl, adlet shibidir; bir polis mfettii gibi gnl ehrinin
bekisidir, hkimidir!

Onun, kedi gibi, akl uyanktr; onun korkusundan hrsz nefis, fare gibi
delikte kalr.

Her nerede fare teye beriye saldrrsa, orada kedi yoktur, varsa bile kedinin
resmi vardr, yni bulunan hantaldr, bir ie yaramaz! 704

704 Hz. Mevln bu beyitlerde insann akln polis mfettiine, kediye benzetmi; nefs ve eyt
an da kedinin
korkusundan delikte saklanp kalan fareye benzetiyor.

Bedendeki inanan akl ve vicdan, kedi deil aslandr; hem de arslanlar bile
ykan, aileden bir arslandrr!

1990 Onun kkreyii; yrtc hayvanlara hakim olur, onlar sindirir; nras da,
otlayan hayvanlara engel olur!

Fakat bir ehir hrszlarla, soyguncularla dolu olursa, ister polis bulunsun,
ister bulunmasn msvdir. Bir akl, bir vicdan da, beden ehrini nefsin hev
ve hevesinden ve eytann vesvesesinden koruyamazsa, onun varl ile
yokluu birdir!

528

Birisinin, Hz. Peygamber' e, yal ve tecrbeli


kumandanlar varken Hzeyl Kabilesi' nden bir genci
kumandan yaptndan tr itirazda bulunmas.

manszlarla savamak ve mslmanlarn haklarn korumak iin Resl-i


Ekrem Efendimiz bir ordu gnderiyordu.

Hzeyl Kabilesi'nden bir genci seti, orduya kumandan tayin etti.

2030 Peygamber Efendimiz, zafer kazanacak bir orduya kumandan olarak o


genci seince;

Kt niyetli biri, hasedinden dayanamad da itiraz etti; "Onun emirliini


kabul etmiyoruz!" demeye balad.

2047 O adam; "Hayr, hayr ey Allh'n Resl!" dedi. "Gngrm ihtiyardan bakasn ordu emri tayin etme!

Ey Allh'n Resl; bir gen, arslan olu bile olsa, orduya bir ihtiyardan
bakas kumandan olmamal!

Hem de, sen kendin; 'Uyulacak kii, ihtiyar ve tecrbeli olmak gerekir! ' diye
buyurmutun ki, o szn, bu tayinin doru olmadna ahittir! 705

705 Cenab- Peygamber'in byle buyurmalar, ihtiyarlarn ok yaam olduklarndan deil, grm
geirmi, bir ok
tecrbede bulunmu olduklarmdandr. Gen bir kii de, herhangi bir ite tecrbe ve ihtiyat sh
ibi olduktan sonra, o ite
ihtisas olmayan bir ihtiyardan phesiz stndr.

2050 Ey Allh'n Resl! u orduya bak; ilerinde kumandan tayin ettiin


genten daha yal, daha tecrbeli bunca kii var!"

2081 eker huylu olan Hz. Peygamber'e kar o Arab'n dedikodusu haddini
anca,

O "Ve'n-necmi" (=Andolsun o yldzlara...) Sresi'nin sultan, o "Yzn


ekitti..." sresinin pdih, o saygszca konuan kiiye, dudan srarak;
"Yeter artk; sus!" dedi. 706

706 Bu beyitte 53. Necm Sresi ve 80. Abese Sresi'ne iaret var.

529

2160 Peygamberimiz buyurdu ki: "Ey yalnz grne bakan, grn gren
kii! Sen; onu gen, hnersiz, ma'rifetsiz grme!

Ne kadar sa sakal aarmam adam vardr ki, ihtiyardr ve tecrbe


shibidir; ne kadar da ak sakall vardr ki, gnl kazan gibi simsiyahtr.707

707 Byk Fransz mtefekkiri Jean Jacques Rousseau; "ok yaayan, seneleri sayan kii deildi
r; ok yaayan, gen

olmasna ramen hayat, hakikati hisseden kiidir!" diye yazmtr.

Onun akln, defalarca denedim. O gen, yapt ilerde ihtiyar gibi tecrbeli
olduunu gsterdi."

Oul; ne kadar siyah sakall genler vardr ki onlar, akl ve idrak ynnden
tecrbeli ihtiyarlar gibidir! Ne kadar da ak sakall kiiler vardr ki, onlarn
akllar dnm, gnlleri de zift gibi simsiyahtr!

blis'ten daha ihtiyar kim var? Ama, deil mi ki akl yok, hi bir ie yaramaz!
2165 Bir ocuk dn: s nefesli olsun, gurur ve hevesten arnm bulunsun;
ona, nasl ocuk diyebilirsiniz?

Gz kapal, ksa grl bir kiiye gre sa ve sakaln aarm olmas,


olgunluk delilidir.

O takliti, delilden baka bir ey bilmez de, o yzden durmadan delillerle,


delillerin alametleri ile yol arar!

"Sen, bir i baarmak istiyorsan, ihtiyar birisini se!" dedim; "O tedbirlidir,
aklldr!" demek istedim.

Fakat, taklit perdesinden kurtulmu olan btn varlklar, Hakk'n nru ile
grr!

2170 Onun tertemiz yz; delil olmadan, kendisine bir ey anlatlmadan,


deriyi yarar, z ortaya kor!

Ancak, da bakan, grne kaplan kiinin gznde kalp aka ile geer aka
birdir! Sepetin iinde, yni gnlde ne bulunduunu, o ne bilir?

Nice altn vardr ki, haseti hrszlardan korunsun diye, isle, dumanla
karartlmtr!

Nice altn suyuna batrlm yaldzlanm bakr da vardr ki, akl kt kiiler,

ona kaplrlar!

Biz de, btn dnya balknn, btn insanlarn iyzlerini, gnllerini


grrz de d yzlerine bakmayz bile!

530

2178 Ey Hakk yolcusu; al abala da, akl ve din piri ol; "akl- kll" gibi
herkesin, hereyin btnn, iyzn gr!

O gzelim akl yokluktan kp yz gsterince, Allh ona nrdan bir hil'at, bir
eref elbisesi giydirdi, binlerce ad verdi! 708

708 "Allah'n ilk yaratt akldr." hadsi gerei, btn yaratlmlarn evveli "kll akl"
dr. Peygamber Efendimiz
"erf-i akf'dr. Buna "akl- evvel" de denir. "Akl- nazar", "akl- amel", "akl- mktesep
", "akl- bilfiil", "akl-
mstefad", "akl- mnfeal", "nr- kalp", "rh", "nefs-i natka", "levh-i kalem", "rh- kuds
", gibi isimler alr. Sehi
ibn Abdillah Tster demitir ki: "Akln bin ismi vardr. Her isminin de bin ismi yni mertebe
si vardr."

2180 O nefesi gzel akln en deersiz ad u: "O, hi kimseye muhta deildir!"

Mnevi bir varlk olan akl, grnrde bir ekle brnse de yol gsterse,
gndz bile, onun nuruna kar kapkaranlk kalrd. 709

709 Hasan azel demitir ki: "Eer vellerin kalplerindeki nr grnse, o nrun douundan g
nein , ayn nuru
kararrd. Vellerin kalpleri nruna, gnein ve ayn aydnl nisbet edilirse, gne gurb v
e ksf olur. Vellerin nuru
ise, ne batar, ne de tutulur!"

Ahmaklk da bir ekle brnp meydana ksa, gecenin karanl onun


yannda gndz gibi apaydn kalrd.

nk ahmaklk; geceden daha karadr, geceden de karanlktr! Fakat byle


olduu halde ktan rahatsz olan kt huylu yarasa, tutar karanl satn alr!

Ey Hakk yolcusu! Sen de yava yava gndzn nruna, yni hakikat nruna
al; yoksa yarasa gibi nrsuz, pirsiz kalrsn!

2185 Yarasa, nerede bir zorluk varsa oray sever; nerede bir velnin era
yanarsa, nerede bir saadet nuru parlarsa orann dmandr!

Tam akll ile yarm akllnn, tam adam ile yarm


adamn ve hi bir ey olmayan marur kt kiinin

belirtileri.

2188 Akll o kiiye derler ki; elinde, bilgisizlik karanlklarn aydnlatacak


bir me'ale vardr, o me'ale ile ne der, Hakk yolu yolcularna klavuzluk
eder.

O ne den, aslnda, kendi nurunun peine dmtr; o, kendinden gemi


bir halde, kendisine uymutur.

531

2190 O, kendisine inanmtr! Ey Hakk yolunun yolcular; siz de onun


rhnun feyz alm olduu nra inann!

kincisi, yni yarm akll olan da, bir aklly kendine gz edinmi, yni akll
kiiyi kendi gz gibi bilmi, ona uymu kiidir.

Kr kendini yedip gtren kiinin elini nasl tutarsa, o da elini, o akllya


vermi, onunla grr hale gelmitir; onunla eviklemi, ycelemitino.

7ioBurada, yarm akllnn tam aklly tutmas, bir Hakk kmn, kmil bir insann gerek bi
r mride uymas, ona
balanmas demektir.

Bir arpa arlnda bile akl olmayan eek gibi bir kimse ise, hem kendisinin
akl yoktur, hem de bir akllya uymaz!

Az ok bir yol da bilmez, fakat byle olduu halde yine de, bir klavuzun
arkasna dmekten utanr.

2195 O bitmez tkenmez lde mitsiz olarak, bazen topallaya topallaya,


bazen de koa koa gider durur.

Bir mumu, bir kandili yoktur ki, nn grsn; hatt yarm bir mumu bile
yoktur ki, ondan bir nr dilensin!

Akl yoktur ki, diri gibi, diri bir insan gibi nefes alsn, yni dirilikten dem
vursun! Yarm akll da deil ki, kmil bir akllnn nnde, kendini l sansn,
yni l gibi ona uysun! 711

711 Derler ki: "eyhin huzurunda mrit, l ykaycs karsndaki l gibi olmaldr!"

O akllya kar tam bir l haline gelsin de, (yni candan, halis mridi olsun
da), oturduu yerden daha ycelsin, ykselsin, olgunlasn!

Ey akl noksan olan kii! z sz diri bir akllya sn da, ona l gibi
teslim ol!

2200 Byle olmayan kii, diri deildir ki, Hz. Is'ya hemdem olsun; l de
deildir ki, Is'nn lleri dirilten nefesi ile dirilsin!

Onun kr rhu, her tarafa adm atar, srar durur ama, yine de kurtulamaz!

Basz kalmak, birlikten ayrlmak, birlii bozmak kii

iin de, toplum iin de felkettir!

1994 Bir ordunun esas, phesiz ki, banda bulunan kumandandr! nk


banda emri bulunmayan toplum, basz beden gibidir!

532

Ey gfl! Senin bu olup gidiin, bu perin oluun, bir k yolu bulamayn,


emrini terketmi ve basz kalm oluundandr!

Tembellikten, hasislikten, benlik-bizlik dvsna dp gurura kaplmaktan


tr, kendi banda bulunan bandan atmak, onun yerine kendin gemek
istiyorsun!

Ykten kaan katr gibi, ban alp dalara gidiyorsun!

Katrn shibi; "Ey sersem; nereye gidiyorsun? Her taraf kurtlarla dolu!" der!

"imdi bir an gzmn nnden kaybolursan, her taraftan karna azl bir
kurt kar!

2000 O kurtlar, senin kemiklerini eker gibi yerler! Artk hayat nedir, yaamak nedir, gremezsin! 712

712 Mdz bin Cebel hazretlerinin rivayet ettii bir hads meli: "eytan, insan iin, koyunu
kapan kurt gibidir; kurt nasl
srden ayrlan koyunu kaparsa, eytan da toplumdan ayrlan insan yoldan karr!"

Bunu bir tarafa brak, benim verdiim ot ve arpadan mahrum kalacan


dn; yanan atee odun atlmazsa, ya sner, ya da kl olur gider!"

katrlarn
terbiye

etmek kolay
deildir!

Kmil mrit mridine diyor ki: Kendine gel; benden kama, ar yk


yklememden ekinme! Senin cann, yni mnen yaamann sebebi benim!

Sen de bir katr gibisin; hem de nefsin aklna stn gelmitir! Ey kendine
tapan, yni nefsinin isteklerine uyarak hayvanlar gibi yaayan gfil; sende,
insanlktan ok hayvanlk sfat vardr! Hkm, stn gelenindir! Bu sebeple
sana, insan deil, hayvan denilmek gerekir!

2005 Mustafa (s.a.v.), cef ile dolu nefis katrlarn korumak, bakmak, onlar
yola getirmek iin Hakk'n bir imrahoru idi.

Cenb- Hakk; "Gelin; yeminizi suyunuzu azaltaym da, sizi terbiye edeyim!"
diye buyurdu. Resl-i Ekrem de; "Ben, ba eken hayvanlar altrrm; ben, at
terbiyecisiyim!" dedi. 713

713 Burada En'am Sresi'nin 151. yetine iaret var.

"Hayvan gibi olan nefslerini terbiye edinceye kadar, o katrlardan ok


tekmeler yedim."

533

Nerede azgnlar yola getirmeye uraan, onlar terbiye etmeye alan biri
varsa, o, ok skntlar ekecek, tekmeler yiyecektir; baka re yok!

Szn ksas; belann en fazlas, en iddetlisi peygamberlere gelir atar!


nk vahi hayvanlar terbiye edip de insan haline getirmek ok byk bir
beladr!

2010 Ey terbiyesiz nefs atlar; yolsuz yordamsz yrmedesiniz! Szme

uyun da, yorga yryn, yava yryn; bylece de bir pdihn binei olun!

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey Aziz Peygamber; onlara; 'Gelin!' de. 'Ey edep
ve terbiyeden rken katrlar; gelin!' de!

Ama, ey Byk Peygamber! Onlar senin dvetine uymazlarsa, gelmezlerse


kederlenme; bir iki temkinsizin, bir iki dncesi kt kiinin yznden onlara
kin gtme, onlara darlmaya kalkma! 714

7i4Tevbe Sresi'nin u meldeki 128. yeti Azz Peygamberimizin ne kadar byk bir varlk oldu
unu
belgelemektedir: "Andolsun; size kendinizden yle bir peygamber gelmitir ki, sizin skntya
uramanz ona ok ar
ve g gelir! O; size ok dkndr, sizi ok sevmektedir. Allh'a inananlar esirgeyicidir, b
alaycdr!"

Onlardan bazlarnn kula bu 'Gelin! ' szne sardr; her hayvann bakaca, kendine
has ahr vardr!

Bazlar da bu ' Gelin!' sznden rkp kaarlar; her cins atn bir ayr tavlas
var!

2015 Bazlarnn da Kur'n'daki bu kssalardan canlar sklr; nk her


kuun ayr bir kafesi vardr!" 715

715 Bir hads-i erifte yle buyurulmutur: "Altn ve gm madenleri gibi insanlar da eitl
i tabiatta yaratlmlardr;
kimi altn gibi stn, kimi gm gibi ondan daha aa, kimi bakr, kimi demir misali yaratl
mlardr."

insanlarn

eitli gr

ve

mahedele
ri, hissi
gzdedir!

Melekler de mnen ayn seviyede deillerdir; birbirlerine benzemezler de! Bu


yzden, gkte saf saf olmulardr.

ocuklar da bir okula koarlar. Bir okul iinde olmakla beraber snflar
ayrdr; ayr ayr ders okurlar.

Douda bulunan insanlarn da, batda bulunan insanlarn da eitli duygular


vardr, fakat eitli gr ve mahedeleri ayn gzle hissederler!

534

Eer yz binlerce kulak saf olup dizilseler, onlar, yine de gren bir gze
muhta olurlar!

2020 Sonra kulaklarn da, can srlarn, ilh kelam, peygamber buyruklarn
iitmekten baka bir vazifesi vardr.

Yz binlerce gze, bunlar duymaya yol yoktur, hi bir gzn iitmekten, hi


bir kulan da grmekten haberi yoktur!

Sen, bylece, her duyguyu bir say; hi biri brnn iini gremez!

Be d duygu ile be i duygu on saf olmu, meleklerin saf saf oluu gibi
kendi mertebelerinde durmaktadr! 716

716 Be d duygusu ile be i duygu unlardr: D duygular: 1) Grme 2) iitme 3) Tatma 4) K


oklama 5) Dokunma

duygulan. Btn olan i duygularna gelince, onlar da unlardr: 1) Anlama 2) Vehmetme 3) Hay
al kurma 4) Dnme
5) Belleme, ezberleme.

Din safndan kendini bilgili ve stn grerek ba eken kii benlie kaplnca,
kendi bulunduu saftan daha gerilere gider, bulunduu mertebeden aa der!
2025 Ey yol gsteren kmil insan, ey Aziz Peygamber Efendimiz'in varisi
mrit! Sen "Geliniz!" szn az syleme; daima halk dvet et! Bu sz,
istidad olan kimselere pek yararldr; det mnevi bir kimyadr.

Eer bakr san' atl bir kii senin sznden rker kaarsa, yine de o sz, o
kimyay ondan esirgeme!

Onu birinci dvetinde, onun byc nefsi sarlk eder de szne kulak
vermezse, ikinci szn ve dvetin yararl olabilir!

"Ey Allh'n kullar! Gelin, gelin!" diye halk doru yola ar; nk Allh,
kullarn drsselam olan cennetine dvet etmektedir!

Ey kendini stn gren kii; benlikten, ba almak sevdsndan vazge de,


kendisine uymak iin bir ba ara!

nsanlarn rhlar beden zindannda mahpustur; o


zindann anahtar da kendi ellerindedir!

2032 nsanlara bak ki, gzlerini nasl karanlk brm; fni bir meta' elde
etmek iin nasl kendilerini kaybetmilerdir!

535

Hepsi de kendilerini beenmiler, hrs ve tamah yznden darmadan


olmulardr. Allh'tan ve Allh'n emirlerinden ayrlmlar, birbirlerine
dmlerdir. Rhlar lm de, yalanla, hile ile, iki yzllkle yayorlar!

alacak eydir ki, onlarn rhlar zindanda mahpus, o zindann anahtar ise
kendi ellerindedir!

2035 Bu hl una benzer ki; bir kii, ayandan bana kadar pislie batm
bulunuyor, eteinin yanndan ise bir akarsu geiyor. yle iken, o adamn, yan
bandaki akarsuda ykanp temizlenmek aklna bile gelmiyor. 717

717 Bir hadste; "Sizden birinin evi nnden bir rmak gese, kendi de her gn be defa o rma
a girip ykansa, onda kir
kalr m?" diye buyrulmu; "Kalmaz, ya Reslullah!" demiler, "ite, namaznz o rmak gibidir
. Gnde be vakit
namaz klmakla, o rmaa girip ykanyorsunuz!" buyurulmutur.

Arad ile yan yanadr ama, yine de dayanacak, huzr bulacak bir kiinin
yanna varabilmeyi, rahat edecei bir evin nn arar; ne sabr vardr, ne de
karar!

Allh'n nru gizlidir. Gnllerin aramas da O'nun varlna ahittir. nk


gnl; yalan yere, olmayan bir eyi aramaz! Gnl, bo yere bir snak
dnmez!

Eer dnya hapsinden kurtulu olmasayd, gnller o mahpustan rkmez ve


kurtulmak istemezdi!

Ey sapk kii! nsann bana gelen sknt, ztrap; "Bir mrit ara, bir yol
bul!" diye insan eker gtrr!

2040 Geree varan, Hakk'a giden bir yol vardr; vardr ama, gizlidir! Sanki
pusuya girmitir; bulmak iin durmadan, dinlenmeden, delicesine aramak
gerek! Byle arayan bu yolu bulur.

Danklk, pusudaki topluluu arar; sen, hem u arayp isteyenin, yni talip
olann yzn, hem aranp istenenin, yni matlubun yzn gr! 718

718 Bu kesret leminde dank gibi grnen varlklar, bir asldan, "kn" (=ol) emri ile meyda
na gelmilerdir. Alemde
dank halde bulunuyorlar, hakikatte ise vahdet leminden sonra geldikleri gibi mnen topludu
rlar ve her biri Hakk'n
mazhar ve aynasdrlar.

Balardaki, bahelerdeki ller, yni l gibi olan aalar; tomurcuklarndan,


kklerinden srmler, canlanmlar, ibretle bak da, onlara dirilik veren o esiz,
o tek varl anla!

u zindandakilerin gzleri her an kapda; mjde verecek biri olmasayd hi

byle olur muydu?

536

Aalarn sararm yapraklarna bakma da, olmu

elmalarn devir!

2051 O aalarn sararm yapraklarna bakma da, olmu meyvalarn devir! 719

719 Burada ihtiyarlar aaca, sararm yzler sonbahar yapraklarna benzetilmitir. Tecrbeli v
e ihtiyatl olmalar da,
elmalara benzetilmitir.

Zaten onun sararm yapraklar, bo yere mi sarard? Onlar, elmalarn


olgunluunun, kemle geldiinin belirtileridir!

Bir ihtiyarn sonbahar yapra gibi olan sararm yz, aarm salar, onun
aklnn olgunluunu haber vermektedir.

Yeni km yemyeil yapraklar ise, o aacn meyvelerinin ham olduunun


belirtileridir.

2055 Her eyden vazgei, azkszlk az, riflik belirtisidir. Altnn sarl,
sarrafn yzn gldrr, benzini kzartr!

Gl yanakl, by sakal yeni terlemi olanlar, ma'rifet okulunda henz yaz


renmeye balayanlardr!

Onlarn yazdklar harfler dzgn deildir; eri brdr! Bedenleri evik


olsa, hzl koup dursalar bile, akllar azdr, fikirleri tembeldir!

htiyar abuk adm atamasa bile akl, iki kanat elde etmitir; gklerde dolar,
ycelere uar!

Buna dair rnek istiyorsan, Hz. Cafer'e bak; Allh, el ayak yerine ona, iki
kanat ihsn etti!

2060 Altndan, yni ihtiyar rifin renginden bahsetmeyi brak! Bu sz, herkes
tarafndan anlalamaz; onu anlamak hususunda u gnlm, cva gibi heyecanla
titremektedir!

Susm ak,
sylem em ek
n e gzel
eydir!

Sanki iimde, susmann pek deerli bir ey olduunu bilen ho szl yz kii
var da, onlarn hepsi ellerini dudaklarna gtrmler, "Bu bahsi brak, sus!"
diye bana iaret ediyorlar.

Evet; susmak denizdir, sz sylemekse rmaa benzer, seni deniz yni mn


lemi aryor. Sen ne diye dereyi aramadasn, yni dnya ilerine ait
dedikodular peine doru komadasn?

537

Mn denizlerinin iaretlerinden ba evirme; sen de onun gibi sus, sz


bitir, bahsi kes! Cenb- Hakk, doruyu herkesten daha iyi bilir!

Haberler grlerin yerine geer, fakat hazr olup da gren iin deil! Onlara
faydas yoktur; bulunmayann, grmeyenin iine yarar!

Gre ulaan kiiye, artk haberler gerekmez; onun iine yaramaz!

nk, sevgili ile dp kalkmaya balaynca, artk klavuza lzum kalmaz!

Grenlere haber vermek, yanl bir itir; bu hl, gafletimize ve irfnmzn


noksanlna dellet eder!

Grenlerin karsnda susmak, sana fayda verir; "Kur' n okunurken susun,


dinleyin!" emri bu yzden gelmitir! 720

720 A'raf Sresi'nin 204. yetine iaret var.

Eer mrit sana; "Syle!" diye buyurursa, syle; fakat az syle, uzatma!

Eer; "Uzat!" diyecek olursa buyruuna uy, fakat utanarak, edebe riyet
ederek konu!

2075 imdi ben de, bu gzel Mesnevi yazlrken, Hakk ziyas Hsameddin'e,
tpk yle sylyorum!

Ben, irada ait bir bahsi ksa kesersem, Hsameddin, yz eit bahne ile beni
syletmeye alyor.

Ey Cell shibi Allh'n ziyas olan Hsameddin; hakikati grdn halde


neden sz istiyorsun?

Senin bu istein, galiba, ezel sevgiliye olan fazla sevgiden ileri geliyor! Bir
Arap irin skye; "Bana arap ver ve 'Bu araptr!' de!" demesi gibi. 721

721 Hz. Mevln'nn bu beytinin ikinci msra'na ald Arapa msra'n kime ait olduunu bile
miyoruz. arih Ankarav
de, Arapa asln Mesnevi erhine koymu. Teberrken Mevln'nn sevdii bu beytin ben de asl
n aldm.

"Sk; 'Bu araptr!' diye bana arap iir; aka imek imkan varsa, sakn sen gizlice iilm
e!"

Onun kadehi u anda senin azndadr, fakat kulak da; "Kulan payn ver!"
demektedir! 722

722 tki ienlerin kadeh tokuturmalarnn sebebi, demek ki, o needen kulan da hissesi olsu
n iinmi!

538

2080 Ey kulak; senin payn, sevgiliye dair olan szlerden comak, mest olmaktr! te sana cokunluk ve mestlik verecek szler! Fakat kulak "Ben
bundan daha fazlasn istiyorum; benim dknlm, bundan fazla!" diyor!

Beka "
kpndeki

mn

arab ok
kuvvetlidir!

2095 Sen, o kuvvetli mn arabyla mest olan kiiye bak; satran oyunundaki vezir gibi eri br yrmeye balad.

Gen bir kii, o kuvvetli arab iince, yol ortasnda bir htiyar gibi der
kalr.

Beka (Elest kpnn arab), yle ad bir arap deil ki, sarholuu bir gece
srsn! 723

723 Sad hazretleri bir seferinde; "arabn sarholuu gece yarsna kadar srer; sakinin sarh
oluu kymete kadar
devam eder!" diye yazmtr.

Ashab- Kehf, o mnevi arab iti, o mezeden yedi de tam yz dokuz yl


akln kaybetti. 724

724 Sre-i Kehf in 9-10. yetlerinde aklandna gre, Dakyanus adl bir zlimin zulmnden k
aan ve Allh'a inanan,
putlara tapmak istemeyen yedi kii, kpekleri ile beraber bir maarada 309 yl uyumu kalmla
rd.

Msr'daki kadnlar, o beka arabndan bir kadeh itiler de ellerini,


parmaklarn kesip doradlar.

2100 Msr sihirbazlar, Hz. Ms'nn mcizesinden mest olduklar iin


daraacn sevgili sanmlard. 725

725 u'ara Sresi'nin 49-50. yetlerine iaret var.

Cafer-i Tayyar hazretleri de Elest arabnn mesti olduu iin kendinden geti
de elini ayan fed etti. 726

726 Hz. Cafer, Mte Sava'nda iki eli kesilmi iken, kesilen kollar ile slm sancana sar
ld halde yetmi yerinden

yaral olarak ehit oldu. Peygamber Efendimiz;

"Cenb- Hakk, Cafer'e kesilen kollarna bedel iki kanat ihsn etti." Diye buyurmulardr.

Bayezid-i Bestam ve mritleri.

2102 Mnevi yokluk shibi o byk vel Bayezid-i Bestam hazretleri, bir gn
mritlerinin yanna geldi de; "te Hakk, bende tecell etti!" dedi.

539

"Benden baka ilah yoktur; bana ibdet edin!" dedi. 727

727 Bu sz syleyen, Bayezid deil Cenb- Hakk idi, Bayezid'in dilinden sylemi idi. Nafile
namazlarla kul Allh'a
mnen ok yakn olunca, o dereceye gelen vellerin dilinden Hakk syler. Glen-i Rz shibi
eyh Mahmud
ebster; "Bir aatan "Enelhakk" sznn kmas ho grlr de, ezel saadete ulam bir v
elnin azndan
duyulmas neden ho grlmez?" diye buyuruyor. ebster bu sz ile Hz. Ms'nn Medyen'den M
sr'a gelirken bir
aa stnde nr grdne ve aatan;

"Y Ms; lemlerin Rabbi olan Allh benim!" sesini duyduuna iaret ediyor. Kasas Sresi, 30.

O hl geip de sabah olunca mritler Bayezid'e; "Sen, byle syledin; bu


doru deildir!" dediler.

Bayezid hazretleri dedi ki: "Eer bir daha byle szler sylersem, beni, o
anda hemen baklayn, ldrn!"

Allh bedenden mnezzehtir; benimse bedenim var! Byle bir sz sylersem,


beni ldrmek gerek!

O varlk ve benlik kaydndan kurtulmu olan Bayezid, byle vasiyet edince

mritleri keskin birer bak hazrladlar.

Bayezid hazretleri, o gece yine o tecell arabndan mest oldu. Yapm olduu
vasiyet de hatrndan kt gitti.

Tecell arabnn mezesi geldi, onun akl vre oldu; sabah aard, mumu
resiz kald, ie yaramaz oldu.

2123 Kendinden gemi hale gelince, yine o szleri sylemeye balad.

Hayret ve aknlk seli akln kapt gtrd de, daha nce sylemi olduu,
insan artan szlerin daha fazlasn, daha kuvvetlisini syledi.

"Cbbemin iinde Allh'tan bakas yoktur! O'nu yerde ve gkte niin


aryorsunuz?" dedi.

Mritlerin hepsi de deli divane oldular; eyhlerinden aldklar emir zerine


keskin baklarla ona saldrp bedenini baklamaya baladlar.

Her biri, Girdekuh mlhidleri gibi ekinmeden, kendi eyhlerine pervaszca


bak saplyorlard.

Fakat, eyhe bak saplayann ba ters dnyor, kendisini yaralyordu.

O hnerli eyhin bedeninde bak zararlarndan eser yoktu. Mritleri ise


yaralanmlar, berelenmiler, kana bulanmlard.

Kim onun boynuna bak sapladysa, kendi boynunun kesilmi olduunu


grd ve inleyerek can verdi.

540

Kim eyhin gsne bak saplad ise, kendi gs yarld ve ld.

Mritlerin iinde, o byk velnin mertebesinden haberi olanlar ise, onu


yaralamaya yeltenmediler.

Onu azck tanyann irfn, elini balad da, cann kurtard. Yoksa, o da ne
yaptn bilmeden kendini yaralayacakt.

Sabah olunca, eksilen, yni bazs len ve bazs ar yaral olarak bulunan o
mritlerin evlerinden feryatlar, figanlar ykseldi.

2135 eyhin huzuruna binlerce erkek ve kadn gelip dediler ki: "Ey dnya ve
hireti bir gmlee sdran byk vel!

Senin bedenin de dier insanlarn bedenine benzeseydi, onlarn bedenleri gibi


baklarla yaralanr, harab olurdu.

Kendinde olan bir kii, kendinde olmayan, kendisinden gemi bir kii ile
karlanca ve ona bakla saldrnca, kendine saldran ld gitti, kendi gzne
diken batrd.

Ey kendinde olmayanlara zlfikar vuran; sen, o klc kendi bedenine


vuruyorsun; akln bana al!

nk kendinden gemi, kendi benliini tamamyle am kii; madd


varlndan kurtulmu, yok olmutur! Emindir, kurtulmutur; ebed olarak
eminlik yurduna, yerlemitir! 728

7:8 Hz. Mevln bu konuyu, yni Hakk kmn yok olmasn, fena fllah mertebesine ermesini u
rubaisinde ok gzel
izah buyurur:

"Bir kul, kendi benliinden mutlak srette, kesin olarak fni olmadka, onun iin tevhd, Hak
k'la mnen bulumak,
Hakk'ta yok olmak imkanszdr! Tevhd; hulul deildir! Tevhd, benlikten kurtulmak, varlnda
n syrlmak, yok
olmak demektir! Yoksa, mnsz szlerle btl, Hakk olmaz!"

2140 Onun madd ekli, sreti yok olmutur. O, det bir ayna halini almtr!
O aynada bakalarnn yzlerinden, bakalarnn hayallerinden baka bir ey
yoktur!

Sen, aynaya tkrecek olursan, kendi yzne tkrm olursun; yumruk


vuracak olursan, kendine vurmu olursun!

Orada irkin bir yz grrsen, grdn sensin; Is'y Yhut Meryem'i


grrsen, yine o sensin!

541

Varln yok etmi, benliinden kurtulmu kii ne budur, ne de odur! Belki;


senin mahiyetini, senin ne olduunu sana gsteren bir aynadr!

Bahis buraya dayannca, sz dudakta dmlendi, yni dudak yumuldu ve


konumaz oldu ve kalem de krld.

2145 u anda heyecanlsn; gnl uyand, gzel szler syleme frsat ele
geti ama, sen, dudaklarn kapa ve daha fazla sz syleme! Doru yola
gtrmeyi elbette Allh daha iyi bilir!

Ey vahdet zevki ile kendinden geen Hakk k! Damn

kena ndasn;
dikkatli ol, aa dmeyesin!

Ey vahdet zevki ile kendinden geen, mest olan k! Damn kenarmdasm; ya orada
kmldamadan, hareketsiz otur, konuma, sus; Yhut da aa in ki, ayan kayp da dmeyesin!

Ey Hakk k; sen ne zaman grnmez, gerek sevgilinin ak ile mnevi bir


zevke erer, mest olursan, o ho zaman, yksek bir damn kenar gibi bil!

O ho zamanda, yni tecellye mazhar olduun vakit kork ve o mutlu an, o


mesut zaman bir define gibi gizle, aa vurma!

Aa vurma da, sevgi stne, nee stne bir bel gelip atmasn! O gizlilik
yerine, o pusuya korka korka git; vuslatn kymetini bil, hicrandan kork ve
uyank ol! 729

729 Hz. Mevln bu beyitte; "Vasim kymetini bil, hicrandan kork!" diye buyuruyor. Bazlar da
sevgililerine
kavutuklar halde hasret iindedirler; "Ben, ta senin yannda bile hasretim sana!" derler. i
razl Hafz merhum, gle
k olduu sylenen blbln sevgilisine kavutuu halde alamakta, inlemekte olduunu iddia
etmektedir:
"Bir blbl, gagasna gzel renkli bir gl yapra alm, o vuslat nimetine eritii halde haz
in hazin alyor, tatl tatl
feryat ediyordu. 'Sevgiline kavutuun halde bu feryad figann, bu gzyalarnn sebebi nedi
r?' diye sordum. Dedi
ki: 'Sevgilinin cilvesi beni alatyor, feryat ettiriyor!'"

542

2150 Holuk, mutluluk zamannda o neenin geip gitmesinden korkarsn,


te bu hl, o gizlilik damnn, o gayb damnn kenarndan teye gitmektir!

O gizlilik damnn kenarn ve oradan dme tehlikesini sen grmyorsun


ama, ruhun gryor; onun iin tirtir titriyor!

Anszn gelip atan her bel, insana sevin damnn kenarnda iken gelir
atar!

arap, edepsiz kiiyi daha da beter edepsiz eder!

2156 arap, her yerde ve herkeste er meydana getirmez, kt i iletmez


ama, edepsiz kiiyi daha da edepsiz eder! 730

"Bed-mye olan anlalr meclis-i meyde,


ret gher-i demi temyize mihenktir."

(Mayas bozuk olan kii arap itii zaman ne olduu anlalr; arap, insann cevherini ayrd
eden bir mihenk tadr!)
Bir batl yazar da aynen yle sylyor:"arap, akln kontroln kaldrr. Bylece, ayk iken
gizlediimiz ayplar
meydana kar."

arap ien akll kii ise, aklnn parlakln daha da artrr; fakat kt huylu
ise, onu btn btn huysuz eder!

Fakat, insanlarn ou kt olduundan, ahlak bakmndan beenilmeyecek


bir halde bulunduklarndan, o kt huyu artracak olan arabn iilmesi herkese
haram edilmitir!

Gl ile balklarn biri tam akll, biri yarm akll,


ncs ise hi bir ey olmayan, kendini beenmi,
ahmak, gaflete dm baln halleri ve sonlar

2204 Bir ka balk avcs, bir gln yanndan getiler ve orada balklar grdler.

Balklar, a getirmek iin kotular. Balklarn akllar balarnda idi, ii


anladlar.

lerinden akll olan yolu tuttu, o g, zor alr yolu, ister istemez at.

Kendi kendine dedi ki: "Bunlarla danmayaym; muhakkak ki bunlar,


gcm kuvvetimi gevetirler, beni zayf drrler.

543

Bunlarn boazlarna dkn olmalar, yem yiyecek sevgisi, tembellikleri,


bilgisizlikleri bana da siryet eder." 731

731 Mslmanlkta danma farzdr. Hakknda kesin bir hkm olmayan dnya ilerinde, dostlarla
danma
emredilmitir. Fakat, danacanz kiinin iyi bir insan olmas gerekmektedir.

Danacaksan bir diri ile dan ki, seni de diriltsin; ama byle bir diri nerede?
2231 O akll balk kendi kendine dedi ki: "Arkadalara danmadan, onlarn
fikirlerini almadan, denize bir yol bulaym."

2235 O ekingen balk, gsn ayak edindi de, o tehlikeli duraktan nr


denizine kadar gitti. 732

732 Beyitte geen tehlikeli durak yeri; heva ve hevesle, ktlklerle, hakszlklarla dolu dn
yadr. Nr denizi ise; vahdet
denizini, Hakk ve hakikat denizini gstermektedir.

Ardna kpek dm olan ceylan gibi. O ceylan, can korkusundan bedeninde


tek bir damar, birazck g kaldka koar durur.

O balk, glden yzd gitti. Uzak bir yola, geni bir yola dt, denizin
yolunu tuttu.

ok zahmetler ekti fakat, sonunda eminlik yurduna, selamet diyarna


kavutu.

2240 Kendini usuz bucaksz denize att. O, yle bir denizdi ki, onun kenar
ve kysn bu gzle grmeye imkn yoktu.

Derken, balklar a getirdiler. Yarm akll balk bunu grd, aznn tad
kat.

"Eyvah!" dedi. "Ben frsat kardm; nasl oldu da akll arkadaa yolda
olmadm!

O, anszn gidiverdi ama, o gidince benim de hzla ardna dp gitmem


gerekirdi.

2267 O iyi arkada denize kavutu, gamdan kurtuldu; bense, yle iyi bir dostu
kaybettim!

Ama, u anda onu dnmeyi brakaym da, kendi kendime bir re bulaym.
Ben, imdi kendimi l gstereyim!

Suyun stne kaym; karnm yukar dndrp srtm suya evireyim de


yle duraym!

544

2270 Su stnde saman p nasl akar giderse, ben de yle akp gideyim;
yzme bilen balk gibi yzmeyeyim!

Kendimi lm gstererek suya brakvereyim; lmden nce lmek, azaptan


emin olmaktr!"

Balk dedii gibi yapt; sanki lm gibi karnn yukarya evirdi. Su, onu
bazan aaya alyordu, bazan da yukarya atyordu.

2275 Tutmak isteyenlerin hepsi de hayflanyorlard; "Yazk!" diyorlard. "En


iyi balk lm!"

Onlarn hayflarn duyan balk ise seviniyor; "Oyunum ie yarad; kltan


kurtuldum!" diyordu.

Usta bir balk onu tuttu; "Th, yazklar olsun; lm!" diye onu yere itti.

Balk; sraya sraya gitti, gizlice kendini suya att. O ahmak balk ise,
orada bocalayp duruyordu.

O aptal balk, cann kurtarabilmek iin saa sola sryordu.

2280 Derken, balklar a attlar; balk a iinde kald. Bylece ahmaklk,


onu atein stne att.

Ate stnde, bir tavann iinde ahmakl yznden yanmaya, kzarmaya mecbur oldu.
Allh'a ve O'nun peygamberlerinin getirdii dine inanmayanlar da, ahmaklklarndan, cehennemde
byle olacaklardr!

O, yakp kavuran atein harareti ile yanp yaklrken akl ona; "Sana bir
haberci ve halden korkutucu gelmedi mi?" diyordu.

Ahmak balk; o ikencenin, o belann iinde, hirette kfirlerin diyecekleri


gibi; "Evet, geldi!" diyordu. 733

733 Bu beyitte Hz. Mevln Mlk (Tebareke) Sresi'nin 6-9. yetlerine iarette bulunmaktadr.

Yine o balk diyordu ki: "Bu boyun kran mihnetten, bu ikenceden, yni tava
iinde kzarmak azabndan kurtulsam,

2285 Denizden baka bir yeri yurt edinmem; glde, glckte yurt tutmam!

Usuz bucaksz olan nr denizini ararm, esenlie ularm; orada ebed


olarak salkla, selametle mr srerim."

545

Ab dest
alrken,
abdest
dualarnn
yerinde
okunmas
gerekiri

2213 Abdest alrken her uzuv iin ayr bir du okunaca hadste buyurul
mutur. 734

734 Abdest alrken niyet etmeden, Allah' anmadan acele alnan abdest gerek abdest deildir.
Nitekim Reslullah
Efendimiz bir hadslerinde; "Bir kimse abdest alrken Allah' yadederse, bedeninin hepsi pak o
lur. Allah'n ismini
zikretmezse, bedeninin ancak su gren, yni slanan yeri temizlenmi olur." diye buyurmulard
r. Mminin namaza
hazrlanrken abdest zerinde dikkatle durmas gerekmektedir. nk, abdestin mnevi yn de v
ardr. yle ki: Biz,
abdest alrken kurallara uyarak er defa uzuvlarmz ykamakla eldeki, yzdeki, kollardaki,
ayaklardaki tozlar gider
ama, iteki tozlar, kirler, gnahlar nasl gider? Elimizi gnlmze uzatp oray ykayabilir m
iyiz? temizlii, Allh'
anarak, ona yalvararak det O'nunla syleerek, yni gnl abdesti alnarak temizlenir. Mesel
a, buruna su verilirken;

"Y Rabbi; bana cennet kokusunu duyur!", yz ykanrken; "Y Rabbi; yzlerin aanp kararaca
kymet gnnde,
benim yzm ak eyle ve nrlandr!" Sa kol ykanrken; "Y Rabbi; amel defterimi sa tarafmd
an ver", sol kol
ykanrken; "Y Rabbi; amel defterimin sol tarafmdan verilmesinden ve beni zor bir hesaba ek
menden sana
snrm!", baa mesh edilirken; "Y Rabbi; bamdan aay rahmetinle kapla!", kulaa mesh
ederken; "Y Rabbi;

Hakk sz dinleyip tam mnsyla o Hakk sze uyan kullarndan et!" Dikkat buyurulursa, Azz Pe
ygamberimiz'in bu
dular insan mnen ykamakta, arndrmaktadr. Bu dular bilmiyorsak zlmeyelim; abdest al
rken Hakk'
dnerek niyzda bulunmak, "Ament billahi..." okumak, onunla beraber olmak gerekir, iimizi,
gnlmz
arndrmasn niyz etmeliyiz, ite abdestin rh ve mnevi yn budur. Nitekim su bulunmayan
yerde teyemmm
edilir, sanki tozla toprakla mnen abdest alnr, insan tozla nasl temizlenir. O temizlik, ta
mamiyle rhdir. Mmin
teyemmm ederken, sanki su ile ykanm gibi kirlerden arndn tahayyl edecek ve tertemiz
bir gnlle Hakk'n
huzuruna kacaktr.

Buruna su verirken. Gan olan, yni ok zengin, her eyi mevcut olan
Allh'tan cennet kokusu istenir.

2215 Ey mmin; sen, gnlden Allh'a yalvar da, o koku seni alsn, cennete
gtrsn! Gl kokusu, gl bahesinin klavuzudur! 735

735 tnsan bazen etrafnda koku olmad halde koku alabilir, ite bu koku mnevi kokudur. Baze
n Peygamber
Efendimiz'e salat selam getirirken gl kokusu hissedilir. Bu kokular tamamiyle mnevi ve rh
kokulardr.

Pislikten temizlenirken de szn; "Y Rabbi; Sen, beni u pislikten art!"


sz olsun! Arkan ykarken:

"Y Rabbi! Benim elim; ancak buraya kadar uzand, burasn ykad, temizledi. Fakat elim, ruhumu, gnlm temizlemekten, ykayp artmaktan
cizdir.

546

Allhm! Adam olmayanlarn canlar bile lutfunla adam oldu; canlara ulaan
ve onlar can yapan ancak Sen'in ltuf ve kerem elindir!

Ben aalk, gnahkar bir kulunum; benim baarabileceim temizlik, ancak


bu kadardr! Ey kerem shibi Allh; elimin ulaamad yerlerin, iimin,

gnlmn temizliini de sen lutf et!

2220 Allhm! Ben d yzm pislikten arttm, temizledim; i pisliklerden


de bu naiz dostunu Sen yka. Sen art!"

Tutulan bir kuun; "Gemi gitmi zamanna piman


olma, iinde bulunduun vaktin kymetini bil, bundan
yararlanmaya al; pimanlkla vaktini geirme!" diye

vasiyette bulunmas.

Gemie acmak, gemie zlem duymak yanl bir itir; giden geri gelmez!
Onu ydetmek de bo eydir! 736

736 Hz. Mevln bu konuya daha nce de temas etmiti.

"Ey arkada! Sufi, bulunduu vaktin oludur; 'Bu i, yarn olsun, yarna kalsn!' demek, tarik
at anlayna uymaz!"
(Mesnevi, c. I, 133) eyh Sad de ayn fikirdedir:

"Ey Sad! Dn geip gitti; yarn da u anda mevcut deildir! Sen; ikisinin arasndaki,
bulunduun vakitten yararlan!" mer Hayyam da;
"Gemi eyyam sakn yadetme,
Gelecekten dahi feryad etme,
Her iki devri unutmu olarak,
Ho geir halini, berbat etme!" demitir.

2245 Kuun biri, hile ve tuzakla yakalanmt. Ku, kendini yakalayana dedi
ki: "Ey efendi!

Sen hayatnda bir ok sr ve koyun yemisindir; bir ok deve de kurban


etmisindir!

Sen onlarn etleri ile bile doymadn, benim bedenimle de doymazsn!

547

Beni serbest brak da, sana t vereyim; vereyim de, bil bakalm akll
mym, aptal mym?

O dmn birincisini senin elinde vereyim, ikinci dm samanla


kark balktan yaplm damnn stnde vereyim.

2250 ncsn de aacn stne konunca sylerim. Sen, bu t


yznden mesut olursun!

Elinde iken vereceim t udur: Olmayacak eye, kim sylerse sylesin,


inanma!"

Kendini yakalam olann eli stnde iken o deerli d syleyince zd


oldu, utu, duvarn stne kondu.

"Bir de gemi gitmi eye gam yeme! Bir ey senden geip gittikten sonra,
onun hasretini ekme!"

Ondan sonra dedi ki: "imde on dirhem arlnda ok kymetli, ei


bulunmaz bir inci vardr!

2255 O inci, seni de, ocuklarn da devlete ve saadete kavutururdu!

Fakat, ksmetin deilmi; dnyada ei bulunmayan o inciyi kardn!"

Bunun zerine avc, gebe kadn doururken nasl feryat ederse, tpk onun
gibi feryat etmeye koyuldu.

Ku; "Sakn gemi bir eye gam yeme! demedim mi?" dedi.

"Mdem ki inci elinden gitti, neden gam yiyorsun? Szm anlamadn m;


Yhut sar msn?

2260 Sonra, bir de sana; 'Olmayacak eye sakn aldanma!' demedim mi ?"
dedi?

A arslanm; benim kendim dirhem gelmez bir sere kuu iken, iimde on
dirhemlik inci nasl bulunabilir?"

Adam kendine geldi de; "Pekiyi!" dedi. "Haydi, o nc d de syle!"

"Evet!" dedi ku: "br tleri tuttun da, ncsn sana bedv
syleyeyim, yle mi?

Gaflet uykusuna dalm bir bilgisize t vermek, orak bir yere tohum
ekmektir!

2265 . Ahmakln, bilgisizliin yrtt eyi, artk yama tutmaz! Ey t;


oraya hikmet tohumu pek ekme!"

548

Akln olmaynca gaflet, senin hakimin olur; seni istedii

yere eker gtrr!

2290 Akln olmaynca, gaflet ve unutu senin amirin olur; sana dmanlk
eder, tedbirini, yaptn ileri bozar!

Zavall pervane, aklnn azlndan tr, atein hararetini de, yakn da,
sesini de ydedemez!

Fakat, ate kanadn yaknca tvbe eder; eder ama, hrs ve unutkanlk onu

yine atee atar!

Bir eyi kavramak, anlamak, renmek, hatrlamak akln iidir! Akl, bunlarn
derecelerini ykseltir!

2296 Piman olu, azabn, zahmetin sonucudur; yoksa parlak bir akln yznden deildir!

Zahmet, azap, mihnet, hastalk ve saire geince, pimanlk da yok olur gider!
Bu sebeple o tvbe, o pimanlk, bir avu topraa bile demez!

O pimanlk, gam ve keder karanl iinde ykn balar gider; gam ve


keder gidince, tvbe ve pimanlk da unutulur! Gndz gelince kimse geceden
bahsetmez!

O gam karanl gidip de holuk, rahatlk gelince, ahman gnlnden, o


derdin dourduu pimanlk da geer gider!

2300 Ahmak tvbe eder, bir eyi yapmamaya azmeder; fakat ihtiyar ve tecrbeli akl; "Dnyaya dndrlseler, yaptklarn yine yapmaya koyulurlar!"
diye barr durur!

Vehmin, akln ztt oluu ve aklla savap


durmas;vehim de akla benzer ama akl deildir!

2301 Ey Hakk yolcusu! Akl, ehvetin zttdr; ehvete esir olmu kiiye akll
deme!

ehvet dilencisi olan kiide bulunana "Akl" deil, "Vehim!" de! Vehim, altn
gibi olan akllarn kalbidir!

Vehim ile akln ne olduu, kymeti mihenksiz bilinmez; her ikisini de


abucak mihenk bulunan yere gtrp dene!

Akl ile vehmin miyar ve mihengi Kur'n ile Peygamber'in halleridir!


Bunlara kyaslannca, akl m, vehim mi olduu belli olur. Zaten mihenk ta
kalp olanlara "Gelin!" diye meydan okur!

549

2305 "Gel!" der kalpa; "Gel de, benim yzmden ne hale girdiini gr!
nk sen, ne benim iniimin ehlisin, ne de kmn!

Bir testere akl ikiye blse, ate iinde akl, zelliini korur; yine altn gibi
gler durur!"

Akla sahip olan Ms (a. s.) ile vehme sahip olan


Firavun 'un konumalar.

Vehim, dnyalar yakan Firavun ve ona benzeyenlere; akl da, ruhlar


aydnlatan Ms ve Ms gibi olanlara mahsustur!

Hz. Ms Firavun'u Hakk'a dvet ederken, yokluk yoluna dm, yni


tevazu ve mahviyet gstermiti. Firavun ona; "Kimsin?" diye sorunca

Ms; "Ben aklm!" dedi. "Ben, Allh'n elisiyim, Allh deliliyim; insan
sapklktan kurtarr, aman veririm!"

2310 Firavun; "Hayr!" dedi. "Sus; hay huy etme! Kimin nesisin, eski adn
ne; onu syle!"

Ms; "Ben O'nun toprandanm; yni, Allh beni topraktan yaratt. Asl
adm da; 'Allh'n ciz kulu'dur!

O'nun, o bir olan Allh'n kulunun oluyum; O'nun kullar tohumundanm;


halayklarn rahimlerinden domuum!

Aslm topraktan, balktandr; Allh bala can verdi, gnl ihsn etti!

Topraktan yaratlan u bedenimin dnp varaca yer topraktr! Ey korkun


adam; senin gidecein yer de yine topraktr!

2315 Bizim de, ba eken aslerin de aslmz, mayamz topraktr; buna


yzlerce delil var!

Bedenin topraktan yardm grmektedir; boynun, topraktan biten gdalarla


eilip dorularak, dnp durarak beslenmektedir!

Rh gidince beden de yine toprak olmakta; o korkun mezarda ryerek


topraa karmaktadr! 737

737 Rivyet edilir ki Hz. mer; kymet, maher konuulunca pek zlmez de, mezardaki durum on
u ok korkutulmu.
Mezardan bahsedilince rengi sararrm. Bunun sebebini sormular. Demi ki: "Maherde bir ok
halk vardr; bel.
ztrap herkese gelince, insan teselli bulmasa bile, kabrin yalnzl ayr bir ztrap verir.
" Fuzul de;
"Anup tenhal kabr iinde feryad eyleme zinhar,
Tark-i nsi tut kim her avu toprak bir insandr!" demitir.

550

Sen de toprak olup gidersin, biz de toprak olur gideriz! Senin gibiler de
toprak olur giderler; ne sen kalrsn, ne de mevkiin kalr!"

Firavun dedi ki: "Bundan baka senin bir adn daha var; o ad, sana daha ok
yarar!

2320 Senin adn 'Firavun'un kulu' dur; nk senin bedenin, nce, Firavun'un
nimetleri syesinde, onun nimetleri ile beslendi, geliti! 738

738 Hz. Ms'mn babas mran, Firavun'un saray memurlarndan idi; Firavun ona iaret ediyor.

Hem de dman azgn, pek zlim, kt davranlar yznden bu vatandan


kam bir hain!..

Sen; kanl, gaddar, Hakk tanmaz bir kulsun; teki sfatlarn bu huylara gre
kyas eyle!..

Gariplikte hor hakir, yoksul, rplak; sonra da ne bize kreder, ne


hakkmz tanr!"

Ms; "Haa!" dedi. "O pdihlar pdih ile efendilikte hi kimse ortak
olamaz!

2325 Allh birdir; mlk shibi oluta birdir! Ona eit yoktur! Kullarna
O'ndan baka sahip bulunmaz!

Yarattklarna O'ndan bakas sahip olamaz; helak olacak bir kiiden bakas
O'nunla ortaklk dvsna giriemez!

Beni nakeden, bana bu sreti veren de O 'dur; bir bakas bu yaratma


dvsna kalkrsa, zlimdir!

Ey Firavun! Senin, benim kam bile yapmaya gcn yetmez; nasl olur da
beni yarattn syleyebilirsin?

Aslnda gaddar da sensin, azgn da sen! nk, Allh'a irk kouyorsun,


ikilik, yni ortaklk dvsna kalkyorsun!

2330. Eer ben bir memuru yanllkla ldrdysem, onu nefsim iin bir oyun
ve bir i iin ldrmedim!

Ben ona bir yumruk vurdum, dt ve ld. Zaten kendisinde ilh bir rh
bulunmayan o kii can verdi.

Ben, bir kpek ldrdm; sen ise peygamber oullar olan Ben sril'den
yzb inlerce susuz, kimseye zarar olmayan ocuklar ldrttn!

Onlarn kanlar, hep senin boynundadr! Bakalm bu kan yznden bana


neler gelecek?

551

Beni ldrmek iin Ykub(a.s.)'n soyundan gelen btn ocuklar ldrttn.


2335 Allh, seni kr etti de, beni seti; senin hayalinden geirmediin hileler,
baaa oluverdi.!"

Firavun; "Bunlar brak!" dedi. "Hi phe yok ki, benim sende hakkm var;
tuz ekmek hakk bu mudur?

Beni halkn nnde horlayasn, gnlmn aydnlk gnn kara bir gne
eviresin; hak bu mudur?"

Hz. Ms dedi ki: "Hayr ileyip erri terketmekte beni dinlemezsen,


kymetteki halin bundan ok daha beter olacaktr!

Sen, bir pirenin acsna dayanamyorsun; hirette ylan sokmasna nasl


tahamml edeceksin?

2340 Grnte ben, senin yaptn ykyorum, yni senin Allhlk dvn
baltalyorum ama; aslnda senin gibi bir dikeni gl bahesi haline getirmeye
alyorum."

2360 Firavun dedi ki: "Hakkaten usta bir sihirbazsn; bu memleket halkn
ikiye ayrdn!

Gnl bir olan halk sen, ikiye ayrdn! yledir; byclk daa, taa bile
tesir eder, onlar bile yakar ykar!"

Hz. Ms dedi ki: "Ben, ilh vahye dalmm; Allh'n ad ile byclk hi
grlm ey midir?

Bycln temeli gaflettir, kfirliktir; Ms'nn rhu ise din me'alesidir!

Ey irkin adam; ben nasl olur da byclere benzerim? Mesih bile nefesime
gbta eder!

2365 Ey kt kii; ben byclere nasl benzerim? Kitaplar bile benim


ruhumdan nr alr!

Sen, kendi hev ve hevesini kanat edinmisin, onunla uuyorsun; bu yzden


de hakkmda bu eit zanna dyorsun!

2423 Beni, senin gibi bir beye, bir pdiha gndermesi de, her eyden haberi
olan bir gnderenin bulunduuna delildir!

Byle bir ila, yni benim mcizem, byle bir onulmaz yaray, yni kfr
yarasn iyiletirmek iin uygundur!

2425 Sen bundan nce bir takm ryalar grmtn. O ryalar, Allh'n beni
seip gndereceini sana haber veriyordu.

552

Elime asay alacam, elimden nrlar grneceini ve senin o kstah


boynuzunu kracam bilmitin!

Bunun iin Cenb- Hakk sana trl trl korkun ryalar gstermiti.

O ryalar, gnlndeki azgnlklara, ktlklere uygundu. Bunlar, seni sana


bildirmek iin haline yarar ryalard.

O ryalar, Allh'n hkm ve hikmet shibi olduunu, derman kabul etmez

yaralarn iyiletirdiini bilmen iin sana gsterildi.

2430 Sen ise, krletin, sarlatn da, o ryalar ar uykudan meydana geliyor diye kendi isteine gre yorumladn!

Ryan anlattn hakim ve yldz bilginleri, zeka nru ile onu doru olarak
yorumladlar ama, tamahlarndan hakikati sana sylemediler!

Sana dediler ki: 'Uyanklna bir gussa ve keder gelmesi devletinden,


pdiahlndan uzak olsun!

eitli yiyeceklerden yhut sindirilmesi zor yemeklerden bozulan tabiat, insana kark
ryalar gsterir!' dediler.

O hakim grd ki; sen t istemiyorsun, yumuak huylu deilsin; sertsin,


kan iicisin!

2435 Pdihlar, memleketin iyiye doru gitmesi iin kan dkerler ama,
merhametleri fkelerinden fazladr!

Pdihn Allh'n ahlak ile ahlaklanmas gerek; Rabb'in merhameti, rahmeti


gazabndan stndr! 739

739 "Halkn rahat etmesi iin, bata bulunan krallarn filozof, hakm olmalar gerekir!" Eflt
un.

Pdihn eytan gibi hileye kaplp fkesine alet olmamas, fke ile lzumsuz
kan dkmemesi gerek!

Ama, zayf tabiatl insanlarn yumuakl da pdiha layk deildir! O eit


kiinin yumuak huylu oluundan kars da ahlaksz olur, cariyesi de!

Halbuki sen, gnln eytan evi haline sokmusun; kinini kendine kble
edinmisin!

2440 Keskin boynuzun ok cier deldi ama, benim asam da senin o kstah

boynuzunu krd!

Dnyada sadece bedenleri ile yaayanlar, yni ruhan hayattan nasibi


olmayanlar, ruhan hayat yaayanlarn din ve mn kalelerine saldrdlar!

553

Bu saldranlarn maksad; ruhanlerin bulunduu lemden, mn aleminden


yeni bir er gelmesin diye, gayb leminin kapsn, gizlilik geidini tutmaktr,
orasn ele geirmektir!

Mn gazileri, rhan erler, savata gevek davranrlarsa, imanszlar, Allh'


inkr edenler saldrya geer!

Ey kt huylu Firavun, ey imansz kii! Gayb gazileri hilmleri, yumuak


tabiatlar yznden sana hcum etmediler!

2445 Sen ise, gayb erlerinden bu dnyaya kimse gelmesin diye gayb
geitlerine saldrdn!

Bu tarafa gayb leminden bir kii gelmesin diye, gizlilik geidi olan ana
rahimlerine, ata bellerine pene attn; zulmle geidi tutmak istedin!

Sen; Allh'n nesillerin, soylarn remesi iin at yolu, yni ana rahmini
nasl tutabilirsin, nasl kapatabilirsin?

Ey inat Firavun! Sen, gayb leminin geitlerini kapattn ama, sana krlk
vermek iin yine de bir yiit er kt!

te o kan yiit benim; senin dileini krp dkeceim, senin adn, ann
yok edeceim!

2450 Haydi var git, geitleri skca tut; bir mddet daha kendi byklarna gl,
yni hilelerinle oyalan!

Kader gelip atnca ekinmek, kanmak faydaszdr! Kader, gzleri kr eder;


bunu bilesin diye kader, byn tel tel yolar!

Senin byn, yni saltanatn m daha gldr, Ad Kavmi mi? ehirler,


onlarn nefeslerinden titrer dururdu!

Sen mi daha ok inatsn, yoksa Semd Kavmi mi? Varlk lemine onlar
gibisi gelmedi!

Bu eit yzlerce rnek getirsem, gene de sen sarsn; iitirsin de


iitmemezlikten gelirsin!

2455 Artk sylediim szlerden tvbe ettim; szsz olarak sana bir ila
hazrladm!

Onu iyilememi yarana koyaym da, iyilesin; Yhut yaran da, sakaln da
sonsuza kadar yansn, yaklsn!

Ey dman adam! Bylece bilesin ki, her eyden haberi olan bir kudret shibi
var; O, her eye layk olan verir!

Ne vakit doru olmayan bir i, bir ktlk iledin de hemen ardndan lykn
grmedin?

554

Ne vakit gkyzne, yni Allh'a iyi bir amel gnderdin de arkasndan O'nun
gibi bir iyilik grmedin?

2460 Eer sen grp gzetsen, dikkatli ve uyank olsan, her an yaptn ilerin karln grrsn!

Bekleyi halinde olup dikkat etsen ve eriat ipini yakalasan, kymetin


gelmesine ihtiya kalmaz ve sen hayr ve er ne iledinse mkafat ve
mcaztn dnyada iken grrsn!

Gizli kapakl sz, gerek olarak anlayan, bilen bir kiiye ak sz sylemeye
hacet yok!

Bir bel sana, aptallndan tr gelir atar; nk gizli kapakl eyleri


anlamadn gitti!

Ktlkten gnln kararr ve bulanrsa, onun bir azap balangc olduunu


anla; aknln lzumu yoktur!

2465 lediin gnahtan tvbe ve istifar et; yoksa gnlndeki o bulanklk ve


karalk, ok olur da, korkusuzluunun cezas olarak sana saplanr!

Eer gnah cezasnn oku sana demediyse, Allh'n ltuf ve keremi ile
msamaha buyurmasndandr!

Eer sana aydnlk bir gnl gerekse, grp gzetmeyi elden brakma! nk
her iin sonunda bir ey doar, bana bir ey gelir! 740

740 nsann yapt iler, hayr ve er olmak zere iki trldr. Hayr ve errin karl h
irette grlr ama, onlarn
balangc olarak her iki halin eserleri burada da hissedilir. Mkafaatn balangc, kalpte m
nevi bir nee; ceza
balangc da kalpte neesizlik duyulur. Bu hl, "bas" ve "kabz" halidir.

Himmetin bundan fazla olursa, bu grp gzetme, bu murakabe feyzi ile iin ycelir!

Msa(a.s.)'n Firavun'a; "Benden bir nasihat kabul et;

karlk olarak drt fazilet al!" demesi, Firavunun da


"O drt fazilet nedir?" diye sormas

2509 Hz. Ms Firavun'a dedi ki: "Benden bir t duy ve t gereince


hareket et de, karlnda drt fazilet, drt iyi huy shibi ol!"

Firavun sordu: "Ey Ms; o bir t nedir? Onu bana anlat, akla!"

Hz. Ms cevap verdi: "O bir ey udur: 'Allh'tan baka mbud yoktur!'
diye ak olarak Hakk'n birliini kabul et!

555

O tek olan, o esiz olan Allh, gklerin, gklerdeki yldzlarn, yeryznde


insanlarn, eytanlarn, perilerin, cinlerin, kularn yaratcsdr!

Denizin, ovann, dan, ln yaratcs odur; mlknn snr, zatnn benzeri


yoktur!"

Firavun dedi ki: "Ey Ms! Bu inanca karlk olarak bana verecein o drt
ey nedir; onlar syle!

2515 Syle de o gzel vaadin yznden kfirliimin armh gevesin!"


2528 Ms (a.s.) dedi ki: "O drt ltfn birincisi bedeninde daim bir salk
ve afiyet bulunur!

Tp bilgisinde adlar geen btn hastalklar bedeninden uzak kalr!

2530 kincisi; yle bir uzun mr elde edersin ki, ecel bile senin mrnn
uzunluundan ekinir, sana yaklaamaz!

Salkla geen uzun bir mrden sonra, muradna ermeden dnyadan


gitmezsin!

lmn de seni aclarla, ztraplarla canndan bktracak bir hastalktan

olmayacak; st emen bir ocuun st istedii gibi sen de lm zevkle, kendi


istein ile karlayacaksn!

lm ararsn, istersin ama, arlardan, szlardan, hastalktan bunalp


istemezsin de, beden evinin harabesinde bir define grrsn de o yzden
istersin!

O defineyi grnce, onu elde etmek iin, eline kazmay alrsn da hi


dnmeden kendi beden evini ykmaya koyulursun!

2535 nk, beden evini defineye perde olmu grrsn de, u bir tek
buday gibi olan bedeninin yzlerce mn harmanna engel olduunu aka
anlarsn!

O yzlerce harman elde etmek, yni ebed nimete ulamak iin o beden
tanesini yakarsn. Bylece Allh adamlarnn yaptklar ie uyarsn; bedenden
kurtulursun!

2568 Firavun; "Yeter, ey Ms!" dedi. "nc vaadi de syle! Heyecanla


gnlm eridi gitti!"

Hz. Ms buyurdu ki: "O ncs u: Dnyada ve hirette dmandan


arnm devlet ve saltanata eriirsin; her trl korkudan kurtulur, emniyet
iinde yaarsn!

556

2570 yle bir devlet ve hkmet ki, bugnki mlknden daha geni, daha
byktr! imdiki devletin savala ayakta duruyor, o devlet ise ebed bar
iindedir!

Kendisi ile sava halinde bulunduun Allh, sana bunca mlk ve devlet verirse; bar
halinde sana neler vereceini, nasl bir nimet sofras kuracan dn!

O kerem shibi Allh, senin cefana kar, bunlar ihsn etti; vefal olunca, seni
nasl grp gzeteceini artk sen hesab et!"

Firavun; "Ey Ms!" dedi. "Drdncs nedir? abuk syle; nk sabrm


kalmad, hrsm artt!"

Ms; "Drdncs" dedi, "Gen kalrsn; salarn katran gibi simsiyah


durur, yzn ise erguvan gibi pespembe kalr!"

2581 "Ne yzne ihtiyarlk buruukluu gelecek, ne de selvi gibi olan boyun
iki kat olacak!

Ne senden genlik kuvveti eksilecek, ne de dilerin aryp ryp


dklecek!

Ne kadnlarn erkeklerden nefretlerine sebep olan geveklii, ne de kadna


yaklaamamak derdini grrsn!"

2595 Ms (a. s.) bylece Firavun'un imn gelmesi halinde elde edecei ilh
keremleri sayd dkt ve; "Allh'n birliine, benim de peygamberliime inan
da devletin, saadetin bulanmasn!" dedi.

Firavun dedi ki: "Y Ms; iyi vaadlerde bulundun ve gzel szler syledin
ama, msaade et, ben bunlar iyi bir dosta danaym!"

Ms(a.s.)'n sylediklerini Firavun'un kars Asiye'ye


danmas ve fikrini renmesi.

Firavun, Hz. Ms'nn szlerini kars Asiye'ye at. Asiye de; "Ey gnl
kararm kii; bu vaadleri canla bala kabul et!" dedi.

"Bu szlerde pek byk lutuflar var, yardmlar var! Ey iyi huylu pdih;

abuk, vakit geirmeden bunlara evet de!

Ekim zaman geldi; hem de ne faydal ekim!" Asiye bu szleri syledi de


alamaya balad; cotuka cotu.

2600 Srayp yerinden kalkt: "Ne mutlu sana; gne, senin bana ta oluyor!" dedi.

557

"Bu szleri duyduun yerde nasl oldu da; 'Evet; yzlerce aferin!' demedin?

Bu szler gnein kulana deseydi gne; bu szlerin kokusu ile mest


olurdu, kendinden geerdi de, ba aa yere inerdi.

Hi bilmiyor musun ki bu szler ne vaaddir, ne lutufdur; Allh'n eytan


affetmesi, onu gzetmesi, yoklamas gibi bir eydir!

2605 O kerem shibi Allh seni yle bir lutfa ard ki, alacak ey; nasl
oldu da neenden yrein erimedi!

Evet, yrein nasl oldu da erimedi? Eriseydi, her iki dnyadan da bir nasip,
bir tat alrdn!

nsann yrei Allh iin erirse, o insan, ehitler gibi iki dnyann lutfunu
elde eder!

Gaflet sebebi ile bu kr oluunda da bir hikmet var! Bu krlk gerek; gerek
ama, bu krlk ne vakte kadar srecek?

Hayat sermayesinin birdenbire uup gitmesi ve dnyaya balanarak madd


geimimizi salamamz iin gaflet, hem hikmet hem nimettir! 741

741 Halil Edip Bey'in u kt'as fn dnyaya ballk gafletimizi ne gzel ifade ediyor:
"Bir misafirhanedir dnyay dn,

Anda bir kaane de, virane de, ,

Bir onulmaz, resiz sevdadaym,

Hane yaptrdm misafirhanede"


Eer Cenb- Hakk bizi gaflete drmeseydi, dnya bu hale gelmezdi, medeniyet olmazd. Hi l
meyecek gibi
dnyaya balanmamz, yarn lecekmiiz gibi dine kendimizi vermemiz gerekiyor.

2610 Fakat, onulmaz bir illet haline gelecek kadar ar bir gaflet, rha, akla
zehir olacak kadar da olmamal!

Zaten byle bir al verite kim bulunabilir? Bir gl veriyorsun da,


karlnda bir gl bahesi alyorsun!

Bir taneye karlk yzlerce bahe ve habbe kadar bir altna karlk sana
yzlerce altn madeni veriliyor!

'Kim Allh'n olursa, Allh da onun olur!' hadsindeki 'kim Allh'n olursa'
o habbeyi vermek, 'Allh da onun olur' ise karln almaktr! 742

742 Hadsin meli yledir: "Her kim herhangi bir eyi Allh rzs iin yaparsa, karlnda
Allh da ona manev
zevkler verir!"

nk bu zayf ve fn olan varlk, ezel ve ebed olan Allh'n varlndan


meydana gelmitir!

558

2615 Fn bir varlk kendisini bak bir varla teslim edince, o da bak ve
lmsz olur! 743

743 Fn olan beer varln Allh'a teslim olmas, lmszl bulmas kulun haa Allh olma
s deildir. nk
sonradan yaratlm olan bir varlk, ezel ve ebed olan bir varla (Hakk'a) kavutuu zaman
kendi varln kaybeder.
Maksad tamamyla ifade edemeyen bir benzetme ile denilmitir ki: "Denize den bir damlann v
arl kalmaz,
denizde mahvolur gider." Elmall merhum tefsirinin Mir bahsinde (s. 3 1 5 1 ) bu konuya tem
as etmitir:

"Renk leminden mcerred olan Mir kssasn vecde mstarak olan bana sorma! Katre, ben bir
katre iken derya
oldum. Bilmem ki Peygamber ne oldu?" Ancak bu makam dnlrken "hulul ve ittihad" lekesinden
saknmak,
"Sbhane'llez" tenbihinden gaflet edilmemek gerekir!"

Rzgr ve topraktan korkan ve bu ikisi yznden helak olan katre gibi; nk


rzgr onu kurutur, toprak da emer!

Fakat o katre, asl olan denize srayabilse, gnein hararetinden de kurtulur,


rzgrdan ve topraktan da...

O katrenin grnen varl denizde mahvolur ama, zt ve hakikati daim


olarak kalr! 744

744 te "Kim Allh'n olursa, Allh da onun olur!" bu demektir ve bu sfatlarn Hakk'n sfa
tlarnda, ztn Hakk'n
ztnda fn klmak ve mahvetmektir. Bundan "hulul" mns kmaz! nk hulul iin bir hl, b
ir mahal, yni bir
girecek ve girilecek yer olmas lazm. Hakk'ta fn oluta, fn varlk kalmayaca iin ikili
k yok demektir.

Ey katre; kendine gel de, piman olmakszn varln Hakk'a ver! Ver de; bir katreye
karlk denize kavu, o usuz bucaksz deniz ol!

2620 Kendine gel; varln bu ycelie fed et, denizin avucuna gir de telef
olmaktan kurtul!

Denizin katreyi arzu etmesi, onu istemesi gibi bir devlet, bir saadet kimin
eline gemitir?

Allh iin olsun, Allh iin abuk bu al verii yap; bir damla ver,
karlnda incilerle dolu denizi al!

Allh iin olsun, Allh iin hi oyalanma; nk bu sz ltuf denizinden


geldi.

Bu al veri; aalk, sfli bir mahlkun yedinci kat ge kmas gibidir; bu


ltuf iinde lutuftur! Hatt bu ltuf ile, ltuf bile kaybolur gider!

559

2625 Kendine gel, akln bana al; naslsa alacak, acaip bir teklif olmu; hi
bir istekli, bunu aramakla bulamaz!"

Asiye 'nin bu tevikleri zerine Firavun dedi ki: "Bunu Haman ile de
konuaym, ondan da bir akl alaym. nk pdihn vezirlerin reyini de
almas gerek!

2653 Bir de Haman ile danaym, onun grn reneyim. nk mlkn


dayana odur, her eyi bilen odur!

2705 Haman, Firavun'un cinsinden idi; Firavun onu semi ve vezirlie


getirmiti.

2723 Firavun Haman' yalnz grnce, Hz. Ms'nn kendisine sylediklerini


bir bir aklad.

Rahmetten uzaklatrlm Haman, Firavun'un anlattklarn duyunca feryat


etti, alad; klahn, sarn yerlere vurdu.

2725 "Olmayacak eyleri pdihn yzne kar byle kstaha nasl


syledi?" diyordu.

"Sen, btn dnyay emrinin altna almsn; bahtnn yardm ile de, iini
altn gibi geer bir hale getirmi, kudretli bir pdihsn!

Douda, batda bulunan bir ok pdihlar, zor grmeden sana hara


veriyorlar.

Ey pek byk pdih; dnya pdihlar, senin kapnn eiini sevinerek


pyorlar!

Dmann at, bizim atmz grnce sopa, kam olmakszn dner kaar!
2730 imdiye kadar herkesin mabudu idin, herkes sana secde ediyordu.
Bundan sonra kullarn en deersizi, en hakiri mi olacaksn?

Bir hkmdar, tutsun da bir kulunun klesi olsun; binlerce defa atete
yanmak daha hotur!

Bu sylenenlerin hi birisi olamaz! Ey in pdih; nce benim boynumu


vur da, gzm bu alalmay, bu perianl grmesin!

Yeryz gkyz olacak, gkyz de yerlere denecek; imdiye kadar byle


bir ey olmamtr, grlmemitir; imdiden sonra da olmasn ve grlmesin!
2735 Klelerimiz, kap yoldalarmz olacaklar; bize tabi olanlar, bize gnl
verenler de gnllerimizi yaralayacak!

560

Dmanlarn gzleri aydn olacak da, dostlar kr olacaklar; sonra da mezarn


dibi bize gl bahesi kesilecek!"

2771 Haman bu kt ve sapk szleri ile Firavun'un yolunu kesti; devlet ve


mutluluk lokmas Firavun'un azna kadar gelmi iken, Haman det onun
boazn keserek yutmasna engel oldu.

Haman, Firavun'un harmann yele verdi, yni imn gelmekten onu mahrum
brakt. Hi bir pdihn byle bir veziri olmasn.

Ms(a.s.)'n, Haman'n szlerinin tesiri ile Firavun'un


imn gelmesinden midini kesmesi.

Hz. Ms; "Ben, lutuflar ettim, cmertlikte bulundum, fakat Allh sana
bunlar nasib etmemi!" dedi.

2773 Gerek olmayan pdiahln ne eli vardr ne deynei, yni ne asl vardr ne de fr'u!

Hrszlama olan bir pdiahlkta ne gnl vardr, ne rh, ne de gz!

Halkn verdii pdiahl halk, bor para gibi yine senden geri alr!

reti pdiahl mlkn shibine, Allh'a ver ki, O sana gerek pdiahlk
ihsn etsin!

Yaplmak yklmaktr; topluluk danklktr!


Dzgnlk, salamlk krlmaktadr! Murad
muradszlkta, varlk yokluktadr! Her ey bunlara

benzer;

br ztlar ve eler de bunlar gibidir!

2341 Birisi geldi, bir yeri bellemeye koyuldu. Ahman biri de dayanamad,

barmaya balad.

"Bu yeri ne diye belliyorsun; topra ne diye yarp darmadan, perian


ediyorsun?"

Adam; "Ahmak!" dedi, "Yr, iine git! Benimle urama, sen yaplmay
yklmada bil!

Yeryz kazlarak, alt st edilerek irkinletirilmeseydi, yklmasayd, nasl


gl bahesi ve buday tarlas haline gelirdi?

561

2345 Dzeni alt st olmasayd, nasl olurdu da gl bahesi tarla, bostan haline
gelirdi?

i iltihapl yara, neterle deilmedike nasl iyileir ve nasl kapanr?

lala kann, balgamn, safrann, iliin temizlenmezse, hastalk nasl geer,


nasl if bulur?

Terzi elbise yapaca kuma para para keser. 'Neden kesiyorsun?' diye bir
kimse terziye kabilir mi?

'Bu kymetli atlas neden paraladn? Ben paralanm kuma ne yapaym?'


der mi?

2350 Her eski binay yeniden yapabilmek iin nce onu ykarlar!

Bylece dlgerin de, demircinin de, kasabn da ii yapmaktan evvel


ykmaktr!

Helile ve Belile'yi de havanda derler, un ufak ederler. Eski hali yok olur
ama, bedenin yapmn salar, kabz illetini defeder!

Buday deirmende tlp ezilmeseydi, nasl ekmek olurdu da


sofralarmz sslerdi?"

Okz

Badat
eh rin den
ne anlar?

2373 Nice kiiler bulunduklar memleketten uzaklara, ta am'a, Irak'a kadar


gitmilerdir. Fakat, kendi gnllerindeki kfr ve nifak da oraya tadklar
iin, gittikleri yerlerde kfr ve nifaktan baka bir ey grmemilerdir!

ok kimse vardr ki, ticaret maksad ile Hindistan'a, Herat'a kadar gitmi,
oralarda al veriten baka bir ey grmemilerdir!

2375 Niceleri vardr ki, in'e ve Trkistan'a gitmi, oralarda hile ve tuzaktan
baka bir eyle karlamamtr!

Gezip dolaan kii renkten, kokudan baka bir ey grmezse, yni


grdklerinin d yznde kalrsa, isterse btn dnyay dolasn, hep bunu
grr: Kendi naslsa, her taraf yle grr!

Mesela kzn biri, anszn Badad'a gelir ve ehri bir batan br bana
kadar dolar.

Badat ehrindeki holand nimetlerden yalnz kavun, karpuz kabuklarn


grr!

kzle eein seyrine layk olan ey, ya yola dklen salan samandr,
Yhut yollarn kenarnda biten ayr imendir!

562

2380 Kurumu, kadid olmu et paras gibi tabiat mhna aslp kalm kiinin
can, sebeplere balanmtr; bundan tesini gremez!

Ey ba kede oturan ulu kii; sebeplerin kalkt ova, Allh'n geni


yeryzdr!

Allh'n geni yeryz de her an sret deitirir, mevsimler oluturur!

ekilden ekile girer de rh, yaad o geni yeryznde yeniden yeniye,


apak baka bir lem grr!

Fakat sen, bir sfata brnr de donar kalrsan, bulunduun yer cennet olsa,
orada cennet rmaklar aksa, oras sana kupkuru, irkin bir ova gibi grnr!
Onun iin bir yere yapp kalmamak, daima ileri doru gitmek ve yaad
gn bir gn evvelinden daha iyi yaamak, kemle ulamann gereidir!

nsann her duygusu, ayr eyler duyar; baka


duygularn duyduklarndan da haberi yoktur! Her usta

san'atkarn baka sanatkarlarn san'atlarnda acemi


olmalar ve o san'attan haberleri olmamalar gibi... Bir
duygunun br duygularn grdkleri iten haberi
olmamas, br duygularn olmadna delil olamaz!
Her duygu, br duygular inkar eder grnr ama,
buradaki sz ile; "O duygunun, br duygulardan
haberi yoktur!" demek isteniyor!

2384 Senin dnyay grn, anlayn kiiliine gredir; pak ve tertemiz olan
velleri grp tanmana, senin kirli duygularn engel olmaktadr!

Bir zaman duygunu apak gr suyuyla yka, art; unu bil ki, sfilerin
amar ykamalar da byledir! 745

745 Gz bir namahreme kt niyetle baknca, kulak bir dedikodu duyunca, dil krc, ac sz, k
fr syleyince kirlenir.
Molla Cami hazretleri yle buyurur: "Gzn bir namahreme bakmak sretiyle cnb olunca o gz
, nedamet,
pimanlk alamas ile guslettir de, temizlensin!"

Sen kirli duygulardan temizlenirsen, gzndeki gaflet perdesini kaldrrlar,


pak ve saf olan vellerin rhlar, sana kendilerim duyururlar, hissettirirler!

563

Btn lem nr olsa, gzellik olsa, o gzellikten ancak gzn haberi olur.
Dier uzuvlar ve hisler onu mahede edemez! 746

746 Gz, grmek iin yaratlmtr; kulak da iitmek iin. Fizik bir g, bir mdahale bile o
nu vazifesinden alkoyamaz.
Birisi gzmze yumruk atsa, gz sipere girer, yara almaz ama, yumruk gzmzden kvlcm ka
rtr, klar saar.
Ayn yumruu kulamza vursalar, kulaktan sesler gelir.

Mesela gzn kapatarak bir gzelin; "San, yanan iyice gr; yakndan
mahede et, anla!" diye kula ona yaklatrsan...

Kulak sana der ki: "Ben gzeli gremem ama, gzel seslenirse o sesi
duyarm!

2390 Ben bilginim ama, kendi bilgimde bilginim. Benim hnerim, ancak sz
ve sesi duymaktr!"

"Ey burun; akln bana al da, gel u gzeli bir gr!" desen; "Bu istediin
eyi burun yapamaz; onun harc deildir!

Burun; "Misk olursa, glsuyu olursa kokusunu alrm!" der. "Benim hnerim
budur, bilgim budur; ben bunu haber veririm!

Ben, o baldr gm renkli olan gzelin yanan nasl grebilirim? Sen bana
gcmn yetmedii bir eyi buyurma!"

Doru olmayan his ise, eriden baka bir ey gremez; nne ister eriyi
getir, ister doruyu, o hep eri grr!

2395 Hocam; a bir gz biri iki grd iin hakikati grmekten


alkonmutur!

Ey eri grl kii; bana kendi gznle bakma da, biri iki grme!

Bir an kendini terket ve bana benim gzmle bak da, varlk leminin
tesinde, geni bir lem gr!

Varlktan da kurtul, addan da, sandan da... Ak iinde ak seyret vesselm.


2400 Bil ki, beden hapsinden kurtulunca kulan da gz olabilir, burnun da...

"Ariflerin her kl bir gz olur." diyen tatl dilli pdih doru sylemitir. 747

747 Beyitte geen tatl dilli pdihtan muradn, ya Hakim Seny Yhut Attar hazretleri oldu
unu rih Ankarav
hazretleri yazmaktadr.

2641 Peygamberlerin ve vellerin gzleri, deniz kadar genitir; o genilik


dolaysyle dnya ve hiret onlara bir kl gibi grnr!

564

Binlerce gkyz o gzlere girecek olsa, usuz bucaksz denizin karsndaki


kaynaa dner!

Velnin gz, bu fn lemden ve bu leme ait eylerden vazgetii iin gayb


lemini grr de, o yzden herkes tarafndan plr durur!

Hakikati duyacak, anlayacak bir tek kulak bile bulamyorum ki, o gzel
gzlerden bahsedeyim, onlara ait gizli srlar syleyeyim!

2645 O byk velnin, o vlm erin yznden, gzlerinden szlp gelerek


damlayan gzyan Cebrail (a.s.) bile kapard!

O ho huylu, o faziletli vel, izin verirse, Cebrail o katreyi kanadna, azna


srerdi! 748

748 eyh Attar hazretleri Makalat- Ervah adl eserinde buyurur ki: "Cneyd-i Badad hazretle
ri bir gn yolda giderken
gkten meleklerin indiini ve yerden bir eyler kaptklarn grd. Onlardan birine; 'Kaptn
z ey nedir?' diye sordu.
Melek yle cevap verdi: 'Allh'n makbl bir kulu buradan geerken ilh bir itiyak ile ah e
tti ve gzlerinden yalar
damlad. O sebeple Hakk'm mafiret ve rahmetine nil oldu. Biz, o yalar kapyoruz!'"

Dalarn,
talarn bile
grr
gzleri,
iitir
kulaklar
vardr!

2402 Gz, gerekten de nce gz deildi; onun grme gc yoktu! nk


btn beden, ana rahminde bir et parasndan ibretti!

Oul; sen bir ya parasn grme sebebi sanma! Grme hassas, Allh'n o
ufack ya parasna bir ihsndr! yle olmasayd insan, ryada bir ey
gremezdi! nk insan gz kapal uyurken gzsz olarak rya grr.

Peri de, eytan da grr ama, ikisinde de ne gz vardr, ne de gzdeki ya


paras!

2405 Zaten nrun ya paras ile bir ilgisi yoktur, fakat merhamet shibi,
sevgi ihsn eden Allh, ona bu ilgiyi salamtr!

Adem topraktan yaratlmken, hi topraa benzer mi? Cinler ateten


yaratldlar ama, onlarn da atele bir ortakl yok!

Perinin asl atetir, fakat dikkat edersen atee hi benzemez!

Ku da havadan yaratlm olmakla beraber havaya benzer mi? Cenb- Hakk,


aralarnda bir uygunluk olmayan eylere bir uygunluk vermitir!

565

Bu fer'lerin asllar ile mnasebeti var, bu uygunluu vermilerdir ama, bu


nisbet nitelie smaz!

2410 Ademolu, ayak altnda inenen deersiz topraktan yaratlmtr! O,


topran oludur, fakat bu oulun, babas olan toprakla nasl ilgisi olur?

Bir ilgi varsa bile akldan gizlidir; nasl olduuna akl ermez! Akl, bu
mnasebetin izini nereden bulacak?

Eer Allh rzgra gzsz bir gr vermeseydi. Ad Kavmi'nin inananlar ile


inanmayanlarn nasl ayrdedebilirdi?

nanan inanmayandan, dmandan nasl ayrdedebilirdi; arab kabndan


nasl farkederdi?

Nemrud'un yakt atein kendisine gre gz olmasayd, brahim (a.s.)';


"Ho geldin!" diye arlar myd, onu yakmamak iin teklifte bulunr muydu?

2415 Nil nehrinde o ilh nr, o gz olmasayd, o gr bulunmasayd, Kbt


ile Spt'yi hi seebilir miydi? 749

749 Msr halkndan bir blm Kpt diye adlandrlr. Bunlar, Hz. Ms'ya, dolaysyla Allah
'a inanmayanlard. Spt
ise, Hz. Ms'y ve getirdii dini kabul edenler idi. Nil nehri, onlar, yni Sptler iin gz
el, dura su nehri gibi
grnrken Kbtlere kan gibi grnyordu.

Dalarn talarn grr gzleri, iitir kulaklar olmasayd, Dvud (a.s.) Zebur
okurken onun sesine ses verirler miydi, onunla dost olurlar myd?

Eer u yeryznn can gz olmasayd, Krn'u nasl smrp yutard?

Eer Hannane direinin gnl gz olmasayd, o esiz peygamberin ayrln


nasl grr, inlerdi; nasl alard?

Krk talarn, akllarn gzleri olmasayd, avu iinde dile gelip


Efendimiz 'in peygamberliine nasl tanklk ederlerdi?

2420 Ey akl; kanatlarn a da, "Yeryz ar bir depremle sarslnca..."


sresini oku! 750

750 Bu beyitlerde Zilzal Sresi'nin 1-8. yetlerine iaret var.

Yeryz, kymet gnnde iyilie ve ktle dair tanklk edecektir!


Grmeseydi, grmedii eylere nasl ahitlik edebilirdi?

Yeryz, kymet gnnde halini, haberlerini ve srlarn bize syleyecek; onda kendine has
bir
gr bulunmasayd, bunlar nasl yapabilirdi?

566

insann topraktan yaratlm bedeni, iyi bir demire

benzer! Bu demirden ayna yaplabilir; bu aynada,


dnyada da, cennet, cehennem, kyamet ve bunlardan
baka eylerin hayalen deil, gerekten grlmesi

mmkndr!

Ey insan; topraktan yaratlm olduun iin, senin varln da demir gibi


kapkara, pasl bir bedenden ibret! Onun iin, kendini Allh'n zikrinin nru ile
cilalandr, cilalandr, cilalandr!..

2470 Gnln gzel ekillerle, sretlerle dolu bir ayna olsun; orada, her yanda
gm bedenli bir gzel grnsn!

Demir; kapkara, nrsuz olmakla beraber, silinince, cilalannca ondaki pas


gider!

Bir ayna, demirden de olsa, cilalannca, yz parlar, gzelleir; orada ekiller,


sretler grlr.

Topraktan yaratlm olan beden de, etten ve kemikten ibrettir; kabadr,


kesiftir! Ama sen, onu da, Allh' zikrederek cilala, o da demir gibi cila kabul
eder! 751

751 Zikir, Cenb- Hakk' anmak demektir. Arifler bunu e ayrmlardr: 1- Dil ile zikir 2Kalb ile zikir 3- Hakik
zikir, 1- Dil ile zikir, Allh'n isimlerinden birini zikretmektir. 2- Kalb ile zikir, zikrin
yalnz dilde kalmamas,
zikredilen isim shibinin kalbde hazr olduunun zevken bilinmesidir. Kalbi zikirde dudaklar k
apaldr, kalpte isim
zevken tekrarlanr. 3- Zikr-i hakk de; zikredenin, zikredilenin ve zikrin birlemesidir ki,
bu hl tarif ile deil, ancak
zevk ile ve mertebeye ulamakla bilinir. Aziz Peygamber Efendimiz bir hadislerinde; "Her eyin
cilas vardr; kalbin
cilas da Allah' zikretmektir!" diye buyurmulardr. Bu sebeple kalbin pasnn giderilmesi ve
orada Hakk'm tecellsini

grmek isteyenler Allh' zikir ile megul olmaldrlar. Mevln Cami hazretleri buyurur ki: "
Vakitli vakitsiz, yni her
vakit "Lailahe illallah" demeyi kendine vird edinirsen, buna kendini altnrsan, Hakk'n nuru
zuhur ederek senden
benlik ve varlk karanln uzaklatrr! Yerde ve gkte Allh'n varlna kimseyi ortak bul
amaz olursun, senin
mahede gzne Allh'n mnev varlndan baka hi bir ey grnmez! Ruhunun kula; "Allh
'tan baka bir
varlk yoktur!" sesini her taraftan duyar! Fakat hev ve hevesle bu makama gelinmez! "La"dan g
emeyince "H"ya
eriilemez! Byklerden bazlar da "sm-i CelF'i; yni Allh mukaddes kelimesin; vird edinmi
lerdir. Yni tekrar
etmeyi tavsiye etmilerdir. Cneyd-i Badad, Seriyyi Sakat, eyh-i Ekber Muhiddn-i Arab ve
Mevln... Bu
bykler "Allh" kelimesini zikirle yetimilerdir. Nitekim mevlevler de hep ism-i celli vir
d edinmilerdir. Bu zevke
var, kemiyetten ziyde, keyfiyyettedir. Yni, ok ok zikirden ziyde, duyarak, Hakk' zikre
derken O'ndan baka hi
bir ey dnmemek "La mevcude illallah" (=Allh'tan baka bir varlk yoktur!) srrna ermekle
olur, Hakk' mnen
gnlde hissetmekle olur.

Onu cilala da, orada gizlilik leminin (gayb leminin) ekilleri yz gstersin;
oraya hurilerin, meleklerin akisleri vursun!

567

2475 Allh, onunla gnl aynasn parlatsn diye sana "akl cilas" vermitir!

Ey namaz klmayan kii! Sen; gnl cilacs olan akl balamsn, kendi
nefsan duygularna uymu, hev ve hevesin (ehvetin) iki elini de am, onu
serbest brakmsn!

Eer ehvetin elleri balanm olsayd da cilac olan akln ellerini asaydn,
onu balardan kurtarsaydn,

Cilalanm demir gibi pastan, kirden arnm olan gnl, gayb leminin
aynas olurdu da, btn sretler orada grnrd!

Zavall sen ise; gnln kararttn, paslandrdn! ite; "Yeryznde boz-

gunculua altlar!" yetinin gerek mns budur! 752

7,2 Mide Sresi'nin 33. yetine iaret var.

2480 imdiye kadar byle yaptn, bari bundan sonra yapma; suyu
bulandrdn, daha fazla bulandrma!

Gnl ehrinin suyunu bulandrma ki, durulsun da, orada ay', yldzlar
dolar halde gresin!

nk insanlar, rman suyuna benzerler; su bulannca, dibini gremezsin!

Irman dibini ara; dibi mcevherlerle, incilerle dolu! Su ise, berrak ve


durudur; kirlilikten uzaktr; sakn o rma bulandrma!

nsanlarn ruhlar havaya benzer; tozlarla karrsa, o hava gkyzne perde


olur, gkyzn gstermez!

2485 Tozlu, kirli hava gnein grnmesine perde olur ama, toz yatnca,
saf, temiz bir hale gelir! 753

753 nsann rhu, esasen berrak bir su, tertemiz, saf hava gibidir. Fakat ilediimiz kt il
erle, gnahlarla bulannca,
sularla tozlannca, kirlenince hi bir ey grnmez olur. Maneviyat incilerini ve hakikat nr
larn grebilmek iin o
suyu durultmak ve suyu tasfiye etmek lazmdr. Tvbe ve gzyalar ile kirlilikler giderilebil
ir. Allh, merhametlilerin
en merhametlisidir.

"Ger gnahm Kh- Kaf olsa ne gamdr ey Hall,

Rahmetin bahrine nisbet inneh ey'n kall."


(Gnahm Kaf da gibi olsa da yine zlmem. nk gnahm Allh'n rahmet denizine nisbetle
ok az bir eydir.)
Cenab ahabeddin merhum da bir mnctnda Cenb- Hakk'a niyzda bulunr da der ki:
"Doludur af ile seby sema,

Crm ile pr lekeyse ry-i zemn,

A seb-y semaya bir mecra,

Beeriyyet btn temizlensin."

(Gkyznn testisi af ile doludur; yeryz ise gnahlarla, sularla lekelenmi, kirlenmitir!
Allah'm; gkyz
testisini a, yeryzne dk de btn insanlar kirlerden arnsnlar, kurtulsunlar, temizlensinl
er!)

568

"Ben bir gizli hazne idim, bilinmeyi arzu ettim!" kuds

hadisinin tefsiri

2540 Evin, yni varln temelini yk da, bulacan "Yemen' in akki" ile
yzb inlerce ev yapmak kabildir!

Define, evin altndadr; onu bulmak iin, evi ykmaktan baka re yoktur! Bu
yzden evin yklacan gze al; zararl kacan dnme ve durma!

O defineden elde edilecek para ile gsz, zahmetsiz binlerce ev yaplabilir.

Zaten, zaman gelince bu beden evi, nasl olsa yklacaktr; o zaman, altndaki
define de apak meydana kacaktr!

Yalnz, o vakit o ecel ile yklaca iin define senin olmaz! nk rh iin
olacak o gayretler, o uramalar, evin senin didinmen ile yklmasna karlk
verilen bir crettir!

2545 Bir kimse almazsa, onun creti yoktur! nk insan iin ancak iledii hayrl iin creti, yni sevb vardr! 754

7,4 Bu beyitler unu anlatmak istiyor: insann bedeninin altnda mnevi bir define gizlidir. O
defineyi elde etmek iin
bedenin yklmas, yni riyzatlarla ve nefisle savala zayflayp harap olmas gerekmektedir.
Bu sretle insan, fn bir
varla balanmaktan kurtulur; yni "lmeden nce lnz!" hadsinin srrna erer. htiraslar
n, nefsan duygularn
ldrerek tabi lm beklemeden Hakk'ta fn olur. Rabbn bir define olan bak hayata kavuu
r. Zaten bu fn
vcudumuz ecel gelince yklacaktr, fakat bu ykl, shibine bir ey kazandrmaz.

Ondan sonra elini srr da; "Yazklar olsun!" dersin. "Byle bir ay, bulut
altnda gizli imi!

Ben iyiliim iin sylenen szleri tutmamm, beden evini kendim


ykmamm! Ecel geldi, bu binay ykt! Bylece define de gitti, ev de gitti;
elim de bo kald!

Aslnda, sen beden evinde kirac idin; satn almadn ki; o ev senin mlkn
deildir!

Bu beden evinin kira mddeti de ecel gelinceye kadardr. Bu mddet iinde o


evde bir eyler yapasn, faydal iler ortaya koyasn diye sana kiralanmtr!
2550 Sen bu beden dkkannda eskicilik yapyorsun; halbuki senin dkkannn
altnda iki maden gmldr! 755

755 Dkkandan maksat da insan bedenidir. Eskicilik yapmak, basit dnya ileri ile uramak, r
zk temin etmektir. O iki
madenden dieri ise bir takm ilalarla hastalklardan kurtulmaya almaktr. Hakk'n zat ve
sfatlarnn tecellsine
mazhar olmaktr!

569

Bu dkkan da, kiralk bir yer gibi iretidir. Acele et; kazmay eline al, onun
dibini, temelini kaz!

Kaz da; kazarken kazmay anszn madene vurasn! Bylece, gizli hazneyi
elde ederek hem dkkandan, hem eskicilikten, pabu yamamaktan kurtulasn!

Yamaclk nedir? Ekmek yemek, su imektir! Bu mayalarla eski hrkan


yamar durursun!

nk bu beden hrkas her an eskimekte, yrtlmaktadr! Sen yiyip imekle


onu tamir ediyorsun, yamyorsun!

2555 Ey muradna ermi pdih olu; kendine gel de u yamaclktan utan!

Bu dkkann dibini, temelini biraz kaz da, o iki madenin yznden ban
ycelsin!

Bu kazma iini, ev kirasnn mddeti bitmeden yap; yoksa kira mddeti sona
erer, sen de ondan bir fayda elde edemezsin!

Derken, dkkan shibi seni dkkandan karr; bu dkkan da, o define


yznden, maden yznden ykar gider!

Sen de, hasretle bazen bana vurursun; bazan da sakaln yolarsn!

2560 "Yazklar olsun!" dersin. "Bu dkkan benim elimde idi, fakat ben
krdm ve bu yerden faydalanamadm!"

Yazklar olsun; varmz youmuzu rzgr gtrd! Kullara da, kyamete


kadar hasretlere dp eyvahlar demek kald!"

insann kendi anlayna, dncesine aldanarak,


gurura kaplarak peygamberlerin bilgisi olan gayb

bilgisini istememesi.

Ev yhut dkkan shibinin kard kirac der ki: "Ben evin iinde gzel
naklar grdm de, onun ak ile kararsz bir hale dtm!

Evdeki defineden haberim yoktu! Yoksa kazma elimden dmezdi; urar,


muhakkak defineyi bulurdum!

Ah, o zaman kazmann hakkn verseydim de, evi kazsaydm; imdi gamdan
ve kederden kurtulmu olurdum!

2565 Gzm evin d yzne, sslerine, naklarna baladm da, ocuklar


gibi grnn, gsteriin esiri oldum; gnlm de onlara verdim!

570

Hakim Sen hazretleri ne gzel sylemi: "Sen ocuksun; bulunduun ev de


nak ve resimlerle dolu!"

Hz. Sen lhname adl eserinde ok tavsiyelerde bulunmu; "Kendi


varlndan ge; onu yk, harab et, tozu dumana kat!" demiti!

Hz. Peygamberin; "Safer aynn ktn kim


mjdelerse, ona cennet mjdesi vereceim!" diye

buyurmas.

2585 Ahir zaman Peygamberi Hz. Ahmed(s.a.v.)'n sonsuzluk lemine g


edii Rebulevvel ayndadr. Bunda ihtilaf yoktur.

Reslullah Efendimiz'in gnl bu g zamann haber alnca, can u gnlden


o vakte k oldu.

Safer ay gelince; "Bu aydan sonra hirete g edeceim!" diye sevindi.

Her gece, bu kavumann itiyak ile sabahlara kadar; "Ey Yceler Ycesi yol
arkadam!" der dururdu.

Buyurdu ki: "Safer aynn kp gittiini bana kim mjdelerse;

2590 'Safer geti, Rebulevvel girdi!' derse, ben de ona cennet mjdesi veririm, efaati olurum!"

Derken, Uke geldi; "Safer kt gitti!" dedi. Peygamber de; "Ey ulu artan;
cennet senindir!" diye buyurdu.

Ashabdan baka biri geldi; "Y Reslallh; Safer kt!" deyince Hz.
Peygamber; "O mjdeyi Uke ald!" diye buyurdu.

Hakk erleri bu dnyadan gmekten sevinirler; bu ocuklar, yni ocuk gibi


gfil olanlar ise, burada kalmaktan memnun olurlar!

O suyun tadn tatmayan kr kua, ac ve tuzlu su kevser gibi gelir; yni bu


dnyaya bal ve hiret nimetlerinden gfil bulunanlar da o kr ku gibi, dnya
ve iindekileri yle lezzetli bulurlar!

Zenci ile ayna

2490 Bir zenci, kendi yzn aynada irkin grp aynaya tkrmt!

Tkrmt de demiti ki: "Sen ne kadar da irkinmisin; sana layk olan


budur!" Ayna dile gelmi de; "Ey kr, aalk kii!" demiti. "Bende grdn
irkinlik, senin kendi irkinliindir!

571

u yaptn terbiyesizlii bana deil, kendi irkin suratna yapm oldun! Sen;
kendi irkin yzn kirlettin! Bu pislik bana bulamaz; nk ben, parlak,
lekesiz bir aynaym!"

Pdihn doan ile kocakarnn hikyesi

2628 Bir akdoan bir kocakarya versen; kocakar, iyilik olsun diye, doann
trnaklarn keser! 756

756 Mesnevi 'nin II. cildinde 1131 numaral beyitle balayan blmde de buna benzer bir hikye
gemiti. Hz. Mevln
burada doan kuunu vellere, nebilere benzetmektedir. Onlarn kadrini bilmeyenleri de kocakar
olarak
gstermektedir.

Halbuki doan, asl o trnaklarla i grr; onlarla avlanr! Kocakar ise,


krcesine onun trnaklarn kesiverir!

2630 "Anan nerede imi ki, bakmam da trnaklarn bu kadar uzam?" der.

O pis kocakar, kuun trnan, gagasn, kanadn keser; sevgi gsteriyorum


diye ona bu ktlkleri yapar!

Ona, hamurdan yaplm tutma verir. Doan holanmaynca kadn kzar;


sevgiyi, efkati unutur da,

Der ki: "Ben senin iin tutma piirdim; sen ise, byklk taslyor, haddini
bilmiyor, bu yemei beenmiyorsun!

Sen, bana gelen belaya, zahmete laykmsn; nimet ve saadet sana nasl
yarar?

Eer hamurdan holanmadnsa, bari bunu i!" diye tutmacn suyunu verir.

Aslnda, tutma suyu, doann yaradlna uymaz! Bunu da imeyince,


kocakar bsbtn kzar.

fke ile scak orbay onun bana dker. Halanan kuun tyleri dklr,
ba kel olur.

Can yand iin gzyalar dker; iinden de, gnller aydnlatan pdihn
lutfunu hatrlar.

Pdihn yznden yzlerce olgunluklar, erefler elde etmi, lutuflar grm


o nazl, cilveli gzlerinden yalar dker.

572

2640 "Gz ne kayd, ne haddini at." Srrna mazhar olan o doann, (yni
nebi ve vellerin gzleri) o kargalarn at yaralarla dolar; gzel gz kem gz
yznden dertlere urar! 757

757 Bu beyitte, Necm Sresi'nin 17'. yetine iaret edilmitir. "Gzel gz, kem gz yznden d
ertlere urar!" sz ile
Mevln, nazar demesine iaret etmektedir. Hasan Basr hazretleri; Kalem Sresi'nin 51-52. y
etlerinin nazar
demesi iin bir dev ol-duundan bahsetmektedir. Gzlerin, baklarn iyi veya kt tesirleri
vardr. Bu sebeple gz
demesi, bir gerek haldir.

ocuu tehlikeli bir durumda olan bir kadnn Hz. Ali'den

re aramas

2657 Bir kadn Murtaza'nm (Hz. Ali'nin) huzuruna geldi de dedi ki: "Kk
ocuum dama kt ve su oluunun stne kayd.

arsam gelmez; oralara kadar elim de yetimez! Braksam yere


deceinden korkuyorum!

Akl ermez ki 'Tehlikeden ka, yanma gel!' diyeyim de, dediimi anlasn!
2660 El ile iaret etsem, anlamaz; ktlk urada ki, anlasa bile dinlemez!

Ona st vereceimi hatrlattm, gsm gsterdim, fakat o benden gzn,


yzn evirdi.

Ey aziz varlklar; Allh rzs iin bu dnyada da, teki dnyada da elimizi
tutan sizlersiniz!

abucak derdime derman olun ki, gnl meyvemi kaybedeceim diye kalbim
tirtir titriyor!"

Hz. Ali buyurdu ki: "Dama baka bir ocuk kar da, ocuk, kendi
cinslerinden bir ocuu orada grsn!

2665 O vakit ocuun, oluun stnden dam tarafna gelir; nk cins, daima
kendi cinsine ktr!"

Kadn, Hz. Ali'nin dediini yapt; ocuk, kendi gibi bir ocuu grnce, koa
koa ona doru geldi.

Oluun stnden dama geldi. Her cins, kendi cinsinden olanlar eker, bunu
byle bil!

ocuk, br ocuun yanna geldi ve aa dmekten kurtuldu.

Peygamberler de, kendi cinslerinden olan insanlar oluktan, yni ktlklerden, imanszla dmekten kurtarmak iin insan cinsinden olarak
gnderilmilerdir !

573

2670 Bu yzdendir ki Peygamberimiz; "Ben de sizin gibiyim; sizin


eitinizim!" diye buyurdu. Bylece, doru yola arlan insanlarn kendi cinsinden olan insanlarn tarafna gelmelerini ve kurtulmalarn salad. 758

7,8 Kehf Sresi'nin 1 10. yetine iaret var.

Ayn cinsten oluun, alacak bir eki gc vardr; nerede bir ey arayan,
dileyen varsa, onu eken de ayn cinsinden biridir!

Hz. Is ile dris (a. s.) kendilerini ok riyzata vermiler, melekler gibi yemez
imez bir hale geldiklerinden, sanki onlarla ayn cinsten olmular gibi, gklere
ykselmilerdi!

Ama Hrt ile Mrt beden cinsinden olduklar iin, gkyznden yeryzne
srldler! 759

759 nsanlar, riyzat ve mcahede ile letfet peyda ettike melekleirler! Hrt ile Mrt, me
lek olduklar halde
kibirlendiler ve beeriyet tabiat kazandlar.

Allh' inkar edenlerin en kt huylarndan biri de hasettir!

2674 Kfirler, eytanla ayn cinsten olduklarndan rhlar, eytanlarn ra


kesildi; det onlara talebe oldu!

Kfirler, eytanlardan yz binlerce kt eyler rendiler, kt huylar


edindiler; hakikati grmemek iin akl gzlerini, gnl gzlerini det
dikmiler, onlar krletirmilerdi!

O kfirlerin kt huylarndan en hafifi hasettir! O haset, blis 'in bile boynunu


vurmutur!

O kpeklerden hasedi, ekememezlii renmilerdir, kin renmilerdir de;


insanlarn ebed devlete ve saadete ermesini istememilerdir!

Kimde sadan soldan bir ycelik, stnlk grrlerse, hasetlerinden det


kulun illetine tutulurlar ve hastalanrlar!

nk, harman yanan her bahtsz kii, kimsenin mumunun yanmasn


istemez!

2680 Ey haseti! Akln bana al da, sen de bir olgunluk, bir keml, bir
ycelik elde et de bakalarnn olgunluunu kskanma; o yzden kendini gam
ve kedere kaptrma! 760

760 mam af' hazretleri "Dnyada en huzursuz, en bahtsz kimse, haset eden ve kin tutan ki
idir!" diye
buyurmaktadr.

Allh'tan, bu hasetten kurtulmay, bu hasedi gidermesini niyz et de, Allh;


seni bu bedenden, yni hasetilik huyundan kurtarsn!

Sana iten ie bir oyalanma, bir gnl meguliyeti versin de, bundan sonra
dardaki insanlarla uramaktan ve herkesin aybn grmekten seni ekip
kurtarsn!

574

yle bir arap bul ki, onun sarholuunun sonu gelmesin!

2683 Cenb- Hakk bir yudumcuk araba yle bir hassa vermitir ki, onu iip
sarho olan kii, iki lemin de derdinden, endiesinden kurtulur! 761

761 Baudelaire'in arabn Ruhu adl iirinde denilmitir ki: "ienin iinde mahpus duran ara
p dile gelmi de; 'Ey
insanolu!' demi. 'Beni meydana getirmek iin ok uratn! zm balarnda beni yetitirdin,
kemle gelince
topladn; beni mahzenlerde beklettin, ezdin, suyumu kardn. Benim iin ok ter dktn, yorul
dun! Ben de senin bu

emeklerine karlk nankr olmayacam: Beni dertli bir insan iince, derdinden kurtulacaktr;
beni bir dilenci ierse, o
kendisini kral sanacaktr!'"

Allh, bir avu ota, yni esrara yle bir hassa vermitir ki, onu yiyen,
kendinden geer gider!

2685 Allh, uykuya da yle bir hl vermitir ki, uyuyan kimsenin aklndan
dnyay da, hireti de eker alr!

Allh, Mecnn'u bir deri yznden, yni Leyl yznden yle bir hale soktu
ki, dmann dostundan ayrdedemez oldu. 762

762 Akn hakiksi ve mecazsi vardr. Hakik ak, Allah'a kar duyulan hayranlk ve sevgidir
. Mecaz ak, bir insana
kar duyulan aktr, ikincisi birincisi gibi nezih ve ulv deilse de, iffeti muhafaza etmek
artyla onun da faydas
vardr. nk, k tek bir kiiye balar, onu bir ok balardan kurtarr; onun nazarnda sev
dii varlktan bakas
yoktur. Byle bir k, kmil bir mridin irad, yol gstermesi ile mecaz akn kpr olar
ak geer de, gerek
sevgiliye ular. Mecnn; son zamanlarnda yalnz dostunu ve dmanm deil, kendini, hatt se
vgilisini
tanyamayacak hale gelmiti; Leyl'y kendinde grmeye, yni kendini Leyl sanmaya balamt!

Hakk'n senin akln, idrakini, anlayn elinden alaca bu eit yzlerce


arab vardr!

Nefsi sarho edecek, onu azdracak yle ktlk araplar vardr ki, o korkun
nefis dmann bunlar yoldan karr!

Akl mestedecek, mutluluk arab da vardr ki, akl onun neesi ile telere,
ulaamayacak duraklara varr!

2690 lh arap ile mestolan ve Ar'a ykselmek isteyenin aklnn nne gk


kubbesi adr kp da engel olmak istese, onu bile sker atar, yoluna devam
eder!

Byle olmakla beraber ey gnl! Kendine gel, akln bana al da; her
sarholua aldanma! nk Hz. sa Tanr sarhoudur; eekse arpa sarhou!

575

Bu eit arab sen, bu kplerde, yni kmil insanlarda gerek mritlerde ara,
bul da; onun sarholuunun sonu gelmesin! Ad arabn sarholuu gece
yarsna kadar srer; bir mridin sunduu mnev arabn sarholuu ise
lnceye kadar devam eder!

Her sevilen varlk, her sevgili, arapla dolu kpe benzer; fakat, o araplarn
bazs tortuludur, bazs ise inci gibi saf ve berraktr!

Ey arap cinsini iyi bilen, tanyan kii! Kendine gel, ihtiyatla tat da, katksz
arap bul; o, her eyden arnm arab- tahr olsun! 763

763 arab- tahr'dan imi olanlar, yni ezel ve ebed sakisinin arabn ienlerin sarholuu
kendilerini telere gtrr;
Fuzul gibi;

"yle sermestem ki idrak etmezem dnya nedir?


Ben kimem, saki olan kimdir, mey sahba nedir?" derler.

2695 Saf veya katkl olan arap; her ikisi de sarholuk verir ama, arab-
tahrn sarholuu seni Tanr 'ya kadar eker gtrr!

Bylece, dnceden de kurtulursun; vesveseden de, hilelerden de! Akl ba


olmakszn, sarho deve gibi coarsn, vecde gelir, oynarsn!

Peygamberler rh ve melek gibi saf ve masumdurlar.

2697 Peygamberler, rh ve melek gibi saf ve masum olduklar iin,

Peygamber Efendimizin Cebrail'i ektii gibi, gkteki melekleri eker, yeryzne indirirler.

Rzgr, aslnda ate cinsindendir, onun dostudur; pek seviirler. Rzgr


olmasa ate yanmaz, kararr, sner. Bu yzdendir ki birbirine zt grnen bu
dostlar, durmadan gklere ykselirler, gn yolunu tutarlar.

Bo bir testinin azn skca kapatsan da havuzun ortasna, yhut bir derenin
iine braksan,

2700 Kymete kadar, dibe batmaz. Hep suyun stnde durur. nk iinde
havadan baka bir ey yoktur.

indeki havann meyli gklere doru olduu iin, testiyi de batmaktan, suyun
dibine gitmekten alkoyar.

Peygamberlerin cinsinden olan asl ruhlar da, bu kirli yeryznde kalmak


istemezler, glgeler gibi ekile ekile arkalarndan giderler, gklere doru
ynelirler. 764

764 yle bir hads rivayet edilmitir. "Ben Allh nrundanm, kmil mminler de benim nrumda
ndr."

576

nk kmil mminlerin akllar, nefislerinden stndr.

Akln yaratlta melek cinsinden olduunda phe yoktur.

Nefsin hev ve hevesi de dmanlarna stndr. stndr ama, nefis


aalk cinstendir. Aalk lemine gider.

2705 Kbt kt Firavun'un cinsindendi. Sibt ise kelmullah olan yni


AllhTa konuan Ms'nn cinsinden.

Firavun ile veziri Haman, her ikisi de cehennem gibi yakc idiler, ikisi de

nurun ztt idiler. Her ikisi de cehennem gibi gnl nurundan nefret ediyorlard.

nk cehhennem kymet gnnde stnden geecek, mn ehline


diyecektir ki: "Ey mmin abuk ge ki, senin nrun, benim ateimi
sndryor".

2710 Ey mmin abuk ge. nk, nrun eteini ekti srd m, benim
ateimi sndryor. 765

765 Bu beyitte u hadse iaret var: "Cehennem, kymet gn, stndeki srattan geen mn eh
line 'Y mmin abuk
ge, nk senin nrun benim ateimi sndrd. ' diyecektir."

. Cehennemlik olan da nrdan rker, kaar. nk o, cehennem huyludur. 766

766 Bu gn de aramzda yaayan imansz kiiler, slam'n nruna tahamml edemedikleri iin im
n, dine ait eserleri
okumadan, tetkk etmeden gzlerini kapayp slam'dan ikyet etmiyorlar m? Dinin nm tesiri i
le kalplerindeki kfr
ateinin sneceinden korkmuyorlar m?

Bir mmin, cehennemden saknd kadar, cehennem de ondan ekinir.

nk mminin nru, cehennem atei cinsinden deildir. Hakikat nurunu


arayan ve bulan bir mmin, gerekte atein zttdr.

Hadste buyurulmutur ki: "Bir mmin cehennemden kurtulmak iin, Allh'a


yalvarnca...

2715 Cehennem de 'Y Rabb, filan kiiyi benden uzaklatr!' diye candan ve
gnlden istekte bulunr." 767

767 Hz. Mevln'nn bahsettii hads-i erif udur: "Mmin, 'Allah'm bana cehennemden aman, o
nun ateinden beni

koru' diye du edince, cehennem de 'Y Rabbi! Beni o du eden kulundan kurtar, onu benden uzak
latr!' dileinde
bulunr."

Bu hl, cinsin cinsi ekiidir. imdi sen kendine bak, kfirlikten misin, dinden
misin? Kimin cinsindensin?

577

Gnln Haman'a doru akyorsa Haman cinsindensin, yok Ms-(a.s.)'ya


doru giderse, noksan sfatlardan beri olan Allh'a mensubsun.

Eer ikisine de meylin varsa, ikisine de gnln kayyorsa, nefsin ve akln


birbirine karm demektir.

Bu durumda iinde bir sava var demektir. nk nefis ile akl arpmaktadr. Kendine gel, akln bana al da, akl stn getir, nefsini yen, ez!
2720 Sava dnyasnda dmann bozulduunu grmek kadar insana zevk
veren birey yoktur. Bu nee, bu zevk insana yeter. 768

76g"Dmanlarm dman, senin iinde olan nefsindir." hadsi gereince, insan iin en byk d
man kendi nefsidir.
nk sahibini dnya cezas ve Ahiret azab ekecek hareketlere sevk eder. Byle byk bir d
mann yenildiini
grmek sevinilecek bir haldir.

Nefsini alak gren kii mutludur.

2746 Nefsini alak gren kii ne mutludur. Da gibi kendini stn gren
kiinin de vay haline.

. unu iyi bil ki, bu kibir, ululanma, kendini herkesten stn grme hali,
ldrc bir zehirdir. Ahmaklar bu zehirli arab ierek sarho olurlar.

Bahtszn biri zehirli arap ierse, nee ile bir an ban sallar.

Sallar ama biraz sonra da, zehir hayatna tesir edip, lm gelip atar.

Pdihn biri, bir pdiha galip gelirse, onu ya ldrr Yhut zindana attrr.

Fakat ayn pdih bir dkn yaraly, zavall bir dertliyi bulursa, yarasna
merhem kor, ona ihsnda bulunr.

Kendini stn grmek, pdih olduu iin kibirlenmek bir zehir olmasayd,
o galip pdih malup ve esir olmu pdih, suu olmad halde niin
ldrrd?

O dkn dertliye kendisine bir hizmette, bir kullukta bulunmad halde


neden iyilik ediyor, ona acyor? Bu iki duruma bakp kibirin nasl bir zehir
olduunu anlaman mmkndr.

2755 Yol kesen, asla bir yoksulu soymaz. Bir kurt, l kurdu hi srmaz.

578

Bir takm kt kiilerin elinden kurtarabilmek iin Hzr (a.s.) gemiyi deldi,
sakatlad. 769

769 Kur'n- Kerm' de hikye buyurulduuna gre: Ms (a.s.) ile Hzr (a.s.) arkada olmula
r ve bir gemiye
binmilerdi. Gemiciler bunlardan para almadklar halde Hzr, gemiden bir tahta koparm, gem
iyi sakatlamt. Bunun
sebebi gemiyi tahrb etmek deil, ilerde bekleyip salam gemileri zabt eden zlim bir hkmdar
n zulmnden
kurtarmakt.

Mdem ki krk olan, dklen, perian olan kurtuluyor, sen de krl dkl,
perian ol. Kurtulu, selamet yokluktadr. Haydi, sen de benlikten, varlktan
kurtul, yoklua doru git.

indeki madende birazck altn yhut gm bulunan bir da, kazma yaralar
ile parampara olur.

Kl, boynu olan kiinin boynunu keser. Glge ise yerlere serilmitir. Boynu
ve bedeni olmad iin onun yaralanmas ve kesilmesi de yoktur.

2760 Ey sapk kii! Byklk taslamak, gurura kaplmak neft ile ate gibidir.
Byle bir ate stne nasl gidiyor, kendini atee atyorsun?

Dikkatle bak da gr, yerle bir olan, hi oklara hedef olabilir mi?

Yerden ban kaldrp, varlk gsteren, bbrlenen kii ise, oklara hedef olur,
resiz oklar yer, durur.

"Bizlik, "benlik" merdiveni.

Bu "bizlik" ve "benlik" yni kibirli olmak, byklk taslamak, halkn


merdivenidir ki, o merdivene kanlar, bir gn gelir oradan yuvarlanrlar.

Kim merdivenin daha stne karsa, o daha ahmaktr. nk ok yukardan


denlerin kemikleri daha beter krlr.

2765 Yksek merdivenden yuvarlanmak ve kemikleri krlmak kibir ve kendini byk grmenin cezasnn bir cz'dr, para buuklardr. Aslnda bu
ykseli. Firavun gibi Tanr'ya irk komak, ortakla girimektir.

Sen lmden nce lp ilh lutufla tekrar dirilmedike, lkede pdiahlkta,


onunla ortak olmaya kalkan azl bir dman olursun.

Fakat onun lutfu ile, onunla dirilirsen o varlk zaten onundur. Bu tam birliktir. Nasl olur
da
ortaklk olur? Bylece irk ortadan kalkar.

579

Bunun ne demek olduunu amellerin, ilerin aynasnda ara. nk dedikodu

ile bunu anlayamazsn. 770

770 Hicr Sresi'nin 99. yetinde: "Sana yakn (=lm) gelinceye kadar da Rabbine ibdet et!" d
iye buyurulmutur. Ne
zaman yakn gelirse Hakk ile dirilmenin ne demek olduu o zaman anlalr. nk zevkiyyattand
r. Szle, trif ile
anlalmaz.

imde bulunan bu mebhase (=bu konuya) ait srlar aa vursam, pek ok


cier kan olur.

Artk susaym, akl olanlara bu kadar yeter. Ben iki kere seslendim.

2770 Eer kyde adam varsa, yni dinleyenler arasnda anlayan varsa yetiir.

Arap emirlerinin, Hz. Mustafa (s.a.v.)'ya gelip;


"Mlk bizimle payla da ortada kavga bulunmasn."

diye teklif edileri

2779 Arap emirleri bir araya geldiler. Peygamberin huzuruna varp ekimeye
baladlar.

Peygamberimize dediler ki: "Sen de bir emirsin, bizim her birimiz de birer
emiriz. O halde, bu memleketi bltr, sen de payn al.

Her birimiz kendi payna rz olsun. Sen de bizim paymzdan el ek."

Peygamberimiz efendimiz buyurdu ki: "Emirlii bana Hakk verdi, ba


olmay, mutlak devleti bana Allh balamtr.

Bu zaman Ahmed'in zamandr. Aklnz banza aln, emrine uyun, hilafna


hareket etmekten saknn."

Gelen emirler dediler ki: "Biz de ilh kaz ile buyruk shibiyiz. Allh takdir
etmeseydi biz nasl emr olurduk; bizim emirliimizi de Hakk vermitir."
2785 Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Cenb- Hakk bana sonsuz bir
devlet verdi. Size ise, emr olu emr domanzdan tr ereti emirlik verdi.

Benim emirliim kymete kadar srer, ereti emirlik ise geip, gidiverir."

Emirler dediler ki: "Ey emir! Fazla syleme, sen stnlk dvsndasn.
Delilin, belgen nedir?"

O anda ilh bir kahrla bir bulut gelip yamur yadrd, seller akp etraf
doldurdu.

580

Pek korkun bir sel, ehre yneldi. Selin ehre yz tuttuunu grnce, ehir
halk feryat ve figanla kamaya baladlar.

2790 Hz. Peygamber buyurdu ki: "Zan ve phenin ortadan kalkmas ve


hakikatin meydana kmas iin imtihan vakti geldi. Siz de gerek mlk shibi
iseniz, u seli durdurun."

Her emr imtihana girdi. Seli durdurmak iin mzran suya att.

Cenab- Mustafa da mcize gsteren ve fermann kabul ettiren asasn suya


brakt.

Cokun ve inat selin hzl akan sular, emirlerin attklar mzraklarn hepsini
de erp gibi kapt gtrd.

Btn mzraklar kayboldu. Peygamberin asas ise etraf gzeten bir gzc
gibi kmldamadan suyun stnde duruyordu.

2795 O mbrek asann himmeti ile o byk ve cokun sel baka tarafa dnp
gitti.

Emirler byk mcizeyi grnce Allh'n Reslnn doruluunu tasdik


ettiler.

Ancak kinleri, hasetleri fazla olan kii inatlarndan tr imn gelmediler


de, Peygamberimize "Bycdr" dediler, "Kahindir" dediler.

2800 Onlarn adlarn hzl ve cokun akan lmn seli ald, gtrd.
Peygamberimizin ise ad da duruyor, devleti de...

Btn mslman memleketlerinde onun adna hergn be defa nbet


vuruyorlar. Bu kymet gnne kadar byle urup gidecektir.

Kinatta cansz hibirey yoktur. Herey harekettedir.

2820 Allh, kerem ve lutfu ile cansz sandmz eylere de akl verir. Kahr
ile de, canl ve akll olanlarn, akln alr.

Evet lutfu ile canszlarda akl belirir, kahr ile de aklllardan akl kaar, gider.

Hakk'n lutfu, Nil nehrine idrak ve uur verir, onu akll bir hale koyar. Kahr
ile de akll bir insan olan Hz. Adem'in olu Kabil'in akln alr. Onu ahmak
hale getirir. Karde katili yapar.

581

Akl Hakk'n emri ile bir tarafa yamur gibi yaar, faziletli, mnl kiiler
yetiir; baka bir yerde bulunanlarn akllar ise, Hakk'n hametine, fkesine
urar da orada bulunan ehvetine esir olmu, hiddetine kaplm insanlarn
balarndan kaar, gider.

Grmez misin? Bulutlar gne, ay ve gkyznde ykseklerdeki yldzlarn


hepsi de bir nizam zere hareket ederler.

Bu saysz yldzlarn her biri, vaktinde doar, dou zamanlar ne geri kalr,
ne de nce olur.

2825 Bu hali nasl oldu da, peygamberlerin mcizelerinden bilmedik,


anlamadk? Onlar taa ve asaya bilgi verdiler, onlar akll hale soktular.

Bunlar gr de br canszlar asa ile, ta paras ile kyas et. 771

77i sra Sresi'nin 44. yetinin meli yledir: "Hi bir ey hari deil, her ey Allah' te
bih eder. Fakat siz onlarn
tebihlerini anlamazsnz."

Ta paralarnn azz Peygamber Efendimize ve asann da Hz. Ms'ya itaat


etmeleri, emirlerine uymalar dier cansz sandmz btn varlklarn Hakk'n
emrine nasl boyun ediklerini haber verirler.

Onlar derler ki: "Biz Allh' biliyoruz ve ona itaat ediyoruz. Biz rastgele
yaratlm bo eyler deiliz.

Biz hepimiz Nil nehrine benzeriz. O nehir olduu halde batrp boaca
Firavun ile sriloullarn ayrt etti.

2830 Bizi de, Krn'u yutarken bilgi ve akl shibi olan yeryz gibi,
anlayl bil.

Reslullah'n iaretini grnce onun emirlerine uyarak hemen yarlan ve


gkyznde iki para halinde grlen ay gibi tan.

Nerede bir aa ve ta varsa, Hz. Mustafa'y grnce apak selam vermiti


ya. te cansz tandn her eyin de canl olduklarn byle bil, byle tan." 772

772 Dnyada mevcut her eyin atomlarnn bir ekirdek etrafnda dndklerini ilim haber veriyo
r. Canl olmayan
hareket eder mi?

Bir mmin ile bir filozofun konumalar.

2833 Dn biri dedi ki: "Kinat sonradan yaratlmtr. u gkyz de fnidir.


Mirass da Allh'tr."

Bir filozof; "Kinatn sonradan yaratldn ne biliyorsun?" dedi. Yamur


bulutun sonradan yaratldn nasl bilir?

582

2835 u deiip duran lemde sen bir zerre bile deilsin, byle iki gnein
sonradan yaratldn ne bilirsin?

Pislik iine gmlm kurtcaz, yeryznn nn sonunu nasl bilecek?

Bunu, yni lemin sonradan yaratldn babandan iitmisin de,


ahmaklndan tr bu dnceye saplanp kalmsn.

Alemin sonradan yaratldna dair delilin nedir? Onu syle, sus; fazla
sylemeye kalkma." 773

773 Kelam bilginleri ile filozoflar arasnda lemin huds ve kdemi hakknda zaman zaman uzun
mbahaseler,
tartmalar olmu, kitaplar yazlmtr. Snnet ehli, yni Peygamberin tam yolunda olan bilgin
ler lem yok iken ilh
bir karar ve emirle var olduuna, yni sonradan yaratldna inanmlardr. Filozoflar ise, k
inatn kdemini, yni
ezelden beri mevcut olduunu ve ebede kadar mevcut olacan iddia ederler. ki taraf da dvs
na delil, belge
gstermee alr, ayn ekilde delil ve belge ister. Yukardaki beyitlerde sualler byle bir
dnceyle sorulmu ve
iddialar byle bir grten hareketle ortaya konmutur.

Nakleden dedi ki: "Bir gn iki kiinin de bu derin konuya daldklarn, bahse
giritiklerini grdm.

2840 O iki kiinin ekimeleri srasnda halk da balarna toplanmt.

Ben de onlarn arasna katldm. Hallerini grmek, szlerini duymak iin


durdum, bekledim.

Biri diyordu ki: 'Bu lem fanidir. Hi phe yok ki bu yapnn bir yapcs
var'.

br: 'Bu lem kadmdir, yni evveline evvel yoktur. Bu yapnn yapcs da
yoktur. Varsa bile o kendisidir'.

Mmin dedi ki: 'Gece ile gndz getirip gtreni, btn mahlukatn rzkn
veren Allh' inkar ediyorsun'.

2845 Filozof dedi ki: 'Delil gster, delilsiz bir sz dinlemem. Taklide ancak
ahmak olan kaplr.

Haydi bakalm, delil gster, dnyada delilsiz bir sz, bir vehim dinlemem,
hem kabul etmem. '

Mmin dedi ki: 'Red edilmez delil, canmn iinde gizlidir.

Senin gzn zayf olduu iin hilali (=yeni ay) gremiyorsun. Fakat ben
gryorum, bana kzma. '

Dedikodu uzadka uzad. Halk da u yldzlarla sslenmi gkyznn, u


kinatn nne sonuna hayran kaldlar.

583

2850 Mmin dostum dedi: 'iimde red edilmez bir delil var. Gkyznn
sonradan yaratldna dair red edilemez bir delil...

Tam inancm var. Belirtisi de u; tam inan shibi atee bile girse aklardaki
ak srr gibi ona bir ziyan gelmez, yanmaz, yaklmaz, ben bu srr
syleyemiyorum. nk bu sr dile gelmez. 774

774 Filozoflar drt unsuru (=yni ate, hava, su ve topra) bizzat messir bilirler de;

"Ate bizzat yakar, su kendiliinden boar." derler, mn ehli ise "Drt unsurdaki kuvvet All
h'n irdesi iledir.
Cenb- Hakk murad etmedike ne ate yakar, ne de boar. Nitekim ate brahim(a.s.)'i yakmad
ve su Ms (a. s.) ile
Ben srail'i bomad." diye dnr ve inanrlar. Bu inanc salam olan (=yakn shibi) atee
girecek olursa, Allh'n
inyeti ile yanmaz fikrindedirler. Nasl ki Rufa dervileri ve eyhleri atete kzdrlm de
miri yalarlar ve yanmazlar.
Buraya merhum hocam, efendim Tahir'l-Mevlev merhumun bir htrasn Mesnevi erhinden olduu
gibi alacam:
"Takasap semtinde eskiden Karanohut mescidi vard. Ahmed Efendi ismindeki bir Rufa eyhi Per
embe geceleri
orada Rufa ayini icra ederdi. Kendisi Mlkiye Mektebi'nde kapc idi. Yzelli kuru ayl va
rd. Onunla oluk
ocuunu geindirdikten baka, mukabele gecesinde yemek yapar, gelen fakr fukaray doyururdu.
Molla Gran
Camii'nin nndeki sra dkkanlar arasndaki kahvehanede bir sabah Rufaleri atein yakmadn
dan bahis alm,
kahvehanedekilerden bazlar bunun hokkabazlk nev'inden olduunu, yoksa atein mutlaka yakaca
n sylemiler.
Orada bulunan eyh Ahmed Efendi "Bakalm yakar m yakmaz m?" diye kalkm. Bitiik simiti d
kkannn
yanmakta olan frnna girmi ve bir mddet atein iinde oturmu. Sonra itiraz edenlerin rica
s zerine frndan dar
km. Kendisinin yanmadn, hatt beyaz cbbesinin renginin dahi sararmad grlm. Ben
Ahmed Efendi'ye
yetitim. Evi bizim sokan alt tarafnda olduu iin ka-pmzm nnden geerdi. Rast gelince
elini per, hayr dusm
alrdm. Ben firma girdiini grmedim. Fakat babamdan iittim. Zaten eyhin kermeti mahallece
mehur idi." erh-i
Mesnevi, Tahir'l-Mevlev, c. XIII, s. 737.

Bendeki bu sr yzmn sarlndan, vcudumun zayflndan baka bir


eyle anlatlamaz.

Kanl gz yalarnn yanaklara doru akmas, Allh'n gzelliine delildir.'


2855 Filozof; 'Halka delil olan bu eyleri ben delil saymam.' dedi.

Mmin dedi ki: 'Kalp ake, geer ake ile bahse girise de, geer ake sen
kalpsn, ben geer akeyim. Bu yzden benim deerim senden stndr dese;

Son imtihan atetir. Bu ikisi atee dtler mi, onlarn halis mi, kalp m
olduklarn,

Halkn ileri gelenleri de, basit olanlar da anlar. Herkes pheden kurtulur.

Ey benim canm! Gizli olan geer ake ile kalp akenin imtihan, ate ve su
iledir.

584

2860 Sen ve ben her ikimiz de atee girelim. Bu ie arp kalanlara lmsz
bir delil, bir belge olalm.

Yahud sen ve ben, ikimiz de denize atlayalm ve bu tereddd iinde bulunan


insanlara hak ve hakikat delili olalm. '

Byle yaptlar. Atee atladlar. Her biri kzgn atein alevleri iine kendini
att.

'Allh vardr.' diyen ve bu dvya girien kurtuldu. br haramzade ise ate


iinde yand, gitti."

Ham ervahn kmrlnn bsbtn artmas iin bu bildirii, bu haberi


gnde be defa minarelerden seslenen mezzinden duy.

2865 O mbrek ad, asr getii halde ecel ve lm atei yakmamtr.

Hayatnda nasl yce, yksek ve muhterem ise hl da yledir.

Her devirde zaman bu eit bahse girienlerden, inkar edenlerin


yzbinlercesinin perdesini yrtntr.

Mminle filozofun bahse girmeleri srp gitmede. Mcizeler gstermede,


cevap vermede gerek olan, doru olan galip gelir.

Anladm ki; "Kinatn evveli vardr. Bu gk kubbe sonradan yaratlmtr."


diyen hakldr.

nkar edenlerin getirdikleri delillerin daima yzleri sararmtr. Yni zayf ve


illetlidir. O inkarn doruluuna nerede belirti vardr?

2870 Allh' inkar edenlerin vld bir minare dnyann neresinde vardr
ki, inkar edenlerin doruluuna belge olsun?

.Dnyann neresinde bir minber vardr ki, oraya kan bir hatb bir inkarcnn
zamann yad etsin, vsn?

Haydi sen u yukarda anlatlan mcize sayma. Yeni, bir de gne gibi
apaydn olan, adna "mm'l-Kitab" denilen yz dilli Kur'n'a bak. 775

775 Hz. Peygamberin en byk ve daim mcizesidir. Onun mm'l-Kitap (=kitaplarn anas) olmas
, btn eratlerin
hulsas, yz dilli olmas da birok ilimlerin kayna oluudur.

Onun bir harfini eksiltmee, yhut fazlalatrmaya kimsenin cesareti yoktur.

stn kiiye dost ol ki, st olasn, deer kazanasn. Ey azgn, akln bana al
da, alt olmularla, sapk fikirli kiilerle dost olma!

O inkarc hi dnmez ki, nerede grnen bir ey varsa, o gizli hikmetlerden


byk yaratcnn yaratma gcnden, san' atndan haber vermektedir.

585

2880 lalarda faydann gizli olduu gibi, her grnen eyin de faydas
gizlidir.

"Biz gkleri, yeri ve ikisi arasnda bulunan her eyi,


ancak adleti, hikmeti, hakk ve hakikati meydana
koymak iin belli bir sreye gre yarattk." yetinin

tefsiri 776

776 Bu balkta Ahkaf Sresi'nin 3. yetine iaret var. O yetin tefsiri yaplmaktadr.

Hi bir ressam var mdr ki, yapt resmi, hi bir fayda beklemeden, ancak
resim yapmak iin yapsn? 777

777 Bu beyitleri okurken, baz slam dmanlarnn "slam inancnda resmin yasakland" gr
n rtt htra
gelmektedir, slam resmi yasaklasayd, Mevln'nm bahsettii gibi resimler yaplmazd. Minyat
rler olmazd.
Hallarda, kilimlerde gzel iek resimleri, aa, hayvan resimleri bulunmazd. Mslmanlktak
i resim ehveti tahrik
edecek plak resimler ve namaz klnrken secde edilen taraflarda resim bulunmasdr. Bir de
Mevln bu beyitlerde
gnmzn san'at nazariyelerine iaret etmektedir. Bilindii gibi san'atta iki gr vardr: B
iri san'at san'at iindir,
biri de san'at toplum iindir. Bu iki grten birincisinde san'atkar bir gye gtmez, sadece
san'at iin san'at gr
hakimdir. tekinde topluma yararl konular seilir. Aslnda iki gr de bir yerde birleir. S
an'at san'at iin diyenlerde
de mehur olmak, kendi san'atn sevmek ve bakalarna sevdirmek gyesi var. u halde hepsi Me
vln'nm grne
varr.

Belki misafirlerin ve byklerin seyretmeleri iin ve bu yzden gnlleri


ferahlasn, kederden kurtulsunlar diye yapar.

ocuklarn sevinmesini, dostlarn o resimlere bakarak gemi gitmi dostlar


hatrlamasn ister.

Hi bir testici yoktur ki, iine su konmasn dnmeden, testisini srf testi
yapmak iin yapsn.

2885 Hi, bir kaseci kaseyi ancak kase olsun diye yapar m? Hayr; iinde
yemek yenilmesi, yhut yemek konmas iin yapar.

Hi bir hattat, yalnz gzel yaz yazmak iin, hner gstermek iin yaz yazar
m? Yazdklarn okusunlar diye yazar.

Grnen nak, resim, gayb lemindeki resmi ve nak belgeler. Ona delalet
eder. O da bir baka gayb sretinden meydana gelmitir. Yni bir baka
grnmeyen nak ve resim iin var olmutur. 778

778 Hz. Mevln bu beyitlerde hibir san'atkann duyamad bir hakikati ortaya koymaktadr.
yle ki;bir ressam
gnein batn gsteren bir tablo yapmay dnse, o tablo nce onun kafasnda dnce olara
k belirir. Sonra alr,
urar, insanlar byleyen ok gzel bir gurb tablosu meydana gelir. Gnein bulutlar kan
rengine sk, sonra
yaral hasta bir insan gibi bat o tabloda grlr, his edilir. Bu tabloyu ona kim yaptrd,
fray onun eline kim verdi?
O tabloda grlen gzellii ona kim ilham etti? Yalnz resimde deil, btn gzel san'atlarda,
san'atkarlara o aheserleri ibda' ettiren gzeller gzeli Hakk'tr. San'atkar farkna varmadan iinde uyanan bir a
rzu ile eserine sarlr,
urar durur. Eserini meydana getirir. Onu hayranlkla seyr eder. Yapt heykele k olanla
r da var. Btn bu
duygular, uramalar nereden geliyor? Mutasavvflara gre, ezel leminin gzelliklerinin ruhla
rn hatmnda kalan
krntlardr. O krntlar aheser halinde onun ruhunda, gnlnde mevcuttu. Onu ok eski bir
htrann yad olarak
ortaya koyduunun farknda deildir. Dede Efendi'ye de Bach'a da o ahenkleri hatrlatan ondan
baka kim olabilir?

Efltun'un ideler lemi diye tasavvur ettii bu grler, hep ezel leminin htralarda kalan
krntlardr.

586

Yaplan, ortaya konan eserlerin faydalarn grne, anlayna, idrakine


gre; ncye, drdncye, onuncuya kadar say.

Olum bunlar, satran oyununa benzer. Her oyunun faydasn ondan


sonrakinde gr.

2890 Bu yaratlm eyleri, bu gzel san'at eserlerini, bu san'at oyununu, gizli


oyun iin ortaya koydular. O da br iin, br de filan iin... (Gizli oyun,
san'atkara o eseri yaptran gizli elin oyunu. Aslnda yapan yaptran hep odur.)

Bylece gzn alt cihete, alt yne evir, dikkatle bak ki, karndakini mat
edinceye kadar oynayacan oyunlar gr.

Merdiven karken birinci basamaa, ikinciye kmak iin ayan basyorsun.

kinci basama da ncye ykselmek iin; bil ki, bylece basamak


basamak daha dama kadar karsn...

Yemek yersin kuvvetlenirsin, glenirsin, bedeninde meni hasl olur. Meni de


soy sop elde etmek, gnl, gz aydnlatman iindir.

2895 Fakat, ksa grl adam, grnenden, bakasn grmez. nk onun


akl, yeryzndeki ayr, imen gibi bulunduu yerde kalr, o telere bakamaz,
gezip tozamaz.

Bir otu armsn, armamsn ne kar. Onun aya topraa bala


taklp kalmtr, kalkp gelemez ki...

ardn ot ban sallasa da o sallan senden deildir, rzgrdandr. O


sallana aldanma...

587

Bitkilerin balar seher vaktinde sallanr durur. Onlar kendilerini sallayan


rzgra derler ki: "Bizi uyandrdn iin sana teekkr ederiz. Hakk'n emrini
duyduk. Ona inandk," derler. Ama ayaklar "Biz balyz, seni dinlemiyoruz
bizi bo yere sallama, rahat brak." derler.

te aya bal ot gibi olan insan da Hakk yolunu bulamad iin nasl
hareket edeceini bilemez. Aalk kiiler gibi srnr, krcesine tevekkl
ederek yrr, durur.

2900 Yalnz skt zaman, savata Allh'a tevekklden ne kar? Bu hl


tavla oynayanlarn tevekklne benzer.

Fakat donuk ve snk olmayan grn sahipleri gaflet perdelerini yrtarak


ileriyi grrler, onlara perde yoktur.

Byle gr shibi olan kii on yl sonra gelecek, olacak bir eyi u anda
kendi gzleri ile grr.

Bylece de herkes, grne gre gizli eyleri -hayr olsun er olsungelecekte olacak eyleri grr.

Byle bir kii iin nde ve arkada engel kalmamtr. Gz her taraf, her eyi
grr. Gayb levhasn okur.

2905 O kii geriye bakacak olursa varln balangcndan beri neler oldu ise,
ne iler gelip geti ise hepsi ona yz gsterir.

Yeryzndeki meleklerin, babamz Hz. dem'in halfe olup olmamas


hussunda yce Tanr ile bahse giritiklerini duyar, grr.

Yine o kii, gelecee baknca da maherde neler olacaksa, hepsini bir bir
grr.

Demek ki o, arkaya baknca asln aslna kadar gryor, ileriye baknca da iyi
kiilerle kt kiilerin ayrlaca gne kadar ne olacaksa, hepsini gryor.

Herkes gnl ne kadar aydn ise, ne kadar cilalanmsa, gayb lemini, gizli
eyleri o kadar grr.

2910 Kimin gnl daha fazla cilalanmsa o daha fazla grr. Grnecek
eyler ona daha fazla grnr.

Eer sen; "Kalbindeki bu temizlik, bu safvet, bu parlt Allh'n lutfu ve


keremidir." dersen, gnln nrlandrmaktaki bu baar da yine onun ihsndr.

unu iyi bil ki; o almak, o du da senin himmetin miktarncadr.

Senin almann derecesine gredir. nk insan ancak altn elde eder.

588

Himmeti veren ancak Allhtr. Hi bir aalk, ad insanda pdiahlk


himmeti bulunmaz.

Allh'n bir kimseyi bir ie ayrmas, bir adam bir ie komas, o ie vermesi,
o kiinin dileine, isteine; bir ey yap da, irde shibi oluuna engel
deildir.

2915 Fakat Allh baht kara bir akye bir zahmet, bir meakkat verince, o
baht kara kii verilene sabretmeyip ykn kfr ve isyan ynne gtrr.

Talihli ve temiz rhlu olan bir kiiye de Hakk bir musibet, bir bel verince, o
kimse bana gelene sabr, hatt krederek ykn daha da yakna gtrr.
Yni o Hakk'a daha ziyde yakn olur. 779

775 Suflere gre; a'yan- sabitede her mevcudun Allah'n ilraindeki sreti, istidatlar dili
ile Hakk'tan talepte bulundu.
Cenb- Hakk da onlara isteklerine gre saidlik (=iyi insan olma), yhut akilik (=kt insan
olma) vasfn ihsn etti.
Dier bir deyimle a'yan- sabitede her insann ne olaca, Allah'n malumu olduu ve ilm-i ma'
luma tabi bulunduu
iin o ilim ve a'yan- sabitenin mahiyetine gre hilkat ihsn olundu. Bu konu ile ilgili olara
k bazlar der ki:
"nsanlarda cz' irde vardr. Kul bir eyin meydana gelmesi iin o irdeyi sarf eder. Cenb Hakk dilerse muvaffak
klar, isterse klmaz." teden beri halli iin uralm, lakin bir trl iinden klmam
olan bu meseleyi pek
kurcalamamak ve mutlak teslimiyet halinde olmamz gerekiyor.

Gnlleri kt duygularla, fesatla dolu olan kiiler, savata can korkusundan


kama sebeplerini ele alrlar, onlara yaprlar.

Cesur olan kiiler ie; savata can korkusundan dman saflarna saldrrlar.

Rstem gibi yiitleri, korku ve gam ileri gtrd. Gnlleri korku ile dolu
kiilerse, korkudan kendi kendilerine lrler. 780

780 Byk ngiliz dram muharriri ekspir: "Cesur adam hayatnda bir defa lr, korkak adam ise
her gn lr." diye
yazmtr.

2920 Bel ve can korkusu mihenk ta gibi olmutur. Yiit er, onunla korkak
kiiden ayrlr.

Hz. Ms ve Firavun hikyesinin sonu.

2802 Ey Firavun! Eer akln varsa sana lutuflarda, ihsnlarda bulundum. Yok
insan deil de insan eklinde eek isen, eee sopa getirdim.

Bylece seni bulunduun ahrdan karacam, sopa ile kulan, ban


kanlara bulayacam.

589

nk bu dnya ahrnda senin ceflarn yznden eekler de, insanlar da


rahat deillerdir. Eman bulamamlardr.

2805 te bak; sevimsiz ve terbiyesiz olan her eei terbiye etmek iin bir asa
getirdim.

O seni kahretmek iin bir ejderha olur. nk sen de yaptn i, edindiin


huy yznden kendin bir ejderha kesilmisin...

Sen aman vermez bir da ejderhassn, ama benim asam, bak da gr ki, bir
gk ejderhasdr.

Bu asada cehennemden bir tat var. Kendine gel de: "Kfr karanlndan,
mn aydnlna ka." diye sana sesleniyor.

"Yoksa benim dilerimin arasnda kalrsn. Kimse seni benim kahrmdan


kurtaramaz."

1810 "Allh'n cehennemi nerede?" demeyesin diye, bu bir asa iken imdi
ejderha oldu, gitti.

3576 Bu beden aac Ms'nn asas gibidir. Ms'ya; "Onu elinden at!" diye
emir gelmitir.

"At da onun hayrn, errini gr. Ondan sonra da yine Hakk'n emri ile onu
al."

Ms onu yere atmadan nce asadan yni sopadan baka bir ey deildi.
Fakat Hakk'n emri ile yine eline alnca gzelleti, inceldi.

O asa nce kuzulara, koyunlara, aalardan yaprak drmek iin kullanlrd.


Derken Firavun'u ve teb'asn artan bir mcize oldu.

3580 Firavun'a uyanlarn balarna hakim kesildi. Sularn kana evirdi. Elleri
ile balarn dvmelerine sebep oldu.

Onlarn tarlalarna, ekinlerine ekirgeler yznden ktlk dt, lm dt.

Hz. Ms, iin sonunu grp, duya konuldu ve dedi ki:

"Bu toplum dzelmeyi, doru yola gelmeyi istemiyor. Peki btn bu


gayretler, bu mcizeler ne iindir?"

Allh'tan emir geldi ki: "Nh peygambere uy. O iin sonunu grmeyi brak.
3585 in sonunu grmezlikten ve bilmezlikten gel, Allh'n emrini bildir."
buyurulmutur. Bu emir bouna deildir. 781

781 Bu beyitte Maide Sresi'nin 67. yetine iaret var.

590

Senin bu srarnn hikmeti u ki: Onlarn inatlar ve direnmeleri meydana


kmaktadr. 782

78 ~ Senin onu imn dvette srarn ile "Hadi" isminin, onlarn inkar ve inad yznden "Mud
ili" (=Saptran) isminin
tecellsi zuhur eder.

Bylece de hidyet ve dalaletin, yni doru yolu bulmann yhut sapkln


Hakk'tan olduu aka bilinir, anlalr.

nk varlktan maksat, Allh'n isimlerinin ve sfatlarnn tecell etmesi,


zuhra gelmesidir. Bylece de insanlar nasihat ve azdrmakla denemek gerek.

eytan insanlar azgnlk yoluna drmek iin urap duruyor, eyh ise
onlar doru yola gtrmee urayor.

3590 Bu dertli iler, bu musibetler st ste geldike Nil nehri de kbtler iin
batan baa kan kesiliyordu.

Sonunda Firavun kendisi Msa(a.s.)'n huzuruna gidip yalvarmaya balad,


iki bklm oldu, yerlere kapand.

"Ey pdih!" dedi. "Bizim sz sylemeye yzmz yok. Bizim


yaptklarmz sen bize yapma.

Fermanna uydum, emrini kabul ettim. Urunda para para olaym, ycelie
almm; beni hor tutma.

Ey emin olan Ms! Haydi dudan merhametle kmldat da, u ateli az


kapansn."

3595 Ms; "Y Rabbi!" dedi. "Firavun beni aldatyor, ama seni aldatamaz.

Onun hilesini kabul edeyim mi? Yoksa o hilenin asln bilmesi iin ben de
ona bir hilede mi bulunaym?

nk her hilenin asl bizdedir. Yeryznde olan her eyin asl gktedir."

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms! O kpek hile yapmaya demez. Sen
onun nne uzaktan bir kemik at.

Haydi asan kmldat. Topraklar ekirgelerin yok ettiklerini yeniden versin.


3600 ekirgeler hemen yansn kavrulsun, simsiyah olsun da halk Allh'n
deitirme gcn grsn.

nk benim sebeplere ihtiyacm yoktur. O sebepler hakikati rtmek iin


birer perdedir.

591

3616 Ey Ms, bu szn sonu yoktur! Sen dudaklarn oynat ki yeniden ayr,
imen, tarla, ekin yeersin."

Ms yle yapnca, emre uyunca, o anda yeryz snbllerle, iri taneli


baaklarla doldu.

Cenb- Hakk'n Ms(a.s.)'a;


"Ey Ms! Ben yaratc Hakk Teala'ym, seni
seviyorum." diye vahiy eylemesi

2921 Cenb- Hakk Ms'nn gnlne vahyetmek sretiyle buyurdu ki: "Ey
insanlar arasndan seilmi olan er, ben seni seviyorum."

Hz. Ms "Ey kerem shibi Allh, beni sevmene sebep olan huyum nedir?
Syle de o huyumu daha fazla artraym, o huyun daha ok stnde duraym."
diye sordu.

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms, sen ana kucandaki bir ocuk gibisin.
Anas kzsa, azarlasa bile ocuk yine anaya sarlr.

O ocuk anasndan baka bir kimsenin varln bile bilmez. Sanki dnyada
yalnz anas yaamaktadr. Anasnn sevgi arabn imi ve ondan mahmur
olmu, sarho olmu, kendinden gemitir.

2925 Anas ona bir tokat vursa, alar, ama yine ona gelir ve ona sokulur. Yine
onun etrafnda dner, dolar.

Anasndan baka kimseden yardm istemez. Tamamyla hayr da erri de


odur.

Y Ms! Senin gnlnde de hayr ve er hussunda bizden baka kimse yok.

Baka yerlere dnp bakmyorsun bile.

Sence ocuk olsun, gen olsun, ihtiyar olsun; benden bakas ta ve kerpi
gibidir.

Sen ya Ms! Sanki 'Yalnz sana ibdet ederiz, yalnz senden yardm isteriz.'
yetinin mnsn yayorsun..."

2930 "Yalnz sana ibdet ederiz" sznde mny tek bir varla yneltmek
dncesi vardr ki, o da riyy gidermek iindir.

"Yalnz senden yardm isteriz" sznde de mny tek bir eye vermek,
yardm ve baary ancak Allh'tan beklemek ve istemek duygusu vardr.

592

Bir pdihn nedimine kzmas, birisinin efaat ederek


balamasn dilemesi, padiahn da efaati kabul ve
nedimi af etmesi. Fakat nedimin; "Niin benim iin
efaatta bulundun?" diye efaatiyi incitmesi.

2933 Bir pdih nedimine kzd. Onu ldrmek istedi. Yapt uygunsuz iin
cezasn vermek iin klcn knndan ekti, kard.

Hi kimsede sz sylemeye, balanmas iin araya girmeye cesaret yoktu.

Yalnz pdihn yaknlar arasnda mdlmlk adl biri vard. O Hz.


Mustafa (s.a.v.) gibi efaati idi.

Srayp yerden kalkt. Yere kapanp nedimin affn diledi. O anda pdih
klc elinden brakt.

Pdih; "u nedim eytan bile olsa;" dedi, "Onu af ettim, iblislik etti ise bile
suunu rttm.

Madem araya sen girdin, sulu yzlerce zarar yapm olsa yine rzym.
2940 Bence senin yle bir stnln, yle bir deerin, yle bir kadrin var ki,
senin hatrn iin yzbinlerce kzgnlm olsa onlar yattrrm.

Senin yalvarn hi red edemem. nk sen mnen bana ok yakn olduun,


det sen ben olduun, ben de sen olduum iin, senin yalvarn, aslnda
benim yalvar imdir. 783

783 Mevln bir rubaisinde yle buyurur:

"Ne ben benim, ne sen sensin, ne de sen bensin. Hem ben benim, hem sen sensin, hem sen bensin.
Ey Hutenli gzel!
Seninle yle bir haldeyim ki anlyamyorum. Ben mi senim, sen mi bensin?"

Yeryz ile gkyz birbirine vurulup paralansa idi, yine u adam intikam
almamdan kurtulamazd.

Eer kinatn her zerresi onun iin efaati olsayd, yine ban kltan
kurtaramazd.

593

Ey mdlmlk! Bu szlerle ben seni minnet altna almyorum, senin


yceliini anlatmak, izzet ve erefini belirtmek istiyorum. 784

784 Mesnevi rihi merhum Ankarav hazretleri buyuruyor ki: "Bu hikyede pdihtan murad All
h'tr, mdlmlk de
Peygamber Efendimizdir. Hakknda efaat edilen nedim, Allh'n has kullarndan bir kulu temsil
etmektedir.

2945 Ey vasflar, huylar bizim vasflarmza, huylarmza gmlm, ey


varl bize vermi olan mdlmlk! Zaten bu ii ben yaptm, sen yapmadn.

Bu ii sen yapmadn; sana ben yaptrdm. nk ben kendimi sana


vermemiim, sen kendini bana vermisin.

'Attn zaman sen atmadn.' srrna erimisin, varln bir kpk gibi
dalgalara vermisin.

Sen "la" (yni bende fni) oldun. Artk "illa" makamnda karar et. Yni
benimle bak ol. alacak u ki, sen hem esir, hem de emirsin.

Ne verdi isen pdih verdi, sen vermedin. Var olan ancak odur. Allh doru
yola hidyeti daha iyi bilir."

2950 Yaralanmaktan, belaya uramaktan kurtulan nedim ise, kendisini


kurtaran efaatiye incindi, onu sevmekten vazgeti.

Bu z sz doru kiiye darld. Ona tamamyla kst. Selam bile vermemek


iin yzn duvara evirdi.

Kendisine efaat edene yabanc oldu. Halk bu ise at kald. Hakknda


masallar, hikyeler sylendi.

"Eer bu adam deli olmasayd, cann kurtaran bir kiiden nasl olur da
dostluu keserdi?" diyorlard.

"O onu tam boynu vurulaca srada kurtard. Byle bir kimsenin deil
kendisinin, atnn bast yere toprak olmas gerekirdi.

2955 Halbuki bu tersine hareket etti. Ondan vazgeti. Bizar kald. Kendisine
hayat balayan bir kiiye, byle byk insana kin gtmeye balad."

Ara bulmak isteyen biri, onu ayplad da "Sana iyilik edene neden kemlik
ediyorsun, cef ediyorsun?" dedi.

"O temiz duygulu insan, o iyilik sever dost tam boynun vurulaca srada
cann satn ald, seni kurtard.

594

O sana ktlk bile etmi olsayd, ondan rkmek, kamak gerekmezdi.


Halbuki o temiz ve iyi dost sana iyilik etti."

Nedim kendisini kabahatli bulan, ayplayan kiiye dedi ki: "Dnyada pdih
iin, candan bol ne vardr? Neden brakmad ki benim canm da pdihma
fed olsun. O ne diye efaati olarak ortaya girdi?

2960 O anda, beni ldrmek isteyen pdihla, yni Hakk ile, yle bir halde
idim ki, aramza seilmi bir peygamber bile giremezdi. 786

786 Burada u hadse iaret vardr: "Benim Allh ile yle bir vaktim olur ki, o yaknlk harm
ine, ne Allh'a yakn olan
meleklerden biri, ne de peygamberlerden biri giremez, yni ben Allh'a yle mnen yakn olurum
ki aramza ne bir
melek, ne de peygamber giremez."

Ben pdihmn kahrndan baka bir rahmet istemem, o pdihmdan


bakasna smamam.

Ben pdih sevdiim ve ona yneldiim iin, ondan bakasn yok


saymm.

Pdih eer kahrla bam kesse, canm alsa, bir cana karlk bana yzlerce
can balar.

Benim iim gcm bala oynamak, ba fed etmek, kendimden, kendi


varlmdan gemektir. Pdihlar pdihnn ii ise, ba balamak, can
balamaktr.

2965 Pdiahm eliyle kesilen bir ba, iftihara, vgye layktr. Bakasna
uyup giden, bakasna eilen ba da utanlacak bir batr.

Pdihn kahr ile kararan, zifiri karanlk olan bir gece, yz binlerce bayram
gn olmay kendine ayp sayar, utanr.

Pdih gren kiinin, onun etrafnda dnp dolamas, kahrn da stndedir,


lutfun da. Bu hl kfrden de ycedir, dinden de. 787

787 Bir mmin, tam mnsyla ilh tecellye mazhar olursa, onun nazarnda Hakk'n kahr ile l
utfu msavi olur. O
ermi kii, o mutlu kii Hakk'm kahr ile lutfunu msav grr. nk bana ne gelirse onu Ha
kk'tan bilir de:
"Hotur bana senden gelen,

Ya gonca gl yhut diken,


Lutfun da ho, kahrn da ho." der.

Dnyada bu hali, yni Allh ile kulu arasndaki sevgiyi anlatan bir sz
sylenmemitir. nk bu hl ok gizlidir, ok gizlidir.

nk bu gzel isimler ve szler, Hz. Adem'in mbrek dilinden sylendi.


2970 "Aileme '1-esma' e" (=Adem'e isimleri retti) yeti, Adem(a.s.)'a imam
olmutu, yni Adem'in rhuna mnevi hoca olarak, onu bilgilerle doldurmutu.
Ama bu ilh retili harflerle deildi, ilhamla idi.

595

Adem bana balktan bir klah giyince, o cana mensup olan isimlerin yz
karard. Yni Adem bala brnerek insan ekline girince, o rhan, ilh
isimler, azdaki et paras anlalamaz hale gelmiti.

Mn balkta grnsn diye, yzn harf ve sz rts ile rtt.

Bu yzdendir ki; sz bir cihetten, bir ynden mny aklarsa da, on ynden
de rter, gizler. 788

788 Bir takm derin ve engin mnlar vardr ki, onlar szle ifade edilemez. Onlar szle deil,
zevken, evken, halen

anlalr, duyulur. Hakm Sen hazretlerinin son nefesim verecei srada u meldeki beyti s
yledii rivyet edilir:
"Yazdklarmdan, sylediklerimin hepsinden piman oldum. nk srf, szde mn bulunmaz. Mn
da ise sz olmaz.
Mirta da harfsiz, szsz, sessiz olarak Allh Hz. Mustafa'ya seslendi."

Putlar krd iin atee atlmak zere iken Halil


brahim hazretlerine Cebrail(a.s.)'n "Bir istein, bir
hacetin var m?" diye sormas, Halil brahim'in de,
"Var, var ama senden bir ey istemiyorum." diye cevap

vermesi

2974 Ben vaktin Halil'iyim, efaati ise Cebrail gibidir. Ben kaz ve bel
gelip att zaman, ondan kurtulu yolunu gstermesini istemem.

O efaati, Cebrail'den de edep renmemiti. Cenb- Hakk "Halil yine ne


dilein var?" diye sormutu.

Halil (a. s.) tam atee atlaca srada Cebrail gelmi ona; "Bir dilein varsa,
sana yardm edeyim, yoksa abucak ekilip gideyim." demiti.

brahim (a.s.) Cebrail'e; "Hayr bir muradm yok, sen aradan ekil." demiti.
Hakikat meydana ktktan sonra vasta yersizdir, gerekmez.

eriat shibi olarak gnderilmi olan peygamberler, bu dnya hayatn yoluna


koymamz ve hiret hayatna hazrlanmamz iin bize ilh mesajlar ulatran
birer hat, birer ba gibidirler. Sanki onlar mminlerle Allh arasnda birer
vasta olmulardr. 789

7S ' Gerekten de gizli vahyi duyan nebiler, bakalarna duyurmak iin vasta, Allh ile kulla
r arasnda birer hat, birer
ba gibidirler. Dervilikte bir "fena fi'r-Resl" (=peygamber sevgisine dalma, yok olma) merte
besi vardr ki mridin

"fena f'-eyh" (=eyhte yok olma) mertebesinden ykselmesi, dorudan doruya Allh'm Resln
den feyz alp, onda
yok olmas demektir. Fakat bu mertebelerin de stnde "fena f'llah" (=Allh'ta yok olma) dere
cesi vardr ki, Hakk
knn Hakk'ta fni olmasdr.

596

Her gnl, gizli vahiy duysa idi, dnyada harfler, kelimeler, sesler, szler olur
muidi? 790

790 Harfsiz, sessiz, szsz, gnl yolu ile konumalara Mevln'nn Dvan- Kebr'-D&ea alna
n u beyitler ne gzel
rnektir:

(Dvan- Kebr c. 3 No: 1540.)

"Gel de birbirimizle candan konualm! Kulaklardan, gzlerden gizli olarak syleelim! Gl bah
esi gibi dudaksz,
disiz glelim! Dnce gibi dudaksz, dilsiz grelim! Akl- evvel mertebesinde, Hakk'm varl
nn idraki iinde
dnyann srrn azmz kapal olarak sonuna kadar syleyeyim. Hi kimse kendisi ile apak s
esle konuamaz.
Mdem ki hepimiz biriz, dilsiz, dudaksz gnllerimizden birbirimize seslenelim. Sen nasl olu
r da eline; "Tut!"
dersin? O el senin midir? Mdem ki ellerimiz bir, o ellerle birbirimizle iten konusalm. Elle
rimizin bir olduundan
bahsedelim. El, ayak gnln hareketini bilir, dilimiz susarak, gnlmz titriyerek syleelim.
"

2980 O efaati, Hakk'ta fni olmu ve elden ayaktan gemitir. Yni o fark
makamnda olduu iin, Hakk'n kahr ile lutfunu ayrdetmektedir. Ben ise
daha ince dnyorum. Hakk'n lutfunu da kahrn da bir gryorum, ikisini
de Hakk'n bir tecellsi olarak biliyorum.

Onun yapt ite, pdihn iidir. Ama zayf olmamakla beraber yapt i,
bana pek kt grnr.

Bilgisizlere, hakikatten haberi olmayanlara lutfun ta kendisi olan hareket

nazl byk kiilere kahrdr.

Demek ki, gerei bilmeyenlerin, aradaki fark grmeleri iin belalara


uramalar, zahmet ekmeleri gerek.

597

Ey dost! Mny anlamaya vasta olan u harfler, ermi kiilere diken gibi
olur. 791

791 nk uzakta bulunanlar, harfler ve kelimeler vastasyla mektuplar yazp maksatlarn bil
dirirler. Fakat huzurda
bulunanlar iin mahedeyi brakp da, byle harf ve kelime ile megul olmak skc bir haldir
.

2985 yle ise o tertemiz ruhun tortulardan kurtulmas, anlayl bir hale
gelmesi iin, bir ok belalar ekmesi, zahmetlere, zdraplara katlanmas gerek.

Ama bazlar bu sebepten, harflerden, szlerden bsbtn sar olurlar, bazs


da saf ve yce bir hale gelirler.

Bu harf ve sz belas, Nil suyu gibidir. Temiz kiilere su, kt kiilere kandr.

Kim sonu daha iyi grrse, o daha mesuttur, daha mutludur. Kim ise daha sk
sarlr, daha fazla ekin ekerse, daha ok mahsl elde eder.

Kim bu dnyann maher gn iin bir ekin tarlas olduunu bilirse, burada
ok eker, orada ok mahsl kaldrr. 792

792 Hz. Mevln bu beyit ile "Dnya hiretin tarlasdr." hadsine iaret etmitir. Evet, dny
a hiretin tarlasdr. Burada
ne ekilirse, br tarafta o biilir. Arpa eken arpa, buday eken buday bitii gibi hayrl i
ler yapan mkafat, er eken
mcazat bier.

2990 Hi bir mukavele (=szleme), balant yoktur ki, mukavele yaplm


olmak iin yaplm olsun. Her mukavele bir kazan elde etmek iin yaplr. 793

793 Dnya da, dnya olmak iin deil, hiret tarlas olarak yaratlmtr. Cenb- Hakk, Zariy
t Sresi'nin 56. yetinde
"Ben cinleri de, insanlar da ancak bana kulluk etsinler diye yarattm." diye buyurur.

Dikkat edecek olursan grrsn ki, hi bir inkar eden yoktur ki, onun
mnkirlii sadece mnkirlik etmek iin olsun.

Belki o mnkirlik, haset edilen dman kahretmek, yahud stnlk elde


etmek, kendini gstermek iindir. 794

794 Bir kimse iin childir, birey bilmez gibi inkarda bulunmann sebebi, ya ona haset edilme
sinden, yhut bir alime
birey bilmez denilmekle, kendi bilgisinin ondan stn olduunun anlatabilmek istenilmesindend
ir.

stnlk elde etmek de bir baka mitledir. Yni maann artmas hrsndan
gelir. Mnlar olmakszn, ekillerin, sretlerin tad tuzu yoktur.

Sretten maksat mn olduu iin birine "Bunu niin byle yapyorsun?"


diye sorar durursun. nk sretler, ekiller zeytin ya gibidir. Mn da,
ondan meydana gelmi ktr.

598

2995 Eer sret, ancak sret iin ise, niin demek neden lazm gelirdi?

Bu niinlik, bir fayda elde etmek iindir. Bundan baka bir ey iin, niin
demek ktdr.

Ey emin olan kii! Ne sebeple fayda aramadasn? Bunun faydas ancak budur,
baka bir ey deil. 795

795 Mdem ki "niin" demekle bir ey renmek faydas aryorsun, o halde sormann da bir fayda
s olur demektir.

Gk ehli ile, yer ehlinin ekilleri ancak bu ekiller iinse, bunlarda bir hikmet
yoktur.

Eer bunlar yaratan, bir hkm ve hikmet shibi yoksa, bu tertip, bu nizam,
bu intizam nasl olmutur? Bir hkm ve hikmet shibi varsa, yapt i, nasl
bo olur? Ayp olur?

3000 Doru yanl bir maksad yokken, hi bir kimse ne hamama bir resim
yapar, ne de bir ey boyar.

Ms(a.s.)'nn Cenb- Hakka "Neden halk yarattn?


Sonra da onlar helak ediyorsun?" diye sormas ve
kendisine cevap gelmesi.

Ms (a.s.) dedi ki: "Ey soru hesap gn olan kymetin shibi Rabbim! Bir
eyi gzel bir ekilde yapyorsun, yaratyorsun, sonra tutup onlar ykyorsun,
bozuyorsun.

Erkek olsun, dii olsun, cana canlar katan gzeller yaratyorsun, sonra da
onlar ldryorsun, ykyorsun; neden byle yapyorsun Rabbim?"

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Msa! Biliyorum ki, sen bu soruyu inkardan,
gafletten yhut da heva ve hevesine uyduun iin sormuyorsun.

Yoksa ho grmez, edebe sokardm, azap ederdim; bu soru yznden seni


incitirdim.

3005 Fakat sen bizim ilerimizdeki hikmeti, sonsuzluk srrn anlamak istiyorsun.

Bylece de bunu halka duyurmak, her ham kiiyi piirmek, oldurmak


istiyorsun.

Bu hikmeti sen de biliyorsun, biliyorsun ama, ii halka anlatmak iin


soruyorsun.

599

nk bu soru ilmin yarsdr. Hi bilmeyen, bu bilgiden darda kalan


herkeste, bu soruyu sorma gc yoktur.

Gl de diken de topraktan ve sudan yetitii gibi soru da, cevap da bilgiden


doar.

3010 Tatl bir meyve de, ac Ebu Cehil karpuzu da nemden, rutubetten hasl
olduu gibi, sapklk da, doru yolu bulu da bilgisizlikten meydana gelir.

Nefret de, sevgi de tandk bir kimseye kar duyulur. Hastalk da, salkl ve
gl olmak da, yediimiz gdalardan meydana gelir.

3015 Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey akll Ms, Mdem ki sordun, gel de
cevabn dinle.

Ey Ms! Sen yere bir tohum ek de, bunun srrn anla ve insafa gel."

Ms ekin ekti. Ekin bitti, yeerdi, baakland, gzel, dzgn bir hale geldi.

Ora ald, ekini biti. O srada gaybdan, gizli lemden kulana bir ses geldi.

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms! Niin ekin ekiyorsun? Yetiince,
olgunlua ulanca, onu biiyorsun..."

3020 Ms "Y Rabbi!" dedi, "Burada buday da var saman da. Onun iin
biiyorum.

Buday saman anbarna layk deildir. Saman da buday anbarnda rr.


Yok olur gider.

Bu ikisini birbirine kartrmak hkmne uymaz, onlar eleyip ayrmak


gerek."

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Y Ms! Sen bu bilgiyi kimden rendin de
onunla harman meydana getirdin?"

Hz. Ms dedi ki: "Y Rabbi! Bu ayrdetmeyi bana sen verdin." Cenb-
Hakk da buyurdu ki :"0 halde nasl olur da bende ayrdetme bulunmaz?

3025 Allh'n yaratt kullar arasnda tertemiz rhlar da var, gnah tozlarna
bulanm rhlar da var.

Bala batm sedef durumunda olan bedenlerin de hepsi bir deildir, birinde
inci var, brnde boncuk.

Budaylar nasl samandan ayrmak gerekse, bu iyi ve kt rhlar da


birbirinden ayrdetmek gerek.

600

Bu cihn halk, bu insanlar hikmet hazneleri gizli kalmasn, meydana


karlsn diye yaratlmlardr."

Cenb- Hakk "Ben gizli bir hazne idim." diye buyurdu. Bunu duy da
kendinde bulunan gizleme, onu madd varlndan ayrdet. Ura, meydana
kar. 796

796 Bu beyitte u kuds hadse iaret edilmektedir. "Ben gizli bir hazne idim. Bilinmek isted
im. Bilineyim diye halk
yarattm."

Hayvani rhla cz' akl, vehim ve hayal ayrana benzer,


bak olan rh ise bu ayranda gizli olan yaa.

3030 Ayran iinde ya nasl gizli ise, doruluk cevheri yni ilh rh da yalanda yni fni olan bedende yle gizlidir.

Senin o yalann bu fni, bu geici bedendir. Doruluk cevheri ise, Rabbine


mensb olan o ilh rhdur.

Bu beden ayran yllardan beri meydandadr. Apak grnmektedir. Can ya


ise bedende, onun iinde fn ve gizli bir haldedir.

Sonunda Allh ayran yaykta alkayacak makbl bir kulunu eli olarak
gnderir.

Bende gizli bir benin bulunduunu bileyim, anlayaym diye, o makbl er, o
seilmi kii, o yay bilgi ile, hnerle alkalar durur.

3045 Nefisle etin savalara girmek, insanlara ok yararl olmak iin almak, didinmek gerek ki ayran iindeki ya versin.

Ayrann iindeki ya, grnte yok gibidir. Varlk sancan kaldran, yni
gze grnen, ayrandr.

Sana var gibi grnen, deridir, bedendir. Yok gibi grnen de senin asln olan
rhdur. 797

797 Yni ayrandan istenen tereyadr. Tereyann yannda ayran deri ve kabuk gibi ehemmiyetsi
z kalr. yle iken ya
grnmez de, ayran ortada kalr. Eski ariflerden birisi de "Dnya var gibi grnen bir yokluk,
Allh da yok gibi
grnen bir varlktr." demitir.

Ayran ya tutmam ve eskimitir. Onun yan almaynca, sakn onu


harcama.

Akln bana al da, o ayran bilgi ile ve el deitirerek alkala da iinde


gizlemi olduu ya meydana karsn..

601

3050 Sarholarn yalvarp arap istemeleri, sakinin varln gsterdii gibi,


fn olan bu bedenin de hareketleri ve davranlar ile, bak olan ruhun mevcud
olduunu gstermektedir. 798

758 Varlklar sadece grnenlerden ibret deildir. Grnmeyen, fakat az ok hissedilen eyler
de vardr. Mesela
bedenimiz kendini tahrik ve idare eden bir rhun bulunduunu bize sezdirmektedir. nk ruhun
ilikisi kesilince,
bedenin hareketsiz kaldn gryor ve bylece de bedeni idare eden bir rhun bulunduuna vic
danen inanyoruz.

Bayran dalgalanmas,
gzmzle grmediimiz gizli bir rzgrn varlndan

haber vermektedir.

Bayran stndeki arslan resminin oynamas, gizli bir rzgrn varlndan


haber vermektedir.

Rzgr esmeseydi, bayraktaki cansz arslan, nasl srard, nasl havada


oynard?

Bayrak stndeki arslann oynamasndan, esen rzgrn seher yeli mi,

Yhut lodos mu olduunu anlarsn. Bu inan, o gizli rzgr anlatr.

Bu beden de o bayraktaki arslan ekline benzer. Dnce zaman zaman onu


oynatr durur.

3055 Doudan gelen dnce seher rzgr gibi latfdir. Batdan gelen

dnce ise, lodos rzgr gibi veba nereder. 799

799 Yni bedeni hayrl ilere sevkeden fikir saba rzgrna, erre tevik eden fikir de lodos
rzgrna benzer. Bir hads-i
erifte: "Ben saba rzgr ile dman yendim. Ad kavmi de lodos rzgr ile helak oldu." buyu
rulmutur,

Bu dnce rzgrnn dousu baka bir doudur, yine o dnce rzgrnn


estii bat taraf, o taraftan yni nefis ve eytan ynndendir.

Ay canszdr, onun douu da canszdr. Halbuki gnln dousu ise canlar


canna candr. 800

800 Allah'n tecellsi oraya olur. Cenb- Hakk rabbn rhun can, rabbani rh da hayvani ruh
un can olduu iin
Mevln Allah'a "Cann, cannn can!" demitir.

i aydnlatan gnein douu yok mu? Gndzn doan u bildiimiz gne


i leminin gneinin ancak kabuudur.

nk glge varlk olan u beden, rh ndan mahrum kalnca ona artk ne


gndz grnr, ne de gece..

602

3060 Fakat beden olmaz da rh olursa, gece gndz olmasa da i yine


dzeninde gider.

Nitekim gz uyurken, ay gne olmad halde ryada, ay da grr gnei


de. Onun gibi rh da, ay ve gnein nuruna muhta olmakszn, baka aylar ve
gneler mahede eder.

Bizim uykumuz da lmn kardei. Bu sebeple sen bu kardei gr, bu


kardeten br kardei anla. 801

801 Bir hads-i erifte: "Uyku lmn kardeidir. Cennet ehli uyumaz, lmez de." buyurulmutur
. nk uyuyan kii bir
nev' l gibidir. Zmer Sresi'nin 42. yetinde bu konuya iaret edilmitir.

Ey takliti! Sana birisi rya lmn fer'idir dese de, geree ulamadka,
tam inan elde etmedike bu sz duyma, iitme.

Rhun uykuda yle eyler grr ki, onlar uyankken yirmi ylda gremezsin.
3065 Grdn o ryann yorumlanmas iin, mrler boyunca akl fikri
yerinde byklerin yanna koarsn.

"Bu ryann tbiri, yorumu nedir, syle!" dersin, byle bir srra fer' demek
kpekliktir.

Bu sylediiniz rya halkn grd ryadr. Hakk erlerinin ryas ise


Hakk'n kulunu sevdiinin ve yaknlnn ta kendisidir.

Fil olmaldr ki, gece uyuyunca ryasnda Hindistan' grebilsin.

Eek ryasnda Hindistan' gremez. nk oras onun vatan deildir ve


oradan ayrlp gurbete dmemitir.

3070 Rh fil gibi ok byk bir varlk olmal ki, ryasnda ate gibi kosun,
Hindistan'a kadar gitmeyi, yni rhlar lemine geri dnmeyi baarsn.

Fil uyankken Hindistan' ister. Gece uykuya dalnca bu istek, bu zikir


ryasnda ekle brnr.

"Allh' zikr ediniz!" emrine uymak her klhanbeyinin ii deildir. "Geriye


dn!" buyruunu dinlemek de her kallein ayann harc deildir. 802

802 Kur'n- Kerm'de Ahzab Sresi'nin 41 ve 42. yetlerinde; "Ey man edenler, Allh' ok zi
kredin, onu sabah
akam tesbh edin!" diye buyurulmutur. Zikr-i kesr (=ok zikir), kalb zikir demektir ki, Al
lh' bir an bile kalbinden
karmamak demektir. Cenb- Hakk hatrda bulunduka o kii daim zikirde saylr. Kueyr haz
retleri "Allh' ok

zikredenler.." yetine aklarken "Allh' ok seviniz.." mns vermitir. nk bir hadste


"Bir kimse bir eyi severse
onu ok ok zikreder." diye buyurulmutur.

603

Ama sen yine de mitsizlie dme, ryasnda Hindistan' gren fil gibi
olmaya bak. Fil deilsen bile fil olmaya al.

Cenb- Hakk' a candan gnlden ynelen kiilere, gkyz kimyagerleri olan


vellerden her an gelen feyzleri gr, onlardan gelen mbrek kurtulu seslerini
duy.

3075 Onlar sonsuz gkyz boluunda ekiller dzerler, benim iin de,
senin iin de hayrl iler grrler.

Yenleri, yakalar misk kokan erleri grmyorsan ey yarasa gzl kii; bari
uradn mnevi zarar, ziyan gr.

Her an senin anlayna bir ey dokunr, bir zarar gelir; dikkat et de kr civan
toprandan yeni bir ot bitir.

Edhem olu brahim de ryada rtsz, perdesiz olarak gnl Hindistan'n


grd de...

Kendisini dnyaya balayan servet, saltanat zincirlerini krp sarayn terk


ederek grnmez oldu.

3080 O uykudan sram kalkm, cezbeye kaplm, deli divane olmutu,


te bu hl hakikat Hindistan'n grnn belirtisi idi.

Bu hale gelen kii, tedbrlerin kararlarn bana toz toprak saar, zincirlerin
halkalarn krar, geer.

Nitekim Peygamber Efendimiz (s.a.v.) gnllerdeki nurun belirtisinden


bahsederken: "Gnlde Hakk nuru belirince, gnl yalan yurdu dnyadan
uzaklar da, sevin, mnevi nee yurdu olan hirete balanr." diye buyurdu. 803

801 bn-i Mesd Hazretlerinden rivayet edilmitir ki, bir gn Peygamber Efendimiz Zmer Sresi
'nin u mealdeki 22.
yetini okudu: "Allah'n slam iin gnlne bir inirah, bir rahatlk verdii, slam' ona sev
dirdii kimse, gerekten de
Rabbi'nden gelen bu nra nil olmutur." ve ilave etti; "Nr, kalbe dahil olunca kalp geniler
, ferah bulur." Orada
bulunanlar "Y Raslallh! Bunun belirtisi nedir?" diye sorarlar. Peygamber Efendimiz buyurdul
ar ki: "Dnyadan
uzaklamak ve hirete yaklamaktr."

Bir ehzade ile Kabil'li byc kadnn hikyesi.

3085 Bir pdihn yiit bir olu vard. O delikanl hem iyi silah kullanmasn
biliyor, hem de iyi huylu idi. Onun d yz de, i yz de hnerlerle
sslenmiti.

604

Pdih ryasnda olunun anszn ldn grr. Alemin temizlii,


duruluu gzlerine bulank grnmeye balad.

ine den evlat sevgisi atei onu yakt, yandrd. Atein kzgnlndan gz
yalar bile kurudu.

Pdih dertle, gamla o kadar doldu ki, ah etmeye bile gc kalmad.

O kadar zgnd, kalbi o kadar aclarla dolmutu ki, lm diler oldu. Bedeni
iten gten kald. alamaz hale geldi. Fakat daha yaayacak zaman olduu
iin uykudan uyand.

3090 Allh acyanlarn en acyan olduu iin, ok ac duyan kullarnn

yardmna yetiir. Pdih uyanp da akl bana gelince yle sevindi ki,
mrnde hi byle sevin hissetmemiti.

Kederden lecek hale gelen, lm isteyen pdih, bu defa da sevinten


lecekti. Canla bedeni, lmle hayat arasnda birbirine zt hallerde sanki
zincirlere vuruldu, baland.

mr mumu, gam nefesi ile de sner, sevin nefesi ile de. te sana, alacak
bir hl. (ok gldmz zaman da gzmzden yalar dklr, alarz.)

te insan bu iki lm arasnda diridir. Bu iki lm arasnda yaamaktadr. ki


lm arasnda boyundurua vurulmu yaay, ok gln bir eydir. 804

804 Eskiler bireyin lzumundan fazlasna "ifrat", gerekli olandan azlna da "tefrit" derler
di. Bunlarn ikisi de
zararldr. Peygamber Efendimiz; "lerin hayrls ortasdr." diye buyurmulardr. Bunun gib
i ok fazla sevinmek ve
ok fazla zlmek da sala zararldr. Byk bir air, deerli insan, ayn zamanda Mevlevi
eyhi olan Tokadzade
ekb Bey, olunun vefatna dayanamad, kendini ldrd. Allh rahmet eylesin. Piyango bileti
isabet edenlerden de
fazla sevinten lenler oktur.

Rya gren, nce ok zlen, uyannca da ok sevinen pdih kendi kendine


dedi ki: 'Allh'n takdiri ile gelen bu sevince ryada olumu lm grme
gamm sebep olmutur." 805

805 Evet gam; srra, neeye yol aar. Bu sebepledir ki Mevln Mesnevi' sinde de, Divan- Keb
rinde de zdrab, gam
Allh'm lutfu olarak ifade buyurmulardr:

"Gamdan, zdraptan daha tatl, daha mbrek bir ey olamaz. Karl sonsuzdur."

(Dvan- Kebr, c. VI, 2675)

Dostlardan, dmanlardan gelen ceflar, gamlar, zdraplar iinde yle buyuruyor:

"Dnyada halkn cefs ile mnevi bir altn haznesinin gizlice sana verildiini bilseydin ik
yet etmezdin." (Mesnevi,
c. V, Beyit 1521) Baka bir rif air de:

"Gnlmn gaml olduuna seviniyorum. nk gamn gelmesi neenin gelmesine sebeptir. Kur'n'd
aki zorluk
kelimesinin hemen arkasnda kolaylk vardr. Ben Allh'm bu sznn verdii haberden ok mutlu
yum."

605

3095* Ne alacak ey? Bir eyin bir yz lm, br yz ise hayat ve rzk.

Bir ey bir hale gre lm, ayn ey dier bir yn ile hayatn gdas ve
devasdr.

Bedenin sevinci eitli gdalarla beslenmesi, gelimesi, dnyaya balanan kii


iin kemldir, olgunluktur. Ahireti dnen kiiye ise noksanlktr, yok olup
gitmektir.

3100 Ryada olunun ldn gren pdih dnceye dald da, "Bu gam
geldi geti, ama rhum bu eit eylerden mahzun oldu, kt zanna dt"
dedi.

"Bylece kader ayama bir diken batrrsa, gl solup gidince o dikenin


verdii acnn, glden bir htra olmas gerek."

3113 Grd lm ryas zerine pdih, soyu sopu devam etsin diye
olunu evlendirmek istedi.

"Eer bir doan, yni olum hirete giderse, onun yavrusu yni torunum,
babandan sonra bir doan olur." diye dnd.

3115 Bu doan kuu buradan ekilip gider, sreti grnmez olursa, onun
mnsnn, gerek varlnn yavrusunda kalmasn istedi.

Onun iindir ki, uyank olan o byk mn pdih Mustafa (s.a.v.) "ocuk
babasnn srrdr." diye buyurmutur.

Bu mn dolaysyladr ki halk, ocuklarna kendi sfatlarn retirler.

Onlarn bedenleri topraa girip gzden kaybolunca, bu sfatlarla bu mnlarn


dnyada kalmasn dilerler.

Allh, istidad olan her ocuun olgunlamas iin, akl almaz hikmetine bal
olarak ocuklarnn iyi yetitirilmesi gyesi ile babalara cidd bir hrs ve arzu
vermitir.

606

3120 Pdih soyunun srp gitmesi iin, oluna iyi huylu, terbiyeli, gzel
bir kz bulmay dnd.

Soysuz bir pdihn soyundan gelmi bir kz deil, tertemiz soydan gelmi
bir kz alaym.

Pdih dediin zaten tertemiz kiidir. Btn kt huylardan kurtulmu, hr


olan da O 'dur. O ne aa duygularnn esri, ne de boaznn ve hrsnn
esiridir. Fakat halk hakikati grememi de, tutmu hrslarnn esri olanlara
pdih adn takm. Bu, tersine bir grtr. Zenciye kafur adn taktklar
gibi bir ey.

Halk kanlar ien le kurtulu yeri; pis, kt kiiye de kutlu insan adn verir.
3125 ehvet, fke, emel esiri olan kiiye beyefendi, yhut bykler by,
vezr adn takmlar.

O ecel esirlerine halk, ehirlerde kentlerde "ulu beyler" adn vermilerdir.

Yksek mevkye gemi, ba keye kurulmu kiiye "vezr, bakan,


babakan" derler ama, onun can pabuluun yanbanda alalm, yni mala,
mlke, mevkye esir olmutur.

Pdih bir zhidi akrabala seince, bu haber saray kadnlarnn kulaklarna


eriti.

Pdihn oluna, zhid bir derviin kzn almasn


saray kadnlarnn knamas, onlarn bu akrabalktan

utanmalar.

ehzadenin annesi her halde aklnn eksikliinden olacak; "Evlenmede akl


bakmndan da, adet ve tre bakmndan da eitlik gerek." diye konutu.
3130 "Sen cimriliinden tr kurnazlk ediyorsun, olumuzu bir yoksulla
akraba yapyorsun."

Pdih; "Tertemiz, susuz bir kiiye yoksul demek yanltr." dedi. Onun
gnl zengindir. Gnl zenginlii, Allh'n sevdii kuluna bir ihsndr. 806

806 Hz. Mevln Mesnev'mn ikinci cildinin 588. beytinde yle buyurmutu:

"Allah'n has kullarn dvet ettii kanaat ziyafetinden uzak kalan kimse, pdih bile olsa d
ilenci gibi a gzldr."
Demek ki, kanaat Allh'n has kullarna verilmi bir huydur. Bu huy herkeste bulunmaz.

607

Byle kii Allh'a olan gveni yznden kanaat bucana kaar, dilenci gibi
nekesliinden, tenbelliinden deil.

Kanaat ve takva dolays ile olan darlk, bir takm aalk kiilerin yoksul
olularndan ayrdr.

Cimri; bir zerre, bir tane kadar altn bulsa ban verir, kanaat shibi fakir ise;
altn haznesi bile olsa, erefi uruna brakverir.

3135 Hrsndan ve tama'ndan her haram eye atlan, onu elde etmeye alan
pdiha, byk adamlar "dilenci" demilerdir.

ehzadenin anas dedi ki: "Nerede eyiz olarak verecei ehirler, kaleler;
nerede shibi olarak saaca inciler, altnlar?"

Pdih karsna kzd da "Haydi iine git!" dedi, "Kim din gamn seer,
Allh rzs iin kederlenirse, Allh baka gamlar ondan alr, onu sevindirir."

Nihyet pdihn gr stn geldi. Oluna mayas gzel, temiz soydan


gelmi bir kz ald.

Gzellikte gerekten benzeri yoktu. Yz kuluk gneinden daha da parlakt.


3140 Kzn yz gibi, ahlak da anlatlamayacak derecede gzeldi.

3144 Nihyet temiz kiinin soyundan gelmi o kzla, ehzadenin nikah


kyld.

Kader bu ya akl ermez. O civarda byc bir kadn vard. O da gzel


ehzadeye gnl vermiti.

O Kabil 'li ihtiyar kadn ehzadeye yle bir by yapt ki, o byye Babil
bycleri bile haset ettiler.

ehzade o irkin koca karnn k oldu. Gzel gelinden de vazgeti,


dnden de.

Doksan yandaki o kokmu kadnn ayakkablarn pt, durdu, ihtiyar kadn


ehzadenin ne akln brakt, ne de fikrini.

608

3150 ehzade tam bir yl ona esir oldu. Tam bir yl o kokmu ihtiyar kadnla
yaay, ehzadeyi tketti, onu ekin gibi bierek zayflatt, det yar canl bir
hale getirdi.

Bakalar onun eriyip gitmesinden zdrap iinde idiler. O ise bynn verdii
sarholuktan tr kendinden bile haberi yoktu.

Dnya pdiha zindan olmutu. ehzade ise hsm ve akrabalarnn


alamalarna glyordu.

Pdih bu hale ok zlyordu. resiz kalmt. Gece gndz kurbanlar


kestirip fakirlere dattryor, muhta olanlara sadakalar, zektlar veriyordu.
3155 Babas her reye ba vuruyordu. Fakat ehzadenin ihtiyar kadna olan
ak gittike artyordu.

Pdih bu ite bir ilh sr olduunu, bundan sonra yalvarp yakarmaktan


baka bir re bulunmadn iyice anlad.

Secdeler etmekte; "Y Rabbi! Ferman senindir. Hakk'n mlknde, Hakk'tan


baka kim ferman shibi olabilir?" diye yalvarmaya balad.

"Ey rahmeti bol, esirgeyii sonsuz olan Allh'm!" diyordu. "Bu zavall
olum d aac gibi yanyor, ona ac, onun yardmcs ol."

Pdihn; "Y Rabbi, ya Rabbi!" demesi, feryad etmesi zerine, yoldan pek
usta bir byc kageldi.

3165 Pdih o usta bycye: "Olum elden gitti, mahvoldu." dedi. Byc
de: "Ben ona bir derman olarak, onu kurtarmak iin kageldim." dedi.

"u bycler iinde ona denk olacak yoktur. Ancak ben pek hnerliyim,
onunla baa kabilirim" dedi.

"Allh'n emri ile ben Hz. Ms'nn avucu gibi onun bysnn kkn
kazrm.

nk bu bilgi bana telerden, Hakk'tan geldi. Ben byy, byclere


raklk ederek rendim.

Ben koca karnn bysn bozmak iin geldim. ehzadenin beti benzi
sararp, solmasn diye eritim.

3170 Seher vakti mezarla git, orada duvarn yannda beyaz bir mezar vardr.

Kbleye kar orasn kaz da, Allh'n gcn ve san' atn gr."

Bu hikye ok uzundur. Sen ise dinlemekten usandn, onun iin fazlasn


brakarak hulsasn syleyeceim.

609

Byc mezardan kard o smsk dmleri zd de, ehzadeyi mihnet


ve meakkatten kurtard. ehzade kendine geldi. Bir ok mihnetlerden,
kederlerden sonra babasnn sarayna koup gitti.

3175 Babasnn karsnda yere kapand, yeri pt. Koltuuna bir kl, bir de
kefen almt.

Pdih enlikler yaplmasn emretti. ehirliler sevindiler, o mitsiz,


muradna ermemi olan gelin de sevindi, neelendi.

Sanki dnya yeni batan dirildi, parlad. Ne de alacak ey! O aclarla,


ztraplarla dolu gn de bir gnd, bugn de bir gndr, ama ikisi de birbirine
benzemez.

Pdih ona yle bir dn yapt ki, kpeklerin bile nne eker erbeti
konulmutu.

Byc ihtiyar kadn kederden ld. irkin yzn de, kt huyunu da


Azrail'e teslim etti.

3180 ehzade; "O ihtiyar kadn nasl oldu da benim aklm, grgm ald?"
diye hayretlere dm, arp kalmt. 807

807 Peygamber Efendimiz bir hadslerinde buyurmutur ki: "Kymet gnnde dnya ak sal, gk
gzl, dileri kazma
gibi bir koca kar sretinde getirilecektir. Onu kim grse irenecektir. Halka grnecektir. M
aher ehline yle
denilecektir. 'Bunu tanr msnz?' Halk 'Onu tanmaktan Allh'a snrz' diyeceklerdir. Onl
ara denilecektir ki 'te
bu irendiiniz koca kar dnyadr, siz onunla vnrdnz, onu elde etmek iin savardnz.'
" Buradaki koca kardan
maksat dnya, ehzadeden murad da dnyaya aldanm olanlardr. Onlar hirette dnyay korkun
ve irkin bir koca
kar eklinde grnce, "Byle bir sret byle bir varlk bizi nasl oldu da kendine balad?"
diyeceklerdir.

ehzade gerdee girince, gzellerin gzellik yolunu vuracak, onlar glgede


brakacak ay paras gibi bir gelin grd.

Akl bandan gitti. Yz st yere ykld. Tam gn kendine gelemedi.

gn gece kendinden gemi bir halde kald. Halk onun baygn


yatndan zld.

Gl sular ile, ilalarla kendine geldi. Yava yava iyiyi kty ayrdetmeye
balad.

3185 Bir sene sonra pdih sz arasnda "Olum" dedi. "O eski sevgiliyi bir
hatrla bakalm

O seninle yatan, o yata bir hatrla; bu kadar da vefsz, bu kadar da ac bir


dost olma.."

610

ehzade; "Brak baba!" dedi. "Ben gurur yurdunun, aldatma diyarnn


kapsndan kurtuldum. Srr ve nee yurduna yneldim."

te bir mmin de ilh nr tarafna yol bulup, gaflet karanlndan


kurtulunca, aynen ehzade gibi olur.

Ey Hakk yolu yolcusu! Ey karde! Bil ki, hikyede geen ehzade sensin. Bu
khne dnyada yeniden domusun.

3190 Kabil'li byc ise, bu dnyann semboldr. O nice erleri renge ve


kokuya esir etmitir.

Dnya seni bulank ehvet nehrine drnce "Kul ez.." srelerini oku
fle. 808

808 Medne civarnda yaayan Lebid adndaki bir yahdnin kzlar, Peygamber Efendimizin ele g
eirdikleri birka tel
mbarek salarn bebek gibi bir sret zerine balamlar, bireyler okumular, liflemiler.
Zervan kuyusunda bir tan
altna gizlemilerdi. Bu by ile Reslullah Efendimiz rahatsz oldu. Sonra Cebrail (a. s.) "K
ul ez..." srelerini
getirdi ve bynn yerini haber verdi. Hz. Ali gidip o byy kuyudan kard. Bynn stnde
onbir dm vard,
iki srenin yetleri de onbir idi. Her bir yeti okuduka dmn biri zld. Bylece Peygam
ber Efendimiz bynn
tesirinden kurtuldu. Bu iki sreye Muavezeteyn denir. Ashabdan birinin rivyetine gre "Allh'
a snmak isteyenler,
bu iki sreden daha faydal bir du edemediler." hadsi de vardr.

fle de bu dnya bysnden, onun verdii ztraptan kurtul; sabah yaratan


Allh'a sn.

Bu yzdendir ki, Cenab- Peygamber dnyaya "byc" dedi. nk dnya


efsunlarla det halk byler, kuyuya atar.

Ey Hakk yolcusu! Dikkat et, dnya denilen kokumu ihtiyar kadnn kuvvetli
bys vardr. Onunla pdihlar bile esir etmitir.

3195 te, gnlde de onun frp by yapan bycleri vardr. By


dmlerini dmleyen, fleyen, bizi dnyaya ve dnya nimetlerine balayan
odur.

Gerekten de bir byc kadn olan dnya, pek bilgili kadndr. Onun
bysn zmek herkesin harc deildir.

Eer akllar onun dmn zebilseydi, yni insanlar akllar ile dnyann
hilelerinden kurtulabilselerdi, Allh peygamberleri gnderir mi idi? 809

809 nsanda akl vardr. Akl insan tehlikelerden korumaa alr, fakat onun da yanld o
lur. Mesela insan iin
yiyecek, iecek, giyecek ve barnacak yer lazmdr. Fakat bir kap yemei, bir kat elbisesi, bi
r-iki odal evi olan bir
adam, ekmeini iki eide, elbisesini birka kata, evini de drt odaya karmak hevesine
kaplr. Akl da bunu
caiz grr. "Tuzlunun yannda bir eki bulunmaldr ki; itah asn, stne bir tatl yemelidi
r ki, aza tat versin. Yazlk,
klk, gnlk, bayramlk birka kat elbise almaldr ki, halk ayplamasn. Kendin iin, ocuk
lar iin, gelecek misafir
iin birer oda olmaldr ki, rahatsz olmayasm." der. O adam aklnn da hakl grd bu heves
i, bu istei
gerekletirmeye alr. Hell, haram demeyerek ve trl yollardan eline geirdii paralarla
daha iyi, daha rahat
yaamay dnr. Bunun iin didinir durur. Kanaatkar olmad iin her reye ba vurur. D
nemez ki; evim diye
benimsemi olduu meskenin asl shibi, mlkn shibi olan Allh'tr. Kendisi orada bir kirac
, Yhut birka gnlk
beki durumundadr. Mlk shibinin onu ne kadar oturtacan bilmez. Belki de ertesi gn rhun
u bedeninden,
bedenini de evinden karacaktr, ite bunun gibi gflce hevesler, dnya bycsnn by d
mleridir. O dmleri
zmek her akim kr deildir, ite bunun iin Cenb- Hakk insanlar dnyann bysnden kurt
armak iin
peygamberler gndermi ve kitaplar indirmitir.

611

Ey Hakk yolcusu, akln bana al da dm zen bir nefes ara! "Allh


dilediini iler." yetinin srrn bilen bir rif bul. 810

810 "Allh dilediini iler." brahim Sresi'nin 27. yetinin sonudur. Bu beyitte lafzen iktib
as var.

Dnyann bys, balk gibi seni oltasna takmtr. Hikyede geen ehzade,
bir yl onun oltasnda kald. Sense altm yldr onun oltasndasn.

3200 Altm yldr, o oltann zahmetini, acsn ekiyorsun; ne ho bir halin


var, ne de snnete uygun bir yaayn var.

Kt iler ilemedesin, kt bahtlsn. nk ne dnyada ho, i rahatl ile


yaayabiliyorsun, ne de gnahlardan kurtulabilmisin.

Dnyann frmesi, by dmlerini pekitirdi, artk esiz olan tek


yaratcnn frmesini bekle.

Onun frmesini iste de, o esiz yaratc sana "Ruhumdan ona frdm."
desin de, dnyann bysnden seni kurtarsn. Sana "Ycel" diye buyursun.

Hakk'n nemasndan baka birey dnya bysnn frn yakamaz.


nk by fr, kahr frdr. teki sevgi, ltuf frdr.

3205 Allh'n rahmeti kahrndan stndr, ileridir, ileriye ulamak istiyorsan,


yr. lerlemi, ilh rahmete kavumu birini ara.

Bylece mnen tertemiz insan ol da, hurilerle evlendirilmi kiilerin


mertebesine eri. Ey kendisine by yaplm pdih! Senin iin kurtulu yolu
budur.

Dnya koca kars senin yannda olduka ve sen onun ivelerine kaplp

kaldka, ne onun a, tuza zlr, ne by dmleri..

612

Akln bana al da, nefsine uyma, kendinden yana kma!

mmetlerin hidyet nru olan Hz. Muhammed (s.a.v.) Efendimiz dnya ve


hiret iin "Bu dnya ile, o dnya birbirini zarara sokan iki ortaktr." diye
buyurmad m? 811

811 Bu beyitte u hadse iaret var: "Dnya ve hiret iki ortak gibidir. Birini ne kadar honu
t edersen, brn o kadar
kzdrrsn."

O halde dnyay sevmek, ona kavumak, hiret leminden kopmak, ondan


ayrlmaktr. Bu bedenin daima sa ve esen oluu da rhun hastal demektir.
3210 Bir geit yeri olan dnyadan ayrlmak insana zor gelir, insann temelli
olarak kalaca asl yurdundan ayrlmann bundan daha zor olacan bil!

ekilden, sretten, resimden ayrlmak sana zor geliyor. Y o resmi yapandan,


gzel sretler, bedenler halk edenden ayr dmek ne kadar zor olacaktr?

u mihnetlerle, dertlerle dolu olan aalk dnyann ayrlna sabredemeyen


dost! Allh ayrlna kar nasl dayanabiliyorsun? Sabredebiliyorsun?

u kara suyu, yni dnyay bile terk etmeye sabredemiyorsun. Ab- hayat
olan ilh feyz emesine nasl sabredebilirsin?

u kara suyu imedike pek rahat edemiyorsun. yi kiilerden ve onlarn


itikleri kaynak suyundan ayrlnca halin ne olur? 812

812 tnsan Sresi'nin 5. yetine iaret var.

3215 Eer Vedd olan, merhamet balayan, sevgi veren Allh'n gzelliini

bir an iin olsun grebilsen, cann da, bedenini de ak ateine atarsn.

Allh'a yakn olanlarn ululuunu, ihtiamn grseydin, bu dnyadaki yiyip


imeyi cfe (=pis) grrdn de herkesin imrendii eylerden irenirdin.

Kendinden gemee al, abala da kendini daha abuk bul. Allh doru
yolu daha iyi bilir.

Akln bana al da her zaman kendine e olma, yni nefsine uyma.


Kendinden yana kma. Her zaman inat ederek benlik dvsna kalkma, eek
gibi bala dme.

613

3220 Bu srme gznn iyi grmemesindendir; gzn kr gibi, inii yokuu


gremiyor.

Vellerin szlerini Ysuf(a.s.)'a ait gmlein kokusu gibi kendine destek


edin. nk onlarn szleri gmlek kokusu gibi gz aydnlatr, eynn
hakikatini gsterir.

O gizli ilh lutuflar, alndaki o nr, peygamberlerin gzlerini uza grr bir
hale getirmitir.

O yanan, o yzn nru seni cehennem ateinden kurtarr, akln bana al


da, ireti nru ve fn gzellii yeter bulma.

O ireti nr, gz ancak iinde bulunduu zaman grr bir hale getirir.
Bedeni, akl ve rhu da uyuz olmu gibi huzrsuz eder.

3225 O ireti nurun grn, d yz nrdur. Hakikati ise nardr. Eer sen
gerek nuru istiyorsan, o ereti nrdan iki elini de ek.

Yalnz iinde bulunduu hali gren, sonu gremeyen gz ve rh shibi,


nereye giderse gitsin, zaman zaman yz st der.

Bu eit insanlar iinde uza gren olsa bile, hnersizdir. Grr ama uykuda,
ryada grlen uzaklar gibi hayalden ibrettir.

Irman kysnda dudaklarn kupkuru, susuz bir halde yatm uyumusun da,
ryanda su aramak iin saraya doru koup durursun.

Kendi grne k oluyor da uzakta grdn saraya doru kouyorsun.


3230 "Ryada benim gnl gzm grr, ben phe perdelerini yrtm
kiiyim." diye arkadalarna laf edersin.

"te u tarafta su grdm, haydi koup oraya gideyim." dersin. Halbuki senin
grdn su deil, seraptr.

Bylece her adm attka, mnen b- hayattan daha ok uzaklar ve aldatc


arap tarafna koa koa yaklarsn.

e giriin, ie sarln sana kadar gelmi, ulam olan hakikat suyuna tam
bir perdedir.

Nice kiiler vardr ki, ulamak istedikleri yerden kalkarlar, bir baka yere
gitmek iin yola derler.

3235 Fakat gaflete dalm, uyumu bir kiinin ne gr bir ie yarar, ne de


laf. Onun gr de, laf da ancak bir hayaldir. Ondan el ek, yni
sylediklerine kulak verme.

Uykun varsa bile Hakk yolunda uyu, yoldan kalma. Allh iin olsun, Allh
iin olsun, Allh yolunda uyu.

614

Allh yolunda uyurken belki kmil bir yolcu rastlar da, seni gafletten,

uykudaki hayallerden kurtarr.

Uyumu, gaflete dalm bir kimsenin dncesi kl gibi ince de olsa, fayda
yok. nk, o incelikle beraber, yine de hakikat mahallesinin yolunu bulamaz.

Uyumu kimsenin dncesi, ister iki kat olsun, ister kat, yine de yanl
iinde yanl, yanl iinde yanltadr.

3240 Mesela dere kenarnda yatm bir kimseye ekinmeden dalgalar gelir
arpar da, o yine ryasnda, uzun llerde dolar durur.

Uyumu bir kimse, ryasnda, susuzluktan yanar, yaklr. Halbuki dere


kenarnda yatm olduu iin, su ona ah damarndan daha yakndr.

Bilmi ol ki, sar kulak ile dilsizlik bir fettir.

3035 Cenb- Hakk bazan ltuf eder de, vahyi arayp duran, telerden ses
duymak isteyen sevdii bir kulunun kulana, Hakk'ta fni olan bir velnin
szn ulatrr da ona hakikati duyurur.

Mminin kula bizim vahyimizi kavrar. O eit kulak, insan Allh' a dvet
eden Peygamber Efendimizin yakn ve varisidir.

Nasl ki, ocuun kula da anasnn sesindedir. Anasnn sesi ile, szleri ile
kulaklar dolar. Sonunda o da sz sylemee balar.

Fakat ocukta anlayan kulak yoksa, anasnn szlerini iitmedii iin dilsiz
olur.

Bu hep byledir. Anadan doma sar olan, dilsiz kalr. Sz syleyen kii,
anasnn szlerini duyan kiidir.

3040 Bilmi ol ki, sar kulak ile dilsizlik bir fettir. yle bir kii ne bir sz
duyar, ne de ona bir sz retilir.

Bir ey renmeden sz syleyen ancak Hakk'tr. nk onun sfatlar her


trl sebeplerden mnezzehdir.

Yhut Adem (a. s.) gibi Allh ona ana, baba, dad perdesi olmakszn sz
sylemesini retmitir.

Yhut Is (a. s.) gibi merhamet veren, sevgi balayan Allh' n yardm ile,
doar domaz sz sylemitir.

Bylece de o babasz douunun zinadan olmadm, tertemiz olduunu,


soyunda bir bozukluk bulunmadn anlatmak, thmeti gidermek iin, o
beikte yatan bir ocuk iken sz syledi.

615

lme alan kaplarn gcrtlar.

3102 lmn sonsuz, saysz sebepleri var. Biz onlarn hangisinin yolunu
kapayabiliriz ki?

Gerekten de ok can yakan, ok korkutan, src olan lme alan yz


pencere, yz kap var. Her birisi alrken gcr gcr gcrdamaktadr.

Fakat mal mlk peinde koan, dnya hrsna den kiinin kula, hrs
yznden, lm kaplarnn o ac gcrtlarn duymamaktadr.

3105 Bedenlerdeki dertler, eitli hastalklar dmanlarn cefs, dostlarn


vefaszl, lm kaplarnn gcrtlardr.

Ey dost! Sen tp ilminde hastalklarn adlar bulunan fihristi bir gzden geir
de bak ki, ne kadar ateli, korkun hastalklar var. Bunlar bizi lme
gtrmektedir.

Btn hastalklardan bu beden evine yol vardr. Her iki admda bir ii
akreplerle dolu bir kuyu, yni hastalklarn getirdii aclarla, kederlerle dolu
kuvvetlerle karlalr.

Bamza gelen belalarn rzgr ok sert esmede, mrmzn mumu ise


snmek zere; abuk olalm, abuk davranalm da mrmzn mumundan bir
baka mum uyandralm, bir baka mum elde edelim.

O iki mumdan birini rzgr sndrrse, bari br ile yolumuza devam


edelim.

3110 Biz de hayatn srrna eren rif gibi yapalm: Arif bu noksan ve hatlarla
dolu beden mumundan, beden gibi kr bir kandilden kurtulmak iin gnl
kandilini uyandrr.

Biz de yle yapalm da gnn birinde bu kandil anszn snerse, onun yerine
can kandilini koyalm, can kandilini uyandralm.

Halkn ounun lp gittii bir ktlk ylnda, kendisi


fakir ve iyali ok olduu halde, sevin iinde glp
duran bir zahidin hikyesi.

3242 Bir ktlk ylnda btn halk alat halde, zhidin biri glyordu.

O zhide "Glnecek zaman deildir." dediler. "Ktlk, alk mminleri krp


geiriyor, onlarn kklerini skyordu.

616

Rahmet bize gzlerini yumdu. Bizi grmyor. Ova keskin gne altnda
yand, kavruldu.

3245 Ba ve bahe de kavruldu, gitti, zmler de. Ne yeryznde nem var ne


de gkyznde."

Halk ktlk azabndan, sudan ayr dm balklar gibi, onar onar, yzer yzer
lp gidiyordu.

"Sen mslmanlara acmyor musun? Mminler birbirinin hsmdr. Onlarn


yalar da, etleri de ayn tek bir bedendir. 813

813 Bir hads-i erifte; "Mminler bir vcut gibidir ki, ba aryacak olsa tekmil vcudu ar
r, gz aryacak olsa yine
tekmil vcudu arr." diye buyurulmutur.

Bedende bir uzvun ars, sz btn bedenin ars, szdr. Bedenin


salkl, rahat yhut hasta, rahatsz olduu zaman da byledir. Yni bir uzuv
rahatsz ise, btn beden rahatszdr. Rahatsa, btn beden rahattr." 814

814 Btl yazarlar, eski Yunan ve Latin edebiyatnn yetitirdii byk airlerin insan yn
ne hayran olurlar. Acaba
hangi edip, hangi air byk slm mtefekkiri eyh Sad Hazretlerinin u beytinin srrna
ermitir:
"nsanoullan ayn vcudun uzuvlardr. nk ayn cevherden yaratlmlardr. Felek bir uzva
elem getirse,
brlerinin huzuru ve rahat kalmaz. Ey bakalarnn bana gelen felketlerden zlmeyen kii
! Ben sana nasl insan
diyebilirim?"

Zhid; "Bu hl sizin gznze ktlk grnyor. Ama benim gzme gre u
yeryz cennet gibi gzel.

3250 Ben ovann her tarafnda, her yerde tabla kadar boy atm buday baaklar gryorum.

Seher rzgr ile baaklar ho bir ekilde dalgalanmakta, ova yemyeil


prasadan daha yeil grnmektedir.

Grdklerimin hayal mi, yoksa hakikat mi olduunu denemek iin, onlara


elimle dokunuyorum. Grdm ve dokunduum eylerden elimi ve gzlerim!
ekebilir miyim?

617

Siz beden Firavun'unun dostlarsnz. Ey baya insanlar! Ey zavalllar! Onun


iin Nil nehri size kan grnyor. Yni Nil nehrinin Firavun ve Firavun' a bal
olanlara kan renginde grnd gibi, size de mnevi bolluk, ktlk grnyor.

abuk akl Ms'sna dost olun da, kan nehrinin duru rmak suyu olduunu
grn.

3255 Babana kar bir kabahat yaptn zaman, baban seni azarlaynca, o
zaman baban senin gzne kpek gibi saldrc ve src grnr.

Baban kpek deildir. Bu, cefnn, derdin tesiridir. Aslnda babann seni
azarlamas, senin iyiliin iindir. Cef yle bir merhameti, acy sana kpek
gibi gstermektedir.

Ysuf(a.s.)'n kardelerinde haset ve fke bulunduu iin, Ysuf(a.s.)' kurt


gibi gryorlard.

Fakat babanla barr, uzlarsan, o kzgnlk gider. Kpeklik de ortadan


kalkar, baba da insana dost olur.

Aslnda btn lem akl- kll (=Allh'n ilk yaratt, akl- evvel)
mertebesinden sonra ortaya kan akl mertebesinin sreti, grndr. O
'Kul' (=de) buyruuna uyanlarn, btn insanlarn hepsinin de babasdr. 815

815 Akl- kll, Allh'm ilk yaratt akl- evvelden sonra gelen bir ube olan akl- kll =tm
akl= Allh'n bilgisidir.
Btn varlklar bu bilgi ile var olmutur. Her var olan, var olaca vakit, var olaca kadar
zaman ve mekn dahilinde
meydana getirir. Btn varlklar Hakk'm bilgisinde mevcuttur ve onun kudret, hikmet ve lutfunu
n, onun yaratclnn
delilleridir. Zt ile her eyden mnezzeh olan Allh, hikmetini, kudretini, yaratma gcn, s
an'atn, lutfunu, kahrm,
adletini bu varlklarla aa vurur. Bu bakmdan gnl gz ak olan kii, her yerde, her e
yde O'nun kudretim
mahede eder. Beyitte de, "Syle!" diye evrilen arapa "Kul" olarak geen bir emirdir. Kur '
n 'da bir ok yetlerde
geen "Kul" (=de) buyruuna uyanlar btn varlklardr. Kimisi szle, kimisi sesle, kimisi de
varlklar ile Hakk'n
kudretini, bykln, yaratma gcn syleyip duruyorlar.

3260 Birisi 'akl- kll'e kar nankrl artrr, emrini dinlemezse btn
lem ona kpek gibi saldrc grnr.

Bu baba ile iyi gein, emirlerine uy. Asilii brak da balk bile sana altn
grnsn.

Byle olunca, iinde bulunduun zaman kymet halini alr da, yeryz ile
gkyz, sana kar baka ekle brnr.

Ben bu 'akl- kll' babas ile daima uzlam bulunduum iin, bu dnya
gzme cennet grnyor.

618

Bu yzden ben bu dnyada her zaman yeni bir ekil, yeni bir gzellik
gryorum. Yepyeni eyler seyrettiimden tr usancm, bezginliim
dklp gidiyor.

3265 Dnyay nimetlerle dolu gryorum. Kaynaklardan durmadan tatl,

cokun sular akyor.

Sularn sesi kulama geliyor; hatrm, gnlm alyor, beni mest ediyor.

Dallar tevbe edenler gibi neeli neeli uyanmada, yapraklar da ark


syleyenler gibi el rpmaktadr.

emsin aynas kee klndan parldayp grnmekte, ayna kendisini gsterirse


nice olur, ben ne yapabilirim?

Ben grdklerimin binde birini syleyemiyorum. nk her kulak phe ile


doludur, tkanmtr.

3270 Benim sylediklerim vehme gre mjdedir. Fakat akl der ki: 'Mjde ne
demek bu benim hlimdir.'"

zeyir(a.s.)'in oullarnn, kendisinden babalarnn ne

olduunu sormalar, onun da: "Evet onu grdm,


buraya geliyor." demesi. Oullarndan bazlarnn onu
tanyp kendinden gemeleri, tanmayanlarn ise "Bu
bize mjde verdi, kendinden geme de ne oluyor?"

demeleri.

zeyir'in oullar yolda giderken babalarna rastlamlard da, ondan


babalarn sormulard.

Oullar ihtiyarlamlard, babalar ise genti. Anszn babalar karlarna


kvermiti.

Ona; "Ey yolcu!" dediler, "Bizim babamz zeyir'den haberin var m?

Birisi bize dedi ki: 'Sizin ok sevdiiniz ve gvendiiniz o byk varlk siz
bugn mitsiz ve perian bir halde iken karnza kacak, onu greceksiniz.'"
3275 zeyir; "Evet, o benden sonra gelecektir." dedi. ocuklarndan biri bu
mjdeyi iitince ok sevindi.

"ok yaa ey mjdeci!" diye bard. br ise zeyir'i tand iin


kendinden geti.

619

Mjdeden sz edene; "Ey sersem!" dedi, "Mjdenin yeri mi? Haberimiz


olmadan bir eker madenini bulmuuz, yni babamza kavumuuz." 816

816 Kur'n- Kerm'de Bakara Sresi'nin 259. yetinde iaret edildii zere; (jzeyir(a.s.)-',
Cenb- Hakk Ashab-
Kehfi (yz ksr sene uyuttuu gibi yz sene uyutmutu. Bedeni yz sene uyuduu iin yalanm
ad. Gen olarak
kald. Halbuki ocuklar, torunlar ok yalanmlard. Onlar yolda giderken babalar ile kar
latlar, babalarndan
babalarnn ne olduunu sordular. ocuklarn babalarn tanma hussunda zanna dmeleri, vehm
e kaplmalar
mnasebeti ile. Mevln vehim ile akl karlatrmaktadr.

Bu haller vehme gre mjde, akla gre ise kavuma ve bulumadr. nk


vehmin gz perdelidir. Hakikati gremez.

Byle haberler kfirler iin dert, mminler iin mjde olur. Gnl gz ak
kii iin de bulumann ta kendisidir.

3280 nk gnl gz ak olan k, bulunduu halin, hakikatin mesti


olmutur. phesiz bu hl kfrden de, imandan da ycedir. 817

817 Kfrle mn insann iki sfatdr. Bu iki sfat inkar ve kabul ile kendini gsterir. Biri
si yok der, teki var der. Fakat
insan mnda ileri gider, mnn ta kendisi olursa, bu makamda kfrn ad bile anlmaz olur. B
u duruma gelen kiinin,

mn artk sfat deildir. nk o mndan ibrettir. Daha ileri varr, varlktan tamamyla g
eerse akl hududunu da
aar, cezbeye girer. Mevln bir rbaisinde yle buyurur:

Kfirlikten, mslmanlktan da tede bir ova vardr. O ovann ortasnda bizim akmz ve sevd
mz bulunmaktadr.
Arif olan kii oraya varnca ban yere kor, secdeye varr. nk orada ne kfirlik vardr, n
e de mslmanlk." Bu bir
cezbe ve heyecan halidir. Hakk yolcusu yol alrken bu eit zevklere, bu eit sezilere deb
ilir. Bu hl keml hali
deildir. nk bu hle den kii, varlndan tamamyla gemi, akl hududunu amtr. O ha
lde kalrsa ird
mertebesinden ok uzaklara der. Halbuki Hakk yolunda ilerleyenler, kendisini kurtarmak, bu l
ednn zevklerde kalmaktan ziyde etraflarnda bulunanlara da hakikati anlatmak, vris-i Muhammedi olarak onlara d
oru yolu gstermek
zorundadrlar. Resl-i Ekremin sfatlar ile sfatlanmak, o mbarein ahlakna brnmek gerekl
idir. Bu hale den
mridi, mridinin kurtarmas, onu amel ve teklif dairesine sokmas lazmdr. Bu sebeple Mevl
n 3287. beyitten sonra
akln nemi zerinde durmaktadr. Dtvan- Kebr 'den alnan u beyitler de bu hali vecz bir
ekilde anlatmaktadr:
"Ey pdihm, senin kfrne kar mn dediin de kim oluyor? Gkleri aan zmrd-i anka bile
sana kar ancak bir
sinektir. Ab- hayata benzeyen mn da, kara topraa benzeyen kfr de, her ikisi de senin ate
ine kar erptr.
mn cann bir sfatdr. Bu can da, nefes alp vermekle candr. Fakat gnl denizde gark olun
ca nefes almann mns
kalr m? Gece kfrdr, mn ise bir mumdur. Gne dounca mn kfre der ki: 'Yeter artk, b
urada bizim isimiz
kalmad, getik gittik. '"

620

Kfr de, mn da, ikisi de onun kapcsdr. nk o itir; kfrle mn, ikisi
de kabuktur.

Kfr kurumu ve iinden ayrlm kabuk gibidir, mn ise, iteki lezzetli


kabuk gibidir. Yni kabuun lezzetlisidir.

Kuru kabuklarn yeri atetir. Kabuk daima can ii ile, zle hotur.

Bir meyvenin ii, o holuktan ycedir. Zaten tat da ondan meydana gelir.

Bu szler, halkn aklnca onlarn anlayaca ekilde sylendi. Geri kalan ise
gizlendi gitti.

Ey thmetli kii! Senin akln altn kesintisi, altn dknts gibidir. Kesinti ve
dknt stne ben nasl damga vuraym?

Akln yzlerce nemli ise dalm, binlerce istee, binlerce mal ve mlk
kaygsna blnm. 818

818 Ey vehme kaplm kii! Sende krk ve dkk bir akl var ki, yzlerce, binlerce eye da
lm, bu akl ile benim
tevhide dair szlerimi nasl anlarsn?

Bu cezalar, bu krntlar ak ile toplamak ve eritip sikke haline getirmek


gerek ki, Semerkand ve am ehirleri gibi ho bir hale gelesin..

3290 Akln para, para kk kk zanlardan, phelerden arndrr, onlar


derler toplarsan, sana pdih damgas vurulabilir.

Ey ham kii, arlkta bir miskali geersen pdih senden altn bir kadeh
yapar.

Ey kavumay, bulumay isteyen, o altn kadehin stne hem pdihn ad,


hem lakaplar kaznabilir.

621

Sonunda da sevgilin sana hem ekmek, hem su, hem mum olur. Hem gzel,
hem meze, hem arap olur.

Kendini derle topla ki "Topluluk rahmettir." Toplan, toparlan da ne var ne


yoksa, sana onlar syleyebileyim. 819

8 " "Topluluk, cemaat rahmettir, ayrlk azbtr." diye bir hads vardr, insanlar toplum hali
nde yaamak zere
yaratlmtr, insanlar ihtiyalarn aralarnda blmlerdir. ifti buday yetitirir. De
irmenci onu tr, un
haline getirir. Frnc unu yourar ekmek yapar; yiyeceimiz ve giyeceimiz eyler iin ne kad
ar insan alr, ter
dker. Bir de kimsesiz, tek bana bir adada kalm bir insan dnnz. Bunun yaama ihtiyac
n temin iin ne kadar
zahmet ekecei dnlrse, toplum hayatnn faydalar daha iyi anlalr.

3295 nk sz sylemek inandrmak iindir. irkin can ise Hakk'a


inanmaktan uzaktr.

Dnyann olmayacak ilerine blnm can, yzlerce sevdnn ortasnda


kalakalmtr.

Artk ona bir ey sylememek daha iyidir. Zaten ahmaklara verilecek cevb
susmaktr.

Ahmaklara verilecek cevbn susmak olduunu biliyorum ama, ilh takdir,


beni yle mest etmitir ki, ben istemediim halde o mestlik azm atryor,
beni konumaya zorluyor.

Sen istemesen de, aksrrken, esnerken u az alr ya, tpk onun gibi ben de
azm ayor, konuuyorum.

"Ben gnde yetmi defa istifar ederim." hadsinin

aklanmas 820

820 Aziz ve masum olan Peygamberimiz(s.a.v.)'in kendisinden gnah sadr olmas imkansz olduu
halde, gnde yetmi
defa Allah'tan mafiret dilemesi hakknda bir ok grler vardr. "Onun istifar mmetin gn
ahlar iindi." diyenler

olmu; "Hergn yetmi, yhut yz derece ykselirdi. Evvelce bulunduu mertebe, ykseldii mert
ebenin altnda
olduu iin orada bulunmay bir nev'i gnah sayar ve istifar ederdi." fikrini yrtenler de o
lmutu. Nitekim Hz.
Mevln, ems hazretleri ile ilk bulutuklar zaman, ems'in Peygamberimizle Beyazid-i Bestam
'yi mukayese eden
sualine Mevln; "Peygamber Efendimizin her mertebede istifar etmesinin sebebi, bir evvelki b
ulunduu mertebenin
istifar olduu." cevbn vermi ems'i artmt. "Halk irad ile megul olmak bir nev'
ibdet ise de, o
meguliyet kalbin nne gerilmi ince bir perde gibi olup, Hakk'n mhedesine mni olacand
an, ondan mafiret
niyz ederlerdi." fikrinde olanlar da var. Mevln da ayn fikirdedir.

3300 Halka doru yolu gstermek istei ile konumaya, onlarn nne
gerekleri sap dkmeye almam bir eit ibdet olduu halde, bu konumalar beni Hakk'tan ayrd iin, ben de Peygamber (a.s.) gibi gnde
yetmi defa tevbe ediyorum.

622

Fakat iinde bulunduum mnevi mestlik, bana tevbemi unutturur. Elbiseleri


soyan beden sarholuu gibi, mnevi mestlik bana tevbemi bozdurur, yine beni
konuturur.

Eski tarihi belirten Allh'n hikmeti, ilh srlar bilen bilgine mestlik verir.

Gizli sr; "Yazlan yazld, kalem de kurudu," kaynandan bir su gibi coar,
davul ile bayrakla meydana kar.

Ey insanlar! Allh'n hudutsuz olan rahmeti her zaman akp durmada, fakat
siz onu anlamyorsunuz. Uyumu kalmsnz.

3305 Dere kenarnda yatm uyumu kimsenin elbisesi, derenin suyunu itii,
yni sland halde, uyuyan, rysnda serap arar.

Belki ilerde su vardr midi ile koar durur. Bu dnce ile yoldan kar,
sudan uzaklar.

"Orada su var" der. Fakat buradaki sudan uzaklar, hayale kaplp hakikatten
ayrlr.

Bunlar, yni dnya ehli uza grrz sanrlar, ama ruhlar uykudadr. Yni
hakikatten gfildirler. Ey hakikat yolcular, bunlara acynz!

Ben susuzluun uyku getirdiini grmedim. Fakat aklszn susuzluu uyku


getirir.

3310 Hakikatte akl Allh tarafndan ilham edilendir. Utarid'in getirdii akla
akl denemez. 821

821 Yedi gezegenin, yeryz kresi zerinde bizzat tesir icra ettiini eski devir hukems kab
ul etmilerdi. O hukemnn
inancna gre bir ocuk, drt yana basncaya kadar hiss-i akl ile yaar. Drt yana gelinc
e Utarit yldznn
terbiyesinde bulunur ve onun verdii akl ile harekette bulunurdu.

Cz' akl, mezara kadar olan eyleri grr, br ksm


da vellerle peygamberleri taklit eder.

Cz' akln ileriyi gr mezara kadardr. Fakat gnl shibinin, rifin akl
ise sr frlnceye kadar ne olacaksa grr.

Bu cz akl mezardan, topraktan ileriye geemez. Bu ayak alacak eylerin


bulunduu alana, yni Arast'a ulaamaz.

Ey Hakk yolcusu! Sen bu ayaktan da, bu akldan da ayrl. Onlardan vazge de


gayb, gizli lemi gren bir gz ara ve bylece dileini elde et.

623

Hocaya muhta olan, kitaba balanan bir kimse Ms (a.s.) gibi koynundan
nasl nr bulabilir? 822

8:2 Hz. Ms'nn mcizelerinden biri de elini koynuna sokup karnca, elinden gz kamatran
bir nr neretmesi idi
ki, bunun meydana gelmesi dorudan doruya Allah'n bir ihsan idi. Kimseden renilemezdi.

3315 Bu gr, bu akl insana ancak ba dnmesi verir. yle ise gr brak
da beklemeye bak.

Sz sylemekle mnev ykselme beklemeyin, Allh'n feyzini bekleyen kii


iin dinlemek, sylemekten iyidir.

Bellemek, belletmek de bir eit ehvettir. Allh yolunda her eit ehvet
hyali bir puttur. 823

823 retmek, ird etmek esas itibari ile gzel bir harekettir. Fakat; "Hoca ne gzel ders ok
utuyor." denilmesini nefs
arzu eder ki, bu da bir eit ehvettir. Halbuki Hakk yolunda bu gibi hev ve hevesten gemek
gerekir. nk o
heveslerin her biri yolcu iin birer puttur. Bu gibi meyi ve heveslere mutasavvflar ehvet-i
hafiyye (=gizli ehvet)
adn vermilerdir. "Gizli ehvet ve riy irktir." diye bir hads de vardr. retmek ve re
nmek Allh rzs iin
olursa bir ibdettir. Fakat ne ok biliyor, ne iyi retiyor, ne gzel anlatyor desinler diye
olursa, retme ve
renmede o ibdette nefsin arzu ve itahlarn Hakk'a ortak klmak olur ki, bu gizli irk say
lmaktadr. Bu sebeple bu
emelden vazgemeyenler susmaldr. Srf Allh rzs iin retenler ve renenler bu irkten
kurtulurlar.

Allh'n fazl ve keremine her boboaz yol bulsa idi, Cenb- Hakk bu kadar
peygamber gnderir mi idi? 824

824 Akla gvenenler, filozof geinenler; "nsann akl hakikati bulmak iin kafidir. Peygamber
lere, kitaplara lzm
yoktur." derler. Dnmezler ki o gvendikleri akl ile bulduklar bu dnce sapkln ta ke
ndisidir. nk akl ancak

yaratlm eylere erer. Onun dna klnca arr durur. u gkyznn esrarn akl idra
k edemez. Milyonlarca k
yl uzakta yldzlar kef ediliyor. Saysz yldzn birbirine arpmadan yrngelerinde dnp
durmasn akl idrak
edebilir mi? stnde bulunduumuz u dnyann samanyolunun kk bir gezegeni olduu, dnp du
rduu halde
denizlerin yere, bolua boalmamas, ehirlerin; insanlarn, dz bir yerde yayormu gibi g
rnmesine akl erer mi?
Dnyann yuvarlak oluu, ve gnein etrafnda hzla dnnden aklmzn haberi var mdr?

Cz' akl imee, imek parltsna benzer. akp hemen snen bir parlt
ile Vah ehrine gidilemez. 825

825 Vah Afganistan'da bir ehrin ad.

3320 imek yol gstermek iin deildir. Belki "Ala, yamur yadr!"
diye buluta verilen bir emirdir.

Bizim aklmzn imei de alamamz iindir. Kendimizin faniliini,


yokluunu anlayarak, ilh susuzlukta beka bulmak, var olmak zlemi ile
gzya dkmemizdir.

624

ocuun akl; "Kitapla megul ol!" der. Fakat ocuun kendi kendine
kitaptan bir ey renmesi mmkn deildir.

Hastann akl da onu hekime eker, gtrr. Ama akl kendisine ila olamaz.

Reslullah Efendimiz "Ne mutlu nefsini alaltana!"

diye buyurdu.

te bak eytanlar da gklere ykselmek isterler. Kulaklarn gkyz


srlarna kapatrlar.

3325 O srlardan birzn kaparlar. Fakat sonunda ihaplar (gkyz talar)


abucak onlar gkyznden srerler.

Onlara derler ki: "Aalara, yeryzne gidin; oraya bir peygamber


gnderilmitir. Ne istiyorsanz ondan elde edebilirsiniz."

Eer deer biilmez inciyi aryorsanz "Evlere kaplarndan giriniz.", yni


peygamberin vrisleri olan vellerin kaplarn alnz. 826

826 Bakara Sresi'nin 189. yetine iaret var.

Velnin kapsn al ve kap nnde dur, bekle. nk gkyz damna


kmak iin size yol yoktur.

Hem sizler bu uzun yollara dmekle, dilediinizi elde edemezsiniz. Yni


sizler iin gkyzne kp oralarn srlarn renmeye gerek yoktur. nk
biz srlarn srrn topraktan yaratlm insanlara vermiiz.

3330 Hain deilseniz "kmil insan"n huzruna geliniz. Bo kam gibi olsanz, onun himmet ve sohbeti ile eker kam gibi olursunuz.

O kmil insan sizin topraktan yaratlm vcdunuzdan yeillikler, mnev


gzellikler bitirir. O kii Cebrail'in bindii atn trnandan deersiz deildir. 827

827 Ben srail'i takb iin Firavun ve ordusunu Kzldeniz'de evke memur olan Cebrail(a.s.),
o gn bir ksraa binmiti
ki, o ksran trnann bast yer yeeriyordu. Cebrail'in atnda byle bir feyz bulunurken
Allh'n halfesi olan
kmil insanda da, ne kadar feyizler bulunaca dnlmelidir.

Sen de bir Cibril'in atna toprak olursan yeerirsin, yeni bir yaaya erer,
genleirsin.

3335 lh srlar bilenlerin yanma emin ve ihlsl olarak gelirseniz, doan


kuu gibi banza geirilen klahtan kurtulursunuz.

625

Baa geirilen klah gz rter, kula tkar. Doan o klah yznden


miskinleir, resiz kalr. 828

828 Hz. Mevln gaflet iinde olan kiiler ba klahl gz kapal doan kuuna benzetiyor.

Doann gnl kendi cinsine doru meyi eder de, bu yzden o klah ile
gzlerini rterler.

Kendi cinsinden ayrlp pdiha dost olunca, doanc klah onun bandan
karr, gzlerini aar. Yni bir Hakk yolcusunun Hakk'a ulama meyli hasl
olunca, mridi onun gzndeki gaflet perdesini kaldrr ve hakikat gklerini
ona gsterir.

Cenb- Hakk da gzetleme yeri olan gklerden cz' akllar, balarna


buyruk olduu iin eytanlar srer karr. 829

829 eytanlar olanlarn i yzn bilmek iin, gkten sr almak istiyorlard. Cz' akl da
rif kiinin tavassutu
olmakszn, kendi kendine maneviyata vukuf peyda etmek emelinde idi. Cenb- Hakk eytann da,
cz' akln da
arzusunu neticesiz brakt.

3340 Akln bana devir, ba olma, bakan olma sevdsna pek kalkma.
nk senin gnl ehli bir rifin talebesi olmaya istidadn var.

abuk ol. Gnle git gnle. Sen gnln cz'sn. Kendine gel kendine, sen
adlet shibi bir pdihn kulusun.

O adil pdihn kulu olmak pdiahlktan hayrldr. nk: "Ben Adem'den


daha hayrlym." sz, eytann szdr.

Ey kt huylarnn zindannda hapsolan kii! Adem'in tevazu kulluu ile


eytann ululanmasn, kendini stn grmesini mahede et, ayrdet de

dem'in kul oluunu se. 830

830 eytan; "Ben dem'den daha hayrlym." demekle byklk taslayp ilh emirlere kar gel
iyordu. Bu yzden
lanetlendi ve Hakk'm derghndan kovuldu. Hz. Adem ise yapt hatay kendi nefsine ykleyerek
; "Ey Rabbimiz,
kendimize yazk ettik, eer bizi balamazsan, bizi esirgemez isen her halde en byk zarara
urayanlardan oluruz."
(A'raf Sresi, 23) dedii iin affedildi.

Allh yolunun gnei olan Reslullah Efendimiz: "Ne mutlu nefsini alaltan,
kendini kk grene!" diye buyurmutur.

3345 Tb'nn glgesini gr de, o glgede rahata uyu, o glgeye ba koy.


Ba ekmeye kalkma, dal uykuya.

Nefsini hor grme tbasnn glgesi ho bir yataktr. Oras temizlie


ulamaya istidad olan kiiye ho bir uyku yeridir.

Eer bu glgeden ayrlr da benlie doru gidersen, arabuk azgn sapk


olur, hidyet yolunu kaybedersin.

626

"Ey insanlar, Allh'n ve Reslullah'n nne gemeyin."

yetini anlat

Mdem ki peygamber deilsin, mmetten ol; Mdem ki pdih deilsin,


teb'adan ol.

Susarak yryen riflerin izine d, sen de ss; kendiliinden bir karara


varma, zahmete dmee kalkma. 831

811 Mevln bu iki beyti Hakm Sen'den alm.

Bir mridin, bir stdn glgesi altnda onun emrine uyarak, susarak yr.

Yoksa istidd shibi olsan, kabiliyetin bile bulunsa, olgunluk dvsna


kalkrsan deiir, arplr gidersin. 832

832 Dvan airlerimizden Nef'nin u beyti ayn fikri terennm ediyor:

"Akla marur olma, Efltun- vakt olsan dahi, Bir edb-i kmili grdkte tfl- mekteb ol." Bi
r kmil edbin yannda
mekteb ocuu olmak ne gzel eydir?

3350 Sr bilen, her eyden haberi olan stddan ba eker, kafa tutarsan
krleirsin, istidttan da mahrum kalrsn.

imdilik ayakkab dikicilie, yni irfn elde etmee bak. Sabrl ol. Yoksa
yamaclkta kalrsn, ycelemezsin.

Yamaclarda, eskicilerde sabr ve hilm bulunsayd hepsi de bilerek yeni


ayakkab diken stdlardan olurlard.

ok alr, ok didinirsen nihyet usanr da sen kendin: "Meer, akl bir ayak
ba imi" dersin. 833

833 "Akl erlerin ayak badr. Onlarn ayaklarn balar." demiler. Bu beyitten sonra gelen
kendim felsefeye vermi
adam, Firzanfer'e gre byk slm filozofu Farab imi. Nitekim Fransz mtefekkiri Ernest K
enan'n Paris'te
baslan bn'r-Rd'e ait eserinin 146. sayfasnda bn-i Rd'n sznden ald ksmda aynen
unlar yazm:
"nsann yaratlndan maksat; ruhu, duyguya st etmektir, insan bunu elde edince bu stnlk
onu cennete sokar.
Ama bu mutluluk pek ndir olarak yz gsterir, daim dnceye dalmak, lzumsuz eylerden vazg
emek, fakat
yaamak iin gereken eyleri de brakmamak artyla, byk kiiler yllardan sonra ihtiyarlkl
arnda bu mutlulua
eriirler. Bir ok kii bu saadeti ancak lrken elde eder. nk bu olgunluk, cismn olgunlu
kla hemen hemen daima

zttr. Farab mrnn sonuna kadar bo yere byk mutlulua kavumay beklemi, sonunda da ec
eli gelince; "Bu
mutluluk;" demitir, "meer vehim ve hayalden domu bir eymi." Bylece Farab akl mutlulu
u reddetmi, rh
mutluluu stn grmtr. Fahr-i Razi hazretleri de lecei zaman insfa geldi de: "Akllarn
attklar admlarn sonu
ayak badr. Akllarna gvenerek uraan alimlerin almalarnn sonu sapklktr. Bedenler
imiz, bedenlerimizden
dolay vahet iinde." dedi. Bedeni duygulardan mahrum etmediler. O halde ona sr atlar da,
bu nefis ve nefsin
dilekleri ona vahet grnd. Nitekim Hz. Mevln bu cildin 1407 numaral beytinde yle buyur
mutur:

"Akl ve zekay sat da, hayranl satn al. nk zeki olmak, akll olmak bir zanna kaplmak
tan ibrettir. Halbuki
hayranlk yaratcnn gzelliini, kudretimi, sfatn grmek, arp kalmaktr." una dikkat
etmemiz gerek. Byklerin
beenmedikleri, ciz grdkleri akl, akl- maatr. Dnya ilerine ait akl. Akl- mead rh
akl deildir. Akl- mead,
makbl olan akldr, hayranlktr, sevgidir. Bu hususu merhum air Necib Fazl Ksakrek de; "
Akl bir rk di, at
kurtulursun." diye ifade etmi.

627

Kendini felsefeye vermi, filozof olmu adama benzersin. O da lm gn


akl ok ciz ve faydasz grmt.

3355 O vakit garazsz olarak hakikati itiraf etmiti. "Biz" demiti, "Zekmza,
aklmza gvendik, olmayacak yerlere at srmz. Bo yere sama sapan
eylerle uramz.

Gurra kapldk, kendimizi stn grdk, aldandk da Hakk erlerinden yz


evirdik, hayal denizinde yzdk, durduk.

Rh denizinde yzmee almak, rpnp durmak o kadar bomu. O


denizde Nh'un gemisine binmekten baka re yoktur." 834

8,4 Bir hads-i erifte: "Benim eratim yhut snnetim tufandaki Nh gemisi gibidir. Ona tutu
nan kurtulur.
Tutunmayanlar boulur gider." diye buyrulmutur. Baz bilginler akl, dnceyi kurtulu sanar
ak onunla yrrler.
eriat ve snnet-i Muhammedye'ye nem vermemilerdir, bn-i Sin'nn if Kitab bu dncele
rle doludur. Bu
yzden sfiler bu kitab knamlardr. Nitekim eyh mer Shreverd demitir ki:

"Ben bu filozof zmresine ka defa dedim ki: 'Siz if Kitab 'm dstr olarak alyorsunuz. On
a gre dnyor ve
hareket ediyorsunuz. Bylece uurumun kenarna geliyorsunuz'. Bizim bu uyarmamz zayf grdl
er de, ehemmiyet
vermediler. Bizse Cenb- Hakk'a sndk, o da bize kafi geldi. Sonra onlar Aristo dini zere
ldler, bizse
Mustafa'nn dini zerinde yaamaktayz."

Peygamberlerin pdih yle buyurmutur: "Bu kll denizinde, yni btn


lemi kaplayan vahdet denizinde kurtulu gemisi, ancak benim."

Yhut o kurtulu gemisi benim can gzme vris olan, can gzm elde eden,
gerek olarak benim yerime bana halfe olan kiidir."

3360 Hz. Muhammed (s.a.v.) Efendimizin yolunda olan bizler, o denizde


Nh'un gemisi gibiyiz, bunu byle bil de, ey yiit gemiden yz evirip
ayrlma.

Hz. Nh'un imansz olarak boulan olu Kenan gibi; "Daa kar da
kurtulurum." deme. Kur 'n 'dan "Bugn kurtulan yok!" yetini dinle. 835

835 Hd Sresi'nin 42-47. yetlerine iaret edilmitir.

628

Gzndeki gaflet bandan tr bu kurtulu, bu mn gemisi sana kk ve


alak, dnce da ise ok yksek grnyor.

Aman sakn bu alak, bu kk gemiyi hor grme, Allh'n bu gemiden hi


mi hi ayrlmayan fazlna lutfuna bak.

Kenan huylu, isyankar rhlu bir kimse gibi dnce dann (akln)
yksekliine, o stnlne bakma, ona gvenme; ilh kahr denizinin dalgas
onu alt st ediverir.

3365 Ey gfil! Sen Kenan gibi isen, bana inanmazsn. Bunun gibi sana yzlerce t versem, yine de szme kulak vermezsin.

Kenan'n kula bu szleri nasl duyacak? nk bu kulaklar Allh


mhrlemitir. 836

8,6 Bakara Sresi'nin u meldeki 7. yetinde yle buyurulmutur: "Allh, onlarn kalplerine
de, kulaklarna da mhr
basmtr. Gzlerinin zerinde de perde vardr. En byk azb onlarndr."

t Hakk'n mhrn nasl deler de geer? Sonradan var olan, nasl olur da
ezel hkm, baka bir hale dndrr bozar?

Fakat belki sen Kenan huylu deilsin, bu mitle sana gzel, ho bir sz
syleyeyim:

Sonunda sen de bunu ikrar ve idrak edeceksin ya, bar imdiden kendine gel
de son gn, yni hireti bugnden gr.

3370 Akln bana al da, iin sonunu bugnden grmee al. Hakikati,
hireti grecek gzn gafletle krletirme.

Sonu gren mesd olur. Byle kiinin Hakk yolunda yrrken hi bir zaman
aya kaymaz, srmez, tkezlemez.

Her an ayann kaymamasn, srp dmeyi istemiyorsan, kmil bir


insann ayann bast topra gzne srme olarak ek de, gzn
aydnlansn, hakikati grsn.

Kmil insann aya tozunu gzne srme et de, u edepsizin, yni dnya
sevgisinin bana vur, defet gitsin.

nk bu eit raklkla, bu eit yoksullukla sen ine bile olsan, Hz. Ali'nin
klc Zlfikr kesilirsin.

3375 Allh'n sevgilileri olan vellerin ayaklarn bastklar topra, srme et


de, o srme hem gznn perdelerini yaksn, yaartsn, hem de gzne gr
versin, aydnlatsn..

629

Deve gz nrlansn diye diken yer. O yzden gz nrlar saar. Her yeri iyi
grr." 837

837 Burada devenin diken yediinden tr, gznn nrlanmas mecaz bir anlam tar. Diken ye
mek gibi zor olan
bamza gelen felketlere sabr ve tahamml etmek, kolay olmayan ibdetleri yerine getirmekte
insann mnen gzn
amasna iaret vardr. nk bir beyit evvel; "Allh'n makbl olan kullarnn ayaklarm bast
klar yerleri srme gibi
gzne ek. O srme hem gz yakar, hem de parlatr." denilmiti. Vellerin ayak topran gz
e ekmek, onlarn
izinde yrmek ve gittikleri yola gitmektir.

Katr ve deve.
Katrn deveye; "Ben yolda yrrken yzst
dyorum, sen ise dmyorsun, bunun sebebi
nedir?" diye sormas, devenin de ona cevap vermesi.

3377 Katrn biri, bir gn bir deve ile bulutu, ikisi de bir ahra dtler.

Katr deveye dedi ki: "Ben tepede, dzde, pazarda, kyde ok defa yz st
dyorum.

Hele da bandan aa doru inerken, korkumdan tepe taklak oluyorum.


3380 Sen yz st az dyorsun, bunun sebebi nedir? Yoksa senin aziz
cannda bir devlet, bir sadet mi var?

Ben her zaman tepe taklak oluyor, tepem stne yuvarlanyorum. Dizlerimi
yerlere vuruyorum. Azm, dizimi kana buluyorum.

Dnce; palanm, ykm ba aa oluyor, her zaman katrcdan dayak


yiyorum, yaralanyorum. 838

838 Bu hikyede deve; halm selm olan mmini; katr da gfl ve as olan kiileri gstermekte
dir.

Aklsz bir kii gibi o da aklnn ktlndan beni dvmemek iin tevbe ettii
halde, tevbesini bozar ve yeniden gnah iler.

rdesinin zayf oluundan tevbesini bozan kii, zamanede blis 'in maskaras
olur.

3385 Yk ar, yolu talk olan topal at gibi, her an tepesi stne der.

O ters huylu kii tevbesini bozduundan gaybdan, gizlilik leminden bana


yumruklar iner de ba yaralanr, berelenir.

630

Sonra gevek karar ile yine tevbe eder, fakat eytan "Th sana!" der demez,
yine tevbesini bozar. 839

839 Tahrm Sresi'nin 8. yetinde; "Ey mn edenler! Tam bir sdk ve ihls ile tevbe ederek Al
lh'a dnn." diye
buyrulmutur. Bir hadste de; "Tevbe nedmetten ibrettir." diye buyrulmutur. Gerekten pima
n olan kimse gnah
bir daha ilemez. Fakat insan zayf bir mahlktur. Tevbe ettii halde gnah ilemektedir.

"Gnlmde gnah ilemeye istek var,

Dildeyse gezer tevbe ile istifar."


Tevbeyi e ayrmlardr:

1- Avmn, chil kiilerin tevbesi: Bunlar gnahlarndan tevbe ederler.

2- Havssn, yni has iyi insanlarn tevbesi: Bunlar da gfl bulunmaktan tevbe ederler.

3 Ermilerin tevbesi: Bunlar da yaptklar ibdetle vnmekten tevbe ederler. Benim gibi avm
n da aasnda
bulunanlar iin her vakit tevbe ve istifar etmek; "Aman ya Rabbi, nefsime malubum, beni affe
t ve nefsimin errinden
beni kurlar." diye yalvarmak gerekir. Bir hads-i erifte: "Bir gnah ileyince hemen bir iyil
ikte bulunun ki, o iyilik o
gnah mahveder." buyumlmutur. Camiu 's-Sagr adl hads kitabnda; insanlarn amellerini kay
d eden meleklerden
gnahlar kaydeden melein, gnah ilendikten alt saat sonra kaydettii, bu mhlet iinde bel
ki tevbe eder diye
bekledii belirtilmektedir. Bu sebeple tevbemde duramyorum yine gnah iliyorum, bu yzden te
vbe etmeyeyim
dememeli, daima tevbe ve istifar etmelidir. Allh ltfeder de bir daha tevbe bozulmaz.

O tevbeyi bozan gfilin akl ok zayf iken, kibri, kendini herkesten stn
grmesi de o derece fazladr. O Allh'a ulaanlar bile hor grr.

Ey deve! Sen kmil bir insana benziyorsun, yz st az dyorsun, burnunu

yere az vuruyorsun.

3390 Sende ne var ki, byle bir fete uramyorsun, srmyorsun, yz st


az dyorsun?"

Deve dedi ki: "Her saadet, her kutluluk, Allh'tandr; Allh vergisidir. Ama
benimle senin aranda ok fark var.

Ben yaratl bakmndan senden stnm, ban yukarlarda, iki gzm,


yceleri gryor, yce gr shibi iin zarardan eman vardr.

Ben dan banda iken eteini gryorum, her ukuru, her dz inceden
inceye gryorum."

Kmil insan da, ecel gnne kadar, bana gelecekleri bilir, grr.
3395 O iyi huylu kmil insan, yirmi yl sonra ne olacan grr ve bilir.

Hatt o Allh'tan korkan, saknan er, yalnz kendi halini grmez.


Batdakilerin de doudakilerin de ne olacaklarn grr.

631

Onun gznde ve gnlnde Allh' n nru yurt tutar. Neden mi? Vatan sevgisi
yznden. nk ilh nrun vatan, tecell ettii yer kmil insann gnldr.
3400 "O Allh' n nru ile grr." hadsi bo sz deildir. Allh' n nru
gkleri bile deler geer. 840

840 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Mminlerin kavrayndan ekinin, nk mm
in, Allah'n nru ile
bakar."

Yr git senin gznde o nr yok. Sen hayvanlk duygusuna balsn.

Gznn az gr yznden ancak ayann ucunu grebilirsin. Hem sen


zayfsn, hem de klavuzun zayf

Gz elin ayan klavuzudur. Baslacak, tutulacak yeri de o grr.


Baslmayacak, tutulmayacak yeri de..

Bundan baka, bir de benim gzm daha parlaktr, sonra benim yaratlm da
temizdir.

3405 Ben hell belden gelmiim, zinadan, sapklklarn belinden gelmemiim.

Sen ise phesiz zinadan olmusun. nk eek ile ksran yavrususun. Yay
kt olursa ok da eri frlar."

Katr; "Ey deve! Doru syledin" dedi, bunu sylerken de gzleri yalarla
doldu.

Bir mddet alad. Sonra devenin ayaklarna kapand da; "Ey kullarn Rabbi
olan Allh'n seilmi kulu!" dedi.

"Eer ltfedip ihsnda bulunup da, beni kulluuna kabul etsen, ne ziyan
edersin?"

3410 Deve dedi ki: "Mdem ki karmda kusurunu ikrar ve itiraf ettin, yr
artk; zamann fetlerinden, musibetlerinden kurtuldun.

Sen insafa geldiin ve hakk kabul ettiin iin, beladan, musibetten kurtuldun.
imdiye kadar dman idin, imdi Hakk dostlarna katldn.

Kt huy ereti idi, yaratlta sende yoktu. Yaratllar kt huylu


olanlardan inat ve inkrdan baka bir ey gelmez.

Kt huyu ereti olan kii, ktln ikrar eder, tevbe etmeye koar.

Hz. Adem gibi onun da mnev srmesi ereti ve nemsizdi. Onun iin
hemen tevbe etti.

632

3415 eytann suu, yni kendini stn grerek dem'e secde etmemesi,
onun mayasnda vard. Bu yzden kadri yce tevbeye yol bulamad.

Yr, sen imdi kendinden de, kt huyundan da, cehennemin alevinden ve


yrtc canavarn dilerinden de yni cehennemdeki korkun azaplardan da
kurtuldun.

Yr ki, ite imdi, mnev devleti elde ettin. Kendini lmszlk tahtna
ulatrdn. ktn o tahtn stne oturdun.

"Kullarmzn arasna gir." buyruunu elde ettin. "Cennetime gir." mjdesini


aldn. 841

841 Bu beyitte Fecr Sresi'nin 29-30 yetlerine iaret var.

Kendini Allh'n has kullar arasna katarak doru yolu buldun, gizli bir
yoldan ebed cennete girdin.

3420 Bize "Doru yolu gster." dedin; " Allh da senin elini tuttu. Seni nimetleri sonsuz olan cennete kadar gtrd.

Ey aziz varlk! nce sen nar idin, imdi nr oldun. Eki koruk idin; zm
oldun. Kuru zm haline geldin.

Bir yldz gibi idin, imdi gne gibi parlak oldun. Bu sebeple evin, neelen.
Allh doru yolu daha iyi bilir.

Hsmeddin elebi'ye hitap.

Ey Hakk'n ziyas olan Hsmeddin! Kalk kendi baln al da st havuzuna

dk. 842

84: St havuzundan maksat Hakk knn tertemiz olan gnldr. Bal da kmil mridin feyzinin
semboldr.

Kat kartr da, o stn tad bozulmasn. Tatllk denizinden bsbtn tat
bulsun, tad artsn, oalsn.

3425 O st havuzuna, yni Hakk yolcusunun tertemiz olan gnlne kmil bir
insann mnevi bal kararak tatllar ve gerek yolu bulup da "Elest denizine"
kavuursa, artk o her eit bozulutan kurtulur, artk hi bir fete uramaz,
safln kaybetmez.

O havuz, bal denizine bir yol bulunca, hi bir fet ona tesir edemez. 843

843 Mminin tertemiz olan gnl; bal denizine, hakikat denizine (=derya-y vahdete) yol bulur.
Hz. Mevln'nn bu
konu zerinde syledii u beyit ne gzeldir:

"Hakikat denizine yol bulmu olan ve o su ile dolan kpn nnde rmaklar diz kerler." Mesne
vi, c. IV, 23.

633

Ey Allh arslan! Arslan gibi bir kkre de, o kkreyi yedinci kat ge
ulasn.

Dnya zevklerine dalm, dnya nimetleri ile doymu, hereyden bezmi


usanm cann, bu mnevi zevkten ne haberi olur? Fare, arslann kkreyiini
nasl tanyacak?

Kendi hallerim, ulatn mnevi dereceleri, duyduun rhan zevkleri altn


suyu ile yaz da, gnl mn denizi olmu; mayas, yaratl iyi olan herkes
okusun, anlasn, yararlansn.

3430 Cana can katan bu szler, Nil suyu gibi lutuftur. Allh' m sen bu latif
szleri, Kbt huylu olanlara kan olarak gster.

Kbt (Msrl) ile Sibt (srilli)

ittim ki, bir Kbt susuzluktan bunalarak bir Sibtnin evine geldi.

Dedi ki: "Ben senin dostunum ve akrabanm, bugn sana bir iim dt.

nk Ms byclk etti, bir efsun okudu, Nil suyu bizim iin kan haline
girdi.

Sibtler Nil'den duru, saf su iiyorlar, fakat o su gz ba ile Kbt'ye kan


olmutur.

3435 Kbt kavmi ite urackta susuzluktan lp gidiyor. Bu ya kendi


bahtszlndan, yhut kendi ktlnden.

Kendin iin bir tas su doldur da, u eski dost senin suyundan isin.

O tas kendin iin doldurursan kan olmaz; tertemiz, saf, duru, tortusuz su olur.

Ben sana tab olarak, sana uyarak imi olaym. Tab olan kii, tab olduu
kiinin lutfu ile gamdan kurtulur."

Sibt; "Ey benim canm! Ey benim cihnm efendim!" dedi. "Sana kulluk
edeyim, hatrn gzeteyim, dediini yapaym, ey benim iki gzm!

3440 Senin dileine uyaym da, sevineyim. Senin kulun olaym da hr bir
adam gibi isteklerden kurtulaym."

Sibt tas Nil'den doldurdu. Kendi azna dayad yarsn iti.

Sonra tas; "Sen de i!" diye su isteyene doru uzatt, su simsiyah kan oldu.

Sonra tas tekrar kendi tarafna doru eince kan, su oldu. Kbt bu hale kar
kzd, kprd.

634

fkesi geinceye kadar oturdu. Sonra Sibt'ye dedi ki: "Ey byk kl, yni
ey baarl insan!

3445 Ey karde! Bu dmn zlmesine, yni bu srrn anlalmasna re


nedir?" diye sordu. Sibt dedi ki: "Bu suyu muttaki olan, yni Allh'tan korkan,
saknan kii ier.

Muttaki de, Firavun'un yolundan ayrlp, Ms gibi olandr.

Ms'ya uy, Ms'nn kavminden ol da bu suyu i, ay ile bar dost ol da ay


n gr."

3494 Kbt, "Benim hakkmda duy sen et." dedi. "nk gnlmn karanl, gnahmn fazlal yznden bende du edecek az yoktur.

Sen du et ki, belki onun tesiri ile u gnln kilidi alr, benim gibi irkine
de, gzeller arasnda bir yer hazrlanr.

arplm, ktlemi, yolunu kaybetmi kii senin yznden yeniden


gzelleir, iyileir, doru yolu bulur. Bir iblis yeniden melek olur.

Yhut da kurumu hurma dal, Hz. Meryem'in elinin kutluluu ile misk
kokar, yeerir, meyve verir. 844

844 Bu beyitte Meryem Sresi'nin 22-25. u meldeki yetlerine iaret vardr: "Meryem, Rh'lKuds'ten gebe kalp
doum zaman gelince, 'Bana imdi ne diyecekler? Keke lp gitsem unutulsaydm da, bama bu
i gelmeseydi.'
diye bir sahraya gitmi ve orada bir kuru hurma aacna yapmt. Kendisine 'Aac silk de k
uru hurma aacndan
ya ve taze hurmalar dklsn!' diye ses geldi. Hz. Meryem aac silkince hakkaten hurmalar d
kld."

Bunun zerine Sibt hemen secdeye kapand: "Ey apak olan da, gizli
bulunan da bilen Allh'm!" dedi.

"Kul senden baka kime el asn, yalvarsn? Du da sendendir, onu kabul

etmek de sendendir.

3500 Allh'm hem nce gnlmz, duya meyi ettirirsin, hem de sonunda
dularn karln verirsin..

Evvel de sensin ahir de sensin. Biz arada hiten de hiiz. Hem de yle bir hi
ki, anlata bile smaz."

Sibt byle candan du ederken sonunda leeni damdan dt, yni vahdet
srlarn aa vurduu iin kendinden geti, baylp dt.

Sonra tekrar kendine geldi ve dusnn kabul edildiini grd. "nk insan
ancak altn elde eder."

Sibt du ederken Kbt'nin gnlnden anszn bir nr koptu. yle bir


kkredi ki:

635

3505 "Haydi abuk!" dedi. "Bana imn gelmek iin yardm et. Ne
diyeceimi, ne edeceimi syle. Syle de bir an nce kfirlik znnrm
koparvereyim.

Benim rhuma bir ate saldlar. Benim gibi bir blis'i canla, bala okadlar.
Lutuflarda, ihsnlarda bulundular.

Ben senin dostunum, seni grmeden duramam. Allh'a hamdolsun, sonunda


dostluun elimden tuttu, beni hidyete sevk etti.

Senin sohbetlerin can kurtaran bir kimya idi. Ayan gnl evinden eksik
olmasn.

Sen glleri solmayan, lmsz olan cennet bandaki fidandan bir dal idin. O

dal tutunca, beni ekti, cennete gtrd. 845

845 Bu beyitte u hadse iret var: "Cmertlik cennet aalarndan bir aatr; dallar dnya
ya sarkmtr. O aacn bir
dalma tutunan, o dal cennete eker gtrr. (Nekeslik, hasislik) cimrilik de cehennem aalar
ndan bir aatr. Onun
da dallan dnyaya sarkmtr. Kim o dallardan birine tutunursa o dal onu cehenneme atar." Cami
n 's-Sar, c. II, s. 31.

3510 Sanki beni cokun bir sel kapt da, cmertlik denizinin kysna kadar
gtrd.

Ben su imek iin o sele doru gittim. Orada bir hakikat denizi grdm. O
denizden kile kile inci elde ettim."

Sibt bir tas su doldurup "Al imdi i!" diye Kbt'ye uzatt. Kbt dedi ki:
"Brak sular artk gzme hor grnr oldu, kymeti kalmad.

'Allh mminleri satn ald' srrndan bir erbet itim ki, onun feyzi ile
mahere kadar susuzluk yanma uramaz. 846

"* Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u meldeki 111. yetine iaret vardr: "Hakkaten Cenb- Hakk
cennet karlnda
mminlerin nefislerini ve mallarn satn ald."

Derelere, emelere su veren Allh, benim iimde yle bir kaynak coturdu.
3515 Yanp kavrulan, su isteyen cierim, yle bir hale geldi ki, himmetinle
yle mnevi sular itim ki, dnya emelerinden akan sular artk benim iin
hor, hakir oldu.

3529 Ben mn edeyim de, bu kan tufanndan bir su ieyim diyordum.

Allh'n beni deitireceini, beni bizzat bir mnevi Nil haline getireceini
nereden bilebilirdim?

Benim gznm nnde, bir Nil nehri akp gitmektedir. Ama bakalarnn
grne gre ben yine oyum; ayn adamm."

636

Vellere hor bakma ve hakikate ulaamayanlarn gizli


srlar, ilh hikmetleri anlayamadklarn bil, ona gre

davran!

3448 Vellere, Allh'n has kullarna kar duyduun fke yznden karanlklar iinde kalmsn. Gzlerin hi bir ey grmyor.

fkeni yattr, evrendeki karanlklar dalsn. Gzlerini a, grme


mutluluu ile sevin. Hakk'a inanan dostlardan ibret al. Bu yolda ilerle, std ol.

Da nasl olur da ine deliinden geer? Meer ki, o da iplik gibi incelsin,
yaln kat olsun.

Da gibi olan kfrn, gnahlarn candan tevbe ederek, gz yalar dkerek


erit, saman p haline getir. Sular balanm, rtlm olanlann kadehini
bulup iindeki feyz arabn ho bir halde zevkle ek gitsin.

3457. Sen kendini ekmek yiyor, su iiyor sanyorsun. Halbuki sen mr


trps yiyor, ylan zehiri iiyorsun.

Gnln, varlklara can veren Allh'n buyruundan ekip alan can, ekmek
nasl dzeltir, onun ne iine yarar?

Sen Mesnevi 'yi sadece okumak Yhut yalnz dinlemekle istifade edebileceini mi sanyorsun? Ondan feyz almak iin nce mn shibi olmak, sonra
onun ettii tavsiyeleri tutmak ve Mesnevi 'yi yaamak gerekmektedir.

3460 Yhut yksek hakikatler, ilh hikmetler, gizli srlar kolayca kulama
girer, azna, aklna geliverir mi sanyorsun?

Bu hikmetleri, bu hakikatleri duysan bile bunlar sana masal gibi gelir, kabuk
grnr. Tanelerin lezzetli olan ilerini gremezsin. 847

847 Yksek hakikatleri anlamak herkesin kn deildir. Nasl ki, mrikler Kur'n'n hakikatini
anlamadlar da
"Eskilerin masallar.." dediler. Nitekim bu mevzyla ilgili olarak yle bir beyit sylenmiti
r:

"Kur 'n gelini, gnl ehrini, kt huylardan, kalabalktan kurtulmu grrse, ite o zaman y
zndeki rty kaldrr."

637

Sanki gzel bir dilber ban yzn bir rt ile rtm de, senin gznden
gizlenmi gibidir.

Senin ahmaka inadndan tr Kur'n sana ehname yhut Kelle ve Dimne


gibi, masal kitab gibi gelir. 848

848 ehname, ran airi Firdevs'nin aheseri. Btn dnya dillerine evrilmitir. Efsanelerle
, mitlerle dolu. lmsz
eserlerden Kelle ve Dimne de Hind hakimlerinden Beydaba'nm hayvanlar konuturmak sretiyle o
rtaya koyduu
aheserlerdendir. Bu da ehname gibi lmsz eserlerden saylmaktadr.

Allh'n yardm srmesi gz aacak olursa, sen o zaman hakikat ile mecaz
ayrdedebilirsin.

Yoksa burnu koku almayan bir kiiye, misk de fk da birdir.

Kur'n okumaktan maksat kendini usantan, elemden kurtarmaktr.

Allh'n kelm ile, eytann verdii vesvese, gam ve keder ateini yattrmak, derde dev bulmaktr.

Gnldeki vesveselerin hepsinin de yok olup gittiini bilsen, gnl de o


zaman hakikat glistanna yol bulur.

nk Hakk kelamnn srrndan bir koku alm olan kimse, balarda,


bahelerde, rmak kylarnda uar, durur.

Sen zanneder misin ki, vellerin mnevi yzleri bizim grdmzn ayn
olsun.

Peygamber Efendimiz bile; "Mminler nasl oluyor da benim hakki yzm


gremiyorlar?" diye hayrette kalmt.

3475 "Nasl olur da halk yzmdeki nru gremiyor? Halbuki o nr dou


gneinden daha parlaktr.

Eer nrumu gryorlarsa bu aknlk nedir?" demiti. Vahiy geldi ki, bu


hakikat yz gizlidir.

Allh' inkar edenlerin, o mbrek yz bedva grmemeleri iin, sana ay


olarak grnse bile, o halka gre buluttur.

O has arab baya kiiler imesinler diye, sende yemdir, ama halka kar
tuzak gibidir.

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Onlar sana bakarlar." Fakat hamam


duvarlarndaki resimlere benzerler, bakarlar da grmezler. 849

849 Araf Sresi'nin u mealdeki 198. yetine iaret var: "Eer onlar doru yolu gstermee a
rrsanz, duymazlar.
Onlar sana bakar grrsn, halbuki onlar bakarlar da grmezler."

638

Ey srete, resme tapan; kendine gel!

3480 Ey srete, resme tapan! O taptn resmin l gzleri de sana bakyor


grnr.

Ona kar onun huzurunda terbiyeni taknrsn, edebli grnrsn, fakat


"Neden bana aldr etmiyor? iltifatlarda bulunmuyor?" dersin.

"Bu gzel resim neden sorularma cevap vermiyor? Neden verdiim selam
almyor?" diye hayflanrsn.

"Ben ona kar yzlerce defa secde ettiim halde, neden o ltfedip ban,
sakaln oynatmyor" dersin. 850

850 Ey gfl! Sen insan eklindeki mahlklarn karsnda yerlere kapanmaktan vazge de, gere
k mabud olan Hakk'a
ynel, ona secde et.

Cenb- Hakk da grnte byle kul sfatlarndan mnezzehtir. Gze


grnmez, iltifatlarda bulunmaz, h ba sallamaz. Ama yaplan ibdet
karlnda insan gnlne trif edilmez mnevi bir zevk verir.

3485 Bu mnevi zevk yzlerce ba sallamaya deer, ite akl ile can da byle
ba sallar.

alr abalar, akla kulluk edersen, akln verecei karlk udur: Seni daha
fazla doru yola gtrr. Doru yola ulama sebeplerini artrr.

Cenb- Hakk grnte sana ba sallamaz, ama seni ba olanlara ba yapar.

Allh sana gizlice yle bir ey verir ki, dnya halk sana kar yerlere eilir.

Ad bir taa bir hner, bir deer vermi, onu altn yapmtr da, halkn
gznde aziz ve muhterem klmtr.

3490 Bir katre su, Allh' n lutfu ile inci olur. Altndan ziyde deer kazanr.

u insan bedeni topraktan yaratlm olduu halde, Cenb- Hakk ona,


kendinden bir ey, bir parlaklk verdi de, insan o parlaklk ile dnyay
kaplamakta, lemi zabt etmekte, akl almaz iler baarmakta, mnevi bir ay gibi
parlamakta stad oldu.

Kendine gel, u hkmdarlar u yksek mevkilerde bulunanlar u buyruk


sahipleri birer tlsmdr. Sanki onlar, l birer resimdir. Fakat onlarn ihtiaml
grnleri ahmaklar aldatmaktadr. 851

851 air Eref merhum: "Vkela kabrine heykel dikerek yle yazp," msra'yla balayan ktas
nda yle demiti:
(Veft eden vekillerin yni o devrin bakanlarnn mezarlar stne birer heykel dikelim ve y
le yazalm: 'Bunlarn
memlekete hizmet ettiklerini sanmayn. ldler de kymetleri anlald demeyin. Bunlar yaarke
n de byle birer heykel
idiler.' Byle hayrsz, beceriksiz bir vekil lrse onun iin 'ld de millete hizmet etti."
deyin.)

639

O resimler bakar ve gz krpar gibi grnrler, ahmaklar onlara birer varlk


verirler de, onlar kendilerine yol gsterici edinirler.

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey insan ben sana kafiyim,

sana yeterim."

3516 Allh kullar iin kafi oldu. "Kaf, Ha, Ayn, Sad" srr tecell etti de,
vaadinin gerek oluu meydana kt. 852

8,2 Meryem Sresi'nin banda bulunan bu harflere eitli mnlar verilmitir. Bu gibi harfler
birer sr olarak kalmtr.

Bazlar kendilerine gre mn vermilerdir. "Kaf harfine Kafi, "Ha" harfine Hadi gibi tahmini
mnlar vermilerdir.
Dorusunu Allh bilir.

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Ey insan! Ben kfiyim, yeterim, bir bakasnn
yardmn vasta klmakszn sana btn haberleri, hem de sebepsiz olarak
veririm."

Ben kfiyim, yeterim; ben sana ekmeksiz tokluk, ordusuz, askersiz beylik
veririm.

Bahar olmakszn sana nergis ve nesrin veririm. Kitapsz, stadsz sana bilgi
veririm, san'at retirim.

3520 Ben sana kafiyim, sana ilasz salk veririm. Mezar, kuyuyu meydan
haline getiririm.

Msa'ya bir asa ile yle bir cesaret ve kuvvet veririm ki, btn bir leme
kllar vurur.

Ms'nn eline yle bir nr, yle bir g veririm ki, gnee bile tokat atar.

Bir denei, yni Ms'nn asasn yedi bal yle bir ejderha yaparm ki, ne
dii bir ylandan domutur, ne erkek ylann tohumundan gelmitir.

Ben Nil suyuna kan kartrmam, gcmle onun suyunu kan haline getiririm.
3525 Senin neeni de, Nil suyunu kana dndrdm gibi, gam haline
getiririm de neelerin bulunduu tarafa yol bulamazsn.

Sonra tekrar imann yenilersen, imn kavuursan yine Firavun'dan yz


evirirsin,

Allh'n rahmet Ms'snn karsna gelmi, kan olarak akan Nil nehrinin
onun feyzi ile tekrar su olduunu grrsn.

640

Allh'a olan imann kaybetmedike, ona olan mnevi sevgi ban gnlnde
sakladka; zevk N' i, nee N'i hi bir zaman kan olmaz.

Gzmzde alacak bir perde var da;o yzden


hakikati gremiyoruz.

3532 Nasl ki bu dnya, peygamberin gznde Cenb- Hakk' tebih etmekte, onu noksan sfatlardan tenzih etmeye dalm gitmi canl bir varlk.
Bize gre ise cansz, duygusuz bir dnya..

Peygamberin gznde bu dnya akla, iyilikle, gzellikle dopdolu.


Bakalarnn gznde ise l ve canszdr.

Gkler de, yeryz de onun gznde Allh' tebih ederek hzl hzl hareket
halinde dnmede, o kerpiten, tatan bile mnl szler, nkteler duymaktadr.
3535 Duygusuz insanlara ise, bu dnya tamamyla dnm, lm grnmekte. Ben bu anlaysz insanlarn gzlerindeki perdeden daha alacak bir
perde grmedim.

Btn mezarlar bizim gzmzde bir. Fakat vellerin gzlerinde, o mezarlarn


her biri ya cennetten bir bahe, ya cehennemden bir ukurdur.

Halk; "Peygamber neden zevkli ve neeli grnmyor, neden gler yz


gstermiyor?" derlerdi.

Peygambere yakn olan has kiiler ise: "Ey mmet, ey mminler!" derlerdi.
"O sizin gznze yle grnyor."

Bir an iin peygambere bizim gzmzle bakn da: "Hel et" deki glleri
seyredin. 853

8,3 Burada nsan Sresi'nin u mealdeki 11. yetine iaret var: "Allh bynn errinden onlar
korumu, yzlerine bir
gzellik, gnllerine bir sevin vermitir."

Kadn ve armut aac

3544 Bir kadn, abdal kocasnn gz nnde oyna ile sevimek ve birlemek istedi.

Kocasna; "Ey talihli kii!" dedi, "Aaca kaym da armut toplayaym."

Aaca kp da yukardan kocasna baknca alamaya balad.

641

Kocasna dedi ki: "Ey ahlaksz rezil adam, senin stne kapanan o erkek
kimdi?

Sen onun altna bir kadn gibi yatmsn, meerse sen ok namussuz bir kii
imisin."

Kocas; "Senin galiba ban dnm de byle gryorsun; burada benden


baka kimse yok."

3550 Kadn; "Ardnda uyuyup kalan o kalpakl adam kim?" diye tekrar tekrar
soruyordu.

Kocas "Ey hanm! u aatan in. Kafan kart. Galiba sen bunadn." diye
sylendi.

O aatan inince, kocas aaca trmand. Kadn da orada gizlenmi olan

oynan kucana ekti.

Adam aatan bakp "Ey fahie!" dedi, "Maymun gibi stne kan o adam
kimdir?"

Kadn "Burada benden baka kimse yok. Senin ban dnd. Halt etme,
samalama!" dedi.

3555 Kocas kadna bu sz bir ka defa syledi ise de; "Kadn bu hayalet, bu
grnt armut aacndan olacak." dedi.

"Ben de armut aacndan baknca yle olmayacak ters, yanl bir ey


grmm, ey kaltaban!"

Aa in de bak, burada benden baka kimse yoktur. Grlen bu hayaller hep


armut aacndandr."

aka ve latife bir ey retmeye yarar. Onu cidd olarak dinle, gldrc
fkrann hikyenin d yznde kalma.

Gerek olan, cidd olan her ey alayclara gre alaydr. Fakat byle alayl
fkralar akll kiilere gre gerektir, cidddir. Derin mnlar tar.

3560 Sa duyusu olmayanlar, tembeller, byle armut aac ararlar. Ama bu


armut aacndan, yni varlk ve benlik vehmi aacndan o armut aacna, yni
hakikat aacna uzun bir yol vardr.

Bu armut aac insann varlk ve benlik vehmidir. Sen bu vehim aacndan in


de yr. Senin gzn, kamam, yzn allak bullak olmu.

Bu hl benliktir, varlktr. Bu benlik ve varlk kaldka gz ters grr, arr.

Bu armut aacndan inince, yni benlik vehmini terk edince ne dncenin


erilii kalr, ne gzn, ne de szn..

642

O zaman grrsn ki, bu armut aacnn dallar, yedinci kat ge kadar


ykselmi bir baht ve saadet aac halini almtr.

3565 Armut aacndan inince, yni benlik vehminden geip alak gnll
olunca, Allh'n rahmeti o aac deitirir.

Gsterdiin bu alak gnlllkten tr, Cenb- Hakk gzne, doru


grmek hassasn ihsn eder.

Eer doru grebilmek kolay bir hl olsayd, Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz,
o hali Allh'tan diler mi idi? "lh bize her eyi olduu gibi gster." diye du
eder mi idi?

Peygamber efendimiz yle du etmiti: "Y Rabbi! Gklerde olsun,


yeryznde olsun her zerre sence naslsa, bize yle gster. Bize hakk hak
olarak gster ve ona uymamz kolaylatr. Y Rabbi! Btl da btl, yni
eriyi eri olarak gster, ondan ekinmemizi sala."

Ondan sonra git, o armut aacna yine trman, stne k, nk o aa artk


"Kn" (=ol) emri ile gelimi, yemyeil olmutur.

3570 Sen Ms tarafna ynelince, yni kmil bir mridin terbiyesi altna
girince, o benlik aacn Msa(a.s.)'a tecell nru grnen aa gibi olur.

Ate gibi grnen tecell nru, o aac yakmaz, yeertir, ok gzel bir hale
getirir. Dallar da; "Gerekten de hi phe edilmesin ki; ben Allh'm!" diye
seslenir.

O aacn glgesi altnda senin btn dileklerin yerine getirilir, ite ilh
kimyada byle olur.

O vakit senin benliin de hell olur, varln da. nk o varlkta, o benlikte


Cell shibi olan Hakk'n sfatlarn grrsn.

Eri aa dorulur. Hakk' gsterir bir hale gelir. Kk sabittir de dallar


budaklar gklerdedir.

Halkn can da yaylp otlayan bir kuzu gibidir.

3605 Yaylp otlayan kuzu gibi, halkn can da hem yer, hem de kendisini
yerler.

Kuzu otlayp yayldka, kasap yni cehennem; "O bizim iin otlayp
semiriyor." diye sevinir.

Sen de yiyip imede, cehennem gibi oburluk ediyorsun, ama farknda olmadan kendini
cehennem iin semirtmektesin.

643

Asl kendi iini, vazifeni dn! Sen dnyaya sadece mezardaki kurtlara yem
olacak bedenini beslemek iin gelmedin. Bir gn de hikmet ayrnda, fazilet
otlanda otla da, o aydn ve gl gnl evinsin, geliip gzellesin.

Fakat bedenin yemesi, bu hikmet rzkna engeldir. nk rh mnevi rzk


peinde koan tcir gibidir. Halbuki beden, sadece madd yiyecekler arad
iin onun yolunu keser.

3610 Yol kesici beden, odun gibi yanar kl olursa, tcirin yni ruhun mumu,
o zaman yanar, aydnlanr.

Ey insan! Hakikatte sen uurdan, akldan ibretsin. Geriye kalan her ey


akln rten, vicdann gizleyen bir rtdr. Bu sebeple kendini, gerek
varln kaybetme, sama sapan eylerle urama. 854

8,4 nsan ancak manev varl ile, kendinde bulunanla insandr. Biz, sadece hayvanlar gibi et
ve kemikten ibaret deiliz.

Bizde Hakk'n emaneti bir nru var. Biz iimizdeki mnevi gle, akla, imanla gzden gizlenmi
olan gerek sevgiliyi
aramaktayz. Etimizle, kemiimizle biz glge bir varlktan ibretiz. Nitekim Hz. Mevln baka
bir Mesnevi cildinde
yle buyurmutu:

"Kardeim, sen akldan ve dnceden ibretsin. Geriye kalan bir yn kemikten ve kldan bak
a bir ey deildir."
Mesnevi, c. II, 277.

unu iyi bil ki, bedene ait her arzu, her ehvet araba ve afyona benzer. Akln
perdesidir. Akll kii onun tesiri ile aknlar.

nsan yalnz arap ile sarho olur, akl gider sanma. Btn ehvetler, yni
ehvete dair ne varsa onlar, insan bir eit sarho eder. Hepsi de gz ve
kula balar.

blis bir melekti, arap imekten uzakt. Ama onu, kendini stn grmesi ve
imanszl sarho etmiti.

3615 Sarho ona derler ki, olmayan eyleri grr; bakr, demir ona altn
grnr.

Nefis Firavun gibidir, onu fazla doyurma da azmasn!

3621 Nefis bir Firavun'dur. Sakn onu martma, fazla doyurma da eski
kafirlii aklna gelmesin.

Riyzat atei olmakszn, nefis yola gelmez. Ondan kurtulamazsn. Demir


kzp ate haline gelmedike sakn onu dkmeye kalkma.

644

Bilmi ol ki, beden a kalmadka Hakk'a doru ynelmez, boyun emez,


kafa tutar; onu tok iken yola getirmek souk demiri dmek gibidir. 855

855 ura Sresi'nin u meldeki 27. yetine iaret var: "Eer Allh, btn kullarna eit olar
ak bol rzk verseydi,
yeryznde muhakkak ki taknlk ederler, azarlard."

Bu glge varlk olan beden ve onun iinde gizlenen nefis ister alasn, ister
inim inim inlesin. Akln bana al da ona inanma, o Mslman olmaz.

3625 Nefis, ktlk zaman Ms'nn huzurunda yerlere kapanp yalvaran


Firavun' a benzer.

nsan ihtiyatan, skntdan kurtulunca azar. Hani eein ykn alnca ifte
atmas gibi. i yoluna girince alayp

inlediini unutur gider.

Yabanc bir ehre yerleip, kendi ehrini unutan adam

3628 Bir adam yllarca bir ehirde yaasa, hatt orada dosa, byse, bir
zaman iin uyua, uykuya dalsa, ryasnda;

Kendini iyi kt eylerle dolu bir ehirde grr de, kendi ehri hatrna bile
gelmez.

"Ben orada idim, yni asl kendi memleketimde idim, imdi oturmakta
olduum o yeni ehir, benim ehrim deil, naslsa buraya gelmi, buraya
balanmm." demez.

Demesi yle dursun, o kendini daima bu yeni ehirden imi, orada domu,
oraya alm sanr.

Ne alacak eydir ki: Rh da doup yurt edindii gayb lemini, o eski

vatann unutup, bu fni dnyaya kaplp kalmtr.

nk bulutun yldzlar rtt gibi, bu dnya hayat ve bu dnyaya ballk


onu rya gibi kaplar, kavrar da o eski vatann, o eski ehrini hatrna bile
getirmez.

Hele o bunca ehirler gezmi, bunca yollar inemitir de, daha tozlar bile
onun stnden silkinmemitir. 856

8,6 Beyitte geen ehirler, insann madd varlnn geirdii safhalarn, mertebelerin sembol
dr. Ruhumuzun kafesi
olan u bedenimiz, ana rahminde kk bir insan yavrusu olmadan nce, minerallerde, bitkilerde
ve hayvanlarda
seyrederek insan ekline girdi. Anamzn, babamzn itikleri sulardan, yedikleri sebze ve mey
velerden ve etlerden
geerek ana rahminde insan haline geldi. Dikkat etmek lazmdr ki, bu deiiklikler, bu eit
merhaleler rha ait
deildir, bedene aittir. Bazlar bu devrin, bu deiilerin rha ait olduunu sanarak Mevln
'nn tensbe inandn
ne srerler. Tensb islam bir inan olmadna gre, Mevln tam Muhammedi yolda bir vel o
lduu iin elbette
tenash inancn reddedecektir. Ltfen V. ciltte bulunan 1772-1795 numaral beyitleri dikkatle
okuyunuz.

645

3635 Ne yazk ki, insan bandan geenleri bilmek iin sk bir aratrmaya
girimemitir. Gerei gibi alarak gnln artmamtr. "Ben bu dnyaya
nereden geldim?" diye hi dnmemitir.

nsan dnya sevgisinden, nefsan isteklerden arnan gnl gzn amal da,
srlar penceresinden ba karp bakmal, evveli ve ahiri; yni n sonu
grmeli, nereden geldiimizi, nereye gideceimizi dnmeli.

nsann yaratlnn bandan itibaren geirdii halleri,

yaratl menzilleri 857

8,7 Mesnev'mn nc cildinin 3901-3906. beyitlerinde de ayn konu ilenmiti. Bu bahis sfl
erin inancndan "devr"i
anlatmaktadr, insann bedeni, yni maddesi itii sulardan, yedii bitkilerden, meyvelerden,
etlerden meydana gelir.
Bunlar da eskilerin cemad adn verdikleri cansz maddeler, su ve mineraller, sonra bitkiler,
ve hayvan eti; bunlarn
hepsi Mevalid-i selase (= ocuk) denilen canszlar, nebatlar ve canllar leminde gelmeden
nce ise tabatler ve
unsurlar leminde, yni kuruluk, yalk, soukluk, scaklk ve toprak, su, hava ve atetedir.
Unsurlara gelmeden gkler
de daha nce Hakk bilgisindedir. Canszlar unsurlara, canllara dner, canllar bitkileri yerl
er; insan ise bunlarn
hepsini yer. nsann maddesi erlik tohumu, meni haline gelmeden nce, lemin cz'lerinde dan
k bir haldedir. Ana ve
baba ocuun maddesini unsurlardan toplar. ocuk ana rahminde de canszlar, bitkiler ve hayvan
larla beslenir. Ana
kamnda bunlarn hepsi hulsa olarak vardr. Yalnz bu devrin, tenash ile hi bir ilgisi yokt
ur. Tasavvufta ve islam
dininde tenash, yni ruhun cesetten cesete geii btl bir inantr. (Bu hususta daha geni
bilgi almak isteyenler efik
an'n, Mevln, Hayat, ahsiyeti ve Fikirleri ad ile tken Yaynevi'nce yaynlanan kitaba
bakabilirler.)
Klli ruh btn zerrelerde mevcuttur. Rh- cemad, cansz sandmz maddelerin atomlarnda,
proteinleri etrafnda
dndrp durmaktadr. Onlar da canldr. Varlklarn srdrmektedirler. Bitkilerde gelimek,
bymek ve remek;
canllarda duymak, hareket etmek sretiyle kendilerini gsterirler, insan ruh ise eitli hal
leri yaayan, eitli
menzillerden geen bedende; anlamak, sylemek, dnmek vasflarn gsterir. Bir latfe-i Rab
bn olan insan rh,
insan ldkten sonra da bakdir ve kymete kadar Berzah leminde kalacaktr.

3637 insan nce canszlar lkesine gelmitir. Canszlardan bitkilere


dmtr.

Yllarca bitkiler leminde mr srmtr de, canszlar lkesindeki savalar


hatrna bile getirmemitir.

Bitkiler leminden canllar, hayvanlar lemine gelince de, bitkiler leminde


yaam olduunu unuttu.

646

3640 Fakat bitkilere kar, yeilliklere kar hususiyle ilkbaharda iekler


alnca meyli artar.

ocuklarn analarna olan meyli gibi, ama o bu meylin; bu ana stne olan
zlemin srrn bilmez. 858

858 Ana karnndaki cenin, anasnn kan ile beslenir. Dnyaya gelince de o kan ste evrilir.
te ocuklarn meme
emmee olan meyli, evvelce st kan halinde gda olarak imi olmasndandr. Ana rahminde dama
rdan kan olarak
ocuu besleyen gda, ocuk dnyaya gelince damardan akp geldii halde kana karmayan, kanl
olmayan st,
Allh'm kudretinin, yaratma gcnn artc bir rneidir.

Bu her yeni mridin yce bahtl eyhini sevmesine benzer.

Bu mridin cz' akl, klli akl mesabesinde bulunan, kmil mriddendir.


Bu glgenin hareketi, o gl daimin hareketi yzndendir.

Nihyet glgesi, kendinde yok olur gider de gnlnn neden eyhine meyi
ettiinin smni anlar.

3645 Ey bahtl kii! Bu aa sallanmazsa, daimin glgesi nasl oynar? Her


eyi ok iyi bilen yaratc bu defa tutar, onu hayvanlk leminden, insanla
doru ekmeye balar.

Bylece, insann madd varl iklimden iklime, yni lkeden lkeye,


mertebeden mertebeye geerek, bilgili, yce bir hale gelir.

Geirdii halleri, aklnn urad eitli mertebeleri, uuru hatrlayamaz.


Zaten son geldii yerden de ileri gidecektir. En son akl da deiecektir.

Sonunda bu hrsla, istekle dopdolu akldan da kurtulur. Yz binlerce alacak


akl grr.

3650 Geri uyumutur. Yni dnyaya gelmitir. nceki hallerini unutmutur.


Ama, onu bu unutkanlnda hi brakrlar m?

Yine onu uykusundan uyandrrlar, uyannca o da nceki haline ac ac

gler. 859

855 Bir hadste; "insanlar uykudadr. lnce uyanrlar." diye buyurulmutur. Bu dnyada bulunm
ak, yni uyumak, iyi,
kt bir takm hadiselere maruz kalmakta rya grmektedir. Bu rya lemi, mrn nihyetine kad
ar srer. O nihyet
gelip de, lm vaki olunca, ryadan telere intikal edilmi olur. telere, hakikat lemine gid
enler,
gerek evvelce kendilerinin, gerekse bakalarnn verdikleri nashatlara kar glerler.

"Ryada grdm o gam, o keder ne idi? Nasl oldu da doru dzen halleri
unuttum?

Nasl oldu da, o gamn, o illetin bir ryadan, bir aldantan, bir hayalden
baka bir ey olmadn bilmedim?" der.

647

Dnya da byledir. Uyuyan bir kiinin grd bir ryaya benzer. Rya
grenin grd eylerin devam edip gideceini sand gibi, dnyada gaflet
uykusunda bulunanlar da dnyann urup gideceini sanrlar. 860

860 Hz. Cabir'den rivayet edilmitir ki: "Ben bir gn Hz. Peygamberi ziyarete gitmitim. Oraya
beyazlar giyinmi,

beyaz yzl bir zat geldi. Peygamberimize selam verdi. Peygamberimiz de selamlarn aldlar. O
gelen zat; 'Dnya
nedir?' diye sordu. Hz. Peygamber; 'Uyuyan bir kiinin rya grmesi gibidir' buyurdu. O zat; '
Bir insan dnyada ne
halde bulunur?' dedi. Peygamberimiz Efendimiz; 'Ykn hazrlayp kervan bekleyen kii gibidi
r.' buyurdu. O zat;
'Dnyada karar mddeti ne kadardr?' diye sordu. Peygamberimiz; 'Yolcunun kervandan ayrlp on
a yetimesi kadar.'
diye buyurdu. O zat; 'Dnya ile hiret arasnda ne kadar zaman vardr?' dedi. Efendimiz de;

'Gz kapayp ama zaman kadardr.' diye buyurdu. Biraz sonra bu sorular soran beyazlar giyi
nmi zat kalkt, gitti.
Bunun zerine Hz. Peygamber buyurdular ki:

'Bana sorular soran bu zat Cebrail (a.s.) idi. Sizi dnyadan soutmak iin bu sualleri sordu.'
"

3655 Derken anszn ecel sabah gelir, atar. Onu zan ve hile karanlndan
kurtarr.

Ecel gelip de onu hayat uykusundan uyandrnca, yerini yurdunu grr.


Kendisini gamlara kaptrdna, kederlere battna gler.

u dnya uykusunda grdn iyi-kt ne varsa, maher gn birer birer


meydana kar.

Bu dnya uykusunda ne yapm isen, onlar uyannca sana grnrler. 861

861 Bu beyitte Zilzal Sresi'nin u meldeki 7 ve 8. yetlerine iaret edilmektedir: "ite kim
zerre miktannca bir hayr
yapyor idiyse, onun sevbn, kim de zerre kadar er yapyor idiyse, onun cezasn grecektir
."

Sakn bu dnya ryasnda yaptn ilerin kt olmadn, bunlarn


yorumunun bulunmadn sanma. Yni Mdem ki, bu dnya uykudan ve orada
yaptmz iler de ryadan ibrettir. u halde yaplan ktlklerin cezas
yoktur zannetme.

3660 Ey esire zulmeden! u dnya ryasnda senin gln, uyanacan

maher gnnde alama ve i ekme halinde yorumlanacaktr.

Ryadaki alayn, dert ve gam ile inleyiini ise, uyannca sevinmekle


yorumlarlar.

Ey Ysuflarn derilerim paralayan! Yni zavalllara zulmetmi olan zlim! u


ar uykudan kurt olarak kalkacaksn.

O zaman kt huylarn birer kurt olur da, kzgnlkla sana saldrrlar,


uzuvlarn paralarlar.

648

Ksastan sonra lrsn ama, lmnden sonra da, o kan uyumaz. "Artk ben
ldm, kurtuldum." deme.

3665 Bu dnyann ksas, lemin nizam iin bir redir. Ahiretteki ksasa
gre bir oyundur, bir oyuncaktr. 862

862 Bir kimse haksz yere birini ldrrse, onu da ksas gerei ldrrler. Fakat katil idam e
dilmekle beraber, ahiretteki
cezasndan kurtulmaz. ldrlen kii hirette hakkn arad takdirde yle bir azaba urar ki
, ona nisbetle dnyada
verilen ceza, ksas oyuncak gibi olur.

Bu yzdendir ki, Cenb- Hakk dnyaya oyun dedi. nk bu dnyadaki


ceza, hiretteki cezaya gre bir oyundur. 863

863 Bu beyitte Hadd Sresi'nin 20. yetine iaret edilmektedir. Bir hadste de yle buyurulm
utur: "Sizin bu
dnyadaki ateiniz cehennem ateinin yetmi cz'nden bir cz'dr." Demek ki, cehennem atei b
izim bildiimiz
dnya ateinden yetmi kere fazla yakc imi. Allh cmlemizi byle bir iddetli ateten muha
faza buyursun.

Cehennemlikler atr; "Y Rabbi rzklarmz


bollatr!" diye Cenb- Hakk'a yalvarrlar, szlanrlar.

3668 Bu szn sonu yoktur. Ey Ms, artk o eekleri brak, dnya


ayrlnda otlayp dursunlar.

Otlasnlar da, o gzelim otlar onlar semirtsin, unu da bil ki; cehennemde
bizim kzgn ve azgn kurtlarmz lokma beklerler.

3670 A kurtlarmzn ulumalarn duyuyoruz, u eekleri onlara yedirelim,


olsun bitsin.

Dudaklarnzdan kan o ho nefesinizin kimyas, o mnl, o gzel


tlerimiz bu eekleri adam etmek istedi.

Sen ok ardn, nefes tkettin, lutuflarda bulundun, cmertlik ettin. Fakat


bu eeklerin talihleri yokmu, adam olmak onlara ksmet deilmi.

Artk onlarn stlerine nimet yorgann rt de, onlar abucak gaflet uykusuna
dalsnlar.

Dalsnlar, uyusunlar da, uykudan srayp kalknca grsnler ki, mum


snm, yni istidatlar kalmam, saki de yni hakikati onlara bildiren
peygamber de ekip gitmi.

3675 Onlarn azgnl sana hayret verdi, aknla drd. Fakat onlar ceza
gn azgnlklarnn hasret arabn ieceklerdir.

649

Bizim adletimiz ortaya knca, her irkin i yapana, ktlkler edene layk

olduu cezay verir.

Apak grmedikleri pdih, gizlice onlarla beraber yayordu. 864

864 Bu beyitte Hadd Sresi'nin u meldeki 4. yetine iaret var: "Nerede olursanz olun, O (
yni Allh) sizinle
beraberdir." Ruhu ve akl nasl gzlerimiz grmyorsa, Hakk' da her yerde hazr ve nazr oldu
u halde gremiyoruz.
Mevln Mesnevinin 5. cildinin 3340 numaral beytinde aynen yle buyurur:

"unu rendin ki biz, u grnen bedenden ibret deiliz. Biz bu bedenin tesinde Allh ile b
eraber yayoruz." Keza

Dvn- Kebr'in birinci cildinin 188. numaral gazelinde:

"Burada gizli birisi var, kendini sakn yalnz zannetme." diye Duyurulmutur.

Bizde bulunan akl ve rh gibi onlar da bedenimizde bizimle beraberdirler


ama, gzlerimizin onlar grmesine imkn yoktur.

Ey insan! Sen onu gremezsin ama, o sana senden daha yakndr. O senin
hareketlerini, durumunu grmektedir.

Allh, Akl ve insan.

3680 Ne alacak ey ki, o akl yaratan da, seninle beraberken, sen bu


beraber oluu kabul etmiyorsun.

nsan akldan gaflet eder de, yni akldan haberi olmadan ktlklerin
etrafnda dner dolar ve bir ktlkte bulunr. Ondan sonra akl onu knar,
ayplar.

Sen akldan gfil, habersiz olduun halde, akl senden gfil deildir. Onun
seni knamas, ayplamas akln var olduunu ve seninle beraber bulunduunu
gstermez mi?

Akln olmasayd, senden haberi bulunmasayd, bu knayla seni hi tokatlar


m idi? 865

865 Bizde bulunan, yaptmz kt ileri knayan, levm eden "nefs-i levvame" ile, bizi kontro
l altnda tutan vicdanmz
Mevln'nn akl yolu ile izah bizi artmamal. Bizim aklmz "akl- czT'dir. Kll akln
nru vurunca akl da,
nefs-i levvame de, vicdan da kaybolup gider. Btn melekelerimiz, idrakimiz ondandr. Onun nur
unun tecellsindendir.

Senin nefsin de akldan gaflet etmeseydi yle bir delilikte bulunr mu idi? Ve
bu pis ilere giriir mi idin?

650

3685 u halde sana gre akln bir usturlaba benzer, varlk gneinin yaknln onunla bilir, anlarsn. 866

866 Usturlab: Eskiden yldzlara bakan ve onlar inceleyen mneccimlerin kullandklar bir ale
t. Onunla ykseklik
alrlar, vakit tayin ederlerdi.

"eb-i yelday mneccimle muvakkit ne bilir?


Mbtelay gama sor kim geceler ka saat."

Akln sana yaknl anlatlamaz. Keyfiyete smaz. Akl ne sada, ne solda,


ne ndedir, ne de arkadadr.

Ey gfil kii! Akln bile sana yaknl, akln bile sendeki varl, keyfiy etsiz,
anlatlamaz bir halde iken, o yolda akldan bile bahsedilemezken, Hakk'n sana
yaknlndaki keyfiyetsizlik daha ycedir.

Parmann oynamas, ne parman nndendir, ne ardndan, ne sandan, ne


de solundandr.

Uyku ve lm halinde o uyan, o kmldan parmaktan gider, uyannca yine


gelir. Uyanan parmak sana yine dost olur, hizmet eder.

3690 O hareket edi, o uyan parmana hangi yoldan geliyor? Uyuyan


parmann sana hi bir faydas yoktur. 867

867 Eskiler hareketleri makul (=akla uygun olan) ve gayr-i makul (=akla uymayan) diye ikiye ay
rmlard. Makul
hareketler akln, gayr-i makul hareketler de hissin hareketleridir. Bu iki hareket de akln ve
duygularn varlna
iarettir.

Gznde ve gz bebeinde olan gr nru alt cihetten de gelmiyor, acaba


alt cihetten de ayr hangi yoldan geliyor. 868

868 Alt cihet, alt yn; n, arka, sa, sol, alt, st taranandr. Gz nm bu cihetlerden gelm
ediine gre rh yolundan
geliyor.

Madde lemi olan, halk lemi cihetlidir. Mn lemi yni emir lemi ise bil ki
cihetsizdir, ynszdr, yanszdr. 869

869 Bu beyitlerde Hz. Mevln, akim insan bedenine, madd olarak ulap ayrlmadm, rhun da
bedende neliksiz,
niteliksiz olarak tasarrufta bulunduunu, yni hakim olduunu izah etmektedir. Cenb- Hakk'n
lemle ve insanla olan
beraberlii de bundan daha stn bir tarzda, neliksiz, niteliksiz olduu anlatlmaktadr.

Gzelim emir lemini cihetsiz, ynsz bil. Emir lemi cihetsiz olunca, onun
shibi bulunan Allh elbette bsbtn cihetten mnezzehtir.

Akl emir leminden bulunduu iin cihetsiz olunca, elbette her eyi iyice
bilen Allh akldan da stn akl, candan da stn candr.

3695 u kinatta hi bir mahlk, yni yaratlm yoktur ki, Allh' a muhta
olmasn. Onunla ilgisi bulunmasn. Ey amca, o ilgi de keyfiyetsiz yni neliksiz

niteliksizdir.

651

nk rhta ne kavuma vardr ne de ayrlma. Fakat zann ayrlmaktan,


kavumaktan baka bir ekilde olacak ilgiyi anlayamaz.

Sen ayrlmaktan, bulumaktan ayr bir klavuzun izine uy. Ama kavuma ile
ayrlmadan baka bir klavuz, bir delil aramak da susuzu kandrmaz, hastay
rahatlatmaz. 870

870 Her yaratlm varln, hususiyle rhun Cenb- Hakk'la beraberlii olmakla beraber, o il
gi keyfyetsizdir. Rhun
bedene olan alakas da byledir. Yni nasl olduu trif edilemez.

"Trife gelir mi hi Mevla?

Trifne gitmemektir evla." Zan ve tasavvur bunu takdir edemedii iin "Rh ya bedene dahil ve
ona bitiik, Yhut
hari ve ayrdr." Hatt birisi; "O'na ne bitiiktir, ne de ayrdr. Belki o ballk keyfyet
sizdir." dese anlamaz, hayrete
der.

Asldan uzak isen, onu mnen bulamyorsan, yaknla doru durmadan iz


ara. Erlik damarn seni sonunda buluma durana gtrr.

Bu mnevi ilgiyi, bu ball akl nasl anlayabilir ki, nk o, ayrla,


bulumaya baldr.

3700 Bu sebepledir ki Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz bize: 'Allh' n ztn


pek aramayn. Allh'n ztndan pek bahsetmeyin." diye vasiyette bulunmutur. 871

871 bn-i Abbas hazretlerinden rivyet edilen u hadsler bu konuyu aydnlatmaktadr:

"Her eyi dnn, fakat Allh'n ztn dnmeyin." Keza "Allh'n yaratt btn varlklar
ibretle dnn, fakat
Hakk'n ztn dnmeye kalkmayn. nk helak olursunuz. Yni yoldan kar, sapkla de
rsiniz." hadisleri ile
bn-i mer haz-retlerinin; "Allah'n ltfettii nimetleri dnn, fakat Allh'n ztn dn
meyin." Glen-i Raz
shibi eyh Mahmud ebster hazretleri demitir ki: "Allh'n nimetlerim dnp kr etmek,
slk yolununun
srrdr. Fakat Hakk'n zt hakknda yle mi, byle mi diye dnmek gnahtr."

Esasen Allh'n ztn dnmek, gerekte zata bakmak, zt dnmek


deildir.

nk dnenin zann ve dncesi ancak yola baldr. O zann ve dnce


ile Allh arasnda ise yz binlerce perde vardr. 872

87 ~ Peygamber Efendimiz; "Allh'n nrdan ve karanlktan yetmi bin perdesi vardr. Eer onla
r alacak olsa, Allah'n
nru ve bak kendisine ulaan yakard."

Herkes bir perde ile rtlmtr. "Hakk'n hakikatine ulatm, Yhut


ulatm odur." diyen, bir vehme kaplmtr.

Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bu yzden bu vehmi giderdi. Yanla


dmemizi nledi.

3705 Vehminde edepsizlik bulunan kimseyi, Rabb ba aa eder.

652

Ba aa olu, aalara doru giditir. Halbuki byle olan kii, kendini


ykseliyorum sanr.

Zaten sarhoun yapabilecei de budur. Onu kr biri ayrdedemez ki...

Allh'n alacak kudretini, yaratma gcn, yaratt saysz garb


mahlklar dnn de, onun ycelii karsnda kendinizi kaybedin.

Onun san' atna kar hayran olarak sakaln, byn kaybeden kii kendi
haddini bilir. San' at shibine dair sz bile etmez.

3710 Bir kul candan ve gnlden; "Allh'm ben seni gerei gibi anna layk
bir ekilde emem." demekten baka bir eyi yapamaz. nk ona dair sz
sayya da smaz, snra da.

Iskender-i Zlkarneyn ve Kaf Da.

3711 Zlkarneyn Kaf da tarafna gitti. Dan zmrt gibi saf olduunu

grd. 873

873 Zlkarneyn Yemen hakimlerinden birinin addr. Hz. brahim devrinde yaad sylenir. o
u bunu Makedonyal
Byk skender'le kartrrlar, ikisi ayr ayr kiilerdir. Kaf da ilh kudretin bir sembo
l olsa gerektir.

O da, btn dnyay epevre kuatmt. Zlkarneyn o muhteem dan


byklne, benzeri olmayna at kald.

Sen bir da isen, br dalar nedir? Senin byklne kar onlar birer
oyuncak.

Kaf Da dedi ki: "O dalar benim damarlarmdr. Gzellikte, byklkte hi


biri benim gibi olamaz.

3715 Her ehirde benim gizli bir damarm vardr. Dnyann her taraf benim
damarlarma baldr.

Cenb- Hakk bir ehire deprem vermek isteyince bana emreder, ben de

oradaki damarm oynatrm.

ehirdeki zelzelenin korkun oluu, kahrla oynattn o damara baldr.

Cenb- Hakk yeter deyince damarm durur. Duruyor grnrm ama, ben
daima ite gteyim.

3730 Zlkarneyn Kaf dan sz syler, sz incilerini deler bulunca, ona dedi
ki:

653

"Ey szler syleyen, ey her eyden haberi olan da; ne olur, bana Allh'n
sfatlarn syle."

Kaf da; "Haydi yr iine git" dedi. Allh'n sfatlar sze smaz
anlatmaya gelmez ki.

Yhut kalemde o g, o cesaret yoktur ki, kendi bana Allh'n sfatlarn


sayfalar stne yazsn, onlardan haberler versin.

Zlkarneyn; "Ey deerli bilgin!" dedi. "Allh'n sfatlarndan, onun alacak


vasflarndan kk bir bahis de olsa, birazck anlat."

3735 Kaf da "ite!" dedi, "urackta yz yllk yol geniliinde bir


blgeyi Allh karl dalarla doldurmutur.

Saysz birbiri stne ylm dalar vardr ki, onlar rten karlar zerine
durmadan yeni karlar yaar.

Bir kr da, br kr dann stne kmekte, karn soukluu, ta yerin


dibine kadar ilemektedir.

Hakk'n kudreti ile, o usuz bucaksz, o byk ambardan zaman zaman


kardan bir da gelip, karl dan stne dmektedir.

Ey pdihm sen merhametinle byle karl dalar birbiri stne


ymasaydn, ii atele dolu dnyamzn yanar dalarndan fkran lavlar gibi
olan cehennemin harareti, btn dnyay yakar yandrrd.

3740 unu bil ki, Allh aklllarn sezi ve anlay perdelerinin tecell atei ile
yanmamas iin, gfilleri karl dalar gibi souk yaratmtr.

Eer karlar yadran bilgisizliin durmasayd, Kaf da bile, itiyak atei


ile yanar giderdi. 874

874 Mehur vellerden Mlik b. Dinar Hazretleri bir gn arda dolarken biri ona;

"Burada senin ne iin var, ne yapyorsun?" diye sormu O da; "Gaflet celb ediyorum." cevbn
vermi. nk baz
zamanlarda gaflet ve oyalanmak da lazmdr. lh tecell devam edecek olursa, rifm vcudu ya
narm. Nitekim Azz
Peygamber Efendimiz mnev hl stn gelince Hz. Aye'ye "Ey pembecik kadn, bana bir eyler s
yle!" diye
buyurur. Konuulunca beeriyet haline dnermi.

Ate, Hakk'n kahrndan bir zerredir.

Zaten ate de Hakk'n kahrndan bir zerredir. Kt kiileri korkutmaya yarar


bir kamdr.

Allh' n kudret atei bu kadar korkun olduu halde lutfunun serinlii,


kahrndan stn, kahrndan ileridir.

654

Bu ilerdik, mn bakmndan neliksiz niteliksiz bir ileriliktir. Yoksa ileri


geen de, geri kalan da ikiliini bir grmek gerek.

3745 Eer sen, bu hakikati grmediysen bu senin noksanndandr. Anlaysz


oluundandr. nk btn insanlarn akllar, Allh'n ilim madeninden bir
arpa miktarndadr.

Ayp ve noksan din yetlerine ykleme, ayb ve kusuru kendinden bil.


Balktan yaratlm ku bunu nasl anlayabilir? Din gklerine eriebilir?

Kuun uup dolaaca yer yce havalardr. nk onun gelimesi


ehvettendir, nefis hevsndandr.

yle ise sen "Evet", "Hayr" demeyi brak, hayran ol, arp kal da nne
ilh rahmetten bir binek gelsin.

Bu alacak eyleri anlamakta acze der de "Evet" dersen, bu senin iin bir
tekliftir, bir zahmettir.

3750 Eer "Hayr" diyerek inkara kalkrsan, bu inkar senin yolunu vurur.
Allh'n kahr da, o inkar sebebi ile gnlnn hidyete bakacak penceresini
kapatr, sana hakikati gstermez.

O halde Hakk'n yarattklarna kar hayran ol, sasr kal, yaratcnn kudretini,
san'atn gnlnde hisset, bu yeter; arp kal da, Allh'n yardm her taraftan
sana gelsin, ulasn.

arp kalp da kendi varlndan geersen hl dili ile: "Y Rabbi bizi doru
yola gtr." demi olursun.

Bu i byk bir itir. Hakikat yollar zor bulunr ama, sen onun sevgisini
kaybetmekten korkar, titrer de ona snrsan, o g i yumuar. O zorluk sana
kolay grnr.

nk iin zorluu, bykl inkar edenler iindir. Sen aczini itiraf edersen

senin iin o zorluk, o glk ltuf ve ihsn olur.

Karncalar ve kalem

3721 Kk bir karnca kalemin kat stne bir eyler yazdn grd, gitti.
Bu srr br karncalara syledi.

"O kalem kada alacak eyler yazd. Fesleen gibi, susam gibi, gl gibi
acaib eyler yapt." dedi.

Karncann biri dedi ki: "O san' at yapan parmaklardr. Bu kalem i grmekte
esas deil, fer'dir."

655

nc karnca; " ne parmaktan ne de kalemden geliyor." dedi. "i asl


koldan geliyor. nk zayf parmaklar, onun zorlamas ile kalemi tutuyor ve
yazdryor."

3725 Bu grler, bu konumalar bylece uzad gitti. Karncalarn beyine


kadar ulat. Karnca beyinin birazck anlay vard, zeki idi.

Karncalarn beyi dedi ki: "Bu hneri sretten, grnten bilmeyin. nk


uyuyan Yhut len bir kiinin byle eylerden haberi bile yoktur."

Sret, grn elbiseye asaya benzer. Canszdr, aklszdr, oynamaz, hareket


etmez.

Allh'n lutfu ve ihsn olmaynca, bu akln bu gnln cansz kalacaklarndan


karnca beyinin haberi yoktu.

Allh bir an iin olsun, akldan yardmn kesecek olsa, her eye eren akl,
abtallklar etmeye balar.

Cebrail (a.s.)'n Hz. Peygamber Efendimize, kendisini


melek sretiyle gstermesi, yedi yz kanadndan biri
grnnce ufku kaplamas ve gnei grnmez hale

getirmesi.

3755 Hz. Mustafa (s.a.v.) Efendimiz Cebrail'e: "Ey aziz dost!" diye buyurdu.
"Naslsn? Ne ekildesin? Yaratldn sretle...

Kendini bana apak gster de, seni yle greyim, seyredeyim".

Cebrail dedi ki: "Y Raslallh! Bulunduum srette, beni grmee


dayanamazsn, insan olarak sende o g yoktur. nk insan hissi zayftr,
yufkadr."

Hz. Mustafa: "Melekt lemindeki sretinle kendini gster de, u beden kendi
duygusunun ne kadar zayf, ne kadar gsz olduunu grsn, bilsin." diye
buyurdu.

nsann bedenindeki duygusu, bedene ait hissi ok zayftr, sakattr. ok


noksan vardr. Ama btnnda, znde de pek byk bir huy, ok gl gizli
bir i vardr. 875

875 Nisa Sresi'nin 28. yetinde buyurulmutur ki: "Allh ar teklifleri sizden hafifletmek i
ster, zaten insan zayf
olarak yaratlmtr." Kalem Sresi'nin 4. yetinde ise;

"Hi phe yok ki, sen byk bir ahlak (huy) zerindesin." diye buyurulmutur.

656

3768 Peygamber Efendimiz isteinde srar edince, Cebrail kendisini birazck


gsterdi. O yle heybetli idi ki, da bile onu grse paralanrd.

Sadece bir kanad btn dnyay, douyu da baty da, kaplamt. Hz.
Mustafa (s.a.v.) o heybeti grnce, o heybeti ona verenin bykln ve
gcn dnnce, kendinden geti, bayld, dt.

3770 Cebrail (a. s.) Reslullah Efendimizin geirdii hali, yni grd heybet ve byklk karsnda kendinden getiini grnce, insan ekline girerek
geldi. O mbarei kucaklayarak ayltt.

Cebrail'in gc, kuvveti ve mehabeti yabanclar iindir. Bu iltifat ise dostlara


mahsustur.

3786 Hz. Ahmed(s.a.v.)'in Cebrail'i grmee dayanamayan dnyev hissi,


bedene ait duygusu u anda Medne-i Mnevvere 'de topran altnda
yatmaktadr.

Fakat o saflar yaran, btn kinata stn gelen mbrek mnevi varl ise,
asla deimeksizin Hakk'a ok yakn olarak doruluk makamnda
bulunmaktadr.

Bozulanlar, deienler bedene ait duygular huylardr. Deime yeri bedendir.


lmsz olan rh ise, parlak gnetir.

O gne gibi parlak olan rh, hi deimez, hi baka ekle dnmez. nk o,


douya da batya da ait deildir. O baka yere aittir. O telerden gelmitir. O
onundur.

3790 Gne hi zerre yznden kendinden geer mi? Mum pervane sebebi ile
akln, yni nurunu kaybeder mi? 876

876 Hakkat-i Muhammediye douya, batya mensb olmayan yle bir gnetir ki;

Cebrail de dahil olmak zere btn kinat ona nisbetle bir zerre gibi kalr. yle olduu halde
, bir gne bir zerre
yznden nasl olur da kendinden geer. Mevld sahibi Sleyman elebi hazretleri Peygamberimiz
den bahsederken:
"Bir aceb nr, kim gne pervanesi." Yni Peygamber Efendimiz yle acaib, yle parlak bir nr
idi ki, u gneimiz o
nrun pervanesidir.

Hz. Ahmed (s.a.v.) Efendimizin bedeninin, mbrek rhu ile gizli bir ilgisi
vard. Ama bu deime sadece bedene aitti, rha ait deildi. Bunu bylece bil.

Hastalk gibi, uyku ve ar gibi sfatlar hep bedene aittir. Rhun bu sfatlarla
ilgisi yoktur. Rh bu sfatlardan temizlenmitir.

Rhun vasfn syleyemem, sylemi olsam btn kinat sarslr, depremler


olur.

657

Beden tilkisi bir an iin perian oldu ise de, her halde can arslan uyumutur. 877

877 Tilkiden maksat; Peygamber Efendimizin madd varl, bedenidir. Arslandan murad ise. Peyg
amberin ruhan ve
mnev varldr.

3795 Uykudan tamamyla mnezzeh olan can arslan, o esnada tecellye


mazhar olmutu. te sana, hem yumuak, hem de korkun ve heybetli bir
arslan.

Arslan kendini yle uyumu gsterir ki; u kpekler, onu artk lm gitmi
sanrlar.

Yoksa lemde zayflardan, cizlerden bir eyler kapmaya kim cesaret


edebilirdi?

Hz. Ahmed (s.a.v.) de o bakla kendinden geti ama aslnda varlk denizi
kpk sevgisi ile cotu, kprd.

3800 Hz. Ahmed (s.a.v.) Efendimiz eer hakkat- Muhammediye 'nin o akl
almaz kanadn asa idi, Cebrail ebed olarak kendinden geer, bir daha
kendine gelemezdi.

Peygamber efendimiz (s.a.v.) Mirac'a karken Cebrail'in son dura olan


Sidre'yi geince;

Cebrail'e; "Haydi ardmca u!" diye buyurdu. Cebrail de, "Y Reslallh, sen
yr git, ben senin eidin deilim. Buradan ilerisi iin ben seninle beraber
gelemem." cevbn verdi.

Reslullah Efendimiz tekrar buyurdu ki: "Gel ey gkyz perdelerini yakp


yandran! Gel, ben uacam yerin ycesine ulamadm."

Cebrail dedi ki: "Ey benim gzel nrlu arkadam, buradan tesine gemek
iin bir kerecik olsun kanat rpsam, kolum, kanadm yanar gider."

3805 Bu hikyeler insana aknlklar iinde aknlklar verir. Daha has


kullarn hallerini grnce, has kullar kendilerinden geerler.

Buradaki her kendinden gei bir oyundan ibrettir. Senin ka cann var?
Buras can pazardr. 878

878 Burada has kul Cebrail(a.s.)', daha has kul da Hz. Peygamberi gstermektedir. Has olanlar
daha has olanlara
hayrandr. Daha has olanlar da has kullarn haline kar hayrettedirler. Ama daha has olanlar
n hayreti kemline
ulamadan ncedir. Hastan olanlarn hayranl ise sonradr.

Ey Cebrail! Sen ycesin, stnsn ama ne pervanesin, ne de mum.

658

Mum uyand da pervaneyi ard m, pervanenin can yanmaktan ekinmez. 879

879 Melekler akl mertebesinde olduklar iin, ak ateine atlan insan- kmil deildirler. N
itekim Mir gecesinde
Sidret'l-Mnteha'da Cebrail'in;

"Ger geem bir zerre denli iler,

Yanardm batan ayaa ey ulu!" demesine karlk. Peygamber Efendimiz;


"n ezelden bana ak oldu delil,

Yanar isem ben yanarm ey hall!" buyurmu ve ilerlemiti.

3836 Hz. Ahmed(s.a.v.)'in zhir varl, sreti, lemi mnen aydnlatmadan,


nrlu yzn gstermeden nce, onun vasflar, huylar her kfirin muskas
olmutu.

"Byle bir zat vardr. Acaba ne vakit gelecektir?" derlerdi. Hz. Muhammed'in
mbrek yznn hyali ile gnlleri titrer, yrekleri arpard.

Secde ederek; "Ey insanlarn Rabbi! Onu bir an nce karmza kar." diye
du ederlerdi.

Hz. Muhammed'in ad ile fetih dilerler, dmanlarn bu sretle alt ederler,


ba aa getirirlerdi.

3840 Her nerede onlara kar korkun bir sava ksa, Ahmed(s.a.v.)'in yardm onlara eriirdi.

Nerede iyi olmaz, gemez bir yara, bir hastalk belirse, o aziz
Peygamberimizin hatrlanmas ona if veren bir ila olurdu.

Yahudiler yolda giderken Hz. Mustafa'nn eklini, grnn, resmini

dnrlerdi. Gnllerinde, kulaklarnda, azlarnda da vasf vard.

Reslullah Efendimizin ekil ve emailim her akal hi bulabilir mi? Belki


onlarn bildikleri ve bulduklar, onun mbrek eklinin fer'i olur, bir hayal
edilebilir.

Hz. Peygamberin sreti, bir duvarn yzne vursa, duvarn gnlnden gnl
kan damlar.

3845 Onun mbrek sreti, duvara yle kutlu gelir ki, duvar bile hemen iki
yzllkten kurtulur.

Temiz ve pak kiilerin bir yzl olularna kar duvarn iki yzl oluu, onun
iin ayptr.

659

Ama kfirler Hz. Peygamberi gzleri ile grnce btn yceltmeyi, btn bu
sevgiyi sanki rzgr ald, gtrd.

akmak ta ile demir, atei dourur.

3760 Bu beden ta ile demire benzer. Fakat yapt i bakmndan akmak


gibidir.

Ta ile demir atei dourur. Fakat ate, bu ana ve babadan ikenceler iinde
doar, kahrlar yadrarak dnyaya gelir.

Ate bedenin bir sfatdr. Fakat yine de bedeni kahredicidir. Alevler sacdr.

Ama bedende de, Hz. brahim'e benzeyen yle gizli bir alev vardr ki, onun
yznden ate burcu kahrolur, sner. 880

880 Hz. brahim'i Nemrud atee atmt. Fakat ondaki mn nurunun tesiri ile, Nemrud'un atei
snvermiti. Bir hadste
yle haber verilmitir: "Mminler srat stnden geerlerken cehennem; 'Ey mmin abuk ge se
nin nrun benim
ateimi sndryor' diyecektir."

Bundan dolay hnerler shibi Peygamber: "Biz ileri gidenlerin son


gelenleriyiz." diye buyurdu. 881

881 Bir hadste "Biz sonra gelmiiz, fakat evvelkileri gemiiz." diye buyurulmutur. Bu evvel
kiden maksadn ne olduu
iki trl aklanmtr. Bir gre gre slam'dan nce gelen din ve eriatlara tabi olanlard
r ki, mmet-i Muhammed
onlarn hepsinden stndr, ikinci gre gre de hayvanlar, bitkiler ve cemadata varncaya ka
dar olan mahlklardr
ki, insann yaratl bunlardan sonradr, insan son geldii halde bunlarn hepsini gemitir.

3765 Grnte bu ikisi de; yni akmak ve ta ile demir, rs ile eki
zebunudur ama, huy, sfat bakmndan onlar, demir madenlerinden daha stn,
daha kuvvetlidir. 882

882 akmak demirine o hassay vermek iin onu atete kzdrrlar, su verirler. rsn stne ko
yup ekile dverler.
Srette rs ile ekicin zebunudur. Fakat o demir, akmak tama vurulunca kacak kvlcm ile
btn bir dnyay
yakmak kuvvetim elde eder.

nsan da sreti, d yz ve yaratl ile dnyann fer'idir, yni para buuu.


Eti ile kemii ile dier varlklar gibidir. Fakat sfat, meziyet bakmndan onu
dnyann asl olarak bil. 883

883 nsan btn yaratlm olan varlklarn sonunda gelmitir. Topraktan yaratld iin lem
in fer'idir. Fakat lemin
yaratlndan maksat insandr ve bilhassa Peygamber Efendimizdir. Nitekim bir hadste "Y Muh
ammed, sen
olmasaydn felekleri yaratmazdm!" diye buyurulmutur.

660

nsann d, bir sivri sinekten yaralanr ama, ii yedi kat g kaplar, kavrar.

Pdihn heybeti fenalklara, kt ilere engel olur.

3772 Pdihlar tahtlarna oturduklar zaman, tahtlarn etrafnda ellerinde


klnlar bulunan avular nbet tutarlar, heybetleri ile halk korkuturlar.

O avularn ve korucularn ellerinde sopalar, mzraklar, kllar vardr.


Arslanlar bile o iri yar koruyucularn heybetinden korkarlar da, tir tir titrerler.

avularn sesinden, ellerindeki deneklerden canlar rker, heybetlerinden


herkes kaar.

3775 Btn bunlar, bu heybetli grntler, halkn ileri gelenlerinin de geri


kalanlarnn da, bu geitlerinde pdihlar pdihndan haber almalar iindir.

Bu byklk, bu heybet halkn kibiri ve kini terk etmesi iindir.

Bu sretle onlarn benliini, birliini krar geirir. Yalnz kendini beenen


nefsin, az fitne karmasn, az ktlk etmesini salar.

Pdihn kahrn, gcn herkes anlar da ehir emin olur.

Bylece de nefisteki o dilekler, o istekler lr. Pdihn heybeti fenalklara,


kt ilere engel olur.

3780 Fakat pdih kendine has zel meclisine gelince, orada o heybet kalr
m, o mecliste ksasla, yni misilleme ile adam ldrlr m?

O has mecliste hilim iinde hilim vardr. Orada rahmet coar, kprr. Orada
engten, neyden baka bir eyin coup kprmesini duyamazsnz.

Korkutucu sesler karan davul ve ks sava meydanlarnda alnr. Has


nedimlerle iret zaman eng sesleri duyulur.

Hesap divan, yni gereken kiilerin hesabna baklmas halk iindir. Peri
yzl gzeller ise, iret meclislerinde bulunrlar. akilik ederler.

O zrh ve mifer ancak sava iindir. u ipekli elbiselerle sazlar ise iret
meclislerinin kurulduu yerlere yakr.

3785 Ey cmert kii! Bu szn sonu yoktur. Artk sz kes. Doru yola
gtrmeyi Allh daha iyi bilir.

661

Yumuak syle, doru szden baka bir sz syleme.

3810 inden szler alp satn; sz tulumunun azn kapat. Olmayacak,


sylenmeyecek szlerin daarcn ama.

Cz'leri henz yeryznden vazgememi kiiye, u fani dnyann


nimetlerinden kendini ayramayan zavallya, bu hak szler ters gelir, sama
grnr.

Ey garip olarak onlarn evlerine konmu dostum, onlarn gidilerine uy, aykr
davranma.

Ey onlarn yurtlarna misafir olan dost! Diledikleri, istedikleri eyi ver, onlar
rz et.

Pdiha ulancaya kadar, ey Rey ehrinde olan kii! Mervli ile ho gein.
3815 Ey Ms! Zamann Firavun'una kar yumuak sz sylemek,
yumuaklk gstermek gerek.

Kaynayan yaa su dkersen oca harap edersin. Tencereyi de.

Yumuak syle. Doru szden baka bir sz syleme, yumuak szlerle


vesveseler satmaya kalkma.

kindi vakti oldu. Sz ksa ke. Ey asrn shibi, yni vaktin kutbu olan kii!
Asrnda yaayanlar gaflet uykusundan uyandr. 884

884 "Asr" kelimesinin iki mns vardr. Hz. Mevln "asr" kelimesini iki mnda kullanmtr.
Birinci mn ikindi
zaman, ikinci mn da yz senelik zaman. Mevln gibi Yavuz Selim devrinin en byk alimi bn
-i Keml hazretleri.
Yavuz Selim'in vefat mnasebetiyle yazd mersiyesinde; "ems-i asr idi, asrda emsin / Zil
li memdd olur, zaman
kasr." (Yni Yavuz Sultan Selim gibi byk bir zat asrnn gnei idi. kindi vakti gnein g
lgesi uzun olur ama,
zaman ksadr.) demekle Yavuz Selim hazretlerinin yedi sene gibi az zaman iinde ok iler ya
ptn ifade etmilerdir. Hz. Mevln vaktinin kutbu demekle her halde Hsameddin elebi 'yi kast etmektedir.

Toprak yemeye alm bir kiiye; "eker daha iyi, daha gzel." de. Zararl bir
yumuaklk gsterip, ona toprak verme.

3820 Harfle, sesle alveriin yok. Onlara aldr bile etmezsin. Onlardan ok
stnsn ama, can sznde can bahesisin.

Szle olan bildiriler, uyarlar eker kam tarlasna korkuluk olarak dikilen
eek ba gibidir ki, nice kiiyi diken olup dalamtr. 885

885 Bir tarlaya konulan eek ba korkuluu, ekle balananlar kendi tarafna ekerek, eker
kamn kuruttuu gibi
bizim Mesnev'miz de bir eker kam tarlas farz edilirse, oradaki fkralar, hikyeler korku
luklara benzetilebilir,
hakikati grmeyen kiiler onlarla oyalanp zden irfandan mahrum kalrlar.

662

Bunun gibi srette kalan nice kiiler Mesnevi 'yi fkralardan, hikyelerden
ibret sanrlar. Bu zanlar yznden dte yenilmi ko gibi geri geri
giderler.

Harfin grnn, szn duyuluunu mn bana, o gzel baheye dikilmi


eek ba bil. 886

886 eyh Sdi hazretleri bir tarlaya korkuluk olarak eek ba diken tarla shibine der ki: "Z
avall eek salnda
kuyruunun altna konan sinekleri kovmaktan ciz iken, lm gitmi olan eein kuru kafas se
nin tarlan nasl korur?
ite kular o kuru kafadan korktuklar gibi, irfn shibi olmayanlar da kuru kafalara taklp
kalrlar."

Ey Hakk ziyas Hsameddin! u eek ban getir de o kavun karpuz tarlasna


dik.

3825 Eek, derisi yzld yerde lp gitti. Sen de onun ban getir dik de,
bostana baka bir gelime salasn.

Ey Hsameddin! Harfleri, kelimeleri bir araya getirerek ekil, sret meydana


getirmek bizden, onlara rh vermek de senden. Hayr, yanl syledim, bu da
senden o da senden.

Ey apak grnp duran gne! Gklerde daima Mahmudsun, lmsn.


Yeryznde de ebed olarak oul.

Oul de, yeryzndekiler yce gklerdekilerle bir gnll, bir kbleli


olsunlar.

Ayrlk kalksn, ikilik irki yok olsun. Gklerdekilerle yeryzndekiler bir


olsunlar. Zaten mnevi varlk da vahdetten, birlikten ibrettir.

3830 Benim ruhum senin rhunu tanynca, grp geirdikleri eylerin ayn
eyler olduunu hatrlarlar.

Onlar yeryznde Ms ile Hrun gibi birleir, stle bal gibi birbirlerine
katlrlar, bir olurlar. 887

887 Mevln kendisim Musa'ya, elebi hazretlerini de Harun'a benzetiyor. Bir evvelki beyitte g
een "Benim ruhum
senin rhunu tanynca, herkes birlik(=ittihad) mecrasn hatrlar." demekle ruhlar alemindeki
birlie (=vahdete) iaret
buyuruyor.

Fakat azck da olsa tanr bilir de, bu dostluu bu tandkl inkar ederse, bu
inkar onun iin birlii rten bir perde olur.

Byle azck da olsa tanm olanlardan ou, sonra yz evirip inkara


kalknca, o hakikat ay, yni insan- kmil onun inkarndan kr
etmeyiinden kzd da, evvelki tandkl ve onun mnevi zevkini de ondan
ald.

Bu yzdendir ki baz kt ruhlar, Hz. Muhammed'in mbrek rhunu


tanmadlar ve onu inkara kalkmakta ayak dirediler.

3835 Bunlarn hepsini okudun ya: "Onun eidi yoktur." yetini bir daha oku
da eski kfirin inadn, srarn bil, anla. 888

888 Bu beyitte Beyyine Sresi'nin 1-8. yetlerine iaret edilmektedir.

663

Her irkin ve kt kiinin hatr iin yzndeki ayb


gizleyen ayna, gerek ayna deildir.

3848 Kalp bir altn, atei grnce hemen kararr. Kalp; yni ayarsz, bozuk,
iki yzl olan kii de, tertemiz bir gnle hi yol bulabilir mi?

Kalp, mihenk tana olan itiyakn syler durur. Bylece de kendisine


uyanlar pheye drr.

3850 Adam olmayan bir gfil onun hilesine kaplp gider. Zaten bu pheye
her baya kii de ba gsterir.

"Eer bu, tertemiz, hlis geer ake olmasayd hi mihenk tan ister mi idi?"
diye dnr.

O kalp, mihenk tan ister ama, kendisinin kalpln meydana karacak


mihenk ta deildir.

Ama kalpn kalp olduunu gizleyen, aa vurmayan mihenk ne mihenktir; ne


bili, anlay nurudur.

irkin ve kt kiinin hatr iin yzndeki ayb gizleyen ayna;

3855 Gerek ayna deildir. O mnafktr. Elinden geldike bu eit aynay


arama.

Ey Hakk' ve hakikati arayan kii! Sen iki yzllkten arnm, doru


gsteren bir ayna ara, ara da o aynada kendini olduun gibi gr. Artk bu cildi
de burada bitir. Her eyin dorusunu, uygununu Allh daha iyi bilir. 889

889 Nicholson basksnda bulunmayan bu beyit. Mesnevi rihi ismail Ankarav hazretlerinde var
.
Drdnc Cildin Sonu

Beinci cildin nsz ve zarri bir aklama

Ondan yardm dileriz, ona gveniriz. Gnllerin anahtarlar onun yanndadr. Yarattklarnn
en hayrls Muhammed(s.a.v)'e, btn aline ve ashabna rahmet niyaz ederiz.

Bu, Mesnevi ciltlerinin ve manev anlatlarn beincisidir. Bu kitap unu

anlatr:

eriat bir muma benzer, k tutar, yol gsterir. Mumu ele almakla yol alm
olmaz. Ama o ele alnmadan da yola dlemez. eratin nda, yola dp
gitmeye baladn m, ite bu gidiin tarkattir. Maksadna ulatn m, o da hakikattir.
Bunun iin "Hakikatler meydana ksayd, eratler batl olurdu." denmitir. Nitekim
bir bakr, kimya ilmi ile altn haline gelse, yahut aslnda altn olsa, onun iin kimya
bilgisine ihtiya hasl olmaz. Yani bakrn kimya ilmine gre iksir ile muamelesine
artk lzum yoktur. Kimya ilmi erattir. Bu ilme gre, bakrn iksir ile muamele
grmesi de tarkati ifade etmektedir. te bu sebepledir ki: "Klavuzla varlacak bir
yere ulatktan sonra, tekrar klavuz aramak irkin bir eydir. Fakat klavuzla
varlacak yere ulalmadan klavuzu brakmak da ktdr." demilerdir.

Hasl eriat, hocadan yahut kitaptan kimya ilmi renmeye benzer. Tarikat
ise, kimya ilmine gre iksirin elde edilmesi ve bakra srlmesidir. Hakikatte
kimyann tesiri ile bakrn altn olmasdr. Kimya ilmini bilenler, "Biz bu bilgiye sahibiz." diye sevinirler. Bu ilmi tatbik edenler, iksiri bakra srenler de; "Biz herkesin
yapamad byle iler yapyoruz" diye memnun olurlar.

Hakikati bulanlar ise; "Biz, altn olduk, kimya bilgisinden kurtulduk, iksiri de
bakra srmekten vazgetik. Bizler Allh'n hr kullaryz, hi bir eyle bal
deiliz." diye, hakikati bulduklar iin mutlu olurlar. Her zmre elde ettii eyle sevinir, vnr. Herkes kendi gittii yoldan memnundur.

Yahut da eriat tp bilgisi renmeye benzer. Tarikat, tp bilgisine gre ila


almak, perhize riyet etmektir. Hakikat ise, ebed olarak salk ve huzur bulmak,

dolaysyla tp ilminden de, onun tatbikatndan da kurtulmaktr. nsanolu u


yaaytan geip, lp gidince, eriat ve tarikat ahkam onun stnden kalkar. Fakat
hakikat kalr. yle ki, o kii hakikate ulamsa; "Ne olurdu, kavmim, Rabbimin
beni baladn ve beni arlananlardan kldn bilselerdi." diye naralar atar. O
kii hakikate ulamam ise; "Keke bana kitabm verilmeseydi, u hesabm hi
renmemi olsaydm. Keke lm iimi bitirmi olsayd. Malm bana hi bir fayda
vermedi, gcm benden yok olup gitti. Bir eyim kalmad." diye barr, feryad eder.
eriat ilimdir. Tarikat bildiini tatbik etmek, yapmak, amel etmektir. Hakikat ise,
Allh'a vasl olmak, ulamaktr. Kim Rabbine kavumay arzu ediyorsa, o ii yapsn,
Rabbine yapt ibadete hi kimseyi ortak etmesin. Allh'n rahmeti yarattklarnn
en hayrls Muhammed (s.a.v)'e, aline ashabna olsun.

Mesnev'nin beinci cildinin nsz, eski deyimle "dibacesi" burada bitti.


Baz hususlarn aklanmas gerekmektedir:

Bu mukaddimede, eriat, tarikat ve hakikatten bahsedilmektedir. Bunlar


eitli benzetmelerle anlatlmaya allmaktadr. eriat yol gsteren bir muma, bir
a benzetilmektedir. "erati ele almadan da yola dlemez, "diye eratin nemi

zerinde durulduktan sonra, eratin nda yola dp gitmenin tarikat olduu,


eratin aydnlatt tarikat vastasyla, maksada ulatmz zaman hakikat 'e vardmz belirtilmektedir. "Hakikatler meydana ksayd, eratler batl olurdu."
"Klavuzla varlacak bir yere ulatktan sonra, tekrar klavuz aramak irkin bir eydir.
Fakat klavuzla varlacak yere ulalmadan klavuzu brakmak da ktdr." gibi baz
ifadeler insan dndrmektedir.

Hakikate ulatktan sonra, erati ve emirlerini, modas gemi bir lamba gibi
kaldrp atacak myz? eratin klavuzluk ettii yere, hakikate yarnca, erati
aramamz irkin bir hal mi olacak? Hakikate yarnca erati brakacak myz? Bir
rih Trke yapt erhte bu konuyu, kendi anlayna gre yle yorumlam:

"rad lmle Hakk'ta fan olan insan- kmil taat, ibadet, kulluk
klfetlerinden kurtulmutur." rad lmle Hakk'ta yok olan kimse, "lmeden nce
lnz" hadsinin srrna ermi, mutlu kiidir. Byle bir kii eratin emrettii ibadeti,
kulluk vazifesini brakacak m? Artk namaz klmayacak, oru tutmayacak, CenbHakk' zikretmeyecek midir? Hayr, byle bir kii Hakk'a daha ok yaklaacak,
eratin emirlerine, sevgi ve itiyakla daha ok balanacaktr.

Esiz byk, btn peygamberlerin sultan efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)


hakikatlerin hakikatine ulam olduu halde, sabahlara kadar namaz klyor, fazla
ibadetten mbarek ayaklar iiyordu. Buraya konu ile ilgili olduu iin Kueyr
hazretlerinin mehur Risale'sinden bir iki cmle almay yararl buldum. Doktor
Abdlhalm Mahmud ile Muhammed erifin 1966 senesinde Msr'da bastrdklar
Kueyri Risalesi'nin 240. sahfesinde bulunan, eriat ve hakikat hakkndaki
grlerini arzediyorum: "eriat nedir? eriat, gerek bir kul olmak iin gerekli
eyleri yapmak, Cenb-Hakk'n emirlerini titizlikle yerine getirmektir. Hakikat,
Hakk'n bykln, kudretini, eserlerini, sanatn hayranlkla mahede etmektir.
Hakikat tarafndan tutulmayan, kabul edilmeyen hi bir ey eratte makbul deildir.
erate bal olmayan hi bir hakikat de kabul edilemez. Aslnda Hakk'a ibadet
etmek eriat, yarattklarnda onun sanatn, kudretini mahede etmek, onu gnlde
hissetmek de hakikattir."

Hucvir hazretleri de Kef 'l-Mahcub (9. basks sahfe 498)'da: "eriat ile
hakikat arasnda fark grmeyiz. Aslnda ikisi de birdir. Yani eriat hakikattir. Hakikat
de erattir." diye yazmaktadr. Yunus Emre hazretleri de:

"eriat, tarikat yoldur varana,

Hakikat, ma'rifet bundan ieru."

demedi mi?

Bu grleri z olarak ifade etmek istersek, u neticeye varrz: Bu hal,


eratin rehberliinde, tarikat yolunda yryerek hakikate ulamak, Hakk' idrak

etmenin, onu manen gnlde bulmann zevkine varmaktr. Candan, severek, ibadetle
Hakka daha yakn olmaktr.

Bu konu zerinde fazla durmamn sebebi, tasavvufi baz konular yanl


anlayanlar, yanl grlere kaplanlar var. eriat Kur'an'n emirleri,
Peygamberimizin yoludur. Tam slm ve Muhammedi bir yolda yryen Hz.
Mevlana erati braknz der mi?

Tasavvufa dair yazlm bulunan kitaplar okuyarak zevk alan, sohbetlere


devam eden baz kardelerimiz vardr ki, gnllerinde bir uyanklk, ruhlarnda azck
bir manev nee duyunca, benlie kaplmakta, kendilerini stn grmeye

balamaktadrlar. Bunlar eriat hkmlerine smsk sarlan, muntazaman namaz


klan, oru tutan, hacca giden kardelerini hor grmekte, onlar avamdan saymakta,
hatta yobazlkla, gericilikle sulamaktadrlar.

Bu kiiler, ne yazk ki nefislerinin esiri olmakta, kendilerini hakikat ehli


sanrken, benlikleri yznden Hakk'tan uzaklamaktadrlar. te tarafta eriat
emirlerine smsk sarlan, ekilde kalp ruha inemeyen, kldklar namazlarla,
yaptklar ibadetle gurura kaplan, manlarn taklitten tahkike gtre-meyen sf
kardelerimiz de, tarikat erbabna yukardan bakmakta, onlar doru yolda
grmemekteler. Yedi asr nce Yunus Emre hazretlerini korkutan Molla Kasm'lar
bugn de mevcuttur. Bylece yzyllardan beri devam eden "eriat ehli"
geinenlerle, "kendilerini tarikat ehli" sayanlar arasndaki ekime, gnmzde de
devam edegelmektedir. Bu iki gr de, Muhammedi ve tam slm gr deildir.
Bunlar, ayn iman tadklar halde neden birbirlerini ho grmyorlar, sevmiyorlar?
Ne erate smsk sarldklarn sanarak ekilde kalan, hakikate ulaamayan
kardelerimizin tarikat erbabn hor grmeleri dorudur; ne de tarkati geinen kiilerin kendileri gibi olmayanlar beenmemeleri yerindedir. Bugn aziz milletimizi
laik-antilaik, yani laik olanlarla, laik olmayanlar diye ikiye blmek, birbirine
drmek isteyen kt niyetli kiiler var. Dindar kardelerimizi de erati ve tarkati diye blersek halimiz nice olur? Elhamdlillah hepimiz mslmanz. Hepimiz
Peygamberimizin yolundayz.

Nimetullah Kirman hazretleri, zerinde durduumuz konuyu u kt' asnda


zetlemi:

"Din ilmini bilmek eriattr. erati yaamak, yani eratin emrettii eyleri
yerine getirmek tarikattr. Allh rzas iin ihls ile eriat ve tarikat bir araya
toplamak da hakikattir."

eyh Sadi hazretleri de Bostan adl kitabnda bu konuya temas etmitir.

"Tarikat, insanlara hizmet etmekten, yararl olmaktan baka bir ey deildir.


Dervi hrkas giymekle, tesbh ekmekle, namaz klmakla insan tarikat ehli
saylmaz."

Aziz okuyucularm, bu konu zerinde sizi hayli yorduktan sonra unu


arzetmek isterim ki: "Ben Kur'an'n kuluyum, klesiyim. Ben Hz. Muhammed'in
ayann bast yerin topraym." diyen Hz. Mevlana, nasl olur da; "Hakikatler
meydana ksayd, eriatlar batl olurdu. Klavuzla (yani eriatla) varlacak bir yere
ulatktan sonra, tekrar erati aramak irkin bir eydir." diyebilir? Bu szler, tam
Muhammedi yolda olan Mevlana'nn merebine aykrdr. Bu sebeple, bu nsz
Mevlana tarafndan deil, kt niyetli baka birisi tarafndan yazlp beinci cildin
bana sonradan konulmu olabilir. Mevlana'y gzden drmek iin enmeden
nasl sahte bir yedinci cilt uydurmularsa, bu nsz de yle uydurmu olabilirler.
Nitekim Konya'da Mevlana trbesinde, camekan iinde tehir edilen en eski ve en
gvenilir Mesnevi' deki btn ciltlerin nszlerinin (dibacelerinin) etrafnda o devrin
tannm Seluklu sanatkarlar tarafndan yaplm tezhipler varken, beinci cildin
dibacesinde tezhip yoktur. Yaz itibariyle de ayr olduu ve baka bir hattat tarafndan yazld apak olarak grlmektedir. Ayn zamanda yazlar edeb ynden,
slup bakmndan zayftr. Muhteva itibariyle de Mevlana'nn grlerine
uymamaktadr. Nitekim Mevlana'nn eserleri zerinde en ok duran, Mesnev'yi erh
eden, Dvn- Kebr' i ve dier eserlerini dilimize kazandran deerli alim Abdlbak
Glpnarl merhum da 1974 senesinde Babakanlk Kltr Yaynlar arasnda

bastrlan Mesnevi ve erhi adl kitabnn V. cildinin 9. sahfesinde aynen yle


yazmaktadr:

"Bu dibace (yani nsz) tezhpsiz bir kada yazlmtr. Yazs metnin
yazsndan ayr, bu nesih, hicr VIII-IX. belki de X. asr- hicrnin neshi. Mesnevi
ciltlerinin hepsinde dibace var; bu cildin de bir dibacesi olduu muhakkak. Fakat ayr
ve yeniyaz ile (Mevlana'dan sonraki asrlara ait bir yaz ile) yazlm olan bu dibace,
(V. cildin dibacesi) sonradan bulunduu iin mi yazlp cilde eklenmitir? Yoksa
sonradan biri tarafndan m yazlmtr? Bu hususta kesin bir sz sylememize imkan
yok."Bu konuda karar vermelerini sayn okuyucularnm kanaatlerine, inanlarna,
vicdanlarna brakyorum. Szm burada kesiyorum. Her eyin dorusunu en iyi
bilen Cenb-Hakk'tr vesselam.

11

Hsameddin elebiye vg

Yldzlarn nru olan ah Hsameddin, Mesnevi 'nin beinci cildine


balanlmasn istemektedir.

Ey Hakk'n ziyas cmert Hsameddin! Ey beer kirliliklerden kurtulanlarn stadlarnn stad.

Eer halkn gzleri, hakikati grmekten perdeli olmasayd, ak olsayd,


anlaylar, idrakler dar ve zayf olmasayd.

Seni ok manal olarak btn meziyetinle, btn yceliin ile, sana layk bir
ekilde methederdim. Seni vmek iin kullandm kelimeleri beenmez, seni

hakkyla anlatacak baka szler, baka ifadeler arardm.

5 Fakat doan kuunun lokmasn yunt kuu yutamaz. Burada yaplacak ey,
yaa su kartrmak, sathta kalmak, derinlere inmemek, ii idare etmek, herkesin
anlayaca kadar sylemektir.

Manev zindanda bulunanlara, ehvetlerinin, madd arzularnn esiri olanlara


seni methetmek, vmek yazktr. Ben o methi, o vgy, vellerin bulunduklar
toplantda sylerdim.

Dnya ehline seni methetmek, seni anlatmak, bo yere nefes tketmektir. Bu


vmeler, dnya ehline bir fayda salamaz, onlara zarar verir. Bu sebeple ben seni,
ak srr gibi gizledim.

12

vmek; bir insann iyi vasflarn, gzel huylarn ortaya koymaktr. Perdeyi
yrtarak onun meziyetlerini aa karmaktr. Gne ise ne anlalmaya muhtatr, ne
de tarif edilmeye.

Gnei ven, kendini vm olur. "ki gzm de aydndr. apakl deil,


armyor." demek ister.

10 Dnyay aydnlatan, hayat veren gnei kusurlu grmek, onu knamak


da: "ki gzm krdr, karanlktr, ktdr." diye kendini knamak gibidir.

Alemde muradna ermi, mana gneine haset eden kiiye sen ac, efkat
gster, onu bala.

Bir adam, gzlerden gnein n gizleyebilir mi? Onun her gnk


tazeliini prsdp, soldurabilir mi?

Yahut onun hadsiz, hesapsz nurunu eksiltmeye ve bulunduu yksek


mevkiden onu drmeye gc yeter mi?

Manev byklere haset ederek, onlar kltmek isteyenlerin hasedi,


kendileri iin ebed, sonsuz bir lm olmaz m? Bu yzdendir ki; "Her haset edenin
hasedi, onun yapt iyilikleri, ibadeti yakar." denmitir.

15 Ey Hsameddin, senin manev stnln, akllarn erebilecei dereceyi


oktan geti. Akl senin bykln anlamakta ciz kald.

Geri akl seni anlamakta ciz kald ama, yine de cizcesine anlatmas

gerek.

nk btn ile anlalamayan bir ey atlvermez.

Bulutlardan dklen iddetli yamurun hepsini iemezsin ama, imekten de


vazgeemezsin.

Eer srlarn zn ortaya dkemiyorsan, hi olmazsa, zn kabuklarndan


olsun anlat da, anlaylar, idrakleri tazele.

20 Szlerim sana gre kabuklardan ibarettir. Ama o kabuklar, baka


anlaylara gre tamamyla gzel bir itir, zdr.

Gkyz ara gre aalardadr. Fakat u toprak yn olan yeryzne gre


ise ok ykseklerdedir.

Senden sonra "Vah zamannda yetiemedik." diye hasret ekmemeleri iin,


ben imdiden senin iyi huylarn, meziyetlerini, vasflarn syleyeyim de, onlar seni
tanmaya yol bulsunlar.

Ey Hsameddin, sen Hakk'n nurusun, Hakk yoluna denlerin ruhlarn


eker, Hakk'a gtrrsn. Halk ise, phe ve vehim karanlklarnda, zanlar iindedir.

13

Sendeki o ho, o ilah nru, u gzsz, grsz kiilerin srme gibi


gzlerine ekmelerinin art, o nurun deerini, stnln bilmeleri, o nru
ycelemeleridir. 1

'Ankarav hazretleri bu beytin erhinde yle bir menkibe anlatmaktadr: "ki karde mrit ar
amak iin yola
dmler. Bir ok yer gezdikten sonra Msr'da siyahi bir eyhe dervi olmular. Kardelerden
biri manen terakki etmi,
brnde bir feyz eseri grnmemi. Feyz alp ilerleyen karde 'Kardeim' demi, 'eyhimiz cum
a gecesi teheccd namazna
kalkar ve boy abdesti alr. Bu defa suyunu sen st.' der. Kardei de suyu str. eyh onu g
rnce glmser ve; 'nceki
kstahln affettik.' der. Mrid;'Kstahlm ne idi?' diye sorar. eyh u cevab verir: 'Be
nden el aldn srada; o kadar yer
dolatk, sonra geldik bir kaln dudakl zenciye mrd olduk, demitin, ite o szn imdiye k
adar ilerlemene mani olmutu.'
Ondan sonra feyz gelir."

25 O nru, kula, gz keskin, istidad olan bulur. nk o istidat sahibi


fare gibi karanla k deildir.

Yarasa gibi gzleri zayf olduu iin, ancak karanlkta dnp dolaabilir.
Nasl olur da iman me'alesini tavaf edebilir?

Dinin, imann nurundan nasip almam ve karanlkta kalm olanlara gizli,


manal szler, nkteler tabii bir ba olur da, o badan kurtulup kmil bir mridin
hakikatini gremezler.

Byle bir kii, kendi hnerini dokumak, sylemek iin gzlerini gnee
aamaz.

Hurma aac gibi gklere ykselemez de, kstebek gibi yerlerde srnr.
Yeri delik deik eder. Yani ancak ad ve madd meselelere akl erer.

30 Bizde insan olarak aklmz ldren, armha geren drt vasf vardr.
Onlar da; ehvet, hrs, ok istekte bulunmak, yksek mevk peinde komaktr.

"Drt ku al, onlar yannda topla." yetinin tefsiri.

Ey idraki gnee benzeyen, gne akll kii, sen vaktinin Halil'isin. u yol
vuran, bizi insanlktan alkoyan drt kuu kes, oldur.

nk bu kularn her biri, karga gibi, akllarn, akl gzlerini oyar.

Bedene ait drt huy, drt sfat, Halil brahim'in kestii kular gibidir.
Onlarn boazlanmas, cana yol aar.

14

Ey Halil! yiden, ktden kurtulmak iin, onlarn balarn kes de, Hakk
yolunda yol alan ayaklar, engelden kurtulsun.

35 Kll sensin, bu sfatlar senin cz'lerindir. Onlarn ayaklarnn bam z.


Zaten o ayaklar senindir. Senin kt huylarnn ayaklardr.

Sen o kt huylardan kurtulunca, lem senin yznden can yurdu kesilir.


Yani ok stn bir hal kazanr. O zaman bir atl yzlerce orduya destek olur.

nk bu beden, drt huyun dura olmutur. O huylarn adlar, fitneler


karan, hileler kuran drt kutur.

Eer halkn lmsz olarak diriliine kavumasn istiyorsan, bu uursuz

drt kuun balarn kes.

Sonra da onlar, bir baka eit dirilt ki, artk onlardan insanlara zarar
gelmesin.

40 O yol kesen manev drt ku, halkn gnlnde yurt edinmitir.

Ey Allh'n halfesi olan Hsameddin elebi, bu devirde gnller emri


olduun iin,

u diri drt kuun balarn kes de, hayatlar fani olan insanlar ebed hayata,
lmszle kavutur.

Bu kular; kaz, tavus, karga ve horoz idi. Bunlar insanlardaki drt huyu
gsteriyordu. 2

1 Tavus, hreti; kaz, hrs; karga, sonsuz emeli; horoz, ehveti gstermektedir.

Kaz, hrstr. Horoz da ehvettir. Mevk, makam tavusa benzer. Karga ise,
insanlardaki bitmez, tkenmez istekler, dileklerdir.

45 Kargann emeli, sonsuz olmak, yahut uzun bir mr srmektir. Bunu


umar durur.

Kaz hrs temsil eder. Kuru, ya ne bulursa yere gmer.

Onun boaz bir an iin olsun durup dinlenmez. "Yiyiniz" emrinden baka
hi bir ilah emre kulak vermez.

Bir yamac gibidir. Bulunduu evi kazar, abuk abuk daarcn, yani
kursan doldurur.

nci veya nohut tanesi, ne bulursa iyi, kt demeksizin daarcna atar.

50. Baka bir yabanc gelip de ortak olmasn diye, ya, kuru ne bulursa
uvalna doldurur.

15

Vakit dardr. Frsat pek az. Oysa korku iindedir, durmadan ne bulursa acele
acele koltuuna sktrr.

Karsna bir baka yamacnn kmayaca hususunda, padiahna bile


gveni yoktur.

Fakat mmin, o yaaya gvenir, Allh'a itimat eder de, bu yzden


dnyadaki rzkn yava yava teenn ile toplar.

O rzknn kesilmeyeceinden ve kendisine ayrlm bir eyin, bir yamac


tarafndan yama edilmeyeceinden emindir. yle bir yamacdan korkmaz.
Padiahn dman kahredeceine inanmtr.

55 Kap yoldalarnn gelip de ona zahmet vermeyeceklerini, elindekileri


almayacaklarn bilir. Onlardan da emniyet iindedir.

Padiahn teb' asn adaletle idare ettiini de grmtr, inanmtr ki, kimse
kimseye zulm edemez.

phesiz acele etmez, gnl rahattr. nk nasibinin kaybolmayacandan


emindir.

Pek yava davranr, sabreder. Gz toktur. Eline geeni bakalarna ihsn

eder.

nk yava davran, bu ihtiyatl hareket, Allh'n nurudur. Acele etmek

de eytanm krkrrtmasmdandrr.

60 nk eytan onu yoklukla, yoksullukla korkutur. Onun sabrr beygirini


keser, ldrr.

Kur' n' dan duy; eytan baa gelecek ktlkleri syler, seni etin bir
yoksullukla korkutur.

Bylece de sen acele, ile helal haram demeyip toplarsn. Ne adamln kalr,
ne ihtiyatn, ne de sevap dnmen.

393 Bu szler, bu anlat; hrs kaznndr. Halil Peygamber(a.s.)'dan ren,


o hrs kaz ldrlmeye layktr.

Bu hrs kaznda, bundan baka hayrlar, erler var ama, baz szleri
syleyemeyeceimden korktuum iin, onlar geiyorum.

Yol kesen drt kutan "hret Tavusu."

395 imdi ad, san iin, hret iin cilveler eden ssl kanatl, renkleri gz
alc tavusun anlatlmasna geldik.

16

Onun btn uramas, halk hayr ynnden olsun, er ynnden olsun, bir
eit avlamak, kendisi ile megul etmektir. Ama sonucunu ve faydasn o da bilmez,
haberi bile yoktur.

Tuzak gibi, haberi olmadan av tutar; tuzan, av tutmaktan maksadn ne

olduunu bilmesine imkan var m?

Aslnda tuzan av yakalamaktan ne faydas, ne de zarar vardr. Bu


yzdendir ki, ben onun byle bo yere av tutmasna aarm.

Ey karde, sen de dostlar artrdn. ki yz gzelle dost oldun. Sonra onlar


terk ettin, hepsinden vazgetin.

400 Doduun gnden beri iin bu, sevgi tuza ile onlar avlarsn.

Bu avlamaktan, bu kalabalktan, bu ba olmaktan el ek, hi bunlarla bir ey


rdn, bu yzden bir ey elde ettin mi?

mrnn ou gitti. Gn akama yaklat. Sen ise hala halk avlamakla


urayorsun.

Birini tuzaa dr, brn tuzaktan azad et, derken aalk kiiler gibi
baka birini avla.

Derken yine birini salver. Bir bakasn ara. te hi bir eyden haberi
olmayan ocuklarn oyunu.

505 Gece gelip atar. Senin tuzanda bir av bile yok. Tuzak senin iin bir
ba ve ba arsndan baka bir ey deil.

Demek ki sen hayatn mddetince kendini avladn durdun. Kendini


hapsettin, maksada erimekten de mahrum kaldn.

Dnyada byle kendi kendini avlayan, bizim gibi bir tuzak sahibi ahmak var

mdr?

Basit insanlarn, aalk kiilerin avlad av domuzdur. Bu avn tehlikesi,

zahmeti oktur ve etinden bir lokma bile yemek haramdr.

Avlamaya deer ey, ancak aktr. Ama o herkesin tuzana nasl der?

410 Meer ki kendin gidip onun av olasn. Kendi tuzan brakp onun
tuzana desin.

Ak hafife kulama diyor ki: 'Av olmak, avclktan daha hotur.

Bana kar aptal ol, aldanma, gurura kaplma. Gne olmaktan vazge de,
zerre ol.

Benim kapmda otur. Evsiz barksz ol. Yani unun bunun kapsna ba
vurma. Mumluk davasna kalkma, pervane ol.

17

Byle ol da dirilik tad al, kulluktaki gizli sultanl seyret!"

415 O vakit, dnyada tersine aklm nallar, yani ters verilmi unvanlar
vardr. Mesela tahtna, tacna esir olmu kiilere padiah ad verildiini duyarsn. 3

3 IV. cilt Mesnevi "nin u beyitleri ayn fikri ifade buyurmaktadr:

"Padiah zaten bu temiz ve salih kiidir. Hr olan da odur. Ne ehvetinin esiridir, ne de boa
znn. Fakat halk, aksine
olarak esirlere padiah adn taktlar, hani siyahi zencilere kafur adn taktklar gibi." Me
snevi, c. IV, beyit no: 3 123-3 124.

Boazna ipler taklm, kendi dar aacnn tac olmu kiiye, bir yn halk toplanm;
"Ta, taht sahibi padiahmz!" diyor.

Hakm ve Tavus Kuu. Hakimin birinin, gagasyla


gzel kanatlarn yolup atan ve kendini kel ve irkin bir
hale sokan bir tavus kuu grp hayretle; "Kendine
acmyor musun?" demesi ve tavus kuunun da; "Acyorum
ama, bence can kanattan deerlidir. Bu kanatsa benim
canma dmandr." diye cevap vermesi.

536 Ovada bir tavus kuu, kendi gagas ile kendi tylerini yoluyordu.
Hakimin biri oralarda gezmeye kmt.

Hakm; "Ey tavus!" dedi, "Byle gzel tylerini nasl oluyor da kknden
yoluyorsun?

Bu ssl kanatlar yolup amura atmaya gnln nasl raz oluyor?

Hafzlar senin kanatlarn, tylerini deerli, stn gryorlar, beeniyorlar


da onlar mushaf arasna koyuyorlar.

540 Halk havalanmak, serinlemek iin senin kanatlarndan yelpazeler


yaparlar.

18

Bu ne nankrlktr, bu ne saygszlktr? Seni ssleyenin, o renkleri verenin,


o tyleri naklarla gzelletirenin kim olduunu bilmiyor musun?

Yahut biliyorsun da, nazlanmak iin mi o tyleri yoluyorsun?

Fakat nice naz vardr ki, o naz su olur. Kulu padiahn gznden drr.

Nazlanmak, nazlanana ekerden daha tatl gelirse de, ekeri az ine. Yani

nazlanmay ara sra yap ki, yz trl tehlikesi vardr.

545 Niyaz, yani yalvar yolu emin bir yoldur. Sen naz brak da, niyaz
yoluna git.

Nice nazlananlar vardr ki, kol kanat rparlar. Ama iin sonunda bu
nazlan, nazlanana su olur.

553 O kanatlar yolma ki, onlar bir daha yerine yapmaz. Ey gzel yzl,
yasa dp yzn yrtma.

Kuluk gneine benzeyen o gzelim yz yrtmak, yanl bir itir.

yle gzel bir yz yaralamak, berelemek gzellii inkar etmektir. Ay bile


onun ayrlndan alamaktadr.

Sen yoksa yznn ne kadar gzel olduunu grmyor musun? Brak bu


inatl, bu dnmeyi, bu ayak diremeyi.

19

574 Ey tavus, kanadn yolma! Gnln bu iten ek, nk bir sava iin
dmann bulunmas arttr.

Dman olmadka savamann imkan yoktur. ehvet olmaynca da ondan


kanma emrine uyman mmkn deil.

Bir eye meylin ve istein yok iken, onu yapmamak sabr olmaz. Dman
olmaynca, senin orduya ne ihtiyacn var?

Akln bana al da, kendini hadm etmeye kalkma. nk iffet ve temiz


kalma, ehvet varken olur.

Heva ve heves, nefsan duygular olmasayd, onlardan saknmak


emredilmezdi. ehvet olmasayd, iffet ve temizlik olur mu idi? llerle savap
gazilik elde edilir mi?

610 Hrsa ve tama 'a dp kanaat yzn trmalama, kibire kaplarak,


kendini byk grerek, huu ve huz'un, yani kendini kk grme huyunun
ehresini yrtma.

Yine bylece hasislikle cmertliin yzn, iblislie kalkp secdenin gzel


ehresini trmalama.

Ey tavus, o sonsuzluk cennetini ssleyen, o yollar alan kanatlar yolma.

Tavus kuu bu tleri duyunca, nce t verenin yzne bakt. Sonra da


hkra hkra alamaya balad.

yle uzun uzun, dertli dertli alad ki, orada bulunanlar da alamaya
baladlar.

615 "Neden kanatlarn yoluyorsun?" diye soran da, cevapsz kald.


Sorduuna piman oldu. zntsnden o da alamaya balad.

inden de, "Ne diye soruyu bo yere sordum? Gamlarla, kederlerle dolu
imi. Ben bu sorumla, onu coturdum. Derdine dert kattm." diyordu.

Tavusun yal gzlerinden topraa damlayan yalarn her damlasnda,


yzlerce cevap vard.

641 Tavus, alamas bilince dedi ki: "Haydi iine git, nk sen kokuya ve
renge kaplmsn.

unu grmyor musun? Bu kanatlar yznden bana her taraftan yzlerce


bela gelmede.

Nice merhametsiz ac, bu kanatlar iin, bana her tarafta tuzaklar kurmadalar.

Nice okular yine bu kanatlar iin bana ok yadryorlar.

645 Mademki bu kazadan, bu beladan ve bu fitnelerden kendimi korumaya


gcm yetmiyor;

irkin ve tiksinti verir bir hale girmem, benim iin daha iyi. Bylece u
dada, u ovada beladan kurtulmu olurum.

Ey yiit, kanatlarmn rengi ve gzellii, bana kendimi beenme, stn


grme sebebi olmutur. Kendini beenmek ise, sahibine yzlerce bela getirir."

Hnerler, ma' rif etler, zenginlik, dnya mal;


tavus kuunun kanad gibi, insann canna dmandr.

"Nice hner ve ma'rifet vardr ki, ham kiiyi ldrr. Helak eder. nk o kii hrs ve
tama' ile tuzaktaki yemi grr de, tuza grmez.

20

Dilediini ihtiyarna sahip olmak, 'Saknn.' emrine uyup kendini zapt eden
kiiye iyidir.

650 Sende takva, yani ktlkten ekinme, nefsini haramdan koruma gc


yoksa, mal, mlk ve yksek mevki sahibi olmak arzusunu iinden at. radeni, yapma
gcn terk et gitsin.

Benim de cilvelendiim ey, dileimi bana yaptran o kanatlardr. Onun iin


hayatma kastetmi olan, bama bela kesilen o kanad yoluyorum.

Sabrl kii, kanadn yok sayar da, kanatlar onu ktlklere drmez.

Sabr bulunan kiiye kanadn, yani mal ve mlkn ziyan yoktur. Ona;
'Kanadn yolma, sana zarar yok ki.' de. nk ona bir ok atlsa, yani eytan bir
vesvese verse, sabr kalkann ona kar tutar.

Fakat bu ssl kanatlar, benim dmanmdr. nk sabredemiyor, onlarla


cilveleniyorum.

655 Sabredebilseydim, kendimi koruyabilseydim, bu huylar bana klavuz


olsayd, benim irademden, yapma gcmden byklm artard. "

Yol kesen drt kutan uzun mr isteyen karga,


ibrahim Halil(a.s.)'n kargay ldrmesi, bunun bir mritte
bulunan kt, helak edici sfatlardan hangisinin
giderilmesine iaret olduu.

765 Bu szn sonu yoktur, bitip tkenmez. Ey Allh'n Halil'i, sen kargay
ne diye ldrdn?

Allh'n emrini yerine getirmek iin deil mi? Peki Allh'n emrindeki
hikmet ne idi? Onun srlarn biraz amak gerek.

Kara kargann "gak, gak" diye tmesi, onun dnyada ok uzun bir mr
istemesindendir.

O da iblis gibi, byk ve esiz Allh'tan kyamete kadar yaamay istemektedir.

blis: "Ya Rabbi, bana kyamet gnne kadar mr ve mhlet ver!" dedi.

Keke "Rabbimiz, tvbe ettik." deseydi.

770 Tvbesiz mr, can ekimekten, ibarettir, insan yaayan l haline


sokan lm ise Allh'tan habersiz olmaktr.

21

Allh ile olunca, Allh ile beraber yaaynca mr de hotur, lm de. Fakat
Allh'sz olan, Allh' bulamayan kiiye ise ab- hayat bile atetir.

eytann, Allh'n huzurunda uzun mr isteyip af dilememesi, lanetinin


tesiri idi.

Allh'tan bakasn istemek, istenen eyin artmas zannn verir ama, bu


istek, hakikatte artmasn istedii eyin tamamiyle eksilmesini dilemektir. 4

4 Yunus Emre hazretleri bir ilahsinde Cenb-Hakk'a yle niyazda bulunmutu:


"Cennet cennet dedikleri,
Bir ka kkle bir ka huri,
steyene ver anlar,
Bana, seni gerek seni."

Hele toplum iinde yaad halde, insan sevdiklerinden ayran, onu


yabancla daldran mr yok mu? Bu adeta arslann huzurunda tilkilik taslamaya
benzer.

775 Bana daha fazla mr ver ki, daha ok geri gideyim, mhletimi artr ki,
daha ziyade alalaym.

eytann ve ona bal olanlarn uzun mr istemeleri, Allh'n lanetine


hedef olmalar iindir. nk onlar yaadka gnaha girerler. Ve Hakk'n lanetine

hedef olurlar. Kendi hakknda lanet arayan da kt bir mahluktur.

Ho mr, Allh'a yakn olmak iin can beslemektir. Uzun seneleri sayan
kargann mr ise le yemeye, fk yemeye yarar.

Karga dua eder de der ki: "Bana fazla mr ver de, fazla pislik yiyeyim.
Bana daima onu ver ki, benim yaradlm pek ktdr."

Eer o kokmu azl karga, pislik yiyici olmasayd, "Ya Rabbi, beni
kargalk tabiatndan kurtar." diye yalvarrd.

Yol kesen drt kutan ehvet horozu. Ibrahim(a.s.)'n


horozu kesmesinin, mridin batnndaki kt ve helak edici
sfatlardan hangisinin giderilmesine iaret olduunun

beyan.

940 Horoz, ehvete pek dkndr. O zehirli ve kt arapla sarhotur.

22

Eer ehvet, soyu retmek iin lazm olmasayd, Hz. dem ondan utand
iin kendini hadm ederdi.

Lanetlenmi eytan ilah dergahtan kovulunca ve kendisine kyamete kadar,


insanlar azdrmak iin mhlet verilince, Cenb- Hakk'a dedi ki:

"Ey herkesin rzkn veren Allh'm, insan avlamak, doru yoldan saptmak
iin senden byk bir tuzak isterim."

Allh, ona altn, gm ve at srlerini gsterdi. "Bunlarla insanlar

avlayabilirsin." diye buyurdu.

eytan, "ok gzel." dedi. Ama suratn da ekitti. Sklm turun gibi
dudaklarn sarktt.

945 Sonra Cenb- Hakk o a gzlye, o ahlaksza, ok deerli altn madenleri, grlmemi inci, elmas ynlar armaan etti de...

"Ey lanetlenmi, u tuzaklar da al." diye buyurdu. eytan da; "Ey gzel
yaratc!" dedi. Ben senden bunlardan daha fazlasn, daha baka eyler istiyorum."

Bunun zerine eytana yal, ball eyler, nefis yiyecekler, eitli meyveler,
deerli araplar, kat kat elbiseler, ipekli kumalar ihsn edildi.

eytan dedi ki: "Ya Rabbi, insanolunu azdrmam, onlarn ellerini, kollarn
balamam, onlar kt yollara srklemem, onlarn hrriyetlerini ellerinden alp
kleletirmem iin, bu verdiklerinden daha fazlasn, daha tesirlisini istiyorum.

Sana gnllerini vermi, senin sevgin ile mest olmu kiiler, o Hakk klar,
bu verdiklerinle yoldan kmazlar, benim tuzama dmezler, benim bu balarm
koparr karlar.

950 Bana yle kuvvetli balar, yle tuzaklar ver ki, o tuzaklar kurarak, sana
gnllerini vermi, gerek sevdiklerin ile seni sever gibi grnenleri birbirinden
ayrdedeyim.

Ey ta taht sahibi byk padiah, insan ba aa drecek, adam akll


aldatacak, onu hayvanlatracak, baka bir tuzak istiyorum." dedi.

Cenb-Hakk, insann akln bandan alan arab, nameleri ile insan


batan karan ceng algsn onun nne koydu. eytan glmsedi ve yar memnun
grnd.

Sonunda Allh, erkeklerin akllarn, sabrlarn alan kadn gzelliini


eytana gsterdi. Kadn gzelliini grnce..

Parmaklarn krdatarak oynamaya balad. "Ya Rabbi! Bana onu ver, onu.
Onun yznden ben muradma kavutum." dedi.

eytan akl, fikri alan, kararsz hale getiren mahmur gzleri grnce..

23

Gnl alan gzlerini, o tertemiz yanaklarn, gnl rek otu gibi yakan
yandran yzlerini..

960 Yzlerindeki benlerini, balarn, akka benzeyen dudaklarn


seyredince, ince bir tl perde arkasndan, Hakk'n cemali, gzellii parlad sand.

Kadnlarda o cilve ve eday, Hakk'n ince bir tl perdesi ardndan tecellsini


andran o gzellii seyredince, eytan duramad, srad, yerinden kalkt, hemen
oynamaya balad.

imansz obur misafir.

64 Bir takm mrikler akam vakti mescide gelip. Peygamber efendimize misafir oldular.

Dediler ki: "Ey btn dnyadaki insanlar manen misafir eden padiah, biz
buraya sana misafir olarak geldik.

Yiyeceimiz, ieceimize yok. Sonra biz ok uzaklardan geldik. Burada


tanyanlarmz da yok. Haydi keremini, ihsnn gster, nrlar sa, yani faziletinden,
kereminden ihsn et. Biz garipleri sevindir, gnllerimize nee nrlar sa."

Peygamber Efendimiz sahabelerine; "Ey dostlar!" diye buyurdu. "Bunlar


pay edin, evlerinize gtrn, ikramlarda bulunun, nk siz, benimle bir huydasnz.
Benim ahlakmla dolusunuz."

74 Ashabdan her biri bir misafir seti, gtrd. Aralarnda ei, benzeri
olmayan, iri yar biri vard.

Onun pek iri bir bedeni vard. Bu fil gibi csseli adam kimse alp evine
gtrmedi. Kadehteki tortu gibi mescitte kalakald.

Kimsenin gtrmedii o iri adam Hz. Mustafa (s.a.v.) ald, gtrd.


Peygamberimizin srde yedi ba st verir keisi vard.

Keiler yemek vakti salmak iin evde idi.

Ktlk babas gibi olan o iri misafir, sofrada ekmei de, yemei de, o yedi
keinin stn de tamamyla yedi ve iti.

Btn ev halk fkelendi. nk hepsi kei st umuyorlard.

80 O obur adam karnn davul gibi iirdi, on sekiz adamn yiyeceini yalnz
bana yedi.

Yatma zaman gelince bir odaya girdi. Hizmet eden kzcaz kzgnlndan
kapy stne kilitledi.

24

Dardan kapnn zincirini takt. nk ona pek kzm, pek dertlenmiti.

Misafirin gece yars dar kmas lazm geldi. Sabaha kadar karn ard.

Yatandan frlayp kalkt. Kapya doru kotu. Elini kapya gtrnce,


onun kapal ve zincirli olduunu anlad.

85 Kapy amak iin o obur hileci, eit eit hileler yapt, urat, durdu.
Fakat kapy aamad.

Sktka skt. Oda kendine dar gelmeye balad. ard kald. Ne


derman vard, ne rahat.

are olmak, skntsn unutmak zere uyumak iin kvrld, uyudu.


Ryasnda kendini bir viranede, ykk bir yerde grd.

Hatrnda ykk bir ev vard. Ryada da kendine oras grnd.

Kendisini, tenha bir ykk yerde grnce, orackta abdestini bozuverdi.


90 Uyanp da yatt yeri pislik iinde grnce, utancndan deli gibi oldu.

"Bu eit pislik toprakla bile rtlemez." diye iinden kendi kendine kzd,
kprd.

"Uykum, uyanklmdan beter, burada yiyor, orada pisliyorum." dedi.

"Bu gece bir gese de, kapnn almasn duysam." diye beklemeye balad.

95 Bu bekleyi byle pislik iinde grnmemek iin, kap alnca ok


yaydan frlar gibi kamak iindi.

Sabahleyin Hz. Mustafa (s.a.v.) geldi. Oda kapsn at. O yolunu kaybetmi adama yol verdi.

Mustafa (s.a.v.) kapy at. Fakat o belalara uram kii grp de


utanmasn diye kendisini gizledi.

Peygamber Efendimizin gizlenmesi, mbarek yzn, sretini ona

gstermemesi, misafirin dar kp serbeste gitmesi iindi.

101 . Misafir kat gitti. Fakat bir kendini bilmez, pislik bulam yata ald,
utanmadan Peygamberimizin huzruna getirdi.

Sanki "Bak!" diyordu, "Misafirin ma'rifetini gr." lemlere rahmet olan


Peygamber efendimiz, glmsedi.

"Bana o su kabn getir, hepsini kendi elimle ykayaym." diye buyurdu.

25

110 Hcrede bulunanlarn hepsi de yerlerinden frladlar ve dediler ki:


"Bizim tenimiz de canmz da sana kurban olsun."

"Sen brak da pislii biz ykayalm. Bu i el iidir. Gnl ii deildir.

Biz sana hizmet etmek iin yayoruz. Hizmeti sen yaparsan biz neyiz? Yani
biz ne ie yararz?"

Hz. Peygamber buyurdu ki: "Bana olan sevginizi biliyorum. Fakat bunu
imdi benim ykamamda bir hikmet var."

115Hcredekiler, Peygamberin bu szn dyunca, bu iteki sr meydana


ksn diye beklemeye baladlar.

Peygamberimiz o pislii canla, bala ykamakta, Allh'n emrine candan


uymada idi. Bu ii gsteri iin yapmyordu.

nk mbarein gnl, "Bunlar sen yka." diyordu. Bu ite kat kat


hikmetler var.

O imansz misafirin kendisine armaan edilmi kk bir putu, bir muskas


vard. Boynuna takyordu. Onun kaybolduunu anlaynca karar kalmad.

Kendi kendine dedi ki: "Bu deerli armaan haberim olmakszn, yattm
odada brakm olmalym."

120 Yapt kt iten utanyordu ama, boynuna ast muska puta olan hrs
utancn giderdi.

Putunu aramak iin kotu geldi. Hz. Mustafa'nn odasnda putunu grd.

Grd ama kendisinin pisledii yata, Allh'n kudret eli olan Hz.
Mustafa'nn bir hoa, adeta zevk duyarak ykadn grd.

Putu hatrndan kt. Kendine bir cezbe geldi. Yenini yakasn yrtt.

ki elini yzne, bana vuruyor, kafasn kap ve duvara arpyordu.

125 yle vuruyor ve arpyordu ki, yznden ve yarlm kafasndan kanlar


akyordu, lemlere rahmet olan sevgili Peygamber Efendimiz onun bu haline acd.

Kendinden gemiti, naralar atyor ve bana toplanan halka; "Ey ahal!


Benden saknn, ekinin." diyordu.

Bana vuruyor; "Ey aklsz ba!" diyordu. Gsne vuruyor; "Ey nrsuz
gs!" diye baryordu.

Secdeye kapanyor; "Ey yeryznn kll', u aalk cz' senden


utanmaktadr." diyordu.

26

"Ey yeryz, sen bir kll olduun halde Allh'n emrine uyuyor, ona boyun
eiyor, onun ak ile dnp duruyorsun; ben senin stnde yaayan bir cz' iken
zulm ediyorum, ktlkte bulunuyor, azyorum.

130 Sen kll iken Allh'a kar hor, hakir oluyor, ondan titriyorsun. Ben cz'
iken ona, emirlerine kar geliyorum. "

Her an yzn ge kaldryor; "Ey cihann kblesi, sana bakacak yzm


yok!" diye feryad ediyordu.

Onun cezbe hali, titremesi, rpnmas hadden anca, Hz. Mustafa (s.a.v.) o
kfiri kucaklad, barna bast.

Onu okayarak rahatlatt. Gzn at. Ona Hakk' ve kendini tantt.

168 O Arap, Hz. Peygamberin, o mn padiahnn lutuflarndan, alak gnll oluundan ard kald.

Nerede ise deli olacakt. Akl nerede ise uacakt. Hz. Mustafa'nn akl eli
tuttu, onu ekti, kendine getirdi.

170 Hz. Peygamber ona; "Bu tarafa gel." diye buyurdu. Adam ar bir uykudan uyanr gibi, uyand, o tarafa geldi.

Peygamber Efendimiz ona; "Bu tarafa yani kendine gel, akln bana al, bu
tarafta senin iin iler vardr. "

Yzne su serpti, adam syleyecek hale gelince; "Ey Allh'n birliinin


hidi, bana kelime-i ehadet ret de..

Allh'n birliine iman ve senin peygamberliini tasdik ettikten sonra kp


gideyim. Ben bu varlktan usandm, artk imann sonsuz sahrasna varaym."

161 Mustafa (s.a.v.) o adama nce imana gelmesini syledi. O da kabul etti.

O mbarek ehadet kelimesini, yani "Lailahe illallh Muhammedn


Reslullah" demesi, balanm dmleri zd.

mana geldi. Hz. Mustafa; "Bu gece de bizim misafirimiz ol." diye buyurdu.

Mslman olan o adam dedi ki: "Vallhi nerede olursam olaym, nereye
gidersem gideyim, ebede kadar senin misafirinim.

165 Ben l idim, beni diriltin. Artk ben senin azadl klenim. Senin
kapcnm. Zaten dnya da, Ahiret de senin efaat sofrann misafirleridir."

27

277 O gece Arap, Peygamberin misafiri oldu. Bir keiden salan stn
ancak yarsn iti. Azn sildi. Sofradan ekildi.

Peygamber Efendimiz; "St i, yufka ekmei ye." diye stne dt ise de;
"Vallhi ben gerekten de doydum." dedi.

"Bunu ne az yapmak, ne utanmak sklmak, yahut gsteri yapmak iin


sylemiyorum. Ben dn gece doyduumdan daha fazla doydum."

280 "Bu kandil, bir damla zeytinya ile nasl oldu da doldu?" diye btn ev
halk at kald.

"Bir ebabil kuunun gdas, byle bir filin karnn nasl doyurdu?" diyorlard.

"Fil vcutlu adam, sivrisinek kadar yiyor." diye fsldamaya baladlar.

Kfirlik hrs, kfirlik vehmi ba aa olunca ejderha, bir karnca gdas ile
doydu, gitti.

Alamak da bir zevktir, bu yzden ok alaynz.

134 Bulut alamaynca, yani yamur yamaynca, yerdeki imenler nasl


gler? ocuk alamaynca anasnn st nasl coar?

Bir gnlk ocuk bile, yolunu bilir, "Alayaym da efkatli dadm yetisin
gelsin." der.

Sen bilmiyor musun ki, dadlarn dads olan "Kerm Allh" alamaynca,
bedavaca stn az verir.

Cenb-Hakk; "ok alayn." diye buyurmutur. Bu sze kulak ver de,


Allh' n ihsn ve kerem st aksn. 5

5 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki yetine iaret var: "Onlar, iledikleri gnahlarn k
arl olarak, az
glsnler, ok alasnlar." Peygamber Efendimiz de bir hads-i erifte yle buyurmutur: "Ben
im bildiim; eer siz
bilseydiniz, az gler ok alardnz."

Bulutun alay, gnein harareti dnyann, dnyadaki hayatn direidir.


Bunlar bklm iki ip gibidir. Sen de bu iki ipe iyi sarl.

Gnein yak, bulutun alay olmasayd; cisimle a'raz nasl geliirdi.

140 Bu hararetle, bu alay temel olmasayd, bu drt mevsim nasl olur da


ma'mur bir hale gelirdi?

Gnein scakl, dnya bulutlarnn alay, dnyann azn


tatllatryor, dnyay gldryorsa,

28

yle ise, sen de akl gneini yak, parlat; gzlerinden bulut gibi yalar sa.

Kk bir ocuk gibi, sana da bir alar gz gerekir. erefini ve manev


zevkini yok eden ekmei az ye.

Beden az ve eytan.

144* Beden gece gndz, ekmekle gelimekte, dallanp yapraklanmaktadr. Ama can dal da
onun yznden yapraklarn dkmekte, gz mevsimine girip sararmaktadr.

Beden az hemen can azn keser, bunu azaltmak brn oaltmak

gerek.

"Allh'a bor verin." buyrulmutur. Sen de bu beden azndan bor ver.


Yani yiyeceini mmkn olduu kadar azalt ki, karlnda gnlnde hakikat
imenleri yetisin.

Bor ver, u beden lokmasn azalt da, sana hi bir gzn grmedii yz
belirsin, grnsn. Yani fakirlere zekat ve sadaka ver, az ye demektir.

Beden kendisini fazlalklardan, iindeki pislikten boaltrsa, manev


misklerle, kymetli incilerle dolar.

u pislikten kurtulup da pak olunca, beden "Hakk, sizi kirlerden


temizlemeyi diler." srrndan faydalanr. 6

6 Burada Ahzab Sresi 'nin 33. yetine iaret edilmektedir.

150 Ama eytan seni korkutur. "Sakn ha, sakn." der, "Bundan piman
olursun, hzne dersin.

Bedeninden bu hevesleri, arzular atar, giderirsen ok piman olursun, ok


gamlanrsn.

unu ye, bu scak bir ilatr. Sana ok yarar. Faydalanman, iyilemen iin de
unu i...

Hem u niyetle i, bu beden ruhun bineidir. Zayf derse, onu tayamaz.


Beden neye alm ise onu vermek doru bir harekettir. 7

7 eytan bazen insan Hakk sretinden grnerek yoldan karr. Mesela Hz. Peygamber; "Nefsin
senin binitin,
hayvann gibidir. Ona tatllkla muamele et."; yine bir hadste; "Gl bir mmin, Allah'n na
zarnda zayf bir mminden daha
hayrl ve sevgilidir." hadsleri ile, sen de ye, i kuvvetli ol da, Allah'n indinde deer ka
zan buyurmu. Bu hads salkl
yaamamz emrediyor ama, eytan baka trl yorumlar, iyi bir dnce, salkl bir bedende b
ulunr, "ilim ikidir; beden ilmi,
din ilmi."; nce beden salkl olsun ki, din dnebilsin.

29

Sakn ala alma, saln bozulur, beyninde, kalbinde yzlerce illet


meydana kar."

155 O alak eytan, insan bu eit korkutur. Halka yzlerce efsun okur.

eytan senin hasta nefsini aldatmak iin tedavi hussunda kendini Calinus

gibi gsterir. 8

8 Bergamal bir Yunan hekimi. Felsefe ve tp ilminde ok ileri gittii iin Calinus'dan bahsed
ilir.

"Bunun sana faydas vardr, seni dertten, gamdan kurtarr." Hz. Adem'e de
bu gday yedirmek iin o mel'un byle sylemiti.

164 Cennet evrilmitir. Nelerle evrilmitir? insann istemedii


holanmad eylerle, nk Ahiret ekini onlarla geliir, biter, oalr. 9

' "Cennet tabiata ho gelmeyen, cehennem de nefsan duygularla evrilmitir." hadsine iaret
var.

eytan hile ve zekadan yz trl efsun okur da, yoldan karmak istedii
kii ejderha bile olsa onu kafese koyar.

nsan akarsu bile olsa, onu tutar, balar. Zamann en akll adam bile olsa,
onu aldatr, sonra onun haline gler.

Akln bir dostun akl ile dost et de, "leri danarak yaparlar." yetini oku.
Ona gre i yap. 10

Biz bu dnyaya ruh leminde Rabbimize verdiimiz


sz tutmak, ahitliimizi yerine getirmek iin geldik.

174 Bizler kaza ve kader hakiminin u dehlizinde, yani u dnyada; "Ben


sizin Rabbiniz deil miyim?" sorusunun cevabna; "Evet Rabbimizsiniz." cevabn
verdiren bir ahitte bulunduumuz, bu ezel davasnn grlmesi, gerekletirilmesi
iin bulunuyoruz."

10 Bu beyitte de, r Sresi'nin 36-39. yetlerine iaret edilmektedir. " A'raf Sresi'nin 17
2. yetinde bildirildii

gibi, Allh ruh leminde btn insanlarn ruhlarna, nefislerine kar olanlar ahit tutarak;
"Ben sizin Rabbiniz deil miyim?"
diye sorduu zaman, onlar da; "Evet, Rabbimizsin, ahit olduk." demilerdi. Kaza ve kader haki
mi, Cenb-Hakk'; dehliz ve
koridor da dnyay gstermektedir. Bu beyitte bu yetin tefsiri var.

30

Madem ki ezelde biz "Evet" dedik, ite ezelde verdiimiz bu szn, bu


"Evet" deyiimizin, bu dnyada bamza gelen musibetlerle imtihann vermekte, bu
dava iin ahitlik etmekteyiz. Yani bizim bu dnyada yaptmz ilerimiz,
hareketlerimiz, szlerimiz, dertlerimiz, kederlerimiz, sabrlarmz ezel davasna
getirdiimiz ahitlerdir. 12

12 Yani ezeldeki ikrarmza, "Evet" deyiimize sadk kaldmz, yahut kalmadmzi bu dnya
daki ilerimiz ispat
edecektir. Sdk ve ihls ile "Lailahe illAllh Muhammedn Resulullah" dersek, bunu namaz klma
k, oru tutmak, zekat vermek,
kudretimiz olduu zaman hacca gitmek gibi amellerle te'yit edersek, o vakitki ikrarmza sadk
kaldmza hkmedilecektir.

Neden ezel hakiminin mahkeme koridorunda susup duruyoruz. Biz buraya


ahitlik etmeye gelmedik mi? Neden Muhammedi emirlere uyarak, insan gibi
yaayarak, ahitliimizi yerine getirmiyoruz?

Ey ahit, ne zamana kadar mahkeme koridorunda bekleyip duracaksn?


Vakti gelmiken ahitlik vazifeni yap. Bu i bitsin, gitsin. Bu pis, bu skc koridorda
hapis olup kalmak houna m gidiyor? Aksilik yapma, akln bana al, ahitliini bir
an evvel yerine getir. Kurtul, k git.

Seni buraya ahitlikte bulunman, inat etmemen, inkara dmemen iin


ardlar.

Halbuki sen, inadndan u darack yerde, u pis karanlk koridorda oturmu,


elini sadaka vermekten, yoksullara yardmdan esirgiyor, dilini Allh' zikretmekten

alkoyuyor, dudaklarn yumuyorsun.

180 Ey ahit, senden beklenen ahitliini yapmadka bu koridordan nasl


kurtulursun? Yaadn zamann kymetini bil. baarma zaman gemeden i yap,
kurtul.

Haydi bir an nce ahitlik vazifeni yap. Bu senin iin kardr, inad, inkar
brak da kurtul ve koarak git. ii uzatp durma. Bu skc yerde elenme.

ster yzylda, ister bir anda, madem sonunda u emaneti vereceksin, hemen
imdi ver de kurtul.

Namaz da, oru da btn grnen ibadetler, iyilikler


de ite iman nruna ahitlik ederler.

183 Bu namaz da, oru da, hac da, Allh yolunda sava da hep insann
ezeldeki szleme inancnn ahitleridir.

Zekat vermek, dostlara armaanlar sunmak, hasetten vazgemek, iteki gizli


eye, ezel srrna ahitlik etmektir.

31

185 Misafir davet etmek, doyurmak, iyiliklerde, ihsnlarda bulunmak; "Ey


bykler, biz de sizin gibi doru drst mslmanz, biz de Allh' mza verdiimiz
szde duruyoruz, biz de sizin gibi i temizliimizi belirtiyoruz." demektir.

Hediyeler, armaanlar, bir ey sunular kime veriliyor ve sunuluyorsa ona;


"Ben de seninleyim, seni seviyorum." diye ahitlikten ibarettir.

Bir kimse mal ile, yahut baka trl bir vasta ile hayra alrsa, o alma;

"imde, gnlmde cmertlik ve iyilik severlik cevheri vardr." demektir.

Benim iimde, takva ile cmertlikten ibaret bir cevherim vardr ki, bu zekat
ve bu orucun ikisi de ona ahittir.

O oru der ki: "Allh' m, bu kii helal lokmay bile senin emrine uyarak
yemedi. Susuzken su imedi, bu kii nasl olur da harama el atar?"

190 Verdii zekat der ki: "O ok sevdii kendi malndan ayrld, yoksula
verdi. Bu adam, eline frsat dnce nasl olur da hrszlk yapar?"

Fakat bu ileri, bu iyilikleri, gsteri iin, insanlar aldatmak iin yapyorsa,


o iki ahit, Hakk'n ilah adalet mahkemesine kabul edilmezler.

Avcnn kulara yem samas, onun merhametinden


deildir.

192 Avc kulara yem saarsa, bu onun merhametinden, cmertliinden


deildir. Onlar avlamak iindir.

Oru aynda yemek bulamayan kedi de oru tutar. Tutar ama, onun orucu
gaflete dalm bir kuu avlamak iindir. Bu yzden kedi kendini uyur gibi gsterir. 13

nBunun gibi baz liyakatsiz kiiler de, riya ve hile yolunda yrrler. Halk avlamak, kendiler
ini deerli bir insan
gstermek iin bir keye ekilip halvette, i'tikafta gsterirler.

Byle gsteri sahibi riyakarlar, yzlerce kiiyi gerek mslmanlar


hakknda kt zanna drp, cmert kiilerle, oru tutanlarn adn da ktye
karrlar. 14

14 Bundan dolay arifler arasnda yle bir sz vardr: "Talayan bizdendir, talatan deildir
." Yani bizde grecekleri
erate, insanla aykr hareketleri ayrplayanlar, bizi kusurlu bulanlar bizdendirler. Onlar
bizim kusurlarmz grp

syledikleri iin severiz. Fakat uygunsuz hareketlerde bulunanlar, tenkit edilenler, ayplanan
lar su iledikleri iin bizden
deildir.

32

195 Ama Allh'n lutfu ve keremi sonsuzdur. Eri ilerle uraan da


sonunda btn pisliklerden artr, tertemiz eder.

Hakk'n rahmeti, o ktl am, ayn ondrdne vermedii nru ona


vermitir.

Allh onun amelini, uramasn, bir ktle kartrmadan ykar, artr,


rahmeti onu bu hatalardan temizler.

Bylece de Allh'n gnahlar rtt meydana kar. Bana geirdii


mafiret miferi onun kirliliini gizler, gstermez. 15

15 Gnah ileyen kii, gnahnn balanmas iin el ap yalvarrken farkna varmadan CenbHakk'a pek yakn
olur. Gnah dolaysyla da olsa bu yaknl Cenb- Hakkda istedii iin, Cenb-Peygamberimi
z bn Abbas'dan rivayet edilen
bir hadste yle buyurur: "Eer siz gnah ilemez olsaydnz, Allh baka bir kavim halkederd
i. Onlar gnaha girerlerdi,
Allh'a yalvarrlard, Allh da onlar affederdi." Bu hadsi de yanl yorumlamamal. Allh bi
zim gnah ilememizi istemiyor.
Ona candan gnlden yalvarmamz, ona yaknlamamz istiyor. Allh gnah ileyen bir kulunun
duasn kabul eder de, gnah
ilemeyen bir kulunun duasn kabul etmez mi?

Suyun btn pislikleri temizlemesi, Cenb- Hakk'n


da suyu ykamas, kirlilikten artmas.

99 Yeryzndekilerin pisliklerini temizlemek iin gkyznden yamur


yadrr.

Su bir yerde uzun mddet durgun bir halde kalrsa, pislenir, kokar. yle bir
hale gelir ki, duygu ondan irenir, onu istemez.

Sonra Cenb-Hakk, o kirlenmi suya acr da, o suyu buharlatrr, yamur


olarak denizlere yadrr, bylece de lutfu ve keremi ile suyu su ile ykar, yine
tertemiz su haline sokar.

O su ertesi yl, eteini sryerek gelir. Birisi ona; "Ey su sen nerede idin?"
diye soracak olursa, der ki: "Holuklar, temizlikler denizinde idim.

Ben burada, yeryznde kirlenmitim, pistim, gkyzne ktm, yine


temizlenip geldim de, yamur halinde topraa yadm."

Su kirli insanlara seslenir de der ki: "Ey kirliler, ey pisler, haydi bana gelin,
nk ben Allh huyu ile huylandm. Yani Cenb- Hakk candan ihls ile tevbe eden
kulunu nasl gnah ve pisliklerden temizlerse, ben de yle madd pislikleri
temizlerim.

33

205 Ey kirli kii senin pisliini, irkinliini kabul ederim. Seni reddetmem,
ben eytan bile melek gibi tertemiz bir hale sokarm.

Ben yeryznde kirlenince, tekrar oraya, btn temizliklerin asl kayna


olan tarafa, gklere giderim. 16

16 Su yeryznde kirlenince, Allh'n lutfu ile buharlayor, gkyzne kyor, orada arndk
tan, tertemiz olduktan

sonra yamur halinde yeryzne geri dnyor. Yeryznde kirlenen insan da, gklere ykselmek,
orada temizlenmek istiyor.
Muzdarip bir airin u ktas ne kadar manaldr:

"Bu zehir buulardan yksel ok uzaklara,

Yukar havalarda git temizle kendini,

Ve berrak semalarn o ilah nurunu,

Bir b- hayat gibi iiver kana kana."

Yeryznde kirlenmi olan hrkam soyunrum. Onu bamdan karr


atarm. Hakk bana yine temiz bir elbise ihsn eder.

Onun ii budur. Benim iim de bu. lemlerin Rabbi lemleri ssler,


irkinlikleri gzelletirip kirlilikleri lutfu ile temizler."

Bizim u kirlenmemiz, pislenmemiz olmasayd, suya bu ii, bu temizleme


yetkisini, bu emri nasl verebilirdi? 17

17 Cenap ehabeddin merhumun Mnacaatndaki u kta ayn konuyu terennm etmektedir:


"Doludur af ile seb-yi sem,

Crm ile pr lekeyse ry-i zemin,


A seby-i semaya bir mecra,
Beeriyyet btn temizlensin."

Merhum airin rhundan af dileyerek bugnki Trkeye evirirsek yle olur:

Yeryz, sularla, gnahlarla kirlenmise de, gkyznn, yani Hakk'n destisi af ile doludur.
Allh'm gkyz
destisini a, o rahmet ve merhamet suyuna yol ver, yeryzne dk de insanlk temizlensin.

210 Suyun hali ve temizlenecek kimse aramas, altn keselerini alm birisi;
"Zrt var m? Varsa nerede?" diye her tarafa koup duran kiinin haline benzer.

Su yeni bitmi, yerden ba kaldrm ayr, imene, ekine yaar. Yahut da


ykanmam bir yz ykar, temizler.

Yahut elsiz, ayaksz gemiyi hamal gibi bann stnde tar, denizlerde
yrtr.

Suda yzbinlerce ila gizlidir. nk btn ilalar onun feyzi ile yetien
bitkilerden elde edilir.

Her incinin can, her tanenin gnl, bir eczhne gibi rmakta akar durur.

35

Kullanlm, kirlenmi suyun Allah'tan yardm

dilemesi.

215 Su yeryz yetimlerini besler, susuzluktan kuruyup kalm olan susuzlarn ayaklarnn balarn zer, onlar yrtr.

Anl, duruluu kalmaynca, kirlenip bulannca, su da bizim gibi yeryznde kirlendii iin huzursuz olur, arp kalr.

ten ie feryada balar. "Ya Rabbi!" der. "Sen bana ne verdinse, onlarn
hepsini dattm, hepsini verdim; imdi ben yok yoksul kaldm.

Sermayemi, elimde bulunan her eyi temize de dktm, pise de. Ey sermaye
veren padiah, bana daha da fazlasn ihsn et."

Bu feryadlar, bu yalvarlar zerine Cenb- Hakkbuluta der ki: "Onu

hrpalamadan ho bir yere gtr." Gnee de; "abuk onu hararetinle gklere doru
ek gtr." diye ferman buyurur.

220 Onu eit eit yollara srer. Onu gklerde temizledikten sonra bazen
yamur, bazen kar, bazen de dolu halinde yeryzne yadrr. Sonunda onu kys
olmayan, snrsz olan denize ulatrr. 18

Hareketsiz kald iin bozulmu, kirlenmi sulan Cenb- Hakkbol yamur sular ile seller
halinde harekete
geirir. Onlar asllar olan denize ulatrr. Sonra gne buharlatrr, onlar gklere yks
eltir. Gklere eker. Tozdan, topraktan,
kirlerden temizlenmi buhar haline gelmi su, yine yamur halinde yeryzne der. Bu sembolle
r, Cenb-Hakk'n salaha
kavuturmak istedii gnahkar kullarna kar gsterdii merhameti ve sevgiyi ifade etmektedir
.

Burada bahsedilen sudan maksat vellerin ruhudur. Onlar sizin manev


bulanklklarnz ykar, temizler.

Yine o ruh, dnya ehlini, yani yeryzndekileri ykamakla bulanr ve


kirlenirse, tekrar ar- a'laya, ona paklk veren Allh'a geri dner. 19

sPeygamber Efendimize insanlar kfrden, riyadan, ktlklerden temizleme hassas verilmi o


lduu gibi, onun
varisleri olan vellere de bu hassa verilmitir. Veller halk temiz hale getirmek iin onlarl
a temaa mecbur olduklarndan,
kendilerinde de beeriyet vasflar galebe eder. Onlar da Cenb-Hakk'a ynelirler, tasfiye ni
yaz ederler.

Yine o taraftan eteini srkleyerek gelir. Usuz bucaksz denizin temizliklerini anlatr, yeryzndekilere ders verir.

Peygamber efendimizin halkla karp da mbarek ruhuna arlk basnca;


"Ey Bilal, sesinle bize bir huzur ver." diye buyurduu gibi, su da bulannca yine o
yolculuu arar. 20

20 Peygamber Efendimiz manev hal galebe edip de vaaz ve tebli yapamaz bir hale gelince, Aye
validemiz; "Ey

Hmeyra, bana lakrd syle." diye buyururdu. Onun konumas ile beeriyet haline geri dnerdi
. Beeriyet hali galebe edince,
bu defa Hz. Bilal'e; "Ey Bilal, bizi rhlandr, bizi rahatlatr." emrini verirdi. Onun gzel
sesini dinlerken mn lemine
ykselirdi.

225 "Ey sesi ho, namesi ho Bilal, ezan okunacak yere k da, bir ezan
oku." diye buyurur.

"Ruh sefere kt, beden ise ayaktadr. Namaz bitince, ruh seferden dnm
olur. Onun iin sama soluna selam verir." 21

21 Sular temizlenmek iin buhar halinde gklere ykseldikleri gibi, bir mmin de manen temizle
nmek iin namaza
durur. O da su gibi gklere ykselmek ister. Bu yzdendir ki Azz Peygamber Efendimiz; "Namaz
mminin miracdr." diye
buyurmutur. u halde mminin namaza durmas, onun telere, mn lemine sefere kmas ve Hak
k'n huzuruna varmas
saylr. Namaz bitirmesi gklere doru yapt seferden dnmesi saylr. Seferden dnen bir k
imse, ailesine dostlarna selam
verdii gibi, namaz klan mmin de namaz bitirince iki tarafna selam verir.

Szde verdiim u rnek, konuyu anlatmak iin bir vastadr. Halkn


anlamas iin de vasta arttr.

235 Suyun pislikleri temizlemesi, bitkilere feyiz vermesi, onun gnlnn


Hakk lutfu ile dopdolu olduuna ahittir.

Darda grnen iin, sylenen szn gnlde olana,


iteki nra ehadet etmesi.

236 Bir insann yapt ii ve sz onun gnlnn ahididir. Sen bu ikisine


bak, o kiinin ii nasldr? Onlardan anla.

Ey hekim, mademki senin srrn, yani grn ve hastal tehis ediin, ie


kadar gidemiyor, o halde sen hastann kard idrara bak da hastaln ne olduunu
anla...

ve sz hastann idrar gibidir. Bedeni iyiletirmeye alan hekime bu bir


delil olur.

Ruh hekimi olan kmil insan ise, bir kimsenin rhuna girer ve rh yolu ile
onun imanna kadar varr.

240 Onun ise sze bakmaya ihtiyac yoktur. Onlardan saknn, onlar
gnllerin casuslardr. 22

22 Bu beyitte Hz. Mevlana u mealdeki hadse iaret etmektedir: "Veller gnl casuslardr. G
nlnze girerler.
Srlarnza aina olurlar. Onlarla oturduunuz zaman iinizi temizleyerek ihls ile oturunuz."

Bu ii ve sz, dere gibi daha denize ulamam kiilerde ara.

36

Arif bir kiinin gnlndeki ilah nr bir i yapmadan,


bir sz sylemeden, kendini halka gsterir, belli eder.

242 Bir arifin haddi aan nuru ile krlar, ller dolmutur.

Onun manev gzellii, ahitlere, szlere, cmertlie aldr bile etmez.

O ilah incinin nru da vurunca, u birbirine eklenen, u birisi brn


belirten ahitleri artk aramaz.

245 Artk, sen yle bir ariften i ve sz ahidi arama, iki cihan da gl gibi
onun yznden almtr.

Bu ahitlik nedir? Gizli bir hakikati meydana karmaktr, ister szle olsun,
ister ile, ister bunlardan baka bir ey ile...

nk maksat, cevherin srrn meydana karmaktr. O vasf bakdir. Bu


a'raz ise geicidir. 23

23 Eski tasavvuf erbab arasnda "cevher" ve "a'raz" diye iki deyim vardr. Mesela gl cevhers
e, onun kokusu, rengi
a'razdr. Beyitte geen cevherden maksat ruhtur.

Mihenk tana srlen altnn tata brakt iz, kalmaz. Fakat phe yok ki
altn, ad iyi olarak kalr.

Bu namaz, bu nefisle sava, bu oru da kalmaz geer, gider. Fakat onlar


huls ile yerine getirenin ruhu, namazc, oruu, gibi iyi adlarla, vasflarla kalr.

250 Ruh byle iler gsterdi, byle szler syledi, ilah emir mihengine
kendini srtt.

Benim inancm dorudur, szm ve yaptm i inancmn ahididirler.


Fakat ahitler yalan m, doru mu sylyorlar? Yani ibadetim gerek bir ibadet
midir, gsteri midir? Szlerim doru mudur, deil midir?.. Bu yzden bunlar
pheli ahitlerdir.

Bilmi ol ki ahitlerin tertemiz olmalar gerektir. Senin davan, ahitlerin


gerek ahit olduklarn ispata bal.

Sz ahidinin sznn gerek olmas, i ahidinin ahdinde durmas gerek.

nk sz ahidi eri sz sylerse, i ahidi eri yolda yrrse kabul


edilmez.

255 Szde de, ite de bir aykrlk olmamal ki, bu ahitlerin ahitlii kabul

edilsin.

37

Ey insanlar, sizin almanz, ayr ayr, aykrlklar iindedir. Gndz


dikiyorsunuz, gece skyorsunuz.

Szleri birbirine uymayan ahitleri kim kabul eder? Meer ki Allh, lutfu ile
merhameti ile bir yumuaklk gstersin, kabulne hkmetsin.

ahidin gerek ahit olduu anlalnca, onun sz kabul edilir. Gereklii


anlalmazsa yerinde sayar, durur.

260 Ey inat, sen ayak diredike, onlar da ayak direrler. Ey riyakar, sen
onlarn yok olmalarn bekleye dur, onlar da senin helakini bekliyorlar. 24

24 Bu beyitte Secde Sresi'nin 28-30. yetlerine iaret vardr.

Peygamberin irfan sofrasndan baka bir sofraya


gidenin, boazn kemik yrtar ve deler.

266 Bu seilmi irfan sofrasndan baka bir sofra seen kiinin boazn
kemik yrtar ve deler.

Kim Peygamberin sofrasndan baka bir sofraya giderse, bil ki eytan


onunla bir kseden yemek yer.

Kim onun komuluundan kaarsa, phe yok ki, eytan ona komu olur.

Kim onsuz uzak bir yola giderse, eytan onun yol arkada olur.

270 O kimse asil kanl bir ata da binmi olsa, ay'a haset eder. nk eytan
onun terkisindedir.

Onun nazl, nzenn kars ondan gebe kalsa da bir ocuk doursa, o ocuk
eytan soyuna karr, soyda ona ortak olur.

Ey efkatli dost, Kur 'an 'da Cenb- Hakk, eytana onlarn hem mallarna,
hem evlatlarna ortak ol, diye buyurmutur. 25

23 sra Sresi'nin u mealdeki 61-65. yetlerinde deniliyor ki: "unu da hatrla ki, biz melek
lere; 'Adem'e secde
edin.' demitik. Onlar da secde etmilerdi de, iblis secde etmemi; 'Ben balktan yarattn
kiiye secde eder miyim?' demiti.
Yine dedi ki:

'Benden erefli kldn bu Adem de kim oluyormu? Bana haber ver. Eer bana kyamete kadar za
man verirsen,
andolsun onun zrriyetini biraz mstesna olmak zere muhakkak kendime bend ederim.' Cenb- H
akkda ona; 'Defol git.'
dedi. 'Artk onlardan kim sana uyarsa, phesiz ki cehennem hepinizin cezasdr, tastamam bir
ceza.. Onlarn iinden, gcnn
yettiini sesinle yerinden oynat. Onlara kar atllarnla, piyadelerinle sava a, yaygara
kar. Onlarn mallarna, evlatlarna
ortak ol. Onlara davetlerde bulun. eytan onlara aldattan baka ne vaadeder? O benim gerek
kullarm yok mu? Senin onlar
zerinde hi bir hakimiyetin yoktur. Onlara vekl olarak Rabbin yeter.'"

38

"eytanm benim elimde mslman oldu." hadsine


gre, ruhun gdas olan nr, rha e ve dost olmak iin,
vellerin bedenlerine gda olur.

287 Ey imann lafn yeter bulan! Yani dili ile "Lailahe illAllh
Muhammedn Reslullah" diyen kii. man aslnda byk bir nimettir; byk manev bir gdadr.

Ey oul, iman lokmas can gdasdr, gz gdasdr. Ama bedenin de o


gdadan nasibi, pay vardr.

Beden eytan o gday yemesiydi, Reslullah Efendimiz; "Benim eytanm


mslman oldu." diye buyurmazd.

290 eytan ly dirilten o iman lokmasndan yemeseydi, o arab


imeseydi, nasl olur da mslman olurdu?

eytan, yani beden krcesine, sarcasna dnya kdr. Bir ak dier bir
ak keser, unutturur. 26

26 Bir gzelin akndan kurtulabilmek iin baka bir gzel sevmek gerekir. Bunun gibi dnyaya
olan sevgiden,
ballktan, nefs hevaya tab olmaktan kurtulabilmek iin gnlde Allah'n ak ve evki bul
unmaldr.

Beden tam inan yurdunun gizli evinde, sevgi arab tadarsa, ilah ak, yava
yava onun gnlne yerleir.

Ey karnn doyurmaya hars olan beden! Yava yava aalk duygularn


terk et de, mnen yksel, bunun yolu da, gdann deitirilmesi, yani nefisten ziyade,
bedenin isteklerinden daha ok ruhun gda almasdr.

Ey gnl hastas, ilaca sarl. Yaplacak tedavinin z, mizac deitirmekten


ibarettir.

295 Ey yemeye, imeye rehin olup hapse den. Eer ocuk gibi stten
kesilmeye dayanrsan, yaknda kurtulursun.

Gerekten de alkta bir ok manev yemekler vardr. Ey alktan tiksinen, o


yemekleri aratr, bulmaya al.

Nr ile gdalan da, gz gibi ol. Ey insanlarn hayrls, meleklere uy.

Melekler gibi, Allh' tesbh ve yceltmeyi kendine gda edin de, onlar gibi
zahmetten, eziyetten kurtul. 27

27 Meleklerin gdas Allah' tesbh etmektir. Yemek, imek ve yediklerini def etmek ezasndan
kurtulmulardr. Onlar
manev varlklardr.

Allh dnyaya, btn canllarn yararland ne de ho bir sofra yapmtr.


Ama bu sofra aalk kiilerin gzlerinden gizlidir.

39

Beden ehlinin, can gdasn inkar etmeleri ve aalk


yiyeceklerin, di yemeklerin stne titremeleri.

301 Dnya, trl trl nimetlerle dolu bir badr. Fare ile ylan ve bunlar
gibi olanlarn, bunlarn tabiatnda bulunanlarn ksmeti yine topraktr. Yani bunlar
manev sofradan nasiplerini alamazlar.

ster k olsun, ister yaz; onlarn yiyecekleri topraktan gelen gdalardr.


Fakat sen ey insan, kinatn emrisin. En stn bir varlksn. yle olduu halde neden
ylan gibi topraktan gelen gdalar yiyorsun da, ruhan gda olan gk sofras
aramyorsun?

Tahtann iindeki kk kurt, tahtay yer de; "Kimin byle lezzetli helvas
var?" diye mrldanr.

Pislik bcei de, pislikler iinde iken, dnyada ondan baka gda aramaz.

Mnacaat; yalvar, yakar.

305 Ey ei ve benzeri olmayan Allh, mademki yet ve hads gibi gzel ve


hikmet dolu szlerle kulamza kpe taktn. Bu szleri bol bol sa.

Kulamz tut da ak ve muhabbetinin ar duru arabyla mest olan ermilerin bulunduu meclise ek, gtr.

Mademki bize dinin hakikatinden bir koku duyurdun, tamamyla neelendirmeden nce arap kpnn azn kapama.

Ey kendisinden fazl ve kerem istenilen Allh, erkek de, kadn da manev


gdalarn senin lutfunla bulurlar.

Ey dualar daha edilmeden nce duyan, muratlar istenmeden veren Allh!


Gnle her an yzlerce pencere aarsn...

310 nsann yzne, yazdan bir ka harf nak ettin. Ta gibi kat olan
gnller, o harflerin tesiri ile mum gibi yumuad.

Akl ve uur fitnesi olmak zere insan yzne tersine "nun" gibi bir ka,
"sad" gibi bir gz, "cim" gibi bir kulak verdin. 28

28 Gzellerin kalarn tersine dnm "nun" harfine, gzlerini "sad" harfine, kulaklarn da
"cim" harfine benzetmi,
bylece sanki Cenb- Hakkonlann yzlerine bu harfleri yazm da, gnller bu harflerin tesiri
ile mum gibi yumuuyor. O
gzelliklere hayran oluyor. Nicholson erhine u iki beyti koymu:

"u dnyada grdmz her ey (her gzellik) ruh leminin gneinin aksi, parltlardr. Yan
i her eyde Hakk'n
gzelliinin krntlar var. Adeta bu cihan o ezel sevgilinin, sa, yana, beni, ka gibi
dir. Her ey kendi yerinde iyidir,
gzeldir."

40

lh akl, o harfler yznden, ince eleyip, sk dokumaya koyuldu. Ey yazs


gzel edb, bunlar boz! 29

29 Bir Arap airi u manaya gelen iirinde demitir ki: "Allah'm sen u dnyadaki gzelleri,
bizim iin bir fitne, bir
zdrap kayna olarak yaratm, sonra da; 'Kullarm haberiniz olsun, onlardan saknn!' demi
sin. Allah'm senin sfatlarndan
biri 'cem'(=gzel)dir. Sen gzel olduun gibi, gzeli sevdiini de sevdiin Resln haber ver
iyor. O halde kullarn nasl k
olmazlar?"

Allh'm sen her an yaratmaktasn, her an yoklua, her zevke, her


dnceye gre bir gzel hayal resmi yapmadasn, yani herkes bir sretin kdr.
nk meyledilen eyler, Allh tarafndan sslenmitir. Gzel yaratlmtr.

Hayal levhine grlmemi gzler, yanaklar, yzler, tenler izmedesin.

315 Ben yoklua km, vara bakp sarho olmam. nk yokluk sevgilisi
daha vefaldr. 30

30 Allh bir eyin meydana gelmesini isteyince, yoklua; "Kn"(=ol) deyince o ey derhal var o
lur. Hakk'n emrine
itaat etmekte "yokluk" ondan meydana gelen eylerin hepsinden de vefaldr.

Akla o yazy, o okuttu. O resimleri o retti. Bylece de o tedbirlerin,


drlp devirilmesini istedi.

Levh-i Mahfz ve herkesin gnlk nasibi ne kadarsa o


Levh'ten o kadarna akl erdirmesi, Cebrail(a.s.)'n her gn
o Levh'ten bir ey anlamasna benzer.

317 Cebrail her sabah Levh-i Mahfz 'dan feyz ald gibi akl da, her sabah
Levh-i Mahfz 'dan ders alr.

Yoklua elsiz, parmaksz yazlm yazlar gr. yle yazlar ki, kara
sevdallar bile o kara yazlar grnce arr kalr.

41

Herkes bir hayale kaplm, o hayalin maskaras olmu, yine o hayal evki
ile ve define bulmak iin keyi, buca kazma ile delmeye kalkm.

320 Birisi bir hayale dalm, tannm bir kii iken, tutmu dadaki
madenlere ynelmi, onlar ilemeye kalkmtr.

br bir inci avlama hayali ile denize dalar. Kumlara yapk istiridyeleri
bakla yarp iinde bulduklarm boynunda asl torbaya doldurmak iin bir ok
skntlara katlanr.

Bir bakas papaz olmak iin kiliseye, manastra kapanr. Bir bakas ise
hrsla iftilik tarafna gider.

Levh-i Mahfz 'da mukadder olan hkmlerden birinin hayali ile bir yol
kesen kii bakarsnz akilikten kurtulur. Yine o hayalin evki ile bir hastann
yarasna merhem olur. 31

31 Tannm byk vellerden Fudayl ibn yaz hazretleri, ilk zamanlarda akilik edermi. Bir k
adna da gnl
vermiti. Bir gece onu grmek iin dolarken, bir mslmann okuduu Sre-i Hadd'in u meald
eki 16. yetini ("man
edenlerin, Allh' ve Hakk'tan ineni zikr iin kalplerinin sayg ile yumuamas zaman gelmedi
mi?") duyunca pek zlm
sonra tevbe ederek veller arasna girmitir.

Birisi peri armaya koyulmu, gnln, akln kaybetmi, br ise

yldzlardan ahkam karacam diye yldz ilmi ile urar.

325 Bu gidiler, iteki renk renk hayaller yznden, d yzde de eit eit,
birbirine aykr grnr.

Bu ona bakp; "Ne yapyorum, ne i iliyorum?" diye hayrette. Bir araptan


her tadan, brnn yaptn bo bulmada.

Bu hayaller, birbirine aykr olmasayd, d yzde bu grnen gidiler, nasl


olurdu da, birbirine aykr grnrd?

Can kblesini gizlemilerdir de, o yzden herkes yzn bir baka tarafa
evirmitir.

Birbirine aykr gidiler ve eitli didiniler, karanlkta


kblenin ne tarafta olduunu arayanlarn haline ve denizin
dibinde inci arayan dalglarn durumuna benzer.

Halkn hli namaz klmak iin karanlkta kbleyi arayan ve kestirdikleri bir
yne doru namaza duranlarn haline benzer.

42

330 Ama sabah vakti, kble yz gsterince, belli olunca, kim yolunu armtr, meydana kar.

Yahut dalglar gibi hepsi denize dalar. Her dalg acele, eline ne geerse onu toplar.

Cevher ve kymetli inci midi ile unu bunu torbasna doldurur.

Usuz bucakz denizin dibinden ktlar m, baha biilmez inciye kim sahip
olmutur, meydana kar.

Birinin kck bir inci, brnn ise akl ta ve boncuk kard belli

olur.

335 te onlar uyandracak, kahredici ve ktlkleri aa vurucu imtihan,


yani maher de byle gelir, atar. 32

32 Karanlkta kble diye bir tarafa ynelenlerin, ortalk aydnlannca namaza durduklar ynn
kble olmadn, inci
avclarnn torbalarna doldurduklar eylerin bazen akl ta kt gibi, dnyadaki yaptk
lar ileri, amelleri beenenler
yaptklar ilerin hi de beenilecek i olmadklarn maherde greceklerdir. Zmer Sresi'ni
n 55-56. yetlerine iaret var.

Pervane ve mum.

336 Bylece her toplum, dnyada pervaneler gibi bir mumun etrafnda kanat
rpar, dnp durur.

Herkes kendini bir atee atar. Kendi mumunun etrafnda dner durur.

Alevinden aacn daha da yeerdii tali'li, baht yaver Ms'nn ateini


umar durur.

Herkes o atein lutfunu, faziletini duymutur da, hepsi de her kvlcm o

ate sanr.

33

33 Hz. Msa bir Kpt'yi ldrm, onun iin Msr'dan Medyen'e kamt. Orada on sene uayb(
a.s.)'a obanlk
etmi, damad olmu, yllar getikten sonra sla iin Msr'a gitmek istemi, yolda Sna Vadis
i'ne gelince hava soumu, al
rp toplamak ve snmak iin are arad srada uzakta bir ate grm. Taha Sresi'nin 15.
yetinde beyan buyrulduu zere,
atee doru giderek oradan kor almak, yahut bir yol gsterici bulmak istiyordu. Halbuki grd
ate deildi, ilah tecell ona o
andaki murad gerei, ate eklinde grnd. Ms peygamberlikle ereflendi. Msr halkn dav
ete memur oldu. irazl Hafz
bir beytinde der ki: "Eymen Vadisi'ndeki atei arzu eden yalnz ben deilim, Ms bile oraya k
or paras almak iin gelmiti."

340 Ebediyet sabahnn nru doup da her taraf aydnlatnca, yani kyamet
kopunca, her biri etrafnda dnd nrun ne biim bir mum olduunu grecektir.

43

Fakat kim o zafer mumunda kanadn yakm ise o mum o kiiye seksen
tane ho kanat verir.

Nice pervaneler, gzlerini yumarak kt bir muma atlmlar, kanatlarn


yakarak onun dibine dmler.

Kanatlarnn yanmasndan pimanla der, yanp yaklarak, rpnr ve


gzlerini balam olan hev ve hevesin yznden ah eder durur.

Mum ise; "Ben zaten yanmm." der, "Seni yanmaktan, cefa ve elemlere
dmekten nasl kurtarabilirim?"

Mum alaya alaya der ki: "Ben kendim yanm yaklm iken, artk
bakalarn nasl aydnlatabilirim?"

"Yazklar olsun o kullara ki" yetinin tefsiri.

346 O; "Haline baktm da gururlandm, halini ge grdm." der.

Mum yanm, bitip snm, arap tkenmi, gnller alan sevgili ise bizim
eri grmzden, irkin bakmzdan utan dalgalar arasnda kalm. 34

34 Ziya Paa'nn Terkb-i Bendi'nde bulunan u beyti hatrlamadan geemedim:


"Canan gide, rindan dala, mey ola rzan.

Byle gecenin hayr umulur mu seherinde."

Faydalar, zararlarn ta kendisi olmu, sen de o vakit dnyadaki gaflet


krlnden Allh'a ikyet edersin.

Ama kendilerine inanlan, inan sahibi olan, kulluk eden, Allh'a gvenen
kardelerin ruhlar ne gzeldir.

350 Herkes bir tarafa yz tutmu, ynelmiken, o azz varlklar, taraf ve


ynden mnezzeh olan Allh'a ynelmilerdir.

Her gvercin bir tarafa doru uar. O azz ruhlar ise, ynszlk ynne,
yani mekansz ve cihetsiz olan, Allh'a doru uarlar.

Biz ne hava kuuyuz, ne de ev kuu. Bizim yiyeceimiz madde dne


deildir. 35

35 Gerek mslman, mmin ve ibadetli olan azz ruhlar, yle manev gvercinlerdir ki, bildii
miz gvercinler gibi,
dne ile deil, Allh'n nru ile beslenirler.

Onun iin bizim dikili elbisemiz, yani rhumuzu elbise gibi kaplam olan
glge varlmz yrtlm, rhumuz serbest kald iin rzkmz bol bol gelmededir.

44

Gerek sf

354 Sfi'nin biri i skntsndan cbbesini, elbisesini yrtt. Yrttktan sonra


da ferahlad.

362 Olum, rhen ferahlamak, huzra kavumak istiyorsan, o sfinin cbbesini yrtt gibi, sen de u glge varln yrt ki tortudan kurtulasn ve gnlnde
safiyet meydana gelsin.

Sf, bulanklktan kurtulmay, saf olmay, tortusuz olmay, her bakmdan


temiz olmay isteyen kiidir. Yoksa sfilik sof, aba, yamal cbbe giymek ve ar ar
yrmek deildir.

Bu alaklara gre sfilik, sof, kaba elbise giymekten ve olanclktan


ibarettir, vesselam.

365 Temiz olmann, iyi bir insan olmann, bu kubbede iyi bir nam brakmann hayali ile renge brnmek de iyidir, ama..

O hayal ile onun aslna gitmek, asl 'a ulamak gerekir. Yoksa hayale
tapanlar gibi renkte ve ekilde kalrsn.

Hayal, gzellik otann evresine gitmene engel olan gayret avuudur.

O her arabann yolunu "Yol yok!" diye keser. Karna kan her hayal sana
"Dur!" der.

Ancak kula keskin, akl fikri yetkin kiiyi durduramaz. nk o, Allh


ordularnn yardmna, yani vellerin nazarna ve himmetine snm ve bu sayede
coup kprmtr.

370 Byle kii, hayallerden rkmez, avua padiahn okunu gsterir, yol
alr gider.

Allh'm; bu ba dnm gnle bir are bul, bir yol gster. Bu yay gibi iki
bklm olmu ihtiyar kullarna birer himmet oku bala.

ilah gzellik

Allh'm, ariflerin, vellerin Mansr gibi yce kiilerin itikleri o gizli


kadehten, o ilah ak arabndan bir yudumcuk yeryzne serptin.

45

O bir yudumcuk arap, yeryznde bulunan btn gzellerin salarna,


yzlerine srad. Hl onlarn yzlerinde, salarnda, baklarnda o ak arabnn
belirtisi, mahmurluu var. Padiahlar bile bu yzden, o topraktan yaratlm olan
gzelleri, gzellikleri severler, per ve koklarlar. 36

36 bn Frz hazretleri Kasde-i Taiyye'sinin 242. beytinde:

"Dnyada grlen her yakkl gencin ve gzel kadnn gzellii hep Hakk'n ireti verilmi g
zellikleridir."

Yzlerce gnl vererek gece, gndz pp durduun, kokladn topraktan


yaratlm o bedende, onun gzelliinin bir krnts, bir zerresi var. Sen onu
pmedesin, onu koklamadasn. 37

37 Abdlkerim Cl hazretleri nsan- Kmil adl kitabndaki bir beyitte buyurur ki:

"Btn kemal, btn gzellikler, onun toplu gzelliinden dalm hardal taneleridir."

375 Topraa karm bir yudumcuk ilah ak arab seni velye dndrrse,
onun karmam olan sana neler etmez. 38

38 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'in III. cildinin 1 135 numaral beytinde yle buyurur:

"O nasl bir arapt ki, Ms peygamber onu byclere verince, onlar sarho oldular. Kendiler
inden getiler.
Ellerini ayaklarm krdlar. / Msr'daki kadnlar, Ysuf un gzelliinin sarhou oldular da,
knal parmaklarn para para
doTadlar. / Ashab- Kehf genlerinin halini gr, onlar bu ilah ak arabndan itiler de, t
am yz dokuz yl harap halde mest
olup, yatp uyudular. / brahim Edhem hazretleri hangi araptan imiti de, kendinden gemi,
tac taht brakm,
memleketinden kamt. / Bayezid bu araptan iince 'Kendimi noksan sfatlardan tenzih ederim
.' dedi. Ayn araptan Hallac-
Mansr iince 'Ben Hakk'm' diye bard. Daraacma kt. O arabn kokusunu aldlar da sular
, tertemiz bir hale geldiler.
Soma sarholar gibi secdeler ederek, dereler halinde alaarak denizlere doru komaya balad
lar."

Herkes kerpi gibi topraktan olan bir gzelin karsnda yenini, yakasn
yrtyor, halbuki o kerpi, yani gzel, ilah gzelliin sadece bir yudumcuunu imi.

Allh'm; ay'da, gnete, ko burcunda gzelliinden bir zerrecik var.


Zhal'de de, gzelliinden bir yudumcuk var.

Gzelliinin o bir yudumcuk arabna arap m dersin, yoksa alacak bir


kimya m dersin. Ona bir temas ile, bir srtnme ile bu kadar deer kazanyor, bu
kadar gzellikler meydana geliyor.

46

Ey hnerli kii, ona srtnmeyi, temas etmeyi, canla, gnlle iste. ste ama,
ona da; "Ancak temiz olanlar dokunabilir."

380 O gzellikten altnda, laT'de, incilerde bir zerrecik, bir yudumcuk var.
arapta da, mezede de, meyvelerde de, o bir yudumcuk var. 39

39 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'in V. cildinin 2336. numaral iirinde:

"Onun sevgisi, onun kudreti karsnda btn gnller kendinden gemi, tir tir titremede. O t
itreyiin bir zerresi
cvaya dnm de titreyip duruyor. Kullarna gsterdii yumuaklk, o ltuf var ya, ite o yum
uaklktan bir parac sincabn
postuna dm de yle ho bir hal alm." demektedir.

nsan artacak kadar gzel olan dilberlerin yzlerinde de, o gzellikten bir
zerrecik var. O ilah gzellik arabnn saf olan asl nasldr? Onu sen dn.

O bir yudumcuk gzellii, o gzellik arabn, balktan yaratlm bedenlerde, amurla karm olduu halde, sen onlar hrsla, ok iddetli arzu duyarak
dilinle yalayp duruyorsun. O arab, amura karmam, saf bir halde grnce ne
hale geleceksin.

lm vaktinde, o temizlik, o gzellik yurdunu, lmle bu bedenden, bu


beden kerpicinden ayrlnca...

Geriye kalan ve kokmaya balayan bedeni abucak gtrr, mezara


gmersin. O nasl olmu da, byle iren bir hale gelmitir? Byle irkinleen bu
beden, Hakk'n nru ile beraberken ne halde idi, onsuz ne hale geldi? diye dn
bakalm. 40

40 Mesnev'nin birinci cildinde bulunan 3270 ve 3271 numaral beyitler ayn konuyu terennm et
mekte:

"Ey gzel varlk, senin iin yanp tutuanlar, sen lnce, abucak senine mezarn kazarlar. B
ir an nce seni evden
atarlar. Soma seni, ylanlara karncalara gda olmak zere topraa gmerler. Sen hayatta iken,
ok defa senin nnde lme raz
olan yok mu? te o, cesedinin pis kokusundan burnunu tkar."

47

385 Ruh, u kokmu ceset, u iren le olmakszn, sana gzelliini yle


bir gsterse, o kavumann, o mhedenin holuunu, letafetini ben syleyemem
anlatamam.

Evet, ruhun ay', beden bulutu olmakszn k saar. Bu ycelii, bu


gzellii hi kimse anlatamaz.

erbetlerle, ekerlerle dolu o mana mutfa, yani ruh lemi ne kadar


gzeldir. Padiahlar bile o mutfan kaselerini yalar, dururlar.

O din ovasnn harman, ne kadar gzeldir? nk btn dnya harmanlar,


orann baak toplayclardr.

O gamsz, mr deryas ne kadar da gzeldir. Yedi deniz, yani okyanuslar,


mr deryasnn bir i tanesidir.

390 "Elest" sakisi, yani Allh, bu sfli orak topraa, yani yeryzne bir
yudumcuk ak arab samtr da...

O orak toprak, o yzden cotu, verimli hale geldi. Biz de o cokunluktan


meydana geldik. Fakat ey, ruhlarn sakisi olan Allh, biz pek tenbelletik, bize o ak
arabndan bir yudumcuk daha ihsn et.

Eer bu yokluktan ikyet cizse, yerinde ise, inledim, feryad ettim. Ciz
deilse, bunu sylememek gerekse, dudaklarm yumdum, sustum. 41

41 Halit Fahri merhum "Ayinden Sonra" adl iirinde yle seslenir:


"Biz bu varlktan usanm, nadimiz,
Ey nihyetsiz karanlk mver

Allah'n lutfunu ve kahrn herkes bilir. Herkes


Allh'n kahrndan kaar, lutfuna snr. Fakat Allh
kahrn lutfu iinde, lutfunu da, kahr iinde gizlemitir.

420 Bir dervi baka bir dervie; "Cenb-Hakk' nasl grdn, syle?"

dedi.42

42 Allh'a inananlar arasnda; "Allh grlr m, grlmez mi?" diye bir tartma, mnakaa va
rdr. Mutezile
taifesinden olanlar grn ihta olduuna inanrlar da, btn varlklar ihata etmi bulunan
Hakk'n ihata edilemeyeceine yani
grlemeyeceine inanrlar. Hz. Ms'ya Cenb-Hakk'n "Sen beni gremezsin." buyurduu yetin
i esas tutarak,
grlemeyeceine inanmlardr. Onlara kar ehl-i snnet olanlar, grn ihata demek olmad
n sylemiler, "Ayn
ondrdnc gecesinde ay' grdnz gibi Rabbinizi greceksiniz." hadsini esas tutarak Hakk'
n grlebileceine inanmlardr. Cennette Allh'n grlmesi, oradaki hayatn icabndan olan bir gzle olacaktr diy
e, fikir var. nk fan olan bir
gz, bak olan bir cemale bakamaz. Onun iin Cenb- Hakkkullarna cemalini grebilecekleri g
zler ihsn edecektir.

48

Dervi; "Keyfiyetsiz, yani neliksiz, niteliksiz grdm ama, bir eyler


syleyebilmem iin onu ksa bir rnekle anlataym.

Onu yle grdm: Sol tarafnda bir ate vard. Sa tarafnda ise bir kevser

rma.

Sol tarafnda, dnyay yakp yandracak byk bir ate, sa tarafnda ise
gzel bir rmak vard.

Bir takm kiiler, o atee el uzatm, bir ksm insanlar da kevsere ulaacaz
diye, sevinler iinde mest olmular.

425 Fakat bu hal her kt kii ile her iyi kiiyi artacak, pek aykr, pek
acib bir oyundu.

Kvlcmlara, atee doru giden kii, suyun ortasndan ban karyordu.

Suya doru giden de, hemen kendini ate iinde buluyordu.

Kim sa tarafa ve tatl suya gidiyorsa, sol taraftaki ate iinden ba


gsteriyordu.

Fakat ateler iinde sol tarafa gidense, sa taraftan ba gsteriyordu.

430 Bu halin, bu grnn srrn pek az kii anlyor, bu yzden de o atee


pek az kii atlyordu.

Ancak anl olan, bana devlet kuu konan kii, suyu brakyor, kendini
atee atyordu. 43

43 Buradaki ateten maksat, dnyadaki ibadetler, iyiliklerdir. Bunlar almam olanlara ok z


or, ate gibi
gelmektedir. Bu ate onlar yakar, yandrr. Sudan murat da dnyann zevk ve safas, nefsin he
ves ve hevasdr. Dnyada iken su
gibi ho grnen eyler tarafna gidenler Ahirette cehennem ateine, dnyada ate gibi grnen
eylere ynelenler de Ahirette
cennete gideceklerdir.

Halk eldeki hazr zevki sevmi, ona gnl vermi, bu aykr grntlere, bu
oyuna akl erdirememi, bu yzden aldanp gitmitir.

Hrslarna uyup aklanm olanlardan pek ou, saf saf, blk blk hzla

ateten kap suya doru komadalar.

Sonunda da ateten ba karmadalar. Ey hi bir eyden haberi olmayan kii,


bu hallerden, bu grnlerden ibret al.

49

435 Ate hal dili ile; 'Ey aklsz ahmaklar!' diye barr. 'Ben sandnz
gibi ate deilim. Tatl sular olan makbul bir kaynam.

Ey gzszler! Sizin gzlerinizi balamlar. Bana gelin, kvlcmlardan


kamayn.

Sen de Halil gibi akl banda bir er isen, bil ki ate, sana sudur. Sen de o
atein pervanesi.'

Pervanenin rhu seslenir de der ki: 'Keke, yzbinlerce kanadm olsayd

da...

440Bu ak srrn anlamayanlarn, bilmeyenlerin gzlerinin, gnllerinin


krlne ramen, amansz halde, bu ak ateinde yanp kavrulsayd.

Bilgisiz kii, eeklikten tr, bana acr; bense Allh'n inyeti ile, hakikati
grdm iin ona acrm.'

Hele u bahsettiim, ak atei, btn tatl sularn ruhudur. Fakat bilgisiz


pervanenin ii, bizim mzn aksinedir. nk pervane, atei nr grr. Ona atlp
yanar. Arifler ise atei nar olarak grr ve ona atlp yanmakla nra ular.

Evet, pervane, atei nr olarak grr. Ona atlp yanar. Gnl de, atei nar

olarak grr. Ona atlarak nuru bulur.

Kim Halil'in suyundan gelmitir? Onun merebindedir? Bunu gresin,


anlayasn diye Cenb- Hakk'n byle oyunlar vardr.

452 Ben Firavun deilim ki, N suyuna (yani dnya nazlarna, dnya
nimetlerine) doru gideyim. Ben, Halil brahim merep olduum iin atee
gidiyorum.

O ate deildir. Duru saf bir sudur. br, yani dnya zevkleri ise hile ile su
eklinde gsterilmi atetir.

Ey iyi ileri, iyi hareketleri caiz gren, uygun bulan sevgili Peygamber
Efendimiz ne gzel sylemi: 'Aklnn bir zerresi, senin iin namaz ve orutan
hayrldr. '

Senin aynana cila olsun ve onunla edecein ibadetler dolaysyla kalbe safa
gelsin diye sana akl verilmitir.

Fakat ayna kknden bozulmusa cila tutmaz, tutsa bile pek zor olur. Uzun
zamanda cilalanabilir.

Cila kabul edecek seilmi gzel bir aynaya ise, azck bir cila yeter."

50

Mutezile; "Cz' akllar, aslda birdir. Bu okluk,


birbirinden farkl olu, renmek ve tecrbe etmekle, yani
denemekle elde edilir." derler. Halbuki onlarn grlerinin
aksine, akllarn birbirinden farkl oluu yaratltandr.

yi bil ki akllardaki bu ayrlk, mertebe ve derece bakmndan yerden ge


kadardr.

460 Akl vardr, gne kadar parlaktr. Akl vardr, zhre yldzndan da aadadr, yldz akmasndan da.

Akl vardr, sarho kandili gibidir. Akl vardr, atee benzer, parl parl
parlayan bir yldz gibidir.

nk akl, gaflet bulutu nnden kalknca, Hakk'n tecellsini gren, bir


nr kesilir de, dier akllara faydalar verir.

Ne yazk ki, cz' akl, akln adn ktye karmtr. Dnyaya kar
beslenen iddetli arzu, insan Ahiret muradndan mahrum brakr.

O, yani tam akll olan kii, kendisi av olduu iin, avcnn gzelliini
grmtr. Cz' akl sahibi ise, avcla kalkt iin, av yakalamak derdine
dmtr.

465 O, yani akl- kll sahibi, kulluk ede ede, kendisine kulluk edili
derecesine ykselmi, niyaz ehli iken, naz ehli olmutur. br ise kendisine kulluk
edildii iin marm, stnlnden ters yz geri gitmitir.

Hile ile harekete kalkma; Allh hileciyi muvaffak

etmez.

Hayal ve hile ile harekete kalkma, nk gan olan Allh hileciyi


muvaffak etmez.

Eer hile yapacak olursan, iyi bir hizmet yolunda, hayrl bir yolda, yolunu
armlara yardm hussunda hilede bulun da mmet iindeki peygambere benze..

470 Hileden kurtulmak iin, hileye bavur. Bedenden ayrlp tek kalmak iin
hile yap.

Bir hile yap da, en aa bir kul ol. Kendini aa gr de, o ekilde yr, git.
Kendini aaladn derecede ykselirsin, manev efendi olursun.

51

Ey ihtiyar kurt, tilkilie kalkma, hileyi brak, tilkilikle efendilik elde


edeceini umma.

Ama pervane gibi ko, atee atl, ak oyununu, bir menfaat gzetmeden
cmerte, tertemiz olarak oyna, kurtul. 44

44 badetini, iyiliklerini yalnz Allh rzas iin yap. Yoksa cehennemden kurtulacam, cenne
te gideceim diye deil.
Bayezid-i Bestam hazretleri iki defa hacca gitmiti. Bir gn biri ona: "Ne mutlu sana ki, iki
defa hacc etmek imkan
bulmusun." demi. Bayezid bu szden holanm, gurura kaplm, bunun zerine o adama; "O iki
hacc sana iki akeye
sataym, alr msm? diye sormu. Adam; "Canla, bala." demi, iki akeyi vermi ve o iki hacc
alm. Bayezid hazretleri de o
iki ake ile ekmek alm, kpeklere datm bylece nefsin holanmasndan kurtulmu. Hakk
k, byk air ibn Friz
hazretlerinin mehur Kasde-i Taiyye'sinin 171-172. beyitleri ne kadar derin manaldr:

"Ben Hakk' fakr ile, yoksullukla aradm. Fakat onun fakr beni zengin ettii iin, hem fakr,
hem de zenginlii terk
ettim. / Fakirlii de, zenginlii de terk etmem beni ereflendirdi. Fazilete ulatrd. Fakat
ben onun uruna erefi de, fazileti de
terk ettim."

Zorbal, gc, kuvveti brak da, alayp, inlemeye sarl. Ey yoksul kii,
Allh' n merhameti, acmas inilti ile elde edilir. 45

45 Hz. Mevlana bir rubaisinde yle buyurur:

"nle ki senin bu iniltilerini iiten bir komu vardr. Bu komu sana, ah damarndan yakn ol
an birisidir. Ala ki
ocuun alamas dadsnn merhametini uyandrr. Her ne kadar ruh ocuunu terbiye eden byk
terbiyeci, seni sevdii iin
istediklerini yerine getirse de, sen yine inle, ala nk alamak ak besler."

475 Zorda kalm, ii yanm susuzun alayp inleyii samimdir, candandr.


Souk, yapmack, yalan olan inilti ise sapklara mahsustur.

Ysuf un kardelerinin alaylar hile idi. nk onlarn ileri hasetle,


illetle dolu idi.

52

Kpei alktan len ve daarc ekmekle dolu olduu


halde kpeine bir lokma bile vermeyen, sonra da kpei
lnce ona alayan, iirler syleyen, bana yzne vuran
bedevinin (l Arabnn) hikyesi.

Bir bedevnin kpei lyordu. Sahibi ise, alyor, yamur gibi gz ya


dkyor ve; "Vay benim bama gelenlere!" diyordu.

O srada oradan bir dilenci geiyordu. Adam; "Neden alyorsun? Kimin


iin feryad edip duruyorsun?" diye sordu.

Bedevi dedi ki: "iyi huylu bir kpeim vard, ite yolun ortasnda lyor.

480 O gndzleri bana avclk, geceleri bekilik ederdi. Keskin gzl idi.
Av yakalar, hrsz karrd."

"Hastal ne idi? Yaralanm m idi?" diye dilenci sorunca, bedevi; "Onu alk zayflatm,

bu hale getirmiti." dedi.

Adam; "Bu hastala, bu lme sabret ki, Allh sabredenlere


kaybettiklerinin karln balar.

Sonra da; "Ey hr kii!" dedi. "Elindeki u dolu daarcnda ne var?"

Bedevi; "Dn geceden artan ekmeim, azm, yiyeceim var. Bu daarc,


bedenimi glendirmek iin tayorum." dedi.

485 Adam; "Kpee niin ekmek ve yiyecek vermiyorsun?" dedi. Bedevi;


"Benim o kadar merhametim yok.

Yolda parasz ekmek ele gemez ama, iki gzden akan ya, bedavadr."

dedi.

Dilenci ard da; "Ey hava ile dolu tulum! Sen insan deil misin? Toprak
bana... Demek ki sence ekmek, gz yandan daha iyi, daha deerli.

Gz ya, aslnda kandr. Fakat gam ve keder yznden su haline gelir.


Topraktan meydana gelen ekmek, alayarak, bo yere kan dkmeye demez,"

O Bedevi eytan gibi btn varln hor ve hakir hale getirmiti. Bu


btnn cz' de ancak aalk ve bayalk bir eydir. 46

46 Yani bir btnn hepsi ne ise, cz'leri yle olur. Yce bir klln, bir btnn cz'leri de
ycedir. Baya, sfli bir
btnn cz'leri de baya olur. Bedevnin bedeni kendisine gre bir btndr, klldr. Oradan
kan gzyalar da, onun
cz'leridir. Bu yzden onun dkt gz yalar deerli deildir. Kendisi gibi sundir.

53

490 Ben, varln o ltuf sahibi, o cmert Allh'tan bakasna satmayan


kiiye kulum, kleyim. 47

47 Tevbe Sresi 'nin 111. yetine iaret edilmektedir. Allh baz kullarna mecaz olarak mt
eri kar. Onlardan
hayatlarm ve mallarm satn alr. ite insan kendini satacaksa Allh gibi bir mteriye satma
l ki yapt alverite hayr
grsn. Yoksa ona buna yaltaklanarak, bana faydas dokunsun vehmine dmek, insanlk haysiyeti
ne ve erefine indirilmi bir
darbedir. Tevbe Sresi'nin bahsedilen yetinin meali yle: "phesiz ki Allh, mminlerin can
larn ve mallarn kendilerine
cennet vermek mukabilinde satn almtr."

Byle bir arif alarsa, gkyz de onunla beraber alar. Feryad ederse gkyz de; "Aman
ya Rabbi!" diye feryad eder.

Dua ederken krk bir gnlle Allh'a el a. Allh'n ltuf ve ihsn, krk
gnle doru uar, gelir.

Kardeim, bu darack kuyudan, bu aalk dnyadan kurtulmak istiyorsan yr, durmadan,


dinlenmeden ak ateine doru git.

nsana, kendini grp beenen, kendi gznden daha


tehlikeli kem gz olamaz. Ancak gz Hakk nru ile
deimi ve "Benimle duyar, benimle grr." srrna ermi,
varl varlksz bir hale gelmi ise, o baka.

Tavus kuu gibi ssl kanatlarn grme, irkin ayaklarn gr de, kem gz
sana pusu kurmasn, yani kendi kendine nazarn demesin.

Kem gzlerin, yani kt gzlerin tesiri ile da bile yerinden oynar.


Kur 'n 'dan "Gzleri ile seni yerinden oynatacaklard." 48 yetini oku.

48 Kalem Sresi'nin 51-52. yetlerine iaret edilmektedir.

500 Da gibi gl olan Hz. Ahmed(s.a.v.)'in yamursuz ve amursuz bir


yolda giderken, kem gz yznden mbarek aya kayd.

Reslullah Efendimiz; "Bu kayma nedendir? Ben bu hali sebepsiz


saymyorum." diye buyurdu.

Nihyet yet geldi de; "O hal sana mriklerin kt gznden eriti." diye
hikmet bildirildi.

"Eer nazar deen senden bakas olsayd, o anda lr giderdi.

Fakat benim koruyuum geldi de, eteini ekti. u kayman durumu sana
belirtmek iindi."

54

505 Ey saman pnden daha aa olan kii! Sen ibret al da, o daa bak,
kendi hnerini gstermeye kalkma.

"Az kald ki kfirler, seni gzleri ile yere drecekler,


helak edeceklerdi." 49 yetinin tefsiri

49 Kalem Sresi'nin 51. yetinden lafzen iktibas var.

Ey Allh'n Resl! O toplumda yle kiiler vardr ki, kem gzleri ile
akbabalar bile eritir, yok ederler.

Nazari arndan, kkremi arslanlarn bile kelleleri yarlr da, inlemeye


balarlar.

Deveye lm gibi nazar eder, arkasndan klesini gnderir.

"Git, o devenin i yandan satn al." Kle deveyi yolda dm, sakatlanm grr.

510 Yrk atla ba baa koan o devenin ban, hastalktan kesilip gitmi
grrsn.

Hi phe yok ki, kem gzden, hasetten gkyz bile dnn deitirir.

Su gizlidir, dolap meydanda, onu eviren suyun tesiri gizlidir. Fakat dolabn
dnmesinde asl tesir eden sudur. Bunun gibi, nazar deen kimsenin gzndeki tesir
de, aslnda kaza ve kaderin hkmdr.

Kem gzn ilac, iyi gzdr, iyi gz, iyi gr, kem gz aya altnda ezer,
yok eder.

yi gz, iyi gr; Allh'n rahmetinin, kahrndan daha stn oluundandr.


Rahmettendir. Kem gz ise, kahrdan, lanetten ileri gelir. Yani iyi gr Hakk'n
rahmetinden olduu iin, kem gze galip olur. Bir kuds hadste: "Rahmetim
gazabm gemitir." diye buyrulmutur.

515 "Allh'n rahmeti kahrndan stndr." Bu yzdendir ki, her peygamber,


ztt bulunan dmanlarna stn gelmitir.

nk o, rahmetin sonucudur. Ztt olan irkin suratl ise, kahrn sonucudur.

55

Kazn hrs bir kattr. Kibir ve gururun ise tam elli kat. ehvet hrs ylandr.
Mevki hrs ise ejderha.

Kazn hrs; boaza, ehvete, aa tarafa dknlktr. Fakat yksek


mevkilerde bulunma hrsnda, bu aa duygularn tam yirmi misli toplanmtr.

Mevki sahibi, Firavun gibi Allh'lktan dem vurur. Allh ile ortaklk
midine den, nasl olur da balanr?

520 Adem'in ehemmiyetsiz bir kusuru, karnna ve ehvetine


dknlktendi. blisin suu ise, kendini stn grmektendi.

Bundan dolay Hz. dem hemen istifar etti. Lanetlenmi eytan ise, gurura
kaplmas yznden, tvbe etmeye tenezzl bile etmedi.

Boaza, ehvete dknlk de elbette ktdr. Ama, bu mevki hrs gibi


deildir.

Eer bu mevki hrsnn kkn, dallarn sylemeye giriirsem, bir baka


defter bulmak gerek.

525 eytanlk, lgatte, ba ekmektir, ba olma hrs manasna gelir ki, bu


sfat lanetlenmitir.

Sofrann etrafna yz kii oturur, yemek yer de, bakan olmak isteyen, iki kii dnyaya

smaz.

Birisi brnn yeryznde kalmasn istemez. Padiah, padiahlna ortak


olur diye, babasn bile ldrr.

u sz duymusundur: "Padiahlk ksrdr." demilerdir. Padiahlk arayan


korkusundan hsm ve akrabalarm bile keser, atar.

nk padiahlk ksrdr. Onun ocuu, hsm ve akrabas yoktur. Hatta o,


ate gibidir. Neye dokunsa yakar.

530 Padiah ate gibidir. Neyi bulur, kime atarsa onu yakar, paralar. Hi
kimseyi bulamazsa kendi kendini yer.

Sen de hi ol da onun diinden kurtul. Onun demirci rsne benzeyen


gnlnden az merhamet um.

Ama hi olunca rsten korkma, her sabah vaktinde "mutlak yokluktan ders

al. 50

50 "Fakr ve fena mertebesinde bulunan ne bir eye malik, ne de kimseye kul, kle olur." denilm
itir. Yani byle bir
kiinin ne mal vardr, ne de benlii kalmtr. Mal olsa bile, o maln, gnlnde yeri ve gz
nde deeri yoktur, ite bu fakr
(yokluk) halinden her sabah ders alr ve aldn dersi tatbik edersen, kimseden korkun olmaz,
"iflas etmi olan, Allh'n
emanetindedir. Tam bir emniyet iindedir." diye bir sz vardr. Byle bir kimsenin alnacak,
alnacak bir eyi yoktur ki, artk
hrszdan ve zalimden korkusu bulunsun.

56

Allh'lk, cell sahibinin libasdr. O libas kim giyerse ona vebal olur.

Ta onundur. Bizim hakkmz ise kulluk kemerini kuanmaktr. Haddini


aann vay haline.

535 Sendeki o tavus kanad, yani mal, mlk, yksek mevki gibi eyler, senin
iin bir imtihandr. Bunlara kapldn m, Allh'a erik olmaya, onun gibi noksan
sfatlardan mnezzeh olduunu davaya kalkrsn.

547 Nazlanmadaki holuk, bir an iin sana ycelik verse, seni yceltse bile
ondaki gizli korku seni yakalar.

Yalvarp yakarma seni zayflatr ve hakir gibi gsterirse de gnl ayn on


drd gibi parlak bir hale getirir.

Mademki lden diri karyor, o halde len kii manen dirilir, hakikati

bulur.

550 Mademki Allh, diriden l karyor, diledii takdirde, senin diri olan
rhundan l nefsini karr ve onu ldrr.

Ey Hakk yolcusu, sen lmeden nce ol de, hi bir eye muhta olmayan, her
eyi yaratan Allh, u lden bir diri karsn.

K olursan, baharn geliini, neler kardn grrsn. Gece olursan,


gndzn oluunu kendin seyredersin.

Nefs-i mutmainnenin safl ve temizlii bir takm


dncelerle bulanr. Nitekim aynann zerine bir yaz
yazsan, yahut nak yapsan da sonra silsen, temizlesen, o
yaznn veya naksn aynann yznde eseri kalr.

557 Bedende "nefs-i mutmainne"nin yzn, dnce trnaklar trmalayp

yaralar:

Vaktiyle bir dervi bir kervana katlm, yaya olarak gidiyormu. Bir boazda karlarna ka
n haydutlar, kervan
durdurmu, yolcular soymaya balamlar. Sra dervie gelince, alnacak bir eyi olmadm g
ren haydut; "Defol!" diye onu
kovmu. O da bir aa altna oturmu. ubuunu ekitirmeye balam, soyulanlardan birisi der
viin bu haline kzm; "Sen ne
duygusuz bir adammsn, soyulan bu kadar yolcu kan alad halde, sen keyif ediyorsun." diye
km. Dervi de; "Brak

beni kardeim, btn mrmce srdm fakirliimin bir ka dakika olsun zevkini karaym." ce
vabn vermi.

57

Sen kt dnceyi zehirli trnak gibi bil. Bu trnak derinletike cann


yzn trmalar.

Dnce; zlmesi zor dmleri zmeye alr ama, bu altn bir kaba sprnt
koymaya benzer. Yani akl gibi ok kymetli ilah bir armaan dine, imana aykr dncelerle
megul etmeye benzer.

560 Ey iin sonuna varan kii. Sen o dm zlm say. Yani uratn
meseleyi halledilmi kabul et. Zaten bu dm, bo keseye vurulmu salam bir
dmdr.

Dmleri zmekte, meseleleri halletmekte sen stad, pir olmusun. Bir


ka dm daha z de Hakk'n takdirini kazan.

Asl zlecek bir dm vardr ki, boazmza tkanp kalmtr. O dm


de udur: Sen erp gibi ad bir mahluk musun? Yoksa iyi tali'li, ezel saadete
mazhar olmu birisi misin?

Eer insan isen, bu zor dm z, insan nefesli isen, nefesini buna harca.

Sen kendini mana lemindeki varlklar da bildin say, cisimlerle beliren


varlklar da bildin say. Bundan ne kar? Sen asl kendi haddini bil, nk bundan
kap kurtulmaya imkan yok.

565 Ey toprak eleyen, yani dnyadaki eyleri ilim kalburundan geiren kii.
Sen kendi haddini bilirsen, hududu, nihyeti olmayan bir leme ularsn.

mrn "mahmul" yani, nahivdeki, "mbteda" (=zne) ve "mevdu" yani,


"haber" (=tmle) derdi ile geti. Gnl gzn almad, hayatn duyduun ve

iittiin eylerle geip gitti.

Sonucu olmayan, bir iz brakmayan her delil botur. Sen kendi sonucuna

bak.

Sen yapan ancak yaplan eylerle grdn, ktiran kyasla kanaat ettin. 51

51 Eski mantklarn bir deyimi: Bir kyasta neticenin ayn, yahut ztt aranmazsa o kyasa "
iktiran" denir. Mesela;
Cisim, mrekkeptir, yani bir ok eyden meydana gelmitir. Her mrekkep de bir varlktr, dese
k, bunun neticesi "Cisim
muhdestir. Yani yaratlm bir varlktr." demek gerekirken, szde bu netice veya aksi aranmam
tr.

Filozof davasnda vastalar oaltr durur. Halbuki Hakk'm kalbi temiz kulu, onun aksine,
vastalara, delillere bakmaz bile...

58

570 Sf, Hakk' tanmak ve bilmek iin delillere ba vurmaz. Delillerin, vastalarn Hakk ile kul arasnda bir perde olduunu bilir. Bu sebeple, delillerden de
perdeden de kaar. Delillerle bildirilenin peine der. Ve ban yakasnn iine
eker. 52

52 Sfi Hakk' tanmak iin eserden, o eseri yaratana ynelmez de, yaratan gnlnde duyar. So
nra eserlerine bakarak
hayran olur. Eski deyimle: Eser'den messir'e deil, messir'den eser'e gider.

Filozofa gre duman atein varlna bir delildir. Ama, bizim iin duman
grmeden, o atee atlmak daha da hotur.

Hele Hakk'a yaknlktan ve sevgiden meydana gelen bu ate, bize du-

mandan daha yakndr.

Demek ki; can aldatan hayallere kaplp, dumana doru gitmek, bu yzden
candan olmak pek kt bir eydir, pek bahtszlktr. Yani bize ah damarmzdan
daha yakn olan canan brakp, bir takm hayallere kaplp gitmek, bahtszlktr.

Allh; "Sabrediniz." diye buyurdu.

53 Al-i mran Sresi'nin 200. yetine iaret var. Arifler bu yeti, yle yorumlamlardr: Ey
nefisleri ile savaa giren
mminler, ibadet meakkatlerine sabrediniz. Nefsan arzularn terki hussunda nefsinize stn
geliniz. Onu malup ediniz,
gnahlardan kannz.

581 Allh; "Sabrediniz." diye buyurdu. Bir istek olmal ki, ondan yz
eviresiniz.

584 Ey Hakk yolcusu, sen de sabretmek zahmetine dmedike, o zahmete


katlanmadka, karlnda bir hayr ve mkafaat elde edemezsin.

Ne hotur o art, ne gzeldir o gnller aan, canlara can katan karlk.

Hakk kmn ibadetinin, amelinin, iyiliklerinin


sevab, karl Hakk tarafndan verilir. Bu da Hakk'n
kendisidir. Canlara can katan karlk.

586 klarn sevinleri de, kederleri de Hakk'tr. Hizmetleri de,


hizmetlerine karlk aldklar da Hakk'tr.

59

Bir k, sevgilisinden bakasna bakacak olursa, o gerek k deildir.


Onun ak bo bir sevdadr.

Ak yle bir atetir ki, alevlenince, sevgiliden baka ne varsa hepsini yakar, yandrr.

"La" klc, "ak- Hakk"tan gayrisini keser, siler, sprr. Bir bak da gr,
"La"(=yok)dan sonra ne kald?

590 Ancak "illallh" (=Allh kald). Hepsi de gitti, yok oldu. Ey ikilii
elii, ortakl yakp yandran byk ak, ad ol, yaa! 54

54 Mesnev'nin I. cildinde 23. beyit yle der:

"Ey bizim sevdas ho olan, gzel olan akmz. Ey bizim btn manev hastalklarmzn, dertl
erimizin tabibi, sevin,

ad ol."

Hakikatte nce gelenler de, sonra gelenler de onun yarattklar olmak


bakmndan, hep o idi. Ancak a gz, biri iki grr.

alacak ey; acaba onun parltsnn, tecellsinin aksinden baka bir


gzellik olur mu? Bedeni harekete getiren candan baka bir ey midir?

Can olmayan bedeni, yala balla beslemeye kalksan, bo yeredir. O artk


ho bir hale gelmez.

Bu hali, o canlar caninin elinden bir kadeh iip de nee ile bir gn olsun,
ruhan hayat yaam olan bilir.

595 Ama, gz o gzellik yzn grmeyene, yani insan ruhun nurunu


grmeyene, u duman, yani hayvani ruh, can grnr.

598 Tatl su grmemi ve imemi olan bir ku, ac ve tuzlu su iinde nee
ile kanat rpar, durur.

Zt olan, zt olan eyle tannr, insan yaray grnce, onu iyiletirmek iin aresini arar.

600 Hasl "Elest lkesinin" kadrini hilesin diye, dnya hayat ne


srlmtr.

Buradan kurtulup oraya varnca, lmszln tatl leminde, Allh'a teekkr eder,
durursun.

Orada, dersin ki, "Meer dnyada toprak elemi, faydasz eylerle uram
da, bu tertemiz lemden kap durmuum.

60

Yazklar olsun ne olurdu, daha nce lseydim de, o balk leminde ektiim zahmetler,
zdraplar, lm korkusu daha az olsayd."

"lmn, lmeden nce isteyen iyi kii ise, iyilie


ulamaya acele eder. Kt kii ise, ktlnn daha az
olmasn diler." mealindeki hads-i erifin tefsiri.

Bu yzdendir ki, her eyi bilen Peygamber Efendimiz: "Her kim lr de,
ruhu bedenini brakp giderse.

605 Bu lme, bu ge hayflanmaz, hayrl ileri az yaptna, ok gnah


ilediine ve mrn bo yere harcadna zlr, durur."

len; "Keke." der. "Bundan nce lseydim da kurtulsaydm."

Eer o, kt kii ise; "Ktlm, daha az olurdu." yi kii ise; "Evime,


yurduma bir an nce kavumu olurdum." der, dururdu.

len o kt kii der ki: "Haberim yokmu, meer ben gafilmiim, her an
gnaha girerek, Allh'mla arama perde stne perde geriyormuum.

Eer bundan daha evvel, dnyadan geip hirete gitseydim, gnahlarm az


olaca iin, perdelerim de az olurdu."

Hrt ile Mrt'un Bbil kuyusunda mahpus


olduklar gibi, "akl" ve "ruh" da, su ve amurdan
yaratlm olan beden kafesine hapsedilmilerdir.

620 Hrt ile Mrt gibi olan iki temiz melek; "akl" ile "ruh" u dnyada
korkun bir kuyuda balanp hapsedilmilerdir.

Sfli, yani aalk ve ehvetle dolu bir leme dtler de, sular yznden,
bu dnya kuyusuna balanp hapsedildiler.

Byy de, byy bozan eyi de iyiler, ktler bu iki melekten renirler.

Ama, onlar nce kendilerine ba vuran kiiye t verirler. "Bizden by


renme, bu sevdadan vazge." derler.

"Ey filan, biz bu byy, seni belaya uratmak ve imtihan etmek iin
retiriz." diye t verirler. Yani, bunu renenler fitneye decekler ve belaya
urayacaklardr, derler.

61

625 mtihan edilmek iin insann ihtiyar, yani yapma gc elinde olmaldr.
art budur. G elde olmadka, dilediini yapmak mmkn olmaz. 55

55 Cenb- Hakk insanlara, velev ki cz' olsun, bir irade vermitir. Bu yzden;

"Byy renip tatbik ederek kendi iradenle kendini belaya uratma." nasihatini ederlerdi. Ba
z bilginler Hrt ve
Mrt Hikyesi 'ni srailiyattan, yani uydurma olduunu yazmlardr. Mehur tefsrcilerden Ka
d Beydv bu hususta unlar
yazm:

"Bu kssann eskilerin remzlerinden olmak ihtimali vardr. Bu iki melekten murad:

"Rh- insan" ile "akF'dr. Yeryzne inmeleri, ruh ile akln "alem-i envar"dan Adem tabati
ne inmeleridir.
Zhreden maksat; "nefs-i emmare"dir. Meleklerin ona k olmalar, akl ile ruhun nefse boyun
emelerin; gsterir. Kyamete
kadar azap ekmeleri de, bedende nefs-i emmare ile urap durmalarnn semboldr." te Beyd
v hazretleri Hrt ve Mrt
hikyesini byle yorumlamtr.

stekler, uyumu kpeklere benzer. Onlarda hayrlar, serler gizlidir.

Gleri ellerinde olmadndan bunlar, odunlar gibi yerlere yatmlar, susup


uyumulardr.

Fakat ortaya bir le atlnca, sanki kpeklere "hrs sru" flenmi olur.

Sokakta bir eek ld m, uyumu yzlerce kpek uyanr.

630 Gaipte gizlenmi olan hrslar, onlarn yenlerinden, yakalarndan ba


karrlar.

Le banda kpeklerin her ty, ayr bir di kesilir. Kpein kendisi de hile ile kuyruk
sallamaya balar.

Kpein yar belinden aas hile, yukars fke. u hali ile kpek; odun
bulmu zayf bir atee benzer.

Mekanszlk leminden ona uleler eriince, alevlenir de, duman ge

ykselir.

Bu bedende de, bu eit yzlerce kpek var. Onlarn hepsi de yatm


uyumular. Darda avlayacak avlar olmadndan ierde gizlenmilerdir. 56

56 insanlarda bulunan kt huylar, insanlarn ilerinde uyumu kalm kpeklere benzetilir. H


rs, ehvet, hiddet, haset
gibi kt huylar, kapacak bir ey grmeyince sinerler. Zaman gelince uyanrlar, havlamaya,
srmaya balarlar. Terbiyeli,
kibar grnen bir kii kzd zaman, onun kibarl gider, kzgn bir kpek halini alr.

635 Yahut insanlardaki kt duygular, doan kularna benzerler. Onlarn


gzleri kk klahlarla kapatlmtr. Bu yzden bir av avlama sevdas ile yanp
tutuurlar.

Klahlarnn balarndan alnmasn ve av grmelerini beklerler. O vakit dan etrafnda


dner, dururlar.

62

Hastann ehveti yatm olur. nk onun akl, fikri salkta ve afiyettedir.

Ama hasta ekmei, elmay, kavunu, karpuzu grnce, onlar yeme arzusu ile
midesine dokunma korkuu savaa giriir.

Eer hasta sabreder de, caninin istedii eyleri yemez ise, onlar grmesi de
kendisine fayda verir. Onlarn hayali ile teselli bulur. Heyecana d tabiatini evke
getirir.

640 Sabredemezse, hastann o yiyecekleri grmemesi iyidir. Okun zrhsz


adamdan uzak olmas elbette daha iyidir.

Kendi kusurlarn, noksanlarn grmek elbette iyi bir

eydir.

656 Ben ocuk gibiyim. Yahut fitnelere dm bir sarhoa benziyorum.


Elime geecek klca, yani mala mlke, yksek mevkye layk da deilim.

Aklm olsayd, ktle engel kesilseydi. Kl elimde stnlk aleti olurdu.

nsana gne gibi nr saacak bir akl lazmdr ki; doru yolda, Hakk
yolunda kln vurabilsin.

Mademki yolumu aydnlatacak, bana doru yolu gsterecek aklm yok, ne


diye silahm kuyuya atmayaym?

660 Klc ve kalkan kuyuya atmalym. Bunlar benim elimde kalrsa


dmanmn silah olacaktr. 57

57 Yani zengin, yahut yksek bir mevkide bulunrsam, eytann armasna, nefsimin arzusuna u
yacam iin, onlar
bana dman yerine geecekler.

Madem gcm yok, yardmcm, dayanacam yer de yok; klcm


atmazsam, dmanm onu elimden alacak, bana vuracak.

Kendini beenmeyen, bu yzden kendinden kamak

isteyen adam.

668 Damarlarm attka, canm bedenimde kaldka kamadaym, insann


kendinden kap kurtulmas hi kolay olur mu?

63

Bakasndan kaan, ondan uzaklanca, ondan kurtulunca, kamay, brakr,


olduu yerde durur.

670 Ben ise hem kendimin dmanym, hem de kendimden kap


kurtulmak istiyorum. Kaarken, kendimi de beraber gtrdm iin kendimden
kurtulmamn imkan yok. Bu yzdendir ki, benim iim kyamete kadar durmadan
kamaktr, kamak.

nsann glgesi, kendisine dman olursa, o adam ne Hindistan'da emin


olabilir, ne de Hotin'de. 58

58 nsann glgesi, glge varl olan bedenidir. u grnen madd varlmz, bedenimiz, hrs
, ehvet, hiddet gibi
kt huylarmzn, nefsan arzularmzn kayna olduu iin, ilah emanet olan gerek varl
mza, ruhumuza dmandr.
Aralarnda temiz, tkenmez, lmmze kadar srecek bir sava vardr. Glge varlmz, nerey
e gitsek, Hindistan'a yahut
Hotin'e gitsek, beraber gtrdmz iin, ondan kurtulamyoruz. Biz ancak lmeden evvel lrs
ek, yani ecelimiz gelmeden
evvel, kt huylarmzdan kurtulur, gerek varlmz bulursak o zaman glge varlmzdan ha
las olacaz. Azz Peygamber
Efendimizin; "lmeden evvel olunuz." hadsinin srrna inerek, "nefs-i emmare"yi ldrmek; ruh
u, akl ve gnl diriltmek iin,
glge varla yani bedene ait nefsan arzulan ldrmektir. Hz. Mevlana bir baka Mesnevi cildi
nde bu konuyu u beyti ile
aklamtr. Hz. Ms'nn davetine uyan, imana geldikleri iin Firavun tarafndan ikencelerl
e ldrlen, sihirbazlar hakknda:

"Kendi glge varlklarm, kendi gerek varlklarndan ayrdetmiler ve glge varlklarm feda
etmek iin
eviklemiler, abuka lme sramlardr Mesnevi, c. III, beyit n: 1726.

Gndz vakti yldzlarn gnete yok olduklar gibi,

Hakk'n varlnda yok olan kendi errinden de,


hnerinden de kurtulan, eman bulan, kendilerinden geen
kiilerin sfatlar. Zaten yok olana ne afet korkusu vardr,

ne zarar korkusu.

672 Bir kii, kendinden geer, bu yoklua ular, yokluk o kiiye manev bir
ss, bir ltuf olursa, o kiinin Hz. Muhammed (s.a.v.) gibi glgesi olmaz. Yani o kii
glgeye benzeyen mevhm varlndan, daha dorusu "glge varlndan" kurtulur.

"Yoklukla vnrm" hadsinin manev ss, yokluktur. Yoklua ulaan,


mumun lesi gibi glgesiz bir hale gelir.

64

Mum batan ayaa kadar uledir. Glge onun evresine urayamaz.

575 Mum, mumu dvenin isteine uyup kendinden de, glgeden de kat,
leye ve nra snd.

Mumcu, muma; "Seni yanp, yaklp yok olman iin dvdm." der. Mum da
mumcuya; "Senin arzuna uyarak yandm, yakldm. Alayarak yoklua katm,
yoklua sndm." 59

59 Dikkat edilirse mum, bakalarna kendini feda eden, kendisi iin deil de, toplum iin yaa
yan kmil insann
semboldr. Sanki o yok, olmak iin yaratlmtr, ran airlerinden ehriyar'm u beyti bu ha
li ne gzel anlatr:

"Karanlkta kalm olanlar aydnla kavuturan mum, kendisinin yanp yaklmasndan hi korka
r m? O kendisinin
alayarak, eriyerek, yanarak yok olmasna karlk topluma yararl olmaktadr."

u lmsz klar ebeddir. Fani olan mumun klar gibi ireti deildir.

Mum tamamyla yanp yok olunca, artk onun ne eseri, ne belirtisi, ne madd
varl, ne de kalr.

Karanl gidermek ve aydnlatmak iin ate, mum eklinde kendini gsterir.

680 Beden mumu ise, u grnen mumun aksinedir. Bedenin gc, istei
azaldka can mumu canlanr, can nru artar. 60

60 Hz. Mevlana, Hakk kn muma benzetiyor. Mum nasl yanmak sureti ile etrafn aydnlatrs
a, Hakk k da
byledir. u fark ile ki, mum yanp bilince, lesi, alevi kalmaz. Aydnl, da kalmaz.
Fakat "Fena Fi'llah", Hakk'ta fan
olma saadetine erienin ise nm arttka artar. Hz. Mevlana bu cildin gelecek bir beytinde bu
konuyu ifade buyurur:

"Mum, alevi ile kendini yiyerek, kendini yok ederek etrafndakileri aydnlatr, onlarn nurunu
artrrsa, kmil insan
da onun gibi kendini feda eder."

Can nru gelip geici, snp gidici nrlardan deildir. Beden mumunun
nru ise geip gidicidir. nk can mumunun nru Hakk'tandr. Hakk'n nurudur.

Can nurunun alevi, batanbaa nrdur. Bu yzden yok olmak ondan uzaktr.

65

Ay ve bulut.

Bulutun glgesi yere der, der ama, o glge ay 'la beraber olmaz, onunla
dp kalkmaz.

Ey iyilik isteyen Hakk k! Kendinden geip Hakk'ta fan olmak, bulutsuz


bir hale gelmektir. Kendinden gei leminde, sen ay'n n drd gibi olursun.

685 Ama rzgar eserek bu bulutu urup getirirse, ayn nru gider. Ancak bir

hayal kalr.

Bulut perdesinin yznden, ayn nru zayflar. Ayn n drd iken, yeni hilalden daha zayf
bir hale gelir.

Bulutun, yahut tozun perdeledii ay, bir hayal gibi grnr, te beden
bulutu bizi hayal dncesine srer.

Ayn lutfuna, keremine bak ki; "Bulutlar bizim dmanmzdr." demesi ayr
bir lutuftur. 61

61 Burada ay'dan maksat Cenb- Hakk'tr. Bulut ve toz da, ay' grmemize engel olan, perde ol
an benliimiz,
nefsimizdir. Biz benliimize, nefsimize marur ve malup olunca, onlar, ay grmemize perde ol
uyorlar. Onun iin Cenb-
Hakk nefsin heva ve hevesi (bulutlar) bizim dmanmzdr, diye buyurmu.

Ay, buluta aldr etmez toza da, topraa da. O gklerde nr saarak dner,
durur. Yani bulut ve toz aya kadar ykselip onu perdelemez. Ancak bizim
gzmzn nne bir perde olur. Ay ok yukarlarda, buluttan, tozdan habersiz,
dner durur. Iklar saar.

690 Bizim asl dmanmz, buluttur; hem de can dman. nk ay' bizim
gzmzden o gizler.

Bu perde cennet hurmasn bile cad, kocakar haline getirir. Ayn on


drdn, yeni domu aydan daha ksz bir halde gsterir.

Ay, yani Hakk Tel bizi eref ve izzet kucana oturttu. Ve bizim
dmanmza kendi dmanm dedi.

Bulutun parlakl, gzellii, hakikatte ay'dandr. Ama her kim buluta ay

derse, o pek sapktr. Pek yol yitirmitir. 62

62 Sflerce "Hemeost" (=her ey O'dur), "Hemeezost" (=her eyi O yaratmtr) diye iki deyim
vardr. Bu beyitte
geen "ay", bulutu ho bir ekilde gsterince, buluta ay dersek sapkla deriz. Yani bulutu
n gzellii aydandr. Ama bulut ay
deildir. Her eyi Cenb- Hakk yaratmtr. Her eyde onun san'at, gzellii grlmektedir.
Bu sebeple; "Her ey O."
diyemeyiz de; "Her ey O'ndandr." deriz. "Her ey O'dur." diyenler. Panteist (=Vahdet-i Mevcu
t) inancnda olanlardr. Bu
inan islm deildir. Bazlar islm bir inan olan "Vahdet-i Vcud"u, "Vahdet-i Mevcuf'la k
artrrlar. Her eyde O'nun
tecellsi var ama, her ey O deildir. Gne, duvar parlak bir ekilde gstermektedir. nk
gnein duvara vurmutur.
Duvar; "Ben gneim." diye bilir mi? Gne batnca ne k kalr, ne de parlts. "Hemeezost"
(=Her ey O'ndan-dr)
inancnda; her eyde, her zerrede Allh'n kudreti, sanat ve yaratma gc grlmektedir. Faka
t hi bir ey -haa- Allh deildir.

66

Ayn nuru buluta vurunca, onun kapkara yzn aydnlatr. Kendi nru ile

aartr.

695 O zaman bulut, ay ile bir renktedir. Devlete kavumutur. Ama, bulutta
ay iretidir.

Kyamette gne de kalmaz, ay da. O zaman gz, btn nrlarm asl ile megul olacaktr.
Kamaacaktr.

Btn bunlar, insann gerek temelli mlk ile ireti mlk bilmesi; fani,
gelip geici kervansaray olan dnya ile ebed karargah olan Ahireti ayrdetmesi
iindir.

St nine bir ocuk iin iretidir. drt gnlktr. Ey anne; sen bizi
kucana al. 63

63 Buradaki st nineden maksat, bizi nimetleri ile besledii iin tabiat lemidir. Anneden mur
ad da Hz. Hakk'tr. O
Rabb'l-alemndir. Cmle lem balknn bir bir gerek terbiyecisi odur. Ey gerek terbiyeci, b
izi sen vastasz koru, himaye et
de, sebepler ve vastalar perdesi gnl gzmzden uzak olsun.

Ben ayn gzelliini, baka bir eyde seyretmek istemem. nk baka bir
eye balanmak, halk ldrmtr, mahvetmitir.

Yahut da bulut Hakk yolunda yok olur da, artk ayn yzne perde olmaz.

Ancak kendini peygamberlerin ve vellerin bedenleri gibi yoklukta gsterir.

705 yle bir bulut, perde olmaz. Belki mana bakmndan perdeyi yrtar da
faydal olur.

Apaydn seher vaktinde yamur yaar ama, ycelerde bulut yoktur. 64

64 Buradaki buluttan maksat, nebilerin ve vellerin mbarek cisimleridir ki, "hakikate ayna" p
erde olmutur. Onlar
belki o perdeleri giderirler, kaldrrlar. nk onlarn hepsi de Hakk'ta yok olmulardr.

O bulutsuz yamurun yeri sulay. Peygamberin bir mcizesi idi. Bulut


yoklukta gkyznn rengini almt.

O bir bulutlu ama, onda bulut huyu kalmamt. te kn bedeni de sabrla


bu hale gelir.

Bedendir ama, onun bedenlii yok olmutur, deimitir. Ondan renk de


gitmitir, koku da.

67

712 Ey Hakk k, kendine gel! Dudu kularnn nndeki ekere benzeme.


Zehire benze de, ziyandan kurtul!

Yahut Allh ve veller tarafndan beenilmek iin, kendini dnya


kpeklerine le gibi murdar gster.

Hazne ve defineleri mamur yerlerde oturanlarn hrslarndan korumak iin,


ykk yerlere gmerler.

Ey can! Sen hem lokmasn, hem de lokma yiyen. Akln bana al, hem
yiyorsun, hem de yiniliyorsun.

Allh'tan gayr her ey hem yer, hem de kendisi yenir.


ekirge avlamaya uraan bir kuun, ardnda bulunan, onu

avlamay gzeten a doandan haberi bile yoktur. Ey


Ademolu! Sen yiyor, avlanyorsun ama, sen de seni yiyecek
olandan gafil olma! Eer seni yiyecek olan suret gzyle
gremiyorsan, ibret gz ile bak ki, bu bakla inallah

suret gzn alr.

719 Bir kucaz, kk kurtlar avlamakta idi. Kedi frsatm buldu, onu
kapverdi.

O zavall, kk kurtlan avlarken, kendini avlayacak kediden habersiz bulunduu iin,


kurtlar yedi. Fakat kendisi kediye yenildi.

Hrsz, kuma almaya alr, fakat ald kuman sahipleri polis memuru
ile onun peindedir.

Hrszn akl, evdeki eya ve kapnn kilidi ile megul olmakta, polisten

seher vaktinde "ah" edeceinden gafil bulunmaktadr.

O kendi sevdasna o kadar dalmt ki, kendisini arayan, kendisin;


yakalamak isteyeni unutmutu.

Evet, ayr imen su ier, hava alr ama, bir hayvan da onu otlar, yer.

725 O, ot hem yiyen, hem yinilendir. Allh'tan baka btn varlklar da


byledir.

68

Allh, sizi doyurur fakat, kendisi yemez. O ne yenir, ne de yer. O et ve deri


deildir ki! 65

63 Burada En'am Sresi'nin u mealdeki 14. yetine iaret var: "Allah'tan baka yerleri ve gk
yzn yaratan,
kullarn yedirip doyuran, fakat kendisi yemeyen birisi var m; onu dost edineyim? De ki: 'Ben
mslman olanlarn ilki olmaya
ve mriklerden olmamaya memurum.'"

Yiyen ve yinilen bir mahluk, pusuya girmi bir yiyiciden nasl emin olabilir?

Yenen eylerin emin olmalar, sonunda mateme girmelerine sebep olur.

Ey Hakk yolcusu! Sen git de, yimeyen ve yinilmeyen Allh'n kapsna

sn.

Her hayali, bir baka hayal yer durur. Her dnceyi de, bir baka dnce
otlar, yer.

Seni rahatsz eden bir hayal var, sen o hayalden


kurtulamyorsun.

730 Sen bir hayalden kurtulamyorsun. Uyuyamyorsun, adeta o hayal seni


yiyor. Uyuyabilsen, srayp o hayalden kurtulacaksn.

Dnce, bal ansdr. Uykun ise su gibidir. Uyannca bana yine arlar

r.

Nice hayal ars uar durur. Seni kah bu tarafa, kah o tarafa ekerler,
srklerler.

Bu, hayal yiyen nesnelerin en hakk, en aasdr. Dierlerini celal sahibi


olan Allh bilir.

Kendine gel de, o kaba, seni hrpalayan, yemeye alan hayaller srsnden
"Biz seni koruruz" diye buyurmu olan Allh tarafna ka. 66

66 Yani bir dnceyi, baka bir dnce giderir. Nitekim, bizi rahatsz eden sabit bir fikird
en kurtulmak iin aklmz
baka bir fikre takmalyz. Bir i hakknda yle yapaym diye dnrken, onun aksi bir fikir
gelir. Gelen fikir nceki fikri
bozar. Anlar plak bir adama bela olurlar. Onu sokmak isterler. O adam suya girse, arlarn h
cumundan kurtulur. Fikirler de
an srsne benzer, insann kafas dnmeden duramaz. Fakat uyuyunca, suya girmi kimsenin an
larn saldrsndan
kurtulduu gibi, o da dncelerin hcmundan kurtulur. Fakat uyannca fikirler onun bana yi
ne arlar gibi rler.

Zariyat Sresi'nin 50. yetinde: "O halde habbim de ki: 'Hepiniz Allh'a kan. Hakikatte ben
sizi o azaptan
kurtarnm.'" diye buymlmutur. Firar, kamak tasavvuf mertebelerinden bir mertebedir ki, halkt
an yani insan bktran,
usandran dnya hayatndan Allh'a kamak, Ona snmaktr. azel tarkatinin byklerinden E
b Muhammed Abdsselam

hazretleri yle dua edermi: "Ya Rabbi! Baz derviler, senden, mahrukatm tashr etmeni, yan
i mahrukatn kendilerine
uymalarn isterler. Sen de mahlkatm onlara tab kldn. Bunu yaptndan dolay senden raz
oldular. Ya Rabb! Ben senden,
halk benden nefret ettirmeni ve gnllerinin, yzlerinin benden evrilmesini istiyom. Bu s
uretle benim senden baka
snacak yerim olmayacak, gvendiim yalnz ve yalnz sen olacaksn."

69

735 Eer gerekten koruyucu olan Allh tarafna kaamyorsan, bu


korumay elde etmi olan kmil insann yanna git.

Elini pirden bakasna verme, nk Allh, o elin tutucusu ve


koruyucusudur.

Senin ihtiyar akln ocukluu huy edinmitir. Nefsin civarnda


bulunduundan bu huyu kazanmtr. O perde arkasndadr.

Olgun bir akl, akln dost edin de, akln kt huyundan vazgesin.

Elini kmil insann eline verince, yiyicilerin, kt hayallerin, kt dncelerin seni yiyip duranlarn ellerinden kurtulursun.

740 Allh "Hakk'n eli onlarn ellerinin stndedir." diye buyurdu ya, ite
senin elin de o bat ehlinin eli olur. 67

"Hicretin altnc senesinde Hz. Peygamberimiz 1500 ashab ile umre yapmak, Kabe'yi tavaf etmek
zere yola kt.
Hudeybiye denilen yerde konaklamlard. Mekkeliler Hz. Peygamberi mizi ve ashabm ehre sokma
maya karar verdiler.
Peygamberimiz de;

"lmek var, dnmek yok." buyurdu. Harp etmek zere ashabna bat teklif etti. Bir mnafk mst
esna, hepsi bat
ettiler. Bunun zerine Mekkelilerle bir anlama oldu. Bu hadise Fetih Sresi'nin 10-18. yetle
rinde anlatlr.

Her eyi bilen, her eyden haberi olan, hikmet sahibi prin eline, elini
verirsen, kurtulursun.

Ey mrid! Ey Hakk yolunun yolcusu! Elini verdiin pr, vaktinin peygamber


varisidir. Onda peygamberin nru apak grnmektedir.

O kmil pre bat etmekle, sen de Hudeybiye 'de bulunmu, Peygambere bat
eden sahabelerden olursun.

Cennetle mjdelenen on kiiden olursun. Saf altn gibi halis bir hale gelirsin.

745 Ey Hakk yolu yolcusu! Sen o kmil pre candan ve gnlden uyarsan,
onun dostu ve maiyyeti olursun. nk insan kimi sever, dost olursa, onunla bile
olur, ona e olur.

"Bu dnyada da, br dnyada da kii, sevdii ile beraber olur." Bu sz,
btn gzel huylarn sahibi olan Hz. Ahmed'in hadsidir. 68

'^Gerekten Peygamber Efendimiz (s.a.v.) btn gzel huylarn sahibidir. eyh Sadi hazretleri
ne gzel yazm:

"Kemali ile en yksek derecelere ulat. Mbarek cemali ile karanlklar aydnlatt. Onun bt
n huylar gzel oldu.
Onun line ashabna salt selam getirin."

70

Hz. Peygamber buyurdu ki: "Kii sevdii ile beraberdir. Gnl dilediinden
ayr olmaz." 69

69 "nsan dostlarnn dinindedir.", "insan sevdii ile beraberdir." hadsleri rivyet edilmit
ir.

Her nerede tuzak ve yem varsa, orada az otur. Ey zayflara, zavalllara


zulmeden, git de zayflar ve zavalllar yakalayanlar gr!

Ey cizleri, zavalllar yakalayan gen, unu bil ki; el elden stndr.

750 Ne alacak ey ki; sen hem zebunsun, cizsin, hem de zebunlarn elini
tutmaya alyorsun. Hem asn, hem de avlamay diliyorsun.

Onlarn nlerine, arkalarna set olmasa, dman gremezsin ama, o dman


apak ortada... 70

70 "Onlarn nlerine de set koyduk, ardlarma da; gzlerini perdeledik, onlar gremezler." Yasi
n Sresi, 9.

Avclk hrs, insan kendisinin avlanacandan habersiz bir hale getirir.


Erlik gsterir ama, kendisi korkaktr, yreksizdir.

Ey Hakk k! Sen, istek hususunda bir kutan da aa olma. ihtiyatl


hareket et. Sere bile yem toplarken nne ve ardna dikkat eder.

Sere yemin bulunduu yere gelince, nne, ardna bakar. Bakar, dner,

dolar.

755 "Acaba" der, "nmde, ardmda bir avc var m? Varsa onun
korkusundan bu lokmadan vazgemem gerek."

Sen Kur 'n 'daki ktlklerin, kt kiilerin kssalarm dikkatle oku. Esinin,
dlnn lmnden ibret al. 71

71 Bir hads-i erifte; "Vaaz ve nasihat iin lm kafidir." diye buymlmutur. Akl banda ol
anlar iin, bakalarnn
lm, en byk bir ibrettir. lm lisan- hal ile insana der ki: "Bunlar nasl ldlerse, bir
gn sen de onlar gibi olacaksn. Bu

sebeple mal ve yksek mevki hrsna dp de dnya ve hirette zarara urama. Haram, helal dem
eyerek toplamaya altn
mal, varislerine kalacak. Gemi olduun yksek mevki de bakalarna geecektir."

Cenb- Hakk Kur 'n 'da anlatlan as kavimleri ok, mzrak, kl gibi alet
olmakszn helak etti. O kudretli, esiz Allh, btn yarattklarna olduu gibi, ne
halde olursan ol, sana da senden yakndr.

71

Allh, elsiz ve grz denilen ezici sava aleti olmakszn azap eder. unu bil ki; Allh elsi
z,
aletsiz adaleti yerine getirir.

"Allh varsa nerede?" diyenler bile, bir belaya, bir hastala uraynca
"Aman ya Rabbi!" diye feryad ederler.

760 "Bir Allh bulunmas ve bize hakim olmas, akldan uzak ve alacak
bir eydir." diyenler de, byle bir felakete dtkleri zaman gzya dkerler de; "Ey
bize, bizden yakn olan Allh, varsn!" derler.

Mnacaat, Hakk' a yalvar.

780 Ey topra altna eviren, bir baka topra da insanlarn babas yapan

Allh!

Allh'm; senin iin her eyi deitirmek, yeniden yaratmak, ihsn ve


lutuflarda bulunmak; benim iim ise yanlmaktr, unutmaktr, hata etmek, su
ilemektir. 72

72 Sfilere gre Allh dilerse, "ayn- sabitim" yan, bilgisindeki sureti deitirebilir. Buna
; "a'yn- sabitenn
deitirilmesi" derler ki; kerametlerin en ykseidir. Allh' a yaknlam, glge varlndan
syrlm, Hakk varlnda var

olmulardan birisi dilerse, a'yn deitirebilir.

Benim yanlmam, unutmam bilgiye evir. Ben batan aa fkeyim, beni


sabrdan, bilimden ibaret kl.

Allh'm sen, orak topra, yani onda yetien buday ekmek haline
getirirsin. Cansz ekmei can haline sokarsn.

Ey yolunu arm can insanlara klavuzluk yapan, ey yolunu kaybetmi


kulunu peygamber eden! 73

73 Beyitte geen "arm can", "yolunu kaybetmi kul" gibi szler; Peygamber Efendimize iar
ettir. En ahlaksz bir
muhitte, en kt insanlar arasnda yetimi byk Peygamber tahsili olmad halde, yolunu yor
damm bilmedii halde,
Hakk'n lutfuna, ihsnna nail oldu. Hakk'tan ald vahiy ile peygamber oldu. Onlara yol gst
erdi. eyh Sadi hazretleri yle
buyuruyor: "Hz. Muhammed bir yetim, bir inci idi ki, okumak bilmezken Allh'n verdii ilim ve
irfanla bir ok milletin
ktphanesini ykad. Yani onlarn bilgilerini, inanlarm ibtal etti."

785 lah! Yeryznn bir ksmm gk yaparsn. Yeryznde ise lemi


ssleyen, nrlandran nice yldzlar halk edersin. 74

74 Bir kii dnya lezzetlerine dalarsa ve Allh'tan gafil bulunursa, onun gnl abucak lr v
e daha kendisi hayatta
iken manen l halinde gezer. Hz. Peygamber Efendimiz;

"llerle beraber bulunmaktan saknn." diye buyurmu, "ller kimlerdir?" sualine;


"Dnya ehli olanlardr." cevabm vermitir.

72

Kim bu dnyada ab- hayat elde ederse, ona lm bakalarndan daha abuk gelir, atar.
Yani kim bu dnyada nefsan arzularndan kendini arndrrsa, glge varlndan kurtulursa "l
meden
evvel olunuz." hadsinin srrna erer de, bakalarndan, tabi lmle leceklerden nce lr.

u leme, gnl gz ile bakan grr ki, burada her an yeniden yeniye
bozulup dzelen eyler var.

Beden hrkasnn inesiz, ipliksiz dikilmesi, varlklarn ekilden ekle,


halden hale girmesinden, her eyi kaplayan, altn haline getiren iksirin tesirinden
baka bir ey deildir. Yani Cenb- Hakk'n kudretinden, yaratma gcnden baka
bir ey deildir.

Ey insan! Sen de doduun gnden nce ya ate, ya toprak, yahut da hava


idin. Yani unsurlar mertebesinde idin.

790 Eer o halde kalaydn, bu ycelie nasl ulaacaktn?

Seni ekilden ekle sokann yznden ilk varlk kalmad. Onun yerine Cenb-Hakk,
evvelkinden daha iyi bir varlk verdi. Yani madd varln, bedenin, eitli unsurlardan geer
ek
kemale eriti. Olgunlat.

Bylece yz binlerce varla hrndn. Her brndn varlk, ilkinden


daha iyi idi. Yani canszlar, bitkiler, hayvanlar leminden devrederek insanlk
mertebesine ulatn.

Bunlar deitirip duran Allh'n her an ite ve gte olduunu gr de,


vastalar brak, zaten vastalar yznden, vastalara balandn iin ondan, asl
hakikatten uzaklatn.

Vastalar, sebepler ve hayranlk.

Her nerede vasta fazla olursa, vuslat, ona kavuma kaybolur. Vasta ne

kadar azalrsa, kavuma zevki o kadar oalr.

795 Her eyi sebeplerden biliyorsun. O yzden Hakk'a kar hayranln


azalyor. Halbuki hayranln, o arp kalman, seni Allh'n huzuruna
ulatracaktr. 75

75 Manev zevklerin en stnnn "hayret" olduu sylenir. Bu hayret; mahede neticesinde hus
le gelirmi. Hayret
amak, armak, kalbe gelen bir tecell, bir sezi sebebi ile Hakk knn dnemez, muhak
eme edemez bir hale gelmesidir.
Burada ince bir mesele var: Bizi hayret iinde brakan bir varla ynelmek, ona hayran olmak
insan kfre, imanszla gtrr.
Halbuki onu yaradan dnmek, ona hayran olmamz gerekir. Bu sebepledir ki, azz Peygamber Ef
endimiz; "Ya Rabbi ! Sana
kar olan hayranlm artr." diye dua buyurmutur. Hz. Mevlana'da; "Din ii, hayret etmek v
e arp kalmaktr. Ve dostun
mest ve mstarak olmaktr." diye buyurmutur.

73

Bu varlklar, yokluktan bulduun, yani yoktan yaratldn, yoktan var


olduun halde, ne diye yokluktan yz eviriyor ve ekmiyorsun?

Ey kstebek! imdiye kadar, geirdiin yokluklardan, ne ziyn grdn ki,


bu glge varla yapp kaldn? 76

76 Bir insann madd varl, insanlk lemine gelinceye kadar, bir ok merhale geirmi ve he
r merhaleden, fani
olduka daha mkemmel bir merhaleye gemi ve o geilerde zarar deil, kar edilmitir. O hald
e, bu son, mevhum varl da
ima etmeli ki, "beka billah" (=Allh'ta bak olmak) derecesine kabilir.

Mademki, geirdiin hallerin ikincisi, birincisinden daha iyidir. Yokluu ara


ve insan halden hale deitiren Allh'a ynel.

Ey inat! Varln balangcndan imdiye kadar, yz binlerce har ve ner

grdn.

800 Farknda olmakszn, senin madd varln, hi bir eyden haberi yok
gibi grnen canszlar leminden geliip boy atan bitkilere, bitkilerden dertlerle,
imtihanlarla dolu hayvanlk lemine geldin.

Sonra bu hayvanlk mertebesinden, akl, fikir, iyiyi ktden ayrdedi


varlna geldin. Bundan sonra da bu be duygu ile, alt ynn dna varr, tabiat
leminden kurtulursun.

Bu ayak izleri hakikat denizinin kysna yani, insaniyet mertebesine kadar


gitti. Bu mertebenin tesinde, vahdet denizinde, ayak izleri yok oldu.

nk karada, insann kendini korumas iin kyler vardr, yurtlar vaidr.


Kervansaraylar vardr. Yani yaadmz u suret leminde, menziller vardr. Herkes
nereden nereye gittiini bilir. Hakikat denizine ulamayan bu menzillerde dolar
durur. Fakat hakikat denizi mertebeleri manevdir. Ancak ma'rifet nru ile bilinir.

Hakikat denizinin konaklar ise, deniz coup dalgalannca, denizin artk ne


alan vardr, ne de tavan...

805 Deniz konaklarnn bir zellii de udur ki: Onlarn ne izleri, belirtileri
grlr, ne de adlar vardr. 77

77 Byk okyanuslarda, konaklayacak adalar, menziller yoktur. Vahdet denizi yannda okyanuslar
, bir damla
kadardr. Onun kysnda ayak izleri grlse de, dahilinde hi bir iz bulunamaz. Oraya girebil
en denizde kaybolur, o denizden
baka bir ey gremez. Mutasavvflar yazdklar kitaplarda, ilah mertebelerden "varlk menzil
leri" diye baz manev
derecelerden bahsederler. Keza seyr-i sulukta da, "seyr ilAllh" (=Allh'a seyr), "seyr ma'A
llh" (=Allh'la beraber seyr),
"seyr fllah" (=Allh'ta seyr) gibi bir takm makamlardan bahsederler. Fakat o mertebeler ve
makamlar madd deildir,

tamamyla manevdir.

74

Bitkiler leminden ruh lemine kadar, bu iki durak arasnda bunun gibi
yzlerce geit var. Yzlerce durak var.

Bir ok yokluklardan sonra bu varlklar grdn halde, bedenin kalmasn


isteyerek, neden bu fani varla, yani bedene yapp kaldn?

Haydi ey karga! u can ver de doan ol. Allh'n ekilden ekile, halden
hale dndrmesine kar, sen de cannla, banla oyna. Yani ey karga huylu dnyaya
gnln kaptrm olan kii, bu bo sevgiyi brak da Hakk'a layk bir kul ol!

Yeniye el a, eskiyi ver. nk her yln geen yldan kere daha stndr, daha fazladr.

810 Eer hurma fidan gibi, meyve sac, balayc olmazsan var, eskiyi
eski stne koyup anbara doldur. Yani Allh'n sana ltfettii nimetleri ihtiyac
olanlara vermezsen, sen ibadet anbarna rm, porsumu mahsulleri cimriliinden
tr y.

O khne kurumu eyleri krlere armaan gtr.

Fakat yeniyi grm olan, senin rm, kokmu mallarm satn almaz. O
Allh'a av olmutur. Senin tuzana tutulmaz.

Ey ac sel! Nerede kr ku varsa, blk blk senin bana toplanr.

Bylece de ac sudan krlkleri artar. nk ac su, tuzlu su krl artrr.

815 Ehl-i dnyann, yani dnyaya gnl verenlerin, bu yzden gnl gzleri
krdr. nk onlar u balktaki, yani cismaniyetin ac, tuzlu suyunu ierler.

Mademki dnyada gizli bir ab- hayatn yok, ac tuzlu suyu i de, krln

artsn.

Ey gnl gz kapal bulunan kii! Bu halde de sen beka, ebedlik


istiyorsun. Anlmay diliyorsun. Halbuki sen, zenci gibi yznn kara olmasna
sevinmedesin.

Zenci, zenci olarak doduu iin, asl rengi siyah olduundan kara renkten
holanr.

Ama gnn birinde gzelleir, yz ho bir hale gelir de sonra yine


karamsa, buna bir are aramaya, yine beyazlamaya alr.

820 Uan bir ku, uamaz hale gelse de yeryznde kalsa, zlr, gamlara,
kederlere der, alayp inlemeye balar.

Tavuk ise, bir eit ku olduu ve onun da kanatlar bulunduu halde,


gklerde umak bilmedii ve o zevki tatmad iin, yeryznde nee ile yrr, yem
toplar, koar durur.

75

nk, tavuk, kanad olduu halde uucu deildir. br ise uan kutur. O
tabiatta, o kabiliyette yaratlmtr.

Peygamber Efendimiz (s.a.v.); " kiiye acrm." diye


buyurdu; "Biri toplumun erefli, stn kiisi iken aalk

bir hale den, birisi de toplumun zengini iken yoksul olan,


bir dieri de, bilgisizlere oyuncak olan bilgin."

Hz. Peygamber Efendimiz buyurdu ki; "Zengin iken fakir den kiiye

acyn.

Aziz ve itibar sahibi iken hakir olan, aalk olana ve seilmi deerli bir
bilgin iken, cahiller arasnda kalan kiiye de acynz." 78

78 Tanzimat devri airlerinden inas merhum;

"Bedbaht ona derler ki elinde chelann, Kahrolmak iin kesb-i kemal-i hner eyler."
(Bilgisiz kiilerin elinde kahr olmak iin bilgi renen, kemal sahibi olan kii, bahtsz kii
dir.)

825 Peygamberimiz buyurdu ki: "Eer ta gibi, da gibi duygusuz


deilseniz bu kiiye acynz.

Bu kiiden biri bakan iken, en yksek mevkde bulunrken, her eyini kaybeden,
aalara den kiidir. br parasz kalan zengindir.

ncs de, dnyada ahmaklar, bilgisizler arasnda kalan ve onlarn


alaylar ile karlaan bilgindir.

stn bir insan iken, aalk bir hale dmek, erefli iken hor ve hakir
grlmek, bedenden bir uzvun kesilmesine benzer.

Bedenden kesilen bir uzuv, biraz kmldar, titrer, sonra lr. Yksek
makamda bulunan derse, eskisi gibi biraz grlerse de, sonra sner gider.

Ruhlar leminde, elest kadehinden sevgi arab ien kiinin, bu dnyada


onun bir mahmurluk hali vardr. Ba dner durur. 79

79 bn Farz hazretleri:

"Biz dnyada daha zm yaratlmadan nce sevgilinin ak ile ezelde arap itik, mest olduk."
beyti ile balayan
mehur Hamriyye Kaside'sini Hakk klarna sunmutur.

76

Pis olan ve dnya samanlnda bekilik yapmak iin yaratlan kpek asll bir kiide,
padiahlk hrs ne gezer?

Gnaha girmi olan tevbeye alr, yolunu kaybeder, durur.

Bir ceylan yavrusunun eekler ahrmda mahpus


olmas, eeklerin o garible kah itip kakarak ve srmakla,
kah elenmekle alay etmeleri; gdas olmayan kuru saman
yemeye mecbur kalmas. Bu hallerin hepsi dnya, ehvet ve

heva erbab arasnda kalm bir halis kulun sfatdr.


Reslullah (s.a.v.) Efendimiz "slm garip olarak balad,
yine garip olarak biter. Garip olanlara ne mutlu!"

buyurmutur.

(Evet; Hakk Peygamberi doru sylemitir.)

Bir avc, bir ceylan avlad. Acmadan da onu eek ahrna hapsetti.

kzlerle, eeklerle dolu olan ahra, o gzel, nazl ceylan zalimcesine

kapatt.

835 Ceylan armt. rkerek korku ile her tarafa kayordu. Avc gece
yars geldi, eeklerin nne saman dkt.

kzlerle eekler, acktklar iin o saman eker gibi yiyorlard.

Ceylan rkerek bazen o tarafa, bazen bu tarafa kayor, saman tozundan,


dumandan yzn eviriyordu.

Bir kimseyi, ztt olan bir kii ile beraber brakrsanz, onu lm azabna
uratm olursunuz.

Sleyman (a.s.) demiti ki: "Hdhd gitmeye mecbur olduuna dair, kabul
edilemeyecek bir zr getirmezse;

840 Onu ya ldrrm, yahut da ona azap ederim. Hem de sayya smayacak kadar, etin bir azap."

Ey gvenilir, inanlr kii, bilir misin, o azap nasl bir azaptr? Onu kendi
cinsinden olmayan baka bir kula ayn kafese koymaktr. 80

80 Neml Sresi'nin 20-21. yetlerine iaret edilmektedir.

77

Ey insan! Sen de bu beden yznden azaptasn. nk ku gibi olan ruhun, baka bir kula
(hayvani ruh kuu ile) ayn kafese hapsedilmitir.

Ruh doan kuu gibidir. Tabiatlar, kt huylar ise kargaya benzer. Doan
gibi olan ruh, karga ve baykulardan yaralanr, dalanr.

908 Gbei misklerle dolu olan ceylan, gnlerce eeklerin ahrnda ikence
ekmekte idi.

Karaya vurmu balk gibi can ekimekte, rpnp durmada idi. Sanki pislik ile misk, bir
hokkaya, bir kutuya konmutu.

910 Eein biri diyordu ki: "Bu hayvanlarn babasnda, yani ceylanda
padiahlarn, beylerin huyu var. Susun, onu rahatsz etmeyin."

Baka bir eek, ceylann dolap durmasna bakp alay ederek; "Bir inci elde
etmi, onu nasl olur da ucuza satar." diyordu.

Bir baka eek de; "Syleyin ona, bu naziklikle, bu kibarlkla gitsin,


padiahn tahtna kp otursun."

Bir baka eek de ok yemili, midesi ekimiti. Ceylan saman yemeye

ard.

Ceylan ban evirdi de; "Git ey eek!" dedi, "itahm yok, halsizim."

915 Eek; "Evet." dedi, "Halini gryorum, nazlanyorsun, yahut


utanyorsun da, onun iin ekmiyorsun."

Ceylan; "O saman senin gdan." dedi, "O gdadan senin bedenin dirileir, yenileir.

Ben ayrln arkadaym, duru sularn akt rmak kylarnda, balarda,


bahelerde, gezer dururum. Avunur elenirim.

Kaza ve kader bizi azaba drd ama, o huy, o gzel tabiat hi geer gider

mi?

Yoksul olduysam bile, nasl olur da yoksulca hareket ederim? Yoksul yzl
olurum. Elbisem eskidi ise, ben yeniyim.

920 Ben snbl, laleyi, reyhan bile binlerce nazla, istemeyerek yerdim."

Eek; "Evet." dedi, "Sen laf ede dur. Laf et. Garip ilde bo ve sama eyler, ok sylenir."

Ceylan dedi ki: "Zaten gbeim szlerime ahitlik etmede, d aacna,


anbere bile minnet etmemektedir.

Ama kokuyu alacak burun nerede? Pislii seven eee bu koku haramdr.

78

Eek yolda giderken, baka bir eein pisliini koklar. Ben bu eek
topluluuna, nasl misk sunabilirim?

925 Bu yzdendir ki, o efaat sahibi Peygamber; 'islm dnyada gariptir.'


remzini buyurdu. 81

81 Bu beyitte u hads-i erife iaret edilmektedir: "islm, garip olarak balad, yaknda yin
e garip olacaktr. Garip
olanlara ne mutlu, garip olanlara ne mutlu, garip olanlara ne mutlu."

nk onun mbarek zat, meleklerle beraber, onlarla dost olurken,


akrabalar bile kendisinden kaarlard. 82

82 Nitekim Resulullah Efendimizin amcas, amcasnn olu, en yakn akrabas bile Hz. Peygamber
in en amansz
iddetli dman olmulard. Nuh ve Lut peygamberlerin eleri, kocalarna dman olmulard. B
estam gibi bir zatn geleceini
haber verdii ve "Mnen benden stndr." dedii eyh Ebu'l-Hasen Harkan hazretlerinin kars
, o mbarek zat sevmez,
ekitirir dururdu.

Halk ona bakar, onu kendi cinslerinden sayarlard ama, ondaki mbarek
kokuyu duymazlard.

yle muhterem bir zat, sr postuna brm arslan gibidir. Uzaktan


grrsen gr, fakat postunu almaya kalkma.

Postunu almaya kalkac aksan, beden kznden vazge, nk o arslan

huylu vel, beden kzn paralar.

O arslan huylu vel, kzlk tabiatn bandan syrr, karr, senden


hayvanlk huyunu eker, alr.

Sen kz bile olsan, Hakk'n lutfu ile arslan olursun. Fakat kzlkten
holanyorsan, nafile arslanl arama..."

Sultan Muhammed Harzemah'n, ahalsi tamamyla


Rafz olan Sebzvar ehrini savala almas, ahalisinin eman
istemesi, Harzemah'n da; "Bu ehirden Ebbekir adnda

birini bana getirin, size eman vereyim." demesi.

845 Muhammed Harzemah, ahalisi sapk kiilerden ibaret bulunan Sebzvar


ehrine sava iin gitti.

Ordular Sebzvar' sktrd. Askerleri dmanlar krd, geirdi.

Ahal Harzemah'n huzurunda yerlere kapandlar. "Kulamza kpe tak!"


(yani "Bizi kle olarak kabul et. Canmz bala!") diye aman istediler.

79

"Sana istediin kadar hara verelim, vergi verelim. Her mevsimde vergimizi artralm.

Ey arslan tabiatl hkmdar! Bizim canmz senindir. Bir ka gn bizde


emanet kalmasna msade et!" dediler.

850 Harzemah; "Bana Ebbekir adl birini getirmezseniz, cannz


kurtaramazsnz." dedi.

"Ey Hakk'tan rkm, batla balanm kiiler! Ebbekir adndaki birini bana armaan
olarak getirmezseniz;

Ey aalk kiiler! Sizi ekin bier gibi bierim. Sizden ne hara alrm, ne
de syleyeceiniz masal dinlerim."

Bunun zerine; "Byle bir ehirden Ebbekir adl birini isteme." diye
Harzemah'n yoluna bir uval altn getirdiler.

"Sebzvar ehrinde Ebbekir nasl bulunur? Nitekim dere iinde kuru kerpi
bulunmaz."

855 Harzemah altna bakmad. Ondan yz evirdi de; "Ey imansz kiiler!"
dedi, "Bana Ebbekir adl birini armaan olarak getirmedike..

Getirdiklerinizin bana hi bir faydas yoktur. ocuk deilim ki, altn ve


gm karsnda hayran kalaym."

"Bu harap ehirde Ebbekir adl bir kimse var m?" diye tellal ardlar.

gn, gece aradlar, taradlar, sonunda zayf, hasta bir Ebbekir


buldular.

860 Bulduklar kii yolcu imi, Sebzvar ehri yolu stnde olduu iin
uram ve hastalanp bir harabe kesinde bitkin, perian bir hale gelmiti.

O yakn bir kede, uyuya kalmt. Onu grr grmez; "Aman abuk ol!

Kalk, padiah seni istiyor. ehrimiz senin yznden kltan kurtulacak


dediler."

Adam; "Gcm olsayd, yrye bilseydim, gitmem gereken yere giderdim,


byle kalmazdm.

Ben hi bu dman ehrinde kalr mydm? Yrr dostlarn ehrine


giderdim." dedi.

865 Bir tabut getirdiler, Ebbekir' i kaldrp stne yatrdlar.

Hamallar onu yklenip Ebbekir adnda birisinin bulunduunu grsn diye, Harzemah'n
huzuruna getirdiler.

80

Aslnda bu dnya bir Sebzvar ehridir. Allh adam burada kaybolmutur.


Aklsz, fikirsiz saylmtr.

Harzemah da Cenb- Hakk' temsil etmektedir ki, o byk Rabb, rezil insanlardan saf ve
halis bir gnl ister. Doru zllk ister.

"Allh sizin suretlerinize bakmaz, gnlnze bakar."

Peygamber Efendimiz; "Allh, sizin sretlerinize bakmaz, gnlnze bakar.


Bu sebeple bir gnl sahibini araynz." diye buyurdu. 83

83 Bir hads-i erifte buyurulmutur ki: "Hakkaten Allh Teala, sizin sretlerinize ve amelle
rinize bakmaz. Belki
kalbinize ve niyetinize bakar.

870 Cenb- Hakk; "Ben secdenin ekline de bakmam, altn balamana da.
Ben sana bir gnl sahibinin gz ile bakar, grrm." diye buyurdu.

Sen kendi gnln gerek gnl sandn da, gnl sahibi arifleri aramay
braktn.

Gnl yle bir varlktr ki, u yedi kat gk gibi, yedi yz gk orada
kaybolur, grnmez olur.

Bu eit gnl krntlarna, gnl dkntlerine gnl deme' Sebzvar'da


Ebbekir'i arama!

Gnl sahibi, alt yzl ayna gibidir. Allh, alt yne de o aynadan bakar. 84

84 Alt yn; sa, sol, st, alt, n, arka'dr. nsan- kmil, Allh'n kendi ilerini onun vas
tasyla grd dnyann
gzdr. Allh her eyden mnezzehtir. Bunu anlatmak iin Muhiddn-i Arabi hazretleri Futuhat Mekkiyye 'sinde; "nsan-
kmil Allh'n gz bebei gibidir." diyor.

875 Ama alt ynde bulunanlara, Allh o gnl sahibi, yani kmil insan
olmadka bakmaz.

Eer Cenb- Hakk, birinin istediini reddederse, o gnl sahibi iin


reddeder. Kabul eyleyecek olursa, yine o gnl sahibi iin kabul eder.

Cenb-Hakk, o olmadka hi kimseye nimet vermez. Ben Hakk' a ulaan,


kavuan kiinin halinden pek az bir ey sylyorum.

Allh iyilii, ihsn, ba onun avucuna koyar da, acd kiilere, onun
avucu ile verir.

81

O gnl sahibinin avucu ile, Allh'n rahmet denizinin balants vardr.


Fakat o balant, o birleme neliksiz niteliksizdir, mnezzehtir ve anlatlamaz bir
kemal halindedir.

880 Bu yle bir balant, yle bir birlemedir ki, anlatlamaz, tarif edilemez.

Bunu sylemeye ve anlatmaya almak, bo yere zahmete katlanmaktr, bo yere


kendini yormaktr.

Ey zengin! Sen Allh'n huzuruna yz uval altn gtrsen, Cenb- Hakk


buyurur ki: "Ey getirdii ykler altnda iki bklm olan kii. Bana gnl getir,
gnl..." 85

85 Ltfen Dvan- Kebr 'm VI. cildinin 3 104. gazelinde bulunan u iki beyti dikkatle okuyal
m:

"Allh'n huzuruna altn dolu binlerce keseler gtrsen, Cenb- Hakk: 'Bize bir ey getirmek
istiyorsan, kazanlm
bir gnl getir. ' diye buyurur."

Eer o gnl senden raz ise, ben de senden razym. Ama gnl senden yz
evirmise, ben de senden yz eviririm.

Ben sana bakmam, gnle bakarm. Ey can! Armaan olarak bana gnl

getir. 86

86 Bu beyitte u'ara Sresi'nin 88-89 numaral u mealdeki yetlerine iaret var: "O gnde ne
mal fayda eder, ne de
oullar, meer ki Allh'a tamamen slim bir kalp ile gelenler ola." Badatl Ruh u beyti ile
bu yete iaret etmitir:

"Sanma ey hace ki, senden zer sm isterler,

Yevm-i l-yenfa'da kalb-i selm isterler."

Gnl, seninle naslsa ben de yleyim. Cennetler analarn ayaklar altndadr. Evlatlar,
annelerinin gnllerini krmazlar, onlara sayg gsterirlerse, onlarn hrmetine cennete girec
eklerdir."

885 Halkn anas da, babas da, asl da gnldr. Ne mutlu o kiiye ki,
bedene bakar da gnl grr. 87

87 Kmil bir insan, bedene bakt zaman, bedenin tesinde bulunan, yani insann hakikati ola
n gnl grr. Yunus;
"Bir ben vardr bende, benden ier." dedii zaman Hakk' m kastetti? Gnl m kastetti? kis
inin bir olduunu dnenler de
var: Bu yzdendir ki ana, baba ve btn insanlarn bedenleri, yani glge varlklar, z deild
ir, birer kabuktur, deridir. Hepsinin
tesinde "o" yani gnl vardr. Baz ariflere gre de, gnlden maksat, peygamber varisi olup
Hakk'ta fani olan kmil insandr.

82

Sen dersin ki: "Allh'm ite urackta, sana gnlm getirdim ya.." Cenb-
Hakkda sana; "Ey kulum!" diye buyurur. "Byle gnllerle ehir dopdolu, byle
gnl herkeste var.

Sen bana lemin kutbu olan gnl getir, ite insann cannn cannn cannn
can, o gnldr." 88

88 Bu beyitte; "canlar cannn cannn can" diye tavsif edilen can, aslnda Resulullah Efendi
mizin ve onun dorudan
doruya varisi olan en byk gavsm mbarek ruhudur. Sarih Ankarav hazretleri anlalmas ve a
nlatlmas zor olan bu beyti u
ekilde aklyor: "ilah nefha olan can, hayvani ruhun candr. Ve kuds ruh da ilah nefha o
lan ruhun camdr. Rh- a'zam (en
byk ruh) yani Allh da, ilah nefhann ve kuds ruhun can gibidir. Bu sebeple rh- a'zamn
mazhar olan mbarek gnl,
kutuplar kutbunundur. O da en byk gavstr. ilah tecelllere nazargah olan ancak odur. 'Can can- can- Adem' demekten
murat, kutuplar kutbunun gnldr."

O gnller sultan olan Allh, nrla, hayrla dopdolu olan gnl beklemektedir.

Sen gnlerce Sebzvar ehrinde dolasan, gezsen, yine o eit bir gnl
bulamazsn.

890 Sonunda solmu, can prsm, rm bir gnl bulur da, onu teneir tahtasna yatrp Hakk'a doru gtrrsn.

"Padiahm!" dersin, "Sana gnl getirdim, Sebzvar'da bundan daha iyi


gnl olamaz."

Cenb- Hakk da sana buyurur ki: "Ey kstah, buras mezarlk mdr ki, l
bir gnl getiriyorsun?

Yr git, padiah huylu bir gnl getir. yle bir gnl getir ki, "varlk
Sebzvar' " onun yznden amana kavusun.

Sanki o gnl, bu dnyada gizlenmitir. nk karanlk aydnln zttdr.


kisi bir arada bulunamaz.

895 Cenb- Hakk'n btn ruhlara: "Elest bi-Rabbikm" (=Ben sizin


Rabbiniz deil miyim?) diye seslendii gnden beri, tabiat Sebzvar' o gnle
dmandr. Bu dmanlk, ona miras kalmtr.

nk o gnl sahibi, doan kuu gibidir. Bu dnya ise kargalar ehridir.


Bir cinsten olmayann, kendi cinsinden olmayan grmesi, onu yaralar. Gnln
dalar. Ayn ehirde oturan dinsizlerin, imanl kiileri sevmemeleri, onlarn
aleyhinde uramalar da bu yzdendir.

nsan kendi cinsinden olmayanla uyumu gibi grnrse de, o hal sahici
deildir. Bir eit mnfklk, iki yzllktr. Onun uyumu gibi grnmesi, bir
menfaat, bir ey elde etmek iindir.

83

O mnfk evet dese bile, bu onu tasdik ettiinden, gerek bildiinden


deildir. t verenin dn ksa kesmek iindir.

nk bu le arayan aalk kargann, yz binlerce, kat kat hilesi vardr.

900 Mnfkl, yani iki yzll kabul ederse kurtulur. Mnfkl


kendisine fayda verecek bir doruluk olur.

nk o muhterem gnl sahibi, bizim dnya pazarmzda, doru yola


sokmak, slah etmek iin aypl olanlar satn alcdr. 89

89 Allh adamlar gerek mritler, sefh, kusurlu kiiler arasnda Hakk yoluna dmeye istida
tl olanlar seer, onlar
slah ederek hakki insan haline getirir. Konya hocalar; "Mevlana'nn dervileri, bir takm k
usurlu, ok iki ien, ktlkler
yapan ahlak zayf kiiler." diye Mevlana'da kusur aramlardr. Hz. Mevlana da onlarn bu e
it yermelerine u cevab
vermitir: "Benden el alanlar, bana uyanlar salih kiiler, ok iyi ve faziletli insanlar olsal
ard, onlarn bana deil, benim onlara
mrid olmam, onlara uymam gerekirdi."

Ey Hakk yolcusu, eer sen, cansz, yani ta ve kaya gibi ruhsuz, duygusuz
deil isen, gnl sahibini ara. Eer hakikat sultanna zt tabiatta deilsen gnlle ayn
cinsten olmaya bak. Yani bir gnl sahibi bul, tavsiyelerini can kula ile dinle.

Gsterii, yzne gl, dalkavukluu houna giden kii, sence senin


dostun ama, o Hakk'n dostu deildir.

Senin huyuna uyan arzu ve tabiatna gre yaayan kii sana vel, hatta
peygamber grnr.

905 Yr nefsan istekleri brak da, manev bir koku al, o gzelim anber
kokusunu duymaya al.

Heva ve hevesine uyar, ehvet peinde koarsan, beynin kokmu olur.


Burnun manev gzel kokular almak hassasn kaybederse, o zaman misk ile anber
kokusu belki sana kt, hi ie yaramaz hale gelir. Manev kokular almak istiyorsan,

bir velye uy.

935 Vel grnte insandr ama, onun iinde insanlarn kt huylarn


yiyen, yok eden manev bir arslan gizlidir.

O arslan yani vel, kabiliyetli bir mridi gzelce yer, yani onu kt
huylarndan arndrr. Tortusunu szer, onu saf bir hale getirir.

O Hakk yolcusu, ak derdi yznden, yani Allh'a kar duyduu ak derdi


ile, btn dnyev ve cisman dertlerinden kurtulur, ayan Sh yldznn stne
kor.

84

"Biz insan en gzel bir sfatta yarattk. Sonra onu en


aalarn aasna attk." yetleri ile "Kimi yaatr,
mrn uzun dersek, onu kocatr, gzelliini ve gcn
kuvvetini azaltrz." yetinin tefsiri.

962 Hz. dem gzellik timsali idi. Melekler ona secde etmilerdi. Fakat
dem'den bu gzellik, bu stnlk alnnca;

"Eyvahlar olsun!" dedi, "Varlktan sonra yokluk." Cenb- Hakkda ona


manev bir dil ile buyurdu ki: "Suun u; sen ok yaadn!"

Cebrail onu sandan tutup; "Cennetten, bu ebedlik yurdundan k, u


gzeller topluluundan ayrl!" diye, ekip srklemeye balad.

965 Hz. dem; "Peki!" dedi, "O ereften, o stnlkten sonra bu alalmann
sebebi nedir?" diye sordu. Cebrail de; "O stnlk Allh'n bir ihsn idi. Dn,
alalman da onun adaletidir." cevabm verdi.

dem; "Ey Cebrail!" dedi, "Sen Allh'n emrine uyarak bana secde
etmitin. imdi nasl oluyor da, beni cennetten kovuyorsun?

Sonbaharda yapraklar aalardan ayrlp nasl dklrse, benden de bir


imtihan yznden, u gzelim elbiseler bedenimden uup gidiyor.

Onun yanaklar bir vakitler ay gibi parlakt. imdi ihtiyarlktan kertenkele


srtna dnd.

O parl parl parlayan salarla gzelleen ba, ihtiyarlk zamannda irkinleti. Salar dkld, dazlak oldu.

970 O naz ve edalarla salnan ve mzrak gibi dmdz olan boy, ihtiyarlkta
yay gibi bkld, iki kat oldu.

Lale renk, safrana dnd. Arslan gc gitti, kadnlar gibi gsz kald.

O bir pehlivan grete hile ve oyunla koltuunun altna alrken, imdi


yrtmek iin onun koltuuna giriyorlar.

Bu haller hep gam belirtisi, prsyp solu belirtisidir. Bunlarn her biri de
lmn yaklatn haber veren eliler, habercilerdir.

85

"Onu aalklarn en aasna reddettik, ancak


Allh'a inanan ve iyiliklerde bulunanlar mstesna. Onlara
sonu olmayan ve eksilmeyen ecir vardr." yet-i kermesinin

tefsiri.

Fakat Allh'n nru, insann hekmi olursa, ona ihtiyarlktan, hararetten bir

eksiklik gelmez.

975 Onun geveklii ve zayfl sarhoun gevekliine benzer. O


geveklikte bile gl ve kuvvetlidir. Bu yzden Rstem bile onu kskanr. 90

90 manl, iyilik sever kiiler, muhtalara yardm edenler ihtiyar olurlarsa da, d grnle
rine zayflk, gszlk
gelse de, i yzleri kuvvet ve gzellik elde eder. O geveklik iin iranl mehur kahramanlard
an Zalolu Rstem bile onu
kskanr.

lrse bile kemikleri zevke gark olur. Btn varl zerre zerre manev evk
nru ile parlar, durur.

Kendisinde ilah nr bulunmayan kii, sonbaharn alt st ettii meyvesiz ba

gibidir.

yle bir bada gl kalmaz. Kara dikenler kalr da, o ba saman yn gibi
sararr ve mahslsz bir hale gelir.

Ya Rabbi! O ba ne kusurda bulundu ki, u gzelim elbiseden soyundu?

980 O kendini beendi, kendini grd de, o yzden btn gzelliklerini


kaybetti. Ssl elbiselerinden soyundu. Ey hayatta bir ok imtihanlar geiren kii!
Kendini grmek, kendini beenmek ldrc bir zehirdir.

Ak ile btn lemin alad gzelin ne suu vard ki, imdi btn lem
onu kendinden uzaklatryor, ondan ireniyor?

Suu u ki; ss, gzellii ireti idi. Halbuki o; "Bu ssler, bu elbiseler, bu
gzellikler benimdir." diye davaya girimiti.

Cenb- Hakk buyurdu ki: "Gzellik harman bizimdir. Gzellerin o

harmanda ancak tane topladklar, iyice bilinsin diye onu geri alyoruz.

Btn gzellikler, gler, faziletler, ma 'rif etler hep


gzellik gneindendir.

O gzellik ve sslerin ireti olduunu, sadece varlk gneinin bir


bulunduunu anlasn diye, o gzellikleri geri alyoruz. 91

" Gzellii ile herkesi byleyen bir gzel, o gzelliin kendisine ait olduu vehmine kaplr
sa, ihtiyarlad zaman,
evvelce yzne bakmaya doyamayanlar tarafndan horlanmaya balanr. O kadar irkinleir ki, ki
mse yzne bakmaz olur.
Bunun sebebi o gzellii ona verenden haberi olmaydr. Bilmiyor ki, o gzellikler onun dei
ldir. Ezel sevgilinin
gzelliinden aksetmitir.

86

985 Btn gzellikler, kudretler, gler, faziletler ve ma'rifetler hep gzellik gneinden, yani Hakk'tandr. O gneten telerden, bu tarafa gelmi
vurmutur.

O gnein , yldzlar gibi geri dner. Ve vurduu u beden duvarn terk


eder, ekilir gider.

Gnein ekilip gnee geri gidince, her beden duvar karanlk ve


simsiyah kalr.

Gzellerin yzlerindeki insan artan gzellik, gzellik gneinin renkli


camndan, yani; ruh, gnl, beden camndan vuran nrdur.

Onun nru, renk renk camlar, bize byle eit eit gstermektedir.

990 Renk renk camlar kalmaynca, o zaman bir renk olan nr seni artr,
hayran brakr. 92

92 renkli camdan murad: Ruh, kalp, bedendir. Ezel gzelliin gnei, bunlar vastasyla ak
seder. Ve getii
camn rengine gre olur. Kimi rahmn ve hayrn, kimi de nefsan ve ehvan bir gzele bakar.
Bu renkli camlar ortadan
kalkarsa, o zaman Allh'n bir renk olan nru seni hayran eder.

Nru camsz grmeye al da, cam krlnca kr olmayasn. Yani ekle,


srete, d gzellie kaplma, o gzellii vereni dn. Gzeller olmakszn, o
gzeller gzelini gnlnde bulmaya al.

Sen renilmi bilgiyi yeter buluyorsun, gzn bakasnn era ile


aydnlatmsn.

O da ireti mala sahip ktn, gerek bilgin olmadn bilesin diye


eran nnden kapverir.

Eer sen gerekten, Allh rzas iin alp kredersen gam yeme; nk
Cenb- Hakk sana onun gibi yzlercesini ihsn eder. 93

93 Faydasz ve tatbik edilmeyen, yaplmayan, yaanmayan bilgiler meyvesiz aaca benzer, inand
n yaamak,
bakalarna da o manev bilgileri haber vermek, retmek, Allh' n verdiklerine krdr. Bir
hadste: "Bir kimse bildii ile
amel ederse, yani inandn yaarsa, Allh ona bilmedii ilmi ihsn eder." diye buyurmutur.

995 kretmedi isen, imdi artk kan ala, nk o gzellik, kretmeyen


kfirden, yani nimeti inkar edenlerden geti, gitti.

87

kredenlerle vefa sahiplerinin elde ettikleri


kaybolmaz.

Kfir toplumun "ileri botur", iman sahibi olanlarn ise "zleri dzgndr." 94

m Bu beyitte ve 999 numaral beyitte, Muhammed Sresi'nin 1-2. ve 4-5. yetlerine iaret vard
r.

kretmeyenleri, gzellik, hner, ma'rifet terkeder, gider. O kadar ki, artk


ondan bir iz bile grnmez olur.

Hsmlk, yabanclk, kr ve sevgi yle bir gider ki, bir daha hatra bile
gelmez.

nk: "Kafirlerin yaptklar, iledikleri botur." yetinin manas; muradna


ermi olanlardan, o muradn kp gitmesi demektir.

1000 Yalnz kr ehli ile vefa sahiplerinin elde ettikleri kaybolmaz. nk


devlet, manev zenginlik onlarn ardlarndadr.

Geip gitmi devlet, nasl olur da g verir, kuvvet verir? nsana g ve


kuvvet, gelecek devletten gelir.

1002 Bor vermek emrine uy da, bu dnya devletinden bor ver. Yani
gerekenlere iyilik et. ikramlarda bulun da, gzn yzlerce devlet grsn... 95

95 Bu beyitte de Mzzemmil Sresi'nin 20. yetine iaret var.

Bu dnyada yediin ve itiinden bir miktarn hayrn iin azalt ki, ilerde
kevser havuzunu bulasn.

Vefa toprana bir yudumcuk dken kiiden, devlet av nasl kaabilir?

1005 Cenb- Hakk byle ahdine vefal olan kullarnn gnllerini ho eder.
zlerini dzgn bir hale getirir. Onlara verdii eyler yok olup gittikten sonra yine

verir.

Ey ecel, ey ky yamalayan zalim, bu krettiklerinden neler ald isen, geri

ver.

Ecel aldklarn geri verir ama, onlar kabul etmezler. nk onlar, ruhan
nimetlerden, can nimetlerinden nimetlenmilerdir.

"Biz sfler" derler, "Hrkalarmz atmz, attmz eyi geri almayz.

Biz verdiklerimizin karln aldk, bizden ihtiya da gitti. Hrs ve garaz

da.

88

1010 Ac, tuzlu, ldrc sudan ktk; ar, duru, kevser kaynan bulduk.

Bu dnyada, bakalarna yapm olduun vefaszl, hileleri, ar nazlanmay;

Yaptklarna karlk olarak, senin bana dkeriz. nk biz dnyaya Hakk


yolunda sava iin gelmi ve ehit olmu erleriz." derler.

Sen de bylece bil ki, pak, tertemiz olan Allh'n yrekli ve yiit yle
kullar vardr ki, onlar,

Dnya ylannn byklarn yolarlar, yani dnyann hilelerini boa karrlar.


adrlarn zafer burcunun stne karrlar.

1015 Bu ehitler, yeniden gazi olmulardr. Bu esirler tekrar zafer kazanmlardr.

Yokluktan yine ba kaldrp derler ki: "Eer anadan doma kr deil isen,
ite bizi gr." 96

96 Ak klc ile ehit olan ve lmezden evvel len biz sfler, "fena fi'llah" (=Hakk'ta yok
olma) mertebesine
eritikten sonra tekrar, beeriyet mertebesine dnp, nefisle savamak iin gazi olduk. Kaza v
e kader tuzana dm olan bu
esirler kendilerini kurtardlar. Tekrar nefislerine kar zafer kazandlar, yokluktan ba kald
rarak ve beka-y Hakk' la bak olup
ilah vasflar kazandktan sonra, dnya aslna "Eer anadan doma kr deil isek, bizim batn
mza, hakikatimize bak da ne
sultan olduumuzu gr." diye seslenirler.

Gr de bil ki, yoklukta gneler var. Burada sret ehlinin yannda gne gibi
parlak olanlar; orada, Ahiret leminde Sh Yldz gibi snk ve deersiz kalrlar.

Ey karde, yokluk leminde varlk nasl olur? Zt zttn iine nasl gizlenebilir?

Bil ki, Allh; "lden diri karr." nk abidlerin kulluk edenlerin midi
yokluktadr. 97

97 Bu beyitte Al-i mran Sresi'nin 26-27. yetlerine iaret var. lden diri, diriden l k
mas eitli tefsirlere
uramtr. Bazlar erlik suyundan insan yaratlmas, yahut yumurtadan civciv kmasn lde
n diri kmas gibi
yorumlamlardr. Diriden l de, insandan, hayvandan tohum kmas, tavuktan yumurta kmas
gibi yorumlanr.

1020 Tohumu tarlaya att iin, anbar boalm olan ifti; "Tohumun
hepsini ektim." diye yokluk midi ile sevinmez mi?

"Ektiim tohum, yokluktan bitecek, baak verecek." der. Manay biliyor,


duyuyorsan dn, anla!

Sen de her an yokluktan anlay, zevk, esenlikler, huzur, iyilikler, nimetler


beklemektesin.

89

Bu srr amaya izin yoktur. Yoksa ben deersiz bir ehir olan Ebhaz'
Badat haline getiririm.

O halde yokluk, Hakk'n sanatnn hazinesidir. Her an oradan lutuflar,


ihsnlar, keremler gelip durmaktadr.

1025 Allh, esiz rneksiz eyler yaratp durmadadr. Esiz ve meksiz


eyler yaratan da, o zattr ki, bir asl, bir dayana olmad halde fer'i yaratr, izhar
eder.

Yok gibi grnen ve hakikatte var olan lemle, yok


olduu halde var grnen lem.

Cenb- Hakk yoku, yce ve ihtiaml bir var olarak gsterdi. Var olan da
yok eklinde belirtti.

Denizi rtt de kpkleri meydana kard. Rzgar gizledi de sana onun


kaldrd tozu gsterdi.

Toz, toprak minare gibi havada kvrla kvrla ykselir; toprak nasl olur da,
kendiliinden ykseklere kabilir?

Ey gr illetli olan kii! Tozu, topra ykselmi grrsn. Rzgar ise


grmyorsun. Bu gr rzgara delil olur, yani rzgarn varln gsterir.

1030 Dalgalarn kard kpklerin koutuunu grrsn. Kpk kendi

kendine var olmaz ki.

Kp gznle grrsn, denizi kpk delaleti ile bilirsin, anlarsn. Bunun


gibi dnce gizlidir de konuma, dedikodu meydandadr.

Biz yok demeyi, var olduuna ispat sanmz. Demek ki you gren bir
gzmz varm. 98

9sHz. Mevlana Mesnev'nin VI. cildinin 640 numaral beytinde yle buyurur:

"Sz de bir eyi nefy etmek, bir eyi isbat etmek iindir. Sen nefyi brak da sze ispattan ba
la."

Uykulu gz, hayalden, yok olan eyden baka ne grebilir ki?

Hasl sapklk yznden yolu arm, bamz dnm, arp kalmz.


Hakikat gizli kalm da hayal ortaya km.

90

1035 Bu you nasl oldu da gzmzn nne koydu? O hakikati nasl oldu
da gzden gizledi?

Aferin ey by yapan stad! Hakikat leminden yz evirenlere, arap


tortusu gibi kirli, bulank olan dnyay, insanlara saf, parlak olarak gsterdin.99

" By: Sebebini halkn anlayamad, bir harekettir, bir itir. Cenb- Hakk'n yarattklarn
n hikmeti de
anlalmadndan tr, Cenb- Hakk' "by yapan stad" diye anyor. Gerekten de Allh, e
itli varlklar yaratm,
gzmzn grmedii canllar da var. Bunlara akl ermez ki...

Bycler tacirlerin gzleri nnde ay n kumam gibi ler, bierler

de satarlar, kar ederler.

Bycler, byle bylerle, hilelerle para kazanrlar. Tccarn paras elden


gider. Kuma ise hi oluverir.

Bu dnya bir bycdr. Biz de onun mterisiyiz. Ondan llm ay


satn alrz. Bylece aldanr dururuz. 100

100 Dnyann "daru'l-gurr" yani, aldatc bir lem olduuna dair bir hads olduu gibi, onun
sehhare, gaddare
bulunduunu beyan eden bir baka hads de rivyet ederler. Onun bekasz olduunu, en belirli h
akikatin lm olduunu hepimiz
bildiimiz halde, ahbaplarmzn, komularmzn lp gittiklerini grdmz halde, yine o ve
fasz dnyaya aldanmaktan,
kendimizi lmeyecekmi gibi sanmaktan kurtulamayz, ite bu gafletimiz onun bys eseridir.
air Eref merhumun u kt'as
dndrcdr:

"Bize gurbet deildir dar- dnya, dar- ukba,

Memat sevmemekte affolunmaz bir hatmz var,

Dnsek biz, lmden korkmamak lazm gelir zira;

Yerin altnda stnden ziyade akrabamz var."

1040 O byc, ay ndan acele beyz arn ler.

Ey dnyann klesi olan insan! Byc senin gm paraya benzeyen


mrn alr, para gider. Ortadaki hayal kuma yok olur. Kesen ise bombo kalr.

Ey dnyann bysne kaplan kii! "Kul ez"y okumak ve "Ya Rabbi!


Ltfet, beni bu frklerden koru, u dmlerden kurtar." diye yalvarmak gerek.

O byc kadnlar, dmler stne okurlar. Onlarn errinden sana


snrm. Ey imdada yetien Allh, bana yardm et.

Fakat ey aziz dost! Bu sreleri, iinin, gcnn dili ile de, yani okuduunu
yaayarak, iyi iler, ibadetler yaparak okumalsn. nk sz dili gevektir.

91

Ey Hakk yolu yolcusu! Senin yol arkadan vardr.

1045 Yaadn u zamanda, senin yol arkadan vardr. Birisi vefaldr,


sana baldr. Dier ikisi gaddardr; yani acmayan, insafsz; hep ktlk yapan iki
dost.

Vefasz ve gaddar olan yol arkadalarndan biri, sana dost grnen kiidir.
Dieri dnya mal ve eyadr. Vefal olan ncs ise, senin ibadetin, iyi ilerindir.

Mal, seninle beraber gelmez. Evden dar bile kamaz. Senin vefal
grnen dostun ancak mezarnn bana kadar gelir.

Ecelin gelip att gn, dostun hal dili ile sana der ki:

"Ben senin ancak mezarnn bana kadar gelirim, mezarnn banda


birazck dururum. Fakat bundan tesine gidemem.

1045 badetin, iyiliklerin, yaptn iyi iler, vefaldr. Onlar mezarnn dibine
kadar inerler, senden ayrlmazlar.

Mustafa (s.a.v.); "Sana diri olduu halde, seninle


beraber gmlecek bir dost gerek. O seninle gmlr, sen
l olduun halde, o diridir. yi ise sana iyilikte bulunur.

Kt ise seni ktle iter. Bu e, dost senin yaptn


ameldir, itir. Gcn yettii kadar, iini gcn dzelt."

hadsinin anlatlmas.

Allh'm Resul pek doru sylemitir.

Hz. Peygamber buyurdu ki: "Ahiret yolu iin ibadetten, yaplan iyiliklerden,
grlen iyi ilerden daha vefal bir yol arkada yoktur.

Yaptn i, iyi bir ise, sana ebed olarak dost olur. Kt ise. mezarda
ylann olur, seni sokar.

Fakat babacm, doruluk yolundaki u i, u kazan, nasl olur da stadsz


elde edilebilir?

Dnyadaki en deersiz kazan bile bir stad olmadan, bir yol gsteren
bulunmadan kazanlamaz.

92

1055 Bir kazan elde etmek iin nce bilgi, sonra da, o bilgiyi yaamak ilemek gerek. Bylece de i bir zaman sonra, yahut lmden sonra fayda verir.

Ey aklllar! Sanatlar elde etmeye bakn. Bunun iin birbirinize yardm edin. Ama her sanat
ehli olan temiz, byk bir kiiden renin.

Ey kardeim! inciyi sedefin iinde ara. Hneri de sanat ehlinden iste.

t veren ruhan, hayrl kimseleri grrseniz, insaf edin, renip,


retmeye aln, ekinmeyin.

Deri tabaklayan bir kii, i grrken kirli bir hrka giyse, bu hrka onun,
zenginse zenginliini, stn bir insansa stnln azaltmaz.

1060 Bir demirci, demir derken yrtk, prtk bir i elbisesine brnse, bu
hal halk nazarnda onun itibarn, deerini drmez.

yle ise, sen de gurur elbiseni, kendini stn grme krkn kar at da, bir

ey renmek iin, tevazu libas giyin. 101

101 Dvan airlerimizden Nef merhum;


"Akla marur olma, Felatun- vakt olsan dahi,
Bir edib-i kmili grdkte tfl- mekteb ol."

Hasan Basri hazretleri; "Tevazu, karlatn her mslmann senden stn olduunu kabul etme
ndir." diye
buyurmutur.

lim renmenin yolu sz iledir. Sanat renmenin yolu ise i iledir.

Yokluk renmek istiyorsan, bu da bir mritle sohbetle olur. Bu hususta ne


dilin ie yarar, ne de elin.

Yokluk ilmini can, ancak bir candan renir. Bu, defterden okumak ve
dilden sylemekle renil emez.

1065 Hakk yolu yolcusunun gnlne; "Ben de bu remzleri, bu incelikleri


biliyorum." diye bir ey gelirse, o Hakk yolcusu, henz remz bilme hnerini elde
etmemitir.

Hakk yolu yolcusunun gnl alr, nrlanrsa, o vakit Hakk Teala:

"Biz senin gsn amadk m? Batnn erh etmedik mi? Ve ona kiilik
vermedik mi?" diye buyurur. 102

102 nirah Sresi'nin 1. yetine iaret ediliyor.

Mesnev'nin VI. cildinin u 23 numaral beytinde ayn konu sylenmi:


"inden denize bir yol bulan kpn nnde rmaklar secdeye kapanrlar."

Ey salik! Senin de gnln atk, genilettik, ferahlandrdk.

93

Sen ise onu hl darda aryorsun, st salan yer, sensin de, sen hl
bakalarnn st samasn bekliyorsun.

Sende, senin iinde had kenar olmayan, kys bulunmayan bir st


kayna var. Ne diye hariteki bir tulumdan st almak istiyorsun?

1070 Ey su eken kii, senin denize bir balann, bir gizli yolun var.
Kuyudan su ekmekten utan. 103

103 Zariyat Sresi'nin 20-21. yetlerine iaret var.

"Gsn amadk m?" sresinde buyrulduu gibi, senin gnln almad


m ki, nasl oluyor da gnlnn almasn, bekliyorsun? Yalvarp duruyorsun?

Gnlne in, gnlnn geniliini gr de; "Grmezsin..." knamasna

104

urama.

104 Hadd Sresi'nin 4. yetine iaret edilmektedir.

"O sizinle beraberdir." yetinin tefsiri.

Bann stnde ekmek dolu bir sepet olduu halde sen, hala kap kap
dolayor, bir dilim ekmek istiyorsun.

Bir dilim ekmek iin ne diye her kapy almadasn? Ekmek sepeti kendi
bann stnde. Sersemlii brak, yr. Gnl kapsn al da, aradn mana

ekmeini kendinden iste, kendinde bul.

1075 Bir dereye girmisin, su dizine kadar km, sen ise gaflet iindesin.
Kendinden haberin yok. undan, bundan su isteyip duruyorsun.

nnde de, arkanda da susuzluunu giderecek, seni kandracak su var.


Fakat nnde de, arkanda da engeller var. Gaflet perdesi ile gzlerin kapal da, suyu
gremiyorsun.

At binicinin altnda, fakat binici; "At nerede?" diye altndaki at aryor.


Biniciye; "Bu altndaki nedir?" diye sorsanz; ' 'Attr, ama at nerede?" diye aknca
cevap verir.

"Kendine gel, altnda grnen at deil mi?" "Evet" diyor, "Ama at kim
grm?" diye soruyor.

Su, susuzluktan deli olmu bir kiinin gz nnde ve kendisi de su iinde,


fakat adamn akp giden sudan haberi bile yok.

94

Bir kimse bir eyin mesti ve kdr. O ey ise gznn nnde iken hem
onu grmyor, hem de "Biz senin gsn amadk m?" mjdesinden haberi var.

1080 "nci, denizin iinde olduu halde deniz nerede?" diye soruyor. Sedefe
benzeyen hayal, onun duvar olmutur. 105

105 Eski airlerimizden birisinin "u mhler ki deya iredir, deryay bilmezler." msra' de
rin manaldr. Yani
balklar, denizin iinde yzer dururlar, ama denizin ne olduunu bilmezler.

Onun; "Nerede?" diye sormas, ona perde olmu, gnein klarna engel

olan bir perde kesilmitir.

Onun kt ve illetli olan gz, kendi grne perde olmutur. "Ben gaflet
perdesini kaldrrm." vehmine dmesi de, kendisine bir set, bir engel tekil etmitir.

Onun akl, fikri de kulan tkamtr. Ey Hakk'n akn, akln Allh'a

ver.

"Btn dertlerini bir dert yapan, Cenb- Hakk baka


dertlerden kurtarr. Fakat dertlerini datan, bir ok eyleri
kendine dert edinen kiiyi, hangi vadde helak olacaksa
Hakk, onu kayrmaz." hads-i erif inin aklanmas.

Sen akln, fikrini eitli yerlere datyorsun, eitli eyler zerinde, kafa
yoruyorsun. Halbuki o sama sapan uramalar, o bo yere konumalar, bir tere
yaprana bile demez.

1085 Senin akl suyunu, dnya sevgisi ve nefsan arzular dikenlerinin kkleri
emer, durur. Artk o, yani mrnn aac, nasl olur da kemal ve fazilet meyveleri
verebilir?

Akln bana al da, varlk bahesinde srm olan o kt dallar kes, buda.
Yani nefsan ve ehvan dncelerden, emellerden kurtul. Ho ve faydal srgnlere,
yani ruhan, Rabbani duygulara su ver. Onlar besle, yeert.

O kt dallar da, faydal srgnler de imdi yeildir. Ama sen sonuna bak,
kt dallar yok olur, gider. Srgnlerden ise fazilet ve kemal meyveleri biter.

95

Bahenin suyu, faydal srgne helaldir, tekine haram. Aradaki ayrl sen
sonra grrsn, vesselam.

Adalet nedir? Meyve aalarna su vermektir. Zulm nedir? Diken sulamaktr.

1090 Adalet bir nimeti yerine koymaktr. Her su emen kk sulamak


deildir. Yani hakk hak sahibine vermektir. Mstahak olmayana vermek ise
zulmdr.

Zulm nedir? Bir eyi konmamas gereken yere koymak. Bu hal belaya
kaynak olur.

Hakk'n nimetini cana, akla ver. arsna uram, manev belalarla


dmlenmi, skntlarla dopdolu olan tabiata verme.

Dnya gamlarnn savan, bedenine ykle, o can ekimeyi, o rpnp


durmay gnlne uratma. Yani dnya meakkatleri ile bedenini uratr. Gnln ve
rhunu onlarla megul etme.

Sen yk dengini, sa'nn bana koymusun. Yani yk, sa gibi olan ruhuna
tatyorsun. Eek gibi olan nefsini ise ayra salmsn, o da orada otluyor, geziyor,
srayp yuvarlanyor.

1095 Srme kulaa ekilmez. Gnl ii de bedenden istenmez.

Eer sen, gnl isen, yr, nazlan, hakaret ekme. Eer sen bedenden ibaret
isen, onu tatllarla, eitli yemeklerle besleme, ac olan riyazata altr.

1103 Hakikat can gzne, gnl gzne grnr. al, abala da gnln
bulunduu tarafa, bir gnl ehline, velye gel.

Eer ayan yoksa yuvarlana yuvarlana, srne srne gel. Gel de, her az,

her ou gr. Yani gnl yanna gel de, orada, noksan olan kiiyi de, kmili de gr.

"Yola dersen, sana yol aarlar. Yok olursan, seni


varla ulatrrlar." beytinin manasn aklama.

1105 Zleyha her taraftaki kaplar kapatt ama, Ysuf(a.s.)'da hi bir


hareket grnmedi.

Kilit ald, kap da ald. Ysufa yol grnd, Allh'a gvenerek srad,
kurtuldu.

96

Bu tabiat leminden harice kmak, kurtulmak iin her ne kadar, bir k


yeri, bir kap grnmyorsa da, Ysuf gibi rpnp, her yana komak gerek. 106

106 Bir bahar mevsiminde Meram Balarfnda dolarken Mevlana aalarda tomurcuklarn yaprak ha
linde
aldklarn gryor, tabiat leminden, harice kmay, kurtulmay dnyor ve yapraa soruy
or:

"Ey yaprak! Elbette bir kuvvet buldun da, dal yarp ktn. Ne yaptn da zindandan kurtuldun?
Syle, syle de bu
dnya hapishanesinden kurtulmak iin biz de senin yaptn yapalm."

Komak gerek ki, kilit alsn, kap grnsn. Yersiz kaldnz iin size bir
yer hazrlansn.

Ey imtihanlara, ibtilalara uram kii, sen bu dnyaya geldin. Geldiin yolu


hi gryor musun? Geli yolunu bilmediin gibi, gidi yolunu da bilmezsin.

1110. Sen bir yerden, bir vatandan geldin. Geldiin yolu hi biliyor musun?
Hayr, deil mi? 107

107 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'inin 2927 numaral gazeline u beyitlerle balyor:

"Nereden gelmisin, biliyor musun? Sen Hakk'n hareminden gelmisin. O ruhan lem, o gzellik
ler hatrna
gelmiyor mu?"

Bilmiyorsan, sakn "Yol yoktur." deme. Biz bu bilinmeyen, grnmeyen


yoldan gideceiz.

Ryada sevin iinde sola, saa gidiyorsun ya; o dolatn meydann yolu
nerede? Hi biliyor musun?

Gzn kapa, kendini Allh'a teslim et ki, o eski ehirde, sevdiin


vatannda kendini gresin.

Fakat gzn, nasl kapayabilirsin ki, bu tarafta, bu dnya evinde, houna


giden ok eyler var. Mavi, siyah sevda ile dolu yzlerce mahmur gz, seni
aldatmakta, gzn balamaktadr.

97

Zenginlik, byklk ve yksek mevkilerde bulunmak midi ile, mteri


akndan, yani seni satn alacak, sana deer verecek kimseler bulmak arzusu ile
gzn kapamak yle dursun, etrafna drt gzle bakyorsun.

Uyusan bile ryada mteri gryorsun. Kt bayku, ryada harabeden


baka bir ey grebilir mi?

Sen her an, mteri istei ile kvranyorsun. Fakat neyin var ki, satacaksn?.
Hi hi...

Peygamberlik davasna girien kiinin hikyesi.

Birisi; "Ben peygamberim, hatta btn peygamberlerden de stn bir


peygamberim." diyordu.

1120 Boynundan baladlar; "Ben Allh tarafndan gelen bir eliyim, diyor"
diye padiahn huzuruna gtrdler.

Ahal karnca ve ekirge gibi, onun bana topland; "Bu ne hile, bu ne


tuzak?" diyorlard.

Bu adam; "Eer yokluk leminden eli olarak gelmise, biz de hep


peygamberiz, hep yceyiz." diyorlard. nk hepimiz, yokluk leminden gelmiiz.

"Biz de oradan bu leme garip geldik ey edepli kii! Neden peygamberlik


yalnz sana mahsus olsun?"

"Siz de o lemden buraya uyuyan ocuklar gibi geldiniz, yollardan


menzillerden habersiz bulunuyordunuz.

1125 Menzillerden uykuda ve sarho olarak getiniz. Bu yzden sizin


yoldan, yokutan, initen haberiniz bile yoktu.

Ama biz ho bir halde be duygu ve alt yn leminin tesinden bu leme


kadar uyank olarak geldik.

Menzillerin asln, esasn grdk. nk klavuzlarmzn her eyden


haberleri vard. Yolu biliyorlard.

Peygamberlik davasna kalkan kii hakknda padiaha: "Ona ikence yaptr


da bir daha byle eyler sylemesin." dediler.

Padiah, onun pek bitkin, pek zayf olduunu grd. Nerede ise bir tokatla

lecek halde idi.

98

1130 Onu sktrmann, dvmenin, ikence yapmann imkan yoktu, nk


sraya dnmt.

"Ona holukla sz syleyeyim; 'Ne diye inat ediyorsun, ne diye byle


byk szler sylyorsun?' diyeyim.

Sertlik burada hi bir ie yaramaz. Yumuaklkla, ylan bile ininden dar


kar." dedi.

Halk onun bandan uzaklatrd. Padiah iyi bir adamd. Zikri de, fikri de

iyilikti.

Onu bir yere oturttu. Yerini, yurdunu sordu. "Ne ile geinirsin? Darda
kaldn zaman kime snrsn." dedi.

1135 Adam; "Padiahm!" dedi, "Ben Darsselam'danm. Oradan ktm,


yola dtm. Bu melamet, bu knanma yurduna geldim.

Benim burada ne evim var, ne de benimle dp kalkan bir eim, bir


dostum. Bir balk denizden kar da, yeryznde av tutabilir mi?"

Padiah, onunla akalaarak; "Bugn ne yedin, kuluk yemein ne idi?" diye

sordu.

"tahn var m? Sabahleyin ne yedin? Sarho bir hale gelmisin, atp


tutuyor, manasz szler sylyorsun."

Adam cevap verdi de dedi ki: "Taze yahut bayat ekmeim olsayd,
peygamberlik davasna kalkr m idim?

1140 Bir topluma kar, peygamberlik davasnda bulunmak, bir dadan gnl ummak, gnl aramaya benzer.

Hi kimse, dadan tatan akl ve gnl aramaz. Onlardan zor bir nkteyi
anlamay, renmeyi beklemez.

Daa ne sylesen, o da sana onu syler. Alay edenler gibi, sanki seninle alay

eder.

Bu toplum nerede, haber vermek, t dinletmek nerede? Cansz bir eyden


kim can umar? Kabristanda kim llere hitap eder?

Ama sen bunlara kadndan, altndan haber versen, o vakit hepsi de


gmn nne yar, yere balarn korlar.

1145 Onlardan birine; 'Filan yerde bir gzel var, sana k olmu. Seni aryor.' dersen, sana bu mjdeli haberden tr kul, kle olur.

Eer, onlara Allh tarafndan bal gibi bir haber getirsen de; 'Ey szne
salam kii Allh'a gel! ' desen;

'u lml dnyadan, nimet lemine yr. Madem ki lmszl elde


etmek mmkn, yok olup gitme.' diye t versen.

99

Kanna girmek isterler, bana kasdederler. Fakat bu gayretleri din iin,

mezhep iin deildir."

1226 Padiah o adama; "Bari vahyinin ne olduunu syle, yahut peygamber


olan ne elde eder? Ondan haber ver." diye sordu.

Peygamberlik iddiasnda olan adam padiaha cevap verdi: "Ne vardr ki,
peygamber onu elde etmesin. Hangi devlet vardr ki, peygamber ona erimemi
olsun?"

Tutalm yle diyelim ki: "Neb'nin kalbine gelen bu vahiy, Allh' n


srlarnn haznesi deildir. Fakat Allh tarafndan, arnn gnlne vahy olunan
vahiyden de aa deildir ya..." 108

108 Ankarav hazretleri vahyi yle tarif ediyor: "Cenb- Hakk buyruklarm melek vastasyla
indirirse, ona vahiy
derler. Melei vasta yapmadan gizli bir iaretle hakikatleri sekin kullarnn gnlne duyuru
rsa, sezdirirse ona 'ilham' ad
verilir, ilham yalnz nebilere mahsus deildir. Veller ve salih kiiler de Allh'n bu lutfun
dan paylarn alrlar."

"Allh bal arsna vahyetti." yeti gelince, onun vahiy evi tatllarla doldu. 109

109 Nahl Sresi'nin 68. yetine iaret vardr.

1230 Ar aziz ve yce Allh'n vahyi ile dnyay mumla, balla doldurdu.

nsan hakknda Cenb- Hakk, Kur'an- Kermde; "Biz insan stn bir
varlk olarak yarattk, insan ycelttik. erefli kldk." 110 diye buyurdu. Bu yzden
insan ruhen ykselmektedir, insann deeri ok yksektir. ok ycedir. Hi insana
gelen vahiy, bal arsna gelen vahiyden aa olur mu?

110 sra Sresi'nin 70. yetine iaret edilmektedir.

"Gerekten biz sana Kevser'i verdik." yetini okumadn m? Okumad isen


neden byle kupkuru, susuz kaldn?'"

"' Kevser Sresi'nin 1. yetine iaret vardr.

Ey hasta adam, yoksa sen Firavun musun ki, Kevser sana Nil gibi kan
kesilmi ve pislenmi grnd.

Tvbe et. Btn dmanlardan vazge, nk, onlarn kaplarnda Kevser


suyu bulunmaz.

1235 Her kimin benzini Kevser'den sararm grrsen, onunla arkada ol,
onunla d kalk, onun huyu ile huylan. nk o, Hz. Muhammed huyu ile
huylanmtr.

Byle yap da Allh iin severlerden ol. Sen de o eit kiilerden sayl, nk
Hz. Ahmed(s.a.v.)'in aacnda yetien elma, bu eit kiilerdedir.

100

Kimi, Kevser imedii iin duda kuru grrsen, onu lm gibi, stma gibi
dman say.

Hakk yolundan ayrlm kii, byle bir kii baban da olsa, anan da olsa,
hakikatte o senin kann ien bir dmandr.

Bu huyu, bu davran, Hall-i Hakk, Hz. brahim'den ren. nk o, nce


babasndan bizar oldu.

1240 Byle ol da Hakk'n nazarnda; "Allh iin sevmeyenler" arasna katl,


byle yap da ak gayreti seni knamasn...

Sen "Lailahe illallh" (=Allh'tan baka kulluk edilecek kimse yoktur)


demedike hakikate varan ak yolu bulamazsn.

Halkn, kendilerini lmszlk ab- hayatna ve


Hakka aran veller ile anlaamamalarnn ve onlara
dman olmalarnn sebebi.

1149 Mala, mlke sarlmalar yznden, belki bu szleri iitmek onlara ac

gelir.

Eein yarasna bir bez balasan da, o bez, yaraya yapsa, orada kurusa,
onu ekip almak istediin zaman eek,

Can yand iin ifte atmaya balar. Ne mutlu o kimseye ki, byle bir
hareketten ekindi, byle bir ie girimedi.

Hele eein elli tane yaras olursa ve her yarasna da bir bez yapm kalsa
o eein hali ne olacak? Bana kadar bala saplanm gibidir.

Mal, mlk, ev, bark bez gibidir. Bu hrs ise yaraya benzer. Kimin hrs fazla
ise, onun yaras da fazladr.

Baykuun evi ykk yerdir, harabedir. O ne Badat, ne de Tebes ehirlerinin


gzelliklerini, vasflarn dinler.

1155 Padiahn doan kuu, yoldan gelerek, bu baykulara padiahtan yzlerce haber getirse;

Bakenti, oradaki esiz balar, baheleri, dereleri anlatsa, yzlerce dman


ona "Vah, vah!" derler.

"Doan kuu samalyor, eski masallar anlatp duruyor, olmayacak eylerle


ne laflar dzyor."

101

Halbuki eskimi, khnemi, ebed olarak rm olanlar, asl onlardr.


Yoksa o nefis, eskiyi yeniletirir, tazeletirir.

Eski llere can balar. Onlar diriltir. Akl tacn bana kor. man nru
ltfeder.

1160 Ruh balayan gzelden gnln esirgeme. O seni kratn stne


bindirir.

Ban, ta balayan o yce erden evirme! O (yani vel) gnlnn


ayandaki yzlerce ba zp, seni hrriyetine kavuturacaktr. 112

112 Ey dnyada madd zevklere, mal, mlk sevdasna dalm olan insan! Vellerin ruh balayan
szlerine kulan
tkama. Onlarn bahsettikleri masal deildir. Gerek eylerdir. Onlarn szlerinde hayat vard
r. Ak vardr. Asl kurtuluun o
mbareklerin szlerini dinlemene ve onlarn gsterdikleri yolda yrmene bal. Onlar seni ila
h akn atna bindirerek,
kirliliklerle, gnahlarla, cinayetlerle dolu olan bu fan dnyadan kurtaracaktr. Mutluluk diy
arna gtreceklerdir.

Fakat bu hakikati kime syleyeyim? Btn kyde herkes l gibi; nerede bir
diri? Ab- hayata doru koan kim var?

Sen bir horluk, bir zorluk grr grmez aktan kayorsun. Sen, sadece
akn adn biliyorsun, ak yaamyorsun.

Akn yzlerce naz, yzlerce ululuu var. Ak yzlerce naza katlanmakla


elde edilebilir. 113

113 Hz. Mevlana, bir rubai beytinde yle buyurur: "Ak ab- hayattr. Bu suya dal, bu suyun h
er damlas, bal bana

bir hayat denizidir."

1165 Ak vefal olduu iin vefal olan kimseyi satn alr. O vefasz adama
bakmaz.

nsan bir aaca benzer. Ahdi de aacn kk gibidir. Kkn gelimesine


almak, onu salamlatrmaya uramak gerekir.

Bozuk dzen ahid, rm kktr. Byle rm kkn aac da meyve


vermez.

Aacn dallar, yapraklar yeil bile olsa, kk rm olunca faydas

yoktur.

Aksine aacn yeil yapraklar bulunmasa da, kk salamsa, sonunda


aatan yzlerce yaprak ba gsterir, el aar.

Bilginle gururlanma, ahdini hatrla, onu tutmaya bak. nk bilgi kabua


benzer. Ahid ise onun iidir, zdr.

102

Kt i ileyen kimse, ktlkte ayak direr de, iyilik


edenlerin elde ettikleri devleti, saadeti grnce, hasedinden
eytan kesilir. Hayrl ilere engel olur. Harman yanan
eytan tabiatl kii, bakalarnn da harmanlarnn yanmasn
ister. "Namaz klarken, bir kulu namazdan men edeni grdn

m?" 114

114 Namaz klan kul Hz. Muhammed(s.a.v.)'i; men etmek isteyen de Ebu Cehil'i ifade etmektedir.

Ey nefsaniyete uymu kii, sen vefakarlarn faydalandklarn grnce,


eytan gibi haset edersin.

Miza ve tabiat bozuk, hasta ruhlu kii, bakasnn iyi olmasn istemez bir

kii,

Deil isen, dava kapsn brak da vefa dergahna gel.

Sende vefa yoksa, vefa etmiyorsan bari sylenme, sus. nk szn ou


senlik benlik davasdr.

1175 Gnldeki bu sz, gnl gelitiren, uzlatran bir szdr. Susmakla


canlarn z yzlerce gelimeye, bymeye nail olur.

Sz dile gelince harcanr gider. ok harcama da o gzelim i kalsn.

Az syleyen adamn derin bir dncesi, zl bir fikri vardr. Fakat kabua
benzeyen sz oalnca, z kaybolur gider.

Kabuk kalnlanca i klr, zayflar. Aksine i kuvvetlendi, gzelleti,


anlat m, kabuk incelir. 115

Kabuk kalnlanca iin klmesi, zayflamas; aksine i kuvvetlenince kabuun incelmesi hali
ni; ceviz, badem,
fstk ispat etmektedir. Yani lzumsuz konumalarla, yersiz davranlarla, d grnleri ile
kendilerini stn birer varlk
olarak gstermeye alanlarn ileri zayftr, periandr. Dtan kuvvetli, bilgili, varlkl
grnen bu zavalllar, aslnda bilgisiz,
deersiz varlklardr.

Hamlktan kurtulup, gelien u meyveye, cevize, bademe, fsta bir bak.

1180 Kim isyan ederse, eytan kesilir de, iyilerin ulatklar nimetlere,
varla haset eder.

Allh'n ahdine vefa ederse, Allh da kereminden senin ahdini muhafaza

eder, korur.

103

Sen ise zavall insan, Allh'a vefal olmaktan gzn yummusun, vazgemisin. Sen "Beni ann da, ben de sizi anaym." yetini duymadn m? 116

116 Bakara Sresi'nin 159. yetine iaret var.

'Ahdime vefa edin!" yetine kulak ver de, sevgiliden: "Ben de sizin
ahdinize vefa edeyim." mjdesi gelsin. 117

117 Bakara Sresi'nin 40 yetine iaret var.

Ey hakikati anlayamamaktan zlen, mahzun olan kii! Bizim ahdimizde


durmamazn, bizim borlanmamzn anlam nedir? Bu, kuru tohumu yere ekmeye
benzer.

1185 O ektiin tohumdan, ne yeryz bir parlaklk elde eder, ne de yer


sahibi zenginleir.

Kuru tohumu yere ekmenin manas udur ki: "Allh'm bunun asln yokluk
leminden sen dnyaya getirdin. Bana yine bundan lazm, bundan yine bana ltfet.

Allh'm verdiklerini yedim, tohumu da bir niane olarak getirdim. Topraa


verdim, bu nimetten yine bana ihsn et."

u halde, ey bahtl kii! Kuru duay brak... Aa m istiyorsun, tohum


ekmelisin, tohum.

Tohumun yoksa, Allh yine alma duas sebebi ile sana yle bir fidan

ltfeder ki grenler; "Ne iyi alm da, byle bir fidana sahip olmu." derler.

1190 Hz. Meryem de zgnd, derdi vard. Fakat tohumu yoktu, kudret ve
sanat sahibi Allh, o kuru fidan yeertti, meyve verdirdi.

nk o ulu ve temiz kadn, vefal idi. Bu yzden Allh, o istemeden onun


yzlerce muradn verdi.

Vefal olan topluluk bu vefay btn leme yaymlar, vefa rnekleri


gstermilerdir.

Denizler de onlarn buyruklarna uymutur. Dalar da, drt unsur da onlara


kul, kle kesilmilerdir.

Keramet, inkar edenler apak grsnler de imana gelsinler diye, Hakk'n


bir ikramdr.

1195 Aslnda onlar, yle gizli ikram ve ihsnlara nail olmulardr ki, ne akla
hayale gelir, ne de sze sar.

104

Zaten i, ebed olan eksilmeyen, tkenmesine imkan bulunmayan ihsn ve


ikramdr.

Mnacaat = Yakar

Ey bize nimetleri ihsn eden, temkin, direnme gc veren Allh, halk bu


sebatszlktan kurtar.

Direnmesi gereken ite bu iki bklm olmu nefse yardm et, onu dorult.

Sen kullarna sabr ltfet. Terazilerinin hayr kefesini arlatr. Sen onlar,
halk aldatanlarn dzenlerinden, hilelerinden kurtar.

1200 Ey kerem sahibi! Sen onlar hasetten geri ek de haset yznden, talanm eytan olmasnlar.

nsanlar, gelip geici mal, irkinleecek, sonunda ryp gidecek beden


urunda hasetten yanp duruyorlar.

Padiahlara bak ki, haset yznden ordular ekip akrabalarn bile


ldryorlar.

Pislikle, ktlklerle dolu, dzenbaz klar, birbirlerinin kanna, canna


kast ediyorlar.

Vise'nin, Ramin'in, Hsrev'in, irin'in hikyelerini oku da bak ki, o


ahmaklar, haset yznden neler yapmlar.

1205 k da yok oldu, mauk da yok oldu. Zaten kendileri de bir ey deillerdi. Aklar da, hevesleri de bir ey deildi.

Noksan sfatlardan beri olan Cenb- Hakk, yoku yoka vurur, k eder.
Yokluklar birbirine vurur, bylece var olmayanlar, birbirine sevdirir.

Perian an gnlnde hasetler ba kaldrr. O ne yapacan arr.


Bylece de Allh, yok mesabesinde olan insan eitli glklere sokar, muztarip
klar.

Erkeklerden daha merhametli, ince duygulu olan kadnlar ortak olunca,


"kuma"lar hasetten birbirlerini yerler, ekiirler, kavga ederler.

Bir de ta yrekli erkekleri dn, haset yznden, onlar nerelere varrlar, ne

hale derler, kyas et!

1210 eriat latif bir efsun okumasayd, onlar men etmeseydi, herkes, deil
dmannn, arkadann bile bedenini yrtar, onu parampara ederdi.

105

eriat, erri defetmek iin bir karara varr. Ve devi, eytan delil iesi iine

kapatr.

Kstah ve edepsiz devi, yeminle, tankla, yemininden dnmesi ile ikna eder
de onu ieye sokar. 118

118 Hz. Sleyman(a.s.)'n asrnda bir dev isyan ederse, Hz. Sleyman o devi bir ie iine hap
sedermi ve denize
atanm. Bu suretle halk onun errinden emin olurmu. Hz. Mevlana bu beyitlerde bu hadiseye ia
ret etmektedir. Dev; nefs-i
emmarenin ve eytann semboldr.

eriat iki ztt honut eden bir terazi gibidir. Doru ile eriyi bir araya

getirir.

Bil ki, eriat kileye, teraziye benzer, onun sebebi ile iki dman da savatan
ve kinden kurtulur.

1215 Terazi olmasayd, o dman hileye uramak, aldatlmak vehminden


nasl kurtulur, ekimekten nasl vazgeerdi?

u halde u vefasz, pis dnyada, hasetten, dmanlktan, cefa ve zdraptan


baka bir ey yoktur.

Cinler de, insanlar da hasede dtkten sonra, bu dnyada nasl olur da

ikbal, nasl olur da devlet bulunur?

Zaten o eytanlar, eski hasetilerdir. Onlar bir an bile yol kesmekten


vazgemezler.

syan tohumunu eken ademoullar da, haset yznden eytan kesilmilerdir.

1220 Kur'an- Kermi oku da gr ki: nsan eytanlar da, Allh'n arpmas
ile eytan cinsinden olmulardr.

eytan birisini doru yoldan karmakta ciz kalnca, bu eit insanlardan


yardm isterler.

"Siz bizim dostumuzsunuz, bize dostlukta bulunun. Siz bizdensiniz, bizim


tarafmz tutun." derler. 119

119 Yukardaki beyitte Kur'an- Kerm'm En'am Sresi'nin u yetlerine iaret edilmektedir:
"Bylece biz her
peygambere insan ve cin eytanlarm dman yaptk. O eytanlar aldatmak iin birbirlerine yald
zl laflar ederler." En'am
Sresi, 1 12. "Dorusu eytanlar, sizinle savamak iin, dostlarna mutlaka telkinde bulunrla
r. Ey mminler! Eer siz onlara
itaat ederseniz, siz de Allah'a ortak koanlardan olursunuz." En'am Sresi, 121. '

Cihanda bir kimsenin yolunu kestiler, onu yoldan kardlar, azdrdlar m,


iki cinsten olan eytanlar da sevinir, bayram yaparlar.

106

Aksine, birisi imanla can verdi de, din hususunda derecesi yceldi mi, iki
eit eytan da feryada, alayp szlanmaya koyulurlar.

1225 Edep sahibi biri, bir kimseye akl verdi mi, onu doru yola getirdi mi,
iki grup eytan da haset dilerini gcrdatmaya balar.

Bir an sevgilisine ettii hizmetleri, gsterdii


vefay, uzun geceler yannn yatak grmediini, uzun
gnlerde ise a kaldn, susuz kaldn, ok zdrap
ektiini anlatp da; "Ben bundan fazlasn yapamyorum,
eer yaplacak baka bir hizmet varsa haber ver, gster ne
buyurursan yapaym. Hatta dilersen Halil (a.s.) gibi atee
atlaym, Yunus (a.s.) gibi kendimi deniz canavarnn azna
ataym. Circis (a.s.) gibi yetmi kere ldrlmem lazmsa
ldrleyim. uayb(a.s-) gibi alaya, alaya kr olmam
gerekse kr olaym." demesi ve sevgilinin de ona cevap
vermesi. Zaten peygamberlerin vefalarn, Hakk yolunda
lm gze alarak canlar ile oynamalarn saymaya imkan

yoktur. 120

120 1242. beyitten nce gelen yukardaki balkta. Secde Sresi'nin 16. yetine iaret edilmek
tedir. Balkta geen
peygamberlerden brahim (a.s.) putlar krd, onlar hakr grd iin Nemrut tarafndan at
ee atlmtr. Atein brahim'i
yakmad 21. Enbiya Sresi'nin 51-70. yetlerinde ve baka srelerde anlatlr. Yunus (a.s.)
kavminin iman etmemesine
kzarak onlar terk etmi ve deniz kysna gitmi. Orada kendini byk bir balk yutmu. Bal
n karnnda krk gn, krk gece

kalm, orada mitsizlie kaplmam Allh'a yalvarm, onu tebih etmi, bunun zerine balk
onu kyya karm. Kur'an-
Kerm'in bir ok yerlerinde bu vak'a anlatlmaktadr. Bilhassa 37. Saffat Sresi'nin 144-149.
yetlerinde: "Eer Allh' tesbh
etmese idi, kyamet gnne kadar, baln kamnda kalrd." diye buymlmaktadr. Circis'e gelin
ce, Hz. isa'dan sonra gnderilen
ve halk sa peygamberin dinine davete memur iken yetmi kere ehit edilmi, yetmi kere diril
mitir. Yetmiinci ehadetinden

sonra bir daha dirilmemitir. Circis hazretlerinin havariler zamannda yaad ve Filistinli
olduu sylenir. uayb(a.s.)'a
gelince; Kur'an- Kerm'm 7. sresi olan A'raf Sresi'nde ad geer. Medyen halkna peygamber
olarak gnderilmitir. Hz.
Ms Msr'dan kanca onun yanna snmtr. Onun srlerine obanlk etmi, sonra kzlarn
dan biri ile evlenerek ona damat
olmutur.

1242 Bir k, sevgilisinin huzurunda yapt hizmetleri sayp dkyor ve


ona diyordu ki:

"Senin iin unlar yaptm, bunlar yaptm, bu ak sava meydann da kl


yaralar aldm, oklara hedef oldum.

107

Mal gitti, g gitti, namus gitti. Senin akndan nice muratszlklara


uradm.

1245 Hi bir sabah beni uyurken bulmad, glerken grmedi. Hi bir akam
beni varlkl karlamad. Daima yoksul olarak buldu."

Ne aclar tattysa, ne dertler ektiyse onlar bir bir etraflca saymakta idi.

Bunlar sevgilisinin bana kakmak iin deil, akna yzlerce ahit olarak
sayp duruyordu.

Akl olanlara bir iaret yeter de, artar bile. Ama klardaki o susuzluk nasl
giderilebilir?

k yorulmadan, usanmadan szn tekrarlar durur. Hi balk bir iaretle


duru suya kanar m? 121

121 k bir balk gibidir. Sevgiliye kar duyduu duygular ise duru su gibi temiz, deniz gi
bi engindir, sonsuzdur.

Balk bir szle suya kanmayaca gibi, k da kendi sevgisini sonsuz olduu iin anlatmakla b
itiremez. Balk nasl daima suyun
iinde bulunmakla neelenir, yaayn srdrrse, k da daima ak duygular iinde olmakta
n, ak yaamaktan, ak
anlatmaktan bkmayacaktr, bilakis zevk duyacaktr.

1250 k o eski derdi, temiz, tkenmez olan o ak derdini, yzlerce defa


anlatt halde; "Ne syledim ki? Ben bir sz bile sylemedim." diye ikyette
bulunuyordu.

Sanki bir ate iine dmt, yanyordu. Fakat neden yandn bilemiyordu. Ancak, o atein harareti ile mum gibi eriyor, alyordu.

Sevgilisi; "Evet." dedi. Doru sylyorsun, btn sylediklerini yaptn,


yerine getirdin ama, kulan a da imdi beni dinle...

Akn ve sevginin aslnn asl olan bir ey var ki, sen onu yapmadn. Bu
yaptn teferruattan, ayrntlardan ibarettir." dedi.

k; "O bahsettiin sevginin aslnn asl olan nedir?" diye sordu. Sevgilisi
de; "lmektir, yok olmaktr." diye cevap verdi.

1255 "Sen dediklerinin hepsini yaptn, fakat lmedin, hala dirisin. Can ile
oynayan, ak urunda lm gze alan bir k isen, hemen kendini ldr." 122

122 Fuzul merhumun u beyitleri bu hali anlatmaktadr:


"Ak oldur kim klur cann feda cananna,

Meyl-i canan etmesin, her kim ki kymaz canna.


Cann canana vermektir, kemali kn,

Vermeyen can, itiraf etmek gerek noksanna.''

"Ak o kimsedir ki, ak uruna canm cananna feda eder. Canna kymayan kimse, sevgiliye mey
i etmesin. Bu ak
iine girmesin. kn kemali, stnl cann canana vermektir. Canm vermeyen, szle; "Sevi
yorum." diyen, noksann,
kusurunu itiraf etmelidir. "eyh Sadi hazretleri de, gle kar tp duran akndan, sevgisind
en bahseden blble der ki:

"Ey blbl! Git de ak pervaneden ren. Kendim alevin iine att, yand. Sevgilisi uruna ca
n verdi, sesi kmad."

108

k sevgilisinin bu dokunakl szlerini duyunca, o anda uzanp can verdi.


Gl gibi glerek, ba ile oynad. ikyet etmeden, neeli bir halde lp gitti.

Arif kiinin zahmet nedir bilmeyen akl ve can gibi, o gl onda ebed
olarak kald. 123

123 Arifler, ilah ak ile sermest olduklar iin, bu dnya hayatnn bamza musallat ettii
belalar, kederleri,
musibetleri gler yzle karlarlar. Bu sebeple onlarn akllar da, canlar da, zahmet, meak
kat nedir bilmez. Onlar Allah',
onun yaratt btn mahlkat sevdikleri, insan vazifelerini yerine getirdikleri, kimseyi k
rmadklar ve krlmadklar iin
lm korkmadan, endieye kaplmadan, glerek karlarlar.

Ayn nru iyiye de, ktye de vurur. Temiz yerlere de,


kirli yerlere de der. Fakat kirlenmeden temiz olarak yine
aya dner.

Ay'n nru, her iyiye, her ktye vurur, ama hi kirlenir mi?

Ay'n nru, akl ve can nrunun Allh'a dnp ulamas gibi, yine tertemiz

halde ay 'a dner, gider.

1260 Ay'n , yoldaki pisliklerin zerine dse bile pislenmez; temiz


kalr. nk temizlik onun vasfdr, huyudur.

Bu yzdendir ki, iren pisliklerden, kirliliklerden o nr pislenmez,


kirlenmez.

Gnein nru da yledir. "Geri dn!" emrini alnca, acele aslna dner.

Gnein nru ne klhanlarda kirlenir, pislenir, ne de gl bahelerinin gzel


kokularndan, renklerinden onda eser kalr.

Gzn nru da, nr gren kimsenin varl da, kendi asllarna geri dner.
Fakat onlarn sevdas, ovalarda, llerde kalr. 124

124 Kmil insan da kinatn nru gibidir. yi, kt her eyin, hatta pisliklerin bile zerine
den, gnein nasl
kirlenmeden aslna, yani gnee geri dnerse, madd varl ile drt unsur (su, hava, ate, to
prak) amuruna batm, dnya
kirliliklerine bulam insann ruhu da Allh'a dner. Cenb- Hakk'm; "Sen ondan raz, o da s
enden raz olarak Rabbine dn."
(Fecr Sresi, 28) emrini alnca, insan- kmil de hzla aslna dner.

Bir bakma, insann ruhu da gnein nru gibidir. Ne zaman ki "Geri dn!" hitabn duyar, bee
r kirliliklerden,
tabiatn pisliklerinden arnm, pak ve temiz olduu halde hzla kendi aslna geri dner. Ne t
abiat klhanlarndan onun zerine
bir leke, bir ayp kalr, ne de nee glenlerinden onda bir koku, bir renk bulunur. Yani u d
nya hayatnn kirliliklerinden,
gamlar, vehimler, kederler, onda bulunmaz. Yine bunun gibi, nee ve meserret bahelerinden de
onda bir renk ve eser kalmaz.
Gzn nru, nr gren kimseye ve aslna geri dner. Bu kinatn gz nru gibi olan insan, bu
madde leminin ruhu, bu varlk
sahrasnn nurudur. Bu yzdendir ki, ruh gidince, yani aslna rc' edince, l ve sahra, belk
i de yerler ve gkler kendilerini
brakp giden rhlannn ayrlk ateine decekler, bu sevda ile alaacaklardr.

109

Birisi arif bir bilginden: "Bir mslman, namazda


sesle alar, ah eder, feryad ederse namaz bozulur mu?"
diye sordu. O arif bilgin de dedi ki: "Akan yan ad
gzyadr. Ancak o alayan ne grmtr, ne iin alyor?
Onu bilmek gerek. Eer o Allh ak ile alyorsa, yahut
gnahlarna piman olmu da gzya dkyorsa, namaz
bozulmaz, hatta o namaz, daha da olgunlar, makbul bir
namaz olur. nk namaz; 'Gnl huzuru olmadka
namaz deildir.' diye buyrulmutur." Namaz klan kii,
bedenindeki hastalktan, yahut olunun ayrlndan tr
alyorsa, namaz bozulur. nk namazn temeli bedeni,
olu terk etmek, brahim (a.s.) gibi Hakk uruna olunu
kurban edip, Nemrud'un ateine atlmaktr. Namazn
kemali iin bu lazmdr. Bu huylar benimsemesi iin
Mustafa (a.s.)'a da; "brahim'in eratine uy, brahim'de
sizin iin uyulacak gzel huylar, sfatlar vardr." diye emir

gelmitir. 125

125 Bu balkta geen; "Gnl huzuru olmadka namaz, namaz deildir." sz u hadstir: "Kalp
huzuru olmadka,
namaz namaz deildir."

1265 Birisi mftden gizlice sordu: "Bir adam namazda feryad ederek
alarsa;

Acaba o alayan adamn namaz bozulur mu, bozulmaz m? Yahut da


namazda gzya dkt iin, namaz caiz olur da, daha m makbul ve mkemmel
bir namaz olur?"

110

Mft; "Gzya denen o ya, ne iin akyor; o ne grd, ne sebepten


gzya dkyor? nce bunlar bilmek gerek. 126

126 Mft: Fetva veren kiiye derler. Fetva: Sorulan bir eyin erate gre hkmn bildiren s
z, yahut yazdr.

Acaba gizli lemlerden ne grd de, o gz yalar kaynandan akmaya


balad?

O yakaran, yalvaran, hulus ile namaz klan kii ise, o lemi grmse feryad
edii, alay yznden onun namaz daha kymetli, daha makbul olur.

1270 Fakat o alay, bedene ait bir acdan, hastalktan, yahut matem
yzndense, ip koptu, i krld demektir. Yani hi bir ie yaramaz.

Bir mrid, hizmet etmek maksad ile bir eyhin


huzuruna kt.-Bu eyh kelimesi ile yaa byk, ihtiyar
olan deil, akl ve marifet bakmndan, anlay bakmndan
stn, byk olan kasdediyorum. Hz. Isa da ocuktu,
ocuktu ama, beikte konutu. Yahya (a.s.) da ocuklarn
mektebine gidiyordu. Bunlarn ikisi de ocuktu ama, ikisi de
peygamberdi.- Mrid eyhin huzuruna varnca, onu alar
grd. Kendisi de ona uyarak alamaya balad. eyhin
alamas durunca, mrid dar kt. eyhin halini ondan
daha iyi bilen bir baka mrid gayrete gelip hemen
arkasndan kotu. Ona yetiti. Dedi ki: "Karde, Allah iin
olsun, bunu sana syleyeyim :' eyh alyor, ben de aladm.'
diye aklna bir ey getirme sakn. Otuz yl riyazat ekmek,
hem de gsterisiz riyazat ekmek, tehlikeli dnemelerden
gemek, timsahlarla dolu denizleri, arslanlarla, kaplanlarla
dolu yksek dalar amak gerek ki, eyhin alad gibi

alayasn. Btn bu zahmetlere, zorluklara katlanmakla


beraber, o alay elde edememek de var. O makama
eriebilir sen; Yeryz bana gsterildi. diye Cenb- Hakk'a
ok ok kretmen gerek. "

1271 Bir mrid, pirin huzuruna kt. Pir alayp feryad ediyordu.

111

Mrid eyhi alar grnce, dayanamad, o da alamaya koyuldu. Gznden


yalar akmaya balad.

Bir dost, kula duyan bir dosta, alayl, glnecek bir ey sylerse, bir kere
gler. Sarsa o sze iki defa gler.

Birinci gl, herkesi gler grerek, onlara uymak, onlar taklit etmek

iindir.

1275 Sar da, o anda, onlarla beraber gler ama, onun, glenlerin neden
gldklerinden haberi yoktur.

Sonra; "Neden gldnz?" diye sorar. Sebebini anlaynca ikinci defa gler.

Mukallit, yani taklit eden kii sara benzer. Kendisinde bulunan sevin,
nee, sarn sevinci gibidir. Kendi iinin sevinci deildir. Taklit bir sevintir.

eyhin manev feyzi bir k gibi mritlere vurunca, mritlere manev bir
nee gelir. Fakat bu feyz ve nee mridin kendisinin deildir, eyhten gelmektedir.

Bu hal, su iinde bulunan sepetin su ile dolmasna benzer. Cama vuran


n parlamas gibidir. Bu hali kendilerinden sananlar, noksanla, hataya derler.

1280 Sepet sudan karlnca iindeki rmak suyu akar gider, ve sepet bo
kalr. Kenidisini su ile dolu sanan inat sepet de hatasn anlar.

Cam da ay batnca, o parltlarn, o klar saan aydan olduunu anlar.

"Kalk!" emri, onun gzn anca, seher vakti gibi ikinci defa gler.

Bu defa akl bana gelir de, nce halk taklit ederek gldne, daha
dorusu kendi gldne gler.

Kendi kendisine der ki: "Bunca uzun ve uzak yollardan geldim, meer
hakikat bu hakikat imi. Srlar hep o sr imi.

1285 Ben o vadide, kendimden uzak olarak, kendimi bilmeyerek,


anlamayarak neeleniyor, seviniyor krlmden, hamlmdan,

Ne hayaller kuruyordum, neler umuyordum. Halbuki ne kt? Tersi.


Anlatm, meer bana ters ve yanl eyler gsteriyormu.

Yoldaki, ocuun dncesi nerede? Olgun kiilerin dncesi nerede?


Nerede onun hayal kurmas? Nerede dosdoru olan hakikat?

ocuklarn dnceleri, ya dad olur, yahut st. Ya kuru zm isterler, ya


ceviz, yahut bara bara alarlar.

112

O mukallit ince, derin bahislere giriir, deliller getirirse de, o illetli, hasta bir
ocua benzer.

1290 Delil bulmakta, zor mevzulara girmekteki derinlemesi onu basiretten,


gnl gznden de mahrum klar.

Srrnn srmesi olan hakikati brakmtr da, zor konulardan sz etmeye


koyulmutur.

Ey mukallit, Buhara' dan dn de, horlua doru yr. Ancak bu suretle


arslan bir er, gerek bir insan olabilirsin.

Sonunda kendi iinde bir baka Buhara grrsn. yle bir lednn Buhara ki
saflar yaran erler bile, orada kurulan meclislerde, kendilerinden gemi bir halde, bir
ey anlamaz bir hale gelmilerdir.

Haber avuu karada pek hzl gider ama, denize varnca damar kopar.

1295 O ancak karada "Onlar yklendik..." srrna mazhardr. Gerek adam


ykleri denize yklenendir. 127

127 Bu beytin birinci msra'mda sra Sresi'nin 70. yetinden iktibas vardr. Bir ehit vel N
ecmeddin Kbra
hazretleri bu yeti yle aklamtr: "Biz onlar cismaniyetin karasndan ve ruhaniyetin den
izinden Rabbaniyet sahiline
geirdik."

Ey vehme, srete grne kaplan kii, ko; padiahn daha bir ok


balar, lutuflar, ihsnlar vardr.

O saf kalpli mrit de, taklit ynnden, o azize, o eyhe uydu da, ok alad.

O mukallit de sar adam gibi, alayan grd de, sebebinden haberi


olmadan alamaya balad.

Bir hayli aladktan sonra msaade niyaz ederek, eyhe ta'zmde bulunarak
darya knca, orada bulunan has ve gerek bir mrit arkasndan kotu ve ona
yetiti.

1300 Deki ki: "Ey hi bir eyden haberi olmayan, bulut gibi alayan, ba

ile insanlar doru yola getiren eyhin alamasna uyarak alamaya koyulan kii!

Ey vefal mrit, Allh akna, Allh akna, Allh akna kendine gel, geri
taklitten de faydalanrsn ama,

Sakn; 'O mn padiahn alyor grdm de, ben de onun gibi aladm.'
demeyesin, bu mnkirlik olur.

Bilgisizlikle, taklitle zan dolu olan alay, o inanlan, gvenilen stn


kiinin alayna benzemez.

113

Sen bu alay, o alaryla kyas etme. Bu alayla o alay arasnda pek


uzun bir yol vardr.

Her alay bir deildir. Alaylar arasnda ok fark


vardr.

1305 O alay, gerek alay, nefis ile tam otuz yllk bir savatan sonra
elde edilebilir. Akln oraya ermesine imkan yoktur. Akl o makama varmaz.

O makamla akln arasnda yz konaklk yol vardr. Oraya giden kafileden


akln haberi var sanma, akl bu hakikati idrak etmekten cizdir.

Kmil insann alay, ne gamdandr, ne de needen; o alama, o gz ya


dkme, bizim bildiimiz alay deildir. O bambaka bir alaytr. O alayn
gzelliini, ancak ruh bilebilir; o alaya binlerce gl kurban olsun.

Onun alay da, gl de teki lemin tesiri iledir. nk o akln


kuruntularndan, vehimlerinden beridir, kurtulmutur.

Onun gznn ya bile, onun gz gibidir. Grmeyen gz, nasl olur da


gren bir gze benzer? 128

128 Gnmzn airlerinden biri:


"Alasam, msralarmda sesimi duyar msnz?
Gzyalanma, elinizle dokunabilir misiniz?" diye yazm...

1310 Onun grdne, elle temas etmek, dokunmak imkan yoktur. O, akln
kyaslamas ile anlalamayaca gibi, duygu ile de bilinemez, anlalamaz. 129

129 nsan- kmilin gz ne kadar mbarek ve erefli ise, o gzlerden dklen gz yalar da
yle mbarek ve
ereflidir. Hakikati gremeyen, eserlerinde Hakk'n nrunu mahede klamayan gzlere, gz dem
ek doru deildir. Onlar,
etten gzlerdir ki, deriye alm birer deliktir.

1330 Onun alay da, gl de, sz de kendinden deildir. Btn


bunlarn hepsi de sadece Hakk'n ilhamndan ve ihsnndandr.

Fakat ahmaklar, grne kaplmlar da bu yzden bu ince hakikatler


onlara pek gizli kalmtr.

Velhasl, hakikate erimemiler, garaz yznden yerde, altta kalmlar,


itirazlar yznden de, o ince ey kaybolup gitmitir.

114

Yol afetleri iinde ehvetten beteri yoktur.

1365 ehvet istei, gnl sarlatrr, krletirirse, eei bile ona Ysuf
gibi nrdan yaratlm, yakc bir ate paras olarak gsterir.

ehvet atei ile sarho olmu ne kadar insan vardr ki, dlerinin farkna
varmazlar da, yine ehvet peinde koarlar. Kendilerini de mutlak nr sanrlar.

Ancak Allh'n sekin kulu ve onun sevgisinin cezbesine kaplm bendesi


byle deildir. O kul, Allh'n inyeti ile doru yola der ve tali'inin gnah
yapram sevaba evirir, ateten kurtulur.

Byle olan kul, o ate hayali bilir; o hayalin, hakikat yolunda ireti
olduunu anlar. 130

130 Hakikat yolcular iin, fani olan gzel ehreler, gzel endamlar "hayal-i nariye" (=ate h
ayal)dir. Bu hayal hakkat
yolunda eretidir. Hayal peinde komak yolcuyu yolundan alkor.

ehvet hrs, irkinlikleri bile gzel gsterir. Hakkat yolcular iin yol
afetleri iinde, ehvetten daha beteri yoktur.

1370 ehvet yzbinlerce iyi ad, ktye karmtr. Yz binlerce akll, fikirli adam akn bir hale getirmitir, yolundan saptmtr.

O iren duygu, bir eei Msr Ysuf u gibi gzel gsterirse, gerek bir
Ysuf u nasl gsterir?

ehvet yemeden, imeden meydana gelir. Az ye, az i, yahut da bir kadnla


nikahlan da ktlklerden ka...

Yedin, itin mi, ehvet seni harama doru eker, gtrr. Ele gireni elbette
harcamak gerek.

1375 u halde nikah, eytannn seni ehvet belasna drmek iin "La havle vela kuvvete illa billah"(=Allh'tan baka kimsede kuvvet ve kudret yoktur)
okumaya benzer. 131

131 "La havle ve la kuvvete illa billahi' 1-aliyyi'l-azm." (=Ulviyyet ve azamette tek olan Al
lah'tan baka kimsede

kuvvet ve kudret yoktur.) Bu mbarek hadsin doksan dokuz illete deva olduunu Cami 'u 's-Sa
r haber vermektedir.

Mademki yemeye, imeye dknsn, vakit geirmeden bir kadnla evlen,


yoksa kedi gelir, yal kuyruu kapar, gider. 132

132 Kedi eytan ve nefsi temsil etmektedir. Yal kuyruk, irade-i cz'iyyeyi gstermektedir.

115

Papaan, ayna, mrit ve mrit.

1430 nne bir ayna konan papaan, aynada kendi aksini grr, kendi yz
ile karlar.

Aynann arkasnda bir adam gizlenmi, gzel bir ifade ile edbane szler

syler.

Papaanck, bu yavaa sz syleyeni, ayna iinde grd papaan


sylyor sanr.

Kendine sz syleyen adamn, o eski kurdun hilesinden haberi bile olmaz.


Bylece kendi cinsinden olan bir baka papaandan sz sylemeyi renir.

Sz reten ona ayna arkasndan sz sylemeyi retir. Yoksa papaan


kendi cinsinden olmayandan sz renemez.

1435 O hnerli ku, sz sylemeyi renir ama, sznn manasndan da,


srrndan da haberi yoktur.

Sz sylemeyi, bir bir insandan renir. Fakat zavall papaan insandan bir

iki kelime renmeden baka ne elde edebilir ki... 133

133 Fuzul merhum: "

"Eylesen ttye talm-i eda-y kelimat,


Sz insan olur ama, z insan olmaz."

Yani; papaana konumay retsen, insan gibi konuur ama, insan olamaz diye buyurmutur.

Benlikle, noksanlarla, kusurlarla, gnahlarla dolu olan mrit, papaan gibi


velnin manev beden aynasnda kendini grr. Kendinden baka bir ey grmez. 134

134 Mrit istidad, ruhan kuvveti nisbetinde kendini, mrid-i kmilin manev beden aynasnda
grr. Yoksa her
mrit, mridinin bedeni aynasnda kendini gremez. Bu Allah'n ayr bir lutfu, ihsndr.

Fakat sz sylenir ve hadiseler cereyan ederken. Aynann ardndaki akl-


kll, nereden, nasl grecek? 135

135 Akl- Kll: Allah'tan ilk zuhur eden, fa'al kudrete "akl- kll" (=btn akl) demilerdir
. Allh'n kudretinden ilk
nce ortaya kan akla; "akl- kll" dendii gibi, "ar- a'zam", "Cebrail" ve "nr- Muhammed
i" denir. Peygamberlerin, kmil
mritlerin ruhu da "akl- kll"n bir zerresi, bir cz'dr.

O sanr ki, bu szleri insan sylyor. Halbuki bu baka bir srdr. Onun
bundan haberi bile yoktur.

116

1440 Sz sylemeyi retir, retir ama, o szleri reten, ba sonu olmayan srdr. O bu srra aina deildir. Yani o, bu srr bilemez. nk o bir papaandr.
Gizli srlar bilen, sr dostu deildir. 136

136 Mevlana ayna karsnda sz renen papaan, bir sembol olarak aldktan sonra, sz mrit
ve mrit bahsine
getirdi. Noksanlarla, hatalarla dolu olan mrit, velnin beden aynasnda ancak kendisini gry
or. Kendinden baka birisini
gremiyor. Nasl ki papaan, aynann arkasnda gizlenen reticiyi grmyor ve bilmiyorsa, mr
it de mridin tesinde
gizlenen "akl- klF'den habersizdir. Bu sebeple o, mridini her hangi bir insan gibi gryor
, syledii szleri bir insann sz
olarak kabul ediyor. Bu hal mridin istidadnn kifyetsiz oluundan, yetersizliinden, benlik
ten kurtulmadndandr. Mrit
eer gnahlardan kurtulmu olsayd, o zaman mrid-i kmilin szlerinin, mridin kendi szler
i deil, onun madd varlnn
tesinden gelen lednn szler olduunu anlayacaktr. Mridler anlayl, hakikate susuz olsal
ar, mrit olanlarn karsnda
yle gzel eyler syler ki, coku ile ne sylediinden kendinin bile haberi olmaz. Ama yetim
emi mrit, mridinin di-linden
sz sylemeyi renir. Fakat "kadm srr" (=ba sonu olmayan srr) bilemez, renemez. Bura
da mrit papaan gibidir. Ne
iitirse onu syler, taklitidir. Bir de bu konuyu Ankarav hazretlerinin erhinden okuyalm:
"Papaan, ayna iinde kendi aksini
grp onu kendi cinsi sanarak, arkada gizlenmi olan reticiden habersiz olduu gibi benlikle
, gnahlarla dolu olan mrit de
kendisim kmil mridin beden aynasnda grr. Beer sretini ol kmilin bedeninin aynasnda
mahede klar. Ve onu kendi
cinsi sanr. Fakat o beden aynasnn ardnda bulunan "akl- kll" grmez. Cz' akl, kll a
kl nasl grebilir ki? Mrit,
mridinin syledii szleri, kendi gibi bir insann szleri sanr. Halbuki mrid-i kmilin s
zlerinde gizli srlar vardr. O

szleri mride syleteni, mrit idrakten cizdir. Bu mertebede mrit, papaan gibi konuan bi
r hayvandr. Nedm-i ilah,
mukarreb-i Rabbani deildir."

Halk da kularn tlerini taklit eder. Bu taklit azn, boazn yapaca bir

itir.

Fakat kularn dillerinden, kadri yce, bak ho Sleyman'dan baka kimse


bir ey anlayamaz. 137

137 nsanlar birer ilah ku olarak vellerin szlerini renirler. Onlarn azlarndan kan
ilah nemalar, hakikatleri
ezberlerler. Fakat taklitte kalrlar, manalarna nfuz edemezler. Bu szlerin srlarndan habe
rleri olmaz.

Nice kiiler dervilerin szlerini renmilerdir. Cami minberlerini,


krslerini, sohbet meclislerini, Hakk dostlar toplantlarn o szlerle aydnlatmlardr.

Ya onlarn szden baka nasipleri yoktur. Yahut da sonunda rahmete


urarlar. Allh'n rahmeti, merhameti onlara yol gsterir. 138

138 Mevlana bu iki beyitte mritlerin szlerin; renen, o szlerle heyecanl sahneler yapan,
fakat sylediklerini
yaamayan sahte mridlere temas ediyor.

117

Gnl sahibinin biri, bir kpek grd. Kpein


karnndaki yavrular havlamakta idi. "Kpein havlamas
bekilik etmek iindir. Halbuki ana karnndaki yavrular
bekilik edemezler. Sonra, kpein havlamas yardm
istemeye, st emmeye bunun gibi eylere delalet eder. Ana
karnnda bunlara da ihtiya yoktur." diye ard kald.
Kendine gelince, Cenb- Hakk'a yneldi, mnacaatta
bulundu: "Bunun te'vlini (aydnlatmasn) Allah'tan baka
kimse bilemez. " diye dnd. Bunun zerine, Cenb- Hakk,
o gnl erinin gnlne u cevab duyurdu: "Bu hal hicaptan
kurtulmadan, perdeden kmadan, gnl gz almadan
kendilerini gr sahibi sananlarn, bu konularda sz
syleyenlerin halidir. Bu santan, bu iddiadan, bu szlerden
ne bir kuvvet elde edilir, ne de bir yardm. Bunlar, szleri ile
de dinleyenleri doru yola gtremezler, hakikate
ulatr amazlar. " 139

Gnl sahibi: Gnl gnahlardan temizlenmi, manen gz alm, yani mana leminden haberdar
olan ermi

kii.

1445 Birisi ilede iken uyudu. Ryasnda yol stnde, gebe bir kpek
grd. 140

140 ile, ihle: Krk gn demektir. Krk gn, yalnz bana bir odada bir yerde dnya meguliy
etin; ok azaltarak, az
yiyerek, az ierek, az uyuyarak hep ibadetle megul olmak, kimse ile grmemek zere riyazata
girmektir. Hz. Mevlana
kimseyi ileye sokmamtr. Bu husstaki rivayetler sonradan uydurulmutur. Mevlevlik kuruldu
ktan sonra adet olan ile bin
gn dergahta hizmette bulunmak Mevlana zamannda yoktu.

Anszn, kpek yavrularnn havlamalarn duydu. Halbuki yavrular,


analarnn karnnda idiler, grnmyorlard.

O sesler adamn pek tuhafna gitti. "Kpek enii ana karnnda nasl olur da
havlar?" diye at kald.

"Kpek yavrusu, anasnn karnnda havlar m? Dnyada bunu kim


grmtr?"

Uykudan uyanp, kendine gelince, aknl an be an artyordu.

1450 ile ektii yerde kimse yoktu ki, dm zsn. Bu dmn


zlmesini ancak Cenb- Hakk'tan dilemek gerekiyordu.

118

"Ya Rabb!" dedi, "Bu anlalmas zor meseleden, bu eniklerin

havlamasndan ilemde ardm. Aklm bu hale takld, seni zikretmekten geri


kaldm.

Gnlmn kanadn a da uaym. Zikir bahesine ve elmalklarna


konaym."

Bu yalvarlar zerine, telerden, hatiften ses geldi: Ana karnndaki bu


eniklerin sesleri, bilgisizlerin laflarna benzer. 141

141 Hatif; baran, seslenen manasna gelir. Bilinmeyen yerlerden, gaibten iitilen ses.

Onlar, hicaptan, perdeden dar kmamlar. Onlarn gnl gzleri kapal


olduu halde, bo yere sylenip dururlar.

1455 Ana karnndaki kpek eniinin havlamas faydaszdr. O ne ava yarar,


ne de gece bekiliine.

Kurdu grmemi ki onu kovsun, hrsz gelmemi ki onu karsn.

htiras peinde kouundan ve baa gemek sevdasndan gzleri grmez


olmu, fakat sz sylemede, laf etmede pek ileri.

Mteri havasna kaplm, hararetli bir halde; fakat basiretsiz, sonunu


dnmede ayak diremede, ie girimede.

Ay' grmeden belirtisini sylemekte, szleri ile kylnn yolunu artmakta, onu eri yola sevk etmekte.

1460 Mteriyi avlamak, mevki sahibi olmak iin ay' grmedii halde vmekte yzlerce niane, belirti vermekte.

Zaten kr veren mteri tektir. Fakat onlar bu mteri hakknda phe ve


zan iindedirler.

Bunlar hi bir deeri olmayan mterinin havasna kaplmlar da asl ve

gerek mteriyi bilememiler, elden karmlardr.

Bizim mterimiz, "Allh satn alr." diye bildirilen mteridir. Kendine gel
de, her mterinin derdine dme, kurtul bu iten. 142

142 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin 111. yetinden iktibas var.

Seni arayan mteriyi ara; senin balangcn ve sonunu bilen odur.

1465 Kendine gel, her mteriye el atma, iki sevgili ile ak oyununa girimek ktdr. 143

143 Fudayl ibn yad hazretleri drt yanda bir ocuu kucana alm, bir baba efkati ile on
u okuyordu. ocuk lyad
hazretlerine dedi ki: "Babacm beni sevmiyor musun?" Fudayl; "Evet." diye cevap verdi. "Alla
h' da sevmiyor musun?" diye
ocuk tekrar sordu. Fudayl teredddsz yine; "Evet." dedi. Bu defa ocuk; "Senin ka kalbin va
r?" diye sordu. Fudayl; "Her
insanda olduu gibi, benim de bir tane kalbim var." dedi. Bunun zerine ocuk dedi ki: "Bir ka
lpte iki sevgi nasl olur?" Fudayl
kk ocuun bu arifane sorusunu, ilah bir tebli, ruhan bir ihtar olarak kabul etti de, on
dan sonra gnln tamamen Allah'a
verdi. Hz. Mevlana da:

"Ya dostun rzasn alrsn, yahut kendi nefsinin hevasn sevgili edinirsin, in baka taraf
yoktur." diye buyurdu.

119

O satn alsa bile ondan kr elde edemezsin. Onda akla, fikre deer verme
kabiliyeti yoktur.

Onda yarm nal alacak para yok iken, sen tutuyor, ona satmak iin yakut ve
la'l gsteriyorsun. 144

144 Aslnda btn insanlar mana ynnden fakir ve cizdirler. u halde sen, ne diye onlara yak
ut ve la'lden daha
kymetli olan ilah hakikatleri ve marifetleri arzedersin? Hz. Mevlana bu hususta baka bir b
lmde yle buyurur:

"Himmetli adamlarn yle can srlar vardr ki, la'l madeninden daha fazla o srlar aa duy
gulu kiilerden
saklarlar. Fakat ahmak adamlarn nazarnda altn, candan da deerlidir. Padiahlarn yannda i
se altn, cann ayaklarnn altna
saarlar " Mesnevi, V, 2055.

eytan nasl kendisini talanm bir hale getirmise, hrs da tpk onun gibi,
seni kr etmi, her eyden mahrum brakmtr.

O azgn eytan, Fil ashab ile Lt kavmini nasl talatmsa onlar da tpk
yle talatm, helak etmitir.

1470 Sabredenler, mteriyi bulurlar. nk onlar her mteriye komazlar.

Kim o mteriden, yani Allh'tan yz evirirse, baht da, ikbal de, ebedlik
de ondan yz evirir, ondan kaar gider.

120

Darvanllarn hikyesi.

Onlar; "Babamz ok saf bir insan olduundan


baheden ald mahsuln ounu yoksullara verirdi. zm
oldu mu onda birini, kuru zm elde edildi mi onda birini,
helva veya paluze piirildi mi onda birini, ekin ylnca onda
birini, harman dklnce onda birini, buday samandan
ayrlnca onda birini, buday tlp un haline gelince

onda birini, yorulup hamur olunca onda birini, ekmek


piirilince onda birini yoksullara verirdi. Cenb- Hakk bu
yzden o baheye, o tarlaya yle bir bereket vermiti ki, btn
bahe sahipleri, babamzn bahesine muhta olurlard.

Ondan hem meyve isterlerdi, hem para. Halbuki cmert


babamz onlarn hi birisine muhta olmaz. " Ama oullar,
babalarnn fakirlere verdii onda birleri, bir bir gryorlard
da, Allah'n o baheye ve o tarlaya verdii bereketi
grm yorlard. 145

145 Darvan: Yemen diyarnda bir yerin ismi imi. Bunlara ait bir hikye Mesnevi "nin III. cild
inde, "Darvanllarm
Hikyesi" diye gemiti. Kur'an- Kerm 'de. 68. Kalem Sresi'nin 17-33. yetlerin de bu konud
an bahsedilir.

Salih, temiz bir Allh adam vard. Olgun bir akla sahipli, ilerin sonunu bilirdi.

Yemen yaknlarnda bulunan Darvan kynde otururdu. Sadaka verii ve


gzel huyu ile tannmt.

1475 Onun kp, yoksullarn kbesi gibidir. Bir eyler umanlar, ihtiyac
olanlar hep ona gelirlerdi.

Gsterisiz ve riyasz olarak baak daha tarlada iken onda birini verir,
buday samandan ayrlnca da onda birini verirdi.

Budaylar tlp un olunca yine onda birini verirdi. Undan ekmek


yaplnca onun da onda birini fakirlere datrd.

Her gelirin onda birini verir, bylece de ekinden elde ettiinin onda birini
drt kerre fakirlere balard.

O yiit her zaman ocuklarnn hepsine de vasiyetlerde bulunurdu:

1480 "Allh akna, Allh akna benden sonra hrsnza uyup cimrilie
kaplmayn, yoksullarn haklarn vermemezlik etmeyin.

121

Onlara bu onda birleri verin de, ekininizi, meyvelerinizi Allh korusun,


haslat elinizde kalsn.

Tahmine ve pheye hacet yok ki, gelirlerin de meyvelerin hepsini, gayb


leminden gnderen, ihsn eden Allh'tr.

Gelir gelince yerine harcar, yoksullara haklarn verirsen, bu hareketle fayda


dergahna girer, krl karsn.

1485 Kyl tohumunun ounu eker, azn yer, nk tekrar mahsul elde
edeceinden phe etmez.

Kundurac da, ekmeinden artrd para ile deri alr, sahtiyan alr.

'Elime ne geiyorsa, bunlardan geiyor, kapal rzkm bunlarla alyor.'

der. 146

146 ifti olsun, kundurac olsun kazancnn ounu, kendine kifyet edecek yiyecekten fazlas
n, kazancn temin
eden eye harcar. Sen de elde ettiklerini onun ltuf ve ihsn bil de, onun yolunda harca. Yan
i Allh rzas iin yoksullar dn.
Biz aslnda Ahiret iftisiyiz. Burada ne ekersek te tarafta onu bieriz. En'am Sresi 'nin 1
60. yetinde: "Kim bir hayrl ve
gzel amelle gelirse ona, on misli sevap verilir." diye buyrulmaktadr. Rivyet ederler ki; bi
r gn Rabi'at'l-Adeviye hazretleri
evinde iki ekmein ihtiyatan fazla kaldn grd. Onlar Allh rzas iin fakirlere verdi.
Karln beklemeye balad. Bir
zaman sonra varlkl bir adamn hizmetisi Rabia hazretlerinin evine on sekiz tane has ekmek g
etirdi. Rabia ekmekleri getiren

adama; "Bu ekmeklerin ikincisini ne yaptn?" diye sordu. Adam arp kald, iki ekmei yolda
yediini itiraf etti. Adam; "Bu
ekmeklerin yirmi tane olduunu nereden anladn?" diye sorunca Hz. Rabia su cevab verdi: "Beni
m vaktiyle iki ekmeim
kalmt, onu sadaka olarak vermitim. Cenb- Hakk'n en kk bir iyilie kar, on mislini
vereceini biliyordum, iki ekmee
karlk yirmi ekmek geleceini biliyordum, iki ekmee karlk yirmi ekmek geleceini bildii
m iin, noksan iki ekmei
sordum."

1490 iftinin tarlas, kunduracnn meini ancak bir perdedir. Rzkmzn


asl ise, her nefeste Allh'tan gelmektedir.

Ektiin tohum bitmez, mahsul vermezse, ne yaparsn? Allh'a yalvarmaktan, el ap dua etmekten baka elinden ne gelir?

Allh'n huzurunda elini bana vurursun. Bu el, bu ba, bu yakar, rzk


onun verdiinin canl ahitleridir."

Rzkn aslnn asl O 'dur. Yani Allah vermektedir.


Rzk arayan da O'nu arar.

1495 "Bylece bilir ve anlarsn ki, rzkn aslnn asl odur. Yani Allh ver
mektedir. Rzk arayan da, verici O olduu iin, O'nu arar.

122

Rzk undan, bundan deil, O'ndan ara. Sarholuu, yani Allh sarhou
olmay da, esrardan, araptan deil, O'ndan iste.

Zenginlii alarak, uraarak O'ndan iste. Defineden, maldan isteme.

Yardm da O'ndan dile; amcadan, daydan dileme.

Sonunda btn bunlar brakp gideceksin. Kendine gel de bir dn. O


zaman kimi aracaksn? Kimden yardm isteyeceksin?

u anda O'nu ar, O'ndan iste, geri kalan brak. Brak da manev cihan
mlkne varis ol.

1500 Bir zaman gelecek ki; 'insan kardeinden kaacak, evlat babasndan
rkecek.' 147

147 Ey hakikat yolcusu, o gn gelip atmadan, kyamet kopmadan hakikat padiah ile dostluk ku
r da, o felaket
gnnde senin elinden tutsun. Bu beyitte Abese Sresi'nin u mealdeki 34-36. yetlerinden lafz
iktibas vardr: "O gn insan,
kardeinden, anasndan, babasndan, kardeinden, oullarndan kaacaktr."

O saatte, her dost dman kesilecek, nk sen onlar ok seviyordun.


Aslnda onlar senin putun idiler. Yoluna engel oluyorlard. 148

148 ok sevdiimiz dostlarmz, gnl verdiklerimiz aslnda bize put olmaktalar. Bizi Hakk yol
undan alkoymaktalar.
Bu sebeple, bu dnyada ar sevdiimiz dost, orda bizim en byk dmanmz olarak karmza
kacaktr. Ancak Hakk a,
gerek dostlar o gn de birbirlerine daha yakn dost olarak kalacaklardr. nk Kur'an- Ker
m 'in 43. Zuhruf Sresi u
mealdeki 67. yetinde bu hussa iaret var: "Dostlar, o gn birbirlerine dmandr. Takva sahi
pleri mstesnadr."

Sen yzn resmedenden, yani yaratandan evirmitin de, bir resme


dalmtn. Onunla gnl elendiriyordun. 149

149 Gnlmz alp gtren gzel yzl dostlarn esiri olmann, onlara candan balanmann ne k
adar hatal olduunu
Mevlana ne gzel ifade ediyor: "Yaratlan deil, yaratan bulmamz, onu sevmemiz, onu dnme
miz gerekiyor.

Bu sebeple, u dnya hayatnda sana zt derler, senden yz evirirler,


aykr davranrlarsa, sana dman olurlarsa;

Kendine gel de; 'ite!' de, 'imdiden gnm aydn oldu. Yarn olacak ey,
bugnden oluverdi.

1505 Bu dnyadaki dostlar bana zt dtler, srt evirdiler, kyamette olacaklar imdiden oldu.

Gnm onlarla geirmeden, mrm onlarla bitirmeden, ne olacaksa oldu.


insanlarn ne olduklar anlald.

Eer bu hal olmasayd, kusurlu kuma satn alm olacaktm. krler olsun
ki, o kuman kusurlu olduunu nceden anladm. Yani Ahiret gelmeden kusurlu
eyleri fark ettim de, onlardan kandm.

123

Sermayem elimden kmadan ii anladm. Zaten sonunda o kuman ayb


ve kusuru nasl olsa meydana kacakt.

Mal da gidecekti. mr de gidecekti. Kusurlu bir kuma urunda, malm da


verecektim, canm da." 50

150 Yukardaki beyitlerde kusur kuma, bizi Hakk yolundan alkoyan gnl verdiimiz dostlarn
semboldr. Onlar
her hangi bir sebeple bize kzp da bizi terk ederlerse, bize iyilik etmi olacaklardr.

1514 Dostun sana dmanlk eder. Hasedini, kinini darya vurursa;

Senden yz evirdii iin feryat etme. Kendini ahmak, cahil bir hale
drme.

Onun uvalna girip ypranmadn, eskimediin iin Allh'a

kret. Yoksullara ekmek ver.

Doru, sadk, ebed bir dost aramak iin onun uvalndan kp kurtuldun,
tez ktn. 151

151 Ne mutludur, o kimseye ki, fni dostlarn, sevgililerin tuzandan kendini kurtarr da, da
ha bu dnyada iken, ebed
dost ve gerek sevgili olan Allah' bulur.

Ne nazl, ne nzenin sevgilidir O sevgili ki, senin lmnden sonra bile


sevgisi bir kat iken kat olur.

O dost ya kadri yce bir padiahtr; yahut da padiahn makbul olan, efaati
kabul edilen bir varlktr. 152

152 Hakk sevgili, ya Cenb- Hakk'tr, ya nebilerden birisidir. Yahut da vellerden biridir.
Bunlardan bakasnn
hakikat yolcusuna dostluu olamaz. Bilakis onu yolundan alkoyar.

1520 Dzenbaz, hilekar, gsterii, yalanc dosttan kurtuldun. Ecel


gelmeden, lmeden evvel, onun dzenini, riyasn grdn."

Kederlerin, zntlerin altnda gizli bir hazne vardr.

"Dnyada halkn sana ettii cefann asln bilsen, btn kederlerin,


zntlerin altnda gizlenmi bir altn haznesi olduunu grrdn.

Halk sana saldrtr, onlar sana kar cefakar ve kt huylu bir hale getirir
de, seni aresiz brakr, bylece yzn o tarafa evirtir. 153

153 Halkn cefasndan, zulmnden aresiz kalan insan, Allah'a ynelir. Bu sebeple halkn cefas
, aslnda, Allh'n bir

lutfudur, ihsandr. Bu, zdrap klnda gelen bir saadettir. Hz. Mevlana kederlerin, zdra
plarn ibtilalann bizim iin bir nimet
olduunu Dvan- Kebr 'deki bir iirinde yle ifade buyurur: "Uradn derde, kedere raz o
ldun mu, hemen sana cennet kaps
alr. Gam elisi gelip kapn alarsa, onu bir dost gibi karla, kucakla." Dvan- Kebr, 2
675.

124

unu iyi bil ki, bu dnyadaki fani dostlar, sevgililer, sonunda hepsi de sana
dman olacaktr. Bakesen dman kesilecektir.

Halbuki sen, feryatlar iinde mezarda; 'Ya Rabbi, beni yalnz brakma!'
diye Allh'a yalvaracaksn. 154

154 Bu beyitte Zekeriya Sresi'nin 89. yetinden lafz iktibas vadr. Mezarda yalnz kalmak i
in ibadet etmek,
insanlara faydal olmak, iyi ve hayrl iler yapmak gereklidir. Dknlere yardm etmek iin
hayatta olmak lazmdr. Bir l
nasl yardm edebilir? Varislerden ayrarak daha hayatta iken dknlere vakfetmek en akllca
harekettir. Braklan sadaka,
muhtalarn karnlarn doyurduka, l mezarda rahat eder.

1525 Ey cefas, vefallarn ahitlerinden gzel olan Allh'm! Vefallarn tatl


vefalar da sendendir. 155

135 Allh'n cefas, bendesini edebe davet etmek iindir. Onun verdii gamn, kederin, zdrab
n nice hikmeti vardr.
Bu sebeple insanlarn vefasndan, Allh'n cefas daha iyidir.

Ey anbar sahibi! u szleri aklndan duy, iit: Budayn Allh'n yeryzne


smarla. 156

156 Ey anbar sahibi, malik olduun erzak, Allh yolunda sarf et. Yoksullar doyur, byle yap
da, budayn anbarda
bozulmasn.

Budayn yeryzne smarla da, hrszdan emin ol, buday bitinden de...
eytan da, nefsini de hemen ldr.

Nefsan olan zayf akln, seni her an yoksullukla korkutup durmakta. Ey


erkek akr kuu, onu bir keklik gibi avla... 157

157 Gazali hazretleri hyau Ulum adl eserinde: "Fakirlik korkusu yolu ile eytan mminin kalb
ine girebilir." diye
buyurmutur. Gerekten yoksulluk, herkesin kazanamayaca zorlu, meakkatli bir haldir. Arif b
ir zat Cenb- Hakk'a; "Ya
Rabbi, senden baka hi bir eyi olmayan ben, senden baka her eyi olanlara yle acyorum ki!
" diye yalvarmaktadr. Fakat
byle fakirlik bir saadettir. Byle fakirlie can fedadr.

Muradna ermi, aziz bir byk sultann doann bir keklik avlarsa ok ayp
olur." 158

138 Burada muradna ermi azz sultann doanndan maksat; Hakk yolun da yryen kiinin ak
ve imandr.
Mevlana bundan evvelki beytinde, imam akr kuuna benzetti. Keklik; yoksulluk korkusu, cimril
ik, nefs ve eytandr.

1530 O cmert adam oullarna bu eit bir ok vasiyetlerde bulundu.


Nasihat tohumunu ekti ama, ektii yer orakt, fayda etmedi.

t, yzlerce defa alp abalasa, gayret sarf etse fayda yok. Dinleyende duyan, d kabul eden kulak gerek.

Sen, yzlerce lutuflarda bulunarak t verirsin ama, dn onun kulana

girmez.

125

Peygamberlerden daha nashati, daha gzel syleyen kim vardr? Onlarn

nefesleri taa bile tesir eder.

1535 Da, ta bile onlarn szlerini duydu. Szleri daa, taa bile tesir etti
de, baht kara kiinin ba zlmedi. 159

159 Ziya Paa merhum.

"B baht olann bana bir katresi dmez,

Bran yerine drr gevher yasa semadan." diye yazm.

Benlik, bizlik sevdasna den gnller "Tatan kat." diye anlatld. 1

160 Bu beytin ikinci msra'ndaki "Tatan kat." tabiri. Bakara Sresi'nin 74. yetinden alnm
tr.

Allah'n lutfu, ihsan ve kudreti halkn lutfu ve ihsan


gibi kabiliyete bal deildir. nk Allah 'n lutfu kadmdir,
evveli yoktur. Kabiliyet ise sonradan meydana gelir. Allah 'n
lutfu ve ihsan, Allh'n sfatdr. Kabiliyet ise mahlukun
sfatdr. Kadm olan, evveline evvel bulunmayan, sonradan
meydana gelen eye muhta deildir. Byle olsayd, sonradan
meydana gelmenin imkansz olmas gerekirdi.

Bu gnln doru yolu bulmasnn aresi, insan halden hale sokan Allh'n
ltfunun, ihsnnn tecellsidir. Onun ltfunu ve ihsnn elde etmek iin kabiliyet
art deildir.

Belki kabiliyet art da, onun lutfu ve ihsndr. Ltuf ve ihsn ise itir,
zdr. Kabiliyet ise, kabuk, deri gibidir. 161

161 Allah'n lutfu ve ihsm kabiliyete bal deildir, insann kabiliyet ve istidad da Cenab Hakk'n ihsanna bal
deildir. Kabiliyetin art Allah'n feyiz ve ihsndr. Yani insana kabiliyeti ve istidad o
ltfeder. Bu sebeple, Allh'n lutfu
zdr. Kabiliyet ise kabuk gibidir. Kabuk zden meydana gelir. Burada akla bir soru gelir:By
k sfler "Allh, insana
kabiliyetine ve istidadna gre tecell eyler. Onun lutfu ve ihsm herkesin ahs kabiliyetine
gredir." derler. Byle olunca
yukardaki gre ters dmez mi? Sorusuna kar yle cevap verilir: Allh'n iki eit feyzi
vardr: birisi "feyz-i akdes", teki
"feyz-i mukaddes"tir. "Feyz-i akdes" zat- ilahden a'yan- sabite(=ilah tecellnin kendini g
sterdii mahal)ye dorudan
doruya gelen bir feyzdir. Yani ezelde a'yan- sabitede ilk alnyazmzn, Levh-i Mahfz'un ya
zld yerde gelen feyz; bu feyz
her trl kirliliklerden mnezzehtir. Bu feyz, gneten gelen, camlara vuran nr gibidir. Feyz
-i mukaddes ise herkesin ezel
istidadlarna gre a'yan- sabiteden ruhlar zerine akseden feyzdir. Bu feyzin misali eitli
renkli camlardan, oda iine den
eitli renkli klara benzer. Feyz-i akdes, yani ok mukaddes olan feyz, kabiliyet verir, is
tidad balar. Bu feyzin gelebilmesi
iin kabiliyet ve istidad art deildir. Kendisi, bizzat "feyz-i mukaddes" herkesin ezel isti
dadna gre olur. Bu feyze gre
kabiliyet ve istidat art deildir, ite byk sfilerin; "Allh insana kabiliyet ve istidadn
a gre tecell eder." demeleri, bu feyz-i
mukaddese gredir. Mevlana'nn; "Kabiliyet art deildir." diye buyurmas feyz-i akdese nisbet
ledir. Aradaki soru fark budur.
Bu feyze, bu ltfa bu ihsna nail olmak iin kabiliyet art deildir. Bilakis kabiliyet ve ist
idad bu feyz-i akdesten hasl olur.
Burada eyh Galib'in mehur beytini hatrlamamak elden gelmez:

"Mstaid kl yo ise ltfuna istidadm,

Sana glk m var, ey ah- kerem mutadm.

"(Ey adeti lutuflarda ve ihsnlarda bulunmak olan Allh'm! Senin ltfuna, ihsmna istidadm v
e kabiliyetim yoksa
onlar bana sen ver, senin iin glk var m?)

126

te urackta asa, Hz. Msa'ya ylan oluyor. Avucu da bir gne gibi
parlyor.

1540 Peygamberlerin byle yz binlerce mucizeleri vardr ki; bizim


aklmza, fikrimize smaz.

Bunlar sebeplere bal deildir; Allh'n tasarrufunda, onun emri ile


olmaktadr. Yok olanlara kabiliyet nereden geliyor?

Kabiliyet, Hakk'n yaratmasnda art olsa idi, hi bir yok varlk lemine
gelmezdi.

Arayanlar iin, u gkkubbenin altnda kanunlar koydu, sebepler ve adetler


yaratt, yollar at.

Olan eylerin pek ou, o adete gre meydana gelir. Fakat bazen de kudret,
o adeti yrtar, kaldrr atar.

1545 Holuk ve tatllkla dolu adet ve yol koydu ama, sonra da o adeti, o
yolu mucize ile bozdu. 162

162 Allah bu lemde bir eye, bir varla kabiliyetinin ve istidadnn gereine gre lutuflard
a bulunmay adet olarak
koydu. Ve kendisinin feyzine ihsnna ulamak iin, isteyenlere bu gkkubbenin altnda nice yo
llar gsterdi. Dikkatle baklacak
olursa Allh'n ilerinden olan hadiselerin, vak'alarn ou, bir takm kanunlara, adetlere g
re cereyan etmektedir. Allh'm
koyduu amaz kanunlarn ve sebeplerin dnda hi bir hadise olmaz. Ancak bazen ilah kudret
ve Rabbani irade, adetleri,
usulleri, kanunlar yrtar, kaldrr atar. imkansz grnen, yaplmas kabil olmayan eyi derh
al zuhra getirir. Kabiliyetsiz ve
istidadsz olan bir kiiyi de en yksek mevkye karr. Cenb- Hakk bu dnyada adetleri, usu
lleri, yaay tarzlarn tatl ve

zevkli bir hale sokmutur. Bu yzden, lem halk, insanlar o lezzete meylederler. Kendi istida
d ve kabiliyetlerine gre bir yola
derler. Bir gaye peinde koarlar. Byk nebilerin mucizeleri, adet ve usulleri, kanunlar y
kar. Sebepleri yok eder. Bylece
de Allh'n feyzinin, ltuf ve ihsnnm sebeplere bal olmadn insanlarn bilmesini ve ima
n etmesini ister. Cenb- Hakk,
peygamberlerin mucizeleri, vellerin kerametleri ile kendi koyduu kanunlar bozmaktadr. Baze
n nebilerin mucizeleri ve
vellerin kerametleri yznden kendi usln, adetlerini deitirir. Bu suretle insanlarn Hak
k Teala'nn ilerinin sebeplere bal
olmadn, onun feyz ve lisnnn sebeplere dayanmadn bilmelerini ister: "Allh, diledii
ni yapar, dilediine hkmeder."
yeti, Cenb- Hakk'n fiilinin, hikmetinin sebepsiz olmadna delalet eder. "Allh dilediin
i hemen yapar." (Tark Sresi, 16)
yet-i kerimesi ise, dilediine ehadet eder. Hakk'n ileri sebeplere bal olayd, Cenb- H
akk; "vcd- mukayyed"
(=sebeplere bal bir varlk) olurdu. Ve "Mcibn bi'z-zat" (=Kendisi bir eyin yaratlmasna
sebep) olmak lazm gelirdi ki, bu
islm inan deildir. Cenb- Hakk, sebeplerden mnezzehtir. O sebep deil, sebeplerin msebb
ibi, sebepleri yaratandr.

127

Sebepsiz olarak bize izzet, ycelik gelmez ama, kudret sebebi kaldrmaktan
ciz deildir.

Ey sebebe kaplan, sebepten dar kma, fakat sebebi yaratan da yok


sanmaya kalkma.

Bu sebepler gzlere, grlere birer perdedir. nk her gz, onun


san 'atn grmeye layk deildir.

Sebebi yaratan Allh, ne dilerse yapar, dilediini meydana getirir. Mutlak


olan kudret, sebepleri de yrtar, ortadan kaldrr.

Fakat arayan muradna erisin diye, ok defa yapt ileri sebeple yapar,
sebeple yrtr.

1550 Sebep olmazsa, mrid nasl yol arayabilir? u halde yolda sebeplerin
grnmesi lazmdr.

Bu sebepler, gzlere, grlere birer perdedir. nk her gz, onun san'atn


grmeye layk deildir. 163

163 Sebepler, MsebbibT-Esbab'tan gafil olan kimselerin nazarlar stne perdedir. Bu perdele
r, onlarn bizzat
byk yaratcnn, yce sani'in san'atn grmesine mani olurlar. nk her gz, o byk ve e
siz sani'in sanatn grmeye
layk deildir. Bunlara bir nimet gelse, yahut bir felaket ve zahmet hasl olsa, elbette onu s
ebepten bilirler. nk msebbibten,
sebepleri yaratandan gafildirler.

Sebep perdelerini yrtacak bir gz gerek ki, bu perdeleri kknden skp


atsn, ortadan kaldrsn.

Sebebi yaratan mekanszlk leminde grsn, almay, kazanmay,


dkkan, sama ve beyhude saysn. 164

164 O yce esiz sani'in pek mkemmel, stn san'atn grecek bir gz lazmdr ki, sebepleri,
ileri, hadiseleri birer
alet, birer vasta olarak bile de, sebep perdelerini kknden skp ata. Asla, her hangi bir s
ebep onun gzne perde olmaya,

esiz gerek sani'i, san'atmda mahede ede... Bylece sebeplerden kurtularak, mekanszlk le
minde yalnz msebbibi gre.
"De ki: 'Her eyi yaratan Allah'tr.'" (Rad Sresi, 16) yetini dncelerine esas tuta!

128

Babacm, her hayr, her er, sebebi yaratandan, Msebbib'l-Esbab'-tan


meydana gelir; sebepler, vastalar diye bir ey yoktur.

1555 Bunlar, gaflet devri ksa bir mddet yryp gitsin diye Hakk'a giden
ana yolun stne drlm hayallerden baka bir ey deildir.

dem(a.s.) y n, bedeninin ilk yaratlnda, CenbHakk'n Cebrail(a.s.)'a; "Git yeryznden bir avu toprak
al!" diye buyurmas, bir rivayete gre de; "Dnyann eitli
yerlerinden avu avu toprak al!" diye emretmesi. 165

165 Veheb ibn Mnebbih'ten rivyet edilen bir hadse gre: "Cenb- Hakk, kendisine halfe ola
rak, yeryz
toprandan Hz. Adem'i yaratmak istedii zaman, yeryz, ademoullarmn Allh'a isyan ederek c
ehenneme atlacaklarn
dnerek muzdarip oldu. Alad, szlad, yer yer yarld. Irmaklar, nehirler kederli, muzdari
p yeryznn gzyalar olarak
kyamete kadar akacaklardr. Cenb- Hakk Cebrail'i yerden toprak alp getirmeye memur etti. C
ebrail gkyznden yeryzne
indi. Ald emir gerei yere yaklat, fakat yerin szlanmasna, alamasna dayanamad. Gky
zne eli bo dnd. Sonra
Mikail, srafil bu ie memur edildiler. Onlar da Cebrail gibi yerin szlanmasna, gzya dkm
esine dayanamadlar.
Yeryznden toprak alamadan dndler. Azrail (a. s.) yerin feryadna aldr etmedi. Yeryzn
n eitli blgelerinden beyaz,
siyah, krmz, sar renklerde avu avu topraklar ald, emri yerine getirdi. Gzyalarna bak
mad. Acmadan yeryz topran
alp getirdii iin Cenb- Hakk onu, canlar almaya memur etti."

1556 San'at sahibi, hayrla, erle imtihan etmek iin insan yaratmay
dileyince; 166

166 Bu beyitte Mlk Sresi'nin u mealdeki 2. yetine iaret var: "Amelce hanginiz daha gzeld
ir diye, sizi imtihan
etmek iin, hem lm, hem hayat yaratan odur. O azizdir. ok balaycdr."

z doru Cebrail'e; "Git, yeryznden dn olarak bir avu toprak al!"


diye buyurdu. 167

167 Buradaki "dn al" tabirinden maksat, insan lnce, mezarda bedeni rynce muvakkaten
dn alnan

topran yine yeryzne iade edileceine iaret var.

Cebrail, lemlerin Rabbinin emrini yerine getirmek iin, ta yeryzne kadar

geldi.

O emir kulu, toprak almak iin elini yere uzatnca, yeryz titredi, kendini
ekti, toprak vermek istemedi.

129

1560 Toprak dile gelip, yalvarmaya balad: "Tek ve esiz olan yaratcnn
hrmetine;

Beni brak, yr git, canm bala. Yrk yaz atnn yularn benden ek,
baka tarafa evir.

Benden yaratlacak insan, teklif ekimelerine, tehlikeli didimelere


decektir. Allh akna beni brak, benden toprak alma.

Allh seni seti, Levh-i Mahfz'daki bilgiyi sana gsterdi. O ltuf hakk iin
benden vazge. 168

168 Levh-i mahfz: Korunmu "levh" demektir. Deitirilmekten, bozulmaktan, noksandan, fazlal
ktan, yahut
meleklerden bakalarndan korunmu olan "levh". Srr- ilah, her ey orada yazldr.

Allh' n ltf ile meleklere hoca oldun, daima Cenb- Hakk'la konumaktasn.

1565 Peygamberlerin de elisi olacaksn, sen bedenin deil, vahiy cannn


cansn, hayatsn.

srafil, bedenlere can verir, sen cana can verirsin. O yzden israfil'den
stnsn. 169

' f '' Cebrail, peygamberlere, Allah'n vahyini tamaktadr, ilah vahiy ise, rhlara hayat g
ibidir. u halde, bedenin
hayatna sebep olan israfil'den, ruhun hayatna sebep olan Cebrail stndr. Rivayete gre, k
yamet kopaca zaman, israfil
sru, yani dirileri ldrecek olan boruyu frecektir. Herkes lecektir, ikinci frte, bt
n ruhlar kendi bedenlerine girecektir.
Bylece sorgu iin herkes dirilecektir. Bu sebeple Hz. Mevlana israfil'i "bedenlere can verir"
diye tavsif etmektedir.

srafil, sru frr, yalnz bedenlere can gelir, nee gelir. Senin frmen ise
canlara, can katar.

Bedendeki cann can, gnln diriliidir. u halde senin ihsnn, ltfn,


israfil'in ihsnndan stndr.

Mikail de bedenlere rzk verir. Senin alman ise, aydn gnl


rzklandrr. 170

170 "Aydn gnln rzk" ilah vahiyden hasl olan ilim ve marifettir. Drt byk melekten bir
i olan Mikail rzklarn
taksimine, bulutlarn hareketine, rzgarn esmesine, imek, yldrm, yamur gibi hadiselerin
idaresine memurdur.

1570 O eteini kilelerle, balarla doldurmutur. Senin rzkn ise kileye,


lye smaz.

Sen kahr ve iddet sahibi Azrail'den de stnsn. nk rahmet, gazaptan


stndr, fazladr. Sen de buna benzersin.

Ar bu drt melek tar, sen onlarn padiahsn. Hakikatte, uyanklk bakmndan drdnn
de en ycesi ve en stnsn.

130

Maher gn, ar sekiz melein tadn greceksin. O zaman da, o sekiz


melein en stn sensin." 171

171 Ar, cennetin veya gklerin en yksek katna verilen ad. Bu kelimeyi baka eit yorumlaya
nlar da var. Kur'an-
Kerm 'in El-Hakka Sresi'nin u mealdeki 17. yeti bu konuyu beyan buyurmaktadr: "O gn, Rab
binin arn sekiz melek
stlerinde tar."

Yeryz Hz. Cebrail'in iyi huylarn sayp duruyordu. Alayp yalvaryordu.


nk kendisinden alnacak toprakla, yeryznde kan dkecek, gnah ileyecek
ademin amurunun yorulacan anlamt.

1575 Cebrail haya, utan madeni idi. O gzyalar, o yeminler onun yolunu
balad.

Yeryz, o kadar yalvard, o kadar yeminler etti ki, Cebrail geri dnd; "Ey
kullarn Rabbi!" dedi.

"Ben senin emrine kar gelemem. Kendi dileimi yapamam. Yerle benim
aramda ne konumalarn getiini, ne gz yalarnn dkldn sen benden daha
iyi biliyorsun.

Ey her eyi gren, bilen Allh'm! Senin mbarek adlarndan yle bir ad
and ki, o adn korkusundan yedi kat gk bile seyrini, dnmesini terk eder, durur.

Adndan utandm, skldm, yoksa bir avu toprak alp getirmek kolay.

1580 Sen meleklere yle bir kuvvet vermisin ki, u gkleri bile yrtar, paralar."

nsanlarn babas, Hakk'n halfesi, meleklerin secde


ettikleri ve onlara hocalk eden Adem(a.s.) 'n mbarek
bedenini yourmak zere bir avu toprak almas iin Cenb-
Hakk'n Mikail(a.s.) h yeryzne gndermesi.

Cenb- Hakk Mikail'e; "Sen yere in de;" diye buyurdu. "Yeryznden


ekinmeden, arslan gibi bir avu toprak kapver."

Emir gerei, Mikail, yeryzne inip ondan bir avu toprak kapmak iin elini
uzatnca;

131

Yeryz korku ile titredi. Ondan kamaya balad. Yalvarmaya, alamaya


koyuldu.

Gnl yanarak, yalvard, yakard. Kanl gzyalar dkerek yeminler etti.


1585 "Ltuf sahibi, esiz Allh akna, ki O kadri yce ar sana ykledi.

Dnya azklarnn lsne memursun, btn canl varlklar azklarn


senin mbarek elinden alrlar. Ltuf ve ihsn susuzlarna avu avu su verirsin.

Bana eman ver, beni azad et, bak kanl gz yalarna bulanarak seninle
konuuyorum.

Melek Allh'n rahmetinin madenidir." Mikail; "Ben bu yaraya nasl toz


ekebilirim?" dedi.

Mikail, Cenb- Hakk'n huzuruna, istenen eyden, eli de bo yeni de bo


olarak kt.

1595 "Ey srlar bilen tek padiah; yeryz alay ile, szlan ile, elimi

kolumu balad.

Gz yann, senin yannda byk bir deeri vardr. Yeryznn gz yan


grmemezlikten, feryadn iitmemezlikten gelemedim.

Ah ediin, inleyiin, alayn sence ok deeri vardr. O deerleri, o


hukuku terk etmek, elden gelmedi.

Sence yal gzn pek deeri vardr. Artk ben nasl inat edebilirim, nasl dayanabilirim?"

Cenb- Hakk'n, Adem(a.s.)hn bedenine kartrlmak


zere, bir avu toprak almas iin Israfil(a.s.)' yeryzne
gndermesi.

1620 Allh'mz, srafil'e; "Git, yeryznden bir avu toprak al da gel."


diye buyurdu.

srafil de hemen, yeryzne indi. Fakat yeryz, yine alayp, inlemeye

balad.

"Ey sur melei, ey hayat denizi! ller senin nefeslerinle dirilir, canlanr.

132

Bir frte, srdan yle kuvvetli bir ses karrsn ki, rm kemiklerden
insanlar dirilir ve maher yerini doldururlar.

1627 Sen rahmet mlksn, acrsn, merhamet edersin; sen ar


tamaktasn, ihsn ve lutuflarn kblesisin.

1641 Celal sahibi Allh'n, zat- pakinin Hakk' iin bu kahr, bu gazab
bana helal ve layk grme. 172

172 Buradaki kahr ve gazap, topraa deil, topran bir cz' olan, topraktan yorulacak insa
noullanna racidir.

1645 srafil, abucak Hakk'n huzuruna geri geldi. Yerle olan konumalar,
olup biteni anlatt ve zr diledi.

Dedi ki: "Allh'm, grnte 'Topra al!' diye emrettin ama, gnlme
aksini ilham ettin. 173

173 Bu beyitlerde Hakk'n, iki eit emri olduuna dair iaret var. Bu emirlerden biri "teklif
emri" teki ise "irad
emir"dir. Teklif emri, adndan da anlalaca zere teklif edilen emirdir. Peygamberin ve vel
lerin "unlar yapn, bunlar
yapmayn." diye verdikleri emirlerdir, irad emir ise Hakk'n kulunun varlndan zuhura getir
dii yahut murad ettii emirdir.
Eer teklif emri irad emre uyarsa, o i olur.

Kulama 'Topra al!' diye emir verdin, aklma ise 'Alma!' dedin.

Rahmet, gazab gemitir, ondan stndr; ey yapt iler yerinde ve gzel


olan, rneksiz olan, iyi iler ileyen Rab!"

Cenb- Hakk'n dem(a.s.)'n bedenim yourmak iin


bir avu toprak almak zere, iini ok iyi bilen, acmayan,
iddet sahibi bir melek olan Azrail(a.s.)' yeryzne
gndermesi.

Cenb- Hakk, Azrail'e; "abucak yeryzne in, evham ve hayallere


kaplm olan topran halini gr.

1650 O zayf, zalim, korkak ihtiyar bul, hemen bir avu toprak al da gel!"
diye buyurdu.

Kaza ve kader avuu Azrail, emri yerine getirmek iin hemen yeryzne

indi.

Toprak, adet edindii gibi yine feryada, figana balad. Ona bir ok yeminler

etti.

133

"Ey has kul! Ey ar tayan; ey arta da yeryznde de emrine uyulan


byk melek!

Esiz olan, tek olan Rahman' n rahmeti hakk iin, git; sana lutuflarda,
ihsnlarda bulunan Allh hakk iin bana dokunma.

1655 Kendisinden baka mabud bulunmayan, huzurunda kimsenin gzya


dkmesi, szlanmas reddedilmeyen Allh hakk iin."

Azrail; "Ben bu efsunlarla gitmem, bunlara kanarak aikar emir sahi-binin


emrinden yz evirmem." dedi.

Toprak; "O hilim sahibi olmay, yumuak davranmay da emretti, ikisi de


onun buyruu; sen bilgi yolundan yr de halim ol, o emri tut!" dedi.

1660 "Yalvarmandan iim yanyor, gz yalarndan gnlm kanla doldu.

Ben merhametsiz deilim, belki o temiz melekten daha merhametliyim,


dertli derdine onlardan fazla acrm.

1664 Feryadndan iim yanyor fakat, Hakk bana baka eit bir ltuf
retmedi.

Gizli ltuf, kahrlar iindedir. Deer biilmez akkin pislik iinde oluu

gibi. 174

174 Bakara Sresi'nin 216 numaral u yetine iaret var: "Olur ki, bir ey hounuza gitmezken
, sizin iin o hayrl
olur. Ve bir baka ey de sevdiiniz halde o, hakknzda er olur. Allh bilir, siz bilmezsini
z. Gerekten de bazen insan bir eyi
ok ister, bilmez ki o ey ilerde ona zarar getirecektir. Bazen de nefret ettii bir eyin ii
nde hayrlar, gzellikler gizlenmitir.
Bunu ciz insan ne bilsin?

Hakk'n kahr, benim yzlerce hilmimden, yumuaklmdan iyidir.


Hakk'tan can saknmak, can ekimekten baka bir ey deildir.

Onun en kt kahr, iki lemin de hilminden iyidir. Ne gzeldir, lemlerin


Rabbi ve onun yardm ve ltf ne iyidir.

Onun kahrnda lutuflar gizlidir. Onun urunda can vermek, cana canlar

katar.

Akln bana al da kt zann ve sapknl brak, mademki Cenb- Hakk


seni istiyor, ban ayak yap da ko.

1670 Onun gel demesi, insana ycelikler verir. Manev sarholuk verir, e
balar, yayglar yayar, sofralar kurar.

Apak olan o yce emri, hi ama hi bir surette dolatrp te'vil etmek
elimden gelmez."

134

Hakr ve kederli toprak, btn bu szleri duydu. Fakat o kt zann, kulana


kpe olmutu; ondan vazgeemedi.

Hakr toprak, tekrar baka bir eit yalvarmaya, kendinden gemi gibi
secde etmeye balad.

Azrail; "Hayr!" dedi, "Secdeden ban kaldr, kalk sana bundan bir ziyan
gelmez. Ben sana bam, canm rehin vereyim.

1675 Yalvarmay dnme, artk o merhamet ve adalet sahibi Hakk'tan


bakasna yalvarma.

Ben emir kuluyum, emri terk edemem. Onun emri denizden toz koparr.

Kula, gz, ba yaratann emrinden baka bir ey yapamam; ne bir hayr


sz dinlerim, ne de er bir sz.

Kulam, O'nun sznden baka szlere sardr. O bana, tatl canmdan da


tatl candr.

Can, O'ndan geldi. O, can'dan gelmedi. O bedava olarak yz binlerce can

verir.

1680 Can da ne oluyor ki, ben onu kerem sahibinden esirgeyeyim? Pire de
nedir ki, O'nun iin yorgan yakaym!

Ben O'nun hayrndan baka hayr bitmem. O'ndan bakasna kar sarm,
dilsizim, krm.

Kulam, inleyenlere, feryad edenlere kar sardr. Ben O'nun elinde bir
mzrak gibiyim.

Ahmakasna mzraktan merhamet umma. Sen merhameti, mzra elinde

tutan padiahtan um.

Mzraa, klnca nasl yalvarabilirsin? Onlar o byk varln elinde esirdir,

alettir.

1685 O sanat bakmndan Azer'dir, bense putum; o beni ne yaparsa ben o


olurum. 175

175 Azer; Kur'an- Kerm 'de (6/74 yetinde) Hz. ibrahim'in babasnn ad olarak geer; put ya
pmakta mahir idi.

Beni sar yaparsa sar olurum. Haner yaparsa haner olurum.

Eer beni eme yaparsa, su veririm, su aktrm. Ate yaparsa ate olur,
hararet veririm."

135

Sana zulm eden kii hakikatte bir alettir. O bir alete


benzer. Arif ona derler ki; her eyde Hakk' grr, aleti

grmez. Grnte alete baksa bile, bu bak bilgisizlikten


deildir. yle icab etmitir. yle gerekmitir. Nitekim Allah
srrn takdis etsin Ebayezid hazretleri demitir ki: "Ben
bunca yldr halkla konumamm, halkn szn duymam,
iitmemiimdir. Halbuki halk, beni kendileri ile
konuuyorum, onlarn szlerini dinliyorum sanr. nk
onlar sz sylenecek byk zat grmezler. Bence onlar,
birinin sesine ses veren daa benzerler. Duyan akll kii sese

bakmaz. Mehur ata szdr: Duvar iviye 'Niye beni


yaralyorsun?' der. ivi de 'Bana deil, beni akana bak!'
diye cevap verir. " 176

176 Bu balkta ismi geen Ebayezid-i Bistam hazretleri mehur vellerden biridir. Bistam'da
domu, hicretin 261.
ylnda (874-875) vefat etmitir. Asl ad Tayfur'dur. "Hakikate ancak yoklukla eriilebilir,
varlkla eriilemez." diye buyurmutur. Vefat ettikten sonra erenlerden biri, onu ryasnda grd. "Ya Ebayezid, halin nicedir
?" diye sordu. Bayezid cevaben
dedi ki: "Bana; 'Ey pr! Buraya ne getirdin? Ne ile geldin?' dediler, ben de cevaben dedim ki:
'Bir padiahn kapsna gelince
ona ne getirdin demezler de, ne istersin, derler.'"

"Beni yamur yaparsa yaar; feyz, bereket veririm. Harmanlar mahsulle


dolar, taar. Beni ok yaparsa, gider bedene saplanrm.

Beni ylan yaparsa, zehirlerim, onu bunu sokarm. Beni dost ederse hizmette
bulunurum.

1690 Ben onun iki parma arasnda kalem gibiyim, ibadet safnda
tereddtl deilim, phem yoktur. Hep ibadetteyim."

Azrail, topra sze tuttu. Onu szle oyalarken o eski khne yeryznden
bir avu topra kapt.

136

Yeryznden kurnazca, sihirbaz gibi bir avu topra kapt. Yeryz o kadar
ok szle meguld ki, kendinden gemi gibiydi.

Yeryznn msaadesi olmadan ald bir avu topra, kamak isteyen,


ayaklar gerisin geriye giden ocuu nasl zorla okula gtrrlerse, ylece Hakk'n
huzruna getirdi.

Allh; "Feryatlara kulak asmadan, gzyalarn grmeden topra alp


getirdiin iin, apaydn ilmim hakkna yemin ediyorum ki, seni bu halkn cellad
yapacam." diye buyurdu.

1695 Azrail dedi ki: "Ya Rabbi, insanlar bana dman olur. lecekleri zaman onlarn boazlarn sknca herkes bana dman kesilir.

Ey byk Allh'm! Halkn benden nefret etmesini, tiksinmesini reva grr


msn?"

Cenb- Hakk; "Telalanma, ben stma, humma, kulun, ba dnmesi,


yaralanma gibi eitli sebepler halk ederim de, lm senden bilmezler.

Onlarn gzlerini, senden evirir de, daha ok misli, kat hastalklara,


sebeplere baktrrm."

Azrail; "Ya Rabbi!" dedi, "Sen stn, aziz bir varlksn. Senin yle kullarn
vardr ki; sebepleri yrtar atarlar."

1710 Cenb- Hakkbuyurdu ki: "Asl bilen kii, nasl olur da arada seni grr?

Kendini halktan gizlemisin, ama hakikati olduu gibi gren aydn


gzllerin karsnda sen de bir perdesin.

Onlara ecel eker gibi tatl gelirken, artk onlarn gzleri madd varla,
zenginlie, dnya devlet ve ikbaline kar sarho olur mu? 177

177 lmeden evvel len ve lm korku ile deil, zevkle karlayan, hatta ecel kendilerine ek
er gibi tatl gelen arif
insanlar servete, ehvete, yksek makamlara kar ilgisiz grnrler.

Bedenin lmesi, onlara ac gelmez, nk onlar kuyudan, zindandan


kyorlar; iekli ayrla, imenlie gidiyorlar. 178

178 Dnya mminin zindandr. lm bu zindandan kurtulu demektir. Dnya zindanndan kurtulup
Ahiret sarayna
giden mmin me'yus deildir. Halbuki dnyay, madd hayat seven, dnya kendisine zevk yeri, n
ee yeri gibi gelen insanlar
iin, lm bir felakettir.

Bu kederlerle, zdraplarla dolu dnyadan kurtuluyorlar. Bir hi olan, yok


olan bir eyin elden kmas iin kimse alamaz."

137

Gzyalar ok deerlidir.

Gnde be kere kul; "Namaza gel de, gzya dk, szlan." diye arlr,
davet edilir.

1600 Mezzinin; "Haydi felaha! Haydi kurtulua!" diye nida edii var ya;
ite o kurtulu, bu alay, bu szlantr.

Sen kimi gamla hastalandrmak istersen, onun gnlne alay yolunu


kapatr, gzyalarn kurutursun. O alamaz hale gelir.

Bu suretle, gzya dkemedii iin, belay defeden bulunmaz bela da, gam
da, keder de gelir, gnle yerleir. nk artk onun szlanma, gzya dkme
efaatisi yoktur. 179

179 Cenb- Hakk, bir kimseyi kederlerle, vehimlerle, gnln hasta etmek isterse, onun yalvar
mak, tevbe ve istifar
etmek kapsn kapar. Gzya dkmek imkann elinden alr da, defedilmesi mmkn olmayan bela
yamuru stne yamaya
balar.

Allh'm! Birisini beladan kurtarmak ister isen, gnlne szlanmay,


yalvarmay ihsn eder, gzyalarna yol aarsn.

Kur 'n- Kerm 'de iddetli, etin azaba urayan mmetler hakknda dedin

ki:

1605 "Onlar, tevbe ve istifardan geri kaldlar, alayp szlanamadlar ki,


bela onlardan yz evirsin, savusun gitsin."

Alayamadklar iin gnlleri katlat. iledikleri gnahlar, kendilerine


ibadet gibi grnyordu.

nat kii, kendisini sulu bilmedike, nasl olur da gzleri yaarr?

1617 Alayp szlanmann, Allh'n nazarnda deeri, kadri, kymeti vardr.


Alayp szlanmadaki deer, baka nerede vardr?

Ey mit, sen imdi belini skca bala; ey alayan, sen de kalk, durmadan

gl.

nk byk Allh, stnlk bakmndan gzyan ehitlerin kanlar ile bir


tutmaktadr.

138

Alayp szlanmann, gkyznden gelen belay


defettiini, Ynus (a.s) 'n kavminin hikyesi ispat etmektedir.
Hakk Tel fail-i muhtardr. Dilediini yapar, dilediine
hkmeder. u halde gzya dkmenin, yalvarp szlanmann
insana faydas vardr. Halbuki filozoflar; "Allh, tabiata ve
sebebe gre i grr, dilediine gre i grmez. Bu yzden

szlanma ve alama, tabiat ve hadiseleri deitirmez. " derler.

180

180 Balkta Cenb- Hakk'n "Fail-i Muhtar" olduu bildirilmektedir. Snnet ehlinin inancna
gre, Cenb- Hakk'
bir ie mecbur edecek bir kuvvet yoktur. Allh dilediini yapar ve yaptn mecbur olduu ii
n deil, ihtiyar ile, dilei ile
yapar. u halde Allh Fail-i Muhtar'dr. Yani Allh dilediini, diledii vakit, diledii gibi
yaratabilir. Bu balkta Yunus
Sresi'nin 98. yetine iaret vardr.

1608 Ynus(a.s.)'n kavmine bela gelip att. Gkten ate dolu bir bulut ayrld.

imekler akyor, yldrmlar talar bile yakyordu. Gk korkun ekilde


grlemekte, herkesin beti benzi sararmakta idi.

1610 Onlarn hepsi de damda idiler. Vakit gece idi, gkyznden gelen bu
bela, gece vakti gelip atmt.

Hepsi de damlardan aa indiler. Balar ak ovaya doru koumaya


baladlar.

Analar evlatlarn kendilerinden ayrdlar. Bylece hepsi, arp alamaya,


feryad ve figana koyuldular.

Akam namaz vaktinden seher vaktine kadar, balarna toprak serptiler.

Hepsi de alayorlard, yalvaryor, feryad ediyorlard. Sonunda o inat


kavme Allh acd.

1615 mitsizlikten, sabrszca ah ve feryattan sonra, bulut yava yava


dalmaya balad.

139

Cennette akan drt rmak.

Ar, ihsn ve adalet madenidir, kaynadr. Onun altnda mafiretle,


yarlamalarla dolu drt rmak akar. 181

181 Muhammed Sresi 'nin u mealdeki 15. yetine iaret edilmektedir: "Mttaklere (=sakmanlar
a) cennette tad ve
kokusu bozulmayan duru sulardan rmaklar var. Tad deimeyen stten rmaklar var. ienlerin h
ouna giden, lezzet veren
araptan rmaklar var. Saf szme baldan rmaklar var."

Sevgi rma, af ve mafiret rma gibi bunlara mecaz mana verenler de var. Dvan-t Kebr 'd
e de Hz. Mevlana bu
drt rma hatrlatr. Mesela bir na'atnm bir beyti yle:

'"Senin gsn ap geniletmedik mi?' yeti ile gnlmden drt rmak akt: Su rma, arap
rma, st rma,
bal rma."

Peygamber Efendimizin, mira srasnda, cennette Tuba Aac 'nn altndan kaynan alan bir n
ehir grdn, bu
nehirden u drt rman, bozulup kokmayan bir su rmann, tad bozulup deimeyen bir st
rmann, bir de halis szme bal
rmann, bir de insanlara nee veren arap rmann ayrlp aktn grdne dair bir had
s rivyet edilmektedir.

Bu drt rmak; st rma, ebed olan bal, arap ve su rmaklardr.

1630 Bunlar, artan cennetlere doru akarlar. Bu dnyada da o rmaklardan


biraz bireyceiz grnr.

Bu drt rman burada grnen kollar bulanktr, kirlidir. Neden bulanktr? Ne ile kirlenmitir? Ac yokluk zehri ile.

Cennette akan o drt rmaktan, yeryzne bir yudumcuk dktler de,


insanlar su, bal, st, arap yznden birbirlerine dtler. Kimisi akan sulara sahip
kt, onu bakasna kaptrmak istemedi. Kimisi bal peinde kotu. Kimisi stn
hayran oldu, kimisi de araba kendini verdi. Bylece insanlar arasnda fitneler koptu,
kavgalar kt.

Yeryznde acnacak bir hayat sren, u zavall insanlar istediler ki; onlarn
asllarn arasnlar, bulsunlar da mutlu olsunlar. Fakat adam olmayanlar, dnyada
bulank akan rmaklarla yetindiler, bunlar kafi grdler, asllarn aramadlar, fakat;

Merhamet sahibi Allh, kereminden, lutfundan ocuklar beslemek, onlarn


gelimelerini temin etmek iin telerden st verdi. Douran her kadnn gsn st
emesi yapt.

140

1635 Gam gidermek, dnceyi defetmek, insana kuvvet ve cesaret vermek


iin arap rman zm suyundan aktt. 182

182 "Bir gn ienin iinde mahpus bulunan arabn ruhu dile geldi de; 'Ey insanolu!' diye se
slendi, 'Beni meydana
getirmek iin ok altn, terler dktn, zm balar yetitirdin, zmleri toplayp sktn,
rasn mahzenlerde beklettin. Bir
ok uramalardan sonra beni arap haline getirdin. Ben senin bu uramalarna, almalarna
kar nankrlk etmeyeceim.
Beni ien hayatn aclarm, gamlarn, kederlerini unutacak, neelenecek, glecek. Bir dilenci
bile beni iince kendini kral sanacaktr.'" Fransz airi Baudaulaire.

nsanlara ifa, hastalarn bedenlerine deva olsun diye bal arsnn iini ifa
erbetine kaynak yapt. 183

183 Bu beyitte Mevlana Nahl Sresi'nin 68-69. yetlerine iaret etmektedir: "Rabbin bal arsn
a vahyetti ki:
'Dalarda, aalarda, ardaklarda kovanlar yapn, petekler meydana getirin, sonra eitli meyv
elerden yiyin. Rabbin yolunda
itaat ederek yryn. Arlarn karnlarndan, eitli renklerde, insanlar iin ifal erbetle
r kar. Bunda dnen insanlar iin
ibretler vardr."

Suyu da kirlerden temizlenmemiz, iip susuzluumuzu gidermemiz iin


herkese ihsn etti, sundu.

Bylece bunlar grp, asllarn aramamz, bulmamz diledi. Fakat ey


boboaz insan! Sen yeryzne dklen yudumcuklar yeter buldun.

Gzleri sebepleri grmeyen kullar da var.

1700 yle kullar vardr ki, onlarn gzleri sebeplere taklmaz, sebepleri
aar. Allh'n lutfu ile perdeleri deler, geerler.

Sebeplerden kurtulmu Msebbib'l-Esbab (=Sebepleri Yaratan)'! bulmu


arif insandan Tevhd-i Zat (birlik srmesini) ekerler de, illetten de kurtulurlar,
sebepten de..

Onlar ne hummaya bakarlar, ne kulunca, ne de basura. Gnllerine bu


hastalklarn sebep olduu dncesini sokmazlar.

nk bu hastalklarn her birinin ilac vardr, ilac olmayan hastalk, kaza


ve kaderdir.

menin devas, krk giymek olduu gibi, unu iyi bil ki, her hastaln
muhakkak devas vardr.

1705 Fakat, Allh bir kimseyi dondurmak isterse, souk yz kat krkten bile

geer.

Bedenine yle bir titreyi verir ki, ne elbise ile snr, iyileir, ne de evle.

141

Kaza ve kader gelince hekim aptallar, o ila da fayda verme hussunda


yolunu arr.

Ahmak kiiyi avlayan u sebepler, nasl olur da, gnl gz ak olan


kimseye perde olur?

Gz salam olursa, asl grr. Fakat insan a olursa asl deil, fer' i grr.

Aslnda lm kurtulutur.

1715 Padiahn adamlarndan biri zindann burcunu yksa, zindanda bulunan


kiinin gnl, bu ykltan incinir mi? 184

184 "Beden evi yklrsa alama efendi, unu iyi bil ki: Sen yayorum sanyorsun ama, bedenin
de zindandasn.
Zindandan kurtulur, beden kuyusundan karsan Msr'n Ysuf u olursun. Padiah olursun, baa
geersin." (Dvan- Kebr)

"Yazklar olsun, bu mermer ta krd da canmz, ruhumuzu hapisten


kurtard.

O gzelim mermer, o muhteem ta zindann burcuna da yakyordu, ne de


gzel uymutu!

Nasl oldu da krd? Zindandakini de hapisten kurtard. Bu sua karlk

onun elini krmal!" der mi?

Hapisten karlp daraacna gtrlen kiiden baka hi bir mahpus byle


bir sz sylemez.

1720 Birisini, ylanlarn zehirinden kurtarp, ekerin bulunduu yere


gtrseler, bu hal o adama hi ac gelir mi?

Can, beden kavgasndan kurtulur; aya olmakszn, gnl kanad ile


umaya balar. 185

185 Yine Dvan- Kebr 'in 3 1 72. iirinde Mevlana:

"Ey bu darack kafesten uan, ykn gkyznn stne gtren kii!" diye lye seslenir.

142

Hani zindann kapsnda hapis edilen adamn, geceleyin uyuyup da


ryasnda gl bahesi grmesi gibi.

O adam der ki: "Allh'm beni tekrar bedene gnderme; tene dndrme u
gl bahesinde gezip duraym."

Cenb- Hakk da; "Duan kabul edildi, artk bedene dnme." der. Allh
dorusunu daha iyi bilir.

1725 Bak bu eit rya ne kadar hotur, insan lm grmeden cennete gidiyor.

Byle bir insan, artk uyandna, ii yanar m? Hasret eker mi? Kapnn
dibinde zincirlere vurulmu olarak yaamay arzular m?

Eer mmin isen, gerekten inanm bir kii isen, nefis sava safna gir,

nk senin meclisin, senin bulunacan yer gkyzndedir.

Ey Hakk'n kulu, gklere giden yolu bulmak midi ile kalk, mihrabn
nnde bir mum gibi ayakta dur. badete bala.

Ba kesilmi mum gibi, btn gece ala; aray, istek urunda scak
gzyalar dk; yan, yakl!

1730 Fazla yemekten, imekten azn kapa, dudan yum, gkyz


sofrasna ko.

Her an midini gkyzne bala. Oraya ykselmeyi dn, st aac gibi


gklerin hevasna kapl da oyna dur.

Zaman zaman mana gklerinden sana, ruhan yamurlar, ilah ak ve evk


harareti gelmede, senin gnl rzkn arttka, artmadadr.

Seni de oraya gtrseler, bu ie almaz. Sen aczine, cizliine bakma;


isteine bak. 186

186 Ey Hakk' ve hakikati arayan kii! "Ben gklere layk deilim, ben ciz ve deersiz bir va
rlm." diye dnp
mitsizlie kaplma. Kendinde olan talep ve himmete bak. insan gayeye ulatran taleptir, yan
i istektir. Bu talep aslnda senden
deildir. Sende bulunandandr. Bununla sen kendine layk olan iste, nk her isteyici (talip
) bir istenene (matluba) layktr.
skdarl Tal'at merhum ne gzel sylemi:

"Zat-i Hakk'tan talep vuku'unda,

Sineden masiva silinmelidir.

Her dua mstecab olur amma,

Talebin sureti bilinmelidir."

(Allh'tan bir ey istenecei zaman, gnlden, Allah'tan baka her ey karlmal, yani insan
tam manasyla Allh'a
ynelmelidir. Allh her duay kabul eder ama, o duann, o istein mahiyeti bilinmelidir.)

143

1735 al, gayret et de, bu istek artsn, artsn da gnln u beden


kuyusundan ksn, kurtulsun.

Halk; "Filan zavall ld." der. Halbuki sen; "Ey gafiller, ben lmedim,
diriyim." dersin.

Bedenim yapayalnz, yatm, uykuya dalm ama, gnlmde sekiz cennet


alp salm.

Can gl ve nesrin bahesinde uyumu kalm iken, bedenim bu pisliklere


bulam halde... Bu ne gaml, ne acnacak haldir.

Uyuyan cann, bedenden ne haberi olacak? Beden ister gl bahesinde


uyusun, ister klhanda.

1740 Can parlak, lekesiz mana leminde "Ne olurdu, kavmim bilselerdi?"
diye nara atarak gezmekte, dolamakta. 187

187 Yasin-i erifin 26. ve 27. yetlerinde aynen alnan blm: "Ne olurdu kavmim bilselerdi, R
abbimin beni
baladn ve beni cennetle ikram edilenlerden kldn." der.

Eer can, u beden olmakszn yaamay istemezse, gkyz saray kimin


mekan olacak? 188

188 Bu beyit u Mesnevi beytini hatra getirdi:

"Sen bedensiz bir beden sahibisin. Bu sebeple cannn bedeninden kacandan korkma." Mesnevi
, III, 1613.

Eer can bu beden olmakszn da yaamay dilemeseydi, "Sizin rzknz


gkyzndedir." diye, Hakk tarafndan vaadedilen, vlen manev rzklar, nimetler
kime nasb olacak? 189

189 Zariyat Sresi'nin u mealdeki 22. yetinden aynen alnmtr: "Gkyznde ise rzknz ve
vaad olunduunuz
cennet vardr." Canmz, bedenimiz olmakszn da yaayacaktr. Gkyzndeki nzkmz, baz tef
sirciler yeryznde
yaadmz zamana hasretmiler, yeryzndeki nzk ve nasibimizin gkyznde takdir klndn
kasdetmilerdir. Can
bedenden knca, gkyzndeki rzkmzn asln, menban bulacan ifade etmilerdir. Ama
lmeden evvel lenler daha
dnyada iken gkyz rzkndan yararlanacaklardr.

144

Dnyann yal, ball nimetlerini yemek tehlikelidir. Bu


dnya yemekleri, Allh yemeine engel olurlar. Nitekim

Peygamber Efendimiz; "Alk, Allah yemeidir. Allah gerek


mminlerin bedenlerini onunla diriltir, onunla yaatr. " diye
buyurmutur. Yine; "Ben Rabbime misafir olurum, o beni
doyurur, suya kandrr." buyurmutur. Cenb- Hakk
da; "Ferahlanarak rzklanrlar. " diye buyurmutur. 190

190 Bu balkta bulunan ikinci hads Cami'u's-Sar adl hads kitabnda kaytldr. Bu hads
Savm- Visal'e dairdir.
yle ki; bir gnn orucunu bozmadan, yani iftar etmeden ikinci gn oraca devam edenler hakkn
da sylenmitir. Hadsin meali

yledir:"Bu gnn orucunu iftar etmeden, ikinci gnn orucuna eklemekten saknn, nk siz b
u hususta bana benzemezsiniz.
Gerekten de ben Rabbime misafir olurum, o beni doyurur, suya kandrr. Siz gcnzn yettii
kadar ibadette bulunun." Bu
beyitte geen aln, yoksulluk yznden, yahut nefse eziyet vererek fazla riyazat neticesi m
eydana gelen alk olamadn,
her hususta olduu gibi yemek ve imek hussunda i'tidalin islm esas olduunu hatrlamammz
gerekir. "Ferahlatarak
rzklandrr." Al-i mran Sresi'nin 169-170. yetlerinden alnmtr.

Bu ar, kesif rzk krntlarndan kurtulursan, yce, latf hafif rzklara


kavuursun.

O manev azklardan binlerce okka yesen, yine de peri misali, tertemiz ty


gibi hafif bir halde yrr gidersin.

1745 O yemek, sende ne yel yapar, ne kulun, ne mide sancs, karn ars

verir,

Dnya yemeinden az yersen karga gibi a kalrsn, ok yersen miden ekir,


geirmeye balarsn.

Az yersen huyun ktleir, kabalarsn, asableirsin. ok yersen imanlar,


hantallarsn.

Fakat Allh yemeinden, o lezzetli yemekten denizler kadar ye! Yine de ho


bir halde gemi gibi yzer gidersin.

Oruca sarl, orucu terk etme, sabret; her an Allh rzkn bekle.

1750 nk O, yaptklar yerinde ve gzel olan Allh, tecellsini


bekleyenlere hediyeler verir, ihsnlarda bulunur.

145

Tok adam ekmek beklemez, ekmei ge mi gelecek, abuk mu gelecek


dnmez.

Fakat yemei, ekmei olmayan, her an; "Yemek nerede kald?" der, alktan
yemei gzler, bekler, aratrr.

Sen beklemezsen, istemezsen, o yetmi kat devlet ve ikbal nevalesi sana


gelmez.

Bu sebeple babacm, sen gklerden gelecek mana yemeini, ercesine


bekle, bekle. 191

191 Hoca Ensar hazretleri; "Hakk'n tecellsi vakit vakit gelir, fakat uyank gnl gerek." d
iye buyurmutur. Uyank
gnlle, sabrla beklemek gerek, Allh bekleyenleri er ge sevindirir demek istemitir.

1755 Mnen ackm olan her a sonra bir yiyecek bulur. Nihyet devlet
gnei doar, onu nrlara garkeder.

Himmet sahibi misafir, az yemek yerse, sofra sahibi ona daha ok ikramda
bulunur, ona daha nefis yemekler sunar.

Yalnz, yoksul ve hasis olan sofra sahibi baka. Ona sz yok; kerem sahibi
rzk vericiye kar kt zanda bulunma.

Ey gvenilen er, bir da gibi sen de ban kaldr, ycel de mana gneinin
ilk sana vursun.

Baksana o ihtiaml yce dan tepesi de, seher gneini beklemektedir. 192

192 Bir da gibi himmetini ykselt ki, hakikat gneinin nru, nce senin stne de ve seni
aydnlata. nk
gnein ilk klar, ihtiaml yksek dalara vurur. Ey Hakk talibi, sen himmetin;, gayretin;
, hulsunu ne kadar ykseltirsen,
hakikat sabahnn gnei ilk nce senin zerine der. Seni nrlandrr. Gerekten de her kimi
n ki himmeti yksek olur, bu den
dnyadan feragat klarak ebed hayata istekli olur. Hakk'n nurlarna, feyizlerine o daha ziya
de mstaid olur. Rahmani nrlar,
ilah klar, bakalarndan nce onun stne der.

"Ne hotu bu dnya, lm olmasayd, ne hotu dnya


mlk zeval bulmasayd." diyen ve bu eit szler syleyen
gafil kiiye cevap. 193

193 Bu balkta "Ne hotu bu dnya." szlerini syleyen gafil kiinin eski yunan filozoflarnd
an Calinos olduu
sylenir. Buda'nm da buna benzer szleri var. Kim olursa olsun Mevlana bu szleri syleyeni ga
fil kii saymaktadr.

1760 Biri; "Ne hotu bu dnya lm olmasayd, lm kp gelmeseydi."


demekte idi.

146

Baka birisi de diyordu ki; "lm olmasayd, zdraplarla dolu olan bu


dnya ekilmezdi, hi bir ie yaramazd.

Ovaya ylm, dklm, danesi sapndan ayrlmam, ihmal edilmi bir


harmana benzerdi."

Bir eit manev lm olan dnya hayatn, sen dirilik sandn. Tohumu
orak yere ektin.

Ey ahmak kii, yalanc akl! Her eyi aksi grr, tersi grr. lm dirilik,

dirilii de lm sanr. 194

194 Bu beyitlerdeki lm, hi kimseye faydas dokunmadan yaaytr. Byle kiiler canl gezen
cenazelerdir. Yalanc
akl, insan aldatan, hrsa, benlie gtren akldr. Byle akl bize her eyi ters gsterir.
lm dirilik, dirilii de lm olarak
gsterir. Yalanc akla "akl- kazib" dendii gibi, "akl- mea" da derler. Bu dnyada sadece b
edeni ile yaamak, kendini diri
sanmak, Hakk'tan gafil olarak mr srmek, cisman zevklere balanmak, aslnda manev lmdr.
Ey gafil, sen bu manev
lm dirilik sandn da mr tohumunu orak yere ektin. mrn heva ve heves yolunda harcadn.
Bu yzden sen lm
dirilik, dirilii de lm olarak gryorsun. Hz. Mevlana Dvan- Kebir'in 3172 numaral gazeli
nde "yalanc akl", "nazar-
kfr"i imanszlara ait bir gr sayar.

"lm hayattr. Yaay da lmdr. Fakat imansz gr, hadiseyi ters gstermektedir. Bu bede
nden kurtulan canlar
diridir. Peri gibi grnmez olmutur."

1765 Allh'm, sen bize her eyi u hile yurdu olan dnyada naslsa yle
gster. 195

195 Bu beyitte En'am Sresi'nin 32., Ankebut Sresi'nin 64., Hadd Sresi'nin 20., Muhammed S
resi'nin 36.
yetlerine iaret edildii gibi u mealdeki hadsi de iine almtr: "Allh'm hakk bize hak
olarak gster. Bizim ona uymamz
kolaylatr. Batl olan da batl olarak gster ve ondan saknmamz nasip et. Allh'm, eyay
bize naslsa yle gster."

Hi bir l, ldne yanmaz, hayflanmaz. Aznn azlna yanar. 196

196 Bu beyitte de Cami'u's-Sar'de bulunan u mealdeki hadse iaret var: "Hi kimse yoktur k
i, lsn de
hayflanmasn, ldne piman olmasn, iyilik etmise;

'Keke daha fazla iyilik etseydim.' der, nadim olur. Ktlk etmise, 'Keke yapmasaydn!.' di
ye piman olur."

Yoksa aslnda o dar bir yerden, bir kuyudan kurtulmutur. Bir ovaya
dm, bir devlete kavumu, ferahla ermitir.

Bu yas konandan, u darack deve yatandan geni bir ovaya gemitir.

147

Oras doruluk makamdr. Yalan sayvan deildir. Orada husus arap


vardr. Kii onunla manev mest olur, ayranla deil.

1770 Oras yle bir doruluk makamdr ki, o makama gelen, orada manen
Allh'a kavumutur. Allh'la beraber olmutur. Bu ate mahalli olan, mihnet ve
zdraplarla insan yakan, mahveden dnya balndan kurtulmutur.

Aydn, mutlu bir yaaya ermedi isen, bir iki nefeslik mrn kald sabret, insanca yaa,
merte ol.

slm olmayan tenash inancn, yani ruh gn


Mevtana reddediyor, "Her ruh kyamet gn kendi bedenine
girecektir. " diye buyuruyor.

1772 Bir hadste buyrulmutur ki: "Kyamet gn her bedene 'Kalk!' diye
emir gelir."

Srun frlmesi; "Ey zerreler, ey rm insanlar mezarlardan balarnz


kaldrn!" diye Cenb- Hakk'tan gelen bir emirdir.

Sabah vakti uyanan her bedene, nasl akl ve dnce gelirse, tpk bunun
gibi topraktan ba kaldran her bedene tekrar ruh gelecektir.

1775 Ruh kyamet gn kendi bedenini tanr, define gibi kendine mahsus
olan, o ykk yere girer.

Her ruh kendi bedenini tanyacak, o bedene girecektir. Kuyumcunun ruhu,


nasl olur da terzinin bedenine girer? 197

197 Hz. Mevlana gerek Mesnevi 'de, gerekse Dvan- Kebr 'de yeri gelince, madd varlmzn,
yani bedenimizin
geirdii safhalar anlatr: "Ben nce canszlar leminde idim, sonra bitkiler lemine geldim.
Bitkiler leminden hayvanlar
lemine geldim. Hayvanlar leminden de insana geldim." diye ana rahmine dmzden, insan ha
line geliimize kadar,
madd varlmzn geirdii safhalar anlatr ki, buna tasavvuf terimlerince "devriye" derler
. Baz kardelerimiz bu
"devriye"leri manev varlmza, ruhumuza da temil ederek, insan ruhunun eitli kalplara g
ireceine, ruhlarn baka
bedenlere intikal edeceine, tenasuha kail olmulardr. Tam Muhammedi inanta olan Mevlana, te
nash, yani ruh gn
reddetmektedir.

Alimin ruhu alime gidecek, zalimin ruhu da zalime gidecek.

Sabah vakti kuzu anasn, koyun kuzusunu nasl tanrsa, Allh ilmi de
bedenleri tanma hussunda rhlara byle bilgi vermitir.

148

Ayak, karanlkta bile olsa kendi ayakkabsn tanrken, ey sevgili! Ruh kendi

bedenini nasl tanmaz?

Kul haketmeden, layk olmad halde, lutuflarda,


ihsanlarda bulunan Allah 'tan dilenen eyler.

Allah yle bir Allah'tr ki, insanlar mitsizlie


dtkten, bunaldktan sonra yamur yadrr. Nice
uzaklklar vardr, yaknla sebep olur. Nice kutlu sular
vardr, tvbeye sebep olur. Nice kutluluklar vardr, ktlk
isteinden meydana gelir. Btn bunlar "Gerekten de
Allah'n ktlkleri iyiliklere dndrdnn" bilinmesi
iindir. 198

198 Bu balkta geen; "Allh yle bir Allh'tr ki.." ur Sresi'nin 28. yetinden alnmt
r. Cenb- Hakk'm
"Ktlkleri iyiliklere dndrdnn..." ibaresi Furkan Sresi'nin 70. yetinden alnmtr.

1780 Ey Allh'a snan kii! Sabah kk hairdir. Byk har onunla kyas et. 199

"' nsan her gece uykuya dalnca l gibi olur. Malndan, mlknden, sevdiklerinden alakasn
keser. Hayal lemine
dalar. Sabah uyand zaman, sanki ruhu bedenine geri gelmi gibidir. Akl bana gelir. Dn
meye balar. Dnya meguliyeti
yine yakasna yapr, ite bu uyan, uyku leminden dnyaya dn, hayata yeniden balay,
"Kk Har"dr. "Byk
Har"; insan ldkten sonra Ruhu lem-i berzaha vasl olur. Kyamet sabahna kadar, o lemde
kalr, srafil'in sru frlnce
herkes uykudan uyanr gibi kalkarlar. Ruhlar, kendi bedenlerine girer. Mevlana; "Bu iki uyan
birbiriyle mukayese et." diye
buyuruyor.

Can nasl bala doru uarsa, amel defteri, yaptmz ilerin yazld
defter de saa, sola yle uar.

yilie, ktle dair dn ne yapt ise, ne huy edindi ise, ne iler iledi ise,
onlarn yazl olduu cmertlik, yahut nekeslik defterini insann avucuna koyarlar.

Kyamet gnnn seherinde, uykudan uyannca, kula yapt hayr ve er


gelir atar.

Riyazat huy edinmise, uyand zaman yanna o gelir.

1785 Dn hamlk etmi, ktlkte, azgnlkta bulunmu ise, amel deferi, yas
defteri gibi, sol tarafndan verilir.

149

Dn tertemiz bir hayat srm, ktlklerden ekinmi, dindar olarak


yaam ise, uyannca deer biilmez inciyi elde eder.

Bizim uykumuz ve uyanmamz, lmle mahere iki ahittir.

Kk har bu byk har gsterir. Kk lm de byk lm


hatrlatr. 200

200 jm U |, har, uykudan uyan; byk har ise, israfil'in sru ile dirilmeyi, maherde
toplanmay; kk lm,
uykuya var; byk lm dnyaya gzmz kapay, Azrail'in ruhumuzu aln ifade ediyor.

Buradaki amel defterlerimiz, hayaldir, gizlidir. Byk maherde ise o


defterler, apak meydana kacak.

1790 Bu hayal burada gizlidir. Eseri grnmez. Fakat bu hayal orada


suretlere brnr.

Mhendise bak, yere tohum eker gibi gnlne bir ev yapma fikrinin,
hayalini kor.

O hayal iten gelir, dta belirir, bir ev olur. Adeta yerden tohumlarn ba
kaldrdklar gibi, darya kar, grnr.

Gnlde yer tutan her hayal, maher gn bir srete brnp grnecektir.

O mhendisin gnlnde kurduu hayali, tohum bitirme kabiliyetindeki bir

yere ekilmi, orada yeermi, yetimi bir nebat say. 201

201 Mhendisin tasavvurlar gibi, maherde de insanlar mezarlarndan ba kaldrdklar zaman;


"Halk niyetlerine,
tasavvurlarna gre dirilecektir." hadsi gereince, gnllerdeki niyetlere ve hayallere gre
grnecektir. Yani insann iindeki
her bir hayal ve niyeti, maher gnnde birer srete brnerek meydana kacaktr.

1795 Bu iki maheri, kk maher ile byk maheri hulasa ederek


anlatmaktan maksadm, mminlerin kssadan bir hisse almalar iindir.

Kyamet gnnn gnei dounca herkes topraktan


hemen srar kalkarlar.

Kyamet gnnn gnei dounca, irkin, gzel herkes hemen topraktan


srar kalkarlar.

Herkes kaza ve kader dvanna koar. Geer ake de, kalp ake de potaya
girer. Yani kalpleri tertemiz mminlerle, kalpleri gnahtan kirlenmi mura ve
mnfklar da imtihan potasna atlacaktr.

Potaya atlan geer ake sevinlidir, nazlanmaktadr. Kalp ake ise eriyerek
batmaktadr.

150

Zaman zaman, an be an, imtihanlar gelir; gnllerdeki gizli srlar, bunlarda


aa kar, grnr.

1803 Tehlike korkusundan gzler yuvalarndan frlam, sonsuz azap yznden her gz on kaynak kesilmitir.

Amel defterleri, sol taraftan gelmesin diye gzler dikilmi, herkes inleyip
durmada.

1805 Gzler, sa solu kolluyor, gzlyor. Amel defterinin sadan verilmesi


kolay deil ki..

Bir kulun eline kapkara gnahlarla, sularla, ktlklerle dolu bir amel
defteri verilir.

Verilen defterin iinde ne bir hayr var, ne de yaplm iyi bir i var. Ancak
iyi adamlarn, doru zllerin gnllerinin incinmesi yazl.

O defter bandan sonuna kadar, kt ilerle, gnahlarla, Hakk yolunda


yryenlerle alay edilerle, slk allarla dolu.

Hileleri, entrikalar, hrszlklar ve Firavun gibi "Ben", "Biz" demeleri ile

dolu.

1810 O gnahkar kii, defterini okuyunca anlar ki, bilir ki, kendisi iin zindandan baka gecek yer yok.

Hrszlar gibi, daraacna doru yrmeye balar. Su apak meydanda


artk zr dileme yolu da kapal.

O binlerce delil, hccet, o binlerce kt sz pis bir ivi gibi azn mhlam,
dudaklarn kmldatamaz hale sokmu.

ald eyler stnde ve evinde bulunmu, kendini temize karmak iin


okuduu masal dinlenmez olmu.

Cehennem ateine doru yrmeye balar. nk artk dikenin ateten


kamasna imkan yoktur.

Cehennem yolunda arkasna bakan gnahkar adam.

1815 Hayatta iken onu kollayan grnmez melekler, polisler gibi, onun
nne arkasna derler; ite, kaka gtrrler.

Onu; "Yr, ey kpek, kendi yurduna; cezan grecein yere, cehennem kuyusuna!" diye
srerler. Ellerindeki mzraklarla drterler.

151

O belki cehennem kuyusundan kurtulurum diye her yol banda ayan geriye eker.

Bekleyerek durur, susup dinler, bir mide kaplp yzn geriye evirir,

bakar.

Sonbahar yamuru gibi gzya dker, midi kalmamtr. Ondan baka


elinden ne gelir?

1820 Hep yzn geriye evirir, Allh'n mukaddes dergahna, Hakk


canibine ynelir.

Derken nr ikliminden Cenb- Hakk'tan emir gelir; "Ey melekler! Ona


deyin ki: 'Ey plak tenbel! Ey ibadetlerden, iyiliklerden yoksul kii...

Ey ktlkler kayna! Ey er madeni! Ne bekliyorsun? Ey akn, neden


yzn hep geriye eviriyorsun?

Ey Allh' inciten, ey eytana tapan kii, senin amel defterin, elinde bulunan
defterdir. Baka ne istiyorsun?

Yaptn ilerin, ilediin gnahlarn yazl olduu defteri grdn. Artk ne


diye arkana bakyorsun? Yaptklarnn cezasn gr.

1825 Bo yere neden emekleye emekleye gidip duruyorsun? Byle bir


kuyuda, aydnlk midi olur mu?

Senin ne grnte bir ibadetin var? Ne de gnlnde gizli iyi bir niyet var.

Ne geceleri mnacaatta bulundun, namaz kldn, ne gndzleri haramdan


sakndn, oru tuttun.

Ne kimseyi incitmemek iin dilini tuttun, ne de ibretle nne arkana baktn.

nnde leceini dnmeden, can ekimem hesaba katmadan, ardnda


dostlarnn senden nce lmesinden baka ne vard ki?

1830 Ne yaptn zulmlerden yana yakla, coarak bir tvbe ettin, ne de


alayp szladn. Ey herkese iyi grnp aslnda kt olan kii! Senin ktlklerden,
hainliklerden baka neyin var?"

Allh'tan bu eit sert hitaplar gelir; yle hitaplar ki, bu hitaplar da duysa
dayanamaz, beli bklr, kamburlar.

1835 Kul der ki: "Allh'm, ne buyurdu isen, ondan yz kat daha beterim,
yz kat daha beterim, yz kat daha beterim.

152

Benim daha beter olan ktlklerimi hilminle rttn. Yoksa yaptm


ktlkleri, ilediim gnahlar sen bilirsin.

Fakat benim nefsimle i savam, yaptm ileri, hayrdan ve erden tede


bulunan kfrm, inanm, gittiim yolu, hepsini, hepsini bilirsin.

Acizane niyazlarm, yalvarlarm, benim yahut benim gibi yzlerce kulun


hayal ve vehmini bir tarafa brakalm.

Kendi doru oluuma, yahut isyanma, gnahlarma, inatlma bakmadm. Ben ancak ve ancak senin affna, lutfuna, keremine mit baladm. 202

202 inas merhum bir mnacaatmda:


"Ne kadar sulu isem kesmem mid,
Kereminden ki, odur bahr-i muht." demitir.

1840 Sen karlk beklemeden, lutuflarda, ihsnlarda bulunursun. Batan,


lutuftan, keremden ibaretsin. Sen ey sebepsiz ihsnlarda bulunan, kerem klan
Rabbim! Benim btn midim senin lutfuna ve ihsnna balanmt.

Geri dnp, senin artsz, mutlak keremine, o sonsuz lutfuna bakyorum,


kendi yaptm ilere bakmyorum.

O mitle, yzm geri evirdim, nk nceden de varl sen verdin. 203

203 nceden verilen varlktan maksat, daha biz dnyaya gelmemiken, ruh alemindeki var oluumu
zdur. Biz bu
grnen glge varlmzdan nce, ruh leminde, ruhan bir varlk sahibi idik.

Bana bedava olarak, varlk elbisesi baladn, ltfettin. Ben de daima, o


lutfa gveniyorum."

Kul kendi suunu, hatasn saynca, gnahlarn itiraf edince, o batan,


lutuftan ibaret olan Allh da ihsna balar.

1845 Cenb- Hakkbuyurdu ki: "Ey melekler, onu tekrar benim huzuruma
getirin. nk o gnahkarn gnl gz reca ve niyazdadr.

Sularna bakmadan, onu azad edelim, onu balayalm, onun hatalarnn


stne bir kalem ekivereyim.

Birisine birisinin ktl zarar vermez, iyilii de bir fayda temin etmezse,
onu balamak mubahtr.

Keremimizle bir ate, bir ho ate yakalm da, ne kadar suu, kusuru varsa
yansn, gitsin.

153

yle bir ate yakalm ki, alevindeki en deersiz bir kvlcm bile, suu da
yaksn, hayr da yaksn, ihtiyar da. 204

204 Cebir, bir deyimdir. Kulda irade-i cz'iyyenin ve ihtiyarn, yani yapma gcnn bulunmad
, kulun,yapt
ilerin, btn hadiselerin, nceden Cenb- Hakk tarafndan takdir edilmi olduuna inanmaktr
. Bu inanca "Cebir", bu inanta
bulunanlarn mezhebine "Cebriye Mezhebi" deir. Bu mezhep sahiplerine gre, kul her eyi; iyili
i, ktl, hayr, erri
Allh'm takdiri ile yapar. Kulun elinde hi bir ey yoktur. Kul adeta bir frldak gibidir. R
zgar ne taraftan eserse, o tarafa
evrilir. Yapan, yaptran, eden ancak Allh'tr. Bu inanca gre kul ibadet etmekte, gnah ile
mekte mecburiyet iindedir. Bu
mezhebin ztt olan kaderiyecilere gre ise, kul dilerse kendini hidyete gtrr. Dilemeyen d
e kendini sapkla srkler.
Snnet ehli kadere inanr, Allh insana cz' irade, ihtiyar, yapma gc vermitir. Kul gayret
eder. Bu iradeyi iyi bir ekilde
kullanrsa, Allh da o fiili takdir eder, yaratr. "Takdir-i ezel gayrete ktr." demilerdi
r. Snnet ehli cebr inancnda deildir.
"Kul fiilinin yaratcsdr, istedii gibi hareket eder. Kfr, er, hayr, zulm, iyilikler,
gnahlar Allh'n takdiri ile deildir."
diyen Mu'tezile, kaderi bsbtn inkar eder.

1850 nsan kalabalnn bulunduu yere, btn insanlarn yaad

yeryzne yle bir ule, yle bir merhamet alevi drelim ki, btn crmler,
sular, gnahlar dikenlii yansn, kl olsun, onun yerinde ruhan gl bahesi
meydana gelsin.

Biz dokuzuncu kat gkten: 'Sizin ilerinizi dzeltsin.' kimyasn gnderdik. 205

205 Bu beyitte, Ahzab Sresi'nin u mealdeki 71. yetinden iktibas var: "Allh, size ileriniz
i dzeltip muvaffakiyet

versin."

Artk o, ebed ve daim ilah nr karsnda insan olunun ihtiam ve


ihtiyar nedir ki? 206

206 nsann iradesi, ihtiyar, yani kulun kendi istei ve dncesi ile harekelinin ebed ve d
aim olan ilah nrun
karsnda ne kymeti vardr? nsan ilah kudretin karsnda ok ciz ve zavalldr. Nb mer
humun dedii gibi:

"Adem zebun- pene-i kudret deil midir?"

Onun emirler veren, nutuklar eken, syleyen uzvu, dili bir et parasdr.
Gren gze ise kk bir ya paras.

Duyan kula iki para kkrdak; idrak eden, anlayan kalbi bir iki damla
kandan ibaret...

1855 Ey zavall insan, sen bu kinatn bykl, Allh'n kudret ve


azameti karsnda nesin? Sen pisliklerle dolu bir kurtcazsn. Fakat yine de dnyaya
bir nam salmsn, cihanda grltler koparmsn.

154

Ayaz'n ar ile postunu sarayda bir odada


saklamas; sarayda alan arkadalarnn, o odann

kapsnn salam ve kilitli olduunu grerek odada define

olduunu sanmalar.

1857 Ayaz, pek akll, fikirli olduundan postu ile arn bir odaya
asmt. 2 " 7

207 Eyaz yahut Ayaz; mehur Sultan Mahmut Gaznev(970-1030)'nin sadk ve gzel klesinin ad.
Bir gn Gazneli
Mahmud ava kmt. Bir ahunun peine dmt. At ile ahuyu takip ederken, maiyyetinde bulu
nanlardan ayrlmt.
Uzaklarda bir ka Trkmen evi grmt. Oraya geldi, terlemi ve susamt. Evlerden birinden
su istedi. Gen Trkmen Ayaz
karsna kt. Sultan Mahmud'un kyafetinden ve halinden padiah olduunu anlad. Hrmetle o
nu selamlad: "Padiahm, bir
az istirahat buyurun, bu civarda suyu ok latif olan bir eme var. Babam imdi oraya gitti. O
radan su getirecek, size takdim
ederim." dedi.

Sultan Mahmud atndan aa indi. Ayaz konukan, tatl dilli, hrmetkar bir genti. Bir saat k
adar padiah oyalad.
Etrafn gzelliklerinden, kendi yaaylarndan bahsetti. Sultan Mahmud bu gencin davranlar
ndan, konumalarndan pek
holanmt. Bir aralk kalkt eve gitti, gzel, temiz bir kase iinde, souk bir su getirdi.
Sultana takdim etti. Sultan suyu iti.
Sudan pek holandn syledi. "Fakat sen bana; 'Burada latif bir eme vardr. Babam oraya s
u almaya gitti.' dedin. Sonra
tuttun evden su getirdin, bunun sebebi nedir?" diye sordu. Ayaz bu soruya kar dedi ki: "Padi
ahm yorgun ve terli olarak
buraya geldiiniz zaman, bendenizden su istediniz. O anda ben size bu souk suyu takdim etseyd
im, o su size dokunurdu. Sizi
konumaya tutarak terinizin kurumasn bekledim." Sultan Mahmud bu ocuk yataki Ayaz'm akl v
e zekasn ok beendi.
Ailesini memnun ederek bu Trkmen ocuunu saraya getirdi. Ayandaki ar, srtndaki postu
karp ona ipekli elbiseler

giydirdi. Mevlana bu hikyeyi anlatyor.

Her gn, o bo odaya gider, kendi kendine; "Sakn kendini bir ey zannetme, gurura
kaplma, sen u ar giyerdin." derdi.

Padiaha; "Onun bir odas var." dediler. "Oraya biriktirdii altnlar,


gmleri ve altn dolu kpn koymu.

1860 Hi kimseyi oraya brakmyor. Her zaman kapsn kilitli tutuyor." dediler.

Padiah; "Tuhaf ey." dedi, "O klenin bizden gizledii acaba nedir?"

Bir beye; "Gece yars git, kapy a, o odaya gir!" diye emir verdi.

155

"Orda ne bulursan yama et. Srrm da, gizledii eyi de yaknlarna akla.

Bizden bu kadar ikram grd, saysz lutuflara kavutuu halde gm ve


altn biriktiriyor ve saklyor gz doymuyor.

1865 O bize kar vefa gstermede, 'Seviyorum' demede, cokun bir


yaknlk gstermede; bir taraftan da hile yoluna sapmada.

Sevgi ile yaayan, akta dirilik bulan bir kimsenin sevgiden yz evirmesi,
aka kulluktan baka bir ie girimesi, kfrdr."

O bey, gece yars otuz tane gvenilir kii ile Ayaz'n odasn amaya gitti.

Otuz kii, me'ale yaktlar, sevinerek odaya doru yrdler.

"Padiahn emri; bu oday aacaz, her birimiz bir altn torbay yklenip

kacaz." diyorlard.

1870 Onlardan birisi; "Hey gidi hey!" diyordu. "Altn da nedir? Akikten,
la'lden, gevherden haber ver.

Padiah haznesinin en has kulu o; hatta imdi o padiahn can


mesabesinde.

Byle bir sevgiye kar la'lin, yakutun, zmrdn, akkin sz m olur? "

Padiahn onun hakknda kt bir zann yoktu. Ondan phelenmiyordu. Bu


akay, onu imtihan etmek, snamak iin yapyordu.

Onu her trl ktlklerden temizliyordu. Ama yine de bir vehme kaplyor,
yrei titriyordu.

1875 "Allh esirgesin!" diyordu. "Ya byle bir ey kar da bundan


incinirse? Onun mahcup olmasn hi istemem."

"Bunu yapmamtr ya, yapmsa pek a'la yapmtr. Onun yapt yerindedir. O bizim sevgilimizdir. Ona; 'Ne dilersen yap!' demek gerek.

Vekilim ne yapmsa, ben yapmmdr. O ben' im, ben de oyum, aslnda ona
ben perdeyim."

Sonra yine; "Hayr!" diyordu. "Byle huylar ondan uzaktr. Byle bir zan
bo eydir, hayaldir.

Byle bir ey Ayaz'dan uzaktr. Olmayacak eydir. nk o ok derin bir deniz gibidir,
onun derinlii grlemez."

156

O kusur arayan emrin gece yars avularla gelip


Ayaz'n odasna girmesi, duvarda asl bulunan arklarla
postu grmesi, bunu hile sanp odann her tarafn
kazdrmas, phelendii yerleri demesi, duvarlar
deldirtmesi, sonunda hi bir ey bulamayp utanmas.

2050 O gvenilir adamlar, odann kapsna geldiler, define, altn, kpler doluu mcevher bulacaklarn umuyorlard.

Yzlerce hnerle, heves, merak ve istekle kilidi atlar.

nk kap iyice kilitlenmiti. Kilit de pek salamd. Kilitler iinden


seilmiti.

Ayaz bu oday gme, mala, ham altna dknlnden tr deil, bu


srr halktan gizlemek iin kilitlemiti.

"Bazlar hakkmda yersiz kt hayallere kaplr, bazlar da beni iki


yzllkle sularlar." diye dnmt.

2066 O kiiler yz eit mitle, hrsla oday atlar.

Sinekler ekimi ayrana nasl derlerse, onlar da birbirini ite kaka odaya
yle daldlar.

2069 eri girenler saa sola bakndlar, yrtk prtk bir ark ile eski bir
pstekiden baka bir ey gremediler.

"Buras bo olamaz." dediler. "arklar ii gizlemek iin bir perde.

Keskin kazmalar getirelim de yeri kazalm, bakalm ne var?"

Her taraf kazdlar, etiler, delikler atlar, derin ukurlar meydana getirdiler. Her yan arayp taradlar.

Kazdklar ukurlar, onlara hal dili ile; "Ey kokmular! Biz bouz, bizde bir
ey yok." diyorlard.

2074 Sonunda bir ey bulamaynca, utandlar da, kazdklar yerleri


doldurmaya koyuldular.

2079 Tozlar iinde, benizleri sar, mahcup bir halde padiahn huzuruna
vardlar.

Padiah, mahsustan fikrini gizleyerek; "Syleyin bakalm!" dedi,


"Koltuklarnzda ne torba var, ne de altn...

157

Paralarla deerli kumalar gizlediyseniz, yznzdeki nee, sevin belirtisi


nerede?"

2086 Kendilerine gvenilen ve arama vazifesi verilen adamlarn hepsi, ayn


nndeki glge gibi, padiahn nnde yere kapanp zr dilediler.

O kzgnln, o benlik davasnn mazur grlmesini niyaz etmek zere,


huzra kl ve kefenle gittiler.

Utanlarndan hepsi de parmaklarn sryorlard. Her biri; "Ey cihan


padiah!" diyordu.

"Kanmz dkersen helaldir. Helal ama, balarsan, bu senin lutfun ve


ihsnndr.

2090 Biz, bize yaraan yaptk, iledik. Ey ulu padiah! Artk sen, ne
emredersen o olsun!

Ey gnlleri aydnlatan padiah! suumuzu balarsan, gece geceliini,


gndz de gndzln yapm olur.

Balarsan mitsizliimiz gider; balamazsan, bizim gibi yzlercesi


padiahmza feda olsun!"

Padiah dedi ki: "Bu yanp yaklmay, bu yalvarp yakarmay ben istemem;
varn gidin, Ayaz 'a yalvarn!

2109 Ey Ayaz, sulular hakknda gereken hkm ver! Ey tertemiz olan ve


ktlklerden yzlerce defa ekinen, saknan er!

Seni yzlerce defa denemek iin potaya koyup kaynatsam, yine sende bir
hile bulamam."

2113 Padiah bu szleri syleyince Ayaz dedi ki: "Padiahm; bu ltuf ve


ihsn, senin ltuf ve ihsnndr. Yoksa ben, ancak o ark ile posttan ibaretim!"

2121 "Ey Ayaz, imdi gel de adalet gster! Dnyaya, az rastlanr bir
adaletin temelini at!

Sulularn, lm hak etmilerdir, fakat yine de senin affn ve hilmini


bekliyorlar.

Bakalm merhametin mi galip gelecek, gazabn m? Kevser suyu mu ste


kacak, alev mi?

2133 Ey Ayaz, bu ii abuk bitir! nk geciktirmek, bekletmek de bir eit


intikam almaktr, altr."

158

Ayaz; "Padiahm!" dedi. "Btn ferman, emirler senindir. Gne varken


yldz yok olur, grnmez.

Zhre, Utarit, yahut yldz akmas ne oluyor ki gne varken kendilerini


gstersinler?

Hrkamla postumdan geebilseydim, hi byle ayplanma, knanma tohumu


eker miydim?

Yzlerce hayallere kaplan hasetiler arasnda, odann kapsna kilit


vurmann manas var myd?"

Padiahn, Ayaz' syletmek iin mahsus; "Bunca gam,


neeyi cansz eyler olan arkla pstekiye kar nasl
sylersin?" diye sormas

3251 "Ey Ayaz, bir ark parasna byle bir sevgi layk mdr? Sen, bir puta k olmua
benziyorsun!

Mecnun gibi kendi Leyla'ndan yzn evirmisin de, bir ar kendine din
iman edinmisin.

ki eski eyi canla bala sevmisin de, onlar, odana asvermisin.

ki eski psk eye ne vakte kadar yeni szler syleyeceksin; cansz bir eye
ezel srr aacaksn?

3255 Araplar gibi, sevgilinin adrnn kurulduu yerde kalan dkntlere,


akla uzun uzun szler syleyeceksin?

Yoksa senin arn, Hz. Sleyman'n veziri Asafn bir dknts m;


pstekin de, Hz. Ysufun gmlei midir?

3351 Ey Ayaz! arn srrn akla; bir ark parasna neden bu kadar ok
dknsn?"

4035 Sultan Mahmud bir gn dvana gitti, btn hkmet adamlarn divanda buldu.

O nr yzl padiah, cebinden bir inci kard. Hemen vezirin avucuna


koydu da;

Dedi ki: "Bu nasl bir incidir, deeri nedir?" Vezir; "Yz eek yk altn
deer!" dedi.

Padiah; "Kr, dv bu inciyi!" deyince vezir; "Ben onu nasl dver, krarm;
ben, senin hazinenin, malnn iyiliini isterim!" dedi.

159

"Byle paha biilmez bir inciyi dvp krmay, onu kaybetmeyi nasl reva
grrm?"

4040 Padiah vezirin szn beenmi grnd, ona bir elbise ihsn etti. O
cmert padiah, inciyi ondan ald.

4042 Onu bir mddet szle oyalad; yeni hadiselerden, eski srlardan
bahsetti.

Sonra inciyi sarayn perdecisinin eline verdi. "Bunu almak isteyen birisi

karsa, bu ne deer?" diye sordu.

Perdeci; "Bu inci," dedi. "lkenin yars deerinde. Allh lkemizi


tehlikelerden korusun!"

4045 Sultan Mahmud perdeciye de; "Bu inciyi kr, dv!" diye emir verdi.
Perdeci; "Ey klc gne gibi parlayan padiah!" dedi. "Bunu krmak, dvmek pek
yazktr, pek yazk!

Bu incinin deerini bir yana brak; u parltsna bak; gndzn nru bile
ona uymada, sanki gndze nrunu o vermede!

Bunu krmaya nasl elim varr, nasl olur da ben padiahn hazinesine
dman olurum?"

Padiah ona da elbise verdi, maan artrd; onun akln ve anlayn vd.

Bir zaman sonra o inciyi, baka bir emrin eline verdi, onu da denemek

istedi.

4050 O da tekiler gibi syledi. Herkes, incinin paha biilmez deerinden


bahsetti, vd. Padiah kime inciyi verdiyse, kim incinin deerinden sz ederek geri
verdiyse, onlarn hepsine elbiseler verdi, ihsnlarda bulundu.

Sonunda, incinin elden ele dolaarak Ayaz'a gelmesi ve


Ayaz'n onlara uymamas

4054 Sultan Mahmud; "Ey Ayaz!" dedi. "Bu parlakl ile, bu gzellii ile
bu incinin deeri nedir, sen hi sylemiyorsun!

"Onun syleyeceklerimden de fazla deeri var." dedi. Padiah; "yle ise al


u inciyi, hemen kr, para para et!" dedi.

160

Ayaz'n yenlerinde talar vard. Hemen o talarla inciyi krd, un ufak etti.
Byle hareket etmesi, padiahn emrine uyuu, ona doru grnmt.

4071 Ayaz o deerli inciyi krnca, beylerden yzlerce feryad figan koptu.

"Bu ne pervaszlk!" diyorlard. "Vallhi, bu nrlar saan inciyi kran


kfirdir!"

Halbuki o inciye deer vererek, onu krmaktan ekinenlerin hepsi de, Sultan
Mahmud'un inciden daha deerli olan buyruunu krmlard.

ncinin deeri ile gzleri kamamt da, sevginin deerini grmemilerdi.

4075 Ayaz dedi ki: "Ey bykler, ey nl kiiler! Padiahn buyruu mu


daha deerli idi, yoksa inci mi?

Allh akna syleyin; sizce padiahn emri mi daha deerli, yoksa gzel
inci mi?

Ey inciye bakan, inciyi gren, fakat Sultan Mahmud'u grmeyen beyler! Siz
ana caddeyi brakm, sapa yola dmsnz.

Ben gzm padiahtan ayrmam, mrik gibi taa yz tutmam.

Parlak, gzel bir ta seip padiahn buyruunu yerine getirmeyen canda bir
deer yoktur! O can, can incisinden habersizdir.

4085 Padiah, ihtiyar cellada; "Bu aalk kiileri huzurumdan uzaklatr."

diye emir verdi.

"Bu aalk adamlar, bu yce makama layk deillerdir; onlar, bir ta iin
benim buyruumu reddettiler.

Bir ta paras uruna, bu bozguncular, buyruumu inediler."

Bunun zerine merhametli Ayaz, srayp yerinden kalkt ve o ulu sultann


tahtnn nne kotu.

Secde edip kendi boazn tutarak; "Padiahm!" dedi. "Senin gibi bir
sultann sultanlna, gkyz bile hayran olup kalmtr.

4090 Ey hma, ey devlet kuu! Devlet kular mutluluu senden elde ederler! Her cmert kiiye cmertlik senden gelir.

Ey kerem sahibi; dnyann keremleri de, senin bana kar yok olur,

gider.

Ey gzel padiah; krmz gl seni grd de, utancndan gmleini yrtt.

161

Senin affetmene kar affn gz tok; senin balamana kar balama


arm kalm! Tilkiler senin affna snmlar da, arslana stn olmulardr.

Senin buyruuna kar korkusuz olan, balamandan baka neye dayansn?

4095 Bu sulularn gafletleri, kstahlklar, ey balama madeni olan


padiah, senin affnn okluundan meydana geldi!

4150 Affet; affetmek senin elindedir, senin sandndadr! Sen; lutufta en

ileri gidensin; herkes senden geridedir.

Btn benler, senin eteine sarlm; ben kim oluyorum ki, seninle beraber olaym, sana eit

olaym?

Ayaz'n efaat edii, kendisini sulu bilip bu su


yznden zr dilemesi; zr dilediinden de kendisini sulu
bilmesi. Bu perianlk, bu zavalllk, padiahn ululuunu
bilmekten ileri gelir: nk bir hads-i erifte; "Ben, Allah h
en fazla bileninizim; o yzden de, Allah'tan en ok
korkannzm!" diye buyurulmutur. Cenb- Hakk da;
"Allah 'tan, ancak bilgili kullar korkar. " diye buyurmutur. 208

208 Balkta bulunan; "Allah'tan, ancak bilgili kullan korkar!" yeti. Fatr Sresi'nin (35. s
re) 28'inci yetinden
aynen alnmtr. Balkta geen hads meali de aynen alnmtr.

4153 Ben kim oluyorum da, dostlukla, merhametle dopdolu olana acmay
retmeye kalkyorum? Bilgi ile dopdolu, hilim sahibine yol gstermeye
giriiyorum?

Ben, yzbinlerce silleyi hak ettim; beni sillelerle ezsen, hakkn var.

4155 Kim oluyorum da sana bir ey bildirmeye kalkyorum; yahut da,


kerem, ltuf artn hatrna getirmeye alyorum?

Senin bilmediin yoktur; dnyada hatrnda olmayan ey var mdr?

Sen bilgisizlikten berisin; bilgin de, lemde bulunan eylerden herhangi


birini unutmaktan uzaktr.

Sen bir hi olan beni adam ettin; o gne gibi nrlarla parlattn.

162

Mademki sen beni adam ettin, yalvarrsam, kereminden yalvarlarm dinle!


4160 Benden meydana gelen yalvarlar da meydana getiren sensin!

Bu yurt madem ki benim malmdan mlkmden bombo, burada benim hi


bir eyim yok; evde ya kuru ne varsa hepsi senindir.

Benden duay su gibi aktan sensin; sebatn da bala ve o duay kabul et!

nce duay gnlme dolduran sensin, sonunda da duam sen kabul et!

Kabul et de; 'Alemin padiah, kulunun hatr iin sulular balad.'


diyeyim!"

Mahbbiyyet mertebesine erien, yani Allah 'a yaknlk


makamna varan bir velnin terennmleri

(Mesnev'yi yazdrrken Hz. Mevlana'nn ilah akla kendinden geiini anlatan bu beyitleri di
kkatle
okuyalm!)

1893 Aklm, fikrim zayi olduktan sonra, nasl iir sylebilirim; nasl
kafiyeye riyet edebilirim?

Ak dertleri iinde deliliklerim bir deil ki! Belki de bende, delilik iinde
delilik, delilik iinde delilik var.

Yoklukta varl greli bedenim, gizli manalar yznden eridi gitti!

Ey iktida ettiim, kendisine uyduum Hsameddin! Zaten sen okuyorsun;


ben okuyamam! Ben, Tur Da'na benzerim; sen de Ms'sn; bu sylediklerim,
yazdrdklarn da ses!

Zavall da; ses kimin sesidir, ne bilsin! Dan bo olduunu, onda kimsenin
bulunmadn ancak Ms bilir.

1900 Da, bilse bile kendi kadrince bilir. Ten, ruh gzelliinden pek az bir
eye maliktir. 209

209 Yukardaki beyitte Tur Da'ndan, Ms(a.s.)'dan bahsediliyor ve mecaz manalar karl
yor. yle ki: "Ey
Hakk'a yakn olan Hsameddin elebi; ben, bu beyitleri sylyorum! Sylediklerimi sen yazyor,
sonra bana okuyorsun.
Hakikatte bu sylediklerimi, ben sylemiyorum. Ben, Tur Da gibiyim; sen de Ms(a.s.) gibisi
n. Bu anlatlan srlar, vasflar,
daa sylenen szler, daha dorusu da tarafndan duyulan sesler gibidir. Zavall da sesten a
nlamaz ve kimin sesi olduunu da
bilmez. Ancak Hz. Ms bilir ki, da botur ve orada kimse yoktur. Da konumadan da anlamaz,
fakat kendisine seslenildii
zaman onu aksettirir.

Ey Allah'n velsi Hsameddin; sen de bilirsin ki, benim madd varlm, bedenim konumaz, o d
a da gibi
bombotur! Aslnda benim dilimden konuan, beyitleri yazdran sensin. Benim sylediim szler,
senin bana akseden
szlerindir. Benim vcudum da bilir, kendi anlay kadar bilir; nasl ki insan bedeninde ru
hun letafetin; belirten nr gibi baz
belirtiler vardr! nk insan, madd varlnn tesindedir. Gzellikler de tededir. Ben, te
n gibiyim; sen de ruh gibisin. Bende
olan letafet, gzellikler, ma'rifet hep senin letafet ve ma'rifetinin aksidir. Ben bir kuru be
denim A benim varlmda ne varsa,
onlarn hepsi senindir. Bunun gibi daa arparak geri gelen ses, sada dan sesi deildir; o d
aa seslenenin sesidir."

163

Sen dnyay gznn alabildii kadar grrsn. Halbuki dnya nerede, sen
neredesin? Ne diye byk buruyorsun, yani kendini stn gryorsun?

Ariflerin bir vahdet ve ma'rifet srmesi vardr; sen, o srmeyi ara da, rmaa
benzeyen u gzn deniz kesilsin.

Zerre kadar aklm ve fikrim varsa, bir dnmeliyim: Bu ne sevdadr, bu ne


dank sz syleyitir?

Aklm ve fikrim bamda yoksa, bunda benim ne gnahm var?

1910 Benim gnahm yok ama, aklm alan sevgilinin de gnah yok!
nk, btn aklllarn akl, Rabb'in huzrunda lp gitmededir.

Ey akllara fitne salan, artan, fikirleri imtihanlara dren; akllarn,


senden baka snacak yerleri yoktur.

Beni ldrttn demden beri, akl hi arzulamadm; beni ssleyip bezediin


zamandan beri, gzellie hi haset etmedim!

Senin sevdana dp ldrmam, ho ve iyi deil mi? Allh sana hayrlar


versin! "Evet, iyi!" de!

ster Arapa sylesin, ister Rumca; nerede bir kulak, nerede bir akl ki, o
szleri duysun, anlasn!

1915 Onun srlar arabn imek, her akln kr deildir; onun kulluk kpesi,
her kulaa taklamaz.

Bir kere daha delicesine geldim! Yr, yr ey can; abuk bir zincir getir.

Fakat, benim gnlm alp giden sevgilimin sandan baka yzlerce zincir getirsen, hepsini
krar, paralarm.

164

Varlk sahibi olmak, benlie kaplmak insann akln


bandan alr.

1920 Varlk ve benlik, insan adam akll sarho eder; akln bandan, utanmak duygusunu gnlnden alr.

Varln verdii sarholuk, bu pusudan kmtr da, bizden nce gelenlerden yzbinlerce insann yolunu kesmitir.

Azzil (=eytan), bu sarholua kapld da; "dem neden benden stn


olsun; bana reis olsun?" dedi de lanete urad, "iblis" oldu.

"Ben hem meleklerin hocasym, hem de hoca oluyum! Yzbinlerce hnere


kabiliyetim var, her eyi yapmaya hazrm.

Hner ve ma'rifette kimseden aa deilim ki, hizmet etmek iin dmann


nnde el pene divan duraym.

1925 Ben ateten dodum; dem balktan yaratld; atee kar baln ne
deeri vardr?

Ben lemin en by, zamann vlen kiisi iken o nerede idi?"

"Cinlerin babasn da dumansz bir ateten yarattk."


yeti ile Cenb- Hakk blis hakknda; "phe yok ki 0, cin
taif esindendi. Rabb'inin emrinden kt." buyurmutur. 210

210 Bu balkta geen birinci yet. Rahman Sresi'nin u mealdeki 15 'inci yetidir:

"Allh, cinlerin babasn dumansz ateten yaratt." kinci yet ise Kehf Sresi'nin 50'nci y
etinden iktibas
edilmitir. Ayetin meali yledir: "Yine hatrla: O vakit ki. Biz meleklere; "Secde edin!" dem
itik de, hemen hepsi secde ettiler.
Yalnz iblis cinden idi; Rabb'inin emrinden kt."

eytann can atei alevlenmede; o yle bir atetir ki, asl gibi; "Oul

babasnn srrdr." denmitir. 211

211 "Oul babasnn simdir!" Bir hads olduunu sylerler.

Hayr, yanl syledim: O ate, Allh'n kahrdr. Buna sebep gstermeye de


hacet yoktur.

Sebepsiz olan ve sebeplerle hi bir mnasebeti bulunmayan i, ezelden beri


daima olagelmitir.

1930 "Onun sebepsiz ve sebebe dayanmayan tertemiz sfatna, ne sonradan


yaratlan bir eyin sebebi sar, ne de sonradan meydana gelen ey!

165

Babann srr da ne oluyor? Babamz onun san'at, onun kudreti. Sanat itir,
zdr; baba ise kabuktur.

Ey beden fnd! Bil ki senin dostun aktr; cann onu arar, onu ister de, o
yzden kabuunu krar.

Dostu kabuk olan gnahkarn, cehennemliin ise Allh; "Derisini deitiririz!" diye buyurur ve deitirir. 212

212 Nis Sresi'nin u mealdeki 56'nc yetinden iktibas vardr: "Derileri yandka azap duysu
nlar diye, kendilerine
deitirerek baka deriler vereceiz!" Bu beyit ile bundan evvelki beyitte, ie, ze kymet ve
ren ile ii ihmal edip da ynelen
insann hali anlatlmaktadr. "Fndk kabuu" bedenimizdir; onun sevgilisi ise aktr. Ruhumuz
ise bedende mahpus olan "ak"
aramaktadr; dostu bulmak iin postu ihmal etmek gerekir!

Ey insan! Senin mana putun, i'in atee hakimdir; fakat dn, derin,

kabuun atee ancak odun olur.

1935 Atein gc, iinde rmak suyu olan tahta su kabnn ancak dna tesir

eder.

nsann srr, manas ateten stndr; hi cehennemin Malik' i ateten helak


olur mu? 213

213 Malik; cehennemin kapcs ve azap meleklerinin reisidir, (bk. Zuhruf Sresi, 77.) Malik n
asl ateten helak
olmazsa, insann manas da cehennemle helak olmaz! Ate, ancak deriyi yakar; ruhu yakamaz!

yle ise sen de bedeni eitli gdalarla semirtme; iini, ruhunu bele,
kuvvedendir de. Malik gibi sen de atein reisi ol!

Halbuki sen, deri stne deriye brnyor, post stne post giyiyorsun ve
bylece de, psteki gibi is iinde kalmsn.

Atein yiyecei alaf, ot ancak deridir; Allh'n kahr kibirin, gururun


derisini yzer.

1940 Bu gururlanma, d yzn, derinin bir neticesidir. Bu sebeple mevki,


rtbe, mal, mlk kibirli insanlarn dostu olmutur.

Bu gururlanma nedir? zden, iten gafil olmaktr; buzun gneten gafil


olarak donup kalmas gibi.

Fakat su, gneten haberdar olunca buz kalmaz, zlr, snr, erir.

z, ii grmek; btn bedeni hor hale getirmek, tamaha drmek, k


yapmaktr. nk; "Tamah eden alalr." denmitir.

166

Fakat ii grmeyen, deri ile, kabukla kanaat eder. "Kanaat eden aziz oldu,
yceldi!" ba, onun zindan olur. 214

2,4 Bu iki beytin aklanmas: Da, madd grne ehemmiyet vererek gurura kaplan kimse, z
ve manay
grd zaman batan ayaa tamah kesilir. Yani, iteki gzellie tamah eder; manay ister,
k olur, alak gnll olur, hor
hale gelir. Onun iin; "Tamah eden alalr!" hadsi sylenmitir. Bunun manas: Tamah eden hak
r olur, alalr, klr, gururu
terkeder, fakat iini grmeyen, mana lemine nazar klmayan kii, dta kalr, kabuk ve suretl
e kanaat eder. O zaman; "Kanaat
eden azz oldu, yceldi!" hadsinin manas ona zindan olur.

1945 Burada izzet, ycelik kafirliktir, atee taptr; din bakmndan


alaltr. Ta talktan kp yok olmadka, cevher olup yze taklr m?

Sen hem hala bir ta gibisin, hem de; "Ben!" diyorsun, varlk gdyorsun!
Halbuki, senin yoksullamann, benlii terketmenin, yok olmann tam zaman!

Kibir, kendini stn gr, durmadan mevki, rtbe, mal ve mlk arar; nk
klhan, tezekle kzr.

Bu iki dad, mevki ile mal; deriyi semirtir, kalnlatrr; iine ya, et, kibir
ve gurur doldurur.

i gremeyenler, i 'in iine bakamayanlar, z gremediler de o yzden


deriyi i sandlar.

1950 Bu yolda nde giden, yol gsteren iblis 'tir; nk mevki tuzana ilk
den, avlanan odur.

Mal ylan gibidir; mevki ise ejderhaya benzer. Vellerin glgesi de, bu iki
afete kar zmrttr.

O zmrtten ylann gz kamar, grmez olur; yolcu da, onun errinden


kurtulur.

O reis, yani iblis, bu yola diken demitir. Bu yzdendir ki her incinen,


iblis 'e lanet okur.

Yani; "Bu incinme, bu gam, bana onun ktlnden, hilesinden geldi;


hilede, aldatmada ilk nayak olan odur!" demek ister.

1955 Ondan sonra nice yz yllar geti, niceleri gelip gitti; fakat herkes hep
onun yoluna ayak bast!

Yiidim; kim bir kt r aarsa, halk da ondan sonra bu kt ra, bu


kt yola krlnden derse,

Btn bu ktl ileyenin hepsinin vebali, gnah, o yolu aann


boynundadr; nk o batr, brleri kuyruk!

167

Mutlak Varlk yoklar yaratr, yoklukta i grr!

1960 Mutlak Varlk yokluklar yaratr, yoklukta i grr. Yoklar yaratann


i yurdu yokluk deil de nedir? 215

215 Vcd- Mutlak (Mutlak Varlk) Allh, yoklan var edicidir, yok iken mevcut klcdr. Bu s
ebeple Hlk'm i yeri,
yokluktan baka bir yer deildir. O, yokluktan saysz varlklar yaratm, bu bilinmeyecek ka
dar ok mahlukat zuhra
getirmitir.

Hi kimse yazlm bir kada yaz yazar m? Yahut fidan dikilmi bir
fidann yerine yeniden fidan diker mi?

nsan yaz yazmak iin yazlmam bir kat alr, ekilmemi yere tohum

eker.

Sen de, ey karde; tohum ekilmemi bir yer ol, hi yaz yazlmam beyaz
bir kat kesil!

"Nn ve' 1 -Kalem" yazs ile ereflen; o kerem sahibi de sana tohum eksin! 216

216 68'inci sre olan Kalem Sresi; "Andolsun ki, 'Nun'a' ve 'Kalem'e' ve yazdklarna!" yeti
ile balar. Ariflerden
bazlar "nn" harfini ilah bilgi, ilim; "kalem"i de "akl- evvel" olarak yorumlamlardr. A
kl- evvel, hakkat-i
Muhammediye'dir. Hz. Mevlana bu beytiyle unu ifade buyuruyor: "Sineni, kalbini ktlklerden
temizle de, "yksek kalem"in
ve rOh- a'zamn hakikatleri ile, srlar ile ereflenesin. O kerem sahibi Allh, vcudunun ta
rlasna ak, muhabbet tohumu eksin
de sen, O'nun eserlerini ve mahsln mhede edesin!"

1965 Bu paluzeden tatmam ol, grdn mutfa grmemi ol! 217 nk


bu paluze, insana sarholuk verir! Halbuki can verme zaman gelip lm atnca ah
edersin.

217 Paluze; eski Seluklularda bir yemek ad (szme aure). Burada aure, dnyann lezzeti, me
vk ve mal mlk
sevgisidir. Dnya nimetleri, nefis yemekler, tatl meyvelerdir. Ey Hakk' arayan, Ahiret saade
ti isteyen karde; sen kendini
dnyann nimetlerinden tatmam say! unu bil ki, dnya zenginlikleri seni sarho eder, kulluk
tan uzaklatrr! Bir air ne gzel
sylemi:

(Yemediin yemekleri yemisin say; grmediin gzellikleri grmsn say. Dnya mlk devamsz
olduuna
gre, sen, kendini btn dnyay ele geirmi say!)

Fakat irkinlik ve ktlkler denizinde boulacak hale gelmedike,

snacak yer bulunmadka, hakikat gemisine binmek aklnn ucuna bile gelmez.

168

1970 Fakat yokluk denizine daldn da ciz kalnca, sevgi davasna der;
"Rabbimiz; kendimize zulmettik!" demeye balarsn! 218

218 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 23'nc yetinden iktibas var.

eytan der ki: "Hele u ham kiiye bakn; u vakitsiz ten kuun ban kesin!"

"Allhm; her eyi naslsa bize yle gster!" hadsi ile


"Perde alsayd, bildiimden ve grdmden fazla bir ey
grmez ve bilmezdim." sznn aklanmas; "Kime kt
gzle bakyor ve kimi kt gryorsan, bil ki, kendi varlk
dairenden bakmakta; sen, kendin kt olduundan, onu da
kt grmektesin." beytinin manas; "Eri merdiven
basamann glgesi de eri olur!" 219

219 Bu balkta geen "Perde alsayd, bildiimden ve grdmden fazla bir ey grmez ve bil
mezdim!" sz Hz.
Ali'nindir. "Eri merdiven basamann glgesi de eri olur!" msra'nn manas: Bir kimse asl
nda eri ise, onun grmesi,
bilmesi de eri olur; halbuki ii doru olan, duygular gzel olan bir kiinin eserleri de, i
leri de, hareketleri de doru ve gzel
olur.

Ey horozlar! tmeyi para iin deil de, Allh iin tenden renin! 220

220 Buradaki horozlardan murad, retici ve uyarc olan, halka ibadet zamanlarn bildiren ki
ilerdir.

1975 Yalanc sabah gelir, fakat onu aldatmaz; yalanc sabah ona, iyilik ve

ktlk lemidir. 221

221 Bu dnyann nimetleri, iyilikleri, fenalklar, ztraplar; yalanc sabahn bekaszl g


ibidir, iyilikler de, ktlkler
de fnidir, gelir geerler.

Dnya ehlinin akl noksan olduundan, yalanc sabah gerek sabah sanrlar.

Yalanc sabah bir ok kervan artmtr; kervanclar, o yalanc aydnl


sabah sanp yola dmlerdir.

Yalanc sabah halka klavuz olmasn; nk yalanc sabah, nice kervanlar


yele vermitir!

169

Ey yalanc sabaha kaplan, aldanan! Sahici sabah da yalanc grme! 222

222 Ehl-i dnya olan riyakarlar, sahtekarlar yalanc sabah gibidir; bunlarn peinden gitme, b
unlara kaplma.
Kmil insanlar gerek sabaha benzerler; onlar noksan ve kusurlu grme; onlar ekitirme, onl
ar hakknda kt zanda
bulunma! Kur'an- Kerm'in Hucurat Sresi'nin 2'nci yetinde yle buyurulmutur: "Ey iman ede
nler! Zannn bir
oundan kann; nk zannn bir ksm gnahtr!"

1980 Sen kendin iki yzllkten, ktlkten aman bulmadnsa, ne diye


kardein hakknda kt zanda bulunuyorsun?

Kt zanda bulunanlarn ii, daima irkin ve ktdr. Byle kiiler,


dostlar hakknda kendi kitaplarn okurlar. 223

223 Bu beyit ile bundan evvelki beyitte; "Sen kendin ktlkten kurtulmadmsa, ne diye onu kend
ine
kyaslayarak onun hakknda kt dnyorsun; bu doru deildir!" denmektedir. Bu, kt ii i
leyenlerin krdr;
onlarn an, herkesi kt grmektir! Dostlar hakknda da, onlar kendi kitaplarn okurlar, y
ani kendi varlklarnn
sahifesinde yazl bulunan kendi ktlklerini okurlar, kendilerini onlarda grrler!

Eriliklerde kalan, ktlkten kurtulmayan alak kiiler, peygamberlere


de; "Byc ve eri adamlar!" dediler.

1993 Bir belaya urayan, bir ok te'villerin, yorumlarn zahmetine


katlanr da, o belann zahmetine katlanmaz; "Bu bela neden geldi, ne kusur iledim?" diye aratrmaz! 224

224 Baa gelen belann sebepleri aratrlrsa, o sebepleri hazrlayan, yaratan Allh'mzm bi
r cilvesi olduu
meydana kar. Bylece belann Allh'n bir ltf olduu dnlr. "Allh bir kulunu severse,
onu belalara uratr!"
hads-i erifini bilince, baa gelen bela, insann yreine su serper; bela, bela olmaktan k
ar, bir ltuf olur.

Her eyin akbetini, sonunu dnen, Ysuf gibi, bu dnya zindannda


bulunanlarn ryalarn yorumlar, bu ryalarn neye delalet ettiklerini apak
grr.

Kendi ryasn hayra yoramayan, bakalarnn ryalarn nasl yorabilir?

Sevdiimi imtihan etmek maksad ile yz kere kl vursam, o sevgilinin sevgisi yine de eksilmez!

1998 O bilir ki; o klc ona vurmuyorum, kendime vuruyorum. nk,


hakikatte ben, o'yum; o da ben!

170

Niyaz (=yalvar); naz(=yalvarmay)n,

yalvarmaktan uzak kalmann zdddr! Fakat, hakikatte


k ile mauk, yani sevenle sevilen birdir! Nitekim
aynada hi bir suret yoktur; sretsizlik de suretin
zdddr! Fakat, hakikatte ayna ile suret arasnda birlik
vardr. Bunu anlatmak uzun srer; akl olana bir iaret
yeter!

Mecnun ayrlk derdinden anszn hastaland.

2000 zlme alevi ile kan kaynad. Nihyet boaz ard, tkanklk
hastal belirdi.

Tedavi etmek, ila vermek iin hekim geldi. "Kan almaktan baka are
yok!" dedi.

"Pis kan defetmek iin hacamat lazm!" dedi ve oraya hnerli bir hacamat geldi.

Mecnun'un kolunu balayp neteri eline ald. Bu srada huyu aktan


ibaret olan k bir nara att.

"Paran al da git; hacamat etmeyi brak! lrsem leyim; bu khnemi


beden de varsn olsun!" dedi.

2005 Hacamat dedi ki: "Kkremi arslandan bile korkmazken, bundan


ne diye korkuyorsun?

Geceleri arslan, kurt, ay, yaban eei gibi vahi hayvanlar etrafnda
toplanyorlar.

Aknn okluundan, kendinden geiinden tr onlar, senden insan

kokusu almyorlar.

Kurt da ak nedir bilir, ay da bilir, arslan da bilir! Aka kar kr olan,


ak bilmeyen kii kpekten de aadr!

Kpekte ak damar olmasayd, Ashab- Kehf in kpei gnl ehlini


arar myd?

2010 . hret salmamlardr ama, dnyada sret bakmndan ona


benzeyen, onun cinsinden olan nice kpek vardr? 225

225 Kpek deyip gemeyelim; bir ok gzel vasflar bulunan kpek, Ashab- Kehf e kaplanmakla
bir byk
eref kazanmtr. "Kpekleri de, maarann giri yerinde iki kolunu uzatp yatmakta idi." (Ke
fh Sresi, 18) yeti ile
kpek deer kazanmtr. Onun sadakatini, ekmek yedii kapya balln anlatan hikyeler bi
r araya toplansa ciltlerle
kitap olur.

171

Halbuki sen, kendi cinsinden olan insanlardan bile bir koku almamsn;
kurttan, koyundan ak kokusu, gnl kokusu nerden alacaksn?

Ak olmasayd, varlk nerden olurdu? Ekmek nasl olurdu da kendini


sana verirdi; gelir, senin vcuduna katlrd da, sen olurdu? 226

226 Ey gafil! Basiret gz ile bakabilsen, btn eyay, varlklar mazhar- ak ve muhabbet b
ulurdun. Btn
varlklar ak ve muhabbetten zuhura gelmi mahede ederdin. Eer ezel muhabbet olmasayd, k
inatn varl
olmazd. Arifler bilirler ki; varlklarn zuhuru, ezel sevginin gereidir. Bu, "hubb- zat"
dedikleri aktr ki, Cenab-
Hakk'n zat iktizas zuhura gelmitir. Nasl ki bir kuds hadste; "Ben gizli bir hazne idim
, bilinmemi istedim; halk,
bilinmem iin yarattm!" buyuruldu. Bundan da anlalyor ki, kinat, btn varlklar ilh a
kla meydana geldi. Her

birini kendisini yaratann birliine ve kemaline delil olarak halketti. Bu sebeple insann var
l, ak ve muhabbete
mazhar olmak iin halkolundu. Fakat herkes kendinin kabiliyetine ve istidadna gre bir eye
ktr! Yalnz insanlar,
hayvanlar deil, btn varlklarn iine ak kvlcm dmtr. Zerreler bile O'nun akyla
dnp durmadadr.
Mesela, senin ekmee sevgin olmasayd, ekmek nasl olurdu da kendisini sana sunard. Mevlana D
van- Kebr 'inde
(VI/2674 numaral gazelinde);

"Alemin btn cz'leri, dnyada bulunan her ey ktr; her paras, her cz' buluma sarho
udur." diye

buyurur.

Ekmek kendini sana verdi, sen oldu! Neden byle oldu? Aktan,
istekten! Yoksa, ekmein senin bedeninde can olmasna yol verirler miydi?

Ak, l ekmee bile can balyor; fani olan cann sana katyor,
ebedletiriyor!"

2015 Mecnun; "Ben, yaralanmadan korkmuyorum!" dedi. "Benim


sabrm, tahammlm tatan meydana gelmi dadan fazladr!

Ben, hi bir eyden korkmayan, yersiz yurtsuz bir adamm; tenim


yaralanmazsa rahat etmez! Yaralara am; koa koa yaralanmaya giderim.

Fakat vcudum Leyla ile dolu; iimde, Leyla'dan baka bir varlk yok!
Bu sedef gibi olan bedenim, o incinin sfatlar ile dolmutur! 227

227 Mecnun; "Benim iim Leyla ile dolu!" derken, bu bahsin balnda geen;

"Sevenle sevilen birdir!" gr ifade edilmektedir.' Bunlar grnte ayr ayr varlklardr;
nasl bir olurlar?
Bunlarn birlii madd ynden deildir, iki fan glge varln telerinde "O" vardr! Nitekim
Mevlana bir Dvan-
Kebr beytinde; "Sevgilim! Sen ve ben, iki ayn ehre, iki ayr beden; fakat bir ruh olarak, ev
in n ak sofasnda

oturduumuz zaman, ne mutlu bir zamandr." diye buyurur. Hsrev-i Dehlev de u beytinde ayn
fikri syler:

"Sevgilim! Ben sen oldum, sen de ben; ben beden oldum; sen de o bedende can oldun. Artk bunda
n sonra
kimse; ben ayrym, sen ayrsn!' diyemez!" Seven ile sevilen madd ynden birbirinden ayn gr
lyorsa da, hakikatte
birdirler. nk seven de, sevilen de ezel sevginin iki mazhardr! Ruh leminde kaynaklanan
ilh sevgi, sevilende
ekingenlik, naz ile zuhur etmi; sevende niyazla, yalvarla ken-dini gstermitir. Bu yzden
ayn grlrse de
hakikatler bakmndan birdir! rnek olarak aynay dnelim: Ayna, yalnz bana iken, iinde
hayal bulunmayan, sadece cilal bir nesnedir. Aynaya baknca, orada grlen hayal, ona bakan insann asl surelini
n aksidir. Her ne kadar

biri aynann iinde, biri darda olmak zre iki sret varsa da, bu iki sret aslnda birdir,
mn bakmndan ayrlk
yoktur!

172

Ey hacamat; beni hacamat ederken neteri anszn Leyla'ya vurur, onu


yaralarsn diye korkuyorum!

Gnl uyank, aydn olan kiinin akl bilir ki; Leyla ile benim aramda
fark yoktur!" 228

228 Mecnn- ilh olan klarn bedenleri, hakik sevgili ile doludur! Nitekim Hallac- Mans
ur ehid edildii
zaman kanlar yere yaylnca; "Allh Allah!" yazs meydana getirdi. Zleyha'dan bir gn kan al
dlar. Kam yere
damlarken; "Ysuf, Ysuf!" diye seslendi. Mecnun .da; "Ey hacamat; beni hacamat ederken, kor
karm ki neteri
Leyla'ya vurur, onu yaralarsn. nk ikimiz bir olduk; biz ayr deiliz." diyordu. Nitekim Fu
zul merhum da Leyla ile

Mecnn'un aralarnda fark olmadm, Mecnn'un dilinden yle anlatr:

"Bende olan aikar sensin!

Ben hod yokum, ol ki var, sensin!

Ger ben ben isem, nesin sen ey yar,

Ve ger sen isen, neyim men-i zar?"

(Bende grnen sensin, ben kendim yokum! Ne varsa sensin, eer ben varsam, ben/ ben isem ey se
vgili, o halde sen
nesin? Eer sen sen isen, feryad eden, inleyen ben neyim, kimim?) Gerekten de gnl uyank, a
ydn olan akll kii, akl- kmil
sahibi bilir ki, Hakk a ile hakik mauk arasnda fark yoktur. Evet Hakk klarnn da be
denleri fanidir, fakat gnlleri ilh
vasflarla dolu olduu iin bunlardaki mecaz vcut kalmamtr. Bunlar, kendilerinde hakk s
evgiliyi bulmulardr. Bu yzden
bunlarn kendi vcutlarna muhabbetleri, aynen hakiki sevgiliye duyulan muhabbet gibidir.

173

Bir sevgili kna sordu: "Beni mi ok seviyorsun,


kendini mi?" Ak yle cevap verdi: "Ben kendimden
lmm, seninle diriyim! Kendimden, kendi
varlmdan, kendi sfatlarmdan gemiim, yok
olmuum, seninle dirilmiim! Kendi bilgimi
unutmuum, senin bilgin ile bilgin olmuum! Kendi
gcm kuvvetimi hatrdan karmm, senin gcnle
glenmiim! Kendimi seversem, seni sevmi olurum;
seni seversem, kendimi sevmi saylrm!"
"Kimde yakn, tam inan aynas varsa, kendini
grm olsa bile, hakikatte Allah' grm olur."
"Sfatlarma brnp halka grn; seni gren beni
grm olur. Seninle bulumak isteyen, seninle buluan,

benimle bulumutur." denmitir. te bu, hep byle


gider! 229

229 Bu balkta bulunan "Sfatlarma brnp halka grn;..." mnsm tayan Arapa metin hak
knda arih-i
Ankarav hazretleri; "Bu sz Cenab- Hakk, Bayezd-i Bestam hazretlerinin kalb-i eriflerine
ilham eylemitir. Bu
Ftht'ta da byle kaydedilmitir. Fakat Cenab- Hakk, her sadk ana, insan- kmile byl
e ilhamlarda
bulunabilir." diye yazmtr.

2020 Bir sevgili kn snamak iin bir sabah vakti ona dedi ki: "Ey
filan olu filan!

Ey dertlere dm k! Acaba beni mi daha fazla seviyorsun, kendini


mi, doru syle!"

k dedi ki: "Ben sende yle bir yok olmuum ki, tepeden trnaa
kadar seninle doluyum."

"Ey gzelim!" dedi. "Varlmda, bir addan baka bir ey kalmad.


Vcudumda, senden baka bir varlk yok!

Bu sebeple, sende, bir bal denizi olan senin varlnda sirke gibi erimi,
yok olup gitmiim."

2042 nsan sevgilisinde yok olursa, bedeninden varlk vasf gitmeye,


banda manev bir sarholuk vasf artmaya balar.

Eer insan isen, su arayan koyuncu gibi, durmadan u toprak bedenini


kaz da, suya kavu!

174

Fakat, imeye elverili duru su, Allh'n cezbesi eriirse, kuyu kazmadan da yerden fkrr.

Fkrr ama, sen buna kulak asma; yava yava, azar azar kuyunun
topran kaz, derinletir! 230

210 Bu beyitlerde, vahdet srrm arayan kii iin sembolik ifadeler var. Ey irfana, hakikate s
usam olan kii!
Sen; bu topraktan yaratlm bedeninin, glge varlnn tesine gemeye al! Su arayan kii
ler gibi bu toprak
bedenini kaz, derinliklere in; bu bedenin pis olan toprak sfatlarn, kt hallerini ibadet,
riyazat ve ak kazmas ile kaz
da, mn suyunu bul, hakikat ab- hayatndan kana kana i! Derler ki; bazan ilh bir ltuf il
e Hakk'n bir cezbesi gelip
de kulunu kendine ekerse, kulun varl gerek varlktan yok olursa, hakikat suyu, mn ab-
hayat uramadan da,
riyazat ve zahmet ekmeden de, kuyu kazlmadan da araycnn varlnn derinliklerinden fk
rr ama, sen yine ura,
sabrla yava yava kuyuyu derinletirmeye gayret et! nk, ter dkmenin, uramann ayr bir
zevki var!

Kim zahmet ekerse, bir define elde eder. Kim alr abalarsa,
saadete, devlete ular.

Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Rk etmek, secdeye kapanmak da


varlk halkas ile Hakk kapsn almaktr!

O kapnn halkasn alana, elbette devlet ve saadet bagsterir. 231

231 Bir hads-i erifte; "Namazda olduka, pdihn kapsn almaktasn; alana o kap al
r!" denilmektedir.
Baka bir hadste; "Rk ve scda melekt leminin kapsn almaya devam ediniz!" diye buyur
ulmutur. Baka bir
hadste de; "Kapy alana kap alr; kapy alan ieri girer!" mjdesi verilmitir.

Hrslar counca saduyu, akl, mantk susar.

2055 Himmetli adamlarn yle can srlar vardr ki, onlar la'l

madeninden daha fazla dikkatle, alak insanlardan gizlerler.

Altn ahmaklarn nazarnda candan deerlidir. Pdihlarn yannda ise


cann ayana altn saarlar!

Onlar da altn hrs ile kzmlar, kouyorlard. Halbuki akllar onlara;


"Byle hzla gitmeyin, yava gidin!" diyordu.

Hrs, bo yere seraba doru koar; akl ise; "Dikkatle bak; o, su deil!"

der!

Hrs, stn gelmiti, altn da onlara can olmutu. Artk o anda, akln
feryad duyulmaz olmutu!

2060 Bunlarn hrslar, grltleri, patrtlar yz kat artmt. Akln


hikmeti gizlenmiti; iareti grnmez olmutu.

175

Bylece aldanma kapsna decekler, o vakit akln, hikmetin


ayplamasn, knamasn duyacaklardr.

nsan, tuzan ipine ayan kaptrp dnce, burnu krlnca, o vakit


nefs-i levvame ona elini uzatr. 232

232 Nefs-i levvame: Kur'an- Kerim 'in Kyame Sresi'nin u 2. yetinde; "Yine kasem ederim; p
iman olan..."
diye geer. Bundan, nefs-i levvamenin yapt gnahlardan piman olan, kendi kendini levmeden,
ayplayan, knayan
nefis olduu anlalyor. nsan, kendisini ktle doru srkleyen, gnah ilemeyi emreden n
efs-i emmrenin
tesirinden kurtulunca, nefs-i levvamenin tesiri altna girer. Kur 'an- Kerim 'de nefis; insan
, zat, z, can mnlarnda

kullanlmtr. Ayn zamanda insan ktle, gnaha doru ekip gtren istek mnsna geldi
i gibi, insann iinde
bulunan eytan anlamnda da kullanlmtr. Temizleni ve kurtulu merhalelelerine gre nefsin
yedi hali vardr ki,
buna "etvar- seb'a" denir. Etvar- seb'ay yle sralamlardr: 1- Nefs-i emmare: nsana g
nah ilemeyi emreden
nefis 2- Nefs-i levvame: insan yapt gnahlardan tr levmeden, ayplayan nefis 3- Nefs-i
mlhime: badet
duygusu, iyilikler ilham eden nefis 4- Nefs-i mutmainne: Yapt ibadetlerin zevkin; alan, man
en tatmin edilmi nefis

5- Nefs-i raziye: Rza kapsndan giren, Allah'tan raz olan nefis 6- Nefs-i marziye: Cenab-
Hakk'm kulundan raz
olma hali 7- Nefs-i zekiye: Nefs-i safiye, z gnahlardan arnan nefis.

Bu eit insann ba bela duvarna arpmadka, onun sar kula


gnln nasihatin duymaz.

Helva ve eker hrs, ocuklarn kulaklarn tlere sar eder.

Fakat eker dokunup da ban karmaya balaynca, nasihatlere kulaklar alr.

Allah hn hilmi ve fkesi.

2098 Pdihlar pdihn, h, gafil sanma; O, herkesin ne yaptn


bilir. Yalnz, bildiini darya vurmasna hilmi mani olur. 233

233 Allah' hi kimsenin yapt iten, iledii sevap ve gnahlardan habersiz sanma! O, kulun
un iledii her
eyi grmekte ve bilmektedir. Kur'an 'da; 'Asla zalimlerin yapaca eyden Allah' gafil sanma
!" (brahim Sresi, 42)
'Allh, bu ilediinizden gafil deildir!" (Bakara Sresi, 85) buyurulmutur.

O'nun bilgisine kar burada kim efaati olabilir? O'nun hilminden

baka pervaszca kim efaat edebilir? 234

234 Burada Bakara Sresi'nin u mealdeki 255. yetine iaret var: "O'nun izni olmadka kim e
faat edebilir?"

2100 Zaten gnah, nce O'nun hilmi yznden ilenir, meydana gelir.
Yoksa, O'nun korkusu varken kim su ileyebilir?

176

Nefsimiz, Allh'n hikmetlerinden ve kereminden sarhotu, kendinde


deildi. eytan, onun sarholuundan yararland, klahn kapt da, ona gnah
iletti.

Hilim sksi arap sunmasayd, eytan, Adem'le kavgaya giriir miydi?

Meleklere ilim retildii zaman, Adem onlarn hocas idi, onlarn


ayarlarn bildiren erdi.

2105 Fakat cennette hilim arabn itii iin eytann bir oyunu ile
yz sarard. 235

235 Cenab- Hakk'n Halim oluu ruh leminde nefsimizi korkudan uzaklatrmt. Nefsimiz ilh
hilim
arabn iince kendinden geti, eytan meydan bo buldu. Hilim sakisi arap sunmasayd ve Hz
. Adem Hakk'm hilmi
ile sarho olmasayd, eytann hilesine kaplr m idi?

O bela; sevgi veren, sevilen Allh'n bilgi incileri idi. Adem, o belaya
uramakla anlayl, bilgin, evik bir hale gelmiti.

Yine Allh'n kuvvetli hilim afyonu, hrsz eytan, almas iin onun
eyasna doru getirmiti.

Akl; "Benim sakm sensin, elimden tut!" diye gelir, onun hilmine s-

nr.

2124 Halk avlamak iin "Elest ahdi"nden beri hilim dal da var, fke
dal da var; ikisi de var! 236

236 nsann varlnda rahmet sfat da vardr, kahr, fke sfat da vardr. Bu yzdendir ki,
bazan insandan ltuf
ve kerem zahir olur, bazan da hiddet ve kin atei meydana gelir, yakar yandrr. insanlar hr
palamak, tesir altnda
brakmak iin Elest ahdinden beri, hilim dal ile hm dal hareket halindedir. Hakm-i Mutla
k olan Allh, insan bazan
sevgi dal ile, bazan da kahr dal ile takdirini yerine getirtmek iin kendi tarafna doru
eker. Burada geen "elest"
Arapa'da "Deil miyim?" mnsna gelir. Kur'n- Kerm 'in A'raf Sresi'nin 172. yetinde ge
er. Cenab- Hakk'n;

"Ben, sizin Rabbiniz deil miyim?" hitabna kar rhlarmzn; "Evet; Rabbimizsin, ahid oldu
k!" demeleri
Elest ahdini ifade eder.

Bu yzden de, o apak "Elest?" (=Deil miyim?) sznde, o bir tek


szde hem hayr, hem de evet var.

nk bu sz, isbat bildiren bir soru, fakat "leyse" (=deil) sz de bu


sorunun altnda gizlenmi. 237

237 "Elest?" (=Deil miyim?) sznde hem nefiy, hem de isbat karlkl bulunmaktadr. nk
"Ben, sizin
Rabbiniz deil miyim?" demek, ayn zamanda "Ben, sizin Rabbinizim!" demek mnsna gelir. Bunu
n gibi nefy
mertebesinde olan mahlka ait, kahr ve gazap sfatlar dah ltuf ve merhamet sfatlarna nis
betle gizlenmi, ltuf ve
merhamet sfatlan onlara nisbetle stn grlmtr.

Brak da bu kark, ham anlat kalsn. Olgun insanlarn, has kiilerin


kasesini, anlamaz duymaz kiilerin nne koyma!

177

Kahr ile ltuf, seher vakti esen hafif rzgarla insanlar korkutan,
kederlendiren vebaya benzer; birisi demiri eker, br saman pn!

Cenab- Hakk dorular doru yola, dorulua eker, ulatrr! Batl


olanlar, eri kiiler de batllar, eri kiileri, erilikleri eker gtrrler! 238

238 Allah'n kahr ve ltf tecell ynnden saba rzgar, veba hastalna benzer. Bazan O'nu
n kahr, mknats
gibi demir gibi gnlleri eker gtrr. Ltf ise kehribar gibi, zayf mahluklar eker. Cema
l mertebesine ulatrr.
Dikkat edilirse grlr ki, hak ve gzel olan eyler, dorular ve temiz kiileri kemale doru
eker; dorular ve pak
olanlar, onun tarafna meylederler, onlarn cazibesine kaplrlar. Batl ve eri olanlar da, b
atl ve eri olanlar kendi
taraflarna cezbederler. Burada Kur'n- Kerm 'in Nr Sresi 26. yetine iaret var.

2130 Mide helvay severse, insann can helva ister; mide sirkeden
holanrsa, insan sirke arzular!

Scak bir yere oturann soukluu gider; aksine souk bir yere oturann
da harareti gider!

Dost grrsen, iinde iyi duygular ve sevgi uyanr; hasm, sevmediin


bir kimseyi grrsen sklrsn, fkelenirsin!

Sen; varln krar, i olursan, i leminin destann


okursun.

2142 Dnyada herkes pheci ve kusur arayc olduu iin, biz de i


yzden deil, d yzden bahsedelim:

Sen benlikten kurtulur, varln krar i olursan, i leminin destann


duyarsn!

Cevizin kabuu krlrken ses karr; fakat, iinde, yanda ses ne gezer?

2145 Fakat cevizin iinin de bir sesi vardr; vardr ama o ses, kulan
duyaca bir ses deildir. O ses, akln kulanda gizlenmitir.

inde sevilen, ho bir ses olmasayd, kabuklarn kard sese kim


katlanrd?

Sen, ii elde etmek iin susarak kabuun kard sese katlanyorsun. 239

239 Dikkat buyurulursa Mevlana, buraya kadar be beyitten beri bir ceviz sembol zerinde durd
u. Bedenimizi
ceviz kabuuna, gnlmz de iine benzetti. Bu benzetilerle bize demek istedi ki; "Eer sen,
u glge varln, heva
ve hevesini, benliini krar da i, z mertebesine eriirsen, o zaman ie, ruh lemine ait mn
destann gnl kulayla
duyarsn, gnle akseden lednn sesleri duyarsn! Yani, nefsaniyet ve hayvanlk mertebesinden
geip ruhaniyyet ve
hakkaniyyet mertebesine ular isen, o zaman ruhan szleri ve hakkan haberleri harfsiz ve se
ssiz sedasz can kula ile
duyarsn; adeta dilsiz dudaksz, iinden bir ey sana seslenir, insann ruhu da, bu beden kabu
u iinde mahbusdur.
Cevizin iinin de sesi olduu gibi, bedende mahbus olan ruhun da sesi vardr. O ses, gnl ses
idir; onu duymak iin bu
bataki kkrdak kulak deil, can kula lazmdr.

178

Bir mddet iin dilsiz, dudaksz ol! Kulan da tka, bir ey duyma!
Ondan sonra gnlden gelen tatl seslere, ho seslere dost ol, arkada ol!

Daha ne kadar zaman nazm nesir syleyecek, srr aa vuracaksn?


Hocam; bir gn iin olsun, unu dene; dilsiz ol, sus!

"Bunca zamandr sylemeyi denedik; biraz da sabr,


susmay deneyelim!" szn anlat.

2150 Bunca zamandr ac, sert, kabzlk verici yemekler piirdin; bir
kere de denemek iin bir tatl yemek piir!

Bir kul, kyamette dirilir; eline kapkara amel defteri verilir.

Yas mektuplar gibi, st de, ii de, kenarlar da kapkara; sularla dolu.

Sava yeri kfirle dolu olduu gibi, onun ii de batan baa sularla,
gnahlarla dolu.

Elbette pis, veballerle, sularla dolu olan byle bir defter sa taraftan
verilmez, soldan verilir!

2155 Mademki yle, te tarafa gitmeden, daha burada iken kendi


defterine bir bak; sol eline mi yarar, yoksa sa eline mi?

Dkkanda, rafta sol ayaa giyilecek bir tek ayakkab bulunsa, denemeden, onun sol olduunu hemen anlarsn!

Dkkanda sa ayakkab olmaynca, elbette sol olduunu bilirsin.


Arslann sesi ile maymunun sesi aka anlalr.

Me'yus olma; gn gzelletiren, ona ho kokular, gzel renkler veren


Allh'n lutfu, ihsn her solu sa yapar.

Her sola, O bir salk verir; O, ac denize duru tatl suyu balar!

179

2160 Eer sen sol isen, O'nun dergah- izzetinde sa ol da, ltuflarn,
ihsnlarn seyret!

Ama sen reva grr msn ki, gnahlarla dolu baya amel defteri, sol
taraftan dnsn de sa taraftan gelsin?

Sularla, zulmlerle, cefalarla dolu olan byle bir defter, nasl olur da
sa ele layk olur?

Sz zne uymayan, durumu syledii sze, giritii


davaya ters den bir kiiyi anlat /Nitekim kfirlere de;
"Gkleri ve yeryzn kim yaratt? diye sorsan; "Elbette
Allah!" diyeceklerdir. yi ama, gkleri ve yeryzn
yaratan, duyan, gren, her eyi bilen, her yerde hazr ve
nazr olan, gzeten, gc yeten bir Allah'n olduunu
bilen kii nasl olur da cann, maln tatan yontulmu
bir puta feda eder, nasl olur da ona tapar? 240

240 Bu balkta geen yet, Ankebt Sresi'nin u mealdeki 61. yetinden alnmtr:

'"Gkleri ve yeri kim yaratt? Gnei, ay kim emre bal kld?' diye sorarsan, Elbette Allh
!' derler. O halde
(Allh'n birliim ikrar ettikten sonra) nasl tevhidden evriliyorlar?"

2163 Bir zahidin pek kskan bir kars, bir de huri gibi gzel bir
cariyesi vard.

Kadn kskanlndan kocasn gzetler, cariye ile yalnz kalmamasna


dikkat ederdi.

Kadn bir zaman onlarn her ikisini de gzetledi, yalnz kalmalarna


frsat vermedi.

Allh'n hkm ve takdiri gelince, gren gzeten akln ba dner,


sersemleir, yok olur gider.

Durmakszn gelen Hakk'n takdiri tecell edince, akl kim oluyor ki?
Hakk'n takdiri ile ay bile tutulur! 241

241 "Kaza gelince, gz krleir!" diye bir hads vardr. Eski airlerimizden birisi
"Hakim-i hkm-i ezel infaz iin takdirini,

Selbeder erbab- akln re'yini, tedbrini."

diye yazmtr. Evet; Cenab- Hakk takdirini yerine getirmek iin insann akln bandan alr
, tedbirini bozar.
"Gelir elbette zuhura ne ise hkm-i kader" demilerdir. Bir baka hadste de Peygamber Efendim
iz yle buyurmutur:
"Allh, kaza ve kaderini yerine getirmek istedii zaman, akl sahiplerinin akllarn balarn
dan alr!"

180

Kadn, bir gn hamama gitmiti. Hamam tasn evde unuttuu birden


aklna geldi.

Cariyeye; "Hemen" dedi. "Ko git; evimizden o gm tas getir!"


2170 Cariye bu sz iitince, efendisi ile buluabileceini dnerek

adeta canland.

Efendisi imdi evde yalnzdr diye dnerek sevine sevine eve kotu.

Cariye; alt seneden beri efendiyi seviyordu, onunla evde yalnz kalmay kolluyordu.

Adeta uarak eve vard, efendiyi evde yalnz buldu.

ehvet, iki a da yle bir tututurdu ki, ihtiyat elden brakp kapy
kapamay bile unuttular!

2175 kisi de nee ile kucaklatlar, birletiler. O anda, sanki iki can bir

oldu.

O srada hamamdaki kadnn akl bana geldi. "Nasl oldu da bu kz


eve yolladm?" diye dnd.

"Adeta, pamuu kendi elimle atee attm; gl kou koyuna saldm!"

Bandaki kili hemen ykad; akl bandan gitmi gibi komaya balad.
Hem kouyor, hem arafn bana ekiyordu.

Cariye, can akyla komutu; bu ise korkudan kouyordu. Ak nerede,


korku nerede; arada byk fark var.

2180 Arif, her an pdihn tahtna kadar ular; zahid ise, yrr yrr,
bir ayda tam bir gnlk yol alr! 242

242 Hikyede, uar gibi efendisi ile bulumak iin eve koan cariye, Hakk a semboldr. Ha
mamdan eve
korku ve telala koan kadn ise zahidin semboldr. Zahid ile an seyr slkn buna gr
e kyaslamamz gerekir.
Ak ile korku arasnda dalar kadar fark vardr. k olanlar, kendi mertebelerinden Hakk tara
fna, sevgi kuvveti ile
hzla koarlar, her an seyrederler, Hakk'a vasl olurlar. Kalplerinde Hakk' bularak, nice ruh
an zevkler, ilh neeler
duyarlar. Abid ve zahid olanlar (ham sofular) ise, Allh'tan korktuklar iin O'na ynelirler.
Sevgiden ziyade korku ile
Hakk'a doru giderler. Korku, onlara yolu uzatr; onlar iin, bir gnlk yolu bir ayda almak z
orluu vardr. Yani, Hakk
klarnn bir gnde aldklar yolu zahidler, ancak bir aylk ibadetle alrlar. nk arif, a
kla komadadr; zahid ise

korku ile yrmektedir.

181

Ak ve korku

Evet, arif, her an pdihn tahtna kadar ular; zahid ise bir gnlk yol
almak iin bir aya muhtatr! Fakat zahidin de erefli bir gn vardr; vardr
ama, onun gn nasl olur da elli bin seneye eit olur?

Hakk yolunda alann mrnde her gn, dnya yllarnn elli bin yldr. 243

243 Me'aric Sresi'nin u mealdeki 4. yetinden alnmtr: "Bu makamlarn her birine melekler
ve ruh, miktar
elli bin yl olan bir gnde kar!" k, mrnn her gnnde o kadar ok mertebeler, makamlar
kateder ki, zahid ve
abidler, klarn bir gnde katettikleri makamlar ancak elli bin ylda katederler.

Akllar bu srra eremez, kap dnda kalr. Vehmin dn patlatrsa,


brak patlatsn.

Aka den kiide, zerre kadar korku yoktur; ak mezhebinde her ey


aka kurbandr!

2185 Ak, Hakk Teala'nn vasfdr. Fakat korku; midesine ve ehvetine


esir olmu kulun sfatdr!

Kur'n- Kerm 'de; "Onlar Allh' severler!" yetini okudun ya, bu;
"Allh da onlar sever!" mjdeli szne yakndr! 244

244 Ma'ide Sresi'nin u mealdeki 54. yetine iaret var: 'Allh onlar sevecek, onlar da All
h' sevecekler."
Arif o kimsedir ki, kt ahlaktan vazgeerek, fani sfatlarm terkederek, ilh ahlakla ardakl
anp Hakk tarafndan
sevilir.

u halde, muhabbeti de Hakk Tel sfat bil, ak da! Azizim; korku,


Hakk sfat olamaz!

Hakk sfat nerede, bir avu topran sfat nerede? Sonradan yaratlann
sfat nerede, tertemiz, n sonu olmayan Hakk'n sfat nerede?

Eer ben akn erhini yapsam, ak anlatmaya kalksam ve buna devam etsem, yz kyamet kopar, yine de sz tamamlanmaz. 245

245 Mesnevi 'nin I. Cildi 'nde; "Ak anlatmak, aklamak iin ne sylersem syleyeyim, aka g
elince, ak
hisse-dince, sylediklerimden utanrm! Yani, ak yle kutsal bir eydir ki, anlatlamaz!" den
ilmektedir.

182

2190 nk kyametin kopaca bir zaman vardr; bu dnyann bir gn


sonu gelecektir, fakat Hakk ifalnn sonu, hududu yoktur!

Akn beyz kanad vardr; her kanad, arn en yksek yerinden yerin
dibine kadar btn kinat kaplar.

Korkak zahid aya ile koar; klar ise imekten, rzgardan daha
hzl uarlar.

O korkaklar, akn tozuna nasl ulaabilirler? nk ak derdi, gkyzn bile kertir, deme yapar.

Zahid bu makama ulaamaz; ancak, ltuf nn yardm ile bu cihandan, bu uygunsuz giditen, yryten kurtulur, azad olur.

Maher gn her gizli ey meydana kar, her sulu

kendiliinden rezil olur.

2205 Ey gnahlarla kirlenmi kii! imdi sen de insaf et; zulmle,


gnahla, ktlkle, kfr ve kinle dolu olan amel defteri sa taraftan verilebilir
mi?

Kfire; "u gkleri, u halk ve cihan kim yaratt?" diye sorsan,

Der ki: "Allh yaratt; yaratmak Allh'a layktr, O'na mahsustur!"

Fakat onun kfr, gnahlar, o haddi am sitemi bu eit ikrarna layk


mdr?

O kt, irkin hareketler, gnahlar, kusurlu iler bu eit doru ikrarla


nasl badar?

2210 Yapt ii szn yalanlamakta, bu sretle de o korku azabna


layk olmaktadr!

183

Maher gn her gizli ey meydana kar, her sulu kendiliinden rezil

olur.

El ayak dile gelir, Allh' n huzurunda, onun ktlklerine ehadet eder.

El; "Ben, yle aldm!" der. Dudak; "Ben, onun bunun ayplarn yle
sordum soruturdum!" der.

Ayak; "Ben, ehvete doru kotum!" der. Edep yeri; "Ben, zina ettim!"
diye sylenir.

2215 Gz; "Ben, harama baktm!" der. Kulak ise; "Ben, ok kt szler
dinledim!" der.

Bylece insan, batan ayaa kadar yalan kesilir; nk, kendi uzuvlar
onu yalanlar, btn yalanlarn meydana karr.

u halde, yle hareket et, yle iler yap ki, o hareketin, o ilerin "Dilsiz,
dudaksz ehadet ederim!" demenin ta kendisi olsun.

Byle hareket et de, ey oul, btn bedenin, btn uzuvlarn faydada,


zararda sana ahitlik etsinler.

2220 Kulun efendisinin arkasndan gitmesi; "Ben, emir kuluyum; u da


benim efendimdir!" demesidir.

mr defterini kararttnsa, nce yaptklarna tvbe et!

mrn geti, yprand ise, soldu ise, u anda kk ihmal etme; kk


susuz kald ise, onu hemen tvbe suyu ile sula!

mrnn aacnn kkne ab- hayat dk de yeersin.

Gemite yaptn btn ktlkler, bu tvbe ile iyileir, gzelleir;


geen seneki zehir, bu yzden eker kesilir.

2225 Cenab- Hakk gnahlarn ve btn gemi zamanlarda ilediin


ktlkleri iyilie evirir, yaptklarn ibadet olur!

184

St memeden knca bir daha dnp memeye

giremez. Nasuh tvbesi de byledir. nsan bir gnahdan


tvbe edince, bir daha o gnah aklna bile getirmez;
deil yaptn beenmek, her an ondan nefret eder.
Hatta nefreti artar ve o nefret tvbenin kabul edildiine
iarettir. Gnah ilemek istei, onca tatsz, lezzetsiz bir
hale geldi, onun yerine nefret geti. (Ak, baka bir
aktan gayri hi bir ey geiremez. u halde, neden o
sevgiliden daha gzel bir sevgili aramyorsun?) nsann
gnl, o tvbeden sonra yine o gnaha meylederse, bu
meyi, bu istek, tvbenin kabul edilmediine alamettir.
Bylece, tvbenin kabul edili tad, o gnahn zevkinin
yerine gemediini gsterir. "Biz, onu en kolay yola
hazrlarz." hkm meydana kmamtr; u Biz de, ona
en g olan kolaylatrrz. " hkm hala vardr! 246

246 Kur'n'm 66. Tahrim Sresi'nin 8'inci yetinde; "Ey insanlar! Cenab- Hakk'a nasuh tevbesi
ile tevbe
edin!" diye buyumlmaktadr. "Nasuh" kelimesi, halis tevbe ve gemi gnahlara tamamyle piman
olmak ve bir daha
gnah ilememee azmetmek mnsna gelir. Yani, yle demektir: "Ey insanlar! Allh'a yle tev
be edin ki, tam bir
pimanlkla halis bir tevbe olsun!" Bylece, nasuh tevbesi demek, "nasuh" isminde bir kiinin
yapt tevbe demek
deildir! Fakat halk arasnda "nasuh" ahslandrlm, yani sanki "nasuh" isminde bir adam ya
am da, o gnahlarna
piman olmu da, makbul bir tevbede bulunmu gibi gsterilmitir. Bylece "nasuh" hakknda e
itli hikyeler
uydurulmutur. ems-i Tebriz hazretleri de Makalat adl eserinde byle bir hikyeden bahsetti
i gibi, Mevlana da
Mecalis-i Seb 'a adl eserinin VI. blmnde nasuh tevbesinden sz etmilerdir. Fakat, imdi o
kumaya baladnz bu
Mesnevi hikyesini Hz. Mevlana byk bir kudretle canlandrm, halk arasnda sylenen bu hik
yeyi kendi bulular
ve tatl anlat tarz ile adeta yeniden ibda' buyurmulardr.

Vaktiyle Nasuh adnda bir adam vard. Kadnlar hamamnda tellaklk


ederek geinirdi.

Yz, kadn yzne benzerdi. Ty ts yoktu. Erkekliini daima

gizlerdi.

185

2230 Kadnlar hamamnda tellaklk ederdi. Ktlkte, hilede pek ilerde,


pek becerikli idi.

Yllarca tellaklk etti, hi kimse onun halinden, srrndan bir koku almad, phelenmedi.

nk sesi kadn sesine benzerdi, yz de kadn yzne. Fakat ehveti,


pek gl ve uyank idi.

araf giyerek ban rter, yzne pee takard. Fakat ehvetli ve azgn
bir gen idi.

Bu sretle o k, pdihlarn bile kzlarn ovar, ykard.

2235 Tvbe eder, tellaklktan ayrlmak isterdi, fakat kadn sevgisi, kfir
nefsi onun tvbesini bozdurur dururdu.

Bu kt ve irkin iler gren kii, bir arifin yanna gitti ve ona;


"Dualarnda bizi hatrla!" diye yalvard.

O arif adam, onun gizledii srr rendi, fakat ayplar rten Allh'n
hilmi gibi, srr aa vurmad.

Ariflerin dudanda kilit, gnllerinde srlar vardr! Dudan kapam,


susmutu ama, gnl seslerle dolu idi!

Hakk arabn ien arifler, srlar bilirler fakat, onlar rterler!

2240 in srlarn kime rettilerse, azlarn mhrlediler, dudaklarn


diktiler.

Arif tuhaf tuhaf gld de dedi ki: "Ey kt yaratll kii; eylediin
iten Allh sana tvbe nasib etsin!"

O dua, yedi g geti, kabul edildi. Sonunda, o yoksulun ii yoluna


girdi, dzeldi.

nk eyhin duas, her duaya benzemez. eyh, Hakk'ta yok olmutur;


onun sz Hakk szdr.

Hakk kendisinden bir ey isterse, dilerse, kendi isteini nasl reddeder?


2245 Celal sahibi Allh, onu bu nefret edilen iten, bu gnahtan

kurtarmak iin bir sebep halketti.

Nasuh bir gn hamamda tas doldururken, pdihn kznn birinin


kymetli bir cevheri kayboldu.

Onun kpesinin halkalarndan bir cevher kayboldu ve onu bulmak iin


her kadn aramaya koyuldu.

Hamamn kapsn smsk kapadlar; herkesin bohasn, eyasn


aramaya koyuldular.

186

Herkesin eyas arand ama, cevher bulunamad gibi alan da rezil


olmad.

2250 Bunun zerine herkesin azn, kulan, bedenindeki delikleri

arama dndler.

O kymetli cevheri aada, yukarda, her yandaki deliklerde


arayacaklard. .

Birisi; "Gen ihtiyar kim varsa, anadan doma soyunsun!" diye bard.

Sultann hizmeti kzlar, o deerli cevheri bulmak iin herkesi teker


teker aramaya baladlar.

Nasuh, korkusundan tenha bir yere ekildi; yz korkudan sararm,


dudaklar g vermiti.

2255 lmn gznn nne getiriyor, yaprak gibi tirtir titriyordu.

"Allhm!" dedi, "Nice defalar tvbeler ettim, ahdler ettim, sonra onlar
bozdum!

Ben, bana layk olanlar iledim, sonunda bu kara sel, bu kara bela
geldi, bana att.

Aranma sras bana gelirse, eyvahlar olsun; canma ne etin eyler gelecek, ne belalara deceim.

Cierime yzlerce kvlcm dt, yalvarmamda yank kokusunu duy!


2260 Byle bir keder, byle bir gam kfirde bile olmasn! Rahmet

eteine sarldm; merhamet, merhamet!

Ne olurdu anam beni dourmasayd, yahut beni arslan paralayp


yeseydi!

Ey Allhm! Sen, sana layk olan yap! nk beni, her delikten bir y-

lan sokuyor.

Ne de tatan canm, ne de demirden yreim varm; yoksa byle


dertlerle, byle straplarla oktan kan kesilirdim.

Vaktim darald, bir an iinde pdiahlk et, feryadma yeti!

2265 Eer bu defa da gnahm rtersen ne olur? Ben artk, her trl
yaplmayacak eylerden tvbe ettim.

Bir daha tvbemi kabul buyur da, tvbemi bozmamak iin ok gayret
sarfedeyim.

Bu defa da bir kusurda bulunrsam, artk bir daha tvbemi kabul etme,
szm dinleme."

187

Hem alayp inlemede, yzlerce damla gzyalar dkmede, hem de;


"Celladn eline, hain kiilerin ellerine dtm." demede idi.

Hi bir frenk bu ekilde olmasn, hi bir dinsiz bu hale dmesin!


2270 Kendine, kendi canna alayp yanyor; Azrail'i ok yaknda,

gznn nnde gryordu.

O kadar; "Ya Rabbi, ya Rabbi!" dedi ki, kap ve duvar da onunla beraber; "Ya Rabbi!" demeye balad.

O; "Ya Rabbi, Ya Rabbi!" derken, birden cevheri arayanlarn sesi duyuldu.

Aranma srasnn Nasuh 'a gelmesi; "Herkesi aradk;

Nasuh'u da arayn!" denmesi, Nasuh 'un korkudan


kendinden gemesi; son derece sktktan ve daraldktan
sonra iin dzelmesi, almas. Nitekim Reslullah
Efendimizin bir hastala yahut byk bir skntya
urad vakit; "Zorla, iddetlen; alrsn, savuursun!"
diye buyurmas. 247

247 Bu balkta geen; "Zorla, iddetlen; alrsn!" bir hadstir. (Feyzu'l-Kadr, s. 516)
nsan bir hastala
yahut byk bir sknt ve zdraba, aresiz bir hale derse, Cenab- Hakk'n beklenmedik bir
anda bir kap atn
mjdeleyen bu hadsi Hz. Ali rivayet etmitir.

Bu ses; "Ey Nasuh! Herkesi aradk; sen de buraya gel!" diyordu. Bu


sesi duyunca Nasuh, kendinden geti, adeta bedeninden ruhu utu gitti.

atlam, harap bir duvar gibi yklverdi. Akl fikri gitti, cansz bir hal

ald.

2275 Akl fikri bandan gidince, srr o anda Hakk'a ulat.

Varlktan boalnca, varl kalmaynca Allh, onun can doann


huzuruna ard.

Onun varlk gemisi muradna ermeden paralannca, rahmet deryasnn


kenarna dt.

Akl bandan gidince, can Hakk'a ulat, ite o zaman, rahmet denizi
cotu, kprd.

188

Can beden aybndan kurtulunca, sevine sevine aslna gitti.

2280 Can doan kuuna benzer; ten ona tuzaktr! O; aya bal, kanad
krk halde beden tuzana dp kalmtr.

Akl gidip ayann ba zlnce, o doan kuu pdiha doru uar.


2287 Can helak eden o korkudan sonra; "ite kaybolan cevher!" diye

mjdeler geldi.

Korku gitti, "O kaybolan deer biilmez cevher bulundu!" diye anszn
bir ses geldi.

"Bulundu ferahladk. Mjdelik ver; gevheri bulduk." diyorlard.


2290 Grltler, naralar, el rpmalar, "Hzn gitti." diye barmalar

hamam dolduruyordu.

Kendinden geen Nasuh, tekrar kendine geldi. Gzleri aydnland;


gzne iyi gnler, aydn gnler grnd.

Herkes, ondan helallik, hogrrlk istiyor, durmadan elini pyorlard.

"Hakknda kt zanda bulunmutuk; aleyhinde bulunmu, seni


ekitirmitik." diyorlard.

O pdihn kzma herkesten daha yakn olduu iin herkes, bu ii daha


ok ondan ummutu.

2295 Nasuh, pdihn kznn has tellk idi; ona mahremdi. Hatta
onlar, iki ayr bedende tek bir ruh gibi idiler.

"Sultana ondan daha yakn bir kadn yok! Cevheri aldysa o almtr."
demilerdi.

Hatta nce onu aramak istemiler, fakat sayg gsterdikleri iin geriye
brakmlard.

"ald ise" diye dnmlerdi, "Bir yere braksn da, bu zaman iinde
kendini kurtarsn."

Bu sebeple Nasuh'tan zr diliyorlar, helallik istiyorlard.

2300 Nasuh, onlara dedi ki: "Bu bana Allh'n ltf, ihsn; yoksa, ben
dediinizden beterim.

Benden helallik istemeye, zr dilemeye hacet yok! nk ben, dnyada yaayan insanlarn en gnahkarym!

189

Bana isnad edilen ktlkler, benim yaptm ktlklerin yzde biridir. Birisi hakkmda; "Kt, fena!" dese, bu bir phedir, zandr. Ama ben,
kendi ktlm apak gryorum.

Kim bende birazck ktlk gryorsa ve biliyorsa, muhakkak ki o


bildii ktlk, yn yn gnhlarmn, pek ok olan ktlklerimin binde
biridir!

Gnahlarm, ktlklerimi bir ben bilirim, bir de ktlkleri rten


Allh bilir.

2305 nceleri, ktlkte iblis bana stad olmutu. Sonra ben o kadar
gnah iledim ki, iblis benim gzmde bir rzgardan ibaret oldu.

Btn bu sular, bu gnahlar Hakk grd de grmemezlikten geldi.


Gnahlarm sebebiyle yzm sarartmad, beni utandrmad!

Sonra Hakk'n rahmeti, benim gnahlarla yrtlan krkm dikti ve


bana can gibi tatl olan tvbeyi nasib etti.

2314 Ya Rabbi, sana krler olsun! Beni anszn gamdan azad ettin,
kurtardn.

Bedenimde her kln bir dili olsa da, hepsi ile sana kretse, yine de
krn yerine getiremez.

2317 Bundan sonra birisi geldi, Nasuh'a dedi ki: "Pdihmzn kz


iltifat buyuruyor, seni aryor.

Ey tertemiz kadn! Pdihn kz seni aryor; hemen gel de bam y

ika!

Onun gnl, senden baka tellak istemiyor. Ban kille ykayacak,


vcudunu ovacak baka bir tellak arzu etmiyor."

2320 Nasuh, kendisini aran kadna; "Git, git!" dedi. "Elim iten
kald; senin bu Nasuh'un imdi hastaland.

Ko; acele bir bakasn ara! VAllhi benim elim iten kald."

Kendi kendisine; "Gnah bamdan at; gnlmden o korku, o yan, o


ac nasl gider?" diye dnd.

"Ben bir defa ldm de tekrar dirildim, dnyaya yeniden geldim.


lmn de acsn tattm, yokluun da.

Gerekten yle hulusla tvbe ettim ki, canm tenimden ayrlmadka


artk tvbemi bozmam." 248

248 Bu hikyeden de anlalaca gibi insan; yapt gnahlardan tr mitsizlie kaplmamal


, hatalarm
anlayp candan ve gnlden bir daha ilememek zre tevbe edip, Hakk'a snmaldr. Peygamberi
miz; "Allh, tevbe
edeni sever! Gnahlarna tevbe eden, hi gnah ilememi gibi olur!" diye buyurmaktadr. Tevbe
nin bir daha
ilememek zre yaplmas gerekir. Yoksa; "Allh affedicidir, acyandr!" diye tevbeden sonra t
ekrar gnah ilemek ve
tekrar tevbe etmek uygun deildir. nk Peygamber Efendimiz bir baka hadslerinde aynen yl
e buyuruyor:
"Gnahndan tevbe eden kimse, gnah ilememi gibi olur. Bir taraftan tevbe istifar, dier ta
raftan gnah ilemekte
srar eden kimse ise, haa, Cenab- Hakk'la istihza etmi, Allh ile alay etmi gibi olur." Ca
mi 'u 's-Sagr 'de bulunan bu
hads, dikkat ekicidir. Mevlana'ya isnat edilen u mehur ruba' de yanl anlalmtr:

"Gel, gel; her ne isen gel! Kfirsen de, rindsen de, puta tapyorsan da yine gel! Bizim dergah
mz mitsizlik
dergah deildir! Yz kere tevbeni bozdunsa yine gel!" Bugnn insannn merebine uygun dt
iin her trende,
her yerde tekrar edilen bu ruba', Mevlana'nm Divan 'nda yoktur, phelidir. Mevlana tam Hz.
Muhammed'in
yolundadr; ruba' ise yukarki hadse aykr dmektedir.

190

Rahmet denizi counca yz yllk l mezardan kar.

2282 Rahmet denizleri counca, talar bile ab- hayat ier.

Toprak deme atlas olur, altn srma ile dokunmu bir kuma halini

alr.

Yz yllk l mezarndan kar, mel'un eytan, hurilerin bile


kskanacaklar bir gzel olur.

2285 Btn bu yeryz yemyeil olur; kupkuru dal iek aar, meyve

verir!

Kurt kuzu ile bir sofrada arap imeye balar; mitsizler ho bir hale
gelirler, izleri kutlu olur!

191

Oduncunun eeinin has bir ahrda Arap atlarnn


ok iyi bakldklarm grmesi ve onlar gibi mutlu olmay
dilemesinin hikyesi. Bu mnasebetle, Allah'n

mafiretinden, inayetinden, ltuf ve ihsanndan baka bir


ey istemenin doru olmayacann bildirilmesi. Siz
mafiretin zevkine varr, affedilmenin saadetini
tadarsanz, yz eit zdrabnz da olsa, size tatl gelir.
Ayrca, sizin ok arzu ettiiniz denenmi olan her
devletin, her saadetin bir zdrapla beraber olduunu
imdi gremiyorsunuz. Nitekim, her tuzakta yem vardr,
fakat tuzak gizlidir! Sen, bir tek tuzaa tutulmusun; yle
olduu halde, o yemlerin hep senin olmasn istemekte;
"Keke oraya varsam, o yemlerin hepsini toplasam!" diye
dnrsn! O yemlerin tuzakta bulunduunu aklna
bile getirmiyorsun!

2361 Bir saka vard, bir de srt mihnetten enber gibi iki bklm olmu
eei vard.

Srtnda ar ykten alm yzlerce yara vard. lm gnne adeta


kt; lmn arayp duruyordu.

Arpa nerde, kuru otla bile karn doymuyordu. Yk altnda ezildii iin
srtnda yaralar vard. Bir yandan da sahibi onu demir bir ile modullayp
duruyordu.

mrahor onu grp acd. Eein sahibi ile de dostluu, tankl vard.
2365 Selam verdi, hal hatr sordu. Sonra; "Neden bu eek iki bklm

olmu?" diye sordu.

Adam; "Benim yoksulluumdan, benim kusurumdan bu az dili bal


yiyecek saman bile bulamyor." dedi.

mrahor; "Onu birka gn iin bana ver de, pdihn ahrnda


beslensin, kuvvetlensin." dedi.

192

Adam, eei o merhametli kiiye verdi; o da, onu pdihn ahrna


balad.

Eek, her tarafta bol gda ile beslenmi, tavl, semiz, gzel, gen Arap
atlarn grd.

2370 Onlarn ayak bastklar yerler sulanm, sprlm; samanlar,


arpalar tam vaktinde veriliyordu.

Atlarn kaa ile tmar ve gbre ile ovulduklarn, silindiklerini grnce


dayanamad. Ban yukar kaldrd da; "Ey byk Allhm!" dedi.

"Diyelim ki ben bir eeim, ama senin mahlukun deil miyim? Neden
perianm, neden srtm yara bere iinde, neden zayfm?

Geceleri srtmdaki yaralarn szlamasndan, karnmn alndan her an


lm arzu ediyorum.

Bu atlarn halleri byle mkemmel, gdalar yerinde; peki, neden azap


ve bela yalnz bana mahsus?"

2375 Derken, anszn sava sesi duyuldu. Arap atlarna eerler vuruldu,
kemerler skld, muharebeye gtrldler.

Onlar dmandan oklar yediler, yaralandlar; her yanlarna temrenler


sapland.

Muharebeden geri dnnce, o Arap atlarnn sa kalanlar bitkin, perian bir halde ahra girip yerlere ykldlar.

Onlarn ayaklar salam iplerle baland; nalbantlar sra sra dizildiler.

Sivri baklarla yaralarn yaryor, yaralarndan temrenleri karyorlard.

2380 Eek bunlar grnce; "Ya Rabbi!" dedi. "Ben; fakirliime, shhat
ve afiyetime razym.

O gzel gdalar da istemem, o irkin yaralar da; afiyet isteyen, kurtulu dileyen dnyay terkeder." 249

249 Bu hikyede eek; halinden memnun olmayan, Allh'n inyetinden, ltuf ve ihsanndan raz
olmayan,
gz kendinden yukarlarda bulunanlara bakarak onlara haset eden bir kiiyi temsil etmektedir.
Hakk, ezelde herkese
bir ey nasip etmitir, takdir buyurmutur. Bununla kanaat etmeyen kii, sonunda me'yus olacak
tr. Hz. Mevlana'nn
en son beytinde buyurduu gibi; kurtulu dileyen kiinin dnya malnda gz olmamas gerekir.

193

Bir insan tvbe eder, yaptklarna piman olur,


sonra o pimanl unutur da yeniden gnah ilerse,
yani deneneni tekrar denemeye kalkrsa, ebed olarak
ziyana der. Tvbesinde direnmeye, pimanlkta g
sahibi olmaya, gnah ilememekten bir zevk duymaya
muvaffak olamazsa, dolaysyla tvbesi kabul edilmezse,
Allh korusun, o insan kksz aa gibi her gn biraz
daha sararr, biraz daha kurur.

(Hz. Mevlana bu balktaki konuyu, tilki ve eek hikyesi ile bize aklayacaktr.)

2326 Bir iftinin bir eei vard. Bu eein srt yara, karn a ve ok
zayft.

Gndzleri ta gecelere kadar otsuz kayalklarda yemsiz yiyeceksiz,


yurtsuz, a b-ila dolar dururdu.

Orada iecek sudan baka bir ey yoktu. Eek, gece gndz o keder
yurdunda, o yas yerinde idi.

O havali, oralar kamlkt, ormand. Orada, btn ii gc avlanmak


olan bir de arslan vard.

2330 Arslan bir erkek fille boumu, yorulup hastalanm, ava


kamaz olmutu.

Bir mddet o yorgunluk, o zayflk yznden avlanamad, yiyeceksiz


kald. Onun art ile beslenen br canavarlar da, kuluk kahvalts edemez
oldular.

Onlar, arslann art ile geindikleri iin arslan hastalannca, onlar da


dara dtler, a kaldlar.

Arslan bir tilkiyi ard. "Git; benim iin bir eek avla!" diye emir

verdi.

"ayrlkta bir eek bulursan git, ona dil dk; byleyici szler syle,
kandr, buraya getir!

2335 Eein eti ile glenir kuvvetlenirsem, gider, bir baka av bulur,
avlanrm.

Ben pek azn yerim; artann siz yersiniz. Ben de, bu sretle, sizin de
yiyeceinizi elde etmenize sebep olurum.

194

Benim iin ya bir eek ara, yahut bir kz ara! Ne bulursan ona byleyici, kandrc szler syle!

Onu gzel szlerle, efsunlarla byle, akln bandan al; sonra ek


buraya getir!"

2351 Tilki arslana; "Emriniz ba stne!" dedi. "Hileler dzerek,


kurnazlklar ederek eein akln bandan alaym.

Hileler yapmak, byleyici eyler sylemek benim san' atmdr; zaten


iim gcm masal okumaktan, onu bunu yoldan karmaktan ibarettir!"

Da bandan dereye doru komaya balad. Derken, o zavall zayf


eei buldu.

Ona dosta bir selam verip yanna gitti. O saf zavallya yaklat.

2355 "Bu kupkuru ovada, bu talk, orak yerde naslsn, ne haldesin?"


diye sordu.

Eek dedi ki: "ster gam iinde olaym, ister rem banda, dnya
cennetinde bulunaym; ksmetimi Hakk vermi, o yzden daima Allh'a kretmekteyim. 250

250 rem; Yemen'de eddad isminde tanrlk iddia eden efsanevi bir kraln yaptrd mehur ba
henin ad;
dnya cenneti.

Dosta, hayr zamannda da krediyorum, er zamannda da; nk


kaza ve kaderin beterden beteri de var!

Mademki rzkmz taksim eden Allh'tr, o halde ikyet, nimeti


inkardr, kfrdr; sabretmek lazmdr! Sabr; nimetin, lutuflarn anahtardr. 251

251 Burada, Zuhruf Sresi'nin u mealdeki 32. yetine iaret var: "Dnya hayatnda onlarn ma'
etlerini bile
aralarnda onlar deil, biz taksim ettik!"

"Sabr; kurtuluun, rahata kavumann anahtardr. Takva, ekinmek ise, ebed zenginliktir." (
Hads)

Dnyada Allh'tan baka herkes dmandr. Dost, ancak Allh'tr! u


halde, dostu dmana ikyet etmek, iyi bir ey deildir.

2360 Hakk bana ayran verirse, bal istemem; nk her nimetin bir gam
vardr." 252

252 Hakk' arayan talibe, Cenab- Hakk'tan baka herkes, hatta her ey dman gibidir; dost, a
ncak Allah'tr!
Bulunduumuz halden memnun kalmamak, mahrum kaldmz nimetlerden szlanmak, dostu dmana i
kyet etmek
gibidir. Dnyada her nimetin, yan banda bir klfet, bir gam bulunmaktadr. u halde, gamla
beraber bulunan bir
nimet ile sonunda zahmet ve elem bulunan bir rahat ne iimize yarar? En iyisi, bize verilenle
kanaat etmek ve halinden

memnun kalmak, bizden daha yoksul olanlar grerek durumumuza kretmek bir vicdan borcudur. T
am mansyla
kendini Hakk'a vermi ve Hakk'ta yok olmu bir kii, bir insan- kmil, deil durumundan iky
et etmek, o her
halinden memnundur! Sevgili Allh' ona ayran lutfetse, ona bal yerine geer. O; hasta iken me
suttur, tehlike iinde
mesuttur, hakaret altnda mesuttur, can verirken mesuttur. O, insanlardan ikyet etmez. O, ar
zularnda mahrumiyet
hissetmez, hi bir eyle yaralanmaz. Onun ne tamah, ne fkesi, ne de hasedi vardr. O, lmede
n evvel lm kiidir.
Mutasavvflarn kmil insan dncesi, vasflar bylece hulasa edilmi oldu.

195

2382* Tilki dedi ki: "Hakk'n emrine uyup helal rzk aramak farzdr.

Bu lem sebepler lemidir; sebepsiz hi bir ey elde edilemez. u halde,


mutlaka istemek, aramak lazmdr!

Cenab- Hakk; 'Allh'n fazlndan rzk arayn! ' diye emretti; buna uymak, kaplan gibi zorla alp kapmamak lazm! 253

253 Cum'a Sresi'nin u mealdeki 9-10. yetlerine iaret var: "Ey iman edenler! Cuma gn nama
za
arldnz zaman, hemen Allh' zikretmeye gidin; al verii brakn! Bu, belki sizin ii
n daha hayrldr! Namaz
klnnca dalm; Allah'n fazlndan rzk arayn! Allh' zikredin; ta ki umduunuza kavuas
nz!" Peygamber
Efendimiz de bir hadslerinde; "Helal rzk istemek, farz olan ibadetten daha farzdr!" diye b
uyurmulardr.

2385 Peygamber Efendimiz de rzk hakknda buyurdu ki: 'Ey yiit;


rzk kaps kapanmtr, kapda kilitler vardr.

O kilidin anahtar, bizim almamz, didinmemiz, gelip gitmemiz,


kazancmzdr!

Bu kapnn anahtarsz almasna yol yoktur; istemeden almak, vermek


Allh'n adeti deildir!'" 254

254 Yukarki beyitlerde Peygamber Efendimiz'in u hadsine iaret var: "Rzklann kaplan kili
tlenmitir;
almak, uramak o kaplarn anahtarlardr." "stemeden ekmek, vermek Allh'n adeti deild
ir." msra'nm mns

da, yalnz dua etmek, istemek, yalvarmak deildir; buradaki istemek, uramak, didinmek, ter d
kmek anlamna
gelmektedir. Necm Sresi'nin u mealdeki 39. yetini unutmamalyz:
"Hakkaten insan iin altndan baka bir ey yoktur!"

Eek; "Bu senin dediin, Allh'a tevekkl, O'na gvenmenin


zayflndandr. Yoksa, can veren ekmek de verir.

Olum; pdiahlk dileyen, zafer isteyen kimseye bir lokma ekmek az


gelmez. 255

255 Benliini yenerek dnyev arzularna kar zafer kazanan bir insan iin, bir lokma ekmek y
eter de artar bile!
O, Allah'na yle bir balanmtr ki, yle gvenmitir ki, hi bir ey onu yolundan alkoyama
z. Nitekim Talak
Sresi'nin u mealdeki 2-3. yetlerinde; "Kim Allh'tan korkarsa, Allh ona bir k yolu ihs
n eder; onu hatr ve
hayale gelmeyecek bir cihetten rzklandrr! Kim Allh'a gvenip tevekkl ederse, O kendisine
yetiir!" diye
buyurulmutur.

2390 Btn vahi hayvanlar, yrtc canavarlar bile azklarn


bulmaktadr. Bunlar, ne kazan peindedirler, ne de rzklarn ararlar.

196

Rzk veren Allh herkesin rzkn veriyor, herkesin rzkn nne


koyuyor.

Kim sabrederse, rzk gelir yetiir. alma zahmetine dmen, senin


sabrszlndandr! " 256

256 Btn hayvanlar, yrtc canavarlar bile rzklarn bulmaktadr. Sanki bu hayvanlar, rz
klarn aramyorlar
da, rzklar bunlar aryormu gibi karlarna kmaktadrlar. Herkesin rzkm Allh, nne
getirmektedir; sanki
Hakk'm btn canl varlklarn nne serdii bir sofra var da herkes kudretince rzkn almakt
adr. Ama bu demek
deildir ki almadan, didinmeden rzk gelsin, bizi arasn. Mehmed Akif merhum;

"Dola da yrtc arslan kesil behey miskin!

Niin yatp ktrm tilki olmak istersin?

Elin kolun tutuyorken al, kazanmaya bak!

Ki, artnla geinsin senin de bir yatalak!" diye yazmtr.

Tilki; "Senin bahsettiin tevekkl nadirdir; bu tevekkl elde etmek,


pek az kiiye nasip olur!

Nadir olan, az bulunan eyin etrafnda dolamak, bilgisizlikten ileri


gelir; herkes nereden pdiahla yol bulacak?

2395 Peygamber, kanaate hazne demitir; gizli hazineyi herkes elde


edebilir mi? 257

257 Burada, Peygamber Efendimiz'in u hadsine iaret var: "Kanaat, bitmez tkenmez bir hazine
dir!"

Haddini bil de, yukarlarda uma, uma da ktlk ukuruna dme!"

Eek dedi ki: "Bu sz ters sylediini bil; ktlk, cana tamahtan ge-

lir.

Kanaate ermekle hi kimse canndan olmad. Hrs ile de hi kimse


sultan olmad.

Allh ekmei domuzlardan, kpeklerden bile esirgemiyor. u bulut ve


yamur, insanlarn kazanc deildir. 258

258 Bulutlar, yamurlar Allh'n lutfu ve ihsmdr; insanlarn kazand nesneler deildir! Do
muzlar ve
kpekleri bile a brakmayan Allh, insanlar a brakr m? Takdir edilen rzk, her ne mikda
rsa, gelip sahibini
bulacaktr! Rzk elde etmek iin de, insann gayret sarfetmesi, almas yine Allh'n bir t
akdiridir.

2400 Sen nasl rzka dkn, rzk arayan bir k isen, rzk da rzk
yiyene, yani sana ktr.

197

Sen rzkn peinde komasan da, o senin kapna gelir, Fakat sen, onun
peinde koarsan, bana dert olur, sana zdrap verir." 259

259 Hads-i erifte yle Duyuruluyor: "Rzk, kulun onu arayndan daha fazla kulu arar!" Hz
. Mevlana,
Peygamberimiz 'in bu dncesini, ayr bir Mesnevi cildinde u beyitle beyan buyurur:
"Dnyada yalnz susuzlar su aramazlar; su da susuzlar arar!"

2419 Tilki; "Bu hikyeleri brak!" dedi; "Az bile olsa, elini kazanca at!

Allh sana el ihsn etmitir; bir i gr, kazan da, bir dosta yardm et!

Kim bir kazan elde eder, bir i tutarsa, br dostlarna da yardm


dokunr!

nk btn kazanc bir kii elde edemez; bir kii hem dlger, hem
saka, hem terzi olamaz!

Dnya bu karar zre kurulmu, herkes yokluktan, yoksulluktan tr


kendine bir i semitir.

Ortada bedava sofraya oturup yemek yok; snnet yolu, bir ie arl- \
mak, bir kazan elde etmektir."

Eek; "Ben" dedi, "Dnyada da Allh'a tevekklden daha iyi bir ka2425 zan bilmiyorum.

Ben, dnyada Cenab- Hakk'a kretmekten stn bir kazan


grmedim. O'na kredi, rzk da artrr." 260

260 Bu beyitte, brahim Sresi 'nin u mealdeki 7. yetine iaret var: "Hatrlayn ki, Rabbini
z unu bildirmiti:
Andolsun, krederseniz, elbette nimetlerimi artrrm! Andolsun, nankrlk ederseniz hi ph
esiz, benim azabm
cidden etindir!"

Aralarndaki konuma uzad gitti, ikisi de sorudan, cevaptan ciz kaldlar.

Bundan sonra tilki eee; "Kendinizi ellerinizle tehlikeye atmayn!"


emrini verdi.

"orak, talk bir ovada sabretmek ahmaklktr!" dedi. "Allh'n


dnyas genitir. 261

261 Burada, Bakara Sresi'nin u mealdeki 195. yetinden iktibas var: "Kendinizi tehlikeye atm
ayn!"

2430 Buradan bir ayrla git; orada rmak kysnda yeil otlar otla!

Cennetler gibi yemyeil bir ayrlk... Orada, t bele kadar gelen imenler var.

198

Ne mutlu o hayvana ki, orada bulunr, otlar; deve bile o ayrlarda


grnmez, kaybolur.

Orada, her tarafta bir kaynak fkrp akmakta; orada, hayvanlar emniyet iinde ve rahat otlamaktadrlar."

2467 O eek de ayrln rengini duydu, kokusunu ald da, btn


kendine sylenen faydal eyler, deliller gnlnden kat gitti.

Eek her ne kadar ekindi ise de, sonunda tilki hile


ile galip geldi, onu arslann bulunduu ormana ekip
gtrd.

2516 Tilki hilede ayak diredi; eein sakaln tuttu, onu ekip gtrd.
2518 Bir tavan hile ile bir arslan kuyuya atarsa, bir tilki nasl olur da
eei ekip ayrla gtremez? 262

262 Bu beyitte, Mesnev-i erifin I. cildinde geen ve tavann hile ile arslan kuyuya drm
esi hikyesine
iaret var.

2564 Arslan ona saldrsn da yaralasn diye, tilki eei daa kard,
ormana gtrd.

Eek arslandan uzakt, fakat arslan eei grnce, hrsndan


yaklamasna sabredemedi.

Birden korkun bir ekilde kkredi, fakat kmldayacak gc kuvveti


yoktu.

Eek bu hali uzaktan grd ve naln alacakm gibi ta dan dibine


kadar kat.

Tilki arslana dedi ki: "Ey pdihmz, kavga vaktinde neden


sabredemedin?

O aptal sana yaklasayd, hafif bir saldrla ona galip gelirdin.

2570 Acele etmek eytann hilesidir; sabr ve tedbir ise Allh'n


lutfudur. 263

263 Bu beyitte Peygamber Efendimiz'in; "Acele etmek eytandandr; yava ve dnerek i yapmak
ise
Allah'tandr!" hadsine iaret vardr.

Uzakta idi, saldracan anlad ve kat. Senin de zayf oluun meydana


kt. Yznn suyunu yerlerde dkt; yani, senin gszln aa vurdu."

199

Arslan; "Kuvvetim yerinde ve kendimi zayf dmemi sandm; bu kadar halsiz dtm sanmyordum." dedi.

"Alm, ihtiyacm haddini at; alktan sabrm da, aklm da kaybolup

gitti.

Eer elinden gelirse, bir kere daha akln kullan, onu buraya tekrar getir.
2575 Hile ile kandrarak onu tekrar buraya getirirsen, sana kar ok

minnettar olurum."

Tilki; "Evet!" dedi, "Allh yardm ederse, onun gnl gzn mhrler,
onu kr eder.

Beni grnce korkmutu, fakat korkusunu unutur. Bu da onun


eekliinden uzak deildir!

Fakat, onu kandrr da tekrar buraya getirirsem, yine acele ederek emei
boa karma!"

Arslan; "Evet!" dedi. "Tecrbe ettim, anladm ki, pek hastaym, halsizim; nerdeyse bedenim dalp gidecek.

2580 Eek tamamyle bana yaklamadka yerimden kmldamam,


kendimi uyur gsteririm."

Tilki yola dt; "Aman pdihm!" diyordu. "Sen bana yardm et de,
akl gafletle rtlsn.

Eek, her kt kiiye kanmamak iin tvbeler etmitir!

Onun tvbelerini hilelerimle bozaym; biz, akln da dmanyz, aydn


ahdinde!"

2600 Sonunda tilki, vakit kaybetmeden yine eein yanna geldi. Eek;
"Senin gibi dosttan ekinmek gerek." dedi.

"Ey adam olmayan, insanlk bilmeyen tilki! Ben sana ne yaptm ki sen
beni tuttun o ejderhann yanna grrdn?

Bana kin tutmana sebep neydi? Ey inat; buna senin yaratlndaki


ktlkten baka ne sebep olabilirdi?"

2612 Tilki dedi ki: "O bir by, bir tlsmd; senin gzne arslan gibi
grnd.

Yoksa ben, beden bakmndan cssece senden zayfm; yle olduu


halde, gece gndz rzkm oralarda aryorum.

Eer o eit bir tlsm yapmasalard, her obur, her yiyici oraya koar, orada rzkn

arard.

200

2615- Fillerle, ejderhalarla dolu a bir dnya varken, yle bir ova tlsmsz yemyeil
kalr myd?

Zaten ben; 'yle korkun bir ey grrsen, sakn korkma!' diyecektim

sana!

Fakat gnlm, senin haline, korkup kana acd da daldm; bunlar


sana sylemeyi unuttum.

Seni, kpek alna tutulmu, zavall, yiyeceksiz kalm bir halde grdm de; 'Derdine bir derman olaym!' diye acele ettim.

Yoksa, sana tlsm nceden anlatrdm; grnenin arslan deil bir hayal
olduunu sylerdim!"

2620 Eek dedi ki: "Ey dman; nmden ekil, git! ekil git de, ey
hain; irkin yzl, senin suratn grmeyeyim.

Seni bahtsz bir hale sokan Allh, irkin yzn de pek iren bir
ekilde yaratm.

Bana hangi yzle geliyorsun? Gergedann derisi bile yzn gibi kaln
derili deildir.

'Seni ayrla gtreyim.' diyerek apak canma kasdediyorsun!

Azrail'in yzn gzlerimle grdm; sonra da geldin, yine beni


kandrmaya alyorsun.

2625 Ben; ister eek olaym, ister eeklerin en kts, en kusurlusu


olaym; nihyet benim de canm var! Bunu nasl feda edebilirim? Senin hilene
nasl kanarm?

Benim grdm o amansz, o mthi arslan ocuk grseydi, hemen


ihtiyarlard, kocalrd.

Arslan grnce yle korktum ki, o korkudan, o heybetten kendimi


cansz, gnlsz, perian bir halde dadan ba aa attm.

O apak azab grr grmez, korkudan ayam baland.

Lutuflar, ihsnlar sahibi Allh'a ahdettim; 'Ya Rabbi, ayamdaki u


ba z!

2630 Ey benim yardmcm, Allh'm! Bundan sonra ahdim olsun,


nezrim olsun; kimsenin szne, vesvesesine kanmayaym!'

O dua, o szlanma, o niyaz sebebiyle Allh, o anda ayamn ban


zd.

Yoksa o arslan, o korkun erkek arslan, bana yetiseydi halim ne


olurdu? Arslann penesi altnda eek ne hale gelir?

201

Ey kt arkada; o kkreyen arslan, yine beni kandrman iin seni


buraya gnderdi."

Tilkinin eee cevap vermesi.

2640 Tilki; "Bizim saf gnlmzde tortu yoktur; fakat, vehmin


dourduu hayaller de kmsenemez.

Ey saf gnll! Btn bunlar senin vehminden; yoksa, sana kar


gnlmde ne bir ktlk dncesi var, ne de bir hile var!

Kendi irkin hayaline kaplarak bana bakma; seni sevenlere kar neden
kt zanda bulunuyorsun?

Temiz, saf kardeler hakknda iyi zanda bulun; zahiren onlardan cefa
bile grsen, haklarnda kt dnceye kaplma!

Bu kt hayal, bu kt vehim, bu kt zan meydana kt da, yz


binlerce dostu birbirinden ayrd.

2645 efkat gsteren, acyan birisi sana cevretse, seni snasa, akll isen
onun hakknda kt zanna dmezsin.

2647 O bana gelen ey kt bile olsa, dostlar o hatay affederler, ho


grrler."

2817 Eek bir hayli alt, tilkiyi bandan kovdu, fakat kpek gibi
ackmt. Alk kendisinden ayrlmyordu; adeta ona e olmutu.

Hrs stn geldi, sabr zayflad. Ekmek sevdas nice boazlar kesmitir.

2820 O eek, ala esir olmutu. "Bu, hile bile olsa, zaten alktan

lmek zereyim." dedi.

"Hi olmazsa u alk azabndan kurtulurum. Yaay, hayat bu ise,


lm bence daha iyi."

2870 Tilkicik, eei ta arslann yanna kadar gtrd. O yiit arslan da,
eei parampara etti.

O canavarlar sultan karnn doyurduktan sonra susad; su imek iin


kaynaa gitti.

Tilkicik o zaman frsat bildi ve eein cierleri ile yreini yedi.

Arslan kaynaktan dnp eei yemee gelince, cierleri ile yreini


arad. Fakat ne yrek vard, ne de cier.

Tilkiye; "Cieri nerede, yrei ne oldu?" diye sordu.

202

nk, canavarlara bu iki uzuv kt gelmez; hatta bunlar severler.


2875 "Onun cierleri yahut yrei olsayd buraya bir daha gelir miydi?"

dedi.

O kyameti, o korkuyu, o ka, o dadan atlay grdkten sonra onun


burada ne ii vard?

Eer eein cierleri yahut yrei olsayd, yine kalkar bir kere daha
senin yanna gelir miydi?" 264

264 Dikkat edildiyse Hz. Mevlana bu uzun hikyede eitli konulara temas etti ve hayvanlarn a
zndan bize
ibret alnacak ok eyler nakletti.

Kutup, insan- kmil

2339 Kutup, arslan gibidir; ii de avlanmaktr! Geri kalan bu halk ise,


onun artdr! 265

263 Buradaki kutup kelimesini vellerin en banda olan "kutb- gavs" olarak deil, insan- k
mil olarak
dnmek gerekir. Kutup, istidad sahiplerine feyz verir; kendisi ise Hakk'tan feyiz almaktadr
. Hakk Teala'dan rahmet
ve mafiret avlamak, arslanm iidir. Halk ise, onun etrafnda bulunan ve onun art ile gein
en canllardr! Onlar
istidadlarna ve kabiliyetlerine gre kutbun Hakk'tan ald feyizden yararlanrlar.

Gcn yettiince kutbu raz etmeye al; onun isteklerini yerine getir
ki, o kuvvetlensin de vahi hayvanlar avlasn. 266

266 Ey mrid! Elinden geldike kutbun rzasn almaya al ki, senin hidmetin ile o kutup g
lene, vahi olan
hayvanlar avlaya! Vahi hayvanlardan murad; ashab- dil (=gnl sahibi) olanlarn sohbetlerin
den holanmayan ham
kiilerdir.

O, zahmete derse, incinirse halk gdasz kalr! nk, halkn


rzklanmas, akln eli ile, akln yardm iledir.

Halkn vecdi, manev heyecan, gnl gdas ancak onun artdr. Gnln eer av istiyorsa, bunu gz nnde tut, dn. 267

267 Kutbun zahmete dmesi, incinmesi ile kendine tabi olanlar, ruhan gdadan mahrum kalrlar
. nk halk,
beden gibidir; kutup ise bedeni idare eden akl mesabesindedir. Halkn vecd hali, manev heyec
an, onun gdasnn
art gibidir.

Kutup, akla benzer; halk ise tendeki uzuvlar gibidir. Bedenin terbiyesi,
idaresi akla baldr, akln elindedir.

Kutbun zayfl ten zayflndan olur, rh zayflndan olmaz!


Dayankszlk, rklk gemide olur, Nuh'ta olmaz! 268

268 ou zaman kutuplar maddeye nem vermediklerinden zayf ve fakir olurlar, fakat ruh bakm
ndan ok
kuvvetlidirler. Onlarn kalplerinin murad ettiini kimse deitiremez. Onlarn bedenleri, gemi
gibi dayankszdr;
ruhlar ise Nuh (a. s) gibi korkusuz ve salamdr.

203

2345 Kutup o kimseye derler ki, kendi etrafnda dner dolar; gklerse
onun etrafnda dnerler. 269

269 Kutup ayn zamanda deirmen tann miline verilen addr. Deirmen ta milin etrafnda d
nd gibi,
gkler de onun etrafnda dner. Kutup, kinatn ruhu, z olduu iin kinat, gkler onun etra
fnda dnmektedir. Sfl
olsun, ulv olsun btn lem, onun idaresi altndadr, onun evresinde dner. Melekler, onun i
zni ile hidyet klarlar.
Kmil insan, ilim ve ma'rifeti, vasta olmakszn Hakk'dan alr, halka datr.

Ona, has bir kul tam bir kle olduysa, gemisini tamir hususunda ona
yardm et.

Ona yardm edersen, bu yardm sana yarar, seni gelitirir; onu gelitirmez. Cenab- Hakk; "Siz Allh'a yardm ederseniz, O da size yardm eder!"
diye buyurdu. 270

270 Bu beyitte, Muhammed Sresi'nin 7. yetine iaret edilmektedir.

Allah'a tevekkln ne demek olduunu anlatmak


iin bir zahidin tevekkl denemesi hikyesi: Zahidin biri,
rzk arama sebeplerini terkederek ehirden ve halkn
geecei yerlerden uzaklat; hi kimsenin uramad,
tannmaz bilinmez bir dan eteine ekildi, rzkm
beklemeye balad. Sonunda a kald, ban bir tasa
koydu, uzanp yatt ve kendi kendine dedi ki: "Ya Rabbil
Sen'in sebep yaratmana, rzk vermene tevekkl ettim,
Sana gvendim; sebepleri braktm, buraya geldim. Sana
gvenmenin sebepler meydana getirmesini greyim!"

Zahidin biri. Peygamber Efendimiz'in; "Kula rzk, kat' olarak


Allh'tan gelir.

stesen de, istemesen de rzkn sana k olur da, koa koa gelir, sana
ular!" hadsini duymutu! 271

271 Hz. Peygamberimiz bir hadslerinde; "Sen rzkn aradn gibi, rzkn da seni arar'" diye
buyurmutur.

204

Bu dnceyi denemek iin o zahid sahralara dt. Sonra bir dan


eteine vard, orada yatp uyudu.

"Rzkmn bana geldiini greyim de, rzk hakkndaki zannm


kuvvetlensin!"

2405 Bir kervan yolunu ard da geldi, o daa dt. Rzk


denemesine kalkm olan zahidi, orada uyumu, uykuya dalm grd!

Birisi; "Bu adam neden byle lde, yoldan ve ehirden uzak bir yerde,

plak bir halde yatyor?

Acaba l m, diri mi? nk, ne kurttan korkuyor, ne de dmandan!"

dedi.

Kervan halk bana tler, orasn burasn yokladlar. Zahid duymazlktan geldi, hi bir ey sylemedi.

Ne kmldand, ne ban kaldrd; o, denemeye dald iin gzn bile


amad.

2410 Bunun zerine; "Bu zavall sska adam alktan baylm,


kendinden gemi!" dediler.

Azna dkerek ona yedirmek iin ekmekle bir mlek yemek getirdiler.

Zahid, rzkn insana muhakkak gelip yetiecei hakkndaki vaadin, tevekkln doruluunu anlamak iin inadna dilerini skt. 272

272 "Kim Allh'a gvenip dayanrsa, Allah kendisine yetiir!" (Al-i mran Sresi: 3) yet-i ke
rimesinin
gereklemesini istiyordu.

Kervan halk acdlar; "Bu zavall tamamyla bitmi, alktan lm


haline gelmi!" dediler.

Kotular, bak getirdiler; dilerinin arasna sokup zorla azn atlar.


2415 Azna orba dktler, ekmek paralar soktular, tktlar.

Zahid kendi kendine dedi ki: "Gnl, susuyorsun ama, srr biliyorsun
ve kendini naza ekiyorsun."

Gnl; "Biliyorum ama mahsus susuyorum!" dedi. "Biliyorum ki,


canma da rzk veren Allh'tr, tenime de!"

Bundan fazla deneme nasl olur; rzk, sabredenlere ne ho yetiiyor!

205

Bir devleti, bir nimeti haber veren kiide, o haber verdii


devletin yahut nimetin belirtisini, eserini, nurunu
gremez isen, onun mukallid olduuna hkmetmen
lazmdr! Bu hususta, bir deve hikyesini rnek alyoruz!

2440 Birisi deveye; "Ey izi kutlu, mbarek varlk! Nereden


geliyorsun?" diye sordu.

Deve; "Senin mahallendeki o scak hamamdan geliyorum!" dedi.


Adam; "Evet!" dedi. "Belirtisi dizinde grnmekte."

nat Firavun, Ms'nn ejderhasn grd de, yumuaklk gsterdi,


mhlet istedi.

Aklllar Firavun'un yumuaklk gstermesine ardlar da; "Daha fazla


sert davranmalyd. nk o, din gnnn sahibi idi." dediler.

"Mucize ister ejderha olsun, ister ylan, nerede Firavun'un tanrlk gururu, nerede hm ve fkesi?

2445 Firavun tahta oturduu zaman; "Ben sizin en yce rabbinizim!"


demekteydi. Bir kurtcaz iin neden byle yaltaklanyor? 273

273 Firavun tanrlk davasna kalkt zaman; "Ben, sizin en yce rabbinizim!" demiti. Bu sz
, Nazi'at
Sresi'nin u mealdeki 24. yetinde geer: "Firavun; "Ben, sizin en yce rabbinizim!" dedi."

Nefsin hurma arab ile, eitli mezelerle sarho olmu ise, unu iyi bil
ki, ruhun gayb leminin, mn leminin salkmn grmemitir.

nk o nuru grenlerin alametleri vardr. Onlar, bir gurur, bir gsteri


evi olan bu dnyadan, bu aldan evinden uzaklarlar. 274

274 Bu beyitte, Zmer Sresi'nin u 23. yeti mnasebetiyle sylenmi olan aadaki hadse i
aret var:
"Allh'n islm nru ile kalbine genilik verdii kimse kalbi mhrl, nrsuz kii gibi midir?
Elbette o, Rabbi'nden bir
hidyet zeredir! O halde, yazklar olsun onlara; Allh'n zikrini terk eden kalpleri katlara
! Onlar, apak bir sapklk
iindedirler!" Rivyete gre Peygamber Efendimiz bu yeti okuduktan sonra u hadsi buyurmutu
r: "Nr kalbe girince
kalp alr, geniler!" Bunun zerine orada bulunan ashab; "Ey Allh'n Resul; bunun alameti,
belirtisi nedir?" diye
sorduklar zaman Peygamber Efendimiz buyurmulardr ki: "u aldanma ve gurur evinden uzaklama
k, zevk ve nee
yurduna ynelmek, lm gelip atmadan lme hazrlanmaktr!"

206

Ac suyun evresinde dnen, uan ku; tatl suyu grmemitir,


tatmamtr.

Onun iman taklitten ibarettir; can, iman yzn grmemitir.

2450 Mukallide yoldan da byk bir tehlike vardr, yol kesen talanm
eytandan da!

Fakat Hakk nrunu grnce emin olur, evindeki phe ve zdraplar


yatr.

Denizin kp, asl olan topraa bavurmadka alkanr durur.

O kpn asl topraktr; bu sebeple su da gariptir! Gariplikteyse

zdrap ekmekten, rpnmaktan baka are yoktur!

Mukallidin gz ald da o ekli grd, o yazy okudu mu, artk eytan


ona bir daha el uzatamaz! 275

273 Mukallid olan kimsenin kalp gz alnca, hakikatin nakm grr ve okur; kalbinde phel
er ve vehimler
kalmaz! "Benim gerek kullarm yok mu, ey eytan; senin onlar zerinde hi bir hakimiyetin yok
tur!" (sra Sresi, 65)
yeti gerekleir.

2470 Mukallid, sz arasnda yzlerce delil gsterir, fakat onlar kyas


bakmndan syler, ak bir tarzda grerek deil.

2480 O mukallidin yzlerce delili vardr, yzlerce laf eder, azndan


yzlerce sz kar, fakat syledii szler ruhsuzdur, canszdr.

Syleyende can, kudret ve z olmazsa, onun szlerinin yapra nasl


meyve verir? 276

276 eratte ve tarikatta takliti olan kimse, peygamberlerin ve vellerin gzel szlerinden b
ir ok rnekler
vererek, deliller gstererek gzel konuur, ho laf eder. Onlar, etrafnda bulunanlara akla
r, yorumlar fakat,
inandklarn sylediklerini yaamayan o taklitinin szlerinde asla ruh yoktur; onun szleri
gnllerde, ruhlarda iz
brakmaz! Biraz uyank olan kimseler o szlerin ruhsuz, cansz olduunu, gnlden sylenmedii
ni anlarlar,
hissederler. Hakk'tan ve hakikatten bahseden kimsenin kalbinde ilh ak atei, iman nuru yoks
a, onun szlerinde z
yoktur, ruh yoktur!

Kstaha, insanlara yol gsterir, onlar yola sokar ama, kendisi saman
pnden bile fazla titrer.

Sz pek parlaktr, sz ebesidir, fakat sznde de bir titreyi gizlidir. 277

277 Mukallid, mritlik makamnda ezberledii evliya szleri ile halk kandrr, fakat sznde
titreyi vardr,
inandrclk yoktur!

207

Ten midesi, gnl midesi.

2474 Mn arkadalarn yanna alp gzeller diyar olan Huten ovasna


git de, orada karanfillerden, yaseminlerden, gllerden baka bir eylerden
yararlanma.

Mideni reyhana, gle altr da, peygamberlerin elde ettikleri hakikati,


hikmeti elde et, onlarn manev gdalarn bul!

Mideni u samandan, arpadan vazgeir; reyhan ve gl yemeye bala!

Ten midesi, insan samanla doru eker gtrr; gnl midesi ise
rey hanla ulatrr! 278

278 Ey hakikati arayan Hakk k! Tenin, bedenin, madd ve cisman varlnla, etinle, kemii
nle hayvandan
farkn yoktur. Hakikati bulman iin evvela hayvani tabiatndan kurtulman lazmdr! Bu sebeple
midenin huyunu,
alkanlm saman ve arpa yemekten vazgeir de, reyhan ve iekler yemeye bala! Ten midesi s
eni samanla doru
eker, fakat gnl ve can midesi gl ve reyhan taratma gtrr. Nebilerin ve vellerin manev
gdasn almak istiyorsan,
eek nefsinin yedii saman ve arpa gibi yiyeceklerden vazge; nebilerin ve vellerin gdas ol
an ilim ve ma'rifet
reyhan ile beslen!

Samanla, arpayla beslenen hayvan kurban olur; Hakk nru ile gdalanan
da Kur 'an olur!

Varlnn yars misktir, yars da iren pisliktir; akln bana al da


pislii artrma, in miskini artr! 279

279 Saman ve arpa mesabesinde olan cisman gda ile beslenen kiinin yaay ten zevkine bal
dr. Nihyet,
beklemedii bir gn lm ba onun boazna dayanr; bylece o, lmn kurban olur. Fakat H
akk a rhunu
Hakk'n nru ile besledii iin, onun kalbi hikmetten, bilgiden holanr ve oradan nasibini al
r. Byle bir insan
Kur 'n 'in srrna mazhar olur; vahdet makamm bulur, kesret ve tefrikadan yakasn kurtarr.
Ey ilh zevklere ve
ruhan nzklara talip olan kii! Senin varlnn yars misk gibidir; o tarafn akl, ruh ve
insanlk tarafndr! teki yan
ksmn iren pislik gibidir; o taraf da madd varln hiddetin, ehvetin kayna olan cisman
ve hayvani tarafndr!
Akln bana alp pislik olan hayvani tarafn oaltma da, insanlk tarafn artr, insan ol
!

2514 Mideden vazgeip gnle doru yr de, Allh'tan sana perdesiz,


ak selam gelsin!

Kendine eki dzen vererek bir iki adm daha at da ak, kulan tutup
sana; "Gel!" desin! 280

280 Ey sahte tarikat yolcusu! Midene dme; yalnz yemeyi imeyi dnme; can semtine, gnl t
arafna git!
Midenin deil, gnln gdasn, ruhun manev rzkm dn ve yle bir makama ula ki, orada Ce
nab- Hakk'tan sana
perdesiz ve vastasz selam gele ve Hakk senin gnlne selam sfat ile tecell ede! Yani, Hak
k' gnlnde bulasn; seni
akn eli tutup eksin.

208

Kmil ve Hakk'a manen ulam gerek eyhin Hakk


yoluna davete dair szleri ile tasavvufa ait kitaplar

okuyup bilgi sahibi olmu, gzel konumasn bilen fakat,


sylediklerini yaamayan, kusurlu kiilerin, sahte
eyhlerin szleri arasndaki fark. 281

2484 Nrlanm eyh, insana Hakk yolundan haber verir. Onun sz de


yz gibi nrludur; syledii szlere nru da katar, yol arkada eder!

281 Bu balkta ve bundan evvel geen beyitlerde Hz, Mevlana tasavvuf ilminde hayli ilerleyen,
tasavvufi
bilgileri, terimleri iyi renen, gzel konumay bilen, etrafna bir ok safdilleri, temiz, i
manl kiileri toplayan
mukallitlerden, yalanc eyhlerden, sahte mritlerden bahsetti; onlarn hallerim eitli tems
illerle, hikye ve fkralarla
akla kavuturdu.

Gnmzde gerek mritten ok, byle sahte mritler, eyhler oalmtr. Temiz gnll, iman
l, ak
yrekli Mslman kardelerimiz Hakk yolunda ilerlemek, Peygamberimiz 'in snnetine tam uyarak
taklidi imanlarm,
tahkka gtrmeye urarken, n yapm byle sahte eyhlerle karlaabilirler. "Mridi olma
yann eytan yolunu
keser!" inanc, bir ok mmini mrit aramaya sevketmektedir.

Gerekten de hakik bir mrit bulmak, bir insan- kmilin elinden tutmak, onun gsterecei yo
lda,
Muhammedi yolda yrmek, elbette byk bir bahtiyarlktr. Fakat gnmzde byle mkemmel bir
mridi bulmak,
ona uymak ok zordur.

Yzyllardan beri yetiegelen ve tam Muhammedi yolda yryen byk vellerin yazdklar kitapl
ar okumak
iin eskiden Arapa, Farsa bilmek gerekiyordu. Hamd olsun bugn, en tannm vellerin ahese
rleri Trkemize
tercme edilmitir. Kueyr, Abdlkadir-i Geylan, Ahmed er-Rufa, Gazzal, Muhiddn-i Arab,
Mevlana, mam-
Rabbani hazeratnm ve daha isimleri saylamayacak kadar ok olan vellerin kitaplarm ve bunla
rn hayatlarndan
bahseden ansiklopedileri rahata bulmak, okumak imkan vardr. Fakat bu eserleri okuyanlarn
ou, bu kitaplarn
ilerine giremedikleri, daha dorusu mn ve ruh bakmndan bunlar kolayca anlayamadklar, i
lerine

sindiremedikleri iin vellerin Muhammedi olan grlerini, kendi merep ve istidadlarma gre
yanl tefsir etmekte,
yanl yorumlamaktadrlar. Bu Hakk yolunda, iman yolunda byk bir tehlikedir, sapklktr. Es
kiden Mevlevi
dergahlarnda Hz. Mevlana'nn Dvn- Kebr 'i eyh efendinin ekmecesinde kilitli olarak tutu
lurdu. Herkesin seviyesi
o mbarek iirleri anlamaya yetiemedii iin, ayak kaydrlmasndan korkulurdu. Muhiddin-i Ar
ab hazretlerinin
Fiissu 1-Hikem ' de herkesin elinde dolamazd.

Tasavvufi eserleri anlamak, ledn ilminden zevk almak iin tedric bir yetime, ilerleme gerek
irdi. Bu hususta
gerek mridlerin, kmil insanlarn yol gstermesi icab ederdi. Hakk'a krler olsun bugn,
vellerin kitaplar
ktphanelerimizi sslyor, isteyen istedii kitab kolaylkla buluyor, okuyabiliyor fakat, an
layamyor, hazmedemiyor.
Anladklarm yarm anlyor, tam anladm sanarak sapk tevillerde bulunuyor, hatalara dyor v
e iman zedeleniyor.

iirlerini z Trke syledii halde Yunus Emre hazretlerinin ve Yunus Emre gibi tasavvufi ii
rler
syleyenlerin ve yazanlarn iirlerini okumak bakadr, onlar anlamak, zevkine varmak bakad
r. Bu bir seviye
meselesidir; bu yetimeye bal bir hadisedir, ilkokulda okuyan ocua lise kitaplarn okutma
ya benzer.

Tasavvufi eserleri okuyanlar ve bunlardan yarm yamalak bir ey renenler, eer konuma kabil
iyetleri,
insanlar ikna etme gleri varsa, herhangi bir zattan el aldklarm, onun halifesi olduklarm
iddia ederek eyh olarak
ortaya kmakta ve hret yolunu tutmaktadrlar. Bu tredi eyhler, mrit arayan temiz ve saf
insanlar balarna
toplamakta, onlar doru yola gtryorum zannyla dalalete ve slm olmayan yollara srklem
ektedir. Bunlar, kendi
sapk inanlarn ve bilgilerini stn grerek namazna, orucuna dkn Mslman kardelerini
"eriat/yobaz" diye
hor grmeye bile varmlardr.

te Mevlana bu gibi yalanc, mukallid eyhleri tehir etmekte, onlarn yollarna gitmemeyi ta
vsiye etmektedir.
nk Hz. Mevlana tam Muhammedi yoldadr.

"Ben, sa olduka Kur 'n 'm klesiyim!" diye buyurmaktadr.

209

Gayret et, al abala da ilh ol, nra kavu; senin szn de onun nru
ile nrlansn!

Pekmez iinde ne kaynatlrsa kaynatlsn, pekmez tadm alr!

Havu, elma, ayva, ceviz; bunlarn hangisini pekmez iinde kaynatrsan


ondan pekmez tadm alrsn.

Bilgi de nrla karr, kaynarsa, inat ve kt kiiler bile bilginle


nrlanrlar, aydnlanrlar.

Ne sylersen o sz nrlu olur, k verir. nk gk, ancak tertemiz


yamur yadrr.

2490 Sen de gk ol, bulut ol, yamur yadr; oluk da yamur gibi sular
aa dker ama, bir ie yaramaz!

Oluktaki su iretidir, muvakkattir, gelir geer. Halbuki bulutta ve


denizdeki su, yaratlnda vardr!

Dnce ve endie olua benzer; vahiy, keif ve ilh ilham ise buluttur,
gktr.

Yamur suyu, baheyi yz trl renkler ile ssler! Halbuki oluk, aktard su yznden komular birbirine drr, kavga karr. 282

282 Lzumsuz dncelerimiz, dnyev endielerimiz, iimize sindiremediimiz bilgilerimiz olu


a, oluktan

akan suya; peygamberlere gelen vahiy, ermilere gelen ilham ve keif de yamura, ilh rahmete
benzetilmitir. Balar,
baheler, ekinler yamurla yetiir, bereket ve bolluk yamurla olur. Oluktan akan su zararld
r, faydal deildir.

210

Sende Zlfikar ' kullanacak kol var m?

2502 Diyelim ki, Hz. Ali'nin Zlfikar adl klc sana miras kald. Allh
Arslan'nn kolu, kuvveti varsa sen de kendini gster! 283

283 Zlfikar; Peygamber Efendimiz'in kllarndan birinin addr. Az iki atal olan bu kl
c, Hz. Muhammed
(s.a.v.), Hz. Ali'ye hediye etmiti. Hz. Ali'nin yiitlii yznden bu kl mehur olmutur.

Diyelim ki, Hz. sa'dan bir dua rendin, o dua hatrnda, unutmadn;
ama, ey irkin adam; sa'nn az nerede, duda, dii nerede? 284

284 Diyelim ki, lleri dirilten sa'nn nefesine maliksin, onun duas da aklnda. Ey irkin a
dam; sende Hz.
sa'nn az var m ki nefesinle l gnlleri diriltesin, onlar muhabbet zevki ile canlandr
asn?

2505 Tutalm ki, brhim gibi put krdn; beden putunu onun gibi atee
atabilir misin?

Bir delilin, bir belgen varsa meydana kar, gster; o tahta klc o delil
ile Zlfikar haline getir!

Seni kulluktan alkoyan delil, sana Allh' n bir fkesidir. 285

285 Ey sahte eyh! iin gcn hep konumak, ezberlenmi vel szlerin; tekrar etmek;

sen, onlar yaamadn iin szlerin ruhsuz, halk irad iin yaptn konumalar tatbik ede
meyiin, yerine

getiremeyiin Hakk'm sana bir fkesidir!

Yolda korkanlara cesaret verdin, onlar kuvvetli hale getirdin ama, sen
hepsinden fazla korkmakta, hepsinden fazla titremektesin.

Herkese tevekkl dersi veriyorsun ama, hrsndan, havada uan sivrisinein damarn emiyor, kann iiyorsun.

2519 Kulam tka, efsunlara kanma; ancak o ihsn ve ltuf sahibi


velnin efsununu dinle!

O velnin efsunu, helvadan da tatldr! O yle mbarek bir zattr ki,


onun ayan bast toprak bile yzlerce tat sahibi olur, helva kesilir.

Mn arab ile dolu koca kpler, onun dudaklarndaki ledn arabndan


mayalanmtr.

Gerek velnin mbarek dudaklarndan dklen hakikat arabn tatmayan, ondan uzak kalan kiinin can, taklitinin arabnn kdr. 286

286 Gerek vellerin sohbetinden holanmayan, ham ruhlar, manen yetimedikleri iin takliti,
sahte eyhlerin
gzel konumalarndan seviyeleri gerei holanrlar ve onlar pohpohlarlar.

211

Kr ku tatl suyu gremezse, ac suyun kaynann etrafnda dnp


dolamaktan baka ne yapabilir? 287

Hz. Mevlana'nn bu beyti, onun eyhi ve mridi Seyyid Burhaneddin Tirmiz haz-retlerinin u m
ba'
beytini hatrlatmaktadr:

"Tatl sudan haberi olmayan ku, btn yl, gagasn ac suya daldrr durur!" Yani, taklitil
erin peinde

gidenler, kyasa dayanan bilgi karanlnda kalanlar, hakikat sahiplerinin, klarn manev z
evklerinden haberleri
olmayanlar kasdedilmektedir.

Can Msa's, gnl Sina Da haline getirir, kr papaanlarn gzlerini

aar. 288

288 Can leminin Msa's, yani kmil insan, ma'rifet ekerini tatmayan, yakn lezzetinden habe
ri olmayan
papaanlarn gzlerin; aar, Hakk' arayan kiinin, Hakk ann gnln Tr- Sina gibi mna
cat yeri eyler. Bu
sretle Hakk kendi gnlnde Cenab- Hakk'la buluur, konuur! Hatta Erefolu Rum hazre
tlerinin buyurduklar
gibi, Hakk a iin yalnz kendi gnl deil, her yer Tr- Sina kesilir!

"klar dost ddarn kande baksalar greler;

Ms gibi mnacata Tr'u ta'yn etmeyeler.

Tr ne hacet klara, n her yerde ma'k bile,

Daim mnacat edeler, bir dem ayru olmayalar!"

2525 Can rn'inin Hsrev'i nbete armakta; hasl, ehirde eker de


ucuzlamtr.

Gayb Ysuf lan ordu ekiyorlar, eker denklerini getiriyorlar.

Msr'dan gelen develerin yzleri bizim tarafa ynelmi. Ey papaanlar;


mutluluk, enlik seslerini duyun!

ehrimiz yarn ekerle dolacak; zaten eker ucuz ama, daha da ucuzlayacak.

Ey tatlya dkn olanlar! eker iinde yuvarlann; safrallarn


krlklerinin inadna, papaanlar gibi ekerlere gmln. 289

289 Bu beyitlerde geen "Can- rn" ile Hz. Peygamber kasdedilmektedir. Hsrev ise, her asr
da bulunan ak
memleketinin ah olan en byk veldir. ehir, bu dnyann semboldr; eker ise hakikat srl
arm gstermektedir.
Gayb Ysuflar ile veller ifade edilmektedir. Msr, ulhiyet mertebesini; develer, ilh hed
iyelere nail olmu velleri;
enlik sesleri, vellerin seslerini; atlya dkn olanlar, Hakk klarm gstermektedir. Saf
rallar, inkarclar, mn
hastalandr.

212

2530 eker kamn dvn; yaplacak i, ancak budur! Canlar san,


canlar fed edin; sevgili ancak budur! 290

290 Ey mn ekeri arayanlar! eker kam gibi olan velye hizmet edin, sohbetinde bulunun! H
akk'
arayanlarn yapacaklar i, ancak budur! Bu yolda canlar feda edin;gerek sevgiliden, Hakk'tan
baka her ey botur!

imdi ehrimizde bir tek eki yzl kalmad. nk rn, Hsrev'leri


tahta oturttu!

Meze stne meze, arap stne arap! Artk minareye k da sal ver;
herkesi rhan sofraya, gk sofrasna ar! 291

291 Ey ruhan mnya talip olan! ilh akn arabn itin. imdi ilh meze stne meze, ar
ap stne arap
var! O ilh mezeyi yedikten ve arab itikten sonra minareye k sala ver; herkesi ruhan so
fraya ar!

Dokuz yllk sirke bile tatllayor; ta ile mermer l'al oluyor, altn
halini alyor!

Devlet gz tam bir by yapmada; rh Mansur oldu da "Ene'l-Hakk!"


(=Ben Hakk'm!) diye barmakta! 292

292 Manev devlet sahibi olan velnin gz, insan byler, baka bir insan yapar. Manev saad
ete erimi olan
kmil insann bak, ona yakn olanlar cismaniyetten kurtarp rh mertebesine eritirir ve r
uh da ilh ak ile
kendinden geip Mansur gibi; "Ben, Hakk'm!" demeye balar.

Adamn birinin korkudan yz safran gibi sararm,


dudaklar morarm, elleri aa yapra misali titreyerek
kendini bir eve atmas; ev sahibi; "Hayrola, ne oldu?"
diye sorunca adamn; "Darda eekleri tutup
gtryorlar!" demesi. Ev sahibinin; "Peki a mbarek,
sen eek deilsin ya; ne diye korkuyorsun?" demesine
karlk da adamn; "e yle sk sarlmlar, ylesine
girimiler ki, korkarm bugn beni de eek sanrlar da
tutarlarl " demesi.

2538 Adamn biri kat, bir eve snd. Yz sapsar idi; dudaklar
morarm, rengi atmt.

Ev sahibi; "Hayrola!" dedi, "ihtiyar bir adam gibi ellerin titriyor!

Ne oldu? Neden katn? Neden betin benzin byle att?"

213

Adam dedi ki: "Zalim pdih elendirmek iin bugn darda ne kadar eek varsa yakalyorlar."

Ev sahibi dedi ki: "Ey amcasnn can; eekleri yakalyorlarsa bundan


sana ne, ne zlyorsun? Sen eek deilsin ya!"

Adam dedi ki: "Bu ie yle girimiler, yle ciddiye almlar ki, beni de
eek diye yakalarlarsa almaz!

Eek tutmasna yle bir gayretle girimiler, ie yle bir sarlmlar ki,
onlarn insanla eei ayrdedecek halleri kalmam!

2545 Bir eyi fark edemeyen kiiler bamza geerlerse, eein sahibini
de eek diye alr gtrrler!

Fakat bizim ehrimizin pdih, bo yere bir ey almaz, onun ayrdedii


vardr; o, her eyi duyar, her eyi grr!

Adam ol da eek tutanlardan korkma! Ey zamannn sa's; sen, eek


deilsin, korkma! 293

2.3 Gnl ehrinin pdih bo yere bir ey almaz; o, her eyi gren, bilen bir pdihtr!
u halde ey hakikati
arayan kii; sen, insan ol da eekleri yakalayanlardan, eytanlardan, zalimlerden korkma! nk
sen eek huylu
deilsin! Ey Hakk'n nuru ile nrlanan kmil insan; nefsan mertebeden geip ruhan mertebeye
ulatn iin mcerred
ruh kesilip zamann sa's olmusun! Sen, nefis eeine hakim olmusun;senin korkun kalmasn!

Drdnc kat bile senin nurunla doldu; haa, vallhi senin yerin ahr
deildir ki;

Ey insanolu; sen, bir i iin dnya ahrndasn! Halbuki, senin manev


deerin, kymetin gkyznden de ycedir, yldzlardan da!..

2550 mrahor bakadr, eek baka; her ahra giren eek deildir! 294

2.4 mrahor (=ahr emri) ile rifler, veller kasdediliyor. Ehl-i dnya, nefsine esir olmu k
iiler de eek saylr,
imrahorlar da eek yznden ahra girerler, muvakkat bir zaman kalrlar ama eek olmazlar. Onu
n iin, dnya ahrnda

bulunanlarn hepsi de eek deildir! Eek yaratll olanlar, nefsine esir olmu kiilerdir.

Ne diye byle eein kuyruuna yaptk, ardna dtk? Sen gel, bize
gl bahesinden, yeni alan gllerden bahset!

Narlardan, turunlardan, elma dallarndan, araptan, saysz gzellerden


bahset! 295

2.5 Fani dnyay sevenleri, ona yapp kalanlar eein kuyruuna yapp kalanlara benzetiyo
r. Manev
gzellikleri, fani olmayan narlara, turunlara benzetiyor.

Yahut dalgas bile inci olan ve incisi sz syleyen ve gren denizden


sz et!

214

Yahut gl deviren, altn, gm yumurta yumurtlayan kular anlat!


2555 Yahut da kelebekleri besleyen, hem yzst, hem srtst uan

doanlardan bahset! 296

2.6 Sr leminin doanlar, mridlerin semboldr! Bunlar, Hakk' arayan talipleri avladklar
iin doan
kuuna benzetilmilerdir. Srtst, yzst umalar, Hakk ile kalbin semboldr. Altn yumurt
layan kular, sdk ve
hlsn sembol oluyor.

2560 Allh'n yeryz sahas ok genitir; orada her aa bir yerden


ba kaldrm, boy atmtr! 297

2.7 Allh'm yeryznn ok geni olduu Kur'an- Kerim 'de bir ok yetlerde geer. Ezcmle Ni
sa Sresi'nin
97, Ankebt Sresi'nin 56, Zmer Sresi'nin 10'uncu yetlerinde.

Yeryznde bulunan btn aalardaki yapraklar, dallar; "Ne gzel


mlk, ne geni saha!" diye kre tmekteler! 298

298 Yerden ba kaldran her aa, her bitki, hatta bizim cansz sandmz her ey, Allh' te
bih etmektedir.
Kur'an- Kerim 'de bir ok yetlerde bu hususa iaret vardr. Ezcmle Hadd 57, Har 59; Saff
61, bilhassa 17'nci Isra
Sresi'nin u mealdeki 44'nc yeti bu hususu etraflca haber vermektedir: "Yedi gkle yer ve
bunlarn iinde
bulunanlar O'nu tebih ederler; hi bir ey hari deil! Hepsi O'nu hamd ile tebih ederler fa
kat siz, onlarn tebihini
anlamazsnz!" Bu yet-i kerimeye ve el-Hacc Sresi'nin 18'inci yetine gre Cenab- Hakk' ya
lnz canl ve uurlu
grdmz mahluklarn deil, btn varlklarn, hayvanlarn, bitkilerin, hatta cansz sand
mz her eyin zikrettii
meydana kmaktadr.

2534 Gne gkyznde elceizlerini rpmada, zerreler klar gibi


birbirleri ile oynamaktadr! 299

299 Gne, aydnlk olmayan lo bir yere pencereden dnce, toz zerrelerinin havada uutuu
grlr. Bu toz
taneleri birer zerredir. Zerre bugn, atom denilen, cismin blnemeyen en kk parasdr. Bu
zerreler gnee nisbetle
nedir? Bu beyitte, gkyznn gnei bizim akmzn, batn zevkimizin tesiri ile ellerim r
parak devretmektedir.
Zerreler, onun nrunda klar gibi oynamaktadr, demek istiyor.

Gzler yeillikten mahmurlam; gl, dallar stnde iekler ayor! 300

300 klarn batn gzleri, mn ayrlklarnn temaasndan mahmur oldu. Gl aac, bizim
manev
zevkimizden neelendi de dallan stnde iek at.

Gkyzne basamak basamak uzanan gizli


merdivenler var!

2556 Cihanda, gkyzne kadar basamak basamak uzanan gizli


merdivenler vardr!

215

Her grubun, her topluluun ayr bir merdiveni vardr; her gidiin, her
yryn baka bir g bulunmaktadr! 301

301 Bu cihanda hakikati arayanlar, Hakk'a ulamak isteyenler iin gizli ve manev merdivenler
vardr! Herkes
baka baka merdivenlerden yukarlara doru trmanmaktadr. Bylece herkesin inanc, herkesin
takip ettii yol, derece
derece son mert ebeye ykselmektedir. "Ne kadar insan varsa, Hakk'a doru giden yollarn adedi
o kadardr!" diye
sylemilerdir.

Her biri (her bir merdivenden kan) brnn (teki merdivenlerden


kanlarn) halinden habersizdir; nk ba ve sonu olmayan pek geni bir
mlk var!

Bu; "O neden byle ho?" diye arm kalm; o; "Bu neden byle arm?" diye hayrette kalm! 302

302 Gerekten, insanlarn her biri baka birinin halinden habersizdir. Herkes Hakk'n kudreti,
bykl
karsnda am kalmtr.

Ahdi ve tvbeyi bozmak, insan belya uratr, hatta


arpar! Nitekim cumartesi gnleri bir i ilememeleri
emredilen Yahudiler 'le, Is y nn duas ile kendilerine
gkten sofra inenler arpldlar. "Onlardan bazlarn
maymun ve domuz haline soktuk!" Bu mmette de gnl
arplr; kyamette ise beden, gnln klna girer! Bu

halden Allah 'a snrz! 303

303 Bu balkta geen insann maymuna evrilmesi hali. Bakara Sresi 'nin u mealdeki 65 'inci
yetinde beyan
buyurulmutur: "Gerekten de siz bilirsiniz ki, Dvud zamannda kavminiz cumartesi gn balk
avndan men '
edilmitiniz, iinizden bu emri ineyip geenlere; 'Zelil ve hakir maymunlar olun! ' dedik. "
Darvin, maymunlar fizik
bakmdan insana benzedikleri iin; "insan maymundan geldi. " diye bir gr ortaya att. Bir
oklar da bu gre
kapld. Kur'an'mz, bu grn aklini haber veriyor: "Maymun insandan ayrld, yani insan ma
ymun ekline
sokuldu. " Balkta geen; "Beden, gnln klna girer! " cmlesinin mns; "Herkesin gnl
hangi surette ise, onun
gibi, o surette harolur. Bir insan maymun tabiatl ise, bedeni maymun eklinde grnr. " dem
ektir.

2591 Ahdi ve tvbeyi bozmak, sonunda insan lanete uratr!


Cumartesi gnleri i yapmamalar emredilen Yahudiler, tvbelerini
bozdular da arpldlar, kt bir lmle ldler!

216

Allh o kavmi maymun ekline soktu; nk inat ettiler, Allh ahdini


bozdular!

Bu mmette beden arplmas yoktur ama, ey akll kii; gnl


arplmas vardr!

2595 Bir adamn gnl maymun gnlne dnerse, bedeni de maymunun


gnlnden daha aa olur!

Ashb- Kehf in kpeinin huyu gzeldi, fakat kpek sretinde bulunuu ona bir noksanlk verdi mi?

Cumartesi gnleri i yapmamalar emredilenler, halk azab gzleri ile


grsnler diye zahiren arpldlar! 304

Bu sebepledir ki, yzbinlerce kii tvbeyi bozduklar iin i


lemlerinde, i yzlerinde domuz ve eek olmulardr! 305

304 Yani onlar, halk grsn de ibret alsn diye maddeten arpldlar, insan bedeni maymun bede
nine evrildi ve
grnte insan iken maymun oldular. Gerek bu beyitte, gerekse yukarda geen beyitlerde bir
ok insanlarn tvbeyi
bozduklar, insanlk vasflarn kaybettikleri iin eklen hayvana evirilmemiler, gnlleri,
sretleri hayvana
evirilmitir. Onlar, grnrde insandrlar ama, i yzlerinde maymun, domuz, eek olarak yaa
rlar!

2609 (eytan) "Filn yerde su ile dolu bir havuz vardr, kaynaklar
vardr!" der. Bylece, insan ba aa havuza atmaya urar!

O mel'un; o gnl uyank, kendine vahiy gelen Hz. Adem'i bile ktle drd, erre uratt!

Hz. Adem'in bir gnah bulunmazken, bir gemii yokken, bir hakszlk
yapmamken bile eytan; bu ktl yapt!

Kt ylan, kt dosttan iyidir!

Herkesin, her eyin kendisine muhta olduu, hi bir eye ihtiyac


bulunmayan Allh'n tertemiz zatna yemin ederim ki, kt ylan, kt dosttan
iyidir! 306

306 Bu beyitte, hlas Sresi'nin 2. yetine iaret vardr.

2635 Kt ylan, insann cann alr. Fakat kt dost, insan atee atar,
yakar y andrr!

nsan, konumasa bile, kt arkadandan huy kapar! Gnl gizlice

onun ahlakn alr, benimser; onun kt ahlakn kendisine ahlak edinir!

217

Doruluktan nasibi olmayan, sermayesi bulunmayan arkada; sana


glgesini drr, senin sermayeni de alr gider! 307

307 Bir mtefekkir; "Arkadalk, her zaman glge veren bir aatr!" diye dnmtr. Mevlana
'ya gre
doruluktan nasibi olmayan kt bir arkadan glgesi bile zararldr! Bu sebeple arkadal
devam ettirmenin biricik
yolu, onu denemeye kalkmamaldr. Arkadal, kt havalarda ters dnen emsiyeye benzetenler
de vardr.

Akln sarho bir ejderha bile olsa, unu iyi bil ki, kt arkada onun
zmrddr; yani kt arada, ktl ile ejderhay bile karr!

Fena arkada, aklnn gzlerini kamatrr, seni krletirir; onun seni


knamas da, seni tun hastalnn eline teslim eder!

Vehim lemi, hakikat yolunda ilerleyenlere byk bir


engeldir!

Vehim lemi, mit ve korku hayali, yolcuya byk bir engeldir!

Bu naklar, hayalden doan bu ekiller, bu grn, da gibi Halil'e


bile zarar verir! 308

308 Bu beyitte ve bundan sonraki beyitlerde Hz. brahim'in hayallere kapldna, grnlere
aldandma dair
iaretler var. Bu husus, En'am Sresi'nin 75-79. yetlerinde beyan edilmektedir.

2650 Cmert brahim bile, vehim lemine dnce yldza; "Bu benim

Rabbim'dir!" dedi.

Te'vil incisini delen o zat, yldz grnce yle yorumlad.

Gzleri balayan vehimle hayal, yle da gibi kuvvetli olan byk bir
varl yerinden oynatt.

Hz. brahim bile yldz yahut ay grp de; "Bu benim Rabbim'dir!"
derse, kaz palaz ile eein hali ne olur?

Dalara benzeyen akllar, vehim denizlerinde, hayal girdaplarnda


garkolur!

2655 Bu ktlk tufan dalar bile aarken, Nuh'un gemisine


binenlerden baka kim kurtulur?

Bu yakn yolunun, gerek inan ehlinin yolunu kesen hayal yznden,


din ehli yetmi iki frkaya blnd. 309

3m Bu beyitte, u mealdeki bir hads-i erife iaret vardr: "Ms'mn kavmi, kendisinden sonra
yetmi bir
frkaya blnd; ilerinden bir frka kurtulmutur. sa'nn yolunda olanlar, sa'dan sonra yet
mi iki frkaya ayrldlar;
ilerinden bir frka kurtulmu, yetmi bir frkas cehennemlik olmutur. Benim mmetim de bend
en sonra yetmi
frkaya ayrlacaktr; bu yetmi frkadan tek bir frka kurtulmutur. Geriye kalan yetmi ik
i frkann yeri
cehennemdir!"

218

Yzbinlerce koskocaman gemi, vehim denizinde parampara olmutur!

2662 Vehim ban dndrm, seni akna evirmise, neden br


vehmin etrafnda dnp dolayorsun? Yani, sen kendi vehminden kurtulamadn halde, irad edeceim kasd ile neden bakalarnn vehmi etrafnda dnp
dolayorsun?

Ben canla bala benlikten, bizlikten kurtulmu


birisini aramaktaym!

Ben, kendi benliimden ciz kaldm; sen neden benlikle dolu bir halde
karmda oturup duruyorsun?

Ben, canla bala benlikten, bizlikten kurtulmu birisini aramaktaym.


Onu bulup da onun gzelim omana, evgenine top olmak isterim!

2665 Kim benliinden, varlndan kurtulursa, btn benlikler onun


olur. Kendisine dost olmayan, kendi benliini sevmeyen, herkesin dostu
olur! 310

310 Bu drt beyitte Hz. Mevlana, benlik zerinde durdu. Gerek Mesnev'nin bir ok yerlerinde,
gerekse Dvan-
Kebr 'de ve gerekse dier eserlerinde Mevlana, benliin byk bir afet olduundan bahseder.

"Bir kul kendi benliinden mutlak srette fani olmadka, onun iin tevhd, Hakk'a ulamak imk
anszdr!"
Baka bir raba'sinde;

"Senin varln, benliin, kendini bir ey sanman dncesi sende bulunduka, sen hala puta ta
pmadasn!"
buyuruyor. Yunus Emre hazretleri de;

"Al, gider benden benlii, Doldur iime senlii!"


der. Seyyid Nizam da bir iirinde;

"Al bende benlik kalmasn,


Kimseler halim bilmesin,

Nam u nianm kalmasn,


Pinhann olaym Sen'in!"

der. Baka bir iirinde de; "Ben; benlii bende yitirdim, seni buldum!" diye yazar. 16'nc as
rda yaayan
Bayram tarikatinde olan Vizeli Kaygusuz Alaeddin de benlikten bahseden bir iirinde yle der
:

"Ben bu yolu byle buldum,


Bana benlik hicab imi!
Okudum, anladm, bildim,
Bana benlik hicab imi!

Bize bizden yakndr Hakk,


Hep O 'dur Fail-i Mutlak,
Arada benim nesnem yok,
Bana benlik hicab imi!"

219

Ayna naksz bir halde ise, stnde bir ey, bir toz yoksa deer kazanr.
nk o zaman tertemiz olur da btn naklar aksettirir.

Gazninli eyh Muhammed SerrezVnin hikyesi

Gaznin'de derin bilgili, adeta btn bilgileri yutmu bir zahid vard. Ad
Muhammed, kendisi Serrez idi. 311

"' eyh Muhammed Serrez'nin ad, Mevlana'nm Fhi Ma-Fh adl eserinde, Sultanl'l-Ulema'nn M
a 'arif
adl kitabnda da geer. Hz. Mevlana'nn bu eyhle grm olmas ihtimali vardr.

Her gece, zm kknn darda kalm uunu yer, onunla iftar ederdi.

Varlk pdihndan bir ok alacak eyler grd, fakat maksad


pdihn cemalini grmekti.

2670 O kendine doymu vel bir da bana kt; "Ya Rabbi!" dedi.
"Ya kendini bana gster, ya kendimi bu dadan aa atacam!"

Ona gaibden bir ses geldi. Dendi ki: "Daha o ltfn, o ihsnn zaman
gelmedi. Aaya kendini atsan da lmezsin; seni Ben ldrmem!"

O akla, cokunlukla kendini aa att, derin bir suya dt.

O canna doymu vel lmedi; lme kavuamad iin de, haline


alayp feryad etmeye balad.

nk bu yaay ona lm gibi grnmede idi; lm de, onun iin


hayat demekti. , onca tersine dnmt.

2675 O vel, gayb leminden lm istiyordu. "Gerekten de benim


hayatm, lmdedir!" diyordu. 312

312 "Gerekten de benim hayatm, lmdedir!" cmlesi, Hallac- Mansur'un;

"Ey gvendiim kiiler; beni ldrnz! Gerekten de benim lmmde hayat vardr!" beytinden a
lnmtr.
Zaten Hakk klar; "lmde hayat, hayatta lm vardr!" demilerdir. Mesnev'nin I. cildinin
3934 numaral u
beytini hatrlaynz:

"Ey gvendiim kiiler; beni knayn, ayplayn ve ldrn! Gerekten de benim ebed hayatm
lmdedir!"

220

O; lm yaamak gibi kabul etmekte, canndan olmaya gnl ver-

mekte, kendi gnl ile ayn dilei istemekte idi.

Hz. Ali gibi, kl ile haner ona reyhan kesilmi, nergis ile nesrin onun
can dman olmulard.

Akln da, gizliliin de tesinden, gaipten; "Yr; sahray brak, ehre dn!" diye tuhaf bir ses geldi.

Vel; "Ey inceden inceye, kldan kla btn gizliliklerimi bilen Allh'm!" dedi. "ehirde ne hizmette bulunaym; syle!"

2680 Gaipten gelen ses; "ehre git; nefsini alaltmak iin Abbas- Debs
gibi dilen! 313

313 Abbas- Debs: Dilencilikle mehur bir yzszn ad. Niabur'da yaad, kt bir ad brak
t, leme

maskara olduu sylenir.

Bir mddet zenginlerden para topla da yoksullara dat!

Bir mddet yapacan hizmet budur!" Vel; "Ba stne; duydum ve


itaat ettim, ey canmn snd Allhm!" dedi.

O zahidle mahlukatn Rabb'i arasnda bir ok sualler, bir ok cevaplar,


bir ok maceralar oldu.

Hem de yle haller oldu ki, yeryz de, gkyz de nrla doldu; bu
szler de destan oldu.

2685 Fakat ben; "Her ham kii srlar duymasn!" diye szleri ksa
kesiyorum.

221

eyhin bunca yl sonra gaipten ald emirle lden


Gaznin ehrine gelmesi, zenbil gezdirerek dilenmesi,
topladn yoksullara datmas. ["Lebbeyk!" (=Buyur
kulum!) hitabn duyan ve bu izzete eren cana mektup
stne mektup gelir, haber stne haber gelir!] Nitekim,
evin penceresi alnca oradan ieriye gne de girer, ay

da girer! Yamur da ieri serper, mektup da atlr,


daha baka eyler de... Bunlarn ard arkas kesilmez'

Allh'n emrine uyan eyh, ehrin yolunu tuttu. Gaznin ehri, onun
yznn nru ile nrland.

Bir grup halk ferahla, nee ile onu istikbale ktlar. Fakat o; kendisini
karlamaya gelenlere grnmeden bilinmez bir yoldan acele ile ehre girdi.

ehrin ileri gelenleri, yn hep birden kalktlar, onun misafir edilmesi,


arlanmas iin kkler hazrladlar.

eyh; "Ben; buraya kendimi gstermeye, izzet, ikram grmeye gelmedim; horlanmaya, dilencilik etmeye geldim!" dedi.

2690 Dedikodu etmeye niyetim yok; elimde zenbil, kap kap gezip
dileneceim.

Ben, emir kuluyum; emir Hakk'tan geldi. Hakk, dilenci olmam istedi.
Bu sebeple ben, dilencilik edeceim, dileneceim, dileneceim!

Dilencilik ederken duyulmam, iitilmemi szler syleyecek deilim!


En aa, en yzsz dilencilerin yolundan yryecek, onlar dilenirken ne
sylyorsa, ben de onlar syleyeceim!

Ben de onlar gibi syleyeceim, onlar gibi yzszlk edeceim ki,


bylece hor grleyim, zelil olaym, aala deyim! leri gelenlerden,
halktan da gnl krc szler duyaym, eitli hakaretlere urayaym!

Hakk'n emri candr; ben, O'nun emrine uymuum! O, tamah hakknda;


"Tamah eden alald!" diye buyurdu.

222

2695 Mademki din sultan Peygamber Efendimiz; 'Kim tamah ederse,


zelil oldu, alald! ' diye buyurdu, alalmam iin benden tamah etmemi istedi;
bundan byle kanaatin bana toprak! ..

O, alalmam istiyor! Artk nasl olur da ben izzet ve eref peinde


koarm? O, benim dilenmemi emrediyor; nasl olur da emirlik, beylik
isterim?"

eyh eline bir zenbil alm, sokak sokak, kap kap dolayor;
"Efendi;Allh rzas iin bir ey bata bulunmaya gcn var m?"

eyhin srlar Ar'tan da yce idi, Krs'den de.. yle olduu halde
onun ii; "Allh iin, Allh iin bir eyler verin!" demekti.

eyhin Hakk y tan gelen bir ilham ile bir gn iinde


drt defa dilenmek iin bir beyin evine gitmesi; beyin ar
szlerle onu azarlamas, hakaret etmesi; buna karlk
eyhin o beyden zr dilemesi.

eyh bir gn, drt kere, bir yoksul gibi bir beyin evine dilenmeye gitti.
2750 Elinde zenbili, dilinde; "Allh iin; can yaratan sizden bir lokma

ekmek istiyor!" szleri oldu.

Bey onu grnce; "Ey kt kii!" dedi. "Sana bir ey syleyeceim;


yalnz, adm nekese karma, bana hasis deme!

Bu ne yzszlk, bu ne hayaszlk, bu ne eit i? Bir gnde tam drt


defa geldin, bu kapy aldn!

Bu evde seninle ilgilenen kim vardr? Senin gibi kstah bir dilenci
grmedim!

2755 Bu eit yzsz, srnak bir dilencilik meydana getirdin de,


dilencilerin bile yzlerinin sularn yerlere dktn, onlarn namusunu berbat ettin!

Dilencilerin en kts olan Abbas- Debs bile sana hizmeti olamaz!


Byle om nefis hi bir dinsizde bile olmasn!"

Dilenci eyh dedi ki: "Beyim; susun! Ben, emir kuluyum! imdeki
atei bilmiyorsun; bu kadar coma!

Kendimde ekmek derdi, ekmek hrs grseydim, ekmek isteyen karnm


deerdim!

223

Yedi yl bu bedenim ak atei ile yand kavruldu; ovalarda zm yapra yedim, onlarla geindim!

2760 Kuru yahut taze yaprak yediim iin bedenimin rengi yemyeil

oldu!

Beyin eyhin dn duyunca alamas; eyhin


znn, gerekliinin beyin gnlne aksetmesi, o yapt
hakaretlerden, kstahlktan sonra haznesini eyhe
balamas; eyhin de;"Hakk'n ilham, emri olmadan
verdiklerini harcayamam!" diyerek ban kabul
etmemesi.

2772 eyh bu szleri syledi ve hkra hkra alamaya balad.


Gzyalar, yer yer yanaklarndan akmakta idi.

eyhin hakikati, doruluu beyin gnlne aksetti. Zaten ak, her an


grlmemi bir tencere kaynatr durur!

2777 kisi de yz yze gelip alamaya baladlar; bey de alyordu,


yoksul eyh de...

Bir saatten fazla aladlar. Sonra bey ona; "Kalk ey byk varlk!" dedi.

"Hazneden ne istiyorsan se, al! Geri senin bunun gibi yzlerce


ihsna, baa hakkn var, fakat ben sana braktm; sen ne dilersen al!" dedi.

2780 "O senin gnln neye meylederse, neyi arzu ederse se, al! Zaten
sana iki dnya da verilse azdr!"

eyh dedi ki: "Bana byle izin vermediler; 'Beendiin eyi eline al!'
demediler!"

Bu szleri bahane edip kalkp gitti. Beyin ihsn, candan yaplan,


sammi bir ihsn deildi. Zaten kabul etmeye mani olan da bu idi.

Her ne kadar beyin z doru idi, hileden, fkeden onda eser yok idiyse
de, her doru, eyhin gzne grnmezdi, her gerei kabul etmezdi.

2785 O; "Allh bana; 'Git; dilenciler gibi dilen!' diye buyurdu."


diyordu.

224

Gaipten eyhe bir iaret, bir ses geldi. Dendi ki: "u
iki senedir emrimize uyarak zenginlerden aldn,

yoksullara verdin. Bundan sonra ver, alma; elini hasrn


altna sok! Biz, o hasr Eb Hreyre'nin daarc gibi
yaptk; ne dilersen orada bulursun. Bylece dnyadakiler
iyice anlasnlar ki; bu lemin tesinde baka bir lem
var! Orada, avucuna toprak alsan altn olur! O leme l
gelse dirilir! En byk uursuzluk, o leme girince en
byk uur haline gelir. O leme kfr gelse iman olur;
zehir girse panzehir kesilir! O lem ne bu lemin
iindedir, ne de dndadr;

ne altndadr, ne de stnde! Ne bu leme bitiiktir,


ne bu lemden ayr! Neliksiz niteliksiz bir lemdir o
lem! O lemden her an binlerce eser, binlerce numune,
rnek zuhur eder. Nasl ki elin yapt sanat, gzn
bak, dilin gzel sz syleyii elin, gzn, dilin ne
iindedir, ne dnda; ele, gze, dile ne bitiiktir ne de
elden, gzden, dilden ayrdr;

akll kiiye bir iaret yeter! 314

314 Bu balkta geen Eb Hreyre (r.a.), sahabeden biridir. Kendisinden bir ok hads rivayet
edilmitir. Eb
Hreyre hazretleri buyurmulardr ki: "Hayatmda felakete uradm: Birincisi; Peygamber Efe
ndimiz'in vefat;
onun deersiz bir sahabesi, zelil bir hizmetisi idim. kincisi; Hz. Osman'n Kur'an okurken
ehid edilmesi. ncs
de; daarcmn kaybolmas!"

Eb Hreyre hazretlerinin bu kadar ehemmiyet verdii daarc nedir? Hz. Mevlana da yukardak
i balkta;
"Velnin stnde oturduu hasr 'Eb Hreyre'nin daarc' gibi yaptk!" diye buyurdu. Bu da
arck hikyesini Eb
Hreyre hazretlerinin kendi azndan dinleyelim: "Resulullah Efendimiz'le bir savata idik. Ha
lk ackt. Hz. Resul
bana; 'Yannda bir ey var m?' diye buyurdu. 'Evet!' dedim. 'Daarcmda bir miktar hurma va
r!' 'Getir!' diye
emretti; getirdim. Mbarek eliyle birka hurma kard ve yanmzda bulunanlara datt. Sonra
bana; 'On kii ar!'
dedi; ardm. Onlara da hurmalar datt. Bylece onar kii ararak btn orduyu hurma il
e doyurdu. Sonra
daarc bana verip; 'Elini, istediin zaman iine daldr; avula, kar!' diye buyurdu. Resu
lullah Efendimiz'in
zamannda yedim. Hz. Ebbekir, Hz. -mer zamannda da bu mucize devam etti. Hz. Osman ehid ed
ildii zaman
evim yama edildi; o srada o uurlu daarck da kayplara kart."

2786 O i eri, yani eyh Serrez, tam iki yl dilencilik yapt. Ondan
sonra, Hakk'tan emir geldi.

225

Bundan sonra; "Ver; fakat kimseden isteme! Biz, sana, bu kazanma


yolunu gaipten ihsn ettik!

Kim senden, birden bine kadar ne isterse istesin, elini hasrn altna sok,

kar!

Avucuna toprak alsan altn kesilecektir! Sen, bu zahmetsizce hazneden


ver, dat!

2790 Senden ne isterlerse hi dnme ver! Bil ki Allh, sana oklardan


da ok ihsnda bulunur!

hsanmzda ne tkenme vardr, ne azalma; bu ihsn yznden ne piman oluruz, ne de hasret duyarz!

Ey gvendiim zat! Elini hasrn altna sok da, ihsnmz kt gzlerden gizli kalsn!

Hasrn altndan avucunu doldur, beli krlm dilenci elinle ver!

Bundan sonra, baa kaklmayan bitmez tkenmez ihsnmzdan ver;


isteyenlere deerli inciler bala!

Borlular borlarndan kurtar; yeryzn yamur gibi yeert!"

eyhin, bir yl da ii gc bu oldu. Din Rabbi'nin kesesinden altn datr dururdu.

Kara toprak avucunda altn olurdu. Onun yannda, cmertlii ile mehur
Tayy kabilesinden Hatem bile bir dilenci saylrd.

Fakir bir kimse daha ihtiyacn sylemeden, eyh onun ne ihtiyac


olduunu bilir, onun iinden geeni anlard.

2800 O beli bklm yoksulun gnlnden ne gemi ise, ona ne fazla,


ne noksan olmamak zre verirdi.

Ona; "Amca; ne bildin ki o bu kadar istiyor, bunu dnyor?" dedikleri zaman

Derdi ki: "Gnl evi bombo; orada yabanc yok! Oras, sanki cennet

gibi!

Orada, Allh akndan baka bir ey grlmyor; orada, O'nunla bu-

lumak hayalinden baka bir ey yok!

Ben, gnl evini iyiden de, ktden de sildim sprdm; evim Allh
ak ile doludur!

2805 Orada, Allh'tan baka ne grrsem bilirim ki, benim deildir;


benden bir ey isteyen dilencinindir! Yani, gnlmn aynasnda grnen hayal
benim deildir; benim karma gelen dilenciye aittir! nk benim gnlmde
Allh'tan baka bir ey yoktur!

226

Bir suda hurma fidan yahut hurmann eilmi, hilal biimine dnm
dal grnse, o akis, dardaki fidann, dardaki daln aksidir!

Ey yiit, durgun bir suda bir sret, bir akis grrsen o, darda bulunan
kiinin aksidir!

Fakat, suyun duru olmas, iinde pisliin bulunmamas iin de, beden
rmann kt huylardan temizlenmesi arttr!

Suda bulanklk, kirlilik, erp kalmamal ki, o suya insann yz


aksetsin, grnsn!

2810 Ey mndan yoksul zavall, bedeninde toprakla karm sudan


baka ne var? Ey gnl dman, suyu topraktan, pislikten, erpten temizle!

Halbuki sen, her an uyku ile, yemek ve imekle, u hayat rmana daha
fazla toprak serpmekte, bulanklm artrmaktasn!

O suyun iinde bunlar yok da onun iin dardaki yzler ona aksediyor,
orada grnyor!

Halbuki senin iin, gnln temizlenmemi; gnl evin eytanla, maymunla, canavarlarla dolu!

2815* Orada bir hayal ba gsterse, grnse, o hayalin hangi pusudan ba


kardn nereden anlayacaksn?

teki hayallerin sprlmesi, gnln temizlenmesi iin bedenin


zahidlikle, riyazatla zayflamas, hayale dnmesi gerekir!"

Kulluk et de, belki sen de k olursun!

2716 Allh ak ile gdalanan ka, yzlerce beden, bir dut yaprana
demez!

Anlayl, kmil insann bedeni bambaka bir ey olur; artk sen ona pek
beden deme!

Hem Allh a olmak, hem de O'ndan karlk beklemek olur mu?


Kendisine emniyet edilen Cebrail hrszlk eder mi? 315

313 Hem Allah'a k olmak, hem de Allah'tan unu bunu istemek Hakk ana yakmaz! Nitekim
Rabia-i
Adeviye hazretleri Cenab- Hakk'a hitaben; 'Allah'm! Sen'in izzetine ve celaline yemin ederim
ki, cehennem
ateinden korkarak yahut cenneti isteyerek sana ibadet etmiyorum! Ancak Sen'in rzan, Sen'in a
kn iin sana kulluk
ediyorum!" diye mnacatta bulunmutur.

O yaslara brnm Leyla'nn kna bile dnya saltanat, ancak deersiz bir yaprak gibi grnd!

227

2720 Onun nazarnda toprakla altnn bir fark yoktu! Altn da nedir ki?
O ak urunda cann bile tehlikeden esirgemiyordu!

Arslan, kurt ve yrtc canavarlar bunu anlamlard da, akrabas gibi


onun etrafnda dolanmlard.

nk, Leyla'nn a olan Mecnun akla dolmu, hayvanlk huyundan


kurtulmutu. Akla dolunca, onun ya, eti zehirli bir hal almt!

Akln ekerler dkmesi, ballar szdrmas canavarlara zehir olur! nk,


iyinin de iyisi, fenann ve ktnn zdddr!

Canavarlar, an etini yiyemez; ak, iyilerce de bilinir, ktlerce de!


2725 yle dnelim ki, canavarlar bir a paralayp yese, onun eti

canavarlar zehirler, ldrr!

Ak, aktan baka ne varsa yer yutar! ki dnya da, ak kuunun gagas
nnde bir yem tanesinden ibarettir!

Bir yem tanesi kuu hi yiyebilir mi? Samanlk, hi at otlayabilir mi? 316

316 Aksine ku taneyi, at da saman yer! Yukarki beyitlerde hep mecaz ifadeler vardr. Ak k
uu iki cihanda
ne varsa onu yer, k da kendi sevgilisi urunda fani olursa, ak onu yemi saylr! Akln e
ker dkmesi; bilgiyi,
manev gzellikleri yapmas demektir. Akla ayak uyduran kimse; cismn zevklerden, ehvetten u
zak kalr. Akln bu
vasflan hayvan huylu kiileri zehirler.

Kulluk et de, belki sen de k olursun! Kulluk nedir? Kulluk da, ibadetle, iyi ilerle elde edilen bir kazantr; yani lafla kulluk olmaz!

Kul, kle; canla bala azad olmay, kulluktan kurtulmay diler! k ise,
ebed olarak kullukta kalmay ister; azad olmay hi istemez! 317

317 Mevlana bir ruba'sinde der ki:

"Ben; kul oldum, kul oldum, kul oldum! Ben kul, utanarak bam nnde eiyorum! Her kul azad
edilince,
kulluktan kurtulunca sevinir; halbuki ben, Sen'in kulun olduum iin seviniyorum!"

2730 Kul vardr, daima elbise ister, bahi ister; kn elbisesi ise
sevgilinin yzdr, sevgili ile bulumaktr! 318

318 Kul vardr, karlk beklemeden Allh', Allh rzas iin sever; fakat Allh, bir kulunu
sevmeyince, o kul
Allh' sevemez! Sevgi Allh'tan gelince kul, ne cennet dilei, ne de cehennem korkusu ile iba
det eder! Bir kula ibadet
zevkini veren Hakk'tr! Bir kul, yapt kulluktan, ibadetten zevk almyorsa bilmelidir ki o.
Allh tarafndan
sevilmemektedir!

228

Ak sze smaz, istemekle anlalamaz, ak bir denizdir ki dibi grnmez.

Denizin katreleri, damlalar saylamaz; buna imkan yoktur! Yedi deniz


de, ak denizinin nnde kck bir gl gibi kalr! 319

3 "Mevlana yalnz Divn- Kebrinde, deil. Mesnev'de de yeri gelince byle cokun iirler s
yler. u
mealdeki ruba'sine dikkat buyuran: "Akta btn dertlerin devas vardr! O, yle bir buluttur
ki, iinde yzbinlerce
imekler akar! Benim iimde akn nurundan bir deniz peyda oldu da, btn kinat orada boul
up gitti!"

2735 Ak, denizi bir tencere gibi kaynatr; ak, da ezer, kum gibi
ufaltr! 320

320 Hz. Mevlana bir ruba'sinde de;

"Deniz, Sen'in aknla coar kprr; kylarn hrn dalgalarla dver durur! Bulutlar, Sen'
in ayaklarna
inciler saar; Sen'in aknla yere bir yldrm dt, bu duman o yzden ykseldi!"

Ak, gkyzn atlatr, yzlerce yark aar; ak, sebepsiz olarak yeryzn titretir!

Pak, temiz ak, Hz. Muhammed'e e oldu, dost oldu. Allh, bu ak yznden Peygamber Efendimiz'e; "Sen olmasaydn bu gkleri, bu kinat
yaratmazdm!" diye buyurdu.

Hasl, son sz u ki: Hz. Muhammed akta, Allh'n habbi, sevgilisi


olmak hususunda esizdi. Bu yzden Cenab- Hakk; onu peygamberler
arasndan seti!

Hakk onun hakknda; "Tertemiz ak olmasayd, sen benim habbim


olmasaydn hi gkleri yaratr m idim?" diye buyurdu. 321

2740* Ben; akn yceliini, yksekliini anlayasn diye yksek gkleri


ycelttim!

Gkten daha baka faydalar da gelir! Gk, yumurta gibidir; yeryz de


civciv gibi ona tabidir, ona uymutur!

321 eyh Aziz Hday hazretleri:


"u zatn ki ola meddah Rahman,
Ne vech ile onu medh ede insan?"

(Allh'n vd, medhettii bir zt- erifi insan nasl medh etmeye cesaret edebilir?) diye
buyurmutur.

229

Ayn zamanda klarn hor grlmelerinden bir koku alsn diye, topra tamamyla hor ettim, alalttm, ayaklar altna serdim! 322

322 Cenah- Hakk gkleri temiz ak zerine yceltti de, akn yceliinin, sonsuzluunun sembo
l yapt.
Halbuki yeryzn, gn aksine olarak alaltt, ayaklar altna serdi. Bylece yeryz klar
n hor grlmesini, ak
leminde gururun, benliin yeri olmadn ve klarn deersiz, zelil, kk grlmelerinin
gerekliini ortaya koydu.

Akla bir yoksul nasl deiir, yenilenir, tazelenir? Bunu anlaman iin
topraa yeillikler, tazelikler verdim!

u yerinden kmldamayan dalar; sana klarn sebatn, aklarnda


nasl ayak dirediklerini syler dururlar!

2774 Akn hakikati cansz dalara bile tesir ederken, bilen ve anlayan
bir kiinin gnlne dokunsa alr m?

Ms'nn hakikati, asya ve daa tesir etti; hatta o, sonsuz denizi bile
tesiri altnda brakt!

Hz. Ahmed'in hakikati ayn yzne tesir etti, ay ikiye blnd; hatta
gnein bile yolunu kesti! 323

321 Rivyet edilir ki bir gn, Hz. Muhammed (s. a. v.) Efendimiz, ikindi namaznn vaktine yak
n bir saatte
istirahate ekilmilerdi, uyumulard. Uyandklar zaman gnein battn ve ikindi namaznn
vaktinin getiini
grdler. "Allh 'm! Sen. gnei tekrar dodur! " diye dua ettiler. Gne batm iken tekrar
haldan grnd ve
Peygamber 'in namazn kldktan sonra gne tekrar hatt. Hz. Mevlna. hu beyitte bu mucizeye
iaret buyurmaktadr.

Alk zahmeti, br zahmetlerden daha temizdir l

Alk olmasa bile, mideyi tka hasa doldurmaktan, mide ekimesinden


sonra sende, yzlerce hastalk ba gsterir.

2830 Arlk zahmeti; hem gzellik, hem hafiflik, hem de ibadet, amel
bakmndan o, hastalklardan cihette iyidir!

Alk zahmeti, br zahmetlerden daha temizdir; bilhassa, alkta


yzlerce fayda, yzlerce hner vardr!

unu iyi bil ki alk, ilalarn pdihdr; al canla bala benimse,


onu hor grme!

Btn hastalklar alkla iyileir; btn gzel yemekler, a olmadka


hoa gitmez!

230

Adamn birisi kflenmi ekmek yiyordu. Baka bir adam; "Ne diye bu
kadar itah ile, bu kadar hrsla yiyorsun?" diye sordu.

2835 Adam dedi ki: "Sabrn sonunda alk iki misli artt ve arpa ekmei
bile bana helva gibi oldu!

Sabrettim, sabrl oldum mu, dim helva yemi olurum!

Fakat alk, herkese zebun olmaz; herkes onu elde edemez! Bu alk,
hadden ar bir otlaktr; yani, alk yle ilh bir lutuftur ki, herkes onu elde
edemez! Ancak Allh'n has kullar onun yznden manev dereceler alrlar! 324

324 Bakalar iin korkutucu olan, onlar eitli ktlklere, gnahlara doru ekip gtren a
lk; Allah'n
makbul kullarm saadete ulatran, nefsaniyetten kurtulua karan bir haldir. ibl hazretler
i; "Ne zaman a kaldmsa,
kalbime hikmetten alm bir kap buldum!" diye buyurmutur. Bu sebeple veller, daima ok ye
mekten saknmlar,
az yemeyi ve al medhetmilerdir.

Gl kuvvetli arslanlar gibi olsunlar da, nefislerini yensinler diye alk, Allh'n has kullarna ihsn edilmitir!

Al her deersiz, ad yoksula hi verirler mi? Ot az deil ki, otu


adam olmayann nne korlar!

2840 'Ye!' derler. 'Sen, ancak buna layksn! Sen, su kuu deilsin;
ekmekle beslenen kusun! "' 325

325 Ey hayvan tabiatl varlk! Sen, ot yemeye layksn; ruhn ab- hayatn ehli deilsin! Sen
, miden iin
yaayan bir varlksn; senin manev gdadan haberin yok!

Bir eyhin mridinin kalbinden geenleri bilmesi,


onun hrsn anlamas, ona nasihat vererek Allah 'n emri
ile bu t yznden ona Allah'n tevekkl kuvvetini
balamas.

Bir eyh, mridi ile yola dt, durmadan dinlenmeden bir ehre ulat.
O ehirde ekmek sknts vard.

Gaflet yznden Hakk'a olan ballnn, gveninin azlndan mridin gnlnde her an alk korkusu, ktlk endiesi artmakta idi.

eyh durumu anlam, mridin gnlnden geeni sezmiti. Ona dedi ki:
"Ne vakte kadar bu elem ve zdrap iinde rpnacaksn?

Ekmek derdi ile yanp yaklyorsun; sabr ve tevekkl gzn yummusun!

231

2845 Merak etme! Sen, o yce nazeninlerden, Allh'n has kullarndan


deilsin ki, seni cevizsiz, kuru zmsz braksnlar!

nk alk, Allh'n sevgili ve has kullarnn gdasdr, rzkdr! Byle


bir rzk, senin gibi ahmak bir dilenciye hi nasip olur mu?

Bo yere zlme; sen, o stn varlklardan deilsin ki bu mutfakta ekmeksiz kalasn!" 326

326 Mrit, Cenab- Hakk'a kar itimad, gveni, tevekkl az olduu iin ktlk olan bir ehi
rde a
kalacandan korkuyor. Halbuki Allh, ancak has kullarn alkla imtihan eder! Alk, onlar
besler! Bir hads-i erifte
yle Duyurulmutur: "Alk, Allh'n rzkdr; onunla has kullarnn canlarn besler, yaat
r!"

Midesine dkn bu deersiz oburlara bu dnyada, kase stne kase


sunulur, ekmek stne ekmek verilir!

Midesine dkn byle bir adam lnce, ekmek onun stne der de
ona der ki: "Ey alk korkusundan kendini ldren kii!

2850 te sen gp gittin, ldn; ekmein kald! Haydi kalk da,


urunda can verdiin ekmei al bakalm!

Kendine gel; Allh' a tevekkl et, O'na gven de, alk korkuu ile elin
ayan titremesin! Senin rzkn, senin ona k oluundan ok sana ktr!

Rzkn sana ktr; o senin sabrszlm bilir de, emekleye emekleye

sana doru gelir. Ey rzknn ge kaldndan korkan zavall!

Sabrn olsayd, rzkn gelir, klar gibi sana sarlrd!

Alk korkusundan ne diye byle titriyorsun? Allh'a tevekkl ile pekala tok yaanabilir!

Cenab- Hakk, ekmek yiyenlere; "israf etmeyin!"


diye buyurdu, fakat nr yiyenlere; "Fazla yemeyin;
kafi!" demedi!

2706 O byk vel nr ierdi; ona; "Ekmek yiyor!" deme!

Kandilin yan yiyen alev gibi o da etrafndakileri aydnlatr, onlarn


nrunu artrrd.

Cenab- Hakk, ekmek yiyenlere; "israf etmeyin!" buyurdu. Nr


yiyenlere; "Fazla yemeyin!" demedi.

Madd boazmz bellara, hastalklara uray boazdr; manev


boazmz ise israftan da, ileri giditen de eman bulmutur!

232

bret alnacak agzl kz

2855 Yemyeil otlarla dolu bir ada vard. Orada aznn tadn bilen
obur bir kz tek bana yaard.

O kz; aksama kadar orada otlar, btn otlar yer, akan dereden sular
ier, beslenir, iriyar semiz bir hale gelirdi.

Gece olunca; "Yarn ne yiyeceim?" diye zlr, dertlenir; derdinden,


dncesinden tr zayflar, kla dnerdi.

Sabah olunca ada yine yeerir; iekli otlar, yemyeil ayr imen ta
bele kadar boy atard.

kz oburluu ile, kz al ile yeillie dalar, aksama kadar ne varsa


hepsini otlar, bitirirdi.

2860 Yine semirir, irileir, ier; bedeni yala, etle dolar, kuvvetlenirdi.

Akam olunca yine alk korkusuna der, bu korku ile titremeye balar, yine zayflard.

"Yarn otlama vakti gelince ne yiyeceim, ne edeceim?" diye dnr,


zntye kaplrd. Senelerden beri bu obur kzn bu hali srd gitti.

"Bunca yldr rahata u yeilliklerde otluyorum; bu imenlikte karnm


doyuruyorum!" diye dnmezdi.

"Hi bir gn rzkm azalmad; bu korku, bu iimin yan neden?" diye


aklna getirmezdi.

2865 Akam olup da karanlk basnca o semiz kz; "Eyvah, rzkm


kalmad!" der, yine zayflard.

O kz, nefsin semboldr. O adadaki otlarla, ieklerle dolu ova da,


dnyay gstermektedir. Nefis yemek, ekmek korkusu ile hep zayflar durur!

"Gelecek gnlerde ne yiyeceim; yarnn rzkn nereden elde edeceim?" diye dnr durur. 327

327 Bu beyit. eyh Sad hazretlerinin u beytini hatra getirmektedir:

"Bu dnyada kymetli mrmz u dncelerle harcand gitti: Yarn ne yiyeceim? Kn ne giye
ceim?"

Yllardr yedin, yiyorsun; yiyecein eksilmedi. Artk gelecei brak da,


biraz gemie bak!

233

Yediin itiin eyleri hatrla; gelecei dnme, gelecee bakma da;


az szlan, az kederlen!

iinde gnl nm bulunmayan gnl, gnl sayma!

inde gnl nru bulunmayan gnl, gnl deildir! Can olmadktan


sonra beden topraktan baka bir ey deildir!

inde can nru olmayan kandile, kandil deme; o, iine kirli, pis bir su
konmu bir iedir!

2880 O ie, o kap insan yapsdr! Ama kandilin nru, Allh'n


ihsndr!

Hasl; kaplarda say olur, okluk bulunr ama, alevlerde, kta ancak
birlik vardr!

Bir ok kandilin m bir araya getirseler, yani bir yere, yanan bir ka
kandil koysalar, onlarn klarnda, nrlarnda say ve okluk olmaz!

O Yahudi, kaplar yznden, yani kaplar ayr ayr grp onlara takld
iin mrik olmutur! O mminse; kaplar deil, o kaplardan gelen nru

grm, birlii anlamtr!

Rh'un gz kaba taklr kalrsa, t ve Nuh'u iki grr; yani ikisi de


ayr ayr peygamberdir ama, imanlar, inanlar birdir!

2885 Derenin suyu varsa, deredir; insann can, ruhu varsa insandr!

Grdklerinin ou insan deildir; sretten ibarettirler, insan sretine


brnmlerdir! Bunlar; ekmek lleri, ehvet kurbanlardr! 328

328 eyh Sad hazretlerinin u iki beyti Hz. Mevlana'nm bu beytini aklamaktadr:

"Her gz, kula, az olan insan deildir! Nice eytanlar vardr ki, insan klnda grnr
ler! Gerek insan;
ahlak gzel olan kiidir! Yz gzellii, daha baka ssler, dnyada grlen fani naklara be
nzer!"

234

Acip bir hale derek gndzleri pazarda fenerle


dolaan bir rahibin hikyesi 329

329 Bu balkta geen "acip hale dmek", Hakk yolunda yryen, hakikat yoluna giren kiileri
n balarna
gelen haldir; cezbe hali! Bu hale dene meczb derler! Bu hale giren kii, bazen znt, baze
n nee halindedir. Fazla
ibadete der, herkesten ayr bir yaay halindedir. Bu hale dmeye telvin (renkten renge gi
rme) hali denir. Sonunda,
Hakk yolu yolcusunda temkin (bir yeri mekan edinmek) hali grlr. Telvindeki haller, arayta
n meydana gelir.
Temkinde ise, gayeye ulama hali vardr. Salikte eski cokunluk kalmaz, arlar, cezbeden ke
ndine geli, kendine dn hali balar. Tecellye nihayet olmad iin bazlar telvin halini temkinden stn grm
lerdir. nk, telvinde
aray, rpm, ilerleyi varken, temkinde duraklama mevcuttur.

Yine bu balkta geen "gndzleri pazarda fenerle dolaan rahip'Te Mevlana Diyojen'i kasdetme
ktedir.
Milattan nce 324 senesinde Sinop'ta doup Yunanistan'da len Diyojen'i Mevlana Dvan- Kebr'
inde 441 numaral
gazelinde hatrlar:

"Dn, eyh eline bir era alm, ehrin etrafnda dolayor; 'insan eklindeki eytandan bkt
m usandm;
gerek insan aryorum, insan istiyorum!' diyordu. Ona dediler ki: 'Biz de ok aradk; bulunmuy
or!' Diyojen onlara
cevap verdi de dedi ki: 'O bulunmuyor dediiniz yok mu, ite ben de onu aryorum, onu istiyoru
m!'" Diyojen'in,
kendisine yardm etmek isteyen Byk skender'e; "Glge etme; baka ihsn istemem!" demesi de
mehurdur.

2887 Vaktiyle birisi vard; gnl akla, yanla dolu idi. Gndzleri
eline bir fener alr, arda pazarda gezer dolard.

Boboaz biri ona dedi ki: "Byle gpegndz elinde bir fenerle her
dkkanda ne aryorsun?

Mumla, fenerle gn nda ne aryorsun? nsanlarla alay m ediyorsun?"

2890 "Her tarafta ilh nefesle diri olan gerek adam, daha dorusu
gnl ilh ma'rifetle dolu bir insan aryorum!" diye cevap verdi.

"Byle bir adam var m?" Bu sz duyan birisi dedi ki: "Ey hr bilgin!
Grmyor musun; bu ar, bu pazar adamlarla dolu?"

Elinde fener olan adam; "Ben" dedi, "ki yol az caddede, hiddetlendii, fkelendii zaman; hrsa, ehvete kapld vakit kendine hakim olan,
nefsan isteklerini yenen kiiyi aryorum!

fkelendii zaman, ehvete kapld vakit kendisini tutan, sabreden


adam nerede? te ben; sokak sokak, mahalle mahalle byle bir insan aryorum!

235

Dnyada bu iki hale (hiddete ve ehvete) kar koyan, dayanan, sabreden adam bana gsteriniz; bugn ben, ona canm feda ederim!"

2895 Bu szleri duyan birisi; "Pek nadir bulunr bir ey aryorsun.


Fakat sen, galiba kaza ve kaderin hikmetinden gafilsin, bunlardan haberin yok;
etrafna iyi bak!

Sen asl brakmsn, asldan habersizsin; teferruata dalmsn, fr'a


bakyorsun! Biz insanlar, teferruattan ibaretiz; asl olan kader hkmleridir! 330

330 Bu beyitlerde, bundan sonra gelecek birka beyitte Hz. Mevlana kaza ve kader meselesine te
mas
etmektedir. Gerek Mesnevi 'de- gerek Dvan- Kebr 'de ve dier eserlerinde, yeri geldike Mev
lana kaza ve kader
meselesi stnde durur. Tam Muhammedi yolda olan Mevlana, sapk inanlara, bilhassa kaderi ink
ar eden Mu'tezile
inancna kardr. ok ince olan, zerinde fazla fikir yrtlm, anlalmas ve anlatlmas
g olan bu kader
meselesini zetleyecek olursak;

Mu'tezile inancnda bulunanlar kaza ve kaderi inkar ederler de, Snnet Ehli'ni kaza ve kadere
iman ettikleri
iin Cebr inancnda sayarlar. Hakikatin yolunun cebr-i evsat (=orta cebir) olduunu kabul etm
ezler. Orta cebir nedir?
Kulda cz' bir irade vardr. Kul, bu cz' iradeyi iyi yolda kullanrsa iyi yola der, iyi v
e doru gider. nk,
"Takdr-i ezel gayrete ktr!" Fakat u da muhakkak ki, hayrn da errin de halik Allh'tr
! Bu sebeple kaza ve
kadere iman etmek gerekmektedir. Aslnda bizi hayra ve erre gtren niyetleri, teebbsleri g
nlmzde uyandran
Hakk'tr! Nefse ayak uydurur, kt yollara dersek, bamza gelen belalar, felaketleri biz
kendimiz davet etmi
oluruz. nk Nisa Sresi'nin 79'uncu yetinde; "Sana gelen her iyilik Allah'n ltf, sana ge
len fenalk da, ktlk
de senin nefsinden, sendendir!" buyurulmutur. Nitekim Mevlana'mz da;

"Senin zerine gelen gamlar, kederler, zdraplar senin kendi korkusuzluundan, senin kendi
kstahlndandr." diye buyurmaktadr. Snnet Ehli'nden ayrlan Mu'tezile taifesine akla daya
ndklar iin "akliyyn"
(akllarna gvenenler) denir. Bunlarn inancna gre kul; yapt ilerin yaratcsdr. Bunl
ara, kaderlerini kendilerinin
yaptna inandklar iin "kaderiyyeci" de denir. Ehl-i Snnet inanc, bunun ztt olan cebri evsat inancndadr. Bu
inanca gre hadiselerin meydana gelmesi, hayr ve er, insann iradesine bal deildir! Her
ey Hakk'n takdiri ile
olmaktadr! Ama insanda da cz' bir irade vardr! Srr- Sakat hazretlerine birisi hakknda;
"Biz insanlar, hakikatte
kap gibiyiz; alp kapanmamz kendiliimizden deildir! diye konumaktadr!" demiler. Srr Sakat hazretleri;
"Bahsettiiniz adam ya kmil bir ariftir, yahut sapk bir dinsizdir!" cevabn verdikten sonra
; "O adam eer eriat adab
ile dnyor, Muhammedi yolda ise kmil bir ariftir; eer din tekliflerden, vazifelerden ken
disini kurtarmak iin
byle konuuyorsa, imansz, zndktr!" demitir.

236

Kaza ve kader, dnen gkyznn yolunu artr! Kaza ve kader,


yzlerce Utarit'i ahmaklatrr! 331

331 Utarit; Romahlar'm Merkr, Eski Yunanllar'n Hermes adn verdikleri bir yldz. Eski bir
inanca gre bu
yldzn tesiri altnda kalanlar ok akll ve zeki olurlarm. Hz. Mevlana; "Yzlerce akll
ve zeki insan kaza ve kader
ahmaklatrr!" demek istiyor. Eski airlerimizden birisi de;

"Hakim-i hkm-i ezel infaz iin takdrini,

Selb eder erbab- akln re'yini, tedbrini!" demektedir.

areler dnyasn daraltr; demiri, mermeri bile eritir, su haline getirir!

Ey bu yolu adm adm admlamaya karar veren kii! Sen, hamn ham-

sn, hamn hamsn, hamn ham! 332

333 Bu beytin ifade ettii mn udur: Ey kendine gvenen kii! "Ben yle yaparm, byle yapa
rm!" diye
hayat yolunda yryp giden kimse! unu iyi bil ki, senin elinde tam bir kudret ve yapma gc
yoktur! Cz' iradenle
sen; "Her eyi baarrm!" diye dnrsen, sen hamn ham olursun! Kendisini bilmeyen gafil,
sabah uyannca; "Ben
bugn unu yapacam, bunu edeceim!" diye dnr. Arif ise, uyannca; "nallh, Cenab- Hak
k bugn bu ii
yapmama izin verir!" diye dnr.

2900 Deirmen tann dnn grnce, gel de onu dndren derenin


suyunu seyret!

Havaya ykselen tozu topra gryorsun; tozu topra havalandran,


estiren rzgar da gr!

Dnce tencerelerinin kaynadn gryorsun; akln bana al da, onu


kaynatan atei de gr!

Cenab- Hakk Eyyb (a.s.)'a ihsnlarm hatrlatrken; 'Ben, senin her


klna bir sabr verdim! ' dedi.

'Ey Eyyb! Kendine gel de, sabrna bu kadar bakma; sabr grdn, bir
de o sabr vereni gr! '

2905 Ne zamana kadar dolabn dnn seyredeceksin? Ban evir


de, u hzl akp akp giden suyu da gr!

'Onun hikmetlerini gryorum!' diyorsun ama, onlar grn pek iyi


belirtileri, alametleri vardr!

Kpn dnn yle bir grdn, ehemmiyet bile vermedin; hikmetler karsnda arp kalmak istiyorsan, denize bak!

Kp gren srlar syler; denizi grense hayran olur, kendinden

geer!

Kpkleri gren niyetlerde bulunur; denizi grense, gnln deniz


haline getirir!

237

2910 Kpkleri, dalgalar gren, sayya, hesaba, kitaba der; denizi


grense iradesini terkeder!

Kp gren, dnp dolamaya koyulur; rpnr, durur. Denizi grenin iinde ktlkler kalmaz, temiz bir hal alr!" 333

313 Yukardaki drt beyitte, kpk ve denizden bahsedilmitir. Burada geen kpiiK, dnyada g
rdmz
eyann, madd varlklarn, bir kelime ile grnen dnyann ve o dnyadaki hadiselerin sembol
dr. Deniz ise, mn
leminin, ilh lemin semboldr. u madd dnyay ve dnyaya ait hadiseleri gren kimse, onl
ar zerinde taklr
kalr. Hakikat deryasnn ne olduunu gren, her eyin Allh'n ad ve O'nun takdiri ile meyda
na geldiini idrak eden
kimse gnln ilh derya haline getirir, kendi tedbir ve tedarikinden vazgeer. Halbuki hakik
at denizini grmeyen,
hadiselerin sadece d yzlerini gren kii, kaderini kendisinin hazrlayacam sanr, sebeple
re taklr, urar, rpnr
durur. Halbuki basiret gz ile iin i yzn gren kimse, ilh iradeye kendisini brakt
iin zntlerden kurtulur,
iinde ktlk kalmaz, tertemiz bir hal alr.

Bir mslmann bir mecsiyi dine davet etmesi.

Adamn biri bir mecsiye; "Haydi gel, Mslman ol; mminler arasna
kar!" dedi.

Mecsi dedi ki: "Cenab- Hakk isterse imana gelirim; ltf ihsn
oalrsa yakn elde ederim, tam imana ererim; imanm kkleir, kuvvetlenir!"

Mslman dedi ki: "Allh senin imana gelmeni istiyor; canm cehennemin elinden kurtarman iin senin mmin olman dilemektedir!

2915 Ama kt nefsin, o irkin eytan seni kfirlik tarafna, atein


yand tarafa doru ekmektedir!" 334

334 Bir evvelki beyitte, Kur 'an- Kerm 'in u mealdeki yetine iaret var: "Allh, cennet ev
ine arr ve
diledii kimseyi doru yola iletir!" (Ynus Sresi, 25) ikinci beyitte de, Bakara Sresi'nin
u mealdeki 268. yetine
iaret var: "eytan sizi: fakir olacaksnz diye korkutur; size cimrilik ve sadaka vermemekle
emreder!" Bu iki yetten
anlalaca zere, bamza gelen btn fenalklar, ktlkler nefsin elinden, eytann yzn
den; iyilikler, esenlikler
de, Cenab- Hakk'n lutfu ve ihsm iledir! Bizim elimizde bir ey yoktur; dolambal da olsa h
er ey, O'nun kaza ve
takdiri ile zuhra gelmektedir.

Mecsi dedi ki: "Ey insafl kii! Mademki nefsim ve eytan stn gelmekte, ben de onlara dost olurum, gl ve kuvvetli olan severim, onun
tarafm tutarm!

Zaten galip olana, stn gelene dost olabilirim, o tarafa derim, o tarafa meylederim! nk, ancak galip olann ekme gc vardr!

238

Cenab- Hakk benden tam bir ballk, sdk, huls beklerken, nefsan
arzular ve eytan beni o istekten uzaklatrrsa, o istein bana ne faydas var?

Nefisle eytan kendi dileklerini yrttkten, isteklerini yaptrttktan


sonra, Allh'n inyeti, kahroldu, param para oldu demektir!

2920 Sen; bir kk, bir saray yaptrdn, onu yzlerce naklarla,
resimlerle ssledin, ycelttin!

O gzel kkn hayr yurdu olmasn, bir mescit olarak kullanlmasn


istedin; bir bakas geldi, orasn kilise yahut manastr bildi!

2927 Bu vaziyette, elbette ev sahibi horlua der, zlr! nk, onun


istemedii bir ey olmutur; horluk, aresizlik gelip ona atmtr!

Nefsin dilei olduktan sonra, artk; "Allh dilerse olur!" demek; bir istihza, bir alaydan ibarettir!

2931 Bir kimse, O'nun dilei olmadan O'nun mlknde buyruk sahibi
olsun; buna imkan yoktur!

Birisi O'nun mlkn ele geirsin de, nefes almay yaratan nefes bile
almasn, bir kelime bile sylemesin; byle ey olmaz!

Eer Allh bir adamdan eytan srp kovmak diler de buna ramen
eytan, her an o adamn derdini artrrsa,

O eytana kul olmak gerekir! nk her yerde, her mecliste stn kan, buyruk sahibi olan o!

2935 Ben; 'Aman eytan bunu, bu iman elimden almasn!" diye


rpnrken ltuf sahibi Allh, nasl olur da elimi tutmaz!

eytann diledii oluyorsa, artk benim iimi kim dzene koyacak; benim halim nice olacak?

2605 Tabiat bakmndan, huy bakmndan eytan, ademolunun cannn


dmandr; insann helak olmasna sevinir, mahvolmas onu mutlu eder!

O, her adamn peine der, onu hi brakmaz, ondan hi ayrlmaz!


Onun kt huyu, irkin tabiat onu hi brakr m?

nk onun kt huyu, sebebi yokken tutar, onu zulme, dmanla


eker gtrr!

2937 Haa, Allh hakk iin, Allh neyi dilerse o olur; O, mekan
leminde de buyruk sahibidir, mekanszlk leminde de!

Hi kimse O'nun mlknde, O'nun emri olmadka bir kl bile


kmldatamaz!

Mlk, O'nun mlkdr; ferman, O'nun fermandr! O'nun yaratt


eytan, O'nun kapsnda en deersiz bir kpektir!

239

Snn mminin cebr kfire cevap verip kulun


ihtiyar olduuna dair delil gstermesi, ihtiyar isbt
etmesi.

Snnet yle bir yoldur ki, peygamberler (hepsinin


zerine selamlar olsun!) o yolda yrm, o yolu
ayaklar ile ineyip amlardr! O yolun sanda cebir
l vardr! O le den, kendinde ihtiyar olduunu
grmez, emir ve nehyi (yani bunu yap, bunu yapma

buyruklarm) inkar edip te'vile, kendi gr ve


yorumlama yoluna sapar! Halbuki emir ve nehyin

inkarndan, emre uyanlarn yeri olan cennet ile emre

uymayanlarn ceza yeri olan cehennemin inkar kar!

Artk i nereye varr, ben syleyemem! Akllya bir


iaret yeter! Yine o yolun, yani Snnet yolunun solunda
kader l bulunmaktadr! Bu yola sapan da, yaratann
kudretini, halkn kudretine malup olmu bilir!
Bundan da yle fesatlar meydana gelir, yle bozuk
dzenler doar ki, o cebr mecsi bunlar sayp

dkmtr! 335

333 Bu balkta, snn mminin cebri olan kfire cevap verii anlatlmaktadr. Bu Cebriye-Kade
riye bahsi, daha
nce de gemiti. Hatta Cebriye inancnn Kaderiye -Mu'tezile inancnn karsnda olduu iin
, Ehl-i Snnet
inancndan sayld sylenmiti. Burada, Cebriye inancnda bulunan kfir saylmaktadr. "Bu n
asl olur?" diye hakl
olarak akla gelebilir. Evvelce de arzedildii gibi Ehl-i Snnet'in Cebriye inanc cebr-i evsat
, yani orta cebr yoludur.
Mmini kfirlie gtren, cebr yolu deildir! Cebriyeci ile Ehl-i Snnet yolu olan orta cebir
yolu arasndaki fark udur:

Cebriye inancna gre, insann cz' iradesi, yapma gc tamamyla elinden alnmtr. nsan,
adeta cansz bir
varlk saylm; bylece o, din tekliflerden, emir ve nehiyden kurtulmu bir kukla yerine kon
ulmutur. Fakat Snnet
Yolu'nda orta cebirciler kaza ve kadere inandklarndan kendilerinde cz' bir irade bulunduu
nu, kulun almas ve
uramas sonunda, yine ilh takdir ile iyiye doru gidebileceklerine inanrlar.

Cebriyecilerin inandklar gibi mutlak olarak insanda irade ve ihtiyar olmasayd, insanlar do
ru yola
sevkeden peygamberlere lzum kalmazd. Balkta grld gibi Hz. Mevlana, orta yolun, yani E
hl-i Snnet
Yolu'nun, peygamberlerin ayaklar ile dzlenip aldn sylemede; bu yolun sanda cebriyec
iler, yani kulu bir

kukla yerine koyan, insanda cz' irade ve ihtiyar olduunu inkar edenlerin bulunduunu; sol t
arafnda ise kaderiyeci,
yani mu'tezile taifesinin bulunduunu; kaderiyeci yani, mu'tezileler insann kendi kaderini ke
ndisinin hazrlad,
dolaysyla mutlak irade ve iktidarn insann kendisinde bulunduuna inananlarn yoludur. Her
iki inancn da slm
olmadn, tehlikelerle dolu olduunu aklamaktadr.

2963 Mmin; "Ey cebr!" dedi. "Sen, syleyeceklerini syledin; imdi


beni dinle, ben de cevap vereyim!

240

Kaza ve kader hususunda cebr grne gre nkteler sylyorsun;


imdi maceray dinle de, onun srlarn benden duy!

2967 phe yok ki bizim bir ihtiyarmz, yapma gcmz vardr!


Duyguyu inkar edemezsin; bu, apaktr!

Taa hi kimse; 'Gel buraya! ' diyemez! Bir kerpi parasndan hi


kimse vefa beklemez.

Hi kimse bir adama; 'Haydi u! ' diyemez! Yahut kr bir adama; 'Ey
kr kii; bana bak! ' demez.

2973 Emir ve nehiy, fke, ltuf ve azarlamak ancak ihtiyar olan


kiiyedir.

Zulmde de ihtiyarmz vardr, sitemde de! Ben, u eytandan, u nefisten bahis atm ya, zaten maksadm da bu idi.

2975 htiyar, yani yapma gc, cz' irade senin iinde oturmaktadr; o
bir Ysuf grmeden elini kesmez.

htiyar, dilek nefistedir; diledii eyin yzn grr de, ondan sonra i

yapar.

Kpek yatm uyumutur, ihtiyar da kaybolup gitmitir, fakat ikembeyi grnce kuyruunu sallamaya balar.

At arpay grnce kinemeye balar; kediye et gsterilince miyavlar.

htiyarn, istein harekete gemesine gr sebep olur! Gr, krk


gibidir; ateten kvlcm karr.

2981 Birisine dilediini arzedince, gsterince, o uykuda olan ihtiyar,


istek, hemen gzn aar.

Melek de, eytann inadna, hayrlar gsterir, gnle bir cokunluk salar.

Bylece, hayr ilemek hususunda ihtiyarn harekete geer; bir ey


gsterilmeden nce her iki huy da uykuda idiler.

u halde; melek de, eytan da ihtiyarn isteklerini harekete geirerek,


sana yaplacak eyleri gsterirler.

2985 lhamlarla, vesveselerle sendeki hayr-er dilei, bir iken on olur;


on kiinin gcn elde edersin.

241

Ey aziz kii! Namazn dndaki ilerin helal olmas iin, namazdan


karken meleklere selam vermek gerekir.

Yani; 'Ey melekler! lhamnzla, gzelim duanzla bana namaz klmak

ihtiyarm verdiniz; size selamlar, teekkrler!'

Gnah iledikten sonra da, tutar blis 'e lanet edersin; nk bu kt


yola, bu eri yola onun yznden dtn.

Bu iki zt varlk, eytan ile melek, gayb perdesi ardndan gizlice sana
erri ve hayr gsterirler, tavsiye ederler.

2990 Fakat, gznn nnden gayb perdesi kalknca, seni hayra ve


erre sevkedenlerin yzlerini grrsn.

Burada, gizlenerek sana sz syleyenlerin bunlar olduunu, szlerinden


aka tanrsn.

eytan; 'Ey tabiatna ve bedeninin isteklerine esir olan kii! Ben; seni
gnah ilemeye zorlamadm; sadece gnah sana gzel, tatl gsterdim!' der! 336

336 Bu beyitte 14. brahim Sresi'nin u mealdeki 22. yetine iaret var: eytan der ki:

"phesiz Allh, size szn dorusunu syledi. Ben de size vaadettim ama, ben yalanc ktm!
Zaten benim
sizin zerinizde hi bir hkmm, nfuzum da yoktu! Yalnz ben, sizi ardm; siz de hemen ban
a uydunuz, icabet
ettiniz! O halde; kusuru bana yklemeyin, kendinizi knayn, kendinizi ayplayn!"

Melek de; 'Ben sana; Gnahn verdii zevk yznden gamn ve strabn artar! demedim mi?' der!

'Filan gn byle demedim mi? Cennetlerin yolu u taraftadr! diye


sylemedim mi?'

2995 Melekler; 'Biz, senin can dostunuz; canna can katarz; senin
atana ihlas ile secde edenleriz!

imdi de sana hizmet etmek istiyoruz; hizmet edilmeye layk olman


iin, seni arp durmadayz!

Bu eytanlar ise, atan Hz. Adem'e dman idiler; Secde ediniz! emrine
uymadlar!

Fakat sen; eytana uydun da bizi bir yana attn, hizmetlerimizin hakkn
tanmadn!

imdi biz de meydandayz, onlar da meydanda; szmzden,


sesimizden bizi tan! '

242

3004 Szn hulasas u ki: eytan ile ruh, her ikisi de insana erri ve
hayr gsterirler; bunlarn her ikisi de ihtiyarn olduuna delildir, belgedir!

Bizde grnmeyen, gizli bir ihtiyar var; gnldeki iki duygu belirince,
birbirine zt dnce, ihtiyar harekete geiyor!

Akl bakmndan cebre inanmak, kadere inanmaktan daha beterdir;


nk cebre inanan kii, bu inanla kendi duygusunu da inkar ediyor demektir!

3010 Ey oul! Kadere inanan hi olmazsa duyguyu inkar etmez; zaten


Allh'n ii duy gya smaz ki! 337

337 Akll kiilere gre cebre inanmak, kaderiyeci olmaktan daha fenadr! nk cebre inanan k
ii ihtiyar,
cz' iradeyi bile inkar ederek kendisini cansz, duygusuz bir varlk yerine, bir kukla yerine
koymaktadr! Bu inancn
dourduu fenalklar, Kaderiye inancnn getirdii ktlklerden daha beterdir! Cebre inanan k
imse, kendi varlnda
bulunan cz' iradeyi, ihtiyar reddettii iin yapt btn ktlklerden, iledii gnahlar
dan kendini temize
karmakta; "Benim elimde bir ey yok! Ben, cansz bir varlk gibiyim; ruhsuz bir kap kanad
gibi alp
kapanmaktaym! Yaptklarmdan sorumlu deilim; Allh neyi takdir buyurmusa, ben onu ilemekte
yim!" demektedir.

Bylece o, dolaysyla Allh'n emirlerini, nehiylerini inkar etmektedir! Bu inan, bu iman; "
insanlar kendi fiillerinin

yaratcsdr!" diyen kaderiyeci, mu'tezile grnden daha fenadr! nk kaderiyeciler, hi


deilse kendi
varlklarnda hissi, duyguyu inkar etmezler. "Allh'n ii; duyguya smaz, hisse mensup olmaz
! Benim ilerim ise
hissidir!" derler ve bu grten hataya derler de; "Kendi fiilimi, ilediklerimi ben yaparm
; Allh karmaz!" diye
saptrlar!

Byk Allh'n fiilini inkar eden kimse, delilin delalet ettii eyi de inkar ediyor demektir! 338

338 Burada geen "delalet ettii ey"den murad, Hakk Teala'dr. "Dell", Allh'n yapt eyl
erdir. u halde
Allah'n ilerini inkar etmek, haa, Allah' inkar etmek gibi olur. Kaderiye-Mu'tezile inancn
da olanlar, Hakk'n baz
ilerini kabul, bazlarm inkar ederler. Derler ki: "Hakk Teala hayr halketti, erri, zulm,
fesad halk eylemedi! Bu gibi
kt iler, kullarn yapt ilerdir!" Snnet ehlinin; "Hayrih ve errih mina'llahi teala"
(=Hayr da, er de
Allah'tandr; O'nun takdiri iledir!) inancn Mu'tezile taifesinin tesiri altnda kalarak "Hay
rih ve hayrih mina'llahi
Teala" (=Hayr da, hayr da Allh'tandr!) eklinde tevile kalkanlar bugn de ok grlmektedi
r. Burada imanmzn
zedelenmemesi iin zerinde dikkatle durulmas gereken bir mesele var: Kur 'an- Kerm 'in u
yetinde; "Sana gelen
her iyilik Allh'n lutfudur; sana gelen her fenalk da kendi nefsindendir, kendilidendir!" (N
isa Sresi 79) diye
buyurulmaktadr. Bu demek deildir ki, "Hayr Allh halketti, erri de insanlar halketti!" Ha
a, biz kim oluyoruz da
eni halkediyoruz? Her eyin Hakk'tan olduunu bazen unutuyoruz. Dnmyoruz ki, iimizde bul
unan nefis-eytan
bizi gnaha, ktlklere tevik etmekte, kalbimize eitli vesveseler drerek gnah tatl g
stermekte; erri ho ve
ssl bir hale sokmaktadr! Rhumuz, saduyumuz, vicdanmz da iyiyi bize telkin etmekte ve bi
zim nefsin gsterdii
yola gitmememize gayret sarfetmektedir. htiyarmz, cz' irademiz iki yoldan birini seecekt
ir. "Hayr da, er de

Allh'tandr!" dediimiz zaman, bu durumu sylemek istiyoruz. Bu srada hayra yneldiimiz zam
an hayrn Allh'tan
geldiine inanyoruz da, nefsin tesiri altnda kalp, yine Allh'n takdiri ile er taratma gi
dince errin Allh'tan geldiine inanmyoruz. Ayette; "Senin nefsindendir!" diye iaret buyurulmas, insann cz' irade
sinin, ihtiyarinin
eytann, nefsin szne uyarak gnah ilediine iarettir.

243

Kaderiyye inancnda olan; 'Duman var, ate yok; mum , mum olmakszn da ktr!' demektedir!

Cebriye mezhebinde olan ise, atei gryor da, inkar etmek iin; 'Ate
yoktur!' diyor!

O kadar inkar yoluna sapm ki, ate elbisesini yakyor da hala; 'Ate
yoktur! ' diyor; elbisesini dikiyor da hala; 'iplik yok! ' diye syleniyor!

3015 Szn hulasas u ki: Cebr davasn gtmek,


sofistlik(=phecilik)tir! Bu yzden bu hal, atee tapmaktan da beterdir! 339

339 Bunlar, her eyden phe ederler. Sofistlere, pheciler (sceptiqus) da denir. Kaynam Es
ki Yunan
felsefesinden alan phecilere gre akl, hi bir ey anlayamaz, her eyden phe eder. "Bildi
imiz, grdmz
eyleri duygularmzla biliriz!" derler. "Duygularmzsa, ok defa bizi aldatr. u halde; hi
bir ey hakknda kat' bir
karara varamayz!" diye dnrler.

Atee tapan; 'Alem vardr, Rabb yoktur! Rabb olmad iin de. Ya
Rabbi! diyene cevap verilmez!' der.

Cebriye inancnda olan kii ise; 'Bu dnya hi yoktur!' der. Sofist
(pheci) ise tereddtler, pheler iinde kvranp durur!

Cmle lem; 'unu getirme, bunu yapma, bunu yap! ' diye ihtiyar ikrar

eyler!

Fakat Cebriye inancnda olan; 'Emir ve nehiy diye bir ey yoktur! ' diye
sylenir durur! Ona gre, ihtiyar da yoktur; buna inanmak da hatadr!

3020 Arkada! Duyguyu hayvan bile ikrar eder, fakat bunun delilini
anlamak ok ince bir eydir!"

244

htiyar dediimiz, bir eyi yapp yapmama dilei gibi,


vicdan idrak ile biz aresizlii, fkeyi, hogrrl,
sknt ve belaya sabr ve tahamml eylemeyi, tokluu ve
al anlarz. Duygu ile sary krmzdan, by
kkten, acy tatldan, miski pislikten ayrdederiz.
Dokunmakla da yumua katdan yakc st scak

stten, ya kurudan,duvar aatan ayrdetmi oluruz.


u var ki,vicdan anlay inkr eden, hissi ve duyguyu da
inkar eder. Hatta daha da ileri gider. u hakikat ki,
vicdan anlay, yani i duygular d duygulardan daha
da ak olarak duyulur. D duyguya engel olmak,
duygunun meydaria gelecei yolu kesmek, balamak
mmkndr. Fakat vicdan anlay men etmenin imkan
yoktur. Akllya iaret yeter.

nk bizde ihtiyar olduunu hissederiz. htiyarmz olduundan tr,


bize bir i teklif etmek gzel gelir.

Amelce vicdan anlay, duygu yerine geer. Bunlarn her ikisi de bir
kapya kar.

Bu anlaya "Yap!", "Yapma!" diye emir vermek, onunla maceralara


girimek, szler sylemek yerindedir.

Gzelim; "Yarn bunu yapaym, yahut onu yapmayaym." demen ihtiyarn varln isbat etmektedir.

3025 Yaptn ktlkten tr, duyduun pimanlkta ihtiyarn


olduunu gsterir. Demek ki kendi ihtiyarnla piman oldun, doru yolu
buldun.

3050 Deveci bir deveyi dvse, o deve dvene kin gder. Dman olur.

Deve kendini dven kiinin sopasna kzmaz. Dven kiiye kzar. Demek ki deve bile ihtiyardan koku aln.

3026 Btn Kur 'an emirdir, nehiydir. Baa gelecek musibetlerden


insanlar uyarmaktadr. Mermer taa emredildiini kim grmtr?

Hi bir bilen, hi bir akll bunu yapar m? Kerpice, taa kzar da kin
gder mi?

"Ey ller, ey ellerinden bir ey gelmeyenler! 'Byle yapn, yle


edin! ' dedim, neden yapmadnz?" der mi?

245

"Ey eli bal, aya krk kle! Haydi mzra eline al da, gel sava." der

mi?

Yldzlar, gkyzn yaratan Allh, nasl olur da bilgisizce emir ve


nehiyde bulunur?

3032 Ey cebr, "Kulda ihtiyar yoktur." diye aklnca Hakk'tan aczi


giderdin ama, haa ona bilgisiz, aklsz, ahmak dedin...

3033 "Kader yoktur, kul diledii ile, kendi ihtiyar ile i yapar."
demekte hi olmazsa cizlik yoktur. Olsa bile cahillik, cizlikten beterdir.

3039 Allh'tan bakasnda ihtiyar yoksa, ne hakla suluyakzrvorsun 340

340 3032 numaral beyitte; "Hakk'tan aczi gidermek" sz geti. Bu ne demektir? Cebriye inanc
nda olanlar
derler ki: "Eer biz kaderiye, (=Mu'tezile) inancnda olanlar gibi dnrsek, haa Hakk'a acz
ve zaaf isnad etmi
oluruz. Biz desek ki, bir kimsenin nefsi yahut eytan o kimseyi isyana gtrr. Onu kfir eyle
r. yle ki, o kimse
Hakk'm dergahna varmak ister, Hakk da o kimsenin mmin elmasm ister. Fakat eytan o kimseyi
mmin olmaya
brakmaz. Onu Hakk'a itaatten alkor. Bu ekilde dnr ve buna inanrsak haa Cenab- Hakk'a
acz ve zaaf isnad
etmi oluruz. nk Hakk bir kulunun mmin olmasn isterken, eytan onu imandan alkoymakta,
bylece Hakk'n
kudreti nefis ve eytann kudretine malup olmaktadr. Haa Hakk Teala ciz ve zayf olmaktan
mnezzehtir.

Nasl oluyor da dmana di biliyorsun? Nasl oluyor da onun


gnahn, suunu gryorsun? Evin atsndan bir tahta dsede, seni
adamakll yaralasa;

atdan den tahtaya hi kzar msn? Ona kin besler misin?

"Neden bana vurdu da elimi krd? O benim can dmanmm." der


misin?

Trkmen'in kpei

2940 Trkmen'in kapsnda bir kpek olsa, o kpek oradan ayrlmaz, o


kapya yz tutar, o kapya ba kor yatar.

Evdeki ocuklar, o kpein kuyruunu ekseler, ses karmaz, aldrmaz, onlara boyun eer.

Fakat yoldan bir yabanc gese, ona erkek arslan gibi saldrr.

246

Trkmen, kpeine tutma suyundan verir. O da ona raz olur ve bekilik yapar. 341

341 Tutma: Bir eit yemek. Un yorulup hamur yaplr. Alr, kk kk kesilir. Ezilmi s
armsak
kartrlm yourtla piirilir. Bizim tatar breine benzeyen bir Seluklu yemei.

2945 te Allh'n yaratt yzlerce dnce, yzlerce hile rettii de


eytan kpeidir. 342

342 eytann da halik Allh-u Teala'dr. Onda olan fikirleri, hileleri, dzenleri, ktlkler
i de reten,
insanlarn bana bela eden Hakk'tr. nk bu bir gerektir ki, btn grnen ve grnmeyen v
arlklarn, btn
hallerin, ilerin yaratcs ancak odur. nk 37. Saffat Sresi'nin u mealdeki 96. yeti bir
hakikati haber vermektedir:
"Halbuki sizi de, yaptklarnz da Allh yaratmtr." diye buyrulmaktadr. eytan kpei, ya
ni eytan, Trkmen'in
kpeinin semboldr. Daha dorusu Trkmen'in kpeinden maksat eytandr.

Allh yzlerin suyunu (yani erefi, onru, iman) ona gda etmitir,
iyinin de yznn suyunu dker, ktnn de; yani sanki Allh iyinin, ktnn
de imann, erefini eytana gda etmitir. Ona uyan insanln, erefini
kaybeder, alalr.

Halkn yz suyu; iman, erefi, ona verilen tutma suyudur. Kpek


eytan ier, onunla gdalanr.

Kudret adrnn nnde, onun can nasl olur da Allh'n takdirine,


hkmne kurban olmaz? Sen syle! 343

343 Btn varlklarn, Cenab- Hakk'n takdirine boyun edikleri gibi, eytann can da Hakk T
eala'nn kudret
adrnn nnde ilh hkm iin kurban olmutur. Nb merhum ne gzel sylemi: "Alem esr-i
dest-i meiyyet
deil midir?" Evet btn lem mukadderatn esiri olduu gibi, eytan da Hakk Teala'nn hkm-i
erifine ve takdirine
uymutur. O da onun kapsna ban koymutur. Fakat unu da bilmeli ki, eytan insan iin yin
e ilh takdire uyarak,
ok azgn bir dman kesilmitir. O da azgnlkta insanlar artmakta bir emir kulundan bak
a bir ey deildir. u
yet-i kerme bu hakikati beyan buyurmaktadr: "phesiz eytan, sizin iin byk bir dmand
r. Siz de onu dman
tanyn. Cehennemlik olmanz iin sizi kendi tarafna davet eder." (Fatr Sresi, 6.)

yilerden de ktlerden de, sr sr insanlar, ellerini, kollarn yere


demi, kpek gibi o kapya, yani Hakk'n kapsna ynelmilerdir. Ashab-
Kehfin kpei gibi, dnya maarasnn kapsna yatmlar, Hakk'n hkmn,
takdirini beklemektedirler.

2950 Btn insanlar, ulhiyyet maarasnn kapsnda kpek gibi


yatmlar, bedenlerinin her zerresi emir beklemektedir. Damarlar atmakta,
kulaklar kiritedir.

Ey kpek eytan, halk bu yola ayak basnca, onlar bir bir imtihandan
geir, bakalm.

247

Saldr, onlara engel ol, dikkatle bak; dorulukta, bunlarn hangisi erkek

(yani cesur), hangisi dii (yani korkak) ayrt olsun, belli olsun.

"Allh'a snrm." sz niin sylenir? Kpek nefis kzp saldrmaya


balaynca deil mi?

Ey Hita Trk! "Allh'a snrm." demek, kpee bar, onu azarla da


yol alsn demektir.

2955 Rabbim kpee mani ol, yolu a da adrnn kapsna geleyim,


cmertliinden yksek mevkiinden, bir dilekte bulunaym.

Trk, kpein saldrsndan ciz kalrsa, bir ey yapamazsa, "Allh'a snrm." demek ve feryad etmek yerinde deildir.

3034 Trk kereminden konua; "Kapma kpeksiz gel, yrtk hrka ile
gelme!" der.

Falan taraftan edeplice, yavaa gel de, kpeim sana azn amasn,
diini gstermesin.

Sen ise bu szmn tam aksini yapyor, kapya geliyorsun. Elbette


kpek seni srr, yaralar. Kullarn, klelerin geldikleri gibi gel de, adr
sahibinin kpei yumuak davransn, seni sevsin.

2957 O vakit Trk de; "Ben de bu kpekten Allh'a snrm, bu


kpein yznden ben de yurdumda ciz kalmm." der.

"Ey misafir, sen bu kapya gelemiyorsun ya, ben de, azgn kpein
yznden kapdan dar kamyorum." der.

Hal byle olunca, artk Trk'n de toprak bana, konuun da. nk


bir kpek ikisini de yenmi, ikisinin de boynunu balam.

2960 Haa Allh hakk iin, Trk barnca, kpek de kim oluyor?
Erkek arslan bile olsa kan kusar.

Ey kendini Allh arslan sanan zavall; yllar geti, sen hala nefis kpeine bir ey yapamyorsun, ona kar ciz kalmsn.

Bu kpek nasl olur da, senin iin av avlar? Sen kendin aka o kpee
av olmusun.

Halkn ihtiyar (yani yapma gc, cz' iradesi)


olduuna, kaza ve kaderin ihtiyar gidermediine dair bir
hikye.

Bir hrsz gece bekisine dedi ki: "Efendim, yaptm i ile ben,
Allh'n takdirini yerine getiriyorum. Yani aln yazma gre yayorum."

248

Beki; "Ey benim iki gzmn nru! Benim seni yakalamam da


Allh'n takdiri iledir." dedi.

3060 Birisi bir dkkandan bir turp arsa da; "Ey akll kii, bu turpu
alm da Allh'n takdiridir." dese;

Sen de onun bana, iki yumruk vurur; "Bu da Allh'n takdiridir."


dersen, turpu yerine koy!

3066 Allh'n takdiri, hkm, eer sana zr oluyorsa, ren de bana


bir fetva ver.

Benim gnlmde yzlerce arzu, yzlerce ehvet var. Fakat Allh


korkusundan elim balanmtr.

Kerem kl, ltuf et, u zr bana ret de, benim elimin, ayamn
ban z.

Bir sanat, bir meslei semi, kendine i edinmisin, u halde bir ihtiyarn var demektir.

3069 Ey i eri, ihtiyarn yoksa, sanatlar iinden o sanat nasl semisin?

Hislerin galeyana gelince, heva ve hevesin uyannca, yirmi adamn ihtiyarn elde edersin.

Dostun senin ufak bir menfaatine zarar verirse, iinde onunla ekime
ihtiyar canlanr.

Fakat Allh'n verdii nimetlere kretme zaman gelince, ihtiyarn yok


olur. Sen bir tatan da aa bir hal alrsn.

Nihyet cehennem de sana; "Bu yakta beni mazur gr; ne yapaym,


Allh'n takdiriyle seni yakyorum." der.

3075 Hi kimse bu delil ile seni mazur grmez. Bu zr seni celladn


elinden kurtarmaz.

Dnya byle kurulmu, byle gider. Bu lemi grdn ya, o lemin


halini de bildin demektir. 344

344 u Dvan- Kebr beyti bu beyite ne kadar benziyor:

"Ne zamana kadar 'Bu dnya o dnya' deyip duracaksn. O dnyaya bak, onu bu dnya ile karm
gr."
Dvan- Kebr, c. V, n: 2881.

249

Cebriye cevap verip ihtiyar isbat edie emir ve


nehyin yani "yap, yapma" emirlerinin gerek oluuna,
cebr inancnda olan kiinin getirdii zrn hi bir
eratte, hi bir dinde makbul olmadna, bu zrle
yapt iin karl olan cezadan kurtulamayacana
dair bir hikye. Nitekim blis de; "Rabbim, sen beni
azdrdn, bu ite benim suum yok. " dedi ama, sz kabul
edilmedi. Az oa delalet eder. 345

345 Bu balkta geen blis'in; "Rabbim, beni sen azdrdn." demesi, A'raf Sresi'nin 16. yet
i ile Hicr
Sresi'nin 39. yetinden alnmtr. Cebriye inancnda olan, blis'in gnah stnden atmak i
in "Rabbim beni sen
azdrdn." diye kstahlkta bulunrken, Hz. Adem'in Havva validemizle birlikte yasaklanm mey
veden yedikleri iin
cennetten karld zaman; "Ey Rabbimiz, kendimize zulm ettik. Eer bizi balamaz ve bize
merhamet etmez isen
muhakkak ziyan edenlerden oluruz." (A'raf Sresi, 23) diyerek gnahn itiraf etmi, suu kend
i stne almt. eytan
gibi; "Sen yle istedin, yle takdir ettin, ben de memnu' meyveyi yedim. Benim ne kabahatim va
r?" dememiti.
Gerekten de Adem (a. s.) iledii sutan tr Cenab- Hakk tarafndan kendisine: "Ey Adem, s
ende o crm,
halkeden ben deil miyim? Senin hareketin benim takdirim eseri deil midir? Mazeret iin neden
bunlar sylemedin?"
diye buyurduu zaman. Adem yle cevap vermitir: "Ya Rabbi, senden korktum, ekindim ve byle
bir sz sarf
etmeyi edebe aykr grdm." demi, Ve bu sebeple nihyet Allh'n affna ve rahmetine mazhar
olmutu. Bylece
blis Hakk'a kar; "Sen beni azdrdn." dedii iin dergah- ilhden srld. Adem (a. s.) d
a edebe riyet ettii iin
affa ve mafirete mazhar oldu.

3077 Adamn biri aacn stne km, aac iddetle silkiyor,


meyvelerini dryordu. Hrszlk yapacakt.

Ba sahibi geldi de: "Ey alak adam, Allh'tan utanmyor musun? Bu


yaptn nedir?" dedi.

Hrsz dedi ki: "Allh'n bandan, Allh'n bir kulu, Allh'n ltfettii
hurmay yerse;

3080 Adce utanmadan beni niye ayplyorsun? Ne diye knyorsun?


Gan olan Allh'n btn kullarna ltfettii nimeti neden kskanyorsun? Nekeslik ediyorsun?"

250

Ba sahibi hizmetisine seslendi: "Ey Aybey! O ipi getir de bu akna


cevap vereyim." Sonra bahe sahibi;

Adam aaca skca balad. Kuvvetli bir sopa ile arkasna, bacaklarna
adam akll vurmaya balad.

Hrsz; "Allh'tan utan!" dedi, "Bu susuzu inlete inlete, dve dve
ldryorsun."

Ba sahibi; "Allh'n kulu, baka bir kulu, Allh'n sopas ile ne de gzel dvyor." dedi.

3085 "Bu sopa Hakk'n sopas; arka da, yan da Hakk kulunun arkas,
yan, baca; ben de onun bir kuluyum. Onun fermannn aletiyim."

Hrsz; "Ey kurnaz adam!" dedi, "Ben cebr inancn terk ettim. Tvbe
ettim. Piman oldum. Gerekten de ihtiyar vardr, ihtiyar vardr, ihtiyar vardr."

Biz birer glge varlktan ibaretiz, her ey onundur.

3087 Kullardaki ihtiyar, onun ihtiyar var etti. Hakk'n ihtiyar toz

bulutu altnda gizlenmi bir svari gibi grnmyor.

Bizim ihtiyarmz (yapma gcmz, cz' irademizi) Hakk'n ihtiyar


meydana getirmitir. Onun bize dilsiz dudaksz, iten emir vermesi,
ihtiyarmza dayanr, ihtiyarmz olduuna delildir.

htiyar yok gibi grnen her mahlukta, gizli ve kuvvetli bir hkmeden
vardr.

3090 O bylece, av kendisinde kuvvet yokmu gibi avlar. Zeyd'in (her


hangi bir kiinin) kulan tutar, istedii tarafa eker gtrr.

Hi bir eye muhta olmayan Allh'n san'at, kudreti, hi bir alet


kullanmakszn, onun ihtiyarn ona kemend yapar.

Zeyd'i kendi ihtiyar ile balar. Hakk da kpeksiz, tuzaksz onu avlar.

O dlger tahtaya hakimdir; tahtay yontar, istedii ekli verir. O ressam


da gzellie hkmeder, gzel resimler yapar.

Demirci demire hakimdir. Ondan eitli iler yapar. Mimar da aletlerine


hkmn geirir.

251

3095 alacak ey, grlmemi hal de udur ki, btn insanlarn


ihtiyar birer kul gibi Hakk'n ihtiyarna secde ederler.

Cansz eylere kar kudretin, yapma gcn var, onlara hkmediyorsun,


istediin ekli veriyorsun. Fakat bu kudretin onlardaki canszl giderebilir
mi? Onlar canlandrabilir misin?

Allh'n kudreti de tpk bunun gibidir. Gc, kudreti mutlaktr ama,

kuldaki ihtiyar gidermez. Aslnda herkesin ihtiyar yerinde iken, Hakk'n


kudret ve iradesi btn ihtiyarlarn zerine galiptir, kahirdir. Yani btn
ihtiyarlar, Hakk'n malup ve mefhumdur.

Hakk'n kudretini, kuvvetini, dileyiini, btn kemali ile syle, bu ne


cebr saylr, ne de sapklktr.

"Benim kfirliim, Allh'n dilei ile, takdiri iledir." dedin ya, bil ki bu
dilekte senin de dilein, istein vardr.

3100 nk kfirliin, sen istemedike olamaz. Hem kfir olmay


istemiyorsun, hem kfir oluyorsun. Bu ikisi birbirine zt der, byle ey olamaz.

3105 al, Hakk'n sevgi arabn, kuvvet ve kudret arabn i de


dinlik kazan; o vakit kendinden geersin, o vakit ihtiyarn kalmaz.

O vakit btn ihtiyar, o arabn olur. Sen de tam bir ilh sarholuk
iinde mazur saylrsn.

O vakit ne sylesen, o sz arabn sz olur. Neyi siler sprrsen,


onlar arap silmi, sprm saylr.

Hakk kadehinden arap ierek mest olan kimse, adaletten, doruluktan


baka bir ey yapabilir mi?

3110 Bizim elimiz de ayamz da, o tek olan, esiz olan, Hakk'n
arabdr. Yani arapla kendinden gemiler, sarho olmulardr. Onun verdii
gle, kuvvetle hareket etmektedirler. Grnen eller, ayaklar deersizdir. Birer
glgeden ibarettir. Onlar bir ie yaramaz. 346

346 Dikkat edildi ise grlmtr ki, u yukarda geen beyitlerde Hz. Mevlana kuldaki cz' i
radenin ve

ihtiyar gcnn, Allah'n ltf ve ihsn ile kula verildii bildirildikten sonra, tam mnsy
la Hakk yoluna den Hakk
sevgisi ile kendinden geen mkemmel bir mslmanda, kmil bir insanda, irade ve ihtiyar yok o
lmakta, o insann her
harekelinin, her davrannn, Hakk'n emir ve nehyine uygun decei beyan buyrulmaktadr.

252

"Allah neyi diledi ise, o oldu." hadsinin mns.


Yani dilek onun dileidir, onun madr. Onun rzasn
arayn. Bakalarnn hmndan, gazabndan,
bakalarnn sizi reddetmesinden gnlnz daralmasn.
"Hadste geen 'Oldu' sz, mazyi, gemii bildirir.
Fakat Allh'n ilerinde gemi zaman, gelecek zaman
yoktur, olamaz. Nitekim Allh 'a gre ne sabah vardr, ne
de akam. " denmitir.

3111 Kulun; "Allh neyi diledi ise o oldu." demesi; "O ile urama,
tenbel ol!" demek deildir. nk "Takdir-i ezel gayrete ktr." demiler.

Bu sz candan ve gsterisiz olarak, ise daha iyi sarlmay teviktir.


Hatta o hizmette daha fazla gayrette bulun, o ite daha da ehil ol, demektir.

Sana; "Ey efendim, ne dilersen dile, iin i, dilediin ey, dilediin gibi
olacak." deseler.

O zaman tenbellik etsen de caizdir. nk ne dilersen, ne dersen o


olacak...

3115. Fakat "Allh, neyi diledi ise o oldu. Hkm onun hkmdr. Ebed
olarak, mutlak bu byledir." deseler;

Derhal yz kii imisin gibi o iin etrafnda kula yakr ekilde


dolamazsn. Ne diye o ise candan sarlmazsn?

3120 Sen bu sz ters anladn da gayreti braktn, tenbelletin, bu hal


anlayna ters dt, akln kart.

"Emir falan efendinindir." demek, ne demektir? Akln bana al da


ondan bakas ile az d kalk.

Emir onun emri olunca, o efendiden ayrlma, onun etrafnda dn, dola.
Dman ldrecek, dostun canm kurtaracak odur.

Mademki o ne dilerse onu bulacaksn, onun hizmetini se, onu kaybetme.

Yoksa; "Emir sahibinin etrafnda dolama da, amel defterin kara


yazlsn, yzn de sararsn!" demek deildir.

3125 Seni kztran, ilh ltfa mitle koturan, seni evikletiren, seni
ar ve haya sahibi yapan te'vl, haktr, dorudur.

253

Fakat seni gevekletiren, gevek bir hale sokan, tenbelletiren te'vl, u


hakikati bil ki, te'vl deildir. Seni kt bir hale srkleyen, seni deitiren bir
haldir.

"Allh ne dilerse o oldu." hadsi Hakk yolunda, koturmak, kztrmak,


ibadete tevik etmek sretiyle mitlerim kaybedenlerin iki ellerinden
tutmaktadr.

Kur 'n 'n mnsn yalnz Kur 'n 'dan sor. ehvetini, heva ve hevesini
atee atm, yakm kiiden ren.

Kur 'n 'n mnsn Kur 'n nnde kurban olmu, benliinden gemi,
alalm, adeta ruhu, ayn- Kur 'n kesilmi kiiden sor.

3130 Kendisini tamamyla gle feda etmi. Gl de yok olmu. Ya ister


gl ya olarak kokla, ister gl olarak kokla.

"Kalem, olacak eyleri yazd. O yaznn mrekkebi


bile kurudu. " hadsi byledir. Yani "Kalemin mrekkebi
kurudu, ibadet ile gnah bir deildir. Emin olula
hrszlk edi bir deildir. Kalem yazd, mrekkebi bile
kurudu. kretmekle nankrlk bir deildir. Kalem bu
yazy yazd da mrekkebi bile kurudu. " demektir. nk
Allh gerekten de ihsan sahiplerinin ecrini yitirmez. 347

347 Bu balkta geen hadsin tamam yle: "Senin bana gelen her eyi kalem yazd, mrekkeb
i de kurudu. "
Bu hads de daha evvelki blmde geen "Allh neyi diledi ise o oldu. " hadsi gibi cebr inanc
n ifade etmez. Bilakis
bu hadste: itaat ve ibadete tevik, gnah ve ktlklerden kanma emri vardr. Yani "Ey insa
n, kalem, Levh-i
Mahfuz 'da olacak eyleri yazd. O yaznn mrekkebi bile kurudu. Levh-i mahfuzda dorulukla h
rszlk bir deildir.
Bu da yazld, kr ile nankrlk bir deildir. Bu da yazld. nk Allh gerekten de, ihs
n sahiplerinin, iyilikte
bulunanlarn ecrini zayi etmez. " Bu son cmle Tevbe Sresi 'nin 120. yetinden alnmtr.

3131 Bunun gibi "Kalem yazd, o yaznn mrekkebi bile kurudu."


hadsinin te'vli de seni en nemli bir i ile uratrmak iin bir teviktir.

u halde kalem, herkesin iine layk olan, uygun den mkft ve


mczt yazmtr.

254

Sen eer eri gidersen, kalem de seni eri yazar. Doru gidersen,
dorulukta bulunursan, mutlu olursun.

Zulm edersen ktsn, insanlktan geri kaldn. Kalem yle yazd. O


yaznn mrekkebi bile kurudu. Adalette bulunursan muradna erersin. Kalem
yazd, o yaznn mrekkebi bile kurudu.

3135. Elinle bir ey alarsan kalem yazd, mrekkebi kurudu demektir.


arap iersen sarho olursun. Bunu da kalem yazd. O yaznn mrekkebi
kurudu.

Sen reva grr msn ki, Hakk ezelde verdii emir, yazd yaz yznden iten kalsn, hi bir ey yapmasn?

" benim elimden kt, ben artk bir ey yapamam. Benim yanma bu
kadar ok gelme, bana kar bu kadar ok szlanma." desin. 348

348 Cenab- Hakk bir kere takdir edip bir daha etmezse, sfatlarndan muattal kalmas gerekir.
Halbuki Allh
Kayyum'dur. Her an btn sfatlarn ve fiillerini aa vurur, gsterir. O her an takdir eder
. Allh her an itedir,
gtedir. Her an yaratmakta, her an mahvetmektedir. Ra'd Sresi'nin u mealdeki 39. yet-i ker
imesinde: "Allh ne
dilerse onu yapar. Bazsn mahveder, vcuda getirmez. Bazsn da vcuda getirir. Ana kitap (
Levh-i Mahfuz) onun
nezdindedir." diye buyurur. Bunun gibi Furkan Sresi'nin u mealdeki 70. yetinde bu konu beya
n buyrulmutur:
"Meer ki tevbe edip iyi amel ve hareketlerde bulunan kimseler ola. te Allh bunlarn ktl
klerini iyiliklere evirir.
Allh ok yarlayc ve esirgeyicidir." Eer Cenab- Hakk yazdn bozmasayd, peygamberleri
ve onlarn varisleri
olan velleri, insanlarn slah iin gnderir miydi? Bu yzdendir ki; "Takdir-i Ezel gayrete
ktr." denilmitir.

"Kalem yazd, yaznn mrekkebi bile kurudu." sznn mns;


"Benim yanmda adalet ile zulm bir deildir.

Hayrla errin arasn ayrdm, kty daha da ktden ayrdettim." demektir.

3140 Sende bir zerre kadar edep artsa, bu senin iin dosttan gelen bir
ltuftur. Rabbin bir ihsndr.

3145. Senin gayretin, alman, bir zerre artsa, Allh'n terazisinde bir
arlktr, bir kymettir.

3151 "Kalem yazd, mrekkebi kurudu." sz, hi "Cefalarla veflar bir


olur." mnsna gelir mi?

"Aksine cefalarn karl cefadr." diye kalem yazm, mrekkebi de


kurumu. Ve "O vefann karl da vefadr." diye kalem yazm, mrekkebi
de kurumutur.

255

Af vardr. Fakat mit nn parlts, aydnl nerede ki, kulun takva


sebebi ile yz ak olsun, nurlansn.

Hrsz affedilse, canm kurtard iin sevinir. Yoksa vezir olmak, hazne emini olmak hrsz iin mmkn mdr?

3155 Ey din emini, ey Allh adam gel! Gel ki her ta ve her bayrak
eminlikle belirdi, kendini gsterdi.

Pdihn olu eer babasna kar hainlik ederse, unu iyi bil ki, babas
onun ban bedeninden ayrverir.

Fakat bir Hintli kle pdiha vefa gsterirse, devlet o kleyi "ok

yaa!" diye alklar.

Kle de ne ki; eer bir kapnn kpei vefal olsa, sahibinin gnlnde o
kpee kar yzlerce razlk, yzlerce memnunluk duygusu vardr.

Bu yzden kpei sever, okar, hatta azm bile per. Eer kpek yerine onun kapsnda arslan bulunsayd, ona neler yapmazd.

3188 Her an sana gelip atan bu dertler, bu belalar, senin yaptklarnn


cezasdr, karldr, ite "Kalem yazd, yaznn mrekkebi bile kurudu."
hadsinin mns budur. 349

349 Hz. Mevlana Mesnev'nin baka bir yerinde ayn fikri beyan buyurmutur:"Gamdan, fenalklar
dan sana
gelen her ey, senin kendi korkusuzluundan, edepsizliinden, kstahlndandr." (Mesnevi, c.
I, 189.) Eski
airlerimizden birisi de:"Hep ektiim kendi cezay amelimdir." (Btn ektiklerim, bama gel
en btn belalar,
yaptklarmn cezasdr.) diye yazmtr.

3161 Yol kesen, kervanlar soyan, insanlar ldren Fudayl candan


tvbe etti de, on adamdan stn oldu. Bir vel oldu. Gnahkrlar slah etti.
Doru yola getirdi. Bu hli de kalem yazm, yaznn mrekkebi bile
kurumutu.

256

Yoksul bir dervi, Her afta Horasan AmdVnin ssl


psl klelerini grd. Onlar Arap atlarna binmiler,
altn srmal elbiseler giymiler, daha baka eit sslerle
sslenmilerdi. Dervi; "Bunlar hangi beylerdir? Nerenin
pdihlardr?" diye sordu. Ona dediler ki: "Bunlar bey
deil, Horasan AmdVnin kleleridir." Yoksul dervi,
ban ge kaldrd da, "Allh 'm!" dedi, "Kula bakmay
AmuVdcn ren. "

Amd, maliye ilerine bakan kiidir.

3165 Herat ehrinde yoksul bir kstah vard. Mevkii yksek bir kleyi
grd.

Kle ata binmi, ipek elbiseler giymi, altn kemer kuanm gidiyordu.
Yoksul yzn gkkubbesine evirdi de dedi ki:

"Allh'm kula bakmay bilmiyorsan, neden u lutuflar, ihsnlar sahibi


efendiden renmezsin?

Allh'm kleye bakmay, giydirmeyi, beslemeyi u bamzda bulunan


ehrimizin u bynden ren."

Yoksuldu, muhtat, plakt, yiyecei yoktu, kn soukta tir tir titriyordu.

3170. Kendinden haberi olmayan o zavall, elinde olmakszn, byle bir


cr'ette bulundu, byle bir sz syledi.

Allh'n binlerce lutfuna ihsnna gveniyordu. nk Hakk' gnlnde


bulmu, onun nedimi olmu, irfan sahibi bir kii idi.

3174. Nihyet gnn birinde pdih, Amd'i thmet altna ald. Elini
ayan balatt.

O ssl psl klelere; "abuk efendinizin, definesinin yerini


gsterin!" diye ikenceler etmeye baladlar.

Onlara; "Ey alaklar onun srrn bana syleyin, yoksa boaznz,


dilinizi kestiririm." diyorlard.

Tam bir ay onlara ikence yaptlar. Gece gndz onlar sorguya ektiler.
Onlar sktryor, dertler iinde brakyorlard.

Sonunda onlarn hepsini parampara ettiler, fakat ilerinden bir kle


bile efendilerinin srrn sylemedi.

O yoksul dervi uykuda iken, hatiften, telerden yle bir ses geldi:
"Gel de, kul olmay bunlardan ren."

257

Bana gelen btn felaketler, belalar senin kendi


edepsizliindendir.

3180 Ey Ysuf larn derilerini paralayan, eer seni de bir kurt paralarsa,
bunu kendinden bil.

Sen btn yl kendi dokuduunu giy, btn yl ektiini bi.

Bizim adetimiz, yolumuz, iimiz dorudan, doruluktan ayrlmaz, iyilie kar iyilik, ktle kar ktlk veririz.

Akln bana al da, iini ona gre yap. Doruluktan ayrlma. nk


Sleyman yaamaktadr. Yok eer sen eytan isen, onun klc keskincedir. 350

350 Kur'an- Kerimde, bir ok srelerde ad geen Sleyman (a. s.) bir peygamberdir. Kendisine
ok bilgi ve
stnlk verildii, kularn, hayvanlarn, hatta karncalarn dilinden anlad zikredilir. R
zgarlarn, eytanlarn,
cinlerin, devlerin onun emrinde olduundan bahsedilir. Burada Hz. Mevlana'nn "Sleyman yaama
ktadr." diye
buyurmas, mn Sleyman'n, insan- kmili kasdetmektedir. Ey cebri inancnda olan kii, akl
n bana al da, insan
isen iman yolunu se. Snnet yolunda yr. Eer eytan isen mn Sleyman'nn klcndan kurt
ulamazsn, demek

istemektedir. nk mn Sleyman', yani insan- kmil her devirde diridir. Sen melek sret o
lursan ilh kahrdan
kurtulursun.

3185 nsan melek olunca, kltan emin olur, artk onun Sleyman'dan
korkusu kalmaz.

nk Sleyman'nn hkm, tesiri eytanadr, melee deil. Zahmet


yeryzndedir, topraktadr. Zahmet gnah ileyenleredir. Gkyznde
meleklemi insanlara zahmet yoktur, rahmet vardr.

ok bo olan mnsz olan cebir inanc terk et ki cebrin srrnn srrn


bilesin, anlayasn.

Gnah ileyenlerin, tenbellerin taklp kaldklar bu cebri terk et ki, can


gibi olan o cebirden haber alasn. Yani orta cebr yolunda yr de vellerden
haber al, hakikate eri.

Ey kendisinin gzel ve stn olduunu sanan, sevgili olmaktan vazge


de k ol! Yani gerek sevgiliye kavumak istiyorsan, insanlar arasnda
sevilmeyi, makbul olmay brak da k ol, ebed srecek sevgiyi ve sevgiliyi
ara!

3190 Ey mnda geceden de dilsiz ve sessiz olan kii. Szlerine ne vakte


kadar mteri arayacaksn? Gnln geceden de karanlk olduu iin, senin
ruhsuz ve mnsz szlerin! kimse dinlemek istemiyor.

258

Onlar senin hatrn iin, anlamadklar halde, senin karnda, senin


szlerine kar balarn sallar dururlar. Fakat senin de mrn onlarn sevdas
ile geti, gitti.

Sen bana hasetle kvranma diyorsun ama, bir hiin elden kmasna kim
haset eder?

3195 Nefsin vefl bir talebe gibi daima seninle beraberdir. Baka ne
varsa yok oldu; nerede, neyi aryorsun? Hepsi seni brakp gittiler. Yani etrafndaki basit insanlar, sana vefl talebe olamazlar. Sana vefl kalacak taleben,
senin kendi nefsindir

Bakasn bilgi sahibi etmek, ykseltmek iin, kendini bilgisiz, kt bir


hale sokuyorsun. Sen bakalarn yetitireceim diye, kendini kendi nefsini
ihmal ettin. Gerei gibi kendinle megul olmadn. Bylece kendini bilgisiz
braktn, kt huylu yaptn.

Kendini bulup da, gnln hakikat cennetine ulanca, onunla birleince,


artk akln bana al! Duyduklarn bakalarna da duyur! Duygunu, bilgini
dk, boalmadan korkma!

Cenab- Hakk bu sebepledir ki, hakikati bakalarna duyurmas iin


peygamber efendimize: "Ey doru szl, doru zl habbim syle!" emrini
verdi. Syle, nk bu hakikat denizi bitmez, tkenmez bir deryadr.

Yine "Susun!" diye emir verildi. Yani kendinize gelin de suyunuzu telef
etmeyin, ba susuz kalmtr. 351

351 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 204. yetine iaret vardr. Bu beyitte geen "su", hakikati, a
k- ilhyi, manev
zevki ifade etmektedir. Ba ise ruhun, gnln semboldr. "Suyunuzu telef etmeyin!" demekle, "
Hakikati ve ilh ak
brakp, bo laflarla, mnsz szlerle vakit geirmeyin ve ruhunuz susuz kalmasn, onun ihtiy
ac olan manev zevki,
ibadeti ve hakikati ona verin, bo yere konumayn, susun!" denmek istenmitir.

3200 Babacm bu szn sonu yoktur. Bu sz brak da sonuna bak!

Seni anlamayanlarn, sana kar durmalar ve sana glmeleri gayretime


dokunr. zlme, onlar k deiller ki...

Senin klarn kerem perdesi ardnda, senin iin feryad ediyorlar. Zaman zaman haykryorlar, sen onlar gr. Yani senin gerek klarn gznn
nnde bulunanlar deildir. Senin gerek klarn, telerdedir.

Sen bu dnyann madd aklarna, fan klarna bakma. Sen gayb


leminin klarna k ol. Be gnlk klara pek aldr etme.

259

Bu fan lemin klar, hile ile seni kendilerine ekerler de yerler. Yllardr ok kk bir fide grmedin, ufak bir manev yardm almadn.

3205 Fan varlklar yolunda ne zamana kadar feryad edip duracaksn,


grlt edeceksin. Ayaklarn yaraland, hala bir murada eremedin.

Salk, holuk zamannda yzne glenlerin hepsi de sana dosttur.


Arkadatr, dertli ve gaml olduun vakitte ise, Allh'tan baka sana kim dost
olur?

Gznn, diinin ard vakit feryada yetien Allh'tan baka kim


senin elinden tutar?

Yine o cebr kfirin, kendisini slama davet eden,


kendisine cebrlii brakmasn syleyen snnye cevap
vermesi. Sual ve cevabn karlkl olarak uzayp gitmesi.
nk suali ve cevab mkil olan her eyi ancak hakk
ak halleder. Kesip atar. Onun pervas yoktur. "Bu
Allah 'n bir fazldr. Onu dilediine verir. "

3210 Kfir cebr yle ho cevaba balad ki, snnnin mantki o

cevaplardan ard, hayranla dt.

Fakat ben o verilen cevaplar, sorulan sualleri aklasam u syleyeceim szden kalrm.

Ondan daha mhim syleyeceimiz yle eyler var ki, onlarla anlayn
daha iyi geliir. Bu zor bahsi, bu kark mevzyu kavrayn daha kolaylar.

Ey inat kii! Ben o bahise dair ok az konutum. Btn, az ile


meydana kar, belirir. Bu sebeple az ve z konutum.

Bu yle derin bir bahistir ki, kyamete kadar cebrlerle kaderiyecilerin


mnakaalar srp gidecektir.

3215 Hasmm alt etmekten, yenmekten ciz kalsaydn, onun mezhebine


uyar, onun gittii yoldan giderdin.

Onlar da cevap vermekte ciz kalsalard, bu kaypak ve bozuk yoldan


rker, kaarlard.

Fakat bu gidiin byle olmas, byle yrmesi lazmdr ki, onlarn hepsi
de ortaya srdkleri delillerle, kendi yollarnn doruluuna kansnlar.

260

Kimsenin, hasmnn zor suallerini cevapsz brakmamas, dmann


devlet ve ikbalini grmemesi, ona yenilmemi gibi grnmesi gerek ki...

Peygamber Efendimizin asrlarca evvel haber verdii bu gr ve inan


ayrl, bu yetmi iki mezhep, dnyada kyamete kadar kalsn ve insanlar
arasnda bu ekime srsn gitsin. 352

352 slmiyet, Arabistan'dan kp ran, Ortadou, Trkistan, Msr, spanya gibi eitli inan
lar olan eitli

milletler arasna yaylnca, Zerdt mezhebi, Budizm, bilhassa Abbasler dneminde Arapa'ya t
ercme edilen Yunan
filozoflarnn etkisi ile slm dnceler arasna slm olmayan dnceler kart, ite Mu
'tezile dediimiz ve ehl-i
snnet inancna uymayan frka bunlardan birisidir. Peygamber Efendimiz, bu hakikati asrlarca
evvel sezmi de;
"Benim mmetim benden sonra yetmi frkaya ayrlacaktr. Bunlardan tek bir frka, ehl-i sn
net yolunda olanlar,
kurtulacak, dierleri sapklkta kalacaklardr." diye bir hads-i erifte bu hususu belirtmil
erdir. Bu hususu merak
edenler, ehristan merhumun Milel-i Nihal adl kitabna bakabilirler.

3220 nk bu lem, karanlklar ve gayb lemidir. Glgenin dmesi


iin bir zemin lzmdr. Yani bu cihan gerek mndan mahrum kalm,
karanlklara gmlmtr. Ve hakikat de karanlklar iinde gizli kaldndan
gayb lemi de saylmaktadr. Bu yoldan eitli dncelerin, sapk grlerin
glge drecei zemin meydana gelmitir.

Bylece bu yetmi iki frka, kyamete kadar kalr. Bu yzden slm'a


aykr den bid'at yolunu tutanlarn dedikodular da kyamete kadar eksik
olmaz.

Bu eitli grler ve inanlar yznden gerek iman ve ilh ak


haznesinin deeri artmtr. Bu hal, haznenin kaps stndeki kilitlerin
okluundan bellidir.

Ey snanan Hakk k! mannn ve aknn bykl, izzeti, gayenin


ycelii; bu yolun skntsndan zahmetlerle dolu oluundan, yolda almas,
geilmesi zor bayrlarn bulunmasndan, yol kesicilerin pusu kurmalarndan
belli olur.

Kabe'nin izzeti, ycelii; onun yolunun skntlarla dolu oluundan,


bedevilerin yol kesmelerinden, ln uzayp gitmesindendir.

3225 Fakat iyi olmayan, makbul saylmayan bir inancn, bir mezhebin

yolunda bir tehlike, bir mn, bir yol kesici bulunur mu?

Bu yol, o yolun hasmdr, dmandr. Mukallit de iki yolun ortasnda


arm kalmtr.

261

Her iki yolun sdklar (yani cebriyeci ile kaderiyeci) bu yollardan


birisine denler, gidite, inanta, birbirlerine zt derler. Fakat her frka
kendi yolundan memnundur. Gittii yolun doru yol olduuna inanr, o yolu
beenmitir. 353

353 Mminn Sresi 53. ve Rum Sresi 32. yetlerde her frkann kendi yolunu beendii beyan b
uyrulmutur:
"Her dn sahibi (her frka) kendindeki dne gvenmektedir." Her iki yette de her frkann ken
di dininden memnun
olduu, onu yeter bulduu belirtilmektedir. Nasl ki dnyada eit eit milletler varsa, ei
t eit mezhepler, eit eit
yollar da var. Her mezhep sahibi, kendi inancn, bakalarnn inancna gre hatal olduu hal
de doru bilmi ve bildii
yolda yrmtr. Hz. Mevlana bu hususu u elinizdeki cildin 2556 numaral beyitlerinde ve dev
amnda aklamt.
Ltfen o beyitleri okuyunuz. Baz irkinler kendilerin; gzel sandklar gibi, baz sapk inan
l kiiler de kendilerini
doru yolda sanmakta, inancm doru bulmaktadr. "Sizin dininiz size, benim dinim bana." (Kfi
rim Sresi, 6) diye
buyrulmaktadr.

Yolunu doru bulmayan, ikna edici cevap veremezse, inadndan


mnkaaya giriir, kavgaya tutuur. Bu dnya kurulaldan, kyamet gnne
kadar byle gelmi byle gider.

"Bu cevab, biz veremeyiz, bu bizden gizli kalmtr ama, byklerimiz


buna cevap vermeyi bilirler." der.

3230 Vesvesenin azn balayan ancak ilh aktr. Yoksa vesveseyi

kim balayabilir?

k ol, bir dilber ara, bir gzel bul! Dere dere dola, bir su kuu avla!
Yani ey hakikati arayan kii, cebrlerin, kaderiyec ilerin mnkaalar vesvesedir, sapklktr! Vesvesenin azn ancak ilh ak balayabilir. Sen
vesveseyi iinden atmak istiyorsan, ilh aka arl, bir kmil mrit ara! 354

354 Sevgili, dilber, su kuu; mride iarettir.

Yznn suyunu dken sudan, ne elde edebilirsin? Anlaym


krletiren, yok eden anlayla ne yapabilirsin? Yani ilh aktan haberi olmayan, bilgili ve akll geinen kiiden uzakla, o senin erefini haysiyetini
alaltr. Byle yalanc mrit, senin ilh duygularn krletirir, manev ve
ruhan zevklerini yok eder.

Senin u aklnn erdii eylerden baka, akl edilecek, dnlecek


eyler var. Onlar topraktan yaratlm bu bataki aklla deil, gnl yolu ile
ancak ok kymetli baha biilmez akla bulabilirsin.

unu iyi bil ki, Allh sende bulunan u akldan baka akllar da yaratmtr. Gkler, gkyznn sebepleri o aklla evrilir, idare edilir. Yani
gkyznde dnp dolaan, birbirlerine arpmadan, ayr ayr yrngelerde
seyreden saysz yldzlar, hep o ilh aklla evrilir, idare edilir.

262

3235 u bata bulunan fan aklla, sen ey gafil insan, dnyalk elde
edersin, rzk kazanrsn; teki aklla, gklerde kendine bir makam edinirsin. 355

353 Mevln Dvan- Kebr 'inde:

"Sizin iki banz vardr: Biri dnyaya ait toprak ba, br ge ait tertemiz ba." diye buy
urmaktadr.

Aklm hi bir eye muhta olmayan, Allh sevgisine kaptrrsan, ona


verir, onun olursan, Allh da sana, o akln on mislini yahut yedi yz mislini
verir.

Msrl kadnlar Zleyh'y knadlar, aypladlar. Ama Ysuf u grnce


akllarn kardlar da, koarak Hz. Ysuf un ak kkne girdiler. 356

356 Bu beyitte Ysuf Sresi 'nin u mealdeki 31. yetine iaret var: "Zleyha ehirdeki kadnl
arn kendisin;
aypladklarn ve dedikodu yaptklarn duyunca, onlara daveti gnderdi. Onlar iin dayal d
eli bir sofra hazrlad ve
her birine meyve kesmek iin bak verdi. Sonra Ysufa; "Karlarna k!" dedi. Kadnlar onu
grnce
aknlklarndan ellerini kestiler."

mr sksi bir anda onlarn akllarn ald. Onlar mrlerinin sonuna


kadar akla doydular. Yani o Msrl kadnlar, ilh gzellik karsnda hayran
kalarak akllarn kaybettikleri, ellerini doradklar iin Allh bu
fedakarlklarna kar onlara on misli, yedi yz misli akl ihsn etti de onlar,
mrlerinin sonuna kadar akla doydular.

Cell sahibi olan Allh' n gzellii ise, yzlerce Ysuf un gzelliinin


asldr. Ysufun gzelliine hayran olarak elini kesen kadndan da korkak olan
kii, haydi sen de dnyadaki btn gzelliklerin asl olan o gzellie, o
gzeller gzeline kendini feda et. 357

357 Bu beyitte btn gzelliklerin asl olan Hakk'n gzelliine iaret edilmektedir. Nitekim
bn Frz
hazretleri mehur Kasde-i Taiyye'sinin 242. beytinde bu hakikate temas eder:

"Dnyada grlen btn yakkl genlerin ve gzel kadnlarn gzellikleri, Hakk'n gzellikl
erinden onlara
riyeten verilmitir."

3240 Ey can, bu kark zor bahsi ancak ak keser. Kendilerim


dedikoduya kaptranlarn feryadna ancak ak yetiir. Yani gerek aktan
habersiz, gerek ak yaamayan, ilm dedi-kodularla vakitlerini geirenlerin

yardmna ancak ak yetiir.

263

Ak yznden sze hayret gelir, arr kalr. Maceray anlatmaya cesaret edemez, korkar. Yani hayretin verdii zevk, k kendi iine kapanmaya
zorlar. Layk olmayanlara, hakikati sylemekten ekinir.

Bir cevap vermeye kalkarsa, dudaklarndan bir hakikat incisinin


dmesinden korkar.

Azndan bir inci dmesin diye dudaklarn skca yumar, ne hayrdan


ne de erden bahseder.

Nitekim Peygamber'in dostu da demitir ki: "Peygamber bize bir ey


sylerken;

3245 O seilmi resul, o incileri saarken, bizden huzur isterdi. Yzlerce


vakar, ar ballk dilerdi."

yle ki sanki banda bir ku varm da, uacakm korkusu ile cann

titrer.

Gzel kuun uup havalara gitmesin diye yerinden bile kmldamazsn.

O hum kuu uar diye nefes bile almazsn. ksrn bile gelse,
kendini skar ksrmezsin.

O srada birisi sana tatl da sylese, ac da sylese parman dudana


gtrr, "Sus!" diye iret edersin. 358

358 Hz. Peygamber (s.a.v.) Efendimizin sahabesinin, mbarek Reslumuzun huzurunda balarna ku
konmu

da onu uurmak istemeyen kiiler gibi 'kmldamadan, edeple oturduklarna dair bir hads oldu
undan, Firznfer
merhum Mesnevi Hadsleri adl kitabnda bahsetmektedir.

3250 te o ku hayrettir. arp kalmaktr. O seni susturur. Tencerenin


azn kapar, seni ak ateinde kaynatmaya balar. Seni piirir, olgunlatm,
seni dedikodudan kurtarr.

Hakikate kpr olan hadise.

3257 Hristiyan gider, papaza bir yllk sularn, gnahlarn, yapt


zinlar, kalbinden geirdii ktlkleri sayp dker.

Papaz, o gnahkar hristiyann gnahlarn balaynca, onun affn


Allh'n aff bilir.

Halbuki o papazn ne sutan haberi var, ne adaletten ne de affetmekten.


Fakat ak ve iman pek kudretli bir sihirbazdr. Sevmek ve inanmak gzel
eydir.

264

3277. Ak ayrlk vaktinde insan hayale kaptrr, ekillere sretlere


sokar. Fakat seven gerek sevgili ile buluunca, o hayaller, o ekiller, o sretler
yok olurlar da, tasavvur bile edilemeyen, anlatlamayan hakikat meydana
kar. 359

359 Ak ayrlk vaktinde insan ekilden ekile sokar. Trl mihnetlere, meakkatlere drr.
Bir mtefekkir:
"Ak dnyann en tatl mutluluu ile en yakc acsndan yaratlmtr." diyor. eyh Galip haz
retleri de:
"Dert ve mihnettir, beladr, ad ak! Bir marazdr, ibtiladr, ad ak!"

diye akn dertle, mihnetle dolu olduunu, bir eit hastalk ve ibtil olduunu belirtmektedi
r.

Bu hle den insan der ki: "Akln da, fikrin de, ilh mestliin de asl,
temeli benim. O ekillerde, resimlerde, hayallerde grdm gzellik meer
bizim gzelliimizin aksi imi.

3280 Uzun zamanlar benim gzelliimin aksi ile, hayali ile uratn,
oyalandn. Nihyet benim zatmn mhedesinde, kendinde kuvvet buldun.
Yani benim hayalimle ok megul oldun. imdi zatmn vastalardan ve
rtlerden kurtulmasnn kuvvetini kendinde buldun. Makunun ben
olduumu mahede kldn, bu sretle ilh ak zuhura geldi. Hakk sevgili
ayan oldu.

Bu taraftan benim cezbem kendini gsterdi. Artk hristiyan, arada papaz grmez olur.

Halbuki, hristiyan, papazn perdesinin ardndan Allh'n lutfuna,


ihsnna snyor, affedilmesini niyaz ediyor.

Bir tatan bir kaynak kp aksa, ta o akarsuyun iinde gizli kalr.

Akn bys.

1260. Ak ve vehim yzlerce Ysuf meydana getirir. Ak Hrut'tan,


Mruftan daha stn by yapar.

nsan sevgilisinin hatras ile bir sret tasarlar, o sretin ekii onu aka
dair dedikodulara srkler.

Sretin nne varr, yz binlerce sr sylersin, dostun, dosta sr


sylemesi gibi o sretle, o hayalle syleir, durursun.

Yeni lm yavrusunun mezarna kar, gnl yaral bir annenin


konumas gibi,

3265 O cansz mezar diri gibi grnr de, ona candan, yrekten srlar
syler.

265

Zavall, o topra diri ve canl sanr. O toprak ynnn gz, kula


vardr zannna der.

Onun nazarnda, o mezar toprann her zerresinin kula vardr, akl


vardr. Cotuu, feryd ettii zaman onu duyar, anlar.

O topra deta duyuyor, iitiyor sanr. u byc aka iyi bak.

Gnl yaral anne ocuunun yeni mezarna zaman zaman gzyalar


ile kapanr, yzn gzn srer.

3270 Olu hayatta iken, o canm canna, o can yavrusuna asla byle
yzn gzn srmemitir.

lye kar beslenen ak ebed olamaz. Sen canna canlar katan, hi


lmeyecek olan diriye k ol.

O mtemden bir ka gn geince aknn atei yatmaya balar.

nk ak geip gitmitir. Bysn de beraber gtrmtr. Ate


snm, ortada kl kalmtr.

3275 Hakikate ermemi, mn yoluna dmemi bir gencin aynada


grdn, irfan sahibi bir pir, bir ihtiyar, kerpice baknca orada grr.

Pir; sakal, sa aarm kii deildir. Pir senin akndr. Pir; mitsizlie
dm, yz binlerce kiinin elinden tutan, onlara yol gsteren, onlara yararl
olan kmil insandr.

Hakikati idrak eden kii der ki: "Ancak imdi perdeleri kaldrabildim,
gzellii vastasz olarak ortaya koydum."

Mecnnun akrabalarnn ona: "Leyla pek o kadar


gzel deil, ehrimizde ondan daha gzel olanlar var.
Sana bir tanesini, iki tanesini, hatta on tanesini
gsterelim de ilerinden birisini se, kendini de bizi de bu
meraktan, bu dertten kurtar. " demeleri, Mecnn 'un da
onlara cevap vermesi

3286 Ahmaklar, akn ne olduunu bilmediklerinden tr Mecnn'a

dediler ki: "Leyla'nn gzellii pek o kadar deil, onun az bir gzellii var 360

360 eyh Attar hazretleri Musbetnme adl eserinde, Harunu'r-Reid'in Leyla'nn pek gzel olm
adn, ondan
daha gzel kzlarn bulunduunu Mecnn'a syleyince, Mecnn'un Harun'a; "Benim gzmle bak da
gr, Leyla ne
kadar gzel!" dediim hikye etmektedir.

266

ehrimizde, ondan daha gzel yz binlerce, gnl alc, ay paras gibi


gzeller var."

Mecnun dedi ki: Madd bedenlerimiz, sretlerimiz. grnr ekillerimiz


birer testi gibidir. Gzellik de ilh bir araptr. Cenab- Hakk bana Leyla'nn
grnen sretinden arap sunmaktadr."

Size Allh onun testisinden arap vermedi de, sirke sundu. O yzden
onun ak kulanz ekmedi, sizi sizden almad.

3290 Cenab- Hakk'n kudret eli, bir vcut testisinden birine zehir

sunar, tekine bal ltfeder.

Siz testiyi gryorsunuz ama, iindeki arab gremiyorsunuz. O arap


temiz kalpli olmayan, uyank gnll bulunmayan, hakikati sevmeyen, doru
ve namuslu olmayan gze grnmez ki:

. Can zevki, namuslu afif kadnlar gibi kocasndan bakasna bakmaz.


Akrabasndan bakasna grnmez.

O manev arap, o ilh zevkte ehlinden, en yaknndan bakasn grmez. Bu gr her kula nasip olmaz. u bedenler; u glge varlklar, u kaplar,
u kadehler, adrlar gibi o manev arab rtmler, perde olmulardr. 361

361 Bu iki beyitte Rahman Sresi'nin u mealdeki 72. yetine iaret var: "adrlarda yalnz ko
calarna
hasredilmi huriler vardr." Mevlana can zevkini ve manev arab kocalarndan bakalarna bak
mayan afif kadnlara
benzetiyor. "Bunlar ancak kendi ehillerine, en yaknlarna bakarlar." diye buyuruyor. Bu yzde
ndir ki insanlarn ou
bu manev zevklerden mahrum kalmlardr. nk ruhan zevk ve ruhn arap kaplar iinde gizl
i kalmtr. Hicaplar,
perdeler, adrlar onlar rtm, gizlemitir. Onlar ehillerine kendilerine layk olanlara ken
di mahremlerine yz
gsterirler.

3296 Her nimetin, her mihnetin grn, buna cehennemdir, ona


cennet.

u halde grdnz btn varlklarda insan olsun, hayvan olsun, bitki


olsun, cansz olsun; her eyde gda da var, zehir de var. Fakat siz onu
gremiyorsunuz. . .

Her beden, her cisim bir kse gibi, bir testi gibidir. Onun iinde hem
gda vardr, hem de gnl yakan zehir vardr.

Kse meydandadr, grnmektedir iindeki, gda gizlidir. O kaseden ne


yendiini yalnz tadan, yiyen bilir.

3300 Ysuf un sreti bir kadehe benzerdi. Babas o kadehten neeler


veren yzlerce eit arap iiyordu.

Kardeleri ise o kadehten zehirler itiler. Bu yzden onlarn fkeleri,


kinleri artyordu.

267

Zleyha da Ysuf kadehinden baka trl, ekerler yedi, akla bir baka
eit afyon yuttu. 362

362 Hz. Mevln Mesnev'nin III. cildinin 3030-303 1 numaral beyitlerinde yle buyurur: "Ys
uf un yznde
Ykub'un grd gzellik, nr kendisine mahsstu. Onu grmek Ysuf un kardelerine nasib olma
mt. Ykub,
Ysuf un akndan kendini kuyuya atar. "Ysuf un gzel yznn mnevi arab Zleyhy baka t
rl mest ettei.
Onun ehvni duygularn uyandrd. O ilahi gzellik, yaratl yznden onun iin nefsn bi
r gd oldu. Ayn gzellik
Hz. Ykub'a ruhn, mnev bir gda oldu. Ayn gzellik kardelerinde kin ve nefret dourdu. A
yn gzelliin farkl
tesirlerini irfn sahipleri ok iyi anlarlar. eitli kadehlerle ariflere sunulan herkesin me
rebine ve istidadna gre
eitli tesirler yapan, bu ilahi ve manevi gzelliklerin tesinde Hsn-i Mutlak'n, Allah'n l
tuf ve ihsan var. Bir air
ne gzel sylemi:

"Gnlmn erhinde yle bir Ysuf oturmaktadr ki, onun gzelliini ne Ykub grmtr, ne de
Zleyha
iitmitir."

Zleyha Ysuftan Yakup(a.s.)'n ald manev gdadan baka bir

gda ald.

Bir testiden sunulan eit eit araplar iilmektedir. Bylece manev


araptan, gayb arabndan kimsenin phesi kalmayacaktr.

3305* arap gayb lemindendir. Testi de bu cihandandr. Testi meydanda


grnyor. Fakat sunulan arap pek gizlidir. Her gze grnmyor.

Bu arap gzellere gzel gzle bakmayanlarn, kalpleri fesatlarla, ehvetlerle dolu olanlarn ve bu manev araba mahrem olmayanlarn gzlerinden
pek gizli kalm. Fakat mahrem olanlara apak grnmektedir. 363

363 Gayb leminden sunulan bu mn arab, bizim bildiimiz araplardan deildir. Mevlana bir
ruba'sinde
yle buyurur: "Bu bizim sarholuumuz krmz araptan 'deildir. Bizim arabmz ak kadehin
den baka bir yerde
bulunmaz. Sen benim arabm dkmek iin geldin, fakat ben grnmez bir arabn mestiyim. Bu s
ebeple benim
arabm grp dkemezsin." Tebrizli Saib merhum da bir beytinde aynen yle syler:

"Seni zm arabnn verdii sarholuktan kurtaracak bir mn arabna karlk, iki cihan ve
rseler ucuza

gelir."

268

Mnacaat (=Hakk'a yakar, yalvar)

Allh'm gzlerimiz mest bir hale geldi, bizi affet. Srtmzdaki yk bizi
kertti.

Ey kendini gizleyen Allh'm, o leme de doldun, bu leme de. ark


nurunun stne de yceldin, garb nurunun stne de.

Sen Rabbim, srlarmz aa vuran bir srsn. Duygularmzn rmaklarn besleyen mbarek, manev bir kaynaksn.

3310 Ey zat gizli, ats, ltuf ve ihsn ak olan Allh'm, sen bir rmak
gibisin, biz ise deirmen tana benzeriz.

Sen rzgar gibisin, bizse toz gibiyiz. Rzgar gizli, kaldrd toz meydanda, grlyor.

Sen baharsn, bizse sanki gzel, yemyeil baz, baheyiz. Bahar gizlidir, fakat lutuflar, ihsnlar bize balad iekler, meyveler meydanda..

Sen Allh'm sanki cansn, bizlerse ele ayaa benzeriz. Elin tutmas da,
brakmas da ancak cann yardm ile olur.

Sen akl gibisin, bizlerse dile benzeriz. u dil konumay, anlat akldan elde eder.

3359 Sen neeye, sevince benzersin, bizse tebessm, gl gibiyiz. Biz


ancak bize ihsn ettiin kutlu sevincin lutfu ile gleriz.

Bizim hareketimiz, her an senin varlna ehadet getirmede, "ehadet


ederim ki, Allh'tan baka Allh yoktur." demektedir. Bu hal celal sahibi olan,
sonsuz olan bir Allh' n varlna ehadet etmektedir. 364

364 Bir airimiz:

"Varlm Hlk'mn varlna ahiddir.


Baka burhan- kavi var ise de zaiddir."
(Yani Allah'm benim varlm senin varlna ehadet getirmektedir. Daha baka belgeler var i
se de onlar
sylemek lzumsuzdur.) Yalnz insan m, her ey o byk yaratcnn varlna ehadet etmekted
ir.

"Yerden biten her ot her bitki; 'Allh bir tanedir, onun benzeri, eriki yoktur.' demektedir."

"Her eyde onun yeti var. Ve her ey onun tek olduuna delalet eder."

269

Deirmen tann inleyerek dnp dolamas da akan suyun varlna


ehadet etmektedir.

Ey benim vehmimden, dedi-kodularmdan mnezzeh olan Allh'm!


Benim de, senin varln ispat etmek iin getirdiim misallerin de bana
toprak dklsn.

Kul sabredemez, seni gzel tasvirlerle ver, meth senada bulunr.


"Her an canm sana kurban olsun, ben canm senin ayaklarnn altna serdim!"
der.

3320 Allh' seven, fakat nasl hitap edeceini bilemeyen oban gibi, o;
"Allh'm!" diyordu, "obana gel, sana gnl veren obann karsna gel! 365

365 Bu beyitlerde Mesnev-i erifin mehur hikyelerinden "oban ve Ms" hikye-sine iaret e
dilmektedir.
Bu hikye Mesnevi 'nin II. cildinde 1720 numaral beyitle balar.

Gel de, senin gmleindeki bitleri ayklayaym, arn dikeyim,


eteini peyim."

Kimse aknn derinliinde o obana e olamad. Ancak o Allh' tebih


etmeyi tenzih etmeyi ve ona nasl hitap edileceini bilmiyordu.

obann ak, gkyzne adr kurmutu. Can da o obann adrna bir


kpek kesilmiti.

Allh' n ak denizi counca, o k obann gnlne vurdu. Onu


coturdu. Halbuki zavall sen sadece o dalgann sesini duyuyor, onu hikye
ediyorsun.

3340 Artk anladn bildin ki, biz u bedenden ibaret deiliz. Biz u
bedenin tesinde Allh ile beraber yayoruz. 366

366 Bu beyitte "Her nerde bulunursanz bulunun Allh sizinle beraberdir." (Hadd Sresi, 4) y
etine iaret var.
Mevlana bir ruba'sinde bu konuya temas eder de der ki:

'"Nerede bulunrsanz bulunun, o sizinle beraberdir.' haberi Allh'tan geliyor. Bu haber insan
n gnln
mitle, nee ile dolduruyor. Sen kendini tanmadndan tr, huzura kavumadn. Eer kendini
tansaydm, sende
kimin misafir olduunu hileydin, mutlu olurdun."

270

Bayezid hazretlerinin yaad bir zamanda, bir


kfire; "Mslman ol!" demeleri, onun da sze cevap
vermesi.

3356 Bayezid'in zamannda, atee tapan biri vard. Temiz ve koyu bir
mslman, ona dedi ki:

"Ne olur, mslman olsan da selamete, kurtulua kavusan, eref, ululuk elde etsen."

Atee tapan kii; "Ey benim kurtulua ermemi murad eden!" dedi.
"man varsa ancak lemin eyhi Bayezid' de vardr.

O iman tamaya, benim gcm yetmez, o benim gayretlerimden,


didinip uramamdan ok stn bir varlk.

3360 Ben dine, imana tam inanm deilim. Fakat onun imanna ok

iman etmiim, inanmm, ona hayranm.

Onun herkesten stn, ok latif, ok nrlu, ok yce bir insan olduuna


inanyorum.

Her ne kadar azmda salam bir mhr varsa da, yani imanm aka
syleyemiyorsam da, gizlice onun imanna inanyorum.

Yok eer iman, sizin imannz ise, ben o imanda yokum, benim o imana
ne meylim var, ne de isteim var.

Birinin imana yzlerce meyli olsa, istedii de olsa, imana gelmek istese,
sizi grnce kaskat kesilir, sour, onda iman istei, iman meyli kalmaz.

3365 Mns olmayan bir ad grm olur. Bu hal le kurtulu yeri


demeye benzer.

Birisi sizin imannz grnce, iman getirmeye olan meyli, ak sour

gider.

3390 Fakat Bayezid'in iman, sdk yznden gnlmde, canmda ne


hasretler uyand.

3393 mann btn artlar Bayezid'in imannda var. Aferin bu eit tek
arslana.

Onun imannn bir damlas denize damlasa, deniz, o bir damla imann
iinde boulur, kaybolur.

3395 Nitekim, bir zerre ate ormanlara dse, btn orman, o bir zerre
ate yznden yanar, kl olur.

271

3389 Sizin imannz riyadan, gsteriten ibaret. Gelip geici bir inan,
irkin sesli bir mezzin gibi sizin imannzda yol kesici bir ey.

3403 Fakat Bayezid hazretlerinin iman gnei, o mbarek rhunun


douundan doar da yz gsterirse,

Bu deersiz dnya, bu sfli lem, ta yerin dibine kadar hazne kesilir,


btn ycelikler, ulv lem yemyeil cennete dner.

3405 Bayezid'in u hakr, deersiz topraktan yorulmu bir bedeni var


ama, onun her taraf nrlandran, nrdan da bir can vardr.

Asl alacak eydir ki, topraktan yaratlm olan beden mi Bayezid'dir,


yoksa her taraf nrlandran, nrdan olan, can m Bayezid'dir? Bu zor ite ben
ardm kaldm, amca dorusunu sen syle.

Eer o, yani Bayezid topraktan yaratlm bir varlk ise, nasl olmu da
yedi kat gk onun nuru ile dolmu?

Yok o yedi kat g nra gark eden nr ise, aziz dost, syle bu bedende
ne oluyor? Acaba o bu ikisinden hangisidir, o kimdir?" 367

irkin sesli bir mezzinin kfirler diyarnda ezan


okumas ve bir kfirin ona hediye vermesi.

3367 Pek irkin sesli bir mezzin vard. Kfirler memleketinde ezan
okurdu.

Ona her ne kadar; "Bu irkin sesle ezan okuma; ekimeler, dman-

lklar uzar gider." dedilerse de..

O inat etti, sylenenlere aldr etmedi. Ezan okumaya devam etti.

367 Mesneviyi erh eden tannm alimlerimizden smail Ankarav hazretleri bu beytin erhinde
Sahib
b.Abdlvezr'in olduunu syledii u manl kt'ay nakletmi: "arabn safiyeti ile kadehin
incelii o kadar birbirine
kart ki; grnte sanki, bu hep kadehtir, arap deildir. Yahut hep araptr, ortada kadeh
yoktur dersin."

272

3370 Halk umum bir kargaalktan, bir fitne kmasndan korkarken,


elinde bir kat elbise ile kfirin biri ka geldi.

Eski bir dost gibi o kfir, mezzine elbise ile beraber mum ve helva da
hediye getirmiti.

Mezzini soruyor; "Nerede o mezzin?" diyordu. "Onun ezan ve sesi


insann huzurunu artryor."

"Kendine gel!" dediler, "O irkin sesten insana huzur mu gelir?" Kfir
dedi ki: "Onun sesi kiliseye kadar geldi.

Benim pek gzel, pek meziyetli bir kzm var. oktan beri mslman
olmak istiyordu.

3375 Bunca din kardei ona t verdi, fakat mslman olma sevdas
bandan gitmedi.

Gnlne iman sevgisi, yle bir yerlemi, yle bir artmt ki, bu dert,
sanki bir buhurdand, ben de buhurdanda d aac misali yanmakta idim.

O, zaman zaman mslman olmak iin gayret sarf ettike, ben dert,

azap iinde kalyor, ikence ekiyordum.

Ne yapacam, ne edeceimi bilemiyordum. Elimde hi are yoktu.


Nihyet bu mezzin ezan okumaya balaynca, onun sesi kiliseden duyulunca...

Kzm; 'Bu irkin ses nedir? Ne de kt ses, kulama geldi beni mahvetti.

3380 mrmde u manastrda, bu kilisede bu kadar irkin, bu kadar


kt ses hi duymadm.'

Kzkardei; 'Bu ses ezan sesidir.' dedi, 'Bu, mslman adeti, bu sesle
mslmanlar ibadete arrlar.'

Kzm hemiresinin sylediklerine inanmad. Bir bakasna sordu, o da


'Evet, yledir.' deyince;

Gerei renince inand, iindeki iman sarsld, zld, beti benzi


sarard. Bylece o mslmanlktan soudu.

O mslmanlktan kurtuldu, ben de ikenceden azaptan kurtuldum. Dn


gece korkulu rya grmeden, rahata yattm, uyudum.

3385 Onun irkin sesinden rahata, huzra kavumamn sebebi bu.


Hediye getirdim, teekkr etmek isterim, o mezzin nerede?"

Mezzini grnce; "Ltfen u hediyeyi kabul et. Beni dertten elemden,


zntden kurtardn, benim elimi tuttun.

273

Bana yle bir ihsnda, yle bir ltufta bulundun ki, lnceye kadar,
beni kendine kul, kle ettin.

Mal, mlk sahibi olsaydm, ok zengin servet sahibi bulunsaydm, ezan


sesi kan azn altnla doldururdum." dedi. 368

368 Ezann gzel sesle okunmasnn ok ehemmiyeti vardr. Mevlana bu konu zerinde durmaktadr
. Gerekten
de gzel sesli bir mezzinin ezan insan baka bir leme gtrr. Baka bir ifade ile, gzel
sesli bir mezzinin ezan,
sanki geldiimiz ruh leminden bize sesleniyor gibi bizi bizden alr, hasretini ektiimiz mn
lemine gtrr.
Ruhumuza manev bir ate der. Ezan sesi bir ok gayr-i mslimi islm dinine sokmutur. Aya i
lk ayak basan,
Amerikal Neil Armstrong Msr'da okunan ezan sesinin tesiriyle mslman olmutur. eyh Sadi h
azretleri de
Mevlana'nn bu hikyesine benzer bir hikyeyi Glistan 'ndan nakleder: Sancariye mescidinde b
ir irkin sesli mezzin
vard. ehrin emri adamn gnln krmak istemiyordu. Kendisin; arp; "Bu mescidde mezzin
lere beer dinar
veriyorlar, ben sana on dinar vereyim, baka bir yere git." diyor. Mezzin kabul ediyor, orada
n gidiyor, fakat bir
mddet sonra gelip emre; "Sen benim hakkm yedin, gittiim mescidden baka bir yere gitmem i
in bana yirmi dinar
veriyorlar." diyor. Emir glyor; "Yirmi dinar kabul etme, onlar sana elli dinar da verirler.
" diyor.

Bir kadn kocasna; "Eti kedi yedi." dedi. Kocas kediyi


terazide tartt. Kedi yarm batman geldi. Karsna; "Hanm!"
dedi, "Et yarm batmand, belki biraz da fazla idi. Yarm batman
gelen bu et ise, kedi nerede? Kedi ise et nerede?" diye sormas.

3449 Evcimen bir adam vard. Kars pek hileci, pek kt huylu, kirli,
pasakl bir kadnd.

Adam eve ne getirse, kadn onu yok ederdi. Adamcaz ses bile
karmazd.

Bir gn adam misafirini arlamak iin yzlerce skntya katlanarak et


ald, eve getirdi.

Kadn keyif ehli idi. Boazna da pek dknd. Eti kebap etti, arap ile
yedi, bitirdi. Kocas gelince, onu mnsz szlerle oyalamaya balad.

Adam; "Et nerede?" dedi. "Misafir geldi, misafire yemek karmak, ikram etmek gerek."

Kadn; "Eti u kedi yedi. Eer misafire muhakkak et ikram etmek


istiyorsan kasaba ko, baka et al!" dedi.

274

3415 . Adam hizmetisine; "Ey Aybey, teraziyi getir de, u kediyi tartalm!"

dedi.

Terazi geldi, kediyi tartt. Kedi yarm batman geldi. Bunun zerine adam, ey
hileci kadn!" dedi.

"Et yarm batmand, bir okka da fazlal vard. Kedi de yarm batman geldi!

Eer bu yarm batman gelen kedi ise, syle aldm et nerede? Yok bu
tarttm et ise, kedi nerede? Onu ara, bul bakalm."

Etrafa nur saan byk bir velnin gerek varl bu ise, o ruh nedir? Yok
eer o bu ruhtan ibaret ise, grnen madd suret, bu beden kimindir?

4320 Azz dostum, hayretler iinde, hayrette kaldm. Bu zor ve kark meseleyi ne sen aklayabilirsin, ne de ben. Bu ne senin iindir, ne de benim iim.

Aslnda her ikisi de odur. Yalnz ekinin asl, tohumdur, tanedir. Saman p
ise, deersizdir, teferruattr.

Allh'n hikmeti, bu ztlar birbirine balam, birletirmitir. Ey kasap u


uyluk eti, o gerdanla beraberdir.

Ruh ve beden = Toprak ve su.

Ruh, bedensiz i gremez. Beden de ruhsuz olunca sour, donar.

Bedenin meydandadr, grnyor, fakat ruhun gizlidir. Dnyadaki btn


iler, sebepler, birbirine zt bu iki varln birlemesi ile dzene girer. nk ne ruh
bedensiz i grebilir, ne de beden ruhsuz parman bile kmldatamaz.

3425 Birisinin bana toprak sasan, ba krlmaz, suyu bana dksen, ba


yarlmaz.

Eer sen su ve toprakla birisinin ban yarmak istiyorsan, su ile topra


birbirine kartrp kerpi yapman lazm.

Ban yardn, kerpici bir tarafa attn m, zamanla kerpiteki su aslna gider.
Her eyin birbirinden ayrlma gnnde de, kerpiteki toprak da zamanla zlr,
dalr, aslna, topraa dner. Bunun gibi insan bedenindeki ruh zaman gelince
gklere ykselecek, beden de ryecek, dalacak; aslna, topraa karacaktr.

275

Allh'n ztlar birletirmesindeki hikmet, birbirine uyanlarn niyazndan,


uymayanlarn da inadndan meydana gelmektedir. 369

369 insann vcudunda birbirine zt unsurlar, tabiatlar mevcuttur. Drt unsur denilen; ate, h
ava, su, toprak birbirlerine
zt unsurlardr. Bu sebeple bedende inat ve niyazdan eit eit haller zuhur etmektedir, insa
nn varlnda bulunan ztlar sebebi
ile insanlardan iyi, kt tabiatlar meydana kmaktadr. Nihayet bu zt varlklardan oluan be
denden ruh knca cisman izdiva
bozulur. Beden toprak olur, soma Cenab- Hakk o bedeni tekrar diriltir. Bylece insanda bir o
k ruhan ve nuran haller zuhur
eder.

Ondan sonra daha baka, yle birlemeler, yle karmalar olur ki, "Onlar
ne bir kulak duymutur, ne de bir gz grmtr." 370

370 Ruh beden zindanndan kurtulunca, yle latf izdivalar, birlemeler, yle ho karmalar
olur ki; "O ruhan
izdivatan meydana gelen gzellikleri hi bir kulak duymam, hi bir gz grmemitir!" demekl
e Hz. Mevlana Peygamber
Efendimizin u mealdeki hadsine iaret buyurmaktadr: "Cenab Hakk buyuruyor ki; 'Ahirette sa
lih kullanma gzn
grmedii, kulan iitmedii, duymad, insann tasavvur edemeyecei, gnlne getiremeyecei
nimetler, gzellikler
hazrladm.'"

3430 Kulak o gzellikleri duysayd, artk kulak olarak kalr m idi? Yahut
baka szleri duyabilir mi idi?

Eer kar ve buz gnei grselerdi, buzluktan, karlktan mitlerini keserlerdi.

Damarlarna, iliklerine kadar erirler, su kesilirlerdi de, "hava Davud'u" o


sudan zrh yapard. 371

371 Bu beyitte "Hava Davud'u, sudan, yani gnei gren karlarn, buzlarn eriyerek meydana get
irdii dereden zrh
yapard." sznde gzel bir edeb san'at vardr. yle ki;durgun akan bir derenin yznde meyd
ana getirdii halkalar gibi

dalgacklar grlr. Bu dalgacklar Hava Davud'u meydana getiriyor ve o zrh yapyor. Nitekim
eyh Galib merhum da Hsn
Ak adl eserinde geen u beyitte, akan derenin yznde grd dalgalar Hz. Mevlana gibi
halkalara benzetmi de :

"Cbare niin vuruldu zincir?

Durmaz yine kimden oldu dilgr?"

(Dereye neden zincir vuruldu? Kimden gnl krld da koup duruyor?) diyerek hsn ta'lil ya
pm, tabi bir
hadiseden airane sebep bulmu.

Akan su her aacn canna derman olurdu. Her aa, onun oraya ayak
basmas ile, devlete, saadete kavuurdu.

Halbuki o donmu buz, ylece donakald. Aalara; "Bana dokunmayn."


demeye balad. 372

172 Bu beyitte Taha Sresi'nin 97. ayetinden lafz iktibas vardr. Yukardaki beyitlerde geen
"kar" ve "buz" insan
bedenini ve o bedendeki hayvani vasflan gstermekte;akan su ise, ruhan su ve irfann sembol
dr.

276

3435 O buz gibi donup kalan adamn bedeni de ne bir eyle uyuup birleir,
ne de bir ey onunla uzlar. O ancak kendi nefsine uyar, kendi hrsnn peine
der. 373

173 Bu beyitte u mealdeki hadse iaret var: "Mmin insanlarla uyuur, uzlar, insanlarla an
lamayan, uzlamayan
ve kendisi ile uzlalamayan kiide hayr yoktur. Fakat insanlarn hayrls, insanlara en ok
faydal olandr."

O kar ve buzda zayi olmu, kaybolup gitmi deildir. Cierler onunla


tazeleir. Fakat o ne yeilin avuudur, ne de yeillik padiah. 374

374 Burada yeilliklerden murad, kalp banda hasl olan gzellikler, tazeliklerdir. Yeillik
padiah, kalpde hasl olan
uyanklk; yeillik avuu, iyilikler ve gzellikler semboldr

Bir beyin klesine; "Git arap getir!" demesi, klenin


gidip bir testi arap almas, yolda arap testisi ile gelirken,
'zevk veren eylerden uzak kalmay, iyilii ve doruluu'
emreden bir zahidin ta atarak arap testisini krmas.
Beyin bunu duyunca zahidi cezalandrmas. Bu vak'a Isa (a.
s.) zamannda oldu. O zamanlarda daha arap haram
olmamt. Fakat zahid Allah'tan korkmakta ve halk
zevklerden alkoymaya gayret sarf etmekte idi.

yi kalpli, neeli, araba ok dkn bir emir (bir bey) vard. Her aresizin,
her sarhoun snd bir kii idi.

3340 Kalbi efkatle dolu idi. Yoksullar severdi. Adaletten ayrlmazd. Mcevherler, altnlar balayan dery-dil bir adam idi.

Erlerin padiah, mminlerin emri idi. Yol bilir, yordam bilir, srdan anlar,
dostlarn grr, gzetir bir insand.

Hz. sa'nn zaman idi. O emir halkn gnln alrd. Halk az incitirdi, iyi
bir insan, gzel, tatl bir emirdi.

Bir gece anszn bir misafir geldi. Bu vakitsiz gelen misafir de bir emir idi.
O da onun gibi ho; iyi kalpli bir zat idi.

Neelenmek, birlikte ho vakit geirmek iin arap imek istediler. O


devirlerde arap iilebilirdi, helal idi.

277

3445. araplar azd, emir klesine; "Git testiyi doldur, bize btn gece
ieceimiz arab al getir!" diye emir verdi.

"arab kendisinde tortusuz, halis arap bulunan falan rahipten al da,


canmz ileri gelenlerin, erafn derdinden de kurtulsun, halkn derdinden de
kurtulsun!

O rahibin arabnn bir damlas, binlerce testi, binlerce kp arabn yaptn

yapar!"

3454 Kle iki testi ald, yola dt. Bir hoa kotu, hemen rahiblerin
manastrna vard.

Altn verdi, altn renkli arap ald. Sanki o ta verdi de karlnda gevher
satn ald.

yle bir arap ald ki, padiahlarn bile balarn dndrr de sakinin, yani o
arab datann bana altn ta koydurur.

yle bir arap ald ki, o arap fitneler koparr, kargaalar karr, kullarla
padiahlar birbirine katar.

3461 O kle ite bu eit arap alm, ad san gzel olan emrin kkne
getirmekte idi.

Kle yolda ok zdrap ekmi, belalar iinde kalm, fkeli, asabi bir
zahidle karlat.

O zahid bedenini gnl ateleri ile yakm yandrm, kalp evini Allh'tan
baka her eyden silmi sprmt.

Nice aresiz mihnetler iinde kalm, insafsz kederlere uram, gnl yz


binlerce defa birbiri stne dalanmt.

3465 Onun gnlnde her an sava vard. Gece gndz riyazatla yayor,
nefsan duygularna gz atrmyordu.

Yllarca, aylarca yapt nefis mcadeleleri yznden kanlara batm,


topraklara bulanmt. Gece yars o kleyi grnce sabr kalmad.

Zahid "Testilerde ne var?" diye sordu. Kle; "arap var." dedi. "O arab
kime gtryorsun?" diye tekrar sordu.

Kle "Bu araplar, o byk emrindir." dedi. Zahid de "Allh yolunda olan
bir kii zevk peinde koar, byle i iler mi?" diye sylendi.

"Hem Allh' ev, onu iste, hem de ikiye, elenceye d. Bu arap eytann
arab, bunu i, sonra da yar aklllk, yar sarholuk!"

3493 Zahid gayrete geldi, ta att. Testileri krd. Kle de krk testileri att.
Zahidden kat.

278

Kle emrin yanma gidince, emir "arap nerede?" diye sordu. O da emre
olup biten eyleri anlatt.

Emrin zahidin haddini bildirmek iin hiddetle

gitmesi.

3495 Emir fkeden ate kesildi, hemen yerinden doruldu, kleye "Zahidin
evi nerede, bana gster." dedi.

"Gster de u ar grzle onun ban ezeyim. O soyu bozuk aklszn


kafasn kraym."

3503 Emir eline bir topuz alarak dar frlad, gece yars sarho bir halde
zahidin evine geldi.

Hiddetinden, hmndan zahidi ldrmek niyetinde idi. Zahid korkusundan


evde bulunan yk ynlarnn altna girdi, gizlendi.

Yk ynlarnn altnda bulunan zahid emrin szlerini iitiyordu.

3505 Kendi kendine dedi ki: "Kt szler syleyen u adamn irkinliini,
yzne kar ancak ayna syleyebilir. nk aynann yz pektir.

Ayna gibi demirden bir yz lazm ki, ekinmeden, merte sana; 'u irkin
yzne bir bak.' desin."

3517 Mahalle o fkeli emrin bar, ar ile kapy tekmelemesinin sesi


ile dolunca;

Sadan, soldan halk darya frlad: "Ey emrimiz, bymz, efendimiz;


imdi affetme zamandr! Ho grme, raz olma zamandr!" diye yalvardlar.

"O dnemiyor beyni ilemiyor. Ne yaptnn farknda da deil. Onun akl


ocuklarn aklndan da kt.

3520 Zahidlik ve ihtiyarlk onu hrpalam, zayflatm. Bitkin bir hale

sokmutu. Zaten o zahidlikten bir feyz elde edememiti. 375

175 Baz zahitler kendilerini ar derecede ibadete verdikleri, geceleri sabahlara kadar nama
z kldklar, bir ok gnler
oru tutuklar halde bir feyz elde edememiler, gnlleri almam, kuru kalmtr. Onlar din
vazifeyi sadece namaz klmakla,
oru tutmakla yerine getirdiklerine kani olmular, insan vazifelerden, yoksullar doyurmaktan
, muhta olanlara iyilik etmekten
uzak kalmlardr, ibadetlerim sadece Allh rzas iin deil, gsteri iin yapmlar ve kld
klar namazlarla, tuttuklar orularla
gurura kaplmlar, bakalarn hor grmler, namaz klamayanlara yukardan bakmaya balaml
ardr. Cennetin anahtarlar
yalnz kendinde imi gibi bakalarm gnahkar saymak, gerek mslmann yolu deildir, "insanl
arn hayrls insanlara hayrl
olandr." diye buyuran azz Peygamberimizin hadsi unutulmamaldr. eyh Sadi merhum buyurur k
i: "ocukluumda babamla
bir seyahate kmtk. Bir misafirhanede geceledik. Sabahleyin erkenden babam beni namaza kal
drd. Onunla beraber
namazmz kldk. Bizden baka orada bulunan yolcular peykeler zerinde uyuyorlard. Ben saba
h namaz klmann zevki
iinde babama uyuyanlar gsterdim. 'unlara bak!' dedim. 'Biz namaz kldk, onlar ml ml
uyuyorlar.' Benim bu szm
zerine babam: 'Olum Sadi! Keke sen de onlar gibi uyusaydm da, bu sz sylemeseydin. ' diye
cevap verdi."

279

O zahid, ok zahmetler ekmi, fakat sevgiliden bir hazne elde edememiti.


Adeta kalburla su tamt. ok iler grmt ama, karln alamamt.

Ya yapt ibadetler, ektii riyazatlar onun harc deilmi, yahut da kader


icab henz mkafat vakti erimemi... 376

376 Yukandaki beyitlerde, zahidin ok zahmet ektii, ok ibadetle megul olduu halde Hakk'n
lutfuna eremedii,
Hakk'n haznesinden bir ey elde edemedii beyan buyrulmaktadr. "Zahid ibadete kendini bu ka
dar verdii halde neden
karln bulmad?" diye akla gelir. Kul al verite midir? badeti bir karlk iin yapy
orsa, o ibadet zaten makbul saylmaz.

Peygamberimiz bir hadslerinde: "lerin mkafat bir vakte merhun klnmtr." diye buyurmak
tadr.

Ya o zahidin almas, didinmesi, bir Yahudi'nin, bir imanszn almas


gibi makbul sayld. Yahut almasnn karln grmesi bir vakte bal kald.

3528 O aslnda yanl bir yola dmt. Onun yolu onu sevgiliye kavu
turmaz ki, onun tuttuu yol ile sevgili ok uzaklarda kalmaktadr. nk o kendisine
kmil bir insan aramyor, kendisi ba olmak istiyor, eyh olmak sevdasnda.

Zaman oluyor yapt ibadetin karln bekledii iin 'Ben hep zahmet mi
ekeceim, nasibim hep zdrap mdr?' diyerek, haa Allh'a kyor, onunla
didiiyor.

3530 Bazen de; 'Herkes manev dereceler kazanm, muradna ermi,


gklerde uuyor, bense kanatlarm kopmu yerlerde srnyorum. Baht ile savaa
giriiyorum. '

Herkes dnyev varlklarn, mal ve mlkn esiri olmutur. Renk ve kokuya,


yani gsterie, atafatl hayata tutulmutur. Zahid bile bu dnya sevgisinden kendini
kurtaramamtr. i daralp durmakta, zenginlere bakarak hayflanmaktadr.

nsan u darack duraktan, u utanlacak zulmlerle, ktlklerle dolu, kirli


dnyadan kurtulmadka, can kmadka huyu nasl iyileir? Gnl nasl alr?

280

3549 Ey emirim! Onun sert hareketini, sinirli halini ho gr, affet! Onun
derdine tali 'sizliine bak

Ey emr, fkeyi yen, onu bala, affet de, Allh da senin suunu balasn,
gnahlarn affetsin!

Sen de gaflet yznden ok testiler krmsndr. Bununla beraber, af-

fedilmekten de midini kesmemisindir.

Onu affet, bala da, her iin karlnn verilecei kyamet gnnde sen
de balanasn, affedilesin! nk kader her amelin, her hareketin, her iyiliin, her
ktln deerini vermektedir. Hi birisi zayi olmamaktadr."

Emrin, efaatilere ve zahidin aff edilmesini rica eden


komularna; "Neden kstahlk etti, testimizi krd? efaat

kabul etmem, onun cezasn vermeye yemin ettim." diye

cevap vermesi.

"O kim oluyor ki, ta atp bizim testimizi krsn?" diye emir sylendi.

"Ben bir emirim, erkek arslan bile benim mahallemden yzlerce korku ile
ekinerek gemektedir.

3555 Zahid neden bizim klemizin kalbini krd? Neden bizi misafirler
nnde mahcup etti?

Kendi kanndan daha deerli olan arab yerlere dkt, sonra korkak
kadnlar gibi bizden kat, gitti, gizlendi?

Fakat o benim elimden cann kurtarabilir mi? Ku gibi kanatlansa,


havalarda usa, ben yine onun hakkndan gelirim.

Kahr okumla onun kanadn krarm. Sonra tylerini yolar, kolunu


koparrm.

Benden kap da bir kat tan iine girse, gizlense, o tan iinden de onu

karr, yakalarm.

3560 Ona yle bir kl vururum ki, btn kaltabanlara ibret olsun.

Herkese gsteri yapt, yobazlk ettii yetmiyormu gibi ayn eyi bize de
yapyor. u anda onun cezasn vereceim gibi, ona benzer, yzlercesinin de
cezalarn vereceim."

efaatiler, emrin hiddete kaplmasna, barp armasna karlk bir ok


defalar elini ayan ptler de;

281

Ona dediler ki: "Ey emir! Kin gtmek sana yakmaz. arap dkt ise varsn
dksn, sen arap imediin zaman da ho bir haldesin.

3565 arap sermayesini; nee verme, sarho etme gcn, senin ltfundan
alr, akp giden suyun letafeti, gzellii de senin ltfuna, gzelliine hasret eker. 377

377 Emr zahidi cezalandrmak istiyor, barp aryor ama, ne yapsa o bir insandr, insan i
se byk bir varlktr,
insann ruhunda bulunan letafet, gzellikler, harite bulunan araba sermaye olur. Akp giden
duru derelerin letafeti, insann
manev letafetine hasret eker. Emrin kendi gnlnde, ruhunda bulunan manev gzellikleri br
akp kendi dnda bulunan
araptan zevk dilenmesi acnacak bir haldir. nk insan ilah bir nshadr. Btn gzellikler
, iyilikler onun gnlndedir.
Mevlana bir ruba'sinde: "Ne aryorsan onu kendi gnlnde ara!" diye buyurur.

"Ey insan, sen Allh kitabnn bir nshassn. Sen kinat yaratan kudretin gzelliinin bir a
ynassn. Dnyada ne
varsa senden darda deil. Ne istiyorsan, ne aryorsan, onu kendinden iste, kendinde ara!"

Ey merhametli emr, padiahlk et, bala! Ey kerem sahibi erin kerem


sahibi olunun kerem sahibi olu!

Her arap bu boya posa, u yze gze kle olmutur. Btn sarholar sana
haset ederler. 378

378 Dnyada bulunan ve insanlara keyif ve nee veren btn araplar, ey insan, senin i yznd
eki gzelliin kulu ve
klesi olmutur. Madd arapla mest olan kimselerin hepsi de, senin manev mestliine haset ed
erler.

Sen gl renkli araba muhta deilsin. Gl rengini brak, sen kendin gl


rengisin.

Ey Zhre'ye benzeyen yz, kuluk gnei gibi aydnlk olan varlk! En


gzel renklerden saylan gl rengi bile, senin renginin dilencisi saylr.

3570 arap kpte gizlice, senin gzel yznn itiyakyla, zlemi ile
kaynar, kprr, coar. 379

379 Ey insan, dnyada grlen btn renkler, gzellikler, senin i yznn gzelliinin, latif
gl renginin dilencisi
kesilmilerdir. Bu yzden btn gzellikler, senden bir eyler dilenmektedir. Btn gzellikle
rin kayna sensin, her ey mana
ynnden insann k ve mestidir. Ey insan senin i yznn, gzelliinin hasretinden kp i
inde mahpus bulunan arap
kaynar, coar kprr. Ey insan arap senin manev gzelliine k olmu, coar dururken, sen
kendi deerini grmez de nasl
olur da araba meftun olursun, ondan nee dilenirsin?

282

Ey insan! Sen batan baa bir mana denizisin. Islakl ne diye istersin? Sen
tamamyla varlktan ibaretsin, yokluu ne diye ararsn? 380

380 Ey insan, sen byk bir mana denizi iken nem mesabesinde olan eyay neylersin? Ona neden
gnl balayp
onunla ilgilenirsin? Ey kinatn z olan insan, btn varlklar, senden ibarettir! Eya sana
nisbetle yok gibidir. Sen kendi
hakikatini arayacan yerde, yok gibi olan madd varlklar neden istersin? Dnya varlklar m
al, mlk, oluk, ocuk her ey bir
seraptan ibarettir!

Sen hosun, gzelsin, her holuun, her gzelliin de madenisin. Ne diye


tutar da araba minnet edersin? Ondan nee dilenirsin!

Senin banda 'Biz insanoullarn ereflendirdik.' tac var. Boynunda 'Biz


sana kevser rman verdik.' gerdanl asl. 381

381 Bu beyitte; "Biz gerekten insan oullarn ereflendirdik, onlara ikramlarda bulunduk!" (
sra Sresi , 70) ayeti
kermesi ile "Biz sana Kevser rman verdik." (Kevser Sresi, 1) ayetinden lafz iktibas, al
ntlar var.

3575 nsan cevherdir, gkyz ise ona a'razdr. Her ey fur'dur, teferruattr, her eyden gaye, maksat insandr.

Akl da, tedbrler de, fikir de sana kle olmutur, i byle olduu halde, sen
kendini neden ucuza satarsn!

Ey insan, sana hizmet etmek btn varlklara, btn mahlukata farzdr.


Senin gibi bir cevher nasl olur da a'razdan ihsan ister, ltuf bekler. 382

382 Ey kinatn z, zbdesi, ey btn varlklarn hulasas olan insan; akl dnce, tedbirle
r, bunlarn hepsi senin
klen gibidir. Sen btn kinatn en ereflisi, en mkemmelisin. Sadi hazretleri; "Bulut, rzg
ar, ay, gne, gkler, sen eline bir
lokma ekmek alasn da, gafletle yemeyesin diye alp didinmektedirler. Bunlarn hepsi senin
iin, senin urunda Allh'n
koyduu kanuna gre alrken senin almaman, vazife yapmaman insafszlktr!" diye buyurmu
tur.

Yazklar olsun sana, kendinin ilah bir eser, ilah bir kitap olduunu
dnmyorsun da, kitaplardan bilgi elde etmek iin urap duruyorsun. Manev

tatllklarn asl sende olduu halde helvadan tat almak istiyorsun.

Sen bir damla suda gizlenmi bir ilim denizisin. arnlk bedeninde bir
lem gizlenmi. 383

383 Hz. Ali:

"Sen kendini kk bir ey zannediyorsun. Halbuki sende byk bir lem gizlenmitir." diye buy
urmutur. Bir beyit
evvel Hz. Mevlana "Kitaplardan bilgi elde etmek istiyorsun." diye buyururken insann "nsha-i
kbra" ve "kitab- mbn"
olduuna iaret buyurmutu. u halde aradn neden kendinde aramyorsun da, insanlarn yazd
klar kitaplarda aryorsun? Sen
Allah'n kitabsn, onu brakyorsun da fani insanlarn yazdklar kitaplarla megul oluyorsun
demek istemilerdi.

283

3580 arap nedir? Gzel ses, musik, yahut bir gzelle bulumak; btn
bunlar nedir ki, sen onlardan bir nee, bir zevk, bir faide aramaktasn!

Bu ne alacak ey? Gne, bir zerreden bor ister mi? Zhre yldz
kck bir kpten bir kadeh arap diler mi?

Sen ne olduu bilinmeyen bir ruhsun, nitelii bilinmez bir cansn. Keyfiyet,
nitelik lemine hapsedilmisin. Sen bir gnesin, bir ukdeye tutulup kalmsn; yazk
sana." 384

384 Yukandaki beyitlerde Hz. Mevlana insan, bir manev gnee benzetiyor, lem de o gnein
ile parlayarak
oynaan zerreler gibidir, insann Allh'tan feyz almay dnmeden dnyada fani zevkler peind
e komasn, nee aramasn
gnein zerreden bor istemesine benzetiyor. Gne nasl olur da zerreye muhta olur? nsan ru
hu, aslnda keyfiyet ve

kemiyetten (nicelik ve nitelikten) mnezzeh, mukaddes bir emri ilah ve rabbani bir nurdur. Fa
kat insanlarn ou ruhun
yceliini, kymetini bilmeyerek, onun hakikatinden habersiz kalmlardr. Bu sebeple o aziz c
an, o mukaddes varlk, o ilah
emanet, madd zevke kaplm, sadece bedeni ile yaama sevdasndadr. Hiddetin, ehvetin, hr
etin, cisman zevklerin
hapishanesine dmtr. Nefis gdalarn, elencelerin meftunu olmutur. Sanki mana gnei, se
mav bir hadiseye uyarak
"ukdei zenb" (=gnah dm) ile balanm, tutulmu, n saamaz olmutur. Kula den vaz
ife udur ki: Kendi
mertebesini bile! Kendi byklnden haberdar ola! Gelip geici ve bir trl tatmin edilemeye
n zevklere esir olmaya! Neeyi
ne arapta, ne de fan sevgililerde aramaya! Her eyi kendinde, kendi gnlnde araya! Bir iir
inde Mevlana ayn konuyu
terennm etmitir:

"Puta tapanlar gibi srete, d grne balanmsn, kle olmusun. Sen Ysuf gibi gzelsin,
fakat kendi iine
bakamyorsun. Allah'a yemin ederim ki, sen aynada kendi i gzelliini grsen, kendine ak ol
ursun, kimsenin semtine
uramazsn." Dvan Kebr, 2826.

Emrin yine onlara cevap vermesi.

Emir; "Hayr, hayr!" dedi. "Ben o arabn dostuyum. Ben bu lemin ho


zevkini yeter bulamam, ben bu zevkle doyamam, ben baka zevkler aryorum.

Ben yasemin gibi olmay, bazen yle, bazen byle eilip bklmeyi
isterim. Kayalar gibi duygusuz ve hareketsiz kalmay istemem.

284

3585 Btn korkulardan, btn mitlerden kurtulup st aac gibi her


tarafa, eilip bklmeyi arzu ederim.

St dal, nasl rzgar tesiri ile saa, sola eilirse, ben de onun gibi saa,
sola dnmeliyim, oynamalym.

Ey hocam, arabn verdii neeye alan kii, bu holuu, bu zevki nereden


beenecek? Nereden alacak?

Nebilerin mayalar Hakk zevkiyle, Hakk akyla boulmu olduu iin,


onlar bu dnyann fan zevklerinden, bu gelip geici neelerden vareste kaldlar.
Kendilerini kurtardlar.

Onlarn ruhlar, teki lemin holuunu, neesini grmler, tatmlard da


bu yzden bu dnyann gzellikleri, holuklar onlara oyuncak gibi

grnd. 385

185 Peygamberlerin ruhlar, teki lemin ebed olan gzelliklerini grm olduklarndan, bu d
nya zevkleri onlara
bo, manasz, oyuncak gibi grnmekte. Bir kimse yaayan bir gzele yar olsa, onunla grse,
konusa; diriyi seven bir k
nasl olur da ly sever? Onu kucana alr, okar. Gerek sevgilinin yannda bu dnyann gz
elleri birer l mesabesindedir.

3590 Diri bir gzeli seven kii, ly nasl olur da kucaklar, sever?"

Ziyay Delk'in boyu ok uzundu. Kardei eyh'lislam Tac- Belh'in ise boyu ok ksa idi. eyh'l-Islam,
kardei Ziya' dan ok utanrd. Ziya bir gn kardeinin
dersine geldi. Belh ehrinin btn ileri gelenleri orada idi.

Ziya, kardeine sayg gstererek geti bir yere oturdu.


eyh'l-slam ise yle bir yar kalkt, oturdu. Ona gerei
gibi ehemmiyet vermedi. Bunun zerine Ziya:

"Evet" dedi: "Boyun pek uzun, boyundan biraz


alman, yarm kalkarak boyunu tam gstermemen

gerek." 386

386 Ziyay Delk: Gazneli Sultan Mahmud zamannda yaam olduu sylenir. Delkak diye arlan
bu zatn gln
fkralar varm. Zaten bu balkta geen ve Hz. Mevlana'nn sekiz beyitle anlataca hikye d
e onun hazr cevap ve nkteli
szler syleyen bir kii olduunu gstermektedir. Biraz bizim Nasreddin Hoca'mza benzer.

Ziyay Delk hazr cevap, tatl szl bir kii idi. eyh'l-slam Tac- Belh de
onun kardei idi.

Tac Belh, Belh ehrinin eyh'l-slam idi. ok ksa boylu, ufack csseli,
adeta bir kua benzerdi.

285

eyh'l-slam ok bilgili, meziyetli, stn bir insand ama, aabeyisi Ziya,


gzel sz sylemekte, hazr cevaplkta ondan ilerde idi.

3475 eyh'l-slam ok ksa boylu idi. Ziya da haddinden fazla uzundu.


eyh'l-slam kendini beenmi, pek kibirli, nazl bir adamd.

Kendisi yksek bir makamda olduu iin kardeinin durumundan utanr,


arlanrd. Ziya ise sz tesirli bir vaizdi. Vaazlar ile halk doru yola gtrrd.

Ziya bir gn kardeinin dersine geldi. Toplant yeri kadlarla, alimlerle,


temiz kiilerle, Belh ehrinin ileri gelenleri ile dopdolu idi.

Bu kalabalkta eyh'l-slam, daha ok kibire kapld da kardeine kar,


zoraki ylece yar kalkar gibi bir harekette bulundu. "Ho geldiniz!" demeden
yerine oturdu.

eyh'l-slam'n davranndan Ziya zlerek dedi ki: "ok uzun boylusun,

bari o selvi boyundan bir azck al, boyunun hepsini gsterme."

Delkak'n Seyyid ah Tirmiz'yi mat etmesi.

2507 Padiah Delkak ile daima satran oynard. Delkak padiah mat edince,
padiah hemen kzard.

Bu yenilmeyi kibirine yediremez, "Th, th!" diye satran talarn birbir


Delkak'n bana vururdu.

"Ey kaltaban, al ite bu senin ahn!" derdi. Delkak da; "Aman aman!" der,
bu hakaretlere tahamml ederdi.

3510 Padiah yine "Bir el oynayalm." der. Delkak da k mevsiminde plak


bir adamn titredii gibi tir tir titrerdi.

Bir daha oynadlar, padiah yine mat oldu. Yine; "Th, th!" deme zaman

geldi.

Delkak srad, kat bir keye snd. Padiahn korkusundan stne alt
tane kee ekti.

Padiahn vurularndan kendini korumak iin altna girdii alt keenin


stne, yastklar da koydu.

Padiah; "Hey! Ne yapyorsun?" dedi, "Nedir bu?" Delkak; "Ey seilmi


padiahm!" dedi, "Th th bu, th th!

3515 Ey kzgnlndan ateler pskren padiahm, seninle kee altndan


baka yerde nasl konuabiliriz?

286

Sen satranta mat oldun, ben de senin vurularna mat oldum da, onun iin
keelerin altndan 'Th th!' diyorum."

Defineler daima ykk yerlerdedir.

3451 Defineler, cevherler hi ev iinde bulunur mu? Defineler daima viranelerde, ykk yerlerdedir.

Adem'in mana haznesi de, ykk yere; onun topraktan yaratlm bedenine
gmlmt.

Bu hal lanetlenmi eytann gzn balad da dem'in iindeki hakikati


gremedi.

O topra hakir grd. Ona hor bakt. Fakat can, eytana diyordu ki:
"Sen beni gremiyorsun, nk bu topram sana engel olmaktadr." 387

187 Hz. Mevlana bir beyitlerinde yle buyurur:

"Senin harap olan beden kynde, Allah'n gizli bir haznesi bulunmaktadr. Akln bana al d
a halife ehri olan
Badat' sana verseler, karlnda senin harap koyunu verme."

Mustafa(a.s.)'n bir aralk Cebrail(a.s.)'m ge grnmesi


yznden, zntye kaplp, kendisini Hra dandan aaya
atmaya kalkmas, Cebrail(a.s.)'n ona grnp "Kendini atma,
nnde kavuacan devletler, ilah ltuf 1ar var." demesi.

3535 Mustafa (a.s.)' ayrlk derdi kaplaynca, bir mddet ilah tecellden
mahrum kalnca kendisini dadan aa atmaya kalkard.

Cebrail grnp de; "Sakn kendini atma, 'Kn!' (=01) emri ile sana nice
devletler takdir edilmitir." deyince;

Mustafa sknet bulur, kendini aa atmaktan vazgeerdi. Sonra yine


ayrlk derdi gelip atnca;

Yine gamdan, dertten bunalnca, kendini yine dadan aa atmay


tasarlard.

287

Yine Cebrail kendini gsterip; "Ey ei olmayan mana padiah bunu,


yapma!" derdi.

3540 Perde alp da o inciyi gnlnde buluncaya kadar bu hal devam etti.
Yani Hakk' gnlnde buluncaya kadar, ayrlktan kurtuluncaya kadar bu hl srd.

Halk her eit mihnet urunda kendini ldrp dururken, btn mihnetlerin
sebebi, asl olan ayrlk ateini nasl eksin, bu atee nasl dayansn?

nsanlarn kendilerini feda etmelerine hayret edilir, alr. Fakat her birimiz
kendimizi bir huya feda etmiizdir. Yani kimimiz yksek mevkye, kimimiz dnya
malna, kimimiz ehvete kendimizi kaptrmzdr.

Ne mutlu o kiiye ki, gerek sevgiliyi gnlnde bulmu, varln ona feda
etmitir.

Aslnda herkes, bu dnyada bir fennin, bir san'atn, bir iin fedasidir.
mrn o yolda harcar, o yolda lr gider.

3545 Dnyann ister bat tarafnda olsun, ister dou tarafnda bulunsun,
btn insanlar lecektir. Bylece dnyada ne seven kalyor, ne de sevilen; herkes
lp gidiyor. 388

Hi olmazsa hayatn ilah ak urunda harcayan o bahtl adam, kendini yle


bir fenne, yle bir hnere feda etmi ki, o feda edite, o lte, o mahv oluta
yzlerce hayat vardr.

Hakk'a kar duyulan akta, onu seven de, onun tarafndan sevilen de
lmszdr, ebeddir. yle bir sevgiye nail olanlar iki lemde de dileklerine ermi,
iyi bir ad, san brakmlardr.

188 Btn dnyada madd aklar fanidir. Zaman gelir ne k kalr, ne mauk. Saysz gzellik
ler ld. Mehur aklar
masal oldu. u basp getiimiz topraklarda ne gzeller yatmaktadr. eyh Sadi merhum bir beyt
inde:

"Basp getiin topraa yava bas, nk o toprakta, bir ok gzler, yanaklar, kemikler vardr
. Onlar incitme."
diyor, ince ruhlu bir air de gelip geici ak u iirinde ne gzel ifade etmi, onu aynen te
rcme ediyorum: "Bu dnyada btn
iekler soluyor. Btn kularn tleri devamszdr. Ben ebed srecek yazlar dnyorum.
Bu dnyada btn insanlar
dostluklarnn ve aklarnn zevaline alarlar, ben ebed srecek sevgileri dnyorum." te
airin ebed olarak srmesini
hayal ettii sevgi "ilah sevgi"dir. Mevlana'nn istedii sevgidir.

Ey hakikat yolcusu, sen yle bir akn peinde ko ki, o ak gelip geici olmasn. Sonunda sen
i ye'se, mitsizlie
drmesin. Allh aknn zevali yoktur. akn k da, mauku da ebeddir.

288

Ey benim kerm olan byklerim, klara acynz; onlarn an lp


gittikten sonra da lme hazr olmaktr. 389

389 klarn ldkten sonra tekrar lme hazr olmalar, onlarn daima nefsan sava iinde b
ulunmalarnn
semboldr. lmeden evvel len bahtl klar iin her ey bitmemitir. Onlar ikinci lmleri
iin de hazrlanrlar. Bu dnyada
seyr slkn tamamlamadan gidenlerin, Hakk' manen bulamayanlarn, teki lemde de seyr s
lklerini tamamlamaya
alacaklarna dair haberler vardr.

"Ahiret yurduna gelince, phe yok ki, o hayatn ta


kendisidir. Bunu bilmi olsalard..." ayetinin tefsiri. Yani o
lemin kaps, duvar, meydan, suyu, testisi, meyvesi, aac
her eyi canldr. Sz sylerler, sz duyarlar, bu yzdendir
ki Mustafa(a.s.): "Dnya bir letir, onu isteyenler de
kpeklerdir." diye buyurdu. Ahiret lemi de canl, diri

olmasayd le olurdu. Lee pis kokusundan ve


murdarlndan tr deil, l, cansz olduundan le

derler. 390

390 Bu balkta geen ayet Ankebut Sresi 'nin u mealdeki 64. ayetinden alnmtr:

"Bu dnya hayat bir elenmeden, bir oyundan baka bir ey deildir. Ahiret yurduna gelince;
phe yok ki o,
hayatn ta kendisidir, bunu bilmi olsalard." Evet insanlar, bunu bilmi olsalard, dnyay,
o ebed, o lmsz hayata tercih
etmezlerdi. mam Ali(r.a.)'dan sormular: "Dnya nedir?" Buyurmu ki; "Dnya seni Allh'tan al
koyan her eydir." Mevlana
Mesnev'nin bir yerinde: "Dnya nedir? Allh'tan gafil olmaktr. Yoksa kuma, para, ticaret et
mek, kadn, oluk ocuk sahibi
olmak, dnya deildir."

3591 O dnya, zerre zerre diridir, canldr. Orada her zerre nkteler bilir,
szler syler.

Onlar l dnyada elenmezler, nk bu ot ancak hayvanlara lyktr. 391

391 Bu beyitte "Onlar" dedii kiilerle, peygamberler kastedilmektedir. nk peygamberlere, h


akkat-i cihan malum
olmutur. Onlar hayvanlk sfatlarn, insaniyet ve nraniyetle deitirmilerdir. Onlarn gd
alar, ruhan gda olmutur. Fakat ne
yazk ki, insanlarn ou, Hakk' dnmez olmu, kendilerini ar derecede, dnya hayatna k
aydrmlar, ruhan gdadan
habersiz yaamakta, sadece gzel san'atlann ruhlarnda uyandrd bedi zevk krntlar ile
yetinmektedirler. Ve ocuklar gibi
dnya meta' ile elenmektedirler.

289

Yeri yurdu gl bahesi olan kiiler, nasl olur da pis klhanda arap ier,
elenirler.

Temiz ruhun yeri ycelik makam, cennetlerin en yksek yeri olan


lliyyin'dir. Kk kurt da pislik iinde yurt edinir.

3595 Hakk sevgisi ile mahmur olanlara, tertemiz ilah iki sunulur. u
gerei gremeyen kr kularn nasibi de bu ac sudur.

Hristiyanlar da peygamberlerin kiliselerde bulunan resimleri ile kanaat


ederler. O resimler, onlara kaf gelir.

3600 Bize gre ise manev birer ay paras olan peygamberler, o byk
varlklar, apaydn ortadadr. O yzden bizim onlarn resimlerine ihtiyacmz yoktur.

O peygamberlerin birer sureti u dnyada oturmu, elilik etmi taat ve


ibadetle megul olmutur. Onlarn birer nak da ay gibi gkyznde parlamaktadr.

O yce nebilerin bu dnyada oturan madd varlklar etrafnda bulunanlara


nkteler sylemi, manev varlklar ise Cenab- Hakk'la konumu, onun ensi,
dostu olmutur.

Onun grnen kula bu sz duyar, renir, can kula ise "Kn!" (=01)
emrinin srlarn duyar ve o ilah srlara kaplr.

Grnen gz, ba gz insann eklini grr. Can gz ise, "Gz ne


kayd, ne de haddini at." srrn grr. Ona hayran olur. 392

192 Bu beyitte Peygamber Efendimizin mirata Hakk Teala'nn cemaline hayran oluuna ait Necm S
resi'nin u
mealdeki 17. ayetine iaret var: "Gz ne kayd, ne de haddini at."

3605 Grnen aya mescit safnda bulunur. Mana aya ise gkyznn
stnde dolar, durur.

te sen her cz' byle say; bu zamanla mukayyettir, vakit iindedir; o ise
zamann, vaktin dndadr. 393

393 Burada madd varlmzn, bedenimizin lnceye kadar, vakitle mukayyet olduu, ruhumuzun
ise vaktin dnda
kald beyan buyruluyor. nk vakit denilen ey, bu sfli leme mahsustur. Ulv lemde vakit
yoktur. Bu sebeple ruh cesetten
syrlnca, vakitten kurtulmu oluyor. Beyitte geen "Bu" cismaniyetin, "O" ise ruhaniydin sem
boldr.

Vakte bal olan u beden, ecel gelinceye kadar vardr. br bedense,


ebediyete dost, ezele etir.

290

Kmil insann bir ad vardr. Fakat iki devletin sahibidir. Onun bir vl
ise, iki kble imam oluudur. 394

394 ki devletten maksat dnya ve ahirettir. Kmil insan, btn iradesini Hakk'n emrine verdi
inden, dnyas ahiret
gibi olmutur. Bu dnyada yaarken br dnyay grr. br dnyada yaar. Daha dorusu, o Hak
k'ta fan olduundan, her
eyde, her hadisede onu grr. Onunla yaar. Her hareketi onun rzasna uygundur. Bylece o d
nyann da, ahiretin de sahibi
olmutur.

3613 Kmil insan kendi huylarnn elbisesinden kurtulmu, tek olmutur. Ve


can beer ktlklerden soyunarak, canna can katan sevgilisine kavumutr.

3618 Ho olmayan dost, u toprak beden, onun kolunu kanadn balamt.


Ama, o aslnda ok yce bir varlkt.

3639 Sevgilinin ltf ve ihsan yznden, lmn aclklar, insann canna,


eker kamndan daha ho, daha tatl gelir.

O eker kamndan, deryaya bir toz usa, deryann acl gider, batan baa
tatllar.

Ey emin dost, bunun gibi yz binlerce hller gelir. Sonra yine geldii gibi
gayb lemine gider. 395

395 Bu beyitte Kaf Sresi 'nin u mealdeki 15. ayetine iaret var: "lk yaratlla bizi ciz
mi brakt? Dorusu onlar
yeni bir yaratltan phe iindedirler." Bu ayeti kermeden mutasavvflarca karlan mana
udur: "Allh her an ite ve
gtedir. Her an dnya zerinde yz binlerce ocuk domakta, yzbinlerce insan lp gitmededir
. Yine mutasavvflarn
grne gre, yaratl daimdir. yle ki, her an dnyann Allh'n iradesi ile yaratlp, h
er an yine yok olduunu, bir an
nceki kinatn, biraz sonraki kinatn tamamyla ayr bir varla brnd anlatlmaktadr.
Yani lemin her an "Muhy"
(=Diriltici) isminin tecellsi ile yenilendii, yine her an "Mumt" (=ldrc) isminin tecell
si ile yok olduu belirtilmektedir.
Bylece lemin her an yenilendii ve yaratln daim olduu, insann da madde bakmndan old
uu gibi mana ynnden de

yeni bir hlde bulunduu ifade edilmektedir.

Her gnn hli, dnki gnn hline benzemez, hller mr, zaman rmak
gibi akar, gider. Onu balayacak, akn durduracak hi bir ey yoktur. 396

396 mrn bir su gibi akp gittiini irazl Hafz merhum u beyti ile ne gzel ifade buyurmu
:

"Bir rman kenarna otur da akp giden mr seyret! Cihann geici ve fani olduuna dair bu
iaret, bu misal bize

kafidir."

mr ok kymetlidir diyoruz, diyoruz ama, onu gerei gibi harcamyoruz. Abdurrahman Cami hazr
etleri de:
"Kymetli mrmz gelip gemekte, biz onun akp gidiinden gafiliz, haberimiz yok. Yazklar ol
sun, aziz mrmzden keder
ve zdraptan baka bir ey elde edemedik. mrmz iyiliklerle, ibadetlerle geiremedik."

291

Her gnn sevinci, bir baka eittir. Her gnn dncesinin baka bir
tesiri vardr.

Ey gen, u beden bir misafirhanedir. Her sabah o eve koa koa yeni bir
misafir gelir. 397

397 nsann bedeni dolaysyla gnl misafir evine benzer. eitli zntler, dnceler de o
evde kalmaya gelen
misafirler gibidir. Arif, beden evine gelen misafirlerden ikayet etmez. Neeli ve gaml dn
celeri iyi karlar. Onlar ho
grr, nk onlar tanr misafirleridir. Biraz duracaklar, soma gideceklerdir.

3645 Sakn; "Bu misafir bana yk olur, kalr." deme. Biraz kalr, sonra yine

geldii gibi gider, yoklua karr.

O grnmeyen cihandan, gayb leminden gnlne gelirse, onu bir misafir


say, onu ho tut, gler yzle karla.

Bir eve bir misafir geldi. Ev sahibinin karsnn;


"Yamur yamaya balad, misafir gidemiyecek, bize yk
olup kalacak." diye szlanmasnn hikyesi.

3647 Birisine beklenmedik bir konuk geldi. Ev sahibi onu ok iyi


karlad. 398

398 Halil brahim hazretleri ok misafirperverdi. Gelen misafirleri sever, garip kiilerin gn
ln ad ederdi. Onun
kaps misafiri arlamak iin daima akt. Halil ibrahim'in kaps, kfire de ackt, mmine
de. Emin kiiye de ackt, hain
kiiye de akt. O kim olursa olsun, btn misafirleri gleryzle karlard. Onlar evinde a
rlar, izzet ve ikramda bulunurdu.
O biliyordu ki, "Misafir istemeyen kiide hayr yoktur."

Sofra kurdu, onu arlad. Ona ikramlarda bulundu, tesadf bu ya, o gece
onlarn mahallelerinde dn vard.

Ev sahibi, gizlice karsna; "Hanm! "dedi, "Bu gece iki yatak ser.

3650 Bizim yatamz kapnn yanma, misafirin yatan da br tarafa ser."

Kadn kocasna; "Ey benim iki gzmn nuru!" dedi, "Emrin ba stne,
merak etme, misafire hizmet ederim, gler yz gsteririm."

292

Kadn iki yata da hazrlad. Kendisi de snnet dnne gitti. Orada uzun
mddet kald.

Azz misafir, kadnn kocas ile evde kald. Ev sahibi misafirine kuru, ya
erezler, meyveler ikram etti.

O iki azz dost yediler, itiler, iyiden ktden balarndan geenleri, gece
yarsna kadar, birbirlerine anlattlar.

3655 Uzun uzun konuup dertletikten sonra misafirin uykusu geldi. Gidip
kapnn yanndaki yataa girip yatt.

Kadnn kocas utand da, misafirine; "Canm kardeim, senin iin hazrlanan yatak oradaki u yataktr." diyemedi.

"Ey kerem sahibi dost, senin yatp uyuman iin te tarafa dek serdik."
demekten ekindi.

Bylece ev sahibinin karsna syledii sz, ters oldu. Konuk teki yataa
yatp uyuyunca, kendisi de misafir iin hazrlanan yataa girdi.

Tesadf o gece de yle iddetli bir yamur yamaya balad ki, bulutlarn
okluu, gk grlemeleri, imek akmalar herkesi artt.

3660 Kadn, dnden dnnce, kocasm kap yanndaki yatakta, misafir


amcann da te taraftaki yatakta yattn sanarak...

rl plak soyundu. Yataa girdi, kocas sand misafiri istekle bir ka


kere pt.

"Kocacm!" dedi, "Hani bir eyden korkuyordum ya, o korktuum bama


geldi mi geldi, geldi mi geldi!

Yamur ve amur yznden misafir, bize taklp kalacak, beylik sabun gibi
elden kmayacak. Yani deersiz sabun gibi ie yaramayacak.

Bu yamurda bu amurda o nasl gidebilir? Ban ve cann Hakk' iin, o


artk, bize yama.

3665 Misafir, bu szleri duyunca, hemen yataktan srad, kalkt. "Hanm!"


dedi, merak etme, beni brak benim ayakkablarm var. Ben amurdan korkmam.

Ben gidiyorum, Allh size hayrlar ihsan etsin, yolculukta ruh bir an bile
dinlenemez, rahat edemez. 399

399 Burada "Yolcu yolunda gerek." atasz hatra gelebilir. Fakat manev yolculuk en doru bir
yorumdur. Hakk
yolunun yolcular, bir yere taklp kalmazlar. u sz ariflerce mehurdur: "Bu dnyada bir gar
ip gibi yaa, yahut da kendini
yolcu farzet de, bir yere, bir eye taklp kalma." Bu szn hads olduunu syleyenler de var
.

293

Yolcu bir an nce geldii yere dnmeli, madenine (ezel lemine), varncaya
kadar bir yerde elenmek, avunmak, dilenmek bile yolcunun yolunu keser."

Kadn, o souk szleri, o manaszlklar sylediine piman oldu. nk o


esiz misafir bu szlerden gcenmi, yola dmek zere idi.

Kadn; "Ey efendi! Ey sultanm, aka ettim! akam ho gr!" diye yalvard,
diller dkt.

3670 Yerlere kapand, secdeler etti, alad, szland, fayda etmedi. Misafir
onlar zgn ve hasrette brakt, kalkt gitti.

Misafirin ayrlp gitmesinden sonra, adam da kadn da yaslara hrndler.


nk onlar, o aziz mihmann hakikatini grmler, leen altnda kapand hlde
onun snmeyen nrunu mahede etmilerdi. 400

400 Beyitte geen; "leen altndaki mum"dan murat, misafirin manev aydnlm, nrunu, perdes
iz ve rtsz grm
olduklarna iarettir. "Mum leen altnda kalnca sner." Ermi bir kimsenin manev aydnl
ise beden rtsnn tesinden de
grnr. Burada leen bedenin, mum da ruhun semboldr.

Gerekten de misafir, yola dp gitmee balaynca, ova onun nuru ile


cennet gibi aydnlanmt. Gece karanlndan syrlmt.

Ev sahibi adam, bandan geen bu macerann utancndan, gamdan iine


den vicdan azabndan tr, kendi evini artk bir misafir evi yapt.

Gizli bir yoldan, her ikisinin de gnllerine her zaman o misafirin hayali
gelir de, onlara derdi ki;

3675 "Ben Hzr'n dostuyum. Geldim, size yzlerce ltuf haznesi, yzlerce
cmertlik definesi satm. Fakat siz bu hali anlayamadnz. Nasibiniz yokmu,
ksmetiniz deilmi..."

Her gn gnle gelen dnce, o gn sabah vakti eve


gelen misafire benzer. Gelen misafir ev sahibini rahatsz
eder, huzursuzluk verir. Ev sahibi olmann an, misafirini
gzetmek, arlamak, ona ikramda bulunmak, onun nazn
ekmek, onun skntlarna katlanmaktr.

Her gn bir eve nasl bir misafir gelirse, senin gnl evine de her an bir
dnce, aziz bir misafir gibi gelir, konar.

294

Ey benim canm efendim, sen dnceyi, fikri bir adam farz et. nk
insan, dnceyle insan saylr, deerlenir, canlanr. 401

401 Bu beyitlerde Hz. Mevlana dnceleri, bir eve gelen misafirlere benzetmektedir. Misafirle
r bir eve gelirler. Bir
mddet kalrlar, sonra giderler. Misafir bir evde temelli kalmad gibi, dnceler de, endi
eler de gnlmzde temelli
kalmazlar, gelir, giderler. zntye kaplmaya gerek yok. Nitekim nirah Sresi'nin 36. ayetl
erinde: "Demek ki, zorlukla
beraber bir kolaylk, muhakkak glkle beraber bir kolaylk var." diye buyrulmutur. Kederden
gamdan sonra rahatln,
kolayln gelecei mjdesi verilmektedir.

Gam dncesi, sevin yolunu keserse, zlme; nk o gam, senin iin


sevin ve nee hazrlamaktadr. 402

402 Byk bir yazar: "Gamdan, zdraptan mutluluk, doar, nk nee, mutluluk kederler iinde
, aclar iinde
gizlenmilerdir." demektedir. Gnl evini gam temizleyince oraya nee ve sevin gelecektir.
nk zdrap insan iin bir felaket
deildir, bir ltuftur. lah bir nimettir. Bu cildin 1521 numaral beytinde aynen yle buyru
lmutu: "Dnyada halkn sana
verdii cefann asln bilsen, btn kederlerin, zntlerin altnda gizlenmi manev bir alt
n haznesi olduunu grrdn."

3680 Gnl dalndaki sararm, kurumu yapraklar ayrr, daldan yeni ve


yeil yapraklar bitmesine yardm eder.

telerden yeni bir zevk gelsin diye, eski sevincin kkn eker karr,
kkn kazr.

st yapraklarla, kurumu dallarla rtl, yeni kk bitirsin, karsn diye

gam rm, porsumu olan eski kk sker atar.

Gam gnlnden neyi dker, neyi skerse, karlk olarak gerekten de daha

iyisini getirir

403

403 Aslnda bamza gelen musibetler, byk zdraplar bora gibi, frtna gibi gelip geici
eylerdir. Onlar kasp
kavurur, ykar, dker; sonunda huzur ve rahatlk getirir. u bir hakikat ki, gam bizi bizden a
lr, benliimizin tesine gtrr,
insann ruhunda hayatn, gizli kuvvetin uyuduu yle derin yerler vardr ki, ancak gam, keder
oralara kadar varr ve bizi
uyandrr.

Hele gamn, gerek inan ehlinin kulu, klesi olduunu idrak eden kiiye,
gam daha fazla ltuflarda, ihsanlarda bulunur. 404

404 zdrabm en ok nebilere ve vellere; sonra olgun kiilere, tam insanlara nasip olduunu b
ilen muzdaripler
gamdan, kederden manev zevk duyarlar. Kemal sahiplerinin yeri gam viranesidir. Meyve olgun ol
ursa, yere der, ham
meyveler aata sallanr durur.

3685 Bulutlar, imekler aksilik yapmasalar, suratlarn asmasalar,


grlemeseler, alamasalar zmler gnein glmsemesinden yanar, kavrulurlard.

295

Kutluluk, kutsuzluk; nee ve keder gelirler, gnllerimize misafir olurlar.


Bunlar yldzlara benzerler, burtan burca konarlar. Iklarn evden eve gnderirler,
saarlar.

Saadet, mutluluk senin burcuna geldi, senin burcunda konaklad m? Sen de


onun gibi tatlla, evikle ki;

O ay ile buluunca, gnl sultanna senin namna teekkrlerini arz etsin. 405

405 Hz. Mevlana bamza gelen belalar, birer ahs gibi kabul ediyor. Onlar Hakk'tan geldikl
eri iin yine gnl
sultanna yani Allh'a geri dnecekler, bizim onlar ikayet etmeden karladmz syleyece
kler, biz de bylece rza kaps
(Allah'tan raz olma kaps)'ndan gemi olacaz.

Hz. Eyyb, tam yedi yl belaya sabretti, raz oldu. Allh'n gnderdii
misafiri ho tuttu.

3690 O sert ve irkin yzl bela, Hakk'n huzuruna dnnce, Hz. Eyyb 'n
ikayetlerini, szlamalarn deil, yzlerce eit krlerini Hakk'a arz ederdi.

Bela Cenab- Hakk'a maruzatta bulunur, derdi ki: "Ey Allh'm! Ben
Eyyb 'n btn sevdiklerini ldrdm hlde, senin emrinle o ileri yaptm, onu
ok hrpaladm iin sana olan sevgisinden tr, bir an yzn bile ekitmedi.

Allh'a vefa gsterdi. Hakk'n hikmetlerle dolu bilgisine ve takdirine inand


da, szlanmaktan, ikayetten utand. Bana gelen bela ile stle bal gibi kaynat,
kart."

Ey Hakk yolu yolcusu, unu bil ki, gnle, her gn yeniden yeniye fikirler,
zntler gelir. Sen de onlar gle gle karla. 406

406 Bu beyitlerde gnllerimize gelen fikirleri, zntleri ve kederleri, neeleri aziz birer
misafir gibi gle gle
karlamamz tavsiye buyruluyor. Bir misafire souk davranlmaz. Dvan Kebr 'in VI. cildinde
bulunan 2675 numaral gazel,

bu Mesnevi beyitlerini aklamaktadr. Bu gazelden yukardaki Mesnevi beyitleri ile ilgili bir
ka beyit alyorum:

"Eer gam elisi sana gelirse, onu eski bir dost gibi karla! Zaten o sana yabanc deildir.
Onunla ainaln vardr.
Onu kucakla, sevgiliden gelen cefaya kar sakn suratm asma! Onu nee ile karla! Ona; 'Ho
geldin!' de. Onu gler yzle,
tatl szlerle karla da, gnl alc o esiz gzel, o latf varlk, hoa gitmeyen arafn
stnden atsn da gzellii ortaya ksn.
Gam arafna brnerek gelmi olan o dilberin arafnn uundan tut! Asla brakma, onun ar
afnn kirliliine bakma, o kirli
arafn iindeki aziz varlk ok gzeldir. Gzellerin hepsi de irkin grnsnler diye, kirli
, pis araflara brnerek karmza
kmlardr. unu iyi biliniz ki; dnyada gamdan, kederden daha mbarek, daha kutlu bir ey o
lamaz. Onun karl
sonsuzdur."

296

Ey benim hlkm, yaratcm, sen beni belann errinden muhafaza et, fakat
onun yznden gelecek ltuftan, ihsandan da beni mahrum etme. 407

407 Bamza gelen kederlerin, zdraplarm erri de vardr, ltf da vardr. Onlarn eni, biz
e verdikleri zararlar,
aclardr. O aclardan ve zararlardan Hlk'mza snrz. Ayn zamanda kederlerimizin, zd
raplarmzm gizli ltuflar da
vardr. Bilmediimiz o gizli ltuflardan bizi mahram etmemesini de Cenab- Hakk'tan niyaz eder
iz.

3695 Rabbim grdm, uradm belalara kar, ltfet de kredeyim.


Geip gidince de neden kretmedim diye hasret ekmeyeyim. 408

408 Bu beyitte Nemi Sresi'nin u mealdeki 19. ayetine iaret vardr: "Rabbim, bana ilham et k
i, hem bana, hem
anama, babama ihsan buyurduun nimetlere kredeyim."

O eki yzl, ask suratl derdi, ho tut. O ekilii eker gibi tatl say.

Bulutun da grnte yz ekidir. Ama orak yerleri yok eder, oralar gl


baheleri ile ssler.

Gam fikrini, kederi, znty gelip geici bir bulut gibi kabul et de, o ask
suratlya kar, pek o kadar surat asma.

Belki de elde etmek iin koup durduun o gevher, yani manev saadet,
onun elindedir.

3700 Kederler, zdraplar, sana manev inciler getirmese de, eli bo olarak,
senin karna ksalar bile, onlar senin tatl huyunu artrm olurlar. 409

409 Bu beyitte kederlerin bize gizli mutluluklar getirebilecei ifade edilmektedir. Bize bir f
ayda temin etmemi gibi
grnseler bile, biz onlarn aclarna tahamml ettike, insan vasflarmz artar, manen kuvv
etleniriz. Bylece zdraplar bizi
terbiye etmi, bizi iyi huylu yapm olur.

297

Bir baka yerde, bu sabr ve tahamml huyunun sana faydas dokunur.


Beklemediin bir srada, bir gn dileine kavuursun. 410

410 Allh, acyanlarn en acyan olduu iin, kullarn imtihan etmek zere balarna belalar
yadrrken, onlarn
kalplerine gizli kuvvetler verir. Byk felaket karsnda en zayf bir insan bile bazen bir k
ahraman kesilir.

unu iyi bil ki, senin sevinmene, glmene mani olan kederler, zdraplar,
kinat yaratan, byk bir san'at sahibinin emri ile, onun hikmeti ile gelmilerdir.

Ey delikanl, sana gelip atana, bir musibet, bir felaket deme; belki de sana
felaket gibi grnen bir mutluluk yldzdr.

Sen zdrab, bir cz', bir fer' sayma da hayatn bir asl, esas olarak kabul et

ve maksadna ula. 411

411 Bir air; "Dnyada bizim neemiz neye benzer? Kasap dkkannda kuzunun oynamasna." diyere
k, hayatn
esasnn zdrap olduunu belirtmitir.

3705 Sen zdrab hayatn asl deil de, cz' sayarsan, zdrab zararl
grrsen, gzn asl olana diker, onu bekler durursun. Hlbuki;

Bekleyi, tat bakmndan zehirdir. Ateten daha iddetlidir, yakar yandrr.


Bu yzden sen daima her an lr durursun, yanar yaklrsn.

Fakat sen zdrabn bir aln yazs olarak geldiini ve hayatn asl olduunu
kabul eder de, onu sevgi ile kucaklarsan, hem bekleyi ateinden kurtulursun, hem de
huzura kavuursun.

Nefsi ile savamam, glgede yetimi, ak derdini


ekmemi, ak elinden dalanmam, yalnz halkn
kendisine secde etmesini, elini pmesini, hrmetle ona
bakp, parmakla da; "te zamanmzda ermi suf budur."
diye gstermelerini salamak iin sutlik yoluna girmi bir
kiinin gevekliinin ve yreksizliinin anlatlmas.

Sufnin biri orduya katld. Derken anszn sava belirtileri grnd.

Suf ordunun arlklar ile adrlarn yannda, zayf kiilerle beraber kald.
Atllar, ta sava yerine, dman saflarna kadar atlarn srdler.

298

3740 Savatlar, zafer kazandlar, bir ok ganimetlerle geri dndler.

"Ey suf gel, sen de bir armaan al!" diye ona da bir armaan takdim ettiler.
Fakat o verileni geri verdi. Hi bir ey kabul etmedi.

"Neden fkelisin?" dediler. "Ben savaa girmedim, gazadan mahrum


kaldm, gazilik sevab alamadm." dedi.

Suf savaa katlmad, savata haner ekemedii iin bu iltifattan, bu


armaandan holanmad.

Bunun zerine; "Dmandan esir aldk, hi olmazsa, ldrmek iin birisini


de sen al!" dediler.

3745 "Bu dmann ban kes de, sen de gazi ol!" dediler. Suf bu szden
biraz holand, ii rahat etti.

Suf savaa katlanlarn sevabn elde etmek iin, o elleri bal esiri ald,
adrn arkasna gtrd.

Suf adrn arkasnda, esirle bir hayli gecikti. Orada bulunanlar; "Bu
zavall, orada neden bu kadar ge kald?" diye sylendiler.

ki eli bal esiri ldrmekte bu kadar gecikmenin bir sebebi olsa gerek?"

3750 Birisi ii anlamak iin gitti. Bir de ne grsn? Esir sufnin stne kmam m?

Erkek nasl diisinin stne karsa, o esir de arslan gibi sufnin stne
km...

Elleri bal olduu hlde hiddetle sufnin boazn srp duruyor.

Esir dileri ile sufnin boazn srmada, suf ise, kfirin altna dm, akl
bandan gemi bir hlde.

Elleri bal kfir, silahsz olduu hlde, onun boazn bir kedi gibi

yaralam.

3755 Esir onu yar l bir hle getirmi, sufnin sakal boazndan akan kana bulanm.

3759 Gaziler, bu hle kzdlar, gayretleri kabard, klla derhal o kfiri


ldrdler.

Uyansn kendine gelsin diye de, sufnin yzne sular serptiler. Gl sular
dktler.

Suf kendine gelince, etrafndakileri grd. Onlar da bana gelenleri ondan


sordular.

299

"Allh Allh... Ey azz!" dediler, "Bu ne hl? Neden akln byle bandan

gitti?

Nasl olur da, elleri bal, yar lm bir esir yznden akln bandan gitti?"

Suf dedi ki: "Onun ban keseceim srada bana kzgnlkla yle acaip bir
ekilde bakt ki,

3765 Gzn at, bana yle bir bakla bakt ki, aklm bamdan gitti.

Gzn hiddetle evirip bana bakmas, bana bir ordu gibi grnd. O bak,
ne korkun bir bakt.

Sz ksa keselim, ite o baktan korktum, kendimden geip yere y-

kldm."

Etrafnda bulunanlar ona; "Sende byle bir yrek varken, sakn savaa
girimeye heves etme.

Eli bal esirin bakndan gemin paraland, batt.

3770 Erkek arslanlar saldrnca, kllar dman balarn top gibi yere
yuvarlar. Senin onlarn arasnda ne iin var?

Yiitlerin savalarndan senin haberin bile yok. Byle bir hlle nasl olur da
kan iinde yzebilirsin?

Boyunlara vurulan kllarn akrts, amar ykayan kadnlarn amarlar tokala dverken karttklar tak tak sesini hi sayar.

Nice basz beden yerde zdrap ile rpnr, nice bedensiz ba, kan
denizinde kabarcklar gibi grnr. 412

412 Muharebe meydannda bir ok basz beden yerlerde rpnrken, baz yerde de o kadar kan d
klmtr ki, oras
adeta kan deryas olmutur da, bedensiz balar, o kan deryasnda kabarcklar gibi grnmektedi
r.

nsanlar yok eden yzlerce yiit, savata atlarn ayaklar altnda yok olur,

gider.

3775 Bir fareden korkup uan bu aklla o sava safna nasl katlp kl
ekeceksin?"

3776 Sen de, o suf gibi eli bal olarak nefsinin altna dm, alalmsn,
kendinden gemisin.

Yoldaki bir tepecikten ciz kalmsn, hlbuki o gnde yz binlerce da var.

Bu kadarck bir tepeden rkp lye dnmsn, nndeki da gibi


bayrlar nasl aacaksn?

300

Allh rahmet eylesin, Ayyaz'nin ehit olma midi ile


yetmi kere, zrhsz gs ak olarak savaa girmesi,
sonunda kk savata ehit olmaktan mit keserek
"Byk sava"a (yani nefsi ile savaa) girimek iin halvete
ekilmesi, o srada sava gazilerin davulunun sesini
duyunca nefsinin zincirini srkleyerek savaa girmeye
kalkmas zerine, bu dilei yznden Ayyaz'nin nefsini

sulamasnn hikyesi.

3780 Ayyaz dedi ki: "Belki bir yara alrm midi ile tam doksan kerre, zrha
brnmeden, plak gsle savaa girdim. 413

413 Balkta ad geen Ayyaz'nin bir soy ad olduu, asl adnn Ebubekir Ahmed b. Muhammed o
lduu syleniyor.
(Nefahat'lns, Lami' elebi Tercmesi, s. 244.) Ebubekir Muhammed b. Ahmed isminde bir veld
en ksaca bahsetmektedir.
O belki de bu zattr. Balkta geen kk sava, dmanlarla yaplan savatr. Byk sava is
e nefis ile savatr.

Beni, beni ldrecek bir ok yerim midi ile, plak gsm oklara tuttum.

Boazndan yahut can alacak bir yerden ok yemek ancak devlet sahibi
ehide nasip olur.

Tenimde ok yaras almayan bir yer kalmad. Bu tenim ok yaralar ile bir
kalbura dnd.

Fakat oklar, beni ldrecek bir yerime gelmedi. ehitlik bir baht ii, nasip
ii; yiitlik ii, akl ve anlay ii deil.

3785 ehitlik nasip olmaynca, acele halvete girdim. ile ekmeye koyuldum.

Bedenimi en byk savaa attm, kendimi riyazata verdim. Az uyudum, az


yedim, az itim zayflamaya koyuldum.

Kulama gazilerin davul sesleri geldi. Gaziler hzla savaa doru yryorlard.

Bir sabah vakti idi. Nefsim iimden bana seslendi, onun sesini can kula ile
duydum.

Nefsim bana; 'Kalk! ' diyordu. 'Sabah vakti geldi. Yr, kendini savaa at.'

301

3790 Ona; 'Ey, habis, ey vefasz nefis!' dedim. 'Sen neredesin? Sendeki bu
sava isteme meyli nerede?

Ey nefis! Doru syle, bu istek, bu hile bir dzen olmasn? Yoksa kendini
ehvete kaptrm olan nefis ibadete, kullua yanamaz, bile.'

Nefsime dedim ki: 'Eer doru sylemez isen, senin stne atlrm, seni
riyazatla daha fazla sktrrm, daha fazla hrpalarm. '

O anda nefsim, dilsiz dudaksz, sessiz sedasz gzel bir ifade ile iimden
seslendi de;

Bana dedi ki; 'Sen beni her gn ldryorsun, canm, imanszlarn can gibi
ikencelerle srkleyip duruyorsun.

2795 Hi kimsenin benim ektiimden haberi yok, sen beni uykusuz,


yemeksiz brakmakta, beni yava yava ldrmektesin.

Savaa girerim, can alc bir yara ile u bedenden srar, kar kurtulurum.
Halk da benim yiitliimi, erkeke can veriimi grr, beenir. '

Nefsime dedim ki: 'Ey nefiscik, hem mnfk olarak, yani iki yzl
yaamadasn, hem de mnfka lmedesin; sen nesin? Sen nasl bir varlksn?

ki dnyada da mrasin, gsteriisin, yze glcsn; iki dnyada da hi


bir ie yaramazsn.'

Bu beden sa olduka, halvetten hi kmamaya, bam bile dar


karmamaya ahdettim.

3800 nk insan yalnz iken, yani halvette iken, bedeni ne yaparsa yapsn,
onu ne erkek grsn diye yapar, ne de kadn grsn diye yapar.

Halvetteki hareketi de ancak Hakk iindir. Oturup dinlenmesi de Hakk


iindir, insann halvette Allh'tan baka niyeti olamaz.

Bu sava, byk savatr. O sava kk savatr. Fakat her ikisi de Haydar


ile Rstem'in savadr." 414

414 Halvette nefisle yaplan sava byk savatr. Harite dmanlarla yaplan sava, kk sa
vatr. Fakat her iki
sava da Allh'n arslan olan Haydar (Hz. Ali) ile ehname adl kitabn nl kahraman Zalol
u Rstem'in iidir.

3805 Yukarda hikyesi geen eli bal esirin baklarndan baylan suf ile
Ayyaz gibi kllara gsn siper eden suf bir olur mu? Evet o da suf, bu da suf.
Yazk o sufye, o bir ine ile lmede; bu ise kllara kar durmada.

Baktan korkan sufnin grn sufdir. Ama ii suf deildir. O, cansz


Rstem gibidir. Bu eit sufler yznden sofilerin ad da ktye kmtr.

302

Balktan yorulmu bedenin kapsna, duvarna Hakk gayrete gelmi de,


yzlerce suf resmi yapmtr. 415

415 Hakk'm hikmetinden bir ey sorulamaz. Edebe, imana aykrdr. Nice kimseleri suf sretind
e yaratt. Onlarn
grnleri suf, i yzleri suf deildir. Suf olmadklarnin farknda olmayan sufler de va
rdr. Onlar kendilerini suf
saymaktadrlar. Hlbuki onlar, naktan, duvarlara izilmi cansz resimden ibarettir.

3810 Bir suf de vardr, o sava safna yaralanmak midi ile yirmi kere girer.

O suf sava zamannda mslman savalarla beraber kfirlere hcum


eder. Mslmanlar geri dnerler de, o gerek suf geri dnmez savaa devam eder.

O yaralanr, yarasn sarar, yine hcum eder, savar.

nsan bir yara ile lmez, diyerek yirmi yara alr. O bir yara ile can vermeye
hayflanr. Yiitlii yznden caninin kolayca kurtulacana zlr.

Bir sava eri, gm para ile dolu torbasndan her gn


bir kuru karr, bir hendee atard. Nefsinden bir hrs, bir

istek koptu, kendisini bir vesveseye kaptrd. Nefsi ona


diyordu ki: "Mademki bu paralar hendee atyorsun, bari
hepsini birden at da, bu eziyetten kurtulaym. 'Bir eyden
tamamyla mit kesmek de iki rahatn biridir.'
demilerdir." O sava eri, nefsine; "Bu rahat da sana

vermeyeceim." dedi.

3815 Birisinin elinde krk kuruu vard. Her gece bir kuruunu denize atard.

Bylece de nefsine eziyet etmek, her gn onu bir para daha hrpalamak,
sktrmak, zmek, onun can ekimesini uzatmak isterdi.

O mslmanlarla beraber savaa gitti. Sava srasnda ate kesilmi


dmandan yz evirmedi.

Bir kere daha yaraland, tekrar yarasn sard. Belki yirmi defa bedeninde
mzrak krld, ok krld.

303

Bundan sonra gc kuvveti kalmad. Yere dt aknn bykl,


doruluu gereklii yznden; "Allh'n has kullarnn oturduu en erefli yere, en
yksek makama" ulat. 416

416 Bu beyitte Kamer Sresi 'nin u mealdeki 55. ayetine iaret var: "Takva sahipleri, Hakk me
clisinde ve kudret
sahibi, mlk ok yce olan Allh'n yanndadrlar."

3820 Doruluk, Allh'a ballk onun urunda can vermektir. Aklnz


banza aln da bu hususta yara girin. Kur 'an 'dan: "Allh'a verdikleri szde
sadakat gsteren nice erler vardr." ayetini oku. 417

417 Bu beyitte de Ahzab Sresi 'nin 23. ayetine iaret var.

Btn bu lmler, sadece suretin, fizik bakmdan maddenin, bedenin lm


deildir. nk beden, sadece ruhun bir aleti, bir kafesidir. 418

418 Btn lmler, grnte, fizik bakmdan bize ayn grnmektedir. Aslnda lmler bir de
ildir. yle ki:
Bedeni lmeden nce nefsini ldrenler olduu gibi, bedeni ld hlde nefsi lmeyen ller d
e vardr. Rahat deinde
lenler vardr, sava meydanlarnda ehit olanlar da var. Bu bu bakmdan lmler eit eitti
r.

Nice ham kiiler vardr ki, grnte kanlarn dktler. Bedenlerini


ldrdler ama, nefislerini ldremediler. Nefisleri diri olarak o tarafa kat.

Aleti krld, yol kesen diri kald. Bindii hayvan kann dkt, ld. Fakat
onun binicisi olan nefis lmedi.

At ld, yol alnamad. Menzile varlamad ama, o ham, irkin ve akn bir
hlde dt kald.

3825 Her kann dken ehit olsayd, ldrlen kfir de kutlu bir ehit
saylrd.

Nice ehit olmu gvenilir kiiler de vardr ki, onlar, dnyada lm gibi
grnen diri kiilerdir. Onlar adeta yaayan llerdir.

Yol kesen hayvani ruh ld. Klc olan beden, o sava arayan erin elinde
duruyor. 419

419 Bu beyit ve bundan nceki ve sonraki beyitlerde anlalmas zor hususlar var. Mevlana buyu
ruyor ki: "Dnyada
sevgi klc ile Allh yolunda ehit olmu nice kiiler vardr ki, onlar adeta dnyada lm g
ibi grnrler. Aslnda onlar
yaayan llerdir. Onlar, 'lmeden evvel lnz.' hadsinin srrna mazhar olmulardr. Onlar
daha hayatta iken nefislerini
ldrmler. Onlarn yeryznde lmeden nce hayvani nefisleri lm, insan ruhlar diri kalm
tr. Onlar ahirete diri olarak
giderler." Hz. Ebubekir hakknda sylenen u hads bu beyitlerin daha ak anlalmasnda yard
mc olacaktr: "Bir kimse,

yeryznde gezen bir l grmek isterse bn Kuhafe'nin yani Hz. Ebubekir'in yzne baksn." O
bir gerek ehit idi. Daha
yeryznde yaarken "fena fllah" (=Hakk'ta kendini yok etme) mertebesine ermi idi. Bu sebepl
e Hz. Ebubekir'in nefsi l,
gnl, ruhu diri idi. Hz. Ebubekir gibi Hakk sevgisinin ehidi olan ve ilah ak klc ile l
p ehitlik mertebesine eren kmil bir
insann ruhu nasl yol kesici olur? Buradaki yol kesen ruhtan maksat; hayvani ruh yani nefisti
r, can deildir. Beden bu yol kesen
hayvani ruhun klc gibidir. Hayvani ruh yani nefis yol kesince, onun klc saylan beden, s
ava arayan erin elinde durmaktadr.
Erden murat Cenab- Hakk'tr.

304

Kl o kl ama, adam o adam deil. Fakat bu grn, bu suret seni


artyor.

Nefis deiiklie urayp da ruh lnce, bu beden klc, ltuflar, ihsanlar


sahibi Hakk'n elindedir.

3830 O yle bir yiittir ki, onun btn gdas, tamamyla derttir, elemdir.
brnn erlii ise, toza benzer, ortas botur.

Bir habercinin bir cariyeyi Msr halfesine methetmesi


ve bir kda yaplm resmini gstermesi. Halfenin de o
cariyeye k olmas. Musul emrinin cariyesi olan o gzel
kz alp getirmesi iin, halfenin bir beyi byk bir ordu ile
Musul'a gndermesi; bu yzden yaplan savata bir ok
adamn ldrlmesi, bir ok yerin yklp gitmesi. 420

3831 Bir haberci Msr halfesine, Musul padiahnn huri gibi gzel bir cariyesi olduunu syledi.

"Musul padiahnn yle bir cariyesi var ki, dnyada ona benzer bir gzel

yok.

Gzelliinin haddi yok, anlatlamaz ki, ite resmi u ktta!"

O byk halfe kattaki resmi grnce hayran oldu, ard da kadehi


elinden dt.

3835 Hemen bir yiitin emrine byk bir ordu vererek Musul'a gnderdi.

305

"Eer o ay gibi gzel cariyeyi sana vermezse, onun sarayn yak, yk, altn
stne getir." diye emir verdi.

"Verirse, bir ey yapma, onlara dokunma; o ay yzl gzeli al, bana getir de
yeryznde yaarken, gklerde dolaan ay kollarmn arasna alaym."

Yiit iinde binlerce kahraman bulunan ordu ile binlerce bayrakla, binlerce
davulla Musul'a yrd.

Tarlann etrafnda en ekirgeler gibi saysz askerler, ehir halkn helak


etmek maksad ile oraya tler.

3840 Sava iin her tarafa Kaf da gibi mancnklar kuruldu, ilemeye
balad.

Atlan oklar yaralar ayor, mancnklar ta yadryordu. Savalarn

havaya ykselttikleri tozlar iinde kllar, bulutlardan kan imekler gibi


parlyordu.

Tam bir hafta bu ekilde kanlar dkld, tatan yaplm kalenin burcu mum
gibi yumuad, eridi, yerle bir oldu.

Musul padiah bu korkun sava grnce ierden eli gnderdi.

"Bu kanl savata, bir ok insan lp gidiyor. Mminlerin kann


dkmekteki maksadn nedir? Ne istiyorsun?

3845 Muradn Musul ehrini almaksa, bu i byle kan dkemeden de olur.

Ben ehirden dar kaym, gel ehire sen gir. Bylece mazlumlarn kan
akmasn.

Yok maksadn mal ise, altn ise, mcevher ise bunlar elde etmek, ehri
almaktan da kolay." diye eli ile haber gnderdi.

Musul padiahnn elisi, yiit kumandann huzuruna knca, yiit ona


cariyenin resmini verdi.

"Bu resme bak, ben bu ktta resmi olan gzel cariyeyi istiyorum, hemen
onu bana getir. Getirmezseniz de zorla alrm. nk ben sizi malup ettim."

3850 Eli geri dnp de bu szleri syleyince, Musul'un o erkek padiah;


"Saraymda bir resim eksik olmu, ne kar, al istediklerini hemen gtr." dedi.

"Ben Allh'a inanan bir kimseyim. Puta tapamam. Putun puta tapanda
bulunmas daha iyidir. 421

421 Gerek iman anda, ben putperest olamam. Cariye put gibi gzel olduu iin, onu sevmek p
uta tapmak saylr.
Bir cariye uruna asker eken, bir ok insann lmne sebep olan Msr halfesini, puta tapan
birisi sayyor. Cariyeyi, yani
canl putu ona layk gryor. Gerek mslman Allh'tan baka bir varla ibadet edemez. Eski
airlerimizden birisi: "Ben

muhibbi layezalim, la uhibb'l-fln." (Ben zeval bulmayanlar, yok olmayanlar severim. Bata
nlar, yok olan, fan olanlar
sevmem.) diye buyurmutur.

306

Eli cariyeyi getirince, o yiit kumandan grr grmez cariyeye k oldu.

3875 O yiit kumandan Musul'dan dnd. Msr'a yneldi. Yolda yeillik


ve ormanlk bir yerde konaklad.

Onda cariyeye kar duyduu ak atei yle alevlenmiti ki, yerle g


birbirinden ayramyordu.

adrda o ay yzl ile bulumaya kalkt. Onda ne akl kalmt, ne de


halfeden korku.

Bu vadide ehvet davul alnca, senin akl dediin nedir? Ey turp olu turp!

Yzlerce halfe o anda o kumandann ehvet ateiyle parlayan gznde bir


sinekten daha deersiz grnyordu.

3880 O zampara kumandan cariye ile birleecei srada, ordugahta bir kyamettir koptu. Mthi bir grlt, bir feryad ykseldi.

Kumandan klcn kapt, adrdan frlad, askerler arasna kotu.

Kamlktan kan kara bir erkek arslann ordugaha saldrdn grd.

Dev gibi atlar, arslann korkusundan rkm, ahlanmt. adrlar yklm,


birbirine karmt.

3885 Erkek arslan, ormann gizli bir yerinden kagelmiti. Azgn bir deniz
dalgas gibi havaya yirmi arn sramada idi.

Yiit kumandan, korkusuzca, kendine gvenen bir erkek arslan gibi,


ordugaha saldran kara arslann karsna kt.

Bir kl vurdu, ban ikiye bld. Sonra vakit geirmeden, adra ay yzl
gzelin yanma kotu.

O hurinin yanna geldi. Arslanla arpt hlde aleti hala dimdikti; onunla
sevime arzusu azalmamt.

3890 O irin yzl, o ay yzl gzel, onun erkekliine, gllne at

kald.

307

O kumandann, yapt ktlkten, iledii gnahtan


piman olarak, cariyeye bu suu halfeye sylememesi iin

yemin verdirmesi.

3902 Bir ka gn hep byle elendiler, zevk ettiler. Fakat sonunda


kumandan iledii byk sutan piman oldu.

"Ey gne yzl varlk! Bu ie dair halfeye hi bir ey syleme!" diye ona
yemin verdirdi.

Halfe cariyeyi grnce gzelliinden mest oldu. Srlar aa vuruldu.


3942 Sonra halfe o cariye ile birlemek istedi. Bu maksatla onun yanna

geldi.

Sevgisini gittike artran o gzelle yatmaya niyet etti.

Fakat kaza ve kader, zevk yolunu balad.

3945 O srada halfenin kulana bir fndk faresinin kard hrt ve


tkrt geldi. Bu tkrt yznden sevime istei, ehveti tamamyla kat, gitti.

Bu ses, ylan sesi de olabilir diye vehme kapld. nk hasr kuvvetlice


oynamada idi.

Cariye halfenin gevekliini grnce, kahkahalarla glmeye balad.

O kumandann erliini gcn hatrlad. O yiit arslan ldrd halde


gevememiti, ehveti snmemiti.

Cariyenin kahkahas gittike artyordu. Kendisini tutmaya alyor,


tutamyordu. Dudaklarn kapayamyordu.

3954 Cariyenin glmesi, bir trl dinmiyordu. Nihayet halfe bir trl
durmayan bu glmelerden alnd, huysuzland.

Hemen klcn knndan ekti; "Kak kadn, neden durmadan glyorsun,


syle?" dedi.

"Bu glnden gnlme bir phe dt. Beni aldatmaya kalkma. Doru

syle.

Doru sylemez, beni kandrmaya kalkrsan, yahut tatl bir bahane ile ii
savutururum dersen,

Ben bunu anlarm. Gnlmde bunu anlayacak bir sezi, bir nur vardr.

Sylenmesi gereken eyi sylemen lazm.

Bil ki padiahlarn gnllerinde yce bir ay vardr. Zaman zaman bu ay


gaflet yznden bulut altna girer, gizlenir ama, o hep yerindedir.

308

3960 Gezip dolarken bile gnlde bir k vardr. Fakat bu k hiddet ve


hrs zamannda gizlenir, ama snmez.

O anlay, o sezi imdi, benim dostumdur. Yalana ba vurursan;

Bu klla ban keserim, bahanelerin ie yaramaz.

Eer doruyu sylersen seni azad ederim. Allh Hakk' iin sz veriyorum;
gnln krmam, seni sevindiririm."

Yedi Kur 'an ' birbirinin stne koydu. Yemin etti, sznde duracan
syledi.

Halfenin; "Doru syle, bu gln sebebini akla,


yoksa seni ldrrm!" diye srar etmesi, cariyenin de kl
korkusu ile o srr halfeye amas.

3965 Cariye ciz kalnca hali anlatt. Yzlerce kahramana bedel olan o kumandann erkekliini, gcn anlatt.

Yolda adrdaki gerdei, o srada vukua gelen hlleri bir bir halfeye anlatt.

Kumandann arslan ldrn, adra dnn ve hi geveklik


duymadan kendisi ile birletiini syledi. imdi;

Bir fare tkrtsndan halfenin gevek dtn grd iin gldn


aklad.

3995 Padiah kendine geldi. Cenab- Hakk'tan affedilmesini niyaz etti.


Suunu gnahn anlad. Yanl yere bu cariye meselesi zerinde srarla durduunu
itiraf etti.

Kendi kendine dedi ki: "Ben bakalarna ne yapt isem, ceza olarak geldi
benim canma dnd.

Padiahlma gvenerek, bakalarnn eini elinden almak istedim. O i


benim bama geldi. Bakasna kazdm kuyuya kendim dtm.

Ben birisinin kapsn aldm, o da geldi, benim kapm ald.

4002 Ben Musul padiahnn cariyesini zorla elinden aldm, onu benim
elimden hemen aldlar.

O kumandan, benim emniyet ettiim bir adamd, lalamd. Benim ilediim


hainlikler, onu bana hyanet ettirdi.

Kin gtmek, intikam almak vakti deildir. Ben kendi elimle kt bir i
iledim.

309

4005 O kumandana, u cariyeye kin gder, ktlk edersem, bu yapacam


zulm de bama gelir, atar.

Musul padiahnn bana gelen dert, boynumu krd, ben de hi olmazsa

bakasn krmayaym, yaralamayaym.

Cenab- Hakk bize yaptklarmzn nasl karln greceimizi beyan


buyurdu da: 'Eer tekrar ktle dnerseniz, biz de cezanz vermeye dneriz.'
dedi. 422

422 Burada sra Sresi'nin u mealdeki 8. ayetinden iktibas vardr: "Olur ki bu ikinci azaptan
sonra tvbe edersiniz de,
Rabbiniz size merhamet eder. Ve eer tekrar ktle dnerseniz, biz de cezanz vermeye dner
iz."

Burada ileri gitmenin faydas yok. Sabrdan, merhametten baka iyi bir ey
olamaz.

4010 'Rabbimiz nefsimize zulmettik.' yanldk, hatada bulunduk, senin


merhametin pek engindir, sonsuzdur. Sen bize ac. 423

423 Bu beyitte A'raf Sresi'nin u mealdeki 23. ayetinden iktibas var: "Ey Rabbimiz, biz kendi
mize zulmettik, eer
bizi balamaz ve bize merhamet etmez isen, muhakkak ziyan edenlerden oluruz."

Allh'm ben, o kumandan affettim. Sen de beni affet. Yeni gnahm ve


eski sularm bala."

Sonra; "Ey cariye!" dedi, "Senden duyduum bu szleri hi kimseye


syleme.

Seni o kumandanla evlendireceim. Allh iin olsun, Allh iin olsun bu


hikyeyi sakn kimseye syleme.

Syle de, o kumandan yzme baknca benden utanmasn. nk o bana bir


ktlk etti ise, yz bin iyilik etti.

4015 Ben onu defalarca denedim. Ona senden daha gzel kadnlar emniyet

ettim.

Onlarn hi birisine dokunmad. imdi bu olan ey, benim yaptklarmn


karldr, cezasdr."

Sonra padiah, o kumandan huzuruna ard, iinden onu kahretmek


dncelerini skt, att. Kalbinde ona kar duyduu hiddeti, kt niyetleri ldrd.

Gnle ho gelen bir bahane buldu. "Ben" dedi, "Bu cariyeden holanmadm.

Sebebi de, olumun anas cariyeyi kskand, bu yzden ok zldm.

4020 Olumun anasnn bende yzlerce hakk var. O byle zntlere,


cefalara layk deildir.

310

Kskanyor, yrei kan alyor. Bu cariye yznden perian oldu, dayanlmaz aclar ekti.

Bu durumda bu cariyeyi birisine vermem gerekiyor. Azizim bunu sana


vermem en doru, en asaletli bir ey olur.

nk sen onu alp getirmek iin savaa girdin, cannla oynadn. Onu
senden bakasna vermem doru olmaz."

Halfe cariyeyi, kumandana nikahlad. Ona verdi. Bylece o, fkesini,


hrsn, ehvetini krd, geirdi. Kendi nefsini yendi.

4025 O halfede erkek eeklerin gc yoktu, fakat peygamberlerin erlii

vard.

fkeyi, ehveti, hrs brakmak erliktir. Peygamberlerin tabiatna, huyuna


sahip olutur.

Ak, daima dalgalanan, coup duran byk, pek


byk bir denizdir.

3853 Ak bir denizdir. Gkler bu denizde ancak bir kpk gibidir. Ak, insan Ysuf un gzelliine hayran olan, onun havasna kaplan Zleyha gibi artr.

Gklerin dnn ak dalgasndan bil. Ak olmasayd, dnya donar kalrd.

311

Ak olmasayd canszlar, bitkilere girer de onlarda yok olur muydu?


Byyp yetien nebatlar, kendilerini gda olarak canllara feda ederler miydi?
Bitkiler adeta can olmak iin kendilerini canllarda yok etmektedirler.

Ak olmasayd, ruh nasl olur da o nefese feda olurdu da, onun esintisinden
Meryem gebe kalrd? 424

424 Arifler, Hz. Meryem'e frlen ilah ruhtan mana karrlar. Mevlana'mn Fhi Mafih adl es
erinde bulunan u
satr dikkatle okursak bu hususta bir fikre varabiliriz:

"Vcudumuz Meryem gibidir. Bizim her birimizin iinde bir sa vardr. Eer ak zdrab, byk
aclar bizde zuhur
ederse, o zaman sa'mz doacaktr." demektedir. unu iyi bilmeliyiz ki, dnyada meydana gelen
acayip hllerin, insan artan
hadiselerin kayna ilah akn srlardr. u hlde ilah akn talibi olan kimse, can ve gn
lden gece gndz rahmani nefhalar,

ilah esintileri beklemelidir. Anszn bir gn perde alabilir. Bu sebeple mitli olmaldr.
Gaflete dmemelidir. Bu mevzu'u
daha iyi anlamamz iin yle bir misal alalm: Bu bir hakikattir ki, nerede olursak olalm, e
trafmzda dnyann eitli
yerlerinden gelen radyo dalgalar vardr. Bir radyomuz olur da aarsak, ne sesler duyarz. Bu
sesler radyonun gcne ve
kuvvetine baldr. Biz de kendi gnl radyomuzu aabilsek, ne ilah nefhalar alacaz? Ne gz
el sesler duyacaz? Bir arif air
ne gzel sylemi:

"Ey ilah ak arayan kii, nice esintiler, nefhalar var! Fakat sen uykudasn, bu ilah esinti
leri duymuyorsun,
hissetmiyorsun. nk sen masiva sarhousun, harap bir hldesin. Gl kokusu geliyor, seher rz
gar da esmekte ama, sen
uykudasn, uyuyan kiinin bu ilah ltuflardan ne haberi olacak?"

Ak olmasayd, her ey yerinde buz gibi donar kalrd. Her varlk, ekirge
gibi uar, srar, aranr m idi? 425

425 Mesnev'nin u yukardaki bir ka beyitte geen "ak olmasayd" kelimeleri ve ifade ettii
duygular, fikirler
Dvan Kebr 'in 261 A numaral gazelinden alnan u beyitlerde aynen ifade buyrulmaktadr:

"Dnyann her cz', her paras ktr. Her paras bir buluma sarhoudur. Fakat onlar srl
arm sana sylemezler.
nk sr layk olandan bakasna sylenmez ki! Eer u gkyz, k olmasayd, gs, gnl b
yle saf ve lekesiz olur mu
idi? Eer gne de k olmasayd, onun yznde bu parlt, bu k bulunur mu idi? Yeryz ve
da k olmasalard, her
ikisinin de gnlnden bir ot bile bitmezdi. Eer deniz aktan habersiz olsayd, byle dalgalan
abilir mi idi? Elbet bir yerde donar
kalrd."

O kemale, olgunlua k olanlar, boy atan fidanlar gibi zerre zerre ycelie
koarlar, ykselirler.

312

Onlarn bu komalar, ykselmeleri, Allh'n noksan sfatlarndan mnezzeh


olduunu bildirmek iindir. Onlar Allh' tebih ederek, can iin bedeni
temizlemektedirler. 426

426 Bu beyitte geen, "Allh' tesbh ederler" kelime-i mbarekeleri 57. Hadd, 59. Har, 61.
Saf srelerinin ilk
ayetlerinin kelimeleridir. O ayetlerden birisi yle:

"Gklerde ne var, yerde ne varsa, hepsi Allh' tesbh ve tenzih etmektedir. O mutlak galiptir
. Yegane hkm ve
hikmet sahibidir." Har Sresi , 1.

ki cann birlemesi neticesinde onlara gayb leminden


baka bir can gelir, aralarna katlr.

3892 Bir iki cann yani erkekle diinin birlemesi neticesinde, onlara gayb
leminden baka bir can gelir, aralarna katlr.

Kadnn rahminde, erkein tohumunu kabul etmeye bir engel, bir hastalk
yoksa, gayb leminden gelen o can, o misafir, doum yolu ile dnyaya gelir.

Nerede olursa olsun, ister sevgi ile, isterse kinle, nefretle birbirini sevmeseler de, iki insan birleti mi, bir ncs doar.

3895 Fakat o suretler, o ekiller, o ocuklar yalnz dnyada domazlar,onlar


gayb leminde doarlar, o grnmez leme gidersen, onlar gznle grrsn. 427

427 yi kt hareketlerimiz, szlerimiz, dncelerimiz kaybolmamaktadr. Onlar er, ge bu le


mde, ve teki lemde
ekil deitirerek karmza kacaktr. Mevlana Dvan Kebr 'de de bu konuya temas eder:

"Hayatta iken beslediin dnce ocuklarnn her birinin, senin lmnden sonra geldiklerini,
mezarnn etrafnda

'Baba!' diye artklarn, dnp dolatklarn grrsn." demektedir. Keza Mesnev'nin iki
nci cildinin 100 ve 101 numaral
beyitlerinde: "Bu dnya da durmadan dourur, teki dnya da! Her sebep anadr. Eseri de ondan
doan ocuktur. Fakat eser
meydana gelince, o da sebep kesilir ve alacak eserler meydana getirir." diye buyurmaktadr.
Mesela, bir aa elde etmek iin
topraa bir ekirdek eksek, o ekirdein topraa ekilmesine sebep oluruz. Zaman gelince o ek
irdekten bir aa meydana gelir.
Aa meyve vermeye sebep olur. Meyve canllarn beslenmesine sebep olur, beslenme bedenimizde
kuvvete sebep olur.
Meyveden gdasn alan kiinin hareket etmesine, dnyada iyi kt iler yapmasna sebep olur.
Neticede bu cihanda yaptmz
iler, teki cihanda sorgu suale, dolaysyla ceza ve mkafata sebep olur. Btn iler, birbir
ini takip eder, gider. Hi bir ey, hi
bir hareket, iyi kt hi bir i kaybolmamaktadr. Fakat bu hakikatleri grebilmek iin aydnl
k bir gz lazmdr. (Dvan Kebr,
194)

313

Bu neticeler, senin einle sevimenden, birlemenden dodu. Dikkat et,


akln bana al da, her karna kanla, sana her yaknlk gsterenle birlemeye can
atma. nk sana ne ktlk gelirse, iyi seilmeyen dostundan, yaknndan gelir. 428

428 "Sana bir mutluluk srr reteyim: Her kt dosttan, uzakla, uzakla."

Vaktini bekle, o soy, sopun muhakkak sana ulaacan, o ektiklerinin


karln greceini bil. 429

429 Bu beyitte 52. Tr Sresi'nin u mealdeki 21. ayetine iaret vardr: "man edip de soy sop
lan kendilerine tab
olanlar yok mu? Biz onlarn nesillerini de kendilerine kattk." Beyitteki soysop deildir, il
erimizin, hareketlerimizin soyu, sopu
yani neticesi dnlmtr.

Bunlar ibadetlerden gnahlardan domu, mana ocuklardr. Bunlar


sebeplerle meydana gelmilerdir. Her birinin kendine mahsus ekli, sz ve mekan
vardr.

Yaptmz ibadetlerin, iyiliklerin eserleri, sonular gzel birer ekle


brnrler de, bulunduklar ho yerlerden bize seslenirler, derler ki: "Ey bizden
haberi olmayan gafiller, bu leme gelmekte acele edin. Buralara abuk gelin...

3900 Her kadnn ve her erkein yaptklar iyiliklerin neticelerinin manev


ruhu, gayb leminde o grnmez teki lemde, onlar beklemektedir. Bu sebeple
oralara emekleyerek gitmeyin, admnz sklatrarak abuk gidin.

Hi kimseyi kadnlara mahrem sayma. nk erkekle


kadn atele pamua benzer.

3869 Bir yze, bir gzele k olann; "nnde de sed vardr, ardnda da sed
vardr. Bu sebeple, yle adam, artk nn ardn az grr." 430

430 Bu beyitte Yasin Sresi'nin u mealdeki 9. ayetine iaret var: "Biz, onlarn nlerine de b
ir sed koyduk, arkalarna
da bir sed koyduk, bylece onlar sarverdik; artk grmezler."

Kara baht, bir kara sinek gibi cana kastetmeye gelince, tilki, arslan kuyuya
drr.

Kurnaz tilki, kuyuda asl olmayan bir hayal gstermi de, da gibi arslan
kuyuya atmt.

314

Sen hi kimseyi kadnlara mahrem sayma. nk erkek ile kadn, atele


pamua benzer.

Hak suyu ile ykanm bir ate gerektir ki, ergenlik ana geldii hlde
Ysuf gibi, gnaha girmekten, kirlenmekten kendini korusun.

Selvi boylu, gzel Zleyha'dan kendini arslanlar gibi eksin kurtarsn.

Hak nedir? Batl nedir?

3907 Bir adam, konumasn bilir birisinden; "Ey gzel szl kii, hak nedir,
batl nedir, syler misin?" diye sordu.

O gzel szl kii, kendisine soru sorann kulan tuttu da, bu batldr, yani
yalan eyler duyar, gzse haktr, gerektir. nk insan gzele yakn elde eder, asl
inanca kavuur.

Duymak grmeye nisbetle aslszdr, batldr. Ey emin kii, szlerin ou da


duyua dayanr.

3906 vmek, akl gz iin bir tasvir, bir anlattr. Fakat onun yzn gr, gzn iidir. Kulan ii deildir. 431

431 Hz. Mevlana IV. cilt Mesnev'nin u mealdeki 2019. beytinde: "Yz binlerce kulak saf olup
dizilseler, onlar yine
de gren bir gze muhtatrlar." diye buyurmutur.

3910 Yarasa, gneten gizlenebilir, fakat gnein hayalinden gizlenemez.

Zaten korku, gnein hayalini, onun gznn nne getirir de, o hayal,
yarasay karanla eker.

O nur hayali yarasay korkutur da, onun karanlk geceye sarlmasna sebep

olur.

Sen de dmann hayali ve onun ktlkleri yznden dosta ve sevgiliye


sarlmsn. 432

432 Nasl ki yarasa, gnein nuruna dayanamazsa, ondan korkar, karanlklara snrsa, nefsan
duygularn ve
benliini yenemeyen, kendini ktlklerden temizleyemeyen, rahmani duygularla beslenemeyen ki
i de, ilah tecellye
tahamml edemez. Ondan korkar, kaar. Bu sebeple insan kullukla, ibadetle, iyiliklerle nefsani
yetini temizlemedike ilah
tecellye kavuamaz.

Ey Musa, sana gsterilen ilah k, tecell nurlar daa vurdu! Fakat o


hayallere kaplm da, senin hakikatinin nuruna tahamml edemedi. 433

433 Bu beyitte A'raf Sresi 'nin u mealdeki 143. ayetine iaret vardr: "Vaktaki Musa, ibadet
iin tayin ettiimiz
vakitte geldi, Rabbi ona ilah szn duyurdu. Musa dedi ki: 'Rabbim bana cemalini gster. Ne
olur seni bir greyim.' Rabbi
buyurdu ki: 'Beni katiyyen gremezsin, fakat u daa bak, eer o yerinde durabilirse, sen de b
eni grebilirsin.' Derken, Rabbi o
daa tecell edince, onu parampara ediverdi. Musa da bayld, yere dt. Aydnca dedi ki: 'S
eni tenzh ederim, tvbe ettim,
ben sana iman edenlerin ilkiyim.'" Tr danda Hz. Musa'ya olan tecellye iaret edilen bu bey
itte, hayallere kaplann ilah
tecellye mazhar olamayaca bildirilmektedir. "Sahib'hud" yani gr sahibinin manev ve
ruhan zevkler duyduu ilah
tecellden, "sahib'lhayal"in, yani hayal sahibinin haberi yoktur. nk hayali mahede, haki
kati mahedeye ters
dmektedir. Bir hakikat de udur ki: stidad olmazsa, insan ilah tecellden nasibini alamaz.
Bu beyitte Hz. Musa, ilah tecellye
mazhar olan insan kmili gstermektedir. Erefolu Rum hazretlerinin beyan buyurduklar gibi
, tecellye istidatlar olan
ariflere Tr dann lzumu yoktur:

"Aklar dost ddarm kande baksalar greler,

Musa'leyin mnacaata Tr'u tayin etmeyeler.

Tr ne hacet klara, n her yerde mauk bile,


Daim mnacaat edeler, bir dem ayr olmayalar!"

Bu iirde geen "..leyin", gibi; "bile", beraber; "kande", nerede manalarna gelir.

315

3915 Akln bana al da gurura kaplma. "Bende kabiliyet var, ben hakikate
ulaabilirim." diye hayallere dme! Bu yoldan hakikate ulaacan umma.

3920 al da, kulann duyduunu gzn grsn, batl olan hak olsun.

Ondan sonra kulan da gzn huyunu, tabiatn elde eder. Yn gibi


yumuak iki kulan kymetlenir, gevher kesilir.

Hatta btn bedenin ayna gibi olur, her tarafn gz kesilir, gnl olur.

Kulak bir hayal meydana getirir. Fakat o hayal cemale kavumaya,


gzellikle bulumaya klavuzluk eder.

al da bu hayal genilesin, artsn; Hakk yolcularna, Allh klarna yol


gstersin, klavuzluk etsin...

3926 Farzet ki, btn bat memleketlerini, dou memleketlerini elde ettin;
deil mi ki btn bunlar sende kalmayacak, bu saltanat devam etmeyecek, hepsi
geip gidecek, sen bu madd varl bir imek say, akt, snd. 434

434 Baba Efdal'in u ruba'si Mevlana hazretlerinin bu beyitini aklyor:

"Farz edelim ki, sen Sleyman peygamberin olusun. Rzgarlarn stne kmsn, tahtn rzga
r tayor, cihana
hkmediyorsun. Farz edelim ki dnya, gece ve gndz senin muradna gre dnyor. Dikkatle bak
ki, baban Sleyman te
tarafa ne gtrd? Sen ne gtreceksin?" Bizim Ziya Paa'mz da ne demiti:

"Seyretti hava zre denir taht Sleyman,

Ol saltanatn yeller eser imdi yerinde."

316

Ey gnl uykuda olan kii, ebed olmayan saltanat bir rya bil... 435

435 "Gurur etme cihann devletine,

Necati, dte sultan olmadn m?"


Necati ismindeki airimizin bu beytinde geen "d" kelimesi rya manasna gelmektedir.

Cellat gibi boazna sarlan debdebeyi, an ve hreti ne yapacaksn?

Ahireti inkr edenlerin "Biz bu dnyadan baka bir


dnya grmyoruz." demeleri ve delil olarak syledikleri

bu szn zayfl.

3930 Ahireti inkar edenin, delili her an udur: "Eer baka bir dnya olsayd, onu grrdm."

Bir ocuk, akl erecek eyleri grmyor, bilmiyor, bir akll, akl hakknda
bir ey sylemesin mi?

Akll bir adam da, akn hllerini grmez ve bilmezse, akn deeri,
stnl eksilmez ki...

Nitekim Ysuf un gzelliini kardelerinin gzleri grmedi. Grmedi ama,


o gzellik, babas Yakub'un gnlnden gizli mi kald?

Musa'nn gz, asay bir sopadan ibaret grd ama, gayb gz de onu bir
ylan, bir fitne bildi.

3935 Ba gz ile can gz savata idi. Can gz galip oldu. stn geldi de,
reddedilmeyecek delil gsterdi. 436

436 Mevlana bir Dvan- Kebr beytinde: "Sizin iki banz vardr. Biri dnyaya ait toprak ba
, br ge ait tertemiz
ba." diye buyurmutur. Beyitte geen gzler, bu balara ait olsa gerek.

3936 Musa'nn gz, kendi elini tabi el olarak grd ama, can gznn
nnde o el, k sayordu, nur datyordu. 437

437 Bu beyit Taha Sresi'nin u mealdeki 22. ayetine iaret etmektedir: "Bir de dier mucize o
lmak zere, elini
koynuna koy ki, kusursuz olarak bembeyaz (nurlar saarak) ksn."

Bu konu kemal, olgunluk bakmndan sonsuzdur. Ne kadar sylense tam


anlatlamaz. Hakikatten haberi olmayanlara, manev duygudan mahrum olanlara
hayal gibi grnr.

nk hakikat onlarn nazarnda, belden aa duygu ve boazdr. Onlar


beden zevkini ve mideyi dnrler. Onlarn yannda dostun srlarn az syle.

317

Halbuki bizim nazarmzda, onlarn grlerinin aksine olarak, belden aa


duygular ve boaz hayaldir. Bu sebepledir ki, can, gzel yzn her an bize gsterir.

3940 Kimin huyu, merebi ehvet ve boazsa; "Sizin dininiz sizin, benim
dinim de benim." ayeti sanki onun iin nazil olmutur. 438

438 Bu beyitte de Kfrn Sresi'nin 6. ayetinden iktibas vardr.

Srlar gizlenemez.

3952 Alay, gl, gnln gama batmas, sevince kavumas... Bil ki


bunlarn her birinin ayr bir madeni ayr bir kayna vardr!

Her birinin ayr bir mahzeni vardr! Ey kardeim bil ki, neenin de, kederin
de mahzeninin anahtar, btn kaplar aan Cenab- Hakk'n elindedir!

3969 Allh srlar meydana karr. Bu sebeple kt tohum ekme, nk


ekilen tohum topraktan ba karacak, bitecek, her ey belli olacaktr.

Yamur, bulut, hararet ve u gne topraktaki srlar meydana karr.

Yapraklarn dklmesinden sonra gelen u ilkbahar, kyametin varln


ispat etmektedir.

Bahar mevsiminde, o srlar meydana kar. u yeryz ne yedi ise belli olur.
Hi bir ey gizli kalmaz.

Topran yedikleri, azndan, dudaklarndan biter, kar, iinde ne varsa


hepsi meydana kar.

Her aacn kkndeki sr, yedii ey, tamamyla onda grnr.

3975 Senin gnln yakp yandran, seni iten yiyen, hrpalayan her gam,
itiin arabn tesirindendir. Yani yaptn ilerin, gnahlarn yzndendir.

Fakat sen nereden bileceksin ki: O i gam, o ba ars hangi arabn tesiri

iledir?

Bu ba arsnn, bu zdrabn hangi ektiimiz tohumdan meydana geldiini,


uyank olan, akll olan anlar.

dem topraktan yaratld. Topraa benzer mi? zm zm ubuuna


benzer mi?

3985 Hi bir maya asl esere benzer mi? Bu sebeple ektiin zahmetin, ba
arsnn da sebebi nedir? Asl nedir? Aka bilmezsin.

318

Fakat unu iyi bil ki, baa gelen bu bela, bu ceza bir karlk olarak
gelmektedir. Bunlar aslsz deildir. Allh hi bir susuz kulunu incitmez.

Her belann ve cezann bir sebebi, bir asl vardr, ite o sebep, o asl belay
ekip getirmektedir. Fakat baa gelen bela, aslna benzememektedir ama ondandr.

u hlde ey gafil, bana gelen bela, ilediin bir gnahn neticesidir. Sana
vurulan bir tokat, bir ehvet yzndendir.

bret almaz, ders almaz, o gnah anlamazsan bilmezsen bile, hi olmazsa


vakit geirmeden alayp szlanmaya bala, af dile...

3990 Yzlerce defa secde et de: "Ey Allh' m!" de, "Bu gam, ancak
ilediim gnahn karldr.

Allh'm sen noksan sfatlardan mnezzehsin! Zulmden, sitemden berisin,


temizsin; hi susuz bir kiiye dert verir misin? Gam verir misin?

Ben ne su iledim, kati olarak bilmiyorum ama, bama gelen derdin


sebebinin bir gnah olduunu biliyorum.

Allh'm, sebebi nasl rtt isen, ltfet, o suu da rt, gizle..."

nk ceza suumu ortaya kor, ceza yznden, benim ktlm meydana

kar.

4000 nk bir ktln cezas, tabiat, onun gibi olan bir ktle uramaktr. Suun cezas, o suun misli olur.

"Onlarn rzklarn biz taksim ettik." ayeti gereince,


Allah birine eeklerin gcn, kuvvetini, ehvetini verir.

Birine de peygamberlerin, meleklerin manev gcn,


anlayn, temizliini ihsan eder. nk: "Batan ehvet
duygusunu atmak byklktr, fazilettir. Heva ve hevesi
terketmek peygamberlere mahsus bir kuvvettir." unu da
bilmeli ki: ehvete ait olmayan tohumlarn meyveleri ancak
kyamette devirilir. Fakat ehvete ait olan tohumlarn
meyveleri bu dnyada iken grlr. 439

439 Balkta geen ayet Zuhruf Sresi'nin u mealdeki 32. ayetinden alnmtr: "Rabbinin rahm
etini onlar m
buluyorlar? Onlarn bu dnya hayatndaki geim nzklarm aralarnda biz taksim ettik. Bir ksm
n da derecelerle dierinin
stne kardk ki, bir ksm, bir ksmm tutup altrsn, Rabbinin rahmeti ise kfirlerin t
opladklarndan daha hayrldr."

4027 Nefsan ve ehvan arzulardan kurtulmu ve damarlarnda eek erlii,


eek gc olmayan kiiye Cenab- Hakk "Byk beylerbeyi" der.

319

Allh'tan uzak, onun kapsndan kovulan bir diri olmaktansa, Allh'n

sevdii bir l olmak daha iyidir. Yani nefsan isteklere uyarak, onun kapsndan
kovulan bir kii olmaktansa temiz olarak lmek daha hotur.

ehveti terk etmi, nefsan arzularn yok etmi olarak Allh'n nazarnda
sevgili bir l olmay, sen gerek bir erlik bil! ehvete balanmay, heva ve hevese
uymay da bir kabuk say! Sonuncusu insan cehenneme gtrr. Birincisi ise,
cennetlere ulatrr.

4030 Cennetin hoa gitmeyen eylerle, mihnet ve meakkatle evrildii,


cehennemin ise nee ile, kahkaha ile heva ve hevesle, ehvetle sarld haber
verilmitir. 440

440 Bu beyitte u hads-i erife iaret edilmektedir: "Cennetin etraf, hoa gitmeyen eylerle
, mihnetle, zdrapla;
cehennemin etraf ise ehvetlerle, heva ve hevesle evrilmitir."

Ey Hakk yolucusu, suretler, ekiller iin bu kadar elem ekme! Hakikati,


manay suretin, eklin, maddenin verdii ba ars olmakszn elde et.

4065 Zahid, iin sonu nereye varacak, onu dnr. Sorgu, hesap gn ne
olacak diye gama der.

Ariflerin ise balangtan, ezelden haberleri vardr. Sonu dnp, gam ve


kedere kaplmaktan kendilerini kurtarmlardr.

Arifte, nce korku da vard, mit de vard. Fakat ezel gnnden haberdar
olunca, bu iki duygudan kendini kurtard.

O nce mercimek ektiini bildiinden, ne mahsul elde edeceini anlad.

O irfan sahibidir. Korkudan da kurtulmutur, rkmeden de. Hakk'n klc,


hay ve huyu ikiye blmtr.

4070 O da Allh'tan korkard, mide kaplrd. Korku yok oldu, mit de


meydana kt.

4060 Fetih ve zafer, kime haber yollarsa, onun yannda, murada ermek de
birdir, ermemek de.

Sevgiliye kavumak midi kime destek olursa, o savamaktan korkar m?

320

4062 At arayan biri, arifin atn alp gtrmeye kalksa, o; "Al gtr!" der.
Bir at arifi Hakk yolundan alkoyamaz.

nsann, at ile akrabal olur mu? nsann at sevmesi, onu koturmas,


yarta ne gemesi iindir.

Gaflet ve unutma.

4096 Gaflet, her zaman hrmetsizlikten, kstahlktan meydana gelir. Hrmet, stn grme, insann gznden gre engel olan hastal giderir de gz
gerei grr.

Gaflet ve kt bir huy olan unutkanlk, hrmet ve sayg atei ile yanar gider.

Onun heybeti, bykl, insana uyanklk ve anlay verir. Gnlden


unutkanlk da, yanlma da kar gider.

Yama zaman halkn uykusu kaar. "Hrkam alacaklar." diye kimse


uyumaz.

4100 Hrkay aldrmak korkusu ile insann uykusu kaarsa, ya can korkusu
varken, unutkanlk uykusu gelebilir mi?

"Unutup ilediimiz gnahlardan tr, bizi sulu sayma!" ayeti buna


ahittir. nk unutmak da bir bakmdan sutur. 441

441 Bu beyitte Bakara Sresi 'nin u mealdeki 286. ayetinden iktibas vardr: "Allh hi kimsey
e gcnn
yeteceinden bakasn yklemez. Herkesin kazand hayr, kendi yararna, yapt er de, ken
di zarannadr. Ey Rabbimiz,
unuttuk, yanldk ise bizi sorguya ekme; ey Rabbimiz, bizden evvel gelen mmetlere ykledikle
rin gibi, stmze ar bir yk
ykleme. Ey Rabbimiz, takat getiremeyeceimizi bize tatma, ilediimiz gnahlar sil, bal
a. Bizi yarla. Bizi esirge. Sen
bizim mevlamzsn, artk imanszlar gruhuna kar da bize yardm et."

Bu sebepledir ki, unutan bir kimse hrmette, saygda kusur etmitir. Hakk'
her eyden stn grmenin kemaline ulaamamtr. Yoksa unutkanlk, ona nasl
hcum edebilirdi?

Geri unutmak zarur olarak, aresiz gelir atar. Fakat insann da


unutmamak iin sebeplere sarlmas elindedir.

nk insan Cenab- Hakk' a hrmette, tazimde kusur iler, geveklik


gsterirse, bundan unutkanlk, yanlma ve arma meydana gelir.

4105 Nasl sarho, sarholukla cinayetler yapar, sonra da; "zrm vard,
ben kendimde deildim, ne yaptm bilemiyordum." derse...

321

Ona derler ki: "Ey ktlk eden kii, o ikiyi, sen kendi dileinle imedin

mi?

Kendinde olmay, sana kendiliinden gelmedi. Onu sen ardn. O dilei,


ihtiyar kendin meydana getirdin.

Sarholuk, senin cehdin, senin gayretin olmakszn gelseydi, can sakisi senin
ahdini korur, seni gzetirdi.

Sana arkada olur, senin namna o zr dilerdi. Ben Allh ak ile mest
olann kck suuna, yanlna kul olaym, kle olaym."

Affetmeler, balamalar ve ayrlklar.

4110 Allh'm, elde edilen her ey sendendir. Her ey senin ltfn ve


ihsanndr. Btn dnyada herkesin yaptklar iyilikler, ihsanlar aslnda senin
iyiliklerin, senin ihsanlarndr. Affetmeler, balamalar da senindir, sendendir.
Bylece btn lemin af ve ihsan senin af ve ihsanndan birer zerredir.

Aflar senin affn verler; "Ey insanlar, saknn, kimse ona e olamaz'"
derler. 442

442 Bu beyitte, insan Sresi'nin 1. ayeti ile, Hacc Sresi'nin 1. ayetlerine iaret vardr.

Onlarn canlarn sen bala, onlar huzrundan da kovma, onlar, senin


duyduun manev zevkin taddr!

Senin gzel yzn grene merhamet et! O senin pek ac olan ayrln
nasl eksin?

Ayrlktan sz ediyorsun, ne yaparsan yap da bunu yapma, ayrlktan


bahsetme! 443

443 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'in 2020 numaral gazelinde aynen yle buyurur.

"Dnyada ayrlktan daha ac hi bir ey yoktur. Sen bana ne yaparsan yap, fakat ayrl d
nme, ayrl bama

bela etme."

4115 Yzbinlerce lm acsn ekmek bile, yzn grmemeye, senden


ayr dmeye benzemez.

Ey sulularn bile feryadna yetien Allh! Ayrlk acsn, erkeklerden de,


kadnlardan da uzaklatr!

Sana kavumak midi ile lmek bile hotur. nk senin ayrlnn acs
ateten daha fazla yakcdr.

322

Kfir bile o kavurucu atein iinde; "Bana bir baksaydn cehennemde


olduuma ne gam ekerdim, ne de kasvet." der.

mana gelen bycleri, Firavun ldrtecei zaman,


onlar Hakk'a olan imanlarnn sevgilerinin kuvveti ile seve

seve ikencelere ve lme katlandlar da "Zarar yok, biz


Rabbimize dneriz." dediler; bu ayetin tefsiri. 444

444 Bu balkta ve bu balktan sonra gelen beyitte uara Sresi'nin u mealdeki 50. ayetine i
aret var: "Bycler,
dediler ki: 'Zarar yok, biz muhakkak Rabbimize dneceiz.'"

4120 "Zarar yok!" narasn gklerde iitti. Btn lemi kaplayan, usuz bucaksz olan gkyz, o ses evgannn iinde bir top gibi kalmt. 445

445 evgan; ucu eri bir sopa ki, onu oynayanlar, atlar koturarak topu onunla yakalamaya ur
arlard.

Onlar; "Firavun'un vuruu bize zarar vermez." dediler. Allh'n ltf


bakalarnn kahrndan stndr.

Ey can gz kr, ey insanlar sapklk, azgnlk yoluna sren kii! Srrmz


bilseydin, anlardn ki, bu ikenceli lmle, biz kendimizi zdraptan kurtaryoruz.
Gerek hayata kavuuyoruz.

Akln bana al, bu tarafa gel, bu erganun, yani byclerin ruhlar: "Keke
kavmim bilselerdi!" diye sesleniyor. 446

446 Bu beyitte de. Yasin Sresi'nin u mealdeki 26. ayetinden iktibas var. Habb Neccar'n nas
ihatlerine ramen,
kavmi onu ldrdler. Onun ruhuna hitaben yle denildi: "Haydi cennete gir. Cevap olarak ruhu
yle dedi: 'Ne olurdu
kavmim bilselerdi, tasdik etselerdi.'" (Yasin Sresi, 26) Burada bycler Habb Neccar'a benz
etiliyor.

Bycler Firavun' a hitaben diyorlard ki: "Allh'n ltf, ihsan, bize de


bir Firavun'luk, bir sultanlk verdi. Fakat bizim sultanlmz, senin Firavun'luun
gibi fani deildir, man sultanl gelip geici deildir.

4125 Ey Msr lkesine, bereket kayna Nil nehrine bakp gurura kaplan
Firavun! Ban kaldr da, bizim lmsz, ulu sultanlmz gr!

323

Ey Firavun, eer sen u pis hrkadan, yani ruhumuzun kafesi olan bedenden
vazgeersen, senin lkende akan Nil nehrini ruhan Nil'de; can Nil'inde boarsn,
yok edersin. 447

447 Mevlana bedenimizi pis bir hrkaya benzetir. Etten, kemikten bir yn olan bu beden, ruh
ayrlnca iren ve pis

kokan bir ey olacaktr. Dvan- Kebr 'in VII. cildinde 3172 numaral gazelde unlar syleme
ktedir: "Ey bu darack kafesten
uan varlk, ey manev ykn gkyznn telerine gtren ruh, bitli hrkay kaldrdn, stn
den attn." diye buyurur.

Ey Firavun, akln bana al da. Msr lkesinden el ek, can Msr'nda,


gnl Msr'nda, yzlerce Msr var!

Sen halka "Ben Rabbim!" deyip duruyorsun. Fakat bu iki kelimenin


mahiyetini, ne olduunu, ne manaya geldiini bilmiyorsun. 448

448 Bu beyitte Naziat Sresi'nin u mealdeki 24. ayetine iaret var: "Ben sizin en byk Rabbi
nizim."

Rabb olan, Rabblik ettii, yetitirip, bytt kiiden (yani Hz. Musa'dan)
nasl olur da korkar? Ben diyen, nasl olur da bedene, cana balanr kalr?

te bak, burada bizler "Ben" diyoruz. nk biz benlikten, benden


kurtulmuuz. Belalarla, skntlarla dolu olan benlikten vazgemiiz.

Ey alak Firavun! O "Ben" deyi, sana uurlu gelmedi ama, bize ulalmaz
bir saadet, sonsuz bir devlet gibi geldi.

Senin bu kin gden "Ben" deyiin olmasayd, bize bu eit gzel bir devlet
gnei nereden vuracak, bu ulalmaz saadet nereden gelecekti. 449

449 Bizim hakk benliimiz, enaniyet-i ezeliyemiz, yani ezeldeki benliimizdir. Ezelden ruh
leminden gelen manev
varlmzdr. u grnen d varlmz, bedenimiz bir glgeden ibarettir, insann cisman va
rl, yani bedeni itibariyle "Ben"
demesi mecazdir. Yani "Ben" dediimiz zaman bedenimizi kastetmiyoruz, onun tesinde bulunan
kastediyoruz. Nitekim
mevlev airlerinden Esrar Dede:

"Ben, ben dediim, ben dediim Sen'sin hep,

Cmm dediim, ten dediim Sen'sin hep."

diye Allh'a hitap ettii zaman, bedenini kastetmiyordu, onda bulunana hitap ediyordu. Yunus d
a: "Bir ben vardr
bende, benden ier" demedi mi?

Bu yzdendir ki insan gerek varln, ezelden gelen "ben"ini dnerek, Hallac- Mansur gibi
"Ene'lHakk" (=Ben
Hakk'm) derse ve madd varlnn tesinde bulunan kastetse, "Nefaht rh" (=Ruhumdan ona
frdm) srrna mazhar
olduu iin ariflerin nazarnda kfre dmemi olur. Mevlana Fhi Mfh adl eserinde bu konuy
a temas eder de buyurur ki:
"'Ene'l Hakk' (=Ben Hakk'm) demeyi rif olmayanlar, byklk taslamak, h Allh'lk iddia e
tmek sanyorlar. Aslnda
"Ben Hakk'm" demek, byk bir alak gnlllktr. Bunun yerine "Ene'l Abd" (=Ben Hakk'm kulu
yum) deseydi, o kimse
bir kendi varl, dieri Allh'n varl olmak zere iki varlk olduunu dnm olacakt.
Halbuki, "Ben Hakk'm" diyen kii
kendi varln yok etmitir."

Can vermek zere olan bycler (Firavun'a) dediler ki: "krler olsun ki
biz u fani dnyadan, bu gurur evinden kurtuluyoruz. u daraacndan sana
sesleniyor, bir t veriyoruz.

324

Bizim asldmz u daraac, bizi gklere gtren, Allh'mza kavuturan


'G bura'mzdr. Senin saltanat yurdun ise gururdan, gafletten ibarettir.

Bizim u yeryzndeki hayatmz, lm ekline


brnmtr. Aslnda bizler, yayor gibi grnen lleriz.

4135 Bizim u hayatmz, yaaymz lm ekline brnmtr. Biz


yayor gibi grnen lleriz. lm aslnda bizim yaaymzn, hayatmzn kabuu

iinde gizlenmitir. Bu sebeple biz lmle dirileceiz. lmmzde hayat vardr.

Nur, ate gibi grnmekte, ate de nur gibi kendini gstermektedir. Yoksa
dnya hi gurur yurdu, aldanma evi olur muydu?

Kendine gel, acele etme; nce, u benliinden, madd varlktan kurtul,


yoklua dal. Ruhan duygudan do, ba kaldr ve mana lemini klandr.

Ezelden ruh leminden gelen "Ben"den, benliimizden gnl ard kald


da, bu madd varlmz ona souk grnmeye balad. Onun gzne utanlacak bir
ey, bir su, bir ayp gibi grnd.

Can benlii benliinden kurtulup da, "Ben"siz, benlie kavuunca, ho bir


hl ald. Bylece gerek benliini bulup da ruha safa ve letafet gelince, dnya
benliinden srad, kt.

4140 Bylece "Ben"den, benlikten kurtuldu da imdi tam "Ben" oldu. Bu


kedersiz "Ben"e, benlie aferinler olsun.

"Ben"den, benlikten kurtulmu olan gerek "Ben" kamada, benlik ise


kendinden kaan, benliksiz kalan asl "Ben"i yakalamak istemektedir.

Sen onu istedike, o seni istemez, fakat lnce istediin seni ister.

Sen diri olduka, l ykayc seni ykar m? Sen istedike istediin seni arar

m?

Bu konuda akl yol gsterebilseydi Fahri Raz din srlarn bilirdi. 450

450 Fahreddn Raz hazretleri: Mehur tefsir sahibi bir bilgin olup, h. 606 (m. 1210) senesind
e vefat etmitir. Hz.
Mevlana'nm babas Sultan'l Ulema Bahaeddin Veled hazretlerinin, Belh'ten hicretine sebep oldu
unu baz kitaplar yazarsa da

bunun asl yoktur. nk Fahreddn Raz, Sultan'l Ulema'mn Belh'ten gnden 12 sene nce v
efat etmitir.

325

4145 "Fakat tatmayan anlamaz." demilerdir. Bu sebeple onun akl da


hayallere kapl da, ancak onun hayretini artrd. Yani Fahri Raz akl ilimlerde ok
ileri gittii hlde ledn ilminde pek ileri gidememi, mn ilminden zevk alamam,
hakikat nedir bilememitir.

Yukarda etraflca anlatlan "Ben", "Benlik" aklla nasl idrak edilebilir?


Nasl dnlr? O "Ben" ancak yokluktan sonra meydana kar. 451

451 Yukardaki beyitlerde iki "Ben" ve iki "Benlik"ten bahsedilmektedir. Birinci benliimiz, e
skilerin enaniyet-i
ezeliyye dedikleri ezelden, ruh leminden gelen "Ben"imiz benliimizdir. kinci "Ben" ve benli
imiz, u madd grnen
bedenimizle ilgili enaniyet-i beeriye yahut enaniyet-i nefsaniyemizdir. Yani beer benliimi
zdir. Yukardaki beyitlerden
birisinde "Ben"den, benlikten kurtuldu da, imdi tam "Ben" oldu. zdraptan, kederden kurtulmu
; "Ben"e aferinler olsun
denilmiti. Burada beer benlikten kurtulmu, ezelden gelen "Ben"i bulmu kiiyi kast etmekte
dir.

Ondan sonra gelen beyitte "Ben"den kurtulmu olan gerek "Ben", yani beer kirliliklerden kur
tulmu "Ben"
kamakta, fakat beer benliimiz onu takip etmektedir. eytanmz, temiz ruhumuzu rahat brak
mamaktadr. Onu tekrar
lekelemek, beer kirliliklere bulatrmak arzusu ile peinden ayrlmamaktadr.

Ey hakikat yolcusu, ezelden gelen benliin temiz kalmasn istiyorsan, kendi nefsan niyetinle
ve mecaz olan
varlnla kirli kaldka, onu istemekten vazgemelisin. nk bu iki benlik birbirine dmand
r. Birisi rahmanidir, birisi
eytandir. Sen mecaz varlm temizleyebildin ise, o zaman o ebed benlie talip ol, yoksa o
sana talip olmaz. O senden kaar.
Fakat sen bir vehim ve hayalden ibaret olan isteklerini ldrr de bir cenaze gibi olursan, se
nin aradn seni arar. Sen benliim

ldrmeden evvel senden kaar, o gerek benlik sana gelir, seni ister; nasl ki l ykayc a
ncak lm bir kimseyi ykar.
Nefsaniyeti ldrmemi bir kimseyi, dnyev isteklerle diri kalm bir kiiyi hi l sayar da
ykarlar m? Enaniyet-i ezeliye,
ezelden ruh leminden gelen benlik, makbul benliktir, ikinci benlik olan enaniyet-i cismanye;
bedene ait olan bu benlik bizim
Hakk' bulmamza engel olan benliktir, ite yukarda geen beyitlerle Hz. Mevlana bu iki benli
in mcadelesini izah
buyurmaktadr. Hakikat yolcular bu ikinci benlikten ikayet etmilerdir. Bundan kurtulmadka
Hakk'n bulunamayacan
sylemilerdir. Bir air: "Ben benliimi, bende yitirdim, seni buldum." derken bir baka air
de:

"Ben bu yolu byle buldum,

Bana benlik hicab imi,

Okudum, anladm, bildim,

Bana benlik hicab imi."


diye bu ikinci benlikten ikayet etmektedir.

Bu akllar, aratrma yznden, hull ukuruna ve ittihat uurumuna der,


manlar zedelenir. 452

452 Hul ve ittihat Islam olmayan bir inantr. Hulln lgat manas, bir eyin bir eye girm
esi demektir. Kelmclara
gre haa, Allh'n bir kula girmesi, bir kulda grnmesidir. Bu inanta olanlara "Hull" den
ir. Bu inan da, Hulliye
inancdr. ttihad lugatta birlemek demektir. Kelmclar haa Allh'n kulla birlemesine, bi
r olmasna "ttihad" diyorlar.
Bunlara gre Allh ile birleen kulda kulluk kalmaz, haa o Allh saylr. Bu her iki inan m
slmanlarca ve gerek sufilerce
batldr, sapklktr.

326

Cehennem
ve Kevser

4165. nceleri, ben kendini beenmi biri olarak batan baa dertten ibaret
idim, sonra padiahm ltfetti, beni btn dertlilere deva kld.

Ktlklerle dolu, erlerle dolu idim. ok gnahkardm, cehennemlik idim.


Onun ltuf eli beni Kevser'e kavuturdu, cennetlik etti.

Cehennem kimi yakar, yandrrsa, ben o yanan uzuvlar, cesette tekrar


bitiririm, karrm.

Kevser'in ii nedir? Her yanan kiinin, yanm uzuvlarn tazeletirir,


yeniden bitirir, tamir eder.

Kevser'in her damlas, kereminden bir dellal kesilir de barr, der ki:

"Ben cehennemde yanan uzuvlar tekrar bitirir, yerine getiririm."

4170. Cehennem son bahar souu gibi insan rahatsz eder. Kevser ise bahar
gibidir. Gl bahesi gibidir.

Cehennem lme, mezar toprana benzer. Kevser ise surun frlmesi


gibidir, her eyi diriltir.

Ey cehennemde bedenleri yananlar, Allh'n ltf, ihsan sizi Kevser'e


doru ekmektedir. 453

453 Yukardaki beyitlerde Kevser'den bahsediliyor. Kur'an- Kerm' de 108. sre Kevser ad ile
anlr. Kevser eitli
manalarla anlr. Kevser, cennette bir havuzun addr. Hz. Peygamberin mmeti, onun bana gel
ip iecektir. ok hayr
manasna gelir. Bir hadse gre de; "Cennette bir nehirdir. Rabbim onu bana vaad etti. Onda pe
k ok hayr vardr. Suyu baldan
tatl, stten beyaz, kardan souk, kaymaktan yumuaktr. ki kenar da zebercettir. Bardaklar
gmtendir, ondan ien bir daha

susuzluk duymaz." Bazlarna gre Kevser cennette bir havuzdur. Hz. Mevlana Kevser'i kmil ins
ann sembol olarak
almaktadr. Kmil insan ehvet cehenneminde yanan insanlarn uzuvlarn yeniden hayata kavutu
rur. Necmeddin Kbra
hazretleri de Kevser'i, muhabbet kadehi ile sunulan ma'rifete benzetir.

Mncaat

"Halk benden faydalansnlar diye yarattm." szn ey daima diri, sonsuz


olan Allh'm, sen ltfettin.

"Ben onlardan faydalanaym diye deil." sz, senin cmertliindendir,


btn o noksanlar, o cmertlikle dzelir, tamamlanr. 454

454 Bu iki beyitte u mealdeki kuds hadse iaret edilmektedir: "Cenab- Hakk, buyurdu ki; Be
n halk benden
faydalansnlar diye yarattm. Ben onlardan faydalanaym diye deil."

327

4175 Tenperest olan, sadece bedenlerini dnp, ruhlarn ihmal eden u


kullarn affet! Af denizinin affetmesi elbette yerindedir. Daha dorudur.

nsanlarn aff rmaa, sele benzer, hepsi de kendi denizine koar, ona
kavuur.

Ey padiahm aflar, balama istekleri, duygular her gece u gnllerden


kopar, gvercinler gibi sana doru uarlar.

Onlar seher vaktinde tekrar uurursun, sonra o aflar tutar, gece gelinceye
kadar, bu bedenlere hapsedersin.

Akam vakti bir kere daha aflar, o eyvann ve damn ak ile kanat rpp
uarlar. 455

4 " Akam gelip de herkes uyumak isteyince ve bedenlerimizdeki uykuya kendini kaptrnca, bede
nlerde mahpus
bulunan aflar, Cenab- Hakk'm ltuf ve ihsannn manev damnn ve balkonunun sevdas ile kana
t rparak bedenlerimizden
uarlar.

4180 Allh'm aflar, bedene balanma ipini koparnca, sana, senin huzuruna
gelirler, nk onlar, ikbal ve devleti yalnz sende bulmulardr. 456

456 Yukardaki beyitlerde ve aaki beyitte Bakara Sresi'nin u mealdeki 156. ayetine iaret
edilmektedir: "Onlar, o
kimselerdir ki, kendilerine bir bela geldii zaman teslimiyet gstererek: 'Biz Allah'n kuluyu
z, Allah iiniz, yine ona
dneceiz.' derler.". Bylece ruhlar, aflar, beden lkesinden balarn kopararak geldikleri y
ere dnerler.

Ruhlar beden leminden kanat rparak ykselirler de baaa geri


dnmekten emin olarak ruhlar lemine uar giderler. "Biz gerekten ona geri
dnenlerdeniz." derler.

Derken, o kerem sahibinden bir gn onlara "Gelin!" emri gelir. O dnten


sonra onlarda hrstan, gamdan bir ey kalmaz.

Cenab- Hakk; "Ey insanlar, ey asil varlklar, srgn edildiiniz bu dnyada


ok zdrap ektiniz, eit eit musibetlerle karlatnz, ok garip kaldnz, artk

benim kudretimi, deerimi bilin; kederlerle, aclarla, belalarla dolu o fani cihan terk
edin, bana gelin!" diye buyurur. 457

457 Kur'an- Kerm 'in bir ok yerinde (Telev ) "Geliniz!" diye geen bu emirler, kulun Hakk'
a varmas, O'nunla
haa bir olmas, O'nunla bulumas manasn tamaz. "Her nerede bulunursanz bulunun, Allah s
izinle beraberdir." ayetinin
haber verdii gibi, O'nun hitabna mazhar olmu insan denilen ciz varln gnlnde, O yok mu
dur? O'na gelmek, haa
O'nunla bulumak deildir. Hak yoluna girmek, O'nun manev varlnda kendini bulmaktr. O'na
ne yzle gideceiz? Neler
gtreceiz? nsan yalnz namaz klarak, oru tutarak, hacca giderek Allh'n sevgisini kazanm
az. Bir insann kurtuluu yapt
ibadetlerle de olmaz, ibadeti yanl anlyoruz. Kulluk manasna gelen ibadeti yapm olmak ii
n, insanlara yararl olmak,
muhtalarn yardmna komak gerekmektedir. nk byk Peygamber Efendimiz; "nsanlarn en ha
yrls insanlara hayrl
olandr." diye buyurdu. "Gelin!" ilah davetine katlmak iin benlii, hreti, kibri, ehveti
, kini yok etmek gerekmektedir. Hz.
Mevlana "Geliniz!" hitabndan ilham alarak bir iirinde yle buyurur: "Btn kinatn ve varl
klarn yaratcsndan, O cell ve
cemal sahibi Allh'tan, ruha ok tatl bir hitabla 'Gel' denilince ruh nasl olur da kanatlan
p umaz? Berrak bir denizden
ayrlm, kurak bir yere dm bir baln kulana dalga sesleri gelirse, balk nasl olur d
a hemen srayp asl yurdu olan
denize atlmaz?" Dvan Kebr, c. III, 1353.

328

"Benim ihsan ve ltuf aacmn glgesinde rahata oturun, ayaklarnz


uzatn, rahatlayn.

4185 Uzun yllar, Hakk yolunda, insanlk yolunda, din yolunda yryen,
zdraplar eken ayaklarnz, lmsz hurilerin kucaklarna, ellerine braknz.

O merhametli huriler; 'Allh klar olan bu sufiler, nefis savandan


dndler.' diye gzleri ile birbirlerine iaret ederler.

Onlar derler ki: 'Bu tertemiz sufiler, gne gibi, bir zaman topraa ve
pislie dtler, fakat kirlenmediler.

Fitnelerle, fesatlarla dolu kirli dnyadan geldiler ama, onlarda pislikten eser
yok. Onlar gittikleri gibi tertemiz olarak geri dndler. Nasl gnein pislik
stne der de kirlenmeden yine aslna, gnee dnerse, onlar da pislenmeden
dndler.

Allh' m; kirli yollarda kirlenenleri, af fratnda ykanlacak menbada


ltfunla yka, temizle!

O uzun zamandan beri ilenen sutan ykansnlar da, temizlenenlerin safnda


namaza dursunlar.

Hesaba, kitaba smayacak kadar ihsanlarla dolu olan o saflarda 'Bizler saf
balayanlarz.' nruna gark olsunlar." 458

458 Bu beyitte Saffat Sresi'nin u mealdeki 164-165. ayetlerine iaret edilmektedir:

"Biz melekler topluluundan herkes iin belli makam vardr. Gerekten de biz saf balayanlarda
nz."

4195 Sz bu hlin anlatlmasna gelince, kalem de krld, kt da yrtld.

Bu sonsuz hakikat denizi bir kaba sabilir mi? Bir arslan bir kuzu nasl
kapp gtrr?

Beeriyet perdesinden dar k, gnl gzndeki hicablar kaldr da


alacak padiahl gr.

Allh'm; bunlara mal, mlk verdin, dnyay sevdirdin, imdi bunlar


zenginlik sarhou oldular. Ve senin emrinin kadehini krdlar. Elbette senin verdiin
ile sarho olanlarn zr vardr. Ho grlmeleri gerekir, nk onlar sen sarho
ettin.

329

Aslnda onlarn sarholuu varlklarndan, zenginliklerinden deildir. Ey her


eyi tatl olan, gzel olan Allh'm, onlar senin aknn arabyla sarho oldular.

4200 Ey padiahlar padiah, onlar senin z sarholarndr. Onlar senden,


senin sevginden sarho oldular. Onlar sen mest ettin, bu sebeple onlarn gnahlarn
affet.

Hitap ettiin zaman senin hitabnn lezzeti, manev zevki, insan yle bir
sarho eder ki, yz kp arap o sarholuu veremez.

Mademki sen beni sarho ettin, bana ceza verme; eriat sarhoa sarhoken
ceza vermeyi caiz grmez.

Aklm bama gelsin de o zaman benim cezam ver, beni dv; ama, zaten
benim aklm bama gelmeyecek.

Ey lutuflar, ihsanlar sahibi, senin sevgi arabndan ien ebed olarak akldan
da kurtulur, cezadan da.

4205 Onlar, o ilah ak arabnn mestleri, mestliklerinin verdii yoklukta,


ebed olarak kalrlar, Allh'n sevgisinde yok olan bir daha aylp kalkamaz.

Ltfn ve ihsann gnlmze der ki: "Yr ey akmzn esiri olan, akmza
kaplan, yr.

Sen sinek gibi ayranmza dtn, sarho musun? Ey sinek! Aslnda sen
sarho deilsin, sen arabn ta kendisisin.

Ey sinek! Akbabalar bile senin yznden sarho olurlar, nk sen bal


denizinde at srmektesin. 459

459 Yukardaki beyitlerde; "sinek", "akbaba", "bal denizi" gibi benzetmeler geti. Hakk k
dnyev zevklerden

uzak kalarak, ibadet ve riyazatla kendini zayf drdnden, madd bakmdan kuvvetsiz ve ila
h sevgiye haris olduundan
sinee benzetilmitir. Fakat Hakk k olduu iin bir ok kuvvetli kiilere manev bakmdan
tesir etmekte, onlarda ruhan
zevkler uyandrarak, onlar adeta mana sarhou yapmaktadr. Bu sebeple, senin gibi olan Hakk
k manev arap olmaktadr.
Bal deryas, ilah ak denizinin semboldr. Hakk k o denizde at srmekte, bir ok kuvvetl
i kiiler ondan feyiz almaktadr.
Akbabalar, cisman ve ehvan zevklere kaplm, dnyaya tapanlar gstermektedir. Fakat senin
gibi zayf olan Hakk k
manev gc ile madd ynden kuvvetli olan dnyaperestleri, akbabalar sarho etmektedir. Bu b
enzeti Yunus Emre'nin; "Bir
sinek bir kartal kaldrd vurdu yere." msran hatrlatmaktadr.

Dalar bile zerreler gibi senin sarhoun olmutur. Nokta da senin elindedir,
pergel de, izgi de! 460

460 Bu beyitlerde Mevlana feyzi Rabbani ve ak ilah arabndan bahsetmekte, Cenab- Hakk'a y
ahut Cenab-
Peygambere hitap etmektedir. Bu hitaplar Mesnevi'rm birinci cildinde geen u 1809. beyitle b
alayan beyitleri
hatrlatmaktadr:

"Sabahn nuru parlad. Bizse senin mbarek nurundan bu sabah vaktinde Mansur arab imedeyiz.
Senin ltfn
ihsann, feyzin bizi byle mest ettike, arap da nedir ki, bizi neelendirsin? Bizim ona ihti
yacmz yok. arap coup
kprmede, bizim cokunluumuzun dilencisidir. Dnmekte olan gkyz, bizim aklmzn, dnce
lerimizin yoksuludur.
arap bizim akmzdan sarho oldu. Biz ondan sarho olmadk. Beden bizimle dirildi. Biz onunl
a deil."

330

Herkesin korktuu, titredii fitne, felaket, senden korkar, titrer. Dnyann en


kymetli, en deerli incisi sence deersizdir, ucuzdur.

Allh bana beyz az verseydi de, ey can ve ey cihan, o azlarla ayr ayr

seni anlatsaydm, vseydim. 461

461

"Bin can olayd k-i mey dil-i ikestede,


Tahir biri ile bir kez olaydm feda sana!" Fuzul.

Halbuki benim bir azm var, o da, ey gizli srlar bilen Allh'm, iledii
gnahlardan tr, utanm, para para olmu.

Allh'm; benim azm senden utand, krld, dkld ama, ademden yani
yokluktan da krk dkk olmad ya. Btn varlklar, btn insanlar senin emrinle
"yokluk"tan kp gelmedi mi?

Bugn de, yz binlerce kayp eserleri, Allh'n ltf ile, ihsan ile yokluktan
srayp kmay beklemektedir. 462

462 Cenab- Hakk ademden, yani yokluktan kinat halk etti. Saysz varlklar, onun "Kn!" (=0
1) emri ile varlk
sahnesine geldiler. Bu yaratl, gemi, yahut bugn mevcut olan varlklara mnhasr deildir
. Allah her an itedir, gtedir.
Her an dnya zerinde yaayan saysz varlklardan takdir buyurduklarn ldrmede, saysz va
rlklar da yaratmadadr. Yz
binlerce kayp eserleri bilinmez varlklar, onun ltuf ve ihsan ile yokluktan kmay bekleme
ktedirler. Hal byle olunca,
Allh'm benim de bu krk dkk azmdan, senin tarif ve tavsifine, senin meth senna ait s
enin msaadenle ruhan srlar
kabilir.

Allh'm; bam senin aknla, senin zleminle


dnmededir.

4215 Ey keremine kurban olduum Allh, bam senin aknla, senin zleminle dnmededir.

Sana rabetimiz, seni sevmemiz, zlememiz de bizden deildir. Senin


dilein, senin ltfundur. Nerede bir yol alan varsa, onu ekip gtren de senin
cezbendir. Senin ekiindir.

331

Toprak, rzgar olmadan hi tozar m? Havaya ykselir mi? Deniz olmasa,


bir gemi yzer mi? Yol alabilir mi?

Ab- hayatn kysnda kimse lmez. Ab- hayat, senin sevgi suyunun
yannda, bulank, tortulu bir su olarak kalr.

Can dostlar, ab- hayata doru, ynelirler, bu sebeple ab- hayat, dostlar
cannn kblesi olmutur. Baheler, bostanlar su ile yeerdikleri, su ile gldkleri
gibi, Hakk klarnn, can dostlarnn gnlleri, ruhlar da senin ab- hayatnla dirilir,
canlanr, geliir, kemale erer.

4220 Hakk'n ak kadehinden lm ienler, lmemilerdir. Onun ak ile


diridirler. Gnllerini yaamaktan da, hayat suyundan da ekmilerdir.

Senin ak suyun, ab- hayatn ltfnla, kereminle elimize geince, bizce,


herkesin peinde kotuu dnyaya ait ab- hayatn artk kymeti kalmad.

Derler ki: Ab- hayattan her can tazelik bulur. Ama sen, Allh'm, ab-
hayatn da ab- hayatsn.

Sen devaml olarak her an bir lm verdin, sonra dirilttin, bylece senin
kereminin nelere kadir olduunu grdm. 463

463 Bu beyitlerde "yok olu", "var olu" mevzuuna temas ediliyor. Kinat bize deimeden varl
n devamllk iinde
gsteriyorsa da, aslnda ilah kudretin tesiri ile her an bir yok olma, sonradan yeniden var o
lma hali mevcut. Bu hale
mutasavvflar "teceddd-i emsal" diyorlar. Bu hal varlklarn her an yok olup sonra yenilenmel
eri, yeniden yaratlmalar
keyfiyetidir. Cenab- Hakk'n "Muhy" (=can balayan, dirilten) mbarek sfatnn tecellsi
ile her eyi, her an yeniden
yaratmada, sonra "Mumt" (=ldren, lm yaratan) isminin tecellsi ile lme gitmede, yok ol
madadr. Sonra tekrar varlk
lemine gelmektedir. Kaf Sresi'nin u mealdeki 15. ayetinde bu hale iaret edilmektedir: "Biz
ilk yaratlta acz mi gsterdik

ki, tekrar diriltmekten ciz olalm? Hayr onlar bu yeni yaratltan phe etmektedirler." Ay
n zamanda Cenab- Hakk'n esma-i
hsnas, gzel isimlerinin tecellsi ile varlklara bazen "Cemal", bazen "Cell" isminin hakik
ati zuhur etmektedir. yle ki,
Hakk'n "Cemal" ismi ile gzellik, holuk, dostluk, sevgi, bar, lutuflar, ihsanlar tecell e
derken, bazen "Cell" ismi ile de
korku, dehet, fitneler, harpler, ktlk, tabi afetler zuhra gelmektedir. Kinat yaratld
ndan beri devaml olarak bu tecelller
srp gitmektedir. Btn dnya tarihlerinin yazd Hz. Adem'den bu ana kadar ve bizden sonra
da kyamete kadar olan iyi ve
kt bu vak'alar okunmakta ve okunacaktr. Btn bunlar, bu iki ismi mbarein tecellsidir. D
nyada grlen hoa gitmeyen
harpler, karklklar hakknda eyh Galip:

"Bildim ki bu cmle r u kavga,

Kavgay seven bir afetindir."

(Bildim ki, bu karklklar, bu kavgalar, kavgay seven bir sevgilinin eseridir.) diye yazm
tr.

unu da bilmemiz gerekir ki: "Cenab Hakk'n yaratt, tertip ettii her ey gzeldir ve yeri
ndedir. Bize gre kt
grnen eyler aslnda kt deildir. Biz ciz kullar onun hkmne akl erdiremediimiz iin,
Celal isminin tecellsinde de
Cemal, gzellikler bulunduunu gremiyoruz. Aclarn tesinde bulunan tatll fark edemiyoru
z. Onun emri ile gelen

felaketlerin, belalarn iinde gizlenen saadetleri hissedemiyoruz. Ma 'rifetnme sahibi ne gz


el sylemi:

"Hep ileri faiktir,

Birbirine layktr,

Neylerse muvafktr,

Mevla grelim neyler,

Neylerse gzel eyler.

Deme u niin yle?


Yerincedir ol yle,
Bak sonuna seyreyle,
Mevla grelim neyler,
Neylerse gzel eyler.

332

Allh'm beni dirilteceine yle gvenim, yle itimadm var ki, lm bana
uyku gibi grnmededir.

4225 Yedi derya her an bir serap olsa, yok olsa, ey suyun suyu, ey hayat veren aziz varlk, sen onlar kulaklarndan tutar, varlk lemine eker, getirirsin.

Akl ecelden titremede, ak ise sevin iinde, nee iinde eceli beklemektedir. Ta, kerpi gibi hi yamurdan korkar m?

Mesnevi 'nin beinci cildi olan, bu cild, can semasnn burlarnda bir yldz
gibi parlamaktadr.

Yldzlar tanyan gemiciden bakalarnn duygular yldza yol bulamaz. 464

464 Hz. Mevlana Mesnev'nin bu beinci cildini, can gnn burlarnda bir yldza benzetmekt
edir. Bilindii gibi
gkyznde saysz yldzlar vardr. Bunlarn bir ksm bir araya gelerek "bur" dediimiz tak
m yldzlar olmulardr. Eskiden
gemiciler, karanlk gecelerde bunlara bakarak denizlerde yollarn bulurlard. Mesnevi de gnl
mzn, ruhumuzun gnde bir
yldz gibi parlamaktadr. Ey hakikat yolunu arayanlar, ey Hakk' gnllerinde bulmak isteyenl
er! Bu parlak Mesnevi yldzna
uyun da doru yolu bulun, bilgisizliin karanlk gecelerinde bunalp yolunuzu ardnz zam
an Mesnevi 'yi okuyun. Mesnevi
size yol gsterecektir, mrit olacaktr. Ancak yldzlar tanyan gemicilerden bakalarnn d
uygular, yldza yol bulamad
gibi, mana ile ilgisi olmayan, gnlnde Hakk ak ve hakikat arzusu bulunmayan bir kimse de. M
esnevi 'den faydalanamaz, bir
fikre taklp kalan, msamahadan mahrum olan, bakalarnn Rabbani grlerini sezemeyen, muta
assplarn Mesneviye el
uzatmamalar gerekir. Byle kiilerin kendilerini Mesneviye hazrlamalar iin, gnl semasnd
a dolaan mana yldzlarn
tanma bilgisi elde etmeleri, ilerinde bir ilah k uyandrmalar, aka sayg gstermeleri
gerekmektedir. Hz. Mevlana
buyuruyor ki: "Ne yazk ki bir ok insanlar, yldzlar sadece seyrederler, fakat onlarn kutl
uluklarndan haberleri olmad gibi,
birbirlerine yaknlklarn da bilmezler."

333

Bakalar yldzlar ancak seyrederler; ne kutluluklarndan haberleri vardr,


ne de krandan. Yldzlarn birbirlerine olan yaknlklarndan da onlarn haberi
yoktur.

4230 Geceleri, ta sabahlara kadar eytanlar yakan byle yldzlarla ainalk

et.

O yldzlarn her biri, kt zanna kaplm, eytan kovmak, defetmek iin,


gkyz kalesinden neft atar. 465

465 Bu beyitlerde Mlk Sresi'nin u mealdeki 5. ayetine iaret vardr: "Celalim hakk iin bi
z en aa semay
(kandil gibi k veren) yldzlarla donattk. Bir de onlar ihap (=akan yldzlar) gibi ate
taneleri yaptk. O eytanlara lgn ate
azab hazrladk." Bu hususta Hicr Sresi 'nin 1618. ayetlerinde de beyan vardr: "And olsun k
i, gkte burlar yarattk, onlar
seyredenler iin donattk. Onlar, kovulmu her eytandan koruduk. Fakat kulak hrszl yapa
n olursa, parlak bir ate onu
kovalar." Bazlar bu yakc gk eytanlarnn madd olmadn, manev olduunu tefsir etmil
erdir. Gkyz kalesinden atlan
neft, vellerin kalplerde uyandrd ak ve hidayet uurudur.

Yldzlar, eytana kar Akrep gibidirler. Fakat uurlu Mteri yldzna


yakn dostturlar. 466

41,6 Yukardaki beyitlerde burlarn adlarn zikrederken Hz. Mevlana baz sembolik iaretlerd
e bulunmaktadr. yle
ki eytanlar, yeryznden gkyzne karmamak, semay onlarn errinden korumak iin, onlar
n akan yldzlarla talandn
haber verdi. Bir de Hakk yoluna girmek isteyen insanlar gizliden gizliye, trl maniler, vehi
mler, hayaller, hileler, ifallerle
aldatan, onlar kt zanna kaydran eytanlara da iaret etmektedir. eytanlar, sfl kuvvetle
r, habs ruhlar; bunlar, gkten yere
koyulmulardr. Sema onlardan korunmutur. eytanlar insan eytanlar, cin eytanlar diye ik
iye ayranlar da var. Bu sebeple,
insan eklinde aramzda dolaan ve bizi kt yollara ekip gtren eytan insanlar da hesaba
katmamz gerekmektedir. Hz.
Mevlna'nm; "eytanlar yakan yldzlarla ainalk et." diye buyurduu kmil insanlarla, vell
erle, mritlerle dost ol, onlardan
uzaklama, nasl yanan yldzlar habs ruhlar, eytanlar yakyorsa, velnin manev kuvveti d
e yolunu arm, kt yollara
dm sapklarn ktlklerin; yok edecek, gnlleri ilim ve iman nurlar ile dolduracaktr.

Yay, eytan ok ile vurur, yere mhlar. Fakat kova da meyveler ve ekinler
iin su ile doludur.

Balk azgnlk gemisini krar, paralar. Fakat kz de dost iin tarla srer.
4235 Gne geceyi, Arslan gibi paralarsa da la'l de ondan atlas elbise

giyer.

334

Yokluktan ba kaldran her varlk, birisine zehir, brne ekerdir.

Dost ol, kt huydan kendini kurtar da zehir kpnden bile eker ye!

Hz. Faruk'a zehir tesir etmedi, nk Hakk' la batl titizlikle ayr, tiryak
ona eker kesilmiti. 467

467 Rivayet ederler ki, Bizans imparatoru, Hz. mer'in halfe olduu bir srada kendisine kym
etli bir ok hediyeler
gndermiti. Bunlar arasnda ok tesirli zehirle dolu bir de ie vard. Hz. mer ieyi grn
ce; "Bu nedir? Bunun iinde ne
var?" diye hediyeleri getiren eliye sordu. Eli de; "Bu ok kuvvetli bir zehirdir. Bir miskal
ini (bir buuk gramn) bir
dmanna verirsen onu derhal ldrr." cevabn verince Hz. mer hemen iyeyi at; "Benim ne
fsimden daha byk
dmanm yoktur." diye zehiri iti, fakat zehir halfeye tesir etmedi.

Beinci Cildin Sonu

Altnc
Cildin
nsz

Bu, Mesnevi 'nin, manev delillerin altnc cildidir. Vehim ve phe


karanlklarn aydnlatan, zan ve phe hayallerini gideren, insan tereddtlerden
kurtaran bir a benzer. Fakat bu hayvani duygularla grmenin imkan yoktur.
nk hayvanlk dura aalklarn aasdr. O duraktakiler, aalk leminin
sretini, yapsnlar, grn ortaya koysunlar diye yaratlmlardr. Onlarn
duygular ile anlaylarna, o izgiyi amasnlar diye bir daire izmilerdir.

"Yce, stn ve her eyi bilen Allh'n takdiri byledir." Yani Allh onlara
ileyecekleri ilerle bakp, grebilecekleri yeri gstermitir. Nitekim her yldzn
gkyznde belirli bir yeri ve bir ii vardr. Nasl ki bir ehrin hakiminin hkm yalnz o ehirde geerse, darya taamazsa o yldz da, ancak kendisine ait olan yerde,
kendisine ait ii iler. Allh bizi bir yerde kalmaktan, hapsolmaktan, gzlerimizi

kulaklarmz mhrlemekten, perde altnda brakt kullara gstermedii eyleri


bize de gstermemekten korusun. Amin ya Rabb' lalemin.

337

Hsam edd
in elebiye
vg ve
h itap

Ey gnllerin hayat Hsameddin, oktan beri, Mesnevi 'nin bu altnc

cildinin yazlmasn istemektesin.

Hsam-name, senin gibi ok bilgili bir insann himmeti ile, gayreti ile
dnyay dolamakta, herkese tannmaktadr. 268

268 Hsamname, Mesnev-i erifin lakabdr. Hsameddin elebi'nin bu mbarek kitabn yazlmas
nda byk
hizmeti getii iin Mesnevi bu lakapla da yad edilir. Hsamname de denilmekte ise de, en ok
Mesnevi, Mesnev-i erif,
Mesnev-i Manev diye anlmaktadr.

Ey manev er, Mesnevi 'nin son cildi olan altnc cildi de sana armaan
olarak sunmaktaym.

Bu alt cilt Mesnevi ile, dnyann alt cihetine nur sa da, onun etrafnda
dolamayan da. Mesnevi 'den haberi olmayan da ondan nur alsn, nurlansn. 269

2W Alt cihet, her cisimde bulunan, sa-sol, n-arka, alt-st ynlerine iarettir.

5 Akn bele, alt ile ii yoktur. Akn maksad, ancak sevgilinin kendisini
cezb etmesi, ekmesi, kendisini kendisinden almasdr. 270

270 Beyitte geen, "be adet", be duygunun semboldr. "Alt adet", alt ciheti gstermektedi
r.

338

Belki bundan sonra bir izin kar da, sylenmesi gereken srlar sylenir.

Olabilir ki, ince, st kapal olan bu srlar, gizli kinayelerden kurtularak


daha ak, daha anlalr bir tarzda ifade edilir.

Sr, ancak srr bilene sylenir, bu srdan anlayana alr. Sr onu inkar eden

kiinin kulana sylenmez. 271

271 Bu beyit, bize ayrlklardan ikayet eden ney'in azndan sylenmi olan;

"Benim srrm, feryadmdan uzak deildir. Fakat her gzde onu grecek nur, her kulakta onu ii
tecek g yoktur."
(Mesnevi, c. 1, beyit nu: 7.) beytini hatrlatmaktadr.

Fakat "Yolunu armlar, doru yola ar." diye Hakk'tan bir emir
gelince, ona uymak zorundayz. Artk bu davetin kabul edilip edilmemesi bizi
ilgilendirmez.

10 Nuh (a. s.), tam dokuzyz yl kavmini imana davet edip durdu. Fakat
onun bu daveti kavminin inkarn artrd.

Fakat Nuh bkmad, davetten vazgemedi, sessizlik maarasna ekilmee


kalkmad.

"Kpeklerin havlamasndan kervan hi yolundan kalr m?

Ay nn nurlandrd gecede, bedir halinde bulunan ay kpeklerin


havlamas yznden yryn hi aksatr m?" dedi.

Ay n saar, geceyi nurlandrr, kpek de havlar durur. Herkes


yaratlna, tabiatna gre bir hizmette bulunur.

15 lah takdir, herkese bir hizmet vermi, herkesi yaratlna gre bir derde,
bir ibtilaya drm, bir ie lyk grmtr.

Ay der ki: "Kpek o pis havlamasn brakmyorsa, brakmasn, ben aym,


gkyznde dolamam, nur samam nasl olur da brakrm?"

Sirke, sirkeliini artrdka, ekerin de ekerliinin artmas gerek.

20 Kendilerini Hakk yoluna davet etmelerine karlk, Nuh'un kavmi, ona


eza ve cefada bulunuyorlard. Fakat Allh'n ltuf ve ihsan denizi, iyilikler ve

tatllklar yadryordu.

Cenab- Hakk'n cmertlik denizinden, Hz. Nh'a ltuflar, ihsanlar geliyordu da halkn ona ettii eza ve cefa, Hakk'n iyilikleri yannda azalyordu.

339

Tek bir kii olduu halde bin kiiye bedel olan kimdir? O, Hakk velsi ermi
kiidir. Hatta Allh'n o yce kulu, yalnz bin kiiye deil, yzlerce asrn yetitirdii
btn insanlara bedeldir. 272

272 Mesnevi rihi Ankarav hazretleri, bu beyiti aklarken diyor ki: "Vel kimdir? Bazlar
velyi yle tarif
etmilerdir: 'Vel Hakk'ta fan olmu, fakat Hakk'la bak kalmtr.' Bu fikrin daha iyi anla
lmas iin, hulul ve ittihat
bataklna derek inancmz zedelemeden, Hakk' tenzih ederek diyebiliriz ki; 'Damla denize
dm,' yok olmutur. Fakat
deniz ile sonsuzlua kavumutur. Allah'n dostu olan vel tam manasyla gnln Allh'a vermi
, kendini isyandan btn
gnahlardan temizlemitir, kemal mertebesinde btn insanlar geride brakmtr, insan kmil
olmu, deeri her bakmdan
dier insanlardan stn olmutur. Byle bir gerek vel, Muhammedi hakikate erimitir de, zam
an ve mekan balarndan
kurtulmutur. O, madd bakmdan fanidir. Fakat mana bakmndan, ruh bakmndan bakdir. Sanki
btn asrlarn, btn lemin
kudret ve kuvveti velde toplanmtr."

inden denize yol bulmu olan kpn nnde rmaklar diz ker

273

273 Bir su kpnn iine denizden bir yol bulunsa, daha dorusu, bir kpn dibinden denizle bi
r balants olsa,
rabtas bulunsa, o kpn suyu bitmez, artk o kp denizle birlemitir. Burada kp hakikat de
nizinden yardm gren, irfan suyu
alan velnin semboldr. Irmaklar, hakikat deryasn arayan dervileri gsterir.

Hele u deniz, btn denizler bu rnei, bu sz duyunca;

25 "En byk ad en kk ada e oldu." diye utanrlar da, bu yzden


azlar aclar. 274

274 En byk ad, "smi a'zam" sahibi Hakk'm, en kk ad, deersiz, kk grnen insan ile ma
na itibariyle e
olmas, daha dorusu hakikat deryasnda insann yok olmasdr. Bu yok olu, denizler gibi geni
ve kuvvetli olan mana erlerini
artt.

u dnyann teki dnya ile birlemesi sebebiyle, bu dnya, utancndan


srar, yoklua gider, yok olur. 275

275 Kpteki su, bir bakma gre de bu dnyann misali oluyor. Denizde teki dnyay, ruh lemi
ni ifade etmektedir.
Daha dorusu Hakk'm, sevgili velsini kendine ekip almas, velnin Hakk'ta fan olmas, yok o
lmasn gstermektedir.

Bu hali anlatacak kelimeler kifayetsizdir. Sz bu mevzuda deersizdir.


Dnceyi, duygular ifadeden cizdir. Zavall baya bir eyin hassn hasyla,
gzelin gzeli ile ne mnasebeti var?

Karga o Rum banda kendine has bir sesle bed bed haykrr. Fakat blbl,
karga haykryor diye, gzel tn azaltr m?

Onlarn her birinin; "Allh dilediini yapar..." pazarnda ayr ayr alcs

var. 276

' Burada li mran Sresi'nin 40. ayetinden iktibas var.

30 Dikenliin gdas atetir, ilah sevgi arabyla mest olmu kiinin


damann gdas gl kokusudur.

340

Bir le, biz insanlar iin pistir, irentir. Fakat domuza, kpee ekerdir,
helvadr.

Pisler, pisliklerini yaparlar ama, sular da pislikleri temizlemeye alr.

Ylanlar zehir saarlar, aclar bizi perian eder ama,

Bal arlar da, dalarda, kovanlarda, aalarda baldan eker anbarlar


doldururlar.

35 Zehirler zehirliklerini yaparlar ama, panzehirler de zehirlerin


zehirliklerini giderir.

Ztlar alemindeki arpmalar, savalar.

36 Dikkatle bakarsan grrsn ki, bu dnya, batan baa savatan ibarettir.


Zerre zerre ile, adeta dinin imann, imanszlkla savat gibi savar durur.

O zerre sola doru umaktadr. br zerre saa doru gidip bir eyler
aramaktadr.

Bir zerre yukarya kmada, br aaya dmekte; durur gibi grnrler


ama, onlarn savan, bu durgunluk leminde gr.

Onlarn grnen savalar, gizli savalarndan meydana gelmektedir. Bu


aykrl gr de, o ayknl anla.

40 Gnete yok olan zerrenin sava ise ne hesap edilebilir, ne de


anlatlabilir.

Zerrenin kendisi de, nefsi de mahvoldu mu, artk onun sava, gnein
savadr.

Byle olan bir kimsenin; "Biz ona dncleriz." srrndan tr, kendiliinden hareketi de kalmamtr. Sukutu da, duruu da kalmamtr. 277

277 Bu beyitte. Bakara Sresi'nin u mealdeki 56. ayetinden iktibas vardr: "Biz dnyada Allh
'n teslim olmu
kullaryz ve biz ahirette de ona dncleriz."

Biz kendimizden getik de, senin denizine dndk. Biz asl st emilecek
yerden st emdik.

45 Bizim savamz da, barmz da ilah nur iinde bulunmaktadr. Bunlarn hi birisi bizden deildir. Biz Hakk'n iki parma arasndayz. Btn ileri
yapan odur. 278

278 Bu beyitte u mealdeki hadsi eriften iktibas vardr: "nsanlarn kalpleri, Allah'n iki
parma arasndadr. Onlar
istedii hale sokar." Bu iki parma Hakk'n kahr ve ltf ile izah etmilerdir.

341

Tabiatn sava, ilerin, hareketlerin sava, sz sava, maddeler arasnda,


cz 'ler arasnda korkun bir sava meydana getirmektedir.

Fakat bu lem de, bu savala durmada, var olmadadr. Unsurlara bak da


anla, hayat bir savatan ibarettir.

50 Halkn hilkatinin binas, ztlar zerine kurulmutur. Aslnda biz zarar


bakmndan da savatayz, fayda bakmndan da savatayz.

Hallerimiz birbirine aykr dmektedir. Te'sr bakmndan her biri brne

zttr.

Bana gelince, ben de her demde, her nefeste, kendi yolumu vurmadaym.
Artk bakasyla nasl uyuabilirim? Bakasnn derdine nasl are bulurum?

Dalgalar gibi birbiri ardndan gelen hal ordularm seyret. Her biri br ile
savata, brne kin gtmede...

Kendindeki u mthi savaa bak. Bakalarnn sava ile ne diye megul


olup durursun? 279

279 Bir rif-i billaha sormular; "Herkes Muaviye'nin olu Yezd'e hcum etmekte, onu Hz. Hse
yin'in ehd
edilmesine sebep olduu iin knamakta, hatta kfr bile etmektedir. Siz bu hususta ne dny
orsunuz?"

"Ben iimdeki Yezd'le megul oluyorum, asrlarca nce gelen Yezd'le megul olacak zamanm yo
k." diye cevap

vermi.

55 Meer ki, Hakk seni bu mthi savatan ekip karsn da, sulh
dnyasnda bir renge boyasn.

O dnya, ancak lmszlk dnyasdr. Mamur bir dnyadr. nk terkibi


birbirine zt olan eylerden deildir.

Renksizlik, renklerin asllardr. Sulhlar, barlar da cenklerin asllardr.

60 Bu gamlarla dolu olan mekann, dnyann asl o dnyadr. Her ayrln


asl da bulumadr.

Hocam, neden biz bu ayrlklar iindeyiz? Birlik neden bu saylar douruyor?

nk biz fer'iz; bu, birbirine zt olan drt unsur, teferruatta kendi huyunu
icad ediyor, meydana karyor. 280

280 Bu beyit bir evvelki beytin cevabdr. yle ki, biz insanz, bizim her birimiz mstakil b
ir cism-i vahittir. yle
olduu halde neden nefsimizle ihtilafa dyoruz. Tek bir vcutta eitli ihtilaflar neden mey
dana geliyor? Ondan sonra gelen
beyitlerde bu suallerin cevaplar yle: Drt unsurdan (su, hava, ate, toprak) cismimiz birbi
rine zt olan unsurlardan meydana
geldii iin, ztlar huylarn fer'in vcudunda meydana karyor.

342

Fakat can cevheri, drt unsurdan meydana gelen madd varlmzn


tesindedir. Onun huyu bu deil, ululuk sahibi Hakk'n huyudur.

Peygamberin Allh iin ve Allh urunda yaptklar savalara bak! Bu


savalar barlarn asllardr.

65 O iki cihanda stndr. Bu stnl dil anlatamaz. Bu stnlk sze

smaz ki.

Yaratcn

buyuklugu

107 Onun inciler saan parlts karsnda, u dnya gnei, bir yarasaya

benzer.

Yedi mavi gk, onun kuludur, klesidir. Bir haber avuu olan ay, onun
derdi ile yanmadadr, erimededir.

Zhre yldz bir ey soraca zaman ona ba vurur. Mteri yldz, can
yarasn eline alm, onun huzurunda durmaktadr.

110 Zuhal yldz, onun elini pmek ister, fakat kendini bu saadete layk
gremez.

Merih yldz onun yznden bir ok defa elini, ayan yaralamtr. Utarit
onun vasfnda yzlerce kalem krmtr.

Btn bu yldzlar, mneccimle kavga eder dururlar. Ona; "Ey can brakp
da rengi seen, renkle megul olan!" derler.

Asl can odur, biz hepimiz renkten ibaretiz, saydan ibaretiz. Onun her
dnce yldz, yldzlarn candr.

Mesnevi, yce Peygamberimizin incilerle, hakikatlerle,


srlarla, bilgilerle dolu mana denizinin bir adas gibidir.

66 Irmak suyunu tamamyla imenin imkan yok, yok ama, susuzluu giderecek kadar imemenin de imkan yok.

Ey hakikati arayan kii! Eer sen mana denizine susam isen. Mesnevi
adasndan o denize bir ark a.

yle bir ark a ki, her an Mesnevi 'yi, ancak ve ancak bir mana denizi olarak
goresn.

281 Mesnev-i erif hakikat deryasnda, mana denizinde bir iir adadr. Ey hakikati arayan k
ii, sen bu Mesnevi
adasndan, yle arklar, yle yollar a ki, bu mana denizi gelsin Mesnevi adan kaplasn, ii
ne alsn. Bu suretle sen her an
Mesnevi 'y bir mana denizi olarak gresin ve bylece Muhammedi duygularla, bilgilerle kendini
bulasn.

343

Rzgar, rman suyundan saman plerini temizleyince, suyun tek


renkliini mey dana' karr. 282

282 Rzgar akln semboldr. Suyun stndeki saman pleri, pheleri, vehimleri ifade etmekte
dir. Mesnev'nin
manas rmak suyunu gstermektedir. Akl rzgar, phe plerini srp gtrnce, mana suyu t
ertemiz olarak grlr. phe
ve vehim pleri Mesnevi 'de, geen ve okuyucular artan, phelere dren, baz szler, i
bareler, hatta hikyelerdir. Bu
hikyelerin tesine geince Mesnevi 'nin iindeki hakikat mercan bulunur.

70 Sen de ter taze mercan dallarn gr, can suyundan yetimi meyveleri

seyret.

Sz; harfi, sesi, nefesi braknca, hepsinden ayrlnca deniz kesilir.

Sz syleyen de, sz dinleyen de, szler de her de sonunda can olur. 283

283 Mesnevi 'de harflerden, seslerden kelime ve szlerden, hikyelerden kurtulunca, bu perdele
ri hakikatin yznden
kaldrp atnca, o zaman mana tamamyla derya kesilir. Vahdet denizi meydana kar. Bu mutlak
vahdetin tesinde mertebe
dnlemez. Bu mertebede konuan da, dinleyen de, harfler de, kelimeler de bir olur, mutlak v
ahdet tecell eder.

Ekmek veren de, ekmek alan da, tertemiz ekmek de suretlerden, ekillerden
toprak kesilir.

Fakat onlarn manalar, makamda ve mertebede hem birbirinden ayr,


hem de devaml olarak bak kalrlar, yok olmazlar.

75 Suret toprak oldu, fakat mana toprak olmad. Her kim "Oldu" derse ona
de ki; "Hayr, olmad." 284

284 Ekmek veren de, ekmek alan da, ekmek de grnleri, suret ve makam mertebeleri bakmndan
ayr ayrdrlar.
Fakat hepsi de asllar itibariyle birdirler.

Ruh leminde bazen ekilden, sretten kaarak, bazen de srete, ekle


brnerek her de bekler dururlar. Yani mkevvenat, btn varlklar; insan,
hayvan, bitki ve cansz sandmz varlklar, hepsi Hakk'n kudretli elinde olup, her
ey onun emri ile mana leminden suret lemine ve suret leminden mana lemine
dner, giderler.

Hakk'tan; "ekle brn!" diye emir gelir. ekle brnrler, yine Hakk'n
emri ile ekillerden kurtulurlar, mcerret mana olurlar. 285

285 Melekt, yaratlm olan btn varlklar, her ey onun kudretli elindedir. Onlar istedii
ekle sokar. Nitekim
Yasin Sresi'nin 83. ayetinde bu hakikate iaret edilmitir: "Her eyin mlkiyet tasarrufu (ku
dreti) kendi elinde bulunan
Allh'm an ne kadar ycedir, mnezzehtir. Siz ancak ona dndrlp gtrleceksiniz." Dvan Kebrin II. cildinin u
anlamdaki 900 numaral gazelinde aynen yle buyrulur:

"Bilsen o klarna ne naklar yapar, ne oyunlar oynar, yaratt ekillerde, suretlerde gr


nr. Fakat kendisi can
yolundan kaar gider. Sen onu gkte ararsn, o ay gibi su iine der. Orada parldar. Onu bul
mak iin suya girersin, bu defa
ge kaar. Sen onu mekanszlk leminde ararsan, izini mekan leminde gsterir. Mekan lemind
e onun peinde kosan, bu
defa mekanszlk lemine kaar gider."

344

u halde; "Halk da onundur, emir de onundur." ayetinin manasn anla!


Halk, surettir, ekildir. Can yani ruh da emirdir. Can emre binmitir. 286

286 Bu beyitte A'raf Sresi'nin u mealdeki 54. ayetinden iktibas var: "Rabbiniz, gkleri ve y
eri alt gnde yaratan ve
sonra ara hkmeden, gndz durmadan kovalayan gece ile bryen; gnei, ay, yldzlar, hep
sini buyruuna ba edirerek
var eden Allh'tr. Bilin ki yaratma da emir de O'nun hakkdr, lemlerin Rabbi olan Allh Yc
e'dir." Gzle grlen madde
lemine sufiler "halk lemi" diyorlar. Buna "ehadet lemi" de denir. Bir de bu be duygumuzla
idrak edemediimiz bir lem

vardr ki, buna da "emir lemi" derler. Bu emir leminin bir ad da "gayb lemi"dir. Bu beyitt
e Hz. Mevlana halk suret ve ekil
olarak, ruhu da emir olarak alm ve bu gre uymu.

Aslnda, binen de padiahn emrindedir, binilen de. Beden kapda beklemekte, ruh da huzurdadr. Yani binen ruhtur, binilen de bedendir. Beden ilah bir
dergah olan bu dnyada, bu sf lemde; can ise ruh leminde, huzr- ilahdedir.

80 Suyun testiye dolmas istenince, padiah can ordusuna "Binin!" emrini


verir. Yani Allh'n emrinde olan ruhlarn, bulunduklar o ulv lemden, bu sfli
leme (dnyaya) gelmeleri istenince, Cenab- Hakk, ruh ordusuna; "Atlarnza
binin!" emrini verir. Onun koyduu kanun gereince, erkeklerle kadnlar birleirler,
ocuklar doar, bylece ruhlar ten atlarna binerler.

81 Sonra, Cenab- Hakk, ruhlar ycelere ekmek diledi mi "Atlarnzdan


inin!" emri gelir. Yani ten atlarna binmi olan canlar, sfli lemden (dnyadan) ulv
leme (ruh lemine) davet iin Allh tarafndan bu ie memur olanlar; "Atlarnzdan
inin!" emrini verirler. Bu emir gereince ruhlar ister istemez, beden atlarndan
inerler. Hakk'n emri ile yine ruhlar lemine varrlar, orada kalrlar.

Bundan sonra sz incelecek, artk atei azalt, odunu azalt! Yani ruhlarn
bedenlerden ayrlarak ulv leme varmalar, aslna kavumalar konusu, herkesin
anlayamad bir konudur. Bu sebeple bu dn hakknda fazla sz sylememek
gerekmektedir.

345

Kck tencere kaynamasn; idrak tenceresi pek kk, pek yufkadr. Yani
herkesin idrak tencereleri bir deildir. Herkes bu konuya akl erdiremez.

Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh, bir elmalk yaratm, mana


elmalarn, harf dallar, sz yapraklar arasnda gizlemi.

85 Dala, yapraa benzeyen u ses, harf, u sz, u dedikodu perdesinden


tr, elmann kendisi grnmyor ama, kokusu geliyor.

Hi olmazsa gelen kokuyu iine iyi ek, iyi kokla da seni alsn, aslna

gtrsn. Yani ey manay, ruhan zevki arayan kii; harfler, szler, sesler arasnda
gizlenmi olan mana elmalarn gremiyorsan, hi olmazsa o mana elmalarnn gzel
kokusunu iine sindir de, o koku seni alsn, mana elmalna gtrsn.

Nezle olmamaya, iyi koku almaya bak; halkn souk nefesinden, idraksizlik
rzgarndan kendini koru!

nk onlarn havas ktan da souktur, iyice rtn, burnuna onlarn havas


tesir etmesin, souk alma, hastalanma! Yani ey Hakk k, manadan zevk almayan,
basit insanlarn, dar kafal bilginlerin sohbetinden sakn! Onlarn davranlar, onlarn
hevas, szleri ktan da souktur. nk kn souu insann bedenine tesir eder.
Kaln giyeceklerle kn souu nlenir. Fakat nadanlarn, ukalalarn, cahil, kendini
beenmi, fena tabiatl kiilerin zehirli szleri insann ruhunu tr, hasta eder. Bu
yzden bu gibi kiilerden uzak durmak gerekmektedir.

Onlar, insan eklinde cansz eylere benzerler. iman tenleri donmu


gibidir. Nefesleri, karl dalardan esip gelen rzgar hatrlatr.

90 Ey hakikati arayan kii! Senin varln zlnce, yeryz karlardan


kefene brnnce, hemen Hsameddin'in gne klcn ek, yere vur! Yani ey Hakk
k; senin varln, bedenin cahil halkn kar gibi souk olan szlerinden mteessir
olursa, Hsameddin hazretlerinin gne gibi parlak ve scak klcn ek, yani

Mesneviyi eline al, Hsameddin'in gne klc olan Mesnevi, nefsan hevann,
ehvan duygularn, soukluunu giderecek, seni stacaktr.

Hemen doudan, Allh klcn ek, bu dergah o dou ile st! 287

287 Dou Mesnev-i erifin semboldr. Allh'n klc da Mesnev'de bulunan derin manal haki
katlerdir. Dergah
hakikati arayanlarn vcududur.

O gne karlara vurunca, dalardan ovalara seller akar.

346

nk o gne ne doudadr, ne de batda. O gece gndz, mneccimle


harp eder durur. 288

288 Burada Nur Sresi'nin 35. ayetine atf yaplmtr. Gne insanlara hakikati gsteren Mesn
evi nurunun sembol
olan mana gneidir. Mana gnei mneccimle kavga eder de, ona der ki: "Sen krlnden beni b
raktn da, sana doru yolu
gstermeyecek olan yldzlarla urayorsun."

Gne, hal dili ile mneccime der ki: "Neden benden baka yldzlar
alaklndan, krlnden tr, kendine kble yaptn? Onlarla megul oluyorsun?
Gerek yolu gstermeyen yldzlar, yol gsterici kldn?

95 Neden Hz. ibrahim'in, o enim kiinin Kur'an'da geen: 'Ben batanlar


sevmem.' sz houna gitmedi.

'Gne drlp, tortop olunca...' ayetini inkar ediyorsun? nk gne


sence, en yksek mertebededir. 289

289 Bu beyitte Tekvr Sresi 'nin u mealdeki birinci ayetinden iktibas var: "Gne durulduu
zaman." eyh
Shreverd'nin Nur Heykelleri kitabnda 5. heykelin son ksmnda yle yazar: "Gne kinatn
besleyicisi, k sacsdr.
Karanln kahredicisi, gndzlerin i yapcs, gklerin reisi, yldzlara k balayan fa
kat onlardan karlk almayan, acayip
ve muazzam bir varlktr. Allh'lk an pek yksek olan Allh'mzm tecelliyat mazharlarnn
en byklerindendir. Bunlar
ibda' edenin an ne byktr." Bu vasflara ramen, Cenab- Hakk istedii zaman bu muazzam, b
u akllar artan gnei
drp karartacaktr.

Havann deimesin!, yldzlarn tesirinden bilirsin de; 'Andolsun yldza,


batt zaman.' ayetinden holanmazsn. 290

290 Bu beyitte Necm Sresi'nin ilk ayetinden iktibas vardr. Ayn zamanda bu beyitte yldz il
minin batl olduuna
dair de iaret var.

101 Fakat ey mneccim, yldzlarn tesiri, sevgisi, canna ilemi de o yzden hakikati syleyen dostun d, senin bir kulandan giriyor, br kulandan
kyor.

Ey gafil, bizim dmz sana tesir etmedii gibi, senin dn de bizi


ilgilendirmez, bunu iyi bil!

Meer ki, gklerin anahtarlarna sahip olan dosttan, sana husus bir anahtar
ihsan edile!" 291

291 Gklerin anahtarlar Zmer Sresi 'nin 63. ayetinde geer. Muhiddn-i Arabi hazretleri; "G
ayb haznelerinin
hayrlarn ve bereketlerin kaplarnn anahtarlarna ancak Allh maliktir. Allh'n gzel isim
lerini ok zikr edenlere o kaplar
alacaktr." diye yazmtr.

347

Birisinin, vaaz eden hocaya;"Burcun stne konmu olan


kuun ba m daha kymetlidir, yoksa kuyruu mu?" diye sormas.

Birisi, bir gn vaaz eden birine dedi ki: "Minberde senden daha iyi, daha
stn sz syleyen yok.

130 Ey akll kii, sana bir sorum var; bu mecliste sualime cevap ver!

Bir kale burcunun stne bir ku konsa, o kuun ba m daha kymetlidir,


kuyruu mu?"

Vaaz eden dedi ki: "Yz ehre doru, kuyruu kye doru ise, bil ki yz
kuyruundan daha kymetlidir.

Yok kuyruu ehre, yz kye doru ise, sen o kuyrua kurban ol; o
kuyruk, onun yznden daha kymetlidir."

Ku yuvasna kadar kanad ile uar. insanlarn kanad da himmettir,


gayrettir.

135 Bir k hayra ve erre bulanabilir, sen onun iledii hayrl ise, yahut
yapt ktle bakma! Sadece onun himmetine bak!

Doan kuu, isterse bembeyaz olsun, esiz olsun; deil mi ki fare avlyor, o
bayadr.

Fakat harabede yaayan bayku, padiaha gnln verirse, o doan saylr.


Sen onun yaad yere, grnne bakma.

Bir hamur teknesi boyundaki insan, gkten de stndr, "esir"den de.

u gkyz hi; "Biz insann kudretini ycelttik, ereflendirdik." ayetini


duydu mu? Bu ayeti kim duydu? Dertlere dm, gamlarla dolup tam insan
duydu. 292

292 Bu beyitte sra Sresi 'nin u mealdeki 70. ayetinden iktibas var: "Biz insanolunun kudre
tim ycelttik,
ereflendirdik."

140 Gzellii, akl, szleri, hevesi, hi kimse yeryzne, gkyzne sundu


mu? Gsterdi mi?

Yznn gzelliini grndeki isabeti, hi gkyzne gstermeye,


sylemeye kalktn m?

Olum, gm gibi bedenini, hamam duvarlarna izilmi resimlerin nne


giderek onlara gsterir misin?

348

O hri gibi olan resimleri brakrsn da, yar kr bir ihtiyar kadna kar
cilvelenirsin.

Seni gzel resimlerden ekip alan ihtiyar kadnda nasl bir ekme gc var
ki, o g resimlerde mevcut deildir?

145. Sen sylemiyorsun, ben syleyeyim: "Seni kendine eken g, akldr,


duygudur, tedbirdir, candr.

ihtiyar kadnda, insan ile kaynaan can var, hamamdaki resimlerde can yok.

Hamam duvarndaki resim harekete gese, derhal seni o ihtiyar kadndan


eker, ayrr."

Cann stnl

148. Can nedir? Hayrdan, erden haberi olan, ltuf ve ihsana sevinen, zarardan zlen, alayan bir varlk.

Mademki cann srr ve mahiyeti insana hayr ve erri haber vermesidir;

u halde kimin can daha fazla duyuyor, haber alyorsa, o daha canldr.

150. Ruhun tesiri bilgi ve anlaytr, telerden haber altr. Anlay, haber
al daha fazla ise, o daha fazla Allh'a yakndr.

Fakat bu grdmz madd lemin tesinde yle haberler, yle bilgiler


vardr ki, bu canlar, o meydanda cansz kalr.

lk can Hakk'n dergahna ulat. Cann can ise Allh'a mazhar oldu, Hakk'a
kavutu.

Melekler de tamamyla akldan ve candan ibaret idiler. Yeni bir can geldi.
Hz. Adem yaratld, bunun zerine melekler, bu yeni cann adeta bedeni kesildiler.

Melekler Adem'i grmek saadetine erince, ten gibi Adem'in canna


hizmeti oldular.

155. eytan ise, ban o candan evirdi, onunla bir olmak istemedi. nk o
l bir uzuv gibi idi.

349

Mhrlenen azlar

163 "Azlarna mhr basarz." ayetinin manas budur. Bunu tan, bunu
bil! Yolcunun bunu bilmesi gereklidir, mhimdir. 293

293 Burada Yasin Sresi 'nin u mealdeki 65. ayetinden iktibas var: "O gn azlarnn stne
mhr basarz."

Bunu bil de, belki peygamberlerin sonuncusunun yolu hrmetine azndan o


koca, o gl mhr kaldrlr.

165 Peygamberlerin braktklar mhrleri, Ahmed'in dini hrmetine atlar,


kaldrdlar.

Almam kilitler kalmt. "Gerekten de biz atk." eliyle atlar.

Hz. Muhammed bu dnyada da efaatidir, o dnyada da... Bu dnya din

dnyasdr, o dnya ise cennetler dnyasdr.

Bu dnya onlara yol gsterir, o dnya onlara ay gibi olan yzn gsterir.

Onun gizli ve aikar adetleri: "Ya Rabbi mmetime, kavmime doru yolu
gster, onlar gerekten de bilmiyorlar!" diye dua etmekti.

170 Onun mbarek nefesi ile iki kap da almtr, iki dnyada da duas
kabul edilmitir.

Ona benzer birisi ne gelmitir, ne gelecektir. Bu sebeple o cmertlikte son


peygamber olmutur.

San'atnda pek ilerlemi bir stad grnce; "Bu san'at sende bitmitir,
tamamlanmtr." demez misin?

Sen ey Peygamberim, mhrleri kaldrmada, kilitleri amada sonsun,


sonuncusun. Sen can balayanlar dnyasnda bir "htem"sin.

Hsl Hz. Muhammed'in hadslerindeki iaretler tamamyla aklk iinde


aklktr. Aklk iinde aklktr.

175 Onun mbarek ruhuna, kutlu geliine, evladnn zamanna da yz


binlerce salt selm olsun.

Onun bahtl, devletli halfesinin oullar, onun can unsurundan, gnl


unsurundan domulardr.

ister Badatl olsunlar, ister Heratl, ister Reyli olsunlar; onlar kirli mizatan
arnm, onun mbarek soyundandr.

350

Mncaat

210. Ey yceler ycesi, ey an byk ve yksek olan Allh'm, nce bendeki


bu cezri ve meddi sen meydana getirdin; yoksa bu gnl denizi skindi, durgundu.

Bana bu tereddd, bu ikilie dmeyi de sen verdin! Kereminle yine beni


tereddtsz bir hale getir!

Ey feryada yetien Allh'm, sen beni dertlere mbtela klyor, belalar


veriyorsun. Senin verdiin dertlerle en gl erkekler, kadnlar gibi gsz ve zayf
derler.

Ya Rabb, bu derde d, bu belaya uray, ne zamana kadar srecek?


Bana gidilecek bir yol ltfet, on yol gsterme!

Ben srt yaral, zayf bir deveyim; srtmdaki bu yara, benim bir palan gibi
olan dileimden, cz' irademden (ihtiyarmdan) meydana gelmitir.

215 Srtmdaki yk kfesi, kah ar gelip beni bu yana ekmekte, kah br


tarafa srklemektedir.

Bu uygunsuz yk srtmdan al da, iyi kiilerin bahelerini greyim.

Uyank olarak deil, Ashab Kehf gibi kendinden gemi, uykuya dalm
olarak ihsan bahelerinden faydalanaym.

Sama, soluma yatp uyuyaym. Top gibi ihtiyarsz, dileksiz yuvarlanp


duraym.

Ey kyamet gnnn, adalet gnnn Rabb olan Allh'm! Beni sama da


dnersem sen dondur, soluma da dnersem sen dondur.

220 Havadaki zerreler gibi, yz binlerce yl, iradesiz, ihtiyarsz uuyordum.

O hli, o zaman unuttum ama, imdi bu dnyada uykuya dalp kendimden


gemem, bana o lemi hatrlatyor; uyku bana o lemden bir armaan olarak kald.

Uykuya dalnca u drt unsur armhndan kurtulurum, u darack yerden


can yaylasna srarm.

Ey herkesin kendisine muhta olduu, ey btn hacetlerin bitirilmesi,


zdraplarn giderilmesi iin tek merci' olan Allh'm! Mazinin, gemi o gzel
gnlerin stunu uyku dadsndan tatmadaym.

Btn lem, kendi varlndan, kendi ihtiyarndan (dileinden) kurtulmak


iin kendini sarholua vermekte, sarholuk lemine kamaktadr.

351

225* Bir an olsun aklllktan kurtulmak iin arap imek aybna dyor,
alg gibi eylere kendini veriyor.

Herkes bilmi ki bu varlk bir tuzak; dilee dmek, bir eyler istemek
fikrine kaplmak da bir cehennemdir.

Bu sebeple herkes kendi kendinden kamak, kendi varlndan kurtulmak


iin kendini ya sarholua veriyor, yahut bir ie dalp kendini unutmaya alyor.

Fakat sarholuun geince, nefsini tutar, yokluk leminden eker, eski


haline getirirsin, yine akln bana alrsn. nk sen o akldan kamak iine
Allh'n izni olmakszn kmm.

Kurtulu

230 Sonsuz gklerin boluklarndan geip ykselmek, ancak doru yolu


bulma gc ile olur.

Hi kimse yok olmadka, Hakk'n kapsna varamaz. Benliini terk etmeyen Allh' bulamaz.

Mira; gklere doru ykselme nedir? u yokluk. Hakk klar iin mezhep
de, din de yokluktur.

243 Aslnda bu fani dnyann mal, mlk, atlas hzl giden Hakk yolcusuna
bir zincirdir.

Dnya hrsna kaplan, altn zinciri grd de aldand. Can bir kuyunun
deliinde kald, ovalara kamad.

245 Dnyann grn cennet gibi gzel, fakat manas, iyz cehennem
gibi yakc, ekil ve renk bakmndan gl yanakl bir gzel, ii zehirle dolu bir ylan.

Mminlere, iman ehline cehennem atei zarar vermez. Byle olmakla


beraber cehennemden gemek, cehennemi arkada brakmak daha iyidir.

Cehennem mmine bir zarar vermez ama, cennet elbette onun iin daha

hotur.

Ey anlaylar, sezileri kt olan kiiler, bu gl yanakldan saknn! Onunla


lfetin, sohbetin sonunda cehennem vardr.

352

Bu lem bir imtihan yeridir.

316 Bu dnyann nimetleri, zevkleri iine girip tatmadan, denemeden evvel


pek gzeldir. Uzaktan pek hotur.

Uzaktan gze su gibi grnr, fakat yaklarsan onun serap olduunu


anlarsn.

O ok ihtiyar, kokmu bir kadn gibidir. Fakat cilvelerle kendisini yeni gelin
gibi gsterir.

Kendine gel de, yzndeki alla, krmz boyaya aldanma, onun zehirle
kark erbetini tatmaya kalkma.

Dnyann yemi meydandadr da, tuza gizlidir. nce onun sana nimet
verii ho grnr ama, sonu yle deildir.

Ey dnyann madd nimetleri peinde koan talip! Dnya nimetlerine


ulatn, ona kavutun mu? Yazklar olsun, eyvahlar olsun, sana. Bil ki, bu nimetlerin
sonunda pimanlk vardr, inlemek vardr, gzya dkmek vardr.

Beylik, vezirlik, padiahlk, aslnda lmdr, derttir, can ekimedir.

Ykn bakasna ykleme, kendin yklen; ba olmay, yksek mevkide


bulunmay pek isteme, kimsenin gzne batmadan fakirce yaamak daha iyidir.

Hz. Peygamber; "Eer Cenab- Hakk'tan cenneti niyaz ediyorsan, kimseden


bir ey isteme!" diye buyurdu.

"Kimseden bir ey istemez isen, meva cennetine gireceine, Hakk'n


ddarn greceine ben kefilim."

335 Peygamberin sahabilerinden birisi, bu mjdeli hadsi duyunca ok heyecanland, bu hadsi yaamak istedi. Bir gn ata binmiti.

Kam elinden yere dmt. Onu kimseden istemedi, kendisi attan indi,

ald.

Allh kimseye kt bir ey vermez. Kulun neye mstaid olduunu bilir. O


istemese bile verir.

Fakat Hakk'n emri ile ister isen, yerindedir, dorudur. Zaten bu eit isteyi
peygamberlerin yoludur.

353

Bizim yldzmz hi bir eve smaz.

115 Her yldzn ycelerde bir evi vardr. Bizim yldzmz ise hi bir eve
smaz. Yani her insann ruhu, can diyar olan gklerde yer alm inci gibi parlayan
bir yldza benzer, fakat ilah hakikate, nr- Muhammediyeye mazhar olmu, kmil
bir insann ruh yldz, asla gklere smaz.

Yeri yurdu yakan, nasl olur da yere yurda sar? Haddi, hududu olmayan
nur, nasl olur da snrlanr, hadde girer?

Bunu, zayf ve sevdal bir kii anlasn diye bir rnek verir, bir eye
benzetirler.

O sz, o rnek onun misli, onun eidi deildir. Sadece bir rnektir. Donmu
kalm akl bunu anlasn diye, bir misal getirirler.

Akl keskin ama, aya gevektir. Gnl yklmtr, ama beden salamdr.

120 Manaya deer vermeyen insanlarn akllar, dnyaya ait ilerde,


zevklerde derin derin dncelere dalarlar da, ehveti terk etmek hususunda hi bir

ey dnmezler.

Dnyaya ait iddialarda, isteklerde onlarn kalpleri gne gibi parlar, fakat
ibadet ve takva vaktinde sabrlar ve tahammlleri imek gibi akar ve hemen sner.

Bir bilgin de hnerlerle kendini gsterir, alimlik taslar, ama vefa ve dostluk
vaktinde herkes gibi vefaszdr.

Kendini grme zamannda cihana smaz, bbrlenir, fakat ekmek gibi


boazda ve midede kaybolur, gider. Yani dnyaya smayan o alak kii ekmek
karsnda klr, kaybolur, gider.

Fakat yine de, btn bu vasflar iyileir, nk insan iyilik araynca onda
ktlk kalmaz. Yani iyilik arayan bir kii, ktlkten kayor, holanmyor
demektir. Bu iyi bir haldir. Byle bir insan ktlkten kurtulacak, iyiye doru
gidecektir.

125 Benlik; kibir ve gurur sahibini meni (insan tohumu) gibi kokuturur, pis
bir hale sokar. Fakat o bir cana katlnca aydnlanr, hayat bulur. Yeni bir varln
dnyaya gelmesine sebep olur. Benlik, kibir aslnda meni gibi iren bir eydir, kt
bir huydur. Fakat o benlik sahibi, kmil bir insanla bir mddet lfet etse, onunla
dostluk kursa ahlakn gzelletirir, hayvanlk sfatlarndan kurtulur, insanlk
mertebesini bulur.

354

Her cansz olan ey, nebat olmaya yz tutunca, onun baht aacndan hayat
biter, yaaya kavuur. Yani cansz sandmz mineraller, su iinde eriyerek
bitkilerin iine girerler. Nebat hayata kavuurlar, canszken canlanrlar. Burada
"cansz olan ey"le su ve toprak kasdedilmektedir. Su ve toprak mertebelerin en
aasnda bulunur ve cansz varlklardan saylr. Nebatlar ise, cansz varlklardan
mertebe itibariyle yksektir. Hayvan mertebesi de bitki mertebesinden stndr,
"insan mertebesi" ise btn varlklarn en st mertebesidir. Topraa ekilen

budaydan ekmek yaplr.nsan ekmei yiyince, meni hasl olur. Meniden insan

meydana gelir, insan ana rahminde iken ilah bir emanet, bir ruhla canlanr. Bylece
cansz varlktan bitkiye, bitkiden hayvan mertebesine; en son insan mertebesine;
km olur.

Canl olmaya yeltenen, daha ok canlanmak isteyen, her bitkiden, Hzr gibi
ab hayat kaynandan, su ier. Yeryznde biten her bitki aslnda canldr. Fakat
daha ok canlanmak, daha yksek mertebeye ulamak iin insana gda olur. nsan
vcudunda eitli merhalelerden geer, sonunda ebed hayata mazhar olur.

Can da, canana kavumak isterse, eyasn, pilini prtsn sonsuzluk lemine
tar. Bylece insan bedeni eitli mertebelerden geip, ruha (ilah emanete)
kavuunca, o bedene yerleen ruh, canann, asln aramazsa hsrana der. Gerisin
geriye gider, insan mertebesinden hayvan mertebesine tenzil eder. Oradan da daha
aalara, hayvandan da daha aa mertebeye der.

156 eytan Cenab- Hakk'n dem'e ltfettii can tanmad. nk onun


can yoktu. Hakk Adem'e verdiini ona vermemiti. O Hakk'n emrine itaat ederek
dier melekler gibi Hz. Adem'e secde etmedii iin krlmt.

Her ne kadar eytan krld ise de varln muhafaza etti. Kyamete kadar
insanlar yoldan karmaya alacaktr.

Bir baka sr daha var, fakat o srr duyacak kulak nerede? O ekeri yiyebilecek, o ekere layk tt kuu nerede?

Has ttlere pek bol, pek deerli ekerler var. Ama baya ttler o taraftan
yz evirmiler, bu nimetlere gz yummulardr. Yani yukardaki beyitlerde geen
hakikatleri, incelikleri herkes anlayamaz. Bu srr her kulak duyamaz, kalp gz ak
kmiller, bu hakikatlerin derin manasn anlarlar ama, cahiller, ehliyetsizler, bu
hakikatleri gremezler.

160 Grn dervi olan kimse bu ruhan ihsan, bu ilah ltf anlayabilir
mi? Bu bir manev haldir. Feln, filat deildir.

355

man zevkine mani olan, doruluu zayf dren,


yzbinlerce ahmakn yolunu kesen, prsm, rm
gayretlerin knanmas.

Nasl ki koyunlar, bir ahlakszn yolunu keserlerdi de,


yol sr tarafndan kapand iin geemezdi. O ahlaksz,
obana; "Acaba koyunlarn beni srr m?" diye sorard.
oban da ona cevap olarak derdi ki: "Eer erkek isen,
yrekli isen bu koyunlarn hepsi sana feda olsun, kurban
olsun. Fakat erkek deil isen, insan da deilsen, onlarn her
biri sana bir ejderha kesilir." Baka bir ahlaksz da
koyunlar grnce, yreksizliinden hemen yoldan geri
dnerdi. obana da bir ey soramazd; sorsam koyunlar

benim korkaklm anlar, bama r, beni srrlar diye


duunurdu.

183 Ey Hakk Hsameddin, ey ruhu aydnlatan, ey doru yolu gsteren


sultan; gel!

Mesnevi 'yi, insan Hakk' a gtren geni, ferah, manev bir yol haline koy.
Onun manas gizli olan hikyelerini akla kavutur, onlara can ver.

Can ver de Mesnevi 'nin btn harfleri akl olsun, can kesilsin, lmsz can
diyarna doru usun, gitsin.

Zaten onlar, senin himmetinle senin almanla ruh leminden geldiler, harf
oldular. Harf tuzana dtler. O tuzakta mahpus kaldlar.

Dnyada mrn Hzr gibi cana can katsn, dknlerin ellerini tutsun,
lmsz olsun.

Hzr ve lyas gibi, dnyalar durduka dur. Bylece yeryz ltfunla


gkyz haline gelsin. 294

294 Hzr (a.s.)'m peygamber yahut vellerden biri sayldna dair eitli rivayetler vardr.
Hzr (a.s.)'a
peygamberlerin teblie memur olmadklar, ilah hikmetlere ait bilgiler de verilmitir. Bir ri
vayete gre; lyas (a. s.) denizde,
Hzr (a s ) da karada felakete urayan kimselere yardm ederler. Hz.sa ile dris peygamberin
gkte Hzr (a. s.) ile lyas(a.s.)'n
yerde diri olduklar sylenir. Hzr ve lyas her kurban bayram arifesinde Arafat Da'nda bu
luurlar.

Kem gzllerin nazarndan korkmasam, ltfunun yzde birini sylerdim.

356

190 Fakat ben nefesi zehirli, kem gzden can yakan ne yaralar aldm.

Onun iin senin halini, ancak bakalarnn hallerini anlatarak, remiz yolu ile
sylyorum.

Bu bahane de gnle ait bir hiledir. Bu yzden gnln ayaklar amura


batm kalmtr.

Yzlerce gnl, yzlerce can san'at sahibine k olmutur da, kem gz


yahut kt kulak onlarn aklarna engel olmutur. Yani bu dnyada yz binlerce
insan Hakk'a k olmutur da, onlar ekemeyenler, onlarn akn anlamayan kt
kiiler, bu Hakk klarna engel olmulardr.

Bunlardan biri de Peygamber' in amcas Ebu Talip idi. Knanmak, ekitirilmek onun gzn ok korkuturdu.

195 Araplarn; "Eb Talip yeeninin szne uydu da gvendiimiz dinden


dnd." diye dedikodu yapmalarndan ekinirdi.

Peygamber ona; "Amca!" dedi, "nandn syle de, senin iin Cenab-
Hakk'a efaati olaym."

Eb Talip; "yi ama, duyulur." dedi. "ki kii arasnda geen bir sr her
tarafa yaylr.

Ben Araplarn diline derim. Bu yzden onlarn yannda klrm, hor


grlrm." dedi.

Fakat Allh ezelden ltfetmi olsayd, Hakk'n ekii ile beraber, bu kt


gnlllk hi olur mu idi?

200 Ey yardm isteyenlere yardm eden Allh! u iki boynuzlu, iki ynl,
habis dileklerden bizi kurtar.

Ben gnln hilesinden, iki yzl isteklerinden yle perian bir hale geldim
ki, feryad bile edemiyorum.

Ben kim oluyorum? Bu ihtiaml gkler bile, ihtiyar (=dilek) tuzana


katld da feryad etti. Yani Cenab- Hakk, ilah emaneti, gklere ve yere teklif etti.
Emaneti almay onlarn dileine brakt. O zaman gkler, feryad ve figan dediler ki;
"Ey kerim olan Allh, bizi bu ihtiyardan (=dilekten) kurtar."

Gkler; "Ey kerem sahibi Allh!" dedi, "Bu iki tarafl ihtiyardan (=dilekten)
beni kurtar, bana eman ver!

Ey kerem sahibi Allh, doru yolun bir tarafl ekii, iki yol arasnda

tereddde dmekten iyidir.

205 Bu iki yoldan maksat sensin, fakat bu ikilik, bu iki yol arasnda kalmak
can ekimektir.

357

Bu iki yoldan da, sana gelmeye azmedilir, fakat sava, elence meclisine
benzer mi?

'Gklerle, yeryz, dalar korktular da emaneti yklenmekten ekindiler.'


ayetini duy ve bunun anlatn Kur 'an 'dan ren. 295

2,5 Bu beyitte Ahzab Sresi'nin 72. ayetine iaret edilmektedir.

Bu ikilikte kal 'Acaba u mu iyidir, hayrldr, yoksa o mu?' diye tereddde d, gnlde sava gibidir.

Tereddtte kal da, ikilie d de btn kudreti ile korku ve mit birbirine saldrr, durur."

Allh hn kulu ol da, ona buna


yk olma!

324 Allh'n kulu ol da, yeryznde at gibi hr yr! Seni cenaze gibi
omuzda tamasnlar.

Allh'n ltuflarn, ihsanlarn inkar eden nankr, herkesin kendisine hamal


olmasn ister; ly mezara gtrdkleri gibi, onu da omuzda tamalarn arzu eder.

Ryada kimi tabuta konmu gtrlyor grrsen, o kii, yksek bir


mevkye ular, mertebesi ycelir. Aslnda yksek mevkye kan, madd ynden
mertebesi ycelen bir kii, halkn omuzuna yklenmi cenazeye benzer. Daha
dorusu, yksek mevkye km, itibar kazanm bir kii, aslnda yksek mevkide
deildir. Belki de o halkn srtna yk olmu bir cenazedir.

Bu sebeptendir ki, o tabut, halka yktr. Bu kendilerini halkn stnde


grenler ve kendilerini byk sayan kiiler, halkn srtna yk yklerler. Kendileri de
halka yk olurlar.

330 Yksek mevkiden, halka yk olutan sonunda bkarsn, nefret edersin.


Sen bir ehre benziyorsun ama, aslnda ykk bir kysn.

imdi bulunduun yer, madd varln, sana bir ehir gibi ihtiaml
grnrken, ona lanetler yadr. Ondan ka ve eya dengini ykk bir yere evirme.

Senin manev yzlerce ban, bostann varken, madd varlktan vazge,


uzakla da sonunda bunalmayasn. Ykk bir yere tapar olmayasn. Yani ey bu dnya
viranesinde yksek mevkye, madd varla sahip olan kii, sen bu madd varla
gvenme, ondan nefret et! nk senin, manev ve ruhan yzlerce ban, bostann
varken, madd varln, yksek mevkiin esiri olmayasn.

358

Gl fidan nerede yetiirse yetisin, yine gl fidandr.

178 Gl fidan nerede yetiirse yetisin gl fidandr. arap kp, nerede


coarsa cosun iindeki araptr.

Gne batdan ba gsterse de, gnein ta kendisidir. Gneten baka bir ey


deildir.

180 Allh'm u anda, sen kendi settarlnla hatalar rt de ayp arayanlar,


hatalarmz aratranlar, o ayplar, hatalar grmesinler.

Hakk, ei olmayan gnee kar, huylar kt olan yarasann gzn

balamtr, dedi. 296

2,6 Bu beyitte geen ei olmayan gne; her asrda bulunan vris-i Muhammedi olan kmil insan
n, zamann
kutbunun semboldr. O manev gnein yldzlar da, o esiz gneten nur alan, ilham alan, in
sanlara yol gsteren arifler ve
vellerdir.

Bak eksik, gr kt yarasann gzleri, o gnein yldzlarn da gremez.


Yani Allh, yarasa tabiatl insanlarn gzlerini esiz olan manev gneten
balamtr. Onlar manev nurlar saan mana gneinden kaarlar. Onlar mana
gneini grmedikleri gibi, mana gneinin yldzlar mesabesinde olan bilginleri,
arifleri de gremezler.

256 Aslnda madd gzellie de itibar edilemez, nk yz bir diken yaras


ile sararr, solar.

Tannm bir ailenin olu olmann da nemi yok; o da, mala ve mlke
gvenir de kendini byk sanr.

Nice byk kiilerin oullar vardr ki, ktlkler ederler de, bu ktlkleri
yznden babalarna yz karas olurlar.

Hnerli, bilgili kii iyidir ama, blis'ten ibret al da ona pek deer verme.

260 blis'te bilgi vard ama, din ak yoktu. O yzden dem'in topraktan
yaratln, d yzn grd de, onun hakikatini gremedi.

Ey emin kii, ilmin inceliklerini bilirsin, ilimde ok ileri gitmisin ama, bu


yzden gurura kapldn iin, gayb, gizlilikleri gren gnl gzn kapal kalmtr.

263 Ey arif, senin birisini anlamak, tanmak iin, onu bilen, tarif eden kiiye
ihtiyacn yoktur. nk sen doan, parl parl parlayan bir nursun.

359

in ba takvadr, Allh'tan korkmaktr. Din de doruluktadr. Her iki


dnyada da kurtulu ancak bunlarla olur.

290 Bilmez misin, hayvan otla, samanla semirir; insan ise izzetle, erefle
semirir.

nsan yceliini duyup, iitmekle, erefini anlamakla geliir; hayvan, yiyip


imekle semirir.

344 Ne yazk ki insanlar, bir ekle, bir srete gnl verirler. Sonunda
usanrlar, piman olurlar, o ekilden, o suretten vazgeerler, nefret ederler.

Bylece kap kran, duvar delen, adam ldren, edepsizlik eden kii de
acla dt, cezaya arpld m, evvelce duyduu zevkten, istekten nefret eder.
Yaptna piman olur.

345 Pervaneler gibi tvbe eder ama, unutkanlk onlar yine ktle eker,
gtrr.

O gnahkar, pervane gibi, atei uzaktan nur sanr da, ykn balar, o tarafa

koar.

Gelip de aleve dnce kanad yanar. Kaar ama, yine ocuklar gibi kendini
atee atar.

Bir kere daha zanna, tama' a der, kendini o mumun alevine atverir.

Bir kere daha yanar ve geri srar. Fakat gnlndeki hrs, onu yine
unutkanla drr, sarho eder.

351 Pervane, muma der ki: "Ey karanlk geceleri aydnlatan, ay gibi yz
parlak olan, ey kendisi ile konuana yalan syleyen ve kendisini aldatan yakan
mum."

Fakat yand halde, yine szlanmas, tvbesi, pimanl aklndan hatrndan


kar. nk Allh, yalanclarn hilesini zayf bir hale getirir, bozar. 297

297 Bu beyitte Enfal Sresi 'nin u mealdeki 18. ayetinden iktibas vardr: "Allh, muhakkak ki
kfirlerin hilelerini
zayflatp gevetendir."

Bir yaz
ken di
ken din e
yazlr m?

368 Ey oul, yazy bir yazcnn yazdn dnmek mi akla daha uygun
der, yoksa yazy, bir yazarn yazmad, kendi kendine yazldn dnmek mi
akla uyar?

360

Ey phelere den, Arap harflerinden "cim" harfine benzeyen kulak,


"ayn" harfine benzeyen gz, "mim" harfine benzeyen az, nasl olur da bir yazan
olmadan yazlr?

Ik veren mum, yakan olmadan m yanar? Yoksa yakmasn bilen bir


kiinin yakmas ile mi yanar?

Mademki Hakk'n seni kahredeceini ve senin bana mihnet topuzunu


vuracan bildin.

Haydi sen de Nemrut gibi savaarak, o topuzu durdurmaya ura, havaya ok

yadr.

Mool askerlerinin yapt gibi, sen de lm zlemek iin ge ok yadr.

375 Yahut elinden gelirse, ondan ka, kurtul; fakat bir kere takdirin eline
rehin dmsn; nasl kaabilirsin?

Ey zavall, ey ciz insan, sen, yoklukta iken bile, onun elinden kurtulamadn
da, imdi nasl kurtulursun?

Arzularmzla, isteklerimizle, biz Hakk'tan uzaklamakta, ondan kamaktayz. Adeta, onun adaletine kar takvann, (ondan ekinmenin, korkmann)
kann dkmekteyiz.

411 "Musul'a m gitsem? Yoksa sihir renmek iin Babil'e mi gitsem?"


der miyim?

Demek ki iki i arasnda tereddde dmek, bir kudret sahibi olmak


demektir. Yoksa byle iki i arasnda bocalayanla alay etmek gerek.

Kendi etrafnda dn, dola, kendi suunu gr. Hareketi kendinden bil,
glgeden bilme! Bakalarnn kusurlarn grecein yerde, kendi kusurunu gr,
bakalarn deil kendini sula...

Hakk' inkar eden gnl, akman yakmak ister


ama, Hakk'n eli kan kvlcm sndrr.

357 Adamn biri geceleyin evinde bir ayak sesi duydu. Bir ate uyandrmak
iin akman eline ald.

O zaman hrsz da geldi, adamn karsna oturdu. Adam akman yaktka

hrsz da onu sndrd.

Hrsz akman kavn, atei snsn diye parmann ucu ile bastryordu.

361

360 Ev sahibi, akman kavnn kendi kendine sndn sanyordu,


hrszn sndrdn grmyordu.

Adam; "Bu kav slak olmal ki yanar yanmaz hemen snyor." diye
dnd.

Pek karanlkt, o yzden nnde oturan ve atei sndren hrsz


gremiyordu.

Hakk' inkar edenin gnlnde de byle bir ate sndren var, fakat
krlnden grmyor.

Bilen, duyan gnl, nasl olur da dnen eyi bir dndren var, bunu bilmez?

365 Nasl oluyor da kendi kendine; "Gndzle gece bir sahibi, bir getirip
gtreni olmadka, nasl gelir, nasl gider?" demiyorsun.

Ey zavall, akl erecek eylerin etrafnda dnp dolayorsun, gel bir de u


aklszln seyret!

Ey hnersiz kii, syle bakalm, evin bir yapcs, bir mimar olmasn
dnmek mi daha akla uygundur, yoksa yapcs ve mimar olmadan evin kendi
kendine meydana gelmesini dnmek mi akla uygun gelir?

371 Gzel bir san'at eseri, kr bir olak adamn elinden mi kar, yoksa
maharetli, gz grr, duygulu bir kiinin mi eseridir?

378 Bu dnya bir tuzaktr, isteklerimiz o tuzan yemi gibidir. Tuzaklardan,


istek tuzaklarndan ka!

Byle davrandn m, nefsan isteklerden vazgetin mi, iinde yzlerce


ferahlk kaplar alr; fakat aksine hareket eder de isteklerinden kopamazsan,
fesatlklara urarsn, rahatsz olursun, tedirgin olursun.

380 Bu sebepledir ki Peygamber Efendimiz; "Mftler doru ve salam


fetvalar verseler bile, siz yine gnllerinize dann." diye buyurdu. 298

298 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Mftler fetva verseler bile, sen kendinden
fetva al, yani kendine
dan!" Ancak bu hads bizi artmamal, ihtiraslarna, nefsan duygularna malup olmayan az
im ve bilgi sahibi bulunanlar,
kendi gnllerine danabilirler.

Arzularndan, isteklerinden vazge de, Allh sana acsn. Kendin denedin,


anladn ki ona kar byle davranmak gerek.

Mademki kaamyorsun, onun takdirinden kurtulamyorsun, ona candan


kullukta bulun, ibadet et de, hepsinden kurtul, onun gl bahesine git!

362

Her an kendini gzetirsen, kendini hesaba ekersen ey azgn kii, ltuflara


kavuur, adaleti de, ycelii de grrsn.

stersen perde altna gir, gzlerini yum, sen byle yaptn diye, hi gne,
gneliinden geer mi? Ik samadan durur mu?

Takdir haktr ama, kulun almas da haktr.

385 Beyler, hasetten coup kprdler de, sonunda kendi sultanlarn bile
knamaya baladlar.

Senin klen bu Ayaz da otuz adamn akl yok iken, nasl olur da otuz beyin
elbise masrafn alr, bu kadar paray yer?

Sultan Mahmud o otuz beyle avlanmak zere ovaya, dalara gitti.

Sultan uzaklarda bir kervan grd, beylerden birine; "O kervann yanna git
de.." dedi.

"Sor bakalm, u kervan hangi ehirden geliyor?"

390 Bey kervann yanna gitti, sorup geldi. "Rey ehrinden geliyormu."
dedi. Sultan; "Peki nereye gidiyormu?" diye sorunca, cevap alamad. Bey bir ey
syleyemedi.

Bir baka beye, padiah; "Ey asil bey, git de sen sor bakalm, kervan nereye
gidiyormu?" dedi.

O bey de, kervann yanna gitti. Sonra dnp geldi. "Yemen'e gidiyormu."
dedi. Sultan; "Peki kervann yk ne imi?" diye sorunca o da cevap veremedi.

Sultan Mahmud baka bir beye; "Sen git sor bakalm, ykleri ne imi?"

O bey de kervana gitti. Sonra dnd geldi. "Her cins eya var, fakat ou
Rey'de yaplan kaselerden." dedi.

395 Sultan; "Peki bu kervan Rey'den ne zaman km?" diye sorunca o


beceriksiz bey de arp kald.

Bylece otuz emrin de, hatta daha fazlasnn da anlaylar kt, akllar
noksan kt.

Bunun zerine. Sultan Mahmud emirlerine dedi ki: "Ben bir gn ayrca
Ayaz'm imtihan ettim. Size sorduklarm ona da sordum.

'Kervan nereden geliyor, git sor' dedim; o gitti, size sorduklarmn hepsinin
cevabn sorup renmi olarak geldi.

363

Benim bir emrim, bir isteim olmadan kervann btn halini, pheye
dlmeyecek bir ekilde bir, bir sordu ve rendi.

400 Bu otuz emir, otuz defada gidip gelerek ne rendilerse, o bir defada
hepsini renip geldi.

Bunun zerine emirler sultana dediler ki: "Bu bir anlay, bir zeka ii, bu
Allh'n baz insanlara ltf ve ihsan, almakla elde edilecek bir ey deil.

Karanlk gecelere nur saan aya Cenab- Hakk parlak, gzel bir yz vermi.
Gle de o ho kokuyu o ihsan etmi."

Emirlerin bu szlerine kar sultan dedi ki: "u hayat mcadelesinde insan,
baarya ulaamam, zarar etmi, bir ey elde edememise, bu hal onun gerei gibi
almamasndan ileri gelmitir. Eer baarya ulam, kazanm, kar etmise, bu
muvaffakiyet onun almasndan, ok gayret sarf etmesindendir.

Yoksa dem Cenab- Hakk' a; "Rabbimiz, biz gerekten de nefsimize,


kendimize zulmettik." der miydi? 299

2,9 A 'raf Sresi 'nin 23. yeti iaret edilmektedir.

405 Hz. dem byle demezdi de; "lediim gnah benim bahtmdan;
kaderim byle imi, kaderim byle olunca da tedbirin, ekinmenin ne faydas var?"
derdi.

blis gibi; "Beni sen azdrdn, hem kadehimizi kryor, hem de bizi dvyorsun." derdi. 300

3m A' raf Sresi, 16.

Evet, kaza ve kader haktr ama, kulun almas, tedbirli olmas da haktr.
Akln bana al da iblis gibi tek gzl olma.

ki i arasnda tereddde deriz. htiyarmz (=yapma gcmz) olmasa bu


tereddt olur mu?

ki eli, iki aya bal olan kii, bu ii mi yapsam, yahut u ii mi yapsam


der mi? Demek ki bizde bir ihtiyar (=yapma gc) var.

410 Bu halde iken, iki iten hangisini yapaym dncesi akla gelir mi?
Denize mi dalaym, havaya m uaym diyebilir miyim?

413 Ey gen; kaza ve kadere az bahane bul. Nasl oluyor da suunu


bakalarna yklyorsun?

Zeyd kan dksn, ksasn Amr eksin; Amr arap isin, Ahmed dayak
yesin; byle ey olur mu?

364

418 Neye altn da zararn, faydasn grmedin? Ne ektin de onu biip


devirmedin?

Candan, tenden doan iin, hareketin ocuun gibi gelir, senin eteini tutar,
yakana yapr.

420 Yaptn ie gayb leminde bir ekil, bir suret verirler. Hani hrszlk
iin daraac kurmazlar m? Onun gibi...

Daraac hrszla benzemez ama, gayblar bilen Allh'n meydana getirdii ekil, bir misaldir.

Hakk, hne(=emniyet mdr) 'nin gnlne, adaleti yerine getirmek iin


yle bir ey yap, diye ilham ediyor.

Bylece sen de biliyor, anlyorsun; yoksa adalet sahibi sua uygun olmayan
cezay nasl verir?

Hakim(=yarg) bile sua uygun cezay seerken, hakimlerin hakimi olan


Allh, nasl hkmeder?

425 Arpa ekersen, arpadan baka bir ey bitmez. Borcu sen aldn; bor veren, borcuna karlk senden baka kimden rehin ister?

Suunu bakasna ykleme, akln da, kulan da yaptn iin karlna

ver.

Suu kendinde bul, tohumunu sen ektin. Bu sebeple Hakk'n verecei ceza
ile, adaletle uzla.

Dtn zahmetin, ektiin acnn sebebi kt harekettedir. Ktl,


iine dtn felaketi bahttan deil, yaptn iten bil! 301

101 Hz. Mevlana:

"Kederlerden, skntlardan bana gelen her eyi, senin kendi korkusuzluundan, kstahlnda
n bil!"

Her eyi bahttan bilmek, gz a eder. Kpei samanlkta uyutur, tenbel

eder.

430 Ey gen kendi nefsini sula da, adaletin verdii cezay az kna!

Tvbe et, erkeke ban yola koy; nk zerre arlnda hayr eden de
karln grr, er ileyen de... 302

302 Zilzal Sresi 'nin 7-8. ayetlerinden iktibas var.

Nefsin efsnuna az aldan, Hakk gnei bir zerreyi bile rtp kaybetmez.

365

Ey etrafa faydal olan kii, u madde leminde zerreler bile u madd


gnein nnde, kaybolmaz grnrlerse,

Elbette hatra ve dnce zerreleri, hakikatler gnein nnde gizlenemeyecekler grneceklerdir.

Ku ve
avc

Bir ku ayrla utu, orada av iin bir tuzak kurulmutu.

Avc yere bir ka tane yem atm, kendisi de orada pusuya yatmt.

Zavall kuu yakalamak iin, kendisini otlarla, yapraklarla gizlemiti.

Kucaz, onu tanmadan geldi, avcnn etrafnda dolamaya balad.

O avcya, "Sen kimsin ki byle yeiller giymi gelmi, ovada bu vahi


hayvanlar arasna katlmsn?" dedi.

440 Avc; "Ben dnyadan elini eteini ekmi bir zahidim, burada otlarla
kanaat ediyorum, ot yiyerek geiniyorum." dedi.

"Ecelimi ok yakn grdm de zahitlii, Allh'tan korkmay kendime din ve


iman olarak setim.

Komunun lm, bana ders oldu. Vaaz edici oldu. Kazancm, dkkanm
birbirine vurdu, ykt, mahvetti. 303

303 "Komunun lm vaiz olarak sana kafidir." hadsine iaret var.

Mademki sonunda yapayalnz kalacam, bu sebeple kadn olsun, erkek


olsun kimse ile dp kalkmamalym.

Mademki sonunda mezara gireceim, Cenab- Hakk'la yaamaya almam

lazm.

445 Ey gzelim, deil mi ki, sonunda enemi balayacaklar; enemi az


oynatmam, az konumam daha iyi.

Ey altn srmal esvaplar giymeye, altn kemerler kuanmaya alm kii!


Sonunda sana yensiz, yakasz, dikilmemi gmlek giydirecekler.

Yzmz topraa doru evirdim, nk aslmz odur. Ondan geldik,


onunla yorulduk, ne diye baka vefaszlara gnl balyalm?

Bizim atalarmz, hsm ve akrabalarmz eskiden beri drt unsur, drt tabiat.

yle olduu halde biz tuttuk, ireti akrabalara balandk.

Uzun yllar boyunca insann vcudu, bu drt unsurla arkadalk etti, dostluk

kurdu.

366

450 nsann ruhu da ruhlar leminden, akl leminden geldi. Ne yazk ki o


da asln, geldii yeri unuttu.

Ruh leminde bulunan ve henz u kirli dnyaya gelip madd varla


brnmeyen o tertemiz ruhlardan, akllardan, dnyaya gelip tene yerleen ruha: 'Ey
asln unutan vefasz.' diye mektup geliyor.

Mektupta diyorlar ki: 'Ey geldii asl vatann unutan vefasz, u madde
dnyasna geldin, be gnlk sefil, uygunsuz dostlar buldun, eski dostlardan yz
evirdin.

Her ne kadar kk ocuklar oyundan holanrlar, oyuna dalarlarsa da,


akam olunca, bykleri onlar eke eke evlerine gtrrler.

Kk ocuk oyun oynarken soyundu, hrsz da geldi, elbise ile ayakkabsn


ald, gitti.

455 ocuk oyuna yle hararetle, yle istekle dalmt ki, klah da, gmlei
de aklndan km, gitmiti.

Gece geldi att, ocuk oyundan da bir fayda grmedi, eve gitmeye de yz

yoktu.

'Dnya hayat ancak bir elence ve bir oyundan ibarettir.' ayetini iitmedin
mi ki, kymetli mrn bo yere harcadn, imdi de korkuyorsun? 304

304 Ankebut Sresi 64, ayrca En'am Sresi 32, Muhammed Sresi 36, Hadd Sresi 20. ayetlere i
aret var.

Gecenin karanl bastrmadan, elbiseni ara, dedikodu ile vaktini harcama.

te ben de ovaya dm, halvete ekilmiim, nk halk elbise hrsz


olarak grmm.

460 mrn yars gnl alan sevgilinin peinde komakla geti, yars da
dmanlarn dertleri ile harcand, gitti.

Din ve takva cbbesini arzularmz, mr ve ibadet klahn da kederlerimiz


ald gtrd. Biz ise o kk ocuk gibi oyuna dalmz.

te ecel gecesi ok yaklat, artk yeter, u oyunu brak, artk oynama,

dnme!

Haydi, tvbe atna bin de hrsza yeti, elbiselerini hrszdan geri al.

Tvbe at acayip bir attr. Bu at, insan u sfli lemden, u alak dnyadan
alr, gn en yksek mertebesine karr.

465 Fakat atn da, elbiseni gizlice alan hrszdan koru, dikkatli ol!'"

367

478 Ku; "Hoca!" dedi, "Yapayalnz oturma, Ahmed'in dininde rahiplik iyi
deildir.

Peygamber rahiplii mmetine yasak etti. Sen ne diye byle bir bid'ate
kapldn?

480 Cuma namazn klmak, namaz cemaatle eda etmek, halka iyilik
yapmalarn, Hakk'n emirlerini yerine getirmelerini buyurmak ve ktlkten
sakndrmak arttr.

Kt huylu insanlarn zahmetlerini ekip sabretmek, bulut gibi halka faydal


olmak gerek.

Babacm, insanlarn hayrls, insanlara faydas dokunandr. Ta deilsen,


tala, kesekle neden arkada oluyorsun? 305

105 Bu beyitte u hads-i erife iaret vardr: "nsanlarn hayrls, insanlara en faydal ol
andr."

Acnm, Allh'n rahmetine erimi mmetin arasnda ol! Ahmed'in


snnetini brakma, onun emirlerine tamamyla uy, onun dna kma." 306

106 Bu beyitte u hadsi erife iaret vardr: "mmetim acnm, rahmete mazhar olmu bir mme
ttir. Sulular
affedilmi, yarlanm, tvbeleri kabul edilmitir."

Avc dedi ki: "Akl, anlay az olan kii, akll adamn yannda taa, kerpice

benzer.

485 Ekmek isteine den, yalnz ekmek peinde koan, eekten farkszdr.
Onunla konuup, grmek rahipliin ta kendisidir.

nk Hakk'tan baka ne varsa hepsi mahvolur, gider. Her gelecek ey, bir
mddet sonra gelir, olacak olur.

Adam olmayan kiinin hkm de, kblesine benzer. O uluyu arayp durma

da... Sen de onu ulu say.

Byle kiilerle beraber olan, dp kalkan da rahiptir.

nk dp kalkt adamlar da tatan, kerpiten baka bir ey deillerdir.

Hatta onlar tatan ve kerpiten de beter varlklardr. nk ta ve kerpi


kimsenin yolunu vurmaz. Fakat bu kerpi gibi olan kiilerden insana yz binlerce
afet gelir."

490 Ku adama dedi ki: "ite yolda byle bir yol kesici oldu mu, o vakit
sava farz olur.

368

Arslan gibi olan mert kii, halk korumak, onlara yardm etmek ve dmanla
savamak iin eminlik olmayan yere gelir.

Yolcu, dmanla yolda olunca, yeniden mertlik damar o zaman kabarr,


yiitlik o vakit belli olur.

O yce Peygamber, kl peygamberi olduundan, mmeti de saflar yaran


erlerdir, yiitlerdir. 307

317 Bu beyitte u hadsi erife iaret vardr: "Ben klla gnderilmi peygamberim."

Bizim dinimize uyan, ileri atltr, savatrjsa dinine uyan ise daa,
maaraya ekilmedir."

495 Adam; "Evet." dedi, "Yardm grrse, g ve kuvveti varsa ktlklere


kar koymak, dman tepelemek, ezmek gerek.

Kuvvet olmaynca ekinmek daha iyidir, gcnn yetmeyecei iten


kamak, o iten syrlp kurtulmak daha uygun bir harekettir."

Ku; "e candan sarlmak gerek, yoksa insann dostu eksik olmaz." dedi.

"Sen candan dost ol da, saysz dost gr! Sen iyi dost olmazsn, dostsuz
kalrsn, yardm da gremezsin.

eytan kurttur, sen de Ysuf a benziyorsun, sakn Yakub'un eteini


brakma.

500 Kurt, ou zaman, srden ayrlp yalnz bana giden kuzucaz kapar.

Snneti, topluluu brakan kii, bu yrtc canavarlarla dolu yerde kendi


kann dkmez de ne yapar?

Snnet yoldur, cemaat, topluluk da yol arkada gibidir, insan yolsuz,


arkadasz kalrsa, pek sklr, darla der.

Akln dman olan kii yol arkada deildir. O elbiseni almak iin frsat
kollamaktadr.

O sana yol arkada olur, seninle beraber gider ama, almas zor bir boaza
gelince seni soymak iin frsat kovalar.

505 Yahut da cesur grnr, fakat hakikatte korkan biridir, i sarpa sard
m, baa korkulu bir i dt m, sana yoldan dnmek iin ders vermeye kalkar.

O, korkaklndan dostunu da korkutur. Byle yol arkadan sen dost bilme,


dman bil!

369

Bu yol tehlikelerle doludur. Bu yol insann canyla, bayla oynayaca


yoldur. Her meelikte, her sazlkta yufka yreklileri rktecek, geri evirecek bir afet
vardr.

Din yolu, her kt yaratllnn gidecei yol deildir. Bu yzden de o yol


tehlikelerle dopdolu bir yoldur.

Bu korkulu yoldaki imtihanlar, denemeler, unu kepekten ayran elek gibi,


yreklileri yreksizlerden ayrdeder.

510 Bu yol nasl bir yoldur? Yolcularn ayak izleriyle dolu bir yol. Yar
nasl bir yardr? Kararlar ile sana merdivenlik eden, akl ile seni ycelere karan bir
yar.

yle dnelim ki; sen ihtiyatla hareket ettin de kurt sana rastlamad, seni
kapmad. Fakat topluluk olmadka, o ruhan neeyi bulamazsn ki.

Yalnz bana bir yolda neeli neeli giden kiinin duyduu sevin, dostlarla,
arkadalarla giderse, yz misli artar.

Her ii yavatan alan, hantal tabiatl eek bile, dost ile beraber bulununca
neelenir, evikleir, kuvvet bulur.

Kervandan ayrlp yalnz bana yol almaya kalkan eee, o yol yz misli
uzar, onu yorar.

515 O l, o ovay yalnz bana ancaya kadar, modullanr, ne kadar sopa

yer.

O eek sana der ki: 'Bu sz iyi dinle, eek deilsen, byle yalnz bana
yola dme!

Yolu gzeterek yalnz bana gzel gzel yryp giden, phe yok ki,
arkadalarla dostlarla daha ho gider, daha ho yol alr.'

Bu Hakk yolunda her peygamber, mucize gsterdi, arkadalar arad.

Duvarlarn yardm, destei olmasayd, evler, ambarlar ayakta durabilir

miydi?

Her duvar, teki duvarlardan ayr olsa, tavan, havada direksiz, dayanaksz
nasl durabilirdi?

523 Cenab- Hakk her cinsi ift yaratt. Bu yzden bu neticeler, cemiyetten,
toplum hayatndan belirdi. Varlklar oald." 308

,os Bu beyitte Nebe Sresi'nin 8. ayetine, Zariyat Sresi'nin 49. ayetine iaret vardr.

370

Bylece avc syledi, ku syledi. Bu mevzudaki konumalar uzad gitti.

526 Ondan sonra ku; "Bu budaylar kimin?" diye sordu. Avc; "Vasisi
bulunmayan bir yetimin." dedi.

"Bu yetim maln, beni emin bildikleri iin bana emanet ettiler."

Ku dedi ki: "Ben pek am, pek perianm, u anda le bile bana helal

olur. 309

309 Bakara Sresi'nin 173., En'am Sresi'nin 145., Nahl Sresi'nin 115. ayetlerine iaret var.

Ey emin, ey zahid, ey muhterem kii! Haydi izin ver, msaade et de u


budaylardan yiyeyim."

530 Avc; "Zaruret olunca, haramn bile helal olacana dair fetva veren
sensin ama, zaruret yok iken yersen, sulu saylrsn.

Zaruret olsa da yememen daha iyi, ama yiyeceksen bari parasn ver." dedi.

Ku o anda kendinden gemi, akln kullanamaz hale gelmiti, iradesini


kaybetmiti.

O budaylar yedi ama, tuzaa dt kald. Ba derde girince kurtulmak


iin ne kadar Yasin okudu, ne kadar En'am okudu.

Bela gelip attktan sonra, alamak, feryad, etmek, szlanmak ne ie yarar.


Bu ah ve feryad, tuzaa dmeden nce gerekirdi.

535 Hrsn kabard, hevesin cotuu zaman; "Ey feryada erien Allh'm!"
demelisin.

Basra'nn yklmasndan, harap olmasndan evvel, piman olmak gerek. O


pimanlk belki de Basra'y harap olmaktan kurtarrd.

lmeden evvel benim iin feryad et, bana toprak sa, lmden sonra
alama, sabret!

Ben felakete dmeden, helak olmadan nce, bana ala! Felaket tufanndan
sonra alamay brak!

540 eytan yolunu vurmadan nce Yasin okuman gerek.

Ey kervanba, hrszlar kervann yolunu kesmeden, sen hayvann sopa ile


dv de yol alsn.

371

Bir kervancnn, hrszlar tacirlerin mallarn alp


gtrnceye kadar susmas. Ondan sonra barp
armaya balamas.

542 Bir kervan bekisi uyudu. Hrsz geldi, kervan soydu. Ald mallar da
topraa gmd.

Gndz oldu. Kervandakiler uyandlar. Baktlar ki mal, eya, gm,


develer; neleri varsa hepsi alnm.

Ona; "Ey kervan bekisi!" dediler, "Eyamz ne oldu? Pilimiz prtmz


nereye gitti?"

545 Beki; "Hi beklenmedik bir zamanda, yzleri rtl hrszlar geldiler.
Gzmn nnde ne var ne yoksa hepsini alp hzla buradan uzaklatlar."

Kervan halk; "Ey rzgarla savrulmaya hazr kum tepesine benzeyen zayf
adam! Hrszlar eyay toplarken sen ne yapyordun? Sen necisin? Sen beki deil
misin?" dediler.

Beki dedi ki: "Ben bir kii idim. Onlarsa silahl, gsterili, cesur bir sr
babayiit!"

Halk; "Peki!" dediler, "Senin hrszlarla baa kacana midin yoktu ise,
ne diye barmadn, bizi uyandrmadn?"

"Baracam srada" dedi, "Bak gsterdiler, kl ektiler, 'Eer susmaz


isen, acmadan seni ldrrz.' dediler.

550 O zaman ben de korkumdan baramadm ama, imdi feryad edeyim,

barp araym.

O zaman korkudan nefes bile alamyordum, yle susmutum ama, imdi


istediiniz kadar baraym."

eytan insan gnaha srkledikten, aziz mr yok ettikten sonra, "Ez"


ekmenin de bir tad tuzu yoktur, Fatiha okumann da...

Geri imdi barp armak, tatsz tuzsuz bir eydir ama, gaflet gerekten
ondan daha tatsz ve tuzsuzdur.

Yine de sen, tatsz tuzsuz da olsa ala, feryad et, szlan, yan, yakl; "Ey her
eyden stn olan aziz Allh'm, dkn, gnahkar kullarna bir bak!" diye yalvar.

555 "Ey Allh'm!" de, "Senin, zamannda da gcn yeter, zaman geince
de, senden hi bir ey eksilmez, hi bir ey kaybolmaz. Sen her eye vkfsn.

372

Allh'm sen, 'Kaybettiiniz eylere hayflanmayn!' diye buyuran padiahsn, dilediin ey nasl olur da olmaz?" 310

310 Hadd Sresi 'nin 23. ayetine iaret var.

Yakar

562 Glgeni bamdan eksik etme; kararm kalmad, kararm kalmad, kararszm.

Ey servinin ve yaseminin kskand gzel, senin gamndan uyku


gzlerimden bkt, bizar oldu.

Layk deilim ama, ne olur bir an olsun bu dertlere dm, gamlara dalm
bulunan deersiz kulunun hatrn sor!

565 Yoklukta bir eye layk olacak ne vard ki, ltfn bu kuluna bir ok
kaplar at.

Kirli, uyuz bir avu topra, keremin, ltfn insan ekline soktu. Sonra tuttu,
duygu nurundan meydana gelen on kymetli cevheri, inciyi bu topraktan yaratlan
varln koynuna koydu.

Be grnen duygu ile be gizli duygu, cansz gibi saylan meni ile birleti,
bunlarla insan haline geldi.

Ey ilah nur, senin ltfn, ihsann olmakszn yaplan tvbe nedir? O


tvbenin sakalna glmek gerek.

Tvbenin byklarn teker teker yolmak gerek, aslnda tvbe glgedir. Sense
nurlar saan aysn.

570 Dkkanm da senin yznden yklp gitti. Evimdesin, yreimi skmadasn, nasl feryad etmeyeyim?

Senden nasl kaabilirim ki, sensiz bir diri yoktur, sensiz hayat olamaz.
Senin efendiliin olmadka, kulun varl da yoktur.

Ey canlarn asl, kayna olan Allh'm, u canm al, nk sensiz candan


usandm, sensiz can ne yapaym?

Ben delilie km, akll ve uslu olmaktan bktm.

Utanma ve haya perdesi yrtlnca, srrm apak sylerim. Ne zamana kadar


bu sabr, ne zamana kadar bu zdrap, bu titreyi?

575 Saak gibi haya, utanma perdesi altnda gizli kaldm. Birdenbire bana
rt olan, beni gizleyen u yorgann altndan frlayp ktm.

373

Ey dostlar, ey yol arkadalarm, sevgili yollar kesti! Bizler birer topal


ceylanz, o ise avlanan bir arslan!

Biz kan dkc erkek arslann elinde, avucundayz. Teslim olmaktan, onun
yapacaklarna raz olmaktan baka bir are var m?

O gne gibidir; uyumaz, yemez, imez. O ruhlar da yemez imez bir hale
getirmededir.

"Gel!" diyor, "Ya ben ol, yahut benim huyumla huylan da sana tecell
edeyim, sana grneyim de benim yzm gr!

580 Grmedi isen neden byle deliye dndn? Senin asln toprak deil
midir? Neden dirilmeyi istiyorsun?

telerden, mekanszlk leminden sana bir eyler tattrmasalard, can gzn


o tarafa dikilir kalr myd?

586 radesini Hakk'a verenin, Hakk urunda her eit iten, gten kesilenin

ii itir.

nsanlarn bir ksm da ocuklar gibi, u bir ka gnlk mr, g gecesi


gelip atncaya kadar oyunla geirirler.

Uyuyan birisi, uykunun elinden srayp yakasn kurtarnca, vesvese dads


onu kandrmak iin dil dkmeye balar. 311

311 Bu beyti sadece, seher vaktinde, tatl uykudan ibadet etmek kasdyla uyanan bir kimseyi ne
fsinin yani eytann
kandrmaya almas; "Kalkacaksn da ne olacak? Sabah namazn leye kadar klarsn. Kalkars
an uykusuz kalacak, halsiz
deceksin, gndz ban aryacak, rahatsz olacaksn, haydi canm yavrum yat, uyu!" diye dil
dkmesi olarak dnmeyelim.
Kendini tamamyla dnya ilerine vermi bir kimsenin gaflet uykusundan uyanarak, aklm bana
almas, Cenab- Hakk'a
snmas, bylece kendini manen temizlemeye urarken, nefsinin onu kandrmaya almas yn
nden de mtalaa edilebilir.

Haydi, canm yavrum, uyu!.. Kimsenin seni uyandrmasna msaade


etmeyiz.

590 Su sesini duyan susuz gibi, yerden kk skercesine kendi kendini ekip
uykunun kollarndan ayrman lazm. 312

312 Uykuda iken kulana su sesi gelen bir susuz kii, nasl srar kalkarsa, insann da ibade
t vakti geldi, rahmet kaps
ald dncesine kaplarak, yerden kk sker gibi kendini uykunun kollarndan kurtarmas ger
ekmektedir. Gerekten de akl
banda olan kii seher vaktinin rahmet vakti, ihsan ve ltuf vakti olduunu idrak eder de, ye
rden kk skercesine kendini
uykunun kollan arasndan ekip karr.

Ben susuzlarn kulana gelen su sesiyim, ben yamur gibi gkten ya-

313

garm.

313 Su sesi telerden gelen sestir. Sevgi sesi, iman sesidir. Bu sesi bu ba kula duyamaz, b
u ses insann vicdanndan
gelen, ihsan ve ltuf sesidir. telerden, vicdanlardan gelen sesler, mmini seher vaktinde iba
dete armaktadr. Bu ses, su sesi
deil, ak mezzininin okuduu mana ezannn sesidir. Bu sesi mmine; "Uykudan uyan, nk sev
gi uykudan hayrldr."
demektir. nk mmin seher vaktinde namaz klarken, gnlnde sevgili Allh'n bulacaktr.
nk namaz, mminin

miracdr. Bu zamanda uyumak, byk bir tali'sizliktir. Nasl ki on iki aylk bir sene iinde
Ramazan ay mminlere rahmet ay
olarak gelmise, yirmi drt saatlik bir gn iinde de, seher vaktinin bir ka saati ok mbare
ktir. ok uurludur. Bu saatlerde
Allh'm has kullan uyanmlar, sevgililerini bulmulardr. Mevlana Dvan- Kebr 'deki bir ii
rinde yle buyurur:

"Git, gnl kapsnda otur, bekle. nk o gizli sevgili ya gece yars, yahut da seher vaktin
de gelir."

374

Ey k! Sra, zdraptan kurtul, hem susuzluk, hem su sesini duymak, hem


de uyku... Bu nasl olur?

Bir kn, sevgilisinin verdii sze uyarak, buluma


yerine gelmesi, sevgilisini beklerken orada uykuya dalmas,
sevgilisinin sznde durarak buluma yerine gelince, kn
uyur bulduu iin cebine ceviz doldurarak onu brakp
gitmesi.

593 Eski zamanlarda bir k vard. Ahdinde duran, verdii sz tutan bir

kt.

Yllarca ay yzl sevgilisine gnl vermi, ona kavumak iin bekleyip


durmu, padiahna, daha dorusu padiahlar padiahna kul, kle olmutu.

595 Arayan sonunda bulur. nk rahatlk, huzur sabrdan doar.

Sevgilisi bir gn ona; "Bu gece gel!" dedi, "Senin iin tatllar hazrladm,

yal yemekler piirdim.

Filan evde gece yarsna kadar otur, bekle! Sen aramadan, gece yars ben
kar gelirim." dedi.

Adam bu mjdeli haberden tr, kurban kesti, fakirlere ekmekler datt.


nk bekledii ay, artk bulutlar arasndan kacakt.

375

Geceleyin, karar verdikleri o odaya gitti, oturdu. Sadk dostunun sznde,


vaadinde duracan mid ederek yana yakla beklemeye balad.

600 Gece yarsndan sonra sevgilisi, vaadinde durdu. Sz verdii gibi


kageldi.

Fakat kendine gnl veren adam uyuyor buldu. Onun yeninden bir para

kesti.

"Henz sen ocuksun, unlar al da oyna!" diye cebine bir ka ceviz koydu.

k, seher vakti uyannca hemen srad, kalkt. Yeninin kesildiini,


cevizler konduunu grd.

"Bizim padiahmz, batan baa doruluk, batan baa vefadan ibarettir."


dedi. "Bizim padiahmza ne geliyorsa, hep bizden, kendimizden geliyor.

605 Ey uykusuz gnl, biz gerek klar emniyetteyiz. nk beki gibi


dam stnde, elimizde bir sopa, onu yere vurarak beklemekteyiz. 314

314 Hakk klar, eski devirlerde dam stnde bekilik yapan ve hi uyumayan kiiler gibi, sa
baha kadar uyumaz,

geceyi ihya ederler, ibadetle vakitlerini geirirler. Hakk klarn, gnl verdikleri gerek
sevgili, uyur halde bulamaz. Onlar
hep uyanktrlar. Bir arifin u beyti bu hali ifade e inektedir:

"Gerekten de seven, nasl uyuyabilir? Seven bir kimse iin uykunun her eidi haramdr."

Cevizlerimiz krld, u deirmende tld, un oldu. Derdimizi ne kadar


anlatsak azdr.

Ey bizi knayan, bu maceray ne vakte kadar syleyip duracaksn? Bundan


sonra artk biz deliyiz. Bize az t ver!

Ben artk ayrlk szn duymak, iitmek istemiyorum. Bunu denedim, ne


vakte kadar denemeye devam edeceim?

Cokunluktan, delilikten baka ne varsa bu yolda insan Hakk'tan uzak


drr, yabanc hale sokar.

610 Haydi, kalk, o delilik zincirini ayama vur! nk ben tedbir zincirini
kopardm attm.

Fakat o devletli sevgilimin bklm bklm salarndan baka iki yz tane


zincir getirsen ve zincirlere beni vursan, onlarn hepsini de krar paralarm.

376

Kardeim, ak ile namus bir araya gelmez. Ey k, namusun kapsnda


durma! 315

3 ' 5 Hz. Mevlana bir beyitlerinde yle buyurur: "Ak zevkine dalp kendinden geen kimse, ad
dan, hretten ve
namdan tamamyla kurtulmutur." Bir airimiz de: "Ben ieyi aldm tasa, namusu ve ar neyler
im!" demitir.

Soyunmamn vakti geldi. ekli, sureti, nak brakaym da batan baa can

olaym.

Ey utanmann ve dnmenin dman, gel, nk ben ar ve namus


perdesini yrttm, attm.

615 Ey byclkte cann uykusunu balayan, sen lemde ne kat yrekli


bir sevgilisin, ne merhametsiz bir yrsn!

Gel, akn gnln ho etmek iin, sabrn boazn yakala da sk!

Ey gnlmze konmu, gnlmz yurt edinmi dost, ben yanmadka,


yaklmadka akn gnl hi ho olur mu?

Sen kendi evini yakyorsan, yak; "Caiz deildir." diyecek kim var? Sana
kar koyacak kim bulunur?

Ey mest arslan, u evi bir ho yak; kn evinin yank olmas, harap olmas
daha iyidir, daha uygundur.

620 Bundan sonra bu yan benim iin bir gaye, bir emel olacaktr. nk
ben bir mumum, mum ancak yanarak aydnlatr, k saar. 316

316 Bir Mesnevi beytinde Hz. Mevlana aynen yle buyurur.

"Kandilin yan yiyen alev gibi, o da bu yeyile toplumun nrunu aydnlatr." (Mesnevi, c. V,
s. 2707) Bu Mesnevi
beyitleri, muasr Azeri airlerinden ehriyar'm u gzel beytini hatrlatt:

"Etrafa k saarak cemiyeti aydnlatan mumun yantan ne korkusu vardr? O kendini yakp yan
drrken, toplumu
aydnla kavuturmaktadr."

Babacm, bu gece uykudan vaz ge, bir gece olsun uykusuzlarn kyne

ura!

377

unlara bir bak, mecnun olmular, deli dvane olmular, pervane gibi ,
sevgililerine kavumak iin lm gze almlar. 317

317 eyh Sadi hazretleri:

"Ey blbl, git de ak pervaneden ren, yand, can verdi de ses karmad."

Halkn ak denizinde batm gemisine bak. Sanki akn boaz, bir ejderhann boaz olmu.

Gizli, grnmeyen, fakat gnller kapan bir ejderha, da gibi kocaman


akllar kehribar gibi kapmakta.

625 Hangi atlarn akl, ondan haber ald ise tablalarn rmaa dkt. Varn
younu ak uruna feda etti. 318

318 Ferdddin-i Attar hazretleri bir dervi dilenci yznden dkkann datt, tablalarn
rmaa dkt.

Yr, yr; bu rman gerekten de ne ei vardr, ne de benzeri! Sen bu


rmaktan ebed olarak kamazsn. 319

319 Burada hlas Sresi 'nden lafz iktibas var.

Ey yalanc! Gzn a da bir bak. Ne vakte kadar ben unu bilmem, bunu
bilmem diyeceksin?

628 Gsteri, yoksulluk vebasndan kurtul, daima diri olan, daima


yaratmakta bulunan Hakk'n cihanna gir!

Gir de, "Grmyorum." sz, "Gryor." olsun. u "Bilmemeler." de


"Biliyorum." kesilsin.

630 Bir heyecann seni srkledii mestlikten, kendini kaybetmekten ge


de, mestlik balayc, ilah heyecan verici ol! u renkten renge giriten kurtul, onun
istivasna gir, itidaline dahil ol! 320

320 stiva: iki eyin, iki adamn msavi eit, denk olmasdr. Buradaki manas heyecandan, co
kunluktan sknete
dnmek, itidale kavumaktr. Nefsan ve cisman olan sarholuktan geerek ilah sevgi arabnd
an iip hakkan, ruhan mest
olduktan sonra, sair dervilere bu ruhan mestlii balayc ol! Bu renkten renge giriten k
urtul, gerek sevgilinin itidal
mertebesine gir! Bylece temkin sahibi olasn.

638 Mest olmu bir kiinin gnlne alay etme dncesi gelince, kendine
"Bunu bilmem, unu bilmem." demeyi huy edinir.

641 "Bu yok, o yok." szn brak da, var olan ne sur.

378

Mahmur

Trk
em r in in

s eh er vakti
algcy

armas

arap, srlar kpnde unun iin coar, kprr: Her eyden kim bizar
olmu, vazgemise o arab ancak o isin.

Allh teala buyurmutur ki: "yi kiiler ierler." 321

321 "yi kiiler ierler." ayeti, nsan (Dehr) Sresi'nin 5. ayetidir.

Senin itiin arap haramdr. Biz ise helalden baka bir ey imeyiz. 322

322 Bu beyit Ferdddin Attar hazretlerine aittir.

al da yokluktan varla gel, var ol! Allh arab i de kendinden ge! 323

323 Bu beyit Hakim Sena hazretlerinin Hadka 'sndan alnmtr.

643 Cahil bir Trk, seher vakti uyand. arabn verdii mahmurlukla bir
algc istedi.

Can algcs, sarholarn dostudur. Sarhoun mezesi de odur, gdas da,


gc kuvveti de odur.

645 algc, onlar sarholua doru eker, gtrr. Sonra yine sarholuu
onlar algcnn namesinden, nefesinden tadarlar.

O Hakk arab, insan o algcya, can algcsna gtrr. Bu ten arab ise,
nameyi bu algcdan dinler. 324

324 "Hakk arab insan, can algcsna gtrr." denilmektedir. Buradaki algcdan murad, r
uhan algcdr. Bu ten
arab ise de, gzel sesleri bu algcdan dinler demekle, bildiimiz arab ierek sarho olm
u cahil Trk'n istedii cisman
algc kasdedilmitir. Aslnda Mevlana'mn "can algcs", "ten algcs" diye algcy iki
ye ayrmas sembolik bir mana
tamaktadr. yle ki musik, karakterimize, huyumuza gre bize tesir eder. yi karakterli, m
anaya dkn bir insan ho
nameler ilah leme ykseltirken, bedene ait zevklere dkn kiiyi de ayn nameler cisman
zevklere, nefsan arzulara
gtrr.

Szde ikisinin de ad birdir ama, bu hisle o his arasnda fark vardr.

649 Szlerdeki birlik, hep yol kesici, insan artcdr. Atee tapan bir insanla Allh'a inanan bir mminin birlii, benzerlii ten bakmndandr.

650 Bedenler, tenler, azlar kapal testilere benzerler. Sen testinin iinde
olana bak, testiye bakma!

O ten testisi, ab- hayatla doludur. Bu ten testisi ise lm zehiri ile doludur.

379

indekine bakarsan, kurtulu yolunu bulursun, kurtulursun; fakat sadece


dna bakarsan, saptrsn, yoldan karsn.

Sz, kelimeyi u beden gibi bil! Manas, ne olduu can gibi onun iinde
saklanmtr.

Ten gz, daima teni grr. Can gz ise, hnerlerle, meziyetlerle dolu olan
can grr.

657 Allh, Allh... Arif bir kimse araptan bahsetse onu manasz sanma!
Onun nazarnda arap bildiimiz madd arap da deildir. Arif iin hi bir ey yok

deildir. Her eyin bir manas vardr.

Senin anlayn, eytan arabna benziyor. Rahman arabna senin akln


ermez. Vehmin oralara kadar ykselmez.

Bu ikisi, musik ile arap etir, eittir. O buna koar gelir, bu ona koar

gider.

660 Mahmurlar, algcnn nefesinden gdalanrlar, algc da musiknin


tesiriyle onlar meyhaneye gtrr. 325

325 arabn tesiri ile mahmur olmu kiiler zaten meyhanede idiler. algcnn onlar tekrar m
eyhaneye gtrmesi ne
demektir? Burada iki meyhane var, birisi bildiimiz arab iip mahmur olmu kiilerin bulundu
u meyhane. Bu meyhanede
algcnn algs ve gzel ses ile gdalanan, ruhen zevk duyan mahmurlar, bulunduklar tab
meyhaneyi brakrlar. Ruhen
ykselirler. Ruhlar gnln, hayatn tozlarndan temizlenir, manev heyecanla dalgalanr, musi
knin gnl okayan ve ona ince
zevkler veren efkate, merhamete, insanla gtrr ve onu gnahlarndan arndrr, ifal tes
irlerle kii ktlklerden kurtulur.
Temiz bir insan olur. Bylece "ten meyhanesinden" kar. Hakikat meyhanesi olan "can meyhanesi
ne", ak meyhanesine girer.

Birinci meyhane, "ten meyhanesi", ak meydannn ba, balang noktas;


o ikinci meyhane, "can meyhanesi" de ak meydannn sonudur. Gnl bu ak
meydannn evgeninin topu olmutur.

Tabiatta, tynette ne varsa, kulak o taraftan gelen sesleri duyar. Baa safra
vurunca, yanar, sevda olur. 326

326 nsanda iki eit kulak vardr, insan sad bir insansa, yaratl, tabiat iyi ise onun k
ula mana kula kesilir. O
hep ruhu ykselten, manev szleri duyar. Aksine tabiat aki ise, yaradl fena ise, onun k
ula da nefsan szleri iitir.

Bedene ait sesler duyar. Bylece insanln kaybeder. Eski bir inanca gre safra baa vurunca
, sevda kesilirmi, sevda da
aklszl doururmu.

Ondan sonra, bu ikisi de kendinden gei lemine giderler. Orada baba ile
oul birleir, bir olurlar. 327

127 Safra, sevday aka evrilince, algc da, algcnn gzel nameleri ile sermest olan ma
hmur kii de, kendinden
gei lemine giderler. Kendilerini kaybederler. Beyitte geen "baba" gzel sesler karan "ru
han algc"y gstermektedir.
"Ouf'dan maksat da algcnn gzel sesinden can arab ien mahmur kiidir. Her ikisi de ken
dinden geerler de senlik-benlik
ortadan kalkar. Mridlik, eyhlik mertebesi bir olur. Mrid, eyhinde yok olur.

380

te bylece sevin ile keder, nee ile znt barp birbirleri ile uzlanca,
bizim cahil Trk de algclar uyandrd.

665 algc uyutucu bir beyit okumaya balad: "Ey yzn grmediim
sevgili! Bana bir kadeh sun!

Sevgilim, sen benim yzmsn, ben kendi yzm gremez isem, buna
almaz, yaknln gayesi, sonu acaba ayr myz, acaba bir miyiz, diye phe
perdesinin arkasna gizlenmitir. 328

328 Hsrev Dehlev'nin u beyti bu hali anlatmaktadr:

"Ben sen oldum, sen de ben oldun. Ben ten oldum, sen can oldun. Bundan sonra kimse, ben ayry
m, sen ayrsn

diyemez."

Sen benim akimisin, seni gremezsem buna almaz. Birbirine benzeyen

eylerin okluu yznden seni gremiyorum.

Sen bana ah damarndan daha yaknsn, sana nasl seslenebilirim? Ey diye


sesleni uzaklarda bulunan iin kullanlr. 329

329 Burada u ayete iaret var: "Biz sana ah damarndan daha yaknz. (Kaf Sresi, 16) Mevlan
a Dvan- Kebr 'inde:
"Biz dostumuzla beraberiz, onun yanndayz, yle olduu halde dosta ey dost, dost nerede? deyi
p duruyoruz."

Ben kskanlmdan tr, yanmdaki sevgiliyi gizlemek iin dalarda,


llerde seni arp duruyorum."

703 algc sarho Trk'n huzurunda name rtlerine gizlenen "elest


srlarn" sylemeye balad. 330

330 Bu beyitte A'raf Sresi'nin 1 72. ayetine iaret vardr.

"Bilmem ki sen ay msn? Put musun, bilmem benden ne istersin?

705 Bilmem ki sana nasl hizmet edeyim? Nasl bir kullukta bulunaym?
Susaym m? Yoksa szlerimle seni veyim mi?

381

alacak ey u ki: Sen hem benden ayr deilsin; hem de ben neredeyim, sen
neredesin, bunu bir trl bilmiyorum! 331

331 Bu beyitte de; "Her nerede bulunursanz, bulununuz, Allh sizinle beraberdir." (Hadid Sre
si, 4) ayetine iaret
var. Hz. Mevlana da u ruba'sinde ayn konuya temas eder:

"Hakikatte senin ruhunla, benim ruhum birdir. Sen bende, ben de sende peyda olur ve saklanrz
. Ben kendi

kendime dnr de derim ki: O benim midir? Senin midir? nk ikimiz arasnda 'ben' ile 'sen'
yokuz."

Bilmiyorum beni nasl ekiyorsun da, bazen karalarda yrtyor, bazen de


kanlara buluyorsun."

Bylece "Bilmiyorum"la sze balad, "Bilmiyorum, bilmiyorum..." diye


diye devam etti.

"Bilmiyorum" sz haddi anca, Trk'mzn sabr tkendi.

710 fkelenip yerinden frlad, topuzunu ekti, algcnn bana dikildi.

Bir avu, grz eliyle tuttu; "Zavall bir algcy ldrmek size yaramaz!"

dedi.

Emir; "Saysz tekrarlar kafam iirdi, bari ben onun kafasn ezeyim de
grsn." diye sylendi.

"Ey kaltaban, bilmiyorsan manasz eyler syleme, biliyorsan ne syleyeceksen syle.

Ey ahmak, ne biliyorsan onu syle, bilmiyorsan, 'Bilmiyorum' deyip durma.

715 Ben 'Neredensin, nerelisin?' diyorum. Sen 'Ne Belh'tenim, ne


Herat'tanm.' diyorsun.

'Ne Badat'tanm, ne Musul'dan, ne Taraz'dan... ne, ne...' sz uzatp


duruyorsun.

Nerelisin? Syle de kurtuluver! Burada meramn sylememen aptallktr.

Yahut da sana 'Ne itin?' diye soruversem, sen 'Ne arap itim, ne kebab
yedim.' diyorsun.

382

'Ne kavurma yedim, ne tirit, ne de mercimek yedim.' diyorsun. Bunlardan


bana ne! Ne yedin, ne itinse onu syle, yeter.

720 Sz geveleyip bu ekilde uzatmakta ne mana var?" algc; "Benim


maksadm gizli de onun iin uzatp duruyorum." dedi.

"Sen 'Yok' derken varlk senden kayor. Varlktan, var olandan bir koku
alasn diye 'Yok!' dedim.

Ben bu saz 'Bilmiyorum'la dzene soktum, akort ettim. lnce, lm sana


yaayn srlarn sylemesi gerek.

732 Grz, topuzu kendine vur da, parampara et. nk ten gz hakikatleri gremez, gerei duyamaz.

Ey alak adam, bende, benim hareketlerimde grdn benlik, senin


benliinin aksidir. Sen grz kendi kendine vurmadasn.

Kendi aksini benim suratmda grm, kendinle savamak iin comu,


kprmsn. 332

332 Hz. Mevlana bu konuya Fhi Mfih adl eserinde temas eder: "Eer sen kardeinde bir kusur
gryorsan, o kusur,
sende bulunan kusurun aksinden ibarettir, lem, bir ayna gibidir. Bir air:

"Olum, aynaya benzer dnya

Ne yaparsan o olur ehrenma."

Azz Peygamber Efendimiz de: "Mmin mminin aynasdr." diye buyurmutur. "Sen o kusuru kendin
den uzaklatr.
nk ondan duyduun znt, kendinden duyduun zntdr. Sen ondan incindiin zaman, kendind
en incinirsin." (Fhi
Mafih, s. 37) eyh Niyazi hazretleri:

"Halk ire bir aynaym, herkes bakar bir an grr,

Her ne grr, kendin grr, ger yah, ger yaman grr."

735 Kendi aksini, kuyunun iindeki suda grp de, dman sanp saldran
arslan gibi. 333

331 Bu beyitte Mesnev'nin birinci cildinde geen arslam aldatan tavan hikyesine iaret edil
mektedir. Orada arslan,
kendi aksini kuyudaki suda grm, o aksi kendi dman sanarak kendisine saldrmt. Hz. Mev
lana u beyitlerle, bu konuyu
aklamt: "Bakasnda grdn zulmler, senin onlara akseden huyundan ibarettir. Senin nif
ak gibi, hayaszln gibi,
zulmn gibi varln ve benliin onlara aksetmitir. O sensin, ona vurduun zaman, yine kendin
e vuruyor, yine kendine lanet
yadryorsun. O ktlkleri kendinde aikar olarak gremiyorsun. Grecek olaydn, bakalarna
deil, kendine candan ve
gnlden dman olurdun. (Mesnevi, c. I, 1318) Mevlana Fhi Mafh adl eserinde bu konuya tema
s ederek der ki: "nsan kendi
kelinden, banndan irenmez, yaral elini yemee sokar, parmam yalar, bundan irenmez, mid
esi bulanmaz. Ama baka bir
kimsede bir azck ban ve ufack bir yara grse, o yemei artk yemez, irenir, insandaki kt
huylar da kellere ve banlara
benzer. Kendinde olduu zaman, insan ondan irenmez, incinmez. Halbuki baka birinde ondan bir
parack olsa, irenir.
Nefret eder. u halde sen ondan rktn gibi, o da senden rker ve incinirse, onu ho gr!

383

'Yok' demek, hpesiz 'Var' demenin zdddr. 'Yok' diyorsun, 'Bilmem'


diyorsun, bylece sen, bu ztla zttn zdd olan var ve varl birazck olsun bilir ve
anlarsn.

Bu zamanda, zdda 'Yok' demekten baka anlat aresi yok. Sen Allh'a
yok demekle onun varln belirtiyorsun. Bu dnya hayatnda bir an bile yoktur ki,
bizi artan, aklmza elme takan bir tuzakla karlamayalm. 334

334 Varlklar, herey zdd ile bilinir ve aa kavuturulur, insan bir eyi 'Ben bilmiyorum'
demekle mecaz olarak
bilmeyi reddediyor da, hakk olarak, bilmedii, tanmad eyin varln ikrar ediyor. Benl
ik sahibi insan bundan habersizdir.
Reddederken ispat ettiinin farkna varmamtr. Hz Mevlana; "Bu zamanda, dnyada ztta yok de
mekten baka bir anlay
aresi yoktur." demekle var olduuna yneldiimizi ifade buyurmaktadr. Mesela: "La ilahe" (=i
lah yoktur) dediimiz zaman
batl olan btn mabudlar reddediyor, onlara yoktur diyoruz. Sonra "illAllh" (=ancak Allh v
ardr.) diyerek Cenab- Hakk'n
varln ikrar ediyoruz.

Ey akll, fikirli kii, sevgiliyi rtsz, hicapsz grmek istiyorsan 'lmeden


evvel l; bylece kendi isteinle lm se de, seni sevgiliden ayran perdeyi yrt at!

Fakat bu lm, seni mezara gtren lm deildir. Seni deitiren, seni


insanla, aka nra gtren lmdr."

"Kim yeryznde gezen bir l grmek isterse, Hz.


Ebubekir'e baksn."

(Hadis)

742 Ey srlar arayan kii! Bu sebeptendir ki, Mustafa; "Sen, diri bir l
grmek istiyorsan;" diye buyurdu.

"Can gkte ykselmi, bedeni diriler gibi yeryznde yryen bir l... 335

335 Bu beyitte u hadsi erife iaret edilmektedir:


"Kim yeryznde gezen bir ly grmek isterse Ebubekir'e baksn."

Bu anda onun can yceleri yurt edinmi, o zaman onun ruhuna bu lemden
artk g etmek yok!

745 nk Hz. Ebubekir lmeden evvel lm, bu lemden g etmiti. Bu


hal aklla anlalmaz, ancak ldkten sonra anlalr.

384

Gm, fakat halkn gt gibi deil. Bir duraktan bir duraa ge ge,
ta son duraa ulam. 336

336 Bu beyitte u hads-i erife iaret vardr:

"Gerek mminler lmez, belki onlar bir evden baka bir eve g ederler."

Kim yeryznde apak yryp gezen byle bir ly grmek isterse;

Syle ona, tertemiz Ebubekir'e baksn. O doruluu, iyilii yznden


lmeden evvel lm, mahere varm, har edilenlerin emri olmutur."

751 Ahmed, bu dnyaya ikinci dou mertebesinde olarak gelmi, onda yz


kyamet zahir olmutur. 337

337 Peygamber Efendimiz lmden evvel lmn en yksek mertebesine varrken, yzlerce kyamet
geirmitir. Ve

her an bir kemal halinden, daha yksek bir kemale gemek suretiyle, insan kemaliyetinin ve biz
im idrakimizin ulaamayaca
en yksek mertebesine ulamtr. Onun iin o, her an bir kyamet ve bir ba'se, her an bir idr
akten daha ykseine geiyordu.
Dnyaya ikinci doula gelmek nedir? Sufilere gre iki dou vardr: 1) Ana rahminden dnyaya
geli 2) Tabiat leminden
hakikat lemine doutur. Bu dou mecaz ve madd hayatn sfatlarn, arzularn ldrerek H
akk'm sfatn elde etmektir, ite
Peygamber Efendimiz, bu leme daha ana rahminden inerken, Allh'n ltf ile bu manev vasfla
ra sahiptir.

Ondan kyameti sorup dururlard: "Ey yzlerce kyamet olan Allh'n


Resul! Kyamete ne kadar zaman var?" derlerdi. 338

338 Kyamet nedir? Kyamet ldkten sonra dirilmek, maherde toplanmaktr. Dnyada yaptklarn
dan hesap
vermektir. Kyameti Sur ve Manev olarak ikiye ayrrlar. Sur kyamet, herkesin ldkten son
ra dirilmesini ifade eder. Manev
kyamet, madde ile, bedenle ilgisi olmayan ruhan dirilitir. Suret kyametini srafil'in sru
koparr. Manev kyamet, ruhan
dirili ise, peygamberlerin, vellerin daveti, haktan aldklar vahiy ve ilham ile, l ruhlar
uyandrmalar, diriltmeleridir.

O da hal dili ile derdi ki: "Ne tuhaf ey, birisi maherden hari soruyor."

te o gzel haberler veren eli, bu yzden, "Ey azizler!" demiti, "lmeden


nce lnz."

755 Bunun gibi lmeden nce lmm de, bu ad san o taraftan getirmiim.

u halde kyamet ol da, kyameti gr, bu hal hereyi grmede arttr.

ster nurlar olsun, ister karanlklar; onlar olmadka, onlarn ta kendisi


kesilmedike, onlar tam olarak bilemezsin.

Akil oldun mu, btn olgunluu ile akl bilirsin; k oldun mu, akn insan
ne hale soktuunu, nasl yakp yandrdn anlarsn.

385

Bunu kavrayacak idrakin olsayd, bu davann kesin delillerini apak


sylerdim.

Btn dnyada herkes, her an can vermede, lp


gitmededir.

761 Btn dnyada herkes, erkek olsun, kadn olsun her an can vermede,
lp gitmededir. 339

339 Grdmz btn insanlar kendimiz de dahil her an lp gitmede olduumuza gre etrafmzd
a bulunan
insanlarn szlerini bir vasiyet gibi, son sz gibi sayalm, bundan ibret alalm. Nefret, hase
t, kin gibi duygular kalplerimizden
skp atalm. Yanbamzda bulunan hsm ve akrabalarmz da, lm deinde can ekiiyomu
gibi dnelim de, onlara
bakarken biraz sonra bizi brakp kara topraklarn altna gmleceklerini tahayyl ederek, ii
miz szlasn. Ne alacak eydir ki,
hepimiz, her an yanan bir mum gibi mrmz tketirken, her an can vermede, lme gitmede oldu
umuz halde lm
dnmyoruz. lm hi gelmeyecekmi gibi yaamaktayz. Aslnda dnrsek hepimiz, u dnya z
indannda srasn
bekleyen lm mahkumlaryz. Hi birimiz bu akibetten kurtulamayacaz. Ktmser olmayalm, d
nyada nee yok mudur?
Vardr, vardr ama, neye benzer:

"Bu dnyada bizim neemiz neye benzer? Kasap dkkannda kuzunun oynamasna."

Onlarn syledikleri szleri, lrken babann oluna syledii vasiyetler

say!

Onlarn szlerini vasiyet say da, bu yzden sende ibret ve rahmet duygular
uyansn, nefret ve kin de kalbinden sklp atlsn.

Hsm ve akrabana, lm deinde can eki tiriyorlarm gibi, iin yanarak

bak!

765 Gelecek ey gelmi atmtr. Onu imdi oluyor farzet. Dostu can
veriyor say, yok olmu bil!

Kinin, garazn bu grlere engel oluyor, ibret alman nlyorsa, garaz, kini
kalbinden kar at!

Bu fena duygular kalbinden atamyorsan, ben cizim, bir ey elimden


gelmiyor diye mitsizlie kaplma. Bil ki ciz olan, bir acze dren var.

Acizlik bir zincirdir. Birisi gelmi, sana o zinciri vurmu; gzn ap seni o
zincirle balayan grmen lazm.

386

Ey yaay yolunu gsteren Allh'm, ben hrdm; neden cizlikle elim,


ayam baland? Hangi gnahmn esiri oldum? Bana ac, beni affet. Beni bu
zincirden kurtar.

770 Allh'm gnah yollarnda yrdm. Bu yzden kahrna uradm,


hsran iinde kaldm.

Senin nasihatlerine kulaklarm sard, kendimi bir put kryorum iman


yolundaym sanyordum, meer put yapyormuum haberim yok. 340

340 Ben; "Allh'tan baka Allh yoktur." diyerek btn batl tanrlar, ilahlar inkar ederken
, nefsaniyete uymuum.

Haberim olmadan sirke dmm de kendi nefsimi kendime put edinmiim. "Heva ve hevesini kendi
ne tanr edinen kimseyi
grdn m?" (Furkan Sresi , 43) ayetinin iaret buyurduu kiilerin, heva ve heveslerine tapa
nlarn zmresine dahil olmuum.

Allh'm; senin gzel eserlerini, san'atn, yaratma gcn, bykln


m dnmek farzdr, yoksa lm dnmek mi farzdr? lm yapraklarn sararp
dkld son bahara benzer. Halbuki sen yapraklarn kksn, her eyi sen
yaratyorsun. Her ey senin eserin. lm de senin takdirin.

Ey gafil insan, zaten lm sen dnyaya ayak bastndan beri, davulcuunu


alar durur. Fakat sesler, senin bir kulandan girer, teki kulandan kar. 341

341 razl Hafz merhum bir beytinde yle buyurur:

"Sevgiliye giden yolun menzillerinde (konak yerlerinde) nasl dinlenebilirim, nasl iim rahat
edebilir ki? 'abuk
ykleri balayn, kervan kalkacak.' diye kervanclar an almakta, feryad edip durmaktadrlar.
."

nsan lm deinde can verme anda "Ah lm." diye sylenir. Ey


zavall hasta, lm imdi mi uyandrd, seni kendine getirdi? 342

342 Hz. Mevlana bir Dvan- Kebr beytinde:

"lm, yolda durmu bekliyor, efendi ise gezip tozma sevdasnda." Dvan- Kebr, c. II, n: 82
3.

775 lmn nara atmaktan boaz yrtld. Dvmekten davulu patlad.

387

Sen ise ne ecelin sesini duydun, ne de davulunu iittin, ince eledin sk

dokudun. lmn ne olduunu imdi can boaza gelince anladn, yazklar olsun
sana.

Hrszlar bir adamn kounu aldlar, bununla da


kanaat etmediler, hile ile adamn elbiselerini ardlar...

467 Bir adamn bir kou vard. Boynuna bir ip balam, onu ekip
gtryordu. Bir hrsz geldi, ipini kesip kou ald.

Adam durumu anlaynca saa, sola kotu. Kou aran bulmak istedi.

Sonunda kounu alan hrsz bir kuyu banda grd. Hrsz; "Eyvahlar
olsun bama gelenlere." diye barp duruyordu, alyordu.

470 Adam; "Neden alyorsun, feryad ediyorsun?" diye sordu. Hrsz;


"Altn dolu kesem kuyuya dt. Ne yapacam bilemiyorum.

Onu kuyudan karabilirsen, iindeki altnlarn bete birini, gnl rzas ile
sana veririm.

Onu karabilirsen, yz altnn bete birini avucunda bil!" Bu sz duyan


adam; "Alacam bu para tam on ko paras eder." diye dnd.

"Allh, bir kapy kaparsa, ona karlk on kap aar. Ko elden gitti ise, bir
deve ihsan eder." dedi.

Elbiselerini kard, kuyuya indi. Hrsz da onun elbisesini, nesi var nesi
yoksa hepsini alp kat.

475 Yolu kye karacak bir tedbir gerek. Yoksa insana tana benzeyen
tama' getiren tedbire tedbir demezler.

Tama', huyu fitne ve fesat olan bir hrszdr. O hayal gibi her an bir baka

ekilde, bir baka surette karmza kar.

Onun hilesini, Allh'tan baka kimse bilmez. Allh'a ka, Allh'a sn da,
o hileciden, o alaktan kurtul. 343

343 Bu hikyede geen hileci, huyu fitne, fesat olan hrsz eytann semboldr. Bir kimse ey
tann errinden Cenab-
Hakk'a snmazsa onun hilesinden kurtulamaz Peygamberimizin u mealde bir hadsi vardr: "ey
tan hortumunu,
insanolunun kalbi zerine kor. nsan Allh' hatrlar, Allh'a snrsa eytan oradan uzakla
r. Allh' unutursa kalbini lokma
eder.

388

Ne zamana kadar, bu mestlikten, bu kendini kaybetme


halinden nazlanacaksn? Akln yitirmiler oktur.

631 Ne zamana kadar, bu mestlikten, bu kendini kaybetme halinden, nazlanacaksn? Yeter artk, her sokan banda bunca akln yitirmi var.

Eer iki dnya da (grnen u lemle, grnmeyen lem) sevgilinin


sermesti olan klarla dolsa, bunlarn hepsi de bir saylr, fakat o bir de hor
saylmaz. 344

344 Bu beyitte u mealdeki bir hadse iaret var: "Mminler bir kii gibidir. Adamn ba ar
sa, btn bedeni
rahatszlanr. Gz arsa btn bedeni rahatszlanr, ikayet eder."

Onlarn okluu da onlara zarar vermez. Onlar ok olmakla da horlanmazlar. Hor olan kimdir? Bedenine tapan cehennemlik!

Eer dnya, gnein nuru ile dolup tasa, o nurlu k, o scaklk hi hor olur

mu?

635 Fakat bununla beraber, yine de, o ycelere k, saln! "nk Allh'n
yeryz genitir." Sana da ram olmaz. 345

345 "Allh'n yeryz genitir." ayeti, Nisa Sresi 97, Ankebut Sresi 56. ayetlerinde gemekt
edir. Beyitte bu ayetten
lafz iktibas var.

Her ne kadar, bu mestilik, bu kendinden gei hali, yce bir doana


benzerse de, kutluluk alannda yani hakikat mertebesinde, ondan daha stn olanlar
da var.

Yr, herkesten stn olmada, ruh balamada, bu kendinden geite, bu


mest edite bir srafil ol! 346

346 Kyamet kopaca zaman srafil (a. s.) suru, yani dirileri ldrecek boruyu fler. O zaman
herkes lecektir, ikinci
fleyite, btn insanlar dirilecek ve btn ruhlar kalplarna girecektir. Sorgu iin herkes
dirilecektir. Kur 'an' m bir ok
yerlerinde bu hadiseye iaret vardr. Baz ilah nameler, gzel bir ezan sesi, ruhumuzu okay
an, bizi bizden alan musik
nameleri, erenlerin sohbeti, bizi beden zindanndan karp ald, yukarlara gtrd iin
sra bezetenler de vardr. Mevlana
da; "Bir srafil ol da ruh bala!" diye buyururken ayn duyguya kaplmtr.

389

Bir krn, Mustafa (a.s.)'n evine gelmesi muhterem


Aye validemizin krden kamas, Peygamber Efendimizin
de; "Krden ne kayorsun? O seni grmyor ki!" diye
buyurmas zerine Hz. Aye'nin Peygamber' e cevap
vermesi.

670 Hz. Peygamberin yanna kr bir adam geldi de; "Ey herkesin gnl
verdii, herkesin candan arad, ey herkese yardm elini uzatan aziz peygamber!"
dedi.

"Ben su istiyorum, susuzum, btn sular senin emrinde, sen su emrisin,


bana su ltfet, benim susuzluumu gider!"

O kr adam, kapdan girer girmez, Hz.Aye grnmemek iin hemen kat.

nk o temiz kadn, kskan peygamberin bu husustaki hassasiyetini


biliyordu.

Kim ok gzelse, onun kskanl da, o derece fazla olur. nk kskanlk


nazdan fazla sevgiden doar.

ki dnyada da, Hz. Ahmed'in gzellii gibi gzellik kimde var? Allh'n
nuru, onu sslemede, gzelletirmede.

ki dnyada da nazlanmak ona yakr, gneten de yzlerce kat nurlu olan,


o yce varla kskanlk da layktr.

Ben nurlar saan topumu Zuhal yldzna attm. Ey yldzlar yzlerinizi


eviriniz. 347

347 Buradaki yldzlar, aklllar, bilginleri temsil etmektedir. Nr- Muhammedi hepsine st
n gelmekte, hepsinin
gzlerini kamatrmaktadr. Bu sebeple onlara;

"Yzlerinizi, gzlerinizi perdeler arkasna ekiniz, gizleniniz." denmektedir.

Ei benzeri olmayan mda, nurumda yok olunuz. Yoksa nurumun


karsnda, ok kk dersiniz, ok deersiz kalrsnz.

680 Ben her gece keremimden, ltfumdan kaybolurum. Gider gibi

grnrm.

Gider gibi grnrm ki, siz de bir gececik olsun bensiz u lemde yarasalar
gibi kanat rpn!

Tavus kular gibi, kendinizi gsteriniz, kanatlarnz anz. Gururdan


sarho olunuz, kendinizi beeniniz. Ba kaldrarak, kurularak yryn!

Fakat arada srada irkin ayaklarnza bakmay da unutmayn. Ayaz 'a


arklar nasl k tuttu, yol gsterdi ise, nereden geldiini ona hatrlatt ise, siz de
irkin taraflarnz grnz de kendinize geliniz.

390

Benlik yznden sola sapan cehennemliklerden olmayasnz diye, sizi doru


yola ekip gtrmem iin sabahleyin yine size yol gsteririm.

685 Brak bu sz, bu sz uzundur. "Kn!" (=ol!) emrini veren, "Uzun sz


sylemeyin!" diye buyurmutur. 348

148 Bakara Sresi, 117.

Mustafa(a.s.)'n; "Gnlmdekini biliyor mu, yoksa


sylenen bir sz m taklit ediyor?" diye Aye validemizi

imtihan etmesi ve;

"Neden gizleniyorsun? Gizlenme! Kr adam seni


grmyor ki!" demesi.

Peygamber Hz. Aye'yi imtihan etmek iin; "O seni grmyor ki, pek o
kadar gizlenme!" diye buyurdu.

Aye elleri ile iaret ederek, o beni grmyor ama ben onu gryorum,
demek istedi.

Bu t vericinin szlerinin tebihlerle, rneklerle dolu olmas, akln, ruhun


gzellii yznden, onu kskanmasndan, onu kimseye gstermek itemeyiinden
ileri gelmitir. 349

349 Gzeller, her zaman kskan olurlar. Yukardaki beyitlerde getii zere, gzellik nazla b
eraberdir. Akl da ruhun
gzelliini kskand iin, onun daima rtl olmasn ister. Nasl ki arifler hakikati ak
a sylemezler, onu temsillerle,
tebihlerle, kinaye ve iaretlerle anlatrlar, ite Hz. Aie'nin Cenab- Peygambere kr adam
iaret ederek verdii cevap, kmil
insann, velnin hakikati bir takm temsil ve iaretler ile bildirmesi gibidir. Burada kmil i
nsann akl Hz. Muhammed'e, ruhu da
Hz. Aie'ye benzetilmitir. Kr adam ise, o derin manay anlamaya ciz biridir. Buradaki kska
nlk, bizim hayatmzda geen
ve hasede benzeyen kskanlk deildir. Bu kskanlk, hakk akn mauk tarafndan yalnz ke
ndisine hasredilmesidir, yalnz
kendisine ihsan edilmesidir.

Bu ruh, bu kadar gizli iken akl neden onu fazla kskanr? 350

350 lah bir emanet olan ruh, gizli bir haznedir. Bu sebeple onun esiz gzelliini gnl g
zleri kapal olanlar
gremezler. Onun gzellii perdeler arkasnda gizlendii halde, akl yine onun stne titrer.
Onun gizli ve rtl kalmasn
ister.

690 Ey kskan huylu akl, nuru yznde parlayan o gzeli kimden gizleyebilirsin?

u gnete, yzn rtmeden dolar durur. Fakat pek stn olan nuru, gz
kamatran yzne rt olmadadr.

391

Ey kskan akl, gnein bile gremedii gzeli kimden gizliyorsun? 351

351 Mevlana bu beyitte geen gnele, bizim dnyamz aydnlatan gnei kastetmektedir. Bir ev
velki beyitteki gne
ise, mana gneinin semboldr. Mana gnei, yzn rtmeden dolar. Onun stn nuru, ona per
de kesilmitir.

"Zuhuru perde olmutur zuhra, Gz olan delil ister mi nura?"

Onun stn aydnl ona nur perdesi olmutur. Herkesin gzn kamatrmaktadr. Gzlere grn
memektedir.
Bizim dnyamz aydnlatan gne bile, nurlar saan mana gneini gremezken, ey kskan akl,
sen o stn gzeli kimden
gizliyorsun?

Fakat bende yle bir kskanlk var ki, onu kendimden bile kskanr,
kendimden bile gizlemek isterim.

Bu ok etin ok gl olan kskanlk ateimin tesiri ile iki gzmle iki


kulam benimle cenge girimitir. 352

352 ilah gzellie kar duyulan an sevgi, insan kendi duygularna, uzuvlarna kar kska
nla srklyor. Esasen
onu ve onun sevgisini layk ile idrak etmekten ciziz, ilah sevgiyi gerei gibi idrak etmek
iin, vcudumuza ait olan u be
beer duygulardan kurtulmamz lazmdr. Adeta o byk varl duygularmzn ve zavall idrak
imizin tesine geirmemiz,
Allh'm ihsan edecei bir baka duygu ile, gnl duygusu ile ruhumuzun manev sezii ile anlam
aya almamz gerekir. Yani
O'nu yine O'nunla, O 'mm ltf ile bulmamz lazmdr. Fakat Mevlana bir insan kmil, mana gz
leri ak stn bir varlk

olduundan, yukardaki beyitlerde unu demek istiyor. Gerek sevgiliyi ok kskandmdan tr


onu mahede ettikleri iin
iki gzmle savataym, keza o esiz sevgilinin szlerini duyuyorsunuz diye iki kulamla eki
iyor, kavga ediyorum. Bizlere
gelince, sze gelmeyen, yani szle tarifi mmkn olmayan ilah akn hakikatinin kendisi, kend
isine adeta hicap olmutur.
Szle aklamaya altka daha ok gizlenir. Biz de Yunus Emre hazretleri gibi;

"Senin kokun duydu canm, Terkin vurdu bu cihnn, Bilmezem syle mekann, Seni nerde isteyeyi
m?"

diyelim ve Allh'tan yardm niyaz edelim.

695 Ey can, ey gnl; mademki, sende byle bir kskanlk var, hi olmazsa
azn yum, sz sylemeyi brak!

Fakat susmadan da korkuyorum; susarsam, o gne bir baka taraftan


perdeyi yrtar, grnr, diye dnyorum. 353

353 Arif bir air de u mealde bir beyit sylemi: "Hakkn gzellii perdelenemez. Sen kapy
kaparsan o pencereden
ban karr, gzelliini aa vurur."

392

Susmakla szmz daha tesirli olur. Dilsiz dudaksz konumakla


duygularmz daha ak anlatabiliriz. Onu grnmekten kskanr, men edersek,
grnmeye olan meyli daha ok artar. 354

354 "Lisan- kal" (=azmzda bulunan dilimiz) sustuumuz zaman "lisan- hal" (=gnl dili) hi
bir kelimenin ifade

edemeyecei hakikatleri, ok derin ve ok manal ekilde aa vurur. Daha dorusu azmzdaki


dilimizin konumamas,
susmas, gnl dilimizin konumasna imkan verecektir. Gnl dilimizin konutuu bildiimiz ke
limeler olmad iin, daha
dorusu o baka bir dil konutuu iin, onun manev dili, bize, bizim fan dilimizin konutuu
szlerden, kulland
kelimelerden baka szlerle, baka kelimelerle konuacaklarndan, onlar bize derin duygular, i
fade edilmez ruh zevkler
verecektir. Esasen onun konumas dilsiz, dudaksz olduu iin dorudan doruya gnle seslenec
ektir. Kulaklarn bile bu
manev sesleniten haberi olmayacaktr. "Sen hamu ol, maceray emi giryan sylesin" (Sen su
s, maceray alayan gz
sylesin.)

Deniz counca, cokunluunu kpk halinde ortaya kor. Kpr de:


"Bilinmeyi sevdim, bilinmek istedim." srrn aa vurur. 355

355 Bu beyitte u mealdeki kuds hadse iaret var: "Ben gizli bir hazne idim, bilinmek isted
im ve bilineyim diye
halk yarattm." Gerekten de hakikat deryasnda, "gayb hviyyet" mertebesinde "Allh vard,
onunla beraber hi bir ey
yoktu." hadsi gereince esma ve sfatlarn Allah'n zatnda rtl, bilinmez bulunduu ezel
leminde esma ve sfat cevherleri
gizli bir hazne idi. Cenab- Hakk, bilinmek ve gzelliini her eyde gstermek ve kendi gzel
liini grmek iin kinat yaratt,
tik yaradlta gkler ve felekler ulv ve aydnlk idi. Toprak ise sfl ve gszd. Allh'
n kudreti, her eyi gzel yaratma
gc, sfl ve kuvvetsiz olan topran stnde, yksek zatna tam mazhar olacak bir varlk, bi
r halfe olarak Adem'i yaratt.

Cenab- Hakk'tan, onun saysz gzel eserlerinden bahsetmek, Hakk'n


kendi gzelliini gstermekte olduu pencereyi kapatmak gibidir. Bu hususta sz
sylemek, onun hakikatini gstermeye kalkmak, o hiddet gneini, o gerek
gzellii gizlemek olur ki, buna imkan yoktur.

700 Gle kar blbller gibi t, ak; bylece onlar oyala; onlara gln
kokusunu duyurma, hissettirme! Onlarn duygularn baka yne ek!

Onlarn kulaklar tlere taklsn kalsn da, akllar gle kar umasn, gl
dnmesin. 356

356 Yukardaki beyitlerde mecaz manalar vardr: "Gl" Cenab- Hakk' gstermektedir. "Blbll
er" de Hakk
klarnn semboldr. Bu klar, hakikat glnden ayr dmlerdir. Mridi kmil Hakk
klarna o manev glden
bahsetmekte, baz sr ve manalar beyan etmektedir. Mrid gnlndeki manev glden sz aar, H
akk' arayanlar o manev
gle doru gtrmek ister. Fakat mridlerin gzel szleri manev gl klardan gizler. nk
klarn kulaklar gzel
szlere taklr kalr da, onlar manev gln kokusunu alamazlar. Belki kabiliyetleri yoktur.

Hele pek nurlu, pek parlak olan bu gnein karsnda her delil, her iz, her
klavuz, hakikatte bir yol vurucudur. 357

3,7 Eserleri ile aka grnen, hissedilen Allh'n varln bir takm delillerle ispata al
mak lzumsuzdur. Bu gibi
szler, deliller, ispatlar Hakk yolunun yolcularnn ayaklarna taklan talar, takozlar gibi
birer engeldir.

393

Peygamber Efendimizin "lmeden evvel lnz." hadsinin


aklanmas. (Ey dost, dirilik istiyorsan lmeden evvel ol! nk
dris Peygamber, byle ld de bizden nce cennetlik oldu.)

723 Sen nice zamandan beri can ekimekte, bela ve zdrap grmektesin.
Fakat hala perde ardndasn. Hala hakikati sezemiyorsun. Anlayamyorsun ki bizim
iin esas gaye, bizim iin asl olan ey, yaamak deil lmektir. Sen ise bir trl
lemedin. 358

358 Arifler, lm drde ayrmlardr. Bu drt lmden birine "beyaz lm" derler ki, bu lm
aln semboldr,
ikinci lm "kara lm"dr. Kara lm, halkn, etrafmzda bulunanlarn, gerek en yaknlarmz
n, gerekse bakalarnn eza ve

cefalarna sabr ve tahammldr. nc lm "krmz lm"dr. Bu da nefse muhalefeti, yani n


efse yan kmamay, nefsin
isteklerine kar koymay temsil etmektedir. Drdnc lm "yeil lm"dr. Yeil lm, benli
i ykmak, izzeti nefsi ayak
altna almak, melamet hrkasna brnmek, herkes tarafndan knanmak, hor grlmek, eski psk
giyerek gsterisiz yaamay
ifade etmektedir. Bu drt lmden sonra, ebed hayat damna kmak iin yz basamakl bir merd
iven tahayyl edilmitir. Bu
basamaklarn her biri bir kt huyun ayak altna alnmasn, bylece kemale doru, insan kmi
l olmaya doru bir ykseli
mertebesini gsterir. Bu basamaklardan iki basamak noksan olsa, hakikat damna kmak isteyen
Hakk k, maksadna
ulaamaz. Hakk srlarna mahrem olamaz.

lmedike can ekimen bitmez. Merdiven olmadka dama kamazsn.

725 Yz basamakl merdivenin iki basama eksik olsa, dama kmak


isteyen kamaz. Dama mahrem olamaz. Yani gerek varl bulamaz. Ebediyet
damna kamaz.

Yz kulalk ipin bir kulac eksik olsa, kuyudaki suya nasl ulalr? Kova
nasl olur da dolar?

Ey emir; son arl da koymadka bu gemi batmaz.

Sen son arl asl bil, ne yaparsa o yapar. Vesveseler, gnahlar, azgnlklar gemisini o batrr. 359

339 Yukardaki beyitlerde geen "gemi" gnahlarla, hatalarla dolu olan madd varlmzn, bed
enimizin gemisidir.
Kusurlu ve kirli olan beden gemisinin hakikat ve ak denizinde batmas, kurtulua ulamas, do
laysyla Hakk'ta fan olmas
iin son arl beden gemisine koymamz gerekir. Son arlk benlii ldrmeyi temsil etmekt
edir. Benlii ldrmek cmle
ibadetlerin ve riyazatlann asldr ki, gnl nrlandrr. insan Hakk'a kavuturur. Benlii l
drme; ihtiyar lm, lmeden evvel
lmedir.

394

Akl gemisi batnca, insan gk kubbesinin gnei kesilir. 360

3M Ecelimizle deil de, kendi isteimizle lmeden evvel kendimizi ldrmekle nefsaniyetten kur
tuluruz. Akl gemisi
ak ve hayranlk denizinde paralanr batarsa, Hakk k o zaman gk kubbesinin gnei kesili
r. Hz. Mevlana bizi hakikat
yolundan alkoyan akl beenmez, "Sen akl dost aknda kurban et!" diye buyurur. Mesnev'nin
birinci cildinin 2329. beytinde
de yle buyurur: "Akln ak ve hakikat yolunda kstek olunca, o artk akl deildir; ylandr
, akreptir."

730 . lmeden evvel lmediin iin can ekimen uzad. Uzayp gitti. Ey
Traz mumu sabahleyin sn, eri, yok ol! 361

361 Traz; Trkistan'da gzelleri ile mehur bir ehirdir. Orann gzelleri etrafa nurlar saa
n muma benzetilirdi.

Bizim yldzlarmz gizlenmedike, bil ki, dnyann gnei gizlidir. 362

362 Bu beyitte geen yldzlar, bizim be duygumuzun sembolleridir. Dnyann gnei, ak gne
i; hakikat gnei,
can gneidir. Hakikat gnei dounca, yldzlar mesabesinde olan duygularmzn gizlenmesi ge
rekmektedir. Daha dorusu
hakk ak leminde, biz aklmz, fikrimizi, duygularmz kaybedince can gnei nurlar sama
ya balayacaktr.

mrn bo yere geirmi, tketmi, can verme anda, o


skk zamanda tvbe edip sularnn balanmasn isteyen gafil
kiiyi, her yl aure gn Antakya kapsnda yas tutan Halep
as'na benzeti.

Garip bir air yoldan gelmiti de, "Bu feryad nedir? Kime yas
tutuyorsunuz?" diye sormutu. 363

363 Balkta geen "a" Arapa bir kelimedir. Hz. Ali'ye ve onun evladna uyanlarn mezhepler
ine "a" ve bu
mezhepte olanlara "i" demilerdir.

777 Aure gn, btn Halepliler, Antakya kapsna gelirler, akam oluncaya kadar, orada kalrlar. 364

364 Aure gn. Muharrem aynn onuncu gnne verilen ad. Hicretin 61. ylnn ilk ay olan Mu
harrem'in onuncu
gn, Hz. Hseyin (r.a.) ve yannda bulunanlar Kerbela'da ehit edilmilerdi.

395

Erkek, kadn byk bir kalabalk orada toplanr. Peygamber'in ehit edilen
torununun ve onun ailesinin yasn tutard.

Aure gn, iler, Kerbela vak'as iin alar, feryad ederlerdi.

780 Peygamber soyunun Yezid'den imr'den grd zulmleri,


geirdikleri imtihan, ektikleri mihnetleri sayar, dkerlerdi.

Naralar btn ovay, l kaplar. Seslere ses katard.

Garip bir air, aure gn, yoldan gelmiti. O feryad ve figan duydu.

ehri brakt, kalabaln bulunduu tarafa gitti. O feryadn, o matemin


sebebini anlamak istedi.

"Bu gam nedir? Kime yas tutuyorsunuz?" diye soruturmaya balad.

785 "Bu len her halde byk bir reis olacak; nk byle bir kalabalk,
rastgele bir kii iin olamaz.

Bu len kiinin adn, lakaplarn bana syleyin, ben buralar bilmeyen bir
garibim, sizse buralsnz.

smi ne idi? Ne ile urard? Nasl adam idi? Vasflarn syleyin de, onun
iyiliklerine ait bir mersiye syleyeyim.

Ben airim, bir mersiye yazaym da buradan bir azk, bir yiyecek elde
edeyim." dedi.

Bu szleri duyanlardan birisi, aire: "Sen deli misin? Yoksa sen i deilsin
de ehli beyt dman msn?" dedi.

790 "Aure gn, ehit olan o byk varlk iin gn yas tutmann yz
seneden daha deerli olduunu bilmiyor musun?

Mmin nazarnda bu gussa, bu dert hi deersiz olur mu? Bir mmin Hz.
Muhammed'i ne kadar ok severse, onun cierparesi olan ehidi Kerbela
Hseyin(r.a.)' da o kadar sevmesi gerekir.

Mminin nazarnda, o tertemiz ruha matem tutmak, yzlerce Nuh


tufanndan daha mehurdur. "

O airin Halep'teki ifleri knamak iin bir ka dokunakl sz


sylemesi.

air; "Doru" dedi, "Fakat Yezid'in devri nerede? Bu facia ne vakit olmu?
Bu haber buraya ne kadar ge gelmi?

Krlerin gzleri bile o ktlkleri, o faciay grd. Sarlarn kulaklar bile,


Kerbela'da olup bitenleri iitti.

396

795 Siz imdiye kadar, uyuyor mu idiniz? Faciay yeni mi duydunuz ki, yas
tutuyor, elbiselerinizi yrtyorsunuz?

Ey uyuya kalanlar, ey gaflet uykusuna dalanlar, Hz. Hseyin'e deil, asl siz
kendinize yas tutun.

Hz. Hseyin'in ruhu, Hakk'a mensup olan o yce ruh beden zindanndan
kurtuldu. Ne diye elbiselerinizi yrtyor, elinizi sryorsunuz?

Hz. Hseyin ve etrafnda bulunanlar, dini mbnin en ileri gelenleri,


hkmdarlar idiler. Onlar esirlik balarn kopardlar. Zincirleri krdlar. Onlar iin
matem deil, mutluluk, nee, sevin vakti geldi.

Onlar tomruu, zinciri koparp attlar, devlet sarayna uup gittiler.

800 Onlarn halinden zerre kadar haberin olsayd, bilirdin ki bugn, onlarn
saltanat gn, gzellik gn, padiahlarn padiah oluu gn.

Haberin yoksa yr git! Kendi haline ala, feryad et. nk sen ahirete
gmeyi, dirilip har olmay inkar ediyorsun.

Kendi ykk gnlne, ykk dinine ala, feryad et! nk senin gnln u
eski ve khne dnyadan baka bir eyi grmyor.

Eer gnln iyi insanlarn teki lemde kavuacaklar devlet ve saadeti


gryorsa, neden o tarafa yiite yrmyor? Niin Hakk'a itimat ve tevekkl
klmyor? Niin kendini ona vermiyor? Neden kalbini manen zenginletirerek hrs ve
tama' dan kanmyor?

Nerede imann yzne drd nur? Nerede dinin sana ltfettii


mutluluk, Allh'n ltf ve ihsan denizine daldn halde neden elin, avucun bo?
Nerede cmertlik?

805 Irma gren, susuzlardan suyu esirgemez; bilhassa Cenab- Hakk'n


feyz deryasn gren, ltuf bulutlarna nail olan kimse, muhta olanlara kar
iyiliklerde bulunur, cmert olur."

Cenab- Hakk'n rzk verici olduunu, rahmet


haznelerini gremeyen haris adam, byk bir harman
yerinde, o harmann bykln grmeyip bir tek buday
tanesini alarak, titreyerek acele ile gtrmeye uraan
bir karncaya benzer.

Karnca budaylarla dolup taan ho harmanlar grmez de, tek bir buday
tanesinin stne titrer.

397

Harmanda yatan o koskoca buday ynn grmez de, bir tek buday
tanesini hrsla, korku ile gtrmeye urar.

Harman sahibi, onun telan, korkusunu grr de; "Ey krlkten bir ey
grmeyen zavall karnca!" der.

"Sen bizim harmanlarmzdan ancak tek bir buday tanesini grmsn de


canla bala, o bir tek budaya sarlmsn.

810 Ey grnte bir zerre olan varlk! Zuhal yldzna bak! Sen topal bir
karncasn, git de Sleyman' gr. 365

365 Ey madde itibar ile deersiz ve kk olan varlk! Gklere ve Zuhal yldzna bak ki, Cen
ab- Hakk; "Rzknz ve

size vaad olunagelen eyler; sevap, ikab, ahiret dnne ait yazlm eyler, mukadderat gkl
erdedir." (Zariyat Sresi , 22)
diye buyurdu.

Sen u grnen bedenden ibaret deilsin. Sen manev, ruhan bir gzsn, bir
grsn. Eer sen, sende bulunan, sende bulunan can grebilsen, bedenden de,
cisimden de kurtulursun. 366

366 Hz. Mevlana bizim gerek varlmzn u tenden, bedenden ibaret olmadn u beyitte ne
gzel ifade

buyuruyor:

"unu bildik ki biz u grnen tenden ibaret deiliz. Biz bu tenin tesinde Allh ile beraber
yayoruz. "Ey
grnte topal bir karnca gibi zayf olan insan, sen kendi madd varlm grmekten kurtulup
da, can grebilsen, btn
dikkatinle ona ynelir, onun faziletlerini tamamlarsn. unu iyi bil ki, sen bedeninle insan d
eilsin; ruhunla, sende bulunan ilah
emanetle insansn. eyh Galib hazretleri de; "Hoa bak zatna kim zbde-i lemsin sen." demi
ti.

Aslnda insan gzden, grten ibarettir. Geriye kalan ksm ettir, deridir.
nsann gz neyi grrse, deeri o kadardr. 367

31,7 Gerekten de insan, hakikati gren, ebed nuru gren gz ile insandr. st taraf ettir,
kemiktir, deridir, insann
mana gz neyi grrse, deeri o kadar artar. Demek ki insan hakikati gren gz demektir, insa
nn manev kuvveti, grnn
kuvveti ile llr. His gz, her eyi gelip geici olarak grr. Her eyin sabit ve deimey
en hakikatinden habersizdir,
gremez. Halbuki insan- kmil o suret ve naklarn daim olarak asln mahede eder,

Bir kpn gz hep denizde olsa, deniz su ile dolup tasa, yle glenir ki,
bir kp olduu halde da bile suya boar.

Kpn gnlnden denize bir yol almsa, kp rmaktan da stn olur. 368

368 Hz. Mevlana daha nce de bu cildin 23 numaral u beytinde hakikat denizi ile birleen km
il insan kpe

benzetmiti:

"Denize yol bulmu, deniz suyu ile dolmu kpn nnde rmaklar diz kerler." diye buyurmutu
. Irmaklar hakikat
deryasna doru koan taliplerin semboldr. Yukardaki beyitlerde geen "kp" kmil insann s
emboldr. Ermi bir insann
gz, hakikat ve ak deryasn gzlerse, deryadan ona yardm ve himmet gelir. Kk bir varlk
olduu halde da suya boar,
insan gnlnden Hakk'a yol bulursa, Hakk sevgisi ile dolup taarsa, hakikati arayan bir ok ki
iler onun nnde sayg ile diz
kerler. Bir kp kk varlktr. Hakikat deryasna gizli bir yol bulunca o deniz kesilir. Ar
tk onu kp olarak grmemeli,
sonsuz deniz olmutur. Talipler rmaklar gibi ona koarlar. Ve can deryasnda birleince ikili
k kalkar, bir olurlar.

398

815 Bu sebepledir ki, "Kul" (=syle) denizin emridir. Bu emri Ahmed (a.s.)
verse, gerekte bu emir denizin, yani Hakk'n emridir. 369

369 Ahmed(a.s.)'n syledii mbarek szler de, onun kendi szleri deildir. Hakikat deryasn
n szleridir. nk Hz.
Muhammed'in mbarek gnl de hakikat denizine yol bulmu, onunla birlemiti. Hakikat deryasn
dan onun gnlne feyz ve
yardm gelmekte idi. Cenab- Hakk tarafndan vahiy edilen ve onun mbarek azndan kan her s
z hkm-i ilah oldu. Onun
lisan eriflerinden zuhura gelen kuds hadsler de Allh kelam sayld,

Hz. Peygamber Efendimizin szlerinin hepsi, hakikat denizinin incileridir.


nk onun mbarek gnl, hakikat denizi ile birlemiti.

Denizin bunca ltf, ihsan bizim kpmzden meydana gelirse, bir baln
iine bir denizin smasna hi alr m? 370

370 Bu beyitte geen "kp" kelimesi Fahri lem Efendimizi, balk da insan- kmili gstermekte
dir. Hakikat denizinin

bir bal saylan bir velnin gnlne bir derya sarsa neden amak? u kuds hads bu husus
ta bize bir fikir verir: "Ben yere
ge smadm, mmin kulumun kalbine sdm." denmektedir.

Duygu gz, gelip geici ekle, naka kaplm, donmu kalmtr. Sen onu
geip gidiyor grmedesin, halbuki o yerindedir, o geip gitmiyor.

Bu ikilik, a gzn grnden doar. Yoksa evvel, ahirdir. Ahir de


evveldir. 371

371 Yukardaki misallerde geen denize yol bulan kmil insan ile hakikat denizini, zahir lem
le batn lemi ayr
grmek, alktan ileri gelir.

820 Yukardaki beyitlerde geen akln alamad bilgiler, nasl renilir?


Manev, ruhan diriliten sonra bu anlalr. Sen madd lmden nce ol de dirilmeyi
gr. Yoksa ldkten sonraki dirilmenin szn az et!

ldkten sonra dirilmenin art, nce lmektir. nk dirilmek, lmden


sonra olur. 372

172 Aklmzn ermedii hakikatleri nasl renebiliriz? Peygamber Efendimizin; "lmeden evvel
olunuz!" emrine
uyarak beer arzularmzdan, ihtiraslarmzdan kurtularak, ecelimiz gelmeden evvel manev l
mle lrsek, o manev lm,
ruhan bir dirili ltfedecektir. O ruhan dirili aklmzn ermedii bilgileri, vicdan ve de
rn yol ile bize bildirecektir.

399

Yokluk insanlar selamete, kurtulua kavuturan


snlacak bir yerdir.

822 Cmle lem yok olmaktan korktuu iin yollarn armlardr.


Aslnda yokluk, insanlar selamete, kurtulua kavuturan bir snlacak yerdir. 373

373 Akif Paa'nn Adem Kasdesi'nde;


"Var ise ondadr ancak, yok ise yoktur yok.

Rahat istersen eer eyle temennay- adem." denmektedir.

Biz ancak batl, sahte, yalanc ilmi terk ederek, gerek ilmi bulabiliriz.
Cisman arzularla, ehvan duygularla barmay brakarak, hakk bara ve huzura
kavuuruz.

Gerek varl ancak bu fan varl terk etmekle bulabiliriz. Madd


arzularmzdan, ahs menfaatlerimizden vazgemedike hakikat elmasn yiyemeyiz.

825 Ey en gzel yardmc olan Allh! Var gibi grnen, fakat aslnda yok
olan u fan leme taklm kalm olan gzlerimi, grnmeyen gerek lemi grr
bir hale getirmeye senin gcn yeter. 374

374 Bir arif; "Dnya var gibi grnen bir yokluk, Allh yok gibi grnen bir varlktr." demi
tir. Gerekten de
insanlarn gzleri, aslnda yok olan, fan olan bu hayal lemini var gibi grmekte, gzmze g
rnmeyen hakikat lemini de
yok sanmaktadr. Hz. Mevlana bu yanl grten Hakk'a snyor ve ondan yardm niyaz ediyor.

Bu yokluktan gelen, yok iken yaratlan gz, gerek varln zatn tamamyla
grmez hale gelmitir.

Allh' n ltf ile iki gzn gr deiir, nurlanrsa, bu dzenli dnyay,


kyamet kopmu da insanlar maherde toplanmlar gibi grr.

Mecaz lm tatmadan evvel anlaylar kt olan ham kiilere, bu hakikatler


noksan grnd. Bu sebeple bu gerekleri hayatta iken grp anlamak onlara haram
oldu. 375

375 Peygamber Efendimiz; "nsanlar uykudadr, ldkleri zaman uyanacaklardr, hakikati grecek
lerdir." diye

buyurmutur. Bu sebeple lmek zere olan bir kiinin, hakikati grmeye balayaca, bu srada
yaplan tvbenin ise
yaramayaca haber verilmitir. Mana gz uyank olan kiiler, madd lmden nce de, hakikatl
eri, ayan beyan grdkleri bir
gerektir. Nitekim Peygamber Efendimizin azadl klesi Zeyd (r.a.) ibadet ve riyazatla gzleri
nurlanmtr da, daha bu dnyada
iken maheri grmtr.

400

839 Bu fani dnya pazarnda, sermaye altndr. teki dnyann sermayesi de


aktr. Alayan iki gzdr.

Elinde paras olmadan pazara gidenin mr bouna geer. Pazardan eli bo

dner.

Kardeim; sen nerede idin? Hi bir yerde. Yemek iin ne piirdin? Hi bir

ey.

Gerek bir mteri ol da, sana manev bir eyler vereyim. Haktan, hakikatten bahsedeyim. Ruhan cevherlere gebe olan gnlm, sana manev la' ler, ilah
inciler doursun.

Onlar alacak mteri, gevek, souk bile olsa, sen onu hak dinine davet et,
nk byle buyurulmutur.

Doan kuunu uur, mana gvercinini, ruh gvercinini yakala! nsanlar


Hakk'a davet ederken Nuh'un yolunu tut, ylmadan sabrla ura!

845 Allh ak iin al, Allh ak iin hizmette bulun; halkn kabul etmesi
ile, reddetmesi ile senin ne iin var? 376

376 Bir insana ne vazife takdir edilmise, unu bunu dnmeden o vazifeyi sadakatle, canla ba
la yapmas gerekir.
Ramazan' da davul alarak halk sahur yemeine uyandrmak vazifesi verilen bir davulcu, evde a
dam var m yok mu bunu
dnmeden vazifesini yapmaktadr.

879 Bu fan dnya pazarnda manev altn kazanmak iin mteri mi istiyorsun? Allh'tan daha iyi mteri var m? 377

377 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki 111. ayetine iaret edilmektedir: "phesiz ki All
h, Hakk yolunda
ldrmekte ve ldrlmekte olan mminlerin, canlarn ve mallarm kendilerine cemet verilmek
mukabilinde satn almtr."

880 Senin nefsinin malndan pis bir daarc alr, karlnda sana kendi
nuru ile nurlanm bir gnl aydnl verir.

Gerekten de fan olan bu bedeni alr, hayalimizin ve vehmimizin idrak


edemeyecei, ulaamayaca bir sultanlk ihsan eder.

Bir ka damla gzya alr, ekerlerin, ballarn bile haset ettii cennette akan
bir rmak olan kevseri balar.

Sevdalarla, zdraplarla dolu olan ahlar, feryatlar alr; her ah' a, her feryada
karlk yzlerce manev yksek mevkiler, faydal makamlar verir.

Gzya bulutlarn srp gtren, ah rzgarlar yznden Halil brahim'e


"ok ah eken" adn verdi. 378

378 Bu beyitte u mealdeki ayete iaret vardr: "Gerekten de ibrahim, ok ah eken, merhametl
i ve yumuak ahlakl
idi." (Tevbe Sresi , 114) "Hz. ibrahim hakkaten yumuak huylu, bar yank ve kendisini tama
men Allah'a teslim etmi bir
kimse idi." (Hud Sresi, 75) ok k olanlarn da ok gz ya dkmeleri, ah etmeleri, yumua
k huylu olmalar, Cenab-
Hakk'a tamamyla teslim olmalar gerekmektedir.'

401

885 Akln bana al da, u ei benzeri bulunmayan, alverii durmayan u


dnya pazarnda, eskileri sat da pein mana sultanln elde et!

Eer sana, bir phe, bir ende, bir kayg gelir de yolunu keserse, al
verite bulunan peygamberleri dn, onlar kendine rnek edin.

Padiahlar padiah olan Allh, onlarn bahtlarn yle yceltti, yle artrd
ki, onlarn mallarn, mlklerini dalar bile ekemez oldu.

831 Halbuki dnya halk, dnyaya bal kiiler, hakikat pazarlarnda mana
tccarlarndan bir ey almak istemezlerse, onlara gerek mteri bulunmazsa sat
olur mu?

832 Bazen alc olmadan da mallara baklr. Sadece mala bakmakla iktifa
eden o ahmaa, mal satlabilir mi? Zaten onun sizin manev malnz almaya
kabiliyeti de yoktur.

Bir kiinin gece yars bir sarayn kaps nnde sahur davulu
almas. O sarayn yannda oturan komu, ona gece yars; "Seher
vakti deil, bir de saray iinde kimse yok, bu davulu kimin iin
alyorsun?" demesi, davulcunun da ona cevap vermesi.

846 Birisi bir kapnn nnde sahur davulu alyordu. O byk bir evdi,
sahibi de, eraftan, byklerden birisi idi.

Gece yars akla, evkle davulu alarken, birisi ona dedi ki: "Ey bir karlk,
bir bahi, bir yardm bekleyen davulcu!"

nce u davulu sahur vaktinde al, gece yars, onu bunu rahatsz etmekte
bir mana var m?

Ey davul almaya hevesli kii, bir de unu anla ki bu evde kimsecikler yok!

850 Burada eytandan, periden baka kimse yok. Zamann ne diye bo yere
harcarsn?

Davulu birisi duysun diye alyorsan, duyacak kulak nerede? Anlamak iin
akl gerek, akl kimde var?"

402

Davulcu; "Sen syleyeceini syledin ya.." dedi. "imdi bu deersiz kuldan


cevabn iit de arp kalma, zntden kurtul!

u saat, u an, senin iin gece yars ama, benim iin mutluluk zaman,
elence, nee zaman. 379

379 Hz. Mevlana'mn Dvan Kebrinde u mealde bir beyti vardr: "Git gnl kapsnda otur, bek
le, nk o gizlenen
sevgili, ya gece yars gelir, yahut da seher vakti gelir."

Her krklk, her znt, benim iin mutluluk oldu. Btn geceler, gzme
gndz kesildi. 380

380 Byk bir zat, arif ve kmil bir insann vasflarn anlatrken aynen yle sylyor: "Kam
il bir insan hasta iken
mutludur. Tehlike iinde mutludur. Can verirken mutludur, hakaret grrken mutludur. Zemmedili
rken, ekitirilirken

mutludur. Kmil insan, kimseden ikayeti deildir. O arzularndan mahrumiyet hissetmemitir.


Hi bir eyle yaralanmamtr.
Onun ne fkesi, ne tama', ne de hasedi vardr. O fani varlnda Hakk' bulmu onunla yaamak
tadr."

855 Ey akll kii! Nil nehrinin suyu, senin gzne kan gibi grnr ama,
bana yle grnmez. Benim gzmde o kan deildir, sudur.

Bildiin demir, tun, senin iin demirdir, tuntur. Ama Davud Peygamber'in
eline gelince onlar yumuar, mum kesilir.

Sana gre da pek ardr, kocamandr. Cansz bir yndr. Fakat Hz.
Davud'un sesine ses katan usta bir algcdr.

Sana gre kk krk ta paralar susarlar, fakat Hz. Muhammed'in


nnde fasih bir dille Allh'a hamd ederler. 381

381 Bu beyitte yce Peygamberimizin malum mucizesine iaret var. Mesnev'nin birinci cildinde,
2154 numaral
beyitten sonraki blmde bu mucize anlatlr.

Sana gre Medine'de Peygamber'in mescidindeki hurma kt canszdr.


l bir aa parasdr. Fakat o ktk Peygamber' e k olmu, ondan ayr dnce
alamaya, inlemeye balamtr. 382

182 Bu beyitte de Mescidi Nebeviyye'de Peygamberin hutbe irad ederken yasland hurma ktn
n,
Peygamberden ayr dnce alamasna iaret vardr: Mesnev'nin I. cildinin 2111 numaral beyt
inden sonraki balkta bu
konuya Mevlana yine temas etmitir.

860 Cihann btn cz'leri, paralar, bilgisiz halka gre ldr. Fakat
Hakka kar canldr. Bilgi sahibidir. Ona ram olmutur.

'Bu evde kimse yok, burada ne diye davul alyorsun?' dedin.

Bu halk Allh rzas iin altnlar harcarlar. Yzlerce hayrl eserlerin temellerini atarlar, mescidler yaparlar.

Kendinden gemi, Hakk klar gibi, pek uzun hac yollarna derler.
Mallarn, bedenlerini harcarlar, Kabe'ye varrlar.

403

Bunlar hi; 'Kabede kimse yok.' derler mi? Ev sahibi evin iinde gizlenmi
cana benzer. 383

383 Hayli zahmetler ekerek Kabe'ye gelenler, "Biz malmz, bedenimizi harcayarak buraya geld
ik. Biz bu bo ev
iin mi bu kadar skntlara katlandk?" derler mi? Onlar bilirler ki hane sahibi evin iinde
gizlenmitir. Kabe dardan onlarca
grlmektedir. Ve tavaf edilmektedir. Bu evin d yzdr. Hane sahibi nerede? Hane sahibi ora
da hazrdr. Fakat kendini
gizlemitir. Nasl ki bizim u madd varlmz, bedenimiz grnmektedir. Fakat iindeki ruh m
anev gnlmzde, bedenimizin
tesinde gizlenmitir, grnmemektedir.

865 Allh nuru ile nurlanan kii, dostun evini bo grmez, orasn dopdolu

grr.

Halbuki; ii adamlarla dolu, kalabalk nice saraylar vardr ki, iin sonunu
grenlerin gzlerine bombo grnr. 384

384 Fikret milyonlarca insan barndran stanbul ehrine seslenmi de:


"Milyonlar barndrdn ecsad arasndan,

Tek nasiye yoktur kacak pak ve drahan."

demitir. Bedbin air, milyonlarca nfusu olan stanbul ehrinde tertemiz, lekesiz bir insan-
kmilin bulunmadna

kanidir.

Kimi istersen Kabe'de ara da, o hemen senin gznn nnde belirsin. 385

385 Cenab- Hakk', hane-i Kabe'de hazr gren kii, her hangi bir kimseyi Hakk'n huzurunda h
azr bulur. nk
asla ne bir eya, ne de bir kimse Hakk'tan hal ve uzak deildir. Bu sebeple o kimi istersen K
abe'de bulmak mmkndr.

Bylece suret Kabe'sinde, her kimi istersen bulmak mmkn olunca, manev Kabe olan gnl evind
e de, her kimi ister isen
bulmak ve onun Hz. Hakk katnda bulunan zatn ve sfatn mahede klmak insana mmkn ve m
yesser olur.

Btn varlklarn en gzeli, en stn olan kmil insann gnl, nasl olur da
Allh evi olmaz, bombo bulunur?

Baka insanlar, dnyev ve uhrev bir ihtiya iin Kabe'ye giderler. Halbuki
kmil insan, daima orada hazr bulunur. Kmil insan iin Kabe'nin kaps daima
aktr. 386

386 Kmil insann gnl, Allh evi, Kabe olmutur. Bu sebeple daima Kabe'de hazr bulunmaktad
r. Bu sebepledir ki,
Mevlana Dvan- Kebirinin EL cildinin 648 numaral gazeli u mealdeki bir beyitle balar: "Ey
hacca gidenler neredesiniz,
neredesiniz, sevgiliniz buradadr? Geliniz, geliniz!" Kmil insann gnl Allh evidir.

870 Hacca gidenler, neden hi bir ses duymadan, hi bir cevap almadan,
"Lebbeyk, lebbeyk." diye arrlar. Onlar durmadan "Lebbeyk" diyoruz diye
dnrler mi?

404

Hakikatte hacca gidenlere u "Lebbeyk" demeyi nasb edi, onlara bu ltuf


ve ihsanda bulunu, her lahza Allh'tan gelen bir sestir. 387

387 "Lebbeyk"in lgat manas; "Buyrunuz efendim, ne emrin varsa onu yapmaya hazrm." manasna
gelir. Hacca

gidenler ihrama girince "Lebbeyk Allhumme Lebbeyk" diye barrlar. Buna "telbiye" derler. Ha
cca gidenler, hi bir ses
duymadan, niin "Lebbeyk" diyorlar? Hi bir ses duymadan, bu cevap kimedir? mam Gazali hazre
tlerine gre, onlarn
"Lebbeyk"leri Hakk'tan gelen sesedir. nsan, ruhunun derinliklerinden hulus ile, ak ile "Lebb
eyk" diyebilirse, bilmeli ki bu da
onun imanl gnlnn tesinden, Hakk'tan gelmektedir. Kabe nihayet tarih bir binadr. Tavla z
ar eklinde mtevaz kk bir
evdir. Ama onun manev bykln ancak kalp gz ak olanlar grebilir. Hacc mevsiminde mil
yonlarca hacnn gklere
ykselen "Lebbeyk"leri Hakk'tan gelen manev nidaya verilen cevaptr. te byle manev bir se
si, irfan erbab duymaktadr.
Duymayanlar da hac vazifesini yapmann huzuru iinde kalben Hakk' a ynelmekle manev bir zevk
e eriirler. Hz. Mevlana bu
konuya Mesnev'nin II. cildinin 1189-1190 numaral beyitlerinde temas eder: "Kulun, 'Ya Rabb'
szne Allh'tan 'Lebbeyk'
(=buyur kulum) cevab geldikten sonra, kul nasl olur da 'Ya Rab' demekte kusur eder? Fakat bu
lebbeykler yle bir lebbeyktir
ki, onu iitemezsin. Ama batan aa btn vcudunda bunu tadabilirsin." Mevlana Mesnev'nin
III. cildinin 188 numaral
beyitlerinden sonraki balkta da: "Yalvarann 'Lebbeyk' demesi, Allh'n 'Lebbeyk' demesinin
ta kendisidir." demitir. Ltfen
Mesnev'nin III. cildinin 194. beytini okuyunuz.

Gece yars bir sarayn nnde davul alan adam dedi ki: "Ben de
kokusundan anladm ki, bu kk, bu saray can meclisinin kurulduu yerdir. Bu
sarayn topra kimyadr.

Ben bakr gibi deersiz olan varlm, mrm olduka onun ltuf ve
himmet kimyas ile altna evirmeye urayorum. Kusurlarmdan kurtulup iyi insan
olmaya alyorum.

Bu eit sahur davulu almdan denizler coacak, inciler saacak, balarda bulunacaktr.

875 Halk Allh yolunda savaa katlrlar. Canlarn tehlikeye atarlar.

Birisi belalara katlanmakta, Eyyb'e benzer. br felaketlere sabretmekte


Yakub'u hatrlatr.

Yz binlerce halk, mana susuzluu iindedir. Suya muhtatr, yoksuldur.


Allh iin mide der, alr, abalar.

Ben de sular balayan Allh iin bu kapda davul alyorum, benim de


midim onda."

405

Bilal, Arabistan scanda, Mustafa (a.s.)'n sevgisi ile


"Allah birdir, Allah birdir." derdi. Efendisi imanszlk
gayreti ile kuluk zamanlar, scan ok artt alarda,
gne altnda ona diken dal ile vurur, ikence ederdi.
Bilal' in teninde alan yaralardan kan fkrrd. Fakat o
kendisinde olmakszn, ilah akla yine de "Allh birdir,
Allh birdir." derdi. Nitekim baka dertliler de ellerinde
olmakszn inlerler. Bilal, ak derdi ile dolu idi. O yzden
dikenlerin derdinden kurtulmay aklna bile getirmiyordu.
Firavun'un Allh'n varln kabul eden sihirbazlar, Circis
Peygamber ve daha saysz erler gibi kahramanca aclara
katlanyorlard. 388

388 Hz. Bilal, Habeli idi. Mslmanl kabul edince, kle olduu iin Yahudi olan efendisi t
arafndan ok cefalar
grd, ikencelere maruz kald. Peygamber Efendimizin emri ile satn alnp azad edildi. Sesi
pek gzeldi. Bu yzden Resuli
Ekrem Efendimiz ona mezzinlik vazifesi vermiti, ilk ezan okuyan odur. 641 senesinde am'da
vefat etti.

Balkta ad geen Circis Peygamber de Anadolu'da Kapadokya'da, Sivas-Kayseri havalisinde hk


mdarlk eden bir
zatn olu idi. Hristiyanl kabul ettii iin 303 senesinde Romallar tarafndan izmit'te i
kencelerle ehit edilmitir.

888 Bilal tenini dikenli kamlara feda etmiti. Efendisi onu kendi inand
yola getirmek iin dvp duruyordu.

"Niin Ahmed'i anyorsun, sen kt bir klesin. Neden benim dinimi inkar
ediyorsun?" diyordu.

Kzgn gne altnda onu diken dal ile dverdi. O da vnerek korkmadan
"Allh birdir." derdi.

Sonunda bir gn Ebu Bekiri'sSddk hazretleri oradan geiyordu. Onun


"Allh birdir." demesi kulana geldi.

Gzleri yala doldu. Gnlne bir acma atei dt. Onun "Allh birdir."
demesi ona yabanc gelmedi. O szden bir dost kokusu ald.

Ondan sonra bir gn Bilal 'i yalnz grd. Ona nasihat etti: "Yahudilerden
inancn gizli tut!" dedi.

"Allh gizli eyleri bilir, itikadn gizle!" dedi. Onun zerine Bilal; "Ey
byk insan, huzurunda tvbe ettim. Buyurduun gibi inancm bir daha aa
vurmayacam." dedi.

406

895 Ertesi gn Sddk hazretleri erkenden bir i iin acele oradan geiyordu.

Yine Bilal'in "Allh birdir." demesini duydu. Dikenli dalla dln,


paralann grd. Yine gnlne bir ate dt.

Ona tekrar nasihat etti. O da, yine tvbe etti. Fakat Muhammed'in ak
geldi, yine onun tvbesini bozdu, bitirdi.

Bu eit tvbe edii o kadar oald, o kadar tekrarland ki, tvbeden bkt.

nancn bsbtn aa vurdu. Bedenini belann, zdrabn kucana att. "Ey


Muhammed! Ey tvbelerin dman!" diye niyazda bulundu.

900 "Ya Muhammed, tenim, damarlarm seninle dolu; bu bedene tvbe nasl

sar?

Bundan byle tvbeyi gnlmden karaym, kovaym. Fakat ebed hayattan


nasl olur da tvbe edebilirim?

Ak kahredicidir. Ben de ak tarafndan kahredilmi bir kimseyim. Ben


akn acln eker gibi tatllatrdm.

Ey hzl esen rzgar! Ben senin nnde bir saman pym. Nereye
deceimi ne bileyim?

ster Hilal olaym, ister Bilal; ben kouyor, senin gneine uyuyorum. 389

389 Bilindii gibi Hilal, yeni ay demek olduu gibi, bu hikyenin sonunda bahsedilecek olan, b
aka bir klenin ad da
Hilal'dir. Bu mnasebetle ayn kelimenin iki manaya gelmesi ile burada bir "tevriye" sanat ya
plmtr.

905 Ayn yuvarlak, bedir halinde oluu ile, zayflayp, eriyerek hilal haline
gelmesinin ne ehemmiyeti var? O gnein arkasna dm glge gibi koar durur. 390

3,0 Burada Bilal ayn yusyuvarlak halde bulunuunun bir timsali. Hilal de, ilerde hikyesi gel
ecek olan zayf klenin
sembol olmaktadr. Fakat bu iki kle de hakikat gnei olan Muhammed Mustafa (a.s.)'m kd
r. Onun peine dmler,
onun sevgisi ile koup duruyorlar. Ay, ister ayn on drd gibi olsun, ister Hilal halinde bul
unsun, her iki halde de Hz.
Muhammed'den nur almaktadr.

Kazaya ve kadere kar bir karara varmaya alan kii, aczi karsnda
gln vaziyete der.

Hem bir saman p olup rzgarn nne dmek, hem de bir kararda
durmay istemek, kyamet koptuu zaman, ie gce kalkmak; bu nasl mmkn
olur?

407

948 Tenim diken yaralarndan kalbura dnd ama, canm da bedenim de


mutluluun gl bahesi haline geldi.

Tenim o Yahudinin dikenleri ile, fakat canm seven sevilen Allh'n yerlere
serilmi, yaklp yklm, kendinden gemi bir mesti.

950 Canma bir can kokusu geliyor. efkatli, merhametli sevgilimin


kokusunu alyorum."

Mustafa miratan geldi. "Ne mutlu Bilaline, ne mutlu Bilaline." 391

391 Peygamber Efendimiz miratan dndkleri zaman Bilal(r.a.)'a; "Ya Bilal cennette senin nal
nlarnn sesini
duydum. Ne mutlu sana, ne mutlu sana." diye buyurmular. Beyitte bu mjdeli hadse iaret edil
mektedir.

Ebu Bekiri'sSddk, bu sammi ve imanl itiraflar duyunca, doru szl,


doru zl Bilal 'den; onun tvbesinden midi kesti.

Hz. Ebu Bekir'in Bilal-i Habe'yi merhametsiz


sahibinden satn almas.

Ondan sonra Sddk, Mustafa (a.s.)'n huzuruna kt. Ve vefal Bilal'in

halini anlatt.

Dedi ki: "O felekleri len, evik kanatl mbarek varlk, u anda senin
akna dm, senin tuzana tutulmutur.

955 Sultann doan, o kuzgunlarn ikencelerine dm, o byk manev


define pisliklere gmlm.

Kuzgunlar, doana cevrediyorlar, sitemde bulunuyorlar. Susuz olduu


halde kanatlarn yoluyorlar.

Onun crm, suu ancak doan kuu olmas; zaten Ysuf un da gzel
oluundan baka ne suu vard?

Kuzgunlarn yerleri harabelerdir. Onun iin de doana, yahudi eziyeti


ediyorlar.

Neden o diyar hatrlyorsun? Yahut niin padiahn kkn, kolunu,


bileini aklna getiriyorsun?

960 Kuzgunlarn kynde boboazlk ediyorsun. Bizi fitnelere, kargaalara


dlyorsun?

Vehme ve sevdaya tutulmu, kuzgunlarn yuvalarnda dnp dolayorsun.


Sonra, bu cennete 'ykk yer' adn takyorsun.

408

Ey kt huylu, senin bana o kadar vuracaz ki sonunda delilikten


vazgeecek, bu sama szleri brakacaksn.

965 Douya kar onu armha geriyorlar, plak bedenini dikenli dalla
dvyorlard.

Teninin yz yerinden kanlar fkrd halde o yine 'Allh birdir, Allh


birdir. '.diyor, ban yere koyuyordu.

'Bu lanetlenmi yahudilerden dinini gizle, srrn sakla!' diye sohbetler

ettim.

k olmu, kyamet kopmu, ona tvbe kaplar kapanmtr.

Zaten hem klk, hem tvbe, hem sabredebilmek; bu imkansz bir eydir.

970 Tvbe kk bir kurtcazdr. Ak ise ejderha gibidir. Tvbe halkn sfat, ak ise Allh' n sfatdr.

Gerekten de ak, kimseye niyaz ve ihtiyac olmayan Allh'n


sfatlarndandr. Ondan bakasna k olmak geici bir hevestir. 392

3,2 Bu beyitlerde ak zerinde duruldu. Mesnev'nin bir ok yerlerinde geen ak, anlatmaya v
e tarif etmeye imkan
olmamakla beraber, hi olmazsa yanl anlalmamas iin bu konu zerinde biraz dnmek gerek
ir. Sayn okuyucularm
bilirler ki ak, mecaz ve hakk olarak iki ynden mtalaa edilmektedir:

Mecaz ak, madd ve cisman aktr. Yani insanlarn kadn, erkek birbirlerini beenmeleri, se
vmeleridir. Hakk ak
ise, Hakk'a kar duyulan sevgidir. Daha dorusu mecaz ak, yaratlmlara kar duyulan ak
ve hakk ak ise yaratana kar
duyulan aktr. Mecaz ak fanidir. Gelip geicidir. Hakk ak ebeddir. Sonsuzdur. Cenab- H
akk' sevmenin, onu dnmenin,
onu gnlnde hissetmenin zevki, btn zevklerin stndedir. Bu zevke erenler, lmden de korkm
azlar. nk lm, Allh'
bileni, tanyan yok edemez. nk bu bilmenin ve tanmann mahalli gnldr, ruhtur. Ruh ise
ilah bir emirdir. lm onun
halini deitirir. Megale ve gailelerim sona erdirir. Bedene ait zdraplardan onu kurtarr.
Daha dorusu onu, beden kafesinde

mahpus olmaktan kurtarr. Allh' bilmeyenler, tanmayanlar sonlarnn toprak olduunu dner
ek korkarlarken, Allh'
sevenler, lmle yok olmak yle dursun, lm bir kurtulu, Allh'a kavuma olarak bilirler.
Hatta lme seve seve giderler:
"Benim lmmde hayat vardr." derler. Bu hususta etraflca bilgi almak isteyenler: efik an'
n, tken Yaynevi'nin bast
Hz. Mevtana kitabnda "Mevlana'da Ak" blmn okusunlar.

nk mecaz ak, dtan ssldr. Gzel grnr, d nur saar, ii


dumanla doludur.

Nur gitti de duman meydana kt m, mecaz ak solar, dnverir.

O mana gzellii, dner aslna gider. Beden, ten kokmu bir halde rezil ve
rsvay olur, kalr."

409

984 Peygamber Efendimiz yukarda anlatlan Bilal-i Habe'nin hikyesini,


Peygamber akn duyunca bir ho oldu.i ferahlkla doldu, Ebu Bekir de Peygamber
Efendimiz'in holandn grnce, daha fazla sz sylemeye balad.

Mustafa gibi bir dinleyiciyi bulunca, bedenindeki her kl, ayr ayr bir dil

kesildi.

Mustafa; "Peki!" dedi. imdi "Buna bir are bulalm; ne yapalm?" Ebu.
Bekir; "Bendeniz onu satn almak istiyorum." dedi.

"Bilal 'in efendisi olan Yahudi, ne paha bierse, zarar ve ziyana bakmadan
parasn verip onu satn alacam.

nk Bilal, yeryznde Cenab- Hakk'a gnl vermi, onun kulu klesi

olmu, bu yzden Allh dmanlarnn hmna uram, ikencelerine tabi


tutulmutur."

Mustafa(a.s.)'n Ebu Bekir(r.a)'a; "Sen Bilal'e mteri


olunca muhakkak onlar maracaklar, senden ok fazla
para isteyeceklerdir. Bu insanlna, bu faziletine beni de
ortak et, benim vekilim ol, onlarn isteyecekleri parann
yarsn benden al!" diye ricada bulunmas.

Mustafa (s.a.v.) Ebu Bekir'e; "Ey ok sevap kazanmak, manev derecelere


ulamak isteyen azz dost! Bu alta ben de sana ortak oluyorum." dedi.

990 "Benim vekilim ol, mteri ol, onu satn al, yar parasn ben sana
vereyim."

Ebu Bekir; "Canla bala, size hizmette bulunmak isterim." dedi. Vakit
geirmeden hemen, o merhametsiz Yahudi'nin evine yolland.

Yolda giderken kendi kendine dnyor, "ocuklarn elindeki inci, onlar


kymetini bilmedikleri iin kolay alnr." diyordu.

1009 Kapnn halkasn ald. O Yahudi kapy anca zgn, kendinden


gemi bir halde ieriye girdi.

Kendinde deildi. Bilal'e yaplan ikencelerden tr, akl bandan


gemiti. i ate dolu idi. Azndan bir ok ac szler kt.

410

"Ey hiddetten gz kararm merhametsiz, bu Allh dostunu nasl dvyorsun? nsafsz adam, bu ne kin bu ne garaz?

Eer senin dinin imann olsayd, dinine bal olan bu Bilal' e zulm etmeyi,
ikencede bulunmay reva grr mydn?

Ey ebed olarak kovulmu, nefret edilmi kii, sen kendini bir insan m
sayyorsun? nsan klndasn ama, insan deilsin."

1025 Bilal'in sahibi olan Yahudi; "Eer ona acyorsan, ey iyilik etmeyi huy
edinen kii! Altnlar ver, onu satn al!" dedi.

"Ona gnln yanyorsa, onu benden al, parasz hi bir ey olmaz, mkillik,
zorluk zlmez."

Hz. Ebu Bekir; "Yzlerce hizmette bulunur, Cenab- Hakk'a kar da be


yz kere kr secdesine kapanrm. Benim gzel yzl, beyaz tenli, bir Yahudi
klem var.

Onun teni bembeyaz. Fakat mslman olmad iin gnl kapkara, sen
siyah tenli fakat gnl nurlu olan Bilal 'i bana ver, ben de benim Yahudi olan klemi
sana vereyim."

Hz. Ebu Bekir, o byk varlk, birini gnderip klesini getirtti. Gerekten de
o Yahudi kle ok gzeldi.

1030 O kle o kadar gzeldi ki, onun gzellii karsnda Yahudi arp
kald. Ta gibi merhametsiz olan yrei su olup akt.

Surete, madd grne tapanlarn hali budur. Ta gibi olan yrekleri gzel
bir yz grnce mum gibi eriyiverir.

Ama yine de dayand, inat etti. Ebu Bekir'in zaafn grnce raz olmad.
"Daha bir eyler ver!" dedi.

Hz. Ebu Bekir o Yahudi'nin a gz doyuncaya kadar gm verdi.


Sonunda o hars Yahudi raz oldu.

O Yahudi'nin bu alverite Hz. Ebu Bekir'in


aldandn sanarak glmesi.

Alveriten karl ktn sanarak, o ta yrekli yahudi bir kahkaha att.

1035 Hz. Ebu Bekir; "Ne glyorsun?" diye sorunca, Yahudi cevap yerine
daha fazla glmeye balad.

411

Sonra dedi ki: "Bu simsiyah kleyi satn almak iin bu kadar stme
dmeseydin;

Ben de inat etmez, ayak diremezdim. Onu verdiin parann onda biri ile
satn alrdn.

nk o bence yarm pula demez. Ama sen bara ara pahasn


artrdn."

Ebu Bekir hazretleri cevap verdi de dedi ki: "Ey ahmak, sen ocuk gibi, bir
cevize karlk, bana paha biilmez bir inci verdin, haberin yok.

1040 Bence o iki dnyaya deer, ben onun ruhuna bakyorum, sen rengine
bakyorsun.

O kzl altndr. Fakat u ahmaklar yurdunda oturanlarn hasedi yznden


parlts kararmtr.

Cisimlerin yedi rengini gren ba gz de, bu perde arkasnda gizlenmi o


byk ruhu gremez. 393

393 Mesnevi 'nin II. cildinin, u manadaki beytinde de Hz. Mevlana yedi renkten bahseder: "By
lece sabrla ve sebat
ile, yani ayak direyii ve dayan ile cisimlerin yedi rengini gren ba gznden baka bir g
nl gz elde edersin." Biz
renkleri ba gzyle gryoruz. Beyaz, siyah, mavi vesaire sayyoruz. Arifler, ba gznn gr
d yedi rengin tesindeki yedi
rengi yle deerlendirmilerdir: 1. renk beyaz (islam), 2. renk san (iman), 3. renk, koyu mav
i (ihsan), 4. renk yeil (huzur, itminan), 5. renk ak mavi (ikan), 6. renk krmz (irfan), 7. renk siyah (hayranlk).

Satta biraz daha nekes davransaydn, onu almak iin btn malm
mlkm verirdim. Daha da nekes davransaydn, nekeslikte ileri gitseydin,
bakalarndan bir etek dolusu altn alr, borca girerdim."

1059 Ondan sonra mihnetin dilerine, zdrabn penesine dm, yaradan


bereden, ikenceden hilale dnm Bilal'in elinden tuttu, yola dt.

Bilal, hasta ve bitkin bir halde idi. Peygamberimizin mbarek yzn


grnce kendinden geti, srt st dp bayld.

Peygamberi grnce kendinden geti. Kendine gelince de sevincinden


alamaya balad.

Peygamberimiz onu kucaklad. Kim ne bilir ki ona ne manev bata


bulundu. Ona neler ihsan etti?

1066 O anda Peygamber Bilal' e yle szler syledi ki, o szler, geceye
sylense, gece geceliinden kverir.

Sabah gibi apaydn bir gn olurdu. Ben o szleri ne anlatabilirim! Ne de


syleyebilirim!

412

Mustafa(a.s.)'n Sddk(r.a.)'a; "Satn alma iinde beni


de ortak et!' dememi miydim? Neden yalnz sen aldn?"
diye darlmas, onun da zr dilemesi.

1075 Peygamber Efendimiz; "Ey Sddk, 'Bu ikramda, bu iyilikte beni de


ortak et! ' demedim miydi?" diye buyurdu.

Sddk hazretleri; "kimiz de senin kapnn kleleriyiz. Ben onu senin


aknla azad ettim." dedi.

Sen beni bir kle olarak kabul et. Senin maara dostun deil miyim? Ben
senden hi mi, hi azadlk isteyemem.

Benim hrriyete kavumam, azad olmam nedir? Sana kul kle olmamdr.
nk sensiz yaay bana mihnettir, zdraptr. Ben sensiz hrriyeti ne yapaym? 394

3,4 Hz. Mevlana'nn olduu sylenen u ruba' ayn fikri terennm ediyor. Bu rubaiyi Hz. Mevla
na'mn ruba'leri
arasnda bulamadm. Fakat buraya almadan da geemedim:

"Ben kul oldum, ben kul oldum, kul oldum. Utancmdan bam nme eiyorum. Azad edilen her ku
l sevinir. Ama
ben sana kul olduum iin seviniyorum ve azadlk istemiyorum."

Her ey, her varlk, ilah akla hareket halindedir.

Ben akn elinde, daarcktaki kedi gibiyim. Bir an yukar kmadaym, bir
an aa dmedeyim.

O beni bann stnde dndrp durmadadr. Ne aada kararm vardr, ne

de yukarda.

910 klar, cokun akan dehetli bir sele dmlerdir. Akn kazasna
gnl koymular, akn takdirine raz olmulardr.

Deirmen ta gibi gece gndz, dner dururlar. Alarlar, inlerler, bir


kararlar yoktur.

413

Deirmen tann dnmesi rman akna ahittir. Hi kimse "Bu rmak


duruyor." diyemez,.

Sen arktaki rmak suyunu grmyorsan, gel de deirmen tann dndn


seyret. Gizli sevgiliyi gremiyorsan, onun esiri olan gklerdeki dnyalarn dnn
seyret!

Felein ak yznden bir karar, bir durup dinlenmesi yoktur. Ey gnl, sen
de durup dinlenmeyi arama; yldz gibi dn, dola!

Hangi dala el atsan, ak o dal krar. Neyi tutsan ak o eyi koparr.

Kaderin her eyi dndrdn grmyorsan, unsurlarn couunu,


dnn seyret! 395

395 Cansz sandmz her maddenin zerrelerinin (atomlarnn) dnn bugnki ilim de ispat e
tti. Sanki her zerrenin
kalbine ilah ak atei dm, dnp duruyor. Mevlana mikroskopun kefedilmedii bir zamanda,
bundan yedi asr nce bu
hakikati nasl kef etmi ve beyan buyurmu.

O erpn, o kpklerin dn, kadri yce denizin coup


kprmesindendir.

Ba dnm hrn rzgarn grlemesini seyret de, onun emrine uymu olan
deniz dalgalarnn coup kprn gr!

Gnele ay iki deirmen kz, dnp dururlar, evreyi korurlar.

920 Yldzlar da evden eve, burtan burca koarlar. Her kutluluun, her
kutsuzluun binei olurlar.

Fakat gkteki yldzlar bize ok uzakta olduklarndan, duygularn da pek


tenbel ve gevek olmalarndan tr onlarn hakikatini bilemezsin.

Bizim gz, kulak, akl ve fikir yldzlarmz da gece neredeler? Uyankken


neredeler?

Kimi mutluluktadr. Kimi sevdii ile bulumakta, gnl holuuna


ulamaktadr. Kimi de ayrlk mutsuzluundan kendinden gemitir. 396

396 Burada Hz. Mevlana geceleyin biz uyurken, ruhlarmzn bazen ho, bazen de ho olmayan ry
alar grdne
iaret buyuruyor. Nitekim Mevlana bir baka Mesnevi beytinde bu hale iaret etmiti:

"Allah'm; sen her gece ruhlar ten tuzandan kurtarr ve onu balayan levhalar, balar kop
arrsn." diye
buyurmutur.

Ay da gkyznde dnp durduka bazen yz kararr, bazen de nurlar

saar.

414

925 Bazen balla st gibi tatl, ho bahar olur; latif, gzel yaz gelir. Bazen de

src souklar, dondurucu kar, sulular cezalandryormu gibi hkmn icra eder.

Btn varlklar, onun evgeninin nnde bir top gibidir. Onun evgenine,
yani Hakk'n takdirine uyar, o evgene secde ederler. 397

" 7 Btn varlklara "klliyat" denir. Bunlar dokuz gk, drt unsur (su, ate, hava, toprak) m
evalidi selase "
mevld" (canllar, canszlar, bitkilerdir. Bunlarn hepsine birden eskiler, "klliyat" adn v
ermilerdir. Btn varlklar bu
klliyat iindedir. Hepsi de ilah akla hareket halinde, dnp durmaktadrlar.

Ey gnl, sen de bu yzbinlerce varln bir parassn, nasl olur da onun


hkmne kar kararsz bir hale gelmezsin?

932 Her ey byk yaradann ak ile kararszdr. Buluta da yle gitme,


byle git diye ateten (imekten) krba vururlar da derler ki:

"Haydi, filan ovaya yamur yadr. Buraya yadrma, kulan a, emri


dinle!" diye kulan bkerler.

Senin akln gneten de stn, ondan da fazla deil ya, bir fikre taklp
kalma. Daha ilerileri dnmeye gayret et.

335 Fakat ey akl, admn eri atma da gne gibi tutulmaya urama!

Suu az olunca, gnein yarsn tutulmu, yarsn tutulmam, nurlar saar,


grrsn.

Cenab- Hakk; "Kulum suun ne kadarsa, seni o kadar tutarm, sua verilen
ceza su miktarncadr." demek ister.

"ster iyi olsun, ister kt, ister ak ilensin, ister gizli, biz her eyi iitiriz,
grrz."

Babacm, bunu brak, fazla syleme, ite bahar geldi. Btn ihtiamyla
her taraf uyandrd, gzelletirdi, nevruz oldu. Halk Allh'n ltfuna, ihsanna

mazhar oldu. Azlarna tat geldi.

Bizim gnl derelerimizde can suyu tekrar akmaya balad. Padiahmz


tekrar mahallemize geldi.

940 Btn varlklar, mahmur oldu. lah ak arabyla mest oldu. Biz bu
gece elbiselerimizi, yani mecaz varlmz rehine vereceiz.

O cana canlar katan, la'l rengindeki can arabnn yznden la'l iinde la'l
olduk, la'l iinde la'l olduk.

945 Yine gnl aydnland. Meclis enlendi, neelendi. Kalk, nazar demesin, bizim manev neemize kem gz dokunmasn diye ocaa zerlik tohumu at,
rek otu at, yak onlar...

415

Ben imdi ilah akla mest olmu varlklarn naralarn iitiyorum. Ey


sevgili, ey cana canlar katan Allh'm; ben zaten ebed olarak byle olmasn
istiyorum, bana bu lazm.

Akln bana al da mecaz akn tesine ge!

975 Grmyor musun, ayn nuru dner, aya gider. Duvara vuran aslna
gidince, duvar simsiyah kesilir.

Duvar nursuz kalnca, onda o gzellik, o k olmaynca sudan, topraktan


baka bir ey deildir. O nursuz kalnca irkinleir, eytana dner.

Kalp altnn stndeki altn yaldz dner, madenine gider. Orada yerleir.

Yaldz giden, ssn kaybeden bakr da rezil, rsvay olur. Duman gibi
ortaya kar. Bu sebeple ona gnl verenin de yz kararr.

Manen gzleri ak olanlar, altn madenine k olurlar. Bu yzden aklar


her gn bir kat daha artar.

980 nk altn madeninin hasiyetini tefrik ve temyiz hususunda ona kimse


karamaz. Altnlkta ona ortak yoktur. Merhaba, ey katksz, hilesiz, phesiz altn
madeni! Yani her eyin, her gzelliin manev madeni, kayna olan ve erki
bulunmayan Rabbim! Sen esen kal! Sen var ol! Bizler yoktan ibaretiz.

Kim kalp altn, has olmayan, kark, hileli olan altn, yani mecaz gzelleri, fan sevgilileri, altn madenine, yani gzeller gzeli, ebed olan, benzeri
bulunmayan Hsni Mutlak' a, e sayarsa, altn mekanszlk madenine dnp gider.

k da, mauk da (seven de, sevilen de) zdraptan, lm haline gelirler.


kisi de, suyu ekilmi gldeki bala dnerler. 398

398 Hz. Mevlana bu beyitlerde mecaz ak ile hakk ak eitli sembollerle ifade buyurmaktad
r. Altn madeni,
gzeller gzeli olan Hsn-i Mutlak'n, Hakk'n semboldr. Kalb gzleri ak olanlar, Hakk'a
k olurlar da, aklar zeval
bulmaz. Her gn bir kat daha artar. Cenab- Hakk'n yceliini, bykln gerei gibi kimse
anlayamaz. Cenab- Peygamber;
"Allh'm biz seni layk ile anlayamadk." diye Hakk'a tazarru'da bulunmutur. Kim madd bir
varla, fan bir insana gnl
verir de, ondaki gelip geici gzellii, Hsn-i Mutlak'n gzellii ile kartnrsa, hsrana u
rar. nk fan bir varlkta grlen
gzellik ariyettir. Muvakkat bir gzelliktir. Zevalsiz deildir. O gzellik zamanla solacaktr
. O zaman seven de, sevilen de
aklarnn zevaline alayacaklardr.

416

Allh ak, Rabbe ait olan ak, ycelik, kemal gneidir. Emir, onun
nurudur. Halk ise glgelere benzer. 399

199 Beyitte geen emir kelimesi, emir lemini, mekanla ve zamanla ilgisi olmayan, Hakk'n "Ol!
" emri ile yaratlan
"ruhlar lemini" ifade etmektedir. u halde beyitte geen "emir"den murat ruhtur. Nitekim; "Ha
bbim, sana ruhtan, ruhun
hakikatinden soruyorlar, de ki: 'Ruh Rabbimin emrindedir. Onun bildii bir eydir.'" (sra Sr
esi, 85) ayeti kermesi; "Dikkat
ediniz ki, hem yaratmak, hem de emretmek Allh'a mahsustur." (A'raf Sresi, 54) ayetleri ile r
uhlar lemi kasdedilmiti. Bu

sebepledir ki, Rabbe ait olan ak, kemal gnei saylm, ruh da onun nuru olarak tavsif edilm
i. Madd varlklar, halk glgeler
gibidir.

1005 "Ve't-Tn" Sresi'ndeki: "Biz insan en gzel ekilde yarattk." ayetini


oku. Ey dost unu iyi bil ki, en deerli inci "can"dr. 400

400 Bu beyitte Tin Sresi'nin u mealdeki 4. ayetine iaret vardr; "Biz insan en gzel biim
de yarattk."

nsan deer bakmndan artan da stndr, insan, hayale, dnceye


smayacak kadar byktr. 401

401 Hz. Ali(k.v.)'nin; "Sen kendini kk bir ey sanyorsun, halbuki sende byk bir lem giz
lidir." dncesini
aklarken merhum Mehmet Akif yle yazar:

"Haberdar olmamsn kendi zatndan da hala sen,

'Muhakkar bir vcudum' dersin, ey insan, fakat bilsen,

Senin mahiyetin hatta meleklerden de ulvdir,

Alem sende pinhandr, cihanlar sende matvdir."

Bu baha biilmez insann gerek deerini, hakikatini sylesem, ben de


yanarm, dnya da yanar.

317 inde ve yannda su olmad halde baz kayalarn kalbinden su


fkrd grlr.

Hakk, o ta kendine siper edinmitir de, o tatan gk renkli su fkrtmtr. 402

402 Bu beyitte, u mealdeki bir hads-i erife iaret edilmektedir: "Allhu Teala, kelam Hakk
' kendi kulunun
dilinden syler." O kulun kendi iradesi, ihtiyar yok iken, nice esrar Hakk ona syletir.

Ey insanolu, senin gznn kaynandan da, hi eksilmeyen aralksz, nur,


k fkrr durur.

320 O nur, o k, ne yadan meydana gelir, ne de deriden. O nur, perde


arkasnda gizlenen dostun icad, ltf ve ihsandr.

Kulak boluunda da ekici bir rzgar vardr. Syleyenin yalan olsun, doru
olsun, szlerini duyar, anlar.

O kck kemikteki rzgar nasl bir rzgardr ki, sz syleyenin szlerini


almada ve anlamadadr?

417

Aslnda, kemik de, rzgar da ancak bir perdedir, iki dnyada da Allh'tan
baka hi kimse yok.

Perdesiz, rtsz, duyan, iiten de O 'dur. Syleyen de O... Ey Allh'a


yalvararak sevap kazanan kii, bunu byle bil.

Na't

Hz. Ebu Bekir'in dilinden Peygamber Efendimiz' e

hitap

1079 "Ey insanlar arasndan Hakk'n setii esiz varlk! Bu seilile cihan
dirilttin. Halkn geri kalanlarn ileri gtrdn. Bilhassa gerilerde kalan beni de yle
yaptn.

Genliimde ryalar grrdm, gne bana selamlar verirdi.

Gne beni yerden ge eker, ykseltirdi. Ykseklerde ona arkada olurdu.

'Bu rya, olmayacak ey, ben bo yere hayallere kaplyorum.' derdim. 'Hi
olmayacak ey, bu hal benim halime uyar m? Benim vasfm olur mu?' diye
dnrdm.

Fakat seni grnce kendimi grdm. Aferin bana, beni gsteren o gzel

aynaya.

Seni grnce, muhal olan olmayacak durum, bana hal oldu. imkansz gibi
grnen ey, imkan dahiline girdi. Ruhum ululuklara gark oldu.

1085 Ey kinatn ruhu! Seni grnce, dnyalar aydnlatan gnee kar


beslediim sevgi snd, gne gzmden dt.

Gzm senin ltfunla, ihsannla yce himmet sahibi oldu. imdi artk dnya
nimetlerine hor gzle bakyorum.

Nur aryordum, nurun nurunu buldum. Huri aryordum. Hurilerin


kskandklar huri, karma kt.

Gzel, gm tenli bir Ysuf aryordum. Ben sende bir Ysuflar lkesi
grdm.

Cennet peinde idim. Nereden bulurum diye arayp duruyordum, seni


bulunca, senin her cz'n bana bir cennet gsterdi. 403

403 Cenneti ikiye ayranlar var. Biri; "Cenneti Acile"; gelecekte yani ahirette Allh'a inanan
, has kullarnn
girecekleri cennettir. Herkes yapt iyi ilere, iledii hayrl amellere gre, istidad nis
betinde bu cennette yerini alacaktr.
teki cennet "Cenneti 'Acile"dir. Acil cennet kyamet kopmadan, ahirete gitmeden evvel, daha b
u dnyada iken, yani hayatta
iken, Cenab- Hakk'n arif kullarna nasip ve myesser kld "ruhan cennef'tir. Bu cennete
nefislerine hakim olan, faydal
iler yapan insanlara yararl olan, iyi insanlarn "Marifetti' lah" (=Allh' bilme, tanma)
yolu ile girecekleri sylenmektedir.
Allh'm has kullarna acele olarak, vakitsiz verilen cennettir.

418

1090 Seni vmem bana gredir, bana nisbetledir. Sen yle yksek, yle esiz
bir varlksn ki, bu vmelerim, sana gre bir knamadr, bir hicivdir.

Bu vmeler, saf obann Hz. Musa'nn yannda Hakk' vmesine benzer.

'Senin bitlerini kraym, sana st vereyim. arn dikeyim de nne


koyaym.' demesi gibi.

Hakk onun knamasn v sayd. Sen de bana acr da szlerimi v


sayarsan almaz.

Ey akllarn ve fikirlerin tesinde bulunan Allh, anlaylarmzdaki


kusurlarmz affet, bize ac!

1095 Ey klar! Her eyi yeniden canlandran, eski lemden, hakikat


leminden uurlu haberler geldi. Saadetler ulat.

Bu saadetler, o hakikat leminden geldi. O lem, aresizlere are arar. Bu


dnyamzda ei bulunmayan yz binlerce gzellikler, iyi eyler orada vardr.

Ey insanlar, mjdeler olsun, huzur ve ferahlk devri geldi, sknt gitti.


Darlk geti, artk iiniz rahat etsin."

Bu dnyada faziletli insanlara, iyi kimselere, stn


varlklara daha fazla belalar gelir atar.

1102 Her zerre, hal diliyle Hakk'n birliini syleyip dururken, ey dost, sen
beni nasl susturuyorsun? Adeta vcdumdaki her kln dibinde bir davul alan,
vahdet srrn haber veren var.

O kt huylu dman, o imansz nefis, o kskan tabiatl hain, yle bir sar
olmu ki, bu kadar davul sesine kar yine de; "Ses nerede?" deyip duruyor.

Bak u reyhan iei ne kadar da taze diye yzne reyhan iei sryorlar
da o, krlnden; "Bu eziyet de nedir ki?" demektedir.

1105 Huri elini skar da, kr adam memnun olaca yerde, akn bir halde;
"Ne diye bana eziyet ediyor, elimi actyor?" diye elini eker.

"Bu ekme de nedir? Neden elimi ekiyorsun? Tenimi sarsyorsun? Benden


ne istiyorsun? Ben uyuyorum, brak da daha gzelce dalaym, bir rya greyim." der.

419

Ryada arayp durduun gzel burada, senin karnda. Gzn a da, o


uurlu ay yzly gr!

Faziletli insanlara iyi kimselere, stn varlklara daha fazla bela gelir, atar.
nk sevgili, gzellere daha fazla cilvelenir. 404

404 "nsanlarn en zor, en iddetli belaya urayanlar peygamberlerdir. Sonra iyi insanlar, sa
lih kiiler, sonra onlara
benzeyenler ve benzeyenlere benzeyenlerdir." mealinde bir hads vardr. (Feyz'lKadir, c. I, s
. 519). Eski airlerimizden birisi
de:

"Erbab- kemalin yeri virane-i gamdr,


Hk zere der meyve, eer puhte olursa."

(Kemal sahiplerinin yeri gam ve keder harabesidir. Meyve olgunlanca topraa der, hamlara b
ir ey olmaz.)

Her frsatta O gzellerle akalar, onlara latifeler eder. Fakat bazen


gnlleri kr olanlar da coturur.

1110 Faziletli, iyi insanlara zdraplar vererek onlar kendisiyle megul


ettii, o kendisine cezbettii gibi, bazen gnl kr gafillere de dert verir, keder verir.
O zaman krlerin mahallesinden mthi bir feryad kopar."

Hilal Allh'n halis kullarndan biri idi. Gnl gz


akt. Taklit peinde deildi. Kendini gizlemek iin
insanlara kulluk ederdi. Bu hal onun aczinden,

zavalllndan deildi. Nitekim Lokman da, Ysuf da


grnte kle olmulard. Hilal de bir beyin klesi ve seyisi
idi. Sahibi mslman idi ama, gnl gz krd. "Kr de
bilir ki, kendisinin bir anas vardr. Ama nasldr?
Vehmine, hayaline bile getirmez." Bu bilgisi ile anasn
yceltir, stn grrse krlkten kurtulabilir. nk
"Allh bir kuluna hayr ihsan etmek dilerse, onun gnlnde
iki gz aar." O kul o gzlerle gizli lemde ne varsa onu
grr. "Bu yolu gnl dirilii ile elde et! nk bu beden
canll hayvanlk san' atdr." 405

405 Ebu Hreyre hazretlerinden rivayet edilen bir hadse gre, Hilal sahabeden Mure hazretle
rinin klesi idi. Bu da
Bilal hazretleri gibi Habeistanl idi. Bu Hilal'in bir gn mescide girdiini gren Peygamber
Efendimiz: "Mescide cennet
ehlinden bir kii geldi. Onun duas btn insanlar iin hayrl ve makbuldr." diye buyurmutu
r. Acaba Mevlana'nm anlatt
Hilal bu Hilal mi di? Yahut bakas m? Dorusunu Allh bilir, balkta geen "Kr de bilir...
" beyti Sena hazretlerinin
Hadka'sndan alnmtr.

1111 Bilal hazretlerinin baz hallerini duydun. Baz vasflarn iittin. imdi
de Hilal'in zayfln dinle.

420

O Hakk yolunda Bilal' i geride brakmt. Kt huylarndan daha ok


arnmt.

1150 Hilal kaza ve kader icab hastaland. Vahiy ile durum Peygamber
Efendimize bildirildi.

Hilal'in hastalndan, efendisinin haberi yoktu. nk onu deersiz


buluyor, onun hi bir ie yaramayacan sanyordu.

Allh'n kendisine bir ok ihsanlarda, ltuflarda bulunduu bu deerli kii,


tam dokuz gn ahrda yatt. Halinden hi kimsenin haberi yoktu.

Tam bir insan olan ve insanlara padiahlar padiah kesilen, kendisini her
yerde, usuz bucaksz deniz gibi yzlerce akllar kaplayan Hilal, kimsesizdi, hasta
yatyordu.

Peygambere vahiy geldi, Allh'n merhameti tecell etti. "Sana mtak olan,
seni ok seven filan kii hastadr." diye duyuruldu.

1155 Mustafa (a.s.) kadri yce Hilal'i grmek, ona gemi olsun demek iin
o tarafa doru gitti.

Hilal'in efendisi emre, kinatn sultan olan Peygamber Efendimizin


terifini haber verdiler. O da neesinden kendinden geti, yerinden srad.

O emir, sultanlar sultannn kendisi iin geldiini sanarak sevinten ellerini

rpt.

1160 Emir odasndan kt, aa indi, mjdeciye mjde olarak nerede ise
cann vermeye hazrlanyordu.

Yer pt, selam verdi. Yz needen gl gibi kzarmt.

"Bismillah, evimizi ereflendirin de buras bir cennet kesilsin!" dedi.

"Benim kkm gklerden de yce olsun, nk ben zamann kutbunu


grdm."

O muhterem Peygamber, adeta emri azarlar gibi: "Ben buraya seni grmeye
gelmedim." dedi.

421

1165 Emir; "Canm senin olsun." dedi. "Zaten can da nedir ki? u halde,
emret, syle bu geli kimin iin?

Syle de senin ltfuna mazhar olmu o byk zatn ayaklarna toprak


olaym."

Sonra emre; "Ar aydnlatan, gkleri nurlandran Hilal nerede? Tevazudan


tr yerlere dm o ay ne oldu?" diye sordu.

"O yle bir padiah ki, kle klna girmi, gizlenmi; o bu dnyaya, dnya
srlarn anlamaya gelmi.

Sen ona bizim klemiz, ahrcmz deme! unu bil ki define ykk yerlerde,
viranelerde gizlenmitir.

1170 Binlerce bedir halindeki ayn ayaklar altna denmi olan Hilal ne
lemde? Hastal nasl oldu? Acaba o ne halde?.."

Emr; "Onun hastalndan haberim yok." dedi. "Yalnz bir ka gndr


ortalarda grnmedi.

O atlarla, katrlarla der kalkar. O bir seyistir. Oturduu yer de u ahrdr."

Peygamber onu grmek iin ahra girdi. Aramaya koyuldu.

Ahr karanlkt, pis, berbat bir halde idi. Fakat Hilal'i grnce, bu ktlklerin hepsi ortadan kalkt.

1175 O Allh arslan, olu Ysuf un kokusunu alan Yakup gibi,


Peygamberin mbarek kokusunu ald.

1179 Hilal Peygamber Efendimizin kokusu ile uykudan uyand. "Bu


gbrelik iinde bu gzel koku nedir?" dedi.

O atlarn, katrlarn ayaklar arasndan esiz Peygamberin tertemiz eteini

grd.

O stn varlk ahrn kesinden srne srne geldi. Yzn Peygamberin


ayaklarna srmeye balad.

Peygamber mbarek yzn, onun yzne koydu. Sonra ban, gzn,


yanaklarn pt.

"Ya Rabbi!" dedi, "Ne de gizli incisin? Ey ar garibi, naslsn? Daha iyice

misin?

Hilal; "Uykusu kam bir kn yzne gne doarsa ne hale gelir?

1185 Toprak ineyen bir susuzu, su bann stne alr da gtrrse ne hal
alr? Ne hale gelirse yleyim." dedi.

422

insan manen geri geri gitmemelidir.

1113 Ey Hakk yolunda yrdn sanan kii, gerek Hakk yokuu geri
geri gitmez. Sen ok deerli olan mana incilerini brakyorsun da, madd, dnyev
nesnelere gnl veriyorsun. Bylece de sen her gn bir az daha geri geri gidiyorsun
ama, gafilsin; geri gittiinden haberin yok.

unun gibi birisine bir misafir geldi. Ev sahibi misafirin yan sordu.

"Olum!" dedi, "Sen ka yandasn, saklama, aka syle?"

Misafir; "On sekiz, on yedi, yahut on alt, yahut da ey kardeciim, on be


yandaym!" dedi.

Ev sahibi; "Haydi bakalm ey akn, biraz daha geri geri git de anann
karnna gir."

Geri geri giden at.

1118 Birisi bir beyden at istedi. Bey de; "Yr, git de o gzel at al!" dedi.

Adam; "Ben o at istemem." dedi. Bey; "Neden istemiyorsun?" deyince,


adam "O at, ileri gitmekte inat, huysuz; hep geri geri gitmek ister.

1120 Durmadan, geri geri gitmek sevdasnda." Bey; "yle ise" dedi, "Sen de
ona ters bin; kuyruunu eve doru evir! "

Senin bu nefis atnn kuyruu da, ehvettir. Bu sebepledir ki, o kendini


beenen, kendisine tapan kii hep geri geri gitmektedir.

Nefsindeki ehvet, mademki aslnda sana kuyruk oldu da seni ekip


evirmede, seni istedii tarafa gtrmektedir. Ey hali, baka hale eviren, sen de o
ehveti, yani ok iddetli arzuyu mana tarafna evir de iyiye, kurtulua doru git!

ehvetini yemeden imeden kestin mi, o ehvet yce, erif olan akl tarafna
ynelir, seni o tarafa doru eker gtrr.

Nasl ki aacn lzumsuz bir daln budaynca, kuvvet teki dallara gider,

teki dallar canlanr, gzelleir.

1125 Sen de ehvet atnn kuyruunu o tarafa evirince, geri geri gitse bile
seni kurtaracak olan mana tarafna doru gider, oraya dayanr.

423

Binicisine ram olan, doru yolda giden atlar, ne mutlu atlardr. Ne geri
giderler, ne de huysuzluk ederler.

Ey Hakk'n , Hakk dostu Hsameddin, sen Hilal


hikyesinin bir ksmn yazdn; imdi de dolunaya ait bir
eyler yaz!

1207 Hilal hikyesinin bir ksmn yazdn, imdi de dolunaya ait bir eyler

yaz!

O Hilal ile, ayn bedir hali birdir. Onlar ikilikten, eksilmeden uzaktr. Yani
Hilal adndaki o siyah kle, manev ynden ayn on drd gibi parlaktr, nur
sacdr.

O Hilal gkteki hilal gibi noksanl, klmeyi kabul etmez; grnte


noksanlamak, eksilmek, yava yava dolunay olmak, kemale gelmektir.

1210 Hilal yani yeni domu ay, gklerde dolarken geceden geceye,
yavalk hususunda ders verir: zntnn, skntnn yava yava alacan
gsterir.

"Ey tez canl, aceleci, ham kii!" der, "Bir dama bile basamak basamak
merdivenle klr.

Tencereyi bile ocakta yava yava ustaca kaynatmak gerekir." der. Delice
kaynayan tencerenin piirdii yemekten hayr gelmez.

Cenab- Hakk'n gkleri bir kere "Ol!" demekle yaratmaya gc m


yetmezdi?

Neden yaratl alt gn srd? Ey durumu renmek isteyen kii, Allh'n


her gn de bin yl kadard.

1215 ocuun yaratl neden dokuz ay sryor? nk Hakk'n adeti


yava yava yaratmaktr.

Neden Hz. Adem'in yaratl krk sabah srd? O bal yava yava insan
haline getirdi.

424

Peygamber Efendimizjsa (a.s.)'n su stnde


yrdn duyunca; "sa'nn yakni daha fazla olsayd,
hava stnde yrrd." diye buyurmas. 406

406 Bu balkta bulunan hads Gazal'nin hya-i Ulum adl kitabnda aynen mevcuttur. Yakn kel
imesinin lgat
manas; bir eyi kat' olarak bilmek demektir. Tasavvuf manas; delil aramadan, bir eyi iman
yoluyla bilmek, pheye
dmemek, hakikati tasdik etmek.

1186 Hz.sa'y Frat nehri ba stnde tutard da, o ab hayat iinde batmaktan emin olarak yrrd.

Peygamber Efendimiz, bunu duyunca; "sa'nn yakni daha fazla olsayd,

havay binek edinir, emin olarak havada yrr giderdi." diye buyurdu.

"Ben de mira gecesi havaya bindim, havada yryp gittim." 407

407 Buradaki havaya bindimden maksat; Burak'a bindim, yahut ilah sevgi ile ykseldim, mira g
ecesinde Hakk'la
manen bulutum.

1192 Mahiyet ve keyfiyetten (=nelikten, nitelikten) kurtulan, keyfiyetsizliin


ebed hayat yurduna ulaan birisi nasl olur?

Mekanszlk leminde, nelik ve nitelik balarsa; btn nelikler ve nitelikler, onun sofrasnn etrafnda kpekler gibi toplanrsa;

Onlara neliksiz, niteliksiz olan Hakk'tan kemikler balarsa, ne hale gelir?


Cenabet iken sus, bu sreyi okuma.

1195 Ey gen; keyfiyetten gusl edip tamamyla ykanp temizlenmedike,


Kur "an 'a el srme. 408

408 Bu beyitlerde tamamyla Hakk'a teslim olmayp hadiselerde nedenler, niinler, nasllar ara
yanlar, kpekler gibi
kmil insann sofrasnn etrafnda toplanrlar da kmil insan onlara mekanszlk leminden, ne
likler, nitelikler balar. nk
kmil insan, Hakk'm kendisine ltfettii manev gle kendisine bal olanlara, kabiliyetleri
ve durumlarna gre lazm olanlar
verebilir. Hakk'a teslim olmayp da hadiselerde nedenler, niinler, nasllar aramak bir eit
manev kirliliktir. Bu ekilde kirli
olanlar manev cenabetten kurtulmamlardr. Btn bu manev kirliliklerin en kts de benlik
tir. airin birinin:

"Sen kendini benlikten tamamyla kurtarmadn mddete, ben seni cnp (kirli) sayarm. Sen n
amaz klamazsn."
beyti, bu gerei dile getirmektedir. Gerekten de nelikten, nitelikten kurtulmayan, kafasn
nedenlerden, nasllardan
temizlemeyen kiiler iin Kur 'an okumak caiz olmad gibi, bylece mana kirlerinden arnarak
tamamyla manev temizlie,

gnl temizliine ulamayan mridin, Kur 'an gibi gnl temiz olan mridine de yaklamamas g
erekmektedir. Bunlar birer
yorumdur, te'vldir. Vak'a Sresi 'nin 79. ayeti kerimesinde; "Ona d ve i pisliklerden tem
izlenenlerden bakas dokunamaz."
diye emredilmitir. Bu ayet-i kerimede kasdedilen kitap, Levhi Mahfuz ise, manen ona cisman p
isliklerden
temizlenmeyenlerden bakas muttali olamaz, demektir. Eer Kur 'an kasdedilmise "nsan kirle
ten olaylardan
temizlenenlerden bakas el sremez." manas karlmaktadr. Bu ayete gre apdestsiz olann K
ur 'an 'a el sremeyeceine
hkmetmilerdir. Ama cnp iken ne Kur 'an 'a el srlebilir, ne de ezbere okunabilir.

425

Ey mana sultanlar, ister pis olaym ister temiz, dnyada bu ilah srlara ait
szleri okumayaym da neyi okuyaym?

Sen bana diyorsun ki: "lah mkafata ermek iin bu manev kirliliklerden
ykanp temizlenmedike, su bulunan havuza girme! Yani evvela gnl temizlii
gerek.

Fakat havuzun etrafnda, evresinde topraktan baka bir ey yok. Havuza


girmeyen temizlenemez. 409

409 Bu beyitlerde geen "havuz" kmil insann gnldr. Kmil insann gnl ise ilah srlarla
doludur. Ey hakikati
arayan mrid, manev kirlerden, pisliklerden ykanp temizlenmedike kmil insann ab hayat v
e ilah sr havuzu olan gnlne
girme. Fakat kmil insann gnl, yani batn yolu, topraktan yaratlm olan ten ile, beden i
le evrilmitir. O manev havuza
girip temizlenmek iin, mridin nce kirliliklerden arnmas gerek.

Sular da Allh'n bu ltf olmasa, her an pisleri, pislikleri kabul edip


temizlemese;

1200 Vay ona zlem eken, vay ona mit balayana, vay o kiinin sonsuz
hasretine!

Suyun btn varlklara yzlerce ltf vardr. Yzlerce keremi vardr. Pisleri,
pislikleri kabul eder vesselam. 410

410 Beyitte geen sular, bildiimiz su deildir. Kmil insanlarn, vellerin gnllerindeki il
ah ltuflar, ilah nurlar
gstermektedir. Onlarn gnllerindeki rabbani ltuflar, ihsanlar, taliplerin kalplerini ykar
, nefslerindeki kirlilikleri giderir.

Ey Hakk Hsameddin! lah nur, hakikati grmeyenlerin errinden seni

korur.

Yarasalardan gizlenmi gne, ilah nur ve onun ykselii, senin gzcndr,


bekindir.

Gnein yzndeki perde, ancak parltsnn okluundan, hararetinin,


yaknn fazlalndandr.

426

1205 Gnein perdesi de Allh'n nurudur. Ondan nasipsiz olan yarasadr,


gecedir.

Yarasa da, gece de gneten uzakta, perde arkasnda kalmlardr. Bu


yzden ya yzleri karadr. Yahut donmu kalmlardr.

Akan
dereler
fidanlara

neler
syler?

1069. Sen de bilirsin, sen de tahmin edersin ki, o duru akan su ieklere, fidanlara neler syler?

Allh'n san'at, lemin btn cz'lerine efsuncularn nefesi gibi tesir eder.

Ancak Allh'n tesiri, ekii eserlerle, sebeplerledir. Allh harfsiz, dudaksz


yzlerce sz syler.

Tesir edi de kader icab deil midir? Fakat nasl tesir ettiine akl ermez.

Bir ihtiyar kadn irkin yznn kllarn yolar, allk


srerdi. Ama bir trl beceremezdi, onun yz boyay

kabul etmezdi.

1222 Doksan yanda ihtiyar bir kadn vard. Yz bumburuuk, rengi safran gibi sapsar idi.

Yana, sofra altna serilen bezin ba taraflar gibi krkl. Fakat onda hala
koca hrs, erkek istei vard.

Dileri dklm, sa st rengine dnmt. Beli bklmt, her duygusu


deimiti.

1225 Koca istei ve ak, ehveti, hrs tamamd. Kendini gzel gstererek
erkekleri avlama a ve tuza parampara olmutu ama, onun erkek avlama hrs
snmemiti.

Aslnda o, vakitsiz ten bir horozdu. Yolsuz, yolcusuz bir yoldu. Bo


tencerenin altnda yanan kzgn bir ateti.

htiyarlktaki hrs Yahudiler'de bile olmasn! Allh'n bu hrs verdii kii,


ne kt kii, ne tali'siz kiidir!

Kpek kocar da dileri dklrse, insanlara saldrmay brakr. Tezee,


gbreye saldrr.

427

1230 u ileri yalardaki ihtiyar kpeklere bak! Dileri biraz daha


keskinlemede, yani ok yal olduklar halde prlik hrsn atamyorlar. Daha ok
hrs sahibi olmular. Genlerden daha ok dnyay seviyorlar.

Kocam kpein derisinden tyleri dklr. Sen bir de atlastan, ipekten


ssl elbiseler giyen u kocam kpeklere bak!..

Bu ihtiyarlarn belden aa duygulara, nefsan arzulara, paraya olan aklar


kpek nesli gibi artmada.

Byle bir mr cehennem sermayesi, kin ve gazap kasaplarna salhane...

ok ileri yalarda olduklar halde bu ihtiyarlara "mrn uzun olsun."


denince gnlleri ho olur. Memnun olurlar da glerek azlarn aarlar.

1235 Aslnda bu ihtiyarlara uzun mr dilemek, onlar iin bir bedduadr.


Fakat o, dnya hrs yznden bu bedduay dua sanr. Gzn amaz, kafasn bir
trl kaldrmaz.

Eer zavall, ahiretten kl ucu kadar bir ey grseydi; "Byle mr senin


olsun." derdi.

Yine
yzne allk
sren o
ih tiyar
kadn
anlat!

1244 Bir insan ok ihtiyarlad, kocad da, Hakk yolunda bir er olamad ise,
onun adn "yalanm koca kar" diye ar.

Onun ne sermayesi vardr, ne deeri, ne de sermaye kabul edecek hali.

Ne ho bir ey verebilir, ne de alr. Ne bir manas, anlam var, ne de manay


anlayacak hali!

Ne dili var ne kula, ne akl var ne gz! Ne kendinde, ne kendinden


gemi, ne de bir dnceye sahip!

Ne niyaz, yalvar var, ne de nazlanacak gzellii var! Soan gibi kat kat
olmu, her kat da pis pis kokmada!

Ne Hakk'a doru yrm yol alm, ne o yola gidecek gc kalm o


hayaszn, ne bir manev yn, yan var! Ne harareti, ne de ah edii!

1268 Yukarda hikyesine baladmz o ihtiyar kadn, gelin gibi sslenip


sokaa kmak istedi. O hafif merep kadn, gzel grnmek iin kalarn yoldu.

Aynann karsna geti; yzn, yanan, azn gzelletirmeye ve


kendine eki dzen vermeye koyuldu.

428

Yzne sevine sevine bir ka kere allk srd. Fakat porsumu surat bir
trl boya tutmad.

O irkin kadn bu ie are dnd. Kur'an- Kerm 'in ar balarndaki


tezhiplerini kesti. Suratna yaptrmaya balad. 4 "

411 Eskiden, elle yazlm Kur'an- Kerm 'in her on ayetinin sahfe kenarna altn yaldzl b
oyalarla gayet gzel
naklar yaplrd. eklin iine de ok defa yine altn yaldzla "ar" yazlrd. Bunlarn hi
zasndaki ayete "ar ba" denirdi.
Sre balan, Kur 'an 'n ilk iki sahfesi ve en sonu altn yaldzlarla, boyalarla sslenir.

Yznn buruuklarn rtmek, irkinliini gizlemek iin. Bu suretle


gzellerin ba olmak istiyordu.

Gzellemek midi ile ar balarn yzne yaptryordu. Ama arafn


giyince, hareket haline geince, yaptrd yaldzl kat paralar yerlerinden kopup
dyordu.

Denleri yine alyor, tkrkleyip yznn orasna burasna yaptryordu.


1275 Yine arafn bana rtnce, yaptrdklanmn hepsi de dklyordu.

ok alt, abalad; onlar da boyuna dtler. Kzd da kfir eytana lanet


yadrd.

eytana lanet yadrnca, eytan karsna dikildi de; "Ey kurumu, kadit
olmu, utanmaz kadn!" dedi.

"Ben bu senin yaptklarn btn mrm boyunca ne dnmm, ne de


senin gibi bir hayaszdan bakasnn byle bir i yaptn grmm.

Sen ktlkte grlmemi bir tohum ektin. Cihanda mushaf brakmadn;


kestin, doradn.

1280 Sen eytan ordusunda, yzlerce eytana bedelsin. Ey kokmu ihtiyar


kadn, ey pis hrsz, beni brak, bana ne diye lanet ediyorsun?

Yzn elma gibi kzarsn diye Kur 'an 'dan ne kadar ar aldn?

Halktan iltifat grmek, menfaat salamak iin vellerin szlerini ne kadar


ok ardn.

Fakat ireti renk yzn kzartmad, hurma aacna balanm dal hurma
vermedi. 412

412 Kum bir hurmann daln getirip hurma aacna balamakla ondan meyve alnr m? Bunun gibi
vellerin szlerini
ezberlemekle deil, onlarn vasl olduklar hali kazanmak, onlar gibi olmak lazmdr, ireti r
enk, ss abuk der.

Sonunda lm araf gelip seni brynce, yanana yaptrdn senin


olmayan yaldzlar, ssler der gider.

429

1285 teki leme g zamannda, "Kalk, kalk!" sesi gelince, her ey biter,
dedikodu hnerleri, gzel szler, edebiyat artk kalmaz.

Sessizlik lemi gelir atar, susmaya balar. O lemle uzlamayann,


lmden korkann vay haline!

Bir denemeye giri, bir iki gn olsun gnln ktlklerden temizle! Gnah
kirlerini sil, ayna gibi tertemiz gnln kendine kitap edin! Oradaki ilah srlar oku!

nk ilah gzellie malik olan Ysuf un glgesine snd da, ihtiyar


Zleyha, yeni batan genleti. 413

413 Nefsine uyan Zleyha'y ihtiyar olarak tavsif ediyor. Nefsaniyetten kurtulunca Zleyha ger
ek gzellii buldu.
Gnahkar bir insan da kemal sahibinin lfetinden, yaknlndan manen faydalanr.

Onun kocakar souuna benzeyen mizac temmuz gneine dnd.

1290 Duda kurumu dal, Meryem'in gnlnn yat ile kutlu bir hurma
aac oldu.

Ey ihtiyar kadn huylu olan kii, kaza ve kaderle ne zamana kadar


uraacaksn, olan olmutur. Akln bana al da mrn geri kalan ksmn Hakk'a
ibadete sarf et!

ster allk sr, ister mrekkep sr! Yznn gzellemesinin imkan yoktur.
Gnln gzelletir de iki irkin bir arada olmasn.

Geylanl birisine dua ederken "Allh seni evine


barkna sa ve salim kavutursun." diyen derviin hikyesi.

1237 Ekmei ok seven bir dilenci adam, bir elinde zenbil, dilenirken
Geylan'l bir zengine rastlad.

Ondan ekmek alnca ok sevindi de, dedi ki: "Ya Rabbi, sen bu iyilik seven
kulunu evine, barkna sa salim kavutur!"

Geylan'l bu duaya kzd da: "Ey sersem adam!" dedi. "Eer ev, bark benim
grdm ev barksa, oraya Allh seni kavutursun."

1240 Basit ve kusurlu insanlar her sz syleyeni hor ve hakr bir hale
sokarlar. Sz kymetli ve anlaml bile olsa, o szn kadrini drrler.

nk sz dinleyene gre sylenir. Terzi elbiseyi adamn boyuna gre


bier. 414

414 Bir kimse ne kadar gzel ve manal sz sylerse sylesin, dinleyenler anlayl deilse o
gzel szler yanl
anlalr. Kt bir ekilde yorumlanr. Bu sebepledir ki byk Peygamber Efendimiz; "insanlara
anlaylar derecesinde hitap
ediniz." diye buyurmutur. Geylanlnn kzmas bana Cuha'nn bir fkrasn hatrlatt: Bir l
nn arkasnda alyorlarm.
"Nereye gidiyorsun, penceresi, kaps olmayan yere mi gidiyorsun? O darack yerde ne yapacaks
n?" diye at yakyorlarm.

uha yannda bulunanlara; "Bu ly galiba bizim eve gtryorlar." demi.

430

Zalimin mallar da byledir. Darda gzel grnr


ama, ii zulm grenlerin kan ile ve vebali ile doludur.

1055 Zalimlerin mallar da byledir. Dardan gzel grnr. Herkesin


dikkatini eker ama, ii zulm grenlerin kan ve vebali ile doludur.

Mnafk gibi grnte oru tutar, namaz klar, ii ise otsuz, imensiz
kapkara topraktr.

Grleyip duran, fakat yamur yadrmayan bulut gibi, ne yere faydas


vardr, ne bitkiye kuvvet verir, yeertir.

Hileli ve yalan vaadler gibi, n parlak ve aydn grnr; sonunda rezil


olmak, rsvay olmak vardr.

Bir evden ne istedi ise "Yok!" cevab alan bir derviin


hikyesi.

1250 Bir dervi bir eve geldi. Bir dilim kuru ekmek, yahut da taze nan istedi.

"Burada ekmek ne arar? ardn m sen? Burasn ekmek dkkan m


sandn?" dedi.

Dervi; "Hi olmazsa biraz ya ver!" dedi. Adam; "Buras kasap dkkan
deil!" dedi.

Dervi; "Ey ev sahibi, hi olmazsa birazck un ver!" deyince, ev sahibi;


"Burasn deirmen mi sandn?" dedi.

Dervi; "Bari bir bardak su ver de ieyim!" dedi. Ev sahibi; "Buras ne dere,
ne de eme!" dedi.

1255 Ekmekten kepee kadar ne istedi ise ev sahibi "Yok!" dedi.

Bunun zerine o dilenci dervi, eve girip eteini kaldrd, evin iine apdest
bozmak istedi.

431

Ev sahibi; "Hey hey, ne yapyorsun?" deyince, dervi; "Ey vicdansz adam,


sus, bir ey syleme!" dedi. "Bari iinde hi bir ey bulunmayan bu ykk yere,
apdest bozaym da rahata kavuaym, iim ferahlasn.

Mademki buras yaanacak yer deil, byle eve ancak apdest bozulur." 415

415 Burada Hz. Mevlana; "Bir kimsenin beden evi faziletinden, bilgiden, ibadetten, insanlktan
, merhametten, gzel
ahlaktan mahrum ise, o evde ilah nur parlamyorsa, o beden evi ancak eit eit gdalarla be
slenen seyyar bir apdesthaneden,
bir heladan baka bir ey deildir." demek istemektedir.

Kul ne halde olursa olsun, gerektii zaman sdk ile


candan Allah'a ynelirse affedilir.

1259 Doan deilsin av yakalayasn; padiahn elinden beslenmedin ki,


avlamay bilesin.

Tavus kuu deilsin ki, yzlerce nakn, ssl rengin olsun da, bakan gzler
senden holansn.

Papaan deilsin ki sana eker versinler, irin szlerini dinlesinler.

Blbl de deilsin ki, bahelerde gllere kar kcasna tesin, feryat edip
akyasn.

Hdhd deilsin ki, avuluk edesin. Leylek deilsin ki yksek yerlerde


yuva yapasn.

Sen ne biim bir varlksn? Ne i yaparsn, kimin iine yararsn ki seni satn
alsnlar? Sen nasl bir kusun? Seni ne diye yesinler?

1265 u kymet bilmeyenlerin dkkanndan vazge de, deerin artsn!


Allah'n beenecei satn alaca bir kul ol! Halkn deil de "Allh'n satn alr"
dkkanna gel. 416

416 Burada Tevbe Sresi'nin u mealdeki 111. ayetine iaret var: "Allah yolunda savap dman
lar ldren ve
ldrlen mminlerin canlarn ve mallarn, Allh, cennet kendilerinin olmak karlnda sat
n almtr."

O kerem sahibi, eskiliinden hi kimsenin beenmedii, herkesin kusurlu


grd, satn almad kuma satn alr.

432

O hi bir kalp paray geri evirmez. nk onun satn almaktan maksad kar
etmek deildir. 417

417 Cenab- Hakk'n kulu ne kadar gnahkar olursa olsun, gnahlarndan tvbe edip, ona sdk il
e, samimiyetle iltica
ederse, onu kabul eder. O affedicidir. Kerm ve Rahim olan Allh, kulunun ayplarna, kusurlar
na bakmaz. Hi kimse onun
dergahndan geri evrilmez. O keremini gstermek iin gnahkar kulunu affeder. Burada Zmer S
resi 'nin u mealdeki 53.
ayeti hatra gelir: "Allh'n rahmetinden mit kesmeyiniz. nk Allh btn gnahlar mafire
t buyurur. phesiz ki, o
gafurdur, ok balaycdr, ok merhametlidir."

Hasta adam, suf ve kad.

1293 Birisi hastaland. Hekime gitti; "Ey hnerli hekim, u nabzma bir
bak!" dedi.

"Nabzdan kalbin halini anlarsn. nk nabzdan geen damar kalbe ular.

nk kalp itedir, grnmez. Onun hali nabzn atndan anlalr. nk


nabzn kalple ilgisi vardr."

1322 Hekim hastann nabzn tuttu. Onun iyileme midinin kalmadn

anlad.

Ona dedi ki: "Gnln ne isterse onu yap, bedenindeki bu eski hastaln
gesin gitsin.

Hatrna ne gelirse onu yap da sabr, perhiz, sana rahatszlk vermesin.

1325 unu iyi bil ki, sabr, perhiz bu hastala iyi gelmez. Cann neyi

dilerse, gnln neyi isterse onu yap!"

Hasta; "Peki!" dedi, "Hayra kar haydi sen git, ben de rmak kenarnda
seyre gidiyorum."

Kendisine bir salk kaps alsn, iyilesin diye gnlnn istedii gibi
rmak kysnda gezinip duruyordu.

Irmak kysnda bir suf oturmutu. Elini yzn ykyor, temizlendike


temizleniyordu.

1330 Hasta, sufnin ensesini grd, iine bir sille vurmak istei dt.

Boazna dkn sufnin ensesine bir tokat vurmak iin elini kaldrd.

Hekim ona; "inden geleni yapmazsan, sana dert olur." demiti.

433

"Cenab Hakk da; 'Kendinizi ellerinizle tehlikeye atmaynz.' diye buyurdu


ama, u adama bir sille akedeyim." 418

418 Burada Bakara Sresi'nin u mealdeki 195. ayetinden iktibas var: "Ellerinizle kendinizi te
hlikeye atmaynz."

Kendi kendine; "Vur bakalm!" diyordu. "Bu sabr, bu perhiz tehlikelidir.


Bakalar gibi ekinme, bir iyice vur!"

1335 Sufnin ensesine vurunca, enseden bir "rak" sesi kt. Suf; "Hey
hey! Ey ahlaksz adam! Ne yapyorsun?" diye bard.

Suf adama iki yumruk vurmak, sakaln byn birbir yolmak istedi.

nsanlar, ilac olmayan bir manev hastalktan muzdariptirler. aresizlik

iindedirler. eytann hilesine uyarlar da, birbirlerini hrpalarlar, silleler vururlar.

Hepsi de susuzlar incitmeye haristirler. Birbirlerinin hatalarn, noksanlarn aratrr dururlar.

1483 Suf; "Bir sillenin ksas iin bam belaya sokmam doru deil."

dedi.

"Ben tevvekkl ve teslim hrkas giymiim. O hrka bana sille yemei


kolaylatryor." dedi.

1485 Suf dmann hasta ve zayf grnce "Ben de dmanca bir yumruk
vursam.." diye dnd.

Sonra "Bir yumruk atarsam kalay gibi eriyip akverecek, padiah da ksas
emredecek, beni ldrtecek.

adr yklm, direi krlm, bu zavall yere dmeye, yklmaya bir


bahane aryor.

u l adam iin ksasa raz olup, kl altna yatmaya deer mi? Yazktr,
dorusu yazktr." dedi.

Elini kaldrp dmanna vurmaynca, onu kadya ikayet etmeyi dnd.

1490 Kad, Hakk'n terazisidir. Onun ls, tarts eytann hilesinden


kurtulmutur.

O birbirini ekemeyenlerin, birbiri ile uraanlarn makasdr. O iki hmn


kavgasn da keser, dedikodularn da keser.

Kad yolunu saptm en azgn kiileri yola getirir, kanunu ile fitneleri

yattrr.

434

1507 Suf, kendisine sille vurann yanna gitti, davac gibi eliyle, eteine sarld.

eke eke onu kadya gtrd; "Bu eei bir eee bindir de, halka
gstererek rezil et!" dedi.

1534 Kad dedi ki: "Olum, nce sen durumu iyice akla! Meseleyi
etraflca anlat, ben de ona gre bir hkme varaym, msbet menf bir karar vereyim.

Vuran nerede? Vurduu yer neresi? Senin ikayet ettiin adam hasta,
perian bir halde, adeta hayale dnm.

eriat dirilerle, zenginler iindir. Mezarda llere eriat hkmleri tatbik


edilebilir mi? 419

419 Bu ikayet edilen adam, lmeden evvel lm, varlndan gemi olduundan, onun iradesini
n kendinin
olmad, Hakk'a raci olduu anlatlyor.

Benlikten gemi, yoklukta balarn vermi kiilere gelince, onlar,


mezarlktaki llerden yz kat daha ldrler."

1559 Suf; "Peki!" dedi, "Hi bir suum yok iken bu adamn bana sille
vurmasn doru buluyor musunuz?

Ortada hi bir su yok iken, bu pis aynn suflere sille vurmas reva mdr?"

Kad suluya; "Az ok bir eyin var m?" diye sorunca o; "Alt kurutan
baka param yok." dedi.

Kad; "O parann kuruunu kendin harca, kuruu da hi ses karmadan ona ver!" dedi.

O adam pek zavall, perian, hasta, zayf. Ekmek, katk almas iin kuru
ona kfi.

O srada, hasta adamn gz, Kad'nn ensesine iliti. Onun ensesi sufnin
ensesinden daha gzeldi.

1565 "Vurduum sillenin cezas pek ucuz." diyerek Kad'nn houna giden
ensesine vurmak iin elini kaldrd.

Kad'nn yanna gitti ve kulana bir ey fsldayac akm gibi ona doru
eildi. Derken ensesine kuvvetli bir sille aketti.

"Siz iki hasm olarak alt kuruu bln, ben de hrltdan, grltden
kurtulaym." dedi.

Kad fkelenince, suf; "Hey!" dedi, "phe yok ki senin hkmn adalete
uyar. Hkmnde hakszlk, yanllk olamaz.

435

Ey din kardei, kendine yaplmasn istemediin eyi kardeine nasl


yapyorsun. 420

420 u mealdeki hads-i erif ok manaldr: "Kendi nefsine ho gelen eyleri, bir kimse din k
ardeine layk grmese
mmin olamaz."

1570 Sen bunu bilmiyor musun ki, benim iin kuyu kazyorsun ama,
kazdn kuyuya sonunda sen deceksin.

'Kim bir kuyu kazarsa..' hadsini okumadn m? Ey babasnn can,


okuduuna gre hareket etsene...

Kaza ve kader, bu hkmn yznden, ensene bir sille vurdu.

Eyvahlar olsun, br hkmlerin de byle ise, senin bana, ayana neler


gelecek?

Bir zalim kiiye acrsn... Sana kuru harlk lazm diye ikramda
bulunursun.

1575 Zalime acyacak yerde, onun elini kesmen gerek."

1577 Kad; "Kazadan, kaderden gelen her silleye, her cefaya raz olmamz
icab eder.

Alnmn yazsna, bama gelene razym. Yzm asksa da gnlm hotur.


nk biliyorum ki, gerek acdr. Yani Levh-i Mahfuz'da ne yazlmsa, onu
yaamaktaym. Bu yaaya razym."

Sufnin kadya bir ka soru sormas.

1604 "Mademki, altn bir madenden... Bu niin faydal da br zararl?"

dedi.

"Mademki btn insanlar Hz. dem'den gelmi ve oalmlardr, neden


aralarnda farklar vardr? Neden bir ksmnn akllar balarnda, bir ksm da sarho?

Mademki btn rmaklar tek bir denizden, dolaysyla da hepsi de ayn


kaynaktan karak eitli merhalelerden getikten sonra yeryznde akp geldikleri
kaynaa doru kouyorlar, neden bu rman suyu ok tatl da, tekininki zehir gibi

ac?

Btn nurlar, varlk gneinden meydana geldii halde, neden gerek sabah
ile, yalanc sabah kendini gsteriyor? 421

421 Sabaha yakn bir zamanda tan yerinin aarmasna "yalanc sabah" derler. Bu aartdan biraz
sonra tan yeri yine
kararr. Sonra tekrar aarmaya balar. Buna da "gerek sabah" ad verilir. Arifler bunlardan m
anev haller hissederler de "emsi beka" (=varlk gnei=sonsuzluk gnei) ile Cenab- Hakk kasdedilir. nk btn nurlar varl
k gneinden meydana gelir.
Gerek sabah btn peygamberleri ve velleri gstermektedir. Yalanc sabah ise, nifak ehlini,
riyakarlar, hileci insanlar,
nefsan isteklerine uymu kiileri gstermektedir.

436

1610. Allh, Hakk yoluna "Benim yolum" diye buyurduu halde, neden bu
ahde vefa eden sadk bir kii oluyor da, br yol kesici, aki olarak ba kaldryor?

Hr ve asil kii ile, sefih ve ahlaksz bir kii bir karndan doduklar halde,
nasl oluyor da 'ocuk babasnn srrdr!' hadsi gerekleiyor.

Bu kadar birbirine zt, bin ekilde grnen 'vahdeti' (=birlii) kim


grmtr? Daima bir kararda olan bir varlktan, nasl oluyor da, yz binlerce
cnb, hareket meydana geliyor? Yani kinatn ztlarla dolu bir vahdet lemi oluu
artc deil midir?"

Kadi'nn sufye cevap vermesi.

Kad; "Ey sufi;" dedi, "arp kalma, bu hali bir rnekle anlataym da dinle:

klarn kararszl, gnller alan sevgilinin amaz kararndan ileri gelir.

1615 Sevgili nazldr, kararnda da gibi sebat eder, yerinde durur. klar
ise yapraklar gibi titrerler.

Sevgilinin gl klara gzya dktrr. Zaferi, baars ise onlarn


baarlarn yok eder.

Btn bu keyfiyetler, bu nedenler, niinler, Hakk'n sonsuzluk denizinin


stnde kpkler gibi oynar, durur.

Onun zatnda da, iinde de bir ztt, bir orta yoktur. Btn varlklar, varlk
elbiselerini, ondan almlardr. Onlar, o gidermitir.

Zt, hi zttna varlk verebilir mi? Aksine zt, zttndan kaar. Ondan ayr

der.

1620 E, ortak nedir? Misil, yani benzeri demektir, iyinin ktnn benzeri,
misil, hi kendine benzer, bir misil yaratr m?

Ey Allh'tan korkup ekinen kii, birbirine benzer, birbirine e iki varlk


olsa, yaratclkta bu, nasl olur da brnden stn olur?

Bir bahede yapraklar saysnca, birbirine e ve zt varlk olsa, onlarn hepsi


de ztt ve orta olmayan denizin kpklerine benzerler.

437

Denizin bu zt grnlerini, bu saysz tecelllerini keyfiyetsiz olarak


mahede et; denizin zatna keyfiyyet nasl sar?

Onun en kk, en deersiz oyunu senin canndr. Cann ne olduundan,


nasl olduundan sz etmek doru olur mu?

1625 Bu varlk denizi yle bir denizdir ki, her katresinde akl ile can, bedene
yabancdr.

Byle bir deniz, neliin, niteliin, keyfiyyetin darack sahasna sar m?


Hakk'n kudretinden ilk nce ortaya kan 'akl klP bile orada bilmeyenler arasna
karmtr.

Akl cesede; 'Ey cansz!' der, 'Dnp gidecein denizden bir koku aldn
m? O hakikat denizinden bize bir haber ver! '

Ceset de akla der ki: 'Gerek olan u ki, ben senin glgenim, glgeden kim
yardm ister?'

Akl der ki: 'Buras yle bir hayret makamdr ki; burada anlayan, anlamayandan daha ciz kalmtr. Daha kstah olmutur. 422

422 Beyitte geen "hayret makam" arp kalma yeri, hakikat mertebesinin ifadesidir. Hakikat
makam yle bir
yerdir ki burada akl eren, anlayan kii, akl ermeyen, bir ey anlamayandan daha cizdir. n
k akl ermeyen cahil kii kstah
ve edepsiz deildir, iddias yoktur. "Ben Hakk' bildim, onunla aina oldum." demez. Fakat ak
ll ve bilgili geinenlerin ou,
bilgileri makbul olduklar halde benlie kaplmlar, kendilerini Hakk'n zatm ve sfatm bil
mi, onunla aina olmu sayarak
bbrlenmilerdir. Halbuki bu dnceye kaplanlar bilmezler ki, akl mahluktur. Ve akim btn
dndkleri ve idrak
eyledikleri manalar dahi mahluktur. Hz. Ali (k.v.) hazretleri "Allah'a yemin ederim ki, akla g
elen her ey Hlk'mdr. Senin
deildir." diye buyurmulardr. Bu sebeple akln her bildii ve cmle mahede kld eyler
mahluktur. Bir kimse Hakk
Teala'nn zatndan veya sfatlarndan idrak ettii manaya, "Bu Zat llah'dir" diye inansa, ma
hluka Halik sfat vermi olacaktr.
Halbuki Hakk' idrak edenler byle sylememilerdir. Byle kiiler kendilerinin nasl ciz bir
mahluk olduklarn idrak ederler,

bu kesret leminin (=okluk leminin), hayr ve er gibi birbirine zt olan her eyin, ancak H
akk'tan olduunu mahede
klmlardr. "Neyi gryorsam, onda ancak Allh'n kudretim, bykln, sfatn, yaratma g
cn grmekteyim." demiler
ve hayran olmular, hayret makamna varmlardr.

Burada klar saan gne bile zerreye glge gibi hizmet eder. '

Ey suf, akln bana al da gnlnn kulan iyice a! Benim szlerimi


yanl anlama, sana gerekleri anlatmak istiyorum.

Kader icab sana bir felaket mi geldi? Bir eyden yara m aldn? Bana
gkten bir bela m eriti? Buna karlk byk bir mkafata kavuacan dn ve
bekle!..

438

O yle bir padiahtr ki, sana bir sille vurunca, bu silleden sonra sana, bana
konacak bir ta, oturup yalanacan bir taht balayacaktr.

1640. Btn dnya, onun nazarnda bir sinek kanad deerindedir. Bir silleye
karlk sonsuz balarda bulunur.

Boynunu dnyann u altn boyunduruundan bir an nce kurtar da, sille


satn almaya, sille yemeye bak!

Peygamberler de balarna gelen dertlere, belalara, musibetlere sabrettiler de


o yzden yceldiler, ereflendiler.

Fakat ey gen, sen hazrlkl ol, dikkatle onu, gelecek mkafat bekle;
gelince seni evde bulsun!

Yoksa 'Geldim, evde kimseyi bulamadm.' der. Getirdii kymetli hediyeleri geri gtrr."

Sufnin kadya tekrar soru sormas.

1645. Sufi; "Ne olurdu, u dnya kalarn hi atmasayd!" dedi. "insanlara


daima glseydi, daima acsayd!

Her an ortaya bir aclk katmasayd ve ekilden ekile girerek, insan


paralamasayd!

Gece gndzn aydnln almasayd! Nrunu talan etmeseydi! K zevk


ve safa bahelerini soldurmasayd!

Salk kadehi, hastalk ta ile krlmasayd! Korku, emniyet ve gveni


hrpalamasayd!

Kullarna ltfettii nimetlerinde bir sknt olmasayd, cmertliinden ne


eksilirdi?"

1739 sufi tekrar dedi ki; "Yardm niyaz edilen Allh, her eye kadirdir. Bizim iimizi, isteklerimizi, ziyansz bir hale sokabilir.

1740. Atei gllk, bostanlk yapan, bunu da yapabilir? Krmz ziyansz bir
hale sokabilir.

Dikenden gl bitiren o kudretli varlk, bu k da bahar haline dndrebilir.

Her selviyi gklere doru, sere serpe ykselten, kederi ve zdrab da sevin
ve nee haline sokabilir.

Her ey onun ltf ve ihsan ile yokluktan kurtuldu, var oldu. Var ettiini
ebed klarsa, sonsuzlua kavuturursa, onun nesi eksilir ki?

439

u tene can veren, dirilten, dirilttiini ldrmezse, ziyana m girer?

1745 O kerim Allh, kulunun niyaz ettiini, dilediini almadan verse ne

olur?

Zayf, zavall kullarn, pusuda bekleyen nefsin, lanetlenmi eytann


hilesinden uzak tutsa, esiregese ne olur?"

Kadi'nn sufye cevap vermesi.

Kad dedi ki: "insann houna gitmeyen, insana ac gelen ilah emir olmasayd, gzel, irkin, deersiz ta, kymetli inci bulunmasayd!

Nefis, eytan, neva ve heves, zahmet ve meakkat, didinmek, uramak ve


kavga olmasayd!

Ey utanmaz adam, sultan kullarn ne adla, ne lakapla aracakt?

1750 Nasl; 'Ey sabrl, ey hilim sahibi!' diyecekti? Nasl; 'Ey yiit kii, ey
hakm!' diyecekti?

Sabrllar, dorular, sadklar, fakirleri doyuranlar; yol kesenler, ahlakszlar


olmadka, lanetlenmi eytan bulunmadka, nasl anlalr? Nasl belli olurdu?

lim ve hikmet, doru yol ile eri yolu belirtmek iindir. Her tarafa yol
bulunsa idi, hikmet bo bir ey olurdu.

Sen ise cisman duygularn kaynat, pis, kirli tabiatnn istekleri uruna
iki dnyann da yklmasn istiyorsun.

1755 Ben biliyorum ki, sen temizsin, ham da deilsin, senin bu sorularn
halka gerei retmek iindir.

Dnyann evri, cefas, btn zdraplar, eziyetler, Hakk'a uzak dmekten


ve gafletten daha kolaydr.

nk cefalar, zdraplar, eziyetler, belalar, musibetler geip gider de,


Hakk'tan uzaklk ve gaflet, gemez gitmez.

Dnyann en mutlu kiisi can uyank olan kiidir. Hakk'tan uzak den ve
gaflet iinde bulunan insan, dnyann en bahtsz insandr."

Mucizeler, kerametler.

1296 Aziz dostum, her ey grnmez ki. Rzgar da gizlidir. Onu tozlarn
ykseliinde, yapraklarn savruluunda seyret!

440

Rzgar bazen sadan eser, bazen soldan. Yapraklarn oynay bu hali

anlatr.

Gnln kendini kaybetmesi, mest olmas neredendir? Nedendir? Bilmezsin


ama, onun o halini mahmur gzlerde ara! 423

423 Hakk yolunda yryenlerin ilerinde duyduklar ilah neeyi, gnllerinin kendinden gemes
inin sebebini

anlamak ister isen, onlarn gzlerine bak! Gzleri manev bir zevkle mahmursa, ilerindeki ne
enin, huzurun ifadesini bulmu
olursun. nk gnllerde duyduklar ilah nee, onlarn yzlerinin, baklarnn nurundan anl
alr. Nitekim Fetih Sresi 'nin
u mealdeki 29. ayeti: "Secde eserlerinin belirtileri yzlerindedir." Hakk klarnn seher v
aktinde, kimseye gstermeden
kldklar namazlarn, yaptklar ibadetin izlerinin yzlerinden belli olaca haber verilmit
ir.

Hakk'n zatndan uzaklarda bulunuyorsun ama, onun zatnn vasfn,


kudretini de peygamberlerden ve onlarn gsterdikleri mucizelerden renebilirsin.

1300 Gizli mucizeler, gizli kerametler, gizli manev gzellikler o tertemiz


insan kmilden gnle akseder. Bu manev zevkler anlatlamaz ki...

nk pirlerin, kmil insanlarn gnllerinde, hazr yzlerce kyamet vardr.


En az belirtisi, onlara komu olanlar kendinden geirmeleridir. 424

424 Gerek vellerde, Muhammedi yolda bulunan hakk mritlerde, bir kelime ile insan kmild
e bulunan gizli ve
manev gler, istidatl mritleri dirilttii iin, kerametler kyamet olarak gsterilmitir.
Kyametlerin etkisi udur ki, onlara
yakn olan vel, onlar diriltir, yeni bir insan yapar. Abdulhakm Arvas hazretlerinin, Necip
Fazl merhumu gerek Necip Fazl
yapt gibi...

Varn younu kmil bir insann yanma ekip gtren bahtl kiiler, adeta
manen Hakk' bulmu, Hakk'a ulam gibidirler.

Onlarn mucizeleri cansza bile tesir etmi de, asa ejderha olmu; deniz
blnm, yol olmu; ay da ikiye ayrlmtr.

Senin ruhuna vastasz tesir ederse, gizli olarak seni Hakk'la rabtal yapar
ve dolaysyla onun tesiri ile manen Hakk' bulursun.

1305 Onlarn cansz sandmz varlklara tesiri iretidir, geip gider ama,
ruha tesiri daimdir; boyuna srer, birbirini takip eder durur.

Mucizeler, cansz eyden, grnmez olan gnle tesir eder. O ekmek ne


mutlu, ne mbarek ekmektir ki, onu yapacak nesne yok iken, hamuru bulunmazken
yorulmu, meydana gelmitir.

sa(a.s.)'n eksilmeyen sofras ne hotur! Ne hotur ba olmayan meyvesi! 425

425 sa(a.s.)'n eksilmeyen sofras ile, mcizesiz olarak kalbe gelen ruhan gda ve manev so
fra dnlmektedir,
irfan, iman, ak bu manev sofrann yemekleridir. Meryem'in ba olmayan meyvesi ile, Hz. Mery
em'e vastasz olarak Cenab-
Hakk tarafndan ihsan buyrulan yiyecek hatra gelmektedir. Ali imran Sresi'nin u mealdeki 37
. ayetine iaret edilmektedir:
"Zekeriya ne zaman Meryem'in bulunduu mihraba girdi ise, onun yannda yiyecek buldu. 'Ey Mery
em, bu yiyecek sana
nereden geliyor?' diye sordu. O da; 'Allh tarafndan geliyor.' dedi." Bu beyitte Meryem'in ba
olmayan meyvesinden murat,
gnle mcizesiz, vastasz, Allh tarafndan ltfedilen manev meyvedir. Ruhan nzktr.

441

nsan- kmilin canndan kopup gelen mucizeler, isteklinin (=talip=mrid)


gnlne hayat gibi tesir eder.

Mucize denize benzer. Hatal ve noksan bulunan kiiler de karada yaayan


kular gibidir. Mucize denizde, ancak su kuu helak olmaktan emindir. 426

426 Bu beyitte geen noksan kii iman ve irfan vadisinde ilerlemeyen, kusurlu ve hatal insanl
ardr. Onlar, irfan
denizine giremeyen kara kulardr. Su kuu ise manev zevki olan, iman ve irfan sahibi mritt
ir.

1310 Mucize kabiliyetsiz, ehliyetsiz kiinin cann skar. Ona cizlik verir.

Fakat duygulu ve ehliyetli dosta kuvvet verir, kudret verir, canna g balar,

Sen gnlnde, bu saadeti bulmuyorsan, her an grnen mucizeleri delil,


rehber edinerek, iin i yzn anlamaya al!

Her bycnn san'at, bys gibi, her ilacn da hassas gizlidir.

Fakat onun yapt ie ve tesire baknca, o her ne kadar gizli ise de onu
meydana karrsn.

1315 Onda gizli olan kuvvet, i halinde grnr, meydana kar, kendini
gsterir.

Btn bunlar sana eserleri ile grnyor, u halde nasl oluyor da eserleri ile
grmyorsun?

Sebepler de, eserler de iten ve kabuktan ibaret deil mi? Aratrrsan hepsi
de Allh 'n eseridir.

Baz eyleri eserleri yznden seviyorsun, peki neden eserleri balayandan


haberin yok?

Bir hayale kaplp halk, gzelleri seviyorsun da, batnn da dounun da


padiahn nasl oluyor da sevmiyorsun?

1320 Ey ulu kii, bu szn sonu yoktur! Dilerim bu manev bilgilere kar,
beslediimiz hrsn, arzunun sonu olmasn...

442

Ey susuzun bana vuran kii! Karln greceini

dnmyor musun?

1339 Ey susuzlarn bana vuran kii! Karln greceini, senin de


kafana vurulacan dnmyor musun?

1347 Nerede sende Halil'cesine Allh'a tevekkl? Nerede sende Kelm'deki


keramet? 427

427 Halil brahim(a.s.)' Nemrud atee att. O Hakk'a tevekklnden tr, Cebrail'den yardm
istemedi. Musa
Kelmullah da deryada, kendisine yol buldu. Firavun'un errinden kurtuldu. Ey Hakk k, send
e bu tevekkl, bu keramet yok
iken neden benlie kaplp, kendini kurtulmu, kemal sahibi olmu sanyorsun?

Klcn smail'i kesmesin, Nil nehrinin dibini ana yol haline getirsin. Bunlar
sende var m, ey gafil?..

Sad bir kii minareden dse, elbisesine rzgar dolar da paralanmaktan


kurtulur.

1350 Sende o baht yok; o tevekkl, o inanca sahip deilsin; ne diye kendini
rzgarn nne atyorsun?

Bu minareden tepesi stne den saysz insan seyret! 428

428 Saysz insan ihtiraslarna kaplmlar da, mutluluk, erafet mertebesinden "esfeli safl
n" aalarn aas olan
aalk zeminine dmler, kt insan olarak lp gitmilerdir.

Sen ipte oynamay gerektii gibi bilemiyorsun, ayaklarn olduuna kret


de, yeryznde yr! 429

429 "pte oynamak" ve "Canbazlk"la Hz. Mevlana hakikat yolunda yryen evliyay kasdediyor. O
nlar en zor ileri

baarrlar. Ey dervi, sen onlarn gittikleri hakikat yolunda gerei gibi ilerlediine gre, y
eryznde yr, bunun nimetini ve
krn bil!

Kttan kanat yaparak dadan umaya kalkma, sevda yznden nice


balar gitti. 430

430 Hz. Mevlana bu beyitte kat kanat yaparak umaktan bahsediyor. Demek ki yedi asr nce de
insanlar umay
denemiler. Firzanfer merhum, bir kiinin kollarna kap kanad takarak, Niabur Camii'nin y
ksek bir yerinden uacam diye
kendini aa attndan ve dp ldnden bahsediyor. Evliya elebi de Hezarfen Ahmed eleb
i 'nin Galata kulesinden
takt kartal kanatlar ile skdar'a kadar utuunu yazar.

Akln
bana al da
h er eyin
sonunu
dn!

Tuza gren kii, ilk admda durur. Yeme kaplmaz.

443

in sonunu gren gzler, ne mutlu gzlerdir. Onlar bedenlerin ryp


dalmasn seyreder, dururlar.

Hz. Muhammed'in gz de, sonu grm, daha bu dnyada iken her yn


ile cehennemi grm, inceden inceye seyretmiti.

O mbarek, o esiz peygamber ar, krsyi, cennetleri grd de, gaflet


perdelerini yrtt.

1360 Gafletten kurtulmak istiyorsan, iin nne bakma, sonuna bak!

Sonuna bak da, btn yoklar var gr! Varlar da duygularla hissedilen
deersiz eyler, adeta hayal mahsul olarak bul!

Eer bunu yapamyorsan, hi olmazsa, bu dnyada akl olan herkesin gece,


gndz yoku, yokluu aradn gr! 431

431 Hz. Mevlana'nn u beyti yokluu ne gzel ifade buyurur:

"Biz yokuz, varlklarmz, fani suretler gsteren mutlak varlk olan sensin." Mesnevi, c. I, n
u: 602.

Yoksullua dp de, cmertlii kim aramaz? Dkkanlarda kar elde etmeyi


kim istemez?

Tarlalardan mahsul almak istemeyen ifti var m? Fidanlklardan kim bir


fidan ummaz?

1365 Medreselere gidip de bilgi elde etmek istemeyen kim vardr?


badethanelerde Allh'n ltfunu, ihsann niyaz etmeyen bulunur mu?

Rahat etmek istersen, daha dnyada iken yokluu ara,


yokluu iste!

Akll kiiler, bu dnyada grnen eyleri, var gibi grnen nesneleri


arkalarna atmlar, vardan yz evirmiler, yok olan eyleri, grnmeyen gerek
varlar aramakta ve onlara kul olmaktalar.

nk, Allh'n san'atnn mahzeni ve kayna yokluktan baka yerde


grnmez. 432

432 eyh ibrahim Efendi:


"Yokluk bir aynadr,
Varlk grlr andan.

Yokluktaki var gr,


Ayine-i Adem'den."

diye yazmtr. Akif Paa da mehur Adem (=Yokluk) kasidesinde yle yazar:

"Var ise ondadr ancak, yok ise yoktur yok.

Rahat istersen eer, eyle temennay- adem.

Ne gam v gussa, ne rene v elem, ne bm mid!

Olsa ayan- cihan, can ile cuyay adem."

444

Biraz nce de bu hususta sz amtk. Sen bu sz de o sz de bir gr, iki

grme!

Demitik ki, her san'atn sahibi, san'atn gstermek iin yokluu arar. 433

433 Yine Akif Adem Kasdesi'nde bir beyitte yle yazar:


"Arifan, yokluk ile etmede isbat- vcud,

Ben ise varlk ile eyledim inay- adem."

(Arif insanlar, varl, yoklukla isbat etmeye alyorlar. Ben ise varlk ile yokluu ortaya
koydum.) Yokluk konuu
zerinde dnrken ok dikkatli olmamz gerek. Bizim inandmz yokluk Nihilistlerin, maddey
e balananlarn inand yokluk deildir. Onlar gerekten yok olmay, hi olmay dnrken, bizler kt huylardan, varlk
tan, benlikten kurtulan yokluu
aryoruz. Daha dorusu biz yoklukta varlk aryoruz.

Mimar, bina yaplmam bir arsa, yahut yklm, tavanlar km harap

olmu bir ev yeri arar.

Saka, iinde su bulunmayan kap arar. Dlger de kaps olmayan ev aratnr.

Bir gayeye doru giderken, daha dorusu, hakikati aratrrken herkes nce
yoklua doru koar, sonradan yokluktan kaar. 434

434 Bu beyitte geen "yokluk"la, madd gzlerimizle grdmz iin bizce lem-i gayb olan yok
luk lemine iaret
edilmitir. O lemin ad yokluk lemidir. Ama aslnda ayn varlk lemidir. Btn Hakk yolunda
olanlarn, hakikati arayanlarn

emeli, var gibi grnmeyen, fakat aslnda var olan Allh' idrak etmektir. Bu sebeple herkes g
ayb lemine, Hakk'a doru
komaktadr. Sonra Hakk' idrak edememekten, onun adem-i vcudundan, yani yokluu dncesinde
n kap kurtularak onu
bulmak ve onda yok olmak, "Fena fillah" mertebesine ermek ister. Fakat insan bu fan leme ba
lanp kald iin, varlk
lemini yokluk, yokluk lemini yani bu dnyay var gibi grmektedir. Bu yzden de hayatn adn
lm, lm de glge varlk
olarak l gibi yaad halde hayat sanmaktadr.

Mademki senin midin yokluktadr, neden ondan kayorsun? mit


baladn, uzlatn eyle neden ekiiyorsun?

Mademki midin o yoklukla uzlam, yoktan ve yokluktan ne diye


kayorsun?

1375 Ey aziz ruh, sen gizlice mana bakmndan yoklukla anlamadnsa, ne


diye yokluk pususuna yatm bekliyorsun?

445

Neyin varsa, gnln hepsinden ekmisin de, gnl oltan yokluk denizine

atmsn.

u halde, oltana yz binlerce av veren u mit denizinden ne diye kayorsun?

Senin ruh gdan olacak, sana hayat balayacak eye, lm adn


koymusun. u bycle bak ki, hayat sana lm gibi grnyor.

O'nun san'atndaki sihir iki gzn de balad da, can ihtiras kuyusuna
rabet etti, ona dt.

1380 Hakk san' atnn bys ile yani Allh'n yaratt fan gzellerin
bys ile bir hayale kaplmsn da, kuyunun dndaki devay zehirlerle, ylanlarla
dolu sanyorsun.

Bu yzden zavall insan, felaket kuyusunu snacak yer sanmtr. Sonunda


lm onu bu kuyuya atar, gider.

1447 Sen imdi iinde bulunduun vcuttan, varlktan kork! Aslnda sen bir
glge varlktan, bir hayalden ibaretsin; o hayalin de hi bir ey deil, sen de hi bir
ey deilsin.

Ne alacak ey, hi bir eyi olmayan, hi bir eyi olmayana k olmu; hi


var olmayan, hi var olmayann yolunu kesmi. 435

435 Bu beyitlerde geen "vcud" (=varlk)tan maksat, fena ahlakmz, kt huylarmz, nefsan
arzularmz temsil
eden bedenimiz, madd varlmzdr. Halbuki bu mecaz varlmz, aslnda var gibi grnen yo
kluktan ibarettir. Ey Hakk' ve
hakikati arayan kii, sen imdi iinde bulunduun etten ve kemikten ibaret olan mevhum varl
ndan kork! Senin en byk
dmann odur. Sen onun iinde hapsedilmisin, sen bu mecaz bedende hayallere kaplyorsun, b
ir hayalden, bir vehimden
ibaret olan varln hayal kuruyor. Aslnda sen de yoksun, hayalin de yok. Gerek varlk ancak
Allah'tr. O'ndan baka her ey
var gibi grnmekte, ama gerekte yoktur. Bu fan lemde hi bir ey olmayan, hi bir ey olma
yana k olmutur.

Bu hayaller ortadan kalknca, aklnn ermedii eyler sana apak grnr. 436

436 Edhem Pertev Paa'mn u tercme beyitleri Hz. Mevlana'nm bu beytine tercman olmutur:
"Syrlp ruh zulmet-i tenden,

Szlp eyledikte azm-i vatan,


O zaman hallolur bu phe ve zan,
Bilinir hasl nedir mana!"

(Ruh beden karanlndan syrlp, asl vatanna, geldii ruh lemine szlp gidince, ite o
zaman insan pheden ve
zandan kurtulacaktr. Hakikat ve manev hayatn ne olduu bilinecektir.)

446

1523 u glge varlndan, benliinden kurtulunca, ne yaparsan "Attn zaman sen atmadn!" srrna erersin, emin olursun. 437

437 Bu beyitte Enfal Sresi 'nin u mealdeki 17. ayetinden iktibas var: "Habbim, attn zama
n sen atmadn, fakat
Allh att." bylece de varlndan, benliinden kurtulan kmil insann yaptklarnn kendisin
in olmad manas
karlmaktadr.

Sultan Mahmud ile Hindli klenin hikyesi.

1383 Allh rahmet eylesin, eyh Attar hazretleri, Musbetname adl


kitabnda Gazi Padiah Gazneli Mahmud'u anarak, onun hakknda ok nkteli, ok
gzel eyler yazmtr:

Anlattna gre o byk sultana, Hint savanda elde edilen ganimetten bir

kle dmt.

Sultan Mahmud o kleyi kendine oul edindi. Halfe yapt. Tahtna oturttu,
orduya kumandan tayin etti.

Hasl o ocuk, o gzelim tahtn stnde, o yce sultann yannda yer

almt.

O Hintli kle bu ltfa mazhar olduu halde, yana yana alamakta, gz


yalar dkmekte idi. Sultan Mahmud ona; "Ey kutlu ocuk!" dedi.

"Neden alyorsun? Elde ettiin devlet, eref, byklk neden tatszlat?


Sen padiahlardan da stnsn, padiahlar padiah ile dost olmusun, ayn tahta
oturmusun.

1390 Sen bir tahtn stnde oturuyorsun, vezirler, askerler ay gibi, yldzlar
gibi saf saf olmu dizilmiler."

ocuk dedi ki: "Benim yana yana alamamn sebebi u ki; ben kendi
yurdumda, kendi ehrimde iken annem,

Beni her zaman seninle korkuturdu; 'Seni arslan Mahmud'un eline dm


greyim!' derdi.

Babam da annemin bu korkutmalarna kzar; 'Bu ne hiddet, bu ne kt


dilek!' diye sylenirdi.

'ocuuna baka bir beddua bulamyor musun ki, byle kt, byle
kahredici dileklerde bulunuyorsun?

1395 Hanm! Sen pek merhametsizsin, ta yreklisin, bu szlerinle sanki ocuu yzlerce klla ldrmedesin.' diye szlanrd.

447

Ben ise annemle babamn bu szlerine arr kalrdm... Gnlme bir


vehim, bir korku derdi.

Acaba Sultan Mahmud, nasl cehennem huylu, yakc, krc bir adam ki
lmle, belalarla ad anlyor? Ktlklere, zulme rnek olarak gsteriliyor?

Daima senin korkunla titrerdim; kereminden, insanlndan, byklnden


gafil idim, haberim yoktu.

Ey dnya padiah, annem nerede? Gelsin de beni imdi taht stnde


grsn!"

1400 Ey gafil, anlaysz kii! Senin fakirliin, yoksulluun aslnda senin


Mahmud'undur. Cisman duygularn seni daima Mahmud ile korkutmaktadr. 438

438 Beyitte geen "fakirlik, yoksulluk" madd fakirlik deildir. Manev yoksulluk, ruh fakirl
iktir. Bunlar "adem"
(=yokluk), "fena" (=hilik) ile ayn manaya gelmektedirler. Madd zenginlik duygusundan yakas
n kurtarmak, lmeden nce
lmek, "fena ender fena" (hilikte hi olmak), daha dorusu yoklukta yok olmaktr.

Sen bu yce Mahmud'un efkatini, merhametini bilseydin "in sonu hayr


ola!" derdin.

Ey korkak gnll; yokluk, yoksulluk senin Mahmud'undur. Seni


Mahmud'la korkutan, seni doru yoldan karan anneni, yani senin madd menfaatini
dnen nefsini pek dinleme!

Sen fakirlie, yoksullua av olur, kendini ona kaptrrsan, o Hintli ocuk


gibi kyamet gn sevin gz yalar dkersin.

u madd varlmz, bedenimiz, bizi besleyip yetitirmede anamz gibidir.


Fakat bu ana bize yzlerce dmandan daha ok dmandr.

1405 Beden hastalannca, seni ila aramaya zorlar; kuvvetlenince de seni


eytanlatrr.

Sabretmek insann iini aar, gnln ferahlandrr.

Sknt ve kederlerle dolu olan bu bedeni, bir zrh olarak bil, o elbise yerine
ne kn bir ie yarar, ne de yazn.

448

Balktan yaratlm, ok fena huylu, ok hars, ok a gzl bir varlk olan


bedenimiz ile, gklerden, ruh leminden gelen tertemiz, ilah bir varlk olan
ruhumuz, ezel takdir gerei arkada olmular, muvakkat bir zaman iin u dnyada
beraber yaamaktadrlar. Asl ruhumuzun bu baya, kt huylu, ahlaksz birisi ile
arkada olmas, onun yapt btn huysuzluklara, ktlklere ses karmamas, onu
sabretmeye altrd iin iyidir. nk sabr insann iini aar, gnln
ferahlandrr. Nitekim azz Peygamberimiz Efendimiz de; "Sabr, ferahln
anahtardr." diye buyurmulardr.

Ayn karanlk geceden kamamas, sabretmesi, onu nurlandrr, aydnlatr.


Gln dikenin arkadalna katlanmas, sabretmesi de, ona ok gzel bir koku, latf
bir renk verir. 439

Hz. Mevlana u gzel ruba'sinde ayn dnceyi ifade buyurmulardr:

"Dost ile anlaan, dostsuz kalmaz, alc ile beraber olan tccar iflas etmez. Ay gecenin karan
lndan rkp
kamad iin nur samaktadr. Gl dikenin cefasna katland iin gzel kokuya sahip olmut
ur."

Stn ana karnnda, kan iinde, pislik iinde sabretmesi, onu deve
yavrusuna gda yapmtr. 440

440 Bu beyitte Hz. Mevlana; "Stn ana karnnda, kan iinde, pislik iinde sabretmesi" demekle
Nahl Sresi 'nin u
mealdeki 66. ayetinden iktibasda bulunmutur:

"Gerekten st veren hayvanlarda da size bir ibret vardr. Size onlarn karnnda, ikenbe pisl
ii ile kan arasnda halis
bir st iiriyoruz ki, ienlerin boazndan afiyetle geer." Allah'n kudretine hayran olmamak
elden gelmez. Yavru ana
rahminde iken gbeinden ana kanyla beslenmektedir. Zaman gelip de yavru dounca, anann mem
esine, doan yavrunun
ihtiyac olan btn minaralleri, deerli gdalar ihtiva eden zel bir st gelmektedir. Az d
enilen bu st, ana gsnde bulunan
her zamanki st deildir. ok besleyici olan bu huss st hangi kimyager, hangi eczac meyda
na getirdi? Kan damarlarndan
geldii halde bu stte kan yoktur. Bu nasl oluyor? Nasl hazrlanyor?

1410 Btn peygamberlerin, kendilerine inanmayanlarn ezalarna,


cefalarna katlanmalar, sabretmeleri, onlar Hakk'm has kullar yapm, zaferler
kazanm manev sultanlar haline getirmitir.

Kimin stnde yeni bir elbise grrsen, bil ki o elbiseyi sabredip alarak
elde etmitir.

449

Kimi plak, a, zavall, perian grrsen, bu hale dmesinin sebebinin

sabrszlk olduunu bil! Sabretse, alsayd bu hale dmeyecekti. Onun bu perian


hali sabrszlnn ahididir.

Kim derde dmse, kimin can gussalar, zntler iinde ise, mutlaka o
uygunsuz, fena bir kii ile arkadalk etmitir.

Arkadann cefalarna sabredip, onunla uzlasa idin, ona vefa gsterse idin,
ayrl yznden bana vurmazdn.

1417 Sabrszl yznden, Allh'tan bakasna gnl veren kii, sonunda


Hakk'tan ayr dt iin, zdraplara, kederlere, aclara mbtela olur, iyilikten
mahrum kalr.

2040 Cahilin eziyetlerine sabret! Hakk'n sana ihsan ettii bilgi ile, akl ile
hareket et, onunla ho gein!

2041 Ktlere kar sabretmek, iyi insanlar manen ykseltir, parlatr.


Nerede bir gnl varsa, sabr o gnl temizler, ssler, gzelletirir.

2043 Nuh kavminin imanszlk evri, ve Nuh'un sabr, Nuh'a ruh aynasnn
cilas oldu.

3976 Bakalarn neelendirdin, sabretmekle onlar glendirdin, onlar


sabretmee tevik ettin. 441

441 Dvan iri merhum Nef'nin u beyti ayn gr ifade etmektedir:


"al gamgnleri ad etmeye ad olmak istersen,
Sevindir kalbi na- gamdan azad olmak istersen."

Bakalarn neelendirdiin gibi, imdi de erkekliini, cesaretini hisset,


kendini neelendir, sabretmeyi dnen akln kendine l yap, klavuz edin!

Sabr klavuzu sana kanat olursa, cann, arn ve krsnn de stne kar,

ycelir.

3979 Hz. Mustafa'ya bak! Sabr ona Burak oldu da onu gklerin en
ycesine kard.

Hakk dostlar ile sohbet halis altn gibidir.

1418 Hakk dostlar ile sohbet halis altn gibi kymetlidir. Sen bu deerli
eyi, nasl oluyor da, onun kymetini bilmeyen hain, riyakar kiilere, kalpazanlara
emanet ediyorsun? 442

442 Bir mridin sohbeti bizi uyandrr. Bizi vellerin kitaplarndan anlama seviyesine yksel
tir. nk kmil insan
Allh'm en gzel canl bir kitabdr. Bu canl kitaptan dinlenen hakikatler mridin gnl gz
n aar. Onu Hakk yoluna
gtrr. Seyran merhum ne gzel sylemi:

"Hakk yoluna gidenlerin,


Asa olsam ellerine.

Er, pr vasfn edenlerin,


Kurban olsam dillerine."
Bir iranl air de:

"Bir iki kii ok az zaman iin bile olsa, bir araya gelip, Hakk'tan, hakikatten bahsederlerse
, bulunduklar yere
gkler secde eder."

450

Sen Allh'n huyu ile huylan da, sana verilen emanetler eksilmeden kalsn
ve kaybolmaktan kurtulsun!

1420 nsan huyunu yaratanla anla, peygamberlerin huylarn besleyen, onlar olgunlatran byk varlkla uzla, onun huylarn kendine huy edin!

Sen ona bir kuzu verirsen, karlnda o sana bir koyun srs verir. Zaten
her sfat besleyip gelitiren O 'dur.

Sen kuzuyu kurda emanet ediyorsun, kurdu bouna yol arkada yapma!

Kurt sana tilkilik eder, seni aldatmak isterse, akln bana al da aldanma;
ondan iyilik gelmez. 443

443 Burada insann iyi huylar kuzuya benzetilmitir. Nefis eytan, heva ve hevesine kaplm
kiiler de kurt olarak
gsterilmitir.

Bilgisiz kii, bir mddet seninle gnl arkadal etse bile, sonunda
bilgisizliinden tr, seni yaralar.

1431 Tatl szl bilgisizin dostluuna aldanma, szne de pek kulak asma!

O tatl szl cahil, sana "Ey anasnn can, ey gzmn nuru!" der, fakat bu
ho szlerin tesinde zdrap vardr, hasret vardr, aclar vardr.

Nefis anadr, akl ise baba gibidir.

1433 Cahil kii, ocuunu tatl diller dkerek aldatan ana gibidir. O ana,
babaya aka; "ocuum mektepten bkt, usand." der.

"Baka bir hanmdan dosayd ona bu kadar cefada bulunmazdn, onu bu


kadar skmazdn.

451

Bu ocuum, senden olmasayd, bunu ben dourmasaydm, yine anas bu


sz sylerdi." der.

Kendine gel, bu anadan ka, merhameti kendinin olsun! Babann tokad,


onun helvasndan daha tatldr.

Nefis anadr. Akl ise baba gibidir. Akla ayak uyduran, nce sknt eker
ama, sonunda rahata kavuur. Yzlerce ferahlk bulur.

Ey akllar veren Allh'm! mdada yeti, her eyi ancak sen dilersin, sen
yaparsn, hi kimse bir ey dileyemez ve yapamaz.

stek de sendendir, biz kim oluyoruz? Evvel de sensin, ahirde sensin.

1440 Hem sen syle, hem sen iit, hem sen ol! Biz bu kadar varlmzla var
gibi grnen yoklardan ibaretiz. 444

444 Hz. Mevlana Dvan- Kebrinde u aldm beyti ihtiva eden gazellerinde, bu konuyu ok ho
bir ekilde ifade
buyurmutur:

"Bizim bedenlerimiz birer evdir. Ruhlarmz da o evlere telerden gelip konmu birer misafirdi
r. Ey Allah'm! Biz
yokuz. Tenlerimiz de, canlarmz da senin glgenden ibarettir. Aslnda tenlerimiz de, misafir
olan canlarmzn can da sensin."

Allh'm bize emirler verdin, tekliflerde bulundun. Kullukta bulunmamz


diledin. Ltfet de secdeye rabetimizi artr. Bize ibadet zevki ver! Cebir inancnn
tenbelliinden bizi koru! Cebir tenbellii ile evkimizi sndrme! 445

445 Cebr inanc Mesnev'nin bir ok yerinde gemiti. Bilindii gibi cebr inancnda olan kii,
her eyi Cenab- Hakk

yaptryor diye ibadette tenbellik eder. Hatta su iledii zaman da; "Benim elimde bir ey yo
k ki!" diye iblis gibi iin iinden
kmak ister. Evet her ey Hakk'tandr. Amenna, fakat bizim de cz' de olsa bir irademiz vard
r. Eer byle olmasayd
peygamberler gnderilmezdi. Yollarn saptm insanlara kurtulu yollar gsterilmezdi. Allh
'm inayeti ile, ibadet ve gayretle,
iyiliklerle, insann kurtulaca, iyi yolu bulaca bir gerektir. "Takdr-i ezelin gayrete
k olduunu" unutmamamz gerekir.

Cebir, kmil insanlarn kolu, kanaddr. Tenbellerin ise ayak badr,


zindandr. 446

446 Cebr Allah'tan baka kimsede kuvvet ve kudret olmadna, her eyin, her hadisenin onun em
ri ile, onun takdiri ile
olduuna inanmaktr. Cenab- Hakk'n iradesi dnda hi bir eyin meydana gelmediini bilmekt
ir, insann kendi cz' iradesini
gerek hayra ve gerekse erre yneltmesi de, Hakk'n irade ve ihtiyarndan olduunu anlamaktr
. Bu eit cebre "Mahmud
Cebr" (Beenilen, makbul olan cebr) diyorlar. Kendi irade ve ihtiyarn tamamyla Hakk'n irad
e ve ihtiyarna brakan kimsede,
her eyi yapan, halk eden Allh'tr inanc yerleir, bu inan onu kurtarr ve felakete srkle
meyebilir. Bu cebr, kmil ve ariflere
kol kanat olur. Onlar daha ok iyilik yapmaya, kulluk etmeye tevik eder. Fakat kendi varl
ndan kurtulmam olanlara da cebr
inanc zindan olur. Onlar yoldan karr. Bu cebre arifler "Mezmum Cebr" (=Makbul olmayan ceb
r) diyorlar.

452

Bu cebir inancn sen Nil nehri gibi bil! nanan kiiye su, inanmayan kiiye

kandr.

Kanat vardr, doanlar padiaha gtrr. Kanat vardr, kuzgunlar mezarla, lee uurur.

Dnyay brakp geip gitmi olanlara lm sknts


yoktur. Onlar iin sadece hayatta iken frsat
kardklarndan, iyi iler, ibadetler yapamadklarndan
tr znt ve hasret ekmek vardr.

1450 Btn insanlarn en ycesi olan Hz. Muhammed (s.a.v.) Efendimiz,


ok doru sylemitir: "Dnyadan geip giden kiinin,

lm yznden bir derdi, bir znts yoktur. Elindeki frsat kardndan


tr, yzlerce kederi vardr."

O kendi kendine der ki: "Neden lme gereken nemi vermedim? Btn
nimetlerin, btn servetlerin kayna olan lm, neden her zaman dnmedim?
Gz nnde tutmadm?

Btn mrm boyunca, aknlmdan, gerei gremediimden ecel


gelince kaybolup giden o hayallerin peinde kotum. O hayalleri her zaman gz
nnde tuttum."

lm gitmi kiilerin hasreti, lmden deildir. Neden? "Hayallere,


naklara, suretlere kaplp kaldk!" diye hayflanrlar, zlrler.

1455 "O naklarn, o grnlerin birer kpk olduunu gremedik." derler.


Kpk nedir? Kpk denizin rpnmasndan doar ve denizle beslenir.

Deniz kpkleri kyya alnca, sen mezarla git de, o kpkleri, orada

seyret!

Denizin sahile brakt kpklere de ki: "rpnmanz, oynamanz,


kprmeniz, grlemeniz, gezip tozmanz ne oldu? Neden sessizce kyda
uyuyorsunuz? Deniz sizi yok olmanz iin mi kenara att?" 447

447 Denizin sahile brakt kpkler, mezarlklarda bulunan llerin cesetlerinin semboldr.
Ariflerin nazarnda, bu

dnyada grdmz her ey, canl ve cansz sandmz btn varlklar, insanlar, hayvanlar, a
alar, bitkiler btn maddeler,
denizlerde ve karalarda yaayan btn varlklar, cisimler, hepsi hepsi vahdet deryasnn kpk
leridir. Esas var olan, daim olan
vahdet deryasdr. Bu bahsin balndan sonra gelen beyitlerdeki hadsi erif u mealdedir: "
Hi bir kii yoktur ki, lsn de
pimanlk duymasn, iyilik etmise; 'Ne olurdu daha fazla iyilik etseydim?'; ktlk etmise;
'Ne diye lmedim de fazla
ktlk ettim?' diye nadim olur." Cami'u's-Sagr, c. II, s. 127.

453

Sahilde kumlar zerinde sessizce uyuyan kpkler de sana dille, dudakla


deil de, hal dili ile; "Bu soruyu bize sorma, denize sor!" derler.

Kpe benzeyen naklar, ekiller, varlklar, dalgalarn comas, oynamas


olmasa nasl meydana gelir? Rzgar esmeden, tozlarn ykseldiini kim grmtr?

1460 Ey hakikati arayan kii, ekil, nak tozunu grdn ya, rzgar da gr!
Kp grdn ya, kp meydana getiren usuz bucaksz denizi de mahede
et. 448

448 Hz. Mevlana Dvan- Kebr 'in VI. cildinin 2674 numaral gazelinde bulunan u beyitlerle b
u hakikatleri aklar:

"Aalarn dallar, yapraklar rzgar esmeyince oynamaz. Saman p de kehribar olmadka uma
z. Saman p
bile rzgar olmadka hareket etmezken, koca bir dnya nasl olur da, bir oynatan, bir hareke
t ettireni olmadan dner, durur?"

Ey insanolu, bunlar dnerek mahede et, gr! nk sende ie yarayan


ancak bu grtr. Bu grten baka neyin varsa onlar, yadr, ettir, iliktir,
damardr, sinirdir. 449

449 Hz. Mevlana ayn dnceyi Mesnev'nin II. cildinde bulunan u beyitle ifade buyurmutur:

"Kardeim, sen ancak dnceden ibaretsin. Bu dnceden baka neyin varsa, kemikten ve kldan
ibarettir."

Ey insanolu, senin yan mumlar klandrmaz, yani mum yapmakta


kullanlmaz. Etin de arap ienlere kebap yaplmaz.

Btn u tenini, gvdeni batan baa bakta, grte yok et, erit! Baka
git.baka!...

Bir bak var, bir ka kilometrelik yolu grr, bir bak da var iki dnyay da
grr. Padiahn yzn de grr.

454

1465 Bu iki bak arasnda, yazlamayacak kadar ok fark var. Gzne


bakn derinletirecek, grn kuvvetlendirecek irfan srmesini ara! Gizli eyleri
Allh daha iyi bilir.

Yokluk ve zikir

1466 Daha nce yokluk denizinin ne olduunu anlattk. Bunlar duydun ya,
sen imdi hep o denizde bulunmaya gayret et! Buna al! 450

430 1365 numaral beyitten sonraki blme ltfen baknz

yerinin, eser ortaya koyma yerinin asl, o yokluktur. Orada hi bir ey


yoktur. Orann nian, belirtisi de yoktur. Oras bombotur.

Btn ustalar, eser ortaya koymak, ilerini gstermek iin krk dkk yer
isterler, yokluu ararlar.

Btn sanatkarlarn, ustalarn ustas olan, hi bir eye ihtiyac bulunmayan,


herkesin kendisine muhta olduu Allh' n da yaratma yeri yokluktur.

1470 Nerede bu yokluk daha fazla ise, Hakk'n ii ve yaratma yeri oradadr.

Yokluk en yce mertebe olduundan trdr ki, derviler, o yoksul kiiler,


oraya varmlar, mkafatlarn almlardr. 451

451 Hz. Mevlana, Mesnev'nin bir ok yerlerinde "Yokluk" zerinde durur. "Varlk ancak yoklukt
a grnr." diye
buyurur. Bir Mesnevi beytinde:

"Varlk aynas nedir? Yokluktur. Eer aptal deilsen, sen de br tarafa yokluk gtr." der.

Hele bedenini, maln yok etmi dervi, hepsinden de ileridir. Fakat i,


beden yokluundadr, dilencilikte deil! 452

452 Beyitte geen "beden yokluu"; "lmeden evel lme" srrna eren, cisman arzularndan kurt
ulan kiiye aittir.
Yoksa yoksulluk fakirlik, dilencilik deildir. Nitekim Mevlana bir beytinde; "Dnya nedir? Dn
ya Allah'tan gafil olmaktr.
Kuma, para, oluk ocuk ve kadn deildir." diye buyurur. Aziz Peygamber Efendimiz de bir had
slerinde; "Allh'm,
zenginlikten olduu gibi, fakirlikten, yoksulluktan da sana snrm." diye buyurmulardr. B
uradaki fakirlik, lokma
fakirliidir. Allh fakirlii deildir.

Dilenci, maln mlkn yemi, madd varln tketmi kiidir. Kanaat


sahibi ise, Allh'a gvenerek varlna kyan; bedenini, rahatn dnmeden, iyilik
iin rpnan insandr...

455

yle ise ey hakikati arayan kii, artk dertten ikayet etme. nk dert,
insan yoklua gtren rahvan attr. 453

453 Bu beyitlerle Hz. Mevlana her var olann, yani var gibi grnen her eyin aslnn yokluk o
lduunu beyan
buyurmaktadr. Hakk her eyi yoktan yaratmtr. Kim madd varlndan fedakarlk yaparsa, ten
ini beslemekten, bedene ait
zevklerden, benlikten kurtulursa, gerek varl bulur, ilah huzura kavuur. Bu yzdendir ki,
Allh'a tam manasyla gnln
veren kii, geimini salayacak maldan deil de fazlasndan yz evirmi, kendini cisman arzu
larn esaretinden kurtarm,
hrriyete kavumutur. Bunda da dinimiz itidali, orta yolu semitir. Mehmed Emin merhumun ded
ii gibi:

"Altn, sar bir ylandr, vicdanlar srr. Lakin hayat kavgas iin bu silaha muhtacz."

Dnyada dertten, madd ihtiyalar iinde kvranmaktan, huzursuzluktan ikayet ve feryad etme!
Bunlar insan
yoklua kurtulua gtren birer rahvan at gibidir.

1475 Biz bu kadar syledik, tesini sen dn. Eer fikrinde bir durgunluk
varsa, iyi dnemiyorsan, Allh' zikrederek fikrini uyandr, harekete geir.

nk zikir, dnceyi harekete getirir, sen zikri u uyumu dnceye


gne yap da onu canlandr! 454

"'""Mevleviler, esmay (Allah'n isimlerini) zikretmek yerine ak ve cezbeyi slkn esas ola
rak almlardr."
grnn geree uymadn Mevlana'mn bu beyitleri aka gstermektedir. Kur'an'n bir ok
yerlerinde; "Beni zikredin,
ben de sizi zikredeyim." (Bakara Sresi, 152) Allah' ok zikrediniz mealinde ayetler vardr.
Hz. Mevlana tam Muhammedi bir
yolda olan vel, ilk yaplan resimlerinde bile elinde tebih olduuna gre nasl zikirden vare
ste kalr?

in asl cezbedir. Ama aziz dostum, almay, gayreti brakp sakn cezbeyi
bekleme, cezbe kendi kendine gelmez.

nk almay, ibadeti, iyilik etmeyi brakmak, nazlanmaya benzer. Hakk


yoluna cann ve ban koyan bir kimse hi nazlanabilir mi? 455

455 Hakk yolunda yryen kiinin Hakk'a ulamas ve hakikat makamna erimesinin asl cezbedir
, ilah cezbe nedir?
Cenab- Hakk'n bir kulunun gnln, ruhunu sevgi ile kendine ekmesidir. Kulunun kalbine sevg
i ateini drmesidir. Bu
hale gelen bahtiyar kul, elinde olmadan cmle ayar ve masivadan geer, kendi mecaz varlnd
an kurtulur. Fakat kulun
"Hakk'n cezbesi gelsin, beni benden alsn." diye cezbeyi beklemesi doru deildir. Mmkn old
uu kadar Hakk yolunda
gayret sarf etmesi, ibadet etmesi, nefsiyle mcadelede bulunmas, hiddetini, ehvetini yenmesi
lazmdr. Kh zikir ile, kh hamd
ile, kah kr ile din ve insan vazifelerini yaparak Hakk'n sevgisini kazanmaldr. nk A
llh'n cezbesi, kuluna olan
sevgisinin derecesi nisbetinde tecell edecektir.

Olum, ne Allh'n ltfuna mazhar olacan, ne de kahra urayacan


dnme; sadece onun emirlerine uymay, nehyettii, yapma dedii eylerden
kanmay gz nnde tut!

456

1480 Derken, cezbe kuu, anszn beklemediin bir zamanda, yuvasndan


sana doru uar gelir. Sabah olduunu, nura kavutuunu grnce artk mumu
sndr. 456

456 Buradaki mum, Hakk' bulmak iin sarf edilen emek, klfet, zahmet ve ibadet semboldr. Ya
nl anlalmamal,
cezbe kuu gelince mumu sndrmekten maksat, artk ibadetten, namazdan niyazdan vazgemek dei
ldir. Arifler ibadet ile
ubdiyyeti birbirinden ayrmlardr, ibadet, bir vazife ile yaplan bir takm zahmet ve klfe
te bal olan hizmet ve vazifedir. Bu
abidlerin, zahidlerin iidir. Ubdiyyet ise, bir vazife saylarak zoraki yaplan hizmet deild
ir. Hakk'a kar duyulan sevgi ve
zevkle canla bala yaplan kulluktur. Bu ibadet, klarn ibadetidir. Birinci ibadette korku
esas olurken, ubdiyyette ak esastr.

nk bir kn maukuna hizmeti, bir zahmet deildir, bir zevktir. Bu sebeple beyitte geen
"Sabah olunca mumu sndr!"
demek, Allh'a kulluu brak demek deildir. Taklidi ibadeti tahkka gtr, zoraki ibadetten a
k ibadetine ge, anlamna
gelmektedir.

Gzler, rtlerden, perdelerden geince, grecei nur, O'nun nurudur. Bu


gre mazhar olan, Hakk'n nuru ile bakan mutlu kii, derilere bakt zaman ii
grr.

Hakk'n nuru ile bakan kii, zerrede ebediyet, sonsuzluk gneini grr,
katrede btn denizi seyreder. 457

457 Beyitte geen "Zerre" madd varlklarn, "Sonsuzluk gnei" ise Hakk'n semboldr. Damla
manasna gelen
"katre", bir insann vcudunu, btn denizde Allh'n btn isimlerini, vasflarn kendisinde
toplam bulunan hakikat
mertebesini gstermektedir. Bir eyde Allh'n kudretini, sfatn ve yaratma gcn seyretmek
, zerrede gnei grmeye; bir
kimsenin katre-i vcudunda Hakk' isimleri ve sfatlaryla grebilmek, bir damla da denizi gr
meye benzetilmitir.

Abdurrahman Cami hazretleri; "Cihan, bizim sevgilimizin gzelliini aksettiren bir aynadr." d
emekte, brahim Glen
hazretleri de;

"Nedir bu katrelerde bahr- umman olduun cana?

Nedir bu zerrelerde ems-i tapan olduun cana?

sensin zahir ve batn hakikatte olan mevcud,

Nedir bu nak gn gnde pinhan olduun cana?" demitir.

Gezen, dolaan ller.

1538 Tabi olarak len kii, bir ynden, bir defa. lr, gider, sufler ise, yz
ynden lmler, yok olmulardr.

Tabi lm, insan bir defada ldrr. Halbuki sufilerin lm, yz


lmdr. Bir ldrlmede saysz kan bahas vardr.

1540 Hakk, sufleri defalarca ldrmtr. Ama kan bahas olarak ambarlar
dkmtr.

457

Bunlarn her biri Circis'e benzer. Altm defa ldrlm, altm defa
dirilmitir. 458

Circis: Bir rivayete gre, Andolu'da Kapadokya'da (Kayseri-Sivas havalisi) domu, 303 'de zm
it'te ehit edilmi
bir Hristiyan azizi. Altm defa ldrlm, altm defa dirilmitir.

Adalet sahibi olan Hakk'n sevgi klc ile ldrlen kii, ikayet yle
dursun; "Vur, vur, bir daha vur!" diye yanar, szlanr durur.

Allh'a yemin ederim ki, can balayan Hakk'n akyla ldrlen, ehit
edilen kii, ikinci defa ldrlmeye daha ok ktr.

1545 Bu suf, grnte diri, mezarda deil ama, onun btn duygular
lm, sanki mezarlar onun vcudunda gizlenmi.

Mezarda l ok grdn, bir de lde mezar gr, ey kr kii!

Bir mezardan senin stne bir kerpi dse kzar msn? Akll kiiler,
mezardan davac olurlar m?

lye kzp kin gtmeye kalkma, akln bana al, hamamdaki resimle
savaa girime!

1550 Dirilerin hiddeti, Hakk'n hiddetidir. Hakk'n yarasdr. nk o kmil


insan HakkTa diridir. 459

459 Hakk'la diri olmak ne demektir? Beer duygulardan kurtulmak, ehvetini, hiddetini yenmek,
Allah'tan gafil
olmamak, lmeden evvel lmek, Hakk'ta yok olmaktr. Bu inanta olmayanlar, bu inanc yaamayan
lar, diri de olsalar, l
gibidirler. Gafletle, benlikle, bilgisizlikle Hakk' unutan, dnyaya dalan, ahireti dnmeyen
kiinin cesedi, onun mezar
olmutur. Hz. Peygamber Efendimizin u hadsi byle kiileri anlatmaktadr: "Hakk' idrak eden
alimlerden, ariflerden baka
btn insanlar ldr."

Gller, alaylarn arkasna gizlenmitir.

1579 u gnlm badr, bahedir. Gzlerim de buluta benzer. Bulut alar,


ba bahe sevinir, gler.

Ktlk ylnda, glen, neelenen gne yznden balar, baheler lm


haline girerler, can ekiirler.

Kur'an- Kerm' de; "ok alayn!" ayetini okumusundur. Okudunsa, ne


diye pimi kelle gibi srtp duruyorsun? 460

460 Bu beyitte Tevbe Sresi'nin u mealdeki 82. ayetinden iktibas vardr: "Artk az glenler,
ok alayanlar..."
Peygamber Efendimiz de bir hadslerinde; "ok glmek kalbi ldrr." diye buyurmulardr.

458

Mum gibi gzya dkersen, evin aydnlanmasna sebep olursun. Evin


aydnl olursun. 461

461 Bu beyit ada iran airlerinden birisinin u beytini hatrlatt: "Mum etraf aydnlatrk
en kendi yanmasndan,
tkenmesinden korkmaz. Onun gayesi gzya dkerek, kendini yok ederek cemiyeti nra kavuturm
aktr." Hz. Mevlana da bir
Mesnevi beytinde:

"Faziletli insan, mumun yam yiyen alev gibi, kendini yer tketir, cemiyetin nurunu aydnlat
r."

Ey aptalca glen kii! Glmenin zevkine vardn, bir de alamann ne


olduunu anla! Onun da zevkine var!

1585. Cehennemi hatrlamak seni alatrsa, bil ki cehennem sana cennetlerden daha hotur. 462

462 Hakk yolunda yryenler iin, cehennemi dnerek, ilah azaptan korkarak alamak, cenneti
dnp
neelenmekten, zevk almaktan daha deerlidir.

Ey temiz kii! Gller, alaylarn arkasna gizlenmitir. Grmez misin?


Defineyi viranelerde, harabelerde ararlar.

Zevk, gamlarn, elemlerin iindedir. Gamlarn izini kayedenler, ab hayat


karanlklar lemine gtrmlerdir. 463

463 Tasavvuf bakmndan ab- hayat lednn bilgi, ak ve irfan; Hakk' a kavumak, hakikate erm
ek manalarna gelir.
Hz. Mevlana bu iki beyitte unu ifade buyurur: "Ey Hakk'tan gafil olan kii! Aslnda gller,
zevkler, neeler, alaylarn
iinde gizlenmitir.

Hakikat yolunda menzile varncaya kadar, tersine evrilmi nal izleri var.
Gzn drt a! ihtiyatla yr, yolu arma! 464

464 Tersine evrilmi nal izleri ile, hakikat yolcusunu artan geree aykr olan grler
kasdedilmektedir.

bret gzn drt a, sevgilinin iki gzn de kendi gzlerine dost edin!

1590Xwr 'an Kerm 'de; "ilerini birbirleri ile danarak yaparlar." ayetini
oku, sevgili ile anla, uzla, dost ol, nazlanarak "Uf!" deme! 465

465 Bu beyitte ura Sresi 'nin u mealdeki 38. ayetinden iktibas var: "ilerini birbirlerine
danarak yaparlar."

Hakikat yolunda yryen yolcunun arkada, dostu onun sevgilisidir. Hatta


iyi bakarsan grrsn ki, yol da bir sevgiliden ibarettir.

459

yleyse sevgililere, dostlara ulanca, susarak otur! Haddini bil! Bakeye


geerek kurulma! Alak gnll ol!

Akln bana al da cuma namazna bak; herkes camiye toplanm, bir arada,
bir dncede; fakat hepsi de susarak oturmakta. 461

461 u hadste susmann faziletini ifade eder: "Susmak, alim iin sstr, zinettir. Cahil iin
de bilgisizliinin
rtdr."

Neyin varsa, al da susmak ynne doru ek gtr! Kmil bir insan olmak
istiyorsan sus, konuma, gsteriten sakn! 462

462 Hasan Basri hazretleri diyor ki: "Biz yle kimselere yetitik ki, onlar sahip olduklar bi
r hikmeti, srf hret

korkuu sebebiyle saklar, kimseye amazlard. Onu am olsalard, phesiz hem kendileri, hem
de arkadalar faydalanrlarda"
Bir gn Hz. Ali (r.a.) Kfe mescidine girdii zaman, bir adamn orada bulunanlara bir takm e
yler anlatmakta olduunu
grm ve; "Bu nedir?" diye sormu. "Bir adam konuuyor." demiler. O da; '"Bu adam ben falanc
aym, beni tanyn! 'demek
istiyor."

1595 Peygamber buyurdu ki: "Sen, dostlar, skntlar denizinde yol gsteren
yldzlar bil!" 463

463 "Benim ashabm, dostlarm yldzlar gibidir. Bunlarn hangisine uyarsanz hidayete erersin
iz." hadsine iaret var.

Yzn yldzlara dik, yol ara; sz gr bulandrr; sus syleme!

Sen iki doru sz syleyebilirsin. Ama onlar bulank, kark, ho olmayan


szler de takip eder.

Azn atn m? Sylediin szleri yakalayamazsn; temiz, doru szlerin


arkasndan kt, biimsiz szler de dklr.

"Gerekten de Allah, vaaz edenlerin dillerine


dinleyenlerin himmetlerince hikmet telkn eder." hadsi.

1656 Birisi gzel sz sylyorsa, bu gzel sz, dinleyenin canla, bala


dinlemesinden, anlamasndan ileri gelir. retmenin ateli ateli ders vermesi,
heyecanla bu ie sarlmas, ocuun kendisini derse vermesindendir.

Yirmi drt makamdan eng alan algcy dinleyen yoksa, engi ona bir
yk olur.

Aklna ne yank bir name gelir, ne gazel, ne de parman alg almak iin
oynatabilir!

Eer insanlarda, grnmez lemden gelen haberleri duyacak kulak olsayd,


mjdeci peygamberlere gkyznden vahiy gelmezdi.

460

lah sanat gren gzler olmasayd, ne gkyz olurdu, ne de yeryz

glerdi.

1661 "Sen olmasaydn..." hadsinin ifade ettii mana, iin ok keskin, her
eyin asln grr gz iin olduunu bildirmektedir. 469

469 Bu beyitte; "Habbim, sen olmasaydn, bu kinat yaratmazdm!" kuds hadsine iaret edilm
ektedir. Kmillerin en
kmili, nebilerin en efdali olan, lemlerin Rabbinin sevgilisi bulunan, Peygamber Efendimiz, k
mil insanlar arasnda, ilah
san'at ve o san'at yaratan en byk san'i, yaratcy grmekte en keskin gze maliktir. Bu
sebeple Cenab- Hakk sevgili
Peygamberimize; "Senin mbarek varln olmasayd, bu eflaki, bu kinat yaratmazdm, btn k
inatn yaratlmasna senin
erefli varln sebep olmutur. nk her eyin asln, manasm keskin gzlerinle grp anlam
aktasn." diye buyurmaktadr.

Fakat insanlar kadn akndan, yemek sevdasndan kurtulup da Hakk'n


san'atma nasl k olacaklar?

Yiyecek bir ka kpek olmazsa, tutma suyunu yalaa dkmezsin. Yani


herkese kabiliyetine gre ksmet verilmektedir.

Yr Ashab- Kehfin Hakk maarasnn kpei ol da, dier kpeklerden bu


ayrl, seni onlarn yalandan kurtarsn.

Trk'n;

"Terzi benden bir ey alamaz!" diye bahse girimesi


ve maln rehin olarak vermesi.

1665. Hikyeci, terzilerin nasl acmadan kuma aldklarn, aldklar kumalar nasl gizlediklerini anlatt.

O kalabalk iinde bulunan Hitl bir Trk, bu szlerden, terzilere ait bir
srrn aa vuruluundan pek fkelendi.

Gece kyamet gn gibi o srlar hakikat ehline aklamakta idi.

Nereye gelir de, orada birbirleri ile ekien, birbirlerinin srlarn, ayplarn
aklayan, gizli amarlarn ortaya dken, iki dman grrsen;

O ekime zamann, korku ile anlatp durduklar maher bil! O srlar


aklayan dudaklar, boaz da sur say!

1670. Allh, fke sebeplerini hazrlam, o ktlklerin ortaya dklmesini


takdir buyurmutur.

Hikyeci ballandra ballandra terzilerin hainliklerini anlatt. Trk de hayli


zld, dertlendi.

461

Sonra dayanamad; "Ey hikyeci!" dedi, "Sizin ehrinizde hilede, hainlikte


en ileri giden, usta terzi kimdir?

Hikyeci; "ehrimizde Cierolu adnda bir terzi vardr. O el abukluunda


ve hrszlkta herkesi geride brakr." dedi.

Trk; "Ben seninle bahse girerim ki, o benden deil kuma, bir iplik bile
alamaz." dedi.

1675 "Pek kendine gvenme, bu kadar ykseklerde uma, senden daha


akgzleri o mat etti!" dediler.

"Haydi, yr, aklnla bu kadar vnme! Onun hileleri karsnda, sen de


arr kalrsn. Kendini kaybedersin!"

Trk, bsbtn kzd; "O terzi benden ne eski, ne yeni hi bir ey alamaz,
aramaz!" diye bahse giriti.

Malna gz koyanlar, tama' edenler, onu daha da kzdrdlar, o da bahse


girerek nesi varsa rehine verdi.

"u, arap atm rehine koydum. O terzi kurnazlkla benden kuma


alabilirse, atm sizin olsun." dedi.

1680 "Eer o terzi benden bir ey akmazsa, sizden bu atla beraber bir at
isterim."

zntsnden tr, Trk o gece uyuyamad. Hrszn hayali ile savap

durdu.

Sabah olunca atlas kuma koltuunun altna ald. O hilecinin pazar


yerindeki dkkanna gitti.

Selam verip dkkana girdi. Usta hemen yerinden kalkp, selamn ald.
Onunla merhabalat.

Trke haddinden fazla hrmet etti. Bylece onun gnlne girdi. Ona kendini
sevdirdi.

1685 Trk terzinin blbl gibi tatl tatl dil dktn grnce, getirdii
stanbul atlasn (ipek kuma) onun nne att.

"Bu kumatan sava gn giymem iin gbeimden aas geni, yukar


ksm dar, bir kaftan bi!" dedi.

"Belden yukars dar olsun da, gzlere gzel grnsn, aas geni olsun
da hareketimi ksmasn, ayaa dolanmasn."

Terzi; "Ey sevimli kibar mteri! Sana yzlerce hizmette bulunaym.."


deyip, elini gznn stne koydu; "Emrin bam stne!" dedi.

Sonra kuma lt, ne kadar kacan anlad. Ondan sonra da azn


aarak, tatl diller dkerek Trk' lafa tuttu.

462

1690 .Baka emirlerin hikyelerini anlatt. Onlarn ltuflarndan,


ihsanlarndan, cmertliklerinden bahsetti.

Hasislerden, onlarn kt huylarndan, cimriliklerinden uzun uzadya


hikyeler anlatt. Emri gldrmek iin hayli dil dkt, tuhaf tuhaf szler syledi.

Ate gibi hzla makasn kard, hem kuma kesiyor, hem de boyuna
masallar anlatp duruyordu.

Terzinin gldrc szler sylemesi;

Trk'n kahkahalarla glmesi. Bu suretle darack,


kck gzlerinin kapanmas. Terzinin bu durumdan
faydalanarak kuma almaya frsat bulmas.

Anlatlan masallar yznden Trk yle katla katla glmeye balad ki,
glerken darack gzleri kapand, grnmez oldu.

O glerken, terzi kumatan bir para calip dizinin altna saklad. Bu ii


Allh'tan baka kimse grmedi.

1695. Allh her eyi grr, grr ama, onun gzel huylarndan birisi de gnahlar, ayplar rtmektir. Ancak haddi aann yaptn ortaya kor, onu rezil eder.

Terzinin anlatt masallarn holuu, tatll, Trk'n giritii bahsi onun


aklndan kard. Ona hereyi unutturdu.

Atlas nedir? Bahse girimek nedir? Rehin nedir? Terzi aabeyin anlattklar
ile Trk sarho oldu. Akln yitirdi.

Trk kendine gelince; "Allh ak iin glnecek bir ey daha syle!


Szlerin gnlme, ruhuma gda oldu." diye yalvard.

O dzenbaz, glnecek bir masal daha syledi. Trk yle bir kahkaha att
ki, srt stne yere yatt.

1700. Gafil Trk, o glnecek masallardan ho zevkler alrken, terzi de kumatan bir para daha keserek gmleinin yakasndan koynuna soktu.

Hital Trk nc defa; "Allh akna glnecek bir ey anlat!" dedi.

Terzi bu defa nce sylediklerinden daha ho, daha gldrc bir masal
anlatt. Trk' tam manasyla avlad.

At iin bahse giren Trk'n att kahkahalardan, gzleri yumulmu, akl


bandan gitmi, arp kalm, adeta sarho olmutu.

463

Terzi nc defa kumatan bir para daha ald. nk onun glnden


meydan bo bulmutu.

1705 O Hitl Trk, drdnc defa, o ustadan gln bir ey sylemesini


isteyince;

Terzinin gnlne merhamet geldi de, artk hilesini, hrszln bakalarna


saklamaya karar verdi. Kendi kendine dedi ki:

"Glmeye ne kadar da dkn; zavallnn zararndan, ziyanndan haberi bile

yok."

Trk; "Allh akna, bana bir masal daha syle!" diye terziyi pmeye
koyuldu.

Terzi; "Ey kendisi masal olmu, varlktan gemi kii! Ne zamana kadar
masal dinlemeyi deneyeceksin!" dedi.

1710 "Senin kendi hayatinin masalndan daha gln bir ey yoktur. Git de
ykk kabrinin banda dur, dn! 470

470 Mevlana bu hikyeden derin manalar karmaktadr. yle ki, masallara kaplp aziz mrn
bo yere harcama,
dn ki u kymetli mrden geen her an bir daha geri gelmeyecektir. Geen senelerle yprana
n, haraba yz tutan varlnn
kabri mesabesinde olan bedeninin viranesinde dur; dn. Madd ve manev knn harabesinde
dnceye dal da, kendini
yenilemeye, hatalarndan kurtulmaya al.

Ey phenin, bilgisizliin kabrine ba aa den kii, ne zamana kadar,


masal dinleyip duracaksn?

Ne zamana kadar, u dnyann ivesini tadacaksn? Ne banda akln var, ne


de ruhunda bir huzur var!

Fena, zalim bir arkada olan u dnyann masallar, oyunlar, senin gibi yz
binlerce kiinin erefini, haysiyetini ald, ald, gtrd.

lemin terzisi olan bu felek, hayat yolunda yryen binlerce kiinin ten
elbiselerini, akn, aklsz ocuklar gibi hem yrtar, hem diker. 471

471 Arif airlerden birisi hayat hakknda u kt'ay sylemi:

"Gam yemekle, can ekitirmek demektir bu hayat. Neelenmek, zevk mit etmek dahi beyhudedir.
Nevbeti mr
savan eslafa gpta eylerim, Domayanlarsa, doanlardan daha asudedir."

1715 Felein hoa giden, oyalayan halleri, balar, baheleri, meyvelerle


sslerse de, k gelince btn gzelliklerin yerinde yeller eser.

ihtiyar ocuklar ise onun nne oturmular, kutluluu, kutsuzluu ile alay
eder gibi ondan bir eyler elde etmeye urayorlar." 472

472 Eskilerin "hrs- pr", ihtiyarlk hrs dedikleri hali ifade buyuruyor, ihtiyarlarn dn
ya nimetlerine kar
duyduklar hrs, genlerden daha fazladr. Dilenciler gibi mrlerinin akam yaklat iin
rpnr dururlar. Her geene avu
aarlar, ihtiyar ocuklar, a gzl hars dnya ehlinin semboldr, insanlar anslarna veya
ansszlklarna gvenerek daima
felekten bir eyler beklemekte, istediklerini elde edemeyince felee kzmakta, ansszlklarn
dan ikayet etmededirler. Hayyam:

"Felee etme eamet isnd, Ki onun tli'i senden bed ter." demektedir.

464

Terzinin Trk'e: "Akln bana al da artk sus! Bir


baka glnecek ey istersen kaftann sonra sana dar gelir!"

demesi.

"Ey kahkahalarn esiri olan manasz kii! Artk brak beni, ge! Bir gldrecek hikye sylersem vay haline!

Sonra kaftann bsbtn daralacak. Kim kendine bu ii eder? Bu ktl

yapar?

Glme nedir? Bu iin asln biraz bilseydin, glecein yerde kan


alardn." 473

473 Peygamber Efendimiz; "Eer benim bildiimi siz bilseydiniz, az gler, ok alardimz." diye
buyurmulardr.
Baka bir hadslerinde de; "Glmeyi azalt, nk ok glmek kalbi ldrr." diye mminleri uya
rmtr. Byk mtefekkir
Bergson; "Her kahkaha bir bardak kana bedeldir." derken, sanki Hz. Mevlana'nn; "Glecek yerde
kan alardn." fikrine aina
kmtr. Baka bir mtefekkir de; "Sk sk glen insanlar, ok kederli olup, kederlerini yap
mack bir nee ile rtmek
isteyenlerdir." demitir. Gerekten de glmek, kahkaha atmak, gz yalarmzn maskesi olduu
da bir gerektir. Yerinde
glmek elbette gzeldir. "Gzel bir gl, karanlk eve giren bir gne dr." demilerdir
. Peygamber Efendimiz de daima
tebessm ederlerdi.

Bo gezenler, bir ile megul olmayanlar, masal ve


hikye peinde koanlar bu Trk'e benzerler. Aldatc, bizi

zen, hrpalayan fan dnya da terzi gibidir. ehvetler,


kadnlar bu dnyann terzinin anlatt gln masallardr.

Bizim mrmz ise, sonsuzluk kaftan, takva elbisesi


dikilmek zere terzinin nne konan kymetli atlas

kumatr.

1720. Gaflet terzisi, mrn kymetli kuman aylarn makas ile para para

kesti.

465

Sen ise; "Benim tli' yldzm daima parlasayd, hep kuvvetli olsayd..." der,
hep bunu istersin.

Tali' yldznn getirdii uursuzluklara pek kzarsn; onun cilvesine, kinine,


bana getirdii afetlere fkelenirsin. 474

474 Bundan sonraki beyitlerde Mevlna eski mneccimlerin inanlarna temas ediyor, insanlar o
k eski zamanlardan
beri yldzlarla t-li'leri arasnda bir mnasebet olduuna inanmlardr. Hala da buna inanan
lar var.

"Hkem kavlin itimd edemem, Hem de klli yalan deyip gidemem."

diye bu iin iinden kmaktan baka are yok. Fakat Mevlana bundan sonraki beyitlerde; "Sen
u yldzlarn
tali'lerimiz zerindeki oyunlarna, ivelerine bakma da, kendi akn bul, gnln ver, gerek
aka arl!" diye buyurarak, bu
inanc bir kenara atmtr.

Onun susmasndan, kutsuzluklarndan, sana kin beslemesinden pek


incinirsin.

"Niin zevk, nee Zhre'si oynamyor?" dersin ama, onun kutluluuna,


oynayna pek gvenme!

1725 Yldzn sana der ki: "Neelenmem, glmeni artrrsam, seni bsbtn
aldatr, zntye sokarm, borlandrrm."

Ey bo eylerle uraan deersiz kii, sen u yldzlarn tali'lerimiz


zerindeki oyunlarna, ivelerine bakma da, kendi akn bul, gnln ver, gerek
aka sarl!

1733 Sen dnyamzn hoa gitmeyen, insan zen bu inanlarn, bu


vak' alarm grmemezlikten gel!

Hayat pahallna, geim zorluuna, ktlna, korkuya, titreyie bakma!

1735 unu da gr ki, btn aclklarna ramen, yine de dnyay, hayat ok


seviyorsunuz. Onun iin lyorsunuz. Ondan kendinizi ekemiyorsunuz. 475

475 Dnyada, hastalklar, yoksulluklar, ayrlklar, lm peimizi brakmad halde, hayatn h


o taraflar da var. Bizi
yaratan kuvvet, hayatn devamn istedii iin, bize dnyay sevdirmi. Oduncu ile Azrail hik
yesi malumdur. Bu efsaneyi
Muallim Naci merhum manzum olarak yle tercme etmiti:

"Bir fakir ihtiyar oduncu gider, Koca bir yk odun tedrik eder. G ile srtna o br alr,
Gtrr hayli ter iinde

kalr."

Oduncu hayattan, yaamaktan bkmtr. "Azrail gelse de canm alsa!" diye niyazda bulunmu. O
anda Azrail
karsna kar. "Beni armsn, senin cann almaya geldim!" deyince; "u yk tut da srt
ma koyuver!" dermi.

466

Hayatn aclklarn, zdraplarn Allh'n bir rahmeti, bir ltf ve ihsan bil!
Merv, Belh saltanatn ise bir azap, bir felaket olarak bil!

O brahim, lmden kamad. Atee atld da, yanmad. Bu ibrahim 476 de


ycelikten, eref ve itibardan kat. Tacn tahtn brakt. Ak ateine yand.

476 ki ibrahim'den birincisi putlar krd iin Nemrut tarafndan atee atlan tbrahim(a.s.
)dr. Allah'n emri ile ate
onu yakmad, ikinci ibrahim ise, Allah'n ak atei ile yanarak, tacn, tahtn terk eden, de
rvi olan Edhem olu ibrahim'dir.
Biri peygamber, biri vel. ikisi de Allh'n sevgili kullarndan olan bu iki ibrahim hakknda,
ok eyler sylenmi, ok eyler
yazlmtr, ibrahim Edhem hazretlerine, hayatnda en mesud, hazla dolu an sordular. yle an
latt; "Bir gn bir gemi ile
gidiyorduk. Adamn biri aklabanlk ediyor, ununla, bununla eleniyordu. Etrafndakiler de g
lmekten krlyorlard. Nihayet
bu adam, gemideki yolcular iinde en fazla hakaret edilecek, kk drlecek, maskaralatr
lacak insan olarak beni buldu.
Salarmdan tutup, bam kaldrd. Elini boynumun zerinde bak gibi ileterek kesilen insan
kafalarn misallendirdi. bam
yerlere kadar edi. Ve daha neler yapmad. O kadar kii arasnda hakir ve mdafaasz olarak be
n seildiim iin en mesd anm
bu..." (Necip Fazl Ksakrek, Halkadan Prltlar, s. 17.)

alacak u ki, ate ibrahim'in birisini yakmaz da teki ibrahim'i yakar,


istek yolunda, byle birbirinin aksi olan haller var. 477

477 ibrahim'den birisi Nemrad'un ateine atld, yanmad. teki ibrahim ise saltanatn brakt
, ilah atein iine dt,
yand. Hakk' isteyenlerin yolunda, byle birbirinin aksi olan ve insan artan eyler vard
r.

Eziyete sabretmek, zahmete katlanmak, sevgilinin


ayrlna sabretmekten daha kolaydr,

1758 Kadnn biri kocasna; "Ey adaml brakp giden, ey insanla yanamayan kii!" dedi. "Neden bana hi bakmyorsun? Ne vakte kadar bu horlukta
kalacam?"

1760. Kocas; "Ben seni a brakmyorum, yoksul bir kii isem de elim ayam tutuyor." dedi.

"Gzel karcm, yiyeceini temin etmek, stne bana bakmak benim


vazifem. Her ikisine de bakyorum, bu hususlarda bir eksiklik yok!"

Kadn gmleinin kolunu gsterdi. Pek kaba idi, pek kirli idi.

"Kabalndan, sertliinden tenimi dalyor, yiyor, kim birisine bu eit


elbise alr?"

467

Adam; "Hanm!" dedi, "Sana bir ey soracam: Ben yoksul bir adamm,
elimden ancak bu geliyor.

1765 Bu gmlek kabadr, ktdr. Beenilir taraf yoktur. Bunlar dorudur.


Sen haklsn. Fakat ey akll, dnmeyi seven hanmm! Bir dn bakalm;

Bu mu daha kaba, daha irkin, daha fena, yoksa seni boamam m? Bu mu


sana daha kt geliyor, yoksa ayrlk m?"

te ey "Byle olsayd, yle olsayd.." diye hayat knayan kii! Bela,


yokluk, eziyet, mihnet de byledir.

phe yok ki, hayatn zevklerini, hevay, hevesi terketmek ac bir eydir.
Fakat bunlar, Hakk'tan uzak kalmann aclndan iyidir.

Din urunda savamak, oru tutmak insana zor gelir, g gelir ama, Hakk'n
kulu kendisinden uzaklatrmasndan, byle manev bir derde drmesinden daha
iyidir.

1776 Bunca zamandr kaynadn, cotun ama, ey kadd olup kalan kii! Yine
de tatar a gibi yar pimi bir haldesin.

Bir mrdr, Allh'n ltfuna ve ihsanna mazhar olmusun! yle olduu


halde Hakk'n ltfunu ve ihsann grmeyenlerden daha aalara dmsn. Hala
hi bir eysin!

Ona talebelik eden kii stad oldu. Halbuki sen, ey inat kr! Gnden gne
geri gittin, geriledin.

Anandan, babandan bir hayrn olmad gibi, gece ile gndzden de ibret
aldn yok!"

Suf ile papaz

1780 Arifin biri, ihtiyar bir papaza; "Sen mi daha yalsn, sakaln m daha
yal?" diye sordu.

Papaz dedi ki: "Ben ondan nce domuum, sakalm yok iken dnyay
grmm, nice seneler yaamm."

Arif dedi ki: "Sakaln aarm, eski halini terk etmi, fakat kt huyun
deimemi, olduu gibi duruyor."

Sakaln senden sonra doduu halde, seni gemi, sen ise tirit sevdasnda
cismn sevdaya dmsn, olduun yerde kalmsn.

Sen hala doduun renktesin, o renkten bir adm bile ileriye atamamsn.

468

1789 Ey aklsz kii! Tih l'nde kalan srailliler gibi, sen de akama
kadar koup duruyorsun da, yine kendini komaya baladn yerde gryor,
buluyorsun.

1794 Bari hi olmazsa, imdi vcudunun her uzvuna, her cz'ne sor,
Hakk'n nimetlerini, lutuflarn, ihsanlarn onlar sana sylesinler. nk bu dilsiz
gibi grnen uzuvlarnn her birinin yzlerce dili vardr.

1795 Dnyaya rzk veren Hakk'n nimetlerinin beyan, anlatlmas, zaman


yapraklarnn arasnda gizlenmitir. 478

478 Bitkilerin, aalarn yapraklar Hakk'n nimetini beyan eder, anlatr. Saysz bitkilerin
her yapra bir dil olup,
gnl uyank kiilere, Hakk'n keremini, ltfunu ve ihsann sylemektedir. Fakat gnlleri pa
sl, kalpleri kararm kiiler
bunlar duyamazlar. ehy Sadi hazretleri u beytinde bu hususu pek gzel bir ekilde anlatr:

"Gnl uyank kiilerin nazarnda, bitkilerin her yapra, Hakk'n ma'rifetini, ihsann beyan
eden, anlatan bir

defterdir."

Ey gafil, sen geceleri, gndzleri hikyeler, masallar arar durursun. Halbuki


senin cz'lerinin cz'leri, sana senin masaln sylemedeler. 479

479 Hz. Mevlana Dvan- Kebir 'de de bu konuya temas eder:

"Sen bedeninin her zerresinden bir feryad duy, bir inilti iit! nk sen, byk bir ehirsin,
hem de bir ehir deil,
belki binlerce ehirsin! (Dvan- Kebr, c. VI, 2821)

Her cz'n yokluktan kp geleli, neler grmtr. Ka nee grm, ka


sevin tatmtr. Ka keder, ka zdrap yaamtr.

nk hi bir cz' sevin olmadka, lezzet bulmadka bitip gelimez.


Aksine her cz, zdrap ile zayflar, harap olur.

Yokluktan kp gelen cz'lerin kald, fakat o nee, o sevin hatrdan kt


gitti. Belki de kp gitmedi de, be duygu ile duyulmadan, vcudumuz yedi uzvu ile
hissedilmeden gizlendi. 480

480 Beyitte geen "Yedi uzuv" bazlarna gre: 1. Dncenin yeri olan ba. 2. Gnln yeri ola
n gs. 3. Nefis ve
ehvetin sembol olan karm. 4-5. steklerimize vasta olan iki el. 6-7. Bizi gayeye doru gt
ren iki ayak. Hz. Mevlana bu
beyitte; ezelden geldiimiz yerden, ruhumuzda kalan manev nee, sevin hatrdan kp gitmedi
ama, duygularmzda gizlendi.
Be duygumuz ile topraktan bedenimize gelen yedi uzvun tesirinden kurtulunca ruh lemine ait m
anev zevk ve neeye
kavuacamz mjdeliyor.

469

1800 Bu hal una benzer: Yaz mevsiminde pamuk yetiir; zaman geer, yaz
gelir gider, hatrdan bile kar. Fakat pamuk kalr; gzmzn nndedir.

Yahut da ktan meydana gelen buz gibi, buzu grrz, nmzdedir. Fakat
k gizlenmitir, grnmez.

Karmzda duran o buz, bize kard zorluun, tmenin, titremenin


armaandr. Ama k gizlenmitir. Yazn bize brakt hediyeler de eitli
meyvelerdir.

Ey gen, bunun gibi, senin her cz'nde, teninde Hakk'n bir nimeti tek
hikyesi anlatlp, durmaktadr.

Douran kadnlarn kucaklarndaki ocuklar, onlarn eleri ile sevitiklerini


gsterir.

Her aa, ocuklarn emzirmektedir. Onlarn hepsi de Meryem gibi gizli bir
padiahtan gebe kalmlardr da, ocuk dourmulardr.

1816 Grdn gl, aslnda coup kprerek syleyen gldr. Ey blbl;


dili, tmeyi brak da, kulak kesil! 481

481 Mevlana Dvan- Kebrin bir ruba'sinde gle seslenir de der ki: "Ey gl! Sen gl bahesin
in gzelliine hayran
oldun, onun iin mi glyorsun? Veya ak blbllerinin tleri mi seni gldryor? Yahut gizl
i sevgilinin yanandaki gl gibi
mi alyor ve glyorsun? Galiba sende ona benzer bir ey var. Bu yzden neeleniyor, bu yzd
en glyorsun?"

1819 Yeniden yeniye gelen, Temmuz ayndaki buz gibi. Bu buz her an k
mevsiminin hikyesini syler;

O souk yelleri, o zemheri rzgarlarn, o dondurucu souklar, tatsz


gnleri anlatr durur.

1821 Herhangi bir meyvenin k mevsiminde Allh'n ltfunun, ihsannn


hikyesini anlatmas gibi.

O meyve, gnein glmsedii zamanlar, yeillik gelinlerinin ona


dokunmasn, onlar rselemesini, ypratmasn anlatr.

Sende hal geti gitti, cz'lerin yadigar olarak kald. Ya ona sor, yahut da

hatrlamaya al...

Gam seni yakalarsa, evik isen, derhal srar, mitsizlik deminden kurtulursun.

Ona; "Ey hali, nimetleri, o ycelii inkar eden gam!" dersin.

470

"Eer sen, her dem, kendini bahar mevsiminde imi gibi hissetmiyorsan,
mutlu ve neeli deilsen, gl ynna benzeyen bedenin neyin anbardr?"

Gl yn bedenindir. Dnce de gl suyuna benzer. Gl suyu, gl inkar


ediyor, ite sana alacak ey!

Nimetleri inkar eden maymun huylulardan saman bile esirgenmez. Fakat


peygamber huylu kiilere gne ve bulut salr.

O kfirlik inad maymunun adetidir. O hamd ve sena, o krler Peygamberin yoludur.

1830 Perdelerin yrtlmas, maymun huylulara neler etti! Peygambere


benzeyenlere ise, peygamberlerin yolunda yrmek ne faydalar verdi?

Mamur yerlerde kpekler var, kuduzlar var. Ykklarda ise nur ve ycelmek
definesi var.

u dn, ayn tutulmasndan olmasayd, bunca filozof yolunu kaybetmezdi.

Akll ve zek kiiler, bu yol kaybetme yznden, burunlarnn ahmaklkla


dalandn grdler. 482

482 Yukardaki beyitlerde grnlerin insan aldatt belirtilmektedir. Mamur yerler devlet
ve servetle bedenleri
mamur olan ehl-i dnya ve ehl-i hevadr. Ykk yerler ise bedenleri dert ve mihnetle, klfetle
, meakkatle harap olmu, ehl-i
belaya iarettir. Bedenleri nimetlerle mamur olan kimselerin vcudlarnda kpek sfatlar ve c
isman duygular, hayvan huylar
vardr. Bedenleri zdrapla, mihnetle harap olan kiilerin vcudlarnda izzet ve nur definesi
vardr. Onlar Hakk'n verdiklerine
razdrlar. Her hallerinde hamd ve senada bulunurlar. Baz akll kiiler, grnlerin tesin
e geemezler, aldanrlar. Hakikati
bulamazlar. Onlar akllarna gvenirler. Yolu arrlar. Filozoflar ayn nurunu yalnz domak
ta, karanl da batmakta
grdklerinden lmden sonraki hayat akllarna gvenerek inkar ederler. Yolu arrlar. Bur
unlarnn ahmaklkla dalandn
grrler.

alp abalamadan rzk dileyen bir fakirin hikyesi.

aresiz kalm bir mflis, derde dmt. Hi bir eyi yoktu. Binlerce
sknt iinde rpnyor, adeta can ekiiyordu.

1835 Namazlarnda, dualarnda; "Ey Allh'm! Ey kurdu, kuu koruyan


Rabbim!" diye yalvaryordu.

"Sen beni alp yorulmadan yarattn." diyordu. "Bu dnyada rzkm da


alp kazanmadan ltfet!

471

Bama, be gizli inci ltfettin. Ayrca verdiin be duygu da gizli! 483

481 Bata bulunan be gizli inci, umum manada "hiss-i mterek" (=ortak duygu); bunlar; haya,
vehim, hafza, idrak,

tefekkrden ibarettir. Gizli olan be duygu da; grmek, iitmek, tat almak, koku almak, dokunm
a duygulardr. Uyumadan rya
grmek: Buna sufler; "Uyku ile uyanklk arasnda grlen rya!", "vak'a" da derler. Bu keli
menin lgat manas olan "vak'a",
"hadise" ifadesini tamaz, uyku ile rya arasnda grlen daha dorusu uyankken grlen rya
manasna gelir.

hsanlarn, ltuflarn sayya smaz. Utanyorum, anlatamam, dilsizim,

cizim.

Beni yaratan yalnz sensin, rzkm da sen dzene koy!"

1840 Yllarca bu ekilde dualar etti. Niyazlarda bulundu. ok yalvard,


yakard, sonunda szlanmas ie yarad.

1908 Bir gece ryasnda grd. Ama rya nerede? Uyku nerede? Sufnin
huyu uyumadan rya grmektir. 484

Gaipten ona; "Ey gzleri uykusuzluktan yorulmu kii, katlarda misk


katlar iinde bir kat ara!" dediler. 485

485 Eskiden gzel yaz yazmak iin, stne harfler yazlan katlara "misk kad" denirdi.

1910 "Senin komun olan katdaki katlar gizlice eline al! Bu katlar
arasnda u ekilde, u renkte bir kat var. Onu al, gizlice bir yerde oku!

Oul katdan, o kad arnca, dar k, kalabalktan iyi, kt


kiilerden uzakla, bir yana ekil!

O kad yalnzca sen oku, akln bana al da, okumak iin kimse arama!

Ama bu i meydana karsa da gam yeme, nk senden bakas o

defineden yarm arpa bile alamaz.

1915 uzarsa da sakn mitsizlie dme; 'Allh'n rahmetinden mit


kesmeyiniz!' ayetini her an tekrarla!" 486

486 Bu beyitte Zmer Sresi'nin u mealdeki 53. ayetine iaret var: "Allh'n rahmetinden mit
kesmeyiniz. nk
Allah, btn gnahlar mafiret buyurur, phesiz ki o Gafur'dur, ok merhametlidir."

O mjdeci bu szleri syleyip, elini fakirin gsne koydu. "Haydi yr,


zahmet ek, skntya katlan!" dedi.

O gen, gaip leminden kurtulup kendine gelince, neesinden, iinde


duyduu ferahlktan tr dnyaya smyordu.

472

1923 Fakir adam, katnn dkkanna geldi. Yer yer atlm misk
katlarn yoklad.

Hemen o yazl katlar gzne iliti. Hatifin syledii alametler o katta

vard.

1925 Kad koynuna soktu. "Hayrl iler usta, ben artk gidiyorum." dedi.

Tenha bir keye ekildi. Kad okudu. Adeta ard kald.

Bir definenin yerini gsteren, byle bir paha biilmez kat nasl olmutu da
misk katlarnn arasna girmiti.

O fakirin defineyi bulduu yer.

1939 O katta yle yazlmt. "Bil ki, ehrin dnda bir define var!

inde bir ehidin mezar bulunan, arkas ehre, kaps dmdz ovaya kar
bulunan bir kubbe var ya, oraya git!

Arkan o ehidin mezarna dn, dur! Yzn kbleye evir! Sonra yaynla
bir ok at!

Ey mesud kii! Okun yaydan frlad da, nereye dt ise, orasn kaz!"

O delikanl, kuvvetli bir yay ald. Oku havaya doru att.

Hemen kazma krek getirdi. Okunun dt yeri kazmaya balad.

1945 Hem kendi yoruldu, hem de kazma, krek krelmiti, gizli defineden
de bir belirti grlmedi.

enmeden bylece her gn bir ok atyor, fakat bir trl definenin yerini
bulamyordu.

Bu kazma iini kendine huy edindii; durmadan oray buray kazd iin,
ehre bir dedikodu yayld. Halkn azna dt.

Pusuda yatan, frsat gzleyen kiiler, bu hali padiaha haber verdiler.

"Filan kii, definenin bulunduu yeri gsteren bir kat bulmu!" diye
sylediler.

1950 Adam bu iin padiah tarafndan duyulduunu renince, teslim olmak,


kaderine rza gstermekten baka bir are gremedi.

Padiahtan ikence ekmeden, gtrd, kad onun nne koydu.

Dedi ki: "Bu kad bulduumdan beri define bulmak yle dursun, saysz
zahmetler, meakkatler ekmiim.

473

Defineden bir zerre bile elde edemedim, ama ben ylan gibi bir hayli
kvrandm, durdum.

Bir aydr, dilim damam ac, azmn tad yok. Bunun ziyan da bana
haram oldu, kr da...

1955 Ey savalar kazanan, kaleler fetheden padiah! Senin bahtn, gcn,


kuvvetin bu definenin perdesini yrtar, atar."

Padiah alt ay, belki de daha fazla ok att. Yer kazdrd.

Nerde kuvvetli ve sert bir yay varsa bulduruyor, onunla ok atyor, dt


yeri kazdryor. Her tarafta define aryordu.

Fakat eziyetten, dertten, skntdan, meakkatten baka bir ey elde


edememiti. Definenin, zmrd-i anka gibi, ismi vard cismi yoktu.

Padiahn defineyi bulmaktan midini kesmesi,


aramaktan yorulmas.

enine boyuna uzayp gidiyordu. Padiah da defineyi aramaktan bkt,

usand.

1960 Padiah, ovalar, lleri yer yer kazdrmt. Sonunda tuttu, fke ile
kd adamn nne att.

"Hi bir ie yaramayan bu kad sen al! Bu sana layk, nk senin iin
gcn yok!

Bu, ii gc olan kiinin yapaca i deil. Gl yakp dikenin etrafnda


dolamak akl kr deildir!

Demirden ot bitmesini bekleyen olabilir, ama bu hlyaya da pek az kii

kaplr.

Bu i iin senin gibi yorulma bilmez biri gerek. Sen mademki yorulmuyorsun, onu git sen ara!

1965 Bulamazsan bile sen hi bkmazsn, usanmazsn; bulursan o defineyi


sana helal ettim."

1975 O belal kd, padiah, o dertlere uram fakire geri verdi. O da


dmanlarndan ve onlarn hrpalamalarndan, zulmlerinden emin olarak gitti.
Sevdal bulunduu ie adam akll sarld.

Dertli, dncelere dalm, kederi bandan am olarak, alma akn


kendine yar edindi. Kendi yarasna kendisi merhem buldu.

474

1985 O, sevdal, bundan nce de bir cevap alamam, bir sz duymamt.


yle olduu halde mitsizlie dmemi, yllarca duaya devam etmiti.

O kabul edildiini bilmeden dua edip duruyordu. Allh'n kereminden gizli

bir "Lebbeyk!" sesini duymada idi.

1988 Ona ne bir hatif seslenmiti, ne de bir haber gelmiti. Halbuki onun
mit kula, gnl kula "Lebbeyk!" sesi ile dolmutu.

mit, iman ona dilsiz dudaksz "Gel!" diyor, ve bu davet, onun gnlnden
melali, znty spryordu.

2288 O fakir; "Ey srlar bilen Allh'm!" dedi, "Bu define urunda mrm
harcadm.

Hrs ve tama' eytan beni hzlandrd. i aceleye getirdi. Bende ne teenni


kald, ne de ekinip saknma kald.

Tencereden bir lokma bile yemedim. Yalnz avucum siyahland. Azm

yand."

2295 O define peinde koan adam; "Ya Rabbi!" dedi, "Bu didinmeden, bu
uramadan tvbe ettim, sana sndm, kapm sen kapadn, yine sen a!

Uramadan, didinmeden vazgetim de yine dervilie, yine senin kapna


dndm. Allh'm koumalarm gibi yaptm dualar da ie yaramad.

2336 plak bir halde gzyalarna battm, bende kapn grecek gz kalmad.

Allh'm, senin kapnda o kadar ok aladm ki, gzsz kaldm. Bu gzsz


kuluna gzya ltfet de, u otlakta otlar bitsin, yeillik meydana gelsin."

Hatifin define arayana seslenmesi, definenin srlarn

bildirmesi.

2347 O byle dua edip dururken, Hakk'tan ilham geldi. Bu zorluklar ald,
kolaylat.

Ona dediler ki; "Hatif sana, sadece 'Yaya bir ok koy, at!' dedi, yay adam
akll ek demedi ki...

'Yay var kuvvetinle ek! ' demedi. 'Oku yaya koy, atver! ' dedi.

2350 Sen bo yere kuvvet harcamada, yay ok ekmede, ok atmaktaki


hnerini gstermektesin.

475

Sen u sert, kuvvetli yay brak! Git rastgele bir yay al! Ona bir ok koy,
atver! Uzaklara uup gitmesine bakma!

Attn ok, nereye derse, oray kaz! Defineyi orada ara! Zoru brak da
candan yalvararak, szlanarak altn ara!

'Hakk insana ah damarndan daha yakndr.' Sen ise oka benzeyen


dnceni, uzaklara atmaya alyorsun. 487

487 Bu beyitte Kaf Sresi'nin u mealdeki 16. ayetinden iktibas var: "And olsun ki, biz insan
yarattk ve nefsinin ona
ne vesvese verdiini de biliriz. Ve biz ona ah damarndan daha yaknz." Bu yaknlk, uzakl
n ztt olan yaknlk deildir,
"nsann her halinden haberdarz. Her an kudretimiz elindedir." diye bilgi, tasarruf ve tedbir
ifade eder. Ama tasarruf erbab bu
yaknl, insann manen gnlnde Hakk' bulmas diye yorumlar.

Ey yayn ekip okunu atan kii! O pek yaknda, sen ise uzaklara ok
atyorsun.

2355 Her kim ne kadar ok uzaa ok atarsa, byle kymetli bir defineden o

kadar ok uzak kalr. Daha fazla ayrlr, daha fazla uzaa der.

Filozof, aklna gvendi. Kendini dnce ile doldurdu. Brak kosun gitsin,
zaten define onun arkasnda kald.

Ona ko, git de, o ne kadar hzl koarsa gnlnden, gnl muradndan o
kadar ayrlr, uzaklar.

2369 Nice ilim, nice akl, nice anlay, nice zeka vardr ki, hakikat
yolcusuna, gulyabani kesilir, yolunu vurur.

Filozoflarn erlerinden kurtulmak iin, cennetliklerin ou ahmaktr. 488

488 Bu ve bundan sonra gelecek beyitlerde "Cennet ehlinin ou ahmaktr." hadsine iaret edil
erek, ilmi ile, akl ile
marur olanlarn Hakk yolunda ilerleyemedikleri, benlie kapldklar, yolu ardklar ifade
buyrulmaktadr. Gerekten akl,
dnya ilerini grmekte iimize yaryor ama, hakikati dnmekte bize ayak ba olur. Akll v
e zek insan akln kullanarak
hakikate ulaamaz. Bu bir ak ve iman iidir. Fuzul ne demi;

"Ben akldan isterim delalet,

Aklm bana gsterir dalalet."

Gururdan, kendini beenmekten kurtul! Lzumsuz, fazla eyleri stnden at


da, her an Hakk'tan sana ilah rahmetler yasn.

Aklllk, kendini bir ey zannetmek, alak gnll ve krk kalbli olmann


zttdr. Anlayl, cin fikirli olmay brak! Hakikat yolunda ahmakl kendine huy
edin!

Akll ve zek olmay hrs ve tama' tuza bil! Temiz kii, ne diye eytan
gibi zeki olmay dilesin?

476

Akll ve zeki kiiler, bir san' atla iktifa etmiler; ahmaklar ise, san' at
grmler, o san'atta taklp kalmamlardr da, o san'atta san'at yaradana
ulamlardr."

u zerinde yaadmz dnya ztlarla doludur.

1847 "Cenab Hakk, dilediini yukardan aa indirir, alaltr. Dilediini de,


yukar kaldrr, ykseltir. Onun bu ikisinden baka hi bir ii yoktur.

Dostum yeryznn alaln, gkyznn yceliini gr! Bu ikisi


olmadka, lemin dn olmaz.

u yeryznn alal, ycelii de baka bir eit. Senenin yarsnda orak,


donmu bir halde, yarsnda da yemyeil, ter taze.

1850 Mihnetlerle, zdraplarla dolu olan zamann alal bir trl, ycelii
bir trl... Yars gndz olarak geiyor, yars gece.

Ztlarla karm, meze olmu, uzlam, mizacn ycelii, alal da u:


insan bazen shhatlidir, neelidir. Bazen de hastadr, zgndr.

lah bir imtihan gibi insanlarn bana gelen sava, sulh, ktlk, bolluk
dnyann btn bu hallerini byle bil!

u dnya, bu iki kanatla havada uar. (Yani birbirine zt, yukardan aa


indiren, alaltan, yukarlara karan, ykselten iki kanatla.)

Btn insanlar, birbirine zt olan bu hallerden bu ikisi yznden korku ile


mit arasnda yaar dururlar. 489

489 Beyitte geen iki kanattan maksat, Cenab- Hakk'n Hfid, yukardan aa indiren, insan
alaltan; Rf', yukar
kaldran, ykselten ereflendiren mbarek isimlerinin semboldr.

Bu cihan, imal rzgarna benzeyen yaayla, sam rzgar gibi olan lm ve


tekrar dirili rzgarlarna tutulup yaprak gibi titrer durur.

1855 Nihayet sa'mzn tek renge boyayan birlik kp, yzlerce renk
kplerini krar, geirir. 490

490 Hz.sa bir mucize gstermi, bir boya kpnden istenilen, eit eit renklere boyanm ku
malar karmtr. Hz.
sa'nn kpten eit eit kumalar kt gibi, vahdet kpnden de trl trl renk ve eit
lerde varlklar zuhur edeceine
iarettir.

nk o cihan tuzlaya benzer. Oraya ne girerse renksiz olur. 491

491 Hz. sa'nn kp gibi tuzla da, "mertebei vahdet"; (=birlik mertebesin)), yan lemi vahde
ti gstermektedir, lemi
kesret (=okluk lemi) merteb'ei vahdet(=nur- vahdet)le bir renge boyanr. Kesret (=okluk) o
rtadan kalkar, vahdet (=birlik)
meydana gelir.

477

u topraa bir bak! eit eit renkte bulunan insanlar, mezarlarda bir
renge boyamada.

Bu grnen mezar, bedenlerin tuzlasdr. Mana lemine ait tuzla ise


bambakadr. Bundan tamamyla ayr bir tuzladr.

Mana tuzlas, manevdir. Mana lemindedir. O ezelden ebede kadar


yenilikler iindedir.

1860 Bu dnyada grlen yeniliin ztt eskiliktir. O yenilik ise zilsizdir,


ortakszdr, sayszdr.

Nitekim Hz. Mustafa'nn nurunun parlakl yznden yz binlerce,


karanlk, k oldu, aydnland. 492

492 eyh Sadi hazretlerinin Peygamberimiz hakkndaki u manadaki kt'as ne hotur:

"Kemaliyle en yksek derecelere, yceliklere ulat. Mbarek cemaliyle karanlklar aydnlatt


. Onun btn huylar
gzeldir. Ona, al'ine ve ashabna salat getiriniz."

O byk sultann yznden yahud, mrik, hristiyan, atee tapan hepsi bir
renge boyand.

O sr gneinin nurunda, yz binlerce ksa, uzun glge birleti. Yani nur-


Muhammedi her eyi kaplad. Btn varlklar o nur iinde kayboldu.

Ne uzunluk kald, ne ksalk, ne genilik; eit eit glgeler gne


tarafndan yutuldular, yok oldular.

1865 Fakat maherde tek renge boyan, iyiye de apak grnr, ktye de.

nk o dnyada manalar ekle, srete brnrler; bu yzden sretlerimiz,


huylarmza uygun olur.

O zaman mektuplarn yazlar meydana kar. Elbiselerin astar yz olur.


Herkesin ii, dna dner. 493

""Yukardaki beyitte geen maherdeki tek renge boyan, mutlak vahdetin zuhuruna iarettir. K
yamet gnnde
btn glgeler, bu dnyada hakikati rten btn rtler, perdeler ortadan kalkacaktr. Beyitte
geen mektuplar amel defterlerini;

elbiseler de kadn olsun erkek olsun insan bedenlerini ifade etmektedir, 'nsanlar, kalplerind
eki fikirleri, niyetleri zerine
dirileceklerdir." hadsi gereince, o gn bizim sretlerimiz, ekillerimiz huyumuza, niyetimiz
e uygun olacaktr. yle ki bir
insann huyu hayvan huylarndan hangisini tarsa, o hayvann eklinde dirilecektir. Eer hayv
an huylarndan kurtulmu,
temizlenmi ise insan sretinde har olacaktr, iyi dnceler, hareketler, o ruhani lemde me
ydana kacaktr, iyiliklerimiz
ktlklerimiz eitli ekillere brnerek bizi karlayacaktr. Mevlana Dvan- Kebr 'inde d
e ayn konuyu tekrarlar. Mesela IV.
ciltte 1940 numaral gazelde"lmnden sonra, yaarken kafanda tadn her dnce ocuu me
zarnn etrafnda 'Baba,
baba!' diye dnp dolatn grrsn. Gzel dncelerinden huriler ve glmanlar domutur.
irkin dncelerinden koca
eytan.."

478

u dnyada yaayan insanlar yz renkli, yz


gnlldr.

1868 imdi insanlarn srlar, gizli eyleri, alacal kzn rengi gibi da
vurmu, gizlenemez olmu. eitli kanaat, eitli iman sahibi arasnda sz ii,
yzlerce renkli iplik bkyor. 494

m Hz. Mevlana sz ie; kanaatleri, dnceleri, inanlar iplie benzetmitir. Sz syleyen,


iplik eiren
kimselerdir. Her kii sz ii ile kendi iinde bulunan inan, fikir ve niyeti eirerek meydana
getirmektedir. Herkes bir eit iplik
eirmektedir. Kendi dncelerini ortaya koymaktadr.

u anda dnyada yaayan insanlar, yz renklidir. Yz gnlldr. Byle bir


dnyada, bir renkli lem nasl bulunabilir?

1870 imdi zencinin devri... Rum diyarna mensup olan beyaz renkli gzel

gizlendi. Yani bulunduumuz zaman, gnahkarlarn, karanlkta kalm olanlarn


zaman... Beyaz yzl, nurlu kiiler gizlendi. imdi gece, gne grnmyor.

imdi kurtlarn dolat devirdir. Ysuf kuyunun dibinde, imdi kptlerin


nbeti... Firavun da padiah olmu.

Bylece kendilerini aldatmak maksad ile glen ve hi kimseden esirgemeyen dnyev rzklarnda, bir ka gn iin olsun bu soysuz kpekler, mukadder
paylarn alsnlar. Yani dnya ehli, nefsine ve midesine dkn kiilerden
esirgenmeyen cisman rzktan kfire de, imanlya da, btn insanlara ve hayvanlara
verilmektedir.

"Gelin!" emri verilinceye kadar, arslanlar orman iinde beklemedeler. Yani


lm emri verilinceye kadar, ermiler, salih kiiler bu fani dnyada beklemektedirler.

"Gelin!" emri verilince, o arslanlar, bulunduklar yerden hep birden karlar.


Cenab- Hakk, onlara perdesiz olarak gelirlerini harcayacaklarn gsterir.

Korkun kurban bayram olan kyamet gn,


mminlere bayram, inkarc kzlere de lm gndr.

1875 nsann cevheri, manev ve ruhan gc, karay da kapatr, denizi de.
Alacal kzler, yani kt dnceli kfirler ve fasklar, o kurban bayramnda
boazlanrlar.

479

Korkun bayram gn olan kyamet gn, mminlere bayram gndr.


kzlere de lm gn.

Bu suretle helak olan, apak delillerle helak olur; kurtulan da apak

delillerle kurtulur. 495

495 Bu beyitte Enfal Sresi'nin u mealdeki 42. ayetine iaret var: "Kazasn yerine getirmek
iin Allh byle yapt. Ta
ki helak olan, apak bir delil grdkten sonra helak olsun, diri kalan da ak delilden sonra
yaasn."

Bylece doan kular padiaha doru uarlar; kuzgunlar da, mezarla


giderler.

1880 nk dnyada, kemik ile gbre krntlar, kuzgunlarn yani nefsine


uymu kt kiilerin ekmekleri, gdalar olmutur.

Hikmet kr nerede? Kuzgun nerede? Gbrede yaayan kurt nerede? Ba


bahe nerede?

Nefisle savamak, ahlaksz adamn ii deildir. Eein ardnda d aac


yaklmaz, eee misk srlmez.

1887 Kyamet gn adalet gndr. Adalet demek, her eyi yerli yerine
koymak demektir. Ayakkab ayandr. Klah da baa aittir.

Bylece her isteyen, muradna, isteine eriir. Her ey kendine takdir ve


tahsis edilen yerine varr.

Her istek, isteyenden esirgenmez. Parlakln ei gnetir. Suyun ei bulut..

1890 Bu dnya, Cenab- Hakk'n kahr evidir. Eer sen, yaptn ilerle
kahr setinse, kahr ek ve kahrdan ikayet etme.

Kahrolmularn kemiklerine, salarna bak! lah adaletin kahr klc,


karalarda da, denizlerde de hkmn yrtr.

Hakk'n adaleti; herkesi, ei ile ift yaratt. Fil fille, sivrisinek de sivri-

sinekle e oldu.

Cebrail'in ve Hakk'la aina olan ruhlarn kabesi, kblesi yedi kat gn


yksek yeri olan Sidre'dir. ehvetine dkn ve midesine kul olanlarn kblesi de
sofradr.

Arifin kblesi, vuslat nurudur. Filozoflam akln kblesi de hayaldir.

Zahidin kblesi, ihsan, ltuf ve kerem sahibi olan Allh'tr. Tama' sahibinin
kblesi de altn kesesidir. 496

496 Bedbin Tevfk Fikret merhum insanda yksek duygular yle dursun, vicdann bile bulunduun
dan phe ederek
yle demiti:

"Varsa hatta beerde bir vicdan,

Ya gmtendir o ya altndan."

480

Mn sahiplerinin, olgun kiilerin kblesi sabrdr, tahammldr. ekle,


surete tapanlarn kblesi de talardaki naklar, resimlerdir. Putlar ve heykellerdir.

1900 lemini, mana lemini, ruh lemini kendilerine yurt edinenlerin


kblesi, nimetler veren, ltuf ve ihsanlarda bulunan Allh'tr, i lemine inemeyen,
dta kalan, grne tapanlarn kblesi de, kadnn yzdr.

Bylece, taze khne, yeni eski, say dur. Saymaktan usanrsn. Sen imdi
yr, git, iine bak!

Bizim rzkmz, altn kasedeki arap, o kpeklerin rzk ise "Yal" dedikleri
yere dklen tutma suyu.

Hangi huyu, hangi tabiat verdikse, ona, o huya layk olan veririz.

Birisine ekmee k olmak huyunu veririz. Bakasna sevgilinin k


olmak, mesti olmak tabiatn ihsan ederiz. 497

497 Bu beyitlerde Zuhruf Sresi'nin u mealdeki 32. ayetine iaret var; "Onlarn bu dnya haya
tndaki geim
rzklarn aralarnda biz bulduk. Bir ksmn da derecelerine mertebelerine gre, dierlerini
n stlerine kardk."

1905 Huyundan holanyorsan, huyunu beeniyorsan, ne diye huyundan


kayorsun?

insann grme duygusu bazen gizli perdeyi deler

geer.

1921 nsann grme duygusu bazen ibret sahibi olur da, gizli perdeyi deler,

geer.

Bylece duygular perdeyi anca, devaml olarak grr, duyar.

1930 Ve anlar ki; ova, l altn ile, para ile dolu olsa, Hakk'n rzas olmadka oradan bir arpa miktarnca bile bir ey alnamaz.

nsan, durmadan, aralk vermeden yzlerce cilt kitap okusa, Allh takdir
etmedi ise hatrnda hi bir ey kalmaz.

Fakat, o kii Allh'a kulluk eder de, iyi ve insanlara yararl olursa, bir kitap
bile okumadan, kendi iinden, kendi gnlnden grlmemi, duyulmam nadir
bilgiler elde eder.

481

1935 Bil ki; yce gkler, insann idrak ettii, akl erdirdii eylerin aksidir.
Gkler o akisten ibarettir. 498

Akl ve ak

Akl, hi mitsizlik yolunu tutar m? O tarafa komak iin ak lazmdr ki,


ban ayak etsin de koup gitsin.

Hi bir eye aldrmayan aktr, akl deil.. Akl, yararlanaca, fayda elde
edecei eyi arar.

Ak ylmaz, yanar, yaklr ve cann saknmaz. Utanma ve sklma da


bilmez. Deirmen tamn altndaki buday gibi, o da ezilir, belalara katlanr,
sabreder.

yle sert, etin yzldr ki, arkasn dnmez. O, gnlndeki faydalanma


arzusunu, menfaatini ldrmtr.

Neyi var, neyi yoksa, ortaya kor, oynar, yutulur. Kar aramaz. Hakk' 1970
tan ald gibi, hepsini yine Hakk'a verir.

Hakk, ona bu varl sebepsiz vermitir. O cmert kii de, sebepsiz olarak,
Hakk vergisini, yine Hakk'a balar.

nk ftvvet sebepsiz olarak vermektir, balamaktr. Her eyi verip


arnmaktr. Her eratin stne gemektir.

nk eriat; ya stnlk arar, ya kurtulu.. Varlktan, benlikten temizlenenler, kurtulanlar ise halis kurbanlardr.

Onlar, ne Cenab- Hakk' imtihana kalkrlar, ne de kar ve ziyan kapsn


alarlar.

Ak derdine hi bir yar, hi bir dost yoktur. kn bu madd dnyada bir tek
mahremi bile bulunamaz.

ktan daha deli, dvane kimse yoktur. Akl onun sevdasna kar krdr,
sardr.

nk kn delilii, herkesin bildii delilik deildir. Tp bilgisinde ak


derdine deva yoktur.

498 Bu beyitte u hads-i erife iaret var: "lk yaratlan akldr." Bu akldan murad "akl-
klldr, "akl- kll"e,
"hakkat-i Muhammediye", "nur- Muhammediye" de denir Dolaysyla bu insann hakikatidir... K
mil insann ruhudur. Bu
btn varlklarn ilki ve esasdr.

482

Bir hekim bu eit delilie urasa, hekimlik defterini kan ile, gzya ile
ykar, yazlarn hepsini silerdi.

Btn akllarn hekimlii; aka gre izilmi naklardan, suretlerden baka


bir ey deildir. Btn gnl alan gzellerin yzleri, akn yzne bir perdedir.
nk ariflerin inancna gre, btn dnyev bilgiler, dnyada grlen btn
gzellikler akn glgeleridir.

Ey ak yoluna den kii, yzn kendine evir, kendi yzne bak! Ey k,


sana k olan ancak sensin, senden bakas deil.

Bir mridin eyhinde yok oluu.

1990 Dama alm gvercini arma, kovma; o bir yere gidemez. nk o,


dama almtr. Onun iki kanad da alkanlk sevgi ba ile balanmtr.

Ey Hakk Hsameddin, ister isen onu kov! Seninle konutuu gibi onun
can kanad bitmitir. 499

499 Yukardaki beyitlerde Hsameddin elebi hazretleri mridin rneidir. Gvercin de mridin
semboldr. Bir
gvercin nasl alm olduu dama bal kalrsa, mrit de, eyhine yle bal kalr. Kovsa bi
le onun kapsndan ayrlmaz. Bu
hal mridin eyhte fani olmasn ifade etmektedir.

Can kuunu, sebepsiz yere kovsan da, yine o senin damnn etrafnda dner,

dolar.

Onun yiyecei, iecei, konaca yer, hep senin damndr. Ykseklerde


kanat rpar ama, o senin tuzann kdr.

Ey gnller fetheden ruh! Bir an iin olsun, sana kretmeyi inkar etme!

1995 Daima kin gden ak komiseri, o inkarcnn gsne ayrlk atei ile
dolu bir leen kor da;

"Tozdan vazge, ayn bulunduu tarafa gel! Seni ak padiah aryor,


abuk geri dn!" der. 500

500 Bu beyitlerde geen baz kelimelerin ifade ettikleri manalar dnelim: inkarc kii kend
i eyhini anlamayan,
onda kusur gren mridi gstermektedir. Ay, eyhi ifade etmekte, toz, nefsan ve cisman arzul
ardr. Bu blmde dikkat
edilecek ey u ki: Hz. Mevlana kendisini Hsameddin elebi'nin yerine koyuyor. Onun mridi ol
uyor ve bize bir mridin
eyhinde nasl yok olduunu iaret ediyor.

Ben kendinden gemi bir halde, gvercin gibi, bu damn, bu gvercinliin


etrafnda kanat rpmadaym.

483

Ey Hsameddin, ben ak Cebrail'iyim. Sidre'm sensin. Ben hastaym,


Meryemolu sa sensin.

O inciler saan mbarek gnlnn mana denizini cotur. Bu gn u hastann


halini hatrn sor!

2000 Her ne kadar u anda o, ak buhran iinde rpnmadadr. Fakat sen


artk onun oldun, manalarla dolu ruhan deniz de onundur. 501

501 Burada Hz. Mevlana kendilerini k bir mrit yerine koyarak Hsameddin elebi'yi mrit s
ayyor ve ona o
ekilde hitaplarda bulunuyor. Ona iltica ediyor. Bu blmlerde Mevlana ile Hsameddin elebi b
ir oldu. Mevlana kendini onda
kaybetti. Mridin ehyte fani olmas gibi, eyh de, mridinde fan oldu. kisi bir oldu.

Zaten bu feryad, bu figan hep ondan gelen bir feryad. Allh'm sen gizli
olan koru! 502

502 Buradaki feryad, figan Hz. Mevlana'nn mbarek dudaklarndan dklen, sylenen Mesnevi bey
itleridir. Fakat bu
beyitleri, yazan ve yazdran Hsameddin elebi'dir sanki...

Yazan da, syleyen de ve yazdran da yle birlemiler ki, aralarnda bir kl pay yer yoktur.
O ruhan mauk ile
rabbani mahbub ayr deillerdir. Manen bir olmulardr.

Bizim ney gibi iki azmz var. Bir azmz onun dudaklarnda gizlenmitir.

Bir azmz da, size grnmede, size kar feryad edip inlemede, havaya bir
hayhuydur salmada.

Fakat gnl gz ak olan bilir ki, bu taraftan gelen feryad, bu batan kan
figan, o taraftan, o batan kmadadr.

2005 Bu neyin feryad, inlemesi, onun nefsinden, onun flemesindendir.


Ruhun zdrab, aclar, hayhuyu da onun zdrabndan, onun hayhuyundandr.

Ney onun dudaklar ile dost olmasayd, hemdem olmasayd, dnyay eker
gibi tatl sesle doldurmazd. 503

503 Ney, kmil insann semboldr. eker, ilah marifeti, hakikatin srlarm gsteriyor. Hz. M
evlana demek ister ki:
"Hsameddin elebi benim vcudumdan ibarettir. Bu vcuduna neyin feryad ve figan Hakk'n fazl
, nameleridir. Kmil
insann vcudunun neyi, mana ekerleri ile cihan doldurmada, ruhlara teselli sunmaktadr.

Kiminle yattn? Hangi taraftan kalktn ki, byle deniz gibi coup kprmedesin?

Yahut da; "Ben geceyi Hakk'n yannda geirdim." hadsini okudun da ate
denizinin iine daldn.

484

Ey herkese rnek olan, uyulan Hsameddin; "Ey ate sn, yakma!" ayeti
senin cann korudu. 504

504 Burada Enbiya Sresi'nin u mealdeki 69. ayetine iaret var; "Biz de dedik ki: 'Ey ate,
brahim'e kar serin ve
selamet ol, sou!'"

2010 Ey Hakk , ey din ve gnl Hsam'; hi gne balkla svanr m?

Kck balk paralar, senin gneini rtmek istiyor.

Hsameddin elebi'ye vgler.

2012 Dalarn gnlndeki la'ller, seni bildiriyor, senden haber veriyor.


Balar, baheler de senin gllerinle dolu.

Senin insanlnn, mritliinin vasflarn anlayacak Rstem nerede ki,


senin saysz meziyetlerinden bir kn syleyeyim! Yz harmanndan bir arpa
kadarn ona anlataym.

Ben kendimden getim, artk aklm bamda deil. Kendimi ortaya


atacam, kuyu nedir? Ben oraya adr kuracam.

Ey Hsameddin, o ateli ak arabn bana ver. Ver de kendimi


kaybediimin ihtiamn seyret!

Hikyede geen o fakir kii, defineyi bulamad. Ona syle, beklesin! Fakat
biz u anda manev araba, vahdet arabna daldk, hakikati bulduk.

Ey fakir, hazne aramaktan vazge de, u anda artk Allh'a sn, onu ara!
Benden yardm bekleme, ben yokluk deryasna batm, kalmm.

2020 Benim artk size akl verecek, yol gsterecek halim kalmad; benim
kendimden de haberim yok, sakalmdan da...

2028 Denize doru git, sen balk olusun, neden erp gibi byle sakalna
dtn? 505

505 "nsan balkoludur" demekle unu kastediyor: Hz. Adem hakikat denizinin bal saylrsa,
biz de onun neslinden

gelmiiz.

erp deilsin, bu senden uzak, sana inci bile haset ediyor. Senin hakikat
denizinde feyiz dalgalar arasnda bulunman daha iyidir.

2030 Bu deniz, hakikat ve vahdet denizidir. Bu denizin ei benzeri yoktur.


Onun incisi de, bal da dalgasndan baka bir ey deildir.

O denize e olmak, ortak olmak imkanszdr. Byle bir ey, o denizden de


uzaktr. Tertemiz dalgasndan da uzaktr.

485

Onda ortaklk ve karklk yoktur. Fakat gerei grmeyen, a kiiye ne


syleyeyim? Hi bir ey sylemedim. Hi bir ey sylemeyeyim.

Mademki gerei grmeyenlerle beraberiz, alarla beraber oturup


kalkyoruz; onlar gibi konumamz lazm.

O birlik, vasf bakmndandr, hal bakmndandr. Fakat sz meydanna


ikilikten bakas gelmez.

2035 Ya a gibi, bu ikilik fikrini dinle, bu grten zevk al, yahut da


azn kapa, gzelce sus!

Yahut da nbetle bazen sus, bazen syle, alar gibi davul al, vesselam!

Halden anlayan bir yakn kii, bir mahrem grdn m, can srrn syle, gl
grdn iin, blbller gibi t!

Hilekar ahlaksz birisini grnce sus, konuma, bir sr kp ol, kal!

O ahlaksz, ilah bilgiler soyunun dmandr. Ondan sakn, onun nnde


durma, yoksa onun bilgisizlik ta, kp krar.

eyh Hasan Harrakan'nin mridinin hikyesi

2044 Bir dervi, Ebu'l Hseyin Harrakan'nin hretini duyarak Talkan


ehrinden yola kmt.

O byk eyh, o gerek velyi grmek iin dalar at. Uzun ovalar geti.
Sdk ile, candan yalvarlarla yol alyordu.

Yolda grd eziyetler, ektii skntlar, zahmetler anlatlmaya deer ama


ben ksa keseyim.

O gen, yoldan gelip ehre girince, maksadna ulanca, o mana sultannn


evini arad, sordu, soruturdu.

Nihayet evi bulup, kapnn halkasn ok hrmetle alnca, eyhin kars


kapdan ban kard.

"Ey muhterem kii!" dedi, "Ne istiyorsun, syle?" Yolcu; "eyhi ziyarete
geldim." diye cevap verdi.

2050 Kadn bir kahkaha att da dedi ki: "Bir u sakalna bak, bir de gze
aldn yolculua ve ektiin skntlara bak!

486

Senin yerinde, yurdunda iin yok mu idi ki, beyhude yere, bo yere yollara
dtn?

Bir ahma grmek arzusuna m kapldn? Yoksa yurdundan m bktn,


usandn da kalktn buralara kadar geldin?

Yoksa eytan senin bana bir yular m geirdi de, seni yolculuk hevesine
doru ekti, gtrd?"

eyhin kars kt laflar etti. Ac ac sylendi. Kfrler savurdu. Ben onun


sylediklerinin hepsini syleyemem.

2055 Kadnn alayl gllerinden, hesapsz ve yersiz konumalarndan mrit, ok zld, gamlara batt, dertlere dt.

Gelen yolcunun; "eyh nerede? Onu nerede


arayaym?" diye sormas, eyhin karsnn da, ters cevap

vermesi.

Yolcunun gzlerinden yalar akmaya balad. "Ne olursa olsun, o ad tatl


mana sultan nerede, syle?" dedi.

Kadn cevap verdi de dedi ki: "Aradn adam, bombo, bilgisiz, riyakar,
dzenbaz bir kiidir. O ancak ahmaklar kandrr. Tuzaa drr. Yolunu
armlar, bsbtn yoldan karr.

Senin gibi yz binlerce ham kiiler, tecrbesiz budalalar, onun yznden


saplmlardr.

Onu grmez de sa ve selamet yurduna dnersen, sana daha hayrl olur.


Onu grp de azgnla dmemi, saptmam olursun.

2060 O laf ebesidir. anak yalaycdr. Hazr sofraya konmay seven, onun

bunun srtndan geinen yzsz bir kiidir. Onun yalanc hreti etrafa yaylmtr.

Onun bunun sofrasna konan bu yzsze kaplan kii, gndzleri iten


gten kalm bir zavall, geceleri de le gibi uyuyan, ibadet nedir bilmez, bir
gnahkrdr.

Bu halk yzlerce ilmi, kemali brakmlar da hileye, riyaya, gsterie


kaplmlardr, ite hal bu...

Bunlar erati ve Allh korkusunu arkalarna atmlardr. Hz. mer nerede,


gelse de iddetle eratin emirlerini tatbik etse?

487

2066 eratin yaplmasn istemedii btn ktlkleri, bunlar ho grmekte


gnah saymamaktadrlar. Bu mubah grme inanc her tarafa bunlar tarafndan
yayld. Bylece her kalle mfside, utanmadan iledikleri gnahlar ho grme
msaadesi verildi.

Nerede peygamberin yolu, nerede ashabnn yolu? Nerede namaz, tebih?


Nerede onun edepleri?"

eyhi grmeye gelen mridin, eyhi knayan, sven,


bo laflar eden karsn azarlamas.

O gen mrit; "Yeter artk, sus!" diye, bard. "Her ey aka grnmekte,
senin ktlemene ne lzum var? Ortalk aard, gece bekisini ne yapaym?

Allh adamlarnn nuru, douyu da tuttu, baty da.. Gkler bile ard da
secdeye kapandlar.

2071 Senin gibi bir iblisin sama sapan szleri, beni bu kapnn toprandan
hi evirebilir mi?

Ben rzgarn srkleyip getirdii bir bulut deilim ki, bir toz sebebi ile bu
kapdan dneyim?

2075 O lye smayan, o hesaba gelmeyen nur nerede parlad ise, orada
kfr, iman kesildi. eytan da mslman oldu.

Kmil insan izzete, ycelie mazhardr. O Hakk'n sevgilisidir. O btn


melekleri de geri de brakm, ileri gemitir.

Meleklerin dem'e secde etmeleri, dem'in onlardan ileri olmasndandr.


Kabuk daima ie, ze secde eder.

2078 Ey yal kadn, sen Hakk mumunu sndrmek iin flyorsun ama,
hem sen yanyorsun, hem ban yanyor.

Nasl olur da deniz, kpn azndan pislenir, nasl olur da gne, flemekle

sner?

2114 Yr, Allh'a kret ki, sen bu evin kpeisin, yoksa ben imdi sana
yapacam yapardm."

488

Derviin, eyhin evinden dnmesi ve eyhi halktan


sormas; halkn da "Filan ormana gitti." diye haber

vermesi.

2115 Ondan sonra herkese, eyhi sormaya, eyhi her tarafta aratrmaya
balad.

Derken birisi; "Bu diyarn kutbu, odun getirmek iin ormana gitti." dedi.

Dncesi kl gibi keskin olan o ateli mrit, eyhin muhabbetine kaplp


ormann yolunu tuttu.

eytan da aklna vesvese getiriyordu. "Byle byk bir velnin ahlak zayf
bir kadnla beraber hayat srmesi, ona yakr myd?" diye dnyordu.

"Dinin eyhi" diyordu, "Ne diye byle bir kadn evinde tutuyor, onunla
dp kalkyordu?

2120 Zt, nasl olur da, ztt ile beraber bulunur? Halkn imam olan bir zat
nerede, maymun nerede? Bunlar, nasl oluyor da, birbirleriyle uzlarlar?" diyordu.

Sonra dnyor, ateli bir "La havle" ekiyor; "Benim onun iine karmam,
onu knamam kfirliktir, kin gdclktr." diye dnyordu. 506

506 L havle vel kuvvete illa billahi' laliyyi'lazm' (=Ulviyet ve byklkte tek olan Allah'
tan baka kimsede kuvvet
ve kudret yoktur.) sz doksan dokuz hastaln ilacdr. Bu hastalklarn en k i sknt
sdr." diye bir hads vardr. Bir
eye can sklan, ii daralan mslman bu yzden "la havle" der.

"Ben kim oluyorum da, Hakk'n ilerine karyorum, neden iimden byle
pheler geliyor?" diyordu.

Derken, eyhin karsna kar duyduu kzgnlk, yine kabaryor, nefsi tekrar
hcuma geiyordu. Bu yzden gnlnden, kuyumcu potasndan kar gibi hiddet
dumanlar ykseliyordu.

"eytann Cebrail ile ne mnasebeti, ne yaknl olabilir ki, onunla


konuup, grsn, onunla yatsn, kalksn?"

2125 "Azer nasl olur da Halil ile der kalkar, onunla dostluk kurar.
Yolkesen nasl olur da, klavuzla beraber bulunur? Onunla uzlar?" 507

Azer, brahim (a.s.)'n babas (En'am Sresi , 74) idi. Kendisi put yapard, yapt putlara t
apard.

489

Mridin, muradm bulmas, eyhle ormana yakn bir


yerde bulumas.

O bu dncelere dalm giderken, mehur eyh bir arslana binmi olarak


nne kverdi.

Kkremi arslan, o odunu tamakta idi. O ermi kii de, odunlarn stne
oturmutu.

Kams da, Allh'n bir ltf eseri olarak erkek bir yland, ylan bir kam
gibi eline almt.

2133 O byk vel, mridi uzaktan grnce gld de, dedi ki: "Ey beni
grmek iin yollara den kii, sen eytandan o szleri duymam ol!"

O byk eyh, gnlnn nuru ile, mridin aklndan geeni bildi. O nur ne
gzel bir yol gstericidir.

2135 O byk varlk, o hnerli kii, yolda, mridin gnlnden neler geti
ise, onlar bir bir syledi.

Ondan sonra da, o gzel szler syleyen eyh, kendi karsnn inkar
hususundaki zor meseleyi anlatmak iin azn at da, dedi ki:

"Ben nefsimin hevasna kaplarak, ehvete boyun eerek, o kadnn cefasna,


hakaretlerine katlanmyorum. Bu phe, bu dnce senin nefsinin bir hayali; bunun
zerinde durma!

Ben sabredip o kadnn hakaretlerine katlanmasaydm, onun ykn


ekmeseydim, bu erkek arslan, hi benim ykm eker mi idi?

Bizler, hakikat yolunda ileri gemek iin hzl giden, sarho, kendinden
gemi develer gibi, Cenab- Hakk'n ezelde bize ykledii bu ar yk, ikayet
etmeden, szlanmadn ekip gtrmekteyiz.

2140 Ben Hakk'n emrini, fermann yerine getirmekte ham deilim ki,
halkn beni knamasn, ekitirmesini dneyim.

Bizim geri kalmamz da onun buyruundadr, ileri gitmemiz de.. Canmz


yz st koarak onu aramaktadr.

Bizim bekar oluumuz, evli bulunuumuz, rahat arzulayan nefsimizin


isteklerinden deildir. Bizim canmz, bir zar gibi Hakk'n elindedir, isterse tek atar,
tek yaatr; isterse ift atar, llk nasip eder.

O ahman da nazn ekerim, onun gibi yzlercesinin de ama, bu ne renk


akndandr, ne koku sevdasndan.

Bu naz ekmeler, bu skntlar, bizim talebemizin dersidir. Sen bizim


zdraba katlanmamzn, zorluklarla yaptmz savan ihtiamn dn, nereye
varmada?

490

2145 Nereye mi varr? Yere bile yol olmayan bir yere. Allh ay'nn gzleri
kamatran nurundan baka bir ey bulunmayan yere. 508

508 Burada Nur Sresi'nin u mealdeki 49. ayetine iaret var: "imein parlts nerede ise g
zleri kamatracak."
"Allh ayY'ndan maksat ruh- a'zamn ilah nurdur. Ayeti kermenin beyan buyurduu zere "Hakk
'n nrunu, nas idrak
edemez. O nra kimse bakamaz."

O nur her trl vehimlerden, dncelerden uzaktr. O nurun nuru, nurun


nuru, nurun nurudur.

Kt arkadala anlaasn, uzlaasn diye, sz aadan aldn.

'Sabr rahatln anahtardr.' srrna ermek iin, glerek, holanarak onun


ykn ek!

Bu huysuz, ahlaksz kiilerin ktlklerine dayanabilir, zahmetlerini


ekebilir, onlarla uzlarsan, snnetlerin nuruna eriirsin. 509

509 Hz. Mevlana'mn bir beytini birisi manzum olarak tercme etmi. Bu beyit buraya ok yakac
ak: "ayet
rastlamasaydk bizler edepsizlere, Affetmenin zevkini kim verirdi bizlere."

2150 Peygamberler, ahlaksz kiilerden ok eziyet ektiler. Bu eit ylanlarn elinde ok kvrandlar.

Sular rten, gnahlar balayan Cenab- Hakk'n murad, hkm ta


ezelden tecell ve zuhur etmekti, grnmekti."

Vellerin nuru, arif ve kmil insan.

2080 Grne gre hkm veriyor isek, bu aydnlktan daha da fazla grnen nedir, syle?

Bu zuhra kar, btn grnen eyler, pek noksan, pek kusurlu...

Kim Allh mumuna "Pf derse, kendi az yanar; hi mum sner mi?

Senin gibi yarasalar, vellerdeki Hakk nrunu gremeyen mana krleri,


dnyann gneten yetim kaldna dair nice ryalar grrler.

Can denizinin yle mthi, yle kuvvetli dalgalar olur ki, Nuh tufannn
dalgalarndan yz kere daha stndr.

2085 Fakat Kenan'n gznde kl bitmiti de, yani gnl gz kapanmt


da, bu yzden Nuh'u da, gemiyi de brakt. Kurtulmak iin daa trmanmaya kalkt.

491

Bunun zerine kk bir dalga geldi. Da da, Kenan' da hakaret ve ihanet


derinliklerine att. 510

510 "Nasl Hz. Nuh'un olu hakikati grememi, imanszl yznden boulup gitmi ise, Kenan
tabiatl, idraksiz
kiiler de, devirlerindeki kmil insanlarn hakikatlerini gremedikleri iin, gzlerim benlik
ve gurur balad iin felakete
srklenmilerdi.

Ay nrunu saar, kpek de havlar durur. Kpek ay n otlak edinebilir

mi?

Geceleyin yol alanlar, ay ile arkada olanlar, kpein havlamas ile hi


yollarndan kalrlar m?

2090 Arif eratin de, takvann da candr. Ma'rifet gemi zamanlardaki

zhidliin mahsuldr.

Zhidlik; tohum ekmeye almaktr. Ma'rifet ise; ekilmi tohumun


neticesidir. 511

511 Bu beyitlerde mecaz olarak baz hakikatler ifade buymlmaktadr: eratin ve tarkatin ces
edi var, ruhu vardr.
eriat dinin hkmleri, emir ve nehiyleri, yani yap, yapma emirleridir. Din adamlarnn bildik
leri eriat, ruhsuz bir kalp gibidir.
Onun ruhu Allh' bilen arif kiidir. Arif kimdir? Hakk'm zatn, esma ve sfatlarn, kaza ve
kaderin srlarn bilen ve onlar
yaayan kiidir. Bunlar ilah ma'rifettir. Arifi Billah'n aina olduu ma'rifet ise, eskiden
gelmi kiilerin yaptklar zhd ve takvann mahsuldr. eratin z, zbdesi zhd ve takvadr. Bu sebeple "Dnyay, nefsan arzulan
terk etmek btn ibadetlerin
banda gelmektedir, denmitir. Bunlar bilmek deil yaamak gerekir ki, bu da ok zordur. Zh
d ve takva mertebesine gelen
kii, ibadet tarlasna tohum ekmekle megul olur, demektir. Ma'rifetullah dikilen mahsullerin
elde edilmesidir.

Demek ki; almak ve iman beden gibidir. Bu uramann, bu tohum


ekmenin can ise, elde edilen hasat ve bitkidir.

Doruluu emretmek de, doruluk da odur, yani kmil insanadr. Srlar


aan da odur, alan srlar da o...

Kmil insan bugnmzn de pdihdr, yarnmzn da. Kabuk lezzetli ve


tatl olan ie, daima kul ve kle olmutur. 512

512 nsan hakikat, btn hakikatleri kendinde toplamtr. Bir kmil insan kendi hakikatine u
lanca kemal
mertebesini bulur da, doruluu emreden de, doruluk da o olur. Srlar aan da, alan srlar
da o olur. Cenab- Hakk, bir kuds
hads ile "insan benim srlarmdan bir srdr." diye buyurmutur. Kendi hakikatini bulan insan
ve mertebe-i kemale ulaan irfan
sahibi kii, bizim bugnmzn de, yarnmzn da padiahdr. Kabuk gibi olan suret lemi, da
ima, o mutlu kiinin ltuf ve
lezzetli olan hakikatinin kulu ve klesidir.

2095 eyh; "Ben Hakk'm" dedi, ileri vard ama, gerei gremeyen krleri

de bozguna uratt.

492

Kul benliinden geerse, kulun varl kalmazsa, kul Hakk'n varlnda yok
olursa, ne kalr? Bir dnsene ey inkarc! 513

513 Znn- Msr hazretleri: "Hakk yolunda yryen bir kimsenin, kendi varl, benlii kendi
si iin vebal olur." diye
buyurmutur. Bu sebeple: "Ey insan, senin varln bile bir gnahtr, dier bir gnah ona kya
s olunamaz." demilerdir. Kendisi
Hakk iin, Hakk'ta kendisi iin olan bir kimsenin hi bir eyi kalmad sebebiyle, o kimsenin
iki cihanda da her hangi bir eye
olan nisbeti ve izafeti sahih olmaz. Varlk, mecaz vcd ortadan kalknca, hakk vcud kalr
. "Ben benim" demeyip de "Ben
Hakk'm" diyen kii, mecaz varlktan kurtulmu olduu iin ve hakk vcudu ile kaldndan,
bu cretli sz syleyen odur.
Yani hakk varldr. Kendisi deil, onun madd varl aradan kmtr. Mana yn, hakkan
vcudu kalmtr. Dikkat
edilirse grlr ki, "La ilahe illAllh"daki "La" (=yok) kalkarsa, geriye "illllh" kalr. B
ylece de "La"nn srr, kulun
vcdunda zahir olmal ki, o kulun bir vehimden ibaret olan benlii, enniyeti yok olsun da ge
riye "illllh"dan, Allh'tan
baka bir ey yoktur, srr tecell etsin. Bu zor konuya Hz. Mevlana bir ruba'si ile aklk
getirmitir. "Bir kimse, kendi
benliinden mutlak surette fan olmadka, onun iin, tevhd, Hakk'a ulamak, manen Hakk' bul
mak imkanszdr. Tevhd, hull deildir. Yani h Hakk'n iine girmek deildir. Tevhd benlikten kurtulmak, varlndan
syrlmak, yok olmak demektir.
Yoksa, bo ve manasz szlerle batl Hakk olmaz."

Gzn varsa, a da bak; "La" (=Yok) yok olduktan sonra geriye ne kalr?

2102 Gkler, o byk varln ay'nn kullardr. ark da, garp da; cmlesi
ondan ekmek dilemektedirler.

nk onun fermannda "Sen olmasaydn!" yazldr. Herkes onun


nimetlerine muhtatr. Herkes onun rzk datmasn bekler. 514

514 Burada Cenab- Hakk'm Peygamber Efendimize dair u kuds hadsteki iltifatna iaret var;
"Ya habbim, sen
olmasaydn, sen olmasaydn gkleri yaratmazdm." Peygamberimiz kmil insan rneidir.

O olmasayd, gkyz ne dnerdi, ne nrlanrd, ne de meleklerin yurdu

olurdu.

2105 O olmasayd denizler heybetli olmazd, ilerinde ne balklar yzer, ne


de padiahlara layk inciler bulunurdu.

O olmasayd, yeryznn, ne iinde kymetli madenler, defineler bulunurdu,


ne de dnda yaseminler biterdi.

Rzklar bile onun rzkn yemektedir. Meyveler de onun yamuruna


susamlar, dudaklar kurumutur.

Akln bana al, bu iteki dm, tersine dmlenmitir. Sana sadaka


verene, sen de sadaka ver! 515

515 Burada madde ynnden fakir olan, fakat mana ynnden ok zengin olan dervilerle, madd y
nden varlkl,
mana ynnden fakir olan zenginler karlatrlyor. u halde ey grnte zengin, manada fak
ir olan kii, senin ok altnn,
gmn, ipek elbiselerin var. Bu hal, grnte fakir ve zayf olan kiiler sebebindendir. Ey
madd bakmdan zengin, fakat
mana fakiri olan kii, unu iyi bil ve manen zengin olan fakirlere zekat ve sadaka ver ki, ger
ekte o zekat ve sadaka sana aittir.

493

"Ben yeryznde bir halife yaratacam." ayetindeki

hikmet. 516

516 Bu balk Bakara Sresi'nin u mealdeki 30. ayetinden aynen alnmtr: "Bir zamanlar, Rab
bin meleklere; 'Ben
yeryznde bir halfe yaratacam' demiti."

Bu yzden de, pdiahlna bir ayna olsun diye, bir gnl sahibini kendine
halife yapt.

Ona hadsiz, hesapsz ruhan nur, manev stnlk, temizlik ihsan etti. Sonra
da ltfettii nran stnle mukabil, ona bir de karanlktan, madd ve cisman bir
zt yaratt, karsna koydu.

2155 Biri beyaz, biri siyah iki bayrak dikti. Birisi dem, br de yelkesen,
yol azdran iblis idi. 517

517 Bu bayraklardan biri; "Doru yolun nurunu gsteren bayrak"; br, "Sapkln karanlm
gsteren bayrak".
Beyaz bayrak Hz. Adem'i, siyah bayrak da iblis' i temsil etmektedir.

Bu iki ordu arasnda ok etin ve kanl savalar oldu, geti, gitti.

Bylece ikinci devirde Habil geldi. Onun pak ve temiz trnn ztt Kabil

oldu. 518

518 Habil ile Kabil Hz. Adem'in iki oludur. Maide Sresi'nin 27-31. ayetlerinde beyan buyruld
uu zere. Kabil
blis'e uyarak, kardeini ldrd.

Bu ekilde adaletten, zulmden ibaret olan bu iki bayrak, devir devir


Nemrud zamanna kadar geldi.

Nemrud, ibrahim'in ztt oldu. Ona dman kesildi. O iki ordu, birbirine kin
besledi. Savat, durdu.

2160 Savan uzamas Nemrud'un houna gitmeyince, ikisinin arasn ate

ayrd.

Hz. ibrahim ile Nemrud'un mkili halledilsin, zorluk ortadan kalksn diye
Cenab- Hakk atei, azab hakem tayin etti.

Devir devir, zaman zaman bu iki frka Firavun ile efkatli, merhametli
Musa'nn zamanna kadar savat.

Aralarndaki sava, yllarca srd, haddi ap, usan verince de...

Cenab- Hakk Musa'nn kavmi ile Firavun'un kavmi arasnda denizi adeta
hakem olarak koydu da, iki taraftan birisinin zaferi kazanmasn salad.

494

2165 Mustafa (s.a.v.)'in devrine, onun peygamber oluuna kadar bu byle


devam etti; bu defa da o mbarek, Eb Cehil ile, o cefa ordusunun kumandan ile
savat.

Allh Semud kavmi iin, bir haykr azap olarak yollad, o korkun feryad
onlarn canlarn ald. 519

519 Semd kavmi, Hicaz'la am arasnda bir blgede otururdu. Bunlar doru yola getirmek iin
Hz. Salih peygamber
olarak gnderildi. Bunlar Salih (a.s.)' dinlemediler. Bunun zerine mthi bir haykr, kork
un bir feryatla helak oldular. Hd
Sresi'nin 61, 68, 94. ayetlerinde bu hadise beyan buyrulmutur.

Ad kavmi iin, hemen kalkan ve ok hzl giden birini, yani rzgar


vazifelendirdi. 520

520 Ad kavmi Hadramut ile Umman aras lde yaayan bir kavim. Bunlara Hd (a. s.) peygamber o
larak
gnderilmitir. Bu kavim de korkun bir rzgarla helak oldu.

Karun'a da Cenab- Hakk, yeri musallat etti. Yer, halim ve yumuak tabiatl
olmakla beraber, ona kinlendi, yutuverdi. 521

521 Kann dnyann en zengin kral idi. Haznelerinin anahtarlarn gl kuvvetli on be kii
tayabiliyordu.
Yoksullara acmadndan, hi yardmda bulunmadndan, kendisinin de, haznesinin de yer tara
fndan yutulduu, yani kraln
saysz hazneleri ile beraber yere batt Kur' an Kerm 'in Kasas Sresi'nin 76-81. ayetler
inde anlatlr.

Yerin yumuakl, batan baa hiddet, kahr kesildi. Karun'u da, haznesini
de ald, iine ekti.

2170 Lokma, yemek-imek u bedenin direi gibidir. Alk klcna kar


ekmek, adeta bir kalkandr, bir zerredir.

Hakk senin sevdiin ve bedenin direi olan ekmee, bir kahredicilik verirse,
nefes kesen hastal gibi, o ekmek senin boaznda kalr, seni boar.

insan souktan koruyan u elbiseye, isterse Cenab- Hakk zemheri soukluu verir de...

Bu gzelim elbise, bedenine buz gibi souk gelir. Seni kar gibi tr, zarar

verir.

yle bir hale gelirsin ki, krkten de kaarsn, ipek elbiseden de; hatta
onlardan kaar, zemheriye snrsn.

2175 Sen kuvvetli, iki kat deilsin; zayfsn, yaln kat bir adam saylrsn.
Senin "Zlle" azabndan haberin yok. Sen bir gafilsin. 522

522 rih Ankarav hazretleri bu beyti u ekilde aklam: "Ey gafil, sen iki kat da giysen
yaln katsn, bu sebeple
her eyi bir sebebe dayyorsun. Ekmein al giderdiini, elbisenin sttn sanyorsun, s
ebep aryorsun. Msebbib'l-esbb,
sebepleri halk edeni dnmyorsun. Hakikatte doyuran ekmek, stan da elbise deildir. Her e
y haktandr. Allh isterse,
ekmek doyurmaz, elbise de stmaz. Zavall senin zlle azabndan haberin yok. Zlle azab 26.
uara Sresi'nin 176-191. ayeti
kermelerinde geer. yle ki; Medyenliler, gnderilen uayb (a.s.)'n kavmine verdii nasihat
leri dinlememiler ve doru bir
peygamber isen bir mucize gster, gn bir parasn stmze indir demiler. Bunun zerine y
edi gn hi rzgar esmedi.

iddetli bir scak hkm srmeye balad. Sonra ortal koyu bir sis, bir bulut kaplad, kam
ak istedikleri zaman zerlerine ate
yad ve hepsi yand.

495

ehre, kye Hakk'n emri geldi. Buyurdu ki: "Ey duvarlar, evler, Hakk'a
isyan edenlere glge vermeyin..."

Yamura, gnee mani olmayn." Bunun zerine halk, peygamberlerinin


yanna kotular.

"Ey ok byk varlk, ey ulu kii!" dediler. "Biz mahvolduk." Bu hikyenin


geriini Kur 'an 'n tefsirinden a oku!

O eli hnerli kii, asay ylan yapt ya; akln, zekan varsa ibret olarak bu
sana yeter.

2180 Senin gzn var ama ey gafil, grdn anlamyor, bakyorsun fakat
gremiyorsun. Senin gzn adeta donmu bir kaynak, kk bir et paras.

Bu yzdendir ki, insana dnme gc veren Hakk, Kur'an'n bir ok


ayetlerinde "Ey kul, ibretle bak demektedir.

"Souk demiri dv!" demiyor, bunu istemiyor ama, "Ey demir, hi olmazsa,
Davud'un etrafnda dn, dola!" diyor. 523

523 Souk demiri dvmek olmayacak bir ie girimek demektir. Davud mridi kmili gstermekted
ir.

Tenin ld ise israfil'in yanma ks, gnln dnm ise, yryp giden
gnein peine ks! 524

524 Burada gerek "sraf"(a.s.) gerekse "Gne" mridi, insan- kmili gstermektedir.

Kendini yle olmayacak fena hayallere kaptrdn ki, nerede ise kt zanna
den sofist olacaksn. 525

525 Sofist kendini phelere kaptrm kii. Byle dnenlere gre, hi bir ey hakknda kat'
hkm verilemez.

2185 Sofistte kat' karar verecek bir akl yok ki... Bu yzden duygudan da
oldu, varlktan da.. 526

526 Eskiler sofistleri ksma ayrmlardr, l-"L edr"; hi bir eyi anlamayan, hi bir e
ye akl erdiremeyenler
2-"ndiye", bunlar; "Her ey yalandr, hi bir ey yoktur!" inancnda inat ederler 3-"ndiye"
, "Her ey bize gredir. Gerei
bilmemize imkan yoktur!" derler.

496

Kendine gel, akln bana al, devrimiz sz geveleme devridir. Hakikati


sylersen halka rezil olursun. 527

527 Ey hakikati bilen, ilah srlardan haberi olan kii, ledn ilminden bir ey syleme; imdi
susmak, duda srmak
devridir. Anlayszlara sr aklanmaz. Eyann hakikatini sylersen seni anlamazlar, ayplar
lar.

"m'an"; dikkatle bakmak, mnsn anlamaya almak demektir.


emeden suyu aktmak. Can da bedenden gidince adna "Revan" yani giden derler.

Can ten bandan zp, ayrla imenlie gnderen hikmet sahibi...

Hikmet sahibi "insan ruh, hayvani ruh" diye canmza iki ad takt. Bunu
ayrdedene aferin!

2190 Bylece Cenab- Hakk; fermanna uyana, emrine gre hareket edene,
dilerse gl diken, dikeni de gl yapabileceini anlatm oldu. 528

528 Yukardaki beyitlerde "sebepler" zerinde durmamzdan, insan ve hayvani ruhlardan bahsedi
ldi. Bizler sebeplerle
bir eyin hakikatine nfuz edemeyiz. Sebep yoktur, Msebbib'l-Esbab (=sebepleri hazrlayan) v
ardr, insan ruh Kur 'n 'da bir
ka yerde geen, bilhassa 15. Hicr Sresi'nin u mealdeki 29. ayetinde geen; [Ona (yani Hz. A
dem'e) kendi ruhumdan
flediim zaman.] bizim lmeyecek, sonsuzlua kadar yaayacak ruhumuzdur. Hayvani ruh, btn h
ayvanlarda bulunan, ona
canllk veren ruhtur. O fanidir, beden ile beraber yok olur gider.

Kahredici rzgar estii zaman, mminleri kurtarmak


iin Hd(a.s.)'n mucize gstermesi.

2191 Mminler o zararl rzgardan kamlar, hepsi de bir dairenin iine


oturmulard.

Rzgar bir tufan gibiydi. Hakk'n ltf ve merhameti de, o korkun rzgar
tufannn adeta gemisi olmutu. Allh'n bu eit nice gemileri, nice tufanlar var.

Allh dilerse bir padiah gemi haline sokar, o padiah da hrsndan kendini
dman saflarna vurur.

1295 O ah'n maksad, balknn emin ve rahat olmasn salamak deildir.


Memleket zabtetmektir.

Deirmen beygiri de koar durur. Onun maksad, ancak sopa yemekten


kurtulmaktr.

497

O deirmen beygirinin, su ektiinden, yahut susamdan ya kardndan


haberi bile yoktur.

kz de arabay ekmek, eyay gtrmek iin deil, dayak yiyip yaralanmak korkusundan ie koyulur, koar.

Hakk ona yalnz yle bir ac korkuu vermitir de, o yzden iler grr.

Bylece her kazan sahibi de, dnyay slah etmek iin deil, kendisi iin

alr.

2200 Herkes derdine bir derman, yarama bir merhem arar. Bu yzden de,
lem ayakta durur, iler yrr, gider.

Hakk korkuyu bu leme direk yapmtr. Herkes korku yznden bir ie


sarlmtr.

Allh' a hamd ve senalar olsun ki, korkuyu yeryzne mimar yapt.


Yeryzn onunla dzene koydu.

Bunlarn hepsi de iyiden, ktden korkarlar; fakat hi kimse yoktur ki, kendi
kendinden korksun.

u halde, hakikatte herkese hakim olan birisi var. O, duygularla duyulmaz,


gzle grlmezse de, herkese ok yakndr. 529

529

'Bu beyitte u ayeti kerimelere iaret var: "Biz ona ahdamarmdan daha yaknz." (Kaf Sresi,
16) "Her nerede
bulunursanz bulunun, Allh sizinle beraberdir " (Hadid Sresi, 4)

2205 O bir gizli yerde, pusuda hissedilir ama, bu evin duvarlar ile
hissedilmez, duyulmaz. 530

Bu beden evinin hisleri ile, madd varlmza ait duygularla Allh hissedilemez.

Hakk'n hissedilecei, duyulaca, anlalaca duygu, bu cihann duygusu


deildir. O duygu ayr bir duygudur. Ayr bir grtr.

Hayvann gr, o suretleri, o ekilleri grebilseydi, kz de, eek de


zamann Byezid'i olurdu.

Bedene ruh balamak ltfunda bulunan, onu bir ruh sahibi eden, gemiyi
Nh'a burak yapan Allh'tr.

Ey hakikat nurunu arayan kii, unu iyi bil ki, Allh dilerse her eyi ters
evirir, geminin huyunu deitirir de, onu tufan haline sokar.

2210 Ey zavall, dnebilsen hissedersin ki, her ann seni felakete


srkleyen bir tufan olur. Sonra seni kurtarmak iin bir gemi kesilir. Seni bylece
andan ana, gama, neeye ulatrr durur.

498

nndeki gemiyi, denizi grmyorsan, btn vcudundaki u rpermeyi, u


titreyii gr!

Gzler korkunun asln gremediinden, insan eit eit hayallerden

korkar.

Sarho bir adam krn birine bir yumruk indirir. Kr kendisini deve tepti

sanr.

nk o srada, devenin sesini duymutur. Krn aynas gz deil


kuladr.

2215 Kr der ki: "Belki de bu bir ta idi. u nlayp duran kubbeden dt."

O da deil, bu da deil, u da deil... Bunlar iine korkuyu dren gsterir

durur.

Ey zntlere dalan kii! Korku da mutlaka bakasndandr, titreyi de...


nsan hi bakasndan korkar m?

O zavall filozof, korkuyu vehim sanr ama, bu hakikati ters anlamtr.

Hakikati, asl olmayan hi vehim olur mu? Gnl, doru olmayan bir yola
der mi?

2220 Doru olmasayd, yalanc yalan syleyebilir miydi? ki dnyada da

yalan, dorudan meydana gelir. Doru olmasa, yalan belli olur mu?

Yalanc dorunun beenildiini, sevildiini grr de, doru sansnlar diye


yalan syler.

Ey yalanc, senin sylediin yalan, doru yznden dinlenir. Nimete kret


de, doruyu inkar etme!

Filozofluk taslayandan m bahsedeyim, onun sevdasndan m? Yoksa


Hakk'n kurtarc gemilerinden, gnahkarlar boan deryalarndan m sz aaym?

imdi, onun gemilerinden bahsedeyim; nk o bahis, gnle t verir.


Kll'den bahsedeyim, nk cz' kll'e dahildir.

2225 Her velyi sen Nuh yerine koy! Onu kaptan say! Cahil insanlarla
grp konumay tufan bil! 531

531 Yukardaki beyitlerde geen "Hakk'n gemileri" din vecibeleri, Hakk'm ahkamn ifade etme
ktedir. Hakk'n
emirlerine uyan kurtulacaktr. Klt ile cz', Hakk ile Hakk'n yaratt eyler arasndaki ilg
iyi gstermektedir. yle ki, Hakk
kli'dr, her eyi o yaratmtr. Her ey onunla kaimdir. Onun dnda kalan her ey bir vehim
den, bir hayalden, bir grntden
ibarettir, ilah hakikat karsnda cz'ler, nedir? Bir hi.

499

Erkek arslanla ejderhadan ok korkma da, bildiklerinden, akrabalarndan


ekin, kork!

Onlarla buluman mrn tketir; onlar anman, onlar dnmen, gaip


leminden kazandn yitirir.

Akrabalarnn her birinin hayali, susuz eek gibi, ten kabndan fikirlerini
smrr, ier. 532

532 Dost ve akraba dediin kimselerin hayali susam eek gibi, senin bedeninin kabndan dinin
e faydal olan fikri ve
zikri erbet gibi emerler. Bu suretle senin bedeninin kabnda fikri ilah ve zikri rabbn er
betini brakmazlar. Bu sebeple onlarn
susam eeklere benzeyen hayallerini kalp evine sokma!

O sz getirip, sz gtren, ahlaksz akrabalarnn hayali, ab- hayat


denizinden bin mkilatla elde ettiin hakikat i tanelerini emer, kuruturlar.

2230 Dallardaki suyun ekilmesinin belirtisi, dallarn kurumas,


oynamamasdr.

Her uzuv, ter taze daldr. Ne tarafa ekersen o tarafa eilir.

stersen o ter taze dallarla sepet yaparsn, dilersen onu enber yaparsn.

Fakat o taze daln suyu ekilip kuruyunca, dilediin tarafa eilmez.

2236 Her fidan yakan atei grdn ya, sen imdi hayali yakp yandran, can
ateini de ey ret!

Byle bir ate, candan alev alr, tutuursa, ne hayali brakr, ne hakikati;
hepsini yakar, yandrr. 533

533 Bu beyitlerde iki ateten bahsediliyor. Birisi bizim bildiimiz dnyev, tabi ate. Kuru
fidanlar yakp yandran
ate. Bir de can atei var. Bu ate, fanilik ateini yakan tevhd ateidir. Bu yle bir ateti
r ki, hayali de, hakikati de yakar, yok
eder. eyh Galip hazretleri bu ateten bahsederken; "Bir lesi var ki, em'-i cann, Fnsuna
smaz sumnn." diye
yazmtr. Evet, can mumunun bile yle bir alevi var ki, gklerin fnsuna smaz. Gkler onun
alevine dar gelir. Candan alev
alan ate neler yapmaz.

Allah'n hakikatlerinin hakikatine git, kendini harca,

yok ol!

2239 Allh'n hakikatlerinin hakikatine git, kendini harca, yok ol!


"Bismf'deki "elif gibi ona kar, gizlen!

500

O "elif "Bismi"de gizlenmitir, hem "Bismi"dedir. Hem "Bismi"de


yoktur. 534

534 Arapa'da "Bismillah" kelimesindeki "Be" harfi edattr, "isim" kelimesinin bana gelince,
"isim" deki "elif
yazda yazlmaz. Okunurken de okunmaz. Edat ile kelime birbirine ulanr, "elif kaybolup gider.

Bylece btn yok olup giden harfler, sla iin hazfedilince yok olur,
gider. 535

535 Bu beyitte geen "sla" ulamak, yetimek, vasl olmak manasna geldii gibi, mecaz olarak
"Akn maukuna,
sevgilisine kavumas anlamna da gelir. Nitekim "Sla-i rahim" insann hsm ve akrabasn zi
yaret etmek iin bir kiinin
bulunduu gurbet diyarndan, kendi vatanna gitmesidir. Bizler de ruh leminden gelmi gariple
riz. Oraya dnmz bir eit
sla-i rahimdir.

O "elif de sla bititirmek iindir. "Be" ile "sin" birbirine bitiince, "elifin
bulunmasna raz olmaz. Bu sebeple "elif ortadan kalkar.

Bu bulumaya, bu kavumaya bir "elif bile smazsa, baka kavumalarda


neler olur? Artk sz ksa kesmem gerek.

Bir harf bile "Be" ile "Sin" sesini ayryor. Artk burada susmak lazmdr.
Hem de bu susmak, ok nemlidir. ok lzumludur.

2245 "Elif varlndan kurtulmu, yok olmutur, gizlenmitir ama, "Sin" de


"Be" ile yok olduu halde durmadan hep onu syler durur. 536

536 Arapada "ad" (=isim) kelimesi Allah'n ismi manasna gelen "ismullah" iken; "Bir eye All
ah'n adyla
balarm." dediimiz zaman "ismullah", "Bismillah" olmaktadr. "sim" deki "elif harfi Allh k
elimesine bitiince; Arap
harfleriyle "Biismillah" eklinde deil de, "Bismillah" eklinde yazlr, "sim" kelimesinde "
elif harfi gizlenir, yok olur. Hz.
Mevlana bu gzel rnek ile Hakk'ta kulun yok olmasn aa vurmaktadr. Balkta geen "Allh
'm hakikatlerinin hakikati"
sfatlar ile zahir olan ve sfatlarnda batn olan, gizlenen zatdr. Allah'n zat her eyde
n mnezzeh olmakla beraber,
sfatlarnda tecell etmektedir. Bu sebeple Hz. Mevlana:

"Allh'm sfatlarnda zatn gr, bu gr gerekletir de, kendi varlndan ge, yok ol!" d
emek istiyor.

"Attn zaman sen atmadn!" ayeti, Peygamberimizin varl yok iken nazil
olmutur. "Allh dedi ki:" sz de onun, susmasndan domutur. 537

537 Bu beyitin birinci msra'mda geen "Attn zaman sen atmadn" ayeti 8. Enfal Sresi'nin
u mealdeki 17.
ayetinden alnmtr; "Attn zaman sen atmadn, fakat Allh att." Beytin ikinci msra'nda;
"Allh dedi ki:" sz ile kuds
hadslere iaret vardr. Bilindii gibi, kuds hadsleri Peygamber Efendimiz, Hakk'm ilhamyla
syler, syleyen
Peygamberimizdir, fakat syleten Allh'tr. Bu yzden kuds hadslerde "Allh dedi ki:" sz g
eer. Gerek yukardaki ayette,
gerekse kuds hadslerde Peygamber Efendimiz, Hakk'n vahiy ve ilham ierisinde gizlenmitir.
Ayetle kuds hads arasndaki
fark u ki: Ayet ezeldir; sz de, z de Hakk'ndr. Mevlana;

"Her ne kadar Kur 'an Peygamberimizin dudandan kyorsa da, kim 'Kur 'an peygamberin eserid
ir' derse kfir
olur." diye buyurmutur. Ayetlerin kelimeleri de, manalar da Allh'ndr. Peygambere vahyedil
mitir. Kuds hadsin sz

Peygamberimizin, z, ruhu Hakk'ndr. Dier hadslerin sz de, z de Peygamber Efendimizind


ir.

501

la durduu mddete ila olarak kalr, tesir etmez. Fakat iilip, yok
edilince hastalklar giderir.

Dnya durduka, insanlar yaadka, Mesnev'nin iiri


de yaar durur, okunur, zevk alnr.

2248 Ormanda aalar kalem olsa, derya da mrekkep olsa, yine


MesnevVye son yoktur.

Dnya var olduka, insanlar yaadka, Mesnevi 'nin iiri de yaar durur,
okunur, zevk alnr.

Dnyada toprak kalmasa, balk da kuruyup tozsa, Mesnevi 'nin hakikat


denizi coar, kprr. Kpklerinden kylarnda yeni topraklar meydana gelir.

Ormanlar da kalmasa, aalar ba kaldrsa, bu defa da denizin iinde aalar


kar, ormanlar meydana gelir.

Bu sebeptendir ki, o skntlar gideren, o zorluklar, darlklar aan


Peygamberimiz; "Bizim denizimizden kanlar syleyin, size vebal yoktur." diye
buyurmutur. 538

538 Bu beyitte Peygamber Efendimizin u mealdeki hadsine iaret var: "Benden duyduunuzu syl
eyiniz. Ancak
doru olanlar, benim sylediklerimi syleyin. Sylemediklerimi syleyenin yeri cehennemdir."

Denizden k, karaya dn, yzn kurulua, topraa evir! Oyundan,


oyuncaktan sz a; ocua bu daha iyidir.

ocuklukta, oyun oynaya oynaya, yava yava, ocuun can akl denizi ile
bildik olur. Yzmeyi renir.

2255 Oyun grnte akla uymaz ama, ocuk oyunla akllanr.

Deli ocuk, nasl oyun oynar? Cz' lazmdr ki, kll'e dnsn. 539

539 Bu beyitlerde geen ocuk, ocuka eyler, oyunlar, oyuncaklar "cz' akl", "akl mea"
temsil ederler. Bunlar
"akl kH"e, "akl mead"a basamak basamak ykselen derecelerdir. Oyun ve oyuncaklar ocuu yav
a yava kemale gtrr.

502

Aslnda define arayan kii define aramad, kendini

arad.

2257 teyi beriyi kazarak define arayan o fakirin hayali, riyasz olarak "gel,
gel" diyerek beni ciz brakt.

Sen onun sesini duymazsn ama, ben duyarm; nk srlar leminde ben,
onun srdaym.

Sen onu define arayan biri sanma! Asl define kendisidir. Dost manada,
gerekte, dosttan baka birisi olabilir mi? 540

540 Hz. Mevlana bir Dtvan- Kebr beytinde yle buyurur:


"Benim canm, senin cann oldu. Senin cann da benim canm. u dnyada iki ayr bedende bir ca
n kim

grmtr?"

Bu hususta ariflerden birisi der ki: "Kim kimi seviyorsa, o odur. Gerek talip arayan, matlbu
nda aradndadr.
Hakk k, sevdiinde kaybolmutur." Emr Hsrev Dehlev de bu konuda u beyti sylemi:

"Ben sen oldum, sen ben oldun. Ben ten oldum, sen can oldun, artk bundan sonra hi kimse, ben
ayrym, sen
ayrsn diyemez."

2260 O her lahza, her an kendine secde eder. Secde ederken yzn grsn
diye de nne bir ayna koymutur. 541

541 Benlikten kurtulmu olan, kendini dnmeyen k kendi ehresini mahede eder de, gerek
varln tekil
eden gnlnde Hakk' ve onun sfatlarn dnmeye dalar. Hakk k, byk vel, bn Farz ha
zretleri de mehur Taiyye-i
Kbra kasidelerinin 153-154 numaral beyitlerinde Hz. Mevlana'nn bu mbarek beytini aklam
gibidir:

"Biz ikimiz buluma hali bakmndan bir abid gibiyiz ki, her secdede, kendi z hakikatimize se
cde ediyoruz. Her diz
kte, bana kimse dua etmedi. Sadece ben, kendime dua ettim ve ben kimseye dua etmedim, anca
k kendime dua ettim."

Aynada kendi hakikatini bir zerrecik, bir ine ucu kadar grseydi, o yok
olurdu da, ondan, bir hayalden baka bir ey kalmazd.

503

Hatta hem hayalleri yok olur, giderdi. Hem de kendisi yok olurdu. Bilgisi
de, bilgisizlik iinde yok olur giderdi. 542

542 Bir air Cenab- Hakk'a niyazda bulunarak diyor ki:

"Allah'm benim gzmden gzel ehrelerde kendi gzelliini seyreden sen deil misin? Byle ol
duu halde, neden
kendi gzelliim benden gizliyorsun?" Giilen-i Rz sahibi ebster hazretleri de ayna konusu
nda unlar sylyor:

"Yokluk aynadr, lem o aynada akis. nsan da gz gibidir. Ayna karsnda bulunan da, o gz
iinde gizlenmitir.
Sen aynadaki aksini grrsn. Allah o gzn nuru, gz bebeidir. Allh bu gzle, o gz bebei
olan nuru... Bu gzle kendi
kendini grr. Bu iin aslna iyice bakarsan, anlarsn ki, gren de O'dur, gz de O, grnen d
e... Cihan insan olmutur, insan da
cihan. Bundan daha temiz, daha gzel bir beyan, bir anlat da olamaz. Sen cihan batan baa
bir ayna gibi gr. Her zerrede
yzlerce gne parlamadadr." Bir baka air de Cenab- Hakk'a niyazda bulunurken diyor ki:

"z hsnn klmaya temaa,

Bir ayna yaptn ismi eya!"

(Allh'm sen kendi gzelliini seyretmek iin, btn varlklar, btn yarattklarn kendine
ayna yaptn.)

Bilgisizliimizden tr; "phe yok ki, benim, ben!" diyen bir baka bilgi
ba gsterir meydana kar. 543

543 Bu beyitte 28. Kasas Sresi'nin u mealdeki 30. ayetine iaret var: "Ey Musa, ben lemleri
n Rabbi olan

Allh'm!"

"dem'e secde ediniz!" diye ses gelip duruyor. Bir an iin olsun kendi
hakikatinizi gren siz Adem deil misiniz? 544

544 Bu beyitte Bakara Sresi'nin 30-36. ayetlerine iaret var.

2265 Bu ses, meleklerin gzlerindeki al giderdi de, yeryz onlara


lacivert gkyznn ayn grnd. 545

545 dem gizli bir hazne idi. Melekler alklarndan tr, onun hakikatini gremiyorlard.
alk zail olunca
dem'in hakikatini grdler ve ona secde etiler. Taiye Kasdesi'nin 476. beytinin manas yle
: "Ve ben kendi iimde benim
tecell aynama secde edenleri grdm. Kat' olarak bildim ki; ben kendisine secde ettiim dem
'in ta kendisiyim."

Bu ses; "Allh'tan baka ilah yoktur!" dedi de, her ey yok oldu. Ancak,
Allh var olmakla, vahdet alp sald.

O dostun, o doru yolu bulmu sevgilinin kulamz ekmesi zaman


geldi. 546

546 erhlerde bu beyitte geen "dost"u eitli ynden grenler var: Bir ksm "Bu dost Hsamed
din elebi 'dir." diyor,
bazs; "Peygamber Efendimizdir" diyor. Ankarav hazretleri; "Dosttan murad Allh'tr." diye y
azyor. Nicholson ise, dostu
insan- kmil olarak kabul ediyor.

504

Kulamz tutup emeye gtrecek, "Azn burada bu su ile yka da,


halktan gizlediimizi kimseye syleme!" diyecek. 547

547 eme, tevhd emesidir. "Ey talip, tevhd srlarn kimseye syleme, hakikat definesini
gizli tut!" demek istiyor.

Eer sen gizli tutmaz da, sylemeye kalksan da, o meydana kmaz ki...
Yalnz sen onu anlamayanlara atn iin sulu olursun.

2270 Ben de ite urackta, halkn etrafnda dolap duruyorum. Fakat asln
sorarsan, bu sz syleyen de benim, dinleyen de ben. 548

548 Ey benim srlarmn haznesine vakf olan! Ben o hakikat srlarndan gafil olan halkn etr
afnda dnp
dolayorum. Bu srlar syleyen de benim, dinleyen de ben.. "Ben sylyorum, ben dinliyorum.
Bu evde tek varlktan baka bir
ey yoktur." Mademki vahdet definesinin ne olduunu bildin. Ve onu kendinde buldun. Sakn bunu
n-ehillere syleme. Bu
defineden kimseye bahsetme.

Sen o fakirin ve arad definenin d yznden bahset! Bu halk, dnyev


eziyetlere, skntlara almtr. Sen onlara bu skntlar anlat!

Rahmet emesi onlara haram klnmtr. Onlar ldrc zehri, kadeh


kadeh iip durmadalar. 549

549 Rahmet emesi, ruhan zevkler, ilah srlar emesidir. Cahil kiiler, bu zevklerden ve s
rlardan habersizdirler.
Onlar, dnya malna dalmlar, bu yzden bir ok zahmetlere ve meakkatlere dmler, kendi i
lerinde bulunan hakikat
definesinden, kanaat ve irfan haznesinden habersiz, altm ve gm peinde, yeme ve ime zevki
ne kaplmlar, dnyay
kendilerine zehir etmilerdir.

Onlar eteklerine toprak doldurarak geliyorlar. Rahmet kaynaklarna


dkyorlar. Bunlar kurutmak, krletmek istiyorlar.

Hakikat denizinden yardm gren, su alp veren bu kaynak, yani insan


kmil, u bir avu iyi kt kiinin alp abalamas ile kurur mu? Krleir mi?

2275 Ey beni kurutmak isteyenler, ben sizin iin kurudum, akmayacam


ama, siz olmadan da ben ebediyete kadar, o vahdet denizine akp gideceim. Ben o
denizle beraberim.

nsanlar istek bakmndan ters tabiatldr. Gzelim ifal suyu brakrlar da


toprak yerler.

Halkn huyu peygamberlerin huyunun zttdr. Halk ejderhaya dayanr,


ondan yardm bekler.

Allh'n gze mhr basmasn, gz kapatmasn, gze hakikati


gstermemesini bildin. Fakat neden gznn kapatldn biliyor musun?

Buna karlk da, neye gz atn? Neyi grdn? unu iyi bil ki, ona karlk
gz atn eyler pek kt eylerdir.

505

2280 Fakat ltuf ve inayet gnei domu, parlam, meyus olanlar,


denleri sevindirmi, keremlerde bulunmutur.

Bylece Cenab- Hakk fazlndan ve merhametinden grlmemi ve akl


almaz ltuflarda bulunmakta, kfirliin t kendisini, tvbe edi, imana geli haline
sokmaktadr.

O esiz cmert Allh, halkn bahtszln grp, iki yz sevgi ve rahmet


emesi aktmtr.

O goncay dikenle besler, kuvvetlendirir. Ylan boynuzla ssler.

Gece karanlndan gndz meydana getirir. Fakirin elinden zenginlik

karr.

2285 Kumu Halil'e un yapar. Da Davud'a e dost eder. 550

550 Halil brahim(a.s.)'m bir mcizesine iaret edilmektedir. Halil ibrahim'in uvallarna dol
durduu kum, un

olmutu.

O karanlk bulutlarn altnda yalnz bana kalan da, yksek perdeden,


alak perdeden eng almaya balar.

"Ey halktan bkan, usanan Davud!" der. "Kalk halk terk ettiinin karln
bizden al!" 551

551 Hz. Davud'un insanlardan uzaklap, dalarda eng aldna ve dalarn onunla beraber ila
hler okuduuna iaret

Sanki her gece bedenleri terk edip giden ruhlara


Cenab- Hakk; "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye
sormada, ruhlar da; "Evet, Rabbimizsin!" diye cevap

vermede.

2298 Her gece uykuya varnca, benim tedbirim, bilgim, hnerim, her eyim
batan bir gemi gibi denizin sularna gmlr.

Ne ben kalrm, ne hnerim, ne de bilgim kalr. Bedenim ise hi bir eyden


haberi olmayan bir le gibi yerlere serilir.

2300 O yce pdih, her gece seher vaktine kadar ruhlara "Ben sizin
Rabbiniz deil miyim?" diye sormada; ruhlar da "Evet, Rabbimizsin." diye cevap
vermede. 552

5,2 A 'raf Sresi 'nin 172. ayetine iaret vardr. Bu ayeti eitli ekilde tefsir edenler var
. Mirsad 'l-bd adl eserin
sahibi eyh Necmeddin Raz hazretlerinin bu ayeti aklamasn hulasa olarak arzetmek istiyoru
m: "Ruh leminde btn
insanlarn ruhlar, Hakk'n 'Ben sizin Rabbiniz deil miyim?' sorusunu duydular. Ve hepsi de;
'Evet' cevabm verdiler. Fakat
ruhlarn daha yaratlta tabiatlarnn eitli oluundan tr, Hakk' m ayette bahsedilen sor
usuna verdikleri ikrar, karakterleri
ve kabiliyetlerine gre deiik oldu. yle ki: Sbikn nebi ve vellerin ruhlar, sevgi atei
ile, candan itiyakla 'Evet' dediler.

'Seni seviyoruz. Sana candan kulluk ediyoruz. Rabbimiz!' diye cevap verdiler. Ashab meymene (
=gerek iman sahipleri) iman
dili ile 'Evet' dediler. 'Kulluk ettiimiz tek varlk sensin Rabbimiz!'. Ashab me'eme (=Hakk
'a bal olmayan riyakarlar)
gnlleri fke ile dolu, gzleri ilah ihtiama perdeli olan gnahkarlar da, istemeyerek, esir
ler gibi zoraki 'Evet' dediler."

te dnyada imansz olan, ktlkler yaparak yaayan insanlarn ruhlar bunlardr. A'raf Sre
si'nin 172. ayetinin
meali yle: "Rabbin demoullarnn sulblerinden zrriyetlerini karp da, onlar nefislerin
e kar ahid tutarak; 'Ben sizin
Rabbiniz deil miyim?' diye buyurduu vakit; 'Evet, Rabbimizsin, ahid olduk' demilerdi. Bu
ahit tutuumuzun sebebi,
kyamet gn; 'Bizim bundan haberimiz yoktu!' dememeniz iindi."

506

Fakat; "Evet, Rabbimizsin." diyen ve Allh'a ikrar veren kullar nerede?


Sanki herkesi sel gtrm, yahut da hepsini bir timsah yemi, hepsi de lm gitmi.

Sabah vakti, gece karanlklarnn knndan parlak klcn ekince;

Ve dou gnei, geceyi ortadan kaldrnca, karanlklar timsah bedenlerini


meydana karr.

Biz de, o timsahn midesinden Yunus gibi karz. Renk, koku dnyasna
yaylrz. Yine gnlk hayat balar. 553

553 Ynus (a. s.) bir peygamberdir. Kur 'an 'da bir ok yerde ad geer. Ayrca bir Srenin de
ad Ynus'dur. Ynus'u
bir balk yutmutu. Baln karnnda gn kaldktan sonra tebihle megul olduu iin kurtul
du.

2305 Halk da Ynus gibi, kendilerini yutan gecenin karnnda Allh' tebih
ettiler de, o yzden rahatladlar.

nsanlarn her biri, seher vakti, gece balnn karnndan knca der ki: 554

554 Hz. Mevlana Dvan Kebr 'de seher vaktine dair u beyti sylemi:

"Bir ok seher vakitleri, mminin ibadet evinden ieri girer de; 'Ben mutluluk yldzym, ne
istersen benden iste!
Muradn vereyim' der." Ma 'rifetname sahibi de seher vaktinden bahsederken;

"Ref eder dildar vechinden nikahn vakti subh, An seyreyler o kim hyr olur vakti seher."

(Sevgili yznden peeyi, rty seher vaktinde kaldrr. Uyank olan onu seyreder.) diye yazm
tr.

507

"Ey kerem sahibi Allh! Sen o korkun gecenin iine rahmet ve merhamet
definesini gmmsn. Geceye bu kadar eit tat ve gzellik vermisin.

st pul pul, yol yol bir timsaha benzeyen gece, bizi dinlendirir,
gzlerimizi, kulaklarmz keskin bir hale getirir. Tenimizi evikletirir.

Ey karanlk gece, mademki, sende sihirler gizlenmitir, bundan byle senin


gibi birisi bizimle beraber olduka, bize korkun grnen eylerden kamayz.

2310 Musa gecenin koynunda bir ate grd. Halbuki o ate deil, nur
idi.Biz ise geceyi bir zenci saydk, halbuki o bir hri kt.

2313 Halkn gzn balayan, sebeplerdir; baka ey deildir. Sebebin


stne den ashabdan deildir.

Fakat ashab Hakk korudu, onlara kap at. Ba, sadr geerdi. 555

555 Kim ki, sebepler zerinde durur, o ma'rifet ve hakikat sahibi deildir. Ma'rifet sahibine
Hakk kap aar. Onlar

ma'rifet saraynn en yksek yerine geirir.

Mnacaat

2316 Yokluk leminde iken, bu cana kavumay, bu bilgiyi biz neden hakk
ettik, Allh' m?

Ey her ayr, her yabancy yar edinen, herkesle dost olan! Ey dikene gl
elbisesi balayan Allh!

Allh'm, topramz ikinci defa ele, keder ve zdrap plerini aykla!


Bylece hi bir ey olmayan bir daha kymetlendir. Bir daha onu bir ey haline getir.

lk nce de, bu duay sen emrettin, yoksa bir toprak parasnn dua etmek
haddine der mi? Buna nasl cesaret eder?

2320 Ey yaptklarna hayran olduum, arp kaldm Allh'm! Sen


mademki dua etmemizi emrettin, ne olur, u emrettiin duay da kabul buyur.

Geceleyin anlay, hissedi gemisi paralanr, gider. Ne bir mit kalr, ne


korku, ne de yas. nk uyku bir eit lmdr.

Ben geceleyin uykuya dalnca, Cenab- Hakk, beni rahmet denizine daldrr.
Bakalm, ne ltuflarla, ne hnerlerle, beni doldurup tekrar hayata geri gnderecek;
beni uykudan uyandracak?

508

Allh'm, hikmetinden sul olunmaz. Birini cell, ululuk nru ile doldurursun. brn de, vehimlerle, hayallerle uratrrsn.

Bende bir hner, bir karar, bir tedbir olsayd, her yaptm, her giritiim i
kendi hkmmce olurdu. Her eyi kendi isteimle yapardm.

2325 Gece uykuya dalnca, elimde olmadan aklm bamdan gitmezdi. Duygularm, yerli yerinde kalrd, dalmazd.

Uyurken de ruhumun nerelere gittiinden, nerelerde konakladndan,


kendimden geiimden, u veya bu ekilde imtihan ediliimden haberim olurdu.

Bu dmleri zmek, bu meseleleri halletmek elimde olmad halde,


dolaysiyle ciz bir varlk oluum meydanda iken, bu kendimi beenmem, kendimi
bir ey zannetmem duygusu kimden geliyor?

Grdm grmemiim sandm. Bildiimi bilmemiim farzettim. Btn


zenginlik, varlk ryalarn braktm. Yoksulluumu, zavalllm anladm da, yine
senin kapna geldim. Sana yalvaryorum Allh'm.

2332 Bylece, ben kendimden getiim zamanlarda bir hi olurum. Aklm


bamda iken de kederlerle, zdraplarla kvranp dururum.

Artk byle bir hie, hi bir ey ykleme. Byle kvranp durmaya, sakn
devlet, mutluluk adn takma!

Zaten beni iyiletirecek bir eyim yok! u yzlerce zdrap sknts da bir
eyim var vehminden douyor.

2335 Hi bir eyim yok, Allh'm! Sen bana ltuflarda bulun! ok ac ektim, beni rahattandr, rahatm artr!

2338 Gzyalarn kurursa, gzlerime Peygamberimizin yalar dken gzleri gibi, gzya ihsan et! 556

556 Bu beyitte u hads-i eriften iktibas var: "Ey benim Allh'm bana yle alayan iki gz v
er ki, kyamete kadar
onlar gzya dksnler."

Alemlere rahmet olan byk bir Peygamber iken, ok yce, esiz bir varlk
iken, herkesi ileri gemiken bile, o Hakk'n cmertliinden gzya diledi.

2340 Artk benim gibi eli bo, kse yalayc, kusurlu bir yoksul, nasl olur da
gzyalarn iplik gibi aktmaz?

O mbrein gzleri bile gzyana meftun olduktan sonra, benim


gzyalarn yzlerce rmak olmal.

509

Peygamberimizin gzyalarnn bir damlas, u yzlerce rmaktan daha


deerlidir. nk o bir damla yznden insanlar da kurtuldu, cinler de..

O cennet bahesi bile yamur isterse, u pis orak toprak nasl istemez?

Ey karde; ister kabul edilsin, ister edilmesin, sen elini duadan ekme!

2345 Gzya dkmek, o kadar deerlidir ki, ekmek bile, bu gzyana mani
olursa, ondan elini ek!

Kendine eki dzen ver! Tenbellii stnden at! Ekmeini gzyalarnla


your, gnlnn ateinde piir!

Biri mslman, br Hristiyan, ncs de yahudi


olan yolcunun hikyesi.

2377 Bir yahudi ile bir mslman, bir de hristiyan beraberce yolculua
ktlar.

Akln nefisle, Ehrimen'le arkada olmas gibi, mmin de, yolunu arm
iki sapkla yol arkada oldu. 557

5 ' 7 Beyitte geen Ehrimen, Zerdt mezhebinde er kuvvetlerinin ba, yani eytan saylr.
Burada Mevlana yahudi ile
hristiyam nefisle eytana benzetmektedir.

2395 Bu arkada da bir menzile ulatlar. Varlkl bir kii, bu yolculara


hediye olarak helva getirdi.

Sevabna ererim midi ile ihsan sahibi, onlara scak ekmekle bir sahan bal
helvas sundu.

2402 O iki yabanc, oburluklarndan mide rahatszlklarna tutulmulard.


Mslman ise o gn orulu idi.

Akam namaz vakti, o helva gelince mmin ok ackmt.

O obur iki kii; "Biz boazmza kadar tokuz. Brakalm da bu helvay yarn
yiyelim." dediler.

2405 "Bu gece sabredelim, yemeyelim, yarna saklayalm."

Mmin; "Bu gece yiyelim, yarna brakmayalm. Sabrn sras deil!" dedi.

Onlar mmine; "Senin byle demekten maksadn, onu yalnz bana yemek
istediindendir." dediler.

510

Mmin; "Ey dostlar!" dedi, "Biz kiiyiz. Mademki aramzda fikir ayrl
var, helvay paylaalm.

Kim isterse payna deni yesin. Yemek istemeyen de payn saklasn."

2410 Yahudi ile hristiyan; "Paylamaktan vazge; 'Pay eden cehennemdedir.' hadsini hatrla..." dediler. 558

558 Burada "Haksz yere pay eden cehennemdedir." hadsini hatrlatyor.

Mmin; "Buradaki 'pay eden' kendi hevasna uyup, kendi karna gre
haksz pay edendir. Allh emrine uymayan, adaletten ayrlandr." dedi.

2414 Onlarn maksatlar, o mslmann gam yemesi, o geceyi a


geirmesiydi.

2415 Onlara malup olmutu. Bu yzden raz oldu. Boynunu eerek "Peki,
arkadalar." dedi, "Ba stne!"

O gece yatp uyudular. Sabahleyin kalkp kendilerine eki dzen verdiler.

Her biri azn, yzn ykad. Kendi inancna gre virdini okudu.

Bir mddet her biri, Hakk'tan ltuf dileyerek, kendi virdini okumaya
koyuldu.

Mmin olsun, Hristiyan olsun, Yahudi olsun, atee tapan olsun, Zerdt
mezhebinde bulunsun, herkes Cenab- Hakk'a ynelir, ona dua eder.

2420 Hatta tan, topran, dan, suyun bile gizlice Allh'a bir sn, bir
yakar, bir duas vardr.

Bu szn sonu yoktur. O dost, dosta yzyze geldiler.

Birisi; "Herkes ne rya grd ise onu anlatsn." dedi.

"Kimin ryas daha gzelse, bu helvay o yesin, st olan alt olann payn

alsn."

2427 nce yahudi grd ryay anlatmaya, geceleyin, ruhunun nerelerde


dolatn sylemeye balad:

Dedi ki: "Ryamda bir yola dm gidiyordum. Yolda Musa karma kt.
Kedi de ryasnda yal kuyruk grr.

Musa'nn peine dtm. Ta Tr dana kadar gittik. Ben de nurdan


grnmez oldum. Musa da, Tr da da grnmez oldular.

511

2430 O gne yznden her glge de yok oldu. Derken o mbarek


nurdan bir kap ald.

O nurun iinden baka bir nur kt. O ikinci nur ok ykseldi, gkleri
aydnlatt.

O ikinci nurun ndan ben kayboldum Musa da kayboldu gitti, Tr da

da...

Ondan sonra grdm ki, da yarld, para oldu; nk ona Hakk nuru
flenmiti.

Allh'n heybet sfat daa tecell edince, paralar birbirinden ayrld, her
paras bir tarafa gitti.

2435 Denize doru giden da parasndan, zehir gibi ac olan deniz suyu
tatllat.

Bir paras yere dt, yerden tatl sular kaynad. Deva emeleri fkrd.

Bu bylece, tertemiz vahyin kutluluundan, o sular, btn hastalara ifa

kesildi.

br paras, hzla utu, Kabe yaknna dt. Arafat da oldu.

Dan paralannn sesinden kendimden getim. Kendime gelince, baktm


ki, da yerli yerinde duruyor. Ne bir fazlal, ne de eksiklii...

2440 Fakat Musa'nn ayaklar altnda buz gibi eriyor, ne ukuru kalyor, ne
de tepesi.

Da heybetten yerle bir oldu. Tepesi etek oldu.

Ben kendimden gemiim, kendime gelince, grdm ki. Tr da da


yerinde, Musa da yerinde.

Dan eteindeki ova da, batan baa yzleri Musa'ya benzeyen halkla dolu

idi.

Ellerindeki asalar, Musa'nn asas gibi; hrkalar da Musa'nn hrkas gibi;


hepsi de hoa, salna salna Tr'a gidiyorlard.

2445 Hepsi de ellerini duaya kaldrmlar, hepsi de birden; 'Allh'm bana


grn!' diye yalvaryorlard. 559

559 Burada 7. A'raf Sresi'nin u mealdeki 143. ayetine iaret var. "Musa kendisi ile konuaca
mz vaad ettiimiz
zamanda gelince, Rabbi ona kelamn syledi. Musa yle dedi: 'Rabbim, cemalini bana gster! S
ana bakaym!' Allh; 'Beni

hi bir zaman gremezsin, fakat u daa bak, eer o yerinde durursa, sen de beni grrsn.' di
ye buyurdu. Nihayet Rabbi o daa
tecell edince, onu yerle bir etti. Musa da (bu tecellye dayanamad) baylarak yere dt. So
nra aylmca yle dedi: 'Allah'm
seni tenzh ederim. Tvbe ettim. Ben mminlerin ilkiyim.'"

512

Derken yine kendime geldim. O baygnlk abucak geti. O halkn her biri
bana baka surette grnd.

Bunlarn hepsi de, Allh k peygamberlerdi. Bu suretle bana peygamberlerin arasnda fark olmadn anlatyorlard.

Sonra en byk melekleri grdm. Bunlar kardan yaratlmlard.

Bunlardan baka Hakk'tan yardm dileyen, bir grup melek daha grdm ki,
onlar da ateten yaratlmlard."

2453 Ondan sonra hristiyan sze balad: "Ryamda Hz. sa'y grdm."

dedi.

"Onunla gn drdnc katna, dnya gneinin bulunduu yere ktm.

2455 Gk kubbelerinin insan artan yle acaipliklerini seyrettim ki,


grdklerimin dnyadaki eylerle kyaslanmas mmkn deildir.

Ey insanoullarnn iftihar ettii varlk, herkes de bilir ki gkyznn


gzellikleri, yeryznn gzelliklerinden stndr.

2484 Bunun zerine hristiyan da, yol arkadalarna dedi ki: "Herkes bilir ki
ok yksek olan gkyz, u den dnyadan, u alak yeryznden yzlerce defa
genitir.

Nerede gkyznn insan artan genilikleri, nerede yeryznn belirli


keleri, bucaklar?'

Mslmann grd ryay yol arakadalar olan


yahudi ve hristiyana sylemesi; onlarn da hayflanmalar.

2486 Bundan sonra mslman dedi ki: "Sultanm Mustafa (s.a.v) yanma

geldi.

Bana dedi ki: 'Onlardan biri Cenab- Hakk'la konumak mutluluuna eren
Musa ile arkada oldu. Tur dana kt. Onunla ak bahsine giriti.

brn uurlu sa ald. Drdnc kat gn stne kard.

Kalk, ey hepsinden geride kalm, zarar grm kii, hi olmazsa o helvay


sen ye!..'"

2493 Bu szleri duyan, yahudi ile hristiyan; "Yoksa helvay yedin mi?"
diye sordular.

513

Mslman; "O emrine uyulan byk varlk, bana helvay ye dedikten sonra,
ben nasl olur da onun emrine kar gelirim?" dedi.

2495 "Sen yahudisin, Musa'nn emrinden kabilir misin? Seni ho bir eye
de arsa, ho olmayan bir eye de arsa mutlaka emrine uyarsn.

Sen de hristiyansn; hayr olsun, er olsun Mesih'in emrinden dar -

kabilir misin?

Ben btn peygamberlerin kendisi ile iftihar ettikleri, vndkleri


peygamberimin emrinden dar kabilir miydim? Emre uydum, helvay yedim. u
anda ben sarhoum, aklm bamda deil."

Bunun zerine onlar; "Vallhi dediler, senin grdn rya, gerek rya. Bu
rya bizim ryamzdan yz kere iyi."

Ey neeli kii, senin ryan, rya deil, uyanklktr. O uyanklkta bile


eserini gryorsun.

rfleri, adetleri ayr ayr olan kiiler gerektii zaman


beraber yolculuk yapyorlar, beraber yiyorlar, iiyorlar,
birbiri ile zoraki kaynayorlar.

2380 Kuzgun, bayku, doan kuu bir kafese debilir. Namaz klan temiz
huylu kii ile, namaz klmayan kii hapishanede arkada, e olabilirler.

Doulu, batl, Maverannehirli kiiler ayn kervansarayda konaklar, geceyi


geirirler.

Deersiz kiilerle erefli yce kiiler souk yznden, kar yznden


gnlerce bir kervansarayda beraber kalrlar.

Yol ald, engel kalkt m, birbirlerinden ayrlrlar, her biri bir tarafa gider.

Akl padiah, kafesi krnca, kularn her biri bir tarafa gider.

2385 Kafese dmeden evvel, bulunduu yeri hatrlayp ve kendi cinsinin


hevasna uyup geldii yere sevinerek kanat rpar gider.

Kafeste iken, her an alaya inleye ah eder, kanat rpard ama, umaya yol
bulamazd; imkan da yoktu.

Yol alnca, her biri, nereyi yad ederek kanat rpyorduysa, oraya rzgar
gibi uar, gider.

Yad ederek alad, ah ettii yere uar, frsat bulunca o tarafa doru yol

alr.

514

Yalnz etrafna bakma, kendi bedenine, tenine bak. Tende bulunan bu


cz 'ler, bu unsurlar, nerelerden geldi de bedeninde toplandlar?

2390 Bu unsurlarn kimisi suya mensup, kimisi topraa, kimisi havaya mensup, kimisi atee, kimisi artan gelmi, kimisi ferten gelmi, kimisi Rum diyarndan
beyaz ve gzel.

Her birisi geldii yere dnmek midi ile kar korkusundan bu kervansaraya
konmu.

Deve, kz, ko yolda bir deste ot buldular. Herbiri;


"Bu otu ben yiyeceim." dedi; bunun hikyesi.

2457 Bir deve, bir kz, bir de ko yolda giderken bir demet ot buldular.

Ko dedi ki: "Bunu aramzda pay edersek hi birimiz, bununla doymayacak.

imizde hangimiz, yal ise, bu otu o yesin; bu daha doru.

2460 nk yallara hrmet Mustafa'nn snnetlerindendir."

2474 Ko kzle deveye; "Arkadalar!" dedi, "Mademki byle bir nimete


konduk;

Her birimiz, mrmzn balangcn syleyelim, bakalm hangimiz daha


yal, bu anlalnca artk susalm."

Ko; "Benim otlamaya balaym, smail'e kurban olan koun zamanndan


balar."

kz; "Ben gen yata iken" dedi, "dem'in ift srd kze e
olmutum."

nsanlarn atas dem, yeryzn sryor, ekin ekiyordu ya, ite onun
kz ile ayn boyundurua koulmutum."

Deve, kzle kotan bu szleri duyunca ard kald. Ban edi, yerden o
ot demetini ald.

2480 Havaya kaldrd, hi bir ey sylemeden onu yedi de dedi ki:

"Benim tarih sylememe hacet yok. Byle kocaman bir gvdem, byle uzun
bir boynum varken...

Herkes de bilir ki, ben sizden daha kk deilim.

Akl olan herkes bilir ki, yaratlm, tabiatm sizden stndr."

515

Alimin hayat, lemin hayatdr.

2426 Akll kiiler, ebed olarak lmszle ermilerdir. Bu sebeple


onlarn varl ile bu lem de mana bakmndan lmszdr. 560

Hz. Mevlana bir baka Mesnevi beytinde buyurur ki:

"Btn hayvanlar insan iin ldr. Fakat btn insanlar da bir akll kii iin ldr."

Hile, huyu bozuk, kt insana mahsustur.

2465 Padiahn biri, camiye giriyordu. avular, eli sopallar halk datmak
iin dvyor, yol ayorlard.

nsafszca sopa vuran, birinin ban yaryordu, brnn gmleini


yrtyordu.

O arada zavallnn biri de, susuz olarak yoldan ekilip gitmesi iin on sopa

yedi.

Yedii sopalardan kanlar iinde kalan birisi, yzn padiaha dndrd de;
"Grnp duran, gz nnde yaplan u zulmn gizlisini ne soruyorsun?" dedi.

"Camiye giderken ilediin hayr, bu zulm olursa, acaba errin ne olur, ey

azgn?"

2471 Bir velyi ahlaksz bir adamla babaa brakmaktansa, kurda kaptrmak
daha iyidir.

nk kurt ok kan dkcdr, zalimdir ama, hi olmazsa hilesi, dzeni

yoktur.

Kurdun hilesi, entrikas olsayd, tuzaa der mi idi? Hile, entrika tamamyla insan oluna mahsustur.

Yal insanlara hrmet, sayg kalmad.

2461 Ahlakn bozulduu bu devirde halk, yallar iki yerde sayyor, ne


geiriyor.

516

Ya ate gibi scak yemee buyur diyor, yahut da bakmszlktan yklmaya


yz tutmu, khne bir kprde ihtiyar ileri sryor.

Halk bir menfaat ummadka, kt bir fikir gtmedike bir yalya sayg
gstermiyor.

2470 Terbiyesiz, adi bir kiiden bir selam isteyip de, ondan zulm grmeyen, hakarete uramayan bir yal yoktur.

2364 Cahil ve ahlak zayf kiilerin yaptklar hayrlar budur; artk erl erini,
ktlklerini sen kyas et!

Tirmiz padiah Seyyid'in; "Kim filan ii grmek


zere Semerkand'a yahut drt gnde gidebilirse, ona
elbise, at, kle ve cariye, u kadar altn vereceim." diye
tellal artmas. Delkak'n bu haberi kyde duymas. Ata
binip ehre gelerek padiahn huzuruna kmas; "Ben bu

ii yaparm." demesi.

2510 Seyyid, Tirmiz padiah idi. Maskaras da, her eyi bilen Delkak idi. 561

561 Delkak, gln fkralar ile tannm bir kii olup Gazneli Sultan Mahmud zamannda yaam
tr. Birazck, bizim
Nasreddin Hoca'mza benzer.

Seyyid'in Semerkand'da mhim bir ii vard. O ii baaracak, becerikli bir


adam arad.

"Kim be gnde gidip gelir, bu ii baarrsa, ona paralar vereceim." diye


tellal artt.

Delkak kyde idi. Bunu duyunca, atna bindi Tirmiz'e kadar kotu.

Bindii hayvan yle hzla koturuyordu ki, yolda iki at sakatland, atlad.

2515 Nihayet yol tozlarna bulanm bir halde saraya kotu. Vakitsiz olmakla beraber, padiahn huzuruna kmak istedi.

Btn dvan fsltlarla doldu. Padiah bile, bu vakitsiz ziyaretten


meraklanp vehime kapld.

Bu haber ehre yayld. ehirde bulunan herkes, zengini, fakiri rktler.


Endieye kapldlar. "Acaba ne oldu? Ne biim bir felaket geldi att?" diyorlard.

517

"Ya kahredici gl bir dman m bamza bela oldu? Yoksa gizli bir
lemden ldrc bir felaket mi geldi att?" diyorlard.

"Her halde byk bir felaket geldi ki, Delkak kyden kalkt, yolda iki at
atlatarak acele ehre geldi."

2520 Halk; "Delkak neden byle vakitsiz koup geldi?" diye padiahn
sarayna topland.

Onun bu tela ve koup gelmesi yznden Tirmiz ehrinde bir grlt, bir
heyecan koptu. Herkes endieye kapld.

Birisi elleri ile dizlerini dvyor, br korkusundan; "Eyvahlar olsun!"


diye baryordu.

Grltden, fitneden, felaket korkusundan, herkes bir vehme ve bir hayale


kaplmt.

"Bamza gelen bu felaket nedir? Ne olacaz?" diye herkes aklnca bir ey


kuruyordu.

2225 Delkak acele padiahn huzuruna girmek iin rpnyordu. Padiah;


"Hemen gelsin!" dedi. Delkak ieri girip yer pnce padiah; "Hey ne var? Ne
oldu?" diye sordu.

nce Delkak' a kim ne sordu ise, o ask suratl adam, parman dudana
gtryor onlara; "Sus!" diyordu.

Onun bu davran, halkn vehmini btbtn artryordu. Herkes onun bu


haline ap kalyor, kara dncelere dalyordu.

imdi Delkak padiahn soruu zerine; "Ey kerem sahibi padiah! Bir an
msaade et ki nefes alaym." diye iaret etti.

"Nefes alaym da aklm bama gelsin. nk ok acaib bir leme dtm."

dedi.

2530 Padiah biraz durdu, durdu ama; vehimden, zandan, meraktan boaz
da acd, aznn da tad kat.

nk padiah Delkak' hi bir zaman byle heyecanl grmemiti. Zaten


ondan daha ho nedimi yoktu.

Daima fkra anlatr, aka yapar, padiah neelendirir, gldrrd.

O padiah yle gldrr ki; padiah glerken iki eliyle karnn tutard.

O kadar glerdi ki, kahkahas onu terletirdi. Kahkahalardan yz st yere


yklrd.

2535 Bugn ise Delkak benzi sararm, surat ask, parman azna
gtryor; "Padiahm sus!" diyordu.

518

Padiah ise ne bela gelip atacak, nasl bir felaketle karlaacaz diye
vehimlere dalm, hayallere kaplmt.

nk padiahn gnl gamlara dalmt. Tasalara batmt. Harzemah pek


kan dkc idi. 562

562 Harzemah; 1200 tarihinde hkmdar olan, Horasan ve Afganistan' ele geiren, Gazne'yi de
zabteden bir Trk
hkmdar. Mool istilasnda Hazar Denizi adalarndan birine snm, 1220'de vefat etmitir.

O inat padiah, o taraflarda bulunan bir ok padiah ya hile ile, ya da


zorla ldrmt.

Tirmiz padiah da Harzemah'tan vehimleniyordu. Delkak'm bu davran

ise, vehmini bsbtn artryordu.

2540 "abuk syle, hemen syle!" dedi. "Ne var? Ne oluyor? Kimin
yznden, telaa kapldn, bu hale geldin, perian oldun?"

Delkak; "Kyde duydum ki;" dedi. "Padiah, her ana caddenin banda tellal
artm.

gnde Semerkand'a gidip gelecek kiiye paralar balayacan demi.

Bu dilei yerine gelirse, sald haberden bir netice elde ederse, karlnda
hazneler vereceini vaadetmitir.

Ben de koup sana geldim ki, bende bu ii yapacak g yok. Bunu


arzetmeye geldim. Benden byle bir eviklik gelmez. Hi olmazsa bunu benden
umma!"

2545 "Bu gayrete, bu koup gelie lanet olsun!" dedi. "ehre yzlerce korku
dt, yzlerce endie yayld.

Ey ham kii! Bu kadarck bir ey iin otu da yaktn, otla da.."

2559 Vezir, araya girdi. "Ey daima hakikati seven, haktan yana olan padiahm!" dedi. "u deersiz kulunun bir szn dinlemek ltfunda bulununuz!

Delkak kyden ehre bir i iin geldi. Bir ey syleyecekti. Fikrini


deitirdi, piman oldu, sylemiyor.

Sudan, yadan bir sz aarak, eskiyi, yeniyi gstermeye, maskaralkla


syleyecei sz gizlemeye alyor. Dikkati baka yne ekiyor.

2562 Okunu gsterdi, klcn gizledi. Ona acmadan ikence etmek gerek."

519

2567 Delkak bu szleri duyunca; "Ey vezirim!" diye feryad etti. "Bu
zavallnn kanna girmeye kalkma!

Ey emir, gnle doru olmayan nice zanlar, nice vehimler gelir, durur.

Ey vezir! Baz zanlar da sutur. Zulm doru bir i deildir. Hele ciz ve
zavall bir fakire kar yaplrsa.

2570 Padiah kendisini inciten kulunu bile sulamaz, ceza vermez iken, sen
kendini gldren, elendiren kuluna ne diye ceza veriyorsun?"

Vezirin bu szleri padiaha ho gelmiti. Bu hilenin aa vurulmasn


istiyordu.

"Delkak' zindana atn, onun yaltaklanmasna, gsteriine pek kaplmayn!

Davul gibi bombo karnna vurun, vurun da bize davul gibi iinde ne varsa
haber versin.

Siz de Delkak' dvn de, zorundan iindeki srlar sylesin."

2581 Delkak; "Padiahm!" dedi, "Yava ol, yumuakln, affetmenin


yzn ok trmalama!

Beni cezalandrmak ve intikam almak iin acele etmeye ne lzum var? Ku


deilim ki uaym; zaten elinizdeyim.

Hakk iin verilen cezada acele etmek, doru deildir.

Fakat insan kendi hevasna, kinine uyar, fkelenir, kzgnla kaplrsa,


caymasn diye cezay vermekte acele et!"

2607 Delkak; "Beni serbest brak demiyorum, ii aratr, sor, sorutur, asln
ara diyorum.

Dikkat et de sabr ve teenni yolunu kesme; sabret, bir ka gn dn, sonra


bir karar ver!

Teenni ile, ar davranmakla, gerei bulursun; beni cezalandracaksan hakl


olarak cezalandr."

Faziletten, stnlkten, hnerden vazge; i gzel


huyda ve hizmettedir.

2500 Sen de faziletten, stnlkten, hnerden vazge, i gzel huyda ve


insanlara hizmettedir.

520

Allh bizi ve cinleri kendine ibadet edelim diye yaratt, iyi huylu oluumuzu
yaayalm diye halk etti.

Samir, Hz. Musa Tr danda iken, hner gsterdi, altndan bir buza
yapt. O hner onu Allh kapsndan kovdurdu.

Karun kimyadan ne elde etti? Yer onu yuttu, derinliklerine ekip gtrd.

Ebulhakem Ebu Cehil hnerinden akll oluundan ne elde etti?


Nankrlnden, imanszlndan tepetaklak cehenneme dt.

2505 unu bil ki hner, atei apak grmektir. Yoksa dumann ttt yerde, ate var, demek deildir.

Ham kiiler Sahte eyhler

2547 Sahte eyhler, u davullu, bayrakl ham kiiler gibi; "Bizim telerden,
yokluk yurdundan haberimiz vardr. Biz yokluk yolunun ulaklaryz." diye barp
arrlar.

Onlar dnyaya eyhlik lafn yaymlar, kendilerini Bayezid-i Bestam


sanmlardr.

Kendi kendilerini Hakk yolunda yryor sanmlar, Hakk'a ulatklarn


iddia etmiler, Hakk yurdunda meclis kurmulardr.

2550 Damadn evi karmakark, ktlklerle, erlerle dopdolu. Kz


tarafnn bundan haberi bile yok.

"in yars dzene girdi." dediler. "Biz yapmamz gereken artlar yerine
getirdik.

Evleri sprdk, temizledik, ssledik, bu hevesle adeta sarho olduk, ho bir


halde kalktk." derler.

"Peki telerden, o taraftan bir haber geldi mi?" "Hayr." "O damdan bu yana
bir ku utu mu?" "Hayr."

"Birbirini takip eden haberlere, aralksz yazlan mektuplara, onlar


tarafndan cevap verildi mi?"

2555 "Hayr, verilmedi." "Verilmedi ama, sevgilimiz bilir, nk mutlaka


gnlden gnle yol vardr."

"Peki bizi mide dren sevgiliden niin mektubunuza bir cevap gelmedi?
Neden yol byle bombo?"

Gizli, aikar yzlerce belirti var. Fakat yeter; bu kapnn perdesini bundan

fazla ama.

521

2564 Onlarn bu sama szlerine kulak asma, onlarn titreyiine ve


yzlerinin rengine bak!

Cenab- Hakk; "Niyetleri yzlerinde grnr durur." diye buyurdu. 563

563 Bu beyitte 51. Rahman Sresi 'nin u mealdeki 41. ayetine iaret vardr: "Sulular, yzler
indeki alametten,
belirtilerden tannrlar."

Bu grnen eyler, verdii habere zt dyor. nk insan erle


yorulmutur.

Sadaka belay defeder.

2585 insan, karsndakinin yaptna raz olursa, kzgnl geer, intikam


duygusu da yok olur gider.

Yalanc itiha, yalanc istek, insan yemek yemeye srkler, bu srkleyi


yemek yemekteki zevkin geecei korkusundan doar ki, asl dert de budur.

Yalanc istek deil de, gerek istekse, o zaman acele yememek, yava yava,
sindire sindire yemek daha iyidir. Byle yenen yemek boazda durmaz, mideye
oturmaz, ie iyice siner. 564

564 Arifler; "Yemeye kar duyulan istein yalancs, gerei olduu gibi, insann hiddetinin,
fkesinin de yalancs,

gerei vardr." diye yorumlamlardr, insan tabiatna an olarak gelen nefsan hiddet, intik
am zevkinden tr hasl olur, bunu
sabr ve teenni ile bastrmak gerekir. Bir de hakkan hiddet vardr ki, bu nefsan hiddet gibi
insan rahatsz etmez.

Sen beni kt ve zararl bir kii olarak grdn iin belay defetmek,
gidermek midi ile beni dvdr- yorsun. Bylece herkese ders olsun, yeni bir bela
gelmesin diye bela gediini, bela yolunu kapatacaksn.

O gedikten, o yoldan bir bela gelmesin diyorsun ama, kazann ve kaderin o


gediinden baka daha nice gedii, nice yolu vardr.

2590 Belay gidermenin aresi, sitem etmek, zulm etmek deildir. Onun
aresi affetmektir, balamaktr, kerem etmektir. 565

565 Bir ayeti kerimenin meali yledir: "Cennet darlkta, bollukta bakalarn besleyen, fkel
erini yenen ve insanlarn
kusurlarn affeden takva sahipleri iin hazrlanmtr." (Ali imran Sresi, 134) Bir hadsi
erif meali de yle: "Musa (a. s.)
Cenab- Hakk'a; *Ya Rabbi, senin yannda en azz kulun kimdir?' diye sordu. Cenab- Hakk da; '
intikama gc yeterken
hasmn affeden kimsedir.' diye buyurdu."

Peygamber Efendimiz; "Ey yiit!" diye buyurdu, "Sadakalar belay defeder,


kovar, hastaln sadaka ile tedavi et!" diye buyurdu.

522

Fakiri yakp yandrmak, yumuak yumuak bakan gz kr etmek sadaka


deildir.

2595 eratte iyilik, ba da var, ceza da var. Padiah ba keye geer oturur. At da ahra balanr.

Adalet nedir? Her eyi yerli yerine, kendi yerine koymaktr. Zulm nedir?

Bir eyi yerine koymamak, yerinden baka bir yere koymaktr.

Gazap, fke, yumuaklk, nasihat vermek, hile yapmak, dzenbazlk,


bunlarn hi birisi bo yere karmza kmaz. Her eyin bir hikmeti vardr. Cenab-
Hakk'n yaratt hi bir ey lzumsuz, yersiz deildir.

Bunlarn hi biri, mutlak hayr deildir. Hayr deildir ama, hi biri mutlak
er de deildir.

Her birinin yerinde faydas var, yerinde de zarar... ite bu yzdendir ki,
ilim, bilgi elde etmek, vaciptir. nk faydaldr.

2600 Fakir bir kiiye verilen nice cezalar vardr ki, sevap bakmndan ekmekten de iyidir, helvadan da.

nk helva vakitsiz yenince safra yapar. Helva yerine ona bir sille vurdun
ise, bu sille onu ktle dmekten korur.

Vaktinde bir yoksula sille vur, o sille, onu boynunun vurulmasndan


kurtarr.

Aslnda yaralanan, zarar gren kt huydur. Sopa kilime, tozu yznden


vurulur.

Her padiahn meclisi de vardr, zindan da. Meclis z ve temiz kiiyedir.


Zindan da ham kiinin yeridir.

2610 Neden; "Yz st srnerek gitme." denmi? Daima doru yrmek


gerek de, onun iin byle denmi. 566

566 Bu beyitte Mlk Sresi'nin u mealdeki 22. ayetinden iktibas var: "imdi yz st srnere
k giden mi daha iyi
doru yolu bulur? Yoksa yolda dosdoru giden mi?"

Temiz kiilerle dan, onlarn fikirlerini sor!

yi kiilerle, temiz insanlarla, dan, gr! Peygamber Efendimize bile;


"Temiz kiilerle dan, onlarn fikirlerini sor!" emri verildi.

523

"lerini danarak, mavere ederek yaparlar." ayeti bunun iin nazil oldu.
nk danarak yaplan ite, yanlmak, eri bir i grmek daha az olur. 567

567 Bu beyitlerde Al-i mran Sresi 159. ayeti ile ura Sresi'nin 38. ayetine iaret var.

Bu akllar, nur saan kandillere benzer. Yirmi kandil, elbette bir kandilden
daha fazla k verir.

Dantn kiilerin aralarnda belki gklerin nurundan nr alm, yanm,


tutumu bir kandil sahibi bulunabilir.

2615 Bu dnyada, sfli ve ulv leme mensup kiiler birbirlerine


kartrlm, hep birlikte yaamaktadrlar. Fakat Hakk'n gayreti, sevgisi, ortaya bir
perde germitir de, ulv leme mensup olanlar gizlemitir.

Cenb- Hakk; "Dnyay gezip aratrn, bahtnz deneyin, rzknz da


arayn." diye buyurmutur. 568

568 Bu beyitte Ankebut Sresi'nin 20. ayetine iaret vardr.

Meclislerde, Peygamberde bulunan bir akl gibi bir akl ara!

nk Peygamberden miras kalan, ancak budur. Bu eit akl gizli eyleri,


nden de grr, arttan da.

Bu ksa szlerle anlatlamayacak olan o gz, gizli eyleri nceden gren


gz de, sen yine gzlerde ara!

2620 te o byk Peygamber de, rahiplii, insanlardan uzak dmeyi,


dalara ekilip yalnzca ibadet etmeyi, bu yzden men etti.

insanlar, birbirleri ile bulusunlar, grp tansnlar diye rahiplii kaldrd.


nk o gr, o bak bahttr, devlettir, lmszlk iksiridir. 569

5w Peygamber Efendimiz; "slamiyette rahiplik yoktur." diye buyurdu. Feridddin-i Attar hazret
leri; 'Allh adamlar
ile bir an sohbet etmek, yz sene inzivada yaamaktan daha iyidir." diye yazmtr.

Temiz kiiler arasnda tertemiz biri vardr. Sultan, onun fermannn stne
"Sah" ekmitir. 570

5 "Sah" Arapa bir kelime olup, manas; "Bu dorudur." veya "Dorusu budur" idi. Eski yazma k
itaplarda yanllar
dzeltilince, dzeltilen kelime hizasna sahfenin bo yerine "Sah" yazlrd. "Dzeltildi", "
Dorusu budur" demek istenirdi.
Fermanlara konan "Sah", o fermann tasdik edildiin; gsterirdi. Mevlana burada;

"Temiz kiiler arasnda ferman tasdik edilen kii kutup, kmil insandr." demek istiyor.

O temiz kiinin duas kabul edilir, insanlarn, cinlerin en byklerinin iinde


bile onun benzeri, ei, dengi yoktur.

524

Kutbu (Gavs) Allh yceltmi, yaayan insanlarn en


stn klmtr.

ster iyi olsun, ister kt olsun, ister yerinde olsun, ister yersiz olsun, kutba
kar inat edenin Hakk'a getirecek bir belgesi yoktur, inat bu hususta hi bir zaman
hakl kmayacaktr.

2625 nk biz, onu ycelttik, stn kldk, zr de, belgeyi de aradan kaldrdk. 571

571 Yunus Sresi'nin 62. ayetinde yle buyrulur: "Biliniz ki Allah'n velleri iin hi bir k
orku yoktur. Onlar mahzun
da olmayacaklardr." Urefa-y Mevleviye'den stadm Midhat Buhar merhum Hz. Mevlana iin yazd
bir iirde;

"Ben senin vasfna kadir deilim Mevlana,

Seni methetmededir Hz. Hakk Celle Ala."

(Ey Mevlana, senin vasflarn yazmaya kadir deilim, elimden gelmez; sen bir vel olduun ii
n Allh seni
methetmededir.) beyti ile yukardaki ayete iaret etmitir.

Mademki, kbleyi Cenab- Hakk aka ortaya koydu, bundan sonra baka
kble aramak yersizdir, ktdr.

Bu sebeple akln bana al da kble aramak iin (yani kutbu aramak iin) ne
yzn evir, ne de ban! Dnp gidecein yer de meydanda, konup kalacan yer
de meydanda...

Bu gerek kbleden bir zaman gafil olunca, her batl kblenin maskaras
olursun.

Sana gerek kble ile batl kbleyi ayrdetmek duygusunu verene kretmez
isen, kabiliyetini kaybedersin.

2630 Bu anbardan bir ey elde etmek, bir ihsana nail olmak niyetinde isen,
seninle hemdert olanlardan hi ayrlma!

Senin elinden tutan, sana yardm eden dosttan ayrldn an, kt bir

arkadan derdine urarsn.

Hi bir kfire hor gzle bakma!

2451 Hi bir kfire hor gzle bakmaynz! nk mslman olarak lmesi


mmkndr.

Kfir dediin kiinin mr, nasl sona erecek? Bundan bir haberin var m?
Ne diye ondan yz eviriyorsun?

525

ehirli ile kylnn fark.

2398 ncelik, anlay, edep ehirlidedir. Ziyafet ekmek, garipleri misafir


etmek adeti de kyllerde bulunur.

Cenab- Hakk, cmertlii, ziyafet ekmeyi, garipleri misafir etmeyi,


kyllere vermitir.

Kylerde her gn, her gece Allh'tan baka kimsesi olmayan yeni bir konuk

vardr.

Kylerde her gece yceler ycesi Allh'tan baka kimsesi bulunmayan yeni
bir topluluk bulunur.

Farenin kurbaa ile arkada olmas, ikisinin de


ayaklarn uzun bir iple balamalar, kargann fareyi
kaparak havalanmas, kurbaann da arkadana iple bal
olduu iin yerle gk arasnda kalp barmaya balamas
ve kendi cinsinden olmayan bir hayvanla arkada oluuna

piman olmas.

2632 Kaderleri icab bir fare ile vefal bir kurbaa dere kysnda tantlar,
birbirlerine yaknlk duydular.

Her ikisi de bir buluma vakti kararlatrdlar. Her sabah belirli bir yerde bir
araya geliyorlard.

Birbirleriyle dertleiyorlar, gnllerini vesveselerden, zntlerden,


korkulardan kurtaryorlard.

2635 Bu bulumadan ikisinin de gnl ferahlyordu. Birbirlerine hikyeler


anlatyorlar, balarndan geenleri naklediyorlar ve birbirlerini can kula ile
dinliyorlard.

Onlar azsz dilsiz konuuyorlar, birbirlerine gnl srlarn ayorlar ve;


"Topluluk rahmettir!" hadisinin manasn yayorlard. 572

572 Bu beyitte u anlamdaki hadse iaret var: "Topluluk rahmettir; ayrlk yani tefrika, mmi
nlerin blnm olmalar
azaptr!" (Feyzu'lKadir, III, 357)

O civelek fare kurbaa ile buluunca neeleniyor, kk, parlak gzleri


klar sayor, heyecanlanyor, kurbaaya be yllk maceralarla geen hayatnn
hikyesini anlatyordu.

526

2665 Bu dostluk, bu sz anlatmakla bitmez ki! Fare bir gn kurbaaya; "Ey


herkese akl veren, akl olan dost!" dedi.

"im daralp da sana bir sr sylemeye, dertlemeye, senin fikrini almaya


geldiim zamanlar sen hep suyun dibinde bulunuyorsun.

Ben dere kysna geliyorum, baryorum aryorum; 'Ey dost; neredesin?' diye haykryorum, sesimi sana duyuramyorum. Sen, suyun iinde klarn
feryadn iitmiyorsun!

Ey yiidim! Seninle grmeye doyamyorum; bu belirli zamanlar bana kfi


gelmiyor!"

2686 Fare; "Ey aziz yar, ey sevgili dost!" dedi. "Seni grmeden
yapamyorum, bir an bile duramyorum.

Senin ar bal halin, edan, davranlarn beni byledi. Gndz gzmn


nuru, kazancm, hereyim sensin; geceleyin kararm, neem, uykum, hayalim, ryam
hep sensin!

Vakitli vakitsiz kerem eder, ltuflarda bulunur, beni hatrlar, beni


sevindirirsen bu senin ok iyi kalpli oluundandr!

Ey iyi kalpli dost; yirmi drt saatte bir bulumak iin kuluk vaktini setin!

Ben bu kadar az bir vakti yeter bulamyorum. Ben, senin sevgine kaplm,
sana hayran olmu kalmm; halimi sana anlatamam ki! Grlmemi, tuhaf bir
haldeyim.

2690 Cierim yanyor, iim tutuuyor. Sana bir kere deil, beyz kere susuzum; susuzluk hastas olmuum!

Ey efendim; senin benim gammdan haberin bile yok! Ben bir dilenciyim;

bana bak da, bana muhteem gzelliinin zekatn ver!

Bu edepsiz dilenci bu ltfa layk deil ama, senin herkese datlan iyiliklerin, ihsann bundan fazladr, stndr!

Senin herkese gsterdiin ltuf, ihsan bir sebep aramyor, bir karla
dayanmyor! Gnein kirli yerlere, pisliklere de der!

Gnein stne dt pisliklerden bir ziyan grmez; stelik o pislik


onun harareti ile kurur, yakacak haline gelir!

2695 Zaman gelir o pislik, o tezek bir klhana girer, klar saarak yanar;
hamamn kapsn, duvarn str! 573

573 Pislikler gnete kuruyup tezek olunca, k saarak yanyor. Adeta gneten aldn geri
veriyor, faydal iler
gryor. Pislik gibi huylar, davranlar kt olan kiiler de kmil insanlarn manev
ile aydnlanrlar, kt huylarndan

temizlenirler, yararl insanlar olurlar. Bu beyitlerde Furkan Sresi'nin 70'inci ayetine iare
t var: "Allh, onlarn ktlklerini
iyilie evirir!"

527

Hayvan pislii iren bir eydi, pis kokard. imdi kurudu, sslendi,
gzelleti. Gne nasl oldu da onu byle byledi, bu hale soktu?

Gne yeryznn midesini stt da, bylece yeryznn stne dsen


pislikler kurudu, topraa kart. Toprak da o tezekleri yedi bitirdi.

O tezekler topran czleri oldu; onlardan bitkiler bitti, ite Allh, ktlkleri byle yok eder!

Gne, en kt ey olan pislie bu ihsanlarda bulunursa, otlara nergislere,


gllere, nesrinlere ne ltuflarda bulunur, neler verir!

2700 Allh, kendisine kullukta bulunan gllere ne vefal davranr, onlara ne


gzel renkler verir, ne ho kokular balar!

Pisliklere, ktlklere byle ho, byle latif elbiseler giydirirse temiz


kiilere, iyi insanlara neler balar!

Hakk, onlara gzlerin grmedii, dilin anlatamayaca ihsanlarda bulunur;


lgate smaz, kelimelerle ifade edilemez eyler verir! 574

574 Bu beyitte u mealdeki kuds hadse iaret vardr: "Temiz, salih kullarma gzn grmedii
, kulan iitmedii,
hi bir insann hatrna gelmeyen eyler hazrladm!" u ayeti kerimede de ayn mjdeli haber
var: "Artk dnyada iledikleri
salih amellere mkafat olarak kendileri iin ne gzler aydnlatc nimetlerin saklandn hi
kimse bilemez!" (Secde Sresi, 17)

Ey benim sevgilim; biz kimiz ki! Sen gel de gzel huyunla benim gnlm
aydnlat!

irkinliimize, ktlmze bakma; biz, da ylan gibi zehirle doluyuz!

2705 Ben de irkinim, btn huylarm da irkin! O beni diken olarak and;
ben nasl gl olabilirim!

Dikene gln gzelliinin ilkbaharn ver; u ylana tavusun ziynetini


bala!

irkinlikte son derece ilerdeyim; fakat, senin ltfn da stnlkte ve bata

sonsuz!

Ey boyuna selvinin bile hasret ektii gzel! Bu ihtiyac sonsuz olan kul,
senin sonsuzluuna muhta; ltfunu esirgeme, onu brakma!

Ben lrsem, yine senin ltfn bana gzya dker! Kerem sahibisin,
ihtiyatan mnezzehsin ama, bana yine sen alarsn!

2710 Mezarmn banda ok oturursun; o gzel gzlerinden ok yalar

akar!

528

Mahrum oluuma, zavalllma alar; mazlumluuma gzya dkersin!

O ltuflardan birazcn imdi et; o szleri imdi kulama fslda!

Toprama syleyecein szleri, u gaml kulama syle!

2726 Ey kardeim! Ben topraa mensubum, topraktanm; sen ise sudansn


ama merhamet padiahsn, ltuflarda bulunansn, dilekleri yerine getirensin!

yle ltuflarda bulun, yle ihsanlar et ki, vakitli vakitsiz huzuruna


gelebileyim!

Ben dere kysnda seni can u gnlden arp durmadaym. Fakat bana
merhamet edip cevap bile vermiyorsun!

Benim suya dalmama imkan yok! nk yaratlm topraktan; ben


topraktan yetimi gelmiim!

2730 Ya bir eli gnder bana yardm et, ya bir belirti gster de sesimi sana
duyursun!"

Bu iki dost; fare ile kurbaa, bu iten bahsettiler; sonunda yle bir karara
vardlar.

Bir uzun ip bulacaklard. pin ekilii, onlara srr aacakt.

Fare; "pin bir ucunu seni ok seven bu kulun ayana, br ucunu da senin
ayana balarz!" dedi.

"Bu iple, iki ayr beden olarak yaayan sen ve ben, can bedenle nasl
birleiyorsa yle birbirimize karalm, bir vcut olarak birleelim!

2735 Zaten u bedenimiz de canmzn ayana balanm bir ipe benzer!"

Can kurbaas kendinden gemi, suyuna dalm, o ho mavi lemde "beden


faresi"nden kurtulmu iken,

Beden faresi onu iple karaya doru eker. Bu ekiten can kurbaas ne
aclar duyar, ne straplar eker!

Beyni kokmu pis farenin bu ekmesi olmasayd, kurbaa suyun iinde ne


safalar srecek, ne zevkler edecekti!

2740 "yle yapalm; ipin bir ucu benim ayama balansn, br ucunu da
sen kendi ayana bala!" dedi.

"Bylece de bu kupkuru yeryznde ipi ekebileyim de, sen de derdimi


anla, seni grmek istediimi bil!"

Bu sz, kurbaann houna gitmedi, iinden; "Bu pis fare beni balayacak!"
diye dnd.

529

2941 Fare, doru yolu bulmu, kurbaa ile bulumak iin o ak ipinin ucunu
ekerdi.

"Nasl olsa ipin ucunu elime geirmi bulunuyorum!" diye devaml olarak
dnr, bu dnce ile gnln oyalard.

"Frsat el verdi; ipin ucu nasl olsa elimde!" diye gnl, can dostu grmek
arzusu ile yanyor, kendisini bu dnceye o kadar ok kaptryordu ki, adeta elindeki
ipe dnmt.

Derken, birdenbire alaca karga szlp indi, fareyi yakalad.

2945 Karga havalannca, suyun derinliklerinde bulunan kurbaa da fareye


bal olduundan, sudan kt.

Fare, artk kargann gagasnda idi; kurbaa da ayandan fareye bal


olduundan, havada sallanp duruyordu.

Bu hali grenler; "Karga nasl bir hileye ba vurdu, nasl kurnazlk etti de,
suda yaayan kurbaay da avlad?" diyorlard.

"Karga suyun derinliklerinde bulunan kurbaay nasl oldu da kapt; su


kurbaas nasl oldu da kargaya av oldu?"

Havada asl kalan kurbaa da diyordu ki: "Suda yaamayan kirli hayvanlarla dost olann hali budur, byle olur!" 575

575 Bu hikyede geen "alaca karga" lmn semboldr. "Ruh" kendisinin muhteem bir saray ol
an "beden"den
ayr dmek istemez. Bu yzden lmden korkar; yaamay, hem de uzun yaamay ister. lm, has
talklarla bedenimize
saldrnca, tenimizi hrpalaynca, "ruh" tene bal olduu iin, lmn geldiini hissedince s
u kurbaas gibi titremeye balar.
"Su kurbaas"nn ruhumuzu ifade ettii, "fare"nin de bedenimizin sembol olduu belli. Su kur
baas temiz bir varlktr; fare

ise hoa gitmeyen, kirli bir hayvandr. Temiz bir varln kirli bir varlkla dost olmas, onu
felakete, lme srkler. Bu sebeple,
ruhumuza aina olmayan, daha dorusu ruhumuzun holanmad kiilerle dostluktan kanmamz ge
rekir

Buluunca comak, ok konumak dostluk alametidir!

2638 Buluunca comak, ok konumak dostluk alametidir! Dilin tutulmas,


konumamak da birbirini sevmemek, anlamamak iaretidir!

Sevgiliyi gren gnl nasl olur da suratn asar, ekitir; gl gren blbl
nasl olur da susar, tmez!

2641 Dost dostla beraber oturunca, yzbinlerce sr levhas bilinir, okunur!

530

Dostun aln "Levh-i Mahfuz"dur. Orada iki dnyann da srr belirir,


meydana kar! 576

576 Levh-i Mahfuz: Mukadderat- ilahnin yazl olduu levha. "Korunmu levha" manasna gelir.
Deiebilmekten,
bozulmaktan, noksanlktan, fazlalktan korunmu levha. Hz. Mevlana, mecaz olarak "insan- km
ilin gnl, aln" olarak tavsif
ediyor.

Dost, gelii ile Hakk yoluna klavuzluk eder. Bu yzden Mustafa


aleyhisselam; "Sahabem yldzlara benzer!" buyurdu. 577

577 Bu beyitte; "Benim sahabem yldzlara benzer; hangisine uyarsanz, size doru yolu gsteri
rler!" hadsine iaret

vardr. Hakki dost, ilah bir ltuftur! Burada Mevlana, gerek dostu mrit olarak dnmt
r. Aslnda dost; gnlmzn srda, ruhumuzun engin ufkudur. Yahya Kemal merhum "Ufuklar" adl iirinde bu konu zerinde dur
ur. Peygamberler ki ilah
vahye mazhar olmu kutlu varlklardr, onlar da dostlar ile mutlu olmulardr.

"Ma'nev ufku ok engin olan peygamberler

Bahsin stndedir, onlar, lakin

Hayli mes'd idiler dnyada

Yayorlard havarileri, ashabyla

Ne ufuklar, ne gzel ruh imi onlar ya Rab!"

Yldz; kumlu lde de yol gsterir, denizde de. Gzn yldzdan, yani
mritten ayrma; klavuz odur!

2645 Gzn onun yznden ayrma! Onunla bahse girime; ona itiraz edip
yoldan toz kaldrma!

nk yldz, tozla gizlenir, grnmez olur! Gzle grmek, sren dilden


daha iyidir!

lah vahye mazhar olan o esiz varlk, syledii zaman yoldan toz kalkmaz;
bilakis o mbarek szleri ile tozlar yatr! 578

578 Tozlar, mritlerde bulunan benlik, insan Hakk yolundan alkoyan gnahlar gstermektedir.
Yukarda geen
yldz; gerek dost, kmil insann semboldr. Nasl yldzlar lde de, denizde de insanlara
yol gsterir, klavuzluk ederse,
mrit de yolunu arm gnahkarlara yol gstermektedir.

Hz. Adem, Allah'n vahyine, sevgisine mazhar oldu.

2648 Hz. Adem, Allh'n vahyine ve sevgisine mazhar olunca, sz


"Aileme '1 esma 'e" (=isimleri bildirdi.) srrn at. 579

579 Bu beyitte Bakara Sresi'nin 30-36. ayetlerine iaret var.

Her eyin ad ne ise o ad, gnl sahifesinden Hz. Adem'in diline akt; Adem
de bunlar bildirdi.

531

2650 Hz. dem'in dili grdn syledi; her eyin hassasn, mahiyetini
olduu gibi aklad.

Her eye hangi ad yakacaksa, hangi ad layksa onu syledi; rkek ve


ahlaksza "arslan" adn takmad, onu kahraman yapmad!

Hz. Nuh da dokuz yz yl dosdoru yolda yrd, her gn mmetine yeni


bir t verdi.

Din konumalarn, vaazlarn hi bir kitaptan, erhlerden renmemiti.


Szleri gnl kaynandan, canlar erhinden geliyordu; keifler menba'ndan
fkryordu.

Hz. Nuh, btn peygamberler, btn veller gibi ledn


arab, Hakk sevgisi arab imiti!

2655 Hz. Nuh yle bir arap imiti ki, o arab dilsiz bile ise bir hatip
kesilir, sz menba' kaynar, kprr, akard!

O araptan yeni domu bir ocuk ise, fasih sz syleyen bir edip olur, Hz.
sa gibi kmil insanlarn hallerini dile getirirdi! 580

580 bn-i Farz hazretlerinin mehur Hamriyye Kasidesi 'tiden bir ka beytin bu konuya ok uyg
un olduu iin
tercemelerini aynen alyorum: "Eer o ilah arabn bulunduu meyhaneye ktrm bir kimseyi ya
klatrsalar, hemen yrmeye
balar; dilsiz bir kimseye o arabn tadndan bahsetseler dili alr, konumaya balar! Tedav
isi imkansz olan bir hastay, o
Hakk arabnn zmn yetitiren asma ktnn glgesine braksalar hastalndan kurtulur!
O ilah araptan bir lnn
mezarna serpseler, o lnn ruhu hemen geri gelir de, o l dirilir, kalkar!"

O arabn tad damanda kalan da, Davud Peygamber'e yzlerce gazel

retti!

Cik cik diye ten btn kular tlerini brakmlar, Davud Peygamber'e
uymular, ona dost olmulard!

Demir, Hz. Davud'un elinin sesinden demirliini kaybedip mum gibi


yumuarken nasl olur da ku onun ho sesini duyup kendinden gemez; buna alr

m? 581

581 Bu beyitlerde Sebe' Sresi'nin u mealdeki 10'uncu ayetine iaret var: "Gerekten Davud'a
tarafmzdan bir
fazilet verdik: 'Ey dalar ve kular; Davud ile beraber tebih edin!' dedik. Ona demiri de yum
uattk!" Bir rivayete gre Hz.
Davud'un sesi o kadar gzeldi, o kadar tesirli idi ki, o calip sylerken kurtlar kular, btn
hayvanlar toplanrlar, onu
dinlerlerdi. Esen rzgar durur, akan dereler olduklar yerde kalrlar, onun sesine hayran olur
lard. Onun ahenkli gr sesini
dinleyen yzlerce kii, sesin gzelliine dayanamaz, lrd.

Kasrga Hz. Sleyman'a hamal olmu, onu srtnda tamtr!

532

2660 Kasrga; Ad Kavmi'ni krm geirmi; fakat, Sleyman'a hamal


olmu, onu srtnda tamtr!

Kasrga; her sabah, her akam Sleyman'n tahtn bann stne alm, tam
bir aylk yola gtrmekte idi.

Kasrga; hem onu bann stnde tayor, hamallk ediyor, hem de ona
casusluk yapyordu; ona gizli szleri duyuruyor, gaipten haberler getiriyordu.

Rzgar; gizli bir haber duyunca hemen gelir, onu Sultan Sleyman'n
kulana fsldard!

Derdi ki: "Ey Sleyman, ey byk sultan! Filan kii imdi yle bir sz
syledi!" 582

582 Bu beyitlerde Sebe' Sresi 'nin u mealdeki ayetine iaret var: "Sleyman'n emrine rzgar
verdik; sabahleyin bir
aylk yol alrd, akam dnnde de bir aylk yol alrd! Erimi bakr madenini, ona sel gibi
akttk!"

Aklar daima namazdadrlar!

2699 Bize doru yolu gsteren, bizi ktlklerden alkoyan namaz, be vakitte klnr. Halbuki klar, daima namazdadrlar!

O gnllerindeki ak, balarndaki ilah sevgi ne be vakitle yatr, ne de


be yz bin vakitle geer gider! 583

583 Bir evvelki beyitte Me'aric Sresi 'nin u mealdeki 23. ayetinden iktibas vardr:

"Namaz klan o kimseler ki onlar, namazlarna devamldrlar (Onlar daima namazdadrlar)!" Kur
'an ' tefsir eden
byk tefsirciler bu ayeti yle aklamlardr: Namaz klanlar, namazlarm hi kalmazlar;
yani baz vakitleri klp baz
vakitlerini klmamazlk etmezler; muntazaman be vakitlerini klarlar ve namazlara titizlikle
devam ederler. Bize doru yolu
gsteren, bizi ktlklerden kurtaran namaz gnde be vakit farz olundu; ama klar, daima na
mazdadrlar. Onlar, kendilerini
daima Cenab- Hakk'n huzurunda hissederler. Onlar devaml zikir ve mahede iindedirler. Her
eyde, her hadisede Cenab-
Hakk'n kudretini, takdirini mahede ederler. Hi bir vakit, hi bir an Allh'tan gafil olmaz
lar. Aklarn Cenab- Hakk'a kar
duyduklar hayranlk, sevgi o kadar byktr, o kadar sonsuzdur ki, onlarn sevgisi ne be vak
itle yatr, ne de be yz bin
vakitle geer. Bu sebeple onlar, daima sevgililerinin, yani Allh'n huzurundadrlar. Bu ayett
en baka trl mana karanlar ve
Mesnevi 'nin bu beytini ters anlayanlar da gmlmtr. Kur 'an' m baz ayetlerine nefsan arzu
larna gre mana veren zavalllar,
bu beyti de kendi karlarna gre anlamlardr. Onlara gre, be vakit namaz klmak cahil ki
ilere, onlarn ifadesi ile avama
mahsustur. Tasavvuf zevkine ermi grnen ve kendilerini be vakit namazlarn karmadan kla
n mminlerden stn gren bu
kiiler; "Biz daima namazdayz; Hakk' her zaman dnyoruz! Hakk'n huzurundayz; bizim be
vakit namaz klmaya
ihtiyacmz yoktur!" diyerek namazdan kamaktadrlar. Hz. Mevlana'nm bu beytini de kendi sapk
grlerine misal olarak
sylemekle, tam Muhammedi yolda olan bu byk velnin ruhunu rencide etmektedirler.

533

"Beni az ziyaret et!" sz, klara gre deildir; gerek klarn canlar
pek susuzdur! 584

584 Burada u hadse iaret var: "Beni az ziyaret et de, sevgi artsn!"

"Beni az ziyaret et!" sz balklara uyar m? Onlarn canlar, deniz olmadka yaayamaz!

Bu denizin suyu pek korkuntur; ama, balklarn mahmurluuna gre bir


yudumcuktur! 585

585 Yahya bin Ma'az hazretleri Byezd hazretlerine yazd bir mektupta; "Ey Byezd; ak der
yasndan bir
yudumcuk iip mestolan (benim gibi) bir kimse hakknda ne dersin?" diye sormu. Bayezd-i Best
am hazretleri ona yazd
cevab mektubunda;

"Ak arab haline gelen dnyadaki btn denizlerin hepsini itii halde hala susuzluundan fe
ryad eden benim gibi
bir kimse hakknda ne dersin?" diye sormu.

Bir an iin ayr dmek, ka bir sene gibi gelir; btn bir sene dosta
kavumaksa, ona bir hayal gibi grnr!

2675 Ak susuzdur, susuzu arar; bunlar gece ile gndz gibi birbirlerini
kovalar dururlar!

Gndz geceye ktr; hem de aresiz bir k! Fakat geceye bakarsan, o da


gndze, daha da fazlasyla ktr!

Onlar; birbirlerini aramaktan bir an bile vazgemezler; birbirlerinin


arkasndan koar dururlar, bir an bile durup dinlenmezler!

O bunun ayana yapmtr, bu onun kulan tutmutur! Bu ona dalmtr,


o da bunun yznden akln kaybetmi, kendinden gemitir!

Maukun gnlnde ne varsa, hepsi de "k"tr; Azra'nn gnlnde hep


Vamk vardr! 586

586 Birbirlerini ok seven bir kz ile bir delikanlnn hikyesi olan "Vamk ve Azra" douda L
eyl ile Mecnun gibi

mehurdur. Bir ka ranl air Vamk ve Azra 'y mesnevi tarznda yazmlardr. Trk airlerin
den LamiTnin de bir Vamk ve
Azra 's vardr.

2680 kn gnlnde de mauktan baka bir ey yoktur; sevenle sevilenin


gnln hi kimse aamaz!

Bu iki ngrak, bir devenin boynuna taklmtr. Artk bu ikisinin arasna;


"Beni az ziyaret et!" sz girer mi?

Hi kimse kendine; "Beni az ziyaret et!" der mi? Hi kimse kendisine


nbetle, zaman zaman dost olur mu?

O bir olu, o birlik akln alaca birlik deildir; bunu anlamak, insann
lmne baldr!

534

Bu hali aklla anlamaya imkan olsayd, hi nefsi ldrmek vacip olur


muydu? 587

587 Burada Bakara Sresi'nin u mealdeki 54. ayetine iaret vardr: "Yaradanmza tvbe edin de
, nefislerinizi
ldrn!" Dikkat edildiyse yukardaki beyitlerde hep aktan, k ile mauktan, daha dorusu i
lah sevgiden, seven ile
sevilenden bahsedildi. Seven ve sevilen, aslnda ikisi de birdir. Fakat bunlar ayn eyin, sev
gilinin eitli adlardr. Baz
byklerin grlerine gre varlk-yokluk, vahdet-kesret, yaratc-yaratlm, kle-efendi ayn
hakikatin eitli adlardr.
Ariflere gre; "Her k bir mauktur; her mauk da bir ktr!" Aslnda seven de, sevilen de
Allh'tr. Bu grleri, bu
sezileri Hz. Mevlana'nn buyurduu gibi aklla anlamaya imkan yoktur. Bunlar "vahdet-i vcd
"a inananlarn grleri olarak
bilelim ve zerinde fazla durmayalm. Bu bir duyutur, sezitir; akl bunu izah edemez! bni F
arz hazretleri 'nin u msra' bu

hakikati ifade ediyor: "unu kat' olarak biliyorum ki biz, (ak ve mauk) hakikatte biriz, a
yr deiliz!"

2685 Akllarn padiah bu kadar merhametli iken nasl olur da lzumsuz


yere; "Nefsini ldr!" derdi?

Suf, vaktin oludur; yani suf "dn" ile, "yarn" ile

ilgilenmez! 588

588 Hz. Mevlana; "Suf vaktin oludur." grn Mesnev'nin birinci cildinin u 133. beytinde
sylemiti:

"Ey arkada, suf bulunduu vaktin oludur. 'Bu i yarn olsun, yarna kalsn.' demek tarikat
anlayna uymaz."

2714 Etrafndakilere gm paralar datan ihsan sahibi bir zengin, sufnin


birine; "Ey ayaklarnn altna kalbimi attm, canm dediim byk zat!" dedi.

"Ey padiahm!" dedi. "Bugn bir kuru mu istersin, yoksa yarn sana
kuru mu vereyim?"

"Dn yarm kuru verseydin, bugn verecein paradan, yarnki yz kurutan


daha fazla beni memnun ederdin!" dedi.

"Pein sille veresiye batan daha iyidir! te bam nme edim; vur
pein silleyi!

Hele silleyi vuran senin elin olursa, ba da onun sarhoudur, sille de!

Ey canmn can, ey benim yzlerce cihanm! Akln bana al da, u iinde


bulunduun zamann kymetini bil!

535

2720 O ay gibi gzel yzn, gece yolcularndan gizleme! Ey akp giden su;
u dereden ba ekme!

Ltfet de dere kys, bu ho, gzel akarsu yznden glsn; dere kylarnda
yaseminler boy atsn!

Uzaktan dere kysnda neeli neeli sallanan yeillikler grdysen, bil ki


orada su var!

Yamur gece yaarsa kimse grmez; nk herkes, herey uykudadr!

2725 Gzel, latif bir gl bahesinin tazelii, kimsenin grmedii bir


yamurun yadna delalet eder."

Gnl asla yalan sylemez!

2743 yi bir kimsenin gnlne herhangi bir ey yznden bir ktmserlik


gelirse, bu bo yere gelmez!

O sezii, o anlay Hakk'n anlay bil; vehim bilme! Mminin gnlndeki


nur, o anlay levhinden, Levh-i Mahfuz 'dan okumutur! 589

589 Bir hads-i erifte yle buyuruluyor: "Mminin ferasetinden, anlay ve seziinden sakn
n! nk mmin,
Allh'm nuru ile bakar, grr!"

2750 Gzel huylu Yakup Peygamber de, kardeleri Ysuf iin izin almak
istedikleri zaman;

Kardeleri az bir zaman iin msaade alp onu krlara gtrmek istedikleri
vakit babalarna:

"Baba; bir zarar gelir! diye dnme! Bir iki gn ona izin ver de;

Onunla beraber ayrda oynayalm! Bu davette biz, emin kiileriz; onu


elendirmek, ona iyilik etmek istiyoruz!

Bize neden emniyet etmiyorsun, neden Ysufunu bizimle gezmeye


gndermiyorsun?"

2755 Dedikleri zaman Yakup; "unu biliyorum ki; onun benim yanmdan
ayrlmas gnlm yakyor; iime bir dert, bir mahzunluk getiriyor!

u gnlm beni hi aldatmaz, hi yalan sylemez! nk gnlde, ar


nurunun parlts var!"

Yakub'un gnlne gelen ey, bu iteki fesadn, ktln kat' bir delili idi
fakat; kaza ve kaderden korunmas mmkn deildi!

536

ine belirli pheler dt halde, yine de Ysuf u gnderdi. nk, kaza


ve kader ne ise o olacakt!

Krn kuyuya dmesine almaz; asl alacak ey, yol gren kiinin
dmesidir!

2760 u kazann, u kaderin eit eit, renk renk ileri, gzbalar var:
"Allh ne dilerse o olur!" 590

5,0 Bu beyitte 3. Ali mran Sresi 'nin 40. ayetinden iktibas var: "Allh dilediini yapar!"

Gnl, kaderin hnerini hem bilir, hem bilmez; mhrn basmak, hkmn
yrtmek iin demiri bile mum gibi yumuatr!

Gnl der ki: "Mademki Allh' n takdiri byle, O byle olmasn istiyor,
varsn olsun!"

Kendisini bundan gafil tutmakta idi; bundan haberi yoktu! Can da takdirin
ipi ile balanm kalmt!

O yce kii, yani Hz. Yakup bu ite mat olursa, bu malup olu deildir;
Allh' n takdirine uramaktr! 591

591 Bu beyitte peygamberlerin de ibtilalar olduu, Yakub (a. s) gibi peygamber olduu halde
ok ztrap ektikleri
grlmektedir. Onlarn da rza kapsndan gemek zorunda olduklar belirtilmektedir. Onlar mas
umdur; yani gnah ilemezler.
Onlarn da bir hikmet icab, ubudiyet, yani kulluklarnn gerei olarak ok aclar ektikleri
bir hakikattir!

2765 Bir bela, onu yz beladan kurtarr; bir kere ini, onu pek ykseklere

karr!

2770 Halkn idraki, Hakk'n grnmez mana denizinin kabarmasndan,


alalmasndan ne anlar! Onlarn anlaylar, ilah hakikatlerin tecellsinden
habersizdir!

Bilmezler ki bu mamureler, bu ehirler, bu binalar, bu saraylar O'nun


lnden belirdi; padiahlk, sultanlk, vezirlik hep O'ndan geldi!

O yokluk lnden, u grnen leme zlemler duyulur; o lemden bu


leme byk byk, eit eit varlklar gelip durmada...

O lden her akam, her sabah kervan stne kervan geliyor!

O lemden gelenler; "Biz geldik!" diyorlar. "Sra bizim, yaama nbeti


bizim; artk siz gidin!" diyerek yerimizi yurdumuzu alyorlar!

2775 ocuk akllanp akl gzn anca baba, acele pilisini prtsn
topluyor, arabaya yklyor!

537

O lemden bu leme bir ana cadde var; oradan buraya geliyorlar, buradan
oraya gidiyorlar!

yice bak, dikkat et de gr: Biz otururken gidiyoruz, haberimiz yok! Biz,
yeni bir yere gidiyoruz fakat, kendimizi grmyoruz!

Akln bana al da, sermayeni bugn iin deil, ilerde bir ey yapmak iin
biriktir; hazrlan!

Ey yolculuu seven kii! Yolcu ona derler ki, yolu dnr, varaca yeri
hesaplar; akl hep ilerdedir!

Hayaller ve dnceler

2780 Gnl perdesinin arkasndan da yorulmadan, usanmadan zaman zaman


hayal srleri gelip durmadadr.

Bu hayaller, bu dnceler hep bir kaynaktan, bir yerden gelmeselerdi, nasl


olurdu da hepsi gnle yol bulup eriirdi?

Bu hayallerimizin, dncelerimizin ordular, blk blk susam bir halde


gnl kaynana doru kouyorlar.

Onlar, gnl kaynandan testilerini doldurup giderler. Bazen meydana


karlar, kendilerini gsterirler, bazen gizlenirler, izlerini kaybederler.

Sen, dnceleri gkyznn yldzlar gibi bil; onlar, baka gn etrafnda


dner dururlar! 592

592 Bu beyitlerde Hz. Mevlana u lemin her an grnmez lemden (=gayb leminden) bu grnen
leme geldiim,
sonra bu grnen lemden tekrar gayb lemine gittiini, sonra tekrar bu leme dndn ifade
buyurmaktadr. Bylece lemin

her an yemden yeniye yaratldn anlatmaktadr. 50. Kaf Sresi'nin u 15. ayetine de iaret
etmektedir: "lk yaratma ile
yorulup ciz mi kaldk ki yeniden yaratmayalm? Dorusu, onlar, yeni bir yaratmadan phe iin
dedirler!" Gnl lemimizin de
byle olduu, yeni yeni dncelerin, yeni yeni hayallerin belirdiini adeta oturduumuz halde
her an yeni bir leme gittiimizi
bu gidilerden haberimiz olmadn ifade buyurmaktadr. Milyarlarca insann yaad u dnya
zerinde her an yzbinlerce
ocuun doduunun, her an yzbinlerce kiinin ldnn de bu beyitlerde ifadesi vardr. All
h, her an yaratmakta, her an
ldrmekte; "Muhy" ve "Mmt" isimlerinin tecellisi devam edip gitmektedir.

2785 Kutlu yldz grnce, yani huzur iinde isen Allh'a kret, ihsanda
bulun; kutsuz yldz grnce, yani bana bir felaket, bir bela geldiyse sadaka ver,
tvbe et! 593

593 Burada, fikirler yldzlara benzetilmektedir. Dncelerinde iyilik ve mutluluk grlrse


Allh'a kret,
ihsanlarda bulun; "Allh'a hamdolsun; kalbimin gnde fikirler saadet, salah zredir; mutluyu
m, huzur iindeyim!" de! Eer
fikirlerinde hata ve gnah tarafna gidi varsa fakirlere, yoksullara sadaka ver ve tvbe et!

538

Ey benim Rabbim; biz kimiz ki? mdadma yeti; benim talihimi sen iyilie
evir, kutsuzluu Sen kutlu yap!

Ruhu, mana aynn yznn nuru ile aydnlat; gnahlar altnda ezilen canm
simsiyah oldu, nursuz ve ksz kald.

Allhm! Ruhumu tekrar hayallerden, vehimlerden, zandan kurtar! Onu her


an kuyu derdinden, ip zahmetinden halas et!

Bylece de, u zavall dertli gnl senin gzel huyunun, merhametinin


sayesinde kanatlansn, usun; u balktan kurtulsun!

2790 Ey Msr azizi, ey ahdinde duran kii; mazlum Ysuf senin


zindanndadr!

Haydi, onu kurtarmak iin hemen bir rya gr; nk Allh, ihsan sahiplerini sever! 594

594 Burada Ali mran Sresi'nin u mealdeki 134. ayetinden iktibas var: "Allh da gzel davran
anlar, iyilik edenleri

sever!"

Yedi tane zayf ve hasta kz, yedi semiz kz yiyor!

Yedi kuru, bozuk baak, yedi taze yeil baa otluyor!

Ey aziz; varlk Msr'nda ktlk balad! Padiahm; bu ktla gz yumma!

2795 Ey padiahm! Ben, senin zindannda kalm bir Ysuf um; beni kadnlarn elinden kurtar!

Ben telerde, ar tarafnda idim. Anamn ehveti, "nin!" emri ile beni
aalara, bu kirli dnyaya ekti, drd! 595

595 Burada da Bakara Sresi'nin u mealdeki 36. ayetine iaret var: "Derken, eytan onlarn ay
an oradan kaydrd,
iinde bulunduklar (nimet yurdundan) kard. Biz de dedik ki: 'Birbirinize dman olarak ini
n! Sizin yeryznde kalp bir
mddet yaamanz lazm! '"

O tam ycelikten, o yksek mevkiden bir kadnn hilesi ile rahim zindanna

tkldm!

Ruhumu ykseklerden, artan bu sfli yere, bu dnyaya getirdi. Gerekten


de kadnlarn hilesi pek byk!

Her ey kadn yznden oldu; yeryzne iniim de kadn yznden oldu!


Ben ruh idim; nasl oldu da bedene girdim, beden oldum?

2800 Ya bu zavall, dkn Ysuf un dertli dertli alamasn dinle, yahut


gnln Ysuf a vermi olan Yakub'a ac!

539

Hz. dem gibi cennetlerden kovuldum; kardelerimden mi feryad edeyim,


kadnlardan m?

2814 Allhm; Sen hangi duyguya gayb leminin yolunu aarsan, o duygu
artk eskimez, ypranmaz, lmez!

Mlk sahibi Sen' sin; duyguya yle bir ihsanda bulunursun, yle bir ey
verirsin ki, o duygu br duygulara padiahlk eder!

Sultan Mahmud'un bir gece hrszlarn arasna


dmesi, onlarn hallerini anlamak iin; "Ben de sizden

biriyim!" demesi.

2816 Sultan Mahmud bir gece yalnz bana gezerken, bir sr hrsza
rastlad.

Hrszlar ona; "Sen kimsin?" diye sordular. Sultan Mahmud; "Ben de

sizlerden biriyim!" diye cevap verdi.

lerinden biri; "Ey her zaman onu bunu aldatan, hileye bavuran dostlar;
haydi, herkes hnerini, ma'rifetini sylesin!" dedi.

"Herkes tabiatnda, yaratlnda ne hner varsa, u gece vakti sylesin


bakalm!"

2820 Birisi; "Ey ma'rifetli kiiler!" dedi. "Benim hnerim iki kulam!

Kpek havlad zaman, ne dediini anlarm!" dedi. brleri; "Bu hner be


para etmez!" dediler.

Baka biri; "Ey altn peinde koanlar, ey altna tapanlar!" dedi. "Benim
btn ma'rifetim gzlerimdedir!

Gece karanlnda kimi grrsem, hi phe etmeden onu gndz tanrm!"

Bir bakas; "Benim hnerim ko hamdadr!" dedi. "Elimin zoru ile delikler
delerim!"

2825 Baka birisi de; "Benim ma'rifetim burnumdadr!" dedi. "im gcm
topraklar koklamaktr!

2832 Hangi toprakta altn bulunmaktadr, hangi toprak deersizdir, hayr


yoktur; koklayarak bunlar anlarm!"

540

Hrszlardan baka birisi de; "Benim hnerim penemdedir; da tepesine


kadar kement atabilirim!" dedi.

2836 Bundan sonra hrszlar Sultan Mahmud'a; "Ey gvenilir kii; senin
ma'rifetin, hnerin nedir?" diye sordular.

Sultan; "Benim hnerim sakalmdadr!" dedi. "Onunla sulular cezadan


kurtarrm!

Sulular cellatlara verdikleri zaman, sakalm oynatnca sulular kurtulur!

Sakalm oynatnca, onlar ldrmezler ve o dnceden vazgeerler!"

2840 Hrszlar sultana dediler ki: "Bizim reisimiz, kutbumuz sensin; nk


mihnet gnnde, felaket zamannda senin yznden kurtulacaz!"

Ondan sonra hep beraber yola dtler; o kutlu sultann sarayna doru
yrdler.

Derken, sa taraftan bir kpek havlad. Kpek dilinden anlayan kii; "Kpek
diyor ki:" dedi. "Sultan sizinle beraber bulunuyor!"

br de topra koklad: "Buras dul bir kadnn evinin topra!" dedi.

Kement atmasn bilen de kement att, hepsi o yksek duvara ktlar.

2845 Toprak kokusundan anlayan, bir baka yerin topran koklad. "Buras," dedi, "O ei bulunmayan padiahn haznesinin topra!"

Delik delmesini beceren, duvara bir yumruk att, duvar delindi. Her biri
mahzenden ie yarar bir ey ard.

Hazneden birok altn, altn srmal kumalar, deerli mcevherler alp


gizlediler.

Padiah, onlarn evlerini grd, rendi. Her birinin ekli, ad, sndklar
yer, gittikleri yol hep aklnda kald.

Padiah, onlardan kendini gizledi, geri dnd. Sabah olunca, bandan


geenleri divanda vezirlerine anlatt.

2850 Hemen akgz, becerikli avular yolladlar; hrszlarn herbirini


yakalayp baladlar.

Onlar, elleri bal olarak divana getirdiler. Hepsi de can korkusundan tirtir
titriyorlard.

Tahtn nnde durunca, geceki dostlarnn ay yzl padiah olduunu


grdler.

Gece karanlnda kimi grrse gndz hi phe etmeden onu tanyan

hrsz;

541

Padiah tahtnda oturuyor grnce; "Bu" dedi. "Geceleyin bizimle arkadalk eden adamdr!

2855 Bunun sakalnda o kadar hner, o kadar ma'rifet vard; bu tutulmamz


da onun ma'rifeti, onun hneri!" dedi.

Kt gz, ancak senin gzlerin mat eder!

2803 Senin ltfunu, ihsann gnderdiin haberini, selamn duyunca,

Kem gz demesin diye atee rekotu attm ama, rek otuma da nazar

dedi.

2805 nnde de sonunda da her kt gzn ktln gideren, ancak ve


ancak senin mahmur gzlerindir!

Sultanm; kt gz ancak senin gzel gzlerin mat eder! O gzler, ne de


gzel devadr!

Hatta o gzel gzlerinden kimyalar elde edilir; o gzel gzler, kt gzleri


bile iyi gzler, uurlu gzler haline getirir!

Padiahn gz gnl doannn gzne deince, doan ycelir, pek


himmetli, pek tesirli, pek kudretli bir gze sahip olur!

O baktan yle bir himmet, yle bir kudret elde eder ki, artk erkek
arslandan baka bir av tanmaz; yani gnl doan Hakk'n bakna mazhar olursa,
akl almaz g kazanr, akl almaz iler yapar!

2810 Arslan da ne der ki: "O yce mana doan hem senin avndr, hem de
sen onun avsn! Yani; mana doan Hakk'n tecellsine kavuunca O olur, ikilik
ortadan kalkar!

Senin peinde uan can doanna, gnl doanna baklarn bir kere iliti
de, bu suretle sonsuz ltuflarna nail oldu, akl almaz g kazand. 596

596 Bu beyitlerde, ilah tecellye mazhar olan fenafllah mertebesine eren bir gnln duyduu
tarif edilemez,
anlatlamaz manev zevkler ve heyecanlar gizlenmitir.

542

Arifin gz, arifin bak.

2860 unu iyi bil ki, arifin gz, iki lemde de insana eman verir! Herkes,

en gl padiahlar bile onun yardmna muhtatr, ondan yardm grrler! Yani;


Hakk'n tecellsine mazhar olmu, Hakk'da kendini bulmu olan arifin gz, artk
onun kendi gz deildir!

Gz padiahtan hi ayrlmayan, bakasna bakmayan, yanlmayan Hz.


Muhammed, bu yzden her yrei yanana, her dertliye efaati oldu. 597

597 Bu beyitte, Necm Sresi 'nin u mealdeki 17. ayetine iaret vardr: "(Hz. Muhammed'in) gz
ne kayd, ne
yanld!" Yani; Hakk'tan baka hi bir ey grmedi.

Dnya gecesinde gne perde arkasna gizlenmiken, Hz. Muhammed'in


mbarek gz Hakk' gryordu; midi O'nda idi.

ki gz de; "Biz senin gsn amadk m; seni ferahlatmadk m?"


ayetlerinin srmesi ile srmelenmiti; Cebrail'in bile grmeye dayanamadn o
grmt! 598

598 Bu beyitte, nirah Sresi'nin ilk ayetinden iktibas vardr.

Hakk bir yetime srme ekince, onu, doru yola girmi, esiz, nadir bir inci
haline getirir!

2865 Onun nuru; btn incilerin, cevherlerin sat klar glgede brakr,
onlardan stn olur! yle isteyen kiiye, Hakk isteyici kesilir!

Kullarn halleri, ulaacaklar makamlar, dereceler, hepsi hepsi onun gz


nnde idi. Bu sebeple Cenab- Hakk o mbaree; "gren ahit" adn verdi! 599

599 Bu beyitte, Ahzab Sresi'nin u mealdeki 45. ayetine iaret vardr: "Ey Peygamber! Seni; b
ir ahit, bir mjdeci,
bir uyarc olarak gnderdik!"

ahit aleti, keskin gz ve dilidir. Onun keskin gz, gece bile grr; srlar

ondan gizlenemez! nk Peygamber Efendimiz; "Gzlerim uyur fakat, gnlm


uyumaz!" diye buyurmutu.

Binlerce davac davaya kalksa, hakimin kula ahittedir!

Hakimin hkm vermekteki hneri budur! ahit, hakimlerin iki parlak


gzdr!

2870 ahidin sz, gz yerine geer; nk o gz ile garazsz olarak gizli


eyi grmtr!

Davac da grmtr ama, o garaza kaplarak grmtr. Halbuki garaz,


gnl gzne perdedir!

543

Hakk, senin zahid olman ister; bylece garaz brakp geineni, mahit
olman arzu eder!

nk bu garazlar, gze birer perdedir; gze perde gerilince,

nsan unu bunu, hereyi grmez olur! Peygamber Efendimiz; "Sevdiin


eyler, seni kr ve sar eder!" diye buyurdu.

2875 Bir kimsenin gnlne gnein nuru dnce, onun iin artk yldzlarn
deeri kalmaz!

Srlar perdesiz olarak grr; mmin ile kfirlerin ruhlarnn ne makamda


bulunduunu seyreder!

Cenab Hakk' in insan ruhundan daha gizli bir eyi

yoktur!

2877 Cenb- Hakk'n yeryznde ve yce gklerde insan ruhundan daha


gizli bir eyi yoktur!

Cenab- Hakk ya-kuru her eyi aklad da, ruhu; "O, Benim emrimdedir!"
mhr ile mhrledi. 600

600 sra Sresi'nin 85. ayetinde Peygamber Efendimiz'e ruh sorulduu zaman; "Ruh, Rabbim'in em
rindedir!" diye
cevap vermeleri Duyurulmakta ve dolaysyla ruha ait pek az bilgi verildii bildirilmektedir.
Ayet mealen yledir: "Sana ruhdan
(ruhun hakikatinden) soruyorlar. De ki: 'Ruh, Rabbim'in emrindedir; O'nun bildii bir eydir!
Size o ilimden ancak az bir ey
verilmitir!'"

imdi o yce kiinin, Aziz Peygamber Efendimiz'in gz ruhu grnce,


artk ona hibirey gizli kalmaz!

2880 Onun her kavgada ahitlii mutlaktr; o, kayda bal deildir! Sz,
her eit baarsn giderir!

Hakk'n gzel adlarndan biri de "AdP'dir; hit de O'nundur! Bu yzdendir


ki, dostun gz adalet sahibi ahittir!

ki dnyada da Hakk'n bakt yer gnldr; padiahn nazar gzeldedir,


gzele bakar! 601

601 Burada, u mealdeki hadse iaret vardr: "Gerekten de Allh gzeldir ve gzelleri sever!
" Baka bir hadste de
yle buyurulur: "Muhakkak ki Allh sizin suretlerinize, mallarnza bakmaz; ancak kalbinize v
e amellerinize bakar!"
(Feyzu 'IKadr c. II, s. 277)

544

Hakk'n ak, O'nun gzel sevmesi; btn bu perdeleri kurmasna sebep

oldu. 602

602 Btn gzelleri ve gzellikleri yaratmas, Hakk'n gzelliini izhara sebep oldu. Bu beyit
te, yukarda geen;
"Allh gzeldir, gzellii sever!" hadsine iaret vardr.

Bizim gzel sevmemiz; Mira gecesi Peygamber'le buluunca, Hakk'n;


"Sen olmasaydn sevgilim, bu dnyay yaratmazdm!" diye buyurmas ile
gerekleti!

2887 Bilen, anlayan bilinen Allh'tan pek ziyade niyazda bulundu. "Ey bizi
scakta da, soukta da gzeten, koruyan yaratanmz!" diye yalvard.

"Hayrda da, erde de dantmz, bavurduumuz Sen' sin; fakat


gnlmz Sen'in buyruklarndan, iaretlerinden habersizdir!

Ey bizi gndz de gren, geceleyin de gren! Biz seni gremiyoruz; sebebi,


grmemiz bize gzba olmutur!

Ey gzeller gzeli, yceler ycesi, ey iyiliin ta kendisi! Bu, Sen'in umulan,


bilinen ltfn idi. nk ihsann kemli, tamamlanmasndadr!

Ya Rabb! Kyamette de gzmzn nurunu artr; bizi kahredici ktlklerden koru!

Gece dostuna gndzn ayrlk verme; yaknln grm, tatm can


uzaklk ateine yakma! 603

603 Hz. Mevlana'nm; "Gece dostuna gzdzn ayrlk verme!" diye niyazda bulunmas, bendenize b
ir arifi billah olan

ibn-i Farz hazretlerinin u rub'sini hatrlatt: Ey gece beni ziyarete gelen sevgili; canm
sana feda olsun! Ey gecenin insan
rkten, korkutan vaktinde beni rahata kavuturan sevgili; eer bizim aynlmz sabahn gelme
si ile balayacaksa, o sabah
ebed olarak gelmesin, aarmasn!" Bu rub'yi Yldzeli Mfts merhum pederim Mehmed Tevfik
Efendi u ekilde nazmen
terceme etmiti. Bir hatra-i rahmet olarak buraya aldm iin muhterem okuyucularmdan af di
lerim:

"Ey gece terif edip bu k dild eden! Mnisi camnsn, olsun sana bu ruhum feda. nki bu
vuslat zaman subh
ile bulur zeval, yle bir subhu bize gstermesin asl Hd!"

Sen'den uzak dmek lmdr; hem de dertli, azapl bir lm! Hele
kavutuktan, bulutuktan sonra gelen ayrlk, bsbtn lmdr!

545

2895 Sen' i greni, grmemezlik azabna drme; ondan gizlenme!


Yetimi, serpilmi, boy atm yeillie Sen su serp!

Ben davranlarmla Sana kstahlk etmedim; Sen de beni pek o kadar


incitme, zme!

Yzn grmeye alm olan, birdenbire bsbtn uzaklatrma; ona ac!

Sen'den bakasnn yzn grmek, boaza taklan bir zincirdir! Allh'tan


baka hi bir eyin asl yoktur!

Allh'tan baka hi bir eyin asl yoktur ama, bunlar bana var gibi grnyorlar! nk, asl olmayan, asl olmayan, kendi anlayna doru eker! 604

604 Bu beyit; var gibi grnen, aslnda bir hayalden ibaret olan bu dnya hayatnn bir ifades
idir. Bir rif de yle

sylemi: "Dnya, var gibi grnen bir yokluk; Allh, yok gibi grnen gerek varlk!" Aslnda
, Cenb- Hakk her zerre ile
kendi varln bize haber veriyor, fakat; bizde idrak ve iz'an ktl olunca, bu zavall ba
gz ile O'nu grmeye alyoruz.
Bizim kendimiz, madd varlmz, asl olmayan hayallerden ibaret olduumuz iin, asl olmayan
eylere kaplyoruz; onlar
kendimize ekiyoruz. Aslnda hi bir ey Hakk'tan hali deildir, hi bir ey de batl deildir
!

Her ey;

yeryznde, gkyznde ne varsa, zerre zerre kendi


cinsini kendine ekmektedir.

u yeryznde, u gkyznde ne varsa, zerre zerre her ey, kehribar gibi


kendi cinsini kendine ekmektedir!

Mide ekmei eker alr, eritir; cierdeki hararet de suyu eker, smrr.

Gzellerin ruhlar eken, gnlleri byleyen gzleri de, gl bahesindeki


gllerin ho kokularn, renklerini aramaktadr!

nk gzn duygusu renkten holanr, renge taklr kalr. Burun ve beyin


ise, gzel kokular duyar!

Ey srlar bilen Allhm! Bu varlklarn birbirlerini ekmelerinden,


cezbetmelerinden ltfn ile bize aman ver; bizi bunlarn cazibesine kaplmaktan
kurtar da, kendine doru ek!

546

2905 Ey bizim mterimiz olan; Sen, birbirlerini cezbeden, ekip duran


varlklardan, her eyden ok stnsn! Bu ciz ve gnahkar kullarn Sen ek, al; bu

sana yarar! Onlar, bu dnya mallarnn czibesinden hals et 605

605 Burada Tevbe Sresi'nin u ayetine iaret edilmektedir: "Allh; mminlerin mallarn ve ca
nlarn cennet
kendilerinin olmak zre satn almtr!"

Kadir gecesinde bedir halindeki aya kavuan bu ciz kul, buluta susam
susuz gibi, yzn padiaha doru evirdi.

Zaten bu kulun dili de, can da o padiahn idi. Her eyi onun olunca kle,
efendisi ile rahata konuur, szleri ona ho gelir!

Ona dedi ki: "Ruhumuzun beden balnda balanp kald gibi biz de
isteklerimizin, arzularmzn zincirine vurulduk; kyamet gnnde bizim canmzn
gnei sensin!" 606

606 Bu beyitlerin yardm ile unu anlayacaz ki; kim didinip durmakta olduumuz bu hayatta,
bu dnya gecesinde
lmeden evvel lr de hakik padiahn, Hakk'n varln hisseder, O'nu gnlnde bulur; btn
niyaz, yalvarlar hep O'na
kardr.

Susr; aznda klar saan bir cevherle gece karanlnda


denizin derinliklerinden kar, aznda tad cevheri deniz
kysna brakr, onun Inda otlar, karnn doyururdu. Onu
kollayan tccar; pusudan kar, susrnn klar saan cevherden
uzaklat srada o cevheri, balkla svar, onu karartr, rterdi.
Sonra kendisi aaca kar, gizlenir, beklerdi. 607

607 Balkta geen susr hakknda Hayvanlarn Hayat adl mehur eserin sahibi Damir unla
r yazmaktadr:
"Kazvn'ye gre susr; denizin derinliklerinde yaar, zaman zaman karaya kar, otlar imi
. Gzel kokular saan anber, onun

pislii imi." (c.I, 193) Hicret'in altnc asrnda yazlan Darabnme adl kitapta ise; sus
rnn aznda klar saan bir
cevherle gece yans denizin derinliklerinden sahile kt, azndaki cevheri yere koyup onun
nda otlad, hikye
edilmektedir. Bu hayvann bir ok hayvanlar gibi, mesela zmrd-i anka gibi hayal olmas ihti
mali daha oktur. Fakat
Mevlana, bundan derin manalar karmaktadr.

2922 Susr; denizden bir mcevher karr, ayrla koyar, onun


etrafnda otlar, karnn doyururdu.

Geceleyin o mcevherin nda, acele acele snblleri, ssenleri otlard,

yerdi.

547

Susrnn gdas en gzel kokulu iekler, nergisler, nilferler olduundan


onun pislii anber olurdu.

Bu byle olursa, ilah nurlarla gdalanan bir kimsenin nasl olur da


dudaklarndan insan artan, byleyici szler kmaz?

Bal ars gibi ilah ilhamla beslenen bir kiinin evi, nasl olur da balla

dolmaz? 608

608 Nahl Sresi'nin u mealdeki 68. ayetine iaret edilmektedir: "Rabbin bal arsna yle vah
yetti: "Dalardan,
aalardan ve kurduklar ardaklardan evler yapn!"

O susr getirdii mcevherin nrlandrd yerde otlar iken dald da,


mcevherden iyice uzaklat.

Tcirin biri, susrnn otlad yerin, o ayrln karanlkta kalmas iin


mcevheri balkla svad.

Kendisi kat, bir aaca kt. Susr, gl boynuzlar ile onu vurup
ldrmek iin arad durdu.

2930 Dmann boynuzlamak iin o ayrln etrafn, belki yirmi defa


dnd dolat.

Dmann bulmaktan midini kesince, o erkek susr, mcevheri koyduu


yere geldi.

Fakat o iri, ahane mcevherin balkla svandn grnce, iblis gibi, o da


balktan korktu, kat.

blis bile bala kar kr olur, sar olursa, susr baln iinde ok
kymetli bir mcevherin olduunu nereden bilecek, anlayacakt?

"nin!" ilah emri, can, bu aa ve kirli yeryzne indirdi, drd. Bu


d, kadnlarn aybalarnda kirlendikleri gibi onu kirlendirdi de, bu yzden
namazdan, Hakk'a ulamaktan alkoydu. 609

609 Burada, Bakara Sresi'nin 36. ayetine iaret var.

2935 Ey dostlar! Bu dertten kendinizi kurtarn; bu kirliliklerden, bu


dedikodulardan ekinin; heva ve hevesinize, nefsan arzunuza uymaktan kann!
nk nefsin isteklerine uymak, erkein hayz grmesidir!

"nin!" emri, can, bu fani bedene drd. Bu sebeple, telerden, gklerden


gelen bu paha biilmez kymetli inci, toprakta kirlendi kald.

Bu hakikati tacir bilir, susr bilmez; gnl ehli bilir, her toprak kazan
bilmez! Yani; madde peinde koanlar, dnyaya tapanlar, bedenlere ait ilerle
uraanlar, daha dorusu suret ehli bilmez!

Toprak bedeninin gnlnde bir mcevheri tayann mcevheri ise, baka bir
toprak bedenin srrn sylemektedir! 610

610 u madd bedenimiz, su ve balktan yaratlmtr, ite bu toprak bedenin gnlnde ilah b
ir emanet, ruhan bir
mcevher bulunmaktadr. Bir mmin ibadetle, iyi ahlakla bedene ait sfl arzulan yener, madd
isteklerinden kurtulursa, o
mmine adeta nran bir beden verilir de, temiz yaay ile, iyi halleri ile, gzel ahlak il
e kendisini belli eder. Bu hale gelen
mutlu kiiler, birbirlerinin cevherlerini tanrlar, baka bir toprak bedende gizlenen mcevher
i sezerler. arihi Ankarav
hazretleri; "baka bir toprak bedenin srr" szn onun, topraktan yaratlm bedeninin tesi
nde beliren, kazanlm ruhan bir
bedenin srlar olarak almada ve; "Bu hal, mminin iinde gizlenen manev varlnn belirtile
ridir." demektedir.

Nitekim Mesnev'nin III. cildinin 1613 numaral beytinde; "Sen yle bir kiisin ki, sende bede
nsiz bir beden vardr.
yleyse bedenden dar kmaktan, yani bedenden cann kmasndan korkma!" Bir baka Mesnevi
beytinin manas yle;
"Eer can, beden olmakszn da yaamay dilemeseydi, 'Sizin rzknz gkyzndedir.' diye Hakk
tarafndan vaad edilen,
vlen manev nzklar kime nasip olacakt?" (Mesnevi, V, 1742.)

548

Fakat, Cenab- Hakk'n sevdii kullarna ltfettii bu batan, bu serpiten


bir nr elde edemeyen, byle bir nrla parlamayan toprak beden, nrsuz gz, iinde
inciler bulunan toprak bedenlerin sohbetini anlayamaz, onlarn srlarn sezemez,
nurlarn gremez! 611

611 Bu beyitte, u mealdeki bir hadse iaret vardr: "Cenab Hakk; halk karanlklarda yaratt
ktan sonra, onlara
nurunu sat, datt. Bu nr kime isabet ettiyse, kime dtyse o kul hidayete kavutu; kime
isabet etmediyse yolunu ard,
sapkla dt." (Feyzu Kadr, c. II, s. 220)

yi bir dost araynz!

2950 Ah, tabiat bize uymayan dostun verdii ztraplardan; ah, onlarn
kalbimizde at derin yaralardan! Ey ulu kiiler, ey byk insanlar; aklnz
banza aln da kendinize iyi dostlar, uygun arkadalar araynz! 612

612 Bu beyitte u mealdeki hadse iaret var: "Yalnzlk fena arkadatan, kt dosttan hayrl
dr, iyi dost ise
yalnzlktan hayrldr!" (Feyzu 'l-Kadr, c. VI, s. 372)

Akl da, gzel yzdeki irkin bir burna benzeyen ayplarla dolu nefisten
feryad etmektedir!

Akl ona der ki: yi bil ki, ayn cinsten olu meselesi su ve balktan
yaratlm olan beden ynnden deil, mana ve ruh bakmndandr!

Kendine gel de, grne kaplma, gzel srete tapma; yle bir sz de
syleme! Ayn cinsten oluu grnte, surette arama! 613

613 Ne yazk ki ruhun gzellii, bedenin gzellii gibi kolaylkla grlmemektedir. Allh cml
emize srete taklan
gz deil, sireti gren gz ihsan etsin de, ayn cinsimizden olanlar kolaylkla grelim ve se
velim. nk gzellik, ou zaman,
kusurlar gizleyen bir rt olmaktadr. eyh Sa'd hazretlerinin u beyitlerini ibretle okuyal
m: "Her gz, kula, az olan
insan deildir; nice eytanlar vardr ki insan klnda grnrler. Gerek adam, ahlak gzel
olan kiidir; yz gzellii ve daha
baka naklar, ssler dnyadaki fani naklara benzer! Hayatta, uysal ve kafa dengi bir dostt
an baka hi bir eyi kskanmadm,
zlemedim!"

549

Suret, grn, insann d yz cansz eylere, tasa, topraa benzer. Cansz


eyin ayn cinsten olutan haberi bile yoktur!

2955 Can, karncaya benzer; ten ise bir buday tanesi gibidir! Can, onu her
zaman bir taraftan bir tarafa eker durur!

Karnca bilir ki, o kendi cinsinden olmayan buday tanesi yenecektir; onun
bedenine karacak, onun cinsinden olacaktr!

Karncann biri, yolda bir arpa tanesine rastlad ve ona yapt. Baka bir
karnca da bir buday tanesi buldu, hzla onu srklemeye balad.

Arpa kendi kendine buday tanesinin yanna yuvarlanmaz ama, karnca,


evet, karncann yanna gelir!

Arayann gidii kendisine deildir; o, budaya tabidir! Buday da kalkp


onun yanna gidemez! Karncaya bak da gr; nasl da dnp kendi cinsinden olan
karncaya gelir!

2960 Sen; "Buday neden arpa tarafna doru gidiyor?" deme! Gzn a
da, onu zorla gtreni gr; giden, gtrlen eye bakma!

Siyah bir karnca, siyah bir keenin stnde bir taneyi srklemektedir;
karnca gizli, grnmyor; ama gtrlen tane meydanda!

Akl der ki: "Gzn iyi a da bak; tane bir gtren olmadka hi kendi
kendine gider mi?"

Bu yzdendir ki kpek, Ashab- Kehf in yanlarna geldi, onlarla beraber


maarada uyudu kald. Suretler, ekiller birer tane gibidir; ruh ise karncadr!

Yine bu yzdendir ki, Hz. sa da gkte tertemiz meleklere kart; kafesler


ayr idi fakat, iindeki ku yavrular ayn cinstendi!

2965 Bu kafes meydanda grnyor fakat, iindeki ku yavrusu gizli; bir


gtren olmadka kafes nasl kendi kendine gider? 614

614 Hz. sa, bedeni ile ge ykseldi; ruhu ile (Ruhullah olduu iin) gkyznn latif ruhlar
olan tertemiz meleklere
kart. Hz. sa'nn ten kafesi meydanda idi, fakat iindeki ku yavrusu (ilah ruh) grlmyo
rdu. Kafesi bir gtren olmasayd,
kafes nasl olurdu da kendi kendine gklere ykselebilirdi?

Kendine akl emir olan, bey olan gz ne mutlu gzdr! O her eyin sonunu
grr, her eyi bilir; o, ilah nurla aydnlanmtr!

irkini, gzeli siz aklla ayrdedin; "Bu karadr!" "Bu aktr!" diyen gze
gvenmeyin!

550

Gz; pislikte biten, idrar birikintisinde yetien yeillie de aldanr! Akl ona
der ki: "O pislii kendi gznle deil de, bir de benim gzmle gr!"

Yalnz istei gren gz, ku iin bir afettir, felakettir! Halbuki tuza gren
akl, kuu kurtarr!

2970 Bir tuzak daha vardr ki, onu akl da anlayamaz, gremez! te, gizli
eyleri gren vahy, ilah sezi bu yzden bu tarafa koup geldi!

Ayn cinsten olan, ayn cinsten olmayan aklla tanmak, bilmek gerek;
hemen dnmeden sretlere, ekillere komak doru deildir!

Ayn cinsten olu, ne benim iin suretledir, ne de senin iin! Hz. sa insan
eklinde idi ama, melek cinsindendi!

Abdlgavs adnda bir adam perilerin karp


gtrmelerinin hikyesi. Abdlgavs'in senelerce perilerin
arasnda kalmas, yllardan sonra ehrine, ocuklarnn
yanna dnmesi, fakat yllarca perilerle beraber yaad,
onlarn huyu ile huyland ve mana bakmndan gnl
onlarla bulunduu iin dayanamayp yine perilerin yanna

gitmesi.

2974 Abdlgavs, peri cinsindendi; peri gibi dokuz sene gizlice kanat rpt,

utu! 615

615 Peri; cin taifesinin kadnlarna, kzlarna verilen ad. Edebiyatta peri kelimesi, fevkalad
e gzel kzlara, kadnlara
sembol olmutur. Cinlerin var olduklarna inanmak zorundayz. nk Kur 'an- Kerim 'de bir o
k ayetlerde, Buhar gibi en
gvenilir hads kitaplarnda cinlerin varlndan bahsedilmektedir. Kur 'an- Kerim 'de bir de
Cin Sresi vardr. Gzmz
grmyor diye bunlar inkar edemeyiz; mikroplar da gzlerimiz grmyor! Hakk nelere kadir de
ildir; ne varlklar yaratmtr!
imdilik mikroplar grdmz gibi cinleri grecek aletlerimiz yok diye onlarn varlklarm i
nkar edersek Kur 'an 'a kar
gelmi saylrz. Cinler, ateten yaratlmlardr; latif varlklardr. Onlar da insanlar gibi
ilah emirlerden, nehiylerden
sorumludurlar; onlarn da mslman, hristiyam, dindar, dinsizi, iyisi, kts vardr. Cinler
in imanszlar eytanlardr.
Cinlerden bir grup gelip Peygamber Efendimiz'den Kur 'an dinlemiler, mslman olmulardr. Ku
r' an- Kerm 'deki 72. Cin
Sresi bu hadiseyi anlatmaktadr. Cinlerin insanlarla mnasebette bulunanlar olmutur. Yarat
llar icab onlar, eitli
ekillerde insanlarla balant kurmulardr. Hz. Mevlana Abdlgavs'in periler arasna kart
ndan bahsetmektedir. Cinlerin
insanlarla uramalar, onlar tesirleri altna almalar, onlar anormal bir hale sokmalar, h
asta etmeleri ok grlmtr.

551

Kars baka bir kocaya vard, ondan ocuklar oldu. Kendi ocuklar ise
babalarn lm biliyorlar, geceleri onun lmnden bahsediyorlard.

"Acaba babamz bir kurt mu kapt, paralad; ekya m yolunu kesti,


ldrd? Yahut bir kuyuya m dt veya bir pusuya m drld?" diyorlard.

ocuklarnn hepsi de kendilerini bu dncelere kaptrmlar, babalarndan


mit kesmilerdi de; "Babamz sadr!" demezlerdi.

Dokuz sene sonra Abdlgavs ortaya kt, grnd. Fakat bu grn,


muvakkat bir zaman srd; tekrar kayplara kart.

Dokuz sene sonra meydana knca geldi; ocuklarna bir ay misafir oldu.
Ondan sonra kimse onun izini bulamad, nereye gittiini bilemedi.

2980 Klcn kesmesi ruhu bedenden nasl alr gtrrse, perilerle ayn
cinsten olu da, onu insanlar arasndan ald.

Btn sevgiler, bize yaplan btn iyilikler, aslnda


Hakk'n bize olan sevgisinin, ltfunun eseridir! Bamza
gelen belalar, kederler de bizim yaptklarmzn karmza
kard ilah kahrlardr!

2981 Cennette bulunan bahtl kiiler temizdirler, lekesizdirler; cennete


lyktrlar, cennet cins indendirler! Bu yzden onlar; Allh' severler, Allh'a ibadet
ederler! nk Allh da temizdir, Allh da latfdir!

Hz. Peygamber Efendimiz; "Allh'a hamd etmeyi ve cmertlii, dnyaya


uzanm cennet dallarndan bil!" diye buyurmad m? 616

"*Bu beyitte Hz. Mevlana Peygamberimiz'in u mealdeki hadsine iaret etmektedir:

"Cmertlik cennet aalarndan bir aatr; dallarn dnyaya emitir! Onun bir daln tutan
bu dal, cennete
gtrr! Hasislik de cehennem aalarndan bir aatr; onun dallar da dnyaya eilmitir! On
un bir daln tutan bu dal, atee
gtrr!" (Feyzu Kadr, c. IV, s. 38)

Btn sevgileri, ltuflar Hakk'n sevgi ve ltf cinsinden bil; baa gelen
btn ktlkleri, kahr da O'nun kahrlar cinsinden say! 617

'"Btn sevgiler, bize yaplan btn ltuflar, aslnda, Hakk'n bize olan sevgisinin, ltfunun
bir eseridir. Birisi bize
bir ltufta m bulundu, o ltuf Hakk'n ltfudur! Birisi bizim canmz m skt, gnlmz m
krd, o gelen de Hakk'tandr;
bizim yaptmzn karldr! Gln gzel rengi, ho kokuu Hakk'n ihsandr, Hakk'n ltf
udur! Parmamz yaralayan
diken de, O'nun kahrdr! Her ey O'nundur; herey O'ndandr! Ne ekersek, onu bimekle megul
z!

552

Saygszl, saygsz kii yapar; saygsz, saygszla arkada olur! nk


akl ve dnce bakmndan ikisi de bir cinstendir!

2992 Ayn cinsten olu nedir? Bir eit bak, gr; birbirini tany! ki
kii ayn cinsten olula, birbirine yol bulurlar, birbirlerine kavuurlar!

Cenab- Hakk herhangi birisinde gizledii o bak, o gr sana da verse,


sen de onun cinsinden olursun!

Teni, bedeni her tarafa eken nedir? Baktr, grtr! Hi bir eyden
haberi olmayan nasl olur da her eyden haberi olan eker gtrr?

2995 Allh bir erkee kadn huyu verirse, o erkek kadnlar, erkeklerle d-

er kalkar!

Bir kadna da erkek huyu verirse, kadn, erkek gibi olur; kadn arar, sevicilik

eder!

Hakk sana Cebrail'in sfatlarn ihsan ederse, ku yavrusu gibi havalarda


kanat rpar, yol ararsn!

Yeryznden vazgeer de, hep gklere bakarsn, gzlerini havaya aarsn!


Artk yeryzne yabanc kesilirsin, gkyzne k olursun!

Hakk sana eeklik sfatlar verirse, yz kanadn bile olsa, gklere


ykselemezsin; gelir, ahra konarsn!

3007 Gzel huyu, her eyden stn tut; gzel huylularla d kalk!
Glyana dikkat et; glle beraber olduu iin gl gibi kokmaktadr! 618

618 eyh Sa'd hazretlerinin u kt'as Hz. Mevlana'nn bu beytini aklamaktadr:

"Bir gn, dostlarmdan biri bana hamamda, eskiden sabun yerine kullanlan bir kil, bir amur p
aras verdi. Kile;
'Misk misin, yahut anber misin?' diye sordum. 'Gnlm byleyen kokundan adeta mestoldum!' Ki
l; 'Ben, kymetsiz bir kil
paras idim. Fakat, bir mddet glle beraber bulundum ve onun gzel kokuu bana sindi, iime
iledi. Arkadamn gzel huyu,
gzel kokuu bende iz brakt. Yoksa ben, yine deersiz bir toprak parasym!' dedi." (Glist
an, Dbae)

553

Mezarn topra bile, oraya defnedilen bir vel ile ereflenirse, o velye
gnl verenler onun mezarna yzlerini srerler, elleri ile onu okarlar!

Toprak bile temiz bir bedenin kendisine komu olmas yznden e-

refleniyor, kymetleniyor, deerli bir hl alyor; plyor, okanyor!

3010 yle ise sen de; "nce komu, sonra ev gerek!" de! Gnln varsa yr
git, kendine bir gnl sahibi dost, gerek bir sevgili ara!

Velnin topranda bile can huyu var, can kokuu var! Bu yzden, onun
kabrinin topra, azz kiilerin gzlerine srme olur!

Nice byk kiiler var; kendileri topraa dmler, mezarlarnda


uyumaktadrlar! Fakat faydal olmak, feyz vermek bakmndan yzlerce diriden daha
deerlidirler!

Glgesini alm gitmi, toprak altnda gizlemi; ama, topra glge salmada;
yzb inlerce diri, onun mbarek glgesine snmakta!

Bir adama, Tebriz polis mfettiinden aylk


balanmt. Adamcaz bu ayla gvenerek borlanmt.
Kendisine aylk veren polis mfettiinin lmnden haberi

yoktu. Hasl; onun borcunu hi kimse vermedi, yine lm

olan polis mfettii verdi.

Nitekim, Sena hazretleri yle demitir:

"lp de rahata kavuan lm deildir; lp giden,


daha yaarken lm kiidir!"

3014 Derviin biri borlanmt. Civar illerden kalkp Tebriz'e gelmiti.

Derviin dokuz bin altn borcu vard. Tebriz'de Bedreddin mer adnda bir

polis mfettii vard.

O yle bir mfetti idi ki, sanki gnl denizdi; sanki onun bedeninin her
klnda bir Hatem vard!

Zenginlii, cmertlii dillere destan olan Hatem sa olsayd, dilenci olarak


onun kapsna gelirdi! Kapsna gelirdi de, ban yerlere kor, onun ayan bast
yerin topra olurdu!

554

3020 O garip dervi de, bu cmert mfettiten iyilik umarak kalkm,


Tebriz'e kadar gelmiti. Biliyordu ki bu iyi kalpli kii; fakirleri, garipleri dost
ediniyor, kendisine akraba sayyordu.

O garip; onun ne kadar eli ak olduunu bildii iin onun kapsna varm,
onun sonsuz iyiliine gvenerek hayli borlara girmiti.

O kerem sahibine gvenerek, daha onun ltfunu grmeden, ondan hi bir


ey almadan, onun ihsanna gvenmi ve ok ok borlara girmiti.

3106 Hakk'n skntlara, dertlere drd ve bylece onu imtihan ettii


garip kii, bor korkusu ile dolu olarak, mutluluk diyarna, Tebriz'e geldi.

Tebriz'e, gl baheleri yurduna vard; midi gl bahelerinde rahata


uykuya dalm gibi idi.

O mana sultannn yurdu, esiz yce Tebriz'den, garip yolcunun midine


aydnlk stne aydnlk dmede idi.

Hakk erlerinin, vellerin oturup sohbet ettikleri baheleri grnce, o garip


yolcunun ruhu neelere gark oldu. Ysuf tan esip gelen tatl rzgardan, kavuma,
buluma Msr'nn kokusunu alan can glp duruyordu.

3110 Garip yolcu; "Ey devemi sren!" dedi. "Devemi kert; ben ineceim!
Bana Hakk'n ihsan eriti; bana yardm geldi, ltuf geldi; yoksulluum utu gitti!

k ey devem, ok! ler yoluna girdi, gzelleti! Gerekten de Tebriz,


gnllerin ktkleri, dize geldikleri bir yurttur!

Ey devem! Bahelerin kenarlarnda otla, karnn doyur! Gerekten de


Tebriz, bizim iin gzelliklerin kaynadr, feyz yeridir! Ltuf ve ihsan yurdudur.

Ey kervanba; develerin yklerini z, onlar yklerden kurtar! Buras


Tebriz ehri, buras gl bahelerinin diyar! Buras braklamaz, baka ehre
gidilemez!

Bu gl bahelerinde cennet gzellii, cennet parlakl var! Bu Tebriz'de


gklerin letafeti, gklerin aydnl, arn var!

3115 Her an gklerden, arn ycesinden cana can katan ruhan kokular,
manev klar szlp gelmede, Tebrizlilerin stne salmaktadr!" 619

619 Hz. Mevlana hikyeyi anlatrken Tebriz ehri gelince, sekiz beyitte de hep Tebriz'den bahs
etti. nk Tebriz, ona
ems'i hatrlatt. ems hazretlerine ballnn derecesi, onun ehrini anlatrken ne kadar c
otuundan, adeta Tebriz ehri iin
bir kaside yazdndan belli oluyor.

555

O garip yolcu, mfettiin evini arad. Halk; "O iyi insan, o dost bu lemden
gt gitti!" dediler.

"O, evvelki gn bu fan dnyadan sonsuzluk lemine g etti! Onun

gne herkes alad, herkes zld. Kadnlarn da, erkeklerin de yzleri sarard.

O ar tavusu, ar tarafna utu; hatiflerden ar kokusunu alnca, ara gitti!

Glgesi, halkn snd yerdi. Fakat gne, o glgeyi acele drverdi.

3120 Evvelki gn, o sessiz gemi bu kydan kalkt! Zaten o azz varlk, o
byk zat, bu gam yurduna oktan doymutu!"

Garip yolcu bu haberi duyunca bir nara att ve kendinden geti, yerlere
serildi! Sanki ld; sanki, o da gidenin ardndan can verdi, gitti!

Hemen yzne su serptiler, gl sular serptiler. Yol arkadalar, onun haline


zldler, aladlar!

Geceye kadar kendine gelemedi. Geceleyin yar lm bir halde can, gayb
leminden dnp geri geldi.

Akl bana gelince; "Allhm!" dedi. "Suluyum; midimi halka baladm,


dileimi halktan umdum!

3125 O zengin adam ok cmertti fakat, cmertlikte Sen' in ein deildi!

O, glla balad; Sen, aklla dolu bir ba ihsan ettin! O, elbise balad;
Sen, ilah bir bina olan bir beden, boy pos ltfettin!

O, bana altn verdi; Sen, altn sayan el verdin! O, bana katr verdi; Sen, bana
ona binecek, onu kullanacak akl ihsan ettin!

O zengin adam bana mum verdi; Sen, neeli, aydn gz ltfettin! O, bana
yiyecek verdi; Sen, az verdin, az tad verdin!

O, bana vazife verdi, maa verdi; Sen, mr verdin, yaay verdin! O, bana
altn vermeyi vaadetti; Sen ise, cennette tayyibat (=temiz eyler) vaadettin! 620

620 Bakara Sresi, 174.

3130 O, bana ev verdi; Sen, bana yldzlarla dolu gk verdin, etili nimetler
yetitiren yeryz verdin! Sen'in ltfettiin u dnya evinde o zengin de yaad,
onun gibi eitli milletlerden yzbinlercesi de yaamakta, semirmekte!

556

Aslnda, onun verdii altn da Sen'indir; altn o yaratmad ki!.. Ekmek de


S en 'indir; ekmei ona veren de S en 'sin!..

O cmretlii, o merhameti de ona Sen ltfettin, Sen verdin; cmertlik


ettike onun neesini, manev zevkini de Sen artrdn!

O zengin adam, isteklerimin kayna, gayesi sandm; onu adeta kendime


kble edindim de, btn istekleri vereni, asl kbleyi ihmal ettim!"

3247 Bu szn sonu yoktur! O garip, efendinin lmne ok alad; onun


derdi ile ok dertlendi.

Tebriz ehri icra hakiminin o garibin borcunu btn


Tebrizliler'e pay etmesi, fakat ok az parann toplanmas
zerine, o garibin ziyaret iin mfettiin mezarna gidip
durumunu o cmert adamn ruhaniyetine ynelerek

anlatmas.

O garibin borlu olduu duyuldu. Bu haber etrafa yayld, icra hakimi onun
derdi ile dertlendi!

Merhametli bir kii olan icra hakimi; garibin borcunu para toplayp demek
zere ehirde dolamaya, her yerde onun derdini anlatmaya balad.

3250 Btn gayretine ramen, ehir halkndan para dilenen adamn eline
ancak yz dinar geldi.

cra hakimi geldi, durumu anlatt. Garip; onun iki eline yapp kalkt ve
yine onun yardm ile alacak derecede ihsan sahibi olan mfettiin mezarna gitti.

3263 Garip kii de, o velinimetinin mezarna varnca alayp szlamaya,


inleyip yanmaya koyuldu.

Dedi ki: "Ey her yoksulun dayand, gvendii byk insan, ey yolda
kalmlarn imdadna yetien yce kii!

557

3265 Ey azklarmz yznden zlen, gam yiyen, bizi hatrlayan; ey iyilii,


ltf, ihsan Allh'n rzk gibi umum olan; herkese erien, herkesi kucaklayan!

Ey yoksullara dost ve akraba olan; geim derdinde, harcamada, bor


demede onlara ana baba gibi yardm eden!

Ey deniz gibi yaknlarna inciler ihsan eden; uzaktakilerine iyilik yamurlar


yadran, armaanlar veren!

3275 Sen, savata da ihsan ve kerem sahibi bir kii idin ama, bin kiiye
bedeldin; nimetler balamakta, ltuflar samakta adeta yzlerce Hatem idin!

3297 Biliyordum ki Cenab- Hakk, o lemde de sana ebed srecek bir

bakanlk balad!

Senin, derya gibi geni olan ltuflarla, ihsanlarla dolu bulunan eline
gvendim de;

Saa sola tam dokuz bin riyal bor ettim! Ey aziz varlk; sen neredesin ki bu
zorluklar ortadan kalksn, iler dzelsin, yoluna girsin?

3300 Sen neredesin ki, ayr imen gibi glesin de; 'Onu da al benden, onun
on mislini de al!' diyesin?

Sen neredesin ki, alayan yzm gldresin, efendiler gibi ltuflarda,


ihsanlarda bulunasn?

Sen neredesin ki, alasn beni, haznene gtresin; beni bortan, yoksulluktan
kurtarasn?

Sen verdike, ltfettike ben; 'Yeter, yeter!' diyeyim! Sen de durmadan,


aralk vermeden ihsanlarda bulunasn, ban artrasn da; 'Bunu da al, hatrm iin
bunu da al! ' diyesin!

Senin gibi azz bir varlk, bir cihan, nasl olur da toprak altna sar; bir
gkyz nasl olur da yere gmlr?

3305 Allh'a yemin ederim ki, byle ey olmaz! Haa, sen, lmeden evvel
de, bu kirli cihann dnda idin, imdi de dndasn!

3324 Dokuz bin dinar borcum var; elimden tutanm da yok! Btn ehirden
toplanan yardm, ancak yz dinardan ibaret!

Hakk, seni ekti ald, ruh lemine gtrd; ben bu lemde, dert ve belaya
dm perian bir halde kaldm! Ey mezar bile ho ve gzel olan azz varlk; ben,
mitsiz olarak gidiyorum!

558

3330 Ey muhterem kii! Sen, Allh'a kavutun; bari ben de Allh'a


kavuaym!"

O icra hakimi ile o borlu garibin iyiliksever


mfettiin mezarndan dnmeleri, o gece icra hakiminin,
ryasnda mfettii grmesi.

3518 Bu gzel hikyenin de bir trl sonu gelmiyor! Garip kii mfettiin
mezarndan dnnce,

cra hakimi, o kimsesiz garibi kendi evine gtrd. O toplanan yz dinar,


ondan mhrl bir kat alp kendisine teslim etti.

3520 Yemek kard, hikyeler syledi; garibin gnlnde yzlerce mit gl

at.

cra hakimi, kolayln glkten sonra geldiini grmt. Garibe, buna ait
hikyeler anlatt.

Vakit gece yarsn geti. Hikye sylerler, konuup dururlarken, uyku


onlar ald, ta can yaylasna kadar gtrd.

cra hakimi, ryasnda o iyi kalpli mfettii, o kutlu insan grd; odann ba
kesine gemi oturuyordu.

cra hakimine; "Ey iyi insan!" dedi. "Sylediklerini bir bir duydum, iittim!

3525 Ancak, cevap vermeme izin yoktu; izinsiz konuamam, dudam


aamarn!

Biz, ilerin nice olduunu, nereye vardn anladk da o yzden


dudaklarmza mhr vurdular!

Gizli eylerin ortaya kmamasn; yaayn, insanlarn geim hayatnn


yklmamasn bylece saladlar!

'Gaflet perdesi tamamyla yrtlmasn, mihnet tenceresi iyice kaynasn,


pisin!' dediler.

Kulamz kalmad ama, biz batan ayaa kulak olduk; her ne kadar
dudamz kapamz, susuyoruz ama, batan baa sz kesildik! 621

621 Yunus Emre hazretlerinin mezarlarda yatanlar iin; "Ne sylerler, ne bir haber verirler."
diye bir iiri var. Aslnda
ller, azlarna toprak dolmu, dillerini bcekler yemitir ama, aslnda onlar, hal dili ile
ok eyler sylemektedirler.
Peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "ldkten sonra bamza neler geleceini bilselerdi, eb
ediyyen kimse yemek yemez,
ebediyyen kimse bir ey imezdi!" diye buyurmutur.

Mezarlarda bulunanlar, hal dili ile ok eyler sylemektedirler. Onlarn azsz, sessiz szle
rini dinleyebilseydik,
yukardaki hadste iaret buyurulduu gibi, ebediyyen yemeyi imeyi canmz istemezdi.

559

3530 Dnyada iken ne verdiysek, imdi onlar burada bulduk! Bu cihan, bir
perdedir; asl gerek dnya, hakik lem o cihandr!

Ekim gn; ektiini gizleme gndr, tohumu topraa sama gndr!

Hasat zaman ise, tohumun kemale geldii, bitip olgunlat gndr!

imdi benden, o misafirine, o garibe edeceim iyilikleri duy; ben, onun


geleceini biliyordum, duyuyordum!

Borlu olduunu da duymutum; onun iin bir ka mcevher hazrlamtm!

3535 O mcevherler, onun borcuna yeter de artar bile! 'Aziz misafirim


kederlenmesin, kalbi yaral kalmasn!' diye bunlar dnmtm!

Onun dokuz bin dinar borcu var; borcunu, bunlarn bir ksmyla demesini

syle!

Bu parann bir ou da artar; syle, onlar da harcasn! Beni de duada


unutmasn!

Bu paray ona kendi elimle vermek isterdim; bunu, vasiyetnameme, filan


deftere de yazmmdr!

Ama, incileri ona gizlice vermeme ecel mhlet vermedi!

3540 Onun borcuna verilmek zre, la'l ve yakutu bir eye sardm; stne de
onun adn yazdm!

Ben, onlar filan kemerin altna gmdm; benim, o dosta kar duyduum
sevgi ok eskidir!

Onlarn deerini, padiahlardan bakalar bilemez; o garip kiiye de ki:


'Satarken dikkat et, seni aldatmasnlar!'

560

Cafer hazretlerinin bir kaleyi tek bana zabtetmeye


gelmesi, o kalenin padiahnn Hz. Cafer'i alt etmek iin
veziri ile mavere etmesi, vezirin padiaha; "Kaleyi teslim

et; bilgisizliinden tr, hiddete kaplp savaa girme!


nk, bu zata Allh tarafndan kuvvet verilmitir! Onun
ruhaniy etinin grnmez, pek kalabalk bir ordusu vardr!"

demesi 622

622 Caferi Tayyar (r.a.) hazretleri, Hz. Ali'nin kardeidir. Ondan, on ya bykt. Fakirleri
ok sevdii iin,
Peygamber Efendimiz ona; "Fakirler Babas" lakabn vermiti. Mute Sava'na katlm, Haris o
lu Zeyd kumandasnda
savamt. Zeyd hazretleri ehid olunca, Cafer hazretleri, Peygamberimizin emri ile kumanday
eline almt. Savata Hz. Ali
gibi, arslanlar gibi arpmt. Savata, nce sa kolunu, sonra sol kolunu kaybetmi, sonra
ehid dmt. Peygamber
Efendimiz buyurdular ki: "Cafer'i grdm; kesilen iki koluna karlk, Cenab- Hakk, ona iki k
anat ihsan etti de, cennete uarak
gitti!" Bu sebeple ona, "uan adam" manasna gelen "Tayyar" lakab da verilmitir.

3029 Cafer hazretleri, bir kaleye doru ilerliyordu; sanki kale, onun susam
diline, damana bir yudumcuk su idi!

Tek bir atl atn srm, kaleye varm dayanmt; kaledekiler korkmular,
kapy kapamlard!

Kimsenin bu kahramann karsna kp savamaya kuvveti, cesareti yoktu!


Bir gemide bulunanlar, korkun bir timsahla sava gze alabilir mi?

Kalenin hkmdar, yzn vezirine doru evirdi de; "Ey hereyi sorup
dantm kii!" dedi. "Syle; biz imdi ne yapalm, ne are edelim?"

Vezir, yle cevap verdi: "Bunun tek aresi; kibiri, gururu, harp hilesini bir
tarafa brakp eline bir kl al, brne de kefenini koy, onun huzuruna git!.."

Padiah; "iyi ama," dedi. "Bu gelen tek bir adam deil mi?" Vezir; "Evet!"
dedi. "Tek bir adam! Fakat, sen onu, tek bir adam gibi grme; onu gznde
kltme!

3035 Gzlerini a da, yle, kaleye dikkatle bak; onun karsnda,


korkusundan, cva gibi titreyip durmada!..

Atnn eerine yle kendine gvenerek, yle kuvvetle oturmu ki, sanki
btn dou tarafnda bulunanlar da, bat tarafnda bulunanlar da onunla berabermi,
ondan yanaym!" gibi idiler.

561

Birka kii, feda olarak, atlarn srdler, kendilerini onun zerine attlar!

Hz. Cafer, her birini bir grz darbesi ile ykt; onlar ba aa atlarnn
ayaklarna alverdi.

Hakk'n kudreti, ona yle gl, kalabalk, yle kuvvetli topluluk vermiti
ki, tek bana bir millete, bir mmete hcum ediyordu!

3040 Gzm, o mana hkmdarnn, o esiz kahramann yzn grnce,


saylarn okluu gzmden dt; okluk, manasn kaybetti!

Yldzlar oktur, gne ise birdir; birdir ama, gnein nnde yldzlar,
darmadan olurlar, grnmezler!

3044 Topluluk, cemiyet sret bakmndan olursa, bir mana ifade etmez,
faydaszdr! Akln bana al da, Allh'tan mana topluluu, ruh topluluu iste!

Topluluk, cemiyet cisimlerin, bedenlerin okluundan meydana gelmez; u


cismimiz de, ismimiz gibi bo bir eyden ibarettir!

Topluluun, cemiyet halinde bulunmann gc.


(Fareler ve kedi.)

3042 Binlerce fare ortada dolasa, ba kaldrsa, kedi bu halden ne korkar, ne


de bir tehlike sezer; aksine, memnun olur! Onlar teker teker yakalar, yer; nk
onlarda birlik ve topluluk yoktur!

Nasl olur da fareler toplanp hep birden kedinin karsna karlar? Onlarda
yle yrek, yle bir topluluk ruhu yoktur ki!

Farenin gnlnde bir topluluk duygusu olsayd, gayrete gelirdi de, birka
fare bir araya toplanrd!

Fareler bir araya toplanrlard da, birer feda gibi, gz atrmadan kedinin
stne atlrlard.

Birisi, kedinin gzne pene atar, onu krletirirdi; br, dii ile kulan

srrd!

Bir bakas, keskin dileri ile onun brn delerdi! Bylece, kedinin,
birlemi fareler topluluundan kurtulmas mmkn olamazd!

3050 Fakat, farenin cannda, toplum fikri, cemiyet fikri yoktur! Bu sebeple
fare, kedinin sesini duyunca d kopar, can bedeninden frlar!

562

sterse, farelerin says yzbin olsun; fare, kurnaz kedinin karsnda


korkusundan cansz gibi durur, kalr!

Allh, mlkn sahibidir; hikmetinden sual olunmaz! Arslana yle bir g


verir ki, tek bana olduu halde, arslanlar topluluunun kuvvetini kendinde hisseder
de, yaban eei srsne korkmadan saldrr!

On atall boynuzlar olan yzbinlerce yiit geyik, arslann saldrna kar


adeta yok olur gider!

Allah'n verdii gzellik, Allah'n verdii nur


anlatlamaz!

3055 Allh, mlk sahibidir; dileyince gzellik mlkn Ysuf a ihsan eder
de, onu, ak buluttan szlen latif yamura dndrr!

Bir yze bir yldz parlakl ihsan eder de, bir padiah bir kza kul olur, kle

olur! 623

623 Allh' n insan yzne drd gzellikler urunda nice padiahlar tahtlarn, bahtlarn
, hatta balarn feda
etmilerdir. Allh'm baz kullarna ltfettii gzelliin kuvvetine, kudretine hi kimse kar
gelemez! O gzellik, sultanda da
olsa, klede de olsa tesirini bir gnle drnce, o gnl sahibi akln, fikrini kaybeder; m
ecnun olur, divane olur.

Bir baka yze de kendi nrunu verir ki, o nur, gece yarsnda bile hereyi,
her iyiyi ve her kty grr, farkeder! 624

624 Ankarav hazretlerine gre, Hakk'n kendi nrunu verdii yzle Hz. Mevlana, Peygamber Efen
dimiz'i
kasdetmektedir. nk Reslullah Efendimiz'in mbarek yznn ve latif cemlinin nru, gece ya
rs bile parlar, eyay
aydnlatrd. O yzden Sleyman elebi hazretleri; "Bir aceb nur kim gne pervanesi" diye buy
urmutu. Gne, o nurun

pervanesi olunca, o nr neler gstermez ki! Nitekim, Hz. Aie validemiz; "Biz Hz. Peygamberin
yznn nurunda, karanlk
gecelerde bile, ev iinde bulunan eyay grr ve bulurduk." buyurmulardr.

Hz. Ysuf la Hz. Ms da, Hakk'n nru ile nrlandlar. O nr, yzlerinde
de, yanaklarnda da grnd; gnllerinde, gslerinde de parlad.

Hz. Musa'nn yz yle parlak, yle gz kamatrc bir nr sat ki, yzne
bir nikb, bir perde koymak zorunda kald. 625

625 Rivayete gre Hz. Musa, Tr Da'ndan dnd zaman yz yle nlrlanmt ki, onun yzne
kimse
bakamyordu. Gzler, o nra dayanamyordu. Bu yzden Hz. Musa, o sralarda yzn bir rt ile
rtyordu.

3061 Hz. Musa, Hakk'tan o kuvvetli, o tesirli nru rtecek bir rt istedi.

563

Cenab- Hakk; "Ey Musa; sen o rty kendi kiliminden yap! nk o emin
bir arifin elbisesidir!" diye buyurdu. 626

626 Beyitte geen "arifin elbisesi"nden murad, Hakk' hakkyla bilen, seven sufinin giydii h
rkadr. O hrkay giyen,
ktlklerden kurtulmu, emniyete kavumutur.

3078 Hasl, Hz. Musa kendi hrkasndan bir nikb, bir rt yapt; o "saf
ayi"nn, yani Hakk'n nurunun ne kadar tesirli olduunu anlamt.

O hrkadan baka bir nikb, bir perde yapsayd, iki kat da bile olsa
paralanrd!

3080 Hakk'n nuru, demir duvarlardan bile getikten sonra, o nra kar

nikb, perde ne ie yarar?

O nikb; heyecanl, ateli bir rifin cokunluk zamannda giydii bir hrka

idi. 627

627 Heyecanh ve hararetli bir arifin niyaz vaktinde, yanp tututuu, ihlasla Hakk'a yalvard
ve yakn olduu
zamanlarda beden hrkas, onun heyecanna, ateli niyazlarna ne derece tahamml ettiyse, Musa
(a.s)n yzne nikab yapt
suflik, ariflik hrkas da yle olmutu. Grlyor ki hrka, sufinin giydii takva hrkas ma
nasna gelmektedir. Nitekim Hz.
Mevlana bir Dvan Kebr beytinde bunu ifade buyurmulardr:

"Bu ten hrkas ile benim ok uramalarm olmutur; bir ok defalar, bu hrkay kendi elimle
yrtmmdr!"

O ilah akn ateine dt, nruna kapld da, Sfura iki gzn kaybetti. 628

628 Sfura; uayb Peygamber'in kz ve Hz. Musa'nn kars idi. Gzlerinin gzellii ile mehu
r olan Sfura'y almak
iin Hz. Musa tam on sene uayb(a.s)'a hizmetilik etti.

Sfura, vahye mazhar olan Hz. Musa'nn ilah nrlar saan yzne, iki gz
ile bakmaya cesaret edemedi de bir gzn kapatt, teki gz ile, Musa'nn
yzndeki nra bakt; o nru grr grmez bakan gz kr oldu!

3085 Ondan sonra sabr tkendi; br gzn at, bakt. O gzn de o


ilah nr uruna harcad.

Kadnn biri, Sfura'ya; "O nergis gibi gzlerin elden gitti diye zlmyor
musun?" diye sordu.

564

"zlyorum, szlanyorum ama;" dedi. "Yzbin gzm olsayd da hepsini


birer birer Musa'nn uruna verseydim diye zlyorum, szlanyorum!

Gzmn penceresi, ayn o parlak nruna dayanamad, ykld. Fakat ay da,


bir define gibi, geldi; viran olmu, yklm bu yeri yurt edindi!

3090 Define, bu virne, bu ykk yer, evin n m idi, yoksa ev mi idi, hatrlamama imkan m brakr?"

Ysuf (a.s.)'n yznn nuru

Sokaktan geerken, Ysuf un yznn nuru, o civarda bulunan kklerin,


evlerin pencerelerinden, kafeslerinden ieriye vururdu, derdi.

Kklerde bulunanlar; "Belli ki Ysuf gezmeye kt; imdi buradan


geiyor!" derlerdi.

Kede bucakta oturanlar da, duvarlarda klar, parltlar grnce, Ysuf un


oradan getiini anlarlard.

Ysuf un getii sokaa penceresi bulunan ev, onun oradan geiinden


ereflenir, nurlanrd.

3095 Akln bana al da, evinin penceresini Ysuf un getii sokaa a; ve


pencerenin nne otur da, onu seyret!

k olmak demek, nur gelen tarafa pencere amaktr! nk gnl, gerek


dostun yz ile aydnlanr, nurlanr!

u halde, daima, sevgilinin yzne bak; bu, senin elindedir! Beni iyi dinle
babacm; bu, senin elindedir!

Gnllere girmek iin, kendine yol yap; bakalarn dnmeyi brak! Onlar
kendinden uzaklatr, iinden kov!

3100 Kt huylardan kurtulunca, gzelleince, gzeller gzeline ularsn;


gnlnde onun varln hissedersin de, kimsesizlikten kurtulursun!

Onun nemi, yani gzelliin nemi, can bahelerini besler, gelitirir; nefesi,
gamdan kasavetten lm kiiyi diriltir!

nsana, sadece u fani cihann nimetlerini vermez; mlkn balamaz.


Daha yzbinlerce eit manev mlkler ihsan eder, saysz ltuflarda bulunur!

565

Bir rman suyunda ayn grnd gibi, insan da ne


grrse, onun aksidir!

3134 Kyamet gnnde herkese hakettii cezay verecek olan Allh, bu


beden balna akl tohumunu ekerken biz nerede idik?

Yokluktan, gkyzn meydana getirdi; u topra, yeryzn bizim iin


dedi, yayd.

Gkyzn yldzlarla, kandillerle ssledi; drt tabiat unsurunda bulunan


soukluk, scaklk, yalk ve kurulukla insan artan eyler meydana getirdi!

Bu gkyznde ve bu yeryznde nice gizli ak, insan artan gzel,


esrarl mahlukat var, yaplar var, eserler var! 629

629 u zerinde yaadmz dnyada ve gklerin sonsuz yceliklerinde akl almaz, esrarl varl
klar var! Fezada, on
be milyar k yl uzakta gneler kefediyorlar. u zavall aklmz, gklerin sonsuzluunu
idrak edemiyor! Ya yeryzndeki

yaratklar? Gzmzn grmedii mikroplardan alnz da, denizlerde yaayan eitli renkte varl
klar, ormanlar, dereler, dalar,
denizler neler yok ki! Kinat saysz gzel eserlerle dolu bir mze gibi. Fakat, eserleri serg
ileyen, kendisini gizlemi!

u kinatta yaratt saysz varlklar arasnda insan, ycelik ayetlerine


mazhar olmutur! 630

630 Usturlab, Yunanca, gne terazisi manasna gelmektedir. Bir dairenin drtte biri eklinde
yaplmtr. Onunla,
gnein ykseklii llr, yldzlarn bulunduu yerler gsterilirdi. Bu beyitte Mevlana; "n
san; ycelik, stnlk vasflarnn
lsdr!" demek istiyor.

Bir rman suyunda ayn grnd gibi, insan da, ne grrse onun, yani
Hakk'n vasflarnn aksidir!

3140 Usturlabnda rmcek a gibi naklar var; ezel vasflar bunlarla


anlalr, bilinir! 631

631 Usturlab'm ibre vazifesi gren ipine "rmcek" ad verilmitir. Usturlab nasl gnein ve
yldzlarn bulunduklar
yeri gsterirse, ilah ak da, mana gneinin, sr yldzlarnn, insann ezeldeki vasflarn
n bir lsdr, miyardr. Hz.
Mevlana, Mesnev'nin birinci cildinin 110. beytinde; "Ak, Allh'm srlarnn usturlabdr!" d
iye buyurmutur.

Mana usturlabnn rmcei; gayb leminden, gizli gkten, can gneinden


dersler verir, onlarn durumunu anlatr!

rmcek de, doru yol usturlab da, bu ilerden anlayan, yldzlar ilmini
bilen kiinin eline deil, bilgisiz, tecrbesiz kiilerin eline dmtr! 632

632 Yukarda bahsi geen usturlab aletini ancak mneccimler, yani yldzlar ilminden anlayanla
r kullanabilirler. Bu
ilerden anlamayanlarn elinde usturlab tahtas hi bir ie yaramaz! Bunun gibi, insan ve insa
ndaki hakikatleri kim

anlayabilecektir? nsann ne olduunu bilmeyen, anlamayan, cahil kiiler, ruh mneccimi olmaya
nlar, insann mana usturlabn
nasl kullanabilirler? Mneccim, burada, peygamberleri ve onlarn varisleri olan insan- kmil
i gstermektedir.

566

Bu eit yldz bilgisini Cenab- Hakk peygamberlere ihsan etti; gayb


grebilmek iin, o lemi grecek bir gz gerek!

Yzyllar boyunca gelip geenlerin hepsi, bu dnya kuyusuna dtler; her


biri bu kuyuda kendi aksini grd!

3145 Kuyuda sana grnen, bil ki, dardadr; yoksa, hikyede geen arslan
gibi, sen de kuyuya dersin!

"O kkremi arslan, kuyunun dibindedir!" diye tavan, arslan kandrmt!

"Kuyuya gir de, ondan al! Sen, ondan stnsn; onun kafasn kopar!"

dedi.

O taklide uyan arslan da, bylece, tavana maskara oldu; kendi hayalini
grp cotu, kprd.

O diyemedi ki; "u grnen ekil, suyun beni bana gstermesidir; bu, bir
hayalden baka bir ey deildir!"

3150 Sen de bir dmana kin beslersen, ey alt duyguya esir olan kii; alt
duygu da yanlr; yanl ilere dalarsn! 633

633 Beyitte geen alt duyguyu, alt cihet, alt yn olarak da ifade ederler. Alt duygudan be
i, bilinen be
duygumuzdur; grmek, iitmek, tatmak, koklamak, lems (yoklama duygusu). Altnc duygu, mtere
k duygu denilen batn

duygu, i duygusu, sezi duygusudur.

Onda grnen dmanlk duygusu, Hakk'tan aksetmededir; o Cenab-


Hakk'n kahr sfatlarndan tremitir! 634

634 Bizler, hepimiz, insan olarak gnlk hayatmzda dostlarmzdan, akrabalarmzdan, yahut y
abanc olan
kimselerden bize gelen baz ktlklerin, menfaate dayanan veya dayanmayan haksz davranlar
n tesiri altnda kalarak, bunu
yapanlara gcenmekte ve krlmaktayz, bu ii ondan bilmekteyiz. Halbuki bu hakaret, bu kahr,
bize, ilediimiz gnahlarn
karl olarak Hakk'tan gelmektedir. Bize hakaret eden, ktlk yapan bir maadr. Biz maay
tutan gizli parmaklan
grmyor da, maaya kzyoruz. Asl sulu bizim nefsimizdir. Byle bir hakaret karsnda tvb
e edip gnahlarmzn
affedilmesi iin Hakk'a snmamz gerek. Bo yere kimseye danlmamamz, kendimize darlmamz l
azmdr. Bir airin u
anlamdaki kt'as ne gzeldir: "Dmann da, dostun da davranlarn Hakk'tan bil. nk dm
ann da, dostun da gnl onun
tasarrufundadr. Ok her ne kadar yaydan frlar gelirse de, akll kii yay grmez oku attran
dnr."

567

O dman sandn kiinin gnah, suu sende bulunan gnahn, suun


cinsindendir; o gnah, nce kendi gnlnden skp atman, kendi iini ykaman,
tabiatndan o kt huylar gidermen gerek!

Sendeki irkin huy, sana ondan aksetti, ondan grnd. nk o, sana bir
ayna olmutur!

Ey gzel yzl kii; aynada kendi irkin huyunun aksini grr isen, sakn
aynaya kzma, ona vurma!

Bu dnyada grlen eyler; ktlkler, iyilikler hep o

mekanszlk leminin bir aksinden ibarettir!

3160 Ey Hakk yolcusu; senin gnln mekanszlk lemine, o ruhan leme


balaman gerek! Burada zuhur eden uursuzluklar, ktlkler hep o lemin bir
aksinden ibarettir!

Btn iyilikleri, ltuflar Hakk'n ltf, Hakk'n iyilii olarak bil; btn
ihsanlar O'nun ihsan olarak kabul et! Bizde bulunan btn duygularn bize
duyurduklar, hissettirdikleri holuklar, gzellikler de, O'nun ihsannn, ltfunun bir

aksidir! 635

635 Bizde bulunan btn duygulardan maksad; grme, iitme, koklama, tatma, dokunma gibi be du
ygu ile, altnc
duygumuzun; bize duyurduu, hissettirdii her gzel ey; houmuza giden her ey, O'nun gzelli
inin, O'nun ltfunun
akisleridir! Mesela; gzel bir manzarann, bir yzn, gzel bir tablonun, gzel bir eserin biz
e verdii manev bir zevk; O'nun
manev bir ltfudur. Bir musik parasnn iimizde, gnlmzde uyandrd hayranlk; O'nun b
ir ihsandr, ltfudur. Bir gln
rengi, kokusu; O'nun bize bir ltfudur. Ormanlar, akan dereler, iekli yaylalar, balar, bah
eler, denizler ve denizlerin iindeki
renk renk balklar, gkyznde parlayan saysz yldzlar, uan kular, gzmz okayan keleb
ekler, hatta byk sanatkarlarn
ortaya koyduklar aheserlerden alnan manev zevk, hepsi, hepsi O'nun ihsannn, ltfunun ese
rleridir. Yediimiz nefis
meyvelerin tadn, rengini, gzelliini O verir; ok scak havalarda eserek yzmz okayan r
zgar da O'nun merhamet ve
ltuf rzgardr!

Fena insanlarn sana yaptklar iyilikler, kumlar saysndan fazla olsa, sen
lnce onlar seninle beraber telere gitmeyecektir; onlar senden sonra dnyada
kalacaktr!

Bir eyin aksi, hayali gzde ne kadar zaman kalabilir? Ey eri grl kii;
bir eyin aksini, hayalini deil, asln grmeye al; asln grmeyi kendine hner
edin!

568

Hakk, niyaz ehline, kendisine ok yalvaran yakaran kullarna bir ok madd


ve manev ihsanlarda bulunduu gibi, bir de ayrca onlara uzun bir mr ltfeder!

3165 O'nun nimeti de ebeddir, sonsuzdur; nimet verdii de! O, lleri bile
diriltir; siz O'nu gnlnzde her zaman hissetmeye, bulmaya, O'na yalvarmaya,
niyazda bulunmaya aln!

Hakk'n ltf, ihsan sana can gibi karr, seninle birleir! O ltuf, sana yle
bir karr, yle bir yerleir ki, adeta, sen o olursun, o da sen olur! 636

636 "Cenab Hakk'n ltf, ihsan senin varlna can gibi karr; adeta, sen o olursun, o da
sen olur." gr yanl
anlalmamaldr; "hulul" ve "ittihad" sapk dncesine kaplmamaldr! Mevlanamz; "Tevhid,
hulul demek deildir; senin
madd varlktan, benlikten kurtulman, yok ormandr!" diye buyurur. Buradaki gr yle: "Hakk
'n ltf, ihsan senin iine
iler; seninle nsiyet ve lfet klar! O derece seninle dost olur ki, o ltuf sen olursun, sen
de o ihsann ayn olursun! O ltf ve
ihsan kendi varlnda hisseder, sen de muhta olanlara fturlarda, ihsanlarda bulunursun!" m
anas kartlmaldr. Yoksa, fan
insan, haa, Allh olamaz!

Ekmek yemeye, su imeye itahn kalmasa bile, o ikisi olmakszn da, Hakk
sana tertemiz manev bir rzk verir!

Semizliin gitti, zayfladnsa zlme; Hakk, sana o zayflkta da. telerden


gizli bir semizlik ihsan eder, kuvvet verir!

nk Cenab- Hakk periyi gzel koku ile besler; kokuyu periye gda
etmitir! Melee can gdas veren de O 'dur! 637

637 Cenab- Hakk, perilere gzel kokulardan gda ve kuvvet ihsan eder; her melee de can kuvve
tini verir! Bu
sebepledir ki melekler, Cenab- Hakk' tebih ederlerken, manen beslenirler, gdalanrlar, kuv
vet bulurlar.

3170 Can nedir ki, sen ona gveniyorsun, ona dayanyorsun? Korkma;
Allh, seni can ile deil, kendi ak ile diriltir, canlandrr!

Sen, O'ndan ak iste, ak hayat iste; can isteme! Sen O'ndan, ruhan gda
iste, ekmek isteme! Yani, sen, Allh'tan hayvani ruh isteme; ekmek, bu bedenin
gdasdr, hayvani ruhun rzkdr; ilah ak ise cann rzkdr! Ten rzkn istemekten
can rzkn istemek elbette daha iyidir!

Sen; u halk, dnyay ve btn yaratlm eyleri saf, duru bir su gibi bil; o
temiz ve berrak suda byklk, kudret ve kuvvet sahibi Cenab- Hakk'n sfatlar
parlamaktadr!

Bilgileri de, adaletleri de, ltuflar da gkteki yldzlar gibi akarsuyun iine
aksetmi, orada grnmektedir! Yani, gklerdeki yldzlar saf bir suyun iinde nasl
grnrlerse, Hakk Teala hazretlerinin isimleri ve sfatlar da, bu yarattklarnn
vcutlarnda yle grnm ve tecell klmtr!

569

Byk padiahlar, Hakk'n padiahlnn, madd kudret ve kuvvetinin


mazharlar; faziletli kiiler ve arifler de, Hakk bilgisinin, manev gcnn
aynalardr!

3175 Asrlar geti; bu asr yepyeni bir asr; ay hep o ay! Fakat su, "ayn
geceleri iine aksini drd su" deil! Yani, ay ayn ay fakat, su baka bir su!
Yzyllar boyu ne insanlar, ne mahlukat geldi, su gibi akp gitti! Ayn ay, onlara
aksetti, bizlere de aksediyor; kyamet kopuncaya kadar, bizden sonra gelenlere de
aksedecek!

Adalet, o adalet; bilgi, o bilgi fakat; asrlar o asr deil! Milletler, o


mmetler, o mmet deil! 638

638 Bu beyitlerde Hz. Mevlana mana leminin, adaletin, bilginin, faziletin deimediini, faka
t madde leminin
durmadan deitiini ve deimekte olduunu aklamaktadr. Gerekten de asrlar boyu hayat y
ryp gitmekte; imdiye
kadar btn milletler de, mmetler de fazilet, adalet, bilgi denizini muhafaza etmi. Asrlar
gemi, nesiller gelmi gitmi, yeni
yeni insanlar dnya sahasnda grnm fakat hepsi de, fazilete, adalete, bilgiye dayanmlard
r. Bu manev deerler daima
yaamtr ve yaayacaktr!

Asrlar asrlar takip etti; hepsi de geldi geti. Bu manalar, bu manev


deerlerse, hep yerli yerinde, hi deimeden olduklar gibi durmada! 639

639 Yukarki beyitlerde Hz. Mevlana ayn hakikati eitli misallerle izah buyurmaktadr. Hakk'
n her sfat ay gibidir;
dnyada grlen varlklar akan sular gibidir. Gklerde bulunan ay, saf bir dereye, nehire aksi
ni drr. Nehrin sular akar
gider, onun yerine yeni baka sular gelir; ay, o yeni gelen suyun iine de aksini drr. Ay,
ayn aydr; fakat su, her an
deimekte, akp gitmektedir, lah sfatlarla dnyev grntler, buna kyas edilebilir. Asr
mzda ve her asrda grlen adalet,
Hakk'n adi sfatnn tezahrdr. Her asrda, her eyde Hakk'n adaleti tecell etmektedir!

u akp giden rmakta su ka kere deiti fakat; ayn, yldzlarn aksi hi


deimedi; hepsi yerli yerinde duruyor!

u anlalyor ki; ayn, yldzlarn yaplar, akp giden sularn stnde


kurulmam; onlar gkyznn usuz bucaksz sahasnda bulunuyorlar!

3180 Bu vasflar, bu sfatlar manev yldzlardr! unu iyi bil ki, bunlar,
manalar gnde k saarlar.

Gzel yzller, O'nun gzelliinin aynasdr; onlar sevmek, onlar ya-

ratann, Hakk' istemenin, Hakk' aramann aksidir, dnlmesidir!

570

Zaten bu yz, bu yanak, bu ben kaynana, aslna gider; bir hayal, daima
suda kalabilir mi? 640

640 bni Farz hazretleri bir beytinde u manada bu hakikati beyan buyurmutur: "Her gzel erk
ekle, her gzel kadnn
gzellikleri, Hakk'n gzelliinden ireti bir zaman iin alnmtr!"

Btn hayaller, dnceler deredeki suya vurmu akisler gibidir; gzlerini


ovuturup dikkatle bakarsan, grrsn ki hep O 'dur! 641

641 Mevlana bir rubaisinde aynen unlar sylemitir: "Bada binlerce ay yzl gzeller, glle
r, misk kokulu
menekeler vardr; dereler iinde akp giden sular var! Btn bunlarn hepsi de bir bahane; as
lnda yalnz O, yalnz O vardr!"

Kamil insan

3187 Onu, can olarak gr; ona; "can beyi" de! Onu beden, cisim olarak grme; onu, z bil, i olarak tan; onu, etten ve kemikten ibaret sanma!

nsana, lanetlenmi blis'in gz ile bakma; onun asl, sadece topraktr

sanma!

Gnein yol arkadana "yarasa" deme; kendisine secde edileni, secde eden

sanma!

3190 Bunlar, akislere benzer ama, akis deildir; bunlar, akis eklinde

Hakk'n grnleridir! 642

642 Kmil insann vcudunda zuhura gelen ilah sfatlar, Rabbani vasflar akislere benzer ama,
onlar akis deildir;
onlarda grlenler, ilah tecelllerdir!

O, bir gne grmtr; cansz ve donmu bir halde kalmtr! O, gl ba


olmutur; onun rlaan ya vasf kalmamtr! 643

643 Susam ya da denilen ve bitkilerden elde edilen rlaan ya iine, bir miktar gl yapra
atarlarm. Bir mddet
gnete braklnca, artk, susam yalndan kar, gl ya olurmu. Burada, kmil insann v
cudu hakikat gneinin tecellsini
grnce, onun canszl, beeriyet hali gidiyor, stn bir varlk oluyor.

Hakk abdal da, geici, fani varln deitirince, artk, halktan saylmaz; bu
bahsi ge, zerinde fazla durma! 644

644 Her devirde yaayan stn velilerin says, drt bindir. Bunlar gizlidir; hi kimse, onlar
veli olarak tanmaz!
Onlarn kendileri de, kendilerini bilmezler! Bir de hal ehli, komutan veliler vardr ki, bunla
rn says yzdr. Bunlara ahyar
(hayrllar) denir. Yaayan velilerin krk tanesine de abdal ad verilir. Krklar ad ile anl
anlar abdallardr.

571

Birlik kblesi nasl olur da iki olur; toprak nasl olur da meleklerin secde
ettikleri bir varlk olur?

3196 Teni, bedeni grmede, o sar, dilsizler gibi, kendilerine doru bir ey
sylenince inkar edenlerden olma!

Kmil insana hizmet, Hakk'a hizmettir; kmil insan grmek, ilah nuru

grmek, ilah nurla aydnlanmak demektir!

Hele u pencere yok mu; o, kendiliinden k samada, kendiliinden


parlamadadr! Onun parlts, gnein ireti ndan deildir! (Pencere, kmil
insandr!)

3200 Pencereden vuran k, yine o gneten vurmutur! Ama o k, bilinen,


tannan yoldan, yani bizim bildiimiz gneten gelmemitir; mana gneinden
gelmitir! Yani Hakk'tan yahut Peygamber Efendimiz'den gelmitir!

Mana gnei ile u pencere arasnda, yani kmil insan arasnda bir yol vardr
ki, o yoldan pencerelerin, yani akllarn, ruhlarn haberleri bile yoktur!

Bir bulut gelse de g kaplasa, hakikat gneinin nuruna engel olamaz! O


nur, bu pencereden yine parlar, yine nur saar!

nk bu pencere ile gne arasnda, u havadan ve alt ynden gelmeyen,


baka yoldan gelen bir uzlama, bir dostluk vardr!

Onu vmek, onu tebih etmek; Hakk' vmek, Hakk' tebih etmektir! Bu
taban meyvesi, yani kmil insann nuran olan varl, Rabbani meyveler, ruhan
gdalar bitirir, yetitirir!

3205 Bu manev sepetten, tabaktan yol yol mana elmalar biter, yetiir.
Onun adna sepet, tabak deil, aa desek, hata etmemi oluruz.

Bu sepete sen, elma aac diyebilirsin! nk, ikisinin arasnda gizli bir yol
var! Yani kmil insann varlndan, eit eit manev haller zuhur eder. Bu yzden,
sepete benzetilen kmil insan ile, manev meyveler veren elma aac arasnda gizli
bir yol vardr, gizli bir anlama vardr.

Meyve veren bir aatan ne biterse, bu sepetten de ayn eit meyveler biter.

yleyse sen, bu sepeti bir baht aac olarak gr de, git, bu sepetin
glgesinde rahata otur, dinlen!

572

Azz dost! Ekmek yendii zaman insana yumuaklk, rahatlk veriyorsa, ona
neden ekmek diyorsun? Artk sen ona, "mahmude" de! 645

645 Mahmude; insana mlayimlik veren bir ilacn ad. Kmil insandan ilah hassalar, ilah kudr
et, Rabbani kuvvet
zuhura gelince sen artk ona "insan" deme! Fakat, bu szlerden peygamberlerin, kmil insanlar
n, velilerin, haa, Allh
olduklar manasn karlmamaldr! Onlar, haa, Allh olmamlar, ilah sfatlar elde etmi
lerdir! Anlay kt olanlar byle bir
vehme kaplarak irke derler ve imanlarn kaybederler. ok dikkatli olmak gerek! Nitekim, a
rif bir air;

'Allh adamlar, veliler, kmil insanlar, haa, Allh deillerdir! Fakat, Allh'tan da ayr de
illerdir!" diye yazmtr.

3210 Yolun topra gz, can aydnlatyorsa, artk o topra sen srme gibi
gr, srme bil!

O nur, o k u yeryznde douyorsa, ben, artk ne diye bam gnee


evireyim, ge bakaym?

Kmil insann beeriyet hali ilah nur, Rabbani tecell ile yok olmutur! Sen,
artk ona "var" deme! Byle ilah bir nehire den kuru kerpite hi kerpilik kalr
m?

3214 Kendini isteyen, arayan kullarn Cenab- Hakk da istemekte ve


aramaktadr; O, her eye stn gelmekte, her eye hakim bulunmaktadr! O,
insanlarn mecaz ve mevhum varlklarn da, tamamyla yok edebilir!

Sakn iki deme, iki bilme, iki arma; iki diye seslenince, bu hale dnce,

sen, kulu efendisinde yok olmu bil; bir damla, denize dt ve yok oldu farzet!

Efendi de, efendiyi yaratann nurunda yok olmutur, lmtr, gmlmtr!

Sen, bu efendiyi Hakk'tan ayr grrsen, vahdet (birlik) inancn, birlik


hakikatini grmediini ve her eyi kaybettiini bil!

Gzn de, gnln de u madd dnyadan ve balktan yaratlm olan


tenden, bedenden kurtar da, da bakma, ie bak! Bu kble, tek bir kbledir; iki kble
grme!

Bu kbleyi, ynelecein yeri iki grdn m, tevhid grn kaybedersin,


yanar yaklrsn!

573

Biri iki gren, Ka ehrindeki garibe benzer. O garibin


ad mer'di. Bu yzden iler ona ekmek vermiyorlar, bu
dkkandan o dkkana gnderiyorlard. Btn dkkanlarn

mer'e ekmek satmamak bakmndan bir olduunu


anlayamyordu. "Ben yanl syledim; adm mer deil!"
diyeyim de, tvbe edeyim. u dkkana gider, byle dersem,

yalnz o dkkandan deil, btn dkkanlardan ekmek


alabilirim. Fakat byle demez de, yine adm mer olarak
kalrsa, bu dkkandan baka bir dkkana gitsem, faydasz;
hepsinden de ekmek alamam, ekmekten mahrum kalrm!

nk ben aym;

dkkanlar birbirinden ayr sandm!"

3220 Ka ehrinde adn mer ise, ne kadar para verirsen ver, kimse sana
ekmek satmaz!

Bir dkkana gittin de, "Benim adm mer'dir! Kerem edin; bu mer'e
ekmek satn!" deyince;

Dkkanc; "br dkkana git!" der. "Oradan alacan bir ekmek, bendeki
elli ekmekten daha iyidir!"

Eer o ekmek almak isteyen adam a olmasayd, biri iki grmeseydi;


"Baka bir dkkan yok!" derdi.

Gerei grmenin nuru parlasayd da Ka'da ekmek arayann gnlne


vursayd, mer, Ali olurdu! 646

646 Ad bu blmn balnda geen Ka (Kn), Isfahan ile Tahran arasnda dalk bir blged
e bulunan bir ehrin
addr. Bu ehirde oturanlar, ok mutaassp ilermi. Bilindii gibi i, 'a/' mezhebind
e olanlar, Hz. Ali'yi, Hz. Ebubekir,
Hz. mer ve Hz. Osman'dan stn grrler; "Hz. Peygamber'den sonra Hz. Ali'nin halfe olmak ha
kk idi." diye dnrler.
Ebubekir, mer, Osman adlarm kullanmazlar; bu adlan tayanlar da sevmezler. Bu inanlarnda
n slam dmanlar, slamlar
arasna alev-snn diye tefrika salanlar faydalanmakta, bylece mslmanlan birbirine drme
ktedirler, ran'da halk arasnda
anlatlan u hikye, Hz. Mevlana'nn anlattklarn hatrlatmaktadr:

Bir Snn, i inancnda olmayan, snnet ehlinden bir kii. Kn yahut Ka ehrine varm. Ek
mek almak istemi,
bir dkkana gitmi. Adamn halinden garip olduunu anlayan dkkanc, adn sormu. Garip, adn
n mer olduunu syleyince,
dkkanc;

"Benim ekmeklerim bayat. Sen, garip bir kiisin; on dkkan tede daha taze ekmek var. Oraya gi
t!" demi. Adam o
tarafa doru giderken, yollad dkkan sahibine; "mer geliyor; ona taze ekmek ver!" diye ba
rm. A garip o dkkana
varnca dkkanc; "Taze ekmek geldi ama bitti, kalmad. Be on dkkan aadaki bakkala taze e
kmek geldi; oraya git!" demi.
O da, dkkan sahibine; "mer geliyor!" diye seslenmi. Adam, oradan da eli bo dnm. Bu eki
lde akama kadar bir ok
dkkan dolam. mer geliyor diye o dkkandan bu dkkana, bu dkkandan o dkkana komu, faka
t, ekmek alamam. A ve
perian bir halde dolarken birisi haline acm, yanna gelip; "Kardeim!" demi. "Sen bu e
kilde ekmek bulamazsn!
Buralarda seni tandlar; kenar bir mahalleye git! Adn soran olursa; 'Adm Ali!' de!" Adam o
radan uzaklam, kenar bir
mahalleye varm, ilk vard dkkandan ekmek istemi. Dkkanc adam garip grnce, adn sor
mu. Adamcaz; "Adm
Ali!" deyince, "Adna kurban olaym! Adn Ali ama, mer'e benziyorsun!" demi.

574

3225 Dkkanc, buradan br ekmekiye; "Ey ekmeki; u mer'e ekmek


sat!" diye barr.

O dkkanc mer adn duyunca, ekmekleri ortadan kaldrr, adam da uzak


baka bir dkkana yollar.

"Arkada!" diye de barr. "u mer'e ekmek ver!" Yani; "Sesimden ne


demek istediimi anla!" demek isterdi.

O da, seni, bir baka dkkana yollar; hem de ekmek almaman iin; "mer
geliyor!" diye barr.

Bir dkkanda adn mer olarak bilinince, yr, btn Kn' dola;
ekmekten mahrum kalrsn!

3230 Eer bir dkkanda; "Benim adm Ali'dir!" dersen, oradan


zahmetsizce, hatta parasz ekmek alabilirsin!

Biri iki gren a, ekmek bulmaktan, karnn doyurmaktan mahrum


kalmaktadr! Halbuki, sen zavall, biri on gryorsun; sen nelerden, nelerden
mahrum kalyorsun!

Kn ehri gibi olan u dnyada, mademki alndan tr Ali olamadn;


mer gibi, bir ey elde edemeden dola dur!

Bu ykk manastrda, yani dnyada, eskiden olduu gibi, imdi de a


grenler, yeniden yeniye a grmeye uraanlar var; ne yapalm? Haydi hayrls!

Fakat, eer sen Hakk' tanyan iki gze sahip olabilirsen, iki dnyay da
dostla dolu grrsn!

3235 O zaman, mitle, korku ile dolu olan Kn'da, yani dnyada, oradan
oraya gnderilmekten kurtulursun!

Bu rmaa aksetmi, yani kmil insann varlna aksetmi mana glleri,


aalar grrsen, bunlar her rmakta, yani baka varlklarda, sahte eyhlerde olduu

gibi hayal sanma! nk kmil insanda grlen ma'rifetler, hikmetler, srfatlar bo


deildir; onlar, ilah tecelllerdir!

575

Kmil insann varl rmanda grdn bu akisler yznden, Hakk seni


hakikate ulatrr da, sen de mana meyveleri satarsn!

Gz, bu rmak suyunda alktan kurtulur, hr olur; akisler grr, sepeti


hakikat meyveleri ile dolar!

3242 Her rma, her dereyi de bir sanma, bir grme; bu rmakta ay gr,
ona; "Ayn aksi!" deme!

3244 Bu suyun derinliklerinden ay; "Ben aym!" diye seslenir de; "Ben,
ayn aksi deilim; seninle konuan, seninle arkada olan benim!" der!

Sakn bu rma br rmaklarla bir sanma, bir tutma; bu ay yzlnn n


ayn kendisi bil; yani, kmil insann varl bil, hayali sanma!

iyilik edene, ihsanda bulunana teekkr etmek,


Allah'a kretmektir!

3254 yilik edene, ihsanda bulunana kretmek, Allh'a kretmektir!


nk, aslnda iyilik, ihsan Allh'tan gelmektedir; iyilik duygusunu o kulun gnlne
koyan, Allh'tr! 647

647 yiliini grdmz herhangi bir kiiye teekkr etmek, yalnz meden bir vazife deil, d
in bir emirdir! nk
Peygamber Efendimiz bir hads-i eriflerinde yle buyurmulardr: "Kim insanlara teekkr etm
ezse, krde bulunmazsa,
Allh'a da kretmemi olur!" Baz kiiler her eye teekkr etmeyi lzumsuz grmekte, gurura
ve benlie kaplarak yaplan
iyilikleri teekkrsz brakmaktadrlar. Bir kula teekkr ederken, aslnda Allh'a krediyor
uz.

yilik edene teekkr etmemek de, Hakk'a kre tmemektir! phe yok ki
onun hakk, Hakk'a ulamtr; onun hakk olmutur!

Nimetlerine, ihsanlarna nail olunca, Allh'a kret; ltfunu grdn kiiye


de teekkr et, onu an!

Her ne kadar anann sevgisi, rahmeti Allh'tan geliyorsa da, anaya hizmet
etmek, hem de yerinde bir hizmettir! 648

"^Peygamber Efendimiz; "Cennet, analarn ayaklan altndadr!" diye buyurdu. Rivayete gre, Cen
ab- Hakk, Hz.
Musa'ya yle vahyetmitir: "Anasna ve babasna itaat edip de bana isyan edeni ben, iyilerden
sayarm; fakat, bana itaat ettii
halde anasna ve babasna isyan edeni de ktlerden sayarm!"

576

te bu yzdendir ki, Cenab- Hakk; "Peygamber'e salavat getirin!" diye


buyurdu. nk Hz. Muhammed, mminlerin dnp bavurduklar byk
varlktr! 649

649 Bu beyitte; "Allh ve melekleri, Peygamber'e salavat getirir. Ey iman edenler; siz de ona
salavat getirin, tam bir
teslimiyet ile selam verin!" (33/56) ayetine iaretvardr.

Kyamet gn Cenab- Hakk kula der ki: "Sana verdiklerimden bana ne


getirdin; syle!"

3260 Kul; "Ya Rabb!" der. "Sana canla bala krettim! nk verdiin ol
azklarn, o ekmein asl sahibi Sen idin; onlar Sen'den geliyordu!"

Cenab- Hakk kuluna yle hitapta bulunur: "Sen; sana iyilikte bulunana,
sana ikram edene kretmediin, teekkrde bulunmadn iin bana da kretmi
saylmazsn!

Sen; sana ikramda bulunana teekkr etmediin iin, ona zulmettin, sitemde
bulundun! Benim nimetlerim sana, onun elinden ulamad m?"

Allh, hi bir peygamber gndermedi ki, obanlk


etmemi olsun!

3281 Hz. Musa'nn obanlk yapt srada srsnden bir koyun kat.
Onun peinden koan Allh Kelmi'nin tabanlar kabard.

Gece bastrncaya kadar onu aratrd durdu. Sr de gznden


kaybolmutu; hi bir ey gremiyordu.

Sonunda koyun yavalad, yoruldu; bir yerde durdu kald. Hz. Musa onu
yakalad, tylerindeki tozlar, topraklar temizledi.

Srtna, bana elini sryor; anas gibi, onu sevgi ile, merhametle
okuyordu.

3285 ok asabi bir karakterde olan Hz. Musa'nn sevgiden, merhametten


gzyandan baka, yarm zerre kadar kzgnl ve fkesi yoktu.

Hz. Musa koyuna dedi ki: "Haydi bana acmadn, beni arkandan bu kadar
koturdun fakat; ne diye kendine bu kadar zulmettin, kendini yordun?"

Musa'nn bu efkat ve merhameti zerine Cenab- Hakk, melekleri "Filan


kiiye peygamberlik yakmaz m?" diye buyurdu.

Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efendimiz de; "ocuk iken yahut ge iken, her
peygamber obanlk etmitir!" diye buyurdu.

577

obanlk etmeden, o imtihan gemeden, Cenab- Hakk, bu dnya nderliini kimseye vermedi!

3290 Birisi, o byk varla. Peygamber Efendimiz'e; "Sen de obanlk


ettin mi?" diye sordu. "Bir zamanlar ben de obanlk ettim!" diye buyurdu. 650

650 Hadis-i erifin meali u: "Allh hi bir peygamber gndermedi ki, koyunlara obanlk etmes
in!" Peygamber'e;
"Sen de obanlk ettin mi?" diye sordular. "Evet; ben de Mekke civarnda obanlk ettim." diye
buyurdular."

"Peygamberlerin vakar, sabr belli olsun" diye, Cenab- Hakk, onlar nebi
yapmadan nce oban yapmtr!

Her emrin, her bata bulunan byn, buyruk sahibinin de, insanlara
obanlk ederken Hakk'n emirlerini gzetmesi gerekir! 651

fcl Bu beyitte de, u hadse iaret edilmektedir: "Emr, emri altndakilerin obandr ve onla
rdan sorumludur."

Her obann, srsn gderken, Musa gibi halim olmas, maiyyetinde


bulunanlara yumuak davranmas, akl ve tedbirle bir ii grmesi lazmdr.

Byle hareket ederse, Cenab- Hakk ona, gklerin stnde, ycelikler


leminde manev, ruhan bir obanlk ihsan eder!

3295 Nitekim peygamberleri de bu obanlktan ald; onlara temiz kullarn


obanln verdi.

O nerededir?

3306 Gayb leminde, grnmeyen gkte bir ku, ruh- revan kanat rpar,
uar; uar ama, onun glgesi yeryzne der! Yani, glge varlk olan beden,
yeryzne der!

Beden; gnln, ruhun glgesinin glgesinin glgesidir! Beden, nasl olur da,
ilah ayna, Rabbani nur olan gnl mertebesine ular?

nsan uyumaktadr; ruhu ise gne gibi gkyznde parlamaktadr! Beden,

yatakta yorgan altndadr!

Ruh, aralanm perde gibi boluklarda gizlenmi; beden ise, yorgan altnda
dnp durmada!

3310 Ruh; "Rabbim'in emrindedir!"; bu yzden gizlidir. Bu sebepledir ki,


ne kadar benzetmeler yaparsam yapaym, rnekler verirsem vereyim, bunu
anlatamam! 652

652 Bu beyitte, 17'nci Ahzab Sresi'nin u mealdeki 85'inci ayetine iaret var: "Ey Resulm! B
ir de sana ruhun
hakikatinden soruyorlar. De ki: 'Ruh, Rabbim'in emrindedir; Rabbim'in bildii bir eydir! Size
bu bilgiden az bir ey
verilmitir!"

578

Acaba o ekerler yadran la'l dudaklarn nerede; o ho, o gzel cevaplarn,


o srlarn nerede?

Acaba o ekerler ineyen akik dudaklarn nerede; o bizim zor ilerimizin


kilidinin anahtar nerede? (Yani, her eyi aan tatl dilin nerede?)

O Zlfikar gibi keskin szlerin nerede? O akllar artan, kararsz hale


getiren laflarn nerede? 653

651 Peygamberimiz' in Hz. Ali'ye hediye ettii, aznn iki atal olduu sylenen klcn ad
Zlfikar idi.

Yuvasn arayan kumru gibi, ne zamana kadar "Ku, ku, ku" (=nerede
nerede, nerede) deyip duracaksn?

3315 Nerede olacak; o rahmet sfatlar nedere ise, orada olacak! G,


kuvvet, nezahet, temizlik, anlay, duyu, gr nerede ise, orada olacak!

Nerede olacak; arslann daima ormanda bulunduu gibi, o da her zaman,


gnlnn, dncesinin bulunduu yerde olacak!

Nerede olacak; erkeklerin de, kadnlarn da dert ve mihnet zamannda mit


baladklar yerde olacak! 654

654 Erkek olsun, kadn olsun herkesin kederli olduklar zaman bavurduklar kap Hakk'm kaps
dr! Gnl kapsn,
yalvar ve yakar kapsn sk sk alsnlar diye, Cenab- Hakk, en ok sevdiklerine dert ve
rmekte, keder ltfetmektedir.
Mminin bana gelen felaketler, aclar, Hakk'n ok sevdii kullarna ihsan ettii gizli dave
tiyelerdir. Bu davetiyeler, her kula

verilmez!

Nerede olacak; insan bir hastala yakalannca, gz mit kanatlarn aar,


sala, shhate doru uar ya, ite orada olacak!

Ho olmayan bir eyi, bir ktl defetmek, bir felaketi atlatmak iin
bavurduun, yalvardn kapda; harman savurmak, bir gemiyi gtrmek iin rzgar
beklediin yerde olacak!

3320 Gnln iaret ettii, dilin de; "Ya Hu! = Ey O!" (Var olan gerek
varlk O'dur = Lailahe illAllh) diye dile getirdiinin tarafnda, yannda olacak!

"Nerede, nerede?" demeden de o, Allh ile beraberdir! Ne olurdu, biz de


ulhalar gibi hep "mekik" deyip dursaydk da, hep O'nu arasaydk! 655

655 Bu beytin birinci msra, Dvan- Kebr 'in u beytini hatra getirmektedir: "Dostumuzla b
eraber oturmuuz, onun
yannda biz, yle olduu halde, dosta; 'Ey dost; dost nerede?' diye soruyoruz. Dostun mahalles
inde bulunduumuz halde,
aklmz kaybettiimizden tr; 'Dost nerede, dost nerede?' deyip duruyoruz.

579

Nerede o aklmz ki, mana leminin dousunu ve batsn grsn de, ruhlara
yzlerce eit nurlar salsn?

Su kab sakann elinde olmasayd, kendiliinden nasl

dolar, boalrd?

3332 nakedenin Naklar, resimler ister haberleri olsun, ister olmasn, hepsi
de onlar, yapann elinden kar!

Cenab- Hakk, anbean yarattklarnn dnce sayfasna bireyler yazar ve


yazdklarndan bir ksmn siler!

Bazen hiddeti, fkeyi getirir, rzay, honutluu giderir; cimrilii yollar,


cmertlii uzaklatrr!

3335 Aklm, fikrim, zihnim akam sabah bir an dahi bu yapp silmeden hali
deildir! 656

656 Kinat ve btn varlklar yaratan Hlk; naklar gibi, resimler gibi, btn yarattklar
nn gnllerine, dnce
sayfalarna her an bireyler yazar, her an yazdklarn siler, yok eder. Mesela fkeyi, aklm
za getirir, rzay giderir; cimrilii
getirir, cmertlii uzaklatrr. Aklm ve fikrim bu yapp silmelerden hali deildir! Bylece
Cenab- Hakk, dilediini mahveder,
dilediini de varlk sahasna getirir. 13'nc Ra'd Sresi'nin u mealdeki 39'uncu ayeti bu ha
kikate iaret etmektedir: "Allh
diledii hkm kaldrr ve yerinde brakr veya deitirir! Btn kitaplarn esas, O'nun emri
ndedir!" (13/39)

Testici testi ile urar; onu yourur, ekil verir, yapar! Testi, yapcs
olmadan, hi kendi kendine geniler, uzar m?

Tahta, dlgerin eline snmtr, ona tab olmutur! yle olmasayd kesilir
miydi, baka tahtaya eklenir miydi?

Elbise; bir terzinin eline gemeden, kendi kendine nasl biilir, nasl
dikilirdi?

Ey akll kii; su kab sakann elinde olmasayd, kendiliinden nasl dolar,


nasl boalrd?

3340 Sen de; her an, her nefeste dolmadasn, boalmadasn! u halde, ey
bilge; o esiz, o byk yaratcnn san'at elindesin!

Bir gn olur da gzndeki perde kalkar, sr ba zlrse, san'atn,


san'atkarn elinde halden hale girmekte olduunu anlarsn!

580

Eer gzn varsa, bir bak da gr! Fakat, kendi gznle bak; ahman
gzyle bakma!

Kulan varsa, kendi kulanla iit, kendi kulanla duy! Ne diye


sersemlerin, ahmaklarn kulaklarna kaplyorsun; onlarn kulaklar ile duyuyorsun?

Taklide kaplmadan bakmay, kendine huy, adet edin; kendi akln koru, onu

dn!

Harzemah, bir gn ordusunu dolarken,


maiyyetindeki emirlerden birinin bindii at ok beendi.

Bu at, ei pek az bulunan bir at idi. Onun gzelliine,


evikliine hayran oldu; gnl ona baland. Fakat Vezir
mdlmlk, padiah o attan souttu;

padiah da, onun szn kabul etti. Onun at


hakkndaki grn, kendi grnden stn buldu.

3345 Bir emrin pek gzel bir at vard; sultann at srsnde ona benzer bir
at yoktu!

Emir, bir gn o ata binip sultann alayna katld. Harzemah da o gn,


tesadfen, o gzel at grd.

Atn alm, gzellii, rengi, ihtiam padiah byledi. Gezmeden


dnnceye kadar gz, hep atta takld kald.

Hangi uzvuna baksa o uzvu, padiahn gzne, brlerinden daha gzel,


daha ho grnyordu.

evikliinden, gzelliinden, cana yaknlndan gayri, Allh ona; baka


atlarda pek az bulunur bir sfat, tatl bir grn, ho bir eda vermiti.

3350 Padiah, bylenmi gibi idi. "Bu nasl at ki, benim aklm eldi? Bu
nasl bir i?" diye ard kald, dnmeye balad.

3362 Harzemah, gezintiden dnnce, kendi yaknlarna duygularn at.

Sonra, emirden o at hemen alp getirmeleri iin avular yollad.

avular, ate gibi koup gittiler. Da gibi iri yar olan emir, bu istek
karsnda prsd; adeta yne dnd.

581

3365 zntden, dertten can dudana geldi, mdddn'den baka, derdine


derman olacak kimseyi bulamad.

mdddin, ok iyi kalpli idi; herkesin derdine derman olurdu. Her zulm
grene, her gamdan bunalana yardm eder, bayra altna alrd.

Bykler arasnda ondan daha muhterem kii yoktu. Padiahn bile, bir
peygamber gibi, sevgisini kazanmt.

Tamah nedir bilmezdi. Asil bir kii idi. Zhitti, ibadet ehli idi; geceleri
kalkar, ibadet ederdi. Az yer, az ierdi. Hatem gibi cmert idi.

3370 Hem can vermede cmertti, hem de mal vermede! O, yeni bir ay gibi
gayb leminden gne isterdi. 657

fc7 Gayb leminim gnei ile Cenab- Hakk' kasdediyor. Geceleri kalkp ibadet ediyor, gnlnd
e Cenab- Hakk'
bulmaya alyor, bir hill gibi O'ndan nr almak, O'nun nm ile parlamak istiyordu.

O emirdi ama, emirlikle hi ilgisi yoktu. Emirlik, ona zindan gibi geliyordu.
Adeta, emirlikte garip kalmt. O emir olduu halde, fakirlerin, kimsesizlerin,
zavalllarn huylar ile huylanmt.

Her ihtiya sahibine baba gibi idi. Padiahn saraynda herkese efaat ediyor,
her zarar def ediyordu.

Ktleri Hakk'n hilmi gibi rterdi. Hasl, onun huyu, halkn huyundan
bambaka idi. O, sanki, insan eklinde bir melek idi.

Ka defa vezirlii brakp ibadet etmek, dalara ekilmek istemiti de,


padiah yzlerce niyazla, onun bu inziva arzusunu nlemiti.

3375 Her gn, her an, yzlerce suluya efaat etse, padiah ondan utanr,
efaatini kabul ederdi.

At elinden alnmak istenen emir, adalet sahibi mdlmlk'n yanna ba


ak bir halde kotu, nnde yerlere serildi.

Dedi ki: "Padiah, haremde neyim varsa alsn; neyim var, neyim yoksa
hepsini yama ettirsin!

Fakat, bu ata dokunmasn! Bu at, adeta benim canm! Ey hayrl dost! Bu at


giderse, ben ldm demektir!

Bu at elimden karsa, iyi biliyorum ki ben, artk yaayamam!

3383 mdlmlk; alaya alaya, gzlerini ova ova perian bir halde
sultnn huzuruna kotu.

Dudaklarn kapad, padiahn karsnda durdu. Kullarn Allh'a srlar


sylemesi gibi, srlar sylyordu.

582

3385 Ayakta duruyordu ama, padiahn srrn duyuyor, iinden u niyazda


bulunuyordu:

"Ey Allhm! O gen, o emir eri bir yol tuttu ise. Sen onu bala! nk,
Sen' den bakasna snmak doru olmaz!

Sen, sana layk olan yap; onun suuna bakma! O, her esir olan kullardan
kurtarlmasn istemekte ama, asl kurtarc Sen' sin; Sen onu bala

nk bu yaratlmlarn hepsi, fakir olsun sultan olsun hepsi, hepsi de sana


muhta!"

3439 O zaman avular, eke eke at, Harzemah'n huzuruna getirdiler.

Gerekten de, hem boy pos, hem gzellik ve eda ve hem de hzl gitme
bakmndan byle bir at, gkkubbe altnda olamazd!

Grenin gz onda kalyordu. O imekten, aydan doan ata selamlar,


merhabalar!

Ay gibi, Utarit yldz gibi hzl gidiyordu. Sanki onun yedii arpa deil,
kasrga idi!

3455 O byk padiah, bir an, o gzel ata hayranlkla bakt. Sonra yzn
mdlmlk'e evirip de:

"Ey vezirim!" dedi. "Bu at, ok gzel bir at, deil mi? Sanki bu at, yeryz
atlarndan deil, gkyznden, cennetten gelmi bir at!"

mdlmlk; "Ey padiahm!" dedi. "Gnlnn meyli, sana, eytan melek


gibi gsteriyor!

Ata dikkatle bakarsan grrsn ki, pek gzel, pek edal, pek alml ama;

Ba vcuduna uymuyor; ba kusurlu! Ba at bana deil de, kz bana


benziyor!"

3460 Bu szler, Harzemah'a tesir etti; at, gznden dt, ona irkin grnd.

Alm-satmda garaz tellallk ederse, bir Ysuf u arn beze satn

alabilirsin!

3476 Hayran olduu atn kusurlu bulunmasn, beenilmemesini,


knanmasn ilk defa duyduu halde padiahn gnl, ondan soudu; at gznden
dt.

Sanki padiah kendi gzlerini brakt da, vezirin gzlerini ald; kendi akln
dinlemedi de, onun szn dinledi.

583

mdlmlk'n szleri, sadece bir bahane idi. Hakikatte Cenab- Hakk; at


sahibinin yalvar, yakar yznden padiahn gnln attan souttu.

Allh; padiahn gzne atn gzelliini gstermemek iin, kapy kapad.


Vezirin szleri, at ile padiah arasndaki kapanan kapnn kard seslerdi.

3480 Cenab- Hakk, adeta, vezirin o szn, ayn siyah grnmesi iin
padiahn gzne perde yapt.

3504 Padiah; "At gtrn; sahibine geri verin! Hemen beni bu zulmden,
gnahtan kurtarn!" dedi.

Ysuf- Sddk'n Allh'tan bakasnn yardmn

istemesi;

"Beni efendine syle, ben susuzum!" demesi


yznden senelerce zindanda mahpus kalmas! 658

658 Bu balkta 12'nci Ysuf Sresi'nin 23-42'nci ayetlerinde hikye edilen hususlara iaret v
ardr. yle ki: Msr

azizinin hanm Zleyha'nn Hz. Ysufa gnl vermesi, Ysufi arp kaplar kapatarak onunl
a bulumak istemesi, Ysuf
(a.s)n bu kirli istei reddetmesi ve kamas, kaarken Zleyha'nn Ysufun gmleini yakalay
p yrtmas, gmlein nden
deil de arkadan tutulup yrtlmas Hz. Ysufun susuzluunu isbat ettii halde, sylentileri,
dedikodular yattrmak iin Msr
azizinin Ysufi zindana attrmas, Ysuf (a. s) zindanda iken iki kiinin grd ryay tabi
r ettii, yorumlad iin zindandan
kurtulaca midine kaplp; "Efendine benim susuz olduumu syle; beni hatrlat!" demesi, bu
yzden Hz. Ysufun, Hakk'n
takdirine raz olmayp hapisten kmay istemesi sebebiyle senelerce; tefsirlere gre yedi sen
e zindanda kalmas hususuna atf
yaplyor

3400 Hz. Ysuf da, vaktiyle zindandaki birine yalvararak, yakararak


zindandan kurtulmak istemiti.

Ondan yardm diledi. Dedi ki: "Buradan knca, o padiahn saraynda iin
yoluna girince;

O azizin huzurunda beni de hatrla; benim de u hapisten kurtulmama


yardmc ol! Beni de hapisten karsn!"

Sknt iinde kvranan bir mahpus, nasl olur da bir baka mahpusu
kurtarabilir?

Dnyada bulunan btn insanlar, birer mahpustur, zindandadr; hepsi de, u


fani dnyada lmlerini beklerler!

584

3405 Pek az bulunur, tek nadir kii yle deil! Onun bedeni zindandadr
ama, ruhu Zhal yldzndan da telerde, yedi kat gn stndedir! 659

659 Burada "tek nadir kii" ile "kamil insan" kasdedilmektedir! Kmil insan; madd varln k
aybetmi, gerek

varln Hliknda bulmutur. Ruhu ykselmi, "a'lay- illiyyn"e, en yksek derecelere ulam
, bedeni dnya zindannda
mahbus kalmtr.

Ysuf, Cenab- Hakk' unuttu da, o hapisteki adam yardmc grdnden


cezasn ekti; tam yedi yl zindanda mahpus kald,

eytan, Ysuf u hatrlamay, o adamn yadndan kard; syleyecei sz


de, aklndan sildi, sprd,

O gzel huylu, o gzel yzl byle bir gnah iledi de, adalet sahibi Allh,
onu yllarca zindanda brakt!

"Adalet gneinin ne kusuru vard ki," dedi, "Sen yarasa gibi karanlklara
dyorsun?

3410 Akln bana al! Denizle bulut ne kusur iledi de sen; kumdan,
seraptan yardm istiyorsun?

Halk yarasa tabiatndadr; hayal peinde koar! Fakat, ey Ysuf, senin gzn
ak; sen gerei gryorsun!

Yarasa, yaratl icab karanla snabilir; ama, padiahn doannm|


gzlerine ne oldu? Yani, hakikat

sultannn doannn gzleri grmyor mu ki, hakikati brakp karanla


doru gidiyor?"

Ezel stad, Cenab- Hakk; bir su yznden; "Bir daha rm sopaya


dayanmasn." diye ona ceza verdi, ders verdi!

Fakat, bir taraftan da Ysuf u, hapiste kalndan tr; "Gnl mztarip

olmasn." diye, ona kendi sevgisini verdi; onu kendi ile megul etti!

3415 Hakk, ona yle bir sevgi, yle bir manev zevk, zindanla yle bir
nsiyet verdi ki, gznde ne zindan kald, ne karanlk!

Zindan, dnyaya gelmeden evvel bulunduumuz rahimden daha k, daha


karanlk, daha pis kokulu, daha kanl bir yer deil ya!..

Fakat Hakk, sana, rahimde kendi ynnden bir rahmet penceresi anca o
darack, pis, karanlk yerde kk bedenin her an geliir, byr!

O rahim zindannda, kyasa smaz bir zevkle, yere dikilmi bir fidana
benzeyen minik bedeninde duygular belirir!

Altn o rahimden, o pis yerden kmak, sana ok zor, ok fena gelir de,
anann kasndan geriye doru kaar durursun!

585

3420 Duyduun rhan zevki, dtan deil de iten bil; kkler, kaleler
aramay ahmaklk say!

Grmez misin; birisi mescidin kesine oturmutur. Yoksul olduu halde


hayatndan memnundur; manev bir zevk iindedir! br, bada bahede surat ask
bir haldedir; muradna ermemitir!

Kk; bir ey deildir, bir eye yaramaz! Ey benim efendim; bedenini yk,
harab et! Bilmez misin; define viranede, ykk yerde bulunur!

Grmyor musun; arap meclisinde sarho, ok iip de yklnca mutlu


olmaktadr!

Kk naklarla, resimlerle ssldr ama; ne olursa olsun! Sen onu yk,


harab et de, o harabede dermeyi ara, bul; sonra o define ile onu yeniden yap!

3425 Naklarla, resimlerle, hayallerle, dncelerle dolu olan bu beden


binas yok mu; onda bulunan bu naklar, bu resimler, bu dnceler, bu hayaller
sevgiliyi bizden gizleyen birer perdedir! Bunlar, ona kavuma definesinin
engelleridir!

Gnlmzde beliren suretler, hayaller, coup duran duygular, fikirler


iimizde gizli bulunan definenin, mana altnlarnn, manev, ruhan parltlardr!

u erefli, uurlu, berrak, duru suyun stnde hasl olan kpkler, onun
iindeki gzelliine perde olmakta, onun letafetini gzmzden gizlemededir! Yani,
Hakk'n sembol olan berrak, duru suyun stndeki kpkler, dnyada grdmz
varlklar, bizi Hakk'tan alkoymaktadr!

Hakk'n emaneti olan, ok kymetli, paha biilmez ruhumuzun gzelliine,


manev cokunluuna da, u tenimiz, bedenimiz perde olmada, onlar bizden
saklamaktadr! 660

660 u beyit, yukardaki beyte ne kadar benziyor:

"Benim topraktan yaratlm olan u bedenim, ruhumun yzne perde olmutur! Ruhumun yznden,
bu perdeyi
kaldrp attm zaman, ne ho zamandr!"

Halkn aznda sylenip duran bir atasz vardr: "Bize gelen bizden gelir!"
Sanki, bizim iin sylenmitir.

3430 te bu kp seven, kpe tapan dnya susuzlar, bu yzden


gerek, saf, temiz sudan, hakikat suyundan uzak dmlerdir.

586

Ey hakikat gnei; senin gibi bir kblemiz, bir imammz varken tutuyoruz
da, geceye tapyoruz, yarasalk ediyoruz!

Ltfet de, bu yarasalar sen, bulunduun tarafa uur! Ey yardm dilenen


Rabbim; Sen, bunlar yarasalktan kurtar!

Sen; u dnp duran gklerin, dnyalarn stne var


da o gc, kuvveti seyret!

2443 Ay; bir gece iinde gkyz alann aar, bir gece iinde gn bir
yanndan bir yanna gider!

Ay bir gece iinde gkteki burlar dolat halde sen, nasl oluyor da
mirac inkar ediyorsun?

O drr-i yetim (o ei bulunmaz, tek inci) yzlerce aya bedeldir; onun bir
iareti ile ay ikiye blnd.

alacak ey u ki; halk, onun bykln anlayacak gte olmad,


zayf duygulu olduu iin bu mucizeyi gsterdi, ay ikiye yard.

Yoksa, erat sahibi nebilerle ilah haberleri insanlara ulatran resullerin,


elilerin ileri gleri gklerin de, yldzlarn da tesindedir!

Sen; u dnp duran gklerin, krelerin, yldzlarn, dnyalarn tesine var


da, o gc kuvveti seyret!

2449 Sen; ku yavrular gibi, yumurtann iindesin; gk kularnn tebihlerini iitemezsin!

Allah'n gzellik gnei, n nereye drrse, oras

gzelleir!

3451 Allh'n ltuf gnei, gzellik gnei n nereye drrse, oras


nurlanr, gzelleir; ister kpek olsun, ister at olsun ycelir, deer kazanr; Ashab
Kehf in kpeine dner!

Hakk'n ltuf n da, ayn k olarak grme! O k; taa da der, la'le


de der; yani, ezeldeki istidada gre herkes o ktan ilah feyze, tevfike mazhar
olur!

La'l, istidad gerei, ondan define elde eder! Tasa gelince; o da, ancak snr,
parlak grnr!

587

Gne, duvarn stne de der. Der ama, suyun stne dt gibi


duvar parlatmaz; muztarip olan, rpnan suyun stndeki gibi klar samaz!

eytana, iman incisini kaptrma!

3462 Cann bedenden ayrl srasnda eytan, iman incisine tellal kesilir!

Ahmak; imann, o dar zamanda acele bir ibrik suya satar!

Halbuki o grnen, su ibrii deildir; bir hayaldir! eytann maksad, su


vermek deildir; kiiyi imanndan etmektir!

3465 Sen; imdi salam iken, saln ve neen yerinde iken, zayf
dmemiken bile, birok gerek, deerli eyleri, hakikatleri, dini, iman bir hayal
iin, u dnya zevkleri iin verip duruyorsun!

ocuk gibi, her an, iman madenindeki kymetli inciyi satyor, yerine ceviz
alyorsun!

O skk zamanda, o lm deinde, o ecel gnnn hastalnda halin


byle olursa, bu hal grlmemi, alacak bir hal deildir!

Hayalinde bir suret, bir ekil belirmitir; sen, onu gerek sanp beenmisin!
Halbuki, bu cevize benzeyen hayalin ii botur, rmtr!

O hayal; balangta bedir halindeki ay gibidir; fakat, sonunda erir, tkenir,


hilale dner. Yani; dnya mal insana nce parlak grlr, sonra yok olmaya
mahkumdur!

3470 Bu dnya hayatnn sonunu nceden grebilseydin, onun sonradan seni


zecek aldanna kaplmazdn, ondan kurtulurdun!

Ey hakikati arayan kii! Dnya; ii kof, rm bir ceviz gibidir! Onu pek
denemeye, imtihana kalkma; onu uzaktan seyret!

Allh'n sevdii kullarnn gzne ektii srme ne biim bir srmedir ki,
onun yznden can, yzlerce perde arkasndaki hakikati, gerei grr!

3475 Kinatn en bynn ve btn varlklarn en iyisinin, yani


Peygamber Efendimiz 'in mbarek gz, dnyann sonunu ok iyi grm de;
"Dnya bir letir; ancak kpekler ona isteklidir!" diye buyurmutu.

588

Sz, srlar saraynn kapsnn sesi olarak bil!

3482 Sz, srlar saraynn kapsnn sesi bil! Bu ses; kapnn almasndan
m geliyor, kapanmasndan m geliyor; buna dikkat et!

Kapnn sesi duyulur; fakat kap grnmez! Kap, duygudan dardadr! Bu


sesten anlarsnz, haberdar olursunuz da, kapy gremezsiniz!

Hikmet engi ho bir ses kard zaman dikkat et bakalm; cennetin hangi
kaps ald?

3450 Kt bir ses mi geldi; bed bir sz m iittin? Dikkat et bakalm; cehennemin hangi kaps ald?

Mademki kapsndan uzaktasn, kapnn sesini dinle! Gzleri kapy gren


kii ne mutlu kiidir!

Gryorsun ki sen; iyi bir insan olduka, iyilik ettike ruhan bir zevk
iindesin, rahatsn; mutlu yaamaktasn!

Fakat, bir kusur iledin, bir ktlkte bulundun, birisine bir fenalk ettin mi;
duyduun o ruhan zevk, o rahat yaay, o mutluluk gizleniverir!

Kendi grn brakp kt kiilerin grnlerine uyma; nk bu


akbabalar, seni, lee eker gtrrler!

3490 Nergis gibi gzlerini kapatyor; "Ey efendi! u sopam tut, beni yola
gtr; ben krm!" diyorsun.

Seni doru yola yrtmesi iin setiin kiiye dikkat edersen, grrsn ki, o,
senden daha fazla krdr!

Sen; kr bir insan gibi elini uzat, Allh ipine yap! Cenab- Hakk'n "yap"
diye emrettii, "yapma" diye nehyettii emirlerinden baka bir eyin etrafnda
dolama! 661

661 Burada, u mealdeki ayeti kerimeye iaret var: "Hepiniz, birlikte Allh'm ipine smsk sa
nln!" (Ali mran, 103)

Allh ipi nedir? Nefsin isteklerinden kurtulmak, heva ve hevesi terketmek!


Bu nefse uyu, bu heva ve heves, Ad Kavmi'ne bir kasrga kesilmitir!

Halk; nefsine uymu, heva ve hevesine kapld iin


zindana girmitir!

Halk; nefsine uymu, heva ve hevesine kapld iin zindana girmi,


oturmutur! Kuun kanad da, heva ve hevesi yznden balanmtr!

589

3495 Balk, heva ve hevesi yznden kzgn tavaya der; namuslu insanlar
da heva ve hevese uymular da, utanlacak hareketlerde bulunmular ereflerini
kaybetmilerdir!

Kanun adamnn, polis mfettiinin hiddeti, fkesi heva ve heves ateinin


alevidir! armha gerilmek, daraacna ekilmek korkusu da heva ve hevesten gelir!

Yeryznde cisimlere, bedenlere, sululara hkmeden "dnya kanun adam,


polis mfettii" olduu gibi, can leminde de hkmn yrten, emirler veren "mana
polis mfettii" vardr!

Ruha, gayb leminde ikenceler vardr! Ama sen, srayp dnyev isteklerden kurtulmadka bunlar gremezsin; bunlar gizli kalr!

Kurtulunca, ikenceyi de grrsn, azab da! nk zt, ztt ile grnr!

3500 Kuyuda, kara suyun iinde doan, ovann gzellii ile kuyunun
zahmetini ne bilsin? 662

662 Bu tabiat lemi, bir kuyu gibidir. Nefsan gdalar da kara sudur. Ruh lemi latif bir ovad
r. Bu tabiat kuyusuna
den, bu kara su ile nsiyet klan kii, ruh leminin gzelliini ve kendi iinde bulunduu b
ela ve mihneti ne bilsin?

Allh korkusu ile nefsan arzulardan kendini kurtarnca, Hakk Tesnm' inden
sana byk bir kadeh sunulur! 663

663 Bu beytin birinci msranda, 79. Nazi'at Sresi'nin u mealdeki ayetine iaret var:

"Fakat, kim Rabb'inin makamndan korktu, nefsini heva ve hevesten alkoydu ise, ite, muhakkak
ki cennet, onun
varaca yerin ta kendisidir!" (Nazi'at Sresi , 40) Tesnm; cennette akan bir emenin addr
.

Heva ve hevesine uyma; ehvet yoluna dme, o yolu brak; Hakk'n


kapsna, Selsebl'e gel! 664

""Selsebl de cennette akan bir emenin ad; heva ve hevesine uymayanlar, o bahtl kiiler o
emeden ieceklerdir.

Nefsine uyup ot gibi rzgara tab olma; onun esintisi ile eilme! Ar glgesi,
gerekten de u fan dnyada yapp oturduun kulbeden daha iyidir!

ilah bir yap olan beden, esiz bir mimarn eseridir!

3508 Byk bir mmar, bedendeki uzuvlar birbirine uygun, mnasip


yaratmtr! Uzuv kklerini, bir yerden bir yere gtrlr tarzda kurmutur!

590

Kklerin arasna balkonlar yapm, bir taraftan bir tarafa sarnlar amtr! 665

61,5 Mevlana; insan bedenini, o harika binay anlatmaktadr. Az, burun, gz, sarnlara benz
etilmitir. Ba, iki kulak,
iki ayak, iki el, iki kol da beden evinden karlm kklerdir. Bunlar, adeta bir yerden bir
yere gidip gelen, yryen kklerdir.
Beden kklerinin ortasnda, aasnda, yukarsnda balkonlar vardr.

3510 insanlarn ilerinde ise, sonsuz bir lem vardr. Bir kara adr gibi olan
bedeninin iine, gnlne bu kadar ok geni dnyalar sdrlmtr! 666

666 Bu ilah binann en alacak taraf da, insann ii ile ruhan leme mensup olmasdr! u
kara adr gibi olan
bedenimizin iine, bir ok lemler sdrlmtr. Fikir lemi, hayal lemi, kalb lemi, akl
ve ruh lemi gibi.

O, bazen ay bir kabus gibi gsterir; bazen da, kuyunun dibini bahe gibi
seyrettirir!

Gnl gznn, celal sahibi Hakk Teala'dan, bazen kabz haline gelip
daralmas, bazen bast haline gelip ferahlamas ve bylece zaman zaman halden hale
dnmesi; Allh'n, bize acmasndandr; bize helal, ho bir by yapmasndandr!

Bu sebeptendir ki, Mustafa (s.a.v.) Cenab- Hakk'tan; "irkini irkin, hakk


hak olarak gstermesi"ni niyaz etti! 667

667 Burada, u hadslere iaret var: "Allhm! Bize, hakk hak olarak gster!" "Allhm! Bize,
batl batl olarak
gster!" "Allhm! Her eyi naslsa, bize yle gster!"

Bylece; "Sonunda her ey aa knca, hakikat belirince pimanlk


yznden skntya dmeyelim, zdrap ekmeyelim." diye dnd.

Ebed hayat, lmszlk lmn iindedir!

3568 Allhm! Uyankl uykuda gizledin; gnlszlkte gnl alcl


sakladn!

Hor ve hakir grlen yoksulluk iinde gnl zenginlii gizlersin; devlet


boyunduruunu da yoksulluk zinciri gibi gsterirsin!

3570 Ztt zttn iinde gizlersin; yakc suya da ate hararetini verirsin!

Nemrud'un ateinin iine, Hz. ibrahim iin ho bir bahe gizlemisin!


Harcamakla, yoksullara ihsanda bulunmakla bereket artar, gelir oalr!

Bu sebepledir ki, kurtulu ve saadet sultan Mustafa; "Ey zenginler! Ey


himmet sahibi olanlar; biliniz ki cmertlik krdr, kazantr." diye buyurmutur. 668

668 Burada da u hadse iaret var: "Mal sadaka vermekle hi eksilmez. Hayrlarda bulunmak, ma
l kaybolmaktan

kurtarr."

591

Mal, sadakalar vermekle hi eksilmez; hayrlarda bulunmak mal


kaybolmaktan, zayi olmaktan korur!

Altn, zekat vermekle hi eksilmez; fazlalar, artar! Namaz da insan


ktlkten, fenalktan, irkin ve iren hareketlerden korur, kurtarr!

3575 Verdiin zekat, kesene bekilik yapar, onu korur! Kldn namaz da
sana obanlk eder; seni ktlklerden, kurtlardan kurtarr!

Tatl meyva yaprakta, dalda gizlidir; ebed hayat, lmszlk de lmn


iindedir!

Gbre topraa kararak meyveye gda olmu; toprak da o gda ile


beslenmi, meyveyi dourmutur!

Varolu, yoklukta gizlenmitir! Secde edi hamurunda da, secde edili


yorulmutur; yani, secde edilen de, secde eden de hep O 'dur!

Demirle tan d karanlktr! lerinde ise, bir nur vardr, bir k vardr; bir
kvlcmlar lemi vardr!

3580 Her korkuda binlerce eminlik mevcut; gz siyahnda ne kadar ok


aydnlk var!

Ten kznn iinde bir ehzade bulunur! Defineyi bir viraneye, bir ykk
yere gmmsn; ten leminde grlmemi bir can lemi gizli!

Bir padiahn lkesini dolamaya kan oluna;


"Filan yeri iyi bir tertibe, dzene sokun; filan yere u eit
hakimler tayin edin! Ama, Allh iin, filan kaleye gitmeyin,
onun etrafn dolamayn!" diye vasiyette bulunmas! 669

669 ok uzun srecek, hatta bu cildin sonuna kadar devam edecek ve bir trl bitip tkenmeyece
k bu hikyede ok
srlar, ok hakikatler var. nsan ruhunun ruh leminden bu dnyaya inii ve bandan hayli mac
eralar geii temsil mahiyette
ifade edilmektedir. Bu eserde dank olan hikyeler bir yere topland iin, bu ehzadeler h
ikyesine 3583 numaral beyitle
balanp 4872 numaral beyitle sona ereceine gre, burada hikyeye baland. Arada geen bl
mler, hikye bittikten sonra
alnacaktr. Bu hikyede salik, dnya zerinde dolaan bir yolcudur. Padiah da, akl- kll do
laysyla Cenab- Hakk'
gstermektedir. ehzade, insanda bulunan en nemli melekeyi; nefs, akl, ruh'u temsil et
mektedir.

3583 Bir padiahn olu vard. de anlayl, duygulu, iyiyi ktden


ayrdedecek bir gre sahip idiler.

592

ehzadelerin her biri cmertlikte, savamakta, anda, erefte brnden


stnd.

3585 Bir gn ehzadeler, babalarnn huzurunda toplanmt. Sanki onlar,


mum gibi, padiahn gznn , gznn nuru idiler.

3630 Bu ehzade, babalar ile vedalatktan sonra, babalarnn idaresi altnda bulunan yurtlarn grmek, ehirlerini gezmek iin yolculua hazrlandlar.

Yurtlarnn iyi idare edilip edilmediini grmek, geim ilerini, ekonomik


durumu dzene koymak iin memleketin ehirlerini, kalelerini gezeceklerdi.

Padiahn elini ptler; "Allhasmarladk!" dediler. Emrine uyulur, itaat


edilir, kymetli bir hkmdar olan babalar onlara dedi ki:

"Gnlnz nereyi, hangi ehri, hangi kaleyi grmek isterse oraya gidin!
Allh'n emanetinde olarak, O'na gvenerek, korkmadan, nee ile, rahat rahat,
ellerinizi kollarnz sallaya sallaya dolan!

Yalnz; H-rba (Aklkapan) adl kaleye girmeyin! nk o kale, keder


kalesidir, bela kalesidir! O kale, tehlikelerle doludur!

3635 Allh hakk iin, Allh hakk iin, o Zat's-Suver Kalesi'nden uzak
durun; o akl kapan yerin tehlikelerinden korkun!

O kalenin yz, arkas, burlar, tavan, demesi hep gzel resimlerle

sslenmitir!

3650 Evlatlarm, dostlarm; bu szn sonu yoktur! Aklnz banza aln da,
o kaleye yanamayn; o kaledeki resimlere, sslere bakmayn!

Kendinize gelin de, istekleriniz, hevesleriniz yolunuzu kesmesin; sonra


ktle der, ebed olarak kurtulamazsnz!

Tehlikeden saknmak farzdr; benim bu garazsz szm dinleyin!

Kurtulu yolunu aramada zeka ie yarar; bela tuzandan uzak durmak,


saknmak gerekir!"

Babalar onlara bu szleri sylemeseydi, o kaleden saknmalarn


emretmeseydi,

3655 O kale, hayallerine bile gelmeyecekti; gnlleri o tarafa


meyletmeyecekti !

nk o kale, tannm bir kale deildi; cra bir yerde, kalelerden ve


yollardan uzak bir yerde idi.

593

Babalarnn; "Sakn o kaleye gitmeyin!" szleri, onlar gitmek, grmek


hevesine drd, o hayale srkledi.

Bu men edili, onlarda kaleyi grmek hevesini artrd; "Orann srrn


bilmek gerek!" diye dndler.

Men edilen eyi yapmayan kimdir? nk insan men edildii eye haristir.
Onun stne der.

3663 ehzadeler de; "Hizmetlerde bulunuruz, emrettiin gibi hareket ederiz;


bastne!

Buyruundan dar kmayz; senin gibi bir babann, naml bir padiahn
ltf ve ihsanndan gaflet etmek kfrdr, kfirliktir!" dediler.

3665 Fakat, kendilerine ok gvendikleri iin; "inaAllh" demeyi


unuttular; Cenab- Hakk' tebih etmediler.

ehzadeler; "nsan, men edildii eyin zerine der!"


hadsi gerei, babalarnn btn vasiyetlerini, btn
tlerini ayaklar altna alarak, o men edilen kaleye gittiler
ve bela kapsna dtler. Kendilerini iten kaynayan,
ayplayan, levmeden nefsi levvameleri, onlara; "Size bir
korkutan gelmedi mi?" diyordu. Onlar da alaya alaya;
"iitseydik, yahut aklmz olsayd, cehennemlikler arasna

girmezdik!" diyorlard.

3699 Bu szn sonu yoktur; ehzadeler, merak yznden, men edilen kaleye
gitmek iin yola dtler.

Hz. Adem ve Havva validemiz gibi; "Meyvesini yemeyin!" denen aaca


doru yrdler. Sanki, ihlas sahibi iyi kiilerin bulunduu yerden ktlar,
uzaklatlar da, sz dinlemeyen, nasihat kabul etmeyenler arasna katldlar.

Babalarnn; "Gitmeyin!" demesinden, kaleyi grmek istekleri bsbtn


artt; oraya doru yz tuttular, yneldiler.

O kymetli padiahn sznn aksine, sabrlarn yakp yandran H-rba


(=Aklkapan) Kalesi 'ne yrdler.

594

3704 Resimlerle, naklarla ssl olan o Hrba, Zat's-Suver (=Resimler


Kalesi) 'in karaya ve denize alan beer kaps vard.

Kalenin be kaps, duygularmz gibi d leme, madde lemine, renk ve


koku lemine almt. Be kaps da, i duygularmz (mfekkire,, muhayyile) gibi
mana lemine alm; gizli eyleri, ilah srlar aryordu..

ehzadeler kaleye girince, orada bulunan binlerce resmi, binlerce ss,


binlerce sureti seyre daldlar; bir bir hayran hayran dolatlar, kararsz bir hale
geldiler.

Duvarlarda grdkleri gzel resimlerin onlara verdii manev sarholuk,


onlar put yontar, puta tapar bir hale sokmutu.

3760 Bu szn sonu yoktur; ehzadeler, orada pek gzel, pek alml bir
resim grdler.

Elbette onlar, resimde grdklerinden daha gzel kzlar grmlerdi fakat,


bu gzel kz resmi, onlar ak deryasnn derinliklerine daldrd.

Sanki onlara, in padiahnn kznn resmi in ksesi ile afyonlar sundu!


Kseler grnr ama, sunulan afyon grnmez! 670

670 Bu hikyenin zevkine varmalar iin sayn okuyucularma Yahya Kemal merhumun "Mehlika Sult
an " iiri ile
"in Kasesi" iirlerini okumalarn tavsiye ederim.

H-rba Kalesi yapacan yapt ve her n de bela kapsna att; her


de, o resmini grdkleri kza k oldular.

Bak oku, yaysz olarak utu geldi ve her nn de gnlne sapland. Ey

aman bilmez ak; senin elinden el-man, el-aman!

3765 Bir resim; sanki tatan yontulmu bir heykel (Vens heykeli) gibi,
yzyllar yakt yandrd! Onlarn imanlarna da, gnllerine de ate sald.

Yzyllar yakan; dinlere, gnllere ate salan resim, canl olsayd neler
yapmazd? Onun fitnesi her an bir baka eittir!

Gzel kzn resminin sevdas, ehzadelerin gnllerine birer mzrak gibi


sapland.

Her biri, bulut gibi gzya dkyordu; ellerini sryorlar; "Yazklar olsun!"
diyorlard.

"Biz, imdi grdk, anladk; padiah ise bunu nceden grm! Bizim ak
hastalna yakalanmamamz iin, o esiz insan yeminler etmi, bize tehlikeyi haber
vermiti!

3778 Padiahn buyruundan dar ktk; babamzn ltuflarna,


inayetlerine karlk nankrlk ettik!

595

Onun szn hafife aldk; o deerli nasihatlere, o paha biilmez ltuflara,


inayetlere nem vermedik!

te burackta hepimiz de bir kmaza girdik, bir belaya dtk; savaa


girmediimiz halde yaralandk, ldk! 671

671 Burada, byk Mevlevi airlerinden eyh Galib hazretlerinin ak hakkndaki u beyitleri na
sl olur da hatrlanmaz:

"Derd mihnetdir, beladr; ad ak,

Bir marazdr, ibtiladr; ad ak,

Andadr raz- adem, srr- vcud,

Hitir, yoktur, bakaadr; ad ak,

Can u canana mberra, muttasl,

Bir bilinmez mdde'adr; ad ak,

imdi Galib bir ehi alcenab,

Gnlmzle ainadr; ad ak"

Kendi aklmza, hnerimize gvendik de, bu bela gelip bize att!"

3786 zntler, dertler iinde rpnarak; "Acaba, dnyada bu resim kimin


resmi?" diye aratrmaya giritiler!

Bir ok aratrmadan sonra, nihayet bir gn, gnl gz ak bir eyh, yolda
o srr aklad.

O bu srr syleme yolu ile, iitme yolu ile deil, aklna gelen ilham yolu ile
buldu. Srlar, o eyhin gznn nnde apakt.

eyh dedi ki: "Bu; lker yldznn bile kskand, haset ettii bir kzn, in
padiahnn kznn resmidir!

3790 O; can gibi, ana rahmindeki ocuk gibi gizlidir! O; in lkesinde


babasnn saraynda, perdeler ardndadr!

Onun yanna ne erkek kabilir, ne de kadn! Padiah, onu fitnelerden


saklamtr!

Padiah onu o kadar kskanr ki, onun adn bile andrmaz; damnn stnden
ku bile uamaz!"

O ehzadenin, o vak'ay dnmeleri ve bir karara


varmaya almalar.

3887 Meftun ve dertli ehzade, ba baa verdiler; her nn de zahmeti,


ztrab, derdi birdi.

Her nn de dncesi birdi, sevdas birdi; her de bir skntdan, bir


illetten hasta idi!

596

Sessizlik iinde, her de ayn tehlikeye dmt; konuurken de, her


ayn delile dayanmada idi!

3890 Bir zaman, hepsi de gzya dktler, musibet sofrasnn banda kan
aladlar!

Bir zaman, her de, gnl atei ile yandlar; buhurdan gibi, scak scak
nefesler verdiler!

Sonunda, onlarn en by; "Ey hayrl kardeler!" dedi. "Biz, ehzde


idik; biz, bakalarna erkeke nasihatler vermez miydik?

Adamlarmzdan biri bize beladan, yoksulluktan, korkudan, zelzeleden


ikayet edince;

'Bana gelen skntdan ikayet etme; az ala, ok sabret! nk sabr;

darln, skntnn anahtardr!' derdik.

3895 Bu sabr kilidi ne oldu? Acaba sabr ortadan kalkt m? O kanun bozuldu mu?

'En buhranl zamanlarda, karklklarda, savalarda bile ate iindeki altn


gibi glmek gerek!' demez miydik?

Biz; savan kzt, meydann darald zamanlarda askerlere; 'Renginiz


atmasn! 'diyerek;

Atlarn insan kellelerinden baka basacak yer bulamadklar zamanlarda

Askerlerimizi hayhaylarla cesaretlendirir, onlara; 'Kahredici mzrak gibi


dmana saldrn!' derdik.

3900 Btn leme; 'Sabredin!' derdik. nk sabr, gnln dr, nurudur!

imdi, sava sras bize geldi. Ne diye bamz dnyor, sersemleiyoruz?


Ne diye irkin kadnlar gibi arafa brnyoruz?

Ey gnl; evvelce herkesi savaa tevik eder, onlara cesaret verirdin! imdi
de kendine cesaret ver ve kendinden utan!

Ey dil; herkese nasihat verirdin! imdi sra sana geldi; neden sustun?

Ey akl; nerede senin tatl dn? imdi sra senin; o hayhayn ne oldu?

3908 Sen; vaktiyle, bakalarnn derdine derman olurdun! Dert, sana imdi
misafir olarak geldi; neden susuyorsun?

Senin btn iin gcn askere barp arp onlar savaa tevik etmekti;

sesin neden ksld? imdi de barsana!..

597

Elli yldr dokuduun kumatan imdi kendine bir elbise yap da giy! Yani,
elli seneden beri aklnla elde ettiin bilgiden kendin iin bir eser ortaya koy;
korkaklktan kendini kurtar! nk insan; ortaya koyduu ilimle, ma'rifetle evvela
kendi nefsine faydal olacak, ondan sonra bakalarna, dertlilere koacak, onlara
derman olacak!"

ehzadelerin, bu konumadan sonra, mmkn olduu


kadar sevgiliye yakn olmak iin in memleketine gitmeleri.
Kavuma yolu kapal olsa bile, mmkn olduu kadar
yakn olmak iyi bir eydir!

3980 Bu konumalardan sonra, hemen yola dtler! te dostum, ne


olduysa o zaman oldu.

Kendilerine rehber, yol gsterici olarak sabr setiler; sevgilerine candan


bal, doru zl olarak in ehirlerinin yolunu tuttular.

Analarn, babalarn braktlar, gizli sevgilinin yoluna yneldiler.

brahim Edhem hazretleri gibi, ak; onlar tahtlarndan, talarndan


uzaklatrd. Elsiz ayaksz, yoksul bir hale dtler; yani, brahim Edhem bir
hkmdarken nasl ilah ak yznden tacn, tahtn terkederek llere dp dervi
oldu ise, bunlar da ehzade olduklar, ilerde tahta oturacaklar, padiah olacaklar
halde, aklar uruna her eyi terkederek in yollarna dtler.

Yahut brahim Peygamber gibi, Hakk sevgisi yznden kendilerini atee

attlar.

3985 Yahut da, ok sabrl yce smail gibi, akn nne yattlar, hanere
boyun verdiler.

4007 ehzadeler; yzlerce korku ile, yzlerce ekinme srlarn st kapal


olarak, kinayelerle birbirlerine fsldyorlard.

Srlara Allh'tan baka kimse mahrem olamaz; "ah"a, feryada ancak


gkyz hemdemdir, arkadatr!

Birbirleri ile dertlemek, kederlerini birbirlerine anlatabilmek iin aralarnda


kullanlan remizli szler, deyimler vard.

4054 ehzadelerin en bykleri; "Kardelerim!" dedi. "Benim, beklemekten


canm dudaklarma geldi.

598

Artk hi bir eye aldr etmiyorum, sabrm kalmad. Bu sabr, beni adeta
atee att, yakyor!

Sabretme gcm bitti, yok oldu. bamdan geen vak'a, klara ibret

kesildi.

Sevgiliye kavumamak beni canmdan bktrd, usandrd. Ondan ayr


yaamak, benim iin yaar olmaktan, yayor grnmekten kt; bana, riyakarlk gibi
geliyor!

Ondan ayr yaamann derdi, ne zamana kadar beni byle ldrp duracak?

Bam kes de, ak, yeni bir can balasn!

Benim dinim, ak ile yaamaktr; aksz olan bu canla, bu bala mr


srdrmek, yaamak, bana ayptr, ardr!

4071 ehzadelerden sabr tkenen byne teki iki karde, geceleyin


masal syler gibi, nasihatler ettiler; "Decein tehlikeden habersiz olma!" dediler.

"Kendine gel; yaralarmza tuz basma! Akln bana al; kabadaylk taslayp
phelere dp bu zehri ime!"

"Aabey!" dediler. "Mademki senin gnl gzn kapal, hakikati


gremiyor; her eyden haberi olan bir eyhin tedbirine uymadan nasl gidebilirsin?

Yazklar olsun o kua ki, kanatlar kmadan ycelere doru umaya kalkar
da, kendini tehlikeye atar, mahvolur!

4075 nsan iin akl; kol, kanat gibidir! Eer insanda akl yoksa, o zaman
kendisine baka bir akl rehber edinmesi gerek!

Ya zaferi kazan, baarlar elde eden biri ol, yahut da zafer kazanan, her
eyde stn olan birini ara; ya gr sahibi ol, yahut gr sahibi birini ara!

Yannda akl anahtar bulunmadka, bu kapy amaya almak beyhudedir, bo yere uramaktr; doru deildir! Bu kap, hakikat kapsdr, kurtulu
kapsdr!

Hislerine tab olma, heva ve hevese kaplmalar yznden btn bir lemi
tuzaa dm gibi gr! nsanlar; kendilerine deva gibi grnen hastalklara
tutulmular, ila renginde yaralar almlar, banlar karmlardr! 672

672 Sokakta, polislerin nnde eli kelepeli birini grnce ona acrz; "Hr olma nimetini kay
betmi o zavally kim

bilir nereye gtryorlar, ne yapacaklar, hangi hapishaneye atacaklar, hangi hcreye tkacakla
r?" diye iimiz szlayarak
dnrz. Bunun gibi, bazen sokaklarda, bazen camilerin nnde ktrmler, olaklar, krler,
yzleri, elleri banlar iinde
kiilere, sakatlara rastlarz; insan olarak onlara acrz. Halbuki, hepimizin, kt huylarmz
n, ihtiraslarmzn bileklerimize
geirdii grnmez kelepelerimiz var; ayaklarmzda ar zincirler srklemekteyiz. Biz; muka
dderat polisleri nnde elleri
kelepeli, bir yerlere gtrlmekteyiz. Biz, kendimizi hr sanyoruz ama; duygularmzn, hidd
etlerimizin ehvetlerimizin
esiriyiz. Bundan haberimiz yok! Uzv noksanlar, sakatlklar, madd hastalklar, bedenlerimizde
grlen arpklklar, irkinlikler
gze grnyor. Halbuki; grnmez, ahlak, manev i hastalklarmz, i sakatlklarmz var;
kirliliklerimiz var; bunlar
grnmemektedir! Sokaklar, bu eit mana hastalar, sakatlan ile dolup tayor; biz, onlar sa
lam, mutlu sanyoruz.

599

4094 Nefsan zevklerin, ehvan duygularn verdii holuk, nee insana tatl
gelir, insan elendirir fakat; imek parlts gibi parlar, sonra sner; etrafnda
karanlklar vardr, ate vardr!

Pek ksa zaman sren, snp giden imek var; etrafn karanlklar
sarm! Senin yolun da ok uzak!

ehvet zevkinin pek az sren nda ne bir mektup okuyabilirsin, ne de


menzile, varacan yere at koturabilirsin!

Gz ap kapayncaya kadar gelip geen imek na kapldnn cezas


olarak doudan gelen klar, hakikat gneinin nurlar senden yz evirir de, sen,
gnah karanlklarnda kalrsn!

imein hilesi, seni delilsiz, ndersiz, rehbersiz yakalar da, gnah


gecelerinin karanlk ukurlarna doru mil mil eker gtrr!

Bazen daa, yani felakete ve musibete arparsn, bazen hata ve gnah

rmana dersin! Bazen bu tarafa yalpa vurursun, bazen da o tarafa yklr kalrsn!

4142 Ne zamana kadar krcesine at koturup duracaksn? San'at iin de usta


gerek, kazan iin de; sende ise hi bir ey yok!

Kendini in lkesinde rezil etme; bir akll kii bul ve ondan ayrlma!

O ne derse, o, zamann Eflatun'u ne buyurursa onu yap! Onun buyruu ile


yr; nefse uymay, heva ve hevesi brak!

4145 in lkesinden herkes, padiahlar hakknda; 'Anadan domamtr!'


inancna candan baldr!

'Padiahmzn hi bir olu da yoktur; hatta kendisine hi bir kadn da


yaklatrmaz!' diye inanrlar.

Bu sebeple, padiahlar hakknda; 'Olu, kz vardr!' diyen, boynunu keskin


klcn nne koymutur!

'Padiahn olu, kz vardr!' diyen kiiye, 'Peki!' der. 'Mademki bu sz


syledin, benim ailem olduunu isbat et!

600

Kzm olduunu isbat et; isbat edebilirsen, keskin klcmdan kurtulursun,


aman bulursun!

4150 sbat edemezsen, phe etme ki, senin boazn keserim; can
sofusundan hrkan eker alrm! Yani, ruhunu bedeninden eker alrm!

Ey yalan szler syleyen kii; ban hi bir suretle kltan kurtaramazsn!

Ey bilgisizlii yznden yersiz, haksz szler syleyen kii; kesilmi


balarla dolu u hendei bir seyret!

yle bir hendein, dibinden azna kadar gnahkarlarn balar ile dolu
olduunu gr!

Bunlarn hepsi de bu davaya dtler, boyunlarn bu dava urunda verdiler!

4155 Haydi, ibret gz ile seyret de, bu eit bir davaya kalkma, byle bir
sz syleme!'

Ey karde; byle davaya giritin ama; bize mrmz zehir edeceksin!

Birisi, haberi olmadan, kr krne yz yl gitse, ald yol yoldan saylmaz!

Silahsz yola gitme; muharebeye girme; korkusuzlar gibi kendini tehlikeye

atma!"

Btn bu szleri sylediler ama, o sabrsz ehzade; "Bu szler; beni


tiksindiriyor, nefret ettiriyor!" dedi.

4160 "Gsm, mangal gibi atele dolu! Arzu ekininin rengi sarard, kurudu; bime zaman geldi.

Vaktiyle, gnlmde sabr vard; fakat, imdi kalmad; sabrn yerine ak


geldi, kondu! Oray yakt, tututurdu!

Akn doduu gece, benim sabrm ld. O geldi geti; geride kalanlara
Hakk mr versin!

4166 Kesik balarla dolu yz hendek olsa, benim derdime kar, ancak glnecek bir eydir!

Artk ben; ihtiras ve kt huylarmn davulunu, korkudan kilim altnda


almak istemiyorum!

Ben; imdi artk korkmadan, ekinmeden lm sahrasna bayrak dikeceim!


Ya bam gider, yahut gnl verdiim sevgilimin yzn grrm!

601

O sevgilinin vuslat arabna layk olmayan boazn klla, hanerle


kesilmesi daha iyidir!

4170 Ona kavuma, onunla buluma isteiyle parlamayan, nurlanmayan


gzn aarp kr olmas daha iyidir!

Onun srrn dinlemeye cesaret edemeyen kula dibinden kes, at; o kulak
baa yakmaz!

Ona ulamayan, onu okamayan elin kasap satr ile krlmas, kesilmesi
daha iyidir!

Onun yryne canla bala uymayan, onun nergis bahesine girmeyen,


oraya basmayan ayak yok mu!

O ayan demir zencire, bukaya vurulmas daha yerinde bir ey olur.


nk, o eit ayak, ayak saylmaz; o ayak, sonunda insann bana dert olur!"

Kardeleri aabeylerine tekrar tekrar tler verdiler.


Fakat o, verilen tlere kulak asmad; sabr, tahamml
kalmamt. Deli gibi, kendisinden gemi bir halde
onlardan ayrld. Kendisini, izin bile istemeden, in

padiahnn sarayna att. Onun bu hali, onun


kstahlndan, terbiyesizliinden deildi; akn
fazlalndan idi.

4386 O iki kardein, aabeylerine syleyecekleri szler kt. "Gkteki


yldzlar saysnca, bizim canmzda sana verilecek tler var!" dediler.

"Sylemesek, iler yolunda gitmeyecek; biz, doru hareket etmemi


olacaz! Sylesek, syleyeceimiz szler, senin gnln kracak!"

4390 Onlar byle sylenip dururken, aabeyleri frlad, kalkt; "Allh'a


smarladk!" dedi. "Gerekten, dnya da deersiz, dnyadakiler de!"

Derken, yaydan frlayan ok gibi frlad, dar kt. Artk, ona sz


sylemeye g yetmezdi.

Kendinden gemi, mest bir halde in padiahnn huzuruna geldi. Vakit


geirmeden, hemen sarhoasna yeri pt.

602

Bu kardelerin durumu, batan sonuna kadar bir bir in padiahna


aklanmt. Bu sebeple padiah onlarn dertlerini de biliyordu, stne dtkleri,
peinde kotuklar eyi de biliyordu!

4401 ehzade, in padiahnn huzurunda diz kt. On tane muarrif (=tarif


eden, haberci memur) onun kim olduunu, nereden geldiini padiaha anlatmaya
baladlar.

Padiah, nceden bunlarn kim olduklarn, nereden geldiklerini fazlasyla


biliyordu ama; habercilerin de kendi vazifelerini yapmalar gerekiyordu.

Ey temiz kii! unu bil ki; gnldeki bir zerre irfan nuru, yzlerce

muarriften daha iyidir!

Muarrife kulak vermek, hereyi ondan renmeye kalkmak; perde arkasnda


kalmaya, vehme kaplmaya, zanna dmeye iarettir!

4405 Gnl gz ak olan kiinin muarrife ihtiyac yoktur; o, her eyi apak grr, anlar!

Gnl gz ak olan kiinin can, bakalarnn anlatmalarna, tantmalarna,


tarif etmelerine kulak asmaz; onun btn inanc, btn sezii kendi gnl gznden
gelir!

Muarrif, o deerli padiahn huzurunda diz ken ehzadenin halini


anlatmak iin konumaya balad.

Dedi ki: "Padiahm! Bu; senin ihsanna, ltfuna layk bir kiidir; dar
atlacak, koyulacak kiilerden deildir! Bu sebeple, ona padiahlk et, iyiliklerde
bulun!

Seni byk bir padiah bilmi, senin kapna gelmi, yaral kalbiyle sana
snm! O ak sarhounun ban oka!"

4410 Padiah; "Bu delikanl hangi mevkii isterse, hangi mlk, hangi lkeyi
isterse ona vereceim!" dedi.

"Brakp geldii, malik olduu mlkn yirmi mislini ona balayacam!


Hatta, braktklarndan daha fazlasn ona vereceim!" 673

673 Dvan- Kebr 'in birinci cildinin 207. gazelinde Mevlana aynen yle buyurur:

"Allh; bitmez tkenmez cmertlii ile bana hesapsz mlkler verse, ne kadar gizli hazneleri
varsa nme koysa,
ben, candan secde ederek yzm topraa korum ve derim ki: 'Bunlarn hepsinden filann ak be
nim iin daha deerlidir!"

Muarrif dedi ki: "Senin padiahln, onun gnlne ak tohumunu ekti;


onun, senin sevginden baka bir sevgiye kaplmasna imkan var m?

603

Sana kul olmay yle benimsemi ki, padiah olmak, onun gnlne souk
gelmede! 674

674 Mesneviyi nazmen Trke'ye terceme eden Nahifi merhumun u beyti de ayn fikri belirtiyor:

"Senin mahzunun olmak, halka handan olmadan yedir! Eiinde kul olmak, dehre sultan olmadan y
edir!"

O; padiahl da, ehzadelii de bir tarafa atm, gnlnden karm da


senin adn duymu, izine dm, gurbet ellere gelmi!

4415 O bir sufdir; vecde gelmi, hrkasn karp atmtr! O, bir daha o
hrkay alr m?

Bir sufnin ilah vecd iinde att, drd hrkay geri almas; 'Ben bu
hale aldanmm, piman olmuum!' manasna gelir.

Bu, adeta; 'Dostum, o hrkay bana geri ver!' demek; 'Ulatm vecd,
manev zevk bu hrkaya demez! ' demektir.

k, bu dnceden uzaktr; k, byle bir fikre kaplmaz! Eer o kn


aklna byle eyler gelirse, toprak bana olsun!..

Ak, yzlerce beden hrkasna deer! Bu hrka, giyilen cansz hrka deildir!
Bu hrka diri olan, duygusu, akl bulunan yzlerce beden hrkasdr!

4420 Hele u fan olan dnya mlknn hrkas nedir ki? Be para etmeyen
sarholuu bile insana ba ars verir!.

Dnya mlk, maddeye tapanlara, tene tapanlara helaldir; bizler, zevali


olmayan ak mlknn kullaryz!"

Muarrif; "Padiahm!" dedi. "Bu ehzade, ak lkesinin valisidir! Onu azl


eyleme, iinden ayrma, akndan bakas ile onu megul etme!

ehzadenin buraya gelmekte gecikmesi, bedeninin zayf ve istidadnn az


oluundandr!

4428 Koku almayan biri gl bahesine girse, gl kokusundan, reyhan


kokusundan bir zevk alamaz!

4437 Bu ehzade de, senin huzuruna kabilme kabiliyetini elde etmek iin
imdiye kadar oturdu, bekledi; evki, heyecan hududu at. Fakat, kabiliyet ve
istidad elde edemedi."

Muarrif; "stidad da padiahtan elde edilir; can olmayan birinde istidad olur

mu?"

604

Padiahn ltuflar, onun gamn, kederini ortadan kaldrd, zntlerini


giderdi. ehzade, padiah avlamaya gelmiti; kendisi padiaha av oldu!

Byk ehzadenin in padiahnn saraynda


kalmas. 675

675 ehzadelerin babas, Cenab- Hakk' temsil ediyordu. in padiah ise, mridi gstermekte
. ehzadeler de

mridi.

4589 ehzade, padiahn huzurunda, bir avu toprakta yedi kat g grd;
bu yzden hayran olup kald. 676

676 ehzade; topraktan yaratlm olan padiahn madd varlnda, bedeninde ilah tecellyi g
rd. Sanki yedi kat
gk, onun teninde toplanmt!

ehzadenin hi bir bahiste az ap konumasna imkan yoktu. Fakat gnl,


can, padiahn can ile konuup durmada idi. Bir an bile konumadan kalmyordu,
susmuyordu. 677

677 Ruhlar birbiri ile anlaan kiilerin azlar konumasa da gnlleri sessiz sedasz konu
ur. Bu sebeple; "Gnlden
gnle yol vardr!" demilerdir. Onlar, iki ayr vcutta bir ruh olarak yaarlar, konuurlar.

ehzadenin hatrna pek gizli, ifade edilmesi zor bir dnce geldi. Bu
yaknlk, bu gnlden konumalar ruhlarn birliinin, ayn yerden geldiinin belirtisi
idi. Fakat suretlerin, bunlarn ayr oluunun sebebi nedir?

Bu suret yle bir suret ki, insan suretten usandryor; ekillerden, hayallerden, kuruntulardan kurtaryor. Bu yle bir uyuyandr ki, her uyuyan
uyandryor; onu Hakk'a, hakikate gtryor! 678

678 Bu beyitlerde ilah akn ifadesi var. Mridin, kmil insann mridi zerindeki tesiri an
latlmaktadr. Hakk k,
ak hastasdr. Onu tedavi edecek ila nerede? Hz. Ali'nin u manadaki beyitleri bu konuya
k tutar: "Ey insan! lacn sendedir
fakat, bilmiyorsun! Hastaln da sendedir fakat, gremiyorsun! Sen; madd varlna bakarak k
endini kk bir varlk
sanyorsun! Halbuki sen, byk bir lemsin; sende kinat gizlenmitir!"

O yle bir sz ki, insan sz sylemekten kurtarr! O, yle bir hastalktr ki,
insann hastalklarn iyi eder! O kmil insann konumas, hakikati arayan kiiyi bo
szlerden, lzumsuz mnakaalardan kurtarr! Akn hastal da insan, nefsan
hastalklardan, ehvetten, hiddetten, cimrilikten kurtarr!

u halde ak hastal saln candr! Akn getirdii zahmetlere, aclara,


eziyetlere rahatlk, mutluluk hasretle bakmakta, akn ztraplarn zlemektedir.

605

4595 Ey ten; sen, artk u candan, u hayvani ruhtan vazge! Eer ondan
vazgemiyorsan, git, kendine baka bir can, baka bir ruh ara! Yani, ey talip; sen,

nefsaniyetinden, hayvan ruhtan kurtulmaya al! nsan- kmile bavur da, o byk
varlk, sana insan ruhu, gerei tantsn; bu suretle hakk ruha kavu!

Hasl, in padiah o ehzadeyi pek arlad, ikramlarda bulundu. O da, o


gnein karsnda ay gibi eridi, benliinden, kt huylarndan kurtuldu!

klarn eriyii klmek, azalmak deil; bymek, boy atmak, kemale


ermektir! Onlar, ay gibi erirler, klrler, yle grnrler ama; aslnda onlar
geliirler, tazeleirler, gzel bir yz elde ederler!

Btn hastalar iyilemeyi mit ederler, umarlar; o mitle yaarlar! Ak


hastas ise; "Benim hastalm artrn; beni daha ok hasta edin!" diye feryad eder! 679

679 Fuzul merhum;

"Ak derdiyle hoem, el ek ilacmdan tabb,

Klma derman kim, helakim zehri dermamndadr!" diye yazmtr. Hz. Sa'di de;
"Ak derdi, salkl olmadan daha hotur!" demitir.

Hakk k; "Bu zehirden daha tatl, daha ho bir erbet grmedim!" der.
"Bu hastalktan daha ho bir salk olamaz!" diye dnr.

4600 badet, ak gnahndan daha iyi olamaz! Seneler bile, bu mutlu ana
nisbet edilse, bir saat gibi ksalr!

ehzade; gnln sevgi ile tututurarak, yanarak cann ona vermeye, ak


urunda kendini feda etmeye hazr bir vaziyette padiahn huzurunda bir mddet
kald.

ehzade diyordu ki: "Padiah, herkesin ban bir kere keser; ben ise her an
padiaha yeniden yeniye kurban oluyorum! 680

680 Nedim de bir beytinde;

"Halk- lem ylda bir kez lyd iin kurban ider,


Dembedem, sa'atbesa'at ben senin kurbannm!" demitir.

Ben; mal mlk bakmndan, altn gm bakmndan fakirim! Fakat ba,


gnl cihetinden ok zenginim; benim bam, yzbinlerce baa bedeldir!

Ak yolunda iki ayakla koulamaz; bir ba ile ak yoluna dlmez!

606

4605 Halbuki, herkesin iki aya, bir ba vardr! Binlerce ba olan ten nadirdir! Binlerce ba, binlerce ayak ancak Hakk klarnda bulunur!

Bu yzdendir ki, btn vak'alar, haller, baa gelenler unutulur gider! Fakat
bu hal, bu ak her an biraz daha kzr, alevlenir!

Ak; mekanszlk leminde yanarda gibi ate madenidir! Yedi cehennem,


onun kvlcmlar yannda bir duman gibi kalr; yani, cehennemin yakan, kavuran

korkun alevleri ilah ak ateinin yannda bir duman, bir glge gibidir!

4615 ehzadenin mr geldi geti de, ak hastaln gideremedi, vuslata yol


bulamad. Sabr, pek yakc idi; cannda da dayanacak g kalmamt.

Bir zaman dilerini skarak dayand, bu derdi ekti; fakat muradna


eremeden mr sona erdi.

Sevgilinin sureti, madd varl ondan gizlendi. ehzade ld gitti; fakat,


onun manas, hakik sevgiliye kavutu, ona e oldu.

ehzadelerden bynn lmesi, kk ehzade


hasta olduundan ortanca ehzadenin aabeylerinin
cenazesine gelmesi; padiahn ona da iltifatta bulunmas;
onun da padiahn ltuflarnn, ihsannn tesiri ile sarayda

kalmas; padiahn iyilikleri, manev tesiriyle, bakyla


yzbinlerce grnmeyen ve grnen kazanlar elde etmesi,

ganimetlere konmas.

4634 O sralarda, ehzadelerin k hasta idi. Byk ehzadenin cenazesine yalnz ortanca ehzade gelebildi.

in padiah onu grnce, tanmam gibi; "Bu kimdir? Bu da o denizden


herhalde, bu da bir balk!" dedi.

Muarrif; "Bu da o babann olu, bu vefat edenin kk kardei!" dedi.

Padiah ona; "Sen, vefat eden aabeyinden bize bir yadigarsn!" dedi, onu
arlad. Bu szlerle onun gnln kazand, onu da avlad.

Padiahn bu okayc szleri ile, ayrlk ateiyle yanan, inleyen, gzyalar


dken ehzade canland, adeta teninde kutsal bir ruh, yeni bir can buldu.

Gnlnde, yle yce bir feyz, yle manev bir uultu ve ykseli grlts
duydu ki, suf, yzlerce ile karsa yine de o hali bulamaz!

607

4640 O, bulunduu yerde parl parl parlamaya balad. Duvarda, dada,


tata sanki btn bunlarn hepsi de nar gibi atlamlar, ona glp duruyorlard.

Btn zerreler, ona kar birer kubbe gibi grnyordu. Anbean, o


kubbelerden yzlerce eit kaplar alyordu.

Alan kaplar, bazen pencere haline geliyor, bazen klar halinde grnyordu. Toprak; bazen buday yn oluyor, bazen de lek halini alyordu.

Umumiyetle gkyz, herkese pek eski, pek kupkuru grnrken, onun


gznde her an yeniden yaratlmakta idi.

Gzel, latf ruh cesetten kurtulunca, kaza ve kaderden, Hakk'n ltf ile, ona
byle bir gz verilir!

4645 Yzbinlerce gizli eyler, gznn nnde belirdi. Hakk'n has


kullarnn gzleri neleri grdyse, o da onlar grmeye balad.

Kitaplarda okuduu eyler, ahiret halleri sretlere brnp gzlerine


grnmede idi.

O deerli padiahn atnn ayann kard toz, ehzadenin gzlerine pek

aziz bir srme olmutu.

Byle bir gl bahesinde o, eteini toplayarak yryordu. Bedeninin her bir


cz'; "Daha yok mu?" diye nara atyordu.

Yeilliklerden meydana gelen gl bahesi, bir anda solar gider! Akln gl


bahesi ise, sararp solmaz; daima yeildir, gzeldir! 681

681 eyh Sa'd merhum gllerin mrlerinin ksa olduunu u beyitte ne gzel ifade eder:

"Lale ve gln karsnda arap imek, neelenmek istedim. Fakat, srahiden kadehe arab koyu
ncaya kadar, bahar
geldi geti, gl soldu."

4650 Gllerden meydana gelen gl bahesi; sararr solar, dklr, dalr


gider! Fakat gnllerden biten, gnllerde yetien gl bahesi ise solmaz, glleri
dklmez! Gnl bahesi ne de hotur, ne de ho!..

Bizim o ho, o faydal bilgilerimiz, bil ki, o gnl bahesinden, iki deste
glden ibarettir!

O manev gllerin, o ruhan ieklerin bulunduu gl bahesinin kapsn


kendimize kapamz! Oraya girmiyoruz da, tutuyoruz, u fan lemin vefasz,
mrsz gllerinden iki deste glle oyalanyor, onlara kaplyor, onlara gnl
veriyoruz!

608

Yazklar olsun! Bu kadar gzel gl bahesinin anahtarlar, her an, ekmek


yznden, elimizden dp gidiyor!

Seni bir an iin ekmek derdinden kurtarsalar, karnn doyursalar, bu defa da


sen, kadnlarn etrafnda dolamaya, onlara meyletmeye balarsn!

4655 Derken, yine alk denizin coar, dalgalanmaya balar. O zaman da


sana ekmeklerle eitli yiyeceklerle ve kadnlarla dolu bir ehrin hkmdarl gerek!

Sanki sen, bir ylan idin de, imdi bir ejderha oldun; nce bir ban vard,
imdi yedi ban var!

Yedi bal ejderha cehennemdir; senin hrsn yemdir! Yedi bal ejderha gibi
olan cehennem de seni insanlk yolundan alkoyan bir tuzaktr! 682

682 Cehennem nedir? Cehennem senin nefsindir. Yedi bal ejderha derken, cehennemin yedi kaps
na iaret ediyor. O
yedi kap unlardr: 1. Gurur kaps 2. Hrs kaps 3. ehvet kaps 4. Hased kaps 5. Hasisl
ik kaps 6. Hiddet kaps 7. hret
kaps. Bazlarna gre nefret kaps. Bu yedi kap kapanmadka insan kurtulamaz; cennete gir
emez; insan olamaz, huzura
kavuamaz! Bizi mahveden, bizi yakan yandran bu yedi cehennemi huydur!

Seni insanlk yolundan alkoyan tuza kr, parala; yrt, at! Onun yemi olan
hrs atee ver, yak! Bu beden evine yeni kurtulu yollar a!

Ey mana yoksulu olan kii, ey akn dilenci! Sen, k deilsin; Allh


sevgisinden haberin olmadan, hissiz bir da gibi, ses verir durursun!

4660 Bir dnsene; da, kendiliinden hi ses verir mi? O ses, bakasnn
sesinin ondan gelen aksidir!

Ey takliti kii! Senin szn de, bakasnn sznn aksini sylyor ama, ne
sylediinden haberin bile yok! Btn szlerin, bakalarnn sz, btn hallerin
bakalarnn halinden ibaret!

4664 Ne zamana kadar bu parlak hayaller sana bakalarndan aksedip duracak? al abala da, bu olan vak'alar, bu sylenen szler senin maln olsun;
bakalarndan sana akseden hayallerin hakikatini sen kendin yaa!

Gayret et de, sylediin sz, senin kendi szn olsun, senin kendi halini

bildirsin; manen gklere uuun kendi kanadnla olsun!

609

Padiahn himmeti ile ehzadenin gnlnde bir


uyanklk oldu, bir keif belirdi. Hi bir eye aldrmaz bir
hale geldi. Bu yzden de, yaplan iltifata, gsterilen
yaknla kretmeden ekindi, serkeliin vesvesesine
kapld. Padiah, ilham yolu ile, sr yolu ile ehzadenin bu
halini anlad, zld, can skld; kendisinin haberi
olmadan ruhu, ehzadeyi yaralad. 683

681 Bu balktan sonra gelen blmde Hz. Mevlana, Hakk yolunda yryen mridin biraz manev ze
vk, biraz feyz
alnca baz kere mardn, benlie kapldm ve bu yzden bir ok eyler kaybettiini ak
lamaktadr.

4759 Dtan grnen bir al veri olmakszn, padiahn gnlnden


ehzadenin gnlne, canna feyzler gelmeye balad.

Ay nasl gneten nur alyorsa, ehzadenin can da padiahn can nurundan


yle nurlar alyor, yle manev gdalar alyordu.

Dembedem sevgi yznden kendini kaybetmi ruhuna, o ei benzeri


bulunmayan padiahtan can gdas gelmekte idi.

inde bir istina, hi bir eye aldrmamazlk duygusu belirdi; bundan da bir
azgnlk, bir kstahlk meydana geldi.

"Ben de bir padiah, bir ehzade deil miyim? Neden bu padiahn emrine
girdim, ona boyun edim?" diyordu.

4769 Bylece, ehzade benlie kapld. Bu benlikten nefsi kuvvet buldu,


geliti; yzbinlerce manasz sz sylemeye balad.

4772 Padiahn dokunulamayan, asla ulalamayan ltfuna girmesine kar,


ehzadenin nankrl, manasz dncelere kaplmas ona ihsanda bulunann cann
skt, kalbini incitti.

Sonunda kendi iinden ona seslendi de dedi ki: "Ey edepten mahrum ad
kii! Benim sana yaptm ihsanlarn, ltuflarn, iyiliklerin mkafat, karl bu mu?

Ben sana ne yaptm? Ben, sana en gzel hazneler baladm! Sen ise,
cimrilik huyundan, bana ne yaptn?" Yani, bir mrit olarak padiah, ona yle
sesleniyordu: "Ben, Hakk'n ltfettii manev haznelerden sana ihsanlarda
bulundum; gnl haznesinden sana neler baladm, neler! Sen ise, benim sana
verdiim bu ruhan ltuflarn kymetini bilmeyip hasis tabiatn icab ne yersiz
dncelere, ne kt arzulara kaplyorsun!

610

4775 Ben, senin gnlne yle bir mana ay koydum ki, o ay, kyamet
gnne kadar batmayacaktr; daima nur saacaktr!

Sana baladm o pak nura karlk, sen benim gzme diken attn, toprak

satn!

Ben, ge kman iin senin nne merdiven koydum; sen, benimle


savamak iin oka, yaya sarldn!"

4780 O gzel ehzade, yapt kabaln, ktln eserini iinde duydu.

Kendisine tahsis edilmi ltuf ve nimetlerin azaldn, sevin evinin gamla,


kederle dolduunu grd.

4784 Benlik erbetinin onu hastalandrdn, o bizlik, benlik zehrinin ona

tesir ettiini grd.

4790 Mademki bana benlik sevdas dt, imdi ayana vurulmu elli
batmanlk prangay seyret!

ehzade hatasn anlad da; "Neden padiahmn arzularna aykr i grdm,


ona nankrlk ettim?" diye kendi haline alayp duruyor, feryad ediyordu.

Kendine geldi, tevbe etti. Tevbe ile beraber kendini alaltarak tazarru ve
niyazda bulundu; Hakk'a dost oldu.

man kaybetmenin dehetinden meydana gelen derde ac! nk, o derdin


ilac yoktur!

nsan, her zaman yoksulluk duygusu iinde yaamaldr; gzel, gsterili,


pahal elbiseler giymemelidir! nk, yoksullua sabretmekten kurtulunca benlie
kaplr, ba keye gemek ister!

4795 nsan, gsz olmaldr; yumruu kuvvetli, trna sivri olursa, ne din dnr, ne de
doruluk!

nsann belalar iinde olmas daha iyidir! nk, insanda bulunan nefs-i
emmare, Allh'n verdii nimetlere kar nankrdr; insann yolunu artr, sapkla
drr!

4844 ehzade, padiaha teekkr edecei yerde, benlie kaplarak kendini


yksek grd, yksek mevki 'e ulam sand!

"Ben, ne diye bakasna tab olaym? Ben de yepyeni bir mlk sahibi oldum,
yepyeni bir devlete eritim!" diye dnd.

in padiahnn ltuflar, kibire kaplmas yznden gnl gzne grnmez oldu; rtld, kalbinden gizlendi!

611

ehzadenin gurura kaplmas, azgnl yznden in


padiahndan manev bir yara almas, faziletlerini
tamamlamadan, stnlkler elde etmeden dnyadan

gitmesi.

4865 Bu hikyeyi uzatmayalm; ehzadenin nefsine uyuu, in padiahn


kskan ve gznden d, onu bir sene sonra mezara gtrd.

O esiz padiah, okluuna baknca, orada bir okun eksik olduunu grd.

O ok ne oldu, neredeydi? O okun nereye gittiinin, ne i yaptnn


bildirilmesini Allh'tan niyaz etti. Hakk, ona yle ilhamda bulundu: "Aradn ok,
ehzadenin boazna saplanm, lmne sebep olmutur!"

O derya gnll padiah, ehzadeyi affetti ama, ne yazk ki, onun oklukta
arayp bulamad ok, gelmi, ehzadenin can alacak yerine saplanmt.

4870 ehzade ldrld. Padiah, onun lmne alad, feryad etti. Aslnda
hep odur; ldren de odur, ldrdne en ok acyan da odur!

u grnen cisim, u fani beden, zaten sonunda toprak altna gidecektir!


Fakat manev ynmz, ruhumuz ebed olarak nee ile yaayacaktr!

O azar, o yaralama, o incitme, ancak bedene aittir! Dost; dostun incitmesi


olmadan ona doru gitti, ona kavutu!

4875 ehzade, padiahlar padiahnn eerini tutmu, tam manasyla ona


balanmt fakat; sonunda sevgilinin kskan nazarna dedi, canndan oldu.
Bylece de sevdiine kavutu.

Her nn de en duygulusu, en kabiliyetlisi olan nc ehzadeye


gelince; sureti de, mana ve hakikati de, tamamyla o elde etti.

in padiahnn kzn da, in'i de, hilafeti de, tamamyla o elde etti. Bu, ne
alacak eydir! 684

684 ok uzun olan bu ehzadeler hikyesindeki birinci ehzade, ilah akn dalgasna kaplp k
endinden geti.
Sevgiliye, mride surette ulat halde, o uurda can verdi; fena (yokluk) mertebesine ulat
. Fakat o mertebeden, beka
(=Hakk'n varl ile var olu) makamna ykselemedi, ikinci ehzade ise, mridin feyzini ken
dinden bildi, benlie kapld;
mridin, daha dorusu Hakk'n kahrna urad ve ld. Bu kahr, o ehzadenin sretine, maddes
ine idi; manasna, hakikatine
deildi. O, bu lemde, lmeden evvel lerek dostu bulmak saadetine erememiti. nc ehzadey
e gelince; sureti de, mana ve
hakikati de o elde etti. O, padiahn huzuruna kmadan onu buldu. Aslnda bu hikye, Hz. Mevl
ana'nm vefat mnasebetiyle
yarda kalmtr. Kk ehzadenin hakikati nasl elde ettii aklanmamtr. Bu yzdendir ki
, Sultan Veled hazretleri,
Mesnev'nin sonuna ekledii 53 beyitlik bir blmde;

"Hakk klar, bu yanda kalan ehzadeler hikyesini, kendi gnllerinde tamamlasnlar!" diye
buyurmaktadr.

612

ocuklar; analarnn, babalarnn gzlerinin nurudur!


Bu yzdendir ki, onlarn sevgi ile dolu baklar analar,

babalar besler!

3586 Babann bir aaca benzeyen bedeni, olunun iki gznden geen gizli
bir yoldan su alr, onunla beslenir!

Oulun gzlerinden kaynan alan bu su, hzla anann ve babann gnl


bahelerine doru akar gider!

ocuklarnn gz emelerinden durmadan akp gelen bu su ile anann,


babann gnl baheleri yeerir, tazelenir!

Gz emeleri kayna hastalanp ktleirse, babann beden aacnn


dallar kurur, yapraklar dklr!

3590 Yapraklar dklen, kuruyan aa; oullarndan su almadn, bu sebeple bu hale dt gn szlanarak syler durur!

Ey gaflete dalan kiiler! Sizin ruhunuzla bitiik olan nice byle gizli yollar

vardr!

Gkten, yerden nice sular ektin, nice gdalar aldn da bedenin semirdi,

geliti!

Ey gafil! Sen, bedenini, tenini cihann czlerinden almsn; para para


undan bundan bir eyler elde etmisin!

Bedenine, canna yeryznden, gkyznden, gneten paralar


yamanmtr, dikilmitir!

Zanneder misin ki, btn bunlar karlksz, bedava elde ettin? u, bu


verdiklerini senden bir daha geri almayacaklar m sanyorsun?

alnan mal insanda brakmazlar; hrsz, daraacnn dibine kadar takip


ederler! Yani, insan mezara girince, bedende bulunan alnm maddeler yama
edilir; kurtlar, bcekler lnn etine saldrrlar! Cesedin gbreledii topraktan biten
otlar hayvanlar yer; onun bedenini meydana getiren hava, su, toprak, hararet gibi
drt unsur, verdiklerini ondan geri alrlar!

Sana verilenler iretidir; geri alnmayacakm gibi onlarn stne titremen


doru deildir! Onlar nasl olsa senden alacaklardr!

613

hsan bol, ltf ok olan Allh'n; "Adem'e ruhumdan frdm!" dedii


ilah emanetten baka hepsi botur! Bu sebeple, ey gafil; sen yalnz o ruhu gzet, o
ruha bak! Bakalar faydaszdr, beyhudedir; senin deildir!

3595 Ama, bu "Faydaszdr, beyhudedir!" szn, cana nisbetle


sylyorum! Yoksa, her eyi yerinde, gzel yaratan esiz yaratcya nisbetle sylemiyorum!

Her eyin asl olan ruhan kaynak coar da, seni u su yollarna muhta
etmezse ne mutlu!

Aslnda sen, yzlerce kaynaktan su imedesin, eitli nimetlerden faydalanmaktasn! Yiyip itiin bu madd rzklar azalnca, senin neen de azalr; zlr
durursun!

Allh'n ltf ile, iten bir mana emesi coup akmaya balaynca sen; artk
baka emeleri, baka kaynaklar aramaz olursun!

Gznn nuru, Hakk'n nuru olmaz da gzn balkta olursa, onun sana
verecei ey, gnl derdinden ibarettir!

Arifin, ebed yaay kaynandan yardm istemesi,


vefasz kaynaklara, vefasz sulara aldr etmemesi. Bunun

belirtisi de; u gurur, u aldanma yurdu olan dnyadan


ekinmektir! nk insan, bu fan kaynaklarn yardmna
dayanrsa, lmsz, ebed kayna istemekte gevek

davranr!

"Cannn ta derinliklerinden, ta znden bir ie girimen gerek! reti verilmi


eylerden sana bir kap almaz! Evin iinde akan bir su emesi, darda akan

rmaktan daha iyidir!" 685

685 "Aldanma yeri dnyadan ekinmeli!" sz bir hadstir. Ruba'yi, Hz. Mevlana, kendi rubaile
rinden birinin sonu
ile ilgili olduu iin alm, bala koymutur.

3600 Kaleye dardan su gelirse, emniyet ve bar zamannda iyidir; gven


arttka artar ama,

Dman kaleyi sarp kaledekileri kana boarsa,

614

Kaleyi saran dman askeri, "kaledekilerin suya gvenleri kalmasn" diye,


dardan akp gelen suyu da keser.

te o zaman, ierdeki bir ac su kuyusu, darda akan yzlerce tatl su


rmandan daha iyidir!

Sebepleri kesen, ortadan kaldran ecel ile lm ordusu gelir atar; k


mevsiminde mr bahesinin dallarn keser, yapraklarn dker! Bilindii gibi, ecel
gelip atnca, hi bir doktor, hi bir ila ie yaramaz! lm nleyen btn sebepler,
btn tedbirler ortadan kalkar! lm ordusu, ldrc korkun hastalklar temsil
etmektedir!

3605 O zaman kesilen dallara dklen yapraklara bahar da yardm edemez!


Ancak, gnldeki sevgilinin bahara benzeyen yz yardm eder!

Can verme gnnde, vefasz dnya insandan ayan ekiverir, gider. Bu


sebeple topraa; "aldanma yurdu" ad verilmitir.

Elinde olan madd imkanlar, seni hayata balard da, o zaman; "Ben
dertlenirdim!" derler; saa sola koarlard. imdi, sen can vermek zere iken onlar
nereye gitti; onlar seninle dertlendi mi? Ne gezer!

Dertlere dtn, gamlandn zamanlarda; "Gam, zahmet senden uzak


olsun; gamla aranda on da olsun!" derdi.

Zahmet ordusu, gam-elem askeri yani, ldrc hastalklar gelip atnca,


vefasz dostun azn kapatt; nefes bile almyor! Seni tanmamazlktan geliyor, sana;
"Seni bir yerde grmtm!" bile demiyor!

3610 Cenb- Hakk, eytan hakknda yle bir misal verir: "eytan, hile ile
seni savaa sokar!

'Ben, seninle beraberim; sana yardm ederim! Tehlikeli vakitlerde ben,


senin nnde koar, senin urunda lm gze alrm!

Sana ok attklar zaman, ben, siper olurum! Dar vakitte, skntya dtn
zamanlarda seni darlktan ben kurtarrm!

Dp kalkmak istediin zamanlarda, sana yardm iin canm feda ederim!


Sen bir kahramansn; bir arslansn! Haydi; yiite sava!' der."

Bu szleri syleyerek o hile, desise, yalan uval, insan eker, imanszla


gtrr!

3615 insan artarak, aldatarak yoldan karp imanszlk hendeine drnce azn aar, kahkahalarla glmeye balar.

Darda kalan zavall insan; "Hey! Gel; ben sana gveniyorum! midim
sensin!" deyince o; "Git, git! Ben senden bizar kalmm, bkmm!" der.

615

"Sen Cenab- Hakk'n adaletinden korkmadn ama, ben korkarm! ki elinle


bana sarlma; benden ellerini ek!" der.

Cenab- Hakk da eytana der ki: "insan; senin hilelerinle doruluktan,


iyilikten ayrlmtr! Fakat sen; bu ktlklerle, bu dzenlerle nasl kurtulacaksn?

Kyamet gnnde azdrann da yz karadr, azann da; azdran da talanr,


azan da!

3620 Yolu kesilmi kii de, yol kesen de hkm ve adalet bakmndan
Hakk'tan uzak dmler; ok kt bir azap yurdu olan uzaklk kuyusuna
atlmlardr!

Yolunu aran, aztan aptal da, kurtulutan ve murada eriten midini


kesmedi; aldatan, yolu azdran da!

Burada eek de, eeki de bala saplanmlardr! Bu dnyada onlar


gaflettedirler; teki dnyada da kederlere batmlar, manev karanlklar iinde
hayflanr dururlar!

Ancak, tvbe edenler, ktlkten vazgeenler kurtulurlar; onlar, gz


mevsiminden kar, Hakk'n ltuf ve ihsan baharna gelirler!

Tvbe ederler; Cenab- Hakk da tvbelerini kabul eder! Hakk'n emirlerine


uyarlar, buyruunu tutarlar! Allh, ne gzel de emir sahibidir!

3625 ledikleri gnahlardan piman olup da inlemeye, szlanmaya


balaynca, sulularn iniltisinden ar titrer!

Hem de annenin ocuunun stne titremesi gibi titrer; onlar ellerinden


tutar, yukarlara doru, gklere doru eker!

eker de, onlara der ki: "Allh, sizi aldanmaktan korudu, ite; ltuf ve ihsan
baheleri urada, ite Gafur ve Rahim olan, btn gnahlar rten Rabb'inizin huzuru
burada!

Bundan sonra, ebed olarak soyunuz da, rzknz da Hakk'n havasndan,


O'nun ltuf ve ihsanndan gelecek; baka bir yerden, baka sebeplerden deil!

nk, deniz gayrete geldi de btn vastalar kaldrd, att; susuz da balk
gibi, elindeki su kabn terketti! 686

686 Deniz; varlk denizi, birlik (=vahdet) denizidir. Hakk'n ltf cotu da, sebepleri, vast
alar kaldrd, att; kendisi ltfa,
ihsana balad. Balk, ruhu temsil etmektedir. Su kab da, madd varlmzn, bedenimizin sem
boldr. Bu benzetiler, bizi yle bir
anlaya gtrr: Hakk'm ltf ve ihsan, bir deniz gibi coup sebepleri, vastalar kaldrp
atnca, ruh da, madd varlndan, beden
hapishanesinden kurtulur, Hakk'n ltuflarna kavuur. Bylece, mana denizine susam olan ruh
, kendini maddeden syrarak aslna geri
dnm olur. Mevlana, bir Dvan Kebr beytinde yle buyurur:

"Berrak denizden ayrlm, kurak yere dm bir baln kulana dalga sesleri gelirse, balk
, nasl olur da, hemen srayp
asl yurdu olan denize atlmaz?"

616

Mnen gzleri aydn olanlarn hangi hayvana, hangi


bitkiye bakarlarsa baksnlar, Allah'n gzelliinin
bahelerinden manev gdalar almakta olduklar bir

hakikattir!

3640 Cenab- Hakk, gzleri ma'rifet nuru ile aydn olanlara, bu dnya evinin alt yzn, kendi ayetlerinin mazhar kld. Onlar, nereye bakarlarsa Hakk'
grrler! 687

687 Erefolu Rum hazretleri de yle buyuruyor:

"Aklar dost ddarm nereye baksalar grrler, Musa gibi mnacata Tr'u tayin etmeyeler, Tr
ne hacet klara, n her
yerde mauk bile, Daim mnacat edeler, bir dem ayn olmayalar!" eyh Sa'd de bir beyitlerinde
;

"Akll adamlarn nazarnda bitkilerin, aalarn her bir yapra, Allah'n sfatn, kudretin
i anlatan birer kitaptr!"

Gzleri manen aydn olanlarn hangi hayvana, hangi bitkiye bakarlarsa


baksnlar, Rabbin gzelliinin bahelerinden manev gdalar almalarn diledi.

Bundan dolay da Hakk klarna; "Nereye dnerseniz dnn, orada O'nun


yz, O'nun sfat vardr!" diye buyurdu. 688

68s g urac j a Bakara Sresi 'nin 1 15 'inci ayetinden iktibas vardr.

Susar da bir bardak su ierseniz, suyun iinde de Hakk' grrsnz! 689

689 Arif bir air; "Cihan, bizim gerek sevgilimizin aynasdr; her zerre O'nun gzelliine ta
nklk etmededir!" diye
sylemitir.

617

Fakat, Hakk k olmayan kii, suyun iinde kendisini, kendi sretini grr!
3645 kn varl Hakk'ta fani olursa, acaba k suda kimi grr?

Ay, nasl suya akseder, suda grlrse, klar da gzellerin yzlerinde


Hakk'n gzelliini grrler!

Hakk'n kendi gzelliini kskanmas, kendisinden bakasn gstermemesi;


klara, kendisini candan seven sdklara kardr! Yoksa, O'nun kskanl; insan
eklindeki eytanlara, hayvanlara kar deildir! 690

690 Bir Hakk k, dnyada grd hri gibi gzellerin yznde, gzeller gzelinin, yani All
ah'n gzelliinden
baka bir ey grmez. Eer aksini grrse, yani, Hakk'n gzelliini grmez de nefsan duygula
ra kaplr da gzelleri baka bir

gzle seyrederse, yani, gzellere gzel bakmaz da irkin bakarsa, o k, Hakk'n gznden d
er. nk Hakk, kn kendi
gzelliinden baka bir gzellii grmesini kskanmaktadr. Bu yzden, km Hakk'n gzellii
ni grmeyip de fani ve madd
gzellik grmesine tahamml edemez. Fakat, insan eklindeki eytanlarn, o hayvan tabiatnda o
lanlarn ehvet gz ile bakp
madd ve cisman gzellik seyredip de Hakk'n gzelliini grmemelerine ehemmiyet vermez. nk
Hakk'n kskanl, bu
aa duygulu varlklara kar deildir.

Eer eytan da Hakk k olursa, zafere kavuur, eytanl lr, Cebrail

kesilir!

Burada; "eytan mslman oldu." srr ortaya kt. Bir Yezid, onun
yznden Byezdi Bestm oldu! 691

691 Burada; "Her insann bir eytan vardr! Allh bana yardm etti de, benim eytanm mslma
n oldu!" hadsinden
iktibas vardr.

nsan; sebebe el atsa bile, ona pek gvenmemelidir!

Gerei gremeyen hakimler, sebebe o kadar ok kul olmulardr ki, Cenab Hakk'n dzenini tertibini anlayamamlar, perde ardnda kalmlardr!

3680 Bir ahra kz balasan, kzn yerinde de eei bal bulsan,

Uykuya dalm gibi bilmemezlikten gelmek eekliktir! nk; "Bu ii


gizlice kim yapt?" diye hi aramyorsun, dnmyorsun bile!

"kzn yerine eei balayan kim? Bu ii yapan ortada yok, meydanda


deil; yoksa gkten birisi indi de o mu yapt?" demiyorsun!

Sen, oku dosdoru sa tarafa attn. Fakat, okun saa deil, sola doru
gittiini grdn!

618

Bir ceylan avlamak iin atn koturursun; fakat, sen bir domuza av olursun!
Yani sen Hakk yolunda yrmek isterken nefse esir olursun.

3685 Bir kar elde etmek iin alverie atldn, kazan peinde kotun ama;
kar etmek yle dursun, sen hrriyetini de kaybettin, hapse dtn!

Bakalarna kuyu kazdn; kazdn kuyuya kendin dtn!

Sebepler peinde kotun ama, Allh seni muradna erdirmedi! u halde,


neden sebepler hakknda kt bir zanna kaplmadn?

Demek ki; biri kazan yznden hkan olmu, her trl madd imkanlara

kavumu, dieri ayn kazan peinde koarken her eyi kaybetmi, rplak kalm!

Birisi bir kadnla evlenmi, Karun gibi zengin olmu; birisi de kadn alma
yznden borlara girmi!

3690 Demek ki sebep; eein kuyruu gibi oynar, dner durur! Sebebe pek
dayanmasan, daha iyi edersin!

Bir sebebe el atsan dahi ona pek gvenmemelisin! nk, altnda nice
afetler gizlidir! Bu afetlerden en by; sebepleri yaratandan gafil olmak ve sebebi
esas alarak gerek sebepleri yaratan dnmemektir! 692

692 Hz. Pr Mevlana, bir beytinde yle buyuruyor:

"Sebepleri yaratan, sebeplerin msebbibini bulurum midi ile ben, sebepler kervannn yolunu
kestim!"

te bu tedbir ve ihtiyat, bu ekinme; "Allh izin verirse!" demenin srrdr!


nk bu kaz ve kader, insana eei kei gsterir! 693

693 Kehf Sresi'nin u ayetlerinde; "Allh izin verirse!" denmesi emredilmektedir. "Hi bir e
y iin; 'Bunu yarn
yapacam!' deme; ancak; 'Allh dilerse yapacam!' de!" (Kehf Sresi , 2324) bn-i Ataullah h
azretleri elHikem'l-Ata'iyye
adl kitabnda;

"Gafil bir kimse sabahlaynca; 'Bugn ne yapacam?' diye dnr. Akll kii ise;
'Allhu Tel bana ne yapacaktr?' diye dnr!" buyuruyor.

nsan, maddeten gl kuvvetli de olsa, kaz ve kader onun gzn


balaynca, a olur da eek gzne kei grnr!

Bir eyi, insana olduundan baka gsteren Hakk olunca, gnlleri,


dnceleri deitiren kimdir?

3695 Sen; gaflete der de kuyuyu latif bir ev gibi grrsn; tuza da gzel
bir yem sanrsn!

619

Bu, phecilik deildir; bu, Hakk'n deitirmesidir! Bylece Cenab- Hakk,


hakikatlerin nerede olduunu gsterir!

Hakikatleri inkar eden kii, tamamyla bir hayale kaplmtr, hayal peinde
komaktadr!

Fakat, o demez ki; "Her eyi hayal sanan da bir hayal olabilir mi? Gzn
ovutur da yle bak!" 694

694 ndiyye ve Hasbniyye diye adlandrlan phecilere gre; dnyada grdmz btn varlk
lar, llerde su gibi
grnen seraba benzemektedir; her ey sadece bir hayalden ibarettir!

Sr etler e, d gzelliklere kaplma;

o gzellikler stne titreme! O gzellikleri ona vereni,


yaratan dn; O'na hayran ol!

3708 Sret kadehlerinden ge; onlara kaplma! arap kadehtedir ama,


kendisi kadeh deildir, kadehten meydana gelmemitir! 695

695 Bu beyitte, Hz. Mevlna sreti, gzellii kadehe benzetmitir. Nitekim, bir baka Mesnevi
beytinde de yle
buyurmutur: "Her insann sureti, bir kaseye benzer!" (Mesnevi, c. II, beyit n: 1090) insan,
nasl bir kadehten arap ier, sarho

olursa, gzel bir ehreden de manev bir sarholuk iine der, ifade edilmez bir holuk duyar
. Bu manev zevk, kemal sahibi
insanlara mahsustur. Kemal sahibi olmayan, kalpleri krlemi, nasrlam kiiler, bu zevkin
dnda kalrlar. nk onlar, ten

gzelliinde, maddede kalrlar; onlarn hayvani duygular uyanr. Muvakkat olan nefsan bir ze
vkin esiri olurlar, telerden gelen
manev gzellii sezemezler. Nitekim, eyh Sa'd hazretleri; "arabn sarholuu gece yarsna
kadar srer; fakat gzel bir
ehrenin verdii manev sarholuk, kyamete kadar devam eder!" demitir. Hz. Mevlana bu beyitl
erde; "Gzel suretlerin verdii
sarholua kaplma; arap kadehtedir ama, kendisi kadeh deildir!" diyerek ok ince ve zarif b
ir duyguyu ifade buyurmulardr.
nk, bizi sarho eden kadeh deil, kadehin iindeki araptr! Bir gzel yzlnn verdii sar
holuk, kendisinden, kendi madd
gzelliinden deildir; ona o gzellii veren gzeller gzelindendir! Bu sebeple, sret gzell
iine kaplp kalmak gnahtr!

Azn, sana mn arab verene a; arap geldike kadeh eksik olmaz!


Yani, gzellere kar duyulan hayranlk, mminlere Hakk'n bir ihsan olduuna
gre, arif, o gzellik arabn, o ruhan arab ltfedene ynelir, her eyi O'ndan
bekler! Rh arabn, can arabn sunacak canl kadehleri Hakk yaratp durmadadr!

620

3712 Duman nasl ateten domu ise, sret de, sreti olmayandan, yani her
eyden mnezzeh olan, domam, dourmam bulunandan, Allh'tan varlk
sahasna kar!

Bu suret leminin en az ayb, kusuru udur: Devaml olarak onu grrsen,


sana mell gelir; ondan usanrsn, bkarsn!

Sretsizlik de, sana sadece bir hayranlk verir! Yzlerce eit let,
letsizlikten domutur; yani, nice yzbin let ve sebepler, bir leti olmayan byk
yaratcdan domutur!

3715 Cenab- Hakk; elsiz olarak nice hnerli eller, nice byk san'atkrlar
yaratr; nice artc eserler meydana koydurur! O canlarn can, insan suretini, elsiz
olarak topraktan yaratr durur!

3720 Sretten mnezzeh olan Hakk'n san' at; bir sret eker. Beden, o sretten duygularla, melekelerle biter, belirir, meydana gelir; topraktan yaratlm bir et
ynna artc duygular verir!

Kendi isteine, takdirine gre nasl, ne ekti ise, bedende iyi-kt o biter!

Hakk'n ektii nimet sureti ise, insan kredici olur; mhlet sureti ise
sabredici olur!

Merhamet sureti ekti ise, insan yaralanma sureti ile alar, inler!

ehir sureti ise, kynde durmaz yolculua kar; ok sureti ise, ona kalkan

tutar!

3725 Hakk'n ektii, gzeller sretinden grnrse zevk eder, neelenir;


gayb sretinden grnrse halveti sever, ibadete der!

ihtiya sreti, insan alp abalamaya, kazanmaya zorlar. Gl kuvvetli


oluu, kiiyi, onun bunun maln gasbetmeye zorlar, alip rpmaya atar!

insan uramaya, didinmeye sevkeden eit eit, renk renk hayaller hadsiz
hesapszdr!

Sonsuz gidiler, sonsuz hner ve san'atlar hep dnce sretlerinin


glgeleridir!

Mutlu insanlar damn kenarna oturmular, her biri yere den glgesini
seyrediyor!

3730 Salam damn stnde oturanlar, dncelerimizin ekilleri, sretleridir! Onlarn yaptklar iler, hareketler de glgeler gibi yere derler, aada
grlrler.

621

Yaplan iler, hareketler, glgeler halinde yerde grnr; dnce ise gizlidir!
Ama, tesir ve vuslat bakmndan aralarnda fark yoktur; ikisi de birdir! 696

6.6 Hz. Mevlana'ya gre, madd uzuvlarmzn meydana getirdii hareketler, fikirlerimizin sre
tlerinin glgeleridir.
Glgelerden fikirlerimizin ne olduu anlalabilir. ler, hareketler glgeler halinde yere d
m grnr. Halbuki dnceler
kafamzda gizlendikleri iin grnmyorlar. Fakat, aslnda ikisi de birdir. nk fikirlerimiz
, tesir edicidir; yaptmz
hareketler de o fikirlerin eseridir. Eser messirden ayr deildir. Belki, manada ikisi de bir
dir. Mevlana'nm bu glge sembolleri,
Yunan filozofu Eflatun'un Devlet adl kitabnda misalen getirdii maaradaki glgeleri hatrla
tyor. Eflatun'a gre bizler;
byk bir maarada, srtlar maarann kapsna dnk oturmu esirleriz. Maarann aznda by
k bir ate yakmlar; bizler,
bu atein alevleri nnde, karanlk maarann i duvarna akseden hayalleri seyrediyoruz. Bu g
lgeler, bizi megul etmektedir.
Daha dorusu, bu glgeler bizleriz; biz glge varlklarz. Glgeleri dreni grmyoruz.

Bir ziyafet, bir kadehten iilen ikinin sretlerinin neticesi, insann


kendinden gemesi, aklnn bandan gitmesidir!

3737 Btn bu grnen sretler, btn bu varlklar, sretten mnezzeh olan,


sretsiz olan ve kendini gizleyen o stn varln bendesi, kulu iken, neden nimet
sahibini inkar ediyorlar?

Btn bu varlklar, btn bu grnen sretler, sretsiz olan bir yaratc


tarafndan yaratlrken neden kendilerini yaratana kar nankrlk ediyorlar; onu

inkara kalkyorlar? 697

6.7 Byk mtefekkir Emerson, grnen u dnyay grnmeyen hakik dnyann bir sembol, bir g
lgesi sayar da;
"Grnen eyler, grnmeyen eylerin hayalleridir!" der. Byk bir velyi filozoflarla karla
trm deilim; beni mazur
grnz! Peygamberimiz'in emrine uydum: "Hikmet, mminin kaybettii maldr; onu nerede bulurs
a alsn!" hadsini
hatrladm. Bu mtefekkirleri, bu dncelere gtren odur! "Cmlenin maksudu bir amma, rivaye
t muhtelif!"

iin alacak taraf u ki; O'nu inkar eden de yine O'ndan meydana geliyor!
Bu i de, O'nun aksinden baka bir ey deildir!

3740 Bir yapnn duvarlarnn, tavanlarnn sretlerini ve her yann, onu


yapan mimarn dncesinin glgesi olarak bil!

Mimar, binay yapmay tasarlad zaman ta, tahta, kire meydanda yoktu
ama; bu hep byledir!

Gerekten de Faili Mutlak olan, her eyi yoktan var eden, diledii gibi
eserler yaratan Hakk; sretsizdir, sretten mnezzehtir! Sret , O'nun elindeki alete
benzer!

O sretten mnezzeh olan yce varlk; diledii zaman, yokluk gizliliinden


kerem eder de, sretlere yz gsterir!

622

Bylece de O, her sretin kemal, gzellik, kudret, kuvvet bakmndan


O'ndan yardm elde etmesini salar! 698

698 Cenab- Hakk'm kerem edip de yokluk gizliliinden sretlere yol gstermesi, O'nun ilah s
fatlarnn tecellsidir.
yle ki: ekil ve sretten mnezzeh olan Allh, yokluun gizliliinden, kendi sfatlarn, g
zelliklerini, kudret ve kuvvetini

grmeye kabiliyetli olan ariflere yz gsterir, onlara tecell eder.

3745 Derken, o sretten mnezzeh olan varlk, yzn gizleyince, grnmez olunca, O'nu grmeye, manen hissetmeye gayret sarfedenler, suretler dilenmek
iin renk, koku lemine, yine sebepler lemine bavururlar!

Bir suret, baka bir suretten kemal dilerse, ycelik dilerse bu hal; yol
artmann, sapkln ta kendisidir! Yani; Hakk' brakp fani bir varla balanan,
kendisi gibi ciz bir suretten kemal isteyen, yolunu armtr!

u halde, ey deersiz kii! Neden ihtiyacn senin gibi olan bir ihtiya
sahibine arzedersin; Hakk' brakp da kuldan yardm istersin?

Madem suretler kuldur, artk Cenab- Hakk'a suret deme; onu suret sayma,
bir eye benzetmeye kalkma! 699

Yalvar yakar, kendini yok etmeye al! nk dnceden, suretlerden


baka bir ey mey dana gelmez!

3750 Suretten baka bir ey seni gelitirmiyorsa, seni memnun etmiyorsa,


sen de benlikten kurtularak, sessiz olarak bir suret bul; bu ruhan suret, elbette senin
iin daha iyidir, daha hayrldr!

Bir ehre gidersin; gittiin, grdn o ehir, ehrin suretidir, d yzdr!


Ey yolcu! Seni o ehre ekip gtren, sureti olmayan grme zevkidir; yeni bir ehri
tanma merakdr!

O gittiin ehirden duyduun grme zevki ile mana bakmndan ho bir


leme, mekanszlk lemine gidersin!

Bir dostu grmeye gidersin; bu gidiin, onun sretini, d yzn grmek


iin deildir; onun grnnn, sevgi ve efkatle sana yaknlk gstermesindendir.

699 Bu beyitte; "Hakk'a suret deme; O'nu suret sanma, bir eye benzetmeye kalkma!" denmekted
ir. Bir hads-i
erifte; "Muhakkak ki Allh, Adem'i, dolaysyla kmil insan kendi sretinde yaratt!" diye b
uyurulmutur. Bu benzetilerin,
madd ynden benzeyile bir ilgisi yoktur! insanlarda, Hakk'n sfatlarndan baz krpntlar
vardr; idrak etme, grme, dnme,
iitme gibi tamamyla ruhan ve manev olan bu sfatlar akla gelmelidir. Madd olarak Allah'n
zatn tasavvur etmek zaten
yasaklanmtr. "Allah'n zat hakknda dnmeyiniz, fikir yormaynz!" diye buyurulmutur. A
rifler, yukarda geen hadsi;
"Muhakkak ki Allh, dem'i kendi sfatlar ile halk etti!" diye yorumlamlardr.

623

Aslnda sen, dostunu grmeye gitmedin; mana bakmndan yine sretsizlik


lemine, sonsuzluk lemine gittin! Senin bu gayeden, bu maksattan haberin bile
olmad; nk sen, gaflettesin!

3755 u halde, hakikatte herkesin arad, yneldii, sevdii ancak


Allh'tr! Fakat, yollar eit eit; herkesin zevkine gre ayr ayr! 700

700 Btn inanlarmzn, isteklerimizin, hareketlerimizin gerek gayesi, Hakk'tr! Hangi dind
e, hangi mezhepte
olursa olsun btn insanlar, bilerek veya bilmeyerek Hakk' aramaktadrlar. Herkes, Allh'm l
tfettii istidad gereince bir
yola dm, O'nu bulmaya almaktadr. Hz. Mevlana bu hakikati bir baka Mesnevi beytinde
yle ifade etmektedir:

"Muhtelif ve mteaddid yollar, herkesin istidadna gre kolay grnm, herkes bir inanc sem
itir. O din, o inan
ona can kesilmitir!" (Mesnevi, I, 489)

Fakat, insanlardan bazlar, yzlerini kuyrua evirmitir. Her ne kadar ba


asl ise de, onlar ba kaybetmilerdir! Yani; ba, hakik mabudu ve mana lemini
terketmiler; kuyrua, dnya zevkine, sfli leme ynelmilerdir!

Ba, bu sapklar tarafndan kaybedilmitir! Bu sebeple kuyruk, onlara balk

etmekte, emirler vermektedir! Yani; Hakk' bulamayan, Hakk' kaybeden sapk


kiiyi sfli, alak dnya idare etmektedir!

Hikmetinden sual olunmaz! Bylece; birisi bu yardm, bu gc batan elde


eder, teki de kuyruktan; bakalar ise ba da kaybetmiler, kuyruu da!..

Her ey kaybedilince, her ey bulunur; her eyi kaybetme yoluna dlrse,


"kll"e doru gidilir, ulalr! Yani; her eyi kaybetmi olan tevhd ehlinin gznde

Allh'tan baka her ey kayboldu da, ancak ulhiyyet mertebesi olan kll
mertebesine gidildi!

Bize doru yolu gsterdikleri iin, peygamberlerin


stmzde ok haklar vardr!

3770 Peygamberler, bize iin sonunu nceden haber vererek doru yolu
gsterdikleri iin stmzde ok haklar vardr.

Ektiin tohumdan, dikenden baka bir ey kmaz! Yalnz dnya iin alr,
dnya iin yaarsan, telere yol bulamazsn!

624

"Tohumu benden al ki, mahsul versin; benim kanadmla u ki, telere yol
bulasn!" Her nebi mmetine, her vel de kendisine uyana byle syler!

Sen; onun olmamasna imkan bulunmadn, mutlaka var olduunu


bilmezsin ama, sonunda da; "Gerekten varm!" dersin.

Sensin ama, u senin malik olduun sen deilsin! nk bu senlik, sonunda


senden ayrlacak, kp gidecektir!

3775 Sonraki senliin seni uyandrp seni geldiin yere kavuturmak, gerek
varlna ulatrmak iin sana gelmitir!

Sende, senden baka bir "sen" gizli; ne olduunu anlayan, gerek varl
grebilen kiiye kul olaym!

Gencin aynada grdn, ihtiyar, ondan nce kerpite grr! Yani, irfan
noksan olan gencin aynada grdn, arif kerpite grr!

Buhara'da bir Sadr Cihan, yani bir emr vard. Hangi


dilenci az ap bir ey isterse, o, herkese datt
sadakadan, ihsandan hi bir ey elde edemezdi. Bilgili bir

yoksul Sadr Cihan'n bu huyunu unuttu da, hrsnn


okluundan, aceleci olduundan, alay geerken ondan bir
ey istedi. Sadr Cihan, yzn evirdi geti. Yoksul, sadaka
almak iin her gn yeni bir hileye bavurdu; kendini bazen
bir kadn ekline soktu, araf giydi; bazen kr gsterdi,

yzn gzn balad. Fakat, o anlay ile o bilgin, o

yoksulu tand.

3799 Buhara'da, o ulu zatn huyu, isteyenlere kar iyi muamele etmekti.

Akam oluncaya kadar saysz ihsanlarda bulunurdu; cmertliinden altnlar

saard.

Altnlar, katlara sarar da yle verirdi. O, sa olduka, hep byle ihsanlarda bulundu.

3804 "Hi bir yoksul mitsizlie dmesin!" diye, her sabah o, bir grup
insanlara ihsanlarda bulunurdu.

625

Bir gn dertlilere, muztariplere verirdi; br gn dul kadnlara ltuflarda


bulunurdu.

Baka bir gn yoksullua dm alevlere, bilgi ile uraan yoksul


fakihlere ihsanlarda bulunurdu.

Bir baka gn halkn i bulamayan, bo gezenlerine; bir baka gn de borca


girenlere yardmlar ederdi.

Yalnz, onun bir art vard: Kimse azn ap dili ile ondan bir ey
istemeyecekti!

Geecei yol boyunca yoksul dm kiiler duvar gibi dizilirler, sessizce


beklerlerdi.

3810 Kim az aar da bir ey isterse, ondan bir habbe alamazd.

Yasas; "Sizden kim susarsa, bir ey sylemezse kurtulur!" sz idi. Onun


sofras da, kesesi de susanlarn, ondan azla bir ey istemeyenlerin idi.

Nasl oldu ise bir gn ihtiyarn biri; "Alktan kurtulamyorum; bana zekat
ver!" dedi.

htiyar dilenmekten men' ettiler ama, susturamadlar; o, durmadan

sylyor, isteklerini tekrar ediyordu. Halk da, ihtiyardaki bu dilenme inadna at


kald.

Sadr Cihan dayanamad; "Baba!" dedi. "Sen; utanmaz, hayasz bir ihtiyarsn!". htiyar; "Sen, benden daha utanmazsn!" diye cevap verdi.

3815 "Bu dnyay yedin yuttun, doymadn; agzllnden teki dnyay


da elde etmeye urayorsun!"

Sadr Cihan, bu sz duyunca gld; ona ok eyler verdi, ihtiyar da,


balanan o pek ok mal yalnz bana ald, evine gtrd.

Bu ihtiyardan baka azla hi bir isteyen kmad ki, ondan para alsn, ba
elde etsin!

Sra fakihlere, din alimlerine gelince; bir fakih, hrsndan anszn feryad etti.

Alad, szlad, yalvard yakard fakat, aresi olmad. Her ne eit sz


syledi ise, dil dkt ise fayda etmedi.

3820 Ertesi gn, ayan balad, sakatm gibi sakatlar arasna kart.

Bacana sandan, solundan tahta paralar balad; aya krk, yryemez


bir halde olduunu sansnlar istedi.

Sadr Cihan onu grd, tand; hi bir ey vermedi. Daha ertesi gn o


yoksul, yzn bir kilim paras ile rtt.

626

O zengin adam, onu tand. Sz syleme suu yznden ona acmad ona

yine hi bir ey vermedi.

Yz eit hileye bavurdu; fakat, faydas olmad. Ne yapacan ard, ciz


kald. Bu defa da, kadnlar gibi arafa brnd.

3825 Gidip yoksul, dul kadnlarn arasna girdi, oturdu. Ban nne edi,
tannmasn diye ellerini gizledi.

Sadr Cihan, yine onu tand; hi bir sadaka vermedi. Adamn bu aresizlikten, bu mahrumiyetten yrei yand.

Bir kefen satcya gitti ve ona dedi ki: "Sabahn erken saatinde beni bir
kilime sar, yol stne brak!

Hi azn ama, kimseye bir ey syleme! Otur, Sadr Cihan'n oradan


gemesini bekle!

Belki grr de, beni l sanr; kefen paras diye altn atar!

3830 Ne verirse yarsn sana veririm!" dedi. Ketenci de, para bekleyen bir
fakirdi; dedii gibi yapt.

Adam bir kilime sard, yolun stne brakt. Dnd gibi oldu; Sadr
Cihan'n yolu oraya dt.

Sadr Cihan, kilimin stne bir miktar altn att. Hoca, para hrs ile, acele
kilimden elini kard.

O aceleci adam; ketencinin o paralar almasna, verilen altnlar gizlemesine


meydan brakmad.

l kilimin altndan elini karp paralar aldktan sonra, ban kard.

3835 Sadr Cihan'a dedi ki: "Ey bana kerem kaplarn kapayan! Grdn ya,
senin vermediklerini senden nasl aldm?"

Sadr Cihan; "Ey inat kii!" dedi. "Aldn, aldn ama, lmedike benim
kapmdan bir ey elde edemedin!"

te; "lmeden nce ln!" srr budur! nk, ancak lmden sonra
ganimetler elde edilir.

Ey inat kii! Allh'a kar, lmden baka bir ey ie yaramaz!

Bir ltuf grmek, bir inayete mazhar olmak; yzlerce eit alp
abalamadan iyidir! nk, alp abalamann yz eit fesada uramasndan
korkulur; alp abalamann fesad, ok zengin olup dnyaya gnln kaptrmak,
heva ve hevese uymaktr!

3840 O ltuf, o inayet lme baldr; bu yolu ermi kiiler denemilerdir!

Hakk'n inayeti olmadan, lm bile gelmez! Sen, sen ol da, inayete snmadan hi bir yerde durma!

627

insanlar birbirine eken kuvvet nereden geliyor?

3360 u halde, o eken nedir, kimdir? O eken, gizliden bile gizli; onu
kimse bilmez! O ekme kuvveti, bu dnyaya baka bir dnyadan gelmede! O manev
k, bu leme baka bir lemden parlamada!

Bu gizli srr akl da bilemez, gremez; can da sezemez, anlayamaz! Akln


eremedii, cann bilemedii bu gizli eyi, ben de gremiyorum; grebilirsen sen gr!

ki karde vard. Birisi kse idi; br ise sakal, by


kmam bir delikanl idi. Bunlar, bir gece bir bekar evinde
kaldlar. Delikanl arkasna kerpi yd, yle yatt. Gecenin
bir vaktinde, bekarlardan biri kalkt, yava yava yrd, o
kerpileri birer birer ald. Delikanl uyand. "Bu kerpileri
neden buradan aldn? Nereye koydun?" diye ekimeye
balad. Kerpileri alan delikanl da; "Sen, bu kerpileri
neden arkana ydn?" diye sylendi.

3843 By, sakal kmam bir delikanl ile, bir ksenin yolu bir toplantya
urad. Bu toplant, kendi ehirlerinde idi.

Sze sohbete baladlar. O seilmi kiilerin yannda gndz geti gitti,


akam oldu; hatta gecenin te biri geti.

Bulunduklar yer bekarlarn odas idi. O iki arkada, gecenin hayli ilerlemi
vaktinde evlerine gitmediler; bekinin korkusundan orada kaldlar.

Ksenin enesinde drt tel sakal vard; fakat, yz ayn ondrd gibi parlak
ve gzeldi.

By, sakal terlememi gen irkindi ama, yatarken arka tarafna yirmi
tane kerpi yd.

Orada kalanlar arasnda bir de ahlaksz biri vard. O kt niyetli adam,


herkesin uyuduu bir zamanda kalkt, gencin arka tarafna yd kerpileri baka
tarafa tad.

Elini delikanlya srnce, delikanl uyanp srad, kalkt. "Hey!" dedi. "Sen
kimsin? Ey kpee tapan!

628

3850 O kerpileri neden benim arka tarafmdan alyorsun?" Adam; "Peki!"


dedi. "Sen de, o kerpileri neden oraya ydn?"

Delikanl; "Ben; hasta, zayf bir ocuk gibiyim!" dedi. "Burada yatarken
ihtiyatla hareket ettim!"

Adam; "Hasta isen, eer hararetin varsa, neden hastaneye gitmedin?" dedi.

"Neden efkatli, merhametli bir hekime bavurmadn? Gitseydin, hastalktan


kurtulurdun!"

Delikanl dedi ki: "Nereye gideceim! Bilemiyorum! Nereye gitsem, orada


imtihan ediliyorum gibi, bama bir dert, bir bela kyor!

3856 Senin gibi bir zndk, bir pis adam, bir dinsiz canavar gibi nme dikiliyor!

En iyi, gvenilir yer olan tekkede bile, bir an olsun aman bulamadm, rahat
edemedim! 701

701 ok yararl ilim, irfan, san'at merkezi olan, insanlarn manen temizlenmelerine, insan olm
alarna yardmc olan
tekkeler zamanla bozuldu. Bozulma, ok eski zamanlarda balad, ite Hz. Mevlana, zamanndaki
tekkelerde olup biten
ktlkleri, hi ekinmeden gzlerimizin nne serdi. Mesnev'nin birka yerinde ibret almak,
ktlklerden korunmak iin,
burada olduu gibi, ak sak konular yazmaktan ekinmeyen Mevlana'nm tek gayesi, insanlarn
iyiye doru, fazilete doru
ynelmelerini salamaktr. Hz. Mevlana'nm kendisi bir tekke kurmutur. Fakat, o devirdeki tekk
elerde olup bitenleri
bilmektedir. Kadnsz hayatn dourduu bu gayr-i tabi temayln yalnz slam memleketlerine
ait olmadm, bu ktlklerin
eski Yunan medeniyetinin bir eseri olduunu da hatrlamalyz.

Bir avu bulgur orbas ile karnlarn doyuran derviler, gzlerinden erlik
suyu akarken, elleri ile nlerini skarak bana yz tutarlar.

Namuslu oldun mu, gizli gizli gz ucuyla szerler; elleri ile nlerini
okarlar.

Tekke byle olunca, halkn pazar nasl olur? Eek srs gibi olan ham
kiilerin divan nicedir?

3860 Eek nerede; namus, takva nerede? Eek Hakk'tan korkar m? ekinmeyi, iyilik dilemeyi ne bilir?

Akl; kadnn da emniyette olmasn ister, erkein de! Fakat, akl nerede?

Erkeklerden kaar, kadnlarn yanlarna gidersem, bu defa da, Ysuf gibi,


fitnelere der, afetlere urarm!

629

Ysuf, kadn yznden zindana dt, skntlar ekti. O bile byle olunca
ben, elli kere daraacna ekilirim! nk, bende Ysuf un iffet ve nzheti yoktur!

Kadnlar, bilgisizliklerinden bana saldrr; onlarn erkekleri, canma


kasdederler!

3865 Hasl ben; ne kadnlardan kurtulabiliyorum, ne de erkeklerden! Ne


yapaym, ne edeyim bilmem ki? Ben; ne bunlardanm, ne de onlardan! Yani, ne
bunlara uyabiliyorum, ne de onlara! Ben, eriat yolunda tertemiz bir hayat srmek
istiyorum!

Bir padiah, bir bilgini zorla iret meclisine getirtip


oturttu. Sak, o bilgine arap sundu. Bilgin yzn ekitip
evirince ve imemekte inat edince padiah, sakiye; "Haydi;
unu neelendir!" dedi. Sak de, terbiyesizlik edip bilginin

bana birka kere vurup zorla ona arap iirdi. 702

702 Bu blmde, ilah ltfn insan kemale erdirmek, kurtulua, salaha gtrmek iin onu bir
ok bela ve musibetlere
drd grlmtr.

3914 Bir padiah, ho bir iki meclisi kurmu, orada iip sarho olmutu. O
srada kapnn nnden bir din adam, fakih geiyordu.

Sarho padiah; "u adam meclise getirin; u la'l renkli araptan ona
iirin!" diye emir verdi.

Onu, zorla meclise getirdiler. Hoca, ylan zehri gibi ask bir suratla
somurtup istemeyerek o iki meclisine oturdu.

Hocaya arap sundular, imedi. fke ile yzn sakiden de, padiahtan da

evirdi.

"Ben, mrmde azma arap koymadm! Bana, en kuvvetli ldrc zehir,


araptan daha ho gelir!" dedi.

"Aklnz banza aln! Bana, arap yerine zehir verin de, ben kendimden
kurtulaym, siz de bu iten kurtulun!"

3920 arap imeden grltye balad. Meclis, neesini kaybetti; oraya dert
ve lm havas gibi ar bir hava kt.

Nefsine dkn kiiler, dnya ehli olanlar gnl ehli ile beraber oturduklar
zaman bu hale gelirler!

630

3934 Padiah, sakiye; "Ey insanlar iyi yola gtren, dertlileri neelendiren

kuvvetli rehber! Ne diye sessizce duruyorsun? Haydi, u surat ask hocay


neelendir!" dedi.

3939 Sak, hocann bana birka sille vurdu ve; "Al!" diye kadehi ona
uzatt. Zavall, sille korkusundan kadehi ald, iti.

Hoca sarho oldu; ba bahe gibi alp sald. Nedimlie, gldrc


fkralar anlatmaya balad.

Arslan bile tutacak bir hale geldi; neesinden, parmaklarn krdatmaya


balad. Sonra kalkt, su dkmek iin ayakyoluna gitti.

Ayakyolunda, ay gibi parlak yzl bir halayk vard. Padiahn


cariyelerinden olan bu kz, pek gzeldi.

Sarho hoca kz grnce, az ak kald; akl bsbtn bandan gitti, ona

sarld.

mr bekar olarak gemiti; kadnlara kar zlem duyuyordu. Ayn


zamanda sarhotu. Bu yzden, iki eli ile kz yakalad, ona sarld.

3945 Kz rpnd, bard ard, faydas olmad.

Buluma vaktinde kadn, erkein elinde, frncnn elindeki hamura benzer.


3958 O huriden domu kzn stne atld; onun atei pamua dt.

3962 Hocann geriye dnmesi hayli gecikti; padiahn bekleyii de haddi

at.

Vak'ay grmek iin padiah kalkt geldi. Oradaki kyamet zelzelesini,


rpnmalar grd.

Hoca, korkusundan srad, koup meclise geldi; ate gibi kadehini ald.

3965 Padiah, pek fkelenmiti; cehennem gibi kvlcmlar sayordu. Bu


kt ii ileyen hocann da kanna susamt, kzn da!

Hoca; padiahn yzn fkeli, kahrla dolu, ac, kanl bir halde zehir
kadehine dnm grnce,

Sakiye; "akn akn ne oturuyorsun!" diye bard. "abuk; arap sun da,
padiah neelendir!"

Bu sz padiah duyunca, glmeye balad. "Hoca efendi!" dedi. "Ben


kendime geldim, neelendim. O kz da senin olsun!"

631

Bakalarm neelendirdiin gibi kendini de neelendir!

3977 Bakalarn neelendirdiin gibi, imdi de cesaretini, erkekliini hisset!


Kendini neelendir! Sabr gzel ve doru dnen akln kendine nc yap!

Sabr klavuzu sana kanat olursa, cann, ar ve krsnn stne kar!

Hz. Mustafa(s.a.v.)'a bak; sabr ona Burak oldu da, onu gklerin en
ycesine, en stne, telerine kard.

Imri'l-Kays, Arap padiah idi; pek gzeldi. Adeta


zamannn Ysuf u idi. Arap kadnlar, Zeliha gibi onun

iin lrlerdi. Bu zat, ayn zamanda byk bir airdi. "Dur


da, sevgiliyi ve konan anarak alayaym!" msra' ile
balayan mehur vg iiri, kaside onundur. Btn
kadnlar ona k olduklarndan, acaba bu iiri kimin iin
yazd? Onun alamas, feryad figan nedendi? O, bildi ve
anlad ki; btn gzel kadnlarn hepsi de suret gzelleridir.
Adeta bunlar topraktan yaplm, tahtalara izilmi
resimler gibidir. mri'l-Kays bunu anlaynca, kendisine

bir hal geldi. Gece yars lkesinden, oluundan


ocuundan kat, bir hrkaya brnp gizlendi. Oradan
baka bir lkeye kat. Her eyden mnezzeh olan aramaya
koyuldu. "Allh, dilediine rahmetini verir; bu suretle onu,

has kullar arasna alr!" 702

703 Balkta ve bu blmde ad geen mri'l-Kays, slam'dan nceki devrin, yani cahiliye devr
inin en byk airidir.
Rivayete gre mri'l-Kays, Bizans imparatorunun kzna k olmu. Bunu duyan imparator, ona
zehirli bir gmlek hediye
etmi. Bu gmlei giyen airin vcudunda yaralar bereler meydana gelmi. Bu yzden ona; "Z' 1
-Kruh" denmitir. Bu lakabn
manas, "yaral, banl adam" demektir. mri'l-Kays, bizim Ankara'mzda lm, Ankara Kalesi
'nin yanna gmlmtr.
Bizans mparatoru, bu nl k air iin gzel bir mezar yaptrm; onun stne de, airin bi
r heykelini yaptrp kabrine
diktirmitir. Tarh-i Edebiyyat- Arabiyye muharriri merhum Mehmed Fehmi Efendi'nin yazdna
gre (s. 599), bu heykel,
Abbas halfelerinden Me'mun zamanna kadar mri'l-Kays'n mezarnn stnde idi. Hatta Half
e Me'mun Anadolu'ya
geldii zaman, bu heykeli bizzat grmtr. Hz. Mevlana'nn yukardaki bala koyduu msra,
airin Kabe'nin duvarlarna
aslan (Mu'allakat) iirinin u ilk beytinden alnmtr:

"Dur da, sevgilimin ve onun Skt' 1-Levi bulunan menzilinin, gp gittii yerin yad ile ber
aber alaalm!"

3986 Ak; mri''l-Kays', dudaklar kupkuru olarak, Arap memleketinden

ekip ald.

632

Tebk'e kadar geldi, orada amele olarak kerpi dkmeye balad. Orann
padiahna dediler ki: "Arap padiahlarndan biri olan

mri''lKays buraya dilenmeye geldi. O; bir aka dm, av olmu!


aresiz kalm; kerpi dkyor, amelelik ediyor!"

Tebk padiah, geceleyin kalkp onun yanna gitti. "Ey gzel yzl
padiah!" dedi.

3990 "Sen, vaktin Ysufusun; iki lkeye hakimsin! Hem ehirler sana ram
olmu, buyruun altna girmi, hem de gzellik!..

Erkekler, klcnn yznden sana kul olmular, kle olmular; kadnlar da


kusursuz gzelliin, bulutsuz ay gibi parlayan nurlu yznn cariyesi kesilmilerdir!

Sen bizim yanmzda kalrsan, bu, bizim bahtmzdan, talihimizin yzmze


glmesindendir! Canmz senin gibi bir gzelle, senin gibi bir kahramanla grnce
yzlerce can kesilir; sen, canmza canlar katarsn!

Ben de, benim lkem de sana kul olduk, kle olduk; ey ak yznden
yurdunu, tacn, tahtn, padiahln terkeden byk varlk!"

Tebk padiah, bylece, ona candan, gnlden manal, gzel szler syledi.
Amele padiah hep susuyordu. Derken, birdenbire dilinin ban zd; saklad
srrn zerinden rtsn kaldrd, at.

3995 Padiahn kulana akla, dertle ne syledi ise syledi; onun ban da

kendi ba gibi dndrd.

Tebk padiah, mri'l-Kays'n eline yapt, ona dost oldu. O da tacndan,


tahtndan soudu, vazgeti.

Bu iki padiah da ok uzak ehirlere gittiler. Zaten ak, byle sular bir
kere ilememitir ki! ..

Ak; byklere, yani kemale ermi kiilere baldr, zevktir, needir!


Kklere, yani henz olgunlua ermeyenlere, henz ocuk gibi olanlara sttr! O;
her geminin son ykdr, son azdr! Yani ak; varlk gemisini yokluk denizinde
batran, eserini bile brakmayan son yktr!

633

Ak; bu iki padiahtan baka nice padiahlar padiahlklarndan ve


lkelerinden etti.

4004 Ak; honutken, halinden memnunken bunlar yaparsa; kznca,


hiddete kaplnca neler yapmaz? Ben, ne syleyeyim?

Fakat, ne olursa olsun; ak arslanna can sahras, saltanat sevdas, talar,


tahtlar feda olsun! Ak olsun; akn ldrd, akn klcnn kestii kiiye!

Bu eit ldrler, bu eit padiahlklar feda ediler binlerce yaaytan,


binlerce sultanlktan iyidir! Padiahlklar, saltanatlar byle kullua kurban olsun!

Zleyha'nn ak

4021 Zleyha akn tesiri ile yle bir hale gelmiti ki, rekotundan d
aacna kadar her eyin ad ona gre Ysuf idi.

O, Ysuf un adn baka adlarda gizlemiti; en yaknlarna bile, bu srr


sylememiti.

"Mum, atein tesiri ile yumuad." derse, "Sevgili bize alt, bize yaklat."
demi olurdu.

"Baknz; ay dodu!" dese, yahut; "St aac yeerdi." dese,

4025 "Yapraklar ne gzel oynamada!", "rekotu ne ho yanmada!" dese,


"Gl, blble bir sr syledi." dese, "Padiah, sevgilisine sr syledi." dese,

"Bahtmz ne de kutlu!" dese, "Tozlanm olan yer rtlerini silkin!" dese,

"Saka su getirdi." dese, "Gne dodu." dese,

"Dn gece, bir tencere yemek piirdiler; pien yemek ok iyi piti!"
4030 "Ekmekler tatsz tuzsuz!" dese, "Felek tersine dnd!" dese,

"Bam aryor!" dese, "Bamn ars geti; imdi daha iyiyim!" dese, bu
szlerin hep ayr manalar vard.

Birini medhetse, aslnda Ysuf u medhetmi olurdu. Birinden ikayet etse,


onun ayrlndan ikayet etmi olurdu.

Yzbinlerce eyin adn ansa, onun maksad, Ysuf idi; istei de Ysuf idi.

Acknca, onun adn annca, o adla doyard; onun kadehi ile sarho olurdu.

634

4035 Susuzluu bile, onun adn annca geerdi; Ysuf un ad, ona bir i
erbeti, batn erbeti olmutu.

Bir derdi olsa, o yce ad annca, derdi derhal geerdi.

O ad, k mevsiminde ona yumuak bir krk rd. Ak halinde, dostun ad


btn bu ileri yapar!

Halk da, cahil kiiler de o pak ad her an anarlar ama; aklar olmad iin o
ad, bu ileri grmez!

Hz. sa, O'nun ad ile, yani gerek sevgili olan Allh'n ad ile mucizeler
gsterdi; ne yapt ise O'nun ad ile yapt!

Can, Hakk ile manen buluunca, O'nu anmak bunu


anmaktr; bunu anmak da O'nu anmaktr!

4040 Can, Hakk'la buluunca, O'nu anmak bunu anmaktr; bunu anmak da
O'nu anmaktr!

Byle bir can; kendinden, kendiliinden, kendi benliinden boalm,


dostun ak ile dolmutur! Destinin iinde ne varsa, dna o szar!

Glmek, vuslat zaferannn kokusunu verir! Alamak; uzaklk, ayrlk


soannn hoa gitmeyen kokusudur!

Halkn her birinin gnlnde yzlerce dilek vardr! Ak mezhebi bu deildir;


buna ak demezler!

Akta, gndzn gnei sevgilidir! yle bir sevgili ki, bildiimiz gne, ak
gneine bir nikabdr, bir rtdr!

4045 rt ile sevgilinin yzn ayrdedemeyen, gnee tapyor demektir;

ona deer verme, ondan elini ek!

k iin, gndz de sevgilidir, rzk da sevgilidir; kn gnl de odur,


gnln yakan da! ..

Balklara ltfedilmi olan iinde yzdkleri su, onlara hem ekmektir, hem
sudur, hem de elbisedir; hem ilatr, hem uykudur!

k ocua benzer; memeden st emer durur. O, iki dnyada da stten


baka bir ey bilmez.

Fakat u da var ki; ocuk, st hem bilir, hem bilmez. Burada, bir tedbire
girimeye imkan yoktur. Yani, hakikat stnn k olan Hakk yolcusu, hikmet
stn hem bilir, hem bilmez. Bildii udur ki; kendi ruhuna gda olan hakikat st,
hikmet st Allh'n bir ltf ve ihsandr. k, o stsz yaayamaz! Fakat, Allh'n
btn feyzini, hikmetini de bilemez! nk, o tarafa akl yol bulamaz, tedbir ie
yaramaz! lah kef olmadka bir k, Hakk'n hikmetini ve ruhuna gda olan feyzin
srrn, mahiyetini bilemez!

635

4051 Hakk yolunda yryen kii kendini yok ederse, o zaman armaz,
aptal olmaz; sel ve rmak deil, mana denizi kesilir!

Mana denizi kesilince de, kendisi kendisinde kaybolur. Adeta hzl koarak,
ban tatan taa vurarak denize doru akp giden ve sonunda kendini denize atan,
denize karan sel gibi, orada yok olur gider!

lm ten tozunu ortadan kaldrnca, can ay' saf bir

havaya kavuur, parlamaya balar!

4060 Kl; kn cann temizler, tozlarn sprr! nk; "Kl, sular


tamamyla mahveder, yok eder!" Yani, gerek varln klc, kn canndan beden
tozlarn sprr! Kl kann dkmekle, onun gnah saylan benliini, varln
ortadan kaldrr; onu tertemiz bir hale getirir.

Ten tozu kalknca, benim ay gibi olan varlm, canmn ay' saf bir havaya
kavuur! 704

raz Hafz merhum bir beytinde yle buyurmu:

"Benim tenimin tozlan, ruhumun yznn perdesidir! Ruhumun yzndeki bu rtnn kalkt zaman
ne mutlu

zamandr!"

Ey sevgili; nice senelerden beri; "Gerekten de benim hayatm,


lmmdedir!" diye aknn davulunu almadaym! 705

705 Bu beytin ikinci msra', Hallac- Mansur hazretlerinin u beytinden alnmtr: "Ey gven
diim kiiler; beni
ldrn! Benim hayatm lmmdedir; lmm de hayatmdadr!"

Can; kendisinin su kuu olduunu sylyor, bu iddiada bulunuyor. Artk o,


bela tufanndan korkar, feryad eder mi? 706

706 Su kuu; mana ehli olanlarn, kmil insanlarn semboldr. Hz. Mevlana bir beytinde yle
buyurur: "nsanlar, su
kular gibi, can denizinden domutur. O denizden doan, bu kirli dnyaya nash yerleir; bura
da nasl yaar?"

636

Gemi kayalara arpar, paralanrsa, bundan kaz zlr m? Onun gemisi,

suya ayak basmaktr. Kaz suya girince, kendisi bir gemi olur, yzer durur.

4065 Canm da, tenim de bu dava yznden dindir! Bu davadan nasl vazgeerim, susarm?

Rya gryorum ama, uykuda deil! Bu kirli dnyaya ait olmadm iddia
ediyorum; yalanc deilim!

Ben, mum gibi yanyorum; benim boynumu yz kere kessen, daha da


parlarm, etraf daha fazla aydnlatrm!

Yokluk atei sadan soldan parlasa da, benim btn varlk ve benlik
harmanm tututursa, alevleri gklere ykselse, gece yol alan Hakk yolcular
harmann n ne yapsnlar? Onlara, gkyznde parlayan ay yol gsterir!

Sen; u dnyay, bir timsahn ak az gibi bil!

4082 Timsah, azn aar; dilerinin arasnda uzun uzun kurtlar vardr!

Onun yediinin artklar, dilerinin arasnda kalr, kurtlanr! Dilerinin


arasnda kk kurtlar kaynar!

Kk kular; timsahn dileri arasndaki kurtlar grrler, onlar yiyerek


karnlarn doyurmak iin oraya girerler.

4085 Az kularla dolunca, birdenbire azn kapatr, onlar yutuverir!

Sen; ekmekle, yiyecek ho eylerle dolu olan dnyay da, bir timsahn az

bil!

Ey yiyecek peinde koan, yiyecek iin rpnp duran kii; lokma peinde
koarken zaman timsahndan emin olma!

Tilki topran altna siner; stndeki toprakta da aldatc yemler vardr!

Bundan haberi olmayan kuzgun gelip oraya konunca, o dzenbaz, hile ile
onu ayandan yakalar.

4090 Hayvanlarn yzbinlerce hilesi olursa, en byk, en kurnaz mahluk


olan insann hilesi nasl olur?

637

Kur 'an ' eline alm; lekesiz, hatasz Hz. Ali'nin soyundan gelen mam
Zeynelabidn hazretlerinin kyafetine brnm; halbuki kahredici haneri
elbisesinin iinde gizlemi! 707

Bu beyit, Ziya Paa'mn Terkb-i Bend'deki mehur beytini hatrlatt:


"mmdi vefa eyleme her ahs- daalda,
ok haclarn kt ha zr-i baalda"

(Hilekar, ahlaksz adamdan vefa bekleme; ok haclarn koltuunun altndan ha kmtr!)

Sana glerek; "Ey benim efendim!" der. Gnlnde ise, bylerle, hilelerle
kt duygularla dolu bir Babil ehri var!

Onun d yz bal gibi tatldr, st gibi hotur; fakat, ldrc bir zehirdir!
Akln bana al da, her eyden haberi olan bir pire danmadan, yle kiilerin yanna
gitme!

4121 Pirden baka ustan, pirden baka kumandann olmasn; ama bir ok

seneleri yaam, gn grm pir deil, doru yolu gsteren pir olsun!

O karanlklarda kalan, o karanl seven kii pire uyar, onun emri altna
girerse, aydnla kavuur; gzleri alr, karanlk bir dehlizden gnein na
km gibi olur!

art, teslim olmaktan ibarettir; uzun ilere girimek deil! Sapklk yolunda
koup durmann faydas yoktur!

Ben, bundan byle gklere ykselmek yolunu aramyorum; pir aryorum, pir
aryorum, pir!

4125 Gkyznn merdiveni pirdir! Ok, nereden frlayp uar? Yaydan!..

4130 Gnl; imek gibi, yol az almadan, hi bir eye binmeden, batdan
douya kadar gider!

Nitekim, akam gne battktan sonra gece gelince, insanlar uykuya


daldklar zaman, onlarn duygular uykuda iken de ehirleri dolar durur!

Arif de hoa bir halde oturduu yerden, gizli bir yoldan yzlerce dnyay
gezer durur!

Arif oturduu yerden byle bir gezinti yapmad ise, bir ok dnyalar
dolamad ise, telerden gelen haberler kimden geliyor, nerden geliyor?

telerden gelen bu haberlerde, bu gerek rivayetlerde yzbinlerce pir, ittifak


halindedir, ayn eyi haber vermektedir!

4135 Bu mana gz ile grlm eylerde, zanla elde edilen bilgilerde


olduu gibi, ayrlk yok; hem de bir tane bile ayrlk gayrdk yok!

638

Cenab Hakk'n ltf ve ihsan bir kuluna baka bir

yerden, hi beklemedii bir yerden, baka bir i sebebiyle


eriebilir! Kulun, bu ilah ltf vehmine bile getirmediini
bildii halde, yine de alp abalamay elinden
brakmamas, btn midini, vehmini belli bir yola
balamas ve bylece alp abalamas gerekir! Kul, hacet

kapsn alar durur. Belki de Cenab- Hakk, o haceti, o


rzk baka bir kapdan ona ulatrr. Halbuki kul, ona dair

hi bir tedbirde bulunmamtr. "Allh, kulunu


hesaplamad yerden rzklandrr!" Kul tedbirde bulunur,

Allh takdir eder! Olabilir ki kul, kulluu, acizlii


yznden vehme der de; "Ben bu kapy alyorum ama

Hakk, bana bu kapdan ihsanda bulunmuyor, baka bir


kapdan ltufta bulunur!" der. Cenab- Hakk, o kulunu bu
kapdan rzklandrr. Zaten btn kaplar, bir sarayn

kaplar gibidir! 708

708 Hz. Mevlana bir ruba'sinde yle buyurur: '"Nerede bulunursanz bulunun. O, sizinle berab
erdir!' haberi
Allh'tan geliyor. Bu haber; insann gnln mitle, nee ile dolduruyor. Sen, kendini tanmad
ndan tr neelenmedin,
huzura kavumadn! Eer kendini tansaydn, sende kimin misafir olduunu bilirdin; memnuniyets
izlik, huzursuzluk denilen
eyler, sana bir daha gelmezdi!"

4175 Ya bu yolda muradma kavuurum yahut o yoldan, doan kuu gibi,


kendi vatanma dnerim!

Belki muradma erimem yolculuk etmeme baldr. Yolculuk eder de onu


baka yerlerde bulamazsam, belki oturduum yerde bulurum!

Sevgiliyi o kadar ok arayaym, onu bulmak iin o kadar ok gayret


sarfedeyim ki, sonunda onu aramamak gerektiini anlayaym!

Mana leminde seyretmeden, dnp dolamadan onun benimle beraber


bulunmasnn srlarn, hikmetlerini nasl gnlmn kulana duyurabilirim; ona bu
hakikatleri nasl anlatabilirim? Yani; "Nerede olursanz olunuz, Allh sizinle
beraberdir! nk, size hayat veren ruhunuz, O'na baldr!" ayetini ona nasl
duyurabilirim?

Mana leminde, gnl diyarnda uzun yolculuklarda bulunmadan, nasl olur


da onunla beraber bulunmann srrn anlayabilirim?

639

4180 Cenab- Hakk; "O, sizinle beraberdir!" diye buyurdu. Ama; bu


beraberlik gnl kulana aksetsin diye, o beraberlii kendisinden uzaklatrmasn
diye de, gnl mhrledi! 709

709 Hz. Mevlana, bir baka Mesnevi beytinde (Mesnevi, c. V, beyit nu: 2240) aynen yle buyuru
r:
"Hakk'n srlarn her kime rettilerse, onun azn diktiler, mhrlediler!"

Hakk' arayan kii, uzun mana yollar aldktan, ok engeller atktan sonra,
gnldeki o mhr at! Yani, bir ok ibadet ve iyilikler sonunda Cenab- Hakk,
onunla beraber olduunu ona hissettirdi!

Hesap ilminde (matematikte) iki yanlla doru bulunduu gibi, Hakk


yolcusu da, bu bilgi ve beraberlii iki yanl eyden, dt iki hatadan sonra ak
olarak grr, anlar! 710

71 Dlen hata, bu iki yanl nelerdir? Birinci yanl u: nsann, zavall, ciz, gnahlara
batm bir kul olduunu
unutup da; "Bende kim varm; ben ne imiim!" diye kendini bir ey zannetmesi, bbrlenmesidir
. Ayetin verdii mjdeli

habere sevinerek gurura kaplmas hatasndan insan nasl kurtulabilir? Bu mjdeli haberi alnc
a, insann kendini yoklamas,
kendi duygularn gzden geirmesi lazm. "Bu mjdeli habere ben layk mym? ehvan arzulard
an, maddeye kar duyduum
isteklerden, hiddetten, nefretten, hret belasndan kurtuldum mu?" diye kendisini hesaba ekm
esi lazmdr, ikinci hatamza,
yanlmza gelince; kendimizi hazrlamadan gnl evine misafir ettiimiz padiahlar padiah
ile dolamamz, kendimizde
hissettiimiz o byk varlkla seyr sefere kmamzdr. Bu dolama, bu seyahat manev bir do
lama, manev bir seyahattir.
Salik hatalarm idrak eder de gnl evini her trl kirliliklerden temizledikten ve madd varl
ndan kurtulduktan, nefsin
menzillerini geride braktktan sonra Hakk'a doru sefere kacaktr. Arifler, bu hale "seyr-i
ilAllh" (=Allh'a doru seyir)
adn vermilerdir.

Bu hakikatleri anladktan sonra Hakk yolcular der ki: "Bu beraberlii


bilseydim, hi arar m idim; hi saa sola bavurur mu idim?"

Onunla beraber olduumuzu bilmek, anlamak; bilgi


ile, dnce ile elde edilemez!

O'nunla beraber olduumuzu bilmek, O'nu bulmak, O'nu anlamak


yolculua baldr! Bu; bilgi ile, dnce ile elde edilemez! Yani; bu hal, ruhan
yolculua kmaya, Hakk ile beraber bulunmaya, O'nu duymaya, hissetmeye, O'nun
ltf ile O'nu bulmaya baldr! Sz, bilgi ve dnce bu yolda hi ie yaramaz! 711

O'nu bulmann ne kadar zor olduunu razl Hafz u manal beyitlerle ifade ediyor: "Ben, bu
karanlk gecede,
sevgiliye giden yolu kaybettim. Ey ltuf ve hidayet yldz! Bir keden k, grn; bana yol
gster! Ne tarafa gittimse
aknlm artt, hayretim artt! Bu lden bktm, usandm! Bu bitmeyen yol, beni canmdan u
sandrd. Bu yola nasl bir
nihayet tasavvur edilebilir? Daha balangta yzbinlerce, hatta daha fazla menzil var, konak
yeri var!"

640

4185 ok yukarlarda geen bir hikyede (Mesnevi, cild II, beyit numaras
376) eyhin helva borcunu demesi de, o ocuun alamasna bal idi. 712

712 Mesnev'nin ikinci cildinde eyh Ahmed Hazraviye hazretlerinin helva almas, parasn vere
memesi hikye
edilmiti. Helvac ocuk, borcu verilmedii iin alamaya balamt. Bu srada eyhe birisi b
ir nezir gnderdi, eyh borcundan
kurtuldu. Onu bulmak iin de gzya dkmek, alamak, bylece ona yakn olmaya iaret edilmekt
edir.

Helvac ocuk, hkra hkra alaynca, o byk eyhin borcu dendi.

O'ndan baka bir yerden, baka bir kimseden bir ey ummayasn diye
Cenab- Hakk, senin gnlne bir korku drd.

Umduun, arzu ettiin eyi sana faydal gsterir, sonra o arzu ettiin eyi
sana baka bir kimse vastasyla ltfeder!

4190 Ey umduuna skca balanan kii! "Ben, bu yce mit aacndan


meyve yiyeceim!" diyen!

Orada umduundan sana bir fayda gelmez ama, o ihsan baka bir yerden
gelir, atar!

alacak ey udur ki; Cenab- Hakk umduunu o taraftan vermeyi


dilemiyordu da, o midi sana ne diye verdi?

Gnln arsn kalsn, hayrete dsn diye, bir san' at gstermek, bir
hikmeti belirtmek iin verdi!

Ey fayda dileyen kii! "Muradm acaba nereden olacak; muradma nereden,


nasl ulaacam?" diye gnln hayrete drmen iin verdi!

4195 "Kendi aczini, zavallln, kendi bilgisizliini anlayasn da, gizli


leme inancn artsn." diye verdi.

"Bu mitten ne meydana gelecek." diye verdi!

Rzkn terzi olarak kazanmak istersen; "Terzilikle geinir, yaarm!" diye


dnrsen,

Derken, kuyumcu olur karsn; rzkn kuyumculuktan kazanrsn! Halbuki


bu kuyumculuk, aklnn ucundan bile gemiyordu, vehminden ok uzaklarda idi.

Mademki o rzk o taraftan gelmeyecekti, peki, neden terzi olmak istedin?

641

4200 Bu hal, Cenab- Hakk'n akl ermez, nadir bir hikmeti yzndendir;
Allh, bu hali ezelde yazmt!

Bir de; akln fikrin arsn diye, tamamyla hikmetine hayran olup kalasn
diye, bu byle oldu!

Bu alp abalama, bu gayret yznden mi, sevgili ile buluurum; yoksa u


bedenle ilgisi olmayan bir yol tutma sebebiyle mi bu i oldu?

"Ben bu yola dmekle muradma ererim." de diyemem; "alr abalarm;


bakalm, nereden kap alacak!" der dururum.

Ba kesilmi ku, her tarafa der, rpnr. Can; bedenden ne tarafta


(sanda m, solunda m?) kurtulursa, o tarafa ylr kalr!

4205 Ben de, ya bu k muradma ererim, yahut burlarla sslenmi olan


gkyznde, baka bir burtan muradma kavuurum!

Bir adam, bir rya grd. Adamn birisi, kendisine;


"Msr lkesinin sol tarafnda, orada filan mahallede, filan
evde bir define var!" dedi. Adam kalkt, Msr'a geldi.
Msr'a gelince, birisi kendisine; "Ben rya grdm;
Badat'ta filan mahallede, filan evde bir define varm!"
dedi. Mahallenin, ev sahibinin adn syledi. Adam; "Bana"
dedi, "Define Msr'da imi dediler. Ben de kalktm buraya
geldim. Fakat imdi, definenin Msr'da olduunu
sylemelerinin sebebini anladm. Kendi evimden baka
birinin evinde define aramamam gerekmi; buraya gelmem,
buna iyice inanmam iinmi! Gerekten de ben, Msr'da
define bulamayacam!" dedi.

4206 Maldan, akardan nice mirasa konmu bir adam vard. Bu adam,
konduu mirasn hepsini yedi, bitirdi, rlplak kald; alayp szlanmaya balad.

Zaten miras malnn vefas yoktur! Miras brakan da, muradna ermeden
geip gitmitir; mal da ondan ayrlm kalmtr!

Mirasa konan da, o maln kadrini kymetini bilmez! nk, onu kolay
buldu; ter dkmeden, alp abalamadan elde etti. O mal iin, pek o kadar zahmete
katlanmad!

642

Ey insan! Sen de, Hakk'n ltuf ve ihsanna miras oldun! Hakk sana bu
can bedava verdi de, o yzden cannn kadrini kymetini bilmiyor, miras yiyen gibi
onu harcayp duruyorsun!

4210 O adamn da, eline geen para gitti; kuma, mal mlk gitti; evler gitti.
Harabelerdeki baykular gibi ortada kald.

"Allhm!" dedi. "Sen; bana mal verdin, mlk verdin, yiyecek iecek ihsan
ettin; onlarn hepsi de gitti! Ya yine onlar ltfet, ihsan et; yahut da bana lm
gnder, canm al!"

4240 Adam bir rya grd; ryasnda hatifin sesini duydu. Hatif ona; "Sen,
ancak Msr'da zenginlie konacaksn!" diyordu.

"Yr, Msr'a git; orada iin yoluna girecek! Allh, niyazn kabul etti.
Zaten niyazlar kabul eden hep O 'dur!

Filan yerde pek byk bir define var! Onu elde etmek iin, Msr'a kadar
gitmen gerek!

Ey zavall adam! Hemen kalk, durmadan dinlenmeden Badat'tan Msr'a, o


eker kamlna git!"

Adam, Badat'tan kalkt, ta Msr'a kadar gitti. Msr' grnce gc, cesareti artt.

4245 nk, kendisine gaipten gelen seste, o definenin Msr'da bulunaca,


darlktan, skntdan kurtulmak iin o serveti orada elde edecei sylenmiti.

"Filan mahallede, filan yerde gml; pek byk bir servet, pek nadir bir
define var." denilmiti.

Fakat, az ok hi bir yiyecei, geinecei kalmamt. Halktan bir eyler


dilenmeyi; onun bunun kapsn almay dnd.

Dnd ama, bundan da utand. Dilenmek, izzet-i nefsine ar geliyor, el


amaktan onu alkoyuyordu. O da kendini skt, sabretmeye karar verdi.

Derken, alktan yine rpnmaya balad. Artk dilenmekten baka aresi

kalmamt.

4250 "Geceleyin yava yava kar, dilenirim!" diye dnd. "Karanlkta


grdm seemem. Bylece, dilenmekten utanmam!

Gece kuu gibi, geceleyin Hakk' zikreder, dilenirim. Elbette bir damdan
bana bir pul atarlar."

643

Byle dnerek geceleyin kt, mahalleye dald. Bu dnce ile sokaklara


dt; o yandan bu yana gidip gelmeye balad.

Fakat, zaman geldi, yine utanmaya balad. erefi, haysiyeti dilenmeye


mani oluyordu. Ama, alk onu yine kvrandryor ve ona; "Haydi; dilen!" diyordu.

Gecenin te biri gemiti. O hala; "Dileneyim mi? Yoksa, gidip dudaklarm kupkuru yataym m?" demede, bir ayan ileri atmada, brn geriye
ekmede idi.

4255 Birdenbire beki onu yakalad. Alktan midesi kvranan zavally


yumruklamaya, sopa ile vurmaya balad.

O karanlk gecelerde halk, gece hrszlarndan ok zararlar grmt.

Korkun, uursuz gecelerde beki hrszlar dikkatle izliyor, aratryordu.

nk halife; "Geceleyin sokaklarda dolaanlar yakalayn! Benim yaknm


bile olsa, onun elini kesin!" diye emir vermiti.

Halife; "Ne diye hrszlara acyorsunuz?" diye bekileri sorguya ekmi,

onlar korkutmutu.

4265 te, beki de byle bir zamanda, define aramaya gelen adam grd.
Sopa ile insafszca vurdu vurdu; adamn vcudu yara bereler iinde kald.

O fakir adam; "Vurma da, halimi dosdoru syleyeyim!" diye feryada

balad.

Beki; "te sana mhlet verdim!" dedi. "Haydi syle; gece vakti ne diye
dar ktn? Anlat bakalm!

Belli ki sen; bural deilsin, bir garip kiisin! Doru syle; sen buraya ne
yapmaya geldin?

'imdi neden hrszlar oald?' diye hkmet bekileri knayp duruyor.

4270 Hrszlarn oalmas; senin yznden, senin gibi serserilerin


yznden! nce, o ahlaksz pis dostlarna syle; onlarn yerlerini bildir!

Yoksa, onlarn hepsinin intikamn senden alrm! Bylece de, zenginler


rahat nefes alrlar."

Zavall garip, yeminler ederek dedi ki: "Ben; ne ev yakcym, ne de bir


yankesiciyim!

Ben; hrsz da deilim, sulu da deilim! Ben, Msr'n garibiyim; Ben,


Badatlym!"

644

"Yalan, insana phe verir; doru ise gven!"


hadsi. 713

713 "Sen, seni pheye gtrmeyen sz dinle! nk gerek olan sz, insann gnln yattr
r, gven verir!"

(Feyzu'lKadr, 3/529)

Garip adam, bekiye ryasn, o define meselesini anlatt. Beki, onun doru
sylediine inand, gnl rahatland.

Adamn yemininden doruluk kokusu geliyordu. Sznden, iinin yand


anlalyordu.

4312 Beki garip kiiye; "Sen; ne bir hrszsn, ne de kt adamsn! Sen; iyi
adamsn ama, saf ve ahmak bir kiisin!" dedi.

"nk; bir hayal peinde kouyor, bir ryaya kanyor, bunca skntlara
katlanyor, bunca uzun yollara dyorsun! Galiba senin akln yok!

Ben de, defalarca rya grdm. Bana da; 'Badat'ta bir define var!' der
dururlar.

4315 Badad'n filan tarafmda, filan sokanda gml bir defineden bahsederler." Bekinin ryasnda grd ve syledii mahalle, sopalar yedii iin
hznl, zntl, perian Badatl garibin mahallesi idi, onun soka idi.

Beki dedi ki: "Bana ryada; 'O hazne, filann evinde gml; git, onu
ara! ' derler dururlar." alacak eydir ki, beki; hrsz sand, hrpalad, kendisine
dman bildii garip adamn evini, onun adn sylyordu.

Beki, konumasna devam ediyordu ve diyordu ki: "Evet; ben, bu ryay


ka keredir grmm. Badat'ta, yerini sylediim evde 'Bir define var!' derler
dururlar.

Ben, bir hayale kaplp yerimden bile kmldamam! Zavall sen, sadece bir

ryaya kaplyor; kalkyor, enmeden, bir ok skntlar gze alarak buralara kadar
geliyorsun. Gerekten, senin aklnda bir bozukluk var!"

4322 Badatl garip bu szleri duyunca, nce ard, sonra dnd. "Demek ki define, benim kendi evimde imi. Bu byle olunca, ben neden kendi
yurdumda fakir dmm, yoksulluktan feryad etmiim?" diye hayfland, kendi
kendine kzd.

"Meer ben, definenin banda fakirlikten, yoksulluktan lmm de


haberim yok! nk ben; gaflette imiim, gaflet perdesi arkasnda imiim!"

645

Bu mjdeli haberden adeta mest oldu; znts, derdi kalmad. Yedii


sopalarn acsn unuttu da iinden Allh'a kretti; dilsiz dudaksz yzbinlerce
"hamd" okudu.

4325 "Rzkm; ektiim zntlere, yollarda uradm skntlara, imdi de


u bekiden yediim sopalara bal imi! Ab- hayat benim evimde imi, haberim
yok!

4329 Ey ulu er! Sen bana; 'Dertli!' de, 'Aptal!' de! Ben; sence, senin
nnde dertliyim, zavallym ama, ben kendi kendime houm, mutluyum!"

4336 Adam, Cenab- Hakk'a secdeler ederek, rk' a vararak, senalarda,


krlerde bulunarak Msr'dan kalkt, Badad'a dnd.

Yol boyunca, rzknn, byle aksi bir taraftan, beklemedii bir ynden
geliine ayor, hayretler iinde kalyor; bu alacak acaip hal yznden mest
oluyordu.

"Ben, nereden umuyordum?" diyordu. "Nereden Allh'n ltfuna, ihsanna


nail oldum! Bana Msr'da hazne aramak midini verdi; Badat'ta beni

zenginletirdi!

Bu ne hikmettir ki, isteklerim beni deli bir arzuya drerek evimden


uzaklara evketti; yolumu kaybettim; fakat, mitli idim!

4340 aknlmdan, koa koa sapklk yoluna dtm. Meer, her an


dileimden biraz daha uzaklayor, ayrlyormuum!

Sonradan, yine Cenab- Hakk, o sapkl, o yol armay keremiyle ltuf


haline getirdi de, doru yolu bulmay ve iin iinden krl kmam salad!

O, yle sonsuz ltuf sahibidir ki, sapkl iman yolu yapar; eri gidii, ihsan
ekininin devirme zaman klar!

Bylece de, hi bir ihsan sahibinin korkudan emin olmamasn, hi bir


hainin de mitsiz kalmamasn, recadan el ekmemesini salar!

Kendisine, "Gizli ltuf sahibi!" densin diye, o gzlere grnmeyen byk


varlk, zehrin kalbna panzehir yerletirir!

4345 O kerem sahibi, namazda gizlenmitir; gnl namaz klan, kendini


tamamyla Allh'a veren kuluna ltuf ve ikramda bulunur! O'nun aff ve mafireti
gnaha eref elbisesi giydirir de, bylece o gnah affedilmeye, ihsana, kurtulua
vesile eyler, sebep klar!

646

Hakk' inkar edenler; gvenilir, stn imanl kiileri, yani peygamberleri


kk drmeye uratlar, onlar aalamaya altlar. Fakat onlarn bu gayretleri,
kk drmek istedikleri kiileri yceltti; onlar mucizelerin belirlenmesine sebep
oldular!

4360 Gizli ltuf ona derler ki, "Cenab Hakk sana ate gsterir; halbuki o
nurdur!"

Peygamber Efendimiz; "Mmin uda benzer; ii bo


olunca feryada balar!" diye buyurmutur.

4212 Elinden her bir ey kp gidince, bir belaya, bir felakete uraynca
kul; "Ya Rabbi, ya Rabbi!" diyerek Cenab- Hakk' anmaya; "Beni kurtar!" demeye
balar.

Peygamber Efendimiz; "Mmin ud algsna benzer; ii bo olunca, feryad


ve figana balar!" diye buyurmutur. 714

714 Bu beyite, u mealdeki hads aynen alnmtr: "Mmin uda benzer; karn bo olunca feryada
gelir, gzel sesler
karr!" Arif bir airimiz de yle yazm:

"Ney gibi karnn bo tut da, inle, feryad et; kam kalem gibi iini boalt da, srlar syle,
srlar yaz!"

i dolu olunca, algc, algsn elinden atar. Sen de, O'nun elinde bir
algsn; sakn dolu olma! O'nun elinden gelen zarar da, ac da hotur, tatldr!

4215 in bo olsun da, O'nun iki parmann arasnda ho bir hale gel!
nk mekan lemi, mekanszlk leminin arabndan sarhotur! 715

715 u mealde bir hads vardr: "Mminin kalbi, Cenab- Hakk'n parmaklan arasndadr; ona ist
edii ekli verir!"
Mevlana bu beyitte, bu hadse iaret ederek unu demek istiyor: Sen, O'nun elinde bir alg gi
bisin! Sakn dolma; iin bo olsun
ki, gzel sesler karasm! Hakk'n eli, tamamyla manev bir anlam tar. O'nun mzrab ile sa
na vuruundan, yani seni

kederlere, ztraplara, zntlere uratmasndan sakn ikayet etme! nk, O'nun vuruu can y
akc da olsa, hotur, tatldr!
O'nun elinde inlemek, feyad etmek O'nun sevdii kullarnn nasibidir. nk bir hadste Peyga
mber Efendimiz (s.a.v.), ac
ekenlere, dertlilere mjdeli haberler vermitir:

"Allh, kulunu sevince, feryadn, inlemelerini, yalvarmalarn duymak iin onu kederlere, ini
ltilere, belalara

drr!"

647

Aladn, inledin de azgnln, isyann geti gitti! Gzlerinden yalar


boand. Gzlerinin yalar, imann kuvvetlendirdi, din ekinini sulad.

Mminin duasnn ge kabul edilmesinin sebebi.

4217 Nice hulus sahibi kiiler vardr ki; alayarak, szlayarak iten
yaptklar dualar, ta gklere kadar ykselir!

Gnahlarn iniltilerinden kan, sevgi ve itiyakla dolu olan gnllerinin


pimanlk duygular gkyznn ta stne kadar ykselir!

Bunun zerine, melekler Cenab- Hakk'a yalvarrlar; "Ey her duay kabul
eden, ey kendisine snlan yce varlk!" derler.

4220 "Mmin kulun yalvarp yakaryor; Sen'den baka gvenecek,


dayanacak bir varlk bilmiyor, tanmyor!

Sen, Sen'i tanmayanlara, Sana yabanc olanlara bile ihsanlarda bulunursun;


her dilek sahibi, dileini Sen'den diler!"

Cenab- Hakk, meleklere buyurur ki: "Mmin kulumun dileini vermede


gecikmem, onu sulu ve hor grdmden deildir! Onun dileini geciktirme mde,
ona bir ltuf ve yardm vardr; ona yarar vardr!

htiyac, o kulumu gafletten uyandrd; Ben'i dnmezken, Ben'i


hatrlamazken, ihtiya onu ald, sandan tuttu, eke eke Bana, Ben'im huzuruma
getirdi.

Onun ihtiyacn giderir, duasn kabul edersem, Ben'i unutur da dner,


ocuklar gibi oyuna dalar!

4225 Gnlden ve candan yalvararak, kalbi krk, gnl yaral, ii yanarak,


alayarak inleyerek; 'Ey yardm dilenen Allhm!' diye szlanyor, yakaryor ama;

Onun inlemesi, szlanmas, "Ya Rabbi, ya Rabbi!" diye seslenmesi, derdini


dkmesi, srlarn sylemesi Bana ho geliyor.

Yalvararak, dil dkerek, bandan geenleri anlatarak, kendini hakl


gsterecek her eit areye bavurarak aklnca beni kandrmaya, inandrmaya
alyor.

Dudu kularn, blblleri gzel sesleri yznden kafese korlar!

Fakat, kuzgun ile baykuu kim, ne vakit kafese kor? Byle bir ey hi
grlmemi ve iitilmemitir!

648

1240 Gzellerden holanan ekmekinin yanna iki kii gelse, birisi ihtiyar
olsa, birisi de gen ve gzel olsa,

kisi de ekmek almak istese, ekmeki hemen bir ekmek alr ve ihtiyara; 'Al
u ekmei!' der.

Boyu posu, yz gz gzel olan mteriye ise, hemen ekmek vermez, onu
bekletir.

Ona der ki: 'Birazck otur, rahat et; evde taze ekmek piiriyorlar.'

O scak ekmek gelince de, ona yine; 'Biraz daha otur!' der. 'Evden biraz
sonra helva da gelecek! '

4235 Byle bahanelerle onu geciktirdike geciktirir; onu oyalar, gizli bir
yoldan onu avlar.

'Ey dnya gzeli!' der. 'Seninle bir iim var; birazck bekle!'"

te; mminlerin, iyi olsun, kt olsun; dualarnn hemen kabul edilmemeleri bu yzdendir; gerekten de bunu byle bil!

Zalimleri affetmek, mazlumlara zulmetmektir!

4261 Hrszlara ve her trl kt insanlara acmak; zayf insanlar dvmek,


onlara merhamet etmemektir!

Akln bana al; merhamete kaplp da, kt bir kiiden intikam almaktan,
cann yakmaktan ekinme! Onun urayaca zahmete, eziyete pek bakma; susuz
halkn, bakalarnn decei zahmeti, eziyeti dn!

Btn vcudun zehirlenmesini nlemek iin ylann srd parma kes, at!
Sen; kesilen tek parma deil, btn bedenin helak olacan gr, dn! 716

716 Hz. Mevlana'nn bu beyitte anlatmak istedii hakikati yanl yola ekip grlmemelidir.
Hz. sa; "Sana bir
tokat vurana, teki yanan da uzat!" diye buyurdu. Yunus Emre hazretleri de;

"Dene elsiz gerek,

Svene dilsiz gerek,

Dervi gnlsz gerek,

Sen dervi olamazsn!" diye buyurdu. Peki, Mevlana niye; "Kt kiiden intikam almaktan ekinm
e!" diye
buyuruyor? Yani, birisi bize tokat vurunca, biz de ona tokat m vuracaz? Muhammed Mustafa (s
.a.v.) Efendimiz Taif te
talanarak mbarek ayaklarndan kanlar akt zaman, o byk ve esiz Peygamber onlara ta m
att, kt szler mi syledi?
Hayr, sayn okuyucularm; hayr! Hz. Mevlana, ahs dnmyor; toplumu, btn insanlar d
nyor da, byle sylyor. Biz,
ahsmza yaplan ktl affedeceiz; umuma, kardelerimize yaplan ktl affetmeyeceiz.
Hz. Ali (r.a.) ayn hakikati
yle ifade buyurmutur: "ahsnza ktlk eden bir dman affediniz; vatannza, milletimiz
e ktlk eden bir kimseyi asla
affetmeyiniz!" Bu yzdendir ki, en azl bir dmann yatrm keserken, dman Hz. Ali'nin
yzne tkrnce, onu affetti.
"Ben seni ldrsem, ahsma hakaret ettiin iin ldrm olacam!" dedi. Eski airlerimizden
birisi;

"Unut felaket-i ahsiyyenin msebbibini,

Fakat, hakareti affetme validen vatana!"

demitir. Yani; 'ahsna yaplan ktlkleri affet fakat, anan gibi olan vatanna yaplan haka
reti affetme!' demitir.
Sleyman Nazif merhum da, asrlardan beri aziz vatanmz paralamak, ele geirmek iin uraa
n dmanlara kar duyduu
nefreti;

"Benim dinim, kinimdir!" diye ifade etmiti.

649

Bir kad'mn Ch'nin karsna gnl vermesi ve onu


elde etmek iin bir sandk iinde kalmas

Ch, her sene yoksulluk yznden hileye bavurur, karsna yzn evirir;
"Ey gnllerin arzu ettii gzel hanm!" derdi. 717

717 Her Mesnevi hikyesinde olduu gibi, bu Mesnevi hikyesinde de derin manalar vardr. Bu hi
kyede, dnyev ve
nefsan arzularn byledii ve eytann kandrp tesiri altna ald insan ruhunun kurtuluu
hikye edilmektedir. Hikyenin
kahraman olan Cuh (yahut Cuha)'nin, Gazneli Mahmud dneminde Kfe'de yaam olduu sylenme
ktedir. Mesneviyi
ngilizce erheden Nicholson onu bizim Nasreddin Hoca'mza benzetiyorsa da, doru deildir.
nk Ch'nin fkralar ile
bizim hocamzn fkralar arasnda ok fark vardr. Hocamzn derin zeka mahsul olan fkralar
Ch'de yoktur.

4450 "Mademki senin, gzellik gibi bir silahn var; haydi, yr; ava k,
avlan da, yakalayacan avdan biz de faydalanalm, biz de st saalm!

Yay gibi kalarn, o byleyici baklarn hile tuzadr! Allh sana bu


gzellikleri neden verdi; bunlar sana, erkekleri avlamak iin verdi!

Haydi yr; deerli, stn bir ku iin tuzak kur; yemi avna gster! Fakat
sen yem olma; sen av yakala ama, av seni yakalamasn!

Kuu doyuracakmsn gibi grn; sonra onun cann yak, aznn tadn
boz! Zaten tuzaa dm ku hi yem yer mi?"

Ch'nin kars; "On gnll herca kocadan bktm!" diye kadya ikayete

gitti.

4455 Hikyeyi ksa kes! Kad efendi, o gzel kadnn tatl konumasna ve
gzelliine kaplp ona av oldu.

Kad kadna; "Mahkemede uultu var, grlt var. Bu yzden ikayetini


iyice anlayamyorum!" dedi.

650

"Ey servi boylu; yalnzca gelirsen kocann ettii cefalar, sitemleri iyice
sylersin, anlatrsn!" dedi.

Kadn; "yi ama, senin evine iyi kt herkes derdini dkmeye, ikayetini
anlatmaya gelir gider!" dedi.

4465 Kad efendi; "Peki gzelim! Ne yapmak gerek?" dedi. Kadn; "Bu
cariyenizin evi pek tenhadr!" diye cevap verdi.

"Kocam kye gitti, beki de yok; yalnz kalabilmemiz iin tam uygun bir

ev!

mkan varsa, bu gece oraya gel! nk; gece yaplan ii ne kimse grr, ne
de iitir!

Onu bunu tecesss edenler, gzetleyenler gece vaktinde uyku arabyla


kendilerinden gemilerdir. Gece karanl, onlar kmldamaz hale getirmi, adeta
ldrmtr!"

O eker dudakl dilber, gzel dudaklar ile kad efendiye alacak eyler,

byleyici szler syledi.

4475 Kadnn hilesine son yoktur! Gece oldu. Akll kad efendi, kadnla bulumak iin yola dt, kadnn evine gitti.

Kadn, iki mum yakt; yemek ve erez hazrlad. Kad gelince de; "Biz,
zaten bu arab imeden de sarhouz!" dedi.

Tam o srada Ch geldi, kapy almaya balad. Kad efendi srad, kalkt;
korku ile snacak bir yer arad.

Ortada bir sandktan baka snacak yer gremedi. Korkusundan, hemen


sandn iine girdi.

Derken, Ch ieriye girdi; "Ey baharda da, k mevsiminde de bamn


belas olan kadn!" diye sylenmeye balad.

4480 "Neyim var da sana feda etmiyorum? Ben sana ne yapyorum ki, her
zaman benden ikayet eder durursun?

Ben sustuum, sana bir ey sylemediim halde, sen azn aar, gzn
yumar, sylemedik sz brakmazsn! Gah mflis dersin, gah ahlaksz dersin!

Ey canm! Bende eer bu dediin iki hastalk varsa, biri sendendir, biri de
Hakk'tandr!

Beni thmet altnda brakacak, seni phelere drecek bir tek sandm
var; u sandktan baka neyim var ki?

Halk yle sanyor ki, onun iinde benim altnlarm var! Bu zanlar yznden
de, aleyhimde bulunuyorlar.

651

4485 Sandk ssl, grnte pek gzel ama, iinde ne kuma var, ne altn
var, ne de gm; o bombo!

Hani gzel grnen, gsteri seven, alml insanlarn bedeni gibi; d seni
yakar, ii beni! O sepette, ylandan baka bir ey bulamazsn!

Bundan kurtulmak iin, yarn u sand alp gtreyim de arnn ortasnda


yakaym gitsin!

Bylece, bu sandkta, lanetten baka bir ey olmadn mmin de grsn,


atee tapan da grsn, Yahudi de grsn!"

Kadn; "Bu fikirden vazge kocacm!" dedi ise de Ch; "Ben bu ii


yapacam!" diye yeminler etti.

4490 Ertesi gn, erken erken rzgar gibi kotu, hammal getirdi. Acele o
sand hammaln srtna ykledi.

Sandn iinde kad efendi eziyetler ekmekte; "Hammal, hammal!" diye


seslenmekte idi.

Hammal; "Bu ses nereden geliyor?" diye sana soluna baknd.

"Acaba, beni hatiften mi aryorlar?" diye dnd. "Yoksa, beni gizlice


bir peri mi aryor?"

O ses stste gelince, daha da artnca hammal kendine geldi. "Bu ses, hatif
sesi (=gaipten gelen ses) deil!" dedi.

4495 Sonunda, bu sesin, bu feryadn sandktan geldiini anlad; sandn


iinde birisinin gizlendiinin farkna vard.

4500 Bu szn sonu yoktur. Kad efendi; "Ey hammal, ey sand tayan
kii!" dedi.

"Mahkemeye git; durumumu arkadalarma haber ver! Bilhassa naibime


(yani yerime geecek kiiye, muavinime) benim halimi acele anlat!

Naib gelsin; bu aklsz adamdan bu sand satn alsn! Amadan, ylece


bizim eve gtrsn!"

Kadnn muavininin pazara gelerek Ch'den sand

satn almas

4520 Naib (muavin) geldi; "Sandn kaa?" dedi. Ch; "Dokuzyz


altndan fazla veriyorlar fakat,

652

Ben, bin altndan aa inmiyorum! Satn alacaksan, kesenin azn a,


paran ortaya dk!" dedi.

Naib; "Ey fakir ve muhta kii; bu isteinden utan! Zaten sandn deeri,
grnnden belli!" dedi.

Ch; "Bir eyi grmeden, incelemeden satn almak doru bir i deil!"
dedi. "Karanlkta, gz kapal olarak mal alnmaz!

Aalm; bir bak, gr!.. Demezse satn alma; sen de ziyana girme babacm!"

4525 Naib; "Ey srlar rten; srlar ama!" dedi. Ben, bu sand kapal

olarak satn alacam; benimle uyu!

Evet de, senin de aybn rtsnler; kendinden emin olma! Kendi kusurlarn
brakp da bakasna glme; kusur arama!

Nice kiiler, senin gibi bu sandn iinde kalmlar ve kendilerini belaya


uratmlardr!

Kendine yaplmasn istediin, yaplrsa memnun kalacan eyi, ister eziyet


olsun, ister zarar, bakasna yap!

nk Cenab- Hakk, gzetleme yerinde pusudadr; insanlarn hakettikleri


cezay, kyamet gnnden evvel, daha bu dnyada iken verip durmadadr.

4530 O'nun ar pek byktr; hereyi kaplamtr! Adaletinin taht, btn


canlara hazrlanmtr, denmitir!

Ey insanolu; Hakk'n arnn bir kesi de sana kadar gelmitir! Kendine


gel de, dine, insafa uygun olmayan bir eye el uzatma!

Sen; kendi hallerini gr, gzet; yaptn iyiliklerin, insanln, adaletin sana
getirdii gnl huzurunu gr; yaptn ktlklerin, gnahlarn, hakszlklarn,
zulmn seni iine att ztrab, vicdan azabn dn!"

Ch; "Evet!" dedi. "Yaptm zulmdr ama, unu da bil ki, ilk yapan daha
da zalimdir!"

Naib; "Tek tek hepimiz, btn insanlar daha zalimiz ve yzmzn karas
ile sevinmedeyiz! Aslnda hepimiz, btn insanlar zalimiz! nk; kendi
hatalarmz, gnahlarmz grecek yerde, bakalarnn yaptklarn gryoruz, onlar
suluyoruz!

4535 Zenci gibi yzmz kara olduu halde sevinliyiz, houz, nee iin-

deyiz! nk zenci; kendi yzn grmyor, bakalarn gryor!"

653

Hasl, alveri uzad gitti. Sonunda, naib yz dinar verdi, sand Ch' den
satn ald.

Ey yapt kt ileri beenen, ey iledii gnahlar ho gren kii! Sen de


her an, her zaman sandktasn; grnmeyen gizli lemdekiler ve hatifler seni satn
almadadr!

4553 Bir yl sonra Ch, yine yoksullua dt, skntlar iinde kald. Yine
karsna dert yand: "Ey akll, becerikli kadn!" dedi.

"Geen seneki kazanc yenile; kadya git, yine benden ikayet et!"

4555 Kadn, yanna baka kadnlar da alarak, kad efendinin huzuruna kt.
Bir kadn da, kendi ikayetlerine tercman yapt.

Kad efendinin, konuunca kendisini tanmamas, geen sene urad belay


hatrlamamasn salamak iin, bu areye bavurdu.

Kadnlarn szgn baklar fitneler koparr, gnlleri tututurur! Fakat, tatl


sesleri duyulunca, yaptklar tesir yz misli artar!

Sesini ho bir ekilde duyurmadka, kadnn sadece baknn bir faydas

yoktur!

Kad, Ch'nin karsna; "Git!" dedi. "Hasmn da getir de, davan


dinleyeyim; bir karar vereyim!"

4560 Ch gelince, kad efendi onu hemen tanyamad. nk, geen sene
Ch geldii zaman, kad sandn iinde idi; yzn grmemiti.

Geen sene sandk alveriinde kad, sandk iinde kvranrken, ancak


dardan gelen sesleri duyuyordu.

"Neye einin nafakasn tam vermiyor, gerei gibi bakmyorsun?" dedi.


Ch; "Ben, eriata canla bala balym; eriatn kulu klesiyim!

Fakat ben, iflas etmi bir kiiyim. Yaama gcn, kazan yollarn
kaybettim; lsem, bana kefen bile bulunmayacak!"

Kad, Ch'nin sesini duyar duymaz onu tand; geen seneki hilesini,
oyununu hatrlad.

4565 Dedi ki: "Sen, o oyunu geen sene benimle oynadn, beni yere vurdun!

Benim sram geti; bu sene sen, o kumar baka biri ile oyna, benden elini

ek!"

654

Ba evi sevdalarla, gnl evi de vesveselerle doludur!

4459 Ba evi sevdalarla, gnl evi de vesveselerle, kavgalarla doludur!

Bedenimizin geri kalan uzuvlar, dnce nedir, bilmezler; huzur iinde,


rahat yaarlar! Fakat gnller; gelip giden misafirlerin, vesveselerin, birbirine zt
dncelerin ekimeleri yznden yorulur, ypranrlar!

Hakk korkusunun sonbaharna, rzgarlarna ka; geen yln akayklarn

kr, dk!

Bu eski akayklar, yeni am ieklerin bitmesine engel olurlar. Halbuki


gnl aac, yeni iekleri bitsin diye yetimi, boy atmtr! 718

71s Cenab Hakk'm celal sfat, sonbahar gibi, gnl bahelerimizde bulunan manasz ve kt d
nceler nee, mit
aalarnn yapraklarn sarartr, dkerler. Daha dorusu, Hakk'm korku rzgar, gnl aacnd
a bulunan hatralarn
yapraklarn dkerler. Bu sebeple, gnlde hasl olan bo fikirleri, kt dnceleri yok etme
k iin Allh korkusunun
sonbaharda esen, baheleri krp geiren, kn geldiini haber veren sert rzgarlara snmam
z gerek. Geen yln akayklar
olan eski fikirleri, bizi zen khne hatralar skp atmak lazmdr. Onlar yeni fikirlere; ne
eli, mitli, taze hatralara engel
olurlar.

Kendini bu dncelere verme; uykuya dal! Uykuya dal da, bombo fasit
dncelerden kurtul! Uyku iinde iken gafletten uyanrsn, bakaldrrsn; manev
uyanklk elde edersin!

Ey hoca! abuk, o Ashab- Kehf gibi kalk, yr; sen uyank ol; fakat, seni
grenler uyur sansnlar!

Beden sandklarndan kurtulmamz gerek!

4499 Gklere ykselemeyen, nefsan heveslere kaplm kii; beden


sandndan kurtulup dar knca da, bir mezardan baka bir mezara girmi gibi
olur! Yani, dnyaya gnln kaptrm, nefsan duygularnn esiri olmu kii, sadece
bedeni ile yaayan bir kimse kendi bedeninde; kendi beden sandnda mahpustur!
Adeta o, eceli gelmeden nce lm; mezarna, kendi bedeninin iine, beden
sandna gmlmtr. teki leme gt zaman da beden sandndan, ten
mezarndan kurtulup dar kacak; bu defa da toprak mezarna girecektir. Daha

dorusu, ten sandndan kacak, kabir sand olan tabuta girecek, topraa
gmlecektir.

655

4503 Ya Rabbi; ruhlar aydn, gnlleri uyank kiileri gnder de, bizi de u
beden sandklarndan satn alsnlar, kurtarsnlar!

Peygamberlerden ve onlarn varisleri olan eriat sahibi elilerden, vellerden


baka kim halk byl sandktan kurtarabilir?

Binlerce kii arasndan ancak gnl gz ak olan ve Hakk'a gnl vermi


olan bir kii kendisinin beden sandnda mahpus olduunu hissedebilir, anlar!

Gnl gz ak olan kii, daha bu lemde iken teki lemi grmtr; o


ztla bu ztt anlamtr; o ruhan lemi aka mahede etmitir!

4515 Bir kimse, sandktan sanda giderse, o gk ehlinden deil, sandk


ehlindendir! Yani, bir sandktan baka sanda gemek, bedene ait zevklerin
deimesidir; yani, bizi esareti altna alan iddetli bir arzunun, bizi baka bir arzuya
terketmesidir!

Sandklarn deimesi, insana yeni heyecanlar, yeni hisler verir; insanlar


adeta sarho eder de, insan sandk iinde bulunduu yeni zevkin esiri olduunu
anlayamaz!

in hakikatini anlayan, sezen kii sandkta olduunu bilir de korkar, feryad


eder; o sandktan kurtulmak iin areler arar!

Mustafa (a.s.); "Ben, kimin efendisi, dostu isem,


gerekten de Hz. Ali onun efendisi ve dostudur!" diye

buyurdu. Mnafklar; "Biz, Peygamber' e itaat ettik; ona


kul kle kesildik! Bu yetmiyor mu ki, daha ocukluktan
kurtulmam bir gence de kul kle olmamz buyuruyor?"
diye knadlar. Bu hadsin anlatlmas

4538 Bu yzdendir ki, itihat sahibi olan, slam' zafere ulatrmak iin
alp savaan Peygamber, kendi adna mevla (=dost) dedi, Hz. Ali'nin adna da!..

"Ben, kimin efendisi, kimin dostu isem, amcamn olu Ali de onun
efendisidir!"

4843 Efendi kimdir? Seni azad eden, kulluk prangasn ayandan zendir!
Yani, Hz. Peygamber Efendimiz ve Hz. Ali; bizi nefse esir olmaktan, ihtiraslarmzn
klesi olmaktan azad etmeye altklar iin bizim efendimiz oluyorlar!

656

Peygamberlik hrriyet yolunu, azad olma yolunu gsterdiinden, mminlere


Peygamber'den hrriyet verilir! Onlar, Peygamber sebebi ile kt huylarnn
esaretinden kurtulur, hrriyete kavuurlar!

Ey mminler; sevinin, neelenin! Tab olduunuz peygamber, sizi esiriikten


kurtard; selvi gibi, ssen gibi bakaldrn, hr olun!

Fakat, her an yeermi, gzellemi, eit eit renklerle, eit eit ieklerle sslenmi gl bahesi gibi, size bu ltuflarda bulunan suya, dilsiz dudaksz
kredin!

Selviler, yeillikler, iekler, gller dilsiz dudaksz olarak suya ve ilkbaharn


adaletine kredip dururlar!

4545 Zarif, kymetli elbiseler giymiler, eteklerini srkleyerek, neeli,


kendilerinden gemi gibi ho bir halde oynamadalar ve her tarafa anber kokular
samadalar!

Onlarn her cz', her paras bahar padiahndan gebe kalmlar; bedenleri,
meyve incileri ile dolmu tayor!

Sanki, evlenmeden, kendisine dokunulmadan Hz. sa'ya gebe kalm


Meryem'ler gibi susmaktalar; laf ettikleri yok, fakat hal dilleri ile, gnl dilleri ile
ok fasih, ok manal, latif szler sylyorlar!

Bizim ay; bir kelime konumadan, szsz sadasz olarak ne ho parlamada,


k samadadr! Her konuan dil, konuma gcn Hakk'n nurundan almadadr!
Bahar mevsiminde her aacn saysz yapraklar, her iein, her yeilin, hatta
aalarda neeli neeli ten kular, bcekler hepsi hepsi lisan halleri ile
konumadalar; hepsi de, konuma gcn gneten, Hakk'n nurundan almadadr!

Hz. sa'nn sz sylemesi, Meryem'in gcnden kuvvetindendi; Adem'in


konumas da ilah nemann, ruhan nefesin ndand!

4550 Ey hakikati seven, szlerine gvenilir kii! Cenab- Hakk'a ok, pek
ok krediniz ki, nimetler iinde nimetlere, ihsanlar iinde ihsanlara kavuasnz!

rfan sahibi, be duygudan da kurtulmutur, alt

ynden de!

4568 rfan sahibi olan kii, be duygudan da kurtulmutur, alt ynden de!
O, sana bu duygularn ve ynlerin tesinden haber vermededir! 719

719 nsann be zahir, grnen duygusu, be de batn duygusu vardr: Zahir duygular; grme
k, iitmek, tat almak,
koku almak, dokunmak duygulardr. Batn duygular ise; anlamak, hayal etmek, vehme kaplmak,
dnmek, renmektir.

Alt yn; sa, sol, n, arka, yukar, aadr.

657

rfan sahiplerinin iaretleri, ezel iaretler olmutur. Onlar, btn vehimlerden kurtulmular, yapayalnz bir keye ekilmilerdir!

4570 nsan, bu alt keli duygular kuyusundan kmadka, can Ysufu


nasl olur da kurtulabilir? 720

720 Hz. Mevlana, dnya hayatn alt keli bir kuyuya benzetmitir. Her kede bir kt huyum
uz, fena
alkanlmz, gnahlarmz bulunmaktadr. Biz, bu kuyudan kendimizi kurtarmadka, bu ktl
klerden yakamz
syrmadka can Yusufumuzu yukarlara karamayz!

rfan sahibi ermi kii, bu direksiz gkkubbenin en st yerine km, ruh,


manev yn ycelere doru ycelmitir! Onun bedeni ise, kova gibi kuyuya sarkm
da, gnah kuyusunda bulunanlar kurtarmak iin areler aramaktadr!

Gnah kuyusunda kalan Ysuf lar; arifin kovasna sarlmlar, kuyudan


kurtulmular, mana Msr'na sultan olmulardr!

Kuyulara sarktlan baka kovalar, kuyudan sadece su eker! Arifin


kovasnn su ile ilgisi yoktur; o, kuyuda kalm insanlar arar, onlar kurtarmaya
alr!

Bakalarnn suya daldrdklar kovalar, gda aramak iin suya giren


dalglara benzer; arifin suya daldrd kova ise, hem gdadr, hem de baln canna
hayattr! 721

721 Hakk yolunun yolcular, vahdet denizinde yzen balklar gibi hareket ederler, yaarlar. Ha
yatn iinde olduklar
iin hayatn ne olduunu bilmezler! Onlar, kendilerini iinde olduklar denizin bir cz' saya
rlar! Su iinde olduklar halde,

suya kanmamlardr! Halbuki, dnya hayatn seven kii, bu monoton, hep ayn ekilde geen ha
yat skc bulur.

4575 Bakalarnn kovalar, kuyunun stndeki arka balanmtr; uurlu


uursuz eitli tecelllere mazhar olmaktadr! Halbuki arifin kovas, pek gl
kuvvetli olan Hakk'n kabz ve bast parmaklar arasndadr!

Kova nedir? p nedir? ark nedir? Bu misaller, bu benzetmelerim zayf

oldu!

Nerden zayf olmayan, krk dkk olmayan bir misal, bir benzetme
bulabilirim? O, yle byk bir varlk ki, O'nun ei ve benzeri ne gelmitir, ne de
gelir!

658

Kmil insan yle bir erdir ki; yzbinlerce kiinin varl onda gizlenmitir;
adeta, yzlerce yay ve ok bir oka sm, bir okta gizlenmitir!

4580 Kmil insan, bir zerre iine gizlenmi bir gnetir; o zerre, anszn azn aar!

Bylece, o gne pusudan srayp knca, gkler de, yeryz de onun


karsnda zerre zerre olur!

Byle bir can nasl olur da bu tene, bu bedene layk olur? Ey ten, ey beden!
Akln bana al, kendinin ne olduunu bil de, gerek cana layk olmaya gayret et; bu
hayvani ruhtan vazge! 722

722 Necip Fazl merhumun u ktas bu beyti aklamaktadr:

"Ben ki, toz kanatl bir kelebeim, Ufack gvdeme ykl Kaf Da, Bir zerreciim ki, ara geb
eyim, Dev

sanclarmn budur kayna!"

Ey cann evi olan beden! Yeter artk; deniz hi bir su tulumuna sabilir mi?

Ey gnlnde binlerce Cebrail bulunan kmil insan; senin denizsiz grnen


bedeninde Mesihler gizlenmitir!

4585 Sende akl ermez srlar var; iinde binlerce Kbe sakl bulunan bir kilise gibisin! Sende yle kuvvet vardr ki, sen istersen, frit'i, blis'i bile yanltr,
hatalara drrsn! 723

723 eyh Galib hazretleri de;

"Hoa bak zatna kim zbde-i lemsin sen, Merdm-i dde-i ekvn olan Ademsin sen!"
diye buyurdu.

Sen, mekan leminde mekanszln secde ettii yersin; iblislerin dkkanlar, senin yznden yklmtr!

blis, senin hakikatini grmedi de; "Niin topraktan yaratlana secde


edeyim?" dedi.

nsan topraktan yaratld ama; grnd gibi bir suretten, bir glge
varlktan ibaret deildir! Gzlerini outur da iyi bak; onda cell nuru, ilah nr
parlamada, gz kamatrmadadr!

Srat kprs, cehennemin stne gerilmitir. Mmin


kprnn stnden geerken cehennem der ki;

"Ey mmin; abuk ge ki, nrunun parlakl ateimi

sndrecek!"

4608 Ey temiz kii! Bu yzdendir ki cehennem, Hakk knn ateinden zayflar, sner!

659

Cehennem mmine; "Ey ulu er!" der. "abuk ge! Yoksa, nrunun atei
yznden benim ateim snecek!" 724

4610 manszlk, kfr, cehennem ateinin asl iken, bak ki, akn nefesi,
nru onu bile sndryor!

Durma, acele et; sen de ateini bu sevdaya, bu aka brak da, sana ne
cehennem saldrsn, ne de stne kvlcm srasn!

Cennet de ka; "Rzgar gibi ge!" der. "Yoksa, bende bulunan eitli
nimetler, zevkler, safalar senin nurunla yok olup gidecek!

nk sen, harman sahibisin; ben de baak toplaycym! Ben bir putum;


sen ise, her eyi bulunan in lkesisin Yani, gzeller lkesi bir diyarsn; o diyarda
ben, sadece bir putum!"

Hakk kndan cehennem de korkar, tirtir titrer, cennet de; ktan ne


cennete kurtulu vardr, ne de cehenneme! 725

724 Bu beyitteki hads, u hadsten aynen alnmtr: "Ey mmin! abuk ge ki, senin nurunun p
arlakl ateimi
sndrecek!"

Byk ve esiz Peygamber Efendimiz'in hadslerinde buyurduklar gibi; cehennem nasl Hakk k
nm nrundan
korkar, atei zayflar, snerse, cennet de km gzelliinden yle korkar, kendi gzelliinin
grnmez hale geleceinden

endieye kaplr! Cennet de, cehennem de Hakk kmdan korkar, tirtir titrerler! "Ey k! ab
uk ge; rzgar gibi u git!" diye
ona yalvarrlar!

Gnle gelenleri gizlemek, sylememek gerekir!

4620 Bu konular, buraya kadar sylenebilir; bundan sonra gnle gelenleri


gizlemek, sylememek gerekir!

Sylemeye urasan, yzbinlerce gayret sarfetsen faydasz kalr, meydana


kmaz!

Atn, zenginin gidii denize kadardr; denize vardktan sonra, insana tahta
bir at lazmdr!

Tahta at da, karada ie yaramaz; o, ancak denizdekilerin iine yarar, onlara


rehberlik eder!

Bu susmak, bu manev skt da, tahtadan bir attr; lakrd bilmeyen, susup
duran bu tahta at, hikmet denizine dalm olanlara dilsiz dudaksz bir eyler syler,
telkinlerde bulunur! 726

726 Ariflere gre karalar, manev bilginin sembol olan denizin zttdr. lham incileri, haki
katin, tevhidin (=birliin)
srr denizlerde bulunur. Hz. sa bile, denizler zerinde yrmt. Bylece, deniz mana lemi
nin sembol olurken karalar,
suret lemini ifade eder. insan kemale doru giderken mertib-i mahsusat (=hisler, duygular m
ertebelerim) arkada brakr,
hakikat denizinin sonsuz sahillerinde mertib-i insaniyyeye (=insanlk mertebelerine) ular.
Tahta at, geminin semboldr.
Gemi, tasavvuf ynnden, Hakk yolcusunu mride gtren bir vastadr. Skt (=sessizlik), ruh
lar arasnda bir konuma, bir
anlama ifade eder. Erbab- kaal (=bo sz syleyen kiiler), lzumsuz laflar ederler. Erbab-
hal (=hal sahihleri, gnl erleri)
kelimesiz, azsz dilsiz konuurlar. Yalnz gnller sessiz sedasz konumaz; bazen gzler de
, baklar da, jestler de konuur.

Bir air; "Sen ham ol, maceray em-i giryan sylesin!" demi. Yani, "Sen sus; maceray al
ayan gz sylesin!" derken ayn
duyguya tercman olmutur.

660

4625 Sana manasz gelen, seni usandran, zen bu susu, hakikatte telerden
gelen ak naralardr!

Sen; "Acaba neden sessiz duruyor?" dersin. Halbuki o; "Beni dinleyecek


kulak kimdedir, nerede var?" demektedir.

"Ben nr atmaktan, haykrmaktan sar oldum; halbuki onun haberi bile


yok! Zaten kula ok iyi duyan kiiler bile, ak nrlarna kar sar olurlar!" 727

727 Konumayan, sessiz duran bir kimse, suret ehlini zer; Hakk knn susmas, ona melal ve
rir! Halbuki, Hakk
k dilsiz dudaksz, sessiz sedasz feryad edip durmaktadr. Hafz merhumun buyurduu gibi;

"Bilmiyorum, bu benim hasta gnlmde kim var? Ben, susmaktaym; halbuki o, feryad edip durmakt
a ve benimle
ekimektedir!" Gerekten de Hakk kmn sessizliinde ak naralar vardr! Sen, mana ehlinin
sessizliini grp; 'Acaba
neden susmaktalar?' diye dnyorsun. Halbuki, mana k da gnl dili ile sessiz sedasz ba
na unlar syler: 'Ey gafil! Ben;
iimden, azsz dilsiz haykrp duruyorum fakat, beni kimse dinlemiyor! ' iin alacak tara
f u ki; u madd balarda bulunan
kulaklar pek keskin olan kiiler, gnlden gelen feryadlan duymamaktadrlar!"

Birisi; ryada nr atar, yzlerce konudan szler syler, telkinlerde bulunur.

Onun yanbanda oturann haberi bile olmaz! O, grltlere kar sardr,

hi bir ey duymaz; aslnda, asl uyuyan da odur!

4630 Tahta at krlan kiiye gelince; o, artk denize batm kiidir; o, balk
olmutur!

O hale gelen artk ne syler, ne de skut eder, susar! Onun misli, benzeri
adeta yoktur; hali, szle anlatlamaz!

661

Bu, ikiden deildir! Gerekten de alacak eydir ki; bu her ikis indendir!
Bunu anlatmak, aklamak saygszlk olur! 728

728 Bu beyitte, Hakk'a kavuan, O'nda yok olan kmil insan "o, bu" diye iaret edilmektedir. B
u hal, madd olarak
dnlemez! Batllarn panteizm inanc ile islam inancn vahdet-i vcd inanc birbirine uy
maz! Biz; panteizmi vahdeti
mevcd olarak alyoruz. nk slam inanta hll (=girme, bir olma) inanc yoktur! Ancak ila
h cevherde yok olu, bir
damlann denize dmesi gibi garkolmadadr. Mutasavvflar buna istirak (=garkolma) diyorlar.
Bu, bir sembol olarak
sylenirse de, anlatlmas ve anlalmas zordur! Denize den bir damla var; bu damla denizde
n, deniz de damladan
ayrdedilemez!

Rzgar, Cenab- Hakk'n ordusudur;


bazen coar, Hakk'n emri ile her eyi krar geirir!

4681 Rzgr, Cenb- Hakk'n ordusudur! Yalnz nifak yznden birka


gn sizinle uzlat, ho geindi. Yani rzgr; ihtiraslarmzn, kt huylarmzn,
ehvetimizin, hret peinde komamzn, arzularmzn semboldr. Nefis rzgar,
bir mddet bizi oyalar, bize ho ve zevkli grnr;sonra bamza bela olur.
Yaptmz btn ibadetleri, iyilikleri alr, gtrr. Bylece rzgar, Hakk'n ordusu,

adalet ordusudur.

Rzgar, i yzden, kendi yaratcs ile uzlamtr; O'nun emrinden dar


kmaz! Fakat zaman gelince, ecel gibi gelir, size el atar, sizi mahveder! Bazen o,
yle iddetle eser ki, aalar bile kknden sker, atar!

Dikkat et de gr; rzgar, btn azlardan girip kmada; her canl varlk,
her an onu alp vermede!..

Boaz da, kendi iine girip kan rzgrdan emin, diler de; fakat o, Hakk'n
emri ile bir die girince,

4685 Bir zerre rzgar koca bir da kesilir! insan, di arsndan perian olur,
hastalanr. Yani Cenab- Hakk rzgara; "Die d; sahibini perian et!" diye
emredince, bir zerre rzgar die girince di kocaman bir da gibi sahibini ezer, hasta
eder.

Rzgar, bazen ekinlere can balarken, bazen de onlar krar geirir!

Bunun gibi, sevgi ve sayg ile senin elini pen kiinin eli, kzd zaman bir
topuz gibi senin bana iner!

662

O dii aryan kii de; "Ey Allhm! Bu yeli, bu ary Sen gider!" diye
candan ve gnlden; "Aman ya Rabbi, aman ya Rabbi!" diye mzlanmaya,
yalvarmaya balar.

Ey az! Bu geip giden yelden haberin bile yoktu, gfl idin; imdi,

dilerini sk da, Hakk'tan gnahlarnn balanmasn dile!

4690 O kat kalpli, gz yaarmasn bilmeyen kii, dii arynca, gzyalarn yamur gibi aktmaya balar. Bylece dert, ztrap, Hakk' inkar edenlere;
"Aman Allh!" dedirtir.

Ey gafil! Sen de, mademki ermilerin nasihatlerini kabul etmedin, benimsemedin; hi olmazsa imdi akln bana al da, dert yznden, ztrap yznden
gelen Hakk'n vahyini, uyarn kabul et!

Rzgar der ki: "Ben, Cenab- Hakk'n bir elisiyim! Bazen hayr haber
getiririm, bazen da er, uursuz haber getiririm!

nk ben, memurum, emir kuluyum; mir deilim! Ben, ey insanolu,


senin gibi padiahtan gfil deilim!

Rzgar der ki: "Ey gfil kii! nsan olsaydn, halin Sleyman'n hali gibi
olsayd, Sleyman'a hammallk ettiim gibi, sana da hammallk ederdim!

4695 Muvakkat bir zaman iin gelir, senin emrine girerdim; kendimi sana
brakrdm; senin maln olur, sana srlarm fsldardm!

Fakat sen Hakk'a as olunca ben de muvakkat bir zaman iin kendimi sana
veririm; sana drt gn hizmette bulunurum!

Sonra, Ad kavmi gibi, seni perian ederim; artk sana yar olmadm iin
senin ordundan, dmancasna kaar giderim!

Bylece, imann gam mayas olunca, sen kederler, zdraplar iinde kalnca,
o zaman gizli leme, gayb lemine kuvvetle inanrsn!

Zaten o zaman herkes mmin olur, inanr; o zaman btn asler,


bakaldranlar balarn eerler!

4700 O zaman, daraacnn dibinde aslmasn bekleyen yol kesen haydut ve

hrsz; herkes alayp szlamaya, feryad figan etmeye balar!

Fakat phelerden kurtulur, dosdoru, gerek bir imana erer, gayba


inanrsan iki dnyann da sahibi olur, madd isteklerini, kt duygularn ayak altna
alr da, kendi nefsinin efendisi kesilirsin!

Byle sen, iki gnlk, muvakkat ve sakat bir padiahlk deil, ebed srecek
bir ahlk, bir padiahlk elde edersin!

Savatan, dvten kurtulur, kendi iine kendin bakarsn; padiah sen


olursun; kendi davulunu kendin dversin!

663

Her eyin asl, u kara topraktr!

Dnya, bizim boazmz adam akll skar; keke, u boaz ve u az


sadece toprak yeseydi de, haram eyler yemeseydi!

4705 Zaten bu az, toprak yer durur; fakat azn yedii toprak, baka ekle
girmi, baka renge boyanmtr!

Olum! Bu kebap, bu arap ve bu eker renklere boyanm, sslenmi


topraktan baka bir ey deildir!

Onlar yedin de, bedenine et, deri oldular; etinin, derinin rengine boyandlar!

Ama onlar, yine de, u topraktr! Byk ve esiz san'atkar, bir avu topra
alr, diker, sker, eitli ekillere sokar; sonra tutar, hepsini yine toprak eder!

Hindli, Trk, Rum, Habeli; hepsi de mezarlarn derinliklerinde ayn renge


boyanm, sessizce yatmaktadrlar! 729

729 Batl, iman sahibi bir airin "Gzler" adl iiri, bu konuyu dile getirmektedir:

"Mavi, siyah hepsi sevimli, hepsi de gzel saysz gzler, efkatlerin gzelliklerine hayran o
lup kalmlard. Onlar,
imdi, mezarlarn derinliklerinde uyumaktadrlar. Halbuki, onlar byleyen gne hala domakt
a, etrafa nurlar samaktadr.
Gndzlerden daha airane olan, daha gzel olan geceler, saysz gzel gzleri byledi. Onlar
byleyen yldzlar, hala
klarn samakta, gkyznde dolap durmadalar! Halbuki o gzel gzlere toprak doldu. O sa
ysz gzel gzler toprak m oldular, yok mu oldular? Hayr, hayr; onlar, grnmez leme evrildiler, grnmez lemi seyretm
edeler!"

4710 Buna dikkat et de, o renklerin, o gzelliklerin hepsinin bir yz


rtsnden ibaret, ireti bir ey olduunu bil, anla!

Geriye kalan renk, ancak Allh'n boyasdr, Allh rengidir! Bundan tesini,
an gibi, sadece ses karan ireti bir ey bil! 730

730 Allh rengi, Allh boyas, mecaz mana tar, Allh'n rengi ile mslmanl kastetmiler
dir. Bazlar, insanlar
hayvanlardan ayrdeden akl ifade etmilerdir. Bakara Sresi'nin u mealdeki 138. ayetinde ge
mektedir: "Allh'n boyas ile
boyan; Allh'n boyasndan daha gzel boyas olan kimdir? Biz, ancak O'na kulluk ederiz!"

Doruluk rengi, takva rengi, gerek iman rengi; kullukta bulunanlar, ibadet
edenler, iyi iler yapanlarda ebed olarak kalr!

664

phe rengi, nankrlk rengi, nifak rengi de, isyan edenin cannda ebed
olarak kalr! Yani, Allh' a inanan bir kiinin vefat ettikten sonra da slam ve iman
sfatlar kaybolmad gibi, kfr ehlinin de kfirlik ve isyan sfatlar lmnden
sonra da zail olmaz! Mminin de, kfirin de bedenleri rr gider; fakat, her ikisinin
de manev sfatlar devam eder gider!

Asi Firavun'un yzkaras gibi.. Onun rengi kalmtr; mumyal da olsa,


bedeni yok olmu gitmitir!

4715 manl kiilerin, dorularn gzel yzlerindeki nur, bedenleri yok olsa
bile kyamet gnne kadar kalr!

irkin, ebed olarak ancak o irkindir; gzel de, ebed olarak ancak o
gzeldir! irkin, somurtur durur; surat daima asktr! Gzel ise, her an gler!

Cenab- Hakk, topraa renk verir, eitli hnerler ltfeder, onu mcevher
haline sokar; ona bir sr vasflar, gzellikler balar! Sonunu dnemeyen, ocuk
huylu insanlar da, topraktan gelenleri elde etmek, dnya nimetlerini kapmak iin
birbirine drr, savalara daldrr!

4733 Bylece; noksan sfatlardan mnezzeh olan Cenab- Hakk, topraa ekici, ho bir renk vermitir; sonra, bir avu toprak iin ocuklar gibi, bizi birbirimize
drmtr, bizi savaa sokmutur!

ocuklar gibi eteimizi toprakla doldururuz; o toprak, bizim ocuk


gzmze altn madeni gibi grnr!

ocuun yetikin insanlara kar gc yoktur! Nasl olur da, Cenab- Hakk
ocuu yetikin kiilerle bir sayar?

Asl belal kiiler; u edepsiz ocuklara benzeyen yal


kiiler, kocam bebeklerdir!

4718 Hamurdan deve, arslan ekillerinde rekler piirirler. ocuklar onlar


grnce, onlara zenirler, hrslarndan ellerini dilerler.

Yendii zaman, azda, arslan da ekmek olur, deve de; fakat ocuklara bu

anlatlsa dinlemezler!

4720 ocuk, bilgisizdir; phededir, zandadr! Allh'a kret ki, ocuun


kuvveti azdr! Bilgisiz olduu ve zanda bulunduu halde, ya bir de gl olsayd
neler yapmazd?

ocuun yzlerce yaramazl vardr; kavgay sever, huysuzdur; herkesle


bozuur! Allh'a kret ki, hile bilmez; gc kuvveti yoktur!

665

Fakat, insanlar iin hayrsz ve belal kiiler, u edepsiz ocuklara benzeyen


yallardan, kocaman bebeklerden eyvahlar olsun!.. Onlar; kendilerini koruyan,
ktlklerden alkoyan kiilere dman kesilmilerdir, onlarn balarna bela
olmulardr! Peygamberlere, vellere saldranlarn arasnda ocuklar yoktur!

Silah ile bilgisizlik bir kiide toplanrsa, o kii, zulmle dnyay yakar bir
Firavun kesilir!

Ey fakir, yoksul kii! Fakirliin yznden sen. Firavunluktan, kfirlikten


kurtuldun; bu yzden Allh'a kret!

4725 kret ki, mazlumsun; zalim deilsin! Firavunluktan da eman


bulmusun; her fitneden, her ktlkten de! 731

731 Peygamber Efendimiz; "Allhm; zenginliin ve fakirliin errinden, fitnesinden Sana sn


rm!" diye Cenab-
Hakk'a niyazda bulunmutur. Peygamber Efendimiz, hereyin ortasn istemitir. "Btn ilerin
hayrls, orta derecede
olandr!" diye buyurmulardr.

Bo karn, eytann zindandr!

4726 Bo karn, Allh'lk lafn etmez; nk, ateine odun atlarak yardm
grmez! Yani; nefsan arzular, eitli gdalarla beslenmez!

Bo karn, eytann zindandr! nk, karn a adamn ekmek derdi, ekmek


sevdas onun hile yapmasna, ktlk ilemesine engel olur!

Bo iken eytann zindan olan karn, yemekle dolunca, bu defa iinde


eytanlarn kaynat bir pazar halini alr; orada eytan tacirler barp ararak
grlt yaparlar!

Hi bir deeri olmayan, hi bir ie yaramayan, hi bir eye benzemeyen


mallar medhederek gzleri boyarlar, grlt patrt ile akllar bulandrrlar!

4730 yle dil dkerler ki, byc gibi, kp at gibi yrtrler, ay ile
sabaha kar meydana gelen aydnl kuma gibi gsterirler!

Yalanmakla, seneleri saymakla insan kemale ermez!

4736 Vaktinden evvel aatan koparlm meyve ne kadar bekletilirse


bekletilsin, olmadka, kemale gelmedike ona ham derler!

666

O ham, o eki suratl kii de, yz yana bile ayak bassa, akl fikri yerinde
olanlara nazaran yine ocuktur, hamdr! 732

732 Hz. Mevlana bir baka Mesnevi beytinde yle buyurur:

"Ben, gen talihliye, ezelde saadete eren, Hakk'n tevfkina mazhar olan gence, pir adn veri
rim! Yoksa; gnlerin,
senelerin geii ile ihtiyar olan kiiye pr demem!" (Mesnevi, c. I, 1940] Byk bir mtefekki
r de; "ok yaayan; seneleri sayan
deil, hayat hisseden kiidir!" demitir.

Uzun seneleri sayan adamn sa sakal aarsa bile o, korku ve mit


ocukluundan kurtulamamtr!

Kendi kendine der ki: "Acaba kemale erdim mi? Yahut byle ham olarak m
kalrm? Acaba, Hakk'n keremi beni olgun hale getirir mi?

4740 Byle kabiliyetsiz, hi bir ie yaramaz bir halde, Hakk'tan uzaklarda


m kalrm? Yoksa, halime acyp, ltfedip bu koruu da tatl zm haline getirir mi?

Hi bir taraftan midim yok! nk, kendimde, Hakk'n ltfuna ve ihsanna


bir liyakat gremiyorum! Fakat, o kerem sahibi bana; "Me'yus olmayn!" diye
buyuruyor!

Hakanmz, bize daima ziyafetler vermede, ltuflarda, ihsanlarda bulunmada; "midinizi kesmeyin!" diye kulamz ekmektedir! 733

733 Bu beyitte, Zmer Sresi'nin u mealdeki 53. ayetinden iktibas vardr: "Allh'n rahmetind
en mit kesmeyin;
Allh, btn gnahlar balar! nk O, ok balayan, ok esirgeyendir!"

Geri biz mitsizlik yznden bir ukura dmz, zntler iindeyiz


ama; Hakk'n ltfuna, ihsanna amadeyiz! O bizi arnca neelenir, her eyi unutur,
ellerimizi rpa rpa gideriz!

Asil kanl, terbiyeli atlar bir otlaa nasl koarak giderlerse, biz de,
ruhumuza huzur verecek holandmz o yere, o leme yle koar gideriz!

4745 Adm atarz ama, orada adm yoktur; kadehimizi doldururuz ama,
orada kadeh yoktur! 734

734 Hz. Mevlana bir ruba'sinde yle buyurur: "Bizim arabmz, kadehsiz olarak sunulmaktadr
! imize bir ate
dmtr, yreimiz yanp tutumaktadr! Fakat, bu gnl yangnnn duman grlmemektedir! A
k rebabnm feryad,
inlemesi; gerek sevgilimizin, gnl sultanmzn yayndan, onun mzrabndandr! Sakn; 'Bu re
babdr; bu sesi rebab karyor!'
deme!"

nk, orada herey can lemindendir! Vardr, ama can gibi grnmez;
mana iinde manadr, Rabb'e mensuptur!

667

ekil, suret, grnen herey bir glgeden ibarettir!

ekil, suret, grnen herey glgeden ibarettir; mana ise gnetir! Glgesiz
nur; harabelerde, ykk yerlerdedir!

4750 Da; perdeyi yrtmak, glgeyi gidermek iin param para olmu, zerre
zerre dalmtr! Bu hal, bu nura kar deersizdir!

Cenab- Hakk'n nuru Tur Da'nn d yzne vurunca, iine de o nur


dsn diye da, dayanamad ve param para oldu!

4753 Hakk nuru yle bir nurdur ki; bu nurun urunda da, yzbinlerce para
olmaa deer! Ey yeryz; gkten gelen ilah nura engel olma, abuk aradan kalk ve
ekil! Yeryz; insann madd varlnn, bedeninin semboldr!

Kalk da, gn nuru glgeyi yaksn, yok etsin! Ey gndzn dman olan,
ey ilah nura engel olan glge varlk; bu manev karanlklar senin glgenden
meydana geliyor; sen ortadan kalk ki, nur parlasn! 735

735 Ey yeryz ve u kara toprak gibi kirlenmi, gnahn karanlklar iinde kalm kii! Kt
huylarm, madd

arzularn, ehvetini, hiddetini aradan kaldr, yok et! Sende cisman kesafet yok olunca, gkl
erden, telerden gelen nur,
karanlklar defeder; ortalk ilah nurla, Rabbani tecell ile dolar!

Hakk Teala'nn Azrail(a.s.)'a; "Ruhlarn aldn


insanlardan en fazla kime acrsn?" diye sormas, Azrail'in
de Cenab- Hakk' a cevap vermesi.

4797 Hakk Teala Azrail'e; "Ey stn melek!" diye buyurdu. "Sen; bu
kederli, dertli insanlardan canlarn alrken en ok kime acrsn?"

Azrail; "Canlarn aldm insanlarn hepsine acrm! Fakat, Allh'n emrini


ihmal etmekten ok korkarm!

Hatta, cann almak istediim gence acrm da; 'Keke Allh, onun yerine
beni kurban etseydi!' dediim de olur."

4800 Allh; "Kime daha fazla acrsn; gnln, kime daha fazla yanar,
kavrulur?" diye buyurdu.

668

Azrail dedi ki: "Bir gn bir gemi, coup kpren, kuduran dalgalar arasnda
bocalarken emir aldm, gemiyi param para ettim.

Allhm! O gn sen bana; 'Gemidekilerin hepsinin canlarn al!' diye


buyurdun. 'Yalnz, yolcular arasnda bulunan bir kadnla bir ocuun canlarn alma;
onlar brak! ' dedin!

Her ikisi de, bir tahta parasnn stnde ciz bir halde kalmlard. Azgn ve

kzgn dalgalar, o tahtay srp gtrmede idi.

Derken; 'Anasnn da cann al!' diye emrettin. 'Kn! (=01!)' emrine uy da,
ocuu yapayalnz brak! '

4805 ocuu anasndan ayrdm; ama Allhm, Sen de bilirsin ki, bu bana
pek ac geldi!

Vazife gerei ben, ok ac yaslarn feryatlar, ahlar iinde kalmmdr!


Fakat, o ocuun acs, o ocuun kalbimi yak hi aklmdan kmad!"

Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ben, o ocua ltufta bulundum da, dalgaya,
onu aalk bir yere gtrp brakmasn emrettim!

Ssenlerle, reyhanlarla, gllerle, tatl, yenmesine doyulmaz meyve aalar


ile dolu bir bahede...

Berrak, tatl sular fkran kaynaklarla dolu, aalkl bir yerde o ocuu
yzlerce nazla, nimetle besledim!

4810 Orada, o bahede yzb inlerce gzel sesli kular tmede idi.

Ona nesterenlerden, gllerden dek yaptm; onu fitnelerin, musibetlerin


tesirinden korudum!

Gnee; 'Hararetinle onu yakma, incitme!' dedim. Rzgara da; 'Onun


stnden eserken yava es; onu hrpalama! ' diye tenbih ettim!

Buluta; 'Onun stne yamur yadrma; onu slatma!'; imee de;


'Birdenbire akarak onun gzn alma, kamatrma!' emrini verdim!

'Ey k; o baheye urama, bu ayr imeni sakn soldurma! Ey yaz; sen de,
bu baheye el atp oray kasp kavurma!' dedim!

4831 Allh'n ltf ile lmden kurtulan ocuun ulat bahe, ariflerin

ba gibi, kasrgadan, ldrc sam rzgarlarndan emin idi.

Bir kaplan yeni dourmutu. Ona; 'Bu ocua st ver! ' diye byrdm; o da
emrimi yerine getirdi.

Ona st verdi, hizmetlerde bulundu; byyp arslan gibi bir delikanl


oluncaya kadar ona bakt.

Stten kesilince, bir periye; ona konuma ve adaletle hkmetmeyi


retmesini emrettim!

669

4839 Bylece, o anasz kalan ocua, yzlerce inayette bulundum! Vastasz


olarak. Benim iyiliklerimi grsn, bilsin diye, ona yzlerce ltuflarda, ihsanlarda
bulundum!

Benim ltuflarm grsn de, sebepler yznden zihni karmasn,


ekimelere dmesin, her yardm yalnz benden beklesin.

4843 Ey Allh'n kulu! O saysz ltuflara, ihsanlara nail olan, bunlara


karlk kr borcu olarak Nemrud kesildi, Halil brahim'i yakmaya kalkt!

4847 Nemrud; bilgisizliinden, krlnden tr, Cenab- Hakk'n


ltuflarn, ihsanlarn ayann altna ald!

Bylece, kendisine yaplan iyilikleri inkar etti; gurura kapld, yol vurucu
oldu. i aztt da, Allhlk davasna kalkt!

akbaba ile sonsuz gklere ykseldi, benimle savaa giriti.

4850 Hz. brahim'i bulup ldrmek arzusuyla, yzbinlerce susuz ocuu


ldrtt.

nk, mneccim yln talihine bakm; 'Bu sene, seninle savaacak bir
ocuk doacak!' demiti.

'Akln bana al da, sana dman olacak ocuu ortadan kaldr!' demiti.
Bu yzden Nemrud, o sene kim douyorsa, acmadan onlar ldrtyordu.

Onun bahsedilen ocuu bulamamas yznden Allh'n vahyine mazhar


olan ocuk, Hz. brahim kurtuldu. br ocuklarn kanlarrn vebali de, Nemrud'un
boynunda kald."

eyh eyban- Ra' hazretlerinin kerametleri.

4815 eyban- Ra', cuma namaz vakti gelince inat kurt girmesin diye,
srnn etrafna bir izgi, bir hat ekerdi.

Ne koyunlar o izgiden dar kabilirlerdi, ne de yrtc bir kurt veya bir


hrsz o izgiden ieri girebilirdi.

736 eyban- Ra': Byk vellerdendir. Gazal hazretleri hya-i Ulum adl kitabnda, mam-
afi hazretlerinin bu
velnin huzurunda bir mektep ocuu gibi oturduunu, ona sualler sorduunu, bu hale aanlara
da; "O, lednn ilmini bilir!"

dediini yazar. Hz. Mevlana, eyban- Ra' hazretlerinden Mesnev'nin birinci cildinin 856. be
ytinde ve ondan sonra gelen
beyitlerde bahsetmitir. Bu byk vel Msr'da vefat etmi ve mam- afi hazretlerinin meza
r yanna defnedilmitir.

670

Hud (a.s.) da, bu ekilde Hakk'a snarak, yalvararak bir daire izmi, o
daire iinde kalan yaknlar, kendisine uyanlar o korkun kasrgadan korunmutu. 737

737 Hud (a.s), bugnk Yemen'de oturan Ad Kavmi'ne peygamber olarak gnderilmiti. Kendisine i
syan eden, imana
gelmeyenleri yedi gece, sekiz gndz devam eden ok iddetli bir kasrga ile mahvetmiti. Kend
ine inananlar toplam, onlarn
etrafna bir daire izmi. Rzgar, kasrga o daireye gelince bahar rzgar gibi tatl tatl es
ermi.

Hz. Hd onlara dedi ki: "Sekiz gn, bu izginin iinde rahata oturun da,
dardaki korkun azab seyredin!"

izginin dnda kalan imanszlar kasrga havaya kaldryor, yere, talara


arpyor, etlerini kemiklerinden ayryordu.

4820 Onlarn bir ksmn havada birbirine vuruyor, kemiklerini parampara


ediyor; sonra haha taneleri gibi yere sayordu.

Dehetinden gklerin bile titredii o azab, o kahr anlatsam. Mesnevi 'ye


smaz!

Ey kasrga, ey korkun rzgar! Eer bu dehetli halleri kendi tabiatna


uyarak, kendiliinden yapyor isen, Hd'un izdii izgiden, daireden de ieri gir
bakalm!

Ey tabiata inanan, aklna gvenen kii! Ya tabiattan stn olan Allh'n bu


kudretini, bu saltanatn gr, yahut da Kur 'an- Kerim 'de bu hadiseyi anlatan ayetleri
sil, yok et! 738

738 Tabiata inanan; kendini felsef dncelere kaptrm, hadiseleri kendi akl terazisi ile
len kiidir. Bu kii;
gerek bir hadisenin kssasn anlatan ayetleri grmezlikten gelir, onlara inanmaz. Ziy Paa
ne gzel sylemi:

"draki me'ali bu kk akla gerekmez,

Zra bu teraz o kadar skleti ekmez!"

Ey tabiata inanan kii! Elinden gelirse Kur 'an okuyanlara mani ol,
okumasnlar; Kur 'an retene de para ver, okutmasnlar!

4825 Sen; ciz kalmsn, armsn! Bu cizliinin, bu aresizliinin


sebebini de anlamyorsun! Senin bu ciz hale dn, aresiz kaln; kyamet
gnnn getirecei cizliin, aresizliin bir aksidir, bir nmnesidir!

Ey inat kii! Senin nnde aczler, aresizlikler var; gizli hallerin meydana
kaca an geldi, sanki kyamet koptu!

671

Hayran oluu, ciz kal kendisine manev gda edinen kii ne mutlu kiidir!
Bu hale gelen kii, iki lemde de dostun himayesinde, glgesinde uyumaktadr!

O; bulunduu zamanda da, gelecek zamanda da aczinin idraki iindedir! O,


lmtr, kendini yok sanmaktadr! O, yal kadnlarn dinini din edinmitir! 739

739 Peygamber Efendimiz bir hadslerinde; "Size yal kadnlarn dinini tavsiye ederim!" diye
buyurmulardr. nk
yal kadnlar; bir bilginden, bir din adamndan bir sz iitseler tereddt etmeden onun dor
uluuna inanrlar. 'Bunun asl
nedir?' diye mnakaaya girimez, kendilerinde bir akl, bir hner grerek benlie kaplmazlar
, bilgilik taslamazlar.

Zleyha da ok yal bir kadnd ama; Ysuf un nuru ona dnce,


yallktan kt, gen bir hanm oldu. 740

740 Bir rivayete gre Zleyha, kocasnn lmnden sonra Hz. Ysuf la evlenmek istedi. Fakat p
ek zayft,
irkinlemiti; gc kuvveti kalmamt. l m, diri mi belli olmaz bir hale gelmiti. ekti
i zdraplardan tr ok
ihtiyarlamt. Durmadan alad iin gzleri grmez olmutu. Hz. Ysufun huzuruna kardkla
r zaman Ysuf, onu
tanyamamt. "Ben, btn hayatmca sizi seven, sizi dnen Zleyha'ym!" dedii zaman Ysuf,
onu sesinden tand. Ona ok
acd; yrei szlad. Zleyha'ya bir arzusu olup olmadn sordu. O da, eski gzelliini, g
rme kabiliyetini tekrar elde etmek
istediim syledi. Hz. Ysuf dua etti. O srada, Cebrail (a. s) geldi. "Allh buyuruyor ki:" d
edi. "Onu genletireceim, zengin
edeceim! Gzleri grecek; ona iman da nasib edeceim! nk o, hi bir vastaya bavurmadan B
izim sevdiimizi seviyor!"
dedi. Ve Zleyha'nn srtn svazlad. O anda Zleyha dnyann en gzel kz oldu ve imana ge
ldi. Ysuf da onunla evlendi.
(Mesnevi Me 'kazlar, s. 228)

4830 Hayat, lmdedir, mihnettedir; ab- hayat, karanlklar iinde


gizlenmitir!

4836 Cenab- Hakk buyurdu ki: "Ben; Eyyb'a da, bedenine den kurtlar
bir baba gibi sevme duygusu verdim! Bir baba gibi onlar sever, onlara zarar
vermezdi. Yarasnn cerahatleri iinde kaynaan kk kurtlar yaradan kurtulup yere
dnce, Eyyb onlar yerden alyor, tekrar yarasnn iine koyuyordu.

Hz. Eyyb 'un yarasnda kaynaan kurtlara da, evladn babasn sevmesi
gibi, ona kar bir sevgi verdim; onu, babalar gibi severlerdi. te sana Hakk'n
kudreti, ite sana Cenab- Hakk'n hikmeti!

Analara, analk sevgisini de Ben rettim! Benim, gnllerde uyandrdm


ltuf ve sevgi nasl olur, sen onu dn!"

672

Nefsi emmare (bizi kt iler yapmaya, gnah


ilemeye srkleyen nefis) aslnda yrtc bir kurttur!

4856 Gerekten de kt nefis, yrtc bir kurttur! Sen, akln bana al da,
kendini ondan koru! Ne diye her yakn dosta, her arkadaa bahane bulursun, onlar
sularsn? 741

741 Baz kiiler, kendi nefislerini temize karrlar da, suu hep bakalarna yklerler. Bak
alarnn hatalar ile,
ktlkleri ile urarlar da, kendi nefislerini grmezler; kendi hatalarn dzeltmeye uram
azlar. Nitekim Ysuf (a. s); "Ben,
byle yapmakla nefsimi temize karmak istemiyorum! nk nefis, daima ktl emreder!" (Yus
uf Sresi, 53) diye
buyurdu. Peygamber Efendimiz de bir hadslerinde; "Senin en zararl dmann nefsindir!" diye
buyurmutur. Cenab- Hakk,
Davud (a.s)'a yle bir vahiyde bulunmutur: "Ya Davud! Eer Benim seni sevmemi istiyorsan, ke
ndi nefsini dman bil ve bu
suretle Ben'i sev!" Gerekten de, nefsini sevdii halde Allh' sevdiini iddia eden kii, yal
ancnn biridir. Hz. Mevlana bir
ruba'sinde yle buyurur:

"Eer bir defa hakkyla kendi nefsini yenebilsen, onu sulasan, ona hakim olsan btn peygambe
rlerin ilmi sana
malum olur. O zaman, btn dnyann aramakta olduu gzeller gzeli, o gayb leminin gzeli, s
enin anlaynn, idrakinin
aynasnda belirir, kendini gsterir!"

Sapklkta, yz kel kiiye bile klah bulunur; ayplar rtlr, kellik


gsterilmez! Bunun gibi irkin, hilekar, hakikatten habersiz, imansz olan nefis de,
manev kirlilikleri, hastalklar gizlemektedir!

Nefis, her kele klah bulur, giydirir! Bu sebeple, ey Allh'n fakir kulu; sana
diyorum ki; "Kendine gvenip de sakn tasmay nefis kpeinin boynundan karma!

Bu nefis kpei terbiye edilse, hatta terbiyeli bile olsa, yine de kpektir!
"Ne mutludur nefsini aa gren kii!" hkmne uy, nefsini alak! nk o, ok
kt huyludur! 742

742 Bu beyitte u hadise iaret edilmektedir: "Ne mutludur nefsini aa gren kii; kazancn
temiz hale sokan, iini
slah eden, temizleyen, dn dzelten, gze batacak hallerden ekinen ve errini, ktln
halktan gideren kii!" (Cami'u 's-

Sagr, e. II, s. 54) Bu beyitte; "Nefis kpei terbiye edilse, hatta terbiyeli bile olsa.." ge
mektedir. Bunu, rihler aklarken

yle yazyorlar: "Nefsinin tesirinden tamamyla kurtulmam kii, bakalarna ahlak tler
veren bir terbiyeci olsa bile, onun
tabiat deimez; yine nefsaniyetinden, kt duygularndan kurtulamaz!"

673

4862 Kur 'an- Kerm 'in bir ok ayetleri, nefislerin ktlklerini, pisliklerini
anlatp durmadadr. Mushaf a da bak; ama sende onu okuyacak gz nerede?

Nefis, frsat bulunca, peygamberlerle savaan Ad kavmi gibidir; Hakk


yolunu gsteren peygamberleri ldrmek iin kl krk yararcasna urar durur!

Edepsiz nefsin ktlkleri; zaman zaman cihan fitnelerle doldurmu,


insanlar anszn yakp yandran bir alev kesilmitir!

Kendine gel de, znt ve kederden ikayet edip


durma; derdin sana derman olduunu bil!

4302 Dert, eski ilac yeniler; dert, her usanm, kurumu dal krar! Yani ak
derdi, iddetli istek, khne ilalar tazeler; ak ve evk melal ve znt dallarn
budar, krar!

Ak; dertleri, eskileri yenileyen bir kimyadr! Bu trl dertlerin bulunduu


yerde melal, usan yok olur, gider!

Kendine gel de, melal yznden ah edip durma; dert ara, dert ara, dert ara!

4305 Faydasz ilalar, dertlere deva olmazlar da hileler yaparlar, hastalar


aldatrlar! Yol kesicidirler; onlar soyarlar, paralarn alrlar!

Tuzlu su, susuz kimseye derman olmaz; iildii zaman insana ho ve serin
gelirse de, hi bir fayda salamaz!

Tuzlu su; kendisini bize iyi su gibi gsterir, bize hile yapar da, yzlerce
sebze yetitiren tatl suyu aramamza mani olur. Yani; zevkler, lezzetler su gibi
iildii zaman insana ho gelir, oyalar fakat, onun manev susuzluunu gidermez!
Bilakis, hakikati aramasna engel olur! Hakikat suyundan gnl banda, yz eit
ruhan sebzeler ve meyveler yetiir, geliir!

Bunun gibi, kalp altn da, ayar tam, kymetli altn bulmaya mani olmaktadr!

"Ey mrid! Senin muradn benim; beni al!" diye hile ile senin ayan
kesmi, kanadn yolmutur!

4310 Sana; "Derdini ben ekeyim!" demitir ama, zaten kendisi derttir!
Grnte, sana mat olmutur fakat, hile ile seni mat etmitir!

674

Yr yalanc; durmadan ka da, derdin iyilesin, derdin sana derman olsun;


sana manev, gzel kokular, miskler sasn!

Prin, mridin nemi

4100 Ey mevk peinde koan kii! Zaten sen; piri, mridi, doru yol gstereni gremezsin; hatta grsen bile ondan yz evirirsin!

Ben bu yolda altm mil yol aldm halde bu yol gsteren hal bana;
"Yolunu bulamamsn!" diyor.

Ben bu alacak adamn szne kulak versem, onun emri ile, yola yeniden
balamam lazm!

Ben bu yola mrm harcadm; ne olacaksa olsun! Efendi; sen yr, git!

Evet, yol aldn, aldn ama; imee benzeyen zannna uydun da aldn! O
aldn yolun onda birini, arktan doan vahiy gneine uy da al!

4105 "Zann ile geree ulalmaz!" ayetini okumusundur! yle olduu


halde neden bir imee gvendin de dou ndan mahrum kaldn? 743

743 Bu beyitte. Yunus Sresi'nin u mealindeki 36. ayetine iaret edilmektedir: "Onlarn ou,
zandan baka bir eye
uymuyorlar. Zan ise; gerekten hi bir ey kazandrmaz."

Ey gaml, ey perian adam! Ya bizim gemimize gir, ya o gemiyi bu gemiye


bala! Yani; ey kendini bir ey zanneden kii! Ya bir mride balan, yahut da
gemini mridin gemisine bala da sana rehberlik etsin! Bylece, doru yolu
arma!

Bu sz duyan kii; "yi ama, ben iyi bir yolda deil miyim? Bu emir sahibi
olmay ben nasl brakrm? Kr gibi, nasl sana uyup giderim?

Kr bir kiinin rehbere uyup gitmesi, elbette yalnz gitmesinden daha iyidir;
rehberle gidite bir ayp varsa, bunda yz ayp var!

Sivrisinekten kayor, akrebe gidiyorsun; slaklktan ekiniyor, denize


dalyorsun!

4111 Ysuf gibi, bir i skntndan kayor; "Yiyelim, ielim, gezelim, oynayalm!" diye kuyuya dyorsun!

Sen, Ysuf gibi, bir gezinti yznden kuyuya dyorsun ama; ona olan

yardm, sana nereden gelecek?

675

Onun bu gezintisi, babasnn msaadesiyle olmasayd, kyamete kadar


kuyunun dibinde kalrd; kuyudan kamazd!

Babas; "Onun gnl ho olsun!" diye ona izin verdi. "Mademki gnln
gezmek istiyor, haydi git; hayrl olsun!" dedi.

4115 Mesih'e uymayan, ona kafa tutan her kr; Yahudi gibi saptr, doru
yolu bulamaz!

Kr bile olsa, ona uyann gznn almas mmkndr! Fakat, bu ekinme,


bu kendini beenme yznden kr olarak kalr!

sa ona; "Ey kr kii!" der. "ki elinle bana sarl; senin gzn aacak srme
bendedir!

Kr bile olsan, benim yzmden gzlerin alr, can Ysufunun gmleine


kavuursun!

O perianlktan, o krklktan sonra sana ulaan devlet, stnlk ayn


zamanda sana yol gsterir!

Bir adamn lmnden sonra olundan; "En tenbel


olan hangisi ise malm, mlkm o alsn!" diye vasiyet

etmesi.

4877 leceini anlayan bir adam, lmeden nce candan ve gnlden srarla
vasiyette bulunmutu.

Onun, selvi boylu olu vard. Gnln de, cann da onlara vakfetmiti;
onlar ok seviyordu.

"Elimde avucumda kumatan, altndan ne varsa, onlar bu olumdan en


tenbeli alsn!" dedi.

4880 Kadya da bu vasiyeti duyurdu. ocuklarna da bir ok tler verdi.


Sonra da, lm arabnn kadehini ald, iti.

ocuklar kadya; "Ey kerem sahibi byk insan!" dediler. "Biz yetim,
babamzn emrinden dar kamayz!

Emri duyduk ve itaat ettik; bu buyruk onun! O ne buyurdu ise, biz ona
uyarz! Bylece, buyruu yrr, yerine gelir!

Biz, smail gibiyiz; o da brahim! brahimimiz bizi kurban bile etseydi, biz
ondan ba evirmez, ona kar gelmezdik!"

676

Kad dedi ki: "Bir karara varabilmem iin her biriniz akln, zekasn
kullanarak tenbellik derecesini anlatan bir hikye sylesin! 744

744 Hikyenin banda geen tenbellik kelimesinin metinde geen karl "khil"dir. Baz r
ihler, khil kelimesini
"temkin ve kemal sahibi" olarak almlardr. Aslnda bu kelime, lgatte; "kemale ermi, enen
, tenbel, hantal" manalarna gelmektedir. Bu hikyede, "gerei anlamaya, hakikati aramaya alan, fakat dnya nimetlerim eld
e etmekte tenbel olan kii bahis
konusudur. Elbette byle tenbeller, kemal sahibidir.

4885 Bylece, her birimizin tenbellik derecesini grelim; hanginizin daha


tenbel olduunu kat' olarak anlayalm!

Arifler; iki dnyadan da vazgemi, ne bu dnyada, ne de teki dnyada


gayeleri zevk olmayan, zevk peinde komayan tenbel kiilerdir! Bu sebepten de,
onlar, tarla srmeden zahmetsizce harman devirirler! 745

745 Ariflerin iki dnyadan da gemi, irade ve ihtiyarlarn, kendi varlklarn grmedikleri,
madd kazan hususunda
tenbel olduklar anlatlyor. Bu konu da yanl anlalmamaldr. Kimseye muhta olmamak iin
almak, dnya ileri iin
didinmek lazm da, burada dnyaya kar ar sevgi beslememek bahis konusudur. Kur 'an- Ker
m; "almaktan baka, insan
iin bir kazan yolu yoktur!" (Necm Sresi, 39) diye buyurmuyor mu?

Onlar; kendi tenbelliklerine dayanmlar, her ii Cenab- Hakk'n takdirine


brakmlar, didinmekten vazgemiler, huzura kavumulardr!

Halk; Hakk'n fi'lini, takdirini grmez de, bu yzden rahat ve huzur nedir
bilmez; gece ve gndz zahmet ve meakkatten kurtulamaz!

Haydi; tenbelliinizi syleyin de, srrnz anlayaym, tenbelliinizin


derecesini bileyim!

4890 phe yok ki her dil, gnln perdesidir; perde kmldannca srlara
ulalr!

Bir dilim kk et paras, kk bir perde olur da, yzlerce gnein yzn

rter!"

4900 O kardeten biri kadya dedi ki: "Ben; bir insann, konumaya balar balamaz konuu tarzndan, kulland dil bakmndan ne adam olduunu
anlarm! Eer azn amaz, konumaya balamazsa, ancak gn iinde
anlayabilirim!"

br; "Ben;" dedi, "Sz sylerse, o adamn ne biim adam olduunu


anlarm! Sylemezse, onu sz sylemeye zorlar, ona sz syletirim!"

Kad; "Senin bu hileni, kurnazln duymu, iitmise azn kapar, susar,


hi bir ey sylemezse ne yaparsn?" dedi.

677

Bu rnek, una benzer: Anann biri, ocuuna dedi ki: "Geceleyin sana bir
hayal grnrse,

Yahut mezarlkta, korkulu bir yerde kinle, hiddetle dolu kapkara bir hayal
grrsen,

4905 Yreini salam tut; korkmadan stne atl! O hayal, derhal senden
yz evirir!

nk, kim korkmadan stne atlrsa, o dev gibi olan hayal hemen kaar,
kaybolur!"

ocuk dedi ki: "O dev gibi olan hayale de annesi byle sylemi ise,

O hayal, annesinin emrine uyarak stme atlr, boynuma sarlrsa, o zaman


ben ne yaparm?

Sen; 'Korkma; uyank ol!' diyorsun, bunlar bana retiyorsun ama; elbette
o irkin ve korkun hayalin de bir annesi vardr!"

eytana da, insana da akl reten, telkinde bulunan, tek olan, esiz olan
Hakk'tr! Zayf olan, kuvveti gc bulunmayan kimse bile, O'nun ltf ile, yardm
ile hasma galip gelir!

4910 Yava olan, halim olan, ceza vermekte acele etmeyen, ne tarafta ise, ne
tarafa yardm ediyorsa, Allh iin olsun, sen de o tarafa yr, o tarafta ol!

Kad dedi ki: "Kurnazln anlar da sz sylemezse, o akll kii senin hile
yaptnn farkna varrsa,

Onun srrn nasl anlarsn? Doru syle!" "Onun karsnda susar,


otururum!" diye cevap verdi.

"kacam yerde, sabr merdiven edinirim; karm da! Bylece, rahatln,


sevincin damna ularm!

Fakat, onun huzurunda otururken bu lemin nee ve gamna ait olmayan bir
sz gnlmden couverirse,

4910 Bilirim, anlarm ki o sz, Yemen lkesindeki Sheyl yldzna


benzeyen parlak nurlu gnlden gnderen odur!

Gnlmden kp gelen o sz; telerden, erefli, uurlu ynlerden


gelmektedir! nk, gnlden gnle pencere vardr!

Gnl penceresinden gne ieri dnce sz bitti, tamamland! Ve Allh,


dorusunu daha iyi bilir!"

Bu beyitlerin erhi vardr, ama o erh gnlde kapand kald; artk dar
kmaz!

[Burada, Mesnev-i ^en/hitam buldu. VI. Cild'in sonu, Mesnev'nin sonu demektir. Hz. Mevlana'y
a isnad edilen bir

VII. Mesnevi varsa da, bu Mesnevi uydurma bir Mesnev'dir. yle ki: VI. Mesnev'den yzlerce
beyit alnm, I. ve III.
ciltlerinde bulunan baz hikyeler kendi grlerine, kendi inanlarna uydurularak deitiril
mi; bu suretle slamiyet'e
uymayan baz inanlar Mevlana'ya isnad edilerek mminler yanl grlere, yanl inanlara s
rklenmek istenmitir. Bir ok
Mesnevilerde olduu gibi bendeniz de, Hz. Mevlana'nm olu Sultan Veled hazretlerinin VI. cilt
Mesnev'nin yarda kalan son
blmn tamamlayan 53 beyti teberrken alyorum.]

Sultan Veled hazretlerinin bahsi tamamlamas

Bir mddet bu Mesnevi, babam gibi sustu. Veled ona dedi ki: "Ey nefesi diri
olan, ey nefesi ile lleri dirilten!

Ne yzden artk sz sylemiyorsun? Neden ledn ilminin kapsn kapattn?

ehzadeler hikyesi sona ermedi; nc ehzadenin maceras


tamamlanamad, anlatlamad.

Babam buyurdu ki: "Szm, bundan byle deve gibi kt, yatp uyudu.
Artk mahere kadar kimse ile konumayacam!"

Bu szn erhi var! Var ama, o erh, gnlde kapand kald, artk dar
kmyor!

678

Natka, sz syleme kabiliyeti deve gibi kt, uyudu. O syleyebilir; ama


ben, sz sylemeye azm kapadm!

Gme zaman dereden srayp kmaya geldi. "Her ey helak olur; ancak
O, O'nun hakikati kalr!" 746

746 Bu beyitte, Kasas Sresi 'nin 88. u son ayeti kermesinden iktibas vardr: "Allh ile ber
aber baka bir Allah'a
yalvarma; O'ndan baka bir Allh yoktur! O'nun zatndan, hakikatinden baka herey helak olaca
ktr! Hkm O'nundur; O'na
dneceksiniz!"

Bu szn geri kalan blm, can diri olan kiinin gnlne dilsiz dudaksz

gelir!

Dedikodu da sona erdi, mr de sona erdi. "Gamdan, dnya gailesinden


kurtulma zaman geldi." diye bana mjde verildi.

679

10 Can leminde dolaacam; bu topraktan, bu nemli yerden geip vahdet


denizine dalacam!

nk bu dnya; nemle, slaklkla diridir, hotur! Vahdet denizinden


slaklk elde etmitir de, o yzden gzeldir, sevimlidir!

Can; toprakla, slaklkla, balkla diri olursa, deniz leminde ne hale gelir,
nasl olur; sen seyret!

Deniz, ehre benzer; slaklk ise, o ehrin kapsdr! Islaklk, bir damla
gibidir; vahdet denizinin ise ucu buca yoktur, kyszdr, sonsuzdur; bunu byle bil!

u slakl, u bal brak da, can gibi sevgilinin denizine dal, lmszlk

elde et!

15 u balk bedende hapsolup kalan can, can denizinden kp gelmitir.


Bu sebeple, sen de erefi, bykl can yolunda ara, can yolunda bul!

stediini can yolunda iste de, seni alp cann geldii yere gtrsnler;
toprakta, balkta deniz aramak, deniz bulmaya almak bo yere uramaktr!

Topran her cz', insan toprak lemine gtrr, fakat; can denizinin
dalgas, adam alr, sevgiliye gtrr!

Bu sebeple, sevgiliye kavumay can u gnlden iste! Dudaksz, dilsiz,


Rabb'in adn an, zikret de,

Bylece, Rabb'i ok zikret de, u fani cihandan, bu hapishaneden kurtul; can


leminde ebed olarak kal!

20 Bo yere uramalarla, mr tohumlarn orak topraa ekmedesin;


sonunda helak olup gideceksin!

Byle aziz, byle paha biilmez mr her an, hi bir karlk elde etmeden
niin harcyorsun? 747

747 Sa'd hazretleri u beytinde, aziz mrn bo yere harcandndan ikayet etmektedir:
"Bu azz mr; 'Yazn ne yiyeceim, kn ne giyeceim?' endiesiyle harcayp duruyorsun!"

Ey ibilen kii; gl bahesini veriyorsun da, dikenlik alyorsun! Bu, sence


aldanma deil mi, ziyan etmiyor musun?

680

Dnya iin harcanan mr, biter gider; Hakk'n kendi tarafna doru arp
gtrd kii, ne mutlu kiidir! 748

748 Bu beyitte, 89. Fecr Sresi'nin u mealdeki 27-29. ayetlerine iaret var: "Ey huzura eren
nefis! Raz edici ve raz
edilmi (yaptn ilerle Allh' memnun ve aldn nimetlerle Allh tarafndan memnun edilmi
) olarak Rabbi'ne dn;
cennetime gir!"

Sayl nefeslerle verilmi olan mr Hakk yolunda harcar isen, o mr


sonsuz olur, bitmez tkenmez!

25 badet ile, iyilikle geen on gnlk mr; saysz, hadsiz hesapsz bir
hale gelir!

Haydi; bu dnya pazarnda hayrl bir alverite bulun; bir dikenden


yzb inlerce gl elde et!

Ektiin bir iyilik tanesinden Cenab- Hakk'n ltf ve insanyla yzbinlerce


tane devirirsin! 749

749 Bakara Sresi'nin u 261. ayetine iaret var: "Mallarn Allh yolunda harcayanlarn durum
u, her baanda yz
tane olmak zere, yedi kat baak veren bir tanenin durumu gibidir. Allh, dilediine kat kat v
erir; Allh'm ltf genitir!"

Zaten say, bu leme mahsustur! nk saylarn sonu vardr! Fakat o


lemde tohumun, meyvenin says yoktur, sonu yoktur!

Ey aslndan ayr dm cz'; benliinden, varlndan vazge de, klle


doru git, Allh' a kavu!

30 Sen, kendin, testiye benzeyen bedeninde su gibisin; yaydn dedikodu


barn; savan da sudaki kabarcklar gibidir!

Ey akll kii; bu ekiller, bu suretler, akarsuyun stndeki kabarcklara

benzer!

Yahut da iteki srlar dar kncaya kadar, iteki suyun zerindeki

kpkler gibidir!

Tandr iinde pien yemein ne eit yemek olduunu kaynay, kard


kp, pis kokusu belli eder!

O yemein tatl veya eki oluu, gence de, ihtiyara da yle grnr; her
naslsa kendini yle belli eder!

35 Tpk bunun gibi, insanlarn canlar, i yzleri de yaptklar ilerden,


szlerinden belli olur!

nsann can, mertebe bakmndan nasldr, nedir; mmin midir, kfir midir,
vel midir; iinden, sznden anlalr!

681

Testideki suyu denizden ayrma, denizden uzak tutma ki, iindeki tatl su
kokmasn, iilmez bir hale gelmesin! Yani; canmz testideki su gibi olduundan, onu
vahdet denizinden uzak tutarsan perian olur!

nk, byk sulardan yardm grmeyen, kendisine su katlmayan durgun


su ho olmaz; gzel rengi de gider, gzel kokusu da, gzel tad da gider, bozulur!

Hz. Peygamber; "ki gn ayn olan kii aldanmtr; pheye dmtr!"


diye buyurdu. 750

750 Bu beyitte, u hads-i erife iaret edilmektedir: "Kimin iki gn ayn olursa, yani bulun
duu gn bir evvelki gne
nazaran feyizli, faydal, gzel gememise, o kii ziyandadr, aldanmtr!"

40 Yakn elde edemeyen, tam bir iman bulamayan kii aptalca yaar; byle
bir insan, rzgarla dolu, ii bo bir tuluma benzer!

O, her an n saftan geride kalr; onun safiyeti, temizlii, nesi varsa bulanr,
kpk gibi tortulanr, bozulur!

Onun sknts, strab her an artar, daha beter bir hale gelir! Her an biraz
daha irkinleir, biraz daha ktleir!

Hakk'n kapsndan kovulan o kii, cehenneme doru gider; hakikat


denizinden uzak dmenin azabn ekmeden ztraplarn, kederlerin ateinde yanar!

in oraya varmadan, halin perian olmadan, her an gaflet seni biraz daha
geriye srklemeden,

45 Yr; Halil gibi, aslna dn; yldzdan, gkkubbeden vazge! 751

751 Hz. brahim Halilullah; "Ben, batanlar sevmem!" diyerek yldza, aya, gnee tapmadan vaz
gemi, Hakk'
bulmu, Hakk'a dnmt.

Himmet ayan gnein ve ayn stne koy; ban da o eyvana, o dergaha,


o kapnn eiine koy!

Bu benlii, bu varl Allh yolunda harca da, blis gibi, Hakk'tan ayr

dme!

Can suyunu can denizine dk de, haddi hududu olmayan usuz bucaksz bir
deniz halini al!

Hikyeyi ksa kes; ben, perde arkasna girdim! Sz bitti, tamamland! Allh,
hereyin dorusunu daha iyi bilir!

50 krler olsun ki, kitap tamamland; kaybolmad! Pein aka oldu,


kardelere ulat!

682

Bu sz, gkyznn merdivenidir; kim bu merdivenle karsa, gkyznn


damna ykselir!

Fakat, u bildiimiz gkkubbesinin damna deil; gklerden de daha yksek


olan mana gnn damna kar!

Bu bizim gkkubbemize o gkkubbesinden ltuflar, ihsanlar gelir; bu gk


kubbesinin dn de, daima o mana gnn havas ile, o gn sevdas iledir!

[Cenab- Hakk'n inayeti. Peygamber Efendimiz'in ltuf ve ihsan ve Hz. Mevlana'nn himmeti il
e bu altnc cildi de
tamamlamak nasib oldu. Allmmz'a hamd senalar, lemlere rahmet olarak gnderilen aziz Peyga
mberimiz Efendimiz'e salat
selamlar!]

27 Ramazan 1417 Hicr 5 ubat 1997 Milad Ahkaru'l-bad efik Can

Not: Bu cildi hazrlamaya baladm sralarda rahatszlanm; "Mesnevi tamamlanmayacak" diye


endieye kaplmtm. Sevgili evladm Mhendis Cneyd Erolu, benim msveddelerimden yararlana
rak IV. cildi
tamamlayacan vaadetti ve ba taraflarndan krk-elli sayfa kadar yazd. Allh'n inayeti il
e hastalm geti ve
ben kitab tamamlam oldum. Bana yardmda bulunduklar iin Mhendis Cneyd Erolu Beyefendi'
ye
kranlarm arzederim!

Altnc Cildin Sonu

Vous aimerez peut-être aussi