Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
_2012_
NGN NG - CH VIT
Khi qut (s lc)
I- Khi qut v ch vit Cham
Theo nhiu cng trnh nghin cu, ngi Cham thuc chng tc Nam , ting ni ca h rt gn
gi vi cc dn tc Raglai, Curu, Jarai, Randaiy (-), thuc nhm ngn ng Malayo Polinesien (M Lai - a o).
Cn c vo vic nghin cu cc vn bia Champa c tm thy c nin i t th k th II
(Bia V Cnh, Khnh Ha) n nhng bia c nin i kh mun vo th k th XV (bia k Bin
Ha v thnh ph H Ch Minh), cc nh khoa hc tm chia qu trnh hnh thnh v pht trin
vn t Cham lm 3 giai on: Sankrit, Cham c v ch Cham Akhar Thrah.
-Ch Cham Sankrit: Tp trung cc bia k c nin i t th k th II n th VIII, c vit
bng ch Phm Nam n.
-Ch Cham c: Loi ch ny thng c pht hin cc bia k ti ng Dng, Qung Nam c
nin i u th k th IX c vit bng hai th ch Sankrit v ch Cham c. Tiu biu nht l
bia k Lai Cam c t dng trn, c nt vit lin tc v hon thin dn cho n bia k Po Nagar
(th k X n XII) hoc bia k Bin Ha (th k XV). Mt s bia k trong giai on ny c vit
bng Akhar Rik.
-Ch Cham Akhar Thrah: bt ngun t cc kiu ch Akhar Rik (ch c,...). Akhar Tapuk (ch
sch), Akhar Yok (ch b n, thn b), Akhar Galimng (ch con nhn), Akhar Tuer (ch treo,
ch tt)... l dng trung gian c tnh c bit ca Akhar Tharh. Loi vn t ny ln u tin c
gii thiu mt cch c h thng v dng trong t in Cham-Php ca Aymonier v A.Cabaton.
(E.Aymonier & A.Cabaton, Dictionnaire am-Franais, Publications de lcole Franaise dExtrme-Orient, Paris, 1906)
Ngy nay, Akhar Thrah c dng ph bin trong cc bn vit tay ca kinh sch Balamon v
Bani, cch tnh lch, vn hc dn gian, cc vn t cng vn giy t hnh chnh v th k th XIX
(vn t mi rung t), Bin nin s Champa Panduranga... Cc sch giao khoa cp tiu hc
ting Cham vng Ninh Thun, Bnh Thun cng dng Akhar Thrah.
II- c th ting ni ch vit Cham
So vi ting ph thng (ting Vit), ngoi nhng im tng ng v ng php nh trt t t
trong cu, cu trc cu, c chung li ni li suy ngh ca c dn chu nng nghip, ting
Cham cn c s d bit ring ca ngn ng nh: Cch vit, cch c, c nhn c m v cng
chng, nguyn m ngn di, cu trc m tit khng tuyn tnh.
m v ph m u ting Cham: C m vc cng v chng tng cp (ting Vit khng c). V d:
K v G; Kh v Gh; C v J; Ch v Jh...
III- Mt s vn cn lu trong qu trnh hc ting Cham
Do c mt s c th khc bit so vi ting Vit nn trong qu trnh hc ting v ch Cham, cc
hc vin cn ch mt s vn sau:
- Ch Cham c vit treo bn di ng chun.
- Nt ch Cham c vit trn theo chiu kim ng h, t di ln trn.
- Vn ca ch Cham gm mt hay nhiu du m c v tr xung quanh ph m u.
- Ph m cui l ci c nt bn phi ko di xung.
- Thanh iu trong ting Cham chnh l m vc, khng c gi tr khu bit ngha nh thanh iu
trong ting Vit.
*srK 1*
kD% 1:
---Kadha Sa (Bi 1)
***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)
K - kak
Kh - khak
G - gak
Gh - ghak
Ng - ngk
Ng - ngak
puec yau:
Takai (ci chn)
Kheng
(mnh)
gai
(cy gy)
agha
(r cy)
Langm
(ngt bi)
angan
(tn)
|%
|{
|'
|@
|/
Balau
-a
takai kik
-i
k%
(ka: ci ca)
tk{K(takik: t)
tut takai mk
-m
paoh thek
-e
paoh ngk
-ng
tk@H(takeh: khu)
k/
(kang: ci cm)
A/
G@H
(khang: ci lu ng go)
g/
bC: mK -d' in% aAR b{r~@ bC -s" t=k aAR b~H tm% "|" p`@H
-p<H aAR Bac: Mk dom in akhar birau bac saong takai akhar buh tam "|" pieh paoh akhar
(Hc: Ly nhng ch ci pha trn v vn th vo "|" thc hin vic rp vn)
pgP: Pagap (V d):
\E# wK:
kD% 2:
---Kadha Dua (Bi 2)
***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)
C - cak
Ch - chak
J - jak
Jh - jhak
Ny - nyk
Ny - nyak
Nj - Njak
puec yau:
Cum (hn)
Chai
(xay [bt])
Jin
(tin)
Jhak
(xu)
Manyum
(ung)
Tanyak
(chi)
Njem
(Rau)
|~
|;
|&
|*
Takai kuk
-u
ik~%(iku: ui [c])
Takai kk
-
Takai kuak
-ua
Takai klak
-l
v~%
\k;N
(Nyu: n, hn...)
b{z~%(bingu: hoa)
\c~%
k*H
(Klah: thot)
-g<K_g*H
(Gaok-glah: ni niu)
" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha Dua. Threm wak in akhar blaoh threm
kD% 3:
---Kadha Klau (Bi 3)
***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)
T - tak
Th - thak
D - dak
Dh - dhak
N - nk
N - nak
Nd - Ndak
Tamakai
(da hu)
riTha
(con hu)
Dak
(xp)
Dhar [phuel]
(n ngha])
Ni
(ny, y)
anak
(pha trc)
Ndua
(i)
-|
=|
\|
Dan sa
-o
Dan dua
-ai
p=d(Padai: la)
Takai krak
-r
h=t a-b<H
\tK(Trak: nng)
-FK
(Pok: bng, b)
|`
|H
Takai kiak
-ia
Paoh danih
-h
t`N
(Tian: lng)
t`K
" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha ni. Threm wak in akhar blaoh threm
kD% 4:
---Kadha Pak (Bi 4)
***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)
P - pak
Ph - phak
B - bak
Bh - bhak
M - mk
M - mak
Mb - Mbak
taPai
(con th)
Phim
(phim)
Bak
(y)
Bhum
(Qu hng)
Mk
(ly)
Mai
(n; v)
Mbak
(mn)
***t=k aAR:
***Takai akhar (Du m)
Dan sa
Paoh thek
-|@
-|<
-b`@R
(bir: thp)
Dan sa
Craoh Ao
-ao
" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha ni. Threm wak in akhar blaoh threm
***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)
Y - yak
R - rak
L - lak
W - wak
S - sak
H - hak
P - pak
S - sak
Yang
(Thn)
Raong
(nui)
Alak
(ru)
Wak
(vit)
Sa-ai
(anh)
Hu
(c)
Pak
(4)
Sang
(nh)
***t=k aAR:
***Takai akhar (Du m)
|^
|}
|[
|]
|$
|#
|(
|)
-|"
-|>
pl](palei: lng) hr](harei: ngy) lk] k~m] (lakei kumei: trai gi)
rw$(raweng: thm)
O$
gQ#(ga-ndem: dnh)
=p(
-s"
(saong: v/vi)
-t>
g@P
(mbeng: n)
W#
(njem: rau)
(pluai: qu b)
g)H(gluh: bn)
sp)H(sapluh: 10)
-\p"
-n"
-y>
(Praong: ln)
(naong: gnh)
h%~
a-t"(ataong: nh)
" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha ni. Threm wak in akhar blaoh threm
kD% 5:
---Kadha lim (Bi 5)
***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)
A - ak
I - ik
puec yau:
da-a (mi)
Ilimo
(vn ha)
U- uk
Ai - ai
O - ok
li-u
(da)
rup ng
(t mnh)
Sa-ai
(anh)
O
(khng)
y~@ Yau =
|K
|U
|C
|T
|N
|P
|Y
|R
|L
|w
|X
Paoh kak
-k
paoh ngk
-ng
ikK
|/
paoh cak
-c
(Bimong: Thp)
(Nduec: Chy)
paoh rak
-r
paoh lak
-l
(Amal: sn)
-|<
(Lap: r)
(Giray=Girai: Rng)
(War: qun)
(Puec: c)
(Marat: c gng)
(Jin: tin)
(Kitap: Sch)
=|
b{-mU = b{-m/
EC
Q@&C
p@&C
ET
MrT
ikN
-j`@N
prN
k{tP
lP
AP
g{rY = g{=r
rY = =r
wR
hdR
DR
aML
pqL
awL
k~bw = k~-b<
Mn{&X
(Ikan: C)
paoh pak
-p
paoh sak
-s
(Trak: nng)
(That: ti)
paoh nk
-n
paoh wak
-w
paoh tak
-t
paoh yak
-y
pgP Pagap (v d)
\tK
ktK
(Hadar: nh)
(Panal: n lt lng)
(Paran: Dn tc)
(Khap: Yu)
(Ray=Rai: i)
(Dhar: Cng c)
(Manuis: Ngi)
" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha ni. Threm wak in akhar blaoh threm
kD% 6:
---Kadha nem (Bi 6)
***a/k%:
***Angka (Ch s/S m)
3 4
s%
d&%
k@)
Sa
Dua
Klau
Pak
Lim
Nem
Tajuh
Dalapan
Salapan
Sapluh
10
F%K l{m%
10
s% =S
s% -kT
s% t{K
Sa Rituh
Sa Ribau
Sa Taman
Sa Chai
Sa Kot
Sa Tik
100
1.000
10.000
100.000
1.000.000
1.000.000.000
\E# wK:
Threm wak:
2011 =
2011
***bC hr~/:
***Bac Harung (n tp):
k
c
t
p
y
s
a
A
S
E
f
r
g
j
d
b
l
G
J
D
B
w
z
v
n
m
s
Z
V
q
M
h
W
Q
O
F
Ai
Kh
Ch
Th
Ph
Gh
Jh
Dh
Bh
Ng
Ny
Ng
Ny
===>
===>
\E# wK:
Nj
Nd
Mb
___a/k% (Angka)
___-F@-k*"g{rY___
Po Klaong Giray
kD% 7:
---Kadha tajuh (Bi 7)
***-d' xP -p<H:
***Dom sap paoh (Cc vn)
** -||: -O ~~ p@&C y@~ "-" dl' xP y@&N
Puec yau "-" dalam sap Yuen (O ~~ c nh "" trong ting Vit)
|%
-|%
|'
-|'
|/ -|/ -|U
|K -|K
|U -|U -|/
|C -|C
|T -|T
|N -|N
|P -|P
|Y -|Y
|R -|R
|L -|L
|X -|X
|H
-|H
=
** -|<w: -Aow ~~
-O
-om
-ong
-ok
-ong
r-l% -l%
-Q'
MZ-w'
-\t/ t=k
-FK
t-gK
-tU
b{-mU
il{-m%
h-d'
o/m~K
-tK
(Ndom: ni)
(Ilimo: vn ha)
(Pok: bng, b)
(Tong: gc)
(OngMuk: ng b)
(Tagok: dy)
(Tok: nhn; ch c)
(Bimong: Thp)
-oc
-ot
oTM-nT
lE] -rT
(Lathei rot: Cm
n)
-on
-op
-hP
(Hop: hp)
-oy
-or
-ol
-os
-\EH
-OH
(Mboh: Thy)
(Throh: Tr [bng])
Puec yau "-O" dalam sap Yuen (Aow ~~ c nh "-O" trong ting Vit)
|
|'
|/
-|<w
-|>
-|" -|<U
=
-Aow
p-b<w
l-m<w
(Lamaow: con b)
cm, nm)
-Aom
-Aong
-t>
c/ -m"
(Taom: gp)
-y> h%~
(Yaom hu: ch c)
-s"
(Saong: v;vi;cng)
-E<w
(Thaow:
|K -|<K
|U -|<U -|"
|C -|<C
|T -|<T
|N -|<N
|P -|<P
|Y -|<Y
|R -|<R
|L -|<L
|X -|<X
|H
-|<H
-Aok
** =|Y: -Aiy ~~
-Aong
-m<K
a-k<K
-F@ -k*<U g=r
(Maok: con mi)
-J<K
-\t<U =QY
(Akaok: u)
(Jhaok: mc)
(Traong nday: c
chua)
-Aoc
-Aot
k-E<T
(Kathaot: ngho)
-n< -m<T
-Aon
-Aop
-Aoy
-Aor
-Aol
-j<Y
-l<R
a-k<K
-A<L it%
(Jaoy: gii)
(Laor: di)
(Akaok: u)
-J<K
(Jhaok: mc)
-Aos
M-p<H g@P
-E<H
~~ Puec yau "-E" dalam sap Yuen (Aiy ~~ c nh "-E" trong ting Vit)
|| =|Y
|'
=|'
|/ =|/ =|U
|K =|K
|U =|U =|/
|C =|C
|T =|T
|N =|N
|P =|P
|R =|R
|L =|L
=
-aiy-aim-aing
-aik
-aing
p=bY
=lY
k=r'
c=k*/ ~ c=k*U
=cK
=bK
c=k*U ~ c=k*/
(Pabaiy: con d)
=AY
(Khaiy: h,h)
(Karaim: c-rem)
(Caik: t, )
(Baik: nh)
a=\mK
(Amraik: t)
-aic
-ait
-ain
-aip
-air
-ail
t=dT xr=n
k=nN
pH=bP
(Kanain: )
h=gT
(Hagait: ci g)
|w
|X
|H
=|w
=|X
=|H
** -|@|: - ~~
~~ Puec yau
-aiw
ikN c=k*w
=kw
-ais
=aH tg{n~'
-aih
a=EH
|%
-|^
|'
-|#
|/ -|$ -|@U
|K -|@K
|U -|@U -|$
|C -|@C
|T -|@T
|N -|@N
|P -|@P
|Y -|@Y
|R -|@R
|L -|@L
|w -|@w
|X -|@X
|H
-|@H
=
k-t^
-
-m
-ng
-k`#
-O$*/
t-k^
(Tak: sng)
-O@*U
(Mblng: nghing)
-k
-ng
j-l$
j-l@U
(Jalng: ci cuc)
-c
-t
-n
h-m`@T
-j`@N
-c`@T
t-p`@N a`%
(Hamit: mi)
(Jin: tin)
(Chit: ci chit)
-p
-y
-r
-l
-w
-c`@w
(Ciw: chiu)
-\p@w
(Prw: ht)
-s
-h
-d@H
anK -x@H
(dh: kia)
"-U"
"-U" bisaman dalam sap Yuen (-UE- ~~ c nh "U" [lt nhanh gia ch U v ] trong
|%
|^&
|'
|#&
|/ |$& |@&U
|K |@&K
|U |@&U |$&
|C |@&C
|T |@&T
|N |@&N
|P |@&P
|Y |@&Y
|R |@&R
|L |@&L
|w |@&w
|X |@&X
|H
|@&H
=
-Q' l^&
-ue
(Ndom lue: ni a)
-uem
h$& ~ h@&U
hl@&K
h$& ~ h@&U
-ueng
-uek
-ueng
-uec
p@&C
Q@&C
(Puec: c)
(Hueng: h)
pn@&C
-uet
-uen
l@&N
(Luen: nut)
y@&N
s~a@&N
(Su-auen: nh)
-uep
-uey
-uer
-uel
k@&R
(Kuer: m)
f@&L
E@&R
(Phuel: c, n)
W@&LWC
s@&R
(Njuen-njac: nh nhng)
-uew
-ues
-ueh
ap]& G&@H
\E# wK + p@&C:
(Hueng: h)
Cam saong Raglai yau adei saai sa tian (Cham vi Raglai nh hai anh em mt d)
"O thei ngap di drei o hai. Tamuh di hatai drei ngap di drei" (C ai gy hi mnh u, t tm sanh s mnh hi mnh)
E# wK + p@&C:
c`[
c`[ Q# d} DR k@) p)H
c`[ -n< Ms~H k*K DR Mj%&
E] E~@ k% t`N k~@ lp%
W# pR d} a`% m/ E~@ k% t`N
c@K -g"* =g* pc$ m/ aqK
k~@ -m" =m w@K o% -OH DR c`[
kD% 8:
---Kadha Dalapan (Bi 8)
***ad{H _ -k`$ :
***Adih-King (Phng hng)
p~R:
pY:
dK:
uT:
exN:
a\g{H:
=byP:
=nl{t}:
Pur (ng)
Pay (Ty)
Dak (Nam)
Ut (Bc)
san (ng Bc)
*srK 2*
kD% 1:
---Kadha sa (Bi 1)
__a-r" QK
Araong ndak (Lng cong)
__Mt% -\p"
g
l
t
\E# wK + p@&C:
***p P_s S:
__a-r" hl@&K
Araong haluek (Lng nhn)
__a-r" QK
p
s
\E# wK + p@&C:
***c C_n N:
c
n
__B`N
\E# wK + p@&C:
***d D_F P:
d
F
__t=k hl@&K
Takai haluek (chn nhn)
\E# wK + p@&C:
w
O
Mb
\E# wK + p@&C:
kD% 2:
---Kadha dua (Bi 2)
***Mt s vn v Ng php:
A- T:
Ting Cham l mt ngn ng a m tit trong t song tit chim s lng ln nht, sau l
n tit
(Xem thm Inrasara, T Hc Ting Chm, NXB VHDT, 2003. Trang 67)
B- T t: (Cch xc nh Langlikuk - tin trng m)
Ting Cham c 2 loi t t: Tin t v Trung t. Bit vn dng, chng ta s tm c t mt
cch chnh xc ko ln ln.
** Trung t
- n --- C tc dng bin ng t thnh danh t
* V d:
__b@K (Bek: p)
bn@K (Banek: p)
__d{H (Dih: Cy)
dn{H (Danih: m)
__a-d<H (Adaoh: Ht)
d-n<H (Danaoh: Bi ht)
(Trung t n- n buc t chnh lm langlikuk - tin trng m)
** Tin t
-t
* V d:
__b*@K (Blek: Lt)
__E&K (Thuak: Rt)
__b*H (Blah: Ch)
** Tin t - ---T c tin t -m s c ngha: "gm", "c", "bao hm", "cha ng"
* V d:
__t`N (Tian: Bng, d)
Mt`N (Matian: C d/bng = cha)
__a-b<H (Abaoh: Tri, trng)
M-b<H (Mabaoh: trng)
__\g%~ (Gru: Thy)
M\g^~ (Magru: Hc)
** Tin t
- p --* V d:
__M=t (Matai: Cht)
__l{p] (Lipei: M, mng)
__\t~N (Trun: Xung)
(**)Lu gia
T c tin t
-p
F v p:
* -p:
__ Lm tin t
__ Vit nhng t c bit v quen thuc nh:
-F@ (Po: Ngi, thn; Vng, d) -FK
__ Vit s:
F%K (Pak: 4)
(Pok: Bng, b)
* -p:
__ Khng lm Tin t nhng li lm Tin trng m (Langlikuk)
__ S dng vo cc trng hp khc ngoi cc trng hp trn
b{
** Tin t
- bi --* V d:
__xMR (Samar: Nhanh)
__-OU (Mbong: sch)
__s~m%~ (Sumu: kp)
F-p
ngha l "cho"
* V d:
__b{n}
b{-OU
C- Tin trng m (Langlikuk) lm gim cng pht m:
brn/
Baranng
kD% 3:
---Kadha klau (Bi 3)
__ktK
==>
k-W<K
__jk% Mv~' alK
T
alK
c c thnh Alc
___-F@
c c l
Po
___x=I
___-IN
4* m ngn - m di:
(Xem thm Inrasara, T Hc Ting Chm, NXB VHDT, 2003. Trang 100)
|...
|~...
|@...
=|...
kN
bN
lmK
G~R
j~K
c@K
rp@P
=mK
(Kan: Kh)
(Ban: ng)
(Lamk: m)
Di
ikN
bN
rmK
c~R
j~K
c@K
p@K
a=mK
(Ikan ~ ikaan: C)
(Ban ~ baan: Thng)
=JL
-c<K
-|<...
|{...
(Jhain: Chen)
(Caok: Khc)
=kL
pl] -c<K
r{K
z{K
r{K
l{z{K
(Rik: C)
(Ngik: Ci)
(Lingk: Tri)
b{l%N
(Bilaan: Thng)
b{lN
az%R
hay azR
hay
- Bilan
(Angaar: Th 3)
mc
- Angar
bL
__b@R
hd@R
kMR
ahR
__A@N
rmwN
(Bal: V)
(Ber: Mu)
(Hader: Nh)
(Kamar: Tr s sinh)
(ahar: Bnh)
(Khen: Khn)
(Ramwan - [l hi] Ramwan)
@ thnh |@N/L/R
4* Bin m:
**|P
|@P:
__gP (Gap: Va) -- y~@ nN O`H gP y^
(Yau nan mbiah gap ye: Nh th va ri)
__g@P
--
**-|@P
-|`@P:
__-O@P (Mbp: a bp)
--
--
**|{P
|`{P:
__j{P (Jip: Th nm) -- dl' hr] j{P
__hd`{P (Hadiip: V) -- hd`{P ps/
jl%
ul%
v d:
(Jala: Tra)
(Ula: Rn)
--- Khng c ghi khi c ph m cui mc d chng l m di (xem thm mc 3*)
v d:
b{lN
(Bilan: Thng)
ikN
(Ikan: C)
F%K
k*%K
pk%K
(Pak: 4)
(Klak: B)
(Pakak: Khai mc)
** |{
* |{:
v d:
* |}:
v d:
&
|}:
r{-m"
l{z{K
b{-m<
tz{N
(Rimaong: H)
(Lingik: Tri)
(Bimao: Nm)
(Tangin: Tay)
n}
(Ni: Ny)
b{n}
urn}
(Urani: By gi)
k~m}
(Kumi: Ti/Trm)
*srK 3*
*** ***
c`[ cK cK
c`[ cK cK
p=d bK j%K
lC bK l{i}
hjN Ml' n}
lC hjN Ml' -d@H
anK o/ -x@H tm% r{-b" =lK v@&L
anK o/ Md@&N -n< d&H r{-t"
=b a-b<H -\t" =b a-b<H =aK
b{z} -l% a=mK b{z} -l% am%
j@N -g<K j@N g*H
j@N o% pcH wK -k" pg%
** **
rt@&K: t@Lt~%
** **
rt@&K: Q/_n$_k&%
** **
rt@&K: am% v$
RUMI
SYSTEM
In &
Takai Akhar
Rumi
Pagap
Rumi
Aer dalam
sap Yuen
k
A
g
G
z
Z
c
S
j
J
v
V
W
t
E
d
D
n
q
Kak - K
jk%
aAR
tg-l<
aG%
l'z%
aZN
c~'
S@H
jlN
JK
MvK
tVK
W#
t=k
=EK
ad]
kD%
anK
aqK
Jaka
Jaka
Akhar
Ch
Tagalao
Bng lng
Agha
Lamng
Angan
(Tn 1 a
danh)
Tn
Cum
Hn
Cheh
Thch
Jalan
ng
Jhak
Xu
Manyk
Tanyak
chi
Njem
Rau
Takai
Chn
Thaik
Hnh/dng
aDei
Em
Kadha
Bi [hc]
Ank
Con
Anak
Pha trc
Khak - Kh
Gak - G
Ghak - Gh
Ngk - Ng
Ngak - Ng
Cak - C
Chak - Ch
Jak - J
Jhak - Jh
Nyk - Ny
Nyak - Ny
Njak - Nj
Tak - T
Thak - Th
Dak - D
Dhak - Dh
Nk - N
Nak - N
Q
p
F
f
b
B
m
M
O
y
r
l
w
s
x
h
a
i
u
e
I
o
\|
|`
Ndak - Nd
Pak - P
Pak - P
Phak - Ph
Bak - B
Bhak - Bh
Mk - M
Mak - M
Mbak - Mb
Yak - Y
Rak - R
Lak - L
Wak - W
Sak - S
Sak - S
Hak - H
Ak - A
Ik - I
Uk - U
-
Ai - Ai
O-O
takai krak
-rt.kiak
-ia-
-Q'
t=p
F%K
b{z%~ s~f}
bK
B~'
mH
kMR
OK
y/
=r
alK
wK
s/
xKk=r
hjN
da%
ikN
l{u%
ew
x=I
o%
\k;N
tf`%
Ndom
Ni
Tapai
Con th
Pak
Bingu Suphi
Hoa mai
Bak
Bhum
Qu hng
Mh
Vng
Kamar
Tr s sinh
Mbak
Mn
Yang
Thn
Rai
Alak
Ru
Wak
Vit
Sang
Nh
Sakkarai
Lch s
Hajan
Ma
Da-a
Mi
Ikan
Li-u
Da
Ku, gi
Saai
Anh
Khng
Krn
Nhn bit
Taphia
Gn
|%
|@/ |^
|/
|'
jl%, M\k;%
paoh theh/p.thek tapong
p`@H, pj^
-e- / -e (ae [?])
paoh ngk
kl/
-ng
tut t.kai mk
c'
-m
t.kai kik / t.kai kik tut mk
|{ / |}
b{n}
-i- / -i
t.kai kik tut mk lingiw
|[
c`[
-im
-ei
|]
pl]
-em
|#
gl#
-eng
|$
g*$
-o- / -o
-| / -|%
-FK, r-l%
-ai
=|
=m
-ao
-|<
-n<
-aong
-|"
-c"
-aom
-|>
F-t> g@P
-|;
\k;H
-u|~
hm%~
-ua|&
d%&
-l|*
k*K
-lu|(
sp(H
-lua=p)
|)
balau
Tra, p
Pieh, Paje
Gi, ri
Kalang
Diu
Cam
Chm
Bini
[o] B-ni
Ciim
Chim
Palei
Lng
Galem
Vc
Gleng
Nhn/Bi
Pok, ralo
B, nhiu
Mai
Nao
Caong
Pataom gep
Krh
Hp mt
nhau
Gia
Hamu
Rung
Dua
Klak
Sapluh
10
Pluai
Qu b
-a [!]
=-Pagap-=
Cam Akhar Thrah
Rumi
rt@&K: Q/_n$_k&%
BHUM ADEI
----------------------------------------------------
=-Patuei-=
ad{T
-s'
aZR
b~T
j{P
Adit
Ch Nht
Som
Th 2
Angar
Th 3
But
Th 4
Jip
Th 5
x~K xqcR
Suk
Th 6
Sanacar
Th 7
Kubao
Tru
Rimaong
Cp
Tapai
Th
In-Girai
Rng
Ula-Anaih
Rn
p=bY
\k%
Mn~K
as~@
pb]&
Pabaiy
D
Kra
Kh
Manuk
G
Asau
Ch
Pabuei
Heo
Asaih
Nga
f:
g: puec yau "kh" trak (nng) dalam sap Yuen. Pagap: "tagei" (rng), paga (ro), caga (chun b)
gh: puec yau "kh" trak gap (nng va) dalam sap Yuen. Pagap: agha (r cy) "gheh" (xinh, p)
h: puec yau "h" dalam sap Yuen. Pagap: "hala" (l), "harak" (th), "harei" (ngy)
i: puec yau "i" dalam sap Yuen. Pagap: "kami" (ti/chng ti), uni/ini/ni (ny, y)
j: puec yau "gi" trak (nng) dalam sap Yuen. Pagap: "Juai" (ng, thi)
k: puec yau "k/c" dalam sap Yuen. Pagap: "Jaka" (Jaka)
kh: puec yau "kh" dalam sap Yuen. Pagap: "akhar" (ch)
l: puec yau "l" dalam sap Yuen. Pagap: "hala" (l)
m: puec yau "m" dalam sap Yuen. Pagap: "mata" (mt)
mb: puec yau "b" dalam sap Yuen. Pagap: "mbak" (mn)
n: puec yau "n" dalam sap Yuen. Pagap: "nai" (c, d)
ny: puec yau "nh"dalam sap Yuen. Pagap: "nyu" (n, anh/ch y)
nj: puec yau "..." dalam Pagap: "njem" (rau)
o: puec yau "" dalam sap Yuen. Pagap: "ilimo" (vn ha), pok (bng, b)
p: puec yau "p" dalam sap Yuen. Pagap: "pok" (bng, b), palei (thn, lng), tapa (qua)
ph: puec yau "ph" dalam sap Yuen. Pagap: "tarapha" (ci qun)
q:
r: puec yau "r" dalam sap Yuen. Pagap: harei (ngy), ra (ngi), kara (ra)
s: puec yau "s" dalam sap Yuen. Pagap: "saai" (anh), sang (nh), pasang (chng)
t: puec yau "t" dalam sap Yuen. Pagap: "mata" (mt)
th: puec yau "th" dalam sap Yuen. Pagap: "thau" (bit)
u: puec yau "u" dalam sap Yuen. Pagap: "li-u" (da)
v:
w: puec yau "w" dalam sap Englis. Pagap: "wa" (bc)
x-->s
y: puec yau "d/gi" dalam sap Yuen. Pagap: "yau" (ging, nh l)
z:
_______________________
Dom sap paoh/takai akhar dan akhar matai (deng di likuk paabih sa abaoh akhar)
(Nhng du cu vi ch cht (ng cui kt thc 1 ch)
***
1. Akhar matai:
***
c: puec yau dalam Pagap uni: "thac" ()
h: puec yau dalam Pagap uni: "atah" (xa)
k: puec yau dalam Pagap uni: "trak" (nng)
l: puec yau dalam Pagap uni: "Awal" (Cham Awal/Bani, sm)
n: puec yau dalam Pagap uni: "trun" (xung)
p: puec yau dalam Pagap uni: "kitap" (sch)
r: puec yau dalam Pagap uni: "wer" (qun)
s: puec yau dalam Pagap uni: "manuis" (ngi)
t: puec yau dalam Pagap uni: "marat" (c gng)
w: puec yau dalam Pagap uni: "naw" = "nao" (i)
y: puec yau dalam Pagap uni: "ley" (i, hi)
***
2. Takai akhar
***
: puec yau ""dalam sap Yuen. Pagap: "ank" (con), mank (sinh/), tank (nu)
: puec yau "" dalam sap Yuen. Pagap: "Kat" (l hi Kat), tak (sng)
u: puec yau "u"dalam sap Yuen. Pagap: "manuk" (con g), su-uk (tr li), gru (thy)
ao: puec yau "ao"dalam sap Yuen. Pagap: "nao" (i), kabao (tru), patao (vua)
ao + akhar matai: puec yau "o+"dalam sap Yuen. Pagap: "kathaot" (ngho), laor (lo), saong (vi)
ao + w -> aow: puec yau "o"dalam sap Yuen. Pagap: "lamaow" (con b), pabaow (cu)
ai: puec yau "ai"dalam sap Yuen. Pagap: "mai" (n), padai (la), girai (rng)
ai + akhar matai: puec yau "e+"dalam sap Yuen. Pagap: "tadait Saranai" (kn Saranai)
ai + y -> aiy: puec yau "e"dalam sap Yuen. Pagap: "pabaiy" (con d)
au: puec yau "au"dalam sap Yuen. Pagap: "patau" (), rabau (ngn), malau (ngng)
ia: puec yau "i+a" bisamer (cho tht nhanh) dalam sap Yuen. Pagap: "taphia" (gn), tamia (ma)
ie: puec yau "i+" bisamer (cho tht nhanh) dalam sap Yuen. Pagap: "pieh" (gi, m)
__________
Ikan di Ram
_____
xl'...