Vous êtes sur la page 1sur 45

xl'...

-@- Kawom cheh Ndom Mayai dalam sap Cam -@(http://www.facebook.com/groups/ndom.mayai.sap.Cam)

_2012_

-@-Panuec payua-@Trong lng lun bc rc vi nhng ni bun man mc v mt th ting, tuy vn


c gi l "Ngn ng M " nhng tic thay kh nng s dng chng qu l t
nht, n ngoi lai n hn 50% trong ting ni giao tip hng ngy. Vy cn ch vit
th sao?
Vi mong mun nh nhoi cng gn gi v bo lu nhng gi tr truyn thng vn ha
cao p ca cha ng, chng i u chi xa vi, hy tr li vi ting ni v ch vit, ta s
thy c nhiu?
Quyn tp "Akhar Thrah 7 Harei" hy vng s gip cho cc bn, cho nhng ai bit ni
nhng cn cha nhn dng c mt ch c th tng bc mt t hc mt mnh v s
v a trong hnh phc ch sau 1 tun (Tt nhin nu c c mt ngi hng dn th
cng tt, v thi gian s cng rt gn^^)
Quyn tp c trnh by bng 3 th ch song hnh: Cham Akhar Thrah, Cham Rumi
(chuyn t t Akhar Thrah sang k t Latin da theo h thng Rumi ca E.F.E.O France) v ngha ting Vit tng ng. Chuyn t Latin s gip bn rt nhiu trong
vic pht m vi nhng t ng v cc v d n gin, v, vi mong mun sau khi hon
thnh thi gian t hc, cc bn khng nhng c th c c Akhar Thrah m cn lu
lot Cham Rumi na.
Quyn tp c chia thnh 3 chng ring bit. Chng 1 gii thiu cc ch ci v
c phn ra thnh 8 bi hc. Chng ta hc tng bi mt ngy n bi th 7 th v c
bn c vit c ri. Tuy nhin nm vng ng php v t vng, chng ta nn
tip tc c thm cc chng cn li. Chc cc bn thnh cng!
"Akhar Thrah 7 Harei" ra i vi mc ch phi li nhun, hy vng cc bn s yu thch
n v ph bin rng ri hu gip ch c mt phn no nho nh cho cng ng Cham
chng ta.
Rt mong nhn c nhiu kin ng gp ca cc qu bn, qu anh ch xa gn qua
a ch Ikandiram84ae@gmail.com Quyn tp ngy cng hon thin hn v d dng
t hc hn, sinh ng hn.
Xin cm n!
---Ikan di Ram---

NGN NG - CH VIT
Khi qut (s lc)
I- Khi qut v ch vit Cham
Theo nhiu cng trnh nghin cu, ngi Cham thuc chng tc Nam , ting ni ca h rt gn
gi vi cc dn tc Raglai, Curu, Jarai, Randaiy (-), thuc nhm ngn ng Malayo Polinesien (M Lai - a o).
Cn c vo vic nghin cu cc vn bia Champa c tm thy c nin i t th k th II
(Bia V Cnh, Khnh Ha) n nhng bia c nin i kh mun vo th k th XV (bia k Bin
Ha v thnh ph H Ch Minh), cc nh khoa hc tm chia qu trnh hnh thnh v pht trin
vn t Cham lm 3 giai on: Sankrit, Cham c v ch Cham Akhar Thrah.
-Ch Cham Sankrit: Tp trung cc bia k c nin i t th k th II n th VIII, c vit
bng ch Phm Nam n.
-Ch Cham c: Loi ch ny thng c pht hin cc bia k ti ng Dng, Qung Nam c
nin i u th k th IX c vit bng hai th ch Sankrit v ch Cham c. Tiu biu nht l
bia k Lai Cam c t dng trn, c nt vit lin tc v hon thin dn cho n bia k Po Nagar
(th k X n XII) hoc bia k Bin Ha (th k XV). Mt s bia k trong giai on ny c vit
bng Akhar Rik.
-Ch Cham Akhar Thrah: bt ngun t cc kiu ch Akhar Rik (ch c,...). Akhar Tapuk (ch
sch), Akhar Yok (ch b n, thn b), Akhar Galimng (ch con nhn), Akhar Tuer (ch treo,
ch tt)... l dng trung gian c tnh c bit ca Akhar Tharh. Loi vn t ny ln u tin c
gii thiu mt cch c h thng v dng trong t in Cham-Php ca Aymonier v A.Cabaton.
(E.Aymonier & A.Cabaton, Dictionnaire am-Franais, Publications de lcole Franaise dExtrme-Orient, Paris, 1906)

Ngy nay, Akhar Thrah c dng ph bin trong cc bn vit tay ca kinh sch Balamon v
Bani, cch tnh lch, vn hc dn gian, cc vn t cng vn giy t hnh chnh v th k th XIX
(vn t mi rung t), Bin nin s Champa Panduranga... Cc sch giao khoa cp tiu hc
ting Cham vng Ninh Thun, Bnh Thun cng dng Akhar Thrah.
II- c th ting ni ch vit Cham
So vi ting ph thng (ting Vit), ngoi nhng im tng ng v ng php nh trt t t
trong cu, cu trc cu, c chung li ni li suy ngh ca c dn chu nng nghip, ting
Cham cn c s d bit ring ca ngn ng nh: Cch vit, cch c, c nhn c m v cng
chng, nguyn m ngn di, cu trc m tit khng tuyn tnh.
m v ph m u ting Cham: C m vc cng v chng tng cp (ting Vit khng c). V d:
K v G; Kh v Gh; C v J; Ch v Jh...
III- Mt s vn cn lu trong qu trnh hc ting Cham
Do c mt s c th khc bit so vi ting Vit nn trong qu trnh hc ting v ch Cham, cc
hc vin cn ch mt s vn sau:
- Ch Cham c vit treo bn di ng chun.
- Nt ch Cham c vit trn theo chiu kim ng h, t di ln trn.
- Vn ca ch Cham gm mt hay nhiu du m c v tr xung quanh ph m u.
- Ph m cui l ci c nt bn phi ko di xung.
- Thanh iu trong ting Cham chnh l m vc, khng c gi tr khu bit ngha nh thanh iu
trong ting Vit.

Theo Kay Amh (Dn tc Cham)


Vn ha cc dn tc s 10

*srK 1*

In% aAR -s" t=k aAR


IN AKHAR SAONG TAKAI AKHAR
(Chng I: Ch ci v Du m)

kD% 1:
---Kadha Sa (Bi 1)

***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)

K - kak

Kh - khak

G - gak

Gh - ghak

Ng - ngk

Ng - ngak

puec yau:
Takai (ci chn)

Kheng
(mnh)

gai
(cy gy)

agha
(r cy)

Langm
(ngt bi)

angan
(tn)

***t=k aAR d$ d} -z<K in% (5):


---Takai akhar deng di ngaok in (5) (Du m t pha trn ch ci):

|%
|{
|'
|@
|/

Balau
-a
takai kik
-i

k%

(ka: ci ca)

tk{K(takik: t)

tut takai mk
-m

A{K(khik: gi) l{z{K(lingik: tri) g{U(ging: bp)

cg'(cagam: gang tay)

paoh thek
-e
paoh ngk
-ng

g~g%(guga: xng rng) pg%(paga: ro) aG%(agha: r)

tk@H(takeh: khu)

k/

(kang: ci cm)

A/

lz'(langm: ngt bi)

G@H

(gheh: xinh, d thng)

(khang: ci lu ng go)

g/

(gang: mi [khuu tay])

bC: mK -d' in% aAR b{r~@ bC -s" t=k aAR b~H tm% "|" p`@H
-p<H aAR Bac: Mk dom in akhar birau bac saong takai akhar buh tam "|" pieh paoh akhar
(Hc: Ly nhng ch ci pha trn v vn th vo "|" thc hin vic rp vn)
pgP: Pagap (V d):

ZP y~@ nN -s" -d' t=k aAR kr]


Ngap yau nan saong dom takai akhar karei (Thc hin tng t i vi cc du m khc)

\E# wK:

Threm wak (Tp vit)

\E# wK r~P eU h~% r-l% k=nN y^ h~% s`'


Threm wak rup ng hu ralo kanain ye hu siam (T tp vit c cng nhiu hng th cng tt ^^)

"t=k j&k =aH hl] t=k -k<H k%*K"


"Takai juak aih halei takai kaoh klak"

kD% 2:
---Kadha Dua (Bi 2)

***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)

C - cak

Ch - chak

J - jak

Jh - jhak

Ny - nyk

Ny - nyak

Nj - Njak

puec yau:
Cum (hn)

Chai
(xay [bt])

Jin
(tin)

Jhak
(xu)

Manyum
(ung)

Tanyak
(chi)

Njem
(Rau)

***t=k aAR d$ d} al% in% (4):


---Takai akhar deng di ala in (4) (Du m t pha di ch ci):

|~
|;
|&
|*

Takai kuk
-u

ik~%(iku: ui [c])

Takai kk
-
Takai kuak
-ua
Takai klak
-l

v~%
\k;N

(Nyu: n, hn...)

b{z~%(bingu: hoa)

\c~%

(Cru: [tc] Curu)

(krn: hiu; nhn thy, nhn ra)

kc&%(kacua: anh/ch c) Mj&%(majua: vng v)

k*H

(Klah: thot)

-g<K_g*H

(Gaok-glah: ni niu)

bC -s" \E# wK: ZP y~@ kD% bC 1, j/ mK -d' in% aAR b{r~@


bC -s" t=k aAR b~H tm% "|" p`@H -p<H aAR, m{N "|" -d<K dl'
kD% 2. \E# wK in% aAR -b*<H \E# wK in% -s" t=k aAR, r-l%
k=nN r-l% s`'
Bac saong threm wak: Ngap yau kadha bac Sa, jang mk dom in akhar birau bac saong takai
akhar buh tam

" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha Dua. Threm wak in akhar blaoh threm

wak in saong takai akhar, ralo kanain ralo siam.


(Hc v tp vit: Lm tng t nh bi hc 1, cng ly ch ci rp v vn rp vo

" " tng ng

nh vn. Tp vit ch ci [trong bi hc ny] ri tp vit ch ci c thm cc du m, vit cng nhiu


cng tt ^^)

"r{b~K pK ur/, ikK s/ pl] \d]"


"Ribuk pak urang, Ikak sang palei drei"

kD% 3:
---Kadha Klau (Bi 3)

***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)

T - tak

Th - thak

D - dak

Dh - dhak

N - nk

N - nak

Nd - Ndak

Tamakai
(da hu)

riTha
(con hu)

Dak
(xp)

Dhar [phuel]
(n ngha])

Ni
(ny, y)

anak
(pha trc)

Ndua
(i)

***t=k aAR d$ d} aqK in% (3):


---Takai akhar deng di anak in (3) (Du m t pha trc ch ci):

-|
=|
\|

Dan sa
-o

-d@w% M-n%(Dewa Mano: [anh hng ca] Dewa Mano)

Dan dua
-ai

p=d(Padai: la)

Takai krak
-r

h=t a-b<H

\tK(Trak: nng)

-FK

(Pok: bng, b)

(Hatai Abaoh: tim )

t\nN(tanran: cnh ng)

***t=k aAR d$ d} l{k~K in% (2):


---Takai akhar deng di likuk in (2) (Du m t pha sau ch ci):

|`
|H

Takai kiak
-ia
Paoh danih
-h

pQ`K(Pandiak: nng; nng)

t`N

(Tian: lng)

t`K

(Tiak: tnh cm)

hdH(hadah: sng) tnH(tanh: t) kQH(kandah: kh khn)

bC -s" \E# wK: ZP y~@ kD% bC 1, j/ mK -d' in% aAR b{r~@


bC -s" t=k aAR b~H tm% "|" p`@H -p<H aAR, m{N "|" -d<K dl'
kD% n}. \E# wK in% aAR -b*<H \E# wK in% -s" t=k aAR, r-l%
k=nN r-l% s`'
Bac saong threm wak: Ngap yau kadha bac Sa, jang mk dom in akhar birau bac saong takai
akhar buh tam

" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha ni. Threm wak in akhar blaoh threm

wak in saong takai akhar, ralo kanain ralo siam!


(Hc v tp vit: Lm tng t nh bi hc 1, cng ly ch ci rp v vn rp vo

" " tng ng

nh vn. Tp vit ch ci [trong bi hc ny] ri tp vit ch ci c thm cc du m, vit cng nhiu


cng tt ^^)

kD% 4:
---Kadha Pak (Bi 4)

***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)

P - pak

Ph - phak

B - bak

Bh - bhak

M - mk

M - mak

Mb - Mbak

taPai
(con th)

Phim
(phim)

Bak
(y)

Bhum
(Qu hng)

Mk
(ly)

Mai
(n; v)

Mbak
(mn)

***t=k aAR:
***Takai akhar (Du m)
Dan sa
Paoh thek

-|@
-|<

k-t^(Kat: [l hi] Kate)

-b`@R

(bir: thp)

p-g^ (pag: bui sng)

Dan sa
Craoh Ao
-ao

k~-b<(kubao: con tru) p-t<(patao: vua) b{-m<(bimao: nm)

bC -s" \E# wK: ZP y~@ kD% bC 1, j/ mK -d' in% aAR


b{r~@ bC -s" t=k aAR b~H tm% "|" p`@H -p<H aAR, m{N "|" -d<K
dl' kD% n}. \E# wK in% aAR -b*<H \E# wK in% -s" t=k aAR,
r-l% k=nN r-l% s`'
Bac saong threm wak: Ngap yau kadha bac Sa, jang mk dom in akhar birau bac saong takai
akhar buh tam

" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha ni. Threm wak in akhar blaoh threm

wak in saong takai akhar, ralo kanain ralo siam.


(Hc v tp vit: Lm tng t nh bi hc 1, cng ly ch ci rp v vn rp vo

" " tng ng

nh vn. Tp vit ch ci [trong bi hc ny] ri tp vit ch ci c thm cc du m, vit cng nhiu


cng tt ^^)

***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)

Y - yak

R - rak

L - lak

W - wak

S - sak

H - hak

P - pak

S - sak

Yang
(Thn)

Raong
(nui)

Alak
(ru)

Wak
(vit)

Sa-ai
(anh)

Hu
(c)

Pak
(4)

Sang
(nh)

***t=k aAR:
***Takai akhar (Du m)

|^
|}
|[
|]
|$
|#
|(
|)
-|"
-|>

Balau paoh thek


tapong
-e
takai kik tut takai
mk dalam
-i
takai kik tut takai
mk lingiw
-im
takai kik paoh dak
-ei

pj^(paje: ri) s/y^(sang Ye: (nh truyn thng))


km}(kami: ti) xkw}(sakawi: lch) b{n}(Bini: B-ni)

c`[(ciim: chim) r[(rim: mi)

pl](palei: lng) hr](harei: ngy) lk] k~m] (lakei kumei: trai gi)

paoh thek paoh


ngk
-eng

rw$(raweng: thm)

paoh thek tut


takai mk
-em
takai klak takai
kuak
-lua
takai klak
takai kuk
-lu
craoh ao
paoh ngk
-aong
craoh ao tut
takai mk
-aom

A[-k*<(khim klao: mm ci)

O$

gQ#(ga-ndem: dnh)

=p(

-s"

(saong: v/vi)

-t>

g@P

g{n$(gineng: Trng Gineng)

(mbeng: n)

W#

(njem: rau)

(pluai: qu b)

g)H(gluh: bn)

sp)H(sapluh: 10)

-\p"

-n"
-y>

(Praong: ln)

(taom gep: gp nhau)

(naong: gnh)

h%~

a-t"(ataong: nh)

(yaom hu: c khong..)

bC -s" \E# wK: ZP y~@ kD% bC 1, j/ mK -d' in% aAR b{r~@


bC -s" t=k aAR b~H tm% "|" p`@H -p<H aAR, m{N "|" -d<K dl'
kD% n}. \E# wK in% aAR -b*<H \E# wK in% -s" t=k aAR, r-l%
k=nN r-l% s`'
Bac saong threm wak: Ngap yau kadha bac Sa, jang mk dom in akhar birau bac saong takai
akhar buh tam

" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha ni. Threm wak in akhar blaoh threm

wak in saong takai akhar, ralo kanain ralo siam.


(Hc v tp vit: Lm tng t nh bi hc 1, cng ly ch ci rp v vn rp vo

" " tng ng

nh vn. Tp vit ch ci [trong bi hc ny] ri tp vit ch ci c thm cc du m, vit cng nhiu


cng tt ^^)

"a`% -\p" r-d@H Q{K =gY

t@L t~K a`% =rY =gY Q{K r{-d@H"


"Aia praong ridh ndik gaiy
Tek tuk aia raiy gaiy ndik ridh "

kD% 5:
---Kadha lim (Bi 5)

***in% aAR:
***In akhar (Ch ci)

A - ak

I - ik

puec yau:
da-a (mi)

Ilimo
(vn ha)

U- uk

Ai - ai

O - ok

li-u
(da)

rup ng
(t mnh)

Sa-ai
(anh)

O
(khng)

***aAR M=t (11)::


***Akhar Matai (11) (Ch cht lm du m)

y~@ Yau =

|K
|U
|C
|T
|N
|P
|Y
|R
|L
|w
|X

Paoh kak
-k
paoh ngk
-ng

ikK

|/

paoh cak
-c

(Bimong: Thp)

(Nduec: Chy)

paoh rak
-r
paoh lak
-l

(Amal: sn)

-|<

(Lap: r)

(Giray=Girai: Rng)

(War: qun)

(Puec: c)

(Marat: c gng)

(Jin: tin)

(Kitap: Sch)

=|

(Katak: [g] gy)

b{-mU = b{-m/
EC
Q@&C
p@&C
ET
MrT
ikN
-j`@N
prN
k{tP
lP
AP
g{rY = g{=r
rY = =r
wR
hdR
DR
aML
pqL
awL
k~bw = k~-b<
Mn{&X
(Ikan: C)

paoh pak
-p

paoh sak
-s

(Trak: nng)

(That: ti)

paoh nk
-n

paoh wak
-w

(Ikak: ct; bun bn)

(Thac: /tt [nc])

paoh tak
-t

paoh yak
-y

pgP Pagap (v d)
\tK
ktK

(Hadar: nh)

(Panal: n lt lng)

(Paran: Dn tc)

(Khap: Yu)
(Ray=Rai: i)

(Dhar: Cng c)

(Awal: Chm Awal)

(Kubaw=Kubao: con tru)

(Manuis: Ngi)

bC -s" \E# wK: ZP y~@ kD% bC 1, j/ mK -d' in% aAR b{r~@


bC -s" t=k aAR b~H tm% "|" p`@H -p<H aAR, m{N "|" -d<K dl'
kD% n}. \E# wK in% aAR -b*<H \E# wK in% -s" t=k aAR, r-l%
k=nN r-l% s`'
Bac saong threm wak: Ngap yau kadha bac Sa, jang mk dom in akhar birau bac saong takai
akhar buh tam

" " pieh paoh akhar, min " " daok dalam kadha ni. Threm wak in akhar blaoh threm

wak in saong takai akhar, ralo kanain ralo siam.


(Hc v tp vit: Lm tng t nh bi hc 1, cng ly ch ci rp v vn rp vo

" " tng ng

nh vn. Tp vit ch ci [trong bi hc ny] ri tp vit ch ci c thm cc du m, vit cng nhiu


cng tt ^^)

"-n< s% jlN O$ ikN s% d-n<"


Nao sa jalan mbeng ikan sa danao

kD% 6:
---Kadha nem (Bi 6)

***a/k%:
***Angka (Ch s/S m)

3 4

s%

d&%

k@)

Sa

Dua

Klau

Pak

Lim

Nem

Tajuh

Dalapan

Salapan

Sapluh

10

F%K l{m%

10

n# tj~H dlpN slpN sp)H

100 1.000 10.000 100.000 1.000.000 1.000.000.000


s% r{t~H s% r{b~@ s% tMN

s% =S

s% -kT

s% t{K

Sa Rituh

Sa Ribau

Sa Taman

Sa Chai

Sa Kot

Sa Tik

100

1.000

10.000

100.000

1.000.000

1.000.000.000

\E# wK:
Threm wak:

2011 =

2011

a/k% yP hl] j/ d$ aqK d} kt% -b@Q%


Angka yap halei jang deng anak di Kata Benda
S m lun ng trc danh t

pgP: ___k@) ur/ anK


___sp)H -mU
Pagap:

Klau urang ank (3 a con)

Sapluh mong (10 gi)

a/k% rdK hl] j/ d$ lk~K d} kt% -b@Q%


Angka radak halei jang deng lakuk di Kata Benda
S th t lun ng sau danh t

pgP: ___-n< dl' t~K slpN


___d'y% F%K
___E~N 2011
Pagap:

Nao dalam tuk salapan (i lc 9 gi)

Damya pak (ng th 4)

Thun Dua ribau sapluh sa (Nm 2011)

***bC hr~/:
***Bac Harung (n tp):

k
c
t
p
y
s
a

A
S
E
f
r

g
j
d
b
l

G
J
D
B
w

z
v
n
m
s

Z
V
q
M
h

W
Q
O
F

Ai

Kh

Ch

Th

Ph

Gh

Jh

Dh

Bh

Ng

Ny

Ng

Ny

===>

in% aAR c' h~% 41 a-b<H

===>

In akhar Cam hu 41 abaoh (Ch ci Cham c 41 ch ci)

\E# wK:

Threm wak (Tp vit):

___in% aAR (In Akhar)

Nj

Nd

Mb

___a/k% (Angka)

"an{T b/x% rn# b@&LBP"


"Anit bangsa ranem buelbhap"

___-F@-k*"g{rY___
Po Klaong Giray

kD% 7:
---Kadha tajuh (Bi 7)

***-d' xP -p<H:
***Dom sap paoh (Cc vn)
** -||: -O ~~ p@&C y@~ "-" dl' xP y@&N

Puec yau "-" dalam sap Yuen (O ~~ c nh "" trong ting Vit)

|%
-|%
|'
-|'
|/ -|/ -|U
|K -|K
|U -|U -|/
|C -|C
|T -|T
|N -|N
|P -|P
|Y -|Y
|R -|R
|L -|L
|X -|X
|H
-|H
=

** -|<w: -Aow ~~

-O
-om
-ong
-ok
-ong

r-l% -l%
-Q'
MZ-w'
-\t/ t=k
-FK
t-gK
-tU
b{-mU

il{-m%
h-d'
o/m~K
-tK

(Ralo lo: nhiu lm)

(Ndom: ni)

(Ilimo: vn ha)

(Mangawom: gia nh)

(Trong takai: gc chn)

(Pok: bng, b)

(Tong: gc)

(Hadom: bao nhiu)

(OngMuk: ng b)

(Tagok: dy)

(Tok: nhn; ch c)

(Bimong: Thp)

-oc
-ot

oTM-nT

(Ot-manot: [vui ci] rng r)

lE] -rT

(Lathei rot: Cm
n)

-on
-op

-hP

(Hop: hp)

-oy
-or
-ol
-os

-\EH

p@&C y@~ "-O" dl' xP y@&N


-oh

-OH

(Mboh: Thy)

(Throh: Tr [bng])

Puec yau "-O" dalam sap Yuen (Aow ~~ c nh "-O" trong ting Vit)

|
|'
|/

-|<w
-|>
-|" -|<U
=

-Aow

p-b<w

(Pabaow: con cu)

l-m<w

(Lamaow: con b)

cm, nm)

-Aom
-Aong

-t>
c/ -m"

(Taom: gp)

-y> h%~

(Yaom hu: ch c)

(Cang maong: Trng i)

-s"

(Saong: v;vi;cng)

-E<w

(Thaow:

|K -|<K
|U -|<U -|"
|C -|<C
|T -|<T
|N -|<N
|P -|<P
|Y -|<Y
|R -|<R
|L -|<L
|X -|<X
|H
-|<H

-Aok

** =|Y: -Aiy ~~

-Aong

-m<K
a-k<K
-F@ -k*<U g=r
(Maok: con mi)

-J<K
-\t<U =QY

(Akaok: u)

(Po Klaong Garai)

(Jhaok: mc)

(Traong nday: c

chua)

-Aoc
-Aot

k-E<T

(Kathaot: ngho)

-n< -m<T

(Nao maot: i mt)

-Aon
-Aop
-Aoy
-Aor
-Aol

-j<Y
-l<R
a-k<K
-A<L it%
(Jaoy: gii)

(Laor: di)

(Akaok: u)

-J<K

(Jhaok: mc)

(Khaol ita: Chng ti)

-Aos

M-p<H g@P

p@&C y@~ "-E" dl' xP y@&N


-Aoh

-E<H

(Thaoh: trng rng)

(Mapaoh gep: nh nhau)

~~ Puec yau "-E" dalam sap Yuen (Aiy ~~ c nh "-E" trong ting Vit)

|| =|Y
|'
=|'
|/ =|/ =|U
|K =|K
|U =|U =|/
|C =|C
|T =|T
|N =|N
|P =|P
|R =|R
|L =|L
=

-aiy-aim-aing
-aik
-aing

p=bY
=lY
k=r'
c=k*/ ~ c=k*U
=cK
=bK
c=k*U ~ c=k*/
(Pabaiy: con d)

(Laiy: cng chn)

=AY

(Khaiy: h,h)

(Karaim: c-rem)

(Caklaing: [lng] M Nghip)

(Caik: t, )

(Baik: nh)

a=\mK

(Amraik: t)

(Caklaing: [lng] M Nghip)

-aic
-ait
-ain
-aip
-air
-ail

t=dT xr=n
k=nN
pH=bP

(Tadait Saranai: Kn Saranai)

(Kanain: )

(Pahbaip: ngi xm)

h=gT

(Hagait: ci g)

|w
|X
|H

=|w
=|X
=|H

** -|@|: - ~~
~~ Puec yau

-aiw

ikN c=k*w

=kw

(Ikan caklaiw: C tru nh va)

(Kaiw: ko; ngc[?])

-ais

=aH tg{n~'

p@&C y@~ "-" dl' xP y@&N

(Aih taginum: cm my)

-aih

a=EH

(Athaih: con nga)

"" dalam sap Yuen (-- ~~ c nh "-" trong ting Vit)

|%
-|^
|'
-|#
|/ -|$ -|@U
|K -|@K
|U -|@U -|$
|C -|@C
|T -|@T
|N -|@N
|P -|@P
|Y -|@Y
|R -|@R
|L -|@L
|w -|@w
|X -|@X
|H
-|@H
=

k-t^

-
-m
-ng

-k`#
-O$*/

(Kat: [l hi] Kate)

t-k^

(Tak: sng)

(Kim: Cho [ng vt] n)

-O@*U

(Mblng: nghing)

-k
-ng

j-l$

j-l@U

(Jalng: ci cuc)

-c
-t
-n

h-m`@T
-j`@N

-c`@T
t-p`@N a`%

(Hamit: mi)

(Jin: tin)

(Chit: ci chit)

(Tapin aia: bn nc)

-p
-y
-r

F-y@R tz{N t-gK

(Payn tangin tagok: a tay ln)

-l
-w

-c`@w

(Ciw: chiu)

-\p@w

(Prw: ht)

-s
-h

-d@H

anK -x@H

(dh: kia)

(Ank sh: hc sinh)

** |@&|: -UE- ~~ p@&C y@~


~~ Puec yau
ting Vit)

b{xMN dl' xP y@&N

"-U"

"-U" bisaman dalam sap Yuen (-UE- ~~ c nh "U" [lt nhanh gia ch U v ] trong

|%
|^&
|'
|#&
|/ |$& |@&U
|K |@&K
|U |@&U |$&
|C |@&C
|T |@&T
|N |@&N
|P |@&P
|Y |@&Y
|R |@&R
|L |@&L
|w |@&w
|X |@&X
|H
|@&H
=

-Q' l^&

-ue

(Ndom lue: ni a)

-uem

h$& ~ h@&U
hl@&K
h$& ~ h@&U

-ueng

(Haluek: [dao] sc)

-uek
-ueng
-uec

p@&C

Q@&C

(Puec: c)

(Hueng: h)

pn@&C

(Nduec: chy, chy)

(Panuec: ting, li)

-uet
-uen

l@&N

(Luen: nut)

y@&N

s~a@&N

(Yuen: ngi Kinh)

(Su-auen: nh)

-uep
-uey
-uer
-uel

k@&R

(Kuer: m)

f@&L

E@&R

(Thuer: [lng] Hu Sanh)

(Phuel: c, n)

W@&LWC

s@&R

(Suer: Thin ng)

(Njuen-njac: nh nhng)

-uew
-ues
-ueh

ap]& G&@H

(Apuei ghueh: la chy hng)

\E# wK + p@&C:

(Hueng: h)

Threm wak+ puec (Tp vit+c)

Cam saong Raglai yau adei saai sa tian (Cham vi Raglai nh hai anh em mt d)

Nao sa jalan mbeng ikan sa danao (i chung ng n c chung ao)

"O thei ngap di drei o hai. Tamuh di hatai drei ngap di drei" (C ai gy hi mnh u, t tm sanh s mnh hi mnh)

E# wK + p@&C:

Threm wak+ puec (Tp vit+c)

c`[
c`[ Q# d} DR k@) p)H
c`[ -n< Ms~H k*K DR Mj%&
E] E~@ k% t`N k~@ lp%
W# pR d} a`% m/ E~@ k% t`N
c@K -g"* =g* pc$ m/ aqK
k~@ -m" =m w@K o% -OH DR c`[

Ciim ndem di dhar klau pluh


Ciim nao masuh klak dhar majua
Thei thau ka tian kau lapa
Njem par di aia mng thau ka tian
Cek glaong glai paceng mng anak
Kau maong mai wek o mboh dhar ciim

kD% 8:
---Kadha Dalapan (Bi 8)

***ad{H _ -k`$ :
***Adih-King (Phng hng)

p~R:
pY:
dK:
uT:
exN:
a\g{H:
=byP:
=nl{t}:

Pur (ng)
Pay (Ty)

Dak (Nam)

Ut (Bc)
san (ng Bc)

Agrih (ng Nam)


Bai-yap (Ty Bc)
Nai-liti (Ty Nam)

"t=k j&K =aH hl] t=k -k<H k*K"


"Takai juak aih halei takai kaoh klak "

*srK 2*

-d' hx{T dk*N


DOM HASIT DAKLAN
(Chng II: MT VI CH )

kD% 1:
---Kadha sa (Bi 1)

***FrB% -d' in% aAR Mh`@K g@P:


***Parabha dom in akhar mahiek gep (Phn bit cc ch ci ta ta nhau)
***g G_l L_t T:
__a-r" hl@&K
Araong haluek (Lng nhn)

__a-r" QK
Araong ndak (Lng cong)

__Mt% -\p"

g
l
t

Mata praong (Mt to)

\E# wK + p@&C:

Threm wak+ puec (Tp vit+c)

***p P_s S:
__a-r" hl@&K
Araong haluek (Lng nhn)

__a-r" QK

p
s

Araong ndak (Lng cong)

\E# wK + p@&C:

Threm wak+ puec (Tpvit+c)

***c C_n N:

c
n

__B`N

Bhian (bnh thng)

__t=k d]& \t~N

Takai duei trun (Chn ko xung)

\E# wK + p@&C:

Threm wak+ puec (Tpvit+c)

***d D_F P:

d
F

__t=k hl@&K
Takai haluek (chn nhn)

__t=k h~% Mt%

Takai hu mata (chn c mt)

\E# wK + p@&C:

Threm wak+ puec (Tpvit+c)

***w W_O Mb:


__B`N
Bhian (bnh thng)

__-O<*w t=k t-gK

w
O

Mb

Mblaow takai tagok (nh chn ln)

\E# wK + p@&C:

Threm wak+ puec (Tpvit+c)

kD% 2:
---Kadha dua (Bi 2)

***Mt s vn v Ng php:
A- T:
Ting Cham l mt ngn ng a m tit trong t song tit chim s lng ln nht, sau l
n tit

(Xem thm Inrasara, T Hc Ting Chm, NXB VHDT, 2003. Trang 67)
B- T t: (Cch xc nh Langlikuk - tin trng m)
Ting Cham c 2 loi t t: Tin t v Trung t. Bit vn dng, chng ta s tm c t mt
cch chnh xc ko ln ln.

** Trung t
- n --- C tc dng bin ng t thnh danh t
* V d:
__b@K (Bek: p)
bn@K (Banek: p)
__d{H (Dih: Cy)
dn{H (Danih: m)
__a-d<H (Adaoh: Ht)
d-n<H (Danaoh: Bi ht)
(Trung t n- n buc t chnh lm langlikuk - tin trng m)

** Tin t
-t
* V d:
__b*@K (Blek: Lt)
__E&K (Thuak: Rt)
__b*H (Blah: Ch)

--- C tc dng bin ngoi ng t thnh ni ng t

tb*@K (Tablek: T lt)


tE&K (Tathuak: St)
tb*H (Tablah: N)

** Tin t - ---T c tin t -m s c ngha: "gm", "c", "bao hm", "cha ng"
* V d:
__t`N (Tian: Bng, d)
Mt`N (Matian: C d/bng = cha)
__a-b<H (Abaoh: Tri, trng)
M-b<H (Mabaoh: trng)
__\g%~ (Gru: Thy)
M\g^~ (Magru: Hc)

** Tin t
- p --* V d:
__M=t (Matai: Cht)
__l{p] (Lipei: M, mng)
__\t~N (Trun: Xung)
(**)Lu gia

T c tin t

-p

s c ngha: "lm cho"

FM=t (Pamatai: Git)


Fl{p] (Palipei: Bo mng)
F\t~N (Patrun: H)

F v p:

* -p:
__ Lm tin t
__ Vit nhng t c bit v quen thuc nh:
-F@ (Po: Ngi, thn; Vng, d) -FK
__ Vit s:
F%K (Pak: 4)

(Pok: Bng, b)

* -p:
__ Khng lm Tin t nhng li lm Tin trng m (Langlikuk)
__ S dng vo cc trng hp khc ngoi cc trng hp trn

b{

** Tin t
- bi --* V d:
__xMR (Samar: Nhanh)
__-OU (Mbong: sch)
__s~m%~ (Sumu: kp)

l mt hnh thc pht sinh ca

F-p

ngha l "cho"

b{xMR (Bisamar: cho nhanh)


b{-OU (Bi-mbong: Cho sch)
b{s~m%~ (Bisumu: cho kp, bt kp)

***Lu : Trong trng hp ny,

b{ khng lm gim cng pht m ca t chnh, khc vi b{

khi lm tin trng m.

* V d:
__b{n}

(Bini: [o] Ba-ni)

b{-OU

(Bi-mbong: lm cho sch)


C- Tin trng m (Langlikuk) lm gim cng pht m:

__g: g{=l (Gilai: Thuyn)


__j: jlN (Jalan: ng)
__d: d-n< (Danao: Ao)
__b: b{lN (Bilan: Thng)

brn/
Baranng

kD% 3:
---Kadha klau (Bi 3)

***Mt s vn v Ng php (tt):


D- Cc vn khc (Quan trng):

1* Vit ging nhau, c khc nhau. y l trng hp bin m ca ph m cui


**|K & |P:
---Pagap:

__ktK

- mK ktK (Mk katak: ly m)


ktK (Katak: cc tc) - Mn~K ktK (Manuk katak: g cc tc)
tlK (Talak: so) - y~K tlK (Yuk talak: Thi so)
alK (Alak: ru) - Mv'~ alK (Manyum alak: Ung ru)
__hyP (Hayap: Bia) - aAR d} hyP (AKhar di hayap: ch trn bia k)
yP (Yap: m) - yP p-b<w (Yap pabaow: m cu)
AP (Khap: Yu) - AP d} g@P (Khap di gep: Yu nhau)
(Katak: m)

==>

V chng ta ch bn v chun chnh t, nn hnh thc ca ch vit vn c gi


nguyn mc d c bin th ca cch c. Mun c v hiu ng, ch cn T
CHNG VO NG CNH v C THT NHIU TI LIU!
---Pagap:

__oH t@L hdH p-g^ , Mn~K k-W<K -b<*H


(Oh tel hadah pag, manuk kanjaok blaoh: Tri cha sng m g gy ri)

k-W<K
__jk% Mv~' alK
T

ko th c thnh Kanjaok nh bnh thng m phi l Kanjc

(Jaka manyum alak: Jaka ung ru)


T

alK

c c thnh Alc

2* Vit khc nhau, c ging nhau:


*** C 4 Trng hp:
|/ = |U
: k/ = kU (Kang: cm)
-|< = |w : k~-b< = k~bw (Kubao = Kubaw: Tru)
=| = |Y
: g{=r = g{rY (Girai = Giray: Rng)
|~@ = |~w
: y@~ = y~w (Yau = Yuw: Nh/ging)
==>

Cc trng hp trn y u c vit khng theo mt quy tc nht nh


(ngha l chn cch vit no cng c)

3* Vit khc nhng c khc:

___-F@

c c l

Po

***Ngoi ra cn c cc trng hp bt quy tc khc trong cch vit m chng


ta phi hc nm lng. V d:

___x=I
___-IN

(Saai: anh, ch)


(On: Mng)

4* m ngn - m di:
(Xem thm Inrasara, T Hc Ting Chm, NXB VHDT, 2003. Trang 100)

Cc m tit sau khng c phn bit ngn di trong li vit


Ngn

|...
|~...
|@...
=|...

kN
bN
lmK
G~R
j~K
c@K
rp@P
=mK

(Kan: Kh)
(Ban: ng)
(Lamk: m)

(Ghur: Ngha trang Bani)


(Juk: cy)
(Cek: ni)
(Rapek: M)
(Maik: nh)

Di

ikN
bN
rmK
c~R
j~K
c@K
p@K
a=mK

(Ikan ~ ikaan: C)
(Ban ~ baan: Thng)

(Ramk ~ ramk: Cha)


(Cur ~ cuur: Vi)
(Juk ~ juuk: en)
(Cek ~ Ceek: dc)
(Pek ~ Peek: ci)
(Amaik ~ Amk: M)

=JL
-c<K

-|<...
|{...

(Jhain: Chen)
(Caok: Khc)

=kL
pl] -c<K

(Kail ~ Kaain: nh du)


(Palei Caok ~ Ck:
lng Hiu L)

r{K
z{K

r{K
l{z{K

(Rik: C)

(Rik ~ Rk: C kh)

(Ngik: Ci)

(Lingk: Tri)

==> Trong cc bn chp tay ch Cham, 2 trng hp di (5&6) khng c s thay


i li vit d m c pht ra c ngn hay di. Ring 4 trng hp trn, ngi Cham
c dng chn ch

|% ghi m di, nhng li vit ny khng c trit s dng.

Ngi ta khng bao gi vit

b{l%N

(Bilaan: Thng)

d chng c pht m di, m phi vit

b{lN

az%R
hay azR

hay

- Bilan

(Angaar: Th 3)

mc

- Angar

* Trng hp kh x ny trong cc vn bn Cham cn i c G.Moussay


gii quyt tm thi nh sau:

|N, |L, |R m di nguyn, m ngn th thm


---Pagap:

__b@L (Bel: Ma)

bL
__b@R
hd@R
kMR
ahR
__A@N
rmwN

(Bal: V)
(Ber: Mu)
(Hader: Nh)

(Kamar: Tr s sinh)
(ahar: Bnh)

(Khen: Khn)
(Ramwan - [l hi] Ramwan)

@ thnh |@N/L/R

4* Bin m:
**|P
|@P:
__gP (Gap: Va) -- y~@ nN O`H gP y^
(Yau nan mbiah gap ye: Nh th va ri)

__g@P

(Gep: H hng; nhau)

--

ZP \g~K -s" g@P


(Ngap gruk saong gep: Lm vic cng nhau)

**-|@P
-|`@P:
__-O@P (Mbp: a bp)

--

=g -O@P dl' g{U


(Gai mbp dalam ging: a bp trong nh bp)

__-Q`@P (Ndip: Np, xi)

tm% g{U tnK -Q`@P

--

(Tam ging tank ndip: Vo bp nu xi)

**|{P
|`{P:
__j{P (Jip: Th nm) -- dl' hr] j{P
__hd`{P (Hadiip: V) -- hd`{P ps/

(Dalam harri Jip: Trong ngy th 5)


(Hadiip pasang: V chng)

5* Cch s dng |%, |{ v |}:


**|%: c s dng khi khng c ph m cui (kt thc t)

jl%

ul%

v d:
(Jala: Tra)
(Ula: Rn)
--- Khng c ghi khi c ph m cui mc d chng l m di (xem thm mc 3*)
v d:

b{lN

(Bilan: Thng)

ikN

(Ikan: C)

+ Tuy nhin, vn c mt vi trng hp c bit bt buc chng ta phi nh:


v d:

F%K
k*%K
pk%K

(Pak: 4)

(Klak: B)
(Pakak: Khai mc)

** |{
* |{:
v d:

* |}:
v d:

&

|}:

c dng khi lm langlikuk v khi c ph m cui

r{-m"
l{z{K

b{-m<
tz{N

(Rimaong: H)
(Lingik: Tri)

(Bimao: Nm)
(Tangin: Tay)

c dng khi khng c ph m cui (kt thc t)"

n}

(Ni: Ny)

b{n}

urn}

(Urani: By gi)

(Bini: [o] B-ni)

k~m}

(Kumi: Ti/Trm)

*srK 3*

-d' kD% FO(K


DOM KADHA PAMBLUAK
(Chng III: Bi c thm)

*** ***

c`[ cK cK
c`[ cK cK
p=d bK j%K
lC bK l{i}
hjN Ml' n}
lC hjN Ml' -d@H
anK o/ -x@H tm% r{-b" =lK v@&L
anK o/ Md@&N -n< d&H r{-t"
=b a-b<H -\t" =b a-b<H =aK
b{z} -l% a=mK b{z} -l% am%
j@N -g<K j@N g*H
j@N o% pcH wK -k" pg%

Ciim cak cak


Padai bak jak
lac bak li-i
Hajan malam ni
lac hajan malam dh
Ank ong sh tam ribaong laik nyuel
Ank ong maduen nao duah ritaong
Bai abaoh traong Bai abaoh aik
Bingi lo amaik bingi lo am
Jen gaok jen glah
Jen o pacah wak kaong paga

** **

rt@&K: t@Lt~%

hjN b@L l{a%&, r~P \t# a`% am% l{aN y~H_y~H


pQ`K b{lN y&K, a=mK -n< -m<T
-a< A@N o% az&] s{R
O$ -k`# O$ a;N a=mK am% hlR t`N
MrT s% jlN, -r" anK -n< bC...
l=g& ZP apH, lgH ZP cd&% oH Md% O&H k@R
\bH p=d M=\EY, -j`@N Q@&C v[
a=mK am% an{T F-y@R.
xn/ atH, c`{P rOH JK dh(@ s`' hd]
eL r~P \d].. hl] b@~ t@L...
a@N_zY -\p" -g*", anK l{k~@ Q%& -n"
E~N aqK b{lN hd], a`% hr] hdH_h=d
anK w@K g{lC =m
-FK l{E] -FK a`%
s% r{t~H E~N th%.. a=mK am% b]& t`N...
s/ p-Q`^, pg% jl@H o% -m" \d@H y~@ ur/
m{N a=mK am% t`N h=h& -\p" k% anK r-l%
xn/ atH, c`{P rOH p`@H k% jlN hd]
w@R r~P \d].. k% anK hdH -O<K...

** **
rt@&K: Q/_n$_k&%

=m rw$ pl] ad] a@Y =h! =j& -OH k-E<T


-b*<H w@R a@Y x=I! d&% ur/ s% p=jH Fj`$ =m,
=j& nH rB% k% clH t~/ h=t. -k^ k@N c@K -\k"
=g*, m{N k@N d} t`N x=I. tO&K t=k =m k%
ad] b]& =h. -OH -O<K O(K d} -j`@N p=d, x=I
-t> ad] -Q' -k*< S@H_=S...
a`% tnH G~R ad] Q&% Fd$ =cK c/. Mv'~
=bK x=I, k% MT t~/ t`N. tM=k ymN, ymN
O(K xrd/. p`@H c/ x=I l{w{K hr] r~P l{w/.
O$ =bK! O$ =bK k% h~% yw% \p;N p`@H hr]
hd] ZP jlN t-gK \t~N. c&H pt{H ab]
-BU a-b<H rO~/, MyH x=I t\k%; ad] t~K k%
x=I O$!
=j& w@R pl] ad] a@Y x=I! =j& -OH Md%
w@R k-E<T rH =m! s/ =tK k-E<T -j`@N p=d,
m{N ay~T =c& ad] A{K -k<*H h=t. =j& -OH ad]
rOH, x=I p@*K -O<K s% gH. c'_b{n} -t> g@P =j&
clH! d&% ur/ \d] kjP k-r% x&N atH!

** **
rt@&K: am% v$

_b{z~N a`% =cK tf`% s% f~N =\j t-p`@N -\k"


dnY xP a-d<H E] k% t`N ad] an{T rn#?
__b`% hr] t=k y' -n< t-z<K jlN pl]
g{Q$ p$ s% \d] ad] -m" c/ E] =m.
_c/ x=I =m..
pl] ad] c/ x=I =wH =m rw$
O/* hm~% p=d -\S<H g# -\c<H a`% M/_M/
__an{T E] Ml' hr] -k^ w@R
k% t`N hlR k% \d] ZP s% jlN.
__hd@R w@K E] pl% s% f~N =\j t-p`@N -\k"
hd@R w@K E] k@&C s% a-b<H b{z~N =cK =r
_x=I Mv~' a`% j=zH =O*N d} t-z<K O*/ hm%~..
__ad] Q&% p=d -wH =m hl]& =\j d$ c/..
_d$ c/ x=I...
pl] ad] c/ x=I =wH =m rw$
O/* hm~% p=d -\E<H g# -\c<H a`% M/_M/
__an{T E] -a< =tK d} \d]
___a`% b{z~N hl&] f~N B`N =cK m{N dl' t`N..

Cc ti liu tham kho chnh


1. Thun Ngc Lim, Ting Chm cn bn [?], BBSSCC Ninh Thun.
2. Lu Vn o, Ting Chm nng cao [?], BBSSCC Ninh Thun.
3. Inrasara, T Hc Ting Chm, NXB VHDT, 2003
4. Http://Champaka.org
5. Http://GilaiPraung.com

RUMI

SYSTEM

In &
Takai Akhar

Rumi

Pagap

Rumi

Aer dalam
sap Yuen

k
A
g
G
z
Z
c
S
j
J
v
V
W
t
E
d
D
n
q

Kak - K

jk%
aAR
tg-l<
aG%
l'z%
aZN
c~'
S@H
jlN
JK
MvK
tVK
W#
t=k
=EK
ad]
kD%
anK
aqK

Jaka

Jaka

Akhar

Ch

Tagalao

Bng lng

Agha

Lamng
Angan

(Tn 1 a
danh)
Tn

Cum

Hn

Cheh

Thch

Jalan

ng

Jhak

Xu

Manyk

Tanyak

chi

Njem

Rau

Takai

Chn

Thaik

Hnh/dng

aDei

Em

Kadha

Bi [hc]

Ank

Con

Anak

Pha trc

Khak - Kh
Gak - G
Ghak - Gh
Ngk - Ng
Ngak - Ng
Cak - C
Chak - Ch
Jak - J
Jhak - Jh
Nyk - Ny
Nyak - Ny
Njak - Nj
Tak - T
Thak - Th
Dak - D
Dhak - Dh
Nk - N
Nak - N

Q
p
F
f
b
B
m
M
O
y
r
l
w
s
x
h
a
i
u
e
I
o
\|
|`

Ndak - Nd
Pak - P
Pak - P
Phak - Ph
Bak - B
Bhak - Bh
Mk - M
Mak - M
Mbak - Mb
Yak - Y
Rak - R
Lak - L
Wak - W
Sak - S
Sak - S
Hak - H
Ak - A
Ik - I
Uk - U
-
Ai - Ai
O-O
takai krak

-rt.kiak

-ia-

-Q'
t=p
F%K
b{z%~ s~f}
bK
B~'
mH
kMR
OK
y/
=r
alK
wK
s/
xKk=r
hjN
da%
ikN
l{u%
ew
x=I
o%
\k;N
tf`%

Ndom

Ni

Tapai

Con th

Pak

Bingu Suphi

Hoa mai

Bak

Bhum

Qu hng

Mh

Vng

Kamar

Tr s sinh

Mbak

Mn

Yang

Thn

Rai

Alak

Ru

Wak

Vit

Sang

Nh

Sakkarai

Lch s

Hajan

Ma

Da-a

Mi

Ikan

Li-u

Da

Ku, gi

Saai

Anh

Khng

Krn

Nhn bit

Taphia

Gn

|%
|@/ |^
|/
|'

jl%, M\k;%
paoh theh/p.thek tapong
p`@H, pj^
-e- / -e (ae [?])
paoh ngk
kl/
-ng
tut t.kai mk
c'
-m
t.kai kik / t.kai kik tut mk
|{ / |}
b{n}
-i- / -i
t.kai kik tut mk lingiw
|[
c`[
-im
-ei
|]
pl]
-em
|#
gl#
-eng
|$
g*$
-o- / -o
-| / -|%
-FK, r-l%
-ai
=|
=m
-ao
-|<
-n<
-aong
-|"
-c"
-aom
-|>
F-t> g@P
-|;
\k;H
-u|~
hm%~
-ua|&
d%&
-l|*
k*K
-lu|(
sp(H
-lua=p)
|)
balau

Jala, Makr [!]

Tra, p

Pieh, Paje

Gi, ri

Kalang

Diu

Cam

Chm

Bini

[o] B-ni

Ciim

Chim

Palei

Lng

Galem

Vc

Gleng

Nhn/Bi

Pok, ralo

B, nhiu

Mai

Nao

Caong

Pataom gep
Krh

Hp mt
nhau
Gia

Hamu

Rung

Dua

Klak

Sapluh

10

Pluai

Qu b

-a [!]

=-Pagap-=
Cam Akhar Thrah

Rumi

rt@&K: Q/_n$_k&%

BHUM ADEI

=m rw$ pl] ad] a@Y =h!


=j& -OH k-E<T -b*<H w@R a@Y
x=I! d&% ur/ s% p=jH Fj`$
=m, =j& nH rB% k% clH t~/
h=t. -k^ k@N c@K -\k" =g*, m{N
k@N d} t`N x=I. tO&K t=k
=m k% ad] b]& =h. -OH -O<K
O(K d} -j`@N p=d, x=I -t>
ad] -Q' -k*< S@H_=S...
a`% tnH G~R ad] Q&% Fd$
=cK c/. Mv'~ =bK x=I, k% MT
t~/ t`N. tM=k ymN, ymN
O(K xrd/. p`@H c/ x=I l{w{K
hr] r~P l{w/.
O$ =bK! O$ =bK k% h~%
yw% \p;N p`@H hr] hd] ZP
jlN t-gK \t~N. c&H pt{H
ab] -BU a-b<H rO~/, MyH
x=I t\k%; ad] t~K k% x=I O$!
----------------------------------------------------

Ratuek - Ndang Neng Kua

Mai raweng palei adei aey hai! Juai mboh


kathaot blaoh wer aey saai! Dua urang sa
pajaih pajieng mai, Juai nh rabha ka
calah tung hatai. K ken cek kraong glai,
min ken di tian saai. Tambuak takai mai
ka adei buei hai. Mboh mbaok mbluak di
jin padai, saai taom adei ndom klao
cheh-chai

Aia tanh ghur adei ndua padeng caik


cang. Manyum baik saai, ka mat tung tian.
Tamakai yamn, yamn mbluak saradang.
Pieh cang saai liwik harei rup liwang.
Mbeng baik! Mbeng baik ka hu yawa
prn pieh harei hadei ngap jalan tagok
trun. Cuah Patih abei bhong abaoh
rambung, mayah saai takr adei tuk ka
saai mbeng!

----------------------------------------------------

=-Patuei-=

hr] dl' krP - Harei dalam Karap


(Cc th trong tun)

ad{T

-s'

aZR

b~T

j{P

Adit
Ch Nht

Som
Th 2

Angar
Th 3

But
Th 4

Jip
Th 5

x~K xqcR
Suk
Th 6

Sanacar
Th 7

E~N qsK c' - Thun nasak Cam


(Tui Cam)

tk~H k~-b< r{-m" t=p in%g{=r ul%a=nH a=sH


Takuh
Chut

Kubao
Tru

Rimaong
Cp

Tapai
Th

In-Girai
Rng

Ula-Anaih
Rn

p=bY

\k%

Mn~K

as~@

pb]&

Pabaiy
D

Kra
Kh

Manuk
G

Asau
Ch

Pabuei
Heo

Asaih
Nga

Ngap krn saong Cam Rumi (2)


(Lm quen vi Cham Rumi)
Caong ka kadha wak ni daong hu hasit ka ayut halei o ka ngap krn saong Cam Rumi.
(Mong mun bi vit ny s gip c cc bn cha tho vit ch Cham theo h thng Rumi)
__
"Puec yau" = c nh l
_________
a: puec yau "a" dalam sap Yuen. Pagap (v d): "tapa" (qua), lapa (i), kara (ra)
b: puec yau "ph" trak (nng) dalam sap Yuen. Pagap: "bak" (y), abei (khoai), labik (ch, ni)
c: puec yau "ch" dalam sap Yuen. Pagap: "Cam" (Cham - dn tc Cham/Chm), cei (ch, cu)
ch: puec yau "ch[s]" dalam sap Yuen. Pagap: "chai" (xay [bt])
d: puec yau "th" trak (nng) dalam sap Yuen. Pagap: "adei" (em),ada (con vt), hadah (sng)
dh: puec yau "th" trak gap (nng va) dalam sap Yuen. Pagap: "kadha" (bi), dhar (n ngha)
e: puec yau " "dalam sap Yuen. Pagap: "peh" (m), cheh (thch)

f:
g: puec yau "kh" trak (nng) dalam sap Yuen. Pagap: "tagei" (rng), paga (ro), caga (chun b)
gh: puec yau "kh" trak gap (nng va) dalam sap Yuen. Pagap: agha (r cy) "gheh" (xinh, p)
h: puec yau "h" dalam sap Yuen. Pagap: "hala" (l), "harak" (th), "harei" (ngy)
i: puec yau "i" dalam sap Yuen. Pagap: "kami" (ti/chng ti), uni/ini/ni (ny, y)
j: puec yau "gi" trak (nng) dalam sap Yuen. Pagap: "Juai" (ng, thi)
k: puec yau "k/c" dalam sap Yuen. Pagap: "Jaka" (Jaka)
kh: puec yau "kh" dalam sap Yuen. Pagap: "akhar" (ch)
l: puec yau "l" dalam sap Yuen. Pagap: "hala" (l)
m: puec yau "m" dalam sap Yuen. Pagap: "mata" (mt)
mb: puec yau "b" dalam sap Yuen. Pagap: "mbak" (mn)
n: puec yau "n" dalam sap Yuen. Pagap: "nai" (c, d)
ny: puec yau "nh"dalam sap Yuen. Pagap: "nyu" (n, anh/ch y)
nj: puec yau "..." dalam Pagap: "njem" (rau)
o: puec yau "" dalam sap Yuen. Pagap: "ilimo" (vn ha), pok (bng, b)
p: puec yau "p" dalam sap Yuen. Pagap: "pok" (bng, b), palei (thn, lng), tapa (qua)
ph: puec yau "ph" dalam sap Yuen. Pagap: "tarapha" (ci qun)
q:
r: puec yau "r" dalam sap Yuen. Pagap: harei (ngy), ra (ngi), kara (ra)
s: puec yau "s" dalam sap Yuen. Pagap: "saai" (anh), sang (nh), pasang (chng)
t: puec yau "t" dalam sap Yuen. Pagap: "mata" (mt)
th: puec yau "th" dalam sap Yuen. Pagap: "thau" (bit)
u: puec yau "u" dalam sap Yuen. Pagap: "li-u" (da)
v:
w: puec yau "w" dalam sap Englis. Pagap: "wa" (bc)
x-->s
y: puec yau "d/gi" dalam sap Yuen. Pagap: "yau" (ging, nh l)
z:
_______________________

Dom sap paoh/takai akhar dan akhar matai (deng di likuk paabih sa abaoh akhar)
(Nhng du cu vi ch cht (ng cui kt thc 1 ch)
***
1. Akhar matai:
***
c: puec yau dalam Pagap uni: "thac" ()
h: puec yau dalam Pagap uni: "atah" (xa)
k: puec yau dalam Pagap uni: "trak" (nng)
l: puec yau dalam Pagap uni: "Awal" (Cham Awal/Bani, sm)
n: puec yau dalam Pagap uni: "trun" (xung)
p: puec yau dalam Pagap uni: "kitap" (sch)
r: puec yau dalam Pagap uni: "wer" (qun)
s: puec yau dalam Pagap uni: "manuis" (ngi)
t: puec yau dalam Pagap uni: "marat" (c gng)
w: puec yau dalam Pagap uni: "naw" = "nao" (i)
y: puec yau dalam Pagap uni: "ley" (i, hi)

***
2. Takai akhar
***
: puec yau ""dalam sap Yuen. Pagap: "ank" (con), mank (sinh/), tank (nu)
: puec yau "" dalam sap Yuen. Pagap: "Kat" (l hi Kat), tak (sng)
u: puec yau "u"dalam sap Yuen. Pagap: "manuk" (con g), su-uk (tr li), gru (thy)
ao: puec yau "ao"dalam sap Yuen. Pagap: "nao" (i), kabao (tru), patao (vua)
ao + akhar matai: puec yau "o+"dalam sap Yuen. Pagap: "kathaot" (ngho), laor (lo), saong (vi)
ao + w -> aow: puec yau "o"dalam sap Yuen. Pagap: "lamaow" (con b), pabaow (cu)
ai: puec yau "ai"dalam sap Yuen. Pagap: "mai" (n), padai (la), girai (rng)
ai + akhar matai: puec yau "e+"dalam sap Yuen. Pagap: "tadait Saranai" (kn Saranai)
ai + y -> aiy: puec yau "e"dalam sap Yuen. Pagap: "pabaiy" (con d)
au: puec yau "au"dalam sap Yuen. Pagap: "patau" (), rabau (ngn), malau (ngng)
ia: puec yau "i+a" bisamer (cho tht nhanh) dalam sap Yuen. Pagap: "taphia" (gn), tamia (ma)
ie: puec yau "i+" bisamer (cho tht nhanh) dalam sap Yuen. Pagap: "pieh" (gi, m)
__________

Ikan di Ram
_____

xl'...

-@- Kawom cheh Ndom Mayai dalam sap Cam -@(http://www.facebook.com/groups/ndom.mayai.sap.Cam)

Vous aimerez peut-être aussi