Vous êtes sur la page 1sur 4

19/10/2016

::LeMondeDiplomatiqueBrasil::

Imprimirpgina
Voltar

ENSAIO

Abaixoapropriedadeprivada
Asacralizaodapropriedadecomeouquandocolocousenomesmoplanoosbensdeusopessoal,dosquaisos
indivduosdesfrutamsozinhosoucomsuafamlia,eosmeiosnecessriosproduo,queresultamemgeral,da
apropriaoprivadadetodooudepartedeumtrabalhosocial
porAlainBihr,FranoisChesnais

NaFrana,de1997a2002,ogovernosocialistadeLionelJospinpermitiuomaisamplomovimentodeprivatizao
decapitaisdesdequeoneoliberalismotornouseareligiodosgovernosocidentais.Ofatodeessemovimentoter
sidocolocadoemprticapela"esquerdaplural",outrorapaladinadasnacionalizaesedosserviospblicos,
demonstracomoapropriedadeprivadatornouseumaespciedetabu,cujalegitimidadequaseningumousa
contestar.E,noentanto...
DesdeosculoXVIII,odireitodepropriedadeconstituiumdospivsdopensamentopolticoejurdicoocidental.A
DeclaraodosDireitosdoHomemedoCidado,de26deagostode1789,emseuartigo17,instaurouocomo"um
direitoinviolvelesagrado(doqual)ningumpodeserprivado,excetoseanecessidadepblicalegalmente
constatadaoexigir,deformaevidente,ecomacondiodeumajustaeprviaindenizao".Formulao
moderada,umavezqueimpelimitesaessedireito"inviolvel",efetivamenteimpostoemalgunsmomentosda
histriadaFrana.Emcompensao,aConstituiodosEstadosUnidos,damesmamaneiraqueoutroscdigos
jurdicosnacionais,postulaqueapropriedadedebensnodeveter,salvoestritasquestesdeordempblica,
nenhumentraverelativoaouso(usus),valorizao(fructus)ealienao(abusus).
Agrandecontradiodocapitalismo
Asacralizaodapropriedadeindividual,custadasdiferentesformasdapropriedadepblicaedapropriedade
social1 ,baseiaseemvriasconfusesgrosseiras.Emprimeirolugar,sobreanaturezadobempossudo:na
verdade,colocamse,aomesmotempo,nomesmoplano,osbensdeusopessoal,dosquaisosindivduos
desfrutamsozinhosoucomsuafamlia,eosmeiosnecessriosproduo(terra,imveis,infraestruturas
produtivas,fbricaseestabelecimentoscomerciaisetc.).Asegundaconfuso,muitomaisgrave,baseiaseno
prpriocontedodarelaodepropriedade.Colocamse,ento,nomesmonvel,apossedeumbemque,deuma
maneiraoudeoutra,provmdotrabalhopessoaldeseuproprietrio,eapossedeumbemqueresultada
apropriaoprivadadotodooudepartedeumtrabalhosocial.
Umdosobjetivoseprincipaisresultadosdadesregulamentaoedaprivatizaodosltimos20anosfoi
aumentaraesferadapropriedadeprivada
Nofinaldessaduplaconfuso,apossedeumahabitaoporumindivduo,frutodeseutrabalhopessoal,
confundidacomapropriedadeprivadademeiosdeproduo(deempresas),quedecorredaacumulaodosfrutos
dotrabalhodedezenaseatdecentenasdemilharesdeassalariados,durantedcadas.Aformacapitalistade
propriedade,sobaqualserealizaadominaoeaexploraodotrabalhoassalariado,podeentoapresentarse
comoacondioeofrutodaliberdadepessoal.
Confusescomoessas,naverdade,mascaramagrandecontradioqueseencontranocernedessaapropriao
privadadotrabalhosocializado,equeconstituiaprpriaessnciadapropriedadecapitalista.Contradioqueno
pradesereproduziremumadimensocadavezmaior.Ocapitalsocializaoprocessodetrabalho,organizandoa
cooperaodostrabalhadoresemamplaescala,dividindoastarefasprodutivasentreeles,aumentando
constantementeapartedotrabalhomorto(matriasprimasemeiosdetrabalho)emrelaoaotrabalhovivo
(salrios,contribuiessociais...).Dessamaneira,qualquermercadoriadalatadeervilhasatarefinaria
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ac&id=830

1/4

19/10/2016

::LeMondeDiplomatiqueBrasil::

monitoradaporcomputadoramaterializaoeasomadeinmerosatosprodutivos,distribudosportodoo
espaomundialeportodootempohistrico.essetrabalhosocializadoqueocapitalencerranapropriedade
privada,demodoqueosresultadosdeumaimensaacumulaodeoperaesprodutivassejamapropriadaspor
poucosindivduosougrupossociaislimitados.
A"contrarevoluoconservadora"
Umdosobjetivosedosprincipaisresultadosdoprocessodedesregulamentaoedeprivatizaodasduasltimas
dcadasfoiaumentarconsideravelmenteaesferadapropriedadeprivada.Nessecontexto,aquestodaformada
propriedadedosmeiosdeproduo,decomunicaoedetroca,quecuriosamentesetornouumaquestotabupara
osdirigentessindicaisepolticos,assimcomoparaamaioriadosintelectuaisdeesquerda,nooparaaburguesia
mundial:paraesta,apropriedadetemumaimportnciaestratgicadaqualelanofazmistrio2 .
H20anos,portanto,naesferadocapitalprivado,assistimosaumaprofundatransformaodaprpriadefinioda
propriedade,dos"direitos"quelhedizemrespeito,osdosacionistas,quesetornaramtodopoderosos,edas
esperanasqueestespodemalimentar"legitimamente"emtermosdarentabilidadedesuaspartesdapropriedade.A
"contrarevoluoconservadora"baseiasenarevitalizaocontemporneadessainstituiomuitoparticulardo
capitalismoqueomercadodecapitais(aBolsa).Essainstituiogaranteaosacionistas,excetoempocasde
crisesfinanceirasgraves,a"liquidez"desuasaes,ouseja,apossibilidadedesedesfazervontadedessa
fraodesuapropriedadequetomouaformadecotasdeumaououtraempresa.Osmercadosdeaes,em
poucosanos,passaramdostatusdemercadosemquesenegociamttulosparaodemercadosemqueas
empresassointeiramentenegociadas,trocadas,aglomeradasoudesmanteladas 3 .
Aprivatizaodasconquistassociais
Areamaisrecentedaofensivaadaapropriaodosconhecimentoscientficos,dosmecanismosde
produoereproduobiolgicaedabiodiversidade
Hapenasdezanos,eradebomtomironizarsobreos"jogosdelego"dosministriosdaIndstria.Elesforam
ultrapassadosemuitopelasmegafusesdosmercadosdeaes,gigantescastantoporsuasdimenseseseu
podermonopolista,quantoporseusdesperdcios.BastacitaraVivendieaFranceTlcom.Sendoapropriedade
dosttulos"lquida",precisoqueocapitalfsico(osmeiosdeproduo)e,sobretudo,osassalariados,tenhama
mesma"liquidez",amesmaflexibilidade,comapossibilidadedeseremdescartados,deserem"liquidados"no
sentidocomumdapalavra.Assim,invocandoas"exignciasdosmercados",asdireesdosgruposirodecidir
sobreareestruturaoouofechamentodedezenasdeestabelecimentosindustriaise,dessaforma,sobrea
demissodecentenasdemilharesdetrabalhadores,comonicoobjetivodecriar"valorparaoacionista"(e,apartir
doinciodabancarrota,preservaressevalor).
Paralelamente,ocapitalfinanceiromultiplicaaspressesparaseapoderardasformassocializadasdarelao
salarial:osvriossistemasdeproteosocialedificadosdurantedcadas.Porexemplo,atransformaodos
regimesdeaposentadoriapordistribuioembenefciodosfundosdepensoouosincentivosfiscaispara
desenvolverfrmulasindividuaisdeeconomiasalarial.Ossegurosprivados,cujamxima"acadaumdeacordo
comseusmeios(decontribuio)",buscamapropriarsedepartedariquezasocial,produtodotrabalho,ato
presentemaisoumenosredistribudosobaformadefundospblicosousociais.
Avontadedaapropriao"total"
Emescalainternacional,oAcordoGeralsobreoComrciodosServios(AGCS),nombitodaOrganizaoMundial
doComrcio(OMC),visa,sobopretextodeliberdade,atransformarserviospblicos(principalmentedeensinoe
desade)emmercados.Estessomenteseroacessveisaquemtiverosmeiosmonetrios,comojacontece,em
parte,nosEstadosUnidos.
Areamaisrecentedaofensivaadaapropriaoprivadadosconhecimentoscientficos,assimcomodessa
formaparticulardepatrimniocomumdahumanidadequesoosmecanismosdeproduoedereproduo
biolgicaeabiodiversidade.Atualmente,ocapitalqueraambarcartodasascondiesmateriaiseintelectuaisdo
processodeproduo,obradotrabalhohistrico,socialdahumanidade.
Essavontadedeapropriaoprivadavemdolugarocupadopelacinciaepelatecnologia(oconhecimentocomo
"foraprodutivadireta")naconcorrncia,edabuscapermanentedocapitaldenovoscamposdevalorizao,afim
derechaaromomentoemquesuascriseseclodem.Maselacorrespondetambmaumadastendnciasmais
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ac&id=830

2/4

19/10/2016

::LeMondeDiplomatiqueBrasil::

profundasdocapitalismo,queodistinguedetodasasformasdeorganizaosocialqueoprecederam:omovimento
queoempurraparaumaapropriao"total"dascondiesdaatividadesocial4 .
Opatenteamentosistemticodeseresvivos
Cadavezqueumgrupofarmacuticoefetivasuapatentedeummedicamento,eleseapropriados
conhecimentoscientficosproduzidossocialmenteefinanciadospublicamente
Emnomeda"proteodapropriedadeindustrial",porexemplo,osgrandesgruposfarmacuticosocidentais
procuraramimpor,aospasespobres,preosexorbitantesdemedicamentos,principalmenteaquelesdestinadosa
lutarcontraaAids.Ese,finalmente,tiveramdedesistirpelomenos,momentaneamentedevidodeterminao
dealgunsgovernos(fricadoSul,Brasil,ndia)decolocarnomercadoosgenricosdessesmedicamentos,a
"proteoindustrial"eoregimedepatentesnoforamcolocadosemquesto,assimcomosuaexpanso
constante5 .
Naverdade,cadavezqueumgrupofarmacuticoefetivasuapatentedeummedicamento,eleseapropriados
conhecimentoscientficosproduzidossocialmenteefinanciadospublicamente.Poisoprodutopatenteadosempre
conseqnciadeumalongaacumulaogeraldeconhecimentos,queindependedogrupoqueopatenteoue,ao
mesmotempo,resultadodotrabalhoprecisodepesquisadoresque,muitasvezes,trabalhamnoslaboratrios
pblicoseuniversitriosdeumoudevriospases.Apatenteorganizaedefendejuridicamenteesseprocessode
expropriaodepesquisadoresedospasesqueosfinanciam.Elapermite,subseqentemente,queosgrupos
oligopolistastransformemosabersocial,assimprivatizado,emmecanismodeextraodefluxoderendaseem
instrumentodedominaosocialepoltica6 .
Aindamaisilegtimopareceopatentearsistemticodosseresvivosemqueselanaramosgruposagroqumicose
farmacuticos.Dequesetrata,senodeumaapropriaoprivadadosmecanismosdeproduoedereproduo
biolgicaquesopatrimniodahumanidade?AUnescoprotege,comtodarazo,cidadeselugaresdadevastao
daprivatizao.Deveriaopatrimniobiolgicosertratadodeoutramaneira?Paralelamente,odesenvolvimentodos
organismosgeneticamentemodificados(OGM),asubstituiomaisoumenosforadaqueestesfazemdasplantas
tradicionaisnaagricultura,traduzumprocessoanlogo,aperfeioandoaexpropriaodosprodutores 7 .
Princpiosemdiscusso
Apropriedadeprivadaeosdireitosqueelaconfereestonocernedacriseecolgica,conseqnciado
produtivismocegoou,pelomenos,mope,doqualabuscadolucroportadora
Enfim,apropriedadeprivadaeosdireitosqueelaconfereestonocernedacriseecolgica,conseqnciado
produtivismocegoou,pelomenos,mope,doqualabuscadolucroportadoraequeadominaodosinvestidores
financeirosagravaaindamais.Noentanto,asnicassoluespreconizadassoexpansesouaplicaesda
apropriaoprivada.Dessamaneira,aConvenodoRio(1992),geralmenteapresentadacomoumaetapa
importantenaproteodaecologiadoplaneta,reforaosdireitosdocapitalsobreanatureza.Semdvida,ela
reconhecequeoscamponeseseascomunidadesutilizarameconservaramosrecursosgenticosdesdetempos
imemoriais,masnolhesdnenhumdireitodegestooudepropriedadedessesrecursos.
Considerandoasmltiplasfacetasdaquestodapropriedade,omovimentodeoposiocontrareformaneoliberal
poderia,comoprimeiropasso,lanarumadiscussocoletiva,apartirdealgunsprincpios.
Oplanetaeoconjuntodesuasriquezassejamminerais,vegetaisouanimaisdeveriamserconsiderados
patrimniocomumeindivisveldetodaahumanidade,presenteefutura.Qualquerapropriaoprivadadessas
riquezaspassaaserilegtima.Nomximo,podesereconheceratodaouapartedahumanidade(indivduoou
coletividade)umdireitodeusodeumapartedessasriquezas,comacondiodequeesteusonosejaprejudicial
aorestantedahumanidade,nopresenteounofuturo.
Aapropriaoilegtimadosocial
Emsegundolugar,apropriedadeprivadademeiossociaisdeproduo(meiosproduzidosporumtrabalho
socializadoequepodemsercolocadosemaosomenteporumtrabalhosocializado)deveriadarlugarauma
concepocompletamentediferente.Apropriedadedessesmeiosdeveriacabersociedade(potencialmente,
humanidadecomoumtodo).Umprimeiropassoconsistiriaemconfirmarasuperioridadedodireitodostrabalhadores
sobreodosproprietriosacionistaseadministradoresprincipalmentenoquedizrespeitosdecisesqueafetam
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ac&id=830

3/4

19/10/2016

::LeMondeDiplomatiqueBrasil::

diretamentesuascondiesdetrabalhoedeexistncia.Masprecisotambmdefenderoprincpiodequeas
questesrelativasproduoeaousodessesmeiososlocaisdesuaimplantao,asopestecnolgicaspara
seudesenvolvimentodeveroresultardadecisodetodaasociedade.
claroqueaapropriaoprivadadosequipamentoscoletivos,dosserviospblicos,dosfundossocializadosde
proteosocialdeveriaserconsideradafundamentalmenteilegtima.Damesmamaneira,qualquerindivduotem
direitoaumapartedariquezaproduzida,resultadodeumtrabalhovivoamplamentesocializado,edeumtrabalho
anterioracumuladosobaformadeconhecimentoscientficosedemeiosdeproduo,quesoprodutodetodaa
humanidadeanterior.
(Trad.:WandaCaldeiraBrant)
1Ler,comabordagensdiferentesnoquedizrespeitoaocontedoexatodostermos,deYvesSalesse,Rformes
etrvolution:propositionspourunegauchedegauche,ed.Contrefeux,Agone,Marselha,2001deRobertCastel,
emseudilogocomClaudineHaroche,Propritprive,propritsociale,propritdesoi,ed.Fayard,Paris,2001
edeTonyAndranietalii,L?appropriationsociale,LesNotesdelaFondationCopernic,EditionsSyllepse,Paris,
2002.
2Ler,deFranoisChesnais,"Travailsocialisetappropriationsociale:unenjeuinternational",Al?Encontre,n10,
dezembrode2002,Lausanne.
3Ler,deAndrOrlan,Lepouvoirdelafinance,ed.OdileJacob,Paris,1999,captuloIV.
4Ler,deAlainBihr,Lareproductionducapital:prolgomnesunethoriegnraleducapitalisme,Cahierslibres,
EditionsPagedeux,Lausanne,2001.
5Ler,dePhilip

Palavraschave:

http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ac&id=830

4/4

Vous aimerez peut-être aussi