Vous êtes sur la page 1sur 10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

ElasticidadeePlasticidade
Em1992(1)foramdesenhadaslinhasde70nmdelargurae10nmdeprofundidadesobreumsubstrato
policarbonado.Nessaexperincia,aforaaplicadausandoumcantileverdeSi3N4foipostaacimade5x108
N.Assim,foiestudadoolimitededeformaoplsticalocaldaamostra,quedependedageometriada
ponteiraedaspropriedadesdeelasticidadeeplasticidadedosubstratopolicarbonado.
Nafigura64mostraseocomportamentoemrespostaindentao,deduasamostrasideais.
Napartesuperior,aindentaodeummaterialelsticoidealeafiguramostraoincrementodacargasobre
aamostraemfunodaprofundidadedepenetrao.Nohhisteresenacurva,nemquandosevoltaacarga
nula,comaretraodoindentador.Istonoacontececomummaterialplsticoideal,comosemostrana
parteinferior.Ascurvasparaaumentoediminuiodacarga,nosocoincidentes.

Figura64:Curvasdeindentaoparaummaterialidealmenteelstico(partesuperior)eplstico(parteinferior).

Ocomportamentodosmateriaisreaisumamisturadeambasrespostasanteriores.Aspropriedades
elastoplsticaspodemserdeterminadasdiretamentedascurvasdecargaedescarga.
Ageometriadoindentadordeterminaadependnciafuncionaldacurvadecargaparamateriaiselsticos.
Nafiguraanterior,acargatemumadependnciacomoquadradodaprofundidadedepenetrao.Isto
aconteceemgeralcomindentadorescnicos.Existemtrabalhos(2)estudandoassoluesparaadependncia
funcionalentreacargaeapenetrao,paraindentadoresdegeometriasdiversas.Porexemplo,paraum
indentadoresfricoepequenasprofundidadesdepenetrao,acargaproporcionalpotncia3/2da
profundidadeeparaumindentadorcilndrico,comextremidadeplana,adependnciafuncionaldacarga
linearcomaprofundidade.
OmdulodeelasticidadeE*,diretamenteproporcionalaomdulodeYoungE,podeserdeterminadoa
partirdacurvadeindentaoparaummaterialelstico.Entretanto,comoamaioriadosmateriaissoelasto
plsticos,Edevesercalculadoapartirdacontribuioelsticanacurva.Porexemplo,paraumaponteira
http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

1/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

comextremidadeesfricaderaioR(supostadedeformaodesprezvel)esupondoumaamostrade
propriedadeselsticashomogneaseisotrpicas(3),apenetraoemfunodacargap3=aFc2.Neste
caso,a=9p2/16E*2R,ondeE*=pE/(1n2)enoquocientedePoisson.
Adurezapodesertambmdeterminadadascurvas,semconsideraraparteelstica,comoamximacarga
divididapelareaprojetadadecontatoentreoindentadoreaamostra,apsaamostraterserecuperado
elasticamente.
Antesdejaneirode1989,algunsautoresreportaramterfeitoindentadoresemlaboratrio,comresoluo
emforade100nNmas,omelhorsemdvidas,oreportadoporBurnhameColton(4),usando,claro,um
AFM,comumaresoluodeforade1nNedeprofundidadede0,02nm.
Nessaexperincia,osparmetrosmedidossoosquedeterminamaspropriedadeselastoplsticas,isto,
mdulodeelasticidade,rigidez,dureza,asforassuperficiaisassociadasinteraoponteiraamostraea
foraadesiva,isto,aforaadicionalnecessriaparasepararduassuperfciesdepoisdeelasterementrado
emcontato.Agrandezadasforasdeadesodependedaspropriedadesdosmateriais,tantodaponteira
quantodaamostra,assimcomodomaterialdainterface.
Medeseainda,foradecargaemfunodaprofundidadedepenetraoouemfunodaposioda
amostra.
Asforasdesuperfciesoextremamenteimportantesnoscontatosnanoscpicos.Oprimeiroqueacontece
quandoduassuperfciesentramemcontatoumadeformaoelstica.Asforasdeinteraoponteira
amostrasodeterminadasnaformaconvencional,medindoadeflexodocantilever.Foranuladefinida
comoaposiodecantileverquandoaamostraestmuitolonge.Forapositivasobreaamostradefinida
quandoocantilevercurvadoparaacima,enegativaquandoelesecurvanadireodaamostra.Aposio
nulaparaaamostradefinidacomoavoltagemderealimentaonecessriaparaprocantilevernasua
posiozero,ouderepouso.Aposiodaamostranegativaquandoelaseencontrasuficientementelonge
docantileverepositivalogoapselaterpuxadoocantileveretlofeitoabandonarsuaposiode
equilbrio.Aprofundidadedepenetraopdefinida,comojdissemosanteriormente,comoadiferena
entreadistnciazaquesemoveuaamostra,eodeslocamentozpsofridopelaponteira.Foiescolhidauma
ponteiradeextremidadecnica,feitadearamedetungstniode0,25mmdedimetro,poisotungstniotem
umaltomdulodeelasticidade:420GPa.Assim,seconsegueminimizaradeformaodaponteiradurantea
indentao.UmaimagemfeitaporSEMmostrouqueoraiodecurvaturadaponteiratinhaentre100e200
nm,eonguloeradaordemde100.Estaponteirafoimoldadaseparadamenteecoladaaotungstniocom
pinturadeprata.Istopermitemudaraextremidadedissolvendoapinturaemmetanol.Oinstrumentofoi
operadoemareemcondiesambiente.Paraminimizarosefeitosdoambiente,asamostrasforam
escolhidasporserembastanteinertes:grafitealtamenteorientado,ouro,eborracha.Tambmfoilevadoem
contaqueasamostrasdeveriamtercomportamentoscaractersticosdemateriaisplsticoseelsticos.O
grafiteeaborrachasoelsticoseoouro,plstico.Antesdaexperincia,ografitefoiesfoliadocomfita
adesivaeoouropreparadocomprodutosqumicos.Aborrachanosofreunenhumapreparao.
Osresultadosdananoindentaosomostradosnafigura65.

http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

2/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

Figura65:Profundidadedaindentao.(a)Materialelstico(b)Materialplstico.

Napartesuperior,estoascurvasparaosmateriaiselsticos.Vsequeaborrachasecomportaquase
idealmente.Asforasaumentamlinearmentecomaprofundidadedaindentaoatumacargade1,1mN.
Nesseponto,oindentadorpenetrou450nmnasuperfciedaamostra.Ografitetambmmostraum
comportamentolinear.Aumaprofundidademximadepenetraode85nm,acargade4,2mN.
Entretanto,humpoucodehisteresequandoacargadiminuieaponteiraficaaaproximadamente12nma
foranula.Istonormalmenteseriainterpretadocomoaprofundidadeplstica.Todavia,comodepoisde
vriasindentaes,osresultadossoosmesmos,osautoresachamqueahisteresedevidaadesoentrea
ponteiraeografite,inclusiveporqueografiteeaponteirainteragemmuitofortementeviaforasde
superfcie.
Comonoseconheceexatamenteaformadaponteiraecomoacargavarialinearmentecomaprofundidade
depenetrao,sesupequeaindentaomelhordescritapelasoluodeSneddoncorrespondenteaum
indentadorrgido,cilndricoedeextremidadeplana,teoricamentenoadesivo.Arelaoparataldadapor
F=2Erp/(1v2),
ondeFaforadecargaaplicada,roraiodareadecontatoepaprofundidadedapenetrao.
Oraiodareadecontatonasuperfciedesconhecidoeportantosupesequesejaigualaoraioda
ponteira.Ento,usandoumrde100nmevaloresdevde0,45e0,30paraaborrachaeografite
respectivamente,ovalordeEcalculadoresulta10MPaparaaborrachae225MPaparaografite.Apesarde
quenaliteraturanoforamachadosvaloresreportadosparaomdulodeborrachaegrafitecomuns,comoos
usadosnaexperincia,existemvaloresreportadosde0,35a21MPaparaborrachadeisopreneede3,5a28
GPaparagrafitescarbnicoseindustriais(5).
Noteseadiferenadevaloresistopodeserexplicadopensandoqueosvaloresreportadosem1979no
foramobtidoscomexperinciasnanomtricas,sendoestamaisumaevidnciadeque,comojdissemos,o
http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

3/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

comportamentodosmateriaisemescalananomtrica,emgeral,diferedaquelemacroscpico.
Naparteinferiordafigura65vemosqueascurvasdecargaedescargaparaumafolhagrossadeourose
comportamcomoaquelascorrespondentesaummaterialplsticoideal.Paraumaforade20,3mNa
penetrao103nm.Nohcomponenteelsticanadescarga.Usando100nmparaoraiodaponteira,
visandoestimaroraiodareadecontato,adurezacalculada0,65GPa.Ovaloraceitoparaobulk0,5
GPa.Todavia,jfoimostrado(6)queparapequenasreasdecontato,adurezaaparentemaiorqueos
valoresdobulk.Develevarseemcontasemprequeasforasreaisqueagemnestaexperinciapodemser
maioresqueasreportadaspoisocontatoponteiraamostrapodemudararigidezdosistema.
Umalimitaonasmedidastradicionaisdeindentaoanecessidadedefazeraimagemdasuperfcie
apsaindentao,comoobjetivodedeterminarareadomaterialdeformadoplasticamente.Istono
acontececomoAFMpoisaprofundidadedeindentaopodesermedidadiretamentee,maisainda,a
imagempodeserfeitasemproblemas,comofoimostradoanteriormente(verfiguras61a63).
Devidoaqueafolhadeouroplstica,osautoresnoconseguiramfazeraimagemcomcontatosem
causardanosnasuperfcie,masadografitefoifeita,conseguindoseresoluoatmica,inclusivecomaltas
cargasdeat10mN.Comestevalordeforaografitesedeformaemat200nm.
Antesdaponteiratocaraamostra,ocantileveratradopelasforasdesuperfcie.Ainteraopodeser
bementendidadosdiagramasdefora(ouaquinestecaso,energiapotencial)quejconhecemos.O
cantilever,pelaleideHooke,terumpotencialdadoporU1=(1/2)kz2.Opotencialdainteraoponteira
amostraU2etemtermosatrativoserepulsivostalqueapresentaummnimodepotencialpertoda
superfciedaamostra(distnciaaproximadadeumtomo).Opotencialtotaldosistemaponteiraamostra
Ut=U1+U2.Comoumabolacolocadanofundodeumpoo,aponteiraficaremummnimodopotencialde
interaototal.Essemnimomudaremfunodadistnciadeinterao.
Asfiguras66e67mostramduasinteraesdiferentesentreponteiraeamostra,sendoqueaprimeira
representaumpotencialdeinteraosuperficialforteeasegundaumfraco.AinteraoponteiraamostraU2
representadaporumpotencialatrativomaisumrepulsivo(fortenaprimeirafigura)daformaa/(za)2+b
(za)3a(t)representaaseparaoponteiraamostraemfunodotempoeaebsoparmetrosque
controlamarelativaforadospotenciais.

http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

4/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

Figura66:Energiapotencialdeinteraoforteentreaponteiraeaamostra .

Naparte(a)dafigura66,Uttemtrsextremoslocaisnadistnciaentreaposioderepousodocantilever
easuperfciedaamostra.Aponteiraficarpertodoz=0atqueomximoemU tdesapareacomoacontece
naparte(b).Quandoacurvatura(segundaderivadadeUtemrelaoaz)pertodomximodeUtsetorne
positiva,haverapenasummnimoemUt.Nesteponto,ocantileversemovebruscamentetalqueaponteira
ficanaprofundidadedomnimopertodaamostra(parte(c)).Oefeitototaldasforasfortessobreo
cantileverqueelasfazemnopularparaocontatoquandoaamostraseaproxima.Ocomportamentoinverso
esperadoquandoaamostraseretrai,maseleaconteceaumvalordiferentedea(t).

http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

5/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

Figura67:Energiapotencialdeinteraofracaentreponteiraeamostra.

Nafigura67,oprocessoomesmoqueoanterior,masopotencialdeinteraoU2fraco.
Nestecaso,Utstemumextremoaolongodadistnciadeinterao.Quandoa(t)decresce,omnimode
Utsemovesuaveecontinuamentepertodasuperfcie.Aponteiraentraesai(deslizando)docontato.
Nafigura68mostramseexemplosdecomoaponteiraentraesaidocontato.Aforaassociadacoma
interaoponteiraamostrarepresentadaemfunodaposiodaamostra.Osnmerosdadosparaa
posiodaamostranosoasseparaesreaisdaponteira.Essaseparaonoconhecidaexatamentepois
haverumaquantidadepequena,desconhecida,dedeformaoelsticadasuperfcie,quandoaponteirafaz
contato.
Aforanuladefinidanaposioderepousodocantilever,quandonohinteraodetectvel.A
posiozerodaamostraaquelaquedevolveocantileversuaposioderepouso.Amedidaqueaamostra
seaproximaecomeaaentrarnaregioatrativa,ocantileversemovenadireodaamostra(fora
negativa).Nocontato,ocantileverinverteadireodedeflexo.Aamostracontinuaamoverseparaa
frente,empurrandoocantileverparaatrs.Aamostratementoumacargapositivaaplicadasobresua
superfcie.destequadrantenogrfico,quesofeitasascurvasdecarga/descargaparaaindentao.
Quandoadireodaamostrainvertida,acargasobreelavaidiminuindoatquesequebraocontato.

http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

6/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

Figura68:Foraassociadainteraodaponteiradetungstnio.(a)Comgrafite(b)Comouro .

Naparte(a)mostraseainteraoentreaponteiradetungstnioeasuperfciedegrafite.Quandoaamostrae
aponteiraseaproximam,aponteirapulaaocontato.Ainclinaodacurvacorrespondenteaopulonaparte
(a)destafigura68enaspartes(a)e(b)daprxima69(queamesmaanterior,masparapequenascargas,
devidasapenasaforassuperficiaisenoprovocadas)atribudaaumaconstantedetempofinitadosistema
decontrolederealimentao.

http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

7/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

Figura69:Foraassociadainteraodaponteira.(a)e(b)comgrafite(c)comouro .

Acurvadecargaparagrafite,semelhantequelasideais,lineareelstica.Nohhisteresequando
diminumosacarga,atopontoemquefeitoocontatoinicial.Quandosesaidocontato,aponteiraest
maislongedaamostraquequandoestavaprestesaentraremcontato.Aforaadicionalnecessriapara
romperocontatoatribudaaadesoeaforassuperficiaisentreaponteiraeaamostra.
Naparte(b)dafigura68,mostraseainteraoponteiraamostra,entreumaponteiradetungstnioeum
filmedeouroevaporadosobrevidro,de100nmdeespessura.Nelavemosquenestecaso,aponteira
"desliza"aocontato.Ascurvasdecargaedescarganosolinearesehumaparteplstica.Maisainda,h
evidnciasdeadeso.Ocomportamentoelastoplsticodaamostradefilmedifereumpoucodosresultados
reportadosparaobulknaparte(b)dafigura65.Adiferenaconsisteemquepoderiahaveralguma
recuperaoelsticadevidautilizaodevidrocomosubstrato.Comojdissemos,osubstratopodecausar
efeitosindesejveisquandoapenetraomaiorqueo10%.
Amaiordiferenaentreaspartes(a)e(b)dafigura68,estnaregioatrativa.Nocasodografite,aponteira
pulaaocontatoedeslizaparaforadele.Noouro,aponteiradeslizaparadentroeparaforadocontato.A
distnciaqualasforassuperficiaissoobservveistambmmuitodiferenteparaosdoiscasos.Istopode
serexplicadocomummodeloapropriadodeinterao.
Comparandoasfiguras66e67,parapotencialU2forteaponteiranoapenaspulaaocontato,massemove
umadistnciamaioremzqueparaopotencialU2fraco.AsescalasutilizadasnasfigurasparaUezforam
http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

8/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

escolhidasrepresentativasdeumaponteiraderaiodecurvaturade100nm.Aponteirautilizadaparaos
dadosmostradosnafigura68erademaiortamanho,masnopdesercaracterizada.
Odeslocamentodopiezeltricodaamostrapodesercontroladoosuficientecomoparanoaplicarcargaou
aplicarcargasmuitopequenas.Naregioatrativa,ainteraoponteiraamostradevidasomenteaforas
superficiais.Ocantilevernocontribuicomcarganenhumae,portanto,nohdanosnaamostra.Nafigura
69semostraainteraodaponteiradetungstniocomasuperfciedegrafite,paraumacargamuitopequena
sobreaamostra.Comparandoaparte(a)dela,comaparte(a)dafigura68,vemosque,aindaqueaformada
curvanaregioatrativapraticamenteamesma,asdistnciasparaasquaisaponteirapulaaocontatoousai
dele,somuitodiferentes.
Aponteirautilizadanaexperinciamostradanafigura69(a)erademuitomenortamanhoqueaoutra(a
interaoatrativadevesermenor,quantomenorotamanhodaponteira).
Aidiaagoradesenvolverummodelosimplesparaasforasdesuperfcie,queconsidereocomportamento
docantilevernaregioatrativaeovalordadistnciaDjqualseriarazovelqueelepulasseaocontato.Em
primeiraaproximao,aparterepulsivadopotencial,noserlevadaemconsiderao.Seaponteira
consideradaesfricaeasuperfcieplana,ento,aparteatrativadopotencialdeinteraoponteiraamostra
podeserexpressadapor(7)
Ua=HR/6D,
ondeRoraiodaesfera,DadistnciaentreaesferaeasuperfcieeHaconstantedeHamakerque,
comojfoidito,estrelacionadacomadensidadedosmateriais,ainteraodipolareomeionoqualesto
osmateriais.Paraamaioriadosslidos,ovalordeHvariaentre0,4e4x109joules.
AequaoanteriorpodeserusadaparaestimarHparaosistemagrafitetungstnio,emar,temperatura
ambiente.Fazendoaprimeiraderivadadopotencialemrelaodistncia,temosqueaforasuperficial
dadapor
F=dUa/dD=HR/6D2.
Adeflexodocantileveremdireoamostraumamedidadiretadaforaatrativaedadaporkzt.Na
superfciedaamostra,comR=100nm,D=0,2nm,k=50N/mezt=2,7nm,Hresulta3,2x1019J.Ocantilever
pularnaamostraseacurvaturadeUaexcederadeU1ou,emoutraspalavras,seogradientedaforadeUa,
excedeogradientedeU1.Ambossoasegundaderivadadopotencialemrelaodistnciaerepresentamo
pontonoqualopotencialtotaltemsummnimo(verfigura66(b)).Fazendoasegundaderivadadaequao
anterior,obtemos
d2Ua/dD2=HR/3D3,
ondeovalordestasegundaderivadadevesernomnimo50N/mparaqueocantileverpule.Comosvalores
utilizados,calculasequeopulodsedistnciaDj=0,6nm.
Apesardeseentenderoporqudaponteirapularaocontato,comosemostranafigura69(a),afigura66
indicaqueelatambmdeveriasairpulandodocontatoquandoaretraodaamostraatingirumcertovalor
suficienteparaisso.Naverdade,podehaverquatrotiposdecomportamentosdiferentes.Elesso:pulopara
dentroeparaforadocontato,deslizamentoparaforaeparadentro,deslizamentoparadentro,puloparafora
evv.Osdoisprimeirossoexplicadoscomaajudadasfiguras66e67.Odeslizamentoparadentro,pulo
parafora,foiobservadosomentedepoisdaaplicaodeumacargamuitograndesobreomaterial.Nesse
caso,adeformaodaamostra,ouaadeso,possivelmenteagemparafazercresceropotencialdeinterao
criandoocomportamentodepularparafora.Opulodentro,deslizamentofora,foiobservadosomenteem
grafite.Opotencialdeinteraofortecausaopulo.Seasforasdesuperfciesosuficientementegrandes
comoparadeformaraamostra,quandoosuportedelaretrado,asuperfciepodedeformarsetalque
permaneaprximaponteira.Ouseja,asuperfciedografiteseexpandeparamanteraforteinterao
ponteiraamostra.Adeformaoelsticadografiteinduzidapelasforasdeinteraoentreaponteiraea
http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

9/10

03/10/2016

ElasticidadeePlasticidade

superfcie,foiusadaparaexplicarascorrugaesgigantesqueaparecememalgumasimagensdegrafite
feitascomSTM.
AforaqueagesobreasuperfcieHR/6D2.Quandoaponteiraesta5nmacimadasuperfcie,afora
calculadade0,2nNea0,2nmde133nN.Arigidezdasuperfciedografitepodeserestimadatomandoa
primeiraderivadadaforaemrelaopenetrao:dF/dp=2Er/(1v2)queresultaemumvalordaordemde
50N/m.Supondoqueaamostratemumaconstantedemoladessevalor,adeformaodasuperfciecausada
porumaforade0,2nNser0,2nN/50(N/m)@0,004nm.Umaforade133nNdeformaaamostraem2,7
nm.Vemosportantoque,paraasinteraesponteiraamostraadistnciasatmicas,adeformaoda
superfciedegrafitepodesersignificativa.Ento,medidaqueaamostraafastada,asuasuperfciese
deforma,tentandoseguirocantilevernadireodesuaposioderepouso,apsoque,podeocorrer
eventualmentequeaamostraseseparedaponteiraeocantileverpuleumapequenadistncia,atasua
posioderepouso.Nafigura69(a)vemosqueistoacontecequandoaamostraestnaposiopertode60
nme,nafigura68(a),pertode150nm.
Opuloaocontatoeodeslizamentoparaforaemgrafitereproduzvel:aaproximaodaponteiraa
mesmaparacentosdetentativas.Defato,ocomportamentopodeservistoatdepoisdeseraplicadauma
cargamuitopequena,ouaindasemcarga.Portanto,amodificaonocomportamentodaponteira,deveser
viaforasdesuperfcie.
Umbomcontroledaposiodaamostrapermiteestudaroregimedeforasdecargamuitopequenas.
Vejamosagoraapartedacurvadafigura69(a),exatamenteondeaponteiraentraemcontatocoma
superfcie.Istomostrasenovamentenafigura69(b)paragrafite,ondeadeflexodocantilever,depoisde
fazercontato,menorque0,25nm.Naparte(c)dafigura69vseamesmacoisaparaoouro.Nela,afora
decargatotalmenteprovenientedeforassuperficiaisjqueocantileverflexionadonadireoda
amostra.
Aspartes(b)e(c)dafigura69,podemserinterpretadascomoascurvasdeindentaodafigura65,levando
seemcontaqueoeixoxnelasaposiodaamostraemvezdaprofundidadedepenetrao.Alimpezana
superfciedaamostranofoicontroladanestaexperincia,masesperasequeaforaadesivadependano
apenasdapreparaodaamostracomotambmdascondiesambientais.
Consideraesgerais:
Aresoluoemforadestascurvasmenorque1nN.
Afigura69(b)mostraografitecomosendopraticamenteelstico.Aforanecessriaparacomearaseparar
aponteiradaamostradepoisquefoiretiradaacargade11nN,de2nN(adeso).
Nafigura69(c),aponteirainteragecomourodeumaformaelastoplstica.Apsaaplicaodeumafora
decargade4nN(quecorrespondeaumavariaonadeflexodocantileverde0,08nmparaumnvelde
rudode0,01nm)necessrioadicionar10nNparacomearasepararaponteiradaamostra.Estafora
necessria,maiorparaoouro,sedeveprovavelmenteamudanascausadastantoporplasticidadequantopor
adeso.
1.Jung,T.A.,Moser,A.,Hug,H.J.,Brodbeck,D.,Hofer,R.,Hidber,H.R.andScharz,U.D.(1992).Ultramicroscopy4244,1446.
2.I.N.Sneddon,Int.J.Eng.Sci.3,47(1965)
3.M.Radmacher,R.W.Tillmann,M.Fritz,H.E.Gaub.Science257,1900(1992).
4.N.A.BurnhamandR.J.Colton,J.Vac.Sci.Technol.A,vol7,N.4(1989)
5.Mater.Eng.90(6),C120(1979).
6.M.D.Pashley,J.B.Pethica,andD.Tabor,Wear100,7(1984)
7.Yu.N.Moiseev,V.M.Mostepanenko,V.I.Panov,andI.Yu.Sokolov,Phys.Lett.A132,354(1988).

http://www.cbpf.br/~nanos/Apostila/41.html

10/10

Vous aimerez peut-être aussi