P R O J E K T Y AV T

Zasilacz
amatorski

KIT
AV T
2001

(cz II)
W poprzednim numerze EdW zamiecil
imy pierwsz cz artykuu na temat
budowy zasilacza amatorskiego. Obecnie
kontynuujemy ten opis, przechodzc do
czci dotyczcej montau i uruchamiania
urzdzenia. Omwimy te pokrtce
moliwe udoskonalenia i perspektywy roz
wojowe tej niezbdnej w kadym warszta
cie elektronicznym konstrukcji.

Monta i uruchomienie
Sam monta nie sprawi z pewnoci ni
komu wikszych trudnoci, natomiast
z uruchamianiem a waciwie z dobraniem
rezystorw bdziemy musieli si chwil
pomczy. Na rys. 4 widzimy rozmiesz
czenie elementw na pytce drukowanej
wykonanej z laminatu jednostronnego.
Elementy elektroniczne montujemy z za
chowaniem regu montau, tj. rozpoczyna
jc od najmniejszych a koczc na tych
o najwikszych gabarytach. Pod U1 i U2
koniecznie wlutowujemy podstawki. Do
wszystkich waniejszych pocze zostay
zastosowane zcza rubowe typu ARK
i zcza wtykowe, tak wic z okablowa
niem zasilacza nie powinno by kopotu.
Tranzystor wykonawczy T1 umieszczamy
na radiatorze pamitajc o posmarowaniu
go past silikonow. Zakadajc, e pytk
mamy ju gotow przejdmy do omwie
nia spraw, ktre jak dotd wiadomie po
minlimy.
1. Dobr transformatorw.
Transformatory nie wchodz w skad
zestawu poniewa wymagania uytkowni
kw mog by bardzo rne i trudno nam
byo narzuca jakie konkretne typy trans
formatorw. Jako TR2 naley zastosowa
transformator o maksymalnym napiciu
wyjciowym ok. 24VAC (jest to rozwiza
nie nieco na wyrost, jeeli bdziemy ko
rzysta jedynie z zaprogramowanych na
pi to wystarczy transformator o napiciu

ok. 15V). Z takim transformatorem po wy

prostowaniu i wygadzeniu napicie na
kondensatorze C1 wyniesie ok. 35VDC.
Przekroczenie tego napicia grozioby
uszkodzeniem ukadu U1. Natomiast, jeli
chodzi o wydajno prdow transforma
tora, to zalee ona bdzie wycznie od
indywidualnych potrzeb uytkownika. Za
stosowany w ukadzie tranzystor typu
BD911 moe przewodzi prdy do 6A.
Jeeli uyjemy transformatora o mak
symalnym napiciu i przy maym napiciu
wyjciowym pobiera bdziemy due pr
dy to wydzielana na tranzystorze T1 moc
strat bdzie bardzo dua i radiator bdzie
si silnie nagrzewa. Optymalnym wy
jciem z sytuacji byoby zastosowanie
transformatora z dzielonym uzwojeniem
wtrnym, najlepiej z uzwojeniami symet
rycznymi. Jeeli zastosujemy taki transfor

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/96

mator to moemy wykorzysta nie oma

wiany dotd fragment ukadu z przekani
kiem P1. Zastosowanie tego przekanika
jest opcjonalne i dlatego nie przewidziano
na niego miejsca na pytce drukowanej ani
te nie wchodzi on w skad zestawu hand
lowego AVT2001. Zaprojektowana zosta
a jednak specjalna pytka do montowania
przekanika rys.5. Powrmy do analizy
fragmentu ukadu z przekanikiem. Na
schemacie zosta narysowany optymalny
transformator z symetrycznym uzwoje
niem wtrnym, taki jaki zosta zastosowa
ny w ukadzie modelowym. Przekanik za
silany jest za porednictwem drugiej sekcji
przecznika sucego do zmiany napi
cia wyjciowego. Jeeli przecznik SW1
jest ustawiony na napicia z zakresu od
3 do 9V to styki przekanika s zwarte.
Obydwa uzwojenia wtrne transformatora

P R O J E K T Y AV T
szeregu warto
ci.
Pozostaj
wic dwie moli
woci: albo mo
zolne poszukiwa
nie potrzebnych
opornikw wrd
rezystorw pre
cyzyjnych albo
zastosowanie
potencjometrw
montaowych,
a cilej mwic
potencjometrw
montaowych
poczonych sze
regowo z oporni
kami. Wybrali
my oczywicie t
Rys.4 Rozmieszczenie elementw na pytce
drug moliwo
i
postanowilimy,
e
warto
rezystora
pracuj w ukadzie przeciwsobnym
staego
powinna
by
w
przyblieniu
rw
a prostownik w dwupowkowym. Prd
pobierany z transformatora moe by na wartoci rezystora obliczonego minus
dwukrotnie wikszy od prdu pobierane poowa wartoci potencjometru montao
go z pojedynczego uzwojenia. Na wy wego. Takie rozwizanie umoliwi w ka
szych zakresach napi przekanik roz dym wypadku precyzyjne ustawienie
cza styki i obydwa uzwojenia transfor danych napi na wyjciu zasilacza. Po
matora zostaj poczone szeregowo. niewa warto wszystkich potencjomet
Napicie na prostowniku pracujcym te rw montaowych wynosi 10k wartoci
raz w ukadzie mostkowym wzrasta dwu opornikw poczonych z nimi wynios:
R18 130k+15k, R4 91k+4,7k,
krotnie a maksymalny prd dwukrotnie
R3 47k, R2 27k, R1 22k..
maleje. Jeeli zastosujemy transformator
Wemy si teraz za nasz ogranicznik
z pojedynczym uzwojeniem to musimy
zewrze ze sob zcza Z4A i Z4B prdu wyjciowego. Wartoci potrzeb
a uzwojenie wtrne doczy do zcza nych rezystorw ustalono dowiadczal
Z3.
Jeeli mamy zamiar teraz lub w przy
szoci wyposay nasz zasilacz w mier
niki prdu i napicia to musimy liczy si
z poborem prdu ok. 400mA. Jako TR1
zastosujemy wic dowolny transformator
o napiciu wyjciowym 6...7 VAC i mak
symalnym prdzie min. 500mA. Z takim
transformatorem obciony dwoma mier
nikami stabilizator scalony U3 nie wyma
ga stosowania radiatora.
2. Dobr rezystorw do wyjciowego
dzielnika napiciowego i ogranicznika
prdowego. Znajc warto rezystora
R15 100k bez trudu moemy obliczy
wartoci pozostaych rezystorw dla po
szczeglnych napi. Suce temu wzo
ry s oglnie znane Mamy ju obliczone
wartoci rezystorw do dzielnika napi
cia. Wiemy ju, e R(5V)=150k,
R(6V)=100k, R(9V)=50k, R(12V)=33,33k
i R(14,5V)=26,08k. Takich rezystorw
z pewnoci nie znajdziemy w typowym

nie. Zasilacz zosta obciony prdem

10mA i okazao si, e napicie zmierzo
ne U2A wynosio 0,037V. Przy obcieniu
1A wynik pomiaru wynosi 2,77V. A zatem
na wejciu odwracajcym komparatora
U2B musimy dysponowa napiciami
z tego przedziau. Obliczona warto R13
wyniosa 77,2k a R9 636. W praktyce
zastosowano rezystory o wartoci 75k
i 560, poszerzajc w ten sposb nieco
zakres regulacji.
Wszystkie obliczone rezystory montu
jemy na pytce i przystpujemy do regula
cji zasilacza. Potrzebny nam do tego b
dzie dobrej klasy woltomierz, najlepiej
cyfrowy, ktry podczamy do wyjcia za
silacza. Rozpoczynamy od ustawienia
napicia odniesienia. Z przecznikiem
SW1 na pierwszej (3V) pozycji, potencjo
metrem montaowym P8 ustawiamy na
wyjciu zasilacza napicie rwne 3V.
Przeczajc SW1 na nastpne pozycje
ustawiamy kolejne napicia. Na kocu
sprawdzamy zakres regulacji pynnej,
ktry z wartociami podanymi na sche
macie powinien wynosi od 3 do ok. 19V
(o ile zastosowany transformator pozwoli
uzyska tak wysokie napicie). Nastpnie
musimy sprawdzi dziaanie ogranicznika
prdowego. Do tego celu potrzebny nam
bdzie amperomierz lub zmontowany
i skalibrowany modu AVT2004 w wersji
podstawowej (zakres do 200mV). Za
uwamy, e miliwoltomierz o takim zakre
sie, podczony rwnolegle do rezystora

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/96

P R O J E K T Y AV T

Rys.5 Pytka dodatkowa do

montau przekanika
pomiarowego R6 wskae warto pyn
cego przez ten rezystor prdu w miliam
perach, oczywicie z dokadnoci zale
n od tolerancji rezystora R6. Zasilacz
obciamy odbiornikiem o maej oporno
ci (np. arwk samochodow 12V/21W)
i krcc potencjometrem P7 obserwuje
my zmiany wartoci pyncego przez od
biornik prdu. Warto ta powinna zawie
ra si w przedziale od 10mA do 1A. Je
eli nie mamy zamiaru wyposaa nasze
go zasilacza w amperomierz to powinni
my obok potencjometru P7 wykona ska
l z wartociami ograniczenia prdowe
go.
I na tym zakoczylimy monta czci
elektronicznej naszego dziea. Pozostaa
jeszcze jedna, bardzo wana a czsto za
niedbywana czynno: obudowanie na
szego zasilacza. W urzdzeniu modelo
wym zastosowano gotow obudow typu
KM85. Nadaje si ona doskonale do za
silaczy maej i redniej mocy. Uwag na
ley zwrci jedynie na zamocowanie ra
diatora. Obudowa wykonana jest z two
rzywa sztucznego polistyrenu i przy sil
nym nagrzaniu mogaby ulec odksztace
niu. Jeeli wic przewidujemy prac z du
ymi prdami zwizan z silnym nagrze
waniem si radiatora, to musimy go za
mocowa w pewnej odlegoci od tylnej
cianki obudowy, najlepiej za pomoc tu
lejek dystansowych. W czasie montau
prototypu zasilacza pojawi si take
problem pyty czoowej. Pamitajmy, e
docelowo nasz zasilacz moe by wypo
saony w dwa cyfrowe mierniki: napicia
i prdu. W warunkach amatorskich wyko
nanie idealnie rwnych otworw na wy
wietlacze LED jest praktycznie niemoli
we. Rwnie trudne byoby wykonanie

szybek zasaniajcych te wywietlacze.

No c, jeeli nie moemy rozwiza ja
kiego problemu to najlepiej go obej.
Jeeli wykonanie otworw jest bardzo
trudne to... nie musimy tego robi. Propo
nujemy zastosowanie przezroczystej py
ty czoowej, w ktrej musimy wykona ot
wory jedynie do zamocowania potencjo
metrw, przecznikw i gniazd wyjcio
wych. Szczliwym trafem, w ofercie han
dlowej AVT znajduj si pyty czoowe do
obudowy KM85 wykonane z barwionego
na czerwono przezroczystego polistyre
nu.
Szczegy wykonania obudowy wi
doczne s na fotografii.

Moliwe usprawnienia
i modyfikacje
Jak ju wspomniano, moemy nasz
zasilacz wyposay w przyrzdy pomia
rowe woltomierz i amperomierz. Jako
mierniki proponujemy wykorzysta spe
cjalnie zaprojektowane do tego celu mo
duy AVT2004. Podczenie takiego mo
duu jako amperomierza opisano ju wy
ej, natomiast na woltomierz idealnie na
daje si modu AVT2004 o zakresie po
miarowym do 2V. Jedyn modyfikacj te
go ukadu bdzie dodanie jednego rezys
tora i utworzenie dzielnika napicia we
jciowego przez 10. Kopoty zaczn si
dopiero wtedy, kiedy bdziemy chcieli
uywa napi wikszych ni 19,99V.
W takim przypadku konieczne bdzie za
stosowanie przeczanych dzielnikw na
piciowych. Modu woltomierza naley
podczy bezporednio do wyjcia zasi
lacza lub te zastosowa ponisze roz
wizanie.
W uruchamianych ukadach elektro
nicznych napicia mierzy si najczciej
wzgldem minusa zasilania. Dlatego te
w ukadzie modelowym zastosowany zo
sta dodatkowy, nie pokazany na schema
cie przecznik i gniazdko do podczenia
kocwki pomiarowej woltomierza. Ko
rzystajc z tego przecznika moemy raz
mierzy napicie na wyjciu zasilacza
a innym razem w wybranym punkcie uru
chamianego ukadu.

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/96

Zbigniew Raabe

WYKAZ ELEMENTW
1. Kondensatory

C1:
C2:
C3:
C4,
C6:
C7:

4700F/40V
220pF
220uF/16V
C5, C8: 100nF
4,7F/40V
1000F/16V

2. Rezystory

R1: 22k
R2: 27k
R3: 47k
R4: 91k+4,7k
R5: 10k
R6: 0,1/5W
R7, R8: 100k
R9: 560
R10, R13: 47k
R16, R20: 1k
R17: 22k
R18: 130k+15k
R19: 330
P1: 10k potencjometr wieloob
rotowy
P2...P6, R14: 10k
potencjo
metry montaowe, wieloobroto
we
P7: potencjometr 47k/A
3. Pprzewodniki

U1: LM723 lub odpowiednik

U2: LM358
U3 scalony stabilizator napicia
typu 7805
T1: BD911 lub odpowiednik
B1: mostek prostowniczy 1A
B2:
mostek
prostowniczy
B80C5000/3300
4. Pozostae

Z1, Z2, Z3, Z4, Z7: ARK2

Z5: ARK3
Z6: zcze 8o pinowe
SW1: przecznik obrotowy (2 sek
cje po min. 7 pozycji)
BZ1: Bezpiecznik 200mA z op
rawk
Radiator do tranzystora T1

ERRATA
W schemacie elektrycznym zasilacza zamieszc
zonym w EdW 2/96 wkrad si bd: potencjometry
montaowe suce programowaniu napi wyj
ciowych zostay na schemacie oznaczone P2...P5.
Potencjometrw tych jest pi, tak wic oczywicie
powinno by P2...P6, a kolejny potencjometr ma
numer o 1 wikszy, czyli zamiast P6 jest P7.