1 Sistem Analizi Ders Notları

DERS NOTLARI
Ders Kodu : 001 (END314)

Ders Ad
: Sistem Analizi ve Tasarm
Ksa Ders zeti

Bu ders, genel sistem yaklam kavramlarn ve iletmelerin sistem yaklam ile
incelenmesini gsterdikten sonra, bilgisayara dayal bilgi sistemlerini anlatr.
Bilgisayara dayal bilgi sistemlerinin tasarlanmas iin gerekli aralar dersin
kapsamnda bulunmaktadr.
Dersin Hedefleri
Bu ders sonunda renciler, iletmeleri sistem yaklam ile incelemeyi ve bu
yaklamla problemlere zm getirmeyi reneceklerdir. Ayrca renciler, bir
ynetim bilgi sisteminin nasl tasarlanacan da grecekler ve yapacaklar bir proje
yardmyla bu tasarmla ilgili becerileri de kazanacaklardr.
Kullanlan Kaynak Kitaplar
Sistem Analizi (Do. Dr. Haluk Erkut Ky Yaynlar 1989)
letme Ynetiminde Sistem Yaklam (Prof. Dr. H. ner Esen Alfa Basm Yayn
Datm 1998)
Ynetim Bilgi Sistemleri (Do. Dr. Hadi Gken EP Yaynclk 2002)
1
Sistem Analizi Ders Notlar - indekiler
Ders erik Plan (Layout)

1.
SSTEM KAVRAMI ................................................................................................................................... 1

1.1.
1.2.
1.2.1
1.2.2
1.2.3
1.3.
1.4.
1.5.
1.5.1
1.5.2
1.5.3
1.5.4
1.5.5
1.5.6
1.6.
2.
SSTEM DNCESNN ORTAYA IKII................................................................................................ 1

SSTEM TANIMI VE BLEENLER .......................................................................................................... 3
eler.............................................................................................................................................. 4
likiler ............................................................................................................................................ 4
Amalar........................................................................................................................................... 5
GENEL BR SSTEMN EMATK GSTERM .......................................................................................... 5
SSTEM HYERARS ............................................................................................................................ 6
SSTEM SINIFLANDIRMASI .................................................................................................................... 6
Ak ve kapal sistemler................................................................................................................... 7
Canl ve cansz sistemler ................................................................................................................. 7
Doal ve insan yaps sistemler....................................................................................................... 7
Statik ve dinamik sistemler.............................................................................................................. 7
Soyut ve somut sistemler ................................................................................................................. 7
Basit ve karmak sistemler ............................................................................................................. 7
ENDSTR MHENDSL VE SSTEM YAKLAIMI ................................................................................ 8
SSTEM MODELLER .............................................................................................................................. 9

2.1.
SZL (KAVRAMSAL) MODELLER ........................................................................................................ 9
2.2.
EMATK MODELLER ............................................................................................................................ 9
2.2.1
Grafikler.......................................................................................................................................... 9
2.2.2
Gannt emas ................................................................................................................................ 10
2.2.3
A Diyagram ................................................................................................................................ 10
2.2.4
Karar Aac................................................................................................................................... 11
2.2.5
Organizasyon emas .................................................................................................................... 12
2.2.6
Sre Ak emas ......................................................................................................................... 12
3.
SSTEM ANALZ.................................................................................................................................... 15
3.1.
SSTEM ANALZ AAMALARI ............................................................................................................. 15
3.2.
SSTEM ANALZNN TEMEL FAALYETLER (GANNT EMASI) ............................................................ 16
3.3.
YEN SSTEME GE YAKLAIMLARI ................................................................................................. 16
3.3.1
Dorudan Gei ............................................................................................................................ 17
3.3.2
Paralel Gei................................................................................................................................. 17
3.3.3
Safhal (adm adm) Gei............................................................................................................. 17
3.3.4
Pilot Gei..................................................................................................................................... 17
4.
BLG SSTEMLERNE GR (YBS)................................................................................................... 18

4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
4.7.
4.7.1
5.
VER VE BLG..................................................................................................................................... 18
BLGNN KARAKTERSTKLER ........................................................................................................... 18
YNETM VE KARAR VERME SEVYELER........................................................................................... 19
YNETMDE BLG KULLANIMI ........................................................................................................... 20
KARAR TPLER................................................................................................................................... 20
KARAR VERME PROSES ..................................................................................................................... 21
BLG SSTEMLER ............................................................................................................................... 22
Bilgi sistemlerinin faydalar.......................................................................................................... 23
BLGSAYARA DAYALI BLG SSTEMLER .................................................................................. 24

5.1.
5.2.
5.2.1
5.2.2
5.2.3
5.3.
5.4.
5.5.
5.5.1
5.5.2
KAYIT/VER LEME SSTEMLER (VS).............................................................................................. 24

YNETM BLG SSTEMLER (YBS).................................................................................................... 25
YBS ve VSin farkllklar ............................................................................................................. 26
YBS ve i fonksiyonlar.................................................................................................................. 27
YBS ve Veritaban Ynetim Sistemi (VTYS)................................................................................... 27
KARAR DESTEK SSTEMLER (KDS) ................................................................................................... 28
OFS OTOMASYON SSTEMLER ........................................................................................................... 28
YAPAY ZEKA VE UZMAN SSTEMLER ................................................................................................. 28
Bilgiye dayal ve uzman sistemler ................................................................................................. 29
Doal Diller .................................................................................................................................. 29
Hazrlayan: M. Fatih Yegl
5.5.3
nsann duyumsal yeteneklerinin taklidi........................................................................................ 29
5.5.4
Robotik .......................................................................................................................................... 29
5.6.
ST YNETM DESTEK SSTEMLER .................................................................................................... 29
6.
BLG SSTEMLERNN GELTRLMESNDE KULLANILAN ARALAR............................. 31

6.1.
6.2.
6.2.1
6.2.2
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
7.
AKI EMALARI .................................................................................................................................. 31

VER AKI DYAGRAMLARI (VAD) .................................................................................................... 31
VAD izim Kurallar..................................................................................................................... 33
Mantksal-Fiziksel VAD ................................................................................................................ 36
YAPISAL EMALAR ............................................................................................................................. 37
YAPISAL DL ....................................................................................................................................... 37
KARAR TABLOLARI ............................................................................................................................ 40
KARAR AALARI .............................................................................................................................. 41
HIPO .................................................................................................................................................. 42
VERTABANI TASARIMI VE YNETM.......................................................................................... 44

7.1.
VER YNETM .................................................................................................................................. 44
7.1.1
Veri Hiyerarisi............................................................................................................................. 44
7.1.2
Birimler (Entity), zellikler (Attributes) ve Anahtarlar ................................................................ 44
7.1.3
Veri ynetimi yaklamlar ............................................................................................................ 45
7.1.3.1
7.1.3.2
Geleneksel yaklam............................................................................................................................ 45
Veritaban (VT) yaklam................................................................................................................... 46
7.2.
VERTABANI MODELLER.................................................................................................................... 47
7.2.1
Hiyerarik (Aa) Yaplar............................................................................................................. 47
7.2.2
A Yaplar ..................................................................................................................................... 47
7.2.3
likisel Yaplar ............................................................................................................................. 48
7.3.
VTYS BLEENLER............................................................................................................................ 49
7.3.1
Veri Szl (VS) Kullanma ......................................................................................................... 50
7.3.1.1
7.3.1.2
7.3.1.3
7.3.1.4
7.3.1.5
Veri ak szlk girii......................................................................................................................... 50

Veri Deposu Szlk Girii................................................................................................................... 51
Proses Szlk Girii ............................................................................................................................ 51
Veri Yaps Szlk Girii .................................................................................................................... 51
Veri Eleman Szlk Girii ................................................................................................................. 52
7.4.
LKSEL VERTABANI TASARIMI ....................................................................................................... 54
7.4.1
Birim liki Diyagramlar.............................................................................................................. 54
7.4.2
Normalizasyon iin Yedi Adm Metodu ......................................................................................... 57
EK1 ETL VAD RNEKLER................................................................................................................ 58
EK2 ETL YAPISAL EMA RNEKLER .......................................................................................... 65
EK3 NORMALZASYON N YED ADIM METODU ........................................................................... 70
ii
EKL LSTES
ekil 1.1 Bilimsel Evrim ........................................................................................................................ 3
ekil 1.2 Bir sistemin en temel hali....................................................................................................... 5
ekil 1.3 Geri beslemeli sistem (dinamik sistem) ................................................................................. 5
ekil 1.4 Detayl Sistem Gsterimi ....................................................................................................... 6
ekil 1.5 letme Asndan Sistem Hiyerarisi .................................................................................... 6
ekil 2.1 Bir ubuk Grafik rnei ........................................................................................................ 9
ekil 2.2 Baaba Noktas Grafii...................................................................................................... 10
ekil 2.3 Gannt emas rnei.......................................................................................................... 10
ekil 2.4 Bir A Diyagram rnei...................................................................................................... 11
ekil 2.5 Bir Karar Aac rnei ........................................................................................................ 11
ekil 2.6 Bir Organizasyon emas rnei ........................................................................................ 12
ekil 2.7 Bir Sre Ak emas rnei (Telefonla Sat) ................................................................. 13
ekil 3.1 Sistem Analizi Aamalar..................................................................................................... 15
ekil 3.2 Sistem Analizi Faaliyetleri.................................................................................................... 16
ekil 3.3 Gei Yaklamlar............................................................................................................... 16
ekil 4.1 Karar Verme (Ynetim) Seviyeleri ....................................................................................... 19
ekil 4.2 Ynetim Seviyelerinin Bilgi htiyalar.................................................................................. 20
ekil 4.3 Ynetim Seviyelerinde Karar Tipleri .................................................................................... 21
ekil 4.4 Karar Verme Prosesi ........................................................................................................... 21
ekil 4.5 Yneticinin Karar Verme Prosesi......................................................................................... 22
ekil 4.6 Bilgi Sistemi eleri ve likileri........................................................................................... 22
ekil 5.1 Bir VS Uygulamasnn Yaps ............................................................................................. 24
ekil 5.2 VS, YBS ilikisi ................................................................................................................... 26
ekil 5.3 YBS ve Fonksiyonlar ...................................................................................................... 27
ekil 5.4 YBS ile VTYS arasndaki iliki ............................................................................................. 27
ekil 5.5 DSnin dier sistemlerle ilikisi.......................................................................................... 30
ekil 6.1 VAD Sembolleri ................................................................................................................... 31
ekil 6.2 Sistem Ak ve Program Ak emas rnekleri ................................................................. 32
ekil 6.3 Genel Bir VAD ..................................................................................................................... 33
ekil 6.4 VADda Seviyelendirme....................................................................................................... 34
ekil 6.5 - izimindeki Yanllklar ve Doru izim Yollar ................................................................... 36
ekil 6.6 Dntrme ve leme Merkezli Sistemler .......................................................................... 37
ekil 6.7 Karar aac rnei ............................................................................................................... 42
ekil 6.8 Bordro Sistemi iin HIPO Hiyerari Diyagram .................................................................... 43
ekil 6.9 HIPO zet Diyagram.......................................................................................................... 43
ekil 7.1 Veri Hiyerarisi..................................................................................................................... 44
ekil 7.2 Geleneksel Veri Ynetimi Yaklam ................................................................................... 45
ekil 7.3 Veritaban Yaklam ........................................................................................................... 47
ekil 7.4 VTYSnin Bileenleri ............................................................................................................ 49
ekil 7.5 Veri Ak Szlk Girii rnekleri.......................................................................................... 50
ekil 7.6 Veri Deposu Szlk Girii.................................................................................................... 51
ekil 7.7 Proses Szlk Girii ............................................................................................................ 51
ekil 7.8 Veri Yaps Szlk Girii ...................................................................................................... 52
ekil 7.9 Veri Eleman Szlk Girii ................................................................................................... 53
ekil 7.10 Veri Eleman Szlk Girii ve Kod Tablosu....................................................................... 54
ekil 7.11 Birimler ve likiler.............................................................................................................. 55
ekil 7.12 BDin Farkl Gsterimleri................................................................................................... 56
ekil 7.13 rnek BD .......................................................................................................................... 56
ekil 7.14 st ve Alt Tipler ................................................................................................................. 57
iii
TABLO LSTES
Tablo 1.1 Baz sistem rnekleri ............................................................................................................ 4
Tablo 2.1 Sre Ak emas Sembolleri (NCC) ............................................................................... 12
Tablo 6.1 ndirim Hesaplama Prosesi in Karar Tablosu .................................................................. 40
Tablo 6.2 ndirgenmi Karar Tablosu ................................................................................................. 41
Tablo 6.3 artlarn ikiden fazla olaslk tad durum iin rnek (Karar Tablosu)............................ 41
Tablo 7.1 renci Dosyas (Veri Birimi) ............................................................................................. 45
Tablo 7.2 Veri Tekrarll ve Dosyalar Aras Balant Kopukluu ..................................................... 46
Tablo 7.3 Geleneksel Kayt Yerleimli bir renci Kayt Dosyas ..................................................... 48
Tablo 7.4 likisel Veri Taban ............................................................................................................ 48
Tablo 7.5 Bir Sorgulama Sonu Raporu............................................................................................. 49
iv
Sistem Analizi Ders Notlar Blm 1
DERS NOTLARI
1. SSTEM KAVRAMI
eitli sistem tanmlar:
-
Birden ok ey veya paralarn kombinasyonu veya bir araya getirilmesi

sonucunda oluan karmak veya blnmez btndr.
Birbirleri ile etkileimli elemanlarn oluturduu topluluktur.
Nesneler ve bu nesneler ile zelliklerinin arasndaki ilikilerin meydana

getirdii topluluktur.
Aralarnda ilikiler olan paralarn oluturduu topluluktur.
Plana uygun bir amac gerekletirmek zere tasarlanm eitli bileenlerin

oluturduu btndr.
Bir iletmede bir faaliyeti gerekletirmek amacyla btnletirilmi bir plan

oluturmak zere birbirleri ile ilikili eitli srelerin oluturduu bir ebekedir.
Birbirleri ile ilikili bileenlerin oluturduu karmak btndr.
Bu tanmlar oaltmak mmkndr. Fakat sonuta bu ve benzeri tanmlarn ortak

noktalarndan faydalanlarak u ekilde genel bir sistem tanm yapmak uygun
olacaktr:
Sistem; bir veya daha fazla amaca yada sonuca ulamak zere bir arada bulunan ve
aralarnda ilikiler olan fiziksel ya da kavramsal birden ok bileenin (enin)
oluturduu btndr.
1.1. Sistem Dncesinin Ortaya k
Sistem dncesindeki temel gelimeler ve olaylarn sistem gr ile incelenmesi
isteklerinin ortaya k 1940l yllara rastlamaktadr. Bilim tarihine bakld zaman
en bata tm bilimlerin felsefe iinde akland grlmektedir. Zaman iinde, arayan
ve soran insan aklnn snrlar belli inceleme alanlarna ynelip bu alanlara uygun
aratrma yntemleri gelitirerek bilgi retme gcn elde etmesi sonucunda bilim
felsefeden bamszlamtr. Ardndan bilim yarar retme ynnde ilerleyerek
teknoloji denen kavram meydana kard. Teknolojideki hzl gelimeler ve
uzmanlama otomasyon kavramn ortaya kard. Uzmanlama ve otomasyon, bir
yandan verimlilik asndan iyileme taleplerini karlarken bir yandan da sorunlarn,
sistemlerin ve ilevlerin giderek daha kk paralara ayrlmasna sebep oldu. Bu
ayrlma ise birbirinden olduka farkl sistemlerin ortak yanlarn, ortak ilevlerini,
temel ilke ve niteliklerini anlamay gletirdi. Bununla birlikte, sorunlarn
birbirlerinden soyutlanmalar ve sanki birbirlerinden ilgilisiz ve bamszm gibi bir
anlayn ve yaklam alkanlnn domas sonucunu getirdi. Bu anlay ve
yaklam alkanlna kar tepki olarak, sistemler arasndaki ortak ilkeleri, sorunlar
ve kavramlar bilmek ve koordine etmek, insan makine sistemlerindeki byme ve
karmaklamann getirdii sorunlar amak amacyla yeni bir yaklam ortaya kt.
Bu yaklam sistem yaklamdr.
Sistem dncesinin, dier bir deyile sistem yaklamnn ortaya kmasna neden
olan etmenler aadaki gibi toparlanabilir:
1 / 78
1. Bilimin bir btn oluu: Bilim normalde bir btndr. Bilimi ayr disiplinler
iinde incelemek onu daha iyi anlayabilmek iin yaplmsa da zaman iinde
btnlk bozulmutur. Bilimi ayr disiplinler iinde ele alp incelemek
disiplinlerin evredeki olaylar anlayabilmek asndan kstl gr as
yznden yetersiz kalmas sonucunu dourmutur. Sistem dncesi bu
btnl disiplinler aras bir yaklamla amay amalar.
2. Bilimde savurganlk: Yrtlen bilimsel abalar kaynak savurganlna yol
amaya balamtr. Farkl disiplinleri bir arada ilgilendiren konular her disiplin
iinde ayr ayr ele alnp incelenmekte ve bu yzden gayretler gereksiz yere
datlmaktadr. ou kez ayn sonulara ulalmakta bu da kaynak
savurganln dourmaktadr (jeofizik, fizikokimya, sosyo-ekonomi gibi).
Sistem dncesi ile bu savurganln almas amalanmtr.
3. Bilimsel yntemin yetersizlii: Analiz ve senteze dayanan bilimsel yntem,
bilimin o gn itibariyle ulat noktada bilimsel problemlerin zm iin
yetersiz kalmtr. Sistem dncesi iinde bilimsel yntemi de ieren yeni bir
yaklam nermitir.
4. Tkenmeyen sorunlar: Yirminci yzyln ikinci yarsna gelindiinde
insanolunun sahip olduu bilgiler evredeki olaylar ok kk ayrntlarna
kadar zmeye yetecek seviyede olmasna ramen sorular ve sorunlar
bitmemektedir. Sistem dncesi ile sorunlarn daha etkin ve hzl zlmesi
amalanmtr.
Yukarda saylan sebepler sonucu gelitirilen sistem yaklamnn temel ilkesi
vardr:
1. Btnsel Yaklam: ncelenen sistem bir btn olarak grlmelidir. Sistemin
ierdii sorunlarn birbirlerinden soyutlanamaz. Sistemin ierdii bir e ancak
sistemin dier eleriyle birlikte dnldnde ilevsel bir anlam ifade eder.
Sistem, birbirleriyle etkileimli elerden olumu, evresiyle etkileimli bir
btnlktr.
2. Disiplinler Aras Yaklam: Btnsel yaklamn tamamlaycsdr, yle ki;
incelenen sistemi bir btn olarak grmenin n koulu ve ayn zamanda
gerekli sonucu, o sisteme farkl gr alaryla yaklaabilmektir. Bu n koulu
disiplinler aras yaklam salar. Eer sorunlar zerine tek bir bilim dalnn
gr as ile gidilirse n yargl ve gerek d sonulara varlmas
muhtemeldir. Disiplinleri insanlar ortaya karmtr ve disiplinler doadaki
sorulara farkl gr alar ile zmler retmeyi hedefler. Disiplinler aras
yaklam sayesinde grup almas denen yntem gndeme gelmitir. Deiik
bilim dallarnda eitim grm bilim adamlar bir araya gelerek karar ve zm
retmeye ynelmilerdir.
3. Bilimsel Yaklam: Sistem yaklamnda sorunlar bir btn olarak grmenin ve
sorunlara deiik gr alaryla yaklamann somut yntemidir. Sistemler
zerinde alrken sorunlarn zm iin bilimsel yntem tercih edilir. Bu
yntem temel bilimler ve toplumsal bilimler asndan farkllk gstermektedir.
Sistem analizinde sistemin ilevine gre bu yntemlerden birisi kullanlabilir.
Temel bilimler iin uygulanan bilimsel yntem aamalar unlardr:
1. Olayn gzlenmesi, problemin tanmlanmas
2. Hipotezin gelitirilmesi.
2 / 78
3. Veri ve bilgilerin toplanmas

4. Deneyler yoluyla hipotezin test edilmesi
5. Hipotez hakknda sonulara varlmas
6. Genelleme yardmyla olayn kontrol altna alnmas
FELSEFE
Rnesans
1400
Temel Bilimlerin Ortaya k
1600
Deneysel
Yaklam
Analitik Yaklam
Mekanik Yaklam
BLM
Endstri Devrimi
1750
TEKNOLOJ
Uygulamal bilimlerin ortaya k
1850
Temel bilimlerde uzmanlama
1880
Yararc Yaklam
UZMANLAMA
VERMLLK
NTELK
nsan bilimlerinin ortaya k
Pragmatist
Yaklam
1910
OTOMASYON
Uygulamal bilimlerde uzmanlama

Bilimsel teknolojik devrim
1940
SSTEM YAKLAIMI
ekil 1.1 Bilimsel Evrim

1.2. Sistem Tanm ve Bileenleri
Sistem, gnmzde ok sk kullanlan szcklerden birisidir. Hemen her trl
metinde bu szckle karlamak olasdr. evremizde olup biten her trl faaliyet bir
sistem olarak dnlebilir. Byle geni anlamlar ieren bir szc tek bir tanmn
iine sdrmak gtr. Gene de sistem olarak adlandrlan tm kavramlarn ierdii
ortak noktalar bulunmaktadr. Bu noktalar e, zellik, faaliyet ve durumdur. Bunlar
ksaca aklarsak:
e
: Sistem iindeki herhangi bir nesne
zellik : Sistem iindeki elerin nitelikleri

Faaliyet : Sistemde deiimi salayan sreler (prosesler)
3 / 78
Durum : Belli bir zaman noktasna sistemin e, nitelik ve faaliyetlerinin tanm.

Tablo 1.1de bu kavramlarla ilgili rnekler verilmitir.
Sistem
eler
zellikler
Faaliyetler
malat
Makine
gc
Mamul
Hassas
Nitelikli
Bozuk
malat
Ulam
Tatlar
Yol
Levhalar
Hzl
Uzun
Beyaz
Tama
letiim
Mesajlar
Cihazlar
Ksa
Yeni
Haber
gnderme
Tablo 1.1 Baz sistem rnekleri

Bu noktada sistem tanmna geri dnersek:
Sistem; bir veya daha fazla amaca yada sonuca ulamak zere bir arada bulunan ve
aralarnda ilikiler olan fiziksel ya da kavramsal birden ok bileenin (enin)
oluturduu btndr. Bu tanma gre:
Sistem elerden olumutur.
eler arasnda ilikiler vardr.
Sistem belli bir amaca ynelmitir.
Bu noktay daha detayl inceleyelim.

1.2.1 eler
Sistemi meydana getiren fiziksel ya da kavramsal tm bileenler sistemin eleridir.
Sistem ierisindeki faaliyetler de bir e olarak dnlebilir. rnein otomobili
meydana getiren piston, direksiyon, vites vb. paralar elerdir. Bir iletmedeki
ynetim, denetleme gibi faaliyetlerde edir.
Alt Sistem: Sistemin iindeki onun yneldii amaca katk salayan dier sistemler alt
sistemlerdir. Alt sistemler de sistemin eleridir.
1.2.2 likiler
Sistem ierisindeki elerin birileri arasndaki her trl ak iliki olarak adlandrlr.
Sistem eleri arasndaki ilikiler deiik trden olabilirler. Bunlar:
Mekansal liki
Fiziksel elerin, bir mekan iinde belli bir iliki iinde bulunduklar sistemler buna iyi
bir rnektir. rnein bir imalat sistemindeki tezgahlar arasndaki uzaklk ilikisi bir
mekansal ilikidir.
Zamansal liki
Sistem iinde olaylarn srasn ayrt etmeye yarar. rnein bir arabann hz ile kat
ettii uzunluu arasnda bir zaman ilikisi vardr. Ya da bir imalat sisteminde bir
4 / 78
mamuln izleyecei ilem sralar arasnda bir zaman ilikisi olabilir. Mamul X
tezgahnda ilenmeden Y tezgahnda ilenemiyor olabilir.
Neden Sonu likisi
Neden sonu ilikisi sistem eleri arasnda da bulunan nemli bir doa ilkesidir.
rnein bir ekonomik sistemde bir rnn fiyat belirlenirken herhangi bir nedenle o
rne olan talep artarsa bu nedenin sonucu olarak o rnn fiyat artacaktr.
Enerjinin Korunumu likisi
Maddenin bir biimden dierine geerken enerji ve madde korunur. Bu iliki bir doa
yasas olarak sistemler iin de geerlidir.
Mantksal liki
zellikle soyut sistemlerde grlen bir iliki trdr ve bilgisayar programlarnda
ska rastlanr.
1.2.3 Amalar
Her sistemin yneldii bir ya da daha fazla ama vardr. rnein bir otomobil sistemi
tama yapma amacna hizmet eder, retim hatt imalat gerekletirir ya da bir eitim
sistemi insanlar eitmeyi amalar.
nsan yaps sistemler iin amalar tespit etmek ok zor deildir. Zaten bu sistemler
bir amaca ulamak iin insanlar tarafndan retilmitir. Fakat, insan yaps olmayan
sistemler iin amalar tespit etmek her zaman kolay olmayabilir. nsann sindirim
sisteminin amacnn besinleri sindirip insana enerji salamak olduunu sylemek
kolaydr, ancak gne sistemi gibi daha geni sistemler iin bu amac tespit
edebilmek teolojik tartmalara neden olmaktadr.
1.3. Genel bir Sistemin ematik Gsterimi
Sre, Dntrc
GRDLER
(input)
IKTILAR
(output)
(Process)
ekil 1.2 Bir sistemin en temel hali
Sistem Kontrol
(System Control)
Ayarlama
(Adjusting)
GRDLER
(input)
Geri Besleme
(Feedback)
Sre, Dntrc
(Process)
IKTILAR
(output)
ekil 1.3 Geri beslemeli sistem (dinamik sistem)
5 / 78

EVRE
Sistem Snr
(System Border)
Sistem Kontrol
(System Control)
Ayarlama
(Adjusting)
KAYNAKLAR
(Resources)
Geri Besleme
(Feedback)
Sre, Dntrc
(Process)
Girdiler
(Input)
ktlar
(Output)
HEDEF
(Target)
SSTEM
EVRE (Environment)
ekil 1.4 Detayl Sistem Gsterimi

1.4. Sistem Hiyerarisi
Varolan tm sistemleri barndran ve piramit eklinde gsterilebilecek bir sistemler
hiyerarisinden sz etmek mmkndr. Bu hiyerari aadaki ekilde incelenebilir.
Burada ama bir iletme sisteminin tm sistemler iindeki yerinin gsterilebilmesidir.
EVREN
Gne Sistemi
Yerkre (Dnya)
nsan Merkezli Sistem
Ekonomik Sistem
letme (Messese Sistemi)
retim Sistemi (letme Alt Sistemi)

nsan
ekil 1.5 letme Asndan Sistem Hiyerarisi

1.5. Sistem Snflandrmas
Sistemleri farkl ekillerde snflandrmak mmkndr: (1) ak ve kapal sistemler, (2)
canl ve cansz sistemler, (3) doal ve insan yaps sistemler, (4) statik ve dinamik
sistemler, (5) soyut ve somut sistemler, (6) basit ve karmak sistemler. Bu
snflandrmalar aada aklanmtr.
6 / 78
1.5.1 Ak ve kapal sistemler

Kapal sistemler, evreyle etkileimi olmayan sistemlerdir. Aslnda evresiyle hi bir
ekilde girdi-kt alveriinde bulunmayan bir sistem rnei bulmak hemen hemen
imkansz olduundan dolay bu tr sistemler genelde teorik ve varsayma dayal
sistemlerdir. Ak sistemlerde evre ile sistem arasnda bilgi, malzeme ve enerji
deiimi vardr. Baz kimyasal reaksiyonlar (nkleer reaksiyonlar gibi) kapal sistem
olarak dnlebilir.
1.5.2 Canl ve cansz sistemler
Doum, lm ve oalma gibi biyolojik zelliklere sahip sistemlere canl sistemler
denir. Biyolojik bir yaam belirtisi gstermeyen sistemler ise cansz sistemlerdir. Bir
insan ya da hayvan canl sistemler iin rnek olutururken, bir uak ya da bir
messese cansz sistemlere rnektir.
1.5.3 Doal ve insan yaps sistemler
Adndan da anlalabilecei gibi insanlar tarafndan belli amalar dorultusunda
meydana getirilen sistemler insan yaps sistemlerdir (artificial systems). Bunun tersi
doal yollarla olumu olan sistemler doal sistemlerdir. Bir iletme ya da iletmeyi
de iine alan ekonomik sistem insan yaps bir sistemdir. Gne sistemi ya da
dnyamzdaki tabi hayat ise doal bir sistemdir.
1.5.4 Statik ve dinamik sistemler
evredekileri deimelere karn durumunu koruyan sistemler statik sistem olarak
adlandrlrken, evredeki deiikliklere gre zaman iinde deiiklie urayan
sistemlere dinamik sistemler denir. Dinamik sistemler bir geri besleme mekanizmas
sayesinde kendisini evredeki deiken parametrelere uydurur. Statik sistemlerse
uzun mddet durumlarn korurlar. rnein bir iletme, evredeki arz ve talep gibi
deiken parametrelerin zaman iindeki durumuna gre kendisini srekli deitirmek
ve ayarlamak durumunda olduu iin dinamik bir sistemdir. Gne sistemimiz ise
bizim zaman leimiz iinde dnldnde hemen hemen hibir deiiklie
uramadan seyrini srdrmektedir. Gne sistemi bu adan statik sistemlere rnek
olarak verilebilir.
1.5.5 Soyut ve somut sistemler
Eer bir sistem somut elerden meydana geliyorsa o sistem bir somut sistemdir.
Tm elemanlar kavramlardan oluan sistemler ise soyut sistemlerdir. Buna gre
somut bir sistem kavramlardan ve fiziksel nesnelerden oluuyor olabilir. Akla ilk
etapta gelen sistemlerin hemen hepsi somut sistemlerdir; iletme sistemi gibi. Soyut
sistemlere rnek olarak ise basit bir bilgisayar program verilebilir. Soyut sistemler
iin bir dier rnek de felsefe sistemi olabilir.
1.5.6 Basit ve karmak sistemler
Sistemde ok az e ve iliki varsa basit sistemdir. rnein bir rek piirme ilemi
basit bir sistemdir. Karmak sistemler ise ok fazla e ve iliki barndran
sistemlerdir. Makine imalat yapan bir iletme karmak bir sistem saylabilir.
7 / 78
1.6. Endstri Mhendislii ve Sistem Yaklam

Mhendislik, bir takm faydal eyler yaratmak veya ina etmek amacyla onlarn
tasarm ile ilgilidir. Gnmzde mhendislik sadece insanln faydas iin bir takm
eyleri tasarlamakla kalmayp ayn zamanda onlarn, maliyetlerini de dikkate alarak
daha etkin bir ekilde faaliyette bulunmasn salamaya alr. Yaratclk, etkinlii
artrmaya ynelik tasarm ve kaynaklarn ekonomik kullanm, mhendisliin temel
ilkeleridir.
Mhendislik meslei, tasarm problemlerinin ele alnmasnda sistematik, bilimsel ve
matematiksel yaklamlar kullanr.
nsanlar tarafndan meydana getirilen sistemlerin elamanlar insanlar, aralar,
makineler, hammaddeler ve dier fiziksel nesnelerdir. imdi bu bilgiler nda
Endstri Mhendisliinin tanmna bir bakalm:
Endstri mhendislii; insan, hammadde ve dier tehizatn tasarm, gelitirilmesi
ve dzenlenmesi ile ilgilidir. Bu mhendislik dal, insan, hammadde ve tehizattan
oluan sistemlerden elde edilebilecek sonular belirlemek, kestirmek ve
deerlendirmek iin zel bir ihtisas alan olan mhendislik yaklamnn analiz ve
tasarm ilke ve yntemlerini kullanr.
Bu tanmdan da anlalabilecei gibi endstri mhendislii insan-makine ve dier
bileenlerin oluturduu sistemleri bilimsel yaklamla ele almaktadr. Bu nedenle
sistem teorisi ile yakn ilikisi vardr. Endstri mhendisleri grev yaptklar kurumlar
bir sistem olarak kabul eder ve sistem yaklamnn gerektirdii ekilde o kurumlarn
ileyiine katkda bulunmaya alrlar.
8 / 78
2. SSTEM MODELLER
Sistemlerin ileyiini ve durumlarn izah etmek ve gstermek amacyla eitli
modellerden faydalanlr. Bu modeller aadaki ekilde snflandrlabilir:
2.1. Szl (Kavramsal) Modeller
Sistem modelleri iinde en eski ve en genel olan szl, dier bir ifadeyle de
kavramsal modellerdir. Bu modeller, sistemi szcklerle aklamaya alrlar. Bu
modellerin avantajlar, dk maliyetli olmalar, kolay kurulabilir olmalar ve karmak
olmayan sistemlerde kolay anlalabilir olmalardr. Ancak szcklerin kullanld
durumlarda, farkl insanlar szcklere birbirlerinden farkl anlam ykleyebildiklerinden
yanl anlalmalarla karlalabilir.
2.2. ematik Modeller
nsanlarn bilgileri gzle grerek alglama kabiliyetleri olduka yksektir. Bu nedenle
doru tekniklerle oluturulmu ekillerle anlatlan bilgileri daha kolay ve abuk
kavrayabilirler. Sistem modellemede de ematik modellerin kullanm yanl
anlamalar nlemek asndan nemlidir.
Sistem modelleme de kullanlabilecek baz ematik model teknikleri unlar olabilir:
2.2.1 Grafikler
Sistemin belirli parametreler asndan zamann bir anndaki ya da zaman
ierisindeki durumunu gstermek iin grafikler kullanlabilir. rnein, bir firmada yl
iinde yaplan satlar aylk ubuk grafik yardmyla gsterilebilir (ekil 2.1).
A Firmas 2002 X rn Satlar
(1000 Adet)
100
80
60
Dou
40
Bat
20
0
1. yrk
2. yrk
3. yrk
4. yrk
ekil 2.1 Bir ubuk Grafik rnei

letme sistemi tarafndan retilen bir rnn maliyet incelemesi de bir grafik
yardmyla sunuluyor olabilir. Byle bir grafik yardmyla rnn sabit ve deiken
maliyetlerinin yan sra, baa ba noktas gsterimi ile fiyat analizi de yaplabilir.
9 / 78
Maliyet
Baaba Noktas Grafii

Toplam
Gelir
Baaba
Noktas
Toplam
Maliyetler
Sabit
Maliyetler
Birim
ekil 2.2 Baaba Noktas Grafii

2.2.2 Gannt emas
Proje ynetimi tekniinin nemli tekniklerinden biri saylan ve bir proje kapsamnda
yaplmas gereken ileri gsteren Gannt emas da sistem iindeki ileyii gstermek
iin kullanlabilir. Bu sistem ierisinde yaplacak olan ilemleri bir zaman plannda
gstermek iin kullanlan bir aratr. Bir rnek Gannt emas aada verilmitir.
ekil 2.3 Gannt emas rnei
2.2.3 A Diyagram
Sistemdeki baz faaliyetlerin zmlenmesi ve optimal sonulara ulalabilmesi iin
a diyagramlarndan faydalanabilir. rnein bir iecek fabrikas datm sisteminde
kamyonlarn hangi rotay izleyeceini tespit etmek iin bir a diyagramndan
faydalanabilir. Aadaki ekilde rnek bir a diyagram verilmitir.
10 / 78
4
2
9
7
1
5
3
8
6
ekil 2.4 Bir A Diyagram rnei

2.2.4 Karar Aac
letmelerde sistemle ilgili kararlar verilirken, alnan kararlarn sistemi gtrecei
sonular kestirmek iin karar aalar kullanlabilir. Deterministik ya da stokastik
karar aalarn kullanmak mmkndr. Stokastik karar aalarnda oluacak
sonular asndan olaslklar da hesaplanabilir. rnek bir karar aac aada
verilmitir. Bu rnekte mevcut eskimi bir yazlm sistemi iin alternatifler
deerlendirilmekte ve alnacak karara gre oluabilecek maliyetler olaslkl olarak
hesaplanmaya allmaktadr.
ekil 2.5 Bir Karar Aac rnei
11 / 78
2.2.5 Organizasyon emas

Bir iletme sistemindeki hiyerariyi gstermek iin kullanlrlar ve iletme sisteminde
nasl bir rgtlenme olduunun iyi bir gstergesidirler. Aada bununla ilgili basit bir
rnek sunulmutur:
GENEL MDR
A Atlyesi efi
retim Mdr
Finans Mdr
B Atlyesi efi
C Atlyesi efi
Personel Mdr
ekil 2.6 Bir Organizasyon emas rnei

2.2.6 Sre Ak emas
Sistemde bulunan genel srecin (proses) yada alt srelerin nasl ilediini izah
etmek iin kullanlan ematik bir gsterimdir. Sre ak emas iin kullanlan
ekiller ve aklamalar ile rnek bir sre ak emas aada verilmitir. NCC
(National Computing Centre ngiltere) tarafndan gelitirilen bu simgeler bilgisayar
programlarnn ak diyagramlar iin de kullanlr.
ekil
Sistem Ak
Aklamas
Bilg. Program Ak
Balang / Biti
Balang / Biti
lem
lem
Karar
Karar
Dokman Belge
Girdi / kt
Bilgi Depolama (Dosyalama)
Bilgi depolama
Kullanlmaz
nceden tanmlanm ilem
Sayfa i Balayc
Sayfa i Balayc
Sayfalar Aras Balayc
Sayfalar Aras Balayc
Tablo 2.1 Sre Ak emas Sembolleri (NCC)
12 / 78
ekil 2.7 Bir Sre Ak emas rnei (Telefonla Sat)
13 / 78
dev 1: Aada tanmlanan sistemin sre ak diyagramn salk bakanl

grevlisinin yapaca iler asndan gsterecek ekilde bir A4 kat zerine
bilgisayar ile izin ve bir sonraki derste teslim edin.
Bir doktorun (hekim), zel muayenehane (ofis) aabilmesi iin salk bakanlndan
izin almas gerekmektedir. Bunun iin bakanlk grevlisi, bavuru formunu ve gerekli
dier belgeleri bavuru sahibinden alp kontrol etmekte ve belgeler eksikse
tamamlanmas iin bavuru sahibine iade etmektedir. Eer belgeler tamam ise geici
izin belgesini doldurarak bavuru sahibine teslim etmekte ardndan da ald belgeleri
dosyalamaktadr. Daha sonra da bir st birime asl belgeyi hazrlamalar iin talepte
bulunmakta ve belge dosyasn bu st birime gndermektedir.
14 / 78
3. SSTEM ANALZ
Bu blmde sistem analizi aamalar ile yeni sistemlerin gei yntemleri
anlatlacaktr.
3.1. Sistem Analizi Aamalar
Bala
Girdi ve ktnn incelenmesi / i ve d evrenin

incelenmesi / Sistemi oluturan bileenlerin incelenmesi
/ verilerin, bilgilerin toplanmas, ilenmesi,
yorumlanmas.
Sistemin ncelenmesi
Tek bir problemin belirlenmesi ve zme balanmas
Problemin Belirlenmesi
i) Hedef; ak ve llebilir olmal

ii) Anlalabilir olmal
iii) Gereki ve ulalabilir olmal
Hedefin Belirlenmesi
Hedef Uygun
mu?
Hayr
Hedef problemin zm ve sistemin kendisi iin

uygun mudur?
Evet
Alternatiflerin Aratrlmas
Problemin zm iin birden fazla neri gelitirilerek

modeller kurulacaktr.
Alternatiflerin Deerlendirilmesi
Hangi alternatifin hangi alardan daha iyi olduunun

deerlendirilmesi.
Alternatifin Seilmesi
Alternatif
Uygun mu?
N
e
d
e
n
?
Hayr
Seilen alternatif uygulanrsa nelerle

karlalacann belirlenerek alternatifin uygun olup
olmadna karar verme.
Evet
Dzenleme
Uygulama iin yaplacak ilerin sralanmas, proje

ynetimi iin gerekli faaliyetlerin belirlenmesi, dier
faaliyetlerle ilikilendirilmesi.
Uygulama ve zleme
Uygulamann balamas ve aksayan ynleri bulmak

iin uygulamann izlenmesi.
Gidiatn hedefe uygunluk asndan

deerlendirilmesi.
Deerlendirme
Hayr
Hedefe
Ulald m?
Evet
ekil 3.1 Sistem Analizi Aamalar
15 / 78
3.2. Sistem Analizinin Temel Faaliyetleri (Gannt emas)
Mevcut sistem hakknda

bilgi toplama, analiz ve
rapor hazrlama
Gei
Yeni sistem iin bir
nerinin hazrlanmas
Yeni nerinin sisteme
uygulanmas
Zaman
Proje Balangc
ekil 3.2 Sistem Analizi Faaliyetleri

ekil 3.2de sistem analizi faaliyetleri bir Gannt emas zerinde gsterilmitir. Buna
gre yeni tasarmla eski tasarm arasnda bir gei yaanmaktadr.
3.3. Yeni Sisteme Gei Yaklamlar
Drt adet gei yaklam vardr. Bu gei yaklamlar ekil 3.3te gsterilmi ve bu
eklin ardndan her bir gei tipine ilikin aklama verilmitir.
Eski Sistem
Yeni Sistem
Dorudan Gei
Eski Sistem
Yeni Sistem
Yeni Sistem
Paralel Gei
Safhal Gei
Eski Sistem
Eski Sistem
Pilot
Sistem
Dorudan Gei
Safhal Gei
Paralel Gei
Pilot Gei
ekil 3.3 Gei Yaklamlar
16 / 78
3.3.1 Dorudan Gei

Belirlenen bir gnde, eski sistemden yeni sisteme dorudan geii ifade etmektedir.
Kurulan yeni sistem yeni bir sistemin yerine gemiyorsa yada eski sistem artk
grevini ifa edemiyor durumdaysa bu yaklam tercih edilebilir. Geriye dn ok
zor ve maliyetli olduu iin genelde kk firmalar tarafndan tercih edilir. Riski
fazladr.
3.3.2 Paralel Gei
Yeni sistemin tam olarak alt anlalana kadar eski sistemle yeni sistemin ayn
anda paralel olarak iletilmesidir. Eer yeni sistem, eskiden almakta olan ve
istenildii kadar olmasa da verim salayan bir sistemin yerine tasarlanmsa, bu
durumda iki sistemin bir mddet birlikte almasnda fayda vardr. Eski sistem ile
yeni sistemi kyaslama ans verir. Yeni sistemin istenildii gibi almamas
durumunda eski sisteme dne msaade ettii iin riski yksek deildir. Buna
karlk ayn i iin iki ayr sistem ayn anda kullanld iin maliyeti yksektir. Yeni
sistemin yeterli olduuna kanaat getirildiinde eski sistemin uygulamasna son verilir.
3.3.3 Safhal (adm adm) Gei
Yeni sistemin, para para uygulamaya konulmasdr. rnein, bir sat bilgi
sisteminde, ilk nce satlarn muhasebelenmesi modl, daha sonra stok ynetimi
modl vb. Uygulamaya konabilir. Buna gre alt sistemlerden biri yeni sisteme
geerken dier alt sistemler yaplan plana gre bir mddet daha ilemeye devam
etmektedir. Byk lekli sistemler iin tercih edilen bir yntemdir. Dezavantaj gei
zamannn uzun vadeye yaylmasdr.
3.3.4 Pilot Gei
Pilot, komple alma sisteminin bir alt kmesinde yrtlen bir deneme sistemidir.
Yeni sisteme gei bu ekilde bir pilot uygulama ile gerekletirilebilir. rnein yeni
bir messese bir retim sistemini 8 fabrikada uygulayacaksa nce bu fabrikalardan
birini pilot olarak seip sistemi o fabrikada deneyebilir. Pilot yrtlrken genelde eski
sistem muhafaza edilmekte fakat aktif olmamaktadr. Pilot sistem baarya ularsa
dier fabrikalara da ayn sistem kurulur.
17 / 78
4. BLG SSTEMLERNE GR (YBS)

4.1. Veri ve Bilgi
Bilgi kelimesi, Trkede birbirinden farkl iki kavrama karlk gelmektedir. Birincisi,
nesneler veya kavramlar hakknda genel olarak sahip olunan gr ve ikincisi
nesnelerin ya da kavramlarn eitli niteliklerini tanmlayan ilenmi veri. Birinci
trdeki bilgi, sistemlerin ve evrelerinin ileyiini dzenleyen kurallarn bilgisidir.
rnein, bir dorusal karar modelinin simpleks algoritmas yardmyla nasl
zleceini bilmek ya da nasl araba kullanldn bilmek gibi. Bu tr bilgi yntem
bilgisidir.
kinci tr bilgi ise durum bilgisidir. Bu trden bilgiler, sistemin ya da evresinin
durumunun, durumu tanmlayan deikenlerin deerleri aracl ile bilinmesini
salarlar. rnein, maliyetlerin sabit ve deiken olmak zere iki snf altnda
toplandn bilmek, bir kuruluta deiken maliyetin ne kadar drlmesiyle ne
kadar kr art salanacan bilmeye yetmez. Byle bir sonuca ulaabilmek iin
kurulutaki mevcut sabit ve deiken maliyetlerin ne kadar olduunu bilmek gerekir.
Bu bilgiler, maliyet sisteminin durumunu gsteren durum deiken deerleridir.
Veri kavram, genelde durum bilgisi kavram ile kartrlmaktadr. Oysa ikisi arasnda
ciddi fark vardr. Veri, gereklik zerinde yaplan gzlemlerin sonucu ve bu anlamda
bilginin retildii hammaddedir. Baka bir deyile veri, kullanclar iin herhangi bir
anlam ifade etmeyen olgular ve ekillerdir. Bilgi ise, karar vermede faydal olacak
ekilde verinin dntrlmesi ve analiz edilmesiyle anlaml hale getirilmesidir.
rnein sabah ie ya da okula giderken iki veri toplarz. Birincisi o anki mevcut
zaman bir dieri ise ite ya da okulda kata olmanz gerektii. Zihnimizden bu iki
zamann farkn alrsak ne kadar vaktimiz kald bilgisine eriiriz. Yani bu iki veriyi
ileyerek bilgiye dntrm oluruz. Bu bilgiye dayanarak da acele etmeliyim,
bugn kahvalt etmeyeceim gibi kararlar verebiliriz.
4.2. Bilginin Karakteristikleri
Bilginin, yneticilerin karar vermesine yardmc olmas, verilen kararlarn belirsizliini
azaltabilmesi, yani yararl ve deerli olabilmesi iin aadaki zelliklere sahip olmas
istenir:
(i)
Bilginin Doruluu ve Dorulanabilirlii: Bilginin doruluk kalitesi, onun

hatadan bamsz olma (hatasz olma) derecesine baldr ve bilgi aksi
ortaya konmadka doru kabul edilir. ou kez %95 doru bilgiye
ulamak ekonomik olmayabilir. rnein bir rne ait pazar aratrmasnda
mterilerin ancak bir blmyle anket yapabilir ve bu rnei kullanarak
belli bir gvenlik seviyesinde (%95 gibi) gvenlik seviyesinde tm
mterilerin grn ortaya koyabilirsiniz.
(ii)
Bilginin Taml: Bilgi tamamen doru ve dorulanabilir olmasna karn

tam olmayabilir. Bir karar vericiye salanan bilgi miktar ile o bilginin taml
arasnda bir iliki yoktur. rnein fayda/maliyet analizine ilikin bir analiz
yaparken fayda bilgisi tamken, maliyet bilgilerinde eksiklikler varsa bu
eksiklik yanl bir yatrm karar alnmasna yol aabilir. Bu adan salanan
bilgi tam olmal konuyla ilgili bilinmesi gereken tm ynleri kapsamaldr.
(iii)
Bilginin Zamanll: Bilgi kendisine ihtiya duyulduunda hazr olmaldr.

Bilgi doru ve tam olmasna ramen zamannda elde edilememise,
18 / 78
ynetici iin ok ey ifade etmeyecektir. O bilginin ihtiya duyduu karar

prosesi gemi ve karar oktan verilmi olduundan o bilgi anlamn
yitirmi olacaktr. rnein bir mterinin bir rn iin talepte bulunduunu
ve bir gn iinde rn kimden alacaklarna karar vereceklerini ve hemen
alm yapacaklarn sylediini varsayalm. Eer biz o gn iinde, elimizdeki
mevcut stoklarn saysn elde edemezsek mteriye gn iinde istedii
cevab verememi oluruz. Bu bilginin ertesi gn elimizde olmas ise pek bir
ey ifade etmeyecektir.
(iv)
Bilginin lgililii: Bilginin ilgililik kalitesi, belirli bir kararda, bilginin girdi olarak
ilgili olmasna baldr. Yani bilgi, karar vericinin karar verecei konu ya da
konularla ilgili olmaldr. Eer bir restorandaki rezervasyon sistemiyle ilgili
bir karar vermeye alyorsak restorandaki bo yer says ilgili bir bilgidir,
ancak o akamki mende hangi yemeklerin olduu bilgisi bu karar
asndan yeterince ilgili bir bilgi deildir.
(v)
Bilginin ekonomiklii: Gerek durum tam olarak bilinmese de, bilgi

salamann belirli bir maliyeti vardr. Karar vericiler srekli olarak, bilginin
retilme maliyet ile salad fayda arasnda bir denge oluturmak
zorundadrlar.
4.3. Ynetim ve Karar Verme Seviyeleri

Karar verme seviyeleri 3 ekilde snflandrlabilir. Baka bir ifadeyle, 3 ynetim
seviyesi bulunmaktadr.
(i)
Stratejik Karar Verme: st seviye yneticilerin verdii kararlardr. Gelecee

yneliktir ve bu kararlarn belirsizlik seviyesi olduka yksektir. Stratejik
karar verme, organizasyonun amalarnn belirlenmesi ve bu amalara
ulamak iin uzun dnem planlarn yaplmasn ierir. rnein, yeni retim
tesisi ina edilmesi, hangi rnlerin retilecei ile ilgili kararlar gibi.
(ii)
Taktik Karar Verme: Orta seviye yneticilerin verdii kararlardr. Stratejik

seviyede verilen kararlarn yerine getirilmesinde, kaynaklarn etkin ve
verimli olarak elde edilmesi ve kullanlmasna yneliktir. Organizasyonel
amalar yerine getirmek iin kaynaklarn tahsis edilmesini ierir. rnek
olarak, tesis yerleimi, bte tahsisi ve retim planlama gibi kararlar
verilebilir.
(iii)
Operasyonel Karar Verme: Alt seviye yneticilerin verdii kararlardr. Taktik

seviyedeki kararlarn yrtlmesi iin gerekli grevlerin etkin ve verimi bir
ekilde yaplmasn ierir. rnein ilerin alanlara tahsisi, sipari
zamanlarnn belirlenmesi gibi.
Stratejik
Taktik
Operasyonel
Veri (Kayt) leme / Operatr
ekil 4.1 Karar Verme (Ynetim) Seviyeleri

19 / 78
Karar verme seviyelerinin ki buna ynetim seviyeleri de denir, ematik gsterimi ekli
4.1de grlmektedir. ekilde de grlecei gibi tm seviyelerin altnda veri ileme /
operatr ad verilen bir seviye bulunmaktadr. Bu seviye, deiik seviyelerce
verilecek olan kararlar iin ihtiya duyulan bilgi retimini gerekletirir.
4.4. Ynetimde Bilgi Kullanm
Her ynetim seviyesinde ihtiya duyulan bilgiler birbirinden farkldr. ekil 4.2de bu
farkllklar, bilgi kayna, bilgi ekli ve ynetim faaliyetleri asndan incelenmitir.
* Bilgi Kayna Asndan
Stratejik Seviye
D Bilgi
(evresel)
Bilgi
Taktik Seviye
Operasyonel Seviye
* Bilgi ekli Asndan

Stratejik Seviye
zet Bilgi
Detayl Bilgi
Taktik Seviye
Operasyonel Seviye
* Ynetim Faaliyetleri Asndan

Stratejik Seviye
Planlama
Denetim
Taktik Seviye
Operasyonel Seviye
ekil 4.2 Ynetim Seviyelerinin Bilgi htiyalar

4.5. Karar Tipleri
Kararlar, yapsal (programlanm) ve yapsal olmayan (programlanmam) kararlar
olarak iki ksma ayrlrlar.
i) Yapsal Kararlar: Programlanm kararlar olarak da bilinen bu tip kararlar
problemlerin ok iyi tanmland kararlardr. Bu tr kararlarda karar verici sbjektif
bir esneklie sahip deildir. Zira gerek kararlar, mevcut politika ve prosedrlerle
belirlenmitir. Aslnda bu tip kararlarn ou insan arac yapmadan bilgisayar
tarafndan verilebilmektedir. rnein malzemenin stok seviyesiyle ilgili kararlar
genellikle yapsal kararlardr. Bir malzemenin stok miktarnn emniyet stok
seviyesinin altna dtnde yeniden sipari edilmesi kararn bir bilgisayar
verebilir.
ii) Yapsal Olmayan Kararlar: Programlanmam kararlar olarak da bilinen bu tip
kararlar problemlerin ok iyi tanmlanmad kararlardr. Bu tr kararlar bilgi
20 / 78
tabanl kararlar olarak da alnrlar, zira karar verici rasyonel bir karar vermek iin
bilgiye ihtiya duyar. Bu bilgi ihtiyac, karar verme prosesinde yneticinin yarg ve
sezgisini kullanma ihtiyacn ortaya karr. Baka bir ifadeyle yapsal olmayan
kararlar, doru cevab bilmenin mutlak bir yolunun olmad ve ortada birok
doru karar olabildii durumlarda sz konusu olan kararlardr. Hibir kriter ya da
kural, iyi bir zm garanti etmez. Piyasaya yeni bir rnn srlp
srlmeyeceine dair karar, yeni bir pazarlama kampanyasna giriilmesi, irketi
imajnn deitirilmesi gibi kararlar bu tip kararlardr.
ekil 4.3te farkl ynetim seviyelerinde kullanlan karar tipleri gsterilmitir.
Yapsal
olmayan
kararlar
Stratejik
Taktik
Yapsal
Kararlar
Operasyonel
ekil 4.3 Ynetim Seviyelerinde Karar Tipleri

4.6. Karar Verme Prosesi
Aada verilen iki ekilde (ekil 4.4 ve 4.5) genel olarak karar verme prosesi ve bir
yneticinin karar verme prosesi gsterilmitir.
SEENEK
ARATIRMASI
Seenek 1
Sonu 1
Seenek 2
Sonu 1
Seenek n
Sonu n
SEM
IKTILAR
PROBLEMN
BELRLENMES
Kstlar ve dier
zellikler
KARAR
MODELLER
Ksa ve Uzun
Vadeli Amalar
Gereksinimlerin
Yerine Getirilmesi
Sonularn
Deerlendirilmesi
BLG
BRKM
renme
GEREKSNMLER
ekil 4.4 Karar Verme Prosesi
21 / 78
Resmi
Raporlar
alma alan dndaki

kaynaklardan toplanan
bilgiler
Ynetimin eitli
yollardan elde ettii
bilgiler
Zeka
eitim
tecrbe
kiilik
KARAR VERME
PROSES
KARAR
Gzlem sonucu
toplanan bilgiler
Dinleme sonucu elde

edilen bilgiler
ekil 4.5 Yneticinin Karar Verme Prosesi

4.7. Bilgi Sistemleri
Bilgi sistemi, karar vericiler iin verileri ileyerek bilgi salayan ounlukla bilgisayara
dayal sistemlerdir. Bilgi sistemleri yapay sistemlerdir ve karar verme prosesine
yardmc olmak amacyla tasarlanmlardr. Bilgi sistemleri teorik olarak manuel
olabilse de artk gnmzde bilgi sistemleri bilgisayara dayaldr. ekil 4.6da
bilgisayara bal bir bilgi sisteminin eleri ve birbirleriyle ilikileri gsterilmitir.
Donanm
Yazlm
Personel
kt
VER
BLG
Prosedrler
Dosyalar (VT)*
* VT: Veri Taban
ekil 4.6 Bilgi Sistemi eleri ve likileri
22 / 78
4.7.1 Bilgi sistemlerinin faydalar

yi tasarlanm etkin bir bilgi sistemin kazandraca baz faydalar unlar olabilir:
i)
Daha iyi hizmet
ii)
Daha iyi gvenlik
iii)
Rekabet avantaj
iv)
Daha az hata
v)
Byk lde doruluk
vi)
Yksek kalitede ktlar (rnler)
vii) Salkl haberleme

viii) Etkinliin artmas
ix)
Verimliliin artmas
x)
Daha etkin ynetim
xi)
Daha fazla frsatlar
xii) gc ihtiyacnn azaltlmas

xiii) Maliyetlerin azaltlmas
xiv) Daha etkin finansal kararlar verebilme
xv) Ar faaliyetlerin daha etkin kontrol
xvi) Daha etkin ynetimsel karar verme
23 / 78
5. BLGSAYARA DAYALI BLG SSTEMLER

Bilgi sistemleri denildiinde genelde alglanan bilgisayara dayal bilgi sistemleridir. Bu
dersin konusu olarak da bundan sonra bilgisayara dayal bilgi sistemleri
anlatlacaktr.
Bilgisayara bal bilgi sistemleri unlardr:
i) Kayt/Veri leme Sistemleri (VS) (Transaction/Data Processing Systems)
ii) Ynetim Bilgi Sistemleri (YBS) (Management Information Systems)
iii) Karar Destek Sistemleri (KDS) (Decision Support Systems)
iv) Ofis Otomasyon/Bilgi Sistemleri (OOS) (Office Automated/Information Systems)
v) st Ynetim Destek Sistemleri (DS) (Executive Support Systems)
vi) Yapay Zeka ve Uzman Sistemler (YZ ve US) (Artificial Intelligence and Expert
Systems)
Devam eden ksmda yukarda sralanan bilgi sistemleri hakknda detayl bilgi
sunulmutur:
5.1. Kayt/Veri leme Sistemleri (VS)
Bir VS, iin yaplmas iin gerekli gnlk rutin muameleleri (transaction) ileyen ve
kaydeden bilgisayara dayal sistemdir. VS, organizasyonun operasyonel seviyesine
hizmet verir. Bu seviyede, grevler, kaynaklar ve amalar nceden tanmlanm
kriterlere gre, dk seviye bir ynetici tarafndan verilebilir. rnein bir banka iin
bir mteriye ara kredisi verme karar, tm kriterler belirlenmi olaca iin dk
seviye bir ynetici tarafndan verilebilir.
VS, gnlk operasyonlarla ilgilenir. Yaplan ilemler, ilem yk ve hacmi ok
yksek olan tekrarl ilemlerdir ve bu ilemlerin nitelikleri ok nadir olarak deiir.
VS, verinin saklanmas ve arlmasna yneliktir ve bu zelliiyle asl konumuz olan
YBSnin destekleyicisi durumundadr. Bir VSin genel ileyii ekil 5.1de
gsterilmitir.
Girilen
Kaydi lem
Olay
Bildirir
VS
Veri
Olay
Cevap
Cevap
VS
Program
VS
Veri
Rapor(lar)
ekil 5.1 Bir VS Uygulamasnn Yaps
24 / 78
VS program iki tip kt retir:

i) Operatr terminaline gnderilen mesaj (soft copy)
ii) Baslm dokmanlar (hard copy)
rnein bilet rezervasyon sistemi iin hazrlanan bir program, terminal zerinde belirli
bir kiiye hangi koltuklarn satldn gsterebilir (soft copy) yada bilet basabilir (hard
copy).
VS aadaki temel zelliklere sahiptir:
i) Kaydi ilemlerin elde edilip, kaytlarn muhafaza edilmesine yneliktir.
ii) Dosya kkenlidir.
iii) kts genellikle periyodiktir.
iv) ncelikle operasyonel seviye ynetim iin bilgi retir.
v) Yneticinin zel bilgi istekleri iin, snrl esneklie sahiptir.
vi) Bu sistemler tipik olarak fonksiyona dayaldr. Uygulamalar birbirinden bamsz
olarak gelitirilir.
VSnde veri iki ekilde ilenir:
1. Dorudan (Hemen) leme: Muameleler (kaydi ilemler), olutuklar anda girilir ve
kaydedilir. Veritaban zerindeki gncellemeler hemen yaplr. Bu durumda operatr
sistemden her an gncel sorgulamalar yaplabilir. Rezervasyon ilemleri, banka
ilemleri gibi. (real-time processing)
2. Parti leme: bu tip ilemede muameleler gruplanr ya da kmelenir ve ard
ardna girileri yaplr. Parti ilemede yaplan sorgulamalarda veritaban gncel
olmadndan (ilemeler gnlk, haftalk, aylk yaplyor olabilir) yan bilgiler
alnabilir. rnein, posta ileme ve telefonla sipari gibi uygulamalarda bu tr
ileme kullanlabilir. (batch processing)
5.2. Ynetim Bilgi Sistemleri (YBS)
YBS, bir rgtn ynetiminde kullanlan bilgilerin ilenmesini ve iletilmesini salayan
bir sistemdir.
YBS, zaman iersinde VSin yetersiz kald noktalar kapatmak amacyla
gelitirilmi daha kapsaml sistemlerdir. YBSnin genel zellikleri unlardr:
-
YBS, Veri/Kayt ileme fonksiyonlarn destekler (kayt saklama vb).
YBS, btnleik bir veritaban kullanr ve fonksiyonel alanlarn eitliliini

destekler.
YBS, operasyonel, taktik, ve stratejik seviye yneticilerin bilgiye kolay ve

zamannda eriimini salar. zellikle youn olarak taktik seviye yneticiler iin
hizmet salar.
YBS, ksmen esnektir ve organizasyonun bilgi ihtiyalarndaki deimeye

adapte edilebilir.
YBS, sadece yetkili ahslarn eriimine imkan veren sistem gvenlii salar.
YBS, gnlk operasyonlarla ilgilenmez.
YBS, genellikle yapsal kararlarn desteklenmesine yneliktir.
25 / 78
YBS, yneticilere deiik raporlar sunar.
YBS, ncelikle evresel ya da d olaylarla deil byk lde firma ii

olaylara odaklanr.
5.2.1 YBS ve VSin farkllklar

VS, YBS iin nemli bir firma ii veri kaynadr. Zaten, YBS genel anlamda birka
VS zerine kurulmu, rgtn ya da birka alt sistemin ynetsel bilgi ihtiyacn
karlamaya ynelik sistemlerden oluurlar. VS ve YBS arasndaki farklar unlardr:
-
Yneticinin bilgi ihtiyacnn karlanmasnda YBSnin btnleik veritaban,

VSin dz dosya ortamna gre daha byk esneklik salar.
VS, tek bir fonksiyonel alan desteklemeye ynelmitir, YBS ise fonksiyonel
alanlar arasndaki bilgi akn btnletirir.
Bir YBS, taktik seviyeye youn olmakla beraber ynetimin tm seviyelerine

bilgi ihtiyalar iin hizmet sunarken, VS sadece operasyonel seviyeye destek
salar.
VS kaydi ileme yapar. VS, bu ekilde YBS iin bir veritaban oluturur.
VSin ktlar YBS iin girdidir. YBS, VS verilerini ynetimin karar vermesi
iin bilgi retiminde kullanr.
VS
YBS Dosyalar
Sipari
leme
Sistemi
Sipari
Dosyas
Malzeme
Kaynak Pl.
Sistemi
retim Ana
Dosyas
Defter-i
Kebir
Sistemi
YBS
Sat
Verisi
Birim rn
Maliyet
Verisi
YBS
Raporlar
rn
Deiim
Verisi
Harcama
Verisi
Muhasebe
Dosyas
ekil 5.2 VS, YBS ilikisi

rnek: Bir bilet rezervasyon sisteminde VS, siparileri alma ve bilet basmada, YBS
ise bilet satan her bir acentenin performansn lmede ve rapor etmede kullanlabilir.
26 / 78
5.2.2 YBS ve i fonksiyonlar
YBS
Pazarlama
Bilgi Sistemi
Finansman
Bilgi Sistemi
Muhasebe Bilgi
Sistemi
retim Bilgi
Sistemi
Personel Bilgi
Sistemi
Alacak
Hesaplar
Bor Hesaplar
Bordro
Ana Defter
Maliyet
Muhasebesi
Veri
Dzenleme
Ana Dosya
Gncelleme
Bordro fii
retici
Rapor retici
gc dalm
1: Fonksiyonel Bilgi Sistemleri

2: Muhasebe Uygulama Sistemleri
3: Bordro Programlar
ekil 5.3 YBS ve Fonksiyonlar

ekil 5.3te de grlebilecei gibi YBS fonksiyonel bilgi sistemlerinin birleiminden
meydana gelmitir. Fonksiyonel bilgi sistemleri uygulama sistemlerinden onlar da
programlardan meydana gelmitir. Veritaban Ynetim Sistemleri (VTYS), bu
fonksiyonlarn ayn veriyi paylama yeteneini artrr.
5.2.3 YBS ve Veritaban Ynetim Sistemi (VTYS)
Veri, bir YBSnin ana kaynadr ve bu kaynan ynetimi olduka nemlidir. Bir
VTYS, veritaban denen birletirilmi ve koordine edilmi dosyalarn kmesi ile
uygulama programlar arasnda arayz olarak hizmet veren bir programdr. Bu iliki
ekil 5.4te gsterilmitir.
Pazarlama
Uygulamalar
Finansman
Uygulamalar
Muhasebe
Uygulamalar
YBS
VTYS
retim
Uygulamalar
VER
TABANI
Mhendislik
Uygulamalar
Personel
Uygulamalar
ekil 5.4 YBS ile VTYS arasndaki iliki
27 / 78
5.3. Karar Destek Sistemleri (KDS)

En genel anlamyla KDS, ynetici konumundaki karar vericilerin karar vermelerinde
yardmc olan sistemlerdir. Dier bir deyile, verilmesi gereken kararla ilgili veriyi
daha iyi anlayarak, daha etkin karar seeneklerini oluturma, alternatifleri belirleme
ve deerlendirme ilevlerinde destek salayan ve doru karar verme olasln
artran sistemlerdir. KDS u ekilde tanmlanabilir:
Bir Karar Destek Sistemi, kullancya yar-yapsal ve yapsal olmayan karar verme
ilemlerinde destek salamak amacyla, karar modellerine ve verilere kolay eriim
salayan etkileimli bir sistemdir.
Karar Destek Sistemlerine rnek olarak portfy ynetim sistemleri ve finansal
planlama sistemi gibi sistemler verilebilir.
5.4. Ofis Otomasyon Sistemleri
Ofis otomasyonu (OO), verileri ileyenlerin, iletiim, koordinasyon faaliyetlerini
dzenleyerek ofisteki verimliliklerini artrmay amalayan bilgi teknolojileri
uygulamasdr. OO uygulamalarndan bazlar aada verilmitir:
-
Kelime ilemci, yazl belgeleri oluturan, grntleyen, biimleyen ve yazcya

gnderen yazlmlardr ve ilk OO uygulamasdr.
Elektronik posta ve sesli posta (voice mail), telefonla haberlemeye alternatif

olarak gelitirilmi OO uygulamalardr.
Faks ve bilgisayarlar kullanlarak uzun mesafeli belge kopyalamalar yapmak,

bir OO uygulamasdr.
Elektronik takvimler, firmadaki

kolaylatran OO uygulamalardr.
Son yllarda kullanm yaygnlaan grntl ve grntsz telekonferans

sistemleri de bir OO uygulamasdr ve ayn fiziksel mekanda bir araya
gelmeden de toplantlar yapabilme imkan vermektedir.
alanlarn
zamanlarn
ayarlamalarn
5.5. Yapay Zeka Ve Uzman Sistemler

nsan davranlarn taklit etme yeteneine sahip makineler yapma istei Yapay Zeka
kavramnn ortaya kmasna neden olmutur. Burada esas ilgi, anlama, sonu
karma, renme, bilgi toplama, kendi kendini iyiletirmek iin gayret sarf etme
zelliine sahip sistemler yapmak zerinedir.
Yapay Zeka (YZ), bilgisayar biliminin akll, yani dili kullanabilme, renme, akl
yrtme, problem zme gibi niteliklere sahip bilgisayar sistemleri tasarlamakla
uraan koludur.
Belli bal YZ alanlar unlardr:
i) Bilgiye dayal ve uzman sistemler
ii) Doal diller
iii) nsann duyumsal yeteneklerinin taklidi
iv) Robotik
28 / 78
Bu alanlar ksaca inceleyelim:

5.5.1 Bilgiye dayal ve uzman sistemler
Bir Bilgi Tabanl Sistem, bir hastann rahatszlnn tehis edilmesi gibi zm
uzmanlk gerektiren herhangi bir problemin zmnde IF-THEN kurallarn
uygulayan bir bilgisayar tabanl sistemdir.
Bilgi tabanl sistemler, YBS ve KDSde olduu gibi gerek bilgileri baz alrlar. Ancak
bu sistemler, sezgi, yarg, vb. sezgisel bilgilerle doldurulan bilgi tabanna da ihtiya
duyarlar.
5.5.2 Doal Diller
Son kullancnn doal dili ile verdii yrtme talimatlarnn bilgisayar sistemince
kabul edilmesi ve ondan anlam karlmasn salayan yazlmlardr.
rnein kullanc, bilgisayara Nisan aynda Quba blgesinde yaplan toplam sat
miktar ne kadardr? sorusunu yneltip sonucu bir tablo eklinde bilgisayardan
alabilir.
5.5.3 nsann duyumsal yeteneklerinin taklidi
nsann duyumsal yeteneklerine (grme, iitme, konuma, hissetme vb) sahip
bilgisayarlar, ayn insanlar gibi evre ile iletiim kurma becerisine sahip
olabilmektedir. rnein;
-
Arabadan kemerini bala ya da el frenini indir gibi sesli ikazlarn gelmesi.

(konuma).
Baz bilgisayar programlarnda mikrofona sylediiniz komutlarn yerine

getirilmesi (iitme, konumay alglama).
Dijital kameralar yardmyla bilgisayarlarn nesneleri (objeleri) tanyabilmesi

(grme).
5.5.4 Robotik
Robotikte esas ama, insann fiziksel hareketlerinin taklit edilmesidir. YZ alanndaki
en byk baarlar robotlardr. Otomotiv endstrisi gibi eitli endstrilerde pek ok
ilemde (boyama, vida skma, tama, kusurlu para tanma vb) robotlardan insan
gc yerine faydalanlmaktadr.
5.6. st Ynetim Destek Sistemleri
st dzey yneticiler, karar vermek iin st Ynetim Destek Sistemlerini (DS)
kullanrlar. DS, yeni vergi yasalar veya rakip firmalar gibi d olaylar hakkndaki
verileri birletirmeyi ve bunlar YBS ve KDSden elde edilmi zet bilgilerle birlikte
faydal hale getirerek st dzey yneticilere sunmay amalar.
DSnin dier bilgi sistemleriyle ilikisi ekil 5.5te gsterilmitir.
29 / 78
DS
YBS
D (evresel)
Bilgiler
KDS
VS
ekil 5.5 DSnin dier sistemlerle ilikisi
30 / 78
6. BLG SSTEMLERNN GELTRLMESNDE KULLANILAN ARALAR

Bilgi sistemlerinin analiz ve tasarmnda kullanlan aralardan en nemlileri bu
blmde tantlacaktr.
6.1. Ak emalar
Daha nceki blmlerde (Blm 2.2.6) ak emalar hakknda bilgi verilmi ve
kullanlan semboller gsterilmiti. Ak emalar genelde iki tiptir:
-
Sistem ak emas (sre ak emas)
Program ak emas
Bu ak emalarndan birincisi daha nce ad geen blmde anlatlmt. Ek1de her

iki tip ak emas iin de birer rnek verilmitir. Kullanlan sembollerin anlamlar iin
Blm 2.2.6ya baknz.
Sistem ak ve program ak emalarna ilikin olarak bir bordro sistemini gsteren
rnekler ekil 6.2de verilmitir.
6.2. Veri Ak Diyagramlar (VAD)
Veri Ak Diyagramlar, sadece 4 adet sembol kullanarak sistemdeki veri akn
grafiksel olarak izah etmeye yarayan ok kullanl bir aratr. Bilgi sistemi
tasarmclar tarafndan sklkla kullanlan bir aratr ve sistem ne kadar karmak
olursa olsun bu diyagramlar sistemi tarif etmek iin yeterlidir.
Literatrde VADlar iin kullanlan iki standart sembol kmesi bulunmaktadr. Her iki
kmede de drder adet sembol bulunmakta ve semboller farkl olsa da ayn anlamlar
ifade etmektedir. Bu derste kullanlacak olan semboller ekil 6.1de gsterilmitir.
Veri Deposu (Data Store)
Dsal Birim (External Entity)
Proses
Veri Ak (Data Flow)
ekil 6.1 VAD Sembolleri

Bu sembollerin anlamlarn ve kullanl ekillerini ksaca aklayalm:
i) Veri Ak: Bir veri ak, bir sistemde bir yerden baka bir yere hareket eden
veriyi temsil eder. Yani veri ak hareket halindeki veridir. Veri ak bir ok ile
gsterilir ve bu ok zerinde de o akn ierii yazlr. Bu ierik, tek bir veri
olabilecei gibi (Kayt No gibi) kompozit bir veri de olabilir (sat raporlar gibi).
ii) Proses: Prosesler, yaplan bir fonksiyonu ya da aktiviteyi tanmlar. Proseslere
genelde bir isim ve numara verilir. Bu numaralar proses srasn gsteren
numaralar deildir. Proses ismi olarak da emir cmleleri kullanmak uygun
olacaktr (Brt maa hesapla gibi).
31 / 78
ekil 6.2 Sistem Ak ve Program Ak emas rnekleri
32 / 78
iii) Dsal Birimler: Bu birimler, veri/bilgi kayna ya da verinin/bilginin gidecei

yerdir. Sisteme veri salayan ya da sistemden veri alan birisi bu tanma rnektir.
Birimin ad semboln iine tekil olarak yazlr ve semboln sol st kesinde de
bu birimi tanmlayan bir harf bulunabilir. Veri ak izgilerinin kesimesini
nlemek iin ayn birim ayn diyagramda birden ok defa kullanlabilir. Ayn birim
ayn diyagramda birden ok defa kullanlyorsa semboln sa alt kesine bir
diagonal izilir.
iv) Veri Deposu: Analiz esnasnda, verilerin depolanmasna ihtiya duyulan yerler
olur. Bu yerler veri deposu olarak isimlendirilir. Veri deposu, bir raf, dosya kabini
ya da bilgisayar dosyas olabilir. Her bir veri deposu D ile tanmlanr ve referans
olmas amacyla Dnin yanna bir rakam verilir. Her bir veri deposu iin ayrca bir
de isim verilir. Dsal birimde olduu gibi ayn veri deposu ayn diyagramda
birden ok kullanlrsa semboln sol tarafna dikey bir izgi ekilir.
Genel bir veri ak diyagram ekil 6.2de verilmitir.
1
Veri
Kayna
Proses 1
VA1
Proses 2
VA2
VA4
D1
Veri Deposu 1
VA3
Veri
Hedefi
VA5
D2
Veri Deposu 2
VA: Veri Ak
ekil 6.3 Genel Bir VAD

ou organizasyonlarn ya da sistemlerin almas olduka karmaktr ve onlar
ayn dzlemde tek bir veri ak diyagram ile ifade etmek olduka zordur. Bu nedenle,
diyagramn alt seviyeler blnmesi gerekir.
VADn en yksek seviyeli hali, Kaba liki (Context) diyagram olarak adlandrlr.
Kaba liki Diyagram (KD) izilirken sadece tek bir proses sembol kullanlr. Daha
sonra yaplacak seviyelendirmeye uygun ekilde de numaralandrma yaplr. rnein
KD iindeki proses iin 0 numaras verilir daha sonraki seviyeler iin 1.0, 2.0 gibi
numaralandrmaya devam edilebilir. En st seviye diyagram yani KD, 0-seviye
diyagramdr. VADda seviyelendirmenin nasl yapld, ekil 6.4te incelenebilir.
6.2.1 VAD izim Kurallar
Bir VAD izilirken uyulmas gereken kurallar aada listelenmi ve bu kurallarn
bazlarna ilikin ekilsel gsterim ekil 6.5te sunulmutur.
PROSES
A. Hibir proses sadece ktlara sahip olamaz. Girdi olmadan dnm
yaplamaz. Eer byle bir birim var ise kaynak birim olmaldr.
B. Hibir proses sadece girdilere sahip olamaz. Byle bir birim varsa bu hedef
birim olmak zorundadr.
C. Bir proses fiil szck bekli isme sahip olmaldr.
33 / 78
ekil 6.4 VADda Seviyelendirme
34 / 78
VER DEPOSU
D. Veri, bir veri deposundan dierine dorudan tanamaz. Veri bir prosesle
tanmaldr.
E. Veri, dorudan bir dsal kaynaktan bir veri deposuna tanamaz. Dsal
birimden veriyi alan ve veri deposuna yerletiren bir prosesle tanmaldr.
F. Veri, bir veri deposundan dorudan bir dsal birime tanamaz. Veri bir
prosesle tanmaldr.
G. Bir veri deposu isim szck bekli bir isme sahip olmaldr.
DISAL BRM
H. Veri dorudan bir dsal birimden dierine tanamaz. Veriler sistemle ilgiliyse,
bir prosesle tanmak zorundadr. Deilse zaten VAD iinde gsterilmez.
I. Bir dsal birim isim szck bekli bir isme sahip olmaldr.
VER AKII
J. bir veri ak, semboller arasnda tek bir ak ynne sahip olmaldr. Bir
proses ve veri deposu arasnda, veri deposundan okuma ve proseste
gncellemenin gsterilmesi iin her iki ynl ak olabilir, ancak bunlarn iki
ayr ok eklinde gsterilmesi gerekir.
K. atall bir veri aknn anlam, ayn verinin ortak bir lokasyondan iki ya da
daha fazla farkl prosese, veri deposuna yada dsal birime gitmesi demektir.
L. Veri aklarnn birlemesinin anlam, ayn verinin herhangi iki ya da daha fazla
farkl prosesten, veri deposundan ya da dsal birimden, ortak lokasyona
gelmesidir.
M. Bir veri ak, dorudan ayn prosese geri dnemez. Veri akn alp, baka
veri aklarn reten ve balad prosese orijinal veri akn getiren en az bir
prosesin olmas gerekir.
N. Bir veri aknn veri deposuna gitmesinin anlam, gncellemedir.
O. Bir veri deposundan veri aknn kmasnn anlam, getirme ya da
kullanmadr.
P. Bir veri ak, isim szck bekli bir etikete sahip olmaldr. Birden fazla veri
ak isim szck bei, tek bir ok zerinde grlebilir.
Bunlarn dnda;
-
prosesin girdileri, prosesin ktlarndan farkl olmaldr.
VAD zerindeki birimler tek isme sahip olmaldr. rnein ayn isimli iki proses
sahip olmann anlam yoktur. VAD izilirken karkln nlenmesi iin veri
deposu ve dsal birimler tekrar edebilir. Eer iki ok ayn veri ak ismine
sahipse, bu aklarn tamamen ayn olmalar gerekir. Bir ak ismi her zaman
ayn eyi ifade etmelidir.
35 / 78
ekil 6.5 - izimindeki Yanllklar ve Doru izim Yollar

6.2.2 Mantksal-Fiziksel VAD
Bir bilgi sistemi iin VADn izilme amac, sistem boyunca veri aklarnn
modellenmesidir. VAD izilirken ilk etapta sistemi anlamamza yardmc olan fiziksel
objelerle karlalr. Eer izilen VAD iinde fiziksel objeler var ise bu Fiziksel VAD
olarak adlandrlr. Mantksal VAD ise fiziksel objelerin olabildiince aykland
diyagramlardr.
Fiziksel VAD, mantksal VADn izilmesinde bir ara olarak kullanlabilir. Bu adan
ilk bata fiziksel VAD izmek faydal bir yaklam olarak kabul edilebilir. eitli VAD
rnekleri Ek1de verilmitir:
eitli VAD rnekleri:
Ek1 eitli VAD rnekleri / YBS Kitab (Sayfa 85,95)
36 / 78
6.3. Yapsal emalar

Yapsal emalar (Y), hiyerarik bir yap ierisinde program modllerinin ve bu
modllerin dierleriyle ilikisinin grafiksel gsterimidir. Bir yapsal emann en
stnde (root), tek bir ynetici modl bulunur. Bir sonraki seviyede ise, modl
arlmalarn koordine eden dier modller bulunmaktadr. En alt seviyedeki
modller, herhangi bir baka modl armazlar, sadece belirli grevleri yaparlar.
VAD sistemin NE yaptn gsteren bir analiz aracdr, Y ise sistemin bilgisayar
programclarnca NASIL yrtleceini gsteren bir tasarm aracdr.
Yapsal emalarda iki teknik kullanlr: [1] Dntrme (Transform) Analizi ve [2]
leme (Transaction) Analizi. Bilgi sistemleri genelde ya dntrme merkezli ya da
ileme merkezlidir. Yapsal emalar izilirken nce sistemin dntrme ya da ileme
merkezi tespit edilmelidir.
leme merkezli sistemde, veri sistemin merkez modlne (ileme merkezi) gelir,
deerlendirilir ve oradan uygun lokasyonlara datlr. Dntrme merkezli sistem
yeni deerler reten bir merkezi dntrme modlne sahip olmakla beraber, bu
sistemlerin girdileri fazla ktlar azdr. Bu iki tip sistem ekil 6.3de gsterilmitir.
kt Prosesler
Girdi Prosesler
ekil 6.6 Dntrme ve leme Merkezli Sistemler

eitli Yapsal ema (Y) rnekleri:
Ek2 eitli Yapsal ema rnekleri / YBS Kitab (Sayfa 98,105)
6.4. Yapsal Dil
ou durumlarda, bilgi sistemi tasarm iin kullanlan ak emalar, karar tablolar
ve HIPO gibi aralardan gerek programlara gemek olduka zor olabilir. YD,
VADda bulunan proseslerdeki dnm ilemlerinin nasl yaplacan tarif etmek
iin kullanlr. YD, bir nevi normal konuma dilini kullanarak bilgisayar programlar
yazmaya benzer. YD, Sahte Kod (SK) (Pseudocode) olarak da bilinir. Bu iki kavram
arasnda temelde bir fark olmamakla beraber YDnin konuma diline, SKnn ise
programlama diline daha yakn olduu dnlebilir.
Aada bir YD rnei verilmitir:
rnek: Firmada Ayda brt 250 dolardan fazla kazananlarn listesi
1234-
PRINT Rapor Bal

READ Her bir Personel Verisi
Brt demeyi Hesapla
Brt deme 250 Dolardan Fazla m?
a. Evet ise, PRINT Numara, Oran, Brt deme
b. Hayr ise, Hibir ey Yazma
5- Tm personel iin 2-4 admlar tekrarla
37 / 78
Yapsal dil normal olarak READ, WRITE, SORT, MOVE, MERGE, SUBTRACT,
MULTIPLY, DIVIDE, DO, FINE gibi ngilizce fiilleri kullanr. Ayrca deikenler iin
MUSTERI_ADI, MUSTERI_ADRESI gibi etiketler kullanlr. Sfat ve zarf kullanlmaz
ve kullanlan isimler veri szlnden (ileride anlatlacak) alnrlar.
Bilgisayar programlarndaki tipik 3 prosesin gsterilmesinde YD kullanlabilir. Bunlar:
[1] Sra (sequence), [2] artl ifadeler (conditional statements), [3] tekrar (repetition).
Sra, programlamada zel bir yap gerektirmeyen sral ilemleri ifade eder;
lem 1...
lem 2...
lem 3...
gibi.
artl ifadeler ise herhangi bir mantksal ya da matematiksel ifadenin farkl
durumlarnda ne yaplmas gerektiini gsterir. rnein;
IF art A doruysa
lem Ay yap
ELSE lem Byi yap
END IF
IF Stoktaki_Miktar, Min_Stok_Miktar ndan kkse
THEN Yeni sipari ret
ELSE Bir ey yapma
END IF
artl ifadelerin bir dier ekli de programn izleyebilecei birok farkl yol olduu
zamanlarda kullanlr. Bunun iin CASE ifadesi kullanlr, yle ki;
SELECT CASE
CASE 1 (art 1)
art 1 iin yaplacak ilemler
CASE 2 (art 2)
art 2 iin yaplacak ilemler
.
.
CASE n (art n)
art n iin yaplacak ilemler
END CASE
Bir rnek verecek olursak;
READ Stoktaki_Miktar
SELECT CASE Stoktaki_Miktar
CASE 1 (Stoktaki_Miktar, Min_Sipari_Miktar ndan byk ise)
Hibirey yapma
38 / 78
CASE 2 (Stoktaki_Miktar, Min_Sipari_Miktar na eit ise)

lgili kiiye e-posta gnder, durumu bildir
CASE 3 (Stoktaki_Miktar, Min_Sipari_Miktari ndan kk ise)
Yeni Sipari ret
CASE 4 (Stok Yoksa)
Acil olarak yeniden sipari yntemi almas balat
END CASE
Tekrarl ilemlerde ise DO-UNTIL ya da DO-WHILE benzeri ifadelerle dngler
oluturulur. rnein;
DO
READ Stok Kaytlar
IF Stoktaki_Miktar, Min_Sipari_Miktari ndan kk ise
THEN Yeni sipari ret
ELSE Hibir ey yapma
END IF
UNTIL EOF (Dosyada Kayt Kalmayana Kadar)
Aada bir VAD ierisinde bulunan bir proses iin hazrlanm bir YD rnei
verilmitir:
Yllk_Maa
4.5
allan_Hizmet_Yl
Prim
Hesapla
Prim
IF allan_Hizmet_Yl 25 ya da daha bykse THEN

Yllk_Maa la 0.05 i arparak Prim i Hesapla
ELSE (allan_Hizmet_Yl 25 den azdr)
Yllk Maa la 0.025 i arparak Prim i Hesapla
END IF
39 / 78
6.5. Karar Tablolar

Eer proses mantnda birok artl durum sz konusuysa ve her bir durum farkl
ilemlerin yaplmasn gerektiriyorsa, o zaman karmak mantn anlalmas, YD ile
olduka zordur. Yaplan aratrmalar, ok sayda i ie yuvalanm IF ifadelerinin
yorumlanmasnda, insanlar bunlar birbirine kartrdklarn gstermitir. Proseslerin
byle karmak olduu durumlarda Karar Tablolar durumu YDden daha iyi ifade
edebilir.
Karar tablosu, sistemin mantn adm adm yerine tablo biiminde gsteren bir
aratr. Ak emalarnn alternatifi olabilecei gibi birlikte de kullanlabilirler.
Karar tablolar 4 ana blmden oluur:
1) Tablonun sol st blmne mmkn olan tm artlar yazlr.
2) Sol alt blmde, artlarn kombinasyonlar sonucu yaplan tm mmkn
faaliyetler listelenir.
3) Kurallar, sa st blmde oluturulur. artn durumuna bal olarak artn
karlndaki olaslklar ifade eden gsterimler kullanlr. rnein; Evet,
Hayr temsil iin E ve H harfleri kullanlr.
4) Sa alt blmde ise, verilen bir kural iin geerli olan faaliyetlerin
gsterilmesini salayan ve onay anlamnda olan X iaretleri yerletirilir.
Karar tablosundaki geerli teorik kural says 2 n dir. Burada n art saysdr. Her
artn karlnda sadece 2 olaslk olduu durumlarda geerli olan bu formle gre
eer 3 artmz varsa toplam kural saymz 2 3 = 8 olur.
Tablo 6.1de bir karar tablosu rnei verilmitir. Bu teorik olarak tm kurallar ieren
bir karar tablosudur. Tablo 6.2de ise ayn sisteme ait sadece pratikte mmkn olan
kurallar ieren bir karar tablosu verilmitir. Bu indirgenmi karar tablosudur.
ndirim Hesapla
KURALLAR
ARTLAR
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2
Satn alma<100$
E E E E E E E E E E E E E E E E H H H H H H H H H H H H H H H H
zel Teklif
E E E E E E E E H H H H H H H H E E E E E E E E H H H H H H H H
ndirim<2$
E E E E H H H H E E E E H H H H E E E E H H H H E E E E H H H H
ndirim Sonras>45$
E E H H E E H H E E H H E E H H E E H H E E H H E E H H E E H H
7 Gn iinde deme
E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H
FAALYETLER
2$ indirim
X X X X
%5 indirim
X X X X X X X X
%7.5 indirim
X X X X
%8 indirim
X X X X X X X X X X X X X X X X
Ekstra %1 indirim
Tablo 6.1 ndirim Hesaplama Prosesi in Karar Tablosu
40 / 78
ndirim Hesapla
KURALLAR
ARTLAR
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Satn alma<100$
E E E E E E E H H
zel Teklif
E E E E H H H -
ndirim<2$
E H H H - - - -
ndirim Sonras>45$
- E - H - E H -
7 Gn iinde deme
- E H - H E E E H
FAALYETLER
2$ indirim
%5 indirim
X X X
%7.5 indirim
X X X
%8 indirim
X X
Ekstra %1 indirim
Tablo 6.2 ndirgenmi Karar Tablosu

Karar tablosunda baz artlarn birden fazla karl olabilir rnein;
KURALLAR
ARTLAR
alan Tipi
<40
<40
40
40
>40
>40
allan saatler
FAALYETLER
Taban creti de
Saatlik cret hesapla
X
X
Fazla mesai creti hesapla

Devamszlk raporu ret
M: Maal
X
X
X
X
X
S: Saat cretli
Tablo 6.3 artlarn ikiden fazla olaslk tad durum iin rnek (Karar Tablosu)
6.6. Karar Aalar
Karar aalar da karar tablolar gibi ok sayda artl ifadelere sahip proseslerin
tanmlanmasnda kullanlabilir. Karar aalar, karar tablolar iin bir alternatif aratr.
Programlarn daha etkin yazmnda karar tablolarndan ziyade karar aalarnn daha
faydal olduunu gsteren aratrmalar vardr. Bunun nedeni grafiksel gsterim ve
admlarn aknn grlebilmesidir.
Bu karar aalar ynetim biliminde kullanlan karar aalarndan farkl olarak olaslk
iermezler. nk sistem analizindeki karar aalarnn amac karar prosesindeki
artl durumlar ve faaliyetleri tanmlamak ve organize etmektir. Bir karar aac rnei
ekil 6.4te verilmitir.
41 / 78
=40 / <40
Maal
Saatlik
Taban creti de.
1: alan Tipi
2: allan Saat
>40
Taban creti de. Fazla

mesai creti hesapla
<40
Saatlik creti hesapla:

Devamszlk raporu.
=40
Saatlik creti hesapla.
>40
Saatlik creti hesapla: Fazla

mesai creti hesapla.
ekil 6.7 Karar aac rnei

6.7. HIPO
Bilgi sistemi gelitirme aralarndan bir dieri de IBM tarafndan byk ve karmak
alma sistemleri iin gelitirilmi olan HIPO (Hierarchy Plus Input-ProcessingOutput) tekniidir. Nasl dan ziyade Ne yaplaca zerinde younlat iin ak
emalarndan farkldrlar. HIPOnun 3 temel amac vardr:
1) Sistem fonksiyonlarnn paralara ayrlm hiyerarik yapsn gstermek
2) Sistem fonksiyonlarnn ayrntlarn herhangi bir programlama diline bal
kalmakszn gstermek.
3) Sistem fonksiyonlar dzeyinde, girdiler ve ktlar grsel olarak tarif etmek.
HIPO, iki ayr diyagramdan oluur:
1) Grsel erik Tablosu: Hiyerari diyagram olarak da bilinir. ngilizce ksaca
VTOC (Visual Table Of Contents) olarak ifade edilir. Sistemi yukardan
aaya hiyerarik bir yapda modler olarak ifade eden bir emadr.
2) HIPO zet Diyagram: ngilizce HIPO Overview Diagram olarak bilinir.
VTOCtaki her bir kutu (modl) iin girdi, kt ve ana prosesleri gsterir.
ekil 6.5 ve 6.6da bir bordro sistemine ait VTOC ve HIPO zet diyagram rnei
verilmitir.
42 / 78
Bordro
Sistemi
0.0
Bordro Girdi
Verilerini Dzenle
1.0
deme Makbuz
Miktarn Hesapla
2.0
Brt demeyi
Hesapla
2.1
Bordro Kaytlarn
Gncelle
3.0
deme Makb. ve
Bor. Rap. Hazrla
4.0
Net demeyi
Hesapla
2.2
ekil 6.8 Bordro Sistemi iin HIPO Hiyerari Diyagram

Yapan: Mehmet
Sistem: Bordro Sistemi
Tarih 12.12.2001
Diyagram No: 0.0
Proses: Bordro Sistemi
Sayfa: 2 / 8
GRD
alan
Veritaban
Vergi
Tablolar
PROSES
IKTI
1. Bordro Girdi Verilerini

Dzenle
2. deme Makbuz
Miktarn Hesapla
3. Bordro Kaytlarn
Gncelle
4. deme Makbuzu ve
Bordro Raporu
Hazrla
deme
Makbuzu
alan
Veritaban
ekil 6.9 HIPO zet Diyagram
43 / 78
7. VERTABANI TASARIMI ve YNETM

7.1. Veri Ynetimi
Veri ynetimi, i ve d kaynaklardan elde edilen verilerin gerektiinde bilgiye
dntrlebilmesi iin saklanmas, arlmas ve zerinde birtakm ilemler
yaplmasn ierir. Veri ynetimiyle ilgili baz kavramlar aada aklanmtr. Bu
kavramlarn ardndan, veri ynetimi yaklamlar hakknda bilgi verilmitir.
7.1.1 Veri Hiyerarisi
Verilerin etkin bir ekilde faydal bilgilere dntrlebilmesi iin nce anlaml bir
ekilde organize olmas gereklidir. Veriler genellikle ekil 7.1de gsterilen hiyerari
ile organize edilirler.
Kayt Veritaban
Veritaban
(Database)
renci Dosyas, Ders Dosyas, _Grevlisi Dosyas

Ders Dosyas
Ders_kodu
Dosyalar
(Files)
Kaytlar
(Records)
ENM458
ENM312
ENM403
Ders_kodu
ENM458
Ders_ad
YBS
Pazarlama
retim
Ders_ad
YBS
Alanlar
(Fields)
ENM458 (Ders Kodu Alan)
Karakter
(Bytes)
10111010 (ASCII de Z harfi)
Bit
Kredisi
Dnemi
Derslik
3-0
3-0
3-0
2
1
2
129
130
115
Kredisi
Dnemi
Derslik
3-0
129
1,0
ekil 7.1 Veri Hiyerarisi

7.1.2 Birimler (Entity), zellikler (Attributes) ve Anahtarlar
Bir birim, varolan ve ayrt edilen herhangi bir ey olarak tanmlanabilir. Bir kayt, bir
veri birimini tanmlar. Bu bir kii, bir yer ya da herhangi bir malzeme kalemi olabilir.
Sipariler, alanlar, stoklar, mteriler veri birimi iin rnek olarak tanmlanabilirler
Veri birimlerinin zellikleri vardr. rnein, bir ders dosyasndaki Ders_Kodu, Ders
Ad, Kredisi, Dnemi ve Derslik, ders veri biriminin zellikleridir.
Tablo 7.1de her bir stun bir alan yani bir zellii, her bir satr da bir kayd temsil
etmektedir.
Kaytlarda iki kayd birbirinden ayran bir alann olmas gerekir. Bu zellik kaytlara
eriimi kolaylatrmaktadr. Her bir kayd tek (benzersiz, unique) olarak tanmlamak
44 / 78
iin kullanlan, kayttaki bir alana ya da alanlara birincil anahtar (primary key)
denilmektedir. rnein Tablo 7.1deki renci No, her bir renci iin benzeri
olmayan bir saydr. Bu say renciyi tarif etme imkan tanyan birincil anahtardr.
Ayn isimli ya da soyadl renciler olabilse de ayn numaraya sahip rencilerin
olmas olanakszdr. Buradan yola karak her bir veri birimin bir birincil anahtar
olmas gerektii sylenebilir. Ancak bir veri birimi, hibiri birincil anahtar olabilecek
durumda olmayan zelliklerden meydana gelmise bir kayd dierinden ayrmak
zorlaacaktr. Bu gibi durumlarda ounlukla bir sra numaras birincil anahtar olarak
veri birimine eklenmektedir.
renci No
2011203
2011223
2011234
2011324
Soyad
Kadir
Zekeriyagil
Selamiolu
Kadir
Ad
Muharrem
Fatma
lyas
Fatma
Dier zellikler...
*
*
*
*
Tablo 7.1 renci Dosyas (Veri Birimi)

7.1.3 Veri ynetimi yaklamlar
Veritaban Ynetim Sistemleri (VTYS), bir organizasyonun veriyi etkin bir ekilde
idare etmesine izin veren ve uygulama programlarnca, saklanan veriye eriilmesine
imkan salayan yazlmlardr (Oracle, Sybase, IBM DB2 gibi). Verinin ynetilmesinde
iki yaklamdan sz edilebilir.
i) Geleneksel Yaklam
ii) Veritaban (VT) Yaklam
7.1.3.1 Geleneksel yaklam

Bu veri ynetimi yaklam, dosya kkenlidir. Bu yaklamda her bir uygulama kendi
dosyalaryla yrtlmektedir. Yani her bir uygulama problemi iin ayr veri dosyalar
yaratlmakta ve saklanmaktadr. ekil 7.2, bu yapy gstermektedir.
Veri
Dosyalar
Uygulama
Programlar
Kullanclar
Bordro
Program
Raporlar
Satn alma
Program
Raporlar
Stok kontrol
Program
Raporlar
Faturalama
Program
Raporlar
Bordro
Satn alma
Stok kontrol
Faturalama
ekil 7.2 Geleneksel Veri Ynetimi Yaklam
45 / 78
Geleneksel yaklamn baz dezavantajlar vardr. rnein, veri tekrarll, yani

gereksiz verilerin saklanmasdr. Bu yaklamda sk sk ayn veri iki ya da daha fazla
dosyada saklanabilmektedir. Tablo 4.2 de bununla ilgili bir rnek verilmitir. Bu
rnekte sosyal gvenlik numaras, alann ad ve blm verileri her iki dosyada da
tutulmaktadr.
Dosyalar aras kopukluk bu yaklamn bir dier dezavantajdr. rnein ynetim
herhangi iki ya da daha fazla dosyadan baz verilerin ilikilendirilmesini gerektiren bir
rapor istediinde bu istek karlksz kalacaktr. nk bu yaklam dosyalar
ilikilendirecek bir mekanizmaya sahip deildir.
Program/veri bamll da bu yaklamn bir dezavantajdr, yle ki, dosyalar
gncellemek ve idame ettirmek iin gerekli spesifik programlarla, dosyalarda
saklanan veri arasnda sk bir iliki vardr. Herhangi bir dosyadaki fiziksel format
(biim) deiiklii bu dosyaya erien tm programlarda deiiklik gerektirecektir.
rnein, ABD posta hizmetlerinde posta kodlar 5 haneden 9 haneye karldnda
binlerce bilgisayar programnn yeniden organize edilmesi gerekmitir.
a) Bordro Dosyas
Sosy. Gv. No
Ad
Saat creti ($)
zel Sigorta
Blm
2314232
Aye
2,30
Yok
123
1242343
Fatma
4,20
Var
342
2341332
Selden
6,45
Var
323
Ad
Blm
Doum Tarihi
e Giri Tarihi
*
b) Personel Dosyas
Sosy. Gv. No
2314232
Aye
123
1242343
Fatma
342
2341332
Selden
323
Tablo 7.2 Veri Tekrarll ve Dosyalar Aras Balant Kopukluu

7.1.3.2 Veritaban (VT) yaklam
Bu yaklamda, her bir uygulama, birletirilmi veri dosyalarn kullanmaktadr. Yani
veri dosyalar birletirilmitir. Bu yaklam, verinin birden fazla programca
kullanlmasna izin veren bir yaklamdr. ekil 7.3. bu yaklam gstermektedir.
Veri ynetiminde VT yaklamn kullanmak iin ilave bir yazlm yani VTYS gerekir.
VTYS, bir organizasyonun, veriyi merkeziletirmesine, onlar etkin bir ekilde idare
etmesine ve saklanm veriye uygulama programlarnca eriilmesine olanak tanyan
bir yazlmdr. VTYS, uygulama programlar ile fiziksel veri taban arasnda bir arayz
olarak grev yapmaktadr.
Bir kullanc veritabanndaki verilere ulamak ya da veritabannda gncelleme
yapmak iin dolayl yntem olarak uygulama programlarn kullanabilecekleri gibi
dorudan bir sorgulama dilini de kullanabilirler (SQL gibi).
VT yaklam sayesinde geleneksel yntemde karlalan dezavantajlar ortadan
kalkmtr. Veri tekrarll btnleik yap sayesinde en aza inmitir. Dosyalar aras
46 / 78
kopukluk ilikisel yap sayesinde giderilmitir. Program/veri bamll da veritabann

organize eden ve yneten ayr bir yap olan VTYS sayesinde ortadan kaldrlmtr.
Bu yaklamn dezavantaj olarak kabul edilebilecek birka husus unlardr. Byle bir
sistemin kurulmasnn satn alma ve iletme masraflar ok yksektir. Ayrca
veritabann kullanm, koordinasyonu ve yrtlmesi zel yetimi personel gerektirir.
Bir dier husus da veri tabannda meydana gelecek bir aksakln birden fazla
uygulama programnn etkileme olasldr.
Veritaban
Arayz
Uyg. Prog.
Bordro Verisi
Satn alma
Verisi
Kullanclar
Bordro
Program
Raporlar
Satn alma
Program
Raporlar
Stok Kontr.
Program
Raporlar
Faturalama
Program
Raporlar
VTYS
Stok Verisi
Dier Veriler
Sorgulama Dili
(SQL)
Kullanc
Raporlar
ekil 7.3 Veritaban Yaklam

7.2. Veritaban Modelleri
Veritabanlarnda, veri elemanlar arsndaki ilikinin mantksal olarak yaplanmas
asndan uygulanan 3 farkl model vardr:
i) Hiyerarik (Aa) Yaplar
ii) A Yaplar
iii) likisel Yaplar
Bu derste, gnmzde en ok kullanlan ve avantajlar dierlerine gre daha fazla
olan likisel yaplar zerinde durulacaktr. Hiyerarik ve a yaplar hakknda da ksa
bir bilgi vermek uygun olacaktr.
7.2.1 Hiyerarik (Aa) Yaplar
Verileri, organizasyon emasnda olduu gibi yukardan aaya doru organize
eden veritaban yapsdr. likilerin bire-ok yapda olmas aa yaplar ayran
zelliktir.
7.2.2 A Yaplar
A yaplar, aa yapsnn bire-oklu ilikiden oka-ok biiminde geniletilmi
eklidir. Belli bir veri elemanna eriilebilmesi birden fazla yol vardr.
47 / 78
7.2.3 likisel Yaplar

likisel veritaban yaps, veritabanna kayt edilen bilgilerin belli kurallara uymasn
iermektedir. Bu yapya gre yaplanm veritabannda tm veri elemanlar, satr ve
stunlardan oluan basit tablolarda yer almaktadr. likisel yaplar, verilerin tablolar,
tablolar iinde stunlar (alanlar) ve bir birincil anahtar kullanlarak depoland
yaplardr. Tablolarda ortak stun adlar kullanlarak tablolar aras ilikiler tanmlanr.
Bu yapnn avantaj tam bir esneklik salamas ve gereksiz verinin
barndrlmamasdr. Bu yap en popler veritaban ynetim yaklamdr. rnek
olarak Oracle, MS SQL Server, IBM DB2, Sybase verilebilir.
likisel yapy kullanan veritabanlarnn temel baz zellikleri vardr. Sorgulama
zellii bir uygulama program kullanlmakszn bir st dzey dilin zel komutlar ile
veri tabanndan bilgi ekilmesini salar. Raporlama zellii sorgulama sonularnn
sorgulama sonularnn ekran grnlerini ya da rapor formatnn dzenlenmesini
salar. likisel veri taban tasarmnda en fazla kullanlan tasarm arac ilerleyen
blmlerde anlatlacak olan Birim liki Diyagramlardr (Entity Relationship Diagrams
ERD).
likisel veritabanlarndaki veri yerleimi ile geleneksel kayt yerleimi arasndaki fark
tablo 7.3 ve tablo 7.4te incelenebilir. Bu tablolarda kayt tekrarn nlemek amacyla
byk bir renci ders kayt dosyas etkin ekilde tablolara blnmtr.
renci_No
Ad_Soyad
Not_Ort
Ders_Kodu
Ders_Ad
Not
r. Gr.
2011029
lker Day
2.67
ENM302
Sistem Analizi
F. Yegl
2011029
lker Day
2.67
ENM314
Etd
Y. Babayev
2011312
Dilek Glen
2.89
ENM302
Sistem Analizi
F. Yegl
2011134
Turul Kele
3.12
ENM412
Pazarlama
Y. Karaman
2011134
Turul Kele
3.12
ENM307
Kalite Kontrol
S. Kurt
Tablo 7.3 Geleneksel Kayt Yerleimli bir renci Kayt Dosyas

renci_No
2011029
2011312
2011134
Ad_Soyad
lker Day
Dilek Glen
Turul Kele
Ders_Kodu
ENM314
ENM302
ENM412
ENM307
Ders_Ad
Etd
Sistem Analizi
Pazarlama
Kalite Kontrol
renci_No
2011029
2011029
2011312
2011134
2011134
Ders_Kodu
ENM302
ENM314
ENM302
ENM412
ENM307
Not_Ort
2.67
2.89
3.12
a) renci Dosyas
r. Gr.
Y. Babayev
F. Yegl
Y. Karaman
S. Kurt
Not
A
B
B
A
C
b) Ders Dosyas
c) Kayt Dosyas
Tablo 7.4 likisel Veri Taban
48 / 78
Tablo 7.4te renci dosyas, Kayt dosyasyla renci_No alan vastasyla, Kayt
dosyas da Ders dosyasyla Ders_kodu alan vastasyla ilikilendirilmitir. Byle
tasarlanm bir veri tabanndan sorgulama yoluyla rapor ekmek mmkndr.
rnein Sistem Analizi dersini alan rencilerin renci_No, Ad_Soyad,
Ders_Kodu ve Notlarn bir tabloda grmek mmkndr.
renci_No
Ad_Soyad
Ders_Kodu
Not
2011029
lker Day
ENM302
2011312
Dilek Glen
ENM302
Tablo 7.5 Bir Sorgulama Sonu Raporu

7.3. VTYS Bileenleri
Bir VTYS, 3 temel bileene sahiptir:
1) Veri Tanmlama Dili (VTD) (Data Definition Language)
2) Veri Manplasyon Dili (VMD) (Data Manuplation Language)
3) Veri Szl (VS) (Data Dictionary)
Veri Tanmlama Dili, veritabannn yaps ve ieriini belirlemek iin programclar (VT
Yneticisi) tarafndan kullanlan formal bir dildir. VTD, her kaydn fiziksel
karakteristiklerini (kayttaki alanlar, alann tipi, uzunluu gibi) tanmlamak iin
kullanlr.
Veri Manplasyon Dili, veritabanndaki verinin idaresi iin programclar ve son
kullanclar tarafndan kullanlan VTYS ile ilgili bir dildir. Bu dil, veri tabanndaki
kaytlarn silinmesi, deitirilmesi, ekranda gsterilmesi ve sralanmas gibi ileri
yerine getirir. En bilinen VMD, SQL (Structured Query Language) dir.
Uygulama
Programlar
Program 1
VYTS
Veritaban
Veri Tanmlama
Dili (VTD)
Program 2
Program 3
Veri Manplasyon
Dili (VMD)
Veri
Szl
ekil 7.4 VTYSnin Bileenleri
49 / 78
7.3.1 Veri Szl (VS) Kullanma

Veri szl, bir veritabannda muhafaza edilen veriyle ilgili bilginin tanmlar ve
karakteristiklerinin saklanmas ve organize edilmesini salayan bir dosyadr. VS,
veritabannda yer alan tm verilerin bir envanterini oluturarak nemli bir veri ynetim
arac olarak hizmet eder. rnein, bir kullanc, tm firma tarafndan tutulan bilgilerin
neler olduunu grmek ya da sadece pazarlama iin hangi verilerin tutulduunu
belirlemek iin VSyi kullanabilir.
VSnin derlenmesi bir veritaban tasarlama ilemindeki ilk admlardan biridir. VSnin
kullanlmas;
-
Terim ve veri elemanlar iin standart bir tanmlama salar.
Programclara, program tasarlama ve yazmada yardmc olur.
Sistem zelliklerini dokmante eder.
Veritaban dzeltmelerini kolaylatrr.
Veri tekrarn azaltr; veri elemanlarnda salanan standartlama veri

tekrarlama hatalarn ortadan kaldracaktr.
Veri szl iin 5 tip giri yaplabilir; (1) veri aklar, (2) veri depolar, (3) proses, (4)
veri yaplar, (5) veri elemanlar.
7.3.1.1 Veri ak szlk girii
Bir Veri Ak Diyagramndaki her bir veri akn tanmlar. Bu akn nereden nereye
olduu, verinin yapsnn ne olduu (kompozit [K] yada elemanter [E]) gibi bilgileri
aklar. Baz rnekler ekil 7.5te verilmitir.
Veri Ak Szlk Girii
Veri Ak Ad
Tanm
Nereden
Nereye
Veri Yaplar
Aklama
: SATI SPARLER
: Mterinin satn almak istedii rnler ve her biri iin gereken miktar
gsteren ve mteri tarafndan doldurulan dokmanlar
: 1.0 Mektubu A Prosesi
: 2.0 Sat Sipari Verisini Gir
: Sat Sipari Kayd (K)
: ..............
Veri Ak Szlk Girii

Veri Ak Ad
Tanm
Nereden
Nereye
Veri Yaplar
Aklama
: FATURA
: Mteriye fatura edilecek dokman iin gerekli bilgiler
: 3.1 Faturay hazrla
: 3.2 Fatura numaras ata
: Fatura Detaylar (K)
Mteri Detaylar (K)
: ..............
ekil 7.5 Veri Ak Szlk Girii rnekleri
50 / 78
7.3.1.2 Veri Deposu Szlk Girii

Bu giri, VADdaki her bir benzersiz veri deposunu tanmlar. Eer VADda ayn veri
deposu birden fazla varsa tek veri deposu girii kullanlr. Veri depo ad VADda
grlen ile ayndr. Bir rnek ekil 7.6da verilmitir.
Veri Deposu Szlk Girii
Veri Depo Ad
Tanm
Veri Yaplar
Miktar
Eriim
Aklama
: SATI SPAR FORM DOSYASI

: Sat sipari formlarnn sakland ariv dosyasdr.
: Sat Sipari Kayd
: Yaklak gnde 140 kayt
: Sipari Blm Personeli
: ..............
ekil 7.6 Veri Deposu Szlk Girii

7.3.1.3 Proses Szlk Girii
Bu giri VADdaki proseslerin girdilerini, ilgili proseste gelitirilen mant ve proses
ktlarn tanmlar. ekil 7.7de bir rnek verilmitir.
Proses Szlk Girii
Proses
Girdi
Proses tanm
kt
: 2.0 Sat Sipari Verisini Gir

: Sat Siparileri
: ....... yap, eer deilse ............. yap vb.
: Girilmi Sat Siparileri
ekil 7.7 Proses Szlk Girii

7.3.1.4 Veri Yaps Szlk Girii
Bu giri, veri deposu ve veri ak formlarnda listelenmi her bir yap iin
gerekletirilir. Veri aklar ve veri depolar, veri yaplardr. Eer veri hareket
ediyorsa onlara veri aklar, hareket etmiyorsa veri depolar denmektedir. Veri yaps
szlk giriinde bulunan veri elemanlarnn yannda (K) ierenlerinin her biri iin bir
veri yaps szlk giriinin yaplmas gereklidir. ekil 7.8de bir rnek verilmitir.
51 / 78
Veri Yaps Szlk Girii

Yap Ad
: Sat Sipari Kayd
Tanm
: Mterinin mal siparii iin kulland sat sipari formu
Veri Elemanlar : MUSTERI_NO
(E)
MUSTERI_SIP_NO
(E)
MUSTERI_SIP_TAR
(K)
*KALEM_NO
(E)
*KALEM_MIKT
(E)
*KALEM_BIRIM_FYT
(E)
Aklama
: * olanlar, her bir kalem kayd iin oluur
Veri Yaps Szlk Girii

Yap Ad
: Fatura Detaylar
Tanm
: Mteriye ald mal karl verilen belge
Veri Elemanlar : SIPARIS_NO
(E)
FATURA_NO
(E)
FATURA_TARIHI
(K)
TASIMA_GIDERLERI
(E)
KALEM_DETAYLARI
(K)
MIKTAR
(E)
VERGI
(E)
Aklama
:
ekil 7.8 Veri Yaps Szlk Girii

7.3.1.5 Veri Eleman Szlk Girii
Bu giri, veri yaplarnn tamamndaki her bir veri elemannn tarifi iin
kullanlmaktadr. Eer veri eleman, sadece nceden belirlenmi deerler listesinden
bir deer ieriyorsa, o zaman bu deerleri ihtiva eden bir kod tablosu da
oluturulabilir. Veri eleman szlk girileriyle ilgili rnekler ekil 7.9 ve 7.10da
verilmitir.
52 / 78
Veri Eleman Szlk Girii

Veri Eleman Ad
Tanm
Tip
Uzunluk
Desimal Poz.
Dier Adlar
Deer Aral
Dier Detaylar
: MUSTERI_NO
: Mteriyi tanmlayan numara
: NUMERIK
:6
:
: MSTR_NO
: 0001-9999
:

Veri Eleman Ad : SATINALMA_SIPARIS_NO
Tanm
: D tedarikiye verilen her bir siparii tanmlayan numara
Tip
: ALFANUMERIK
Uzunluk
:7
Desimal Poz.
:
Dier Adlar
: SAT_SIP_NO
Deer Aral
:
Dier Detaylar :
Belirli Deerler Listesi (Varsa)
nek
Anlam
MU
Muhasebe
SA
Sat
PE
Personel
AG
Aratrma gelitirme
Dier Detaylar
: Satnalma sipari numaras 5 basamakl saydr ve nek ierir.
ekil 7.9 Veri Eleman Szlk Girii
53 / 78

Veri Eleman Ad
Tanm
Tip
Uzunluk
Desimal Poz.
Dier Adlar
Deer Aral
Dier Detaylar
: OGRENCI_EV_POSTA_KOD
: rencinin kald ev ya da yurdun posta kodu
: NUMERIK
:5
:
:
:
: Deerler Posta Kodu Tablosu ndan alnacaktr.
Kod Tablosu
Kod Tablosu
Tanm
Tip
Uzunluk
Desimal Poz.
Dier Adlar
Kod
06570
06571
06572
06573
: POSTA KODU TABLOSU

: PTT tarafndan belirlenen 5 haneli posta kodlar
: NUMERIK
:7
:
: SAT_SIP_NO
Anlam
Muhasebe
ankaya
Keiren
Mamak
ekil 7.10 Veri Eleman Szlk Girii ve Kod Tablosu

7.4. likisel Veritaban Tasarm
VADlar bir bilgi sisteminin modelini olutururlar. VS ise, VAD destekler. VADda
bulunan veri depolar, bilgi sisteminde bilgisayar dosyalarna yerletirilecek olan veri
birimlerini ifade etmektedir. Bu dosyalarn oluturulmasndaki ilk adm, verinin
mantksal grnmn gsteren veri modelleri oluturmaktr. likisel veritaban
tasarmnda en fazla kullanlan yapsal tasarm (modelleme) arac Birim liki
Diyagramlardr (BD, Entity Relationship Diagrams ERD).
7.4.1 Birim liki Diyagramlar
Birim liki Diyagramlar; veritaban tasarmnda kullanlan ve birimler aras ilikileri
gsteren diyagramlardr.
BD oluturulurken birimlerin (entity) ve onlarla ilgili zelliklerin (attributes)
belirlenmesi gerekir. BDde VADda yer alan veri depolarnn iinde yer alan veriler
gsterilir. Bu diyagramlar, bir veritaban iin referans dokmanlar olarak kullanlabilir.
BD, kullanclar ve biliim uzmanlarn ortak almas sonucunda oluturulur.
Bir birim, bir evresel veri ya da bir kaynak olabilir. rnein, kii, yer, mteri, depo,
para, rn, ekipman, sipari vb hepsi birer birimdir. Birimler, BDde diktdrtgen
sembolyle ifade edilirler. zellik ise herhangi bir birime ait durumlardr. rnein,
mteri no, mteri ad, mteri adresi vb. durumlar, mteri biriminin zellikleri
olarak ifade edilebilir.
54 / 78
Bir iliki, iki ya da daha fazla veri birimi arasndaki mantksal etkileimdir. BD, hem
birimleri hem de ilikileri gsterir. likiler karo (ekenar drtgen) sembol ile
gsterilir.
ki birim arasnda genelde 3 tip ilikiden sz edilebilir:
i) Bire-bir (one-to-one) iliki (1:1)
ii) Bire-ok (one-to-many) iliki (1:M)
iii) oka-ok (many-to-many) iliki (M:M)
ekil 7.11de bu ilikiler sembollerle gsterilmitir.
BRM 1
liki
BRM 2
ALIAN
1 1
ARABA
SATICI
1 M
SPAR
KTAP
M M
YAZAR
ekil 7.11 Birimler ve likiler

ekil 7.11de verilen iliki diyagramlarn ksaca aklayalm.
Bire-Bir tanmlanan alan ve Araba ilikisinde, her bir alana sadece bir araba
tahsis edilmekte ve bunun tersi olarak da her bir araba sadece bir alana tahsis
edilmektedir. Dier rnekler kii ile kimlik, zaman kart, bordro fii arasnda olabilir.
Satc ile sipari arasndaki Bire-ok iliki, bir satcnn (sat eleman) birden fazla
sipari ile ilgili olabildii, buna karlk bir sipariin sadece bir satc tarafndan
alnabildiini ifade eder. Baka rnek olarak, rn ile para, blm ile personel
verilebilir.
Son olarak Kitap ve Yazar arasndaki iliki oka-ok ilikiye rnektir. Burada bir kitap
birden fazla yazar tarafndan yazlm olabilecei gibi bir yazar da birden ok kitap
yazm olabilir. Dier rnekler proje ile alan, mteri ile rn arasndaki ilikiler
olabilir.
BD iin kullanlan farkl gsterim ekilleri de vardr. Bunlar ekil 7.12de
gsterilmitir.
55 / 78
KTAP
erir
YAZAR
KTAP
YAZAR
KTAP
YAZAR
ALIAN
ARABA
ekil 7.12 BDin Farkl Gsterimleri
ekil 7.13te Doktor, Hasta Tedavi ve Reete birimleri iin rnek bir BD verilmitir.
DOKTOR
REETE
M
M
1
M
HASTA
M M
TEDAV
ekil 7.13 rnek BD

Bu rnekte verilen ilikiler bir baka sistem iin baka olabilir. rnein baka zel bir
sistemde Doktor ile Hasta arasndaki iliki bire-bir olabilir.
Bir veri birimi iin zelliklerin kmesi farkl olabiliyorsa, o zaman nesne tipi,
Alttiplerden oluan bir sttip ile gsterilebilir. Nesne tipi CALISANn drt adet
zellie sahip olduu (CALISAN_NO, CALISAN_ADI, CALISAN_ADRES,
CALISAN_MAAS) bir sistem dnelim. Firma, bro memurlaryla ilgili yazma
yetenekleri, yazma hz vb. bilgileri bilmek, mhendisler ile alakal olarak da her
birinin sahip olduu profesyonellik belgelerini, onlarn profesyonel birliklere
yeliklerini izlemek istiyor olsun.
Bu durumda BUROMEMURU ve MUHENDIS gibi iki veri birimi oluturulmasndan
ziyade, BD iin BUROMEMURU ve MUHENDIS alttiplerinden oluan bir CALISAN
sttipi oluturmak uygun olur.
Burada sttipteki birimlerin zellikleri ayn karakteristikleri paylaacaklardr. rnein
her bir alan CALISAN_NO, CALISAN_ADI, CALISAN_ADRES, CALISAN_MAAS
gibi zelliklere sahip olacaktr. Alttiplerin zellikleri ise birbirinden farkl olacaktr. Bu
rnein ekilsel gsterimi ekil 7.14te verilmitir.
56 / 78
ALIAN
TP
BUROMEMURU
MUHENDIS
ekil 7.14 st ve Alt Tipler

7.4.2 Normalizasyon iin Yedi Adm Metodu
Normalizasyon iin yedi adm metodu Ek3te anlatlmtr.
Normalizasyon iin Yedi Adm Metodu:
Ek3 Normalizasyon iin Yedi Adm Metodu / YBS Kitab (Sayfa 144,158)
57 / 78

1 Sistem Analizi Ders Notları

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

1 Sistem Analizi Ders Notları

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

DERS NOTLARI

Ders Kodu : 001 (END314)

: Sistem Analizi ve Tasarm

Ksa Ders zeti

Sistem Analizi Ders Notlar - indekiler

Ders erik Plan (Layout)

SSTEM KAVRAMI ................................................................................................................................... 1

SSTEM DNCESNN ORTAYA IKII................................................................................................ 1

SSTEM MODELLER .............................................................................................................................. 9

BLG SSTEMLERNE GR (YBS)................................................................................................... 18

BLGSAYARA DAYALI BLG SSTEMLER .................................................................................. 24

KAYIT/VER LEME SSTEMLER (VS).............................................................................................. 24

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar - indekiler

BLG SSTEMLERNN GELTRLMESNDE KULLANILAN ARALAR............................. 31

AKI EMALARI .................................................................................................................................. 31

VERTABANI TASARIMI VE YNETM.......................................................................................... 44

Veri ak szlk girii......................................................................................................................... 50

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar - indekiler

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar - indekiler

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar Blm 1

Birden ok ey veya paralarn kombinasyonu veya bir araya getirilmesi

Birbirleri ile etkileimli elemanlarn oluturduu topluluktur.

Nesneler ve bu nesneler ile zelliklerinin arasndaki ilikilerin meydana

Aralarnda ilikiler olan paralarn oluturduu topluluktur.

Plana uygun bir amac gerekletirmek zere tasarlanm eitli bileenlerin

Bir iletmede bir faaliyeti gerekletirmek amacyla btnletirilmi bir plan

Birbirleri ile ilikili bileenlerin oluturduu karmak btndr.

Bu tanmlar oaltmak mmkndr. Fakat sonuta bu ve benzeri tanmlarn ortak

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar Blm 1

Sistem Analizi Ders Notlar Blm 1

3. Veri ve bilgilerin toplanmas

Temel Bilimlerin Ortaya k

Uygulamal bilimlerin ortaya k

Temel bilimlerde uzmanlama

Uygulamal bilimlerde uzmanlama

ekil 1.1 Bilimsel Evrim

: Sistem iindeki herhangi bir nesne

zellik : Sistem iindeki elerin nitelikleri

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar Blm 1

Durum : Belli bir zaman noktasna sistemin e, nitelik ve faaliyetlerinin tanm.

Tablo 1.1 Baz sistem rnekleri

Sistem elerden olumutur.

eler arasnda ilikiler vardr.

Sistem belli bir amaca ynelmitir.

Bu noktay daha detayl inceleyelim.

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar Blm 1

ekil 1.3 Geri beslemeli sistem (dinamik sistem)

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar Blm 1

ekil 1.4 Detayl Sistem Gsterimi

nsan Merkezli Sistem

letme (Messese Sistemi)

retim Sistemi (letme Alt Sistemi)

ekil 1.5 letme Asndan Sistem Hiyerarisi

Hazrlayan: M. Fatih Yegl

Sistem Analizi Ders Notlar Blm 1

1.5.1 Ak ve kapal sistemler