Przenony

P R O J Eodbiornik
K T Y radiowy FM

Przenony odbiornik
radiowy FM
Kady elektronik (konstruktoramator) lubi si otacza
rzeczami, ktre sam wykona.
Std najczciej wykonywane
projekty to zegary, timery, piloty
oraz radia. Radia sprawiaj
wszystkim modym najwicej
problemw, ale pniejsze, cige
ich uywanie rekompensuje
wszystkie przeklestwa rzucone
na ukad podczas jego
uruchamiania. W tym artykule
chciabym zaproponowa
wszystkim budow przenonego
cyfrowego tunerka stereo.
Jego budowa jest stosunkowo
prosta, bardzo funkcjonalna oraz
przede wszystkim oparta na
atwo dostpnych elementach.
Do jego wykonania potrzebne
s chci, chci, jeszcze raz
chci, troch pienidzy, komputer
z BASCOMem (jeeli kto
chce mie wasne powitanie
ukazujce si na wywietlaczu
po wczeniu ukadu).
Wic do dziea.
Rekomendacje:
opisany w artykule tuner
na pewno zaciekawi osoby
interesujce si wspczesn
radiotechnik. Nowoczesne
ukady scalone pozwalaj,
w stosunkowo prosty sposb,
wykona cze odbiorcz
radia. Jest to dobry punkt
startowy zwaszcza dla osb
ze stosunkowo mniejszym
dowiadczeniem.

16

Najpierw o moliwociach

Zmontowany ukad ma nastpujce wymiary: 105x90x25 mm,

jest zasilany z czterech akumulatorkw-paluszkw, czas pracy uzaleniony jest od pojemnoci akumulatorw.
U k a d w n a j p r o s t s z e j w e rsji jest obsugiwany za pomoc
dwch klawiszy, pozwalajcych
tylko na zmian wczeniej zaprogramowanych stacji (o tym w
dalszej czci).
Ukad w penej wersji jest
obsugiwany za pomoc czterech
klawiszy, pozwalajcych na programowanie stacji (do 20), wprowadzanie i zapamitywanie ich
nazw, zmian stacji (numeru programu) oraz zmian trybu pracy tunerka. Wszystkie potrzebne
rzeczy (stan pracy) oraz aktualna
czstotliwo ewentualnie nazwa
odbieranej stacji s wywietlane
na wywietlaczu LCD 16x2. Po
zastosowaniu pilota w suchawkach pochodzcych z drogiego,
ale bardzo szybko psujcego si
walkmana nasz tunerek jest zdalnie sterowany. Wystarczy przyciski w pilocie podczy rwnolegle do odpowiednich przyciskw
w ukadzie i gotowe, a jeli pilot
by troszeczk bardziej zaawansowany to naley tylko zmieni
jego pytk.
Ws z y s t k i e p a r a m e t r y u k a du oraz zaprogramowane pamici
przechowywane s w nieulotnej
pamici EEPROM, wic wyczenie ukadu niczym nie grozi.

Opis ukadu

W budowie tunerka mona wyrni kilka podstawowych blokw:

Cz analogowa
Blok wielkiej czstotliwoci
oparty na ukadzie SANYO LA1185,
wzmacniacz poredniej czstotliwoci (10,7 MHz) oparty na ukadzie TOSHIBA TA8122AF (mona
go wycign ze starego walkmana np. AIWA), wzmacniacz czstotliwoci akustycznych oparty na
ukadzie TDA7050.
Cz cyfrowa
Sterownik oparty w najprostszej
wersji na procesorze AT89C2051,
syntezer czstotliwoci SAA1057,
pami EEPROM AT24C04, wywietlacz LCD 16x2, lepiej bez
podwietlania ze wzgldu na rdo zasilania.
Blok w.cz. (rys. 1) jest oparty
na ukadzie LA1185, ktry zapewnia dobre parametry jakociowe
oraz charakteryzuje si: napiciem
zasilania 1,5...8 V, poborem prdu
max. 8 mA, zawiera wszystkie potrzebne dla gowicy UKF bloki tj.
wzmacniacz wejciowy, generator,
mieszacz i rdo napicia odniesienia. To wszystko mieci si w
obudowie SIP9 (rys. 2). Sygna
z anteny, np. radio zet 93,6 MHz
kierowany jest do wzmacniacza
w.cz. w ukadzie LA1185 (wypr. 1),
nastpnie jest mieszany z czstotliwoci wbudowanego generatora (wypr. 8) w wyniku czego na
wyjciu ukadu wystpuje sygna o

Elektronika Praktyczna 3/2005

Przenony odbiornik radiowy FM

czstotliwoci poredniej 10,7 MHz
(wypr. 6). Std, aby odebra jak
czstotliwo musi by speniony
warunek: (czstotliwo odbierana) + (czstotliwo porednia) =
(czstotliwo generatora). Poniewa
czstotliwo porednia jest staa,
a czstotliwo odbieran dopiero
chcemy odebra, wic dostrajamy
tylko czstotliwo generatora. Za
dostrajanie generatora odpowiedzialny jest ukad syntezera SAA1057
sterowany przez mikroprocesor.
Z wyjcia ukadu LA1185 sygna
kierowany jest poprzez filtr FC1
(pierwszy filtr poprawiajcy selektywno ukadu) do ukadu pracujcego jako wzmacniacz czstotliwoci poredniej, detektor FM oraz
dekoder stereo. Te wszystkie bloki
mieszcz si w ukadzie TA8122AF
(rys. 3). Sygna z filtra FC1 kierowany jest do wzmacniacza w.cz.
(wypr. 1), gdzie jest wzmacniany,
jeszcze raz wzmacniany, nastpnie
kolejny raz filtrowany (filtr FC2),
a nastpnie kierowany do detektora FM. Po detektorze, sygna m.cz.
(MPX) dostpny jest na wypr. 19,
skd jest kierowany do dekodera
stereo. Tranzystor T1 peni funkcj wyciszania ukadu, dziki czemu podczas przestrajania ukadu,
na wyjciu nie sycha uciliwego trzasku oraz szumu. Wyjciowy
sygna m.cz. (kana lewy wypr. 14,
prawy 13) kierowany jest na potencjometr (regulator gonoci), a
nastpnie do wzmacniacza m.cz.
zrealizowanego na ukadzie TDA7050. Wzmacniacz zapewnia dobre
parametry, silny sygna, no i may
pobr prdu.
Jak wczeniej wspomniaem dostrojeniem do danej stacji (dostrojeniem czstotliwoci generatora)
oraz stabilizacj czstotliwoci generatora heterodyny w ukadzie LA1185, zajmuje si ukad SAA1057
(rys. 4). Jest to ukad ptli cyfrowej synchronizacji fazowej umoliwiajcy kwarcow stabilizacj
tego generatora oraz precyzyjne dostrojenie do odbieranej stacji.
Jest to bardzo wane szczeglnie
w dzisiejszych czasach, kiedy w
kadym miecie jest mnstwo blisko
siebie (czstotliwociowo) rozmieszczonych stacji radiowych. W starszych odbiornikach w goniku daje
si sysze czasami dwie stacje. W
naszym nie bdzie tej wady. Dziki zastosowaniu tego ukadu moliwe jest rwnie cyfrowe sterowanie
wszystkich funkcji (wywietlanie

Elektronika Praktyczna 3/2005

Rys. 1. Schemat elektryczny odbiornika

17

Przenony odbiornik radiowy FM

Rys. 2. Schemat blokowy ukadu LA1185

czstotliwoci, zapisywanie pamici, skanowanie). Ukady tego typu

s zazwyczaj trudne do opisu, ale
sprbuj tego dokona.
Parametry ukadu SAA1057:
- napicie zasilania od 3,6 do
12 V,
- pobr prdu 18 mA (typ.),
- zakres czstotliwoci od 512 kHz
do 32 kHz oraz od 70 MHz do
120 MHz,
- zakres temperatur od 25 C
do +80 C.
Do kocwki 8 ukadu SAA1057
doprowadzony jest sygna z generatora czstotliwoci znajdujcego
si w ukadzie LA1185 (rys. 5).
Naley tutaj wspomnie, i sygna
z generatora jest pobierany poprzez
cewk Lsprzeg (cewka syntezera) usytuowan obok cewki generatora L2
(o tym dalej). W naszym ukadzie
sygna z generatora dzielony jest

najpierw przez 10, nastpnie jest

dzielony w 15-bitowym programowalnym liczniku i nastpnie doprowadzony do detektora fazy. Do
detektora fazy doprowadzony jest
rwnie sygna z ukadu generatora czstotliwoci wzorcowej o
wartoci 4 MHz (poprzez dzielnik
czstotliwoci odniesienia). Oba
te sygnay s porwnywane. Sygna wyjciowy detektora fazy, bdcy wynikiem tego porwnania,
steruje programowalnym wzmacniaczem prdowym, z ktrego sygna, poprzez kocwk 6 ukadu
SAA1057, steruje prac generatora
czstotliwoci w ukadzie LA1185
(w skrcie). Peny schemat czci
sterujcej jest pokazany na rys. 6.
Zmiana czstotliwoci generatora powoduje zmian sygnau
wyjciowego z detektora fazy, co
spowoduje zmian napicia ste-

rujcego generatorem. Korekcja ta

bdzie przeprowadzana tak dugo,
a czstotliwo generowana przez
generator bdzie identyczna z zaprogramowan. Jeli chcemy uzyska czstotliwo generatora rwn 80 MHz, przy czstotliwoci odniesienia rwnej 10 kHz, to do 15
bitowego programowalnego dzielnika naley wpisa liczb 8000.
Sygna z generatora (80 MHz) zostaje podzielony przez 8000, dajc
w efekcie 10 kHz. W wyniku tego
dziaania podzielona czstotliwo
sygnau generatora jest rwna czstotliwoci odniesienia i ukad jest
dostrojony. Jeli po podzieleniu
czstotliwoci generatora wynik
wynosi np. 10010 Hz to napicie
strojenia zmienia si tak dugo, a
podzielona czstotliwo generatora wyniesie dokadnie 10 kHz. Taki
ukad regulacji czstotliwoci pozwala uzyska du dokadno, uniezaleniajc jednoczenie czstotliwo
od wpywu czynnikw zewntrznych
np. temperatury otoczenia.

Programowanie ukadu
SAA1057

Rys. 3. Schemat blokowy ukadu TA8122AF

18

Sterowanie ukadem SAA1057

odbywa si za pomoc 3-bitowej magistrali zoonej z sygnaw DLEN, CLB oraz DATA. Jest
to magistrala szeregowa po ktrej
dane przesyane s w sposb synchroniczny (rys. 7).
Poszczeglne sygnay realizuj
nastpujce funkcje:
- CLB - sygna taktujcy,
- DLEN - sygna wyboru ukadu scalonego, do ktrego zostanie przeprowadzona transmisja danych,

Elektronika Praktyczna 3/2005

Przenony odbiornik radiowy FM

EEPROM AT24C04 pracujcej na
magistrali I2C. Procesor wywietla rwnie wszystkie parametry
pracy tunerka na wywietlaczu
LCD 16x2.

Oprogramowanie

Rys. 4. Schemat blokowy ukadu syntezy SAA1057

- DATA - dane programujce

ukad scalony.
Pr o g r a m o w a n i e u k a d u SAA1057 polega na przesaniu dwch
sw 15 bitowych (rys. 8). Sowo
A zawiera dzielnik czstotliwoci
z zakresu od 512 do 32767, natomiast sowo B zawiera bity odpowiedzialne za:
- FM bit wyboru zakresu czstotliwoci,
- R E F H b i t w y b o r u k r o ku
przestrajania,
- CP3..CP0 bity wyboru prdu
sterujcego,
- SB2 bit wyboru formatu danych sowa B,
- SLA bit wyboru sposobu
transmisji,
- PDM1, PDM0 bity wyboru
trybu pracy detektora fazowego,
- BRM - bit wyboru sposobu
transmisji,
- T3..T0 bity suce do testowania ukadu.
Przykadowy format sw A i
B jest pokazany na rysunkach:
- sowo A (tab. 1):
- bit 15 o wartoci 0 oznacza,
e jest to sowo A,
- warto zakodowana w sowie
wynosi 10490 (dec)
- sowo B (tab. 2):
- bit 15 o wartoci 1 oznacza,
e jest to sowo B,
- bit 14 (FM=1) oznacza wybr
zakresu 70 MHz do 120 MHz,
- bit 13 (REFH = 1) oznacza
krok przestrajania 10 kHz,
- bity 12 do 9 (CP3..CP0) oznaczaj prd sterowania wynoszcy 23 A,

Elektronika Praktyczna 3/2005

- bit 8 (SB2 = 1) oznacza, e

bity 7 do 8 sowa B s aktywne (brane pod uwag),
- bit 7 (SLA =1) oznacza transmisje synchroniczn,
- bity 6,5 (PDM1 = 0 i PDM0
= 0) oznaczaj automatyczn
prac detektora fazowego,
- bit 4 (BRM0 = 1) oznacza cykliczne testowanie magistrali,
- bity 3 do 0 (T3..T0), ustawione domylnie.
Warto zakodowana w sowie
A zostaje przemnoona przez
krok syntezy ustawiony bitem 13
sowa B, std czstotliwo syntezy wynosi dokadnie 10490 kHz.
Programowaniem ukadu syntezera zajmuje si
ukad AT89C4051. Jest to mik r o p r o c e s o r f i r m y AT M E L
z 4 kB pamici programu. Procesor zajmuje si take takimi
czynnociami jak zapis czstotliwoci, nazw stacji oraz parametrw pracy tunerka do pamici

Oprogramowanie do tunerka
jest dostpne w 2 wersjach napisanych za pomoc BASCOMa:
uproszczonej i penej. Obie wersje
s w peni funkcjonale, a rnice zostay opisane na pocztku.
Mona zada pytanie: po co jest
oprogramowanie uproszczone skoro nie mona nic zaprogramowa.
Ju odpowiadam. Poniewa oprogramowanie pene zajmuje ponad
3 kB, a uproszczone 1,7 kB, wic
po zaprogramowaniu tunerka, procesor AT89C4051 mona wymieni
na wersj np. AT90S2313, bdcy
odpowiednikiem AT89, ale posiadajcy tylko 2 kB. Pytacie po co ta
zmiana? Poniewa procesor AT90
pobiera znacznie (to mao powiedziane) mniej prdu.
Oprogramowanie w wersji penej
dziaa w nastpujcy sposb: po
wczeniu ukazuje si pewne logo,
nastpnie jeli tunerek uruchamia
si pierwszy raz, to ustawia si
w tryb MANUAL, czyli ustawianie
rczne. Po dostrojeniu do jakiej
stacji (przyciskami UP i DOWN)
wciskamy ENTER i przyciskajc
UP lub DOWN wybieramy ZAPISZ
FREQ. Teraz przyciskamy ENTER i
wybieramy przyciskiem UP numer
pamici, ktry chcemy przypisa
danej czstotliwoci, przyciskamy
ENTER i nastpnie wpisujemy nazw dla tej pamici, litera po literze, przyciskajc UP lub DOWN
oraz zatwierdzajc ENTER, koczymy wpisywanie naciskajc ESC.
Tunerek automatycznie przechodzi
w tryb MEM czyli przeczanie

napicie
strojne

Rys. 5. Schemat ideowy ukadu syntezy czstotliwoci

19

Przenony odbiornik radiowy FM

WYKAZ ELEMENTW:
Cz analogowa
Kondensatory:
C2...C6, C9, C12: 1 nF
C20, C21: 4,7 mF
C7: 5 pF
C10, C18, C19: 22 nF
C1: 22 pF
C16: 22 mF
C8: 30 pF
C17: 41 nF
C11, C13...C15, C22: 100 nF
C24, C25: 100 mF
C23: 220 mF
Rezystory:
R12, R13: 10 V
R4, R5, R8: 22 V
R9: 22 kV
R1...R3, R6: 56 kV
R7: 100 V
R10, R11: 100 kV
Inne:
FC1, FC2: filtr 10,7 MHz
potencjometr STEREO 22 kV
VCO: rezonator 456 kHz
QUAD: rezonator 10,7 MHz
D1, D2: diody pojemnociowe
BB104
US1: LA1185
US2: TA8122AF
US3: TDA7050
cewki opis w tekcie
DL: dawik 1 mH

Rys. 6. Schemat czci sterujcej

numerw pamici. Chcc dostraja

do danych czstotliwoci przyciskamy ENTER i wybieramy MANUAL
zatwierdzajc ENTEREM. I tak w
kko. Proste i funkcjonalne. Gdy
ju zaprogramujemy wszystkie stacje, ktre suchamy, warto jest wymieni procesor na AVR, gdy jedyne co robimy suchajc to przeczamy stacje.
Po odpowiednim przerobieniu
ukadu (wykorzystaniu ukadu dostrojenia w TA8122 wypr. 10 i
podaniu go do procesora oraz po
przerobieniu oprogramowania) moliwe jest korzystanie z funkcji skanowania oraz automatycznego dostrajania do stacji. Mona te uruchomi
ukad wykrywania sygnau stereo.
Oprogramowanie w wersji penej pozwala take na dobudowaTab. 1. Format danych sowa A
Bit

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2

Warto 0 0 1 0 1 0 0 0 1 1 1 1 1 0

Tab. 2. Format danych sowa B

Bit

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2

Warto 1 0 0 0 0 0 1 1 1 0 0 1 0 1

20

nie zegara opartego na ukadzie

PCF8583, przyczonego do zainstalowanej magistrali I2C oraz
moliwo czasowego wczania i
wyczania tunerka (co podobnego
do alarmu) oraz (podstawowe) wywietlanie aktualnej godziny i daty
- jeeli kto ma na to ochot, prosz do mnie napisa.

Elementy indukcyjne

Jeeli kto wylutowa ukad TA8122AF, to moe jako Lwej i L1 zastosowa cewki wylutowane z tym
ukadem. Jednak wasnorczne nawinicie nie jest wcale takie trudne. Element Lwej to 5 zwojw drutu
DNE 0,4 na rednicy 5 mm, element
L1 to 5 zw. DNE 0,8 na rednicy 6 mm, element L2 to 6 zwojw
DNE 0,4 na 5 mm (w moim przypadku cewki Lwej oraz L1 s
cinite, natomiast L2 rozcignita na dugo ok. 15
1 0
mm). Cewk L sprzeg tworzy
1 0
p zwoju DNE 0,25 wlutowanego w pytk i tworzcego ptl obok cewki L2,
1 0
taki monta zapewnia odpo0 1
wiednie sprzenie pomidzy

Cz cyfrowa
Kondensatory:
C7: 1 nF
C1: 2,2 nF
C11: 4,7 mF
C5, C2: 10 nF
C9, C10: 39 pF
C3: 47 mF
C6, C8: 100 nF
C4: 330 nF
C12: 470 mF
trymer CAPVAR 27 pF
Rezystory:
R4, R7: 4,7 kV
R3, R5, R6, R8, R9: 10 kV
R2: 18 kV
R1: 180 V
R10, R11: 240 V
Inne:
wywietlacz LCD 16x2
D1, D2, D3: diody 1N4148
X1: kwarc 3,579 MHz
X2: kwarc 4 MHz
potencjometr 5 kV
US3: AT24C04
T1: BC547
US2: AT89C2051
US1: SAA1057
S1, S2, S3, S4: przyciski

Elektronika Praktyczna 3/2005

Przenony odbiornik radiowy FM

Rys. 7. Sposb wprowadzania danych do/z ukadu SAA1057

Rys. 8. Format danych A i B

cewkami. Cewka L3 to fabryczna

cewka 7x7 o oznaczeniu 204, ale
zastosowana moe by dowolna z
serii 200 na 10,7 MHz (wane jest
aby miaa wewntrz kondensator,
jeli nie to naley go dolutowa),
dawik DL to zwyky dawik o wartoci 1 H. Podane rednice drutw
nie s krytyczne.

Konstrukcja mechaniczna

Ukad zosta wbudowany w

pudeko zrobione z pytek laminatu dwustronnego o wymiarach
zewntrznych 105x90x25 mm, przy
czym jest to ukad bez wywietlacza. Jeeli chcemy wywietlacz to
naley to uwzgldni. Przyciski w
mojej wersji znajduj si w bocznej ciance, ale i tak korzystam z
przyciskw (UP i DOWN) znajdujcych si w pilocie na suchawkach. Cao jest zasilana z czterech akumulatorkw o cznym napiciu 4,8 V. Czas pracy tunerka zaley od pojemnoci akumulatorkw,
mog tylko powiedzie, e ukad
pobiera ok. 65 mA. To troch duo,
ale wszystko cao jest wykonana z elementw atwo dostpnych,
a akumulatorki zawsze wieczorem
moemy doadowa korzystajc np.
z przerobionej adowarki od komrki. Zainstalowane w pudeku

Elektronika Praktyczna 3/2005

gniazdo podczonego do zasilania

sprawia, i nie trzeba wyciga
akumulatorkw z pudeka.
Problem z anten mona rozwiza w ten sposb, e jako antena
moe pracowa masa w przewodzie
do suchawek. Wystarczy pomidzy
mas a wejcie suchawkowe wczy dawik (kilka zwojw) i wejcie antenowe podczy do dawika. (saba to antena, ale dziaa).

Uruchomienie i strojenie

Jestem pewien, i wikszo

czytelnikw nie ma potrzebnego
do strojenia sprztu, ale wierzcie mi - ja zestroiem tunerek
na such. Jeeli po uruchomieniu
oraz zwarciu bazy tranzystora T1
do masy w suchawkach sycha
szum, to wszystko jest w porzdku
i rozwieramy tranzystor, jeli nie
to trzeba znale przyczyn problemu. W moim przypadku szum
byo sycha ju na pocztku. W
nastpnej kolejnoci wkadamy procesor i podczamy LCD. Zaczamy ukad i na wywietlaczu powinien si pokaza napis powitalny.
Nastpnie ustawiamy tunerek na
czstotliwoci 98 MHz, a cewk
L2 ciskamy lub rozcigamy tak,
aby w punkcie strojenie wystpio
napicie ok. 2,2 V. Napicie bdzie

si zmienia tylko w prawidowo

dziaajcym ukadzie. Teraz ustawiamy tunerek na innej czstotliwoci, o ktrej wiemy, e nadaje
tam jaka silna stacja. Jeeli w
tym momencie sycha dwik to
jest super. Jeli nie to regulujc
cewkami Lwej, L1 oraz L3 staramy
si co odebra.
Ukad jest na tyle przystpny, i nie musimy stroi ukadu
detektora FM i dekodera stereo.
Cae strojenie polega na odpowiednim ustawieniu cewek L wej ,
L1, L2 i L3. Naley tak ustawi
cewki, aby tunerek odbiera stacje
radiowe w caym pamie UKF (87
108 MHz).
W razie problemw pozostaje tylko skontaktowa si z kim,
kto wie co wicej na te tematy
ni my, ja na odlego nie mog
zrobi nic wicej jak tylko yczy
powodzenia oraz powiedzie mailujcie w kadej sprawie (szczeglnie ci modzi i mao dowiadczeni
adepci tej cikiej sztuki i wiem,
e na pocztku jest strasznie ciko, szczeglnie jak jest si sam na
sam z ukadem, o ktrym za duo
nie wiemy).
Jacek Szostak
jostak@o2.pl

21