Chiny,

Stany Zjednoczone
i wiat
w oczach
Wielkiego Mistrza
Lee Kuan Yewa
Opracowanie
Graham Allison, Robert D. Blackwill, Ali Wyne
Przeoya: Halina Biczak

Warszawa 2013

Tytu oryginau: Lee Kuan Yew: The Grand Masters Insights on China, the United
States, and the World
Copyright 2012 Belfer Center for Science
and International Affairs
All rights reserved
No part of this book may be reproduced in any format by any electronic or mechanical
means (including photocopying, recording or information storage and retrieval) without
permission in writing from the publisher.
Wydanie polskie
Kurhaus Publishing Kurhaus Media sp. z o.o. sp.k.
Prawa do tumaczenia
Kurhaus Publishing Kurhaus Media sp. z o.o. sp.k.
Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tekstu nie moe zosta przedrukowana ani
wykorzystana w jakiejkolwiek formie bez zgody Wydawcy.
Tumaczenie: Halina Biczak
Redakcja: Jan Cipiur
Korekta: Jolanta Tyczyska
Projekt okadki: Dariusz Krupa
Zdjcie Lee Kuan Yewa na okadce: PAP/DPA
Opracowanie typograficzne i amanie: Marek Wjcik

ISBN: 978-83-63993-43-6

DOBRE CIEKI LITERATURY

www.kurhauspublishing.com
Kurhaus Publishing Kurhaus Media sp. z o.o. sp.k.
00511 Warszawa, ul. Nowogrodzka 18A lok. 21
Dzia sprzeday: kontakt@kurhauspublishing.com, tel. 531055 705

Spis treci
Przedmowa do wydania polskiego (Sawomir S. Sikora)

Sowo wstpne Henry A. Kissinger

13

Kim jest Lee Kuan Yew?

15

Kto sucha, gdy mwi Lee Kuan Yew?

17

Przedmowa25
Rozdzia 1 Przyszo Chin

29

Rozdzia 2 Przyszo Stanw Zjednoczonych

45

Rozdzia 3 Przyszo stosunkw amerykasko-chiskich 

63

Rozdzia 4 Przyszo Indii

75

Rozdzia 5 Przyszo ekstremizmu islamskiego

91

Rozdzia 6 Przyszo wzrostu gospodarczego w rnych krajach 105

Rozdzia 7 Przyszo geopolityki i globalizacji

117

Rozdzia 8 Przyszo demokracji

131

Rozdzia 9 Co myli Lee Kuan Yew

145

Rozdzia 10 Wnioski 

169

O Belfer Center for Science and International Affairs

175

Przedmowa
do wydania polskiego

iedy pierwszy raz signem po ksik Chiny, Stany

Zjednoczone i wiat w oczach Wielkiego Mistrza Lee Kuan
Yewa, zamierzaem j tylko szybko przekartkowa. Po godzinie wiedziaem, e to jedna z najlepszych i najbardziej wartociowych pozycji ostatnich lat i e musz j przeczyta w caoci,
a do fragmentw bd chcia wrci. Sposb narracji zrcznie prowadzi nas przez meandry koncepcji i pogldw prezentowanych
przez Lee Kuan Yewa, stratega, wizjonera, budowniczego potgi
Singapuru. Tym samym dostajemy do rk wyjtkowe kompendium wiedzy i przewodnik po aspiracjach i deniach, ale take
wyzwaniach stojcych przed USA, Chinami i caym wiatem w dobie globalizacji. Ksika jest rwnie wnikliw analiz stosunkw
midzynarodowych i pochwa systemu wartoci konfucjaskich
uczciwoci, dyscypliny, wreszcie poszanowania dla wadzy.
Trzy lata temu w Singapurze wsiadem do takswki i po kilku
minutach wsplnej drogi kurtuazyjnie zapytaem takswkarza, jak
si tu yje. Odpowied bya krtka i pamitam j do dzisiaj: In
Singapore, you dont want to be on the wrong side of the law, Sir*.
Dao mi to wtedy do mylenia. Nie wykluczam, e w Polsce ksika, ktr maj Pastwo w rku, wywoa dyskusj o tym, na ile mona ograniczy wartoci demokratyczne w yciu spoecznym, aby
skutecznie rozwija gospodark i silne pastwo. Nie chodzi przecie o to, aby zbudowa nad Wis drugi Singapur. Wierz jednak,
e droga do rozwoju pastwa, ktre wyroso w cigu pidziesiciu
lat na jedn z najwaniejszych gospodarek Azji, moe nas wiele na* Tum.: W Singapurze nie chciaby Pan by po zej stronie prawa.

LEE KUAN YEW

uczy, a przynajmniej zainspirowa do mylenia o ambitnym rozwoju Polski.

Posta Lee Kuan Yewa jest u nas mao popularna, a ksiki
jego autorstwa s sprzedawane zazwyczaj w oryginale, po angielsku.
Luk t mam nadziej wypeni niniejsza pozycja. Singapurski
m stanu jest bowiem od dziesicioleci autorytetem i cichym
doradc wielu wiatowych liderw od kolejnych prezydentw
Stanw Zjednoczonych po przywdcw azjatyckich. Jego wypowiedzi s analizowane i przytaczane przez najwikszych tego wiata.
Lee Kuan Yew by pierwszym premierem i wieloletnim przywdc Singapuru. Sta na jego czele przez trzydzieci lat, a nastpnie wpywa na jego ksztat jako minister senior i do niedawna
minister mentor. By z ca pewnoci twrc sukcesu tego miasta-pastwa, maego punktu na mapie na poudniowym kracu
Malezji. Pastwa, ktre nie byo autonomiczne podczas II wojny wiatowej Singapur znalaz si pod okupacj Japonii, a przed
ni i po niej (a do 1959 r.) istnia jako brytyjska kolonia. By
te jednym z najbiedniejszych krajw i musia zmierzy sizproblemem ogromnego bezrobocia, kryzysu mieszkaniowego, z brakiem zasobw naturalnych i ziemi. Mimo to, pod czujnym okiem
Lee Kuan Yewa w cigu zaledwie pidziesiciu lat sta si drugim po Japonii najbardziej rozwinitym pastwem Azji, potg
na wiatow skal, najczystszym i najbezpieczniejszym krajem
na globie, a take jedynym we wspczesnym wiecie w peni suwerennym miastem-pastwem.
Singapur, cho jego nazwa dosownie oznacza miasto lwa,
uwaany jest za azjatyckiego tygrysa. Od wielu lat zajmuje czoowe
miejsce w rankingu krajw cieszcych si najwikszym zaufaniem
przedsibiorcw i zagranicznych inwestorw Doing Business.
Lee Kuan Yewowi udao si to, o czym marzy kady przywdca.

Przedmowa do wydania polskiego

Przycign do swojego kraju i nadal przyciga midzynarodowe inwestycje na du skal. Wszystko to za spraw odpowiednich
zacht: niskich podatkw i przejrzystych procedur.
Ksika Chiny, Stany Zjednoczone i wiat w oczach Wielkiego
Mistrza Lee Kuan Yewa to w istocie zebrane i uporzdkowane
przez amerykaskiego politologa Grahama Allisona oraz dyplomat Roberta D. Blackwilla wypowiedzi Lee Kuan Yewa dotyczce
spraw fundamentalnych dla przyszoci wiata: znaczenia Stanw
Zjednoczonych i Chin na arenie midzynarodowej, ich wzajemnych
stosunkw, specyfiki Indii, roli islamu oraz przyszoci demokracji.
W kocowych rozdziaach Lew Kuan Yew dostaje rwnie szans
podzielenia si bardziej uniwersalnymi przemyleniami, a take wyjanienia, co ley u podoa jego przekona.
Lee Kuan Yew z nieukrywan fascynacj wypowiada si
o Stanach Zjednoczonych. Jego zdaniem Ameryk wyrnia spoeczestwo kreatywne, prne, atwo przycigajce i asymilujce ludzi utalentowanych. Spoeczestwo, ktre przewysza inne
pod wzgldem kultury przedsibiorczoci, w ktrym zarwno ryzyko, jak i poraka jest naturalnym elementem osigania sukcesu.
Wanie ze wzgldu na ducha przedsibiorczoci Amerykanie s dla
niego najbardziej dynamicznym i innowacyjnym spoeczestwem
wiata. Jego zdaniem Europejczycy czy Japoczycy maj jeszcze
przed sob dug drog, zanim naucz si takiego podejcia do biznesu, a tym samym poprawi swoj efektywno i konkurencyjno. Lee Kuan Yew chwali rwnie Amerykanw za to, e chocia
s supermocarstwem ze wzgldu na osignicia w nauce i technice,
a take potg gospodarcz i militarn, wci kieruj si wielkimi
ideaami. Potrafi dzieli si swoim bogactwem i wspiera inne kraje
w odbudowie lub w deniu do postpu. Byy premier konkluduje,
e dopki ich gospodarka cignie wiat, a w nauce i technice wyprzedza innych, dopty ani Europa, ani Japonia, ani Chiny nie usu-

10

LEE KUAN YEW

n Stanw Zjednoczonych z zajmowanej przez nie obecnie pozycji

dominujcej. I chocia widzi pewne zagroenia stojce przed USA,
jest przekonany, e taki stan rzeczy pozostanie aktualny co najmniej
przez najblisze kilkadziesit lat.
Wielk zalet ojca-zaoyciela Singapuru jest umiejtno
klarownego formuowania myli i stawiania jasnych tez, chocia
do czego z rozbrajajc szczeroci przyznaje si sam Lee Kuan
Yew nie zawsze w sposb politycznie poprawny. Mwi wprost:
Chiczycy potrzebuj USA. Potrzebuj tamtejszego rynku, technologii, moliwoci czerpania wiedzy. Jest przekonany, e Chinom
uda si utrzyma wysoki wzrost gospodarczy rwnie w nastpnym
dziesicioleciu. Nie kryje take przekonania, e kraj ten nigdy nie
stanie si liberaln demokracj, chocia z ca pewnoci twierdzi
byy premier Singapuru obecny ustrj Chin nie utrzyma si przez
nastpne pidziesit lat. Jak w takim razie bdzie wyglda? Tego
nie mwi, ale ju teraz daje nam ma wskazwk. Jego zdaniem nie
bez znaczenia jest fakt, e Chiny coraz czciej zaczynaj dostrzega
znaczenie rzdw prawa dla kierowania nowoczesnym pastwem.
Lee Kuan Yew w sposb otwarty wyraa rozczarowanie Indiami
i nie daje temu krajowi zbytniej nadziei na dobrze prosperujc gospodark. Jako przyczyn podaje przytaczajc biurokracj stojc na przeszkodzie rozwojowi przedsibiorczoci i napywowi zagranicznych inwestycji, a take brak odpowiedniej infrastruktury, systemu edukacji
i zbyt ma cz spoeczestwa zamieszkujc tereny miejskie.
W ksice Chiny, Stany Zjednoczone i wiat w oczach Wielkiego
Mistrza Lee Kuan Yew koncentruje si rwnie na szansach i wyzwaniach, ktre s konsekwencj globalizacji. Mwi take o nowym
wymiarze konkurencji, ktra przekroczya granice pastw. Zwraca
jednoczenie uwag, e to, co jest swego rodzaju barier, moe by
te szans, poniewa towary i usugi mona wytwarza czy wiad-

Przedmowa do wydania polskiego

11

czy wszdzie. W tym sensie globalizacja powoduje wyrwnanie

szans rnych graczy.
Przekadajc filozofi Lee Kuan Yewa na nasz rynek, nie sposb
nie zgodzi si z pogldem, e dla rozwoju gospodarczego pastwa
wane jest, aby zachca midzynarodowe firmy do inwestowania
w Polsce. Warto rwnie zauway, e wiele polskich przedsibiorstw ma duy potencja do tego, aby dziaa i podbija zagraniczne rynki, a produkty i marki, jakie oferuj, s na wiatowym
poziomie. Powinnimy pamita, jak wane jest przyciganie modych, utalentowanych ludzi, rwnie z zagranicy. I chocia polskie
firmy s do homogeniczne, to wanie wiksza otwarto na wiedz i kapita ludzki spoza Polski byaby waciw realizacj przesania o budowaniu duej siy maego kraju.
Gdybym na koniec mia powiedzie, czy ksika daje jednoznaczn odpowied, jak bdzie wyglda wiat za dwadziecia czy
trzydzieci lat to musiabym przyzna, e nie. Tego Lee Kuan
Yew dokadnie nie wie, chocia wielu przywdcw wiata polegao
na jego wizjach, a sama Margaret Thatcher mwia, e nigdy si nie
myli. Czy rzeczywicie i tym razem ten strateg i wizjoner przewidzia przyszo? A moe swymi wypowiedziami wyznaczy globalne trendy gospodarcze i spoeczne? Nie pozostaje mi nic innego, jak
zachci Pastwa do zapoznania si z ciekawymi pogldami Lee
Kuan Yewa i pozwoli, aby czas je zweryfikowa.
Sawomir S. Sikora**
padziernik 2013

** Sawomir S. Sikora jest menederem i bankowcem. W latach 19891994 wspautor polskiej transformacji sektora finansowego, od ponad 20 lat meneder w zarzdach bankw notowanych na GPW.
Od 10 lat Prezes Zarzdu Banku Handlowego w Warszawie S.A. i Citi Country Officer.

Sowo wstpne

minionym pwieczu miaem zaszczyt spotka wielu

wiatowych przywdcw; od adnego jednak nie nauczyem si tyle, co od Lee Kuan Yewa, pierwszego
premiera, a potem duchowego przywdcy Singapuru. Jeli nawiza
do starego sporu o to, czy jednostki ksztatuj wydarzenia, czy te
s przez nie ksztatowane, to w przypadku Lee Kuan Yewa czowieka niedocignionej inteligencji i rozsdku odpowied nie budzi wtpliwoci.
Wydawaoby si, e jeli Singapur, zdecydowanie najmniejszy kraj w poudniowo-wschodniej Azji, w ogle mg zachowa
niepodlego, to jego przeznaczeniem byo sta si klientem potniejszych ssiadw. Lee myla inaczej. Mia wizj pastwa, ktre nie tylko przetrwa, ale bdzie bra gr poprzez doskonao.
Wybitna inteligencja, dyscyplina i pomysowo stan si substytutem zasobw naturalnych. Wezwa swoich rodakw do speniania
obowizku, ktrego nigdy wczeniej nie dostrzegali: najpierw, eby
posprztali miasto, potem, eby powicili si osiganiu doskonaych wynikw i w ten sposb przezwyciyli pocztkow wrogo
ssiadw oraz wewntrzne podziay etniczne. Wspczesny Singapur
to jego spucizna.
Gdy Lee obj wadz, dochd na osob wynosi tam rocznie
okoo 400 dolarw; dzi to ponad 50 tysicy dolarw. Z jego inspiracji wielojzyczna ludno przeksztacia Singapur w intelektualne
i techniczne centrum rejonu Azji i Pacyfiku. Pod jego kierownictwem to redniej wielkoci miasto stao si znaczcym graczem midzynarodowym i ekonomicznym, zwaszcza jeli idzie o rozwijanie
wielostronnych wizw transpacyficznych.
W trakcie swego ycia Lee sta si niezastpionym przyjacielem
Stanw Zjednoczonych, co wynikao gwnie nie z potgi, jak sob
reprezentuje, ale z doskonaoci jego umysu. Jego analizy cechuje

14

LEE KUAN YEW

taka jako i gbia, e partnerzy traktuj spotkanie z nim jak okazj

do nauki. Gdy Lee przyjeda do Waszyngtonu, spotyka si z wieloma osobami z grnych szczebli amerykaskiego rzdu i spoecznoci
zajmujcej si polityk midzynarodow. Ten zwyczaj utrzymuje si
ju od trzech pokole. Dyskusje z nim odbywaj si w atmosferze
rzadkiej szczeroci, wypywajcej z ogromnego szacunku i dugiej
wsplnej historii. Kady z kontaktujcych si z nim amerykaskich
prezydentw odnosi korzy z faktu, e w kontekcie kwestii midzynarodowych Lee utosamia przyszo swego kraju z przyszoci
demokracji. Co wicej, Lee moe powiedzie nam wiele o naturze
wiata, z ktrym si stykamy, zwaszcza za dogbnie i przenikliwie
przedstawi sposb mylenia dominujcy w jego regionie.
Analizy Lee rzuciy wiato na najwaniejsze wyzwanie, z jakim
Stanom Zjednoczonym przyjdzie si zmierzy w dugim okresie: jak
zbudowa zasadnicze i naturalne stosunki z Azj, w tym z Chinami.
Nie ma nikogo, kto o naturze i zakresie tych stara mgby nam
powiedzie wicej ni Lee Kuan Yew. Jak jednak pokazuje ta ksika,
jego spostrzeenia wykraczaj daleko poza stosunki amerykasko-chiskie i obejmuj wszystkie dosownie wyzwania ze sfery relacji
midzynarodowych. Czytelnicy bez trudu zorientuj si, dlaczego
Lee jest nie tylko jednym ze znaczcych przywdcw naszych czasw, ale take mylicielem, szanowanym za wybitn przenikliwo
strategiczn.
Henry A. Kissinger w kwietniu 2012 roku

Kim jest Lee Kuan Yew?

Strategiem strategw
Przywdc przywdcw
Mentorem mentorw

Kto sucha, gdy mwi

Lee Kuan Yew?
Prezydenci

Barack Obama, prezydent Stanw Zjednoczonych:

Lee jest jedn z legendarnych osobistoci Azji XX i XXI wieku. Jest kim,
kto pomg uruchomi azjatycki cud gospodarczy (29 padziernika
2009 r.).
Bill Clinton, 42. prezydent Stanw Zjednoczonych:
ycie Lee upyno w subie publicznej, co jest zjawiskiem unikatowym i godnym uwagi... Pracujc jako premier, a obecnie jako minister
mentor, pomg dosownie milionom ludzi w Singapurze i w caej Azji
Poudniowo-Wschodniej w osigniciu lepszego, dostatniejszego ycia.
Mam nadziej, e przywdcy ASEAN [Stowarzyszenia Narodw Azji
Poudniowo-Wschodniej] bd rozwija wybitn spucizn Lee Kuan
Yewa... Dzikuj wam [Radzie Biznesu USA-ASEAN] za uhonorowanie czowieka, ktrego tak bardzo podziwiam (27 padziernika
2009 r.).
George H.W. Bush, 41. prezydent Stanw Zjednoczonych:
Podczas mojego dugiego ycia w subie publicznej zetknem si z wieloma inteligentnymi, kompetentnymi ludmi. Nikt z nich nie wywar
na mnie wikszego wraenia ni Lee Kuan Yew (rekomendacja ksiki
Lee My Lifelong Challenge: Singapores Bilingual Journey, 2011 r.).
Jacques Chirac, prezydent Francji w latach 19952007:
Lee Kuan Yew skupi wok siebie najbardziej byskotliwe umysy
i wprowadzi najwysze standardy do systemu rzdzenia. Priorytet,
ktry nada w trakcie swych rzdw interesowi ogu, kult wyksztace-

18

LEE KUAN YEW

nia, pracy i oszczdnoci w gospodarowaniu pienidzmi oraz zdolno

przewidywania potrzeb miasta umoliwiy Singapurowi to, co nazywam drog na skrty do postpu (rekomendacja ksiki Lee From
Third World to First: The Singapore Story: 19652000, 2000 r.).
Frederik Willem de Klerk, prezydent Republiki Poudniowej Afryki
w latach 19891994:
Przywdc, ktry wywar na mnie najwiksze chyba wraenie, by Lee
Kuan Yew z Singapuru... By indywidualnoci, ktra zmienia kurs
historii... Lee Kuan Yew powzi dla swojego kraju trafne decyzje: wybra waciwe wartoci i odpowiedni polityk gospodarcz, eby spoeczestwu zapewni udany rozwj. By w tym dziele artyst, a malowa
na najwikszym z moliwych pcien, jakim jest spoeczestwo. By take bardzo przenikliwym sdzi spraw wiatowych, a gdy spotykaem si
z nim na pocztku lat 90. XX wieku, przedstawia bardzo rozwan
i realistyczn ocen sytuacji w Afryce Poudniowej (30 marca 2012 r.).

Przywdcy chiscy

Xi Jinping, zapewne przyszy prezydent Chin1:

Lee jest naszym seniorem, ktry cieszy si naszym szacunkiem: Dzi
nadal niestrudzenie pracuje Pan nad popraw naszych stosunkw dwustronnych, co budzi mj wielki podziw. Nigdy nie zapomnimy istotnych
Pana zasug dla rozwoju naszych stosunkw dwustronnych (23 maja
2011 r.).

Inni szefowie pastw

Tony Blair, premier Wielkiej Brytanii w latach 19972007:

Lee to najinteligentniejszy przywdca, jakiego zdarzyo mi si spotka
(Blair: A Journey: My Political Life, 2010 r.).

W chwili wydania oryginau nie sprawowa jeszcze tego urzdu. Gow Chiskiej Republiki Ludowej
zosta 14 marca 2013 r. przyp. Kurhaus Publishing.

Kto sucha, gdy mwi Lee Kuan Yew?

19

John Major, premier Wielkiej Brytanii w latach 19901997:

Lee Kuan Yew susznie moe by nazywany ojcem wspczesnego Singapuru. Wprowadzi tam rozwizania, ktre byy kopiowane w caej Azji i ktre bardzo poprawiy wizerunek oraz pozycj Singapuru.
To spucizna, ktra ma trway charakter (wypowied w ksice Toma
Platea Conversations with Lee Kuan Yew: Citizen Singapore: How
to Build a Nation, 2010 r.).
Margaret Thatcher, premier Wielkiej Brytanii w latach 19791990:
Kiedy peniam ten urzd, czytaam i analizowaam kade przemwienie Lee. Mia umiejtno odrzucania propagandowej waty i przedstawiania z wyjtkow jasnoci wanych problemw naszych czasw,
a take sposobw radzenia sobie z nimi. Nigdy si nie myli (rekomendacja ksiki Lee From Third World to First: The Singapore Story:
19652000, wydanej w 2000 r.).
Helmut Schmidt, kanclerz Niemiec w latach 19741982:
Odkd pierwszy raz spotkaem mojego przyjaciela Lee Kuan Yewa,
byem pod ogromnym wraeniem jego byskotliwego umysu i przedstawianych wprost pogldw. Jego yciowe osignicia jako przywdcy politycznego i ma stanu s imponujce. Korzenie ekonomicznego
i spoecznego awansu wspczesnego Singapuru tkwi w posiadanej
przez Lee umiejtnoci ustanowienia waciwej osnowy politycznej
dla etnicznego zrnicowania Singapuru. Ta ksika stanowi kolejny
dowd jego przenikliwoci i kompetencji (rekomendacja ksiki Lee
My Lifelong Challenge: Singapores Bilingual Journey, 2011 r.).

Szefowie firm globalnych

oraz instytucji gospodarczych

Rupert Murdoch, prezes i dyrektor News Corporation:

Cho stale mia wok wrogo nastawione siy, co, co byo ubog, chylc si ku upadkowi koloni, Lee Kuan Yew przeksztaci ponad 40 lat
temu w pen blasku, bogat, nowoczesn metropoli. Ma byskotliwy

20

LEE KUAN YEW

i ostry umys; uwaa si go za jednego z najbardziej szczerych a

do blu i szanowanych mw stanu. Ta ksika to lektura obowizkowa dla kadego, kto prowadzi studia nad wspczesn Azj (rekomendacja ksiki Lee From Third World to First: The Singapore Story:
19652000, wydanej w 2000 r.).
John Chambers, prezes i szef Cisco Systems:
Istniej dwa czynniki wyrwnujce poziom ycia: Internet oraz edukacja. Lee Kuan Yew jest tym wiatowym przywdc, ktry to rozumie
i ktry wykorzystuje potg Internetu w celu odpowiedniego przygotowania Singapuru do przebicia si w internetowej gospodarce i odnoszenia w niej sukcesw (rekomendacja ksiki Lee From Third World
to First: The Singapore Story: 19652000, 2000 r.).
Sam Palmisano, prezes IBM:
Ciesz si niezmiernie z odwiedzin w Lee Kuan School of Public Policy.
Jest to dla mnie wydarzenie szczeglne z tego wzgldu, e wanie minister mentor Lee Kuan Yew to dentelmen, ktrego bardzo podziwiam
i od ktrego tak wiele si nauczyem. Udzieli mi mnstwa nauk w sprawie Azji i Chin, i Indii, a jego spostrzeenia s naprawd rewelacyjne
(1 lutego 2011 r.).
Rex Tillerson, przewodniczcy, prezes i dyrektor Exxon Mobil:
Przez wiele lat chtnie bywa Pan [zwracajc si do Lee] mentorem dla
szefw rzdw, liderw biznesu i dla mnie osobicie. Medal Lincolna nadawany jest przez Fords Theatre2 jednostkom, ktre... uosabiaj
trwa spucizn po prezydencie Abrahamie Lincolnie i cechujc go si
charakteru. We wspczesnej historii niewielu jest przywdcw speniajcych te kryteria w stopniu wikszym ni dzisiejszy laureat... Abraham
Lincoln powiedzia kiedy...: Wyrniajcy si geniusz gardzi utartymi
drogami. Dla ludzi z Singapuru Lee Kuan Yew by takim wyrniaCentrum edukacji usytuowane w budynku teatru, w ktrym w 1865 r. Lincoln zosta miertelnie
postrzelony przyp. tum.

Kto sucha, gdy mwi Lee Kuan Yew?

21

jcym si przywdc, ktry przedstawi narodowi mia wizj. Nie

prowadzi go utart ciek wsko pojmowanego protekcjonizmu, ale
szerok alej zaangaowania w skali globalnej i konkurencyjnoci gospodarczej (18 padziernika 2010 r.).
Robert Zoellick, prezes Banku wiatowego w latach 20072012:
Gdy tylko wiele lat temu usyszaem o Lee Kuan Yew School, od razu
zaczem si zastanawia, jak by tu do niej trafi. Nie wyobraam sobie
lepszego upamitnienia przywdcy, ktry pozostawi po sobie na wiecie
tak wyrany lad (18 grudnia 2008 r.).
James Wolfensohn, prezes Banku wiatowego w latach 19952005:
Bywaem doradc ministra mentora. Bya to bardzo cika praca. Wiele razy podrowaem do Singapuru i za kadym razem, gdy akurat
miaem co powiedzie ministrowi mentorowi, on mnie wstrzymywa
i mwi wanie to, co zamierzaem mu przekaza. Potem wracaem
do Stanw Zjednoczonych i sprzedawaem jego rady dalej. Panie ministrze mentorze, dzikuj bardzo za wszystko, czego mnie Pan nauczy.
Prbowaem udziela Panu rad. Tak naprawd jednak to Pan uczy
mnie (10 lipca 2007 r.).
Muhtar Kent, prezes i dyrektor Coca-Coli:
Historia odnotuje niewielu przywdcw, ktrzy dla swojego kraju i caej poudniowo-wschodniej Azji zrobili tyle, co Jego Ekscelencja Lee
Kuan Yew. Bdc si napdow rozwoju i ewolucji ASEAN, przyczyni si rwnie do tego, e miliony ludzi w poudniowo-wschodniej Azji
yj w warunkach pokoju i wzrostu gospodarczego (27 padziernika
2009 r.).
David Rothkopf, prezes i dyrektor Garten Rothkopf:
Wzorem wielu innych odwiedzajcych zaczynasz si zastanawia, czy
ta maleka wyspa [Singapur] ktra do 1965 r. nie bya nawet w peni niezalenym pastwem nie jest przypadkiem najlepiej rzdzonym

22

LEE KUAN YEW

miastem na wiecie i czy staroytni Grecy, a take zaoyciel Sinpapuru

Lee Kuan Yew nie mieli jakich asw w rkawie, gdy decydowali si
na ide miast-pastw... Lee, ktry rzdzi Singapurem podczas drugiej poowy stulecia, sta si wtedy jednym z najbardziej skutecznych,
cho czasem kontrowersyjnych przywdcw (Rothkopf, Power Inc.,
2012 r.).

Wysi rang politycy

Hillary Clinton, sekretarz stanu USA w latach 20092013:

Jestem zachwycona, e mog dzi tu [w Biaym Domu] powita ministra mentora... Singapur to dugotrway i ceniony partner w wielu
wanych sprawach. Sdz, Szanowny Panie [zwracajc si do Lee],
e naley powiedzie, i ma Pan bardzo wielu wielbicieli. Zaproszono
Pana w celu wrczenia wanej nagrody [nagroda Rady Biznesu USA-ASEAN Lifetime Achievement Award], przyznawanej za osignicia
caego ycia. Doczam do licznych Amerykanw, ktrzy skadaj Panu
podzikowania za sub publiczn (6 padziernika 2009 r.).
George Schultz, sekretarz stanu USA w latach 19821989:
[zwracajc si do Lee] Pan nas wszystkich bardzo duo nauczy tym,
co Pan zrobi, tym, co Pan mwi, a take wag, jak miay Paskie
wypowiedzi. I za to Panu dzikuj (27 padziernika 2009 r.).
Madeleine Albright, sekretarz stanu USA w latach 19972001:
Dawno nie spotkaam nikogo, kto miaby pogldy tak bardzo nowoczesne przy jednoczesnym wybitnym nastawieniu strategicznym (30 lipca
1997 r.).
Zbigniew Brzeziski, doradca ds. bezpieczestwa narodowego USA
w latach 19771981:
Naley do najbardziej czynnych intelektualnie przywdcw wiatowych... Jest w stanie dugo i ze znawstwem rozprawia o dosownie
wszystkich problemach midzynarodowych; jest najbardziej wnikliwym

Kto sucha, gdy mwi Lee Kuan Yew?

23

obserwatorem sceny azjatyckiej; a poza tym jest szczery, gdy przekazuje

nam, jaki jest w Azji odbir naszej zmieniajcej si roli w tej czci
wiata (16 wrzenia 1977 r.).
Larry Summers, w latach 20092010 dyrektor Krajowej Rady Ekonomicznej USA oraz sekretarz skarbu USA w latach 19992001:
Mwi o systemie rzdzenia tu przez wystpieniem Lee Kuan Yewa
to naprawd oniemielajce (15 wrzenia 2006 r.).
Robert Rubin, sekretarz skarbu USA w latach 19951999:
Lee ma gbok wiedz o sprawach geopolitycznych i kulturowych...
Zdarzyo si, e ministra mentora poznaem podczas azjatyckiego kryzysu finansowego, kiedy to wykaza si niesychanie dogbn znajomoci uwarunkowa geopolitycznych oraz zrozumieniem problemw regionalnych (Rubin w In an Uncertain World: Tough Choices from Wall
Street to Washington, wspautor Jacob Weisberg, 2003 r.).
Joseph Nye, przewodniczcy Narodowej Rady Wywiadu USA w latach 19931994:
Dzi jest to [Singapur] bogaty, kwitncy kraj. Gdyby reszta wiata dokonaa tego, czego dokona Singapur, wiat byby miejscem lepszym
i zamoniejszym... Lee jest czowiekiem, ktry nigdy nie przestaje myle, nigdy nie przestaje spoglda w przd, z wizj przyszoci. Do jego
pogldw odnosz si z szacunkiem wysokiej rangi politycy na wszystkich kontynentach (17 padziernika 2000 r.).

Komentatorzy

Nicholas Kristof, autor komentarzy w New York Timesie:

Przeobrae narodu dokonali te inni przywdcy Kemal Atatrk
w Turcji, Lenin w Rosji, Deng Xiaoping w Chinach aden jednak
nie odcisn na ludziach wyraniejszego pitna ni Lee... Mona si
z nim nie zgadza, trzeba jednak przyzna, e nietolerancja i autorytaryzm nigdy nie miay tak wymownego i pobudzajcego rzecznika. Te

24

LEE KUAN YEW

obszerne wspomnienia [From Third World to First] to spucizna nadzwyczajnego czowieka, a i ksika jest pod wieloma wzgldami taka
sama jak Lee: byskotliwa, skaniajca do mylenia, bezceremonialna
i prowokujca (5 listopada 2000 r.).
David Ignatius, autor komentarzy w Washington Post:
Spord politykw, z ktrymi w cigu ponad 25 lat pracy dziennikarskiej przeprowadzaem wywiady, on jest chyba najbardziej inteligentny
(28 wrzenia 2002 r.).
Fareed Zakaria, redaktor Timea:
Lee Kuan Yew przej skrawek ldu w Azji Poudniowo-Wschodniej
ktry w 1965 r., po wielu zmaganiach i cierpieniach, sta si niezaleny bez adnych bogactw naturalnych, za to z wielojzyczn ludnoci, skadajc si z Chiczykw, Malajw i hinduskich robotnikw,
i przeksztaci go w jedno z centrw gospodarczych wiata. eby tego
dokona, Lee musia prowadzi nie tylko sprytn polityk gospodarcz,
ale i przebieg polityk zagraniczn... Jest nadal niekwestionowanym
ojcem Singapuru. Byem przytoczony jego dogbnym zrozumieniem
wiata Chin, Rosji i Stanw Zjednoczonych, ktrym brylowa, w dodatku w wieku 85 lat (21 wrzenia 2008 r.).

Przedmowa

ee Kuan Yew jest wrd mw stanu minionego pwiecza

unikatem. Ten ojciec zaoyciel, i przez ponad pi dekad
dominujca w Singapurze posta, przej biedne, skorumpowane miasto-pastwo i zbudowa nowoczesny kraj, ktrego obywatele maj dzi wysze dochody ni wikszo Amerykanw. Jest
nie tylko twrc, ale rwnie pierwszoplanowym uczestnikiem tej
transformacji i wie o niej wszystko.
Na arenie midzynarodowej nie ma osobistoci, ktra wrd caego pokolenia przywdcw amerykaskich, chiskich i z innych
krajw wiata cieszyaby si takim powodzeniem, do ktrej tak
czsto zwracano by si o rad i ktrej suchano by tak uwanie jak
mdrca z Singapuru. Wszyscy amerykascy prezydenci od Richarda
Nixona, gdy w latach 19711972 wraz z Henrym Kissingerem zaprojektowa otwarcie na Chiny, po Baracka Obam zbaczali
z drogi, eby zatrzyma si w Singapurze, a gdy Lee odwiedza Stany
Zjednoczone, zapraszali go do Gabinetu Owalnego. Dla przywdcw
Chin, od Deng Xiaopinga gdy ten zacz wstpnie rozwaa zdecydowany marsz ku gospodarce rynkowej, ktry zainicjowa trzy dekady
dwucyfrowego wzrostu po prezydentw Hu Jintao i Xi Jinpinga Lee
jest najbardziej wpywowym doradc spoza kraju.
rdo inspiracji znajduj w jego osobie nie tylko wielkie
mocarstwa, ale take mniejsze pastwa, takie jak Izrael, ktrego
przetrwanie zaley od wyczuwania tendencji narastajcych poza
jego granicami. Nursutan Nazarbajew z Kazachstanu, gdy stan
na czele niepodlegego kraju, ktry nigdy wczeniej nie istnia jako
pastwo, szejk Khalifa bin Zayed ze Zjednoczonych Emiratw
Arabskich, Paul Kagame z Rwandy czy wielu innych przywdcw,
stajc w obliczu wielkich wyzwa, znajdowao u Lee strategiczne
wsprzdne, ktre pomagay im odnajdywa drog wrd problemw midzynarodowych.

26

LEE KUAN YEW

Celem tego niewielkiego tomu nie jest przegld minionych

50 lat, cho Lee wywar na nie godny uwagi wpyw. Nasz zamiar
to raczej skupienie si na przyszoci oraz szczeglnych wyzwaniach, jakie czekaj Stany Zjednoczone w nastpnym wierwieczu. Prbowalimy wyobrazi sobie pytania, jakie osoba, ktra 20
stycznia 2013 r. zoy przysig prezydenck, uzna za wymagajce
natychmiastowej reakcji, by zaraz potem przedstawi esencj wypowiedzi Lee, ktre odnosz si do owych pyta w najbardziej bezporedni sposb. Jestemy przewiadczeni, e odpowiedzi te oka si
cenne nie tylko dla osb ksztatujcych amerykask polityk zagraniczn, ale take dla liderw biznesu i spoeczestwa obywatelskiego
w USA, ktrzy inwestuj trudne do zdobycia dolary i czas o ktry
bywa jeszcze trudniej na podstawie oczekiwa odnoszcych si
do istotnych, ujawniajcych si w wiecie trendw. Anthony Tan
i Yeong Yoon Ying uatwiali nam wywiady z Lee naley im si
za to nasza wdziczno.
Rozdziaw jest dziesi. Ksika zaczyna si od wzrostu potgi
Chin, czyli od kwestii, o ktrej Lee wie bez wtpienia wicej ni
jakikolwiek inny zewntrzny obserwator czy analityk. Czy Chiny
zagro pozycji Ameryki jako czoowego mocarstwa najpierw
w Azji, a za jaki czas w wiecie? Wikszo architektw polityki
i ekspertw odpowiada na to zasadnicze pytanie mglicie, a zarazem abstrakcyjnie. Odrzucajc obud i ostrono, Lee odpowiada
natomiast: Oczywicie. Ich ponownie rozbudzone poczucie wasnego przeznaczenia to wszechmocna sia. Zamiarem Chin jest sta
si najwikszym mocarstwem wiata i zyska akceptacj jako Chiny
wanie, a nie jako honorowy czonek Zachodu.
Pytamy nastpnie o Stany Zjednoczone oraz stosunki amerykasko-chiskie, ktre w XXI wieku ksztatowa bd polityk
midzynarodow. Lee spodziewa si konfrontacji dwch wielkich
potg: Bdzie walka o wpywy. Wspzawodnictwo midzy nimi
jest nieuniknione. W odrnieniu jednak od pesymistycznie nastawionych realistw Lee nie uwaa tego konfliktu za nieuniknio-

Przedmowa

27

ny, pod warunkiem e przywdcy obydwu krajw bd dokonywa

waciwych ocen sytuacji.
Kolejne rozdziay dotycz midzy innymi Indii, ekstremizmu
islamskiego, geopolityki i globalizacji, a take demokracji. Kady
rozdzia zaczyna si od kluczowych pyta, a nastpnie przedstawia zwize zestawienie odpowiedzi Lee. Wiele z nich jest ostrych,
gdy od zawsze by przeciwny politycznej poprawnoci i nigdy nie
unika kontrowersji. Jako autorzy i twrcy tej ksiki oparlimy si
pokusie komentowania tych stanowisk czy przedstawiania wasnych
pogldw w przekonaniu, e prezydenci oraz ich najblisi doradcy
skorzystaj gwnie z uwag Lee, a nie naszych.
Wyodrbnilimy kluczowe spostrzeenia i gwne argumenty
Lee, eby mona je byo szybko przebiec wzrokiem. Nie naley rozumie tego opacznie: jestemy przekonani, e kade sowo na kadej
z nastpnych stron zasuguje na uwag, ale to czytelnicy sami o tym
zdecyduj. Podejrzewamy, e czytelnicy zamierzajcy ksik szybko
jedynie przejrze, stwierdz, e spdzaj nad ni wicej czasu, ni si
spodziewali, a sowa Lee skoni ich do zatrzymania si i zastanowienia nad tymi jego stwierdzeniami, ktre wydaj si im dziwne,
nawet niepokojce, ale jednoczenie owiecajce.
Moliwo spdzenia wielu godzin na suchaniu Lee i przekopywania si przez przepastne zbiory jego artykuw, wywiadw
i przemwie daa nam wicej satysfakcji ni oczekiwalimy. A jeli
uda si nam jeszcze namwi czytelnikw do posmakowania tego,
co dla nas okazao si tak uczt, bdzie to oznacza realizacj naszych de.

Rozdzia 1

Przyszo Chin

zy przywdcy chiscy powanie myl o zastpieniu USA

jako mocarstwa numer jeden w Azji? W wiecie? Co oznacza bycie tym najwaniejszym mocarstwem? Jak zmieni si
postpowanie Chin wobec innych pastw, jeli Pastwo rodka stanie si dominujc potg azjatyck? Jaka jest chiska strategia na
osignicie tej pozycji? Jakie s gwne przeszkody w realizacji tej
strategii? Na ile pilne w odczuciu przywdcw chiskich jest
osignicie prymatu w regionie i poza nim? Jak wedug przywdcw
Chin zmienia si bdzie rola USA w Azji, kiedy ju ich kraj stanie
si numerem jeden? Czy w nastpnych kilku dziesicioleciach uda
si utrzyma dwucyfrowy wzrost, jaki Chiny osigay przez trzy dekady? Czy Chiny stan si demokracj? Czy Chiny naprawd bd
najwaniejszym mocarstwem? Jak si powinno ocenia Xi Jinpinga?
Te pytania maj zasadnicze znaczenie dla prawdopodobnego kursu,
jaki obierze historia Azji i wiata. Zawarte w tym rozdziale przemylane odpowiedzi Lee Kuan Yewa odzwierciedlaj dziesitki lat
obserwacji i analizowania Chin oraz ich przywdcw.
* * *
Czy chiscy przywdcy powanie myl o zastpieniu Stanw Zjednoczonych w roli najwaniejszego mocarstwa w Azji?
W wiecie?
Oczywicie. Czemu nie? Za pomoc cudu ekonomicznego przeobrazili biedne spoeczestwo, stajc si drug co do wielkoci gospodark wiata i jak przewiduje Goldman Sachs s na dobrej

30

LEE KUAN YEW

drodze, aby w cigu nastpnych 20 lat zosta najwiksz. Depcz

po pitach Amerykanom w umieszczaniu ludzi w przestrzeni kosmicznej i zestrzeliwaniu satelitw pociskami. Maj liczc 4000 lat
kultur oraz 1,3 miliarda ludzi, w tym wielu bardzo uzdolnionych.
Mog czerpa z ogromnego zasobu wielkich talentw. Jak wic mogliby nie aspirowa do bycia potg numer jeden w Azji, a po jakim
czasie take w caym wiecie1?
Wrd pastw rozwijajcych si Chiny rosn dzi najszybciej,
w tempie 50 lat temu niewyobraalnym, dokonujc przy tym radykalnych przeobrae, ktrych nikt nie przewidzia... Wzrosy
oczekiwania i aspiracje mieszkacw. Kady Chiczyk chce silnych
i bogatych Chin, kraju tak dostatniego, rozwinitego i kompetentnego pod wzgldem technicznym jak Ameryka, Europa i Japonia.
Rozbudzone na nowo poczucie wasnego przeznaczenia stanowi si
wszechmocn2.
Chiczycy bd chcieli dzieli to stulecie z USA jak rwny
z rwnym3.
Chiny chc by najwikszym mocarstwem wiata. Wszystkie
rzdy, zwaszcza krajw ssiedzkich, ju to uwzgldniaj w swej polityce wobec Chin. Zmieniaj swoje podejcie, bowiem wiedz, e ponios konsekwencje, jeli pokrzyuj Chinom szyki w sprawach dla
tego pastwa zasadniczych. Chiny mog zastosowa wobec nich
sankcje gospodarcze, odmawiajc po prostu dostpu do rynku liczcego 1,3 miliarda ludzi z rosncymi dochodami i coraz wiksz si
nabywcz4.
W odrnieniu od innych pastw wschodzcych, Chiny chc
by Chinami i cieszy si akceptacj jako Chiny, a nie jako honorowy czonek Zachodu5.
Lee Kuan Yew, wywiad udzielony Grahamowi Allisonowi i Robertowi D. Blackwillowi, 11 maja, 2011 r.
Lee Kuan Yew, China: An Economic Giant?, przemwienie na Global Forum magazynu Fortune
w Szanghaju 29 wrzenia 1999 r.
3
Lee Kuan Yew, wywiad udzielony 8 maja 2008 r. Arnaud de Borchgrave z United Press International.
4
Lee Kuan Yew, Chinas Growing Might and the Consequences, Forbes, 28 maja 2011 r.
5
Lee Kuan Yew, wystpienie podczas uroczystej kolacji z okazji 25. rocznicy U.S.-ASEAN Business
Council, Waszyngton, 27 padziernika 2009 r.
1
2

Przyszo Chin

31

Co to znaczy by numerem jeden? Jak zmieni si postpowanie

Chin wobec innych pastw, gdy bd ju dominujcym mocarstwem azjatyckim?
Ich sposb rozumowania wywodzi si ze wiata sprzed ery kolonialnej oraz wyzysku i ponienia, jakie ta przyniosa ze sob. Sowo
Chiny oznacza po chisku Krlestwo rodka. Przypomina ono
o wiecie, w ktrym Chiny dominoway w regionie, inne pastwa
odnosiy si do nich jak petenci, a do Pekinu przybywali wasale z daninami, tacy jak na przykad sutan Brunei, ktry przywiz w darze jedwab, zmar tam czterysta lat temu i ma do dzi grobowiec
w Pekinie6.
Czy uprzemysowione i silne Chiny bd dla Azji Poudniowo-Wschodniej rwnie dobroczynne, jak od 1945 r. byy dla niej
Stany Zjednoczone? W Singapurze nie s tego pewni, podobnie jak
w Brunei, Indonezji, Malezji, Tajlandii, Wietnamie i na Filipinach.
Ju teraz zauwaamy, e Chiny s pewniejsze siebie, bardziej skonne
do zajmowania twardego stanowiska7.
Obawy Ameryki skupiaj si na tym, z jakim wiatem przyjdzie
si jej zmierzy, gdy Chiny bd w stanie podway jej prymat...
Wiele rednich i maych krajw w Azji rwnie si tego obawia.
Niepokoi je, e Chiny mog chcie wznowienia statusu imperialnego z wczeniejszych stuleci. Ogarniaj je ze przeczucia, e mog zacz by traktowane jak pastwa wasalne, zobowizane jak w minionych wiekach skada Chinom hod8.
Chiny spodziewaj si, e w miar wzrostu ich wpyww
Singapurczycy zaczn si do nich odnosi z wikszym respektem.
Mwi nam, e kraje czy to due, czy mae s rwne; powtarzaj:
nie jestemy hegemonem. Ale gdy robimy co, co im si nie podoLee Kuan Yew, wywiad udzielony 11 maja 2011 r. Grahamowi Allisonowi i Robertowi D. Blackwillowi.
Edward Cody, China Not a U.S. Rival, Beijing Official Says; Opposition Expressed to Power Politics in
Asia, Washington Post, 18 stycznia 1997 r.
8
Lee Kuan Yew, Asia and the World in the 21st Century, wystpienie podczas 21st Century Forum, Pekin,
4 wrzenia 1996 r.
6
7

32

LEE KUAN YEW

ba, mwi nam, e unieszczliwilimy 1,3 miliarda ludzi... Mamy

zatem zna swoje miejsce w szeregu9.
Jak strategi przyjy Chiny, eby sta si numerem jeden?
Chiczycy uznali, e najlepsz strategi jest zbudowanie silnej
i pomylnej przyszoci oraz wykorzystanie wysoko wykwalifikowanych i wyksztaconych pracownikw po to, eby sprzedawa i budowa lepiej ni wszyscy inni. Bd unika wszelkich dziaa, ktre
zepsuyby stosunki z USA. Rzucenie wyzwania silniejszemu i majcemu przewag techniczn mocarstwu, takiemu jak USA, przerwaoby ich pokojowy wzlot10.
Chiny stosuj podejcie zbiene z ideami emitowanego w chiskiej telewizji serialu Wzrastanie wielkich potg, ktry partia wyprodukowaa, eby nada odpowiedni kierunek dyskusjom, jakie
tocz si na ten temat wrd chiskich elit. Bd Niemiec i Japonii11
polega na prbach zakwestionowania istniejcego porzdku.
Chiczycy nie s gupi: oni tego bdu unikaj... W kategoriach
siy liczy si oglna wielko PKB [produktu krajowego brutto],
a nie PKB na mieszkaca... Pod wzgldem zdolnoci militarnych
Chiny z pewnoci nie osign szybko poziomu amerykaskiego,
ale ich gwatowny, cho asymetryczny rozwj ma na celu odstraszenie USA. Chiny rozumiej, e ich wzrost zaley od importu,
w tym od sprowadzanej energii, surowcw i ywnoci... Chinom
potrzebne s rwnie swobodne szlaki morskie. Pekin odczuwa
niepokj z powodu uzalenienia od Cieniny Malakka, wic dy
do zmniejszenia tej zalenoci12.
Han Fook Kwang, Zuraidah Ibrahim, Chua Mui Hoong, Lydia Lim, Ignatius Low, Rachel Lin i Robin
Chan, Lee Kuan Yew, Hard Truths to Keep Singapore Going (Singapur: Straits Times, 2011), s. 331.
Lee Kuan Yew, wystpienie podczas uroczystej kolacji z okazji 25. rocznicy U.S.-ASEAN, Business
Council.
11
Autorowi chodzi z pewnoci o I po. XX wieku przyp. Kurhaus Publishing.
12
Rozmowa zastpcy sekretarza stanu Steinberga przeprowadzona 30 maja 2009 r. z ministrem mentorem Lee Kuan Yewem, depesza poufna od Daniela L. Shieldsa, byego zastpcy szefa misji USA
w Singapurze, z 4 czerwca 2009 r.
9

10

Przyszo Chin

33

Chiczycy wyliczyli, e na dogonienie innych, na rozbudow

wasnego systemu i na przejcie z systemu komunistycznego na rynkowy potrzebuj 30, 40, moe nawet 50 lat w pokoju i spokoju.
Musz unika bdw popenionych przez Niemcy i Japoni. Podjta
przez te dwa pastwa rywalizacja o wadz, wpywy i zasoby doprowadzia w minionym stuleciu do dwch strasznych wojen... Bdem
Rosjan byo z kolei to, e przeznaczali ogromne rodki na cele wojskowe i bardzo mae na technologie cywilne. W rezultacie ich
gospodarka si zaamaa. Sdz, e chiskie kierownictwo pojmuje,
e jeli kto chce konkurowa z Ameryk w zbrojeniach, to przegra,
doprowadzajc samego siebie do bankructwa. Trzeba wic tego unika, nie wychyla si i umiecha. I tak przez jakie 40 albo 50 lat13.
W deniu do osignicia konkurencyjnoci Chiny nastawiaj
si na ksztacenie modych ludzi, wybierajc najbystrzejszych, ktrych skieruj najpierw do nauki i techniki, a w dalszej kolejnoci
do studiowania ekonomii, zarzdzania w biznesie i nauki jzyka
angielskiego14.
W pierwszej reakcji na okrelenie pokojowy wzrost powiedziaem jednej z tamtejszych organizacji eksperckich: To okrelenie
zawiera w sobie sprzeczno; w kadym wzrocie jest co ze wstrzsu. Oni na to: A jak Pan by to okreli?. Pokojowe odrodzenie
albo ewolucja, albo jeszcze inaczej, rozwj odparem. Oywienie
starodawnej chway, odwoanie si do wielkiej niegdy cywilizacji.
To ju jednak zrobiono. Teraz Chiczycy musz dokona wspomnianej ewolucji, i to najlepiej, jak tylko potrafi. Jaki rok temu
chiski przywdca pod siedemdziesitk zapyta mnie: Wierzy
Pan, e jestemy nastawieni na pokojowy wzrost?. Tak, wierz
odpowiedziaem ale z jednym zastrzeeniem. Wasze pokolenie przeyo wojn przeciwko Japoczykom, wielki skok, rewolucj
kulturaln, band czworga, a w kocu polityk otwartych drzwi.
Wiecie, e zdarzaj si puapki, a wic po to, eby Chiny mogy po13
14

Lee Kuan Yew, Its Stupid to Be Afraid, wywiad dla Der Spiegel, 8 sierpnia 2005 r.
Lee Kuan Yew, Contest for Influence in the Asia-Pacific Region, Forbes, 18 czerwca 2007 r.

34

LEE KUAN YEW

suwa si naprzd bez wpadek, potrzeba wam stabilnoci wewntrz

kraju, a na zewntrz pokoju. Tymczasem zaszczepiacie waszej modziey ogromn dum z postawienia Chin na nogi i patriotyzm...
To moe przynie nieprzewidywalne skutki. w chiski polityk
odpowiedzia, e dopilnuj, aby modzie waciwie to zrozumiaa.
C, mam nadziej, e tak. Ale moe si zdarzy, e jakie pokolenie
nabierze przekonania, e ju doroso, cho to jeszcze nie nastpio15.
Strategia Chin wobec Azji Poudniowo-Wschodniej jest do
prosta: Chiny mwi temu regionowi: ronij wraz ze mn.
Jednoczenie przywdcy chiscy chc stworzy wraenie, e wzlot
Chin ku potdze jest nieunikniony i e gdy nadejdzie ju epoka
Chin, inne kraje bd musiay zdecydowa, czy chc by przyjacimi Chin, czy wrogami. Chiny gotowe s jednoczenie dostosowywa skal swojego zaangaowania w taki sposb, eby otrzyma
akurat to, czego chc albo eby wyrazi swoj dezaprobat16.
Ogromny rynek i rosnca sia nabywcza sprawiaj, e Chiny zasysaj kraje Azji Poudniowo-Wschodniej w obrb swojego systemu gospodarczego. Nieuchronnie wessane we zostan take Japonia i Korea
Poudniowa. Wchania on rne kraje bez koniecznoci stosowania
siy. Ssiedzi Chin chc, eby Stany Zjednoczone utrzymay zaangaowanie w rejonie Azji i Pacyfiku, bo wtedy nie byliby oni zakadnikami
Chin. Stref wolnego handlu z krajami Azji Poudniowo-Wschodniej
USA powinny ustanowi ju 30 lat temu, na dugo przed tym, zanim chiski magnes zacz przyciga ten region w kierunku swojej
orbity. Gdyby USA uczyniy co takiego, ich sia nabywcza byaby
znacznie wiksza, ni jest teraz, a wszystkie kraje Azji PoudniowoWschodniej byyby powizane z ich gospodark, nie za uzalenione
od Chin. Zasadnicze tendencje ustala gospodarka. Rosnce wpywy
ekonomiczne Chin bdzie bardzo trudno zwalczy17.
Lee Kuan Yew, wywiad udzielony Michaelowi Elliottowi, Zoherowi Abdoolcarimowi i Simonowi
Elegantowi, Time, 12 grudnia 2005 r.
Lee Kuan Yew o gupich generaach w Birmie i o hazardzicie Chen Shuibianie, depesza poufna
od Patricii L. Herbold, byej ambasador USA w Singapurze, 17 padziernika 2009 r.
17
Lee Kuan Yew, wywiad dla Grahama Allisona i Roberta D. Blackwilla, 2 grudnia 2011 r.
15
16