Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Culserelfuturodelfuturo?
PorYuriSerbolov
28agosto2009
Qupodemoshacer
conelfuturo?
Amarlo
Temerlo
Soarlo
Imaginarlo
Adivinarlo
Esperarlo
Resistirlo
Purificarlo
Predecirlo
Pronosticarlo
Explorarlo
Disearlo
Planearlo
Construirlo
Deconstruirlo
Camposcientficosqueseinteresanenla
prospectiva:cienciasexactas,astronoma,fsica,
agronoma,biologa,demografa,laeconoma,las
cienciaspolticasysociales.
Campodela
prospectiva
Nunca pienso en el
futuro, llega
demasiado pronto
La imaginacin es ms importante que el
saber
Albert Einstein
Estamoshechosdelamateriadelossueososomosdelamismamateriaquelos
sueos(Wearesuchstuffasdreamsaremadeon).
Shakespeare
Quizselartedegobernarseaprecisamenteeso:elartedesabervaloraralpuebloy
esforzarseporalentarycumplirsussueos.
BlancaCotta.gastrnomaargentina.
IhaveaDream
MartinLutherKing
Lossueossonciervadeunsololado,dadoqueeselladoqueseve,porque
delotroquiznohaynada.
JorgeLuisBorges
Losdiosesponenenelcorazndeloshombressueos,deseos,aspiracionesamenudo
msgrandesqueellosmismos.Lagrandezadeunserhumanocorrespondeala
desproporcindolorosaentrelametaqueseproponealcanzarylasfuerzasquela
naturalezalehaconcedidoenelmomentodenacer.
AlexandroMagno
(CitadoporValerioMassimoManfredi.ElConfndelMundop.271)
Lautopasignificaelsueocolectivoysiestesueonoexistelagentesedesmigaja,se
encierraenclulasysevuelvemsegostaydepredadora.Yapareceelmiedoyla
insolidaridad.Estsmsindefenso,eresmenosgeneroso,mscobardeyportantoms
vulnerable.Sinutopasvivesamerceddeloqueelpoderdecidaimponerencada
momento.Estsensusmanos...
JoanManuelSerrat
Estecantautorfuemsallynosadvirti:
Sinutopalavidaseraunensayoparalamuerte
Cadasegundoqueinviertespensandoenlossueosdeotro,teestsapartandodelos
tuyos
YoguiRaman
(tomadodelMonjequevendisuFerrari)
Lavidaessueo
CalderndelaBarca
LahistoriadelaProspectiva
Cmosehaenfrentadoelser
humanoalfuturoalolargodela
historia?
EvolucindelaPreocupacindelSerHumanoporelFuturo
UltimosCuatroyMedioMilenios
De2500aCa1700dCdominaronlasposicionesmsticas.Elintersporelfuturoestaba
pobladodeOrculos,brujos,msticos,adivinadores,profecas,horscopos,bolasde
cristal,cartas,etc.
De1700a1950dominlaficcinproftica,lallamadacienciaficcin.
De1940enadelanteseempiezanadesarrollarlosenfoquessistemticosyparticipativos.
Trabajosdeltipodefbricaspensantes(ThinkTank).Laprospectivasevuelveunasunto
serio,cientficoyestratgico,inclusodesupervivenciaparalasgrandespotenciasy
8
organizaciones.
Las4etapasenlageneracindefuturos
Gen.
Etapa
De
Duracin
Posiciones
msticas
2500aC 1700dC
4,200
Ficcin
proftica
1700
1950
250
Enfoques
sistemticosy
participativos
1950
2070
120
Enfoque
2070
karmticoenla
construccin
delfuturo
CronogramadelaProspectivaydelosEstudiosdelFuturo
3MileniosyMedio(Orculos,Brujos,Adivinos,Horscopos,Brujos,Magos,etc.)
Enestos4mil200aosdestaca:
LaaparicindelIChing.
ElOrculodeDelfos.
LasprofecasdelaBiblia,delosMayasylasdeNostradamus.
LasUtopadePlatn,TomsMoro,laNuevaAtlntidadeFrancisBacon.
Elserhumanoseasomaalfuturo,perolohacetmidamenteydelamanodelosdioses.
10
Sinotraherramienta,msquesuimaginacin.
PosicionesMsticas
DeacuerdoconTomsMiklosyMaraElenaTellohaytres
aproximacionesmsticasalfuturo:laapocalptica,la
teolgicaylaproftica
Apocalptica.Secaracterizaporunrgidodualismoentreestemundoyelprximo,
ascomoporsufatalismoyeldistanciamientodelosquehaceresterrenales.
Adems,influidaporreligionesorientales,creaunacomplejaorganizacinenlaque
participanseresangelicalesydemoniacos.
Teolgica.Percibeelfuturocomoeldesarrollodeunpropsitoinherenteal
universomismoyenfuncindeDios.
Proftica.Mantienelanocinhebreadelfuturocomounaposibilidadabiertaala
esperanzayresponsabilidaddelserhumano.Lasprofecasdeloshebreoseranun
medioparamotivaralpuebloacambiosdeconducta,puesplanteabanqueelfuturo
podaserlogradoporelhombre,sibienenapegoasuscreenciasreligiosas.
11
Lapreocupacinnocientficaporelfuturo
Orculos
Adivinos
Brujos
Sacerdotes
Hechiceros
Chamanes
Astrlogos
HorscoposyelaboradoresdeCartasAstrales
Lectoresdecaf,deagua,delapalmadelamano
Lectoresdecartas(Tarot)
Nohacenotracosaquetratardepredeciryadvertirsobreelfuturo(Miklos
yTello)
Buscansignosenlasestrellas,lascartas,elcaf,losgallos,lasconchas,etc.
Propiciaronelsurgimientodecreyentes,convencidos,escpticos,oponentes,
polemistasyfanticos.
12
De1700a1950dominlaficcinproftica,lacienciaficcin,conlosprimerosenfoques
cientficos.
GrandesautorescomoJulioVerne,EdwardBellamy,GeorgeOrwell,AldousHuxley,Arthur
Clark,IsaacAsimov,RayBradbury,AnthonyBurgessyAlvinToffler.
LasprimerasvisionescientficasdeCharlesRichet,H.G.Wells,WilliamF.Ogburn.
LavisindequelacienciapuedecrearunmejorfuturohastalavisindeRusselldequela
13
cienciaeslaresponsabledelterriblefuturoquenosacecha.
Enfoquesistemticosyparticipativosparalaexploracin,diseoyconstruccindel
futuro
De1940enadelanteseempiezanadesarrollarlosenfoquessistemticosyparticipativos.
Trabajosdeltipodefbricaspensantes(ThinkTank).Laprospectivasevuelveunasunto
serio,cientficoyestratgico,inclusodesupervivenciaparalasgrandespotencias,acargo
delejrcito,delaCorporacinRand,delClubdeRoma.Lainvestigacinyconstruccindel
futurosevuelveunadisciplinacientfica.Susprediccionessonbasedepolticasnacionales
ymundiales.H.H.Arnold,comandantedelafuerzaareadeEUplantealanecesidadde
14
llevaracaboestudiosacualquiercosto.
Lasdistintasvisiones
TesisvsAnttesisdelaProspectivay
delosEstudiosdelFuturo
TesisvsAnttesis
Lavisindelaprovidenciadivinavslavisinapocalpticadelfindelmundo.
Lavisindequenuestrofuturoestenmanosdelosdiosesversuslavisindequeel
futuroestennuestrasmanos.
Lavisindequelacienciaylatecnologavaasalvaralmundoyresolvercualquier
problemavslavisindeRusselldequelacienciaeslaresponsabledelfuturoterrible
quenosacecha.ImmanuelWallerstein(1930)fuemsallalafirmarquelaciencia
noalcanzpararesponderalasdemandasdelasociedad.Hoyesunfactorde
desconfianzayriesgo.
LavisindeMalthus(1798)yladelClubdeRoma(1972)dequeelaumento
constantedelapoblacingenerarhambre,miseriaydesolacinvslavisindequeel
conocimientoylatecnologaresolvercualquierproblemadecomida,energao
cambioclimtico(Condorcet,H.G.Wells,Toffler).
Laideadequeelfuturopuedepredecirsequedominlapocaprecientficadela
prospectivaylosestudiosdelfuturoversuselplanteamientodequeelfuturono
puedepredecirseperosdisearse,planteadaporOlafHelmeryNormanDalkey
creadoresdelaTcnicaDelfos.
16
Desdeestimarlaprobabilidaddeocurrenciadedeterminadosfenmenos(posicin
pasiva)hastamodificarlarealidad(posicinactiva).
Desdeverelfuturocomounazonadondeseescondenamenazas,peligros,
catstrofesyriesgosversusverelfuturocomounazonadeoportunidadesy
posibilidades,comounlibroenblancodondepodemosescribirconnuestra
imaginacinyconnuestraaccin,diseandoyconstruyendolosfuturosquenosotros
librementeelegimos.
Desdeverelfuturocomounafatalidad,comoaltoinevitableversusverelfuturo
comounaeleccinproactivaquevamosaconvertirenunarealidad.
17
Porqunecesitamosdela
prospectiva?
Unarealidadmscomplejaeincierta,
multicausalycartica
Unagotamientodelosenfoques
tradicionales
18
Porqunecesitamosla
prospectiva?
Unarealidadcada
vezmscompleja,
cambiante,inciertay
cartica
Enfoques
Tradicionales
Agotados
Mejores
Propuestasy
Herramientas
prospectivas
19
Dndeseconstruyeelfuturo?
Enlamentedelosactores
Elfuturoseconstruyeenlamentedelosactores.Sonellosquieneslopueden
visualizar,disearyconstruir.
Sinolohacen,entoncesestnrenunciandoalfuturoquepuedensoarycreary
entoncessonvctimasdelfuturoynoamosdesudestino.
Sinembargo,cuandonuestrosparadigmasnosciegananteelfuturoocuando
nuestrasemocionesperturbadasnoshacentemeralfuturo,podemosasumir
comportamientosirracionaleseinclusoautoperjudiciales.
Laclaveesentrenarlamente,para:
Cambiarnuestrosparadigmas
Desarrollartoleranciaalavaguedad,alaincertidumbre,alacomplejidadyala
impermanencia.
Evitarquenosperturbenemocionesperjudicialestalescomolaira,laestupidez,la
pereza,lalujuriaylacodicia,delascualessederivanotrasnomenospeligrosas
comolasoberbia,laenvidia,loscelos,losmiedos,laspreocupaciones,etc.Nublan
lamenteynosolonosimpidenverelfuturo,sinotambinelpresenteconclaridad.
Asumiruncomportamientovirtuosodepensamiento,palabrayobra.Laviolacin
deprincipiosticosagitalamente.Slomodificandonuestrocomportamiento
podemoscrearunfuturodistinto.
Desarrollarlaatencinunipuntualypoderhacerretrocognicionesdelpasado,
anlisisrigurososdelpresenteyprocognicionesdelfuturo.
21
Haciala4generacinenlos
estudiosdelfuturo
Elfuturodelfuturo
Yavimosquehemostenidotresgeneraciones:ladelasposiciones
msticas,ladelaficcinprofticayladelosenfoquessistemticos
yparticipativospodemosteneruna4generacinollegamosal
findelahistoriacomodiraFukuyamaenotrombito?
Alosenfoquessistemticosyparticipativos,quellevan70aos(desde1940),loscualesse
profundizanylleganaaltosnivelesdeprofesionalismoycienciaenlosprximos70aos
(2080),seagregaunnuevoenfoqueenelquelaprospectivaylosestudiosydiseosdel
futuroexploranelkarma,esdecirelcomportamientoticopasadoypresentedesujetos,
organizacionesysociedadesparapredecir,planear,disear,construirydeconstruirsu
futuro.EstoabreunnuevoparadigmaparaelTercerMilenio.
Latecnologaylacienciahanmejoradolavidadelserhumano,perotambin,comodice
BertrandRusselhansidoresponsablesdelterriblefuturoquenosacecha.Enelnuevo
enfoqueseanalizalascausaskrmicasquehanocasionadoesasdesviaciones.
LaLeydelaRetribucinMoraldelasAccionesnosadviertequetodoactonegativotendr
unefectonegativoenelfuturoyviceversa.Deserciertoesto,locualtendramosque
demostrarcientficamenteimplicaraqueademsdedisearyconstruirelfuturo,conlas
mejoresherramientasquequeramos,deberamostambincuidarquenuestras
intencionesseanvirtuosas,loqueimplicaraelevarnuestroniveldeconciencia.
23
Elproblema,vistocientficamentenoestansencilloderesolver,porquelos
expertosnosadviertenqueelkarmatienetresfases:
Unapartedirecta,cuyascausassonvisiblesypuedenserestudiadas.
Unaparteindirecta,cuyascausasnosontotalmenteclaras.Serequiere
enfoquescontraintuitivosymodelosmuycomplejos.
Unaparteocultaosecretaquerequierequelosestudiososdesarrollentres
entrenamientos:eldesumente(shamatayvipashana),eldesupercepcin
(prajna)yeldesuvirtud(shila).Ellaboratoriocientficosetrasladadel
microscopiootelescopioalapropiamentedelcientfico,lacualseconvierteen
elcampodeexploracin,experimentacinydesarrollo(AllanWallace).
Elplanteamientoesqueunonopodrtenerunmejorfuturohastaqueno
limpiesukarma.Esteesunplanteamientoprovocativoquevamsalldeloque
hanplanteadohastaahoralaprospectivaylosestudiosdelfuturo.Parecieraque
nosdevuelvealasposicionesmsticasquesecreanyasuperadas,perocomodijo
unodelosmayorescientficos,AlbertEinsteinelfuturoserespiritualonoser.
Hastaahoralaprospectivaseriasehabasadoenpurascosasmateriales,al
alcancedelos5sentidos.Estecomponenteespiritualdelkarmapuedeservisto
pormuchoscomounaregresinanticientfica,peroascomolafsicasebasaen
relacionescausaefecto,tambinparecequeestecomponentedeterminalavida
delaspersonas,delasempresas,delasfamilias,delasorganizaciones,delos
pasesydelahumanidadensuconjunto.Ser?Primerohabrquedemostrar
24
estahiptesis.
Existeonoelkarma?Sinoexisteentoncesporqunorobaromentiromatar.
Porqullevaruncomportamientotico.Porqualinearseaprincipios.Porque
servirtuoso.
Sinuestrasaccionesnotienenconsecuencias,entoncesporqunoportarnos
mal.Todoselimitaraasermslistosoabusadosquelosdems,quelas
autoridadesyquelasleyes.Salirnossiempreconlanuestra.Elcinismoreinara.
Noesacasoelparadigmaquehadominadoalmundoenestosltimosaos,
porejemploconlacontabilidadcreativaoconWatergateoconelcasoIrn
Contrasoconlacorrupcingubernamentaloconelboomdelapirateraoconel
desprecioporelvalordelapalabradelosdemsodesutiempo,centradosenun
paradigmaegosta,egocentrista,materialista,cnico?
25
QueselKarma?
Causa
Causa
oculta
Causa
indirecta
Pasado
Causa
directa
Efecto
Efecto
Presente
Futuro
Trestiposdekarma
Directo.Elqueestalavista,elquepodemosverpornosotrosmismos.Unaaccinque
produceunareaccin.Unacausaqueproduceunefecto.Sihagoesto,entoncesvaapasar
aquello.Porejemplo:robo,sequemevaadetenerlapolicayquevoyairalacrcel.
Indirecto.Larealidadesmuycomplejayesproductodeinifinidaddecausas,algunas
directasyotrasindirectas.Porejemplo:poralgunaraznnacenunpasdesarrolladoo
subdesarrollado,enunafamiliaricaopobre.
Ocultoosecreto.Estekarma,dicen,nolopuedenvermsquegenteiluminada.Nolo
puedenvernisiquieralosmsagudoscientficos(locualnosrecuerdalaestructuradelas
revolucionescientficasdeThomasKuhnde1962).Nosaseguranquehaygentequepuede
versiotrosevaamoriroquekarmatraedeotrasvidas.
26
SegundoEvento
Habrotroeventocuya
existentefuecausadel
primero
PrimerEvento
Cadaeventoqueocurre
Placer
virtuoso
causa
No
virtuoso
Pasado
Action
Reaccin
Karma
Vipaka
efecto
Sufrimiento
Presente
http://www.ncf.ca/freenet/rootdir/menus/sigs/religion/buddhism/introduction/truths/karma2.html
Futuro
LeydelKarma
Turesponsabilidad
ThirdEvent
Tu
libertad
Virtud
Tu
prximo
karma
Placer
causa
efecto
Novirtud
Sufrimiento
Segundoevento
Primer
Evento
Cadaeventoqueocurra
Virtud
Placer
causa
efecto
Novirtud
Sufrimiento
Pasado
SelfElaboration
TuKarma
Habrotroeventocuya
existenciaescausadel
primero
Presente
Futuro
Situsufresenelpresenteesporquetuhashechomalaseleccionesenel
pasado.Situyanoquieressufrirenelfuturotunecesitascambiartuformade
pensaryactuar.
Lasaccionespasadasgeneranefectosenelpresenteoen
elfuturo
Hay3tiposdekarma:uno
evidente,unoocultoyotro
imposibledeverparaunamente
noiluminada
Pasado
Elmomentoqueestsviviendoenel
presentepuedetenercomokarmaalgo
visible(unaconsecuenciadealgo
inmediato),algolgico(algoquehiciste
anteriormente),oalgodesconocido(algo
que,dicen,perteneceaotrasvidas).Se
podrdemostrarestocientficamente?
Presente
Futuro
29
29
Enfoque:
Nohayunaposicindualistaentrestemundoyalgunoprximo.Separtedelprincipiodeunicidadentreel
mundomaterialyelmundoespiritual.
Elfuturoestenfuncindelserhumano.Eleselresponsabledesusactosydelasconsecuenciasdelos
mismos.Noningunafuerzaexterna.Elserhumanonoesvctimadesudestino,sinoconstructordelmismo,
peromientrasseapresadesusparadigmas,desuspatronesdecomportamientoyenlugardecontrolarasu
mente,seacontroladoporlamisma,entoncesestardormidoyeldestinoloarrollarenlugarde
disearloyconstruirloasuconveniencia.
Uncambiodeconducta,uncomportamientomsvirtuoso,puedeconduciraunmejorfuturo.Las
investigacionesempricasycientficassobreestecampoconfirmanenunos70aoslaexistenciadelkarmay
demuestranqueesposibleelentrenamientodelamenteparallegaraestadossuperioresdeconciencia
(estosyasehandemostrado,peroseperfeccionanlastcnicasparadesarrollarlosavoluntad)yalcanzarla
sabidura.
Seconfirmaquelastresmarcasquegobiernantodalarealidadoexistenciason:lanoinherenciadetodos
losfenmenosycosas,lacausalidadylaimpermanencia.Estollevaaunsaltoespiritualatodala
humanidadyunasociedadbasadaenelprincipiodelamorydelrespeto,ypropicialasolucindelos
problemasdedesigualdad,hambre,guerras,contaminacin,agua,energa,etc.Arribamosaesautopa
platnicadondelosreyesfilosofosservidoresdelaciudadvelanporlafelicidaddetodos,desterrandolas
contradiccionespolticasyeconmicas.Elserhumanoconquistaeldeseo,enlugardeseresclavodelmismo.
Vuelveelparadigmacentradoenlabondad,laverdadylabelleza,quesuperaalactualparadigmabasadoen
elpoderylariqueza.LlegamosalPuntoOmegadeevolucinynodeinvolucinydamosunsalto
civilizatorio.ElHomoSappiensmaterial,egosta,cnicoeignoranteseconvierteenelHomoSappiens30
Espiritual,generoso,ticoysabio.
ElPuntoOmega
Unpuntodeinflexinhaciala
evolucinynohacialainvolucin
(unaoctavasuperiorynoinferior)
Octavaparaarriba.Inflexinalaevolucin
ElPunto
Omega
Fuente:TheWhite
HoleintheTime.
ByPeterRussell
ApareceelHombreNuevo(sucesordelHomoSappiens).Osholo
denominaZorbaelBuda(combinalomaterialyloespiritual)
Nuestroserinteriordejadeserunmisterio
Logramoslaexploracindelamentehumana
Logramoseldespertar
EvolucinorevolucindelaConciencia
Cambioenlapercepcin(setrasciendeestavisinegocntricay
materialista,egosta,consumista,cnicapasarporencimadelos
principiosydelosdemsbasadoenParadigmadelpoderydela
riquezayasumimoselParadigmadelaverdad,labondadyla
belleza.
Octavaparaabajo.Inflexinalainvolucin
Seponeenpeligrolaexistenciadelserhumano
Llegamosauncolapsoecolgico
Llegamosallmitedepoblacinquepuedesoportarelplaneta
Seagotanlosrecursosnorenovables(petrleo,carbn,etc.)
Crisisdeconciencia
Desaparicindeespeciesvegetalesyanimales
Seagotaelaguadulceenelplaneta
Seacabalaenergafsil(estamosconsumiendo3,500vecesms
32
queenlaantigedad)
Wikipedia
LograremosllegaralPuntoOmega?
PierreTeilharddeChardin
Algnda,cuandohayamoscontroladolosvientos,lasolas,las
mareasylagravedad,tendremosquedominarparaDioslas
energasdelamor.Entonces,porsegundavezenlahistoriadela
humanidad,elserhumanohabrdescubiertoelfuego.
ElDespertardelaConciencia
33
LaCasaProspectiva
Cmosediseayconstruyeel
futuro?
35
1. LoprimeroqueserequiereesunModelodeInteligencia.Necesitamosintelegira
larealidad.Estolosabemosdesdehace4mileniosymedios.Peroahora
disponemosdelaMatrizdeInteligenciaconsus7nivelesdeconocimientoy7
nivelesdepercepcinparaauditarenquniveldeinteligenciaestamosactuando
paradisearyconstruirelfuturo.Asimismodisponemosdemdulosquenos
permitenpasardeunniveldeinteligenciaaotro.Esonospermiteenfrentaral
futurodeunaformasistemticayparticipativa.Analizandotantolaparte
endgenadelproyecto(cosmogona)comolaparteexgenadelmismo
(cosmovisinoentornoenelqueopera).
2. EseModelonospermitedetectartendencias,haceranlisisydiagnstico,as
comohacersntesis:escenarios,prospectivas,planesyestrategias.Esdecir
contestarlas5preguntasbsicas:dndeestamos?(diagnstico),dednde
venimos?(tendenciasyanlisis),haciadndevamos?(escenarios),hacia
dndequeremosir?(prospectiva)yquvamosahacer?(estrategia).
3. Adicionalmentetenemosquerecurriralaplaneacinparticipativapara
determinarVisionesdeFuturoConsensadas,contrazabilidad,quepermitan
construirpolticaspblicas(dondelagenteparticipaeneldiseo,tomade
decisionesderecursos,implementacinyevaluacindelasmismas).
4. TodoesodesembocaenunMarcoFormal,unamesadecuatropatas:Marco
Consensual,MarcoLegal,MarcoInstitucionalyMarcoPresupuestal,sobrelaque
seapoyacualquierobjetivo,planoproyecto.Laplaneacinestratgicaparte
precisamentedeesemarcoformal.
36
5.TodoloanterioralimentaalaPlaneacinOperativa(planeacinanual,
programacin,presupuestacin,implementacin,indicadores,tablerosde
control,evaluacin,informes,auditora).
6. Todoloanteriorrequiereesfuerzosgrandesdecomunicacinensusdistintas
fases:ladelgrupopilotoquearranqueelproyecto,ladelaconvocatoriaala
consultaparaelaborarlavisindefuturo,ladecomunicarsusresultados,lade
explicarlasdiferenciasentrelastresplaneaciones:laparticipativa,laestratgica
ylaoperativa.Ladecomunicarenquniveldeconocimientoeinteligenciase
estencadafasedelproyecto.
7. Elretoprincipalesquetodoproyectodefuturo,todaplaneacinestratgica
implicamodificaralaorganizacin,locualrequiereunagestindelcambio,que
sedivideendos:administracinderecursosyliderazgodepersonas,desdeel
individuo,losequiposdeespecialistasyaltorendimiento,hastalosequiposde
equiposquesonlasorganizaciones,hastalasorganizacionesdeorganizaciones
quenosllevaalaperspectivanacional,internacionalymundial.
8. Finalmente,elgrupoestratgicodebeenfrentarsealmanejodeasuntos(issues
managment)pararesolverconflictosyenfrentamientos,riesgosyamenazas,
rupturas,negociaciones,enfrentamientosycrisis.
9. Todoeseconocimientodebeseralmacenadoenbancosdedatosyprocesadoen
sistemasexpertosquedocumententodoelprocesoyquepermitanquela
prximaocasin,anteescenariossimilares,notengamosquereinventarelhilo
negrooelaguatibia.EsdecirdemandalasTecnologasdeInformacin.
37
Esos9pasosdelaCasaProspectiva,losresumimosenloquedenominamosel
ViGiMiTic:
ViVisinIntegral,unavisindefuturo,tantodelproyectocomodesuentorno
GiGestinIntegral,quesedivideenadministracinderecursosyliderazgode
sereshumanos
MiModelodeInteligencia,auditarenqunivelestamosyaqunivel
necesitamosllegarenlos7nivelesdeconocimientoy7nivelesdepercepcin(esto
lodividimosenvariasfases:PensamientoEstructurado,PensamientoCrtico,
TecnologasdeInformacin,Indicadores,Control,ModelosEstratgico
ProspectivosdeKnowHowydeKnowWhy,hastallegaralconocimientoholsticoy
lasabidura).
TicTecnologasdeinformacinycomunicacionesquesonlasherramientasdel
paradigmadelmundomodernoenquenosencontramos.
Estolopodemosresumirenelsiguienteesquema:
38
ModeloViGiMiTic
Gestin
Integral
Visin
Integral
Modelode
Inteligencia
Tecnologade
Informaciny
Comunicaciones
39
ModeloViGiMiTic
Organizacin
Administracin
2.
Diagns
tico
1.
Anlisis
7niveles
de
conocimi
ento
Gestin
Integral
Liderazgo
5.
Plan
Equipo
Individuo
3.
Prospec
tiva
Visin
Integral
4.
Estrate
gia
Mdulos
para
pasarde
unnivela
otro
Hardware
Humanware
Tecnologade
Informaciny
Comunicaciones
Modelode
Inteligencia
7niveles
de
percepci
n
Knoware
Software
40
Metodologa
ModelodeInteligencia
Prospectivo(MIP)
LaMatrizdeInteligenciaylos
MdulosdePensamiento
Estructurado
41
NIVELESDE
PERCEPCION
MatrizdeInteligenciaProspectiva(MIP)
7Sabidura
Elprximo
paradigma
6Estrategia
5Prospectiva
4Critico
Pensamiento
Crtico
3Lgico
2Comn
1Instintivo
Tic
Pensamiento
Estructurado
Modelos
Simuladores
Estratgico
Radares
Prospectivos
Laboratorios
deKnow
e
Implementacin HowyKnow
Why
real
0Irracional
0
Ignorancia
ConocimientoMedicinControl
a)difuso
b)mapas
c)exacto
d)digital
4
5 6 7
ResultadoKHKW Holistico
NIVELESDE
CONOCIMIENTO
42
MdulosBsicosdelPensamientoEstructurado
VerAnexo1ModelodeInteligenciaProspectivo(MIP.pptx)
TendenciasyAnlisis
1.Lxicooglosario
2.Fuentes:bibliografaywebliografa
3.MapaMental
4.Cosmogona(visinendgena)
5.Cosmovisin(visinexgena)
6.Cronologa
7.Cronograma
8.MapadeActores
9.MapaProspectivoLinealSimple
10.TabladeEscenarios
11.MapadeProceso
12.DiagramadeProceso
13.MapaAristotlico
14.MatrizdeVariables
DiagnsticoyEstrategia
1.FODAenunciado
2.FODAmatemtico
43
3.ResumenEjecutivo
4.PosicionamientoEstratgicoyEstrategiaTerica
5.AnlisisdelEntorno(STEPS)
6.FODAdelacontraparte
7.Estrategiareal
Implementacin
1.PlaneacinParticipativa(visindefuturopolticaspblicas)
2.PlaneacinEstratgica(marcoformal,mapadeejesestratgicos,taxonomade
objetivosyprocesos)
3.PlaneacinOperativa(plan,programa,presupuesto,implementacin,
indicadores,tablerodecontrol,evaluacin,informes,auditora)
MdulosdeApoyo
1.CduladelEquipo
2.CduladelProyecto
3.MapadeAcotamientodelProyecto
4.TipologadeControl
5.MapadeInteligenciadelProyecto
44
ElModeloProspectivoLineal
Simple
DisearyConstruirnuestroprimer
futuro
Eltiemponoeslineal.Losfsicoshablandelconceptotiempoespaciolocual,
porlomenosrequeriraunmodelocuatridimensional.
Larealidadnoessimple,sinomuycompleja.
Porqu,entonces,plantearunModeloProspectivoLinealSimple?
Necesitamosunvehculoquenostransportealfuturoyquepermitalas
funcionesbsicasdetendencias,anlisis,diagnstico,escenarios,prospectivay
estrategia.Elvehculoquelograloanteriordeunamaneramssencillaesel
ModeloProspectivoLinealSimple(MPLS).
Peroantesdeutilizarloserequiereaplicarlosmdulosdepensamiento
estructuradodelaMatrizdeInteligenciadelModelodeConocimientoy
PercepcinEstratgicoProspectivo,queplantea7nivelesdeconocimientoy7
nivelesdepercepcin.Losmdulosdepensamientoestructuradolleganhasta
elnivel1cdeconocimientoyalnivel3sdepercepcinyserequiereinvertir30
horasdeaulaparasuaprendizajeyotras30horasextraulaparasudesarrolloy
aplicacinauncasoconcreto,enproyectosindividualesoenequipo.(Consultar
estosmdulosenelanexoI)
ElMPLSplantea10pasos:
46
ModeloProspectivoLinealSimple(MPLS)
10Pasos(enelanexoIIseaplicanauncaso)
1.Plantearelobjetivodelfuturoqueseplanteaalcanzar
2.DeterminarlaUnidaddeMedidadelObjetivo(UMO),puedesercuantitativa
ocualitativa(enestoscasosserequiereunametodologaespecfica)
3.DeterminarlaUnidaddeMedidadeTiempo(UMT):segundos,minutos,
horas,das,semanas,quincenas,meses,trimestres,semestres,aos,dcadas,
siglos,milenios,etc.
4.Determinareldiagnstico,enelpresente,delavariableseleccionadaenel
puntodos.
5.Determinarelpuntodeorigeneneltiempodeesavariable(enelpasado)
6.Calcularlatendenciautilizandopreferentementelafrmuladevelocidad(v=
distancia/tiempo)adaptadaalaprospectiva(velocidaddeavancedelproyecto
=avancedelavariable/avancedeltiempo).Sepuedenutilizartambin
promediosoclculoderegresiones.Perolafrmuladelavelocidadprospectiva
tienevariasventajas.
7.Calcularelfuturotendencialoprobable,utilizandolafrmula:tiempo
probable=distanciadeseada/velocidadpasada.
8.Calcularelfuturoobjetivoodeseable,utilizandolafrmula:velocidad
deseada=proyectofaltante/tiempodeseado.
47
9.Determinarelbalancedefuerzasafavoryencontra.UtilizandoelMtodoDelphi
deconsultaaExpertos(veranexoII).Ponderaresasfuerzasycalificarlasensu
estadopresentetambinutilizandoelMtodoDelphi.Silasfuerzasafavorsuperan
alasencontrasignificaqueestaremossuperandoelfuturotendencialoprobabley
encasocontrarioquetendremosundeteriororespectoalatendenciapasada.
10.Determinarloseventosquepuedencolapsarelescenario,loseventos
inesperadosoinimaginados,afindedeterminarelfuturoincierto.Ahoraya
podemosconstruirnuestratablade5Futuros:
i.Probableotendencial
ii.Deseableuobjetivo
iii.Futuribles
iv.Indeseable
v.Incierto
DescribimoscadaunodeesosfuturosypodemosutilizarelMtodoDelphide
consultaaexpertosnuevamenteparaasignarlesprobabilidadesdeocurrenciaalos
mismos,distribuyendo100porcientodeprobabilidadentreloscincoescenariosy
promediandolosresultados.
48
ModeloProspectivoMatemtico
Concilialosdatosdurosconla
intuicinenunmodelodetipoWar
Room(CuartodeGuerra)
Pasos
1.Plantearculeselproblema,lanecesidadoelobjetivoquesequierealcanzar.Yhacer
elmapadeacotamiento(tiempo,espacio,materiayenerga).
2.Hacerunmapadelluviadeideasdelproblema,utilizandoFreeMindoMindManager
3.Hacerunmapadeaspectosdelproblema,enmarcandoelproblemauobjetivopara
darleestructura,construimosloquesedenominaelrbollgicodeaspectosoMapade
Aspectos.TenemosquegarantizarqueeseMapaseaMECE,esdecirMutuamente
ExclusivooExcluyenteyColectivamenteExhaustivo.Esdecirqueestntodoslosaspectos
delproblemayquecadasubaspectodelmismosearealmenteindependiente,esdecirque
noseasubejeosubaspectodeotroeje(MtodoMcKinsey).
4.HacerelArboldeHiptesisexante(efectocausa,estopasporesto)yexpost(causa
efecto,sipasaesto,entoncesvaapasaraquello).
5.HacerelMapaCognoscitivodeHiptesis.ConstruirlatabladeRelacionesylaMatrizde
Relaciones,laMatrizdeSignos,laMatrizdeFrecuenciasylaMatrizdeIntensidad.
5.Recoleccinyanlisisdelosdatosuhechos.Recoleccindedatosenentrevistasy
fuentesdocumentales.Mapeamosloshechosutilizandoherramientasdepensamiento
estructurado(cronologas,cronogramas,mapasdeprocesosoaristotlicos,etc.)
6.Validamoslahiptesis.Planteamoselmapadehiptesisexanteyexpost,comolasque
seplantearonaldefinirelacotamientodeltema.Investigacin,experimentacin.Utilizar
laPruebaRpidaRudimentaria(PRR).
7.Determinamoshastadndetenemosdatosyhastadndeintuicin.Nuncatenemosel
100%delosdatos.
50
Institucional
Normativo
Educativa
Social
Migraciones
Act.Econmica
NiveldeIngresos
Municipal
Presupuesto
Estatal
Pblicos
Federal
Ejemplodeunmapa
deaspectosenun
proyectoreal
51
8.Construimoselmapaprospectivolinealsimple(MPLS).Determinamoslos5futuros.
9.Hacemoslabalanzadefuerzasfutura.
10.DesarrollamoselModeloProspectivoMatemtico(MPM)(versiguientelmina)
11.TomadeDecisinEstratgica
12.Comunicarlasolucin.PresentacinEjecutiva.UtilizamoslaBigPictureylaBigIdea
13.Implantamoslasolucin.ModelodeGestin:LiderazgoyAdministracin
14.Controlyevaluacin.Indicadoresdelasvariablescrticasdelresultado.
15.Capturamoselconocimientoenbasesdedatos.
52
DesarrollodelModeloProspectivoMatemtico(MPM)
VerunaaplicacinenelanexoIII
1. Aplicamoslos12pasosdelModeloProspectivoLinealSimple(MPLS).
Verificamosquetengamosdefinidastodaslasvariablesquerequiereel
modelo,paraelloesimportantequesehayatrabajadoconlosMdulosde
PensamientoEstructurado.
2. CalculamoslaBalanzadeFuerzasynosaseguramosquesehayaaplicado
correctamenteelMtodoDelphi
3. Clculodefuturosydelasbalanzasdefuerzastendencialyprospectiva,
parahacerlotenemosquenormalizareltiempo
4. Calculamoslaarcotangentetendencialyprospectiva
5. Verificamosmediantelosclculosdelarcotangentetendencialy
prospectivo
6. Calcularlaaceleracin.
7. Determinarlosgradosenquequedaresefuturoyenquezonade
escenarioquedamsprximo(deseable,probable,indeseable,incierto).
53
ObjetivosyRequisitosdelModeloProspectivoMatemtico(MPM)
ElobjetivodelMPMesconciliardatosconintuicin,esdecirlavisinobjetivacon
lavisinsubjetiva.ElMPMlogradeterminarsiunavisinsubjetivadefuturo
realmentepuedeconseguirelfuturoquepropone,enbasealanlisisdefuerzasy
cmoafectanlatangentedelavariableseleccionada,paralocualserequieren
clculosmatemticoscomplejos.
Aplicamoslas3leyesdeNewton:ladelainercia,ladelcambioyladelasfuerzas.
ParalaaplicacindelMPMserequierequelaspersonasdominenelnivelde
pensamientoestructuradoydepensamientocrtico.
QuehayanrealizadoModelosProspectivosLinealesSimples(MPLS).
Queseanexpertoseneltemaquesevaadesarrollaroqueseigualeatodoslos
participantesconelmismoniveldeconocimientoypercepcin(carpetadecaso).
QuelasdecisionesyestrategiasquesevisualicenenelWarRoom(Cuartode
Guerra)seimplementen,estorequierequelosPolicyMakers(tomadoresde
decisin)participendentrodelWRoquesigansusdirectrices.Laoperacine
instrumentacindebesujetarseentodomomentoalaestrategia.
Queexistaunmecanismodeevaluacinomonitoreoparadarleseguimiento
(medicionesencampo,encuestas,radares,sistemasdealerta,etc.)parahacerel
controlcibernticodelaconstruccindelfuturo.
TodoestoloresumimosenloquehemosdenominadoelTringuloProspectivo,tal
comosepuedeverenelsiguienteesquema:
54
Las3leyesdeNewton
aplicadasalaprospectiva
1.Delainercia.Elfuturo
serunaporyeccindel
presenteydelpasado
hastaquenorompamos
elpatrnquelogenera.
3.Delaaccinreaccin.
Cuandoaplicamosunafuerzaa
favorsiempretendremosuna
fuerzaencontra(lasfuerzas
siemprevienenenpares).No
seanulan,porqueactanen
lugaresytiemposdistintos
Pasado
2.Paracambiarlatrayectoriade
unavariabletenemosque
aplicarunafuerza.Mientras
msgrandesealafuerzams
transformaremoselfuturo(la
fuerzaqueactasobreun
cuerpoesdirectamente
proporcionalasuaceleracin)
Presente
Futuro
55
ElTringuloProspectivo
Noessuficientedisearelfuturo,hayque
implementarlasaccionesquelocreenytener
unmecanismodeevaluacinquenosasegure
quenuestrasaccionesestndandoresultadoy
estamostransformandolarealidad
ElTringuloProspectivo
Modelo
Prospectivo
(Diseo)
Aplicacin
(Aterrizajeo
Implementacin)
Mecanismode
Evaluacin
(radaroalerta)
Encuestaso
medicionesen
campo
57
ElTringuloProspectivo
Modelo
Prospectivo
(Diseo)
Nohaynadapeorque
unaestrategiaqueno
seimplementa,que
sequedaenel
escritorio
Elradarconfirmaque
elmodeloest
realmentecambiando
larealidad
Aplicacin
(Aterrizajeo
Implementacin)
Mecanismode
Evaluacin
(radaroalerta)
Encuestaso
medicionesen
campo
Elmecanismodeevaluacinnos
permitecibernticamentehacer
ajustedeloserroresyaseade
diseoodeimplementacin
58
Conclusiones
LaProspectivadelaProspectiva
Elfuturodelfuturo
59
Nosloesposiblevislumbrarelfuturo,sinoqueesposibledisearlo,modificarlo,
construirloydeconstruirlo.Elserhumanoesdueodesudestinoenlopersonalyenlo
colectivo.
Lomsimportanteesdeterminarculessonlosobjetivosointencionesquenos
proponemos.Sisloqueremosconseguirriquezaypoder,sinmedirlasconsecuenciasosi
queremosconseguirbondad,verdadybelleza.
Msalldelavisinprofesionaly100%cientfica,hayunavariablekarmticaquedebe
tambinsertomadaencuenta,yaquetodoactogeneraunefecto.Noesposibleviolar
principiossinpagarlasconsecuencias,ascomolavirtudsiempregeneraestados,
situacionesyentornosmsfavorables(tesispordemostrarenel4paradigmadefuturos).
Subirenlamatrizdeinteligenciarequiereesfuerzossistemticosyparticipativos.Slose
puedeconstruirmejoresfuturosconequiposdealtorendimientoyconorganizacionesde
organizaciones.Serequierenenfoquesmultidisciplinarios,multinstitucionalesy
multisectoriales.
Silopodemosver,lopodemoscrear.Siyalosoamos,siyaloimaginamos,ahoraprocede
disearloyconstruirlo.Unavezquecambiemosdeparadigmasenospresentarnotros
paradigmasdesconocidosquenuncaimaginamos.Esaserlasealdequehemosentrado
alFuturo,porquedeconstruimoselfuturoqueseibaadaryestamosanteunnuevofuturo
totalmentedesconocido,perotremendamenteretador.
60
Conclusinfinal:
Nuncallegaelfuturo,sinounasucesindepresentes.ComodijoCalvino:
elproblemaconelfuturoesquesemantieneconvirtindoseenel
presente.
Elpasadoyanoexisteporqueyapaso.Elfuturojamsvaaexistir.Nunca
llegaelfuturo.Lonicoquellegaesunpresentecontinuo:unpresente,tras
otropresente.Siqueremosconstruirunmejorfuturolonicoque
podremoslograresconstruirunmejorpresente.Yhayqueempezara
hacerlodesdehoy,enelaquyenelahora.Yparaellonuestromejorpicoy
palaesunamentelimpia,atentaysabia,inspiradaporelamor,laverdady
labelleza.
61
Definiciones
Futuro,Prospectiva,Planeacin,
Pronstico,Escenarios
ElFuturo
Elfuturoesladimensinenlaquelaimaginacinpuedeerigir
estructurascontradictoriasentres,perocontodo,noexcluyentesunas
deotras,dentrodeunarealidadnomaterializada
CharlesFrancois,IntroduccinalaProspectiva,Pleamar,BuenosAires,
1977
LaProspectiva
Noesadivinarosoarelfuturo,sinovisualizarelfuturoquevamosa
construir
LosEscenarios
Lagamadedistintosfuturos,desdelosindeseableshastalosdeseables,
desdelosesperadoshastalosinesperados,quesepuedenpresentarenel
futuro.Perodeloscualesslounosepresenta.
Planeacin
Planearenbasealosrecursosdisponiblesyloscursosdeaccin
esperadoslamejorrutaquenospermitaconseguirnuestrosobjetivos.
63
Pronstico
Determinarenqulugaroposicinorangoseencontrarunavariableen
elfuturoapartirdeconocersucomportamientopasadoypresente,
utilizandomtodosmatemticosyestadsticos.
Futuribles
Sonlosfuturosposibles,sondinmicosysonvarios,cambianmomentoa
momentoenbasealadialcticadefuerzasafavoryencontra.
FuerzasMotrices(KeyForcesodrivingforces)
Sonfuerzasquecreanfuturos.
EventosPortadoresdeFuturo
Esunacontecimientoquecrearunfuturo.Esunacausapasadao
presentequetendrunefectoenelfuturo.
64
Sealesdbiles
Puedeentendersecomoavanzados,ruidososysocialmentesituados
indicadoresdecambioenlastendenciasymateriasprimasque
constituyenlossistemasdematerialinformativoparala
accin(Wikipedia)
PuntosdeRuptura
Escuandounatendenciasesaledelcursoesperado,tieneun
comportamientoabrupto,inesperado,querompeelparadigmay
generalmenteprovocaunacrisis.
Comodines(WillCards)
Serefierenalaprobabilidaddebajoyaltoimpacto.
Tendencia
Trayectoriaocomportamientoinercialdeunavariable(materiaprima,
innovacin,proyecto,creencia,accin,etc.)quetieneelpotencialde
incorporarseenelfuturo.
65
Megatendencia
Lastendenciasvienenendiferentestamaos.Unamegatendenciase
extiendealolargodemuchasgeneraciones,yenloscasosdelclima,la
megatendenciapuedecubrirperiodosanterioresalaexistenciahumana.
Describenlascomplejasinteraccionesentremuchosfactores.
TcnicasdePronsticos
Distintasherramientasymetodologasestadsticas,matemticas,
computacionales(informticas)quesehandesarrolladoenlosltimos
aosyquepermitentrabajartantoconlosdatosduros,ascomoconlas
opinionesdelosexpertos.Entreellasestn:
Extrapolaciones
ModelosArimadeseriesmltiples
Modelosbayesianosconseriesdetiempo
Mtodoparaelmacropronsticoeclctico
Riesgo
Esloquepuedeocasionarunaprdidaounarupturayquerequierede
atencin.Enlosmercadosfinancierossepartedelapremisaqueamenor
riesgomenorgananciayviceversa.
66
Warnings(riesgostempranos)
Advertencias.Sonacontecimientosqueanticipanunriesgoocrisisyque
demandanunaaccininmediatadelospolicymakers(tomadoresde
decisin).
Cambiosdeparadigma
Esuncambioculturalsocial.Unanuevamaneradeverlascosas.Enun
cambiodeparadigmasedicequesepierdenlasventajaspreviasyque
todoslosactoresretornanacero.
Futurologa
Lainterrogacinsistemticayorganizadadeldevenir(OssipFlechtheim)
67
Bibliografa
Algunasreferenciasbsicas
Utopa
TomsMoro
ColeccinPhilosopha.
Ed.GrupoEditorialTomo.Mxico,2000
DiseodeunFuturoparaelFuturo
Unensayosobrelosmtodoseimportanciadelaplaneacinprospectiva
WladimirM.Sachs
Ed.FundacinJavierBarrosSierra,A.C.2edicincorregida.Sep1980Mxico
ManualdeTcnicasdePronsticos(TheHandbookofForecasting)
SpyrosMakridakisyStevenC..Wheelwright
Ed.NoriegayLimusa.1989Mxico.
LasGuerrasdelFuturo(WarandAntiWar)
LasupervivenciaenelalbadelsigloXXI
AlvinyHeidiToffler
Ed.Plaza&Janes
69
Sanandonuestrasdivisiones.Lacadadelasidolatras
AlanWallace
SantaBarbaraInstituteforConsciosnessStudies
ConferenciaimpartidaenMxico,DFel30deagostode2005
DrorYehezkel
Enfrentandoelfuturo
Ed.FondodeCulturaEconmica.
MjicaSastoqueFrancisco
Prospectiva.Tcnicasparavisualizarelfuturo
Ed.Legis.
HodaraJoseph.
LosEstudiodelFuturo(1984)
GiMiTic.GestinIntegral,ModelodeInteligenciayTecnologasdeInformacin
yComunicaciones.CertusConsultores.Mxico,D.F.2009(versionesenPower
PointyTablerosProspectivoenFileMaker).YuriSerbolov.
70
Anexos
ProspectivadelaProspectiva
71
Anexos
I.ModelodeInteligenciaProspectivo(MIP)
II.EjemploaplicacindelModeloProspectivoLinealSimpleyMtodoDelphi
deConsultaaExpertosaplicadoalaBalanzadeFuerzas(archivo:MPLS.ppt)
III.ModeloProspectivoMatemtico(archivo:MPM.ppt)
72