1.Midzynarodowe przyczyny odzyskania niepodlegoci w 1918 r.

Przede wszystkim odzyskanie niepodlegoci przez Polsk byo procesem, trwa on nawet kilka lat do konstytucji
marcowej 1921 roku
Przyczyny odzyskania suwerennoci z perspektywy midzynarodowej:
- osabienie adu z Kongresu Wiedeskiego (1815); upad on podczas zjednoczenia Niemiec i Woch (1870-1871) i
ich pniejszy rozwj. Niemcy byy pastwem, ktre przeywao boom rozwojowy
- wyonienie nowego adu; walka dwch blokw, przybliao to moliwo rozpoczcia walk, o co modlili si
Polacy
- I W zakoczya dominacj Europy
Zmieniajca si sytuacja midzynarodowa wpywaa na zapatrywania spoeczestwa polskiego. 3 postawy:
lojalizmu (z utrat pastwowoci przestalimy by Polakami, jestemy Niemcami, Rosjanami polskiego
pochodzenia. Skrajna forma- wyrzeczenie si pastwowoci), postawa ugody (najbardziej rozpowszechniona,
zakadaa warto polskiej tosamoci narodowej, ale odrzucaa, wyraaa niewiar w to, e w obliczalnym czasie
bdzie moliwe odbudowanie polskiej tosamoci, np. Aleksander Wielopolski- chcia w ramach systemu
poszerzenia autonomii. Odrzucenie idei konspiracji, zaakceptowanie, ale nie zapominanie o tosamoci
narodowej), powstacza (trzeba walczy wszelkimi moliwymi sposobami o niepodlego). Postawa powstacza
nie bya najpowszechniejsza. Pod koniec XIX, na pocztku XX co raz wicej sygnaw, e mona zrealizowa co
wicej ni delikatn autonomi. W polskich rodowiskach politycznych pojawiy si reakcje na zmieniajc si
sytuacj midzynarodow.
2.Orientacje polityczne na ziemiach polskich przed wybuchem I wojny wiat.
Na ziemiach polskich pod wojnie pojawiy si nowe kierunki polityczne:
Socjalistyczny przywdca Jzef Pisudski
Ludowy
Narodowy (endecja)- Roman Dmowski
Midzy nimi pojawi si spr do czego powinnimy dy by zdoby suwerenno
Orientacja na pastwa centralne, zwaszcza Austri, co byo wyborem i celem porednim
*celem strategicznym byo odbudowanie pastwa niepodlegego, co Pisudski widzia poprzez pokonanie Rosji w
drodze zbrojnej walki
* bya to orientacja niepodlegociowa
wyznawana przez rne rodowiska polityczne, lewica niepodlegociowa Pisudskiego, Staczycy (krakowscy).
Denia do penej niepodlegoci. Pisudski przygotowywa si do tego ju przed I w. Znalaz si w Galicji i
rozpocz formowanie oddziaw paramilitarnych, organizacji strzeleckich. Modzi ludzie przechodzili
podstawowe szkolenia wojskowe. Pisudski chcia przygotowa si zbrojna na moment wybuchu konfliktu.
Pisudski postanowi oprze si na Austrii, nie mg tworzy formacji paramilitarnych gdzie indziej. Autonomia
galicyjska umoliwiaa tak dziaalno. Myl strategiczna. Dla Pisudskiego Rosja bya najwikszym
przeciwnikiem, jedynie ziemie zaboru rosyjskiego mogy by zapleczem dla polskiego pastwa. Trzeba i za
tymi, ktrzy maj moliwo Rosj pokona. Pisudski liczy na to, e znalezienie si formacji zbrojnych w
pierwszych dniach wojny na terenie zaboru rosyjskiego spowoduje entuzjazm tamtejszego spoeczestwa, ktre
doprowadzi do antyrosyjskiego powstania.
Orientacja na pastwa ententy
*priorytetem by nard, a nie pastwo
*cel strategiczny wzmocnienie Polakw jako narodu
*cel- zjednoczenie wszystkich Polakw (w granicach Rosji)
*antyniemiecko
*orientacja na Rosj
Dmowski by przekonany, e najwikszym wrogiem s Niemcy. Uwaa, e trzeba i u boku tych, ktrzy bd
walczy z Niemcami. Drugi wzgld- chcia zjednoczenia wszystkich Polakw w jednym miejscu (zwycistwo
Niemiec i Rosji zabranie zaboru rosyjskiego Rosji- Polacy byliby podzieleni. Zwycistwo Rosji- moliwo
odebrania Austrii Galicji i Niemcom zaboru pruskiego).

 orientacja konserwatystw krakowskich (Staczycy) chcieli, aby polska pozostaa na trwae powizana z
Austro-Wgrami. Uwaali, e jeli polskie ziemie zaboru rosyjskiego zostan odebrane to Polacy stan si 3
rwnorzdnym narodem monarchii i bdzie moliwo utworzenia trialistycznej monarchii. Polacy mogliby
realizowa swoje aspiracje i uzyska niepodlego. Absolutny sprzeciw Niemiec. JA TEGO NIE MAM W
SWOICH NOTATKACH (PODAWA TE PIERWSZIE DWIE), ALE BYO W SKRYPCIE
3. Akt 5 listopada. Przyczyny i konsekwencje jego wydania.
Akt 5 listopada 1916 na ulicach Warszawy rozlepiono tekst manifestacji, ktry mwi o powoaniu niepodlegego
pastwa polskiego, podpisany przez przywdcw Austrii i Niemiec; przynis Polsce widoczne korzyci. Zawiera
non deklaracj, e obaj cesarze tworz niepodlege pastwo polskie, o bliej nie okrelonych granicach i
podporzdkowanego politycznie pastwom centralnym. Akt mia zjednoczy spoeczestwo polskie w walce z
Rosj, zapewniajc moliwo rekrutacji do armii cesarskich onierzy z okupowanych ziem polskich. Deklaracja
stworzenia takiego pastwa w chwili jego proklamacji. Pastwo bdzie zawierao cz ziem zaboru rosyjskiego,
bdzie w sojuszu z Niemcami i Austri.
- plan Niemiec Mitteleuropa w wyniku zwycistwa Niemiec nad Rosj, stworzenie bloku pastw zalenych od
Niemiec
- po akcie druga prba przejcia inicjatywy przez Rosjan- zjednoczenie ziem polskich pod berem cara Rosji.
Rozkaz cara zjednoczenie wszystkich ziem polskich pod berem cara na warunkach autonomii. Jeli wszystkie 3
pastwa zaborcze wypowiedziay si w kwestii polskiej, to nic nie stao na przeszkodzie, aby wypowiedziay si
pastwa ententy. W 1917 pad carat, zwyciyli bolszewicy i wycofali Rosj z wojny, podporzdkowuje si
Niemcom. Otworzyo si pole na deklaracje wspln ze strony ententy- Woodrow Wilson- cele wojenne pastw
koalicji, pkt. 13 powoanie niepodlegego pastwa polskiego z dostpem do morza. Wszystkie mocarstwa zoyy
deklaracje mwice o tym, e musi by powoana jaka forma polskiej pastwowoci.
- traktat brzeski, ktry oznacza klsk Rosji (1917 rewolucja lutowa i padziernikowa Rosja wycofuje si z
wojny i podpisuje traktat brzeski), oddawa Ukrain, Biaoru i kraje nadbatyckie Niemcom i Austriakom
- dla Polski oznaczao to, e gdy wolna Polska bdzie si rozwija, nie bdzie istnie sojusz midzy Rosj i
Zachodem
- pod koniec I W dobra koniunktura midzynarodowa, Polska moga by i caa i niepodlega; przegraa Rosja
(ulega rewolucji, doprowadzenie do klski militarnej, przestanie sojuszu z pastwami zachodnimi), Niemcy
(przegray wojn na zachodzie) i Austria (rozpada si)
W rezultacie 14 I 1917 roku w Warszawie powstaa Tymczasowa Rada Stanu z Wincentym Niemojowskim na
czele. Kierownictwo jej komisji wojskowej obj Jzef Pisudski.
4. Przedstaw dwie koncepcje terytorialnego ksztatu pastwa polskiego po 1918 roku.
Na granic zachodni decydujcy wpyw mia traktat wersalki, dlatego wysiki polski byy skoncentrowane
gwnie na wschodzie.
Federacyjna (jagielloska): koncepcja Pisudskiego, ktrej gwnym zaoeniem byo przesunicie polskiej granicy
jak najdalej na wschd. Polska miaa by federacj niepodlegych pastw (Litwy, Biaorusi, Ukrainy) o rozlegych
granicach. Poszczeglne czci federacji miay by luno zwizane z centrum - antagonizm wzgldem pastw, z
ktrych powstaa Polska. Mia to by znak siy i przeciwwaga do ogromu Niemiec i Rosji.
Pisudski poprzez swoj koncepcj chcia rozbudzi tendencje odrodkowe (polityka prometejska). Odrbne
pastwowoci Ukraicw, Litwinw, Biaorusinw zwizane wizami federacyjnymi z Polsk, miay by prb
wewntrznego rozbicia Rosji.
Inkorporacyjna (piastowska): koncepcja Dmowskiego, wedug ktrej ziemie wschodnie nie miay otrzyma adnej
autonomii, Polska miaa by pastwem unitarnym. W odrnieniu od koncepcji Pisudskiego, Dmowski twierdzi,
e do Polski nie powinny zosta wcielone rozlege tereny wschodnie, ale tylko i wycznie te, ktre s w
wikszoci zamieszkae przez Polakw. Koncepcja inkorporacyjna zakadaa, e pastwo polskie powinno mie
narodowy charakter - racj stanu mia by polski interes narodowy, to Polska miaa by uprzywilejowanym
narodem panujcym. Dmowski uwaa, e granice zachodnie powinny by podobne do tych sprzed I rozbioru, a
wschodnie sprzed II rozbioru, by narodowoci wschodnie nie miay przewagi.
Roman Dmowski twierdzi, e dugofalowe zagroenie dla Polski stanowi tylko ekspansja Niemiec.
5. Ksztat i ocena postanowie Traktatu Wersalskiego w kwestii Polski

Roszczenia Polski
Rozbienoci midzy pastwami ententy (Francj i Wielk Brytani), ktre zarysoway si w trakcie konferencji
wersalskiej, byy szczeglnie widoczne w czasie omawiania kwestii polskiej. Postulaty delegacji polskiej w
sprawie zachodniej i pnocnej granicy II Rzeczypospolitej sigay obszarw Grnego lska, Wielkopolski,
Pomorza Gdaskiego oraz czci Warmii i Mazur. Na poudniu Polska daa przyznania po przeprowadzeniu
plebiscytu tzw. Zaolzia, czyli czci lska Cieszyskiego, zajtego przez armi czesk na pocztku 1919 r. Na
wschodzie za zgodnie z tzw. koncepcj inkorporacyjn Dmowskiego granica II Rzeczypospolitej miaa
przebiega wzdu granic drugiego rozbioru.
Co na to inne kraje?
Polskie roszczenia wywoay sprzeciw Niemcw, poparty przez dyplomacj angielsk. Francja natomiast
opowiedziaa si, w przypadku zachodniej i pnocnej granicy, po stronie delegacji polskiej. Francja odnoszc
krwawe zwycistwo w I wojnie wiatowej chciaa jak najbardziej osabi Niemcy. Z racji tego Francuzi
przychylnie patrzyli na roszczenia Polski i je popierali. W czasie konferencji wersalskiej powstaa komisja do
spraw polskich, ktrej przewodniczcym by Francuz Jules Cambon. Uwzgldnia on niemal wszystkie polskie
dania i do Polski miay by wczone: Wielkopolska, Prusy Zachodnie z Gdaskiem, cay Grny lsk i nawet
niektre obszary Dolnego lska. Niestety wobec sprzeciwu Brytyjczykw i biernej postawy USA, tak si nie
stao.
Postanowienia
W efekcie, traktat wersalski podpisany 28 czerwca 1919r.oddawa II Rzeczypospolitej Wielkopolsk oraz cz
Pomorza Gdaskiego bez Gdaska, ktry przeszed pod kontrol Ligi Narodw jako Wolne Miasto Gdask.
Uzgodniono te, e mieszkacy spornych terenw sami zadecyduj w plebiscytach o swej przynalenoci
pastwowej. Wyczekujce stanowisko Wielkiej Brytanii i Francji w sprawie przyszoci Rosji, gdzie od 1917 r.
trwaa rewolucja, spowodowao, i przebieg wschodniej granicy Polski zalea w wikszej mierze od akcji zbrojnej
ni od zabiegw dyplomatycznych. Pastwa ententy rozstrzygny jedynie, e na terenach Europy Wschodniej
przestan obowizywa postanowienia pokoju brzeskiego z wiosny 1918 r. W grudniu 1919 r. Liga Narodw
wierzc w odbudowanie demokratycznej Rosji nie zgodzia si na ustanowienie polskiej administracji poza tzw.
lini Curzona, czyli poza obszarem III rozbioru Rzeczypospolitej. Decyzj tak podjto na wniosek brytyjskiego
polityka lorda George`a Curzona.
Delegacja polska zostaa jednoczenie zmuszona do podpisania tzw. maego traktatu wersalskiego,
zobowizujcego dane pastwo do ochrony praw mniejszoci narodowych mieszkajcych na jego obszarze.
Mimo ujemnych stron traktat wersalski gwarantowa Polsce niepodlego i pozwala na zawarcie korzystnych
ukadw dwustronnych. (Do najwaniejszych nalea ukad polityczno-wojskowy z Francj z 1921 r., ktrego
ostrze kierowao si przeciwko ekspansji niemieckiej.)
Postanowienia traktatu byy od pocztku negowane przez dwa wielkie pastwa europejskie Niemcy i powstay w
1922 r. na gruzach Rosji Zwizek Socjalistycznych Republik Radzieckich ktre utraciy w wyniku I wojny
wiatowej pozycj mocarstwow. Ci wielcy nieobecni w Wersalu szybko porozumieli si ze sob: w 1922 r.
podpisali w Rapallo (Wochy) ukad polityczno-handlowy, opatrzony dodatkowo tajnymi ustaleniami w sprawach
wojskowych. Ukad z Rapallo zapocztkowa wspprac ekonomiczno-wojskow midzy Niemcami a ZSRR,
trwajc do koca lat dwudziestych, a jednoczenie podway zobowizania niemieckie, dotyczce kwestii
militarnych, zawarte w traktacie pokojowym.
Mimo tych ujemnych zjawisk sytuacja midzynarodowa Polski do koca lat dwudziestych bya stabilna. Dwaj
wielcy ssiedzi nie mogli jeszcze w sposb jawny przeciwstawi si postanowieniom zachodnich mocarstw, wrd
ktrych Francja speniaa rol gwaranta niepodlegoci pastw Europy rodkowo-Wschodniej.
6. Plebiscyty po I wojnie wiatowej i przyczyny niepowodzenia Polski.
A. warmisko-mazurski 11. lipca 1920
W plebiscycie ludno zamieszkujca Warmi, Mazury i Powile miaa zdecydowa o przyczeniu tych ziem do
nowo powstaego pastwa polskiego lub o pozostawieniu ich w granicach Prus Wschodnich. Nad przebiegiem
gosowania czuway komisje midzysojusznicze powoane przez Lig Narodw.
Argumentem na rzecz wczenia tego obszaru do Polski byo przede wszystkim to, e wedug danych polskich,
80% (wedug rde niemieckich tylko 10%) jego ludnoci posugiwao si w yciu codziennym lokalnym
wariantem jzyka polskiego a wic, zgodnie z przyjt w traktacie wersalskim zasad tworzenia pastw
narodowych, obszar ten powinien by znale si w Polsce. Podnoszono te argument historyczny: przed 1772
rokiem cz tych ziem (Warmia i Powile) wchodzia w skad Rzeczypospolitej. Traktat wersalski nie przyznawa

jednak Polsce danych obszarw, pozostawiajc decyzj o ich pastwowej przynalenoci zamieszkaym tam
Mazurom, Warmiakom i Powilakom.
WYNIK: 60% : 40 % dla Niemiec
Przyczyny niepowodzenia opcji polskiej:

strona niemiecka miaa wiksz przewag propagandow, materialn i organizacyjn

wpyw miaa terrorystyczna dziaalno niemieckich bojwek

na kartach gosowania nie byo sowa NIEMCY tylko Prusy Wschodnie, Mazurzy i Warmiacy musieli
wybiera pomidzy dobrze znanymi im Prusami Wschodnimi, a odrodzonym pastwem polskim, ktre znikno z
mapy w 1772 roku

trwajca wojna polsko-bolszewicka dawaa Niemcom pretekst, aby nazywa Polsk pastwem
sezonowym + istniay obawy przed terrorem i narzucaniem si ustroju sowieckiego

przywiezienie na teren przez wadze niemieckie 100 000 osb, przewanie emigrantw z zagbia Ruhry,
jako urodzonych na terenie Mazur stanowiy 30-40% gosujcych i ok. 95% opowiedziao si za pozostaniem w
granicach Niemiec.
B. plebiscyt na Grnym lsku 20 marca 1921
Poprzedzony by dwoma powstaniami ludnoci lska, ktrzy domagali si przyczenia regionu do Polski. Drugi
(po warmisko-mazurskim) plebiscyt, ktry dotyczy etnicznego pogranicza polsko-niemieckiego. W 1919 roku na
wyznaczono je w traktacie wersalskim, koczcym I wojn wiatow.
WYNIK: Polska 479 359 osb, Niemcy 707 605 osb
Przyczyny niepowodzenia opcji polskiej

niemiecki terror, ucisk administracyjny i ekonomiczny

sprowadzenie tzw. emigrantw plebiscytowych, czyli osb urodzonych na tym obszarze, ale go nie
zamieszkujcych

od zakoczenia wojny do czasu plebiscytu nasilia si akcja tworzenia nowych parafii ktre obsadzano
ksimi nastawionymi proniemiecko

plebiscyt na lsku odbywa si w obrbie pastwa niemieckiego i przy penym wspistnieniu

administracji niemieckiej

oprcz wielu chwytw propagandowych do skutecznym bya plotka, e bez wzgldu na wynik, granic
poprowadzi si wzdu Odry a wic mieszkajcy na jej lewym brzegu, gosujc za Polsk, niczego nie zmieni za
to niepotrzebnie nara si na represje

gosujcy dostawali po dwie kartki czerwon (Niemcy) i bia (Polska). Jedn naleao wrzuci do urny
drug wyrzuci do kosza. Zazwyczaj zamiast do kosza kartk wyrzucano przed lokalem co miao form ostentacji
(dziki kolorom z daleka byo wida kto jak gosowa
7. KONFLIKT POLSKO UKRAISKI/LITEWSKI W LATACH 1918-1922.
Na ziemiach wschodnich, do ktrych aspirowaa Polska, byo wielu aktorw, ktrzy stawiali sobie podobne cele.
Konflikt midzy Polsk a Rosj Bolszewick, a take aspiracjami narodowymi Biaorusinw, Litwinw,
Ukraicw.
Byli oni niegdy obywatelami Rzeczpospolitej, a teraz chcieli wasn pastwowo. W Polsce dominowa jeszcze
przed I w. w. s form pogld zewntrznej antypolskiej intrygi, spogldano na nich jak na grupy etniczne, ale nie
jak na narody.
Problem litewskiego przebudzenia narodowego, byo charakterystyczne rwnie dla Europy Pd. Na Litwie byo
to szczeglnie konfliktowe, bo zawsze bya w zwizku z Polsk. W cigu XIX w. ksztatoway si ich elity, jzyk
literacki, formowaa si ich wiadomo pastwowa i wasna narodowa pastwowo. Uksztatowa si
nacjonalizm Ukrainy i Litwy. Litwa chciaa Wilna, Ukraina Lwowa i terenw im przylegych. Musiao doj
wwczas do konfliktw tych pastw.
Rozpocz si zbrojny konflikt 01.11.1918, mieszkacy Lwowa obudzili si w miecie, ktre byo opanowane
przez Ukraicw. Lww zosta opanowany i przyczony do pastwa ukraiskiego, Zachodnioukraiskiej
Republiki Ludowej. Pod koniec listopada 1918 przebity zosta korytarz do Lwowa, ktry pozwala zaopatrywa
miasto podczas walk polsko-ukraiskich. Jednym z gwarantw bezpieczestwa Polski byo powstanie
niepodlegego pastwa ukraiskiego. Przegrali Ukraicy, ale Polsce nie dawao to bezpieczestwa poprzez
zniszczenie narodowoci ukraiskiej.
Pastwo Litewskie ze stolic w Kownie, ale zgaszano aspiracje do Wileszczyzny i Wilna, ktre pozostawao

dugo miastem polskim.

Wojska polskie i bolszewickie spotykaj si w miejscowoci Mosty. W lutym 1919 pierwsze walki, powstania,
ktre przerodziy si w regularn wojn. Opanowanie Wileszczyzny przez Polakw, odebrali bolszewikom Wilno.
1919 rozejm polsko-bolszewicki.
1920 Pisudski postanowi uprzedzi bolszewickie i zorganizowa akcj militarn doszed do porozumienia ze
wczeniejszym przywdc Republiki Ukraiskiej Semen Petlura. W Kwietniu podpisa umow, formalny
traktat midzynarodowy, w ktrym zakadano wsplne uderzenie na Kijowo. W wyniku tego traktatu, wojska
polskie z pomoc ukraiskich, zdobyto Kijw. wyprawa kijowska
To zwycistwo okazao si iluzoryczne, bo:

mimo tego, e wojska polskie zajy do Kijowa, nie doszo do rozbicia si bolszewickich bo wycofay si;

problem z Ukraicami: nowy rzd ukraiski pod przywdztwem Izaaka Izety?, spotkay si z obojtnoci
i niechci spoecznoci ukraiskiej.
Trzeba byo jeszcze jednej bitwy bitwy niemeskiej (nad Niemnem) i to ona ostatecznie zdecydowaa o
sukcesie polskim w wojnie polsko-bolszewickiej.
W marcu 1921 podpisano traktat pokojowy w Rydze traktat ryski.
Traktat w Rydze - Traktat pokojowy 18 marca 1921.: rozbir Ukrainy, w ten sposb zamano ukad PisudskiPetlura, poowa wesza do Polski, a druga cz do bolszewikw. Najwaniejszym jego postanowieniem byo
ustalenie granicy polsko-radzieckiej, ktra nie ulega ju zmianie a do 1939. Pozostawia ona po stronie
polskiej znaczn cz ludnoci ukraiskiej (ok. 3,9 mln) i biaoruskiej (ok. 1 mln).
Po podpisaniu traktatu, Pisudski pojecha do Petlury i powiedzia przed onierzami: Panowie, ja was
przepraszam.
eligowski Pisudski da mu rozkaz buntu przeciwko samemu sobie i ataku na Wilno.
Powstaa Litwa rodkowa, do 1922, gdzie Pisudski zdecydowa si inkorporowa Wilno i Litw rodkow. Do
1927 Litwa utrzymywaa, e jest w trakcie wojny z Pastwem Polskim.
8. Przyczyny saboci demokracji parlamentarnej w II RP. (19181945)
Lata 1922 1926 to permanentny kryzys pastwowoci polskiej zwizany z obowizywaniem konstytucji
marcowej. Jedn z gwnych przyczyn saboci tego systemu by brak tradycji demokratycznych. Demokracja
parlamentarna bya nieodpowiednia dla nowo powstaego pastwa, nieadekwatna do istniejcych realiw. Nie
mielimy ani dobrze ustalonych granic (walka o granice z Rosj), ani ustabilizowanej sytuacji wewntrznej. Duy
wpyw na sabo tego systemu miay rzdy pozaparlamentarne, np. rzd Grabskiego. Niemoliwa bya do
uzyskania wikszo w parlamencie, a oznak sabego pastwa jest wanie saby rzd. Rzd w cigu 8 lat zmieni
si kilkunastokrotnie. W zwizku z tym wadze miay trudnoci z przeprowadzeniem reform, m.in. reformy rolnej
(udao si to dopiero w 1925 roku).
Kolejna kwesti bya mier Narutowicza, ktra wywoaa kryzys. W 1923r. doszo do buntw spoecznych i
kryzysu gospodarczego. W Polsce brakowao elit finansowych, ktre zajyby si gospodark, a w szczeglnoci
podczas wiatowego kryzysu, ktry panowa na pocztku lat 30. Poza tym kraj by zniszczony po wojnie, nie byo
take rozwinitego przemysu ( z wyjtkiem lska).
W maju 1926r. mia miejsce przewrt majowy. Demokracja upada na rzecz rzdw autorytarnych. Rzdy sanacji
cechoway si wieloma naduyciami m.in. faszerstwa wyborcze, pobicia posw opozycji. Sanacja nie miaa
adnego konkretnego programu politycznego. Sabo demokracji parlamentarnej II RP to take na og ze
stosunki dyplomatyczne z ssiadami np. brak jakichkolwiek stosunkw z Litw, ze wzgldu na zajcie Wilna.
9. Przedstaw gwne etapy rozwoju dyktatury sanacyjnej po roku 1926.
12-14. 05.1926 PRZEWRT MAJOWY
Obalenie rzdw parlamentarnych i wprowadzenie dyktatury.
Etapy zmian:
1.
2.
3.
Ad.1

1926-1930
1930-1935
1935-1939

Maj 1926: powszechne byo przekonanie, e pastwo Polskie stoi na skraju zamachu, spodziewan si go
jednak ze strony przeciwnikw Pisudskiego, a nie samego Pisudskiego


Na czele rzdu stoi w tym czasie Wincenty Witos (poprzednia jego kadencja to gwnie kiper inflacja i
bunty spoeczne, Witos zachowywa si jak prowokator)

Pisudski zmierza do demonstracji siy (na ksztat Marszu na Rzym), nie mia w swoim zamiarze
krwawego zamachu stanu

Plan Pisudskiego pokrzyowa prezydent Stanisaw Wojciechowski, ktry nie zgodzi si na zmian rzdu
i wezwa siy zbrojne do obrony legalnej wadzy polskiej

Jednak odziay zbrojne z innych wojewdztw nie dotary do stolicy na czas i zamach zakoczy si
sukcesem prezydent abdykowa, a rzd zdymisjonowano

Od tej pory Pisudski postpuje wedle Konstytucji: nie rozgoni parlamentu i zgodzi si na konstytucyjn
drog wyonienia nowych wadz

Zgromadzenie Narodowe wybiera na nowego prezydenta Pisudskiego, ten za tego stanowiska nie
przyjmuje, a w zamian proponuje na prezydenta Ignacego Mocickiego

W zwizku z tym Pisudski mia podstawy sdzi, e zamach stanu zosta zalegalizowany, nie chcia
stosowa twardej dyktatury, jego celem byo wprowadzenie zmian ustrojowych (tych, do ktrych dya sanacja)
ale chcia do tego doprowadzi legaln drog

Sierpie 1926: nowelizacja konstytucji nowela sierpniowa: wzmocnieni wadzy prezydenta (moliwo
rozwizaniu sejmu i senatu, moliwo rzdzenia za pomoc dekretw z moc ustaw) oraz ograniczenie wymiarw
immunitetu poselskiego

Premierem zostaje Kazimierz Bartel, a Pisudski zostaje ministrem ds. wojskowych

Od momentu powrotu Pisudskiego sprawowa on faktyczn wadz, jego legitymacj nie by urzd czy
mandat wyborczy, ale autorytet bya to wic dyktatura

Przez pierwsze 4 lata prbowano zdoby wikszo do przegosowania nowej konstytucji

Sanacja gosia hasa o nie dominacji partii Pisudski nie mia partii wic jak mg wygra wybory?

4.03.1928 wybory parlamentarne

Z tej okazji powstaje Bezpartyjny Blok Wsppracy z Rzdem (BBWR), zaoony przez Walerego
Sawka - chodzio o moliwo stworzenia list wyborczych BBWR wygrywa ale nie zdobywa potrzebnej do
zmiany konstytucji wikszoci

lata 1928-1930 to czas walki z sejmem (nowy sejm po wyborach by jeszcze bardziej niepokorny)
Pisudski chcia przekona spoeczestwo, e sejm to instytucja ktliwa i przeszkadza we wprowadzaniu w ycie
efektywnej polityki

w roku 1929 powstaje CENTROLEW jako koalicja: PPS, PSL Wyzwolenie, PSL Piast, PSL, Stronnictwo
Chopskie, Chrzecijaska Demokracja - konsolidacja opozycji, jest to pierwsza mobilizacja w celu walki z
sanacj

w tym samym czasie w kraju ujawnia si bardzo powany kryzys ekonomiczny (wyjtkowo dotkliwy dla
rolnikw)
Ad.2

W tym momencie Pisudski zrywa z konstytucyjn drog: siebie mianuje premierem, rozgania sejm oraz
aresztuje 19 posw, przywdcw opozycji i zamyka ich w twierdzy w Brzeciu nad Bugiem

SPRAWA BRZESKA 1930

Potem odbywa si wiele procesw, podczas ktrych opozycjonici s skazywani za prb zamachu inni
uciekaj z kraju (np. W. Witos)

W zwizku z tym Pisudski bardzo traci poparcie m.in. wrd inteligencji

Wybory parlamentarne 1930 Pisudskiemu znw nie udaje si zdoby wikszoci do zmiany konstytucji

Lata 1930-1935 okrelane mianem rzdw pukownikw

Walery Sawek, Jzef Beck

Bya to ekipa wewntrznie spjna, byli to jednak ludzie, ktrych pozycja zaleaa tylko i wycznie od
Pisudskiego

Problematyczne byo to, e Pisudski wci nie godzi si na oktrojowanie, wic nie bya nowej konstytucji

Stycze 1934 pod obrady sejmu zostaj poddane tezy konstytucyjne

Opozycja bojkotowaa obrady sejmu i nim zorientowano si, e pod tym hasem zostanie przegosowana
nowa konstytucja bya ju za pno: zmniejszyo si kworum i konstytucj uchwalono tzw. KONSTYTUCJA
KWIETNIOWA

nie bya to konstytucja pastwa liberalnego, na piedestale stawiaa pastwo, teraz to jednostka miaa suy
pastwu, a nie odwrotnie

Ad.3

12.05.1935 umiera Pisudski

Wewntrzny kryzys w obozie sanacyjnym, zabrako osoby, ktra bya spoiwem

Naczelnym wodzem zostaje Rydz-migy

Ignacy Mocicki mia wedle woli Pisudskiego rzdzi, a potem swoj wadz przekaza Walerem
Sawkowi

Mocicki jednak nie przekazuje wadzy Sawkowi, poniewa Mocicki sam si nie zwraca do Sawka z
ofert przejcia wadzy, Sawek uznaje za niehonorowe prosi o ni i wycofuje si z polityki rozwizuje BBWR,
a w 1939 popenia samobjstwo

Rydz-migy podobnie jak Mocicki, nie wywizuje si z ostatniej woli Pisudskiego mimo jego zakazu
angauje si w polityk i zaczyna budowa wasne rodowisko

Pniej mianowany jest na drugiego Marszaka Polski (cho w rzeczywistoci nie dorasta Pisudskiemu
do pit)

1935 zmiana ordynacji wyborczej: do senatu mogli startowa tylko wysoko sytuowani obywatele, z
orderami i bogaci, do sejmu kandydatw wybieraa specjalna komisja zoona z rzdzcych

Wniosek: wybrany sejm by zupenie niereprezentatywny

Za ycia Pisudskiego sanacja bya antynacjonalistyczna, po jego mierci nastpio przesunicie w stron
nacjonalizmu: pojawienie si pierwiastkw antysemickich

wczesny premier Felicjan Sawoj Skadkowski (ostatni premier II RP) zgadza si na walk z
obywatelami wasnego pastwa w sowach walka ekonomiczna tak, tylko krzywdy adnej

Niezrealizowane plany wprowadzenia antysemickiego ustawodawstwa co do obywatelstwa oraz

wprowadzenia zakazu handlu w niedziele

Problem studentw ydowskich, getta awkowe

W tym czasie sprawy wewntrzne spadaj na dalszy plan, a na pierwszy wychodz te midzynarodowe
nie powoduje to jednak otwarcia sanacji na opozycj i utrzymuje ona monopol
10. Co zmienia w ustroju politycznym II RP konstytucja kwietniowa?

zmienia bardzo istotnie system polityczny Polski

zasada, e pastwo nie jest suebne wobec obywatela, ale odwrotnie

nie bya liberalna podporzdkowywaa jednostk pastwu

zasada jednolitej wadzy pastwowej skoncentrowanej na osobie prezydenta, ktry mg kontrolowa

wszystkie 3 wadze

prezydent otrzymywa wadz gigantyczn, niekontrolowan (zapis, e prezydent jest odpowiedzialny

przed Bogiem i histori)

prerogatywy prezydenta osobiste uprawnienia, bez koniecznoci uzyskania zgody:

a)
rozwizanie Sejmu i Senatu
b)
powoanie/odwoanie premiera
c)
powoanie najwyszych urzednikw pastwowych: I prezesa Sdu Najwyszego, prezesa Najwyszej Izby
Kontroli, naczelnego Wodza oraz generalnego Inspektora Si Zbrojnych
d)
powoanie 1/3 senatorw
e)
wskazanie i mianowanie swojego nastpc
f)
zwoywanie, otwieranie, zamykanie i odraczanie sesji Parlamentu
g)
wydawanie dekretw z moc ustawy

zmieniona zostaa pozycja rzdu, zajmowa si sprawami, ktre nie byy zastrzeone dla innych organw
pastwowych
11. Polityka Rwnowagi. Zaoenia i realizacja
W XX-leciu midzywojennym Polska miaa bardzo trudn sytuacj geopolityczn ze wzgldu na ssiadujce 2
mocarstwa- Niemcy i ZSRR. Wsplna wrogo tych pastw wobec Polski solidaryzowaa je ze sob, co byo dla
naszego kraju niebezpieczestwem (Niemcy i Rosja ju w 1922 roku, podpisujc ukad w Rapallo uzgodniy
wzajemn solidarno wobec polskich granic).
Francja od 1921 roku bya sojusznikiem Polski, ale niepewnym, wic Pisudski nie chcia stawia tylko na ni,
jako na gwaranta bezpieczestwa pastwa polskiego. Szuka ugody z ssiadami. Z tego wzgldu Polska podpisaa
najpierw w 1932 roku ukad z ZSRR, a w 1934 roku z Niemcami. Byy to pakty o nieagresji, o wyrzekaniu si
wojny jako rodka rozwizywania problemw. Polityka rwnowagi Jzefa Becka miaa polega na balansowaniu
pomidzy Berlinem, a Moskw. Pisudski zaleca utrzymanie tego stanu i nieangaowanie si w blisze kontakty z

adn z obu stolic. Uwaa, e zbytnie zblienie ze Zwizkiem Radzieckim lub z III Rzesz moe wplta Polsk
w konflikt. Utrzymanie dobrych stosunkw z dwoma ssiadami byo korzystne take z taktycznych wzgldw.
Pisudski nie mia wtpliwoci, e prdzej czy pniej dojdzie do wojny o granice zachodnie i wschodnie, wic
odwlekanie tej chwili dziki neutralnej polityce pozwoli na umocnienie pastwa i rozwj si zbrojnych.
Francja patrzya na t polityk bardzo krytycznie, szczeglnie na zblienie Polski z Niemcami (uwaaa nawet
Jzefa Becka za niemieckiego wysannika). W latach 1934-1938 Polska miaa najlepsze stosunki z Niemcami w
cigu caego okresu midzywojennego, o czym wiadczy np. wprowadzenie aoby narodowej w Niemczech po
mierci Pisudskiego w 1935 roku.
12. Sytuacja midzynarodowa II RP w latach 1938-39.
Hitler po 1934 roku (po podpisaniu paktu o nieagresji z Polsk) myla, e Polsk uda mu si przecign na swoj
stron. W latach 1934-38 moemy zaobserwowa zblienie obu pastw-Polska gesty niemieckie przyjmowaaprzyjedali niemieccy politycy itp., ale Polska pierwsza gestw nie wykonywaa. Mimo to sanacja rzdzca w
Polsce w tym czasie coraz mniej podobaa si Francji.
Marzec 1938- Anschluss Austrii. Nastpnie Niemcy zmuszaj Czechosowacj do oddania ziem pogranicznych
Sudetw, na co zgadza si Francja i Wielka Brytania. Polska bierze udzia w rozbiorze Czechosowacji.
Listopad 1938 rok - to moment, w ktrym Polska musi si opowiedzie, po ktrej ze stron, zostaje postawiona
pod cian. (Hitler planowa pokona Francj, a z Wielk Brytani nie zamierza walczy. Wane byo wic jak
zachowa si Polska: czy zgodzi si na niemieckie dania, czy pozostanie przy Francji.)
Niemcy proponuj Polsce wejcie do paktu antykominternowskiego, ktry mia zapewni jej bezpieczestwo, a
poza tym:

pakt o nieagresji mia zosta przeduony o 25 lat,

Wolne Miasto Gdask miao by wcielone do Rzeszy,

miaaby zosta utworzona eksterytorialna autostrada,

Niemcy obiecay uzna granice polsko-niemieckie.

W 1939 roku stosunki pomidzy Polsk, a Niemcami wyranie si zaostrzyy, bo Polska nie chciaa si konkretnie
wypowiedzie. By to dla polskiego pastwa dylemat: z jednej strony miaa nie mie dostpu do morza, a z drugiej
czekaa j wojna. Decyzj Polska podja w marcu 1939 roku i opowiedziaa si wwczas po stronie Zachodu.
Beck, Mocicki (prezydent II RP) i Rydz-migy zdecydowali, e odrzuc propozycj Niemiec i pozostan w
dawnym sojuszu z Francj.
Wielkiej Brytanii i Francji byo to bardzo na rk, gdy nie byy jeszcze gotowe do wojny i chciay j przecign
w czasie. Po odrzuceniu propozycji Niemiec, Polska przyja brytyjsk gwarancj bezpieczestwa (w przypadku
ataku Niemiec na Polsk, W. Brytania miaa wypowiedzie Niemcom wojn).
W najwygodniejszej sytuacji znalaz si wwczas Stalin. Na wsppracy z ZSRR zaleao zarwno Niemcom, jak i
Zachodowi. Toczyy si wic rokowania pomidzy nimi, przetarg wygraa w kocu III Rzesza.
Kwiecie 1939 -Hitler wypowiada pakt o nieagresji z 1934 roku.
Maj 1939 - synne przemwienie Becka
Europie wydawao si, e takie pastwa jak Niemcy i ZSRR nie s w stanie wsppracowa. Okazao si jednak,
e podpisay ze sob cisy pakt sojuszniczy.
23 sierpnia 1939 - pakt Ribbentrop- Mootow. Podpisanie paktu byo ostatnim sygnaem przed atakiem Niemiec na
Polsk. W ramach paktu podpisano tajny protok, ktry dzieli Polsk wzdu Wisy i Sanu, otwa i Estonia
natomiast miay znale si pod wpywem ZSRR, a Litwa pod wpywem Niemiec.
1 wrzenia 1939- pocztek II wojny wiatowej
3 wrzenia 1939- do wojny doczaj Francja i Wielka Brytania, wypowiadajc Niemcom wojn
17 wrzenia 1939 - wojska ZSRR wkraczaj do Polski
13. Rzd polski na emigracji wobec ZSRR w latach 1939-1943.

- Sikorski w Wielkiej Brytanii widzi moliwo odbudowy armii polskiej na terytorium ZSRR (widzi, e jest ZSRR
jeszcze sojusznikiem Niemiec, ale to si wkrtce zmieni)
- memoria Sikorskiego do wadz londyskich o utworzenie armii w ZSRR z 1940:
*wyraa popraw stosunkw polsko - radzieckich
*nie porusza kwestii granicy wschodniej
*skutkiem tego memoriau by kryzys rzdowy i pierwsza dymisja Sikorskiego 18 lipca 1940 r. - prezydent
odwouje Sikorskiego z funkcji premiera nie udana, bo sprzeciw Wielkiej Brytanii, Sikorski jedyny z Polakw,
ktry nie ma antyrosyjskiej fobii i myli racjonalnie i tym kieruje si w swoich dziaaniach
- program rzdu londyskiego z sierpnia 1940 r. - po ataku Niemiec na Wielk Brytani.

w razie przystpienia ZSRR do wojny po stronie W. Brytanii moliwe jest porozumienie polsko radzieckie pod warunkiem :
1). uznania przez ZSRR granic wschodnich Polski sprzed wrzenia 1939 r.
2). opuszczenia przez ZSRR zajtych w 1939 r. terenw polskich.
-ukad Sikorki Majski podpisany 30 lipca 1941 roku w Londynie; zaoenie stworzenia polskiej armii w ZSRR,
nawizanie stosunkw dyplomatycznych, udzielenie amnestii dla obywateli na terenie ZSRR utworzenie armii - kadr
mieli by oficerowie wizieni w obozach dowdc Anders, uznano za niebye postanowienia paktu Ribbentrop Mootow (inne interpretacje: Polska mylaa o wyrzeczeniu si tego, co stao si po 17 wrzenia; Rosja nie
przyznawaa si o istnieniu tajnego protokou); Sikorski podpisa ukad bez zgody rzdu
- prba obalenia Sikorskiego- broni si mwic : sysz szept Polakw- szybciej, szybciej, szybciej
- konwencja wojskowa z 1941; utworzenie armii Andersa:

armia polska miaa liczy 30 ty onierzy

bdzie stanowi cz si zbrojnych suwerennego pastwa polskiego i organizacyjnie podlega

bdzie wadzom polskim

pod wzgldem operacyjnym podlega bdzie wadzom radzieckim i zostanie wykorzystana zgodnie
z radzieckimi planami operacyjnymi.

jednostki polskie zostan przesunite na front dopiero po osigniciu penej gotowoci bojowej i
bd dziaa w jednostkach nie mniejszych od jednej dywizji.

dowdc wyznaczony zosta gen. Wadysaw Anders.

Armi Polsk w ZSRR powikszono do 96 ty onierzy a zaopatrzenie i uzbrojenie miao

pochodzi od Rosjan i z pomocy zachodniej w ramach ,,leand lease act"

Miejscem formowania jednostek polskich bya miejscowo Buzuuk koo Kujbyszewa.

Stosunki polsko-sowieckie po pakcie byy w miar normalne, do czasu gdy ZSRR czu si zagroony na froncie
wschodnim co raz mniej Stalinowie byy potrzebne kontakty z Polsk, rzd sowiecki co raz bardziej skania si do
zerwania stosunkw (tak samo byo z armi Andersa na terenach sowieckich).
W 1942 zgoda na ewakuacj armii z terenw ZSRR i przeniesienie do Iranu, potem na tereny dzisiejszego Iraku,
Palestyna, Pwysep Apeniski (walka pod Monte Cassino). Stalin szuka pretekstu do zerwania stosunkw - w
1943 Niemcy odnaleli ofiary Katynia, ZSRR odrzuci zarzuty twierdzc, e jest to propaganda Niemiec; rzd
odda spraw do Czerwonego Krzya, ZSRR uznao to za zdrad i zerwa stosunki z polskim rzdem na emigracji
obnienie rangi na arenie midzynarodowej.
14. Rnice w polityce okupacyjnej na ziemiach wcielonych do Rzeszy i w Generalnym Gubernatorstwie.
1. Ziemie wcielone do III Rzeszy

Byy to ziemie byego zaboru pruskiego oraz czci rosyjskiego

Zaoeniem by jak najszybsza germanizacja

wysiedlenia ludnoci polskiej ( ok. 2mln Polakw z tych terenw trafio do GG)

eksterminacja ludnoci polskiej AKCJA AB zabicie polskiej inteligencji oraz warstwy

przywdczej


niemiecka lista narodowociowa VOLKSLISTE moliwo zadeklarowania pochodzenia
niemieckiego z podziaem na 4 poziomy:
1 i 2 dla mniejszoci narodowej
3 i 4 dla tych co chcieli zmieni obywatelstwo na niemieckie - VOLKSDEUCHE

dla tych co list podpisali byo wicej ywnoci, pozwalaa ona unikn wizienia, ale wszyscy mczyni
z listy trafiali do Wermachtu

Nie wszdzie wpis na Volksliste by dobrowolny: Pomorze i Gdask wadze wpisyway wszystkich
obywateli aktem administracyjnym (bez zgody ludnoci)

Zakaz uywania jzyka polskiego

Zakaz opuszczania miejsca zamieszkania

2. Generalne Gubernatorstwo

Nie byo wysiedle

Utrzymano pewne polskie instytucje: nisze sdy, zarzdy miast i gmin, Czerwony Krzy, Spoem

Funkcjonoway kina, teatry, wydawano legalnie pras w jzyku polskim prasa gadzinowa

Inny system walutowy funkcjonoway zotwki emitowane dla GG

Swoboda poruszania si

Stolic GG by Krakw, a generalnym gubernatorem Hans Frank

15. Dlaczego ruch oporu w Polsce podczas II Wojny wiatowej nazywamy Polskim Pastwem Podziemnym?
(na podstawie notatek z wykadu)
W Polsce, w podziemiu odtwarzano w tym czasie struktury pastwowe. Byo to alternatywne w stosunku do wadz
okupanta pastwo. Opr przybiera nie tylko form cywiln ale i wojskow.
O pocztkach powstania Polskiego Pastwa Podziemnego moemy mwi w momencie, kiedy Polska zakoczya
swj udzia w wojnie, by to wrzesie 1939r.
Wtedy pojawio si bardzo wiele inicjatyw.
Prawie kada z istniejcych przed wojn partii tworzya struktury. Przykadem mog by:
ND- Narodowa Organizacja Wojskowa
PSL- Bataliony Chopskie
onierze regularnej armii postanowili przeczeka w lasach do czasu ofensywy alianckiej, na jak liczyli. Pozostali
tam, czekajc na wiosn i kolejne walki.
Byo bardzo wiele rozbitych dziaa o charakterze konspiracyjnym. Trzeba byo wic jako je poczy,
podporzdkowa pod jedn scentralizowan organizacj.
We wrzeniu 1939r. Naczelny Wdz Edward Rydz migy wyda rozkaz stworzenia takiej organizacji. Powstaa
Suba Zwycistwu Polski- SZP. Na jej czele stan gen. Micha Karaszewicz Tokarzewski. Bya to organizacja
zarwno polityczna jak i wojskowa.
Wtedy stworzenie takiej organizacji byo proste.
W grudniu 1939r. nowy Naczelny Wdz Wadysaw Sikorski rozkaza rozwiza SZP, w jej miejsce zaplanowa
stworzenie ZWZ- Zwizku Walki Zbrojnej. Miaa to by ju wycznie podziemna armia, niezajmujca si
sprawami politycznymi.
Sikorski chcia eby rzd na emigracji, mia pod swoj opiek jak najszersze pole. Organizacja w kraju miaa by z
nim powizana. Pierwszym komendantem ZWZ zosta gen. Stefan Rowecki Grot.
ZWZ pod tak nazwa funkcjonowa do lutego 1942r. Wtedy to zostao przeksztacone w Armi Krajow.
Bya ona najwiksz struktur, ale wycznie armi. Nie bya wic pastwem podziemnym. Musia istnie take
cywilny pion.

Delegatura Rzdu na Kraj skadaa si z przedstawicieli rzdu emigracyjnego. Z czasem okazao si, e to nie
tylko reprezentacja, krajem nie dao si zarzdza na odlego.
Delegatura Rzdu na Kraj miaa reprezentowa rzd u boku AK. Z kolei Delegat Rzdu na Kraj mia by
jednoczenie wicepremierem rzdu emigracyjnego.
Pierwszym zosta przedwojenny prezydent Poznania- Cyryl Ratajski.
To dziki niemu zostaa stworzone struktury cywilne. Powstay departamenty. W wikszoci przypadkw nie
prowadziy one normalnej dziaalnoci. Miay trwa, tworzono plany.
Przykadowe departamenty:
-Departament Spraw Wewntrznych- zaj si organizowaniem struktur cywilnej administracji wojskowej
Tworzono delegatury wojewdzkie, gminne. Miay by zorganizowane i miay trwa. Oczekiwa w podziemiu.
-Departament Owiaty i Kultury- organizacja tajnego nauczania.
W tajnym nauczaniu brao udzia wicej dzieci ni w warunkach normalnych przed wojn.
Po Ratajskim Delegatem Rzdy na Kraj zosta Jan Piekakiewicz.
Po Piekakiewiczu natomiast Stanisaw Jankowski.
AK przybraa due rozmiary. Bya powoana do walki, jednak nie cay czas, nie w rwnym nateniu i nie w
kadym miejscu Polski.
Dwa cele AK:
-akcja scaleniowa Istniao wiele organizacji zbrojnych, miay one pod jej skrzydami si zjednoczy. Nie byo to
atwe. Grupy te byy wczeniej skupione w ramach organizacji politycznych, reprezentoway wsplne pogldy,
byy poddane wodzowi. Mimo wszystko udao si to zrobi. Odrbnie dziaay tylko dwie grupy: Podziemie
Komunistyczne i Nacjonalistyczne.
-oglnokrajowe, narodowe postanie zbrojne Miao wybuchn, kiedy zaamie si wadza okupanta, a do kraju
zbli si przyjazne wojska. Wtedy to kraj mia by wyswobodzony i miay si ujawni organy cywilnej
administracji. Delegatury Rzdu na Kraj wanie na ten moment miay czeka. Miao to pomc unikniciu tzw.
prni. Wszystko dziaao po to, by okres koca wojny nie by momentem, w ktrym wszystko trzeba bdzie
zacz budowa od nowa. Najwaniejszym elementem byo wic tu zachowanie cigoci. Dowdcy AK starali si
wrcz powstrzymywa od prowadzenia biecych walk.
AK posiadao kilka struktur wewntrznych:
1)dziaalno szkoleniowa ( szkolono wojskowych, dziki tym szkoleniom chciano wyoni kadr dowdcz)
2) struktura KEDYW( Kierownictwo Dywersji) (W caym planie chodzio o to, by nie rozprasza si, czeka na
powstanie. Biece sprawy mia rozwizywa wanie KEDYW. Dywersja, sabota, przeprowadzanie walki. AK
nigdy nie przeprowadzao akcji lepego terroru, nie atakowano ludnoci cywilnej pochodzcej z Niemiec).
3)Biuro Informacji i Propagandy(BiP) (Informowanie spoeczestwa, na czele z Janem Rzepeckim- podziemna
prasa, podziemny druk. Gwny informator- Biuletyn Informacyjny)
4)Struktura Wywiadowcza ( miaa najwikszy wpyw na ostateczny wynik wojny np. enigma)
5)dziaalno o charakterze kurierskim
Funkcjonowaa tzw. poczta kurierw podziemnych, przedzierali si oni do Wielkiej Brytanii i odwrotnie. Trzech
oficjalnych kurierw:
-Jan Karski(pierwszy kurier, pierwszy naoczny wiadek zagady ydw, ktry poinformowa o tym zachd)
-Jan Nowak-Jezioraski(powojenny szef Radia Wolna Europa)
-Jerzy Lerski

6)EGOTA (Rada Pomocy ydom) dziaaczem np. Wadysaw Bartoszewski

19. Gwne cechy polskiego stalinizmu.
Okres stalinowski przyjta nazwa dla lat 1948 - 1956 (mimo, e ju wczeniej Polska bya zalena od Stalina, a
on sam zmarl w 1953) -> okres najwikszego terroru zwizanego z represjami na przeciwnikach komunizmu

trwaa odbudowa kraju ze zniszcze, utrudniona przez masowe, zorganizowane pldrowanie pozostaego w
Polsce mienia przez specjalnie do tego utworzone oddziay Armii Czerwonej

Znaczne ograniczenie suwerennoci kraju

o
delegaci ZSRR osadzeni na kluczowych stanowiskach na wszystkich poziomach administracji
o
Konstanty Rokossowski -> genera radziecki, z polecenia Stalina marszaek Polski i Minister Obrony
Narodowej, mia bardzo duy wpyw na polityk pastwa, m.in. wpyn na zmian planu 6-letniego, by
przeznaczono olbrzymie fundusze na wojsko. Odpowiedzialny za krwawe represje wobec akowcw, za wysanie
wojska do Poznania w 56 roku, czonek politbiura i wicepremier od 1952r. Straszny chuj.
o
-Zmuszenie Polski do podpisania niekorzystnych umw z ZSRR, sprzeda wgla za nieotrzymane nigdy
reperacje wojenne etc. Szacuje si, e w latach 45-56 ZSRR wykorzystao Polsk na 2 MILIARDY wczesnych
DOLARW (22mld$ dzisiaj)
o
Uchwalanie Konstytucji w 1952 roku- najpierw powsta dokument w jzyku rosyjskim, ktry wysano do
Kremla i dopiero po wprowadzeniu zmian przez Stalina odesany do polskiego sejmu do jednogonego
zatwierdzenia.
o

Aresztowanie przez NKWD resztek inteligencji przedwojennej, Akowcw, opozycjonistw wobec

nadchodzcego porzdku i osadzanie ich w obozach koncentracyjnych i wizieniach (nawet do 50 tysicy ofiar w
Polsce)

pozorny dualizm wadzy; pastwo i partia. Skrajne upartyjnienie, instytucje pastwowe podlegaj
instytucjom komunistycznym.

Partia komunistyczna, pomimo masowego charakteru, zawiera w sobie aparat partyjny. tj. grup realnie
sprawujc wadz. W 1955 roku to ok. 13 tysicy ludzi, tak w centrali partii jak i dziaajcy na terenie kraju, w
wikszoci o niskim wyksztaceniu i kwalifikacjach

szersza grupa, to ci, ktrych kandydatury na stanowiska musiay uzyska aprobat rozmaitych komitetw,
to grupa ok. 100 000 osb.

ciese kierownictwo:
o
Bolesaw Bierut,
o
Jakub Berman (nadzr nad UB, przeladowania kilkuset tysicy ludzi [sic!]),
o
Hilary Minc (to samo)
- Funkcjonuj instytucje premiera, rzdu, urzdw etc, ale s de facto jedynie wykonawcami decyzji partii
- Parlament ogranicza si w tym okresie do sejmu, ilo miejsc = ilo mandatw, wybory na zasadzie plebiscytu,
pozory wadzy ustawodawczej, w rzeczywistoci wszystkie decyzje zapaday na szczeblach partyjnych.
Funkcjonoway wydziay i komitety partyjne, ktre odpowiaday zakresem dziaalnoci odpowiednim
ministerstwom -> DEMOKRACJA FASADOWA
wymiar sprawiedliwoci

przeksztacony w aparat represji wobec przeciwnikw nowego porzdkiu

klasowa interpretacja prawa: skrajny relatywizm, naginanie interpretacji tak, by

suyy interesom systemu

zniesienie uniezalenienia sdw od pastwa; sdziowie mianowani na rok,

usuwalni, brak wymogu posiadania wyksztacenia wyszego (!) i stau prawniczego, zniesienie zasady
bezpartyjnoci

zjawisko sztucznej rzeczywistoci procesowej. Wadza najpierw potrzebuje

procesw, by terroryzowa obywateli, wymyla wic spraw i ustala wyrok, potem aresztuje ludzi i
torturami wymusza na nich zeznania, w ktrych przyznaj si do czego tylko wadza potrzebuje.
Aparat bezpieczestwa Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego

podlega radzieckiej NKWD

bardzo szeroko rozbudowane


w okresie stalinowskim niezalene nawet od centralnego kierownictwa partii,

narzdzie najwikszego terroru, kontroluje rwnie parti i jej dziaaczy

zbudowane z departamentw, m. in.ledczy, wywiadu, kontrwywiadu, zwalczania

podziemia, zwalczania kocioa, by rwnie departament kontrolujcy sam parti (departament dziesity,
departament X)

podlegay cigemu rozrostowi

UB policja polityczna, wyksztacona z terenowych struktur MBP

MBP w szczytowym momencie (1953) zatrudniaa okoo 300 tys. ludzi [Internet
32 do 285tys, Stachowiak -320 tys] (KCPPR okreli swego czasu podane proporcje minimum 1 pracownika UB
na 200 obywateli), poeraa 30% dochodu narodoweg

- MBP istniao w latach 1945-1954, potem na skutek wewntrznych perturbacji jego obowizki przeja Suba
Bezpieczestwa (ale to ju nie okres stalinowski)
Stalinizm a Koci
- Polska to jedyny kraj, gdzie autonomia Kocioa nie zostaa zamana
- Katolicyzm zbyt mocno zakorzeniony w polskiej kulturze, tote walka z nim bya ostatnim etapem wdraania
komunizmu.
-Podczas gdy na innych frontach dziaania byy rozpoczte jeszcze w czasie wojny, Koci sta si celem ataku
dopiero w 1948 roku
- 1948 umiera prymas Hlond, jego sched przejmuje Wyszyski, nieposiadajcy jeszcze autorytetu
- Pastwo prbuje odebra Kocioowi wszelkie publiczne sektory dziaania
- Wyszyski chcc zyska na czasie zawiera w 1950 porozumienie Koci Pastwo, ktre zostaa przez wielu
odebrana jako niepotrzebna kapitulacja
- Umowa umoliwiaa propagand w kociele na rzecz promowania kolektywizacji rolnictwa, na mocy umowy
Koci zobowizywano do walki z bandami podziemia i utrzymania bezpartyjnoci ksiy
- 1953 dekret o nominowaniu ksiy przez pastwo
- umowa odsuna najcisze represje, a po mierci Stalina zacza si odwil, dziki czemu Koci nie zosta do
koca zdezintegrowany
- w PRL Koci by inwigilowany przez UB, kady kleryk wstpujcy do seminarium mia zakadan teczk przez
SB
20. Przejawy odwily poststalinowskiej w Polsce.
Termin stworzony przez Ili Eryngurga tytu jego powieci wydanej w Moskwie w maju 1954 roku (w Polsce
ukazaa si rok pniej).

Zaczo si u nas w 1955, nabrao rozpdu, szczytowy okres przypada na 1956.

Przyczyny:
Odwil w Rosji po mierci Jzefa Stalina w 1953r.
Kryzys ekonomiczny - efekt przyjcia planu 6letniego, ktry doprowadzi do upadku przemysu lekkiego i
rolnictwa. Problem z dostpem do podstawowych dbr. Nastroje spoeczne si pogarszaj, narasta niezadowolenie
z tej dyktatury proletariatu, w ktrej sytuacja bytowa rzdzcej klasy nie jest lepsza ni w pastwach
buruazyjnego wyzysku.
Relatywne obnienie represyjnoci systemu w okresie stalinizmu ludzie byli tak zastraszeni, a teraz zmala prg
lku, mniej bano si wadzy. Bunt ludu rozbi osabione ramy systemu daj do, a wezm ca rk
Ucieczka na zachd wicedyrektora dziesitego departamentu pk wiato. Dano mu gos w Radiu Europa (dobra
intuicja Jana Nowaka Jezioraskiego). wiato posiada du wiedz i ch podzielenia si ni ze wiatem.
Uwiadomi Polakom ich z sytuacj zarwno bytow, jak I swobody myli oraz dziaania (a dobr sytuacj
partyjnych).
XX zjazd partii komunistycznej ZSRR (14 lutego 1956 roku w Moskwie) i synny referat Chruszczowa (krytyka
Stalina i jego realizacji idei komunistycznych). Obecna bya take polska delegacja z Bolesawem Bierutem na
czele (ktry umira pod koniec zjazdu I nie wraca ju do Polski).
2 bardzo wyrane grupy w PZPR (podzia na tle stosunku do odwily):
1. Grupa puawska odwil polityczna, zwolennicy ograniczonej demokratyzacji i liberalizacji. Byli za
osabieniem aparatu bezpieczestwa, ograniczonymi wolnociami w sferze wolnoci sowa. Przedstawiciele to
Roman Zambrowski, Jerzy Morawski, wielu dziaaczy komunistycznych pochodzenia ydowskiego.
2. Grupa natoliska przeciwni odwily. Naley przywrci siln pozycj aparatu bezpieczestwa. Ortodoksja
komunistyczna i nacjonalizm podszyty antysemityzmem w jednym. Podzia wic take ze wzgldu na pochodzenie
narodowe. Przedstawiciele: Aleksander Zawadzki, Jwiak, Witaszewski, bardzo wielu dziaaczy wywodzi si z
partyzantki. Proci funkcjonariusze partyjni.
Przejawy:
a) likwidacja ministerstwa bezpieczestwa publicznego (podobnie byo w Rosji, odwil rozpocza si od aparatu
bezpieczestwa usunicie ze stanowiska Berii etc.);
b) koniec ze stosowaniem tortur, zaczto zwalnia winiw politycznych;
c) sfera publiczna/kultury rozlunienie nastrojw, zagodzenie cenzury, twrcw nie zmusza si ju do tworzenia
socrealizmu;
d) strajki '56, wydarzenia czerwcowe - strajk robotnikw, demonstracja uliczna, wiec na Pl. Mickiewicza/Stalina,
demonstracja na Jeycach pod budynkiem UB. Z czasem przerodzi si w walki uliczne. Strajkujcy poznaniacy
postulowali powrt Mikoajczyka, uwolnienie Wyszyskiego, wolne wybory, chcieli wolnoci i chleba
(charakterystyczne jest powizanie elementu ekonomicznego z politycznym poznaniacy posiadali wiadomo
polityczn, powodw zej sytuacji). Wadza odpowiedziaa na strajk zbrojnie - walka z buntem miaa charakter
szturmu wojskowego, jaki mona byo obserwowa w czasie II w. (na ulic wyjechay czogi, strzelano do
demonstrantw, byy ofiary miertelne, zniszczenia);
e) partia staje na czele przemian - po wycigniciu wnioskw z wypadkw czerwcowych (cho pocztkowo
Cyrankiewicz w swym przemwieniu stwierdzi, e to kontrrewolucja I naley j tumi); nie ma co si buntowa,
poniewa partia robi to za nard, zmiany kadrowe do wadzy dochodzi Wadysaw Gomuka (jego zadaniem byo
budowanie spoecznego zaufania - fenomenem byo to, e przywdca komunistyczny faktycznie zosta otoczony
wielkim, spoecznym entuzjazmem);
f) Padziernik '56 w wyniku nie zapewnienia sobie odpowiedniego poparcia ZSRR, wojska radzieckie zbliaj
si w stron Warszawy, spotkanie Chruszczow Gomuka (ktry 21 padziernika zosta wybrany I sekretarzem) i
Cyrankiewicz; zaegnanie kryzysu
g) przywrcenie niektrych instytucji zakazanych w czasach stalinowskich;
h) oddolny ruch tworzenia w zakadach pracy tzw. rad robotniczych
i) zwolnienie Wyszyskiego;
j) podpisanie nowej umowy midzy pastwem a kocioem;
k) ZHP;
l) rozszerzenie sfery wolnoci sowa;
) krtkotrwao, nietrwao zmian, ktre przyniosa odwil sam Gomuka uwaa niektre z nich za zbyt daleko
idce i dy do ich cofnicia (i cofa h, l, )
Symboliczny koniec zmian ('57) zamieszki spowodowane zamkniciem przez Gomuk tygodnika Po Prostu,
nieformalnej trybuny osb ktre uwaay, ze w Polsce powinny by kontynuowane zmiany.
Jako ciekawostka tzw. bikiniarze. Wadza tpia ich jeszcze przed polsk odwil, moda inteligencja/studenci
charakteryzujca si jaskrawymi strojami i niechci do wadzy, braku wolnoci.
21. JAKIE ZMIANY ZASZY W PRL PO PRZEOMIE PADZIERNIKA 1956.

Przeom padziernikowy podnis temperatur nastrojw spoecznych. Rosa ilo rezolucji, apelw i listw
kierowanych przez rne rodowiska i organizacje do KC.
Nastpoway zmiany personalne na szczytach wadzy. 24 X 1956 r. Sejm PRL ustali termin wyborw
sejmowych na stycze 1957 r., uchwali now ordynacj wyborcz, w ktrej nie okrelano iloci list, oraz dokona
zmian w rzdzie. Odwoano wicepremierw Tadeusza Gede, Franciszka Jwiaka, Stanisawa apota oraz
Stefana Jdrychowskiego, ktry zosta przewodniczcym PKPG, a take Eugeniusza Stawiskiego, ktrego
mianowano ministrem przemysu lekkiego. Zatwierdzono te wczeniejsze odwoanie Minca z funkcji pierwszego
wicepremiera. Na jego miejsce mianowano nowego prezesa ZSL Stefana Ignara. Ministrem owiaty zosta
czoowy libera z grupy Gomuki Wadysaw Biekowski. W rzdzie znaleli si te pierwsi ministrowie
bezpartyjni: Rajmund Baraski - minister zdrowia i Stanisaw Darski - minister eglugi. Jednoczenie
zlikwidowano Komitet do Spraw Bezpieczestwa Publicznego, a jego agendy ze Subami Bezpieczestwa na
czele przejo MSW Wadysawa Wichy. Tysice byych UB-ekw przesuwano do pracy w gospodarce
narodowej.18 XI usunito Kosiewicza, a nowym przewodniczcym CRZZ zosta Loga-Sowiski. Ustpi
skompromitowany prezes Sdu Najwyszego Wacaw Barcikowski, a jego miejsce zaj Jan Wasilkowski. Do
wadz ZBOWiD przyjto zwolnionego z wizienia i rehabilitowanego pk. Jana Radosawa-Mazurkiewicza, a do
Zwizku zaczto przyjmowa byych onierzy AK.
Posunicia te, pozornie radykalne, miay zaspokoi oczekiwania spoeczestwa. Jednoczenie jednak ju 4 XI
1956 r., w efekcie ostronoci Zenon Nowak pozosta wicepremierem, a w grudniu 1956 r. usunity z Bydgoszczy
czoowy Natoliczyk Wadysaw Kruczek wypyn jako I sekretarz KW w Rzeszowie.
Powane zmiany nastpiy w Wojsku Polskim. 24 X 1956 r. odwoano gen. Witaszewskiego ze stanowiska szefa
GZP WP. Po przejciowym przejciu tej funkcji przez Spychalskiego gwnym "politrukiem" wojskowym zosta
wkrtce gen. Janusz Zarzycki. Prawdziwa rewolucja nastpia jednak 13 XI, gdy "podzikowano" marsz.
Rokossowskiemu za penienie funkcji ministra obrony, a w lad za nim 32 generaw i pukownikw
radzieckich zwolniono i po udekorowaniu odznaczeniami polskimi odesano do ZSRR. Nowy minister obrony
narodowej gen. Spychalski obsadzi wiele stanowisk w wojsku ludmi zwizanymi z partyzantk AL-owsk i
"krajowcami", nierzadko represjonowanymi w okresie stalinowskim. Wiceministrem i Gwnym Inspektorem
Szkolenia MON zosta gen. Zygmunt Duszyski, szefem departamentu kadr MON - gen. Jerzy Fonkowicz,
dowdc lotnictwa - gen. Jan Frey-Bielecki, ktry w padzierniku zagrozi bombardowaniem kolumn armii
radzieckiej, a dowdc marynarki - gen. Jan Winiewski, ktry zachowa si podobnie. Szefem wywiadu
wojskowego zosta gen. Grzegorz Korczyski - wizie GZI, a dowdc okrgu warszawskiego WP - gen. Jzef
Kuropieska, ktry ledwie unikn egzekucji. Wiele innych stanowisk objli take ludzie Spychalskiego. Z dawnych
oficerw armii radzieckiej wane funkcje penili jeszcze: gen. Aleksander Kokoszyn - wychowany w szkole
NKWD szef utworzonego na miejsce GZI kontrwywiadu pod nazw Wojskowa Suba Wewntrzna, gen. Jerzy
Bordziowski- szef Sztabu Generalnego oraz gen. Jzef Urbanowicz. Poparcie dla linii Gomuki zgosiy jednak
wyranie organizacje partyjne Sztabu Generalnego, GZP, Marynarki Wojennej, KBW, a take prokuratury.
18 XI delegacja polska podpisaa na Kremlu ukad normujcy dwustronne stosunki na podstawie "wzajemnego
poszanowania, nieinterwencji i suwerennoci". Podczas polsko-radzieckich rozmw na Kremlu zapowiedziano te
zwikszenie repatriacji Polakw z ZSRR. Do koca 1956 r. repatriowano dalsze 29 tys. Polakw spord okoo 1
mln, ktrzy zapewne chcieliby wrci, niemniej akcj zamierzano kontynuowa. Przywdcy radzieccy zgodzili
si, by przedstawiciel PRL w ONZ wstrzyma si od gosu podczas gosowania w sprawie agresji radzieckiej na
Wgry. Rozmowy na Kremlu toczyy si bowiem w czasie, gdy mimo zduszenia rewolucji wgierskiej trwa nadal
strajk generalny, a nowa ekipa Janosa Kadara uywaa wszelkich sposobw, by spacyfikowa bierny opr
spoeczestwa wgierskiego. Kreml okaza pozornie wiele zrozumienia dla liberalizacji w Polsce, tote wracajc
z Moskwy delegacj partyjno-rzdow owacyjnie witano na caej trasie przejazdu przez PRL do Warszawy. Wizyta
pocigna za sob jednak i spore koszty. W podpisanym w dniu 17 XII 1956 r. przez ministrw spraw
zagranicznych ZSRR i PRL Dmitrija Szepiowa i Adama Rapackiego oraz obrony narodowej marsz. Georgija
ukowa i gen. Mariana Spychalskiego ukadzie ustalono status prawny wojsk radzieckich stacjonujcych w
Polsce. Cho obecno armii radzieckiej w PRL obwarowano zastrzeeniami o jej niemieszaniu si w wewntrzne
sprawy Polski i uzgadnianiu z rzdem PRL liczebnoci i ruchw wojsk radzieckich, kontrola polska bya w
praktyce nader problematyczna.
Odnowione wadze partyjno-rzdowe PRL przystpiy do realizacji niektrych postulatw spoecznych.
Zarzdzeniem premiera z 19 X 1956 r. zniesiono wydawanie poufnych opinii personalnych. W praktyce opinie
te zaczto wykorzystywa ju wkrtce. Miastu Stalinogrd przywrcono dawn nazw Katowice. Pod koniec
padziernika zlikwidowano sklepy specjalne "za tymi firankami" dla uprzywilejowanej elity partyjnopolicyjnej. 10 XI zniesiono absurdalny zakaz posiadania przez obywateli PRL zota, platyny i obcych walut.
Nadal karano jednak za handel dewizami.19 XI Sejm uchwali ustaw o radach robotniczych, stwarzajc podstaw
dla samorzdu pracowniczego. Na pocztku grudnia dziaao ju w kraju 78 komitetw zaoycielskich rad.
Ogoszono zaprzestanie zaguszania radiostacji zachodnich nadajcych program w jzyku polskim.1 XII
powoano do ycia Rad Ekonomiczn przy Radzie Ministrw - organ ksztatujcy zasady polityki gospodarczej,

zoony z niezalenych od wadz fachowcw. Na wysze uczelnie wrcili niektrzy z usunitych w latach
stalinowskich profesorw, midzy innymi ekonomista Edward Taylor, filozofowie - Henryk Elzenberg i
Wadysaw Tatarkiewicz, archeolog Jzef Kostrzewski czy polonista Konrad Grski.
Po padzierniku uczyniono te wiele gestw majcych wiadczy o przywrceniu praworzdnoci. Odby si
spektakularny proces Romkowskiego, Raskiego i Fejgina, skazanych na dugoletnie wizienie za
zbrodnicze metody ledztwa. Sprawy Jzefa Duszy i innych oprawcw z UB miay ju znacznie bardziej
wyciszony charakter, a Radkiewicza, Bermana i wielu innych funkcjonariuszy odpowiedzialnych za zbrodnie
stalinizmu w Polsce nigdy nie ukarano. 7 XII ogoszono o powstaniu komisji do zbadania odpowiedzialnoci
pracownikw GZI oraz prokuratury i sdownictwa wojskowego, jednak o jej ustaleniach nic nie byo wiadomo
przez lata. Szefa GZI z at 1947-1950 pk. Stefana Kuhla zwolniono po krtkim przesuchaniu, a wkrtce zosta on
mianowany wiceministrem rolnictwa. Zrewidowano akty oskarenia w procesach poznaskich, agodzc
wymiar kary bd te zwalniajc podsdnych od winy. Zrehabilitowano wielu dziaaczy chopskich i
socjalistycznych, w pierwszym rzdzie tych, ktrym istotnie trudno byo zarzuci przeciwstawianie si "wadzy
ludowej", jak na przykad Jzefa Putka. 6 XII umorzono wyrok w sprawie Wodzimierza Lechowicza jako
"obraajcy podstawowe przepisy i zasady procedury karnej". W pi dni pniej ogoszono wyrok uniewinniajcy
w sprawie Kazimierza Moczarskiego, ktry na rozprawie stwierdzi: "Nie jestem na tej sali oskaronym, nie broni
si, lecz oskaram, oskaram system, ktrego przedstawicielami byli Radkiewicz, Romkowski i Raski".
Zrehabilitowano byego Komendanta Gwnego Batalionw Chopskich Franciszka Kamiskiego, a take
wielu udrczonych politykw niepodlegociowych z okresu okupacji. Zdarzay si te rehabilitacje pomiertne.'"
Oywiano obumare "partie sojusznicze". 10 XII ogoszono wspln deklaracj PZPR i ZSL, zapowiadajc
now polityk roln.
Partia komunistyczna nadal miaa peni rol "kierownicz" w systemie politycznym, ktry ozdobiono
jedynie bardziej atrakcyjnymi szyldami. Autonomi przyznano Zrzeszeniu Studentw Polskich, ktre dziki temu
przetrwao jako organizacja rodowiskowa, a take Zwizkowi Modziey Wiejskiej. Powstay spontanicznie
nowe organizacje: Zwizek Modych Demokratw, Akademicki Zwizek Demokratyczny, a take animowane
przez wadze: Rewolucyjny Zwizek Modziey i Zwizek Modziey Robotniczej. Spod komunistycznego
gorsetu wydobywao si harcerstwo. Dziki inicjatywie byego naczelnika Szarych Szeregw Stanisawa
Broniewskiego zawizano Komitet Organizacyjny Harcerstwa z Aleksandrem Kamiskim na czele. Swoboda
publikacji umoliwia druk wielu cennych pozycji literatury krajowej, emigracyjnej oraz zagranicznej. Czytelnik
krajowy uzyska szeroki przegld aktualnej twrczoci literackiej w wiecie. Na amach pism pojawiy si nowe
tematy, cieray si pogldy i oceny, co stwarzao wraenie pluralizmu. Przeobraeniu ulego rodowisko
dziennikarskie. Wielu do niedawna gorliwych stalinistw zaczynao widzie i rozumie wicej.
Padziernik przynis te zwrot w stosunkach Koci-pastwo. Pragnc neutralizacji Kocioa i rodowisk
katolickich nowe kierownictwo partyjne zawaro w dniu 8 XII 1956 r. drugie porozumienie z Episkopatem.
Postanowiono w nim uchyli dekret z lutego 1953 r. o obsadzaniu stanowisk kocielnych przez wadze. Wreszcie
31 X11 1956 r. Rada Pastwa uchylia dekret lutowy, ustanawiajc nowe zasady obsadzania stanowisk kocielnych
na podstawie uzgodnie midzy Kocioem i pastwem. Na Boe Narodzenie 1956 r. ukaza si ponownie
prawdziwy Tygodnik Powszechny, a na listach kandydatw do sejmu pojawili si przedstawiciele Klubu.
Przez ca jesie 1956 r. odnowione kierownictwo PZPR przybierao poz obrocy demokratycznych
przemian, apelujc o zaufanie.
21. JAKIE ZMIANY ZASZY W PRL PO PRZEOMIE PADZIERNIKA 1956.
Przeom padziernikowy podnis temperatur nastrojw spoecznych. Rosa ilo rezolucji, apelw i listw
kierowanych przez rne rodowiska i organizacje do KC.
Nastpoway zmiany personalne na szczytach wadzy. 24 X 1956 r. Sejm PRL ustali termin wyborw sejmowych
na stycze 1957 r., uchwali now ordynacj wyborcz, w ktrej nie okrelano iloci list, oraz dokona zmian w
rzdzie. Odwoano wicepremierw Tadeusza Gede, Franciszka Jwiaka, Stanisawa apota oraz Stefana
Jdrychowskiego, ktry zosta przewodniczcym PKPG, a take Eugeniusza Stawiskiego, ktrego mianowano
ministrem przemysu lekkiego. Zatwierdzono te wczeniejsze odwoanie Minca z funkcji pierwszego
wicepremiera. Na jego miejsce mianowano nowego prezesa ZSL Stefana Ignara. Ministrem owiaty zosta
czoowy libera z grupy Gomuki Wadysaw Biekowski. W rzdzie znaleli si te pierwsi ministrowie
bezpartyjni: Rajmund Baraski - minister zdrowia i Stanisaw Darski - minister eglugi. Jednoczenie
zlikwidowano Komitet do Spraw Bezpieczestwa Publicznego, a jego agendy ze Subami Bezpieczestwa na
czele przejo MSW Wadysawa Wichy. Tysice byych UB-ekw przesuwano do pracy w gospodarce
narodowej.18 XI usunito Kosiewicza, a nowym przewodniczcym CRZZ zosta Loga-Sowiski. Ustpi
skompromitowany prezes Sdu Najwyszego Wacaw Barcikowski, a jego miejsce zaj Jan Wasilkowski. Do
wadz ZBOWiD przyjto zwolnionego z wizienia i rehabilitowanego pk. Jana Radosawa-Mazurkiewicza, a do
Zwizku zaczto przyjmowa byych onierzy AK.

Posunicia te, pozornie radykalne, miay zaspokoi oczekiwania spoeczestwa. Jednoczenie jednak ju 4 XI
1956 r., w efekcie ostronoci Zenon Nowak pozosta wicepremierem, a w grudniu 1956 r. usunity z Bydgoszczy
czoowy Natoliczyk Wadysaw Kruczek wypyn jako I sekretarz KW w Rzeszowie.
Powane zmiany nastpiy w Wojsku Polskim. 24 X 1956 r. odwoano gen. Witaszewskiego ze stanowiska szefa
GZP WP. Po przejciowym przejciu tej funkcji przez Spychalskiego gwnym "politrukiem" wojskowym zosta
wkrtce gen. Janusz Zarzycki. Prawdziwa rewolucja nastpia jednak 13 XI, gdy "podzikowano" marsz.
Rokossowskiemu za penienie funkcji ministra obrony, a w lad za nim 32 generaw i pukownikw radzieckich
zwolniono i po udekorowaniu odznaczeniami polskimi odesano do ZSRR. Nowy minister obrony narodowej gen.
Spychalski obsadzi wiele stanowisk w wojsku ludmi zwizanymi z partyzantk AL-owsk i "krajowcami",
nierzadko represjonowanymi w okresie stalinowskim. Wiceministrem i Gwnym Inspektorem Szkolenia MON
zosta gen. Zygmunt Duszyski, szefem departamentu kadr MON - gen. Jerzy Fonkowicz, dowdc lotnictwa gen. Jan Frey-Bielecki, ktry w padzierniku zagrozi bombardowaniem kolumn armii radzieckiej, a dowdc
marynarki - gen. Jan Winiewski, ktry zachowa si podobnie. Szefem wywiadu wojskowego zosta gen.
Grzegorz Korczyski - wizie GZI, a dowdc okrgu warszawskiego WP - gen. Jzef Kuropieska, ktry ledwie
unikn egzekucji. Wiele innych stanowisk objli take ludzie Spychalskiego. Z dawnych oficerw armii
radzieckiej wane funkcje penili jeszcze: gen. Aleksander Kokoszyn - wychowany w szkole NKWD szef
utworzonego na miejsce GZI kontrwywiadu pod nazw Wojskowa Suba Wewntrzna, gen. Jerzy Bordziowskiszef Sztabu Generalnego oraz gen. Jzef Urbanowicz. Poparcie dla linii Gomuki zgosiy jednak wyranie
organizacje partyjne Sztabu Generalnego, GZP, Marynarki Wojennej, KBW, a take prokuratury.
18 XI delegacja polska podpisaa na Kremlu ukad normujcy dwustronne stosunki na podstawie "wzajemnego
poszanowania, nieinterwencji i suwerennoci". Podczas polsko-radzieckich rozmw na Kremlu zapowiedziano te
zwikszenie repatriacji Polakw z ZSRR. Do koca 1956 r. repatriowano dalsze 29 tys. Polakw spord okoo 1
mln, ktrzy zapewne chcieliby wrci, niemniej akcj zamierzano kontynuowa. Przywdcy radzieccy zgodzili
si, by przedstawiciel PRL w ONZ wstrzyma si od gosu podczas gosowania w sprawie agresji radzieckiej na
Wgry. Rozmowy na Kremlu toczyy si bowiem w czasie, gdy mimo zduszenia rewolucji wgierskiej trwa nadal
strajk generalny, a nowa ekipa Janosa Kadara uywaa wszelkich sposobw, by spacyfikowa bierny opr
spoeczestwa wgierskiego. Kreml okaza pozornie wiele zrozumienia dla liberalizacji w Polsce, tote wracajc
z Moskwy delegacj partyjno-rzdow owacyjnie witano na caej trasie przejazdu przez PRL do Warszawy. Wizyta
pocigna za sob jednak i spore koszty. W podpisanym w dniu 17 XII 1956 r. przez ministrw spraw
zagranicznych ZSRR i PRL Dmitrija Szepiowa i Adama Rapackiego oraz obrony narodowej marsz. Georgija
ukowa i gen. Mariana Spychalskiego ukadzie ustalono status prawny wojsk radzieckich stacjonujcych w
Polsce. Cho obecno armii radzieckiej w PRL obwarowano zastrzeeniami o jej niemieszaniu si w wewntrzne
sprawy Polski i uzgadnianiu z rzdem PRL liczebnoci i ruchw wojsk radzieckich, kontrola polska bya w
praktyce nader problematyczna.
Odnowione wadze partyjno-rzdowe PRL przystpiy do realizacji niektrych postulatw spoecznych.
Zarzdzeniem premiera z 19 X 1956 r. zniesiono wydawanie poufnych opinii personalnych. W praktyce opinie te
zaczto wykorzystywa ju wkrtce. Miastu Stalinogrd przywrcono dawn nazw Katowice. Pod koniec
padziernika zlikwidowano sklepy specjalne "za tymi firankami" dla uprzywilejowanej elity partyjnopolicyjnej. 10 XI zniesiono absurdalny zakaz posiadania przez obywateli PRL zota, platyny i obcych walut. Nadal
karano jednak za handel dewizami.19 XI Sejm uchwali ustaw o radach robotniczych, stwarzajc podstaw dla
samorzdu pracowniczego. Na pocztku grudnia dziaao ju w kraju 78 komitetw zaoycielskich rad. Ogoszono
zaprzestanie zaguszania radiostacji zachodnich nadajcych program w jzyku polskim.1 XII powoano do ycia
Rad Ekonomiczn przy Radzie Ministrw - organ ksztatujcy zasady polityki gospodarczej, zoony z
niezalenych od wadz fachowcw. Na wysze uczelnie wrcili niektrzy z usunitych w latach stalinowskich
profesorw, midzy innymi ekonomista Edward Taylor, filozofowie - Henryk Elzenberg i Wadysaw Tatarkiewicz,
archeolog Jzef Kostrzewski czy polonista Konrad Grski.
Po padzierniku uczyniono te wiele gestw majcych wiadczy o przywrceniu praworzdnoci. Odby si
spektakularny proces Romkowskiego, Raskiego i Fejgina, skazanych na dugoletnie wizienie za zbrodnicze
metody ledztwa. Sprawy Jzefa Duszy i innych oprawcw z UB miay ju znacznie bardziej wyciszony charakter,
a Radkiewicza, Bermana i wielu innych funkcjonariuszy odpowiedzialnych za zbrodnie stalinizmu w Polsce nigdy
nie ukarano. 7 XII ogoszono o powstaniu komisji do zbadania odpowiedzialnoci pracownikw GZI oraz
prokuratury i sdownictwa wojskowego, jednak o jej ustaleniach nic nie byo wiadomo przez lata. Szefa GZI z at
1947-1950 pk. Stefana Kuhla zwolniono po krtkim przesuchaniu, a wkrtce zosta on mianowany
wiceministrem rolnictwa. Zrewidowano akty oskarenia w procesach poznaskich, agodzc wymiar kary bd te
zwalniajc podsdnych od winy. Zrehabilitowano wielu dziaaczy chopskich i socjalistycznych, w pierwszym
rzdzie tych, ktrym istotnie trudno byo zarzuci przeciwstawianie si "wadzy ludowej", jak na przykad Jzefa
Putka. 6 XII umorzono wyrok w sprawie Wodzimierza Lechowicza jako "obraajcy podstawowe przepisy i
zasady procedury karnej". W pi dni pniej ogoszono wyrok uniewinniajcy w sprawie Kazimierza
Moczarskiego, ktry na rozprawie stwierdzi: "Nie jestem na tej sali oskaronym, nie broni si, lecz oskaram,

oskaram system, ktrego przedstawicielami byli Radkiewicz, Romkowski i Raski". Zrehabilitowano byego
Komendanta Gwnego Batalionw Chopskich Franciszka Kamiskiego, a take wielu udrczonych politykw
niepodlegociowych z okresu okupacji. Zdarzay si te rehabilitacje pomiertne.'"
Oywiano obumare "partie sojusznicze". 10 XII ogoszono wspln deklaracj PZPR i ZSL, zapowiadajc now
polityk roln.
Partia komunistyczna nadal miaa peni rol "kierownicz" w systemie politycznym, ktry ozdobiono jedynie
bardziej atrakcyjnymi szyldami. Autonomi przyznano Zrzeszeniu Studentw Polskich, ktre dziki temu
przetrwao jako organizacja rodowiskowa, a take Zwizkowi Modziey Wiejskiej. Powstay spontanicznie nowe
organizacje: Zwizek Modych Demokratw, Akademicki Zwizek Demokratyczny, a take animowane przez
wadze: Rewolucyjny Zwizek Modziey i Zwizek Modziey Robotniczej. Spod komunistycznego gorsetu
wydobywao si harcerstwo. Dziki inicjatywie byego naczelnika Szarych Szeregw Stanisawa Broniewskiego
zawizano Komitet Organizacyjny Harcerstwa z Aleksandrem Kamiskim na czele. Swoboda publikacji
umoliwia druk wielu cennych pozycji literatury krajowej, emigracyjnej oraz zagranicznej. Czytelnik krajowy
uzyska szeroki przegld aktualnej twrczoci literackiej w wiecie. Na amach pism pojawiy si nowe tematy,
cieray si pogldy i oceny, co stwarzao wraenie pluralizmu. Przeobraeniu ulego rodowisko dziennikarskie.
Wielu do niedawna gorliwych stalinistw zaczynao widzie i rozumie wicej.
Padziernik przynis te zwrot w stosunkach Koci-pastwo. Pragnc neutralizacji Kocioa i rodowisk
katolickich nowe kierownictwo partyjne zawaro w dniu 8 XII 1956 r. drugie porozumienie z Episkopatem.
Postanowiono w nim uchyli dekret z lutego 1953 r. o obsadzaniu stanowisk kocielnych przez wadze. Wreszcie
31 X11 1956 r. Rada Pastwa uchylia dekret lutowy, ustanawiajc nowe zasady obsadzania stanowisk kocielnych
na podstawie uzgodnie midzy Kocioem i pastwem. Na Boe Narodzenie 1956 r. ukaza si ponownie
prawdziwy Tygodnik Powszechny, a na listach kandydatw do sejmu pojawili si przedstawiciele Klubu.
Przez ca jesie 1956 r. odnowione kierownictwo PZPR przybierao poz obrocy demokratycznych przemian,
apelujc o zaufanie.
22. PASTWO WOBEC KOCIOA W LATACH 1944-1956.
Metody i rodki do zwalczania grup opozycyjnych byo wiele, podobnie jak form nacisku na Koci. Zaczynano
zazwyczaj od agodnych rodkw, majcych na celu rozpracowywanie indywidualnych osb. Gdy zawodziy
przerzucano si na bardziej drastyczniejsze, gdzie szantaem, si i aresztem wymuszano odpowiedni postaw
na polskim duchowiestwie.
Od samego pocztku zaczto usuwa religi ze szk, ktra kolidowaa z ideologi ateistycznego pastwa. W
latach 50-tych coraz czciej religia znikaa ze szk zawodowych, licew i szk wyszych (KUL). Nauczycieli
religii zaczto oskara o szerzenie zgubnych treci wrd modziey, zamykano lokale i szkoy
przykocielne, a seminaria duchowne zaczto przeksztaca na szpitale, domy rekreacyjne i hotele robotnicze.
Zaczto take likwidowa zakony, internaty, bursy i szkoy, ktre byy pod ich opiek. Wysiedlano ksiy i
zakonnice
ze
swoich
siedzib,
a
majtek
nalecy
do
Kocioa
upastwawiano.
Skutecznie uderzano w budet Kocioa, podnoszc skadki na ZUS, podatki od nieruchomoci, ale te
wprowadzajc nowe, np. od rodkw transportu (od rowerw). Brak ulg remontowych przyczynio si do
zaniechania budowy nowych parafii i niszczenia ju powstaych obiektw sakralnych. Tumaczono to
niegospodarnoci kleru i zagarnianiem przez niego dotacji na remont .
Prasa katolicka borykaa si z cenzur i propagand. Zaniechano wydawania i kolportowania pism katolickich na
rzecz prasy propagandowej, w ktrej przewodzia Trybuna Ludu, ale te Wiedza i ycie w ktrej
zamieszczano artykuy krytykujce polityk Watykanu, nauk Kocioa i religi. Ironizowano na temat
zabobonw, cudw i przesdw na jakich opieraa si nauka i wiara Kocioa. Powoujc si na autorytety z ZSRR
zamieszczano artykuy w ktrych krytykowano zacofanie i ciemnot, jak polski kler prbowa wszczepi
ludziom.
23.
Polityczne i gospodarcze cechy okresu maej stabilizacji
Gospodarka:

pierwszy okres rzdw przynis popraw warunkw ycia materialnego

groba inflancji zostaa ograniczona dziki importowi ywnoci i wzrostowi produkcji dbr
konsumpcyjnych

w 1959 roku produkcja rolna osigna najwyszy od wojny poziom, w latach 60-tych- mechanizacja prac
rolnych

dwukrotne zwikszenie liczb zakadw rzemielniczych

1957- 1958 ograniczenie rozwoju prywatnych dziaalnoci gospodarczych

nacisk na rozwj przemysu cikiego- jako sposobu na powstanie nowych miejsc pracy

zmniejszono nakad produkcji rynkowej, ukierunkowanie na hutnictwo, grnictwo, przemys maszynowy i

chemiczny

scentralizowany system planowania prowadzi do wysokiego zuycia surowcw i materiaw, duej

energochonnoci, osigania wzrostu gwnie przez przyrost pracownikw- marnotrawstwa

m.in. zbudowano rurocig naftowy Przyja, rurocig przetwarzajcy rop, 2 kopalnie miedzi , hut
miedzi, wybudowano 4 kopalnie wgla kamiennego, zmodernizowano zakady mechaniczne w Ursusie

niewaciwy model zarzdzania, zacofane technologie, niewyksztaceni robotnicy- zwikszenie kosztw

budowy np. kopalni wgla a o 50%

lata 60-te to znaczny postp w wyposaeniu gospodarstw domowych [kuchnie gazowe, pralki, lodwki,
radia, telewizory- 45% do 1970], a take podwojenie si liczby odbiorcw elektrycznoci i gazu

w 1970 roku wzrost produkcji rolnej wynosi zaledwie 2-3 % rocznie, hamowao to moliwo rozwoju
hodowli

w efekcie- braki w zaopatrzeniu rynku w miso, maso czy inne produkty

pomimo fazy uprzemysowienia udzia Polski w wymianie midzynarodowej wynosi 1%

pod koniec lat 60-tych dochd narodowy wzrs tylko o 34%, co byo niezadowalajcym wynikiem

zaduenie kraju na Zachodzie wynosio 1,3 miliarda dolarw, podstaw gospodarki byo niezwykle
kosztowne grnictwo- brakowao dochodw na inwestycje w nowoczeniejszych branach

wzrost pac wynosi niecae 2% rocznie, niski poziom wskanikw ycia, rednia paca w przemyle- 2400
z, a rednie koszty utrzymania rodziny- 4200 z
Polityka wewntrzna:

1956- nieznaczne poszerzenie zakresu suwerennoci Polski, lecz nadal na zasadach wyznaczonych przez
imperium radzieckie [brak suwerennosci wynikaa z przynalenoci Polski do Ukadu Warszawskiego]

od 1956 zrezygnowano take z terroru, bezpodstawnych aresztowa, zmniejszono presj ideologiczn

wzmocniono pozycj sejmu, zwikszono liczb komisji, posom umoliwiono skadanie interpelacji

kontynuowano dualizm wadz, w rzeczywistoci jednak PZPR nie utracio kontroli nad sejmem- obsad
wszelkich kluczowych stanowisk zatwierdzao Biuro Polityczne, do niego naleaa wadza decydujca zarwno
odnosnie polityki wewntrznej jak i zewntrznej

w 1957 Gomuka wymieni uniwersalne cechy systemy socjalistycznego: kierownicz rol partii
marksistowsko- leninowskiej opartej na zasadzie centralizmu demokratycznego, dyktatur proletariatu, eliminacj
idei buruazyjnych, gospodarka centralnie planowana

likwidowano autonomi prasy, rady robotnicze, pacyfikacja ruchu modzieowego, odrzucano projekty
reform gospodarczych, zaostrzono cenzur

tumiono dyskusje wewntrzpartyjn, narzucono jednomylno w obradach sejmu, a krytyczne

wypowiedzi czy interpelacje uwaane byy za swego rodzaju 'wybryk'

w 1958 roku podjto na nowo walk z Kocioem, ale na agodniejszych zasadach

mimo cigych ogranicze Polska pozostaa najbardziej liberalnym krajem komunistycznym

1957, 1958- formalne porozumienie o zasadach stacjonowania wojsk radzieckich w Polsce [66 000
onierzy]
Polityka zagraniczna:

nadrzdna zasada absolutnej hegemonii Zwizku Radzieckiego, Moskwa daa take penej lojalnoci w
polityce zagranicznej [obowizek konsultacji przez Ministerstwo spraw Zagranicznych wszelkich
midzynarodowych inicjatyw]

nadrzdna zasada absolutnej hegemonii Zwizku Radzieckiego, Moskwa daa take penej lojalnoci w
polityce zagranicznej

Europa Zachodnia- rozwj procesu integracji ekonomicznej pastw- 1957 utworzenie EGW

propaganda antyamerykaska w Polsce - potpianie amerykaskiego zaangaowania w wojn w Wietnamie

wraz z narastaniem konfliktu ZSRR z Chinami, ozibienie konfliktw Polska- Chiny

negatywna postawa Gomuki wobec liberalizacji Czechosowacji w 1956 roku, take- udzia Polski w
inwazji na Czechosowacj 28 sierpnia 1968 roku [wraz z wojskami radzieckimi udzia 28 000 Polakw]

od 1957 roku Polska otrzymuje dugoterminowe kredyty od USA, ktre wykorzystuje na zakup zb, pasz i
baweny, czy nowych technologii

w 1960 roku dziki poparciu USA Polska zostaje objta Generalnym Ukadem w sprawie Ce i Handlu
[GATT}, jako jedyne pastwo bloku radzieckiego

pogorszenie stosunkw w USA dopiero w drugiej poowie lat 60-tych, w odpowiedzi na zwikszenie
zaangaowania USA w wojn wietnamsk i izraelsko- arabsk

Francja- pocztkowo stosunki chodne, pomimo zaakceptowania przez de Gaulle'a trwaoci granicy na
Odrze i Nysie


momentem przeomowym- wizyta de Gaulle'a we wrzeniu 1967 roku w Polsce

ze wzgldu na problem uznania granicy i istnienie NRD- negatywne stosunki z Niemcami [wedug
niemieckiego prawa Niemcy nadal istniay w granicach z 1937 roku, a w Polsce powielano antyniemieckie
tradycje]

zmiana nastpia w 1969 roku, kiedy zoony z szefw pastw bloku Komitet Polityczny Ukadu
Warszawskiego ogosi apel do pastw zachodnich o zwoanie konferencji bezpieczestwa

w maju tego samego roku Gomuka owiadczy, e PRL jest gotowa zawrze z RFN ukad o
nienaruszalnoci granic

12 sierpnia 1970 w traktacie podpisanym ZSRR zachodnie granice Polski zostay uznane za ostateczne

7 grudnia premier Cyrankiewicz i kanclerz Brandt podpisali ukad o normalizacji wzajemnych stosunkw i
nienaruszalnoci granic
24.
rodowiska opozycji wobec rzdw W. Gomuki

Gomuka dy do rozbicia grup w aparacie wadzy i do usunicia ludzi zbytnio samodzielnych,

zdolnych do wyraania wasnych pogldw

w latach 1959- 1961 stanowiska w kierownictwie PZPR lub teki w ministerstwie utracili utosamiani
liberalnym nurtem posowie [W. Biekowski, Zkiewski, J. Morawski i inni]

Gomuka dy take do eliminacji 'puawian' [grupa majca wczeniej poparcie Chruszczowa, po

mierci Stalina dca do liberalizacji socjalizmu, poparli kandydatur Gomuki na prezesa PZPR, ale ich
decyzja uznawana bya za nieszczer, wysoka pozycja tylko do koca lat 50-tych] z kluczowych pozycji w
partii. Efekt: w 1964 roku na 85 czonkw KC zostao wybranych tylko 8 'puawian'.

To samo tyczy si natoliczykw [przeciwnicy puawian], w 1965 roku utworzyli oni podziemn
Komunistyczn Parti Polski, a rok pniej ich zaoyciel Kazimierz Mijal zbieg do Albanii

zachowano procedur wyborw, jednak miaa ona tylko charakter teoretyczny- PZPR w sejmie miaa
55% posw, a jej kierowniczej roli podporzdkowali si take 'sojusznicy' z ZSL i SD, jak i bezpartyjni

jedyn grup opozycyjn w sejmie by ruch Znak, skadajcy si z 5 czonkw: Stanisaw Stomma,
Jerzy Zawieyski, Stefan Kisielewski, Konstanty ubieski, Tadeusz Mazowiecki [tworzcych Koo Posw
Znak]

zajmowali si oni mediacj pomidzy prymasem a wadzami pastwa, upominali si o

rwnouprawnienia wierzcych obywateli, domagali si stopniowej demokratyzacji pastwa, skupiali si take
na na pogbianiu kultury religijnej

w celu dotarcia do spoeczestwa wydawali Tygodnik Powszechny, miesiczniki Znak oraz

Wi

do legalnego dziaania dopuszczono take pi niezalenych, zachowujcych pen wolno [!]

wewntrzn Klubw Inteligencji Katolickiej, liczcych okoo 1100 czonkw i 34 000 uczestnikw, bez praw
wyborczych [1964]

ruch ten zachowywa dystans wobec oficjalnej polityki, przeciwstawia si nacjonalizmowi,

postulowa o demokratyzacj ustroju, dy do wsppracy z biskupami

w zamian czonkowie KIK-w mieli ograniczone moliwoci awansu zawodowego, byli przez wadze
traktowani podejrzliwie, jako opozycjonici

oficjalna opozycja polityczna nie istniaa, w wyborach brao udzia ponad 90 % obywateli, w
najrniejszych organizacjach wybierano kandydatw posiadajcych poparcie wadz

panowaa oglna postawa konformizmu, przystosowania, ktre gwarantoway spokj, a take ochron
przed powszechnie stosowanymi przez komitety partyjne moliwociami karania i szykanowania
25. Przyczyny buntu studenckiego w marcu 1968
(To - schyek okresu rzdw Gomuki, czas kryzysu wewntrznego, ktry objawia si w dwch momentach.
Pierwszy moment to wydarzenia marcowe, drugi to bunt z grudnia 1970 spowodowany kryzysem ekonomicznym)
Rewizjonistyczne pogldy w pewnej grupie modych osb (czsto pochodzcych z prominentnych rodzin)
Interes polityczny grupy moczarowcw, ktrzy walczyli o wadz i przygotowali prowokacj, aby zdemaskowac
przed Kremlem sabo Gomuki.
Stworzenie podoa pod przysz propagand antysemick (red. tylko interpretacja by moe wybiegam zbyt
daleko)**
Zdjcie ze sceny Teatru Narodowego przedstawienia Dziadw (ju na pierwszym przedstawieniu pojawiay si
demonstracje polityczne w okrelonych momentach) decyzj Gomuki (30 stycznia 1968 zagrano ostatnie
przedstawienie).
Decyzja rektora UW o wyrzuceniu organizatorw pochodu pod pomnik Mickiewicza, ktry odby si po ostatnim
przedstawieniu Dziadw (30 stycznia), m.in. Adama Michnika i Jacka Kuronia studenci postanowili broni

kolegw i urzdzili na uniwersytecie wiec* w obronie wyrzuconych studentw.

* Mimo, i wiec mia pokojowy przebieg (odczytano na nim rezolucj do rektora i studenci si rozeszli), pod
koniec wkroczya milicja I brutalnie rozprawia si z modymi ludmi, ktrzy rozbiegli si na okoliczne ulice. Na
wykadzie pada hipoteza, i akcja milicji bya prowokacj komu zaleao, aby doszo do eskalacji, konfliktu. I
doszo. W wyniku wydarze po wiecu UW, do studentw doczyy inne uczelnie w Warszawie i kraju
(rozprawiono si z nimi brutalnie w kilka dni).
Prowokacja ta zostaa zorganizowana i wykonana przez pewn grup, ktra wewntrz kierownictwa PZPR
wykazywaa si aktywnoci i zmierzaa do wadzy. Grupa ta skadaa si z twardogowych dziaaczy partyjnych,
ktrzy uwaali, ze powinna by stosowana zasada silnej rki. Na czele sta Mieczysaw Moczar. Grup t
nazywano moczarowcami lub partyzantami. Moczar nadajc dynamiki wydarzeniom studenckim chcia pokaza
sabo Gomuki. Adresatem takiej prowokacji by Kreml. Moska miaa dostrzec, e potrzebny jest kto nowy,
silny i zdecydowany. Nakadao si to wszystko na problemy jakie mia Kreml w Czechosowacji (praska wiosna).
Prowokacja ta nie powioda si - Gomuka pozosta przy wadzy (cho zdecydowanie osabiony). Zdecydowa o
tym Kreml oraz frakcja wewntrznych partyjnych technokratw. Patrzyli oni na swoj dziaalno w partii jako na
dziaalno zwizan z technologi wadzy. Na jej czele sta wtedy Edward Gierek.
**Po wydarzeniach marcowych prasa i telewizja zaczy ocieka artykuami w ktrych pojawio si sowo
syjonici. Syjonistw przedstawiano jako tych ktrzy d do zburzenia porzdku i adu. Propaganda ta
doprowadzia do konkretnych dziaa. Zmuszono do wyjazdu z kraju wiele osb. Wrd tych ludzi byo wielu
profesorw i ekspertw. Dostali oni dokument wyjazdu, ktry umoliwia wyjazd w jedn stron. Na dokumencie
tym byo te napisane, e osoba wyjedajca nie jest obywatelem Polski.
Moczar chcia wykorzysta pewne istniejce w Polsce uprzedzenia antyydowskie poczone z uprzedzeniami
antykomunistycznymi. Stereotyp ydo-komuny by niesychanie mocny w polskiej wiadomoci. Moczar prbowa
wykorzystywa antysemickie nastroje.
26. Co zmieni w gospodarce i yciu politycznym PRL Edward Gierek? Opracowane w wikszoci w oparciu
na wikipedi, ale artyku wyjtkowo przejrzysty i merytoryczny!
GOSPODARKA

Edward Gierek przej kierownictwo Partii po Wadysawie Gomuce, ktry by bardzo niechtny
zaciganiu jakichkolwiek kredytw. Gierek prezentuje inne podejcie i w latach 70 zaciga kredyty w krajach
zachodnich, eby da kopa na rozpd gospodarce.

Gospodarka rzeczywicie przyspiesza na pocztku, pojawiaj si nowe domy, drogi, rozwija si przemys a
na skutek uwolnienia wydatkw konsumpcyjnych z 25% na 40% PKB znacznie podniosa si stopa zyciowa
obywateli.

30 grudnia 1970 Gierek podejmuje pierwsz decyzj ekonomiczn: podnosi minimalne wynagrodzenie,
emerytury i zasiki rodzinne

Podniesiono rwnie pace i poprawiono system wynagrodze za nadgodziny (rednio wzrost pac o 5%)

Zapowiedziano zamroenie cen ywnoci na dwa lata (dla ludzi dobre, dla gospodarki bolesne)

Budowano nawet do 300tys mieszka rocznie (dziki rozpoczciu budownictwa z wielkiej p()yty)

cznie w dekadzie Gierka wybudowano milion mieszka, jednak nie wystarczyo to do pokrycia wyu
demograficznego mimo wszystko czas oczekiwania na mieszkanie skrci si do 6 lat

Powstay pierwsze autostrady i wielkie obwodnice

Polska staa si producentem wielu wysokiej jakoci nowoczesnych produktw przemysowych o

standardzie akceptowanym na Zachodzie

Przeznaczono bardzo due wydatki na rozwj kultury i sztuki, co zaowocowao olbrzymim rozwojem
kulturalno-naukowym

Zmechanizowano w duym stopniu rolnictwo oraz wprowadzono wysokie zuycie nawozw sztucznych i
innych rodkw chemicznych, jednak jednoczenie, od 1973, ograniczano rozwj rolnictwa indywidualnego na
rzecz nieefektywnych PGR-w (w celu zmniejszania bezrobocia), co spowodowao ju w 1976 narastajce
niedobory na rynku ywnociowym.

Niestety, by to rozwj niestabilny, trudny do utrzymania- przede wszystkim ze wzgldu na prby

utrzymywania cen na staym poziomie i niezrwnowaon polityk gospodarcz (w jednych sektorach wydawano
wicej, w innych mniej).

W 1970 zaduenie zagraniczne byo minimalne, w 1975 osigno ju 8,4 mld dolarw, w 1977 14,9 mld,
aby w 1979 przekroczy kwot 23,8 miliarda


Ostatecznie zbyt due dysproporcje w caej gospodarce doprowadziy do kryzysu energetycznego i
transportowego, zwizanego z brakiem rozbudowy infrastruktury kolejowej (najwiksze rodki przeznaczono na
drogi krajowe).

Przeinwestowano przemys ciki, kosztem gospodarki dla czowieka, zaniedbano rolnictwo i przemys
wkienniczy oraz sektor spoywczy

Bdy gospodarki dekady gierka zbiegy si ze wiatowym kryzysem naftowym, zaostrzajc sytuacj

Chcia dobrze, ale nie wyszo

POLITYKA DEKADY GIERKA

KC PZPR rozpoczo polityk otwarcia na wiat i rozwino rozlege kontakty handlowe Polski, take z
pastwami kapitalistycznymi

jednoczenie rozpoczto dziaania zmierzajce do coraz gbszego uzaleniania Polski w sferze

gospodarczej i politycznej od ZSRR

na pocztku lat 70. podjto prb zmiany konstytucji PRL z 1952,

wadze chciay dodania w niej zapisu o wiecznej przyjani z ZSRR, wzmocnieniu kierowniczej roli
PZPR i socjalistycznym charakterze polskiej pastwowoci.

sprzeciw intelektualistw-> 5 grudnia 1976 znany opozycjonista Edward Lipiski zoy w ich imieniu
protest, (list 59) domagajcy si odejcia partii od tego pomysu i zagwarantowania podstawowych wolnoci
obywateli.

Stosunek do ZSRR -> zwolennicy Gierka twierdz, e za jego rzdw Polska w najwikszym stopniu bya
niezalena od decyzji Moskwy, oczywicie nadal w pewnych ramach. Jego przeciwnicy za wskazuj na
sualczo wobec Breniewa (przynano Leonidowi Virtutti militari, wtf) i wspomniany kontrowersyjny zapis o
przyjani polsko-radzieckiej.

Gierek stara si prowadzi polityk zagraniczn bardziej otwart na kraje zachodnie

spotkania z kolejnymi amerykaskimi prezydentami Nixonem (1972), Fordem (1975) i Carterem,

niemieckim prezydentem Walterem Scheelem i kanclerzem Willy Brandtem, oraz prezydentem Francji Valrym
Giscardem dEstaingem

Gierek i jego ekipa dyli te do normalizacji stosunkw z Watykanem i Kocioem Katolickim w Polsce,
szczeglnie po wyborze Karola Wojtyy na tron papieski. Nie chodzio bynajmniej o oddanie wolnoci Kocioowi,
w znacznym stopniu poprawa stosunkw bya tylko nieoficjalna

spotkanie polskiej delegacji z Edwardem Gierkiem na czele z papieem Janem Pawem II podczas
pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny w czerwcu 1979.

Jednoczenie znacznie rozbudowywano Departament IV Ministerstwa Spraw Wewntrznych zajmujcy si

infiltrowaniem Kocioa

W 1975 zmieniono podzia administracyjny kraju, tworzc 49 wojewdztw dzielcych si na gminy i

powiaty, zamiast dotychczasowego podziau dwustopniowego.

Reforma spowodowaa oprcz zamierzonego osabienia konkurencji dla Gierka wewntrz PZPR, rwnie
osabienie jej struktur terenowych, zwaszcza gminnych organizacji partyjnych, zastpujcych organizacje
powiatowe. Otworzyo to w terenie pole dla dziaania organizacji opozycyjnych i protestw spoecznych, ktrym
nie byy w stanie naleycie przeciwstawi si nie okrzepe w peni struktury gminne PZPR.

Protesty robotnicze w czerwcu 1976 w Radomiu, Ursusie i kilku innych miastach,

zatrzymano ponad 600 osb, z ktrych 72 skazano na kary wizienia, a dalszych 1000 wyrzucono z pracy,
brutalne represjonowanie uczestnikw (cieki zdrowia, wyrzucanie z pracy),

spowodowao to powstanie opozycji demokratycznej.

powstay KOR, ROPCiO, KSS KOR i Wolne Zwizki Zawodowe.

28. Kontrowersje wok wprowadzenia stanu wojennego.
Ocen, co do wprowadzenia stanu wojennego jest wiele i nigdy one nie s jednoznaczne. Przeciwnicy decyzji Rady
Pastwa argumentuj t decyzj jako ograniczenie wolnoci obywatelskich. Za przykady podaj internowanie
dziaaczy opozycyjnych, kontrol rozmw telefonicznych, obecno wojska na ulicach miasta, czy ograniczone
prawa do swobody poruszania ( godzina milicyjna, przepustki zezwalajce na opuszczenie miasta). Wedug nich
(przeciwnikw) w roku 1981 nie istniao ju realne zagroenie ataku ze strony ZSRR, a wprowadzenie stanu
wojennego miao na celu powstrzymanie dalszej demokratyzacji pastwa. Twierdzi si take, e genera Jaruzelski
chcia utrzyma przy wadzy PZPR. Wprowadzenie stanu wojennego byo take niezgodne z prawem PRL-u. 8 i 9
grudnia 1981 r. (na bocznicy kolejowej w Brzeciu) gen. Jaruzelski spotka si z marszakiem Kulikowem i

sowieckim wicepremierem Bajbakowem, od ktrych zada wsparcia militarnego. Na temat tych da

debatowano 10 grudnia na posiedzeniu Biura Politycznego KC KPZR. Rosjanie odrzucili dania Jaruzelskiego, w
wyrany sposb sugerujc mu by sam rozprawi si z opozycj.
Jaruzelski utrzymuje, e gdyby nie wprowadzenie stanu wojennego, wojska radzieckie wkroczyyby do Polski.
Argumentacje Jaruzelskiego: Wadze USA ostrzegay ZSRR, e jeli wkroczenie do Polski spowoduje powane
kopoty (Amerykanie uyli te groby w 1980 kiedy wkroczenie ZSRR byo prawdopodobne, jednak nic nie
wiadomo o takim ostrzeeniu z grudnia 1981.); wadze rosyjskie naciskay na Polsk, prezentujc mapy z planami
wkroczenia wojsk do Polski. Zwolennicy tej tezy przytaczaj wiele argumentw. Wedug nich wczeniejsze
wydarzenia na Wgrzech w 1956 i Czechosowacji w 1958 (protesty opozycji krwawo stumione interwencj
wojsk Ukadu Warszawskiego) utwierdzaj w przekonaniu, e wkroczenie oddziaw armii pastw ssiednich byo
moliwe.