Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
N A P IS A WflCFiW B E R E N T
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
ffi
R D fi
U J C IA
NIETZSCHEfiNIZMU.
NAPISA WACAW BERENT.
WARSZAWA 1906.
n rk
. J. MORTKOWICZft
U
u
|\lr3 5 S
.tr.ic
http://rcin.org.pl/ifis/
TG I M HZ ]f$T W F I L O Z O F I C Z N E
T.1817
29001817000000
A03BoaeH<) U,eH3ypoio.
http://rcin.org.pl/ifis/
I.
czasach, gdy moliwie szybkie wy
ksztacenie ku moliwie rychej
sprawnoci zarobkowej wyklucza
nieomal zupenie wszelk kultu
r, gdy ta najlotniejsza i najbar
dziej eteryczna bogini staa si
dziewk i djk zarobku... gdy
wszystkie po za granic poytkow
wybiegajce denia popadaj co
raz to wyraniej w lekcewaenie
i pogard... gdy heroldzi owia
ty ludowej, widziani zbliska, okazuj si fanatycznymi wro
gami prawdziwego uksztacenia," wczasach takich pyta
nie wartoci naszej kultury, oraz jej wskanikw na przy
szo, narzuca si z nieodpart si. Podzia pracy do-
http://rcin.org.pl/ifis/
W A C A W BERENT
prowadza powyszego ducha kultury do dalszych konsekwencyj, podzia pracy tyranizujcy nawet uczonych,
ktrzy po za ciasnym zaprzysigym zakresem swej fa
chowoci staczaj si w rzeczach oglnych i najogniej( szych coraz bardziej na intelektualny poziom trywialnej
pospolitoci.
Wszystkie pytania najoglniejszej i najpowaniejszej
natury, wszystkie miary, wagi i wskaniki ycia, wszelka
czno midzy pojedyczemi wysikami ludzkiemi, wszyst
ko, co z chaosu tworzy ksztat ycia, stao si niepodzielnem wadaniem dziennikarza." Ogarniajc bd co bd
szersze widnokrgi ycia, myli on za innych, on ksztaci,
wychowywa, on kieruje naw, doprowadzajc ducha wsp
czesnej owiaty do jego ostatecznych granic i konsekwencyj.
Za spraw tego ducha rozlegaj si miasta wrza
skiem uczonego motochu, zaludniaj si pokoje i sale
pretendentami do nauki, rozumu i dowcipu, na ktrych
wspomnienie dry rozsdek, a ktre raczej lazaretami moralnemi nazwaby naleao." e nie s to twory wy
cznie obcego ycia i wczorajszego poczcia, wiadcz
bodaj powysze sowa Jdrzeja niadeckiego. Rnica jest
tylko ta, e wwczas byy to wytwory nowe i naprzykrza
jce si zaledwie rozsdkowi, zaledwie pierwsze plewy
w plonach Komisyi Owiecenia; dzi za stanowi one
atmosfer, w ktrej y i dziaa wypada, s nieuniknio
n, a tyranizujc instancy wszechwadnej chwili, s ar
nami, w ktrych najsiewniejsze nawet ziarna rozpylaj si
na chud straw codziennie nowej ciekawoci.
Tkwic w tej atmosferze sdw kaprynych i faszy
wych, sdw dusznych, bo nie wychodzcych najczciej
po za granice ludzkiej prnoci, interesw i potrzeb,
zniewolone yciem do nieustannych na rzecz ich ustpstw,
poowicznych zgodnoci i kompromisw, nikczemniej
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
RDA
/ UJCIA
NIETZSCHEANIZMU
http://rcin.org.pl/ifis/
10
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
ii
http://rcin.org.pl/ifis/
12
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
14
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
15
http://rcin.org.pl/ifis/
i6
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
iS
W A C A W BEREN1
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
20
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
22
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
11.
nalogie historyczne dzisiejszej
krytyki wytworzyy dziwaczne
skrty przymiotnikowe, jak np.
w dziedzinie sztuk plastycznych:
Giorgionesque,
Leonardesque i t. p. Co bynajmniej nie
ma oznacza prostego jak Giorgione" etc., lecz mwi o istot
nych, nieuchwytnych, sowami
niedajcych si moe okreli
waciwociach mistrza, przytra
fiajcych si u innego bezwiednie
i niezalenie od wszelkich wpyww. Jest w tym przy
miotniku co jakby z absolutnych wartoci ycia uja
wnionych w sztuce najwymowniej przez nazwanego mi
strza. Nie s wic one zamknite w granicach okrelone
go czasu, nie s wycznym wyrazem jednej tylko dzie
dziny ducha.
http://rcin.org.pl/ifis/
24
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
26
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
28
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
JO
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
3*
http://rcin.org.pl/ifis/
32
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
34
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
33
http://rcin.org.pl/ifis/
}6
W A C A W BERENT
pali wraliwo dusz, e to jego problematyczne zwyciztwo bdzie jednem z upragnionych tak! dla ciekawoci,
wobec wielu rwnorzdnych apatycznych nie" wczoraj
szego entuzyazmu.
W miecie, naprzyklad, ktre dla swej pstrokacizny i jurnoci
rwnie Pstr Krow" mianowaby si mogo, gromadzi biologicz
nie faszywy" twrca Parsifala wok Czary Grala ciekawe hordy
ludzkie, nie mogce mie nic wsplnego ani z jej symbolem wiary,
ani te z jej symbolem ideau, a najmniej chyba z rycersk w subie
ideau tego wiernoci samemu sobie." wiadczy o tem, prcz nosw
wszcych rwnie chciwie sensacy jak zyski, zasadnicza nierzetel
no wrae i uczu, przebijajca jaskrawi z kadego gestu. Ci ludzie,
z uchem, gb i podbrzuszem zamiast duszy, sw liczebnoci i yciowemi wpywy zawa z czasem i na duchowem yciu spoecze
stwa, a raczej poczn mu z czasem odbiera wszelk wako.
Z czary Grala ulotni si najistotniejsza jej tre, wyczuwalna
tylko w chwilach prawdziwego podniesienia": potga zniewalaj
cego dusze symbolu. Krysztalna czara ideau, sztuka czysta" sta
si moe wtedy rzeczywicie pust. Tem natrtniej woa bd
nowi jej wielbiciele, aby si wypeniaa winem t. z. przez nich yc i a, jako upojn podniet do uycia.
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
U l.
aj nam, Zaratustra, ostatniego czo
wieka, uczy z nas ostatnich lu
dzi, a darujemy ci twego nadczowieka odpowiedzia lud na
rynku na pierwsz mow Zara
tustry. W lat kilkanacie po mier
ci Nietzschego czyni to niekt
rzy krytycy jawnie i wiadomie,
wikszo za czytelnikw w mil
czeniu i bezwiednie-: wszyscy oni
akceptuj krytyk wspczesnoci
w dzieach Nietzschego, odrzucajc idea nadczowieka.
Analiza wartoci dzisiejszego ycia bez nowego dla
ideau i nowej nadziei byaby nie odwrceniem" tyche
wartoci, lecz ich nihilowaniem, poczynaaby si nie z woli
mocy lecz z woli nicoci:" Zaratustra widby najpro
stsz drog do ostatniego czowieka.
Co te niejednokrotnie czyni!.. Najchtniejszym po
suchem darz Nietzschego te mde dusze, dla ktrych
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
Nadczowieczestwo realne i dzisiejsze, nadczowieczestwo z farsy jest, jak si rzeko, wynikiem nieporozu
mienia midzy mod i star naiwnoci. Kade zamie
rzone wcielenie ideau w bezporedni realno moe da
w rezultacie zawsze tylko karykatur. Idea skrzepi wol
temu tylko, kto prcz woli ma jeszcze i cel wasny: ma
go w sercu, w gowie, w trzewiach nieomal; kto jest fatalnoci zamierzonego dziea, jest na nie pitnowany wa
ciwociami swego umysu i doskonale udaem ciaem.
A e takich ludzi dzi prawie niema, wic nadczowiekowi zbrakn moe nawet ewolucyjnego materyau dla
najdalszej bodaj prz\Tszoci.
Wspomnielimy, e Zaratustra moe si sta atwo
wiecznym zwiastunem samego siebie, e tego progu na
dziei gotw nigdy nie przekroczy. Instynktu i woli ze
http://rcin.org.pl/ifis/
42
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
44
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
45
http://rcin.org.pl/ifis/
46
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
WARSZAWSKIE
T O I M B Z W M h lo zo ficzh f
http://rcin.org.pl/ifis/
IV.
to moja droga,mwi Zaratustra
do swych uczniw.Jaka jest wa
sza? D rogi...? Niemaszjej zgoa!"
Oto moja droga,mgby po
wtrzy wobec dziea swego y
cia. Bo czeme byo to wszyst
ko: zagadnienie wartoci dzisiej
szej owiaty, dzisiejszej kultury
wogle, zagadnienie zrodzone po
tg kontrastu z najdoskonalsz
kultur Grekw; czem byo roz
szerzenie tego problemu na kul
tur moraln, na teory, genez i warto morau dla y
cia, na genez i warto probierza prawdy dla tego ycia?
czem kult geniuszw jako dwigni kulturalnych, entu
zyazm dla Schopenhauera i Wagnera, krtkie zboczenia
w cienie angielskiego pozytywizmu, w mskie lady mo
ralistw francuzkich, a do nieubaganej analizy wszystkich
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
W A C A W BERENT
Mamy koniecznie sta si wyznawcami Nietzschego?
Czy nie stoimy tu ju o krok od innej w iary: od metampsychozy, tem fatalniejszej, e powracajcej po wieki wie
czne do tosamoci?
Czy nie spojrzymy na to kolisko, jako na koniecz
no poety, co, zawleczony przez myliciela, psychologa
i wychowawc w wir ycia, w wol mocy, przecie po
nad nie wzbi si m u s i a , by na tej paradoksalnej bodaj
drodze cigego wrotu realnego ycia trafi do wrt wie
cznoci?.. Nigdym nie napotka kobiety, z ktrbym
dzieci chcia. Snad ta jest kobiet, ktr kocham."
Nie zwie si ona jednak wol mocy," wiedz," m
droci : nie kocha snad dosy tych kobiet, ktrym y
cie swe odda.
Porywaa go snad fala przechodzca gr ponad
caym stworzonym przeze wiatem. Nad psychologiem,
wychowawc i mdrcem, nad mistrzem nieugitej siy
yciowej, nad burzycielem moralnoci, nad pogromc
bogw, growaa sia fatalniejsza od mierci: przemagao
go moe Fatum, co snad nie tylko bogami, lecz i bogw
pogromcami rzdzi, przemaga go niechybny mus poety,
tsknota kadego tw rcy...
E pur si muove: albowiem kocham ciebie o wiecz
noci!
I
na odwrt: dla myliciela i wychowawcy staje si
ten piercie wiecznego wrotu rzeczy wszelkich najpotszczytniejsz wasn koncepcy, tak przytem w swej potdze prze
pacist i zawrotn, e do objawienia tych swoich najgbszych my
li przystpowa i Zaratustra z tak szczer trwog, z tak korn nie
ufnoci we wasne siy i z takiem poczuciem musu ich wypowie
dzenia, i w t najcichsz godzin11 dobywa si moe uczuciowo
najgbszy ton owego wielkiego dramatu twrczej woli, jakim jest
wraz z Zaratustr" i ycie Nietzschego.
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
54
W A C A W BERENT
http://rcin.org.pl/ifis/
55
http://rcin.org.pl/ifis/
S6
W A C A W BEREN1
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/
Inicyay,
uyte w ksi
ce tej, rysowa
Franciszek Wojtala.
http://rcin.org.pl/ifis/
http://rcin.org.pl/ifis/