Ekonomia Ujore

Kapitulli 2: CIKLI HIDROLOGJIK

Cikli Hidrologjik: Uji Siprfaqsor

Proceset:
reshjet
temperatura e ajrit
Proceset q modelohen:
shkrirja e bors
ngrirja
inflitrimi
transpirimi
avullimi
rrjedhjet siprfaqsore &
nntoksore.

Uji siprfaqsor i pellgut ujmbledhs ndikohet prej disa faktorve: sasit dhe intensiteti i
precipitimit t reshjeve, bors ose prmbajtja e akullit, mbulesa bimore, lloji i toks dhe
pjerrsia, infiltrimi, avullimi dhe transpirimi q ndodhin.
Kontributi i ujit nntoksor n ujin siprfaqsor do t varet nga marrdhnia midis ujit trupit ujor
nntoksor dhe trupit ujor siprfaqsor.

Cikli Hidrologjik: Uji Siprfaqsor

Proceset e prurjeve t rreshjeve jan komplekse dhe varen nga karakteristikat e veanta fizike
dhe biologjike t pellgut ujmbledhs.

Nj nga vshtirsit n zhvillimin e parashikimeve t sakta t modeleve mbi marrdhniet

rreshje prurje, sht sasia e konsiderueshme e t dhnave q duhet t mblidhen pr t
kuptuar cilat procese ndodhin n nj hapsir relativisht t vogl dhe t prkohshme, dhe pastaj
t kalibrohen kto procese

Modelet rreshje prurje, t vazhduara n koh, prdorin t dhna ditore, duke pranuar se nuk
llogariten intesitetet e stuhive t shkurtra n koh q mund t ndodhin n dit.

T dhna m t detajuara mund t merren ndonjher nga prdorimi i imazheve t radarve,

por proceset e kalibrimit dhe analizat llogaritse do t bheshin m t shtrenjta.

Rreshjet: mund t jen n form t lngt dhe/ose t ngurt, n varsi t pozicionit gjeografik dhe
periudhs s vitit; prpjestimi i shiut me born varet nga temperatura e ajrit gjat kohs s precipitimit.
Lartsia e rreshjeve neto totale , n nj dit t, sht e barabart me shumn e lartsive t rreshjeve t
shiut R t dhe rreshjeve t bors St (ekuivalenti ujor). Kto shrbejn si t dhna input pr modelet e
prurjeve t pellgjeve ujore.

= (, )

Cikli Hidrologjik: Uji Nntoksor

Ndrveprimi i ujit nntoksor me at
siprfaqsor n koh dhe hapsir

Filtrimi i ujit nntoksor n ujin siprfaqsor

Q uji nntoksor t kaloj n rrjedh, duhet q niveli i ujit nntokesor t jet m i lart se niveli i ujit n
lum. Anasjelltas, q uji t kaloj nga lumi n akuiferin nntoksor duhet q niveli i ktij t fundit t jet
m i ult se niveli i ujit n lum

Cikli Hidrologjik: Uji Nntoksor

Rrjedh q merr uji prej ujit nntoksor

Rrjedh nga e cila humbet uj n drejtim t

ujit nntoksor

Cikli Hidrologjik: Uji Nntoksor

Kompleksiteti i ndrveprimeve midis ujit siprfaqsor dhe atij nntoksor n zona specifike dhe n
kushte t ndryshme
vshtirsi per modelimin e ktyre ndrveprimeve pa konsideruar t
dhnat specifike t vendit bazuar n shum detaje t vzhgimeve dhe matjeve.
Ekuacioni Darcy pr rrjedha laminare (q lvizin ngadal) n dhera t ngopur poroz, mund
t prdoret pr t vlersuar rrjedhn nga uji siprfaqsor n akuiferin nntoksor, ose anasjelltas.
Rrjedha varet nga:
prcjellshmria hidraulike e dherave (koeficenti i filtrimit), (duke patur gjatsin pr njsi
kohore, ),
siprfaqja prmes s cils kalon, 2
pjerrsia hidraulike e ujrave nntokesor (ndryshimi n rnien H n njsin e distancs X
pingul me drejtimin e rrjedhs).
Ekuacioni Darcy: = ().

Nese () = pjerrsia n ann e majt & () = pjerrsia n ann djatht t rrjedhs

= () ()

!Nse < 0, prurja neto sht nga akuiferi i ujit nntoksor n siprfaqen e ujit.

Ekonomia Ujore
Kapitulli 3: ENERGJIA E UJIT DHE SHFRYTZIMI I SAJ

Energjia teorike dhe fuqia teorike e lumit

Energjia (potenciale dhe kinetike) e ujit me vllimin V (me pesh ) n nj gjatsi t fardoshme L, me
rnie H, gjendet nga ndryshimi i vlerave t energjis midis seksioneve 1 dhe 2 kundrejt rrafshit 0-0
:
:
1 :
1 :
0 0
:
3
:

:
1 :
1 :

Seksioni 1-1:
1 = 1

Sic dihet nga hidraulika:

1 = 1 + + 1 1

Njesoj, per seksionin 2-2:

2 2
+
2 = 2 ; 2 = 2 +
2

Energjia teorike dhe fuqia teorike e lumit

Duke br diferencn sipas prkufizimit:
Kryejme zvendsimet prkatse:

= 1 2 = (1 1 )

= +

Nqs supozojm 1 = 2 & 1 = 2

zvendsojm n formuln e msiprme:

Pr t prcaktuar fuqin teorike:

Duke ditur q:

= =

1 1 2 2
2

3
:
:
(3 )

Mqs rrjedhja e ujit ndryshon prgjat lumit, ather shprehjet prgjithsuese

pr energjin dhe fuqin teorike:
2

= =
1

(: = )

N analogji me shprehjet e msiprme, pr fuqin mund t shkruajm:

2

= =
1

Njsia e fuqis sht .

(: = 1 2)

(: = )

: rnia
:gjatsia
: pjerresia gjatsore e
lumit

Rezervat teorike t hidroenergjis s lumenjve dhe shprndarja e tyre n

territor

N praktik sht pothuajse e pamundur q t jepen analitikisht ligjet e ndryshimit t prurjes Q (ose
vllimit V) dhe t pjerrsis i prgjat lumit. Keshtu qe, n vend t integraleve t vazhduara
prdoren shumatoret e mposhtme.
= 0.002725 =1(

++1
)
2

Kjo del si rezultat i prpunimit t shprehjes pr prcaktimin e energjis teorike:

=

()

Duke shnuar: = ; 9.81 2 , (1000 3 )

= = = 1000.81 = 9810
=

()

9810
=
= 0.002725
1000 1000

N prgjithesi llogaritet energjia vjetore teorike e nj lumi prandaj vllimet e ujit jan shum t mdha (miliona ose
miliarda m3). Keshtu q duke marr vllimin n mln m3 (106 m3) mund t shkruajm:
= 0.002725106 = 2725

Rezervat teorike t hidroenergjis s lumenjve dhe shprndarja e tyre n

territor
N prgjithsi energjit dhe fuqit teorike t lumenjve prcaktohen n baz prurjeve me 50% ose 75% siguri.
N baz t llogaritjeve t msiprme ndrtohen profilat e energjis dhe fuqis teorike hidhen n nj grafik
t prbashkt, sic jepet me poshte per lumin Vjose.

Ne kete grafik jepet edhe

ndryshimi i fuqive specifike
prgjat lumit q shrben
pr t marr nj ide
paraprake mbi mnyrn m
t
leverdisshme
t
shfrytzimit t secils pjes
t lumit.

Rezervat teorike t hidroenergjis s lumenjve dhe shprndarja e tyre n

territor
Pr t pasur nj ide t mbi rezervat teorike t energjis t lumenjeve n bot dhe shprndarjen e saj
npr kontinente, n tabeln me poshte jepen vlerat prkatse pr rrjedhjen me 50% siguri. Ndrkaq
po n kt tabel sht dhn potenciali energjitik total i lumenjve t vendit ton (me t dhnat deri
n vitet 1990).

Kontinentet

Siprfaqja
(106 km2)

Potenciali energjitik i lumenjve

Energjia

% te energjis totale bots

106 kWh

Energjia
specifike
(kWh/km2)

Afrika

30.4

7,444,444

20.807

244883

Amarika e Veriut

24.4

6,111,111

17.081

250455

Amerika e Jugut

18.2

5,277,778

14.752

289988

Azia

44.7

11,666,667

32.609

260999

Australia

7.6

1,500,000

4.193

197368

Europa

9.8

2,111,111

5.901

215420

Rajonet polare

12.4

1,666,667

4.658

134409

Bota

145

35,777,778

100.000

246743

0.076

938697

Shqipria

0.029

27,222

Rezervat teorike t hidroenergjis s lumenjve dhe shprndarja e tyre n

territor
Ndrsa n tabeln me poshte sht dhn potenciali energjitik total i lumenjve t vendit ton (me t
dhnat deri n vitet 1990).

Lumi

Fuqia teorike

Energjia teorike

% te energjise teorike

e lumit (MW)

e lumit (106

totale te vendit

kWh)
Drini

856

7500

27.36

Mati

77.7

681

2.48

Fani

114.2

1000

3.65

Erzeni

35.5

311

1.13

Ishmi

34.2

300

1.09

Shkumbini

148.4

1300

4.74

Devolli

217

1900

6.93

Osumi

125.6

1100

4.01

Vjosa

319.6

2800

10.21

Bistrica

22.8

200

0.73

Deget kryesore te disa

1178

10322

37.65

3110

27414

100.00

lumenjve te tjere

Totali

Skemat teknike pr shfrytzimin e energjis s lumenjve

Skema me dig
Prqndrimi i rnies bhet krejtsisht nga diga, e cila ndrtohet n fund t pjess s lumit
dhe e ngre nivelin e ujit deri n nivelin normal (N.N).

Diga krijon edhe rezervuarin, i cili

shrben pr rregullimin e prurjeve
natyrore t lumit.
Sa m i madh t jet vllimi i
dobishm i rezervuarit aq m mir e
kryen ai rregullimin e rrjedhs s ujit,
pr rrjedhoj, aq m mir mund tu
prshtatet regjimi i prurjeve t
rregulluara krkesave komplekse t
konsumatorve
Kjo skeme ka leverdi q kjo skem t

ka vlera
prdoret n ato raste ku

t mdha, d.m.th kur Q sht

relativisht e madhe, ndrsa pjerrsia
gjatsore e lumit i sht relativisht e
vogl.

Skemat teknike pr shfrytzimin e energjis s lumenjve

Skemat me derivacion
Prqndrimi i rnies s pjess s lumit q do t shfrytzohet, bhet thuajse krejtsisht nga
derivacioni sepse diga q ndrtohet n fillim t pjess sht shum e ult dhe shrben vetm pr
t kthyer ujin e lumit n derivacion (kanal, tunel apo tubacion).

Derivacionit i jepet nj pjerrsi gjatsore

shum m e vogl se ajo e lumit.
Ne fund t pjess s lumit derivacioni
prqndron rnien: =
Ku:

: ;
: ;
L ;
: ;

Keto hidrocentrale jan m t leverdisshm

t ndrtohen n rastet kur pjerrsit
gjatsore jan relativisht t mdha: n
lumenjt malor & n pjest e siprme t
lumenjve n prgjithesi, ku prurjet llogaritse
jan relativisht t vogla, faktor q lehtson
ndrtimin e derivacionit pa presion, sepse n
t tilla skema ai kalon npr shpate t
pjerrt.

Skemat teknike pr shfrytzimin e energjis s lumenjve

Skemat me derivacion
Planimetri HEC me derivacion pa presion: 1-prita; 2-vepra e marrjes; 3-dekantuesi; 4-kanali; 5-ur
kanal; 6-baseni i presionit; 7-tubacioni i turbinave; 8-godina e centralit; 9-kanali i largimit; 10-lumi;
11-prroi; 12-shkarkuesi.

Prdorimi i skems me derivacion, n

lumenjt me pjerrsi gjatsore t vogl
e prurje t mdha, duhet vlersuar si
zgjidhje joracionale, sepse gjatsia e
sjellsit do t dilte e madhe pr shkak
t diferencs s vogl ndrmjet
pjerrsive gjatsore t lumit dhe t
vet derivacionit. N raste t tilla ka
m leverdi t prdoret skema me dig
sepse derivacioni prvec gjatsis s
madhe do t kishte edhe prmasa t
mdha.
Fusha e rnieve t prftuara sipas
skems me derivacion sht shum m
e gjer se ajo e skems me dig.

Skemat teknike pr shfrytzimin e energjis s lumenjve

Skema e przier
Planimetri HEC me derivacion me presion: 1-prita; 2-vepra e marrjes; 3-derivimi me presion (tuneli);
4-kulla e ekulibrit; 5-dhoma e mbyllsave; 6- tubacioni i turbinave; 7-godina e centralit; 8- kanali i
largimit; 9-lumi

Rnia e prqndruar prftohet

pjesrisht nga diga dhe pjesrisht nga
derivacioni. Me an t digs prftohet
rnia e pjess s par, ecila ka nj
pjerrsi relativisht t vogl e cila ka nj
pjerrsi relativisht t vogl dhe lugin
pak a shum t gjer, kurse me an t
derivacionit bhet prqndrimi i pjess
s dyt e cila ka pjerrsi t madhe.

Rniet e prftuara nga hidrocentralet e

skems
s
przier
kan
shumllojshmri rrniesh.

Skemat teknike pr shfrytzimin e energjis s lumenjve

Skema e przier