LETMELERDE STRATEJK BLG

SSTEMLER YNETM VE REKABET

STNL ELDE EDLMESNDEK ROL
Ara. Gr. Dilek DEMRHAN
Ege niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
demirhan@bornova.ege.edu.tr

competent in the market place. In this paper,

strategic information systems and how these
systems can be used to achieve competitive
advantage is analysed. Then, strategic information
systems planning, its objectives and approaches
about it is told. In addition, the role of information
systems in improving organizational competencies
that can be a factor to enhance competitive
advantage is analysed.

ZET
letme ynetiminde bilgi ve bilgi ilemeye olan
gereksinim gemite bir rekabet arac olarak pek
ilgi grmemitir. Gnmzde ise doru, zamanl ve
yerinde bilgi iletmelere rekabette stnlk
salayabilmektedir. Bu dorultuda, iletmenin
evresinden toplanan bilgileri belirli bir dzen
ierisinde iletmeye aktararak ilgili kullanc
gruplarna sunan bilgi sistemlerinin nemi
iletmeler iin artmaya balamtr. yle ki bilgi
sistemlerini, stratejilerini uygulamada bir ara ve
destek olarak kullanabilen iletmeler rekabet
yarnda
bir
adm
daha
ne
gitmeyi
baarmlardr. Bu almada stratejik bilgi
sistemleri ynetimi zerinde durulmu ve stratejik
bilgi sistemlerinin iletmelere ne ekilde rekabet
stnl
salayabilecei
incelenmeye
allmtr. Stratejik bilgi sistemleri ynetiminin
bir paras olan stratejik bilgi sistemleri
planlamasnn
amalar
ve
yaklamlar
anlatlmtr. Ayrca rgtsel yetkinliklerin
gelitirilmesinde stratejik bilgi sistemlerinin rol
incelenmitir.

GR
letmelerin gnmzn rekabeti ve deiken
dnyasnda ayakta kalabilmesi iin, rekabeti
stratejiler gelitirip bu stratejileri de gnn
koullarna uygun olarak abuk adapte edilebilecek
ekilde esnekletirmeleri gerekmektedir. Bunu
baarmak iin ise iletmelere gereken en nemli
kaynaklardan birisi artk bilgi olmutur. Esnek ve
rekabeti stratejiler gelitirmek iin iletmenin d
evresinden toplanacak bilgilerin belirli bir dzen
ierisinde iletmeye aktarlmas ve verimli ekilde
kullanlmas gerekmektedir. Bu da ancak etkin bir
bilgi sistemleri ynetimi ile mmkn olacaktr.
letmelerde gelecee ynelik planlar oluturmada
ve rekabet gcn arttrmada bilgi sistemlerinin
rol giderek artmaktadr. Bunu kavrayan iletmeler,
bilgi sistemleri ile ilgili planlama ve uygulama
ilemlerini rgt stratejilerinin planlanmas ve
uygulanmas faaliyetleri ile paralel olarak
yrtmeye balamlardr. Bu dorultuda stratejik
bilgi sistemleri iletmeler asndan her geen gn
daha ok nem kazanmaktadr.

ABSTRACT
In the past corporate management did not pay
much attention to information and information
processing as a competitive weapon. But in todays
environment, correct and timely information in the
right place can give some advantages to firms.
Therefore, information systems, which collects
information from the firms environment and serves
the right information on-time to the user groups
that need it, are becoming more and more
important for firms. Moreover, firms which use
information systems as a support when
implementing their strategies are becoming more
117

Bilgi sistemleri literatrne bakldnda genellikle

iki tr stratejik bilgi sistemi olduundan
bahsedilmektedir (Kini, 1993; s.47):

BLG KAVRAMI VE BLG

SSTEMLER YNETM
letmelerde bilgi sistemleri ynetiminin nemini
anlayabilmek iin ilk nce bilgi kavramnn
zerinde durmak gerekmektedir. Bilgiyi, ham olgu
olarak nitelendirilen verilerin bilgi ilem yardmyla
bir dnm srecinden geirilerek yararl ve
anlaml sonulara dntrlm biimi olarak
tanmlayabiliriz (Ergun, 1995; s. 3).
Ham bilginin hazrlanmas, ilenmesi ve iletiimi
gibi bir takm ilemler dizisinden geerek
kullanclarn gereksinimine uygun ve yararl bilgi
durumuna dntrlmesi sreci, bilgi sistemini
oluturmaktadr. letmelerde bilgi sistemleri,
ynetimin ihtiya duyduu veri ve bilgileri
iletmenin makro ve mikro evresinden toplayan,
organize eden, zetleyen ve ihtiya duyan alt
sistemlere ve yneticilere raporlayan sistemlerdir
(Soyuer,2000; s.38).

1.

Belli bir i alannda, bir takm yeni bilgi

teknolojilerinden doan yaratc fikirler
sonucunda oluturulmu olan sistemlerdir
ki bunlar iletmeye zeldir ve pek benzeri
yoktur.

2.

Zaten geni apta mevcut olan sistemlerdir

fakat bunlarn stratejik deeri ne ekilde
kullanldklarna baldr.

Bilgi sistemleri ve teknolojileri iletmelerde

stratejik olarak, rekabet stnl kazanmak,
verimlilii ve performans arttrmak, ynetim ve
organizasyonda yeni yntemler gelitirmek ve yeni
i alanlar yaratmak zere kullanlabilir (Peppard,
1993; s.1). Fakat, gemite iletmeler stratejik bilgi
sistemlerinin nemini kavrayamamlar, bu
konunun nemini kavrayan az saydaki iletme de
stratejik bilgi sistemleri sayesinde rakiplerinden ne
gemeyi baarmtr. Bunlara rnek olarak
American Airlinesn SABRE isimli on-line
rezervasyon sistemi ve Merrill Lynchin mterileri
iin gelitirdii nakit ynetimi sistemi gsterilebilir.
Gnmzde ise stratejik bilgi sistemlerinin nemi
iletmeler tarafndan daha iyi kavranm
durumdadr. Bu durum, geleneksel bilgi
sistemlerinin tamamen ortadan kalktn veya
kalkmas gerektiini gstermemektedir tam tersine
stratejik bilgi sistemleri ounlukla geleneksel
sistemlerin bir tamamlaycs ve destekleyicisi
olarak kullanlmaktadr. Yine de geleneksel bilgi
sistemleri ile stratejik bilgi sistemleri arasndaki
farkllklar belirtmekte yarar vardr (Peppard,
1993; s.15):

STRATEJK BLG
SSTEMLER VE LETMELER
AISINDAN NEM
Bilgi sistemlerinin stratejik rol, iletmelerin
rakipleri
karsnda
stnlk
kazanmasn
salayacak rn, hizmet ve yeterliliklerin
gelitirilmesinde
bilgi
sistemlerinin
ve
teknolojisinin kullanlmasn kapsamaktadr. Bu da,
iletmenin stratejilerini ve rakipleri karsndaki
konumunu destekleyen stratejik bilgi sistemleri
kavramn ortaya kartmaktadr (OBrein, 1997;
s.334). Stratejik bilgi sistemleri, iletme
stratejilerinin gelitirilmesi ve uygulanmas
srasnda, bilgiyi, bilgi dnmn ve/veya
bilginin iletiimini kullanan aralar olarak
tanmlanmaktadr (Earl, 1993; s. 47) .

Tablo1: Stratejik Bilgi Sistemleri le Geleneksel Bilgi Sistemleri Arasndaki Farkllklar

KAYNAK: Joe, PEPPARD,IT Strategy for Business, Pitman Publishing, New York, 1993
Stratejik Bilgi Sistemleri
Geleneksel Bilgi Sistemleri
Daha ok mteriler ve tedarikiler gibi iletme d
unsurlara odakldr.
Daha iyi rn ve hizmetlerle deer yaratmaya katkda
bulunmaktadr.
Faydalar iletmeyle, mterilerle, tedarikilerle ve
hatta
stratejik
ortaklklar
yoluyla
rakiplerle
paylaabilmektedir.
Mteri ihtiyalarn anlayp, problemlere zm
getirebilmektedir.
Yenilikler i kolunun gerekleri dikkate alnarak ortaya
kartlmaktadr.

letme ii srelere odakldr.

Daha ok maliyetlerin azaltlmasna ynelik katkda
bulunmaktadr.
Lokal faydalar salamaktadr. Paylam sz konusu
deildir.
letme iindeki problemlerle ilgilenmektedir.
Sadece teknoloji odakl gelime vardr.

118

2.Analiz:

Grld gibi stratejik bilgi sistemleri iletmelere

bir ok alanda geleneksel sistemlere karn daha
ok
esneklik
kazandrmakta,
mteri
ve
tedarikilerle iletiimini hzlandrmakta ve yeni i
alanlar bulmada daha yardmc olabilmektedir. Bu
dorultuda iletmelerin bilgi sistemlerini, stratejileri
dorultusunda gelitirmeleri ve stratejilerini
gelitirirken ve uygularken bilgi sistemlerinin
salayabilecei
avantajlardan
faydalanmalar
onlarn olduka yararlarna olacaktr.

Bilgi sistemleri planlamas srecinde sz konusu

yneticilerin iyi bir analiz yapmalar bunun iin de
rgt ii operasyonlar ilemler, sreler ve
kullanlan yntemler baznda detayl olarak
renmek iin aba sarf etmeleri gerekmektedir.
Bunun iin de iletme fonksiyonlar arasndaki
uygulamalarn ve veri tabanlarnn entegrasyonunu
salayacak bir yap oluturulmaldr. Genellikle
etkin bir analiz sonucunda bilginin rgt ierisinde
nasl kullanld anlalr ve gelitirilmesi gereken
kritik alanlar ortaya karlr.

STRATEJK BLG
SSTEMLER PLANLAMASI

3.birlii

letmelerde bilgi sistemlerinin gelitirilmesi

srecindeki en nemli aamalardan birisi olan
stratejik bilgi sistemleri planlamasnda iletmenin
stratejisi, hedefleri, misyonu ve amalar dikkate
alnarak bilgi sisteminin stratejik parametreleri
belirlenmektedir.
Stratejik
bilgi
sistemleri
planlamasnda ncelikle sistemin yaps ve ne
amala alaca tanmlanr. Ayrca, kullanlacak
bilgi teknolojisine gre bir snflandrma
yaplmaktadr (Soyuer, 2000; s.93). Stratejik bilgi
sistemleri planlamas aamas, iletmenin o anki ve
gelecekteki ihtiyalarna en iyi ekilde hizmet
edecek bilgi sistemi uygulamalarnn seilmesini
iermektedir (Lederer, 1998; s.23).

letme ierisinde bilgi sistemleri ile ilgili

planlamada ve uygulamada ibirlii salanmas,
stratejik bilgi sistemleri planlarnn uygulanmasnda
kabilecek
sorunlar
azaltacaktr.
birlii
salamada gelime ile ilgili ncelikler, uygulama
programlar ve ynetsel sorumluluk alanlarnda
genel bir mutabakata ulalmas gerekmektedir.
4.Yeterliliklerin Gelitirilmesi:
Stratejik bilgi sistemleri planlamasnn zamanla
iletme ierisinde nasl adapte edildii de nemlidir
Stratejik bilgi sistemleri planlamasnn baarya
ulamas iin, iletmeyi desteklemede gerekli olan
temel yeterliliklerini gelitirmesi gerekmektedir.
Stratejik bilgi sistemleri planlamas kapsamnda
planlama deneyimiyle gelen rgtsel renme
sonucunda, bilgi sistemleri ve iletme stratejileri
arasnda uyum salayan, iletme iindeki ilemlerin
ve teknolojilerin analiz edilip anlalmasna olanak
veren, bilgi sistemleri yneticileri ile kullanc
gruplar arasndaki ibirliini arttran, rekabet
evresiyle ilgili olay ve konular nceden
tahminleyebilen ve beklenmeyen rgtsel/evresel
koullara adaptasyonu salayan yeterliliklerin
gelitirilmesi gerekmektedir.

Stratejik bilgi sistemleri yoluyla rekabet stnl

elde etmek isteyen iletmelerin stratejik bilgi
sistemleri planlamas aamasna zel nem
gstermesi
ve
bilgi
sisteminin
stratejik
parametrelerini iletmenin genel stratejisi ve
amalar ile uyum ierisinde belirlenmesi
gerekmektedir.

Stratejik Bilgi Sistemleri Planlamasnn

Amalar
letmelerde stratejik bilgi sistemleri planlamasnn
ulamak istedii amalara bakldnda, bunlar drt
ana balk altnda toplanabilir(Segars,1998; s.139).
Bu amalara ulaarak iletmeler etkin bir bilgi
sistemleri ynetimi salayabilirler.

Stratejik Bilgi Sistemleri Planlamas le

lgili Yaklamlar
Her iletme iinde bulunduu sektre, rettii rn
veya hizmetin trne, hitap ettii mteri kitlesine,
rgt yapsna ve daha bir ok deikene gre
stratejik bilgi sistemleri planlamasna farkl
ynlerden yaklaabilir. Uygulamada ve teoride
yaplan aratrmalarda bir teknik veya bir metot
olmaktan ok bir takm srelerden, kullanc-bilgi
sistemleri ilikilerinden, zel analizlerden ve
tekniklerden oluan bir karma olarak ortaya
koyulan bir takm yaklamlardan bahsedilmektedir.
1993 ylnda Michael S. Earl yapt aratrma
sonucunda stratejik bilgi sistemleri planlamasyla
ilgili 5 yaklam ortaya koymutur (Earl,1993; s.5).

1 .Uyumlatrma:
Baarl bir bilgi sistemleri planlamas iin bilgi
stratejisi ile iletme stratejisi arasnda yakn bir
balant bulunmas gerekmektedir. Byle bir
uyumlatrma iin, bilgi sistemleri ile ilgili
yneticilerin iletmenin hedeflerini iyi anlamas,
iletmenin stratejisindeki deiikler dorultusunda
bilgi sistemleri ile ilgili amalarn da deitirilmesi,
st dzey yneticilerle bilgi sistemleri yneticileri
arasnda karlkl bir iliki kurulmas ve bilgi
sistemleri fonksiyonunun rgt ierisindeki
neminin iyi anlalmas gerekmektedir.
119

Arlk, bilgi teknolojileri ve bilgi sistemleri iin bir

yap oluturmaya verilmektedir ve ounlukla
mhendislik terminolojisi kullanlmaktadr. Bu
yaklam olduka karmak bir analiz ierdiinden
ve teknik yn ok ar bastndan kullanc
yneticilerin olumsuz tepkisini alma riski vardr.

Ynl Yaklam (Business-led Approach)

Bu yaklamn altnda yatan varsaym, bilgi
sistemleri planlarnn dayandrlabilecei tek
temelin mevcut i planlar olduu ve bylece,
stratejik bilgi sistemleri planlamasnn iletmenin
stratejik planlamasndan doacadr. ile ilgili
planlar ve stratejiler yllk olarak bilgi sistemlerine
en ok nerede gereksinim duyulduunu saptamak
zere incelenir. Daha sonra bilgi sistemlerinin
stratejik plan sorgulama, onay ve ncelik belirleme
iin ynetim kuruluna sunulur. Fakat btn bunlar
bilgi sistemlerinin ihtiyalarnn belirlenmesi iin
yeterli deildir. Bu yzden daha fazla yorum ve
analiz gereklidir.

rgtsel Yaklam
rgtsel yaklamn altnda yatan varsaym
dierlerinden ok daha farkldr. Buna gre stratejik
bilgi sistemlerinin planlamas zel bir abadan ok,
bilgi sistemleri fonksiyonu ile iletme arasnda
srekli entegrasyon srecinde ortaya kan bilgi
sistemleri
kararlarna
dayanmaktadr.
Bu
yaklamda da kullanlan bir takm yntemler
vardr, fakat bu yntemler gerekli olduka
uygulanr ve belli amalara hizmet ederler. Fakat
arlk sreler zerine verilmektedir. rgtsel
yaklamn zellikleri yledir:

Yntemsel Yaklam ( Method-Driven Approach)

Bu yaklama gre stratejik bilgi sistemleri
planlamas resmi bir teknik veya yntem
kullanlarak gelitirilebilir. Fakat herhangi bir
yntemin faydas yoktur. Her zaman iin en iyi
yntem aratrlmal veya bir ncekinden daha iyi
bir yntem bulunmaldr. Bu yaklamda da iletme
stratejileri yalnz bana stratejik bilgi sistemleri
planlamas amalar iin yetersiz grlebilir. Fakat
resmi bir yntemin uygulanmas da zm
olmayabilir nk yntemin de yeterli derecede
gl bir iletme stratejisi teknii olma olasl pek
yoktur. Ayrca yntemi uygulayacak olanlar byle
bir ite uzman veya gvenilir olmayabilirler. Bunun
yannda resmi yntemler genellikle bilgi sistemleri
fonksiyonu tarafndan desteklendii iin iletme
genelinde bir destek veya katlm salanmayabilir.

rgt ierisinde kollektif bir ekilde

renme gerekleir

rgtsel aralar ( takmlar, workshoplar...)

i problemlerini zmek iin kullanlrlar

Bilgi sistemleri fonksiyonu rgtn geri

kalan ile yakn iliki ierisindedir.

Bilgi sistemleri stratejileri ounlukla

sregelen
rgtsel
aktivitelerden
domaktadr.

Bu yaklamlar arasnda iletmeler tarafndan en

ok benimsenen ve uygulanan yaklam rgtsel
yaklam olmutur. yle ki iletme stratejileriyle
entegrasyon, ynetim destei ve rgt ii katlm
alarndan en stn olan da rgtsel
yaklamdr.

Ynetsel Yaklam ( Administrative Approach )

Bu yaklamda arlk kaynak planlamas
zerindedir. Bilgi sistemleri ile ilgili kaynaklarn
dalm iin resmi prosedrler kullanarak daha
geni kapsaml bir ynetsel planlama ve kontrol
beklenmektedir. Ynetsel yaklam firmann
normal
finansal
planna
veya
sermaye
btelemesine paralel olabilir veya bunlara ek
olarak dzenlenebilir. Bu yaklamn sonucunda
onaylanm projelerin yllk veya alt aylk geliim
portfy ortaya kmaktadr. Planda olmad
srece hibir uygulama gelitirilememektedir.

STRATEJK BLG
SSTEMLER VE REKABET
STNL
letmelerde stratejik bilgi sistemleri rekabet
stnl elde etmek zere kullanlabilir. Bunun
iin bilgi sistemleri firmann strateji ve hedefleri ile
paralel olarak gelitirilmelidir.

Teknolojik Yaklam
Bu yaklamn dayand varsayma gre, stratejik
bilgi sistemleri planlamasnn sonucunda ortaya
kacak olan bilgi sistemleri ynl bir i modelidir.
Bu yzden analitik modelleme yntemleri bu i iin
uygundur. Bu yaklam yntemsel yaklamdan iki
nemli noktada farkllamaktadr. ncelikle nihai
rn i modelidir. kinci olarak da resmi yntem,
iletmedeki aktivitelerin, srelerin ve veri aknn
belirlenmesine dayal olarak uygulanmaktadr.

Porter iletmelere, rekabet stnl elde etmek

iin temel strateji nermektedir (Porter,1985;
s.47):

120

Btn endstride en dk maliyetle

reten olmak,

rn veya hizmetlerini
rakiplerininkilerden farkllatrmak,

Kk bir pazar kitlesine odaklanarak, ya

farkllatrma ya da dk maliyetle retim
yapma yollarndan birini semek.

Stratejik bilgi sistemleri de yukarda belirtilen

stratejiler dorultusunda iletmelerin dk
maliyetlerle retim yapmasna, kendi rn veya
hizmetlerini rakiplerininkinden farkllatrmasna,
veya belirli bir pazar blmne younlamasna
yardmc olabilir. Rekabet stnl yaratabilmesi
iin bilgi sistemlerinin endstrinin yapsn
deitirmesi,
firmann
pozisyonunu
salamlatrmas, veya yeni i olanaklar yaratmas
gerekmektedir. Ayrca, rekabet stnlne sahip
olabilmek
iin
bir
iletmenin
kendisini
rakiplerinden ne geirecek bir takm yetkinliklere
sahip olmas gerekmektedir, bunlarn en nemlileri
ise rgtsel yetkinlikler, teknolojik yetkinlikler ve
ynetim yetkinlikleridir(Bergoron ve di., 1991;
s.89-91).

letme ii bilginin toplanp iletilmesi:

letme iinde fonksiyonlar arasnda
entegrasyonu,
ve
kritik
bilgilerin
gecikmeksizin ilgili yerlere iletilmesini
salayarak ilemlerin hzn ve iletme ii
performans olumlu etkileyebilir.

letme dndaki bilgilerin toplanp

iletilmesi: Mteriler, tedarikiler, arac
kurulular gibi nemli d kaynaklarla
entegrasyonu salayabilir. rnein EDI
(Electronic Data Interchange) tabanl
sistemler mteriler ve iletme, veya
tedarikiler
ve
iletme
arasndaki
entegrasyonu glendirerek operasyonel
etkinlii arttrmaktadr.

Verilerin bilgiye dntrlmesi: veya

d evreden toplanan verilerin yararl
bilgiler haline gelebilmesi iin bir
dnm
srecinden
gemesi
gerekmektedir. Ynetim bilgi sistemleri,
karar destek sistemleri gibi bilgi sistemleri
toplanan verileri istenen formatta bilgiye
dntrerek yneticilere sunabilmektedir.

letmeye zg bilgi ve deneyim

birikiminin gelitirilmesi : alanlarn
deneyimlerinden
kaynaklanan
bilgi
birikimleri uzman sistemler veya vaka
tabanl zmleme sistemleri yoluyla karar
alternatifleri
retmede
kullanlabilmektedir.

zellikle rgtsel yetkinlikler iletmenin rekabet

stnl elde etmek iin bilgi sistemleri
gelitirmesini yakndan etkileyebilmektedir.

rgtsel Yetkinliklerin
Gelitirilmesinde Stratejik Bilgi
Sistemlerinin Rol
rgtsel yetkinlikler, bir iletmenin sahip olduu,
onu rakiplerinden ayran ve stn stratejiler
gelitirmesinde yardmc olabilecek kendine has
yeterlilik ve kaynaklar olarak tanmlanmaktadr
(Lado ve di.,1994; s.699). letme kendine zg,
taklit edilmesi g rgtsel yetkinliklere sahip olup,
bilgi sistemleri ve bu yetkinlikler arasnda salam
bir iliki kurduu srece rakipleri karsnda
stnlk yakalama ansna sahip olabilir. yle ki
stratejik bilgi sistemlerinin bu tr yeterliliklerin
gelitirilmesinde de iletmelere yardmc olduu
grlmektedir. Stratejik bilgi sistemleri rekabet
stnl salayacak rgtsel yeterliliklerin
gelitirilmesini aada belirtilen ana gruptaki
yetkinlikleri
destekleyerek
salamaktadr
(Lado,2001; s. 148):

Dnme Dayal Yetkinlikler: retim sreciyle

ilgili bu yetkinlikler operasyonel etkinlii ve
esneklii arttrrlar ,ve fonksiyonlar aras
entegrasyonu glendirirler.

Girdiye Dayal Yetkinlikler: Bu gruptaki

yetkinlikler, iletmelerin mterilerini tatmin
edecek rn ve hizmetlerin yaratlmasndaki
dnm sreci iin gerekli girdiler ve
kaynaklardr. rnein insan kaynaklar, sermaye
gibi. Bu girdiler iinde en nemli kaynaklardan
birisi artk bilgi dir. Bilgi sistemleri de iletme
iin kritik bilgilerin toplanp, belli bir sreten
geirildikten sonra istenilen yer ve zamanda gerekli
kiilere sunulmasn salayabilir. Bu nokta da bilgi
sistemleri aada belirtilen noktalarda stratejik
olarak kullanlarak rekabet stnl elde
edilmesinde yardmc olabilir:
121

Operasyonel etkinlik rakiplerden daha az

maliyetle retim yapmay salayarak
rekabet stnl salayabilir. Stratejik
bilgi sistemleri ve teknolojileri, verimsiz
geen
alma
srelerini,
gereksiz
brokrasiyi, gereksiz i srelerini ve
gecikmeleri
tespit
ederek
ortadan
kaldrabilir. Ayrca, mteriyle iletiim,
rn tasarm ve retimi gibi sreleri
otomize ederek operasyonel etkinlii
arttrabilir.

Operasyonel esneklik mterilerin deien

ihtiyalarn karlayacak ekilde retim
sisteminin
adapte
edilmesini
kapsamaktadr. Bilgisayar destekli retim
ve esnek imalat sistemleriyle birlikte
kullanlan bilgi sistemleri operasyonel
esneklii arttrmada yardmc olarak
kullanlabilir.

(2) Kaynaklarn hareketsizlii: Kaynak ve

yeterlilikler arasndaki bu farkllklar uzun
sre devam edebilir.

Fonksiyonlar aras entegrasyon, retim

fonksiyonlar ve sreleri arasndaki
koordinasyonu glendirmek yoluyla
rekabet stnl salayabilir. Stratejik
bilgi sistemleri ve teknolojileri de bilgi
paylam, koordinasyon ve i birlii
konularnda destek salamak suretiyle bu
srete nemli rol oynayabilirler.rnein
dnyaca nl perakendeci Walmart
EDIya dayal bir bilgi sistemi gelitirerek,
datm merkezleri, perakende maazalar
ve tedarikileri arasnda gl bir
koordinasyon
elde
etmi,
bylece
lojistikte, sipari ve faturalama gibi
ilemlerin daha hzl ve etkin yrmesini
salayarak nemli bir avantaj yakalam ve
rakiplerinin nne gemeyi baarmtr.

letmelerin bilgi sistemleri ve teknolojileri ile ilgili

uygulamalar da kaynak ve yeterlilikler arasnda
grlmektedir. Yukarda belirtilen bu iki konu
srdrlebilir rekabet stnl ile u ekilde
balantldr: Eer iletme bir ok rakibinin de
sahip olduu bir kaynak veya yeterlilie sahip ise
bu rekabet stnl iin bir ara olamaz. Fakat
iletme bu kaynak veya yeterliliin yannda farkl
bir kaynak veya yeterlilie sahipse kaynak
farkll koulu gereklemi olacak ve iletme en
azndan geici olarak rekabet stnlne sahip
olacaktr. Kayna ve yeterlilii olmayan iletmeler
bunlara sahip olmada ve kullanmada herhangi bir
maliyete katlanmyorsa kaynaklar hareketli
anlamna gelmekte, bu durumda o kaynaa sahip
olan iletme en iyi koullarda geici rekabet
stnl elde etmektedir. Bunun tersine o kayna
elde etmenin bir maliyeti var ise, o kayna hali
hazrda elinde tutan firma avantajl pozisyonda
olacaktr.

ktya
Dayal
Yetkinlikler:
letmeler
mterileriyle ve tedarikileriyle olan ilikilerini
glendirmek iin bilgi sistemlerini kullanabilirler
ve salam ilikiler sonucunda stn rn veya
hizmetler, ve mteri sadakati yaratabilirler.
Mteriler ve tedarikilerle yakn ilikiler
kurulmas iletmeye d evresinden nemli pazar
bilgilerinin gelmesini salayacak, iletmeler de bu
bilgiler yardmyla mterilerini tatmin edecek
dzeyde rn ve hizmet gelitirebileceklerdir. Bilgi
sistemleri iletmelere veritaban pazarlamas ve
veri madencilii gibi yollarla bu ilikinin
kurulmasnda yardmc olabilirler. Bu tip sistemler
kullanarak iletmeler mterilerinin istek ve
ihtiyalarndaki deiimi yakndan takip edebilirler,
mterilerin demografik zellikleriyle satnalma
davranlar arasndaki balanty yakalayarak etkin
pazarlama stratejileri gelitirebilirler. rnein
Migros, Kipa, Tansa gibi perakendeciler maaza
kart uygulamalaryla mterilerinin satnalma
davranlarn yakndan takip edebilmektedirler.

Genel olarak, bir iletme bilgi sistemlerini geni bir

yelpazedeki stratejileri uygulamada kullanabilir.
Bunlar, maliyet liderlii, rn farkllatrma,
stratejik ibirlikleri, eitlendirme stratejileri ve
dikey entegrasyon stratejileri olabilir. Eer bilgi
sistemleriyle ilgili bu kaynaklar rakip iletmeler
arasnda heterojen olarak datlmsa ve bu
kaynaklara sahip olmayanlar iin bunlar salamak
maliyetli ise bunlar srdrlebilir rekabet stnl
salayabilir. Literatrde kaynak bazl gre gre
iletmeler iin srdrlebilir rekabet stnlnn
olas kaynaklar olarak grlen bilgi sistemleri
niteliklerini drt ana balkta toplayabiliriz ( Mata
ve di., 1995; s.485 ):

Grld gibi, stratejik bilgi sistemleri rgtsel

yetkinlikleri glendirerek iletmelerin rekabet
stnl salamasnda yardmc olabilmektedir.
Ancak geici olarak elde edilen rekabet stnl
iletmelere pek yarar salamayacaktr. Bu yzden
iletmeler iin asl nemli olan konu srdrlebilir
rekabet stnl yakalamaktadr.

Sermaye stnl: Baz iletmeler iin stratejik

bilgi sistemlerinin gelitirilmesi ve uygulanmas
iin gerekli sermaye srdrlebilir rekabet
stnlnn kayna olarak grlmektedir.
nk, bilgi sistemleri yatrmlar olduka riskli
olabilir ve dolaysyla bu yatrm yapmak iin
gerekli sermayenin maliyeti olduka yksek
olabilir. ou zaman, belirli bir pazarda rekabet
eden sadece birka iletme belli bilgi sistemleri
yatrmlar iin gerekli finansal yeterlilie sahip
olmaktadr. Bylece bu firmalarn da rekabet
stnl yakalama ans olduka ykselir. Bilgi
teknolojileri yatrmlarnn kaynandaki risk iki
ana
belirsizlikten
domaktadr:
Teknolojik
belirsizlik (Uygulama zorluklar nedeniyle beklenen
sonulara ulamadaki baarszlk, beklenenden
daha yksek uygulama maliyetleri,beklenenden
daha uzun uygulama zaman, beklenenden daha
dk teknik performans, gelitirilen bilgi
teknolojilerinin seilen donanm ve yazlm ile

Srdrlebilir Rekabet stnl ve

Kaynak Bazl Gr
Srdrlebilir rekabet stnl yakalamada
stratejik bilgi sistemlerinin roln anlamada
kaynak bazl gr ten yararlanlabilir. Bu
grn savunduu iki ana konu vardr (Clemons
ve di.,1991; s.275 ):
(1) Kaynaklarn farkll: Rakip iletmeler
farkl kaynak ve yeterliliklere sahip
olabilirler.
122

uyumamas) ve Pazar belirsizlii (mterilerinin

yeni bilgi teknolojisi rnlerini veya hizmetlerini
kabulyle ilgili riskler).

SONU VE NERLER
Bilgi sistemleri iletmeler tarafndan stratejik bir
silah olarak kullanlarak rekabet stnl elde
etmede kullanlabilir. Bu dorultuda ortaya kan
stratejik bilgi sistemlerinin amacna ulaabilmesi
iin iletme ynetiminin gz nne almas ve
dikkat etmesi gereken bir takm faktrler vardr.
Bunlar u ekilde sralayabiliriz:

Firmaya zg Teknoloji: Firmaya zg teknolojiler

patentler
sayesinde
korunabilse
de
bilgi
teknolojilerinin bu yolla korunmas daha zordur.
Ayrca patentleri alnsa bile bunlarn imitasyona
kar koymada yetersiz olduu grlmtr. Bu
yzden, bilgi teknolojilerinde zel olarak
korumann tek yolu gizliliktir. Akas eer bir
firma gizli olarak tuttuu kendine zg deerli bir
teknolojiye
sahipse
rekabet
stnln
srdrebilir.
Teknik Bilgi Sistemleri Nitelikleri:Teknik nitelikler,
bilgi sistemleri uygulamalarn mevcut teknolojiyi
kullanarak gelitirmede ve bunu rnleri retmede
ve hizmetleri salamada kullanmak iin gerekli
know-how
kapsamaktadr.
Bu
zellikler
programlama
dillerinin
bilinmesi,
iletim
sistemlerinde deneyim, iletiim protokollerinin ve
rnlerinin bilinmesi gibi zellikler olabilir. Bu
teknik zellikler firmann bilgi sistemlerine yatrm
yapmas ile ilgili risklerin etkin olarak
ynetilmesine olanak salayabilir.
Ynetsel Bilgi Teknolojileri Nitelikleri:Bu zellikler
ynetimin iletme fonksiyonlarn destekleyecek
bilgi sistemleri uygulamalarn tasarlamas,
gelitirmesi
ve
bunlardan
yararlanmas
yeteneklerini kapsar. Bunlara rnek verebiliriz:

lk olarak stratejik bilgi sistemlerinin

iletmenin hedefleri, stratejileri ve
politikalar
ile
ayn
dorultuda
gelitirilmesi
gerekmektedir.
letme
stratejilerini yanstmayan bilgi sistemleri
rekabet stnl salamada pek etkin
deildir. yle ki btn endstride en
dk maliyetle retim yapan iletme
olmay hedefleyen bir iletme iin bilgi
sistemleri retim srecindeki maliyetleri
en aza indirgemek ynnde kullanlrsa bir
rekabet silah olabilir. Bu dorultuda
stratejik bilgi sistemleri planlamas nemle
zerinde durulmas gereken bir sretir.

Stratejik bilgi sistemleri planlamasnn

amalarna uygun olarak yrtlmesine
dikkat edilmeli, iletmenin stratejilerine en
uygun yaklam kullanlmaldr.

Baarl bir stratejik bilgi sistemleri

ynetimi iin st ynetimin destei bir
zorunluluk olarak grlmektedir. st
ynetimin bilgi sistemlerinin ve bilgi
teknolojilerinin stratejik bir silah olarak
kullanlabileceine
tam
anlamyla
inanmas gerekmektedir.

Ayrca iletmede bir Bilgi Sistemleri

departman
oluturulmal
ve
bu
departmann
yneticisinin
(Chief
Information Officer) genel olarak iletme
politikalarnn, stratejilerinin, hedeflerinin
belirlendii toplantlara mutlaka itiraki
salanmaldr ki bilgi sistemleri iletmenin
stratejisini destekleyebilsin.

Gnmzde bilgi sistemleri teknolojik

gelimelerle
iyice
entegre
olmu
durumdadr. Etkin bilgi sistemleri hep
gl teknolojilerle desteklenmektedir. Bu
teknik
adan
yzden
iletmelerin
yeterliliklerini gelitirmeleri ve teknolojiye
gerekli
yatrmlar
yapmalar
gerekmektedir.

Gl bir teknolojiye sahip olmann

yannda bu teknolojilerin stratejik olarak
ne ekilde kullanlabilecei de olduka

(1) Bilgi sistemleri yneticilerinin, dier fonksiyon

mdrlerinin, tedarikilerin ve mterilerin
ihtiyalarn anlama yetenei
(2) Bu fonksiyon mdrlerinin tedarikiler ve
mteriler ile uygun bilgi sistemleri
uygulamalarn gelitirmek zere birlikte
alma yetenei
(3) Bilgi sistemleri uygulamalarn dier fonksiyon
mdrleri
tedarikiler
ve
mterileri
destekleyecek ekilde koordine etmek
Firmalar programc ve analist tutarak teknik bilgi
sistemleri niteliklerine sahip olabilirler. Daha sonra
bu programc ve analistlerin rgt kltr ile
uyumas, politika ve sreleri anlamas ve bilgi
sistemleri
ile
balantl
projelerde
dier
fonksiyonlarla birlikte almasn salamak iin
ynetsel
bilgi
sistemleri
niteliklerinden
yararlanacaktr.
Teknolojik
bilgi
sistemleri
niteliklerinin tersine ynetsel bilgi teknolojisi
nitelikleri uzun periyotlardan sonra deneme
yanlma yoluyla kazanlr.

123

nemlidir. Bu da iletmelerin bir teknoloji

stratejisi gelitirerek bunu genel iletme
stratejileriyle
uyumlatrmalarn
gerektirmektedir.

ERGUN, lk (1995): Bilgi Teknolojilerinin

Yaratt
ada
Ynetim
Muhasebesi
Uygulamalar, D.E.. ktisadi ve dari Bil. Fak.
Dergisi, Say 11, ss.1-17

letmenin yetkinlikleri belirlenip, bilgi

sistemlerinin
bu
yetkinliklerin
gelitirilmesinde ne ekilde kullanlaca
saptanmaldr.

KN, Ranjan B. (1993): Strategic Information

Systems, Information Systems Management,
Vol.10, Is. 4, ss.42
LADO, Augistine A., WLSON M.C. (1994):
Human Resource Systems and Sustained
Competitive Advantage, Academy of Management
Review, Vol.19, issue 4, ss.699

Srdrlebilir rekabet stnl iin

iletmenin kendine zg bir sistem
gelitirip, bunu rakiplerinin taklit etmesini
nlemeye
almas
gerekmektedir.
Rakipler tarafndan taklit edilse bile her
zaman iin farkl bir yeterlilie sahip
olmaya almaldrlar.

LEDERER, Albert L., VJAY, Sethi (1998):

Seven Guidelines for Stratejic Information
Systems Planning, Information Strategy: The
Executives Journal, Vol.15, Issue 1,ss.23

Bunlarn dnda bilgi sistemlerine yaplan

yatrmlarn olduka maliyetli olduu ve yaplan
yatrmdan geri dnn pek mmkn olmad
unutulmamaldr. Yanl yaplan bir bilgi sistemleri
yatrm iletmeyi rekabet yarndan olduka
uzaklatrabilir. Bu nedenle bilgi sistemlerinin
gelitirilmesi srecine byk zen gsterilmelidir.
letmenin stratejileriyle uyumlu bir bilgi sistemi
gelitirmek rekabet stnl getirebilecei gibi bu
tr yanl yatrmlar da nleyerek iletmelere
yardmc olabilir.

MATA, Francisco, FUERST, William (1995):

Information
Technology
and
Sustained
Competitive
Advantage:
A
resource-based
analysis, MIS Quarterly, Vol.19, Issue 4, s.487
OBREN, James A. (1997): Introduction to
Information Systems, Irwin Mc-Graw Hill, Boston
PEPPARD, Joe (1993): IT Strategy for Business,
Pitman Publishing, New York
PORTER, Michael E. (1985): Competitive
Advantage: Creating and Sustaining Superior
Performance, The Free Press, New York

KAYNAKA
BERGORON, Francois, BUTEAU, Chantal (1991):
Identification of Strategic Information Systems
Opportunities, MIS Quarterly, Vol.15, Issue 1,
ss.89

SEGARS, Albert H., GROVER (1998): Varun

Strategic Information Systems Planning Success,
MIS Quarterly, Vol.22, Issue 2

CLEMONS, Eric K., ROW, Michael J. (1991):

Sustaining IT Advantage: The Role of Structural
Differences, MIS Quarterly, Vol.14, Issue 3,
ss.275

SOYUER, Haluk (2000): letmelerde Bilgisayar

Destekli
Bilgi
Sistemi
Uygulamalar
ve
retim/lemler Ynetiminde Bilgisayara Dayal
Sistemler, Yaymlanmam Doentlik Tezi, Ankara

EARL, Michael J. (1993): Experiences In

Strategic Information Systems Planning, MIS
Quarterly, Vol.17, Is. 1

ZHANG, Michael, J., LADO, Augustine A (2001):

Information Systems and Competitive Advantage:
A competency-based view, Technovation, Vol.21,
Issue 3, ss.147-156

124