PSIKOLOGIA HUMANISTA ETA MASLOW

INDIZEA

INDIZEA.........................................................................................................................1
SARRERA.......................................................................................................................2
PSIKOLOGIA HUMANISTA.......................................................................................3
PSIKOLOGIA HUMANISTAREN GARAPENA.......................................................3
PSIKOTERAPIA HUMANISTA..................................................................................4
ABRAHAM H. MASLOW (1908-1970).......................................................................5
MASLOW-EN ZIENTZIAREKIKO IKUSPUNTUA................................................6
MASLOW-EN LANA ETA INFLUENTZIA...............................................................7
OINARRIZKO BEHARREN IHERARKIA...............................................................8
ERREFLEXIO PERTSONALA.................................................................................11
BIBLIOGRAFIA..........................................................................................................12

SARRERA
Hasera batean, lanaren gai nagusia Maslow eta bere beharren iherarkia zen, gai zehatza eta
zuzena. Behintzat hori nahi nuen aztertu, baina azkenean puntu hau ukitu besterik ez dut egin izan ere,
Maslow psikologiaren arlo batean kokatzean, hau da, humanismoan, eta ondorioz psikologiaren arlo
hau azaltzen uste baino gehiago zabaldu naiz, beraz azkenean, humanismoaren sorrera eta garapena
azaldu dut, Maslow mugimendu honetako autora garrantzitsuena kontsideratuz. Beraz, esan dezaket,
lanak humanismoa eta bere sortzaileetako batean zentratzen dela. Hala eta guztiz ere, oinarrizko
beharren iherarkia aipatu dut, burugogorkeriagatik besterik ez bada ere.
Humanismoan buruz irakurtzen joan naizen heinean, konturatu naiz, korronte honek nahiz eta zailtasun
handiak izan onarpena izateko, batez ere psikologia zientifikoan, oso puntu garrantzitsuak ukitzen ditu,
eta bere mementoa inflexio puntu bat izan zen garaiko psikologoentzat. Pertsona bere osotasunean
ikustea ez da erraza, ezta gaur egun ere, beraz nahiz eta batzuek humanismoa filosofiaren bidetik bidaiei,
ekarpen garrantzitsuak egin dituela deritzot.
Gaur egun nolabait "modan" dagoela esan genezake, nonahi ikus dateke garapen pertsonalerako
ikastaroen eskaintza, edota auto-errealizaziorako bidea nola bilatu. Era berean, onartu beharra dago,
zientziek humanizazio bidea hartu dutela eta ikuspegi holistikoa dute helburu.
Agian gaina batean ezinezkoa ikusten zena, gaur egun errealitatea da, pertsonak izan daitekeena izan
nahi du, ahal duen hoberena, auto-errealizazio batera iritsi nahi du.
Zoritxarrez, lan honetan aztertu daitezkeen puntu asko kanpoan geratu dira, baina ikasgaia
psikologiarako sarrera izaki, lan hau psikologia humanistari egiten diodan lehen begirada bezala
planteatu dut.

PSIKOLOGIA HUMANISTA
Psikologia humanista arlo ezberdinetatik zetozen autoreen baturaren ondorioa da. Adibidez,
Abraham H. Maslow esperimentazioa eta animal psikologia arlotik zetorren, eta bigarren gerrate
handiaren ondoren motibazioa eta pertsonalitatea aztetzera jo zuen. Carl Rogers eta Rollo May aldiz
psikoterapiatik zetozen. Hauez gain hainbat psikologo zeuden mugimendu berri honetan parte hartzen,
hala nota. G. Murphy, G. W. Allport eta H. Murray, gehienbat pertsonalitate arloan ibiliak, Kurt Goldstein
neurosikiatra ere tartean zegoen, Fromm, Adleriarrak, Neofreudiarrak.. ere bame zeuden.
Psikologo humanista hauek ez zuten eskola barri bat sortu nahi, konduktismoa eta psikoanalisiak uzten
zituen hutsuneak beta besterik ez, objektibotasunak sortzen zituen limitazioak gainditzeko intentzioaz.
Psikoanalisiaz zioten inkontzientean gehiegi zentratu eta entretenitzen zeta, eta konduktismoa berriz
mekanikoegia zela, pertsona panpinak bailiran tratatuaz.
Mugimendu berri honen hasiera ez zen batere erraza izan, humanismoaren defendatzaileak beraien ideia
berriak zituen alde positiboak azaldu beharrean, besteen, hots, konduktista eta psikoanalisiaren akatsetan
zentratzen zen. Horregatik, beraien lehen idatzietan zaila da aurkitzea psikologia humanistaren definizio
argi bat eta dagokion programa zehaztu bat. Definizio ezberdinak argitaratu ziren, baina arazoa zen ez
zutela metodo psikologiko bateratu bat. Ondorioz bide filosofikoa jarraitzeko arriskua zuen, eta psikologia
zientifikoak korronte barri hau onartzea zaila izan zen.
Psikologia humanistaren garapena
Psikologia humanistaren garapenean esan genezake hutsune asko egon direla, lehen aipatu bezala, ez
zelako definizio eta programa zehatz bat proposatu, eta gainera, humanismoaren sortzaileak beste
arloetatik zetozenez, dagoeneko beraien ikerketa ezberdinak eginda zituzten eta beteranoak kontsideratzen
ziren, beraz esan genezake gaztetasun edo freskotasun falta zeta. Beraz, bere sortzaile eta defendatzaile
garrantzitsuena, A. H. Maslow alegia, hil zenean lider gabe geratu zirela esan daiteke. Hortik aurrera
zatiketa asko egon ziren taldearen barnean eta 1971ean humanista asko beste talde batzuetara pasatzen
hasi ziren, mugimentuari amaiera emanez.
Hala ere humanismoa, nahiz eta programa zehatz bat ez eduki eta historikoki zailtasunak izan
mugimendu bezala onartua izateko, egia da hainbat aportazio interesgarriak egin dituela psikologia
mundura, batik bat pertsonaren indibidualitatea eta ikuspuntu subjetiboa kontutan hartzeko
aldarrikapenean. Humanismoa sortu zenean, garaiko korronteei eta metodoei arreta deitu zien,
objetibotasunetik atera behar zela erakutsiaz eta ikuspegi berri bat azalduaz, agian hori da humanismoak
egin zuen gauza garrantzitsuenetako bat, hainbat psikologoei begiak ireki hain zuzen. Horren islada da,
gaur egun metodo askok humanistek zituzten helburuak bereganatu dituztela pertsonaren askatasuna,
garapena eta autonomia pertsonala hala nola.

Humanismoaren ekarpen nagusienetakoa, psikologia munduan agintzen zuen objetibotasun hau

planteatzearena izan zen, pertsona objektu bat bezala ikusteaz uztea. Ikuspuntu holistikoa planteatzen
zuen pertsona bere osotasunean hartuaz.
Psikoterapia humanista
Maslow ez zen aktiboki lan egiten zuen klinikoa, baina bere deiak garrantri haundia izan dute
psikoterapian. Ez zuen teknika sistema bat garatu, giza ertaaiten ikuspegi etikoa aztertu baizik.
Maslow-ek zioenez terapeuta on batek pertsonari bere oinarrizko beharrak betetzen lagundu behar dio,
pertsona auto-errealizaziora gidatuz.
Etika humanistikoak, Maslow-ek azaldua eta Bugental-ek elaboratua terapeutikan inplikazio zehatzak
izan ditu. Etika honen prntzipioak ondorengoak lira:
Bakoitzak bere portaeren ea esperientzien errespontsabilitatea onartu behar du.
Bestearen ikuspuntua errespetatu.
Gaurkotasuna bizitzeko pentsaera eduki.
Emozioen errekonozimendua, mina, dolua, kuipa...giza esperientziak direta jakin,
onartu eta ez gordetzea.
Carl Rogers-i dagokio terapeuta- pazente humanismoaren kontzeptu berriaren somera. Pazientean
zentratzen zen, terapeuta prozesuan zehar tagungania zelarik eta ez gidaria.
Psikoterapeuta humanistikoek beraen esperientziak erabiltzen zituztela onartzen zuten. Terapeutak
modela gsa jokatzen zuen, pazienteari erakutsiaz akzio postibo eta kreatibo baten potentziata. Aukera
eta dezisioa pazientearengan uzten dute.

ABRAHAM H. MASLOW (1908-1970)

Abraham H. Maslow, 1908ko apirilaren 1 ean jalo zen Bmoklyn-en (New York). Emigrante
errusiar-judutar bikote baten 7 seme-alabetariko zaharrena izak.
Gazte iotsati eta neurotikoa, bakartia eta bere burua erretxazatzen zuen zen. Hala ere, kontutan hartzeakoa
da bera bizi izan zen testuingurua, izan ere inguruko judutar bakarra zen, eta honek isiadatua sentiarazten
zuen bere auzoan, bizitza bakarti batera buitzatuaz.
Hala ere, bere intelegentzia eta ikasteko gogo sutsuaren ondorioz ikasie aurreratua izatera iritsi zen. 18
urterekirt New York-eko City College-n sartu zen Bere aitak abogazia ikastea nahi zuen, hasi ere hasi
zen baina berehala bertan behera utzi ere bai. Bereri zer ikasi nahi zuen galdetuz gero ena ikasi nahi
zuela erzntzuten zuen.
Bere lehengusuarekin ezkondu zen (esperientzia kunbre bezata deskribitu zuen).
1928an psikologian espezializatzen da Wisconsin-go unibertsitatean, bertan ikerketa espetimentalean
prestaketa sakona izan zuelarik. Bere postdoktoradutzako lehen lana, Edward Thomdike konduktistaren
ikertzaile asoziatua izatea zen. Konduktismoaren potentzialitatearengatik kluraturik geratu zen, baita ere
Jhon B_ Watson-ek zioenean psikologia zientifikoa edozein pertsona edozertan prestatzeko(mediku,
abokatu edota jefe indioa) erabiii zitekeeia, denborarekn konturatu zen konduktismoak zituen
limitazioez. Berak zioenez, laborategian erabilgarria zen, baina handik kanpo datuak jasotzeko soilik ez
zuen bailo.
1930ean lizentziatu zen eta 1934ean doktoratu zen 26 urce zituelarik. 195eko inteligentzia koefizientea
zuen, ordurarte erregistratutako bigarren altuena.
Brooklyn-eko fakultatean psikologiako katedra bat onartu zuen eta bertan egon zen 14
urtez irakasten.
New York-eko inbestigazio sozialeka eskoia berrian izan zituen mentoreetako batzu, Alf red Adier, Erich
Fromm, Karen Horney eta Margaret Mead izan ziren, beraz ondo inguratuta egon zela esan genezake.
Hemen ezagutzen ditu ere bere lagun haundiak bihurtuko diren bi inbesfigadore garrantzitsu, Ruth
Benedict antropologa eta Max Wertheimer psikologia gestatt-eko sortzailea. Bi autore hauek aztertzen
hasi zen, bere ustez nbestigadore argiak, kreatiboak eta produktiboak ezezik maitagarn eta
liluragarriak ziren. Bi autore hauek

Hitler-ekin Melera_________en zituen, humanitatearen hoberena eta okerrenaren adibide

moduan hain zuzen.
Beraz, autoerrealizazioaren inbestigazioa ez zen inbestigazio moduan planifikatua izan, baizik eta
gazte intelektual bat bere bi irakasleekiko zuen mirespena ulertzeko saiakeran jalo zen. Bere bi
irakasle hauen jokaera eta izaera aztertu eta bere diarioan idatzi ondoren konturatu zen
generalizatu zitekeen modelo bat zeta, hemen daukagu beraz Maslow-en tanaren son-era.
1951-ean

Brandeis-ko

unibertsitatera

trasladatzen

da,

bertan

psikologia

departamentuko lehen presidentea izan zen, eta unibertsitateko haziera eta garapenean
parte hartu zuen. Bertan egon zen 1969 harte, hit baino urtebete lehenago harte hain
zuzen.
1962an "Asociacin de Psicologia Humanstica" sorteen lagundu zuen, Rollo May eta
Carl Rogers-ekin batera. Aldi berean, 'Revista de Psicologa Transpersonar-aren somera
inspiratu zuen.
1967an APA-ko presidente elegitu zuten. 1968an beka bat jaso zuen eta bere azken urteak idazteari
dedikatu zizkion. 1970ean Californiara joan zen eta bertan hil zen bihotzeko baten ondorioz.
Maslow-en zientziarekiko ikuspegia
Maslow-en kritika zientziaren objetibotasunean oinarritzen zen, berak esaten zuen zientzia ezin
zitekeela izan guztiz objetiboa eta giza baloreengandik independientea, hain zuzen ere balote
hauetan oinarritua dagoelako.
"Toward a psychotogy of being" liburuan zientziaren metodoen zabaltzea aidarrikatzen du, eta
metodo ortodoxoaz gain, maitasuna, kreatibitatea, imaginazioa, momia eta poztasuna kontutan
hartzea, eta hauen azterketa pertsona ez zientifikoen eskuetan uztea, hala nota dramaturgo, poeta...
Modelo mekanizista alde batera utzi eta humansmoa planteatzen du. Pertsona osotasunean hartzea
eskatzen du, objektu bezala tratatu eta manipulatzea gaitzetsiz, eta prozesu psikologiko gorenak
aztertzeko metodologa falta nabarmentzen du, hain zuzen pertsona auto-errealizatuak aztertzeko
metodologa.
Azken finean, Maslow-ek aldarrikatzen duena zientziaren ideia zabalago bat da, osoagoa,
disziplina anitzekoa eta holistikoagoa izatea. Bera zientzia egitearen aldekoa

da eta zientifikoa da, baina hala ere zientzia kritikatzen du, gizakiaren ikuspegi
humanoagoa proposatuz.
Maslow-en lana eta influentzia
Maslow psikologo influienteenetako bat bezala kontsideratua dago. Bere karrera hasi zenean bi
korronte nagusi zeuden pskologian, bata konduktsta(hau da, esperimentala) eta bestea klinikoa( hots,
psikoanalitikoa). Bi korronte hauek ez ziren nahikoak berarentzat eta hainbat inbestigazio ondoren, Biza
garapen eta "crecimiento"ra zuzendua, baste bi indarren sortzaileetakoa izan zen, psikologia humanista
eta psikologia transpersonala hain zuzen. Bi korronte hauek gizakiaren joera aztertzen dote, baina modelo
mekantzista eta patologkoa alde batera utziaz.
Maslow-ek planteatzen zituen galderak gizakiaren potentzialitatea eta izakiera aztertzeko zuzenduak
zeuden. Bere ianak, mentalki osasuntsu zeuden pertsonetara gidatuak zeuden. Berarentzat
autosatisfakzio eta heldtxtasun puntu batera insten ziren pertsonak asko erakutsi dezakete. Berak
deskubritu zuen, gizakiaren jarreta eta jokaera ezberdina dela positiboki pentsatzen dutenen hartean
defizientzia estaduan daudenak baino.Enfoke honi "izatearen psikologia" deitu zion. Balore hauek
pertsona osasuntsuak garatzen ditu, inongo erlijio eta kulturak inposatu gabe. Autoerrealizatzen diren
pertsonen baloreen artean egia, kreatibitatea, indarra, justizia, naturalitatea eta autosufizientzia daude.
Maslow-ek gizakiaren naturari buruz azterketa asko egin zituen eta hainbat ondorio atera
era:
Gzakia, innatoki kreatibitatea, autosatisfakzio eta osasun maila altura mugitzeko
joera du.
o Neurosia autoerrealizaziorako eten bat bezala kontsidera daiteke.
o Gizakiaren garapena prozesu naturala eta esentziala da. Gizarte honetan pertsona guztiak
autogarapen maila altua lor dezake, bastearen askatasuna murriztu gabe.
o Lanean efikazia eta garapen pertsonala ez dira inkonpatibleak. Errealitatean, autoerreati7A7io
prozesuak efizienzia maila attu batera gidatzen du.
Maslow bere bizitzan zehar bideak irektzen joan zen pertsona izan zen. Bere lanekin batera intuizio eta
afirmazio pertsonalak azaitzen zituen, eta askotan besteentzat uzten

zituen bere teorien analisi eta konprobazioak. Berak planteatutako kuestioak betegabe
geratzen ziren.
Maslow-en obrei buruz esan genezake, artikulu, test, liburu, eta kongresu ezberdinetako
publikazioak argitaratu dituela. Bere lanen produktibitateak azaltzen du Maslow-en kreatibitate
jarraia. Brandeis-ko unibertsitatean eta Laughlin fundazioan zegoenean idatzi zuen gehien.
Maslow izan da reeditazio gehien izan dituen autoreetako bat, ondoriaz esan genezake ondo
onartutako idazlea dela. Kuriositate bezala argitu, bere libururik garrantzitsuenak, aurretik
argitaratutako artikuluen bildumak direla.
Bere obrak hiru zatitan bana daitezke, lehena animali psikologiaren inguruan eginiko lanak,
Wisconsin-go unibertsitatean eta Columbia-ko Teacher's College-an zegoenenan,. Bigarrena
pertsonalitatea eta motibazioaren psikoogiaren inguruan idatztakoak, Brooklyn College-n
zegoenean. Eta, azkenik hirugarrena, autoerrealizaziorako psikologiaren inguruan lan egin
zuenean, Brandeis unibertsitateko psikologia departamentuko katedratiko zuzendaa zeneko
unera lotua.
Oinarrizko beharren iherarkia
Pertsona batek dituen beharrrak iherarkikoki banatuak daude, honek esan nahi du,
beheratik hasta goruntz doan fenomenoa dela, lehendabizi behar basiko batzu bete behar dira,
hala nola, jan, edan, lo egin... hurrengo beharrak azattzeko. Gero ikusiko dugun bezala,
autoerrealizazioa izango da, nolabait denen helburua, ahal dugun honenak izatera iritsi nahi
dugu, batzuek guraso honak izan nahiko dute, beste batzuek kirolan honak... baina denek behar
fisiologikoak, maitasun beharrak eta gainontzeko guztiak beteta izan beharko dituzte. Behar bat
betea dagoenean beharra izatez uzten du.
Organismoa betegabe dauden beharrez gidatua dago, eta horren araberakoa izango da pertsonaren
jarrera eta jokaera. Behar espezifiko bat betea duten pertsonak gerora behar horren pribazioak
hobeto jasango dute. Era berean, lehen pribatuak izan ziren beharra bete duten pertsonen
satisfakzioa behar hau betetzenan ezberdina izangoda, edo bizipena ezberdina izango da inoiz
pribazio hori jasan ez dutenen aldean.
1. Behar fisiologikoak: behar fisiologikoak lehendabizi aurkitzen ditugunak dira, hau da,
jan, lo egin... hauek betegabe daudenean beste beharra ez dira apreziatzen. Adibidez,
gose dagoen pertsona bat, nahi duen gauza bakarra janaria izango da eta bere gogo eta
ahalegin guztiak hortan fokalizatuak

egongo dira, teste beharrak alde batera utzita. Behin behar fisiologikoak beteta ditugunean,
beharra izateaz uzten du, dagoeneko asetua dagoelako. Behar fisiologiko hauek ongi eta
konstanteki beteta badaude beharra izateaz uzten du, nahiz eta potentzialki existitzen jarraitu,
momentu batean frustratua izaten bada adibidez.
2. Segurtasun eta babes beharra: aurreko beharra betea badago, babes eta segurtasun beharra
azitzen da. Gure gizartean behar hau nahiko asetua dagoela esan daiteke. Behar hau, gehienbat
kasu estremoetan ikusten da, gerrate, gosete, gaixotasunean... Gue gizartean, behar hau, tan
seguru bat, ekonomikoki arazoak ez izaten... isladatzen da. Baste aspektu bat izan daiteke
segurtasuna familian bilatzea, ezaguna den gauzetan eta ezezaguna baztertzea, erlijio eta
bizitzarako filosofia bat edukitzea...Esan daiteke ere zientzia eta filosofa partziatki segurtasun
behar honek motibatua dagoeta.
3. Maitasun eta pertenentzia beharra: Lehen aipatu bezata aurreko beharrak beteta egon
behar dute hau azat dadin. Maitasun behar honek afektua eman eta jasotzen datza, betegabe
dagoenean, pertsonak lagun, lankide... falta sentituko du. Beraz ertazioak edukitzeko edo
sortzeko ahaleginak egingo ditu eta hetburu hau lortzea munduko gauzarik garrantzitsuena
izango da berarentzat, jalea baino garrantzitsuagoa, izan ere jatearen behar hori betea
duetako. Pertenentzia beharra aldiz, bizitekua asko atdatzen den jendean ikusten da, leku
batekiko pertenentzia behar dute, lagunak, bizitagunak... gure gizartean maitasun behar hau
oso garrantzitsua da, inadaptazio eta patotogia asko maitasun faltan ioinarritzen dira.
Maitasuna diogunean ez dugu sexua esanahi, izan ere, sexua behar fisiologikoen anean
sarlzen delako. Maitasun behar hau oso aztertua izan da, gizartean ematen zaion
garraniziarengatik eta bere faltak sor ditzakeen patotogiengatik. Era berean kontutan harta
behar da, maitasuna jasotzea bezain garrantzitsua dela ematea.
4.

Estima beharra: Gure gizarteko pertsona guztiek sentitzen duten beharra da, hau da, bakoitzak
bere buruarekiko eta besteak gurekiko duten batorazioa attua izatea komeni da behar hau aseteko. Bi
zati bereiz ditzakegu estimaren kasuan, alde batetik, indarra, konpetentzia, munduarekiko
konfidantza, independentzia, askatasuna... eta bestetik, fama, errekonozimentua, atentzioa, dignitatea,
aprezioa, prestigioa(besteek guganako dutena alegia). Behar hau, Atfred Adter-ek asko izan zituen
kontutan, Freud-ek aldiz alde batera utzi zituan. Hala ere aipatu beharra daga psikoanatista eta
psikologo klnikoen artean geroz eta garrantzi haundiago hartzen hari dela behar hau. Behar bezala
betea izateak, autokonfidantza, kapazitatea, sufizientziara gidatzen du, bestalde, behar hau betegabe
izateak, inferioritatea, debilitate sentimentua sustatzen ditu. Autoestima osasuntsua, besteen
errespetuan datza, merezitu dagoenean eta ez fama edo adulazio njustifikatuan.

10

5.

Autoerrealizazio beharra: Aurreko guztiak beteak ditugunean, beste behar bat azal daiteke, ez
beti, bana batzuetan zenbat pertsonak inkietude berriak dituztela sentitzen dute, pertsona bat
kapazitatua dagoen zerbait agiten ari den kasuan ezik.Pertsona izan daitekeena izan behar du, bere
naturarekiko autentikoa izan behar du. Behar honi autoerrealizazioa deritzaio. Behar hau, azken
finean, pertsonak ahal duen hoberena izatea iristeko duen gogoan datza. Izatera iritsi daitekeena
izan nahi du, bere potenezial guztia garatu eta garapen hori disfrutatu.
ERREFLEXIO PERTSONALA
Psikologia humanistak erakusten digun ikuspuntua interesgarria dela deritzot, batik bat gaur
egun, kontsumismoaren garaian, gizartea geroz eta berekoiagoa denean eta solraditatea modan
dagoelako praktikatzen denean. Agian horregatik da garrantzitsua humanismoa, gizakiaren ikuspegi
positibo bat bilatzen duelako, zerbait hobeagora aspira dezakegula erakusten digu, ez gara konformatu
behar momentu honetan egiten ari garenarekin, egin dezakeguna egin behar dugu, gure potentzialidade
guztiak landuaz.
Baina, era berean, batzuetan ez da erraza sinestea aide positiboa dagoenik, non eta gerratez betetako
mundu batean, aberatsak izateko grinak mugitzen duen gizarte batean eta bakanakoaren ongizatea lortuz
gero besteengan pentsatzea kostatzen denea. Batzuetan humanismo hitza ere desagertzeko arriskuan
dagoeta dirudi, baina hona da positiboki begiratzea, eta ondorioz humanismoak lagundu egiten digu
ikusten batzuetan ain zaila dena, pertsona guztiak dutela hobetzeko posibilitatea, nahiz eta begibistan ain
errez ez ikusi.
Nire defentsan esan beharra daukat, gizartearen ikuspegi negatibo hau, mundu mallan gertatzen diren
injustizien ondorioa dela, baina horrek ez du esan nahi ez dudala sinesten gizakia ona izan daitekeenik.
Humanismoaren helburuetan konfidatuko dut eta gizakia auto-errealizaziorako bidea bilatzen duela
pentsatuko dut, horrenbestez gizarte hobeago baten bita, non bakea eta justzia errealrtatea izango den.

BIBLIOGRAFIA
Maslow, A. H. (1954). Motivacin y personalidad. Ediciones Diaz de Santos, S.A. Fadiman,
J.,& Frager, R. (2001). Teorias de la personalidad.Oxford university press.
Zabalbidea,M.A. (1988). La obra de Abraham H. Maslow: un analisis tematico. Revista
de la historia de la psicologa. 9(9), 211-237.
Rosal Cortes, R. (1986). El crecimiento personal (o autorrealizacin): meta de las
psicoterapias humanistas. Anuario de psicologia. 34, 65-84.
Zabalbidea, M.A. (1989). La concepcin dentifica de Maslow.Revista de psicologa
universitas tarraconensis. 11(1), 5-11.
Gondra Rezola, J.M. (1986). El status cientfico de la pskologa y psicoterapia
humanista. 34, 47-61.

12