Atik Araç Tekerlek Lasti̇kleri̇nde Mi̇krodalga

T.C.
SELUK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
ATIK ARA TEKERLEK LASTKLERNDE

MKRODALGA DEVULKANZASYON
PARAMETRELERNN LASTN MEKANK
ZELLKLERNE ETKLER
Fazliye KARABRK
DOKTORA TEZ
Makine Mhendislii Anabilim Dal
Nisan2012
KONYA
Her Hakk Sakldr
ZET
DOKTORA TEZ
ATIK ARA TEKERLEK LASTKLERNDE MKRODALGA

DEVULKANZASYON PARAMETRELERNN LASTN MEKANK
ZELLKLERNE ETKLER
Fazliye KARABRK
Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits

Makine Mhendislii Anabilim Dal
Danman: Prof.Dr. Ahmet AKDEMR

2. Danman: Prof. Dr. Erol PEHLVAN
2012, 194 Sayfa
Jri
Prof. Dr. Ahmet AKDEMR
Prof. Dr. brahim USLAN
Do.Dr. Glnare AHMETL
Do.Dr. Hseyin MREK
Do.Dr. mer Sinan AHN
Bu almann amac, mrn tamamlam tat lastiklerinin mikrodalga yntemiyle devulkanize
edilerek orijinal kauuk iine katlmasyla elde edilen malzemelerin srtnme ve anma zelliklerinin
aratrlmasdr. Devulkanizasyon yntemi olarak mikrodalga devulkanizasyonunun seilmesinin nedeni,
yapdaki kkrt apraz balarn koparrken ana zincir yapsn en az oranda etkilemesi ve ilemin ksa
srede gerekleiyor olmasdr. Devulkanizasyon, sabit gte ve farkl srelerle yaplmtr.
Devulkanizasyonun etkinliini ortaya koyabilmek iin numunelerin znme oranlar ve FTIR analizleri
incelenmitir. Devulkanize kauuk ve ilem grmemi atk tat lastii tozu orijinal kauuk iine eitli
oranlarda katlarak revulkanize edilmitir. Revulkanize numunelerin pime karakteristiklerinin ve
mekanik zelliklerinin belirlenebilmesi iin srasyla reometri analizleri ve ekme deneyleri yaplmtr.
Srtnme ve anma zelliklerinin belirlenmesi iin disk zerinde pim aparatyla anma testi ve abrazif
anma testi yaplmtr. ekme ve anma numunelerinin mikroyaplar incelenmitir. Kontrol amacyla
tm bu test ve incelemeler orijinal vulkanize kauuk numuneye de uygulanmtr. Reolojik zellikler
bakmndan, kontrol numunesine en yakn numunelerin 5 dk sre ile devulkanize edilen kauuun
katld numuneler olduu grlmtr. En yksek kopma uzamas deerleri de bu numunede elde
edilmitir. En yksek znme oranna sahip numune olmas ve mikroyap analizleri de bu sonular
desteklemitir. lem grmemi atk lastik tozu, katld numunelerde sadece dolgu grevi grp orijinal
kauukla bir ara yzey oluturamad iin zelliklerin bozulmasna neden olduu tespit edilmitir.
Anahtar Kelimeler: Atk tat lastii, mekanik zellikler, mikrodalga devulkanizasyonu, reolojik
zellikler, srtnme ve anma zellikleri.
iii
ABSTRACT
Ph.D THESIS
THE EFFECTS OF MICROWAVED DEVULCANIZATION PARAMETERS ON

MECHANICAL PROPERTIES OF WASTE TIRE RUBBER
Fazliye KARABRK
The Graduate School of Natural and Applied Science of Selcuk University

The Degree of Doctor of Philosophy in Mechanical Engineering
Advisor: Prof. Dr. Ahmet AKDEMR

Co-Advisor: Prof. Dr. Erol PEHLVAN
2012, 194 Pages
Jury
Prof. Dr. Ahmet AKDEMR
Prof. Dr. brahim USLAN
Assoc. Dr. Glnare AHMETL
Assoc. Dr. Hseyin MREK
Assoc. Dr. mer Sinan AHN
This study aims to investigate the friction and wear characteristics of material obtained by
mixture of devulcanized waste tire rubber by microwave method into original rubber. The reason for
choosing microwave devulcanization is that it has minimum effect on main chain structure while
breakdowns the sulfur crosslinks and it is not a time consuming process. Devulcanization was made at a
constant energy for different durations. Sol fraction and FTIR analyses of the samples have been
examined to define the efficiency of devulcanization. Devulcanized rubber and untreated waste tire
rubber powder were revulcanized by mixing with original rubber at different rate. To determine the cure
and mechanical characteristics of revulcanized samples, reometer analysis and tensile test have been
made respectively. To find out friction and wear characteristics of samples, pin on disc and abrasion tests
have been conducted. Microstructures of tensile and wear samples have been investigated. All these tests
and examinations have been done on original vulcanized rubber samples for comparison. Based on these
results it can be concluded that samples mixed for 5 minutes devulcanized rubbers show comparable
characteristics with the control sample in terms of rheological properties. The highest elongation rates
have also been measured on these samples. Microstructure analysis and the highest sol fraction rates also
support these results. Since untreated waste tire rubber powder is only a filler material and do not make an
interface with original rubber, it causes to break down the properties of the material.
Keywords: Friction and wear properties, mechanical properties, microwave devulcanization, rheological
properties, waste tire.
iv
NSZ
Bu alma, atk tat lastiklerinin geri dnmne ynelik deneysel bir
aratrmadr. almada toz haline getirilen atk tat lastikleri mikrodalga yntemiyle
devulkanize edilerek orijinal kauuk iine deiik oranlarda katlm ve yeniden
vulkanize edilmitir. Elde edilen malzemenin kalplanabilme zellikleri, ekil
deitirme ve dayanm zellikleri ile srtnme ve anma zellikleri deneysel olarak
incelenmitir. alma sonunda, orijinal kauuk iine katlan devulkanize kauuun
malzemenin reolojik ve mekanik zellikleri zerine etkileri ortaya konulmutur.
almamda deerli katklaryla beni ynlendiren bata Tez Danmanm
Prof. Dr. Ahmet AKDEMR olmak zere kinci Danmanm Prof. Dr. Erol
PEHLVANa ve Tez zleme Komisyonumda bulunan Do. Dr. Glnare AHMETL ve
Do. Dr. Mesut UYANERe teekkrlerimi sunarm. Malzeme temininden testlerin
sonulandrlmasna kadar almamn tm aamalarndaki fiili katklarndan dolay
eim Yrd. Do. Dr. Turan KARABRKe, 10201043 nolu tez projesi desteinden
dolay Seluk niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Koordinatrlne, ayrca
almamn eitli aamalarnda yardmlarn ve katklarn esirgemeyen n-sal Kauuk
Firmasna, Brisa Bridgestone A.. Karm ve Proses Gelitirme Birimine, Yksel
Lastik Firmasna, Krolu Kauuk Firmasna, Sakarya . Metalurji ve Malzeme
Mhendislii Blm retim Elemanlarna, Erciyes . Makine Mhendislii
Blmnden Yrd. Do. Dr. Fehmi NAR hocama teekkr bir bor bilirim.
Gsterdikleri sabr ve anlay iin kzlarm Elif ve Esraya, ayrca almam
srasnda burada adlarn tek tek sayamadm destekleriyle yanmda olan herkese
teekkr ederim.
Fazliye KARABRK
KONYA2012
NDEKLER
ZET ......................................................................................................................... iii
ABSTRACT ................................................................................................................ iv
NSZ ........................................................................................................................ v
NDEKLER .......................................................................................................... vi
SMGELER VE KISALTMALAR............................................................................ ix
1. GR ....................................................................................................................... 1
2. KAYNAK ARATIRMASI .................................................................................... 5
3. KAUUK VE VULKANZASYON..................................................................... 13
3.1. Kauuk Tr Malzemeler................................................................................. 13
3.1.1. Doal kauuk ............................................................................................ 14
3.1.2. sopren kauuk .......................................................................................... 15
3.1.3. Butil kauuk .............................................................................................. 16
3.1.4. Btadien kauuk ........................................................................................ 16
3.1.5. Stiren btadien kauuk .............................................................................. 17
3.1.6. Akrilonitril btadien kauuk ...................................................................... 17
3.1.7. Etilen propilen ve etilen propilen dien kauuk ........................................... 18
3.2. Dolgu Maddeleri .............................................................................................. 19
3.2.1. Karbon siyah ............................................................................................ 19
3.2.2. Karbon siyah dndaki dolgu maddeleri................................................... 21
3.3. Kauuk Karm Hazrlama ............................................................................. 22
3.4. Vulkanizasyon ................................................................................................. 24
3.4.1. Kkrt vulkanizasyonu.............................................................................. 25
3.4.2. Peroksit vulkanizasyonu ............................................................................ 28
3.4.3. Vulkanize kauuun yaps ve zellikleri................................................... 29
3.5. Kauuun Yalanmas...................................................................................... 31
3.5.1. Oksijen ve s etkisi ile yalanma ............................................................... 31
3.5.2. Ozon etkisi ile yalanma............................................................................ 33
3.5.3. Ik ve hava artlar ................................................................................... 34
3.5.4. Yorulma .................................................................................................... 35
3.5.5. Zehirli metaller.......................................................................................... 35
4. TAIT LASTNN YAPISI VE MALZEMES .............................................. 36
4.1. Tat Lastiinin Yaps ..................................................................................... 36
4.2. Tat Lastiinin Malzemesi .............................................................................. 37
5. ATIK LASTKLERN GER KAZANIMI ......................................................... 40
5.1. Trkiyede Atk Lastik Ynetimi ..................................................................... 40
vi
5.2. Atk Lastiklerin Deerlendirilme Yntemleri ................................................... 41

5.2.1. Dorudan deerlendirme ........................................................................... 43
5.2.2. Hammadde olarak deerlendirme .............................................................. 43
5.2.3. Termik deerlendirme ............................................................................... 44
5.2.4. Malzeme olarak deerlendirme ................................................................. 45
5.3. Atk Lastiklerin Paralanmas .......................................................................... 45
5.3.1. Oda scaklnda paralama ....................................................................... 45
5.3.2. Kriyojenik paralama ................................................................................ 46
5.3.3. Oda scaklnda paralama ve kriyojenik paralamann karlatrlmas .. 46
5.4. Kauuk Tozlarna Uygulanan Yzey lemleri ................................................. 48
5.4.1. Kimyasallar katlarak toz yzeyinin aktivasyonu ....................................... 48
5.4.2. Toz yzeyinin mekanik veya fiziksel aktivasyonu ..................................... 49
5.5. Kauuk Tozunun Dolgu Olarak Kauuk Bileimine Katlmas ......................... 49
5.6. Atk Lastiklerin Devulkanizasyonu .................................................................. 52
5.7. Devulkanizasyon Ajanlar ve apraz Balarn Koparlmasndaki Rolleri ......... 55
5.8. Devulkanizasyon Yntemleri ........................................................................... 57
5.8.1. Kimyasal devulkanizasyon ........................................................................ 58
5.8.2. Ultrasonik devulkanizasyon ...................................................................... 58
5.8.3. Mikrodalga prosesi .................................................................................... 59
5.8.4. Biyolojik prosesler .................................................................................... 59
5.8.5. Mekanik prosesler ..................................................................................... 59
5.8.6. Makine kimyasal prosesler ........................................................................ 60
5.9. Mikrodalga Devulkanizasyonu ......................................................................... 61
5.9.1. Mikrodalga ile stmann prensibi .............................................................. 61
5.9.2. Geleneksel stma sistemleri ile mikrodalga stmasnn karlatrlmas.... 63
5.9.3. Kauuun mikrodalga ile devulkanizasyonunda karbon siyahnn rol ...... 65
5.9.4. Mikrodalga ile devulkanizasyon ................................................................ 68
5.9.5. Mikrodalga devulkanizasyonu ajan olarak DPDS ..................................... 70
6. KAUUUN SRTNME VE AINMA ZELLKLER............................... 73
6.1. Polimer Malzemelerde Srtnme ve Anma .................................................... 73
6.2. Kauuun Mekanik Davran .......................................................................... 74
6.3. Kauuun Srtnme ve Anma zellikleri...................................................... 78
6.3.1. Kauuun srtnme zellikleri .................................................................. 80
6.3.2. Kauuun anma zellikleri ..................................................................... 83
6.3.3. Anma mekanizmalar .............................................................................. 84
7. DENEYSEL ALIMA ....................................................................................... 88
7.1. Atk Tat Lastii Tozunun ve Devulkanizasyon Ajannn Temini ve
Hazrlanmas .................................................................................................... 88
7.2. Atk Tat Lastii Tozunun Termogravimetrik Analizi ..................................... 92
7.3. Mikrodalga Devulkanizasyonu ......................................................................... 93
7.4. Devulkanize Numunelerin znme Oranlarnn Belirlenmesi......................... 96
7.5. Devulkanize Numunelerin Fourier Transform Infrared Spektrofotometre Analizi
...................................................................................................................... 100
7.6. Devulkanize Numunelerin Revulkanizasyonu ................................................ 100
7.7. Revulkanize Numunelere Yaplan Testler ...................................................... 103
7.7.1. Reometri analizi ...................................................................................... 103
vii
7.7.2. apraz ba younluunun belirlenmesi ................................................... 106

7.7.3. ekme deneyi ......................................................................................... 109
7.7.4. Sertlik lme deneyi ................................................................................ 111
7.7.5. Srtnme ve anma zelliklerinin belirlenmesi iin yaplan testler ......... 112
7.7.5.1. Disk zerinde pim aparatyla anma deneyi ..................................... 112
7.7.5.2. Abrazif anma deneyi ...................................................................... 114
7.8. Mikroyap ncelemeleri .................................................................................. 116
8. DENEY SONULARI VE TARTIMA............................................................ 117
8.1. Atk Tat Lastii Tozunun TGA/DTG Analizi Sonular............................... 117
8.2. Devulkanize Numunelerin znme Oranlar ................................................ 118
8.3. Devulkanize Numunelerin FTIR Analizi Sonular ........................................ 121
8.4. Revulkanize Numunelerin Deney Sonular ................................................... 125
8.4.1. Reometri analizi sonular ....................................................................... 125
8.4.2. apraz ba younluu ............................................................................. 132
8.4.3. ekme deneyi sonular .......................................................................... 133
8.4.4. ekme deneyi sonras kopma yzeylerinin SEM analizi sonular ........... 143
8.4.5. Sertlik lm sonular .......................................................................... 150
8.4.6. Srtnme ve anma deneylerinin sonular ............................................. 151
8.4.6.1. Disk zerinde pim aparatyla anma deneyi sonular ...................... 151
8.4.6.2. Abrazif anma deneyi sonular ....................................................... 155
8.4.7. Abrazif anma deney numunelerinin SEM analizi sonular ................... 159
8.5. Deneysel alma Sonunda Elde edilen Kauuun Kullanm ........................ 165
9. SONULAR VE NERLER ............................................................................ 167
9.1. Sonular ......................................................................................................... 167
9.2. neriler ......................................................................................................... 170
10.
KAYNAKLAR ............................................................................................. 171
11.
EKLER ......................................................................................................... 180
viii
SMGELER VE KISALTMALAR
Simgeler
Ao
C
c
C2S
CH3
D1
D2
D3
D3/0.5
D3/1
D3/2
D4
D4/0.5
D4/1
D4/2
D5
dE
dL
dQ
dS
dW
F max
F
Fadezyon
Fhisterizis
FN
FR
Ftoplam
h
H2S
H2S
H2SO4
lo
lr
M
m0
MH
Mi
ML
ms
mt
Q
Ra
: Balang kesiti
: Karbon
: Dolgu-kauuk etkileim parametresi
: Karbon slfr
: Metil
: Mikrodalgada 1 dk devulkanize edilen numune
: 0.5 g ajan katlarak mikrodalgada 3 dk devulkanize edilen numune
: 1 g ajan katlarak mikrodalgada 3 dk devulkanize edilen numune
: 0.5 g ajan katlarak mikrodalgada 4 dk devulkanize edilen numune
: enerjideki deiim
: Boydaki deiim
: Sistemin ssndaki deiim
: Entropideki deiimi
: teki deiim
: Uygulanan en yksek kuvvet
: Kuvvet
: Srtnme kuvvetinin adezyon bileeni
: Srtnme kuvvetinin deformasyon bileeni
: Normal kuvvet
: Srtnme kuvveti
: Toplam srtnme kuvveti
: Prz yksekliinin genlii
: Hidrojen slfr
: Hidrojen slfr
: Slfirik asit
: lk boy
: Son boy
: Ekstraksiyondan sonra kurutulan numunenin arl
: Standart referans kauuu deney numunesinin ktle kayb
: Maksimum tork
: Numunenin balangtaki arl
: Minimum tork
: Standart referans kauuu deney numunesinin ktle kayb
: Deney numunesinin ktle kayb
: imemi dolgulu kauuktaki dolgu hacmi
: ime oran
: Yzey przll
ix
R01
R03
R05
R41
R410
R43
R45
R51
R510
R53
R55
RK
RN10
RN100
RN30
RN50
S
S8
SO2
T
t90
tan
Tg
ts2
V
Vf
Vp
vr
vr0
Vs
Vs
Vs
Vv
Wc
Wd
Wd
Wi
X
ZnCl2
: lem grmemi atk kauuk tozunun 10 phr orannda orijinal kauua

katlmasyla revulkanize edilen malzeme
: 4 dk devulkanize edilen malzemenin 10 phr orannda orijinal kauua
: 4 dk devulkanize edilen malzemenin tmyle (100 phr) revulkanize
edilmesi elde edilen malzeme
: 5 dk devulkanize edilen malzemenin tmyle (100 phr) revulkanize
edilmesi elde edilen malzeme
: Vulkanize kontrol numunesi
: 10 phr devulkanize kauuk katlan reetenin bileimi
: Toplam anma mesafesi
: Kkrt halkas
: Kkrt dioksit
: Scaklk
: Optimum pime sresi
: Dielektrik kayp tanjant
: Cams gei scakl
: Erken pime sresi
: Anma miktar (Bal hacim kayb)
: Dolgunun hacmi
: Kauuun hacmi
: ien kauuun hacmi (Kraus dzeltme faktr ile)
: ien kauuun hacmi (Kraus dzeltme faktr olmadan)
: zcnn hacmi
: Toluenin molar hacmi
: Anma hz
: Anma miktar
: ien kauuun arl
: Kurutulan kauuun arl
: Kurutulan kauuun arl
: Kauuun balangtaki arl
: Kauuk solvent etkileim parametresi
: inko klorr
x
ad
his
c
d
i
s
t
max
: Kayp faktr
: Dielektrik sabiti
: Przn dalga boyu
: Srtnme katsays
: Srtnme katsaysnn adezif bileeni
: Srtnme katsaysnn histerizis bileeni
: apraz ba younluu
: Kurutulan kauuun younluu
: Bileimin balangtaki younluu
: Toluenin younluu
: Deney numunesinin younluu
: ekme dayanm
xi
Ksaltmalar
ASTM
BR
CB
CBS
CR
CV
diS
dk
DPDS
DTG
EPDM
EPM
EV
FTIR
HDA
IIR
IR
monoS
MWCNT
N0
NBR
NR
TL
PCTP
phr
poliS
rpm
s
SBR
SEM
Semi-EV
SH
TCI
TGA
TMTD
: American Society for Testing and Materials

: Butadien Rubber Butadien Kauuk
: Carbon Black Karbon Siyah
: N-siklohekzil-2-benzotiyazolsulfenamit
: Chloroprene Rubber Kloropren Kauuk
: Konvansiyonel vulkanizasyon sistemi
: Dislfr apraz balar
: Dakika
: Difenildislfr
: Diferansiyel Termogravimetrik Analiz
: Etilen Propilen Dien Rubber Etilen Propilen Dien Kauuk
: Etilen Propilen Rubber Etilen Propilen Kauuk
: Etkili vulkanizasyon sistemi
: Fourier Transform Infrared Spektrofotometre Analizi
: Hekzadesilamin
: Butyl Rubber Butil Kauuk
: Isoprene Rubber zopren Kauuk
: Monoslfr apraz balar
: Multi Walled Carbon Nanotube ok Cidarl Karbon Nanotp
: lem grmemi atk tat lastii tozu
: Akrilonitril btadien kauuu
: Natural Rubber Doal Kauuk
: mrn Tamamlam Lastik
: Pentaklorotiyofenol
: Part per hundred rubber yz birim kauukta arlka
: Polislfr apraz balar
: Revalution per minute devir/dakika
: Saniye
: Styrene Butadiene Rubber Stiren Butadiene Kauuk
: Scanning Electron Microscope Taramal Elektron Mikroskobu
: Yar etkili vulkanizasyon sistemi
: Fonksiyonel kkrt gruplar
: Trikloroizosiyanrik asit
: Termogravimetrik Analiz
: Tetrametiltiyuramdislfr
xii
1
1. GR
Kauuk ok geni kullanm alanlar olan bir malzemedir. zellikle otomotiv

sektr bata olmak zere, gnlk hayatta kullandmz pek ok rnde karmza
kmaktadr. retilen kauuun yaklak % 70i tat lastii imalatnda kullanlmaktadr
(Sutanto, 2006). Tat lastii, kullanm mrn tamamladktan sonra atk haline gelir.
Bu malzeme, mrn Tamamlam Lastik (TL) olarak adlandrlr. TL, evre ve
ehircilik Bakanlnn yaynlad ve 2007 ylnda yrrle giren mrn
Tamamlam Lastiklerin Kontrol Ynetmeliine gre faydal mrn tamamlad
belirlenerek aratan sklen orijinal veya kaplanm, bir daha ara zerinde lastik
olarak kullanlamayacak durumda olan ve retim esnasnda ortaya kan skarta
lastikler eklinde tanmlanmaktadr (TL Ynetmelii, 2006).
Trkiyede her yl yaklak 180,000 200,000 ton civarnda TL olumaktadr.
Bu say Avrupa Birlii lkelerinde 2008 yl verilerine gre 3.2 milyon tona
ulamaktadr (www.lasder.org). TLlerin kullanm sresince malzeme olarak bir
kayba uramad, anmadan dolay en fazla % 1lik arlk kaybnn gerekletii
dnldnde, geri kazanlmas gereken ne denli byk bir potansiyelin var olduu
grlmektedir (Adhikari ve ark., 2000).
Atk lastiklerin geri dnm konusu esasnda Charles Goodyearn
vulkanizasyonu gelitirdii yllardan beri zerinde allan bir konudur. Ancak son
yllara kadar geri dnm, toprak alanlarn veya denizlerin doldurulmasnda kullanm
olarak alglanm ve uygulanmtr. Ardndan atk kauuk granl haline getirilip zemin
kaplamas olarak veya orijinal kauuk iine katlarak kullanlmtr. Bulunan bir dier
zm, kalorifik deeri nedeniyle enerji santrallerinde veya imento fabrikalarnda
yaklarak atn bertarafn salamak olmutur. Son yllarda lkemizde de yaygnlaan
bir uygulama da pirolizdir, yani atk lastiin oksijensiz ortamda 500 800 C scakla
karlarak gaz, sv ve kat rnlere ayrlmas ilemidir. Atk lastiklerin pirolizinden
elde edilen rnler; pirolitik ya (aromatik yalar), karbon siyah, elik tel ve yanc
gazlardr. Ancak saylan hi bir yntemde malzeme olarak bir geri dnm, yani
kauuun tekrar vulkanize edilerek kullanlmas yani kalplanabilmesi sz konusu
deildir.
Kauuk iki yolla elde edilir; birincisi zellikle uzak douda yetitirilen Haevea
Brisallis aacnn lateksinden doal kauuk retimi, ikincisi ise petrolden eitli
proseslerle sentetik kauuklarn retimidir. Hem bu kaynaklarn daha ekonomik bir
2
ekilde kullanm, hem de atk lastiklerin bertaraf edilmeye allrken evreye
verdikleri zararn ortadan kaldrlmas iin kauuun tekrar kullanlabilir bir biime
dntrlmesi son derece nemlidir. Ancak bu dnm kauuk rnlerin imalat
aamasnda geirdii deiimler nedeniyle olduka zor ve karmak bir prosestir.
Kauuk malzemeler kkrt ve dier kimyasallarn katlmas ve scaklk etkisiyle
vulkanize edilerek ekillendirilirler. Ham kauuk termoplastik zellik gsterirken,
vulkanize kauuk termoset zellik gsterir, yani s etkisiyle eritilip tekrar ekil
verilemeyen bir yap halini alr. Bu yapsal deiim birbiri zerinde hareket edebilen
polimer zincirleri arasnda vulkanizasyonla bu hareketi snrlandran kkrt kprlerinin
yani apraz balarn olumas nedeniyledir.
Devulkanizasyon, kauuk ana zincir yapsndaki CC balarndan daha zayf
olan ve zincir yaplarnn arasnda yer alan SS ve SC apraz balarn krma ilemidir.
Devulkanizasyon esasnda vulkanizasyonun tersidir. Devulkanizasyon konusunda
yaplan ilk almalar eski tarihlere dayansa da, atk kauuk miktarnn artmas ve
oluturduklar sorunlarn giderek oalmas nedeniyle son yllarda konuya ilgi daha da
artmtr. Kauuun devulkanizasyonundaki esas zorluk, kauuun malzeme olarak
sahip olduu faydal zelliklerinden dn vermeden geri dnmn salanabilmesidir.
Birbirinden farkl prensiplere sahip ok sayda devulkanizasyon metodu vardr. Ayn
zamanda konunun evresel etkileri ve gncellii nedeniyle her geen gn yeni
yntemler gelitirilmektedir. Kimyasal, ultrasonik, mikrodalga, biyolojik, mekanik ve
makine kimyasal devulkanizasyon zerinde allan balca yntemlerdir.
Devulkanizasyon iin gelitirilen pek ok yntem olmasna karn literatrde
polimer ana zincir yapsn koparmadan apraz balarn koparlmasnda en uygun
yntemin mikrodalga devulkanizasyonu olduu ifade edilmektedir (Adhikari ve ark.,
2000; Kleps ve ark., 2000). Bu yzden elde edilen rnlerin kalitesi yksektir.
Mikrodalga devulkanizasyonu, kauukta depolimerizasyon olmadan orijinal vulkanize
kauuk zelliklerine edeer zelliklerin elde edilebildii ekonomik bir yntemdir
(Carne, 2009). Son derece hzl bir yntem olmas da mikrodalga devulkanizasyonunu
dier yntemlerin nne geirmektedir.
Devulkanize kauuklar iki ana grupta deerlendirmek gerekir. Birincisi,
bileiminde tek bir kauuk tr bulunan ve formlasyonu belli olan, daha ok evlerde
kullanlan veya imalat at olan rnlerden elde edilen homojen devulkanize
malzemedir. Bu tr devulkanize malzemeler yine benzer rnlerin imalatnda
kullanlabilir. kinci grupta ise devulkanize atk tat lastikleri yer alr. Bunlar ok
3
sayda farkl kauuun ve dier katklarn birlemesiyle elde edilen, yzlerce farkl
reeteye gre hazrlanan, ayrca iinde kort ve elik ksmlar bulunan yapnn
devulkanizasyonundan elde edilen malzemelerdir. Atk tat lastikleri kaliteli
kauuklardan retildii iin, kauuk endstrisi iin hammadde kayna olarak geni bir
potansiyele sahiptir (Yehia, 2004; Isayev, 2005). Bu tezin de kapsamnda bulunan bu tr
devulkanize malzemelerde ama, kalplanabilirlii yani yeniden vulkanizasyonu
(revulkanizasyon) salamaktr. Kullanm yerlerinde ncelikli ama ise yine lastik
bileimine katarak kullanabilmektir. Devulkanize atk lastik, yeni lastiin elik ve fiber
iermeyen ksmlarnda, orijinal kauuk iine katlarak veya dolgu olarak kullanlabilir.
Bu malzeme ayrca, ayakkab tabanlarnda, hortumlarda, hal tabanlarnda, araba
paspaslarnda, hayvan altlklarnda, el arabas lastii gibi dolma lastiklerde ve bunlara
benzer uygulamalarda orijinal kauuk iine katlarak veya dorudan kullanlabilir.
Devulkanizasyon konusunda literatrde son yllarda yaplm eitli almalar
bulunmasna ramen, mikrodalga devulkanizasyonu, revulkanizasyon ve revulkanize
kauuun zellikleri konusunda az sayda almann bulunduu grlmektedir. Bu
almalarda da konu ksmi olarak ele alnmtr. Mikrodalga devulkanizasyonunda
proses deikenlerinin sonulara etkisi konusunda yeterli veri bulunmamaktadr. Bu
tezde, elik tel ve kort ksmlarndan arndrlm ve toz haline getirilmi atk tat
lastikleri farkl srelerde mikrodalga yntemiyle devulkanize edilmi, ardndan deiik
oranlarda orijinal kauuk iine katlarak ve tek bana revulkanize edilerek reolojik ve
mekanik zellikleri aratrlmtr. Elde edilen sonular orijinal kauuk reetesi
sonularyla mukayese edilmitir. Ayn zamanda orijinal kauuk iine devulkanize
edilmemi kauuk tozu deiik oranlarda katlarak hamurlar hazrlanm ve sonular
devulkanize numunelerle karlatrlarak devulkanizasyonun etkinlii incelenmitir.
Bu konular ilenirken tezin blmleri ve ierikleri aadaki ekilde
oluturulmutur.
Kaynak aratrmasndan sonraki blmde (3. Blm), kauuk trleri, kauua
yaplan katklar ve vulkanizasyon hakknda bilgi verilmitir.
4. Blmde, tat lastiinin yaps ve malzemesi zerinde durulmu, farkl
trdeki lastiklerde ve bir lastiin farkl blmlerinde kullanlan malzeme bileimleri
aklanmtr.
Atk lastiklerin geri kazanm konusu, 5. Blmde aratrlm, genel kullanm
alanlar snflandrlm, farkl uygulamalar iin atk lastiklerin paralanmas zerinde
durulmu ve elde edilen kauuk tozlarna uygulanan yzey ilemleri aklanmtr. Ayn
4
blmde
devulkanizasyon
mekanizmas
aklanm,
yntemler
sralanm
ve
mikrodalga devulkanizasyonu geni olarak ele alnmtr.

6. Blmde, kauuun srtnme ve anma davran incelenmitir.
Yaplan deneysel almalar 7. Blmde ayrntl olarak verilmitir. Atk tat
lastii tozunun temininden deneyler sonras mikroyap incelemelerine kadar yaplan
almalar aklanmtr.
8. Blmde yaplan deneysel almalardan elde edilen sonular ekil ve
izelgelerle aklanarak verilmitir.
Son olarak, Sonular ve Tartma Blmnde (9. Blm) tez almasndan
karlan sonular maddeler halinde zetlenerek sralanmtr. Benzer almalara k
tutaca dnlen neriler de burada verilmitir.
5
2. KAYNAK ARATIRMASI
Kauuun geri dnn konusunu ilk kez vulkanizasyonu gelitiren Goodyear

ele alm ve 1853 ylnda atk kauuklarn paralanarak ham kauuk iine katlmasyla
ilgili patent almt. Daha sonra 1855 ylnda Charls Morey atk kauuklarn yksek
scaklk ve basnla kalplanarak ekil verilmesiyle ilgili gelitirdii prosesin patentini
almtr (De ve ark., 2005). 1900l yllardan itibaren kauuk kullanm alanlarnn ve
kullanm miktarnn artmasyla birlikte kauuk geri dnm konusunda almalar
younlamtr. Kauuk geri dnm konusunda yaplan birok almada deerli
sonular ortaya konulmutur.
Klingensmith ve Baranwal (1996), hazrladklar raporda devulkanize kauuun
tek bana ve ham kauukla deiik oranlarda kartrlarak, hortumlardan o-ringlere,
koltuk tekerleklerine ve paspaslara kadar farkl ve geni bir kullanm alanna sahip
olduunu ortaya koymulardr.
Kaliforniya evre Koruma Dernei tarafndan hazrlanan (2004) atk lastikler
iin devulkanizasyon teknolojilerinin deerlendirilmesi raporunda, atk lastiklerin
oluturduklar sorunlar, devulkanizasyon teknolojileri, evresel analizler, maliyet
analizleri ve devulkanize kauuun kullanm ile ilgili aratrma sonular sunulmutur.
Birlemi Milletler tarafndan oluturulan bir alma grubuna hazrlatlan
raporda (Basel Convention, 2010), konu ile ilgili terimlerin tanm yaplarak, lastik
malzemesinin bileimi, lastiin yaps, mrn tamamlam lastiklerin evre ve insan
sal bakmndan oluturduklar zararlar ve bertaraf yntemleri geni bir ekilde ele
alnmtr.
Adhikari ve arkadalar (2000) yaptklar almada, atk kauuklarn geri
dnm konusunda hem devulkanizasyon metotlar hem de geri dnm
kimyasallar zerinde durmulardr. Geri dntrlen kauuklarn kullanm alanlaryla
ilgili aklamalar yapmlardr. Sonuta, yntem olarak, geri dntrlen kauuun
kalitesi bakmndan mikrodalga devulkanizasyonunun en iyi sonucu verdiini,
devulkanizasyon kimyasal olarak ta, dialildislfr esasl, dierlerinden daha ucuz,
zehirli olmayan ve bitkisel rnlerden gelitirdikleri bir kimyasaln olduka etkili
olduunu ortaya koymulardr.
Atk lastiklerin paralanmas, devulkanizasyon metotlar ve dier geri dnm
uygulamalar konusunda, Myhre ve MacKillop (2002) ile De ve ark. (2005)
almlardr.
6
Lee ve arkadalar (2009) almalarnda, kauuun paralanma prosesinin
kauuk tozunun zelliklerini etkilediini belirtmiler, paralanmann yksek kesme
gerilmeleri etkisinde olmasnn kimyasal balar krdn bunun da revulkanize
kauuun apraz ba younluunu etkilediini, ayrca kk boyutlu tozlarn daha iyi
mekanik zellikler gsterdiini ifade etmilerdir.
Naskar ve arkadalar (2000) almalarnda, ilem grmemi atk tat lastii
tozunun malzeme ve boyut analizlerini yaparak, tozlar; 460 650 m, 215 300 m,
160 205 m ve 100 150 m boyutlarnda snflandrarak 30 phr (per hundred rubber)
orannda doal kauua katm ve tane boyutu kldke mekanik zelliklerin
iyiletiini gstermitir.
Li ve arkadalar (2005) yaptklar almada, farkl formlasyon
kullanmlardr. Birincisinde, doal kauuk (NR) iine 4 mm boyutunda ilem
grmemi atk tat lastii tozunu 10, 30, 50 phr orannda, ikincisinde, makine kimyasal
yntemle devulkanize edilen ayn malzemeyi yine ayn oranda dolgu olarak,
ncsnde ise, ayn devulkanize malzemeyi dolgu olarak deil NR miktarn
azaltarak orijinal kauuk olarak katmlardr. Reometrik ve mekanik analizler
sonucunda en iyi zelliklerin nc grupta, sonra ikinci grupta ve en dk zelliklerin
ise birinci grupta elde edildiini, oransal olarak da 10 phr katlan numunelerde
zelliklerin ok bozulmadn ifade etmilerdir. Benzer bir alma Lamminmaki ve
Hanhi (2006) tarafndan yaplm ve benzer sonular elde edilmitir.
De ve arkadalar (2005) tarafndan yaplan almada, atk kauuk tozunun
boyutu kldke rnn mekanik zelliklerinin daha az etkilendii, ayrca toz
yzeyinin eitli fiziksel ve kimyasal yntemlerle aktive edilmesi durumunda malzeme
zelliklerinin, yzeyi ilem grmemi tozlara gre daha iyi olaca ifade edilmitir.
Rajan ve arkadalar (2006) kauuk devulkanizasyonu zerine geni bir alma
yapmlardr. almalarnda, devulkanizasyon kimyasallarnn apraz balar zerine
etkilerini, devulkanizasyon yntemlerini, devulkanize kauuun zelliklerini ve
kullanm yerlerini aratrmlardr.
Rajan ve arkadalar (2005) almalarnda, difenildislfr (DPDS) ve
hekzadesilaminin (HDA) devulkanizasyon ajan olarak apraz balar zerindeki
etkilerini incelemilerdir. Her ikisinin de 200 Cde etkin olduunu, yksek scaklklara
klmas ve yksek oranda kullanlmas durumunda DPDSnin kkrt verici gibi
davranabileceini ortaya koymulardr.
7
Verbruggen ve arkadalar (1999) etilen propilen dien kauuk (EPDM) ve
NRnin termokimyasal devulkanizasyonu konusunda almlar ve sentetik kauuklarn
geri dnmnn NRden daha zor olduunu, DPDS gibi devulkanizasyon ajanlarna
kar NRnin daha reaktif olduunu ifade etmilerdir.
De ve arkadalar (2006) tlm tat lastii malzemesini yeniden
kullanabilmek
iin
makine
kimyasal
yntemle
devulkanize
etmilerdir.
Devulkanizasyon ajan olarak tetrametiltiyuramdislfr (TMTD) kullanmlardr.

almada, devulkanizasyon ajan miktarnn ve devulkanizasyon sresinin, devulkanize
kauuun ekstraksiyonda znme oran ve apraz ba younluu zerine etkileri
incelenmitir. Daha sonra farkl oranlarda kkrt katarak devulkanize kauuu
revulkanize etmiler ve mekanik zelliklerini belirlemek iin testler yapmlardr.
Sonuta, devulkanize kauuk iin optimum zelliklerin 2.75 g TMTD ve 40 dk
devulkanizasyon sresiyle ve revulkanize kauuun optimum mekanik zelliklerinin de
0.5 phr kkrt ile 160 Cde vulkanizasyonla salandn ortaya koymulardr.
De ve Denin (2011) yaptklar almada, makine kimyasal olarak devulkanize
ettikleri, 0 100 m tane boyutu aralndaki lastik tozunu dolgusuz stiren butadiene
kauuk (SBR) iine 20, 30, 40, 50, 60 phr oranlarnda katarak revulkanize etmilerdir.
Sonuta, ekme dayanm deerinin, 20 phr devulkanize kauuk iin % 19, 60 phr
devulkanize kauuk iin % 15 olmak zere, devulkanize kauuk oranyla arttn,
kopma uzamas deerinin ise orijinal kauua gre nce % 13 azaldn, ancak
devulkanize kauuk oranyla artarak, 60 phr devulkanize kauuk iin orijinal kauuun
uzama deerini getiini gstermilerdir. Ayn almada reeteye karbon siyah ilave
ederek, yine zelliklerdeki deiim incelenmitir. 40 phr karbon siyah ilave edilmesi
durumunda ekme dayanmnn orijinal kauua gre % 400, kopma uzamas deerinin
% 24 orannda bir art gsterdii, ayn numuneye 20 phr devulkanize kauuk katlmas
durumunda ise orijinal dolgulu kauua gre ekme dayanmnda % 4.7lik bir art
olduu, kopma uzamas deerinin ise ayn numune iin % 5 orannda azald ortaya
konulmutur.
Grigoryeva ve arkadalar (2004) yaptklar almada, 0.4 0.7 mm boyut
aralndaki atk tat lastii tozunu termomekanik olarak devulkanize etmiler ve
arlka % 20, 40, 60, 80 oranlarnda SBR, izopren kauuk (IR) ve butadien kauuk
(BR) iine katarak revulkanize etmilerdir. Sonuta SBR ve BR matrisli numunelerde
devulkanize kauuk oran arttka (% 40a kadar) ekme dayanm ve kopma uzamas
deerlerinin arttn, daha sonra orijinal kauuun deerlerine tekrar dtn
8
gstermilerdir. IR matrisli numunelerde ise, ekme dayanm ve kopma uzamas
deerlerinde azalma olduunu bunun da IRnin yksek molekl arl nedeniyle
kartrmadaki
zorluklar
ve
bileenler
arasnda
yeterli
ara
yzey
bann
olumamasndan kaynaklanabileceini ifade etmilerdir.

Jana ve Das (2005a) farkl kkrt orannda (% a. 2.2, 1.4, 0.6) hazrlanan ve
150 Cde vulkanize edilen NRnin, 110 Cde 10 dk ak iki silindirli milde,
devulkanizasyon ajan olarak 1 ve 0.7 phr orannda diarildislfr kullanarak, makine
kimyasal yntemle devulkanizasyonunu yapmlardr. Ardndan 150 Cde kauuu
revulkanize ederek pime karakteristiklerini ve mekanik zelliklerini incelemilerdir.
Sonuta, orijinal kauuun mekanik zelliklerine gre revulkanize kauuun mekanik
zelliklerinin % 65 orannda korunduunu tespit etmilerdir. Ayn aratrmaclarn
yaptklar (2005b) benzer bir almada devulkanizasyon ajan olarak dialildislfr
kullanmlar
ve
devulkanizasyon
ajannn
miktarnn
artmasyla
apraz
ba
younluunun azaldn ve revulkanize kauukta da mekanik zelliklerin arttn

gstermilerdir.
Revulkanize
kauuun
pime
karakteristiklerinin
(reolojik
zelliklerinin) orijinal vulkanize kauua benzediini ortaya koymulardr.

Yehia ve arkadalar (2004) atk kauuk tozlarn makine kimyasal yntemle
eitli
devulkanizasyon
kimyasallar
(pentaklorotiyofenol,
anilin,
p-anisidin,
fenilhidrazin) kullanarak devulkanize etmilerdir. Devulkanizasyona; kartrma

sresinin, scakln, proses ya miktarnn ve devulkanizasyon kimyasallarnn
etkilerini belirleyerek optimum deerleri bulmulardr. Ardndan NR ve SBRye eitli
oranlarda devulkanize kauuk katarak reolojik ve mekanik zelliklerini incelemilerdir.
Sonuta, % 10 30 orannda devulkanize kauuun NR ve SBRye katlmasyla yaplan
revulkanizasyonda zelliklerin yeterli seviyede olduunu ortaya koymulardr.
Fukumori ve arkadalar (2002) tlm atk tat lastiini modler
ekstrderde iki admda (pulvarizasyon+devulkanizasyon) devulkanize etmilerdir. Vida
geometrisinin, hznn ve scakln devulkanizasyona etkilerini incelemilerdir. Ayn
zamanda kauuk, devulkanizasyon sresince deodorizasyon iin yksek basnl suya
maruz braklmtr. Devulkanize kauuk deiik oranlarda orijinal kauua katlarak
revulkanizasyon yaplm ve mekanik zellikleri incelenmitir. Bu kauuktan kamyon
lastii retilerek 200,000 km iin anma testleri yaplmtr ve sonuta % 10
devulkanize kauuk katlan malzemenin orijinal kauukla eit anma davran
gsterdii ortaya konulmutur.
9
Zhang ve arkadalar (2009) devulkanizasyon ajan kullanmadan, atk tat
lastiklerini kendi gelitirdikleri pan-mill tipi reaktrde mekanik yntemle devulkanize
etmilerdir. Hem devulkanize atk lastikleri hem de devulkanize edilmemi atk
lastikleri NRye kartrarak mekanik zelliklerini incelemiler. Sonuta, devulkanize
atk lastik katlan NRnin daha iyi zelliklere sahip olduunu, bunun da devulkanize
kauukla NR arasnda ara yzey ba olumasndan kaynaklandn ifade etmilerdir.
Jana ve arkadalar (2007) vulkanize doal kauuu makine kimyasal yntemle,
devulkanizasyon ajan olarak DPDS kullanarak ve hi devulkanizasyon ajan
kullanmadan devulkanize etmilerdir. Daha sonra revulkanize ederek reolojik
zelliklerini ve mekanik zelliklerini incelemilerdir. Ajan kullanlarak devulkanize
edilen kauuun orijinal vulkanize kauua gre ekme dayanmnn % 87
kullanlmamas durumunda % 15, kopma uzamasnn ajan kullanlmas durumunda
% 90, kullanlmamas durumunda % 45, apraz ba younluunun ise ajan kullanlmas
durumunda % 98, kullanlmamas durumunda % 43 orannda korunduunu ortaya
koymulardr.
Vega ve arkadalar (2007) mikrodalga devulkanizasyonu konusunda alm ve
DPDSnin 140 Cden itibaren vulkanizasyon ajan, 180 Cden itibaren de bir
devulkanizasyon ajan olarak ilev grdn ve konvansiyonel stmayla koparlmas
mmkn olmayan monoslfr balarnn koparlmasnda da etkili olduunu ortaya
koymutur.
Zanchet ve arkadalar (2009) yaptklar almada, atk SBR kauuklar eitli
boyutlarda toz haline getirerek ev tipi bir mikrodalga frnda 900 W gte, 2 4 dk
sreyle 40 devir/dk hzda kartrarak devulkanize etmilerdir. Yaptklar termal ve
mekanik analizler sonucunda mikrodalga devulkanizasyonu ile ksmen ana zincir
yapsnn krldn ve apraz balarn koparlabildiini gstermilerdir. Ayrca, yksek
devulkanizasyon srelerinin malzemede ekstraksiyon sonucu znmeyi arttrdn ve
mikrodalgada daha uzun sre kalan numunede ana zincir yapsndaki ayrma nedeniyle,
maksimum reometrik torkun dtn ve optimum pime sresinin arttn ifade
etmilerdir.
Scuracchio ve arkadalar (2007) almalarnda, granl halindeki atk
kauuklarn 700 W gte farkl scaklk ve srelerde mikrodalga devulkanizasyonunu
yapmlar ve yksek karbon siyah orannn numunenin mikrodalga absorbsiyonunu
attrdn
ve
scakln
ykseldiini
ifade
etmiler.
Ayrca
termogravimetrik analizlerini yaparak termal davranlarn incelemilerdir.
numunelerin
10
Kleps ve arkadalar (2000) yaptklar almada, mikrodalga yntemiyle
devulkanize edilen kauuklarda termogravimetrik lmler yaparak bu yntemin
devulkanizasyonun sonularn deerlendirmede etkin bir yntem olabileceini, ayrca
mikrodalga devulkanizasyonu uygulamalarnda kauuun yapsndaki bozulmalarn
azaltlmas iin g veya zamann ok yksek olmamas gerektiini belirtmilerdir.
Scagliusi ve arkadalar (2008) almalarnda, 1cm x 1cm boyutlarndaki
kloropren numuneleri mikrodalga teknolojisiyle 1000, 2000 ve 3000 W glerde ve 15
ile 180 s arasnda deien srelerde devulkanize etmilerdir. Yksek glerde ve uzun
srelerde yaplan devulkanizasyonda kauuun yandn, zelliklerini yitirdiini dier
numunelerin ise revulkanize edilebildiini ve orijinal malzemeye eitli oranlarda
katldnda malzemenin fiziksel ve kimyasal zelliklerinde byk kayplarn
olmadn bildirmilerdir.
4.104.205 patent numarasyla Goodyear Lastik ve Kauuk irketi tarafndan
patenti alnan (1978) almada atk tat lastiklerinin mikrodalga yntemi ile
devulkanizasyonu yedi farkl numune iin, 750 W ve 1500 W arasnda yedi farkl g
deeri uygulanarak yaplanmtr. Sonuta, devulkanizasyon iin en uygun g
deerinin 1000 W, scakln da 520 F (270 C) olduu bildirilmitir.
Pistor ve arkadalar (2011) yaptklar almada, EPDM numuneyi orijinal
haliyle ve ekstrakte edip parafinik proses yan uzaklatrdktan sonra mikrodalga
yntemiyle devulkanize etmilerdir. Sonuta ya uzaklatrlan EPDM numunede
karbon siyah orannn artmas (% 32den % 45e), dolaysyla da karbon siyahnn
termal iletiminin artmas nedeniyle daha ksa srelerde daha yksek scaklklara
klaca ve devulkanizasyonun daha ksa srede gerekleebilecei ifade edilmitir.
Renukappa ve arkadalar (2009) yaptklar almada, karbon siyah hacim
orannn SBRnin snma karakteristiine etkilerini incelemilerdir. Karbon siyah oran
arttka doldu-dolgu etkileiminin ve iletim faznn srekliliinin artmas ile snmann
salandn belirtmilerdir.
Kumnuantip ve Sombatsompop (2005) karbon siyah dolgulu NR ve atk tat
lastii tozu karmn konvansiyonel stmayla ve mikrodalgayla vulkanize etmilerdir.
Konvansiyonel stmayla vulkanize edilen numunelerde polislfr mikrodalgayla
vulkanize edilen numunelerde ise apraz balanma ksa srede gerekletii iin
monoslfr ve dislfr balarnn olutuunu grmlerdir.
Shtarkova
ve
Dishovsky
(2009)
yaptklar
almada,
kauuklarn
elektromanyetik dalgalar absorbe etme zelliklerini incelemiler, btadien kauuklarn
11
yksek oranda polar nitril guruplar iermesi nedeniyle mikrodalga ile stmaya en uygun
kauuklar olduunu; SBR, NR ve BRnin ise en dk snma zellii gsterdiklerini
ortaya koymulardr.
Landini ve arkadalar (2007) yaptklar almada, ila sektrnde kullanlan
bromobtil kauuk (BIIR) kapaklar (tapalar) mikrodalga teknolojisiyle herhangi bir
kimyasal ajan kullanmadan 1000, 2000 ve 3000 W glerde 9 dkdan 25 dkya kadar
farkl srelerde devulkanize etmiler ve 250 gram malzeme iin 2000 W g ve 13 dk
srenin, yaplan eitli testlerle en uygun devulkanizasyon parametreleri olduunu
ortaya koymulardr.
Jitkarnka ve arkadalar (2007) yaptklar almada, tat lastiini paralayarak
70 C de 1 ila 4 hafta yalandrarak zelliklerini incelemilerdir. almada, yalanma

sresiyle apraz ba younluunun arttn ve bu artn 1. ve 4. haftada daha hzl
gerekletiini
gstermilerdir.
Birinci
haftadaki
hzl
apraz
ba
artnn,
vulkanizasyondan sonra, yapda hala var olan ve oksijen ve kkrtle apraz balanmaya
duyarl ksmn apraz balanmasndan kaynaklandn, 4. haftadaki artn ise oksidatif
yalanmann da etkisiyle oksiyen kprlerinin kurulmas ve apraz balarn yeniden
dzenlenmesi nedeniyle meydana geldiini ortaya koymulardr.
Bielinski (2007) yapt almada, kauuun tribolojik davrann teorik olarak
ele alm, kauuk makromolekllerinin yap ve kompozisyonunun, apraz ba
younluunun, a yapsnn, dolgu miktar ve dalmnn kauuun anma ve srtnme
davrann etkileyen en nemli faktrler olduunu ifade etmitir.
Hong ve arkadalar (2007) yaptklar almada, farkl tr ve tane boyutundaki
karbon siyahlarnn NR, SBR ve BRye 50 phr orannda katlmas durumunda anma
davranna etkilerini incelemilerdir. Srtnme katsaysnn karbon siyahnn tane
boyunun azalmasyla arttn, anma hznn da karbon siyahnn yzey alan arttka
azaldn, ayn zamanda bu byklklerin karbon siyahnn trne gre de deitigini
ifade etmilerdir. Ayrca, BRnin NR ve SBRye gre daha yava andn
belirtmilerdir.
Karger Kocsis ve arkadalar (2008) yaptklar almada, farkl test
konfigrasyonlar kullanarak, karbon siyahnn EPDM kauuun srtnme ve anma
davranna etkisini incelemilerdir. Karbon siyah miktar arttka anma zelliklerinin
iyiletiini ifade etmilerdir. Bunun yannda, anma hz ve srtnme katsaysnn,
kauuk kompozisyonu, test sresi ve test konfigrasyonuna bal olarak deitiini
ortaya koymulardr.
12
Xu ve arkadalar (2009) yaptklar almada, NBR iine 20 phr orannda
karbon siyah, MWCNT ve silika katarak kuru srtnme koullarnda anma
davrann incelemiler ve karbon siyahnn dier dolgu maddelerine gre anma
direncini arttrdn ifade etmilerdir.
El Tayeb ve Nasr (2007) yaptklar almada, NR ve IRye 0, 25 ve 50 phr
oranlarnda karbon siyah katarak farkl hzlarda ve farkl ykleme koullarnda
srtnme ve anma davrann incelemilerdir. Karbon siyahnn, test koullarna ve
eklenme miktarna bal olarak, her iki kauukta da anma ve srtnme karakteristiini
nemli lde etkilediini ve dolgusuz kauua gre % 70e varan oranlarda arlk
kaybn azalttn gstermilerdir.
13
3. KAUUK VE VULKANZASYON
3.1. Kauuk Tr Malzemeler
Polimerik malzemeler, kolay ilenebilmeleri ve hafif olmalar nedeniyle geni

kullanm alanlar bulan, buna paralel olarak da retimi srekli artan nemli mhendislik
malzemeleridir. Polimerler kk kimyasal yaplarnn ok sayda tekrarndan oluan
byk molekllerdir. Makromolekl olarak ta adlandrlr. Bu nedenle bu malzemelere
Latince poli=ok, meros=para anlamna gelen iki kelimenin birlemesiyle polimer ad
verilmitir. Byk molekllerden oluan polimerlerin mekanik davranlar nemli
lde molekl yaplarna baldr. Molekler yapda kovalent balarn yaylna gre
polimerler, lineer polimerler ve uzay a polimerleri olmak zere iki grupta toplanabilir.
Lineer polimerler zincir eklinde uzanmakta olup, molekl zincirlerindeki atomlar aras
balar kuvvetli kovalent balar, zincirler arasndaki balar ise zayf Van der Waals
kuvvetleridir. Uzay a polimerlerinde, lineer polimerlerden farkl olarak kovalent
balar, boyutlu uzayda srekli olarak uzanmaktadr. Lineer polimerle uzay a
polimerleri arasnda bir yapya sahip olan ve ekil 3.1de grlen elastomerler ise,
bklm ve topak eklinde dolanm uzun molekl zincirlerinden oluur. Kuvvet etkisi
ile bu topaklarn almas ve ba dnmesi sonucu, byk lde tersinir davran (yani
elastik ekil deiimi) gsterdiklerinden, bunlara elastomer denmektedir. Elastomer,
ASTM D 1566-66Tde zayf bir gerilme etkisi ile ekil deitiren ve bu gerilme ortadan
kalktnda ksa srede balangtaki durumuna geri dnebilen makro molekler
malzeme eklinde tanmlanmaktadr (Soydan ve Ulukan, 2003).
ekil 3.1. Polimerlerin ematik molekler yaplarnda apraz balanma a) Termoplastikler (lineer
polimerler) b) Elastomerler c) Termosetler (uzay a polimerler) (Akakale, 2008)
14
Endstride elastomerler, scaklk etkisiyle davran ynnden termoplastik ve
termoset
elastomerler
olmak
zere
iki gruba
ayrlmaktadrlar. Termoplastik
elastomerler, lineer polimerler olup scaklklar artnca yumuarlar, soutulunca

sertleirler ve yeniden stldklarnda tekrar yumuarlar. Termoset elastomerler ise uzay
a polimerleri olup, scakken ekil verilip soutulduktan sonra sertleirler. Ancak
termoplastiklerin aksine yeniden stldklarnda tekrar yumuamazlar. nk bunlarn
yanal balar da kuvvetli balardr. Scaklk ok arttrlrsa zelliklerini kaybederler ve
kmrleirler.
1839 ylnda Charles Goodyear'n vulkanizasyon ilemini bulmasna kadar
termoplastik elastomer olarak tanmlanan kauuk tr malzemeler vulkanizasyon
ileminin uygulanmasyla termoset elastomer grubuna dahil edilmitir. Gnlk
kullanmda ise kauuk tr malzemeler doal ve sentetik kauuk olarak ikiye
ayrlmaktadr. Bitkilerden doal olarak elde edilen kauuklar dndaki tm kauuklar
gnlk kullanmda sentetik kauuk olarak adlandrlmakta ve petrol trevlerinden elde
edilmektedir.
Elastomerler, gerilme uygulandnda rastgele dolanm uzun molekl
zincirlerinden oluan yaplarndan dolay % 500 1,000 seviyelerinde ekil deitirirler
gerilme kalktnda ise ilk boyutlarna dnebilirler (Smith, 1993).
3.1.1. Doal kauuk
Doal kauuk, ticari olarak Gneydou Asyann tropik blgelerinde, zellikle

Malezya ve Endonezyadaki alanlarda yetitirilen Havea Bresiliensis aacnn
lateksinden retilir. Doal kauuun ana maddesi az miktarda protein, lipid, inorganik
tuzlar ve dier baz maddeler karm cis-1.4 poliizoprendir. Cis n eki, metil grubu ve
hidrojen atomunun, karbon-karbon ift bann ayn tarafnda olduunu belirtir. 1.4
says, polimer zincirinin tekrar eden kimyasal birimlerinin, birinci ve drdnc karbon
atomlar zerinden kovalent ba ile bal olduunu belirtir. Doal kauuun polimer
zincirleri uzun, birbirine girmi sarglar halindedir ve oda scaklnda srekli hareket
halindedir. Doal kauuk polimerlerinin bklp sarlmalar, karbon-karbon ift bayla
ayn tarafta olan metil grubu ve hidrojen atomunun oluturduu boyut dzeninin
engellenmesinin bir sonucudur (Savran, 2001).
Poliizoprenin gutta-percha diye adlandrlan ve doal olmayan trans-1.4
poliizopren denilen bir yaps daha vardr. Burada karbon-karbon ift bana balanan
15
metil grubu ve hidrojen atomu ift ban ters taraflarnda yer alr. Bu yapda metil grubu
ve hidrojen atomu birbirini etkilemez bunun sonucu olarak da trans-1.4 molekl daha
rijit olur. Doal kauuun ortalama molekl arl 200,000 400,000 g/mol
arasndadr. Her polimer zincirinde yaklak 3,000 ile 5,000 arasnda isopren birimi
mevcuttur (Savran, 2001).
Doal kauuk stereoregular yani dzenli bir yap zelliinde olduundan,
yksek derecede kristallenme gstermektedir. Kristallenmenin fiziksel zelliklere
olumlu etkileri aadaki gibi sralanabilir (Savran, 2001; Harper, 2006):
Yksek derecede kopma mukavemeti,
Yksek yrtlma mukavemeti,
i hamur mukavemeti,
yi dinamik zellikler,
Yksek elastikiyet,
Dk kalc deformasyon deerleri ve yaylma zellikleri.
Artan kristallenme zelliine bal olarak oluan olumsuz etkiler unlardr:
Depolama srasnda sertleme,
Proses srasnda oluan yksek s oluumu.

Doal kauuk, gerilme altnda da kristallenebilir. Gerilme srasnda yap
dzgnleir ve kristallenme artar. Bu durum kuvvetlendirici dolgu maddesi olmakszn

kopma mukavemeti deerlerinin artmasna sebep olur. ift balar metil (CH3) gruplar
tarafndan aktive edilmitir. Aktif olan ift balara, oksijen, ozon ve snn etkisi fazla
olmaktadr. ift balar, vulkanizasyon srasnda kkrt reaksiyonu iin gereklidir.
Doal kauuun 2/3' otomobil lastii retiminde, kalan ksm mekanik paralar,
ayakkab taban (zellikle yksek kalitede spor ayakkablar), hortum, konveyr band,
yer demesi, snger ve yaptrc imalatnda kullanlmaktadr. Doal kauuun cams
gei scaklnn (Tg) 75 C civarnda olmas, dk scaklk zelliklerinin ok iyi
olmasn salamaktadr (Harper, 2006).
3.1.2. sopren kauuk
Uzun aratrmalar sonucu doal kauuun yerine bulunan sentetik bir kauuktur.
1954 ylnda Goodrich, daha sonra Firestone isopren retmeyi baarmlar ve tabii
kauuun zelliklerini tadn tespit etmilerdir. NR ile mukayese edildiinde;
16
renginin iyi, kalitesinin daha az deiken ve kokusuz olmas, daha kolay
paralanabilmesi
ve
kartrlmas,
daha
kolay ekstruzyon,
kalplama
ve
kalenderleme zellikleri daha stn olduu zellikler olarak sralanabilir. Yapma

zelliklerinin zayf olmas ve karbon siyah ile takviye edildiklerinde daha dk
fiziksel deerler vermesi NRden daha zayf olduu zelliklerdir. retilen isoprenin
% 60' otomobil lastii imalatnda; bunun dnda konveyr kay, conta, ayakkab
taban ve yer deme malzemesi olarak; gum karm olarak da kauuk ip, biberon
emzii ve eitli tbbi malzemelerin imalatnda kullanlr (Savran, 2001; Harper,
2006).
3.1.3. Butil kauuk
1930lu yllarda isobutilene, az miktarda isopren ilave edilerek elde edilmitir.

sobutilenin % 0.5 % 3.0 arasnda isopren ile kopolimerizasyonu sonucu vulkanize
edilebilen butil kauuk retilmitir.
Butil kauuun (IIR) en nemli zellii gaz geirgenliinin ok dk olmasdr.
IIRnin ozon ve s direnci ok iyidir. Kkrtl vulkanizatlar srekli 100 Cde, reineli
vulkanizatlar da uzun sreli 150 C ile 200 C arasnda kullanlabilirler. Ayrca asitlere,
polar solventlere ve yalara direnci de ok iyidir. Butil kauuklar; anma, yorulma ve
yrtlmaya kar dayankldr. Ozon, hava ve neme kar mkemmel dayankllk
gsterir, dielektrik zellikleri, ok emme kabiliyeti ve s dayanm yksektir (Harper,
2006). IIR, ok dk gaz geirgenlii ve yksek yalanma direnci zelliklerinden
dolay, i lastik imalat, at ve tekne kaplamasnda kullanlmaktadr (Savran, 2001).
3.1.4. Btadien kauuk

lk retimi 1930lu yllarda olmasna ramen, lastik sanayinde kullanm 1960'l
yllarda balamtr. Alkali metallerinin katalizr olarak kullanlmas ve ktle
polimerizasyonu ile btadien polimerletirilir. Kopma mukavemeti deerlerinin dk
oluu ve ilenme zorluundan dolay NR ve SBR ile birlikte kullanlr. Bu ekilde
karmn karbon siyah ve ya miktar arttrlabilir, ekstruzyon ve kalpta akma
zellikleri iyiletirilebilir ve para boyutlar daha iyi korunabilir. Anma ve atlama
mukavemetinin ok iyi olmasndan dolay, otomobil d lastik imalatnda kullanlr.
Cams gei scaklnn dk olmas sebebiyle, dk slarda ok iyi elastik zellikler
17
verir. Dinamik s oluumu, NRden daha azdr. Hem dk slardaki elastikiyeti, hem
de dk s oluumu zelliinden dolay NR ve SBR ile birlikte kullanlmas avantaj
salamaktadr. BR'nin % 90' lastik imalatnda kullanlmaktadr. Teknik malzeme olarak
konveyr bant ve hortum imalat, ayakkab taban, yksek anma mukavemeti istenen
paralarn retimi, golf toplar ve yer demesi imalatlarnda kullanlr (Savran, 2001;
Harper, 2006).
3.1.5. Stiren btadien kauuk
Dnyada en ok kullanlan sentetik kauuk trdr. Kullanma scakl aral
50 C ile +100 Cdir. 75/25 orannda btadien/stiren karmlarnn NRye benzer

yapda kopolimer oluturduu 1920'li yllarda bulunmutur.
Sanayide en ok otomobil lastii retiminde kullanlmakla beraber, kablo ve
elektrik malzemeleri, fren ve debriyaj balatalar, effaf bantlar ve yaptrclar,
konveyr band, elektrik malzemeleri, dinamik paralarn imalat ve ayakkab taban
imalatnda kullanlmaktadr. Birok uygulamada NRnin yerini almaktadr. SBR
kauuktan yaplan karmlar, NRye gre daha kolay olur ve daha ksa zamanda
gerekleir, kolay ekstrde edilebilir. Stiren oran arttka sertlii, butadien oran
arttka esneklii artar. Elastik davranlar doal kauuk kadar iyi olmasa da anma,
yalanma ve sya dayanm zellikleri doal kauuktan stndr. Polar olmayan
svlara, zclere, seyreltik asit ve bazlara dayankl olup yakt ve yalara
dayankszdr (Savran, 2001; Harper, 2006).
3.1.6. Akrilonitril btadien kauuk
Nitril kauuk butadien ve akrilonitril monomerlerinin kopolimerizasyonu ile

elde edilir. Nitril grubu polar zellik verir, bundan dolay yalara, solventlere dayanm
ok iyidir. Akrilonitril btadien kauuk (NBR), akrilik nitril oranna ve mooney
viskozitesine gre snflandrlr. zellikle anma dayanm ok iyidir. NBRnin cams
gei scakl (Tg), akrilik nitril oranna bal olarak, dk oranlarda (% 18) 40
Cden, yksek oranlarda, pozitif deerlere kadar deiebilmektedir.

Karm hazrlarken nemli oranda s ortaya ktndan, mmkn olan en
dk scaklklarda almak gerekir. Ayrca kkrdn NBR iinde znrl yava

ve dalm zor olduundan, kkrdn karm hazrlamada ilk bata konulmas tavsiye
18
edilir. NBR, SBR ile ayn ekilde vulkanize olur. Fakat znrlnn kt
olmasndan dolay kullanlan kkrt oran daha azdr. NBR, SBR gibi amorf yapda
elastomer olduundan, iyi mekanik zellikler elde etmek iin takviye edilmeleri gerekir.
Akrilik nitril oranna bal olarak, yaa, solvente ve grese dayanm artar. Fakat dier
taraftan, nitril kauuun soua dayanm artan akrilik nitril oran ile azalmaktadr.
Kauuk karmna ester ilave edildiinde, soua dayanm zelliklerinde nemli
iyilemeler grlmtr. Nitril kauuun sya dayanm iyidir, 90 Cde srekli olarak,
120 Cde 40 gn boyunca ve 150 Cde 3 gn boyunca kullanlabilir. Ozona dayanm
ktdr.
Vulkanizasyon sistemine bal olarak dk kalc deformasyon oranna, iyi
anma dayanmna, orta seviyede rezilyans zelliine, IIRden bile daha iyi gaz
geirmezlik zelliine sahiptir. Polar ortamlar NBRde kuvvetli imeye neden olur.
NBR, polar olmayan kauuklara gre nemli oranda yksek elektrik zellii gsterir.
Bu yzden elektrik izolasyon malzemesi olarak kullanlmamaldr. NBR, conta, hortum,
tayc bant, fren balatas imalatnda, mil, silindir ve kazan kaplamalarnda
kullanlmaktadr (Savran, 2001).
3.1.7. Etilen propilen ve etilen propilen dien kauuk
Ticari olarak ilk kez 1963 ylnda retilmeye balanmtr. Etilen propilen
kauuk (EPM) etilen ile propilenin kopolimerizasyonu ile retilmektedir. Reaksiyonda
ift ba yoktur; yani tamamen doymu bir yapdadr. Bu yap kopolimerin, ozon ve
oksijene kar mkemmel dayankllk gstermesini salar; ancak dier polimerlerle
kartrlma imkan yoktur. Peroksit ve radyasyon dnda vulkanize edilemezler.
Terpolimer etilen propilen dien kauuk (EPDM), etilen ve propilenin yan sra, nc
bir monomer olarak bir dienin reaksiyona girmesi ile elde edilir. Bu durum dier
polimerlerle karlatrlabilme ve peroksit dnda, kkrt ve kkrt verici sistemlerle
de vulkanizasyon imkan salar.
Is, k ve oksidasyona kar mkemmel dayankllk gsterirler. Yksek dolgu
ve ya alabilme zelliinden dolay dk maliyette karmlar olutururlar. Sulu ve
konsantre asit ve alkalilere dayankllk gsterirler. Dk younluklu olduklar iin
hafif malzemeler retmek mmkndr. yi dielektrik zellikler verirler. Kap ve cam
fitili, snger fitil, radyatr ve stma hortumlar, beyaz eya krk ve contalar,
19
konveyr kaylar, tank kaplama, silindir kaplama yaygn olarak kullanldklar
yerlerdir (Savran, 2001; Harper, 2006).
3.2. Dolgu Maddeleri
Kauuklara kuru toz halinde katlan ok kk tane boyutlu maddeler, ya

glendirici (reinforcing agent) ya da dolgu maddeleri (filler) olarak tanmlanr.
Glendirici trde olanlar, kauuun fiziksel ve mekanik zelliklerinde kuvvetlendirici
etkiler yaparken, dolgu maddesi trnde olanlar genellikle formlasyonu ucuzlatmakta
ve baz proses ilemlerinde iyiletirici zellikler salamaktadr. Katlacak dolgunun
miktar
polimerden
polimere
deiir.
Endstriyel
uygulamalarda
genellikle
termoplastiklere arlka yaklak % 30, termosetlere ise yaklak % 60 orannda dolgu

katlr (Xu, 2009).
Dolgu maddesi miktar, tane boyutu ve yaps, dolgu maddesi-karm etkileimi
ve proses teknikleri, fiziksel zellikleri belirlemede anahtar faktrlerdir (Erkek, 2007).
3.2.1. Karbon siyah
Karbon siyahlarnn glendirici malzeme olarak kefi 1904 ylnda ngilterede

Mote, Mathews ve dier aratrmaclar tarafndan gerekletirilmitir. Bu gelime
sonucu, karbon siyahlar 1910 ylnda tat lastii imaline girerek lastiin kullanm
mrn uzatmtr. Dnyada retilen karbon siyahnn % 95i kauuk sanayinde
tketilmektedir. Karbon siyah, kauuk sanayi dnda plastik, boya maddesi ve matbaa
mrekkebi imalatnda kullanlmaktadr. Karbon siyah, sv veya gaz karbonlarn s ile
paralanmas ve kre ekline benzer paracklarn (100 800 byklnde)
kolloidal olarak birbirine yapmas sonucu elde edilen kmelerdir. Frn, kanal, lamba
(termal) gibi elde edili prosesleri vardr (Savran, 2001).
Karbon siyahnn glendirici etkisi zerine almalar, kauuk yapsna olan
etkilerini ortaya koymutur. Karbon siyah eklenmesiyle, ksa molekl zincirleri daha
uzun zincirlerle gerilmeyi paylar ve bylece kauuk kolay kopmaz. Karbon siyah
molekler yapya eklenerek kauuu glendirir. Karbon siyah ve kauuk arasndaki
etkileim yznden, kauuk moleklleri, dolgu yzeyine kimyasal ya da fiziksel olarak
absorbe olabilirler. Bu, polimer molekllerinin blgesel hareketinin snrlandrlmasna
neden olur.
20
Karbon siyahnn kauuk malzemenin kopma davranna etkisi ekil 3.2.de
verilen kopma yzeyi grntsnde de ortaya kmaktadr. Soldaki grnt, 75 phr
karbon siyah ieren SBRye, sadaki grnt ise 12.5 phr karbon siyah ieren SBRye
aittir. Karbon siyah oran yksek olan numunede kopma yzeyinin daha przl
olduu ve gevrek bir kopma davran sergiledii grlmektedir.
(a)
(b)
ekil 3.2. (a) 75 phr karbon siyah, (b) 12.5 phr karbon siyah ieren SBRnin SEM grnts
(Kumar, 2007)
Karbon siyahnn zelliklerini, tane bykl, yzey yaps ve yzey aktivitesi

belirler. Karbon siyahnn seiminde bu zellikler nemli rol oynamaktadr. Genellikle
daha byk tane boyutu ve daha kk yzey alan, glendirici etkinin hzla azalmas
demektir. Karbon siyah miktarndaki art kauuun rijitliini arttrr ve genellikle
kopma uzamasn drr, fakat bu iliki dorusal deildir. Sertlik, karbon siyahnn
tane boyutunun azalmasyla artar. Karbon siyah ayn zamanda anma direncini arttrr
(Harper, 2006; Fndk ve ark., 2004).
Karbon siyah vulkanizasyon kinetiini de etkiler. Genellikle karbon siyah
dolgulu bileimler, dolgusuz kauuklara gre daha dk erken pime sresine (scorch
zaman) sahiptir ve vulkanizasyon hzndaki art, ilave edilen karbon siyah yznden
artar. Karbon siyah, hzlandrclar (akseleratrler) olmasa bile S8 halkasnn almasn
kolaylatrr ve pime sresindeki fazla kkrd aktive ederek H2S oluumunu arttrr.
Karbon siyah kauuun doal yapsn deitirmeden vulkanizasyon reaksiyonlarn
destekler.
Eklenen karbon siyah ayn zamanda vulkanize kauuun apraz ba yapsn da
etkiler. Bu nedenle dolgulu kauukta apraz ba younluu hesaplanrken, dolgukauuk etkileiminin de gz nne alnmas gerekir. Kraus (1963) bu konuda yapt
21
almalarla dolgu-kauuk etkileimini aratrm, dolgusuz ve karbon siyah dolgulu
kauuklarn geni bir serisi iin apraz ba younluunu belirlemi ve glendirici
dolgular ieren apraz bal elastomerler iin bir hesaplama teorisi gelitirmitir.
3.2.2. Karbon siyah dndaki dolgu maddeleri

Kauuk sanayisinde karbon siyah dnda kullanlan dolgu maddeleri siyah renk
dnda retilmesi istenen lastik paralarn imalatnda veya dier rnlerde karbon
siyahlar ile birlikte kullanlmaktadr. Mineral dolgu maddeleri olarak isimlendirilirler
ve genellikle karm maliyetini drme zelliine sahiptirler (Savran, 2001).
ok eitli mineral dolgu maddeleri bulunmakla birlikte genel olarak snfa
ayrmak mmkndr (Savran, 2001):
Glendirici etkisi olanlar
Ksmen glendirici etkisi olanlar
Glendirici etkisi olmayanlar

Glendirici etkisi olanlar: rnek olarak ktrlm (presipite) silikalar
verilebilir. Cam eritme frnlarnda yksek scaklkta eritilen silis, nce kat sodyum
silikata, daha sonra su ile zlerek sv sodyum silikata dntrlr. Sodyum silikat,
slfrik asitle reaksiyona girerek, amorf silikay oluturur. Ortamdan szlerek ayrlan
silika kurutma ve tme ilemlerinden geirilir. Silikalar, karbon siyah kadar kk
tanecik byklne ve yksek yzey aktivitesine sahiptir; bu nedenle, karbon
siyahlarndan sonra en iyi kuvvetlendirici etkiye sahiptir. rnek olarak HiSil 233
verilebilir. Bu silika 20 25 nm aras tanecik byklne ve 150 m/g yzey alanna
sahiptir. Bu zellikleri ile N220 ISAF siyah zelliklerine benzemektedir. Toplam yzey
alannn artmas, kopma, anma ve yrtlma mukavemetlerini arttrmakta ve
glendirme etkisi yapmaktadr. Tane yzeyleri kuvvetli polar zellik gstermekte olup,
vulkanizasyon srasnda dier bileikleri yzeylerine absorbe ederler, bu nedenle
vulkanizasyon reaksiyonunu yavalatrlar.
Ksmen glendirici etkisi olanlar: rnek olarak sodyum alminyum silikat ve
kaolin verilebilir. Sodyum alminyum silikata rnek olarak da Zeolex23 verilebilir.
Kaolinden tretilmi dolgu maddeleridir. Kaoline gre daha ince tanelidir, bu nedenle
kauukta daha fazla glendirme etkisi yaparlar. Kolay karabilme zelliinde olup,
yksek yrtlma mukavemeti ve esneklik zellikleri vermektedir. Kaolin, karbon siyah
dndaki dolgu maddeleri ierisinde tketim bakmndan en ok kullanlandr. Ksmen
22
glendirici zellie sahiptir. Sertlik, kopma mukavemeti ve anma deerleri zerinde
belirli bir etkinlii vardr.
Glendirici etkisi olmayan dolgu maddeleri: rnek olarak kalsiyum karbonat
(tebeir) verilebilir. Kalsiyum karbonat, kaolinden sonra en ok kullanlan dolgu
maddesidir. Fiyatnn ucuz olmas nedeniyle karma yksek oranda katlabilmektedir.
Fakat bununla birlikte fiziksel zelliklerde bir dme meydana gelmektedir. Kalker ta
olarak bilinen ve tlmeyle elde edilen kalsiyum karbonat karmn maliyetini
drme zelliinden dolay kauuk sektrnde ok kullanlmaktadr. ktrme
metodu ile elde edilen kalsiyum karbonatlarn tanecik boyutlar 100 nmye kadar
drlebilmektedir. Bu zelliinden dolay, ksmen glendirme etkisi yapmaktadr ve
daha iyi yrtlma direnci vermektedir.
3.3. Kauuk Karm Hazrlama
1840l yllarda kauuk ou kez pamuklu bez veya ipek ile birlikte sarlarak
top, su geirmez elbise ve ayakkab yapmnda kullanlmtr. Piirilmeden kullanlan
kauuk, ok yapkan, kopma dayanm dk bir malzemedir. lk defa Amerika'da
Charles Goodyear kauuun kkrt ile kartrlp stldnda yapkan olmayan,
yksek elastikiyeti ve iyi mekanik zellikleri olan bir malzeme haline dntn
kefetmitir. Ayn yllarda ngiliz Thomas Hancockda benzer almalar yapm ve
bylece birlikte vulkanizasyonu kefetmi ve dnyaya duyurmulardr.
Kkrt ile vulkanizasyonun ilk adm, kauuk ile kkrtn birlemesinden
olumu ve bu kefin sonunda dnyada byk bir kauuk eya kullanm balamtr.
Yalnz kauuun kkrtle piirme sistemi ok yava olup uzun sreler ald iin
yaplan aratrmalarla, metal oksitlerin (inko oksit) vulkanizasyonu belirgin bir
biimde hzlandrd sonucuna ulalmtr. Karmn gelitirilmesinde ikinci adm,
kauuk, kkrt, inko oksit birlemesinden olumutur. Daha sonra organik
hzlandrclar kullanlmaya balanmtr. Organik hzlandrclarn bulunuu ile birlikte
nc tip karm elde edilmitir. Bu ise kauuk, kkrt, inko oksit, organik
hzlandrclarn karmdan olumaktadr. Bu ekilde hazrlanm bir karmn
ilenmesi zor olmaktadr. Dolgu maddelerinin kauua daha kolay katlmasn salamak
ve sertlii drmek amac ile bu kez yumuatclarn kauua ilave edilmesi gereklilii
bulunmutur. Bu almalar sonucunda drdnc evrede karm; kauuk, kkrt, inko
oksit, organik hzlandrclar, dolgu maddeleri ve yumuatclardan olumutur. Daha
23
sonra baz organik antioksidantlarn, kauuun yalanmasna engel olan zellikleri
kefedilmi, yine bu sralarda doal kauuk iersindeki hidrokarbon olmayan
ksmlardaki ya asitlerinin, hzlandrclarn etkinliine yardmc olduu ortaya
karlmtr. Karmdaki beinci evre ve temel reete; kauuk, kkrt, inko oksit,
organik hzlandrclar, dolgu maddeleri, yumuatclar, antioksidantlar ve ya asitleri
haline dnmtr (Savran, 2001).
Amaca uygun olarak seilmi ve birbirleriyle oransal olarak ayarlanm
maddeler topluluu Reete veya Forml olarak isimlendirilir. Fonksiyonel olarak
lastik karmna giren maddelerin sistematii yledir (Savran, 2001):
Kauuk (lar)
Vulkanizasyon maddeleri
Piiriciler
Hzlandrclar, Aktivatrler, Geciktiriciler
Aktif (Takviye edici) ya da aktif olmayan dolgu maddeleri
Proses kolaylatrclar
Yalanmay nleyiciler ve koruyucular
Yumuatclar
iiriciler
Boya maddeleri
zel amal maddeler.

Her karmn ortak zellii en az bir kauuk eidinden ve vulkanizasyon
sisteminden olumasdr. Bunlar olmadan elastik zellikler salanamaz. Bu sistematiin

en nemli eleman kauuk ya da kauuklardr. Kauuk formlasyonu (reete) kauuk
veya kauuklarn toplam 100 olacak ekilde hazrlanr. Kauuk dnda kullanlan tm
maddeler phr (part per hundred rubber) yani yz ksm kauuk iin gerekli olan miktar
olarak reeteye konur. Bir karm genellikle % 50 civarnda kauuk ierir. Kauuk
orannn fazlal maliyeti artrmaktadr. Aada (izelge 3.1) bir karm reetesi
rnei verilmitir. Kauuk teknolojisinde karm formlleri hazrlamak zor ve karmak
bir itir. Malzeme ve tehizatta yzlerce deiken vardr ve konu matematiksel bir
yntemle zlemez. Sadece malzeme bilgisi yeterli olmamakta, iyi bir forml iin
karmn kullanlaca ilemlerdeki makine ve tehizat bilgisi de gerekmektedir
(Savran, 2001).
24
izelge 3.1. rnek karm reetesi (Savran, 2001)
Bileen
Kauuk
Dolgu maddesi
Yumuatc
Hzlandrc
Aktivatr (inko oksit)
Ya asidi (stearik asit)
Piirici (kkrt)
Geciktirici
Dier katklar (antioksidan, antiozonat, boya vs.)
Oran (phr)
100
50
10
1.2
5
1.5
2
0.5
deien oranlarda
3.4. Vulkanizasyon
Kauuklarda uzun polimer zincirleri, molekler yapnn cis diziliminden dolay

kangallar. deal olarak, bir kuvvet uygulandnda dorusal zincirlerin kangallarnn
almas ile polimer gerdirilir, gerilim kaldrldnda zincirler yeniden kangallar ve
polimer orijinal boyut ve ekline geri dner. Buna karn kauuun, ekil 3.3.te
grlen, gerek davrannn bu olmad, tarif edildii ekilde davranmad
grlmektedir. Zincirler sadece kangallamaz ayn zamanda birbiri zerinde de kayar.
Plastik deformasyon (kaymadan dolay) ve elastik deformasyonun (kangallama
etkisinin geri gelmesinden dolay) bir kombinasyonu elde edilir.
ekil 3.3. Kauuun ideal ve gerek davran (Askeland, 2001)
Vulkanizasyon bir apraz balanma ilemidir. Byk elastik deformasyon

apraz balanma ile korunurken plastik deformasyon nlenir. apraz balarn
25
kurulabilmesi iin ift bal yani doymam karbon atomlarna ihtiya vardr. Kauuk
polimer zincirinde bulunan doymam karbon-karbon balar iin eitli vulkanize edici
kimyasallar vardr. Bunlarn en yaygn olanlar; kkrt, peroksitler, fenolikler ve metal
oksitlerdir. Bunlarn arasnda da en popler olan kkrttr.
3.4.1. Kkrt vulkanizasyonu
Kkrt vulkanizasyonu bugne kadar genel amal kauuklarda en yaygn olarak

kullanlan yntem olmutur. Bu durum yntemin dk maliyeti, dk toksik etkisi,
dier bileenlerle kolay uyumu, elde edilebilirlii, proses kolayl ve farkl stma
ortamlarna uyumu gibi avantajlarndan kaynaklanmaktadr (Sun, 2007).
Kkrt amorf ve rombik olmak zere iki formda bulunur. Amorf kkrt,
znmeyen kkrt olarak da bilinir. Rombik kkrt, sekiz kkrt atomundan oluan
bir halkadr ve vulkanizasyon iin kullanlan kkrt formu budur. Termal olarak ok
kararldr, fakat yksek sda 270 kJ/mol aktivasyon enerjisinde halka alr. Kkrt
halkasn amak iin gereken yksek aktivasyon enerjisi yznden yksek scaklkta
uzun sre stmak gerekir. Vulkanizasyon ilemi srasnda, bu enerjinin zerinde bir etki
oluur ve ba krlmas meydana gelir. Halka ekli bozularak, dz bir zincir yaps
oluur. Kkrt aktif hale gelir. Ular ak ve aktif kkrt atomlar, doymam karbon
(=C=) balarn kracak bir enerjiye sahiptir. ekil 3.4.te grld gibi kkrt zinciri
krlan doymam ban boalan C atomuna balanr, zincirin dier ucundaki aktif
kkrt, baka veya komu polimerdeki uygun bir karbon atomuna balanarak kpr
kurulur.
ekil 3.4. Kkrt halkasnn alarak apraz balarn olumas (http://wikipedia.org)
26
Kkrt vulkanizasyon sistemleri e ayrlarak snflandrlabilir:

1. Dk hzlandrc/kkrt oranna sahip konvansiyonel sistem,
2. Yksek hzlandrc/kkrt oranna sahip etkili (EV) sistem ve
3. (1) ve (2) arasnda hzlandrc/kkrt oranna sahip yar etkili (semi-EV) sistem.
Bu sistem izelge 3.2.de verilmitir.
izelge 3.2. Doal kauuun farkl vulkanizasyon sistemlerinde kkrt ve hzlandrc miktarlar
(Sun, 2007)
Vulkanizasyon sistemi
Konvansiyonel (CV)
Etkili (EV)
Yar etkili (Semi-EV)
Kkrt
(phr)
2.0 3.0
0.4 0.8
1.0 1.7
Hzlandrc (phr)
1.2 0.4
5.0 2.0
2.5 1.2
Hzlandrc/kkrt
oran
0.1 0.6
2.5 1.2
0.7 2.5
Bu farkl sistemler izelge 3.3.de verilen farkl apraz ba yaplarna ve

dolaysyla da farkl zelliklere neden olurlar. Konvansiyonel sistemle elde edilen
vulkanize kauuk, mukavemet (ekme ve yrtlma), rezilyans, anma ve yorulma
direnci gibi mkemmel zelliklere sahiptir. Bununla birlikte bu malzemenin reversiyon
(ar stmadan kaynaklanan polislfr balarnn krlmas) yznden, yalanma
direnci, srnme ve gerilme gevemesi zellikleri dktr. Bunun tersine, EV
sistemiyle, daha kararl olan daha ksa apraz balar (mono veya dislfr) oluur ve
bylece oksidasyon ve termal kararll daha iyi ve sktrlabilirlii daha dk
kauuklar elde edilebilir. Yar kararl sistemin etkisi konvansiyonel sistemle etkili
sistem arasndadr. Maliyet ve performans karlatrmasna bal olarak tercih
edilebilir.
izelge 3.3. Vulkanize doal kauuun farkl vulkanizasyon sistemlerindeki zellikleri (Sun, 2007)
zellik
Poli ve dislfr apraz balar (%)
Monoslfr apraz balar (%)
Kkrt konsantrasyonu
Dk scaklkta kristallenme direnci
Isl yalanma direnci
CV
95
5
Yksek
Yksek
Dk
Semi-EV
50
50
Orta
Orta
Orta
EV
20
80
Dk
Dk
Yksek
Karm hazrlama konusunda da ifade edildii gibi kauuun kkrtle

vulkanizasyonu yava bir prosestir. Doymam polimerle kkrdn reaksiyon hz baz
27
kimyasal maddelerle veya hzlandrclarla arttrlr. Hzlandrclar en iyi sonucu,
kurun, inko veya magnezyum oksit gibi bir metal oksit ve bir ya asidi eliinde verir.
En yaygn kombinasyon inko oksit ve stearik asittir. Gnmzde kullanlan bir
vulkanizasyon sistemi sadece kauuk ve kkrtten olumamakta, bunlarn yannda
proseste farkl etkileri olan ve aada ksaca aklanan eitli bileenler de reeteye
katlmaktadr (Savran, 2001; Harper, 2006).
Hzlandrclar: Vulkanizasyonun daha hzl ve daha dk scaklklarda
olmasn
salarlar.
Kkrtle
birlikte
kullanldklar zaman
apraz
balanma
reaksiyonunu hzlandrrlar. Bu ekilde ksa ekonomik pime zamanlar oluur. rnn

yalanmaya kar direnci artar. ki veya daha fazla hzlandrc bir arada kullanld
zaman birbirlerini kuvvetlendiren bir etki oluur. Farkl hzlandrc kombinasyonlar ile
kullanm oranlar ayarlanarak, vulkanizasyon balangc ve devam ile ilgili ok iyi
zellikler salanabilmektedir. Hzlandrc etkisi ile dk kkrt kullanlarak salanan
vulkanizasyon ilemlerinde kauuk rnn s dayanm, dinamik zellikleri ve
yalanma
zelliklerinde
optimum
iyilemeler
salanmaktadr.
Hzlandrclar
vulkanizasyondaki etkilerine gre ok hzl, orta hzl ve yava olarak snflandrlabilir.

Kullanlan
hzlandrclara;
ditiyokarbomatlar,
ksantatlar,
tiyuramlar,
tiazoller,
guanidinler rnek verilebilir.

Aktivatrler: Vulkanizasyon ilemini hzlandran ve ou zaman mekanik
zellikleri de etkileyen hzlandrclar etkinletiren maddelere aktivatr ad verilir.
Etkinlikleri hzlandrcnn trne gre deien bu maddelerden inko oksit ve stearik
asit en yaygn kullanlan aktivatrlerdir.
Proses Kolaylatrclar: Bu malzemeler, bileimin viskozitesini drerek,
kartrmaya, kalenderlemeye, ekstrzyon ve kalplamaya yardmc olan bileenlerdir.
lem kolaylatrclar polimeri ve dolgu maddelerini slatarak kartrma srasnda
srtnmeleri azaltr ve mekanik anmalar nlemi olur. Doal veya sentetik kauuklar
ilk hallerinde uzun zincirli molekl yapsnda olduka serttir. Eer kauuk, bir
merdaneden birka kez geirilirse, uzun molekl zincirler blnerek ksa zincirler
haline dnrler. Havadaki oksijen de bu kopmay hzlandrr. Bu ilem srasnda
karma yumuatc veya plastikletirici denilen maddeler katld takdirde kauuk
yumuar ve plastikleir. Yumuatclar, kk taneli moleklleri elastomerlerin makro
moleklleri arasna nfuz ederek viskoziteyi dren ve bylece hareketlilii arttran
svlardr. Yumuatclardan ayrca elastomerle uyuma, dk uuculuk, vulkanizasyon
28
sistemi ile karma yapmama, dk ayrma, yani ya ve yakt dayanmn arttrma,
kirlilik yapmama ve zehirli olmama zellikleri istenir.
Koruyucular: Bu kimyasallar kauuu pimeden nce ve pitikten sonra,
oksidasyondan, ozonun etkisinden ve yalanmadan korumak iin kullanlrlar. Bu
yzden rnn tm kullanm sresince etkili olan maddelerdir. Yalanmaya kar
dayankl elastomeri semek her zaman mmkn olmad iin, kauuk karmna
koruyucu ajanlar ilave etmek gerekir. Polimerdeki doymamlk oran arttka
yalanmaya kar duyarllk artar. ift balar oksijen, ozon ve dier etkin maddelerin
tepkisini eker, ayrca kkrt ile tepkimeye girerek sertlemeye sebep olur. Yalanmaya
en ok eilim gsteren SBRdir. Bunu NBR takip eder. Bu koruyucu ajanlarn grevleri
mmkn olduu kadar uzun sre, kauuu zellikleri bozulmadan veya ok az
bozulmasna msaade edecek ekilde korumaktr. Genelde kauuk karmlarnda 100
phr elastomere karlk 2 phr kullanlr.
3.4.2. Peroksit vulkanizasyonu

Peroksit, molekl zincirlerinde ift ba bulunmayan (doymu) elastomerlerin
(etilen propilen kauuk, kloropren kauuk gibi) vulkanizasyonunda kullanlmaktadr.
Ayrca salam karbon - karbon ba yaps ihtiva ettiinden, dien elastomerlerde dk
kalc deformasyon ve iyi sl dayanm zellikleri salamak iin kullanlmaktadr.
Nadir olarak kullanlan anorganik ve silisyum organik peroksitlerin yan sra,
gnmzde yaygn olarak organik peroksitler (Dikmil, Benzoil, Di-tertiyobutil)
kullanlmaktadr (Brydson, 1988).
apraz ba younluu nemli lde scakla baldr. Dien tipi kauuklarn
kkrt ile vulkanizasyonunda olduu gibi, hzlandrclarla daha hzl ve daha youn bir
apraz balanma elde etmek mmkn deildir. Hzl reaksiyon ancak artan scaklkla
mmkndr. Peroksit miktarnn kauuun cinsine ve kullanlan peroksidin cinsine
bal olarak belirli bir optimum orana kadar arttrlmasyla, apraz ba younluunu
arttrmak mmkndr. Bu durumda elastomerin gerilme dayanm, kalc deformasyonu
artar, dinamik zellikleri olumlu etkilenir, ancak yrtlma dayanm ktleir. apraz
ba younluunu arttrmak iin coagent ad verilen kimyasallar kullanlr. Trialil
siyanrat, bismaleimid ve akrilik ester en ok kullanlan kimyasallardr (Brydson,
1988).
29
3.4.3. Vulkanize kauuun yaps ve zellikleri
Vulkanizasyonla apraz balanan kauuk ekil 3.5.te de grld gibi eitli

ba trlerini ierir. Bu farkl ba trleri, kkrt miktarna, hzlandrc trne, kkrt
hzlandrc oranna ve pime sresine bal olarak meydana gelir. Pime scakl ve
pime sresi artarsa, polislfr balar azalrken monoslfr balar artar. Genellikle
yksek orandaki monoslfr balar, sl kararllk, sktrma direnci ve reversiyon
direnci salar. Yksek orandaki polislfr balar ise genellikle daha yksek ekme
dayanm, anma dayanm ve yorulma atlamas direnci salar (Ohlemacher, 2005).
ekil 3.5. Vulkanize kauuktaki monoslfr, dislfr ve polislfr apraz balar (Stevenson ve ark.,
2008).
Vulkanizasyon, molekler seviyede nemli deiikliklere neden olur. Uzun

kauuk moleklleri polimer zincirleri boyunca yer alan apraz balarla birbirine
balanm olur. Oluan a yaps sayesinde kauuk herhangi bir zcde hemen hemen
hi znemez hale gelir,
herhangi bir
yntemle akkan hale getirilerek
ekillendirilemez. Bu nedenle vulkanizasyon, kauua son ekli verildikten sonra

yaplmaldr.
ekil 3.6.da vulkanize kauuun zelliklerinin apraz ba younluuyla
deiimi grlmektedir. apraz ba oluumunun artmasyla histerizis azalr. Histerizis,
deformasyon direncinin plastik bileeninin elastik bileenine orandr. Ayn zamanda da
depolanmayan ama sya dnen deformasyon enerjisinin bir lsdr. Histerizis
zellikle tat lastiklerinin yanak blgesinde nemlidir. Doal kauuun histerizis
zellikleri sentetik kauua gre daha iyi olduu iin yanak malzemesinin bileiminde
daha ok doal kauuk kullanlr (California Environmental Protection Agency, 2004).
Yrtlma dayanm, yorulma mr ve tokluk krlma enerjisiyle ilgilidir. Az miktardaki
30
bir apraz balanmayla bu zellikler artar, fakat daha ok apraz ba oluumuyla azalr.
Rijitlik apraz ba younluunun artmasyla artar (Harper, 2006).
ekil 3.6. Vulkanize kauuun zelliklerinin apraz ba younluuyla deiimi (Harper, 2006)
Vulkanize kauuun zelliklerinin apraz ba younluu ve uzunluuyla

deiimi izelge 3.4.te gsterilmitir.
izelge 3.4. apraz ba younluu ve uzunluundaki artla kauuk zelliklerinin deiimi
(Sanchez, 2008)
zellik
ekme dayanm
Uzama
Modl
Histerizis
Rezilyans
Termal kararllk
Oksidatif kararllk
Yuvarlanma direnci
Yrtlma dayanm
Anma
apraz ba younluu
sonra
sonra
apraz ba uzunluu
31
3.5. Kauuun Yalanmas
Yalanma ifadesi ile elastomer malzemenin zelliklerinin herhangi bir kimyasal

maddenin tesiri olmakszn zaman iersinde deiiklie uramas, kaybolmas, hatta
malzemenin tamamyla bozulmas (tahrip olmas) anlalr. Bu deiiklikler atlama,
sertleme, krlgan hale gelme, kabuklama gibi hallerde meydana gelebilir. Yalanma
yorulmay da kapsar. Polimerdeki doymamlk oran arttka yalanmaya kar
hassasiyet artar. ift balar oksijen, ozon ve dier reaktif maddelere kar hassastrlar,
ayrca kkrt ile reaksiyona devam ederek sertlemeye sebep olurlar. Yksek
scaklklar, bakr ve mangan bileikleri gibi baz oksidasyon katalizatrleri (kauuk
zehirleri)
yalanmann
abuklamasna
neden
olurlar.
Sentetik
kauuklarda
polimerizasyonun devam veya molekller aras apraz balanma sertlemeye ve

krlganla yol aabilir (Savran, 2001).
3.5.1. Oksijen ve s etkisi ile yalanma
eitli ekillerde oluan oksijenin malzemeye nfuz ederek, elastomer

zincirlerini paralamas halidir. Oksijenin tesiri ile aktif radikaller oluur ve bu
radikaller polimer moleklleri ile reaksiyona girerler. Yksek scaklkta bu ilem daha
da hzldr. zellikle dien kauuklarda ok etkilidir, bu nedenle koruyucu maddeler bu
tip elastomerlerde ok az miktarlarda dahi gayet etkili olurlar.
Proses ve katklar oksidasyonun temel mekanizmasn etkilemez, sadece
oksidasyon hz bunlardan etkilenebilir. Mekanizma, karbon siyah ilavesinden,
vulkanizasyon metodundan, vulkanizasyon scaklndan veya apraz ba trnden
etkilenmez. Ultraviyole , scaklk ve baz metaller oksidasyon hzn arttrr
(Stevenson, 1985).
Kauuk kkrtle vulkanize olur ve apraz ba oluturur fakat ayn zamanda
havann oksijenine kar da duyarldr. Yalanmayla apraz balarda eitli deiiklikler
meydana gelir (Jitkarnka ve ark., 2007):
1. Kalnt piiricilerle apraz ba oluumu devam eder.
2. apraz balar yeniden dzenlenir; diS ve poliS apraz balar krlarak mono
S balarna dnr. Sertlik artar, yorulma direnci der ve yap daha rijit olur.
SBR, EPDM, NBR ve polikloropren byle davran gsterir.
32
3. Zincir kesilmesi: polimer zinciri krlr, bileiin yumuamasna ve anma
direncinin azalmasna neden olur. NR byle bir bozunma davran gsterir.
4. Oksijen kprleri oluur.
Kauuk yapsnda balangta en ok bulunan ba tr polislfr balardr, bu
balar dislfr ve monoslfr balarna gre d etkilere daha duyarl, syla kolaylkla
krlabilen, kararsz ve ba enerjisi en dk ba trdr. Yalanma sresince polislfr
balarnn says azalrken nonoslfr balarnn says artar. Ayrca bu srete apraz
ba younluunun artna ve yksek sertlie neden olan oksijen balar oluur.
Polislfr balarnn termal ayrmas oksijen balarnn olumasndan daha hzl
gerekleir. Oksijen balar sadece kauuk yzeyinde deil ayn zamanda i ksmlarda
da oluur (Jitkarnka ve ark., 2007).
ekil 3.7.de karbon siyah dolgulu doal kauuun rijitliine oksijenin ve
scakln etkisi gsterilmitir. 110 Cde zincir kesilmesi baskn iken, 50 Cde apraz
balanma baskndr. Bir ksm oksijen de paralanma veya apraz balanmaya yol
amakszn, molekl zincirine kimyasal olarak balanr, bu durumda yalanmaya etkisi
olmaz.
NR, IR ve IIR zincirleri balangta paralanrlar, malzeme yumuar, yalanma
arttka, apraz balanma arlk kazanr, malzeme sertleir. SBR, NBR, BR, CR ve
EPDM
gibi
elastomerlerde
sklama
reaksiyonu
grlr,
malzeme
sertleir
(Savran, 2001).
ekil 3.7. Karbon siyah dolgulu doal kauuun rijitliine oksijen miktarnn ve scakln etkisi
(Hamed, 2001)
33
Termal yalanma, ar piirme scakl ve/veya sresiyle, histerizis s artyla
veya servis scaklklarndaki artla artabilir. Termal yalanma, kkrtle vulkanize
edilen kauuklarda, apraz ba dalmnn deimesine ve polislfr balar yerine
monoslfr balarnn daha baskn olmasna neden olur. Termodinamik kararllk
bakmndan balar yle sralanr: CSC>CS2C>CSXC
Is, oksijenin tesirini arttrr, ayrca snn etkisi ile oksijensiz ortamda
malzemenin zelliklerini deitiren eitli reaksiyonlar meydan gelebilir. rnein;
apraz balarn termik olarak paralanmas, molekllerin kendi aralarnda apraz
balanmas gibi (Jitkarnka ve ark., 2007).
Isdan kaynaklanan yalanma, zelikle rezilyanstaki azalma (Ohlemacher, 2005)
ve kopma uzamasndaki azalma ile kendini belli eder. Doru vulkanizasyon sistemi,
antioksidan ve IIR, EP gibi sya dayankl elastomer seimi ile snn etkisi azaltlabilir.
Jitkarnka ve ark. (2007) yaptklar almada, tat lastiini paralayarak
70 Cde 1 ila 4 hafta yalandrarak zelliklerini incelemilerdir. Kauuk iin nerdikleri
yalanma modeli ekil 3.8.de verilmitir. almada, yalanma sresiyle apraz ba
younluunun arttn ve bu artn birinci haftada hzl bir ekilde gerekletiini
gstermilerdir. Orijinal kauuk vulkanize edilirken apraz balanma % 90 orannda
gerekleir, birinci haftadaki hzl apraz ba art, yapda hala var olan ve oksijen ve
kkrtle apraz balanmaya duyarl kalan % 10luk ksmn tamamlanmasndan
kaynaklanr. Devamnda 3. haftann sonuna kadar apraz ba younluundaki art hz
daha yavatr. 4. hafta yine hzl bir art grlr. Bu art, oksidatif yalanmann da
etkisiyle oksijen kprlerinin kurulmas ve apraz balarn yeniden dzenlenmesi
nedeniyle meydana gelir.
3.5.2. Ozon etkisi ile yalanma
zellikle gerilme altndaki doymam elastomerler ozona kar ok hassastrlar,

gerilme dorultusuna dik ynde ozon atlaklar oluur. Scaklk ve nem ozon
atlaklarnn oluumunu hzlandrr. Kauuk karmna mum (antiozon wax) ilavesi
ozona kar uygulanan en bilinen yntemdir. Mum yzeye nfuz ederek koruyucu film
oluturur. Bu koruma ekli mum film krlmad srece yeterlidir. Bu durum genellikle
statik uygulamalar iin geerlidir. Dinamik uygulamalarda ise, mum film yrtlr ve
ciddi atlaklar oluur. Bu durumda mumun yan sra antioksidanlar da kullanlmaldr
(Savran, 2001).
34
ekil 3.8. Jitkarnka ve ark. kauuun yalanmas ile ilgili nerdikleri model, a) yalanmam, b) 70 Cde
hafta yalanm ve c) 70 C drt hafta yalanm kauuk yaps (Jitkarnka ve ark., 2007)
3.5.3. Ik ve hava artlar
Gne n, zellikle ultraviyole nlar, kauuk yzeyinde oksijenin tesirini

arttrarak okside bir kauuk filmi meydana getirir. Bu film geliigzel ynlerde
birbirleriyle birleen atlaklardan oluur, bu durum fil derisi oluumu olarak da
isimlendirilir. zellikle ak renkli kauuklarda rastlanr, karbon siyah ultraviyole n
iyi absorbe ettiinden bu oluuma siyah elastomerlerde rastlanmaz (Savran, 2001).
35
3.5.4. Yorulma
Tekrarlanan gerilmelere maruz kalan elastomer paralarn dayanm azalr,

kopma dayanmnn ok altndaki gerilmelerde kopma oluabilir, buna neden yorulma
olaydr. Elastomer paralar uygulanan mekanik enerjiden kaynaklanan snmadan
dolay, hzl bir ekilde yalanmaktadr. Scaklk, oksijen veya ozonun varl,
uygulanan gerilmenin genlii ve frekans atlak oluumunda etkili olmaktadr. atlak
oluumu, ozon atlaklarnda olduu gibi, kuvvet ynne dik dorultuda ve gerilmenin
maksimum olduu blgelerde olmaktadr. Genelde, antiozonatlar yorulma atlamasna
kar da iyi gelmektedir (Savran, 2001).
3.5.5. Zehirli metaller
Kauukta zlebilen nikel, bakr, kobalt, mangan ve demir gibi baz ar metal
bileikleri oksidasyon katalizrleri olarak etki ederek yalanmay hzlandrrlar. Bu gibi
metaller kauuk zehirleri olarak da isimlendirilirler. rnein, SBR iin demir ok
tehlikelidir. Oksidasyona benzer bir bozulma olur, fakat proses daha hzldr. Bakr ve
mangan, ok dk miktarlarda dahi, i veya pimi haldeki kauuun yalanmasn
hzlandrr. Kauuk nce yumuar, daha sonra da sertleir. Zehirli metaller eer
kauukta znmemi durumda ise, etkileri zayflar (Savran, 2001).
36
4. TAIT LASTNN YAPISI VE MALZEMES
4.1. Tat Lastiinin Yaps
Bir lastik kesiti incelendiinde birbirinden farkl grevleri olan, farkl

konstrksiyonlara ve malzemelere sahip eitli blmlerden olutuu grlmektedir.
ekil 4.1.de de grlen bu blmler, aada aklanan eitli grevleri yerine
getirirler.
ekil 4.1. Tat lastiinin yaps (www.discounttiredirect.com)
Srt: Lastiin, yolla temasn salayan en st blmdr. Srt deseninin anmaya

kar dayankl olmas, yola iyi tutunmas, suyu hzla boaltabilmesi, yuvarlanma
direncinin dk olmas, grlt ve titreim oluturmamas hedeflenir.
Yanak: Lastiin topuk ve omuz blgesi arasnda kalan blgesidir. Yanak,
direksiyon kontrol karakteristiini, tama ve konfor estetiini belirlerken, lastie
esneklik de salar. Karkas yapnn liflerinin eitli yol artlar sonucunda anmasn
nleyen yanak, ayna zamanda en ok gzle grlen blm olduu iin estetik anlamda
nem tar. Lastiin markas, modeli ve dier teknik detaylar lastiin yanak blmnde
yer alr.
Omuz yaps: Srt ile yanan birletii ve kaln kauuktan yaplm blgeye
omuz denir. Srt deseninin kenarlarndaki omuz yaps, lastik iindeki s oluumunu ve
lastiin viraj alma kabiliyetini nemli lde belirler. Yanaktan daha sert bir yapya
37
sahip olan omuz blgesi, hzla dnlen virajlarda anmaya kar dayankl olmak
zorundadr.
Damak teli (topuk teli): Lastii jantn etrafnda tutan blgedir. Gerilmeye
dayankl uzamayan elik tellerden retilir. Damak telinin d hatlar jantn snrlarna
tam oturmal ve lastiin jant zerinde kayma ve sallanmasn engellemelidir.
Topuk: Lastiin janta temas eden ve skca balanmasn salayan blgesidir.
eyfr: Damak telinin d ksmna yerletirilen eyfr karkas yapnn jant
tarafndan andrlmasn ve tahrip edilmesini engeller. Jant ucu zerinde gerekli olan
esneklii salar. Dar bir erit halindeki eyfr, lastiin iine nem ve tozun girmesini de
nler.
Karkas yap: Lastiin alt ucundaki bir damak telinden dierine uzayan destek
blmdr. Damak telinin etrafn dolaarak lastie balanr. Polyester kord bezinden
retilen karkas yapda uzunlamasna lifler yk tar, yatay liflerse yapy birarada tutar.
Kuaklar: Lastik srt deseninin altnda uzanan dar katmanlara kuak ad verilir.
elik ve bez kuaklar olmak zere ikiye ayrlan kuaklar karkastan daha dar ayla
yerletirilir. Yanal skl yksek olduu iin, lastiin taban izindeki ekil
bozukluklarna kar koymasn ve yoldan gelebilecek olan darbelere de dayankl
olmasn salar.
Astar: Lastiin i yzeyindeki ince bir kauuk katman olan astar hava
szdrmazln salayarak lastiin iindeki sktrlm basnl havann dar
kamasn nler.
4.2. Tat Lastiinin Malzemesi
Dardan bakldnda yekpare yapl siyah kauuk grnmndeki lastik

aslnda birok farkl maddenin ileri teknoloji ve pahal retim ilemleriyle
birletirilmesi sonucunda meydana gelmektedir. Yukarda anlatlan lastiin her bir
blm,
zelliklerine
uygun
izelge 4.1.de zetlenmitir.
farkl
malzemelerden
retilir,
bu
malzemeler
38
izelge 4.1. Lastiin blmlerinin malzeme yaplar (Waddell ve ark., 1990)
Kauuklar
Glendirici
Dolgular
Siyahlar
(karbon Siyah)
Srt
Yanak
NR
BR
SBR
NR
BR
SBR
EPDM
N-110
N-550
N-220
N-299
N-330
N-660
Siyah
olmayanlar
elik
koruma kat
NR
BR
IR
Gvde kat
N-330
N-660
Silika
Silika
NR
BR
SBR
IR
kaplama
IR
NR
SBR
N-660
Kil
Pime
sistemleri
Dk/Normal
kkrt
Polimere
uygun
Yksek
kkrt
Normal kkrt
lave katklar
Aromatik ya
Ayrma
nleyiciler
mumlar
antiozonatlar
Adezyon
promotorlar
kobalt stearat
Adezyon
promotorlar,
hexamethilenetetramine
Polimere
uygun
Lastiin srt, yanak ve gvde kat ksmna ait ayrntl reete izelge 4.2.de
verilmitir.
izelge 4.2. Otomobil lastii srt, yanak ve gvde kat malzemelerinin reeteleri (Waddell ve ark., 1990)
Bileen
SBR
NR
BR
Karbon siyah
Proses ya
Stearik asit
inko oksit
Kkrt
eitli katklar
ekme dayanm (MPa)
% Kopma uzamas
% 300 Modl (MPa)
Srt
(phr)
50
50
45
9
3
3
1.6
5.2
19.5
540
8.1
Yanak
(phr)
50
50
50
10
2
3
1.75
10
20.2
580
7.1
Gvde kat
(phr)
70
30
50
8
1
3
2
4.8
15.4
570
6
39
nceki blmde de ifade edildii gibi, lastik bileiminde kauuk yannda her
zaman eitli katklar bulunur. Bu katklar arasnda ncelikle vulkanizasyon
kimyasallar (kkrt gibi) bulunur. Dier katklar lastiin dayanmn arttrmak (takviye
dolgular) veya maliyeti drmek amacyla katlr. Katklarn ilavesi ile lastik deiik
uygulamalar iin gerekli zelliklere kavuur, bunun yannda maliyet ve ilenebilirlik de
iyiletirilir. Lastikte en nemli katk karbon siyahdr. Karbon siyah, dayanm artrr,
lastiin anma ve yrtlmaya kar dayanmn gelitirir, ultraviyole nlardan korur
(Savran, 2001). Lastik hamurunu oluturan malzemeler genel olarak ayn olsa da
kamyon ve otomobil lastiklerinde izelge 4.3.te grld gibi miktar olarak baz
farkllklar gsterirler.
izelge 4.3. Kamyon ve otomobil lastiklerinin malzeme kompozisyonlarnn karlatrlmas
(Basel Convention, 2010)
Malzeme
Kauuk
Karbon Siyah
Metal
Kort
inko Oksit
Kkrt
Katklar
Otomobil Lastii
(% a.)
45
23
16
6
1
1
8
Kamyon Lastii
(% a.)
42
24
25
2
1
40
5. ATIK LASTKLERN GER KAZANIMI
5.1. Trkiyede Atk Lastik Ynetimi
Lastik Sanayicileri Derneinin (www.lasder.org) 2010 yl verilerine gre

Trkiyede her yl yaklak 180,000 200,000 ton civarnda mrn tamamlam lastik
(TL) olumaktadr. Bu say Avrupa Birlii lkelerinde 2008 yl verilerine gre 3.2
milyon tona ulamaktadr. T.C. evre ve ehircilik Bakanlnn, 25 Kasm 2006
tarihinde Resmi Gazetede yaynlanan 26357 sayl mrn Tamamlam Lastiklerin
Kontrol Ynetmelii ile birlikte mrn tamamlam atk lastiklerin; evreye zarar
verecek ekilde dorudan veya dolayl olarak alc ortama verilmesinin nlenmesi, geri
kazanm veya bertaraf iin toplama ve tama sisteminin kurulmas, ynetim plannn
oluturulmas ve mrn tamamlam lastiklerin ynetiminde gerekli dzenlemelerin ve
standartlarn salanmas amalanmtr. Bu ynetmelik gereince lastik reticilerinin
her yl rettikleri lastiin belli bir miktarn geri toplamas gerekmektedir. Ynetmelikte
bu miktarlar 2007 iin % 30, 2008 iin % 35, 2009 iin % 40, 2010 iin % 45 ve 2011
iin % 50 olarak belirlenmitir. Lastik reticileri, topladklar mrn tamamlam
lastikleri bertaraf edilmek zere eitli kurululara vereceini taahht etmektedir (TL
Ynetmelii, 2006).
evre ve ehircilik Bakanl Atk Ynetimi Dairesi Bakanl verilerine gre
lkemizde 2011 yl itibariyle mrn Tamamlam Lastiklerin Kontrol Ynetmelii
kapsamnda geri kazanm lisans alan iletme says on tr. Bu iletmelerin faaliyetleri
arasnda rejenere kauuk imalat, granl kauuk imalat ve piroliz gibi eitli geri
dnm prosesleri yer almaktadr. Toplam kapasiteleri 101,000 ton/yl olan bu
iletmelerde 2010 yl itibariyle yaklak 33,400 ton TLnin geri dnm
salanmtr. Ayrca, 21 adet imento fabrikasna TLleri yakt olarak kullanmak
zere lisans verilmitir. Bu fabrikalarn toplam kapasiteleri 110,000 ton/yldr ve 2010
yl itibariyle yaklak 39,000 ton TL enerji geri kazanm amacyla yaklarak bertaraf
edilmitir (Segin, 2011). Trkiyede yllara gre TLlerin deerlendirilmesi ekil
5.1.de verilmitir.
41
40,000
Geri kazanm
Enerji amal yakma

33,400
35,000
Miktar (ton/yl)
39,000
30,000
25,000
18,150
20,000
17,400
14,500
15,000
9,700
10,000
4,850 5,000
5,000
0
2007
2008
2009
2010
Yllar
ekil 5.1. Trkiyede yllara gre TLlerin deerlendirilmesi (Segin, 2011)
lkemizde son yllarda atk lastiklerin geri dnm konusunda yaplan

akademik almalar da artmtr. Bu almalarda ele alnan konular arasnda beton ve
asfalta atk kauuk katlmas durumunda dayanm ve performans aratrmas, atk
lastiklerden yakt elde edilmesi, yap eleman olarak atk lastiklerin kullanlmas
saylabilir (Topu, 1995; Yeilata ve ark., 2008; Emirolu ve ark., 2009).
5.2. Atk Lastiklerin Deerlendirilme Yntemleri
2006 yl verilerine gre dnyada toplam 21.4 milyon ton ham kauuk (doal ve
sentetik) retilmitir. Bu malzeme kullanlarak 43 milyon ton kauuk rn elde
edilmitir. retim srasnda bunun % 10u atk hale gelmekte, geriye kalan 39 milyon
ton da birka yl iinde servis mrn tamamlayarak atk haline gelmektedir. Tat
lastikleri bu atk kauuklar iinde en byk ksm oluturmaktadr. 2008 ylnda
dnyada yaklak 14 milyon ton lastik mrn tamamlamtr (Dijkhuis., 2008;
www.lasder.org).
Atk lastiklerin deerlendirilmesinde zm aranrken mutlaka aadaki
durumlar gz nnde bulundurulmaldr (De ve ark., 2005);
atk lastikleri deerlendirme prosesleri evreye zararl etkiler iermemelidir,
tercihen bu prosesler, ham madde dnm salayarak doal kaynaklarn

korunmasna yardmc olmaldr,
42
bu prosesler yaygn kullanma uygun olmal ve elde edilen rnlerin ticari deeri
olmaldr,
ekonomik olarak maliyeti yksek olmamaldr,
bu proseslerin, koruma ve geri dnm amacyla kurulan endstrilere zarar

minimum olmaldr.
izelge
5.1.de
atk
lastiklerin
deerlendirilme
yntemleri
verilmitir.
Gnmzde atk miktarnn artmas ve oluturduklar zararlar gz nne alnarak, atk

lastiklerin
deerlendirilmesinde,
dorudan
deerlendirme,
piroliz
ve
termik
deerlendirme dnda daha verimli yntemlerin gelitirilmesi gerektii anlalmtr.

izelge 5.1. Atk lastiklerin deerlendirilme yntemleri (Dijkhuis., 2008).
Yntem
Dorudan deerlendirme
Aklama
Mevcut haliyle yeniden kullanma
Atk lastii kaplayarak kullanma
Granl olarak kullanma
Hammadde olarak deerlendirme
Piroliz
Termik deerlendirme
imento fabrikalarnda vb. yakma
Malzeme olarak deerlendirme
Devulkanizasyon
ekil 5.2.de atk lastiklerin deiik alanlarda kullanm oranlarnn yllara gre
deiimi verilmitir (Shulman, 2008). Atk lastiin dolgu olarak kullanlma oran yllara
gre azalrken, devulkanizasyon ve pirolizin dahil olduu geri dnm art
gstermektedir.
70
60
50
40
30
20
10
0
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2003
2004
2005
2006
Dolgu
62
56
49
40
35
35
26
24
18
13
Yeniden kullanma
11
10
10
11
Kaplama
13
12
12
11
11
11
13
12
11
10
Geri Dnm
11
18
19
21
25
27
32
34
Enerji
14
18
20
20
21
23
24
27
35
37
ekil 5.2. Atk lastiklerin deiik alanlarda kullanm oranlarnn yllara gre deiimi (Shulman, 2008)
43
5.2.1. Dorudan deerlendirme
Atk lastiklerin dorudan deerlendirme yntemlerinden ilki lastiklerin hibir

ileme tabi tutulmadan olduu gibi kullanlmasdr. Atk lastik bir btn olarak pek ok
farkl yerde kullanlabilir. Gemilerin yanamas iin iskelelerde takoz olarak, ocuk
parklarnda oyun ekipman olarak ve deniz veya toprak dolgusunda kullanlabilir.
Atk lastiin dorudan deerlendirilmesinde bir dier yaygn uygulama, lastiin
kaplanp yeniden kullanlmasdr. Kaplama lastikler, yeni lastiklerden % 50 daha ucuz
olmaktadr. Kamyon lastikleri hurdaya kartlmadan nce birden ok kez kaplanp
kullanlabilir. Dorudan deerlendirmede lastiin kullanld bir dier alan da
lastiklerin resif olarak kullanlmasdr. Lastik resifler, balk habitatlar iin uygun
ortamlar olutururlar.
Mekanik paralama yntemiyle atk lastikler eitli boyutlarda granller haline
getirilerek, spor pistleri veya ocuk oyun alanlarnda zemin kaplamas olarak veya
beton ve asfalta katlarak bu malzemelerin elastiklik zelliini arttrmak iin de
kullanlmaktadr (Dijkhuis., 2008; Basel Convention, 2010).
5.2.2. Hammadde olarak deerlendirme
Atk
lastiklerin
hammadde
olarak
deerlendirilmesi
piroliz
prosesiyle
gereklemektedir. Piroliz, organik maddelerin oksijensiz ortamda 500 800 Cde

stlarak gaz, kat veya sv rnlere ayrlmas (bozundurulmas) ilemidir. Pirolizde
teorik olarak gerekli s miktar, organik maddenin kimyasal yapsn bozacak ve yeni
kimyasal maddelerin oluumunu salayacak dzeyde olmaldr. Atk lastiklerin
pirolizinden elde edilen rnler; pirolitik ya (aromatik yalar), karbon siyah, elik tel
ve yanc gazlardr. Bu rnlerin dalm ve zellikleri izelge 5.2. ve izelge 5.3.te
verilmitir.
izelge 5.2. Piroliz scaklna bal olarak rn dalm (UCLLNL/DOE, 1994)
Reaktr Scakl ( C)
Gaz %
Sv %
Kat %
500
42
52
600
10
50
40
700
15
47
38
800
31
40
29
44
izelge 5.3. Atk lastiin pirolizinden elde edilen rnler (UCLLNL/DOE, 1994)
rn
Bileim
zellikler
Gaz
Dk kkrt ierikli hidrokarbon karm
Sv
Aromatik yalar
Kat
Karbon siyah
Isl deeri: 19 45 MJ/m3

(500 1,200 Btu/ft3)
Isl deeri: 42 MJ/kg
(18,000 Btu/ lb)
Isl deeri: 28 33 MJ/kg
(12,000 14,000 Btu/lb)
Atk lastiin pirolizinden elde edilen gazlar yksek sl deeri nedeniyle uygun
artlarda depolanabilmesi halinde doal gaz ve propan yerine kullanlabilmekte, elektrik
ve s retmek amacyla brlrlerde yaklabilmektedir. 10 ton atk lastik/gn ileme
kapasitesine
sahip
bir
tesiste
ortalama
900
1000
m/gn
gaz
retimi
salanabilmektedir. Pirolizden elde edilen ya, Atk Yalarn Kontrol Ynetmeliine

gre 1. snf atk ya kategorisine dahil edilmitir (Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii,
2004). retilen yalar, atk ya tama lisans olan aralarla rafinerilere ve atk ya geri
dnm tesislerine gnderilerek deerlendirilmektedir. Piroliz ilemi ile geri kazanlan
temel maddelerden birisi de karbon siyahdr. Karbon siyah gnmzde birok sanayi
kolunda temel hammadde veya katk maddesi olarak kullanlmaktadr. Piroliz sonucu
ortaya kan piroliz karbon siyah piyasada kullanlanlara gre ok daha ekonomik bir
rndr (www.pyroliz.com).
5.2.3. Termik deerlendirme
Tat lastiinin % 90dan fazlas organik malzemelerden olutuu iin

32.6 MJ/kg gibi yksek bir sl deere sahiptir (kmrn sl deeri: 18.6 27.9 MJ/kg)
(Dijkhuis, 2008). Bu nedenle bata imento fabrikalar ve enerji santralleri olmak zere
eitli tesislerde yakt olarak kullanlmaktadr. Ancak bu uygulamann, yanma sonucu
kan gazlarn evreye verdii zarar ve bu lastikleri yakacak lisansl frnlarn yeterli
sayda olmamas bakmndan snrlamalar vardr.
1993 ylnda ngilterede kurulan bir enerji santralinde ylda 90,000 ton atk
lastik yaklarak 25,000 ev iin yetebilecek 20 MW elektrik enerjisi retilmitir. Bu
uygulamann dezavantaj maliyetinin yksek olmasdr (Dijkhuis, 2008).
45
5.2.4. Malzeme olarak deerlendirme
Yukarda
aklanan
yntemlerin
hepsi
atk
lastiklerin
rn
olarak
deerlendirilmesine yneliktir. Malzeme olarak bir geri dnm sz konusu deildir.

Oysa atk miktarnn bykl ve bu tr deerlendirmelerin ortaya kard ilave
problemler dnldnde malzeme olarak geri dnm, yani atk lastiin
devulkanizasyonla kalplanabilen kauuk malzemeye dntrlmesi konusunda
allmas ve bu ekilde elde edilen kauuun kullanm yerlerinin belirlenmesinin
gereklilii ortaya kmaktadr.
5.3.
Atk Lastiklerin Paralanmas
Atk
lastiklerin paralanma prosesleri,
kullanlan ekipmanlara (bakl
paralayc, tc, ekstrder) ve paralama koullarna (oda scaklnda veya

kriyojenik paralama) bal olarak deiiklikler gsterir. Prosesin seimi atk kauuun
kullanlaca yerin zelliklerine uygun olarak, istenilen tane boyutu, tane boyut
dalm, tanelerin yzey morfolojisi ve kauuk tozunun saflna gre belirlenir.
Kullanlan tm ekipmanlarda temel prensip atk lastiklerin mekanik olarak
paralanmasdr (De ve ark., 2005). Paralama koullarnn, elde edilen kauuk tozunun
yap ve zelliklerine etkileri aada detayl olarak verilmitir.
5.3.1. Oda scaklnda paralama
Atk lastiklerin oda scaklnda paralanarak boyutlarnn kltlmesi ilemi

tamamen mekanik prensiplere gre yaplmaktadr. Atk lastikler, ilk aamada n
paralamaya tabi tutulur ve genellikle 5 cm boyutunda paralanr. Bu ilemle atk
lastiin hacmi azaltlr ve bylece depolama hacmi ve tama maliyetleri de drlm
olur. n paralama ileminde kullanlan makinelerin byk ounluu karlkl olarak
dnen iki milden olumaktadr. Bu tr sistemlerde millerde oluan yksek tork
yardmyla her trl atk lastik kolaylkla paralanabilmektedir. Atk lastik ierisindeki
elik teller, paralayc ve tc makinelerdeki yrtlma ve anmann % 70ini
oluturduu iin, atk lastikleri paralama ilemi balamadan nce, elik tel ksmlarnn
ayrtrlmas gereklidir (De ve ark., 2005).
46
Atk lastiklerin boyutlar n paralaycda kltldkten sonra, ap 10 mmden
daha kk olan granl haline getirilmektedir, ardndan manyetik bir sistem kullanlarak
atk lastiin ierisinde kalan elik teller ve rzgar elekleri yardmyla da elyaflar
ayklanmaktadr. Baz uygulamalarda kullanlmak zere tane ap daha kk olan
lastikler elde etmek iin ardk tme ilemi de uygulanabilmektedir (De ve
ark., 2005).
Oda scaklnda paralamann modifiye edilerek uyguland bir yntem de
slak paralama yntemidir. Paralama oda scaklnda ancak sv bir ortamda yaplr.
Bu yntemde kauuk, sv ortamda ki bu sv genellikle sudur, tc iki tekerlek
arasnda paralanr. Bu yntemle 20 30 m boyutunda kauuk tozlarnn retildii
bildirilmitir (Adhikari ve ark., 2000). Bu ince tozlarn avantaj ekstrzyondan ve
kalenderden kan kauuk levhalarnn daha dzgn yzeyli olmasdr.
5.3.2. Kriyojenik paralama
Kriyojenik paralama yntemiyle lastik geri kazanm ileminde, lastik veya

lastik paralar 80 Cnin altnda soutulmakta ve lastie cam gibi krlganlk zellii
verilmektedir.
Soutma
ilemi
uygulandktan
sonra,
lastik
mekanik
olarak
paralanmaktadr. Atk lastiklerin ok ince ve temiz olmasnn istendii durumlarda

kriyojenik paralama yntemi daha ekonomik olmaktadr (De ve ark., 2005; Myhre ve
MacKillop, 2002).
Kriyojenik paralamann maliyeti, 388 m iin 0.4 dolar/kg, 177 149 m iin
0.6 0.8 dolar/kgdr. Lastik retiminde orijinal hammaddenin iine % 5 kriyojenik
olarak paralanm kauuk tozu katmann, maliyeti lastik bana yaklak 0.1 0.54
dolar ucuzlatt bildirilmitir (Adhikari ve ark., 2000).
5.3.3. Oda scaklnda paralama ve kriyojenik paralamann karlatrlmas

Kriyojenik paralamayla elde edilen kauuk tozlarnn yzeyleri daha dzgndr
ve daha kk yzey alanna sahiptir, bu durum oda scaklnda paralamayla elde
edilen toza gre revulkanizasyonda bu tozu daha az aktif yapar. Kriyojenik
paralamayla elde edilen toz kauuk bileimine katld zaman polimere zayf bir
fiziksel ba ile balanr. Oda scaklnda paralamayla elde edilen toz, yzeyi daha
przl olduu iin yzeyindeki boluklar sayesinde polimer zincirleriyle daha kuvvetli
47
bir fiziksel balanma salanr (De ve ark., 2005). Oda scaklnda ve kriyojenik olarak
paralanan kauuk tozlarnn SEM grntleri ekil 5.3.te verilmitir. Oda scaklnda
elde edilen kauuk tozlar kriyojenik paralamaya gre daha elastiktir. Toza katlacak
kimyasallar tozun her yerine etkin bir ekilde yaylrlar. (Jana ve ark., 2007). Oda
scaklnda paralanan kauuk tozlar, kauuk bileiminde yeniden kullanm ve
devulkanizasyon iin daha iyi fiziksel zelliklere sahiptir.
ekil 5.3. Kauuk tozlarnn SEM grntleri a) Oda scaklnda paralanm b) Kriyojenik olarak
paralanm (Pehlken ve Essadiqi, 2005)
Kriyojenik paralama ileminde oda scaklnda yaplan paralama ilemine

kyasla daha az enerjiye ve daha az makineye gerek duyulmaktadr. Kriyojenik
paralama ileminin bir dier avantaj da atk lastik iersindeki elik ve elyaf ksmnn
ayrlmasnn kolayl ve bunun sonucunda da daha temiz bir rnn elde
edilebilmesidir. Ancak sv azot fiyatnn yksek olmas ve soutma maliyeti bu
sistemin zayf yanlar olarak ortaya kmaktadr (Bilgili ve ark., 2003). Bu nedenle
araba lastii gibi pahal olmayan kauuklar iin ekonomik bir proses deildir. Bununla
birlikte florokarbon kauuklar gibi pahal kauuklar iin daha ekonomik bir yntem
olduu sylenebilir. Azot inert bir atmosfer oluturduu iin kriyojenik paralamayla
elde edilen kauuk tozunun yzeyindeki oksidasyon oda scaklnda paralamayla elde
edilen toza gre daha dktr. Paralayc ekipmanlardaki anma oda scaklnda
paralama ynteminde daha fazladr (Isayev, 2005).
Atk lastik geri kazanm ilemlerindeki temel parametrelerin, kriyojenik
paralama ve oda scaklnda uygulanan mekanik yntemler asndan karlatrlmas
izelge 5.4.te verilmektedir.
48
izelge 5.4. Oda scaklnda uygulanan mekanik yntem ve kriyojenik olarak atk lastik paralama
ynteminin karlatrlmas (Basel Convention, 2010)
Parametre
Mekanik Paralama Yntemi
Kriyojenik Paralama Yntemi
alma scakl
Ortam scakl veya daha yksek
(maksimum scaklk 120 C)
80 C veya daha dk ( 100 C)
Boyut kltme prensibi
Kesme, yrtlma, makaslama
Gevrek lastik paralarn krma
Tane yzeyi
Sngersi ve kaba
Dz ve przsz
Tane boyut dalm
Parack boyutunda dar bir

dalm, tme aamasna gre
snrl boyut kltme
Sadece tek bir ilemle, tane

boyutunda geni bir dalm eldesi
(0.2 mm ile 10 mm arasnda)
Bakm maliyeti
Yksek
Dk
Elektrik tketimi
Yksek
Dk
Sv azot tketimi
Yok
1 kg lastik iin 0.5 1 kg sv azot
5.4. Kauuk Tozlarna Uygulanan Yzey lemleri
Atk kauuklar toz haline getirildikten sonra eitli n ilemlere maruz

braklrlar. Kauuk tozlarnn yzey aktivasyonunu salamak iin uygulanan bu
ilemlerin iki temel amac vardr (De ve ark., 2005);
devulkanizasyon kimyasallarnn ve prosesin etkinliini arttrmak, bir anlamda

yzey devulkanizasyonu salamak,
kauuk tozunun orijinal kauuk veya dier polimerlere katlmas durumunda, iyi
bir ara yzey ba salamak iin tozun yzey enerjisini drmek ve
slanabilirliini arttrmak.
Kauuk tozlarnn yzey aktivasyonu eitli kimyasallar katlarak veya mekanik
ve fiziksel aktivasyonla salanabilir.
5.4.1. Kimyasallar katlarak toz yzeyinin aktivasyonu

Kimyasal aktivasyon, tozun yzey polaritesini arttrmak iin kauuk tozunun
halojenlenmesiyle salanabilir. Bu ilem zellikle poliretan gibi polar polimerlerle
uyumu arttrr. Bir dier etkisi ise tozun yzeyindeki ift ba konsantrasyonunun ve
pime yeteneinin artmasdr.
Colom ve arkadalar (2006) atk lastik tozlarn, slfrik asitle (H2SO4), silan
balama ajanlaryla ve trikloroizosiyanrik asitle (TCI) ileme tabi tutmulardr. Bu
49
kimyasallarn iinde mekanik adezyonun gelitirilmesinde en iyi sonucu, kauuk
yzeyini przlendirerek ara yzey adezyonunun artmasn salayan H2SO4n
verdiini tespit etmilerdir.
Kauuk tozlarnn yzey polaritesi oksijen, hidrojen veya amonyak atmosferinde
plazma uygulamasyla da deitirilebilir. Bylece, yzey polaritesinin artmas, kauuk
paralarnn termoplastikler veya dier polimer malzemelerle uyumunu daha da arttrr.
Bunlarn dnda kauuk tozlarnn aktivasyonu, 80 C parafinik yada
zndrlm polioktenamer veya metakrilik asit uygulamasyla da yaplabilir (Myhre
ve Mackillop, 2002).
Alkol ve ketonlarn da yzey ilemlerinde kullanld Isayev (2005) tarafndan
ifade edilmitir. Bunlar arasnda kauuk tozunun yzey devulkanizasyonunda en iyi
sonucu 2-butanoln verdii ortaya konulmutur.
5.4.2. Toz yzeyinin mekanik veya fiziksel aktivasyonu
Kauuk tozlarnn mekanik yzey aktivasyonu, boluu ok kk olan

(0.1 mmnin altnda) iki silindirli tcde yksek kesme kuvvetleri etkisinde
tlmesiyle salanr. Bu mekanik ilem, i kartrc veya ekstrzyonda da
yaplabilir. Reaktif bileenlerin eklenmesi mekanik yzey aktivasyonunun etkinliini
arttrr.
Aktivasyon
prosesi
srasnda
reaktivitesi
yksek
kkrt
gruplarnn
oluturulmas iin hzlandrclar eklenebilir ve kauuk paralarn yzeyinde apraz

balarn aktive olmas iin peroksitler ilave edilebilir (De ve ark., 2005).
5.5. Kauuk Tozunun Dolgu Olarak Kauuk Bileimine Katlmas
Kauuk tozunun, gerek lastik bileimine gerekse dier kauuk rnlerin

bileimine, yzey aktivasyonu yaplarak veya yaplmadan katlmas bilinen bir
uygulamadr. Burada nemli olan rn zelliklerinin bu durumdan nasl etkileneceinin
bilinebilmesidir. Orijinal kauuk bileimine kauuk tozu katlmasnn, bileimin
mekanik zelliklerine etkisi aadaki faktrlere baldr (Isayev, 2005):
Kauuk atn ya
Kauuk tozunun bileimi
Paralama prosesi
50
Tozun safl
Tane boyutu ve tane boyut dalm
Kauuk tozunun konsantrasyonu
Tozun katlaca bileimin tr

Btn bu faktrler; rnn yalanma direncini, dolgu matris ara yzey ban ve
sonuta da rnn nihai zelliklerini etkiler.

Kauuk tozunun kompozit malzeme retiminde kullanlmas durumunda, ekli
bozuk ve przl yzeyler (oda scaklnda paralama), kresel ekilli ve dzgn
yzeyli
(kriyojenik
paralama)
partikllerle
karlatrldnda
partikl-matris
adezyonunu arttrr.
Yaplan almalarda, herhangi bir ilem grmemi kauuk tozunun kauua
dolgu olarak katlmas durumunda, mekanik zelliklerdeki ortalama kaybn, arlka
her yzde birlik ilavede % 1 olduu ifade edilmitir (Isayev, 2005; Julian, 2005). Bu
nedenle bileime katlacak kauuk tozu oran tat lastii retiminde % 5 (Isayev, 2005),
dier kauuk rnlerde % 10 (Julian, 2005) ile snrlandrlmtr. zelliklerdeki bu
azalmaya ramen bileime kauuk tozu katlmas baz avantajlar da salamaktadr.
Kartrma sresinin ksalmas ya mukavemette iyileme, piirilmemi rnlerde ekil
stabilitesi, pime sresinin azalmas ve kalplamann kolaylamas bunlar arasnda
saylabilir. Kauuk tozu katlan bileim lastiin eitli ksmlarnda, rnein i
kaplamasnda veya radyal gvde katnda kullanlabilir. Dier uygulamalar arasnda;
hortumlar, bantlar, srtnen malzemeler, amurluklar, kap arpma tamponlar, hava
deflektrleri saylabilir. Kauuk tozunun tane boyutunun zelliklere etkisi ekil 5.4.te
gsterilmitir. Tane boyutu azaldka, bileimin dinamik ve mekanik zelliklerinin daha
az etkilendii grlmektedir.
Naskar ve arkadalar (2000) 100 m ile 650 m arasndaki tane boyutuna sahip,
ilem grmemi atk lastik tozlarn NRye katarak yaptklar almada, tane boyutu
azaldka, lastik tozundaki polimer orannn azaldn fakat dolgu (karbon siyah, silika
vs.) ve metal (Cu, Fe, Ni, Mn, Cr) miktarnn arttn gstermilerdir. Bu, kauuun
solventte znen ksmnn azalmasna neden olmaktadr. En uygun tane boyurtunun
160 m ile 205 m aral olduunu ifade etmilerdir. Yine ayn almada, TGA
analizi sonucunda tane boyutu daha byk olan tozlarn katld karmda ayrmann
daha fazla olduunu da ortaya koymulardr.
51
ekil 5.4. NRye % 20 orannda kamyon srt lastii tozu katlmas durumunda tane boyutunun zelliklere
etkisi (Isayev, 2005)
Li ve arkadalar (2005) yaptklar almada farkl bileim hazrlamlar

(hepsinde ilaveler 10, 30, 50 phr oranndadr): I. bileimde, atk lastik tozunu herhangi
bir ilem yapmadan dolgu olarak NR iine katmlar, II. bileimde atk lastik tozunu
devulkanize ederek NR iine dolgu olarak katmlar, III. bileimde ise atk lastik tozunu
devulkanize ederek NR orann azaltp onun yerine katmlar. Sonuta mekanik
zelliklerin III. > II. > I. bileim eklinde deitiini gstermilerdir. Ayrca iyap
incelemesinde (SEM analizi) matrisle en iyi uyumun III. bileimde salandn
grmlerdir.
Yaplan bir almada, maksimum tane boyutu 0.42 mm olan kamyon srt
lastiinden elde edilen kauuk tozunun, yzeyi sv polimer katlarak aktive edilmi ve
edilmemi durumda deiik oranlarda NR ve SBRye katlmasyla zelliklerin nasl
deitii aratrlm ve sonular ekil 5.5.te gsterilmitir (Isayev, 2005). ekme
dayanm her iki kauukta da dmtr ancak yzeyi aktive edilen kauukta bu d
daha az olmutur. Burada, yzeyi ilem grm kauuk tanesinin, vulkanizasyon
reaksiyonuyla matrise balanmasnda, tane ve matris arasndaki ara yzeyde daha
yksek bir stabilite salanmtr. lem grmemi kauuk tozunun etkisi ise inert bir
dolgunun etkisiyle mukayese edilebilir. Dier zelliklerin de benzer ekilde etkilendii
ekil 5.5.te grlmektedir.
52
ekil 5.5. Yzeyi ilem grm (apraz balanabilen sv polimer katlarak) ve grmemi, maksimum
0.42 mm tane boyutlu, kauuk tozunun (oda scaklnda paralanan kamyon srt lastii) NR ve SBRye
deiik oranlarda katlmas durumunda zelliklere etkisi (Isayev, 2005)
5.6. Atk Lastiklerin Devulkanizasyonu

Atk lastikler gibi kauuk rnler faydal mrn tamamladktan sonra,
vulkanize
edilmi
olmalar
nedeniyle
tekrar
ilenememekte
ve
atk
haline
gelmektedirler. Tekrar ilenebilmeleri iin vulkanizasyonla oluturulan apraz balarn

krlmas gerekir. Bylece malzeme yeniden vulkanize edilebilir veya kullanl rnlere
dntrlebilir yani ilenme kolayl kazanr. Devulkanizasyon, ana zincir
yapsndaki CC balarndan daha zayf olan ve zincir yaplarnn arasnda yer alan SS
ve SC apraz balarn krma ilemidir.
Devulkanizasyon
esasnda
vulkanizasyonun
tersidir.
Devulkanizasyon
konusunda yaplan ilk almalar eski tarihlere dayansa da, atk kauuk miktarnn
artmas ve oluturduklar sorunlarn giderek oalmas nedeniyle son yllarda konuya
ilgi daha da artmtr. Kauuun devulkanizasyonundaki esas zorluk, kauuun
malzeme olarak sahip olduu faydal zelliklerinden dn vermeden geri dnmn
salanabilmesidir (Adhikari ve ark., 2000).
Kkrtle vulkanize edilen kauuklarn boyutlu a yapsnda oluan balar ve
ba enerjileri izelge 5.5.te verilmitir.
53
izelge 5.5. Vulkanize kauuun a yapsndaki balar ve enerjileri (Rajan, 2005)

Ba tr
CC
CSC
CSSC
CSxC (x 3)
Ba Enerjisi (kJ/mol)
349
302
273
256
Bu veriler en kararl balarn CC balar, sonra CS ve SS balar olduunu

gstermektedir. SS balarnda da S atomunun says arttka kararllk azalr. Bu
yzden dislfr ve polislfr balar s ve kimyasallardan daha kolay etkilenirler.
Devulkanizasyon sresince vulkanize kauuktaki apraz balarn krlmas,
apraz ban miktarna ve trne baldr. Monoslfr balarnn ba enerjileri, poli ve
dislfr balarndan daha yksektir, bu ise monoslfr balarnn orannn dk
olduu vulkanize kauukta devulkanizasyonun kolay olaca anlamna gelir.
Devulkanizasyon sresince kopan apraz balarn yeniden balanmas ve yeni
apraz balarn olumas engellenmelidir. Buna neden olan faktrler arasnda,
devulkanizasyon scaklnn ve sresinin yksek olmas ve devulkanizasyon ajannn
fazla miktarda kullanlmas saylabilir. De ve arkadalar (2006) yaptklar almada,
devulkanizasyon ajannn fazla miktarda kullanlmas durumunda, polimer zincirleri
arasnda apraz balanmaya neden olduunu, yine benzer bir durumu Rajan (2005)
almasnda, devulkanizasyon ajan olarak difenildislfrn (DPDS) kullanlmas
durumunda DPDSnin ayran kkrt radikallerinin kkrt verici gibi davranarak,
devulkanizasyon srasnda yeni mono ve dislfr balarnn olumasna neden olduunu
ifade etmitir. Sanchez (2008) yapt almada, sisteme az miktarda enerji verilerek
polislfr balarnn krldn ancak bu srada koparlmas daha zor olan monoslfr
balarnn olutuunu ortaya koymutur.
Sutantonun (2006) almasnda, s ve kayma gerilmeleri etkisiyle EPDM
kauukta meydana gelen devulkanizasyon reaksiyonunun mekanizmas ekil 5.6.da
gsterilmitir. Is etkisiyle balangta dislfr ve polislfr balar monoslfr
balarna dnr ve dk molekll kkrt bileenleri (hidrojenslfr, kkrtdioksit
ve karbonslfr gibi) ayrlr. Monoslfr balar da kayma gerilmeleri etkisinde krlr.
Daha sonra balarn krlmasyla aa kan S atomlar komu H atomlaryla
reaksiyona girerek kararl (reaktivitesi dk) kkrt
olutururlar.
fonksiyonel gruplarn
54
ekil 5.6. apraz balarn krlmas (Sutanto, 2006)
Devulkanizasyon, s, mekanik enerji ve eitli kimyasallar kullanlarak, tat

lastii gibi vulkanize kauuk atklarn, tekrar vulkanize edilebilen kauuk durumuna
getirilmesi prosesi olarak tanmlanabilir. Proses, vulkanize kauukta var olan apraz
balar krlarak veya polimerin ana zinciri krlarak ya da her ikisi birlikte meydana
gelerek gerekleir (Rajan, 2005). Devulkanizasyonda ama, ana zincir yapsna zarar
vermeden yani depolimerizasyon yapmadan sadece vulkanizasyonla oluan apraz
balar koparmaktr. Ancak, her ne kadar ana zincir yapsna zarar vermek istenmese de
henz kauuun tlmesi aamasnda, ekil 5.7.den de grld gibi apraz
balarn koparlmasnn yannda polimer zincirinde de kopmalar olur.
ekil 5.7. Kauuun mekanik olarak paralanmas srasnda apraz balarn ve polimer zincirlerinin
krlmas (De ve ark., 2006)
Bu durum benzer ekilde, devulkanizasyon ajan kullanlmas durumunda da

ekil 5.8.de grld gibi gerekleir. Devulkanizasyon ajan radikallere ayrlarak
55
apraz balardaki kkrd tutarken ayn zamanda zincir yapnn kopan ksmlarna da
balanr.
ekil 5.8. Dislfrlerle ana polimer zincirinin ve apraz balarn krlmas (Rajan, 2005)
5.7. Devulkanizasyon Ajanlar ve apraz Balarn Koparlmasndaki Rolleri
Devulkanizasyon prosesi sresince eitli amalar iin kullanlan kimyasallar

vardr. Devulkanizasyon kimyasallar, prosesteki fonksiyon ve reaksiyonlarna bal
olarak; devulkanizasyon ajan, katalizr ve plastikletirici yalar olarak sralanabilir.
Devulkanizasyon ajannn kullanm, yeni devulkanizasyon reaksiyonlarnn olumasna
yol aar ve reaksiyonlar hzlandrr. Katalizrler devulkanizasyon sresince sadece az
miktarda kullanlan ve reaksiyonlarn hzlanmasnda etkili olan kimyasal bileiklerdir.
Plastikletirici yalar hem devulkanize kauuun plastikliini arttrr hem de
devulkanizasyon ajannn kauuk matris iinde yaylmasn kolaylatrr (Rajan, 2005).
Plastikletirici ya olarak terpane, am katran (pine oil) veya tall oil kullanlabilir ve
bileime 25 40 phr arasnda deien oranlarda katlr (Myhre ve Mackillop, 2002).
Devulkanizasyon srasnda, devulkanizasyon ajannn fonksiyonu dorudan
apraz balarn koparlmas deildir. apraz balar, kullanlan devulkanizasyon
metoduna gre s ya da mekanik etkiyle koparlr. Devulkanizasyon ajan kopan apraz
ba radikallerini temizler ve yeniden apraz balanmay engeller (De ve ark., 2006).
56
Devulkanizasyon ajanlarnn gelitirilmesi ile ilgili almalar 1910lardan
itibaren balamtr. Ajan olarak zerinde ilk allan malzemeler yksek scaklklarda
kullanlan dislfrler ve merkaptanlardr (Carne, 2009).
Devulkanizasyon
ajanlar;
uygulanan
devulkanizasyon
yntemine,
uygulandklar kauuk trne ve apraz balar etkileme ekillerine gre farkllk

gsterirler. Uygun bir devulkanizasyon ajan semek prosesi semek kadar nemlidir
(Adhikari ve ark., 2000). Her ajan, her yntemde uygun olmayabilir. Ultrasonik
yntemde hibir kimyasal ajan kullanlmazken mikrodalga devulkanizasyonunda ajan
kullanlmas durumunda en etkili ajan DPDSdir. DPDS
makine kimyasal
devulkanizasyonda da dislfr ve polislfr balarnn koparlmasnda olduka etkilidir.

DPDS, ok yaygn olarak kullanlan bir devulkanizasyon ajandr, 180 Cde
aktive olur ve mikrodalga devulkanizasyonunda bu ajan yardmyla kopmas ok zor
olan monoslfr balar da koparlabilir (Sanchez, 2008). Maridas ve Gupta (2003),
DPDSyi asetonda zndrdkten sonra atk lastik tozuyla daha niform bir ekilde
karmasn
salayarak
makine
kimyasal
devulkanizasyonda
kullanmlardr.
Kullanlacak ajann miktar da son derece nemlidir. Rajan ve arkadalar (2005)

yaptklar almada DPDS ve hekzadesilaminin (HDA) devulkanizasyon ajan olarak
200 Cde polislfr balarnn krlmasnda etkili olduunu gstermilerdir. Bu balarn
krlmas sonucunda monoslfr ve dislfr balarnn olutuunu ve DPDS
konsantrasyonunun artmasyla monoslfr ve dislfr balarnn arttn ortaya
koymulardr. Devulkanizasyon prosesi sresince oluan bu monoslfr balarnn
yksek ba enerjilerinden dolay, ne DPDS ne de HDA kullanlarak koparlamayacan
ifade etmilerdir. Bu nedenle ajan miktarnn ok yksek oranlarda olmamas gerekir.
Verbruggen ve ark. (1999) yaptklar almada NR devulkanizasyonunda DPDSnin
200 Cde, EPDM devulkanizasyonunda ise DPDSnin 275 Cde etkili olduunu ve
EPDMe 2.10 4 mol DPDS/cm3 katlmas durumunda apraz ba younluunda % 90
azalma olduunu gstermilerdir. Yine ayn almada sentetik kauuklarn doal
kauuklara gre geri dnmnn daha zor olduunu, rnein; EPDMin NRye gre
termokimyasal devulkanizasyonda DPDSye daha az tepki verdiini, bu farkn da
polimer zinciri ve apraz ba yaplarndaki farktan kaynaklandn ifade etmilerdir.
Bu duruma neden olan dier bir etken de ba enerjisi yksek olan monoslfr
balarnn miktar ve apraz ba younluudur.
Devulkanizasyon ajan olarak kullanlan bir dier kimyasal malzeme de
tetrametiltiyuramdislfrdr (TMTD). TMTD ok fonksiyonlu bir devulkanizasyon
57
ajandr. Devulkanizasyon sresince bir devulkanizasyon ajan olarak, revulkanizasyon
prosesinde de krletirici ajan olarak grev yapar. De ve arkadalar (2006), atk
lastiklerin makine kimyasal devulkanizasyonunda TMTDnin etkin bir devulkanizasyon
ajan olduunu gstermilerdir.
Dislfr
gibi
devulkanizasyon
ajanlarnn
ancak
yksek
scaklklarda
kullanlabilmeleri nedeniyle De ve arkadalar (2000) yeni bir devulkanizasyon ajan

gelitirmilerdir. Bitkisel esasl olan bu devulkanizasyon ajan Renewable Resource
Material (RRM) olarak adlandrlmtr ve temel bileeni diallyldislfrdr. Dier
bileenleri de eitli slfrler ve tiollerdir. RRMnin doal ve sentetik kauuklarn
devulkanizasyonunda kullanlabildiini ifade etmilerdir.
Yehia (2004), fenilhidrazin ve ZnCl2 karmn devulkanizasyon ajan olarak
kullanarak makine kimyasal yntemle kauuun devulkanizasyonunu yapm ve elde
ettii sonularla bu ikilinin ok gl bir devulkanizasyon ajan olduunu vurgulamtr.
Yehia ve ark. (2004), devulkanizasyon kimyasal olarak, pentaklorotiyofenol
(PCTP) kullanarak makine kimyasal yntemle NR ve SBRnin devulkanizasyonunu
yapmlardr.
5.8.
Devulkanizasyon Yntemleri
Devulkanizasyon, atk lastiklerin geri dnmnde potansiyel bir metottur.
Devulkanize kauuk, devulkanize malzemenin yeniden vulkanize edilerek kullanl

rnlere dntrlebildiinin grlmesinden sonra deerli bir atk kauuk formu
haline gelmitir (Adhikari ve ark., 2000).
Birbirinden farkl prensiplere sahip ok sayda devulkanizasyon metodu vardr.
Ayn zamanda konunun evresel etkileri ve gncellii nedeniyle her geen gn yeni
metodlar
gelitirilmektedir.
Aada,
uygulamaya
da
geirilmi
olan
baz
devulkanizasyon metodlar verilmitir (California Environmental Protection Agency

Report, 2004; Adhikari ve ark., 2000):
Kimyasal Devulkanizasyon
Ultrasonik Devulkanizasyon
Mikrodalga Devulkanizasyonu
Biyolojik Devulkanizasyon
Mekanik Devulkanizasyon
Makine kimyasal Devulkanizasyon
58
Bu devulkanizasyon metodlar, uygulanan prosesin esas ve etkin olduu
reaksiyon blgesi asndan izelge 5.6.da verilmitir.
izelge 5.6. Uygulanan prosesin esas ve reaksiyon blgesine gre devulkanizasyon metodlar (California
Environmental Protection Agency Report, 2004)
Metod
Prosesin Esas
Reaksiyon Blgesi
Kimyasal
Kimyasallar/Kimyasal reaksiyonlar
Malzemenin yzeyi
Ultrasonik
Ultrasonik dalgalar
Malzemenin ii
Mikrodalga
Mikrodalgalar
Malzemenin ii
Biyolojik
Mikroorganizmalar
Malzemenin yzeyi
Dier
Mekanik/Buhar
Malzemenin yzeyi
5.8.1. Kimyasal devulkanizasyon
Kimyasal maddeler kullanlarak atk kauuun devulkanizasyonu 1960lardan

beri yaplmaktadr. Kauuk, devulkanize edici maddelerle birlikte miksere konulur ve
stlr. Bu maddeler kartrlr, alkalanr, filtreden geirilir ve istenmeyen atk
kimyasal maddelerin uzaklatrlmas iin kurutulur.
Kimyasal devulkanizasyon prosesinde kullanlmak zere birok kimyasal madde
gelitirilmitir. Bunlarn iinde; petrol esasl solventler, tiyolamin, hidroksit, dislfr
bileikleri veya klorlu hidrokarbonlar saylabilir. Baz kimyasal maddelerle birlikte
reaksiyonlar hzlandrmak iin katalizr de kullanlmaktadr (California Environmental
Protection Agency Report, 2004; Basel Convention, 2010).
5.8.2. Ultrasonik devulkanizasyon
Devulkanizasyon konusunda ultrasonik enerjinin kullanm ile ilgili almalar

ilk kez 1973de yaplmtr. Ultrasonik devulkanizasyon aslnda, ekstrzyon ve ultrason
proseslerinin birleimi olan bir prosestir. Gelitirilen tasarmlar birbirine ok benzer
ancak aralarndaki fark transduserlerin ekstrderdeki yeri ve gerekli ultrasonik enerjiyi
retmek iin kullanlan malzeme ve ekipman farkllklardr. Bu sistemlerde, kauuk
paracklar besleyiciden ekstrdere iletilir, ekstrder mekanik olarak kauuu itme ve
ekme hareketi uygular. Bu mekanik hareket kauuk paracklarnn snmasna ve
yumuamasna neden olur. Yumuayan kauuk ekstrder haznesine doru tanr,
burada kauuk ultrasonik enerjiye maruz braklr. Is, basn ve mekanik olarak
59
inenmenin sonucunda eitli oranlarda devulkanizasyon gerekletirilir (Isayev,
2005). Ekstrderden kan kauuk soutma banyosuna ve sonra da kurutmaya
gnderilir.
5.8.3. Mikrodalga prosesi
Bu proses, s enerjisini ok abuk ve niform olarak atk kauua iletir. Proses

her tr kauua uygulanamaz. Mikrodalgayla snmann salanabilmesi iin
malzemenin polar bir yapya sahip olmas gerekir. Kauukta bu polar yap karbon siyah
ile salanr. Karbon siyah ieren kauuk, iyon veya ara yzey polarizasyonundan
dolay mikrodalga prosesindeki yksek frekanslara duyarldr. 915 veya 2450 MHz olan
mikrodalga enerjisi apraz balar krmaya yeterlidir, ama polimer zincirlerini krmaya
yetmez (California Environmental Protection Agency Report, 2004; Basel Convention,
2010).
5.8.4. Biyolojik prosesler
Bu proses, paralanm kauuun devulkanizasyonu iin eitli bakteri ve

mantarlarn kullanld ve son otuz yl iinde gelitirilen bir prosestir (Stevenson ve
ark., 2008). Vulkanize malzemeler normal mikroorganizma saldrlarna kar direnli
olmasna karn, birok aratrma deiik tipteki mikroorganizmalarn, vulkanize
elastomerlerdeki kkrt balarn bozduklarn ortaya koymaktadr.
Biyolojik devulkanizasyon, tlm ince kauuk ve bakterilerin, scaklk
kontroll bioreaktrde kartrlmasyla uygulanr. Oluan amur, ilemin devam etmesi
iin uygulanan basn ve scakla maruz braklr. Biyolojik kontak sresi yaklak 10
gnden birka yz gne kadar deiebilir. Devulkanize rn mikroorganizmalarn
uzaklatrlmas iin ykanr ve filtreden geirilir, sonra da kurutulur. Devulkanizasyon
derecesinin istenilen oranda salanabilmesi iin kauuk tozlarnn son derece kk
olmas gerekmektedir (Stevenson ve ark., 2008).
5.8.5. Mekanik prosesler
Mekanik devulkanizasyon, kauuk paracklarnn zel scaklk ve basn artlar

altnda tekrarlanan deformasyonuyla salanr. Gelitirilen mekanik proseslerden birisi,
60
bir modler vida tipi reaktr kullanarak kauua plastikleene kadar gerilme
uygulanmas esasna dayanr (Toyoda Gosei (TG) prosesi) (Fukumori ve Matsushita,
2003). Kullanlan vida konfigrasyonu ile dnme hz ve proses scakl ilem
sresince kontrol edilebilmektedir. TG prosesinde kauuk boyutu 5 10 mmdir.
Proseste enerji ihtiyac 0.4 kW/kgdr. NR ve SBR gibi farkl trdeki kauuklara
uygulanabilir.
Gelitirilen bir dier proses, Watson ve arkadalarnn almasdr (High Stress
Mixing); balangta bu yntem, vulkanize edilmemi malzeme stoklarndaki inenme
etkilerinin daha iyi anlalmas iin kullanlmtr. 1950de Watson ve arkadalar,
krlm bir ana zincirin bulunduu merkez ksmlarnda uzam kauuk zincirlerinden
dolay oluan souk inenme etkisiyle kauuun yumuadn gstermilerdir. Bu
proses, 1990larda Watsonun, apraz balarda tercihli kopmalarn olduu bir kauuk
an gstermek iin yeni bir mikser kullanarak yaplan laboratuar lekli bir deney
serisine dayanr. Burada muhtemel gerilme konsantrasyon blgeleri, ana zincir yapdaki
CC balarndan daha zayf olan kkrt balarn etkilemi ve apraz balar
beklenmedik ekilde krmtr (Myhre ve MacKillop, 2002).
5.8.6. Makine kimyasal prosesler
Bu yntemin esas mekanik enerji uyguland zaman malzemenin kimyasal

yapsnda oluan deiikliktir. Makine kimyasal proseslerin hepsinde prensip ayn
olmasna karn farkl sistemler ve ekipmanlar gelitirilmitir.
Bu yntemde ncelikle atk lastikler paralanp granl haline getirilir. Sonra
devulkanize edilecei sisteme gnderilir. Devulkanizasyon ilemi srasnda atk kauuk
granllerine eitli kimyasallar katlr. Bu kimyasallar ve mekanik kuvvetler etkisiyle
apraz balar koparlr (Myhre ve MacKillop, 2002; Yehia, 2004). Gelitirilen makine
kimyasal proseslerden bazlar aada verilmitir (Rajan, 2005):
Trelleborg Souk Yenileme Prosesi (TCR): TCR prosesinde, tlm kauuk
tozuna az miktarda devulkanizasyon ajan kartrlr. Bu ilem, oda scaklnda veya
biraz yksek bir scaklkta mikserde gerekletirilir. Devulkanizasyon ajan olarak
fenilhidrazin-metilhalid veya difenilguanidin kullanlr.
De-Link Prosesi: Bu proseste, kauuk iki silindirli bir tcde 50 Cnin
altndaki bir scaklkta yaklak 7 dk ileme tabi tutulur. Devulkanizasyon kimyasal
katlr. Bu proses apraz balar krmada, konvansiyonel kkrt vulkanizasyonlarnda,
61
yar etkili ve etkili kkrt vulkanizasyonlarndan daha etkindir. Bu proseste
vulkanizasyondaki bozulma mekanik etkiyle salanr.
Slfroksitle Benzende ime: Bu proseste, vulkanize doal kauuk slfroksit
bileimi ile benzende ierek bozunur. Bu kimyasallarn kkrt balarn semeli olarak
kopardklar ifade edilmitir. NR bu kimyasallara SBRden daha duyarldr. Prosesin
dezavantaj bu zclerin olduka zehirli olmasdr.
5.9. Mikrodalga Devulkanizasyonu
5.9.1. Mikrodalga ile stmann prensibi
Mikrodalga enerjisi elektrik ve manyetik alan bileenlerini ihtiva eden

elektromagnetik dalgalardr. letiim sahasnda kullanmlar yannda endstriyel ve
akademik sahada da uygulamalar vardr. Tbbi, endstriyel ve bilimsel almalar iin
genelde 2450 MHz frekanslar kullanlmaktadr. Bu frekans 12.2 cm dalga boyuna
karlk gelir. Mikrodalgalar, ultraviyole, grnr ya da infrared k gibi dier
elektromagnetik dalgalardan daha dk enerjiye ve daha yksek dalga boyuna sahiptir
(Kulu ve avu, 2008).
Yksek frekansa sahip bir elektromagnetik dalga etkisi altnda bulunan bir
malzemenin snabilecei uzun zamandr bilinmektedir. Bu snma etkisi, malzeme
iindeki ykl paracklar ile mikrodalgann elektrik alan bileenlerinin etkileiminden
kaynaklanr. Bu etkileim sonucu ortaya kan snmaya iki nemli etki neden olur. Eer
ykl paracklar malzeme iinde serbeste hareket edebiliyorlarsa, bu alan iinde bir
akm oluacaktr. Eer bu ykl paracklar, mikrodalga ma etkisi altnda bulunan
malzeme ierisinde bal ise, bu durumda mikrodalgann elektrik alan bileenleri, bu
ykl paracklarn hareketlenmesini tevik edecektir. Ykl parac bir arada
materyal ierisinde tutan ba, hareketlenmeye zt bir kuvvet oluturacaktr. Bu durum
elektrik alannn oluturmu olduu kuvvetin, ban oluturduu zt kuvvetlerle
dengelenmesine kadar srer. Bu olay malzeme ierisindeki dipolar polarizasyon olarak
tanmlanr. Sonuta bu ykl partikller telenme, dnme ve titreim hareketleri
yapmaya zorlanrlar. Ykl partikllerin hareketlenmesinden dolay polar partikllerin
polarizasyon derecesi artar. Mikrodalgalarn elektrik ve magnetik alan etkisi ile birlikte
oluturulan bu ok hzl hareketlilik (saniyede 2.4x109 kez) partikln snmasna yol
aar. Partikl oluturan molekllerin bir arada bulunmas bu hareketlenmeye ok
62
abuk cevap vermesine engel olur. Bu gecikmeden dolay hareketlenmeyi engelleyici zt
bir kuvvet oluur ve partikl ierisinde meydana gelen bu srtnme sonucunda belirli
bir s aa kar. Bu olay literatrde mikrodalga dielektrik stma olarak gemektedir.
Mikrodalgann elektrik alan, bileik ierisinde bulunan ykl paracklar zerine g
uygular. Eer ykl paracklar serbest olarak elektriksel alana doru hareket
edebiliyorsa, elektrik akm oluur. Ykl paracklarn bileikte bal bulunmas,
hareketlerini snrlar ve faz iindeki hareketleri elektriksel alana ynlenir. Bu durum,
dielektrik polarizasyon olarak ifade edilir (Kulu ve avu, 2008).
Bir malzemeyi mikrodalga ile stma ilemi byk oranda malzemenin yaylma
faktrne (dielektrik kayp tanjant, tan) baldr. Belirli bir frekans ve scaklkta
elektromanyetik enerjinin s enerjisine dntrlme yetenei olan bu faktr,
malzemenin dielektrik kayb veya kayp faktrnn () dielektrik sabitine () oran
[tan= () / ()] olarak ifade edilir (Toraman ve Depi, 2007). Bir materyalin tan
deeri ne kadar byk ise mikrodalga enerjisini alma kabiliyeti de o kadar yksektir.
Bir arada bulunan molekllerin tan deeri elektromagnetik dalgalarn frekansna,
karmn scaklna, bileimine ve fiziksel yapsna baldr (Kulu ve avu, 2008).
Relatif geirgenlik olarak da tanmlanan dielektrik sabiti (), mikrodalga
enerjisinin malzeme ierisinden gemesi esnasnda bu enerjinin malzeme tarafndan
tutulabilme/alkonabilme yeteneinin bir lsdr. Bu byklk, enerjinin ne
kadarnn malzeme tarafndan absorplanp sya dntn ve ne kadarnn havamalzeme ara yzeyinde yansdn gstermektedir (Toraman ve Depi, 2007).
Dielektrik kayp faktr () ise malzemenin enerjiyi tketmesinin bir lsdr.
Dier bir deile, kayp faktr, giren mikrodalga enerjisinin malzeme iinde s olarak
tkenmesiyle kayp miktarn vermektedir. Kayp kelimesi malzemeye nfuz edip s
olarak dalan kayp mikrodalga enerjiyi gstermek amacyla kullanlmaktadr ve
malzemenin, gelen enerjinin ne kadarn sya evirebildiinin bir gstergesidir. Bu
nedenle, yksek kayp faktrl bir malzeme mikrodalga enerji ile kolayca
stlabilmektedir (Toraman ve Depi, 2007).
Malzemeleri mikrodalga ile etkileimleri bakmndan kategoriye ayrmak
mmkndr (Toraman ve Depi, 2007):
Mikrodalgann herhangi bir kayba uramadan getii geirimli (transparan)

dk kaypl malzemeler,
Herhangi bir nfuziyet olmadan yanstan malzemeler,
63
Dielektrik kayp faktr deerine bal olarak mikrodalgay absorbe eden

(souran) yksek kaypl malzemeler.
Malzemelerin mikrodalga ile etkileimleri izelge 5.7. ve ekil 5.9.da
verilmitir.
izelge 5.7. Malzemelerin mikrodalga ile etkileimleri (Toraman ve Depi, 2007)

Malzeme tipi
Mikrodalgann nfuz edilmesi
Isnma zellii
Geirimli (Transparan)
Tamamen geirgen
Isnma yok
Yanstc (Reflektr)
Yok (Yansma sebebiyle)
Isnma yok
Sourucu (Absorbe edici)
Tamamen absorbe edici
Malzeme snr
ekil 5.9. Malzeme ile mikrodalgann etkileimi a) yanstc b) geirimli c) sourucu (Sutton, 1989)
Bir malzemenin farkl dielektrik zellikte iki veya daha ok faz iermesi
durumunda, mikrodalga enerjinin geirimli fazdan geerken sourucu faz seimli
olarak stabildii drdnc bir kategori (karma) olumaktadr (Toraman ve Depi,
2007).
5.9.2. Geleneksel stma sistemleri ile mikrodalga stmasnn karlatrlmas
Mikrodalga ile stma, numunenin derinliklerine nfuz edebilen elektromanyetik

enerji formunda olduu iin klasik stmadan farkldr. Klasik stma sistemleri tanm
(konveksiyon), iletim (kondksiyon) ve yaylma (radyasyon) gibi standart s transfer
mekanizmalarndan geerek numuneyi dardan strken, mikrodalga ile stma seimli
64
ve matristeki baz fazlarn dierlerinden ok daha hzl snabilmesi avantajna sahiptir
(Toraman ve Depi, 2007). ekil 5.10.da geleneksel ve mikrodalga stmann
karlatrlmas ematik olarak verilmitir. Isnma srecinde frn ve ortamn snmas
iin enerji ve zaman harcanmaz. Mikrodalga frnlar kullandklar elektrik enerjisinin
% 50sini iine konulan malzemenin stlmas iin kullanrken bu oran konvansiyonel
frnlarda % 10lara kadar dmektedir.
ekil 5.10. Geleneksel yntemle ve mikrodalga ile stmann karlatrlmas (Sutton, 1989)
Mikrodalga stmann geleneksel stmaya gre avantajlar yle sralanabilir

(Sanchez, 2008):
Mikrodalga ile stmada,
malzemeye enerji transferi daha hzl olduu iin
reaksiyon sresi daha ksadr.
Her maddenin dielektrik sabitine gre stma yapabildii iin semeli bir stma
kaynadr. Bu ise yksek blgesel stmalara neden olur.
Moleklleri harekete geirerek enerjiyi transfer ettii iin stma hzldr ve

yksek bir penetrasyon gcne sahiptir. Sonu olarak reaksiyonlar daha
niformdur.
Mikrodalgann endstriyel uygulamas temizdir ve srekli almaya uygun

olduu iin daha ucuzdur. Ayrca, reaksiyon hzndaki art sayesinde imalat
hattnn boyu ksalr bylece yerden ve maliyetten tasarruf edilmi olur.
Mikrodalgalar herhangi bir ikinci etki ve radyoaktivite tesiri gstermezler. Akm

kesildii zaman etkisi ortadan kalkar.
Mikrodalgalar otomatik sistemlere kolaylkla adapte edilebilir ve g seviyesi

elektronik olarak grlebilir.
Bu stma ynteminin ayn zamanda baz dezavantajlar da vardr:
65
lk yatrm maliyeti yksektir.
Bazen semeli stma, avantajdan daha ok snrlayc olabilir.
Reaksiyon srasnda sistemin dielektrik sabitindeki deime yznden niform

stmada problemler olabilir.
nceden de belirtildii gibi, scaklklarn hzl art sistemi sonuta ar ve ani

arta zorlayabilir. Bu stma gc yznden, mikrodalga ile alrken emniyet
son derece nemlidir.
Mikrodalga frn, mikrodalga reten bir magnetron, retilen mikrodalgalarn
frn iinde yaylmasn salayan bir dalga yayc ve frn boluundan oluur. Yaylan
mikrodalgann frn iinde dzgn dalmn salamak iin ya dner tabla ya da dalga
yaycdan hemen sonra yerletirilen bir pervane kullanlr.
5.9.3. Kauuun mikrodalga ile devulkanizasyonunda karbon siyahnn rol
Mikrodalga ile devulkanizasyon bir termal devulkanizasyon yntemidir.

Mikrodalga teknolojisi geleneksel stma yntemlerine gre daha hzl ve homojen bir
stma salar. Buna karn tm kauuk trlerini de mikrodalga ile stmak mmkn
deildir. Mikrodalga ile numunenin snmasnn salanabilmesi iin, elektromanyetik
enerjinin minimum yanstlmas ve maksimum absorbe edilmesi gerekir. NBR ve CR
gibi yksek polar fonksiyonel gruplara veya balara sahip elastomerlerin mikrodalgada
snma davran SBR, NR ve BRye gre daha yksektir. ekil 5.11.de de grld
gibi NBR olduka yksek polar nitril gruplar (CN) sayesinde en uygun malzemedir.
ekilde elektromanyetik dalgalarn 9.4 GHz frekansnda absorbe edilmesinde farkl
elastomerlerin davran grlmektedir (Shtarkova ve Dishovsky, 2009).
Elektromanyetik dalgalar daha az oranda absorbe eden NR ve SBRnin yksek
oranda bulunduu tat lastii bileimine, mikrodalgada stlabilmesi iin polar bir yap
kazandrmak gerekir. Lastik bileiminde dolgu olarak kullanlan karbon siyah lastie
bu zellii kazandrr (Shtarkova ve Dishovsky, 2009).
66
ekil 5.11. Elastomerlerin kimyasal yapsnn 9.4 GHz frekansnda elektromanyetik dalgalarn absorbe
edilmesindeki etkisi (Shtarkova ve Dishovsky, 2009)
Atk tat lastii tozunun mikrodalga devulkanizasyonunda s, balangta

sadece mikrodalga absorbe edebilen taneciklerde yani karbon siyahnda retilir, sonra
konvansiyonel metodlarla (konveksiyon, kondksiyon ve radyasyon) malzemedeki
dier taneciklere s iletilir ve malzeme snr. Bu durum ekil 5.12.de de
grlmektedir. Isnn niform ve hzl bir ekilde datlabilmesi, mikrodalga absorbe
edebilen taneciklerin malzeme iinde niform olarak dalm olmasna baldr.
ekil 5.12. Mikrodalgaya maruz kalan malzemede s iletimi; beyaz daireler malzeme taneciklerini, siyah
daireler mikrodalga absorbe eden tanecikleri, gri daireler ise snn transfer edildii tanecikleri temsil
etmektedir (Fernandez ve ark., 2011)
Kauukta bulunan karbon siyah miktar malzemenin mikrodalga absorpsiyon

davrann deitirir ve dolaysyla elde edilen scaklk deeri de bundan etkilenir
(Scuraccio ve ark., 2007). Tat lastiinin trne ve lastiin hangi ksmnda
kullanldna gre deimekle birlikte, lastik bileiminde arlka yaklak % 20 ile
% 55 arasnda deien oranlarda karbon siyah bulunmaktadr. Ayrca karbon siyahnn
67
daha kk tane boyutu ve daha byk yzey alanna sahip olmas, dalgalar absorbe
etme zelliini iyiletirir (Sanchez, 2008).
Ganchev ve arkadalar (1994), EPDM kauuunun karbon siyah hacim oranna
bal olarak ve tan deiimini aratrdklar almalarnda, karbon siyah hacim
oran artarken, mikrodalga enerjisinin malzeme tarafndan absorbe edilebildiinin
gstergesi olan ve tan deerlerinin de arttn ortaya koymulardr. Benzer bir
almay, Renukappa ve arkadalar (2009) yapmlar ve farkl frekans ve farkl
scaklklar iin karbon siyahnn hacim orannn etkisini, karbon siyah katkl SBR iin
incelemilerdir. Karbon siyah hacim oran (0 90 phr) ve frekans arttka kauuun
ve tan deerlerinin artt bu almada da gsterilmitir. ekil 5.13te de grlen bu
deiim, ncelikle iletken fazn devamllndaki art nedeniyledir. SBR matris ve
karbon siyah fazlar arasnda ara yzey polarizasyonu oluur. Karbon siyah oran
artarken, ara yzey polarizasyonu ve kompozit malzemede karbon siyah iletim ann
oluumu artar ve bu da nn artyla sonulanr.
ekil 5.13. Karbon siyah katkl SBR malzemede karbon siyah hacim oranna bal olarak dielektrik
sabitinin deiimi (Renukappa ve ark., 2009)
Mikrodalga devulkanizasyonunda kauuun snmas iin gerekli olan karbon

siyahnn, revulkanizasyon sonrasnda kauuun zelliklerine etkisi bakmndan da
nemli bir rol vardr. Karbon siyah ve kauuk arasndaki etkileim yznden, kauuk
moleklleri, dolgu yzeyine kimyasal veya fiziksel olarak absorbe olabilirler. Bu
durumda polimer molekllerinin blgesel hareketi snrlandrlr (Kumnuantip ve
Sombatsompop, 2003). Mikrodalga devulkanizasyonu srasnda karbon siyah
yzeyindeki makromolekl zincirlerinde krlmalar olur. Bu da revulkanize kauukta
68
zellikleri etkiler. Devulkanize kauuun tek bana deil de hazrlanan bir
revulkanizasyon reetesine uygun olarak orijinal kauukla birlikte kullanlmas bu
nedenle daha uygun olmaktadr. Ayn zamanda revulkanizasyon reetesine bir miktar
taze karbon siyah da eklenir. Karbon siyah eklenen revulkanize kauuun
eklenmeyenden daha iyi zellikler gsterdii grlmtr (Isayev, 2005).
5.9.4. Mikrodalga ile devulkanizasyon
Mikrodalga ile devulkanizasyon konusunda yaplan ilk almalar 1970li

yllarda balamtr. Goodyear Lastik ve Kauuk irketi tarafndan 4.104.205 patent
numarasyla 1978 ylnda alnan patent ve Fix tarafndan 1980de yaplan alma bu
konudaki ilk almalardr (California Environmental Protection Agency Report, 2004).
Devulkanizasyon iin gelitirilen pek ok yntem olmasna karn literatrde
polimer ana zincir yapsn koparmadan apraz balarn koparlmasnda en uygun
yntemin mikrodalga devulkanizasyonu olduu ifade edilmektedir (Adhikari ve ark.,
2000; Kleps ve ark., 2000). Mikrodalga devulkanizasyonu, kauukta depolimerizasyon
olmadan orijinal vulkanize kauuk zelliklerine edeer zelliklerin elde edilebildii
ekonomik bir yntemdir (Carne, 2009). Son derece hzl bir yntem olmas mikrodalga
devulkanizasyonunu dier yntemlerin nne geirmektedir.
Kauuk konvansiyonel frnlarda da stlabilir. Ancak konvansiyonel stmann
daha nce saylan dezavantajlarnn yannda, toz kauuu konvansiyonel frnda
stmann ayrca zorluklar vardr. nce ortamn, ardndan toz numunelerin snmas,
tozlarn ince taneli olmas ve tozlar stlsa dahi aralarndaki boluklardan dolay s
iletiminin zor olmasndan dolay toz partikllerinin ortamdaki oksijenin de yardmyla
hemen yanmas bu zorluklar arasnda saylabilir. Bu durumda, inert atmosferde stmak
veya toz yerine para veya tm kauuk kullanmak ya da stma trn deitirmek,
mikrodalga dndaki termal devulkanizasyonda bir yntem olabilir.
Mikrodalga devulkanizasyonu konusunda, devulkanizasyon ajan olarak DPDS
kullanlarak (Sanchez, 2008) ve ajan kullanlmadan (Scuracchio ve ark., 2007; Zanchet
ve ark., 2009; Landini ve ark., 2007) yaplan almalar bulunmaktadr. Bu almalarda
atk lastik (Scuracchio ve ark., 2007), SBR (Zanchet ve ark., 2009), BIIR (Landini ve
ark., 2007) gibi farkl kauuklar devulkanize edilmitir. Devulkanizasyonun etkinliini
arttrmak iin kauuk malzeme genellikle toz formunda kullanlmtr (Sanchez, 2008;
Scuracchio ve ark., 2007; Zanchet ve ark., 2009). Mikrodalga devulkanizasyonunda
69
genellikle g sabit tutulup, kauuun trne, boyutuna bal olark deien
devulkanizasyon sreleri uygulanmtr (Sanchez, 2008; Scuracchio ve ark., 2007;
Zanchet ve ark., 2009). Mikrodalga devulkanizasyonu konusunda yaplan almalar
sonucunda, mikrodalga devulkanizasyonu ile ana zincir yapsna zarar vermeden apraz
balarn koparlabildii ifade edilmitir (Zanchet ve ark., 2009; Landini ve ark., 2007).
Kumnuantip ve Sombatsompop (2005) yaptklar almada farkl oranlarda
devulkanize kauuk ieren NRyi mikrodalga ile ve konvansiyonel stmayla vulkanize
etmilerdir. Konvansiyonel stmayla vulkanize edilen malzemelerde polislfr
balarnn ncelikle olutuunu, mikrodalga ile vulkanize edilen malzemelerde ise
mono ve dislfr balarnn daha ok olutuunu, bo hacimlerin daha az olduunu ve
toluen penetrasyonunun da konvansiyonel stmayla vulkanize edilen malzemelere gre
daha dk olduunu gstermilerdir. Bunun nedenini, mikrodalga vulkanizasyonunun
daha hzl olmas ve apraz ba oluumunun da ani ve hzl gereklemesiyle
aklamlardr.
Mikrodalga vulkanizasyonunda hzdan dolay monoslfr ve dislfr balar
ncelikli ve ok oluurken, mikrodalga devulkanizasyonunda ise yine hzdan dolay
nce
enerjisi
en
dk
olan
polislfr
balar
kopmaktadr.
Mikrodalga
devulkanizasyonunda numuneye verilen enerji az ve sre uzun olursa kopan polislfr

balar monoslfr balar olutururlar (Sanchez, 2008).
Mikrodalga gc ve scaklk arasndaki ilikiyi ortaya koyan eitli almalar
yaplmtr. Makul ve Rattanadecho (2010) yaptklar almada, doal kauuk
kullanarak 6.5 cm apnda ve 1 cm kalnlnda hazrladklar numuneyi mikrodalgada
farkl glere maruz braktklarnda g arttka scakln da arttn grmlerdir.
Bunun nedeni yksek mikrodalga gcnn numune iinde blgesel hacimsel snmalar
oluturmasdr. 200 Wta scaklk, gcn dk olmas ve baz s kayplar nedeniyle
oda scakl seviyesindedir. ekil 5.14.ten de grld gibi 500 W, 800 W ve
1000 W glerinde hzl bir scaklk art gzlenir.
Kwon ve Castaldi (2008) yaptklar almada, atk lastiin farkl atmosferlerde,
scaklk art/arlk kayb ilikisini ortaya koymulardr. Ayrma 200 Cden itibaren
balamakta ancak asl ayrma 500 C ile 800 C arasnda meydana gelmektedir.
200 C 350 C arasnda meydana gelen ktle kayb kauuun yapsnda bulunan ve
dier polimerik olmayan organik katklarn ve yalarn ayrmas ve buharlamas
nedeniyledir. Bu yalar, genellikle kauuu yumuatmak ve prosesi kolaylatrmak iin
katlan hidrokarbon bileikleridir. Mikrodalga prosesi srasnda kan youn siyah
70
duman hidrokarbon yalarnn ayrmas nedeniyledir. Benzer bir almay Shan ve
arkadalar (2006)da yapm ve benzer sonular ortaya koymulardr. lk arlk
kaybnn 170 C 220 C arasnda % 3.4, daha sonra 240 C 460 C arasnda % 63
arlk kayplar olutuunu ifade etmilerdir.
ekil 5.14. Farkl mikrodalga gleri iin NR numunede zamana bal olarak scaklk art. (Makul ve
Rattanadecho, 2010)
5.9.5. Mikrodalga devulkanizasyonu ajan olarak DPDS

Mikrodalga devulkanizasyonunun, kkrt balarnn krlabilmesi iin 260 C
350 C scaklk aralnda gerekletirilmesi gerekir (Dijkhuis, 2008). Ancak
devulkanizasyon ajan olarak DPDS kullanlmas durumunda bu scaklk 200 C
225 C aralna dmektedir (Verbruggen ve ark., 1999; California Environmental
Protection Agency, 2004).
DPDS kkrtle vulkanize edilen kauuklarn devulkanizasyonunda yaygn
olarak kullanlan bir ajandr (Sanchez, 2008). DPDSdeki SS bann enerjisi,
225 kJ/moldr (Rajan, 2005). Vulkanize kauuklarla DPDSnin reaksiyonunda
mekanizma yledir: nce, DPDS SS balarnn termal ayrmasyla, serbest radikaller
retir. Ardndan, s etkisiyle apraz balar alr ve bunlar DPDS ile reaksiyona girerek,
ekil 5.15.ten de grlen, tekrar birlemeyi engelleyen pendant gruplar olutururlar.
Bu zellii mikrodalga ile alldnda daha da artar. DPDS bir radikal temizleyici
gibi hareket eder.
71
ekil 5.15. Devulkanizasyon ajan ve mikrodalga ile kkrt aprazbalarnn krlmas ve pendant
gruplarn oluumu (Sanchez, 2008)
DPDSnin kkrt apraz balarna etkilerini gsteren eitli almalar

yaplmtr. Sanchezin (2008) aktardna gre, Noordermeer ve arkadalar (2005)
yaptklar almada, atk kauuklarn makine kimyasal devulkanizasyonunda ajan
olarak DPDS kullanmlar ve 180 Cde dislfr ve polislfr balarnn termo mekanik
etkiyle koparldn ancak daha yksek ba enerjisine sahip olan monoslfr balarnn
etkilenmediini gstermilerdir. Sanchez ve arkadalar (2008) ise yaptklar almada,
DPDSnin mikrodalgayla birlikte kullanlmasyla, klasik stma yntemlerinden farkl
olarak, sadece polislfr balarnn deil monoslfr ve dislfr balarnn da
koparlabildii grmlerdir. Klasik stma yntemleriyle hibir scaklkta monoslfr
balar koparlamamaktadr. Sanchez (2008) yapt almada, 180 Cde 90 dk ajan
kullanmadan konvansiyonel frnda devulkanize ettii numunede monoslfr balarnda
hibir kopmann olmadn grmtr. Ayn artlarda DPDS kullanarak mikrodalga ile
devulkanize ettii numunede ok daha ksa srede monoslfr balarnn tamamen
koptuunu gstermitir. Bu sonu DPDSnin kkrt balarn koparmadaki aktif roln
ortaya koymaktadr. DPDS konvansiyonel stma iin, monoslfr ve dislfr balarnn
koparlmasnda uygun bir devulkanizasyon ajan deildir (Sanchez, 2008).
Devulkanizasyon ajan olarak DPDS kullanlmas durumunda Rajan ve
arkadalar (2006) tarafndan nerilen kauuun devulkanizasyon mekanizmas ekil
5.16.da verilmitir. ekilde, radikallere ayrlan DPDSnin hem kkrt apraz balarnn
hem de kauuk zincirinin koparlmasndaki etkisi grlmektedir.
DPDS esasnda hem bir vulkanizasyon ajan hem de bir devulkanizasyon
ajandr. Sanchez (2008) yapt almada, DPDSyi 140 Cde bir hzlandrc olarak
kullanm ve CBSnin etkisine benzer sonular elde etmitir. 200
Cde de
devulkanizasyon ajan olarak kullanmtr. DPDS, 180 Cnin zerinde devulkanizasyon

ajan olarak aktive olabilmektedir ve mikrodalga ile stma klasik stma yntemlerine
gre DPDSyi daha hzl aktive edebilmektedir.
72
ekil 5.16. Doal kauuun DPDS ile makine kimyasal devulkanizasyonunun ematik gsterimi
(Rajan ve ark., 2006)
73
6. KAUUUN SRTNME VE AINMA ZELLKLER
6.1. Polimer Malzemelerde Srtnme ve Anma
Birbirine temas eden ve birbirine gre kayma veya yuvarlanma hareketi yapan
iki yzey arasnda genel olarak bir srtnme ve anma hali mevcuttur. Bunlarn saysal
deerleri bazen ok kk olabilir, fakat pratik olarak daima mevcuttur. Artan hzlar ve
ykler, makinelerin gvenilirlik ve mr koullarnn dar toleranslara sokulmas,
anmann snrlandrlmas ve kontrol altnda tutulmasn gerektirmektedir.
Gnmzde birok makine eleman, dili ark, kaymal yatak, rulmanl yatak
kafesleri, takm tezgahlarnn kzaklar vb. polimer malzemelerden yaplmaktadr.
Polimer malzemelerden imal edilen makine elemanlarnn maliyetinin dkl, bakm
masraflarnn azl, montaj ve demontajlarndaki kolaylk, ok kark ekilli paralarn
kolaylkla imalat, dayanm/arlk oranlarnn daha iyi olmas, korozyon ve kimyasal
etkilere direnlerinin ok yksek olmas, ok dk srtnme katsaylar, yksek
dielektrik zelliklerinden dolay byk gler iletmeyen, zorlanmalarn ok byk
olmad, dar bir scaklk blgesinde alan sistemlerde giderek yaygn bir biimde
kullanlmaktadr. Polimer malzemelerin endstriyel olarak kullanmnn giderek artmas
bunlarn iletme artlarndaki davranlarnn aratrlmasn zorunlu klmaktadr
(Palabyk ve ark, 2001).
Polimer sert bir kar yzeyle temas halindeyken anr. Polimer esasl
malzemelerde anma miktar, kayma hz, uygulanan kuvvet ve scaklk ile olduka
nemli miktarda deiir. Polimer-metal temas durumunda polimer, kar metal yzeye
bir film oluturarak svanr. Bunun sebebi polimer malzemedeki moleklleri bir arada
tutan kohezif balarn temas blgesindeki adhezif badan daha zayf olmasdr. Polimer
malzemenin kar yzeye svanmasndan sonra polimer-metal temas yerine polimerpolimer temas durumu ortaya kar. Bu, hareketin devamnda kinetik srtnme
katsaysnda meydana gelen azalmay da aklamaktadr. Polimer malzeme ile temas
halinde bulunan rijit kar yzeyin przll arttrlrsa, abrazif anma etkili olmaya
balar. Bu durum farkl polimer malzemeler iin birok parametreye bal olarak deiir
(Stachowiak ve Batchelor, 2006).
74
6.2. Kauuun Mekanik Davran
Kauuk mekanii zerine ilk alma Gough tarafndan 1805 ylnda yaplmtr.
Gough, vulkanize edilmemi doal kauuun yk altndaki davranlarn belirlemek
iin yapt almada, kauuun ekme srasnda sndn, serbest brakldnda ise
souduunu grmtr. Sabit yk altnda stldnda boyunun ksaldn, souk su
ierisinde ekme deneyine tabi tutulduunda ise kauuun elastik toparlanma
kuvvetlerini kaybettiini ve bal younluunun arttn belirlemitir. Ayn sonular
1859da Joule tarafndan da dorulanmtr. Kauuun bu zellii Gouge Joule etkisi
olarak adlandrlr (Vahapolu, 2006).
1940l yllarda, termodinamiin 1. Kanunu kullanlarak kauua uygulanan
kuvvetin termodinamik bants elde edilmitir. Kauuk herhangi bir kuvvet etkisinde
deilken, karmakark bir molekl ktlesinden ibarettir. ekilip uzatldnda bu
molekller uzama dorultusunda az ya da ok ynlenir. Termodinamik kanunlarna
gre, daha dzenli olan bu yap, orijinal rastgele dzenlenmi yapya gre daha az
oluabilir. Dier bir deyile, kauuun entropisi deforme edilmedii durumda
maksimumdur. Bu yzden, her zaman d zorlamalarn olmad duruma dnmek ister.
Bu durum yle aklanabilir (Vahapolu, 2006):
dE = dQ + dW
(6.1)
Burada;
dE: enerjideki deiim
dQ: Sistemin ssndaki deiim
dW: teki deiim
dQ=T dS
(6.2)
dW=F dL
(6.3)
Buradan;
F=
(6.4)
75
Elde edilir. Burada;
F: Kuvvet
T: Scaklk
dS: Entropideki deiim
dL: Boydaki deiim
: Deformasyon sresince i enerjinin deiim hzn
: Entropideki deiim hzn temsil eder.
Yukardaki eitlikteki F kuvveti, birim kesit alanna uygulandnda gerilmesi
oluur. ekil 6.1.deki gerilme uzama erisi, uzayarak kristalleen bir kauua rnektir.
Eri nonlineerdir, Hooke Kanununa uymaz. Ana bileen sistemin dzene girmesiyle
oluan entropi deiimidir.
ekil 6.1. ekme gerilmesinin i enerji ve entropi bileenleri (Bever, 1992)
Metaller iin dE/dL terimi baskndr. Bir metali deforme etmek iin harcanan i,
kauukta olduu gibi molekler konfigrasyonu deil, atomlar aras mesafeyi
deitirmek iin kullanlr. Sonu olarak metallerin elastik davran blgesi kauukla
karlatrldnda ok kktr. Kauuk ve metallerin elastik davran arasndaki bu
temel fark yle zetlenebilir, metallerde scaklk artarken toparlayc kuvvet azalr,
kauukta ise artar. Bu yukarda da ifade edilen Gough-Joule etkisidir.
76
(6.4) eitliinin elde edildii 1930 1940l yllardan 1990l yllara kadar,
malzemeye uygulanan kuvvetin ne kadarnn i enerjiden ve ne kadarnn da entropi
teriminden kaynakland zerine aratrmalar devam etmitir. Balangta teori, i
enerjiden kaynaklanan kuvvetin olmad kabul zerine kurulmutur. Ancak 1940
1990l yllar arasnda yaplan almalar i enerjiden kaynaklanan terimin sfr
olmadn ve yaplan deneyler sonunda malzemeye uygulanan kuvvetin % 10 20lik
bir ksmnn i enerjiden kaynaklandn ortaya koymutur (Vahapolu, 2006).
Kauuk tr malzemelerin, bir yandan termoelastik zellikleri bir yandan da
gerilme ekil deitirme bantlar incelenirken, kauuk malzemeleri doru bir ekilde
modelleyebilmek iin malzemenin zelliklerinin zamanla deiiminin yani vizkoelastik
zelliklerinin de incelenmesi gerekmektedir. Kauuk tr malzemelerin zellikle de
karbon siyah katkl malzemelerin mekanik ve termal zelliklerinin modellenmesi
srasnda elastik olmayan davran sergiledikleri deneysel olarak da gzlemlenmektedir.
Kauuk tr malzemelerin davranlar ile ilgili baz tanmlamalar aada aklanmtr
(Vahapolu, 2006):
Gerilme Gevemesi: Kauukta sabit deformasyon altnda gerilmenin zamanla
azald gzlenmi ve kauuk tr malzemelerin bu davran, literatrde gerilme
gevemesi olarak adlandrlmtr.
Srnme: Kauuun sabit kuvvet altnda, malzeme boyunun zamanla artt
gzlenmi ve bu davran, literatrde srnme olarak adlandrlmtr. Esasen hem
gerilme gevemesi hem de srnme davran, metallerde yksek scaklklarda
grlmekle birlikte kauukta oda scaklklarn da grlmektedir.
Mullins Etkileri: Kauuun tekrarl yklemeye tabi tutulmas durumunda yani
malzeme belirli bir deformasyona kadar deforme edilip ilk hale geri dnlrse ve ayn
ykleme boaltma evrimi tekrar edilirse birinci gerilme ekil deitirme erisinin
ikincisinden farkl olduu ve artan ykleme ve boaltma deformasyonlarnda
malzemenin elastikiyetinin giderek azald grlmektedir. Molekl zincirlerindeki
yeniden dzenlenme ve krlmalar nedeniyle oluan bu davran literatrde gerilme
yumuamas veya Mullins etkileri olarak adlandrlmtr.
Histerizis:
Kauuun
deformasyon
srasnda
gerilme
ekil
deitirme
diyagramnda ykleme erisi ile boaltma erisi arasnda farkllk ortaya kmaktadr.
Bu davran histerizis olarak tanmlanmaktadr.
Kalc Deformasyon: Belli bir scaklk, basn ve sre sonunda kauukta
meydana gelen kalc ekil bozukluudur.
77
ekil Deitirme Hz: Kauuun deformasyonu srasnda malzemeye uygulanan
ekil deitirme hz malzemenin gerilme ekil deitirme ilikisini dolaysyla da
malzemenin mekanik zelliklerini deitirmektedir.
Kristalizasyon: Kauuun soutulmas veya deformasyonu (ekme etkisinde)
srasnda, iyaps deimekte ve malzeme yaps kristalize olmaktadr. Byk uzamalar
iin baz kauuk eitleri bir miktar kristalleirler. Literatrde bu davran kristalizasyon
olarak tanmlanmaktadr. Bunun da kauuk davrannda eitli etkileri ortaya kar.
rnein, doal kauukta atlak yaylmas kristalizasyonun etkisiyle engellenir. Ancak
SBR ve NBR gibi baz kauuk malzemeler deformasyon srasnda kristalize
olmamaktadr.
Yukarda tanmlanan tm zellikler, kauuun gerilme ekil deitirme
davrannn modellenmesini zorlatrmaktadr. Esasen teorik ve deneysel almalarla
gelinmek istenen nokta; tm bu zellikleri kapsayan bnye denklemlerini ifade eden tek
bir malzeme modelinin ortaya konulmasdr.
Kauuk malzemelerin en nemli mekanik zellikleri % birka yz bulan son
derece yksek kopma uzamalar ve yksek rezilyanslardr. Bu zellikler, malzemenin
hem kat hem de akkan gibi davranmasna izin veren molekler etkileimlerine zg
zelliklerinden ileri gelir. Vulkanize edilmemi kauukta, molekller aras etkileim
zayf ve malzeme davran viskoz ekildedir. Vulkanizasyon prosesinde, molekller
aras gl apraz balar oluur ve malzeme daha kat bir yapya ular; apraz ba
younluu artar, kauuk daha rijit olur. Molekl zincirleri son derece uzun ve
karmaktr (Stachowiak ve Batchelor, 2006).
Kauuun elastisitesi ekme hzna ok duyarldr. Molekler yapya uygulanan
ekme hz, doal yapnn toparlanmasndan fazla ise, viskoz diren kauuun
sertlemesine neden olacaktr. Deformasyon sresince, yapdaki i srtnme s retecek
ve scaklk artacaktr. Yk evrimi her zaman histerizis etki ortaya koyar. Molekler
zincirlerdeki yeniden dzenlenme veya krlma yznden gerilme yumuamas oluur.
Gerilme evrimi says artarken etki azalr. Bylece histerizis etkinin ilk gerilme
evrimi sresince ortaya kt, fakat zamanla kaybolduu sylenebilir. Kauuun
duyarllk hz, akkan-kat bir yap iftine neden olur, bu viskoelastisite terimi ile ifade
edilir. Bu durum kauuun Hooke Kanununa uymadn gsterir ve bu yzden
kauuun karmak bir elastisite modl vardr. Kristalli polimerlerde, histerizis etki i
vizkozite yznden deil, kristallik yzndendir (Stachowiak ve Batchelor, 2006).
78
Vulkanize kauuk gibi viskoelastik malzemelerde, akma snr yoktur. Kopma
snrna kadar uzama devam eder. Kauuun mekanik kopmasnn esas ekme
kopmasdr. Kayma kopmas kauukta meydana gelmez, nk molekler yaplarnda
doal kayma dzlemleri yoktur. ekil 6.2.de ekerek uzatlan kauuk yzeyinin SEM
mikrofotograf grlmektedir.
ekil 6.2. ekilmi kauuk numunenin yzeyinde ekme dorultusuna dik ynde oluan atlaklarn
grnts (Friedrich, 1986)
6.3. Kauuun Srtnme ve Anma zellikleri
Kauuk malzemeler dk anma ve yksek srtnme katsays kombinasyonu

salayabilirler ve bu karakteristikleri yznden tat lastiklerinde ok kullanlrlar.
Esnek yapl kauuk ve polimerler kopmadan ok byk uzamalar gsterebilen
molekler bir yapya sahiptirler. Kauuklar, ilerindeki karmak uzun lineer
moleklleriyle amorf bir kat formundadr. Malzeme uzatldnda molekller alr ve
ekme ynnde hizalanr. Viskoelastisite, yksek ekme dayanm ve ok dk ekme
modlnden kaynaklanan uzama mekanizmas ile polimer moleklleri arasndaki rlatif
hareketten meydana gelir. Bu mekanik zellikler yznden kauuklar iin przl
yzeylerdeki temas mekanii dier malzemelerden olduka farkldr (Stachowiak ve
Batchelor, 2006).
Polimerlerin hemen hemen hepsi yk ve uzama hznn baz deerlerinde
viskoelastik davran gsterirler. Polimerlerin nemli bir ksmn oluturan kauuklar
iin viskoelastisite ok nemlidir. Viskoelastisitenin temel yaps ekil 6.3.te
79
gsterilmitir, burada kuru temas durumundaki iki yzeyin prz tepeleri yay ve
snmleyici iftiyle temsil edilir.
ekil 6.3.ten kuvvetlerin, zellikle de teetsel ve srtnme kuvvetlerinin,
przl yzeylerde kayma hznn dorudan bir fonksiyonu olduu grlebilir. Ayrca
kayma hz, srtnmeyle oluan scakln etkisiyle srtnme katsaysn da etkiler.
ekil 6.3. Viskoelastik temasn mekanik modeli (Stachowiak ve Batchelor, 2006)
elik ve kauuu karlatrdmzda; eliin plastik yaps enerji dalmnn

yzeyden olmasn salarken (surface effect), kauuun viskoelastik yaps enerji
dalmn hacmin tamamna datr (bulk effect). Kauuun bu davran srtnme ve
anma davrannda aada ifade edilen nemli sonulara neden olur (Stachowiak ve
Batchelor, 2006):
lk olarak, srtnme katsays dorudan kauuk numunenin hacmine ve ekline
bal bir parametre olmad iin karakteristik bir parametre olarak nemini yitirir.
kinci olarak, yzey serbest enerjisi de bir mekanik parametre olarak nemini byk
oranda kaybedecektir. Bu enerji her zaman yzeydeki doymam balarla ilgilidir, fakat
yksek modl iin atlak formasyon enerjisine dorudan bal deildir. Bunun yerine
yrtlma enerjisi, atlak bymesinin birim alan bana toplam uzama enerjisi dalm
olarak tanmlanr. Son olarak, kauuk anma ve srtnmesinin hacme bal olmas,
kort takviyeli lastiklerde olduu gibi, fiber takviyesiyle hacimsel mekanik zellikleri
deitirilerek kauuun anma davrannn etkilenmesi mmkndr.
Bu hacme bal olma durumu, ince yzey tabakalarndaki malzemelerin zarar
grd bir yzey yapsnn oluumunu engellemez. Bu zarar grme genellikle
80
termokimyasal esasldr, fakat ayn zamanda yzey tabakasnn anma zellikleri gibi
mekanik zelliklerin de byk nemi vardr. Sonu olarak, kauuun anma
zelliklerinin, temel viskoelastik hacim zellikleriyle ynetildii, termokimyasal esasl
yzey etkileriyle de desteklendii sylenebilir.
6.3.1. Kauuun srtnme zellikleri
Srtnme kat malzemenin yzeyinin bir dier malzeme ile temasndaki

etkileimi karakterize eden kompleks bir prosestir (Khan, 2009). Srtnme katsays ,
FR srtnme kuvveti ve FN normal kuvvet arasndaki oran ifade eder ve u ekilde
yazlr:
= FR / FN
(6.5)
Moore tarafndan kauuun srtnmesi iki bileene ayrlarak tanmlanm ve

nerilmitir; histerizis (deformasyon) ve adezyon (Persson ve Tosatti 2000; Bielinski,
2007). Kauuk srtnmesinin histerizis ve adezyon bileenleri ekil 6.4.te
gsterilmitir. Snrl yk altnda dzgn bir yzey zerinde dk bir hzda kayma
durumunda, yksek elastiklik gsteren malzemelerin srtnmesinde adezyonun temel
rol oynad kabul edilir (Persson ve Tosatti 2000; Bielinski, 2007). Bu artlar altnda
adezyon yapmal kayma (stick-slip, tutma-brakma (Soydan ve Ulukan, 2003))
mekanizmasyla oluur.
ekil 6.4. Kauuk srtnmesinin adezyon ve histerizis bileenlerinin ematik resmi, F kuvvet, i yzey
przll (Hofstetter ve ark., 2003)
81
Schallamach tarafndan yapmal kayma, kar yzey zerinde kauuk hareket
ederken molekl zincirlerinin kar yzeye yapmas, uzamas, yzeyden ayrlmas ve
tekrar yzeye yapmas mekanizmasyla nerilmi ve ematik olarak da ekil 6.5.te
verilmitir (Persson ve Volokitin, 2006). Her evrimde polimer zincirinde depolanan
elastik enerji, yzeyden ayrlma srasnda s olarak yaylr.
ekil 6.5. Yapmal kayma mekanizmas (Persson ve Volokitin, 2006)
Adezyon genellikle, molekler seviyede balarn olumas ve kopmasna bal

olarak tanmlanr. Srtnmenin adezyon bileenini aklayan eitli teoriler ne
srlmtr. Bu almalar gstermitir ki; sert bir yzey karsnda elastomerin
srtnmesinin adezif bileeni, elastisite modlnn azalmasyla azalr ve elastomerin
scaklk ve kayma hzna bal olan viskoelastik zelliklerinin bir fonksiyonudur (Khan
ve ark., 2009).
Srtnmenin deformasyon bileeni, kar yzeyin rijit prz tepeleri zerinde
elastomerin hareketiyle olur ve histerizis srtnme olarak ifade edilir. Viskoelastik
hacmin iindeki snmn sonucu histerizis srtnme meydana gelir. Srtnmenin
adezyon bileenine benzer ekilde, srtnmenin histerizis bileeni de elastomerin
viskoelastik zelliinin bir sonucudur. Histerizis srtnme, adezif srtnmeden farkl
olarak elastisite modlnn azalmasyla artar (Persson ve Tosatti, 2000; Bielinski,
2007). Uygulanan basn yksek ise kauuk alt yzeyle tamamen temas edecek ekilde
sktrlr. Srtnmenin histerizis bileeninin bykl, h/ya (prz yksekliinin
genliinin przn dalga boyuna oran) baldr. Bylece genlik ve dalga boyu
arasndaki oran sabitse farkl uzunluk llerindeki yzey przllkleri srtnme
kuvvetine eit katk yapar. Toplam srtnme kuvveti u ekilde yazlabilir:
Ftoplam = Fadezyon + Fhisterizis
(6.6)
82
Bu eitliin her iki taraf yzeyler arasndaki normal kuvvete (FN) blnrse
srtnme iin iki bileenden oluan srtnme katsays yle elde edilir (Soydan ve
Ulukan, 2003):
= ad + his
(6.7)
Srtnmenin adezyon ve histerizis bileenleri birbirinden bamsz dnlemez

(Gabriel, 2010). Farkl koullarda rnein, yalama veya yzeyin durumu gibi,
bileenlerden birisi daha etkin olabilir. Srtnmede adezyon ve histerizisin pay, alt
yzeyin temizliine ve geometrisine baldr. Temiz ve przsz yzeylerde ve dk
kayma hzlarnda adezif srtnme daha etkinken, yksek hzlarda ve przl yzeylerde
histerizis srtnme daha etkindir. Ayrca yalama varsa histerizis srtnme daha
baskndr (Persson ve Tosatti, 2000; Soydan ve Ulukan, 2003). Scaklk da srtnme
davrann etkileyen bir parametredir. Elastisite modl artan scaklkla der, bu
durumda histerizis srtnmenin pay artacaktr. Bazlamit ve Rezann (2005) yaptklar
almada, przl yzeylerde yaplan deneylerde histerizis srtnmenin pay yaklak
% 65, adezif srtnmenin pay ise yaklak % 35 olarak ifade edilmitir. Persson (2006)
almasnda,
lastik-yol
temasnda
srtnmenin
adezyon
bileeninin
ihmal
edilebileceini, histerizis srtnmenin daha etkin olduunu ifade etmitir. Polimerlerde

sabit yk altnda ve sabit scaklkta kuru srtnme halinde srtnme katsaysnn hz ile
deiimi ekil 6.6.da verilmitir.
ekil 6.6. Toplam srtnme katsaysnn hz ile deiimi (Soydan ve Ulukan, 2003)
83
6.3.2. Kauuun anma zellikleri
Anma, herhangi bir nedenle malzeme kaybn ifade eden ok genel bir
terimdir. Anmay przl bir yzeydeki rendeleme hareketi olarak dnebiliriz.
Anma genel olarak iki yzeyin birlikte ovalanmasyla (srtnmesiyle) meydana
gelirken, srtnme genel olarak anmay anlatmak iin bir terim olarak kullanlr.
Herhangi bir malzemeyle temas etmesi durumunda kauuun hareketiyle meydana
gelen bu mekanizma biraz karmaktr, zellikle kauuun kesilmesi ve kauuun
yorulmasn ieren kompleks bir mekanizmadr (Persson ve Tosatti, 2000).
Kauuun anmas, iki prosesin sonucu olarak meydana gelir; blgesel mekanik
krlma ve molekler a yapsndaki ayrmalar. Dzgn sert alt tabaka karsnda
kauuun mekanik krlmas yorulma veya srtnme anmas yznden olabilir.
Kauuun mukavemetinin anma direnci zerinde nemli bir etkisi vardr. Her bir
kauuk iin tanmlanabilen kayma gerilmesinin kritik deeri, yuvarlanmayla artar,
yorulma yznden oluan anmayla azalr. Yorulma anmas tekrarlanan deformasyon
evrimi sonucu oluur.
Scaklk, kauuun srtnme ve anma zelliklerini etkileyen nemli
parametrelerden biridir. Kauuk, cam gibi gevrek bir davran gsterdii dk
scaklklarda hzl bir ekilde anr. Kauuun sabit hzda przl bir yzeyde kaymas
durumunda srtnme ve anma zelliklerinin scaklkla deiiminin ematik resmi
ekil 6.7.de verilmitir. Dk scaklklarda anmann yksek, srtnmenin dk
olduu, yksek scaklklarda ise tersi bir durumun gelitii grlmektedir (Persson ve
Tosatti, 2000).
ekil 6.7. Sabit hzda przl bir yzeyde kauuun kaymas durumunda srtnme ve anma
zelliklerinin scaklkla deiimi (A. Schallamachn deneysel sonularndan ematik olarak izilmitir)
(Persson ve Tosatti, 2000)
84
6.3.3. Anma mekanizmalar
Abrazif anma
Sert ve przl bir kar yzeyin neden olduu abrazif anma basit bir kesilme
deildir, kauuun elastik ve plastik deformasyonunu da kapsar (Xu, 2009). Abrazif
anma, yksek srtnme ve sert, keskin kesici ulara sahip andrc gerektirir. ekil
6.8.de NRdeki abrazif anma izleri grlmektedir.
ekil 6.8. Karbon siyah dolgulu doal kauuun abrazif anma izleri (Xu, 2009)
Adezif anma
ki yzey arasndaki adezif kuvvetlerin sonucu olarak bir baka yzeye
kauuun transferiyle oluur (Xu, 2009). ekil 6.9.da adezif anma ematik olarak
gsterilmitir.
ekil 6.9. Adezif anma (Xu, 2009)
Yorulma anmas
Lokal lekte dinamik gerilmelerin bir sonucu olarak kauuk partikllerinde

ayrma olumasyla oluur. Yorulma anmas dzgn veya przl yzeylerde yksek
85
srtnme olmas durumunda meydana gelir ve kesme proseslerine gre daha dk
hzda anma retir (Xu, 2009).
Yuvarlanma oluumuyla anma
Esnek malzemelerin karakteristik bir anma formu da yuvarlanma oluumudur

(roll formation) (Stachowiak ve Batchelor, 2006). Yuvarlanma oluumu, kauuun
byk kopma uzamas zelliinin bir sonucudur ve mekanizmas ekil 6.10.da
verilmitir.
ekil 6.10. Kauuk yzeylerde yuvarlanma oluumu mekanizmas (Stachowiak ve Batchelor, 2006)
Kauukta anma rnnn olumas yerine, kauuun kar yzeyle teetsel

hareketinde, adezif przlerin temasyla krlma olmakszn yksek uzamalara neden
olan kauuk zellii kullanlr. Kauuk ve kar yzey arasndaki kauuk paras dil
eklinde adezyonla ileri ekilir ve kendi zerinde kvrlr. Yuvarlanma przl kar
yzeyler tarafndan abrazif anmada oluturulur. Bu mekanizmann temel zellii
anma art meydana getirmek iin ihtiya duyulandan ok daha fazla srtnme
enerjisi gerektirmesidir (Stachowiak ve Batchelor, 2006).
Schallamach Dalgas
Kauuk zellikle sert bir yzeyle temas halindeyken iki etki gsterir. Birinci etki
gerek temas alannn dier mhendislik malzemelerine gre olduka byk olmasdr.
kinci etki kayma ynne paralel kauuun teetsel hareketinin, anma art
brakmadan ve krlmaya neden olmadan mmkn olmasdr. Metaller gibi ou rijit
malzemede ok ksa srtnme mesafesinde bile anma art oluur veya temas kesilir.
Tm bu faktrler, bulan kiinin adyla anlan Schallamach Dalgas olarak bilinen
olaanst bir kayma yapsnn olumasna izin verir (Stachowiak ve Batchelor, 2006).
86
Kauuk ve kar yzey arasndaki kayma mekanizmasnn, Schallamach dalgasnn,
ematik resmi ekil 6.11.de verilmitir.
ekil 6.11. Kauuk ve sert kar yzey arasndaki kaymann Schallamach dalga mekanizmas
(Stachowiak ve Batchelor, 2006)
Schallamach dalgas kayma mekanizmas u prensibe gre alr; kauuk temas

alannn byk bir blm kar yzeye gl bir ekilde balanr ve ok byk bir
teetsel kuvvet olmadan kayma olmaz. Buna ramen daha dk seviyedeki teetsel
kuvvetlerde kar yzeyden ayrlan kk kauuk alannn bir dalgack formunda
olmas mmkndr. Dalgack veya Schallamach Dalgas uygulanan teetsel kuvvet
dorultusunda yzey boyunca ilerler ve btn kauuk yzeyinde dalga tarafndan daha
kk makroskobik teetsel hareketler oluturulur. Bu proses metallerdeki dislokasyon
hareketine benzetilebilir (Stachowiak ve Batchelor, 2006). Kayma sresince bir kauuk
kre ve bir akrilik zemin arasnda retilen Schallamach dalgalar ekil 6.12.de
gsterilmitir.
ekil 6.12. 0.43 mm/s kayma hznda bir kauuk kre ve bir akrilik zemin arasnda retilen Schallamach
dalgalar (Stachowiak ve Batchelor, 2006)
Schallamach dalgalar kayan iki yzeyden daha hzl tanr. Dalga hz,
0.2 mm/s olarak gzlenen kayma hzndan 35 kez, 0.9 mm/s kayma hzndan da
87
yaklak 15 kez daha hzldr. Dalga ve kayma hzlarnn eit olduu yerde muhtemelen
bir snrlandrlm hz vardr ve mekanizma ilemez. Bu noktada srtnmeden dolay s
oluabilir ve dier polimerlerdeki erime benzeri bir durum kauukta da meydana gelir.
Shallamach Dalgalarnn oluumunda etkili olan faktrlerden bazlar; srtnen
iftlerin temas geometrisi, kauuun elastisitesi, kayma hz, normal yk ve scaklktr
(Stachowiak ve Batchelor, 2006).
Genellikle herhangi bir anma prosesinde, bir mekanizma daha baskn olmasna
karn birden ok mekanizma bir arada etkili olabilir. Mekanizma ve daha sonra anma
hz; temas basnc, hz ve scaklk gibi koullarn deiimi ile deiebilir. Uygulamada
gz nnde bulundurulmas gereken en nemli durum, anma prosesinin, alma
artlarna bal ve karmak olduudur. Bu yzden laboratuar testleri servis artlarn
verecek ekilde olursa iyi sonular verir.
88
7. DENEYSEL ALIMA
7.1. Atk Tat Lastii Tozunun ve Devulkanizasyon Ajannn Temini ve

Hazrlanmas
Deneylerde kullanlan kauuk malzeme, Adanada faaliyet gsteren n-sal
Kauuk Firmasndan temin edilmitir. Firmada mrn tamamlam otomobil,
kamyon, otobs ve tr lastikleri oda scaklnda mekanik olarak paralanarak, kort ve
elik telden arndrlm, 0.01 mmden 4 mmye kadar kauuk toz ve granl imalat
yaplmaktadr. Bu almada kullanlan kauuk tozu, firmadan 0.01 0.5 mm tane
boyutu aralnda kalibrelenmi olarak alnmtr. Kauuk tozunun elek analizi ayrca
yaplmtr.
Elek
analizi
iin
Aksaray
niversitesi
naat
Mhendislii
Blm
Laboratuarnda bulunan titreimli elek cihaz kullanlmtr. lmler ASTM D 564401e gre yaplmtr. 100 gr numune 10 dk mekanik elekten geirilmitir.
Elde edilen sonular, ekil 7.1.de grafik olarak verilmitir. Sonular incelendii
zaman kauuk tozunun byk bir ksmnn tane boyutunun 0.125 0.5 mm (40 80
mesh) aralnda yer ald grlmektedir. Tane boyutu kk atk kauuklarn
devulkanizasyon prosesine daha uygun olduu ve daha iyi mekanik zellik gsterdikleri
eitli almalarda ifade edilmitir (Lee ve ark., 2009). Literatrde (Bilgili ve ark.,
2001; Naskar ve ark., 2000; Yehia, 2004; Weber ve ark., 2008) devulkanize edilecek
70
60
A. %
50
40
30
20
10
0
< 0.063
0.063-0.125
0.125-0.25
0.25-0.5
Tane boyutu (mm)

ekil 7.1. Atk tat lastii tozunun elek analizi ile elde edilen tane boyutu dalm
89
kauuk tozunun yeterli yzey alanna sahip olmas iin 0.6 mmden kk olmas
gerektii ifade edilmektedir, sonu olarak deneylerde kullanlacak olan kauuk tozunun
uygun tane boyutuna sahip olduu grlmtr.
Kullanlan atk tat lastii tozunun SEM grntleri de elde edilmi ve ekil
7.2.de verilmitir. Bu grntde tozun farkl boyutlarda tanelerden olutuu ve atk
lastiklerin oda scaklnda paralanmasyla elde edildii iin przl bir yapya sahip
olduu grlmektedir.
ekil 7.2. Deneylerde kullanlan atk tat lastii tozunun SEM grnts
Tane boyutu belirlenen ve kimyasal analizi yaplan atk tat lastii tozu iki
farkl bileimde devulkanize edilmitir. lk devulkanizasyon bileiminde sadece kauuk
tozu kullanlm ve devulkanizasyon ajan katlmadan hazrlanan numuneler mikrodalga
devulkanizasyonuna maruz braklmtr. Hazrlanan ikinci bileimde ise kauuk tozu
devulkanize edilmeden nce devulkanizasyon ajan ile kartrlmtr.
Bu almada, devulkanizasyon ajan olarak literatrde de mikrodalga
devulkanizasyonunda en ok kullanlan ve en etkin ajan olduu ifade edilen DPDS
kullanlmtr. Devulkanizasyon ajan olarak kullanlan DPDS, zellikleri izelge
7.1.de verilen toz formunda bir kimyasal malzemedir.
90
izelge 7.1. Kullanlan DPDSnin zellikleri
Kimyasal Yaps
Molekl Arl (g/mol)

Younluu (g/cm3)
Erime Scakl ( C)
218.34
1.22
59 62
31
Kaynama Scakl ( C)
Ticari Markas
Merck
Kauuk malzeme ve devulkanizasyon ajan her ikisi de toz olduu iin, niform
bir karmn salanmas ve ajann kauua yeterince nfuz edebilmesi iin baz
almalar yaplmtr. DPDS; aseton, toluen ve benzen gibi eitli zclerde
znebilmektedir. Dolaysyla DPDSyi zndrerek kauuk tozuna kartrmak
devulkanizasyon ajannn kauuk tozu iinde niform bir ekilde yaylmasn salar.
zc olarak aseton (Merck, % 99 saflkta) ve toluen (Merck, % 99 saflkta)
kullanlarak eitli almalar yaplmtr. zcnn buradaki fonksiyonu, hem
DPDSyi zndrmek ve tamak, hem de kauuu iirerek ajan tanelerin iine
mmkn olduunca iletmektir. Toz kauukta ime orannn tespitindeki zorluklar
nedeniyle ime deneyleri para kauukla yaplmtr. Yaplan almada, yaklak 0.5 g
atk lastik paras asetonla ve toluenle oda scaklnda 10ar saat sreyle iirildiinde;
toluenin, kauuu asetona oranla daha fazla iirdii eitlik (7.1) kullanlarak
bulunmutur. izelge 7.2.den de grld gibi toluende, kauuun henz 60. dkda
iken % 106.57 orannda itii, ayn sre sonunda asetonda ise % 7.79 orannda itii
grlmtr.
( )=
100
(7.1)
91
izelge 7.2. Atk kauuun toluende ve asetonda hacimsel ime oran
Zaman
(dk)
60
120
180
240
300
360
420
480
540
600
Toluende ime oran, Q T

(%)
106.57
145.66
166.60
176.84
183.36
186.15
188.01
189.41
189.41
189.41
Asetonda ime oran, Q A

(%)
7.79
10.45
11.68
13.11
14.55
15.16
15.98
15.98
16.19
16.19
Sonu olarak, devulkanizasyon ajannn toluende zndrlerek atk kauuk

tozuna katlmasna karar verildikten sonra bu uygulama iin ncelikle atk kauuk tozu
100 C scaklkta 24 saat sreyle kurutularak (Colom ve ark., 2006) nemi giderilmitir.
Daha sonra, belirlenen miktardaki DPDS 750 ml toluende zndrlerek 100 g kauuk
tozuna katlmtr. Ardndan, homojen bir karmn ve yeterli nfuziyetin salanmas
iin oda scaklnda, ekil 7.3.te grlen mekanik kartrcda 50 devir/dk hzda 5
saat sreyle kartrma devam etmitir. Gerekli toluen miktar, kauuun ierken
hacmine ald toluen miktar ve kartrcnn homojen bir kartrma yapabilmesi iin
gereken miktardr ve yaplan denemelerle tespit edilmitir.
ekil 7.3. Kauuk tozu toluen karmnn mekanik kartrcda kartrlmas
92
zcnn belirlenmesi iin yaplan deneylerde yaklak 0.5 g para kauuk
kullanlmasna ramen, imenin ilk bir saatte ok hzl artt ve beinci saatten sonra
ime orannda ok byk deiimlerin olmad grlmtr. Maksimum 0.5 mm
boyutundaki toz numunede ime ok daha hzl gereklemektedir, burada verilen 5
saatlik kartrma sresi imenin yannda, devulkanizasyon ajannn kauuk tozuna
yeterince nfuz etmesinin salanmas iindir. Kartrma sonrasnda numune, kurutma
frnnda 80 C scaklkta 72 saat sreyle, toluenin buharlamas ve numunenin sabit
arla ulamas iin kurutulmutur. Kurutma ilemi sonunda numune tartld zaman
yaklak 102 g (2 g DPDS katlan numune iin) arlnda olduu grlmtr.
Buradan
toluenin
buharlamas
srasnda
devulkanizasyon
ajannn
toluenle
uzaklamad, numune bnyesinde kald anlalmaktadr. Bu sonu ajann tamamnn

devulkanizasyon reaksiyonuna katldn gstermektedir.
7.2. Atk Tat Lastii Tozunun Termogravimetrik Analizi
Termogravimetrik analiz (TGA/DTG), polimerlerin ve eitli organik/inorganik

esasl maddelerin nem, uucu madde, kl analizinde ve maddenin erime, termal
dekompozisyon, oksidasyon gibi her trl termal davran incelenerek malzeme cinsi
tayininde kullanlmaktadr.
Termogravimetrik analizde, kontroll bir hzla, uygun bir atmosferde stlan
maddenin ktlesindeki deiimler ok hassas elektronik bir terazi ile llr.
Numuneler zelliklerine gre uygun gaz (inert veya reaktif gaz) seilerek, uygun bir
scaklk programnda stlr. Numune ktlesindeki deiim miktar, zaman ya da
scakln bir fonksiyonu olarak kaydedilir. izilen termogramlarda istenen scaklk
aralndaki arlk kayb % olarak hesaplanr. Alternatif olarak, TGA erilerinin birinci
trevi zaman ya da scakla bal olarak kullanlabilir. Bu deerler de ktle deiimini
gsterir. Bu erilere DTG (Diferansiyel Termogravimetrik Analiz) erileri ad verilir.
TGA lmnn sonunda ktlenin ya da % ktlenin zamana ya da scakla kar
deiim grafii TGA erileri olarak grntlenebilir. Dekompozisyon kinetii
polimerden polimere deitii iin, polimerin pirolize olduu scaklk aral, polimer
ya da polimer karm hakknda tehis olana salamaktadr.
Bu almada, atk kauuk tozunun termogravimetrik analizi, ASTM E 1131
standardna uygun olarak, Erciyes niversitesi Teknolojik Aratrma ve Uygulama
93
Merkezinde (ER TAUM) Perkin Elmer marka analiz cihaznda, 800 Cye kadar
10 C/dk stma hznda yaplmtr.
7.3. Mikrodalga Devulkanizasyonu
Devulkanizasyon iin ev tipi Samsung Marka 300 800 W g aralnda

alan bir mikrodalga frn kullanlmtr (ekil 7.4). Numunenin homojen olarak
snmas iin frn iinde numunenin kartrlmas salanmtr. Bu sebeple snan
kauuk numuneden etkilenmemesi amacyla camdan hazrlanan bir malzeme frn
tavanna yerletirilmi ve frn tepsisi zerindeki numune kabnn dnmesiyle
numunenin 6 d/dk hzla kartrlmas salanmtr. Numune kab olarak, sya dayankl
1000 mllik cam kap kullanlmtr.
ekil 7.4. Bu almada kullanlan mikrodalga frn
Kullanlan frnda numuneye g transferinin belirlenmesi iin eitli almalar

yaplm ve farkl g ayarlarnda frnn davran aratrlmtr. G lm priziyle
yaplan lmlerde 300, 600 ve 800 W mikrodalga gcnde (magnetron gc)
mikrodalga frnn elektrik sisteminden ektii g belirlenmitir. Yaplan lmlerde
frnn; 300 W mikrodalga gcnde 12 s sreyle elektrik sisteminden maksimum gc
ektii (1200 W), sonra 10 s sreyle minimum gce (50 W) indii, 600 W mikrodalga
gcnde 24 s sreyle sistemden maksimum gc ektii sonra 6 s sreyle minimum
gce indii grlmtr. 800 W mikrodalga gcnde ise ekil 7.5.te grld gibi
sistemden srekli olarak maksimum seviyeye yakn deerlerde g ektii tespit
edilmitir. Deneyler 800 W mikrodalga gcnde yapld iin numunelerin snmas
esnasnda bir kesintinin olumad ve numunelere srekli ayn seviyede g
transferinin gerekletii grlmtr.
94
1400
1200
G (W)
1000
800
600
400
200
0
0
10
20
30
40
50
Zaman (s)
60
70
80
90
ekil 7.5. 800 W mikrodalga gcndeki frnn sistemden ektii gcn zamanla deiimi
Kullanlan frnda, zamanla scaklktaki deiimi belirlemek iin hazrlanan

100er gramlk numuneler 800 W mikrodalga gcnde 20 sden 320 sye kadar deien
srelerde stlmtr. Numunelerin scaklklar frndan karlmadan Alla France marka
problu bir yzey termometresi ile llmtr. Sonular ekil 7.6.da gsterilmitir.
400
350
Scaklk (C)
300
250
200
150
100
50
0
0
20
40
60
80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320
Zaman (s)
ekil 7.6. Mikrodalga frnda stma sresiyle scakln deiimi
Scaklkla numunelerde meydana gelen arlk kayb deiimi ekil 7.7.de

verilmitir. Numuneler mikrodalga frna konulmadan ve kartldktan sonra tartlarak
aradaki fark bulunmu bu deiim hesaplanmtr. Numunelerde arlk kaybnn
95
100 Cnin zerinde balad ancak zellikle hidrokarbon yalarnn uzaklamas
nedeniyle 300 C civarnda artt grlmektedir.
16
Arlk kayb (%)
14
12
10
8
6
4
2
0
0
50
100
150
200
250
300
350
Scaklk (C)
ekil 7.7. 100 g numunenin 800 W mikrodalga gcnde stlmas durumunda scaklkla arlk kayb
deiimi
Mikrodalga gcnn ve mikrodalgada stma sresinin belirlenmesi aamasnda,

eitli
faktrler
gz
nnde
bulundurulmutur.
Bunlardan
biri,
DPDSnin
devulkanizasyon ajan olarak etkili olduu scakln salanmasdr. Daha nce de ifade
edildii gibi DPDS 200 Cde devulkanizasyon ajan olarak etkili olmaya balamaktadr.
Bunun iin yaplan almalarda, 100 g numune 800 W gcnde 1 ve 2 dk srelerle
stldnda maksimum 150 Cye kadar snd grlmtr. 3 ve 4 dk srelerle
stld zaman ise istenilen scaklklara ulalmtr. Bulunan scaklk deerleri bir
sonraki blmde verilmitir. Verilen gte daha uzun sre stlmas durumunda piroliz
scaklna yaklalmakta ve kauukta ayrmalar balamaktadr. Devulkanizasyonun
daha dk gte daha uzun srede yaplmas durumunda ise kopan apraz balarn
yeniden balanmas sz konusu olmaktadr (Sanchez, 2008). Sonular ve tartma
blmnde de ifade edildii gibi farkl deikenlerle yeni almalarn yaplmas
konuya katk salayacaktr.
Kullanlacak olan devulkanizasyon ajannn miktarnn belirlenmesi aamasnda
eitli denemeler yaplmtr. Numunelere, DPDS katlmadan ve 0.5 g, 1 g, 2 g DPDS
katlarak izelge 7.3.te verilen reeteye gre devulkanizasyon yaplm ancak uygun
96
ajan miktar ekstraksiyon sonras numunedeki znme oranlarna baklarak
belirlenmitir.
izelge 7.3. Devulkanizasyon Reetesi

Bileen
Miktar
Atk tat lastii tozu (g)
100
Difenildislfr (g)
0/0.5/1/2
Toluen (ml)
750
Deneyler izelge 7.4.te verilen srelerde ve DPDS miktarlaryla yaplmtr.

Numuneler adlandrlrken devulkanize numuneyi simgeleyen D harfinden sonraki ilk
say devulkanizasyon sresini, ikinci say ise devulkanizasyon ajan miktarn ifade
etmektedir.
izelge 7.4. Devulkanizasyon iin hazrlanan numunelerde DPDS ierii
Numune
D1
D2
D3
D4
D5
D3/0.5
D3/1
D3/2
D4/0.5
D4/1
D4/2
7.4.
Sre (dk)
1
2
3
4
5
3
3
3
4
4
4
DPDS (g)
0.5
1
2
0.5
1
2
Devulkanize Numunelerin znme Oranlarnn Belirlenmesi
Vulkanize kauuklar byk miktarda herhangi bir solventte znmeyen ksm

ve az miktarda da a yapsndan karlabilen ve znen ksm ierirler. Kauuk
numunelerin znen ksm zc olarak toluen kullanlarak, soxhlet ekstraksiyon
aparat ile llr. ekil 7.8.de gsterilen soxhlet ekstraksiyon aparat ekstraktr,
kartu, younlatrc, cam ie ve stcdan oluur. Az miktardaki numune kartua
yerletirilir. zc (toluen) iede kaynatlr ve buhar yan borudan geerek soutucuda
younlatrlr ve kat numunenin zerine damlar. st tarafta biriken zc yandaki
97
klcal borunun seviyesine gelince ekstrakte ettii madde ile beraber tekrar balona akar
(sifon yapar). Bu olay defalarca gerekletirilir ve ekstrakte olay olur. Toplam
ekstraksiyon sresi 24 saattir. Sonra numune 24 saat frnda ve ardndan da oda
scaklnda kurutulur ve tekrar tartlr. Numunenin znen ksm u eitlikle
hesaplanr:
% o u
100
(7.2)
Burada;
M: ekstraksiyondan sonra kurutulan numunenin arl (g)
Mi: numunenin balangtaki arl (g)
Soxhlet eksraksiyonu sadece numune iindeki zlebilen ksmn varln
gstermesine
ramen,
devulkanizasyon
prosesinin
etkinliini
ortaya
koymas
bakmndan iyi bir parametredir. Genellikle znme miktarnn fazla olmas

devulkanizasyon prosesinin daha etkin olduunu gsterir. Sutanto (2006) yapt
almada devulkanize kauukta znme miktarnn (% arlka) vulkanize olmam
bileie gre te bir orannda azaldn ifade etmitir. znmeyen ksmdaki geri
kalan makromolekller hala apraz baldr.
ekil 7.8. Soxhlet ekstraksiyon aparat
Bu almada, znen ve znmeyen madde miktarnn belirlenmesi iin

extraksiyon, hem ilem grmemi atk kauuk tozu hem de devulkanize numuneler iin
98
yaplmtr. Balang arl kaydedilen (2 g) numune kartua yerletirilerek 24 saat
sreyle ekstrakte edilmitir. Ardndan 24 saat boyunca 70 C frnda kurutularak tekrar
tartlm ve yukardaki eitlikle znen ksm hesaplanmtr. Deneyler ASTM D 297
standardna uygun olarak yaplmtr.
izelge 7.5.te verilen znme oranlarna gre ilem grmemi atk kauuk
tozunun (N0)
ekstraksiyonunda znme orannn %
2.3
orannda olduu
grlmektedir. Bu numune TLlerden elde edilen ve hibir ileme maruz braklmam

vulkanize atk kauuk tozudur. Ayn numunenin 1 dkdan 5 dkya kadar mikrodalgada
devulkanize edilmesi durumunda znme oranlarnn sreyle birlikte artt
grlmektedir. Bu sonu apraz balarn krlmas sayesindedir ve devulkanizasyon
ileminin etkinliini ortaya koymaktadr.
Devulkanizasyon
prosesinde
frndan
kan
her
numunenin
scakl
llmtr. Scaklklarn, 1, 2 ve 3 dk sreyle stlan ve devulkanizasyon ajan

kullanlmayan numunelerde devulkanizasyonu salayacak yeterli deerlere ulamad
grlmtr. Ajan kullanlmayan numunelerde termal devulkanizasyon iin gerekli
scakln 260 350 C aralnda olduu daha nceki blmlerde ifade edilmitir
(Dijkhuis, 2008). Yine izelge 7.5.te verilen ekstraksiyon sonras znme oranlarna
bakld zaman 4 ve 5 dk devulkanize edilen numunelerde znme oranlarnn
olduka iyi seviyelerde olduu tespit edilmitir. Benzer bir reeteyle hazrlanan kontrol
numunesinin piirilmeden nce ekstrakte edilmesi durumunda % 49.1 orannda
znd tespit edilmitir. Bu durumda 4 ve 5 dk devulkanize edilen numunelerde
devulkanizasyon prosesinin dier numunelere gre daha etkin olduu sylenebilir.
izelge 7.5. Orijinal atk kauuk tozunun ve devulkanize atk kauuun znme oranlar
Numune
N0
D1
D2
D3
D4
D5
Mikrodalgada
stma sresi
(dk)
Maks. Scaklk
( C)
znme oran
(%)
0
1
2
3
4
5
9010
16010
22010
30010
37010
2.30
10.72
13.10
18.45
25.36
34.77
Benzer bir alma devulkanizasyon ajan kullanlarak da yaplmtr. Ajan

olarak DPDS kullanlmtr. Kullanlan ajan miktar, 100 g kauuk numune iin 0.5, 1
99
ve 2 gramdr. Mikrodalga sreleri belirlenirken, yine devulkanizasyon iin yeterli
scaklklara ulalamad iin 1 ve 2 dk sreli devulkanizasyon yaplmamtr. Ajan
olarak DPDSnin kullanlmas durumunda mikrodalga devulkanizasyonunda ulalmas
gereken scaklk deerleri, daha nceki blmlerde de ifade edildii gibi, yaklak 200
225 Cdir. 5 dk sreyle stma bu scaklklarn ok zerine kld iin yaplmamtr.
nceki almalarda da (Rajan, 2005; De ve ark., 2006) ifade edildii gibi, bu yksek
scaklklarda DPDSnin devulkanizasyon ajan olarak deil kkrt verici gibi
davranaca dnlmektedir. Sonular izelge 7.6.da verilmitir.
izelge 7.6. Orijinal atk kauuk tozunun ve Devulkanizasyon ajan (DPDS) katlarak devulkanize edilen
atk kauuun znme oranlar
Numune
N0
D3
D3/0.5
D3/1
D3/2
D4
D4/0.5
D4/1
D4/2
Mikrodalgada stma
sresi (dk)
DPDS oran
(a. %)
Maks. Scaklk
( C)
znme oran
(%)
0
3
3
3
3
4
4
4
4
0
0
0.5
1
2
0
0.5
1
2
22010
23310
12710
19710
30010
27610
27510
26610
2.30
18.45
23.38
17.40
30.30
25.36
27.02
33.80
29.00
Atk tat lastii tozundan devulkanizasyon ajan kullanlarak ve kullanlmadan

hazrlanan tm numunelerin devulkanize edilmesi sonucunda, devulkanizasyonun hangi
numunelerde daha etkin olduunu gsteren, ekstraksiyon sonras znme oranlar
incelendiinde ajan kullanlmadan hazrlan ve 5 dk devulkanize edilen numunede
devulkanizasyonun daha etkin olarak gerekletii grlmtr. Ayn sonular,
kullanlan devulkanizasyon ajannn bu malzemede yeterli etkiyi gstermediini de
ortaya koymutur. Bu nedenle ajan kullanlmadan 4 ve 5 dk sreyle devulkanize edilen
numuneler iin revulkanizasyon ilemi yaplmtr. Bu iki numune iin de
revulkanizasyon reetesi hazrlanmasnn
nedeni mikrodalga devulkanizasyonu
sresince numunelerde oluan yapsal deiimlerin revulkanizasyon sonras mekanik

zelliklere etkisini gsterebilmektir.
100
7.5.
Devulkanize Numunelerin Fourier Transform Infrared Spektrofotometre
Analizi
Polimerler iin en uygun ve geni kullanm alanna sahip spektroskopik yntem,

infrared yntemidir. Fourier Transform Infrared Spektrofotometre (FTIR) analizindeki
yeni gelimeler bu yntemin uygulanabilirliini arttrmtr. Infrared tekniinde,
molekllerdeki kimyasal balarn titreme, eilme, bklme, sallanma vb. tm
hareketleri iin gerekli olan enerji infrared nlarn elektro manyetik enerjisinden
absorplanr. Bu absorpsiyonlar sonucu elde edilen IR spektrumlar, molekl iindeki
fonksiyonel gruplar gsterir. Burada llen absorbanslar pikler ile ifade edilir.
Infrared spektrumlar genellikle dalga numaras ile tanmlanr. llen absorbans
konsantrasyona ve numune kalnlna dorudan baldr.
CH, CC gibi kimyasal balar ayn miktarda ve ayn ekilde enerji absorbe
etmez. Pikler yaplarna bal olarak kuvvetli, orta ve zayf, ekillerine bal olarak
geni, orta ve dar olarak tanmlanr. IR spektrumlar; piklerin bulunduu yere,
yaplarna ve ekillerine gre incelenerek numunelerde malzeme cinsi tayin edilir. Pik
boyu ve pik alan llerek standartlar ile karlatrmak suretiyle miktar tayini de
yaplabilir. Polimer numunelerin FTIR analizlerinde en nemli nokta, numunelerin
hazrlanmas ve elde edilen spektrumlarn yorumlanmasdr. nceden yaymlanm IR
spektrum atlaslarna bakarak yorum yapmak mmkndr.
Bu almada FTIR analizleri, ilem grmemi atk lastik tozu ile 4 ve 5 dk
devulkanize edilmi malzemeler iin yaplmtr. Ayrca 1 g ve 2 g DPDS katlarak 4 dk
devulkanize edilmi malzemelerin de FTIR analizleri yaplmtr. Analizler, ASTM D
3677 standardna uygun olarak Erciyes niversitesi Teknolojik Aratrma ve Uygulama
Merkezinde (TUAM) Perkin Elmer marka analiz cihaznda yaplmtr. Numuneler
cihaza yerletirilerek 450 4000 cm-1 aralnda 4 cm-1 znrlkte infrared
spektrumlar alnmtr.
7.6. Devulkanize Numunelerin Revulkanizasyonu
Devulkanize kauuun revulkanizasyonu (yeniden vulkanizasyon) iin izelge

7.7.de verilen reete hazrlanmtr. Bu reete Brisa Bridgestone A.. Karm ve
Proses Gelitirme Birimi ile birlikte hazrlanmtr. Reete hazrlanrken orijinal kauuk
olarak SBR kullanlmtr. SBR ucuz olduu ve genel amal imalatlarda yaygn olarak
101
kullanld iin tercih edilmitir. Devulkanize edilen malzeme atk tat lastii olduu
iin revulkanize kauuun kullanmnda ncelikli ama mmkn olduu kadar orijinal
lastik iine katarak kullanmaktr. Orijinal lastik bileimleri de yksek oranda sentetik
kauuk ierdii iin devulkanize kauuun SBR ile yeniden vulkanizasyonuyla elde
edilecek malzemenin zellikleri, devulkanize kauuun orijinal reetelere katlma
oranlar konusunda yardmc olacaktr. Ayrca devulkanize kauuun tek bana
kalplanmas veya dier kauuk rnlerin imalatnda orijinal kauuk iine rnn
zelliklerini bozmadan katlarak kalplanabilmesi de elde edilecek malzemenin
zelliklerine baldr. Reeteye eklenen nemli bir bileen de karbon siyahdr. nceki
blmlerde de ifade edildii gibi yaplan almalarda, karbon siyah eklenen
revulkanize kauuun eklenmeyenden daha iyi zellikler gsterdii ifade edilmitir
(Isayev, 2005).
Mikrodalga devulkanizasyonu srasnda karbon siyah yzeyindeki kauuk
makromolekl zincirlerinde krlmalar olduu ve revulkanizasyon sonrasnda malzeme
zelliklerinin bundan etkilendii rapor edilmitir (Renukappa ve ark., 2009).
Devulkanize kauuun tek bana deil de hazrlanan bir revulkanizasyon reetesine
uygun olarak orijinal kauukla birlikte kullanlmas bu nedenle daha uygun olmaktadr.
izelge 7.7.de verilen reetedeki ilk stun kontrol numunesine aittir. Dier stunlarda
devulkanize kauuk orijinal kauuk iine deiik oranlarda katlarak revulkanizasyon
gerekletirilmitir. Burada ama devulkanize kauuun, zellikleri ne kadar
etkilediinin belirlenmesidir. Devulkanize kauuk bileiminde kauuk ve karbon siyah
bulunduu iin devulkanize kauuun reeteye girmesiyle, reetede SBR ve karbon
siyah oranlar deitirilmitir. nk devulkanize kauuk bu reetede dolgu olarak
deil, orijinal kauuun bir paras olarak kullanlmtr. Hazrlanan son numunede
tamamen devulkanize kauuk kullanlm, orijinal kauuk sadece reetedeki eksik
kauuk miktarn tamamlamak iin katlmtr. Tm devulkanize numuneler iin ortak
reete hazrlanm ve numuneler orijinal kauuk iine katlan bileim oranna gre
adlandrlmtr. Adlandrmada revulkanize numuneyi sembolize eden RN harflerinden
sonra yazlan saylar phr olarak orijinal kauuk iine katlan devulkanize malzeme
orann ifade etmektedir.
Ayrca devulkanize kauuun etkinliini ortaya koyabilmek amacyla, ayn
reete kullanlarak 10, 30 ve 50 phr oranlarnda devulkanize edilmemi kauuk tozu
katlarak numuneler hazrlanmtr. Devulkanize kauuk ve ilem grmemi kauuk toz
katlarak oluturulan numuneler iin elde edilen sonular karlatrlmtr.
102
izelge 7.7. Revulkanizasyon Reetesi (phr)

Bileen
Kontrol
RN10
RN30
RN50
RN100
100
0
67.75
90.9
10
66.85
72.7
30
65.05
54.5
50
63.25
9
100
58.75
35.5
35.5
35.5
35.5
35.5
3
1
1.8
1.75
3
1
1.8
1.75
3
1
1.8
1.75
3
1
1.8
1.75
3
1
1.8
1.75
SBR 1502
Devulkanize kauuk
Karbon siyah (N330)
Proses ya
(Naftanik ya)
ZnO
Stearik asit
CBS
Kkrt
Yukarda 100 birim kauua gre (phr) hazrlanan reete izelge 7.8.de
kullanlan bileenlerin miktar ve arlka kullanm oranlar cinsinden de verilmitir.
izelge 7.8. Revulkanizasyon Reetesi ve bileenlerin oranlar

Kontrol
Bileen
(g)
A. %
SBR 1502
Devulkanize
kauuk
Karbon siyah
(N330)
Proses ya
(Naftanik ya)
ZnO
Stearik asit
CBS
Kkrt
800
47.50
RN10
(g)
RN30
RN50
RN100
A. %
(g)
A. %
(g)
A. %
(g)
A. %
727
43.17
582
34.56
436
25.89
72
4.28
0.00
80
4.75
240
14.25
400
23.75
800
47.50
542
32.18
535
31.77
520
30.88
506
30.04
470
27.91
284
16.86
284
16.86
284
16.86
284
16.86
284
16.86
23.1
7.7
13.9
13.5
1.37
0.46
0.83
0.80
23.1
7.7
13.9
13.5
1.37
0.46
0.83
0.80
23.1
7.7
13.9
13.5
1.37
0.46
0.83
0.80
23.1
7.7
13.9
13.5
1.37
0.46
0.83
0.80
23.1
7.7
13.9
13.5
1.37
0.46
0.83
0.80
Reetede kullanlan malzemelerin zellikleri izelge 7.9.da verilmitir.

Reeteye uygun kauuk hamuru Yksel Lastik Fabrikasnda bulunan kauuk haddesi
(ak iki silindirli mil) kullanlarak hazrlanmtr. nce orijinal kauuk 3 5 tur miller
arasndan geirilmi, ardndan devulkanize kauuk, proses ya ve karbon siyah
hamura eklenerek yine birka tur miller arasndan geirilmi ve son olarak da inko
oksit, stearik asit, CBS ve kkrt katlarak kauuk hamuru elde edilmitir.
103
izelge 7.9. Revulkanizasyon reetesinde kullanlan malzemelerin zellikleri
Kullanlan Malzemeler
Ticari ad ve Teknik zellikleri
SBR (Stiren Btadien Kauuk)
Hzlandrc
SBR 1502
Younluk: 0.94 g/cm3
HAF N330
Younluk: 1.7 g/cm3
Naftanik Ya (Octobus N821)
Younluk: 0.908 g/cm3
CBS (N-siklohekzil-2-benzotiyazolsulfenamit)
Dier Kimyasallar
inko Oksit
Karbon Siyah Dolgu Maddesi

Proses Ya
Stearik Asit
7.7. Revulkanize Numunelere Yaplan Testler
7.7.1. Reometri analizi
Kauuk endstrisinde olduka nemli bir yere sahip olan reometri analizleri
vulkanizasyon srasnda deien zellikler hakknda bilgi verir. Vulkanizasyon
deikenlerini kontrol altnda tutma, karma zg vulkanizasyon artlarn ve iletme
artlarn belirleme asndan olduka nemli bir yeri vardr.
Kauuk ve dier katk maddeleri kartrlarak hamur hazrlandktan sonra
reometre ad verilen cihazda malzemenin pime erisi (reometri erisi) elde edilir.
Reometre, karma yksek scaklk ve basn altnda salnm gerilimi uygular ve apraz
ba younluundaki artn sonucu olarak torktaki art zamann bir fonksiyonu olarak
gsterir. Test edilecek para, pozitif bir basn ve srekli yksek scaklk altndaki ift
konik diski ieren test boluuna yerletirilir. Boluk kapanr ve disk salnm (1.7 0.1 Hz)
yapmaya balar. Kauuun rijitliine bal olarak salnm iin bir gce ihtiya duyar. Bu
g (tork) zamann fonksiyonu olarak kaydedilir. Kaydedilen tork bir denge ya da
maksimum deere ulatnda tamamlanm bir eri gzlenir. Vulkanizasyon erisi iin
gerekli olan zaman, test scakl ve kauuk zelliklerinin bir fonksiyonudur.
Reometri analizinde numune teste tabi tutularak vukanizasyon deikenleri

kaydedilir. ekil 7.9.da reometri erisi zerinde gsterilen ve kauuk endstrisinde en
ok kullanlan parametreler; minimum tork (ML), erken pime sresi (scorch sresi)
(ts2), maksimum tork (MH) ve optimum pime sresi (t90)dir.
104
ekil 7.9. Reometri erisi ve parametreler
ML (Minimum tork): Testin yapld scaklkta numunenin viskozitesi hakknda

bilgi verir. apraz balanmann balad noktadr. Bu noktadan itibaren apraz
balanmann balamasyla karmn sertlii artacak dolaysyla viskozite deeri
ykselecektir. Proses esnasnda hamur sertlii ve younluu hakknda bilgi vermesi
bakmndan nemlidir. Dolaysyla prosese uygunluun yani ilenebilirliin de bir
lsdr. ML deerinin dk olmas ilenebilirliin daha iyi olduunu gsterir. ML
deeri karmda kullanlan kauuk tipine ve karmda kullanlan dier maddelerin
oranna bal olarak deiir. Yani fiziksel bir zelliktir.
MH (Maksimum tork): % 100 pimenin gerekletii andaki viskozite hakknda
bilgi verir. Elastisite modlnn bir lsdr. Bu noktada vulkanizasyon ilemi
tamamlanmtr. MH dolgu maddesinin artmasyla artmakla birlikte daha ok ba says
ve ba trnden etkilenir. Toplam ba saysnn (monoslfidik + dislfidik +
polislfidik) artmasyla MHde artar.
ts2 (Erken pime sresi): Erken pime, vulkanizasyonun ilk balad noktadr.
Erken pime kimyasal olarak, aktivatr ve hzlandrclarn kompleksler oluturarak
vulkanizasyonu balattklar andr. Kauuk sektrnde en ok kullanlan parametredir.
Pimeye balama sresi hakknda bilgi verir. ts2 sresinin iletme artlarna gre belirli
bir aralkta olmas istenir. ts2 sresinin ksa olmas erken pime problemine yol aar. Bu
da ekil stabilitesinin bozulmasna ve yzey przllne neden olur. ts2 sresinin
uzun olmas ise, pimenin istenen sreden daha uzun srede gerekleeceini ifade eder.
Bu da yetersiz pimeye neden olur. rn pitikten sonra eklinin koruyamaz ve fiziksel
zelliklerinde dme grlr. Bunun yannda istenen durum emniyetli ve hzl pimedir.
Yani ts2 sresinin uzun olmas, optimum pime sresinin yeterince ksa olduu
105
durumlarda problem tekil etmez aksine istenen bir durumdur. Fakat genel olarak ts2
sresi uzun olan hamurlarn t90 sreleri de uzun olmaktadr. ts2 genel olarak MHa
ulamak geen srenin % 10 15dir. Yani t10 ile t15 arasdr.
t90 (Optimum pime sresi): MHa ulamak iin geen srenin % 90dr.
Reometri analizi hamurun pime hattnda ne kadar kalacann belirlenmesi asndan
nemlidir. Eer hamur pime hattndan t90dan daha ksa bir srede karsa pime
tamamlanmadan km olur. Bu da rnde ekil bozukluklarna ve fiziksel zelliklerde
dmeye neden olur. Eer rn pime hattndan t90dan daha fazla kalrsa bu sefer fazla
pime olur ve bu da rnn sert, krlgan olmasna neden olur ve fiziksel zelliklerde
dmeye yol aar. rnn % 100 deil % 90 pimesi istenir. Geriye kalan % 10luk
pime zamana yaylr. Bylece rn fiziksel zeliklerini korur. Bu yzden % 90lk
pime optimum pime sresi olarak adlandrlr.
Reometri analizi ASTM D5289 standardna uygun olarak, Krolu Kauuk
Firmas laboratuarnda bulunan Beijing RADE MR-C3 Marka reometre cihaznda
yaplmtr (ekil 7.10). Hazrlanan kauuk hamurlarndan alnan numuneler reometre
cihazna yerletirilerek, 170 Cde teste tabi tutulmu ve vukanizasyon deikenleri
kaydedilmitir. Elde edilen sonular izelge 7.10.da verilmitir. Revulkanize
numunelerin adlandrlmasnda revulkanizasyonu simgeleyen R harfinden sonraki ilk
rakam devulkanizasyon sresini, ikinci rakam ise orijinal kauuk iine katlma
orannnn onda birini ifade etmektedir.
ekil 7.10. Reometre cihaz
106
izelge 7.10. 4 dk ve 5 dk devulkanize edilen kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu katlarak
hazrlanan bileimlerin 170 Cde reometri test sonular
Numune
RK
Kontrol
SBR 1502
(phr)
R41
R43
R45
R410
4 dk devulkanize edilmi
R51
R53
R55
R510
5 dk devulkanize edilmi
R01
R03
R05
lem grmemi toz

numune
100
90.9
72.7
54.5
90.9
72.7
54.5
90.9
72.7
54.5
10
30
50
100
10
30
50
100
10
30
50
ML (dNm)
10.80
11.89
12.02
13.22
31.36
11.88
12.92
11.95
30.51
13.46
18.64
16.71
MH (dNm)
19.48
20.92
18.09
19.91
31.69
20.39
22.15
18.26
32.42
23.39
31.01
22.81
ts2 (dk)
1.88
1.47
1.20
0.97
4.00
1.52
0.87
0.93
4.00
1.57
1.00
1.18
t90 (dk)
3.32
2.90
2.95
2.20
3.98
3.01
1.97
1.82
3.93
2.98
1.88
2.37
Devulkanize
kauuk (phr)
7.7.2. apraz ba younluunun belirlenmesi
apraz ba younluu, znmeyen ksmn birim hacmi bana a zincirlerinin

says veya apraz balar arasndaki ortalama molekler arlkla karakterize edilir.
Vulkanize kauuklarn apraz ba younluklar genellikle, Flory-Rehner eitlii olarak
bilinen denge hacim ime eitlii kullanlarak veya Mooney-Rivlin grafii ile
hesaplanr (Sun, 2007; Rajan, 2005; De ve De, 2011).
Bir elastomerin bir zcde znme derecesi ve elastomerin iine zcnn
nfuz etmesi apraz balanma derecesiyle belirlenir. apraz balanmayla zc,
sadece uzam polimer zincirlerinin elastik toparlanma kuvvetlerine eit miktardaki
zcnn osmotik basnc kadar, elastomerin iine nfuz edebilecektir. Elastik
toparlanma kuvvetleri, apraz balanma noktalar arasndaki polimer zincirlerinin
arlyla ters orantldr. Bu yzden, apraz ba younluuna oranla ime azalacaktr.
Bu teori, Flory tarafndan bir vulkanize kauuun emdii solvent miktarndan apraz
ba younluunu hesaplayabilmek iin gelitirilmitir (Sun, 2007; Rajan, 2005; De ve
De, 2011).
Bu almada, revulkanize numunelerin apraz ba younluu, toluende denge
hacim ime eitliinden hesaplanmtr. Bunun iin, yaklak 0.2 g numune oda
scaklnda 10 ml toluende 3 gn bekletilerek iirilmitir. ien numune toluenden
karlr, hafife silerek kurutulur ve hemen ien numune arlnn tespiti iin tartlr.
Numune sabit arla ulancaya kadar frnda kurutulur. apraz ba younluu
107
dolgulu kauuklar iin Kraus dzeltme faktrn de gz nne alarak gelitirilen
aadaki Flory-Rehner eitliinden hesaplanr (De ve ark., 2006; Sun, 2007):
)
/
(7.3)
Burada:
c = apraz ba younluu (Birim hacim iin a zincirlerinin says, mol/m3)
Vs =Toluenin molar hacmi (1.069 x 10-4 m3/mol)
vr = ien kauuun hacmi (Kraus dzeltme faktr ile)
X= Kauuk solvent etkileim parametresidir (Atk kauuk tozu-toluen sistemi
iin 0.3795) (De ve ark., 2006).
Kraus dzeltme faktr ile znmeyen ksmdaki ien kauuk hacmi, vr, yle
hesaplanr:
= 1 3
(7.4)
Burada;
vr0 =ien kauuun hacmi (Kraus dzeltme faktr olmadan)
c = Dolgu-kauuk etkileim parametresi (1.17) (Ohlemacher, 2005)
= imemi dolgulu kauuktaki dolgu hacmidir.

ien kauuk hacmi (Kraus dzeltme faktr olmadan), vr0, yle hesaplanr:
(7.5)
Burada;
Vp = Kauuun hacmi
Vs = zcnn hacmidir.
Kauuun hacmi, Vp, yle hesaplanr:
(7.6)
108
Burada;
Wd = Kurutulan kauuun arl
d = Kurutulan kauuun younluu
Vf = Dolgunun hacmidir.
Dolgunun hacmi, Vf, yle hesaplanr:
(7.7)
Burada;
Wi = Kauuun balangtaki arl (g)
i = Bileimin balangtaki younluudur.
ien kauuktaki zcnn hacmi, Vs, yle hesaplanr:
(7.8)
Burada;
Wc = ien kauuun arl (g)
Wd = Kurutulan kauuun arl (g)
s = Toluenin younluudur (0.8662 g/cm3).
Devulkanizasyon sresince apraz ba younluu prosesteki s etkisiyle
polimer zincirleri ve apraz balar krld iin azalmtr. Devulkanizasyon sonras
kauuk numune yine toz formunda olduu iin apraz ba younluu tespit
edilememitir, ancak byk oranda azald dnlmektedir. Devulkanize kauuun
ekstraksiyonunda znme orannn artmas bunu gstermektedir. Revulkanize
numunelere ait sonular izelge 7.11.de verilmitir.
izelge 7.11. Revulkanize kauuk numunelerin apraz ba younluu

Numune
RK
c
(mol/m3)
54.91
R41
R43
R45
R410
R51
R53
69.19 79.18 94.79 250.91 74.04 93.35
R55
106.03
R510
R01
R03
R05
324.89 77.63 87.99 119.87
109
7.7.3. ekme deneyi
Malzemelerin statik yk altndaki mekanik zelliklerini ortaya karmak iin

uygulanan deneydir. Deney sonunda her noktadaki gerilme ve % uzama deerleri
hesaplanr.
ekme dayanm; kopma annda llen kuvvetin numunenin ilk kesitine
orandr.
MPa
cinsinden
ifade
edilir.
ekme
dayanm
aadaki
formlle
hesaplanmtr:
(7.9)
Burada;
max: ekme dayanm (N/mm2)
F max: Uygulanan en yksek kuvvet (N)
Ao: Balang kesitidir (mm).
Kopma uzamas, kopma annda elastomer malzemenin ilk boyuna oranla uzama
miktardr ve % uzama cinsinden ifade edilir. Kopma uzamas aadaki formlle
hesaplanmtr.
100
(7.10)
Burada;
lo: lk boy (mm)
lr: Son boy (mm)
Farkl uzamalar iin numunelere ait modl deerleri de hesaplanmtr. Modl
deeri, belli uzama yzdesi iin gerekli gerilme deeridir. Kauuk, bir yk
uygulandnda hacim deimesinden daha ok, ekli deien sktrlamaz bir
maddedir. Metallerden farkl olarak, gerilme uzama erisi Hooke Kanunu'na
uymamaktadr. Yaklak % 15 oranndaki uzamalar iin dorusal olan ksmdan
elastisite modln hesaplamak mmkndr. Fakat pratikte kauuk paralar ok daha
byk ekil deitirme oranna maruz kaldndan, elastisite modl karakteristik bir
byklk olarak kullanlmaz.
110
ekme dayanm ve uzama deerleri kauuk hamuru hazrlaycsna karmn
gelitirilmesi ve imalatn kontrol konularnda yardmc olur. ekme dayanm genel
olarak pek ok kauuk kimyasalnn vulkanizasyon zelliklerine etkisini tespit etmekte
de kullanlmaktadr. Bu test, imalatn tespit edilen zelliklere gre yaplmakta olup
olmadn da kontrol eder. Az veya ok vulkanizasyon, kt kartrma ve karmdaki
yabanc madde tespitinde de kullanlmaktadr.
Kauuk tr malzemeler iin gerekletirilen en yaygn deformasyon tr tek
eksenli ekme deneyidir. Tek eksenli ekme deneyi hari dier deneyler iin
standartlatrlm numune boyutu (ekil 7.11) ve ekme hz yoktur.
ekme deneyi iin 100 x 100 x 2 mm test plakalar Krolu Kauuk Firmasnda
bulunan test plakas basma presinde 170 Cde 17 dk kalplanarak baslmtr.
L
Ls
Bk
Lo
b
r1
r2
a
= 115 mm
= 33 mm
= 25 mm
= 25 mm
= 6 mm
= 25 mm
= 14 mm
= 2 mm
ekil 7.11. Standart ekme deneyi numunesi (ASTM D 412-C)
ekme
deneyi,
Aksaray
niversitesi
Makine
Mhendislii
Blm
Laboratuarnda bulunan Shimadzu AG-IC marka cihazda yaplmtr (ekil 7.12).

ekme dayanm ve kopma uzamas deneyleri iin ekme hz 500 mm/dk olarak
uygulanmtr. 2 mm kalnlnda hazrlanan test plakalarndan ASTM D 412 (TS 1967tip 1) standartlarna gre zel kesme aparat ile ekil 7.12.de grlen papyon eklinde
er adet numune kesilmi ve srayla ekme cihazna yerletirilerek test yaplmtr. Her
bir numunenin kopma uzamas ve kopma dayanm tespit edilmitir. ekme deneyi
sonunda elde edilen ortalama deerler izelge 7.12.de verilmitir.
111
ekil 7.12. ekme cihaz ve deneylerde kullanlan numuneler

izelge 7.12. Revulkanize numunelerin mekanik zellikleri
% kopma
uzamas
ekme
Dayanm
(N/mm2)
% 100 modl
(N/mm2)
% 200 modl
(N/mm2)
% 300 modl
(N/mm2)
RK
524.63
7.49
1.96
3.09
4.42
R41
594.88
7.17
1.48
2.76
3.95
R43
341.06
5.35
2.56
3.99
4.95
R45
366.31
4.74
2.13
3.22
4.08
R410
12.06
3.38
R51
613.75
7.82
1.80
2.81
4.01
R53
449.00
6.50
2.18
3.38
4.72
R55
445.06
4.91
1.98
2.79
3.78
R510
14.31
3.80
R01
617.50
9.20
1.78
2.86
4.33
R03
279.44
4.29
2.14
3.38
R05
217.25
6.39
3.67
6.09
zellik
Numune
7.7.4. Sertlik lme deneyi
Kauuk numunelerin serlik deerlerinin belirlenmesinde Shore A sertlik lme

yntemi kullanlmtr. Sertlik lmleri ASTM D 2240 standardna gre yaplmtr.
Sertlik lm iin 70x70x6 mm boyutlarnda test plakalar Krolu Kauuk
Firmasnda bulunan test plakas basma presinde 170 Cde 10 dk kalplanarak
baslmtr. Sertlik lme deneyi, Krolu Kauuk Firmas Laboratuarnda yaplmtr.
112
Her numuneden er adet lm yaplm ve elde edilen ortalama deerler izelge
7.13.te verilmitir.
izelge 7.13. Revulkanize kauuk numunelerin sertlik deerleri
Numune
RK
R41
R43
R45
R410
R51
R53
R55
R510
R01
R03
R05
Sertlik
(Shore-A)
57
58
64
66
76
56
67
67
78
57
64
64
7.7.5. Srtnme ve anma zelliklerinin belirlenmesi iin yaplan testler
7.7.5.1. Disk zerinde pim aparatyla anma deneyi
Tribolojik zelliklerin lmnde kullanlan en yaygn yntemlerden birisi,

ASTM G 99 standardnda Disk zerinde Pim (pin on disc) Aparatyla Anma Deneyi
in Standart Deney Metodu olarak adlandrlan ve ekil 7.13.te ematik olarak
gsterilen yntemdir. Bu yntem zellikle malzemelerin srtnme katsays ve anma
hz deerlerinin tespitinde kullanlr.
Deneyleri balatabilmek iin deney numuneleri teker teker dnen bir tutucuya
yerletirilir ve sabit andrcnn deney numuneleri ile srtnmesi salanr. Numuneye
uygulanan ykler pimin zerine deiik arlklarn konulmas eklinde gerekletirilir.
Srtnme katsaylar bir bilgisayar program araclyla monitrden takip edilir.
Anma hzn belirlemek iin ise, numuneler belirlenmi olan tur saylarndan sonra
tutucudan karlr ve anmann yzeyde oluturduu tahribat belirlenerek aadaki
eitlikle hesaplanr:
(7.11)
Burada;
Vs: Anma hz, (mm3/m)
Vv: Anma miktar (mm3)
S: Toplam anma mesafesidir (m).
Anma miktar, numunenin deneyden nce ve deney bitiminde tartlmasyla
belirlenen arlk kayb deerinin, numunenin younluuna blnmesiyle elde edilen
hacimsel anma miktardr.
113
ekil 7.13. Disk zerinde pim aparatyla anma testinin ematik resmi
Deney Sakarya niversitesi Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm

Laboratuarnda yaplmtr. Andrc pim olarak 10 mm apnda ve malzemesi
100Cr6 olan elik bilye kullanlmtr. Bilyenin sertlii 59 1 HRC ve yzeyinin
ortalama przll Ra = 0.47 mdur. Kauuk deney numunesi boyutlar
40x40x6 mmdir. elik pim 30 mmlik yrngede (anma evrim ap) 0.3 m/s hzla
hareket etmi ve test, 15 N yk numuneye uygulanarak, 500 m anma mesafesi
tamamlanana kadar devam etmitir. Deneyler oda scaklnda ve herhangi bir andrc
kullanlmadan yaplmtr.
Test sonunda elde edilen revulkanize numunelere ait anma hz deerleri
izelge 7.14.te verilmitir.
izelge 7.14. Revulkanize kauuk numunelerin anma hz deerleri

Numune
RK
R41
R43
R45
R410
R51
R53
R55
R510
R01
R03
R05
Anma
hz
(mm3/m)
0.019
0.081
0.221
0.354 0.703 0.029
0.036
0.388
0.584 0.034
0.015
0.089
Numunelerin srtnme katsays, numune yzeyinde elik bilyenin hareketi

srasnda, yapmal kayma etkisi nedeniyle ekil 7.14.te grld gibi geni bir
aralkta dalgalanm olarak elde edilir. Numunelerin ayn grafik zerinde daha iyi
karlatrlabilmesi iin srtnme katsays grafikleri, sonular ve tartma blmnde,
ortalama deerleriyle verilmitir.
114
Srtnme katsays,
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0
100
200
300
400
500
Kayma mesafesi (m)

ekil 7.14. Gl bir yapmal kayma etkisi nedeniyle srtnme katsaysnn dalgalanmas
7.7.5.2. Abrazif anma deneyi

Anma miktarnn llmesi iin gelitirilen eitli yntemler vardr. Bu
almada kullanlan anma testi, ASTM D5963te standard verilen ve test parasnn
andrcyla kapl dnen bir silindir zerinde hareket ettirilmesiyle yaplan testtir
(Rotary Drum Abrader). Yntemde sonular ya standart bir kauua gre mukayese
edilen hacim kaybna gre ya da standart kauua gre belirlenen anma direnci
indeksine gre verilir.
Anma numunelerinin kalnl en az 4 mm ve ap 16 mm olmaldr. Kauuk
kalnl iin numunenin taklaca kafa ayarlanr ve numune takld zaman
numunenin zmparaya tam temas etmesi salanr. Andrc olarak kullanlan zmpara
alminyum oksit malzemeden olup tane bykl 60 numaradr. Dner silindirin ap
150 mm, uzunluu 500 mm ve dnme hz 40 devir/dkdr. Andrma, deney numunesi
tambura kar 100.2 Nluk dik bir kuvvetle bastrlarak yaplr.
Anma testi ncesi numune tartlr. ekil 7.15.te anma test cihaznn ematik
resmi grlmektedir. Cihaz altrlarak test balatlr. Test paras tambur zerinde 40
m yol alacak ekilde cihaz 84 devir yapnca test sonlandrlr. 40 mden sonra cihazn,
numune takl olan kafas kendiliinden kalkar. Test parasndan geride kalan ksm
tutucudan kartlarak yeniden tartlr.
115
ekil 7.15. Abrazif anma test cihaznn ematik resmi
Anma miktar bal hacim kayb olarak hesaplanr. nce test edilen parann
younluu tespit edilir. Bu younluk deeri bal hacim kaybnn hesaplanmasnda
kullanlacaktr. Tartm sonucunda bulunan deerler ile bal ktle kayb ve bal hacim
kayb hesaplanr. Her malzeme iin adet numune test edilir ve bulunan deerlerin
ortalamas alnarak sonu elde edilir.
(7.12)
Burada;
V: Anma miktar (Bal hacim kayb) (mm3)
mt: Deney numunesinin ktle kayb (mg)
t: Deney numunesinin younluu (mg/mm)
ms: Standart referans kauuu deney numunesinin ktle kayb (mg)
m0: Standart referans kauuu deney numunesinin ktle kaybnn belirlenmi
deeridir.
Anma testleri iin 70 x 70 x 6 mm test plakalar Krolu Kauuk Firmasnda
bulunan test plakas basma presinde 170 Cde 10 dk kalplanarak baslmtr. Anma
testi KOSGEB Bursa Plastik Kauuk Laboratuvarnda bulunan WMW/AP-40 marka
anma cihaznda yaplmtr. Her numuneden er adet lm yaplm ve elde edilen
ortalama deerler izelge 7.15.te verilmitir.
izelge 7.15. Revulkanize kauuk numunelerin anma deerleri
Numune
RK
R41
R43
R45
R410
R51
R53
R55
R510
R01
R03
R05
Anma
(mm3)
173
196
336
324
762
152
230
328
930
151
193
257
116
7.8. Mikroyap ncelemeleri
Numunelerin ekme deneyi sonrasnda kopma davrann ve anma deneyi

sonrasnda da anma davrann grmek iin, taramal elektron mikroskobunda
(Scanning Electron Microscope SEM) grntler elde edilmitir. Grntleri elde
ederken numuneler iletkenlii arttrmak iin altnla kaplanmtr. Altn kaplama ilemi
Spooter Coater Auto 108 altn kaplama cihaz ile yaplmtr. Analizler ekil 7.16.da
grlen ZEISS EVO LS 10 marka SEM cihaz kullanlarak, Seluk niversitesi leri
Teknoloji Aratrma ve Uygulama Merkezinde (LTEK) yaplmtr.
ekil 7.16. Taramal elektron mikroskobu
Yksek znrlkte ve yksek bytme oranlarnda grnt salayan SEM

analizi ile rneklerin kopma, anma ve deformasyon mekanizmas hakknda bilgi
alnabilmektedir. almada kontrol numunesine ve dier numunelere ait ekme deneyi
sonras kopma yzeyleri ve anma yzeyleri, SEM kullanlarak incelenmitir. ekilen
mikroyap grntlerinin btn numune yzeyini temsil etmesi amacyla farkl bytme
oranlar kullanlm ve grntler, sonular ve tartma blmnde verilmitir.
117
8. DENEY SONULARI VE TARTIMA
8.1. Atk Tat Lastii Tozunun TGA/DTG Analizi Sonular
Atk tat lastii tozunun TGA/DTG erileri ekil 8.1.de verilmitir. TGA
erisinden numunede ilk ktle kaybnn yaklak 160 C civarnda balad
grlmektedir. 160 350 C arasndaki ktle kayplar, kauuk bileiminde bulunan,
kauuu yumuatmak ve prosesi kolaylatrmak iin katlan hidrokarbon yalar veya
polimerik olmayan dier organik katklarn ayrmas nedeniyle olmaktadr. Bu ktle
kayb analiz sonunda yaklak % 13 olarak belirlenmitir. Bu deer, 2 dk mikrodalgada
devulkanize edilen ve scakln yaklak 160 C olarak lld numunelerin
ekstraksiyonunda elde edilen znme oranyla ayndr. Deneysel almada mikrodalga
devulkanizasyonunda scaklk 160 Cden 350 Cye doru arttka numunelerde
znme oran da artmaktadr. Bunun nedeni devulkanizasyon sresince apraz balarn
koparlyor olmasdr. Kauukta asl ayrma, 350 500 C aralnda, polimerik
fazlarn ayrmas nedeniyle olmaktadr ve toplam % 52 oranndadr. Bu aralkta nce
350 425 C arasnda NRnin, sonra da 425 500 Cde SBRnin ayrt
grlmektedir. 500 Cnin zerinde ise karbon siyah ve kl ayrmaktadr.
Numunenin deney ncesine gre toplam ktle kayb % 65dir. Geri kalan ksm
karbon siyah ve klden oluur (Kleps ve ark., 2000). DTG erisinde ayrma hznn
maksimum olduu scaklklarn, NRnin ayrma scakl olan 376 C ve SBRnin
ayrma scakl olan 425 C olduu grlmektedir (Fernandez Berridi ve ark., 2006).
Termogravimetrik verilerin, kauuk kompozisyonu ve kauuktaki termal bozunmann
derecesinin belirlenmesini salamakla birlikte mikrodalga devulkanizasyonu iin g ve
zaman deerlerinin belirlenmesinde de kullanlabilecei dnlmektedir.
Bu sonulara gre termal devulkanizasyonda kauuk ana zincir yapsnda
ayrmalara neden olmadan sadece kkrt apraz balarnn koparlmas iin scakln
350 Cnin zerine ok fazla karlmamas gerekir. Bu almada da mikrodalga
devulkanizasyonunda numunelere en fazla 370 C scaklk uygulanmtr.
118
ekil 8.1. Atk lastik tozunun TGA/DTG erileri
8.2. Devulkanize Numunelerin znme Oranlar
Devulkanizasyon
ajan
katlmadan
farkl
srelerle
devulkanize
edilen
numunelere ait znme oranlar ekil 8.2.de verilmitir. Sonular incelendiinde

yeterli scaklklara ulalamayan 1, 2 ve 3 dk devulkanize edilen numunelerde znme
orannn da dk olduu grlmektedir. Bu durum devulkanizasyon prosesinde
yeterince apraz ban koparlamadnn dolaysyla etkin bir devulkanizasyonun
salanmadnn gstergesidir. 4 ve 5 dk devulkanize edilen numunelerde ise znme
olduka yksektir. 4 dk devulkanize edilen numunede znme oran % 25.36, 5 dk
devulkanize edilen numunede ise % 34.77 olarak elde edilmitir. Kontrol numunesinin
znme oranna (% 49.1) yaklaan deerlerin elde edilmi olmas nedeniyle bu
numunelerde devulkanizasyonun yksek oranda gerekletirilebildii sylenebilir. 5 dk
devulkanize edilen numunede znme oran yksek olduu iin devulkanizasyonun
daha yksek oranda gereklemi olaca dnlmekte ise de, revulkanizasyon reetesi
hem 4 dk hem de 5 dk devulkanize edilen numuneler iin hazrlanmtr. Bunun nedeni,
mikrodalga
devulkanizasyonu
sresince
numunelerde
oluan
revulkanizasyon sonras mekanik zelliklere etkisini gsterebilmektir.
ayrmann,
119
40
35
znme (%)
30
25
20
15
10
5
0
0
Mikrodalgada stma sresi (dk)

ekil 8.2. Mikrodalga stma srelerine gre znme oranlarnn deiimi
Devulkanizasyon
ajan
olarak
DPDS
kullanlarak
yaplan
mikrodalga
devulkanizasyonunda en yksek znme deerinin, ekil 8.3.ten de grld gibi,

% 1 orannda ajan katlan ve 4 dk sreyle devulkanize edilen numunede % 33.8
orannda elde edildii grlmektedir. Ajan miktar % 1den % 2ye karld zaman
znme oran azalm ve % 29 olmutur. De ve arkadalar (2006) yaptklar
almada, devulkanizasyon ajan miktarnn arttrlmas durumunda, DPDSnin
devulkanizasyon sresince radikal balayc olarak deil, kkrt verici olarak davranp,
polimer zincirleri arasnda yeniden apraz balar oluturabildiklerini ve sonuta apraz
ba younluunun arttn ifade etmilerdir. Bu almada da ajan miktar artarken
znme oranndaki azalma bu durumu desteklemektedir.
Devulkanizasyon ajan kullanlan ve 5 dk devulkanize edilen numunenin
znme oran, devulkanizasyon ajan kullanlmadan 5 dk sreyle devulkanize edilen
numunenin znme oranndan daha dktr. Verbruggen ve arkadalarnn (1999)
yaptklar almada ifade ettikleri, sentetik kauuklarn doal kauua gre
dnmnn daha zor olduu ve DPDSye doal kauua gre daha az tepki verdikleri
sonucu bu almada da ortaya konulmutur. nk atk lastik bileiminde doal
kauuun yannda byk oranda farkl sentetik kauuklar da bulunmaktadr.
Devulkanizasyon ajan kullanlan numuneler, ajan kullanlmayan numunelere
gre, znme oranlarnda yeterli art salamadklar, ayrca kullanlan ajann toksik
etkileri ve kauuk tozuna katlabilmeleri iin uygun bir zcde zndrlmeleri
gerektii iin revulkanizasyon almalarnn dnda tutulmutur.
120
40
3 dk
4 dk
35
znme (%)
30
25
20
15
10
5
0
0
0.5
DPDS oran (arlka%)
ekil 8.3. Mikrodalga devulkanizasyon sresine bal olarak DPDS orann ile numunelerde znme
deerinin deiimi
izelge 8.1.de farkl yntemlerle devulkanize edilen atk tat lastiklerinde

znme oranlar karlatrlmtr. izelge hazrlanrken karlatrma yapabilmek iin
zellikle malzeme olarak atk lastiklerinin devulkanize edildii almalar dikkate
alnmtr. Ancak kullanlan tm malzemeler atk lastik olmasna ramen bileimleri,
tozlarn tane boyutu, uygulanan yntemlerin kendi iindeki deikenler, almalarn
yapld koullar farkldr. Bu nedenle sonular karlatrlrken devulkanizasyonun
farkl koullarda ve farkl seviyelerde gerekletii gz nnde bulundurulmaldr.
121
izelge 8.1. Farkl yntemlerle devulkanize edilen atk tat lastiklerinde znme oranlarnn
karlatrlmas
Devulkanizasyon
Yntemi
Literatr
Makine kimyasal
De ve ark.,
2006
Termokimyasal
Grigoryeva
ve ark.,
2004
Malzeme
Atk lastik tozu
ve
Devulkanizasyon
ajan (TMTD)
Atk lastik tozu
ve
Devulkanizasyon
ajan (fitalik
anhidrit)
znme
oran (%)
27
Farkl srelerle ak milde

ajan katarak devulkanize
edilen numuneden elde edilen
maksimum znme deeri
27.6
Farkl denemeler sonunda elde

edilen maksimum znme
deeri
Kapal reaktrde farkl evrim
saylarnda yaplan
devulkanizasyon sonunda elde
edilen maksimum znme
oran
Mekanik
Zhang ve
ark., 2009
Atk lastik tozu
27
Termomekanik
Li ve ark.,
2005
Atk lastik tozu
34
Mikrodalga
Scuraccio
ve ark.,
2007
Tez almas
Atk lastik tozu
Aklama
46
700W mikrodalga gcnde 1

dkdan 4 dkya kadar yaplan
devulkanizasyon sonucunda 4
dk devulkanize edilen
malzemenin znme oran
34.77
8.3. Devulkanize Numunelerin FTIR Analizi Sonular
lem grmemi atk lastik tozu ve devulkanize numunelere yaplan FTIR analizi
sonucunda elde edilen spektrumlar ekil 8.4.te verilmitir. Tm numunelere ait
spektrumlar incelendiinde, 2800 3000 cm-1 aralnda CH ban karakterize eden
ve 1370 1447 cm-1 aralnda CH2 gruplarn karakterize eden pikler (Kumar, 2007)
grlmektedir. Bu yapda, ilem grmemi toz numune ile devulkanize numuneler
arasnda dikkate deer bir fark bulunmamaktadr. lem grmemi toz numunede 1500
1664 cm-1 aralnda grlen ve C=C ban karakterize eden zayf pikler (Zhang ve
ark., 2009) devulkanize numunelerde daha zayf olarak grlmektedir. Bu da
devulkanizasyon sonras ift balarn ksmen krldn gstermektedir.
Numunelerde, 1740 cm-1de bariz bir pik grlmemesi, C=O bayla karakterize
edilen (Sutanto, 2006) oksidatif yalanma davran gstermediini ortaya koymaktadr.
1538 cm-1 de CS ban karakterize eden pik (Zhang ve ark., 2009) ilem grmemi
atk lastik tozu numunesinde olumutur, ancak devulkanize numunelerde CS
balarnn kopmas ve azalmas nedeniyle pikin zayflad grlmektedir. En dk
enerjiye sahip olan ve koparlmas dier balara gre daha kolay olan SS balarn
122
karakterize eden pik, ba enerjisi azaldka absorbasyon dk frekanslarda
gerekletii iin spektrumun dk frekansl blgesinde, 550 cm-1de oluur (Rooj ve
ark., 2011). Bu blge spektrum zerinde net olarak grlmemektedir. FTIR analizi
sonular
literatrdeki
almalarla
da
benzerlik
gstermektedir
(Fernandez
Berridi ve ark., 2006; Naskar ve ark., 2000; Rooj ve ark., 2011).

Ajan kullanlan numunelere ait FTIR spektrumlar ekil 8.5.te verilmitir.
Malzemeyi karakterize eden spektrumlarn benzer olduu grlmektedir. 1 g DPDS
katlan ve 4 dk. devulkanize edilen numunede 1538 cm-1 de CS ban karakterize
eden pikin, CS balarnn kopmas ve azalmas nedeniyle zayflad grlmektedir.
123
2125.60
3296.89
2338.16
1633.40
1538.70
820.87
1423.06 1372.92 1028.00 959.69
2950.08
2915.73
2847.65
(a)
1528.89
3302.02
871.26 712.08
2315.61
818.85
961.30
1036.06
1372.92
1427.77
2913.82
2846.89
3790.51
(b)
2019.76
2315.77
2141.70
3297.49
787.65
1427.84 1369.70
810.16
1046.16
2901.772845.90
(c)
4000
3600
3200
2800
2400
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600 450
Dalga says (cm-1)
ekil 8.4. FTIR spektrumlar a) lem grmemi atk lastik tozuna ait b) 4 dk devulkanize edilen
numuneye ait c) 5 dk devulkanize edilen numuneye ait
124
2125.60
3296.89
2338.16
1633.40
1538.70
820.87
1372.92
2950.08
1423.06
2915.73
2847.65
1028.00
959.69
(a)
3732.68
3851.85
2132.04
1250.72
2325.28
1404.05
544.86
784.43
959.69
2850.24
2913.80
1047.04
(b)
2131.75
1586.77
3789.09
731.37
813.92
3453.24
1369.70
1428.03
961.30
1064.68
2915.16
4000
3600
3200
2847.73
2800
(c)
2400
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600 450
Dalga says (cm-1)
ekil 8.5. FTIR spektrumlar a) lem grmemi atk lastik tozuna ait b) 1 g DPDS katlan ve 4 dk
devulkanize edilen numuneye ait c) 2 g DPDS katlan ve 4 dk devulkanize edilen numuneye ait
125
8.4. Revulkanize Numunelerin Deney Sonular
8.4.1. Reometri analizi sonular
Reometri analizi sonular, devulkanize malzeme ve ilem grmemi toz

katlarak hazrlanan hamurlarda, 10, 30, 50 ve 100 phr bileim oranlar iin ayr ayr
grafik halinde aada verilmitir.
ekil 8.6.daki reometri erilerinden de grld gibi 10 phr orannda
devulkanize kauuk katlan numunelerde erken pime sresinin kontrol numunesine
yakn, erilerin eiminin benzer ve tork deerlerinin de yine yakn olduu
grlmektedir. Kontrol numunesine en yakn pime erisinin 5 dk devulkanize edilen
kauuk katlan numuneye ait eri olduu da grlmektedir. En farkl eri ise ilem
grmemi kauuk tozu katlan numuneye ait eridir. Sonu olarak, 10 phr orannda
devulkanize kauuun orijinal kauuk iine katlmas durumunda malzemenin pime
karakteristiklerini ok fazla deitirmedii sylenebilir.
50
RK
45
R41
R51
R01
40
Tork (dNm)
35
30
25
20
15
10
5
0
0
0.4
0.8
1.2
1.6
2
2.4
Zaman (dk)
2.8
3.2
3.6
ekil 8.6. 4 ve 5 dk devulkanize edilen ve ilem grmemi kauuk tozunun 10 phr orannda katlmas
durumunda kauuk numunelerin reometri erileri
126
ekil 8.7.deki reometri erilerinden de grld gibi 30 phr orannda
devulkanize kauuk katlan numunelerde erken pime sresinin kontrol numunesine
oranla ksald, erilerin daha dik eimler gsterdii dolaysyla pime srelerinin
ksald grlmektedir. Kontrol numunesine en yakn erinin 4 dk devulkanize edilen
kauuk katlan numune olduu da erilerden grlmektedir. En farkl eri ise ilem
grmemi kauuk tozu katlan numuneye ait eridir ve tork deerleri olduka yksektir.
Sonu olarak, 30 phr orannda devulkanize kauuun orijinal kauuk iine katlmas
durumunda malzemenin pime karakteristiklerinin orijinal kauua gre deimeye
balad sylenebilir.
50
45
RK
R43
R53
R03
40
Tork (dNm)
35
30
25
20
15
10
5
0
0
0.4
0.8
1.2
1.6
2.4
2.8
3.2
3.6
Zaman (dk)
50 phr orannda devulkanize kauuk katlan numunelere ait reometri erileri

ekil 8.8.de grlmektedir. Erilerden, erken pime sresinin kontrol numunesine
oranla olduka ksald, erilerin daha dik eimler gsterdii ve pime srelerinin
ksald grlmektedir. Kontrol numunesine en yakn erinin 5 dk devulkanize edilen
kauuk katlan numune olduu da erilerden grlmektedir. En farkl eri ise ilem
grmemi kauuk tozu katlan numuneye ait eridir. Sonu olarak, 50 phr orannda
devulkanize kauuun orijinal kauuk iine katlmas durumunda malzemenin pime
karakteristiklerinin orijinal kauukla kyaslandnda beklenen deiimleri gsterdii
sylenebilir.
127
50
RK
45
R45
R55
R05
40
Tork (dNm)
35
30
25
20
15
10
5
0
0
0.4
0.8
1.2
1.6
2.4
2.8
3.2
3.6
Zaman (dk)
Tmyle 4 ve 5 dk devulkanize edilen kauuklara ait olan reometri erileri ekil

8.9.da grlmektedir. Erilerden de grld gibi numuneler kontrol numunesinden
olduka farkl pime erilerine sahiptir. nk bu numuneler devulkanizasyon sonras
hala yksek oranda apraz bal bir a yapsna sahiptirler. Buradan da revulkanizasyon
prosesinde numunelerde, revulkanizasyon reetesinde ilave edilen krletirme ajanlar
yardmyla ksmi bir vulkanizasyonun gerekletii ancak yeni ba oluumunun snrl
olduu sylenebilir. Dolaysyla tam bir pime davran gzlenmemitir.
128
50
RK
45
R410
R510
40
Tork (dNm)
35
30
25
20
15
10
5
0
0
0.4
0.8
1.2
1.6
2
2.4
Zaman (dk)
2.8
3.2
3.6
ekil 8.9. 4 ve 5 dk devulkanize edilen kauuun 100 phr orannda katlmas durumunda kauuk
numunelerin reometri erileri
Ayrca, 4 ve 5 dk devulkanize edilen kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu

katlarak hazrlanan numunelere ait (gruplanm) reometri analiz sonular ve erileri
Ekler Blmnde verilmitir.
Devulkanize kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu katlarak hazrlanan
bileimlerin, minimum tork deerlerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi ekil
8.10.da verilmitir. ML deeri ilem grmemi kauuk tozu katlan numunelerde
devulkanize kauuk katlan numunelere ve kontrol numunesine gre daha yksektir. Bu
durum, kauuk tozunda yksek oranda apraz bal bir yapnn var olmasndan ve
kauuk tozunun bileimde yeterince homojen dalamamas, kolay hareket edememesi,
bu nedenle de yap ierisinde aglomerasyona neden olmasndan kaynaklanr. Bu ise
bileimlerin viskozitesini ykseltir. Devulkanize kauuk katlan numunelerde ise daha
homojen, dolaysyla daha akkan bir yap oluur. 10 phr devulkanize kauuk katlan
numunede hem 4 dk hem de 5 dk devulkanize edilen numuneler iin kontrol
numunesine yakn ML deerleri elde edilmitir. 30 phr devulkanize kauuk katlan
numunelerde 4 dk, 50 phr devulkanize kauuk katlan numunelerde de 5 dk devulkanize
edilen numunelerin kontrol numunesine yakn ML deerlerine sahip olduklar
grlmtr.
129
35
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
Min. Tork, ML(dNm)
30
25
20
15
10
5
0
kontrol
10
30
50
100
Devulkanize kauuk oran (phr)

ekil 8.10. Devulkanize kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu katlarak hazrlanan bileimlerin
minimum tork deerlerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi
ekil 8.11.de devulkanize kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu katlarak

hazrlanan bileimlerin erken pime srelerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi
verilmitir. Test sonular incelendiinde ts2 deerinin tm numunelerde azald
grlmektedir. Ksa ts2 sresi apraz balanma reaksiyonunun erken baladn
gsterir. Devulkanize kauuk katlan numunelerde bu duruma, zaten yapda var olan
aktif
apraz
balanma
gruplarnn
ve
krleme
ajanlarnn
neden
olduu
anlalmaktadr. lem grmemi toz kauuk katlan numunelerde ts2 deeri devulkanize
kauuk katlan numunelere gre tm bileen oranlarnda daha yksektir. 5 dk
devulkanize edilen numune 30 phr bileim orannda dierlerinden daha dk ts2
deerine sahiptir, bu da yapsnda daha ok bulunan aktif apraz balanma gruplarndan
kaynaklanmaktadr. 50 phr bileim orannda hem 4 hem 5 dk devulkanize edilen
numunelerin toz kauuk katlan numunelere gre daha dk ts2 deerine sahip olduu
grlmektedir. Ayrca orijinal kauua katlan malzemelerin oran arttka birbirlerine
ve polimer molekllerine yaklama sonucu aradaki fiziksel etkileimin artmas ile
vulkanizasyona balama sresinin ksalaca da dnlebilir, zellikle karbon siyah
ts2 sresinin ksalmasnda etkilidir. Devulkanize kauuklardaki temel sorun ksa ts2
sresi ve yksek viskozitedir. 5 dk devulkanize edilen numunelerde malzemenin
viskozitesini gsteren minimum tork deeri dier numunelere gre dktr,
vulkanizasyon srasnda malzemenin kalb doldurmas iin bu istenilen bir durumdur.
130
Ancak erken pime sresi de istenilenin aksine ksadr, bu da pime problemlerine yol
aabilir, reeteye ilave edilecek geciktiricilerle bu problem ortadan kaldrlabilir.
Erken pime sresi , ts2 (dk)
4.5
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
4
3.5
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0
kontrol
10
30
50
100

ekil 8.11. Devulkanize kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu katlarak hazrlanan bileimlerin erken
pime srelerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi
Devulkanize kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu katlarak hazrlanan

bileimlerin maksimum tork deerlerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi ekil
8.12.de verilmitir. Test sonular incelendiinde maksimum tork deerinin genel
olarak artt grlmektedir. Bu durum, devulkanize kauukta var olan piiriciler ve
devulkanizasyon prosesi sresince oluan yeni aktif yaplar sayesinde apraz ba
reaksiyonlarnn gereklemesi ve revulkanizasyonla aklanabilir. Maksimum tork
numunedeki apraz ba younluunun bir lsdr. Toplam ba saysnn
(monoslfidik + dislfidik + polislfidik) artmasyla maksimum tork deeri artar.
Devulkanize kauuktaki kopan apraz balar revulkanizasyon srasnda reetedeki
kkrdn de yardmyla hemen yeni balar olutururlar. Ksa srede oluan bu ilk
balar monoslfr ve dislfr balardr. Mono ve dislfidik balar polislfidik balara
gre daha kuvvetli olduundan bu balarn saysnn artmas MH daha fazla arttrr.
Yaplarnda apraz ba younluunun fazla olmas nedeniyle ilem grmemi toz
kauuk katlan numunelerde MH deeri dier numunelerden daha yksektir.
131
Maks. Tork , MH (dNm)
35
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
30
25
20
15
10
5
0
kontrol
10
30
50
100

maksimum tork deerlerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi
ekil 8.13.te devulkanize kauuk tozu ve ilem grmemi kauuk tozu katlarak
hazrlanan bileimlerin optimum pime srelerinin devulkanize kauuk oran ile
deiimi verilmitir. Optimum pime sresi (t90), optimum fiziksel zelliklerin elde
edilmesi iin gerekli vulkanizasyon sresidir ve MHa ulamak iin geen srenin %
90 olarak tanmlanr. zellikle ekstrzyon hatlarnda, rnn pime hattndan ne kadar
srede gemesi gerektiini belirlemek asndan nemlidir. Kauuk sektrnde istenilen
durum hzl ve gvenli pimedir. Yani erken pime sresinin uzun, optimum pime
sresinin ksa olmas istenir. Test sonular incelendiinde optimum pime sresinin
genel olarak azald grlmektedir. Devulkanize kauuk katlan bileimlerde t90 deeri,
devulkanize kauuun daha fazla piirici iermesi ve orijinal kauukla birlikte
vulkanizasyona katlmas nedeniyle daha fazla azalr. zellikle 5 dk devulkanize edilen
numunelerde optimum pime sresinin dier bileenlere gre daha ok azald
grlmektedir. Bu da aktif fonksiyonel gruplarn daha ok olutuu, dier bir deyile
devulkanizasyonun daha baarl olduunun da bir kantdr. Optimum pime sresinde
en dk azalma ilem grmemi toz katlan numunelerde olmutur.
132
Optimum pime sresi, t90 (dk)
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
3.5
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0
kontrol
10
30
50
100

optimum pime sresi deerlerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi
8.4.2. apraz ba younluu
Revulkanizasyon sonrasnda apraz ba younluunun artt ve kontrol

numunesinden daha yksek deerlere ulat grlmtr. Bu durum, revulkanizasyon
prosesi sresince apraz balanmaya katlabilecek olan, devulkanize kauuk iindeki
aktif fonksiyonel gruplarn varl ve devulkanize kauukta zaten var olan znmemi
ksmdaki apraz balarn varlndan kaynaklanr (Kumnuantip ve Sombatsompop,
2003). Literatrde revulkanize kauuun apraz ba younluunun devulkanize
kauuun apraz ba younluu ve orijinal vulkanize kauuun apraz ba
younluunun toplamna yakn deerlerde olduu ifade edilmitir. (Isayev ve ark.,
2005). Sonular ekil 8.14.te grafik halinde gsterilmitir. lem grmemi toz kauuk
katlan numunelerde yapda bulunan yksek apraz ba younluu burada da ortaya
kmtr. Devulkanize kauuk katlan numunelerde ise art hem yapda bulunan aktif
fonksiyonel gruplarn varl hem de devulkanize kauukta zaten var olan znmemi
ksmdaki apraz balarn varlndan kaynaklanmaktadr.
133
aprazba younluu (mol/m3)
350
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
300
250
200
150
100
50
0
kontrol
10
30
50
100

ekil 8.14. Devulkanize kauuk numunelerin apraz ba younluunun devulkanize kauuk oran ile
deiimi
8.4.3. ekme deneyi sonular
Devulkanize kauuk katlarak hazrlanan malzemelerde mekanik zellikler

devulkanize kauuk ve orijinal kauuk arasndaki ara yzeye baldr. Mikrodalga
devulkanizasyonu sayesinde devulkanize kauukla orijinal kauuk arasnda, ilem
grmemi kauukla orijinal kauuk arasnda oluandan daha iyi bir ara yzey
oluturulur. yi bir ara yzey mekanik zellikleri de iyiletirir. Devulkanize kauukta
apraz balarn koparlma oran yani devulkanizasyon derecesi hem ara yzey
zelliklerini hem de genel olarak malzeme zelliklerini belirler. Devulkanizasyon
derecesi yeterli ise matris ile devulkanize kauuk arasnda yeniden apraz balarn
oluumu salanr. Devulkanizasyon yeterince gereklememi ise bu durumda da
gerilme iletiminde zayf blgeler oluur, bu ise malzemenin dayanmnn dmesi ve
modl deerlerinin ykselmesi anlamna gelir (Adhikari ve ark., 2000; Isayev, 2005
Grigoryeva ve ark., 2004; De ve De, 2011).
ekil 8.15.te devulkanize kauuun ve ilem grmemi kauuk tozunun 10 phr
oranlarda orijinal SBR ierisine katlmasyla elde edilen gerilme uzama grafikleri
verilmitir. Bu ekilde grlen grafiklerde ve dier gerilme uzama grafiklerinde,
balangta daha youn olan ve kopma noktasna doru azalan bir dalgalanma
grlmektedir. Bu durum kauuun molekler yapsndaki ynlenmelerden ve zincir
hareketlerinden kaynaklanmaktadr.
10
phr
devulkanize kauuk katlan tm
134
numunelerde ekme dayanmnn ve kopma uzamas deerlerinin kontrol numunesine
gre bir miktar artt grlmektedir.
14
12
Gerilme (N/mm2)
10
R01
R51
8
6
4
2
RK
R41
0
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Uzama (%)
ekil 8.15. 4 ve 5 dk devulkanize edilen kauuun ve ilem grmemi kauuk tozunun 10 phr orannda
katld numunelerin gerilme uzama grafikleri
Devulkanize kauuun ve ilem grmemi kauuk tozunun 30 phr oranlarda

orijinal SBR ierisine katlmasyla elde edilen gerilme uzama grafikleri ekil 8.16.da
verilmitir. 5 dk devulkanize edilen kauuun katld numunede erinin kontrol
numunesine benzer bir davran gsterdii, 4 dk devulkanize edilen kauuun katld
numunede kopmann daha dk uzama ve gerilme deerlerinde gerekletii, ilem
grmemi kauuk tozunun katld numunede ise uzama ve gerilme deerlerinin
olduka azald grlmektedir.
ekil 8.17.de devulkanize kauuun ve ilem grmemi kauuk tozunun 50 phr
oranlarda orijinal SBR ierisine katlmasyla elde edilen gerilme uzama grafikleri
grlmektedir. Kontrol numunesinden sonra en yksek uzama deerinin 5 dk
devulkanize edilen kauuun katld numunede olutuu ve bu numunenin kontrol
numunesine en yakn davran gsterdii, 4 dk devulkanize edilen kauuun katld
numunede benzer gerilme deerinin daha dk uzamayla elde edildii, ilem grmemi
kauuk tozunun katld numunede ise gerilme artarken en dk uzamann olutuu
grlmektedir.
135
12
Gerilme (N/mm2)
10
8
6
4
R53
RK
R03
R43
0
0
100
200
300
400
500
600
Uzama (%)
12
Gerilme (N/mm2)
10
8
RK
R05
6
4
2
R45
R55
0
0
100
200
300
400
500
600
Uzama (%)
Tmyle devulkanize kauuun revulkanizasyonuyla elde edilen malzemelere

ait gerilme uzama grafikleri ekil 8.18.de verilmitir. 4 ve 5 dk devulkanize edilen
kauuun revulkanizasyonuyla elde edilen numuneler ok dk uzama ve gerilme
deerlerinde kopmutur. Bu numunelerin hazrland test plakalar, testler yaplmadan
nce incelendiinde, malzemenin kat kat tabakalardan oluan ve birbirinden kolaylkla
ayrlabilen bir yap gsterdii gzlenmitir. Bu duruma, devulkanizasyonun tam olarak
gereklememesi ve mevcut yksek apraz bal yaplar nedeniyle revulkanizasyonun
da yeterli olmamas neden olmaktadr. Bu yapnn, reeteye yaplacak katklarla
136
(rnein, kalsiyum karbonat vb.) birlikte, hamur hazrlama ve kalplama aamalarnda
alnacak tedbirlerle iyiletirilebilecei dnlmektedir. Bu numunelerin zelliklerinin
olduka dk olmas, nceki almalarda ortaya konulan (Renukappa ve ark., 2009),
mikrodalga
devulkanizasyonu
srasnda
karbon
siyah
yzeyindeki
kauuk
makromolekl zincirlerinde krlmalar olutuu iin bu durumun revulkanize kauukta

zellikleri etkiledii sonucuyla uyumaktadr. Bu nedenle devulkanize kauuk tek
bana deil, hazrlanan bir revulkanizasyon reetesine uygun olarak orijinal kauukla
birlikte kullanlmas daha uygun olacaktr. Bu konuda detayl almalarn yaplmas
gerekmektedir.
12
Gerilme (N/mm2)
10
8
RK
6
R410
4
2
R510
0
0
100
200
300
400
500
600
Uzama (%)
ekil 8.18. 4 ve 5 dk devulkanize edilen kauuun revulkanizasyonuyla elde edilen numunelerin gerilme
uzama grafikleri
Ekler Blmnde tm numunelere ait ayr ayr gerilme uzama grafikleri ayrca
verilmitir.
ekil 8.19.da tm numunelere ait ekme dayanm deerleri grafik olarak
verilmitir. 4 dk devulkanize edilen kauuun katld numunelerde ekme gerilmesi
deerleri; 10, 30, 50 ve 100 phr iin srasyla 7.17 N/mm2, 5.35 N/mm2, 4.74 N/mm2 ve
3.38 N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 4.27,
% 28.61, % 36.69 ve % 54.87 azalma eklinde gereklemitir. 5 dk devulkanize edilen
kauuun katld numunelerde ekme gerilmesi deerleri; 10, 30, 50 ve 100 phr iin
srasyla 7.82 N/mm2, 6.50 N/mm2, 4.91 N/mm2 ve 3.80 N/mm2 olarak elde edilmi ve
kontrol numunesine gre deiim srasyla % 4.36 artma, % 13.29, % 34.52 ve % 49.27
azalma eklinde gereklemitir. lem grmemi kauuk tozunun katld numunelerde
137
ekme gerilmesi deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin srasyla 9.20 N/mm2, 4.29 N/mm2 ve
6.39 N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 22.71
artma, % 42.70 ve % 14.77 azalma eklinde gereklemitir.
10
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
ekme dayanm (N/mm2)
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
kontrol
10
30
50
100

ekil 8.19. 4 dk ve 5 dk devulkanize edilen kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu katlan numunelerin
ekme dayanm deerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi
10 phr devulkanize kauuk katlan numunelerde bileimin dayanmnn orijinal

kauua gre genel olarak artt grlmektedir. Bu art kk taneli devulkanize
kauuun yap ierisinde glendirici bir katk malzemesi olarak davranmasndan
kaynaklanmaktadr. Devulkanize kauuk oran arttka ekme dayanmnn azald
grlmektedir. Bunun sebebi devulkanize kauuk ve SBR matris arasndaki zayf
etkileim ve yetersiz balanmadr, bu duruma devulkanize kauuk iinde ok
miktardaki apraz bal yapnn var olmas neden olmaktadr. Bu yap revulkanize
kauuk matrisinde yeterince yaylamaz ve gerilmenin iletilmesinde zayf blgeleri
oluturur, sonu olarak da dk ekme dayanmna neden olur. Bu blgeler atlaklarn
abuk yaylmasna nclk eden gerilim konsantrasyon blgeleridir ve bu numunelerde
kopma uzamas deerleri de daha dk olur (Adhikari ve ark., 2000; Kumnuantip ve
Sombatsompop., 2003; Grigoryeva ve ark., 2004; De ve De, 2011). Devulkanize kauuk
oran artarken 4 ve 5 dk devulkanize edilen numunelerde bu fark ortaya kmaktadr. 5
dk devulkanize edilen numunede apraz bal blgeler daha az olduu, dier bir
ifadeyle daha etkin bir devulkanizasyon gerekletii iin ekme dayanm
dierlerinden daha yksektir. 4 dk devulkanize edilen numunelerde devulkanizasyon
138
derecesi daha dk olduu iin dayanm daha dktr. Ayn zamanda devulkanize
kauuk oran artarken aglomerasyon oluur ve bunun sonucu olarak da devulkanize
kauuk taneleri arasndaki etkileim artar. lem grmemi kauuk tozu katlan
numuneler rijit partikl dolgulu gibi davranr. Rijit dolgu deforme edilemez, yumuak
matris ise blgesel olarak uzar ve malzeme daha yksek dayanm gsterir.
ekil 8.20.de tm numunelere ait kopma uzamas deerleri grafik olarak
verilmitir. 4 dk devulkanize edilen kauuk tozunun katld numunelerde kopma
uzamas deerleri; 10, 30, 50 ve 100 phr iin srasyla % 594.88, % 314.06, % 366.31 ve
% 12.06 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 13.39
artma, % 34.99, % 30.18 ve % 97.70 azalma eklinde gereklemitir. 5 dk devulkanize
edilen kauuk tozunun katld numunelerde kopma uzamas deerleri; 10, 30, 50 ve
100 phr iin srasyla % 613.75, % 449, % 445,06 ve % 14.31 olarak elde edilmi ve
kontrol numunesine gre deiim srasyla % 16.99 artma, % 14.42, % 15.17 ve %
97.27 azalma eklinde gereklemitir. lem grmemi kauuk tozunun katld
numunelerde kopma uzamas deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin srasyla % 617.5, % 279.4
ve % 217.25 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 17.7
artma, % 46.72 ve % 58.59 azalma eklinde gereklemitir.
700
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
Kopma uzamas %
600
500
400
300
200
100
0
kontrol
10
30
50
100

% kopma uzamas deerinin devulkanize kauuk ierii ile deiimi
Kopma uzamas deeri, 10 phr devulkanize kauuk katlan tm numunelerde

orijinal kauua gre bir miktar artmtr. Bileimdeki devulkanize kauuk oran
139
arttka bu deer deiiklik gstermektedir. lem grmemi toz katlan numunelerde 30
ve 50 phr orannda katlmas durumunda kopma uzamas deeri ok dmtr. 4 dk
devulkanize edilen numunede uzama ksmen elde edilmitir. Bunlarn yannda 5 dk
devulkanize edilen numunede olduka yksek uzama deerlerine ulalmtr. Bu
durum, apraz bal blgelerin azalmas, kauukta devulkanizasyon derecesinin artmas
ve gerilmenin daha iyi iletilebilmesi sayesindedir. 4 dk devulkanize edilen numunede
devulkanizasyon yeterince gerekleememesi, ilem grmemi numunenin ise tamamen
dolgu gibi davranmas nedeniyle yapda oluan gerilim konsantrasyon blgeleri
yznden kopma uzamas deerleri daha dk olmaktadr.
Devulkanize kauuk orannn % 100 modl deerlerini nasl etkiledii ekil
8.21.de verilmitir. 4 dk devulkanize edilen kauuk tozunun katld numunelerde
% 100 modl deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin srasyla 1.48 N/mm2, 2.56 N/mm2 ve 2.13
N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 24.49
azalma, % 31.06 ve % 8.94 artma eklinde gereklemitir. 5 dk devulkanize edilen
kauuk tozunun katld numunelerde % 100 modl deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin
srasyla 1.8 N/mm2, 2.18 N/mm2 ve 1.98 N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol
numunesine gre deiim srasyla % 7.96 azalma, % 11.35 ve % 1.28 artma eklinde
gereklemitir. lem grmemi kauuk tozunun katld numunelerde % 100 modl
deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin srasyla 1.78 N/mm2, 2.14 N/mm2 ve 3.67 N/mm2
olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 9.18 azama, % 9.42
ve % 87.49 artma eklinde gereklemitir.
140
%100 modl (N/mm2)
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
0
kontrol
10
30
50
100

% 100 modl deerinin devulkanize kauuk oran ile deiimi
Devulkanize kauuk orannn % 200 modl deerlerini nasl etkiledii ekil

8.22.de verilmitir. 4 dk devulkanize edilen kauuk tozunun katld numunelerde %
200 modl deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin srasyla 2.76 N/mm2, 3.99 N/mm2 ve 3.22
N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 10.72
azalma, % 29.19 ve % 4.12 artma eklinde gereklemitir. 5 dk devulkanize edilen
kauuk tozunun katld numunelerde % 200 modl deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin
srasyla 3.81 N/mm2, 3.38 N/mm2 ve 2.79 N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol
numunesine gre deiim srasyla % 9.01 azalma, % 9.28 artma ve % 9.55 azalma
eklinde gereklemitir. lem grmemi kauuk tozunun katld numunelerde % 200
modl deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin srasyla 2.86 N/mm2, 3.38 N/mm2 ve 6.09
N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 7.36 azama,
% 9.30 ve % 97.15 artma eklinde gereklemitir.
141
7
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
%200 modl (N/mm2)
6
5
4
3
2
1
0
kontrol
10
30
50
100
ekil 8.23.te devulkanize kauuk orannn % 300 modl deerlerini nasl

etkiledii verilmitir. 4 dk devulkanize edilen kauuk tozunun katld numunelerde
% 300 modl deerleri; 10, 30 ve 50 phr iin srasyla 3.95 N/mm2, 4.95 N/mm2 ve
4.08 N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine gre deiim srasyla % 10.68
azalma, % 12.01 artma ve % 7.7 azalma eklinde gereklemitir. 5 dk devulkanize
edilen kauuk tozunun katld numunelerde % 300 modl deerleri; 10, 30 ve 50 phr
iin srasyla 4.01 N/mm2, 4.72 N/mm2 ve 3.78 N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol
numunesine gre deiim srasyla % 9.22 azalma, % 6.7 artma ve % 14.56 azalma
eklinde gereklemitir. lem grmemi kauuk tozunun katld numunelerde % 300
modl deerleri; 10 phr iin 4.33 N/mm2 olarak elde edilmi ve kontrol numunesine
gre deiim % 2.09 azama eklinde gereklemitir.
lem grmemi toz kauuk katlan numunelerden sadece 10 phr ilave edilen
numunede % 300 modl deeri elde edilebilmi, yeterli uzama deerlerine
ulalamad iin dier numunelerde elde edilememitir.
142
6
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
%300 modl (N/mm2)
5
4
3
2
1
0
kontrol
10
30
50
100

Tamamen devulkanize kauuklarn revulkanizasyonu ile elde edilen tm

numunelerde, % 100, % 200 ve % 300 modl deeri yeterli uzama deerlerine
ulalamad iin elde edilememitir.
10 phr devulkanize kauuk katlan numunelerde modl deerlerinin tm
numuneler iin hemen hemen yakn deerlerde olduu, 30 ve 50 phr devulkanize
kauuk katlan numunelerde ise zellikle ilem grmemi kauuk tozu katlan
numunelerde olduka yksek, 4 dk devulkanize edilen numunelerde ksmen yksek, 5
dk devulkanize edilen numunelerde ise dk deerlerde olduu grlmektedir. Bu
deiim devulkanize kauukta var olan, apraz bal blgeler ve SBR matrisle apraz
ba oluturmaya yardmc olan koparlm apraz bal blgelerin varlndan
kaynaklanmaktadr. lem grmemi kauuk tozu katlan numuneler yukarda da ifade
edildii gibi rijit partikl dolgulu gibi davranr. Bu durumda, modl art SBR
matristen ok kauuk tozundan kaynaklanmaktadr. Rijit dolgu deforme edilemedii ve
yumuak matris de ksmen uzayabildii iin malzeme daha yksek modl deerlerine
sahip olur. 4 dk devulkanize edilen numunelerde devulkanizasyon 5 dk devulkanize
edilen numuneye gre ksmen saland iin modl deeri daha yksektir.
Farkl yntemlerle devulkanize edilen atk tat lastiklerinin mekanik
zelliklerinde kontrol numunelerine gre meydana gelen deiimlerin karlatrlmas
izelge 8.2.de verilmitir. izelge hazrlanrken karlatrma yapabilmek iin zellikle
malzeme olarak atk lastiklerinin devulkanize edildii almalar dikkate alnmtr.
143
Ancak daha nce de ifade edildii gibi, kullanlan tm malzemeler atk lastik olmasna
ramen bileimleri, tozlarn tane boyutu, uygulanan yntemlerin kendi iindeki
deikenler, almalarn yapld koullar farkldr. Ayrca bunlarn yannda
revulkanizasyon iin kullanlan orijinal kauuk trleri de farkldr. Bu nedenle sonular
karlatrlrken tm bu durumlar gz nnde bulundurulmaldr.
izelge 8.2. Farkl yntemlerle devulkanize edilen atk tat lastiklerinin mekanik zelliklerinde kontrol
numunelerine gre meydana gelen deiimlerin karlatrlmas
Devulk.
yntemi
Literatr
Kauuk
bileimi
Devulk.
kauuk
(phr)
ekme
dayanm
deiimi
(%)
Kopma
uzamas
deiimi
(%)
% 300 Modl
deiimi
(%)
10
+% 13.36
% 0.42
30
% 12.07
% 10.67
50
% 0.78
% 5.85
% 19.08
% 6.53
+% 14.29
20(%)
30(%)
40(%)
% 20.47
% 11.26
+% 21.43
% 25.73
% 28.07
% 19.98
% 23.49
+% 21.43
+% 28.57
20
+% 4.68
% 5.21
+% 18*
Li ve ark.
2005
NR ve
devulkanize
atk lastik
Makine
kimyasal
Maridas ve
Gupta 2003
NR ve
devulkanize
atk lastik
Makine
kimyasal
De ve De
2011
SBR ve
devulkanize
atk lastik
Makine
kimyasal
Grigoryeva
ve ark. 2004
SBR ve
devulkanize
atk lastik
20(%)
+% 40
+% 35.29
40(%)
+% 50
% 41.17
60(%)
+% 80
% 67.06
Makine
kimyasal
Zhang ve
ark. 2009
NR ve
devulkanize
atk lastik
10(%)
+% 6.97
% 0.8
+% 9.37**
30(%)
% 16.28
% 27.42
+% 71.87**
Mikrodalga
Tez
almas
SBR ve
devulkanize
atk lastik
50(%)
10
30
50
100
% 34.88
+% 4.36
% 13.29
% 34.52
% 49.27
% 43.55
+% 16.99
% 14.42
% 15.17
% 97.27
+% 137.5**
% 9.22
+% 6.7
% 14.56
Mekanik
10(%)
* % 200 modl deerindeki deiimdir

**% 100 modl deerindeki deiimdir
+ % deiim art olarak gereklemitir
% deiim azalma olarak gereklemitir
8.4.4. ekme deneyi sonras kopma yzeylerinin SEM analizi sonular
Kontrol numunesine ait ekme deney numunesinin kopma yzeyinin grnts

ekil 8.24.te grlmektedir. Numune yksek oranda karbon siyah ierdii iin
sneklii azalm ve bu tr SBR malzemelerden beklenen (Kumar, 2007) trde bir
144
kopma davran gstermitir. Bununla birlikte kopma yzeyi homojen bir yzey
morfolojisi gstermektedir.
(a)
(b)
ekil 8.24. Kontrol numunesine ait ekme deney numunesinin kopma grntleri a) X25, b) X100
ekil 8.25.te ilem grmemi tozun, ekil 8.26. ve ekil 8.27.de srasyla 4 dk
ve 5 dk devulkanize edilen atk kauuun orijinal kauuk iine 10 phr orannda katld
numunelere ait ekme deney numunelerinin kopma grntleri verilmitir. Her
numunede de orijinal kauua katlma oran dk olduu iin kontrol numunesine
benzer kopma grntleri elde edilmitir. Bu grntler gerilme ekil deitirme
grafiklerinden elde edilen sonular desteklemektedir.
(a)
(b)
ekil 8.25. lem grmemi tozun 10 phr orannda katld numuneye ait ekme deney numunesinin
kopma grnts a) X25, b) X100
145
(a)
(b)
ekil 8.26. 4 dk devulkanize edilen kauuun 10 phr orannda katld numuneye ait ekme deney
numunesinin kopma grnts a) X25, b) X100
(a)
(b)
ekil 8.28.de ilem grmemi tozun, orijinal kauuk iine 30 phr orannda
katld numuneye ait ekme deney numunesinin kopma grnts verilmitir.
Grntler incelendiinde toz oran arttka niform olmayan bir kopma yzeyinin
olutuu ve daha fazla oyuklarn olduu bir yapnn meydana geldii grlmektedir. Bu
grntler, toz oran arttka numunelerde % uzama deerlerinin dtn ve
malzemelerin elastik zelliklerinin zayfladn gsteren gerilme ekil deitirme
grafiklerinden elde edilen sonular desteklemektedir.
146
(a)
b)
ekil 8.29.da 4 dk devulkanize edilen atk kauuun orijinal kauuk iine

30 phr orannda katld numuneye ait ekme deney numunesinin kopma grnts
verilmitir. Bu malzemeye ait gerilme ekil deitirme erisi incelendiinde
malzemenin daha dk gerilme deerinde ve daha az uzama gstererek krld
grlmektedir. Uzama miktar ilem grmemi toz kauuk katlan numune ile 5 dk
devulkanize edilen kauuk katlan numune arasnda yer almaktadr. Grntler
incelendiinde kopma yzeyinin bu sonucu destekledii ve orijinal kauukla
devulkanize
kauuk
arasndaki
ksmi
balanmadan
dolay
yeterince
uzama
gereklemeden kopmann olduu anlalmaktadr.
(a)
(b)
ekil 8.30.da 5 dk devulkanize edilen atk kauuun orijinal kauuk iine 30

phr orannda katld numuneye ait ekme deney numunesinin kopma grnts
147
verilmitir. Bu malzemeye ait gerilme ekil deitirme erisi incelendiinde, bu grup
iinde, kontrol numunesine en yakn gerilme ve uzama deerlerini veren malzeme
olduu grlmektedir. Uzama miktar, hem ilem grmemi toz katlan numuneden hem
de 4 dk devulkanize kauuk katlan numuneden daha yksektir. Grntler
incelendiinde, kopma yzeyinin bu sonucu destekledii ve orijinal kauukla
devulkanize kauuk arasndaki balanmann daha iyi olduu bu yzden daha homojen
ve kontrol numunesine yakn bir kopma yzeyi verdii grlmektedir.
(a)
(b)
lem grmemi tozun orijinal kauuk iine 50 phr orannda katld numuneye
ait ekme deney numunesinin kopma grnts ekil 8.31.de verilmitir. Orijinal
kauuk iindeki toz oran 50 phrye knca malzemenin rijitlii artm ve gerilme
(a)
(b)
148
uzama erisinde de grld gibi malzeme dk uzamalarda kopmutur. Bu durum
toz ve orijinal kauuk arasndaki yetersiz balanmadan kaynaklanmaktadr. Kopma
yzeyinin grnts de bunu desteklemekte, katlan toz ve orijinal kauuk arasndaki
yetersiz balanmadan dolay girintili kntl bir kopma yzeyi olutuu grlmektedir.
ekil 8.32.de 4 dk devulkanize edilen atk kauuun orijinal kauuk iine
50 phr orannda katld numuneye ait ekme deney numunesinin kopma grnts
verilmitir. Uzama miktar yine ilem grmemi toz katlan numune ile 5 dk
devulkanize kauuk katlan numune arasnda yer almaktadr. Grntler gerilme ekil
deitirme erisinde daha dk gerilme deerinde ve daha az uzama gstererek krlan
malzeme davrann desteklemektedir. Kopma yzeyinin orijinal kauuk ve
devulkanize kauuk arasndaki ksmi balanmadan dolay gevrek bir kopma davranna
ait olduu grlmektedir.
(a)
(b)
ekil 8.33.te 5 dk devulkanize edilen atk kauuun orijinal kauuk iine 50 phr
orannda katld numuneye ait ekme deney numunesinin kopma grnts
verilmitir. Bu malzemeye ait gerilme ekil deitirme erisi incelendiinde, bu grup
iinde orijinal kauukla devulkanize kauuk arasndaki balanmann en iyi saland
numune olmas bakmndan, kontrol numunesine yine en yakn gerilme ve uzama
deerlerini veren malzeme olduu grlmektedir. Uzama miktar hem ilem grmemi
toz katlan numuneden hem de 4 dk devulkanize kauuk katlan numuneden daha
yksektir. Grntler incelendiinde kopma yzeyinin bu sonucu destekledii ve bu
oranda katlan dier numunelere gre daha homojen ve snek bir kopma yzeyi verdii
grlmektedir.
149
(a)
(b)
ekil 8.34. ve ekil 8.35.te 4 dk ve 5 dk devulkanize edilen atk kauuun

revulkanizasyonuyla elde edilen numunelere ait kopma grntleri verilmitir. Bu
malzemelere ait gerilme ekil deitirme erileri incelendiinde numunelerin ok dk
uzama ve gerilme deerlerinde koptuu grlmtr. Kopma yzeyinin grnts de,
bu durumu desteklemekte ve malzemelerin farkl kesitlerden paralanarak koptuunu
gstermektedir. Bu durum devulkanize kauuun tek bana deil orijinal kauuk iine
katlarak kullanlmasnn daha uygun olaca sonucunu da ortaya koymaktadr.
(a)
(b)
ekil 8.34. 4 dk devulkanize edilen kauuun revulkanizasyonuyla elde edilen numuneye ait ekme
deney numunesinin kopma grnts a) X25, b) X100
150
(a)
(b)
ekil 8.35. 5 dk devulkanize edilen kauuun revulkanizasyonuyla elde edilen numuneye ait ekme
deney numunesinin kopma grnts a) X25, b) X100
Sonu olarak devulkanize veya toz kauuk katlan numunelerin, mekanik

gerilmeler altnda bu malzemeleri daha duyarl yapan, farkl dorultularda ok sayda
yeterince kaynamam atlak benzeri bir yap ierdii grlmektedir. Kauuk tamamen
devulkanize olamad ve hem bundan kaynaklanan vulkanize bir yap hem de
revulkanizasyonla oluan yeni bir yapnn birleimi olduu iin kopma davran
kusurlu bir malzemenin kopma davran eklindedir, yani yap yeterince kauuk
davran gstermez, bu da vulkanize yapdaki yksek apraz ba younluu
nedeniyledir. Bunlarn yannda, zellikle 5 dk devulkanize edilen malzemenin orijinal
kauuk iine katlmasyla elde edilen numunelerin kontrol numunesine en yakn
zellikleri gsterdii, dier numunelere gre dayanm ve uzama deerlerinin yksek
olduu, bu nedenle de pek ok kauuk rnn imalat iin uygun olaca
dnlmektedir. ekme numunelerinin kopma yzeylerinde yaplan SEM analizleri,
devulkanize
kauuk
ieren
revulkanize
numunelerin
reolojik
ve
mekanik
zelliklerindeki deiimleri desteklemitir.
8.4.5. Sertlik lm sonular
Numunelerin sertlik deerleri ekil 8.36.da grafik olarak verilmitir. Sonular

incelendiinde sertlik deerinin numunelerdeki devulkanize kauuk oranndaki artla
birlikte artt grlmektedir. Kontrol numunesinin sertlik deeri 57 Shore-A iken 10
phr devulkanize veya ilem grmemi toz kauuk ieren numunelerde sertlik deerinin
hemen hemen hi deimedii grlmtr. 30 ve 50 phr devulkanize veya ilem
grmemi toz kauuk katlan numunelerde, 5 dk devulkanize edilen numunenin
151
sertliinin dier numunelere gre artt bunun da oluan yeni apraz balardan
kaynakland dnlmektedir. Devulkanize numunelerin revulkanizasyonunda ise
sertlik deerlerinin 4 dk devulkanize edilen numunede 76 Shore-A, 5 dk devulkanize
edilen numunede 78 Shore-A olduu grlmtr. Bu artn hem devulkanizasyon
sonras yapda kalan, hem de revulkanizasyonda katlan kkrtle artan apraz bal
yapdan kaynakland sylenebilir. Ayrca numunelere katlan karbon siyah da
malzemenin sertliinin artmasnda etkili olmutur.
90
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
Sertlik (Shore-A)
80
70
60
50
40
30
20
10
0
kontrol
10
30
50
100

ekil 8.36. Mikrodalga devulkanizasyon sresine bal olarak, devulkanize kauuk oran ile sertlik
deerlerinin deiimi
8.4.6. Srtnme ve anma deneylerinin sonular
8.4.6.1. Disk zerinde pim aparatyla anma deneyi sonular
Revulkanize numunelere ait srtnme katsaylarnn kayma mesafesi ile

deiimi ekil 8.37.de verilmitir. Numunelerin srtnme katsaylar, numune
yzeyinde elik bilyenin hareketi srasnda, yapmal kayma etkisi nedeniyle geni bir
aralkta dalgalanm olarak elde edilmitir. Numunelerin ayn grafik zerinde daha iyi
karlatrlabilmesi iin srtnme katsays grafikleri ortalama deerleriyle verilmitir.
10 phr orannda devulkanize kauuk veya ilem grmemi toz katlan numunelerin
srtnme katsaylarnn orijinal numuneye benzer deerlerde olduu ekil 8.37.ada
grlmektedir. Orijinal kauuk iindeki devulkanize kauuk oran arttka, srtnme
katsaylarnda da belirgin deiimler olmutur. Kauuk malzemelerin srtnme
152
davrannda iki temel mekanizma vardr; adezyon ve deformasyon (histerezis).
Kauuun viskoelastik yaps nedeniyle srtnme srasnda her iki mekanizma da tm
numunelerde oluur. Srtnme srasnda hangi mekanizmann daha etkin olaca
konusunda malzemenin elastisite modl belirleyici rol oynamaktadr. Elastisite modl
daha yksek olan numunelerde yapmal kayma davranyla ortaya kan adezif
srtnme daha etkilidir (Persson ve Tosatti, 2000; Bielinski, 2007). Srtnme
katsaysndaki ar dalgalanma da bunun gstergesidir. 50 phr orannda devulkanize
kauuk katlan numunelerin srtnme katsays deerlerinde bu dalgalanma belirgin
olarak grlmektedir (ekil 8.37.c). Elastisite modl daha dk olan numunelerde, i
srtnme etkisiyle srtnmenin histerizis bileeni daha baskn olmaktadr (Persson ve
Tosatti, 2000; Bielinski, 2007). Tmyle devulkanize edilen malzemelerden elde edilen
revulkanize numunelerde ise modl deerleri dier numunelere gre olduka yksek
olduu iin yapmal kayma etkisi ok daha belirgin olarak ortaya kmtr. Ayrca bu
numunelerde anma hz da yksek olduu iin 500 m kayma mesafesi
tamamlanamadan elik bilye numuneye gmld iin deney tamamlanamam ve
yaklak 250 metrede durdurulmutur (ekil 8.37.d). Numunelere ait anma
yzeylerinin grntleri Ekler Blmnde verilmitir.
(a)
153
(b)
(c)
154
(d)
ekil 8.37. Revulkanize numunelerin, a) 10 phr b) 30 phr c) 50phr d) 100 phr devulkanize kauuk
oranlar iin srtnme katsaylarnn kayma mesafesi ile deiimi
Numunelerin modl deerleri srtnme katsaylarn da etkiler. 30 phr orannda

katlan numuneler arasnda modl deeri en yksek olan numune 4 dk devulkanize
edilen kauuun katld numunedir, 50 phr orannda ise ilem grmemi toz katlan
numunenin modl deeri en yksektir. En dk srtnme katsays deerleri de bu
numunelerde elde edilmitir. Dolaysyla bu numunelerde srtnmenin adezif
bileeninin daha baskn olduu sonucu kmaktadr. ekil 8.37.deki grafikler
incelendiinde devulkanize kauuk katlan numunelerde, zellikle 50 phr orannda
katlan numunelerde srtnme katsays deerlerinin daha yksek olduu grlmektedir.
Bu numunelerde elastisite modl daha dktr ve srtnmenin histerizis bileeni daha
baskndr. Bu durum orijinal kauukla devulkanize kauuk arasnda iyi bir ara yzey
olutuu iin kar yzeyin direkt olarak malzemeyle temas etmesinden kaynaklanr.
lem grmemi toz katlan numunelerde ise toz yzeyinden kayma daha kolaydr ve
srtnme katsays daha dktr.
Deney sonunda elde edilen anma hzlar ekil 8.38.de verilmitir. 10 phr oran
iin en dk anma oran 5 dk devulkanize edilen kauuun katld numunede elde
edilmitir. Dierlerinde, devulkanize kauuk katlan numunelerin anma orannn ilem
grmemi toz katlan numunelere gre genel olarak daha yksek olduu grlmektedir.
155
0.80
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
Anma oran (mm3/m)
0.70
0.60
0.50
0.40
0.30
0.20
0.10
0.00
kontrol
10
30
50
100

ekil 8.38. Mikrodalga devulkanizasyon sresine bal olarak, devulkanize kauuk oran ile anma oran
deerinin deiimi
8.4.6.2. Abrazif anma deneyi sonular
Numunelere ait anma deney sonular ekil 8.39.da verilmitir. lem

grmemi kauuk tozu katlan numunelerde anma direncinin, vulkanize toz
paracklarn daha yksek modl deerleri ve yksek apraz ba younluu nedeniyle
daha iyi olduu grlmektedir. Bu numunelerde orijinal kauukla toz arasnda yeterli
ara yzey ba olumad iin anma mekanizmas, ncelikle tozun kar yzeyle
temas etmesi ve kauuk yzeyinden ayrlmas eklinde gerekleir. Bu da kar yzeyin
numune zerinde kayma hareketini kolaylatrr. Bylece daha yksek bir anma
direnci elde edilir. Devulkanize kauuk katlan numunelerde ise orijinal kauukla
devulkanize malzeme arasnda daha kuvvetli bir ara yzey olutuu iin anma, orijinal
kauukta kopma eklinde gerekleir ve daha hzldr. 5 dk devulkanize edilmi
numunelerde anma direnci 4 dk devulkanize edilen numunelere gre daha yksek elde
edilmitir. Bunun nedeni bu numunelerde revulkanizasyonla daha yksek apraz ba
younluunun elde edilmi olmas ve bunun da anma direncini arttrmasdr. Tm
numunelerde bileen oran arttka anma direncinin azald grlmtr. Bu ise
malzemenin rijitliindeki art nedeniyledir. ekme deneyi ile elde edilen modl
deerlerindeki art da bunu gsterir. Tamamen devulkanize numunelerde anma
miktarnn ok yksek olduu, bunun da malzemede zaten var olan yksek apraz bal
156
yapdan
dolay
yeterince
piirilememesi
ve
malzeme
iinde
btnln
olumamasndan kaynakland dnlmektedir.
1000
900
kontrol
4 dk
5 dk
ilem grmemi
Anma (mm3)
800
700
600
500
400
300
200
100
0
kontrol
10
30
50
100

ekil 8.39. Mikrodalga devulkanizasyon sresine bal olarak, devulkanize kauuk oran ile anma
deerinin deiimi
Kauuk malzemeler dier polimerlerden farkl olarak ok bileenli bir yapya

sahiptir. Vulkanizasyonla oluan apraz bal yaps ve viskoelastik zellikleri
nedeniyle kauuun anma davran d faktrler kadar i parametrelere de baldr.
Dolaysyla malzeme zellikleri ile anma davrannn deiimi konusunda tm
kauuk trleri ve reeteleri iin genel bir yargya varmak mmkn olmamaktadr.
Ancak bu almada olduu gibi tm numunelerin ayn reeteyle retilmesi durumunda
bu karlatrmann malzemenin anma davrannn daha iyi anlalmasna yardmc
olaca dnlmektedir.
ekil 8.40.da revulkanize numunelerin % 100 modl deerleri ile anma
deerlerinin deiimi verilmitir. lem grmemi toz ve devulkanize kauuun orijinal
kauuk iine katlma oranlar 10 phrden 50 phrye karken anma miktarlar da
belirgin ekilde artmtr. Bu durum daha nce de ifade edilen rijitlikteki artla anma
direncinin azald tespitini dorulamaktadr.
157
400
350
R55
R43
R45
Anma (mm3)
300
R05
250
R53
200
R41
R03
RK
150
R01
R51
100
50
1
1.5
2.5
3.5
% 100 modl (N/mm2)

ekil 8.40. % 100 modl ile anma deerinin deiimi
Kauuk malzemelerin anma davran sadece yzeysel etkilere bal olmad

iin deney sonular incelendiinde sertlik ve anma davran arasnda dorudan bir
iliki elde edilememitir. Ayn sertlie sahip numunelerin ok farkl anma deerleri
verdii ekil 8.41.de grlmektedir. Literatrde de sertlik ve anma arasnda dorudan
bir iliki kurulamad ifade edilmitir (Khan, 2009).
ekil 8.42.de revulkanize numunelerin apraz ba younluu ile anma
deerlerinin deiimi verilmitir. Kauuun anma davran malzemenin viskoelastik
zelliklerinden de etkilendii iin apraz ba younluu anma davrannda
belirleyicidir. apraz ba younluu yksek olan numunelerde anma takviyenin
ayrlmas eklinde gerekleir, malzemenin i snm ve deformasyonu az olur. Bu
malzemelerde hem anma yzeyinde hem de ekme numunelerinin kopma yzeyinde
gevrek krlma davran grlr (Barkoula ve ark., 2000). apraz ba younluu dk
olan malzemelerde i snm fazladr. Anma matriste ya da ara yzeyde olur (Khan,
2009). Orijinal kauuk iine devulkanize kauuk katlarak, ilem grmemi kauuk tozu
katlan numunelere gre mekanik zellikler iyiletirilmi fakat anma zellikleri
bozulmutur. Bu da ilem grmemi atk lastik tozu katlan numunelere gre apraz ba
younluunun dmesinden kaynaklanmtr.
158
400
R43
350
R55
R45
Anma (mm3)
300
R05
250
R53
R41
200
RK
150
R51
R03
R01
100
50
54
56
58
60
62
64
66
68
Sertlik (Shore-A)
ekil 8.41. Sertlik ile anma deerinin deiimi
400
350
R43
R45
R55
Anma (mm3)
300
R05
250
R53
R41
200
R03
RK
150
R51
R01
100
50
40
50
60
70
80
90
100
110
apraz ba younluu (mol/m3)

ekil 8.42. apraz ba younluu ile anma deerinin deiimi
120
130
159
8.4.7. Abrazif anma deney numunelerinin SEM analizi sonular
Anma numunelerinin SEM analizi sonucunda elde edilen grntler
incelendiinde, genel olarak benzer anma izlerinin elde edildii grlmtr. Bu izler
literatrde Shallamach izleri (paternleri) veya bant, srt, yiv, oyuk gibi adlarla ifade
edilen yaplardr. Kauuk malzemelerin anmasyla ilgili yaplan nceki almalarda
da benzer izler elde edilmitir (Hong ve ark., 2007; El Tayeb ve Nasr, 2007; Kim ve
ark., 1999). Bu izlerin oluumu andrc ve kauuk arasndaki temas yzeyi boyunca
meydana gelen basn ve gerilme arasndaki periyodik deiimin sonucudur. Kauuun
abrazif anmasnda, andrc ve kauuk temasnda, nce deformasyon oluur ardndan
kauuk partiklleri kopar. Bylece andrc-kauuk temas alan artar, bu durum daha
yksek deformasyona neden olur. Anma izleri kayma dorultusunda enine
dzenlenmi dalgalar halinde grnr. Abrazif anma srasnda kauukta mekanik
paralanmann yannda, anmay hzlandran, ksmen termal bir ayrma da meydana
gelir (El Tayeb ve Nasr, 2007). Bytlm grntler incelendiinde, kesilme ve
yzeyden para kopmasnn yannda, deformasyon ve yuvarlanma oluumunun da
gerekletii olduka kompleks bir yap grlmektedir. ekillerin zerindeki oklar
kayma ynn gstermektedir.
ekil 8.43.te verilen kontrol numunesinin anma yzeyine ait SEM grnts
incelendiinde anma izlerinin olutuu grlmektedir. Kauuk malzemelerde anma,
yzeyde bir kesilme hareketi gibi grlmesine ramen, elastik ve plastik deformasyonu
da kapsar. Grnt bytlerek yaplan incelemede yzeydeki ksmi deformasyon ve
anma rnnn oluumu grlmektedir.
(a)
(b)
ekil 8.43. Kontrol numunesine ait anma deney numunesinin anma yzeyi grnts a) X25, b) X250
160
10 phr ilem grmemi kauuk tozu katlan numunede anma yzeyi grnts
ekil 8.44.te, ayn oranda 4 dk ve 5 dk devulkanize edilen atk kauuklarn orijinal
kauuk iine katld numunelere ait anma yzeyi grntleri de ekil 8.45. ve ekil
8.46.da verilmitir. Yzeylerde hem deformasyon hem de anma rn oluumu ak
olarak grlmektedir. Katlma oran dk olduu iin anma izleri kontrol
numunesine benzemekte, ayrca devulkanize kauuk katlan numunelerde izler ve
oluan deformasyon daha belirgin olarak grlmektedir bu durum ekme deneyi
sonucunda elde edilen % kopma uzamas deerleriyle de desteklenmektedir. Kauukta
grlen anma mekanizmalarndan birisi olan ve kauuun byk kopma uzamas
zelliinin bir sonucu olarak ortaya kan yuvarlanma oluumu da devulkanize kauuk
katlan numunelerde grlmektedir.
(a)
(b)
ekil 8.44. lem grmemi kauuk tozunun 10 phr orannda katld numuneye ait anma yzeyi
grnts a) X25, b) X250
(a)
(b)
ekil 8.45. 4 dk devulkanize edilen kauuun 10 phr orannda katld numuneye ait anma yzeyi
161
(a)
(b)
lem grmemi kauuk tozunun orijinal kauuk iine 30 phr orannda katld
numuneye ait anma yzeyi grnts ekil 8.47.de, ayn oranda 4 dk ve 5 dk
devulkanize edilen atk kauuklarn orijinal kauuk iine katld numunelere ait
anma yzeyi grntleri de ekil 8.48. ve ekil 8.49.da verilmitir. Tm yzeylerde
deformasyon ve anma rn oluumuyla birlikte anma izleri olumutur.
Devulkanize kauuk oran arttka anma miktar da artmaktadr. Bu numunelerde de
kopma uzamas deerleri olduka yksek olduu iin deformasyon aka grlmekte
ve yine yuvarlanma oluumu ortaya kmaktadr. Numunelerin rijitlii de anma
izlerinin oluumunda nemli bir faktrdr. Rijitlii dk olan numunelerde anma
izleri daha belirgin olur (El Tayeb ve Nasr, 2007). Bu gruptaki numunelerin modl
deerleri birbirine yakn ve dk olduu iin tmnde belirgin izler elde edilmitir.
(a)
(b)
162
(a)
(b)
(a)
(b)
50 phr ilem grmemi kauuk tozu katlan numunede anma yzeyi grnts
ekil 8.50.de, ayn oranda 4 dk ve 5 dk devulkanize edilen atk kauuklarn orijinal
kauuk iine katld numunelere ait anma yzeyi grntleri ekil 8.51. ve ekil
8.52.de verilmitir. lem grmemi kauuk tozunun katld numune yzeyinde
belirgin izler olumam ve yzeyden kopmalar deformasyon olmadan ayrlma eklinde
gereklemitir. Bu numuneye ait dk % kopma uzamas ve yksek modl deerleri
de bu sonucu desteklenmektedir. 4 ve 5 dk devulkanize edilen atk kauuklarn orijinal
kauuk iine katld numunelerin anma yzeylerinde deformasyonun daha fazla
olduu grlmektedir. zellikle 5 dk devulkanize edilen malzemenin katld
numunede yuvarlanma oluumu, devulkanize kauuk oran yksek olmasna ramen
grlmektedir. Bu durum numunenin, bu grup numuneler iinde en yksek kopma
uzamas ve en dk modl deerlerine sahip malzeme olmasnn bir sonucudur.
163
(a)
(b)
(a)
(b)
(a)
(b)
164
ekil 8.53.te 4 dk, ekil 8.54.te de 5 dk devulkanize edilen atk kauuun
revulkanize edilmesiyle elde edilen numunelere ait anma yzeyi grntleri
verilmitir. Bu numunelerdeki tabakal yap nedeniyle anma yzeylerinden yksek
oranda malzeme kayb olmutur. Numuneler ok dk kopma uzamas deerlerine
sahip olduklar iin yzeylerinde deformasyon olmadan kopma eklinde malzeme
kayplar olumu ve bundan dolay da belirgin anma izleri olumamtr.
Numunelerin bu davran ekme deneyi sonular ve ekme numunelerinin kopma
grntleri ile de desteklenmektedir.
(a)
(b)
ekil 8.53. 4 dk devulkanize edilen kauuun revulkanize edilmesiyle elde edilen numuneye ait anma
yzeyi grnts a) X25, b) X250
(a)
(b)
ekil 8.54. 5 dk devulkanize edilen kauuun revulkanize edilmesiyle elde edilen numuneye ait anma
yzeyi grnts a) X25, b) X250
165
8.5. Deneysel alma Sonunda Elde edilen Kauuun Kullanm
Devulkanize kauuk, tek bana oluturulacak bir reeteyle veya orijinal kauuk
reetesine katlarak pek ok farkl rnde kullanlabilir. Kauuk reeteleri
oluturulurken rnlerden istenilen zelliklere gre bileenler deiir. rnein, bir
lastik srt bileiminde 100 phr kauuk iin 45 50 phr karbon siyah ve 5 10 phr
proses ya katlrken, bir hal tabannda 100 phr kauuk iin 200 phr veya daha fazla
kil veya kalsiyum karbonat, 50 phr veya daha fazla da proses ya katlr. Baz hortum
reetelerinde dolgu 400 phrye proses ya 200 phrye kadar kabilir (California
Environmental Protection Agency, 2004).
ok yksek zellikler aranmayan kauuk rnlerin imalatnda iki yaklam sz
konusudur. Birincisi rnleri tamamen devulkanize kauuktan veya yksek oranda
devulkanize kauuktan imal etmek ve dolgu miktarn azaltp kauuk miktarn
arttrmak, ikincisi ise orijinal kauuk kullanp dolgu miktarn arttrmak ve kauuk
miktarn azaltmaktr. Bu yaklama gre; almamzda elde edilen devulkanize kauuk
dk dolgu miktar ve uygun reeteyle, yksek zellikler istenmeyen kauuk rnlerin
imalatnda kullanlabilir.
Bu almada sonular incelendiinde, devulkanize kauuun tek bana bir
rnn imalatnda kullanlmasnn zelliklerinin yeterli olmamas nedeniyle, mmkn
olamayaca grlmektedir. Bununla birlikte 50 phrye kadar orijinal kauuk iine
katlmas durumunda malzemenin kalplanabilme zelliklerinin toz kauuk katlan
malzemeye gre artt grlmtr. Daha dk oranlarda katlmas durumunda
kalplanabilirlik ok daha iyidir.
Orijinal kauuk reetesinin zelliklerini ok fazla bozmad iin 10 phrye
kadar orijinal kauuk yerine tat lastii reetesine katlabilecei dnlmektedir. Tat
lastii olduka kompleks bir reeteye sahip ve zel bir imalat prosesi gerektiren hassas
bir rndr. Bu nedenle devulkanize kauuk ok yksek oranlarda katlamamaktadr.
Atk tat lastiklerinin devulkanizasyonu esnasnda reetede bulunan bileenlerin,
rnein aktivatrlerin, hzlandrclarn nasl deiimler geirdii konusunda yeterli veri
hala bulunmamaktadr. Bu konu ile ilgili yaplan almalarda, tat lastii reetesine
atk tat lastii tozu katlmas durumunda lastiin esnekliini drd grlmtr.
nk tat lastii kullanld srece evrimsel bir gerilmeye maruzdur. Bu gerilme
tm lastie datlmaktadr. Fakat katlan tozdan dolay yapda bulunan apraz bal
blmler nedeniyle, gerilmenin dalm yeterince salanamamakta ve atlak
166
oluumuna neden olmaktadr. Bu durumun atk tat lastii malzemesinin lastik
endstrisinde kullanlmasnn nndeki en byk engel olduu belirlenmitir (Adhikari
ve ark., 2000). Atk lastiin devulkanize edilerek lastik bileimine katlmas durumunda
apraz bal yaplar azalaca ve orijinal kauukla birlikte yeni bir yap oluaca iin
bu problem byk oranda ortadan kalkmaktadr. Yaplacak almalarla, atk tat
lastiklerinin devulkanizasyon mekanizmas daha ak bir ekilde ortaya konulursa,
yakn gelecekte ok daha fazla miktarda devulkanize kauuun lastik reetesine
girebilecei dnlmektedir.
Tat lastii kadar kompleks olmayan rnlerde devulkanize kauuun uygun
reeteyle,
belli
oranlarda,
rn
zelliklerini
drmeden
kullanlabilecei
ngrlmektedir. Bu rnlerden birisi ayakkab tabanlardr. TS 5499a gre kauuk

esasl (NR ve SBR) ayakkab tabanlar ve topuklar iin, ekme dayanmnn minimum
5,88 MPa, % kopma uzamasnn minimum % 175, sertliin minimum 55 Shore A ve
anma miktarnn maksimum 200 mm3 standart zelliklerin istenildii grlmektedir
(Akakale, 2008). Bu almada elde edilen devulkanize kauuk malzemenin 30 phrye
kadar orijinal kauuk iine katlarak ayakkab taban malzemesi olarak kullanlabilecei
dnlmektedir. Ayrca oluturulacak yeni bir reeteyle, taban malzemesi bileiminde
devulkanize kauuun yannda, orijinal kauuk olarak NR ve SBRnin birlikte
kullanlmas durumunda da olumlu sonular alnabilir.
Devulkanize kauuun orijinal kauuk iine katlmasyla elde edilen
malzemelerin reolojik zellikleri incelendii zaman ekstrzyonla rn imalat iin
yeterli erken pime sresine sahip olduu ve eitli profillerin imalat iin de uygun
olabilecei sylenebilir.
Tm sonular iin unu da ifade etmek gerekir, yaplan deerlendirmelerin tm
bu almada kullanlan reete iindir. Reetedeki bileenlerin miktarlar ve trleri
deitirilerek yaplacak almalarla araba paspas, kauuk ayakkab, duvar veya
zeminde titreim ve ses izolatr, konveyr bantlar gibi rnlerin de imalat
mmkndr. Bu ayrca zerinde allmas gereken bir konudur.
167
9.
9.1.
SONULAR VE NERLER
Sonular
Atk tat lastiklerinin devulkanizasyonla geri dnmnn yapld ve
mekanik zelliklerinin belirlendii bu almada, 0.01 500 m aralnda tane

boyutuna sahip atk lastik tozu kullanlmtr. Tozun tane boyut analizi ve TGA/DTG
analizi yaplmtr. Devulkanizasyon ajan kullanlmadan ve ajan olarak DPDS
kullanlarak
mikrodalga
yntemiyle
devulkanizasyon
yaplmtr.
Mikrodalga
devulkanizasyonu, 800 W sabit gte 1, 2, 3, 4 ve 5 dk srelerle devulkanizasyon ajan

kullanlmadan ve 0.5, 1 ve 2 g devulkanizasyon ajan kullanlarak yaplmtr.
Devulkanizasyonun etkinliini grebilmek iin soxhlet ekstraksiyon yntemi ile
numunelerin
znme
miktarlar
incelenmitir.
Ekstraksiyon
sonularnn
incelenmesinden sonra, ajan kullanlmadan 4 ve 5 dk devulkanize edilen numuneler

revulkanizasyon iin belirlenmitir. Devulkanize toz malzemelerin FTIR analizleri
yaplmtr. Orijinal kauuk olarak SBR 1502nin kullanld ve devulkanize
kauuklarn orijinal kauuk yerine 10, 30, 50 ve 100 phr orannda kullanld
revulkanizasyon
reetesi
hazrlanmtr.
Ayrca
devulkanize
kauuun
rn
zelliklerine etkilerini karlatrabilmek iin ayn oranlarda devulkanize edilmemi

kauuk tozu katlarak da numuneler hazrlanmtr. Reeteye ayrca karbon siyah
(devulkanize kauuk oranna gre deien oranlarda), proses ya (35.5 phr), kkrt
(1.75 phr), CBS (1.8 phr), inko oksit (3 phr) ve stearik asit (1 phr) ilave edilmitir.
Kauuk hamurlar ak milde reeteye uygun olarak hazrlanmtr. Numunelerin
reometri analizleri yaplarak reometri erileri izilmi ve ML, MH, ts2, t90 deerleri
belirlenmitir. Hazrlanan kauuk hamurlarndan test plakas basma presinde ekme
deneyi, sertlik lm, srtnme ve anma deneyleri iin test plakalar baslm ve
deneyler yaplmtr. Ayrca ekme deneyi numunelerinin kopma yzeyleri ve anma
deneyi numunelerinin yzeyleri de SEM cihaznda incelenmitir.
Yaplan deney ve incelemelerle aadaki sonular elde edilmitir:
1. Devulkanizasyon prosesinin gereklemesi iin numunelerin 260 350 C scaklk
aralna ulamalar gerekir. almada bu scakla 4 ve 5 dk devulkanizasyon
srelerinde ulalmtr, bu scaklklara ulalamayan numuneler revulkanizasyon iin
deerlendirmeye alnmamtr.
168
2. Devulkanizasyonun etkinliini ortaya koymas bakmndan nemli bir parametre
olan numunenin ekstraksiyonda znme oran, devulkanizasyon sresiyle artmaktadr.
1 dk devulkanize edilen numunede znme oran % 2.3 iken 4 dk devulkanize edilen
numunede % 25.36 ve 5 dk devulkanize edilen numunede de % 34.77 olarak elde
edilmitir. Devulkanizasyon ajan kullanlan numuneler iinde en yksek znme
oran, 4 dk devulkanize edilen ve 1 g ajan kullanlan numunede % 33.80 olarak elde
edilmitir. Bu sonu, atk tat lastiinin mikrodalga yntemiyle devulkanizasyonunda
ajan kullanmnn yeteri kadar etkili olmadn gstermitir.
3. FTIR analizi sonucunda 1538 cm-1de CS ban karakterize eden pikin,
devulkanize numunelerde CS balarnn kopmas ve azalmas nedeniyle zayflad
grlmtr. Bu zayflama devulkanizasyon sresiyle artm ve en fazla 5 dk
devulkanize edilen numunede gereklemitir.
4. Reometri analizi sonucunda elde edilen pime davranlar zerinde devulkanizasyon
sresi ve devulkanize kauuk oran etkili olmutur. Kontrol numunesine en yakn
maksimum ve minimum tork deerleri 5 dk devulkanize edilen kauuun katld
numunelerde elde edimitir. Aktif apraz balanma gruplarnn pime reaksiyonlarn
erken balatmalar nedeniyle, erken pime sreleri ve optimum pime sreleri bu
numunelerde daha dk olarak elde edilmitir. Devulkanize kauuk orannn artmas da
erken pime sresinin azalmasna neden olmutur.
5. Revulkanize numunelerin apraz ba younluu, devulkanizasyon sresi ve
devulkanize kauuk oran ile artmtr. 5 dk devulkanize edilen kauuun katld
numunelerde, kauuk iindeki aktif fonksiyonel gruplarn varl ve devulkanize
kauukta zaten var olan znmemi ksmdaki apraz balar nedeniyle, 4 dk
devulkanize edilen numunelerden daha yksek apraz ba younluu elde edilmitir.
6. Revulkanize numunelerin mekanik zellikleri zerinde devulkanizasyon derecesi ve
devulkanize kauuk oran belirleyici olmutur. Kauuun mekanik zellikleri arasnda
en karakteristik deerlerden birisi olan kopma uzamas; 50 phr orannda katlan
numunelerde, ilem grmemi toz ve 4 dk devulkanize edilen kauuun katlmas
durumunda kontrol numunesine gre srasyla % 58.59 ve % 30.18 azalrken, 5 dk
devulkanize edilen kauuun katlmas durumunda % 15.17 azalma gereklemitir. Her
bir devulkanize kauuk oran iin kontrol numunesine en yakn mekanik zellikler 5 dk
devulkanize edilen kauuun katld numunelerde elde edilmitir. Bu numunelerde
ekme dayanm ve kopma uzamas deerleri artarken modl deerleri azalmtr. Tm
169
numunelerde devulkanize kauuk oran arttka dayanm ve uzama deerleri azalm
modl deerleri artmtr.
7. Sertlik
deerleri
devulkanizasyon
sresiyle
ok
fazla
deimemi
ancak
numunelerdeki devulkanize kauuk oran ile artmtr.

8. Revulkanize numunelerin srtnme mekanizmasnn ve srtnme katsaysnn
deiiminde devulkanize kauuk oranlaryla birlikte malzemelerin modl deerleri de
belirleyici olmutur. 5 dk devulkanize edilen numunede devulkanizasyon sresine bal
olarak elde edilen dk modl deerleri nedeniyle srtnmenin histerizis bileeni daha
baskndr ve srtnme katsays daha yksek elde edilmitir.
9. Anma miktar, numunelerdeki devulkanize kauuk oran ile artmtr. lem
grmemi kauuk tozu katlan numunelerde anma direncinin, vulkanize toz
paracklarn yksek apraz ba younluu nedeniyle daha iyi olduu grlmtr. 5 dk
devulkanize edilmi numunelerde anma direnci 4 dk devulkanize edilen numunelere
gre daha yksek elde edilmitir. Bunun nedeni, bu numunelerde revulkanizasyonla
daha yksek apraz ba younluunun elde edilmi olmasdr.
10. ekme
numunelerinin
kopma
yzeylerinin
mikroyaplar
incelendiinde
devulkanizasyon sresiyle krlma davrannn deitii grlmtr. lem grmemi

toz ve 4 dk devulkanize edilen malzemelerin katld numunelerin, devulkanize kauuk
oranna bal olarak, daha dk gerilme deerinde ve daha az uzama gstererek
krld, kopma yzeyinde oyuklarn olutuu grlmektedir. 5 dk devulkanize edilen
kauuun katld numunelerde ise daha homojen ve snek bir kopma yzeyi verdii
grlmtr.
11. Anma yzeylerinin mikroyaplar incelendiinde, 10 ve 30 phr orannda tm
numunelerde anma izleri belirgin olarak olumutur. 50 phr orannda ise sadece,
yksek uzama deerlerine sahip olan devulkanize kauuun katld numunelerde
anma izleri aka grlmtr.
12. Yaplan tm testlerden elde edilen sonular nda devulkanize kauuun, tat
lastiklerinde 10 phrye kadar, ayakkab tabanlarnda 30 phrye kadar, tat lastii kadar
kompleks olmayan dier rnlerde ise 50 phrye kadar orijinal kauuk iine katlarak
kullanlmas mmkndr.
170
9.2.
neriler
Bu konuda yaplacak almalar iin aadaki neriler getirilebilir:

1. Mikrodalga ile devulkanizasyon prosesi gelitirilerek toz kauuk yerine para kauuk
kullanlabilir.
2. Mikrodalga devulkanizasyonu iin farkl; ortam, sre ve g deerleri iin almalar
yaplabilir. Oksidasyonun prosese etkilerini grmek iin inert atmosferde allabilir.
Sre ve g ters orantl olmak zere farkl denemeler yaplabilir.
3. Mikrodalga devulkanizasyonu srasnda scaklk ve sreye bal olarak hidrokarbon
yalarnn ayrmas nedeniyle kan youn siyah duman kontroll bir ekilde
soutularak, piroliz uygulamalarnda olduu gibi pirolitik ya retilebilir. Bylece
evreye zararl herhangi bir atk oluturulmam ve ayran hidrokarbon yalar da
deerlendirilmi olur.
4. Revulkanizasyon reetesi deitirilerek almalar yaplabilir. Reetede; orijinal
kauuk tr, devulkanize kauuun orijinal kauuk iine katlma oran, ilave karbon
siyah, proses ya, kkrt ve dier katklarn oranlar deitirilerek tm bu deiimlerin
sonulara etkisi karlatrlabilir.
5. Revulkanizasyon iin kauuk hamuru ak mil yerine kapal bamburide hazrlanarak
zellikler karlatrlabilir.
6. Farkl devulkanizasyon ajanlaryla almalar yaplabilir ve prosese etkileri
aratrlabilir.
7. Farkl atk kauuk malzemeler iin devulkanizasyon almalar yaplabilir.
8. Revulkanize kauuk numuneler yalandrlarak yalandrma sonras mekanik
zellikler aratrlabilir.
9. Anma zelliklerinin tespiti amacyla yaplan testlerde farkl yk, hz ve kayma
mesafeleri kullanlabilir.
171
10.
KAYNAKLAR
Adhikari B., De D., Maiti S., 2000, Reclamation and Recycling of Waste Rubber,
Progress in Polymer Science, 25, 909948.
Akakale N., 2008, NR/SBR Tipi Elastomer Esasl Ayakkab Taban Malzemelerinin
Mekaniksel zelliklerine Baz Dolgu Maddelerinin Etkilerinin ncelenmesi,
Doktora tezi, Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Sakarya.
Askeland D. R., 2001, Malzeme Bilimi ve Mhendislik Malzemeleri, ev, Erdoan M.,
Nobel Yaynclk.
Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii, 2004, evre ve ehircilik Bakanl.
Barkoula N.-M., Gremmels J., Karger-Kocsis J., 2001, Dependence of solid particle
erosion on the cross-link density in an epoxy resin modified by hygrothermally
decomposed polyurethane, Wear, 247, 100108.
Basel Convention, 2010, Revised Technical Guidelines on Environmentally Sound
Management
of
Used
Tyres,
Basel
Convention
serie,
UNEP/CHW/OEWG/7/INF/9.
Bazlamit S. M., Reza F., 2005, Changes in Asphalt Pavement Friction Components and
Adjustment of Skid Number for Temperature, Journal of Transportation
Engineering, 131 (6), 470476.
Bever A., 1992, Dynamic behaviour of rubber and rubberlike Materials, WFWreport,
92.006.
Bielinski D.M., 2007, Tribolojical Consequences of Rubber Composition and Structure
Case Studies, Archives Civil And Mechanical Engineering, 7 (4), 15-26.
Bilgili E., Arastoopour H., Bernstein B., 2001, Pulverization of rubber granulates using
the solidstate shear extrusion (SSSE) process:Part I. Process concepts and
characteristics, Powder Technol., 115, 265-277.
Bilgili E., Dybek A., Arastoopour H., Bernsten B., 2003, A New Recycling
Technology: Compression Molding of Pulverized Rubber Waste in the Absence
of Virgin Rubber, Journal of Elastomers and Plastics, 35, 235256.
Brydson, J.A., 1988, Rubbery Materials and Their Compounds, Elsevier Applied
Science, London.
California Environmental Protection Agency (Kaliforniya evre Koruma Dernei),
2004, Evaluation of Waste Tire Devulcanisation Technologies, California
Environmental Protection Agency California.
Carne P. C., 2009, Study of compatibilization methods for High Density Polyethylene
and Ground Tyre Rubber: Exploring new routes to recycle scrap tyres, Phd.
Thesis, University of Catalonia, Barcelona.
172
Colom X., Caavate J., Carrillo F., Velasco J.I., Pags P., Mujal R., Nogus F., 2006,
structural and mechanical studies on modified reused tyres composites, European
Polymer Journal, 42, 23692378.
De D., Maiti S., Adhikari B., 2000, Reclaiming of Rubber by a Renewable Resource
Material (RRM). III. Evaluation of Properties of NR Reclaim, Journal of Applied
Polymer Science, 75, 14931502.
De S.K., Isayev A. I., Khait K., 2005, Rubber Recycling, CRC Press,Taylor & Francis
Group, Boca Raton, FL 334872742.
De D., Das A., De D., Dey B., Debnath S.C., Roy B.C., 2006, Reclaiming of ground
rubber tire (GRT) by a novel reclaiming agent, European Polymer Journal 42,
917-927.
De D., De D., 2011, Processing and Material Characteristics of a Reclaimed Ground
Rubber Tire Reinforced Styrene Butadiene Rubber, Materials Sciences and
Applications, 2, 486496
Dijkhuis K.A.J., 2008, Recycling of Vulcanized EPDMRubber, PhD Thesis,
University of Twente, Enschede, the Netherlands.
El Tayeb N.S.M., Nasr R. M., 2007, Effect of soft carbon black on tribology of
deproteinised and polyisoprene rubbers, Wear, 262, 350361
Emirolu M., Yldz S., zgan E., 2009, Lastik Agregal Betonlarda Elastisite
Modlnn Deneysel ve Teorik Olarak ncelenmesi, Gazi niv. Mh. Mim. Fak.
Der., 24(3), 469476.
Erkek S., 2007, Karbon Siyah/Ya ve Karbon Siyah/Dolgu Maddesi Orannn Farkl
Vulkanizasyon Sistemlerinde EPDM, NBR ve SBR Elastomerlerinin Fiziko
Mekaniksel zellikleri zerine Etkisi, Yksek Lisans Tezi, ukurova
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Adana.
Fernandez Y., Arenillas A., Menndez J. A., 2011, Advances in Induction and
Microwave Heating of Mineral and Organic Materials, Edited by Stanisaw
Grundas, Published by InTech. Janeza Trdine 9, Rijeka, Croatia, 723752.
FernandezBerridi, M.J., Gonzalez, N., Mug Ca, A., Berncot, C., 2006, Pyrolysis
FTIR and TGA techniques as tools in the characterization of blends of natural
rubber and SBR, Thermochimica Acta, 444, 6570.
Fndk F., Ylmaz R., Kksal T., 2004, Investigation of Mechanical and Physical
Properties of Several Industrial Rubbers, Materials and Design, 25, 269276.
Friedrich K., 1986, Friction and Wear of Polymer Composites, Composite Materials
SeriesI. Elsevier Science Pub.
173
Fukumori K., Matsushita M., Okamoto H., Sato N., Suzuki Y., Takeuchi K., 2002,
Recycling Technology of Tire Rubber, Elseiver Science, JSAE (Society of
Automotive Engineers of Japan), 23, 259264.
Fukumori K., Matsushita M., 2003, Material Recycling Technology of Crosslinked
Rubber Waste, R&D Rewiew of Toyota CRDL, 38 (1), 3947.
Gabriel P., Thomas A. G., Busfield J. J. C., 2010, Influence of interface geometry on
rubber friction, Wear, 268, 747750.
Ganchev S. I., Bhattacharyya J., Bakhtiari S., Qaddoumi N., Brandenburg D., Zoughi
R., 1994, Microwave Diagnosis of Rubber Compounds, IEEE Transactions on
Microwave Theory And Techniques, 42 (1), 1824.
Gough J., 1805, A Description of a Property of Caoutchouc, or Indian Rubber; with
some Reflections on the Cause of the Elasticity of This Substance, Mem. Lit.
Phil. Soc. Manchester, 1, 288295.
Grigoryeva O., Fainleib A., Starostenko O., Danilenko I., Kozak N., Dudarenko G.,
2004, Ground Tre Rubber (GTR) Reclamation: Virgin Rubber / Reclaimed GTR,
Rubber Chemistry and Technology, 77 (1), 131146.
Hamed G. R., 2001, Materials and Compounds, in Engineering with Rubber, 2nd ed., A.
N. Gent, ed., Hanser Gardner, Cincinnati, 1234.
Harper C. A., 2006, Handbooh of Plastic Technologies, McGrowHill Companies.
Hofstetter K., Eberhardsteinhr J., Mang H., Linz S., 2003, A ThermoMechanical
Formulation Describing the Frictional Behaviour of Rubber, Vehicle System
Dynamics Supplement, 40, 195210.
Hong C. K., Kim H., Ryu C., Nah C., Huh Y., Kaang S., 2007, Effect of particle size
and structure of carbon blacks on the abrasion of filled elastomer compounds,
Mater. Sci., 42, 83918399.
http://wikipedia.org (Ziyaret tarihi: 18.02.2011)
Isayev I. A., 2005, Recycling of Rubbers, Science and Technology of Rubber, Third
Edition, 663701.
Jana G. K., and Das C.K., 2005a, Recycling Natural Rubber Vulcanizates through
Mechanochemical Devulcanisation, Macromolekular Research, 13 (1), 3038.
Jana G. K. and Das C.K. 2005b, Devulcanisation of Natural Rubber Vulcanizates by
Mechanochemical Process, PolymerPlastics Technology and Engineering, 44,
13991412.
Jana G. I., Mahaling R.N., Rath T., Kozlowska A., Kozlowski M., Das C.K., 2007,
Mechanochemical recycling of sulfur cured natural rubber, Polimery, 52 (2),
131136.
174
Jitkarnka S., Chusaksri B., Supaphol P., Magaraphan R., 2007, Influences of thermal
aging on properties and pyrolysis products of tire tread compound, J. Anal. Appl.
Pyrolysis, 80, 269276.
Joule J. P., 1859, On Some ThermoDynamic Properties and Solids, Philosophical
Transactions of the Royal Society of London Series AMathematical and
Physical Sciences, 149, 91131.
Julian L. E., 2005, Recycling of Ground Tyre Rubber and Polyolefin Wastes by
Producing Thermoplastic Elastomers, PhD Thesis, Kaiserslautern Technical
University, Germany.
Karger Kocsis J., Mousa A., Major Z., Bekesi N., 2008, Dry Friction and Sliding Wear
of EPDM Rubbers Against Steel as a Function of Carbon Black Content, Science
Direct / Wear, 264, 359367.
Khan M. S., 2009, Friction, Wear And Mechanical Properties of Electron Beam
Modified PTFEBased Rubber Compounds, Doctoral Thesis, Technical
University of Dresden, Germany.
Khan M. S., Franke R., Gohs U., Lehmann D., Heinrich G., 2009, Friction and wear
behaviour of electron beam modified PTFE filled EPDM compounds, Wear, 266,
175183.
Kim Y. S., Byun H. S., Kim S., Kim W. Y., Han S. C., and Gent A. N., 1999, Abrasion
of Selected Rubber Compounds with a DIN Abrader, Korea Polymer Journal, 7
(2), 116123.
Kleps T., Piaskiewicz M. and Parasiewicz W., 2000, The Use Of Thermogravimetry In
The Study Of Rubber Devulcanisation, Journal of Thermal Analysis and
Calorimetry, 60, 271277.
Klingensmith W., Baranwal K., 1996, Best Practices in scrap Tire and Rubber, Report
of the the Clean Washington Center.
Kraus G., 1963, Swelling of FillerReinforced Vulcanizates, Journal of Applied
Polymer Science, 7, 861871.
Kumar P., 2007, Investigating the Recycled Rubber GranulateVirgin Rubber Interface,
Doctoral Thesis, University of London.
Kumnuantip C., Sombatsompop N., 2003, Dynamic mechanical properties and swelling
behaviour of NR/reclaimed rubber blends, Materials Letters, 57, 31673174.
Kumnuantip C., Sombatsompop N., 2005, Effect of Reclamed Rubber Content n
NR/Carbon Black Vulcanzates Usng Mcrowave Irradaton System, ANTEC,
32113215.
175
Kulu S., avus F., 2008, Mikrodalga Enerjisinin Analitik Kimya Sahasnda ve
Katalizr Hazrlamada Kullanm, Pamukkale Unversty Engineerng Faculty
Journal Of Engineering Sciences, 14(3), 266277.
Kwon E., Castaldi M.J., 2008, An investigation of the thermal degradation mechanisms
of a waste tire through chemical analysis including hydrocarbons, benzene
derivatives, and Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs) at high temperature,
Proceedings of NAWTEC16 16th Annual North American WastetoEnergy
Conference, Philadelphia, Pennsylvania, USA.
Lamminmaki J., Li S., Hanhi K., 2006, Feasible incorporation of devulcanized rubber
waste in virgin natural rubber, J Mater Sci., 41, 83018307.
Landini L., Araujo S. G., Lugao A, B., Wiebeck H., 2007, Preliminary Analysis To
BIIR Recovery Using The Microwave Process, European Polymer Journal, 43,
27252731.
Lee S.H., Hwang S. H., Kontopoulou M., Sridhar V., Zhang Z. X., Deng Xu D., Kim
J.K., 2009, The Effect of Physical Treatments of Waste Rubber Powder on the
Mechanical Properties of the Revulcanizate, Journal of Applied Polymer Science,
112, 30483056.
Li S., Lamminmaki J., Hanhi K., 2005, Effect of Ground Rubber Powder and
Devulcanizates on the Properties of Natural Rubber Compounds, Journal of
Applied Polymer Science, 97, 208217.
Makul N., Rattanadecho P., 2010, Microwave precuring of natural rubber
compounding using a rectangular wave guide, International Communications in
Heat and Mass Transfer, 37, 914923.
Maridas B., Gupta B. R., 2003, Recycling of Waste Tire Rubber Powder, KGK
Kautschuk Gummi Kunststoffe 56. Jahrgang, 5, 232236.
Myhre M., and MacKillop D. A., 2002, Rubber Recycling, Rubber Chemistry and
Technology, 75(3), 429474.
Naskar A. K., De S. K., Bhowmick A. K., 2000, Characterization of Ground Rubber
Tyre and its Effect on Natural Rubber Compound, Rub. Chem. and Tech., 73(5),
902911.
mrn Tamamlam Lastiklerin (TL) Kontrol Ynetmelii, 2006, evre ve
ehircilik Bakanl.
Palabyk M., Baykara C., mrek H., 2001, Polimer Malzemelerin Srtnme ve Anma
zellikleri, MakinaTasarm ve malat Teknolojileri Kongresi, 139148.
Pehlken A., Essadiqi E., 2005, Scrap Tire Recycling in Kanada, CANMET Materials
Technology Laboratory.
176
Persson B. N. J., Tosatti E., 2000, Qualitative Theory of Rubber Friction and Wear,
Journal of Chemical Physics, 112(4), 20212029.
Persson B. N. J., 2006, Theory of rubber friction and contact mechanics, J. Chem.
Phys., 118, 38403861.
Persson B. N. J., Volokitin A. I., 2006, Rubber friction on smooth surfaces, European
Physical Journal, 21 (1), 6980.
Pistor V., Scuracchio C. H., Oliveira P. J., Fiorio R., Ademir Jose Zattera A.J., 2011,
Devulcanization of EthylenePropyleneDiene Polymer Residues by Microwave
Influence of the Presence of Paraffinic Oil, Polymer Engineering and Science, 51,
697703.
Rajan V.V., 2005, Devulcanisation of NR Based Latex Products for Tyre Applications,
Doctoral Thesis, University of Twente, The Netherlands.
Rajan V.V., Dierkes W.K., Joseph R., Noordermeer J.W.M., 2006, Science and
Technology of Rubber Reclamation With Special Attention to NR based Waste
Latex Products, Prog. Polym. Sci., 31, 811834.
Rajan V.V., Dierkes W.K., Joseph R., Noordermeer J.W.M., 2005, Model Compound
Studies on the devulcanization of Natural Rubber Using 2,3Dimethyl2Butene,
Rubber Chemistry and Technology, 78 (4), 572587.
Renukappa N.M., Siddaramaiah, Sudhaker Samuel R.D., Sundara Rajan J., Lee J. H.,
2009, Dielectric properties of carbon black: SBR composites, J Mater Sci: Mater
Electron, 20, 648656.
Rooj S., Basak G. C., Maji P. K., Bhowmick A. K., 2011, New Route for
Devulcanization of Natural Rubber and the Properties of Devulcanized Rubber,
Journal of Polymers and the Environment, 19 (2), 382390.
Sanchez B. V., 2008, New Insights In Vulcanization Chemistry Using Microwaves As
Heating Source, Doctoral Thesis, Universitat Ramon Lull Fundaci Privada,
Barcelona.
Sanchez B. V., Montero L., Lincoln S., Agullo N., Borros S., 2008, Control of
Vulcanizing/Devulcanizing Behavior of Diphenyl Disulfide with Microwaves as
the Heating Source, Journal of Applied Polymer Science, 108, 19691975.
Savran H., 2001, Elastomer TeknolojisiI, Acar Matbaaclk, stanbul, 136 s.
Scagliusi S. R., Araujo S. G., Landini L., Lugao A. B. 2008, Chloroprene Rubber
Devulcanization by Using Microwave Physical Process, Polymer Processing
Society 24th Annual Meeting, Salerno, Italy.
Scuraccio C. H.,. Waki D. A and da Silva M. L. C. P. 2007, Thermal Analysis of
Ground Tire Rubber Devulcanized By Microwave, Journal of Thermal Analysis
and Calorimetry, 87 (3), 893897.
177
Segin H., 2011, mrn Tamamlam Lastiklerin Kontrol Ynetmelii Tantm

Sunumu, Atk Ynetimi Sempozyumu, Antalya.
Shan J., Jan M.R., Mabood F., Shahid M., 2006, Conversion of Waste Tyres into
Carbon Black and their Utilization as Adsorbent, Journal of the Chinese Chemical
Society, 53, 10851089.
Shtarkova R., Dishovsky N., 2009, Elastomerbased Microwave Absorbing Materials,
Journal of Elastomers and Plastics, 41, 163174.
Shulman V. L., 2008, Tire Recycling in a Recycling Society 2008 Update, EcoLines
Menagement Meeting.
Smith F. W. 1993, Malzeme Bilimi ve Mhendislii, ev, Knkolu N. G., Literatr
Yaynlar.
Soydan Y., Ulukan L., 2003, Triboloji, Teknolojik Aratrma Gelitirme Merkezi,
Teknolojik Yaynlar Serisi No:1, Sakarya.
Stachowiak G.W., Batchelor A. W. 2006, Engineering Tribology, Elsevier, Third
Edition.
Standard Test Method for Compositional Analysis by Thermogravimetry, ASTM E
113103.
Standard Test Methods for Rubber Compounding MaterialsDetermination of Particle
Size Distribution of Recycled Vulcanizate Particulate Rubber, ASTM D5644
01.
Standard Test Method for Rubber PropertyAbrasion Resistance (Rotary Drum
Abrader), ASTM D5963.
Standard Test Method for Standard Terminology Relating to Rubber, ASTM D 1566
66T.
Standard Test Methods for Rubber ProductsChemical Analysis, ASTM D 29793.
Standard Test Methods for RubberIdentification by Infrared Spectrophotometry,
ASTM D 3677.
Standard Test Method for Rubber PropertyVulcanization Using Rotorless Cure
Meters, ASTM D 528995.
Standard Test Methods for Vulcanized Rubber and Thermoplastic ElastomersTension,
ASTM D 41298a.
Standard Test Method for Rubber PropertyDurometer Hardness, ASTM D 224003.
178
Stevenson, A., 1985, Longevity of Natural Rubber in Structural Bearings, Int. Rubber
Conf, Kyoto, 680.
Stevenson K., Stallwood B., Hart A. G., 2008, Tire Rubber Recycling and
Bioremediation: A Review, Bioremediation Journal, 12 (1), 111.
Sun X., 2007, The Devulcanization of Unfilled and Carbon Black Filled Isoprene
Rubber Vulcanizates by High Power Ultrasound, Doctoral Thesis, University of
Akron, USA.
Sutanto P., 2006, Development of a Continuous Process for EPDM Devulcanization in
an Extruder, Doctoral Thesis, Rjksuniversiteit Groningen, Jakarta, Indonesie.
Sutton W. H., 1989, Microwave Processing Of Ceramic Materials, American Ceramic Society
Bulletin, 68 (2), 376386.
Topcu, I.B., 1995. Properties of rubberized concrete, Cement and Concrete Research,
25 (2), 304310.
Toraman . Y., Depi T., 2007, Kmrde Mikrodalga le nilem Uygulamalar,
Madencilik, 46 (3), 4353.
UCLLNL/DOE, 1994, Waste Tires, California Integrated Waste Management Board
(CIWMB), and the Department of Energy Contracting Officer.
United States Patent, 1978, Microwave Devulcanization of Rubber, 4.104.205.
Vega B., Kraushaar C., Agullo N., Barros S., 2007, Diphenyl Disulfide (DPDS) Effect
in Monosulfidic and Disulfidic Crosslinks under Microwave Heating, 11th
nternational Seminar on Elastomers, Freiburg, Germany
Vahapolu V., 2006, Kauuk Tr Malzemelerin nelastik zelliklerinin Deneysel
Olarak ncelenmesi, Doktora Tezi, KT Fen Bilimleri Enstits, Trabzon.
Veith A. G., 1973, Accelerated Tire Wear under Controlled Conditions. I. Description
of the Test System, Rubber Chem. Technol, 46, 801821.
Verbruggen M. A. L., Van Der Does L., Noordermeer J. W. M. 1999, Mechanisms
Involved in The Recycling of NR and EPDM, Rubber Chemistry and Technology,
72, 731740.
Waddell W. H., Bhakuni R. S., Barbin W. W., Sandstrom P. H., 1990, Pneumatic Tire
Compoundin, The Goodyear Tire 8 Rubber Company Akron, 597611.
Weber T., Zanchet A., Brandalise R. N., Janaina S. Crespo J. S., Nunes C.R.R., 2008,
Grinding and Characterization of Scrap Rubbers Powders, Journal of Elastomers
and Plastics, 40, 147159.
www.discounttiredirect.com (Ziyaret tarihi: 21.01.2011)
www. lasder.org.tr (Ziyaret tarihi: 15.04.2011)
179
www.pyroliz.com (Ziyaret tarihi: 05.08.2011)
Xu D., KargerKocsis J., Schlarb A.K. 2009, Friction and Wear of HNBR With
Different Fillers Under Dry Rolling and Sliding Conditions, Express Polymer
Letters, 3 (2), 126138.
Xu M. E. D., 2009, Dry Rolling Friction and Wear of Elastomer Systems and Their
Finite Element Modelling. Phd. Thesis, Kaiserslautern University, Germany.
Yehia A.A., Ismail M.N., Hefny Y. A., AbdelBary E. M., Mull M.A., 2004, Mechan
ochemical Reclamation of Waste Rubber Powder and its Effect on the
Performance of NR and SBR Vulcanizates, Journal of Elastomers and Plastics,
36, 109123.
Yehia A.A., 2004, Recycling of Rubber Waste, PolymerPlastics Technology And
Engineering, 43 (6), 17351754.
Yeilata B., Bulut H., Turgut P., Demir F., 2007, Atk tat lastiklerinin geri kazanm ve
yaltm amal kullanm, Tesisat Mhendislii Dergisi, 102, 6472.
Zanchet A., Carli L. N., Giovanela M., Crespo J.S., Scuracchio C. H. and Nunes R.C.R.
2009, Characterization of MicrowaveDevulcanized Composites of Ground SBR
Scraps, Journal of Elastomers and Plastics, 41, 497507.
Zhang X., Lu C., Liang M. 2009, Properties of natural rubber vulcanizates containing
mechanochemically devulcanized ground tire rubber, J Polym. Res, 16, 411419.
180
11. EKLER
EK-1.
EK-1.1. 4 dk devulkanize edilen kauuk katlarak hazrlanan numunelere ait

reometri analizi sonular ve erileri
SBR 1502 (phr)

Devulkanize kauuk
(phr)
ML (dNm)
MH(dNm)
ts2(dk)
t90(dk)
Kontrol
100
10
90.9
30
72.7
50
54.5
100
9
10
30
50
100
10.80
19.48
11.89
20.92
12.02
18.09
13.22
19.91
31.36
31.69
1.88
1.47
1.20
0.97
4.00
3.32
2.90
2.95
2.20
3.98
50
45
kontrol
10
30
50
100
40
Tork (dNm)
35
30
25
20
15
10
5
0
0
0.4
0.8
1.2
1.6
2
2.4
Zaman (dk)
2.8
3.2
3.6
181
EK-1.2. 5 dk devulkanize edilen kauuk katlarak hazrlanan numunelere ait

SBR 1502 (phr)

Devulkanize kauuk
(phr)
ML (dNm)
MH(dNm)
ts2(dk)
t90(dk)
Kontrol
100
10
90.9
30
72.7
50
54.5
100
9
10
30
50
100
10.80
19.48
1.88
3.32
11.88
12.92
11.95
30.51
20.39
22.15
18.26
32.42
1.52
0.87
0.93
4.00
3.01
1.97
1.82
3.93
50
45
kontrol
10
30
50
100
40
Tork (dNm)
35
30
25
20
15
10
5
0
0
0.4
0.8
1.2
1.6
2
2.4
Zaman (dk)
2.8
3.2
3.6
182
EK-1.3. lem grmemi kauuk tozu katlarak hazrlanan numunelere ait
SBR 1502 (phr)

Kauuk tozu (phr)
ML (dNm)
MH(dNm)
ts2(dk)
t90(dk)
Kontrol
100
0
10.80
19.48
1.88
3.32
10
90.9
10
13.46
23.39
1.57
2.98
30
72.7
30
18.64
31.01
1.00
1.88
50
54.5
50
16.71
22.81
1.18
2.37
50
45
kontrol
10
30
50
40
Tork (dNm)
35
30
25
20
15
10
5
0
0
0.4
0.8
1.2
1.6
2
Zaman (dk)
2.4
2.8
3.2
3.6
183
EK-2. Revulkanize numunelere ait gerilme uzama erileri
Ek-2.1. RK numunesine ait gerilme uzama erisi
Ek-2.2. R41 numunesine ait gerilme uzama erisi
184
185
186
187
188
189
Ek-3. Disk zerinde pim aparatyla anma deneyinde anan yzeylerin
grntleri
Ek-3.1. Kontrol numunesine ait anma yzeyinin grnts (X4)
RK
190
Ek-3.2. 10 phr orannda devulkanize kauuk ve ilem grmemi kauuk tozu

katlan numunelere ait anma yzeyinin grnts (X4)
R01
R51
R41
191

R03
R53
R43
192
R05
R55
R45
193
Ek-3.5. Tmyle devulkanize kauuk numunelere ait anma yzeyinin grnts
(X4)
R410
R510
194
ZGEM
KSEL BLGLER
Ad Soyad
: Fazliye KARABRK
Uyruu
: T.C.
Doum Yeri ve Tarihi : Aksaray /1972

Telefon
: 0 382 288 20 65 / 0 505 206 84 56
Faks
: -
e-mail
: fazliyekarabork@hotmail.com
ETM
Derece
Ad, le, l
Bitirme Yl
Lise
: Aksaray Lisesi, AKSARAY
1989
niversite
: Seluk niversitesi, KONYA
1993
Yksek Lisans: ukurova niversitesi, ADANA
1997
DENEYMLER
Yl
Kurum
Grevi
1993-1998
Nide . Aksaray Mh. Fak.
Ar. Gr.
1998-2007
Nide . Aksaray Mh. Fak.
r. Gr.
2007-.
Aksaray . Yap . ve Tek. Dai. Bk.
Mhendis
UZMANLIK ALANI
YABANCI DLLER
ngilizce
YAYINLAR
Karabrk F., Akdemir A., 2011, Atk Tat Lastiklerinin Devulkanizasyonla Geri
Kazanm, Tat Teknolojileri Elektronik Dergisi (TATED), 3 (3), 2135.

Atik Araç Tekerlek Lasti̇kleri̇nde Mi̇krodalga

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Atik Araç Tekerlek Lasti̇kleri̇nde Mi̇krodalga

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

T.C.

ATIK ARA TEKERLEK LASTKLERNDE

Makine Mhendislii Anabilim Dal

ATIK ARA TEKERLEK LASTKLERNDE MKRODALGA

Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits

Danman: Prof.Dr. Ahmet AKDEMR

THE EFFECTS OF MICROWAVED DEVULCANIZATION PARAMETERS ON

The Graduate School of Natural and Applied Science of Selcuk University

Advisor: Prof. Dr. Ahmet AKDEMR

5.2. Atk Lastiklerin Deerlendirilme Yntemleri ................................................... 41

7.7.2. apraz ba younluunun belirlenmesi ................................................... 106

KAYNAKLAR ............................................................................................. 171

EKLER ......................................................................................................... 180

: lem grmemi atk kauuk tozunun 10 phr orannda orijinal kauua

: American Society for Testing and Materials

Kauuk ok geni kullanm alanlar olan bir malzemedir. zellikle otomotiv

mikrodalga devulkanizasyonu geni olarak ele alnmtr.

Kauuun geri dnn konusunu ilk kez vulkanizasyonu gelitiren Goodyear

Devulkanizasyon ajan olarak tetrametiltiyuramdislfr (TMTD) kullanmlardr.

olumamasndan kaynaklanabileceini ifade etmilerdir.

younluunun azaldn ve revulkanize kauukta da mekanik zelliklerin arttn

zelliklerinin) orijinal vulkanize kauua benzediini ortaya koymulardr.

fenilhidrazin) kullanarak devulkanize etmilerdir. Devulkanizasyona; kartrma

termogravimetrik analizlerini yaparak termal davranlarn incelemilerdir.

elektromanyetik dalgalar absorbe etme zelliklerini incelemiler, btadien kauuklarn

70 C de 1 ila 4 hafta yalandrarak zelliklerini incelemilerdir. almada, yalanma

3.1. Kauuk Tr Malzemeler

Polimerik malzemeler, kolay ilenebilmeleri ve hafif olmalar nedeniyle geni

elastomerler, lineer polimerler olup scaklklar artnca yumuarlar, soutulunca

3.1.1. Doal kauuk

Doal kauuk, ticari olarak Gneydou Asyann tropik blgelerinde, zellikle

Yksek derecede kopma mukavemeti,

Yksek yrtlma mukavemeti,

Dk kalc deformasyon deerleri ve yaylma zellikleri.

Artan kristallenme zelliine bal olarak oluan olumsuz etkiler unlardr:

Depolama srasnda sertleme,

Proses srasnda oluan yksek s oluumu.

dzgnleir ve kristallenme artar. Bu durum kuvvetlendirici dolgu maddesi olmakszn

3.1.2. sopren kauuk

kalenderleme zellikleri daha stn olduu zellikler olarak sralanabilir. Yapma

3.1.3. Butil kauuk

1930lu yllarda isobutilene, az miktarda isopren ilave edilerek elde edilmitir.

3.1.4. Btadien kauuk

3.1.5. Stiren btadien kauuk

Dnyada en ok kullanlan sentetik kauuk trdr. Kullanma scakl aral

50 C ile +100 Cdir. 75/25 orannda btadien/stiren karmlarnn NRye benzer

3.1.6. Akrilonitril btadien kauuk

Nitril kauuk butadien ve akrilonitril monomerlerinin kopolimerizasyonu ile

Cden, yksek oranlarda, pozitif deerlere kadar deiebilmektedir.

dk scaklklarda almak gerekir. Ayrca kkrdn NBR iinde znrl yava

3.1.7. Etilen propilen ve etilen propilen dien kauuk

Kauuklara kuru toz halinde katlan ok kk tane boyutlu maddeler, ya

termoplastiklere arlka yaklak % 30, termosetlere ise yaklak % 60 orannda dolgu

3.2.1. Karbon siyah

Karbon siyahlarnn glendirici malzeme olarak kefi 1904 ylnda ngilterede

Karbon siyahnn zelliklerini, tane bykl, yzey yaps ve yzey aktivitesi

3.2.2. Karbon siyah dndaki dolgu maddeleri

Glendirici etkisi olanlar

Ksmen glendirici etkisi olanlar

Glendirici etkisi olmayanlar

3.3. Kauuk Karm Hazrlama

Aktif (Takviye edici) ya da aktif olmayan dolgu maddeleri

Yalanmay nleyiciler ve koruyucular

zel amal maddeler.