Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Zagadnienia wstpne:
1. rda problematyki teoriopoznawczej - dlaczego uprawiamy teori
poznania?
Istniej 2 gwne rda problematyki teoriopoznawczej:
1. fakt rozbienoci rezultatw poznawczych - uleganie zudzeniom i
pomykom,
2. fakt dogmatycznoci nauk.
1) Fakt rozbienoci rezultatw poznawczych:
petitio principii - bdne koo, pojawia si, gdy punktem wyjcia jest
nieuzasadniona zaoenie.
odsoni przedmiot.
2.2. Definicje poznania:
a) Kazimierz Twardowski (zaoyciel szkoy lwowsko-warszawskiej):
Pozna to znaczy wej w stan znania, gdzie mam znajomo czego.
b) Dietrich von Hildebrandt:
Poznanie jest dan, ktrej nie mona sprowadzi do czego innego
(prafenomen, co pierwotnego). Z istoty jest przyjmowaniem, a nie
wytwarzaniem. Jest przyjmowane przez osobowy podmiot i odmienia co w
nim, a nie w przedmiocie, ktry jest poznawany.
2.3. Waciwoci poznania:
a) Aspektywno - spostrzeenia, sdy dotycz przedmiotw z jakiego
punktu widzenia, ujmuj tylko pewne strony i przejawy czego,
b) Refleksywno - kada nasza czynno poznawcza oraz jej wynik moe sta
si przedmiotem innej czynnoci poznawczej.
3. Postacie wiadomoci. Struktura aktu poznawczego jako aktu wiadomoci:
Poznanie jest wiadom czynnoci.
Terminu "wiadomo" nie moemy zdefiniowa, poniewa jest to termin
pierwotny.
wiadomo - poczucie poznawania lub odczuwania obecnoci lub
zachodzenia czego.
wiadomo moe by jasna lub mglista (niewyrana). Co moe wystpi w
centrum lub na peryferiach wiadomoci.
wiadomo jest jak wiato - wydobywa co z mroku, ujawnia co, a zarazem
ujawnia si sama jako wanie zachodzca. Jest to samoujawnialno
wiadomoci.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Sposoby organizacji wiadomoci wg Williama Jamesa:
wiadomo moe by ujawniana w sposb aktowy i nieaktowy.
1) Aktowy:
samoprzeywanie,
doznawanie.
Przedmioty rzeczywiste s postrzegane nie tylko przez ludzi, ale take przez
Boga, ktry wszczepia nam kombinacje wrae.
Koncepcja Berkeleya ogranicza si tylko do poznania zmysowego, w ktrym
nie wykraczamy poza wasne przeycia. Rzeczy materialne to nie realne byty,
ale zwizki wrae.
Berkeley nie kwestionuje istnienia dusz ludzkich. Uwaa, e istniej janie
duchowe.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------David Hume (1711-1776) dokona radykalizacji stanowiska Berkeleya.
Spostrzeenie wewntrzne prowadzi do samowiedzy. W dowiadczeniu
wewntrznym s nam dane nasze przeycia psychiczne. Nie istnieje co
takiego jak ja duchowa, mamy jedynie przeycia, ktre cz si na
zasadzie praw kojarzenia.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Podsumowanie:
Tej argumentacji nie mona darzy zbyt wielkim zaufaniem, poniewa nie jest
wystarczajco przekonujca.
2. Rzeczywisto jest uporzdkowana, wadaj ni pewne prawa, natomiast w
zudzie nie ma takiego porzdku. W wiecie przez nas dowiadczanym
widzimy ten porzdek niemal wszdzie. Kad si do ka i przed snem widz
budzik na szafce nocnej, a rano dalej tam jest. Sceptyk moe powiedzie, e
jest to pozr uporzdkowany, ale prociej jest przyj, e to rzeczywisto.
3. Twierdzenia sceptykw s faszywe, poniewa widzimy, e co istnieje i
niejedno z tego, co istnieje, poznalimy. Jeli kto twierdzi, e rzeczywisto
jest snem, to odpowiadamy po prostu, e tak nie jest. Zdarzaj si przypadki,
kiedy si mylimy, ale s sytuacje, w ktrych rozsdne wtpienie jest
niemoliwe - np. 2 razy 2 to zawsze 4. Nawet, jeli kiedykolwiek pomyliem si
w liczeniu, to nie znaczy, e zdarza si to zawsze.
Trzeci sposb jest najwaciwszy, jednak w dyskusji ze sceptycyzmem nie
powinnimy czyni adnych ustpstw.
To, co sceptycyzm opowiada, jest oczywicie niesychan przesad, jednak
jakie rdo prawdy w tym tkwi i moe przyda si trzewo mylcemu
filozofowi. To ziarno prawdy polega na tym, e nasze moliwoci poznania s
bardzo niewielkie. Wiemy niewiele, a wikszo z tego jest jedynie
prawdopodobna. Pewnoci absolutne istniej, ale s niezwykle rzadkie.
Czowiek, ktry wierzy, e wszystko moemy pozna w peni, przesadza
rwnie, co sceptyk.
4. Krytyka filozofii immanentnej:
Filozofia immanentna:
Jest to specyficzna koncepcja poznania rozwijana przez Johna Locke'a, a
podjta przez Davida Hume'a. Zakada, e punktem wyjcia wszelkiego
poznania jest percepcja zmysowa, a intelekt w czynnociach poznawczych
spenia rol drugorzdn (opracowuje dane percepcji zmysowej i nie moe
poza nie wyj, a jeli wychodzi to tworzy metafizyk).
Takie ujcie funkcji poznawczej intelektu prowadzi do wniosku, e przedmiot
poznania nie jest dany podmiotowi, lecz jest przez niego konstruowany w
akcie poznania. Poznanie nie polega na uobecnieniu si przedmiotu w
podmiocie. Nie jest to poznanie rzeczywistego wiata.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Filozofia immanentna utosamia sposb istnienia rzeczy ze sposobem
poznawania ich. O rzeczywistoci wiemy tylko tyle, ile jej dowiadczamy
zmysami. David Hume twierdzi, e to, czego nie dowiadczamy, nie istnieje.
on daleki od ideau.
3. Intencjonalny - czy si z wymiarem idealnym. Sens dotyczy czego,
nie jest tylko dla mnie. Sens jest zawsze sensem przedmiotu i
prezentuje mi go. Jadc rowerem w mglisty dzie widz jak plam i
nie wiem co to jest. Otwiera si horyzont sensw - to moe by
samochd, drzewo, motor. Zbliam si i widz samochd. Ta realizacja
jednej z wielu moliwoci to faktyczno. Nie jestem jej twrc,
prowadzi mnie do wniosku, e w poznaniu wykraczam poza wasne
konstrukty i przeycia.
5.2. Teoria odbicia:
Naiwny realizm posuguje si najczciej teori odbicia.
Poznanie wiata polega na odzwierciedlaniu si go w umyle. Atomici
(Dendryt z Abdery) uwaali, e atomy w procesie poznania oddzielaj si od
przedmiotu i wdzieraj w nasz dusz. To stanowisko udoskonali John Locke.
Nazwa on ludzki umys tabula rasa, czyli czyst tablic, na ktrej z czasem
co si zapisuje.
Teoria odbicia pojmuje poznanie jako relacj o charakterze przyczynowoskutkowym, fizykalno-empirycznym.
5.3. Realistyczny model poznania - koncepcja arystotelesowsko-tomistyczna:
Koncepcja arystotelesowsko-tomistyczna to radykalna modyfikacja teorii
odbicia. Punktem wyjcia jest szczegowa analiza zmysowych zdolnoci
poznawczych czowieka.
5.3.1. Poznanie zmysowe:
Arystoteles i w. Tomasz pokazuj, e proces poznania ludzkiego rozpoczyna
si od dowiadczenia zmysowego - dochodzi ono do skutku dziki
uzdolnieniom (zmysom).
Wyrniamy zmysy waciwe i wewntrzne. Wadze zmysowe zawsze
funkcjonuj poprzez narzd cielesny (wszystkie czynnoci poznawcze
wykonuj za pomoc narzdu empirycznie stwierdzalnego).
Zmysy waciwe (zewntrzne) to such, wch, wzrok, smak. Pozwalaj nam
na kontakt ze wiatem zewntrznym. Z kadym zmysem zwizane jest
doznanie.
Zmysy wewntrzne to pewne uzdolnienia zwizane z opracowaniem dozna
zewntrznych. Nie dostarczaj nam nowych wrae. Ich lokalizacja jest w
okrelonych partiach mzgu.
S 4 zmysy wewntrzne:
czowieka.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Gwne argumenty Poppera:
1. Realizm jest czci zdrowego rozsdku, a zdrowy rozsdek jest
wanym skadnikiem ludzkiego aparatu poznawczego.
2. Wszystkie argumenty przeciw realizmowi s wymylone przez filozofw
na podstawie bezkrytycznego przyjcia bdnej teorii umysu.
3. Cae przyrodoznastwo implikuje realizm - jeli nauka jest prawdziwa to
realizm te musi by prawdziwy.
4. Wszelka dyskusja wobec realizmu jest ujta w jzyku, a jzyk ma 2
funkcje - opisow i argumentacyjn - ktre zakadaj realizm.
5. Idealizm prowadzi do absurdu, poniewa implikuje stwierdzenie, e to
umys stwarza cay wiat, a filozof, ktry zaprzecza realizmowi, jest
megalomanem.
nowego charakteru - nie chodzi o to, czy rozum, czy zmysy prowadz do
wiedzy, ale o to, czy wolno przyjmowa dowiadczenia, ktre nie opieraj si
przynajmniej porednio na dowiadczeniu.
2.1.2. Aposterioryzm - empiryzm skrajny:
a posteriori - od nastpnego
Aposterioryzm uwaa, e wszelkie uzasadnione twierdzenie musi opiera si,
przynajmniej porednio, na dowiadczeniu. Pogld ten krytykowao wielu,
m.in. Husserl, Scheller, Heidegger. Dziki tej krytyce skrajny empiryzm zosta
zastpiony w XX wieku przez empiryzm umiarkowany.
2.1.3. Empiryzm umiarkowany:
Kant zaklasyfikowa sdy w dwie pary przeciwstawnych stanowisk:
1. sdy aprioryczne - sdy aposterioryczne
2. sdy analityczne - sdy syntetyczne
Sdy aprioryczne to sdy niezalene od dowiadczenia, np. kwadrat ma 4
boki.
Sdy aposterioryczne orzekaj na podstawie dowiadczenia, s jego
uoglnieniem (np. kraje socjalistyczne rozwijaj si wolniej od krajw
kapitalistycznych).
Wedug Kanta waniejsze s sdy aprioryczne, poniewa s to sdy
uniwersalne i nieograniczone dowiadczeniem, s absolutnie pewne. Sdy
aposterioryczne maj walor prawdopodobiestwa, poniewa moe pojawi si
twierdzenie, ktre zaprzecza sdowi (np. kraj socjalistyczny lepiej rozwijajcy
si od krajw kapitalistycznych).
Sdy analityczne orzekaj o podmiocie w orzeczeniu to, co mieci si w treci
podmiotu (np. Gdask jest miastem - orzeczenie nie wnosi nowej treci do
podmiotu).
Sdy syntetyczne - orzecznik zawiera informacj, ktrej nie mona
wyprowadzi z definicji podmiotu (np. wszystkie ciaa s cikie).
Wedug Kanta waniejsze s sdy syntetyczne, poniewa zwikszaj nasz
wiedz.
Podsumowujc, zdaniem Kanta dla rozwoju nauki najwaniejsze bd sdy
syntetyczne a priori - wzbogacaj wiedz i s pewne.
Najbardziej znani przedstawiciele aposterioryzmu umiarkowanego to
Arystoteles i w. Tomasz z Akwinu.
2.1.4. Aprioryzm umiarkowany:
Odmiany irracjonalizmu:
a) Irracjonalizm metafizyczny - byt w ogle lub w pewnych aspektach jest
nieracjonalny (pozbawiony racji dostatecznej, niezdeterminowany lub
wewntrznie sprzeczny).
b) Irracjonalizm teoriopoznawczy - poznanie racjonalne ma ograniczone
zastosowanie, nie obejmuje pewnych dziedzin, jest powierzchowne i
nieadekwatne. U podstaw ludzkiego poznania le motywy pozaracjonalne
(emocjonalno-wolitywne). Powszechnego radykalnego sceptycyzmu nie
mona racjonalnie obali.
c) Irracjonalizm aksjologiczny - wartoci maj charakter pozaracjonalny, albo
s racjonalnie niedostpne.
d) Irracjonalizm psychologiczny - w bycie ludzkim s aspekty pozaracjonalne,
ktrych nie da si wyjani.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Poznanie irracjonalne a poznanie racjonalne:
Podstawowym kryterium rnicym poznanie irracjonalne i poznanie
racjonalne jest wierno lub niewierno poznania wobec rzeczywistoci.
Cechy poznania irracjonalnego:
1. poznanie jest irracjonalne, jeli nie przystaje do rzeczywistoci,
2. rodzi irracjonalne czyny i zachowania - skutki moralne poznania,
3. osoba poznajcego - kim jest ten, kto prezentuje wynik swojego
poznania,
4. stosunek poznajcego do wasnego poznania - jeli wszystko, co i jak
poznaje, nie budzi jego wtpliwoci i nie ma w tym krytycyzmu, to
najprawdopodobniej to poznanie jest irracjonalne,
5. stosunek poznajcego do poznania innych ludzi - jeli nie liczy si z
innymi to jego wyniki maj wtpliw warto.
Cechy poznania racjonalnego:
Kultura europejska wypracowaa pewien model poznania racjonalnego, ktry
mona nazwa klasycznym:
1. jasno, precyzja i przejrzysto (Kartezjusz),
2. jest rzetelnie uzasadnione (mona je wyprowadzi z zaoe uznanych
za pewne),
przyrodniczych.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Inni upatruj ostatecznego kryterium w powszechnej zgodzie - w zalenoci
od tego, jak rozumie si "powszechn zgod" (nie chodzi o wszystkich
yjcych ludzi), koncepcja ta przyjmuje rne postacie.
Jeszcze inni uwaaj, e ostatecznym kryterium jest oczywisto, ktra czyni
dane twierdzenie cakowicie niewtpliwym. Zwolennicy tej koncepcji staraj
si okreli, na czym ta oczywisto ma polega, np. Descartes okreli j jako
jasne i wyrane przedstawienie stanu rzeczy, ktrego dotyczy dane
twierdzenie. Z kolei neokantysta Rickert wskazuje na powinno - twierdzenie
jest oczywiste, jeli odczuwamy, e powinnimy je uzna. Norma ta nazywa
si norm transcendentaln, poniewa ley poza nami, jest od nas
niezalena.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Inna, do popularna koncepcja prawdy, rozwija pragmatyzm. Zwolennicy tej
koncepcji uwaaj, e ostatecznym kryterium jest poyteczno, a prawdziwe
twierdzenie to twierdzenie poyteczne, czyli np. wchodzc do ciemnego
pomieszczenia chc zapali wiato, wic szukam wcznika po prawej stronie
drzwi. Jeli wcznik tam by - twierdzenie byo prawdziwe, jeli nie - faszywe.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Powodem, dla ktrego niektrzy filozofowie odrzucali klasyczn definicj
prawdy, byo niewaciwe sformuowanie zasadniczej myli.
4.2.3. Waciwe sformuowanie klasycznego pojcia prawdy:
Prba uchwycenia istoty "zgodnoci" nie jest tak beznadziejna, jak
przedstawiaj to krytycy klasycznej definicji prawdy. Zgodno nie polega ani
na identycznoci, ani na podobiestwie. Twierdzenie jest zgodne z
rzeczywistoci, gdy jest wanie tak, jak to twierdzenie gosi, np. twierdzenie,
e Soce jest wiksze od Ziemi, jest zgodne z rzeczywistoci, poniewa
Soce jest wiksze od Ziemi.
Zasadnicz myl klasycznej koncepcji prawdy mona wyrazi w ten sposb:
myl m jest prawdziwa, tzn. myl m stwierdza, e jest tak a tak, i rzeczywicie
jest tak a tak.
Takie sformuowanie klasycznej koncepcji prawdy pomaga zwalczy argument
sceptykw, e nie moemy dowiedzie si, czy jaka myl jest zgodna z
rzeczywistoci. Jeli sceptycy twierdz, e nie mona dowiedzie si, czy