INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

EKONOMSKI FAKULTET
DODIPLOMSKI STUDIJ

MODEL, PROBLEM I UVOD U OPTIMIZACIJU

SEMINARSKI RAD IZ NASTAVNOG PREDMETA

KVANTITATIVNE METODE

Predmet: Kvantitativne metode (Operaciona istraivanja)

Mentor:
Prof. dr. Sead Rei
Student: Lejla Zuki
Br. indeksa: E-22/13-I

Travnik, mart 2015.

SADRA

SADRAJ............................................................................................................. 2
UVOD.................................................................................................................. 3
1.

MODEL PROBLEMA, UVOD U OPTIMIZACIJU..................................................4

2.

MATEMATIKI MODEL...................................................................................5
2.1.

Sadrina matematikih modela.............................................................6

3.

FAZE RJEAVANJA PROBLEMA.......................................................................7

4.

UVOD U OPTIMIZACIJU..................................................................................8
4.1.

Tipologija metoda i modela operacionih istraivanja.............................9

ZAKLJUAK....................................................................................................... 10
LITERATURA...................................................................................................... 11

UVOD
Jedno od najznaajnijih dostignua modernog drutva su preduea kao specifian oblik
organizovanja ljudi, materijalnih i finansijskih sredstava, integrisanih u zajednikim
ciljevima.
Poslovni menadment predstavlja proces planiranja, organizovanja i kontrole poslova
lanova preduzea i koritenja svih raspoloivih resursa kako bi se ostvarili postavljeni
poslovni ciljevi. Da bi se ljudski resursi usmjeravali ka postavljenim ciljevima, moraju se
donositi odluke.
Kvantitativne metode moemo definisati kao skup matematikih postupaka za rjeavanje
modela odluivanja sa numerikim odreenjem jedne ili vie optimlanih rjeenja. Pored
naziva Kvantitativne metode u odluivanju, u literaturi se ee koristi naziv Operaciona
istraivanja.
U nastavku izrade seminarskog rada upoznat emo se sa modelom, problem i uvodom u
optimizaciju kao i modelom odluivanja koji je formulisan na osnovu problema
odluivanja koji rjeavamo pomou metoda operacionih istraivanja. Dobijeno rjeenje e
biti najbolje iz skupa moguih rjeenja, to ne vrijedi kod primjene drugih metoda.

1. MODEL PROBLEMA, UVOD U OPTIMIZACIJU

Operaciona istraivanja su matematika disciplina, jedna od grana primjenjene
matematike, ali ujedno i interdisciplinarna nauka, i jedna od bazinih grana menademnta.
Naziv su dobile po istraivanju operacija u organizacionim sistemima. Najprije su se
razvijala u vojne svrhe, a kasnije su primjenjivana i u upravljanju poslovnim sistemima.
Poznate oblasti operacionih istraivanja su:

Linearno programiranje
Nelinearno programiranje
Upravljanje zalihama
Transportni problemi
Cjelobrojno programiranje
Mreno planiranje
Teorija igara.

Poetkom etrdesetih godina XX vijeka u Velikoj Britaniji je formirana grupa istraivaa,

nazvana operativnom grupom, dok je neto kasnije, njenim proirenjem, promovisana
posebna nauna aktivnost nazvana operacionim istraivanjima.
Poetkom pedesetih godina nastavilo se sa razvojem ove nove discipline, koja u osnovi
znai integraciju vie razliitih disciplina. Tokom te decenije, za veoma kratko vrijeme ova
nauka dala je privredi znaajan niz korisnih metoda za rjeavanje brojnih zadataka iz
industrije, eksplotacije rudnog bogatsva, transporta, utvrivanje najboljeg redoslijeda
proizvodnje, itd. 1

1 Vugdali, R. i Rei S. : Operaciona istraivanja, Tuzla, 2011., str.3.

4

2. MATEMATIKI MODEL
Model nekog objekta, po optoj definiciji, predstavlja ureen skup informacija kojima se
iznosi realna predstava o entitetu. Entitet je, dakle, realni objekat koji je predmet i baza za
modeliranje.
Ako matematiki model dobro prezentuje problem tada se oekuje da i rjeenje dobijeno
pomou modela bude adekvatno postavljenom problemu. Modeli treba da omogue
ovjeku da predvidi i upravlja pojavama, odnosno entitetima.
Matematiki model stvarnog entiteta predstavlja ureen skup matematikih relacija koje
opisuju entitet odnosno odreuju njegove karakteristike. 2
Prema dinamici u vremenu modeli se dijele na:

statike, gdje veliine i relacije ne zavise od vremena;

dinamike, gdje se modelom obuhvataju veliine koje su funkcije vremena.

Prema odreenosti komponenti u modelu:

deterministike, gdje su komponente strogo odreene veliine,
stohastike, gdje se efekat veliina opisuje kao sluajan,
fazi (fuzzy), gdje se vrijednosti modeliraju kao rasplinute veliine promjenljivih
nekog skupa.

2 Vugdali, R. i Rei S. : Operaciona istraivanja, Tuzla, 2011., str.4

5

2.1.

Sadrina matematikih modela

Model predstavlja apstrakciju ( idealizaciju, uprotavanje ili pojednostavljenje) realne

stvarnosti, odnosno apstrakciju ekonomskog ili menadment sistema tako to se fokusira
samo na njegove bitne elemente, dok ostale mnogobrojne i manje vane elemente uopte
ne tretira.
Modelom se pojednostavljuje slika stvarnosti tako to se obuhvataju svi relevantni uticajni
faktori u svojim pravim veliinama i odnosima zavisnosti.
Stepen apstrakcije realnog sistema vei je ukoliko je sistem, po strukturi i meusobnim
odnosima kompleksniji. Ako se radi o modelima odluivanja, onda oni predstavljaju skup
odnosa izmeu promjenjljivih odluivanja. 3
S obzirom na mogunost numerikog izraavanja promjenjljivih i njihovih meusobnih
odnosa, modeli mogu biti kvalitativni i kvantitativni ( sa matematiki definisanim
relacijama izmeu promjenljivih).
Primjena kvantitativnih metoda zahtjeva da se realni ekonomski problem koji treba rjeiti
prevede u matematiki problem.
Na taj nain realnost se predstavlja matematikim modelom.

3 Grupa autora: Kvantitativne metode u odluivanju, Tuzla, 2008., str.9.

6

3. FAZE RJEAVANJA PROBLEMA

Osnovne faze rjeavanja realnog problema putem metoda operacionih istraivanja su:
1. Formulacija problema identifikacija i korektno definisanje problema predstavlja
polaznu i relativno najsloeniju fazu u procesu dobijanja rjeenja. Dobro definisan
problem mora imati definisane zahtjeve korisnika rjeenja, preciznu deskriptivno
kvantitativnu formulaciju, jasno definisane ciljeve koje treba postii, i formulisan
skup ogranienja u istraivanju.
2. Oblikovanje matematikog modela koji reprezentuje zadani problem.
3. Izbor, razrada ili modifikacija metode za rjeavanje problema.Izbor metode zavisi
od oblikovanog modela problema. Metode predstavljaju ureen skup postupaka
koji se primjenjuje da bi se rjeio postavljeni matematiki model problema.
4. Rjeavanje modela pomou metode i dobijanje rezultata.
5. Kriterijumsko vrednovanje rjeenja na osnovu rezultata testiranja. Najznaajniji
kriterijum vrednovanja je kriterijum optimalnosti rjeenja, kojim se na egzaktan
nain dokazuje da li je rjeenje najbolje ili ne. Ovaj kriterijum je razvijen kod
mnogih optimizacionih metoda matematikog programiranja, dok je kod
heuristikih metoda u znatno manjoj mjeri raspoloiv.
6. Implementacija dobijenog rjeenja.4

4 Vugdali, R. i Rei S. : Operaciona istraivanja, Tuzla, 2011., str. 6

7

4. UVOD U OPTIMIZACIJU
Pored teorije se postavlja zadatak da se postigne najbolje rjeenje odreenog matematiki
definisanog problema, ako su postavljeni kriterijumi za kvantifikaciju: ta je najbolje, ta je
dopustivo, ili ta predstavlja nedopustivo rjeenje.
Optimalno rjeenje pretpostavlja postojanje kvantitativne mjere poreenja sa ostalim
dopustivim rjeenjima, jer se samo takav kriterijum optimalnosti moe uvaiti.
U tom smislu, teorija optimizacije obuhvata kvantitativno prouavanje optimuma i razvoja
metoda za njegovo odreivanje. Zadatak optimizacije modela jeste izbor najbolje varijante
iz niza moguih ili povoljnih varijanti , u skladu sa vaeim kriterijumom. Optimalno
rjeenje predstavlja kompromis izmeu eljenog cilja i postavljenih ogranienja koja
uslovljavaju mogunost postizanja ekstremnih rjeenja. 5
Metode optimizacije razvijene su samo za pojedine klase matematikih modela modela
problema, i ne postoji za sada opti algoritam kojim bi se obuhvatili svi optimizacioni
problemi.

5 Vugdali, R. i Rei S. : Operaciona istraivanja, Tuzla, 2011., str.8

8

4.1.

Tipologija metoda i modela operacionih istraivanja

Danas je teko govoriti o operacionim istraivanjima kao homegenoj naunoj disciplini, s

obzirom da se i pojedine oblasti operacionih istraivanja izdvajaju u posebne naune
discipline ( npr. linearno programiranje, teorija igara, simulaciono modeliranje i sl.).
Meutim, razni autori istiu razliite kriterije za klasifikaciju kvantitativnih modela i / ili
metoda odluivanja.
S obzirom na okolnosti u kojima se odluuje, odnosno s obzirom na pouzdanost podataka i
poznavanja vjerovatnoa moguih alternativa (rezultata) razlikuju se:
1. Metode odluivanja u uslovima sigurnosti (linearno programiranje, dinamiko
programiranje,

nelinearno

programiranje,

vie

kriterijalno

programiranje,

deterministiki modeli zaliha)

2. Metode odluivanja u uslovima rizika ( oekivana vrijendnost, oekivana vrijednost
varijansa, tabela odluivanja, drvo odluivanja, stohastiki modeli zaliha i sl.)
3. Metode odluivanja u uslovima neizvjesnoti ( teorija igara, Laplace-ov kriterij
racionalnosti, Savage-ov kriterij minimalnog aljenja, Hurwicz ov kriterij
optimizma i sl.) 6
Kod metoda odluivanja u uslovima sigurnosti znaju se sa sigurnou alternativna rjeenja
problema. Metoda odluivanja u uslovima rizika polaze od toga da su poznate
vjerovatnoe za razliite alternative, odnosno rezultate. Metode odluivanja u uslovima
nesigurnosti bazirane su na tome da se uopte ne mogu odrediti niti alternative, niti
vjerovatnoe nastupanja svake od alternativa ( rezultata).

6 Grupa autora: Kvantitativne metode u odluivanju, Tuzla, 2008., str.11

9

ZAKLJUAK
Tokom izrade seminarskog rada zakljuili smo da su operaciona istraivanja od velikog
znaaja za svaku ekonomsku odluku. Kvantitativne metode moemo definisati kao skup
matematikih postupaka za rjeavanje modela odluivanja sa numerikim odreenjem
jedne ili vie optimlanih rjeenja. Pored naziva Kvantitativne metode u odluivanju, u
literaturi se ee koristi naziv Operaciona istraivanja. Model predstavlja apstrakciju
( idealizaciju, uprotavanje ili pojednostavljenje) realne stvarnosti, odnosno apstrakciju
ekonomskog ili menadment sistema tako to se fokusira samo na njegove bitne elemente,
dok ostale mnogobrojne i manje vane elemente uopte ne tretira.
Modelom se pojednostavljuje slika stvarnosti tako to se obuhvataju svi relevantni uticajni
faktori u svojim pravim veliinama i odnosima zavisnosti.

10

LITERATURA
Vugdali, R. i Rei S. : Operaciona istraivanja, Tuzla, 2011.
Grupa autora: Kvantitativne metode u odluivanju, Tuzla, 2008.

11