ProcesiiBolonjs2020

HapsiraEvropianeeArsimittLartndhjetvjearineri

KomunikatangaKonferencaeMinistraveEvropianprgjegjsprArsimineLart,Lven,
2829prill2009

Ne,Ministratprgjegjsprarsiminelartn46vendeteProcesittBolonjsumblodhmnLven,Belgjik,
m 2819 prill 2009 pr t vlersuar arritjet e Procesit t Bolonjs dhe t vendosim prparsit pr Hapsirn
EvropianetArsimittlart(HEAL)prdhjetvjearineardhshm.
Preambul
1. Ndhjetvjearinderinvitin2020arsimiilartiEvropskanjdetyrtrndsishmeqtkontribuojn
arritjenenjEvropetdijesecilashtshumkrijuesedherisimtare.Egjendurprballsfidssnjpopullate
qpoplaket,Evropamundtkalojmesuksesktprpjekjenseimaksimalizontalentetdhekapacitetetet
gjithqytetarvetvetdhenseangazhohetplotsishtnmsimgjatgjithjetsdhenshtirjenemtejmet
pjesmarrjesnarsiminelart.

2. Arsimi lart evropian prballet edhe me sfidn e madhe, por edhe me mundsit, e globalizimit dhe t
zhvillimevetprshpejtuarateknologjikemeofruesiteritshrbimeve,menxnsitdhemellojeterejatt
nxnit.Tnxnitmenxnsinnqendrdhemobilitetidotindihmojstudentttzhvillojnkompetencatqu
duhenprtregungjithnjtndryshueshmtpunsdhedotifuqizojataqtbhenqytetaraktivdhet
prgjegjshm.

3. Shoqrittona aktualisht prballenme pasojat e krizsglobale financiaredheekonomike. Prt ndodhur

ringjallja dhe zhvillimi i qndrueshm ekonomik, krkohet nj arsim i lart evropian dinamik dhe fleksibil i cili
synonzbatiminerisivenbaztintegrimitnmestarsimitekrkimitshkencorntgjithanivelet.Jemit
ndrgjegjshmsearsimiilartkarolvendimtarnseduamtprballojmmesuksessfidatparaneshdhense
duamtpromovojmzhvilliminkulturoresocialtshoqrivetona.Prktarsye,konsiderojminvestiminn
arsiminelartshtjemeprparsimtlart.

4. Ne shprehim prkushtimin ton pr qllimet e Hapsirs Evropiane t Arsimit t Lart, e cila sht nj
hapsir ku arsimi i lart sht prgjegjsi publike dhe ku t gjitha institucionet e arsimit t lart u prgjigjen
nevojave m t gjera t shoqris nprmjet t diversitetit t misioneve t veta. Synohet q institucioneve t
arsimit t lart tu sigurohen resurset e nevojshme q t mund t vazhdojn t prmbushin tr spektrin e
qllimeve t veta, prfshir edhe prgatitjen e studentve pr karriern e ardhshme dhe duke e mundsuar
zhvillimin e tyre personal; krijimin dhe mirmbajtjen e nj baze t gjer e t avancuar t dijes dhe duke i
stimuluar krkimet shkencore dhe inovacionet. Reformat e tanishme e t domosdoshme t sistemeve dhe
politikavetarsimittlartdotvazhdojntjentmishruarafuqishmnvleratevropianetautonomis
institucionale, t liris akademike dhe t barazis shoqrore dhe do t krkojn pjesmarrjen e plot t
studentveetpersonelit.
1
Lven,prill2009

I.Arritjetdhekonsolidimi
5. Gjat dhjetvjearit t kaluar e kemi zhvilluar Hapsirn Evropiane t Arsimit t Lart q ka rrnjt thell
dhe fuqishm t vendosura n ambiciet dhe n trashgimin intelektuale e kulturore t Evrops; q
karakterizohetngabashkpunimiiprhershmnmestqeverive,institucionevetarsimittlart,studentve,
personelit, pundhnsve dhe palve t tjera t involvuara. Edhe institucionet e organizatat evropiane i kan
dhnkontributtrndsishmprocesittreformave.

6. Procesi i Bolonjs po udhheq n drejtim t prputhshmris dhe krahasueshmris m t madhe t

sistemevetarsimittlart,gjqkalehtsuardhendihmuarmobilitetinestudentveporedheukandihmuar
institucioneve q m leht t trheqin studentt e studiuesit nga kontinente t tjera. Arsimi i lart po
modernizohet me miratimin e prvetsimin e strukturs me tri cikle, duke prfshir, n suaza t konteksteve
kombtare, mundsit e kualifikimeve t ndrmjetme t lidhura me ciklin e par dhe me prvetsimin e
StandardevedheUdhzimeveEvropianeprsiguriminecilsis.Nejemidshmitaredhetkrijimittregjistrit
evropiantagjenciveprsiguriminecilsisdhethemeliminekornizavekombtaretkualifikimevetlidhura
me Kornizn e gjithmbarshme t Arsimit t Lart Evropian, gjithnj t bazuara n rezultatet e t nxnit e n
sasinepuns.Prmtepr,Procesi iBolonjska promovuarShtojcneDiplomsdheSisteminEvropianpr
TransferineKreditaveprtshtuaredhemtransparencnenjohjenestudimeve.

7. ObjektivateprcaktuaranDeklaratneBolonjsdhenpolitikatezhvilluaranvitetempastajmejan
endetvlefshme.Pasiqendenukjanrealizuartrsishttgjithaobjektivat,implementimiityreiduhurdhei
plotnshkallevropiane,kombtaredheinstitucionaledotkrkojprkushtimdheangazhimtshtuaredhe
prtejvitit2010.

II.Tmsuaritprtardhmen:prioritetetearsimittlartprdhjetvjearineardhshm
8. Ne i trajtojm sfidat e epoks s re duke synuar prsosmrin n tgjitha aspektete arsimitt lart. Kjo
krkon prqendrim t vazhdueshm n cilsi. Pr m tepr, si refleksion i vlersimit t lart t diversitetit t
sistemevetonaarsimore,politikatpublikedotnjohinplotsishtvlernemisionevetndryshmetarsimitt
lart, duke u nisur prej msimdhnies e krkimit shkencor e deri te shrbimet komunitare dhe angazhimi n
siguriminekohezionitsocialdhetzhvillimitkulturor.Tgjithstudenttdhepersoneliiinstitucionevetarsimit
t lart duhet t jen t pajisur pr t reaguar ndaj krkesave n ndryshim t shoqris e cila kalon npr
evoluimtprshpejtuar.
Dimensionisocial:qasjadhembarimiibarabartistudimeve
9. PrbrjaepopullatsstudentoreduhettpasqyrojdiversitetinepopullatavetEvrops.Prktarsyene
theksojmkarakteristikatsocialetarsimittlartdhesynojmtsigurojmmundsitbarabartanarsimim
cilsor.Qasjanarsiminelartduhettzgjerohetedhemdukekultivuarpotencialinestudentvengagrupet
me prfaqsim t pamjaftueshm dhe duke siguruar kushte t duhura pr mbarimin e studimeve t tyre. Kjo
prfshin prmirsimin e mjedisit pr studime, eliminimin e pengesave n studime dhe krijimin e kushteve t
prshtatshmeekonomikeprstudenttprtumundsuaratyreqtprfitojnngamundsitprstudimen
t gjitha nivelet. Secili vend pjesmarrs do t vendos caqe t matshme pr zgjerimin e pjesmarrjes s
prgjithshmedherritjenepjesmarrjessgrupevetpaprfaqsuaranarsiminelart,tcilatdotduhett
sendrtohen deri n fund t dhjetvjearit t ardhshm. Prpjekjet pr arritjen e barazis n arsimin e lart
duhettprplotsohenmeveprimenpjesttjeratsistemitarsimor.

Msimigjatgjithjets
2
Lven,prill2009

10. Zgjerimiipjesmarrjesdotrealizohetedhenprmjettmsimitgjatgjithjetssinjpjesintegralee
sistemeve tona arsimore. Msimi gjat gjith jets i nnshtrohet parimit t prgjegjsis publike. Duhet t
sigurohen qasja, cilsia e shrbimeve dhe transparenca e informacioneve. Msimi gjat gjith jets prfshin
marrjenekualifikimeve, shtrirjen e dijes dhe mirkuptimit,fitimine shkathtsivedhe tkompetencavet reja
dhepasuriminerritjespersonale.Msimigjatgjithjetsnnkuptonqkualifikimetmundtfitohenprmes
rrugvefleksibilettnxnit,prfshirstudimetmekorrespondencdheshtigjetebazuaranpun.

11. Implementimiipolitikavetmsimitgjatgjithjetskrkonpartneritettfuqishmnmestautoriteteve
publike,institucionevetarsimittlart,studentve,pundhnsvedhetpunsuarve.KartaeUniversiteteve
Evropiane pr Arsimin Gjat Gjith Jets, e zhvilluar nga Asociacioni i Universiteteve Evropiane, ofron nj
kontributtmirpriturprprkufiziminepartneritetevettilla.Politikatesuksesshmeprmsimingjatgjith
jets do t prfshijn parimet dhe procedurat themelore t njohjes s t nxnit paraprak duke u bazuar n
rezultatet e t nxnit, pa marr parasysh nse dija, shkathtsit dhe kompetencat jan fituar nprmjet t
shtigjeveformale,joformaleapoinformalettnxnit.Msimigjatgjithjetsdotprkrahetnprmjett
financimit dhe strukturave t prshtatshme organizative. Msimi gjat gjith jets, i mbshtetur edhe nga
politikatkombtare,dotndikojnpraktikateinstitucionevetarsimittlart.

12. Zhvillimiikornizavekombtaretkualifikimitshtnjhap irndsishmndrejtimtimplementimitt

arsimit gjat gjith jets. Ne synojm ti prgatisim e t jetsojm ato pr certifikim kundruall Kornizs s
gjithmbarshmetKualifikimeveprHapsirnEvropianetArsimittlartderinvitin2012.Kjodotkrkoj
bashkrenditjetvazhdueshmenniveltHEALmeKorniznEvropianetKualifikimeveprArsiminGjatGjith
Jets. Nj mjet pr zgjerimin e qasjes n arsimin e lart, n suaza t konteksteve kombtare, mund t ishin
kualifikimetendrmjetmebrendaciklittpartstudimeve.

Punsueshmria
13. Me tregjet e puns q gjithnj e m shum mbshteten n nivele m t larta t shkathtsive e t
kompetencave transversale, arsimi i lart duhet ti pajis studentt me dije, shkathtsi e kompetenca t
avancuara t cilat do tu nevojiten gjat jet s tyre profesionale. Punsueshmria e fuqizon individin pr t
shfrytzuar t gjitha mundsit n tregjet e ndryshueshme t puns. Ne synojm ngritjen e kualifikimeve
fillestare dhe mirmbajtjen e prtritjen e krahut t kualifikuar t puns prmes bashkpunimit t ngusht n
mes t qeverive, institucioneve t arsimit t lart, partnerve social dhe studentve. Kjo do tu mundsoj
institucioneveqtreagojnmmirndajnevojavetpundhnsve,ndrsapundhnsittkuptojnmmir
pikvshtriminarsimor.Institucionetearsimittlart,sbashkumeqeverit,meagjencitqeveritaredheme
pundhnsit,dotiprmirsojnshrbimetarsimore,qasjendhecilsineshrbimevetorientimitnkarrier
t punsimit t studentve e t t diplomuarve. Ne mbshtesim prfshirjen e puns praktike n programet
studimore,ashtusikurseprkrahimedhetnxnitnvendinepuns.

Tnxnitmestudentinnqendrdhemisioniimsimdhniesnarsiminelart
14. Ne e ritheksojm rndsin e misionit t msimdhnies t institucioneve t arsimit t lart dhe
domosdoshmrin pr reform t vazhdueshme t kurrikulave n drejtimin e vendosjes s rezultateve t t
nxnit.Tnxnitmestudentinnqendrkrkonfuqiziminenxnsveindividual,qasjetrejanmsimdhnie
dhetnxn,strukturaefektiveprprkrahjedheudhheqjedhenjkurrikulumtprqendruarmqarttek
nxnsinttricikletestudimit.Reformakurrikularedotbhetkshtunjprocesivazhdueshmqdotoj
ncilsimtlartdhenshtigjearsimoremfleksibiledhetprshtaturaprnevojatindividuale.Akademikt,
nbashkpunimtngushtmeprfaqsuesitestudentvedhetpundhnsve,dotvazhdojntzhvillojn
rezultatetetnxnitdhepikatndrkombtaretreferimitprnjnumrnrritjetfushavelndore.Krkojm
ngainstitucionetearsimittlartqtikushtojnvmendjetveantprmirsimittcilsissprogramevet
tyre t studimit n t gjitha nivelet. Kjo do t duhej t ishte prparsi gjat implementimit t mtejm t
StandardevedheUdhzimeveEvropianeprsiguriminecilsis.

3
Lven,prill2009

Arsimi,krkimetshkencoredheinovacionet
15. Arsimi i lart duhet t bazohet n t gjitha nivelet n krkime shkencore dhe zhvillim m modern pr t
kultivuar inovacionin dhe kreativitetin n shoqri. Ne jemi t ndrgjegjshm pr potencialin e programeve t
arsimit t lart (prfshir edhe ato t shkencave t aplikuara) pr forcimin e inovacionit. Rrjedhimisht, duhet
rritur numrin e njerzve me kompetenca krkimore e shkencore. Programet e doktorats duhet t ofrojn
hulumtime t cilsis s lart n disiplina t ndryshme shkencore dhe t prplotsohen me programe
ndrdisiplinare dhe ndrsektoriale. Pr m tepr, autoritetet publike dhe institucionet e arsimit t lart do ta
bjnmatraktivezhvilliminnkarrierthulumtuesvetrinj.
Haptsiandrkombtare
16. Ne u bjm thirrje institucioneve evropiane t arsimit t lart t vazhdojn me ndrkombtarizimin e
aktiviteteve t veta dhe t angazhohen n bashkpunim global pr zhvillim t qndrueshm. Haptsia dhe
atraktiviteti i arsimit t lart evropian do t theksohet edhe m prmes veprimeve t prbashkta evropiane.
Gara n shkall globale do t plotsohet me dialog t avancuar politik dhe me bashkpunim t bazuar n
partneritetmerajonetetjeratbots,nveantinprmjettorganizimittForumevePolitiketBolonjs,ku
dotprfshihenedhenjsrpalshtndryshmetinteresuara.

17. ArsimimitransnacionalduhettqeverisetngaStandardetdheUdhzimetEvropianeprsiguriminecilsis,
ashtusiaplikohennsuazatHapsirsEvropianetArsimittLartdhetjennharmonimeUdhzimete
UNESCO/OECDsprShrbimeCilsorenArsimineLartTejkufitar.

Mobiliteti
18. Ne besojm se mobiliteti i studentve, i hulumtuesve dhe msimdhnsve t rinj e avancon cilsin e
programevedheprsosmrinnkrkimeshkencore;kyeforconndrkombtariziminkulturordheakademikt
arsimittlartevropian.Mobilitetishtirndsishmprzhvilliminpersonaldhepunsueshmrin,ekultivon
respektimin ediversitetit dhekapacitetinprtumarrmekulturatetjera.Aietrimronpluralizmin gjuhsor,
duke e mbshtetur kshtu traditn shumgjuhsore t Hapsirs Evropiane t Arsimit t Lart, dhe e shton
bashkpunimin dhe garn n mes t institucioneve t arsimit t lart. Rrjedhimisht, mobiliteti shndrrohet n
vul t Hapsirs Evropiane t Arsimit t Lart. Ne u thrrasim t gjitha vendeve q ta shtojn mobilitetin, t
sigurojncilsitlarttmobilitetit,dhetofrojnllojllojshmrimtmadhetllojevedhetspektrit.Nvitin
2020, s paku 20% e t diplomuarve n Hapsirn Evropiane t Arsimit t Lart do t ken prfituar nga nj
periudhstudimioseaftsimijashtvendit.

19. N secilin prej tri cikleve do t krijohen mundsi mobiliteti n strukturn e programeve pr diplom.
Diplomat dhe programet e prbashkta, si edhe mundsit e mobilitetit do t bhen praktika gjithnj m t
zakonshme. Pr m tepr, politikat e mobilitetit do t bazohen n nj spektr t gjer t masave praktike
prkitazi me financimin e mobilitetit, njohjen, infrastrukturn n dispozicion, vizat dhe rregulloret pr leje t
puns. Krkesa t domosdoshme pr kt qasje jan shtigjet fleksibile t studimeve dhe politikat aktive t
informimit, njohja e plot e arritjeve nga studimet, si dhe prkrahja e studimeve dhe mundsia e plot pr
bartjenegrantevedhetkredive.Mobilitetiduhettsjellderitenjrrjedhjemebaraspeshuarestudentve
t pranuar dhe atyre t shkuar gjithandej Hapsirs Evropiane t Arsimit t Lart dhe synojm prmirsimin e
shkallsspjesmarrjesngagrupetndryshmestudentore.

20. Kushteatraktivetpuns,shtigjeatraktiveprzhvillimnkarrierdherekrutimiihapurndrkombtarjan
tdomosdoshmeprttrhequrmsimdhnsdhehulumtuesshumcilsorninstitucionetarsimittlart.
Nse dihet se msimdhnsit jan lojtart kryesor, ather strukturat pr zhvillim n karrier duhet t
prshtatenprtlehtsuarmobilitetinemsimdhnsve,thulumtuesvetrinjdhetpersonelittjetr;dot
vendosenkushtetprgjithshmeprtsiguruarqasjetduhurnsiguriminsocialdheprtlehtsuarbartjene
pensionevedhetdrejtaveplotsuesepensionaleprpersonelinmobil,dukemundsuarprdoriminmtmir
tkornizaveekzistueseligjore.
4
Lven,prill2009


Mbledhjaetdhnave
21. Mbledhjaeprmirsuardheeavancuaretdhnavedotndihmojnmonitorimineprparimittbr
narritjeneobjektivavetvendosurandimensioninsocial,nagjendatepunsueshmrisetmobilitetitdhe
nfushattjeratpolitikavedhedotshrbejnsibazprvlersimineprparimitdheprmatjenepikavet
referimit.

Instrumentetetransparencsmultidimensionale
22. Ne vrejm ekzistimin e disa nismave aktuale t hartuara pr zhvillimin e mekanizmave pr sigurimin e
informatave m t hollsishme pr institucionet e arsimit t lart aneknd HEAL pr ta br m transparente
diversitetin e tyre. Ne besojm se mekanizmat e tilla, prfshir ata q ndihmojn sistemet dhe institucionet
arsimore pr t identifikuar dhe krahasuar prparsit e veta prkatse, duhet t krijohen n konsultim t
ngushtmepaltkyetinvolvuara.Ktoinstrumentettransparencsduhettndrlidhenngushtmeparimet
eProcesittBolonjs,nveantimesiguriminecilsisdhenjohjen,tcilatdotmbesinprioritetetonatdhedo
t bazohen n t dhna t krahasueshme dhe n tregues adekuat pr t prshkruar profilet e ndryshme t
institucionevetarsimittlartdhetprogramevettyre.

Financimi
23. Institucionetearsimittlartkanfituarautonomimtmadheparalelishtmetpritmetnrritjeprt
qen m llogaridhns dhe pr t reaguar m mir ndaj nevojave t shoqris. N suaza t nj kornize t
prgjegjsis publike ne vrtetojm se financimi publik mbetet prparsi kryesore pr t garantuar qasje t
barabartdhezhvillimtmtejmtinstitucioneveautonometarsimittlart.Vmendjememadheduhet
tikushtohetkrkimittfinancimitngaburimedhemetodamtllojllojshme.

III.Strukturaorganizativedhemasatprcjellse
24. Prkrahet si e prshtatshme struktura e tanishme organizative e Procesit t Bolonjs, e karakterizuar nga
bashkpunimi n mes t qeverive,komuniteteve akademike me organizatat etyre prfaqsuese dhe palve t
tjeratinteresuara.Ntardhmen,ProcesiiBolonjsdotbashkkryesohetngavendikryesuesipresidencss
BEsdhenganjvendqnukshtantariBEs.

25. Prtndrvepruarmefushatetjerapolitike,GrupinPrcjellstBolonjs(GPB)dotlidhetmeekspertt
dhehartuesitepolitikavengafushattjerasijankrkimetshkencore,imigrimi,sigurimisocialdhepunsimi.

26. NeengarkojmGPBnmedetyrnprtprgatiturnjplantveprimitderinvitin2012prtjetsuar
prioriteteteidentifikuaranktKomunikatdherekomandimeteraportevetdorzuaranktkonferenc
ministrore,dukemundsuarintegriminerezultatevetvlersimittpavarurtProcesittBolonjs.

Mnveanti,ngaGPBjashtkrkuarq:

T prcaktoj treguesit e prdorur pr matjen dhe monitorimin e mobilitetit e t dimensionit

socialnlidhshmrimembledhjenetdhnave;
TmarrparasyshsimundtarrihetmobilitetiibaraspeshuarnkuadrtHEAL;
T monitoroj zhvillimin e mekanizmave t transparencs dhe t raportoj n konferencn
ministroretvitit2012;
Nprmjettprdorimitoptimaltstrukturaveekzistuese,tthemelojnjrrjetpr informim
dhepromovimtProcesittBolonjsjashtHEALit;
Tprcjellrekomandimeteanalizavetplanevekombtaretveprimitprnjohjen.

27. RaportimiprprogresineimplementimittProcesittBolonjsdotkryhetnmnyrtkoordinuar.

5
Lven,prill2009

Vlersimiiprparimitdotaprmirsojedhemmetodologjinevettbazuarndshmi.
NgaEurostati,sbashkumeEurostudentindhenbashkpunimmeEurydicen,dotkrkohetqt
kontribuojnnprmjettmbledhjesstdhnaverelevante.
PunaeraportimitdotmbikqyretngaGrupiPrcjellsiBolonjsdhedotrezultojmenjraportt
gjithmbarshmicilidotintegronteburimetelartprmenduraprkonferencnevitit2012.

28. Krkojm nga grupi E4 (ENQAEUAEURASHEESU) q t vazhdojn bashkpunimin e vet n zhvillimin e

mtejm t dimensionit evropian t sigurimit t cilsis dhe n veanti t sigurojn vlersimin e jashtm t
RegjistritEvropiantSigurimittCilsis,dukemarrparasyshpikpamjetepalvetinteresuara.

29. NedotmbledhemiprapnkonferencneprvjetorittBolonjstorganizuarbashkrishtngaAustria
dheHungarianBudapestenVjenm1112mars2010.Konferencaeardhshmeerregulltministroredot
organizohetngaRumanianBukureshtm2728prill2012.Konferencateardhshmeministroredotmbahenn
vitet2015,2018dhe2020.

6
Lven,prill2009