Vous êtes sur la page 1sur 4

1

Ks. Jzef Kowalczyk, Maciej Grnicki

ARMENIA - KRAJ NA ROZDROU WIATA

Armenia, inaczej Hajastan na pnocy graniczy z Gruzj, na wschodzie z


Azerbejdanem, poudniowym wschodzie z Iranem, na zachodzie z Turcj. Ze
wzgldu na pooenie geograficzne w przecigu caej swej historii bya
terenem cierania si wpyww ssiadujcych mocarstw. Midzy innymi z
tego powodu ycie w samej Armenii jest na tyle trudne, e obecnie 80%
Ormian yje na emigracji, cho tskni do kraju ojczystego.

Pocztki Armenii sigaj czasw biblijnych. Wedug tradycji gr, na ktre


osiada Arka Noego by Ararat, wita gra Ormian. Ormianie wywodz swe
korzenie od wnuka Noego - Hajka (std ormiaska nazwa ich pastwa
Hajastan; nazwa Armenia wywodzi si z jzyka greckiego - po raz pierwszy
uy jej historyk grecki Herodot). Ju przed VII w. p.Ch. istniao prehistoryczne
pastwo Urartu, kolejne wieki to czas ksztatowania si narodu ormiaskiego
uwieczonego w II w. p.Ch. penym uniezalenieniem si od Persji. Niestety
ju w I w. p.Ch. pastwo armeskie popado w zaleno od Rzymu, a
nastpnie take Partw.

Chrzecijastwo dotaro do Armenii ju w pierwszej fazie rozprzestrzeniania


si Dobrej Nowiny: wedug tradycji na terenie tego pastwa gosili Ewangeli
apostoowie . Bartomiej i Juda Tadeusz. Armenia do 297 r. bya czci
imperium rzymskiego, std na rwni z innymi czciami imperium docieraa do
niej zarwno Ewangelia, jak i przeladowania chrzecijan. W 301 r. - kr
Tirydates III, nawrcony dziki wysikowi w. Grzegorza Owieciciela, uzna
chrzecijastwo za religi pastwow (co miao znaczenie zarwno religijne
jak i polityczne). w. Grzegorz Owieciciel - z pochodzenia Part, wyksztacenie
Waniejsze daty z historii Armenii odebra w Cezarei Kapadockiej (podlegej Bizancjum), tam te otrzyma
wicenia biskupie w 301 r. Z tego wzgldu pniej patriarcha
konstantynopolitaski oczekiwa od Kocioa ormiaskiego uznania swe
Pierwsza najstarsza wzmianka o Armenii:
zwierzchnoci kocielnej, a take kierowa oskarenia o herezje, majce na
Pismo wite Starego Testamentu Rdz
celu podway ortodoksj Kocioa ormiaskiego. Przykadowo - dopatrywano
8, 4: Miesica sidmego, siedemnastego
si oznaki monofizytyzmu w fakcie nieobecnoci w liturgii ormiaskiej znaku
dnia miesica arka osiada na grach
zmieszania wody z winem, charakterystycznego dla kultury greckiej, ktry po
Araratu.
soborze chalcedoskim uznano za symbol dwch natur w Chrystusie. Ormianie
Hajg prawnuk patriarchy Noego
tymczasem naleeli do kultury wschodniej, w ktrej (tak samo jak w
protoplasta narodu ormiaskiego.
Palestynie za czasw Jezusa) nie byo zwyczaju mieszania wody z winem, std
od r. 900 przed n.Chr. epoka elaza wnie uznawali koniecznoci wprowadzania tego - dziwnego dla nich - znaku
Armenii.
Zarzuty dotyczyy take stosowania przez Ormian chleba niekwaszonego - cho
ok. 880-844 = krl Urartu Ara Pikny.
byo to zgodne zarwno z ydowskim obyczajem towarzyszcym witom
782 = krl Argiszti I zakada Erebuni (Erewan). Paschy, jak i tradycj chrzecijastwa aciskiego.
590 = upadek Urartu.
401-400 = Ksenofont wdruje po Armenii.
331 = Aleksander Wielki podbija Armenie.
95-55 = panowanie Tigranesa Wielkiego.

W 404/405 mnich w. Mesrop Marztoc stworzy alfabet, zawierajcy 36 liter


dziki czemu mg nastpnie przeoy Pismo w. na jzyk ormiaski (ok. 407)
Posiadanie wasnego alfabetu spowodowao take bujny rozwj literatury w

2
66- 65 = Pompejusz na Kaukazie.

53-100 po n. Chr. = krl Trdat I zaoyciel jzyku narodowym. Wkrtce potem Persja, odwieczny wrg Armenii
rozpocza kolejn kampani, majc na celu narzucenie zoroastranizmu
dynastii Arascydw.

113 = najazd cesarza rzymskiego Trajana na (mazdaizmu). Stao si to przyczyn powstania przeciw Persom. Z powodu
zmaga wojennych hierarchowie ormiascy nie mogli bra udziau w Soborze
Armeni.

130 = krl Waharsz I zakada Waharszabat Chalcedoskim (451). Dopiero w 484 r. Ormianom udao si odnie
decydujce zwycistwo i wyzwoli spod presji Persw.
(pniejszy Eczmiadzin).
451 = bitwa na rwninie Awarajr.

Ormianie nigdy nie pragnli odcza si od Kocioa powszechnego


pooenie geograficzne nie sprzyjao jednak kontaktom
doktrynalnym i wzajemnemu zrozumieniu. Do jurysdykcyjnych zakusw
640-650 = Arabowie najedaj i okupuj
Bizancjum doszo faszywe przedstawienie uchwa Chalcedonu, ktre sprawio
Armeni.
e Kocio ormiaski odrzuci je w 554 roku, na synodzie w Dywin. To pogbio
885 = Aszot Wielki Bagratydzki koronowanydystans do Kocioa powszechnego. Z drugiej strony - zachodnie oskarenia
na Krla Krlw.
Ormian o jawny monofizytyzm oparte byy czsto na przekamaniach
911- 928 = Aszot elazny, odnowicielpowierzchownych interpretacjach, wynikajcych z nieznajomoci jzyka
Armenii.
tradycji Ormian.
552

= pocztek narodowej chronologii


nieszczliwe
ormiaskiej (synod w Dywinie).

1042-1045 = Gagik II, ostatni krl z dynastii


Bagratydw.
Sytuacja polityczna kolejnych stuleci - a do naszych czasw - nie sprzyjaa
1064 = stolica Ani zdobyta przez Turkw przywrceniu penej jednoci. VII-X wiek to czas poddania wadzy
selduckich.
muzumaskich Arabw, nastpnie od XI w. Turkw selduckich. XI-XIV w

istniao zaoone przez emigrantw krlestwo Armenii Cylicyjskiej. W tym


1080 = ormiaski ksi Ruben opanowujesamym czasie cz Ormian emigrowaa do innych krajw, m.in. do Polski
Najliczniejsze wsplnoty polskich Ormian zlokalizowane byy w Kamiecu
Cylicj.
1079 = przybycie Krzyowcw do ArmeniiPodolskim (do I rozbioru - 1772), Kutach (nad Czeremoszem na granicy polsko
rumuskiej, bya to od I rozbioru a do masakry Ormian w 1944 najliczniejsza
Cylicyjskiej.
spoeczno), Horodence, Stanisawowie, ycu, Lwowie i Brzeanach
1226-1269 = panowanie krla Hethuma I w
Polskim Ormianom udao si szybciej ni ich ziomkom pozostaym w ojczynie
Cylicji.
odzyska pen jedno z Rzymem, gwnie za spraw abpa Mikoaja
1266 = spustoszenie Armenii Cylicyjskiej
Torosowicza. Udao mu si - cho nie bez tar i trudnoci, czciowo
przez egipskich Mamelukw.
spowodowanych jego wasn osobowoci - zachowa ormiask liturgi
1271 = Marco Polo w Armenii.
tradycje, uzgadniajc jednoczenie doktryn i dyscyplin kocieln z
1363-1364 = ostatni krl Armenii Cylicyjskiejnauczaniem i praktyk Kocioa powszechnego.
1071 = bitwa pod Manazkertem.

Lewon V Lusignan.

1393 = mier Lewona V Lusignana w Paryu. Kolejne wieki bez wasnej pastwowoci ugruntoway w Ormianach poczucie
1512 = pierwsza drukarnia i drukowana nierozcznej jednoci charakteru narodowego z wyznawan wiar. Patriarcha
ksika ormiaska w Wenecji.
w Eczmiadzynie by duchowym i politycznym centrum narodu. Obok

1672 = ormianin Pascal otworzy pierwsz pozytywnego skutku w postaci utrzymania tosamoci narodowej miao to
kawiarni w Europie ( w Paryu).
jednak take negatywne konsekwencje: prby odbudowania jednoc

1794-1796 = w Madras (Indie) wychodzikocielnej z Rzymem dokonywane na przestrzeni wiekw przez niektrych
patriarchw (a wczeniej rwnie zakonnikw) odczytywane byy jako zdrada
pierwsza ormiaska gazeta Azdarar.

1805-1848 = Chaczadur Abowian ojciecnarodowa. Stosunkowo najwicej szczcia mia abp Aleppo Abraham
Ardziwian, ktry w 1742 r. przebywajc w Rzymie, cho zmoony chorob (by
inteligencji ormiaskiej.

1817-1900 = ycie i twrczo malarza moe spowodowan trucizn) zdoa zoy papieowi Benedyktowi XIV
katolickie wyznanie wiary. Po wyzdrowieniu nie mg jednak wrci na teren
marynisty Ajwazowskiego.

Armenii, uda si wic do Bejrutu w Libanie, gdzie wznowi Ormiask

1828 = aneksja Wschodniej Armenii przez


Patriarchat Katolicki. Patriarchat ten istnieje do dzi - jego wierni mieli okazj
Rosj.

spotka si z Ojcem w. podczas jego niedawnych pielgrzymek do Libanu

1895 = rze Ormian przez sutana tureckiego


Syrii.
Abd l Hamida.
1915 = rze Ormian przez modoturkw.

Na pocz. XIX w. Rosjanie stopniowo wyparli Persw i Turkw z Kaukazu

1918--1920 = niepodlega Republika Armenii. opanowujc take znaczn cz Armenii, pozostaa znajdowaa si gwnie w

3
1920-1991
=
Armenii.

socjalistyczna

1991 = powstanie
Armenii.

Republika

granicach Turcji. Ormianie zamieszkujcy Turcj mieli sta si ofiaram


niepodlegej

republikipierwszego w XX w. ludobjstwa. W momencie wybuchu I wojny wiat. zostal

Chrzecijastwo w Armenii

uznani przez Turkw za element podejrzany religijnie i etnicznie i w 1915 r


brutalnie wymordowani (szacunkowa liczba zabitych: od 600.000 do
2.500.000).

Zakoczenie I wojny wiat. oznaczao dla Armenii, podobnie jak dla Polski

Dziaalno w. Apostow Bartomieja i Judy


niepodlego - niestety trwaa ona jedynie 2 lata. Cz odzyskanych terenw
Tadeusza w Armenii.

ponownie zaja Turcja, pozostae za dostay si pod wadz komunistw


ktrzy 2.12.1920 ogosili Armeni republik radzieck. Pod wadaniem
257 = ur. w. Grzegorz Owieciciel.
sowieckim narodowy Koci ormiaski, podobnie jak Cerkiew Prawosawna
301 = w. Grzegorz Owieciciel nawraca krla by cile inwigilowany i sterowany przez wadze pastwowe, hierarchia
Trdata III; chrzest Armenii.
duchowiestwo katolickie zostao natomiast wymordowane.
do 301= okres przeladowa chrzecijan.

404 = w. Mesrop Masztoc opracowuje alfabet


Armenia odzyskaa niepodlego w 1991 roku. Trudna sytuacja geopolityczna
ormiaski.

II po. V w. = w. Howan Mandakuni tworzysprawia jednak, e przewaajca cz inteligencji i osb mogcych czynnie
przyczyni si do odbudowy pastwowoci skorzystaa z pierwsze
ormiaska liturgi mszaln.
506 i 552/4 = synod w Dywinie.
607

= rozam Kocioa
gruziskiego.

ormiaskiego

nadarzajcej si okazji i wyjechaa z kraju. Ten stan rzeczy odbija si zarwno


na yciu spoecznym, jak i religijnym. Cho niemal kady Ormianin uwaa si
i
za chrzecijanina, stan wiadomoci religijnej jest bardzo saby, a
zewntrznym praktykom religijnym brak czsto pogbienia.

945-1011 = ycie i dziaalno w. Grzegorza


Narekaci (z Nareku) patriarchy,
Obrzdek
Doktora i Ojca Kocioa ormiaskiego.

ormiaski

1173 = mier w. Nersesa Sznorhali


Pierwszymi przekazicielami formu liturgicznych na terenie Armenii byli wic
patriarchy, Doktora i Ojca Kocioa
Apostoowie Bartomiej i Juda Tadeusz. Z chwil chrztu Armenii w 301 r., za
ormiaskiego.

porednictwem Kociow w Poncie i Kapadocji (z zachodu) i Kocioa

1198 = mier w. Nersesa Lampronaci (z


syryjskiego (z poudnia), rwnolegle z jzykiem greckim i syryjskim na terenie
Lampronu) patriarchy, Doktora i Ojca
Armenii powstay dwa kierunki liturgiczne grecki i syryjski.
Kocioa ormiaskiego.

1340-1411 ycie i twrczo w. Grzegorza


Przy kocu IV w., kiedy powstaa ormiaska hierarchia kocielna, bdca w
Tatewaci (z Tatewu) filozofa, teologa.

zalenoci od Cezarei Kapadockiej, pierwszy Katolikos Patriarcha Kocioa

1439 = sobr w Florencji, na ktrym obecna ormiaskiego w. Grzegorz Owieciciel (po orm. Lusaworicz) w Liturgi
jest delegacja ormiaska
przyznawa pierwszestwo tradycji kapadockiej, chocia do V w. zwaszcza w

1676-1749 = ycie i dziaalno w. Mchitara Armenii poudniowej wpywy syryjskie cznie z jzykiem byy bardzo silne.
zaoyciela ormiasko-katolickiegotak staroytna liturgia mszalna w. Bazylego bya w uyciu u Ormian od IV w.
zakonu OO. Mechitarystw. (co do pozostaa mniej wicej w swej pierwotnej czystoci a do V w.
charakteru dziaalnoci i roli tego zakonu
wrd Ormian = odpowiednik aciskich Dwie anafory mszalne, chocia drugorzdne, ktre zachoway si do dzi, jako
Benedyktynw).
anafory w. Grzegorza Owieciciela i w. Izaaka Wielkiego, s niczym innym

1742 = odrodzenie Katolickiego Patriarchatu jak star liturgi mszaln w. Bazylego.


Ormiaskiego z siedzib w Bzommar
(dzisiejszy Liban, ok. 30 km na pnoc od Opracowanie przez w. Mesropa Masztoca w 405 r. wasnego alfabetu
Bejrutu).
ormiaskiego, uczynio jzyk ormiaski liturgicznym. Pismo w., pisma Ojcw

1883 = zaoenie Papieskiego Kolegium Kocioa oraz teksty mszalne, bdce wwczas w uyciu, przetumaczone
(Seminarium Duchownego) Ormiaskiegozostay na jzyk ormiaski. Tak, jak w innych dziedzinach, tak i w Liturgi
Armenicum w Rzymie (zaoyciele:mszalnej stosowano metod wybircz. Rne elementy z poszczeglnych
papie Leon XIII i patriarcha Hassun).
form liturgicznych, bdcych wwczas w uyciu harmonijnie zczone zostay

Ormianie w Polsce

w cao, dajc pocztek tej Liturgii Mszy w., jaka obecnie uywana jest w
caym Kociele ormiaskim. Wyboru poszczeglnych tekstw mszalnych
dokona przy kocu V w. patriarcha Howan Mandakuni. W Liturgii tej spord

II po. XI w. pierwsza emigracja Ormian naelementw tradycji kapadockiej i syryjskiej, wybijaj si fragmenty Liturgi
ziemie polskie.
mszalnej w. Jana Zotoustego, zwaszcza w pierwszej czci Mszy w. Obecna

1630 = przejcie Ormian w Polsce podLiturgia Mszy w. w obrzdku ormiaskim w istocie swej pochodzi z II po. V w.
jurysdykcj Stolicy Apostolskiej.

1945- = przesiedlenie Ormian wraz zW redniowieczu, podczas misji dominikaskich Fratres Unitores wrd Ormian
pozosta ludnoci narodowoci polskiej oraz wypraw krzyowych, do tej Liturgii typowo ormiaskiej dodane zostay
z terytoriw wschodnich - najwikszeelementy z wczesnej Liturgii Rzymskiej : Confiteor, Psalm 42 odmawiany na
skupiska powstaj na Grnym i Dolnym wstpie Mszy w. u stopni otarza oraz kocowa Ewangelia w. Jana Na
lsku.
pocztku byo Sowo.

Struktura Kocioa ormiaskiego: Obecnie w Kociele ormiaskim przez cay rok w uyciu jest tylko jedna

anafora mszalna. Zmianie ulega tylko Introit, Psalm gradualny, Lekcja


Ewangelia. Wedug najstarszej tradycji apostolskiej, chleb uywany do Mszy
1. Katolicki Koci Ormiaski siedziba
w. jest niekwaszony.
Patriarchatu w Bzommar Liban.
2. Apostolski Koci Ormiaski
(Narodowy).
Patriarchaty:

piewy wykonywane podczas sprawowania Mszy w. pochodz z okresu


ksztatowania si obecnej Liturgii mszalnej. A do koca XIX w. wykonywane
byy tylko w ukadzie jednogosowym. Obecnie wykonuje si je w ukadzie
polifonicznym, zachowujc jednak wasny, ormiaski styl muzyczny.

a. Eczmiadzin Armenia
b. Antilias Liban
c. Konstantynopol Turcja

Jzykiem uywanym podczas sprawowania Mszy w. i w caej Liturgi


ormiaskiej jest staroytny jzyk ormiaski z tzw. zotego okresu literatury
ormiaskiej (V IX w.), zwany grabar, bdcy podstawa wspczesnego
jzyka ormiaskiego aszharabar.

d. w. Jakuba Jerozolima.

Ks. Jzef Kowalczyk, Ormianin po kdzieli, jest duszpasterzem Ormian w Gliwicach

Vous aimerez peut-être aussi