Vous êtes sur la page 1sur 67

MP/

Aula T2: Contedo


Sistemas de classificao
Conceito de espcie
Principais diferenas estruturais entre a clula procariota e clula
eucariota
Morfologia das clulas procariotas
Plano estrutural da clula procariota
cidos nucleicos e protenas: estrutura e funo

Taxonomy The theory and practice of classifying organisms

Classification: The ordering of organisms into groups on the basis of their similarities
Identification: The assignment of unidentified organisms to a particular class in a
previously established classification
Nomenclature: The assignment of correct and internationally agreed scientific
names to organisms

Carl Woese (90s)

Procariontes

Eucariontes

Whittaker (1969)

Criteria: Structure/Organization/ Nutrition

Criteria: Genetic Information

Haeckel (1866): Three kingdoms: Animalia, Plantae, Protista (simple organisms: bacteria, protozoa, fungi, algae)

CELL
METABOLISM

Practical classification
Structural Classification
Molecular classification

Species Concept: Biological, Phenotypic, Genotypic

Binomial
Classification
of Organisms

Binomial Nomenclature
Species is the basic unit
Latinised name consists of two parts
First part is capitalised and is the generic name
Second part is not capitalised and is the specific epithet
Both words should be italicised or underlined!
E.g. Escherichia coli or Escherichia coli

Clulas Procariota e Eucariota

Clula Procariota
MORPHOLOGY

STRUCTURE

SPHERIC
CAPSULE

COCCI
CILINDER

RODS

WALL
NUCLEOID
(CROMOSSOME)

CELL MEMBRANE

HELIX

VIBRION/SPIRILLI

HELIX

SPIROCHETTA

CYTOPLASM
FIMBRIAE
RIBOSSOMES

PLASMID

INCLUSIONS
(VESCULES)
FLAGELLA

FILAMENTOUS

13

Clula Procariota

OPTICAL MICROSCOPY

ELECTRONIC MICROSCOPY

(SEM)

Epifluorescence

GRAM

(TEM)
14

Cell morphology and arrangement


Escherichia coli
(rods)

Cell morphology and arrangement

Clula Procariota

18

Estrutura celular clula eucariota

Estrutura genrica
PAREDE
MEMBRANA
PLASMTICA
VACOLO
CLOROPLASTO
MITOCONDRIA
RIBOSSOMAS
RETCULO
ENDOPLASM.
LISO
CENTROLO

APAR.GOLGI
CITOSQUELETO
RETCULO
ENDOPLASM.
RUGOSO
NCLEO
NUCLOLO
INVL.NUCLEAR
PORO NUCLEAR
LISOSSOMA

UNDULIPDIO
(FLAGELOS/CLIOS)

Nota: Nem todas as estruturas esto presentes em todos os microrganismos eucariontes

19

Estrutura celular clula eucariota

PROTOZORIOS
Chromista
Heterokonta

ALGAS

CILIADOS
DINOFLAGELADOS
APICOMPLEXOS
ALGAS CASTANHAS
DIATOMCEAS
(OOMICETAS)
CRIPTFITAS
(FLAGELADOS)
EUGLENIDES
CLORFITAS
RODFITAS

FUNGOS

FUNGOS
(FLAGELADOS)

(AMIBIDES)
(MIXOMICETAS)
FORAMINFEROS
RADIOLRIOS

20

Clula Procariota

Cpsula (ou Glicoclice)


CAMADA VISCOSA
COMPOSIO: POLISSACRIDOS (e.g. Streptococcus, Azotobacter,
Escherichia, Pseudomonas); POLIPEPTIDOS (e.g. Bacillus)
FUNES:
- Resistncia secura (dissecao)
- Adeso a superfcies (biofilmes) ou a outras clulas (p.e.
tecido animal)
- Evita fagocitose (factor de patogenicidade)
- Impede aco de substncias txicas e vrus

Colnias mucosas de
Bacillus anthracis

Acinetobacter (MO;
contr. tinta-da-china)

Streptococcus pyogenes (ME)

21

Clula Procariota

Cpsula (ou Glicoclice)


Relevncia dos biofilmes em
seres vivos (p.e. humanos):
- Placa dentria
- Infeces das mucosas
(nariz/boca, intestinos)

Clulas de Escherichia coli


aderentes a clulas do epitlio
intestinal

Relevncia dos biofilmes em


ambientes naturais e industriais:
- Colonizao de superfcies em
ambientes aquticos
- Leitos percoladores
(estaes tratamento efluentes)

Mecanismo de formao dum biofilme

22

Clula Procariota

Parede celular
PRESENTE NA MAIORIA DAS EUBACTRIAS E DAS RQUEAS
Excepes: Mycoplasma (eub.); Thermoplasma (arq.)
COMPOSIO:
- EUBACTRIAS: PEPTIDOGLICANO (PG); Gram+/Gram- (*)
- RQUEAS: HETEROPOLISSACRIDOS ( PG),
(GLICO)PROTENAS
* Algumas excepes: Planctomycetes e Chlamydiales (glicoprotenas);
Micobactrias (PG+c. miclicos+arabinogalactano)

FUNES:
- Rigidez (Forma das clulas)
- Impedir Lise Osmtica
- Factor de Patogenicidade
- Proteco Contra Substncias Txicas

23

Clula Procariota

Parede celular Eubactrias


GRAM-NEGATIVAS

GRAM-POSITIVAS
Camada espessa
(20-100nm) de
Peptidoglicano c/
cidos teicicos

(Membr.)

PAREDE

Camada fina (<5nm)


de Peptidoglicano +
Membrana exterior
( membr. plasm.)

24

Clula Procariota

Parede celular Eubactrias


GRAM-POSITIVAS

GRAM-NEGATIVAS

Bacillus subtilis

Escherichia coli

26

Clula Procariota

Parede celular Peptidoglicano


GRAM-NEGATIVAS

GRAM-POSITIVAS

(p.e. Escherichia coli)

(p.e. Staphylococcus aureus)


NAM: c. N-acetilmuramico
NAG: N-acetilglucosamina
Ligao glucosdica: (14)
Cadeia lateral peptdica:
inclui D-aminocidos!

Entrecruzamento das
cadeias laterais: pontes
peptdicas
(confere rigidez)

27

Diferenciao do
carater Gram por
microscopia tica e
colorao

Gram-staining

Clula Procariota

Parede celular Peptidoglicano


Efeito da lisozima
(enzima; presente p.e. lgrimas)

Hidrlise das ligaes


glucosdicas (14) das
cadeias lineares do PG
Lise das clulas (morte)
Meio hipotnico (sol. diluda)

Lise Osmtica
Meio isotnico (sol. salina/aucarada)

Efeito da penicilina
(antibitico anti-eubacteriano
produzido por fungos)

Inibio da sntese das


ligaes peptdicas das
pontes entre cadeias
laterais de aminocidos do PG

Inibio da multiplicao
das clulas - novas clulas
tm parede frgil e lisam
(crescimento pra)

29

Clula Procariota

Parede celular (Eub.) Outros componentes


GRAM-NEGATIVAS: Lipopolissacridos LPS (Membrana exterior)
(Antignio O)

(Endotoxina)

GRAM-POSITIVAS: cidos teicicos

30

Parede celular de Gram-positivas e Gram-negativas

Clula Procariota

Parede celular rqueas


(GLICO)PROTENAS (S-LAYER surface layer)
S-Layer

Sulfolobus

Sem Parede
(GC=glicoclice)
HETEROPOLISSACRIDOS
Metanocondroitina
(MC)
PseudoPG ou
pseudomurena
(PM)

(CM Membrana Celular)

32

Clula Procariota

Flagelos
PRESENTE EM EUBACTRIAS E RQUEAS (C/ MOBILIDADE)
COMPOSIO: Proteica Flagelinas
(eubact.: 1 tipo de flagelina; arqueas: 2 ou + tipos)
ESTRUTURA: Filamento oco, rgido e helicoidal;
corpo basal / rotor (ancorado membr. plasm.)

33

Clula Procariota

Flagelos
FUNO: LOCOMOO

Flagelo polar

(rotao do flagelo - 40 a 60 rps)

Rotao sentido CPR - translao


(60 a 90 m/s)

Rotao sentido PR - rotao sobre


si prpria (cambalhota)
Flagelos pertricos

34

Clula Procariota

Clula Procariota

Pili e Fmbrias
PRESENTES EM ALGUMAS EUBACTRIAS (Gram-negativas)
COMPOSIO: Proteica - Pilinas
ESTRUTURA: Rgida, Linear (fmbrias: n elevado/curtos;
pilos: 1-10/compridos)
FUNO:
- Aderncia a superfcies ou a outras clulas (fmbrias)
- Transferncia de material gentico: conjugao (pili)

Pili
Fmbrias
Escherichia coli

37

Endsporos bacterianos
Algumas espcies bacterianas
podem sobreviver em condies
extremas, diferenciando-se em
endsporos altamente
resistentes
- As espcies de Bacillus
(aerbicas).
- Espcies de Clostridium
(anaerbicas).
A esporulao normalmente
inicia-se com carncia de
nutrientes.

Endsporos bacterianos
A esporulao no um
processo reprodutivo em
bactrias.
um mecanismo de
sobrevivncia.
Os esporos apresentam
extrema resistncia ao
calor, desinfetantes,
radiao e dissecao.
Podem germinar muito
rapidamente quando as
condies favorveis so
restauradas.

Endsporos bacterianos

Endsporos bacterianos
A extrema resistncia torna-os difceis de erradicar de
produtos farmacuticos e alimentos.
- Processos de esterilizao especficos concebidos
para a eliminao de esporos.
- Algumas espcies so patgenicas e perigosas.
-

Bacillus cereus.
Bacillus anthracis.
Clostridium tetani.
Clostridium perfringens.
Clostridium botulinum.
Clostridium difficile.

Clula Procariota

Membrana plasmtica
PRESENTE EM TODAS AS EUBACTRIAS/RQUEAS!
COMPOSIO: LPIDOS + PROTENAS (transporte nutr./receptores)
ESTRUTURA

FUNES:
- Fronteira do citoplasma (integridade celular)
- Transferncia de massa (transporte de solutos)
- Metabolismo (cadeias de transporte electres: resp./fotoss.)
- Receptores (quimiotactismo)

43

Membrana plasmtica- funes biolgicas

Membrana plasmtica
Lpidos da membrana plasmtica
EUBACTRIAS: Disteres de glicerol (tambm em eucariontes)
Colesterol (raro)

Micoplasmas
(. so capazes
de sintetizar)

Ligao
ster

Hopanide

RQUEA: Di- ou tetra-teres de glicerol

Reforo da
membrana

Eubactrias
Gram-negat.
(p.e. cianob.)

Ligao ter

bicamada

monocamada

45

Transporte de solutos atravs


da membrana plasmtica

Clula Procariota

Estruturas interiores membrana plasmtica

(Eubactria Gram-negativa)
(rquea)
Estruturas membranares (membranas unitrias bicamada lipdica)
Incluses, grnulos ou vesculas (no delimitados por membranas unitrias)
Nucleide (cromossoma) e plasmdeos
Ribossomas 70S

47

Clula Procariota

Membranas unitrias

(Bicamada lipdica + protenas)

Membranas fotossintticas
Vrias configuraes:
- Cianobactrias (tilacides)
- Bactrias fotossint. roxas (vesiculares,
tubulares, lamelares, etc.)
Contm pigmentos fotossintticos e cadeias
de transporte de electres (fotossntese)
Outras membranas (configurao lamelar)
- Bactrias nitrificantes
- Bactrias metanotrficas
- Bactrias diazotrficas
Alojam cadeia transporte electres (respirao)

Synechococcus
(cianobactria)

Nitrosococcus
(bactria nitrificante)

48

Clula Procariota

Incluses, grnulos, vesculas


- Vesculas de poli--hidroxibutirato (PHB), glicognio e amido: reservas de
carbono
- Vesculas de cianoficina (cianobactrias): reservas de azoto (ou carbono)
- Vesculas de volutina ou polifosfato: reservas de fosfato
- Grnulos de enxofre (bactrias fotossintticas dependentes de enxofre e
bactrias sulfuricantes): reserva de enxofre elementar (S0 )
Chromatium
(grnulos de enxofre)

PHB
Rhodovibrio

Anabaena
(cianoficina)

49

Clula Procariota

Incluses, grnulos, vesculas


- Vesculas gasosas (cianobactrias, halobactrias): estruturas cilndricas ocas
revestidas por protena (permeveis a gases) - Flutuao
- Carboxissomas (bact. autotrficas): aglomerados polidricos ou anelares da
enzima ribulose-1,5-bifosfato-carboxilase (enzima-chave do ciclo de Calvin)
- Clorossomas (bact. fotoss. verdes): pigm.(fotoss.); cad.transp.electr.(membr.)
- Magnetossomas (bact. magnetotcticas): cristais de xidos ou sulfuretos de
ferro; orientao segundo o campo magntico

50

Anabaena (cianob.)

Chlorobium (bact.fotoss.verde)

Magnetospirillum

Clula Procariota

Nucleide
- COMPOSIO/FUNO: DNA (material
gentico, unidade funcional: gene); associado
a protenas ( histonas) e RNA
- ESTRUTURA: uma molcula de DNA
(< freq., duas), circular* (cromossoma);
estrutura muito enrolada e compacta; uma
cpia por clula (excepto durante diviso)

Escherichia coli
(4,7 Mb = 4,7 milhes pb;
ca. 3200 genes)
[DNA esticado mede 1,5 mm;
clula mede 1-2 m!]

* H excepes (p.ex. Borrelia - cromossoma linear )

PLASMDEOS (1000 - 1x10^6 pares de bases)


- pequenas molculas circulares de DNA,
extracromossomais, origem replicao autnoma
- conferem propriedades especiais (resistncia a
antibiticos, patogenicidade, capacidades metablicas
adicionais)

51

Transferncia horizontal de genes

VERTICAL
Transferncia
horizontal de genes

52

Clula Procariota

Tamanhos de genomas (procariotas)

Endossimbionte ou
simbionte obrigatrio

Parasita
intracelular
obrigatrio
53

Clula Procariota

Ribossomas 70S*
- COMPOSIO: rRNA (5S/16S/23S) + Protenas
- ESTRUTURA: formas irregulares; configurao diferente em
eubactrias e arquebactrias; espalhados pelo citoplasma ou
associados membrana plasmtica; 2 subunidades: 30S + 50S

- FUNO: sntese proteica

PROTEASSOMA 20S
Complexo proteico presente em Archaea
e algumas Bacteria;
Funo: protelise de protenas suprfluas
ou defeituosas

54

Componentes dos cidos Nucleicos


Aneis
heterocclicos

Nucletido
3 componentes:

Dois aneis
heterocclicos

-acar pentose ribose (RNA) or


desoxiribose (DNA)

In Madigan et al.

-base nitrogenada
-PO43-.
55

Polinucletidos

Ligao glcosidica

Os nucletidos esto ligados covalentemente pelo carbono 3 de


um acar e carbono 5 do acar seguinte- ligaes fosfodister

In Madigan et al.

A sequncia de nucletidos no DNA ou RNA a


estrutura primria
56

Emparelhamento especfico no DNA


As duas cadeias esto ligadas porque se estabelecem pontes de hidrognio
entre bases purnicas e pirimidnicas
O emparelhamento especfico, A com T e G com C, assegura que as duas
cadeias de DNA so complementares na sequncia das bases
O posicionamento das duas cadeias antiparalelo

In Madigan et al.

57

RNA

Sntese de macromoleculas informativas

Replicao

Transcrio
In Madigan et al.

Traduo

59

tipos de RNA
Quando os genes so expressos, a informao armazenada no DNA
transferida para o RNA
Trs tipos de RNA:
RNA mensageiro (mRNA) transporta a informao gentica do DNA
para o ribossoma
RNA de Transferncia (tRNAs) converte a informao gentica do
mRNA para a linguagem das protenas.
RNA Ribosomal (rRNAs) componente cataltico e estrutural do
ribossoma.

60

Transcrio

In Snyder et al.

Traduo sntese proteica

In Snyder et al.

ligao do grupo amina (NH2) de um


aminocido ao grupo carboxilo (COOH) do
aminocido anterior.

Polipptido

Estrutura das Protenas

In Snyder et al.

Homomultimer
Heteromultimer

Cdigo gentico
Cada codo transporta a informao para um aminocido especfico.
Redundncia do cdigo gentico
Codes iniciao
AUG/ GUG
(UUG / CUG)

UAA, UAG, ou UGA


Codes stop

65
In Snyder and Champness

Sntese de macromoleculas informativas

A replicao do DNA, transcrio e traduo so processos-chave e constituem alvos


especficos dos antibiticos.
O DNA copiado fielmente por polimerases de DNA, num processo denominado de
replicao.
A informao sobre o DNA transcrita para RNA por polimerases de RNA.
RNA eucaritico requer mais processamento para produzir mRNA maduro.
O mRNA traduzido nos ribossomas utilizando tRNA para traduzir o cdigo gentico em
sequncia de aminocidos.

Complementary videos
https://www.youtube.com/watch?v=R Q-SMCmWB1s
https://www.youtube.com/watch?v=fJ3pVJoJDv8
https://www.youtube.com/watch?v=K9hyg3HW50I
https://www.youtube.com/watch?v=h3b9ArupXZg
Review Questions:
1.What are the major morphologies of prokaryotes?
2. Describe a major chemical difference between membranes
of Bacteria and Archaea.
3.In a few sentences, indicate how the bacterial endospore
differs from the vegetative cell in structure, chemical
composition, and ability to resist extreme environmental
conditions
4.Describe the function of a bacterial flagellum.
5.Describe the central dogma of molecular biology

Vous aimerez peut-être aussi