MHENDSLN TARHES ve LEV

SORGL AYTEK
Dicle niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii rencisi

Matematik, fizik ve kimyann insann somut ihtiyalarn karlayacak bir eser

meydana getirmek zere sistemli bir dayanma iin uygulanmasdr mhendislik.
Daha geni anlamyla mhendislik teknikten ayrlr. nk mhendisliin amac
insann ihtiyalarn karlamaktr ve bu amaca varmak iin, Tanr vergisi yetenek-
lerle sonradan edinilmi bilgilerin birbirini tamamlayacak ekilde kullanlmasn
ngrr. Oysa teknik kendi zel fonksiyonunun dna karak kendi amalarn
aamaz. Gnmzde, sistem mhendislii ve biyonik gibi yeni mhendislik dalla-
rnn douu, uzmanlama eiliminin karsna kar. Bununla birlikte mhendislik
tarihinin nceden tasarlanm sistemlere dayanmad bir gerektir. Nitekim, bugnk
mhendislerin ncleri yalnz inaat almalarn ynetirlerdi. Bu ilk mhendis-
ler arasnda, basamakl Saggarah piramidinin ve evresindeki tesislerin yapmn
yneten, Firavun Zoserin babakan imhotep saylabilir. Msrda mhendislik
almalar yalnz piramit yapmna ynelmi deildi; M.. 2500 yllarnda, Uni
adl bir mhendisin, Nil nehrinde gemiler iin bir geit at, kaynaklardan -
renilmektedir. Askeri mhendislik ise ancak M.. 1000 yllarnda Asurda dodu.
Kale duvarlarnn tahkim edilmesi iin yeni teknikler ve ilk sava makinesi olan
koba, Asurlularn eseridir.
Yunanistanda fizik biliminin ilerlemesi ve teknik alanlara uygulanmas, mhen-
disliin gelimesine byk lde yardmc oldu. Yununllarn arkhitektonu,
gnmzn proje izen ve inaat yneten mhendis tipine olduka yaklar.
Arkhitekton, arazi lm, mekanik ve inaat bilgilerine sahipti. Yunanistann
nl arkhitekton, arazi lm, mekanik ve inaat bilgilerine sahipti. Yunanis-
tann nl arkhitektonlar arasnda, Mnesikles ve ktinos rnek verilebilir.

21
II. renci ye Kurultay Bildiriler Kitab

Kpr inaat da ilk defa Yunanistanda yapld (Samos). Miletoslu Hippoda-

mos, ehirciliin ncs saylabilir.
Arkhimedes, hidrostatii ve uygulamalarn, Eron ise arazi lmn ve galeri
planlarn gelitirdi. Romada, Cumhuriyet devrinin balangcnda inaat yne-
ticileri yoktu. Agrimensores, mensores ve viarum curatores arazi lmn ve
galeri planlarn gelitirdi. Romada, Cumhuriyet devrinin balangcnda inaat
yneticileri yoktu. Agrimensores, Mensures ve Viarum Curatores (arazi l-
leri, geometriciler ve yol inaatlar) dorudan doruya devlet brokrasisine
balydlar. Daha sonraki dnemde, ynetici nitelii tayan architetectusun
astronomi, tarih, hukuk, matematik ve felsefe bilmesi, teorik ve pratik bilgilere
ayn derecede sahip olmas gerekiyordu. Mhendislik tarihi bakmndan Roma
kltrnn nemi, yol, liman, su kemerleri ve galerilerin proje ve yapmlarna
dayanr. Bu devirlerden kalma eserlerden, Romallarn statik bilgilerinin ok
ileri olduu, buna karlk, hz faktrnn yer ald hidrodinamik ilkelerini
bilmedikleri anlalr.
Teknoloji 1100 ylna doru yeni bir gelime gsterdi: yeni su deirmenleri ve
yel deirmenleri yapld; deirmen ta, hzar ve ilk iplik makinesini altrmak
iin bu deirmenlerden yararlanld.
talyan rnesans, sanat mimar mhendis tipini yaratt. Mhendislikle ilgili
5000 sayfadan fazla not brakan Leonardo da Vincinin bu alanda zel bir yeri
vardr. Bu devirde metalrji ve hidrolikte ilerlemeler oldu, ayrca matbaaclk
geliti. Hidroliin ncs Hollanda olduu halde en byk hidrolik tesisler Fransa
ve talyada yapld. XVIII. yy., Fransz mhendislii iin nemli bir devredir:
1716da Corps des ponts et Chausses kurularak, mimar ve mhendis ayrm
yapld. Ayn devirde ngiliz mhendislii, Fransz mhendisliiyle baz nokta-
larda ortak, baz noktalarda farkl bir gelime gsterdi. ngilterede mimar, her
zaman inaat mhendisliinden ayrt edildi. ngiliz mhendislii, kpr kanal ve
su tesisleri yapm ile zellikle mekanik ve metalrji alanlarnda geliti.
Metalrji alannda XIX. yyn en nemli olay, Bessemer ve Thomasn elii
dntrme usulleri ile Siemens-Martin usul olarak bilinen dntrme usu-
lnn bulunmasdr. Fransada Gustave Eiffel yaplarda tayc sistem olarak
eliin kullanlmasna nclk etti. Eiffel kulesi an en nemli yaps oldu.
talyada Moncenisio da tneli (1852-1871) ile Sempione da tneli (1898-
1905), Msrda Svey kanal (1869), XIX yyn byk inaatlardr.
Avrupann teknik seviyesine erimek ve onu gemek iin iki yzyl abalayan

22
 Mhendisliin Tarihesi ve levi

Amerikan mhendislii, XIX. yydan itibaren gelimeye balad. S.S.C.B. m-

hendisliinin ve teknolojisinin gelimesi ve drts de, bu hzlanmann etkile-
rinden biridir. XIX. yyn banda ABDnin en byk teknik meselesi ulamd.
Bu yzden, mhendislik almalar, kprler, kanallar ve demiryollar stnde
younlat. Ulatrma aralarnda byk hz salamak amacyla, daha gl buhar
makineleri yaplmaya baland.
Amerikan mhendisliinin en renkli yn madenciliktir. Altna hcum maden
aratrmalarnn ilerlemesine ve iletme usullerinin gelimesine yol amtr:
Arizonada John Parke Channingin (1863-1942) abalaryla yzdrme meto-
du uygulamaya baland (1906). Petrole hcum, Kuzeybat Pennsylvania da
Titusville yaknnda balad. Petrolcln ncs 1859da ilk petrol sanayi
iletmesini gerekletiren Edwin Laurentine Drakedir.
XVIII. ve XIX. yylarda, eitli lkelerin bilginleri ( Galvani, Franklin,
Coloumb, Henry, Ampre ) elektroniin temel prensiplerini ve kanunlarn
buldular. Telekomnikasyon alannda ilk adm telgraf oldu: 24 mays 1844te
Morse, Baltimore ile Washington arasnda ilk nl mesajn iletti. 1851de ilk
telgraf hatt Calais ile Dover arasnda hizmete girdi.
talyan fizikisi Antonio Pacinotti, dner halkal elektrik makinesini gerek-
letirdi. 1869da Philadelphia sergisinde, Belikal elektrik mhendisi Gramme
bir doru akmreteci icat etti.
lk dinamolar galvanoplastide, daha sonra Davynin icat ettii arkl lamba da
kullanld. 1878de Edison icadndan sonra elektrikle aydnlanma yaygnlat.
Otomobilin sanayi alannda kullanlmas ulam tekniinde devrim yaratm, yol
yapmnda byk gelimeler olmutur.
XX. Teknoloji gitgide artan bir tempo ile geliti. Mhendislikte yeni teknikler
ve yeni alma alanlar dodu. Yaplarda imento, elik ve alminyum byk
lde kullanlmaya baland. Betonarme yaplar ald yrd. Motor sanayinde
iten yanmal motorlar, tepkili motorlar, buhar ve gaz trbinleri byk apta
geliti. 2. dnya savandan sonra, elektronik makine teknolojisi (otomasyonun
domasna yol at), petrokimya, havaclk, nkleer mhendislik, uzay alma-
lar ve atom mhendisliinde ok byk gelimeler oldu; plastik maddeler ve
radyo- televizyon yaygnlat. Bu ada mhendisliin en endie verici eilimi,
eitli dallara ayrlmas oldu. nk uzmanlama, birbirinden olduka farkl
makinelerin, teknik ve sistemlerin ortak fonksiyonlarn, temel prensip ve nite-
liklerini anlamay gletirir. eitli makineler sistemler arasnda ortak ilkeleri

23
II. renci ye Kurultay Bildiriler Kitab

bilmek ve koordine edebilmek iin 2. Dnya Savandan sonra yeni mhendislik

dallar dodu: sistem mhendislii, zellikle, olduka karmak retim meka-
nizmalaryla (enerji dnmleri, imalat safhalar) ilgilenir. Mesela, otomobil
yapm, veya bir metalrji tesisinin ileyiinde, eitli dallarda uzmanlam
mhendisler, tesisi kendi ynlerinden incelerler: kimya, dkmclk, makine,
elektronik, v.b. oysa sistem mhendisleri, giri ve k kapasitelerinin (miktar
olarak ), gerekli kontrollarn, i organizasyonlarn, gerekli programlamalarn,
gvenirlik derecesinin ve elde edilecek retim miktarnn belirlenmesiyle tesisi
bir btn olarak ele alrlar. Sistem mhendisi, mutlaka uzman olmak veya bir
makinenin ileyiini bilmek zorunda deildir; yalnz kendi teknikler arasndaki
banty, sistem kontrollerini ve analizlerini bilmesi gerekir.
Biyonik (biyoloji-elektronik) ise bambaka bir kavramdr. Biyonikin amac
mekanik, elektronik, akkanlar dinamiin yaratt biyolojik fonksiyonlar
incelemektir. Bu biyolojik fonksiyonlar arasnda zellikle sinir sistemiyle ilgili
olanlar veya hayat srelerini kontrol eden fonksiyonlar zerinde durulur.
Trkiyede Seluklular Anadoluya yerlemeye baladktan sonra bu topraklara
kendi geleneklerine uygun bir biim verdiler. Bu dnemlerde byk yaplarda
mhendislik grevlerini de mimarlar yapyordu. Garpllama hareketleriyle
birlikte Osmanl imparatorluunda Mhendishane-i Berri Hmayun, Mhen-
dishane-i Hendese-i Mlkiye mektebi, Mhendis Mektebi gibi mhendis ve
mimar yetitiren okullar ald.
Gemiten bugne uygarlklar boyunca ilerliini yitirmeyen ve ou zaman bilimsel,
teknolojik vb. konulara k tutan mhendislik sregelen zaman ierisinde grlyor
ki insanlarn bu alanlarndaki ihtiyalarna en uygun ekilde cevap olmaya alm
ve srekli gelien bir daldr. Mhendisliin ergonomik bir dal olmas vazgeilmez-
liinin bir sebebidir.
Ergonomi, insan almas esnasnda bilimsel olarak inceleyen bir bilimdir. Bir yan-
dan insann doal yeteneklerinin snrlarn geniletmeye alrken, dier yandan
nsan-Makine sistemlerinin performansn artrmay ama edinir. Bu artan ie ancak
retim elerinin optimum etkileimini salamakla elde edilir.
Uygarlk tarihi ile Mhendislik Bilimlerinin geliimi arasnda bir paralellik kurula-
bilir. ada bilimin, yaammzdaki uygulamalar ancak eitli alanlardaki uygula-
malar sonucu mmkn olmaktadr. Bylelikle nkleer silahlarn glgesinde olsa da
tm dnya yaam standard ykselmekte ve makineler sayesinde yaplan her trl
retim ve hizmet nitelik (kalite) ve nicelik ynnden belli ilerlemeler kaydetmektedir.

24
 Mhendisliin Tarihesi ve levi

nsan-makine sistemlerinin antropometrik verilere gre tasarlanmas, bu sistemlerin

emniyetlilii, kullancnn sal ve ileyite etkenlik asndan byk nem tar.
Birey ve toplum yaamn srdrmek ve hem de ilerleyebilmek iin birtakm etkinlik-
lerde (faaliyetlerde) bulunmak zorundadr. Bu tr etkinlikleri i olarak tanmlarsak
onu bilimsel olarak incelemenin ne derece nemli olduu kendiliinden ortaya kar.
Yaantmzn hemen safhasnda i yaptmza gre bu konuda ada bilimin ortaya
koyduu verilerden yararlanmak, zellikle lkemiz gibi hem kaynaklar kt ve hem
de onlar iyi deerlendirmeyen lkeler iin byk nem tamaktadr. Hatta bu konu
nemli olmaktan ziyade zorunluluktur.

25