Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Narracje w yciu
ISBN 978-83-7545-706-3
tom 29
Narracje w yciu
O grupie i o jednostce
SERIA
TOM 29
Komitet redakcyjny
Janusz W. Adamowski, Jerzy Bralczyk, Bogusawa Dobek-Ostrowska,
Micha Gajlewicz, Wodzimierz Gogoek, Rafa Habielski,
Marek Jabonowski przewodniczcy, Andrzej Kozie, Pawe Machcewicz,
Magorzata Marcjanik, Maciej Mrozowski, Jerzy Oldzki, Radosaw Pawelec,
Wiesaw Sonczyk, Wiesaw Wadyka
Narracje w yciu
O grupie i o jednostce
redakcja naukowa
Jacek Wasilewski
Instytut Dziennikarstwa
Uniwersytetu Warszawskiego
Warszawa 2016
Publikacja dofinansowana przez
Wydzia Dziennikarstwa iNauk Politycznych
Uniwersytetu Warszawskiego
Recenzenci
dr hab. Marian Pachecki, Uniwersytet SWPS
prof. dr hab. Robert Cielak, Uniwersytet Warszawski
Redakcja
Mateusz Babieno
Ludmia liwieska
Korekta
Ludmia liwieska
Grafika na okadce
wykorzystano zdjcie Game of Craps. Cincinnati, Ohio. Aug., 1908. Location: Cincinnati, Ohio / Photo
by Lewis W. Hine. Zdjcie pochodzi ze zbiorw: Library of Congress Prints and Photographs Division
Washington, D.C . 20540 USA (http://hdl.loc.gov/loc.pnp/pp.print)
Wydawca
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR
03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44
tel./fax (22) 870 03 60
e-mail: oficyna@aspra.pl
www.aspra.pl
Skad iamanie
OFI
ISBN 978-83-7545-706-3
CZ I. Narracje wmediach
Margaret Amaka Ohia
Narracje medialne oinnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Tomasz Piekot
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy
Europejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem
zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Adam Skibiski
Narracje iautonarracje tosamoci: kodowanie siebie-jako-innego . . . 161
Katarzyna Wasilewska
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
6
Opowie wstpna
od redakcji
W aciwie caa humanistyka zasadza si na opowieciach oroli czo-
wieka wwiecie ijego relacjach zinnymi. Kada koncepcja filozofii
spoecznej zakada, e czowiek ma jakie waciwoci znatury bd kultu-
ry, ma jakie yciowe cele, ktre stara si osign. Przy okazji natrafia na
trudnoci (np. zwodzenie na pokuszenie), ktre powinien by wstanie prze-
zwyciy. Niektre teorie, jak egzystencjalizm, stawiaj te cele niejasno,
inne, jak marksizm, widz je wprawach historii skierowanych ku emancy-
pacji bohatera zbiorowego; zawsze moe oprcz antyhumanistycznej teorii
ewolucji istnienie ludzkie ma jaki wektor.
Wszystkie te koncepcje to maszyny sensu. Wswoim podstawowym hu-
manistycznym wymiarze narracja dotyczy poczucia sensu wanie. Wie
nam wyselekcjonowane epizody wprzyczynowo-skutkow cao. Ponad-
to nadaje punkt widzenia, ktry sprawia, e wramach pewnych konwen-
cji rozmaitym postaciom przypisywane s automatycznie zgry okrelone
cechy. Wnarracji bajkowej wilk jest zy. Wnarracji ekologicznej wilk jest
dobry.
Niemal kada dziedzina humanistyki miaa ambicj stworzy wasn de-
finicj narracji. Gdzie na styku kulturoznawstwa (strukturalizmu) ipsycho-
logii udao si wypracowa przynajmniej podstawowe elementy narracji,
czyli takiego zorganizowania dyskursu, ktry wydarza si wczasie idotyczy
dziaa wczasie konkretnego bohatera. Bohater w powinien mie cel, do
ktrego dy, aperypetie historii, czyli wydarzenia wczasie, s prbami
pokonywania tych przeszkd. Aby historia bya prawdopodobna, bohater
musi mie jak zrozumia motywacj przynalen jego roli spoecznej
(np. matka dziaa dla dobra dziecka), jego stanowi wewntrznemu (to mi-
o pcha bohatera do zdobycia serca wybranki), odczuwanym rozkazom
zewntrznym (wodza, Boga lub ojczyzny) itp.
Kada opowie da si skrci do takiego niezbdnego minimum iowo
minimum gwarantuje, e moemy mwi oopowieci, anie po prostu
oopisie stanu, okatalogu czy tabeli.
7
Opowie wstpna od redakcji
Spotkanie badaczy
Publikacja niniejszej ksiki zostaa poprzedzona spotkaniem badaczy spe-
cjalizujcych si wrnych dziedzinach. Dyskusje toczone wok metodo-
logii byy burzliwe; paday wzajemne zarzuty, e tak nie mona, e to
bajanie, e sens tkwi nie wliczbach, awemocjach. Ot jak si okazuje,
nie tylko tak mona, ale czasem itrzeba. Wmiar upywu czasu dyskutanci
zauwaali coraz wicej punktw wsplnych, anawet inspirujcych zpunk-
tu widzenia swojej dziedziny. Zdanie nie zgadzam si ztym, ale to intere-
sujce pojawiao si coraz czciej.
Cho interdyscyplinarno oznacza niespjno metodologiczn za-
rwno wkryteriach dochodzenia do wnioskw, statusie tych wnioskw
jak iformy samego prowadzenia wywodu, to jednak, wiadomi ograni-
cze zwizanych zzasadami formalnymi tworzenia artykuw zrozma-
itych dziedzin, uznalimy za stosowne zestawi teksty bardzo rne: po
to, by poprzez twrcze oddalenie mona byo odkry jaki niezagospo-
darowany skrawek ziemi na wasnym poletku. Zlotu ptaka te poletka
maj si wzamierzeniu skada jak figury na obrazach Mondriana. Czy-
telnikowi oferuje si wic lektur tekstw zarwno teoretycznych, jak
ipraktycznych, dotyczcych konkretnych medialnych przekazw. Wra-
mach niniejszego zbioru do rk czytelnika trafiaj m.in.: tekst krytyczno-
literacki, analiza korpusw tekstw, semiotyczne badanie obrazu, analiza
fenomenologiczna. Zwizane s one zdziedzinami nauki, takimi jak: kry-
tyka artystyczna, teoria poznania, psychologia, jzykoznawstwo, kultu-
roznawstwo, krytyczna analiza dyskursu, marketing polityczny, prawo
oraz retoryka.
8
Opowie wstpna od redakcji
Po co to wszystko?
Jakie mog by praktyczne korzyci ztakiego zestawienia? By posuy
si przykadem, mona powiedzie, e zdefiniowanie relacji narracji do
instrumentarium jzykoznawczego ma konsekwencje dla prawa (ocena
statusu gatunkowego wypowiedzi np. satyrycznych, publicystycznych
czy informacyjnych). Analizy praktyczne dotyczce innego mog posu-
y regulatorom dyskursu dziennikarskiego, aanalizy retoryczne narracji
reklamowych mog nie konkretne korzyci dla urzdnikw prbuj-
cych projektowa komunikacj swoich dziaa bd zleca j agencjom.
Warto zauway, e teksty jzykoznawcze dotycz zjawisk psychologicz-
nych (schematw poznawczych, obrazw wumyle), ateksty psychologicz-
ne manifestacji jzykowych. Zestawienie psychologii zjzykoznawstwem
moe inspirowa do bada obejmujcych szerszy horyzont ni dajcy si
zauway przez wskie okno jednej dziedziny.
Tyle, jeli chodzi oodpowied na pytanie, po co powstaa niniejsza ksi-
ka. Pora przej do bardziej osobistych refleksji.
Zczym nie zgadzam si jako redaktor? Oczywicie zwikszoci wnio-
skw, zich statusem, zupraszczajcym ujciem, ze wszystkim, co jest spoza
mojej dziedziny nauki lub urga przyjtym wniej kryteriom naukowego
poznania. Ale pamitajc, e narracje to maszyny sensu, chtnie pochyl
si, by zinnego poziomu zobaczy, wjaki sposb buduj now perspek-
tyw.
Jak to czyta?
Na koniec dwa sowa na temat zorganizowania ksiki. Mamy do czynie-
nia zczterema kategoriami tekstw: ztymi, ktrych tematem s przekazy
medialne; ztymi, ktre mwi ostrategiach narracyjnych bd funkcjo-
nowaniu narracji wokrelonej dziedzinie: wprawie, wrbiarstwie, tacu
czy marketingu politycznym. Do kolejnej grupy zaliczono teksty zwizane
ztosamoci czowieka jeden otym, wjaki sposb tosamo jest moli-
wa, drugi otym, jak przejawia si ona wcodziennym yciu przyszej mat-
ki. Ostatnia cz dotyczy zalenoci midzy narracj widzian jako przed-
miot bada literaturoznawcw, psychologw ijzykoznawcw. Zwaszcza
wostatnim tekcie znajdzie czytelnik przegld uj samej narracji, pomocny
wusystematyzowaniu jej definicji konstruowanych zrnych perspektyw.
Na pocztku ksiki mogoby to by demotywujce.
Wczci omediach umieszczone zostay teksty odyskursie rasistowskim,
informowaniu oFunduszach Europejskich ioemeryturach.
9
Opowie wstpna od redakcji
10
Opowie wstpna od redakcji
11
Opowie wstpna od redakcji
12
Opowie wstpna od redakcji
Jacek Wasilewski
13
CZ I
Narracje wmediach
Narracje medialne
oinnym
Margaret Amaka Ohia
Wstp
17
Margaret Amaka Ohia
18
Narracje medialne oinnym
1Moemy mie wtedy do czynienia ztzw. rasizmem elit (van Dijk 1993). Typowym przykadem ra-
sizmu elit akademickich jest uznawanie perspektywy przedstawicieli mniejszoci etnicznych za mniej
rzetelnej. Przejawia si to m.in. zarzucaniem im niekompetencji spowodowanej ich zaangaowaniem
opartym na dowiadczeniu danego zjawiska (tak jak wprzypadku rasizmu iautorki tej pracy) lub
identyfikacji zofiarami dyskryminacji.
19
Margaret Amaka Ohia
2 Celowo jako rdo tekstu Simone Mole czy Szymon Moleke? podano forum GW, anie adres
internetowy bloga. Autork interesuje bowiem proces przenikania si znacze wnarracjach oinnym
na przestrzeni dyskursw ideologicznie przeciwstawnych (konserwatyzm Rzeczpospolitej ispoecz-
ny liberalizm GW) ito wanie aktualny kontekst funkcjonowania tekstu, praktyka wpisania go
wokrelon wsplnot dyskursywn (aniekoniecznie jego pierwotne rdo, jak wprzypadku notki
blogowej) stanowi nadrzdn kategori analityczn.
20
Narracje medialne oinnym
Tekst A Tekst B
Rzeczpospolita, 09.01.2007 Forum.gazeta.pl, 25.09.2008
Prosz zrozumie: widzimy czowieka wy-
ksztaconego, noszcego dobry kra-
wat, biegle mwicego po angielsku.
Naiwnie zaczynamy domniemywa, e
myli tak samo jak my. Jakby by Eu-
ropejczykiem, tylko czarnym mwi
prof. Ryszard Vorbrich zpoznaskiego
UAM, najwybitniejszy polski znaw-
ca Kamerunu. - Atak naprawd ten
czowiek moe rozmawia oSzekspirze
wtych kategoriach co my, tymczasem
jego pogldy na najwaniejsze ycio-
we kwestie rni si fundamental-
nie. (6) Specjalici od kultur krajw afryka-
(3) Po zatrzymaniu Mola wrodowisku skich przyznaj, e wiatopogldy Polakw
afrykanistw zapanowaa konsternacja. imieszkacw Afryki s kracowo rne.
Wiele osb osobicie znao Simona, spo- (7) Nawet wrd elit s tam rozpowszech-
tykao si znim na rozmaitych panelach nione miertelnie niebezpieczne praktyki
albo utrzymywao stosunki towarzyskie. magiczne.
Wanie to rodowisko jednak bez trudu (8) Take wiara wwyleczenie si zAIDS
uwierzyo wzarzuty. przez seks zinnymi osobami!
(4) - Nie wiemy, co siedzi wgowie Simona. (9) Czy t idiotyczn wiar naley tumaczy
Rnice kulturowe s tak istotne mwi zachowanie Simona Moleke Nije?
enigmatycznie jedna zwarszawskich afry-
kanistek, przyznajc, e znajomi naukowcy
formuuj ju wzwizku zprzypadkiem
Simona najdziksze hipotezy. Zgadza si
onich mwi pod warunkiem zachowania
anonimowoci. Wrd Afrykanw rozpo-
wszechnione s szamaskie praktyki pole-
gajce na leczeniu si zAIDS przez seks,
przez oddawanie go innej osobie.
(5) - Nigdy nie naley lekceway magii,
jeli mwimy ozachowaniach Kameruczy-
ka. Wiara wmagi jest powszechna nawet
wrd elit przyznaje prof. Vorbrich.
Tabela 1. Zestawienie tekstw zdziennika Rzeczpospolita iportalu Fo-
rum.gazeta.pl
21
Margaret Amaka Ohia
22
Narracje medialne oinnym
23
Margaret Amaka Ohia
24
Narracje medialne oinnym
25
Margaret Amaka Ohia
depersonalizacja bohatera,
szkatukowe ujawnianie punktu widzenia,
presupozycje postkolonialne.
26
Narracje medialne oinnym
Tekst C
Co najmniej 18 (jeszcze ywych) trupw. Polek, ktre za swoj tolerancj iza-
ufanie zapac wkrtce swoim modym yciem. Zaraone miertelnym wiru-
sem HIV przez Antyfaszyst Roku 2003, czarnoskrego imigranta Simona Mola.
Gdyby nie to, e szczep wirusa HIV, wywoujcy mierteln chorob AIDS, kt-
rym zaraa afrykaski inteligent, niezwykle szybko niszczy organizm, mier
zebraaby jeszcze bardziej obfite niwo.
27
Margaret Amaka Ohia
28
Narracje medialne oinnym
Tekst B Tekst D
Specjalici od kultur krajw afryka- Dlaczego Wiesaw S. wiadomie naraa swoj
skich przyznaj, e wiatopogldy partnerk na zaraenie wirusem HIV? Takie
Polakw imieszkacw Afryki s zachowanie moe wiadczy og b o k i e j p a -
kracowo rne. Nawet wrd elit t o l o g i i . Naleaoby dokadnie si dowiedzie,
s tam rozpowszechnione miertel- co si zdarzyo wjego yciu. Moe chcia si
nie niebezpieczne praktyki magiczne. zemci za d o z n a n e u r a z y p s y c h i c z n e
Take wiara wwyleczenie si zAIDS albo jest p o z b a w i o n y w y o b r a n i ? za-
przez seks zinnymi osobami! Czy t stanawia si Marcin Drewniak zkrakowskiego
zupenie idiotyczn wiar naley tu- Centrum Profilaktyki iEdukacji Spoecznej Para-
maczy zachowanie Simona Moleke sol. Jego yciorys sugeruje o d c h y l e n i a o d
Njie? n o r m s p o e c z n y c h , wynikajcych zbdw
wychowania lub zo s o b o w o c i p s y c h o -
p a t y c z n e j . Wida, e nie czuje sensu norm
moralnych iycia spoecznego. Interesuje go
tylko wasny los - dodaje prof. Zbigniew Ncki,
psycholog zUniwersytetu Jagielloskiego. - To
jest wielki problem naszego spoeczestwa: jak
chroni si przed takimi p s y c h o p a t a m i .
Tabela 3. Zestawienie tekstw (B) i(D) wtecie komutatywnym
29
Margaret Amaka Ohia
7 Niech orzekania oczym wprost zwizana jest wtym przypadku zpolityczn poprawnoci. Van
Dijk podkrela, e dopki rasistowskie uprzedzenia s zaprzeczane (czyli wyraane wramach politycz-
nej poprawnoci), nie ma potrzeby podejmowania oficjalnych dziaa, aby im zapobiega (np. poprzez
zaostrzenie prawa czy tworzenie instytucji zwalczajcych nowy rasizm). Aponiewa we wspczesnych
spoeczestwach demokratycznych ideologi rasistowsk przypisuje si dyskursowi skrajnie prawico-
wemu, grupa dominujca podtrzymuje swj nierasistowski (pozytywny) wizerunek poprzez niebezpo-
rednie praktyki dyskursywne (1993).
8 Mona by tutaj mwi ozastosowaniu strategii pozornego dylematu lub moralnego szantau,
polegajcej na przedstawieniu faktw niepoprawnych politycznie (tu: negatywnej, cho naukowej
wiedzy oAfryce) mijajcych si zprzyjtymi normami tolerancji iwyraeniu tych faktw (araczej
opinii) tak, jakby byy ujawnione pod wpywem czyjego nakaniania (van Dijk 1993: 185). Jest to
jeden zprzejaww kreowania pozytywnego wizerunku nas samych, kryjcego si pod powierzchni
ideologii daltonizmu rasowego.
30
Narracje medialne oinnym
31
Margaret Amaka Ohia
32
Narracje medialne oinnym
Tekst E
Szukaj ofiar zwyrodnialca
wiadomie zaraa kobiety wirusem HIV
Ten potwr na zdjciu to Wiesaw Sz. (47 l.) zGiycka. Od 18 lat jest nosicielem
zabjczego wirusa HIV. Nie przeszkadzao mu to jednak uprawia seksu znie-
wiadomymi olbrzymiego zagroenia kobietami. Ile niewinnych ofiar pado
ofiar tego zboczeca? Na razie wiadomo tylko o15-letniej Natalii G., ale policja
obawia si, e mogo by ich wicej.
(SE, 04.11.2008)
33
Margaret Amaka Ohia
34
Narracje medialne oinnym
35
Margaret Amaka Ohia
36
Narracje medialne oinnym
10 Mona by tutaj nawet mwi opojawianiu si tzw. zjawiska paniki moralnej, czyli rozprzestrze-
niania si niepokoju spoecznego spowodowanego naruszeniem porzdku spoecznego, wsplnych
wartoci. Jej centraln osi jest kategoria tabu (wicej otym zob. Cohen 2001).
11 Wasilewski twierdzi, e tabloid jest widowiskiem, awidowisko trudno ocenia pod ktem rzetel-
noci. Funkcj tabloidu jest rozrywkowe co prawda, ale jednak podtrzymanie wsplnoty, anie prze-
kazywanie klasycznej informacji. Prawdziwo informacji jak wmicie nie ma zasadniczo znaczenia
(Wasilewski 2012: 143).
37
Margaret Amaka Ohia
zowani jako inni. To inny jest kryminalist, inny jest brudny iniezadbany,
inny jest przyczyn naszych problemw ichorb. Inny nie powinien mie
dostpu do naszych dbr materialnych publicznych, powinien by odizolo-
wany od naszej, cywilizowanej kultury.
Wnioski
Dokonana powyej analiza miaa na celu ujawnienie jednego zdominuj-
cych mechanizmw konstruowania narracji obohaterach wydarze medial-
nych wdyskursie oinnym. Wrd mechanizmw tych szczeglne miejsce
zajmuj: neutralizacja negatywnych cech innego (to, e inny dziaa wtaki
sposb nikogo nie dziwi, poniewa to oni maj AIDS, oni maj zwikszony
popd seksualny itd.), atrybucja wewntrzna (ich zachowanie jest wrodzo-
ne, przestpstwo maj we krwi) oraz zwizana ztym demonizacja innego,
ktry jest potencjalnym rdem zagroenia, np. dla naszej tosamoci gru-
powej wynikajcej ze wsplnoty norm iwartoci.
Wartykule tym prbowaam pokaza uniwersalno przepywowoci
znacze wprzestrzeni publicznej utworzonej m.in. ztekstw pochodzcych
ze rde medialnych oodmiennych profilach ideologicznych. Przepywo-
wo ta jest wjakim sensie waciwoci wspczesnego nietotalitarnego,
nieocenzurowanego dyskursu medialnego. We wspczesnych mediach za-
uway mona wyran tendencj do przenikania znacze pomidzy r-
nymi kontekstami medialnymi. Istotny jest fakt, e wraz ze znaczeniami
isensami globalnymi tekstw wdruj rwnie lokalne strategie jzyko-
we inarracyjne. Wanalizowanych fragmentach mechanizmy jzykowe na
poziomie tekstu nie zmieniy si znaczco, zostay jedynie zmodyfikowane
idostosowane do typu odbiorcy (por. sownictwo wartociujce wtekcie C ).
Kluczowe zmiany dokonay si na poziomie operacji na strukturach global-
nych (kryptocytat, rekontekstualizacja iselekcja na podstawie poprawnoci
politycznej GW). Uywane wnarracjach struktury globalne s gwnym
nonikiem wartoci ideologicznych, schematw poznawczych ipraktyk re-
prezentacyjnych. Ito wanie na tym poziomie ujawnia si tendencja do
przepywania komunikowanych sensw kr one nie tylko na poziomie
jzyka, ale przede wszystkim na poziomie ideologii, przekona ipostaw.
Niebezpieczestwo polega wic na przenoszeniu mechanizmw wynikaj-
cych znacechowania ideologicznego jednego kontekstu ipowielania go
wkontekcie ozupenie przeciwstawnej orientacji politycznej (nawet jeli
formalnie zosta zmodyfikowany).
Inn waciwoci wspczesnych mediw, podobnie jak caej wspcze-
snej komunikacji masowej, jest zanik podmiotowego autora tekstu, atake
38
Narracje medialne oinnym
Bibliografia
Cohen S., (1980) Folk devils and moral panics: The creation of the mods and
rockers, Oxford.
Cole J., (2005) The new racism in Europe: ASicilian ethnography (Cambridge
Studies in Social and Cultural Anthropology), Cambridge.
Dijk T.A. van, (1987) Communicating racism. Ethnic prejudice in thought and
talk, Newbury Park, CA.
Dijk T.A. van, (1991) Racism and the press, London.
Dijk T.A. van, (1993) Elite discourse and racism, Newbury Park, CA.
Dijk T.A. van, (2000) New(s) racism: Adiscourse analytical approach,
[w:] S. Cottle (red.), Ethnic minorities and the media, BuckinghamPhi-
ladelphia.
Dijk T.A. van, (2004) Racist discourse, [w:] E. Cashmore (red.), Routledge
encyclopedia of race and ethnic studies, London.
39
Margaret Amaka Ohia
Dijk T.A. van, (2011) Discourse Analysis of Racism, [w:] Stanfield J. (red.),
Rethinking race and ethnicity in research methods, Walnut Creek.
Doane A.W., Bonilla-Silva E., (2003) White out: The continuing significance
of racism, New YorkLondon.
Essed P., (1991) Understanding everyday racism: An interdisciplinary theory,
Newbury Park, CA.
Fiske J., (1987) Television culture, London.
Hosravinik M., (2008) Jiwani Y., Richardson J.E., (2011) British newspapers
and the representation of refugees, asylum seekers and immigrants be-
tween 1996 and 2006, Centre for Language in Social Life, Lancaster.
Jiwani Y., Richarsdson J.E., (2011) Discourse, ethnicity and racism, [w:] T. van
Dijk (red.), Discourse studies (2nd edition), London.
Leduff K.M., Cecala R., (2012) From the Water Cooler to the World Wide
Web: Race and audience commentary on news stories on-line, [w:]
C.P. Campbell iin. (red.), Race and news: Critical perspectives, Nowy
Jork.
Majewska M., (2005) Akty deprecjonujce siebie iinnych. Studium pragma-
lingwistyczne, Krakw.
Manovich L., (2006) Jzyk nowych mediw, Warszawa.
Manovich L., (2008) Praktyka (medialnego) ycia codziennego, Kultura
Popularna, nr 4 (22).
Piekot T., (2006) Dyskurs polskich wiadomoci prasowych, Krakw.
Reisigl M., Wodak R., (2001) Discourse and discrimination: Rhetorics of ra-
cism and antisemitism, London.
Romm N., (2010) New racism: Revisiting researcher accountabilities, Sprin-
ger Science & Business Media, LondonNew York.
Trzebiski J., (2002) Narracja jako sposb rozumienia wiata, [w:] B. Owcza-
rek, Z. Mitosek, W. Grajewski, (red.) Praktyki opowiadania, Krakw.
Wasilewski J., (2012) Opowieci oPolsce. Retoryka narracji, Warszawa.
Wodak R., Krzyanowski M. (red.), (2011) Jakociowa analiza dyskursu
wnaukach spoecznych, Warszawa.
SUMMARY
The Other in media narratives
The author analyzes media coverage of the case of the man intentionally
passing on the HIV virus. The focus of the article is the phenomenon of
re-contextualization as practice which allows for the widest perspective,
while the methodology chosen is critical discourse analysis. Adopting such
40
Narracje medialne oinnym
Wstp
44
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
marka
prototypowa
trudne marki
trudne marki (nie-produkty)
(produkty TABU)
45
Tomasz Piekot
IDEA PRZEWODNIA
(jednozadaniowy opis tosamoci marki)
Dominujcy
Dominujcy
komunikat 1
komunikat 5
46
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
47
Tomasz Piekot
48
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
Trsansformacja 1989
PRZESZO MY PRZYSZO
49
Tomasz Piekot
50
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
51
Tomasz Piekot
52
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
rdo: demotywatory.pl.
3Wskad korpusu weszy materiay udostpnione przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wra-
mach projektu Jzyk tekstw oFunduszach Europejskich (2010) oraz materiay zbierane samodzielnie
przez autora iMarcina Popraw.
53
Tomasz Piekot
TWRCZE NAPICIA
Tosamo marki FE
NAPD TWRCZYCH
PRZEMIAN
Prasa oglnopolska
Prasa doradztwa
rolniczego
Metodyka badawcza
Obraz marki wnajwikszym stopniu ksztatuje jej globalna narracja, rozu-
miana tu jako powtarzajcy si wwielu tekstach schemat fabularny zlo-
4Wskad korpusu weszy cykle artykuw oFE zwielu regionw imiast Polski, np. cykl lskie
= Europejskie zDziennika Zachodniego czy cykl Tu jest Europa zwydawnictw Stowarzyszenia Gazet
Lokalnych, m.in. zGazety Kodzkiej, Gazety Noworudzkiej, Kuriera Gmin, Nowej Gazety Trzeb-
nickiej, Nowin Jeleniogrskich itp. Osobno trzeba wspomnie oprasie poradnikowej dla rolnikw
wydawanej przez polskie Orodki Doradztwa Rolniczego.
54
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
55
Tomasz Piekot
Inn wizj przeszoci zawiera subrama wraca dawny blask, ktra na-
wizuje do mitu zotego wieku iimplikuje przeszkod wpostaci okresu
PRL, np.:
56
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
57
Tomasz Piekot
58
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
59
Tomasz Piekot
60
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
61
Tomasz Piekot
62
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
Stosujc cik, odchody stae oraz mocz zmieszane ze som tworz obornik.
Prawidowo skadowany istosowany nie stanowi on zagroenia dla rodowi-
ska. Tradycyjne systemy cikowe s jednak bardzo pracochonne. Wymagaj
bowiem dla utrzymania naleytej czystoci, codziennego usuwania odchodw
ipodcielania.
Nowe rytuay
Motorem dziaa zespou ludowego ikoa gospody jest H. F., ktra opraco-
waa w2010 roku projekt do PO KL Dziaanie 7.3 pt. Sorbin taczy, piewa
igotuje, aprzy tym si integruje.
Konkluzje
Storytelling jest obecnie jedn zlepszych metod komunikowania tosamo-
ci marki. Dzieje si tak, poniewa opowiadanie historii jest najstarszym,
aprzez to najbardziej zakorzenionym wpamici zbiorowej mechanizmem
dystrybuowania wiedzy iemocji (Escalas 2004). Strategiczne kontrolowanie
opowieci, jak ma to miejsce wbrandingu, jest zjawiskiem nowym ijed-
noczenie trudnym. Rzecz komplikuje si jeszcze bardziej, gdy marka nie re-
prezentuje kategorii prototypowej czyli nie jest fizycznym produktem do
uycia przez bohatera opowieci (konsumenta) wfunkcji rekwizytu, kiedy
bohater ma pokona jak przeszkod iosign cel (zmian statusu, pozio-
mu ycia itp.). Atak dzieje si wprzypadku trudnych marek, czyli zjawisk,
ktre jak fundusze europejskie nie maj produktowej ikonsumpcyjnej
natury, poniewa nale do sfery idei, anawet ideologii.
Na czym dokadnie polega trudno wkomunikowaniu nieprototypo-
wych marek zpogranicza ekonomii ipolityki?
1. Komunikowanie marki wsferze polityki zarwno wwarstwie odbior-
czej, jak inadawczej moe odbywa si wskrypcie propagandy zjawiska
prototypowego dla polityki. Ztego powodu wanie komunikowanie suk-
cesu Funduszy Europejskich przypomina chwilami jzyk propagandy okre-
su Gierka (na nawet narracje socrealistyczne).
2. Trudnej marce ze wzgldu na jej abstrakcyjno trudniej tworzy
wwiadomoci spoecznej wyrane narracyjne obrazy zaktorami uywaj-
cymi marek wroli rekwizytw. Mwic wprost trudno byoby pokazy-
wa czy opisywa beneficjentw FE korzystajcych zfunduszy jako takich,
anawet zich fizycznych efektw (teksty prasowe powstaj zwykle przez
dopuszczeniem inwestycji do uycia).
63
Tomasz Piekot
Bibliografia
Escalas J.E., (2004) Narrative processing: building consumer connections to
brands, Journal of Consumer Psychology, Vol. 14, Iss. 1-2.
Hajdas M., (2010) Dobrze opowiedziana marka, Marketing wPraktyce,
nr 9.
Piekot T., (2007) Obraz wiata wpolskich wiadomociach dziennikarskich
propozycja metody rekonstrukcji, [w:] Kreowanie wiatw wjzyku me-
diw, P. Nowak, R. Tokarski (red.), Lublin.
Piekot T., Poprawa M., (2011) Nowy jzyk wadzy sprawozdanie zbada
tekstw oFunduszach Europejskich, [w:] A. Filipczak-Biakowska (red.),
Dyskursy komunikacji medialnej. Poznawa. Tworzy. Komunikowa,
d.
Woodside A.G., (2010) Brand-consumer storytelling theory and research: In-
troduction, Psychology & Marketing, Vol. 27/6.
SUMMARY
Difficult brands and their (difficult) narratives. European Funds
case study
The author of the article focuses on the problematic case of constructing
media narratives about the European Funds. He emphasizes the fact
that Polish authorities decided to use marketing tools in communication
concerning the EU funds. More precisely, according to the analysis of the
documents curricular for the discourse about dotation and the discourse
praxis, the strategies and tools used came from branding industry. The
author poses the question if authorities (the state) can communicate
brand identity as consistently and precisely as commercial organizations.
The fundamental methodology used by the author was brand narrative
64
Trudne marki iich (trudne) narracje. Przypadek Funduszy Europejskich
Kontekst badania
Polki w2014 roku nabyway uprawnienia emerytalne wwieku szedziesiciu
lat, amczyni pi lat pniej. Takie zrnicowanie jest sprzeczne zkonstytu-
cyjn zasad rwnoci wobec prawa irwnoci pci oraz niekorzystne dla ko-
biet ze wzgldu na wysoko ewentualnej emerytury. Mimo to postulat zrw-
nania wieku emerytalnego nie mia poparcia spoecznego wreformie w1999
roku. Wbadaniu CBOS z2010 roku przeciwnikami tego rozwizania byo nie-
mal trzy czwarte dorosych Polakw (74proc.), azwolennikami 20 proc.1 Naj-
1 Badanie pt. Aktualne problemy iwydarzenia (nr 237 przeprowadzone przez CBOS wdniach 410
lutego 2010 r. na liczcej 1021 osb reprezentatywnej prbie losowej dorosych Polakw. Zob. tak-
e komunikat CBOS Oceny proponowanych zmian wsystemie emerytalnym, marzec 2010, oprac. B.
Roguska. Sprzeciw wobec ujednolicania wieku emerytalnego kobiet imczyzn przewaa we wszyst-
kich analizowanych grupach spoeczno-demograficznych. Co ciekawe, propozycja zrwnania wieku
emerytalnego obu pci budzi opr samych zainteresowanych, kobiet (81 proc.) czciej ni mczyzn
67
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
wiksz aprobat postulat cieszy si wrd wacicieli firm, cho itak nie bya
to wikszo. Argumentem przeciw zrwnaniu wieku byo wiksze obcie-
nie kobiet wdomu oraz bycie potrzebnym rodzinie, atake to, e kobiety s
sabsze fizycznie (cho duej yj iduej pobieraj emerytur). Nie s to jed-
nak dane jako szczeglnie odbiegajce od podobnych do Polski krajw (patrz:
tabela poniej2). Postulat niszego wieku emerytalnego dla kobiet zuwagi na
powicenie sferze domowej ma zwizek zpoziomem wyksztacenia, atake
fizycznym charakterem wykonywanej pracy. Wmarcu 2012 wedug badania
CBOS a 84 proc. Polakw byo przeciwnych podniesieniu wieku emerytal-
nego mczyzn do szedziesiciu siedmiu lat, aprzeciw podwyszeniu wieku
emerytalnego kobiet do szedziesiciu siedmiu lat byo 91 proc.3
(67 proc.). Stosunkowo bardziej przychylnie reaguj na ni ludzie modzi (29 proc. wwieku 1824 lata),
mieszkacy najwikszych miast (31 proc.) oraz osoby najlepiej wyksztacone (28 proc. zwyszym wy-
ksztaceniem) isytuowane (36 proc. badanych omiesicznych dochodach per capita powyej 1500z).
Zdecydowanie najczciej postulat zrwnania wieku emerytalnego kobiet imczyzn przyjmuj zapro-
bat waciciele firm (46 proc.) (CBOS BS / 49/2010).
2http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_378_en.pdf, s. 64 (odczyt: 01.05.2015).
3 http://www.forbes.pl/artykuly/sekcje/Wydarzenia/84-proc--polakow-przeciw-pozniejszej-
emeryturze,25418,1 (odczyt: 21.09.2014).
68
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
69
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
Rzdowa kampania
Chcc ratowa si przed krachem systemu emerytalnego, rzd postanowi
przeprowadzi reform. Przeprowadzono badania, wktrych ponad 70 proc.
respondentw opowiedziao si za organizacj kampanii informacyjnej po-
wiconej zmianom wemeryturach. Majc wic spoeczn legitymizacj,
Ministerstwo Rodziny, Pracy iPolityki Spoecznej mogo zorganizowa
kampani informujc oplanowanej reformie wrnych rdach: wte-
lewizji, internecie lub wrozmowie zkonsultantem. Kampania zakadaa
kilka etapw. Na pocztek zostaa uruchomiona strona internetowa emery-
tura.gov.pl oraz przygotowane zostay telewizyjne spoty8. Kampania mia-
a trwa dwa tygodnie, jej celem byo przekonanie do koniecznoci zmian
izachcenie do korzystania ze strony internetowej. Koszt kampanii szacuje
si na okoo 3 mln zotych.
Zostawmy na boku spraw strony internetowej, wyraajc tylko opini,
e nie bya zorganizowana pod uytkownika; ogldajc stron mona za-
uway, e podzia nie prowadzi od znanego do nieznanego, azbadanie
indeksu mglistoci uytego na niej jzyka wskazuje na wykluczenie mniej
wyksztaconych odbiorcw. Poniszy zrzut zekranu prowadzi do wniosku,
ze strona organizowana bya zperspektywy pracujcych nad ustaw irzutu
oglnego na system, anie konsekwencji ikorzyci dla konkretnego odbior-
cy (dotyczy go ostatni punkt: Wiek emerytalny. Sprawd, kiedy przejdziesz
na emerytur).
8 http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,11515701,Rzad_informuje_o_emeryturach__Infolinia__czaty__te-
lewizyjne.html#ixzz3CFZpEXIm (odczyt: 21.09.2014).
70
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
Metodologia
Wbadaniu spotw zastosowano metody empiryczne, zbierajce dane bio-
metryczne (rozkad uwagi wzrokowej oraz poziom reakcji emocjonalnych),
dane deklaratywne pochodzce zpogbionych wywiadw indywidual-
nych oraz dane jakociowe, czyli analiz narracyjno-jzykow isemiotycz-
9 http://gospodarka.dziennik.pl/emerytury-i-ofe/artykuly/388150,michal-boni-o-rzadowym-spocie-
szczegolne-uprawnienia-o-reformie-emerytalnej.html (odczyt: 21.09.2014).
71
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
n analiz obrazu. Dziki analizie emocji mona byo sprawdzi, jaki wzr
emocjonalny powstaje urespondentw wreakcji na cao iczci audio-
wizualnego przekazu. Analiza rozkadu uwagi wzrokowej pozwolia spraw-
dzi, jakie elementy wizualne przycigaj uwag imaj wpyw na odczu-
wane emocje.
Cz empiryczna
Cele badania
Gwnym celem badania byo sprawdzenie, czy oddziaywanie reklam
dotyczcych reformy emerytalnej jest pozytywne wtym przypadku, czy
wywouje pozytywne emocje wodpowiedzi na argumenty iwyjanienia.
Wtoku badania zostay sprawdzone podstawowe wskaniki, takie jak rozu-
mienie reklam, ich perswazyjno, potencja do zmiany postaw wzgldem
reformy emerytalnej oraz emocjonalno badanej komunikacji.
Materiay badawcze
Do badania wybrano trzy reklamy telewizyjne komunikujce zmiany zwi-
zane zplanowan wwczas reform emerytaln. Byy to spoty bdce cz-
ci oglnopolskiej kampanii przygotowanej wsplnie przez ZUS, Kancelari
Prezesa Rady Ministrw oraz nastpujce resorty: pracy, finansw, obrony
narodowej, spraw wewntrznych isprawiedliwoci. Kampania telewizyjna
zbadanymi spotami trwaa dwa tygodnie, ajej celem byo przekonanie
do koniecznoci zmian izachcenie do korzystania ze strony internetowej
powiconej reformie.
Narzdzia pomiarowe
FaceReader
Stopie wywoywania emocji badanych materiaw zosta zmierzony na
poziomie wskanikw biometrycznych. Wtym celu zosta wykorzystany
program komputerowy FaceReader firmy Noldus wraz zalgorytmem ob-
liczeniowym bdcym wasnoci intelektualn firmy Neuroidea. Pomiar
jest bezinwazyjny, twarz osoby badanej jest jedynie nagrywana. Respon-
dent nie musi by wiadomy tego, e pomiar jest wykonywany, przez co
jego reakcje s spontaniczne inaturalne (Stasiuk iMaison, 2014).
Program FaceReader suy do pomiaru ekspresji mimicznej. Wpierwsze
fazie tego pomiaru twarz kadego respondenta ogldajcego badane reklamy
nagrywana jest kamer wysokiej jakoci. Nastpnie kada klatka filmu anali-
zowana jest przez program FaceReader. Wtym celu program nakada na na-
72
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
Eyetracking
By sprawdzi, ktre konkretnie elementy badanych reklam telewizyjnych
wpywaj na odczuwanie poszczeglnych emocji, zmierzony zosta rozkad
uwagi wzrokowej respondentw. Pomiar zosta wykony za pomoc ey-
etrackingu stacjonarnego produkcji SMI. Pomiar wykonany tym urzdze-
niem jest bezinwazyjny, za pomoc kamer na podczerwie ruch gaki ocznej
rejestrowany jest szedziesit razy na sekund.
Wywiady indywidualne
Wcelu weryfikacji poziomu zrozumienia badanych materiaw oraz ich
wpywu na postawy wobec planowanej reformy emerytalnej zostay prze-
prowadzone pitnastominutowe wywiady indywidualne. Podczas wywia-
du indywidualnego moderator wraz zrespondentem mieli do dyspozycji
badane materiay.
Osoby badane
Wbadaniu uczestniczyo szedziesit osb. Wszyscy, ktrzy wzili udzia
wbadaniu, czynnie pracowali. Rozkad pci wbadanej prbie by rwno-
73
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
Procedura badania
Badanie zostao przeprowadzone wschemacie wewntrz obiektowym.
Byo to indywidualne badanie kadego respondenta. Kada zosb zapo-
znawaa si ztrzema reklamami ionich rozmawiaa. Przed przystpieniem
do pomiarw wszystkie badane osoby zostay poinformowane otym, e
podczas badania bd nagrywane oraz otym, e wszystkie zebrane dane
bd analizowane anonimowo, abadani podczas spotkania maj prawo
wycofa si zniego wkadym momencie. Kada zbadanych osb za udzia
wspotkaniu otrzymaa zwrot kosztw wwysokoci 40 zotych.
Badanie zostao podzielone na dwie czci. Pierwszy etap trwa we
wszystkich przypadkach 2030 minut. Podczas tej czci osoby badane ogl-
day program telewizyjny Jak to jest zrobione przedzielony trzema blokami
reklamowymi. Kady zblokw skada si zczterech reklam buforowych
ijednej reklamy badanej. Testowe materiay nigdy nie wystpoway na
pierwszym iostatnim miejscu wbloku. Badane materiay byy rotowa-
ne, co oznacza e kada zreklam miaa tak sam szans znajdowa si
wpierwszym, drugim itrzecim bloku, jednak nigdy dwie testowe reklamy
nie znajdoway si jednoczenie wtym samym bloku reklamowym.
Podczas tego etapu mierzony by rozkad uwagi wzrokowej. Rejestro-
wana bya rwnie ekspresja mimiczna twarzy, ktra wpniejszym etapie
zostaa przeanalizowana pod ktem poziomu emocji podstawowych prze-
ywanych podczas ogldania testowanego materiau.
Drugim etapem badania by wywiad indywidualny przeprowadzony
wosobnym pokoju. Podczas tego etapu rozmowa bya nagrywana na dyk-
tafon, amoderator wraz zosob badan mieli do dyspozycji badany mate-
ria. Moderator zadawa pytania na podstawie wczeniej przygotowanego
kwestionariusza dotyczcego nastpujcych zagadnie:
rozumienie badanej reklamy (opowiedzenie jej krok po kroku);
zrozumienie izapamitanie gwnego przekazu reklamy;
74
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
Analiza ekspercka
Wtej czci na materiale empirycznym wzestawieniu zbadan prbk
przeprowadzono analiz narracyjno-jzykowa isemiotyczn analiz obrazu.
Wanalizie narracyjnej kategorie analityczne dotycz pozycji narracyjnych
opracowanych na podstawie prac Greimasa (1989 i2004), natomiast ana-
liza jzykowa przebiega poprzez wyodrbnienie wystpujcych wtekcie
wyrazw zwizanych zpodstawowymi kategoriami retorycznymi wyszcze-
glnionymi przez Burkea(1950). Podejcie jzykowe rwnie nawizuje do
narracji pentada kategorii Burkeajest oparta odramatyczn teori inter-
pretowania wydarze wwiecie, natomiast analityczne kategorie narracyj-
75
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
Analiza narracyjno-jzykowa
Biorc pod uwag powysze, zwracano uwag na to, jak s wyraone:
1. Identyfikacja:
a. Jak tworzy si poczucie wsplnoty;
b. Jak tworzy si mechanizm identyfikacji:
kto jest bohaterem;
jakie ma cele;
jak dziaa, wjakiej sytuacji, wjakiej roli;
jakie wtym dziaaniu przywiecaj mu wartoci.
2. Argument:
a. jak korzy emocjonaln obiecuje spot;
b. jak korzy tosamociow obiecuje spot;
c. jaki logiczny argument jest prezentowany ijakie przesanki ku nie-
mu prowadz;
d. jakie bariery wzgldem poparcia idei propagowanych przez spot s
ujawnione iniwelowane.
3. Okrelenia przeciwnika iinnych relacji wnarracji:
a. zczym walczy bohater;
b. jakie przeszkody musi pokona;
c. kto jest beneficjentem jego dziaa;
d. kto mu wyznaczy takie zadanie.
Analiza semiotyczna
Wzakresie analizy semiotycznej odniesiono si do podstawowych kodw
ikonicznych, ktre nawizuj do koncepcji de SaussureaiBarthesa (Bar-
thes 2000) wzakresie rozumienia obrazw jako ikon poszczeglnych sta-
nw emocjonalnych, syntagmy wramach kodw estetycznych zwizanych
ztymi ikonami oraz funkcjonowania zestawionych elementw znaczcych
jako poczonych wznak wyszego rzdu.
76
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
Wyniki
Spot 1. Demografia
Analizujc ten spot, naley zauway na samym pocztku, e poziom zoci,
jak odczuwali respondenci, przekracza poziom, na jakim zwykle znajduje
si ten wskanik wbadaniach innych reklam. Druga kwestia to utrzymy-
wanie si negatywnych emocji do koca. Zinnych naszych bada zwi-
zanych zdziaaniem narracji oraz dziaaniem poszczeglnych sw wyni-
ka, e jeli pocztek krtkiego filmu reklamy nie wywoa uwidza emocji,
trudno to pniej nadrobi. Widz nie angauje si wkomunikat izazwyczaj
linia emocji pozostaje niemal paska10. Brak dramaturgii powoduje opada-
nie emocji inud. Zdrugiej strony, jak wykazay wspomniane badania, r-
ne teksty towarzyszce temu samemu obrazowi mog wywoywa bardzo
rne emocje. To one s odpowiedzialne za interpretacje obrazu.
Wprzypadku analizowanego spotu oemeryturach poziom zoci jest sta-
le podwyszony. Nie jest to spowodowane wycznie obrazem wprzynaj-
mniej takim samym stopniu za emocje odpowiedzialny jest tekst. Poniej
prezentowany jest wykres emocji dla caego czasu trwania spotu jedyne
emocje to zo, strach iminimalne zaskoczenie. Zestawienie zoci izasko-
czenia wie si zirytacj inegatywnym odbiorem emocjonalnym spotu.
Natomiast pojawiajcy si strach jest wynikiem odczuwania niepokoju
ilku wywoanego treci reklamy.
Przypatrzmy si zatem zmianom natenia zoci, zastanwmy si nad
tym, dlaczego zamiast opa wzrasta.
[Czowiek na parkingu:] Ale wogle... po co caa ta reforma? [Lektor:] Polska ro-
dzina jeszcze trzydzieci lat temu wygldaa zupenie inaczej ni dzi. rednia du-
go ycia bya nisza. Mielimy za to wy demograficzny. Ten wy wszed dzi na
rynek pracy. Typowa rodzina bardzo si zmieniaa. yjemy coraz duej. To dobrze,
przecie kochamy naszych rodzicw, babcie idziadkw, ale rodzi si nam coraz
mniej dzieci. Starzejemy si. Za kolejne trzydzieci lat co drugi Polak bdzie mia
wicej ni pidziesit lat. Liczba osb wwieku produkcyjnym spadnie opi mi-
lionw. Bez reformy zabraknie nam rk do pracy, anasze dzieci nie utrzymaj
systemu emerytalnego. Reforma to nie kaprys, to konieczno.
Dalsza analiza bdzie dotyczya zmian wnateniu emocji wodniesie-
niu do tekstu. Nastpnie zostan zanalizowane kadry ze spotu, ktre ukazu-
j scen zkilkorgiem bohaterw wstudiu fotograficznym.
Przechodzc do analizy retorycznej, warto zawczasu przytoczy bada-
nia CBOS z2010 roku zwizane zwartociami Polakw. Za najwaniejsze
77
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
Spot 1. Demografia
78
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
79
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
80
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
81
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
82
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
83
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
84
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
85
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
86
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
Spot 2. Stopniowo
Wtym spocie, jak wida na wykresie, sam pocztek nie wywoa takiego
poziomu negatywnych emocji jak wspocie pierwszym. Reklama zaczyna
si od przedstawienia bezporedniego kopotu jednego czowieka, co po-
woduje, e jestemy zaskoczeni imamy motywacj do dalszego suchania.
Niestety pojawiajce si wtym spocie emocje to gwnie smutek istrach.
Na kocu jest, co prawda, nieco radoci, pozostaje ona jednak podszyta
strachem izaskoczeniem. Pozytywne emocje istrach to dobry znak jedynie
wtedy, gdy ogldamy thriller dla przyjemnoci.
87
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
89
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
90
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
91
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
92
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
93
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
94
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
95
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
96
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
97
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
98
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
99
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
100
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
Wnioski
Trudno powiedzie, czy spoty realnie zachciy ludzi do korzystania ze stro-
ny iczy zmieniy ich stosunek do reformy. Patrzc na zaprezentowany wzr
wywoywanych przez nie emocji, taka hipoteza byaby trudna do utrzyma-
101
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
Spot Stopniowo:
Niewaciwy modus brak komunikacji bliskoci, stworzenie dystan-
su midzy tymi, ktrzy mog si ba izarzdcami.
Zagroenie, stawka niezaznaczona. Nie wiemy, oco toczy si gra.
Przeszkoda jest ni jedynie lk starszych osb. Pokonanie przeszkody
oznacza, e starsi nie maj si oco ba, bo nieszczcie dotyczy kobiet
majcych trzydzieci osiem lat.
Cel niejasny przyszo naszych dzieci (?).
103
Jacek Wasilewski, Beata Pawowska
Bibliografia
Barthes R., (2000) Mitologie, Warszawa.
Barthes R., (2004) Wstp do analizy strukturalnej opowiada, tum.
W.Boska, [w:] Narratologia, M. Gowiski (red.), Gdask.
Dijk T.A. van, (2004) Dziaanie, opis dziaania anarracja, tum. M. Fede-
wicz, [w:] Narratologia, M. Gowiski (red.), Gdask.
Ekman P., Friesen W.V., (1971) Constants across cultures in the face and emo-
tion, Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 17 (2).
Ekman P., Rosenberg E.L., (1997) What the face reveals: Basic and applied
studies of spontaneous expression using the Facial Action Coding System
(FACS), New York.
Fogg K., Budtz Ch., Munch P., (2011) Storytelling, narracja wreklamie ibiz-
nesie, tum. J. Wasilewski, B. Brach, Warszawa.
Greimas A., (1989) Porwnawcza nauka omicie. Ku teorii interpretacji
opowiadania mitycznego, tum. A. Grzegorczyk, E. Umiska-Plisenko,
[w:] E.Leach, A.J. Greimas, Rytua inarracja, Warszawa.
Greimas A.J., (2004) Elementy gramatyki narracyjnej, tum. Z. Kruszyski,
[w:] Narratologia, M. Gowiski (red.), Gdask.
Lakoff G., (2011) Nie myl osoniu. Jak jzyk ksztatuje polityk, tum. J.Wa-
silewski, A. Nita, Warszawa.
Lakoff G., Johnson M., (2010) Metafory wnaszym yciu, prze. T. Krzeszow-
ski, Warszawa.
otman J., (1983) Semiotyka filmu, tum. J. Faryno, T. Miczka, Warszawa.
Maison D., Pawowska B., (2014) Beyond declaration how measurement
of basic emotions can help to understand advertising effectiveness. Kon-
ferencja Society for Consumer Psychology, Miami, USA.
Ole P., (2008) Autonarracyjna aktywno czowieka, [w:] Narracje. Teoria
ipraktyka, B. Janusz, K. Gdowska, B. de Barbaro (red.), Krakw.
Rank H., (1984) Pep talk: How to analyze political language, Park Forest.
Schank R., (1991) Tell me astory: Anew look at real and artificial intelligen-
ce, New York.
Stasiuk K., Maison D., (2014) Psychologia konsumenta, Warszawa.
Stemplewska-akowicz K., Zalewski B., (2010) Czym jest dobra narracja?
Struktura narracji, [w:] Badania narracyjne wpsychologii, M. Stra-
-Romanowska, B. Bartosz, M. urko (red.), Warszawa.
Trzebiski J., (2001) Narracyjne konstruowanie rzeczywistoci, [w:] Narracja
jako sposb rozumienie awiata, J. Trzebiski (red.), Gdask.
Trzebiski J., (2002) Narracja jako sposb rozumienie wiata, Gdask.
104
Jak nie mwi do obywateli, czyli kopoty ztumaczeniem zmian
SUMMARY
How not to talk to the citizens, or difficulties with explaining
the change
The authors of the article address the issue of extending the retirement
age in Poland in 2014 by state authorities. An essential part of the analysis is
using the results of the survey for public opinion research which concluded
that the vast majority of Polish citizens were against such reform. In these
circumstances, state authorities chose the campaign with an objective to
explain the rules, to become familiar with the danger and to convince
to accept the change. Three TV advertising spots were produced, among which
one was the most annoying visual advertising material when emotional
reactions of the receivers were measured. The fundamental question raised
in the article is: What was the key mistake in communication about the
reform?
There are two methods of the analyses. First data come from biometrical
research (eyetracking and facetracking), that concerns emotional involvement
of the viewers. The second method is rhetorical and semiotic analyze. The
connection between both methods gives an answer, what was wrong with
narration about explaining the change.
CZ II
Strategie narracyjne
Wymiary politycznego
doradztwa. Tradycyjny
marketing polityczny jako
domena profesjonalnych
komunikatorw-narratorw
Wojciech Jaboski
109
Wojciech Jaboski
1 Cenny wwietle rozwaa dotyczcych roli doradcw politycznych, oskaranych przecie czsto
omanipulacj wyborcami, anawet swymi przeoonymi (patrz: podrozdzia Problemy izagroenia:
doradca jako byt samodzielny), wydaje si gos badaczy pokrewnego nurtu mwicy, e dziki inter-
netowi sama polityka nie staa si bardziej demokratyczna (Sifry 2014).
2 Przeomem wtej kwestii bya zwaszcza pierwsza kampania Baracka Obamy 2008 r. Wkomen-
tarzach medialnych po tym wydarzeniu motyw sprawnego wykorzystania mediw elektronicznych
przez dziesitki tysicy wolontariuszy przesoni rol dawnych wielkich indywidualnoci decyduj-
cych oksztacie wyborczej strategii: politycznych konsultantw.
110
Wymiary politycznego doradztwa
3 Autor prezentuje tu, dostpn dla kadego, koncepcj piciu kluczy do krlestwa komunikacji.
Klucz pierwszy: pragnienie doskonalenia swoich umiejtnoci, klucz drugi: zrozumienie procesu ko-
munikowania, klucz trzeci: opanowanie podstawowych umiejtnoci, klucz czwarty: wiczenie, klucz
pity: cierpliwo (Ibid., s. 1118). Wniosek: doradca wizerunkowy wydaje si wzasadzie zbdny, skoro
przecitnemu, potencjalnemu nadawcy wystarczy przeczyta okrelon ksik itylko na jej podstawie
nauczy si efektywnej komunikacji samemu.
4 Sam doradca polityczny wpolskich warunkach wydaje si czowiekiem przypadkowym, czsto
oniejasnych powizaniach inie do koca klarownej przeszoci. Polscy konsultanci (sami nierzadko
nadajcy sobie taki tytu) nie prbuj wyjania wtpliwoci pojawiajcych si wprasie, co wsposb
oczywisty prowadzi do eskalacji kryzysw wok nich samych (vide: kontrowersyjna posta konsul-
tanta politycznego Eryka Mistewicza opisywana zoliwie przez jeden ztygodnikw: Suchajc zna-
nego zmediw Eryka Mistewicza, mona by pomyle, e doradza prezydentowi, zna Angel Merkel,
jest mzgiem powstajcej partii Joanny Kluzik-Rostkowskiej. Ie to jeden znajlepszych doradcw
politycznych wEuropie. Najzabawniejsze, e niektrzy nawet wto wierz. M. Krzymowski, Mistyfika-
cja, Wprost 48/2010 (1451)).
5 Oczywicie ju sam termin relacja stanowi zperspektywy marketingu politycznego jako dzie-
dziny ocharakterze zasadniczo wykluczajcym dialog pewien skrt mylowy.
6 Celnym podsumowaniem wydaje si sformuowanie mwice onaczelnej roli doradcw wpro-
cesie planowania politycznego: kampanie skoncentrowane na konsultantach (Consultant-Centered
Campaigns Por. Shea, Burton, Craft 2001: 114). Wczasach sprzed dominacji internetu takie podejcie
prezentowane oficjalnie byo susznie powszechnie akceptowane.
111
Wojciech Jaboski
7 Dobrym przykadem polityka uczcego si jest, wbrew pozorom, czsto demonizowany wamery-
kaskich mediach Richard Nixon. Po przegranej gwnie za spraw fatalnego wizerunku zaprezento-
wanego podczas debaty telewizyjnej zKennedym kampanii prezydenckiej z1960 r., wktrej Nixon
polega gwnie na wasnych pomysach, odda sprawy wrce fachowych doradcw wizerunkowych
iw1968 r. wygra wreszcie wybory (por. McGinnis 1969).
8 Za pocztki marketingu politycznego uznajemy wobszarze tzw. wolnego wiata (Stany Zjedno-
czone iEuropa Zachodnia) okres po drugiej wojnie wiatowej. Pojawienie si telewizji jako medium
dajcego nowe komunikacyjne szanse wzestawieniu zpowstaniem sytego, dojrzaego pod wzgldem
marketingowym spoeczestwa konsumenckiego stworzyo pocztkowo tylko na pkuli zachodniej
warunki do rozwoju wyrafinowanych technik perswazyjnej rozmowy zpotencjalnym wyborc.
9 Etapy rozwoju marketingu politycznego zwykle rozumiane s przez pryzmat podmiotw kierujcych
kampani (klasyczny model Newmana opisujcy ewolucj opisywanej dziedziny jako zestaw czterech
nastpujcych po sobie, coraz bardziej zaawansowanych wmaterii sterowania kampani, koncepcji:
partyjnej, produktu, sprzeday imarketingowej (por. Newman 1994; Cwalina, Falkowski 2006).
10 Wnioski takie mona wysnu na podstawie typowych kampanii wczesnej ery telewizyjnej zapo-
cztkowanej historycznym pojedynkiem NixonKennedy w1960 r. gdy wAmeryce zaczto skupia
si na profesjonalnym (wymagajcym zaprojektowanej kampanii) wizerunku kandydatw. Wefek-
112
Wymiary politycznego doradztwa
cie a do pierwszej poowy lat siedemdziesitych XX w. stawiajcych jako cezur afer Watergate
ispowodowany ni klimat zwikszonej nieufnoci elektoratu do wiata polityki trwa okres sku-
pienia doradcw na akcentowaniu wmediach przede wszystkim powierzchownych cech kandydata:
korzystnych elementw jzyka ciaa (umiech, nawizywanie kontaktu wzrokowego zkamer itp.)
oraz estetycznego otoczenia (wzorcowa rodzina polityka, jego koloryzowana przeszo itd.). Dopiero
wkolejnej dekadzie zwikszono wydajno konsultantw komunikacji kryzysowej oraz pogbiono
badania marketingowe poszczeglnych grup wyborcw.
11 Zjawisko to przebiegao najwyraniej niezalenie od specjalizacji majcej miejsce wramach zawo-
du konsultanta. wci, rzecz jasna, istnieli wjego ramach fachowcy cile odpowiadajcy za wizerunek,
ale do realnego znaczenia dochodzia coraz czciej grupa najbliszych wsppracownikw politycznych
decydentw: tych, ktrych opinia bya wana nie tyle przy okrelaniu, zjakiej wysokoci podium ma
korzysta kandydat podczas debaty TV, ale czy ma rozpta wojn na drugim kocu wiata (ironicznie
ujto owo zjawisko wfilmie pt. Fakty iakty/Wag the Dog re. B. Levinson, New Line Cinema 1997
ale wrzeczywistoci problem by owiele powaniejszy, bo dotyczy tak krwawych konfliktw, jak
choby wojna wWietnamie sterowana, zdaniem niektrych, zza biurka przez doradcw politycznych
prezydenta USA Johnsona por. Barett 1993).
113
Wojciech Jaboski
114
Wymiary politycznego doradztwa
115
Wojciech Jaboski
Bibliografia
Barrett D.M., (1993) Uncertain warriors: Lyndon Johnson and his Vietnam
advisors, Lawrence.
Cwalina W., Falkowski A., (2006) Marketing polityczny. Perspektywa psy-
chologiczna, Gdask.
Dobek-Ostrowska B., (2007) Komunikowanie polityczne ipubliczne, War-
szawa.
Filipowicz S., (1988) Mit ispektakl wadzy, Warszawa.
116
Wymiary politycznego doradztwa
Garrison J.A., (1999) Games advisors play. Foreign policy in the Nixon and
Carter administrations, College Station.
Glad B., (2009) An outsider in the White House. Jimmy Carter, his advisors,
and the Making of American Foreign Policy, Ithaca.
Kotler P., (1986) Megamarketing, Harvard Business Review, March
April.
Kowert P.A., (2002) Groupthink or deadlock? When do leaders learn from
their advisors?, Albany.
Maratea R.J., (2014) The politics of the Internet. Political claims-making in
cyberspace and its effect on modern political activism, Lanham.
McGinnis J., (1969) The selling of the president 1968, New York.
Miniter R., (2012) Leading from behind. The reluctant president and the ad-
visors who decide for him, New York.
Mistewicz E., (2011) Marketing narracyjny. Jak budowa historie, ktre si
sprzedaj, Gliwice.
Newman B.I., (1994) The marketing of the president. Political marketing as
campaign strategy, Thousand Oaks.
Qubein N.R., (1996) How to be agreat communicator. In person, on paper,
and on the podium. Acomplete system for communicating effectively in
business and in life, New YorkChichesterBrisbaneTorontoSingapore.
Shea D.M., Burton M.J., (2001) Campaign craft: The strategies, tactics, and
art of political campaign management, WestportLondon.
Sifry M.L., (2014) The big disconnect. Why the Internet hasnt transformed
politics (Yet), New YorkLondon.
SUMMARY
Dimensions of political consulting. Traditional political marketing
as a domain of professional communicators-narrators
The author of the article focuses on the reality of modern political
communication, which according to him is dependent on (but still not
yielded to) the new media, and where less and less consideration is given
to the role of political consultants in constructing anarrative which is later
implemented by candidates and media. The author emphasizes the fact
that for years pop-science perspective has been pushing forward (directly
and indirectly) the view that anyone who is provided with agiven
communication channel can communicate effectively.
The author emphasizes the fact that the fundamental condition must be
met in order to practice political marketing. Namely, it has to be aprocess
based on aspecific strategy whose creators and some kind of supervisors are
117
Wojciech Jaboski
Wstp
Roland Barthes pisa:
Opowiadanie obecne jest we wszystkich czasach, wszystkich miejscach, wszyst-
kich spoeczestwach. Narodzio si wraz zsam histori ludzkoci; nie ma ani
nigdzie nie byo spoeczestwa nieznajcego opowiadania; wszystkie klasy,
wszystkie grupy ludzkie maj swoje opowiadania, aczsto wtych samych opo-
wiadaniach znajduj upodobanie ludzie onajrozmaitszych, czsto przeciwstaw-
nych kulturach. Opowiadanie drwi sobie zdobrej czy niedobrej literatury; mi-
dzynarodowe, ponadczasowe, oglnokulturalne, jest wszechobecne, jak ycie
(Barthes 1977: 155156).
Opowiadanie stanowi wic pewn uniwersaln form porozumiewania
si, konstruowania dowiadczenia, odgrywa wkulturze wan rol ipeni
okrelon funkcj zarwno dla jednostki, jak icaej spoecznoci. Itak na
przykad mity (mythos zgr. opowie) wyjaniay pocztki dziejw okre-
lonej kultury oraz prawa ni rzdzce wane zpunktu widzenia jednostki
izbiorowoci oraz pozwalay radzi sobie zkopotami, zktrymi dana zbio-
rowo si zmagaa (Eliade 1974, Levi-Strauss 1970, Nowicka 1984). Podobn
funkcj peniy banie, ktre zkolei oswajay dziecko ze wiatem doro-
sych, pozwalay zrozumie otaczajc rzeczywisto oraz wasne pragnie-
nia iemocje (Bettelheim 2010). Wie si to zzasadnicz funkcj naszego
umysu, jak jest tworzenie wiata (Bruner 1990: 3).
Wspczenie coraz czciej narracja wykorzystywana jest jako narzdzie
walki ouwag odbiorcy, co mona zaobserwowa wreklamie (Waligrska
2011), jakociowych serialach telewizyjnych (Mittell 2011), przemyle me-
diw (Taylor iWillis 2006: 7476), marketingu (Mistewicz 2011) czy aran-
119
Grzegorz Ptaszek
1 Ekspozycje wnowoczesnych muzeach nie stanowi lunego zbioru artefaktw kultury, lecz tworz
spjn opowie odawnych czasach (por. na przykad Muzeum Powstania Warszawskiego wWarsza-
wie czy Muzeum Fabryka Schindlera wKrakowie).
2 Wzwizku ztym, e tekst ma charakter wprowadzajcy womawian problematyk, do analizy
wybrano dwa odcinki programu EZO TV, czyli cznie ok. szeciu godzin nagra (33 wrby).
120
Wrba (telewizyjna) jako narracja. Prolegomena
3Wiara ta jest wci ywa. Jak wynika zbada przeprowadzonych w2011 r. przez CBOS na grupie
1077 badanych, ponad poowa dorosych Polakw (53 proc.) deklaruje, e wierzy wco najmniej jeden
przesd (wrcych szczcie lub niepowodzenie). Ponadto 39 proc. respondentw zadeklarowao, e
zdarza im si stosowa wpraktyce co najmniej pi zachowa przesdnych (CBOS 2011, Przesdy wci
ywe).
121
Grzegorz Ptaszek
4Tego typu zaoenia zostay zweryfikowane empirycznie przez Ann Waligrska wserii ekspery-
mentw dotyczcych narracyjnoci obrazu wizualnego. Zdaniem badaczki wyszy stopie wizualnej
narracyjnoci obrazu wpywa na wysze zaangaowanie odbiorcy iwiksz skonno do narracyjnej
rekonstrukcji obrazu (Waligrska 2011: 153)
5Wypowiedzi ocharakterze przyczynowo-skutkowym s typowe dla wrby istanowi jeden zwy-
kadnikw perswazyjnoci, oczym pisaem w: Ptaszek 2013.
6Na ten temat wyczerpujco pisz: Owicimski 1989, Popko 1982.
7Autorka analizowaa wrby obecne wkulturze starohetyckiej, greckiej, rzymskiej oraz wredniowieczu.
122
Wrba (telewizyjna) jako narracja. Prolegomena
8Czasami rwnie oswoich bliskich, poniewa pytanie wrebne moe dotyczy rwnie innych
osb.
9Do najczstszych technik dywinacyjnych stosowanych we wrbie telewizyjnej nale astrologia, nu-
merologia oraz techniki stricte wrebne jak Tarot, IChing (Ksiga Przemian), runy, karty anielskie itp.
123
Grzegorz Ptaszek
124
Wrba (telewizyjna) jako narracja. Prolegomena
10 Nie dzieje si tak jednak zawsze. Zdarza si, e osoba dzwonica prosi owrb dla bliskiej osoby,
np. matka dla crki, dziewczyna dla chopaka, ona dla ma, babcia dla wnuczka itp.
11 Ztreci pytania wrebnego wiemy, e osoba zwracajca si oporad do wrki podja ju dzia-
125
Grzegorz Ptaszek
ania majce na celu zrealizowanie intencji (medycyna niekonwencjonalna homeopatia), ale wtpi,
czy wybrana forma leczenia okae si skuteczna.
126
Wrba (telewizyjna) jako narracja. Prolegomena
127
Grzegorz Ptaszek
12Kilka lat temu popularna, lecz zarazem kontrowersyjna, wrd psychologw metoda terapeu-
tyczna zwana metod ustawie systemowych Berta Hellingera konstruowaa wizualn narracj
grupow, ktrej celem byo m.in. domknicie niezakoczonej sprawy zprzeszoci (nierzadko kilka
pokole wstecz), stanowicej wedug teorii Hellingerowskiej przyczyn emocjonalnych problemw
pacjenta.
128
Wrba (telewizyjna) jako narracja. Prolegomena
Zakoczenie
Zprzeprowadzonej wstpnej analizy wynika, e wrba telewizyjna ocha-
rakterze interaktywno-dialogicznym przyjmuje form opowieci (narracji)
tworzonej przez obu uczestnikw wrk/wrbit oraz klienta. Opowie
powstaje wcile zgry okrelonych ramach izawiera elementy schema-
tu narracyjnego, ktre wyznaczane s przez tre pytania dywinacyjnego.
Wopowieciach mona wyrni takie elementy struktury narracyjnej, jak:
bohaterowie (wtym protagonista, przeciwnik oraz pomocnik), ich okrelo-
ne intencje, komplikacje uniemoliwiajce realizacj celu oraz sposoby prze-
zwycienia trudnoci.
We wrbie telewizyjnej wrka/wrbita:
nazywa intencje poszczeglnych bohaterw, wtym protagonistw;
definiuje iokrela komplikacje czekajce na protagonistw wsytuacji
realizacji intencji iplanw;
przewiduje uwarunkowania iszanse przezwycienia trudnoci oraz
realizacji intencji.
129
Grzegorz Ptaszek
Bibliografia
Barthes R., (1977) Wstp do analizy strukturalnej opowiada, [w:] M.Go-
wiski, H. Markiewicz (red.), Studia zteorii literatury. Archiwum przeka-
dw Pamitnika Literackiego, Wrocaw.
Bettelheim B., (2010) Cudowne ipoyteczne. Oznaczeniach iwartociach
bani, Warszawa.
Bruner J., (1990) ycie jako narracja, Kwartalnik Pedagogiczny, nr 2.
Chabris Ch., Simmons D., (2011) Niewidzialny goryl. Dlaczego intuicja nas
zawodzi?, tum. J. Korpanty, Warszawa.
Chrzczonowicz A., (2011) Narracja wpsychiatrii teoria, zastosowanie, zwiz-
ki ze zdrowiem psychicznym, Postpy Psychiatrii iNeurologii, nr4.
Eliade M., (1974) Sacrum, mit, historia. Wybr esejw, Warszawa.
Glick P., Gottesman D., Jolton J., (1989) The fault is not in the stars: suscepti-
bility of skeptics and believers in astrology to the Barnum effect, Perso-
nality and Social Psychology Bulletin, nr 4.
Grzywa A., (2010) Magiczna wizja wiata, Warszawa.
Hamilton M., (2001) Who believes in astrology? Effect of favorableness of
astrologically derived personality descriptions on acceptance of astrolo-
gy, Personality and Individual Differences, nr 31.
Kadoczny P., (2004) Proroctwa chrzecijaskie jako gatunek mowy. Na tle
innych gatunkw profetycznych, Zielona Gra.
130
Wrba (telewizyjna) jako narracja. Prolegomena
SUMMARY
A TV divination as narration. Prolegomena
A human tendency to believe in divination arises from cognitive attributes
of human mind, including a narrative thinking. In the article, a divination
131
Grzegorz Ptaszek
133
Aleksandra Rembowska
134
Onarracjach wTeatrze Taca Piny Bausch
135
Aleksandra Rembowska
Dramaturgia numerw
Pozornie dany utwr mona by wkadej chwili zakoczy iwkadej chwili
dopeni nastpnym obrazem. Jak pisze Norbert Servos:
Przewaaj wjej inscenizacjach wielowymiarowo iskomplikowana rwnocze-
sno akcji, tworzcych poszatkowan panoram zjawisk. () Owiele bardziej
teatr taca przypomina utwr muzyczny, gdzie przeplataj si myli, tematy,
wariacje ikontrapunkty (Servos 2003: 2526).
Taka forma gwarantowaa urozmaicenie. Spektakle trway zwykle okoo
trzech godzin, zprzerw wrodku. Rytm przedstawieniu nadaway przesu-
wajce si lune, niezalene od siebie incydenty, ikonogramy. Ich uka-
dem czsto rzdziy opozycja, napicie. Poszczeglne sceny pozostaway
wstosunku do siebie niczym niezalene odsony, samodzielne, zazbiajce
si osiebie. Stanowiy teatralne tableaux wizualne, czsto milczce, za-
wsze wymowne. Lakoniczne sygnay, hasowe wiadomoci, impulsywne
dziaania, pospieszne uniesienia oto kod porozumienia wymuszony przez
tempo ycia. Charakter dziea scenicznego odzwierciedla to, co dziao si
wok. Pina Bausch potrafia odwoa si do ironii, stosujc cudzysw,
cytat lub autocytat, zachowujc dystans ipoczucie humoru. Wten sposb
komentowaa wiat.
Jean-PierreaSarrazac stwierdza:
Fragmentaryzacja staa si estetyczn zasad sam wsobie. Poszczeglne czci
nie funkcjonuj jako metafory czy metonimie caoci. wiat rozpad si iposzu-
kiwanie jakiego klucza do ponownego uoenia fragmentw czy porzdkujcej
zasady stracio sens. Ani wiata, ani opisujcych go utworw nic nie organizuje.
Pociga to za sob nieporzdek, chaos, przypadkowo iniemoliwo istnienia
jakiejkolwiek konstrukcji (Sarrazac 2007: 62, 107108).
Czy jednak to stwierdzenie wpeni odnosio si do dziea Piny Bausch?
Konstrukcja przedstawienia zdawaa si do koca przemylana, apojedyn-
cze ogniwa dobrze do siebie pasoway. Nawet jeli oich nieprzypadkowym
ukadzie decydowaa wycznie intuicja artysty wroli redaktora-superwi-
zora, precyzyjnie okrelona struktura dziea bya nie do podwaenia. Pa-
nuje tu dramaturgia numerw, zmieniajcych si motyww wswobodnej,
jednoczenie dokadnie skalkulowanej ichoreograficznie opracowanej ko-
lejnoci pisa Norbert Servos (Servos 2009: 2526).
136
Onarracjach wTeatrze Taca Piny Bausch
Spirala czasu
Trudno okreli czas wprzedstawieniach Teatru Taca pojciami wyniesio-
nymi ztradycyjnego teatru dramatycznego: historyczny, teraniejszy, jed-
no czasu imiejsca. To raczej bez-czas, albo czas mityczny, witeczny, za-
wieszony bo wTeatrze Taca nie ma przemijania: mona onim mwi
jedynie wkontekcie upywu rzeczywistych lat, ktry znajduje odbicie na
twarzach starzejcych si tancerzy.
Czas historyczny wprzedstawieniach, jeli ju, zaznaczony jest punktowo: su-
kienka zlat pidziesitych, perski dywan, obrotowe drzwi, muzyka pynca
zoddali. Tancerze jednak nie wydaj si zagubieni wprzestrzeni czy tunelu cza-
su. Wonderland Bausch iBorzika ma swj wasny czas. Czas, ktry przenosi
nas do epoki musicalu lub epoki tragedii greckiej lub do obu jednoczenie. ()
To czas emocji. () To spirala czasu (Alba 2000: 118).
Chciaoby si dorzuci: to swoiste dowiadczenie czasowoci.
To rwnie czas wsplny dla wykonawcw ipublicznoci, szczeglny present
continuous, podkrelany poprzez nieustanne zrywanie iluzji teatralnej. Wywo-
ujc wspomnienia, sigajc do archetypw, tancerze jednoczenie mocno pod-
krelali swoje bycie tu iteraz. Kierowane do widzw sygnay ze sceny wpo-
staci bezporednich zwrotw, pyta, komentarzy, cytatw, aluzji do biecych
wydarze, dowcipw, quizw rodem ztelewizyjnych talk-show powodoway,
e publiczno uczestniczya wprocesie teatralizacji (Komm, tanz mit mir, 1977).
Pozwalao si uczestnikom spektaklu wykonawcom ipublicznoci zachowa
wiadomo prowadzonej gry. Teatralno zostaa obnaona, awidz jakby sta-
wa si wspodpowiedzialny za ksztat widowiska, za kreacj.
Wtak prosty sposb udaje si Pinie Bausch nawiza kontakt zwidzami. ()
Tancerze zagaduj do publicznoci, prbuj wcign j wswj wiat. Kulmina-
cj tych prb jest [wprzedstawieniu Godziki] scena, wktrej do widowni pada
uprzejma proba: Prosz Pastwa, wstamy. Rozchylmy ramiona. Prosz obj
stojcego obok (Kamiski 1998).
Na takie dictum trudno pozosta obojtnym. Oto rodzi si na oczach
publicznoci teatr interaktywny, midzyprzestrzenny. Publiczno stawaa
si czci kreowanych obrazw, aodgosy zwidowni czci sekwencji
muzycznych przedstawienia.
137
Aleksandra Rembowska
138
Onarracjach wTeatrze Taca Piny Bausch
1 By przypomnie rwnie koncepcj zamknitej iotwartej formy dramatu wedug Volkera Klotza
(Volker Klotz, Geschlossene und offene Form im Drama, Carl Hanser Verlag, Mnchen, 1972). Przy-
woujc pierwsz definicj formy otwartej autorstwa H. Wlfflina, zawart wKunstgeschichtlische
Grundbegriffe (Mnchen, 1915) jako nie wyczerpujc zagadnienia, Klotz bada ianalizuje otwart
form dramatu, zestawiajc j iporwnujc zform zamknit. Wyrnia nastpujce elementy for-
my otwartej: akt (wktrym epizody pozostaj we wzgldnej niezalenoci), czas (prowadzony czsto
rwnolegle wzgldem innego czasu, wczasowej wieloci akcji; charakteryzuje si on nielinearnoci
ima wpyw na wydarzenia), miejsce (wswojej wieloci, podobnie jak czas, determinuje iantycypuje
zachowania bohaterw), postaci (ich status spoeczny, ani te aden inny, nie musi by cile okrelo-
ny), kompozycja (charakteryzuje j fragmentaryczno; dopuszczalna jest dowolno wzestawianiu
poszczeglnych scen; kada scena moe by rozpatrywana niezalenie od innych, jednoczenie bdc
czci caoci ), jzyk (dopuszcza si pluralizm jzykowy, mieszanin stylw; jzyk moe odzwiercie-
dla emocje lub/igr podwiadomoci postaci, wsptworzy rzeczywisto). Propozycj Volkera Klotza
mona traktowa jako instrument wbadaniu nie tylko form literackich (sam Klotz odwouje si m.in.
do przykadw dramaturgii Bchnera iBrechta), ale take innych form widowiskowych. Dostrzegamy
zbieno midzy wyrnionymi przez niego cechami formy otwartej dramatu awaciwociami dziea
Piny Bausch, przynajmniej wdwch aspektach: kompozycji iczasu. Nie wydaje si jednak, by stosujc
jego metod wobec dziea Piny Bausch, mona byo dokona tu szczeglnych odkry. Projekt Eco, po-
chodzcy ztego samego mniej wicej czasu (1962, Iwydanie), co propozycja Klotza (1960), wydaje si
pod tym wzgldem znacznie bardziej inspirujcy.
139
Aleksandra Rembowska
140
Onarracjach wTeatrze Taca Piny Bausch
141
Aleksandra Rembowska
3Wtekcie odwoaam si do fragmentw mojej ksiki Teatr Taca Piny Bausch. Sny irzeczywi-
sto, Warszawa 2009.
142
Onarracjach wTeatrze Taca Piny Bausch
Bibliografia
Alba I., (2000) Der Dramaturg des Raumes, [w:] Rolf Borzik und das Tanz-
theater, Tanztheater Wuppertal Pina Bausch (Hrsg.), Wuppertal.
Bal M., (2012) Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, tum. zesp
pod red. E. Kraskowskiej, Krakw.
Eco U., (1973) Dzieo otwarte. Forma inieokrelono wpoetykach wsp-
czesnych, tum. J. Gauszka, L. Eustachiewicz, A. Kreisberg, M. Oleksiuk,
Warszawa.
Gowiski M., Kostkiewiczowa T., Okopie-Sawiska A., Sawiski J.,
(1989) Sownik terminw literackich, Wrocaw.
Goliski P., (1998) Taniec sfinksa, Magazyn Gazety Wyborczej 13-14/11.
Hall E.T. (1999), Taniec ycia, tum. R. Nowakowski, Warszawa
Kamiski B., (1998) Posanie mioci, ycie 16/11.
otman J., (1984) Struktura tekstu artystycznego, tum. A. Tanalska, Warsza-
wa.
Rembowska A., (2009) Teatr Taca Piny Bausch. Sny irzeczywisto, War-
szawa.
Sarrazac J.-P. (red.), (2007) Sownik dramatu nowoczesnego inajnowszego,
Krakw.
Servos N., Weigelt G. (2003) Pina Bausch Tanztheater, Mnchen.
SUMMARY
Narratives in the Tanztheater Wuppertal
The goal of the article is to identify and characterize the narrative
strategies used in the work of the German choreographer Pina Bausch. The
author examines dance theatre as a genre of contemporary dance, and also
analyzes the singular phenomenon of the troupe from Wuppertal, which
uses distinct methods of storytelling. An appropriate historical context is
provided for both concepts. The following strategies characteristic of the
work of Pina Bausch are identified: the ordered story line of the ballet
libretto and a collage of numerous stories in an original presentation with
the assumed engagement of the audience in recognizing and constructing
them. The piece itself stresses the story of the individual protagonist (and
his or her body) and collective narrative. The story of the persons (dancers)
own life, used as material for creation of the choreography, also takes on
significance. The author draws attention to the transition in narrative over
the decades of artistic work of Pina Bausch: from myth to a fragmentary,
emotional portrait of a dancer.
143
Perspektywa narracyjna
wnaukach prawnych
Piotr Cichocki
146
Perspektywa narracyjna wnaukach prawnych
Prawo iliteratura
Narracyjne podejcie do prawa rozwino si wlatach dziewidziesi-
tych ubiegego stulecia, jednak pierwszy znaczcy tekst zwiastujcy ten
nurt zatytuowany The Legal Imagination opublikowa ju w1973 roku
James Boyd White. Dzieo to zapocztkowao rozwj ruchu badawczego
zwanego prawo iliteratura, wktrym szukano powiza midzy bada-
niami literackimi inaukami prawnymi. Nurt ten dzieli si na kilka kie-
runkw, zktrych cz zajmuje si analiz tekstw literackich oraz dzie
filmowych otematyce zwizanej zprawem. Znajdziemy tam analizy
wtkw fabularnych opisujcych ledztwa, procesy sdowe, czy te fabu-
laryzowane historie zbrodni iprocesw oparte na prawdziwych wydarze-
niach, ktre poruszyy opini publiczn. Ponadto badane s ograniczenia,
jakie obowizujce prawo narzuca tekstom literackim przede wszystkim
dotyczy to cenzury politycznej iobyczajowej. S to badania ocharakterze
literackim ikulturoznawczym zajmujce si tematyk prawn3.
Prawo iliteratura to take obszar zainteresowania teoretykw prawa,
ktrych zainteresowania skupiaj si wok dwch kierunkw. Pierwszy,
zwany prawo wliteraturze, zajmuje si analiz dzie literackich, aszerzej
rwnie filmowych itelewizyjnych, ktrych pewne aspekty mog by
pomocne wanalizie prawa, dziaania wymiaru sprawiedliwoci izagad-
nie, ktre prawo powinno regulowa, awreszcie wbadaniu spoeczne-
go odbioru prawa. Tego typu badania ciesz si du popularnoci na
wydziaach prawa uniwersytetw amerykaskich, gdzie studenci czytaj
ianalizuj pod ktem prawnym dziea klasyczne, jak Antygona Sofokle-
sa czy te wspczesne powieci kryminalne4. Zajcia takie przygotowuj
adeptw prawa do interpretacji przedstawianych historii iprzedstawia-
nia ich wkategoriach zdarze prawnych, przepisw inorm.
Innym nurtem jest prawo jako literatura. To kierunek badawczy, kt-
ry posugujc si metodami bada literackich ilingwistycznych stara
si analizowa zarwno teksty prawa stanowionego, takie jak ustawy
czy rozporzdzenia, jak rwnie teksty powstajce wprocesie stosowania
prawa: wyroki, decyzje ipostanowienia.
Narracje wystpuj te wwielu innych obszarach zwizanych zpra-
wem. Podczas tworzenia prawa stanowi one czsto podstaw dziaalnoci
ustawodawczej. Wprocesie stosowania prawa tworz opowie ospra-
3 Systematyka tego nurtu przedstawiona jest we wstpie do publikacji Literatura wgranicach prawa
(Budrowska, Dbrowicz iLula 2013).
4 Przykadem moe by seminarium profesora Daniela Solove zGeorgetown University. http://docs.
law.gwu.edu/facweb/dsolove/Law-Humanities/ (odczyt: 15.12.2014).
147
Piotr Cichocki
5 Np. A. Garapon, D. Salas, Imaginer la loi Paris 2008; A. Kaufmann, Recht und Gnade in der Literatur,
Stuttgart-Munchen 1991.
6 Paremie te pochodz odpowiednio z16 tytuu 50 i16 tytuu 43 ksigi Digestw justyniaskich.
148
Perspektywa narracyjna wnaukach prawnych
149
Piotr Cichocki
150
Perspektywa narracyjna wnaukach prawnych
151
Piotr Cichocki
152
Perspektywa narracyjna wnaukach prawnych
153
Piotr Cichocki
12 Patrz wyrok Sdu Najwyszego zdnia 22 marca 2007 r. II KK 68/06 OSNwSK 2007/1/660.
154
Perspektywa narracyjna wnaukach prawnych
Bibliografia
Brooks P, (2005) Narrative in and of the Law, [w:] J. Phelan, P.J. Rabinowitz
(red.), A Companion to Narrative Theory, Oxford.
Brooks P., (1996) The Law as Narrative and Rhetoric, [w:] P. Brooks, P. Gewirtz
(red.), Laws Stories: Narrative and Rhetoric in the Law, New Haven.
Budrowska K., Dbrowicz E., Lula M. (red.), (2013) Literatura w granicach
prawa, Warszawa.
Coombe R., (2001) Is there a Cultural Studies of Law? [w:] T. Miller (red.),
ACompanion to Cultural Studies, Cambridge.
Dershowitz A., (1996) Life is Not a Dramatic Narrative, [w:] P. Brooks,
P.Gewirtz (red.), Laws Stories: Narrative and Rhetoric in the Law, New
Heaven.
Doroszewski W., Skorupka S. (red.), (19961997) Sownik jzyka polskiego,
Warszawa.
Dworkin R., (2006) Imperium prawa, Warszawa.
Jackson B.S., (1990) Narrative Theories and Legal Discourse, [w:] C . Nash
(red.), Narrative in Culture: The Uses of Storytelling in the Sciences,
Philosophy and Literature, London.
Jackson B.S., (1996) Anchored Narratives and the Interface of Law,
Psychology and Semiotics, Legal and Criminological Psychology,
Vol.1.
Kapler K., (2012) Living with Paradoxes, Wiesbaden.
155
Piotr Cichocki
Teksty prawne
Citizens United v. Federal Election Commission 558 U.S. 310 (2010).
Kodeks cywilny Dz.U.2014.121.
Kodeks postpowania karnego Dz.U.1997.89.555.
Konstytucja Stanw Zjednoczonych Ameryki z objanieniami.
National Federation Of Independent Business et al. v. Sebelius, Sec-
retary of Health and Human Services, Et Al. 567 U.S. (2012) Docket No.
11-393.
SUMMARY
Narrative perspective in legal science
The author analyzes the way and the activity of storytelling called
narrative in legal science, stating that using narrative elements in events
reconstruction relevant in law is inevitable, both in the process of law making
and its application. According to the author, applying literature-specialist
and narrative tools to the research of legal texts is therefore justified. The
author emphasizes the fact that narrative is a key element in legal discourse
and that it enables communication during the process of applying law. It is
used in reasons for judgment and in legal regulations explanation.
156
Perspektywa narracyjna wnaukach prawnych
161
Adam Skibiski
162
Narracje iautonarracje tosamoci: kodowanie siebie-jako-innego
stem nie-innym. Inni ludzie, rozpoznani jako aktywne, rozumne osoby, sta-
nowi niezbdny warunek fizyczny, relacyjny isymboliczny do zaistnienia
kadego znas jako osoby. Ludzie nie tylko nie potrafi przetrwa bez innych
ludzi, ale nie s wstanie sta si kim bez innego. Inny daje mi, wusta-
wicznej wymianie, podstaw do rozumienia siebie wkategoriach, ktre
dostarcza interakcja znim.
Wraz zodkryciem siebie wlustrze (poprzez lustro) rozpoczynamy swoje
faktyczne uczestnictwo wkulturze. Wyodrbnienie siebie jako osobnego
istnienia, poczucie odrbnoci, staje si jednoczenie drog do ustanawiania
siebie. Jestem wstanie funkcjonowa jako kto, osoba, podmiot swoich
dziaa, tylko wtedy, gdy uznam osobno swojego dziaania iistnienia,
rozpoznam siebie jako kogo rnego od innych. Tylko stajc si innym
innego mog sta si sob iosob. Inni s niezbdni, aby kady pozna
iwyodrbni siebie jako siebie. Niezbdni s wustawicznej interakcji, dzi-
ki ktrej jednoczenie przez identyfikacj irnic taki sam, tylko inny,
odrbny mog odkry iskonstruowa, zasadniczo niewiadomie, swoje
rozumienie siebie. Twierdz, e uczestniczenie winterakcji zinnymi, uczest-
niczenie wpraktykach kulturowych, wwiecie spoecznym, wymaga ko-
dowania siebie-jako-innego. Odkrywanie innego pozwala skonstruowa
samego siebie. Ludzie s symboliczn klas ycia, akto rzdzi symbolami,
rzdzi nami (Korzybski 1994 [1933]: 76).
163
Adam Skibiski
Po co ludziom narracje?
Uznaj narracj za gwny dla gatunku Homo sapiens sposb organizacji in-
dywidualnego izbiorowego dowiadczenia. Ludzie potrzebuj narracji, aby
wiedzie, kim s, czyli aby umie zrozumie siebie wperspektywie historycz-
nej. Wynika to zkoniecznoci organizowania swojego wasnego dowiadcze-
nia wok spoecznej historii. Ludzie stanowi biologicznie jeden gatunek,
ale kulturowo tworz osobne gatunki poprzez osobne tosamoci plemienne
inarodowe. Std bierze si potrzeba przekazywania zpokolenia na pokolenie
opowieci, przypowieci, mitw, klechd, pieni, poda, bajek, gawd iwszel-
kich historii, ktre poprzez rnorodne formy narracji nadaj perspektyw
isens wasnej, rodowej iplemiennej tosamoci. Tosamo grupowa czy
narodowa podtrzymywana jest dziki mitologiom narodowym, epopejom,
dziki witym ksigom. Ludzie wszczeglnoci potrzebuj autonarracji, hi-
storii iopowieci opowiadanych samemu sobie, aby zrozumie siebie wrela-
cji do innych. Nasze autonarracje pozwalaj nam umieszcza si wnarracjach
innych poprzez autoidentyfikacj; potrzeba nam opowieci.
Narracje uzasadniaj iwyjaniaj tosamo, egzemplifikujc j. Jeste-
my jako gatunek istotami sensozalenymi, bo uywamy fikcji, acilej
konwencji symbolicznych, do urealnienia siebie. Jestemy zkonieczno-
ci swoimi wasnymi postaciami literackimi, aktorami na wasnej scenie.
Mwic osobie, opowiadajc siebie, pokazuj, jak chc by rozumiany.
164
Narracje iautonarracje tosamoci: kodowanie siebie-jako-innego
Narracja imetafora
Struktura narracji ma charakter metaforyczny, co jest pomysem wyarty-
kuowanym najpeniej przez Franka Ankersmita wjego narratywistycznej
filozofii historii:
165
Adam Skibiski
166
Narracje iautonarracje tosamoci: kodowanie siebie-jako-innego
167
Adam Skibiski
168
Narracje iautonarracje tosamoci: kodowanie siebie-jako-innego
Bibliografia
Ankersmit F., (2004) Narracja, reprezentacja, dowiadczenie: studia zteorii
historiografii, Krakw.
Bal M., (2012) Narratologia: Wprowadzenie do teorii narracji, Krakw.
Bateson M.C., (2005 [1972]) Our own metaphor, Cresskill, NJ.
Berne E., (1987) Wco graj ludzie?, Warszawa.
Buliski T. (2002) Czowiek do zrobienia, Pozna.
Epiktet (1961) Diatryby, Warszawa.
Gergen K.J., (2009 [2000]) Nasycone Ja: dylematy tosamoci wyciu
wspczesnym, Warszawa.
Giddens A., (2006 [1991]) Nowoczesno itosamo, Warszawa.
Hermans H.J.M., Hermans-Jansen E., (2000) Autonarracje: tworzenie zna-
cze wpsychoterapii, Warszawa.
169
Adam Skibiski
SUMMARY
Identity narrative and auto-narration: coding self as the Other
In his article the author describes relationship between narrative and
identify construction which occurs in a self-reciprocating motion of self-
as-the-Other. According to the author, the category of self-as-the-Other
determines an axis of explaining the preserving and constructing roles of
narrative and auto-narration in particular. The author firmly states his thesis
that an individual creates a story about themselves in order to become
that self. Constructing a story about oneself in a form of narrative is a
condition under which a symbolic representation of self can be maintained
and developed.
According to the author, auto-narration is a way of regulating contact
with oneself. The author asserts that it stabilizes the continuity of Self by
giving one a sense of the individual history, it produces the sense of meaning
and directs understanding of the Self. The author emphasizes that it is also
responsible for the self-worth function, therefore it determines the quality
of self-assessment. The author clearly states that auto-narration creates the
discourse of self-justification, justification of own actions and motivations
for those. The author summarizes his argument with a clear conclusion that
by narrating self to oneself, one can become more familiar with themselves,
not only to know more but also to be able to put up with oneself.
Ja wautonarracji
opierwszym macierzystwie
Katarzyna Wasilewska
1Badania te zostay czciowo wykonane wramach grantu badawczego NCN NN106 21 9138 Wpyw
narratyzacji wyzwania yciowego na konstruktywno podejmowanych dziaa ijako ycia, realizo-
wanego wlatach 20102013 (kierownik: J. Trzebiski).
171
Katarzyna Wasilewska
172
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
Autonarracja atosamo
Wbadaniach zzakresu psychologii narracyjnej podkrela si, e wmomen-
tach wyzwa yciowych narracyjna refleksja moe sprzyja adaptacyjnym
zmianom tosamoci zachodzcym wcigu ycia (Hermans 2003; McAdams
2006; Neckar 2000; Ole 2011; Stemplewska-akowicz 2002). Wmiar do-
wiadczania istotnych zmian fizycznych ipsychospoecznych przez czowie-
ka, zmienia si jego opowie osobie samym, aosoby na rnym etapie
rozwoju ego konstruuj narracje ornym poziomie zoonoci (McAcdams
1994). Wwielu badaniach oraz wpraktyce terapeutycznej wykazano, e opo-
wieci, jakie tworzymy oswoich dowiadczeniach, wpywaj na to, jakie
znaczenie jest przypisywane elementom osobistej historii. Narracje, ktre
opowiadamy sobie samym iinnym, aktywnie oddziauj na nasze wybory,
motywy dziaania, podejmowane aktywnoci ipostrzeganie otaczajcego
nas wiata (McAdams 1999). Pisanie osobistej historii moe by zatem kata-
lizatorem dla zmian tosamoci rozumianej za McAdamsem jako opowie
ycia formowana nieustannie przez ca doroso; opowie uksztatowana
icigle tworzca si zarazem (McAdams 2006: 109125). Refleksja narra-
cyjna pozwala zastanawia si nad swoim miejscem irol wwiecie. Ma
to implikacje dla indywidualnego rozwoju: posiadajc spjn wewntrznie
narracj, czowiek ma poczucie stosunkowo dobrze zdefiniowanego icige-
go wczasie pojcia Ja. atwiej mu dziki temu okreli, jaki jest, zrozumie
swoje intencje, zachowania oraz powizane znimi emocje (Bauer, McA-
173
Katarzyna Wasilewska
dams, Pals 2008: 81104). Brak spjnej narracji moe natomiast prowadzi
do wewntrznego chaosu izdezorganizowania wiedzy osobie. Ujmujc to
inaczej: dobrze opowiedziana osobista historia dotyczca wanego zdarze-
nia yciowego uatwia przemian tosamoci dopasowanej do zmieniaj-
cych si wyzwa wcyklu ycia (Bauer, McAdams, Pals 2008: 81104).
174
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
Metoda badania
Wcelu weryfikacji powyszych hipotez przeprowadzono analiz 64 histo-
rii zebranych we wspomnianym wyej badaniu ciarnych, wykonanym
wramach grantu badawczego NCN NN106 21 9138. Badane byy kobiety
wostatnim trymestrze ciy, spodziewajce si narodzin pierwszego dziec-
ka (kontrolowano stan zdrowia oraz wiek kobiet). Kontakt zbadanymi
utrzymywano przy pomocy poczty elektronicznej; pisanie historii oraz wy-
penianie ankiet odbywao wsposb zapewniajcy anonimowo. Historie
powstay na bazie instrukcji, by napisa opowie onajwaniejszych wy-
darzeniach zostatniego okresu swego ycia; badane poproszono, by napisa-
y, co wanego si zdarzyo, jaki by pocztek historii ijak sprawy toczyy
175
Katarzyna Wasilewska
Ja wautonarracjach macierzystwa
Dowiadczenie ciy okazao si na tyle silne iorganizujce opowie, e
stanowio gwny wtek wzebranych historiach, aich osi konstrukcyjn
byy intencje icele samych uczestniczek badania. Cho we fragmentach
opowieci zdarzay si opisy, gdzie intencje iproblemy byy wsplne dla
kobiety ijej partnera, opisy tworzone zperspektywy My, jak wzdaniu:
Ci zmem zaplanowalimy5, to itak osi byo indywidualne denie
kobiety (mie dziecko) itemu celowi byy podporzdkowywane opisywa-
ne wydarzenia oraz wtki wszystkich zebranych autonarracji. Niezalenie
od tego, uczestniczki najczciej sytuoway same siebie jako podmiot podej-
mujcy dziaania, ale niekiedy te wydarzenia byy przypisane do innych
ni sama autorka podmiotw: osb, obiektw, stanw, rzeczy, okoliczno-
ci, nakazw spoecznych, nieokrelonych si zewntrznych. Przejawiao si
to wjzyku opisu. Tam, gdzie autorka akcentowaa wasn gwn rol
wwydarzeniach, opisywaa siebie jako podmiot ipisaa zperspektywy Ja,
jak poniej:
Jak do tej pory wciy czuje si naprawd dobrze. Wpierwszym trymestrze
miaam mae mdoci ibyam popoudniami bardzo senna izmczona. Nastp-
nie czuam si ju wyjtkowo pikna iwana6.
Autorka wystpowaa wwczas jako podmiot iwok jej myli, dziaa
iintencji (denia do celu lub unikania przeciwnoci) bya snuta historia:
5rdo: tekst nr 11. Ze zbioru autonarracji ciarnych, zapisanych na uytek badania wykonanego
wramach grantu NCN NN106 21 9138, realizowanego wlatach 20102013 pod kierownictwem J. Trze-
biskiego, SWPS, Warszawa.
6Ibidem.
176
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
Jestem ju wzwizku osiem lat ipo prostu zapragnam jakiej zmiany. Bardzo
lubi dzieci, ale swoje to inna bajka. Wostatnim roku miaam ju naprawd
kryzys jeli chodzi oprac. Nie mogam znale nic nowego, ciekawego na ryn-
ku pracy, ata dotychczasowa doprowadzaa mnie do szau. Pena stagnacja, zero
rozwoju imoliwoci awansu. Pomylaam, e to mgby by idealny moment
na dziecko. Jak pomylaam tak uczyniam7.
Czasem jednak, cho historia skupiaa si na celu kobiety (mie dziecko),
to autorka unikaa wyraania wasnych dziaa ipragnie poprzez Ja
uywaa nieosobowych form gramatycznych wskazujcych na to, e rzeczy
jej si dziay lub inni dziaali wjej historii. Wwczas podmiotem byli inni
ludzie, obiekty, zdarzenia inieokrelone siy zewntrzne, jak poniej: wi-
tujc razem Sylwestra 2010/2011 jako postanowienie noworoczne pado po-
wikszenie rodziny8 lub:
() mimo e siy wrciy to itak samopoczucie nie pozwalao mi zapomnie,
itak jest do tej pory, e jest to czas wielu wyrzecze9.
Warstwa jzykowa wiadczy otym, e kobieta unika podmiotowoci
whistorii irozumie siebie jako obiekt oddziaywa innych osb irnych
si zewntrznych, jak wtym cytacie:
Mimo tego przyszed jednak taki dzie, ot tak, niepoprzedzony adnym kon-
kretnym zdarzeniem, wktrym jako uporczywie zaatakowaa wrcz mnie myl
otym, e jednak to moe by wielka strata, strata wpewnym momencie ju
nieodwracalna, bo czas nieubaganie ucieka ize moe jednak trzeba by chocia
pj iprzekona si jak wyglda moliwo zajcia wci moe warto spr-
bowa10.
Opis, wktrym dziaania iintencje byy przypisane do podmiotw in-
nych ni sama autorka by uznawany za bardziej allocentryczny ni ten,
wktrym to kobieta stanowia podmiot.
Oprcz opisw zperspektywy ja oraz opisw dokonywanych zper-
spektywy innych ludzi lub si zewntrznych, fragmenty opowieci byy
opisywane zperspektywy podmiotu my:
Decyzja ozaoeniu rodziny bya najwaniejsz decyzj wnaszym yciu. Przez
ostatnie kilka lat na naszej wsplnej drodze pojawiay si bariery, zktrymi
trudno byo sobie poradzi. Ale wanie to spowodowao, e stalimy si sil-
niejsi igotowi do podejmowania kolejnych wyzwa. Gdy dowiedzielimy si,
e jestem wciy radoci nie byo koca. Pierwsi dowiedzieli si nasi rodzice.
177
Katarzyna Wasilewska
178
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
179
Katarzyna Wasilewska
Wyniki
Aby zbada zwizek ipsocentrycznoci historii zpoziomem zmiennych doty-
czcych adaptacji kobiet do wyzwania yciowego, przeprowadzono analiz
korelacji. Zgodnie zoczekiwaniami stwierdzono, e ipsocentryczno historii
wie si ze wskanikami funkcjonowania kobiet, zarwno wciy, jak ipo
urodzeniu dziecka.
180
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
181
Katarzyna Wasilewska
182
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
183
Katarzyna Wasilewska
184
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
185
Katarzyna Wasilewska
Dyskusja
Zarwno analiza podmiotw zda, jak ianaliza kategorii LIWC potwier-
dzaj przyjte hipotezy iwskazuj na to, e sposb ujcia wasnej osoby
jako bohatera autonarracji rnicuje gboko pozytywnych efektw od-
dziaywania narracyjnego. Wskanik ipsocentrycznoci skonstruowany na
podstawie liczby uytych podmiotw Ja oraz wskanik uycia kategorii Ja
LIWC whistorii wykazay te same prawidowoci dotyczce: zadowolenia
zsiebie, adaptacji do roli matki isatysfakcji zmacierzystwa oraz pozy-
tywnoci zmian yciowych. Uyte wskaniki allocentrycznoci wykazyway
istotne zwizki zrnymi wskanikami psychologicznymi funkcjonowania
osb badanych, ale uwidaczniaj t sam ogln prawidowo: im cz-
ciej wnarracji pojawiaj si zaimki osobowe dotyczce innych osb lub
186
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
inne osoby peni funkcj podmiotw zda, tym nisze s wyniki rnych
aspektw funkcjonowania psychologicznego osb piszcych historie.
Uzyskane wyniki wskazuj na to, e jzyk iskadnia gramatyczna opi-
su s wskanikami umysowej konstrukcji wydarze iwasnej wnich roli.
Forma podmiotu zwykego, domylnego lub logicznego Ja, bdca wska-
nikiem, e to sama kobieta jest gwn bohaterk ipodmiotem aktywnie
dziaajcym wopowieci wydaje si sprzyja narracyjnej refleksji nad sam
sob, nad wasnymi dziaaniami iuczuciami. By moe pozwala zmierzy
si zodpowiedzialnoci za wasne dziaania ipragnienia oraz operowa
obrazem siebie jako podmiotu posiadajcego poczucie kontroli nad zdarze-
niami. Podmiot Ja pojawia si whistoriach wtedy, gdy autorka historii
opisywaa siebie jako gwn bohaterk wcentrum zdarze, pokonujc
komplikacje pojawiajce si whistorii, dziaajc, sprawcz, mylc, od-
czuwajc. Opisywanie historii otakiej konstrukcji moe wspomaga roz-
wj nowej tosamoci jako matki oraz polepsza adaptacj do nowej roli.
Ta interpretacja wynikw wydaje si uzasadniona wwietle innych ba-
da dotyczcych sposobu samoopisu jednostki wautonarracji. Wykazano
m.in., e pisanie wasnej historii zperspektywy pierwszej osoby liczby po-
jedynczej przynosi wicej korzyci ni wtedy, gdy wopisie przyjmuje si
perspektyw innej osoby lub zmienia perspektywy Seih, Chung, Penne-
baker 2001: 926938). Przyjmuje si te, e forma podmiotu wskazuje na
poczucie sprawczoci wobec zdarze, awbadaniu dotyczcym ojcw wyka-
187
Katarzyna Wasilewska
188
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
rdo: tekst nr 23. Ze zbioru autonarracji ciarnych zapisanych na uytek badania wykonanego
13
wramach grantu NCN NN106 21 9138.
189
Katarzyna Wasilewska
190
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
Bibliografia
Antaki C., (1994) Explaining and arguing: The social organization of acco-
unts, London.
Bartosz B., (2002) Dowiadczenie macierzystwa. Analiza narracji autobio-
graficznych, Wrocaw.
Bauer J.J, McAdams D.P, Pals J.L., (2008) Narrative Identity and Eudaimo-
nic Well-being, Journal of Happiness Studies, 9.
Bielawska-Batorowicz E., (2006) Psychologiczne aspekty prokreacji, Kato-
wice.
Bless H., Fiedler K., (2006) Mood and the regulation of information proces-
sing, [w:] J.P. Forgas (red.), Affect in social cognition and behavior, New
York.
Boje D.M., (2008) Storytelling organizations, London, [w]: (1995) Models of
narrative analysis: Atypology, Journal of Narrative and Life History,
5 (2).
191
Katarzyna Wasilewska
192
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
Lyubomirsky S., Sousa L., Dickerhoof R., (2006) The costs and benefits of
writing, talking, and thinking about lifes triumphs and defeats, Journal
of Personality and Social Psychology, 90 (4).
Maciarz A., (2004) Macierzystwo wkontekcie zmian spoecznych, War-
szawa.
Mdrzycki T., (1996) Osobowo jako system tworzcy irealizujcy plany.
Nowe podejcie, Gdask.
McAdams D.P., (1993) The stories we live by: Personal myths and the ma-
king of the self, New York.
McAdams D.P., (1994) The Person: An Introduction to Personality Psycholo-
gy, Fort Worth.
McAdams D.P., (1995) The life story interview, [online] https://www.sesp.
northwestern.edu/docs/Interviewrevised95.pdf.
McAdams D.P., (1999) Personal narratives and the life story, [w:] L. Pervin,
O.John (red.), Handbook of personality: Theory and research, New York.
McAdams D.P., (2006) The Problem of Narrative Coherence, Journal of Con-
structivist Psychology, 19.
McAdams D.P., (2006) The role of narrative in personality psychology to-
day, Narrative Inquiry, 16 (1).
McAdams D.P., Anyidoho N.A., Brown C., Huang Y.T., Kaplan B., Machado
M.A., (2004) Traits and stories: Links between dispositional and narrati-
ve features of personality, Journal of Personality, 72 (4).
Neckar J., (2000) Narracyjne ujcie ja na tle innych sposobw jego ujmo-
wania, [w:] A. Gadowa (red.), Tosamo czowieka, Krakw.
Niederhoffer K.G., Pennebaker J.W., (2009) Sharing ones story: On the be-
nefits of writing and talking about emotional experience, [w:] S.J. Lopez,
C.R. Snyder (red.), Oxford handbook of positive psychology, New York.
Odachowska E., Wpyw oddziaywania narracyjnego na sposb radzenia
sobie zsytuacj dowiadczenia wyrazistoci mierci. Nieopublikowana
rozprawa doktorska, SWPS, Warszawa.
Ole P., (2011) Wprowadzenie do psychologii osobowoci, Warszawa.
Ole P.K., Brygola E., Skibiska, M., (2010) Temporal dialogues and their in-
fluence on affective states and the meaning of life, International Journal
for Dialogical Science, 4 (1).
Pennebaker J.W., (1993) Putting stress into words: Health, linguistic and the-
rapeutic implications, Behaviour, Research and Therapy, 31.
Pennebaker J.W., (1997) Writing about emotional experiences as atherapeu-
tic process, Psychological Science, 8.
Pennebaker J.W., (2004) Writing to heal: Aguided journal for recovering
from trauma and emotional upheaval, Oakland.
193
Katarzyna Wasilewska
Pennebaker J.W., Chung C.K., (2011) Expressive writing and its links to men-
tal and physical health, [w:] H. Friedman (red.), The Oxford handbook of
health psychology, New York.
Pennebaker J.W., King L.A., (1999) Linguistic Styles: Language Use as an In-
dividual Difference, Journal of Personality and Social Psychology, 77.
Pennebaker J.W., Lay T.C., (2002) Language use and personality during cri-
ses: Analyses of Mayor Rudolph Giulianis press conferences, Journal of
Research in Personality, 36.
Pennebaker J.W., Mehl M.R., Niederhoffer K., (2003) Psychological aspects
of natural language use: Our words, our selves, Annual Review of Psy-
chology, 54.
Schiffrin D., (1996) Narrative as self-portrait: Sociolinguistic construction of
identity, Language in Society, 25.
Seih Y., Chung C.K., Pennebaker J.W., (2011) Experimental manipulations of
perspective taking and perspective switching in expressive writing, Co-
gnition and Emotion, 25.
Sk H., (1991) Procesy twrczego zmagania si zkrytycznymi wydarzeniami
yciowymi azdrowie psychiczne, [w:] H. Sk (red.), Twrczo ikompe-
tencje yciowe azdrowie psychiczne, Pozna.
Stra-Romanowska M. (red.), (2000) Metody jakociowe wpsychologii
wspczesnej, Wrocaw.
Stra-Romanowska M., Bartosz B., urko M. (red.), (2010) Badania narra-
cyjne wpsychologii, Warszawa.
Szymczyk B., akowicz W., Stemplewska-akowicz K., (2012) Automatyczna
analiza tekstu: polska adaptacja programu LIWC Jamesa Pennebakera,
Przegld Psychologiczny 55 (2).
Talbot J., Bibace R., Bokhour B., Bamberg M., (1996) Affirmation and resi-
stance of dominant discourses: The rhetorical construction of pregnancy,
Journal of Narrative and Life History, 6.
Thayer A., Newman R., McClain T. M., (1994) Self-regulation of mood: Stra-
tegies for changing abad mood, raising energy, and reducing tension,
Journal of Personality and Social Psychology, 62.
Titkow A. (red.), (2003) Szklany sufit. Bariery iograniczenia karier kobiet,
Warszawa.
Trzebiski J. (red.), (2002) Narracja jako sposb rozumienia wiata,
Gdask.
Trzebiski J., Woowicz-Ruszkowska A., (2013), The effects of narrative con-
struction of acritical life situation: Motherhood with adisabled child,
Journal of Intellectual Disability Research.
194
Ja wautonarracji opierwszym macierzystwie
Trzebiski J., Ziba M., (2006) Narracyjne rozumienie innego czowieka ija-
ko wizi spoecznych, Psychologia Jakoci ycia, 5 (2).
Wolf M., Sedway J., Bulik C., Kordy H., (2007) Linguistic analyses of natu-
ral written language: Unobtrusive assessment of cognitive style in eating
disorders, International Journal Of Eating Disorders, 8 (40).
SUMMARY
Self in auto-narration of first-time motherhood
The author examines the relationship between psychological markers
of an individual functioning and qualities of narrative concerning, among
others, the way of describing Self as a main character of the story. The author
states the thesis that creating narration about significant life events can
improve life quality. The author proves that difficult experience contained
in a form of the story modifies the way of understanding and acceptance
of past difficult events, but it also influences the way current challenges are
perceived, facilitating plan-making, increasing the sense of competence and
control.
The author explicitly emphasizes that western culture itself promotes
empowerment of own life and representing oneself as an individual at the
center of the action. The author argues that this is influenced by widely
available first-person descriptions of ones experiences and the truths,
wisdoms and values they convey. The authors analysis indicates that they
direct personal narrations as they reward culturally accepted standards and
values. The author emphasizes the fact that this is precisely how they direct
individual construction of meaning in a distinctive, predictable way but at
the same time they allow for individual choice of what to say and which
language to choose.
CZ IV
Narracja wjzykoznawstwie
Pragmalingwistyka
anarracja: tosamo,
kooperacja, sprzeczno
Pawe Nowak
199
Pawe Nowak
200
Pragmalingwistyka anarracja: tosamo, kooperacja, sprzeczno
201
Pawe Nowak
3 Wedug G. Becka (za Lipczuk 1999: 172) konstatywy s deklaratywami, ktre musz by przyjte
przez odbiorc na mocy autorytetu wypowiadajcego je nadawcy. S zatem narracyjnie pasywne.
202
Pragmalingwistyka anarracja: tosamo, kooperacja, sprzeczno
4 Deliberowa oznacza rozwaa co lub naradza si nad czym, azatem wskazuje na dyskusj
jako intencj iskutek uycia tego rodzaju aktu mowy. Wartykule z2007 r. proponowaem zaliczy
tego rodzaju wypowiedzi do werbatyw, czyli aktw mowy, wktrych informuje si lub dyskutuje
oczyich sowach, przewiduje ich konsekwencje, mwi omoliwociach izagroeniach (por. Nowak
2007: 1216).
5 Interpretacja jakiego wydarzenia przez narratora jako np. uaskawienia moe by przecie nie-
waciwa, aakt mowy, ktry wchwili wypowiadania wydawa si skuteczny, moe okaza si pniej
cakowicie nieefektywny ista si niewypaem komunikacyjnym.
203
Pawe Nowak
204
Pragmalingwistyka anarracja: tosamo, kooperacja, sprzeczno
205
Pawe Nowak
Herberta Gricea(Grice 1980: 91114). Jest ona wan czci caoci teorii
pragmatycznej, szczeglnie atw do wykorzystania wkomunikacji bezpo-
redniej. Przy wsplnym TU iTERAZ rozmwcw da si okreli, jakie s
warunki wstpne konwersacji, jaka wiedza jest niezbdna dla rwnopraw-
nego uczestnictwa wnarracji ijej zrozumienia, mona koordynowa wspl-
nie przez pytania irepliki dialogowe gwn cz komunikacji (nadajc
jednoczenie narracji dynamiczny charakter), atake zakoczy j wtedy,
gdy temat zostanie wyczerpany wsposb satysfakcjonujcy dla wszystkich
podmiotw uczestniczcych wtym akcie.
Zupenie inaczej wyglda jej przydatno iatwo zastosowania wme-
diach iwkomunikacji spoecznej. Nie sposb okreli bowiem jednoznacz-
nie, co oznacza wtym przypadku kluczowa zasada Griceowskiej teorii:
Uczy swj udzia konwersacyjny wprzewidzianym dla niego momencie ta-
kim, jakiego wymaga zaakceptowany cel lub kierunek rozmowy, wktr jeste
zaangaowany (Grice 1980: 91114).
Zperspektywy narracji medialnej ispoecznej (publicznej) moe to ozna-
cza zarwno: wysuchaj jej zuwag, jak iprzeka dalej, podejmij polemik,
skomentuj, dopowiedz co od siebie itd.
Trudno wprzypadku komunikowania wprzestrzeni publicznej okreli
take, czy zostay spenione trzy warunki podstawowe dobrej kooperacji
(tzw. warunki na wejciu). Po pierwsze, autentycznoci udziau. Nie ma
moliwoci sprawdzenia, czy kady widz, czytelnik, suchacz czy internauta
naprawd angauje si wprzebiegajc narracj, anawet mona zwielkim
prawdopodobiestwem, awzasadzie zpewnoci, stwierdzi, e na pew-
no nie wszyscy angauj si wwystarczajcym dla modelowej7 kooperacji
stopniu. wiadomo czciowego uczestnictwa wprocesie narracyjnym
powinna wpywa na sposb jego prowadzenia, zwiksza uczestnictwo
wszystkich podmiotw komunikacyjnych.
Po drugie, adekwatnoci jzyka, tematu ietapu komunikacji. Heteroge-
niczno odbiorcw iich rnorodne, czsto niewspmierne kompetencje
jzykowe powoduj, e zarwno narracja opowieci, jak inarracja interpre-
tacji nie s zrozumiae wtakim samym stopniu dla odbierajcych ten sam
206
Pragmalingwistyka anarracja: tosamo, kooperacja, sprzeczno
207
Pawe Nowak
8 Wystarczy przywoa chociaby banalny przykad twierdzenia, e soce kry dookoa ziemi
wjzyku iracjonalnoci potocznej, gdy tymczasem wracjonalnoci naukowej obowizuje ukad helio-
centryczny. Polacy mwi jednak wci: soce wschodzi/wstaje; soce zachodzi/wdruje po niebie/
nieboskonie; soce chowa si za chmurami itp.
9 Wreportaach, komentarzach iartykuach czy wrecenzjach wymagany przez kooperacj od opo-
wiadacza stopie prawdziwoci ijego sygnalizowania jest zdecydowanie wyszy ni wfelietonach
czy wrecenzjach.
208
Pragmalingwistyka anarracja: tosamo, kooperacja, sprzeczno
209
Pawe Nowak
210
Pragmalingwistyka anarracja: tosamo, kooperacja, sprzeczno
211
Pawe Nowak
212
Pragmalingwistyka anarracja: tosamo, kooperacja, sprzeczno
Podsumowanie
Psychologiczne ikulturowe rozumienia narracji, proponowane wostatnich
latach przez wikszo koncepcji humanistycznych ispoecznych, czyni
zniej makrozjawisko, nadstruktur komunikacyjn, amoe nawet ponad-
komunikacyjn. Przy tak szerokim spojrzeniu na opowie iinterpretacj
pragmalingwistyka staje si wcaoci czci narracji, narzdziem jej su-
cym. Jednak zdefiniowanie pragmatyki jako dziedziny okrelajcej warunki
skutecznoci przekazw iposzukujcej efektywnoci, fortunnoci kadego
komunikatu uniemoliwia atwe zaliczenie aktw mowy, kooperacji jzy-
kowej czy regu grzecznoci jedynie do narzdzi narracji. Narracja ipragma-
tyka jzykowa su sobie wzajemnie, yj wsymbiozie, s nierozczne.
12 Nietrudno wyobrazi sobie fascynujc opowie, wtrakcie ktrej nadawca obraa odbiorcw, ale
ci suchaj go zuwag, bo jest dla nich jedynym lub wyjtkowym rdem informacji (takie uwagi
pojawiaj si czasem wopiniach owykadowcach uniwersyteckich, np. Cham, ale chodz na jego wy-
kady, bo ma ogromn wiedz).
13 S to przede wszystkim Searleowskie dyrektywy ikomisywy.
213
Pawe Nowak
Bibliografia
Arystoteles, (2008) Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka, Warsza-
wa.
Austin J., (1993) Mwienie ipoznanie, Warszawa.
Fiske J., (2000) Brytyjskie badania kulturowe, [w:] Teledyskursy. Telewizja
wbadaniach wspczesnych, R.C. Allen (red.), Katowice.
Grice P.H., (1980) Logika akonwersacja, [w:] Jzyk wwietle nauki, B. Sta-
nosz (red.), Warszawa.
Hall D.H., (1974) Foundations in Sociolinguistics an Ethnographic Approach,
Philadelphia.
Kalisz D., (1993) Pragmatyka jzykowa, Gdask.
Lakoff R., (1977) Politeness, pragmatics and performatives, [w:] Proceedings
of the Texas Conference on performatives, presuppositions and implicatu-
res, A. Rogers, B. Wall, J.P. Murphy (red.), Arlington.
Leech G.N., (1983) Principles of pragmatics, London-New York.
Lipczuk R., (1999) Owieloci iwieloznacznoci terminw (na przykadzie kla-
syfikacji aktw mowy), Lingua ac Communitas, 9.
Nowak P., (2007) Zabawi si na mier Nowe akty mowy wkomunikacji
medialnej, Polonistyka, 7.
Searle, J.R., (1980) Czym jest akt mowy?, Pamitnik Literacki, 2.
Tokarz M., (2006) Argumentacja, perswazja, manipulacja, Gdask.
Trzebiski J. (red.), (2002) Narracja jako sposb rozumienia wiata,
Gdask.
Wasilewski J., (2012) Opowieci oPolsce. Retoryka narracji, Warszawa.
Weigand E., (1989), Sprache als Dialog. Sprechakttaxonomie und kommuni-
kative Grammatik, Tbingen.
214
Pragmalingwistyka anarracja: tosamo, kooperacja, sprzeczno
SUMMARY
Pragmalinguistics and narrative: identity, cooperation,
contradiction
Stating a thesis that pragmalinguistics and narrative are conceptualiza-
tions of linguistic phenomena of disproportionate history and meaning for
culture (a story/narration has been present in humanistic awareness for
thousands of years, while pragmalinguistics emerged only several decades
ago), the author addresses a few concerns preoccupying him. Among those,
the most important are considerations about common features for both
concepts, exploration of the moments when they move closer and further
apart from each other and examining if they could be used simultaneously
in one communication and if such liaison would be advantageous for the
co-authors of the communication.
The author emphasizes that both psychological and cultural understand-
ing of narrative offered in recent years by most of the humanistic and social
approaches make it a macrophenomenon, a superstructure of communica-
tion or supercommunication even. According to the author, with such a wide
perspective of storytelling and interpretation, pragmalinguistics becomes a
part of narration, one of its tools. The author clearly notes that defining
pragmalinguistics as the field concerned with the terms of communication
effectiveness and prospecting this effectiveness prevents easy classification
of acts of speech, linguistic cooperation or the courtesy rules only as tools of
narrative. The author emphasizes that both narrative and pragmalinguistics
serve one another, exist in symbiosis and are inseparable.
Wsplne narracje,
czyli komunikacja
(ujcie jzykoznawcze)
Danuta Kpa-Figura
1 Narracja jest jednym ze sposobw ujcia mechanizmu poznania wiata obok takich kategorii ba-
dawczych jak rama, skrypt czy prototyp. Wedug psychologw jest ona reprezentacj wiata: szcze-
gln form poznawczego reprezentowania rzeczywistoci (Trzebiski 2002a: 13), czyli struktur po-
rzdkujc dowiadczenie irozumienie (Burzyska 2008: 23).
2 Zajmowane wtej kwestii stanowiska s sprzeczne iniejednoznacznie formuowane, por. Trzebiski
2014; Burzyska 2008; Woniak 2005 i2014; Muszyski 2014.
217
Danuta Kpa-Figura
System rodkw jzykowych oraz relacji midzy nimi traktuj jako form
zapisu narracji, za kadorazowe uycie tych rodkw zarwno jako wynik
narracji, jak ijako dziaanie narracjotwrcze. Taki sposb mylenia pozwala
na wyrnienie dwch poziomw narracji: poziom narracji zawartej wjzy-
ku oraz poziom narracji przekazywanej za pomoc tekstu werbalnego.
Narracj poziomu pierwszego (narracj zawart wjzyku) utosamiam
zobrazem wiata utrwalonym wdanym jzyku odziedziczonym po chro-
nologicznie wczeniejszych uytkownikach wykorzystywanego przez nas j-
zyka. Wjzyku zawiera si bowiem sposb widzenia wiata przez twrcw
iuytkownikw jzyka, ktry to sposb sam wsobie jest narracj owiecie.
Takie rozumienie JOS zwraca uwag na jego trzy aspekty (por. Makiewicz
1999: 9): opisowy (JOS jest struktur pojciow zawart wkategorialnych
zwizkach gramatycznych isemantycznych), genetyczny (JOS jest pochodn
sposobu konceptualizacji wiata obowizujcego wdanej kulturze) iprag-
matyczny (JOS jest wykorzystywany przez podmiot procesu modelowania
czy interpretacji do strukturyzowania ioswajania rzeczywistoci).
Narracj poziomu drugiego, czyli narracj przekazywan za porednic-
twem jzyka nazwaam narracj snut na kanwie jzyka. Ten poziom nar-
racji przypomina, e kategoria narracji, traktowana jako forma poznawczego
reprezentowania rzeczywistoci, charakteryzuje si narracyjn struktur,
ktr wsptworz takie kategorie, jak: aktor, intencja, sposoby jej realiza-
cji, przeszkody, atake czas imiejsce zdarzenia (Trzebiski 2002a: 31), przy
czym osi konstrukcyjn narracji wydaje si zawsze wspistnienie inten-
cji bohatera ikomplikacji na drodze jej realizacji (Trzebiski 2002b: 14).
Analiza tego poziomu narracji odsya do planu tekstw iwie si ztakimi
zagadnieniami, jak uksztatowanie gatunkowe ifunkcjonalne.
Zaproponowane ujcie narracji jako zawartej wjzyku jest uzalenione
od sposobu rozumienia jzykowego obrazu wiata iprowadzi do spostrze-
enia sprzecznoci midzy dotychczasowym statycznym igenetycznym uj-
ciem zjawiska jzykowego obrazu wiata jako
[zbioru D.K.-F.] prawidowoci zawartych wkategorialnych zwizkach grama-
tycznych (fleksyjnych, sowotwrczych, skadniowych) oraz wsemantycznych
strukturach leksyki, pokazujcych swoiste dla danego jzyka sposoby widze-
nia poszczeglnych skadnikw wiata oraz oglniejsze rozumienie organizacji
wiata, panujcych wnim hierarchii iakceptowanych przez spoeczno jzyko-
w wartoci (Tokarski 1993: 358)
apraktyk jego odtwarzania. Mianowicie, jak pokazuj prace nawizujce
do metodologii JOS, dostp do jzykowego obrazu wiata (czyli dostp do
narracji zawartej wjzyku), umoliwia nie tylko analiza systemu (zwizkw
218
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
219
Danuta Kpa-Figura
6Podobny sposb widzenia zjawiska interakcji mona odnale wksice Magdaleny lawskiej
Formy dialogu wgatunkach prasowych. Autorka, wspierajc si pogldami Marka Zikowskiego, Sta-
nisawa Grabiasa, azwaszcza Aldony Skudrzykowej uwaa interakcj za kade zachowanie jzykowe
wsptworzone przez nadawc iodbiorc (lawska 2014: 55).
220
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
221
Danuta Kpa-Figura
222
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
223
Danuta Kpa-Figura
224
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
225
Danuta Kpa-Figura
Analiza przykadu
Przedstawion refleksj teoretyczn chciaabym zilustrowa analiz wypo-
wiedzi nadanej jako wypowied zracji formy imiejsca publikacji zaliczan
do informacji dziennikarskich11, poniewa wprzypadku komunikacji me-
dialnej przekonanie oinformacyjnoci wypowiedzi wspierane jest dodat-
kowymi dziaaniami konwencjonalizujcymi. Ich efektem jest na przykad
praktyka iteoria gatunkw dziennikarskich, wramach ktrej pojawiaj
si kategorie informacja dziennikarska ipakt faktograficzny. Informacja
dziennikarska jest przykadem tekstu informacyjnego zwyrazicie (take
zewntrznie) zakrelonymi ramami gatunkowymi, co oznacza, e na pozio-
mie nadawania iodbioru przykady kanonicznej odmiany tego gatunku
klasyfikowane s jako informacja.
11 Tekst ten pojawi si 21 lutego 2015r. na portalu onet.pl wdziale Wiadomoci. Jest tam podpisany
inicjaami (JS). Na innych portalach odnale mona jego wersje wsze (np. na prezydent.pl, wpolity-
ce.pl) lub szersze (np. na tvpregionalna.pl; interia.pl). Wszystkie portale (poza onet.pl) jako rdo tej
publikacji podaj PAP. Na stronie PAP znajduje si datowana na 21 lutego 2015 r. krtsza informacja
(podpisana inicjaami p/ros/eaw).
12 Dla rozrnienia narracje snute na kanwie jzyka zapisywane bd maymi literami, anarracje
zawarte wjzyku wielkimi.
226
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
227
Danuta Kpa-Figura
syjsk, anie zpospolitymi przestpcami. Takie zrozumienie jest dla nas wane
powiedzia Rudenko.
Komorowski podzikowa wadzom wojewdztwa dolnolskiego za zorganizo-
wanie isfinansowanie pobytu onierzy ukraiskich. Iza to, e maj wiado-
mo, e okazywana dzisiaj sympatia ipomoc to jest wielka inwestycja wdobre
relacje, przyja iwspprac polsko-ukraisk dzi iwprzyszoci zaznaczy.
Prezydent podzikowa te wszystkim innym, ktrzy tworz dobry klimat wo-
k pobytu onierzy ukraiskich wPolsce.
Weterani armii ukraiskiej, obecnie przebywajcy wLdku Zdroju (Dolnol-
skie), to ju trzecia grupa onierzy, ktra odpoczywa iodbywa rehabilitacj
wtym uzdrowisku. Wsumie skorzystao ztej pomocy ponad stu onierzy,
walczcych wobwodzie dniepropietrowskim. Przyjedaj na zaproszenie sa-
morzdu woj. dolnolskiego, ktry od 2003 r. wsppracuje ztym ukraiskim
regionem.
Przynaleno gatunkowa tekstu wybranego do analizy nie jest oczy-
wista. Wtpliwoci wynikaj zobserwacji struktury tego tekstu. Jest ona
przykadem modyfikacji struktury typowej dla wzorca kanonicznego infor-
macji dziennikarskiej. Wykorzystujc teoretyczne propozycje Marii Wojtak,
mona go uzna za realizacj alternacyjnego wariantu informacji dzienni-
karskiej (por. Wojtak 2004: 18). Informacyjny tytu iwyrniony graficznie
lid skaniaj do uznania tego tekstu za informacj dziennikarsk, jednak ju
charakter tego lidu idugo korpusu wiadcz osposobie realizacji wzorca
gatunkowego informacji. Pierwszy akapit jest przykadem odejcia od typo-
wego dla wzorca kanonicznego informacji lidu streszczajcego. Przybiera on
posta lidu-cytatu, ktry wedug Wojtak jest jednym ze sposobw stworze-
nia lidu komentujcego13.
Wykorzystywanie cytatw jest zreszt charakterystyczne dla struktury
caego tekstu take tytuu ikorpusu. Lid zosta utworzony analogicznie do
przybierajcego form cytatu tytuu, arozbudowanie korpusu tekstu wyni-
ka nie tylko zwplatania wtkw pobocznych (tj. niemieszczcych si wte-
macie zapowiedzianym tytuem), lecz take wanie zwplatania wtekst
dziennikarski cytatw (zwypowiedzi nie tylko Komorowskiego, lecz take
Olega Makarenki iDmitrija Kaszczenki).
Wszystkie cytaty pokazuj spjny, nacechowany pozytywnie obraz
Ukraica14. Zarwno wwypowiedziach polskiego prezydenta, jak iprzed-
stawicieli strony ukraiskiej Ukrainiec to: onierz walczcy wsusznej
sprawie (ukraiscy onierze; walczcy oniepodlego swojej ojczyzny),
ranny (leczenie wPolsce wzwizku zranami), zdeterminowany wwalce
13 Por.: Lid-cytat staje si komentarzem (). Moe peni rol wiarygodnej informacji lub funkcjo-
nowa jako forma przedstawiania czy budowania sylwetki bohatera wiadomoci (Wojtak 2014: 83).
14 Myl tu o tekstowym obrazie Ukraica.
228
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
229
Danuta Kpa-Figura
230
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
231
Danuta Kpa-Figura
232
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
aja pogarszaja jako ci co maja do nas pretensje terytorialne. Jako katolik osobi-
scie wybaczam OSOBISCIE ukraincom rzez Polakow ale jako POLAK nigdy tym
s.. synom nie wybacze
~pin: Nauczyciel historii .... itaki absolutny brak wiedzy ... Ato si narobio ....
Bredzisaw .... 22 lut 14:25.
Co ciekawe, nikt zkomentujcych nie podda krytyce nadawcy medial-
nego (ani osobowego, ani instytucjonalnego), to znaczy nikt nie zauway,
e wperspektywie genologicznej tekst amie maksymy wsppracy. Jed-
nak, cho tekst zosta odebrany jako informacyjny, nie jest to rwnoznacz-
ne zakceptacj przez komentujcych schematu narracji opomocy tym,
ktrzy walcz owolno swojego narodu wmyleniu oUkraicach 2015 r.
Internauci po prostu skupili si na krytyce cytatw, traktujc je jako nieza-
lene wypowiedzi niebdce informacjami (wznaczeniu gatunku mowy).
Analizowane teksty histori Ukraicw z2015 r. konsekwentnie wpisuj
wnarracj opomocy tym, ktrzy walczyli przeciwko naszemu narodowi16.
Rozpisujc t histori na elementy struktury narracyjnej, wyrni moemy
bohaterw, intencj isposoby jej realizacji, atake czas imiejsce historii:
Bohaterowie:
X Ukraicy: wrogowie Polski, potomkowie mordercw Polakw,
bandytw;
Y Bronisaw Komorowski, rzd: pomocnik X-a;
Z poszczeglni internauci, Polacy.
Intencje bohaterw: X-a ze intencje wobec Polski (iRosji); Y-a
zdrada Polski; Z-ademaskowanie dziaa X-aiY-a.
Sposoby realizacji intencji: przez X-a wprzeszoci: mordowanie
Polakw, wspczenie: prba odebrania Polakom ziemi; przez Y-a
przyjmowanie X-awPolsce, opieka nad X-em; przez Z-a przypomi-
nanie historii.
Czas imiejsce historii: luty 2015 r., Ldek Zdrj (zodniesieniem do
drugiej wojny wiatowej iczasu po drugiej wojnie).
Ze wzgldu na poddanie analizie jedynie niewielkiej prbki badawczej nie mog formuowa
16
konstatacji dotyczcych caego dyskursu internetowego na temat wspczesnej Ukrainy. Co wicej, ko-
mentarze zamieszczane winternecie ze wzgldu na specyficzne spoeczno-kulturowe uwarunkowania
komunikacji przez internet nie mog by traktowane jako miarodajne rdo pogldw Polakw.
233
Danuta Kpa-Figura
234
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
18 Pozostajc na tym samy poziomie metajzyka, piszc oprofilu odnosz si do sposobu rozumie-
nia tego pojcia akceptowanego przez Bartmiskiego, wedug ktrego profil to subiektywny wariant
bazowego stereotypu powoywany do ycia ipodtrzymywany wobiegu przez okrelony podmiot
indywidualny lub zbiorowy, dokonujcy konceptualizacji ipodporzdkowany jakiej dominacie
(Bartmiski 2006: 201), ktry powstaje na bazie cech ustabilizowanych wmniejszym lub wikszym
stopniu (Bartmiski 2006: 200201).
19 Bartmiski, omawiajc ankiety ASA dotyczce Ukraica wraporcie Jzyk. Wartoci. Polityka,
wyranie pisze ju tylko oobrazie woczach modych respondentw (Bartmiski 2006b: 379), anie
ostereotypie.
235
Danuta Kpa-Figura
236
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
Wnioski
Celem niniejszego artykuu byo okrelenie wpywu wyboru schematu
narracyjnego przez nadawc na relacje nadawczo-odbiorcze.
Realizujc ten cel, pokazaam, e cho cierajce si narracje snute na kan-
wie jzyka (polskiego) oUkraicach 2015 roku (narracja otych, ktrzy wal-
cz owolno swojego narodu oraz narracja otych, ktrzy walcz przeciw-
ko naszemu narodowi), maj swoje rdo wrzeczywistoci (wspczesnej
ihistorycznej), jedna znich jest narracj dominujc. Zracji odniesienia do
konkretnego desygnatu, do nazwania ktrego wykorzystywana jest nazwa
wasna Ukrainiec, obie te narracje konfrontowane s zzawart wjzyku
NARRACJ OUKRAICU. Icho struktura tej narracji majc charakter
interakcyjny nie jest aksjologicznie jednorodna, dla zachowania zdolnoci
porzdkowania wiata charakterystyki te s zhierarchizowane. Wnarracj
zawart wjzyku wpisane s charakterystyki powizane sieci zalenoci
opartych na zwizkach znaczeniowych izasadzie wewntrznej motywacji
cech21. Charakterystykami dominujcymi wtej narracji s te, ktre s wane
dla podmiotu tworzcego narracj, te, ktrych osobist wano potwierdza-
j nie tylko indywidualne, ale rwnie zbiorowe dowiadczenia uznawane
za istotne dla tego podmiotu. Jak na razie s to charakterystyki bdce
echem wydarze nie z2015 roku, ale wydarze historycznych (zokresu dru-
20 Dla pokazania rnicy wspomnie mona snut na kanwie jzyka polskiego narracj oPutinie-
czowieku zachowujcym si irracjonalnie, ktra bazuje na zawartej wjzyku NARRACJI OWARIA-
CIE, ale nie na NARRACJI OPUTINIE, bo takiej narracji zawartej wjzyku nie ma. Take snuta na
kanwie jzyka narracja oPutinie-mu stanu, dbajcym odobro Rosji (zarwno wprzypadku jzyka
polskiego, jak irosyjskiego) nie bazuje na NARRACJI OPUTINIE, lecz na NARRACJI ODOBRYM
WADCY.
21 Odwouj si tutaj do sformuowanej przez Ryszarda Tokarskiego zasady wewntrznej motywa-
cji konotacyjnych cech znaczenia, ktra mwi oprawidowoci istnienia relacji wzajemnego wynika-
nia elementw znaczeniowych a po sabe konotacje tekstowe (por. np. Tokarski 1995).
237
Danuta Kpa-Figura
238
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
Bibliografia
Bachtin M., (1986) Estetyka twrczoci sownej, Warszawa.
Bartmiski J., (1998) Podstawy lingwistycznych bada nad stereotypem
na przykadzie stereotypu matki, Jzyk akultura, t. 12: Stereotyp jako
przedmiot lingwistyki. Teoria. metodologia, analizy empiryczne, J. Anu-
siewicz, J. Bartmiski (red.), Wrocaw.
Bartmiski J., (2006a) Semantyka ipolityka. Nowy profil polskiego stereo-
typu Ukraica, [w:] Przemiany jzyka na tle przemian wspczesnej kul-
tury, K. Og, E. Oronowicz-Kida (red.), Rzeszw.
Bartmiski J., (2006b) Ukrainiec, [w:] Jzyk. Wartoci. Polityka, J. Bartmi-
ski (red.), Lublin.
Burzyska A., (2008) Idee narracyjnoci whumanistyce, [w:] Narracja. Teo-
ria ipraktyka, B. Janusz, K. Godowskiej, B. de Barbaro (red.), Krakw.
Fiske J., (1998) Wprowadzenie do bada nad komunikowaniem, Wrocaw.
Kpa-Figura D., (2013b) Gatunek mowy informacja czy to moliwe?,
[w:] Komunikacja. Tradycja iinnowacje, M. Karwatowska, A. Siwiec
(red.), Chem.
Kpa-Figura D., (2013c) wiat winformacji dziennikarskiej informacja czy
interpretacja. Analiza jzykoznawcza, Zeszyty Prasoznawcze, 3.
Kpa-Figura D., (wdruku) Gry jzykowe wprzekazie medialnym interak-
cja dla mas.
Kpa-Figura Danuta, (2010) Relatywizm jzyka puapka bezczynnoci
czy szansa aktywnoci poznawczej, [w:] Relatywizm wjzyku ikulturze,
A.Pajdziska, R. Tokarski (red.), Lublin.
Kpa-Figura Danuta, (2013a) Narracja na paszczynie werbalnej (na przy-
kadzie przekazu medialnego), [w:] Narracyjno jzyka ikultury, t. 1,
Literatura imedia, D. Filar, D. Piekarczyk (red.), Lublin.
Makiewicz J., (1999) Sowo osowie. Potoczna wiedza ojzyku, Gdask.
Muszyski Z., (2014) Kompetencja narracyjna wkontekcie innych kom-
petencji iteorii rozumienia innych umysw. Podejcie Daniela Hutto,
[w:] Narracyjno jzyka ikultury, D. Filar, D. Piekarczyk (red.), Lublin.
239
Danuta Kpa-Figura
Nowak P., Tokarski R., (2007) Medialna wizja wiata akreatywno jzy-
kowa, [w:] Kreowanie wiatw wjzyku mediw, P. Nowak, R. Tokarski
(red.), Lublin.
Skudrzykowa A., (2001) Kontekst indywidualny wobec kontekstu funkcjo-
nalnego jeszcze okompetencji interakcyjnej, [w:] Jzyk wkomunikacji,
t. 1, G. Habrajska (red.), d.
Szacka B., (2003) Wprowadzenie do socjologii, Warszawa.
lawska M., (2014) Formy dialogu wgatunkach prasowych, Katowice.
Tokarski R., (1993) Sownictwo jako interpretacja wiata, [w:] Encyklopedia
kultury polskiej XX wieku, t. 2, Wspczesny jzyk polski, J. Bartmiski
(red.), Wrocaw.
Tokarski R., (1995) Semantyka barw we wspczesnej polszczynie, Lublin.
Tokarski R., (2013) wiaty za sowami. Wykady zsemantyki leksykalnej,
Lublin.
Trzebiski J., (2002a) Narracyjne konstruowanie rzeczywistoci, [w:] Narra-
cja jako sposb rozumienia wiata, J. Trzebiski (red.), Gdask.
Trzebiski J., (2002b) Wstp, [w:] Narracja jako sposb rozumienia wiata,
J. Trzebiski (red.), Gdask.
Wierzbicka A., (1983) Genry mowy, [w:] Tekst izdanie. Zbir studiw, T. Do-
brzyska, E. Janus (red.), Wrocaw.
Wierzbicka A., (1999) Akty igatunki mowy wrnych jzykach ikulturach,
[w:] Jzyk umys kultura, J. Bartmiski (red.), Warszawa.
Wojtak M., (2004) Gatunki prasowe, Lublin.
Woniak T., (2005) Narracja wschizofrenii, Lublin.
Woniak T., (2014) Narracja aczynnoci mzgu, [w:] Narracyjno jzyka
ikultury, D. Filar, D. Piekarczyk (red.), Lublin.
ywicka B., (2015) Obraz NARODU wdyskursie publicznym po roku 1989,
[w:] Wspczesne media medialny obraz wiata, t. 2, I. Hofman, D. K-
pa-Figura (red.), Lublin.
SUMMARY
Shared narratives or communication (the linguistic perspective)
The author of the article considers how the choice of narrative outline
influences the sending-receiving relationships. The subject of authors
analysis is verbal text in linguistic perspective. The author refers to the
narrative turn, in which narrative is a cognitive structure. The main problem
considered in the article is relation between the language seen as a specific
kind of cognitive representation of the world (i.e. the effect and the source
of the specific point of view) and the narrative.
240
Wsplne narracje, czyli komunikacja (ujcie jzykoznawcze)
Piotr Cichocki
piotrcichocki@yahoo.com
Wojciech Jaboski
wooyteck@poczta.onet.pl
Danuta Kpa-Figura
dkepa@op.pl
Pawe Nowak
pawelnowak@kul.lublin.pl
Beata Pawowska
beata.pawlowska@neuroidea.pl
Tomasz Piekot
t.piekot@gmail.com
Grzegorz Ptaszek
gptaszek@gmail.com
Aleksandra Rembowska
olarembowska@gmail.com
243
Adam Skibiski
adamskibinski.pl@gmail.com
Katarzyna Wasilewska
kawafili@gmail.com
Jacek Wasilewski
jacekwas@id.uw.edu.pl
244
Indeks osb
Achilles 165 Dijk Teun A. van 30p
Allen Woody 168 Drewniak Marcin 29
Ankersmit Frank 165 Dworkin Ronald 150
Arystoteles 199p Eastwood Clint 161
Austin John Langshaw 199p, 200 Eco Umberto 138, 139p
201, 203204 Eisenhower Dwight 114p
Ekman Paul 73
Bachtin Michai 168, 223 Epiktet 167
Bal Mieke 138
Barthes Roland 76, 119, 134, 138 Fischer-Lichte Erica 134
Bartmiski Jerzy 234236 Fiske John 28, 219
Bartk Bla 134 Frazer James 121
Bausch Pina 11, 133140, 142 Friesen Wallace V. 73
Beck Gtz 202p
Berne Eric 167 Garfinkel Harold 221
Borzik Rolf 137 Gergen Kenneth J. 168
Brandy James 151 Giddens Anthony 161
Brecht Bertolt 134, 139p Gierek Edward 63
Breen Andrea 189 Gluck Christoph Willibald 134
Brooks Peter 146, 152 Grski Robert 209p
Bruner Jerome 121, 189 Grabias Stanisaw 220p
Bchner Georg 139p Greimas Algirdas Julien 75
Burke Kenneth 75 Grice Herbert Paul 206, 225
245
Indeks osb
246
Indeks osb
247
Twrcy opiniowanej monografii podjli si zadania zarwno pasjo-
Narracje w yciu
ISBN 978-83-7545-706-3
tom 29