"CZTERNACIE STACJI" / "HEJ JUD

DALET"
(Suita pitnastu rysunkw wglem drzewnym)

ARIE A. GALLES

W adnych warunkach sztuka nie moe wyrazi Holocaustu. Jednake, zrezygnowa ze

skonfrontowania sztuki tym przeraajcym wydarzeniem, byoby przyznaniem zwycistwa
jego sprawcom. Kady z tych, ktrzy ocaleli musi indywidualnie potwierdzi swoj
ludzko i istnienie.

Urodziem si przed kocem wojny, w padzierniku 1944 roku w Taszkencie, w

Uzbekistanie. Moi rodzice byli tam uchodcami z Polski. Po wojnie, w 1946 roku wrcili do
Polski. Znalazszy swj dom w Sanoku zniszczony a gmin ydowsk zgadzon,
przeprowadzili si ze mn, ich najmodszym i jedynym uratowanym dzieckiem, do Lubawki,
maego miasteczka na Dolnym lsku. W roku 1951 przeprowadzilimy si do Legnicy.
Wyrosem midzy gruzami drugiej wojny wiatowej, przysuchiwajc si dorosym, ktrzy
przeyli wojn. Syszaem opowiadania, zarwno od ydw i Chrzecijan, o tym co si dziao
podczas wojny.

Aczkolwiek ich opowiadania przywoyway wizerunki jakby z dalekiego monstrualnego kraju,

opowiadania uratowanych o ukoronowanych drutem kolczastym obozach koncentracyjnych
byy lokaln histori. Pamitam jak matka mwia mi o pomocy udzielonej nam przez
naszych ssiadw i przyjaci, po tym jak hitlerowska horda zaja Polsk w 1939 roku:
ssiadka w Sanoku, Ukrainka, pozawieszaa krucifiksy na cianach naszego mieszkania aby
zwie Niemcw. Przyjaciel moich rodzicw, Pan Lachowicz, ktry mieszka poza miastem,
naraa swoj rodzin przychodzc nas ukry. I w kocu, oficer Wehrmachtu pomaga mojej
matce przynoszc ywno i drewno. Pamitam take co syszaem o okruciestwie,
nienawici i nieludzkoci, ktre miay miejsce podczas wojny. Ale ziemia, na ktrej zaistniao
tyle mki, gdzie w rzeni Beca mj wujek, ciotka i kuzyni zostali przemienieni w popi,
bya rwnie kwiecistym polem gdzie ja z kolegami biegaem i bawiem si.
Geneza mojego przedsiwzicia, projektu "Czternacie Stacji" / "Hej Jud Dalet," bya
rezultatem nieoczekiwanego przypadku. Dziewitnastego stycznia 1993 roku, wszedem do
Sali Pamici o Holocaucie w miejscowym Centrum Gminy ydowskiej w Whippany, New
Jersey. Omioktna przestrze bya pusta. W przyciemnionym wietle zauwayem siedem
goych cian podzielonych na czternacie czci. Natychmiast ten cay projekt skrystalizowa
si w moim umyle. Przywoaem od razu w pamici bolesne wzmianki Elie Wiesela o
niezliczonych kalwariach, ktre miay miejsce w obozach mierci. Haniebne nazwy wiroway
w moim umyle. I tam, na miejscu, naszkicowaem zarys tej suity. Wrciem do domu i
zatelefonowaem do mojego przyjaciela-poety, Jeroma Rothenberga w San Diego, i
zasugerowaem mu wspln prac nad tym. Zgodzi si od razu, proponujc gematrialne
wiersze, oparte na nazwach obozw w jzykach hebrajskim i jidisz.

W te noc przynio mi si, e poddano mi soik z nalepk "Ziemia z Auschwitz." Obrciem

soik by przeczyta naklejk. Skadniki byy wymienione w nic nieznaczcym porzdku, jakby
na puszce zupy: ydzi, Cyganie, Polacy, Rosjanie, Czesi, i tak dalej. Lista bya duga. ydzi
byli pierwszym, a wic gwnym skadnikiem. Przez lata, w dalszych poszukiwaniach, za
kadym razem spdzaem cae tygodnie w Oddziale Kartografii i Architektury Narodowego
Archiwum w College Park, Maryland. Midzy niezliczonymi rolkami filmw zdj
rozpoznawczych wykonanych przez Luftwaffe i lotnictwo aliantw, odkryem negatywy, ktre
miay mi posuy za rda wizerunkw dla moich prac. Jestem wdziczny Panu Wacawowi
Godziembie-Maliszewskiemu, prezesowi Towarzystwa Bada Powietrzno-Historycznych, za
jego pomoc. Pragn te wyrazi podzikowania Pani Marilyn Beech z Biblioteki Powietrzno-
Fotograficznej Uniwersytetu Keele i kapralowi Dean Wilkinson oraz sierantowi Steven
Gregson z JARIC, RAF Brampton w Anglii, za ich pomoc w odnalezieniu dodatkowych
negatywch.

Moja suita skada si z pitnastu rysunkw, rozmiarw 120 cm x 190 cm, wykonanych
wglem drzewnym i kredk Cont. Pitnacie rysunkw jest poczonych pitnastoma
wierszami Jeroma Rothenberga rcznie wypisanymi na takim samym papierze, 120 cm x 38
cm. Rysunki i wiersze/rysunki s obramowane rcznie kutymi, elaznymi ramami.

Rysynki te zostay wykonane na podstawie na powietrznych zdj obozw mierci,

wykonanych podcas wojny przez Luftwaffe i alianckie lotnictwo rozpoznawcze. Wewntrz
kadego rysunku osadzona jest jedna-czternasta cze Kadiszu, rozdzielonego na naturalne
sekwencje jego recytacji. Te aramajskie i hebrajskie wersy s utkane w dese i tekstur
kadego rysunku i s niewidzialne.

Trzynacie stacji to obozy mierci, zbudowane na liniach albo blisko linii kolejowych;
kocowe stacje dla szeciu milionw ydw jak i mnstwo innych ludzi z wzdu i wszerz
Europy. Czternasta stacja, Babi Jar to wwz pod Kijowem, ostatni przystanek dla tysicy
ydw ukraiskich. Pitnasty rysunek, "Churbn Prolog" ("Prolog Zagady"), jest widokiem
Beca sfotografowanym przez Luftwaffe 26 maja, 1940 roku. Jest to dokumentacja tego
terenu zanim wycito las pod obz. W pocztkach okupacji, teren, na ktrym pniej mieci
si obz zagady, by dziewiczym lasem. Przeklty to kawa dowodu, sfotografowany przez
samych hitlerowcw.
Rysunki s montowane i ponumerowane z prawa na lewo, stosownie do alfabetu
hebrajskiego: Auschwitz-Birkenau, Babi Jar, Buchenwald, Beec, Bergen-Belsen, Gross-
Rosen, Dachau, Chemno, Treblinka, Mauthausen, Majdanek, Sobibr, Ravensbrck i
Stutthof. Caa suita dopenia Kadisz za zgadzonych.

Ta suita jest najintensywn twrczoci, jakiej si kiedykolwiek podjem. Akt rysowania

wymaga bym koncentrowa si tylko na tym, jak rzeczy wygldaj, zamiast na tym, co one
przedstawiaj. Wybraem widok odlegy, z ktrego punktu widzenia mona rozwaa
dwudzielno tych z natury fascynujcych widokw z powietrza i przeraajcej prawdy.
Jednaka ta dwjka nie moe by atwo rozczona. Gdy umys mj staje si wiadomy tego,
co te czarnobiae ksztaty reprezentuj: krematoria, pocigi transportowe, doy, baraki, poty z
drutu kolczastego - staj si emocjonalnie zdruzgotany. Najboleniejszym dotd rysunkiem
by rysunek obozu mierci w Becu. Fotografia, na podstawie ktrej pracowaem, zostaa
zrobiona przez samolot Luftwaffe podczas lotu rozpoznawczego zaraz po wyburzeniu obozu
przez nazistw. Ukazuje obz jako prawie pust parcel wrd jakiego desenia pl wzdu
linii kolejowej we wschodniej Polsce.

Tytu mojego projektu odpowiada zarwno "Czternastu Stacjom Drogi Krzyowej" jak i
temu, e kady obz mierci by stacj kolejow. Dodatkowo, hebrajskie litery Hej, Jud,
Dalet, co jest akronimem "Hashem Jinkom Damam," ("Boe Pomcij Ich Krew"), byy
rytowane przez wieki na nagrobkach ydowskich mczennikw.

Uywajc topografi, tory kolejowe i stacje, odnoniki do chrzecijaskiej nomenklatury i

hebrajskich akronimw, dat ukoczenia kadego rysunku obok daty wykonania oryginalnej
rdowej fotografii, kodyfikuj przy pomocy dokumentacji, ktr waciwie s tylko znaki na
papierze wyprodukowane przez patyczek wgla drzewnego w mojej rce. Dosownie rysuj
popioami. W tych rysunkach staram si pokaza to, co wszechwiat nie zauway, albo nie
chcia widzie.

Kiedy zastanawiam si nad prni niechtnego letargu, ktra rozszerza si wok nas,
odczuwam potrzeb tworzenia eby tylko powtrzyma tempo jej rozszerzenia si. Spdzam
niezliczone dni wpatrujc si w geograficzny Hades, i przez moj percepcj ksztatw i
tonalnoci, rysuj map dla odkrywania najciemniejszego przedsiwzicia ludzkoci. Wrd
kosmicznych widokw okupowanej Europy osadzone s raki, ktre nie tylko zjadaj te
wspaniae krajobrazy, ale, pod swym racjonalnym i geometrycznym fizycznym ukadem,
ukrywaj wiadectwa zachannego apetytu na poeranie ywotw mego narodu. Te
fotograficzne widoki byy znane wielu analitykom wywiadw, jednak niewiele zrobiono by
powiadomi reszt wiata o tym, co one przedstawiay.

Jest faktem e obozy mierci byy na tyle jasno widoczne, e mogy by fotografowane przez
Luftwaffe, RAF (Royal Air Force) i USAAC (United States Army Air Corps). Fotony, ktre
odbijay si od tych obozw byy widziane przez soczewki aparatw fotograficznych i zostay
na zawsze utrwalone w malekich krysztakach emulsji fotograficznej, ale jako ich realno
pozostaa niezauwaona przez milczce niebo i wszechobecn przyczynowo wszystkich
rzeczy i myli.
Abstrakcja tych wizerunkw i mechaniczna fachowo procesu fotograficznego zamyka ow
okropno w spokojn banalno. Przez fizyczny akt rysowania, przez zamienianie
technicznej reprodukcji w produkt ludzkiej rki, pozwalam milczcemu papierowi wrzeszcze
gosami tych, ktrzy zostali przemieni w popioy.

Ja yj by zmwi ten Kadisz za nich, i odmawiam go moj prac. Jest to modlitwa za tych
wszystkich zgadzonych, ktrzy nie maj nikogo pozostaego z ich rodzin, kto by odmwi t
modlitw. Jest to take Kadisz za tych, ktrym ta modlitwa jest zupenie obcym wyraeniem,
ale ktrych ywoty zostay zgaszone w tym samym splocie okropnoci i dymu, ktry nas
pochon. Powracam do uczczenia pamici tych co zostali wyrnici. Powracam do
przedstawiania tych dokumentw i tych znakw czarnego i biaego popiou jako pomnika i
ostrzeenia przed prni zapomnienia.

Obozy mierci urzdzone przez nazistw, z ktrych te czternacie byo tylko czci, s
historyczn rzeczywistoci. Przez wizualne dowody, utrwalone przez ich wasne
rozpoznawcze aparaty fotograficzne, sprawcy Holokaustu dostarczyli nam niepodwaalne
potwierdzenie istnienia obozw zagady. Ta prawda zostaa umocniona przez zwiadowcze
fotografie Aliantw. I tu jest dowd masowej, przemysowej skali hitlerowskiego
"Ostatecznego Rozwizania Problemu ydowskiego". Ludzko musi pozosta wiadoma, e
Holocaust by wykalkulowanym, systematycznym dziaaniem dla wytpienia jednego caego
narodu.

Ofiaruj suit rysunkw "Czternacie Stacji" / "Hej Jud Dalet" jako ikony wspczucia i
pamici.
 Arie Galles: "First Station: Auschwitz-Birkenau". (Photo: Tim Volk)

Jerome Rothenberg

FIRST STATION: PIERWSZA STACJA:

AUSCHWITZ-BIRKENAU AUSCHWITZ-BIRKENAU

now the serpent : teraz w :

I will bring back Przyprowadz z powrotem

their taskmasters ich gnbicieli
crazy & mad szalonych i wciekych

will meet them spotkam ich

deep in the valley gboko w dolinie
& be subdued i zostan obezwadniony

separated in life rozczony w yciu

uncircumcised, needy nieobrzezany, potrzebujcy
shoes stowed away buty schowane

how naked they come jake nadzy przychodz

my fathers moi ojcowie
my fathers moi ojcowie

angry & trembling, zagniewany i roztrzsiony,

the serpents we ktre
you have destroyed zniszczye

their faces remembered ich oblicza zapamitane

small in your eyes, mali w twoich oczach
shut down, soiled zamknici, zabrudzeni

see a light zobacz jak wiato

take shape in the pit, nabiera ksztatu w jamie,
someone killed kto zabity

torn in pieces rozerwany na strzepy

a terror, a god, terror, jaki bg
go down deeper zejd gbiej w d
 Arie Galles: "Fourth Station: Belzec". (Photo: Tim Volk)

Jerome Rothenberg

FOURTH STATION: CZWARTA STACJA:

BELZEC BEEC

of those who have escaped, spord tych ktrzy uciekli,

the children foremost, dzieci przede wszystkim,
he would take some as witnesses braby niektrych za wiadkw

"leave me to drink "zostaw mnie bym si napi

"among the goats "pomidzy kozami
"that you may eat & I be eaten "eby mg je a ja by zjedzonym

"when life becomes a terror "gdy ycie staje si terrorem

"your strength against the children "twoja moc przeciw dzieciom
"& her children blotted out "i jej dzieci wymazane
Arie Galles: "Eleventh Station: Maidanek". (Photo: Tim Volk)

Jerome Rothenberg
ELEVENTH STATION: JEDENASTA STACJA:
MAIDANEK MAJDANEK

1 1

a thing rzecz
spoken mwiona
speaks in me mwi we mnie

I see widz
the spoken mwion
thing rzecz

a word sowo
hail grad
pestilence zaraza

& from your face i z twojej twarzy

a curse kltwa
is poured out jest wylana

& a bone i ko
is set in motion jest uruchomiona
spoken mwione

in disgust ze wstrtem
to see zobaczy
the one who speaks it tego co to mwi

2 2

a foreigner, cudzoziemiec,
you say, mwisz,
the dew like blood rosa niby krew

her city jej miasto

broken poamane
empty for her sake puste dla jej dobra

has blessed you, ci pobogosawio,

seed of them ich plemi
I will pursue bd ciga

& you will say i ty powiesz

in blood: krwi
leave me alone pozostawcie mnie samego

Tekst i wiersze z angielskiego oryginau tumaczy Arie A. Galles.

Text and poems translated to Polish by Arie A. Galles.
 Arie A. Galles. (Photo: Jim Del Guidice)

Biographical note:

Arie A. Galles was born in 1944 in Tashkent, Uzbekistan, then a Soviet republic in the USSR, and lived
in Poland from 1946 to 1956, and in Israel from 1956 to 1958, before coming to the US. He also studied
in Rome, Italy in 1966-7. He received a BFA in 1968 from the Tyler School of Fine Arts of Temple
University, Philadelphia, PA and an MFA in 1971 from the University of Wisconsin, Madison, WI. He
is Professor of Fine Arts at Fairleigh Dickinson University, Madison, NJ, where he has taught since
1972. Galles' drawings and "Reflected Light Paintings" have been exhibited nationally, including solo
shows at the O.K. Harris Gallery, New York City, and the Zolla Lieberman Gallery, Chicago. His works
are in public and private collections in the US and abroad. Galles has been working on the "Fourteen
Stations"/"Hey Yud Dalet" suite of drawings since January 1993. The completed "Fourteen
Stations"/"Hey Yud Dalet" drawings are currently being exhibited across the United States.

***
Nota biograficzna:

Arie A. Galles urodzi si w 1944 roku w Taszkencie, Uzbekistanie (wwczas w ZSRR). W latach
1946-1956 mieszka w Polsce oraz w Izraelu w latach 1956-1958, przed przyjazdem do Stanw
Zjednoczonych. W latach 1966-1967 studiowa w Rzymie. W roku 1968 otrzyma BFA (Bacaulaureus
Sztuk Piknych) w Tyler School of Fine Arts of Temple University, Philadelphia, Pennsylvania, a w
1971 MFA (Magister Sztuk Piknych) w University of Wisconsin, Madison, Wisconsin. Jest profesorem
sztuki w Fairleigh Dickinson University w Madison, New Jersey, gdzie wykada od roku 1972. Rysunki
i "Malowida Odbitego wiata" Gallesa byy wystawiane w Stanach Zjednoczonych, w tym na jego
indiwidualnych wystawach w galeriach O.K. Harris w Nowym Jorku i Zolla Lieberman w Chicago. Jego
prace znajduj si w zbiorach publicznych i prywatnych w Stanach Zjednoczonych i za granic. Od
stycznia 1993 roku, Galles pracuje nad suit rysunkw "Czternacie Stacji" / "Hej Jud Dalet".
Ukoczone ju rysunki "Czternacie Stacji" / "Hej Jud Dalet" s na bieco wystawiane w wielu
galeriach Stanw Zjednoczonych.

Arie A. Galles. (Photo: Ellen Denuto)

Shoah - Holocaust - w sztuce (Shoah - Holocaust - in Art):

Shoah in Art

Copyright 1997-2001 Zwoje