GOSPODARKA FOLWAR
CZNO - PASZCZYNIA
NA :
1. Funkcjonowanie systemu
feudalnego:
Caa ziemia bya skupiona w
rkach szlachty (feudaw). Cz zainteresowania pastwa polityk
ziemi feudaowie wypuszczali w
dzieraw chopom. Za moliwo Gospodarka
dzierawienia ziemi chop musia
wiadczy na rzecz pana :
-w naturze, w pienidzach lub
w odrobku (paszczyzna).
2. W XV w. sytuacja chopw
w osobistej, s przywizani do ziemi,
Polsce bya korzystna.
Rozwj gospodarczy w kraju
przyczyni si do osignicia do praca (paszczyzna), w Polsce
wysokiej stopy yciowej chopw,
a prawa wydane przez Kazimierza
Wielkiego okrelay okolicznoci
wychodzenia chopw ze wsi,
ustalay kary za zabjstwo
chopw, oraz ograniczay
uprawnienia sdownicze feudaw
wobec chopw.
FOLWARK - due
gospodarstwo rolne lub rolno-
hodowlane, nastawione na
produkcj ywnoci na du skal,
na zbyt - w celu zwikszenia
swoich dochodw;
wykorzystujce si robocz -
najemnikw, a przewanie
chopw paszczynianych.
PASZCZYZNA - bezpatna,
przymusowa praca chopa na roli
na rzecz pana za prawo
dzierawienia ziemi (kilka dni w
roku - wymiar paszczyzny).
Rodzaje paszczyzny :
piesza (jeeli chop
stawia si z goymi rkoma bez
narzdzi),
sprzajna (jeeli
chop stawia si z narzdziami,
koniem itd.).
Odkrycia geograficzne powoduj
podzia Europy na wsch. i zach.
(dualizm) rewolucja cen na
produkty rolne wzrost
zapotrzebowania na towary
rolnicze produkcja rolnicza staje
si opacalna atwo transportu ruszenia bez zgody szlachty
Wis do Gdaska atwy kontakt
z Europ zachodni (odzyskanie
Pomorza Gdaskiego - II pokj
toruski - 1466 r.).
Szlachcie opacao si zakada posiadania ziemi, zwolnienie z
gospodarstwa rolne:
szlachta nie
ponosia nakadw, nie
inwestowaa, darmowa si
robocza, ziemi pod dostatkiem,
zapewniony zbyt.
Koncentracja ziemi w rkach
szlachty (stae powikszanie
powierzchni folwarkw):
karczowanie lasu,
osuszanie bagien,
zagospodarowanie nieuytkw,
przenoszenie chopw na gorsze
ziemie, przyczanie serwitutw
(ziemie pozostajce we wsplnym
uytkowaniu dworu i wsi),
odbieranie folwarkw sotysich
(statut warecki - 1423 r.),
nieopodatkowana ziemia
transport.
POLITYKA SZLACHTY:
- Anty chopska:
uniemoliwienie im ucieczek ze
wsi (1496), do miasta moe odej
tylko jeden chop w roku, a z
pord synw tylko jeden moe
odej na nauk (w praktyce
oznacza przywizanie chopw do
rodzinnej wsi), waciciele
ziemscy przejmuj sdownictwo
nad chopami, cige
podnoszenie paszczyzny, (1518)
- pastwo zrzeka si ingerencji w
stosunki midzy panem a chopem,
(1520) - (sejm toruski) ustala
obowizkowy wymiar
paszczyzny (jeden dzie z ana w
tygodniu, zakaz kontaktu chopa z
miastem - ograniczenie
wyjazdw).
- Anty mieszczaska : Taksy
wojewodziskie, cenniki na
wytwory rzemielnicze, ktre
umoliwiay szlachcie kontrol
cen, zabroniono mieszczanom
posiadania ziem poza miastem, a
posiadane naleao odsprzeda
szlachcie (1496 - 1538),
mieszczanie musz paci co na
towary sprowadzane z zagranicy,
mieszczanie nie mog piastowa
wyszych urzdw wieckich ani
duchownych.
Stosunek szlachty do mieszczan i
chopw : szlachta pogardza
innymi stanami (niszymi),
uboenie chopstwa,
antagonizm szlachty i chopw
(wzajemna niech),
zrnicowanie stanu chopskiego
(kmiecie - najbogatsi z chopw,
pkmiecie, zagrodnicy,
chaupnicy, komornicy, ludzie
wolni), uboej miasta i
mieszczastwo, brak
handlow czy przemysow.
folwarczno - e potomkowie byli szlacht,
paszczyniana na przykadzie
Polski :
Polska : zyski czerpie szlachta,
chopi nie maj adnych praw,
adnego gosu, nie maj wolnoci
ziemia naley do szlachty, na
ziemi pracuj chopi - darmowa
dominuje produkcja cechowa i
rzemielnicza.
Na zachodzie : zyski czerpie
magnateria i mieszczastwo,
chopi posiadaj wolno osobist,
prawo posiadania ziemi mia
kady, na ziemi pracowali
chopi dzierawic sobie ziemi,
pacc za to czynsz, a waciciel
ziemski do pracy zatrudnia
najemnikw.
PRZYWILEJE SZLACHECKIE
Przywilej koszycki (1374r.)
Ludwik Wgierski - ustalenie
podatku paconego przez szlacht
do dwch groszy z anu, inne
podatki tylko za jej zgod;
Przywilej czerwiski (1422r.)
Wadysaw Jagieo - by imperatywny (zwizany).
nienaruszalno majtku szlachcica
(konfiskata tylko po wyroku
sdowym);
Statut warecki (1423r.)
Wadysaw Jagieo - przymusowy
wykup gospodarstw sotysich ;
Przywilej jedlesko - krakowski
(1430 - 1433r.) - Wadysaw
Jagieo : nietykalno osobista
szlachty (nie mona uwizi
szlachcica posesjonaty bez wyroku
sdowego);
Przywilej nieszawski (1454r.)
Kazimierz Jagielloczyk - krl nie
mg zwoywa pospolitego
(konkretnie sejmikw ziemskich);
Konstytucje piotrkowskie
(1496r.) Jan Olbracht - szlachta
uzyskuje wyczne prawo
opat celnych; wprowadzono taksy
wojewodziskie;
Konstytucja nihil novi (1505r.)
Aleksander Jagielloczyk - adne
zmiany w istniejcych prawach i
przywilejach szlacheckich nie
mog by wprowadzone przez
krla bez zgody szlachty (wwczas
funkcjonowa ju w Polsce sejm
reprezentujcy og szlachty w
kraju).
Wnioski pynce z przywilejw :
wadza krlewska
sabnie, a szlachecka ronie w si,
wyjtkowa pozycja
szlachty w stosunku
mieszkacw i chopw,
i sabo
mieszczastwa (w 1791r.
otrzymuj jakiekolwiek prawa),
upodlenie stanu
chopskiego.
Szlachta dzieli si na :
posesjonaci - posiadaj dobra
ziemskie i posesje : magnaci -
(magnus - wielki), posiadaj
prywatne miasta, prywatne
wojsko, due wpywy w pastwie,
posiadaj nawet do kilkudziesiciu
wsi (np. Zamojscy, Potoccy,
Lubomirscy, Radziwiowie),
szlachta rednia - posiadali
kilkanacie wsi, sama nie pracuje,
(najliczniejsza), zagrodnicy -
posiadaj wasne gospodarstwo na
ktrym pracuj - (szlachta
schopiana).
nieposesjonaci - nie posiadaj nic:
chaupnicy - posiadaj chaup
ale nie maj wasnoci,
komornicy - yj ktem u szlachty
redniej (szlachta zaciankowa) nie
posiadaj wasnoci, goota -
posiadaj tylko tytu, su w
wojsku, szlachta suebna -
wynajmuj si i su u szlachty
bardziej zamonej.
Stan szlachecki by rwny
(teoretycznie), ale praktycznie
skada si z przedstawicieli o
rnej zamonoci, rnym
prestiu spoecznym i rnych
wpywach politycznych. W XVI w
szlachta staa si dominujcym
stanem, liczya od 5-10% ogu
spoeczestwa. Jej pozycja zostaa
zagwarantowana prawem
przywileje : nietykalno
osobista, nietykalno A) krl + magnateria
majtkowa, prawo sprawowania (obz krlewski) : zachowa
urzdw i godnoci, ulgi stan posiadania,
podatkowe i celne, prawo B) Bona Sfortza (ona
zasiadania w sejmie i na sejmikach, Zygmunta I Starego) + wysi
prawo do wyboru krla. urzdnicy pastwowi + szlachta :
Szlachcicem zostawao si : z wzmocnienie pastwa poprzez
urodzenia, szlachectwo mona wzmocnienie wadzy krlewskiej i
byo kupi - trzeba byo dowie, uszczuplenie pozycji (wadzy)
magnaterii ,
szlachectwo mona byo otrzyma C) szlachta rednia :
za wybitne zasugi - nobilitacja dy do nowych przywilejw, chce
(nobitas - wywyszy kogo), ograniczy pozycj magnaterii i
szlachta posiadaa herb, sztandar krla chce zreformowa pastwo.
oraz zawoanie. Realizacja programu : (Hieronim
Ossoliski, Mikoaj Semicki, Rafa
Leszczyski).
SEJM WALNY :
Funkcjonujca nazwa organw Program : stae dochody
pastwa, sejm najwyszym
przedstawicielskich - parlamentu to
Parlamentum generale . organem w pastwie, spisa i
ujednolici prawo, ujednolici
W tradycji polskiej to po prostu
Sejm Walny. Za pocztek podatki, zacieni zwizek Unii
z Litw (zespoli, zintegrowa),
powstania Sejmu Walnego
przyjmuje si dat (1490 lub 1493). reforma kocioa,
opodatkowanie kocioa,
W XV w. istniay ju i
funkcjonoway zjazdy szlachty z osabi magnateri, usprawni
pastwo, odzyskanie dbr
poszczeglnych ziem - tzw.
sejmiki ziemskie. Rwnolegle krlewskich, ktre zostay
przekazane bez zgody sejmu.
istniay zjazdy monowadztwa
(wieckiego i duchownego) z Realizacja: spisano dobra
krlewskie (spis majtku
krlem, gdzie poruszano sprawy
caego pastwa. krlewskiego), czwarta cz
dochodw z dbr krlewskich
Sejm Walny skada si z trzech
izb: krl, sejm, senat. (kwarta) zostanie przeznaczona na
utrzymanie staej armii (wojsko
Sejm : byli to przedstawiciele
szlachty z poszczeglnych ziem, kwarciane), dobra ziemskie
monarchy stay si dobrami
wybrani na sejmikach ziemskich,
(byo ich 170); Pose reprezentowa pastwowymi, skodyfikowano
prawo- Jan aski, zakaz
swoich wyborcw, jego mandat
wykonywania wyrokw sdw
kocielnych przez starostw,
Senat : bya to dawna rada
krlewska. Senat by doywotni. ujednolicono system miar i wag,
odebrano wiksz cz
W senacie zasiadali - biskupi,
wojewodowie, kasztelanowie, majtkw magnaterii,
zreformowano podatki, sd
najwysi urzdnicy pastwowi :
kontrolowa majtki krlewskie i
(kanclerze, marszakowie,
podskarbiowie). W senacie po finanse krlewskie, unifikacja,
1569r. (unia z Litw) zasiadao 140 zniwelowanie rnic (zniesienie)
senatorw. pomidzy Rzeczpospolit a
Sejm i senat obradowa oddzielnie Prusami Krlewskimi, zawarto
(tylko w 1 i ostatnim dniu razem). realn uni pomidzy Polsk a
Obradom sejmu przewodniczy Litw (1569r.), przystpienie
marszaek., a obradom senatu krla Augusta do realizacji planu.
przewodniczy krl. Do koca XVI wieku w
Sejm ustala ustawy (tzw. Rzeczpospolitej rozpowszechnio
si niekorzystne rozdawanie dbr
konstytucje) :
o liczebnoci wojska, o kocielnych i wieckich.
Gromadzenie wielu urzdw w
wysokoci podatkw, o
rkach jednej osoby.
przychodach i rozchodach
pastwa, o przymierzach, o
REFORMACJA I KONT-
wojnach czy pokoju.
Sejm podejmowa decyzje REFORMACJA W
wikszoci gosw.
POLSCE W XVI wieku.
Obrady sejmu trway 6 tygodni, a Przyczyny reformacji :
sejm zbiera si co dwa lata. W
podobne jak na zachodzie,
nagych wypadkach zbiera si na
napyw idei reformacyjnych z
dwu tygodniowe posiedzenie.
zachodu (kupcy, dyplomaci,
Sejm nie by zawsze gotowy. Sejm
studenci), uprzywilejowana
zbiera si w Krakowie, Piotrkowie
pozycja kocioa w Polsce :
Trybunalskim, Warszawie,
pozycja polityczna -
Lublinie , Grodzie.
duchowni zasiadali w senacie,
pozycja
ekonomiczna - nie pacili
RUCH EGZEKUCYJNY podatkw na rzecz pastwa, co
SZLACHTY REDNIEJ W wicej sami pobierali podatki
XVI wieku : (dziesicin),
do Rodzaje sejmikw : pozycja sdownicza
przedsejmowy (2 - mieli wasne sdownictwo i
poowa XV wieku) - wybierano wyroki sdw kocielnych musiay
posw na sejm, - narzucano by wykonane przez starost
instrukcje, (wadza wiecka).
relacyjny (XVI Mieszczastwo byo
wiek) - wysuchiwano relacji niezadowolone z ideologii
kocioa, bo koci potpia
obrad sejmu,
elekcyjny - Litw.
Luteranizm - mieszczastwo z
wybierano 4 kandydatw na
sdziego ziemskiego, zachodniej i pnocnej czci
Korony (skupiska ludnoci
kapturowy -
niemieckiej), Prusy Ksice i
wybiera wadz federacji i sd Krlewskie.
kapturowy dla danej ziemi na czas Kalwinizm - niezwykle popularny
bezkrlewia (od 1572r.), wrd szlachty (struktury kocielne
deputacki (1578r.) - zalene od szlacheckich
wybierano co rok 1 kandydata do opiekunw, porzucenie
trybunau koronnego. uciliwych opat na rzecz na rzecz
kocioa, skupia opozycj
EGZEKUCJA - wykonanie, antykrlewsk i egzekucjonistw) -
wyegzekwowanie, wyrok. Maopolska i Litwa.
Egzekucja dbr : Arianizm - bracia polscy -
zwrot bezprawnie radykalny odam kalwinizmu,
trzymanych przez magnatw utworzony w rezultacie podziau
krlewszczyzn (majtkw krl.), wsplnoty kalwiskiej na zbir
lustracja dbr i wikszy i mniejszy w 1562r..
dochodw krlewskich - Arianie nie uznawali Trjcy
witej, nie mogli bra udziau w
(szczegowy przegld,
wojnach, sprawowa urzdw i
stworzenie skarbu
publicznego - ujednolicenie posiada poddanych; gwny
orodek arianizmu (gmina i
pastwa.
Egzekucja praw : akademia w Rakowie). Czonkami
zakaz czenia byli mieszczanie, chopi i
szlachta ).
stanowisk,
Bracia Czescy (4 odam) - okolice
kodyfikacja prawa Poznania - Wielkopolska, odam
(spisanie, ujednolicenie prawa), husytyzmu - uciekli przed
reforma przeladowaniem z Czech.
sdownictwa,
reforma armii, XVI i XVII wieczna
skarbu, monety i reforma kocioa. Rzeczpospolita nazywana bya
- O wadz rywalizoway trzy pastwem bez stosw. Panowaa
obozy : tolerancja religii.
 (1573r.) - ugoda w
Sandomierzu midzy Katolikami,
Kalwinami i Luteranami (ugoda
mwia o wsppracy). Arian
wykluczono, bo chcieli zburzy
istniejcy porzdek spoeczny.
(1573r.) - Mikoaj Kopernik (ukad
konfederacja warszawska - heliocentryczny), Maciej z
gwarantowaa wieczysty pokj
midzy rnicymi si w wierze.
KONTREFORMACJA
(1564r.) - Rzeczpospolitej - po acinie),
sprowadzenie Jezuitw do Polski,
uzyskali olbrzymi wpyw na dwr
krlewski, (Jezuita Jakub Wujek
przetumaczy biblie na jzyk
polski),
wprowadzono
reformy Soboru trydenckiego,
prby pozyskania
wyznawcw : (1596r.) - Panowanie Jagiellonw
podporzdkowanie kocioa
prawosawnego w Rzeczpospolitej
papieowi; powstanie kocioa
unickiego czyli greko katolickiego,
prawosawnych ktrzy odmwili
przyjcia unii pozbawiono praw
politycznych, cerkiew czci
majtku.
UNIA POLSKO - ( demokracja szlachecka )
LITEWSKA ( 1569 ROK)
Przyczyny unii : szlachta
polska zainteresowana jest
ekspansj polityczn i elekcji
ekonomiczn na wschd,
litewska szlachta rednia chce
zrwnania praw i przywilejw ze
szlacht polsk, koci
katolicki chce pozyska nowych
wyznawcw, lk Litwy przed
ekspansj rosyjsk, tureck i
tatarsk.
Przeciwnikiem unii jest
magnateria litewska (tracia
wyjtkow pozycj). Unii domaga
si ruch egzekucyjny.
Postanowienia unii : Sprawy unii
polsko - litewskiej rozpatrzone
zostay ostatecznie na sejmie w
Lublinie, ktry trwa od stycznia
do lipca 1569 r.. Sejm uchwali
wcielenie poudniowo - zachodniej
czci Litwy tj.: (Podlasia,
Woynia, Podola, i Kujawszczyzny
do Korony polskiej). Akty unijne
zostay wystawione przez Sejm
Koronny i litewski 1 lipca, a przez
krla Zygmunta 4 lipca 1569 r..
Poczyy one suwerenne i
rwnoprawne pastwa i narody w
jedno pastwo o nazwie
Rzeczpospolita obojga narodw.
Gwne elementy jednoci
Rzeczpospolitej to : wsplny
monarcha (po jego mierci miaa
nastpi wsplna elekcja jego
nastpcy), oraz wsplny sejm,
w ktrym (tak w sejmie jak i w
izbie poselskiej) zasiadali razem
Polacy i Litwini, wsplne prawa
i przywileje czyy szlacht polsk
i litewsk w jeden nard
szlachecki, wsplna moneta,
wsplna polityka zagraniczna.
Odrbne byy : centralne
urzdy w Polsce i na Litwie,
wojsko i skarbowo.
Tak wic powstaa wsplna
wadza ustawodawcza, natomiast
wadza wykonawcza (poza krlem)
pozostaa oddzielna.
SKUTKI UNI : dodatnie -
powikszenie terytorium, starcie
si kultur (mieszanie si kultur),
wzrost potencjau ekonomicznego
i militarny, nowe kierunki
ekspansji handlowej, mozaika
narodw, religii i kultur wpywaa
na tolerancj.
Ujemne - wzrosa ilo ssiadw
(wrogw) - Turcja, Rosja, Szwecja,
Tatarzy, zbyt dugie granice do
obrony, wzrost potgi
magnatw, konflikty
narodowociowe religijne (np.
powstanie Chmielnickiego),
polityka polska zostaa
zdominowana, podporzdkowana
w kierunku wschodnim.
KULTURA I SZTUKA
POLSKIEGO RENESANSU :
Napyw idei renesansowej do
Polski : (dyplomaci, studenci,
kupcy). Z Woch - (Bona Sfortza) -
ona Zygmunta. August
(rzebiarze i malarze).
Rozwj silnego mecenatu
krlewskiego : Przykad krlewski
bardzo mocno dziaa na
magnateri i szlacht.
Rozwj literatury narodowej :
Mikoaj Rej, Jan Kochanowski,
ukasz Grnicki, Stanisaw
Orzechowski.
Rola Akademii Krakowskiej :
Stanowia centrum nauk Europy
rodkowej. Pawe Wodkowic -
mia midzy narodowy autorytet
(podzieli wojny na sprawiedliwe i
niesprawiedliwe).
Wkad Polakw w kultur i
nauk europejsk:
Miechowa (stworzy dzieo O
dwu Sarmacjach), Jan Dugosz interrex-em.
(napisa histori Polski),
Andrzej Frycz Modrzewski
(napisa O naprawie
gosi rwno wszystkich wobec
prawa (wszystkich czyli tylko
szlacht), zwolennik reformacji i
podporzdkowania kocioa
pastwu.
POLITYKAZ ZAGRANICZNA
OSTATNICH JAGIELLONW
- Wadysaw Jagieo 1386-1434 musia podpisa krl.
- W. Warneczyk 1434-1444
- Kazi. Jagielloczyk 1447-1492
+ Elbieta Rakuszanka
- Jan Olbracht 1492-1501
- Aleksander jagielloczyk 1501-
1506
- Zygmunt I Stary 1506-1548
+ Bona
- Zygmunt August 1548-1572
1. STOSUNKI Z obowizek zwoywania sejmu co 2
HABSBURGAMI
1526 bitwa pod Mochaczem ginie
Ludwig Jagielloczyk, 1530 w celu
obrony poudniowej granicy z
turcj Zygmunt I Stary zawiera
porozumienie z Turcj,
przeksztacone pniej w w Rosji panowa cakowity kryzys
wieczysty pokj.
STOSUNKI Z KRZYZAKIAMI
1226 przygarnicie, 1284
zagarniaj Inflanty, 1308
zagarniaj Gdask, 1331 bitwa
pod Powicami, 1335 proces w
Wyszyhradzie, 1339 proces w
Warszawie, 1343 pokj w
kaliszu, 1409-1411 walki, 1454-
1466 wojna 13letnia, 1519-1521
ostatnia wojna z zakonem.
papiestwo i cesarstwo nie udzielio
zakonowi wystarczajcego
poparcia, poniewa zajte byy
reformacj. Zakon wojn przegra,
by zrujnowany. Wielki mistrz
Albreht hohenzoler dokona
sekularyzacji zakonu. Zakon od
tego momentu nazywa si Prusy
Ksiece, a Wielki Mistrz zostawa
wieckim ksiciem. Prusy staway
si lennem Rzeczpospolitej,
wadze sprawowa mieli
potomkowie A. Hohenzolera.
KWESTIA INFLANT
udzia Rzeczpospolitej w wojnie o
Inflanty 1551-1571 miedzy Polsk,
Rosj, Dani i Szwecj. 1561 nowo
wybrany mistrz Gotard Kettler
sekularyzowa zakon i nastpnie w
wyniku traktatu w Wilnie 1561
zosta on
Rzeczpospolitej.
wcielony
Podzielono
ziemie: Kurlandia-lenno
Rzeczpospolitej. Inflanty
Waciwe: wsplna prowincja
Polski i Litwy. Rosja zagarnea
Doprad, Szwecja Estonia z
portem Revel, wyspy Dago i
Ozylia, Dania wyspy na Batyku,
Gotlandia.
POLITYKA MORSKA
Podczas wojny o Inflanty
Zygmunt Augustprbuje stworzy
flot krlewsk i angauje tzw. apelacyjny, zaoy Akademie w
kaprw kapitanw okrtw,
ktrzy uzyskuj pozwolenie na
rabunek i niszczenie floty
nieprzyjaciela. Miasto Gdask
posiada wasn flot, koncentruje
handel zboem, prowadzi wasn
polityk zagran., nie zawsze
zgodn z pastwem. Zygmunt
August chce ograniczyc monopol
Gdaska. Powoano w 1568
Komisj Morsk. Na czele komisji
by Jan Kostka, zadanie komisji
byo czuwa nad interesami
morskimi Polski. 1570 grupa
urzdnikw krlewskich na czele z
biskupem pockim Stanisawem
ogasza konstytucj
karnkowskiego, okrelay stosunki
Gdaska i Polski. Gdask w 1577
za wysokie kontrybucje i uznanie
Stafana Batorego krlem zosta
zwolniony z tej konstytucji.
PIERWSZ WOLNA ELEKCJIA
Bezpotomna mier Zygmunta
Augusta ostatniego Jagiellona w
lipcu 1572. W pastwie powsta Rokosz 1606-1609. krl
spr midzy magnateri, a szlacht Hotkiewicz, kiewski, szlachta
redni kto bdzie decydowa o Zebrzydowski, Radziwi. 1607
wyborze krla. Ostatecznie bitwa pod Guzowem. Kompromis
zadecydowana, e krla bdzie krl nie karze rokoszan, nie
wybiera og szlachty podczas reformuje sejmu, buntownicy
elekcji virtitin (powszechnej). Po przepraszaj krla.
mierci krla zastpowa go
prymas jakub Uchaski, zwany WOJNY ZE SZWECJ.
W czasie Przyczyny: 1592 mier Jana III
bezkrlewia w celu zabezpieczenia Wazy, ojca Zygmunta III .
wewntrznego szlachta zawizaa Zygmunt III Waza krlem Szwecji.
konfederacje, to zwizek zbrojny 1598 zdetronizowany, tron
szlachty w celu utrzymania obejmuje stryj Karol IX
porzdku, obrony pastwa, czy Sudermancki. 1600 Zygmunt III
krla. Zwizek zbrojny szlachty przyancza Estonie do Polski,
przeciw krlowi to rokosz. Dziaaj Szwedzi chc odzyska Estoni,
sdy kapturowe, ktre wydaj Zygmunt bdzie chcia odzyska
wyroki natychmist. tron, Szwedzi chc przeksztaci
Morze Batyckie w swe wewn.
Wybr na krla Henryka Walezego jezioro. W Europie toczy si wojna
w 1573-1574 ucieczka krla w 30letnia Polska w innym obozie ni
czerwcu 1574. Zobowizania ktre Szwecja
Skutki:cae inflanty w 1611
powrciy do Polski, 1622 rozejm
Artykuy henrykowskie (stae, w Michtawie, Szwedzi zajmuj
niezmienne, miay obowizywa wiksz cz Inflant a po
kadego wadc) Dwin, Rozejm w 1629 w
Altmarku porty pruskie,
- gwarantowano inflandzkie bez Gdaska, Pucka i
niezmienno przywilejw Krlewca przechodz w rce
szlacheckich Szwedw, Szwedzi pobieraj co z
niezmienno ustroju Gdaska, W 1635 rozejm w
Sztumskiej Inflanty pozostaj
szwedzkie, ale postanowienia w
lata
Altmarku uniewazniono
wybr krla na drodze wolnej
WOJNY Z ROSJ
nad poczynaniami krla bd
Przyczyny: ch ekspansji szlachty
czuwa rezydencji-senatorzy
polskiej na wschd, ch
sejm bdzie kontrolowa polityk
pozyskania nowych wyznawcw,
wew. i zewn.
Pacta conwenta ( osobiste
tzw. Wielka Smuta, wojna
zobowizania ) spowodowana powst.
lub z Ann Jagiellonkaspaci Chmielnicekigo.
dugi Zygmunta Augusta Skutki: rozejm w 1619 w
ksztaci modzie polsk w Dywylinie do Rzeczpospolitej
Paryu wczono ziemie smolesk,
sfinansowa budow floty czernichowsk i siewiersk, pokj
wprowadzi flot francusk na w Polanowie Polska otrzymaa
batyk nabytki terytorialne, a W IV zrzek
sprowadzi do Polki 4 ty. si tytuu cara Rosji, rozejm w
piechoty gaskoskiej Andruszowie potwierdzony
pokojem Grzymutowskiego
PANOWANIE STEFANA (1686) caa lewobrzena cz
BATOREGO Ukrainy stracona na rzecz Rosji.
Druga wolna elekcja 1576. Bya to
podwjna elekcja, Stafan Batory POWSTANIE
okaza si szybszy i osobicie CHMIELNICKIEGO
zjawi si w Krakowie, polubi Przyczyny porednie
Ann Jagiellonk i koronowa si Wacicielami majtkw ziemskich
na krla. GDASK nie uzna go za s Polacy, a si robocz chopi
krla 1577 wojna z gdaskiem, paszczyniani. Kozacy walcz i
gdzie Polska zostaa pokonana nad broni si przed narzuceniem im
jeziorem Lubieszowskim wojn systemu paszczynianego nie
koczy kompromis : Gdask uznaj adnej zwierzchnoci nad
uznaje Batorego krlem, paci sob; magnateria polska to
kontrybucje, podatki, krl zawiesza katolicy, chopi ruscy prawosawni
konstytucje karnkowskiego. Wojna Przyczyny bezporednie
o INFLANTY Po zakoczeniu
wojny pnocnej 1570 car rosyjski Bdna polityka
Ivan IV Grony zorganizowa
wypraw wojenn na szwedzkie i
Rzeczpospolitej
polskie Inflanty (1577). wobec kozakw
przeciwdziaanie strony polskiej,
wzmocnionej dodatkowo nowo liczba kozakw
stworzon piechot wybranick,
bezboredni atak na tereny rejstrowanych baa
do
rosyjskie
zdobycie
(zaplecze
przez
Inflant),
wojska
maa, krle W IV
rzeczpospolitej Pocka i Wielkich planowa wojn z
kw, rozejm w Jamie Zapolskiej
(1582), zawarty przy porednictwie Turcj lecz ta nie
posa papieskiego ( rzym liczy na
przejcie Ivana IV na katolicyzm)
dosza do skutku,
Zasady: Rosja utracia swoje osobiste urazy
wpywy w Inflantach ( m.in.
Doprad) i ziemie pock na rzecz Bohdana
pastwa
REFORMY
polsko-litewskiego.
Stefana B.
Chmielnickiego
Sdownicza: w 1578 utworzy
trybuna koronny, 1581 utworzono
trybuna litewski, najwyszy sd
Wilnie 1579. Wojskowa : utworzy
piechot wybranieck 1578,
ZYGMUNT III WAZA ( 1587-
1632 )
Zygmunt III Waza Jan III Waza
+ Katarzyna Jegiellonka
Zygmunt I Stary
Spr Zygmunta III Wazy ze
szlacht
Krl : zabiega o interesy wasnej Gospodarka
dynastii Wazw, dy do gospodarka
wzmocnienia swojej wadzy, nie
chcia uzna konfederacji folwarczno-
warszawskiej, ograniczenie roli
izby poselskiej, stay skarb i paszczyniana
wojsko.
Szlachta: rzda przestrzegania
Polska spichlerzem
wolnoci wyznania, zablokowanie Europy
dziaalnoci najwyszego organu
demokracji szlacheckiej, na sejmie Polityka
w 1606 izba poselska odrzuciaa wzrost potgi militarnej i
program krlewski, porzucenie politycznej pokonanie
obrad sejmu, antykrlewski Krzyakw, dobre stosunki z
rokosz, niechtna polityce Habsburgami, dominacja w
kontreformacyjnej krla i jego Europie rodk-Wsch, unia polsko-
jezuickiemu otoczeniu. litewska 1569
Kultura
Sztuka odrodzenia ( renesans ) M.
Kopernik, A.F. Modrzewski
sukienniece, kaplica
Zygmuntowska, agodny przebieg
reformacji w Polsce panowaa
tolerancja religijna ( konf. warsz.
1572 )

CO SI ROZWIJA
rozwj demokracji szlacheckiej,
wzrost przywilejw szlacheckich,
powstanie i funkcjonowanie Sejmu
Walnego, program i realizacja
ruchu egzekucyjnego

CO OSABIO
rozwinite przywileje szlacheckie,
zakoczenie panowania
Jagiellonw, pierwsze wolne
elekcje ( art. henrykowskie i pacta
conwenta ), wadcy elekcyjni
realizuj wasn polityk, wzrost
pozycji magnaterii krlewita
kresowii, rokosze, dobrze
funkcjonujca demokracja
szlachecka, rozpad Sejmu
Walnego, zrywanie sejmw i
sejmikw, wzrost znaczenia
sejmikw sterowanych przez
magnateri, decentralizacja wadzy,
wojny

STRATY
oglne zniszczenie kraju, upadek
handlu, spadek zbytu na zboe,
agrelizacja miast, zastj zacofanie,
60% ziemi to nieogi, straty
ludnociowe, choroby, zarazy,
terytorialne Inflanty Szwecja,
Prusy usamodzielniy si,
lewobrzena cz Ukrainy
Rosja

SKARB wiecznie pusty, szlachta

nie chce si opodatkowa, psucie
monety, pastwo wyzbyo si roli
monopolistycznej na bicie monety
WOJSKO cige zaleganie z
odem, zawizanie konfederacji
niepatnego onierza, polscy
wojowie su w obcych armiach