Odpowiedzi Na Pytania Dzieci

ODPOWIEDZI NA DZIECICE PYTANIA
Opracowanie studentw IV sem. Pedagogiki, rok akad.2010/11

Edukacja spoeczno-przyrodnicza
PRZYRODA........................................................7
ZWIERZTA.......................................................................................................... 7
1. Czy zwierzta si porozumiewaj?.............................................................7
2. Czym si rni gady od pazw?..............................................................7
3. Dlaczego niektre ssaki przesypiaj zim?................................................9
4. Jak rozpozna wiek zwierzt?...................................................................10
5. Do czego zwierztom potrzebna jest sier?...........................................10
6. Ktre we s najbardziej jadowite?........................................................11
7. Czy aligator i krokodyl to to samo?..........................................................12
8. Dlaczego ryba wyjta z wody ginie?........................................................12
9. Jak to si dzieje, e kameleon zmienia barw?........................................13
ROLINY............................................................................................................ 14
10. Ktra rolina yje najduej?.................................................................14
11. Ktre roliny rosn najszybciej, a ktre najwolniej?..............................14
12. Dlaczego odyga roliny ronie do gry, a korze do dou?..................16
13. Czy wszystkie roliny maj korzenie i licie?........................................16
14. Dlaczego niektre roliny wytwarzaj kor?.........................................17
15. Dlaczego kwiaty maja rne kolory?.....................................................18
16. Dlaczego trawa jest zielona?................................................................18
17. Dlaczego licie s zielone?...................................................................18
18. Dlaczego licie drzew jesieni zmieniaj barwy?..................................19
19. Dlaczego drzewa trac licie na zim?.................................................20
20. Dlaczego kwiatki pachn?....................................................................20
21. Czy wszystkie kwiaty maj patki?........................................................21
22. Co to jest owoc? Po co roliny wytwarzaj owoce?...............................22
23. Ktra rolina ma najwiksze owoce?....................................................22

24. Ktre warzywa maj najwicej witamin?..............................................23
25. Po czym mona pozna, czy grzyb jest jadalny, czy trujcy?................24
26. Jaka jest najstarsza rolina na wiecie?................................................25
27. Jakie byy pierwsze roliny uprawne ?...................................................26
PTAKI................................................................................................................. 27
28. Czy s ptaki, ktre nie lataj?...............................................................27
29. Po co ptaki maj pira?.........................................................................29
ZJAWISKA PRZYRODNICZE................................................................................. 30
30. Jak powstaj kropelki deszczu???.........................................................30
31. Dlaczego soce zmienia kolor w rnych porach dnia?.......................31
32. Dlaczego woda jest pynna?.................................................................31
33. Dlaczego woda gasi ogie?...................................................................33
34. Skd wieje wiatr?.................................................................................. 34
35. Dlaczego nieg skrzypi pod nogami?....................................................34
PRZYRODA NIEOYWIONA................................................................................. 36
36. Czym jest pierwiastek a czym minera?................................................36
37. Dlaczego powstaj trzsienia ziemi?....................................................37
38. Jak odrni stalaktyty od stalagmitw?...............................................38
39. Dlaczego zmieniaj si pory roku?........................................................38
40. Dlaczego woda w morzu jest sona???..................................................40
41. Skd si bierze ciepo w wglu?...........................................................41
42. Jak powstay gry, a jak doliny?............................................................42
43. Jak powstaje wyspa?............................................................................. 42
44. Jak powstaa rafa koralowa?.................................................................43
45. Jak powstaj jaskinie?...........................................................................44
46. Jak wyglda dno oceanu?.....................................................................45
47. Jak powstaj krople deszczu?...............................................................46
48. Skd si bierze nieg?..........................................................................47

49. Dlaczego ld pywa po wodzie?............................................................48
50. Co to jest lawina?................................................................................. 48
51. Co to jest piorun?.................................................................................. 49
52. Co to jest ywica?................................................................................. 50
53. Co to s surowce naturalne?.................................................................52
54. Skd si bierze woda w rdach?........................................................53
55. Czy mona zapobiega wybuchom wulkanw?.....................................54
56. Jak powstaje tcza?.............................................................................. 54
57. Jak przewiduje si pogod?...................................................................55
KOSMOS.........................................................56
58. Dlaczego Ziemia jest kulista???............................................................56
59. Ile lat ma Ziemia?................................................................................. 57
60. Z czego jest zbudowana Ziemia?..........................................................58
61. Jak dua jest Ziemia?............................................................................58
62. Dlaczego soce wieci?.......................................................................60
63. Ile jest gwiazd?..................................................................................... 61
64. Co to jest gwiazdozbir?.......................................................................62
65. Dlaczego kometa ma ogon?..................................................................64
66. Jak dugo trwaaby podr na najblisz gwiazd?...............................64
67. Skd pochodz nazwy planet?..............................................................65
68. Ktra planeta Ukadu Sonecznego jest najwiksza?............................66
69. Co to jest zamienie Soca lub Ksiyca i jak powstaje?.....................67
70. Dlaczego Ksiyc zmienia ksztat?.......................................................68
71. Na czym polega grawitacja?.................................................................69
CZOWIEK.......................................................69
ZDROWIE, MEDYCYNA....................................................................................... 69
72. Co to jest niedowadno (niedowad)?.................................................70
73. Co to jest choroba?............................................................................... 70
74. Co to jest krgosup?............................................................................ 71

75. Co jest przyczyn blu?........................................................................73
76. Co jest przyczyn blu?........................................................................75
77. Co robi dziecko w brzuchu mamy?........................................................76
78. Co si dzieje z poywieniem, ktre zjadamy?.......................................78
79. Jak dugo mona y bez jedzenia i picia?............................................79
80. Do czego czowiekowi s potrzebne wosy?..........................................80
81. Jak szybko rosn wosy?........................................................................82
82. Dlaczego niektrzy maj proste, a inni krcone wosy?........................83
83. Dlaczego wosy siwiej?........................................................................84
84. Do czego czowiekowi jest potrzebny mzg?........................................85
85. Jak dziaaj minie?............................................................................. 85
86. Jak nerwy przekazuj sygnay do mzgu?.............................................87
87. Dlaczego ziewamy, kichamy, kaszlemy?..............................................87
88. Ile jest mini w ludzkim ciele?.............................................................89
89. Ile zapachw moemy rozrni?.........................................................90
90. Jak to si dzieje, e oko widzi?..............................................................91
91. Co to s zy i dlaczego ludzie i zwierzta pacz?.................................92
92. Co to znaczy oddychanie?....................................................................93
93. Dlaczego czasem odczuwamy swdzenie?...........................................95
94. Dlaczego czowiek jest prawo" lub leworczny?...................................96
95. Skd si bierze pot i do czego suy?....................................................97
96. Skd si bierze lina i do czego jest potrzebna?...................................98
97. Dlaczego czowiek musi mruga ?........................................................99
98. Dlaczego czowiek musi spa ?.............................................................99
99. Dlaczego soce opala skr?.............................................................100
100. Dlaczego temperatura ciaa czowieka jest zwykle staa, a podnosi si w

czasie choroby?............................................................................................ 100
101. Po co czowiekowi krew?.....................................................................101
SPOECZESTWO............................................................................................ 101
102. Jak powstay rne jzyki?..................................................................102
103. Dlaczego ludzie musz pracowa?.....................................................102
104. Co to jest teatr?.................................................................................. 103
105. Co to jest balet?.................................................................................. 104
106. Do czego jest potrzebny sownik?.......................................................105
107. Dlaczego ludzie wituj swoje urodziny?..........................................105
108. Kiedy ludzie zaczli uywa noa i widelca?.......................................106
109. Co robi, gdy kto krzywdzi mojego przyjaciela?................................107
110. Co zrobi, gdy kto obcy proponuje mi podwiezienie?........................109
111. Dlaczego nie powinienem bra prezentu od obcego?.........................110
112. Dlaczego alkohol szkodzi?..................................................................111
113. Dlaczego palenie papierosw szkodzi?...............................................111
TECHNIKA.....................................................112
114. Jak powsta metr i kilogram?...............................................................112
115. Jakie byy pierwsze narzdzia ? Kto je wynalaz?................................113
116. Dlaczego niektre owki s mikkie, a inne twarde?.........................113
117. Dlaczego lodwka zibi?.....................................................................115
118. Dlaczego klej klei?.............................................................................. 116
119. W jaki sposb ogromny samolot utrzymuje si w powietrzu?.............117
120. Dlaczego prd elektryczny jest niewidoczny?.....................................118
121. Jak si robi i z czego kolorowe kredki?................................................118
122. Dlaczego widzimy swoje odbicie w lustrze?........................................119
123. Jak rozchodzi si ciepo.......................................................................120
124. Dlaczego yletka jest taka ostra?.......................................................120
125. Jak powstaje zdjcie?..........................................................................121
126. Jak duy jest atom?............................................................................. 122
127. Jak dziaa hutawka?...........................................................................124
128. Jak moneta lub eton uruchamia automat?........................................125
129. Kiedy powstay pierwsze mapy? Jak wykonuje si mapy?...................125

130. Jak produkuje sie mapy.......................................................................126
131. Jak przewiduje si pogod?.................................................................129
132. Jak gotuj mikrofale, nie podgrzewajc talerza?.................................131
133. Dlaczego ludzie oraz przedmioty znajdujce si na powierzchni Ziemi

nie spadaj w przestrze kosmiczn?..........................................................131
134. Co si dzieje z ludmi w kosmosie?....................................................133
135. Co to jest bezwadno?.....................................................................134
136. Co to jest laser i do czego suy?........................................................135
137. Co to jest pomie?............................................................................. 136
138. Co to jest rdza?................................................................................... 137
139. Co to znaczy, e ciao zmienia stan skupienia?...................................138
140. Kto wynalaz papier?...........................................................................139
141. Kto wynalaz szko?............................................................................. 141
142. Z czego produkuje si tworzywa sztuczne?........................................141
143. Dlaczego statki unosz si na wodzie?...............................................142
144. Dlaczego szyby okien podczas mrozu pokrywaj si lodem od wewntrz

a nie odwrotnie?........................................................................................... 142
145. Dlaczego w morskiej wodzie lej si pywa?.......................................143
146. Dlaczego w zimie jest zimno, a latem gorco?...................................143
147. Jak powstaje szko?............................................................................. 145

PRZYRODA
ZWIERZTA
i. Czy zwierzta si porozumiewaj?
Tak. Zwierzta si porozumiewaj. Zwierzta wymyliy wiele sposobw na

porozumiewanie si midzy sob. Nauka, ktra zajmuje si badaniem zachowa
zwierzt to etologia. Zwierzta yjce w danej przestrzeni musz si
porozumiewa. Dlatego wysyaj sobie rne sygnay mwice np. o ich
obecnoci. Porozumiewanie odbywa si rwnie midzy gatunkami. W zalenoci
od gatunku zwierzt mog to by dwiki (szczekanie), zachowania (agresja),
gesty (podanie apy), okrzyki, piewy, postawa ciaa (naprenie grzbietu),
zapachy i kolory. Zwierzta rozmawiaj o takich sprawach jak terytorium,
rozpoznawanie wasnego gatunku i pci. Informuj si o zamiarach. Ptaki
przekazuj innym osobnikom informacje piewem. Samce informuj o zajtym
terytorium i ostrzegaj intruzw, e nie wolno si do niego zblia. Wilki znacz
terytorium moczem. Ryby koralowe kolorami ostrzegaj, e obszar jest zajty i
dojdzie do bitwy, jeeli przeciwnik nie odpynie. Mode zwierzta zazwyczaj s w
inaczej ubarwione, zachowaniem nie przypominaj dorosych i czsto wydzielaj
inne zapachy. Dziki temu nie s mylone z dorosymi osobnikami. Szczeniak, gdy
zobaczy dorosego, przewraca si na grzbiet i zaczyna wydziela mocz. W ten
sposb broni si przed atakiem. Zwierzta yjce w grupach potrafi dziki
umiejtnoci porozumiewania si stworzy hierarchi czyli zdecydowa kto jest
najwaniejszy.
Opracowanie:
ukasz Chrobak
rda:
Stephen Hart: Mowa zwierzt, tum. Jerzy Prszyski. Warszawa: Prszyski

i S-ka, 1996.
Gunter Tembrock: Gosy zwierzt. Wprowadzenie do bioakustyki.

Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
ii. Czym si rni gady od pazw?

GADY PAZY
Budowa gowa, szyja, tuw, ogon, dwie gow, tuw i ogon, brak szyi,
pary koczyn dwie pary koczyn rozstawionych
szeroko na boki
Pokrycie ciaa - wielowarstwowy nabonek - skra pokryta cienkim

rogowaciejcy naskrkiem o niewielkim stopniu
zrogowacenia
- zrogowacenia przyjmuj posta
usek albo tarcz - ciao pokryte luzowat
wydzielin chronic przed
- ciao wielu gadw jest jaskrawo wysychaniem
ubarwione
- cz gruczow wydziela jad
- brak gruczow w powokach
ciaa
Odywianie wikszo misoerna Misoerne, chwytanie pokarmu i

poykanie w caoci
Przystosowani nie posiadaj termoregulacji zmiennocieplne

e
Rozmnaanie zapodnienie wewntrzne zapodnienie jest zewntrzne
Podsumowanie:
Podstawowe rnice midzy gadami a pazami to:
- gady maj skr pokryt grubym rogowaciejcym naskrkiem, za pazy

posiadaj nag skr pokryt cienkim nabonkiem rogowaciejcym i luzem
- gady nie posiadaj gruczow skrnych natomiast u pazw wystpuj gruczoy

skrne, z ktrych cz wydziela jad
- gady nie posiadaj termoregulacji, pazy s zmiennocieplne
- u gadw wystpuje zapodnienie wewntrzne oraz pojawienie si bon

podowych, natomiast u wikszoci pazw zapodnienie jest zewntrzne
Opracowanie:
Nina Chrulak
rda:
Encyklopedia zwierzt Gady pazy i bezkrgowce - Henryk Garbarczyk PWN
2007
Pazy wiata - Joanna Mazgajska PWN 2009
Czym si rni gady od pazw?
Gady znacznie lepiej ni pazy poradziy sobie z problemem utraty wody przez
skr: ich skra jest sucha, pokryta nieprzepuszczalnymi dla wody uskami, ktre
zapobiegaj odwodnieniu organizmu. Jaja gadw mog by skadane na ldzie,
poniewa przed utrat wody chroni je skrzasta, wodoodporna osonka. Okoo
6000 gatunkw yjcych obecnie gadw to potomkowie dominujcych na Ziemi
przed milionami lat dinozaurw. Spord 16-17 istniejcych wwczas grup gadw
do dzi przetrway tylko cztery: wie, krokodyle, we i jaszczurki. Jest jeszcze
jeden unikatowy, archaiczny gatunek, ktrego nie da si zakwalifikowa do
adnej z tych grup nosi on nazw hatteria.
Opracowanie:
Anna Grska, PED NST
iii. Dlaczego niektre ssaki przesypiaj zim?
Cz ze zwierzt migruje w rejony cieplejsze by tam przetrwa zim. Inn

metod jest sen zimowy. Najczciej wymienianym gatunkiem przesypiajcym
zim jest niedwied, podobnie zachowuj si: borsuk, wistak, suse, je,
nietoperze. Mode niedwiadki przychodz na wiat w czasie snu zimowego matki
i przez pierwsze tygodnie ycia ss mleko wytwarzane z zapasw jej tuszczu. Sen
zimowy moe wyglda bardzo rnie. Borsuki zasypiaj, lecz w cieplejsze dni
budz si i poszukuj pokarmu. Natomiast susy spdzaj zim pod ziemi w
norze, korzystajc jedynie z zapasw tuszczu. Sen ten nazywa si hibernacj.
wie si ze znacznym obnieniem temperatury ciaa i spowolnieniem funkcji
yciowych, na przykad zwolnieniem rytmu serca. Czasem zdarza si, e podczas
wizyty w piwnicy lub porzdkw w ogrodzie napotkamy picego motyla,
nietoperza lub jea. Bezwzgldnie naley wwczas pozostawi go w spokoju.
Wszelkie prby przenoszenia, szczeglnie do cieplejszych pomieszcze mog
zakoczy si obudzeniem. To z kolei doprowadza do zmniejszenia si jego
zapasw energetycznych pod skr. Nawet jeli potem ponownie zanie, moe
okaza si, e nie dotrwa do wiosny.
Opracowanie:
Kamila Kapciak
rdo:
Trzski L. Zwierzta chronione w Polsce. Videograf II. Warszawa 2008
W. Serafiski, E. Wielgus-Serafiska 'Zwierzta wiata: ssaki', PWN

Warszawa 1988
iv. Jak rozpozna wiek zwierzt?
Z wiekiem podstawowej zmianie ulegaj rozmiary ciaa. Najprostszym sposobem

na ocen wieku zwierzcia jest ocena jego wielkoci. Najczciej mode zwierzta
s mae, im starsze tym wiksze. Wiele zwierzt podczas wzrostu podlega
drastycznym przemianom.
Jeeli mamy do czynienia ze zwierzciem futerkowym, wiek moemy oceni po

stanie futra. Futerko modych jest bardzo mikkie i delikatne. Z wiekiem robi si
coraz twardsze i grubsze. Z biegiem lat mog pojawia si rwnie siwe wosy.
U starszych zwierzt moe te wystpowa niekompletne uzbienie.
Zdrowe, mode zwierzta powinny mie oczy przejrzyste i wyrane, bez adnego
przymglenia. Oczy starszych robi si mtne jak rwnie czsto zawi.
Kolejn wskazwk moe okaza si zachowanie. Zazwyczaj mode zwierzta s

bardzo aktywne, ruchliwe, chtnie si bawi. Starsze natomiast nie wykazuj
szczeglnego zainteresowania zabaw.
Opracowanie:
Magdalena Sikora
rda:
Britannica encyklopedia szkolna tom 4 wyd. Kurpisz Pozna 1999
v. Do czego zwierztom potrzebna jest sier?
Sier to bez wtpienia cecha charakterystyczna wikszoci ssakw. Mwic

prostym jzykiem, s to ich wosy. U poszczeglnych gatunkw sier wyksztacia
si w rny sposb, w zalenoci od rodowiska przyrodniczego w jakim zwierzta
yy. Peni funkcj ochronn przed urazami skry, zapobiega te utracie ciepa
lub przegrzaniu (odbija cz promieni sonecznych) co pozwala zwierzciu
utrzymywa sta temperatur ciaa.
Obserwujc rne gatunki zwierzt moemy zauway, e kade z nich posiada

innego rodzaju sier. U wikszoci gatunkw sier skada si z dwch rodzajw
owosienia. Rozrniamy sier dug i krtk. Grube i twarde wosy sierci
nazywane s szczecin, wystpujc przede wszystkim u dzika i wini domowej.
Dziki swym waciwociom, szczecina bya kiedy wykorzystywana do produkcji
szczotek i pdzli. Dug sier posiadaj na przykad niektre rasy psw i kotw.
Sier peni funkcj "ubrania" ochraniajcego przed zimnem ale take przed
przegrzaniem i poparzeniem sonecznym. Latem, gdy jest ciepo, sier traci
wosy (linieje), by organizmowi byo chodniej, a zim dziej si na odwrt, sier
staje si grubsza i dziki temu zwierztom nie jest zimno.
Opracowanie:
Olga Nawara
rda:
Encyklopedia Memo Larousse, Tom 1, Polska Oficyna Wydawnicza BGW,

Warszawa 1992
vi. Ktre we s najbardziej jadowite?
Do grupy wy jadowitych zalicza si m.in.: grzechotniki, mije, mamby, we

koralowe, mokasyny, kobry. Uywaj one swojej broni w postaci jadu, ktry jest
mieszank substancji chemicznych, zarwno do obrony jak i ataku. Wrd
wszystkich wy, ktre dysponuj jadem mona wyrni gatunki mniej i bardziej
grone.
Pierwsze miejsce wrd jadowitych wy zajmuje tajpan australijski. Zamieszkuje

on Australie i jest on najbardziej jadowitym wem wystpujcym w tym kraju.
Ukszony przez niego czowiek moe otrzyma a 80 miertelnych dawek jadu.
Australia jest jedynym kontynentem, gdzie wicej jest gatunkw wy jadowitych
ni niejadowitych. Kolejnym bardzo jadowitym wem jest azjatycka kobra
krlewska, ktra osiga dugo nawet 5,5 metra i jest najwikszym jadowitym
wem wiata. Do grupy wy jadowitych zalicza si rwnie wa koralowego
yjcego gwnie w lasach Kostaryki (w Ameryce Poudniowej). Ju trzy i p
mikrogramw (jest to tyle ile way jedno pirko) jadu grzbietoprga jadowitego
jest w stanie zabi czowieka. Wystpuje on w wodach oceanu indyjskiego.
Kolejnym wem zasugujcym na chwil uwagi jest czarna mamba, ktra
uznawana jest za najbardziej niebezpiecznego wa na wiecie. Nie wynika to do
koca z siy jadu, a z jej umiejtnoci. Jest bardzo szybka. Porusza si z
prdkoci 20km/h, jest to prdko porwnywalna do biegu przecitnego
dorosego czowieka. Podczas ataku podnosi tuw na wysoko 1,5 metra, czyli
na wysoko gowy dorosego czowieka dziki czemu moe spojrze ofierze
prosto w oczy. Jej jad jest bardzo niebezpieczny. Jednorazowe ukszenie
przekracza siedmiokrotnie dawk mierteln dla czowieka.
W Polsce yje tylko jeden gatunek wy jadowitych, a jest nim mija

zygzakowata. yje na terenie caego kraju. ywi si gwnie gryzoniami. Podczas
ataku zwija si w rulonik. Z reguy ucieka przed ludmi. Atakuje tylko w momencie
bezporedniego zagroenia.
Wyej wymienione we wprowadzaj jad poprzez kanaliki w zbach do

organizmu czowieka, ktre s umieszone w ich szczkach. Istnieje jednak grupa
wy, ktra broni si bd atakuje poprzez oplucie swojej ofiary jadem. Do grupy
tego rodzaju wy zaliczy mona wa spodniowego, ktry yje na caym
wiecie oraz kobr plujc, ktra wystpuje w Afryce. Dziaa ona zazwyczaj w
obronie a jej jad ma gwnie za zadanie unieruchomi potencjale zagroenie.
Opracowanie:
Wioleta Tarnowska
rdo:
Schmid U.: Jak bysn wiedz, czyli 270 ciekawostek o zwierztach i

rolinach, Prze. M. Dutkiewicz. KDC- Bauer-Weltbild Media, Warszawa
2006.
J.Herliger, B.Kupis, Kto, kiedy i dlaczego?, Wydawnictwo Iskry, Warszawa

1964.
vii. Czy aligator i krokodyl to to samo?
Aligator to jeden z gatunkw krokodyli. Aligatory s bardzo podobne do krokodyli.

Oba s myliwymi yjcymi w wodzie i maj dugie szczki wypenione ostrymi,
spiczastymi zbami. Najatwiej je odrni po tym, e u aligatora przy
zamknitym pysku nie mona zobaczy dolnych zbw. U krokodyla natomiast
wida po jednym duym zbie sterczcym do gry z obu stron pyska. Krokodyle
maj spiczaste pyski, natomiast aligatory maj paskie gowy i zaokrglone nosy.
Opracowanie:
Agnieszka Gaek
rda:
Anita Ganeri, Jen Green, Lucinda Hawksley, Malcolm Penny, Joyce Pope,
John Stidworthy: Zwierzta. Encyklopedia pyta i odpowiedzi. Parragon.
2005.
viii. Dlaczego ryba wyjta z wody ginie?
Ryby, podobnie jak wszystkie organizmy ywe, potrzebuj do ycia tlenu. Nie
mog jednak czerpa go z powietrza, tak jak zwierzta ldowe, s bowiem
zwierztami wodnymi, przystosowanymi do korzystania z tlenu rozpuszczonego w
wodzie. Wyjte z wody, zostaj pozbawione tego yciodajnego gazu. Kada ryba
nieustannie poyka wod, ktra przepywa przez jej rowe skrzela i wydostaje si
na zewntrz przez otwory skrzelowe. W skrzelach z nieprzerwanego strumienia
wody tlen przedostaje si do krwi.
Opracowanie:
Katarzyna Kuciska
rda:
Michalak A., Szarf M.: Dlaczego... Odpowiedzi na pozornie atwe pytania.

Publicat. Pozna 2007.
Matthews R., Smith N.: atwe odpowiedzi na trudne pytania. Prze. H.

Turczyn-Zalewska. KDC. Warszawa 2003.
ix. Jak to si dzieje, e kameleon zmienia barw?
Kameleony nale do rodziny jaszczurek, poniewa s do nich bardzo podobne .W

odrnieniu od tych gadw rni si zdolnoci zmiany ubarwienia skry, czyli
potrafi w cigu pary sekund zmieni si nie do poznania. Charakteryzuj si one
pokraczn postaw. Mog przybra posta zeschego licia, skay czy te gazi
drzewa albo nad si tak, e stan si dwa razy wiksze. Wikszo
kameleonw yje w lasach dlatego na ich skrze mieszaj si odcienie brzu i
zieleni. Gatunki ppustynne i sawannowe s bardziej bure i beowe. Na ich
powierzchni skry moemy zauway jasne lub ciemne ctki. Kameleony w
warstwie skry zawieraj ziarenka barwnikw, ktre s kontrolowane przez ukad
nerwowy. Tak naprawd skra kameleona jest przezroczysta. Pod ni uoone s
trzy warstwy komrek zawierajcych pigmenty: czerwony, ty, niebieski oraz
biay i czarny. Na zmian koloru wpywaj czynniki zewntrzne takie jak wiato
czy temperatura oraz wewntrzne, czyli strach, wygrana lub przegrana walka.
Gdy zwierz jest zzibnite, ciemnieje, by przyciga promienie soneczne.
Przegrzane za blednie. Tak wic wiadome jest e kameleony potrafi zmieni si
w cigu dwch minut. Dostosowuj swoj barw do koloru podoa, na ktrym
siedz. Czasami s zielone, czasami brzowe lub w ciapki. Kiedy pi s prawie
biae, kiedy s chore - szare, jakby posypane popioem. Gdy walcz o samiczk w
okresie godowym przybieraj jej kolory i dugo je zachowuj. A gdy zostanie przez
ni odtrcone, staj si mao intensywne.
Opracowanie:
Aleksandra Skorupska
ROLINY
x. Ktra rolina yje najduej?
Rolina, ktra yje najduej na wiecie ronie w Ameryce Pnocnej w Kalifornii

na Pustyni Mojave jest to krzew kreozotowy. Tworzy on niekiedy dziwaczne krgi,
ktre s puste w rodku. Znawca przedmiotu, dr Frank Vasek, dowid, e kady
taki krg by pierwotnie zwykym krzewem, ktry rozrastajc si z centrum na
zewntrz uformowa ksztat okrgu. Pierwotny "pniak" rozrastajc si popka i
podzieli si na fragmenty. Segmenty te kontynuoway wzrost w kierunku
zewntrznym, tworzc nowe gazie na swej krawdzi. Najstarsze i najwiksze
tego typu formacje maj okoo 15 m rednicy. Mijay stulecia i krzewy wci rosy
- w cigu swego ycia doczekay koca ostatniego glacjau w Ameryce Pnocnej,
wybudowania piramid Egipcjan i Majw, pierwszego spaceru czowieka na
Ksiycu. Z przeprowadzonych bada zachowanych korzeni wynika, e licz sobie
10 000- 12 000 lat. Ciekawostk jest, i Indianie herbat robion z krzewu
kreozotowego leczyli zapalenie oskrzeli oraz inne dolegliwoci zwizane z
oddychaniem. Krzew kreozotowy by powszechnie uywany przez Indian
Pnocnego Zachodu. Indianki Papago gotoway jego licie, dodawali do tego soli i
tak pozyskiwanym wywarem obmywali czci ciaa ulege kontuzjom. Indianie
Pima i Maricopa gotowali gazie by pozyska kleik, ktry pili w postaci gorcego
wywaru w przypadku zaburze pracy odka i biegunki. Licie i mae gazki byy
ogrzewane i aplikowane, jako suche, gorce okady na ble w klatce piersiowej i
innych czciach tuowia. Niektrzy Indianie zwalczali bl zba wadajc w dziur
zaostrzony i ogrzany w ogniu mod gazk inni za uywali wieych,
podgrzanych gazek, do leczenia chorb reumatycznych.
Opracowanie:
Katarzyna Tarnowska gr G
rda:
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Larrea_tridentata
2. http://www.mojeparfleche.cba.pl/Moje%20Parfleche%20Kre%20-
%20Kub.htm
3. http://iglaki.agrosan.pl/pank18.htm
xi. Ktre roliny rosn najszybciej, a ktre najwolniej?
Rolin, ktra ronie najszybciej jest bambus. Bambus to rodzaj rolin wieloletnich
o drewniejcych odygach nalecy do rodziny wiechlinowatych. Stanowi jeden z
kilkudziesiciu rodzajw zwyczajowo okrelanych mianem "bambusw",
wchodzcych w skad podrodziny bambusowych. Liczy on ok. 130 gatunkw
wystpujcych w tropikalnej i subtropikalnej czci Azji, poza tym niektre
gatunki s szeroko rozpowszechnione w uprawie. Najszybsze bambusy osigaj
wysoko 30 metrw w 3 miesice. Najlepsze wyniki osignite wedug rnych
rde to 120, 91 albo 57 cm w cigu jednego dnia. Bambusom nieznacznie
ustpuj niektre glony. W cigu jednego dnia moe wyduy si o 60
centymetrw.
Najwolniej rosnca rolina to drzewo - ywotnik zachodni. Gatunek drzewa z

rodziny cyprysowatych. Pochodzi ze wschodnich czci Ameryki Pnocnej
poudniowej Kanady i pnocnych rejonw USA. Ma wiecznie zielone licie.
Obecnie popularne drzewo ogrodowe w Europie rodkowej i Poudniowej.
ywotnik zachodni jest stosowany w homeopatii oraz w fitoterapii. Wycig
wchodzi w skad zoonego leku zioowego do stosowania doustnego w leczeniu
przezibienia, ostrych i przewlekych infekcji grnych drg oddechowych oraz
pomocniczo wraz z antybiotykiem w leczeniu zakae bakteryjnych. Olejek
eteryczny, ktrego gwnym skadnikiem jest tujon, wchodzi w skad preparatw
zoonych do stosowania zewntrznego w przypadku brodawek na rkach i
stopach. ywotnik zachodni rosncy w Kanadzie na klifie w Krainie Wielkich Jezior.
Drzewo to po 155 latach osigno wysoko 10,2 cm i way 17 gramw.
Opracowanie:
Katarzyna Tarnowska gr G
rda:
http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywotnik_zachodni
http://www.lonicera.hg.pl/varia/var_rekordy.html
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bambus
http://cyklamen.blox.pl/2009/03/Rekordy-swiata-roslin-46.html
Ktre roliny rosn najszybciej, a ktre najwolniej?
Bambusy Wietnamskie to najszybciej rosnce roliny. Mog one przerasta do

dwch metrw na dob. Do najszybciej take rosncych rolin zaliczamy
eukaliptusa w przecigu 100 lat dorasta on do 100 metrw oraz roliny liciaste.
Najwolniej rosnce drzewa to wierki. Po 100 latach maj wysoko okoo 28 cm.
Do najwolniej rosncych rolin zaliczamy take: roliny liciaste zimozielone oraz
iglaki.
Opracowanie:
Katarzyna Ziarek, PED NST
rda:
Wielka Encyklopedia Rolin Delta.
xii. Dlaczego odyga roliny ronie do gry, a korze do

dou?
Roliny reaguj na przyciganie ziemskie. Dlatego korze zawsze bdzie rs do

dou, a odyga skieruje si do gry, ku socu.
Moemy wykona dowiadczenie wietnie obrazujce takie oddziaywanie:
Posad nasiona fasoli (trzy sztuki) do jednego przeroczystego pojemnika. Wsad

je przy samym brzegu. Jedno zwrcone kiekiem w d, drugie kiekiem w praw
stron a trzecie w lew. Obserwuj w ktr stron kieruj si korzenie. Zauwaysz,
e w kadym przypadku mimo rnego pooenia odyga bdzie kierowaa si do
gry a korze do dou.
Opracowanie:
Dorota Kawiska, PED NST
rda:
Zabawa i nauka. Uprawa rolin Barbara Taylor
xiii. Czy wszystkie roliny maj korzenie i licie?
Nie wszystkie roliny maj korzenie i nie wszystkie maj licie. Rolin bez korzeni
jest bardzo mao i s to zazwyczaj proste roliny yjce w wodzie, np. glony.
Najwaniejsze i najczciej spotykane funkcje korzeni to dostarczanie rolinie
wody oraz poywienia i przytwierdzenie roliny do podoa. Czasem peni one
dodatkowo funkcj magazynu przechowujcego zasoby potrzebne rolinie do
ycia. Z kolei licie su rolinom zazwyczaj do pobierania poywienia jakim jest
wiato. Poza tym dziki liciom roliny oddychaj. Licie peni czsto funkcje
magazynowe czy obronne. Ich wielko jest uzaleniona od potrzeb, ktrym
musz sprosta. Ale nie wszystkie roliny maj licie. Przykadem moe by
sosna. Zamiast lici posiada ona igy i dlatego woda nie paruje z niej tak szybko
jak z drzew liciastych. Midzy innymi dziki temu moe y w surowszych
warunkach klimatycznych.
Opracowanie:
ukasz Chrobak
rda:
Anatol Listowski: O rozwoju rolin. Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo

Rolnicze i Lene, 1970
Z. Podbielkowski, M Podbielkowska: Przystosowania rolin do rodowiska.

Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992
xiv. Dlaczego niektre roliny wytwarzaj kor?
W yciu niektrych rolin kora spenia bardzo wane funkcje. Jest dla nich tym,
czym dla czowieka jest skra. Ma rwnie podobne waciwoci co skra ludzka,
np. ulega skaleczeniom. Mae ranki po jakim czasie zabliniaj si, natomiast na
silniejsze zranienie kory drzewo reaguje zakceniami wzrostu lub nawet
obumarciem.
Roliny wytwarzaj kor gwnie w celach ochronnych. Zadanie kory polega na

ochronie znajdujcych si pod ni ywych czci pnia przed utrat wody,
szkodliwymi owadami i rnego rodzaju pasoytami. Kora pomaga te w
utrzymaniu waciwej temperatury drzewa i odpowiedniej wilgotnoci. Suy
rolinom latem i zim. Latem zabezpiecza przed przegrzaniem, utrzymujc
waciw wilgotno, a zim chroni drzewo przed nadmiernym ochodzeniem
utrzymujc odpowiedni temperatur. Tu pod kor znajduj si specjalne
kanaliki, ktrymi przedostaje si woda i skadniki odywcze do poszczeglnych
czci roliny.
Wida wic, e kora w yciu roliny peni bardzo wan rol i wiele rolin bez kory
nie mogoby przetrwa.
Opracowanie:
Malwina Kalita rok II gr. D
rda:
Williams B. Encyklopedia pyta i odpowiedzi. Delta W-Z. Warszawa
www.moj-ogrodnik.pl/okrywanie-roslin
www.sciaga.nauka.pl
xv. Dlaczego kwiaty maja rne kolory?
Roliny, ktre zrezygnoway z pewnych usug wiatru w przenoszonym pyku na

supek, musiay zainwestowa w reklam zapach i kolor. Kwiaty swj kolor
zawdziczaj specjalnym barwnikom. Roliny owadopylne maj przewanie
kwiaty te albo niebieski, natomiast pylone przez ptaki kolor czerwony. Oczy
owadw widz najlepiej wanie te kolory. Dostrzegaj rwnie kolory niewidoczne
dla czowieka, pozornie nieciekawe, w wietle ultrafioletowym wygldaj zupenie
inaczej. Wiele barwnikw pochodzenia rolinnego wykorzystywano w przemyle
spoywczym do barwienia gum, cukierkw, ciastek, galaretek, a take tuszczw i
olejw na kolor ty.
Opracowanie:
Magdalena Jakubczyk, PED NST

xvi. Dlaczego trawa jest zielona?
Gdy woymy zwyky li trawy pod mikroskop, okazuje si, e skada si on z

licznych komrek, ktre tworz warstwy i grupy. W komrkach tych midzy
innymi elementami znajduj si zielone kropeczki barwnik nazywany ciakami
zieleni inaczej nazywane chlorofilem. Jest ich tak duo, e gdy patrzymy na
traw i licie drzew widzimy, e maj one zielony kolor. Chlorofil pomaga
produkowa rolinom pokarm dla caej roliny dla korzeni, odygi listkw i
kwiatw.
Opracowanie:
Adam Marciniak
rda:
Michalak, M. Szarf, Dlaczego odpowiedzi na pozornie atwe pytania,

Papilon Grupa wydawnicza PUBLICAT S.A., Pozna 2008
Podgrska, Dlaczego trawa jest zielona, wyd. AKSJOMAT, Krakw 2006
xvii. Dlaczego licie s zielone?
Roliny to istoty ywe, podobnie jak ludzie i wszystkie zwierzta , musz si

odywia. Potrzebny do ycia pokarm roliny wytwarzaj sobie same. Pomaga im
w tym pewien skadnik- zielony barwnik zwany chlorofilem. To wanie on nadaje
rolin zielony kolor. Chlorofil potrzebny jest rolinie, aby w procesie fotosyntezy
moga pozyskiwa substancje odywcze. W czasie fotosyntezy roliny pobieraj
dwutlenek wgla z powietrza, a produkuj tlen- gaz, ktrego wszyscy
potrzebujemy do ycia. Rolina yje dziki energii sonecznej. Przetwarza energie
promieni sonecznych na potrzebne sobie rodzaje energii. Pochania wiato
czerwone i fioletowe. Gwnym miejscem fotosyntezy u rolin naczyniowych s
licie, lecz take zielone odygi i inne zielone czci roliny.
Fotosynteza stanowi podstaw ycia na Ziemi dostarczajc tlenu i ogromnych

iloci zwizkw organicznych. Fotosynteza odbywa si na ldach i w wodach, a jej
intensywno zaley od natenia wiata, zawartoci dwutlenku wgla i
zaopatrzenia w wod, a take temperatury otoczenia.
Opracowanie:
Sylwia Gregorczyk
rda:
Charman; Ciekawe dlaczego, drzewa maj licie i inne pytania na temat

rolin, Firma Ksigarska Olesiejuk- Book House, Warszawa
Podgrska; Dlaczego trawa jest zielona?, Wydawnictwo AKSJOMAT, Krakw

2006
xviii. Dlaczego licie drzew jesieni zmieniaj barwy?
Licie drzew maj ograniczony czas ycia najczciej trwajcy kilka miesicy.
Licie zmieniaj swoj barw jesieni kiedy dzie jest krtki a promienia
soneczne ju nie docieraj do Ziemi w takim samym nasileniu co latem. Kady
li w swojej budowie posiada zielony pyn, ktry jest odpowiedzialny za kolor.
Nazywa si on chlorofil. Jesieni ju roliny w bardzo niewielkim stopniu produkuj
chlorofil, a ich zielony kolor z biegiem czasu zmienia si w odcienie ci, brzu,
czerwieni, czy zachwycaj wszystkich spacerujcych.
Opracowanie:
Justyna Grska gr,D
rda:
Michalak A., Szarf M., Dlaczego. Odpowiedzi na pozornie atwe pytania,

Publicat, Pozna 2007.
Meiani A., Encyklopedia dla dociekliwych, prze., P. Wrzosek, wyd. E.

Jarmotniewicz, Zielona Gra 2006
Dlaczego licie drzew jesieni zmieniaj barw?
Drzewa na zim gubi licie, aby przetrwa. Rolina wycofuje z licia wszystkie
substancje, ktre mog by jeszcze przydatne, takie jak cukry i niektre skadniki
mineralne. Zielony barwnik ulega rozkadowi, dziki czemu ujawniaj si
niewidoczne do tej pory, obecne w ciakach zieleni, barwniki czerwone i te.
Dotychczas maskowane, teraz nadaj kolor jesiennym licia.
Opracowanie:
xix. Dlaczego drzewa trac licie na zim?
Drzewa gubi licie, eby przetrwa zim. Gdy temperatura powietrza spada
poniej zera, zmarznita gleba uniemoliwia rolinom pobieranie wody .Panuje
susza zimowa. Gdyby licie zostay zachowane, traciyby wicej wody., ni rolina
moga by pobra. W niskiej temperaturze nie pracuje fabryka chemiczna lici.
Zim licie s rolinie zbdne.
Opracowanie:
Karolina Jachowska, PED NST
rda:

Publicat. Pozna 2007
Williams B.: Encyklopedia pyta i odpowiedzi. Prze. B. Kocowska i in. Delta

W-Z. Warszawa.
xx. Dlaczego kwiatki pachn?
Kady kwiat posiada swj zapach. Nie ma kwiatkw ktre w ogle nie pachn .
Dzieje si to za spraw pachncych olejkw zawartych w patkach kwiatw. Kady
patek zawiera takie malekie szufladki:, w ktrych znajduje si olejek eteryczny
odpowiedzialny za zapach. W zalenoci od temperatury, wilgotnoci powietrza
kwiatki pachn mniej lub bardziej intensywnie. Zapach kwiatw potrzebny jest
pszczoom i motylom, aby mogy zebra nektar i dokona zapylenia rolinki.
Rolina wytwarzajc zapach zwabia do siebie owady.
Opracowanie:
Justyna Grska gr. D
rda:
Cox. V. i In. ABC przyrody w pytaniach i odpowiedziach, prze. M. Fuszara,
M. Jaworek, D. Maluchnik , D. Panutnik , Przegld Readers Digest,
Warszawa 1997.
Schmid U. Jak bysn wiedz, czyli 270 ciekawostek o zwierztach i

rolinach, prze. M. Dutkiewicz, KDC- Bauer- Weltbild Media, Warszawa
2006.
Dlaczego kwiaty pachn?
Roliny, ktre zrezygnoway z niepewnych usug wiatru w przenoszonym pyku na

supek, musiay zainwestowa w reklam zapach i kolor. Dobra reklama jest
skierowana do okrelonego odbiorcy. Poniewa owady maja rozwinity wch,
kwiaty owadopylne intensywnie pachn. Ale nie zawsze jest zapach pikny dla
czowieka. Stapeli, rolina pustynna, cuchnie zepsutym misem. Zwabia w ten
sposb muchy, ktre chc zoy jaja w padlinie, zapylaj przy okazji kwiaty.
Nietoperze s nocnymi zwierztami, a wo rolin ich zwabia.
Opracowanie:
xxi. Czy wszystkie kwiaty maj patki?
Wszystkie kwiaty maj patki. Kady kwiat skada si z korony kwiatu (i tutaj
wanie s patki), kielicha osaniajcego patki, prcikw i supkw (ktre
odpowiadaj za eskie i mskie komrki pciowe. Patki maj rne kolory, wie
si to z wystpowaniem rnych barwnikw w ich komrkach. W tych samych
komrkach wystpuj te olejki eteryczne, dziki czemu kwiaty maj zapach.
Dziki patkom - ich zapachowi i kolorowi - owady lub inne zwierzta pomagaj
w zapyleniu. Patki skadaj si z rozszerzonej blaszki i wskiego paznokcia,
ktrym s przytwierdzone do dna kwiatowego. Na patkach wielu rolin wystpuj
miodniki wytwarzajce nektar.
Jeli chodzi o ksztat patkw, pomaga on rozpozna wiele gatunkw rolin,

niektre gatunki posiadaj specyficzne patki korony.
Opracowanie:
Chowaniec Monika
rda:
Stanisaw Topa, Jan Radomski: Botanika. Podrcznik dla Technikw

Rolniczych.
xxii. Co to jest owoc? Po co roliny wytwarzaj owoce?
Owoc jest to jadalna cz roliny. Owoc skada si z owocni i nasion. Nasiona

powstajc z zalkw, a owocnie z zalni i supka, w swoim wntrzu zawiera
nasiona, podczas tworzenia si owocu s one osaniane, a to powoduje uatwienie
rozsiewania. Zalnia jest to rozszerzona dolna cz supka kwiatowego, czyli
pocztek owocu. Supek jest to podstawa owocw. Nasiona odgrywaj bardzo
wan rol w tworzeniu si owocw, z nich rozmnaaj i rozprzestrzeniaj si
owoce. Owoce rozprzestrzeniane s przez wiatr, wod lub zwierzta. Owoce w
znaczeniu kulinarnym to jadalna rolina rosnca tylko na drzewach lub krzewach.
Owoce rolin zielnych uwaane s za warzywa (np. pomidor, ogrek,
dynia).Owoce s bardzo zdrowe zawieraj bardzo du ilo witamin i innych
cennych skadnikw odywczych, ktre s konieczne w kadej diecie czowieka.
Roliny wytwarzaj owoce, poniewa rozmnaanie jest to naturalny proces w
yciu kadego gatunku.
Opracowanie:
Emilia Bonder
rda:
www.wikipedia.pl
xxiii. Ktra rolina ma najwiksze owoce?
Pytacie, jaka rolina ma najwiksze owoce. I weno mylicie, e bdzie to jakie

drzewo-olbrzym z dalekiego nieznanego wiata.
Rolina dajca najwiksze owoce rzeczywicie pochodzi z Ameryki

podzwrotnikowej, ale wcale nie jest drzewem i wcale nie trzeba jecha do
Ameryki, by owoce jej obejrze. Jest to bowiem pospolita i od wielu lat uprawiana
w Polsce dynia.
Rolina bardzo aroczna , wymagajca w czasie swego rozwoju wiele

poywienia, ciepa i wilgoci, ale odpacajca za naleyt opiek i pielgnacj
owocami, ktrych waga dochodzi do 50 i wicej kilogramw.
Jeli dynia wyhodowana u nas, gdzie jest zimniej i mniej wilgotno ni pod
zwrotnikiem, way 50 kilogramw, to jak wag osign moe w swojej
ojczynie.
By moe, e Ameryce podzwrotnikowej wyhodowano dynie wiksze od naszych,

nie szukajcie jednak pidziesiciokilogramowych owocw dzikiej dyni.
Od tysicy lat czowiek pracuje nad przeksztaceniem rolin i dostosowaniem ich

do swoich potrzeb. Tote wielkie, soczyste gruszki, wspaniae jabka i inne owoce
naszych sadw niczym na oko niczym nie przypominaj swoich prapradziadw
ulgieek i lenych jabek , tak jak i nasza dynia nie jest podobna do
amerykaskiego dzikusa.
Opracowanie:
Karolina wigo gr. G
rda:
1. Kto, kiedy, dlaczego? Jerzy Herlinger, Bogdan Kupis tom I wyd. Iskry Warszawa
1964
xxiv. Ktre warzywa maj najwicej witamin?
Warzywa stanowi niezastpione rdo witamin, skadnikw mineralnych

niezbdnych dla zdrowia kadego malucha, dziecka, czowieka dorosego i w
wieku podeszym. Warzywa s doskonaym dopenieniem posikw m.in.: w
postaci surwek, saatek, naturalnych sokw itp. Ich spoywanie pomaga w walce
z wieloma chorobami, dodaj energii, ktra potrzebna jest nam kadego dnia,
poprawiaj wygld i samopoczucie. Po za tym witaminy zawarte w warzywach
wpywaj na wygld i trwao naszych wosw, poprawiaj wygld skry i
paznokci. Dziaaj przeciwzapalnie i chroni organizm przed infekcjami, ktre
mog prowadzi do pojawianie si wielu niebezpiecznych chorb. Warzywa
powinno spoywa si trzy razy dziennie w celu utrzymania poprawnego
funkcjonowania organizmu.
Do warzyw o najwikszej zawartoci witamin nale m.in.:
- Marchew zawiera przede wszystkim witamin A oraz C, E, H, K, PP i witaminy z

grupy B. Witamina A w postaci karotenu wpywa na koloryt naszej skry, wpywa
rwnie korzystnie na wzrok i odporno naszego organizmu. Marchew powinno
spoywa si surow, w postaci surwek bd soku ze wzgldu na najwiksz
warto odywcz dla organizmu.
- Cebula zawiera przede wszystkim witamin C oraz E, B1, B2, B6. Cebula ma
dziaanie bakteriobjcze. Polecana jest przy infekcjach drg oddechowych, ukadu
pokarmowego i hemoroidw. Ponadto reguluje poziom cukru we krwi.
- Seler zawiera witamin C oraz witaminy z grupy B, PP i E. Wspomagaj one

oczyszczanie naszego organizmu, trawienie, maj dziaanie moczopdne i
jednoczenie uspokajajce.
- Pomidor zawiera witamin C, A oraz witaminy z grupy B. Zmniejsza ryzyko

zachorowania na raka i polecany jest osob, ktre czsto choruj.
Brokuy zwieraj witamin C, A, B i PP oraz kwas foliowy, ktry jest szczeglnie

polecany kobiet w ciy. Zapobiegaj powstawaniu wielu chorob w tym
nowotworom i zawa serca.
Opracowanie:
Wioleta Tarnowska
rdo:
J.Herliger, B.Kupis, Kto, kiedy i dlaczego?, Wydawnictwo Iskry, Warszawa

1964.
xxv. Po czym mona pozna, czy grzyb jest jadalny, czy

trujcy?
Nie ma prostych metod wykrywania grzybw trujcych. Aby nie ulec zatruciu po
prostu naley pozna okrelone gatunki grzybw jadalnych i tylko takie zbiera, a
w przypadku wtpliwym zawsze naley odrzuci podejrzanego grzyba. Nigdy nie
zbieramy grzybw nie w peni rozwinitych, ktre niekiedy trudno okreli. Nie
zbieramy take grzybw starych, przejrzaych, gdy mog one by trujce - na
nich bowiem czsto rozwijaj si niewidoczne dla nas toksyczne plenie. Trujce
mog by grzyby jadalne zbierane do torebki foliowej i dugo tam
przetrzymywane - dlatego w trakcie grzybobrania uywamy koszykw, najlepiej z
wikliny.
Warto te pamita o podstawowej zasadzie: wszystkie gatunki miertelnie

trujce maj blaszki pod kapeluszem. Grzyby rurkowe z gbk pod kapeluszem
nie s silnie toksyczne. Jeli ju zjemy ten trujcy z gbk, gro nam najwyej
wymioty i biegunka.
Niektre gatunki grzybw (np. pieczarki, gska siarkowa) cechuje silny i

charakterystyczny zapach jest on wtedy bardzo wan cech uatwiajc
oznaczenie gatunku. Jeli zapach jest saby, to zwykle pomocne jest lekkie
ogrzanie owocnika przez pooenie na doni. Mona take przeama, rozetrze
misz. Czsto silniejszy zapach wyczuwalny jest w podstawie trzonu.
Przy okrelaniu gatunku bardzo wane jest zwrcenie uwagi na rodzaj podoa z
ktrego wyrastaj grzyby. Czy jest to ziemia, drewno, czy drobne szcztki rolin
tworzce cik w lasach. Niektre gatunki grzybw cechuj si znaczn
specjalizacj i rosn na drewnie okrelonych gatunkw drzew, cice z
okrelonych lici, inne s mniej wybredne. Aby dobrze oznacza grzyby konieczna
jest praktyka. Skuteczn metod nauki moe by opatrzenie si z grzybami
dziki przegldaniu atlasw i zebranych w terenie rnych gatunkw grzybw. Z
pocztku naley podejmowa takie prby w stosunku do grzybw o duych
owocnikach i czsto wystpujcych ich oznaczenie na podstawie popularnych
atlasw jest atwiejsze. Naley starajc si dopasowa znalezione grzyby nie tylko
do ilustracji, ale i do opisu. wiczenie czyni mistrza. Przed wyruszeniem do lasu
na grzybobranie naley dokadnie pozna gatunki grzybw trujcych i nauczy si
odrnia je od grzybw jadalnych. Mona zbiera wycznie takie gatunki
grzybw, o ktrych wiemy, e nie s szkodliwe dla zdrowia. To jest jedyny,
skuteczny sposb uniknicia zatru, czsto niestety miertelnych.
Opracowanie:
Karolina Towarek
rda:
http://www.grzyboteka.pl/?grzyby-trujace,17
http://grzyby.and.pl/grzyby_trujace_wilga.htm
http://www.mmpoznan.pl/318808/2010/8/16/idziemy-na-grzyby-co-warto-
wiedziec
http://www.grzyby.pl/jak-rozpoznac-grzyby-jadalne.htm
xxvi. Jaka jest najstarsza rolina na wiecie?
Poniewa roliny nie maj koci ani szkieletw paleobotanicy ie byli w stanie
okreli kierunki ewolucji rolin. najwczeniejszymi formami rolin byy
organizmy morskie, yjce w oceanach miliardy lat temu. Opisano ponad 400000
gatunkw rolin i wszytkie one s potomkami kilku pradawnych grup. Wiemy
tylko niektrych grupach natomiast prawdopodobniej duo wicej istniejcych
rolin wygino bez ladu. Na szczcie wczesne formy rolinne czasami mog
by wykryte w podkadach osadw muu, a niektre w ten sposb zachowane
organizmy s znajdowane w skaach sprzed okoo 3 miliardw 100 milionw lat
temu. Prawdopodobnie 1, 5 miliarda lat temu pojawiy si pierwsze eukariotyczne
jednokomrkowe glony, ktre przypominay obecne zielenice. Roliny aby
przetrwa na ldzie musiay wytworzy cakowicie inne struktury. Tak wic
najstarsze lady rolin ldowych znaleziono w skadach pochodzenia sylurskiego.
Jedna z tych form rolinnych, zosterophyllum, posiada plech w ktrej mona
wyrni czci penice funkcj korzenia, odygi i lici. Rhynia bya bezlistnym
psylofitem posiadajca zarodnie produkujce zarodniki. Asteroxlon posiada
napowietrzone pdy na ktrych byy osadzone listki. Wszystkie te formy byy
najprawdopodobniej osadzone na bagniskach. Do wczesnych rolin ldowych
zaliczane s takie formy jak wtrobowce, mchy, spord ktrych wiele gatunkw
ju wygino.
Opracowanie:
Katarzyna Sobolewska
rda:
Prenumerata ,,wiat Wiedzy, tytu numeru. Zwierzta i rolin - ,,ewolucja

rolin
xxvii. Jakie byy pierwsze roliny uprawne ?
Roliny uprawne roliny, ktre nie s eksploatowane ze stanowisk dzikich, ale z

upraw stworzonych i pielgnowanych przez czowieka. Pierwsze lady uprawy
rolin pochodz od ludw pierwotnych, pocztek kultury rolniczej nastpi po
wczeniejszym okresie zbieractwa. Roliny uprawne byy pierwotnie pozyskiwane
ze stanowisk naturalnych i udomowione. W wyniku trwajcej od setek i tysicy lat
uprawy i selekcji powstao wiele odmian i gatunkw rolin uprawnych
odbiegajcych w rnym stopniu od form wyjciowych.
Grupy rolin uprawnych :
roliny zboowe: yto, pszenica, pszenyto, jczmie, owies, ry,

kukurydza, proso, gryka
roliny przemysowe
o roliny oleiste: rzepak, soja
o roliny wkniste (wknodajne): len, konopie, bawena

o roliny specjalne: chmiel zwyczajny, machorka, tyto szlachetny,
wiklina, herbata, kakaowiec, kawowiec
roliny motylkowe
o motylkowe grubonasienne (strczkowe): ubin, groch, bobik, wyka,

soja, soczewica
o motylkowe drobnonasienne: lucerna, koniczyna, nostrzyk, seradela,

esparceta
roliny okopowe
o bulwiaste: ziemniak, topinambur
o korzeniowe: burak cukrowy, marchew, brukiew
roliny pastewne jednoroczne: kapusta pastewna, sonecznik pastewny
roliny warzywne
roliny sadownicze
o drzewa owocowe
o roliny jagodowe
roliny cukrodajne: trzcina cukrowa
roliny garbnikodajne
roliny kauczukodajne
roliny miododajne: facelia
roliny ozdobne
roliny zielarskie
o roliny lecznicze
o roliny przyprawowe
o roliny olejkodajne
Opracowanie:
Karolina Starnawska
rda:
http://portalwiedzy.onet.pl/54794,,,,rosliny_uprawne,haslo.html
http://szkolnictwo.pl/szukaj,Ro%C5%9Bliny_uprawne
PTAKI
xxviii. Czy s ptaki, ktre nie lataj?
Mimo, i wikszo ptakw potrafi lata (i ta cecha odrnia ich od prawie

wszystkich zwierzt), to s ptaki, ktre nie lataj, chociaby strusie emu, kiwi,
dront dodo, pingwiny czy kazuary. Utraciy one wtrnie, w wyniku ewolucji
zdolno lotu. Ptaki te nie musiay ucieka przed drapienikami, a pokarm
zdobyway w inny sposb. Posiadaj one skrzyda, jednak maj mniejsze koci
skrzyde i nie posiadaj grzebienia na mostku, do ktrego przyczepione s
minie odpowiadajce za lot. Wynika to z braku potrzeby aktywnego poruszania
skrzydami w trakcie latania.
Jeli chodzi o strusie oraz kazuary, s to najwiksze z obecnie yjcych ptakw.

Pomimo tego, e nie lataj, posiadaj zdolno do bardzo szybkiego biegu oraz
wytrzymaoci mog osiga prdko nawet do okoo 90 km/h, a rednio
osiga 50 km/h. Dlatego te mwi si na nie szybkobiegacze. Ich pira
podobne s do sierci.
Pingwiny cakowicie utraciy zdolno do latania, ich skrzyda przeksztaciy si w

petwy. Doskonale pywaj, osigajc prdko do 20 km/h, w wodzie spdzaj
wikszo swojego ycia. Niektre gatunki pingwinw potrafi wyskoczy nad
wod.
Kiwi maj tak drobne i cienkie pira, e czsto mylone s one z futrem. Ich
skrzyda oraz ogon s prawie niewidoczne. Potrafi bardzo szybko biega, nawet
w cakowitej ciemnoci.
Kakapo natomiast to jedyny nielotny gatunek papugi na wiecie. Prowadzi

gwnie nocny tryb ycia. Pieszo potrafi pokona dystans nawet do kilku
kilometrw, umie take wspina si na wzgrza. Biega szybko, ale tylko na
krtkich odlegociach. Jest to ptak dugowieczny, w odpowiednich warunkach
moe przey nawet do szedziesiciu lat.
Opracowanie:
Chowaniec Monika
rda:
Veselovsk Zdenk: Ilustrowana Encyklopedia Ptakw (tum. Kujawska
Krystyna), Oficyna Wydawnicza Delta W-Z, Warszawa 1996.
http://ornitologia.potega-umyslu.info.pl/index.php/przystosowania-do-
lotu.html
Hanzk J., Formnek J. Encyklopedia Ptakw. Oficyna Wydawnicza "Delta

W-Z", Warszawa 1993.
http://ulubiency.wp.pl/kat,89794,title,Ptaki-ktore-nie-
lataja,wid,12470971,wiadomosc.html?ticaid=1c18d
Czy s ptaki, ktre nie lataj?
Nie wszystkie ptaki potrafi lata. Pingwiny uywaj swych krtkich, krpych
skrzyde do pywania. Strusie (w tym emu i nandu), kazuary i kiwi chodz
wszdzie piechot. Ptaki nielatajce s na og bardzo due, a ich
nieproporcjonalnie mae skrzyda su jedynie zachowaniu rwnowagi.
Najmniejszym nielotem na wiecie jest chrucielak karowaty. Jego poywieniem

s gwnie ddownice, owady, nasiona i drobne owoce. Zalicza si do gatunkw
zagroonych wyginiciem. Warto wspomnie o Kakapo, ktra jest jedyn nielotn
papug na wiecie. Ptak aktywny jest gwnie noc. Biega szybko, cho na
krtkich dystansach. Dugowieczny. W sprzyjajcych warunkach doywa nawet 60
lat.
Opracowanie:
Agnieszka Gaek
rda:
John Farndon: Szkolna Encyklopedia. Wydawnictwo RTW. Warszawa 1996.
http://ulubiency.wp.pl/kat,,title,Ptaki-ktore-nie-
lataja,wid,12470971,wiadomosc.html?ticaid=1c27e
xxix. Po co ptaki maj pira?
Pira ptaka chroni go przed zimnem, ciepem, wod, przywabiaj partnera,

maskuj, a najwaniejsze - s narzdziem do latania. Pira s bardzo
zrnicowane i kady rodzaj pirka peni inn funkcj. Najmniejsze i
najdelikatniejsze s pira puchowe. Rosn przy samym ciele ptaka, s lekkie i
puszyste, std nazwa. Stanowi one warstw izolacyjn i chroni przed utrat
ciepa. W zasadzie prawie ich nie widzimy.
Ptasie pira speniaj wan rol w utrzymaniu odpowiedniej ciepoty ciaa. Kiedy
jest zimno, ptaki strosz pira tak, e ich koce si stykaj, tworzc izolacyjn
warstw powietrza zapobiegajc wychodzeniu ciaa. Kiedy ptakom jest za
gorco, podnosz pira tak, aby ich koce si nie stykay, co umoliwia swobodn
wymian ciepa z otoczeniem i zapobiega przegrzaniu.
S pira puchowe, konturowe, lotki i sterwki. Dwa pierwsze (puchowe i

pokrywowe-tuw i gowa) chroni przed utrat ciepa. Dziki lotkom i
sterwkom(skrzyda i ogon(sterwki wycznie na ogonie)) ptak moe lata.
Sterwki dodatkowo peni funkcj zmieniania kierunku podczas lotu. Poza tym
skra i pira ptakw s tak jakby naoliwione,aby woda spywaa po nich, a nie
wsikaa i obciaa pira, co skutkowaoby niemonoci latania,dopki nie
wyschn. Oglnie rzecz biorc pira peni funkcj wabienia partnera, wtapiania
si w to, ochrony przed utrat ciepa, latania.
U wielu gatunkw ptakw wystpuj pira ozdobne. Przybieraj one rne

ksztaty i maj rne zabarwienie. Peni one wan rol w okresie godowym przy
doborze partnerw. Na przykad brzowo-zielone pira pokryw nadogonowych
samca pawia s mocno wyduone, a na ich kocach znajduj si pawie oka
utworzone przez koncentryczne krgi: czarny, niebieski, powy i ty.
Barwa upierzenia ptakw spenia czsto rol ochronn, maskujc je w otoczeniu.

U wielu gatunkw ptakw (np. u baanta) wystpuje dymorfizm pciowy w
ubarwieniu. Oznacza to, e obie pcie rni si barw upierzenia. Z reguy samce
s barwnie upierzone, natomiast samiice przyjmuj barwy ochronne. Jednak u
patkonogw (ptakw nalecych do rzdu siewkowych) samice s wiksze od
samcw i barwniej upierzone, a w dodatku w okresie godowym tokuj (taniec
godowy niektrych ptakw) i zajmuj si przepdzaniem innych samic z wasnego
terytorium. Rwnie u wielu gatunkw ptakw, u ktrych obie pcie ubarwione s
jednakowo, obserwuje si sezonowe zmiany barwy upierzenia.Pira si
zuywaj i po pewnym czasie piro jest ju zniszczone, nie bd w peni
funkcjonalne. Ptak moe te zama, albo wrcz straci piro lub pira w starciu z
drapienikiem. Dlatego ptaki przechodz pierzenie. Pira s co jaki czas
wymieniane. Stare pira wypadaj, a na ich miejscu wyrastaj nowe. Niektre
gatunki ptakw (np. gsi) pierz si raz w roku, inne (np. niektre gatunki kaczek)
- 2 razy.
Opracowanie:
Karolina Towarek
rda:
http://www.dzieci.bci.pl/strony/ptaki2/piora.htm
http://zapytaj.com.pl/Category/001,003/2,9912340,Jakie_ptaki_posiadaja_pi
ora_puchowe_jakie_ptaki_maja_sterowki.html
http://naukasos.pl/2031_funkcje-pior-ptasich.html
ZJAWISKA PRZYRODNICZE
xxx. Jak powstaj kropelki deszczu???
Najpierw zadajmy sobie inne pytanie: czym jest chmura? Powszechnie wiadomo,
e chmura to skupisko kropelek wody i krysztakw lodu. Wic moe naleaoby
si skupi na problemie powstania deszczu.
Kropelki deszczu mog powsta na kilka sposobw. Niektre kropelki tworzce

chmur powstaj, gdy ciepe i wilgotne powietrze wdrujc ku grze na tyle
ochadza si, e wdrujca w nim para wodna ulega skropleniu. Ziarenka kurzu
mog by ziarnami kondensacji tzn. wok nich zbieraj si mae kropelki wody.
Kropelki te wznosz si wraz z prdami powietrza, zderzaj ze sob i cz
tworzc wiksze krople. Dzieje si tak do momentu, a bd wystarczajco due -
po osigniciu rednicy przekraczajcej 0,5 mm, staj si za cikie, by unosi si
w powietrzu i wypadaj z chmur tworzc deszcz.
Inne kropelki deszczu pocztkowo znajduj si w grnych, zimnych warstwach

chmur w postaci niegu lub lodu. Jeeli znajd si w niej pooonych, ciepych
warstwach powietrza, topniej i spadaj na ziemi jako deszcz.
Opracowanie:
Paulina Krajewska Gr. ,,D
xxxi. Dlaczego soce zmienia kolor w rnych porach dnia?
Odpowiedzialne s za to mianowicie przejawy rnego rodzaju aktywnoci w

zewntrznej warstwie Soca, wysyajcej ku nam wiato. Jednym z
oczywistszych s plamy soneczne - obserwowane na tarczy Soca obszary
chodniejsze i ciemniejsze w porwnaniu z jasn fotosfer.
Bardzo due plamy mona czasami zauway przy zachodzie Soca - w ten
wanie sposb Chiczycy obserwowali je 2000 lat temu. Dawni astronomowie
sdzili jednak, e plamy s zjawiskami w naszej atmosferze. Zaprzeczyy temu
obserwacje Galileusza w XVII wieku. W 1610 roku wykorzysta on swj teleskop
take do obserwacji Soca i dokona wielu wanych odkry. Zauway na
przykad, e plamy pojawiaj si i znikaj oraz e zmienne s ich rozmiary,
ledzc ich ruchy po sonecznej tarczy, wykaza te, e Soce obraca si.
Zauway ponadto, e ksztaty plam zmieniaj si, gdy plama zblia si do
widocznej krawdzi dysku sonecznego.
rodkowa, ciemna cz plamy nazywa si cieniem, a cz zewntrzna, troch

janiejsza - pcieniem. Ogromne plamy soneczne s przeniknite przez silne pola
magnetyczne wydostajce si z wntrza Soca. Wielkie plamy s rozmiarw
Ziemi i mog y wiele miesicy.
Opracowanie:
xxxii. Dlaczego woda jest pynna?
Dzieci myl przede wszystkim konkretami , nie maj takiej wyobrani jak doroli
ludzie.
Dlatego te w odpowiedziach na moje pytania zawaram dowiadczenia ktre

najlepiej zobrazuj dzieciom dane zjawiska.
Dlaczego po co i jak.
Dowiadczenia pokazujce dzieciom dlaczego woda jest pynna.
Potrzebne materiay: folia, miska, butelka z wod, rcznik.
Rozkadamy na pododze foli stawiamy misk.
Nastpnie prosimy dzieci o ustawienie si w kolejce.
Dzieci w parach podchodz. Jedno dziecko trzyma rce nad misk drugie leje
troch wody na rce dziecka.
Wyciekajca palcami woda pokazuje dzieciom, e jest pynna i trudno j utrzyma

w doniach.
Nastpne dowiadczenie z myciem rk- woda ocieka z mokrych doni.
Opowiedzie dzieciom o opadach deszczu e woda jest pynna, e jak jest kaua i
w ni wejdziemy to chlapiemy wod.
Moemy dzieciom take pokaza e woda nie musi by tylko pynna. Do tego
uywamy kawaka lodu-posta staa, przykad lodowiska. Tumaczc, e jak jest
zimno woda zamarza jak podgrzejemy to si roztapia.
Odwoujemy si take na dowiadczeniach dzieci.
Pytamy o wakacje morze jezioro, rzeki, e dotykaj wody mog wej zamoczy
sie popywa.
Przypomnie rwnie o aspektach bezpieczestwa dziecka.
O kpaniu si w kpieliskach strzeonych, nie wchodzenie na gbok wod.
Teoretyczna cz pytania:
Wyobra sobie e wiat skada sie z malutkich czsteczek, tak malutkich e

nawet Twoje oczka nie s w stanie ich zauway. Nawet Ty sam skadasz si z
takich malutkich okruszkw ktre nie w sposb zauway goym okiem! Wszystko
wok Ciebie skada si z takich czsteczek, nawet powietrze ktrym oddychamy.
Woda jest zoona z takich okruszkw. Jak popatrzysz na swoj rk to zobaczysz
e okruszynki ktre tworz Twoj rk s poukadane na tyle gsto e tworz
jedn cao i Twoja do nie leje si tak jak woda. Jeli popatrzysz na powietrze,
to zobaczysz e powietrza nie da si zapa, a to dlatego e okruszki z ktrych
zoone jest powietrze s na tyle rzadko poukadane, s tak porozrzucane e
przechodz przez palce. A z kolei jak myjesz rce, to widzisz e woda leje si po
nich i spywa dalej do zlewu. Moesz j wprawdzie zapa i utrzyma ale musisz
bardzo uwaa, bo bardzo szybko moe Ci uciec, a dzieje si to dlatego e woda
ma poukadane swoje czsteczki tak a nie inaczej, e przelewa si nam.
Opracowanie:
Renata Matejek gr. F
rda:
Encyklopedia: Encyklopedia w pytaniach i odpowiedziach
Twrczo wasna, programy takie jak Domowe przedszkole

xxxiii. Dlaczego woda gasi ogie?
Dowiadczenie z zapak bd wieczk.
Potrzebne przedmioty: wieczka zapaki miska z wod.
Zapalamy wieczk a nastpnie wkadamy do miski z wod to samo robimy z

zapak.
Naley dzieciom zaznaczy by nie bawiy si ogniem i go nie dotykay, e jest to

przeznaczone dla osb dorosych.
Teoretyczna cz pytania:
Woda tak naprawd nie gasi ognia. Jak mama rozpali zapak, to zauwaysz e to
zapaka si pali a nie ogie. Ogie nigdy nie pali si sam, zawsze jest co co si
pali. Tak jak s na wiecie poary - pal si lasy, domy, pola. Jak dobrze wiesz
ogie jest bardzo gorcy, dlatego nie mona go dotyka. Woda z kolei jest
zawsze zimniejsza od ognia. Nawet wrzca woda, ktra paruje z czajnika kiedy
mama parzy sobie kaw jest chodniejsza od ognia. A kiedy co jest chodniejsze
od ognia to znaczy e moe go ugasi. Lejc wod na rozgrzan zapak
powodujemy e rozgrzana zapaka chodzi si i ju si nie pali - nie ma ognia.
Opracowanie:
Renata Matejek gr. F
rda:
Encyklopedia: Encyklopedia w pytaniach i odpowiedziach
Wasna twrczo, oraz program dla dzieci Dlaczego jak i po co
xxxiv. Skd wieje wiatr?
Wiatr to ruch powietrza spowodowany nierwnomiernym nagrzewaniem si

powietrza przez Soce. Ciepe powietrze unosi si do gry. Tworzce si supy
(kominy) powietrza wykorzystywane s przez szybujce ptaki i szybownikw.
Wiatr to zjawisko atmosferyczne, ktre towarzyszy nam niemal co dzie. Wiemy,
e na og wieje z zachodu, znad morza, od gr .
Powietrze "czuje si" na Ziemi jak na gigantycznej karuzeli - kiedy prbuje si po

niej przemieci, "zatacza si" pod dziaaniem siy bezwadnoci. Na pkuli
pnocnej powietrze znoszone jest w prawo, w zwizku z czym orodek niowy
(jest to taki obszar niskiego cinienia atmosferycznego, w ktrym najnisze
cinienie jest w rodku ukadu, skd na wszystkie strony wzrasta.) przyjmuje
posta wiru o kierunku przeciwnym do kierunku ruchu wskazwek (na pkuli
poudniowej sytuacja jest odwrotna). Sia Coriolisa jest istotna tylko wtedy, gdy w
gr wchodz dugie dystanse - np. gdy planujemy lot rakiety transkontynentalnej
albo prbujemy przewidzie, dokd wiatr zaniesie saharyjski piach. Przy krtkich
odlegociach jej znaczenie jest znikome.
Opracowanie:
Aneta Wosztyl
rda:
Meiani A.: Encyklopedia dla dociekliwych. Prze. P. Wrzosek. Wyd. E.

Jarmokiewicz. Zielona Gra 2006.
Roth G. D.: Pogoda i klimat. Prze. Z. Woliski. wiat Ksiki. Warszawa

2000.
xxxv. Dlaczego nieg skrzypi pod nogami?
Przed udzieleniem odpowiedzi na to pytanie, warto na wstpie poruszy istotny

fakt powstawania niegu, aby atwiej mona byo zrozumie powysze pytanie.
Sposb, w jaki powstaje nieg jest bardzo skomplikowany. Wysoko
w chmurach panuje niska temperatura, gdzie unosz si rnorakie pyki, takie

jak: czsteczki dymu, pyek kwiatowy, itp. Krysztaki lodu powstaj wok tych
zalkw bezporednio przez zamroenie pary wodnej w procesie resublimacji.
Nastpnie do tych czsteczek przyczepiaj si krysztaki lodu. W zalenoci jaka

panuje temperatura, owe czsteczki, zaczynaj przybiera rne ksztaty, np.:
patki. Po tym procesie utworzone s czsteczki-nieynki. Przy dostatecznie
niskiej temperaturze powietrza nieynki mog dotrze do powierzchni gruntu i
wtedy obserwujemy padajcy nieg. Spadaj od 500 do 5000 m. Gdy stopi si on
po drodze, wtedy spada na ziemi w postaci deszczu. Czasem zdarza si, e
roztopione patki niegu ponownie napotkaj warstw zimnego powietrza. Wtedy
ochadzaj si w nim, ale nie zamarzaj. Dopiero w momencie kontaktu z ziemi,
gwatownie przemieniaj si w ld i tym sposobem powstaje gooled. Moe si
te zdarzy tak, e krysztaki lodu, opadajce w zimnej, przechodzonej chmurze
napotkaj przechodzone kropelki wody. Wtedy utworz si mae ziarna lodowe.
W burzowej chmurze, w ktrej wystpuj silne wznoszce prdy powietrza, takie
ziarna wielokrotnie wdruj w gr i w d, obrastajc lodem. Gdy powstae bryki
lodowe s ju tak due, e prdy wznoszce nie mog ich ju utrzyma w
chmurze, to opadaj one na ziemi w postaci gradu. Gradowe bryki lodu mog
nawet osiga wielko pici. Gdy termometry wskazuj mrz poniej -10C to
nieg na ziemi wyglda jak mikki puch, ciko jest zrobi z niego niek.
Oczywicie, powyej 0C ,gdy przychodzi odwil zaczyna nieg topnie i atwiej z
niego co ulepi, bo ugniatajc pod wpywem nacisku, nieg topnieje i skleja si.
Bawana lepi si najlepiej, gdy na dworze panuje od -2C do -5C.
Ot, nieg skrzypi pod nogami tylko podczas mrozu, kiedy temperatura spada
poniej 0, pod naciskiem naszych stp w wyniku amania i rozdzielania drobnych
krysztakw lodu, na skutek czego nieg skrzypi. W temperaturze do minus 6
stopni Celsjusza przewaaj tony nisze, natomiast gdy temperatura spada
poniej tej granicy, krysztaki niegu staj si coraz twardsze, a w skrzypieniu
pojawiaj si wysze tony. S ludzie, ktrzy potrafi suchowo okreli, jak silny
jest mrz.
Opracowanie:
Lipiec Marlena
rda:

2000
Wydawnictwo: Aksjomat. Dlaczego trawa jest zielona?- odpowiedzi na

kopotliwe pytania zadawane przez dzieci ISBN: 83-7118-204-X
Dlaczego nieg skrzypi pod nogami?
nieg skrzypi tylko w czasie mrozu. Zmroone patki niegu pod wpywem nacisku
naszych butw ami si i pkaj. Skrzypienie powstaje na skutek amania si i
rozdzielania pod butami drobnych krysztakw lodu. S ludzie , ktrzy na
podstawie dwiku skrzypicego niegu, potrafi okreli jak silny jest mrz.
Opracowanie:
Adam Marciniak
rda:
Podgrska, Dlaczego trawa jest zielona, wyd. AKSJOMAT, Krakw 2006
PRZYRODA NIEOYWIONA
xxxvi. Czym jest pierwiastek a czym minera?
Pierwiastek chemiczny zbir atomw, ktrych jdra maj tak sam liczb
protonw, czyli atomw o takiej samej liczbie atomowej (oznaczanej symbolem
Z). Liczba atomowa jest charakterystyczn cech pierwiastka chemicznego. Ten
sam pierwiastek moe tworzy odmiany wystpujce w tym samym stanie
skupienia, ale rnice si waciwociami fizycznymi i chemicznymi. Pierwiastek
chemiczny mona wic okreli jako substancj prost, ktrej nie udaje si
rozoy na adn inn substancj dziaaniem zwykych czynnikw chemicznych
i fizycznych. Kady pierwiastek chemiczny oznacza si odpowiednim symbolem.
Skorupa ziemska jest zbudowana w ok. 99% z 8 pierwiastkw, najwicej jest tlenu
(ponad 46% masowych), krzemu (ok. 27%), trzecie miejsce zajmuje glin (ok. 8%),
a kolejne: elazo, wap, magnez, sd i potas.
Zwykle pierwiastki wystpuj w postaci zwizkw chemicznych, z ktrych

otrzymuje si je za pomoc rnych reakcji chemicznych; w stanie wolnym
wystpuj gazy szlachetne (helowce) oraz m.in. tlen, wodr, azot, siarka, wgiel,
rt, zoto.
Minera pierwiastek lub zwizek chemiczny bdcy normalnie ciaem

krystalicznym, ktrego struktura uksztatowaa si w toku procesw
geologicznych.
Za minera nie jest uznawana ropa naftowa i jej niekrystaliczne pochodne.

Mineraem nie jest woda w stanie ciekym (natomiast ld jest mineraem).
Opracowanie:
Nina Chrulak
rda:
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3956909
May sownik chemiczny, wyd. V, red. Jerzy Chodkowski , Wiedza

Powszechna , Warszawa 1976
Pierwiastek to substancja zbudowana tylko z jednego rodzaju atomw. Wszystkie

atomy jednego pierwiastka maj tak sam liczb atomow i nie jest moliwe
rozbicie go na czstki o odmiennych w waciwociach chemicznych.
Najpowszechniej wystpujcym pierwiastkiem w skorupie ziemskiej jest tlen (ok.
50 % masy), a nastpnie krzem (ok. 28% masy). Kady pierwiastek ma swj
symbol zastpujcy nazw, np. He (hel)- symbole te pochodz od nazw aciskich
.
Zoto, srebro i rt to metale szlachetne, trudno wchodzce w reakcje. Wikszo

jednak pierwiastkw bardzo atwo reaguje z innymi pierwiastkami i rzadko
wystpuje w skorupie ziemskiej w stanie czystym. Mineray to zwizki chemiczne
lub pierwiastki powstae w przyrodzie w sposb naturalny. Maj one krystaliczn
struktur, okrelony skad i waciwoci. Znanych jest ok. 3000 mineraw.
Opracowanie:
Anna Grska, PED NST
xxxvii. Dlaczego powstaj trzsienia ziemi?
Skorupa ziemska skada si z wielkich pyt, ktre nieprzerwanie, bardzo wolno si

przemieszczaj. Krawdzie pyt s najsabszymi miejscami skorupy ziemskiej. Gdy
dwie pyty napieraj lub ocieraj si o siebie, powstaj ogromne napicia i
naprenia. Po przekroczeniu wielkoci krytycznej pyty gwatownie uderzaj o
siebie, czemu towarzyszy trzsienie ziemi. Objawami trzsienia ziemi jest ruch
gruntu pod nogami powodujcy drenie budynkw. Niewielkie trzsienie ziemi
daje si odczu jako lekki wstrzs, ale silniejsze moe spowodowa zawalenie si
budynkw, rozerwanie nawierzchni drg, pkniecie mostw oraz uszkodzenie
sieci elektrycznej i gazowej.
Trzsieniom ziemi czsto towarzysz poary i powodzie.
Opracowanie:
Aneta Kierzkowska gr. D

rda:
OXFORD Ilustrowana encyklopedia dla modziey wyd. Delta
John Farndon Szkolna encyklopedia wyd. RTW
xxxviii. Jak odrni stalaktyty od stalagmitw?
Jaskinie to zagbienia w skaach, mog by bardzo gbokie. W niektrych

znajduj si nawet wodospady i jeziora. Jeeli zajrzymy do jaskini zobaczymy, e
s tam miejsca, w ktrych zwisaj z sufitu i wyrastaj z podogi jakby sople lodu
ale to nie s sople, to nacieki skalne wglanu wapnia. Ten zwisajcy pod stropem
sopel wglanu wapnia to STALAKTYT. Powstajcy gdy miejsce ujcia kanalika,
ktrym sczy si woda nie daje jej spyn po skale. Wok zwisajcej kropli, tam
gdzie przywiera ona do skay, tworzy si piercie osadu - wglanu wapnia, ktry
ronie wraz z dopywem kolejnych kropli. Stalaktyty moe osign dugo
nawet 1 m. Sopel wyrastajcy z podogi to STALAGMIT. Powstaje, gdy skapujca
ze stalaktytw woda nie odpywa i nie wsika cakowicie w podoe lecz powoli
odparowuje powodujc odkadanie si w tym miejscu wglanu wapnia. Stalagmity
mog przybra rona form: od cienkich, wysmukych poprzez masywne, a do
form paskich, talerzowych, z paskim, szerokim wierzchokiem.. Gdy stalaktyt
(gra) i stalagmit (d) pocz si powstaje STALAGNAT.
Opracowanie:
Anna Piskaa
rda:
,,Moja pierwsza encyklopedia Natura, wyd. Egmont, Warszawa 2010
http://edu.pgi.gov.pl/muzeum/jaskinie/wystroj.htm
xxxix. Dlaczego zmieniaj si pory roku?
W niektrych miejscach klimat moe si zmienia z gorcego na zimny z

miesica na miesic.
Ziemia kry wok soca w 365 dni. Jest nieco pochylona. Z tego wanie
powodu w zalenoci od punktu w jakim si znajduje wzgldem soca, jego
promienie dochodz do jej powierzchni pod rnymi ktami. Jeli s bardzo
pochye musz przej przez wiksz warstw powietrza i ozibiaj si zanim
dotr do powierzchni ziemi. Wtedy nastaje zimno i mamy zim. Jeli s natomiast
mao nachylone, staj si cieplejsze, nastaje lato. W poowie drogi mamy jesie i
wiosn. Nastpujce po sobie pory roku mog powodowa olbrzymie zmiany w
yciu rolin i zwierzt
wiosn, gdy minie zima, jest cieplej. Roliny zaczynaj si rozwija, a

zwierzta maj mode.
lato jest najgortsz por roku. Drzewa i kwiaty s w penym rozkwicie
jesieni temperatura si obnia, licie kn i brzowiej, zaczynaj

opada z drzew
zima to najchodniejsza pora roku, zwierztom wyrastaj ciepe futra, moe

pada nieg
Opracowanie:
Marta Mikulska
rda:
Encyklopedia- wiat dziecka ksiga I o ziemi t. Magorzata Zawadzka wyd. Res

Polona d 1991
Dlaczego zmieniaj si pory roku?
Gdy Ziemia porusza si po orbicie wok Soca, paszczyzna rwnika zachowuje

stae nachylenie- pod ktem 23,5 stopnia do paszczyzny ekliptyki. Cz naszej
planety jest zatem bliej Soca, a cz dalej. Temu nachyleniu zawdziczamy
pory roku, w ktrym rne czci Ziemi otrzymuj mniej lub wicej energii
sonecznej. Poszczeglne strefy Ziemi s w rnym stopniu owietlone, w
zalenoci od etapu obiegu Ziemi wok Soca, ma wpyw na cykliczne
zachodzenie zmian klimatycznych. Pory roku wyrniamy w zalenoci od strefy
klimatycznej. W strefie umiarkowanej s to wiosna, lato, jesie i zima. Najduszy
dzie w roku, wyznaczajcy pocztek lata, przypada na pkuli pnocne 21 lub
22 czerwca. Przesilenie zimowe, ktre ma miejsce okoo 21 grudnia, zbiega si z
najkrtszym dniem w roku i przyjmowane jest za pierwszy dzie zimy. Pocztkiem
wiosny i jesieni s rwnonoce. Rwnonoc wiosenna przypada okoo 21 marca, za
rwnonoc jesienna 21 lub 22 wrzenia.
Opracowanie:
Monika Molenda, PED NST

rda:
Dlaczego? Fascynujce dziea zjawisk, zdarze i rzeczy. Przegld Reader's

Digest Warszawa 2001
Moja wielka ksiga pyta i odpowiedzi. Diaha Stephans
ABC przyrody. Przegld Reader's Digest Warszawa 1997
xl. Dlaczego woda w morzu jest sona???
Pewnie wiele razy bdc nad morzem zastanawialicie si skd woda morska ma
swj sony smak. Ot wraz z biegiem rzek, woda zbiera mineray soli ze ska i
gleby, a nastpnie transportuje je wprost do morza.
Sl morska jest bardzo wartociowa, poniewa zawiera wiele mikroelementw,

( czyli skadnikw potrzebnych nam do prawidowego rozwoju) oraz niskie
stenie chlorku sodu, ktrego nadmierne spoycie moe przyczynia si do
powstawania wielu chorb.
Zawarto soli w morskiej wodzie powoduje jej zasolenie, ktre jest rne dla
poszczeglnych mrz. Nasze polskie morze- Morze Batyckie jest sabo zasolone-
ok. 7%. Niskie zasolenie Batyku spowodowane jest wzgldnie niskimi
temperaturami i zwizanym z tym mniejszym tempem parowania wody.
Zasolenie wody morskiej zaley od:
Stopnia wymiany wody z oceanem
Wielkoci i gbokoci zbiornika
Wielkoci parowania, czyli od temperatury
Opracowanie:
Izabela Matyjanek gr. F
rda:
Krzysztof Jdrzejowski, Chc wiedzie, jak,Wyd. Bellona, Warszawa 2009
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zasolenie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Woda_morska
Krzysztof Jdrzejowski, Chc wiedzie, dlaczego,Wyd. Bellona, Warszawa

2009
xli. Skd si bierze ciepo w wglu?
Swoj odpowied zaczn od wyjanienia czym jest ciepo. Najsawniejsi fizycy,

tacy jak Nicolas Carnot, czy Jean Fourier, do poowy XIX wieku uwaali, e ciepo
jest rodzajem substancji, ktra przepywa midzy ciaami. Natomiast dzisiaj,
wiemy ju, e ciepo to nie aden fluid. Ciepo to jeden z dwch sposobw, obok
pracy, przekazywania energii midzy ukadem i otoczeniem. Niekiedy tradycyjnie
ciepo utosamia si z energi. A energia jest we wszystkim, co nas otacza. W
cigu dnia wieci soce, ktre daje nam ciepo, czyli energie ciepln. Nasze ciaa
przetwarzaj pokarm aby dostarczy nam energii potrzebnej do zabawy, czy
pracy. Dziki spalaniu wgla w elektrowniach wytwarzana jest energia
elektryczna, ktra porusza wiele maszyn i powoduje wiecenie arwek, a take
energia cieplna, ktra gotuje nam wod.
Jak zatem ciepo znalazo si w wglu? Ot odpowiedzi na to pytanie jest

proces powstawania samego paliwa kopalnianego, czyli wgla. Wgiel powsta na
bagnistych obszarach, ktre w tamtych czasach porastay wilgotne lasy
tropikalne. Szcztki obumarych rolin opady na dno bagnistych jeziorzysk lub
lagun, gdzie z powodu maej iloci tlenu i odpowiednich bakterii rozkaday si
bardzo powoli. W pierwszej fazie rozkadu gnijce roliny zmieniy si w torf.
Procesowi temu towarzyszyo wydzielanie metanu (std due jego iloci znajduj
si przy pokadach wgla kamiennego). Torf nie jest w stanie samoistnie
przeksztaci si w wgiel. Jego pokady musz najpierw zosta poddane
odpowiedniemu cinieniu. Pierwsze zgniatanie z torfu odbywa si pod
ciarem wci narastajcej iloci obumarych rolin. Z warstwy torfu o gruboci
od 10 do 15 m moe powsta jednometrowa warstwa wgla. Po zapenieniu
bagna przez substancj rolinn, na zoach torfu osadzay si warstwy piasku i
muu. Nastpnie teren obnia si, a wody morskie lub jeziorne ponownie go
zaleway, dziki czemu dochodzio do kolejnego etapu akumulacji rolinnej. Cykl
ten powtarza si wielokrotnie, dlatego mwimy, e wgiel kamienny powsta w
procesie sedymentacji cyklicznej. Doprowadzia ona do powstania licznych,
oddzielonych od siebie innymi skaami osadowymi, pokadw wgla. Ich grubo
rni si znacznie i wynosi od kilku mm do kilku metrw.
Mwic prociej, miliony lat temu roliny wchony energi soneczn i przerobiy
j, rosnc, na now tkank. Kiedy roliny zapady si pod ziemi i przez miliony
lat leay cinite midzy warstwami ska, zgromadzona w nich energia zostaa
zmagazynowana w postaci wgla. Wydobyty wgiel trafia midzy innymi do
elektrowni, gdzie zostaje spalony, a dziki temu jak ju wczeniej wspomniaam,
wytwarza si energia, mogca przybra rne formy.
Opracowanie:
Katarzyna Trybaa
rda:
Williams Brian, Frandon John, Encyklopedia pyta i odpowiedzi, Prze. B.

Kocowska i in. Delta W-Z. Warszawa
Bielecki Stanisaw, Leksykon naukowo techniczny, Wydawnictwo

Naukowo Techniczne, Warszawa 2001
http://wegielopole.pl/opal/jak-powstal-wegiel.html
xlii. Jak powstay gry, a jak doliny?
Doliny to dugi pas ziemi midzy grami, wgbienie terenu szczeglnie, w

ktrym pynie rzeka, utworzone przez niszczc dziaalno wd stale lub
okresowo pyncych oraz przez dziaanie lodowcw. Mona wyrni m.in. doliny
rzeczne, ktre stale pyn; doliny rzeczne, ktre pyn okresowo i doliny
lodowcowe utworzone przez lodowce.
Gry to cz terenu wzniesiona ponad otoczenie. Moe te okrela ilo

czego. Zalenie od wielkoci i ksztatu wyrnia si: pagrek, pagr, wzgrze,
grzbiet, garb, stoek, itd. Ciekawostk moe by, e gra lodowa, czyli potna
brya lodu oderwana od lodowca i pywajca po morzu osiga olbrzymie rozmiary.
Gry mog powstawa w postaci fadw. Ze wzgldu na wysoko gr rozrnia
si gry: niskie (wys. do 500m), rednie (wys. do 1500m), wysokie ( wys. do
7000m)
Opracowanie:
Milena Rojewska
rda:
Z.Kurzowa Ilustrowany sownik podstawowy jzyka polskiego wraz z

indeksem pojciowym wyrazw i ich znacze , Towarzystwo Autorw i
Wydawcw Prac Naukowych UNIVERSITAS, wyd I Krakw 1999, str. 40
(doliny), str. 65
Wielki sownik ucznia, red. M.Bako, Wydawnictwo Naukowe PWN a ,
Warszawa 2008, str.286 (doliny); str.464
S.Pietkiewicz, S.muda Sownik poj geograficznych , Wiedza

Powszechna, Warszawa 1973, str.82-83 (doliny); str.146-149
Nowa encyklopedia powszechna (D - H) , Wydawnictwo PWN, Warszawa,

str.97-98 (doliny); str.587
xliii. Jak powstaje wyspa?
Wyspa to cz obszaru ldowego otoczona dookoa wod ( oceanem, morzem,

jeziorem, ramionami rzeki). Wyspy mona podzieli na dwa podstawowe rodzaje.
Niektre, tak jak Wielka Brytania i Japonia, to wyspy kontynentalne. S to czci
kontynentw, oddzielone przez dugotrwae, powolne procesy, takie jak ruchy
skorupy ziemskiej i zmiany poziomu morza. Wyspy oceaniczne wyrastaj wprost z
dna oceanu. Wikszo, tak jak Islandia i Tahiti, to wynik aktywnoci wulkanw.
Niektre wyspy s pochodzenia organicznego. Koralowce yj na obrzeach wielu
wysp wulkanicznych, a rosnc na pyciznach tworz wyspy, takie jak Bahama.
Rosnce na mieliznach zarola namorzynowe gromadz budulec midzy
wystajcymi korzeniami i rwnie mog przyczynia si do tworzenia wysp.
Powstanie wyspy to zjawisko, na ktre wpywa wiele czynnikw. Wyspy
powstajce na skutek zanurzenia si ldu o urozmaiconej rzebie to wyspy
kontynentalne. Wyspy powstajce na skutek budujcej dziaalnoci fal morskich
to wyspy mierzejowe, napywowe. Wyspy powstajce wskutek dziaalnoci
organizmw to wyspy koralowe, atole. Natomiast wyspy powstajce na skutek
erupcji wulkanicznej to wyspy wulkaniczne. Wyspy wystpuj pojedynczo lub
tworz grupy tak zwane archipelagi.
Opracowanie:
Marta Pyzara
rda:
Cox V. i in.: ABC przyrody w pytaniach i odpowiedziach. Prze. M. Fuszara,

M. Jaworek, D. Maluchnik, D. Panufnik. Przegld Reader's Digest. Warszawa
1997
http://portalwiedzy.onet.pl/71719,,,,wyspa,haslo.html
xliv. Jak powstaa rafa koralowa?
Rafy s to pojedyncze struktury wytworzone przez organizmy ywe yjce w

morzach oraz oceanach. Struktury te cz si ze sob tworzc wielk raf
koralow, w ktrej yj niezliczone gatunki rolin i zwierzt.
Rafy koralowe powstaj na skutek dziaalnoci skaotwrczej polipw, czyli z

kolonii setek tysicy malutkich zwierztek, a take wronitych w nie czstek
kostnych innych organizmw morskich, oraz wiru, piasku i muu wapiennego.
Polipy te ukadaj si tworzc szkielety wapienne, ktre pozwala mu si
przymocowa do podoa. Polipy wypuszczaj substancj w morze, ktre wdruj
po nim, oraz daj pocztek nowej kolonii. Podczas rozmnaania polipw, rafa
rozrasta si . Kady polip poczony jest z ssiadem za pomoc mocnych tkanek,
ktre wzmacniaj jego struktur, zapobiegajc niszczeniu. Kiedy polip umiera, na
ich miejscu powstaje nowy, ktry buduje swj wapienny szkielet na szczycie
starego.
Wodorosty wapienne, ktre wygldaj jak czerwone kbki waty, s wanymi

elementami tworzcymi raf. Produkuj wapie, ktry umacnia raf. Inne
wodorosty yjce waciwie na zboczu rafy, wytwarzaj pewien rodzaj "zaprawy
murarskiej" wicej warstwy osadowe. W ten sposb wsplnota tworzy potn
struktur, na ktrej tylko na nielicznych niezamieszkanych czciach szkieletw
wapiennych yj koralowce. Kady gatunek koralowca ma wasny wzr, dlatego
rafy przybieraj bardzo rn posta.
Wiksza cz koralowca jest biaa. Jest to substancja, z ktrej zbudowany jest

szkielet. yjce polipy maj czsto bogat kolorystyk. S piknie ubarwione: od
czerwieni, ci, poprzez kolor pomaraczowy, po fiolet, r i ziele.
Rafy koralowe powstaj przez tysice lat, ich wewntrzne warstwy stanowi
szcztki wielu milionw pokole wymarych polipw, ywe s wycznie polipy w
grnej warstwie rafy. Cae swoje ycie spdzaj w jednym miejscu. Pobieraj
pokarm wycigajc swoje czuki i wchaniajc poywienie do otworu gbowego.
Rafa koralowa dostarcza poywienia i schronienia tysicom organizmw yjcych

pod wod.
Opracowanie:
Monika Raczyska gr. E
rda:
Podrczna Encyklopedia PWN, Warszawa 2002
Artyku pt: Wielka Rafa Koralowa : Katarzyna Majgier

Encyklopedia zwierzt od A do Z.
xlv. Jak powstaj jaskinie?
Jaskinie powstaj wskutek dugotrwaej dziaalnoci wd na wapie. Wapie jest

ska nieprzenikliw, natomiast rozpuszcza si w wodzie, zwaszcza gdy zawiera
ona dwutlenek wgla ( wody deszczowe otrzymuj go gwnie z atmosfery ).
Skay wapienne bywaj czsto spkane, tote wody spywajce w gb szczelin
rozpuszczaj wapie i stopniowo coraz bardziej poszerzaj pierwotne ciasne
szpary. Wody krce w spkaniach pod ziemi powoduj powstawanie
pionowych kominw i podziemnych korytarzy, ktre miejscami rozszerzaj si
w jaskinie.
Opracowanie:
Paulina Podstawek gr. F
rda:
Encyklopedia dla dzieci Polska moja Ojczyzna, wyd. Wiedza Powszechna,

Warszawa 1979
xlvi. Jak wyglda dno oceanu?
Dno oceaniczne, dno morza to cz skorupy ziemskiej pokryta wodami mrz i

oceanw. Dno oceaniczne obejmuje szelfy, gbie i rowy oceaniczne, a take
grzbiety rdoceaniczne, gry podwodne oraz zoone na nich osady. Przy
rozwaaniach geotektonicznych przyjmuje si, e dno oceaniczne skada si z
gbi oceanicznych, roww oceanicznych i grzbietw oceanicznych, natomiast
szelfy rozpatruje si razem z kontynentami.
Do gwnych form uksztatowania dna oceanicznego zalicza si:
szelfy kontynentalne fragmenty dna, stanowice czci blokw

kontynentalnych, zbudowane ze skorupy kontynentalnej oraz osadw
morskich, zalane przez wody oceanw, sigaj zazwyczaj do 200 m
gbokoci, gdzie kocz si gwatownym zaomem,
stoki kontynentalne strome odcinki dna oceanicznego czce szelfy z

basenami oceanicznymi,
baseny oceaniczne rozlege, sabo urozmaicone fragmenty dna pooone
na gbokoci 4000 do 6000 m p.p.m., zajmuj a 72% powierzchni
oceanw,
rowy oceaniczne gbokie formy dna, sigaj od 7000 do ponad 11000 m

gbokoci, dugie na 300-5000 km, szerokie na 30-100 km,
grzbiety rdoceaniczne systemy wzniesie dna oceanicznego, tworzce

podwodne acuchy o cznej dugoci ok. 60000 km. Powstaj w strefach
spreadingu dna oceanicznego, gdzie pyty oceaniczne rozchodz si na
boki, a lawa wydostaje si na zewntrz. Grzbiety wznosz si na 2000 do
3000 m ponad dna basenw oceanicznych, w rodkowej czci grzbietw
cign si gbokie rozpadliny, tzw .ryfty,
gry podmorskie, gujoty,
wyspy czci grzbietw rdoceanicznych oraz czynnych lub wygasych

wulkanw wystajce ponad powierzchni oceanu,
rwnina abisalna paskowy oceaniczny wzniesienie oceaniczne awica

oceaniczna.
Opracowanie:
Sawiska Monika Joanna

xlvii. Jak powstaj krople deszczu?
Najpierw zadajmy sobie inne pytanie: czym jest chmura? Powszechnie wiadomo,
e chmura to skupisko kropelek wody i krysztakw lodu. Wic moe naleaoby
si skupi na problemie powstania deszczu.
Kropelki deszczu mog powsta na kilka sposobw:
Niektre kropelki tworzce chmur powstaj, gdy ciepe i wilgotne powietrze

wdrujc ku grze na tyle ochadza si, e wdrujca w nim para wodna ulega
skropleniu. Kropelki te wznosz si wraz z prdami powietrza, zderzaj ze sob i
cz tworzc wiksze krople. Dzieje si tak do momentu, a bd wystarczajco
due i cikie, by unosi si w powietrzu i wypadaj z chmur tworzc deszcz.
Inne kropelki deszczu pocztkowo znajduj si w grnych, zimnych warstwach

chmur w postaci niegu lub lodu. Jeeli znajd si w niej pooonych, ciepych
warstwach powietrza, topniej i spadaj na ziemi jako deszcz.
Opracowanie:
Paulina Podstawek gr. F
rda:
http://www.fizyka.net.pl/

Warszawa 1979
xlviii. Skd si bierze nieg?
Sposb, w jaki powstaje nieg jest bardzo skomplikowany. Wysoko w chmurach

panuje niska temperatura. Fruwaj tam rne pyki, czsto pochodzce z naszej
planety np. czsteczki dymu, unoszcego si z komina. Do takich pykw
zaczynaj si przyczepia krysztaki lodu. Jest ich coraz wicej i wicej, wiruj
sobie dookoa. Przybieraj rozmaite ksztaty: patki, igieki, krysztaki, supki.
Zaley to od temperatury. Mwi si, e nie ma dwch takich samych patkw
niegu i waciwie jest to prawda. Cho s tak mae, to rni si midzy sob
niewidocznymi dla nas czsteczkami. Nie sposb znale identycznych.
Kiedy nieynki wydostan si ju z chmury, zaczynaj swoj wdrwk w d.

Lec od 500 do 5000 m. Jeli na swojej drodze napotkaj wilgo i czsteczki
wody, to kropelki wody otaczaj nieynk tworzc z niej kulk tak powstaje
grad. Kule gradowe mog osiga tak wielkie rozmiary, e potrafi wybi szyb w
samochodzie lub uderzy w gow. Widzielicie kiedy grad wielkoci kurzych
jajek?
nieg, jeli nie zamieni si w grad, spada na ziemi w swojej postaci patkw lub
igieek. Na pewno zauwaylicie, e czasem nieg lepi si lepiej, a czasem kulki
nie chc wcale powstawa. Gdy nasze termometry wskazuj mrz poniej -10C
to nieg na ziemi wyglda jak miciutki puch. Wydaje si, e jest taki delikatny i
sypki, zupenie nie mona zrobi z niego nieki. Im cieplej, tym lepiej nieg klei
si w naszych rkawiczkach. Oczywicie, powyej 0C rozpuszcza si i mamy
wtedy okropn chlap, a nasze lodowe zamki znikaj. Bawana lepi si najlepiej,
gdy na dworze panuje od -2C do -5C.
W zalenoci od tego jak mocno sypie nam z chmur inaczej nazywamy to, co
dzieje si za oknem. nieyca bardzo due patki niegu padaj gsto i
zakrywaj szybko wszystko dookoa. Zawieja kiedy nieg pada na ukos, bo
towarzyszy mu silny wiatr. Zamie niena to ju niebezpieczna sprawa, bo
wiatr jest tak silny, e podrywa lecy ju nieg do gry i sypie nim w oczy. Nic
wtedy nie wida, mona zgubi drog i bardzo zmarzn.
Opracowanie:
Ewa Wijata
rda:
Encyklopedia Populara PWN, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa
xlix. Dlaczego ld pywa po wodzie?
Pywanie lodu jest to tak naprawd jedna z niezwykych cech wody. Wikszo
znanych nam substancji, w czasie przechodzenia ze stanu ciekego w stan stay
zwiksza gsto upakowania czsteczek i zastygy kawaek tonie. Ld
natomiast sprawia, wraenie jakby by dziurawy w rodku.
Czsteczka wody, wbrew pozorom, nie wyglda tak prosto jak jej symbol
chemiczny H2O. W rzeczywistoci siy wiza chemicznych czcych atom
tlenu z dwoma atomami wodoru wymuszaj specjalne ich uoenie. Atomy
wodoru staraj si ustawi jak najbliej atomu tlenu, przez ktry s przycigane,
a jednoczenie jak najdalej od innych atomw wodoru, przez ktre s odpychane.
Przy zamarzaniu zbliaj si one swoimi ramionami tworzc tunele z pustymi
przestrzeniami wewntrz. Wanie te dziury w rodku tuneli powoduj, e gsto
lodu jest mniejsza od gstoci wody i ld pywa po wodzie.
W ten sposb, gdy w dwch miskach umiecimy tyle samo wody, po czym jedn z
nich zamrozimy, to miska z lodem bdzie waya tyle samo, co miska z wod,
chocia lodu bdzie wicej ni wody (objtociowo). Oczywistym wnioskiem jest
to, e ld ma mniejsz gsto ni woda, a co za tym idzie, bdzie unosi si na
wodzie (tak jak balon z helem, ktry leci w gr w powietrzu).
Opracowanie:
Joanna Grymua
rda:
Ruraski J., Dlaczego woda jest mokra, czyli odpowiedzi na gupie pytania.
wyd. Jar. Warszawa 1994.
http://edusektor.blogspot.com/2010/09/dlaczego-lod-pywa-po-wodzie.html
l. Co to jest lawina?
Lawina gwatowna utrata stabilnoci i przemieszczanie si: spadanie, staczanie

lub zelizgiwanie si ze stoku grskiego mas niegu, lodu, gleby / gruntu,
materiau skalnego, bd ich mieszaniny (ruch jednego typu materiau z reguy
powoduje ruch innego typu materiau znajdujcego si na zboczu). Lawina jest
najgwatowniejsz postaci ruchw masowych i stanowi olbrzymie zagroenie dla
ludzi i ich otoczenia oraz infrastruktury.
Rodzaje lawin:
1. lawina kamienna przemieszczajca si po stoku grskim masa okruchw

skalnych, kamieni, wiru itp. powstajca w wyniku obrywu skalnego lub na skutek
zaburzenia rwnowagi piargu w lebie lub stoku usypiskowym (lawina piargowa);
2. lawina wulkaniczna (inaczej lawina piroklastyczna, lawina gorca lub

strumie/spyw piroklastyczny) gwatownie przemieszczajca si (z prdkoci
znacznie przekraczajc 100 km/h) po zboczu wulkanu masa okruchw skalnych,
wieo wyrzuconej lawy, popiou wulkanicznego i gazw wulkanicznych;
3. lawina botna gwatownie przemieszczajcy si potok botny;
4. lawina lodowa przemieszczajca si po zboczu masa lodu
5. lawina niena oberwanie i przemieszczanie si masy niegu.
6. lawina pyowa powstaje po obfitych opadach, tworzc ze wieego, puszystego

niegu welon pyu nienego. Porusza si w granicach 200 km/h.
7. deska niena lawina powstajca w wyniku osunicia si warstwy wieego,
nie zwizanego jeszcze z podoem, niegu lub w wyniku oderwania si nawisu
nienego.
8. lawina gruntowa powstaje w czasie nagych odwily lub opadw deszczu.

Poruszajca si masa niegu eroduje gboko podoe, porywajc pokryw
zwietrzelinow i niszczc rolinno.
Opracowanie:
Justyna Biekowska, grupa G
rda:
Encyklopedia dla dzieci, red. K., Uciski, Wrocaw 1993.
Walker J., Moja pierwsza encyklopedia, Warszawa 2006.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_g%C5%82%C3%B3wna
li. Co to jest piorun?
Piorun jest to bardzo silne wyadowanie elektryczne, czyli oznacza to, e w

chmurach wiatr miesza ld i wod, ktre mocno ocieraj si o siebie tworzc
piorun. Piorun powstaje naturalnie, i zwykle towarzyszy burzom. Piorunowi czsto
towarzyszy grom dwikowy, czyli przeraajcy grzmot, uderzenie. Piorunowi
towarzyszy rwnie zjawisko wietlne, czyli przypominajce wiecce paseczki o
rnych ksztatach, ktre rozcigaj si i spadaj od samych chmur po ziemie,
zwane byskawicami. Podczas burz oraz tworzenia si piorunw naley zachowa
szczegln ostrono. Nie mona si kpa, chodzi na spacery, stawa pod
samotnie rosncymi drzewami. W domu nie wolno korzysta z telefonw,
komputerw. Naley odczy od sieci elektrycznej, czyli z gniazdek wszystkie
urzdzenia elektryczne np. lodwk, telewizor, telefon.
Opracowanie:
Emilia Bonder
rda:
www.wikipedia.pl
Co to jest piorun ?
Piorun to zjawisko wystpujce w czasie burzy. W chmurze burzowej prdy

pionowe wznosz si i opadaj z du prdkoci. Na kropelki wody i krysztaki
lodu oddziauje wewntrz chmury dua sia tarcia, wytwarzaj si adunki
elektryczne. Dodatnio naadowane obszary koncentruj si przy wierzchoku
chmury, w jej centrum grupuj si adunki ujemne. Poniej obszaru
naadowanego ujemnie istnieje czsto drugi, mniejszy obszar o adunku
dodatnim, jeli rnica adunkw jest wystarczajco dua, nastpuje wyadowanie
elektryczne midzy chmur a gruntem, midzy dwiema chmurami albo midzy
warstwami tej samej chmury. Najczciej piorun szuka najkrtszej drogi i omija
obszary powietrza o najwikszym oporze. Dlatego te spadajc kreli zygzaki.
Piorun ogrzewa ssiadujce powietrze do 30 000 stopnia Celsjusza. Podczas
burzy szczeglnie naraone na uderzenie pioruna s drzewa i wysokie budynki.
Opracowanie:
Magdalena Fijakowska
rda:
Rainer Crummenerl: Pogoda Wyd. Atlas Wrocaw 2000
lii. Co to jest ywica?
ywica substancja zawarta, w niektrych rolinach, najczciej w drzewach

iglastych. Suy do zabezpieczenia miejsc bdcych ranami drzewa. Wydzielana
jest przez dziury w korze, w wyniku dziaania zych czynnikw zewntrznych np.
obgryzania pkw kwiatowych przez owady. W wyniku uszkodzenia drzewa,
ywica chroni je przed otoczeniem. Zabezpiecza rolin przed bakteriami,
wirusami i owadami.
Opracowanie:
Bukowska Katarzyna
rda:
Encyklopedia PWN Warszawa 2000

WWW.wikipedia.pl
Co to jest ywica?
ywica to lepka masa, czciowo o krystaliczna, przypominajca swym wygldem

mid. Jej konsystencja moe by staa czyli masa moe by do twarda lub
ppynna czyli ociekajca. ywice s najczciej bezbarwne lub przezroczyste,
nie maj smaku i zapachu. Nie mona ich rozpuci w wodzie. Powstaj gwnie
na wielu rodzajach rolin gwnie na drzewach iglastych. Te najtwardsze ywice,
to kamienie nazywane bursztynem, z ktrego powstaj rnego rodzaju ozdoby.
ywice te powstay bardzo dawno temu wyciekajc z uszkodzonych miejsc
drzew lub rozkadu rolin, liczce od kilkudziesiciu do kilkuset lat. ywica jest
wykorzystywana do wyrobu farb, emalii, lakierw. Ma zastosowanie w przemyle
tekstylnym, papierniczym, kosmetycznym i farmaceutycznym. Niektre ywice
maj waciwoci bakteriobjcze i uywane s do sporzdzania nalewek i maci
odkaajcych. Ju od dawnych czasw bya wykorzystywana przez ludzi jako
lekarstwo.
Opracowanie:
Gabriela Frczek
rda:
Encyklopedia biologiczna tom XII
liii. Co to s surowce naturalne?
Surowce naturalne to zasoby pochodzce z przyrody, z ktrych moe korzysta

kady czowiek. Maj ogromne znaczenie przy produkcji wielu rzeczy. Grup
zasobw naturalnych tworzy kilka skadnikw, wyrniamy wrd nich przede
wszystkim gleby, wody, lasy, surowce mineralne, roliny oraz zwierzta. Zasoby
te dzielimy na surowce odnawialne oraz nieodnawialne. Zasobami
nieodnawialnymi s skadniki skorupy ziemskiej, ktre powstay miliony lat temu.
Do tej grupy zaliczamy przede wszystkim surowce mineralne, paliwa kopalne
takie jak wgiel, ropa naftowa czy gaz ziemny. Wydobyte z wntrza ziemi s albo
spalane i zamieniane na energi, albo s surowcem do produkcji rnych
tworzyw, np. plastiku i farb, nie nadajcych si do powtrnego przetworzenia. Za
nieodnawialne uwaa si rwnie metale oraz surowce skalne. W skutek zbyt
wielkiego wydobycia zasoby te ulegaj wyczerpaniu.
Zasoby odnawialne to te, ktre pomimo ich staego zuywania powstaj na

nowo, poniewa procesy ich wytwarzania trwaj krtko i nadal istniej warunki,
by zachodziy one w przyrodzie. Surowce te, dziki wykorzystaniu odpowiednich
technologii, zapewniaj stay dostp do energii, bez obaw o wyczerpanie
surowcw. Przykadami zasobw odnawialnych s: energia soneczna, ziemia
uprawna, lasy, zasoby ryb, jako powietrza, wiatr, energia geotermiczna czy
drewno. Do odnawialnych bogactw przyrody naley take woda, ktra parujc
znad mrz transportowana jest atmosfer w kierunku ldu, gdzie spada w postaci
deszczu lub niegu, a nastpnie z powrotem przemieszcza si ku morzu.
Odnawialnym bogactwem naturalnym moe by rwnie dobrze uprawiana gleba,
podobnie, waciwie zarzdzane lasy zabezpieczaj stae dostawy drewna.
Surowce dzieli si take pod innym wzgldem, na nieorganiczne, np. mineray,

woda, atmosfera i organiczne, tj. pochodzenia rolinnego, zwierzcego,
ekosystemy.
Istnieje due prawdopodobiestwo, e za ok. 100 lat wyczerpi si niektre

z nieodnawialnych zasobw Ziemi. Kiedy to nastpi, bdzie trzeba korzysta
z alternatywnych rde pozyskiwania energii. Powinnimy korzysta z nowych
technologii, ktre umoliwiaj nam korzystanie z naturalnych odnawialnych
rde energii, dziki czemu rodowisko nie bdzie ulegao tak szybkiemu
zanieczyszczeniu i zniszczeniu. Polska, ze wzgldu na uwarunkowania
geograficzno-przyrodnicze, ma szerokie moliwoci pozyskiwania energii
z naturalnych rde, przy zastosowaniu odpowiednich narzdzi, np. : energia
wiatrowa pozyskiwana przez wiatraki.
Opracowanie:
Karolina Chauj
rda:
Encyklopedia szkolna, Leksykon dla dzieci Tom III R-, Wydawnictwo

Jedno, Axel Springer, s.55
http://www.zsgarzyn.bt.pl/publikacje.htm
http://mfiles.pl/pl/index.php/Zasoby_odnawialne
http://www.biogazownia.org.pl/natura.html
liv. Skd si bierze woda w rdach?
rdo - naturalny, skoncentrowany, samoistny wypyw wody podziemnej na

powierzchni Ziemi. Badaniem rde zajmuje si krenologia.
Jak powstaj rda?
Miejsce wypywu rda zwizane jest gwnie z ukadem nieprzepuszczalnych

warstw skalnych w powizaniu z rzeb terenu (uksztatowanie powierzchni
Ziemi). Wody opadowe (deszczwka) przesczaj si przez warstwy
przepuszczalne zasilajc gbsze poziomy wodonone (Warstwa wodonona jest
orodkiem skalnym zdolnym do gromadzenia i przewodzenia wody). Napotykajc
warstwy nieprzepuszczalne, spywaj po nich pod wpywem siy cikoci (siy z
jak Ziemia przyciga obiekty), lub pod naporem cinienia hydrostatycznego
(cinienie, wynikajce z ciaru cieczy znajdujcej si w polu grawitacyjnym). W
miejscu, gdzie strop ska nieprzepuszczalnych wychodzi na powierzchni, np. na
stoku grskim lub w dolinie, tworzy si wanie rdo.
Rodzaje rde :
-rda spywowe - gdy woda spywa po powierzchni ska nieprzepuszczalnych

pod wpywem siy cikoci i swobodnie wypywa na powierzchni,
-rda przelewowe - gdy woda pod wpywem cinienia hydrostatycznego porusza

si pod gr po nachylonej warstwie nieprzepuszczalnej, a wreszcie wydostaje
si na powierzchni.
-rda warstwowe - najczciej mao wydajne rda spywowe lub obfite rda
przelewowe;
-rda szczelinowe - majce zmienn wydajno;
-rda krasowe - Najwiksze z nich, dajce pocztek rzekom, to wywierzyska.
W obszarach krasowych (kras - zjawisko geologiczne polegajce na rozpuszczaniu

ska przez wod,) zdarza si, e ciek wodny (Ciek wodny - oglne okrelenie
wszelkiego rodzaju wd powierzchniowych pyncych pod wpywem siy cikoci)
znika w szczelinach krasowych, a pniej wypywa na powierzchni. Taki wypyw
podziemnych ciekw krasowych nazywany jest wywierzyskiem. Niekiedy z takich
rde wypywa od razu prawdziwa rzeka.
Zazwyczaj rda maj sta temperatur, rwn w przyblieniu redniej w cigu

roku temperaturze powietrza w danym obszarze. Niekiedy jednak w miejscach
aktywnoci wulkanicznej (miejsca gdzie w kadej chwili moe wydoby si lawa
lub gaz wulkaniczny) lub takich, gdzie taka aktywno ustaa do niedawno,
woda, krc gboko pod powierzchni, nagrzewa si do wyszych temperatur.
rda, w ktrych temperatura wypywajcej wody jest znacznie wysza od
redniej temperatury powietrza w tym miejscu, okrela si mianem cieplic.
Szczeglnym ich rodzajem s gejzery, w ktrych wrzca woda wytryska
regularnie w postaci fontanny.
Opracowanie:
Ewa Wijata
rda:
Encyklopedia Populara PWN, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa
lv. Czy mona zapobiega wybuchom wulkanw?
Nie mona zapobiec wybuchom wulkanw. Wprawdzie z upywem milionw lat

skorupa ziemska ochodzia si, lecz w jej wntrzu nieustannie wrze. Magma pod
wysokim cinieniem znajduje si w szczelinach i pkniciach warstwy znajdujcej
si blisko powierzchni. Wulkany s rodzajem wentyla, przez ktry co jaki czas
uchodzi nadmiar cinienia. Niektre wulkany s ju nieczynne, inne dymi od
czasu do czasu siark, a jeszcze inne wykazuj stale niewielk aktywno,
wypluwajc z siebie regularnie law. W kocu zawsze dochodzi gdzie do
groznych wybuchw wulkanicznych. Istnieje jednak moliwo przepowiedzenia
wybuchu. Jest to czynno niezwykle wana, gdy pozwala przygotowa si do
wybuchu wulkanu.
Opracowanie:
Agnieszka Gaek
rda:
Lenz N.: Ksiga 1000 pyta i odpowiedzi. Prze. T. Chruszczewska. Interart.

Warszawa 1994.
lvi. Jak powstaje tcza?

Tcza to jedno z najpikniejszych zjawisk w przyrodzie. Pojawia si na niebie w
postaci zachwycajcego, kolorowego uku. Jeli przyjrzymy si uwanie, moemy
dostrzec ca gam kolorw! Pewnie zauwaylicie, e tcza powstaje w
szczeglnych warunkach. Towarzysza jej deszcz i soce. Te dwa skadniki s
niezbdne. wiato soneczne, natrafiajc na malekie kropelki deszczu,
rozszczepia si (rozdziela) na szereg barwnych smug. W rzeczywistoci bowiem
skada si ono z wielu barw, mimo, e nazywamy je wiatem biaym. To troch
przypomina mieszanie farb. Jednak gdy zmieszamy ze sob czerwon,
pomaraczow, t, zielon, niebiesk i fioletow farbk, wyjdzie nam jaki
szarobury kolor. Ze wiatem jest inaczej. Po zoeniu tych barw otrzymamy
wiato biae.
Gdy pada deszcz i nagle zawieci soce, tczy trzeba szuka po przeciwnej
stronie, tak by soce byo za naszymi plecami.
Opracowanie:
Anna Tomczyk, PED NST
lvii. Jak przewiduje si pogod?
Mimo i wzrasta dokadno prognoz, przewidywanie pogody jest i pozostanie

dziedzin, w ktrej trudno o stuprocentow pewno.
Od stuleci pogoda, nawet w wymiarze lokalnym, bya niezwykle trudna do

przewidzenia. Zazwyczaj mona byo si o ni modli, lub tworzy przekonujce
przysowia, oparte na obserwacjach, np.: Gdy Barbara po lodzie, Boe
Narodzenie. Lata szedziesite naszego wieku otwary nowe, olbrzymie
moliwoci; zastosowanie komputerw pozwalajcych na gromadzenie i
analizowanie danych stworzyo nadziej, i wkrtce meteorologia stanie si
nauk cis w penym tego sowa znaczeniu, dziki ktrej przewidywanie pogody
z wyprzedzeniem tygodni, a nawet miesicy, stanie si realne. Trudno sobie
wyobrazi ogrom informacji, ktrymi dzi dysponuj meteorolodzy. Obserwatoria
na caym wiecie uzyskuj dane z 9000 stacji lokalnych i 7500 statkw.
Pracownicy lokalnych stacji dokonuj pomiarw kilka razy w cigu dnia, nierzadko
co godzin, stosujc standardowe procedury (np. prdko wiatru jest mierzona
na wysokoci 10 metrw ponad powierzchni Ziemi). Dodatkowo balony
meteorologiczne nad 950 punktami naszego globu rejestruj wszelkie potrzebne
dane a do wysokoci 30km. Okoo 600 samolotw przekazuje codziennie
informacje znad oceanw. Dodatkowo siedem satelitw meteorologicznych
obserwuje Ziemi z przestrzeni kosmicznej, badajc sytuacj atmosferyczn a
do wysokoci 80km. Informacje otrzymywane z tych wszystkich rde, takie jak
prdko wiatru, jego kierunek, temperatura, grubo powoki chmur, opady,
wilgotno powietrza, cinienie atmosferyczne, s gromadzone w pamiciach
komputerw. Dane otrzymywane tylko w cigu jednego dnia zapeniyby kilka
tysicy ksig.
Opracowanie:
KOSMOS
lviii. Dlaczego Ziemia jest kulista???
Ziemia pocztkowo bya rozarzon kul masy skalnej. Jej kulisty ksztat wynika z
oddziaywania siy przycigania ziemskiego. Poniewa si obraca jest spaszczona
na biegunach i nie jest idealnie okrga.
Ziemia krci si wok wasnej osi (ruch obrotowy), a jednoczenie dokonuje

obiegu wok Soca (ruch obiegowy).
Konsekwencje ruchu obiegowego ziemi:
Zmiana owietlenia Ziemi w cigu roku
Zmiana dugoci dnia i nocy
Pory roku i rytm ycia przyrody i ludzi
Strefy owietlenia Ziemi
Strefy klimatyczne
Nastpstwa czasu
Czas jednego penego obrotu Ziemi wynosi:
- 23 godziny 56 minut 4 sekundy doba gwiazdowa, (gdy punktem odniesienia

jest nieskoczenie odlega gwiazda),
- 24 godziny doba soneczna, (gdy punktem odniesienia jest najblisza gwiazda,

czyli Soce).
Opracowanie:
Izabela Matyjanek gr. F
rda:
Krzysztof Jdrzejowski, Chc wiedzie, czy, Wyd. Bellona, Warszawa 2009
http://wiking.edu.pl/article.php?id=291
Krzysztof Jdrzejowski, Chc wiedzie, dlaczego, Wyd. Bellona, Warszawa

2009
lix. Ile lat ma Ziemia?
Ziemia istnieje ju od bardzo wielu lat. Okrelenie wieku Ziemi nie byo zadaniem
atwym i zanim stao si moliwe, mino wiele stuleci. Wspczeni naukowcy
zgodnie twierdz, i Ziemia powstaa przed 4,54 miliardami lat. Nasza planeta
utworzya si z tzw. mgawicy sonecznej czyli masy gazu i pyu, ktry podczas
powstawania Soca przeksztaci si w dysk. Wiek ten zosta ustalony w oparciu o
badania nad skamieniaociami. Ustalony w ten sposb wiek zgodny jest z
wiekiem najstarszych prbek ziemskich i ksiycowych. Wyobracie sobie pla
pen piasku, piasek z kolei skada si z ogromnej iloci kamyczkw. Jest ich tak
wiele, e mona je policzy i wtedy moemy si dowiedzie, jak wiele lat w
przyblieniu liczy sobie Ziemia.
Opracowanie:
Joanna Neska, grupa F
rda:
Chc wiedzie jak? praca zbiorowa pod red. Krzysztofa

Jdrzejewskiego; Wyd. Bellona, Warszawa 2009
,,Kto, kiedy, dlaczego? Jerzy Berlinger i Bogdan Kupis; Wyd.Iskry

Warszawa 1964
WWW.gotquestions.org
Ile lat ma Ziemia?
Wiek Ziemi nie zosta dokadnie ustalony. Ziemia jest bardzo stara na wiecie nie
byo mnie i ciebie jak rwnie mojej i twojej babci. Okoo 4,6milionow lat temu
powstaa Ziemia. Trzeba byo poczeka kilkaset milionw lat by ostyga , by
zapanoway na niej warunki sprzyjajce do ycia.
Opracowanie:
Agnieszka Pkaa, PED NST
rda:
Fascynujce pytania dzieje Ziemi, praca zbiorowa Wydawnictwo Przegld

Warszawa 2002
lx. Z czego jest zbudowana Ziemia?
Budowa Ziemi- w budowie Ziemi mona wyrni trzy sfery o odmiennych

waciwociach, s to: skorupa ziemska (litosfera), paszcz Ziemi (mezosfera) oraz
jdro Ziemi.
Skorupa ziemska dzielona jest na:
skorup kontynentaln (wystpuje tylko pod kontynentami);
oceaniczn (tworzy dna wszystkich ziemskich oceanw );
Paszcz Ziemi dzielony jest na:
zewntrzny (zwany rwnie grnym; jest to warstwa o cechach

plastycznych i zapewnia skorupie ziemskiej ruchliwo wywodz si z niej
procesy tektoniczne);
wewntrzny (zwany rwnie dolnym; jest on relatywnie najbardziej

jednorodny termicznie i chemicznie;
Jdro Ziemi wewntrzna, centralna cz kuli ziemskiej; dzielone jest na:
zewntrzne- posiada stan pynny;
wewntrzne- o waciwociach ciaa staego;
Opracowanie:
Katarzyna Zieliska
rda:
1. Encyklopedia internetowa Wikipedia Wolna Encyklopedia; pl.wikipedia.org;
2. Popularna Encyklopedia Powszechna; red. naczelny J. Pieszczachowski; Krakw

1997;

1998;
4. Strona internetowa: budowaziemi.fm.interia.pl;
lxi. Jak dua jest Ziemia?
Ziemia jest pit co do wielkoci planet w Ukadzie Sonecznym, ktry skada

si z omiu planet i Soca. Gdy spojrze na Ziemie z Kosmosu to ksztatem
przypominaaby gigantyczn pik. Ziemia nie jest jednak idealnie okrga.
Niczym lekko cita pika jest nieco spaszczona na dole i na grze i wybrzusza
si troch na rodku. Ziemia ma 40 075 kilometrw w pasie (najszerszym
miejscu)- czyli tyle mierzy obwd Ziemi, zwany rwnie rwnikiem. Gdyby szed
bez ustanku, dzie i noc, potrzebowaby ponad roku, by przej tak odlego.
Ziemia skada si z kilku warstw rnych ska i metali. Niektre warstwy s
twarde, inne jednak s tak gorce, e stopiy si na gst ma przypominajc
mikkie, kleiste toffi. A wic ziemia skada si z :- Skorupy ziemskiej czyli skalnej
warstwy znajdujcej si bezporednio pod naszymi stopami. Paszcza Ziemi to
znaczy grubej warstwy ska, ktre s tak gorce, e cze ska si roztopia.
Jdra Ziemi, ktre zbudowane jest z metalu. W samym rodku Ziemi jest tak
bardzo gorco, e temperatura przekracza tam 5000 stopni Celsjusza. Jest to 150
razy cieplej ni w bardzo upalny dzie! Ziemia jest tak wielk planet, e skad a
si z siedmiu wielkich kontynentw: Azji, Afryki, Ameryki Pnocnej i Poudniowej,
Antarktydy, Europy i Azji. Jako ciekawostk dodam, e bardzo dawno temu bo
okoo 200 milionw lat temu na Ziemi istnia tylko jeden super kontynent, zwany
Pangea. To dopiera ten super kontynent zacz si rozdziela i powstao siedem
kontynentw. Jeeli bymy chcieli poczy te kontynenty z sob zauwaylibymy,
e do siebie pasuj. To tak jakbymy ukadali puzzle. Ziemia widziana z kosmosu
jest niebieska. Dzieje si tak dlatego, e prawie dwie trzecie jej powierzchni
pokrywa woda. Bo wanie nasz wielk planet oblewa cztery oceany: Ocean
Spokojny, Ocean Atlantycki, Ocean Indyjski, Ocean Arktyczny. Ziemia jest tak
wielka, e mieci si na niej ponad sze miliardw ludzi. Jest to tak olbrzymia
liczba, e gdyby jedna osoba miaa tyle batonw to mogaby je po 30 batonw
dziennie do koca ycia i jeszcze dzieli si z innymi, i prawdopodobnie tak by
ich jeszcze duo zostao. O tym e nasza planeta jest ogromna wiadczy moe
rwnie rnorodno zamieszkujcych j ludzi: Ziemi zamieszkuj ludzie o
takich kolorach skry jak: biay, czarny, ty. Wymieni mona jeszcze wiele
narodowoci np. Europejczycy, Amerykanie, Afrykaczycy, Azjaci, Australijczycy.
Jednak grupy te mona podzieli na jeszcze mniejsze np. Polakw, Hiszpanw,
Rosjan, Chiczykw, Egipcjan, Kameruczykw, Kanadyjczykw, Kubaczykw,
Brazylijczykw, Peruwian itd. Planeta nasza mieci take miliony rodzajw
rnorodnych zwierzt. S takie gatunki zwierzt, ktre mona spotka rwnie
dobrze w Europie co i w Azji np. wilk, sowa, jele. S jednak te takie zwierzta,
ktre na wolnoci yj tyko w niektrych regionach np. w Australii mieszkaj
kangury i misie koala, w Azji pandy, w Afryce yrafy, na Antarktydzie pingwiny. To
wanie te wszystkie wielkie liczby i ta rnorodno gatunkw zwierzt wiadcz
o tym, e nasza planeta- Ziemia jest po prosu ogromna.
Opracowanie:
Anna Odzimkowska
rda:
Flis Jan, Szkolny Sownik Geograficzny, Wydawnictwa Szkolne i

Pedagogiczne, Warszawa 1985.
Ganeri Anita, Ciekaw dlaczego wieje wiatr i inne pytania na temat naszej
planety, Wyd. Book House, Warszawa.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ziemia
Jak dua jest Ziemia?
Gdyby mg / moga popatrze na ziemie z kosmosu, to zobaczyby /

zobaczyaby , e jest kulista , podobna do piki. Jednak nie jest idealnie okrga ,
ale lekko spaszczona. Ziemia jest piata co do wielkoci z Planet, ktre kr
dookoa Soca. Obwd na rwniku wynosi 40 tysicy 75 km.
Opracowanie:
rda:
Fascynujce pytania dzieje Ziemi, praca zbiorowa Wydawnictwo Przegld

Warszawa 2002
lxii. Dlaczego soce wieci?
Soce zbudowane jest gwnie z dwu najlejszych pierwiastkw chemicznych:

wodoru i helu. Gboko w jego wntrzu bardzo wysoka temperatura nie pozwala
tworzy si innym pierwiastkom. Jdra atomowe i elektrony s wymieszane.
Jdrem wodoru jest pojedynczy proton. Jdro helu stanowi zgrupowane dwa
protony i dwa neutrony.
W ogromnych temperaturach wntrza Soca czstki tworzce atomy poruszaj

si z wielkimi prdkociami i czsto zderzaj si. Zazwyczaj nic si wtedy nie
dzieje. Czasem jednak dwa protony zderz si dostatecznie mocno, by zlepi si i
zmieni w par proton-neutron (l). Produktem zderzenia s wtedy dwie inne
czstki: neutrino, ktre nie ma masy (albo ma zupenie znikom) ani adunku
elektrycznego, ale unosi energi oraz pozyton - czstka podobna do elektronu,
lecz z dodatnim adunkiem elektrycznym.
Para proton-neutron moe si nastpnie poczy z kolejnym protonem i utworzy

jdro lekkiego helu, ktre ma tylko jeden neutron zamiast, jak zazwyczaj, dwu (2).
W kocu za dwa jdra lekkiego helu mog si spotka i utworzy stabilne jdro
helu (3). Dwa uwolnione protony uciekaj.
Tak wic. Soce moe "skleja" cztery protony w jedno jdro helu i w tym
procesie wytwarza ogromne iloci energii. Masa czterech protonw jest nieco
wiksza - okoo 0,5 % - od masy helowego jdra. To wanie ona przemienia si w
energi. Takie same albo podobne reakcje jdrowe zachodz w innych gwiazdach.
Soce wieci dlatego, e pod wpywem grawitacji jego czsteczki (wodoru)

zostay cinite tak mocno, i rozpoczy si w nim reakcje termojdrowej
syntezy wodoru w hel. Reakcji tej towarzyszy naturalnie emisja energii,
powodujca midzy innymi to, e Soce wieci. (Ale przede wszystkim,
powodujca to, e Soce si nie zapada dalej-jego drgajce czstki zderzajc si
ze sob przeciwdziaaj sile grawitacji).rdem promieniowania wietlnego (i
innego elektromagnetycznego) wszystkich gwiazd typu Soce s reakcje
termojdrowe zachodzce we wntrzu gwiazdy.
Powstajce w rdzeniu gwiazdy promieniowanie gamma musi ulec wielokrotnemu

przeksztaceniu w trakcie zderze w drodze ku powierzchni gwiazdy.
Docierajc ku powierzchni gwiazdy promieniowanie ma ju take zakresy

widzialne.
Niezalenie od tego rozgrzana gwiazda (o temperaturze powierzchni wielokrotnie

niszej ni we wntrzu) emituje promieniowanie jak kade rozgrzane ciao.
Opracowanie:

lxiii. Ile jest gwiazd?
Gdy jest bezchmurna noc i spojrzymy w niebo, wida nieskoczenie wiele gwiazd.
Dzieje si tak zwaszcza w ciemne noce, podczas Nowiu Ksiyca. Jednak w dzie
nie jestemy w stanie zobaczy adnej z gwiazd. Powodem jest zbyt silne wiato
soneczne.
Pierwszymi astronomami byli pasterze szukajcy na niebie oznak zmieniajcych

si pr roku. Podczas pogodnych nocy obserwowali znane konfiguracje i ruchy
najjaniejszych cia niebieskich. Z biegiem czasu, badaniem gwiazd zaczto
zajmowa si w kadej kulturze.
W staroytnoci poznano niektre pooenia gwiazd i ich grupy, czyli

gwiazdozbiory, widoczne na nocnym niebie. Nadawano im nazwy wedug ich
pooenia w gwiazdozbiorze i wedug jasnoci. Jedna z nich wygldaa jak wijca
si rzeka, nadano jest wic nazw Erydan, czyli Wielka Rzeka. Inny gwiazdozbir,
Orion, wyglda jak myliwy z jasnym pasem i sztyletem.
Najjaniejsz gwiazd, ktra wieci na niebie jest synny Syriusz, o ktrym

powstao wiele wierszy, gdy by on opiewany przez poetw. Jest on zwany
inaczej Psi Gwiazd i jest pooony w gwiazdozbiorze o nazwie Wielki Pies.
Najwaniejsz gwiazd na pkuli pnocnej jest Gwiazda Polarna. Jest to, tak
zwana, gwiazda orientacyjna. Znajduje si ona niemal dokadnie nad biegunem
pnocnym i zachowuje sta, niezmienn pozycje na niebie przez ca noc. Inne
gwiazdy, wraz z obrotem Ziemi, obracaj si wok niej. Z tego powodu to
wanie gwiazda Polarna bya od wiekw punktem odniesienia dla eglarzy i do
dzi pozostaje jednym z najwaniejszych drogowskazw dla ludzi
obserwujcych nocne niebo.
Widok nocnego nieba jest zawsze pikny, z wyjtkiem wielkich miast, gdzie
zanieczyszczenie powietrza i wiato lamp ulicznych utrudniaj obserwowanie
gwiazd. Goym okiem jestemy w stanie zobaczy tylko niewielk ilo spord
ponad 200 miliardw gwiazd, ktre tworz nasz Galaktyk.
Opracowanie:
Olga Nawara
rda:
Encyklopedia Memo Larousse, Tom 1, Polska Oficyna Wydawnicza BGW,

Warszawa 1992
Kristen Lippincott, Astronomia, wyd. Arkady, Warszawa 1997

lxiv. Co to jest gwiazdozbir?
Kilka tysicy gwiazd mrugajcych do nas na nocnym niebie to tylko maleka

czstka wszystkich rozrzuconych we wszechwiecie. Astronomowie szacuj, e
istnieje ponad kilkaset miliardw gwiazd.
Gwiazdy nie yj samotnie. Gromadz si w skupiska zwane galaktykami czasami

rwnie zwane s konstelacjami. Gwiazdy mog znajdowa si biliony kilometrw
od siebie, ale wydaje si, e niektre z nich tworz na niebie skupiska, noszce
nazw gwiazdozbiorw. Zostay one wyrnione ju w staroytnoci. wczeni
astronomowie zwaywszy, e niektre gwiazdy tworz na niebie wzory nadali
kademu ukadowi nazwy pochodzce od zwierzt, postaci z mitologii lub rzeczy,
ktre przypominay ksztatem tj. Wielka Niedwiedzica, Orion czy owca.
Podobiestwo to jest nawet czasem bardzo wyrane Wielki Wz na przykad jest
rzeczywicie zbliony ksztatem do wozu. Trudniej jest natomiast dopatrzy si w
piciu jasnych gwiazdach gwiazdozbioru Kasjopei podobiestwa do legendarnej
etiopskiej krlowej o tym imieniu.
Obecnie astronomowie rozpoznaj 88 gwiazdozbiorw i nadaj janiejszym

gwiazdom w kadym z nich greck liter, tak jak alfa lub beta. Tak wic
najjaniejsz gwiazd w gwiazdozbiorze Centaura jest Alfa Centauri. Wikszo
gwiazdozbiorw otrzymywaa nazwy ptakw bd przyrzdw naukowych.
Gwiazdozbiory s widoczne dla ludzi w okrelonych porach roku. Dzielimy je na:

gwiazdozbiory zimowe, letnie, jesienne, gwiazdozbiory okoobiegunowe
poudniowe i pnocne.
Gwiazdozbiory zodiakalne utworzone w staroytnoci oznaczay ruch Soca

wzgldem gwiazd. Do gwiazdozbiorw zodiakalnych nale: Blinita, Byk, Lew,
Panna, Skorpion, Waga, Kozioroec, Strzelec, Wodnik, Rak, Baran i Ryby.
Wedug staroytnych plemion, kady gwiazdozbir zodiakalny co symbolizowa.
Opracowanie:
Aleksandra Bienias
rda:
Cox V. i in.: ABC przyrody w pytaniach i odpowiedziach. Prze. M. Fuszara,

M. Jaworek, D. Maluchnik, D. Panufnik. Przegld Reader's Digest. Warszawa
1997.
Encyklopedia memo larousse -wszechwiat i ziemia fauna i flora. Warszawa

1991.
WWW.wikipedia.pl
Co to jest gwiazdozbir?
Gwiazdy tworz na niebie skupiska, ktre nosz nazw gwiazdozbiorw. Z czasem

gwiazdy te poczono w symboliczne ksztaty i nadano im nazwy pochodzce z
mitologii. Gwiazdy tworzce gwiazdozbir nie s ze sob zazwyczaj fizycznie
zwizane, a ich bliskie pooenie na niebie jest wywoane geometrycznym
efektem rzutowania ich pooe na sfer niebiesk. Najlepszym przykadem
gwiazdozbioru jest Wielki Wz. Jest to ugrupowanie jasnych gwiazd o
charakterystycznym ksztacie przypominajcym ksztat wozu ze zamanym
dyszlem.
Opracowanie:
Ewelina Czarnota, PED NST
rda:
www.wikipedia.pl
www.astronomia.pl
lxv. Dlaczego kometa ma ogon?
Zacznijmy od pocztku od wyjanienia pojcia kometa. Kometa jest to drobne

lodowo-pyowe ciao Ukadu Sonecznego poruszajce si wok Soca po orbicie.
Skada si z jdra i gazowo pyowej otoczki. Z gazw i pyw tworzy si gowa
komety i jej warkocz.
Teraz naley wyjani skd bierze si ogon komety. Mianowicie w momencie gdy
kometa znajdzie si w bliskiej odlegoci od Soca to warstwy lodowe z jej
powierzchni przechodz w faz gazow. Te oboki powstaego gazu zabieraj
czsteczki pyw. Przez to w otoczeniu jdra powstaje otoczka pyowo - gazowa.
Otoczka ta nosi nazw komy.
Ogon jest najwiksz ozdob, moe by bardzo dugi, siga nawet kilkuset
milionw kilometrw lecz nie stanowi jej staej czci. Mog si nim chlubi
jedynie due obiekty, i to tylko wtedy, gdy znajduj si blisko Soca. Najczciej
staje si on dostpny obserwacji dopiero wwczas, gdy kometa zbliy si do
niego na tak odlego, w jakiej kry nasza planeta. Im jednak ta odlego jest
mniejsza, tym potniejszy, janiejszy i duszy bywa jej warkocz. Warkocz
komety zawsze skierowany jest w stron przeciwn ni Soce. Mona zatem
powiedzie, e dopki si ona do niego zblia, wlecze swj ogon za sob, gdy za
si oddala, ogon przypomina smug latarki i wyglda to tak, jakby kometa
owietlaa sobie drog ku mrocznym otchaniom ukadu planetarnego.
Opracowanie:
Karolina Gobiowska, grupa D
rda:
Grski W. Czy wiesz, e? Wydawnictwo SBM, Warszawa 2009
Brzostkiewicz S. Komety ciaa tajemnicze, Nasza Ksigarnia, Warszawa

1985
lxvi. Jak dugo trwaaby podr na najblisz gwiazd?
Gwiazdy wydaj si nieskoczenie liczne, zwaszcza w ciemne noce podczas

nowiu Ksiyca. adnej z nich nie wida w dzie, gdy uniemoliwia to znacznie
silniejsze wiato Soca. I to wanie Soce jest gwiazd pooon najbliej
Ziemi. Jest to wyjtkowa gwiazda wiecca nie w nocy a w dzie. Gwiazdy to
ogromne reaktory nuklearne, wytwarzajce w swych jdrach ogromne iloci
energii. To wanie dziki energii i wiatu ze Soca jest moliwe ycie na Ziemi.
Gwiazda ta oddalona jest od Ziemi o 149,6 mln km. W rzeczywistoci nie jest
moliwa podr na to gwiazd, gdy jest to skupisko gazw o temperaturze ok.
6000 stopni Celsjusza. Jest to o ponad 150 razy wiksza temperatura ni w
bardzo upalny dzie na Ziemi. Tak wic dotarcie na t gwiazd jest niemoliwe,
gdy po prosu bymy si spalili na py. Ale gdyby zaoy, e da si zorganizowa
tak wycieczk to trwaa by ona na pewno bardzo dugo. Wemy pod uwag na
przykad najszybszy samochd jakim jest Bugatti Veyron SuperSort i osiga
prdko ok. 431 km/h. Podr takim autem trwaaby ok. 38 lat a wiec mona
zaoy, e poow naszego ycia. A ciekawe ile zaja by podr najszybszym
pocigiem? A wiec najszybszy pocig moe porusza si z prdkoci ok. 574
km/h wiec jechalibymy 29 lat czyli tylko 9 lat krcej ni najszybszym
samochodem. A jak miaaby si sprawa z najszybszym samolotem odrzutowym?
Takim samolotem jest Lockheed SR-71A Blackbird i osiga on prdko ok. 3529
km/h. W tym przypadku nasza wycieczka trwaaby tylko 4 lata. Jednak w kosmos
nie podruje si takimi maszynami a statkami kosmicznymi tzw. wahadowcami.
Bez wtpienia takim pojazdem ta podr trwaaby najkrcej. Mam jednak dla was
alternatywny sposb podrowania jakim jest podr w wyobrani. Do takiej
wycieczki potrzebna jest tylko wyobrania i par minut. Wystarczy zamkn oczy,
wyobrazi sobie soce i spacer po tej niezwykej gwiedzie. Zainteresowanym
takim sposobem podry ycz miej wyprawy.
Opracowanie:
Anna Odzimkowska
rda:
Flis Jan, Szkolny Sownik Geograficzny, Wydawnictwa Szkolne i

Pedagogiczne, Warszawa 1985.
Lenz N.: Ksiga 1000 dziecicych pyta. Prze. J. Raszkowski. Interart.

Warszawa 1996.
http://autokult.pl/2010/11/29/recenzja-bugatti-veyron-supersport-wideo
http://www.focus.pl/video/kategoria-focus-video/technika/film/najszybszy-
pociag-na-swiecie-5748-kmh/sortowanie-video/1/
http://www.mizantropia.org/speed/lock.php
lxvii. Skd pochodz nazwy planet?
Jak wiemy wyrni moemy osiem planet, ktre cznie ze Socem tworz Ukad
Soneczny. A s to (w kolejnoci od Soca): Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz,
Saturn, Uran i Neptun. Nazwy planet Ukadu Sonecznego pochodz od imion
bogw znanych nam z mitologii rzymskiej. Wyjtek stanowi dwie z wyej
wymienionych planet, a mianowicie Ziemia i Uran. A teraz wyjani kolejno nazwy
planet.
Merkury w mitologii staroytnych Rzymian by posacem bogw. Syn Jowisza.

By take bogiem podrnych, kupcw i zodziei. Nosi skrzydlaty kapelusz i
skrzydlate sanday, co pozwalao mu porusza si naprawd szybko. Planeta
Merkury zostaa nazwana na jego cze, poniewa porusza si wok Soca
szybciej ni jakakolwiek inna planeta w Ukadzie Sonecznym. Przebywa prawie 48
kilometrw w cigu kadej sekundy.
Wenus pocztkowo bya bogini wiosny i ogrodw, lecz pniej pod wpywem
mitologii greckiej zaczto utosamia j z Afrodyt i zostaa bogini mioci.
Ziemia sowo ziemia oznacza zarwno gleb, suchy ld, jak rwnie nazw
planety Ziemi. Nasz planet nazwano take innymi nazwami, np. Gaja, Tellus czy
Terra. Gaja jest greckim imieniem bogini ziemi. Tellus to imi rzymskie tego
samego bstwa. Terra oznacza ziemi lub ld po acinie.
Mars planeta o charakterystycznej czerwonej barwie, wzia swoj nazw

od rzymskiego boga wojny. Jego odpowiednikiem jest grecki bg wojny, Ares.
Jowisz najwiksza i najjaniejsza planeta. Nadano jej imi Jowisza, zwanego

take Jupiterem. Wedug dawnych wierze bg jasnego nieba, wiata, pogody,
byskawic i piorunw oraz wszelkich zjawisk atmosferycznych. By krlem
wszystkich bogw. Jego greckim odpowiednikiem by Zeus, wadca piorunw.
Saturn w mitologii staroytnych Rzymian Saturn by bogiem rolnictwa, ktry

nauczy ludzi uprawia ziemi. By take ojcem Jowisza.
Uran jedyna planeta, ktrej nazwa pochodzi od greckiego imienia boga, a nie
jak w przypadku innych planet od rzymskiego. I tak w mitologii staroytnych
Grekw Uranos by bogiem nieba, maonkiem Gai bogini ziemi.
Neptun dla staroytnych Rzymian Neptun by bogiem mrz i bratem Jowisza.

Jego greckim odpowiednikiem by Posejdon.
Nazwy planet Ukadu Sonecznego s uniwersalne w niemal caym wiecie

zachodnim. Wyjtek stanowi midzy innymi Grecja, gdzie funkcjonuj imiona
bstw greckich: Hermes (zastpuje Merkurego), Afrodyta (Wenus), Gaja (Ziemia),
Ares (Mars), Zeus (Jowisz), Kronos (Saturn), Uranos (Uran), Posejdon (Neptun).
Opracowanie:
Katarzyna Trybaa
rda:
Kreiner Jerzy, Ziemia i wszechwiat astronomia nie tylko dla geografw,

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Krakw 2009
Dworak T. Zbigniew, Rudnicki Konrad, wiat planet, Pastwowe

Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983
lxviii. Ktra planeta Ukadu Sonecznego jest najwiksza?
Najwiksz planet naszego Ukadu sonecznego jest Jowisz. Jowisz to

gigantyczna, nietypowa i bardzo ciekawa planeta. Wbrew pozorom nie ma
powierzchni staej, a wielka plama nie jest gr czy przebarwieniem, lecz
monstrualnym huraganem wielkoci dwch Ziemi
Jowisz jest po prostu potny. Jego rednica jest ponad dziesiciokrotnie wiksza
od rednicy Ziemi, a we wntrzu tego olbrzyma zmiecioby si 1300 planet
wielkoci naszej ojczystej. Poniewa zbudowany jest z gazw, nie znajdziemy na
nim powierzchni ldowych.
Gdy spojrzymy na niego z kosmosu, zobaczymy tylko grn powierzchni

warstwy chmur. Gdybymy za prbowali wej w gb atmosfery,
stwierdzilibymy, e staje si ona coraz bardziej gsta i gorca, a nasz pojazd
kosmiczny zostaby w kocu zniszczony przez ogromne cinienie.
Chocia ta planeta jest tak ogromna, obraca si bardzo szybko wok wasnej osi.
Jeden peny obrt wykonuje w 10 godzin. Tak prdkie wirowanie sprawia, e glob
Jowisza jest spaszczony: odlego midzy jego biegunami jest o 9278 km
mniejsza ni odlego midzy przeciwlegymi punktami na rwniku. Wok
Jowisza znajduj si cienkie, niewidoczne z Ziemi piercienie.
Opracowanie:
Karolina wigo gr.G
rdo
1. Astrologia klasyczna tom 7 Planety Wronski Siergiej A. Tum. Chrzanowska Alla
lxix. Co to jest zamienie Soca lub Ksiyca i jak

powstaje?
Ziemia jest wielk kul planet, na ktrej yjemy. Wok ziemi poruszaj si inne
planety, wskutek cigego ich ruchu Soca i Ksiyca moe si zdarzy tak, e
Ziemia, Ksiyc i Soce ustawi si w jednej linii i wwczas Ksiyc na krtki czas
zasoni Soce. Wtedy my patrzc z dou widzimy jak czarny okrg zachodzi na
wiecce soce i to zjawisko nazywamy zamieniem Soca. Cakowite zamienia
Soca nale do najbardziej efektownych zjawisk przyrody. Rozpoczynaj si od
zamie czciowych, polega to na tym, e Ksiyc przysania pocztkowo tylko
cz Soca. Moment, w ktrym Ksiyc zakryje cakowicie tarcz Soca
spowoduje, e niebo w cigu dnia na tyle zrobi si ciemne, e wida gwiazdy, a
ciemny krg ksiyca otoczony jest wspania soneczn koron. Cakowite
zamienie Soca trwa co najwyej kilka minut, po czym zza ciemnej tarczy
Ksiyca ponownie ukazuje si Soce.
Oprcz zamie Soca moemy co pewien czas obserwowa zamienia Ksiyca.

Nastpuj one wtedy, gdy Ksiyc krc wok Ziemi znajdzie si w cieniu
rzuconym przez nasz planet Ziemi. Zamienia Ksiyca zdarzaj si czciej
ni zamienia Soca.
Opracowanie:
Gabriela Frczek, PED NST

rda:
Jerzy Marek Kreiner Wybrane zagadnienia z astronomii
A. Lisicki Metodyka nauczania astronomii
lxx. Dlaczego Ksiyc zmienia ksztat?
Ksiyc jest naturalnym satelit Ziemi. Regularnie w cigu czterech tygodni

Ksiyc ronie od wskiego sierpa do okrgej tarczy (peni) i ponownie maleje a
do zaniku zwanego nowiem, nie moemy go wtedy dostrzec gdy promienie
soneczne owietlaj jego niewidoczn z Ziemi pkul . Zmiany te nosz nazw
faz ksiyca. W rzeczywistoci Ksiyc nie zmienia ksztatu, lecz w miar jak
obiega Ziemi, coraz to inne jego czci s owietlane wiatem sonecznym i
widoczne z naszej planety.
Opracowanie:
rda:


W-Z. Warszawa.
lxxi. Na czym polega grawitacja?
Ziemia przyciga wszystko, cznie z nami ku swemu centrum. Sia ta nosi nazw
grawitacji. Ona powoduje, e Ziemia przyciga te Ksiyc, sprawiajc, e kry
wok niej. Np. jabka spadaj z drzew, poniewa grawitacja przyciga je ku ziemi,
waga wskazujca ciar ciaa pokazuje si z jak ciao jest przycigane przez
Ziemi. Na pokadach statkw kosmicznych sia przycigania jest tak maa, e
wszystko si unosi. Astronauci musz si przywizywa, inaczej rwnie
swobodnie poszybuj.
Opracowanie:
rda:
Uniwersalna Encyklopedia Dla Dzieci Delta.
Encyklopedia Dla Dzieci W Pytaniach I Odpowiedziach.
CZOWIEK
ZDROWIE, MEDYCYNA
lxxii. Co to jest niedowadno (niedowad)?
Niedowad, czyli osabienie siy i ograniczenie ruchu. Czasami niedowad

wystpuje na skutek zaburze psychicznych. Niedowad koczyn to bardzo
wyrane osabienie siy mini. Powstaje najczciej na skutek zmian
organicznych orodkowych, obwodowych lub zmian w samym miniu. Moe
wystpi cakowite poraenie mini. Niedowad koczyn wynika z uszkodzenia
ukadu nerwowego w obrbie tzw. drogi ruchowej.
Droga ruchowa przeprowadza impulsy nerwowe z kory mzgu do mini. Od

miejsca uszkodzenia zaley, jakiego rodzaju jest niedowad oraz jaki ma zasig.
Istniej cztery gwne miejsca, w ktrych droga ruchowa moe by uszkodzona:
mzg i rdze krgowy, nerw obwodowy, styk nerwowo-miniowy, misie.
Wyrniamy niedowad spastyczny, czyli wywoany uszkodzeniem orodkowego

ukadu nerwowego oraz niedowad wiotki, czyli wywoany uszkodzeniem
obwodowym.
Opracowanie:
Karolina Bk, grupa G,
rda:

Walker J., Moja pierwsza encyklopedia, Warszawa 2006.
lxxiii. Co to jest choroba?
Choroba - jedno z podstawowych poj medycznych, oglne okrelenie kadego

odstpstwa od peni zdrowia organizmu. Zdefiniowanie stanu chorobowego jest
tak samo trudne, jak sprecyzowanie stanu peni zdrowia.
Naukami zajmujcymi si diagnozowaniem, badaniem i leczeniem chorb s

medycyna, weterynaria oraz fitopatologia.
Choroba polega na zaburzeniu funkcji lub uszkodzeniu struktury organizmu. O

zaistnieniu choroby mona mwi wtedy, gdy dziaanie czynnika
chorobotwrczego wywouje niepodane objawy, rnice si od czynnikw
zdrowego organizmu.
Do niedawna definiowano chorob jedynie jako odwrotno zdrowia.
Posugiwano si definicj sformuowan przez wiatow Organizacj Zdrowia

(WHO) w roku 1974. Stwierdza ona, e: Zdrowie jest stanem penego dobrego
samopoczucia ("dobrostanu") fizycznego, psychicznego i spoecznego, a nie tylko
nieobecnoci choroby czy niedomagania.
Opracowanie:
Karolina Bk, grupa G,
rda:
lxxiv. Co to jest krgosup?
Krgosup stanowi cz naszego szkieletu na ktry skada si ponad 200 koci.

Stanowi one miejsce przyczepu mini, podtrzymuje skr i inne tkanki mikkie,
ochraniaj narzdy wewntrzne przed uszkodzeniami. S one bardzo twarde i
lekkie, gdy zbudowane s z mieszanki twardych soli mineralnych i elastycznego
kolagenu. Bez mineraw koci zginayby si jak guma, a bez kolagenu kruszyyby
si jak herbatniki. Wntrze koci wyglda jak gbka. Krgosup wypeniony jest
szpikiem, ktry produkuje nowe komrki krwi.
Krgosup skada si z 24 niewielkich koci. Kada ko nazywa si krgiem. S to

elementy budulcowe krgosupa. Wszystkie koci tworzce krgosup s cznie
nazywane krgami. Kady z nich jest osobn koci. Jeli wyobrazimy sobie
krgosup jako rur, to krgi moemy sobie wyobrazi jako naoone jeden na
drugi piercienie. Suy on gwnie jako narzd podporowy ciaa oraz jako narzd
ruchu. Dugo caego krgosupa dorosego czowieka stanowi w przyblieniu 40-
45% dugoci ciaa. U czowieka w zwizku z jego pionow postaw, krgosup
stanowi o tuowia i dwiga ca grn cz ciaa. Jego sia nona wynosi okoo
350 kg. Najsabszymi miejscami s zazwyczaj te okolice, w ktrych cz
odznaczaj si wiksz ruchomoci tj. cz szyjna za cakowicie nieruchoma
jest cz krzyowa i guziczna.
Krgosup dzieli si na trzy gwne odcinki: krgosup szyjny, piersiowy i

ldwiowy. Krgosup szyjny jest grn czci krgosupa zwan szyj. Skada
si z siedmiu krgw. Krgosup piersiowy stanowi rodkow cz krgosupa.
Skada si z 12 krgw. Krgosup ldwiowy stanowi doln cz krgosupa. Na
og jest zbudowany z piciu krgw, jednak niektrzy ludzie mog mie sze
krgw ldwiowych. Nie wydaje si, aby powodowao to jakiekolwiek problemy.
Opracowanie:
Aleksandra Bienias
rda:
D. Glover: Ja czowiek. Seria OXFORD modym. Polska Oficyna

Wydawnicza BGW; Warszawa 1997.
Encyklopedia memo Benjamin Larousse; Polska Oficyna Wydawnicza BGW;

Warszawa 1992.
www.wikipedia.pl
www.ldn.org.pl
www.kregoslup-ortopedia.pl
Co to jest krgosup?
Krgosup skada si z 26 koci krgw. Kada z nich moe troch si przesun

dziki specjalnym stawom na grze i na dole. Te niewielkie ruchy poszczeglnych
krgw sumuj si jednak w tak ruchliwo krgosupa, e moemy gboko
pochyli si do przodu lub obrci si do tyu stojc lub siedzc. Krgi w dolnej
czci krgosupa maj po kadej stronie krtki wyrostek poprzeczny. Tu s
przymocowane minie, ktre zginaj i prostuj plecy. Krgosup w odcinku
piersiowym jest do sztywny, w porwnaniu z innymi odcinkami. Podtrzymuje on
klatk piersiow, w ktrej lea dobrze chronione puca. Dolna cz krgosupa
ldwiowa jest bardzo mocna. Na niej spoczywa cay ciar tuowia, ramion i
gowy. Jego sia nona wynosi okoo 350 kg. Krgosup to nie tylko narzd
podporowy ciaa oraz narzd ruchu ale suy rwnie jako osona rdzenia
krgowego. Ukryty w obszernym kanale krgowym rdze jest dostatecznie
chroniony przed wszelkiego rodzaju urazami, ponadto dua sprysto
krgosupa zabezpiecza, nie tylko rdze ale take i mzgowie przed szkodliwymi
wstrzsami. Gwnymi czynnikami amortyzujcymi wstrzsy s krzywizny
krgosupa oraz znaczna sprysto krkw midzykrgowych.
Opracowanie:
rda:
Stefano Cagliano, Ciao Ludzkie; Prze. D. Splniak; Dom Wydawniczy

Bellona, Warszawa 2000.
Steve Parker, Ciao czowieka; Prze. E. Rejmer; Polska Oficyna

Wydawnicza BGW, Warszawa 1991. Wydanie 1.
lxxv. Co jest przyczyn blu?
Bl, podobnie jak gorczka, jest sygnaem mwicym o tym, e co zego dzieje
si w organizmie. Przyczyna blu wymaga leczenia. Jeli znamy przyczyn,
moemy prbowa j wyeliminowa
Dzieci, ktre dopiero rozpoczynaj swoj przygod z przedszkolem, najczciej

zapadaj na tzw. czynnociowe ble brzucha, wywoane napiciem emocjonalnym
towarzyszcym dziecku w przedszkolu lub rano przed wyjciem z domu.
Bl u dzieci nie jest atwy do rozpoznania. Dzieci pozbawione s czsto

umiejtnoci poznawczych, bd odpowiedniego zasobu sw, ktry umoliwiaby
przekazanie informacji o blu ich opiekunom. Poza tym, dzieci posuguj si
rnymi strategiami radzenia sobie z blem, na przykad: id spa, albo oddaj
si zabawie, co sprawia, e problem ich blu moe zosta przeoczony.
U dzieci w wieku przedszkolnym tworzy si pojcie wasnego ciaa i w zwizku z

tym pojawia si duy lk przed jego uszkodzeniem czy deformacj (mamy na
pewno przypominaj sobie nieznony pacz swojego dziecka przy obcinaniu mu
wosw, paznokci czy nawet lekkim skaleczeniu). Bl w tym wieku jest gwnie
doznaniem fizycznym. Przedszkolaki nie s w stanie rozrni przyczyny i skutku
blu, nierzadko mog postrzega jego odczuwanie jako kar za ze zachowanie.
Dzieci w wieku szkolnym potrafi same dokadnie opisa co im dolega, inaczej ni

dzieci w wieku przedszkolnym, ktre uskarajc si na bl brzucha wskazuj
najczciej na ppek.
Jeli przyczyna jest oczywista i niegrona (skaleczenie, otarcie, guz, zastrzyk),

naley wytumaczy dzieciom, co si stao (oj, zobacz, co za brzydkie
skaleczenie), i utwierdzi je w przekonaniu, e sobie z t sytuacj moemy
poradzi(zaraz naklej ci tu plasterek), e to nic gronego i e bl szybko minie
(zobaczysz, wieczorem ju nie bdzie bolao). Taka postawa moe doda
otuchy dziecku. Jeli przyczyna nie jest oczywista (bol plecy, oko, ucho), dziecko
powinno wiedzie, e szukamy przyczyny, ale nawet jeli jej nie znajdziemy,
umiemy przynie ulg (nie martw si, nie widz w twoim oczku adnego
paproszka, ale na wszelki wypadek ci je przemyj, to powinno pomc). Czsto
popeniany bd polega na tym, e nie znajdujc konkretnej przyczyny blu,
lekcewaymy go, uznajemy e dziecko marudzi.
"Nki bol" to jedna z czstszych dziecicych skarg. Niekiedy kryje si za nim

przemczenie.
Dziecko budzi si i pacze, e nki bol, ale nie umie powiedzie, w ktrym
miejscu .Kiedy ronie ko, gwatownie rozciga si otaczajca j okostna, a z ni
minie i cigna, co powoduje ble wzrostowe. Charakterystyczne jest to, e w
przeciwiestwie do innych nasilaj si podczas odpoczynku.. Pomaga masowanie
ydek, przykadanie ciepych okadw albo termoforu. Jeeli ble czsto nawracaj
i jeli bl da si umiejscowi albo gdy dziecko utyka, naley i z nim do lekarza.
Nawet jeli wiesz, e bl szybko nie ustpi (wyrzynanie si zba, zamanie,
infekcja), dziecko potrzebuje, by je pocieszya i utwierdzia w tym, e to nic
gronego. Dugotrway bl potguje lk, a z kolei lk potguje bl - dziecko coraz
bardziej cierpi, boi si, e stao mu si co naprawd gronego. Nie mw mu
nieprawdy, ale upewniaj je, e zrobisz wszystko, by mu uly.
Opracowanie:
Anna Aleksandrowicz
rda:
1.Budniak Alina, Edukacja spoeczno-przyrodnicza dzieci w wieku przedszkolnym i

modszym szkolnym. Podrcznik dla studentw, Impuls, Krakw 2010.
2. Eva Zoller, A dlaczego?, Gdask 2009
rda internetowe:
www.abcbadania.pl
www.abcgrypa.pl/tagi/kaszel-przyczyny
www.airstar.pl/zdrowie-i-uroda/bol-gardla-angina-domowe-sposoby
lxxvi. Co jest przyczyn blu?
Bl, podobnie jak gorczka, jest sygnaem mwicym o tym, e co zego dzieje
si w organizmie. Przyczyna blu wymaga leczenia. Jeli znamy przyczyn,
moemy prbowa j wyeliminowa
Dzieci, ktre dopiero rozpoczynaj swoj przygod z przedszkolem, najczciej

zapadaj na tzw. czynnociowe ble brzucha, wywoane napiciem emocjonalnym
towarzyszcym dziecku w przedszkolu lub rano przed wyjciem z domu.
Bl u dzieci nie jest atwy do rozpoznania. Dzieci pozbawione s czsto

umiejtnoci poznawczych, bd odpowiedniego zasobu sw, ktry umoliwiaby
przekazanie informacji o blu ich opiekunom. Poza tym, dzieci posuguj si
rnymi strategiami radzenia sobie z blem, na przykad: id spa, albo oddaj
si zabawie, co sprawia, e problem ich blu moe zosta przeoczony.
U dzieci w wieku przedszkolnym tworzy si pojcie wasnego ciaa i w zwizku z

tym pojawia si duy lk przed jego uszkodzeniem czy deformacj (mamy na
pewno przypominaj sobie nieznony pacz swojego dziecka przy obcinaniu mu
wosw, paznokci czy nawet lekkim skaleczeniu). Bl w tym wieku jest gwnie
doznaniem fizycznym. Przedszkolaki nie s w stanie rozrni przyczyny i skutku
blu, nierzadko mog postrzega jego odczuwanie jako kar za ze zachowanie.
Dzieci w wieku szkolnym potrafi same dokadnie opisa co im dolega, inaczej ni
dzieci w wieku przedszkolnym, ktre uskarajc si na bl brzucha wskazuj
najczciej na ppek.
Jeli przyczyna jest oczywista i niegrona (skaleczenie, otarcie, guz, zastrzyk),

naley wytumaczy dzieciom, co si stao (oj, zobacz, co za brzydkie
skaleczenie), i utwierdzi je w przekonaniu, e sobie z t sytuacj moemy
poradzi(zaraz naklej ci tu plasterek), e to nic gronego i e bl szybko minie
(zobaczysz, wieczorem ju nie bdzie bolao). Taka postawa moe doda
otuchy dziecku. Jeli przyczyna nie jest oczywista (bol plecy, oko, ucho), dziecko
powinno wiedzie, e szukamy przyczyny, ale nawet jeli jej nie znajdziemy,
umiemy przynie ulg (nie martw si, nie widz w twoim oczku adnego
paproszka, ale na wszelki wypadek ci je przemyj, to powinno pomc). Czsto
popeniany bd polega na tym, e nie znajdujc konkretnej przyczyny blu,
lekcewaymy go, uznajemy e dziecko marudzi.
"Nki bol" to jedna z czstszych dziecicych skarg. Niekiedy kryje si za nim

przemczenie.
Dziecko budzi si i pacze, e nki bol, ale nie umie powiedzie, w ktrym
miejscu .Kiedy ronie ko, gwatownie rozciga si otaczajca j okostna, a z ni
minie i cigna, co powoduje ble wzrostowe. Charakterystyczne jest to, e w
przeciwiestwie do innych nasilaj si podczas odpoczynku.. Pomaga masowanie
ydek, przykadanie ciepych okadw albo termoforu. Jeeli ble czsto nawracaj
i jeli bl da si umiejscowi albo gdy dziecko utyka, naley i z nim do lekarza.
Nawet jeli wiesz, e bl szybko nie ustpi (wyrzynanie si zba, zamanie,

infekcja), dziecko potrzebuje, by je pocieszya i utwierdzia w tym, e to nic
gronego. Dugotrway bl potguje lk, a z kolei lk potguje bl - dziecko coraz
bardziej cierpi, boi si, e stao mu si co naprawd gronego. Nie mw mu
nieprawdy, ale upewniaj je, e zrobisz wszystko, by mu uly.
Opracowanie:
Anna Aleksandrowicz
rda:
1.Budniak Alina, Edukacja spoeczno-przyrodnicza dzieci w wieku

przedszkolnym i modszym szkolnym. Podrcznik dla studentw, Impuls,
Krakw 2010.
2. Eva Zoller, A dlaczego?, Gdask 2009

www.abcbadania.pl
www.abcgrypa.pl/tagi/kaszel-przyczyny
www.airstar.pl/zdrowie-i-uroda/bol-gardla-angina-domowe-sposoby
lxxvii. Co robi dziecko w brzuchu mamy?
Kiedy dziecko ju nauczy si mwi i swobodnie konstruuje dusze wypowiedzi,

coraz wyraniej widzimy, jak jest ciekawe wiata. Najpierw rodzicw,
wychowawcw cieszy masa pyta i uwag. Ale najczciej w pewnym momencie
mamy ich do.
Nie wolno jednak, nawet, jeli to mczce, ignorowa dziecicych pyta. Czsto
powtarzane s wielokrotnie, z niesabnca natarczywoci.
Rodzicw moe to mczy i drani, ale warto odpowiada. Dbamy w ten sposb
o rozwj malucha, zapewniamy mu dostp do wiedzy o wiecie i podtrzymujemy
z nim kontakt. Co wicej, to, co dziecko od nas usyszy wpynie na to, jak bdzie
postrzegao wiat. Dlatego nie powinnimy lekceway nawet gupich pyta.
Dziecko: Co robi dziecko w brzuchu mamy?
Tumaczc dziecku, nie uywajmy trudnych dla niego, medycznych terminw, tj.
wody podowe, oysko. Lepiej jest odwoa si do prostych porwna, a wtedy
dziecku atwiej bdzie wyobrazi sobie konkretne pojcia lub sytuacje.
Nauczyciel/rodzic: Dziecko siedzi sobie w brzuchu niczym w ciepej, bezpiecznej

jaskini. Nie ma tam okien, a "ciany"; s zbudowane z mini. A jeli chcesz si
przekona, czy mona oglda wiat przez ppek - spjrz tylko na swj. I co
widzisz? Nic. No wanie - nie ma tam adnego otworu - tak maj wszyscy ludzie.
Maluszek dostaje posiki przez specjaln rurk, nazywan ppowina, ktra

znajduje si w brzuchu mamy. Przez ni przechodzi wszystko to, co mamusia zje i
wypije. Dzidziu nigdy nie jest godny ani spragniony, bo kiedy tylko zechce, je i
pije przez rurk.
Dziecko: W brzuszku jest ciemno czy widno?
Nauczyciel/rodzic: Kiedy wieci soce, a mama nie ma na sobie zbyt wielu ubra,
do dzidziusia dociera wiato. Ale w rodku brzucha nie jest tak jasno jak na
zewntrz. Jak tam jest? Wyobra sobie, e siedzisz w pokoju z opuszczonymi
czerwonymi roletami, a za oknem wieci soce. Natomiast w nocy, kiedy jest
ciemno, rwnie w brzuszku jest ciemno.
Dziecko: A czy dzidziu mnie syszy?
Nauczyciel/rodzic: Tak. Twj gos zna ju dobrze, podobnie jak mamy i taty.
Maluszek lubi wsuchiwa si w rne odgosy. Niektre potrafi nawet odrnia,
cho dwiki, ktre do niego docieraj, s troch przytumione!. Lepiej nie
wcza gono pracujcych urzdze np. wiertarki, bo dzidziusiowi, tak jak tobie i
mnie, to przeszkadza.
Sprbujcie: Jeeli dziecko nie boi si wody i ma ochot na mae dowiadczenie,

niech pooy si na plecach w wannie tak, by jego uszy byy pod wod, a ty w tym
czasie co do niego mw. atwiej bdzie mu wtedy sobie wyobrazi, jak docieraj
dwiki do malca w brzuchu.
DZIECKO: Czy dzidziu przez cay czas pi?
Nauczyciel/rodzic: Nie. Tak samo jak my, jest czasem aktywny i wtedy si bawi, a
czasem po prostu odpoczywa. Kiedy nie pi, czuj jak porusza rczkami i
nkami. Jednake czsto w cigu dnia bywa znuony i ucina sobie drzemk.
Sprbujcie: Kiedy nienarodzony malec nie pi, po rczk dziecka na swoim

brzuchu. Poczuje wtedy ruchy malca. Ostronie z 2-, 3-latkami - bywaj o wiele
mniej delikatne ni starsze dzieci! Niestety, bywaj zazdrosne o to dziecko w
brzuchu mamy i wtedy - odreagowujc emocje - mog ci uderzy!
Dziecko: A jak dziecko wychodzi na wiat?
Oglna wskazwka: Maym dzieciom nie opowiadaj o fizjologii porodu, o blach,

parciu itd. Mog wtedy pomyle: "To nowe dziecko krzywdzi moj mam!".
Najlepsze s krtkie, mao szczegowe odpowiedzi.
Nauczyciel/rodzic: Gdy dzidziu jest ju odpowiednio duy i przestaje mu by

wygodnie w brzuchu, chce wydosta si na zewntrz. Mama wtedy szykuje dla
niego wyjcie - znajduje si ono midzy jej nogami. Dla dziecka takie wyjcie jest
jednak zbyt ciasne, aby mogo samo si przez nie przecisn. Dlatego potrzebuje
pomocy lekarza i poonej.
Dzieci s mistrzami w zadawaniu pyta. Mog by one ciekawe i zabawne, ale

take trudne i bolesne. Taka lawina znakw zapytania, to nie lada wyzwanie dla
rodzicw. Warto pozna ich przyczyny i zrozumie, co znacz w rozwoju
kilkulatka. Wtedy atwiej bdzie cierpliwie na nie odpowiada.
Opracowanie:
Anna Aleksandrowicz
rda:
1.Jerzy Herlinger, Bogdan Kupis, Kto, kiedy dlaczego, Tom 1, Warszawa 1964
2.Eva Zoller, A dlaczego?, Gdask 2009

rda internetowe:
www.mediweb.pl
www.mamazone.pl
www.babyonline.pl
lxxviii. Co si dzieje z poywieniem, ktre zjadamy?
Zby rozdrabniaj pokarm, ktry miesza si ze lin w jamie ustnej, kiedy

poykasz jedzenie lub napoje, wdruj one przeykiem do twojego brzucha. W
brzuchu znajduj si odek ktry to wszystko ugniata i powstaje z tego pewien
rodzaj zupy to znaczy, e soki trawienne rozpuszczaj pokarm- ten proces
nazywamy trawieniem.
Ta zupa przepychana jest potem przez bardzo dug rurk, ktra nazywa si
jelitem cienkim. Jedzenie jest teraz rozbite na tak mae kawaki, e dostaj si do
krwiobiegu, a tym samym krew przenosi je do rnych czci twojego ciaa, w ten
sposb jedzenie dostarcza ci niezbdnej energii do ycia i ronicia. Dlatego
wane jest abymy jedli rzeczy, w ktrych jest wiele wartociowych skadnikw.
Jednak pewnych czci poywienia, ktre zjadasz twj organizm nie potrzebuje
wic musi jako si z nich oprni. S one wypychane do koca jelita grubego.
Kiedy si zaatwiasz, wypychasz je czyli wydalasz przez otwr w pupie, czyli
odbyt.
Co si dzieje z poywieniem, ktre zjadamy?
W ustach pokarm zostaje pogryziony i przeuty. Nastpnie przechodzi do odka,

gdzie przeksztaca si w papk. Ta paka przedostaje si do jelit, skd to co jest
potrzebne dla zdrowia, przenika do krwi i naczyniami krwiononymi dociera do
wszystkich czci ciaa. Niepotrzebne odpady wdruj do jelita grubego, skd
wydostaj si przez odbyt, kiedy robi si kupk.
Opracowanie:
Danuta Banach
rda:
Encyklopedia w pytaniach i odpowiedziach 2008 r. wyd. Larousse

lxxix. Jak dugo mona y bez jedzenia i picia?
W przypadku poywienia moe to by kilka tygodni (od 40 do okoo 72 dni), bez

picia pynw mona przey okoo 3-4 dni.
Trudno jest dokadnie powiedzie jak dugo mona y bez jedzenia i picia. Zaley
to od wielu rzeczy (czynnikw, warunkw), m. in. od tego, czy organizm nie
otrzymuje zarwno wody jak i jedzenia, czy tylko jedzenia lub tylko wody. Zaley
to jednak przede wszystkim od stanu organizmu czowieka.
Po pierwsze, decyduje o tym wiek czowieka. Dzieci i osoby starsze maj sabszy
organizm od dorosych (mama czy tata). Ty jeste jeszcze w wieku kiedy roniesz i
rozwijasz si, dlatego potrzebujesz jedzenia i picia bardziej ni ludzie ktrzy ju
nie rosn. Jedzenie i pyny zawieraj potrzebne organizmowi skadniki, ktre
odpowiadaj za to, e yjemy-sprawnie funkcjonujemy, rosn nam wosy,
paznokcie, i w ogle roniemy.
Po drugie, zaley to od aktywnoci fizycznej, czyli od tego, ile kto si rusza: czy
uprawia sport, albo wrcz przeciwnie siedzi w fotelu ogldajc programy
telewizyjne. Czowiek ktry rusza si duo, potrzebuje wicej energii, ktra daje
mu si. Dlatego nie przeyje on dugo bez jedzenia, tym bardziej bez picia.
Po trzecie, zaley to od tego, jak ilo tuszczu czowiek ma pod skr. Organizm
gromadzi tkank tuszczow, aby - w razie braku jedzenia - mg przey. Jeeli
czowiek jest grubszy, to zapas tuszczu jest wikszy. Jeeli czowiek goduje
dugo, organizm zaczyna zuywa tkank mniej wanych narzdw. Narzdy nie
funkcjonuj wtedy prawidowo, nawet zamieraj, co prowadzi do mierci. Spadek
wagi ciaa godujcego jest pocztkowo stopniowy, pniej staje si gwatowny.
Pozbawienie organizmu wody jest groniejsze od pozbawienia go poywienia.

Pragnienie zabija szybciej ni gd. mier z pragnienia nastpuje w zalenoci od
warunkw otoczenia, czyli od stopnia wilgotnoci powietrza- czyli po
kilkudziesiciu, a nawet (na suchych pustyniach) - kilku godzinach.
Ciekawostka: Na wiecie istniej ludzie, ktrzy twierdz, e w ogle nie

potrzebuj jedzenia i picia. Np. pewien Hindus, twierdzi, e nie je i nie pije od 70
lat. Naukowcy obecnie nie potrafi tego wytumaczy.
Opracowanie:
Renata Neska, gr. F
rda:
Biologia, podrcznik dla szk ponadgimnazjalnych t. 1, Jerzy Duszyski i

inni, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2006
Biologia, podrcznik dla szk ponadgimnazjalnych t. 2, Jerzy Duszyski i
inni, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2005
Kto, kiedy, dlaczego?, Jadwiga Nacewicz; Iskry, Warszawa 1956
www.paranormalne.pl/topic/23517-hindus-twierdzi-ze-od-70-lat-nic-nie-jadl/
Jak dugo mona y bez jedzenia i picia?
Woda jest niezbdna do ycia musimy pi j regularnie , poniewa jeli nie

bdziemy uzupenia wody w organizmie przestan nam funkcjonowa nasze
narzdy spadnie nasza koncentracja i energia oraz odporno organizmu
.Czowiek moe przetrwa bez jedzenia miesic czasu bez picia tylko kilka dni
okoo 5.
Opracowanie:
rda:
Andrzej Zasieczny, Magorzata Klimkiewicz, Zbigniew Klimkiewicz ,Wielka

Encyklopedia dla dzieci , t.5. Stan Niewakoci- yrafa
lxxx. Do czego czowiekowi s potrzebne wosy?
Wosy s wytworem skry. Najwicej ronie ich na gowie- okoo 120 tysicy. Co
dzie tracimy okoo 60 wosw, a na ich miejsce wyrastaj nowe. Wos na gowie
yje od 3 do 5 lat. Wosy wystpuj w caej skrze. Najbardziej owosion czci
ciaa jest skra gowy, a najmniej wosw mona spotka na grzbiecie rki. Wosy
nie zachoway si na doni, podeszwie stp, wargach i powiekach.
Owosienie caoci skry ma due znaczenie fizjologiczne, wosy bowiem speniaj

funkcj czuych narzdw dotykowych, zdolnych do przekazywania subtelnych
wrae dotyku. Jedn z funkcji, jakie przypisuje si wosom, jest wanie
poszerzanie pola naszych dozna dotykowych.
Wosy ostrzegaj nas przed niebezpieczestwem uderzenia si o co. Wosy w

przewodzie suchowym i w przedsionku nosa, chroni w ograniczonym stopniu
przed wnikaniem cia obcych.
Jeli chodzi o znaczenie owosienia ciaa jako czynnika chronicego organizm

przed utrat ciepa, to u czowieka wspczesnego rola ta z uwagi na may stan
owosienia jest niewielka. Wyjtkiem jest owosienie skry gowy, ktre odgrywa
pewn rol w regulacji ciepa. Owosienie to stanowi ochron dla mzgowia przed
przegrzaniem i promieniowaniem z zewntrz.
Jeli opucisz swj ciepy dom o mronym poranku, pierwsz zmian, jak
zaobserwujesz bdzie poblednicie skry i pojawienie si maych chropowatych
wypustek, tak zwanej, gsiej skrki. W efekcie nagego ochodzenia zaciskaj
si naczynka, zapobiegajc utracie ciepa. Jednoczenie kurcz si minie
kontrolujce wosy powodujc wyprostowanie si trzonu wosa, co wanie
stanowi wspomnian wczeniej gsi skrk.
Gwnym zadaniem wosw jest nie tylko ochrona obronitej nimi skry, ale jak
ju wczeniej wspomniaam take regulacja i utrzymanie ciepoty ciaa ktra jest
bardzo czuym mechanizmem. Podczas ewolucji, owosienie czowieka stopniowo
stawao si coraz bardziej skpe. Nasi jaskiniowi przodkowie yjcy w jaskiniach,
praktycznie przypominali mapy.
Nieco pniej zaczli uywa futer zwierzt w celu ochrony przed zimnem. A po
dzie dzisiejszy czowiek ubiera si w skry i futra zwierzt, a nawet rolinne
wkna, ktre sam stworzy. Noszenie tych tkanin, skr i futer powodowao
wycieranie si wosw.
W ten oto sposb czowiek z biegiem lat utraci nadmiar owosienia. W

odrnieniu od wosw w innych miejscach, wosy pod pachami i w pachwinach
zapobiegay ocieraniu si powierzchni skry, tarciu i uszkadzaniu si skry, jak
rwnie poprawiay przepyw powietrza.
Opracowanie:
Magorzata Milczarska
rda:
Gallavotti B.: Ciao ludzkie w akcji. Prze. D. Splniak. Bellona. Warszawa

2001
B. Avison: Ciekawe, dlaczego burczy mi w brzuchu i inne pytania na temat

ciaaFirma Ksigarska Olesiejuk - Book House
www.medycynaestetyczna.pl
Do czego czowiekowi s potrzebne wosy?
Ciao czowieka jest pokryte wosami, ktre pomagaj utrzyma ciepo w

organizmie. Kiedy jest bardzo zimno, wosy podnosz si na skrze, a to
zatrzymuje warstw ciepego powietrza przy powierzchni ciaa i izoluje organizm.
Opracowanie:
Monika Molenda
rda:

lxxxi. Jak szybko rosn wosy?
Wosy to nieodczna cz wygldu kadego czowieka. Jedni maj ich wicej,

drudzy mniej. Kady czowiek jest inny i u kadego wyglda to troch inaczej.
Jednak u kadego wosy pokrywaj prawie ca skr. Jedynymi miejscami gdzie
nie wystpuj to donie, stopy i wargi. Ju mae dzieci rodz si z pokryciem z
delikatnego puszku, ktre z czasem zostaje zastpione przez normalne wosy.
To, jak szybko rosn zaley od wosw. Nie wszystkim wosy rosn w tym samym
tempie. Waciciel nie ma adnego wpywu na to w jakim tempie bd rosn.
Jest to uwarunkowane tylko i wycznie czynnikami genetycznymi. Tak samo jak
to, e s proste lub krcone czy te jaki maj kolor.
Jednak mona w przyblieniu poda, e wosy rosn okoo 1cm na miesic, co

daje nam okoo 12cm w cigu jednego roku. Jednake rzadko kiedy wyrastaj
wicej ni na 50cm, poniewa kady wos yje nie duej ni trzy albo cztery lata a
pniej wypada. Na jego miejsce zaczyna wyrasta nowy wos. Zwykle jednak nie
zauwaamy przebiegu wzrostu wosw. Aby wosy byy zadbane i pikne
chodzimy do fryzjera, ktry obcina nam ju zniszczone koce, albo jeli tego
chcemy zmienia nam cakowicie fryzur. Naley dba o nie codzienne czeszc,
jak rwnie myjc, aby nie byy brudne.
Jak widzisz wosy nie rosn zbyt szybko i jeli kto marzy o bardzo dugich
wosach na swojej gowie bdzie musia wykaza si cierpliwoci w deniu do
tego celu.
Opracowanie:
Martyna Skabania
rda:
1. Ciao czowieka. Encyklopedia modego odkrywcy Discovery Channel. Prze. M.

Stafiej. Media Service Zawada. Warszawa 2004.
lxxxii. Dlaczego niektrzy maj proste, a inni krcone wosy?
Za to jakie mamy wosy odpowiadaj geny. Ju w brzuszku mamy wiadomo jakie

bdziemy mieli wosy, Jeeli mama przekae nam dominujce geny czyli silniejsze
to najprawdopodobniej dziecko bdzie miao krcone wosy, ale nie na pewno.
Jeli geny bd sabsze to wosy bd proste. Kady z was posiada cechy wygldu
podobne do swoich rodzicw, nale do nich rwnie wosy. Przykadem jest : jeli
mama ma burz lokw to ktre z dzieci prawdopodobnie odziedziczy je po niej.
Jeli jednak mamy proste wosy a pragniemy mie loki, to moemy zakrci je na
waki. Natomiast krcone wosy mona wyprostowa za pomoc prostownicy.
Zaobserwowalicie pewnie w domu mam, ktra ma proste wosy ale krci je.
Niezalenie od tego jakie mamy wosy naley o nie dba przez cae ycie.
Opracowanie:
Kamila Kapciak
rdo:
http://www.ebrzuszek.pl/index.php?
option=com_content&task=view&id=287&Itemid=101
Dlaczego niektrzy maj proste, a inni krcone wosy?
Wosy s wytworem skry. Najwicej ronie ich na gowie okoo 120 tysicy. Co
dzie tracimy okoo 60 wosw, a na ich miejsce wyrastaj nowe. Wos na
gowie ,,yje od 3 do 5 lat. To, czy nasze wosy s proste, czy krcone zaley od
pracy ich cebulek. Jeli mieszki wosowe, czyli kanaliki, z ktrych wyrastaj wosy,
maj rne ksztaty. Z okrgych mieszkw wyrastaj wosy proste, z owalnych
falowane, a z tych o najbardziej spaszczonym ksztacie rosn krcone.
Opracowanie:
Katarzyna Kuciska, PED NST

rda:


lxxxiii. Dlaczego wosy siwiej?
Wedug encyklopedii wosy to rogowe wytwory skry u zwierzt sscych i u

czowieka. Wosy maj rne kolory, niektrzy s blondynami inni szatynami.
Niektrzy maj rude wosy a jeszcze inni zupenie czarne. Kolor jaki maj nasze
wosy zaley od melaniny, ktra jest barwnikiem zawartym w cebulce wosa.
Gdy z biegiem czasu czowiek si starzeje wtedy rwnie obnia si poziom

barwnika w cebulkach wosw, zmieniaj si wiec one z pierwotnych kolorw i
siwe wosy. Dlatego starsi ludzie jak babcie i dziadkowie maj ju inny kolor
wosw.
Opracowanie :
Magdalena Marczewska
rda :
1. Encyklopedia dla dzieci, uoyli F. B. i S K. , Nakad Prawdy, Warszawa 1891.
Dlaczego wosy siwiej?
Kolorem podstawowym wosa jest biay. Jaki kolor bdzie wos ostatecznie mia
zaley ile barwnika wyprodukuj jego komrki. Z czasem jednak, kiedy czowiek
si starzeje komrki pigmentowe (produkujce kolor) zwane melanocytami
obumieraj i nie barwi ju wosw. Siwienie moe by spowodowane przez
powany stres, cikie choroby takie jak: cukrzyca, tyfus, malaria, anemia,
nadczynno tarczycy lub przez niedoywienie. W rezultacie wosy przybieraj
swj naturalny kolor staj si siwe. Co ciekawe, nim komrki barwnika umr,
komrki maj take okres przyspieszenia produkcji barwnika, dlatego wiele osb,
nim cakowicie osiwieje, ma przez chwil wosy ciemniejsze ni kiedykolwiek.
Osoby cierpice na anemi po przyjciu pewnej dawki witaminy B12 mog
odzyska swj naturalny kolor wosw.
Opracowanie:
Magorzata Marek, PED NST
rda:
Dlaczego? Fascynujce dzieje zjawisk i rzeczy, pod. red. Denis Waliss, wyd.
polskojzyczne Jacek Fronczak, wydawnictwo Przegld Readers Digest,
Warszawa 2001
Victor Junior, dwutygodnik edukacyjny dla uczniw klas IV,V,VI nr 12 (157)

z 2-06-2010
lxxxiv. Do czego czowiekowi jest potrzebny mzg?
Wszystkie nasze myli, pomysy, emocje, a take poczucie tego kim jestemy
istniej w naszym mzgu. Mzg skada si z trzech gwnych czci:
- kresomzgowia;
- mdka;
- pnia mzgu.
W kresomzgowiu pojawiaj si myli czowieka, mdek kontroluje minie, a

pie mzgu odpowiada za oddychanie oraz ttno serca.
Mzg czowieka razem z rdzeniem krgowym tworzy orodkowy ukad nerwowy,

ktrego zadaniem jest kontrolowanie ciaa czowieka jest rwnie potrzebny do
kontrolowania naszych zachowa.
Opracowanie:
Aleksandra Mioduszewska
rda:
Odkrywca , Sean Callery, Clive Gifford, dr Mike Goldsmith, wyd. Olesiejuk
lxxxv. Jak dziaaj minie?

W ciele kadego czowieka znajduj si dwa rodzaje mini: te ktrych prac
kontrolujemy nazywamy dobrowolnymi, a te, ktre pracuj bez naszej kontroli
nazywamy mimowolnymi. Potrafimy kontrolowa wikszo mini szkieletowych
czyli tych ktre poruszaj poszczeglnymi czciami ciaa. Minie, z ktrych
zbudowane jest serce, ciany naczy krwiononych i przewodu pokarmowego
pracuj automatycznie, bez naszej kontroli
Do szkieletu czyli koca czowieka, przyczepione s minie. Skadaj si z

wkien majcych zdolno kurczenia si. Minie to takie silniki wykonujce
prac, dziki ktrej moemy porusza rnymi czciami ciaa. Minie wykonuj
kady ruch od unoszenia brwi do podskakiwania w gr. Robi to w bardzo
prosty sposb, praca misni polega na kurczeniu si zbliaj do siebie dwa
punkty, jak na przykad dwie koci. Mog one kurczy si natomiast nie mog
wydua si. Tak wic za kadym razem, kiedy misie kurczy si, aby wykona
jaki ruch , musi pniej by rozcignity do swej wyjciowej dugoci przez inny
kurczcy si misie. Minie nie potrafi pcha umiej tylko cign. Dlatego
wiele mini dobranych jest w pary oraz pracuj w parach misnie zginacze z
miniami prostownikami. Kiedy jeden pracuje, czyli kurczy si (skraca) , drugi
odpoczywa. Gdy na przykad zginamy rk w okciu, mzg wysya sygnay
nerwowe do minia dwugowego nakazujc mu skurcz. Nastpnie misie
zginacz, nazywany bicepsem, kurczy si, cignie doln cz rki do gry.
Wwczas triceps, ten drugi misie prostownik, odpoczywa . Ale kiedy
chcemy opuci rk, triceps napina si i cignie je w d, a biceps nie ma nic do
roboty. Podobne pary s odpowiedzialne za zginanie i prostowanie ng czy
palcw. Praca tych mini jest zalena od naszej woli to my kaemy miniom
porusza naszym ciaem. Czowiek posiada take minie dziaajce niezalenie
od jego woli. Znajduj si one w narzdach, w przewodzie pokarmowym. Nie
musimy myle o tym, by jedzenie po pokniciu wdrowao w stron odka. Nie
moemy rwnie tego ruchu zatrzyma. Minie przewodu pokarmowego powoli
przesuwaj pokarm w d. Miniem pracujcym niezalenie od woli jest te
serce. To dziaajca automatycznie pompa, ktra przetacza krew w organizmie
czowieka.
Moemy wzmocni nasze minie dziki wiczeniom. To cakiem proste jeli

czsto si ruszamy, nasze minie s w coraz lepszej kondycji. Wystarczy
spojrze na kulturystw ich minie w wyniku dugiego treningu rozrastaj si i
robi si bardzo grube. A im grubszy misie, tym wicej ma siy. Ciekawostka
moe by to e najwikszymi miniami czowieka s te na ktrych siadamy.
Opracowanie:
Anna Owczarek
rda:
Ciekawe dlaczego? Burczy mi w brzuchu i inne pytania na temat ciaa.
Avision B. Wyd.: Book House Sp. z o. o. 2004
Ciao ludzkie w akcji. Strategia doskonaej maszyny. Prze. D. Splniak.

Bellona. Warszawa 2001.
DlaczegoOdpowiedzi na pozornie atwe pytania. Michalak A., Szarf M.,

lxxxvi. Jak nerwy przekazuj sygnay do mzgu?
Ukad nerwowy czowieka zbudowany jest z ogromnej iloci komrek nerwowych,

ktre nazywane s neuronami. Komrki te, odpowiedzialne s za transport
informacji po naszym ciele do mzgu i z mzgu do narzdw. Neurony tworz
zwart mas, przybieraj rozmaite ksztaty i rozmiary. cz si ze sob, a
miejsce tego poczenia nazywane jest synaps. Neurony peni rne funkcje:
jedne odbieraj sygnay ze rodowiska, ktre nas otacza - neurony te bdziemy
nazywa czuciowymi; inne przekazuj ten sygna do kolejnego neuronu - te bd
nazywa si poredniczcymi; jeszcze inne bd przesya informacje z mzgu do
narzdu wykonawczego neurony ruchowe. Abycie zrozumieli ten proces,
omwimy go na przykadzie. Gdy ukujemy si ig w palec, komrki nerwowe,
ktre znajduj si w naszej skrze, odbior ten sygna i przeka do kolejnej
komrki, ta z kolei do nastpnej itd. a sygna dojdzie do mzgu. Mzg
przetworzy ten sygna i zamieni go w informacje o tym co naley zrobi i poda t
informacje do neuronu ruchowego, ten z kolei do mini rki, wwczas szybko
zabierzemy palec. Aby taka informacja - e ukulimy si w palec dotara do
naszego mzgu wystarczy tylko cz sekundy. Cay ten proces ma charakter
elektrochemiczny.
Opracowanie:
Anna Piskaa
rda:
Seria : Chc wiedzie Jak, Redakcja Wydawnictw Dziecicych Bellona,

Warszawa 2009
http://www.zdrowie.med.pl/uk_nerwowy/anat_i_fizjo/a_un.html
lxxxvii. Dlaczego ziewamy, kichamy, kaszlemy?

Ziewanie
Ziewamy, gdy kto jest bardzo picy lub znudzony, powietrze nie dociera w
wystarczajcej iloci do wszystkich komrek ciaa. Mzg wysya polecenie, e
naley wzi dugi oddech, aby wprowadzi do puc wicej powierza. Ten dugi
gboki oddech to ziewnicie.
Kichanie
Jeeli do nosa dostan si zarazki lub kurz, ciao karze kichn, aby si ich
pozby. Z puc wystrzeliwuje powietrze ktre oczyszcza nos. Kiedy kichamy,
powietrze wylatuje z nosa niesamowicie szybko ( z prdkoci 160 km/h)
Kaszel
Gdy odrobina kurzu lub jedzenia podrani gardo lub dostanie si w

nieodpowiednie miejsce, organizm usiuje usun przeszkod. Nastpuje do
silny skurcz, a nastpnie gwatowne wyrzucenie powietrza z garda. Kaszlemy te
przy przezibieniu, gdy mamy podranione gardo.
Opracowanie:
Marta Mikulska
rda:
Brigid Avison Ciekawe dlaczego burczy mi w brzuchu i inne pytania na

temat ciaa wyd.Firma ksigarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk Inwestycje
Ksiga pyta i odpowiedzi (dla dzieci od 3 lat) wyd. Arkady
Dlaczego kichamy?
Kichanie to odruch, co co robimy automatycznie, gdy askocze co nas w nosie.

Kichamy poniewa pozbawiamy si drobnych dranicych cia z wraliwych czci
nosa. Powietrze jest wypychane z puc przez nos. Dziki temu do puc nie dostaj
si kurz oraz pyki kwiatowe.
Opracowanie:
rda:

W-Z. Warszawa.
Dlaczego ziewamy, kichamy, kaszlemy?
Ziewanie jest niewiadomym odruchem wywoanym przez zmczenie lub

znudzenie. Usta otwieraj si szeroko i nastpuje powolny, gboki wdech, a po
nim rwnie dugi wydech dwutlenku wgla. Puls lekko przypiesza, a oczy
czasami zawi. Biorc gboki wdech i wydech wzbogacamy krew w tlen, a w ten
sposb oywiamy si nieco. Jeli jestemy stoczeni w dusznym pomieszczeniu,
najprawdopodobniej cierpimy na niedostatek tlenu. Jeli jest to pnym
wieczorem, kady z nas jest zmczony i najchtniej poszedby spa.
Kichanie jest sposobem w jaki organizm si broni. Kurz, brud i dym moe
podrania twj nos i wtedy kichasz. Kiedy to robisz, nabierasz gboko
powietrze, a w tedy minie brzucha kurcz si gwatownie, wypychajc je z puc
przez nos i wyrzucajc przez to z organizmu troch luzu oraz to, co dranio nos.
Wydychane przez kichanie powietrze moe osign prdko 160 kilometrw na
godzin.
Kaszel jest odruchem obronnym organizmu. Oddychajc, mwic, wdychamy

miliony drobinek, kurzu, dymu, ktry sprawia, e kaszlemy, jest to odruch
natychmiastowy. Nie tylko czynniki zewntrzne wywouj kaszel, moe to by
rwnie nadmiar wydzieliny nagromadzonej w drogach oddechowych, w
szczeglnoci, gdy jest ona bardzo gsta. Kaszlc powodujemy nagy wyrzut
zanieczyszcze, najpierw do tchawicy, pniej na zewntrz naszego organizmu.
Opracowanie:
Monika Molenda, PED NST
rda:

ABC przyrody. Przegld Reader's Digest Warszawa 1997
http://nakaszel.com/2010/08/13/kaszel-obrona-przed-chorobami/
lxxxviii. Ile jest mini w ludzkim ciele?
Kady czowiek moe mie inn liczb mini. Gdy si poruszasz, gdy oddychasz,
gdy piewasz, to minie powoduj kady ruch twojego ciaa, od mrugania po
skoki wysoko w powietrze. Ruchy mini kontrolowane s przez wiadomoci
otrzymywane od mzgu za porednictwem nerww zwanych nerwami ruchowymi.
Minie tworz najpotniejszy ze wszystkich ukadw w ludzkim ciele- ukad
wsppracujcych ze sob elementw, ktre wsplnie wykonuj bardzo wane
zadania.
Nasze ciao skada si z ok. 600 rnorodnych mini i prawie aden z nich nie
pracuje samodzielnie. Minie stanowi prawie poow wagi czowieka(40 %).
Poprzez wiczenia mona je rozbudowywa i wzmacnia. Minie mog si
kurczy i pociga za sob ruch, natomiast nigdy nie s w stanie wykonywa
ruchu pchajcego. Dlatego tez minie wystpuj w parach, gdzie kady z mini
odpowiedzialny jest za ruch przycigajcy w swoj stron, jedne powoduj
zginanie, natomiast drugie ich prostowanie. Wyrniamy trzy rodzaje mini:
gadkie, poprzecznie prkowane i misie sercowy(jedyny niepowtarzalny
misie). Dziki miniom moemy si porusza, umiecha i robi miny, a
niektre z nich odpowiadaj za funkcje yciowe: takie jak trawienie posikw,
oddychanie, bicie serca. S one bardzo wanym elementem w naszym ciele.
Opracowanie:
Joanna Neska, grupa F
rda:
,,Maa Encyklopedia PWN A-Z Dariusz Kalisiewicz; Wyd.PWN, Warszawa

2000,
Ludzkie ciao Steve Parker; SBM, Warszawa 2006
Chc wiedzie jak? praca zbiorowa pod red. Krzysztofa

,,Biologia Vademecum Joanna Fuerst; Wyd.Greg, Krakw 2001,
,,Biologia tom 1, Jerzy Duszyski, Artur Jarmoowski, Agnieszka Kozowska-

Rajewicz, Gabriela Wojciechowska, Wyd. PWN, Warszawa 2006.
www.poradnia.pl
lxxxix. Ile zapachw moemy rozrni?
Czowiek jest w stanie rozpozna astronomiczn liczb zapachw wahajc si

pomidzy 4000 a 10000. Gdy jestemy modsi wch jest najczulszy. Z wiekiem
wraliwo na zapachy troszk sabnie.
Wchajc, wcigamy powietrze, ktre kry wewntrz nosa. Wewntrz naszych

nosw znajduj si mikroskopijne (bardzo malutkie, niewidoczne dla oka) komrki
czuciowe wchu, ktre nazywamy komrkami wosowymi. S one pokryte
mnstwem wystajcych woskw zwanymi kosmkami. Te woski s
najprawdopodobniej okryte tysicem receptorw (czyli malekimi punktami ktre
rozpoznaj zapachy) o rnych ksztatach. Kady rodzaj czsteczki zapachowej
posiada swj wasny ksztat. Czsteczki te staraj si dopasowa do wszystkich
receptorw na rzskach, ale pasuj tylko do tych z okrelonym ksztatem, tak jak
klucz pasujcy do okrelonego zamka. Kiedy czsteczka dopasowuje si do
receptora, komrka wosowa rozpoznaje j i wysya sygnay do mzgu (czyli
wiadomo tak jak robi to listonosz, ktry przynosi list odpowiedniemu
adresatowi). To wanie w mzgu powstaje informacja o tym, co jest rdem
zapachu.
Poza tym, nasz mzg odrnia jedne zapachy od drugich. Kiedy bardziej staramy
si wcha dan rzecz (kwiatki, jedzenie, ubrania), wicej czstek zapachowych
trafia w rejony receptorw. To sprawia, e jestemy w stanie lepiej odrni
zapachy.
Nasza reakcja na zapach jest byskawiczna - niektre s przyjemne, inne

odraajce.
Zapachy informuj nas o tym, czy co jest dobre czy ze. Ostrzegaj nas przed
zagroeniem, takim jak trujce gazy w powietrzu, dziki czemu moemy oddali
si od rda danego zapachu, zanim on nam zaszkodzi. Zapachy wpywaj te na
nasze uczucia. Przyjemny zapach, np. wieych wypiekw czy ulubionych
owocw, kwiatw, moe nas cieszy, za przykry - rozzoci. Niektre zapachy
przywouj wspomnienia. Np. zapach popcornu moe przypomnie ulubiony film.
Ciekawostki:
Nos suy nie tylko do wchania. Pomaga te jzykowi poczu smak. Kiedy jesz,
mae kawaki pokarmu wdruj z powietrzem rwnie do twojego nosa. Te czstki
s tak mae, e ich nie wida, ale nerwy w twoim nosie odnajduj je i wysyaj
odpowiedni informacje do mzgu. Na przykad gdy masz zatkany nos od kataru,
powietrze nie dostaje si do nerww w nosie i nie czujesz dokadnie tego, co jesz.
Zapach ludzi, wabi np. komary, ktre lubi wo ciepego potu.
Zwierzta wykorzystuj zapach do oznaczenia swojego terytorium - albo eby
zwabi partnerw, albo po to, by odstraszy drapienikw. Np. zaatakowany
skunks pryska nieprzyjemn w zapachu, lepk ciecz w kierunku drapienika. Jej
odr jest tak odraajcy, e napastnik czsto po niej choruje, a skunks moe
spokojnie uciec nieprzyjacielowi.
Opracowanie:
Renata Neska, gr. F
rda:
Chc wiedzieczy?, praca zbiorowa pod red. Krzysztofa Jdrzejewskiego;

Wyd. Bellona, Warszawa 2009
Chc wiedzie dlaczego?, praca zbiorowa pod red. Krzysztofa

Chc wiedzie jak?, praca zbiorowa pod red. Krzysztofa Jdrzejewskiego;

Wyd. Bellona, Warszawa 2009
Ciekawe dlaczego widzimy, syszymy, czujemy i inne pytania na temat

ciaa i zmysw, Brigid Avison, Deborah Chancellor; Wydawnictwo Olesiejuk
Sp. o. o., Oarw Mazowiecki 2009
Ludzkie ciao, Steve Parker; SBM, Warszawa 2006
xc. Jak to si dzieje, e oko widzi?
Oczy pomagaj odnale si w otaczajcym wicie. Dziki nim rozpoznajesz ludzi,

przedmioty, poruszasz si bez wysiku, pracujesz, bawisz si. Bez nich nawet
najatwiejsze czynnoci, takie jak spacerowanie czy chodzenie po schodach
byyby problemem. Wyobra sobie, e znalaze si w zamknitej szafie.
Kompletna ciemno. Podobnie czuby si gdyby nie mia oczu, poniewa bez
nich nie mgby widzie.
Wszystko na to co patrzymy odbija wiato, a widzimy tylko wtedy kiedy wiato

wpada do naszych oczu. Na przykad si patrzysz na fotografie odbite od niego
promienie wietlne wpadaj przez renice do twojego oka. Przezroczysty dysk w
twoim oku nazywamy soczewk, wiernie odtwarza widziany przez ciebie obraz,
ktry pada na wycielajc tyln cz oka siatkwk, gdzie znajduj si
specjalne, wraliwe na wiato komrki. Komrki te wysyaj bodce do mzgu,
ktry przetwarza je na obraz w twojej gowie, odtwarzajc zarysy i ksztaty oraz
kolory i odcienie. I chocia moe ci si wydawa, e widzenie jest proste to jednak
kiedy patrzysz na fotografie. w cigu sekundy uamka zachodzi wiele
skomplikowanych procesw.
Opracowanie:
Aleksandra Skorupska
xci. Co to s zy i dlaczego ludzie i zwierzta pacz?
zy sonawe, przezroczyste krople, wydobywajce si z oka, zwykle w czasie

paczu. zy pyn z oczu nie tylko u ludzi, ale rwnie u zwierzt. Pojawiaj si na
skutek podranienia oczu np. gdy wpadnie co do oka, oraz jako przejaw
cierpienia bd radoci. Zazwyczaj paczemy gdy odczuwamy silny bl, al, zo,
gniew, smutek. Pacz zwizany moe by rwnie z ogromnym szczciem.
Opracowanie:
Bukowska Katarzyna
rda:
Encyklopedia PWN Warszawa 2000
WWW.wikipedia.pl
Co to s zy i dlaczego ludzie i zwierzta pacz?
zy to wydzielina zwilajca oczy. zy s wodnym roztworem soli. Zawieraj te

substancj bakteriobjcz. zy nawilaj, obmywaj i odkaaj oczy.
Ludzie pacz, poniewa zy s reakcj na stan emocjonalny np. bl, strach,

smutek, al a nawet zo.
Zwierzta pacz, gdy chc zwily oczy lub usun nadmiar soli z organizmu.
Opracowanie:
Urszula Frczek, PED NST

xcii. Co to znaczy oddychanie?
Aby nasz organizm dobrze funkcjonowa potrzebuje nieustannie energii.

Oddychanie dostarcza do organizmu gazw(malutkich pcherzykw wypenionych
powietrzem), ktre uwolni t energi. Kiedy pobieramy tlen i wydychamy
dwutlenek wgla - mwimy o oddychaniu zewntrznym. Oddychanie wewntrzne
to oddanie tlenu z krwi do komrek, ktre rwnie oddychaj. Za ruch klatki
piersiowej, a wic porednio i oddychanie zewntrzne, odpowiada przepona,
misie znajdujcy si tu nad brzuchem. W trakcie oddychania puca rozcigaj
si, by wchon powietrze, a nastpnie kurcz si, by powietrze wydali. Puca
s organem, ktry nie mgby dziaa bez wsppracy mini. Te minie to
przepona i minie midzyebrowe. Przy wdechu przepona kurczy si, natomiast
przy wydechu rozlunia si.
Wszystko co yje, oddycha. Oddychaj ludzie, roliny, zwierzta. Oddychanie jest

niezbdne do ycia i odbywa si bez udziau naszej woli, po prostu musimy
oddycha. Wszyscy oddychamy tlenem, ktry znajduje si w powietrzu. Powietrza
nie wida, ale moemy je poczu, np. jako wiatr albo ruch powietrza wywoany
jazd na platformie samochodowej. Przyspieszony proces oddychania mona
zaobserwowa podczas wysiku fizycznego, gdy zapotrzebowanie na tlen wzrasta
wielokrotnie. Oddychajc wcigamy powietrze do puc, gbczastych organw,
ktre znajduj si w klatce piersiowej. Tam na powierzchni malutkich balonikw-
pcherzykw pucnych, tlen z powietrza przechwytuj czerwone krwinki. To one
s odpowiedzialne za dostarczenie tlenu do komrek. Wewntrz puc, w malutkich
pcherzykach zachodzi nieustanna wymiana gazowa. Moemy wdycha powietrze
ustami, nosem lub jednoczenie. Jednak oddychanie nosem jest bezpieczniejsze,
gdy bakteriom ciej przedosta si do naszego organizmu ni ustami.
Pod wod ludzie nie potrafi oddycha , nie ma tam powietrza, dlatego musimy
si co jaki czas wynurza, eby zapa oddech. Jeli zanurzymy si pod wod i
wcigniemy j do puc, moemy atwo uton. Puca nie s przystosowane do
oddychania tlenem rozpuszczonym w wodzie. Ryby i inne wodne stworzenia nie
maj puc tylko skrzela, specjalne narzdy, dziki ktrym oddychaj tlenem z
wody. Dlatego nie musz si wynurza.
Czsteczki tlenu zawarte w powietrzu s niezwykle mae. Nie mona ich zobaczy
przez lup ani przez zwyky mikroskop. eby zobaczy czsteczki tlenu, trzeba
bardzo skomplikowanych urzdze. Droga czsteczki tlenu do pcherzyka
pucnego nie jest wcale taka prosta. Najlepiej jeli powietrze wcigamy przez nos,
potem gardo, tchawica, oskrzela i w kocu puca, a w nich miliony pcherzykw.
Tam czerwone krwinki zabior czsteczki w dalsz drog do wszystkich komrek
naszego ciaa. Razem z powietrzem wpadaj do jamy nosowej niepodani
gocie: kurz, obce bakterie, wirusy , szkodliwe substancje chemiczne. Wszyscy
oni uczestnicz w szalonym wycigu jaki odbywa si w naszym ukadzie
oddechowym.
wiczenie : W jaki sposb oddychamy?
Przybory:
plastikowa butelka
plastelina
2 somki
3 gumowe baloniki
nitka lub tama klejca
noyczki
Instrukcja wykonania :
Kade dziecko otrzymuje plastikow butelk z wycitym dnem. Umwmy si, e

stanowi ona klatk piersiow. Na wycite dno nacignij przecity w poowie balon
i przymocuj go dodatkowo tam klejc. To bdzie przepona. Kocwk balonu
zwi w supeek. Przez szyjk od butelki przecignij dwie rurki. Na kocu kadej z
rurek zamocuj wczeniej po jednym baloniku, uyj w tym celu nitki albo tamy
klejcej. One bd peni funkcj puc. Nastpnie uszczelnij wlot butelki
plastelin. A potem zobacz, co si stanie, gdy pocigniesz w d przepon. Klatka
piersiowa rozszerzy si, a powietrze wypeni baloniki- puca.
Kiedy cigniesz balonik w d, wwczas baloniki wewntrz butelki zwikszaj
objto. To samo dzieje si z naszymi pucami w czasie wdechu. Kiedy puszczasz
balonik, powietrze z balonikw ktre znajduj si wewntrz butelki uchodzi. To
samo dzieje si w naszych pucach w czasie wydechu.
Opracowanie:
Karolina Chauj
rda:
Encyklopedia szkolna, Leksykon dla dzieci, tom II Ka- P, Wydawnictwo

Jedno, Kielce 2008, s. 90-91
Byo sobie ycie [film DVD]. Re. Barille A. , Francja 1987, odc. 8 - ukad
oddechowy
Seria Odkryj wiat. Wszystkie odpowiedzi na pytania jakie stawiaj sobie

dzieci, May sztukmistrz-pidziesit eksperymentw, Wydawnictwo Time
Life Poland, Warszawa 1999, s.12-13
Co to znaczy oddychanie?
Oddychanie to proces pobierania tlenu przez organizm. Dziki ruchom klatki

piersiowej i garda, puca wypeniaj si powietrzem, ktre po chwili jest
wydychane. Z puc tlen przechodzi do krwi, ktra rozprowadza go po caym ciele.
To proces wymiany gazw ( tleni i dwutlenku wgla) midzy organizmem ywym
a otoczeniem
Opracowanie:
xciii. Dlaczego czasem odczuwamy swdzenie?
Kana jonowy o nazwie TRPA1 obecny w bonie komrkowej neuronw jest

odpowiedzialny za to, e odczuwamy swdzenie skry. Swdzenie skry jest
zalene od pobudzenia neuronw poprzez ten kana. Swdzenie moe by
objawem wielu chorb. To wynik podranienia nerww, znajdujcych si w skrze.
Nerwy te przekazuj sygnay do mzgu, co wywouje nieraz mimowolny odruch
drapania. Drapanie przynosi ulg na krtko, lecz wystpujce po nim swdzenie
jest jeszcze silniejsze.
Opracowanie:
Adamczyk Sylwia, gr. G
rda:
Tumaczenie Anna Pawowska, Czy wiesz dlaczego? Wane pytania i

odpowiedzi, Przedsibiorstwo wydawniczo-handlowo-usugowe ,,Arti
Centrum, Warszawa 2009.
xciv. Dlaczego czowiek jest prawo" lub leworczny?
Tajemnica lateralizacji tkwi w organizacji anatomicznej i funkcjonalnej pkul

mzgowych, poczonych midzy sob krzyowo-kontralateralnie. Oznacza to, e
bodce odbierane przez jedn poow ciaa s w wikszej czci przetwarzane w
przeciwlegej pkuli i stamtd wysyane s impulsy nerwowe do mini danej
poowy ciaa. Jednym sowem, lew pkula mzgu kontroluje aktywno prawej
polowy ciaa, prawa pkula - lewej polowy ciaa. W obu pkulach zachodz rne
procesy fizjologiczne i rozwizywane s rne zadania z rnych dziedzin: emocji,
przetwarzania informacji, percepcji, zdolnoci manualnych, reakcji
behawioralnych, pamici. Najczciej ustala si wzorzec dominacji jednej z pkul;
gdy dominujca jest prawa pkula, jest due prawdopodobiestwo, e bdziemy
leworczni; kiedy dominuje lewa pkula, jestemy skazani na praworczno.
Naley pamita, e rczno jest zwizana z oglnie lepszym posugiwaniem si

okrelon poow ciaa i preferowaniem poszczeglnych jego czci: uszu, ng,
stp, oczu, strun gosowych, jzyka, smaku, y, skrtnoci i dotyku.
Opracowanie:
Adamczyk Sylwia. gr. G
rda:
Tumaczenie Anna Pawowska, Czy wiesz dlaczego? Wane pytania i

odpowiedzi, Przedsibiorstwo wydawniczo-handlowo-usugowe ,,Arti
Centrum, Warszawa 2009.
Dlaczego czowiek jest prawo- lub leworczny ?
Predyspozycja do bycia osob leworczn albo praworczn jest w rzeczywistoci

zwizana z dominacj jednego oka nad drugim. Nie wiadomo dokadnie, co
powoduje leworczno, cho z pewnoci jest ona czciowo cech dziedziczn.
Leworcznoci nie mona jednak wyjani sam dziedzicznoci. Lewo- i
praworczno to nie tylko przewaga sprawnoci jednej lub drugiej rki,
wikszo z nas jest osobami oburcznymi.
Opracowanie:
Agnieszka Grzdowicz, PED NST
rda:
1. Przegld Reader's Digest Dlaczego? Fascynujce dzieje zjawisk, zdarze i

rzeczy.
xcv. Skd si bierze pot i do czego suy?
Gruczoy potowe le w skrze waciwej(gruczo - narzd, ktrego podstawow

funkcj jest wytwarzanie i wydzielanie substancji poza swj obszar). S
pojedynczymi, cewkowatymi(majcymi ksztat rurki, kanalika) gruczoami,
rozmieszczonymi nierwnomiernie. S charakterystycznie zwinite na kocu w
ksztacie kbka. Kady z nich jest poczony z otworem potowym(tworzcym na
powierzchni niewielkie wgbienie) przez przewd potowy. W skrze waciwej
czowieka znajduje si okoo 2,5 miliona gruczow potowych.
Kiedy organizm si przegrzewa(gdy jest nam gorco) gruczoy produkuj son

ciecz, zwan potem. Skada si on gwnie z wody z pewn iloci chlorku sodu i
mocznika.
Pot sczy si na powierzchni i paruje. Parujc odbiera ciepo od przepywajcej

pod powierzchni skry krwi i chodzi ciao.
Jeli przy wytonej pracy fizycznej wytwarza si nadmiar ciepa, wzmaga si

wytwarzanie potu, ktry parujc z powierzchni ciaa ozibia organizm. Jest to
reakcja obronna organizmu przed przegrzaniem.
Na niewielki wzrost temperatury nasz organizm zareaguje rozszerzeniem naczy

krwiononych, pogbieniem oddechw i nieznacznym wzrostem tempa pracy
serca. Nastpnie nastpi wzmoone wydzielanie potu. W suchym i gorcym
powietrzu, na przykad latem, przez skr i z puc mona straci nawet 0,5 litra
wody w cigu godziny. Moe to doprowadzi do nadmiernego odwodnienia
organizmu.
Opracowanie:
Dorota Wdowska
rda:
Burnie D., Nauka o czowieku, wyd. MUZA SA, Warszawa 2001,
Goda W., Biologia, wyd. Nowa Era, Warszawa 2005,
Lewiski W., Biologia, wyd. Operon, Gdynia 2006.
xcvi. Skd si bierze lina i do czego jest potrzebna?
Co to jest lina ?
lina to w ponad 99% woda. Pozostae skadniki stanowi zaledwie 0,64% jej
skadu - s to skadniki organiczne i nieorganiczne, luz, biae ciaka krwi i
bakterie. Istotnymi czynnikami organicznymi liny s enzymy, pozwalajce na
wstpne trawienie pokarmw ju w jamie ustnej, oraz czynniki antybakteryjne.
Skadniki nieorganiczne to jony, gwnie wapnia i potasu.
Skd si bierze lina w jamie ustnej ?
Za produkcj liny odpowiedzialne s gruczoy linowe(gruczo - narzd, ktrego

podstawow funkcj jest wytwarzanie i wydzielanie substancji poza swj obszar).
Wystpuj one w postaci duych gruczow, zwanych liniankami, oraz jako
drobniutkie gruczoy, rozmieszczone w wargach, policzkach, na podniebieniu i na
jzyku. Wszystkie one maj przewody wyprowadzajce, ktrych ujcie znajduje
si w jamie ustnej. Ujcie jednej ze linianek, tzw. linianki przyusznej, atwo
zaobserwowa samemu tworzy ono wynioso bony luzowej policzka na
wysokoci drugiego zba trzonowego grnego (sidemki); do czsto
wystpujca choroba zakana winka jest wirusowym zapaleniem linianek
przyusznych.
Ile liny powstaje w cigu doby?
Ilo wydzielanej liny zaley od iloci i jakoci przyjmowanych pokarmw. Ju

niejednokrotnie kady z nas przekona si, e pokarmy kwane, a nawet samo ich
wspomnienie (np. sok z cytryny), wywouje wzmoone wydzielanie liny. Take
czynnikiem pobudzajcym wydzielanie liny jest zapach np. pokarmu. Wszystkie
linianki wydzielaj ogem ok. 1 1,5 litra tego pynu na dob.
Do czego potrzebna jest nam lina?
lina stanowi pynne rodowisko jamy ustnej, odgrywajc wan rol we

wszystkich zachodzcych w niej procesach. Dziaanie liny polega na utrzymaniu
jamy ustnej w stanie wilgotnym, co uatwia ruchy jzyka przy uciu i mowie.
Rozrniamy dwa rodzaje liny: lin rzadk, pynn, ktrej zadaniem jest
przepajanie i rozcieczanie pokarmu, oraz lin gst, kleist, ktra pokrywajc
ksy pokarmowe uatwia ich przeykanie. Dziaanie chemiczne liny zwizane jest
z zawartymi w niej enzymami, ktre ju w jamie ustnej zapocztkowuj proces
trawienia pokarmu. lina wywiera rwnie dziaanie antybakteryjne, dziki czemu
rany bony luzowej jamy ustnej goj si stosunkowo dobrze. Zarwno ilo, jak i
waciwoci liny nie pozostaj te bez wpywu na przebieg prchnicy. lina
neutralizuje kwany odczyn pytki nazbnej, zmniejszajc tym samym podatno
zbw na prchnic. Dziki wspomnianym wczeniej waciwociom
antybakteryjnym atakowane s take bakterie, tworzce pytk nazbn. W linie
rozpuszczaj si niektre substancje chemiczne, ktre daj wraenia smakowe.
lina zawiera substancje odpornociowe, chronice przed infekcjami jamy ustnej.
Opracowanie:
Dorota Wdowska
rda:
Burnie D., Nauka o czowieku, wyd. MUZA SA, Warszawa 2001,
Goda w., Biologia, wyd. Nowa Era, Warszawa 2005,
Lewiski W., Biologia, wyd. Operon, Gdynia 2006.
xcvii. Dlaczego czowiek musi mruga ?
Oczy wymagaj cigego nawilania. Ich przednia cz, wystawiona na dziaanie

wiata, musi by idealnie czysta, abymy mogli wyranie widzie. Powieki
zamykajc si i otwierajc pokrywaj oczy warstw pynu zowego, usuwajc
drobne zanieczyszczenia i nawilajc powierzchni gaek.
Opracowanie:

rda:

rzeczy.
xcviii. Dlaczego czowiek musi spa ?
Tego, mimo bardzo wielu bada, naukowcy nie s w stanie ustali jednoznacznie.
Wiadomo, e jest to absolutnie niezbdna do ycia potrzeba biologiczna (tak
samo niezbdna jak picie czy jedzenie), podczas ktrej obnia si aktywno
materii oraz zwalnia bicie serca. W czasie snu ustpuje take zmczenie i
napicie nagromadzone w cigu dnia.
Opracowanie:
rda:

rzeczy.
xcix. Dlaczego soce opala skr?
Podczas wakacji kady czowiek duy czy may wystawia ciao na soce, bo
czekoladowa opalenizna nadal uznawana jest za symbol udanych wakacji i
wypoczynku.
Ale jak to si dzieje , e skora opala si? Opalanie skry ma zwizek z zawartym
w niej barwnikiem melanin , ktra odkada si na naskrku, ktrego zadaniem
jest chronienie komrek skry przed uszkodzeniem i pochanianie promieni UV
wysyanych przez soce. Promienie UV emitowane przez soce i docierajce do
powierzchni ziemi powoduj na skrze oparzenia ( zwane opalenizn) niszcz
odporno naskrka i s bardzo szkodliwe dla skry.
Opracowanie:
Magdalena Kwaniewska, PED NST

rda:
http:/WWW na maksie pl. /life style/6-uroda/1-bezpieczne-opalanie-filtry-uv
c. Dlaczego temperatura ciaa czowieka jest zwykle

staa, a podnosi si w czasie choroby?
Czowiek naley do ssakw, ktre s staocieplne. Temperatura ciaa zdrowego

czowieka wynosi 36,6 stopni Celsjusza. Dla organizmu bardzo wane jest
utrzymanie takiej temperatury, poniewa zachodz w nim bardzo rne reakcje
chemiczne kontrolowane przez biaka nazywane enzymami. Reakcje te
najefektywniej przebiegaj w staej temperaturze jak ma ludzkie ciao. Gdy
temperatura ciaa wzrasta np. w czasie wysiku czowiek zaczyna si poci w celu
obnienia temperatury.
W czasie choroby do walki z wirusami staj biae krwinki (stranicy naszego

zdrowia). Najskuteczniej dziaaj w podwyszonej temperaturze, mog si wtedy
szybciej dzieli i skutecznie walczy z wirusami. Gdy mamy podwyszon
temperatur ciaa wirusy i bakterie nie mog si tak szybko mnoy i s sabsze.
Wzrastaj szanse na pokonanie wirusw i szybszy powrt do zdrowia. W walce
organizmu z wirusami i bakteriami pomagaj dobrze dobrane i podawane zgodnie
z zaleceniami lekarza leki.
Opracowanie:
Adam Marciniak
rda:
Praca zbiorowa pod redakcj Z. Klimaszewska, Rodzinna encyklopedia

zdrowia, Przegld Readers Digest, Warszawa 1999
wiat wiedzy , ciao czowieka, wydanie segregatorowe
ci. Po co czowiekowi krew?
Krew pobiera tlen z puc i transportuje go do najodleglejszych okolic ciaa. Krew

kry w ciele za porednictwem cienkich przewodw zwanych yami i ttnicami.
Transportuje tlen, ktry wdychamy oraz skadniki odywcze zawarte w tym, co
zjedlimy. Pomaga take w zwalczaniu zarazkw. Serce jest pustym w rodku
miniem, pompujcym z kadym uderzeniem krew. Musi by wystarczajco
silne, by przetoczy je do kadej komrki ciaa.
Opracowanie:
rda:
Uniwersalna Encyklopedia Dla Dzieci Delta.
Encyklopedia Dla Dzieci W Pytaniach I Odpowiedziach.
SPOECZESTWO
cii. Jak powstay rne jzyki?
Jzyki - powstay z zachodniego wariantu jzyka prasowiaskiego.
1) jzyki prawosawne nale do rodziny jzykw indoeuropejskich wsplny

prajzyk dawnych Sowian, z ktrego pniej wyksztaciy si poszczeglne jzyki
sowiaskie. Za koniec istnienia jzyka prasowiaskiego uznaje si przeom V i VI
wieku n.e.
2) Suy do wyraania informacji Za pomoc jzyka ludzie mona porozumiewa

si np. wyraaj swoje myli. Wyrniamy jzyki: gestw, liter, mwione,
midzynarodowe, pisane, poetyckie, wyrazowe, informacyjne
3) Znany jest jzyk pastwowy, ktrym posuguj si obywatele kadego

pastwa, np. Polacy posuguj si jzykiem polskim. Na wiecie istnieje ponad
3000 jzykw, nie znana jest ich dokadna liczba, gdy nie wszystkie zostay
zbadane
Opracowanie:
Milena Rojewska
rda:
http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_pras%C5%82owia%C5%84ski
Red (w:) S.Urbaczyka Encyklopedia wiedzy o jzyku polskim,
Wydawnictwo Zakad Narodowy im.Ossoliskich; Wrocaw, Warszawa,
Krakw, Gdask 1978, str.136-143
Z.Kurzowa Ilustrowany sownik podstawowy jzyka polskiego wraz z

indeksem pojciowym wyrazw i ich znacze , Towarzystwo Autorw i
Wydawcw Prac Naukowych UNIVERSITAS, wyd I Krakw 1999, str. 79
Red (w:) K.Poaskiego Encyklopedia jzykoznactwa oglnego - wydanie II

poprawione i uzupenione , Wydawnictwo Zakad Narodowy
im.Ossoliskich; Wrocaw, Warszawa, Krakw, str.269
ciii. Dlaczego ludzie musz pracowa?
Praca to miara wysiku woonego przez czowieka w wytworzenie danego

dobra; wiadoma czynno polegajca na wkadanym wysiku (dziaalno lub
oddziaywanie) czowieka w celu osignicia zaoonego przez niego celu;
czynnoci umysowe i fizyczne podejmowane dla realizacji zamierzonego celu.
Poprzez dziaalno pracy czowiek generuje warto ekonomiczn w postaci

towarw lub usug. Praca dotyczy rwnie tego, gdzie dochodzi do zastosowania
czynnoci lub waciwoci zwierzt, maszyn, narzdzi i materiaw.
Praca wie si z przetrwaniem, dlatego e bez niej nie byoby pienidzy, ktre
pozwalaj nam godnie przey z miesica na miesic i w ten sposb zaspakajamy
swoje potrzeby. Wok niej ludzie skupiaj cay swj byt i planuj czas wolny.
Praca z ca pewnoci daje nam moliwo godnego ycia. Dziki niej
pogbiamy swoj wiedz, odkrywamy swoje ukryte talenty. Pracujc
utrzymujemy kontakty z ludmi, wiemy co si dzieje na wiecie. Dziki pracy nie
popadamy w depresje, nie mamy poczucia niskiej wartoci.
Ju dzieci przedszkolne s angaowane w wykonywaniu prostych prac np.

porzdkowych z wykorzystaniem domowych przyrzdw (cierka, zmiotka itp.).
Dziki tego typu pracy dzieci ucz si zasad uytkowania urzdze i sprztu,
poszanowania przedmiotw, itp.
Opracowanie:
Katarzyna Grzebua
rda:
Wikipedia, wolna encyklopedia

Alina Budniak, Edukacja spoeczno-przyrodnicza dzieci w wieku
przedszkolnym i modszym szkolnym, wyd. Impuls, Krakw 2009,
civ. Co to jest teatr?
Tak naprawd wyjanienie sowa teatr moe by bardzo trudne i skomplikowane.

Teatr to budynek, aktorzy, scena, na ktrej rozgrywane s rnego rodzaju
przedstawienia teatralne, dziki ktrym moemy przeywa okrelone zdarzenia.
Zdarzenia te mog by wymylone przez wiele osb i aktorw, ktrzy przebieraj
si za rne postacie, czsto nieprawdziwe. Aktorzy wkadaj wiele wysiku w
przedstawienie, wkadaj w to swoje emocje i przeycia. Graj rne role,
naladuj lub udaj kogo innego. Teatr to rwnie widownia, ktra przysza
obejrze przedstawienie, poniewa teatr nie mgby istnie bez widowni, ktra
przecie jest odbiorc tego co chc nam przekaza aktorzy na scenie i nie byoby
sensu tworzenie adnej sztuki teatralnej, gdyby nie widownia, czyli my, ludzie,
ktrzy, przychodzimy do teatru, aby by bliej kultury.
Opracowanie:
Gabriela Frczek, PED NST
cv. Co to jest balet?
Termin balet posiada kilka powizanych z sob znacze
a) rodzaj widowiska teatralnego, w ktrym gwnym rodkiem wyrazu jest

taniec wykonywany przez tancerzy wedug choreografii z towarzyszeniem
muzyki, na tle dekoracji,
b) zesp baletowy (na przykad balet Teatru Wielkiego, obecnie Polski Balet
Narodowy),
c) utwr muzyczny napisany specjalnie dla widowiska baletowego,
d) caoksztat sztuki baletowej danej epoki lub kraju (na przykad: balet
romantyczny, balet polski).
Proste formy baletu pojawiy si 200 lat temu na woskim i francuskim dworze
krlewskim. Balet klasyczny jest tacem wymagajcym wiele lat nauki,
wykonywanym a palcach ng. Rosjanie uczynili balet ciekawszym, zaczli tym
tacem przedstawia rne historie. Do baletu wymagany jest take odpowiedni
strj: sukienka, legginsy i specjalne buty balerinki, ktre odgrywaj bardzo du
rol w tym tacu.
Opracowanie:
Katarzyna Barszcz
rda:
Ciekawe dlaczego burczy mi w brzuchu i inne pytania na temat ciaa, Brigid

Avison- Warszawa,
Ksiga pyta i odpowiedzi, wyd. Arkady-Warszawa 1991,
Ilustrowana encyklopedia dla dzieci, Jane Elliot i Colin King, przekad Jzef
Koodziej.
cvi. Do czego jest potrzebny sownik?
Sownik jest to zbir wyrazw woony wedug pewnej zasady, zwykle

alfabetycznie.
Wyrniamy:
- sownik jzykowy;
- sownik rzeczowy.
Sownik jzykowy zawiera wyrazy wystpujce w danym jzyku lub podaje ich
tumaczenie na inny jzyk na przykad sownik jzyka angielskiego, woskiego,
niemieckiego, francuskiego i tym podobne.
Sownik rzeczowy podaje informacje o terminach z okrelonej dziedziny lub kilku

dziedzin. Przykadem takiego sownika jest encyklopedia oraz leksykon.
Mona powiedzie, e sownik dostarcza podstawowych informacji, do ktrych
dziki alfabetycznemu uoeniu mona szybko dotrze. Sownik jest dla czowieka
rdem wiedzy.
Opracowanie:
Aleksandra Mioduszewska
rda:
Warszawa 1979
cvii. Dlaczego ludzie wituj swoje urodziny?
Urodziny to wito, zwyczaj witecznego obchodzenia rocznicy dnia, w ktrym

kto si urodzi. Zwykle wie si ze skadaniem ycze i wrczaniem prezentw
jubilatowi.
Obchodzenie urodzin wywodzi si z religii staroytnego Rzymu, jest to wito ku

czci Geniusza. Z tego powodu byo pierwotnie tpione przez chrzecijan, ktrzy
zamiast tego woleli obchodzi imieniny i rocznic mierci.
Tradycyjnym elementem obchodw urodzin jest tort urodzinowy, ktry ozdobiony

jest specjalnymi wieczkami w liczbie odpowiadajcej wiekowi jubilata. Jubilat ma
za zadanie zdmuchn wieczki, najlepiej wszystkie za jednym razem. Innym
zwyczajem jest piewanie jubilatowi specjalnej piosenki - w Polsce jest to "Sto
lat".
Urodziny s szczeglne wane z jednego podstawowego wzgldu. Jako, e w tym

dniu najwaniejsza jest jedna osoba i jej relacje z otoczeniem: jej uczucia i
szczcie. Czasami wic, atwiej jest wyrazi nasze myli i uczucia wobec jubilata
w ten dzie, ni w jakikolwiek inny. A oprcz tego w ten jeden dzie mamy prawo
do nieograniczonej radoci. W wielu rodzinach istnieje tradycja witowania
urodzin. Zazwyczaj kade takie wito upamitniamy poprzez zdjcia, nagrania
video itp.
Opracowanie:
Marlena Lipiec
rda:

2000
Wydawnictwo: Aksjomat. Dlaczego trawa jest zielona?- odpowiedzi na

kopotliwe pytania zadawane przez dzieci ISBN: 83-7118-204-X
cviii. Kiedy ludzie zaczli uywa noa i widelca?
Nie do dzi wiadomo, e historia sztucw siga czasw pierwotnych. Nawet w

epoce kamiennej ludzie zaczli posugiwa si przedmiotami przypominajcymi
swym wygldem n, ktry zosta wykonany z krzemienia. Taki model uywany
by wwczas jak narzdzie pracy. Take w kulturach staroytnych n by
doskonale znany. Wwczas ostrze uywane byo jako narzdzie dziki, ktremu
mona byo do ust poda kawaek poywienia. Dopiero na przeomie wieku XVI i
XVII zmianie zacz ulega wygld noa. Powsta bowiem n stoowy posiadajcy
zaokrglone ostrze, towarzyszce nam do dzi, bez ktrego nie wyobraamy
sobie zrobienia kanapki. Widelec pojawi si nagle w IV wieku w Bizancjum,
pniejszym Konstantynopolu, zwanym dzisiaj Stambuem. Zagadk pozostaje jak
doszo do jego powstania, wiemy jednak, e Bizantyjczycy uywali widelcw we
wczesnym redniowieczu. W XI wieku, gdy bizantyjska ksiniczka wysza za m
za do Wenecji, zabraa mae, dwuzbne, zote widelce ze sob. Wenecjanie byli
zachwyceni widokiem ony doy, nadziewajcej jedzenie tymi urzekajcymi
narzdziami. Niektrzy czonkowie woskiej arystokracji zaczli uywa widelcw
w czasie posiku, cho oglnie rzecz ujmujc narzdzie to nie robio wielkiej furory
w Europie. Pierwszy widelec zosta przywieziony do Anglii przez pisarza Thomasa
Coryate, ktry dosta go w prezencie w czasie podry na kontynent. A mimo to
a do XVIII wieku mieszkacy Wysp Brytyjskich nadal gardzili widelcem. Irlandzki
duchowny i poeta Jonathan Swift uwaa, e :,,palce zostay stworzone przed
widelcami, a rce przed noami. aden z pierwszych kolonizatorw nie przywiz
ze sob widelca do Ameryki. Pierwsza wzmianka o widelcu pochodzi z 1630 roku,
kiedy to gubernator John Winthrop ze stanu Massachusetts zacz go uywa w
czasie posikw. Amerykanie odczuwali taka sam niech wobec nowomodnego
narzdzia, jak ich kuzyni zza oceanu. Pierwsze widelce miay dwa zby, ktre
dzielia do dua odlego. W rezultacie kawaki jedzenia czsto spaday przez
t szczelin. Pod koniec XVII wieku francuzi dooyli wicej zbw i nadali im
nieco wklsy ksztat, dziki czemu narzdzie to mogo suy do nabierania
jedzenia, a nie tylko do nadziewania go.
Opracowanie:
Natalia Strzik
rda:
Thomas J.Craughwell, Wielka ksiga wynalazkw, Bellona, str.118.
http://www.bibliotekawszkole.pl/inne/gazetki/gazetki028.php
cix. Co robi, gdy kto krzywdzi mojego przyjaciela?
Przyjaciel to bardzo wana osoba. Nie wolno ignorowa jego problemw i prb o
pomoc. Nie moemy by obojtni widzc, e nasz przyjaciel cierpi.
Przemoc wystpuje wtedy gdy kto silniejszy, bardziej pewny siebie krzywdzi
sabszego. Jest zawsze wtedy, gdy kto robi to specjalnie, z intencj, kiedy
dokuczanie si powtarza.
Jeli widzisz, e kto zaczepia Twojego przyjaciela i on nie umie sobie z tym
poradzi, nie potrafi si obroni moesz zrobi kilka rzeczy. Po pierwsze gdy kto
go zaczepia sta w jego obronie. Powiedz wprost Dajcie mu spokj, Zostawcie
go. Jeli boisz si reakcji ze strony tych, ktrzy dokuczaj moesz sprbowa
pocieszy przyjaciela po caym zajciu. Twj przyjaciel powinien wiedzie, e
moe zawsze na Ciebie liczy i nigdy go nie odrzucisz. On z pewnoci na to liczy.
Moesz porozmawia z nim o czym innym, eby zapomnia o caym niemiym
zajciu. Powiedz mu, e dla Ciebie on jest kim wanym.
Moesz take namwi pozostaych kolegw by pomogli Ci go broni w razie

potrzeby. Gdy syszysz, e kto przezywa lub wymiewa si z Twojego przyjaciela
powiedz otwarcie, e tak si nie powinno zachowywa, to moe sprawi przykro
drugiej osobie. Moesz powiedzie kim jest dla Ciebie Twj przyjaciel i , e nie
yczysz sobie wysuchiwa takich wyzwisk na jego temat. Twj przyjaciel
powinien wiedzie, e moe liczy na twoje wsparcie.
Jeeli sytuacja cigle si powtarza moesz powiedzie o tym jakiemu zaufanemu

dorosemu. Sprawcy licz na to, e aden z dorosych nie dowie si o niczym.
Winni s Ci, ktrzy atakuj. Nie bj si, e bdziesz mia problemy jeli o tym
powiesz. Nie dajcie si zastraszy. Nikt nie ma prawa krzywdzi drugiej osoby.
Moesz poprosi o pomoc wychowawc, zaufanego nauczyciela lub inn osob ze
szkoy. Moesz i razem z przyjacielem aby do dorosych uda si we dwjk. W
ten sposb dodasz mu otuchy . Mona take o tej sytuacji powiedzie rodzicom.
Dorosy do ktrego si zwrcisz z pewnoci pomoe rozwiza problem.
Twj przyjaciel musi wiedzie, e lubisz go za to jaki jest i nie zmieniby go na

innego.
Opracowanie:
Katarzyna Badziska, Grupa G

rda:
http://www.szkolabezprzemocy.pl/895,jak-pomagac-uczniom-ktorzy-
doswiadczaja-przemocy-w-szkole
Co robi, gdy kto krzywdzi mojego przyjaciela?:
- zaproponuj wasn pomoc, albo chociaby to e jeste przy nim,
- powiedz, eby poinformowa osob przez ktr jest krzywdzony, e nie

odpowiada mu to co robi,
- jeli moesz popro kogo o pomoc lub wsparcie,
- powiedz, e nie jeste winien, e to spotyka; nikt nie zasuguje na takie

traktowanie. I nikt nie ma prawa ci tak traktowa.
Sposoby na przemoc:
sprbuj ignorowa to, co mwi sprawcy
staraj si wyglda na pewnego siebie
wicz swj gos - odpowiadaj pewnym i mocnym gosem
jeli ci dokuczaj - najlepiej odejd.
sprbuj by dowcipny. Poczucie humoru jest czsto najlepsz "broni" na

agresj. Jeli potrafisz mia si w takiej sytuacji, sprawcy widz, e si niczym
nie przejmujesz.
sprbuj zaskoczy sprawcw. Zrb co, co zbije ich z tropu, zdziwi np. udawaj, e
nie dosyszysz ("Co mwicie? Goniej. Ale, e co ja robi? Nic nie sysz. itd.)
powiedz o tym swojemu przyjacielowi lub dobremu koledze/koleance. Bdziesz

czu si o wiele lepiej, gdy podzielisz si swoim zmartwieniem. Popro o pomoc i
rad.
porad si rodzicw lub kogo bliskiego.
Opracowanie:
Danuta Banach, PED NST
rda:
Ewa, Hubert Czemierowski Psychologia w szkole 2005r. nr 3 s. 21-25;
http://www.zss5dg.com/strona_zss5dg/pomoce/znalezione/przemoc_w_szko
le.htm
cx. Co zrobi, gdy kto obcy proponuje mi podwiezienie?
Kady z nas, nawet Ty, zna wielu dorosych. Wikszo z nich to dobrzy i mili
ludzie. Lecz zdarza si te tak, e niektrzy, zwaszcza ci, ktrych nie znamy, w
pewnych okolicznociach nie s dobrymi ludmi. Nigdy nie wiemy jaka jest osoba,
ktr spotykamy w szkole, na ulicy czy w sklepie, dlatego naley by ostronym.
Pewnych rzeczy jednak nigdy nie wolno nam robi. Jest moliwe, e pewne obce
osoby chc nam pomc lub sami potrzebuj pomocy (np. we wskazaniu drogi)
lecz nigdy nie wiemy kim dana osoba jest, dlatego te naley unika kontaktw z
osobami nieznajomymi. Gdyby:
- pada deszcz a jaki nieznajomy zaproponowa Ci podwiezienie do domu
- kto podszed do Ciebie na placu zabaw i powiedzia np. Mj piesek zagin.

Pomoesz mi go szuka?
- osoba, ktrej nie znasz zawoaa Ci po imieniu i powiedziaa, e Twoja matka

prosia j, aby Ci odebra ze szkoy
- kto dugo za Tob szed
Nigdy nie zgadzaj si na to, aby i gdziekolwiek z tak osob. Staraj si z ni nie
rozmawia, a jeli to moliwe powiedz znajomemu dorosemu, e dana osoba Ci
zaczepia. Gdy wok nie ma nikogo kogo znasz i mgby poprosi o pomoc a ta
obca osoba bardzo by nalegaa aby z ni poszed lub nawet zapie Ci z caej
siy- jeli to moliwe ucieknij jak najdalej, jeli nie masz gdzie- krzycz.
Natychmiast woaj: Nie znam tej osoby!. A jeli w pobliu nie ma nikogo, kto by
widzia co si dzieje, krzycz Pali si!, dopki dana obca osoba nie odejdzie lub
kto si Tob nie zainteresuje. Naley pamita aby nigdy i nigdzie nie i z obc
osob, cokolwiek by nam mwia. Nie wane czy pada deszcz czy mamy dalek
drog do domu, bezwzgldnie nie wolno rozmawia nam z obcymi ani wsiada z
nimi do samochodu. Najlepiej jednak jest stara si zawsze unika takich sytuacji.
Dlatego:
- Nigdy nie zgadzaj si na podwiezienie, nawet jeli osoba ta mwi Ci, e Twoja
rodzina prosia ich, aby Ci odebrali
- Nigdy nie baw si w zaukach, miejscach opustoszaych i bardzo oddalonych od

domu
- Nigdy nie id z nieznajomym, ktry proponuje Ci jak gr, zabawki, jedzenie,

sodycze czy dobr zabaw
- Nigdy nie chod sam do toalety na stacjach benzynowych, w kinie, w
restauracjach czy w innych miejscach publicznych
Opracowanie:
Ewelina Charzewska gr. G
rda:
C. E. Schaefer, T. Foy Digeronomo (prze.B. Horosiewicz) Jak rozmawia z

dziemi o bardzo wanych sprawach wyd. Media Rodzina, Pozna 2002
Co zrobi, gdy kto obcy proponuje ci podwiezienie?
Nigdy nie wsiadaj do samochodu osoby, ktrej nie znasz.
Odmw, powiedz, e widzisz ju kogo bliskiego, kto po Ciebie idzie. Moesz tez
powiedzie, e do domu masz ju blisko, a tata patrzy przez okno.
Gdy kto prbuje ci zatrzyma, uciekaj tam, gdzie s ludzie
Opracowanie:
cxi. Dlaczego nie powinienem bra prezentu od obcego?
Majc na uwadze przede wszystkim bezpieczestwo dzieci powinnimy ich

uczuli, aby nie przyjmoway adnych prezentw od obcych: sodyczy, soczkw,
owocw, zabawek. Owe prezenty mog by niewiadomego pochodzenia oraz nie
wiemy co osoba obca, ktra chce da nam prezent ma w zamiarze. Nie
powinnimy si te sugerowa oraz sucha obietnic chod, ze mn dostaniesz
to lub tamto, pokae Ci co ciekawego poniewa w efekcie moe to przynie
tragedi. Jeli dziecko poczuje zagroenie ze strony obcego powinno ucieka w
stron ludzi i woa o pomoc.
Opracowanie:
Dorota Kawiska
rda:
1.Encyklopedia Czy wiesz dlaczego? Wane pytania i odpowiedzi.
2.Encyklopedia Pyta i odpowiedzi Brian Williams
cxii. Dlaczego alkohol szkodzi?
Alkohol pity regularnie i w duych ilociach, wyniszcza cay organizm. Na jego

szkodliwe dziaanie, szczeglnie naraony jest mzg, centralny ukad nerwowy,
wtroba i ukad krenia. Wiksze iloci oznaczaj przemian picia okazjonalnego
w okazjonalne upijanie si, a take picie i upijanie si bez okazji, w celu
poradzenia sobie z problemami ycia codziennego. To ostatnie jest uzalenieniem
od alkoholu, ale u osb, ktre maj wrodzon lub spoecznie odziedziczon
tendencj do uzalenienia, zaczyna si ono zupenie niewinnie, postpujc
niepostrzeenie i niezauwaalnie.
Opracowanie:
Anna Grska, PED NST
rda:
Brian Williams -,,Encyklopedia pyta i odpowiedzi wyd. DELTA
cxiii. Dlaczego palenie papierosw szkodzi?
Palenie stanowi najwiksze, miertelne zagroenie dla zdrowia na wiecie.
W dymie tytoniowym wystpuje pod postaci gazu lub czsteczek ponad 4000
zwizkw chemicznych. Badania udowodniy, e ponad 40 czynnikw ma
dziaanie rakotwrcze. Dym papierosowy inhalowany przez palacza wywiera
szkodliwy wpyw na prawie wszystkie organy: podrania bon luzow jamy
ustnej, przeyku i odka; ma waciwoci alergizujce, zatruwa ukad
oddechowy, sercowo-naczyniowy, nerwowy, trzustk, pcherz moczowy, oraz
rakotwrczych zmian komrkowych. Kady wypalony papieros powoduje w
organizmie niekorzystne zmiany. Niszczenie zdrowia jest wic staym,
codziennym procesem, a stan chorego pogarsza si z kadym kolejnym
papierosem.
Opracowanie:
Katarzyna Kuciska
rda:


TECHNIKA
cxiv. Jak powsta metr i kilogram?
Mierzy - to dokonywa pomiarw jak ustalon wielkoci zwan jednostk

miary.
Way -to znaczy sprawdza ciar jakiego przedmiotu.
Potrzeba mierzenia pojawia si wraz z powstaniem spoecznoci ludzkich.

Zaistniaa zatem i potrzeba przyjcia jakich jednostek, do pomiarw dugoci,
oraz masy. Trzeba wic byo jakie jednostki miar wynale i upowszechni.
wczeni, ludzie, do mierzenia dugoci przedmiotw, uywali czci swojego
ciaa: palca, doni, ramienia, rozcignitych ramion, stopy, kroku. Stosowanie
takich miar byo jednak powodem wielu sporw i oszustw. Przecie ludzie rnili
si midzy sob a wic i dugoci ich ramion, stp czy krokw, byy rozmaite.
Wraz z rozwojem spoeczestw, jednostki miar staway si coraz bardziej
nowoczesne. Okoo 50 lat temu powsta ukad, ktry opracowa jednostki miar.
Znalaz si w nim metr, ktry do dzisiaj jest stosowany wrd wszystkich ludzi,
jako podstawowa jednostka miar.
Podobna sytuacja zaistniaa, jeli chodzi o jednostki masy. Pierwotnie kilogram

by okrelany jako masa 1 litra wody. Ale woda to dosy skomplikowana
substancja, ktra w rnych stanach moe mie inn mas, wic trudno byoby
utrzyma stabilno takiej jednostki. Nastpnie prbowano way za pomoc
porwnania masy danego przedmiotu z iloci sypkiego grysiku, lub podobnej
substancji, lecz taka metoda nie powioda si. Ustalono, e jednostk masy
bdzie kilogram, ktry podobnie jak metr zosta wprowadzony do ukadu i jest
powszechnie stosowany.
Opracowanie:
Monika Raczyska GR.E
rda:
Podrczna Encyklopedia PWN, Warszawa 2002
Encyklopedia Techniki
cxv. Jakie byy pierwsze narzdzia ? Kto je wynalaz?
Nie od dzi wiadomo, e jednym z najstarszych i najprostszych narzdzi by

wanie sierp. Mimo upywu lat jego konstrukcja wcale si nie zmienia, ale
modyfikacji ulegay materiay z jakiego by zrobiony. Wszystko to dla zwikszenia
jego wytrzymaoci i wydajnoci.
Dopiero pniej wynaleziono kos, ktra w dosy znacznym stopniu uatwiaa

prac ludziom, gdy nie trzeba byo si schyla. Pniej do kosy doczepiono take
grabie uatwiajce ukadanie plonu zaraz po skoszeniu. Niemniej jednak
pierwszym urzdzeniem do zbierania kosw by dwukoowy wz, ktrego
przednia cz posiadaa przymocowane grzebienie. Urzdzenie to byo
najczciej pchane przez zwierz pocigowe , znane te s prymitywne pugi jak
i sochy, ktrych zadaniem byo uatwienie pracy na roli.
Opracowanie:
Karolina Starnawska
rda:
http://artelis.pl/artykuly/27488/pierwsze-narzedzia-i-maszyny-rolnicze-
przeznaczone-do-zniw
cxvi. Dlaczego niektre owki s mikkie, a inne twarde?
Owek to podstawowe, znane kademu narzdzie do rysowania. To, e jedne s

twarde, a inne mikkie ma bardzo due znaczenie. Dzieli si je tak, ze wzgldu na
zastosowanie. Do innych celw uywa si owkw mikkich a do innych
twardych.
Do rysowania bardziej przydatne s owki mikkie. Ich ostrza szybciej si tpi,
ale za to umoliwiaj tworzenie linii o rnych grubociach i odcieniach.
Najczciej stosuje si je do rysowania grubych linii. Owki mikkie pozostawiaj
ciemny lad, niekiedy nawet smolicie czarny, a intensywno tego ladu zaley
od siy nacisku. lady mikkich owkw mona atwo rozciera tworzc rne
odcienie, a w razie pomyki usun je gumk.
Owki twarde i bardzo twarde znajduj zastosowanie w rysunku technicznym

przy sporzdzaniu rnego rodzaju planw i projektw np. domw, mostw,
urzdze technicznych. Mona nimi kreli bardzo cienkie i precyzyjne linie. Nie
rozmazuj si, s odporne na amanie, wolniej si tpi, dugo zachowuj ostro,
dlatego mona nimi rysowa linie o jednakowej gruboci. Mocniej krelone linie
trudno wymaza i pozostaj po nich czasem wgbienia, mog nawet uszkadza
delikatniejsze gatunki papieru.
Aby atwo pozna, ktry owek jest mikki, a ktry twardy, wprowadzono
odpowiednie ich oznakowanie.
Owki mikkie oznakowane s liter B, owki twarde liter H. Oprcz liter s

jeszcze cyfry informujce o stopniu mikkoci lub twardoci.
Od 9B (najbardziej mikki, a kreska najciemniejsza) do B (najtwardszy z mikkich

owkw).
H twardy do 10H najbardziej twardy.
Midzy owkami znajduj si owki o redniej twardoci: HB i F najczciej

stosowane, dobre do pisania.
Oprcz tych oznakowa mona si jeszcze spotka z oznakowaniem tzw.

owkw zwykych od 1 do 4.
owek nr 1 odpowiada mikkiemu 2B
owek nr 2 - owkowi HB
owek nr 3 twardemu H
owek nr 4 3H
Opracowanie:
Malwina Kalita rok II, gr. D
rda:
Orowski B. Zwyke i niezwyke losy wynalazkw. LSW. Warszawa 1989
www.yadis-art.blogspot.com
www.cafeart.pl/Rysunek/Kursy
www.cartoon.com.pl
cxvii. Dlaczego lodwka zibi?
Najbardziej popularnym urzdzeniem chodniczym jest chodziarka szafowa, czyli

lodwka. Lodwka suy do przechowywania ywnoci w gospodarstwach
domowych i sklepach.
Od czasw staroytnych chodzono napoje i ywno niegiem i lodem. Pierwsz

chodziark zbudowa w 1810 roku uczony John Leslie. Pocztki praktycznego
stosowania chodziarek miay miejsce w latach 50. XIX wieku. Podstawy
chodnictwa przemysowego stworzy Carl von Linde, ktry skonstruowa
udoskonalon amoniakow chodziark sprarkow. Dalsze usprawnienia
konstrukcyjne spowodoway obnienie kosztw produkcji i umoliwiy
rozpowszechnienie si chodziarek domowych. Pierwsze lodwki elektryczne
pojawiy si w sprzeday w Stanach Zjednoczonych ponad 90 lat temu.
Chodziarka zuywa ciepo zawarte w ywnoci do zamiany w par specjalnej

cieczy, zwanej czynnikiem chodzcym. Kiedy ciecz paruje, to zawarto
chodziarki si ozibia. Para pompowana jest nastpnie do dugiej rury z tyu
chodziarki, gdzie nastpuje jej skraplanie i para ponownie staje si ciecz.
Oddaje przy tym ciepo zabrane z ywnoci. W chodziarkach stosuje si do
chodzenia specjalne ciecze zwane freonami. Zamieniaj si one w bardzo niskiej
temperaturze w par i odprowadzaj ciepo od przechowywanej tam ywnoci.
Niepodanemu podnoszeniu si temperatury w lodwce zapobiega
zainstalowany w niej termostat, ktry wcza agregat, gdy temperatura podnosi
si i wycza go, gdy za bardzo spada. Tym samym powoduje, e lodwka nie
pracuje na okrgo, przez co zmniejsza si zuycie energii elektrycznej. Lodwka
musi by wyizolowana termicznie. Ciepo z zewntrz nie moe si dosta do
wntrza lodwki. Ciepo dostajce si do rodka lodwki powodowaoby wczenie
przez termostat agregatu chodniczego i pobieranie duych iloci energii, aby
agregat mg pracowa bez przerwy utrzymujc odpowiedni temperatur
wewntrz lodwki. Dlatego chodziarka ma specjaln obudow z materiau
izolujcego. Zewntrzna obudowa zrobiona jest z cienkiej metalowej blachy, a
wntrze- z wytrzymaego plastyku. Pomidzy nimi znajduje si gruba warstwa
izolatora, np. styropianu. Dziaa on jako zapora dla ciepa z zewntrz.
W chodziarce przetrzymuje si ywno w temperaturze od 1 do 4C.

Zamraarka natomiast chodzi o wiele skuteczniej: -18 do -35 C. Dlatego
niektre rodzaje ywnoci mona przechowywa w zamraarkach przez wiele
miesicy.
Opracowanie:
Sylwia Gregorczyk
rda:
B. Orowski, Zwyke i niezwyke losy wynalazkw; Ludowa Spdzielnia

Wydawnicza, Warszawa 1989
D. Burnie, Jak pracuj maszyny. Od wynalazku koa do ery robotw; Prze.:

W.J. Bober; BGW, Warszawa
cxviii. Dlaczego klej klei?
Klejw na wiecie jest cae mnstwo, ale wszystkie musz mie dwie waciwoci:
przyczepno i spjno. Przyczepno oznacza skonno do przylegania do
innych substancji. To dziki niej klej trudno oderwa od materiau. Jednak bez tej
drugiej cechy, czyli spjnoci sklejone rzeczy nie trzymay by si razem. Ta
waciwo polega bowiem na skonnoci czsteczek kleju do trzymania si
razem. Dlatego wanie trudno je od siebie oderwa.
By te dwie siy miay pene moliwoci dziaania, klej na pocztku musi mie
pynn konsystencj. Rozpywa si po powierzchni materiau, zapeniajc
wszystkie pory. Dziki temu przyczepia si mocniej. Na przeszkodzie mog
powsta rone brudy, przez ktre klej nie przyczepia si do materiau, lecz do
czstek pyu czy kurzu. A potem wszystko si rozpada. Dlatego wanie przed
sklejaniem trzeba porzdnie wyczyci powierzchni.
Nastpnie klej musi stwardnie, bo to zwiksza si spjnoci. Twardnienie kleju

szkolnego, ktrego dzieci najczciej uywaj, polega po prostu na wyparowaniu
wody. Dlatego szkolny klej dobrze skleja papier, przez ktry atwo ucieka para
wodna, a gorzej radzi sobie z metalami czy ze szkem. Gdy chcemy sklei
materiay nieprzepuszczalne dla wody, naley wykorzysta kleje, ktre twardniej
w inny sposb. Po ich zetkniciu w powietrzem, zaczynaj zachodzi bardziej
skomplikowane reakcje chemiczne, takie jak np. czenie si czsteczek w
dusze acuchy. Dopiero dziki temu wszystko trzyma si mocno.
Opracowanie:
Karolina Gobiowska, grupa D
rda:
Mikouszko W. Tato, a dlaczego?, Multico, Warszawa 2010

Ruraski J. Dlaczego woda jest mokra, czyli odpowiedzi na gupie
pytania, Wydawnictwa Alfa, Warszawa 1986.
cxix. W jaki sposb ogromny samolot utrzymuje si w

powietrzu?
Wyjanienie tego problemu jest nastpujce, przekrj skrzyda samolotu

przypomina swoim ksztatem pooon na boku z o spaszczonej podstawie.
Szeroki, zaokrglony koniec skrzyda zwrcony jest do przodu samolotu,
natomiast spaszczony, cienki do tyu. Ten ksztat skrzyda okrelany jest mianem
profilu lotniczego lub aerodynamicznego. Wzgldem leccego samolotu powietrze
porusza si do tyu. Powietrze to dzieli si na dwa strumienie, z ktrych jeden
przepywa nad skrzydem samolotu, a drugi pod nim.
Powietrze poruszajce si nad grn powierzchni skrzyda przebywa dusz

drog. Porusza si wic szybciej, a to powoduje, e cinienie powietrza panujce
nad skrzydem jest mniejsze od cinienia panujcego pod skrzydem. Na skutek
rnicy cinie powstaje tzw. sia nona zwrcona ku grze, powodujca
unoszenie samolotu.
Opracowanie:
Aneta Wosztyl
rda:
Meiani A.: Encyklopedia dla dociekliwych. Prze. P. Wrzosek. Wyd. E.

Jarmokiewicz. Zielona Gra 2006.
2.Elbanowska S.: Jak zadziwi przedszkolaka tym, co wieci, pywa, lata.
Wiosna", Lato", Jesie; Zima". Medium. Warszawa 1994.
cxx. Dlaczego prd elektryczny jest niewidoczny?
Stacjonarne adunki elektryczne nazywamy elektrycznoci statyczn.
adunek elektryczny moe przepywa przez pewne materiay.
To nazywamy prdem elektrycznym, uywa si go do napdzania wszelkiego

rodzaju urzdze, od arwki a po komputery. eby prd mg pyn, musi
istnie obwd elektryczny, nieprzerwana ptla,
po ktrej rozmieszcza si adunek. Si elektromotoryczn moe by bateria albo

generator. Materia musi by dobrym przewodnikiem
np. mied to znaczy musi przenosi atwo adunek. W kadym dobrym

przewodniku niektre elektrony s wolne. Kiedy zamknie si obwd, wolne
elektrony pokonuj w ten sposb ma odlego, obijajc si
o siebie i przekazujc adunek. eby popyn prd na jednej kocwce obwodu

musi by wiksza liczba elektronw ni na drugiej.
T rnic zwan rnic potencjaw tworzy bateria generatora, mierzy si ja w

woltach. Natenie przepywu prdu zaley nie tylko od napicia ale i od oporu
obwodu czyli od tego jak dalece powstrzymuje on przepyw elektrycznoci. Opr
mierzy si w omach. Prd elektryczny jest niewidoczny poniewa jest
niebezpieczny i zagraaby naszemu zdrowiu, dlatego my go nie widzimy, nie
dotykamy a mimo wszystko prd przepywa przez nasze urzdzenia elektryczne.
Opracowanie:
Aneta Kierzkowska gr. D
rda:
OXFORD Ilustrowana encyklopedia dla modziey wyd. Delta
John Farndon Szkolna encyklopedia wyd. RTW
cxxi. Jak si robi i z czego kolorowe kredki?

Wszyscy uwielbiamy malowa kredkami. Nie kady jednak wie jak wyglda ich
produkcja i z czego s zrobione. Kredki mona podzieli na owkowe, pastelowe i
wiecowe.
Wyprodukowanie tradycyjnej, drewnianej kredki owkowej trwa od czterech do

piciu dni. Rne skadniki wykorzystywane do produkcji wkadw s waone,
mieszane i podgrzewane. Mas, czyli specjaln glink kaolinow miesza si z
woskiem i pigmentami (czyli barwami).
Po wytworzeniu wkadu musi on zosta osadzony w drewnianym korpusie.

Drewno dociera z fabryki w formie niewielkich desek. Na pocztek maszyna
wycina w deseczkach rowki na grafity. Rowki pokrywane s warstw kleju.
Nastpnie umieszcza si w nich grafity. Druga deska z wycitymi rowkami
przyklejana jest do pierwszej i przytrzymywana pras. W tej formie sklejone deski
przepuszczane s przez maszyn zwan strugark wzdun, ktra wycina z
drewna gotowe kredki. Kredki musz jeszcze zosta ozdobione. Nakada
si na nie warstwy farby, aby byo wiadomo jakiego koloru jest kredka. Nastpnie
s temperowane w specjalnej maszynie.
Teraz wystarczy tylko zapakowa owki w pudeko lub foliowe opakowanie i s

one ju gotowe do tworzenia najpikniejszych rysunkw!
Opracowanie:
Martyna Skabania
rda:
Popularna encyklopedia nauki. Prze. M. Borowik. Wiedza i ycie. Warszawa 2001
cxxii. Dlaczego widzimy swoje odbicie w lustrze?
Lustra inaczej zwane zwierciadami to paszczyzny wygadzone, ktre padajce na

nie wiato odbijaj w ten sposb, e odtwarzaj dla wzroku znajdujce si przed
nimi przedmioty. Tafle szklane do wyrobu luster powleka si z jednej strony,
tylnej, przetworem nieprzezroczystym np. ywym srebrem, aby tylko jedna
strona, przednia, odtwarzaa obraz.
Wszyscy z pewnoci widzielimy swoje odbicie w lustrze. By oko zobaczyo jaki

przedmiot, promienie wietlne wysyane przez ten przedmiot musz wpa do
oka. Skoro w lustrze widzimy siebie, do oka wpadaj promienie wysyane przez
nas samych. By to jednak byo moliwe musz one zawrci odbi si od lustra.
wiato od takich wypolerowanych przedmiotw jakim jest lustro nie odbija si
byle jak, lecz w sposb uporzdkowany. Spenione jest wwczas pewne prawo,
ktre zwane jest prawem odbicia.
Opracowanie:
Magdalena Marczewska
rda:
1. Encyklopedia dla dzieci, uoyli F. B. i S K. , Nakad Prawdy, Warszawa 1891.
2. http://skarga.edu.pl/gim/index.php?
option=com_docman&task=doc_view&gid=29
cxxiii. Jak rozchodzi si ciepo
Energia cieplna rozprzestrzenia si. Ciepo przemieszcza si ze rodowiska, gdzie

jest go wicej, do rodowiska, gdzie jest go mniej tak dugo, a jego poziom
ulegnie wyrwnaniu.
Energia cieplna przemieszcza si na trzy sposoby:
przewodzenie
Mwic, e jaka substancja jest dobrym przewodnikiem ciepa mamy na myli

to, e przekazywanie energii z czsteczki na czsteczk odbywa si szybko.
unoszenie si (konwekcja)
Jest podstawowym sposobem przekazywania energii w cieczach i gazach. Ciecz,

ktrej temperatura wzrasta, rozrzedza si, zwiksza si jej objto i zmniejsza
si gsto, co powoduje, e ciecz o wyszej temperaturze przemieszcza si ku
grze, a ciecz zimniejsza zostaje na dole.
promieniowanie (radiacja)
Pozwala na przekazywanie energii midzy ciaami, ktre rozdziela prnia- taka

sytuacja ma miejsce w przypadku Soca i Ziemi.
Opracowanie:
Magdalena Sikora
rda:
Britannica encyklopedia szkolna tom 4 wyd. Kurpisz Pozna 1999
Encyklopedia nauki i techniki dla dzieci 1997
cxxiv. Dlaczego yletka jest taka ostra?
yletka to ostrze maszynki do golenia, ktra umoliwia usuwanie zarostu na

twarzy i owosienia z innych czci ciaa w bezpieczny sposb, znacznie
redukujc moliwo zranienia, nawet jeli jest uywana przez osob
niedowiadczon.
Ju tysice lat temu mczyni zaczli goli zarost ostrymi kawakami krzemienia
(kamieni), a potem brzu, w kocu za metalowymi ostrzami. Do produkcji
yletek uywa si stalowej tamy o gruboci przecitnego wosa. By nada jej
twardo i zabezpieczy przed rdz (psuciem si, niszczeniem) rozgrzewa si j, a
nastpnie wkada si j do zimnej wody.
Powierzchnia tnca powstaje w wyniku ostrzenia. Tama przechodzi przez trzy

zestawy k ostrzcych, kady nastpny jest dokadniejszy od poprzedniego. Koa
ustawione s pod rnym ktem, by uzyska w przekroju uk. Taki ksztat
zapewnia ostrzu wiksz ostro. Ostro yletki wyraa dugo promienia uku
na kocu ostrza. Po zaostrzeniu yletki jej brzegi poleruje si wirujcymi tarczami,
ktre s pokryte skr. Ogldajc ostrze pod mikroskopem jednak widzimy, e
nadal jest ono chropowate i tarcie moe spowodowa zahaczanie si woskw.
eby ochroni powierzchni tnc, ostrze pokrywa si kolejno: chromem,

materiaem ceramicznym i teflonem- jest to tworzywo liskie jak ld, ktrym
pokrywa si te patelnie. Chrom chroni przed korozj (zniszczeniem), warstwa
materiau ceramicznego opnia zuycie, a teflon daje polizg. Kada z tych
warstw ma mniej ni jedn stutysiczn milimetra gruboci, a wic jest ona
bardzo, bardzo cienka.
Polska nazwa yletki wywodzi si od nazwiska amerykaskiego wynalazcy Kinga

Campa Gillettea, ktry w 1904 roku wynalaz maszynk do golenia z
wymiennym ostrzem dwustronnym (yletka).
Do naszych czasw maszynki na takie yletki dotrway bez wikszych zmian.

Ostrza jednostronne s produkowane rwnie do dzi. Przez lata dodano jedynie
nowe ksztaty otworw wewntrznych.
Opracowanie:
Magorzata Milczarska
rda:
Wierzbicka E. (red.): Jak to jest? Reader's Digest. Warszawa 1996.
Popularna encyklopedia nauki. Prze. M. Borowik. Wiedza i ycie. Warszawa

2001.
http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BByletka
http://www.wynalazki.mt.com.pl/joomla/index.php
cxxv. Jak powstaje zdjcie?
Kiedy robimy zdjcie, migawka aparatu fotograficznego otwiera si i po chwili

zamyka pozwalajc, aby wiato padao na klisz przez okrelony czas. Obiektyw
suy do ustawiania ostroci (mona to robi automatycznie lub rcznie). Ilo
wiata wpadajcego do aparatu zaley od wielkoci apertury (jasnoci
obiektywu). Kiedy wiato pada na klisz, wywouje ono reakcj substancji
chemicznych, ktre j pokrywaj. Inne chemikalia su do wywoywania
negatywu, na ktrym barwy s odwrotne w stosunku do rzeczywistych. Nastpnie
wykonuje si odbitki na specjalnym papierze, przepuszczajc wiato przez
negatyw (negatyw jest przeciwiestwem jasnoci tonw z uwzgldnieniem penej
skali dynamiki nonika np. dla jasnego obrazu negatyw bdzie ciemny).
Ostateczny obraz to pozytyw (kolory odpowiadaj barwom rzeczywistym).
Obiektyw aparatu skupia wiato z fotograficznego obiektu i rzuca jego
odwrcony obraz na bon filmow przy tylnej ciance aparatu. Przesona aparatu
ma nakadajce si na siebie segmenty, ktre tworz mniejszy lub wikszy otwr.
Przy wikszej przesonie aparatu wchodzi wicej wiata. Wszystkie aparaty
fotograficzne niezalenie od tego czy s niezwykle skomplikowane, czy prost,
dziaaj na tej samej zasadzie. Kiedy, chcc zrobi zdjcie, naciskamy przycisk,
otwieramy migawk i na krtk chwil wpuszczamy do ciemnego wntrza
przepuszczone przez obiektyw wiato. W tym momencie promienie tworz na
wiatoczuym filmie w naszym aparacie odwrcony obraz fotografowanej sceny.
Opracowanie:
Marta Pyzara
rda:
Wierzbicka E. (red.): Jak to jest? Reader's Digest. Warszawa 1996.

Aldridge S., Encyklopedia dla dzieci. wyd. Reader's Digest. Warszawa 2001
cxxvi. Jak duy jest atom?
Sowo ,, atom byo uywane ju w staroytnej Grecji na okrelenie najmniejszej

niepodzielnej czstki. Jest to podstawowy skadnik materii. Trudno jest sobie
wyobrazi jego rzeczywiste rozmiary. Mona go jedynie zobaczy przy uyciu
specjalistycznych urzdze na przykad przy pomocy skaningowego mikroskopu
tunelowego. Zbudowany jest z jdra atomowego wok ktrego kr dodatnio
naadowane protony i elektrycznie obojtne neutrony. Sir Joseph John Thomson po
odkryciu elektronu zaproponowa tzw. model puddingu liwkowego budowy
atomu. Zgodnie z tym modelem elektrony to ,, liwki naadowane ujemnie,
rwnomiernie zanurzone w dodatnio naadowanym ,, puddingu. S w cigym
ruchu.
Wiedzc co to jest atom zastanwmy si nad tym jak ma wielko. Jest tak may,
e mona by zmieci dwa miliardy atomw w kropce na kocu tego zdania.
rednica atomu to okoo dziesi milionowych milimetra, a waga 100

bilionowych bilionowej czci grama. Najmniejszy jest atom wodoru, najwikszy-
meitner. Mona sobie to wyobrazi na nastpujcych przykadach:
- ludzki wos ma rednic ok. miliona atomw wgla;
- kropla wody zawiera ok. 2 tryliardw atomw tlenu i dwa razy wicej atomw
wgla;
- albo kiedy powikszymy jabko do rozmiarw Ziemi, to atomy jabka miayby

rozmiary mniej wicej wielkoci obecnego jabka;
- gdyby czsteczka wody bya wielkoci ziarenka grochu to szklanka takiej wody
musiaaby mie wysoko ok. 15 000 km, a promie jej dna ok. 300 km. Szklanka
byaby 1695 razy wysza ni najwyszy szczyt wiata, Mount Everest (8848m).
Tak wic pomimo tego, e kady pierwiastek chemiczny ma inn wielko atomu,
to i tak adnego z tych atomw nie mona zobaczy ludzkim okiem.
Opracowanie:
Sylwia Ole
rda:
Kent A., Ward A.: Fizyka. Prze. J. Majchrzak, J. Majchrzak. Penta. Warszawa
1991.
Amand Ch. i in.: Odpowiedzi na 1001 pyta. Prze. E. Bielicka, M.
Braunstein. wiat Ksiki. Warszawa 1999.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Atom
Jak duy jest atom?
Atomy s zbyt mae by dostrzec je goym okiem, zastosowanie mikroskopu

elementarnego umoliwio jednak uczonym ich sfotografowanie. Wygldaj one
jak rozmazane biae punkty. Jdro atomu jest 10 000 razy mniejsze ni sam atom,
elektrony za jeszcze mniejsze. Zatem atomy s bardzo mae.
Opracowanie:
Renata Smoliska
rda:
Encyklopedia pyta i odpowiedzi. Brian Williams
Dlaczegoodpowiedzi na pozornie atwe pytania. Anna Michalak, Maria

Szarf
cxxvii. Jak dziaa hutawka?
Hutawka jest to urzdzenie przeznaczone do zabawy z ruchomym elementem na

ktrym znajduje si miejsce dla jednej lub kilku osb.
Jednak zastanawiajce jest to jak ona dziaa. Mona wyrni kilka rodzajw
hutawek. Jedne z nich dziaaj na zasadzie rwnowani. Zbudowane s z deski
podpartej w rodku. Rwnowag mona uzyska wwczas, kiedy po jej obydwu
stronach dziaaj takie same siy. Im kto jest ciszy, tym z wiksz si dziaa na
hutawk. Jeeli po przeciwnych stronach hutawki siedz osoby znacznie
rnice si ciarem ciaa, wtedy ciko jest uzyska rwnowag. Ale istnieje na
to sposb. Jeeli kto z waszych znajomych jest ciszy od was niech przysidzie
si bliej rodka. Jeeli lekka osoba bdzie siedziaa bardzo daleko od miejsca
podparcia hutawki, a cika bardzo blisko to nawet dziecko jest w stanie
zrwnoway doros osob.
Tak wic istniej dwa sposoby, aby zrwnoway hutawk:
- albo na obu kocach siedz osoby o tym samym ciarze,

- albo osoba cisza siada bliej rodka hutawki.
Oczywicie hutajc si chcemy by raz na grze raz na dole, dlatego podczas

hutania odbijamy si nogami od ziemi. Wtedy hutawka chwilowo traci
rwnowag i raz unosi si do gry, a raz opada na d.
Drugi rodzaj to hutawki wahadowe z wiszcym elementem ruchomym

zawieszonym w pionie, ktry wykonuje drgania pod wpywem siy grawitacji.
Przeznaczone s dla jednej lub kilku osb w zalenoci od zamocowanego
siedziska. Zbudowane s z deski, opony itp. ktre zawieszone s na jednej lub
dwch nierozcigliwych linach, acuchach. Urzdzenie jest wprawiane w ruch
przez uytkownika, ktry w odpowiednim rytmie zmienia swoje pooenie ciaa
lub odpycha si nogami od ziemi czy nieruchomych elementw.
Opracowanie:
Sylwia Ole
rda:
Elbanowska S.: Jak zadziwi przedszkolaka tym, co wieci, pywa, lata.

Wiosna", Lato", Jesie; Zima". Medium. Warszawa 1990
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wahad%C5%82o
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hu%C5%9Btawka
cxxviii. Jak moneta lub eton uruchamia automat?
Posuchaj Jasiu, automat to urzdzenie, maszyna lub ich zestaw, wykonujcy

samoczynnie cykl czynnoci lub operacji okrelony konstrukcj lub programem,
niewymagajce bezporedniego udziau czowieka. Dzisiaj dostpne s
automaty rnego rodzaju. Jedne dziaaj na monety a drugie na specjalne
etony. Te na monety to zazwyczaj automaty spoywcze, np. z napojami lub
sodyczami. Natomiast automaty na etony to te tylko dla ludzi, ktrzy s ju
doroli- np. tacy jak ja. Moe to by np. gra jednorki bandyta , ale nie przejmuj
si, bo to tylko tak brzydko brzmi. W rzeczywistoci jest zupenie inaczej. Pytae
mnie jak moneta lub eton uruchamia automat a zatem wrzutniki do monet to
bardzo proste mechaniczne konstrukcje, ale bardzo starannie wykonane. Na
samym pocztku jest sprawdzana grubo i rednica monety. Jest to rozwizane
za pomoc rub regulacyjnych. (tak dokrcamy ruby e wiksza moneta nie
wpadnie). Jeeli dobra jest rednica i grubo moneta wpada na co w rodzaju
miniaturowej wagi. Jest to rodzaj yki z odpowiednio dobranym ciarkiem.
Wpadajca moneta o ile ma dobr wag jest przerzucana przez t yk do
pojemnika z kas i uruchamia si automat. Jeeli ma mniejsz lub wiksz mas
wrzucana jest do otworu zwroty. Najfajniejsze jest to e nie ma tam adnej
elektroniki tylko sama mechanika precyzyjna. Chyba e ju si pojawiy
nowoczeniejsze od tych co ja widziaam.
Opracowanie:
Piorun Olga
Literatura:
wiat wiedzy, Nauka i technika
http://pl.wikipedia.org/wiki/Automat
cxxix. Kiedy powstay pierwsze mapy? Jak wykonuje si

mapy?
Pierwsze kartograficzne sposoby przedstawiania terenu byy znane ju w

spoeczestwach pierwotnych, przed pojawieniem si pisma. Najdawniejsze
zabytki rysunki powierzchni terenu wykonane na kach mamuta, znaleziono na
obszarze obecnych poudniowych Moraw (prawdopodobnie powstay ok. 24
tysicy lat p.n.e.) i rodkowej Ukrainy (ok. 11 tys. lat p.n.e.). Z map korzystano w
VI w. p.n.e. w Babilonii, s te znane chiskie mapy wojskowe z czasw dynastii
Han (II w. p.n.e.). W staroytnoci najwikszy rozwj kartografii nastpi w krgu
kultury greckiej i rzymskiej. Geographica hypegezis Klaudiusza Ptolemeusza (II
w.) zawieraa opis konstrukcji mapy w odwzorowaniu stokowym. W
redniowieczu nastpi upadek kartografii, a mapy stay si schematycznymi,
idealistycznymi wyobraeniami wiata. Ponowny rozwj nastpi w XIVXV w.
(mapy eglarskie, portolany), a zwaszcza w okresie odrodzenia, w zwizku z
rozwojem handlu i wielkimi odkryciami geograficznymi. Pierwsze mapy
tematyczne (mapy prdw morskich i deklinacji magnetycznych) powstay w XVI
w. Rozwj w XVII w. szczegowych pomiarw geodezyjnych spowodowa
pojawienie si nowoczesnych map topograficznych. Wieloarkuszowe mapy
topograficzne, wykonywane na podstawie szczegowych zdj terenowych,
rozpowszechniy si w XIX w. i suyy gwnie celom wojskowym. Wraz z
rozwojem statystyki i nauk spoecznych zaczy si ukazywa mapy spoeczno-
gospodarcze, np. na pocztku XIX w. mapy rozmieszczenia ludnoci,
przestpczoci itp., pniej nastpi dynamiczny rozwj map tematycznych
spowodowany rozwojem nauk o Ziemi. Obecnie wikszo pastw rozwinitych
dysponuje mapami topograficznymi w skalach od 1:10 000 do 1:500 000, a dla
wybranych obszarw take w skalach wikszych, opracowane zwykle w wersjach
wojskowej i oglnodostpnej. W Polsce s dostpne nowoczesne, aktualne mapy
w skalach 1:10 000 (dla ok. 24% powierzchni kraju), 1:50 000 (dla ok. 58%
powierzchni) i 1:500 000, wydawane przez Gwnego Geodet Kraju, oraz mapy
w skalach 1:100 000 i 1:200 000, wydane przez Sub Topograficzn Wojska
Polskiego.
Opracowanie:
Natalia Strzik
rda:
Encyklopedia Powszechna PWN
cxxx. Jak produkuje sie mapy
Kartografia, nauka o metodach sporzdzania, powielania i o zastosowaniu map.

Definicja Brytyjskiego Towarzystwa Kartograficznego z 1964 podaje, e jest to nie
tylko nauka i technologia, ale te sztuka sporzdzania map oraz ich badanie jako
dokumentw naukowych, a take dzie sztuki.
Dla celw kartograficznych przyjmuje si, e ziemia jest kul pomija si lekkie
spaszczenie wystpujce przy biegunach. W zwizku z tym najbardziej wierny
model kuli ziemskiej to globus. Przedstawiony na nim obraz powierzchni Ziemi nie
posiada znieksztace zachowane s proporcje powierzchni, odlegoci i ktw.
Globus daje zatem jak najbardziej realistyczny pogld na rozmieszczenie ldw i
oceanw na naszej planecie. Jednak ze wzgldw praktycznych Ziemi na
globusie przedstawia si tylko w bardzo duym pomniejszeniu. Aby mc uzyska
dokadniejszy obraz Ziemi trjwymiarow powierzchni kuli rzutuje si na
dwuwymiarow paszczyzn mona wwczas tworzy mapy w dowolnych
skalach i w odniesieniu do dowolnych obszarw. Sposb owego rzutowania to
odwzorowanie kartograficzne.
Map mona zdefiniowa jako okrelony matematycznie, pomniejszony obraz

powierzchni Ziemi na paszczynie, pokazujcy rozmieszczenie oraz powizania
rnorodnych obiektw i zjawisk.
ODWZOROWANIA KARTOGRAFICZNE
Istot odwzorowania kartograficznego jest sposb przeniesienia obrazu z

trjwymiarowej powierzchni kuli na dwuwymiarow paszczyzn. Mona tego
dokona rzutujc powierzchni kuli bezporednio na paszczyzn lub na
pobocznic bryy obrotowej (stoka lub walca), ktr pniej rozwija si na
paszczynie. Std podzia odwzorowa kartograficznych na:
azymutalne (paszczyznowe),
stokowe,
walcowe,
umowne (modyfikacje trzech w/w).
SKALA MAPY
Mapa przedstawia powierzchni Ziemi w pomniejszeniu. Stopie tego

pomniejszenia okrela skala mapy, ktr mona wyrazi jako stosunek dugoci
odcinka na mapie do dugoci tego samego odcinka w terenie.
- skala liczbowa przedstawiona w postaci uamka, w ktrym mianownik okrela

wielokrotno zmniejszenia wymiarw liniowych; skala mapy jest tym mniejsza,
im wikszy jest mianownik uamka, np.
1 : 100 000 000 maa skala
1 : 10 000 dua skala
- skala mianowana wyraa dugo odcinka na mapie w odniesieniu do dugoci

tego samego odcinka w terenie, np.
1 cm 1000 km
- skala liniowa (podziaka) to graficzne przedstawienie skali mapy, np.
GENERALIZACJA KARTOGRAFICZNA
Generalizacja kartograficzna jest cech charakterystyczn kadej mapy. Gwne

czynniki, ktre j determinuj to skala mapy oraz jej tematyka i przeznaczenie.
Skala decyduje o tym, ile treci moe zmieci si na danej mapie. Wraz ze
zmniejszaniem skali zachodzi potrzeba eliminacji mniej znaczcych obiektw (np.
mniejsze miejscowoci, rzeki, jeziora i in.) jest to generalizacja ilociowa.
Jednoczenie dokonuje si uproszczenia przebiegu linii (np. rzek, drg, poziomic, i
in.) jest to generalizacja jakociowa. Tematyka i przeznaczenie mapy maj
wpyw na to, ktre obiekty i w jakiej iloci zostan na mapie umieszczone.
ZNAKI UMOWNE LEGENDA
Do przedstawiania treci na mapie su kartograficzne znaki umowne. Dziki nim

moliwe jest pokazanie rozmaitych obiektw, procesw i zjawisk, ktre wystpuj
w rzeczywistoci.
Znaki kartograficzne mona podzieli na:
- znaki powierzchniowe, np.
- znaki liniowe, np.
- znaki punktowe, np.

W zwizku z rnorodnoci znakw kartograficznych, konieczne jest ich
objanienie. Dlatego przy kadej mapie powinna znajdowa si legenda.
Wszystkie uyte znaki s w niej uporzdkowane i opisane patrz legendy do
przykadowych map w nastpnym rozdziale (Rodzaje map).
RODZAJE MAP
Mapy mona sklasyfikowa wedug wielu kryteriw. Na przykad ze wzgldu na

skal:
- mapy wielkoskalowe (topograficzne, plany miast),
- mapy rednioskalowe (przegldowe, samochodowe),
- mapy maoskalowe (mapy wiata).
Inny podzia uwzgldnia form, w jakiej dana mapa wystpuje:
- cienna,
- skadana,
- atlasowa
Jeszcze inna klasyfikacja bierze pod uwag przeznaczenie mapy, np.
- szkolna,
- turystyczna,
- samochodowa,
Jest te podzia w zalenoci od przedstawianych treci na mapy tematyczne, np.
- historyczne,
- geologiczne,
Opracowanie:
Kamila Rybicka gr E
rda:
Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1995, tom 3
Strona internetowa: http://www.geoforum.pl/?

menu=46815,46852,46939&link=mapy-krotki-wyklad-i-rodzaje-map
cxxxi. Jak przewiduje si pogod?

Od wielu stuleci ludzie starali si przewidzie pogod. Obserwowali kolor nieba,
zachowanie zwierzt, reakcje rolin na zmian aury. Istnieje wiele przysw i
powiedze, wicych lokalne zjawiska ze zmianami pogody. Mwi si na
przykad, e nisko przelatujce jaskki to oznaka zbliajcego si deszczu,
czerwone niebo o zachodzie soca zwiastuje silny wiatr nastpnego dnia. Wiele
rolin i zwierzt w charakterystyczny sposb reaguje na zmiany pogody, np.
szyszki sosnowe otwieraj si w suche dni, natomiast gdy ma przyj deszcz -
zamykaj si. Dzi znamy o wiele pewniejsze metody przewidywania pogody, ale
mimo to wci polegamy na prognozach ludowych, np. gralskich, ktre, cho nie
powstaj na podstawie rzetelnych bada atmosfery, to jednak stoj za nimi
dowiadczenia wielu pokole "obserwatorw" pogody.
PRZEWIDYWANIE POGODY NA PODSTAWIE OBSERWACJI
Najdokadniejsza i najbardziej szczegowa prognoza pogody jest zbyt oglna,

aby przewidzie stan aury w danej chwili i miejscu, w ktrym si znajdujemy.
Istnieje wiele oznak przepowiadajcych takie a nie inne zachowanie si aury:
cinienie powietrza
Soce i Ksiyc
tcza
wiatr
chmury
NUMERYCZNE PROGNOZY POGODY
Badania nad numerycznymi prognozami pogody zainicjowa Lewis Fry Richardson

(1881-1953). Polega ona, na sporzdzeniu matematycznego modelu danego
zjawiska pogodowego, a nastpnie korzystajc z narzdzi analizy
matematycznej , odpowiedniemu rozwizaniu otrzymanych rwna. Aby
wprowadzi swoje pomysy w ycie Richardson potrzebowa danych z okoo 2000
stacji meteorologicznych.
Prognozujc pogod trzeba zmierzy si na bieco z olbrzymi liczb zdarze,

ktre w kadej sekundzie zachodz w atmosferze ziemskiej. W 1947 roku John
von Neumann , amerykaski matematyk, wpad na pomys, aby wczy do
suby prognozowania pogody komputery. Szybko liczce komputery, z coraz
wiksz pamici, sporzdzay teraz w cigu niewielu sekund szczegowe mapy
z prognoz pogody. Obecnie z du doz pewnoci mona przewidzie pogod na
6 dni naprzd, planuje si wyduenie tego okresu do 10 dni, ale to wymaga
zastosowania jeszcze doskonalszych maszyn liczcych. Modele matematyczne
obrazujce zjawiska zachodzce w atmosferze byy z biegiem lat udoskonalane, w
miar rozwoju techniki komputerowej jak i samej wiedzy o tych zjawiskach.
Matematyczny model zjawisk atmosferycznych zachodzcych nad danym

obszarem kuli ziemskiej stanowi siatk punktw, w ktrych s okrelane
wszystkie skadniki pogody takie jak cinienie czy temperatura. Punkty takie
lece na jednakowej wysokoci nad poziomem morza tworz tzw. powierzchnie
liczce. W ten sposb uzyskujemy model trjwymiarowy, jednak do trzech
wymiarw przestrzennych dochodzi jeszcze wymiar czasowy, wszak pogoda nie
pozostaje w bezruchu:) Dokadno prognozy pogody zalena jest od gstoci
punktw w siatce. W czasach "pionierskich" pozioma odlego midzy punktami
powierzchni liczcej wynosia 381km, obecnie to zaledwie 14km. Podobnie
wzrosa liczba samych powierzchni liczcych - z 5 do 20. Przy zastosowaniu
metody cyfrowej skrceniu mogy ulec take odcinki czasowe w modelu. Do
pocztkowych rwna modelowych wczono rwnie procesy, ktre kiedy
uznano za pomijalne, takie jak : turbulencja, konwekcja, promieniowanie,
zachmurzenie, wpyw powierzchni ziemi na atmosfer i wiele in.
Dla opracowywania rednioterminowych prognoz pogody uywa si GM, czyli

modelu globalnego. W modelu tym punkty siatki obejmuj ca kul ziemsk,
odlegoci poziome midzy punktami w siatce wynosz 198km, pionowo
wystpuje 19 powierzchni liczcych, przy czym im wyej, tym s one od siebie
bardziej oddalone. W kadym punkcie siatki obliczany jest przewidywany rozwj
poszczeglnych elementw meteorologicznych w odstpach 15-minutowych na
najblisze 7 dni. Jako wynik uzyskuje si dla kadego elementu warto redni
przypadajc na kwadrat siatki, tzn. cztery ssiadujce punkty.
SATELITY METEOROLOGICZNE
Uywanie satelitw rozpoczo si w latach szedziesitych. W kwietniu 1960

roku Amerykanie wysali na orbit pierwszego satelit meteorologicznego Tiros I.
Meteorolodzy szybko poznali si na olbrzymim znaczeniu tej nowej pomocy
technicznej do przewidywania pogody. Dziki satelitom wypeniono luki w
globalnej sieci obserwacyjnej, zwaszcza nad obszarami rwnikowymi i
biegunowymi - wanymi miejscami ksztatowania si pogody. Wikszo satelitw
od 1960 roku wysay USA i ZSRR. Dua ich cz ma orbity biegunowe, tzn. takie,
ktrych paszczyzna nachylona jest do paszczyzny rwnika pod ktem 80 i 100
stopni. Satelity poruszaj si na wysokociach od 800 do 1500km, a czas ich
obiegu dookoa Ziemi wynosi od 90 do 120 minut. Satelita przelatuje nad danym
obszarem powierzchni Ziemi dwukrotnie w cigu doby - raz w dzie, raz w nocy, o
tej samej godzinie. Od 1966 roku zaczto umieszcza satelity meteorologiczne na
orbitach geostacjonarnych. Umieszczony na takiej orbicie satelita znajduje si na
wysokoci 36000 km, paszczyzna jego orbity pokrywa si z paszczyzn rwnika,
a okres jego obiegu wok Ziemi rwny jest jednej dobie. Skutkiem tego jest
przebywanie satelity cigle nad jednym i tym samym obszarem kuli ziemskiej.
Satelity obracaj si rwnie same wok siebie, przy czym o tego obrotu musi
by prostopada do linii orbity, dziki czemu przyrzdy miernicze mog by na
stae zwrcone w stron Ziemi.
Opracowanie:
Kamila Rybicka gr E
rda:
Strona internetowa:
http://www.scholaris.edu.pl/cms/index.php/resources/animacja_meteoro
logia.html
cxxxii. Jak gotuj mikrofale, nie podgrzewajc talerza?
Hmm to do skomplikowane pytanie, ale myl, e poradzimy sobie z nim.

Mikrofalwka to urzdzenie do rozmraania, podgrzewania i gotowania ywnoci.
Mikrofale wprawiaj czsteczki wody znajdujce si w nagrzewanym ciele w
drgania rotacyjne. Energia drgajcych czsteczek wody, w wyniku silnego
tumienia drga rozprasza si i jest przekazywana czsteczkom podgrzewanego
ciaa tym samym ronie jego energia termiczna a zatem i temperatura. W
mechanizmie zamka drzwiczek znajduje si wycznik majcy za zadanie odci
zasilanie magnetronu w przypadku ich otwarcia, zanim mogoby doj do
przypadkowych oparze wywoanych nieszczelnoci ekranowania podczas
otwierania i zamykania drzwiczek. Do kuchenek nie mog by wkadane
przedmioty metalowe (z wyjtkiem jednolitych talerzy i tacek) mikrofale nie
przenikaj przez metal, ale wywouj w nim prdy wirowe, przez co dochodzi do
silnego nagrzewania, a nawet iskrzenia. A poniewa talerze nie s metalowe to
nie powinny si nagrzewa. Mam nadziej, e pomogam Ci rozwiza problem
dotyczcy mikrofali i nagrzewania w nich talerzy.
Opracowanie:
Piorun Olga
Literatura:
wiat wiedzy, Nauka i technika
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kuchenka_mikrofalowa
cxxxiii. Dlaczego ludzie oraz przedmioty znajdujce si na

powierzchni Ziemi nie spadaj w przestrze
kosmiczn?
Kiedy podskakujemy, szybko z powrotem opadamy. Dzieje si tak, poniewa

ziemska grawitacja przyciga nas w kierunku planety. Grawitacja to sia
wystpujca midzy dwoma dowolnymi obiektami, przycigajca je do siebie
nawzajem. Na Ziemi sia grawitacji cignie nas w d i nadaje nam ciar. Gdyby
nie byo grawitacji, poszybowalibymy z Ziemi w kosmos. Im mniejsza jest
grawitacja, tym mniejszy jest nasz ciar.
Bdc w otwartej przestrzeni kosmicznej, z dala od wszelkich innych obiektw,

nie odczuwalibymy adnej grawitacji. Znaczy to, e nie mielibymy adnego
ciaru, cho nasza masa nie zmieniaby si. Na Ziemi ciar jakiego przedmiotu
zaley od jego masy. Dla przykadu so ma wiksz mas od myszy, dlatego
silniej odczuwa si grawitacji. Dlatego te so ma wikszy ciar od myszy.
Newton, ktry jest powszechnie uwaany za twrc nowoczesnej fizyki dokona

kilku bardzo wanych odkry, midzy innymi dotyczcego wanie grawitacji.
Legenda gosi, e uczony zobaczy jabko spadajce z drzewa i stwierdzi, e
Ziemia je przyciga. To zdarzenie doprowadzio go do sformuowania prawa
powszechnego cienia.
Opracowanie:
Joanna Grymua
rda:
Aldridge S., Encyklopedia dla dzieci. wyd. Reader's Digest. Warszawa 2001.
Encyclopaedia Britannica., Encyklopedia dla dzieci. Fascynujce fakty i

wydarzenia. wyd. Astrum. Wrocaw 1992.
Dlaczego ludzie oraz przedmioty znajdujce si na powierzchni Ziemi nie

spadaj w przestrze kosmiczn?
Zjawisko to zwizane jest to z przyciganiem ziemskim, czyli grawitacj. Sia

grawitacji jest wprost proporcjonalna do masy przedmiotw.
Grawitacj nazywamy powszechne cienie, wzajemne przyciganie si

wszystkich cia. Wielko siy wzajemnego oddziaywania okrela prawo cienia
Newtona. Nowoczesne ujcie grawitacji daje oglna teoria wzgldnoci A.
Einsteina.
Pole grawitacyjne to przestrze, w ktrej na umieszczone ciaa obdarzone mas

dziaaj siy. Kade ciao wytwarza w otaczajcej przestrzeni pole grawitacyjne,
np. w polu grawitacyjnym Ziemi na znajdujce si ciaa dziaa sia przycigania
Ziemi.
Tak wic pole grawitacyjne wytwarza wok siebie kade ciao majce mas. Na
przykad Ziemia nadaje otaczajcej j przestrzeni specjaln waciwo fizyczn,
a mianowicie tak, e jeli w przestrzeni tej znajdzie si dowolne ciao o pewnej
masie, to na to ciao bdzie dziaa sia proporcjonalna do masy tego ciaa.
Mwimy, e Ziemia jest rdem pola grawitacyjnego. Kade ciao z tej racji, e
mam mas jest rdem pola grawitacyjnego, ktre dziaa na wszystkie ciaa -
majce mas - znajdujce si w otoczeniu.
Opracowanie:
Dorota Kawiska
rda:
1.Encyklopedia Czy wiesz dlaczego? Wane pytania i odpowiedzi.
2.Encyklopedia Pyta i odpowiedzi Brian Williams
cxxxiv. Co si dzieje z ludmi w kosmosie?
Przestrze kosmiczna nie jest rodowiskiem przyjaznym czowiekowi. Bez

odpowiedniego wyposaenia astronauta zginby natychmiast z powodu braku
tlenu, niskiej temperatury, promieniowania i prni.
W podre kosmiczne wyruszaj astronauci promem kosmicznym. Cay czas

musz znajdowa si na pokadzie promu. Gdy chc wyj na zewntrz musz
zakada specjalne kombinezony, w ktrych znajduje si aparatura z tlenem.
Zaoenie takiego kombinezonu zajmuje astronaucie okoo 20 minut. Skafander
skada si z kilku gotowych elementw przygotowywanych w rnych rozmiarach.
Astronauci oddychaj przez maski tlenowe, poniewa w kosmosie nie ma tlenu i
czowiek mgby si udusi. Astronauci musz by zaopatrywani w tlen, jedzenie,
napoje, trzeba zapewni im toalet, azienk, miejsce do wicze siowych,
miejsca do spania.
Astronauci odczuwaj stan niewakoci. Powoduje to, e czowiek bdcy w

stanie niewakoci odnosi wraenie, i jego ciao traci ciar, cho jego masa nie
ulega adnym zmianom. Podczas tego stanu astronauci mog swobodnie unosi
si w kabinie samolotu, dowiadczajc uczucia niewakoci i prbujc wykonywa
rne zadania.. Reakcje organizmu na takie zjawisko s rne, bardzo czsto
dochodzi do tzw. choroby kosmicznej mdoci wywoanych przez zaburzenia
pracy bdnika w warunkach braku cienia..S to podobne mdoci jak podczas
jazdy samochodem- choroba lokomocyjna. Astronauci mog sypia w kadej
pozycji i nigdy nie narzekaj na ble krgosupa czy szyi. Ciekawe jest to, e
wydua im si krgosup nawet o 5 cm. Moemy powiedzie, e astronauci rosn
w kosmosie.
Podczas dugich misji kosmicznych astronauci musz regularnie wiczy, aby
zapobiec stopniowemu zanikowi mini i koci. Ich dieta musi by starannie
skomponowana.
Zadaniem astronauty jest przeprowadzanie bada. Sprawdzaj oni z czego

zbudowana jest okrelona planeta, czy wystpuje woda lub ycie na jakiej
planecie, zbieraj informacj dotyczce wygldu planet i warunkw panujcych w
kosmosie.
Opracowanie:
Katarzyna Badziska, Grupa G
rda:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Niewa%C5%BCko%C5%9B%C4%87
http://czywiesz.pl/zdrowie/260257,Czy-wiesz-co-sie-dzieje-z-ludzkim-
cialem-w-kosmosie-.html
http://www.kosmos.xqw.pl/tag/astronauci
Co si dzieje z ludmi w kosmosie?
- ttno ulega spowolnieniu. Reakcje ciaa s wolniejsze. Nie wiemy czy jestemy
na grze czy na dole,
- czsto wystpuj problemy ze wzrokiem - jest to sprawka szkodliwego

promieniowania kosmicznego,
- wystpuj zaburzenia w czynnociach fizjologicznych i psychicznych

spowodowanych brakiem grawitacji.
Opracowanie:
Danuta Banach, PED NST
rda:
Kosmos. 200 pyta i odpowiedzi 2008 r. wyd. Martel

cxxxv. Co to jest bezwadno?
Bezwadno waciwo wszystkich cia materialnych, polegajca na tym, e

jeli na ciao nie dziaa sia lub dziaajce siy rwnowa si, to porusza si ono
ruchem jednostajnym lub pozostaje w spoczynku. Zmiana prdkoci ciaa
wymaga dziaania siy. Bezwadno cia postulowana jest przez zasady dynamiki
Newtona. Miar bezwadnoci ciaa jest jego masa, natomiast jej odpowiednikiem
w ruchu obrotowym - moment bezwadnoci.
Przykady bezwadnoci:
pasaer znajdujcy si w ruszjcym autobusie jest odrzucony do tyu,

poniewa nadal chce pozosta w spoczynku;
pasaer w hamujcym autobusie "leci do przodu" bo nadal chce porusza

si ruchem jednostajnym prostoliniowym;
na zakrcie przedmioty przemieszczaja sie na zewntrz zakrtu, bo nadal

chc porusza si po linii prostej.
zsuwanie si niegu z ruszajcego auta
Opracowaa:
Karolina Bk, grupa G
cxxxvi. Co to jest laser i do czego suy?
Laser to generator promieniowania, wykorzystujcy zjawisko emisji wymuszonej.

Nazwa pochodzi od Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation
wzmocnienie wiata poprzez wymuszon emisj promieniowania.
Promieniowanie lasera ma charakterystyczne waciwoci, trudne lub wrcz
niemoliwe do osignicia w innych typach rde promieniowania. Jest spjne w
czasie i przestrzeni, zazwyczaj spolaryzowane i ma posta wizki o bardzo maej
rozbienoci. Wic laser, to promieniowanie ktre ma bardzo du moc i jest
wykorzystywane aby uatwi ycie czowiekowi. Za pomoc wizek lasera mona
wykona czynnoci, ktre wymagaj wielkiej precyzji i dokadnoci. Laser znalaz
swoje zastosowanie w wielu dziedzinach wiedzy. Laserem mona precyzyjnie
poci metal, ale take go poczy ze sob. Za pomoc lasera mona dry
bardzo mae otwory w bardzo twardych materiaach np. w diamencie, a take w
bardzo kruchych np. w ceramice. Otwory s wykonywane z du prdkoci i
maj powtarzalny ksztat. Jednak, najwiksze zastosowanie znalaz laser w
medycynie. Sta on si niezastpiony w okulistyce oraz w dermatologii. Lasery w
okulistyce wykorzystywane s m.in. do przyklejenia siatkwki do dna oka, ktra
moe si odklei na skutek uderzenia w ty gowy. W dermatologii laserw uywa
si do usuwania niektrych nowotworw i naczyniakw powstaych np. po
odmroeniach. W leczeniu nowotworw wykorzystuje si lasery o duej gstoci
mocy i maych rozmiarach wizki laserowej.
Opracowanie:
Justyna Biekowska, grupa G
rda:
Encyklopedia pyta i odpowiedzi, pod red. B., Williams, Warszawa 2001.
wiat dziecka: moja pierwsza encyklopedia, pod red. M., Fonteneau, S.,
Theurean, Warszawa 1960.
Co to jest laser i do czego suy?
Lasery znajduj zastosowanie w wielu urzdzeniach i systemach, jak rwnie w

medycynie, przemyle czy rozrywce. Laser emituje siln wizk spjnego wiata
o identycznej dugoci fal. wiato laserowe jest wykorzystywane w czytnikach
kodw uywanych w sklepach. Laser suy te do bezbolesnego borowania zbw.
Sam laser jest najczciej ukryty wewntrz urzdzenia i nie moemy zobaczy jak
on wyglda. Obserwujemy jedynie zadziwiajce efekty jakie mona stwarza przy
uyciu wiata laserowego, na przykad w czasie wystpw na scenie.
Pracujcego lasera nie mona zobaczy, poniewa wizka laserowa ma du moc
i jest niebezpieczna. Promie lasera moe spowodowa uszkodzenie wzroku lub
cakowit lepot. Wizk laserow mona traktowa jako idealnie prost, bardzo
dug linijk. Z tego wzgldu jest ona bardzo przydatna przy budowie mostw
drg wieowcw. Lasery znalazy wiele rnych zastosowa w wojsku. Wizka
laserowa owietlajc cel wskazuje pociskom i rakietom , ktre trafiaj potem
obiekty nieprzyjaciela z niewiarygodn precyzj.
Opracowanie:
rda:
Steve Parker, Technika przyszoci. Lasery dzi i jutro; Prze. M. Jaworski;
Polskie Przedsibiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera,
1998.
Encyklopedia szkolna Nauka i Technika; Prze. L. Plenkiewicz;

Wydawnictwo DEBIT, Warszawa 2001.
cxxxvii. Co to jest pomie?
Pomie- jest to wiecenie gazw, poczone z wydzielaniem duej iloci energii

cieplnej, pojawiajce si podczas spalania cia staych, gazw lub cieczy. Pomie
powstaje w wyniku ciepego powietrza. Jest to spalajcy si w powietrzu gaz. Jest
bezbarwny, wieci si tylko jego cz rodkowa. Pomie moemy zaobserwowa
gdy pali si w domowym kominku, widzimy go tez gdy zapalona jest wieca bd
zapalniczka.
Opracowanie:
Natalia Brzeska
rda:
1.Encyklopedia internetowa, Wikipedia Wolna Encyklopedia, pl.wikipedia.org;
2. Dlaczego woda jest mokra, Jan Ruraski, Warszawa 1986, Wyd. Alfa;
3.Chemia cakiem prosta, Herman Raaf, Warszawa 1986, Wyd. Naukowo-

techniczne.
Co to jest pomie?
Pomie jest wynikiem reakcji chemicznej, podczas ktrej jedna substancja robi
si tak gorca, e zaczyna gwatownie czy si z tlenem spala si. Spalaniu w
tlenie towarzyszy gorcy i wieccy pomie. To obszar, w ktrym zachodzi
spalanie. Pomie zapaki ogrzewa stos ogniskowy. Czasami rozpalajc ognisko
dmucha od dou w lewo tlce si drewno wtedy zwykle pomyczki rosn. W
wydychanym powietrzu jest przecie okoo szesnacie procent tlenu. Dotleniony
pomie powiksza si, bo tlen to niezbdny skadnik reakcji spalania, jaka jest
warunkiem naszego ogniska.
Opracowanie:
rda:
Anna Michalak, Maria Sarf, Dlaczego odpowiedzi na pozornie atwe

pytania. Wyd. Papilon
cxxxviii. Co to jest rdza?
Rdza- jest koloru brunatnego czyli lekko brzowego, jest bardzo krucha. Pojawia
si pod wpywem wilgotnego powietrza, gdy woda poczy si z metalowym
przedmiotem, wtedy moemy zaobserwowa pojawianie si rdzy. Rdza pojawia
si na przedmiotach metalowych, moe niszczy wiele przedmiotw codziennego
uytku takich jak: rowery, samochody, grabie itp. Rdza nigdy nie powstaje w
suchym powietrzu.
Opracowanie:
Natalia Brzeska
rda:
1.Encyklopedia internetowa, Wikipedia Wolna Encyklopedia, pl.wikipedia.org;
2. Dlaczego woda jest mokra, Jan Ruraski, Warszawa 1986, Wyd. Alfa;
3.Chemia cakiem prosta, Herman Raaf, Warszawa 1986, Wyd. Naukowo-

techniczne.
Co to jest rdza?
Rdza elazne rzeczy rdzewiej pod wpywem wody i powietrza zawierajcych

tlen. Tlen bardzo skutecznie wychwytuje elektrony z atomw elaza i tworzy z
nimi zwizek zwanym tlenkiem elaza, majcy posta czerwonawego osadu
rdzy. Kawaek nie pomalowanego elaza lub stali, wystawiony na dziaanie
wilgoci, szybko rdzewieje. Rdza wera si w powierzchnie metalowe, np.:
karoserie samochodw.
Opracowanie:
rda:
Williams Wrian Encyklopedia pyta i odpowiedzi. Wyd: Dalton
cxxxix. Co to znaczy, e ciao zmienia stan skupienia?
Kade ciao moe wystpowa w trzech stanach skupienia: staym, ciekym i

gazowym. Stan skupienia w jakim znajduje si ciao uzaleniony jest od warukw
zewntrznych, najwaniejszym z nich jest temperatura. Najlatwiej wytumaczy to
na przykadzie wody.
Gdy temperatura jest nisza ni 0C- woda wystpuje w stanie staym, zwanym
lodem. Jest wtedy ciaem bezbarwnym, twardym i kruchym. Midzy 0 a 100C
wystpuje w stanie ciekym, jest wtedy bezbarwnym i bezwonnym pynem.
Powyej 100C w stanie gazowym- nazywamy j wtedy par wodn. Para wodna
jest bezbarwna i bezwonna, czyli nie ma koloru i zapachu.
Gdy do kubeczka wlejemy wod, a nastpnie woymy kubeczek do zamraalnika,

gdzie jest bardzo zimno a temperatura wynosi mniej ni 0 C, to po jakim czasie
nasza woda zmieni stan skupienia z ciekego na stay, czyli zamieni si w ld.
Nastpnie, gdy wyjmiemy kubeczek z zamarznit wod (lodem) i postawimy w
zlewie w kuchni, w pokoju na stole lub jakimkolwiek innym miejscu, gdzie
temperatura jest wysza ni 0C ale nisza ni 100C nasz ld zmieni stan
skupienia ze staego na cieky, czyli roztopi si i zmieni w wod. A jeli
podgrzejemy kubeczek tak, aby temperatura w nim wynosia 100C lub wicej,
nasza woda zmieni si w par wodn, czyli zmieni stan skupienia z ciekego na
gazowy.
Aby lepiej wyjani i utrwali dane zagadnienia mona przeprowadzi zabaw dla
caej grupy:
Kade dziecko jest czsteczk wody. Nauczycielka gono mwi, jaka jest
temperatura, np.:Jest bardzo zimno, temperatura poniej 0C, wszystkie dzieci
skupiaj si blisko siebie. S twardym lodem, przez ktry ciko si przecisn.
Robi si ciepo, ld zmienia stan skupienia ze staego w cieky, dzieci rozluniaj

zwart grup, zaczynaj taczy swobodnie. Nauczycielka komentuje: Teraz jest
woda, szumi, pynie, taczy woda w strumyku, w rzeczce itp.
Nastpnie nauczycielka mwi, e jest bardzo gorco, 100C- dzieci uciekaj jak
najdalej od siebie. Caa woda wyparowaa, zamienia si w par wodn, czyli ze
stanu ciekego przesza w stan gazowy. Para wodna poleciaa daleko. Dzieci
chowaj si (pary wodnej nie wida).
Zabaw mona kontynuowa dalej, poczy j ze piewem. Tempo poruszania i

piewu dzieci dostosowane jest do temperatury. W tej czci zabawy, kiedy
temperatura jest wysoka, dzieci poruszaj si szybko, szybkie jest rwnie tempo
piewu. Kiedy temperatura jet niska, dzieci poruszaj si wolno, tempo piewu
jest rwnie powolne.
Opracowanie:
Ewelina Charzewska gr. G
rda:
S. Elbanowska Przyroda nieoywiona w wychowaniu przedszkolnym wyd.

WSiP, Warszawa 1983
cxl. Kto wynalaz papier?
Papier obecny jest w naszym yciu od XIX stuleci. Historia papieru siga 105 roku
naszej ery. Za twrc papieru uwaany jest Tsai Lun pochodzcy z prowincji
Hunan w poudniowych Chinach. Prbujc zastpi niewygodne i nietrwae
deszczuki ( mae deseczki) w cesarskiej bibliotece innym, bardziej porcznym
materiaem pisarskim Tsai Lun postanowi wykorzysta surowce rolinne
(tworzywa, ktre mona przetworzy). Wynalazca papieru stworzy papier
skadajcy si z yka drzewnego (tkanka rolinna drzew i krzeww przewodzca
wod i inne substancje potrzebne im do ycia), odpadw konopnych oraz sieci
rybackich. Poniewa jego pomys spotka si z akceptacj cesarza, a nowy
materia pisarski by nie tylko lekki, zajmowa mao miejsca, ale take mona byo
na nim atwo pisa zaczto go powszechnie stosowa.
W kolejnych wiekach technologia produkcji papieru, jak i sam papier byy

wielokrotnie modyfikowane i ulepszane. Sama idea produkcji papieru stworzona
przez Tsai Luna pozostaa niezmienna do dzi. Opracowana przez niego metoda
zanurzania sita w masie papierowej stosowana bya przez nastpne pokolenia
mistrzw biaej sztuki ( tworzenie papieru)
W miar upowszechniania si papieru na ogromnym obszarze imperium

chiskiego umiejtno produkcji papieru zacza przenika poza jego granice.
Pierwszym krajem, do ktrego ju w 384 r. n.e. dotara umiejtno wyrobu
papieru, bya Korea. Papier sta si tu szeroko stosowanym materiaem zarwno
do wyposaenia wntrz, jak i do pisania oraz w grafice i drukarstwie. Wanie z
Korei pochodzi najstarszy dokument drukowany - inkunabuy z pocztku XV w.
( pierwsze druki) Koreaczycy maj swj ogromny wkad w rozwj papiernictwa.
Jako pierwsi zastosowali barwienie papieru w masie, uyli papierowych kopert,
dokonali te istotnego wkadu w rozwj technologii rkodziea papierniczego.
Do produkcji papieru Tsai Lun wykorzysta yko, odpady konopne i zuyte sieci
rybackie. Utworzon z nich zawiesin wkien czerpa przy pomocy wykonanego z
tkaniny sita. W tamtym okresie stosowne byy dwie formy papiernicze: pywajca
oraz zanurzeniowa z ruchomym sitem. Na pocztku umieszczane one byy na
powierzchni stawu, spokojnej zatoki strumienia, czy zagbieniu w gruncie
wypenionym wod, z czasem zaczto stosowa specjalne zbiorniki, ktre
stanowiy prototyp pniejszych kadzi papierniczych.
Opracowanie:
Katarzyna Szydo
rda:
http://www.vatman.pl/papiernictwo.html
cxli. Kto wynalaz szko?
Nikt nie wie kiedy i gdzie wynaleziono szko. Kilka tysicy lat temu zauwaono, e
podgrzewajc piasek z popioem, mona uzyska twardy, pprzezroczysty
materia. W Syrii wytwarzano szko ju 5000 lat temu. Stamtd zawdrowao ono
do Egiptu i Europy. Szko to jednak zasadniczo rnio si od znanego nam dzi
byo matowe, nieprzejrzyste i nie miao wyranego koloru.
Najstarszymi wyrobami szklanymi odnalezionymi przez wspczesnego czowieka

s drobne kulki i wisiorki, ktrych staroytni Egipcjanie uywali do ozdabiania
swoich strojw. Najstarsze odnalezione przez archeologw naczynie szklane
pochodzi z 1500 r p.n.e. a pierwsze szklane kielichy i flakony zaczto wykonywa
dopiero ponad 1000 lat pniej (okoo 400 r p.n.e.).
Prawdopodobnie jako pierwsi naczynia z dmuchanego, roztopionego szka zaczli

wykonywa Egipcjanie. To oni rwnie, jako pierwsi opanowali umiejtno
tworzenia szka kolorowego. Dziki wzbogacaniu topionych surowcw o niewielkie
iloci miedzi uzyskiwali czerwony odcie.
Okoo roku 200 p.n.e. umiejtno formowania ksztatu butelek i karafek dotara
w rejony Morza rdziemnego. Polegaa ona na dmuchaniu w dug cienk rur,
na wylocie, ktrej znajdowaa si kropla roztopionego szka. Tego typu rur (tzw.
piszczeli) uywa si do dzisiaj.
Szko podobne do tego jakie znamy wspczenie wyprodukowali dopiero

Rzymianie dodajc do masy szklanej rud manganu. Pozwolio im to uzyska
wiksz przezroczysto i nada szku bardziej luksusowy charakter.
Opracowanie:
Katarzyna Szydo
rda:
http://www.shk.yoyo.pl/historia.htm
cxlii. Z czego produkuje si tworzywa sztuczne?
Tworzywa sztuczne (masy plastyczne) materiay, w skad ktrego wchodz

polimery (wieloczsteczkowe substancje organiczne, wytworzone sztucznie przez
czowieka i nie wystpujce w naturze), oraz rnego rodzaju dodatki ( takie jak
np. napeniacze proszkowe lub wkniste, stabilizatory termiczne, stabilizatory
promieniowania UV, uniepalniacze, rodki antystatyczne, rodki spieniajce,
barwniki i pigmenty itp.), ktre nadaj masom plastycznym odpowiednie
waciwoci fizyczne.
Opracowanie:
Katarzyna Zieliska
rda:
1. Encyklopedia internetowa Wikipedia Wolna Encyklopedia; pl.wikipedia.org;

1997;

1998;
cxliii. Dlaczego statki unosz si na wodzie?

Wszystkie ciaa zbudowane s z czsteczek. Ale w kadej substancji czsteczki
s inaczej upakowane. To upakowanie czsteczek nazywamy gstoci. Jeli
wrzucimy do wody kamie, ktrego czsteczki s upakowane cianiej ni
czsteczki wody pjdzie na dno. Jeli ciao bdzie miao mniejsz gsto ni
woda , bdzie unosi si na jej powierzchni . Dlaczego w takim razie statek
pywa? Kula z plasteliny wrzucona do wody zatonie , ale jeli z tego kawaka
plasteliny uformujemy miseczk, bdzie unosi si na wodzie. Objto
plastelinowej deczki jest o wiele wiksza ni objto kulki. W skad zanurzonej
czci deczki wchodzi te powietrze o bardzo maej gstoci. Podobnie jak ze
statkiem. Ma olbrzymi objto , a stalowy kadub jest przecie w pewnej czci
wypeniony powietrzem. Statek jako cao (kadub+ inne elementy konstrukcji
i+ pasaerowie+ powietrze)ma mniejsz gsto ni woda. Sia wyporu pcha go
od dou ku powierzchni wody i dziki temu statek nie tonie.
Opracowanie:
Magdalena Kwaniewska, PED NST
rda:
A . Michalak M. Sarf Dlaczego- odpowiedzi na pozornie atwe pytania.

Wydawnictwo Papolon
cxliv. Dlaczego szyby okien podczas mrozu pokrywaj si

lodem od wewntrz a nie odwrotnie?
Gdy na dworze panuje mrz, szyba ma temperatur poniej 0 stopni Celsjusza.

Stykajce si z ni od strony pokoju ciepe powietrze ulega ochodzeniu i
powstaa w ten sposb para wodna osadza si na szybie w postaci igieek lodu.
Opracowanie:
Magdalena Kwaniewska
rda:
http://amtrak.webpark.pl/fizyka.html
cxlv. Dlaczego w morskiej wodzie lej si pywa?

Sl stanowi rednio od 3 5 % zawartoci otaczajcych nas mrz. W zwizku z
tym ma wiksz gsto ni woda w rzekach i jeziorach. Powoduje to, e woda w
morzu jest cisza i wypiera ciao czowieka uatwiajc pywanie. W Morzu
Martwym najbardziej zasolonym morzu na wiecie woda jest tak gsta i
cika, e mona w niej siedzie jak w fotelu i czyta ksik, a nurkowie musz
zakada specjalne ciarki, ktre uniemoliwi wypychanie ich na powierzchni.
Opracowanie:
rda:
Podgrska, Dlaczego trawa jest zielona, Aksjomat, Krakw 2006
pod. red. Denis Waliss, wyd. polskojzyczne Jacek Fronczak, Dlaczego?

Fascynujce dzieje zjawisk i rzeczy, wydawnictwo Przegld Readers
Digest, Warszawa 2001
wyd. polskojzyczne Jacek Fronczak, Dlaczego tak jest?, wydawnictwo

Przegld Readers Digest, Warszawa 2008
cxlvi. Dlaczego w zimie jest zimno, a latem gorco?
O rnicy temperatur midzy latem a zim decyduje kt pod jakim promienie

Soca padaj na ziemi. 21 czerwca- w najduszym dniu na pkuli pnocnej-
Soce jest nad nami na zwrotniku Raka i promieniuje ciepem na ten obszar.
Ciepo jest pochaniane przez ziemi i oddawane do chodniejszego powietrza
(dymice fale nad ziemi) . Soce ogrzewa bezporednio tylko niewielk ilo
powietrza. Oprcz tego z powodu pooenia soca dni s dusze, a w zwizku z
tym Soce dostarcza swojego ciepa przez wicej godzin dziennie.
. Gdy Soce przesuwa si na poudnie nad zwrotnik Kozioroca, dajc pkuli,

poudniowej najduszy dzie 21 grudnia i lato, na pkuli pnocnej panuje zima.
Soce kieruje swe promienie ku pnocy pod znacznym ktem, tak e jego ciepo
rozkada si na znacznie wiksz powierzchni. Ziemia przykryta niegiem nie
pochania i nie oddaje ciepa oraz nie ogrzewa powietrza. S krtsze dni i Soce
krcej dostarcza swoje ciepo przez co zim jest nisza temperatura powietrza ni
latem.
Opracowanie:

rda:
Encyklopedia geograficzna wiata t.9- Ziemia, OPRES, Krakw 1997
Dlaczego? Fascynujce dzieje zjawisk i rzeczy, pod. red. Denis Waliss, wyd.
polskojzyczne Jacek Fronczak, wydawnictwo Przegld Readers Digest,
Warszawa 2001
Jak dziaa termometr?
Termometr skada si z cienkiej szklanej rurki zakoczonej zbiorniczkiem , w

ktrym znajduje si ciecz. Rurka jest przymocowana do skali. W termometrze
wykorzystuje si zjawisko rozszerzalnoci cieplnej- gdy temperatura wzrasta,
ciecz zwiksza swa objto, rozszerza si, a jej poziom w rurce si podnosi
.Dziki skali widzimy dokd dosza ciecz. Rurka jest szczelnie zamknita aby ciecz
nie moga si wyla ani wyparowa. Gdy oddalimy od ciaa termometr
(lekarski)poziom rtci si nie zmienia, mimo e temperatura powietrza jest inna
ni caego ciaa. Dzieje si to dlatego , e zastosowano tu sztuczk: dolna cz
rurki , tu nad zbiorniczkiem , jest bardzo wska. Rt nie cofnie si sama do
pojemniczka. Musimy jej pomc, strzepujc termometr.
Opracowanie:
Renata Smoliska, PED NST
rda:

Szarf
Jak goi si rana?
Rozcita lub uszkodzona skra goi si sama. Jeeli kto si zatnie i krwawi, krew
najpierw wytwarza skrzep zatrzymujc krwawienie. Potem skrzep wysycha i
powstaje skrup, uniemoliwiajcy drobnoustrojom przenikanie w gb organizmu
przez uszkodzone miejsce. Pod strupem ran wypeniaj komrki tkanki cznej.
Po zagojeniu si skry skrup odpada.
Opracowanie:
Renata Smoliska, PED NST
rda:

Szarf
cxlvii. Jak powstaje szko?
Surowcem, z ktrego wytwarza si szko, jest krzemionka, najbardziej

rozpowszechniony minera w przyrodzie. Ma on mlecznobia barw i wystpuje w
wielu rodzajach ska, cznie z granitem.
Piasek zawiera rne materiay, lecz jego gwnym skadnikiem jest krzemionka.
Jest ona twarda, nierozpuszczalna i nie ulega rozkadowi, jest wic bardziej
wytrzymaa ni pozostae materiay.
Czysta krzemionka ma tak wysok temperatur topnienia, e zwyky ogie nie

zdoaby stopi jej w szko. Po ostygniciu struktura szka traci krystaliczn
budow matowej krzemionki. W procesie chodzenia powstaje nieuporzdkowana
struktura przypominajca zamarznit, przezroczyst ciecz.
Dodanie pewnych substancji powoduje zmian koloru lub podnosi jako

gotowego szka. Obecnie tafle szka produkuje si ogrzewajc skadniki w dugich
wannach szklarskich.
Opracowanie:

Odpowiedzi Na Pytania Dzieci

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Odpowiedzi Na Pytania Dzieci

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

ODPOWIEDZI NA DZIECICE PYTANIA

Opracowanie studentw IV sem. Pedagogiki, rok akad.2010/11

1. Czy zwierzta si porozumiewaj?.............................................................7

2. Czym si rni gady od pazw?..............................................................7

3. Dlaczego niektre ssaki przesypiaj zim?................................................9

4. Jak rozpozna wiek zwierzt?...................................................................10

5. Do czego zwierztom potrzebna jest sier?...........................................10

6. Ktre we s najbardziej jadowite?........................................................11

7. Czy aligator i krokodyl to to samo?..........................................................12

8. Dlaczego ryba wyjta z wody ginie?........................................................12

9. Jak to si dzieje, e kameleon zmienia barw?........................................13

10. Ktra rolina yje najduej?.................................................................14

11. Ktre roliny rosn najszybciej, a ktre najwolniej?..............................14

12. Dlaczego odyga roliny ronie do gry, a korze do dou?..................16

13. Czy wszystkie roliny maj korzenie i licie?........................................16

14. Dlaczego niektre roliny wytwarzaj kor?.........................................17

15. Dlaczego kwiaty maja rne kolory?.....................................................18

16. Dlaczego trawa jest zielona?................................................................18

17. Dlaczego licie s zielone?...................................................................18

18. Dlaczego licie drzew jesieni zmieniaj barwy?..................................19

19. Dlaczego drzewa trac licie na zim?.................................................20

20. Dlaczego kwiatki pachn?....................................................................20

21. Czy wszystkie kwiaty maj patki?........................................................21

22. Co to jest owoc? Po co roliny wytwarzaj owoce?...............................22

23. Ktra rolina ma najwiksze owoce?....................................................22

26. Jaka jest najstarsza rolina na wiecie?................................................25

27. Jakie byy pierwsze roliny uprawne ?...................................................26

28. Czy s ptaki, ktre nie lataj?...............................................................27

29. Po co ptaki maj pira?.........................................................................29

30. Jak powstaj kropelki deszczu???.........................................................30

31. Dlaczego soce zmienia kolor w rnych porach dnia?.......................31

32. Dlaczego woda jest pynna?.................................................................31

33. Dlaczego woda gasi ogie?...................................................................33

34. Skd wieje wiatr?.................................................................................. 34

35. Dlaczego nieg skrzypi pod nogami?....................................................34

36. Czym jest pierwiastek a czym minera?................................................36

37. Dlaczego powstaj trzsienia ziemi?....................................................37

38. Jak odrni stalaktyty od stalagmitw?...............................................38

39. Dlaczego zmieniaj si pory roku?........................................................38

40. Dlaczego woda w morzu jest sona???..................................................40

41. Skd si bierze ciepo w wglu?...........................................................41

42. Jak powstay gry, a jak doliny?............................................................42

43. Jak powstaje wyspa?............................................................................. 42

44. Jak powstaa rafa koralowa?.................................................................43

45. Jak powstaj jaskinie?...........................................................................44

46. Jak wyglda dno oceanu?.....................................................................45

47. Jak powstaj krople deszczu?...............................................................46

48. Skd si bierze nieg?..........................................................................47

50. Co to jest lawina?................................................................................. 48

51. Co to jest piorun?.................................................................................. 49

52. Co to jest ywica?................................................................................. 50

53. Co to s surowce naturalne?.................................................................52

54. Skd si bierze woda w rdach?........................................................53

55. Czy mona zapobiega wybuchom wulkanw?.....................................54

56. Jak powstaje tcza?.............................................................................. 54

57. Jak przewiduje si pogod?...................................................................55

59. Ile lat ma Ziemia?................................................................................. 57

60. Z czego jest zbudowana Ziemia?..........................................................58

61. Jak dua jest Ziemia?............................................................................58

62. Dlaczego soce wieci?.......................................................................60

63. Ile jest gwiazd?..................................................................................... 61

64. Co to jest gwiazdozbir?.......................................................................62

65. Dlaczego kometa ma ogon?..................................................................64

66. Jak dugo trwaaby podr na najblisz gwiazd?...............................64