Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Wprowadzenie
1
Za: H. Kohn,, Nationalism and Liberty. The Swiss Example. Allen and Unwin, London 1956,
s.90-93.
2
Tame, s. 95.
3
N. Elias, Spoeczestwo jednostek. przek. Janusz Stawiski. PWN, Warszawa 2008, s. 43.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 107
4
E. Kaufmann i O. Zimmer, In search of the authentic nation: landscape and national identity in
Canada and Switzerland. Nations and Nationalism, vol. 4 (4), 1998, s. 486.
5
Tym torem myli poda te J.J. Rousseau, ktry ju w pierwszych fragmentach Umowy spoecz-
nej odnotowuje, e rodzina jest chyba pierwszym wzorem spoeczestw politycznych: naczelnik
jest na obraz ojca, lud na obraz dzieci, wszyscy urodzeni wolni i rwni odstpuj swoj wolno
tylko gwoli wasnemu poytkowi. Caa rnica polega na tym, e w rodzinie mio ojca do dzieci
wynagradza go za troski dla nich podjte, w pastwie za przyjemno rozkazywania zastpuje t
mio, ktrej wadca nie ywi dla swojego ludu. (tene, Umowa spoeczna. prze. A. Peretiatkowicz.
PWN, Warszawa 2010, ks. I, rozdz. II, s. 12-13). Zastpienie mioci matczynej przez mio oj-
cowsk mona zapewne tumaczy tym, e matka Jana Jakuba zmara tu po jego urodzeniu. T
nieobecno matki cakowicie rekompensuje on jednak w rozwaaniach pedagogicznych, bdcych
apologi roli matki w swobodnym wychowaniu dziecka (zob. Emil, czyli o wychowaniu).
6
Marek Tuliusz Cyceron, O pastwie, o prawach. tum. I. towska. Wydawnictwo Antyk, Kty
1999, ks. II, 5, s. 124-125.
7
J.J. Rousseau, List o widowiskach. prze. W. Biekowska. PWN, Warszawa 2010, s. 199.
108 Kazimierz Dziubka
Horyzonty spraw
8
Ch. Taylor, Teorie znaczenia. prze. A. Orzechowski i W. Jach. [w:] L. Rasiski (red. naukowa),
Jzyk, dyskurs, spoeczestwo. PWN, Warszawa. 2009, s. 175-176.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 109
9
F. Tnnies, Wsplnota i stowarzyszenie. prze. M. ukasiewicz, wstp J. Szacki. PWN, Warszawa
2008, 6-10.
10
Mowa tu o takich parametrach jak np. intensywno, trwao, spjno, wyrazisto, wierno
z faktami czy cenienie i ocenianie.
11
M. Maffesoli, Czas plemion. Schyek indywidualizmu w spoeczestwach ponowoczesnych. tum.
Marta Bucholc. PWN, Warszawa 2008, s. 52.
110 Kazimierz Dziubka
12
Anthony D. Smith zwraca uwag, e nawet kantony francusko- i woskojzyczne przyjy pew-
ne mity zaoycielskie i wspomnienia z czasw starej Konfederacji, co wiadczy o silnej kulturze
publicznej Szwajcarw oraz czcych ich cisych wizach gospodarczych. Zob. tene, Nacjonalizm:
teoria, ideologia, historia. prze. E. Chomicka. Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007, s. 28.
13
Przykadem pragmatycznego stosunku Szwajcarw do rzeczywistoci mog by okolicznoci
ustanowienia przez nich wita narodowego w dniu 1 sierpnia. Wedug Reginy Bendix inicjatywa
uchwalenia takiego wita wysza od szwajcarskiego konsula w Montewideo, ktry w licie do Fede-
ralnego Ministerstwa Sprawiedliwoci ali si, i w przeciwiestwie do pozostaych kolegw dy-
plomatw nie ma okazji, aby zaprasza ich na uroczystoci zwizane z obchodami wita narodowego.
W odpowiedzi na t skarg ministerstwo stwierdzio, e nie ma mocy prawnej, aby narzuci kanto-
nom dzie wolny od pracy i w zwizku z tym decyzj w tej sprawie muz one podj samodzielnie. W
1891 roku zwrcono si do 25 rzdw kantonalnych z propozycj ustanowienia w dniu 1 sierpnia
wita federalnego (Bundesfeier), unikajc przy tym okrelania go mianem wita narodowego.
Tylko dwa z nich (Zug i St Gallen) odpowiedziay negatywnie. (zob. R. Bendix, National sentiment in
the enactment and discourse of Swiss political ritual, American Ethnologist, vol. 19(4), 1992, s. 777).
Obecnie jest to jedyne wito federalne obchodzone we wszystkich 26 kantonach.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 111
pozostae skadniki postawy nie wyjd poza horyzont spraw lokalnych, moe
ulec silnemu spaszczeniu. W zdeformowanej optyce spraw moe zabrakn
wwczas miejsca na emocje inne ni tylko mio albo nienawi.
Skrajno uniesie emocjonalnych jest na og konsekwencj stosowania pro-
stych, spolaryzowanych kodw poznawczych i dyskursywnych. Zamiast zoo-
nego obrazu rzeczywistoci pojawiaj si uproszczone reprezentacje obiektw i
ich waciwoci sklasyfikowane wedug opozycji swoje obce. Paradoksalnie
jednak, cakowite wyeliminowanie tego typu rozrnie powodowaoby utrat
przez lokalizm swojej racji bytu jako okrelonej postawy poznawczej i moral-
nej. Trzeba jednak zauway, e kontrastowanie rzeczywistoci jest broni obo-
sieczn. Z immanentnej cechy lokalizmu wynika bowiem jednoznacznie, e w
spluralizowanym wiecie nie istnieje jeden, lecz wiele horyzontw spraw i prak-
tyk. W prostej linii prowadzi to do wniosku, e kada forma ycia wsplnego
niesie w sobie ziarno wzajemnego rozmijania si ().14 Nieprzystawalno ima-
ginariw spoecznych i kulturowych na poziomie relacji midzy jednostk a
wsplnot czy te midzy wsplnotami moe sta si impulsem do stawiania
znaku rwnoci midzy tym, co znane i rodzime, a tym, co godne pochway i
wymagajce starannej pieczy. Lokalna interpretacja wartoci i norm demokra-
tycznych moe wprost lub porednio zwrci si przeciwko uniwersalizmowi ich
treci. Zamknici ze swoimi rodzinami w ciepych, adnych i czyciutkich dom-
kach drewnianych obywatele Neuchtel, ktrych subtelnoci i prostot zachwy-
ca si Rousseau15, mog krzewi ideay wolnoci, rwnoci lub sprawiedliwoci
adresowane wycznie do swoich, czyli osb, z ktrymi cz ich silne wizi
horyzontalnego braterstwa16, krwi, tradycji lub uczu. Zobligowany tym po-
czuciem obywatel signie wtedy do sownika lokalnego patriotyzmu po to, aby
zanegowa roszczenia uniwersalizmu do zniesienia jakociowych rnic kultu-
rowych midzy jego spoecznoci a innymi spoecznociami. Jego bezkrytyczna
afirmacja rodzimych walorw zamienia si w najlepszym razie w przyjazn
obojtno (F. Groos) wobec innych. Gorzej, gdy pod szyldem obrony intere-
sw lokalnych bd dojrzewa i przybiera na sile sposoby mylenia i dziaania
oparte na selektywnych reguach wczenia bd wykluczenia ze wsplnoty.
Wspczucie, pomoc czy innego rodzaju korzyci, jakie otrzymuje jednostka w
rnego typu ekskluzywnych grupach wzajemnego wsparcia 17, mog sta si
14
H. Plessner, Granice wsplnoty. Krytyka radykalizmu spoecznego. prze. J. Merecki. Oficyna
Naukowa, Warszawa 2008, s. 71.
15
J.J. Rousseau, List o widowiskach., cyt. wyd., s. 201, 202.
16
Termin ten uyty przez Benedicta Andersona naleaoby zgodnie z wspczesnym kierun-
kiem dyskusji na temat podmiotowoci uzupeni o element siostrzestwa.
17
Motywy dziaaniach ich czonkw poddaje krytyce R. Putnam, piszc e czonkostwo w nich
nie czy si tak blisko z regularnym angaowaniem si w sprawy wsplnoty przez udzia w wybo-
112 Kazimierz Dziubka
rach, podejmowanie wolontariatu, przekazywanie rodkw na cele charytatywne, prac przy wspl-
nych projektach spoecznoci lokalnych, rozmawianie z ssiadami. Za Wuthnowem powtarza on
pogld, e wsplnoty te s bardziej elastyczne i zaprztnite stanem emocjonalnym jednostek. Kon-
trakt zawarty przez ich czonkw obejmuje tylko najsabsze zobowizania. (zob. R. Putnam, Samot-
na gra w krgle. Upadek i odrodzenie wsplnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych. przek. P. Sadura i
Sebastian Szymaski, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 255-256.
18
Z. Bauman, Wsplnota. W poszukiwaniu bezpieczestwa w niepewnym wiecie. przek. J. Mar-
gaski. Wydawnictwo Literackie, Krakw 2008, s. 27-28.
19
Por. M. Douglas, Thought styles. Sage, London 1996, s. 42.
20
Arystoteles, Polityka. [w:] Dziea wszystkie, tom 6. przekad, wstp i komentarz: L. Piotrowicz.
PWN, Warszawa 2001, ks. VII, 7, 1326b, s. 190.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 113
23
Zob. E.C. Banfield, The Moral Basis of a Backward Society. The Free Press, Glencoe IL 1958, s.
107-145. Wedug niego, gwnym rdem pasywnej postawy wobec rzeczywistoci jest pogld, e
warunki i rodki zapewniajce sukces s poza kontrol czowieka. Moe on wprawdzie podejmowa
walk, ale w kocu zostanie pokonany przez nieobliczalny bieg wydarze. (tame, s. 112)
24
Por. R. Katz i P. Mair, Changing Models of Party Organisation and Party Democracy. The Emer-
gencje of the Cartel Party. Party Politics, 1, 1995, s. 5-28; K. W. Kobach, Spurn Thy Neighbour: Direct
Democracy and Swiss Isolationism. West European Politics 3, 1997, s. 185-211.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 115
25
A. Giddens, Poza lewic i prawic. Przyszo polityki radykalnej. przek. J. Serwaski. Wydaw-
nictwo Zysk i S-ka, Pozna 1994, s. 96-99.
26
Zob. A. Portes, Social Capital: Its Origins and Applications in Modern Sociology. American
Review of Sociology. 24, 1998, s. 15-24.
27
A. Vatter,, Demokracja bezporednia w Szwajcarii: historia, debaty i skutki. tum. B. Andrunik.
[w:] praca zbiorowa, Demokracja bezporednia: Szwajcarska demokracja modelem dla XXI wieku?.
Semper, Warszawa. 2011, s. 62-63. Podobny opini formuuje Christian Bollinger, wedug ktrego:
gosowania do czsto blokoway poszerzenie ochrony mniejszoci, lecz rzadko dopuszczay do ich
redukcji. W kontekcie ochrony mniejszoci wynik ten wspiera tez mwic, e demokracja bezpo-
rednia preferuje zachowanie status quo w miejsce wprowadzania reform. (zob. tene, Mniejszoci
strukturalne w demokracji bezporedniej. tum. Barbara Andrunik. [w:] praca zbiorowa, Demokracja
bezporednia, wyd. cyt., s. 109.
28
Nie jest ona zreszt jedyn parti, ktra swoj dziaalno polityczn prowadzi pod sztandara-
mi walki ze skutkami zalewu cudzoziemskoci w rnych obszarach ycia spoecznego i kultural-
nego. Zblione cele polityczne formuuj take w Niemczech Niemiecka Partia Ludowa DVU),
116 Kazimierz Dziubka
33
J.J. Rousseau, Uwagi o rzdzie polskim i jego projektowanej naprawie. przek. Maciej Staszew-
ski. [w:] tene, Umowa spoeczna oraz Uwagi o rzdzie polskim; Przedmowa do Narcyza; List
owidowiskach; List o opatrznoci; Listy moralne; List do arcybiskupa de Beaumont; Listy do Male-
sherbesa. oprac., wstp oraz przypisy: B. Baczko. PWN, Warszawa 1996. s. 187.
34
Wymienione zasady s rwnie uznawane za wiodce w systemie konstytucyjnym Szwajcarii.
Oprcz nich wymienia si federalizm oraz pomoc spoeczn. zob. Encyclopedia of World Constitu-
tions. pod red. G. Robbers. Facts on File Inc., New York 2007, s. 887-888.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 119
35
Cyt. za: H-P. Kriesi i A.H. Trechsel, The Politics of Switzerland. Continuity and Change In aCon-
sensus Democracy. University Press, Cambridge 2008, s. 10. Z kolei Bollinger pisze, e: Szwajcari
naley rozumie jako nard polityczny, ktry od momentu powstania konfederacji w 1848 r. nie
definiuje si poprzez wsplny jzyk i kultur, lecz przez wielokulturowo, a zwaszcza wielojzycz-
no., wyd. cyt., s. 113.
36
Por. C. Calhoun, Nacjonalizm. przek. B. Piasecki. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Warszawa 2007, s. 77.
37
Woluntarystycznym wzorcem posuy si take Ernest Gellner, ktry uzna wol za jeden
zkonstytutywnych czynnikw ustanawiajcych nard. Wyjania bowiem, e zbir osb staje si
narodem wtedy i tylko wtedy, gdy s one stanowczo przekonane, i z tytuu wspprzynalenoci do
owego zbioru maj wobec siebie pewne obowizki i pewne prawa. zob. tene, Narody i nacjonalizm.
wyd. cyt., s. 83.
120 Kazimierz Dziubka
38
Por. P. Fairfield, Why Democracy?. State University of New York Press, Albany 1966, s. XIV.
39
D. Held, Modele demokracji. przek. W. Nowicki. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego,
Krakw 2010, s. 302.
40
H. Kohn, Nationalism and Liberty. The Swiss Example, George Allen & Unwin, London 1956;
H.Kriesi, Introduction: State Formation and Nation Building in the Swiss Case. [w:] H. Kriesi et al
(eds.), Nation and National Identity. The European Experience in Perspective. Regger, Chur/Zurych
1999, s.13-28.
122 Kazimierz Dziubka
Lokalizm in actu
wtedy, gdy struktura lokalnych interesw jest na tyle dobrze rozwinita i spjnie
wyartykuowana, e ci, ktrzy je reprezentuj sigaj po podmiotowe uprawnie-
nia polityczne, aby wzmocni ju posiadan wadz ekonomiczn. Oba dobra, tj.
wadza polityczna i ekonomiczna s traktowane jako dobra statusowe. Tego ro-
dzaju denia s a nadto widoczne w dziaalnoci politycznej niektrych ugru-
powa reprezentujcych bogatsze regiony pastw, jak np. w Katalonii, Flandrii
czy regionw pnocnych Woch. Bdce w dyspozycji tych regionw zasoby
materialne, wysoki poziom industrializacji i urbanizacji oraz rozwinity dziki
tym zasobom system szkolnictwa i innych sub publicznych, skadaj si na
strukturalny kontekst przyczyn niepowodzenia analogicznych projektw imple-
mentacji idei lokalnej demokracji w biedniejszych wsplnotach.
Najwikszy rozgos zyskaa inicjatywa zwana partycypacyjnym budetowa-
niem (participatory budgeting)50 zainicjowana w 1989 roku po zwycistwie Par-
tii Robotniczej w brazylijskim miecie Porto Alegre. W swoich zotych latach
(1993-2000) ta lokalna inicjatywa obywatelska, czca w sobie szeroko zakro-
jony program realizacji usug publicznych skierowanych gwnie do najbiedniej-
szych warstw z elementami bezporedniej i poredniej demokracji, bya stawiana
za wzr do naladowania nie tylko w spoeczestwach krajw rozwijajcych si,
lecz take w bogatych krajach Zachodu.51 Mobilizacja polityczna i zaangaowa-
nie obywatelskie ubogich, niewyksztaconych i wykluczonych ze wzgldu na kry-
teria spoeczno-kulturowe grup spoecznych Porto Alegre nie mogy jednak
zastpi braku zasobw kapitau finansowego, spoecznego i politycznego. Bez
nich hipotek polityki realizowanej przez mieszkacw Porto Alegre zaczy co-
raz dotkliwiej obcia skutki tzw. efektu Robin Hooda demokracji. Chodzi tu
przede wszystkim o rosnce oczekiwania uboszych grup obywateli zwizane z
rozszerzaniem zakresu wiadcze publicznych. Poddanie si tym naciskom do-
prowadzio do zachwiania rwnowagi midzy przychodami i wydatkami i tym
samym deficytu budetowego. Speni si zatem syndrom demokracji plebiscy-
tarnej, ktrego skutki praktyczne krytycznie oceni Anthony Downs w swojej
Ekonomicznej teorii demokracji (1956). Przestrzega w niej przed rozdziela-
niem zwizku ekonomii i polityki, albowiem jest on podstaw caociowej teorii
dziaania spoeczestwa. Rozerwanie tego zwizku skutkuje narastaniem wspo-
50
Spotykane w literaturze polskiej okrelenie partycypacyjny budet nie oddaje istoty i charak-
teru aktywnoci obywatelskiej, ktra w Porto Alegre obejmowaa wszystkie etapy dziaa zwiza-
nych z budetem lokalnym, tj. jego planowanie, tworzenie, zatwierdzanie i kontrol wykonania.
Std dosowne tumaczenie terminu.
51
Na licie miast, ktre w mniejszym lub wikszym zakresie zaadaptoway rozwizania demo-
kracji deliberatywnej i partycypacyjnego budetowania z Parto Alegre znajduje si zarwno wiele
miast z Ameryki Poudniowej czy Azji, jak te takie miasta europejskie, jak np. Sewilla w Hiszpanii,
Hilden i Emsdetten w Niemczech oraz Grottamare i Altidona we Woszech.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 125
52
Wedug Uwe Wagschala im wyszy jest poziom partycypacji obywateli oraz wiksze moliwo-
ci wpywu na proces decyzyjny, tym silniejsze s ich oczekiwania zwizane z dystrybucj i redystry-
bucj. Zob. U. Wagschal, Direct Democracy and Public Policymaking. Journal of Public Policy vol.
17, nr 2, 1997, s. 224.
53
Ekonomiczny, spoeczny i kulturowy kontekst eksperymentu z Porto Alegre szeroko analizu-
je Srgio Gregorio Baierle, Porto Alegre: Popular Sovereignty or Dependent Citizens? [w:] J. Pearce
(red.), Participation and Demoracy in the Twenty-First Century City. Palgrave Macmillan, Basingsto-
ke 2010, s. 51-75.
54
A. Vatter, Demokracja bezporednia wyd. cyt., s. 52-53.
126 Kazimierz Dziubka
55
J. Habermas, Uwzgldniajc Innego. Studia do teorii politycznej. prze. A. Romaniuk. PWN,
Warszawa 2008, s. 125.
56
zob. H. Kriesi et al. (eds.), Contemporary Switzerland: revisiting the special case. Palgrave Mac-
millan, New York, 2005, s. 243-254; H-P. Kriesi i A.H. Trechsel, The Politics of Switzerland. wyd. cyt,
s. 125-171; Z. Nawarro, From Municipal Innovations to the Culturally Embedded Micro-Politics of
(Un)Emancipated Citizens: The Case of Rubbish Recyclers. [w:] J. Pearce (red.), Participation and
Demoracy, wyd. cyt., s. 88-95.
57
N. Raynsford, Overcoming the obstacles to effective localism. [w:] J. Cole, Y. Cooper i N. Rayns-
ford, Making Sense of Localism. The Smith Institute, London 2004, s. 1-21.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 127
krtk met da poczucie wita wsplnotowej jednoci serc, myli i de. Hi-
storie maych ojczyzn s pene dokona motywowanych dobrymi intencjami
lokalnych patriotw, ktrzy w praktyce nie potrafili rozwiza konkretnych, spo-
ecznych i ekonomicznych problemw, przed jakimi stany ich lokalne spoecz-
noci. Realnych problemw obywateli nie da si zastpi niekoczcymi si
lekcjami lokalnej historii lub kultury. Ale te i bez nich lokalizm byby tylko
geograficznym okreleniem miejsca zamieszkania, produkcji i konsumpcji. W obu
przypadkach straty ponosi demokracja jako forma samodecydowania obywateli
o modelu swojego ycia.
Bibliografia
Arystoteles, Polityka. [w:] Dziea wszystkie, tom 6. przekad, wstp i komentarz: L.Pio-
trowicz. PWN, Warszawa 2001.
Baierle S.G., Porto Alegre: Popular Sovereignty or Dependent Citizens?. [w:] J. Pearce
(red.), Participation and Democracy in the Twenty-First Century City. Palgrave Macmil-
lan, Basingstoke 2010, s. 51-75.
Banfield E.C., The Moral Basis of a Backward Society. The Free Press, Glencoe IL 1958.
Bauman Z., Wsplnota. W poszukiwaniu bezpieczestwa w niepewnym wiecie. przek.
J.Margaski. Wydawnictwo Literackie, Krakw 2008.
Beck U., Spoeczestwo ryzyka. W drodze ku innej nowoczesnoci. prze. S. Ciela. Wy-
dawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.
Bendix R. National sentiment in the enactment and discourse of Swiss political ritual,
American Ethnologist, vol. 19(4), 1992, s. 768-790.
Bollinger Ch., Mniejszoci strukturalne w demokracji bezporedniej. tum. B. Andrunik.
[w:] praca zbiorowa, Demokracja bezporednia: Szwajcarska demokracja modelem dla
XXI wieku?. Semper, Warszawa. 2011, s. 98-125.
Brelaz de G. i M. A. Alves, Civil Society Organizations and Advocacy: A Comparative
Study Between Brazil and The United States. [w:] B. Enjolras i K. H. Sivesind (red.), Civil
Society In Comparative Perspective. Emerald Group, Bingley 2009, s. 137-165.
Calhoun C., Nacjonalizm. przek. B. Piasecki. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonal-
ne. Warszawa 2007.
Douglas M., Thought styles. Sage, London 1996.
Elias N., Spoeczestwo jednostek. przek. J. Stawiski. PWN, Warszawa 2008.
Encyclopedia of World Constitutions. pod red. G. Robbers. Facts on File Inc., New York
2007.
Fairfield P., Why Democracy?. State University of New York Press, Albany 1966.
Gellner E., Narody i nacjonalizm. prze. T. Howka. Difin, Warszawa 2009.
Giddens A., Poza lewic i prawic. Przyszo polityki radykalnej. przek. J. Serwaski.
Wydawnictwo Zysk i S-ka, Pozna1994.
Habermas J., Uwzgldniajc Innego. Studia do teorii politycznej. prze. A. Romaniuk.
PWN, Warszawa 2009.
128 Kazimierz Dziubka
Halbwachs M., Spoeczne ramy pamici. przek. i wstp M. Krl. PWN, Warszawa 2008.
Held D., Modele demokracji. przek. W. Nowicki. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiel-
loskiego, Krakw 2010.
Katz R. i P. Mair, Changing Models of Party Organisation and Party Democracy. The
Emergencje of the Cartel Party. Party Politics, 1, 1995, s. 5-28.
Kaufmann E. i O. Zimmer, In search of the authentic nation: landscape and national
identity in Canada and Switzerland. Nations and Nationalism, vol. 4 (4), 1998, s. 483-
510.
Kobach K.W., Spurn Thy Neighbour: Direct Democracy and Swiss Isolationism. West
European Politics 3, 1997, s. 185-211.
Kohn H. Nationalism and Liberty. The Swiss Example. Allen and Unwin, London 1956.
Kohn H., Nationalism and Liberty. The Swiss Example, George Allen & Unwin, London
1956.
Kriesi H. et al. (eds.), Contemporary Switzerland: revisiting the special case. Palgrave
Macmillan, New York, 2005.
Kriesi H., Introduction: State Formation and Nation Building in the Swiss Case. [w:] H.
Kriesi et al (eds.), Nation and National Identity. The European Experience in Perspective.
Regger, Chur/Zurych 1999, s. 13-28.
Kriesi H.-P. i A.H. Trechsel, The Politics of Switzerland. Continuity and Change In a
Consensus Democracy. University Press, Cambridge 2008.
Linder W., Blaski i cienie demokracji bezporedniej. tum. B. Andrunik. [w:] praca zbio-
rowa, Demokracja bezporednia: Szwajcarska demokracja modelem dla XXI wieku? Sem-
per, Warszawa. 2011, s. 10-27.
Lipset S.M., Homo politicus. Spoeczne podstawy polityki. prze. G. Dziurdzik-Kraniew-
ska. PWN, Warszawa 1998.
Lipset S.M., Some Social Requisites of Democracy: Economic Development and Political
Legitimacy. American Political Science Review, Vol. 53, No. 1, 1959, s. 69-106.
Maffesoli M., Czas plemion. Schyek indywidualizmu w spoeczestwach ponowoczesnych.
tum. M. Bucholc. PWN, Warszawa 2008.
Marek Tuliusz Cyceron, O pastwie, o prawach. tum. I. towska. Wydawnictwo An-
tyk, Kty 1999.
Moeckli S., Demokracja bezporednia w stanach federalnych USA. tum. B. Andrunik.
[w:] praca zbiorowa, Demokracja bezporednia: Szwajcarska demokracja modelem dla
XXI wieku?. Semper, Warszawa. 2011, s. 126-148.
Moore B. Jr., Social Origins of Dictatorship and Democracy: Lord and Peasant In the
Making of the Modern World. Beacon Press, Boston 1966.
Nawarro Z., From Municipal Innovations to the Culturally Embedded Micro-Politics of
(Un)Emancipated Citizens: The Case of Rubbish Recyclers. [w:] J. Pearce (red.), Participa-
tion and Demoracy in the Twenty-First Century City. Palgrave Macmillan, Basingstoke
2010, s. 76-99.
Nowak J., Aktywno obywateli online. Teorie a praktyka. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011.
Plessner H., Granice wsplnoty. Krytyka radykalizmu spoecznego. prze. J. Merecki.
Oficyna Naukowa, Warszawa 2008.
Portes A., Social Capital: Its Origins and Applications in Modern Sociology. Annual
Review of Sociology, 24, 1998, s. 1-24.
Lekcje z demokracji obywatelskiej w Neuchtel 129
Putnam R., Samotna gra w krgle. Upadek i odrodzenie wsplnot lokalnych w Stanach
Zjednoczonych. przek. P. Sadura i S. Szymaski, Wydawnictwa Akademickie i Profesjo-
nalne, Warszawa 2008.
Raynsford N., Overcoming the obstacles to effective localism. [w:] J. Cole, Y. Cooper i N.
Raynsford, Making Sense of Localism. The Smith Institute, London 2004, s. 9-21.
Rousseau J.J., List o widowiskach. prze. W. Biekowska. PWN, Warszawa 2010.
Rousseau J.J., Uwagi o rzdzie polskim i jego projektowanej naprawie. przek. Maciej
Staszewski. [w:] tene, Umowa spoeczna oraz Uwagi o rzdzie polskim; Przedmowa do
Narcyza; List o widowiskach; List o opatrznoci; Listy moralne; List do arcybiskupa de
Beaumont; Listy do Malesherbesa. oprac., wstp oraz przypisy: B. Baczko. PWN, Warsza-
wa 1996
Rousseau J.J., Wyznania. prze. i wstpem opatrzy T. Boy-eleski. Wydawnictwo
Zielona Sowa, Krakw. 2003.
Smith A.D., Nacjonalizm: teoria, ideologia, historia. prze. E. Chomicka. Wydawnictwo
Sic!, Warszawa 2007.
Taylor Ch., Teorie znaczenia. prze. A. Orzechowski i W. Jach. [w:] L. Rasiski (red.
naukowa), Jzyk, dyskurs, spoeczestwo. PWN, Warszawa. 2009, s. 147-187.
The Middle Class. Views on Democracy, Religion, Values, and Life Satisfaction In Emer-
ging Nations. The Pew Global Project Attitudes. Washington February 12, 2009 doku-
ment elektroniczny, pobrano ze strony http://www.pewglobal.org/files/pdf/1051.pdf [10
stycznia 2012]
Tnnies F., Wsplnota i stowarzyszenie. prze. M. ukasiewicz, wstp J. Szacki. PWN,
Warszawa 2008.
Vatter A., Demokracja bezporednia w Szwajcarii: historia, debaty i skutki. tum. B. An-
drunik. [w:] praca zbiorowa, Demokracja bezporednia: Szwajcarska demokracja mode-
lem dla XXI wieku?. Semper, Warszawa. 2011, s. 28-71.
Wagschal U., Direct Democracy and Public Policymaking. Journal of Public Policy vol.
17, nr 2, 1997.
Abstract
This paper is not another exegesis of J. J. Rousseaus letters. His memories from short-
time stay at a small Swiss village (Neuchtel), which are included in a fragment of Letter
to Alembert on the Theater, serve as a frame of reference in theoretical discussion on
local patria in its forming role in a civic and democratic attitude. The beginning of this
process is subjects self-reflection being always contextualized and situated in a concrete
place and time. As such this reflection is about the network of relations concerning his /
her nearest place of living. Therefore, it becomes necessary to recall the images included
in the social frames of memory. Those images constitute the cultural and moral resources
of localism. The sense of their familiarity creates many faces of the localism, including
immoral familism, social trust and distrust, local autonomy, xenophobia, local patriotism.
The reference toward us and them determines not only the model of social capital of
the respective community (binding or bridging), but also the level of its readiness to take
130 Kazimierz Dziubka
part in a democratic debate which would involve the presence of The Other. The multi-
plicity of localisms can be a destructive power as well as permanent lesson on and in
democracy, like it happens in Switzerland. Hence, the political will of those who want to
create democratic order is essential.
The conclusive part of paper includes some empirical data and theoretical regards on
socioeconomic nature of the mentioned community of will. The empirical researches
find the great impulse in the middle class to carry on this idea. However, the democratic
postulate they bring about the self-determination at the local level, will result only if the
structure of the local interests is being sufficiently developed and coherently articulated.
For those who represent such interests it is of vital importance to use the political entitle-
ments in order to reinforce the economic power they have.