Vous êtes sur la page 1sur 33

Chapitre1:Lamicroscopie

LamicroscopieOptique:utilisationdeplusieurstypesdemicroscopes;lemicroscopestandardpar
exemplepeutfairedesgrossissementsjusqu'2000x,ilaunpouvoirsparateurde0,1m.Ilyaaussile
microscopeencontrastedephasequipermetdobserverlescellulesnoncoloresetvivantes,onyobtient
desimagescontrastesacausedeladiffrencededensitdespartiesdelacellule.(Coupede5m)
Lamicroscopielectronique:Utiliseunrayonnementlectronique,elleestde2nm.LeMEtransmission
utilisedeslectronsquitraversentlchantillondontlpaisseur<0,1m.LeMEbalayageutilisedes
lectronsquibalaientlchantillonsansletraverser(observationdureliefdelasurfacecellulaire3D)

Mthodesdesparationdesparticulesetdesprotines:

Centrifugationdiffrentielle(zonale)parconstantedesdimentation[forme,taille].
Centrifugationisopycniqueselonladensit.
Lachromatographiepermetdesparerdepetitesetgrandesmolculesauseindunephasemobilequi
circulesurunsupportsolide.
Llectrophorsedesprotinessebasesurlachargelectriquedesprotines.

Chapitre2:LaMembranePlasmiquePRESENTATION
DESCRIPTIONDELAMEMBRANEPLASMIQUE
LaMPestunemembranetrilamellairede7,5nmdpaisseur.Ellecontient2feuilletsdenses(2nmchacun)
etunfeuilletclairde3,5nm.Elleestaussiconstituedunecouchednommerevtementcellulaire(cell
coat,revtementfibreuxouglycocalix)

LaMPestconstituedelipides,glycolipides,protinesetglycoprotines.
Lesprincipauxlipidesmembranaires:Lesphospholipides,lecholestrol,lesglycolipides.
LaMPestfluide:Expriencedhybridationsomatiqueetmarquageparanticorpsfluorescents.
Leslipidessontdispossenbicouche,leurqueuessonthydrophobes(sefaisantface),leursttessont
hydrophiles
Lesprotinespeuventtreintgresoupriphriques
Lesprotinesintgressontoutraverseunique(bitopique)oumultiple(polytopique).Ellespeuvent
tremonotopiques(mergentdunseulcotdelabicouche;priphriquessiducotextracellulaire)
!!LesprotinesdontlaterminaisonNH2estdehorssontdetype2!!
Lesprotinespriphriquespeuventtreliesducotcytosoliqueouextracellulaire,certainessontlies
desprotinesintgresdautresdeslipides.DucotExtracellulairegrceauGPI,ductcytosolique
parunacidegras

!!LaMPestasymtrique!!
Protinespriphriquesdiffrentsauniveaudes2faces
Glycolipidesetglycoprotinessurlafaceextracellulaire.
Acidesgrasinsatursducotcytosolique.
LespontsdisulfuresSSsonttoujoursductextracellulaire.

Lecellcoatestconstitudeprotinespriphriques,doligosaccharides,deglycolipidesetglycoprotines
etdeGAG.Ilprotgechimiquementlacelluleetparticipeprincipalementladhrencecellulaire.
LeslmentsquicomposentlaMPsontmobiles,donclaMPestDYNAMIQUE.Seslipidespeuventcder
:Ladiffusionlatrale,larotation,laflexion,leflipflop(grceauxflippases).Lesprotinesquandelles
necdentqularotationetladiffusionlatrale.
Lamobilitaugmentequand:latempratureaugmente,lecholestroldiminueetlesacidesgras
insatursaugmentent>>>lhmicoucheinterneestplusmobilequelexterne.
TRANSPORTMEMBRANAIREDEPETITESMOLECULES

_Letransportpassifsanstransporteur:lefranchissementdelaMPsefaittraverslabicouche
lipidique,sefaitdanslegradientdeconcentrationsansconsommationdnergie.

_Letransportpassifpartransporteur
:
+Canauxioniques:constituspardesprotines,cescanauxpeuventtrefermssoitparchangement
conformationeldelaprotinespcifique,soitparunestructurebloquante.Onpeutydistinguer:Lescanaux
ioniquespotentieldpendants,liganddpendants.
+LesAquaporines:protinesintgres6foistransmembranaires,transportantleauetlespetites
molculesnoncharges
+Letransportfacilit:(transportspcifique)ilsefaitdanslesensdegradientdeconcentration,ilest
controlparlabaisseduglucoseintracellulairequidclencheuneaugmentationdestransporteurGLUT1.
Lesprotinesdetransport:permasespermettentdetransporterleGLUparlepingpong.

_Letransportactif:contrelegradientdeconcentration,utiliselATP(ATP+EAUADP+P+Energie)
+TransportactifparATPase:casdespompesioniques(Na+,K+),lATPasemembranairelafois
transporteuretenzyme,possdeunsitedefixationdATP,lhydrolysedecettedernirenepeutavoirlieu
quenprsencedesdeuxions(Na+etK+).PourchaquemolculedATP,3Na+sontpompsvers
lextrieur,2K+verslintrieur.Blocageparlouabane.
+LesCotransports:untransportactifyestcoupluntransportpassif.Lessymportspermettentde
transportde2composantsdanslemmesens.Lesantiportspermettentletransportde2composantsdans
dessensdiffrents.Luniportpermetletransportd1molculeou1seulion.

ATPase:enzymequihydrolyselATPtoutentransportantlesmolculesdunctlautre.
TRANSPORTMEMBRANAIREDEMACROMOLECULES:EndocytoseetExocytose

Endocytoseparvsiculenonrecouverte:LaMPsedprime,decreusepuissepince,ilenrsulteune
vsiculelisse.
Endocytose+Exocytose=TRANSCYTOSE
Endocytoseparlintermdiairedercepteursavecformationdevsiculerecouvertedeclathrine:Mode
detransporthautementspcifiquesecaractriseparlaconcentrationdesrcepteursauxquelssesontlisles
ligands;lepuitsrecouvert(PR)secre,sedprimeetsepincepourformerunevsiculerecouverte(VR)
LabetaadaptinesassociealaclathrinepourluipermettredesassocierlaMPetconstituerlePRpuis
laVR.
Interventiondesrcepteurs(glycoprotinestransmembranaires)reconnusparlesadaptines.Etaussila
DynaminequiintervientpourdtacheretfermerlaVR.LeHSPpermetlapertedurevtementdelaVR.

LAPHAGOCYTOSE

LaphagocytoseestlEndocytosedlmentssolides.
CellulesspcialisesdanslaPhagocytose:LePolynuclaireneutrophileetlemacrophage.

EtapesdelaPhagocytose

+Adhrence:liaisondelaparticulelasurfacecellulairegrceauxmolculesdadhrence(CAM,SAM),
favoriseparlopsonisation(Lesanticorpsentourentlantigneetlimmobilisent)
+Rhologie:LaMPserorganisepourentourerlabactriegrceauxPseudopodes,crationdu
Phagosome.
+Digestion:DestructiondelabactriecausedelafusionduPhagosomeavecunendosometardifpour
constituerunPhagolysosome.

LEXOCYTOSE
Processusparlequellacellulescrtedansunmilieuextracellulaire
Chapitre3:LamembraneplasmiqueDIFFERENCIATIONS,MOLECULESDADHERENCE,
JONCTIONS
CELLULAIRES

LESDIFFERENTIATIONS

CeuxsontlesspcialisationsquirsultentdelamodificationdelaMP,surtoutauniveaudescellules
Epithliales
Unpithlium:ensembledecellulesattachesreposantsurunemembranebasalequilessparedutissu
conjonctif.

DiffrenciationsdelaMPapicale

lesmicrovillositssimples:expansionirrgulireendoigtdontlaxecomprendunfaisceaude
microfilamentsdactine(FA),setrouventauniveaudescellulespithlialesetdesglobulesblancs,elles
apparaissentetdisparaissent,ellesaugmententlasurfacedchange.

leplateaustri:microvillositsnombreusesetrguliresrecouvrantlepleapicaldelentrocyte
(celluledelintestin).Laxedelamicrovillositcontientdesmicrofilamentslongitudinaux.Joueunrle
importantdanslabsorption

labordureenbrosse:Semblableauplateaustri,maisavecdesmicrovillositspluslongues,pluslarges
etplusoumoinsrgulire.Prsenteauniveaudescellulesdestubesproximauxdurein

lesstrocils:longsfilamentsnonmobilesprsentssurlasurfacedescellulesducanaldelpididyme
(tubeparlequelpassentlesspermatozodespourdevenirfconds).Leuraxesembledpourvude
microfilaments.

lecilstroscopique:prsentauniveaudescellulesciliesdeloreilleinterne.Microvillositsdisposes
enUouenM,leuraxeestoccupparunfaisceaudemicrofilamentsdactine.
>>LacytochalasineBdtruitlesFAetprovoquelaffaissementdesmicrovillosits.
ADHERENCECELLULAIREETMOLECULESDADHERENCE

LadhrencejoueunrleimportantdanslemaintiendestissusetnotammentlEpithlium

Laplupartdesmolculesdadhrenceappartiennent4superfamilles:

+LesCAMCa2+indpendantes:immunoglobulines
+LesCAMCa2+dpendantes:cadhrinesLesCAMinterviennententre2Molcules
+LesCAMCa2+dpendantes:slectines

+LesSAMCa2+dpendantes:intgrinesLesSAMinterviennententreunecelluleetla
matriceextracellulaire

TypesdinteractionsentreCAMs
_EntreCAMs:+identiques:homophiliques
+diffrentes:htrophiliques
_Entrecellules:+identiques:homotypiques
+diffrentes:htrotypiques
_Parlintermdiairedunemolculeextracellulaire

PRINCIPALESMOLECULESDADHERENCE

Superfamilledesimmunoglobulines(Igs):
+LesNCAMs(N=Nerfs):CAMsCa2+indpendantesprsentesdansletissunerveux,existeen3
formeschezladulte:les2premiressontdesmolculestransmembranairesaveclextrmitCOOH
cytosolique,la3meestuneprotinepriphriqueextracellulairelielaMPparunGPI.Ellespeuventfaire
touslestypesdinteractions:Homophilique(aveclesCAMIgdemmefamille),Htrophilique
(neurone
matriceextracell),Homotypique
(neuroneneurone)etHtrotypique.Ellespeuventtreimpliquesdansla
rpulsionaveclesautrescellules.
+LesICAMs(I=Intercellulaire):ExprimesparlescellulesEndothliales(quiformentlesparoisdes
capillaires).FontuneinteractionHtrotypiqueHtrophiliqueaveclesintgrinesdescellulessanguines
pendantlaDiapdse.
Diapdse:incrustationduleucocyteentrelescellulesendothlialespourpasserdanslestissus.
Lendothlium:lacouchelaplusprochedelalumiredesvaisseauxsanguins;encontactaveclesang.

LesCadhrines:Ca2+dpendantes,glycoprotinestransmembranairesdontlapartieintracellulaire
correspondaunesuccessionhomognedacidesaminspoureffectuerlaliaisonaveclecytosquelette,et
lapartieextracellulaireavecdesdomainesdeliaisonsduCa;lapartiemoyennehydrophobepermet
lintgrationdanslaMP.Ellesparticipentauniveaudesjonctions.Ellessontimpliquesdansla
formationdutubeneuralpendantledveloppement.
Lesslectines:Ca2+dpendantes,ceuxsontdesglycoprotinesintgresquireconnaissent
spcifiquementdesmotifsglucidiques.Ellesinterviennentdansdesadhrencesbrvescommela
diapdse.
LesIntgrines:Ca2+dpendantes,appartenantauxSAM,ellessontcomposesdesousunitsalphaet
beta.Ellesparticipentlarorganisationducytosquelette.3famillesdintgrines:
Familledercepteursdefibronectine(adhrencecelluleMEC)
Familledercepteursplaquettaires(formationdecaillot)
Familledesrcepteursleucocytaires
LintractionentreFAetMECetintgrinesefaitparcontactfocal.

DiffrenciationsdelaMPlatrale

Lajuxtapositionsimplede2cellules:LesMPadjacentesadhrententreellesuniquementaumoyende
protinesCAM
Lesinterdigitationsouengrnements:deuxcellulespeuventtresparespardesinterdigitationsentre
lesquellessetrouventdesmicrofilamentsdactine,cesinterdigitationsveillentsurlemaintiendune
adhrencecellulairerelativementplussolidequelasimplejuxtaposition.
Lesjonctionsintercellulaires

_Lajonctionserre(zonulaoccludens):Selocaliseauniveaudespithliums,elleentoureleple
apicaldelacellule,cestlafusiondesMPdescellulesadjacentesgrceauxprotinestransmembranaireset
priphriques.Leurfonctionestltanchitetlimpermabilitauxmacromolcules,elleempchele
mouvementdeprotinesmembranairesapicalesverslamembranelatrobasale(gardelessymports
leursplaces).

_Lajonctiondiffuseoujonctionintermdiaire(zonulaadhaerens):faitsuitelajonctionserre,elle
entourelepleapical.Ellesetrouveauniveaudespithliums,disposeenfilamentsdactineformantdes
anneauxpriphriquesenrelationavecdesplaquescytosoliqueslintrieurdesdeuxcellulesvoisines.Elle
contribuelattachementmcaniquedescellulesadjacentesenmaintenantlarigidit

_Ledesmosome:prsentauniveaudescellulespithliales,ilauneformearrondie,ilnefaitpasle
tourdelacellulecontrairementlaJSetJD.Ilyenaplusieursparcellule,participeladhrencecellulaire.
(Ponctuel).LesFilamentsintermdiairesysontattachs.

_LajonctioncommunicanteoudetypeGAP:prsentedanslescellulespithlialesetnonpithliales.
EllessontdeformearrondiesouventsituesproximitdesJS.Ceuxsontdesprotinestransmembranaires
delafamilledesconnexines,6connexinessassocientpourformerunconnexon.Lesdeuxconnexonsdes
deuxcellulesencontactsalignentpourformeruncanalintercommunicant.Ellesparticipentauxpassages
desdiffrentesmolcules,denzymesetdions.(Ponctuelle)

DiffrenciationsdelaMPbasale

Lesinvaginations:Replisquisetrouventdanslescellulesquijouentunrledansleschanges
hydrominraux,lesinvaginationsdutubeproximaldureinontpourrlelaugmentationdelasurfacede
transfertdesubstances
Lhmidesmosome:surlapartieextracellulairecestunezoneclaireentreleplebasaldelacelluleetla
Lamebasale,traversepardenombreuxfilaments.IlintervientdanslattachementdelpithliumlaMEC
ainsiquedanslatransmissiondessignaux.

Chapitre4:Lecytosquelette
Lecytosqueletteestunrseaudefilamentsprotiquesstructurantlecytoplasmedescelluleseucaryotes.Il
estresponsabledelaforme,delamobilitdelacelluleetdelarpartitiondesorganites.
Lecytosqueletteestdynamiqueparpolymrisationetdpolymrisation.Ilestconstituprincipalement
par:
Lesmicrotubules(MT)
Lesmicrofilamentsdactine(FA)
lesfilamentsintermdiaire(FI)
LESMICROTUBULES

Ceuxsontdestubescreuxdelongueurvariable,de25nmdediamtreextrieuretde15nmdediamtre
intrieur,cestunesectionformede13particulesglobulaires.
Lalignementlongitudinaldesparticulesglobulairesdonneunfilamentouunprotofilament.Lassociation
de13protofilamentsconstitueunmicrotubule.

Latubulineesticiunemolculeconstituededeuxsousunits:et runies troitement


LaprsencedeGTPentranelapolymrisation(nuclation)destubuline,sonremplacementparGDP
entraneladpolymrisation
Lassociationdestubulinesenprotofilamentspuisenmicrotubulessefaittoujoursavecuneextrmit
dunctetuneextrmit de lautre ct
Lextrmitsetrouvantprsdunoyauestngative,lautreextrmit,quiestpriphrique,estpositive.
Dpendammentdelaconcentrationdelatubulinedanslacellule,lalongueurdesmicrotubulesvarie.Elles
perdentdestubulinesduct()etengagnentduct(+).Entatdquilibredynamiqueles
microtubulesenperdentduncotetengagnentdelautrepourgarderlammelongueur.
LaColchicine:inhibelapolymrisation
Lavinblastine:inhibelapolymrisation
Letaxol:stabilisateur

Ilexistedeuxsortesdemicrotubules:instablesetstables.Leurstabilitestduedesprotinesassocies.

LesMAPsstabilisatrices:participentlastructuredesMT
_LesprotinesHMW(Highmolecularweight):stabilisentlesMTdescellulesnerveuses
_LesprotinesTau:setrouventdanslesaxones,acclrentlapolymrisationetstabilisentlesMT

Lesprotinesmotrices:
_Lesdynines:transportentdesvsiculesdelapriphrieverslecentrecellulaire
_Leskinsines:transportentdesvsiculesducentreverslapriphrie

Cesprotinesparticipentdanslemouvementdeschromosomes,danslapolaritdelacellule,letransportde
lARNm

LESFILAMENTSDACTINE:(56nm)
Ceuxsontdesprotinesreprsentant5%descelluleseucaryoteset20%descellulesmusculaires,cestdes
filamentsdelongueurvariable.
LessousunitsquisontdesActinesG(globulaire)constituentlActineF(fibreuse).
EnprsencedATP,ilyapolymrisationdesactinesGdoncformationduneChanedactineF,2
chanesFsenroulentpourconstituerunFilamentdActine.
Lefilamentdactineauneextrmit()etuneautre(+)

Lescytochalasines:inhibiteurdelapolymrisation
Laphallodinie:inhibiteurdeladpolymrisation
LesprotinesABP:contrlentlapolymrisationetladpolymrisationdesfilamentsdactine.

Fonctionsdesfilamentsdactine
:
CesfonctionsrsultentdesdiffrentescombinaisonsdesFA

Lesfaisceauxcontractiles:ceuxsontdesFAparalllesquipeuventinteragiraveclamyosineII;ces
faisceauxconstituentdesanneauxcontractilesassocisauxjonctionsserresetdiffusesetpermettentle
maintiendelaformedupleapical.

Lesfaisceauxserrs:filamentsparalllesquiveillentsurlemaintiendelaformedesmicrovillosits,ils
sontresponsablesdelapparitiondespseudopodes.Ilsnesontpascontractilesdonclemouvementdeces
formationssexpliqueparlapolymrisationetdpolymrisationdesFA

Lerseaudactine:eninteractionaveclafilamine,lesFAformentunrseauquidonneaucytosolune
rsistancedeGel

DesbactriesutilisentlesFApourchapperauxanticorpsenpassantdunecelluleuneautrepar
Phagocytose/Exocytose.

LESFILAMENTSINTERMEDIAIRES:
Cestungroupedefilamentsquiconsolidentlescellulesauseinduntissu.Ilssontprsentsdansle
cytoplasmeetlenucloplasme.LeurdiamtreestintermdiaireentreceluidesFAetceluidesMT.Ilssont
dnomms:tonofilaments;neurofilaments;gliofilaments.

Lemonomreestleurunitdebase.Cesmonomressassocientparalllementendimres.Lesdimres
sassocientantiparalllementpourformerdesttramres.Plusieursttramressemettentboutboutpour
constituerunprotofilament.8protofilamentssegroupentpourformerlefilamentintermdiaire.

LesFInesontpaspolariss
LesFIsonttrsrsistants:ilsveillentsurlastabilitmcaniquedelacellule
Lesfilamentsdekratineassurentlarsistancemcaniqueetlimpermabilitleaudelpiderme.
Lesneurofilamentsinterviennentdanslamodificationdudiamtredesneurones(laugmentationanormale
decedernieraboutitlamortduneurone)
Chapitre5:Lecentrioleetcesdrivs
Aucentredelacellule,unezoneappelecentrecellulaireoucentrosomesetrouveproximitdunoyau,on
yanotlaprsencedunepairedecentriolesoucequonappelleaussidiplosome.Lescilsetlaflagelles
sontdrivsducentriole.

Lecentrioleestdeformecylindrique,sapriphrieestfaitede9tripletsdemicrotubules:A(leplus
prochedecentre),BetC(leplusloin).AestcompletcontrairementBetC.

Lejeunecentrioledisposeauniveaudesonextrmitdistaledunestructureenrouedecharrette
formederayonsquiconvergentversunanneaucentral.Dssamaturitcettestructuredisparait.
Danslacellulesetrouventtoujours2centriolesperpendiculairelunlautre.
Lediplosomeestentourdunematricepricentriolaire,letoutconstituelecentrosomeouMTOC
(MicroTubuleOrganisationCenter)

Lesmicrotubules:secomposentdetubulines
et
Lamatricepricentriolaire:contientunecentainedeprotines;certainessontstructurales,dautressont
entransit:
_Lescyclines:interviennentdansladuplication
_Latubuline:intervientdanslinitiationlapolymrisation

Formationdudiplosome
Lesnouveauxcentriolesnaissentparduplicationdesancienscentrioles,cetteduplicationcommencependant
laphaseG1pourlescellulesquivontsediviser,ellesepoursuitpendantlaphaseSetsetermineenG2.

Apparitioncotdechaquecentrioledunestructureprotiqueenformederouedecharrette,quiservira
dchafaudagepourlenouveaucentriole
9MTcompletsAseplacentautourdelastructureenformederouedecharrette.
LesMTincompletsBetCsejoignentauxMTApourcomplterlestriplets.
Lacroissanceenlongueurdunouveaucentriolesefaitdelextrmitdistalequicontientlarouede
charretteverslextrmitproximalequienestdpourvue.

Fonctionsdescentrioles

Formationdufuseaudedivisioncellulaireetletransportdeschromosomesverslesples.
Formationdescorpusculesbasauxdescellulescilles.
Danslacellulepeudiffrencie,lescentriolesmigrentverslargionapicaleetsesparent
Autourdechaquecentrioleseformentplusieurscentrioles
CescentriolesmigrentsouslaMPapicalesappelantmaintenantcorpusculesbasauxetdonnent
descilsvibratiles
Organisationdesmicrotubulescytoplasmiques:laplupartdesMTsemblentsallongerpartirdu
MTOCcequiveutdirequeleMTOCintervientdanslanuclationdesMT.

OnpeutconstaterqueleMTOCcontrlelorganisationducytosqueletteetcontrleaussilestrafics
intercellulaires(fluxmembranaires)

Lescilsvibratiles(diffrenciationdelaMP)

UncilestuneexpansionmobiledelaMPapicaledecertainescellules,contenantunaxonmeetdes
protinesassocies.
Lescellulesciliespeuventtre:devoiesarophores,devoiesgnitales
L'axonmeestlapartieaxialeetmotriced'unciloud'unflagelled'unecelluleeucaryotesecomposantde9
doubletspriphriquedemicrotubulesetdunepairecentrale.
Lescilssontdesfilamentsfinsquimergentdupleapicaldelacellulecilie
Lextrmitproximaleestimplantesurunelignequisappellelalignedescorpusculesbasaux,etelle
courttoutlelongdupleapical.
IlyacontinuitentreleciletlecorpusculebasalCB.Cedernieralammestructurequelecentriole.

LeCildanssapartiemoyenne,surcoupetransversale:
undiamtre=0,2m
estlimitparuneexpansiondelaMP
soncentresetrouveunepairedemicrotubules.
Autoursetrouvent9doubletsdeMT,chacuncomprendunmicrotubuleA(petit,completetprochedu
centre)etdunmicrotubuleBincomplet.Cequiexpliquecetincompltementcestquelesdeux
microtubulesont3sousunits(protofilaments)encommun.
LemicrotubuleAportedeuxbrasdedynines
AestreliBgrceauPontdenexine.
Lecildanssapartirbasale,surcoupelongitudinale:
ContinuitentrelesMTAetMTBduciletceuxduCorpusculebasal,interruptionduMTC.
Auniveaudelextrmitdistaleducorpusculebasal(laplusprochedelaMP),setrouveuneplaque
basalquicontientdesgermesdepolymrisationdelapairecentraledeMicrotubules.
Lecorpusculebasalcontientledispositifenformederouedecharrette
Lesdoubletspriphriquessontrelislamembraneplasmiquegrcedesprotinesconstituantun
anneau.Cettepartieestappelezonedetransition,situeentreleCBetlatige.

Lemouvementciliaire

Lemouvementciliaireestdeformependulairependantlequellecilsecourbe.
Lazonedetransitionestsouplealorsquelatigeestrigidepourpermettreleretour.
Pendantlalle,ilyconsommationdnergiecontrairementauretouroilnyenpas.
Cestunmouvementisochrone:enmmetempsetdelammefaon.EtcestlerleduCBetdelaracine
ciliaire
Cestunmouvementmtachrone:crationdevagues.EtcestlerledesjonctionsdetypeGAP.
Fonctions
Lescilschassentlesliquidespouvantnuireaubonfonctionnementdesvoiesrespiratoiresetcontribuentau
dplacementdelovuleetspermatozodesdanslesvoiesgnitales.
Lemouvementsefaittoujoursverslextrieurducorps.

Chapitre6:Lamitochondrie
Lamitochondrieestunorganitedoriginebactriennequipossdesonpropregnome(ADN
mitochondrial).CestlorganitedanslequelseffectuelasynthsedelATP.Ilparticipegalementla
synthsedephospholipidesmembranairesoudhormonesstrodes.

Lamitochondrieestdeformeovalaire
Elleestspiraleauniveaudelapiceintermdiaireduspermatozode.
Ellessontdispersesauniveaudelhpatocyte,regroupesauplebasaldescellulesdutubeproximalet
regroupesauplebasaletapicaldelentrocyte.

Hpatocyte:celluledufoie.
Tubeproximal:auniveaudelappareilurinaire.
Entrocyte:celluledelintestin.
Lamembranedelamitochondrieestcomposede2membranessparesparunespaceinter
membranaire:
_Unemembraneinternequidlimitelamatriceetdonneprsenceauxcrtesmitochondriales
_Unemembraneexterne
OnnoteaussilaprsenceauniveaudelamembraneinternedATPosomescorrespondantunUnette
sphriqueconstitudesousunitsprotiquesreprsentantlATPsynthase,seprolongeantparunpiedetune
basehydrophobeconstitudesousunitsprotiquesreprsentantletransporteurmembranairedeprotons.
Lescrtesmitochondriales:
Cestdesreplisdelamembraneinternedontellesconserventlastructure.Leurdispositionetformevarient
selonlacellule:
_Lescrteslamellaires:lespluscourantes,parallles,perpendiculairesouobliquesparrapportaugrand
axe.
_Lescrtestubulaires:prsentesauniveaudescellulessecrtantdeshormonesstrodes.
_Lescrtesprismatiques:desectiontriangulaire.
LaMatricemitochondriale:
CestunespacegranulaireaveclADNmitochondrialeetribosomesproprelamitochondrie,desprotines
etdesions.
Lamembraneexterne
Composede40%delipideset60%deprotines.Parmicesprotines:
_Desporines:permettentletransportdepetitesmolcules.
_Protinesdetransportdecholestrol
_ActylcoenzymeAsynthtase

Lespaceintermembranaire
Comporte
_DesprotonsH+
_LecytochromeCsurlafaceexternedelamembraneinterne.

LaMembraneinterne:
Constituede
_Lipides:phospholipidesresponsablesdelimpermabilitauxprotonsH+
_Cholestrolabsent
_Protines(75%)[ATPsynthase,ATPosomes,transporteursetcomplexeprotiquesdelachaine
respiratoire]

LESCOMPLEXESPROTEIQUESDELACHAINERESPIRATOIRE
COMPLEXEI:NADHdshydrognase:catalyseletransfertde2lectronsduNADHquisetrouvedans
lamatriceverslUBIQUINONE
SitedepompagedesH+verslespaceintermembranaire
COMPLEXEII:SUCCINATEdshydrognase:transfreleslectronsdusuccinateauFADpuisdu
FADverslUBIQUINONE
TransformelesuccinateenfumaratedoncformationdeFADH2,puisoxydationdeFADH2
enFAD.LeslectronsrsultantssonttransfrslUBIQUINONE.
COMPLEXEIII:FormducytochromeBetducytochromeC1:Catalyseletransfertdeslectronsde
lUBIQUINONEverslecytochromeCquisesituesurlafacedelaM.Iductintermembranaire.
SitedepompagedesH+verslespaceintermembranaire
COMPLEXEIV:cytochromeoxydase:comprendlescytochromesAetA3
Cdeseslectronsloxygnemolculaire
SitedepompagedesH+verslespaceintermembranaire

Lescytochromesnepeuventtransporterqu1lectronlafoisalorsqueleNADHendonne2
Lamatricemitochondriale
Lamatricecontient:

Desenzymes:Lepyruvatedshydrognase:transformeenprsenceduCoenzymeAlepyruvateen
actylcoA
IlproduitaussiduNADHpendantlapremiretransformation.
EnzymesimpliquesdanslecycledeKrebs.
Desmtabolites:soitproduitsauniveaudelamitochondrie,soitimportes.

DelADN,desribosomes,delARNm,delARNtetdesenzymesimpliquesdanslexpressiondes
gnesmitochondriales.

Fonctionsdelamitochondrie
Rlenergtique,respiratoire:
LemcanismedePHOSPHORILATIONOXYDATIVEdonneunenergiesousformedATP,loxygne
estdissoutetleCO2estlibrRESPIRATIONCELLULAIRE.

Lesglucidesetleslipides(principalement)reprsententlesprincipalessourcesdnergiespourla
mitochondrie.
Lesrservesauniveauducytosolsont:leglycogne;lestriglycrides.
Lesproduitsquiservirontdecombustiblessont:_Leglucose(glycognerduit)
_Lesacidesgras(hydrolysedutriglycridepuisduglycrol)

FORMATIONDELACETYLCoAS

ApartirduPyruvate:
Danslecytosol,leglucose2pyruvates
Cespyruvatesentrentdanslamatricegrceauxsymportspyruvate/H+

SouslactionduPYRUVATEDESHYDROGENASE

CH3COCOOH+CoASH+NAD+NADH+H++CH3COCoAS
PyruvateActylCoAS

Apartirdesacidesgrassaturs:
Les acides gras subissent lhlice de Lynen et seront raccourci de 2C, ces 2C vont donner lActyl-CoAS

CYCLEDEKREBS:OxydationdelActyleCoAS
TouteslesractionsducycledeKrebssepassentauniveaudelamatricesaufcellecatalyseparla
succinatedshydrognaseauniveauduComplexeII(lieauFAD)quiestlilaMI

Pendantunseulcycle:
Eliminationde2CO2
Productionde3(NADH+H+)
Productiond1FADH2
Productiond1GTP

TRANSPORTDESELECTRONSDUNADHETDUFADH2VERSLOXYGENE

LesElectronsduNADHsontcdsauComplexeIquilescdeauComplexeIIIgrce
lUBIQUINONE,puislescdeauComplexeIVtraverslecytochromeC.
LesElectronsduFADH2sonttransportsduComplexeIIauComplexeIIIgrcelUBIQUINONE,
puislescdeauComplexeIVtraverslecytochromeC.
O2estlercepteurfinaldeslectronsquidevientO2

PourNADH,lesH+sontpompsverslE.Iauniveaude3Complexes:I,IIIetIV
PourFADH2,lesH+sontpompsverslE.Iauniveaude2Complexes:IIIetIV

CestlnergieperdueparleslectronslorsdeleurpassagetraverslesComplexesquipermetle
pompagedesprotonsH+,cequicreungradientdeH+,etimpliqueleurretourverslamatrice
traverslATPsynthase.

Structuredel'ATPsynthase:lecanalprotonsF0etlatigerotatriceenbleu,ledomaineF1chargdela
synthse

F1fonctionnecommeunrotorpoursynthtiserlATPpartirdelADP+Pi
Loxygne,quiestaccepteurfinal,serduitenO2,etselieauxprotons:

O2+2H++2eH2O

BilanEnergtique

Laglycolyseanarobieduglucoseauniveauducytosolproduit2ATPet2NADH
ChaqueNADHproduiteauniveauducytosolcdeseslectronsauxnavettesquilesdonnentauFADH2
Lamitochondrieproduit34ATP
Lersultatdelhydrolyseduglucoseestde36ATP(arobie).
Rappelonsque:
_Danslamatrice:CH3COCOOH+NAD++CoASHNADH,H++CO2+CH3COCoAS

:Glucose2pyruvates
_Danslecytosol

2NADH2ATP

Importationdesprotinesdoriginecytosolique

Lamitochondrienecodeque10%desesprotines,leresteestimportducytosol.Cecincessite
limplicationdeplusieurslments:
Unsignaldadressage:peptidesignal
Protineschaperons:HSP70reconnueparunrcepteursurlamembraneexterne(veillesurlaformedes
protines)

LamitochondrieparticipelasynthsedeshormonesstrodesencooprationavecleREL.
Lamitochondriecontrlelecalciumcytosolique
Lamitochondrieestdoriginematernelle.
Lesmitochondriessedupliquentensedivisant.

Chapitre7:BasophilieetRibosomes
Uncytoplasmebasophileestuncytoplasmequicontientunequantitimportantedemolculesacides.
Cesmolculessontcapablesdesefixerauxcolorantsbasiques.LaquantitdARNcytoplasmiqueest
relativelabasophilieducytoplasme.

DESCRIPTION

LesribosomesrefltentlamajeurepartiedelARNcytoplasmique.
Ilssontdeformeelliptique,peuventtrelibresouattachsauxmembranesdurticulumendoplasmique
rugueux.
Lesribosomessontsoitisols,soitgroupsauniveaudesPolysomes

LePolysome:groupederibosomesrunis,lisantunARNm

Lesribosomessontconstitusde2sousunits:unegrandeetunepetite.
- Les ribosomes eucaryote 80S (avec grande sous unit 60S et petite sous unit 40S)
- La sous unit 60S est compose de ARN 28S/ARN 5,8S/ARN5S/ 49 polypeptide
-La sous unit 40S est compose dARN 18S et 33 polypeptides

Biognsedesribosomes

LesARNRsontsynthtissdanslenoyau,auniveaudunuclole.
Lesprotinesribosomalesviennentducytosol.LassociationARNRprotineslieudanslenoyau.

FONCTIONSDESRIBOSOMES:synthsedesprotines

LasynthsedesprotinessedrouleselonunprocessusnommlaTraduction.Cecincessite:
Desribosomes
UnARNm
DesARNt
Desacidesamins
Desenzymes
DelEnergie

_LeRibosome
AteliercontenantdelARNretdesfacteursdinitiation,dlongationetdeterminaison.
Leribosomecontient2sitesdeliaisonaveclARNt:leSitePetleSiteA.Letroisimetantunsitede
sortie,siteE,permetlasortiedelARNtdbarrassdesonacideamin.

_LARNm
ApartirdelADNetgrcelatranscription,onobtientlARNmdanslenoyau,quiserabienvidemment
exportaucytosolpourtretraduitenprotines.

_LesARNt
IlyaautantdARNtquedecodons(64)
LARNtestenformedetrfle,avecdesenzymesquilattachesonacideamin.
LadeuximebouclecontientlanticodonquiarrivereconnatreARNmliauribosome

Chapitre8:LeRER
Lerticulumendoplasmiquerugueuxougranuleuxestprsentauniveaudetouteslescelluleseucaryotes
lexceptiondesspermatozodes.Ilestparticulirementdveloppauniveaudescellulesquiproduisentune
grandequantitdeprotines.
Cestunrseauendomembranairedontlasurfaceestparsemederibosomes.
Ilaunemembranetrilamellairedlimitantdescavitsaplatiesappeleciternes.
Surlafacecytosoliquesetrouventdesribosomesregroupsenpolysomes,ilsysontattachsparleur
grandesousunit.
LeRERpeuttresousdiffrentsaspects:
_Citernesdilates:pourstockerdeshormonesparexemple
_Vsicules.
LeRERestencontinuitaveclenveloppenuclaireetavecleREL,ilestaussienrapportaveclAppareil
deGolgiparlintermdiairedevsicules.
Ilestcomposde30%delipides(dolicholparex.)Etde70%deprotines(canauxparexpletranslocon)

UneprotineappeleProtinesdisulfureisomraseDPIsetrouvedanslescavitsduRER,ellescorrigent
leserreursdespontsdisulfuresnonconformessetrouvantauniveaudesprotines.

>LesprotinesdestinesauRE,auxendosomes,auxlysosomes,lAG,laMP,etcellesdestines
lexportationsontsynthtisespardesribosomeslisauRER
>Lesprotinesdestinesaucytosol,noyau,auxmitochondriesetauxperoxysomessontsynthtisespar
lesribosomeslibres.
LesprotinessynthtisesparlesribosomesduRERpassentdanslAG,ensuitedanslesgrainsde
scrtion.

LATRANSLOCATIONDESPROTEINESAUNIVEAUDURER

!!!!Ledbutdelatraductiondbutetoujoursdanslecytosolquelquesoitlaprotine!!!!

DanslecasdesprotinesdestinesauRER,lepolypeptideenlongationpossdeensonNterminalun
peptidesignalhydrophobe
CepeptidesignalestreconnuparuneSRPlaquelleilselie.
LaSRPpossdetroisdomaines:unquiselieeupeptidesignal,unautreauribosomeetundernierqui
selieunrcepteurdelaMP
UnefoislaSRPselieaupeptidesignaletauribosome,latraductionsarrte.
LecomplexeformselieeuREparlintermdiairedunrcepteurduribosomeliuntranslocon.
OuvertureducanalvuquiltaitfermparuneprotinechaperonBipquiestgalementindispensableau
repliementdelaprotine.
Latraductionreprendunefoislecanalouvert,etlaSRPestrecycle.
-La Bip joue un rle dans le repliement des protines et elle permet louverture et la fermeture du canal.

Nglycosylationdesprotinespriphriques

!!!!LamajoritdesprotinesquitransitentparleRERsontNglycosylessurunrsiduasparagine
Asn!!!!

LesoligosaccharidesquiserontlislAsnpossdenttousunergioncentraleoucur.
LaNglycosylotransfraseestlenzymequiaccrocheloligosaccharidesurlAsn.CetAsn,pourtre
reconnuparlenzyme,doitfairepartiedelunedessuitessuivantes:
AsnXSerouAsnXThr
LoligosaccharidequiseraplacauniveaudelAsnesttransfrdulipide:leDolicholverslaprotine
Ilyauraadditiondecertainssucresetsuppressiondautres.CesmodificationscommencentdansleRER
etsepoursuiventdanslAG
LeDOLICHOLestindispensablelaNglycosylationcarcestlepremierporteurdeloligosaccharide
quiseratransfrlaprotine.
LeDolicholestbasculverslalumireduRERgrceunflipflop,pourfaireensorteque
loligosaccharidesoitducotluminal
LaNglycosylationmodifielachargeetlasolubilitdelaprotine.
Loligosaccharideintervientdanslerepliementdelaprotineetdoncdanssastabilit.

Chapitre9:LEREL
LeRELestprsentparticulirementdanslescellulesdontlemtabolismeduglycogneestimportant
(hpatocyte),ilestencontinuitavecleRER.

LeRELaunemembranetrilamellairecontenuclairsousformedecanalicule.

Ilestconstitude

*Lipides:beaucoupdePhospholipidesetpeudecholestrol

*Protines:enzymesettransporteurs:

_CytochromeP450:protineintgredontlesiteactifestsurlecotcytosolique.Ilintervientdansla
dtoxificationdessubstrats.

_Enzymesimpliquesdanslasynthsedesstrodes

_Glucose6phosphatase

_PompeCalcium(Ca2+ATPase)

LESFONCTIONS:

Dtoxification:Lessubstancestoxiquessubissentunehydroxylationsuivieduneconjugaison,cequiles
rendsolubleetfaciliteleurlimination.

MtabolismeduGlucogne:

LaGlucose6phosphataseestlaseuleenzymeprsenteauniveaudelalumireduREL,touteslesautres
sontcytosoliqueouasiteactifcytosolique.

StockageduCalcium

Synthsedeshormonesstrodesparlescellulesspcialises:

Encooprationaveclesmitochondries

Chapitre10:LappareildeGolgi
LappareildeGolgiestunestructurepolariseetenrseau,ilcomprendgnralementplusieurs
DICTYOSOMESdeformecirculaire.Chaquedictyosomeestcomposde:

Sacculesaplatis:dispossenpilesdassiettes,chacunprsenteunefaceconvexeetuneautreconcave.
Lensembledessacculesprsenteunefaceconcave(deformation)ouCIS,etunefaceconvexe(de
maturation)ouTRANS.Chaquesacculeestdlimitparunemembranetrilamellairedontlpaisseur
augmentedelafacecislafacetrans.

Desvsicules:
_VsiculesdetransitionvenantduRE,situessurlafacecis
_Vsiculesdisposslatralement:quirelientlesdictyosomesentreeux

_Vsiculessituesauniveaudelafacetrans.

Desvacuoles:parfusiondevsicules

LeDictyosomeestdivisen4rgions:
Golgicis
Golgimdian
GolgiTrans
TGNouRTG:rseautransGolgien

LerseaudeGolgioccupeunergionparanuclaire,entreleRERetlaMP.Safacetransestencontact
aveclescentrioles.LesMicrotubulesjouentunrletrsimportantdanslastabilitdecesrseaux.

FonctionsdelappareildeGolgi:

ModificationdesoligosaccharidesNlis:
LedbutdelaNglycosylationaeudansleRER,ellesepoursuitdanslAGocertainssucressontajouts
etdautressontenlevs.CestlaMATURATIONdesprotines

Oglycosylationdeprotines:
Pourlaformationdeprotinegilcales

SulfatationdeGAGetdeprotines

Phosphorylationdumannose

Dsacylationetracylationdeslipidesmembranaires

Sgrgationetadressagedeprotines:

LesprotinessynthtisesparlesribosomesduRERsontenvoyesverslappareildeGolgipourleur
maturation.Cesprotinespourrontavoirplusieursdestines:endosomes,lysosomes,MP,excrtion
(exportation).Cecincessitelaprsencedesignauxdetri.

Signauxdertention:KKXXetKDELsontdessquencesportespardesprotineslesempchantde
traverserlappareildegolgietalleraudeldecedernier.
Signauxdadressageauxlysosomes:leshydrolaseslysosomalessonttransportesduRElAGoelles
subissentleurmaturation.EllessontensuitereconnuespardesrcepteursauniveauduTGNcequileur
permetdepartirversleslysosomes.

LappareildeGolgiesttraverspardesfluxmembranaires:

LefluxVECTORIEL:pourlerenouvellementdesmembranes.Fluxdelintrieurverslextrieur
REAGEndosomesLysosomes
MP(parscrtionconstitutiveoucontrle)
LefluxRETROGRADE:delextrieurverslintrieur.
EndosomesouLysosomesGolgitransouTGNGolgitransGolgicisRE

Labrfeldine:inhibiteurdeflux

Chapitre11:Lesendosomes
CestuncompartimentendomembranairealimentpardesvsiculesvenantduGolgiTransetduTGN.Il
estloriginedevsiculesdestinesauxlysosomesetlaMP.Ilreoitaussidesvsiculesvenantdela
MPparEndocytose.

Lesendosomesprcoces:setrouventenpriphrie,ilsreoiventlesvsiculesdendocytose.LeurPHest
de6,5,suffisantpourdissocierleliganddesonrcepteur.

Lesendosomestardifs:setrouventprsdunoyau,leursPhestde5,5,ilsreoiventlecontenudes
endosomesprcoces.Lendosomeprcocepeutsetransformerenunendosometardifenrecevantdes
hydrolaseslysosomales.Ilsoccupedeladgradationpartielledeslipidesetdesprotinesquisepoursuit
dansleslysosomes.

Chapitre12:leslysosomes
Ceuxsontdesorganitescytoplasmiquescontenantdeshydrolasesacides:enzymesactivesunPH=5
favorisantlaraction:AB+H2OAH+BOH
Ceuxsontlesprincipauxsitesdedigestionintracellulaire

Ilsontuneformearrondieouovalaireentoursdunemembranetrilamellaire.Cettemembraneest
composedelipides(phospholipidesetcholestrol)etdeprotines,parmicesprotines,ontrouveune
trentainedeglycoprotinesdontlessucresformentunecouchepriphriqueinterneetquisontune
vritableprotectioncontrelePHacideetleshydrolases.Auniveaudelamembrane,ontrouveaussiles
H+ATPasequiveillentsurlaciditdeslysosomes,etlesglycoprotinesenzymatiquestransmembranaires.
Ilyaaussidestransporteurs(superfamilledesABC)desubstratscytosoliquesdigrer,etdestransporteurs
deproduitsrsultantdeladigestion:acidesamins,cholestrolenvoysaucytosol.

Lelysosomepeutcontenirungrandnombredeglycoprotinesenzymatiques:leshydrolases(protases,
lipases)

Diffrentslysosomes:
TouslescomposantsdulysosomesontapportsparlesvsiculesquibourgeonnentduRTG(TGN);ceux
sontlesvsiculesprlysosomalesrecouvertesdeclathrine.Cellescivontfusionneravecdiversesvsicules
dediversesorigines:

SiellesfusionnentavecdesvsiculesdendocytoseENDOLYSOSOME
SiellesfusionnentavecdesvsiculesdephagocytosePHAGOLYSOSOME
SiellesfusionnentavecdesvsiculesdautophagieAUTOPHAGOSOMEou
AUTOLYSOSOME
Autophagie:Cestquandlacellulesedbarrassedlmentsussquisontalorsisolsdurestedu
cytosolparuncompartimentmembranaireprovenantduREL.

Certainesprotinesubiquitinylespntrentdanslelysosomecequiprovoqueleurdgradationpar
pntrationdirectedanslelysosome.

Ubiquitination:marquagedesprotinesquidoiventtredgrades.

Fonctionsdeslysosomes:

Autophagie:
Digestiondessubstancesappartenantlacelluleellemme.
Htrophagie:
Digestiondessubstancesimportsparlacelluleparendocytose(importationpermanentedlments)ou
phagocytose(parlescellulesspcialisesdansladfensedelorganisme)

Cettedgradationaboutitdunepartlalibrationdemolculessimplesdanslecytosol,maisaussi
laccumulationdansleslysosomesdessubstratsnondgrads

Rsultatsdedgradation:
Figuresmyliniques:rsultatsdedgradationdesphospholipoprotinesqiconstituentgnralementles
membranesdesdiversorganites:ellesapparatrontdonccommersidusdautolysosomes.
Lipofuscines:rsidusnondgradsquisaccumulentdanslecytoplasme.Parexemplecertaines
neuronesmortesetnondgrades.

LesLysosomesinterviennentdanslascrtiondenzymesdanslemilieuextracellulaire:

Pourlespermatozode:lhidrolaseestdversverslextrieur
PourLostoclaste:Lostoclasteestunecelluledelafamilledesmacrophagesqui,envidantlecontenu
deseslysosomes,parvientlarsorptiondelosancienafindtreremplacparlenouveau.

Lelysosomeintervientdoncdans:

Lanutritioncellulaireendgradantlesrsidus
Lerenouvellementdesmolculesmembranaires
Lephnomnededfense
lascrtiondenzymes:spermatozodesetostoclastes.

Chapitre13:Leperoxysome
Organitecytoplasmiqueprsentdanstouteslescellules,ilintervientdanslemtabolismedeslipides,
lhydroxylationdesmolcules,larespiration,ladtoxification,laproductionetladgradationduperoxyde
dOxygne(H2O2)

SamembraneestconstituedePhospholipidesetduCytochromeP450dontlesitecatalytiqueestsurla
facecytosolique.

Samatricecontientplusieursenzymes:
_DesOxydases:utilisent02pourletransformerenH2O2
*Enzymedeoxydationdesacidesgraschanelongue:

AcidesgraschanelongueAcidesgraschanecourte+H2O2+
ActylCoA

*Enzymesdoxydationdecertainsacidesamins

_Lacatalase:utiliseH2O2pouroxyderlessubstrats(alcool)

Fonctionsduperoxysome:
-Il joue un rle dans les ractions de de dtoxification.
-Il produit H2O2 et le dgrade .

Chapitre14:Lecompartimentcytosolique
Lecytosol,aussiappelHyaloplasmepeuttresousuntatdegelouuntatdesol,selonlesliaisonsentre
lesmacromolcules
Auniveauducytosoloncroiselasynthsetotaleoupartielledesprotines,ladgradationouformationde
molculesetsynthsedATP

:
Principalesfonctionducytosol
Synthsedesprotines:ledbutdelasynthseestTOUJOURScytosolique.Lesprotinesnondestines
auREsubissentdesmodificationsauseindummecytosol.
Stockagedesmolculesnergtiques:leglycogneyeststock,etleslipidesaussistockessousforme
degouttelettesentouredunemonocouchelipidique
Glycolyseanarobieetproductiondnergieparmtabolismeduglucose
Protolysecytosolique:synthsedenouvellesprotinesetdgradationdautresanciennespar
interventiondesprotasesneutres

Chapitre15:leProtasome
Lesprotasesneutressontorganisesencomplexesauniveaudetoutlecytosol,ilsnesontentourspar
aucunemembraneetilsassurentladgradationdesprotinesdontlacelluleveutsedbarrasser.

LeProtasome26Sestformdunepartiecatalytique20Setdedeuxextrmitsrgulatrices19S.
LeProtasome20Sestformde3chambres:lachambrecentralereprsentelesitedhydrolysedes
substrats.Lecouvercleestresponsabledelareconnaissancedeschanesdubiquitine.Labaseune
activitchaperonne.
Uneprotinechaperonestuneprotinedontlafonctionestd'assisterd'autresprotinesdansleur
maturation,enleurassurantunrepliementtridimensionneladquat

LhydrolysedelATPestncessairelinjectiondessubstratsdanslachambrecatalytique
LhydrolysedessubstratssefaitPHneutre.

Lesprotinesquiserontdtruites/corrigesexposentdessignauxdistinctifs
Protinesdnatures:squencedacidesaminsanormaux
Protinesmalreplies:squencedacidesaminsinaccessibles.

CessignauxsontreconnusparlUBIQUITINEquiestuneprotinechaperonetquiselieunrsidu
LYSINEdelaprotinecible.
Cestdonclachaneconstitueparlesmolculesdubiquitinequiestreconnueparleprotasomeetdonc:
Laprotinemalrepliepeuttrecorrige
Laprotinemalreplieesdtruitesilacorrectionestimpossible
Laprotinednatureseradgrade.

Chapitre16:Lenoyau
LenoyauestuncompartimentquirenfermeessentiellementlADN,ilestfrquemmentarrondiouovodeet
occupeunpeumoinsdudelasurfacecellulaire.Laplupartdescellulessontuninucles,ilexiste
dautresquisontbinuclesoumultinucles(musculaires).Quandlenombredenoyauesttroplev,on
parledeSYNCYTIUM.Leglobulerougequantluiestdpourvudenoyau.

Description

Lenoyauaunaspecthtrogne;ilcontientdesMOTTESCHROMATINIENNESsparespardes
espacesinterchromatiniens.
Ilcontientuneformationarrondie:lenuclole.
LesmotteschromatiniennescontiennentdelADNprincipalement
LARNestlocalisdanslenucloleainsiquauniveaudelenveloppenuclaire
Lenoyauestcomposde20%dADN,5%dARNetde75%deprotinesetunepetitequantitdATP,
denuclotides,deCa2+,deMg2+

Lesprotinesdunoyausontsynthtisesparlesribosomeslibres.

Lesmembranesdunoyau:

Lamembraneinterneetlamembraneexternesonttrilamellaires,touteslesdeuxdlimitentlaCITERNE
PERINUCLEAIRE.
LamembraneinterneportedesribosomesencontinuitavecleRER
LamembraneexterneesttapisseparlaLAMINANUCLEAIREquiaunestructurefibrillaire.

Lalaminanuclaire:structuregranulofibrillaire;fibrillairegrceauxfilamentsintermdiairesforms
parleslaminesA,BetC.

Laciterneprinuclaire:elleestpercedeporesnuclaires.Aleurpriphrieontrouvedesgranules
disposesenoctogone.Parfoisonnoteaussilaprsencedungranulecentralcorrespondantunribosome
quisort.LetoutestappelCOMPLEXEDUPORE

COMPLEXEDUPORE:

Leporenuclaireestcomposdeprotines:NUCLEOPORINES,certainesparmiellessontOglycosyles.
Lanneaucytoplasmique:setrouvesurlafacecytosolique;constitude8sousunitsosinsrentles
filamentscytoplasmiques
Lanneaunucloplasmique:surlafacenuclaire;constitude8sousunitsosinsrentlesfilaments
nucloplasmique.Ilsetermineparlanneaudistal.Lensembleformelepanierfibreux.
Lanneaucytoplasmiqueetlanneaunucloplasmiquesontlisautransporteurcentralgrceaucomplexe
rayonn
Lecomplexerayonnestformdefilamentsrayonnsquidlimitentlescanauxpriphriques.

Complexedupore

Fonctionsdespores:

Transportpassif:transportssefaisantdanslesdeuxsensparlescanauxpriphriques,despetites
molculesetdesprotinespetitspoidsmolculaires.

Transportactif:sefaitparlecanalcentralseulement.Transportdesmolculesgrandpoids

Letransportdesprotines,desnucloprotinesetdesARNesttrscontrl.Toutcequidoitentrerdansle
noyaudoitpossderunsignalNLS;toutcequidoitsortirdunoyaudoitpossderunsignalNES.

_ImportationdesprotinesNLS
:
LesprotinesnuclairespossdenttoutesunNLS(suitedacidesaminsdfinie)nimportequelpointde
laprotine.
CetteprotineestreconnuedanslecytoplasmequandelleestassocieLIMPORTINEquisassocie
ellemmeLIMORTINE(quiestunRan*GDP).Letoutinteragitaveclesnucloporinesettraverse
lepore.
Unefoisdanslenucloplasme,lecomplexesedissociequandleGDPchangeenGTP.Laprotinese
trouvelibre.
LimportineetRanGTPquittentlenoyauestleRanGTPredevientRanGDP;pourunenouvelle
importation.
TouteprotineportantleNLSpourraformercecomplexeetentrerdanslenucloplasme.

_ExportationdesprotinesNES
TouteprotinevoulantquitterlenoyaupourlecytoplasmedoitavoirunNES
_ExportationdesARN

LesARNtsontexportsparlEXPORTINEt
PourlesARNm:beaucoupdARNmontdesintronsquidoiventtreenlevs.
Unecoiffeestaccrochelextrmit5delARNprmessager
Unequeueestajoutelextrmit3delARNprmessagerlafindelatranscription.
Desprotinesetdesribonucloprotines(ribosome)associeslARNmconstituentavecdesexportineset
RanGTP:descomplexesdexportation.

LAMATRICENUCLEAIRE:

Lamatriceestreprsenteparlalamina,parlesnuclolesainsiqueparunrseaufibreuxoccupant
lensembledunucloplasme.

Leslamines:

EllescomprennentleslaminesA,BetCquiappartiennentlafamilledesFI.Ellessontsoitlibres,soit
lieslafacenuclairedelamembraneinterne:danscedernier,casellesentrentdanslaconstitutiondela
LAMINANUCLEAIRE.LeslaminedelaLAMINAsontfixeslamembraneinternepardesprotines
intgres.

Rlesdelalamina:Fixationdelenveloppenuclaire
Maintienlaformedunoyau
IntervientdanslinteractionEnveloppe/Chromatine
Contientdesprotinesquiselientlachromatine.Cellecicorrespondaux
chromosomes
interphasiqueslislalaminaauniveaudeleursextrmitstlomriques(non
codantes).
Intervientdansladissolutiondelenveloppependantladivisioncellulairesuite
la
phosphorylationdeslamines

LACHROMATINE:

LADNnuclaireconstitudenviron3milliarddepairsdebasesestundesconstituantsdelachromatine.
Linformationdoittreaccessibletoutmomentpourquellesoitluecorrectement.LesmolculesdADN
doiventdonctreordonnesdefaonprcise,protges,sparesettransmisesdanslescellulesfilles.

LADNarrivesatisfairelesbesoinsdelacellulegrcesespropritsetauxprotinesquiluisont
associes.LensembleADNprotinesreprsentelaCHROMATINE.

Aucoursdelinterphase,lachromatinecorrespondunnombredechromosomesquisontindistincts.
Lorsdeladivisioncellulaire,ilssindividualisent.
LensembledelinformationgntiqueconstitueleGENOME

Pendantlinterphaselachromatinesetrouvesousdeuxformes:
Lachromatinecondenseouhtrochromatine:INACTIVE
lachromatinediffuseoueuchromatine:ACTIVE
Lachromatinecondensesetrouvesousformedemotteschromatiniennessituecontrelenveloppe
nuclaire.Lalaminasetrouveentrecettechromatineetlenveloppenuclaire.
Entrelesmotteschromatiniennesrelativementdenses,setrouvelachromatinediffusequiestclaire.

Observationsdelachromatine:

Lorsdeladispersionimportantedelachromatine,onobtient:desformationsencolliersdeperles:les
FIBRESNUCLEOSOMIQUES
Lesfibresnuclosomiquessontformesparlasuccessiondenuclosomesde10nmrelispardesliens
dADN

Lorsdeladcondensationdelachromatine,onobtientdesFIBRESCHROMATINIENNESde30nm

EnprsencedHISTONEH1,lachromatineseprsentesouslaspectdefibreschromatiniennes.
Chaquefibrechromatinienneestformede3colliersdeperlesparalllesetcondenses.

LachromatineestconstituedADN,deprotinesetdARN(danscertainesrgionsdelachromatine
diffuse).

Onytrouve2typesdeprotines:HistonesetNonhistones:

LesHISTONES:protinesbasiquede5types:
H1
H2A,H2B,H3etH4
Leshistonesentrentdanslaformationdesnuclosomesetdelafibrechromatinienne.

LesNonhistones:Touteslesprotinesquiinterviennentlorsdelarplication,delatranscriptionetdela
rparationdelADN(ADNpolymrase,ARNpolymrase)

LENUCLEOSOME:estunoctamredhistonesformencylindre.Ilestconstitudedeuxcopiesde
H2A,H2B,H3etH4.AutourdececomplexelADNfait1touret.

LesegmentdADNentredeuxnuclosomesestenrelationaveclHistoneH1,cequipermetdeformerla
fibrechromatiniennede30nm.
Lenroulementdelafibrenuclosomiquede6nuclosomes/tourdonnelafibrechromatiniennede30nm
sousformede3colliersdeperles.CettecompactionncessitelhistoneH1quifonctionnecommeagrafe
entrelesnuclosomes.

Lachromatinediffuseetlachromatinecondensesonttouteslesdeuxorganisesenfibres
chromatiniennes.CetteorganisationestdeformeINACTIVE.Quandlachromatineestactive,lapartie
concernesedroulegrceladissociationdeH1

LESDIVERSDEGRESDESPIRALISATION:

Pendantlamitose,onarriveobserver22pairesdautosomeset1pairedechromosomessexuels
(gonosomes).Cecirsultedelafortecondensationdeleurchromatine.Parcontre,lachromatine
interphasiquecorrespondladcondensationdeschromosomes.
DanschaquechromosomeontrouveundoublebrindADNcondensplusieursnivaux.
Ladoublehlice
LenroulementensuperhlicedelADNautourdesnuclosomes:fibrenuclosomiquede10nm.
lecompactageparempilementdesnuclosomesgrceauH1,etenroulementensupersuperhlice:
fibrechromatiniennede30nm.
Leschromosomes:condensationdelafibrechromatinienneenboucles.

Justeavantlatranscription,lafibrechromatiniennequicontientlasquencedADNvouluesedroulepar
dtachementdesH1.CecincessitelinterventiondesprotinesHMG.

10%delachromatineestpotentiellementactive.
Certainsgnessonttranscrisdansuntypecellulaireetnelesontpasdansunautretype.

Ilya2typesdegnes:

Lesgnesdomestiques:Exprimsdanstouteslescellules(enzymesdeglycolyse)

Lesgnesspcifiques:exprimsdansuntypecellulaireetpasdanslautre.

90%delensembledelachromatineestreprsenteparlachromatinediffusequiestplusoumoins
dcondense.Cettechromatinediffuseexisteendeuxformes:
Leuchromatineactive:peucondense10%deleuchromatine
Leuchromatineinactive:pluscondense90%deleuchromatine

10%delensembledelachromatineestreprsenteparlachromatinecondense.Onydistingue:
Lhtrochromatineconstitutive:prsentedepartetdautreducentromre.Ellerestetoujours
condense
etnesetranscritjamais.

Lhtrochromatinefacultative:corresponddessquencesdADNtranscritesdansdescelluleset
pas
dansdautres.

Lachromatinesexuelle:corpusculedeBarr:chezlafemelle,unchromosomeXestsuffisantlavie
normale,lautrealorsestcondensetinactif.Ilesttanttdoriginematernelle,tanttdoriginepaternelle.Le
corpsdelafemmeestalorsunemosaquedecellulesexprimantlesuneslesgnespaternels,lesautresles
gnesmaternels.

Leschromosomesinterphasiquesserpartissentdecettefaon:
Lestlomres:quisontlesextrmitsdeschromosomes:sepositionnentlapriphrieencontact
avec
lenveloppenuclaire
Lescentromres:convergentverslesrgionsnuclolaires

LENUCLEOLE

Siteintranuclairedlaborationdesribosomes,danslequellesgnesdelARNr(sauflARN5S)sont
transcritsenARNrprcurseur.Cederniersubitdanslenucloleunematurationetassociationavecles
protinesribosomalespourconstituerlessousunitsdesribosomes.
Lenuclolecontientlesconstrictionssecondaires(tranglementauniveaudebrasduchromosome)des
chromosomesacrocentriques(olecentromreestprsduneextrmit)
Lenucloleestentourparlachromatineprinuclolaireouchromatineassocie
Alapprochedelamitose,lenucloledisparaitpourrapparatrependantlatlophase.

Lenucloleestconstitude4composants:
UnComposantGranulaire(CG):contientlesparticulesprribosomales.
UnCentreFibrillaireclair(CF):contientdesespaceursintergniques(squencesnontranscrites).
Contientaussi
lARNpolymraseIetuneprotine:lanucloline
UnComposantFibrillaireDense(CFD):contientlessitesdetranscriptiondelARNrnuclolairessitus
entreCFetCFD.IlcontientlafibrillarineassociedessnRNP.
Unechromatineassocie:danslescellulessomatiques

SynthsedesARNr

Lenuclolecontientdesrgionsparticuliresdecertainschromosomes,ceuxsontlesorganisateurs
nuclolairescorrespondentlachromatineassocie.Ilssetrouventauniveaudesbrascourtsdes
chromosomesacrocentriques(13,14,15,21et22)etcorrespondentauxconstrictionssecondaires.
Pendantlinterphaselenuclolecontientdesbouclesquiappartiennentcescinqpairesdechromosomes.
ChaquebouclecontientungroupedADNrrpts20foisparchromosome.Cesgnessontsparsparles
espaceursintergniquesquisetrouventauniveauduCF.

LARNpolymraseIcatalyselatranscriptiondelARN45Squisubitsamaturationdansuneparticule
prribosomaleetquisubitdescoupuresetdonnelafinlesARNr28S,18Set5,8S

ASSEMBLGEDURIBOSOME:

Lesprotinesribosomalessontsynthtisesdanslecytosol.EllesportentunNLS(pourpouvoirentrer
danslenoyau)etunRRM(pourreconnatrelARN).
LassociationdesprotinesaveclARN45SalieupendantlatranscriptiondecetARN.Cetassemblagese
faitdansuneparticuleribosomaleoalieulamaturationdelARN45S.
LARN5Squantlui,esttranscritdanslenucloplasmeparlARNpolymraseIII,puisilrejointle
nuclole.
leprribosomesescindeenpetiteetgrandesousunitsquiquittentlenoyausparment.

Chapitre17:Lescommunicationscellulaires
Laviedescellulesdansunorganismesupposedesinteractionsetdescommunicationsentrelesdiffrents
membresquicomposentcetorganismeafinquelensemblepuissefonctionnercorrectement.

Typesdecommunication:
Parcontactdirect:ParjonctionscommunicantesdetypeGAP
Parmolculesdadhrence.

Parmolculesinformationnellesoumolculessignaux:produitschimiquescrtsparunecellulequi
vontagirsur
unecellulecibleenseliantunrcepteur.

Niveaudecommunicationparmolculeinformationnelle:

Autocrine:signauxquivontsefixersurlesrcepteursdelammecellule.
Paracrine:signal2cellulesvoisinepourlaissersediviser.
Endocrine:signalscrtdanslesangettransportverslescellulescibles.
Juxtacrine:signalentredeuxcellulesctecte.
Parlesystmenerveux:auniveaudessynapses,parlesneuromdiateurs.

Lesmolculesinformationnelles:
Substancechimique(ligand)scrtparunecelluledanslemilieuextracellulairepourtransmettreun
signaluneautrecelluleviaunrcepteurspcifique.

1Molculesliposolubles:traversentfacilementlaMP

_Hormonesstrodes
_Hormonesthyrodiennes

2Molculeshydrosolubles:ontbesoindercepteur

_Mdiateurslocaux

_Neurotransmetteurs:parexpacthylcholine

_Hormones:parexpinsuline,adrnaline

3Lesradicauxlibresgazeux:TraversentfacilementlaMPparexplemonoxydedazote

Lesrcepteurs:

Cestuneprotineayantpourligandlamolculeinformationnelleprovenantdumilieuextracellulaire.
Lesinteractionsligandrcepteursecaractrisentpar:

Spcificit:reconnaissancespcifiquedelunparlautregrceauxformestridimensionnelles
Affinit:faiblepourlesligandstrsconcentrs
Nombredercepteurs:variableselonlacellule
Rversibilit:aprslinteractionlamolculesignalpeuttredtruiteourecycle

Consquencesdelaliaisonligandrcepteur:
Cetteliaisonestsuiviesoit:

Delinternalisation:endocytoseducomplexepuisactivationdesvoiescatalytiques
Delactivation:(sansinternalisation)desvoiescatalytiquesparproductiondunSecondmessager.
Pourlesmolculessignauxliposolubles,ellesserontreconnuespardesrcepteurscytosoliquesou
nuclaires.

Rcepteursdemolculesinformationnelleshydrosolubles(ilsontdesrcepteursdanslaMP)
:

Ceuxsontdesprotinesintgresprsentant3domaines:

domaineextracellulaire:contientlesiteduligand
domainetransmembranaire
domainecytosolique

Lestypesdercepteurs:

_LesRcepteursCouplsauxProtinesG:(RCPG)
7foistransmembranaires
_Lesrcepteurscanaux:

_Lesrcepteurscatalytiques:
Linsulineselieeux

LesRCPGetlatransductiondusignal:

Molculesimpliques:_Lercepteur(7foistransmembranaire)
_LaprotineG:ancrelafacecytosolique.
IlyadesprotinesGstimulatricesetdautresinhibitrices

_Leffecteur:protinequitraduitlesignalreuenuneffetintracellulaire.Ilpeuttre:
Uncanaloupompe:permetlentredun2ndmessager:Ca2+,
AMPc
Uneenzyme:quicatalyselaproductioncytosoliquedun2nd
messager

LATRANSDUCTIONDUSIGNAL:

VoiedeladrnalynecyclaseAMPc

Exempledelactivationdelaglycognolyse(dgradationdeglucogneenglucose),ladrnalineselieson
rcepteurdesurfacecellulaire,lATPesttransformenAMPc,cedernieractivedesprotineskinasesA
(PKA),sesuiventalorsplusieursractionsquipermetteloxydationduglucose6phosphatepourfournir
latpdocontractionmusculaire.

Vous aimerez peut-être aussi