PRIKAZ S. Vujovi i M. Petrovi, Urbana sociologija (Lj.
Vujadinovi) 202
Sreten Vujovi i Mina Petrovi, Urbana sociologija, Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005.
Od prvog izdanja hrestomatije pod
naslovom Sociologija grada prolo je
sedamnaest godina. Ova hrestomatija je
na informativan i reprezentativan nain
obuhvatila probleme kojima se sociologija
bavi: definicija grada, tipologija gradova,
istorijski razvoj gradova, odnos gradselo,
struktura, funkcije i forme grada, gradske
institucije, gradska organizacija, osobe-
nosti urbanizacije u razliitim djelovima
svijeta (kapitalistike zemlje, socijali-
stike zemlje, zemlje u razvoju) itd.
Hrestomatija se najveim dijelom sastoji
od tekstova prvi put prevedenih kod nas,
to je autoru (S. Vujoviu) omoguilo da
predstavi i protumai osnovne teorijske
pravce u sociologiji grada: ekoloki, isto-
rijsko-institucionalni, sociogeografski, dru-
tveno-morfoloki i marksistiki pristup.
Znaajni i burni drutveni pre-
obraaji irom svijeta doprinijeli su pro-
mjenama u skoro svim sferama dru-
tveno-politikog ivota. Globalizacija i
postsocijalistika transformacija bitno uti-
u na promjene struktura, funkcija i formi
savremenih velegradova. Socioprostorna
projekcija informatikog (postindustri-
jskog, rizinog...) drutva u vidu sve mo-
nijih metropola (megagradova, svetskih
gradova ili globalnih gradova) umnogome
oblikuje statuse, resurse, identitete i akcije
pojedinaca i drutvenih grupa kao urbanih
aktera (str. 9).
Imajui u vidu novo ustrojstvo
urbanog i metropolizacije, to jest polazei
od toga da je socioprostorna strukturacija
metropola bitno razliita pojava od prvih
varoi i industrijskih gradova, autori su
smatrali da tu razliku treba iskazati i
drugaijim nazivom: urbana sociologija.
Zahvaljujui tome da o najnovijoj urbanoj
problematici postoji obimna i i kvalitetna
literatura, drugo izdanje hrestomatije je
znatno preraeno i dopunjeno. Izmijenjen
je sadraj ranije knjige kako u uvodnoj
studiji, tako i u dijelu koji obuhvata
izabrane tekstove.
Uvodna studija sadri saeto tuma-
enje osnovnih teorijskih orijentacija
klasine i nove urbane sociologije, te
pregled njenih dominantnih istraivakih
tema u razliitim drutveno-ekonomskim
kontekstima u metropolama najrazvi-
jenijih (centralnih) zemalja svjetskog si-
stema i onih u zavisnim poluperiferijskim
i periferijskim zemljama. Razlikovanje
osnovnih teorijskih orijentacija u kla-
sinoj urbanoj sociologiji (ikaka kola,
istorijsko-institucionalni, drutveno mor-
foloki i marksistiki pristup) autori su
zadrali iz prve hrestomatije.
ikaka kola urbane sociologije
uticala je znatno na razvoj brojnih so-
ciolokih disciplina, a naroito na razoj
urbane sociologije. Robert E. Park, Ernest
B. Bordes, Roderik Mekenzi, Luis Virt i
drugi, svojim aktivizmom i djelima, ko-
rienjem kvantitativne i kvalitativne me-
todologije, razmatranjem grada kao je-
dinstva ekolokog, prirodnog i moralnog
poretka, i danas predstavljaju plodno tle
za prouavanje urbanih fenomena.
Istorijsko-institucionalne teorije o
gradu zasnovane su na:
1. istorijskom pristupu problemima
na osnovu prihvatanja ideje o
ljudskom drutvu kao istorijskom
proizvodu; i
2. institucionalnom pristupu, uvje-
renju da drutveni ivot odreuju
institucije. Autori istiu Maksa
Vebera koji je svoja shvatanja o
gradu izloio u knjizi Privreda i
drutvo, u odjeljku pod naslovom
Nelegitimna vlast (tipologija gra-
dova). Veberovo shvatanje osta-
vilo je traga u urbanoj sociologiji i
danas se prepoznaje u neoveberi-
janskoj sociolokoj struji, koja
podvlai znaaj moi i vlasti u dru-
Socioloka lua I/2 2007
203 PRIKAZ S. Vujovi i M. Petrovi, Urbana sociologija (Lj. Vujadinovi)
tvu, kao i znaaj ovekove akcije
te vrednosnih orijentacija u pro-
uavanju globalnog drutvenog i
gradskog ivota (str. 30).
Kao jedan od osnivaa sociologije,
Emil Dirkem se uglavnom interesovao za
socioloki metod i sociologiju religije, ali
je dovoljno panje poklanjao i drutvenoj
morfologiji. Pored njega, drutvenom mo-
rfologijom u periodu klasine sociologije
bavili su se dirkemovci, Marsel Mos i
Moris Albva.
Orijentacije unutar nove urbane so-
ciolgije autori su inovirali razvrstavajui
ih na neomarksistiki i neoveberijanski
pristup, te na odriv razvoj, globalizaciju i
postmodernu kao na analitike okvire.
Uvidom u pomenute teorijske pravce oba-
vijeteni italac moe uoiti kako jedni
imaju neposredne, a drugi posredne veze s
kljunim teorijskim vizijama u socio-
logiji: konfliktnom, funkcionalistinom i
interakcionistikom.
Politizacija urbanog pitanja jedno
je od bitnih obiljeja nove sociologije gra-
da, koja nastoji da distribuciju drutvene
moi stavi u centar istraivanja procesa
oblikovanja grada, nasuprot klasinoj
urbanoj sociologiji koja ga je posmatrala
kao tehniko sredstvo rjeavanja socijalnih
problema u gradovima. Tokom sedamde-
setih i poetkom osamdesetih godina
prolog vijeka bilo je mogue govoriti o
jasnoj diferencijaciji neoveberijanskog i
marksistikog pristupa, i u ovom odjeljku
analiza je posveena autorima koji su
obiljeili taj period. U posljednje dvije de-
cenije moglo bi se govoriti o nastojanjima
da se ublae ili ak prevaziu podjele me-
u teorijskim usmjerenjima nove urbane
sociologije u smislu njihove konvergencije.
Globalizacija i urbanizacija jesu
procesi koji na grad djeluju kreativno i
destruktivno. Kvalitativni skok informa-
cione i transportne tehnologije uslovio je i
istraivanje gradova kao vorita tokova
kapitala, rada, robe informacija, uprav-
ljanja na planetarnom nivou (str. 49).
Socioloka lua I/2 2007
Autori naglaavaju znaaj regula-
cione teorije koja potie iz struktura-
listike struje marksizma u Francuskoj i
predstavlja pokuaj ublaavanja nedo-
stataka ekonomskog determinizma. Geri
Stoker je ponudio razradu pristupa re-
gulacione teorije urbanom pitanju i
koncepta urbanog reima, koji iz nje
ishodi. Sve vei uticaj razliitih aktera na
upravljanje gradom uslovljava injenicu
da lokalna vlast ne djela nuno u skladu
sa politikim ciljevima na osnovu kojih je
osvojila mandat.
Poseban doprinos u traganju za
novim analitikim pristupima gradu dao
je Edvard Soja, inae socijalni geograf
blizak neomarksistikom pristupu, naro-
ito primjenom Bodrijarovog koncepta
simulakruma na prouavanje grada.
Prema njegovim rijeima, grubo odreen
pojam simulakruma oznaava vjernu
kopiju neega to moda nikada nije
postojalo. Taj koncept nastaje s porastom
znaaja potronje u savremenom urbanom
drutvu, kada simulacije pretpostavljenog
realnog sveta postaju deo svakodnevnog
gradskog ivota (str. 55).
Velika analitika panja poklanja
se komercijalizaciji gradskog prostora i
uticaju novih obrazaca potronje na soci-
jalnu stratifikaciju urbanog drutva. Erika
Na bavi se transformacijom centralnih
zona postsocijalistikih gradova u luk-
suzne gradske etvrti.
Vea rezidencijalna segregacija,
posebno pojave procesa suburbanizacije i
dentrifikacije nove srednje klase, po ana-
logiji sa Zapadom, este su teme istra-
ivanja. Nameu se i istraivanja urbane
bijede i siromatva jer raste broj naselja
na loem glasu, gdje vrijednost stanova
opada, a poveava se koncentracija dru-
tvenih slojeva koji se nazivaju post-
socijalistikom potklasom: izbjeglice, kri-
minalci, nezaposleni.
Najobimnije i najznaajnije novine
u hrestomatiji jesu u poglavljima koja se
odnose na novu urbanu sociologiju, i na
dominantne istraivake teme u razliitim
 PRIKAZ S. Vujovi i M. Petrovi, Urbana sociologija (Lj. Vujadinovi)
djelovima svijeta (socioprostorne neje-
dnakosti, urbanu bijedu, urbanu politiku,
urbane socijalne pokrete, postsocijali-
stiku urbanu transformaciju...). Pred-
stavljeno je najvie tekstova koji su kod
nas, za ovu priliku, prvi put prevedeni.
Svaki tekst predstavlja neospornu vri-
jednost i doprinos urbanoj sociologiji.
Naveu neke koji e zaintereso-
vati ne samo sociologe, ve i iru ita-
laku javnost: Anri Lefevr: Grad i urbano;
Saskija Sasen: O globalizaciji i formiranju
novih prava na grad; Geri Stoker: Teorija
reima i urbana politika; Stiven Viler:
Planiranje odrivih prikladnih gradova;
Denifer Robinson: Globalni svjetski gra-
dovi: pogled izvan mape; Erika Na:
Dobitnici i gubitnici u transformaciji ma-
loprodajne mree u gradovima centralne i
istone Evrope. Tekstom Sofi Votstona:
Rodna dimenzija grada, po prvi put je
ilustrovano ta znai rodna dimenzija u
prouavanju urbanog fenomena.
Slobodan Vukievi, Sociologija rada i preduzea sa metodolokim
skicama, Filozofski fakultet, Niki, 2006.
Nova knjiga prof. dr Slobodana
Vukievia, Sociologija rada i preduzea
sa metodolokim skicama, znaajna je i
vrijedna zbog mnogo razloga. Prva je
knjiga ovog tipa koja je na radost i
zadovoljstvo nae naune i strune ja-
vnosti objavljena u Crnoj Gori, u izdanju
Filozofskog fakulteta u Nikiu. Udbe-
nik je namijenjen prvenstveno studentima
kojima e osnaiti kompetencije u oblasti
sociologije rada i preduzea, kao i svima
onima kojima je ova problematika bliska i
interesantna.
Sociologija rada i preduzea sa
metodolokim skicama sastoji se iz dva
dijela. U prvom dijelu knjige profesor
Vukievi analizira osnovne fenomene
koji ine sutinu sociologije rada. Prvo nas
204
U prilogu ove knjige, na sistemati-
an nain, dat je pregled jugoslovenske
socioloke misli o gradu i urbanizaciji: 1.
razmotreno je i ocijenjeno socioloki rele-
vantno nasljee domaih istraivanja
grada (pretee urbane sociologije); 2.
rezultati i dometi teorijskih i empirijskih
istraivanja urbanih sociologa po gene-
racijskoj pripadnosti; 3. tokovi konstitui-
sanja ove discipline, tj. institucionalizacija
i neke osobine drutveno istorijskog
konteksta u kome se ona razvijala.
Sadrajno bogata i sistematizovana
hrestomatija, tematski iznijansirana, daje
nam za pravo da moemo ustvrditi kako
je urbana sociologija i u svijetu i kod nas
jedna od najrazvijenijih posebnih naunih
disciplina. Na kraju, iskoristiu rijei
autora: Nadamo se da e ova knjiga, kao
i prethodna biti od koristi kako raznim
strunjacima za urbanu problematiku,
tako i studentima kojima je prvenstveno
namenjena (str. 10).
Ljiljana Vujadinovi
upoznaje sa Hotornskim eksperimentima
izvedenim u pogonima ikakog preduzea
Western Elektric u periodu od 1924. do
1927. godine, a koji se vezuju za nastanak
sociologije rada kao posebne naune disci-
pline. Meutim, to ne znai da se ovjek i
prije nastanka sociologije kao posebne
nauke, i sociologije rada kao posebne
discipline, nije interesovao za probleme koji
danas spadaju u domen njenog naunog
interesovanja. To nam najbolje pokazuje
analiza razliitih epoha u razvoju sociologije
rada, kao to su donauna i klasina. Dete-
ljnija razmatranja najstarijih dokumenata
iz donaunog perioda rue mit o primi-
tivnoj organizaciji drutava Starog istoka.
Naprotiv, u odnosu prema radu u ovim
drutvima imamo sve bitne komponente
Socioloka lua I/2 2007