Elektrotehniki fakultet

Univerziteta u Beogradu
Bul. kralja Aleksandra 73, PF 35-54, 1120 Beograd

Izvetaj za Projekat TD-7042B

ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA

SUNCA I VETRA SRBIJE
Rezultati i zakljuci saradnika sa
Elektrotehnikog fakulteta u Beogradu

dr Duan Mikii, redovni profesor

mr eljko urii, asistent
mr Branko Radievi, asistent
mr Amir Kunosi, asistent

Jun 2008. godine

SADRAJ
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

1. UVOD........................................................................................................
...3

2. KONVERZIJA ENERGIJE SUNCA U ELEKTRINU

ENERGIJU............................................................................................................3

3. ENERGETSKI POTENCIJAL
SUNCA U
SRBIJI................................................................................................6

4. ENERGETSKI POTENCIJAL
VETRA U
SRBIJI...............................................................................................10

5.
ZAKLJUCI.......................................................................................................17

6.
LITERATURA....................................................................................................18

7.
PRILOZI..............................................................................................................18

-1-
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____

PREDGOVOR

Naa zemlja, Evropa i veina zemalja u svetu pokuavaju

da ree problem: kako obezbediti dovoljno energije u obliku
hrane, toplote, svetlosti, mehanike i elektrine energije. Pri
tome se ne sme ugroziti istoa vazduha, vode i zemljita. U
21. veku ovek mora reiti ovaj problem, ali tako da ne ugrozi
opstanak narednih generacija. Zemlje Evropske Unije (EU) su
ve krenule krupnim koracima u reavanje ovog problema.
Nae istraivanje koristi 20-godinje iskustvo EU, koja je
postigla najvee rezultate u svetu u ovoj oblasti. Naunici iz
Evrope i sveta su zakljuili da se ovaj problem moe reiti
pomou Sunca, jer od njega dobijamo dovoljno energije za sve
nae potrebe. Uz to, korienje energije Sunca ne stvara
ekoloke probleme kao upotreba fosilnih goriva.

Ministarsvo nauke Srbije je zato prihvatilo nau temu

Atlas energetskog potencijala Sunca i vetra u Srbiji i tako
se ukljuilo u evropske i svetske tokove reavanja energetskih
problema sadanje i buduih generacija. Ovim putem
zahvaljujemo Ministarstvu nauke Srbije na finansijskoj
podrci.

-2-
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

1. UVOD

Rad na projektu je poeo 01.07.2005. godine. Nakon godinu dana, u junu

2006, napisali smo studiju Energetski potencijal Sunca, [1]. U studiji je
detaljno prikazan atlas snage i energije Sunca globalno i posebno za ceo svet,
Evropu i Srbiju. Ova studija je pokazala da se svi energetski problemi celog
sveta mogu reiti korienjem energije Sunca, koja se moe lako konvertovati u
hranu, toplotu, svetlost i elektrinu energiju. Osim toga, energija Sunca je
ravnomerno rasporeena po celom svetu i trajae najdue bar jo pet milijardi
godina. Nasuprot tome, fosilna goriva su koncentrisana u ogranienom broju
zemalja. Njihove rezerve su ograniene i uzrok su ratnih sukoba ili politikih
tenzija.
Srbija je dobro osunana zemlja i morae, u bliskoj budunosti (2050)
godina, da sagorevanje fosilnih goriva (ugalj nafta, gas) zameni korienjem
energije Sunca za pokrivanje bar 50% energetskih potreba. Kasnije, kada
nestane fosilnih goriva, ova zamena e biti potpuna (100%).
Tema ove studije je kako konvertovati energiju Sunca na ekonomski i
ekoloki prihvatljiv nain u elektrinu energiju.

2. KONVERZIJA ENERGIJE SUNCA U ELEKTRINU

ENERGIJU

Koliina elektrine energije koju proizvode sve hidroelektrane (HE),

termoelektrane (TE) na ugalj, naftu i gas i nuklearne elektrane (NE) u svetu je
na nivou 18103 TWh/god (podaci na kraju 2007. godine), [5]. Pri tome HE
uestvuju sa manje od 20%. Fosilna goriva danas uestvuju u proizvodnji
elektrine energije sa vie od 80%. Nestajanje fosilnih goriva primorava eveka
da nae nove, obnovljive izvore energije. Najpovoljniji od njih je energija
Sunca, koje ima u dovoljnim koliinama, a moe se konvertovati u elektrinu
energiju na ekonomski i ekoloki prihvatljiv nain. To se moe postii na vie
naina i to pomou:
1. Hidroenergije;
2. Energije vetra i vetrogeneratora;
3. Fotonaponske konverzije (PV tehnologija);
4. Koncentrisanja Suneve toplote i termodinamikog ciklusa solarne
termoelektrane;
5. Sagorevanja biomase.

-3-
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____

Slika 1. Svetski energetski resursi EREC

Najbolji ekonomski rezultati su postignuti korienjem hidroenergije. Sledei

obnovljivi izvor energije koji se odlino pokazao je vetar, jer je danas cena
elektrine energije koju proizvode vetrogeneratori samo 50% via u odnosu na
onu koja se dobija korenjem fosilnih goriva. Osim toga, ovaj izvor e
dominirati u proizvodnji elektrine energije 2050. godine, [3]. Osnovni razlog
e biti njena relativno niska cena i veliki energetski kapacitet vetra (slika 1), kao
i njegova ravnomerna raspodela. Razvoj energetske elektronike, korienje
savremenih asinhronih i sinhronih maina, upotreba kompozitnih materijala i sve
vea potreba i zahtevi na osnovu Kjoto protokola za korienjem ekoloki istih
izvora energije, rezultovali su fantastinim razvojem vetroenergetike u svetu u
poslednjoj deceniji (slika 2). Perspektive daljeg razvoja vetroenergetike su
izrazito optimistike s obzirom da resursi tehniki iskoristivog vetra viestruko
prevazilaze trenutne globalne potrebe za elektrinom energijom u svetu, [6].
Energija vetra je obnovljiva i ista, ne zagauje vazduh, ne emituje ugljen-
dioksid, ne prouzrokuje kisele kie, ne zrai, ne razara ozonski omota i ne
zahteva energetsku zavisnost. Energija vetra se koristi ve hiljadama godina za
dobijanje mehanike energije, ali tek nastankom energetske krize dobija u
znaaju kao mogui izvor elektrine energije. Energija vetra je po kapacitetu
dovoljno velika (znatno vea od svih fosilnih goriva) tako da pomou vetra
moemo uspeno zameniti fosilna goriva, koja su ekoloki tetna, a uskoro e
biti i iscrpljena.
Na osnovu ovog tumaenja naunika iz NASA utvreno je da vetar poseduje
priblino energiju:

-4-
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

EN (W) = (12) 1,6 1016 kWh/god = 2 104 PWh/god

(1)

Ako je ovo tano, to je oko 200 puta vie od energije dobijene sagorevanjem
fosilnih goriva u toku jedne godine.

Slika 2. Farma vetrogeneratora na moru

Vetrogeneratori ne ometaju plovidbu brodova

Na slici 1 se takoe vidi da se najvie energije krije u globalnom Sunevom

zraenju. Osim toga, vetar poseduje oko 200 puta vie energije od
hidropotencijala. Dananje tehnike mogunosti ine dostupnim samo jedan deo
energije prikazane u zelenom krugu.
Korienjem samo globalnog Sunevog zraenja (slika 3) mogue je
proizvesti 3,8 puta vie energije nego to se dobija konvencionalnim putem
(korienjem fosilnih goriva, hidroenergije, biomase i nuklearne energije).
Korienjem energije vetra mogli bismo da obezbedimo 2,5 puta vie
elektrine energije nego to je danas potrebno celom svetu.

-5-
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____

Slika 3. Parabolini solarni kolektor

3. ENERGETSKI POTENCIJAL SUNCA U SRBIJI

Nakon trogodinjeg rada na projektu Atlas energetskog potencijala Sunca i

vetra u Srbiji pripremili smo i publikovali dve studije [1,2] i vie naunih
radova koji su priloeni od juna 2006. do juna 2008. godine.
U studiji Energetski potencijal Sunca [1], detaljno je prikazan Atlas
energetskog potencijala Sunca, globalno za ceo svet, za Evropu i za Srbiju.
Karte su prikazane u skladu sa meunarodnim pravilima:
1) prema srednjoj godinjoj snazi na horizontalnu povrinu [W/m2], za
razliite geografske irine,
2) prema koliini energije globalnog zraenja Sunca na horizontalnu
povrinu [kWh/m2dan], za razliite geografske irine.

Ovi podaci imaju veliki uticaj na kasniji proraun isplativosti sunanih

kolektora i PV modula. Karte pokazuju da je Srbija dobro osunana zemlja u
jugoistonoj Evropi (slika 4.a i slika 4.b), sa energetskim potencijalom Sunca od
priblino:

ENPS(Srb.) = 1460 kWh/m2god = 4 kWh/m2dan

(2)

-6-
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

Slika 4.a. Srednja snaga Sunevog zraenja za razliite geografske irine u W/m2.

Slika 4.b. Atlas godinje energije Sunevog zraenja za razliite geografske irine na
Zemljinoj kugli u kWh/(m2 god)

Atlas energetskog potencijala Sunca u publikaciji [3] na strani 62. potvruje

vrednost koja je data u jednaini (2). To znai da je srednja snaga globalnog
zraenja Sunca za Srbiju nakon prolaska kroz atmosferu:

SRPGZS(Srb.) = 0,167 kW/m2

(3)

Formule (2) i (3) se odnose na Kragujevac (centralni deo Srbije). Pali

(severni deo Srbije) ima manje vrednosti za oko 4%. Vranje (juna Srbija) ima
vee vrednosti za oko 6%. Pogledati studiju [1] na str. 20.

-7-
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____
Formule (2) i (3) su realne izmerene vrednosti na dnu atmosfere. Ako je
povrina Srbije ASrb = 88103 km2 = 88109 m2, onda je koliina energije koju
Sunce isporui godinje na tlo Srbije u obliku svetlosti i toplote:

En kWh kWh
( S Srb ) = A ( Srb ) 1460 2 = 1,3 1014
1 god . m god . god .
(4)

U studiji [1] je pokazano da je ova energija dovoljna da zadovolji sve

energetske potrebe Srbije u trenutku kada nestanu fosilna goriva.
Ceo svet se priprema da u naredenih 50 godina bar 50% fosilnih goriva
zameni obnovljivom (Sunevom) energijom.Evropa je u ovom poslu svetski
lider. Srbija e uskoro morati da iskoristi iskustvo zemalja EU i da pone sve
vie da koristi energiju Sunca, sa ciljem zamene fosilnih goriva (ugalj, nafta,
gas) obnovljivim izvorima energije (Sunevo zraenje, vetar, biomasa,
hidroenergija).

Danas (juni 2008.) u celom svetu se proizvede i potroi ~ 18103 TWh/god

elektrine energije. Udeo obnovljivih izvora energije je 4103 TWh/god (hidro -
3103 TWh/god, biomasa 0,4103 TWh/god, vetar 0,3103 TWh/god) - tabela
1, [3]. Prema prognozama naunika EU, ve 2030. godine vetar e biti glavni
izvor elektrine energije.
Ukupna proizvodnja elektrine energije u svetu u 2030. godini e biti na
nivou 23103 TWh/god, od ega e obnovljivi izvori energije davati 12,6103
TWh/god (hidro - 4103 TWh/god, vetar 4,5103 TWh/god, fotonaponski -
1103 TWh/god, biomasa 1,7103 TWh/god, solarni kolektori - 1103 TWh/god).
Sve ovo mora biti putokaz Srbiji da se pripremi za efikasnije korienje
energije Sunca u buduem vremenu.
Sredinom 2008. godine se u Srbiji proizvodi ~35 TWh/god elektrine
energije. Od toga, hidroenergija uestvuje sa (3035)%. Na hidropotencijal je
ogranien na jo ~8 TWh/god, to nee biti dovoljno jer ugalj polako nestaje, a
naftu i gas uvozimo po ogromnim cenama. U studiji [1] prikazali smo jedan
realan scenario za budunost, odnosno kako Srbija moe da zameni fosilna
goriva energijom Sunca. Pri tome smo vodili rauna o finansijskim
mogunostima Srbije, o iskustvima EU u korienju Sunanih kolektora,
fotonaponskih modula, vetrogeneratora, hidrogeneratora i biomase. Detaljni
prorauni su dati u naim objavljenim radovima, [1]. Ovde e zbog toga biti
prikazani samo zakljuci.

-8-
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

Tabela 1. Proizvodnja elektrine energije u TWh/god. i instalisani energetski kapaciteti u

svetu u GW i projekcija do 2050. godine (optimistiki scenario)

4. ENERGETSKI POTENCIJAL VETRA U SRBIJI

-9-
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____

Koliko elektrine energije moe proizvesti jedan vetrogenerator tokom

godine dana rada? Ovaj podatak se moe razlikovati svake sledee godine za
10% na jednoj istoj lokaciji. Procena se teorijski vri pomou WaSP softvera, ali
uz poznavanje velikog broja parametara:
1. Dijagrama brzine vetra u funkciji vremena za celu godinu v(t),
2. Nadmorske visine i visine stuba vetrogeneratora,
3. Rue vetrova,
4. Instalisane snage vetrogeneratora Pinst i dr.
U sluaju da ovi parametri nisu poznati (dostupni), postoji gruba procena
elektroenergetske produkcije, koju su predloili inenjeri iz Danske. Na osnovu
njihovog iskustva gruba procena energetske produkcije vetrogeneratora se moe
dati formulom (5):

el.EN 3 kWh
= 3, 2 vsr 2
m2 god . m god .
(5)

Formula (5) pokazuje energetsku produkciju jednog m2 vertikalne povrine

kruga ukupne povrine A = D2/4, pri emu je D prenik rotora vetrogeneratora.

Slika 5. Porast instalisanih snaga i prenika rotora vetroturbina

Treba imati u vidu da je konstanta 3,2 definisana 2001. godine, kada su

vetrogeneratori imali snagu do 1 MW i bili neto manje kvalitetni (efikasni)
nego danas. Ova konstanta zavisi i od gustine vazduha . Njene praktine
vrednosti u SI sistemu kreu se u granicama [2,53,5]. Manje vrednosti [2,53]
su za vetrogeneratora starije generacije snage [100500]kW. Vee vrednosti
- 10 -
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

[33,5] su za vetrogeneratore novije generacije velike snage [110] MW, (slika

5).
Ako se uzme u obzir da je srednja godinja brzina vetra vsr = [68] m/s za
najbolje lokacije u Srbiji, na visini h = 50 m iznad tla, onda se iz formule (5)
zakljuuje da je elektroenergetska produkcija vetrogeneratora:

kWh m
690 m 2 god . , vsr = 6
s
EN kWh m
2
= 1100 2 , vsr = 7
m god . m god . s
kWh m
1650 2 , vsr = 8
m god . s
(6)

Formula (5) se moe koristiti u grubim procenama, prilikom pripreme idejnih

projekata.
Ova analiza pokazuje znaaj poznavanja vsr za procenu energetskog
potencijala vetra Osim toga, jasno je da vsr < 5 m/s znai lou lokaciju sa
skupom produkcijom elektrine energije. Lokacije sa vsr 7 m/s su prava mesta
gde treba instalirati vetrogeneratore i cena elektrine energije sa ovih lokacija e
uskoro biti najnia u poreenju sa TE, HE, NE, STE i PVE
Veliki znaaj srednje godinje brzine vetra vsr moe se proceniti iz
diplomskog rada [4], koji je uraen na Elektrotehnikom fakultetu u Beogradu
pod rukovodstvom prof. D. Mikiia. Zbog toga u prilogu prilaemo ceo
diplomski rad uz zakljuak: Ne instalirati vetrogenerator na lokaciji gde nije
izmerena srednja brzina vetra! Posledica moe biti viestruko manja
elektroenergetska produkcija od oekivane. Opisani vetrogenerator je instaliran
u blizini Beograda sredinom 2004. godine. Danas (juni 2008.) vetrogenerator je
iskljuen i morae da se premesti na bolju lokaciju gde je vsr 6 m/s.
U okviru realizacije projekta Atlas energetskog potencijala Sunca i vetra u
Srbiji detaljno smo analizirali podruje Vojvodine, [12]. Deliblatska peara i
njena okolina jugoistoni deo - bogata je vetrom. Vie puta smo posetili ovaj
teren i pronali nekoliko dobrih lokacija nadmorske visine (100200) m, sa
vrhovima do 250 m. Pored teorijske analize koristili smo i praktina merenja u 9
mernih stanica u Vojvodini, [12]. Naa procena je da se na ovom terenu mogu
nai dobre lokacije sa vsr 6 m/s na visin h 50 m iznad tla.
Osim teorijske analize smatrali smo da je jo bolje dugotrajno snimanje
praktinog rada vetrogeneratora u slinim uslovima kao u Deliblatskoj peari.
Rukovodilac projekta prof. dr D. Mikii je analizirao jedan takav
vetrogenerator, instaliran pre 5 godina u blizini Stuttgarta (slika 6) na terenu
(vrlo slinom naoj Deliblatskoj peari) nadmorske visine (200300) m.
- 11 -
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____

Slika 6. Vetrogenerator E-40 nemake firme Enercon

Vetrogenerator je sniman vie puta: pri malim brzinama vetra v 6 m/s, pri
srednjiom brzinama v = (610) m/s i pri velikim brzinama v = (1020) m/s.
Snimljeni su svi potrebni parametri koji su se mogli proitati na elektronskom
displeju koji je montiran na stubu.
Ovde prikazujemo kompletnu elektromehaniku analizu vetrogeneratora E-
40 nemake firme ENERCON. Instaliran je na brdu visine ~ 100 m. Okolni
teren je nadmorske visine (200300) m. Stub vetrogeneratora je visok 45 m, a
prenik rotora je D = 40 m. Instalisana snaga ovog vetrogeneratora je 540 kW, i
ona se dobija pri brzini vetra v = (1620) m/s.

Ovo se slae sa teorijskom formulom za manje snage Pin < 1 MW

Pin = 0,18 D2 vin3 [W] = 0,18402(12,3)3 W

(7)

Pin 536103 W 540 kW

(8)

P(v) = 288 v3 [W], za 6 m/s v 11 m/s

(9)

- 12 -
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

0, 0 < v < 3m / s

P ( v ) = 288v [W ] , 6 m/s v 11 m/s
3

540
[ kW ] , v 13m / s
(10)

Na elektronskom displeju je prikazano pet podataka: brzina vetra v (m/s),

ugaona brzina rotora (o/min), trenutna snaga P(v) [kW], energetska
produkcija [kWh] i vreme rada [h]. U tabeli 2 dat je sistematizovan prikaz ovih
podataka.

Tabela 2. Karakteristini podaci za vetrogenerator E-40 nemake firme Enercon

v (m/s) (o/min) P (kW) EN (kWh) T (h)

5,7 22,3 58 3752992 36070
6,9 24,7 93 3766471 36346
16 38 540 5215355 49467

Ovi podaci su snimljeni u itervalu od 2005. do 2007. godine. Ugaona brzina

max = 38 o/min i snaga Pmax = Pinst = 540 kW su imale konstantnu vrednost i
kada je vetar menjao svoju brzinu u intervalu v = (1420) m/s. Ova zapaanja se
poklapaju sa dijagramima koji prikazuju proizvoai vetrogeneratora. Ovo se u
praksi reava kombinovano: mehanikom konicom, zaokretanjem krila
vetrogeneratora i elektronikom.

Srednja snaga vetrogeneratora se moe dobiti kao kolinik:

Psr = En /T = 104 kW
(11)

To znai da je faktor kapaciteta CF (Capacity Factor) ovog vetrogeneratora:

CF = Psr /Pin = 104/540 = 0,19

(12)

Zakljuujemo da ova lokacija spada meu loije, ali su graani zadovoljni

kada vide da ova maina radi esto i 24 sata dnevno vie meseci neprekidno,
proizvodi elektrinu energiju bez znaajne buke i ne zagauje vazduh.
Prema zapaanju prof. D. Mikiia i pri slabom i pri jakom vetru, uvek je
zvuk maine u podnoju stuba bio slabog intenziteta, ispod 60 dB. Trafostanica
koja prima elektrinu energiju, u podnoju brda, udaljena je ~300 m od
vetrogeneratora i tu se zvuk vetrogeneratora ne uje. Stub ovog vetrogeneratora
- 13 -
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____
je konusna cev (zarubljeni kruni konus), prenika u podnoju d1 = 2,68 m, a na
vrhu d2 = 1 m. Cev je napravljena od elinog lima debljine ~ 50 mm, a
uvrena je za betonski temelj sa 36 zavrtnjeva M36. Dimenzije temelja je
teko proceniti, ali iskustvo sugerie da je to betonski kvadar 8 x 8 x 10m, mase
~ 1400 t.
Cena ovakvog vetrogeneratora je danas oko 500103 , odnosno oko 1000
/kW instalisane snage. Predvia se da vetrogenerator radi, bez generalne
popravke, oko 20 godina.
Sve ove podatke trebalo bi da koriste projektanti vetrogeneratora, jer e i
nae firme uskoro morati da krenu u instaliranje ovih maina za proizvodnju
elektrine energije, kako to ve rade one u Nemakoj, paniji, Danskoj, Italiji i
dr.
Tokom izrade projekta TD-7042B zakljueno je da je Srbija je srednje
vetrovita zemlja sa prosenom godinjom brzinom vetra vsr = (37) m/s na visini
h = 10 m iznad tla. Ove brzine su za (2030)% manje od brzina vetra u Danskoj,
koja je uspela da 20% svojih potreba za elektrinom energijom pokrije
korienjem vetra. Ova zemlja trenutno gradi po celom svetu elektrane na vetar,
a planira da (4050)% svojih potreba za elektrinom energijom pokriva
korienjem vetra do 2020. godine. Srbija je po povrini dvostruko vea od
Danske, ima manji broj stanovnika po km2 i dvostruko manju potronju
elektrine energije po stanovniku.
Analize koje smo sproveli u naim radovima [9,10,11,12,13] pokazuju da je
vetropotencijal Srbije na nivou instalisane snage :

VPSrb = (10 5) 103 MW

(13)

to bi uz relativno nizak faktor kapaciteta, CF 0,23 dalo elektroenergetski

potencijal vetra u Srbiji:

EN = (20 10) TWh/god. elektrine energije

(14)

Procenjena potronja u Srbiji sredinom 2008. godine je ~ 40 TWh/god.

elektrine energije, pa bi, po naem miljenju, mogla ubudue (do 2060. god) da
(30 do 50)% svojih potreba za elektrinom energijom podmiruje korienjem
vetra. Ovo bi kotalo ~ 10 109 , rasporeeno na 50 godina, odnosno 200 106
/god.
U oblasti konstrukcije vetrogeneratora reeni su skoro svi tehniki problemi
(teorijski i praktini). U naoj zemlji treba samo pronai dobre lokacije sa
vetrom prosene godinje brzine vsr > 6 m/s. Strane firme ve pokazuju interes
da instaliraju svoje vetrogeneratore na mestima gde je dokazano da je ovaj
uslov zadovoljen. Pri tome Srbija treba da izabere jednu od dve varijante:

- 14 -
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

a) Da sama finansira instaliranje vetrogeneratora po ceni od 1000 /kW,

odnosno 106 /MW;
b) Da dozvoli stranim firmama da instaliraju i finansiraju svoje
vetrogeneratore. Strane firme bi bile vlasnici ovih vetroelektrana ~ (3050)
godina, kada bi povratile svoj novac, a Srbiji ustupile elektrinu energiju po
ceni koja vlada na tritu. Pri tome, Srbija bi zaposlila preteno svoje mlade
ljude. Ve 2015. godine Srbija bi bila osposobljena da kupuje
vetrogeneratore na svetskom tritu, da ih instalira i eksploatie.

Mi smo pripremili detaljni atlas vetropotencijala Vojvodine (slika 7) i

kartu vetrova Srbije (slika 8). Najbolje lokacije u Srbiji su: Stara planina -
planinski prevoj na granici sa Bugarskom duine ~ 200 km, irine ~ 20 km,
nadmorske visine preko 1000 m. Ovde su izmerene srednje godinje brzine
vetra vsr = (57) m/s ili vie, na visini h = 10 m iznad tla. To znai da je,
samo na ovom terenu, realno oekivati srednje godinje brzine vetra vsr =
(68) m/s na visini h = 50 m. Na povrini od 1 km2 moe se instalirati (515)
vetrogeneratora ukupne snage (515) MW. U skromnijoj varijanti to moe
biti 1 MW/km2, ako je potrebno da se teren sa vetrogeneratorima koristi i u
druge svrhe (poljoprivreda, stoarstvo, lovni turizam). To znai da se, samo u
istonom delu Srbije, moe instalirati ~ 4000 vetrogeneratora prosene snage
1 MW.

Slika 7. Mapa srednjih godinjih brzina i snaga vetra na visini od 50m u Vojvodini

- 15 -
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____
Jugoistoni delovi Vojvodine su takoe dobre lokacije. Dolina Dunava
obiluje koavom (vetar koji duva sa jugoistoka prema severozapadu). U okolini
Vrca, Velikog Gradita i Deliblatske peare srednja brzina vetra na dobrim
lokacijama (nadmorska visina 150-250 m) je vea od 6 m/s na visini h = 50 m
iznad tla, [12]. Ako za instaliranje vetrogeneratora prosene snage 2 MW/km2,
bude iskoriena samo horizontalna povrina od 100 x 10 km2 = 1000 km2, to e
biti ukupno 2000 MW.
U Vojvodini postoji jo potencijalno dobrih lokacija oko Titela, Beke i
Fruke gore, sa mogunostima za instaliranje jo 500 MW.
Zapadna i juna Srbija su jo uvek nedovoljno ispitana podruja, ali izgleda
da i u tim delovima Srbije ima lokacija gde je vsr > 6 m/s (Kopaonik, Tara, Cer,
Vlasina i dr).

Slika 8. Mapa srednjih godinjih brzina vetra na visini z=50m u Srbiji

Realnu potporu ima naa procena (13) da se u Srbiji mogu instalirati

vetrogeneratori ukupne snage ~ 10000 MW koji jedan drugom nee smetati i
nee ometati ostale aktivnosti na tom terenu, kao to su poljoprivreda i druge.
- 16 -
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

5. ZAKLJUCI

1) Atlas energetskog potencijala Sunca u Srbiji pokazuje da je naa zemlja

dobro osunana sa ~ 1460 kWh/m2god svetlosne i toplotne energije.
2) Ova energija je dovoljna da rei sve nae energetske probleme na ekoloki
i ekonomski prihvatljiv nain.
3) Danas najbolje rezultate Srbija ima u korienju biomase i hidroenergije.
4) Vetar je za sada potpuno neiskorien. Naa studija pokazuje da energija
vetra predstavlja veliki potencijal za Srbiju. Kombinacijom hidroenergije sa
18 TWh/god, energije vetra sa ~ (1020) TWh/god, elektrine energije iz
biomase ~ 10 TWh/god , sunanih kolektora ~ 4 TWh/god i primenom
fotonaponske tehnologije ~ 4 TWh/god, Srbija bi mogla da potpuno izbaci iz
upotrebe ugalj, naftu i gas u proizvodnji elektrine energije.
5) Atlas energetskog potencijala vetra u Srbiji, koji smo prikazali u radovima
koji su navedeni u literaturi pokazuje da imamo vetrove koji se mogu iskoristiti
za proizvodnju elektrine energije u iznosu od (3050)% naih potreba.
6) Ako bismo uspeli u naim nastojanjima da smanjimo potronju uglja, nafte
i gasa, kao to su to uradili Brazil, Danska, Nemaka i panija, tada bi Srbija
imala anse da u budunosti postane energetski nezavisna zemlja koja koristi
samo energiju Sunca.
7) Onima koji planiraju da sami koriste energiju Sunca moemo preporuiti:
a) Solarni kolektori su najjeftiniji i mogu se u naoj zemlji isplatiti za (510)
godina. Instalacije mogu trajati (3050) godina.
b) Vetrogenerator kota ~ 103 /kW i proizvodi elektrinu energiju za
(0,060,1) /kWh. Vetrogenerator traje ~ 20 godina, ali mu se nakon generalne
popravke vek produava. Vreme isplativosti je (1015) godina.
c) Fotonaponski (PV) moduli danas nisu konkurentni jer proizvode elektrinu
energiju po ceni (0,40,8) /kWh. Instalacija je dosta skupa ~ (58)103 /kW.
Ovi ureaji su ipak pogodni za mobilne elektrine potroae malih snaga, do
100 W. Instalacija traje ~ (2025) godina, a vreme isplativosti je za sada
nejasno.
d) Solarne termoelektrane sa obrtnim paraboloidom za sada nisu pokazale
dovoljno dobre osobine za iru primenu.
8) U prilogu dajemo nekoliko primera cena i tehnikih karakteristika ureaja
koji koriste energiju Sunca.

6. LITERATURA
1. D. Mikii, B. Radievi, . urii, A. Kunosi, Energetski potencijali sunca u Srbiji,
Izvestaj za projekat TD-7042B, Elektrotehniki fakultet Beograd, jun 2006.

- 17 -
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____
2. D. Mikii, B. Radievi, . urii, A. Kunosi, Energetski potencijali vetra u Srbiji,
Izvestaj za projekat TD-7042B, Elektrotehniki fakultet Beograd, jun 2007.
3. Energy Revolution - A Sustainable World Energy Outlook, EREC European Renewable
Energy Council and Greenpeace International, Publication and Brochure, januar 2007.
4. Predrag Aneli, Tehnoekonomska analiza rada vetrogeneratora GAIA GW11 na lokaciji
Bubanj potok, Dilomski rad, Elektrotehniki fakultet Beograd septembar 2005.
5. Statistical Review of World Energy 2007, British Petroleum, Publication, februar 2008.
6. C. Archer, M. Jacobson, Evaluation of global wind power, Department of Civil and
Environmental Engineering, Stanford University, Stanford, California, USA, mart 2005.
7. I. Troen, E. L. Petersen, European Wind Atlas, Riso National Laboratory, Roskilde,
Denmark, 1989.
8. J. F. Manwell, et al, Wind Energy Explained: Theory, Design and Application, John Wiley
and Sons Ltd, april 2002.
9. D. Mikii, B. Radievi, . urii, Wind Energy Potential in the World and in Serbia
and Montenegro, Facta Universitatis, Series: Electronics and Energetics, vol. 9, No 1,
2005.
10. D. Mikii, . urii, B. Radievi, Globalna procena o koliini elektrine energije koja
bi se mogla dobiti pomou vetrogneratora u Srbiji i Crnoj Gori, Elektrotehniki fakultet,
Beograd, Jun 2003.
11. B. Radievi, D. Mikii, Vetrogeneratori perspektive i primene u Srbiji i Crnoj Gori,
IV Nauni skup - Alternativni izvori energije i budunost njihove primjene, Crnogorska
Akademija nauka i umjetnosti, Zbornik radova, pp. 125-144, Podgorica, 2006.
12. . urii, N. Rajakovi, D. Mikii, M. Bubnjevi, Mapa vetroenergetskog potencijala
Vojvodine, Energija, br. 1-2, mart, 2007. ISSN: 0354-8651, str 118 120.
13. B. Radievi, D. Mikii, Komparacija metoda za procenu energetskog potencijala vetra
i pretvaranje energije vetra u elektrinu energiju, Meunarodna konferencija Renewable
Energy and Future of its Applications, Crna Gora, Budva, oktobar 2007. godine

7. PRILOZI
NAPOMENA:
Da bi se otvorile pojedine slike, prezentacije i radovi koji su podvueni i prikazani plavim fontom
potrebno je prvo kliknuti na taster Ctrl i drei ovaj taster kliknuti levim tasterom miem na
traeni link.

1. Energy Revolution - A Sustainable World Energy Outlook, EREC European Renewable Energy
Council and Greenpeace International.
2. Predrag Aneli, Tehnoekonomska analiza rada vetrogeneratora GAIA GW11 na lokaciji Bubanj
potok, Dilomski rad.
3. Primeri ravnih i cevnih solarnih kolektora firme Wagner & Co sa cenama:
Ravan kolektor, Cevni kolektor, Cene i karakteristike.

8. Spisak i apstrakti publikovanih strunih i naunih radova na

projektu Atlas potencijala sunca i vetra Srbije u periodu jul 2006.
- jun 2008. godine
Autori:
Prof. dr Duan Mikii, mr eljko urii, asistent, mr Branko Radievi, asistent, mr Amir Kunosi,
asistent Elektrotehniki fakultet Beograd
- 18 -
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

Radovi na meunarodnim konferencijama:

1. N. Rajakovi, . urii, M. Bubnjevi, D. Mikii, Prediction of Annual Electricity
Production of Perspective Small Wind-plant In the Region of Deliblatska Peara, Proc. of
6th International Syimposium Nikola Tesla, Belgrade, Serbia, October 2006.
In this paper the annual electricity production of perspective small wind-plant of installed power 30.85MW at
site ibuk at the periphery of Deliblatska Pearahas been estimated. Standard three-hour meteorological
measurements of wind speed at meteorological stations Vrac and Banatski Karlovac have been used, as well as
measurements at custom 40m anemometer mast that was installed at site Dolovo. For the prediction of the
installed power annual usage factor for a wind-plant at site ibuk, available data have been processed in
software package WAsP. The vectorial topographic map of the wider target region has been formed, with the
detailed analysis of orography, obstacles and terrain roughness. Through comparative analysis, the paper shows
to which extent standard meteorological data can be used for the prediction of some wind-plants electricity
production, as the most relevant factor for the project cost-effectiveness.
Prediction of Annual Electricity Production .doc

2. . urii, M. Bubnjevi, D. Mikii, N. Rajakovi, Wind Atlas of Serbian Region

Vojvodina, Online Proc. of European Wind Energy Conference (EWEC 2007), Milano,
Italy, May 2007.
In Serbia, systematic measurements of wind potential have not been performed, and therefore there is no reliable
data on wind power potential. Northeastern part of Serbia Vojvodina is a region of special interest for
perspective wind-plant construction. In this paper, a map of wind energy potential for Vojvodina has been
presented. Map has been formed with WAsP software and through application of methodologies from European
Wind Atlas. Standard hydrometeorologic measurements of wind speed from 9 hydrometeorologic stations for the
period from 1999 to 2006 have been used as input data. Also, custom measurements of wind parameters have
been used for the map verification, acquired with 40m anemometer measurement mast that was installed in
region Deliblatska Peschara. In the surroundings of anemometer measurement mast, in 40km radius, a map of
high resolution (200m) has been given, which shows relatively good wind potential at a higher number of micro
locations in this part of region Vojvodina.
Wind Atlas of Vojvodina.doc

3. J. Trifunovi, . urii, D. Mikii, A. Kunosi, Surface finishing of wind turbine gears

by pulsed plasma processes, Online Proc. of European Wind Energy Conference (EWEC
2007), Milano, Italy, May 2007.
Gearboxes for wind turbines have to ensure highest reliability over a period of approximately 20 years. High
local contact stresses at the roughness peaks may cause micro-pitting, surface distress, scuffing or other
irreversible wear processes. The surface finish achieved during the manufacturing process significantly
influences the risk. In this work will be presented new concept for surface finishing of wind turbine gears by
pulsed plasma nitriding and nitrocarburizing, aimed at gaining higher surface hardness, fatigue strength, wear
and corrosion resistance. Compared to other techniques for surface and coatings engineering, pulsed plasmas
processes have several advantages, including a complete new architecture of surface layers, adjusting of surface
layers chemical composition and functional characteristics by controlling the process parameters, and unlike
other techniques it is environmentally friendly. Also, according to experiences from subjective assessment of
gearboxes, it is known that gears produced by different finishing processes generate noise in different ways and
nitriding could decrease noise level due to increased surface hardness and abrasive resistance of pulsed plasma
nitrided surfaces.
Surface Finishing Of Wind Turbine.doc

4. B. Radievi, D. Mikii, Procena globalnog i lokalnog vetroenergetskog potencijala i

savremena reenja za dobijanje elektrine energije od energije vetra, Meunarodna
konferencija ELECTRA IV, Tara, septembar 2006.
U radu je analiziran i procenjen vetroenergetski potencijal u svetu, pri emu je posebna panja posveena
utvrivanju vetroenergetskih resursa u Srbiji. Istaknuto je da vetroenergetski potencijal viestruko prevazilazi

- 19 -
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____
potrebe za elektrinom energijom u svetu. Dokazano je da je vetar energetski resurs i nae zemlje, ijim
aktiviranjem bi se na kvalitetan i ekoloki prihvatljiv nain znaajno poveali instalisani kapaciteti i raznovrsnost
energetskih resursa i smanjila zavisnost od uvoza sve skupljih energetskih sirovina (nafta, gas). Naroita panja
u ovom radu posveena je konfiguraciji savremenih vetrogeneratorskih postrojenja u skladu sa postojeom
komercijalnom tehnologijom. Na kraju je zakljueno da se reforma energetskog sektora u naoj zemlji mora
sprovoditi na nain da se prate svi procesi razvoja energetike u EU, a upravo iskustva veine evropskih zemalja
ukazuju na neophodnost ukljuivanja vetroenergetike u strategiju razvoja energetike Srbije.
Procena globalnog i lokalnog vetroenergetskog potencijala.doc

5. B. Radievi, D. Mikii, Komparacija metoda za procenu energetskog potencijala vetra i

pretvaranje energije vetra u elektrinu energiju, Meunarodna konferencija Renewable
Energy and Future of its Applications, Crna Gora, Budva, oktobar 2007. godine
Perspektive daljeg razvoja vetroenergetike su izrazito optimistike i zato je izuzetno vano to tanije proceniti
energetski potencijal vetra na globalnom i lokalnom nivou u nekom regionu, da bi izgradnja vetroelektrana bila
ekonomski isplativa i kako bi se mogla izraunati optimalna koliina elektrine energije koja se moe dobiti od
vetra. U radu je data analiza i poreenje nekoliko metoda za procenu globalnog i lokalnog vetroenergetskog
potencijala regiona i proraun koliine elektrine energije koja se moe dobiti od vetra. Posebna panja u radu je
posveena novoj i originalnoj metodi, koji su autori samostalno razvili, za procenu raspoloive snage i energije
vetroelektrana i razvoju originalnih softverskih modula za estimaciju elektrine energije koja se moe dobiti od
vetra. Doprinos rada e biti i utvrivanje energetskog potencijala vetra u zemljama balkanskog regiona (posebno
u Srbiji i Crnoj Gori) na osnovu predloene metode i analiza tehnikih mogunosti za izgradnju vetroelektrana.
Komparacija metoda za procenu vetroenergetskog potencijala u Srbiji

6. . urii, M. Bubnjevi, D. Mikii, N. Rajakovi, Wind Atlas of Serbian Region

Vojvodina, Proc. of European Wind Energy Conference (EWEC 2007), Milano, Italy,
May 2007.
In Serbia, systematic measurements of wind potential have not been performed, and therefore there is no reliable
data on wind power potential. Northeastern part of Serbia Vojvodina is a region of special interest for
perspective wind-plant construction. In this paper, a map of wind energy potential for Vojvodina has been
presented. Map has been formed with WAsP software and through application of methodologies from European
Wind Atlas. Standard hydrometeorologic measurements of wind speed from 9 hydrometeorologic stations for the
period from 1999 to 2006 have been used as input data. Also, custom measurements of wind parameters have
been used for the map verification, acquired with 40m anemometer measurement mast that was installed in
region Deliblatska Peschara. In the surroundings of anemometer measurement mast, in 40km radius, a map of
high resolution (200m) has been given, which shows relatively good wind potential at a higher number of micro
locations in this part of region Vojvodina.

7. Z. Djurisic, M. Djuric, . Krstivojevic, J. Trifunovic, Modified Parks model of induction

machines, Proc. of IASTED MIC 2008, Innsbruck, Austria, February 2008.

Model for analysing of induction machine with considered magnetizing losses and capacitance parallely
connected with IM stator winding is developed and presented in this work. In order to adapt this IM
mathematical model to computer programming, it is presented as a system of differential equations in d-q
reference frame, and therefore it enables simple modelling of various transient processes just by defining vectors
of entrance and condition variables. It is especially suitable for analysing of transient processes during fast
reclosing, bus transfer or short circuit of huge induction machines. Aside from transient processes, steady state
working conditions can be analysed too.

Radovi u domaim asopisima:

8. B. Radievi, D. Mikii, Aktuelno stanje vetroenergetike u Evropi poetkom 2006. godine i
budui trendovi, Energija, br. 1-2, mart, 2006. ISSN: 0354-8651, str 192 198.
Vetroenergetika danas predstavlja modernu, tehniki i tehnoloki visoko razvijenu industriju sa najveim
trendom razvoja u poslednjoj deceniji (oko 32 %) u kojoj je izvren snaan razvoj novih kompozitnih materijala,
elektrinih maina, energetske elektronike, uz nova znanja i konstrukcije u oblasti aeromehanike. Naroita
panja u ovom radu posveena je konfiguraciji savremenih vetrogeneratorskih postrojenja male i velike snage u
skladu sa u svetu postojeom komercijalnom tehnologijom. Analizirani su tipovi generatora, turbina, kontroler,
merna, regulaciona i zatitna oprema, softver za simulaciju rada uz uvaavanje relevantnih vetro i elektro
- 20 -
 ATLAS ENERGETSKOG POTENCIJALA SUNCA I VETRA SRBIJE
(PROJEKAT TD-7042B)
_________________________________________________________________________________________________________________
____

parametara. Posebno je prouen rad pojedinanih vetrogeneratora koji ine autonomni sistem, kao i prikljuenje
pojedinanih ili manjih farmi vetrogeneratora na elektrinu mreu, ukljuujui i problem kvaliteta isporuene
elektrine energije i stabilnost sistema.
Aktuelno stanje vetroenergetike u Evropi.doc

9. . Vuki, . Ercegovi, D. Raievi, B. Radievi, Primena asinhronih generatora u

vetroelektranma male snage, Traktori i pogonske maine, Vol.11. No3/4, decembar 2006.
godine, ISSN: 0354-9496, pp. 81 85.
U radu su date karakteristike osnovnih reima rada trofaznog asinhronog generatora sa kaveznim rotorom
primenjenog u vetroelektranama male snage. Izvrena je analiza rada za sluajeve kada generator radi
samostalno, trofazno i jednofazno optereen, i kada radi prikljuen na elektroenergetski sistem. Pokazuje se da
ova vrsta elektrinih generatora ima prednost u odnosu na ostale vrste generatora za sluaj kada se radi o
vetroelektranama male snage.
Primena AG u vetroelektranama male snage.doc

10. B. Radievi, D. Mikii, Savremena reenja za dobijanje elektrine energije u

vetroelektranama male i velike snage, Poljoprivredna tehnika, Godina XXXI, Broj 3,
decembar 2006. godine, ISSN: 0554-5587, pp. 103 111.
Vetroenergetika danas predstavlja modernu, tehniki i tehnoloki visoko razvijenu industriju sa najveim
trendom razvoja u poslednjoj deceniji (oko 32 %) u kojoj je izvren snaan razvoj novih kompozitnih materijala,
elektrinih maina, energetske elektronike, uz nova znanja i konstrukcije u oblasti aeromehanike. Naroita
panja u ovom radu posveena je konfiguraciji savremenih vetrogeneratorskih postrojenja male i velike snage u
skladu sa u svetu postojeom komercijalnom tehnologijom. Analizirani su tipovi generatora, turbina, kontroler,
merna, regulaciona i zatitna oprema, softver za simulaciju rada uz uvaavanje relevantnih vetro i elektro
parametara. Posebno je prouen rad pojedinanih vetrogeneratora koji ine autonomni sistem, kao i prikljuenje
pojedinanih ili manjih farmi vetrogeneratora na elektrinu mreu, ukljuujui i problem kvaliteta isporuene
elektrine energije i stabilnost sistema.
Savremena reenja za dobijanje elektricne energije u vetroelektranama.doc

11. . urii, N. Rajakovi, D. Mikii, M. Bubnjevi, Mapa vetroenergetskog potencijala

Vojvodine, Energija, br. 1-2, mart, 2007. ISSN: 0354-8651, str 118 120.
U radu je prezentovana mapa vetroenergetskog potencijala Vojvodine. Mapa je formirana korienjem softvera
WAsP i primenom metodologija iz European Wind Atlasa. Kao ulazni podaci koriena su standardna
hidrometoroloka merenja brzine vetra u 9 hidrometeorlokih stanica u periodu od 1999 do 2006. Za verifikaciju
formirane mape koriena su merenja vrena pomou namenskog anemometarskog 40m mernog stuba koji je
postavljen u ovom regionu.
Mapa vetroenergetskog potencijala Vojvodine.doc

12. . , . , . , naliza eksternih trokova u konvencionalnim

elektroenergetskim kapacitetima u Srbiji, , . 1-2, , 2008. ISSN: 0354-8651.
U radu su analizirani uticaji proizvodnje elektrine energije na ivotnu sredinu. Ukazano je na potrebu
ukljuivanja ekologije u trokove proizvodnje elektrine energije kroz tzv. externe trokove, kao novane mere
ovih uticaja. Uvoenjem eksternih trokova bili bi penalisani veliki zagaivai i na taj nain bi se stvorila
zdrava atmosfera koja bi doprinela gradnji novih obnovljivih izvora energije, ali i ekonomski motivisala
vlasnike konvencionalnih elektrana da unapreuju tehnoloki proces i opremu u cilju smanjnja zagaenja ivotne
sredine, odnosno smanjenja eksternih trokova.

13. . , . , -
, , . 1-2, , 2008. ISSN: 0354-8651.
U radu je dat kratak pregled tehnologije proizvodnje biodizela sa osvrtom na primarne sirovine za njegovu
proizvodnju. Prikazane su osnovne karakteristike sa posebnim osvrtom na ekoloke prednosti biodizela u odnosu

- 21 -
 D. Mikii, . urii, B. Radievi, A. Kunosi
_________________________________________________________________________________________________________________
____
na mineralna goriva. Analizirane su mogunosti i obim proizvodnje biodizela u Srbiji sa aspekta resursa,
odnosno agrotehnikih uslova za gajenje uljane repice koja, kao primarna sirovina, pokazuje najboju ekonomsku
isplativost za organizovanu i kontinuiranu proizvodnju biodizela.

14. . , . ,
, , . 1, 2008.
U radu je razvijen matematiki i logiki model upravljanja u vetrogeneratorskom izolovanom sistemom sa
dvostrano napajanom indukcionom mainom. Osnovna strategija upravljanja je odravanje napona i frekvencije
u propisanim granicama pri realnim uslovima promene snage vetra, kao i realnim uslovima optereenja
ukljuujui i asimetrian rad. Predloeni model upravljanja omoguava prilagoenje brzine obrtanja vetroturbine
uslovima vetra i na taj nain omoguava maksimalnu efikasnost rada vetroturbine u celokupnom opsegu radnih
brzina vetra.

- 22 -