Ekonomia Ujore

Kapitulli:ANALIZA EKONOMIKE
ANALIZA EKONOMIKE
Hyrje
Analiza ekonomike sht nj krahasim i kostove dhe prfitimeve t cilat mundsojn investitorin/ investitort t
bjn nj zgjedhje t informuar nse duan ta zhvillojn projektin apo ta braktisin at
Analiza ekonomike mund t bhet ose duke prfshir efektin e inflacionit (inflacioni eshte zhvleresimi i parase),
ose duke e neglizhuar at. Puna n vler monetare konstante ka avantazhin q analiza t bhet pavarsisht shkalls
s inflacionit. N t till mnyr sht m e leht t gjykohrt mbi leverdine e projektit. Duke qen se analiza i
referohet fluksit t paras n t tashmen, sht m e leht t gjykohet vlera totale e investimit.
Nse ka arsye pr t besuar q faktor t caktuar do t evolojn n prqindje t ndryshme prej inflacionit, athere
duhet t analizohet bazuar n prqindjet e ndryshueshme t inflacionit. Pr shembull, nse supozojm se tarifat e
energjis elektrike do t rriten 2% m pak se inflacioni, ndrsa faktort e tjer qndrojn konstant, cmimi i
energjis elektrike duhet t ket rnie n analizn e br me 2% cdo vit.

Konsideratat baz
Vlersimi i kostove t investimit prbn hapin e pare t analizs ekonomike. Pr nj prqasje fillestare, vlersimi
mund t bazohet n kostot e skemave t ngjashme. IDEA (Instituto para la Diversificacin y Ahorro de Energia,
Spain) n publikimin e vet Minicentrales Hidroelectricas, analizon kostot e komponentve t ndryshm t
skemave - prit, vepr marrje, kanali, godin centrali, turbinate dhe gjeneratort, transformator dhe linja
transmetimi.
Gjat analizs, nj tregues thelbsor sht kostoja e llogaritur pr kW t veprs.
N komunikimin e tij t HIDROENERGIA'97, H. Pauwels prmblodhi t dhnat nga skemat HEC-eve dhe korreloi
kostot e investimeve n /kW t instaluara pr diapazone t ndryshme fuqie dhe reniesh. Dy karakteristika jan t
dallueshme nga grafiku i tij: kostot e rritura kur renia eshte e ulet e per rrjedhoje edhe fuqia. Konkluzioni sht q
skemat e vogla (m pak se 250kW), skemat me rnie t vogla (m pak se 15m) prfaqsojn kostot m t larta
relative pr nj skem.
ANALIZA EKONOMIKE
Konsideratat baz

Nj vlersim kostoje sht i rndsishm pr analizn ekonomike, por ai sht gjithahtu i rndsishm pr
ndertimin e nj projekti paraprak, duke prfshir komponentt baz t skems.
Nuk duhet harruar q n nj impant q lidhuet me rrjetin elektrik, duhet t prfshij n kosto edhe lidhjen e HEC-it
me t, sepse sipas rregullave t ndryshme kombtare, kto linja, edhe pse shpesh mbeten prona e kompanis
furnizuese t energjis elektrike, ato ndertohen gjithmone me shpenzimet e ndertuesit t hidrocentralit. Nj
impiant afr me linjat e interkoneksionit sht gjithmon m i lire se nj i instaluar larg tij. I njjti arsyetim vlen
edhe per linjat telefonike.
ANALIZA EKONOMIKE
Vlera e paras n koh

Koncepti i vlers s paras n koh sht koncepti q nj Euro e fituar sot vlen m shum se nj Euro e fituar n nj
moment t caktuar n t ardhmen, sepse paraja e fituar sot mund t investohet dhe prej saj t merret interes.

-N cdo analiz ekonomike q prfshin vlera ekonomike, ka gjithmon dy variabla, koh dhe para. Nj sasi e caktuar
parash e paguar ose e fituar n nj koh t caktuar ka nj vler t ndryshme nga ajo e paguar ose e fituar n nj
periudh tjetr kohore.

Termi vlera prezente tregon vlern e tanishme t nj sasie parash q mund t merren n t ardhmen, t vlersuara
me nj norm interesi t dhn.
-Me qllim prcaktimin e vlers prezente (PV) t nj shume parash q do t merren n t ardhmen ose vlern e ardhme
t ktyre parave (FV), skontimi n nj interes t dhn r (q ndryshe njihet si norma e skontimit), pr nj numr vitesh
n, prdoret formula:
1
0 = =
(1 + ) (1 + )
1
-Termi (1+) prcaktohet si faktori i vlers prezente (PVF)
-Prandaj, pr nj norm skontimi r, me kosto (ose me prfitim ), t paguar ose t fituar n vitin n, skontohet n
vitin zero prmes ekuacionit:
1
0 =
(1 + )
-Termi brenda kllapave katrore sht PVF (present value factor)
-Pr shembull, nse mundsia e fitimit t investitorit do ishte 8%, athere 1500 t fituara pr 5 vjet nga tani, do t
ishte ekulivalant me vlern prezente prezente prej:

1
1500 = 1020.9
(1 + 0.08)5
ANALIZA EKONOMIKE
Vlera e paras n koh

Edhe pse PVF mund t prdoret pr t zgjidhur cfardo problemi q mund t ngrihet mbi vlern prezente t paras
n koh, sht m e prshtatshme t prcaktohet nj term i dyt me qllim prshpejtimin e procesit matematik n
rastin e pagesave q bhen n intervale konstante t kohs: vlera prezente e t ardhurave (vjetore,mujore etj).

-Vlera prezente ardhurave vjetore sht nj seri e pagesave t barabarta prgjat nj periudhe t caktuar kohore. Vlera
prezente vjetore pr n vjet, me pages vjetore C (duke filluar q nga fundi i vitit t par) do t jet rezultati i
shumzimit t C me nj faktor an, t barabart me shumn e faktorve t vlers prezente PVF-t.

= 1 + 2 + 3 +. . . +
Mund t tregohet se,
1 (1 + ) 1 1 (1 + )
= = =
(1 + )

-Duke patur C si pages vjetore dhe PVA vlern prezente vjetore, mund t shprehim vlern prezente si shum t
pagesave t ardhme t skontuara me r.
1
1 1 1 (1 + )
(1 + )
= = = =
(1 + )
=1

Shembull: Me cmimin e energjis 4 cent ()/kWh dhe me nj prodhim vjetor prej 100000 kWh, fitimi pr vit do t jet
4000 /vit. Sa do t jet fitimi prgjat 10 vjetve pr nj norme interesi 8% pr investitorin?
N kt rast zbatojm shum thjesht formuln e msiprme:
1
1
(1 + 0.08)10
10 = 4000 = 4000 6.7101 = 26840.4
0.08
ANALIZA EKONOMIKE
Metodat e vlersimit ekonomik
Metodat statike
Metoda e periudhs s rikthimit
Metoda e kthimit prcakton numrin e viteve t krkuar pr nj kapital t investuar t kthehet pas duke sjell dhe
prfitime. Numrin i krkuar i viteve prcaktohet si periudha e kthimit apo periudha e piks s ekuilibrit. Llogaritja e
saj bhet si m posht:

=

-Kostot e investimeve jan zakonisht t prcaktuara si kosto t fillestare (punimet e ndrtimit, elektrike dhe pajisjet
hidro-mekanike) dhe prfitimet jan ato t nxjerra prej fitimeve vjetore q rezultojn nga shitja e energjis elektrike t
prodhurar, pas heqjes s kostove t operimit dhe mirmbajtjes, n vler konstante t paras.
-Norma e kthimit nuk duhet t kaloj 7 vjet nse duam q projekti i hidrocentralit t konsiderohet me fitim.
-Kjo metod nuk konsideron fluksin e paras prtej periudhs s kthimit dhe prandaj nuk mat eficencen e investimit
prgjat gjith jets s tij.
-Pr investitorin, kur prdor kt mnyr, sht e kshillueshme q kur ka mundsi, t pranoj projekte q e kthejne m
shpejt investimin e tyre. Teoria sht q projektet me kthim m t shkurtr jan m t likujdueshme dhe paraqesin nj
risk m t vogl.
Metoda e kthimit mbi investimet
Kthimi mbi kapitalin e investuar ose ndryshe, kthimi mbi investimet (ROI) llogarit prfitimet mesatare vjetore, kostot
vjetore neto t tilla si amortizimi, si prqindje t vlers fillestare t investimit. Llogaritja bhet si m posht:

= 100

Amortizimi llogaritet shum thjesht, duke prdorur metodn lineare:

=

(vlera e mberur i referohet vleres qe mund te shitet hidrocentrali ne fund te periudhes se punes)
Metoda ROI prdor t dhnat hyrse, n vend t fluksit t paras dhe injoron komplet vlern e paras n koh.
ANALIZA EKONOMIKE
Metodat e vlersimit ekonomik
Metodat dinamike
Metoda e vlers prezente neto (NPV)
Vlera prezente neto sht e barabart me vlern prezente t t ardhurave, t skontuara me koston marxhinale t
kapitalit, minus vlern prezente t kostos s investimeve. Diferenca midis t ardhurave dhe shpenzimeve, t dyja t
skontuara pr norma interesi periodike dhe fikse, sht vlera prezente neto (NPV) e investimit.
Formula e llogaritjes s NPV:
=
( + + )
= +
(1 + )
=1
Ku: = investimet n periudhn i.
= fitimet n periudhn i.
= kostot operacionale n periudhn i.
= kostot e mirmbajtjes n periudhn i.
= vlera e mbeteur e investimeve (e skontuar me normen r) prgjat gjith jets, ku jeta e pajisjeve e tejkalon jetn e
puns s hidrocentralit.
r = norma periodike e skontimit, ku periudha sht tremujore, dhe norma periodike sht e norms vjetore.
n = numri i periudhave (vite, tremujore, muaj).

-Projekte t ndryshme mund t klasifikohen sipas rendit zbrits t NPV. Projektet ku NPV sht negative, duhet t
anullohen sepse nj vler e till do t thot se prfitimet e tyre t skontuara prgjat jets s projektit jan t
pamjaftueshme pr t mbuluar shpenzimet fillestare.
-Rezultatet e NPV jan tepr t ndjeshme ndaj normave t skontimit dhe dshtimi n gjetjen e norms s duhur mund t
ndryshoje, ose edhe m keq t prmys renditjen eficente t projekteve
-Kjo metod (NPV) nuk bn dallim midis projekteve me kosto investimi t larta por q kan fitime t mdha, nga nj
projekt tjetr me po t njjtat prfitime por me investim m t ult fillestar, sepse t dyja kan t njjtn NPV. Pr
shembull, nj projekt q krkon 1 000 000 n vler prezente dhe premton 1 000 000 prfitime, ka t njjtn NPV
sikurse nj projekt q ka investim 100 000 dhe premton t ardhura 200 000 (t dyja n vlern prezente). Pr t dy
projektet, NPV sht 100 000.
ANALIZA EKONOMIKE
Metodat e vlersimit ekonomik
Metodat dinamike
Raporti Benefit Kosto
Metoda benefit kosto krahason vlern prezente t t ardhurave prej hidrocentralit dhe investimet n baz t raportit.
Kjo krahason flukset e t ardhurave me ato t shpenzimeve. Projektet me nj raport m t vogl se 1, zakonisht nuk
pranohen. Matematikisht llogaritet:

0 (1 + )
=
+ +
0 (1 + )

Metoda e norms s brendshme t kthimit (IRR)

-Metoda e norms s brendshme t kthimit (IRR Internal Rate of Return) pr analizn e nj projekti lejon q t merret n
konsiderat vlera e paras n koh. Praktikisht, kjo prcakton normn e interesit q sht e barabart me kthimin n
Euro/Lek t projektit.
-Nse norma e brendshme e kthimit sht m e vogl se kostoja e marrjes hua pr financimin e projektit, athere
projekti sjell humbje t paras.
-Kriteri pr przgjedhjen midis alternativave, zakonisht sht q t zgjidhet investimi me normn m t lart t kthimit.
-Gjetja e IRR, bhet me an t tentativave synohet q fluksi neto i paras (NPV) shkoj n zero. Pr kt qllim pranohen
vlera t ndryshme t norms s skontimit dhe ajo q jep NPV = 0 sht e barabart me normn e brendshme t kthimit.
Llogaritjet elektronike prdorin nj seri prafrimesh pr t llogaritur normn e brendshme t kthimit.