Do. Tjei-Drinkovi i sur. Osobitosti cistine fibroze... Paediatr Croat.

2014; 58 (Supl 1): 66-71

Paediatr Croat. 2014; 58 (Supl 1): 66-71 Pregled

Review sredine sa smanjenom zdravstvenom po- Epidemioloke i klinike karakteristike godinje do 55 godine ivota (29). Kod
tronjom (18). adolescentne i odrasle dobi tih bolesnika je i kronina infekcija di-
nog puta esta, a u kolonizaciji prevla-
Zadnjih decenija djeca roena s CF Ekspresija CF tokom odrastanja se dava Ps. aerug. (47-78%), zatim Staph.
veinom doivljavaju odraslu dob, to mijenja. Promjene su znakovitije ako aureus (21-61%), H. influenzae. (0-22%),
predstavlja znaajan napredak budui se parametri bolesti usporeuju izmeu Burcholderia cepscia. comp. (1,7-23%) i
se je CF dugo smatrala iskljuivo pato- razliitih dobnih skupina tokom ivo- Stenotrophomonas malt. (1,1-22%). Od
logijom djeje dobi. Sve ee smo svje- ta. Dva najea parametra u procijeni drugih parametara praenih u toj dobnoj
doci paradoksa, odnosno injenice da u stanja bolesti su pluna funkcija i uhra- skupini prisutnost ABPA zabiljeena je
nekim sredinama ima vie bolesnika u njenost. Pluna funkcija pokazuje stalan
OSOBITOSTI CISTINE FIBROZE U ADOLESCENTNOJ I ODRASLOJ DOBI u 9-10%, hemoptoa u 11-14%, a pojava
odrasloj nego u djejoj dobi. Danas ro- pad do sredine dvadesetih godina kada pneumotoraksa u 7-11% bolesnika. Me-
ena djeca s CF mogu oekivati medijan se donekle stabilizira, a slino vrijedi i dijan ivotne dobi bolesnika nakon 40
DORIAN TJEI-DRINKOVI1,2, LANA OMERZA2, DUKA TJEI-DRINKOVI1,2, JADRANKA KELEI2, DRAGO ALETA2 preivljavanja od 50 godina (19). za umanjenosti koja se u odrasloj dobi godine ivota bio je 53 godine uz daljnji
stabilizira, pa i uz blagi porast vrijed- stalan pad preivljavanja do 60 godina sa
Podaci iz amerikog registra bole- nosti BMI (23). Pravo objanjenje za ta
ivotni vijek bolesnika sa cistinom fibrozom stalno se pomalo produuje zahvaljujui medicinskim spoznajama i njihovoj im- stopom smrtnosti od 3,4% godinje (29).
snika s CF pokazuju da je od 1982. do opaanja nisu sasvim jasna i obino se
plementaciji u praksi. Mnogo je napretka uinjeno u lijeenju plune bolesti pa zato raste broj adolescenata i odraslih bolesnika. 2007. god. broj odraslih bolesnika u po- tumae tzv. "uinkom preivljavanja". U praenju bolesnika s CF nasto-
Uslijed dueg ivotnog vijeka mijenjaju se epidemioloki pokazatelji bolesti i uoava se sve vie komplikacija bolesti na drugim rastu, od 27 na 56% (20). Slina opaanja ji se prepoznati pokazatelje koji bi bili
organskim sistemima. Stoga strategija za daljnje poboljanje kvalitete ivota i ivotnog vijeka bolesnika sa cistinom fibrozom mora su i u registrima bolesnika od Australije Openito se smatra da strukturu udrueni s duim ivotnim vijekom. U
ukljuiti i preventivno djelovanje kako bi se izbjegle ili odgodile komplikacije u kasnijoj dobi. do Kanade (2, 21-23). Ilustrativni su po- bolesnika s duljim preivljavanjem ine toj namjeri posebno su analizirani bole-
Deskriptori: CISTINA FIBROZA, ADOLESCENCIJA, ODRASLA DOB daci, iz kanadskog registra bolesnika, iz bolesnici s blaom klinikom slikom, bo- snici u periodu prelaska iz pedijatrijske u
kojih je vidljivo da je od 2002. god. me- lesnici kojima je bolest dijagnosticirana odraslu dob (28). Pokazatelji koji su bili
dijan preivljavanja od 37,3 povean na u kasnijoj dobi te bolesnici podvrgnuti udrueni s duim preivljavanjem bili su
Skraenice: zu mutiranog CFTR-a (CFTR od eng. cy- na manifestacija obiljeena je insufici- 47,7% (22). Porast broja odraslih bolesni- transplantaciji plua. Od kada je genet- kasno postavljena dijagnoza, odsutnost
CF - cistina fibroza (CF, od eng. cystic fibrosis); stic fibrosis transmembrane conductance jencijom guterae, malnutricijom i kro- ka zapaen je i u Hrvatskoj gdje odrasli sko testiranje postalo dostupnije dijagno-
CFTR - transmenbranozni regulator provodljivosti respiratornih infekcija, uredna bazalna
u cistinoj fibrozi (CFTR, od eng. cystic fibrosis regulator) (9, 10). U zavrnoj fazi plune ninim plunim promjenama. Bolest se bolesnici ine oko jedne petine svih bo- za CF u adultnoj dobi je porasla u uku- pluna funkcija te dobri parametri uhra-
transmembrane conductance regulator); CFRD - di- bolesti dostupna je i transplantacija plua uglavnom prepoznaje rano tokom ivota, lesnika s trendom daljnjeg porasta (24). pnoj populaciji bolesnika od 3% u 1982. njenosti. Uestalo izostajanje iz kole
jabetes povezan sa cistinom fibrozom (CFRD - cy- (11). U implementaciji spoznaja i terapij- a dijagnostika je uglavnom jednostavna. na 9,9% u 2002. god. (25, 26). zbog bolesti, ee uzimanje antibiotika
stic fibrosis releted diabetes) skih mogunosti znaajnu ulogu imalo je Atipine forme bolesti obino su praene Unato terapijskim mogunosti-
te pojava pneumotoraksa bili su poveza-
osnivanje specijaliziranih centara za CF odranom funkcijom guterae, blagog ma, a prema dostupnim izvjetajima iz Navedenu uobiajenu pretpostavku
Cistina fibroza (CF) je autosomno- ni s kraim ivotnim vijekom (28).
(12). su klinikog toka, obino se prepoznaju registara medijan ivotne dobi smrtnog o strukturi bolesnika s duim ivotnom
recesivno nasljedna multisistemska bo- ishoda kree se izmeu 27 i 32 godine, vijekom uinila je donekle upitnom stu-
kasnije u adolescenciji ili odrasloj dobi, a Uvidom u sve vei broja bolesnika
lest koja zahvaa brojne epitelne organe, Iako je ivotni vijek pomaknut iz s plunom bolesti kao glavnim uzrokom dija bolesnika koji nisu bili podvrgnuti
dijagnoza moe biti oteana nejasnim ili adolescentne i odrasle dobi bilo je mo-
a osobito egzokrine lijezde. Prije se- djeje dobi u dob odraslih, bolesnici smrti (21). transplantaciji plua, a bili su stariji od
dvosmislenim dijagnostikim nalazima gue procijeniti i tradicionalno smatrane
damdeset godina bolesnici su umirali u su i dalje suoeni s obiljem terapijskih 40 godina (25-27). Rezultati te studije
(16, 17). prediktore preivljavanja. Tako je loiji
prvoj godini ivota veinom od malap- potreba, a njihovi lijenici s novom pa- Transplantacija plua predstavlja za- su pokazali da je kod 28% bolesnika CF socioekonomski status ostao i dalje u
sorpcije i proljeva (1). Danas bolesnici tologijom. Izazov predstavlja prepozna- Posebna skupina bolesnika je ona dnji terapijski postupak u zavrnoj fazi dijagnosticirana u prvoj godini ivota, a veini studija znaajan rizini faktor za
doivljavaju drugo i tree desetljee, a vanje novih manifestacija i komplikacija koja se ne uklapa u dijagnostike krite- plune bolesti. Odnos uinjenih tran- kod dvije treine prije 16 godine. Meu bru progresiju bolesti kao i ee plune
ivotni vijek odreen je kroninom plu- bolesti kao i samo provoenje lijeenja. rije za CF. Tu susreemo normalne ili in- splantacija prema smrtnom ishodu od bolesnicima je bilo 30% homozigota za egzacerbacije (30). Analiza ishoda bole-
nom bolesti (2). Poseban, sve vie prisutan problem u li- termedijalne vrijednosti klorida u znoju, CF je razliit, a kree se od 0,17:1 u UK, F508del mutaciju te 25% sloenih hetero- sti u Europi, izmeu bolesnika iz Europ-
jeenju bolesnika s CF postaje problem jednu CFTR mutaciju te esto manifesta- 0,37:1 u SAD, 0,68:1 u Australiji te 0,91:1 zigota za F508del i jednu drugu "blagu"
Napredak u duini ivota bolesnika ske unije i zemalja izvan Europske unije,
ekonomske odrivosti terapije. ciju bolesti samo na jednom organskom u Kanadi (20-22). Vano je naglasiti da mutaciju. Insuficijencija guterae bila je
posljedica je mnogobrojnih intervencija je pokazala da postoje znaajne razlike
sistemu. Takve manifestacije oznau- transplantaciju plua u CF ne treba do- prisutna kod 82%, a kronina kolonizaci-
u toku same bolesti. Napravljen je napre- u zastupljenosti bolesnika u dobi izmeu
Cilj ovog prikaza je iznijeti epide- jemo kao bolesti s poremeajem CFTR ivljavati izljeenjem, nego prelazom u ja Ps. aerug. u 76% bolesnika, pa je tako
dak u dijagnostici CF te u uvoenju no- 18-40 godina (42% vs 26%) i u skupini
mioloke i klinike specifinosti CF, kao funkcije (eng. CFTR related disease). Is- jedno drugo medicinsko stanje u kojem udio bolesnika s klasinom prezentaci-
voroenakog probira (3). Poboljanja je bolesnika iznad 40 godina (5% vs 2%)
posljedice produenog ivotnog vijeka, hod bolesnika s takvom manifestacijom su drugi organski sistemi jednako dalje jom bolesti inio znaajan postotak bo-
nutricioloka kontrola bolesti, a sa strane (18).
koje susreemo sve ee u periodu ado- u odnosu na tipinu bolest znaajno je zahvaeni boleu kao i prije transplan- lesnika iznad 40 god. (27). Ta opaanja
dinog puta lijeenje infekcije, inflama- lescencije i odrasle dobi bolesnika. tacije. Interesantno je opaanje da una-
bolji te ih je vano i kliniki razlikovati ukazuju da i neki drugi imbenici utjeu Dodatnom analizom tih podataka
cije i poremeaja klirensa (4-8). Mogue to poveanju broja transplantacije plua
(16, 17). na duinu preivljavanja te da oni nuno koja se odnosila na zastupljenost bole-
je djelovati na intracelularna zbivanja te ukupno trajanje ivotnog vijeka bolesni-
Epidemiologija CF ne moraju ovisiti o CFTR funkciji (28). snika koji su bili samo homozigoti za
potaknuti, korigirati ili potencirati sinte- Opaanja u raznim studijama te u ka s CF nije znaajnije promijenjeno. To mutaciju F508del nije se nalo razlike
Unato dijagnostikih kriterija (13), registrima zemljama Amerike i Europe opaanje ukazuje da je zdravstvena skrb Podaci iz pet velikih CF centara koji u zastupljenosti ivotne dobi, ime je
1
Medicinski fakultet Sveuilita u Zagrebu dijagnoza CF nije uvijek laka, pogotovo potvruju produenje ivotnog vijeka u pretransplantacijskom periodu i dalje se odnose na bolesnike iznad 40 godina iskljuen mogui utjecaj veeg broja
2
Klinika za pedijatriju, KBC Zagreb
u adolescentnoj i odrasloj dobi, kada se bolesnika s CF. Razlike u preivljavanju od presudnog utjecaja na duinu i kvali- pokazuju da ti bolesnici imaju znaaj- blagih mutacija dijagnosticiranih u ze-
Adresa za dopisivanje: bolest moe prezentirati varijabilnim bolesnika koje su ranije postojale izme- tetu ivota bolesnika. na obiljeja kronine plune bolesti, pa mljama Europske unije. Objanjenje na-
Prof. dr. sc. Dorian Tjei-Drinkovi fenotipom (14, 15). Bolesnike naelno u pojedinih zemalja sline zdravstve- tako vrijednosti medijana forsiranog iz- vedenih razlika pripisuje se prvenstveno
Klinika za pedijatriju, KBC Zagreb ne skrbi danas se gube. Ostaju razlike disajnog protoka u prvoj sekundi iznose
10000 Zagreb, Kipatieva 12
razlikujemo prema prezentaciji bolesti u manjoj zdravstvenoj potronji zemalja
E-mail: dorian.td@post.t-com.hr koja moe biti tipina ili atipina. Tipi- izmeu razvijenih zemalja u odnosu na oko 50% p.v. uz pad vrijednosti za 0,4% izvan Europske unije (18). Analize pre-

66 67
Do. Tjei-Drinkovi i sur. Osobitosti cistine fibroze... Paediatr Croat. 2014; 58 (Supl 1): 66-71
ivljavanja po spolu uglavnom pokazuju
da enski spol ima loiji ishod u odnosu
na muki (31, 32).
Izvan plune komplikacije
to bolesnici s CF ive due uz
plune komplikacije sve vie dolaze do
izraaja i komplikacije na drugim organ-
skim sistemima. Iako ne postoje strogo
specifine komplikacije za stariju dob,
pojava komplikacija znaajno se moe
razlikovati ovisno o dobi. Mnoge ma-
nifestacije CF prisutne se u razliitim
starosnim skupinama dok su neke ka-
rakteristine za bolesnike s duim pre-
ivljavanjem. Posebnu skupinu ine bo-
lesnici s transplantacijom plua za koje
su vezane specifine komplikacije nakon
transplantacije ali i komplikacije drugih
organa zahvaenih CF (33).
Pankreatitis
Kao komplikacija pankreatitis se
javlja uglavnom u odrasloj dobi i kod
bolesnika s ouvanom funkcijom gu-
terae. Kod veine bolesnika bolest
guterae se javlja rano kao posljedica
promijenjenog sekreta u izvodnim ka-
naliima guterae uslijed poremeaja
CFTR funkcije. Kod blagih mutacija s
odranom funkcijom guterae mogu se
javljati povremene opstrukcije izvodnih
kanalia uz upalu u sauvanim dijelovi-
ma guterae (34).
Pankreatitis u ukupnoj populaciji
bolesnika nije est (1,2-4%), dok je u bo-
lesnika s ouvanom funkcijom guterae
znaajno ei (10-14%) (35). Zahvaeni
bolesnici su obino starije dobi s blagim
mutacijama i lakom formom bolesti s
blaim respiratornim simptomima (36).
Recidivirajui pankreatitisi kod tih bole-
snika mogu uzrokovati daljnju destruk-
ciju ostatnog tkiva guterae uz pojavu
njene insuficijencije (35).
Dijabetes povezan sa cistinom
fibrozom
Dijabetes povezan sa cistinom fi-
brozom, (CFRD, prema eng. CF-related
diabetes) je kliniki entitet s karakteristi-
kama tipa I i tipa II dijabetesa melitusa.
Manjak inzulina posljedica je fibroznih
promjena i masne infiltracije guterae.
68
Raspon poremeaja CFRD je od pore-
meenog metabolizma ugljikohidrata do
CFRD sa ili bez hiperglikemije natate.
Na ekspresiju CFRD mogu utjecati upal-
na i infektivna zbivanja te poremeaji
apsorpcije i motiliteta gastrointestinal-
nog trakta (37, 38).
Prevalencija CFRD ovisi o dobi koja
predstavlja znaajan rizini imbenik.
Smatra se da je prevalencija CFRD-a u
dobi od 6-10 godina 2-3%, u dobi od 11-
17 godina 5-10% te da se u ranoj odra-
sloj dobi od 18 do 24 godine kree od
13,5-17,5%. Kod bolesnika iznad 40 go-
dina prevalencija je i via, od 27-52%, a
CFRD se u toj dobi i ee javlja (20, 22,
23). Osim dobi postoje i drugi imbenici
koji utjeu na uestalosti pojave CFRD-a
kao to su loije stanje plune funkcije,
pankreasna insuficijencija, jetrena bo-
lest, tee mutacije CFTR-a, enski spol
te kortikosteroidna terapija (20, 22).
Pogoranje plune funkcije i loa
uhranjenost bolesnika esto prethode
pojavi CFRD-a. Vanost prepoznavanja
CFRD-a je i u tome to se lijeenjem
moe utjecati na poboljanje plune
funkcije i uhranjenosti (39). Prema po-
stojeim preporukama osim praenja
simptoma koji bi ukazivali na razvoj di-
jabetesa jednom godinje treba ispitati i
tolerancija glukoze, posebno od adoles-
centne dobi (39).
Dugotrajna bolesti uz lou kontrolu
CFRD-a popraena je pojavom mikro-
vaskularnih komplikacija od dijabetike
retinopatije, neuropatije te mikroalbu-
minurije kao posljedice nefropatije (37,
38). Navedene komplikacije posebno su
prisutne u starijoj populaciji bolesnika
uslijed duljeg trajanja bolesti. Vjeruje se
da kontrola glikemije kod CFRD-a, osim
to utjee na poboljanje plune funkcije,
moe utjecati i na neke od komplikacija
bolesti (39).
Poremeaj metabolizma
kostiju u CF
Poremeaj metabolizma kosti je est
kod CF. Meta-analiza studija koje su se
bavile ispitivanjem bolesti kostiju kod
CF pokazuju da je prevalencija osteo-
poroze u odrasloj dobi bolesnika oko
23,5%, a osteopenije oko 38% (40).
Razlog za nastanak kotanih pro-
mjena je viestruk. Gastrointestinalni
poremeaji od malnutricije, poremeene
apsorpcije vitamina i kalcija ali i poja-
anog izluivanja kalcija iz probavnog
trakta predstavljaju osnovne patogenet-
ske mehanizme. Dodatnom snienju
kalcija doprinose kronina infekcija i
upalne promjene u pluima uz povea-
nu aktivnosti citokima kao i hormonalni
poremeaj kao to su nie vrijednostima
inzulinu-slinog faktora rasta (insulin-
like growth factor) i pojava zakanjelog
puberteta (hipogonadizma). ee pro- bolesnika s CF pa se zraenje, a pogoto-
pisivanje kortikosteroida u toku lijeenja
dodatno uzrokuje gubitak kotane mase
(41).
Posljedice kotanih promjena su
uestalije frakture kostiju u usporedbi
sa zdravim vrnjacima istog spola kao
i pogoranje plune funkcije zbog ogra-
nienja u provoenju fizikalne terapije.
Uznapredovale promjene na kraljenici,
kifoza, dodatno doprinose smanjenoj
plunoj funkciji zbog restriktivnih pro-
mjenama na pluima (41).
imaju povean rizik prema malignitetu,
Urinarna inkontinencija
probavnog trakta i limfomima, to se po-
Urinarna inkontinencija opisuje ne-
voljko curenje urina u stanjima kalja,
smijeha ili tokom fizioterapije. Javlja se
esto uz pluna pogoranja kada ometa
provoenje fizikalne terapije. Inkonti-
nencija je nedovoljno registrirana, ea
je kod ena te se esto taji zbog neugod-
nosti. Podaci o prevalenciji kreu se od
30-74% pa i vie, a u ena iznad 35 go-
dina prisutna je 80-100%. U cilju kontro-
le inkontinencije i poboljanja kvalitete
ivota vano je prepoznavanje smetnje
te provoenje edukacije koja se sastoji u
jaanju zdjeline muskulature (42, 43).
Maligne bolesti i CF
Poveani rizik za maligne bolesti
prisutan je kod bolesnika s CF. Standar-
dizirani omjer incidencije za maligne bo-
lesti probavnog trakta u bolesnika s CF je
5,1-6,5 puta vei nego u opoj populaciji.
Za pojedine maligne bolesti taj omjer je
i vei pa je tako kod karcinoma tankog
crijeva 24,8, kolona 7,4, bilijarnog puta
39, jetre 4,1 i guterae 2,6-31,5, a tokom
ivota ti se rizici i poveavaju (44).
Do. Tjei-Drinkovi i sur. Osobitosti cistine fibroze... Paediatr Croat. 2014; 58 (Supl 1): 66-71
Uestalije probavne smetnje kod Komplikacije terapije
bolesnika mogu zamaskirati i odgoditi
prepoznavanje maligne bolesti. Osim to Kako je produen ivotni vijek tako
su maligne bolesti ee, one se javljaju je za oekivati da kumulativni utjecaji
i ranije u CF. Tako je srednja dob bole- terapije postanu sve vie uzrokom kom-
snika s CF i malignom bolesti 32,2 12 plikacija kod bolesnika. Akutno bubre-
god., za razliku od 58 14,3 godina u no oteenja, kao posljedice nefrotoksi-
opoj populaciji bijelaca (45). Kod CF je nosti aminoglikozida, postalo je sve e-
osim za malignu bolest probavnog trakta e kao i subklinika oteenja bubrega
povean i rizik za malignu bolest openi- s razvojem kronine bubrene bolesti.
to (46). Vea incidencija karcinoma tit- Kako glomerularna funkcija tokom ivo-
njae, bubrega, limfoma i koe povezuje ta i inae opada za oekivati je starenjem
se sa izloenou zraenju tokom ivota bolesnika porast bubrenih komplikacija
(51). Takoer porast sekundarne nefropa-
vo ponavljanje CT plua, provodi uz vei tije prati upotrebu linezolida kao to oto-
oprez nego ranije (47). vestibularna toksinost prati upotrebu
aminoglikozida (52).
Djeca sa simptomima nenapredo-
vanja imaju povean rizik za pojavu ga-
Psiholoko-socijalna
strointestinalne maligne bolesti. I sama
problematika
mutacija CFTR gena moe utjecati na
nastanak maligne bolesti probavnog Pomisao na CF prvenstveno potie
trakta, pa homozigoti za F508del mu- razmiljanje o mogunostima dijagno-
taciju imaju povean rizik u odnosu na stike i lijeenja, a rjee promiljamo o
sloene F508del heterozigote i druge mu- tome to znai ivjeti s CF. Odrastanjem
tacije (44). svaka kronina bolest popraena je me-
dicinskim ali i psiholokim i sociolo-
Transplantirani bolesnici takoer kim tekoama. S njima se prvenstveno
suoava bolesnik ali i njegova obitelji, a
ponajvie prema malignim bolestima
u konanici ti problemi pokazuju odnos
drutvene zajednice prema kroninim
vezuje sa imunosupresijskom terapijom bolesnicima.
(44).
Odrastanjem, u adolescenciji i
Makrovaskularne promjene
odrasloj dobi, bolesnici uspostavljaju
Dui ivotni vijek bolesnika s CF vei stupanj socijalne integracije i vei
stupanj psiholoke sigurnosti. Prema
popraen je novim komorbiditetima i
komplikacijama koje se nisu susretale u dostupnim podacima iz registara oko
70% odraslih bolesnika je zaposleno ili
ranijoj ivotnoj dobi. Povoljna konstela-
cija lipida, krvnog tlaka i skraeni ivot- nastavlja sa svojim kolovanjem, dok
svega 5-15% bolesnika nije za to spo-
ni vijek vjerojatno su bili glavni imbe-
nici zato je arterijska koronarna bolest sobno (22, 23). Sve vie bolesnika po-
kazuje interes za formiranje obitelji, pa
rijetka u bolesnika s CF ili se je tek po-
vremeno susretala nakon transplantacije je prema podacima njih 32-42% u braku
(21, 22). Dostupne medicinske metode
plua (48).
oplodnje omoguile su da i mukarci,
Ispitivanja odraslih bolesnika s CF koji su infertilni zbog obostrane odsut-
su ustanovila da se i kod njih javljaju va- nosti vas deferens, postanu oevi. Sve je
skularne promjene, i to ranije nego to bi vie registrirano trudnoa unato riziku
se oekivalo za njihovu kronoloku dob za eim medicinskim intervencijama i
(49). Promijenjena arterijska elastinost komplikacijama osnovne bolesti, a poda-
moe se nai rano i bez drugih vidljivih ci pokazuju da se je broj trudnoa ue-
rizika za koronarnu arterijsku bolest (50). tverostruio u periodu od 1986. do 2004.
Razlozi takve relativno rane pojavnosti god. (53). Ipak, u okolnostima gdje jedan
za sada nisu sasvim jasni ali se smatra da roditelji boluje od CF, treba uvijek voditi
genetska predispozicija zajedno sa dobi rauna i o injenici da e dijete iz takvog
bolesnika ima vanu ulogu. braka ostati vjerojatno prerano bez jed-
nog od roditelja.
Iako je ivotni vijek bolesnika s CF
dui, njihov svakodnevni ivot optere-
en je potrebom za odvajanjem znaaj-
nog vremena za provoenje terapije. Ra-
una se da bolesnik dnevno na terapiju
utroi oko 108 min (54). Potrebno vrije-
me za terapiju kao i potrebna financijska
sredstava za provoenje terapije tokom
ivota predstavlja znaajno optereuju
za bolesnika ali ali i itavu obitelj. Ti
problemi naroito dolaze do izraaja u
periodu adolescencije i rane odrasle dobi
kada se nastoji nastaviti kolovanje, nai
zaposlenje ili osnovati obitelji.
Sva optereenja koja prate bolesnika
s kroninom bolesti utjeu i na njegovu
psiholoku stabilnost. Depresije i anksi-
oznosti uestalije su kod bolesnika s CF
u periodu adolescencije i odrasle dobi za
vie od 30% u odnosu na opu populaci-
ju vrnjaka. Starenjem i napredovanjem,
posebno plune bolesti, psiholoki pro-
blemi postaju i sve vei (55).
Zakljuak
ivotni vijek bolesnika s CF je za-
hvaljujui napretku medicine zadnjih de-
setljea znaajno produen. Sve je vei
broj bolesnika koji ulaze ili e biti u e-
tvrtoj ili u petoj dekadi ivotnog vijeka,
a populacija odraslih bolesnika ve je i
danas u nekim zemljama nadmaila po-
pulaciju djece.
Praenjem adolescenata i bolesnika
starije dobi upoznajemo manifestacije i
komplikacije bolesti koje ranije nismo
susretali. Uoavajui i uei o manifesta-
cijam bolesti koje se prisutne u kasnijoj
dobi moemo u ranoj dobi bolesnika dje-
lovati na njihovoj prevenciji ili odgoditi
njihovu pojavu te na taj nain poboljali
kvalitetu i u konanici duinu ivotnog
vijeka bolesnika s CF. Ujedno ti podaci
mogu biti korisni u planiranju i organiza-
ciji medicinske skrbi za takve bolesnike.
Autori izjavljuju da nisu bili u sukobu interesa.
Authors declare no conflict of interest.
LITERATURA
1. Andersen DH. Cystic fibrosis of the pancre-
as and its relation to celiac disease; a clinical
pathological study. Am J Dis Child 1938; 56:
344-89.
69
Do. Tjei-Drinkovi i sur. Osobitosti cistine fibroze... Paediatr Croat. 2014; 58 (Supl 1): 66-71
2. Cystic Fibrosis Trust UK. CF Registry Annual
Data Report. Cystic Fibrosis Trust: London,
2009.
3. Farrell PM, Kosorok MR, Rock MJ, Laxova A,
Zeng L, Lai HC et al. Early diagnosis of cystic
fibrosis through neonatal screening prevents
severe malnutrition and improves long-term
growth. Wisconsin Cystic Fibrosis Neonatal
Screening Study Group. Pediatrics 2001; 107:
1-13.
4. Kalnins D, Wilschanski M. Maintenance of
nutritional status in patients with cystic fibro-
sis: new and emerging therapies. Drug Design,
Development and Therapy 2012; 6: 151-61.
5. Sinaasappel M, Stern M, Littlewood J. Nutriti-
on in patients with CF: a European consensus.
J Cystic Fibrosis 2002; 2: 51-75.
6. Ratjen FA. Cystic fibrosis:pathogenesis and
future treatment strategies. Respir Care 2009;
54: 595-605.
7. Anderson P. Emerging therapies in cystic fi-
brosis. Ther Adv Respir Dis 2010; 4: 177-85.
8. Ashlock MA, Beall RJ, Hamblett NM, Kon-
stan MW, Penland CM, Ramsey BW et al. A
pipeline of therapies for cystic fibrosis. Semin
Respir Crit Care Med 2009; 30: 611-26.
9. Barrett PM, Alagely A, Topol EJ. Cystic fibro-
sis in an era of genomically guided therapy Hu-
man Molecular Genetics, 2012; 2: 66-71.
10. van Goor F, Yu H, Burton B, Hoffman BJ.
Effect of ivacaftor on CFTR forms with mi-
ssense mutations associated with defects in
protein processing or function. J Cyst Fibros
2014; 13: 29-36.
11. Adler FR, Aurora P, Barker DH, Barr ML et al.
Lung transplantation for cystic fibrosis. Proc
Am Thorac Soc 2009; 6 (8): 619-33.
12. Mahadeva R, Webb K, Westerbeek RC, Carroll
NR, Dodd ME, Bilton D et al. Clinical outco-
me in relation to care in centres specialising
in cystic fibrosis: cross sectional study. BMJ
1998; 316: 1771-5.
13. Rosenstein BJ, Cutting GR. The diagnosis of
cystic fibrosis: A consensus statement. J Pedia-
tr 1998; 132: 589-95.
14. Castellani C, Cuppens H, Macek JrM, Cassi-
man JJ, Kerem E, Durie P et al. Consensus
on the use and interpretation of cystic fibrosis
mutation analysis in clinical practice. J Cyst
Fibros 2008; 7: 79-196.
15. Zielenski J. Genotype and phenotype in cystic
fibrosis. Respiration 2000; 117-33.
16. De Boeck K, Wilschanski M, Castellani C,
Taylo, C, Cuppens H, Dodge J et al. Cystic fi-
brosis: terminology and diagnostic algorithms.
Thorax 2006; 61: 627-35.
17. Goubau C, Wilschanski M, Skalicka V,
Lebecque P, Southern KW, Sermet I et al. Phe-
70
notypic characterisation of patients with inter-
mediate sweat chloride values: towards valida-
tion of the European diagnostic algorithm for
cystic fibrosis. Thorax 2009; 64: 683-91.
18. McCormick J, Mehta G, Olesen HV, Viviani
L, Macek Jr M, Mehta A. Comparative demo-
graphics of the European cystic fibrosis po-
pulation: a cross-sectional database analysis.
Lancet 2010; 375: 1007-13.
19. Dodge JA, Lewis PA, Stanton M, Wilsher J.
Cystic fibrosis mortality and survival in the
UK: 1947-2003. Eur Respir J 2007; 29: 522-6.
20. Cystic Fibrosis Foundation Patient Registry
Annual Data Report. Cystic Fibrosis Founda-
tion: Bethesda, USA, 2008.
21. Cystic Fibrosis in Australia 11th Annual Re-
port from the Australian Cystic Fibrosis Data
Registry. Cystic Fibrosis in Australia: Sydney,
Australia, 2008.
22. Canadian Cystic Fibrosis Patient Data Registry
Report 2007. Canadian Cystic Fibrosis Foun-
dation: Toronto, Canada, 2007.
23. Cystic Fibrosis Trust. UK CF Registry Annual
Data Report. Cystic Fibrosis Trust: London,
UK, 2008.
24. T-Drinkovi D, Tjei-D D, Kelei J, Votava- 39. Lanng S, Thorsteinsson B, Neru J, Koch C.
Rai A. Data from the Croatian CF Registry. J
Cyst Fibrosis 2008; 7: 115.
25. Rodman DM, Polis JM, Heltshe SL et al. Late
diagnosis defines a unique population of long-
term survivors of cystic fibrosis. Am J Respir
Crit Care Med 2005; 171: 621-6.
26. Nick JA, Rodman DM. Manifestations of cy-
stic fibrosis diagnosed in adulthood. Curr Opin
Pulm Med 2005; 11: 513-8.
27. Simmonds NJ, Cullinan P, Hodson ME.
Growing old with cystic fibrosis - the characte-
ristics of long-term survivors of cystic fibrosis.
Respir Med 2009; 103: 629-35.
28. Simmonds NJ, Macneill SJ, Cullinan P, Hod-
son ME. Cystic fibrosis and survival to 40 ye-
ars: a case-control study. Eur Respir J 2010; 36:
1277-83.
29. Hodson ME, Simmonds NJ, Warwick WJ,
Tullis E, Castellani C, Assael B et al. An in-
ternational/multicentre report on patients with
cystic fibrosis (CF) over the age of 40 years. J
Cyst Fibros 2008; 7: 537-42.
30. Schechter MS, McColley SA, Silva S, Hasel-
korn T, Konstan MW, Wagener JS. Association
of socioeconomic status with the use of chronic
therapies and healthcare utilization in children
with cystic fibrosis. J Pediatr 2009; 155: 634-9.
31. Kulich M, Rosenfeld M, Goss CH, Wilmott R.
Improved survival among young patients with
cystic fibrosis. J Pediatr 2003; 142: 631-6.
32. Fogarty A, Hubbard R, Britton J. International
comparison of median age at death from cystic
fibrosis. Chest 2000; 117: 1656-60.
Do. Tjei-Drinkovi i sur. Osobitosti cistine fibroze... Paediatr Croat. 2014; 58 (Supl 1): 66-71
33. Morton J, Glanville AR. Lung transplantation 47. de Gonzalez AB, Kim KP, Samet JM. Radiati- ss: methodological issues and clinical applica- 54. Sawicki GS, Sellers DE, Robinson WM. High
in patients with cystic fibrosis. Semin Respir on-induced cancer risk from annual computed tions. Eur Heart J 2006; 27: 2588-605. treatment burden in adults with cystic fibrosis:
Crit Care Med 2009; 30: 559-68. tomography for patients with cystic fibrosis. challenges to disease self-management. J Cyst
Am J Respir Crit Care Med 2007; 176: 970-3. 51. Al-Aloul M, Miller H, Alapati S, Stockton PA, Fibros 2009; 8: 91-6.
34. Walkowiak J, Lisowska A, Blaszczynski M. Ledson M.J, Walshaw MJ. Renal impairment
The changing face of the exocrine pancreas in 48. Rhodes B, Nash EF, Tullis E, Pencharz PB, in cystic fibrosis patients due to repeated intra- 55. Riekert KA, Bartlett SJ, Boyle MP, Krishnan
cystic fibrosis: pancreatic sufficiency, pancrea- Brotherwood M, Dupuis A et al. Prevalence venous aminoglycoside use. Pediatr Pulmonol JA, Rand CS. The association between depre-
titis and genotype. Eur J Gastroenterol Hepatol of dyslipidemia in adults with cystic fibrosis. J 2005; 39: 15-20. ssion, lung function, and health-related quality
2008; 20: 157-60. Cyst Fibros 2010; 9: 24-8. of life among adults with cystic fibrosis. Chest
52. Cheng AG, Johnston PR, Luz J, Uluer A, Fligor 2007; 132: 231-7.
35. Durno C, Corey M, Zielensk, J, Tullis E, Tsui 49. Hull JH, Garrod R, Ho TB, Knight RK, B, Licameli GR et al. Sensorineural hearing
LC, Durie P. Genotype and phenotype correla- Cockcroft J.R, Shale DJ, et al. Increased au- loss in patients with cystic fibrosis. Otolaryn-
tions in patients with cystic fibrosis and pancre- gmentation index in patients with cystic fibro- gol Head Neck Surg 2009; 141: 86-90.
atitis. Gastroenterology 2002; 123: 1857-64. sis. Eur Respir J 2009; 34: 1322-8.
53. Sueblinvong V, Whittaker LA. Fertility and
36. De Boeck K, Weren M, Proesmans M, Kerem 50. Laurent S, Cockcroft J, Van Borte L, Bou- pregnancy: common concerns of the aging cy-
E. Pancreatitis among patients with cystic fi- touyrie P, Giannattasio C, Hayoz D et al. stic fibrosis poulation. Clin Chest Med 2007;
brosis: correlation with pancreatic status and Expert consensus document on arterial stiffne- 28: 433-43.
genotype. Pediatrics 2005; 115: 463-9.
37. Schwarzenberg SJ, Thomas W, Olsen TW,
Grover T, Walk D, Milla C et al. Microvascular Summary
complications in cystic fibrosis-related diabe-
tes. Diabetes Care 2007; 30: 1056-61.
CHARACTERISTICS OF CYSTIC FIBROSIS IN ADOLESCENCY AND ADULTHOOD
38. van den Berg JM, Morton AM, Kok SW, Pij
H, Conway SP, Heijerman HG. Microvascular
complications in patients with cystic fibrosis- Do. Tjei-Drinkovi, L. Omerza, Du. Tjei-Drinkovi, J. Kelei, D. aleta
related diabetes (CFRD). J Cyst Fibros 2008;
7: 515-9. Improvement in medical care for individuals with cystic fibrosis has resulted in dramatic improvement in survival. However,
improved survival brings new challenges for the cystic fibrosis patients. With an increasing number of patients surviving into ado-
Diabetes mellitus in cystic fibrosis: effect of in- lescent and adult age the impact of nutritional compromise and chronic inflammation on other organ systems become increasingly
sulin therapy on lung function and infections. manifest. The potential long-term effect of medical interventions and therapies in early life which aim to avoid or delay complicati-
Acta Paediatr 1994; 83: 849-53. ons that occur at a later age should be considered as a part of strategies with impact on quality of life and long vitality of patients.
40. Paccou J, Zeboulon N, Combescure C, Gossec Descriptors: CYSTIC FIBROSIS, ADOLESCENCY, ADULTHOOD
L, Cortet B. The prevalence of osteoporosis,
osteopenia, and fractures among adults with Primljeno/Received: 11. 3. 2014.
cystic fibrosis: a systematic literature review Prihvaeno/Accepted: 24. 3. 2014.
with metaanalysis.Calcif Tissue Int 2010; 86:
1-7.
41. Aris RM, Merkel PA, Bachrach LK, Borowitz
DS, Boyle MP, Elkin SL et al. Guide to bone
health and disease in cystic fibrosis. J Clin En-
docrinol Metab 2005; 90: 1888-96.
42. Nixon GM, Glazner JA, Martin JM, Sawyer
SM. Urinary incontinence in female adoles-
cents with cystic fibrosis. Pediatrics 2002; 110:
22.
43. Vella M, Cartwright R, Cardozo L, Parsons M,
Madge S, Burns Y. Prevalence of incontinence
and incontinence-specific quality of life impa-
irment in women with cystic fibrosis. Neurou-
rol Urodyn 2009; 28: 986-9.
44. Maisonneuve P, FitzSimmons SC, Neglia JP,
Campbell PW, Lowenfels AB. Cancer risk in
nontransplanted and transplanted cystic fibro-
sis patients: a 10-year study. J Natl Cancer Inst
2003; 95: 381-7.
45. Neglia JP, Wielinski CL, Warwick WJ. Cancer
risk among patients with cystic fibrosis. J Pe-
diatr 1991; 119: 764-6.
46. Johannesson M, Askling J, Montgomery SM,
Ekbom A, Bahmanyar S. Cancer risk among
patients with cystic fibrosis and their firstde-
gree relatives. Int J Cancer 2009; 125: 2953-6.
71