LI

TH TI CA MT ST TH KINH T

Tc gi: John Perkins

Pht hnh bi: NXB Vn ha Thng tin

Chia s ebook: http://www.downloadsach.com

Theo di Downloadsach ti: https://www,facebook.com/caphebuoitoi

LI TH TI CA MT ST TH KINH T

"Confessions of an Economic Hit Man"

(John Perkins)
Bin dch: L ng Tm

Mc lc

LI TA............................................................................................................................. 2
PHN M U.......................................................................................................................8
PHN I: 1963-1971...........................................................................................................13
Chng 1: St th ra i.................................................................................................13
Chng 2: Khng ng lui.......................................................................................20
Chng 3: Nhng bi hc cho mt EHM..................................................................26
Chng 4: Gii thot mt t nc ....................................................................... .28
Chng 5: Bn linh hn cho qu.................................................................................31
PHN II: 1971-1975.........................................................................................................35
Chng 6: Vai tr iu tra ca ti..............................................................................35
Chng 7: Nn vn minh trc vnh mng nga...............................................38
Chng 8: Jesus, mt cch nhn khc........................................................................42
Chng 9: C hi ngn nm c mt...........................................................................45
Chng 10: V tng thng, ngi anh hng ca Panama.................................49
Chng 11: Nhng tn cp bin vng knh o...........................................53
Chng 12: Nhng ngi lnh v gi im.............................................................55
Chng 13: Ni chuyn vi tng ton quyn.....................................................58
Chng 14: Mt chng ng mi y nguy him ca lch s kinh t.....62
Chng 15: V ra tin ca rp Xt.....................................................................65
Chng 16: Dn khch v tin Osama bin Laden..........................................74
PHN III: 1975-1981..................................................................................................................78
Chng 17: Cc cuc m phn v knh o Panama v Graham Greene..........78
Chng 18: Vua ca nhng v vua...................................................................................... 83
Chng 19: Li xng ti ca mt ngi chu nhc hnh.......................................... 86
Chng 20: S sp ca mt v vua..................................................................................89
Chng 21: Clmbia- hn tng ca Chu M Latinh.............................................91
Chng 22: Nn cng ha M v ch ton cu...........................................................94
Chng 23: Bn l lch di tr..................................................................................................99
Chng 24: Tng thng cuao u tranh vi cc cng ty du la......................106
Chng 25: Ti ra i...................................................................................................................109
PHN IV: 1981- HIN TI.........................................................................................................113
Chng 26: Ci cht ca Tng thng cuao................................................................. 113
Chng 27: Panama: Li mt v Tng thng na b m st..................................... 116
Chng 28: Cngty ca ti, Enron, v George W. Bush................................................119
Chng 29: Ti nhn hi l.......................................................................................................123
Chng 30: Hp chng quc Hoa K xm lc Panama..............................................127
Chng 31: Mt tht bi ca EHM ti Iraq.........................................................................133
Chng 32: S kin 11/9 v nhng nh hng xu ti ring c nhn ti..........138
Chng 33: Vnzula c Saddam cu gip...............................................................144
Chng 34: Thm li cuao..................................................................................................148
Chng 35: Ph v lp v bc............................................................................................. 155
LI KT.............................................................................................................................................162
V TC GI......................................................................................................................................166
LI TA

Nhng st th kinh t (EHMs) l nhng chuyn gia c tr lng hu hnh i la cc

nc trn khp th gii ly hng nghn t la. H tin t Ngn hng Th gii, C quan Pht
trin Quc t Hoa K (USAID) v cc t chc vin tr nc ngoi khc vo kt st ca cc tp
on khng l v vo ti ca mt s t cc gia nh giu c nhng ngi ang nm quyn
kim sot cc ngun ti nguyn thin nhin ca hnh tinh ny. Cng c ca h l cc bo co
ti chnh gian ln, nhng v bu c gian tr, cc khon hi l, tng tin, tnh dc v git ngi.
H din mt tr c ca ch ngha quc, song bin i theo nhng chiu hng mi ng
gh s hn trong thi i ton cu ha.

Ti bit iu ny; ti tng l mt EHM. Ti vit nhng dng vo nm 1982 m u

cho cun sch c tiu l Lng tm ca mt st th kinh t. Cun sch ny dnh tng cho
hai v tng thng ca hai nc tng l khch hng ca ti, nhng ngi m ti knh trng
v lun coi nh rut tht Jaime Rolds (Tng thng cuao) v Omar Torijos (Tng thng
Panama). C hai mt trong nhng v tai nn khng khip. Ci cht ca h khng phi l
ngu nhin. H b m st v h ng ln chng li phe phi cc cng ty, chnh ph v cc
trm ngn hng, nhng ngi c chung mc tiu l thng tr ton cu. Nhng st th kinh t
chng ti khng th mua chuc c Rolds v Torrijos, v v th mt loi st th khc,
nhng tn git ngi thc s ca CIA, nhng k lun i sau chng ti, vo cuc.

Ngi ta thuyt phc ti khng vit cun sch na. Trong 20 nm tip sau , ti
bn ln bt tay vo vit tip. Ln no cng l do ti b chng kin nhng s kin ang xy ra
trn th gii: l cuc xm lc Panama ca M nm 1989, chin tranh vng vnh ln th
nht, s kin Somalia, s xut hin ca Osama bin Laden. Nhng ri nhng li e da hay
nhng khon t lt li nu chn ti.

Nm 2003, Ch tch mt nh xut bn ln thuc mt tp on quc t hng mnh c

bn tho ca cun sch m gi y c tn l Li th ti ca mt k st th kinh t. ng ta
m t n nh Mt cu chuyn m ly v cn phi c k li. Nhng ri ng ta ci bun b,
gt u v ni vi ti rng, v cc nh qun l ti nhng c quan u s th gii c th s phn
i nn ng ta khng dm mo him xut bn n. ng ta gi ti vit n li di dng mt
tiu thuyt. Chng ti c th qung b ng nh mt tiu thuyt gia kiu John Le Carr hoc
Graham Greene.

Nhng y khng phi l mt cun tiu thuyt. N l mt cu chuyn thc v cuc i ti.
Mt nh xut bn khc dng cm hn, chng thuc mt tp on quc t no, ng gip
ti k li n. Cu chuyn ny phi c k ra. Chng ta ang sng trong thi i ca nhng
cuc khng hong trm trng - v c ca nhng c hi v cng ln lao.

Cu chuyn v st th kinh t ny k li cng vic chng ti vn ti v tr hin ti nh

th no v ti sao gi y chng ti phi i mt vi nhng cuc khng hong tng chng
khng th vt qua. Cn phi k ra cu chuyn ny bi v ch khi chng ta hiu ra nhng sai
lm trong qu kh, chng ta mi c th tn dng nhng c nhng c hi trong tng lai;
bi s kin 11/9 xy ra, v chin tranh Iraq ln th 2 cng xy ra; bi v ngoi 3000
ngi cht vo ngy 11/9/2001, mi ngy cn c thm 24000 ngi cht i, v h khng
th kim ni thc n (1).

Quan trng nht l, cu chuyn ny cn phi c k ra v y l ln u tin trong lch s,

mt quc gia c kh nng, tin bc v quyn lc thay i tt c nhng iu ny. l
quc gia sinh ra ti v ti tng phng s vi vai tr l mt EHM: Hp chng quc Hoa
K.

Vy cui cng ci g khin ti l i mi mi e da v nhng khon

hi l?

Cu tr li ngn gn l con gi duy nht ca ti, Jessica, tt nghip i hc v ang bc

vo th gii bng chnh i chn ca n. Gn y khi ti ni vi n rng ti ang cn nhc c
nn xut bn cun sch ny khng v ni cho n v ni s ca ti, n ni ng s, cha .
Nu nh h bt cha, con s tip tc nhng g cha li. Chng ta cn phi lm iu ny cho
nhng a chu m con hy vng s sinh cho cha sau ny!. l mt cu tr li ngn gn.

Cu tr li di hn lin quan n s cng hin ca ti cho t nc ti ln ln, lin quan n

tnh yu ca ti vi nhng l tng m ng cha ti, nhng ngi khai quc tuyn b t
ngy thnh lp nc, lin quan n li cam kt chc chn ca ti vi mt nc M m hin
ang ha hn nhng iu v cuc sng, quyn t do v quyn c mu cu hnh phc cho
tt c mi ngi, mi ni v lin quan n c quyt tm s khng chu ngi yn na sau khi
xy ra s kin 11/9, khi m cc EHMs ang bin nn Cng ha thnh mt ch ton cu.
l nhng nt phc ha v ni dung ca cu tr li di hn; chi tit c th s c trnh by
 nhng chng tip theo.

y l mt cu chuyn thc. Ti tri qua tng giy pht ca cu chuyn ny. Cnh vt,
con ngi, nhng cuc i thoi v nhng cm gic m ti miu t u l mt phn trong cuc
sng ca ti. Mc d l cu chuyn v cuc i ring ca ti, nhng c t di bi cnh
ca cc s kin th gii ln lao lm nn lch s ca chng ta, a chng ta n v tr hin
ti v xy dng nn nn tng cho tng li ca con chu chng ta. Ti ht sc c gng
truyn t li nhng g ti tri qua, nhng con ngi, nhng cuc hi thoi mt cch
chnh xc. Mi khi bn v mt s kin lch s hoc ti to li cc cuc i thoi vi ngi khc,
ti u dng n nhiu cng c nh: nhng ti liu xut bn; nhng h s v ghi chp c
nhn; cc su tp - ca ti v ca nhng ngi tng tham gia; 5 bn tho ti bt u
trc ; nhng ti liu lch s ca cc tc gi khc, trong ng ch nht l nhng ti liu
xut bn gn y, c tit l cc thng tin m trc c coi l mt hoc khng tn ti. Cc
ti liu tham kho c lit k phn cui gip nhng c gi quan tm c th tm hiu
su hn v nhng ti ny. Nh xut bn hi ti liu chng ti c thc s coi mnh l nhng
st th kinh t khng. V ti cam oan vi h rng chng ti thc s ngh nh vy, mc d
thng ch qua nhng t vit tt. Thc t, vo ci ngy ca nm 1971 khi ti bt u lm vic
vi c gio ti, Claudine, c cho ti bit Nhim v ca ti l hun luyn anh tr thnh
mt st th kinh t. Khng ai c bit v cng vic tht s ca anh thm ch c v anh. Ri
c y nghim ging: Mt khi anh dn thn vo con ng ny, anh s khng cn ng
lui. T tr i, t khi c ta dng tn y ; chng ti ch n gin l nhng EHMs.

Vai tr ca Claudine l mt v d hp dn v nhng mnh khe thao tng lm nn ngh

nghip ca ti. p v thng minh, c thc s c nh hng su sc; c y bit cc im yu
ca ti v tn dng chng mt cch ti a. Ngh nghip ca c v cch thc c thc hin n l
mt th d v s khn ngoan ca nhng con ngi ng sau h thng ny.

Claudine cha ni thng ht v nhng g m ti phi lm. C y ni, cng vic ca ti: khch
l cc nh lnh o trn th gii tr thnh mt phn ca ci mng li khng l c dng
nn cng c cc li ch thng mi ca M. Rt cc, nhng nh lnh o ny s ri vo gnh
nng ca n nn v iu ny s m bo cho lng trung thnh ca h vi M. Chng ti c th
nh n h bt c khi no chng ti cn_ t c nhng nhu cu v qun s, chnh tr hay
kinh t. i li, h cng c a v chnh tr ca mnh bng vic xy dng nhng khu cng
nghip, cc nh my in v sn bay cho nhn dn ca h. Nhng ng ch ca cc cng ty k
thut_xy dng s tr nn giu c mt cch kh tin.
 Ngy nay chng ta c th thy nhng kt qu m ci h thng ny sn sinh ra bt u quay
cung. Cc v lnh o nhng cng ty c knh trng nht ang thu nhn cng vi mc
lng gn nh cho n l lm qun qut trong nhng iu kin lm vic phi nhn o ti
nhng x nghip chuyn bc lt cng nhn ht sc tn t Chu . Cc cng ty du la c tnh
cc cht c hi xung cc dng sng trong vng rng rm nhit i, git cht con ngi,
ng vt v thc vt mt cch c ch v hy dit cc nn vn ha c xa. Ngnh cng nghip
dc t chi cung cp thuc men cu sng hng triu ngi Chu Phi nhim HIV.
12.000.000 gia nh ngay chnh nc M cng ang phi lo kim n hng ngy (2). Ngnh
nng lng th sn sinh ra Eron. Ngnh k ton li sn sinh ra Adersen. Nh nm 1960, thu
nhp ca 1/5 dn s cc nc giu nht th gii ch gp 30 ln thu nhp ca 1/5 cc nc
ngho nht th gii, th n nm 1995 khong cch ny tng ln 74 ln (3). Nc M tiu
tn 87 t USD cho cuc chin Iraq, trong khi Lin Hp Quc c tnh ch cn cha n
mt na s tin l chng ta c th mang li nc sch, khu phn n y , dch v y t v
gio dc c bn cho tt c mi ngi trn hnh tinh ny (4).

V chng ti t hi, ti sao nhng k khng b li tn cng chng ti? Mt s ngi li

cho vic chng ti mc phi nhng vn nh hin nay l do mt m mu c t chc. Ti c
g n ch n gin nh vy. Cc thnh vin ca mt m mu c th b phanh phui v a ra xt
x. Song, nhng g thc s ang nui dng h thng ny cn nguy him hn c m mu. N
khng do mt nhm ngi nh l no iu khin m n chu s chi phi ca mt khi nim
c coi l chn l: l tng cho rng mi s tng trng kinh t u c li cho mi ngi
v rng cng tng trng th li ch cng ln. c tin cng dn ti mt h qu cho rng, nhng
ngi c kh nng to ra tng trng phi c khen ngi v tr cng, cn nhng k khn
cng sinh ra l b bc lt.

Tt nhin khi nim ny l hon ton sai lm. Chng ta bit rng rt nhiu nc, tng
trng kinh t ch em li li ch cho mt b phn nh ngi dn v thc ra y a s nhng
ngi cn li n b tuyt vng. nh hng ny cn su sc hn bi mt nim tin tt yu rng
nhng ngi lnh o dn dt ton b h thng phi c mt v tr c bit. Chnh nim tin ny
l gc r ca nhiu vn m chng ta ang phi i mt v c l cng l l do ti sao li c
y ry cc l thuyt v m mu. Khi con ngi c thng v lng tham th s tham lam s
tr thnh mt ng lc ti t. Khi chng ta coi vic tiu dng v cc ti nguyn thin nhin
trn Tri t l thnh thin, khi chng ta dy con tr bt chc nhng ngi ang sng nhng
cuc sng thiu lnh mnh, v khi chng ta nh r rng, mt phn ng dn s phi quy ly,
ph thuc vo mt s t k thuc tng lp cao qu, chng ta t rc ly tai ha. V chng ta
 gp tai ha.

Trong qu trnh tin ti nn ch ton cu, cc tp on, ngn hng v chnh ph (gi
chung l tp on tr) dng tim lc ti chnh v chnh tr ca h m bo rng, cc
trng hc, gii doanh nhn v cc phng tin truyn thng u phi ng h khi nim sai
lm ny v hu qu tt yu ca n. H y chng ta ti mt tnh trng m nn vng minh
tan cu ca chng ta tr thnh mt c my qui d. Lng nhin liu v chi ph bo dng m
hng ngy n i hi tng theo cp s nhn, cui cng s ngn ht nhng g c trong tm mt
v chng cn la chn no khc ngoi vic t hy dit mnh.

Ch tp on tr khng phi l mt m mu nhng cc thnh vin ca n thng nht

theo ui nhng mc tiu v gi tr chung. Mt trong nhng chc nng quan trng nht ca
ch tp on tr l duy tr, khng ngng m rng v cng c h thng ny. Cuc sng ca
nhng ngi to ra n v gia ti ca h bit th, thuyn bum, my bay ring- c ph
by nh nhng hnh mu nhm kch thch tt c chng ta tiu dng, tiu dng v tiu dng.
Ngi ta li dng mi c hi thuyt phc chng ta rng mua sm c l trch nhim
cng dn, rng cp ph Tri t l c li cho nn kinh t v do s phng s cho nhng li
ch cao c. Nhng ngi nh ti c tr lng cao n k quc phc tng h thng. Nu
chng ti chn bc, s c mt hng st th cn tn nhn hn, nhng tn ch sn git ngi,
s li bc ln v i. V nu chng cng tht bi, th qun i s phi lm vic .

Cun sch ny l li th ti ca ngi tng l thnh vin ca mt nhm khng nhiu ngi,
t thi ti cn l mt EHM. Ngy nay, nhng ngi c vai tr tng t nh vy rt nhiu. H
mang nhiu chc danh n hn. C th tm thy h ti hnh lang ca cc tp on Monsanto,
General Electric, Nike, General Motors, Wal-Mart, v hu ht cc tp on ln khc trn th
gii. Thc cht th Li th ti ca mt st th kinh t chnh l cu chuyn ca h cng nh ca
ti.

l cu chuyn ca cc bn, cu chuyn v th gii ca bn v ca ti, cu chuyn v mt

vn ton cu thc s u tin trong lch s. Lch s cho chng ta bit, nu chng ta khng
sa cha cu chuyn ny, chc chn n s c mt kt cc bi thm. Cc ch khng bao gi
trng tn. Cc ch u tht bi thm hi. Chng ph hy rt nhiu nn vn ha, trong
khi chy ua c c quyn thng tr ln hn v ri sp . Khng mt quc gia no hoc
mt nhm quc gia no c th pht trin lu di da vo vic bc lt quc gia khc.
 Cun sch ny c vit ra chng ta nhn ra vn v sa cha li cu chuyn ca
chng ta. Ti chc rng, khi nhiu ngi trong chng ta nhn thc c rng, chng ta ang b
c my kinh t bc lt - c my ang khi gi lng tham v i vi cc ti nguyn trn
th gii v thc y ch n l - chng ta s khng bao gi tha th cho n. Chng ta s nh
gi li vai tr ca chng ta trong mt th gii m , ch c mt s t ngi ang bi trong s
giu sang, s ng cn li b nhn chm trong ngho i, nhim v bo lc. T chng ta s
khng th khng hng ti lng bc i, nn dn ch, v cng bng x hi cho tt c mi ngi.

Tha nhn vn l bc u tin tm ra gii php. Th nhn ti li l bc u tin ca

s hi ci. Do vy, hy cun sch ny l khi u cho vic cu vt linh hn ca chng ta.
Hy n truyn cho chng ta ngh lc c c nhng cng hin mi v gip chng ta bin
gic m ca mnh v mt x hi cng bng v cao thng thnh hin thc. Nu nh khng c
nhng ngi m ti cng sng v chia s, v nhng ngi m nhng trang tip theo ca
cun sch ny s m t, th c l s khng bao gi c c cun sch ny. Ti bit n nhng
kinh nghim v bi hc m ti c c t h.

Hn na, ti xin cm n nhng ngi khuyn khch ti vt qua tt c v k ra cu

chuyn ny, l: Stephan Rechtchaffen, Bill v Lynne Twist, Ann Kemp, Art Roffey, v cn rt
nhiu ngi na tng tham gia cc cuc hnh trnh Thay i gic m v cc hi tho c
bit l nhng ngi cng to iu kin cho ti, Ever Bruce, Lyn RobertsHerrick, Mary
Tendall, ngi v tuyt vi ca ti, ngi bn i ca ti trong sut 25 nm- Winifred, v con
gi Jessica ca ti.

Ti bit n nhng ngi truyn cho ti nhng thng tin v hiu bit ring v cc ngn
hng a quc gia, cc tp on quc t v nhng n chnh tr ca nhiu quc gia; ti c bit
cm n Michael Ben-Eli, Sabrina Bologni, Juan Gabriel Carrasco, Jamie Grant, Paul Shaw v rt
nhiu ngi khc, nhng ngi tuy khng nu danh tnh song h bit h l ai.

Khi ti vit xong bn tho, Steven Piersanti, ngi sng lp Berrett- Koehler, khng nhng
dng cm n nhn ti m cn dnh rt nhiu thi gian bin tp li cun sch, gip ti
chp ni cun sch v hon thin n. 14/240 Ti c bit cm kch Steven, Richard Perl,
nhng ngi gii thiu ti vi Steven Piersanti, ng thi ti cng cm n Nova Brown,
Randi Fiat, Allen Jones, Chris Lee, Jennifer Liss, Laurie Pelloushoud, Jenny Williams, nhng
ngi c v cho nhn xt v bn tho ca ti; ti cm n David Korten ngi khng ch
c bn tho v nhn xt gip ti m cn gip ti vt qua kh khn p ng cho c
nhng tiu chun tuyt vi ca ng; ti cm n Paul Fedorko, ngi qun l ca ti; cm n
Valerie Brewster thit k cun sch ny; cm n Todd Manza, ngi bin tp, sa bn in,
mt tc gia v trit gia ti nng. Ti c bit t lng bit n Jeevan Sivasubramanian, nh bin
tp Berrett-Koeler, Ken Lupoff, Rick Wilson, Mara Jess Aguil, Pat Anderson, Marina Cook,
Michael Crowley, Robin Donovan, Kristen Frantz, Tiffany Lee, Catherine Lengronne, Dianne
Platner, tt c nhn vin ca BK, nhng ngi thc c v s cn thit phi nng cao thc,
nhng ngi lun lm vic khng mt mi lm cho th gii ny tt p hn.

Ti phi cm n tt c nhng ngi cng lm vic vi ti MAIN v khng h bit v vai

tr ca mnh trong vic gip EHM hnh thnh nn mt ch ton cu. Ti c bit cm n
nhng ai lm vic cho ti, nhng ngi cng ti i n nhng vng t xa xi v chia s
nhng khonh khc v gi. Ti cng cm n Ehud Sperlling v nhn vin ca ng Inner
Traditions International, ngi xut bn nhng cun sch v cc nn vn ha bn a v
Saman gio trc y ca ti; cm n nhng ngi bn khuyn khch ti trn chng ng
tr thnh tc gi ca cun sch ny.

Ti cng khng th khng bit n nhng ngi mi ti ti nh h trong nhng khu rng,
nhng sa mc, nhng vng ni, trong nhng ngi lu tm bng ba cc tng dc theo nhng
con knh Jakarta v nhng ngi nh chut v s nhng thnh ph khc trn khp th
gii, nhng ngi chia s cng ti thc n v cuc sng ca h, v tr thnh ngun cm
hng ln nht ca ti.

John Perkins Thng 8/2004

Ghi ch:
1. Ch ng trnh L ng thc ca Lin Hp Quc, http://www.wfp.org/index.asp?section=1
( c truy c p vo ngy 27/12/2003). Ngoi ra, Hip hi Quc gia v chng i ngho
c tnh rng Mi ngy c t i 34000 tr em d i 5 tui cht v i hay v bnh tt do i
ngho m c th ngn chn c (http://www.napsoc.org, truy cp ngy 27/12/2003.
Starvation.net c tnh rng Nu tnh thm c 2 nguyn nhn gy ra ci cht ca ngi ngho
nht (sau cht i), th con s t vong c th tng ln 50000 (http://www.starvation.net,
truy cp vo ngy 27/12/2003).
2. Cc nghin cu ca B Nng nghip M, do Trung tm Nghin cu lng thc v hnh ng
(FRAC), http://www.frac.org (c truy cp vo 27/12/2003). 3. Bo co pht trin con
ngi ca Lin Hp Quc (New York: Lin Hp Quc, 1999). 4. Nm 1998, Chng trnh Pht
trin ca Lin Hp Quc tnh ton rng s phi mt thm 9 t la ($) (ngoi ch tiu hin
hnh) cung cp nc sch v v sinh mi trng cho mi ngi trn hnh tinh ny. H ni
rng phi mt thm 12 t $ cung cp cc dch v chm sc sc khe sinh sn cho tt c ph
n trn th gi i. Thm 13 t $ s cung cp khng nhng cho mi ngi trn hnh tinh ny
thc n m cn cung cp y cho h dch v chm sc sc khe thit yu. Thm 6 t $ na
th c th em li nn gio dc c bn cho tt c mi ngi... Tng cng l phi c thm 40 t
$.- John Robbins, tc gi ca Thc n cho mt nc M kiu mi v Cuc cch mng lng
thc, http://www.foodrevolution.org, (c truy cp vo ngy 23/12/2003).
PHN M U

Quito, th ca cuao, nm tri di qua mt thung lng ni la trn dy Andy, vi cao

so vi mt bin l 9000 feet. Tuy ch sng cch ng xch o c vi dm v pha nam, ngi
dn ca ci thnh ph c t trc c khi Columbus t chn n Chu M ny quen vi vic
nhn thy tuyt ph trn nhng ngn ni bao quanh. Thnh ph Shell, mt n bin phng v
cn c qun s nm st rng rm Amazon ca cuao phc v cho cng ty du la m n
mang tn, nm thp hn so vi th Quito gn 8.000 feet. Mt thnh ph m thp vi dn c
ch yu l nhng ngi lnh, cng nhn khai thc du m, vi nhng ngi bn a thuc b
tc Shuar v Kichwa hnh ngh mi dm v lao ng chn tay cho h.

i t Quito n Shell, bn phi qua mt con ng va quanh co va him tr. Ngi

dn a phng s ni vi bn rng con ng ny bn phi tri qua c bn ma ch trong mt
ngy. Mc d li xe i qua con ng ny rt nhiu ln nhng ti cha bao gi cm thy
chn phong cnh hng v y. Mt bn ng l nhng vch thng ng, thnh thong
c xen k bi nhng thc nc v nhng cy h da. Pha bn kia l vc su, ni con sng
Pastaza, thng ngun ca Amazon, un mnh chy dc theo dy Andy. T nhng dng sng
bng ca Cotopaxi, mt trong nhng ngn ni la cao nht trn th gii ang trong thi k
hot ng v cng l tn mt v thn ca ngi Incas, nc chy qua dng Pastaza xung
i Ty Dng cch hn 3.000 dm.

Nm 2003, t Quito ti li chic Subaru Outback n Shell vi mt nhim v khng ging

bt k nhim v no ti tng m nhn. Ti hy vng c th kt thc mt cuc chin m
ti gp phn to ra. Cng nh rt nhiu iu m nhng EHM chng ti phi chu trch
nhim, khng mt ni no khc bn ngoi t nc ang xy ra cuc chin bit n n. Ti
ang trn ng n gp nhng ngi Shuars, ngi Kichwas v nhng ngi th dn
nhng vng ln cn l Achuars, Zaparos v Shiwas- nhng b tc quyt tm ngn khng cho
cc cng ty khai thc du ca chng ti ph hy nh ca, gia nh, v t ai ca h ngay c khi
h phi cht v iu . Vi h, y l cuc chin v s sinh tn ca con chu v nn vn ha
ca h; trong khi i vi chng ti l cuc chin ginh quyn lc, tin bc v ti nguyn
thin nhin. N l mt phn ca cuc u tranh ginh quyn thng tr th gii v gic m ca
mt s t nhng k tham lam, ca ch ton cu.(1)
 l vic m nhng EHM chng ti tho nht: xy dng nn ch ton cu. Chng ti l
mt nhm ngi u t, nhng ngi tn dng ti a cc t chc ti chnh quc t khin cc
quc gia khc phi ph thuc vo ch tp on tr ang iu khin cc tp on ln nht,
chnh ph v cc ngn hng ca chng ti. Chng khc no Mafia, cc EHM ban n hu. Nhng
n hu ny tn ti di hnh thc cc khon vay pht trin c s h tng- nh my in,
ng cao tc, bn cng, sn bay, cc khu cng nghip. Mt iu kin cho nhng khon vay
nh th l cc cng ty xy dng ca nc chng ti phi c m nhim cng vic xy dng
tt c cc d n ny. Xt v bn cht, hu ht cc khon tin trn khng bao gi ri khi nc
M; n ch n gin c chuyn t cc phng giao dch ca ngn hng Washington sang
cho cc cng ty xy dng New York, Houston, hoc San Francisco.
Mc d thc t l nhng khon tin trn gn nh ngay lp tc s tr li v cc cng ty l thnh
vin ca ch tp on tr (ch n) nhng nhng nc nhn tin vay vn phi tr tt c, c
tin gc v li. Nu mt EHM hon ton thnh cng, th ch sau vi nm cc khon vay s l qu
ln ti mc m cc nc mc n buc phi tuyn b v n. Khi iu ny xy ra, th ging nh
t chc Mafia, chng ti s i n. Vic i n ny thng km theo mt hoc nhiu yu cu
sau: kim sot nhng l phiu ca Lin Hp Quc, thit lp cc cn c qun s hoc khai thc
cc ngun ti nguyn qu gi nh du hay knh o Panama. Tt nhin, nc mc n s vn
n chng ti tin- v li mt nc na ri vo ch ton cu ca chng ti.

Li xe t Quito n Shell vo mt ngy nng p nm 2003, ti nh li 35 nm v trc khi

ln u tin ti n khu vc ny. Ti c l d din tch ca cuao ch bng bang Nevada,
ni y c hn 30 ni la ang hot ng, hn 15% cc lai chim qu trn th gii v hng
ngn loi cy vn cha c phn loi v y l vng t a dng v vn ha- ni v s ngi
ni ting bn a c gn bng vi s ngi ni ting Ty Ban Nha. Ti thy t nc ny tht
hp dn v k l; v nhng t ng xut hin trong tm tr ti lc cn trong trng, v ti v
trinh nguyn. Sau 35 nm, c nhiu bin i.

Khi ti n cuao ln u tin vo nm 1968, Texaco va mi tm

thy du khu vc Amazon ca cuao.

Ngy nay, du chim ti gn mt na lng hng ha xut khu ca quc gia ny. Mt
ng ng dn du xuyn qua dy Andy c xy dng khng lu sau ln u tin ti n ni
y; t n nay lm hn na triu thng du thm vo t ca khu rng nhit i ny-
nhiu gp i lng du b trn do v Exxon Valdez.(2) Hin nay, mt ng ng dn du di
300 dm tr gi 1,3 t USD c xy dng bi mt tp on do cc EHM t chc ha hn bin
cuao tr thnh mt trong 10 quc gia hng u th gii cung cp du cho M.(3) Nhiu khu
vc rng ln ca rng ma nhit i b hy dit, vt ui di v bo m M bin mt,
ba nn vn ha bn a ca ngi cuao cng b dn n b vc dit vong, nhiu dng sng
b nhim.

Cng trong thi gian ny, cc nn vn ha bn a bt u phn cng khai. Ngy 7/5/2003
mt nhm lut s M i din cho hn 3.000 ngi cuao bn a tin hnh mt v kin
i 1 t USD ca tp on Chevron Texaco. V kin khng nh rng trong khong thi gian t
1971-1992, mi ngy cng ty du la ny xung nhng h chn l thin v cc dng sng
hn 4 triu gallon nc thi c hi c cha du, kim loi nng, cc cht gy ung th, ng
thi cng ty ny cng li gn 350 h rc thi l thin v nhng h rc ang tip tc git cht
con ngi v ng vt.(4)

Bn ngoi ca s chic xe Outback, nhng m my m ln ang l lng bay ln t khu

rng v pha hm ni Pastaza. M hi thm m o ti v d dy ti bt u si ln khng ch
v ci nng ca vng nhit i v s khc khuu ca con ng. Ti li ang phi tr gi v ti
gp phn hy hoi t nc ti p ny. V ti v nhng ng nghip EHM ca mnh m
kinh t cuao ngy nay km xa so vi lc trc khi chng ti mang li cho t nc ny s
k diu ca kinh t hc, ca h thng ngn hng v k thut xy dng hin i. K t nhng
nm 1970, thi k m ngi ta thng gi l bng n du m, t l i ngho chnh thc
tng t 50% ln 70%, t l tht nghip v bn tht nghip tng t 15% ln 70%, v n cng
tng t 240 triu USD ln 16 t USD. Trong khi , phn ti nguyn thin nhin dnh cho b
phn dn s ngho nht li gim t 20% xung cn 6%.(5)

Tht khng may, cuao khng phi l trng hp ngoi l.(6) Gn nh tt c c nc m

chng ti, nhng EHM a vo di vng cng ta ca ch ton cu u phi i mt
vi hon cnh tng t. Khon n ca cc nc th gii th 3 tng ln hn 2,5 nghn t USD,
chi ph tr cho cc khon n - hn 375 t USD mi nm theo s liu nm 2004, ln hn
tt c cc chi tiu cho y t v gio dc ca cc nc th gii th 3 cng li v gp 20 ln s tin
vin tr nc ngoi hng nm m cc nc ang pht trin nhn c. C ti hn mt na
dn s trn th gii ang sng di mc 2 USD mt ngy, tng ng vi s tin m h nhn
c u nhng nm 70. Trong khi 1% s h gia nh cc nc th gii th 3 li chim
ti 70% n 90% tin bc v bt ng sn nhgn nc ny; t l c th ca tng nc ph
thuc vo tng quc gia c th. (7)
 Chic Subaru gim tc khi i ngang qua nhng con ph ca khu du lch ti p Baos,
ni ting vi nhng sui nc khong nng chy t cc dng sng nm di Tungurahgua,
mt ngn la ang hot ng mnh. Bn tr chay theo xe, vy tay v c ni bn ko cao su v
cc loi bnh. B li Baos pha sau, chiu Subaru tng tc khi thin ng i vo quang
cnh hin i ca khc a ngc Dante. Mt bc tng ln mu xm nh con qui vt khng l
ng sng sng chn ngang con sng. Khi b tng ng hon ton khng thch hp v i
nghch vi phong cnh. Tt nhin ti khng h ngc nhin khi thy n ng . Sut dc
ng, ti bit rng n ang phc kch y. Trc y, ti nhn thy n rt nhiu ln v
tng ca ngi n nh mt biu tng cho nhng thnh tu ca EHM. Mc d vy n vn lm
ti sn gai c.

Bc tng phi l v gm ghic l mt ci p ngn dng chy ca sng Pastaza, lm

chuyn dng nc vo h thng ng ngm ln chy xuyn qua ngn ni v chuyn ngun
nng lng thnh in nng. l d n thy in Agoyan vi cng sut 156 mgawatt. N
cung cp nng lng cho cc ngnh cng nghip gip cho mt vi gia nh cuao tr nn
giu c, ng thi cng l ngun gc nhng ni kh khn xit ca nhng ngi nng dn v
ngi bn a sng dc con sng ny. Nh my thy in ny ch l mt trong rt nhiu nhng
d n c xy dng nh vo n lc ca ti v nhng EHM khc. Nhng d n nh vy chnh l
nguyn nhn ti sao hin nay cuao l mt thnh vin ca ch ton cu, chng cng l l
do ti sao cc b tc Shuars v Kichwas cng nhng b tc sng nhng vng ln cn e da
tuyn chin vi cc cng ty du la ca chng ti.

V cc d n do EHM mang li m cuao b ngp chm trong n nc ngoi v phi dnh

mt phn ln ngn sch quc gia tr n thay v dng s tin gip hng triu cng
dn c chnh thc lit vo danh sch nhng ngi ht sc i ngho. Cch duy nht
cuao c th tr n nc ngoi l bn nhng khu rng nhit i ca h cho cc cng ty du
la. Thc cht l do khin cc EHM nhm ng n cuao l v bin du nm di khu vc
rng Amazon c cho l c tim nng ngang vi cc m du khu vc Trung ng.(8) ch
ton cu i n di dng quyn khai thc du.

Nhng nhu cu ny c bit tr nn cp thit sau s kin 11/9/2001, khi M lo s rng cc

ngun cung cp du Trung ng s b ngng li. Trn ht, Vnzula, nh cung cp du ln
th 3 ca M, va bu ra mt v tng thng theo ch ngha dn ty l Hugo Chavez, ngi c
lp trng cng rn chng li ci m ng gi l Ch ngha quc M; ng cng e da ngng
bn du cho M. EHM tht bi Iraq v Vnzula nhng chng ti thnh cng
cuao; v by gi chng ti s bn rt tt c nhng g ng gi.

cuao l trng hp in hnh ca cc nc trn th gii c EHM a vo mt nhm

c cng li ch kinh t- chnh tr. C 100 USD du th ly ra t cc khu rng nhit i ca
cuao th c ti 75 USD ri vo ti ca cc cng ty du la. 25 USD cn li s c dng
tr n nc ngoi. Hu ht s tin cn li s c dng trang tri chi ph qun s v chi tiu
ca chnh ph- trong khong 2,5 USD c chi cho y t, gio dc v cc chng trnh gip
ngi ngho.(9) Nh vy, c 100 USD du khai thc c ti khu vc Amazon s ch c
di 3 USD n c vi nhng ngi cn n nht- nhng ngi m cuc sng ca h b nh
hng xu bi nhng con p, vic khoan du, cc ng ng- v nhng ngi ang cht dn
cht mn do thiu thc n v nc ung.

Tt c nhng ngi - hng triu ngi dn cuao, hng t ngi khc trn khp hnh
tinh- l nhng tn khng b tim nng. Khng phi bi h theo ch ngha cng sn hay ch
ngha v chnh ph hay bi h thc s l nhng tn ti phm, m n gin ch v h tuyt
vng. Nhn xung con p ny, ti phn vn - nh cm gic m ti thng c rt nhiu ni
khc trn th gii- rng khi no th nhng ngi ny s hnh ng, ging nh ngi M chng
li nc Anh nhng nm 1770 v ngi M Latin chng li Ty Ban Nha u th k XIX.

Mc tinh vi trong vic thit lp ch hin i ny vt tri hn hn ca nhng chin

binh La M c i, quc Ty Ban Nha v sc mnh ca thc dn Chu u th k XVIII v th k
XIX. Chng ti, nhng EHM l nhng k xo tr; chng ti hc t lch s. Ngy nay, chng ti
khng dng gm kim. Chng ti khng mc o gip hay bt c th g ngi ta c th
phn bit c chng ti. mt s quc gia nh cuao, Nigiria, Innxia, chng ti n
mc ging nh nhng gio vin v nhng ng ch ca hng. Washington v Paris, chng ti
trng ging nh cc quan chc nh nc v nhn vin ngn hng. B ngoi chng ti khim
tn v bnh d. Chng ti n thm nhng ni qung b ch ngha v tha, tn tng vi cc bo
ch a phng v nhng iu nhn o tuyt vi m chng ti ang lm. Chng ti em n
cc bn hi ngh ca cc y ban chnh ph nhng bng tnh v nhng n ti chnh, v chng
ti ging bi i hc Harvard v s k diu ca kinh t vi m.

Chng ti c bit n mt cch cng khai, gia thanh thin bch nht. Hay t ra th chng
ti cng t thu dt nn chnh mnh v c chp nhn nh th. l cch m h thng hot
ng. Chng ti rt him khi phm php v bn thn h thng ny c xy dng trn s la
gt v h thng ny trn l thuyt l hp php.
Tuy nhin, nu chng ti tht bi- v iu ny l rt c th - mt th h khc ti t hn s tip
ni, th h m chng ti - nhng EHM ni n nh nhng tn st nhn thc s, nhng k s
tip tc theo ui s nghip ca nhng ch trc chng ti. Nhng tn st nhn lun ch
sn, n np trong bng ti. Khi chng xut hin, ngi ng u nh nc s b lt hoc
cht trong mt tai nn khng khip.(10)

V nu chng may nhng tn st nhn tht bi, nh chng tht bi Afganistan v Iraq
th m hnh c li ni ln. Khi nhng tn st nhn tht bi, lp tr M c c i git v
cht.

i qua con qui vt, ci bc tng xi mng mu xm s v khng l ang hin ra trn
dng sng ny, m hi cng t m o ti v rut gan ti cng xit cht. Ti ro bc v pha
khu rng gp nhng ngi dn bn a, nhng ngi quyt tm chng li n cng ngn
chn ch m ti gp phn to ra v cm gic ti li dng tro trong ti. Ti t hi, lm th
no m mt a tr xinh xn t New Hampshire li c th nhng tay vo mt vic bn thu
nh vy?

Ghi ch:

1. Gina Chavez et al., Tarimiat- Firmes en Nuestro Territorio: FIPSE vs. ARCO, eds. Mario
Melo v Juana Sotomayor (Quito, cua o: CDES v CONAIE, 2002).
2. Sandy Tolan, cuao: Tht ha, i pht thanh Quc gia, Bn tin sng, 9/7/2003,
http://www.npr.org/programs/morning/features/2003/jul/latinoil (c truy cp vo ngy
9/7/2003).
3. Juan Forero, Tm kim s cn bng: Tng trng vi vn ha vng Amazon, t Thi bo
New York, 10/12/2003.
4. Abby Ellin, Suit ni rng Chevron Texaco thuc c xung cuao, t Thi bo New York,
8/3/2003.
5. Chris Jochnick, Him ha trc mt, New Internationalist, thng 7 nm 2001,
http://www.newint.org/issue335/perilous.htm. bit thm thng tin, xem Pamela Martin,
Ton cu ha chnh tr: Phong tro i quyn ca nhng b lc Amazon (New York: Rutledge,
2002); Kimerling, Amazon hoang d (New York: y ban Bo v ti nguyn,
1991); Leslie Wirpsa, trans... S bin ng sn sau: cc khon vay n v quyn con ngi
khng chnh ng - Trng hp ca cuao- Nauy (Quito, cuao: Centro de Derechos
Economicos y Sociales, 2002); v Guardian, ngy 8 thng 10 nm 2000.
6. bit thm thng tin v tc ng ca du m ln nn kinh t cc nc v nn kinh t th
gii, xin xem Michael T. Klare, Cc cuc chin ginh git ngun ti nguyn thin nhin: Mnh
t mi cho xung t ton cu (New York: Henry Holt v cng ty, 2001); Daniel Yergin, Gii
thng: Cuc sn lng trng k du m, tin bc v quyn lc (New York: Tp ch min ph,
1993); v Daniel Yergin v Joseph Stanislaw, cao k v: Cuc chin v nn kinh t th gii
(New York: Simon & Schuster, 2001).
7. James S. Henry, Tin i u, Trn mi lnh vc; thng 3, thng 4, nm 2004, trang
42-25. bit thm chi tit, xin xem sch Ngn hng mu: Chuyn k v nn kinh t th gii
ngm ca Henry (New York: 4 bc tng 8 cnh ca, 2003).
8. Gina Chavez et al., Tarimiat- Firmes en Nuestro Territorio: FIPSE vs. ARCO, eds. Mario Melo
& Juana Sotomayor (Quito, cua o: CDES & CONAIE, 2002); Petroleo, Ambiente y Derechos
en la Amazonia Centro Sur, Edition Victor Lopez A, Centro de Derechos Economicos y
Sociales, OPIP, IACYT-A (c ti tr ca T chc Oxfam America) (Quito, cuao: Sergrafic,
2002).
9. bit thm thng tin v jackals v cc loi hnh bo kinh t, xem P.W. Singer, Tp on: S
ni ln ca lnh vc qun s thuc s hu t nhn (Ithaca, NY & London: Cornell University
Press, 2003); James R. Davis, Cc chin binh ca s phn: Nhng qun nhn v trt t th gii
mi (Vancouver & Toronto: Douglas & McIntyre, 2000); Felix I. Rodriguez & John Weisman,
Cc chin binh giu mt: Ngi hng CIA ca 100
trn nh khng tn (New York: Simon & Schuster, 1989).
PHN I: 1963-1971
Chng 1: St th ra i

Cu chuyn bt u tht tnh c.

Ti sinh nm 1945, l con duy nht trong mt gia nh trung lu. Cha m ti u l dn gc
Bc M, sinh sng ba i bang New England. S khun php, nghim khc v lng trung
thnh l du n m t tin h khc li trong h qua nhiu th h. H l nhng ngi u tin
trong gia nh i hc i hc bng hc bng. M ti l gio vin dy ting Latinh trng
trung hc. Trong i chin Th gii II, cha ti tham gia qun i, l i y hi qun, ph trch
i pho th bo v thng thuyn ch du trn i Ty Dng. Khi ti cho i Hanlover,
bang New Hanpshire, cha ti vn ang nm vin Texas v b gy xng hng. Ln mt tui
ti mi c gp cha.

Sau , cha ti dy ngoi ng trng Tilton shool, mt trng ni tr nam vng ngoi
New Hanpshire. Ngi trng vn mnh kiu hnh (hay ngo ngh theo nh cch ni ca dn
a phng)- trn mt qu i, pha di l mt th trn cng cng tn Tilton. Mi nm,
trng t ny ch nhn 50 hc sinh cho mi lp t lp 9 n lp 12. Hc sinh y phn ln l
con ci ca nhng gia nh giu c t Buenos Aires, Caracas, Boston v New York.

Nh ti lun thiu tin, nhng chng ti khng bao gi t cho mnh l ngho. Mc d ng
lng gio vin ca b m ti rt t i, nhng tt c nhu cu thit yu ca chng ti nh thc
phm, nh , l si, nc, ct c hay dn tuyt c cung cp min ph. T lc ln 4, ti n
bp n nh trng, nht bng cho i bng m cha ti hun luyn, c s dng khn mt
phng thay .

D c t ra khim tn th cc gio vin v v con h vn coi mnh thuc tng lp cao qu

hn dn a phng. Ti tng nghe b m a rng h l ch trang vin, cai qun nhng nng
dn hn km - ni nhng ngi dn th trn. Ti bit khng ch n thun l mt cu a.
Cc bn hc cp I v cp II ca ti thuc tng lp nng dn . Chng rt ngho. B m chng l
nhng ngi lao ng chn lm tay bn, th x g hay th xay bt. H khng a l hc sinh
trng t chng ti, v ngc li, b m ti cng khng thch ti kt thn vi nhng c bn
th trn m ng b hay gi l h hng. Nhng t hi hc lp 1, ti dng chung sch
gio khoa v bt ch mu vi my c bn trong lp. Hi , ti phi lng ba c bn: Ann,
Priscilla v Judy. V vy, kh m chp nhn quan im ca cha m ti. Nhng ti vn tn trng
mun ca h.

Nm no cng vy, c n khi cha ti c ngh h ba thng, chng ti li n ngi nh bn

h do ng ti xy vo nm 1921. ngi nh nm gia rng. Vo ban m, chng ti c th nghe
thy ting c v ting s t ni. y, chng ti chng c hng xm lng ging no v ti l
a tr duy nht. Khi cn nh, ti thng gi nh rng nhng ci cy trong rng l hip s Bn
Trn v cc thiu n tn l Ann, Priscilla v Judy (ty tng nm) ang gp nn. S am m ca
ti chc chn cng mnh m nh mi tnh ca Lancelot vi Guilevere- v thm ch cn nng
nn hn th nhiu.

Mi bn tui, ti c nhn hc bng ca trng Tilton School. Vi s khch l ca cha

m, ti t b mi vng vn ni th trn v khng cn gp nhng ngi bn tha no na. Khi
nhng bn mi ca ti tr v bit th ca h ngh h, ti cn li c mt mnh trn i. H
c bn gi mi; ti th chng c c no, tt c nhng c gi ti bit u l gi im; ti
b h v h cng qun ti. Ti ch cn li mt mnh- tht vng trn tr.

Tuy nhin, cha m ti tht gii trong vic iu khin ti. H qu quyt vi ti rng ti tht
l may mn khi c c mt c hi tt nh vy v mt ngy no , ti s bit n iu y. Ti
s tm c mt ngi v hon ho, mt ngi ph hp vi nhng chun mc o c cao
siu ca gia nh ti. D th, trong su thm, ti si ln sng sc. Ti thm mun mt ngi
n b- tnh dc; ti thm ch cn ngh n hng gi im.

Nhng thay v ni lon, ti nn su ni tc gin ca mnh, lun c t ra xut sc trn mi

phng din nhm biu l s chn nn. Ti l sinh vin danh d, i trng hai i th thao
ca trng v l tng bin tp t bo tng ca trng. Ti quyt lm b mt nhng l bn
hc giu c v xa ri th trn Tilton mi mi. Trong nm hc cui, ti nhn c 2 hc bng
ton phn; mt hc bng th thao ca trng Brown v mt hc bng hn lm ca trng
Middlebury. Ti chn Brown, ch yu v ti mun tr thnh vn ng vinv v n thnh
ph. Nhng v m ti tt nghip Middlebury v cha ti hc cao hc , mc d trng Brown
nm trong tay Ivi League, h thch Middlebury.

Cha ti hi: Th nh con b gy chn th sao? Nhn hc bng hn lm l

 hn con .

Theo ti th Middlebury cng ch l hnh nh phng to ca Tilton - d n c nm ngoi

Vermont thay v ngoi New Hampshire. ng l trng dnh cho c n sinh tht, nhng
ti ngho, trong khi hu ht sinh vin li giu c, v trong sut bn nm va ri, ti
khng h hc chung vi phi n. Ti mt ht t tin, thy mnh nh ngoi cuc, v cm thy
tht kh 24/240 s. Ti nn n xin cha cho ti c b hc hay ngh hn mt nm. Ti mun
n Boston, bit th no l cuc sng v n b. Tt nhin cha ti khng th chp nhn. ng
ni: Lm sao b c th dy d con ci ngi khc vo i hc trong khi bn thn con ca mnh
li khng hc i hc?

n lc ny, ti hiu ra rng, cuc i l hng lot nhng s ngu nhin. Nhng cch m
chng ta phn ng li nhng iu ngu nhin - chng ta s dng ci m nhiu ngi gi l
quyn t quyt nh th no- mi quyt nh tt c. Vic chng ta chn g khi ng trc
nhng bc ngot ca cuc i s quyt nh s phn ca chng ta. Hai bin c quan trng
quyt nh cuc i ti xy ra Middlebury. Mt l t mt ngi Iran, con trai mt v tng,
c vn ring cho nh vua Iran. Cn bin c th hai xut hin t mt c gi xinh p tn lAnn,
trng vi tn c bn gi tha thiu thi ca ti.

Ngi th nht l Farhad, tng chi bng chuyn nghip Rome. Vi th lc ca mt

vn ng vin mi tc qun en, i mt mu ht d, cng thm xut thn v sc quyn r
thin bm, anh ta khin ph n b m hoc. Anh ta tri ngc hn vi ti nhiu im. Phi
vt v lm ti mi kt bn c vi anh ta, v sau c anh ta dy rt nhiu th c ch cho
ti trong nhng nm sau ny. Ti cng gp Ann. Mc d khi c y ang c mi quan h
nghim tc vi mt anh chng trng khc, nhng c y n nhn ti. Mi tnh trong
trng gia hai chng ti l mi tnh thc s u tin m ti tng c.

Farhad khuyn khch ti ung ru, i chi v pht l cha m. Ti chng hc hnh g c. Ti
quyt nh s lm hng s nghip hc hnh ca mnh tr a cha ti. im s ca ti rt
thm hi. Ti b mt hc bng. Vo nhng nm th hai, ti quyt nh b hc. B e da s t
ti. Farhad th li xi thm ti. Ti n thng phng hiu trng v tuyn b b hc. Khonh
khc thay i cuc i ti.

Farhad v ti k nim m cui cng ca ti ti th trn trong mt qun bar. Mt nng

dn vi tm vc khng l say ru, buc ti tn tnh v ng ta. ng ta nhc bng ti ln v
qung ti vo tng. Farhad nhy vo gia chng ti, rt dao chm ng vo m ng ta. Ri
anh ta ko ti qua phng, y ti qua ca s xung ra con lch Otter. Chng ti nhy xung,
bi dc sng v k tc x.

Sng hm sau, khi b cnh st thm vn, ti ni di v t chi khng nhn bt c chi tit
no v v rc ri . Tuy nhin, Farhad cng b ui hc. Chng ti chuyn n Boston v thu
chung mt cn phng . Cui cng, ti kim c vic lm ti ta son bo Hearsts Record
American/ Sunday Advertiser, lm tr l ring cho Tng bin tp t Sunday Advertiser.

Cui nm 1965, mt vi ngi bn ti lm vic trong ta son b bt i qun dch. trnh

s phn tng t, ti ng k hc qun tr kinh doanh ti Trng i hc Boston University
(BU). Cng vo thi im , Ann chia tay vi bn trai c v thng i Middlebury n thm
ti. Ti vui mng n nhn s quan tm ca c y. Ann tt nghip nm 1967, trong khi ti vn
cn 1 nm na BU. Nhng c y nht nh ko chu sng chung vi ti chng no chng ti
cha ci. Tuy vn ni a l mnh b tng tnh, nhng ti thc s bc mnh v ti thy yu
cu ca c y khng khc g 1 s tip ni nhng chun mc o c c l v lp d ca cha m
mnh, song ti tht s hnh phc khi bn c y v ti mun nhiu hn th na. Chng ti ly
nhau.
B Ann, 1 k s gii, thit k h thng iu khin cho 1 h thng tn la cc k quan trng v
gi 1 chc v cao trong hi qun. Ngi bn thn ca ng m c y thng gi l ch Frank
(y ko phi tn tht ca ng ta), l y vin cao cp ca cc an ninh quc gia (NSA), 1 t chc
gin ip c rt t ngi bit n nhng c coi l t chc gin ip ln nht ca M.

Khng lu sau khi ci, ti nhn c giy triu tp i khm sc khe ca qun i. Ti t
tiu chun v th lc v c nguy c phi i chin u Vit Nam ngay sau khi tt nghip.
ngh phi chin u ng Nam ging x ti, mc d chin tranh vn lun hp dn ti.

Ti ln ln qua nhng cu chuyn v t tin ti t thi thuc a, trong c c Thomas

Paine v Ethan Allen- ti tng i khp bang New England, n thm nhng chin trng
pha bc bang New York, ni tng din ra cuc chin gia ngi Php vi ngi da , v
nhng cuc chin cch mng. Ti tng c tt c nhng cun tiu thuyt lch s m ti c th
tm c. Thc ra, khi nhng n v u tin ca lc lng qun i c bit t chn n
ng Nam , ti hm h nh nhp ng. Nhng khi cc phng tin thng tin i chng
phi by s tn nhn ca chin tranh v tnh bt nht trong cc chnh sch ca chnh ph M,
ti thay i thi . Ti lun t hi, nu vo a v ca ti, khng bit Paine s ng v
pha no? V ti dm chc ng s gia nhp Vit Cng, k th ca chng ti.

Ch Frank cu ti. ng cho ti hay mt cng vic NSA s gip ti hon phi i qun
dch. ng thu xp cho ti mt lot nhng cuc gp g ti NSA, c mt ngy di vi nhng cuc
phng vn n kit sc vi my o nhp tim. Ngi ta ni, nhng cuc kim tra ct xc
nh xem liu ti c ph hp vi cng vic m NSA tuyn v o to hay khng. V nu ti p
ng c, h s lp ra c mt h s v nhng im mnh, im yu ca ti ri t quyt
nh con ng s nghip ca ti sau ny. Vi thi ca ti v cuc chin tranh Vit Nam,
ti tin chc mnh s trt.

Trong t kim tra, ti th nhn rng l mt ngi M trung thnh, ti phn i chin tranh
v ti ngc nhin khi thy nhng ngi phng vn ti chng quan tm g n ti ny. Thay
vo , h tp chung vo nn gio dc m ti c hng, thi ca ti i vi cha m, v c
nhng cm xc ny sinh t hon cnh sng ca ti: Ln ln trong mt gia nh ngho v ht
sc nghim khc, gia qu nhiu bn b trng t giu c v trc tng. H cng tm hiu k
tm trng chn nn ca ti v cuc sng thiu n b v tin bc cng ci th gii tng tng
ca ti xut pht t s thiu thn . Ti rt ngc nhin khi thy h c bit ch ti mi
quan h gia ti v Farhad, v c vic ti sn sng ni di bo v cu ta n cnh st.

Thot u, ti cho rng, tt c nhng iu m ti cho l qu tiu cc ny s khin NSA

khng nhn ti, nhng ri nhng cuc phng vn vn tip tc. Mi vic khng nh ti ngh.
Phi vi nm sau, ti mi nhn ra rng, nhng yu t tiu cc ny theo quan im ca NSA li
l tch cc. Theo nhng nh gi ca h, lng trung thnh ca ti vi t nc khng quan
trng bng s chn nn ca ti trong i. S hn hc ca cha m, ni m nh v ph n, v c
ci tham vng v mt cuc sng tt p hn ca ti gip h to ra mt cm by. Ti b
xiu lng. Quyt tm th hin trong hc tp v trong th thao, s ni lon tt bc chng li cha
ti, kh nng kt thn vi ngi nc ngoi v vic ti sn sng ni di cnh st chnh l ci
kiu tnh cch m h ang tm kim. Sau ny, ti cng pht hin ra rng cha ca Farhad lm
vic cho nhng t chc tnh bo M Iran, do vy, tnh bn gia ti v Farhad r rng cng
cho ti thm mt im.

Vi tun sau cuc kim tra ca NSA, ti c mi tham gia mt kha hun luyn tnh bo.
Kha ny s bt u vi thng ngay sau khi ti nhn bng tt nghip ti BU. Tuy nhin, trc
khi chnh thc nhn li mi ny, ti li bc ng tham d mt hi tho do mt nhn vin
tuyn m thuc Qun on Ha bnh t chc ti BU. im hp dn nht y l, cng ging
nh NSA, vi vic lm Qun on Ha bnh ti s c hon qun dch.

Quyt nh tham gia hi tho l mt trong nhng s kin ngu nhin m vo thi im
dng nh chng c g quan trng, nhng sau ny li lm thay i c cuc i ti. Ngi
tuyn m gii thiu mt s ni trn th gii hin ang rt cn cc tnh nguyn vin. ng ta
nhn mnh, mt trong nhng a im l rng rm Amazon, ni m nhng ngi bn x
vn ang sng cuc sng ca nhng th dn Bc M trc khi c s xut hin ca ngi Chu
u.

Ti lun m c sng nh nhng ngi Abnakis, nhng ngi sinh sng New
Hamphshire khi t tin ca ti ln u tin nh c ti vng t ny. Ti bit dng mu Abnaki
chy trong huyt qun ca mnh, v ti cng mun c hc ton b nhng hiu bit v
truyn thuyt v rng m h c. Sau cuc ni chuyn, ti tm gp ngi tuyn m v hi v
kh nng c c n Amazon. ng ta cam oan vi ti rng, vng ny ang cn rt nhiu
ngi tnh nguyn v rt c kh nng l ti s c c n . Ti gi in cho ch Frank.

Trc s ngc nhin ca ti, ch Frank khuyn khch ti tham gia Qun on Ha bnh. ng
tit l, sau s sp ca H Ni- m vo nhng ngy , i vi nhng ngi v tr ca ng,
iu tng nh chc chn-Amazon s tr thnh mt im nng.

Vng c rt nhiu du la, ng ni. chng ta s cn n nhng c v gii nhng

ngi hiu r dn bn a. ng m bo vi ti rng Qun on Ha bnh s l mt trng
o to tuyt vi. ng cng khuyn ti nn tho ting Ty Ban Nha cng nh ting a phng.
ng ci: Rt c th rt cuc chu s lm cho mt cng ty t nhn ch khng phi cho chnh
ph u.

Khi , ti khng hiu ng c g. Ti ang c o to nng cao t mt gin ip tr

thnh mt EHM mc du trc v cho n c vi nm na, ti vn cha c nghe ti t
ny. Ti chng c khi nim g v vic c n hng trm ngi, c n ng, n b, ri rc trn
khp th gii, lm vic cho cc cng ty t vn v nhng cng ty t nhn khc. H cha bao gi
nhn mt ng lng t bt k mt t chc chnh ph no, song vn khng ngng phc v v
li ch ca c mt ch. Ti cng chng th on ni rng, n cui thin nin k ny, mt
ngh mi, c che y di rt nhiu ci tn khc nhau, s thu ht n hng nghn con ngi
v rng, ti s ng mt vai tr quan trng trong vic to dng nn c mt i qun khng
ngng ln mnh.
 Ann v ti np n xin gia nhp Qun on Ha bnh v yu cu c n vngAmazon. Khi
giy bo chng ti c chp nhn, cm gic u tin ca ti l cc k tht vng. Giy bo vit,
chng ti c c n cuao.

Tri , ti ngh, ni ti mun n lAmazon ch khng phi Chu Phi.

Ti kin tp bn v tm cuao. Ti mt ht c tinh thn khi chng th tm thy cuao

trn bn lc a Chu Phi. n khi xem bng ch gii, ti mi bit rng, thc ra cuao nm
Chu M Latin v nhn trn bn , ti thy h thng sng chy t dy ni bng Andy to
thnh thng ngun cho dng sng Amazon hng v. c thm na, ti cng chc rng nhng
khu rng rm nhit i ca cuao nm trong s nhng khu rng a dng v b him nht th
gii. Nhng ngi bn x vn sng cuc sng nh h sng t hng nghn nm trc.
V chng ti ng .

Ann v ti hon thnh kha o to ca Qun on Ha bnh min Nam California. Thng
9 nm 1968, chng ti i v pha cuao. Chng ti sng trong rng Amazon vi ngi
Shuar. H sng cuc sng gn ging vi cuc sng ca th dn Bc M t trc thi thuc a.
Chng ti cng vi hu du ca ngi Incas trn ni Andy. l phn ca th gii m ti
cha tng ngh l vn cn tn ti. Cho n khi , nhng ngi M Latinh duy nht m ti tng
bit l nhng hc sinh t thc giu c trng ca cha ti. Ti thy mnh gn b vi nhng
ngi bn x, nhng ngi vn ch sng da vo sn bn v trng trt. Tht k l, ti c cm
gic nh h l nhng ngi rut tht ca ti vy. D sao th h cng lm ti nh ti m bn b
th trn m ti b li ng sau.

Mt hm, c ngi n ng, ng b complet rt lch s, tn l Einar Greve, bay n ch

chng ti. ng l Ph ch tch Chas.T.Main,Inc. (MAIN), mt hng t vn quc t rt t khuych
trng, c trch nhim tin hnh cc nghin cu quyt nh xem Ngn hng Th gii c
nn cho cuao v nhng quc gia lng ging vay hng t la xy dng p thy in v
nhng d n h tng c s khc hay khng. Einar cng l i t trong lc lng Qun d b M.

Einar bt u k cho ti nghe v nhng li ch khi lm vic cho mt cng ty kiu nh MAIN.
Khi ti ni, ti tng c NSA tuyn trc khi gia nhp Qun on Ha bnh, v rng ti ang
cn nhc vic quay tr li lm vic cho h, ng ta cho ti hay, ng cn ng vai tr s quan lin
lc ca NSA. nh mt ca ng ta khin ti ng rng, mt trong nhng nhim v ca ng ta
y l nh gi nng lc ca ti. Gi th ti tin chc rng khi ng ta ang cp nhp h s ca
ti, v c bit l nh gi kh nng sng st ca ti trong nhng mi trng m hu ht
ngi Bc M thy khng th chu ng c.

Chng ti lm vic vi nhau vi ngy cuao, ri sau ch lin h qua th t. ng ta

ngh ti gi cho ng ta cc bo co nh gi trin vng kinh t ca cuao. Ti c mt my ch
xch tay loi nh, li thch vit lch v rt thch th vi ngh ny. Trong khong mt nm,
ti gi cho Einar t nht khong mi lm l th di. Trong th, ti nhn nh tng lai
kinh t, chnh tr ca cuao, bnh lun v ni tuyt vng ngy cng ln dn ca nhng ngi
dn bn a khi h chin u chng li cc cng ty du m, cc t chc pht trin quc t v c
nhng th lc khc hng ko h vo ci th gii hin i ca chng ti.

Khi nhim v ca ti Qun on Ha bnh kt thc, Einar mi ti tham gia phng vn xin
vic ti tr s chnh ca MAIN Boston. Trong cuc gp ring gia hai chng ti, Einar nhn
mnh, MAIN ch yu hot ng trong ngnh cng trnh. Song, khch hng ln nht ca cng ty
l Ngn hng Th gii gn y li nht nh mun ng tuyn thm nhn vin l cc nh kinh t,
nhng ngi c th a ra nhng d bo kinh t quan trng, nhm xc nh tnh kh thi v quy
m ca cc d n u t. Einar tit l cho ti bit, trc y ng ta tng thu ba nh kinh t
tm c khng ch vo u c- hai trong s c bng cao hc v mt s c bng tin s.
Nhng h u tht bi thm hi.

Einar ni: Khng ai trong s h c kh nng d bo kinh t cho nhng quc gia ni chng
h c con s thng k ng tin cy no. ng ta cn bo, tt c bn h u thy khng th m
ng c nhng cng vic m ng ta yu cu, nh n nhng vng xa xi nhng nc nh
cuao, Inonxia, Iran hay Ai Cp, gp g vi lnh o a phng, ri a ra nhng nh gi
c nhn v trin vng pht trin kinh t ca nhng vng . Mt ngi thm ch suy nhc
thn kinh phi sng trong mt ngi lng bit lp Panama. Cnh st nc ny phi a anh ta
ra sn bay v tng ln my bay tr v M.

Nhng l th ca cu cho ti thy rng cu sn sng liu mng, ngay c khi cu chng c
cht d liu ng tin cy no. V nhn iu kin sng ca cu cuao, ti tin cu c th sng
st bt c u. Einar ni vi ti rng ng ta sa thi mt trong ba nh kinh t kia v sn
sng sa thi nt hai ngi cn li nu ti ng lm cng vic ny.

Vy l, thng 1 nm 1971, ti c ngh tr thnh chuyn gia kinh t cho MAIN. Ti

qua tui hai su - mt ci tui k diu v ti khng cn lo phi i lnh na. Ti hi kin gia
nh Ann. Mi ngi khch l ti nhn cng vic ny, v ti ngh ch Frank chc cng ng tnh
vi h. Ti nh li hi ng ni ri ti c th s lm cho mt cng ty t nhn. Chng c g r
rng ngay t u c, nhng ti chc rng, cng vic ca ti MAIN r rng l kt qu ca chnh
nhng s sp t m ch Frank chun b cho ti t ba nm trc, cng thm nhng kinh
nghim ca ti cuao v vic ti yu thch nghin cu v thc trng kinh t, chnh tr ca
quc gia ny.

Ti trn tr trong nhiu tun, v ci ti trong ti tri dy. Tm bng c nhn m ti nhn
c t BU khng th mang li cho ti v tr mt nh kinh t ti mt cng ty t vn ting tm
n nh vy. Ti bit, rt nhiu bn hc ca ti, nhng ngi khng tiu chun i lnh v
kp kim thm bng cao hc hay trn i hc khc na s pht ghen ln vi ti. Ti t hnh
dung ra mnh trong vai tr mt ip vin b mt ho hoa, nhng vng t l, nhn nh bn
nhng b bi khch sn, xung quanh l hng t n b mc bikini tuyt p vi ly ru Matini
trn tay.
D n thun ch l tng tng, song ti bit s tht cng s gn nh th. Einar tuyn
ti lm chuyn gia kinh t, nhng ti nhanh chng nhn ra rng, cng vic tht s ca ti
cn i xa hn th. Qu thc, n ging vi cng vic ca mt James Bond hn nhng suy on
ca ti rt nhiu.
Chng 2: Khng ng lui

V mt lut php, MAIN l mt cng ty c phn khng cng khai; ch c khong 5% trong s
2.000 nhn vin s hu ton b cng ty ny. Ngi ta gi h l cc i tc hay cc hi vin, v
tr m rt nhiu ngi ao c. Chng nhng cc i tc c quyn sai khin tt c mi ngi m
h cn kim c rt nhiu tin. im khc bit l h kn o. H thn quen vi cc nguyn
th quc gia, lnh o cc tp on, nhng ngi lun i hi cc chuyn gia t vn, cng
ging nh cc lut s v bc s tm l ca h phi tun th nhng chun mc cc k cht ch
v s cn mt tuyt i. Ni chuyn vi bo ch l iu cm k. iu ny n gin l khng th
tha th c. V vy m hu ht nh chng c ai ngoi nhng nhn vin ca MAIN bit v cng
ty, mc d nhiu ngi trong s h c th quen thuc vi nhng i th ca chng ti nh
Arthur D.Little, Stone & Webster, Brown & Root, Halliburton, v Bechtel.

Cm t nhng i th m ti dng khng chnh xc lm v trn thc t nhng cng ty ny

cng cng hi cng thuyn vi MAIN. Phn ln nhn vin c chuyn mn ca chng ti l cc
k s, mc d chng ti chng h c my mc thit b g v cng cha tng xy dng d ch l
mt kho cha . Nhiu nhn vin ca MAIN tng tham gia qun i; tuy nhin, chng ti
chng c lin h g vi B Quc phng hay vi bt k n v qun i no. Phng tin lm
vic ca chng ti khc l n ni trong nhng thng u lm vic , ti khng th hiu ni
cng vic thc s ca chng ti l g. iu duy nht m ti bit l nhim v u tin ca ti s
l Innxia, trong mt nhm gm 11 ngi, c c n xy dng quy hoch nng lng
tng th cho o Java.

Ti cng bit l Einar v nhng ngi c lin quan n cng vic ny ang c thuyt phc
ti rng nn kinh t Java s tng trng mnh, v nu ti mun c coi l mt chuyn gia d
bo kinh t gii (v nh vy s c c hi thng tin), ti s phi a ra nhng d bo ng nh
vy.

T nhng biu trong bn d bo, Einar thng ni. ng ta vung tay

trn u: Mt nn kinh t s bay vt ln nh mt cnh chim.

Einar thng i cng tc ngn hn, ch trong vng hai n ba ngy. Khng ai bn lun g v
nhng chuyn i ny v c v nh chng ai bit l ng ta i u. Lc ti c mt vn phng,
ng ta thng mi ti vo ni chuyn i lt bn tch c ph. ng hi v Ann, v cn h mi
ca chng ti v v con mo m chng ti mang v t cuao v. V ti c tm hiu thm v
ng cng nh v iu m mi ngi trng ch ti thc hin. Nhng ng thng trnh khng
tr li. Einar cc gii trong vic li cc cu chuyn sang hng khc. Mt ln, trong mt cuc
ni chuyn tng t, ti thy ng nhn ti rt l: Anh khng cn phi lo lng n th, ng ta
ni. Chng ti trng i nhiu anh. Mi y ti c n Washington... ng ko di ging v
mm ci b him. Du sao i na, th anh cng nn bit rng, chng ta hin c mt d n ln
C ot. Vn cn thi gian trc khi anh phi i Innxia. Ti ngh anh nn dnh thi gian
trc khi anh phi i Innxia. Ti ngh anh nn dnh thi gian nghin cu v C ot.
Th vin Cng cng Boston (BPL) c ngun t liu rt ln, v chng ti cng c th gii thiu
anh n cc th vin ca MIT v Harvard.

Sau cuc ni chuyn hm , ti dnh nhiu thi gian n nhng th vin ny, c bit
l Th vin Cng cng Boston, ch cch vn phng c vi ta nh v rt gn vi cn h ca ti
Back Bay. Ti tr nn quen thuc vi C ot, v c rt nhiu sch v thng k kinh t do Lin
Hip Quc, Qu tin t (IMF), v Ngn hng Th gii (WB) pht hnh. Ti bit, ngi ta ang
mong ch ti xy dng cc m hnh kinh t lng cho Innxia v Java. Ti quyt nh bt
u bng cch lm mt m hnh cho C ot.

Tuy vy, bng c nhn qun tr kinh doanh khng chun b cho ti thnh mt nh kinh t
lng, v th, ti phi b ra rt nhiu thi gian tm hiu v mn ny. Ti thm ch cn
ng k tham gia mt vi kha hc v n na. Trong qu trnh hoc, ti nhn thy rng, cc s
liu thng k c th c trnh by theo nhiu cch i n rt nhiu kt lun khc nhau, k
c lm theo thch ca ngi phn tch.

MAIN l cng ty ca phi mnh. Vo nm 1971, ch c 4 ph n nm gi cc v tr chuyn

mn. Tuy nhin, c khong 200 nhn vin n gi cc v tr th k- mi v ph ch tch v gim
c cng ty c 1 th k- v c c mt nhm tc k, phc v nhng nhn vin khc. Ti quen
vi s bt bnh ng gii ny. V vy m mt hm, trong phng tra cu ca Th vin Cng
cng Boston, ti v cng sng st trc nhng g xy ra.

Mt c gi tc nu quyn r xut hin v ngi vo chic gh bn ci bn i din vi ti.

Trong b vt n xanh thm, trng c ta tht snh iu. Ti on c ta hn ti vi tui, song ti
c khng ch n c ta, v gi b th . Vi pht sau, chng ni mt li, c ta y mt cun
sch ang m v pha ti. Trong c mt danh mc cc thng tin m ti ang tm kim v
Cot- v mt tm danh thip c tn c ta, Claudine Martin, vi chc danh chuyn gia t vn
c bit ca Chas.T.Main,Inc. Ti ngng ln, nhn vo i mt xanh nht ca c, v c cha tay
ra.

Ti c giao nhim v hng dn anh, c ta ni. C trong m ti

cng khng th tng tng c iu ang xy ra vi ti.

K t ngy hm sau, chng ti gp nhau cn h ca Claudine trn ph Boston, cch Trung

tm Prudential ni MAIN t tr s vi ta nh. Ngay t u, Claudine gii thch, v tr ca
ti rt c bit v v vy chng ti phi ht sc gi b mt. C cng ni, chng ai c th ni c
th v cng vic cho ti c v khng ai c quyn lm nh vy- tr c ta. Ri Claudine cho ti
bit, nhim v ca c ta l bin ti tr thnh mt st th kinh t (EHM).

Ci tn nh thc nhng gic m trinh thm xa c ca ti. Ti bi ri v ting ci

bn chn ca mnh. Cluadine mm ci v cam oan vi ti rng, s hi hc chnh l mt
trong nhng l do h chn cm t ny. Ai c th ng tht ch?, c ta ni.

Ti phi th nhn rng mnh chng hiu t g v vai tr ca mt st th

kinh t.

Anh khng phi l ngi duy nht khng bit iu ny, c ci ln. St th kinh t l
nhng con t ch bi trong mt vn bi bn thu. Khng ai c bit v cng vic ca anh -
thm ch c v anh. C ta nghim ging. Ti s rt thnh tht vi anh, trong nhng tun ti,
ti s dy anh tt c nhng g ti bit. Sau anh phi la chn. Quyt nh ca anh l cui
cng. Mt khi dn thn vo, anh s khng c c ng li. K t , him khi c ta s dng
tn y ; chng ti ch n gin l nhng EHM.

Gi th ti bit nhng g m khi ti cha bit. Thc s l Claudine li dng c tt

c nhng im yu trong tnh cch ca ti m tp h s NSA phi by. Ti khng bit ai
cung cp cho Claudine cc thng tin - Einar, NSA, phng nhn s ca MAIN, hay mt ai
khc, ch bit rng c ta s dng chng ht sc ti tnh. C ta dng c sc hp dn ngoi
hnh ca mnh, v c li ni iu khin ti, mc d vy, tt c vn ng mc, vn trong
khun php ca nhng cch thc thng thng m ti thy ngi ta p dng trong nhng
phi v lm n tuy bo b nhng y mo him. Ngay t u, Claudine bit rng ti khng i
no mo him cuc hn nhn ca mnh tit l ra nhng hot ng ca chng ti. C ta
thng thn n tn nhn khi ni v s en ti ca nhng g m ti s phi lm.
 n gi ti vn khng bit ai tr lng cho Claudine, tuy vy chng c l do g m khng tin
rng l MAIN, nh chnh danh thip ca c ta cng cho thy. Nhng khi , ti qu ngy th,
qu chong vng v khip s nn khng th hi nhng cu hi m gi y tr nn qu r
rng.

Claudine ni rng cng vic ca ti nhm hai mc tiu chnh. Trc tin, ti phi hp l ha
nhng khon vay quc t khng l m sau ny s tr li MAIN v cc cng ty M khc (nh
Bechtel, Halliburton, Stone & Webster, v Brown & Root) qua cc d n xy dng v cng trnh
quy m ln. Sau , ti s lm cho nhng nc nhn cc khon vay ny v n (tt nhin l sau
khi h tr tin cho MAIN v cc nh thu M khc) v th m cc nc ny s mi mi
phi chu n ch n. Nh vy, mi khi chng ta cn g h s sn sng p ng, k t vic t
cc cn c qun s, hay b phiu Lin Hp Quc, cho n kh nng tip cn du v cc ngun
ti nguyn thin nhin khc.

Claudine ni, cng vic ca ti l d bo tc ng ca vic u t cho mt nc hng t

la. C th l ti s phi a ra nhng nghin cu v d bo tng trng kinh t cho 20 n 25
nm sau, v nh gi tc ng ca hng lat cc d n. V d, nu ngi ta quyt nh cho mt
nc vay 1 t USD thuyt phc nc ny khng lin kt vi Lin X, ti s phi so snh gia
li ch ca vic u t cho mt mng li ng st quc gia mi hoc mt h thng vin
thng. Hoc ngi ta c th bo ti rng nc ang c c hi c tip nhn mt h thng
in hin i. V rng nhim v ca ti l phi chng minh c, mt h thng nh vy s
mang li mc tng trng kinh t mnh, tng xng vi khon vay . Trong mi trng
hp, yu t mang tnh quyt nh l tng sn phm quc dn GNP. D n thng cuc l d n
mang li tc tng trng GNP trung bnh hng nm cao nht. Nu ch c mt d n cn
c xem xt, ti s phi chng minh rng d n s mang li nhng li ch tt nht cho
GNP.

iu khng bao gi c ni ra trong nhng d n kiu ny l chng c dng ln nhm

mang li nhng khon li nhun bo b cho cc nh thu v ch lm li cho mt s t nhng
ngi giu c v c th lc nc nhn d n m thi, cn th vn phi bo m rng, cc
nc ny v lu di phi chu ph thuc v ti chnh v t buc phi trung thnh vi nc
M. Khon vay cng ln cng tt. Ngi ta khng tnh n ci kh nng gnh nng n t
ln vai mt nc s cp i ca nhng ngi dn khn cng nc sc khe, gio dc v
cc dch v x hi khc trong nhiu thp nin tip theo.
 Claudine v ti tranh lun ht sc ci m v bn cht di la ca GNP. V d GNP c th
tng ngay c khi s tng trng c th ch mang li li ch cho mt ngi, v d nh ch
mt cng ty dch v cng, trong khi phn ng dn chng phi on vai gnh n. Ngi giu
cng giu hn, ngi ngho ngy cng ngho i. Mc d vy, theo nhng con s thng k, iu
ny vn c nhn nhn l tin b kinh t.

Nh phn ln cc cng dn M, hu ht nhng ngi lm cho MAIN tin rng chng ta ang
ban pht c n cho cc nc khc khi xy dng cc nh my in, ng cao c, v cng bin.
Trng hc v bo ch dy chng ta rng, tt c nhng vic lm ca chng ta xut pht t lng
bc i. Trong nhiu nm tri, ti c nghe i nghe li nhng cu ni nh Nu h t c M
v biu tnh chng s qun ca chng ta th ti sao chng ta khng b i khi ci t nc cht
tit ca h v h sa ly trong chnh s ngho i ca h nh?

Nhng ngi ni nh vy thng l nhng ngi c bng cp, bng chng cho thy h c
gio dc tt. Song, h khng h bit rng, l do chnh chng ta t i s qun ca mnh
trn khp th gii l phc v cho li ch ca chnh chng ta, v trong na cui th k XX,
iu ny c ngha l bin nc M thnh mt ch ton cu. Bng cp cng khng lm cho h
hiu bit hn nhng tn thc dn th k XVIII khi nhng tn ny tin rng nhng ngi da
ang chin u bo v t ai ca chnh mnh l ti t ca qu Sa tng.

Trong vi thng sau , ti s phi n o Java ca Innxia, khi c m t nh mt

im c mt dn s ng nht hnh tinh. Rt ngu nhin, Innxia cng l mt nc Hi
gio c nhiu du m,...

s l qun min tip sau Vit Nam, Claudine thng ni. Chng ta phi li ko
ngi dn Innxia v pha mnh. Ch, h m khng theo chng ta th... c ta a ngn tr
ln vch ngang qua c v mm ci ngt ngo. Thi, ch cn bit l anh phi a ra c mt
d bo c k lc quan v nn kinh t, rng n s ln mnh n th no khi m tt c cc nh
my, mng li in c xy dng. D bo s khin USAID v cc ngn hng quc t ng
cho nc ny vay tin. Tt nhin, anh s c tr cng xng ng, anh c th tip tc n vi
nhng d n khc nhng ni mi l. Th gii s l ca anh. Song, c ta cng ni trc l vai
tr ca ti s v cng kh khn. Cc chuyn gia ngn hng s bm st anh. Nhim v ca h l
tm ra nhng k h trong cc d bo ca anh- l ngh ca h. Pht hin ra nhng im yu
ca anh l cng vic ca h.
 Mt hm, ti nhc vi Claudine l cn c 10 ngi khc na trong nhm nhn vin ca
MAIN c c Java. Liu c phi tt c h u ang c hun luyn nh ti khng?
Claudine m bo vi ti l khng.

H l cc k s, c ta ni. H thit k cc nh my in, cc mng li truyn ti v phn

phi in, cc cng bin, ng b chuyn ti nhin liu. Cn anh c nhim v d bo
tng lai. Cc d bo ca anh s quyt nh quy m ca nhng h thng m h thit k- v v
th c quy m ca khon vay.Anh thy y anh l ngi quan trng nht.

Mi ln ra khi cn h ca Claudine, ti t hi liu nhng iu mnh ang lm c ng

khng? T trong y lng, ti thy nghi ng nhng vic mnh ang lm. Nhng ri nhng chn
nn ca qu kh c bm rit ly ti. Dng nh MAIN mang li cho ti mi iu m t
trc ti nay ti cha bao gi c. Tuy nhin, ti c t hi, nu a v ca ti, liu Tom Pain c
lm nh th khng? Cui cng, ti t thuyt phc mnh rng chnh bng vic tm hiu nhiu
hn, v tri nghim nhng iu , sau ny ti s c th vch trn n- tham gia vo hiu l
cch chng minh xa c nht.

Khi ti ni iu ny vi Claudine, ci nhn ca c ta khin ti bi ri. ng c ng ngn th.

Mt khi dn thn vo, anh s khng c ng lui. Anh phi quyt nh, trc khi tin xa hn
na. Ti hiu, v nhng g Claudine ni khin ti hong s. Sau khi ri cn h ca Claudine,
ti lang thang xung i l Commonwealth, qua ph Darmouth, v t nh rng mnh l mt
ngoi l.

Vi thng sau, vo mt bui chiu, Claudine v ti ngi trn gh sofa cnh ca s ngm
tuyt ri trn ph Beacon. Chng ti l mt nhm c bit, c ta ni. Chng ta c tr
cng- rt hu hnh- i khp th gii la o hng t la. Phn ln cng vic ca anh l
khuyn khch lnh o cc nc trn th gii tham gia vo mt mng li v cng rng ln
nhm phc v cho li ch thng mi ca nc M. Kt c l, cc nh lnh o ny s b sa ly
vo mt m n nn. Gnh nng n ny bo m rng h s phi trung thnh vi nc M.
Chng ta c th bn rt ca h bt c khi no chng ta mun- tha mn nhng nhu cu kinh
t, chnh tr hoc qun s ca chng ta. i li, cc nh lnh o s c c hi cng c v th
chnh tr ca h bng vic mang li cho ngi dn ca mnh nhng khu cng nghip, nh my
in, v sn bay. Cng lc, cc cng ty xy dng v lp ghp M cng s tr nn rt giu c.

Bui chiu , trong cn phng yn ca Claudine, th th ngm nhng bng tuyt xoay
xoay bn ca s, ti bit thm v ngun gc cng vic m ti sp dn thn vo. Claudine k,
trong hu ht chiu di lch s, cc ch ln u c to dng nh sc mnh qun s hoc
mi e da ca n. Song, cng vi s kt thc ca cuc Chin tranh Th gii ln th II, s ln
ngi ca Lin bang X vit, v ni m nh v s hy dit ca v kh ht nhn khin chin
tranh tr thnh mt gii php qu nguy him.

Nm 1951 l thi im mang tnh quyt nh khi Iran vng ln chng li mt cng ty du
kh Anh ang khai thc ti nguyn thin nhin v bc lt ngi dn nc ny. Cng ty ny
chnh l tin thn ca tp on du m BP ngy nay. Th tng Iran, ngi c bu ht sc
dn ch v chim c lng dn (ngi tng t danh hiu Ngi n ng ca nm do tp
ch Time bnh chn nm 1951), Mohammad Mossadegh, tin hnh quc hu ha tt c cc
ti sn du kh ca Iran. B lng nhc, nc Anh tm s gip t ng minh trong Th
chin Hai, l M. Song, c hai nc u s rng s tr a bng qun s s khin Lin X
ng ra thay Iran hnh ng.

Do vy, thay v c binh chng lnh thy nh b n Iran, Washington phi nhn vin
mt v CIA Kermit Rooservelt (chu ni ca Theodore) i. Anh ta hon thnh s mnh mt
cch hon ho, li ko ngi dn Iran bng c tin v nhng li e da. Ri anh ta xi gic h
dy ln hng lot nhng v ph ri trn ng ph v cc cuc biu tnh bo ng, nhm to
n tng l Mossadegh khng c lng dn v khng c nng lc lnh o. Cui cng,
Mohammad Reza Sha, mt k thn M ln nm quyn v tr thnh mt tn c ti cha tng
c. Kermit Roosevelt dng ln mt v i cho mt ngh nghip mi, ci ngh m ti sp
bc vo.(1)

Vin gch u tin m Rooservelt t ti hin lch s ca Trung ng, ng thi bin tt
c nhng chin lc nhm mu quyn lc trc y tr nn lc hu. N din ra cng lc vi
vic bt u hng lot cc cuc th nghim can thip qun s phi ht nhn, m cui cng
a n s tht bi ch ca M Triu Tin v Vit Nam. n nm 1968, nm m ti c
NSA phng vn, th vn tr nn kh r rng. Nu mun thc hin gic m tr thnh mt
quc ton cu (nh nguyn vng ca Tng thng Johnson v Nixon), th M buc phi p
dng chin lc kiu nh Rooservelt thc hin Iran. l cch duy nht nh bi Lin
X, ng thi trnh c him ha bng n mt cuc chin tranh ht nhn.

Song cn mt vn na. Kermit Rooservelt l mt nhn vt ca CIA. Nu b bt, hu qu s

tht kinh khng. Anh ta dn dng thnh cng m mu lt mt chnh ph nc ngoi u
tin ca M, v nhiu ngi s ni tip anh ta, nhng iu quan trng l tm cch giu i vai
tr ca Washington. Tht may cho cc nh chin lc, nhng nm 60 cn chng kin mt cuc
cch mng khc na: l vic trao quyn cho cc tp on quc t v cc t chc a quc gia
nh Ngn hng Th gii- WB, Qu tin t- IMF ch yu do M v cc cng quc ch em Chu
u ti tr. Mi quan h hai bn cng c li gia cc chnh ph, cc tp on, v cc t chc a
quc gia c hnh thnh.

Vo thi im ti ghi tn vo khoa qun tr kinh doanh ca BU, gii php cho vn
Roosevelt- l mt v CIA c a ra. Cc c quan tnh bo M - trong c NSA c nhim
v pht hin nhng ngi c kh nng tr thnh EHM, v sau cc tp on quc t s thu
h. Cc EHM ny s khng bao gi nhn lng t chnh ph; thay vo , khu vc t nhn s
tr lng cho h. Kt qu l, cc cng vic bn thu ca h, nu c b bi l, s ch b coi l s
hm li ca cc tp an ch khng phi do cc chnh sch ca chnh ph. Hn na, cc tp
an thu h, d c cc t chc chnh ph v cc i tc ngn hng a quc gia tr lng
(bng tin ca cng chng, c bo v bi mt hng ro lut php vi nhng iu lut nh
lut thng hiu, lut thng mi quc t v lut v t do thng tin.(2)
Anh thy khng, Claudine kt lun, chng ta ch l th h tip bc mt truyn thng ng
t ho c t khi anh cn hc lp mt.

Ghi ch: 1. bit thm chi tit v hot ng ti c ny, xem Stephen Kinzer, Mi thn dn
ca vua Iran: Hnh ng ti c ca M v nhng cn nguyn ca s khng b Trung ng
(Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc., 2003).
2. Jane Mayer, Th thao: V ph ch tch lm c g cho Halliburton?, New Yorker, ngy 16
& 23 thng 2 n m 2004, trang 83.
Chng 3: Nhng bi hc cho mt EHM

Ngoi vic tm hiu thm v cng vic mi, ti cng dnh nhiu thi gian c nhng
cun sch vit v Innxia. Claudine khuyn: Cng hiu r v t nc m anh sp n th
cng vic ca anh s cng d dng hn. Mt li khuyn m ti lun ghi lng tc d. Nm 1492,
Columbus cng bum ra khi vi ci ch l Innxia, lc c bit n di ci tn Qun
o Hng liu. Trong sut thi k thc dn, qun o ny c coi l mt kho bu cn ng
gi hn c chu M. o Java, vi cc chng loi vi vc phong ph, cc loi gia v h truyn,
nhng vng quc thnh thng, l vin ngc qu nhng cng l ni lun xy ra nhng cuc
xung t gia cc nh thm him ngi Ty Ban Nha, H Lan, Anh v B o Nha. Nm 1750,
H Lan ginh chin thng, nhng cho d c kim sot c Java, phi mt 150 nm sau h mi
chinh phc c ht cc hn o xung quanh.

Trong i chin Th gii ln II, qun Nht xm lc Innxia, H Lan chng c rt yu t.

Kt qu l ngi dn Innxia, c bit l dn o Java, phi chu ng s thng tr rt khc
nghit. Sau khi qun Nht u hng, Sukarno, mt nh lnh o c uy tn ng ln ginh c
lp. Cuc chin ko di bn nm, cui cng kt thc vo ngy 27 thng 12 nm 1949, khi
thc dn H Lan h c v tr li ch quyn cho mt dn tc trong sut ba th k khng bit
n g khc ngoi nhng cuc u tranh v vn ti. Sukarno tr thnh v Tng thng u tin
ca nc cng ha non tr.

Tuy nhin iu hnh t nc Innxia li l mt thch thc ln hn nhiu so vi u

tranh chng li thc dn H Lan. Qun o gm 17.500 hn o nh khng ng nht ny lun
si sc bi nhng cuc xung t gia cc b tc, cc nn vn ha cng hng chc cc ngn ng
v th ng, nhng nhm dn tc thiu s hn th nhau hng th k. Sukarno phi quyt lit
ngn chn cc cuc xung t c lit thng xuyn xy ra. Nm 1960, ng gii tn Quc hi v
vo nm 1963 c b nhim lm Tng thng v thi hn. ng hnh thnh nhng lin minh
vi cc chnh ph cng sn trn khp th gii i ly cc trang thit b v o to v qun
s. ng c nhng i qun Innxia c Nga trang b v kh sang nc lng ging Malaysia
nhm khuych trng ch ngha cng sn ra tan khu vc ng Nam v ginh c s
chp nhn t pha cc nh lnh o cc nc x hi ch ngha.

Vo nm 1965, phe i lp hnh thnh v mt cuc o chnh c pht ng. Sukarno

thot cht trong v m st ch nh vo s nhanh tr ca tnh nhn. Nhng nhiu s quan cao
cp trong qun i v nhng ph t thn cn ca ng khng may mn nh vy. S kin ny
chng khc g nhng v vic xy ra Iran nm 1953. Cui cng, ng Cng sn - c bit l
nhng phe phi c lin minh vi Trung Quc b quy kt trch nhim.

Trong nhng cuc thm st do qun i tin hnh sau , c tnh c khong ba trm nghn
n nm trm nghn ngi b git. (NX: C th coi y l Lut 10/59 phin bn Indo, song cn
quy m v tn bo hn). Ngi ng u qun i, Tng Suharto, tip qun chc v Tng
thng nm 1968. Nm 1971, nhng din bin bt li ca cuc Chin tranh Vit Nam khin M
cng nng cao quyt tm thuyt phc Innxia t b ch ngha cng sn. Vo ma h nm
1969, Tng thng Nixon cho bt u cc cuc rt qun hng lot v M bt u mt chin lc
ton cu hn. Chin lc ca M c bit hng vo mt s nc; Innxia ng vai tr then
cht. D n in kh ha ca MAIN l mt phn trong ton b k hoch nhm m bo cho v
th ca M ti khu vc ng Nam .

Theo quan im ngoi giao ca M, Suharto s phc v Washington nh Sa ca Iran tng

lm. M cng hy vng Innxia s l mt hnh mu cho cc quc gia khc trong khu vc. Mt
phn chin lc ca Washington da trn gi nh rng nhng li ch t c Innxia c
th s nh hng tch cc n ton th gii Hi gio, c bit l im nng Trung ng. V
nu iu cha khch l th iu quan trng l Innxia c du. Khng ai bit r v khi
lng hoc cht lng d tr du m ca Innxia nhng cc nh a cht hc ca cng ty
du m li trn y lc quan.

Cng nghin ngm cc cun sch ti PBL, ti cng cm thy phn khch. Ti bt u tng
tng v nhng cuc thm him sp ti. Lm vic cho MAIN, ti s c mt cuc sng sang
trng v xa hoa thay cho li sng khc kh trong Qun on Ha bnh. Mi quan h vi
Claudine bin nhng g trc y ch l trong tr tng tng ca ti tr thnh s tht; tt
c nh trong mt gic m. Ti cm thy phn no c n p cho qung thi gian t tng
m ti phi tri qua ti cc trng ni tr ch dnh cho hc sinh nam.

C mt s thay i khc na trong cuc i ti: Ann v ti khng cn gn b na. Ti

chc c y phi cm nhn c rng ti ang sng mt cuc sng hai mt. Ti t bo cha
iu l kt qu s phn ut ca ti i vi c y v c y p chng ti lm m ci. D
c y chm sc v ng h ti trong sut qung thi gian kh khn ti Qun on Ha bnh
cuao. Song, c y khin ti thy mnh vn cha thot khi s km kp ca b m. Tt nhin,
suy cho cng, ti bit chc rng mi quan h ca ti vi Claudine mi l nhn t chnh. Ti
khng th k cho Ann bit v mi quan h ny, nhng c y cm nhn c iu . Du sao i
na, chng ti cng quyt nh bt u sng ly thn.

Vo mt ngy trong nm 1971, khong mt tun trc khi phi n Innxia theo k
hoch, ti n ch Claudine. Trn chic bn nh trong phng n c by nhiu loi pho mt vi
bnh m v c mt chai Beaujolais loi ngon. Claudine nng cc chc mng ti. Anh thnh
cng. C ta mm ci nhng ti thy dng nh n ci ca c y khng c chn thnh
cho lm. By gi chng ta cng hi cng thuyn.
Chng ti tr chuyn khong na ting ng h, sau , khi gn ung cn chai ru, c ta
nhn ti vi nh mt m ti cha tng bt gp bt c ai. ng bao gi th nhn vi ai v
nhng ln chng ta gp nhau, c ta ni mt cch lnh lng. Nu anh lm nh vy ti s khng
tha th, v s ph nhn l tng gp anh. C ta nhn ti chm chmv sau ci nht. K
cho ngi khc nghe v chng ta s ch lm cho cuc sng ca anh tr nn nguy him.

Ti chong vng. Ti bng hong. Nhng sau , khi mt mnh quay tr li Trung tm
Prudential, ti phi tha nhn ci k hoch ca c y tht s thng minh. S tht l tt c
nhng ln chng ti gp nhau u din ra ti cn h ca c y. Khng c bt c mt bng
chng no v mi quan h ca chng ti, v khng ai MAIN dnh lu n chuyn ny. Mt
phn no , ti thm nh gi cao s trung thc ca c y; c ta khng la ti nh b m
ti trong v Tilton v Middlebury.

Ghi ch:

hiu thm t nc Innxia v lch s ca n, xem thm Jean

Gelman Taylor: Innxia: Con ngi v lch s (New Haven & London).
Chng 4: Gii thot mt t nc

Ti c mt ci nhn lng mn v Innxia, t nc m ti sp n sinh sng trong vng

ba thng ti. Nhng bc tranh trong mt vi quyn sch ti c m t nhng ngi ph n
xinh p vi nhng chic sarng mu sc ti sng, nhng v cng Bali hp dn, nhng v
php s thi la, v nhng chin binh cho thuyn c mc trn ln nc xanh bic di chn
nhng ngn ni la. n tng nht l mt lot nh v nhng chin thuyn vi nhng cnh
bum en lng ly ca nhng tn cp bin thuc qun o, nhng k lm cho cc thy th
ngi Chu u trc y phi khip s n ni h tr v nh v da bn tr: Cc con phi
ngoan, nu khng bn cp bin Bugi s n bt cc con i y. i, nhng bc nh ny lm
tm hn ti xao xuyn bit bao.

Lch s v nhng truyn thuyt ca t nc ny l mt kho tng ln vi nhng nhn vt

phi thng; nhng v thnh y gin d, nhng con rng Cm, nhng tc trng cc b lc
Hi gio, v nhng cu chuyn c tch m t trc khi cha Gisu ra i vt qua nhng
ngi ni Chu , xuyn qua cc sa mc x Ba T v qua c vng bin a Trung Hi ri
khc su vo tm khm chng ta. Nhng ci tn ca cc hn o huyn thoi- Java, Sumatra,
Borneo, Sulawesi lm m mn tm tr. y l mt vng t ca s huyn b, tnh thn thoi, v
v p gi tnh l kho bu lun n mnh m Columbus tm nhng cha bao gi thy; l nng
cng cha m c ngi Ty Ban Nha, H Lan, B o Nha v Nht Bn lun mun chinh phc
nhng cha bao gi l s hu ca ring ai; l o nh v gic m. Ti k vng rt nhiu, c l
chng khc no nhng nh thm him v i trc y. Nhng cng ging nh Columbus, ng
l ti phi bit kim ch bt nhng o tng. ng l ti phi bit rng ngn n ca s phn
chng bao gi l hnh nh trong tng tng. Innxia l kho bu y ha hn nhng khng
phi l mt phng thuc tr bch bnh m ti mong i. Tht ra, nhng ngy u tin ca ti
th Jakarta y m thp vo ma h nm 1971 l mt c sc.

V p vn hin hu. Nhng ph n xinh p trong b sarng sc s. Nhng khu vn sang

trng rc r y hoa. Nhng v cng Bali tht hp dn. Nhng chic xch l vi nhng hnh v
by sc cu vng vui mt. Nhng khu bit th v nhng ngn thp nh th t thi thuc a
H Lan. Tuy nhin, bn cnh , ci xu v s bi thm cng tn ti. Thay cho bn tay lnh ln l
nhng ci tay y mu ca nhng ngi b bnh phong. Nhng c gi tr bn thn ch nhn
vi ng. Nhng con mng tuyt p t thi thuc a nay tr nn nhim. Nhng cn
nh lm bng ba cc tng dc hai bn b rc ri ca nhng con sng en kt ni c nhiu gia
nh chui rc. Nhng ting ci inh i v khi bi n nght th. Nt p v ci xu, s thanh
tao bn cnh ci th thin, tnh thing ling v s trn tc. chnh l Jakarta, ni m mi
thm y quyn r ca cy inh hng v nhng loi hoa lan n r phi chng chi li vi
lung kh c xng ln t cc cng rnh l thin.

Ti tng nhn thy cnh i ngho. Mt vi ngi bn hc New Hamsphire sng

trong nhng ngi nh bng giy nha lp xp, n trng trong chic o khoc mng v i
nhng i giy th thao sn c gia nhng thng ngy ma ng khi nhit di 00; ngi
h bc ln mi m hi v mi phn bn lu ngy v khng c tm ra. Ti tng sng
trong nhng cn lu p bng bn cng nhng ngi nng dn vng ni Andy vi nhng ba
n ch ton ng v khoai ty kh, nhng ni m nhiu lc dng nh mt a tr cht ngay
khi va mi cho i. Ti tng thy s ngho i, nhng khng c ni no ging vi
Jakarta.

Tt nhin on chng ti li khch sn p nht nc ny, khch sn Inter Continental

Innxia. S hu bi hng hng khng Pan America, cng ging nh mt chui khch sn
Inter Continental khc nm ri rc khp ton cu, khch sn ny lun chiu theo nhng
ngi ngoi quc giu c, c bit l nhng tay gim c ca cc cng ty du la v gia nh
h. Vo bui ti u tin, tay qun l d n, Charlie Illingworth, m tic chiu i chng ti ti
nh hng sang trng trn tng thng.

Charlie l mt ngi rt am hiu chin tranh; ng ta dnh phn ln thi gian rnh ri
c sch v cc tiu thuyt lch s v nhng v tng lnh v i v nhng trn chin ly lng.
ng ta l mt v d in hnh v nhng ngi lnh khng trc tip tham gia chin u nhng
rt ng h cuc chin tranh Vit Nam. Nh thng l, bui ti hm ng ta mc b qun o
kaki c hai cu vai kiu qun i trn vai chic o cc tay.

Sau khi cho n chng ti, ng ta chm mt iu x g. Mng cuc sng tt p, ng ta

ni v nng cao ly ru sm banh. Mng cuc sng tt p, chng ti cng p li, v cng
chm cc. Khi thuc x g cun trn quanh Charlie, ng ta lic nhn quanh cn phng. y
chng ta s c nung chiu, ng ta va ni va gt u mt cch tn thng. Ngi
Innxia s chm sc chng ta. Ngi S qun M cng vy. Nhng ng qun l chng ta
cn c s mnh phi hon thnh. ng ta nhn xung tp giy vit sn. ng vy, chng ta n
y lp mt bn qui hoch tng th v in kh ha cho o Java- vng t c mt dn s
ng nht th gii. Nhng mi ch l b mt ca tng bng.

ng ta bng tr nn nghim tc; ng ta lm ti lin tng ti George C. Scott, ngi tng

ng vai Tng Patton, mt trong nhng ngi hng ca Charlie. Chng ta n y thc
hin khng g khc ngoi nhim v gii thot t nc ny.

Nh cc bn bit, Innxia tri qua mt lch s di v y bi thm. Khi m t nc

ny sn sng bc vo th k hai mi th mt ln na li phi i mt vi th thch. Trch
nhim ca chng ta l phi m bo rng Innxia khng i theo bc chn ca nhng ngi
hng xm. Mt h thng in hp nht l nhn t ch cht. Nhn t , hn c cc yu t n
l khc (c l ch loi tr yu t du m), s bo m cho s thng tr ca ch ngha t bn v
ch dn ch.

Ni n du m, ng ta rt mt hi thuc l v bng nh ln mt t giy. Tt c chng ta

u bit t nc ca chng ta ph thuc vo du m n mc no. Xt v kha cnh ,
Innxia c th l mt ng minh hng mnh ca chng ta. V th, khi cc bn dng bn qui
hoch tng th ny, hy lm tt c bo m cho ngnh cng nghip du m v tt c nhng
ngnh ph tr - cu cng, ng dn du, cng ty xy dng - c c lng in h cn thit
trong sut khong thi gian ca k hoch hai mi lm nm.

ng ta ri mt khi tp giy v nhn thng vo ti. Th c phng i ln cn hn l d bo

qu thp. m hm , khi nm trn ging, cao vt ln khi thnh ph, an ton trong s xa
hoa ca cn phng hng nht, hnh nh ca Claudine li n vi ti. Nhng bi ging ca c ta
v n nc ngoi c m nh ti. Ti t an i mnh bng cch nh li nhng bi hc trong cc
kha hc kinh t v m ti trng kinh t. Suy cho cng, ti t nh, ti n y gip
Innxia thot khi mt nn kinh t thi Trung c v c ch ng trong th gii cng
nghip hin i.

Nhng ti cng bit rng, ngay sng hm sau, ti s nhn ra ngoi ca s, v xa khi s sang
trong ca nhng khu vn v b bi ca khch sn, ti s thy nhng ngi nh ti tn tri di
hng dm theo hnh qut pha bn di. Ti bit rng tr s sinh ang cht v thiu lng
thc v nc ung, v rng tr em cng nh ngi ln ang phi gnh chu nhng loi bnh
tt truyn nhim khng khip v sng trong iu kin ti t.

Trn trc trn ging, ti nhn thy khng th chi ci rng Charlie v nhng ngi khc
trong nhm chng ti n y vi nhng l do ch k. Chng ti ang gip y mnh chnh
sch i ngoi ca M v li ch ca cc doanh nghip. Chng ti b chi phi bi lng tham hn
l mong mun mang li cuc sng tt p hn cho phn ln ngi dn Innxia. Mt t xut
hin trong u ti: tp on tr. Ti khng chc nghe t ny trc y hay va mi ngh ra
n, nhng dng nh n miu t rt chnh xc nhm ngi y th lc vi quyt tm thng tr
ton th gii.

l mt nhm nh gm nhng ngi c chung mt mc ch v cc thnh vin trong

nhm c th d dnh chuyn i v tr thng l gia cc v tr cp cao ca cc tp on v ca
chnh ph. Ti cht nhn ra l ch tch ng nhim ca Ngn hng Th gii Robert Mc
Mamara l mt v d hon ho. ng ta chuyn t v tr l gim c ca cng ty Ford Motor
sang l B trng B Quc phng di thi Tng thng Kenedy v Johnson, v by gi li nm
gi v tr cao nht ca mt t chc ti chnh c quyn lc ln nht th gii.

Ti cng nhn ra rng cc gio s i hc ca ti khng hiu ht c bn cht tht s

ca kinh t v m: rng trong nhiu trng hp, gip mt nn kinh t tng trng ch lm cho
mt s t ngi giu li cng giu thm, trong khi chng lm c g cho nhng ngi
di y x hi ngoi tr vic y h xung thp hn. Qu thc, cng c ch ngha t bn
thng dn n mt h thng cng tng t nh nhng x hi phong kin thi Trung c. Nu
bt k mt gio s no ca ti bit iu ny, h cng khng tha nhn n - c th l v cc tp
on ln v nhng ng ch tp on l ngi ti tr cho cc trng i hc. Vch trn s tht
chc chn s lm nhng v gio s mt vic - cng nh tit l b mt s lm ti trng tay.

Nhng suy ngh tip tc lm xo trn gic ng ca ti hng m khch sn Inter

Continental Innxia. Cui cng, ti tm cch bin h cho chnh bn thn mnh: ti phi
u tranh tm ng thot khi New Hamsphire, thot khi trng ni tr, v thot qun
dch. V tr trong cuc sng ti p m ti hin c l kt qu ca s kt hp gia mt chui
cc s kin ngu nhin v lao ng mit mi. Ti cng cm thy nh nhm vi s tht rng ti
ang lm vic ng n xt theo ci nhn t nn vn ha ca chng ti. Ti ang trn ng
tr thnh mt nh kinh t hc thnh cng v c knh trng. Ti ang lm theo nhng g
c hc trng kinh t. Ti ang gip thc hin mt m hnh pht trin c nhng
chuyn gia c vn hng u th gii vi nhng b c v i tha nhn. Tuy nhin, nhng lc
na m, ti thng phi t an i bn thn vi mt li ha rng mt ngy no ti s ni ln
s tht. Ri ti c nhng tiu thuyt ca Louis Lamour v nhng tay sng Min Ty cho n
khi ng thip i.
Chng 5: Bn linh hn cho qu

Nhm mi mt ngi chng ti li Jakarta su ngy, n ng k vi S qun M, gp g

cc quan chc, sp xp cng vic v th gin bn b bi. Ti ngc nhin khi thy c rt nhiu
ngi M sng ti khch sn Inter Continental. Ti thch th ngm nhn nhng ph n tr p-
v ca nhng tay gim c cng ty du la v cng ty xy dngngy ngy bn b bi v ti
lang thang khp na t qun n sang trng trong v ngoi khch sn.

Sau Charlie chuyn nhm chng ti n Bandung, mt thnh ph min ni. Ni y kh

hu n ha hn, ngi ta t nhn thy cnh ngho kh hn song cng t th tiu khin hn.
Chng ti li mt khch sn ca Chnh ph tn l Wisma, vi mt ngi qun l, mt u
bp, mt ngi lm vn v mt i ng nhn vin phc v. c xy dng t thi thuc a
H Lan, Wisma vn l mt bn cng. ng trn hin nh khch c th nhn ra nhng vn ch
tri di, qua nhng qu i nhp nh, ln ti tn nhng sn ni la ca Java. Ngoi nh ,
chng ti cn c cp mi mt chic Toyota, mi chic xe li c mt li xe v mt phin
dch ring. Cui cng, chng ti c mi lm thnh vin ca hai ni sang trng bc nht l
Cu lc b Golf v Qun vt Bandung, v c t vn phng trong khun vin ca chi nhnh
Perusahaan Umum Listrik Negara (PLN), cng ty in lc nh nc.

i vi ti, nhng ngy u Bandung l hng lot nhng cuc gp g vi Charlie v

Howard Parker. Howard hn 70 tui v tng l chuyn gia d bo chnh v ti in cho H
thng in ca New England. Lc ny ng ta m trch cng vic d bo v ngun nng lng
v kh nng sn xut in ca ton b o Java trong vng hai lm nm ti, cng nh d bo
ring cho tng thnh ph v cc vng. V nhu cu v in lin quan cht ch ti tng trng
kinh t nn nhng d bo ca ng ta cn da vo nhng d bo kinh t ca ti. Sau , nhng
ngi cn li trong nhm chng ti s xy dng bn qui hoch tng th da trn nhng d bo
ny, xc nh a im t cc nh my in, thit k cc nh my, cc ng dy ti in v
phn phi in, cc h thng cung cp nhin liu lm sao p ng hiu qu nht cc d n
ca chng ti. Trong cc bui gp g, Charlie bao gi cng nhn mnh tm quan trng ca
cng vic m ti lm. ng ta nhc i nhc li l ti phi rt lc quan khi a ra d bo. Claudine
ni ng. Ti chnh l yu t then cht trong ton b qui hoch tng th.

Nhng tun u tin y, Charlie gii thch, l thu thp s liu. Charlie, Howard v
ti ngi trn nhng chic gh my to trong phng lm vic sang trng ca Charlie. Nhng bc
tng c trang tr bng nhng tm thm thu theo kiu batic m t cu chuyn s thi
Ramayana bng vn t Hindu c. Charlie ht mt iu x g to. Cc k s s a ra mt bc
tranh chi tit v h thng in, nng lc cu cng, ng s, ng ray xe la, tt c mi th
i loi nh th trong hin ti.

ng ta cha iu x g v pha ti. Anh phi nhanh ln. n cui thng th nht, Howard
phi c c mt cch tng i chnh xc con s d bo s b v mc tng trng kinh t
thn k s xy ra khi chng ta c mng li in. Cui thng th hai, anh ta s cn nhiu thng
tin chi tit hn, tc l phi c c d bo cho tng vng. Thng cui cng s l lc lm nt
nhng g cn thiu. l iu then cht. Tt c chng ta s phi cng bn bc vi nhau. Vy l,
trc khi ri khi y chng ta phi hon ton chc rng chng ta c y tt c cc
thng tin cn thit. Chng ta s c v nh ngh l T n, l phng chm ca ti.
Khng quay li na u.

That nhn, Howard c v l mt ng gi tt bng, nhng thc s ng l mt ngi n ng

lc no cng c v cay ng v b i la di. ng ta cha bao gi t c v tr cao nht H
thng in New England v v cng phn n v iu . Ti lun b b qua, ng ta lp i lp
li vi ti, bi v ti khng b mua chuc. ng ta b buc phi ngh hu, ri khng
th chu ng c vic ngy ngy phi nh vi v, ng ta nhn lm t vn cho MAIN. y l
nhim v th hai ca ng ta. C Einar v Charlie u cnh bo ti phi d chng ng ta. H m
t ng ta nh mt k ngoan c, bn tin, v y th hn.

Nhng ha ra Howard li l mt trong nhng ngi thy giu kinh nghim nht m ti c
c, mc d lc ti kh lng chp nhn iu ny. ng ta cha bao gi c o to nh
Claudine o to ti. Ti on h cho rng ng ta qu gi hoc c l qu ngoan c. Cng
c th h tnh ng ta ch c th lm d n ny trong mt thi gian ngn cho n khi h li ko
thm c nhng ngi lm vic lu di v d bo nh ti. Bt lun th no i na th xt t
quan im ca h, ng ta ri cng tr thnh mt chng ngi. R rng l Howard hiu r tnh
hung cng nh vai tr m h mun ng ta nm gi, v ng ta quyt tm khng tr thnh
qun c trong tay h. Tt c nhng t m Einar v Charlie gn cho ng ta l rt thch ng,
nhng s ngoan c ca ng ta mt phn no bt ngun t s cam kt ca chnh bn thn
ng ta l khng tr thnh tay sai cho h. Ti ng rng ng ta cha bao gi nghe thy thut ng
st th kinh t, nhng ng ta bit h c dng ng ta xy dng nn mt th ch ngha
quc m ng ta khng th chp nhn c.
 Mt ln, sau cuc hp vi Charlie, ng ta ko ring ti ra mt ch. ng ta eo mt ci my
tr thnh v vn v chic hp nh t trong o s mi iu chnh m lng. y ch l
chuyn gia hai chng ta. Howard ni vi ging b mt.

Chng ti ng cnh ca s trong vn phng, nhn ra con mng y nc t ng dn ra

ta nh PLN. Mt ngi n b tr ang tm trong dng nc hi hm , che mnh bng chic
sarong qun quanh ngi. H c gng thuyt phc anh rng nn kinh t ny s tng trng
thn tc, ng ta ni. Charlie rt tn nhn. ng chc gin ng ta. Nhng li ni ca ng ta
khin ti c linh cm v mt im chng lnh nhng cng lm ti mun thuyt phc ng ta
rng Charlie ng. D g, s nghip ca ti cng ph thuc vo vic lm hi lng cc ng ch
MAIN. Chc chn nn kinh t ny s pht trin rt nhanh, ti ni, mt vn hng v pha
ngi ph n di con mng. C nhn vo nhng g ang xy ra th thy.

Ra l vy, ng ta lm bm, r rng chng g n cnh tng ang din ra trc mt

chng ti. Anh b h mua chuc ri, phi khng? Mt vic xy ra b mng khin ti
ch . Mt ngi n ng ln tui i xung pha b mng, tt qun v ngi xm bn mp
nc p li ting gi ca t nhin. Ngi ph n tr nhn thy ng ta nhng cng chng
ngn cn; c ta vn tip tc tm. Ti xoay lng li pha ca s v nhn thng vo Howard.

Ti i nhiu ni, ti ni, c th ti t tui nhng ti va tr v sau ba nm sng ti

Nam M. Ti thy nhng g c th xy ra khi du m c tm thy. Mi th thay i rt
nhanh.

, ti cng i rt nhiu ni, ng ta ni mt cch ch giu. Rt nhiu nm. ti ni

cho anh bit iu ny, anh bn tr. Ti chng quan tm n my v tm ra du m ca anh v
tt c nhng th khc. Ti d bo v ti trng in c i ri- sut t thi i khng hong
Kinh t, Th chin th II, qua cc chu k suy thoi v tng trng. Ti tng thy nhng g
m Tuyn ng 128 hay cn gi l S thn k Massachusetts em li cho Boston. V ti c
th cam oan l khng c ni no tc tng trng ti in c th duy tr mc by n chn
phn trm mt nm lin tc trong mt thi gian di. V l vo nhng thi k tt nht. Su
phn trm th hp l hn.

Ti nhn ng ta chm chm. Mt phn no trong ti ng rng ng ta ng, nhng ti vn

cm thy phi t v. Ti bit ti cn phi thuyt phc ng ta v ti thy lng tm mnh cn
c bo cha.
 Howard, y khng phi l Boston. y l t nc m cho n gi ngi ta vn cha c
in dng. Mi th y khc hn. ng ta quay ngot i v phy tay nh th mun xua ti
i. C t nhin, ng ta gm g. C bn tt i. Ti chng cn bit anh s ngh ra ci g. ng ta
ko mnh cc gh pha sau bn lm vic v bung mnh xung. Ti s a ra d bo v lng
ti in da trn nhng iu ti tin tng ch khng phi nhng nghin cu kinh t theo kiu
bnh v. ng ta nht chic bt ch ln v bt u v nguch ngoch ln mt tp giy.

y qu l mt s thch thc m ti khng th lm ng. Ti i ti v ng trc bn lm

vic ca ng ta. Ngi ta s coi ng l thng ngu nu ti chng minh c nhng g mi
ngi ang trng ch- mt s pht trin rc r snh ngang vi thi k st vang California-
trong khi ng ta a ra d bo mc tng trng ca ngnh in ch mc ngang vi Boston
vo nhng nm 60.

ng ta nm chic bt ch xung bn v nhn ti trng trng. V lng tm! ng vy. Anh-

v tt c cc ngi. ng ta ch tay v pha dy vn phng bn ngoi, anh bn linh hn
mnh cho qu d. Anh tham gia v ny cng ch v tin thi. By gi, ng ta nhch mp v cho
tay vo trong o, ti s tt my tr thnh v tr li lm vic.

Chuyn ny lm ti chong vng n tn tm can. Ti lao ra khi phng v i v pha phng

lm vic ca Charlie. c na ng, ti dng li, ti khng chc mnh nh lm g. Thay v i
tip, ti quay li v i xung cu thang, ra khi ca, ha mnh vo nh nng chiu. Ngi ph
n tr ang leo ln b mng, chic sarong qun cht ly thn hnh. Ngi n ng ln tui
bin mt. C vi thng b ang chi di mng, t nc v la ht vi nhau. Mt c b ang
ng di mng, nc ngp n u gi nh rng; mt ngi khc ang git qun o.

Ti cm thy c hng mnh nghn li. Ti ngi xung mt phin btng b v, c khng
n mi hi hm t pha con mng. Phi c gng lm ti mi ngn c nc mt; ti phi
hiu c ti sao mnh li cm thy au kh n vy? Anh tham gia v ny ch v tin thi.
Nhng li ni ca Howard c vng vng bn tai. ng ta chm vo ni au ca ti. My thng
b vn tip tc tr t nc, ting la ht vui sng vang vng c khng gian. Ti t hi mnh
phi lm g. Lm g c v t nh bn chng?

Cu hi c dy v khi ti ngi nhn bn tr chi a mt cch ngy th y hnh phc,

chng r rng khng nhn thc c nhng nguy c c th gp phi khi chi a di dng
nc hi hm . Mt ngi n ng lng g chng gy x x vn vo ang i khp khing dc
theo b mng. ng ta dng li nhn bn tr v trn khun mt gi nua n n ci mm mm.

C l ti nn gii by tm s vi Howard v c th, chng ti s cng nhau tm ra mt gii

php g . Ti bng cm thy nh c ngi. Ti nht mt hn nh ln v nm n xung con
mng. Khi mt nc phng lng tr li th s phn khch trong ti cng tiu tan. Ti bit ti
khng th lm iu . Howard gi v y cay ng. ng ta b qua nhng c hi thng
tin. Chc chn l by gi ng ta s khng tip tc phn u na. Ti cn tr, va mi vo i
v chng h mun kt thc nh ng ta.

Nhn chm chm vo dng nc di con knh hi hm , ti thy li hnh nh ca ngi

trng ni tr dnh cho nam sinh New Hamsphire trn qu i, ni ti phi tri qua nhng
thng ngy c c trong khi nhng a tr khc i n nhng v hi u tin trong i. S
tht ng thng c chm chm hin v. Li mt ln na, chng c ai ti c th dc bu
tm s.

Ti hm nm trn ging, ti suy ngh rt lu v nhng ngi ti gp trong

iHoward, Charlie, Claudine, Ann, Einar, ch Frank- t hi cuc i ti s ra sao nu ti
khng bao gi gp h. Ti s sng u? Khng th l Innxia, iu l chc chn. Ti
cng bn khon v tng lai ca mnh, v ni m ti s ti. Ti suy ngh v quyt nh m
mnh ang phi ng u. Charlie ni r rng ng ta mun Howard v ti a ra con s
tng trng t nht l 17%/nm. Ti phi a ra d bo kiu g y?

Mt ngh cht n xoa du tm hn ti. Ti sao ti khng ngh ra iu sm hn nh?

hon ton khng phi l quyt nh ca ti. Howard tng ni ng ta s ch lm nhng iu
ng ta cho l ng, bt chp kt lun ca ti. Ti s lm hi lng cc ng ch ca mnh bng
cch a ra mc d bo kinh t cao v ng ta s a ra quyt nh ring ca mnh; cng vic
ca ti s khng nh hng g n bn qui hoch tng th. Mi ngi c nhn mnh tm quan
trng ca ti, nhng h nhm. Gnh nng ln c r b. Ti chm vo gic ng su.

Vi ngy sau, Howard b m nng do nhim amp. Chng ti a ng ta vo Bnh vin Cng
gio. Cc bc s k n thuc v khuyn ng ta nn tr v M. Howard cam oan rng ng ta
c tt c d liu cn thit v c th d dng hon tt phn d bo v lng ti in t Boston.
Khi chia tay, ng ta li lp li li cnh bo ca mnh trc . Khng cn phi lm gi s liu,
ng ta ni, ti s khng tham gia vo mu , bt lun anh d bo g v s k diu ca tng
trng kinh t!
PHN II: 1971-1975
Chng 6: Vai tr iu tra ca ti

Theo nhng hp ng chng ti k vi chnh ph Innxia, Ngn hng Pht trin chu
v USAID, phi c mt ngi trong nhm chng ti i thc a n tt c cc a bn dn c
quan trng nht nm trong qui hoch tng th. Ti c ch nh ng ra lm nhim v ny.
Nh Charlie ni, anh sng c Amazon; anh bit cch gii quyt l b, rn v nc
bn. Cng vi mt li xe v mt phin dch, ti i thm rt nhiu cnh p cng nh
trong mt s phng tr kh ti tn. Ti gp g cc doanh nhn v chnh tr gia a phng v
lng nghe kin ca h v trin vng tng trng kinh t. Song ti thy phn ln h u rt
min cng khi chia s thng tin vi ti. Hnh nh h cm thy b e da bi s hin din ca
ti. C th l h thng ni vi ti rng ti phi sot li thng tin vi cp trn ca h, vi cc
c quan chnh ph hay vi cc tr s cng ty Jafarta. i lc ti ng rng ang c mt m
mu no nhm vo ti.

Nhng chuyn cng tc thng xuyn l ngn hn, ch khong hai n ba ngy. Gia cc
chuyn i, ti tr li Wisma Bandung. B qun l c mt cu con trai km ti vi tui.
Tn cu ta l Rasmon, nhng tt c mi ngi tr m cu ta u gi cu ta l Rasy. L mt sinh
vin kinh t ti trng i hc a phng, cu ta ngay lp tc quan tm n cng vic ca ti.
Tht ra, ti ngh s c lc cu ta nh ti kim vic. Cu ta bt u dy ti ting Bahasa
Innxia.

Sng to ra mt loi ngn ng d hc vn l u tin hng u ca Tng thng Sukarno sau

khi Innxia ginh c c lp t tay ngi H Lan. Trn qun o ny c n hn ba trm
nm mi ngn ng v ting a phng c s dng, v Sukarno nhn thy, t nc ng
cn mt ngn ng chung on kt ngi dn t nhiu hn o, thuc nhiu nn vn ha
khc nhau. ng tuyn mt i ng cc nh ngn ng hc quc t, v s ra i ca ting
Bahasa Innxia l mt thnh cng nh k. Da vo ting M Lai, Bahasa trnh c rt
nhiu cch chia ng t, nhng ng t bt quy tc, v cc php bin i khc m hu ht cc
ngn ng thng i hi. Vo u thp k 70, a s ngi Innxia s dng ting Bahasa,
mc d h vn tip tc dng ting Java v cc th ng khc trong cng ng ring ca mnh.
Rasy l mt gio vin gii vi mt khiu hi hc tuyt vi, v so vi vic hc ting Shuar hay
thm ch ting Ty Ban Nha, hc ting Bahasa d hn nhiu.

Rasy c mt chic xe gn my v dng n ch ti i khp ni gii thiu v thnh ph v

con ngi y. Ti s ch cho anh mt Innxia m anh cha tng bit n, mt ti cu ta
ha vi ti v gic ti leo ln sau xe.

Chng ti i ngang qua nhng m ma ri, cc nhc cng chi nhc c dn tc, nhng
ngi din tr thi la, cc ngh s lm xic tung hng v nhng ngi bn hng rong vi tt
c cc loi mt hng, t nhng bng ct xt lu ca M n nhng mn c bn x. Cui
cng, chng ti dng li mt qun c ph. y, nhng ngi tr tui mc qun o, i m
v tc ging ht nh trong mt bui ha nhc ca Beatles vo nhng nm 60; duy ch khc
l h l ngi Innxia. Rasy gii thiu ti vi mt nhm ngi ngi quanh mt chic bn v
chng ti cng ngi tr chuyn.

H u ni ting Anh, vi mc lu lot khc nhau, nhng h nh gi cao v khuyn

khch ti ni ting Bahasa. H ni v iu ny rt ci m v hi ti ti sao ngi M li khng
bao gi hc ngn ng ca h. Ti khng c cu tr li. Cng nh ti khng th gii thch ti sao
ti l ngi M hay ngi Chu u duy nht n khu ny ca thnh ph, mc d ngi ta c th
thy rt nhiu ngi nh ti ti cu lc b golf v qun vt, trong cc nh hng sang trong, cc
rp chiu phim v nhng siu th t tin.

l mt bui ti m ti s nh mi. Rasy v nhng ngi bn ca cu ta i vi ti tht

thn tnh. , ti cm thy tht hnh phc, trong cng mt thnh ph vi h, cng thng
thc n v m nhc, ngi mi hng ca nhng iu thuc lm t n hoa inh hng v
nhng hng v khc vn l mt phn cuc sng ca h, ci a vui v vi h. Ti nh c
sng li nhng ngy Qun on Ha bnh. V bng nhin, ti t hi ti sao ti li ngh l
mnh mun i v hng nht v tch khi nhng ngi nh h. H rt mun bit ti ngh g v
t nc ca h v v cuc chin tranh m t nc ti khi xng Vit Nam. Tt c h
u cm thy khip s ci m h ni n nh mt s xm lc bt hp php, v h cm thy
yn tm khi bit rng ti cng c chung mt cm gic nh vy.

Khi ti v Rasy quay tr li nh ngh th rt khuya v xung quanh rt ti. Ti cm n cu

ta v n nhn ti vo th gii ca cu; cu ta cm n ti v ti ci m vi nhng bn b
ca cu ta. Chng ti ha s cn c nhng chuyn i nh vy, chng ti m nhau, cho tm
bit v i v phng mnh.
 Nhng ln i vi Rasy cng khin ti mun c thi gian ring tch khi nhm. Sng hm
sau, ti gp Charlie v ni vi ng ta rng ti qu chn nn khi c phi tm cch thu thp
thng tin t pha ngi dn a phng. Hn na, hu ht nhng s liu thng k m ti cn
cho d bo pht trin kinh t ch c th c ti cc vn phng chnh ph Jakarta. Charlie v
ti nht tr l ti phi li Jakarta thm mt n hai tun na.

ng ta t ra rt i ngi v ti phi ri khi Bandung n th nng nh thiu nh t,

v ti ni l ti cng chng thch th g. Nhng thc ra, ti rt phn khi khi c c hi dnh
cht thi gian cho ring mnh khm ph Jakarta v li c ti khch sn thanh lch
Inter Continental Innxia. Tuy nhin, khi Jakarta, ti pht hin ra gi y mnh nhn
cuc sng t mt kha cnh khc. Bui ti vi Rasy v nhng ngi Innxia tr tui cng
nh nhng chuyn i khp t nc ny lm ti thay i. Ti thy mnh nhn nhng
ngi ng hng bng ci nhn khc. Nhng c v tr dng nh khng cn qu p. Ci
hng ro xung quanh b bi v nhng chn song st ngoi ca s di tng trt, nhng th m
trc y ti gn nh khng thy, gi trng tht bt n. Thc n ti nhng nh hng
thanh lch ca khch sn cng tr nn v v.

Ti cng cn nhn thy vi iu khc na. Trong nhng cuc hp vi cc doanh nghip v
quan chc cp cao, ti thy ci cch m h i x vi ti tht xo quyt. Trc y ti khng
nhn ra iu ny, nhng gi ti thy r nhng ngi trong s h khng hi lng vi s c mt
ca ti. V d khi h gii thiu ti vi nhng ngi khc, h thng dng nhng cm t m
theo nh t in Bahasa ca ti c ngha l ngi iu tra, v ngi thm vn. Ti c tnh giu
vic ti hiu ting ni ca h - ngay c ngi phin dch cho ti cng ch bit l ti c th ni
vi cu giao tip n gin - v ti mua mt cun t in Bahasa-Anh kh tt dng sau
mi ln gp h. \

Nhng li m ch c phi ch l s trng hp v mt ngn ng? Hay t in ca ti dch

sai? Ti c thuyt phc bn thn rng ng l nh vy. Nhng cng tip xc vi nhng ngi
, ti cng thy rng ti chnh l k khng mi m n, rng h c lnh ca mt ai
trn bt h phi hp tc vi ti, v h chng c s la chn no ngoi vic phi tun theo. Ti
khng bit ngi a ra lnh l ai: mt quan chc chnh ph, mt ch nh bng, mt s
quan cao cp trong qun i hay l S qun M. Tt c nhng g ti bit l cho d h mi ti
n vn phng, mi ti ung tr, tr li cc cu hi ca ti mt cch lch s, v t v nh rt
hoan nghnh s c mt ca ti, nhng thc cht ng sau l bng en ca s cam chu v
lng th on.
 iu cng khin ti nghi ng c nhng cu tr li ca h cng nh tnh chnh xc ca
nhng s liu m h cung cp cho ti. V d nh, ti khng bao gi c th i thng n mt vn
phng, cng vi ngi phin dch, gp mt mt ai . Bao gi chng ti cng phi hn trc.
Bn thn iu ny khng c g khc thng, tr vic chng ti phi tn qu nhiu thi gian. V
him khi lin lc c bng in thoi nn chng ti phi i xe qua nhng con ph ngon
ngho tc nghn n mc phi mt c ting ng h mi n c ta nh ch cch y vi
cao c. n ni, ngi ta bt chng ti in vo rt nhiu t khai.

Cui cng, mt nam th k cng xut hin. Rt lch s - lun km theo n ci nh nhn
in hnh ca ngi Java - anh ta s hi ti v nhng thng tin m ti cn v sau anh ta s
hn ngy gp.

Bao gi cng vy, c c bui hn trc phi mt n vi ngy, v khi bui gp mt

din ra, h trao cho ti mt tp ti liu chun b sn. Cc nh t bn cng nghip a cho
ti bn k hoch 5 nm v 10 nm, cc ng ch nh bng th c nhng bng biu v th, v
cc quan chc chnh ph th cung cp danh sch cc d n ang sp bin thnh ng lc tng
trng kinh t. Mi th do cc ch doanh nghip v chnh ph cung cp v tt c nhng g h
ni trong mi ln ti gp h u cho thy Java sn sng cho mt s bng n kinh t mnh
m nht m cha tng c nn kinh t no t c. Cha c ai- d ch l mt ngi - t cu
hi nghi vn v gi thuyt ny cng nh cung cp cho ti nhng thng tin tri chiu.

V th mi ln v li Bandung, ti li thy bn khon v tt c nhng g ti thy Jakarta; c

iu g lm ti lo lng. Ti thy mi th ang lm Innxia ging nh mt tr chi hn
l thc t. C nh l chng ti ang chi poker. Chng ti gi kn nhng qun bi ca mnh.
Chng ti khng th tin tng ln nhau hay tin vo nhng thng tin m chng ti chia s. Th
nhng tr chi ny li ht sc nghim tc v n s nh hng n cuc sng ca hng triu
ngi trong nhiu thp nin ti.
Chng 7: Nn vn minh trc vnh mng nga

Ti s a anh i xem mt dalang, Rasy ci ni. Anh bit y, nhng ngh nhn ma ri
ni ting ca Innxia. R rng l anh ta rt vui khi thy ti quay li Bandung. Ti nay y
c mt dalang rt quan trng.

Anh a ti i qua nhiu ni trong thnh ph trn chic xe my ca mnh, nhng ni m ti

cha tng ngh l c trn i, qua nhng khu nh kampong truyn thng ca nhng ngi
ngho Java, trng ging nh nhng ngi nh n nh lp mi ngi. y khng c nhng ngi
bit th t thi thuc a H Lan v nhng cao c vn phng sang trng. Ngi dn ni y r
rng l rt ngho nhng h mang trong mnh s kiu hnh. H mc sarong batik tuy c
nhng sch s, o smi sng mu, v i nhng chic m rm rng vnh. n bt c u
chng ti cng u c cho n bng nhng n ci. Khi chng ti dng xe, l tr lao ti
chm vo ti v s vo lp vi ca chic qun b ti ang mc. Mt c b gi bng hoa i
thm ngt ln tc ti.

Chng ti dng xe gn mt rp ht va h, ni c ti vi trm ngi ang t tp, mt s

ngi ang ng, s khc th ngi trn nhng chic gh xp. Mt bui ti tht p v bu tri
tht quang ng. Mc d chng ti ang ng li trung tm ca khu ph c Bandung, nhng
khng h c n ng, ch c nhng ngi sao sng lp lnh trn u. Khng kh trn ngp mi
thm ca nhng thanh ci ang chy, ca nhng cy lc v cy inh hng.

Rasy bin mt trong m ng v nhanh chng quay tr li vi m bn m trc ti

gp qun c ph. H mi ti thng thc tr nng, nhng chic bnh nh, v sate, nhng
ming tht nh tm du lc. Hn l trng ti kh do d khi n th mt ming sate, v mt trong
s nhng ngi ph n ch vo m la nh v ni vi ti: Tht ti y, c ta ci, va
mi nng xong.

V sau ting nhc bt u vang ln nhng m thanh vng vng b n ca gamalong, mt

loi nhc c lm ngi ta lin tng ti nhng ting chung n th. Dalang t mnh chi
tt c cc nhc c, Rasy th thm. ng ta cng iu khin tt c cc con ri v lng ting cho
chng bng nhiu ngn ng. Chng ti s dch cho anh. l mt bui biu din rt xut sc,
kt hp cc cu truyn truyn thuyt vi cc s kin ng i. V sau, ti c bit, dalang l
mt php s v biu din trong trng thi b thi min. ng ta c hn mt trm con ri v lng
ting cho mi con ri bng mt ging khc nhau.

l mt bui ti m ti s khng bao gi qun, v n cn nh hng su sc ti sut phn

i cn li ca ti. Sau khi biu din xong mt tc phm kinh in trong s thi Ramayana bng
ngn ng c, dalang em ra mt con ri c hnh Richard Nixon, y c ci mi di v ci
cm s c trng. Tng thng M mc trang phc ca Ch Sam, o ui tm cng ci m cao
c sao v vch. Theo sau l mt con ri khc mc b vt k sc c o gi l. Con ri th hai xch
mt ci x c v k hiu ng la. N dng tay kia vy mt l c M trn u Nixon theo
kiu n l qut mt cho ng ch.

Bn Trung ng v Vin ng xut hin ng sau hai con ri, tn rt nhiu quc gia
c treo trn nhng ci mc theo ng v tr ca chng. Nixong ngay lp tc tin li gn tm
bn , nhc Vit Nam ra khi mc treo, v nht vo mm. ng ta ht ln mt cu c dch ra
l: Tht nhc nh! rc ri. Th ny l qu ri! Sau ng ta nm n vo x v tip tc
lm nh th vi cc nc khc.

Tuy vy, ti rt ngc nhin khi thy nhng la chn tip theo ca ng ta khng phi l
nhng quc gia ng Nam nm trong vng nh hng ca hiu ng domino. Thay vo ,
tt c u l cc nc Trung ng - Palestin, Kuwait, Saudi Arabia, Iraq, Siri v Iran. Sau ,
ng ta chuyn sang Pakistan v Afghanistan. Mi ln nh th, con ri Nixon li ht ln mt b
danh no trc khi nm nc vo trong x, v mi ln nh vy li l chi ra ca ng ta
u nhm chng li o Hi: Bn ch Hi gio, nhng con qui vt ca Mohammed, v
nhng con qu o Hi.

m ng tr nn kch ng, mc cng thng tng ln mi khi c thm mt nc b nm

vo x. H nh b ging x gia nhng trn ci, s cm phn v gin d. Mi ln nh th, ti
cm thy h ht sc kh chu v nhng ngn ng ca ngi iu khin con ri. Ti cng cm
thy b e da, v ti s h s cha s gin d v pha ti. Ri con ri Nixon ni vi iu khin
ti tat c m hi khi Rasy dch ra.

Hy a ci ny cho Ngn hng Th gii. Xem xem n c th lm g gip chng ta moi tin
ca Innxia. ng ta nhc Innxia ra khi bn v nm n vo x, nhng ng lc
mt con ri khc bc ra t bng ti. Con ri ny i din cho mt ngi n ng Innxia,
mc o smi batik v qun kaki, ng ta eo mt tm bng c in tn ca mnh trn . Mt
chnh tr gia ni ting Bandung, Rasy gii thch. Con ri ny gn nh bay n gia Nixon v
ngi n ng xch ci x v gi tay ln. Dng li!, ng ta ht ln. Innxia l mt nc c
ch quyn.

m ng v tay ro ro. Ngi n ng xch x nng l c ln v phng n i nh mt

ngn gio, m vo nh chnh tr Innxia, lm ng ny lo o v cht mt cch rt bi
thng. Khn gi la , hut gi, go tht, v vung nm m ln.

Nixon v ngi n ng xch x ng , nhn xung chng ti. Tt c ci cho ri ri khi

sn khu. Ti ngh ti nn ri khi y, ti ni vi Rasy. Anh ta qung tay qua vai ti nh
bo v. S n c thi, anh ta ni. H chng c phn i c nhn anh u. Ti th khng
dm chc. Sau tt c chng ti i v qun c ph. Rasy v nhng ngi khc bo m vi ti
rng h khng c thng bo trc v v kch Nixon- Ngn hng Th gii. Anh khng bao
gi bit c ngh s ma ri s chun b din v g, mt trong nhng ngi tr tui nhn
xt. Ti ni vi h khng bit c phi v kch c cng din l do s c mt ca ti hay
khng. Ai ci v ni qu l ci Ti trong ti qu ln. l tnh cch in hnh ca dn M
cc anh, anh ta ni thm v v vai ti mt cch thng cm.

Ngi Innxia thc rt r v chnh tr, ngi n ng ngi trn chic gh bn cnh ti
ni. Ngi M khng i xem nhng bui biu din 55/240 nh th ny sao? Mt c gi xinh
p l sinh vin khoa Anh ng ti trng i hc ngi i din vi ti hi: Nhng c ng l
anh ang lm vic cho Ngn hng Th gii khng? Ti ni vi c ta l nhim v hin ti ca
ti l lm cho mt d n Ngn hng pht trin chu v C quan Pht trin Quc t ca M
(USAID). Chng phi cng nh nhau c sao? C ta khng thm i cu tr li ca ti. N
khng ging nhng g trong v kch ti nay hay sao? Chnh ph ca anh li chng xem
Innxia v cc nc khc ging nh mt chm...

C ta tm t cho ph hp. Nho, mt ngi bn ca c ta nhc. Chnh xc. Mt chm nho.

Anh c th chn la k cng. Gi nc Anh li. n Trung Quc v qung Innxia i. Sau khi
cc anh vt cn kho du ca chng ti, mt ngi ph n khc thm vo. Ti c bnh vc
mnh nhng khng th c. Ti mun ly lm t ho v ti n khu ny ca thnh ph v
li xem mt bui biu din hon ton chng li nc M m ti nhn nhn nh mt s
tn cng c nhn ti. Ti mun h nhn nhn lng can m ca ti, bit rng ti l thnh vin
duy nht trong nhm nhn vin ca MAIN mun hc ting Bahasa hay c nh n nhn nn
vn ha ca h, v ch ra rng ti l ngi nc ngoi duy nht tham gia vo bui biu din
ny. Nhng ri ti quyt nh tt hn l nn thn trng khng cp n bt c iu g v
bui biu din ny. Thay vo , ti c gng tp trung vo cuc ni chuyn. Ti hi h rng ti
sao ngoi tr Vit Nam, tt c nhng nc m dalang chn u l cc nc o Hi.

C sinh vin Anh ng xinh p bt ci v cu hi . Bi v chnh l k hoch. Vit

Nam ch l khi u, mt ngi n ng xen vo, nh H Lan i vi pht xt c. Mt bn
p. Mc tiu thc s, c sinh vin tip tc l nhm vo th gii Hi gio.

Ti khng th lm ng trc nhn xt ny. Ti phn i: Chc c khng tin rng nc M

chng li o Hi ch? Khng ?, c ta hi li. T bao gi th? Anh phi c nhng g m
mt trong s nhng nh s hc ca cc anh vit - mt ngi Anh tn l Toynbee. Vo nhng
nm 50 ng ta d an rng cuc chin thc s trong th k tip theo s khng phi l gia
nhng ngi cng sn v nhng nh t bn m l gia nhng ngi Thin cha gio v nhng
ngi Hi gio. Arnold Toynbee ni nh th sao? ti thc s sng st. ng th. Hy
c cun Nn vn minh b ln n v Th gii v phng Ty. Nhng ti sao li c s th hn
nh th gia nhng ngi theo o Hi v nhng ngi theo o Thin cha?, ti hi.

Nhng ngi ngi xung quanh nhn nhau. H dng nh khng th tin ni l ti li hi mt
cu ngu xun n th. Bi v c ta ni mt cch chm 56/240 ri, nh th ang ni vi ngi
chm hiu hoc b lng tai, phng Ty - c bit l nc ng u, nc M - mun thng tr
th gii, tr thnh quc hng mnh nht trong lch s. N cng n gn s thnh
cng. Lin bang X Vit s khng tn ti lu. Toynbee nhn thy iu . H khng c tn
gio, khng c c tin, khng c cn bn vng chc ng sau h t tng ca ho. Lch s chng
minh rng c tin - linh hn, mt nim tin vo nhng quyn nng cao c - l iu cn thit.
Nhng ngi Hi gio chng ti c n. Chng ti c c tin mnh hn bt c ai trn th gii,
mnh hn c nhng ngi Thin cha gio. V th chng ti ch i. Chng ti s ngy cng
ln mnh.

Chng ti c thong th mt trong s nhng ngi n ng ngt li, v ri nh mt con

rn, chng ti s tn cng. Tht l mt ngh kinh khng! Ti khng th kim ch bn thn.
Chng ta c th lm g thay i iu ny? C sinh vin Anh ng nhn thng vo mt ti.
ng qu tham lm, c ta ni, v qu ch k nh th. Hy nhn nhn l cn c rt nhiu iu
khc trn th gii ngai nhng ngi nh ln v nhng ca hng sang trng ca cc ngi. C
nhng con ngi ang cht i v cc ngi th li lo lng v du cho nhng chic xe hi ca
mnh. Tr em ang cht kht v cc ngi th li ang ngm nhng mu mi nht trong cc tp
ch thi trang. Nhng quc gia nh chng ti ang m chm trong ngho i, nhng ngi
dn nc ny thm ch khng thm nghe ting ku cu ca chng ti. Cc ngi thm ch
khng thm n nhng ting ni ca nhng ngi ang c k cho cc ngi bit v nhng
iu ny. Cc ngi gn cho h l nhng ngi cc oan hoc nhng ngi cng sn. Cc ngi
nn m rng tm lng vi nhng ngi ngho i v n l. Chng cn nhiu thi gian na. Nu
cc ngi khng thay i, cc ngi s b hy dit.

Vi ngy sau, chnh tr gia ni ting Bandung, ngi m trong v ri dng cm ng

u vi Nixon v b ngi n ng xch ci x m cht, b mt tn li xe m cht ri b
chy.
Chng 8: Jesus, mt cch nhn khc

K c v dalang lun m nh ti. Nhng li ni ca c gi sinh vin Anh ng xinh p

cng vy. Ci m Bandung buc ti phi suy ngh v cho ti cch nhn khc. Mc d
khng hn l ti l i nhng l do tht cho nhng vic lm ca mnh Innxia, v thng b
tnh cm chi phi, song ti lun kim ch c nhng cm gic ca mnh bng cch vin dn
n l phi, n v d trong lch s, cng nh n nhng i hi t nhin ca con ngi. Ti
bin minh rng, s dnh lu ca chng ti cng l do hon cnh bnh thng, v t thuyt phc
bn thn mnh l: Einar, Charlie, v nhng ngi cn li trong nhm chng ti cng hnh ng
nh bao ngi khc vn lm, l chm sc cho bn thn v gia nh ca chng ti.

Song, nhng thanh nin Innxia m ti ni chuyn hm khin ti nhn vn

mt gc khc. Qua i mt h, ti thy nhng chnh sch ngoi giao ch k chng phc v
hay bo v cho th h tng lai bt k ni no. N cng thin cn nh nhng bo co thng
nin ca cc cng ty hay nhng chin lc vn ng bu c ca cc nh chnh tr, nhng ngi
dng ln ci chnh sch ngoi giao y.

Cui cng th nhng s liu m ti cn lm d bo kinh t cng khin ti thng xuyn

y suy ngm v nhng iu ny v vit chng vo mt quyn nht k. Ti lang thang khp
thnh ph, cho nhng ngi n xin tin, v bt chuyn vi nhng ngi b bnh phong, gi
im, v nhng a tr bi i. Cng lc , ti ngh v bn cht ca vin tr nc ngoi, v
vai tr hp php m c nc pht trin (DCs, theo thut ng ca Ngn hng Th gii) khi gip
cc nc km pht trin (LCDs) xa i gim ngho.

Ti bt u t hi, khi no n ch l phc v cho lng tham v s ch k. Tht s, ti bt

u nghi ng liu c khi no s gip ny bt ngun t lng nhn hu tht khng, v nu
khng th liu c cch no thay i c iu ny. Ti tin rng nhng nc nh chnh t
nc ti phi kin quyt ng ln gip nhng ngi bnh tt v ngho i trn th gii,
song ti cng tin chc rng him khi no li l ng lc chnh cho s can thip ca chng
ti. Mt cu hi ln c ln vn trong u ti: C sai tri qu khng nu mc tiu ca vin tr
nc ngoi l xy dng ch ngha quc?

Ti thng cm thy ghen t vi nhng ngi nh Charlie, nhng ngi tin tng vo ch
 ca chng ta n mc h mun p t ch cho tt c cc nc khc trn th gii. Ti
cng ng rng nhng ngun lc c hn kh m cho php c th gii sng mt cuc sng giu
sang nh nc M, bi ngay c nc M cng c hng triu ngi ang sng trong ngho i.
Hn na, ti cng khng r l c tht ngi dn nc khc mun c mt cuc sng nh
chng ti hay khng. Nhng con s thng k ca chnh nc M v bo lc, tnh trng suy sp,
nghin ht, ly hn, v ti phm cho thy mc d x hi ca chng ti l mt trong nhng x
hi thnh vng nht trong lch s, nhng cng c th l mt trong nhng x hi bt hnh
nht. Ti sao chng ti li mun cc nc khc phi ging mnh?

C th Claudine cnh bo cho ti v tt c nhng iu ny. Ti chng cn chc c y

c ni vi ti iu g. D sao i na, gt l tr sang mt bn, s tht au lng l ti mt i s
v ti. Ti vit trong nht k. Liu c ai M l v ti khng? Mc d nhng ngi giu c v
y quyn lc l nhng ngi c li nhiu nht, th hng triu ngi chng ta, gin tip hay
trc tip, u ang sng nh vo s bc lt cc nc km pht trin. Hu ht cc ngun lc v
nhn cng r phc v cho hot ng kinh doanh m chng ta c u t nhng ni nh
Innxia, v him khi quay tr li. Nhng khon n di dng vin tr nc ngoi m bo
rng con ci, ri chu cht ca nhng ngi lao ng ny s cn phi tip tc tr n thay cho
cha m h. H buc phi ng cho cc cng ty ca chng ta tn ph ti nguyn thin nhin
ca h, v phi t b gio dc, y t, v cc dch v x hi khc ch tr n cho chng ta.

Vic cc cng ty ca chng ta nhn hu ht s tin ny xy dng cc nh my in, sn

bay, v cc khu cng nghip chng ng gp c g trong vic ny. Liu li bo cha l phn
ln ngi M khng thc c iu ny c gip h tr nn v ti khng? ng l h khng
c thng tin hoc b cung cp nhng thng tin sai lch, nhng v ti ?

Tt nhin, ti cng phi i din vi s tht l hin gi chnh ti cng

ang trong s nhng ngi ch ng a ra nhng thng tin sai lch.

Khi nim v mt cuc chin tranh tn gio trn ton th gii l mt khi nim gy nhiu
tranh ci, nhng cng suy ngh v iu ny, th ti cng tin rng rt c kh nng n s xy ra.
Song theo ti, nu cuc chin tranh ny c xy ra, th s khng phi l cuc chin gia
ngi Hi gio vi Thin cha gio, m l gia nhng nc km pht trin vi nc pht
trin, m c th ngi Hi gio s i tin phong. Chng ti, ngi dn nhng nc pht trin
l nhng nh cung cp. Mt ln na, y li vn l h thng bun bn thuc a, c dng ln
gip nhng nc m ti nguyn thin nhin hn ch song c quyn lc d bc lt hn
nhng nc giu ti nguyn nhng khng c sc mnh.

Ti khng c cun sch ca Tonybee, nhng ti bit lch s hiu rng khi nhng nh
cung cp b bc lt qu lu, h s ni dy. Ti phi nhc li hnh mu v cuc cch mng M v
Tom Paine. Ti nh rng nc Anh thanh minh cho vic thu thu ca mnh bng cch qu
quyt rng nc Anh ang vin tr cho cc nc thuc a di hnh thc cho qun i bo v
nhng nc ny khi ngi Php v ngi da . Song nhng ngi nh c li gii thch hon
ton khc. Nhng g m Paine li cho ng hng ca mnh trong cun L phi ni ting
chnh l tm hn m nhng ngi bn tr Innxia tng ni ti- mt tng, mt nin tin
vo cng l ca mt sc mnh ln hn, v mt tn gio ca t do v cng bng, hon ton i
lp vi nn qun ch Anh v cc ch giai cp thng lu ca n.
Nhng iu ngi Hi gio a ra cng tng t: lng tin vo mt sc mnh ln hn, v nim
tin rng cc nc pht trin khng c quyn n dch v bc lt cc nc khc trn th gii.
Ging nh nhng ngi M trc y tng vng ln chng li thuc aAnh, nhng ngi
Hi gio cng ang e da s u tranh v quyn li ca h, v cng chng khc g nhng
ngi Anh vo nhng nm 1770, chng ti quy nhng hnh ng ny l khng b. Lch s
dng nh ang lp li. Ti t hi th gii s ra sao nu nc M v ng mnh ca h thay v
dng tin tin hnh nhng cuc chin tranh - nh cuc chin Vit Nam - xa i nn i
trn th gii hoc a gio dc v chm sc y t c bn ti tt c mi ngi, k c ng bo
ti.

Ti t hi nhng th h tng lai s th no nu chng ta cam kt xa b s ngho kh v

quyt tm bo v ngun nc, rng, v cc ti nguyn thin nhin, nhng th m bo cho
chng ta c c ngun nc sch, khng kh trong lnh v tt c nhng g ang nui sng
tinh thn cng nh th xc chng ta. Ti khng th tin rng, cha ng ti, nhng ngi lp nc
li hnh dung quyn c sng, quyn t do v mu cu hnh phc li ch dnh ring cho
ngi M. V v th, ti sao gi y chng ti li ang thc hin nhng chin lc nhm cng
c cc gi tr ca ch ngha quc m cha ng chng ti tng u tranh chng li?

m cui cng Innxia, ti bng tnh bi mt gic m, ngi dy v bt n. Ti cm

gic nh c ai ang trong phng. Ti nhn quanh nhng c quen thuc ca khch sn
InterContinental, nhng tm thm c thu kiu batik, v bng nhng con ri trong khung
treo trn tng. V gic m quay tr li.

Ti thy Cha ng trc mt mnh. Ngi khng khc vi Cha Gisu m ti vn hng
m cng ni chuyn v chia s suy ngh sau khi cu nguyn ngy ti cn b. Ngoi tr mt
iu, Cha Gisu trong k c thi th u ca ti da trng v tc vng, trong khi ngi ng
trc mt ti li c mi tc xon en v nc da ngm. Ngi ci xung v nng mt vt g
ln vai. Ti ngh l cy thnh gi. Nhng khng phi, ti nhn thy trc xe t cng vi vnh
bnh xe hin ln trn u ca ngi to ra mt vng ho quang bng kim loi. Du m chy
xung nh mu trn trn ca ngi. Ngi ng thng, nhn vo mt ti v ni: Nu by gi
ta ging th, con s thy ta khc. Ti hi ngi ti sao. Ti th gii thay i, ngi tr li.

Kim ng h ch tri gn sng. Ti bit ti khng th ng tip, ti dy mc , i thang

my xung tin snh vng v v tha thn trong khu vn bao quanh b bi. Trng hm nay
tht sng v mi hng ngt ngo ca hoa lan phng pht trong khng kh. Ti ngi xung
chic gh di v t hi mnh ang lm g y, ti sao nhng bin c ca cuc sng li a ti
i theo con ng ny, ti sao li l Innxia. Ti bit cuc sng ca ti thay i, nhng
ti khng bit n s thay i nhanh n mc no.

Ti vAnn gp nhau Paris trn ng v nh v c gng ha gii. Nhng ngay c trong k

ngh Php ny chng ti vn tip tc tranh lun. Mc d c rt nhiu nhng khong khc c
bit v tuyt vi, song ti ngh chng ti u nhn ra rng ni gin v s bc tc trong c mt
thi gian di bin thnh tr ngi qu ln. V li, c rt nhiu iu ti khng th ni vi
c y. Ngi duy nht ti c th chia s l Claudine, v ti lin tc ngh v c y.Ann v ti p
xung sn bay Logan Boston, mi ngi i ti cn h ca ring mnh vnh Back.
Chng 9: C hi ngn nm c mt

Th thch thc s v Innxia ang ch ti ti MAIN. Bui sng, vic trc tin m ti lm
l n tr s ca MAIN ti Trung tm Prudential. Khi i thang my cng hng chc ng
nghip khc, ti c bit Mac Hall, v Ch tch v Tng gim c y b n ngoi bt tun ca
MAIN tin c Einar lm Ch tch vn phng Oreegon ti Portland. Th l t gi ti s chnh
thc di quyn Bruno Zambotti.

c mnh danh l con co bc v mi tc v kh nng k l lun vt tri mi i th

mun thch thc ng ta, Bruno c dng v bnh bao ca Cary Grant. ng ta c kh nng hng
bin, v c c bng k thut ln bng thc s qun tr kinh doanh. ng ta thnh tho kinh t
lng v l Ph gim c ph trch b phn in nng v hu ht cc d n quc t MAIN.
ng ta chc chn s k v ngi thy ca ng ta, Jake Dauber ln lm Ch tch Tp on khi ng
ny n tui v hu. Cng nh hu ht cc ng nghip ti MAIN, ti rt knh n v s Bruno
Zambotti.

Ngay trc ba n, Bruno cho gi ti n vn phng ca ng ta. Sau khi hi han rt thn v
Innxia, ng ta ni mt s cu khin ti ng ngi khng yn. Ti s sa thi Howard Paker,
chng ta khng cn i vo chi tit, tr mt iu l ng ta qu xa ri thc t. N ci thn
thin ca ng ta khin ti bi ri. ng ta ly ngn tay kh g ln tp giy trn bn: Tm
phn trm mt nm. l d bo lng in ca ng ta. Anh c tin c khng? u t
nc y tim nng nh Innxia! N ci ca ng ta tt ngm v ng ta nhin thng vo
mt ti. Charlie Illingworth ni vi ti rng d bo kinh t ca anh bm st mc tiu ra v
s cn lng in tng vo khong 17 n 20 phn trm. ng th khng?

Ti bo m vi ng ta l ng. ng ta ng dy bt tay ti. Xin chc

mng. Anh va c thng chc.

L ra, ti nn cng cc ng nghip ti MAIN i n mng mt khch sn sang trnghay

thm ch ch ring mnh ti. Tuy nhin, tm tr ti ch hng v Claudine. Ti rt nng lng
mun bo cho c ta bit v s thng tin ca mnh v nhng g ti tri qua Innxia. C
ta bo ti khng c gi cho c ta t nc ngoi, v ti khng gi. By gi ti tht vng
khi in thoi ca c ta khng th lin lc c v cng khng c s chuyn tip. Ti quyt
nh i tm c ta.

Mt cp v chng tr chuyn n sng trong cn h ca c ta. Lc y l gi n tra

nhng chc chn l ti va nh thc h; rt kh chu, h tuyn b l khng h bit g v
Claudine. Ti n c vn phng cho thu nh, v l anh h ca Claudine. Trong h s ca h
cha tng c ai thu nh vi ci tn nh vy; ngi thu nh trc y l mt ngi n ng
yu cu c giu tn. Quay li Trung tm Prudential, phng nhn s ca MAIN cng khng
nh khng c h s no ca c ta. H xc nhn ch c h s ca mt c vn c bit nhng
ti khng c php xem.

n cui bui chiu, ti thy mt mi r ri, c th xc ln tinh thn. Thm vo , s mt

mi sau mt chuyn bay di cng bt u hnh h ti. Tr li cn h trng tri, ti cm thy c
n khng khip v b b ri. S thng tin tr nn v ngha, thm ch cn t hn, n tr thnh
du hiu l ti bn r bn thn. Ti qung mnh xung ging, quay cung vi ni tuyt
vng. Claudine li dng ti v sau vt i. Quyt khng ni au chi phi, ti gt b mi
cm xc ca mnh. Ti ln ging, nhn chm chm vo nhng bc tng trng hng ting
ng h.

Cui cng, ti c gng ly li bnh tnh. Ti ngi dy, ung ht mt chai bia v p mnh
chai xung bn. Ti nhn ra ngoi ca s. Nhn xung con ph pha ng xa, ti tng nh nhn
thy c ta ang i v pha ti. Ti chy vi ra pha ca nhng ri li quay tr v pha ca s
nhn k li. Ngi ph n ang tin li gn hn. C ta rt hp dn, v dng i ca c ta rt ging
Claudine, nhng c ta khng phi l Claudine. Tim ti nh tht li, v cm xc ca ti chuyn
t gin d v cm ght sang s hi. Trong u ti bng le ln hnh nh Claudine qun qui v
ng xung di ln n v b m st. Ti c r b hnh nh y bng mt vi vin Valium v
ung cho n khi say mm v ng thip i.

Sng hm sau, c in thoi t phng nhn s nh thc ti khi cn say. Trng phng
nhn s, Paul Mormino, cam oan l ng ta hiu ti cn c ngh ngi, nhng ng ni n ti
gh n vn phng vo bui chiu.

C tin tt, ng ta ni. Tin ny s lm anh ht mt y. Ti tun lnh triu tp v c

bit rng Bruno gi li, v cn hn th na. Khng nhng ti c c v tr ca Howard m
cn c thm chc danh Kinh t trng v c tng lng. iu khin ti phn chn hn
mt cht.
 Chiu hm ti xin ngh v lang thang dc b sng Charles vi mt chai bia. Khi ti ngi
nhn nhng chic thuyn bum v ly li sc sau chuyn bay di mt mi va sau cn say, ti t
thuyt phc bn thn rng Claudine lm xong cng vic ca mnh v chuyn sang mt
nhim v mi. C ta lun nhn mnh phi gi b mt. C y s gi. Mormino ng. S mt
mi v ni lo u tiu tan.

Trong sut nhiu tun sau , ti c gt mi suy ngh v Claudine sang mt bn. Ti tp
trung vit bo kinh t ca Innxia v sa li phn d bo lng ti in ca Howard. Ti
a ra nghin cu theo ng mun ca cc sp: nhu cu in tng trung bnh khong 19%
mt nm trong vng mi hai nm u sau khi h thng c hon thin, sau gim xung
17% trong tm nm tip theo v duy tr mc 15% trong nhng nm cn li ca hai mi lm
nm ti.

Ti trnh by kt lun ca mnh ti nhng bui hp chnh thc vi cc t chc ti tr

quc t. Nhm chuyn gia ca cc t chc ny lin tc hi ti nhiu cu rt tn nhn. Nhng
khi , cm xc ca ti chuyn thnh s quyt tm khng g lay chuyn c, chng khc g
s quyt tm thi thc ti phn u vt tri thay v ni lon trong thi gian trng
ni tr nam sinh. Tuy nhin, k c v Claudine vn lun m nh ti. Khi mt nh kinh t tr n
mc bnh bao mun ra v ta y ca Ngn hng Pht trin chu hi ti dn p sut c bui
chiu, ti cht nh li li khuyn ca Claudine lc chng ti gp nhau ti cn h ca c ta trn
ph Beacon nhiu thng trc.

Ai c th thy trc c tng lai ca hai mi lm nm ti c ch? c ta hi ti.

Nhng d bo ca anh cng tt chng km g ca h. Ch cn anh t tin. Ti t nh mnh l
mt chuyn gia, c nhiu kinh nghim sng cc nc ang pht trin hn nhng ngi- k
c nhiu ngi trong cn gp i tui ti- ang ngi phn xt cng vic ca ti. Ti tng
sng Amazon v n rt nhiu ni ca o Java, nhng ni m khng ai mun t chn
n. Ti tham gia mt s kha o to chuyn mn, c thit k dy cho cc nh qun
l nhng iu tinh ty nht ca kinh t lng.

Ti t nh rng mnh l mt trong s nhng con ngi ca th h mi, nhng ngi tr

tui, u t, sng bi kinh t lng v nhng s liu thng k rt hp gu vi Robert McNamara -
Ch tch ng nhim ca Ngn hng Th gii, Gim c tin nhim Ford Motor v B trng
B Quc phng ca Tng thng Kenedy. ng ta l ngi to dng danh ting cho mnh da
trn nhng con s thng k, l thuyt xc sut, cc m hnh ton hc v - ti cho l - da trn
s to bo ho huyn xut pht t lng v k khng khip.

Ti c gng bt chc c McNamara v Bruno. Ti hc cch din thuyt ca McNamara v

dng i y t tin ca Bruno, ci cp da lun k k bn mnh. Nhn li, ti cng phi kinh ngc
bi s tr trn ca chnh mnh. Thc ra, chuyn mn ca ti rt hn ch, song nhng kin thc
ti thiu hay khng qua o to c b sung bng s to bo ca ti.

V ti thnh cng. Cui cng th nhm cc chuyn gia cng chp nhn nhng bn bo co
ca ti. Trong nhng thng tip theo, ti tham d nhiu cuc hp Teheran, Caracas,
Guatemala, London, Vienna v Washington DC. Ti gp g nhiu nhn vt ni ting, trong
c c Quc vng Iran, nhng ngi tng l tng thng ca nhiu nc, v c Robert
McMamara. Cng ging nh trng ni tr dnh cho nam sinh, l mt th gii n ng. Ti
kinh ngc nhn thy chc danh ca mnh v nhng thnh cng va t c trong cc bui
hp vi cc t chc ti tr quc t lm thay i thi ca mi ngi vi ti.

Ban u, tt c nhng iu ny khin ti chong ngp. Ti bt u ngh mnh nh mt v

ph thy vi cy a thn, ch cn dng cy a ch vo mt t nc, pht chc t nc ny
s bng sng, v cc ngnh cng nghip thng hoa. Nhng ri ti v mng. Ti nghi ng ng
c ca bn thn v ca cc ng nghip. Dng nh mt chc v danh gi hay mt tm bng
tin s khng lm cho ngi ta hiu cnh thng kh ca mt ngi b bnh phong phi sng
bn l x hi Jakarta, v ti ng rng vic hiu r cc s liu thng k chng th mang li cho
ngi ta kh nng nhn trc c tng lai. Cng bit r v nhng ngi nm quyn quyt
nh vn mnh th gii, ti cng nghi ng kh nng v mc ch ca h. Nhn vo nhng ngi
ang ngi quanh bn hp, ti thy kh m kim ch c cn gin d ca mnh.
Tuy nhin, cui cng cch nhn ny ca ti cng thay i. Ti cht hiu ra rng hu ht nhng
ngi ny u tin tng rng h ang lm nhng vic ng n. Cng ging nh Claudine, h
tin chc rng ch ngha khng b l xu xa- ch khng phi l cch ngi ta phn ng li
nhng quyt nh m bn thn h v nhng ngi tin nhim a ra- v rng trch nhim
ca h i vi t nc, vi con ci v vi Cha l phi a th gii tr li vi ch ngha t
bn. H cng trung thnh vi quy lut ch nhng k mnh nht mi c th tn ti; nu h tnh
c c c s phn may mn l sinh ra trong mt tng lp c c quyn ch khng phi trong
nhng cn lu lm bng ba cc tng th nghim nhin vic m bo cho con chu h c
hng nhng c quyn tng t l mt ngha v m h phi hon thnh.

Ti khng bit phi nhn nhn nhng ngi ny nh nhng k tht s c mu hay ch
n gin l mt nhm nhng ngi c chung c quyn c li ang c khuynh hng chim
lnh th gii. Song, cng ngy ti cng thy h ging vi nhng tay ch n in vo thi k
trc cuc Ni chin min Nam. H l nhng ngi trong cng mt hi vi nhng nim tin
vo li ch chung, ch khng phi l mt hi kn b mt vi mc ch nham him. Nhng tay
ch n in ln ln c ngi hu v n l, c nui dy tin rng h c quyn v thm ch
c ngha v bo v nhng k ngoi o dt nt v dy cho h sng theo tn gio v cch sng
ca cc ng ch. K c khi v o l h phn i ch n l, h vn c th, ging nh Thomas
Jefferson, bo cha rng ch n l l cn thit duy tr trt t x hi. Nhng k nm quyn
ca nhng chnh th u s ngy nay, m ti thng coi l th ch tp on tr, dng nh
cng cng mt giuc.

Ti bt u t hi: khng bit ai l ngi c li t chin tranh t vic sn xut v k hng

lot, t vic xy p thy in trn nhng con sng v ph hy mi trng v vn ha dn tc.
Ti cng bt u ai l ngi c hng li khi hng trm nghn ngi khc cht v i, v
nc nhim v v nhng cn bnh c th cha c. Dn dn, ti nhn ra rng rt cuc chng
ai c li, nhng trong tng lai gn th nhng k n trn ngi trc - nh nhng ng ch ca
ti v ti - dng nh l c li, t nht l v mt vt cht.

iu ny cng t ra nhiu cu hi: ti sao tnh trng ny tn ti? Ti sao n ko di lu nh

vy? Liu cu tr li c n gin nh trong cu chm ngn c L phi thuc v k mnh, rng
nhng k nm quyn lc trong tay s duy tr h thng hay khng?

C l l cha khi n rng ch c quyn lc gy nn tnh trng ko di ny. Tuy li nhn xt

L phi thuc v k mnh gii thch c phn ln, nhng ti vn cm thy chc hn phi
c mt ng c no mnh hn rt nhiu. Ti nh li nhng ngy cn hc i hc, mt v
gio s kinh t ca ti, mt ngi Bc n, ging v nhng ngun lc c hn, v nhu cu
khng ngng pht trin ca con ngi, v v ngun gc ca n l. Theo v gio s ny, mi h
thng t bn ch ngha thnh cng bao gi cng c h thng cp bc vi nhng chui mnh
lnh kht khe, v ch c mt s t ngi v tr cao nht c quyn kim sot cp di v mt
i qun khng l nhng ngi lao ng di y x hi m theo thut ng kinh t c th
c xp vo hng n l. Cui cng th ti tin chc rng chng ti khuyn khch h thng ny v
ch tp on tr thuyt phc chng ti rng Cha trao cho chng ti quyn t mt s
ngi ln trn nh ca ci kim t thp t bn ny v chng ti c s mnh truyn b h thng
trn khp th gii.
 Tt nhin, chng ti khng phi l nhng ngi u tin lm nh vy. Danh sch nhng
ngi lm iu c t thi nhng quc c i Bc Phi, Trung ng, v chu , ri
tin dn ln pha vnh Ba t, Hy Lp, Roma, cuc Thp t chinh ca Thin cha gio, v tt c
nhng ngi dng nn ch Chu u vo thi i sau Columbus. Tin trnh pht trin ca ch
ngha quc v s l nguyn nhn ca hu ht cc cuc chin tranh, s nhim, nn i,
s tuyt chng ca cc loi, v nn dit chng. V n lun lun a n s hy hoi nghim
trng c tinh thn v hnh phc ca nhng cng dn thuc cc quc , gy bt n x hi.
Cui cng, nhng nn vn ha thnh vng nht trong lch s nhn loi cng u b hy hoi v
s lan trn ca tnh trng t st, t lm dng ma ty v bo lc.

Ti ngh rt nhiu v nhng cu hi ny, nhng ti trnh ngh v vai tr ca mnh trong tt
c nhng v vic ny. Ti c ngh rng bn thn mnh khng phi l mt EHM m l mt Kinh
t trng. iu nghe c v hp php, v nu ti cn bt c s xc nhn no, ti c th nhn
vo cun bin lai tin lng ca ti: tt c u t MAIN, mt cng ty t nhn. Ti khng kim
c d ch mt xu t pha NSAhay bt k mt c quan chnh ph no. Ti gn nh chc chn.
Gn nh vy.

Vo mt bui chiu, Bruno gi ti vo phng lm vic ca ng ta. ng ta vng ra sau gh

ngi v t tay ln vai ti: Anh hon thnh cng vic xut sc. chng t chng ti nh
gi iu cao th no, chng ti s cho anh mt c hi ngn nm c mt, mt li ngh m
rt t ngi, k c khi gp i tui anh c c.
Chng 10: V tng thng, ngi anh hng ca
Panama

Ti p xung sn bay quc t Tocumen ca Panama vo mt m thng t nm 1972

trong mt cn ma nhit i ln. Nh thng l, ti i chung taxi vi mt s quan chc khc
v v bit ting Ty Ban Nha, ti c xp ngi gh trc bn cnh li xe. Ti thn th nhn
cnh vt bn ngoi qua knh t. Di ma, nh n pha t chiu vo mt tm p phch c
hnh mt ngi n ng in trai vi cp lng my rm v i mt sng long lanh. Mt bn
chic m rng vnh ca ng c un cong ln mt cch ngang tng. Ti nhn ra ngi anh
hng Panama, Omar Torrijos.

Nh thng l, chun b cho chuyn i, ti n Th vin Cng cng Boston c nhng

cun sch vit v t nc ny. Ti bit rng mt trong nhng l do khin Torrijos c lng
dn l v ng rt cng rn, c trong vic bo v quyn t tr ca Panama cng nh tuyn b ch
quyn i vi knh o Panama. Di d lnh o ca mnh, ng quyt tm a t nc
trnh khi nhng cm by nguy him lm nn mt lch s ng khinh ca t nc ny.

Panama tng l mt phn ca Colombia khi k s ngi Php Ferdinand de Lesseps,

ngi ch o xy dng knh o Suez, quyt nh xy mt con knh qua di t vng Trung
M ni i Ty Dng vi Thi Bnh Dng. T nm 1881, Php huy ng mt ngun lc
khng l tin hnh cng vic trn nhng gp phi ht tht bi ny n tht bi khc. Cui
cng, vo nm 1889 d n tht bi do thiu ngun ti chnh nhng n khi ngun cho
mt gic m ca Tng thng M- Theodore Roosevelt. Trong sut nhng nm u ca th k
XX, M yu cu Colombia k mt hip c chuyn di t ny cho mt tp on Bc M nhng
Colombia t chi.

Nm 1903, Tng thng Roosevelt h lnh cho tu chin Nashville ca M ti y. Lnh M

b xung, chim gi v git mt th lnh qun du kch a phng ni ting, ri tuyn b
Panama l mt quc gia t c lp. Mt chnh ph b nhn c dng ln v Hip c Knh
o u tin c k kt; n thit lp nn mt vng t M c 2 bn con ng thy
tng lai ny, hp php ha s can thip qun s ca M v trao quyn kim sat quc gia
c lp mi c thnh lp ny cho M.
 iu th v l Hip c ny li c Ngoi trng M Hay v mt k s ngi Php l
Philippe Bunau-Varilla, ngi trc y l mt thnh vin ca d n bt u, ch chng do
mt ngi Panama no k. Thc cht, mt tha thun gia mt ngi M v mt ngi Php
buc Panama phi ri b Colombia phc v quyn li ca M. Nhn li, y qu l mt s
khi u mang tnh bo trc.(1)

Trong hn na th k, Panama chu s cai tr ca mt ch u s chnh tr gm nhng

gia nh giu c, c quan h cht ch vi Washington. l nhng k c ti cnh hu, lun
sn sng thc hin bt c bin php no m chng cho l cn thit m bo quyn li ca
M. Ging nh hu ht nhng tn c ti M Latinh l ng minh ca M, i vi nhng k cm
quyn Panama, li ch ca M cng ng ngha vi vic n p bt c phong tro dn ty no
thong c hi hng x hi ch ngha. Nhng k ny cng ng h CIA v NSA trong cc hot
ng chng ph ch ngha cng sn na bn cu ny v gip cc cng ty ln ca M nh
Cng ty Standard Oil ca Rockerfeller v Cng ty United Fruit (c George H.W.Bush mua).
Cc chnh quyn ny hon ton khng nhn thy rng li ch ca M c thc y nh vic
cng c cuc sng i ngho ca nhng ngi dn buc phi lm vic nh n l trong cc n
in v cho cc tp on ln.

Nhng k cm quyn tt nhin c b p hu hnh cho s phng s ca h; lc lng

qun i M i din cho nhng k cm quyn Panama can thip hng chc ln trong c
giai on t khi Panama tuyn b c lp n nm 1968. Tuy nhin, trong nm - khi ti vn
cn l tnh nguyn vin ca Qun on Ha bnh cuao, lch s Panama r sang mt
hng khc. Mt cuc ni dy lt Arnulfo Arias, tn c ti cui cng trong i ng c ti
Panama v Omar Torrijos tr thnh ngi lnh o t nc, mc d ng khng tch cc tham
gia vo cuc lt .(2)

Torrijos c tng lp trung lu v h lu Panama cao. Bn thn ng ln ln thnh

ph ngho Santiago, ni b m ng lm ngh dy hc. ng thng tin nhanh qua cc cp bc
ca Lc lng Cn v Quc gia, n v qun i u tin ca Panama trong nhng nm 60 ng
h mnh m. ng ni ting l bit lng nghe ngi ngho. ng n nhng khu nh chut, ni
m nhng chnh tr gia khng dm lui ti, t chc cc cuc mt tinh, gip nhng ngi
tht nghip tm vic lm, thng xuyn lm t thin cho nhng gia nh m au v ri vo
hon cnh bi t bng ngun ti chnh t i ca mnh.(3)

Tnh yu cuc sng v lng nhn i ca ng thm ch vt ra khi bin gii Panama.
Torrijos quyt tm bin t nc tr thnh mt bn b cho nhng ngi phiu dt trn khng
b, thnh ni tr ng cho nhng ngi t nn ca c hai phe phi chnh tr, t nhng phe i
lp cnh t vi ch c ti Pinnochet ca Chi L cho ti nhng ngi du kch cnh hu
chng li P.Castro. Nhiu ngi coi ng nh mt s gi ha bnh, v iu ny khin ng c
ngng m trn khp bn cu. ng cng c bit n vi t cch l nh lnh o c quyt
tm ha gii mi bt ng gia cc phe phi gy chia r rt nhiu quc gia M Latinh:
Honduras, Guatemala, El Salvador, Nicaragua, Cuba, Colombia, Peru, Argentina, Chile v
Paraguay. Quc gia b nh vi 2 triu dn ca ng l mt mu hnh v ci cch x hi v l
ngun cm hng cho cc nh lnh o th gii, t nhng nghip on lao ng m mu chia
ct Lin bang X Vit n nhng lnh o du kch Hi gio nh Muammar Gadahfi ca Libya.
(4)

m u tin Panama, dng li ct n tn hiu giao thng, nhn ci cn gt nc ang

hi h gt nc trn knh chn gi, ti thy xc ng bi ngi n ng t trn tm p phch
ang mm ci vi mnh - p trai, hp dn v can m. T nhng g hc c BPL ti bit
rng ng ng ln bo v cho c tin ca mnh. Ln u tin trong lch s ca mnh,
Panama khng phi l b nhn ca Washington hay ca bt k mt quc gia no khc. Torrijos
lun chng li s cm d ca Matxcva hay Bc Kinh; ng tin vo ci cch x hi v tin s gip
c nhng ngi ngho nhng ng li khng theo ch ngha cng sn. Khng ging nh
Castro, Torrijos quyt tm ginh li t do t tay nc M m khng tr thnh ng minh ca
nhng k th ca M.

Ti tnh c c qua mt bi mt t bo khng my ting tm no m ti tm thy

trn gi sch ca BPl, bi bo ca ngi Torrijos nh mt ngi c th thay i lch s ca
Chu M, o ngc xu hng thng tr lu i ca M. Trong li m u, tc gi trch dn
Thuyt Bnh trng do nh mnh, mt hc thuyt m nhng ngi dn M trong nhng nm
1840 bit, l s xm chim Bc M l lnh ca b trn; rng Cha ch khng phi con ngi
ra lnh git ngi da , ph rng v git tru b, tho nc ca cc m ly v cc knh
rch; Cha cng quyt nh rng s pht trin ca con ngi v ngun ti nguyn thin nhin.

Bi bo ny lm ti suy ngm v thi ca t nc mnh i vi th gii. Hc thuyt

Monroe, do Tng thng James Monroe khi xng nm 1823, c dng pht trin
thuyt Bnh Trng do nh mnh thm mt bc. Vo nhng nm 50, 60, ngi ta dng n
khng nh rng M c nhng quyn nng c bit i vi ton b bn cu ny, bao gm c
quyn xm lc bt k quc gia no Trung v Nam M, nu cc nc ny khng ng h cc
chnh sch ca M. Teddy Roosevelt dng Hc thuyt Monroe tin hnh hot ng can
thip ca M vo Cng ha Dominica, vo Venezuela v trong sut qu trnh t do ha
Panama t Colombia. Mt lot cc i tng thng M sau - ng ch l Taft, Wilson v
Franklin Roosevelt - u da vo hc thuyt trn m rng cc hot ng lin M ca
Washington trong sut nhng nm cui i chin Th gii ln th Hai. Cui cng, trong na
cui ca th k XX, M dng con bi mi e da ca ch ngha cng sn bnh trng Hc
thuyt ny ra cc quc gia trn ton cu, trong c c Vit Nam v Innxia.(5)

Gi y, dng nh c mt ngi ang chn trc bc tin ca Washington. Ti bit rng

ng khng phi l ngi u tin- cc nh lnh o nh Castro v Allende i trc ng-
nhng mt mnh Torrijos lm iu m khng theo l tng cng sn, khng tuyn b
rng phong tro ca ng l mt cuc cch mng. ng ch ni n gin rng Panama c nhng
quyn ring ca mnh- ch quyn i vi con ngi, t lin v con ng thy chia i
Panama- v rng nhng quyn ny cng c gi tr, cng thing ling nh nhng quyn m
nc M ang c.

Torrijos cng phn i cc trng hc ca M v Trung tm Hun luyn S quan Nam M,

c hai u nm khu vc knh o. t lu, cc lc lng v trang ca M vn mi nh c
ti v tng thng cc nc M Latinh gi con chu v cc tng lnh qun i vo hc ti cc
trng v trung tm nay- nhng c s ln nht v c trang b tt nht trong s cc trung
tm ngoi Bc M. Ti y, h c o to cc k nng thm tra v hot ng b mt cng
nh cc chin thut qun s m h s dng chng li ch ngha cng sn v bo v ti sn
ca chnh h cng nh nhng quyn li ca cc cng ty du la v cc tp on ln khc. H
cng c c hi lin kt vi nhng s quan cao cp ca M.

Ngi dn M Latinh rt ght nhng c s o to ny - ngoi tr nhng gia nh giu c

c hng li t cc trng v trung tm trn. Nhng ni ny o to ra nhng k git
ngi cnh hu v nhng tn tra tn y rt nhiu quc gia vo ch chuyn quyn.
Torrijos ch r rng ng khng mun nhng trung tm o to ny tn ti Panama- v rng
ng coi khu vc knh o l mt phn lnh th Panama.(6)

Nhn khun mt in trai ca v tng trn tm p phch v c dng ch pha diL

tng ca Omar l t do; cha c mt loi tn la no c ch to ra c th git cht mt l
tng!- mt cm gic n lnh chy dc xng sng ti. Ti c linh cm cu chuyn ca
Panama th k XX cha n hi kt v rng Torrijos s phi i mt vi mt thi khc kh
khn v thm ch l bi thm.

Cn bo nhit i vn p lin hi vo knh xe, n giao thng chuyn sang mu xanh v

ngi li xe bm ci gic chic xe pha trc. Ti ngh v v tr ca mnh. Ti c c ti
Panama kt thc mt tha thun rt c th s tr thnh bn quy hoch pht trin ton din
thc s u tin ca MAIN. K hoch ny s l l do Ngn hng Th gii, Ngn hng Pht
trin Lin M, v USAID u t hng t la vo cc lnh vc nng lng, vn ti, v nng
nghip ca quc gia nh b song cc k quan trng ny.

Tt nhin y l mt th on, mt phng tin bin Panama mi mi tr thnh con n

v do s quay tr li ch b nhn. Chic taxi xuyn vo m ti, mt cm gic ti li le
ln trong u nhng ti chn n li. Ti thc s quan tm n iu g? Java, ti dn su
vo con ng ny, bn r linh hn mnh v gi y ti ang c trong tay mt c hi ngn
nm c mt. Trong pht chc, ti c th tr nn giu c, ni ting v y quyn lc.
Chng 11: Nhng tn cp bin vng knh o

Ngy hm sau, Chnh ph Panama c mt ngi n a ti i y i . Tn anh ta l

Fidel, v ngay lp tc ti c cm tnh vi anh ta. Anh ta cao, gy, v r rng l rt hnh din v
t nc mnh. C c ca anh ta tng chin u bn cnh Bolvar trong cuc chin ginh
c lp t Ty Ban Nha. Ti ni vi anh ta l ti c h hng vi Tom Pain v rt cm kch khi
bit rng Fidel tng c cun L phi bng ting Ty Ban Nha. Anh ta ni ting anh nhng
khi bit ti tho ting Ty Ban Nha th anh ht sc cm ng.

Rt nhiu ngi dn nc ng ti sng y nhiu nm ri nhng

chng bao gi c nh hc ting Ty Ban Nha c, anh ni.

Fidel li xe a ti i qua mt ni sang trng n bt ng m anh ta gi l New Panama. Khi

chng ti i qua nhng ngi nh chc tri, anh gii thch rng Panama l nc c nhiu ngn
hng quc t hn bt c quc gia no khc t Rio Grande tr xung pha nam. Anh ni: Chng
ti thng c gi l Thy S ca Chu M. Chng ti hu nh khng hi g cc khch hng
ca mnh.

X chiu, khi mt tri ang ln dn xung Thi Bnh Dng, chng ti i dc con ng
vng quanh vnh. Mt dy di thuyn b ang u y. Ti hi Fidel xem liu c vn g vi
con knh o khng. N vn lun nh vy y. Anh bt ci. Hng dy tu di ang ch n
lt qua knh o. Mt na trong s l giao thng vi Nht Bn. Thm ch cn ln hn c
vi Hoa K. Ti tha nhn l trc kia ti khng h bit n iu ny. Anh ta ni rng: ti
khng ngc nhin v iu . Dn Bc M khng bit nhiu v phn cn li ca th gii.

Chng ti dng chn mt cng vin tuyt p vi nhng cy hoa giy mc ln trn nhng
tn tch c xa. Mt bng ch dn cho bit y l mt pho i c xy dng bo v thnh
ph trc s cp bc ca nhng tn cp bin ngi Anh. Mt gia nh ang chun b cho
mt cuc picnic ti: cha, m, mt c b v mt cu b, mt c gi m ti on l ng ca bn
tr. Ti cht khao kht c c s yn bnh dng nh ang bao bc nm con ngi ny. Khi
i ngang qua ch h, cp v chng ci vi chng ti, vy tay v cho bng ting anh. Ti hi
h c phi l khch du lch khng, h bt ci. Ngi n ng i li pha chng ti.
 Ti l th h th 3 khu vc knh o ny, anh ta gii thch mt cch t ho. ng ti
n y 3 nm sau khi n c hnh thnh. ng li mt trong nhng chic my ko, nhng c
my dng ko thuyn mc kt. Anh ta ch tay v pha ng gi, ngi ang gip bn tr k
bn gh. Cha ti l mt k s v ti theo ngh ca ng.

Ngi ph n quay li gip b chng v bn tr. Pha sau lng h, mt tri ang ln dn
xung bin xanh. Tht l mt cnh thn d tuyt p khin ngi ta lin tng n nhng bc
tranh ca Monet. Ti hi ngi n ng rng h c phi l cng dn M khng. Anh ta nhn ti
vi v ng vc: Tt nhin ri, khu vc knh o l a phn ca nc M m. a tr chy li
bo vi cha n rng ba ti chun b xong. Con trai ca anh s l th h th t ch? Ngi
n ng p hai lng bn tay li nh ngi cu nguyn v gi cao ln tri. Ngy no ti cng
cu mong c Cha ti cao cho n c c hi . Cuc sng khu vc knh o tht l mt cuc
sng hnh phc. Sau anh ta h tay xung v nhn thng vo Fidel. Ti ch hy vng chng
ti duy tr c n trong vng 50 nm na. Ci tn c ti Torrijos ang gy ra nhiu sng gi.
Mt tay nguy him. Mt ci g thi thc ti, ti ni vi anh ta bng ting Ty Ban Nha,
Adios (xin cho). Ti hy vng anh v gia nh anh hnh phc y v hc hi c nhiu v
vn ha ca Panama.

Anh ta nhn ti vi v tc gin v ni: Ti khng dng ngn ng ca h. Sau anh ta

quay ngot v i v pha gia nh mnh. Fidel bc li gn ti, qung tay qua vai ti, sit mnh
v ni: Cm n.

Tr li thnh ph, Fidel li xe v a chng ti qua mt khu nh m anh ta miu t l

mt khu nh chut. Anh ta cho bit: cha phi l khu t nht u, nhng anh s cm
nhn c hng v ca n.

Nhng ci lu dng bng g mt cch s si v nhng con mng y nc t ng chy

dc theo cc con ph, nhng ngi nh tm b trng nh nhng chic thuyn mc nt b chm
trong mt vng xnh. Mi thi ra v mi cng rnh a vo trong xe khi bn tr bng ng chy
theo xe chng ti. Khi chng ti i chm li, chng t tp quanh ti, gi ti bng bc v xin
tin. iu ny lm ti nh ti Jakarta.

Nhng hnh v nguch ngoc y trn cc bc tng. C mt vi hnh tri tim vi tn ngi
bn trong, nhng hu ht cc hnh v l nhng khu hiu th hin s cm th i vi M.
Hy ct v nc, bn nc ngoi, Hy ni vi Nixon rng Panama khng phi l Vit Nam.
Tuy nhin, cu khu ng lm tim ti n lnh nht l Cht cho t do l cch n vi Cha. Ri
rc xung quanh nhng hnh v trn l nhng bc nh ca Omar Torrijos.

By gi l mt kia ca bc tranh, Fidel ni vi ti: Ti xin c giy t chnh thc v

anh l cng dn M nn chng ta c th i. Trong rng chiu rc, anh ta li xe tin vo khu
vc knh o. Ti cha c chun b k cho nhng g ti sp c thy. Kh c th tin c
mt s sang trng nh vy- nhng ta nh trng khng l, nhng bi c c ct ta gn gng,
nhng ngi nh lng ly, nhng sn gn, nhng ca hng v nhng rp chiu phim. Anh ta ni
rng: Tt c mi th y thc cht u l ti sn ca M. Nhng siu th, tim ct tc, thm
m vin, nh hng, tt c- u khng chu s qun l ca lut php v sc lnh thu ca
Panama. C 7 72/240 sn gn 18 l, bu in ca M nm ri rc khp ni rt thun tin, ta
n v trng hc ca M. N thc s l mt quc gia bn trong mt quc gia.

Tht ng xu h! Fidel chm ch nhn ti nh nh gi rt nhanh. Vng, anh ng

tnh: l mt t kh chnh xc. Anh ch tay v pha thnh ph: ng kia, thu thp bnh
qun u ngi cha n 1.000 USD/nm v t l tht nghip l 30%. Tt nhin, nhng khu
nh chut b nh m chng ta va ti thm, chng c ai kim ni c gn 1.000 USD v hu
nh chng ai c vic lm.

Th ngi ta ang lm g ri?Anh quay li pha ti vi mt ci nhn dng nh chuyn t

gin d sang bun b. Chng ti c th lm g? Anh ta lc u. Ti khng bit nhng ti s
ni vi anh iu ny: Torrijos ang c gng. Ti ngh rng c th ng s phi tr gi bng c
mng sng ca mnh nhng chc chn ng s cng hin tt c nhng g mnh c. ng s chin
u bo v cho ngi dn ca mnh. Khi chng ti ra khi khu vc knh o, Fidel ci:
Anh c mun khiu v khng? Khng i ti tr li, anh ni: Chng ta kim ci g n ti ri
sau ti s ch cho anh thy mt mt khc na ca Panama.
Chng 12: Nhng ngi lnh v gi im

Sau khi dng ba vi bt tt v mt chai bia lnh, chng ti ri nh hng, i dc theo con
ph ti. Fidel bo ti ng bao gi i do khu vc ny. Nu c vic cn n y, hy i taxi
n tn ca. Anh ta ch tay: kia, ngay pha ngoi hng ro, l khu vc knh o.

Anh ta li xe n mt bi t c rt nhiu xe , tm mt ch trng v u xe. Mt ng gi i

tp tnh v pha chng ti. Fidel ra khi xe, v nh vo lng ng c. Ri anh ta lt nh tay ln
thanh chn t.

Hy trng gi n cn thn n, chng ti bng thy mnh lt vo mt con ph c rt nhiu

n n ng sng long. Hai a tr chy vt qua, dng gy ch tr ln nhau v gi v nh ang
bn sng. Mt a m sm vo chn ca Fidel, n ch cao ti bp i Fidel. a b dng li v
ng li ra. Xin li ngi, n hn hn bng ting Ty Ban Nha. Fidel dt c hay tay ln vai a
b: Khng sao u, anh bn .

Anh ta ni, nhng hy ni ch nghe, chu v bn chu nh nhm bn ci g? a th hai

chy v pha chng ti. N vng tay m ly a th nht nh che ch. N gii thch: Em
trai chu..., chng chu xin li.

Khng sao, Fidel mm ci. Em chu khng lm ch au u. Ch ch mun hi han hai

bn chu ang bn ci g th. Ch ngh ch tng chi tr ny. Hai anh em lic nhn nhau.
a ln hn mm ci: l mt tn tng M khu vc knh o ny. ng ta nh hm hip
m chu v chu tng c ng ta v x s ca ng ta. Fidel lic trm ti: X s ca ng ta l
u.

L M. M chu lm vic y ? ng kia ka. C hai a b ch

tay y t ho v pha nh n n ng cui ph: m chu lm qun
bar.

i no. Fidel a cho mi a mt ng tin xu. Nhng cn thn y. Hy nhng ch

c n sng thi. Vng tha ngi. Cm n ngi.
Chng chy i. Khi chng ti i tip, Fidel gii thch rng ph n Panama khng c php
hot ng mi dm. H c th phc v quy bar v khiu v nhng khng c bn thn.
Vic dnh cho nhng ph n nc ngoi. Chng ti i vo trong mt quy bar v c tai v
mt bi ht M ni ting. Tai v mt ti phi mt mt lc thch nghi. Vi ngi lnh M lc
lng ang ng gn ca. Nhn vo qun phc, ti bit h l lnh qun cnh.

Fidel dn ti i dc quy bar v ti sn khu. Ba c gi tr ang nhy, h khng mc g ngoi

my ci m i u. Mt c i chic m lnh thy, mt c khc i chic m ni xanh, c cn
li i chic m cao bi. H c thn hnh tuyt p v u ang ci. Dng nh h ang a
gin vi nhau, c nh ang trong mt cuc thi khiu v vy. iu nhc, iu nhy v sn khu
- chng khc no mt sn nhy Boston, ngoi tr mt iu l h chng mc g.

Chng ti chen qua mt nhm thanh nin tr ni ting Anh. Mc d h mc o phng v

qun Jeans nhng kiu tc ca h cho thy h l nhng ngi lnh ng ti khu vc knh o
ny. Fidel v nh vo vai mt c hu bn. C ta quay li, ku ln vui sng v giang tay ra m
Fidel. Nhm thanh nin theo di hnh ng trn mt cch chm ch, lic nhn vi v khng hi
lng. Ti phn vn khng hiu h c ngh l nhng g vit trong cun Thuyt bnh trng theo
nh mnh c bao gm c ngi ph n Panama ny khng. C hu bn dn chng ti n mt
gc phng. C ta ly t u ra mt ci bn nh v hai ci gh.

Khi chng ti ngi xung, Fidel cho hi hai ngi n ng bn bn cnh bng ting Ty
Ban Nha. Khc vi nhng ngi lnh, h mc o s mi cc tay v qun u l chit li. C hu bn
quay li vi vi lon bia Balboa, Fidel v nh vo mng khi c ta quay i. C ta ci v nm cho
Fidel mt n hn. Ti lic nhn xung quanh, cm thy d chu khi bit rng m thanh nin
khng cn theo di chng ti na; h ang mi ngm nhng v cng.

Phn ln khc hng quen ca qun bar l nhng ngi lnh ni ting Anh, nhng cng c c
nhng ngi khc - nh hai ng khch ngi cnh chng ti, chc chn h l ngi Panama. H
ni bt v tc ca h hn l khng b qun i kim tra v v h khng mc o phng v qun
Jeans. Mt s ngi bn, s khc ng da lng vo tng. Dng nh h rt cnh gic, nh
nhng con ch cli lm nhim v trng n cu.

Cc c gi i quanh bn ca khch. H di chuyn lin tc, ngi ln i, la ht nhng c phc

v bn, nhy nht, quay tt, ht, thay nhau trnh din trn sn. H mc nhng chic vy ngn
b, o phng, qun Jeans hoc nhng b vy b st ngi, i giy cao gt. Ngi th mc o di
theo kiu Victoria v eo mng che mt, ngi th ch mc mi bikini. iu hin nhin l ch c
nhng c gi p nht mi c th tr c y. Ti ly lm l v nhng ngi ti Panama
ny v t hi s tuyt vng no y h ti y.

Tt c u n t cc nc khc a? Ti go vo tai Fidel t i c ting nhc. Anh ta gt u

Tr... anh ta ch tay vo nhng c phc v bn. H l ngi Panama. Nhng nc no?
Honduras, El Salvador, Nicargua v Guatemala. Cc nc lng ging? Khng hn vy.
Costa Rica v Colombia l hai nc lng ging gn chng ti nht. C hu bn ny dn
chng ti n chic bn ny i n v ngi ln u gi Fidel. Anh ta xoa nh ln lng c. Anh ta
ni: Clarissa, hy ni cho anh bn Bc M ca ti bit ti sao h li ri b t nc h. Anh ta
ht u v pha sn nhy. Ba c gi mi ang nhn nhng chic m t 3 c gi va nhy xung
khi sn v mc qun o. Nhc chuyn sang iu Salsa v khi nhng c gi mi bt u nhy,
h ci b dn qun o theo iu nhc.

Clarissa cha tay phi ra. C ta ni: Em rt vui c lm quen vi ng. C ng dy v vi

ly nhng chic cc ht bia ca chng ti. Cu tr li cho cu hi ca Fidel l nhng c gi
ny n trn trnh s tn bo. Em s i ly thm 2 cc Balboas. C ta i ri, ti quay sang
Fidel v ni: Thi no. H n y l v tin c thi. ng vy. Nhng sao li c qu nhiu
ngi n t nhng nc b c ti pht xt cai tr n vy? Ti ngoi li sn din. Ba c gi
ang ci a v nm chic m lnh thy ra xung quanh nh qu bng. Ti nhn vo mt Fidel.
Anh khng a y ch?

Khng, anh ta ni vi ging rt nghim tc, gi m ch l cu ni a. Hu nh tt c

cc c gi ny u b mt gia nh - cha, m, chng, bn trai. H ln ln cng vi s tra tn v
cht chc. Khiu v v mi dm dng nh khng phi l tt c nhng g ti t nht i vi h.
y h kim c nhiu tin, ri sau s bt u li cuc i mt ni no , mua mt
ca hng nho nh hoc m mt qun c ph...

Anh ta b ct ngang bi ting huyn no gn quy bar. Ti thy mt tip vin ang vung qu
m vo mt trong nhng tn lnh, tn ny nm ly tay c ta v vn c tay. C ta ku ln v ng
khuu xung. Hn ci v la v pha m bn. Bn chng khng khc ci theo. C ta gng
m hn bng tay kia nhng hn cng sit cht c tay. Khun mt c ta mo m v au.

Ton qun cnh vn cn ca, bnh tnh theo di. Fidel ng ln v tin v pha quy bar.
Mt trong s nhng ngi n ng ngi cnh ti a tay ngn anh ta li. Tranquilo, hermano
(bnh tnh no, anh bn). Anh ta ni: Hy cn thn, ngi anh em. Enrique kim sot c
mi vic.

Mt ngi n ng Panama cao, gy i ra khi khong ti gn sn din. Anh ta di chuyn

nh mt con mo v ch trong giy lt khng ch c ngi lnh kia. Mt tay anh ta vng
qua c trong khi tay kia cc nc ln mt tn lnh. C hu bn thot c ra. Rt nhiu
ngi Panama ang u oi da vo tng bng ng thnh mt na vng trn t v, vng
quanh ngi bo v cao ln. Anh ta nhc bng ngi lnh n vo quy bar v ni g m ti
khng nghe c. Sau anh ta ct cao ging v ni chm ri bng ting Anh, va ln
nhng ngii c mt trong cn phng lng ngt c th nghe c qua ting nhc.

ng c ng n nhng ngi phc v bn nh cha, cng ng ng n nhng ngi

khc trc khi my tr tin cho h. Cui cng, hai ngi lnh qun cnh cng hnh ng. H
tin n ch m ngi Panama. H ni: Enrique, gi chng ti gii quyt. Ngi bo v
th tn lnh xung sn nh v sit cht c hn, git nga mt hn ln khin tn ny ku ln au
n. My c hiu tao khng?

C mt ting than yu t. Tt Anh ta y tn lnh v pha hai ngi

lnh qun cnh. Hy a hn ra khi y.
Chng 13: Ni chuyn vi tng ton quyn

Li mi n tht bt ng. Mt bui sng trong chuyn i nm 1972, ti ang ngi trong vn
phng ca mnh ti Instituto de Recursos Hidraulicos y Electrificacion, mt cng ty in lc
thuc s hu nh nc. Khi ti ang nghin ngm bn thng k th c ngi g nh vo cnh
ca m. Ti mi anh ta vo, mng r v c c thot khi nhng con s thng k. Anh ta t gii
thiu l li xe ca Tng ton quyn v gi s a ti n mt trong nhng ngi nh ca ng.

Mt gi sau ti ngi i din vi Tng Omar Torrijos. ng n mc gin d theo kiu

truyn thng ca ngi Panama: qun kaki, o cc tay ci khuy trc, mu xanh da tri nht
vi nhng hoa vn xanh l cy nh nhn. ng cao, cn i v in trai. So vi mt ngi ang
gnh vc rt nhiu th, nom ng rt thoi mi. Mt ln tc sm mu r xung vng trn cao.
ng hi ti v nhng chuyn i gn y ti Innxia, Guatemala v Iran. Ba quc gia ny
khin ng quan tm, nhng dng nh ng c bit t m v Quc vng Iran, Quc vng
Monanuad Keza Pahalavi. Quc vng ln ngi nm 1941, sau khi cha ng b Anh quc v Lin
X lt v buc ti l c thng ng vi Hitler.

Torrijos hi: Anh tng tng c khng, mt ngi con li tham gia
vo m mu lt chnh cha mnh?

Ngi ng u nh nc Panama bit r v lch s ca vng t xa xi ny. Chng ti ni

v chuyn a v ca Quc vng vo nm 1951 b o ln nh th no, v v vic chnh Th
tng ca ng ta - Mohammad Mossadegh buc ng ta phi sng lu vong ra sao. Torrijos
bit, v hu nh c th gii u bit rng, chnh CIA gn cho Th tng ci mc cng sn v
cng chnh CIA can thip khi phc li quyn lc cho Quc vng. Song, ng khng bit-
hoc t nht l khng ng g n nhng vic m Claudine tng tit l vi ti, v cc th
on khn ngoan ca Kermit Roosevelt v rng chnh l s khi u cho mt k nguyn
mi ca ch ngha quc, mm mng dn n thm ha v mt ch ton cu.

Torrijos ni tip: Sau khi Quc vng c phc hi, ng ta tin hnh mt lot cc chng
trnh i mi nhm pht trin cc ngnh cng nghip v a Iran ting sang k nguyn hin
i.
 Ti hi ng lm sao ng li bit nhiu v Iran nh vy. ti gii thch cho anh r. ng ta
tr li: Ti khng nh gi cao con ng chnh tr ca Quc vng- ng ta sn sng lt
chnh cha mnh tr thnh mt con ri trong tay CIA- nhng dng nh ng ta ang lm
nhng iu tt p cho t nc. C l ti c th hc c iu g t ng ta. Nu nh ng ta
tn ti c. ng ngh ng ta s khng ng vng c sao? ng ta c nhng k th rt
mnh.

V mt s v s tt nht th gii. Torrijos nhn ti y ma mai. i cnh st mt SAVAK

ca ng ta ni ting l git ngi khng gh tay. iu khng thu phc c mi ngi. ng
ta s khng tn ti c lu u. Torrijos dng li, nhn xung quanh.

V s ? Ti cng c vi ngi. Torrijos vy tay v pha ca. ng ngh h c th cu ti

trong trng hp nc ng quyt nh xa s ti hay khng? Ti hi Torrijos xem liu ng c
thc s tin vo iu c th xy ra hay khng.

Ci nhn my ca ng khin ti cm thy mnh tht ng ngn khi hi

cu . Chng ti c knh o. N cn c ngha hn cArbenz v
United Fruit.

Ti nghin cu v Guatemala v ti hiu Torrijos mun ni g. Cng ty United Fruit ca

Iran c ngha chnh tr tng t knh o Panama. c thnh lp t cui nhng nm 1800,
United Fruit nhanh chng vn ln tr thnh mt trong nhng th lc hng mnh nht
Trung M. u thp nin 50, ng c vin theo ng li ci cch Jacobo Arbenz c bu lm
Tng thng Guatemala trong mt cuc bu c m khp bn cu ngi ca l mt hnh mu cho
tin trnh dn ch. Khi , cha y 3% dn s Guatemal chim ti 70% t ai ca nc ny.
Arbenz cam kt gip ngi ngheo thot khi i ngho. Ngay sau cuc bu c, ng ta khi
xng chng trnh ci cch t ai ton din.

Ngi ngho v tng lp trung lu khp M Latinh ca ngi Arbenz. Torrijos ni tip: C
nhn ti coi ng y nh mt ngi hng. Nhng chng ti cng d chng. Chng ti bit rng
United Fruit khng a g Arbenz v cng ty ny l ca nhng k nm gi t ai nhiu nht v
cng tn bo nht Guatemala. H cng l ch nhng n in ln Columbia, Costa Rica,
Cuba, Jamaica, Nicaragua, Santo Domingo v c Panama ny na. H s khng chu ngi yn
cho nhng tng ca Arbenz c thc hin nhng nc cn li u.

Ti bit nhng nc ny: United Fruit m mt chin dch tuyn truyn cng ng rt ln
 M nhm thuyt phc cng chng v Quc hi M rng Arbenz l mt phn trong m mu
ca Nga v rng Guatemala l v tinh ca X Vit. Nm 1954, CIA dn xp mt cuc o
chnh. Phi cng M nh bom thnh ph Guatemala v v Tng thng c bu mt cch dn
ch Arbenz b lt . i t Carlos Castillo Armas, mt tn c ti cnh hu th ch ng.

Chnh ph mi c c mi th l nh United Fruit. tr n, h o ngc cng cuc

ci cch rung t, bi b thu nh vo li nhun v c tc tr cho nh u t nc ngoi,
hy b ch b phiu kn v b t hng nghn ngi phn i Chnh ph. Bt k ai dm ln
ting chng li Castillo u b ngc i. V sau, cc nh vit s pht hin ra rng, bo lc v
ch ngha khng b honh hnh Guatemala trong sut nhng nm sau ca th k XX l kt
qu ca quan h lin minh kh l liu gia United Fruit, CIA v qun i Guatemala di s
thng tr ca tn i t c ti ny. Arbenz b m st. Torrijos ni tip: Mt v m st
in hnh mang mu sc chnh tr. ng dng li y bt bnh: Lm sao ng bo ng ta c th
tiu ha ni nhng th rc ri ca CIA nh vy? Ti s khng bao gi mi th d dng nh
vy u. Qun i y l ngi ca ti. Mt v m st chnh tr s chng c ngha g.

ng ci. Chnh CIA s phi git ti! Trong mt khong khc, chng ti ngi yn lng, m
chm vo nhng suy ngh ring. Torrijos li ln ting trc. Th ng c bit ai s hu United
Fruit khng? ng ta hi. Cng ty du la Zapata, cng ty ca George Bush
- i s M ti Lin Hip Quc. Mt ngi n ng y tham vng. ng nghing ngi v
pha trc v h ging: V hin ti ang chng li nhng bn hu ch ct ca ng ta
Bechtel. iu ny khin ti git mnh. Bechtel l hng xy dng v thit k mnh nht th gii
v thng xuyn cng tc vi MAIN trong cc d n. Trong k hoch tng th cho Panama, ti
coi h l mt trong nhng i th chnh ca chng ti. ng mun ni g?

Chng ti ang tnh chuyn xy dng mt knh o mi, mt knh o bin, khng c
ca ngn tu. N cho php cc tu c ln hn i qua. C th ngi Nht s mun ti tr cho
n. H hin l nhng khch hng ln nht ca knh o. ng vy. Tt nhin, nu h ti tr
cho d n, h s l ngi xy dng n. iu ny lm ti ch . Bechtel s b gt ra ngoi cuc
chi. Mt cng trnh xy dng ln nht cho ti nay. ng ta dng li: Ch tch Bechtel l
George Shultz, B trng Ti chnh ca Nixon. ng th hnh dung xem, n s nh mt ci tt
i vi ng ta - chc ng ta phi ni in ln mt. C Bechtel y ry ton bn b caNixon,
Ford v Bush. Ti nghe ni chnh Tp on Bechtel git dy ng Cng ha. Cuc i thoi
ny khin ti thc s kh chu. Ti l mt trong nhng ngi ang duy tr ci h thng m ng
khinh mit v ti chc chn ng bit iu . Vic ti phi thuyt phc ng chp nhn cc
khon vay quc t i ly vic thu cc cng ty xy dng v lp ghp ca M dng nh
vp phi mt bc tng khng l. Ti quyt nh phn i ng.

Tha ngi, ti hi, l do g khin ngi mi ti ti y? ng lic nhn ng h v ci:

Phi ri, n lc i vo cng vic ca chng ta. Panama cn s gip ca ngi. Ti cn s
gip ca ngi. Ti sng st: S gip ca ti? Liu ti c th lm g cho ngi? Chng
ti s ly li knh o. Nhng nh th vn cha . ng ng ngi trn gh: Chng ti cn
phi tr thnh hnh mu cho mi ngi noi theo. Chng ti phi chng minh c rng chng
ti quan tm n ngi ngho v vt qua c mi nghi ng cho rng, quyt tm ginh c
lp ca chng ti l khng do s sai khin ca Nga, Trung Quc hay Cuba. Chng ti phi chng
minh cho th gii thy Panama l mt quc gia theo l phi, chng ti khng chng li M m
chng ti chin u v quyn li ca ngi ngho. ng bt cho chn. lm c iu
chng ti cn xy dng mt nn tng kinh t khng ging vi bt k nc no trn bn cu
ny. in , vng - nhng in phi n c vi nhng ngi ngho nht trong s dn ngho
ca chng ti v phi c tr cp. Giao thng v vin thng cng vy. V c bit l nng
nghip. Lm ci cn phi c tin - tin ca cc ngi, ca Ngn hng Th gii v Ngn hng
Pht trin Lin M.

Mt ln na, ng nhoi ngi v pha trc. Mt ng nhn thng vo mt ti: Ti bit l

cng ty ca ngi mun c c nhiu cng trnh hn v thng c c iu bng cch
thi phng quy m ca cc d n- cc ng quc l to hn, nh my thy in ln hn, cc
cng bin su hn. Song ln ny th s khc. Hy cho ti nhng g tt nht cho ng bo ti, v
ti s tng cc ngi tt c nhng cng trnh m cc ngi mun. Nhng g ng ngh tht ht
sc bt ng, n lm ti va sng st va th v. N thch thc tt c nhng g ti c hc
MAIN. R rng, ng bit vin tr nc ngoi ch l mt tr gi to- ng buc phi bit. N
sinh ra lm giu cho ng v tri buc t nc ca ng bng cc khan n. N khin
Panama phi phc tng M v ch tp on tr. N buc Chu M Latinh i theo con ng
nh mnh, mi mi vng theo Washington v ph Wall. Ti chc ng ta bit rng h thng
ny c dng nn trn mt gi nh l, tt c nhng ngi c quyn lc u c th b mua
chuc. Vic ng quyt khng li dng n mu li c nhn s la mt mi e da, mt dng
hiu ng domino mi, c kh nng kch hot mt chui phn ng dy chuyn v cui cng
ton b h thng s b lt .

Qua chic bn c ph, ti ngm ngi n ng ngi i din. ng bit r rng knh o
mang li cho ng mt quyn lc c bit, c nht v nh, v cng t ng vo mt tnh th v
cng kh khn. V vy, ng phi ht sc thn trong. ng t coi mnh l mt trong s cc nh
lnh o ca cc nc km pht trin (LDC). Nu ng, ging ngi anh hng Arbenz ca mnh,
quyt i theo mt con ng ring th c th gii s phi d chng. Ci h thng ny s phn
ng nh th no? M c th l Chnh ph M s phn ng nh th no? Lch s M Latinh c
khng t nhng gng anh hng hy sinh. Ti cng hiu rng mnh ang c ngm mt
ngi dm thch thc tt c mi s bin minh m ti c to ra cho nhng hnh ng ca
chnh mnh. Chc chn con ngi ny cng c nhng khim khuyt, song ng ta khng phi
loi cp bin, khng phi Henry Morgan hoc Francis Drake- nhng tn giang h s dng
cng hm ca nh vua Anh lm bnh phong hp php ha hot ng cp bin. Bc nh
trn tm p phch kia khng ch m dn.

L tng ca Omar l t do; cha c mt loi tn la no c ch to ra c th git cht

mt l tng! Chng phi Tom Paine cng tng vit ra nhng iu tng t nh vy sao?

D vy, n vn lm ti phn vn. C th l tng s khng cht nhng nhng ngi i theo
l tng th sao? Che, Arbenz, hay Allende. V iu ny dn n mt cu hi khc na: Ti
s phn ng th no nu Torrijos lnh vai tr mt ngi t v o? Khi chng ti chia tay c
hai u hiu rng MAIN s c c hp ng xy dng k hoch tng th ca Panama v ti s
phi lo liu chng ti lm ng theo yu cu ca Torrijos.

Ch thch:

1. William Shawcross, Chuyn i cui cng ca vua Iran: S phn ca mt lin minh (New
York: Simon & Schuster, 1988). bit thm cuc chin ginh quyn lc ca vua Iran, mi
xem H.D.S. Greenway, Mu ca Iran, Sch New York, ngy 23/9/2003; Stephen Kinzer, Mi
thn dn ca vua Iran: Hnh ng ti c ca M v nhng cn nguyn ca s khng b Trung
ng (Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc., 2003). bit thm v Yamin, D n sa mc hoa,
v Iran, xem John Perkins, Thay i hnh dng (Rochester, VT: Sch o c, 1997).
2. Nhiu iu c tit l v Arbenz, United Fruit v lch s tn bo ca Guoatemala; xem v
d Howard Zinn (gio s khoa hc chnh tr ca ti thuc trng i hc Boston), Lch s dn
tc M (New York: Harper & Row, 1980); Diane K.Stanley, K lc: 66 nm hot ng
Guatemala ca Cng ty United Fruit (Guatemala City: Centro Impresor Piedra Santa, 1994).
Tham kho nhanh: Cng ha Banana: Cng ty Hoa qu tng hp:
http://www.mayaparadise/ufcle.html; CIA tham gia vo vic lm to bo Guatemala, 1954,
http://www.english.upenn.edu/afilreis/50s/guatemala.html. bit thm thng tin v s
lin i ca gia nh Bush: Tp on du kh Zapata, Fortune, thng 4/1958, trang 248.
Chng 14: Mt chng ng mi y nguy him ca
lch s kinh t

L mt Kinh t trng, ti khng ch ph trch mt phng ca MAIN v chu trch nhim v

cc nghin cu m chng ti tin hnh trn ton cu, ti cn phi nm chc cc hc thuyt
cng nh xu hng kinh t hin ti. V nhng nm u thp nin 70 l thi im ca nhng
bc chuyn ln trong kinh t quc t.

Nhng nm 60, nhm cc quc gia sn xut du la lp ra t chc OPEC, ch yu l

i chi vi th lc ca cc cng ty lc du ln trn th gii. Iran cng l mt thnh vin quan
trng. Mc d chng li Mossadegh, c a v v c l gi c tnh mng, Shah
phi nh vo s can thip b mt ca M- hoc c l chnh v s tht Shah nhn thc su sc
rng tnh th c th o ngc bt k lc no. Lnh o cc quc gia c nhiu du m khc
cng chia s suy ngh v c s h nghi ny na. H tha bit l, cc cng ty du kh quc t ln,
c bit n di ci tn By ch em gi, cu kt h gi du - v v vy gim c nhng
g m h phi tr cho cc nc sn xut du nh mt cch thu c nhng khon li nhun
tri cho. OPEC c lp nn tr a iu . u thp nin 70, nhng iu dn n cuc
khng hong khi OPEC h gc nhng ngnh cng nghip khng l. Mt lot cc hot ng c
phi hp mt cch nhp nhng, kt thc bng lnh cm vn u nm 1973 m biu tng l
hng dy di cc t xp hng ti cc trm xng ca M, e da gy ra mt thm ha kinh t
snh ngang vi cuc i suy thoi nhng nm 30.

y l mt c sc mang tnh h thng i vi nn kinh t cc nc pht trin, vi quy m

ln n mc kh ai c th tng tng c. i vi M, khng cn thi im no c th ti t
hn thi im xy ra cuc khng hong du la. M khi cn ang hong lon, s hi v ng
vc, chong vng v cuc chin nhc nh Vit Nam, cng vi mt v Tng thng sp t chc.
Nhng rc ri ca Nixon khng ch nm gn trong khu vc ng Nam hay v Watergate. ng
ta bc ln chnh trng trong mt k nguyn m khi hi tng li, ngi ta gi l ngng
ca mi ca kinh t v chnh tr th gii. Vo nhng ngy , nhng g nh b, trong c c
cc nc OPEC, dng nh ang chim u th. Cc s kin trn khp th gii cun ly ti. Ch
tp on tr nui sng ti, song phn b mt trong con ngi ti vn thch th theo di
nhng bc thy ca mnh ang dn c t vo ng v tr.
 Ti cho rng iu s xoa du phn no nhng ti li ca mnh. Ti thy bng dng ca
Thomas Paine, ng ngoi cc s kin, ang khch l s pht trin ca OPEC. Khng ai trong
chng ti thc c y tc ng ca lnh cm vn vo thi im n xy ra. Tt nhin l
chng ti c cc hc thuyt ca mnh nhng chng ti khng th hiu ni nhng g m phi
mi v sau mi dn tr nn r rng. Sau ny chng ti mi bit rng, sau cuc khng hong
du la, tc tng trng kinh t gim ch cn bng mt na tc tng trng ca thp
nin 50, 60 v phi chu mt p lc v lm pht ln hn rt nhiu. C cu tng trng hon
ton khc v vic lm khng c to ra nhiu nh trc, kt qu l tht nghip tng vt.
Thm vo , h thng tin t quc t cng thay i. Ch t gi hi oi c nh vn
chim u th t cui Th chin th II v c bn b sp . Trong thi gian , ti v bn b
thng hay t tp vo ba tra hoc i ung bia sau gi lm bn v nhng vn ny.

Mt vi ngi trong s ny lm vic cho ti- h l nhng ngi rt thng minh, hu ht cn

tr, c t duy c lp, t nht l khi cn c vo cc chun mc truyn thng. Nhng ngi khc
l cc chuyn gia c vn cp cao Boston hoc gio s cc trng i hc gn , mt ngi l
tr l ca mt ngh s. Nhng bui gp g thn mt ny i khi ch c hai ngi nhng cng c
lc c hn chc ngi tham d. Cc cuc tranh lun lun lun si ni v n o. Nhn li nhng
cuc tranh lun ny, ti thy ngng v mnh lun c cm gic hn hn nhng ngi khc.
C nhng iu ti khng th n vi ai. i khi, bn b ti cng ph trng kh nng ca h-
cc quan h vi Beacon Hill hay Washington, nhng chc v gio s v tin s. Ti c th li
vi t cch l mt Kinh t trng ca mt cng ty t vn ln, lun i khp th gii bng v
my bay hng nht. Song ti khng th k cho h v nhng cuc gp ring vi nhng ngi
nh Torrijos, hay v ci cch chng ti thao tng cc quc gia khp cc lc a. iu ny lm
ti va tht vng va thm kiu ngo.

Khi ni chuyn v quyn lc ca nhng nc nh, ti phi t kim ch mnh rt nhiu. Ti

bit nhng iu m khng ai trong s h c th bit c. Rng chnh tp on tr, cc nhm
EHM ca n v c nhng k git ngi thu lun ng ng sau mi vic s khng bao gi
cho cc nc ny nm c quyn kim sot. Ch cn nhn vo nhng v nh Arbenz v
Mossadegh- v gn y hn l v CIA lt v Tng thng c bu mt cch dn ch Chil
l Salvador Allende. Trn thc t, ti hiu rng ci thng lng ca ch ton cu ang cng
ngy cng tht cht hn, mc d c s xut hin ca OPEC- hoc, nh khi ti tng h nghi
nhng phi n tn sau ny mi khng nh c, chnh l nh c s gip ca OPEC. Chng
ti thng tranh lun v nhng im tng ng gia hai thi k u thp nin 70 v thp
nin 30. Nhng nm 30 nh du mt bc ngot ln trong nn kinh t quc t v c trong
nhng nghin cu, phn tch v nhn nhn v kinh t quc t. Thp nin m cho kinh t hc
trng phi Keynes, v tng cho rng Chnh ph phi ng vai tr ch o trong qun l th
trng v cung cp cc dch v nh y t, tr cp tht nghip v cc dng phc li x hi khc.
Nc M lc ang dn tch khi nhng gi thit truyn thng cho rng th trng c th t
iu tit v rng Chnh ph ch nn can thip mc ti thiu.
Cuc suy thoi a n mt Chnh sch kinh t - x hi mi, vi cc chnh sch thc y
qun l kinh t, thao tng ti chnh ca Chnh ph v s dng rng ri chnh sch ti kha.
Thm vo , c cuc suy thoi v Th chin th II u dn n s hnh thnh cc t chc nh
Ngn hng Th gii, Qu tin t Quc t v Hip c chung v thu quan v mu dch - GATT.
Nhng nn 1960 ng vai tr then cht trong giai on ny v trong vic chuyn t hc thuyt
tn c in sang kinh t hc theo trng phi Keynes. l thi k ca cc Tng thng
Kennedy v Johnson, v c l ngi duy nht c nh hng quan trng l Robert McNamara.

McNamara thng xut hin trong cc cuc tho lun ca chng ti- tt nhin l vng mt.
Tt c chng ti u bit n danh ting ni nh cn ca ng ta, bt u t v Gim c k
hoch v phn tch ti chnh ca Cng ty t Ford nm 1949 n chc Ch tch Ford nm
1960, l ngi u tin khng thuc gia nh Ford c chn lm lnh o cng ty. Ch sau
t lu, Kennedy ch nh ng ta lm B trng B Quc phng. McNamara ng h mnh m
ng li chnh ph ca Keynes, bng cch s dng cc m hnh ton hc v cc tip cn
thng k xc nh lc lng qun i, cch phn b cc ngun vn v cc chin lc khc
Vit Nam.

Ch trng ca ng ta v s lnh o nng n tr thnh khu hiu khng ch cho cc

quan chc chnh ph m cho c gii kinh doanh. N hnh thnh nn c s cho cch tip cn
mang tnh trit hc mi trong ging dy qun l ti cc trng kinh doanh hng u ca M, v
cui cng a n mt th h cc CEO mi, nhng ngi i u trong cuc chy ua thit lp
nn ch ton cu(1). Khi bn lun v nhng s kin th gii, chng ti c bit quan tm
n vai tr ca McNamara khi lm Gim c Ngn hng Th gii, v tr m ng ta nhn ngay
sau khi ri khi gh B trng B Quc phng. Hu ht bn b ti u tp trung vo chi tit
McNamara tng trng cho ci gi l lin hp cng nghip-qun s. ng ta tng gi nhng
v tr hng u trong mt tp on ln, trong ni cc chnh ph v gi y l ti mt ngn hng
c th lc nht trn th gii. S vi phm trng trn nguyn tc phn chia quyn lc khin
nhiu ngi trong s h gh s. C l ch c duy nht mnh ti l chng ngc nhin cht no.
Gi th ti bit rng ng gp ln nht v tai hi nht vo lch s th gii ca Robert
McNamara l la gt Ngn hng Th gii tr thnh mt b phn ca ch ton cu quy
m cha tng c. ng ta cng to ra mt ngoi l.

Kh nng gn kt cc thnh phn ca ch tp on tr ca McNamara cn c nhng

ngi k nhim ng ta tip tc hon thin. V d, George Shultz l B trng B Ti chnh,
ng thi l Ch tch Hi ng chnh sch kinh t di thi Nixon, sau l Ch tch Tp on
Bechtel v cui cng tr thnh Ngoi trng M di thi Reagan. Caspar Weinberger l Ph
Ch tch Bechtel v Ch tch Hi ng, sau l B trng b quc phng thi Reagan.
Richard Helms l Gim c CIA thi Johnson v sau lm i s M ti Iran di thi Nixon.
Richard Cheney lm Ngoi trng di thi George H.W.Bush, Ch tch Halliburton, v Ph
tng thng M thi George Bush. Ngay Tng thng M, George H.W.Bush cng bt u t vai
tr ngi sng lp tp on du kh Zapata, ri i s M ti Lin Hp Quc di thi Nixon
v Ford, v l Gim c CIA thi ca Ford.
Nhn li qu kh, ti kinh ngc v s ngay th hi . Xt trn nhiu kha cnh, chng ti vn
khng thot khi cch xy dng ch theo kiu c. Kermit Roosevelt ch ra cho chng ti
mt cch tt hn khi ng ta lt nn dn ch Iran v thay vo l mt ng vua chuyn
quyn. Chng ti, cc EHM ang thc thi rt nhiu mc tiu nhng ni nh Innxia,
cuao; song Vit Nam li vn l mt v d tuyt vi cho vic chng ti vn d dng quay tr
li cc m tp c th no. Chnh OPEC, RP XT s nm vai tr i u trong vic thay i
iu ny.

Ch thch:

1. Robert S. McNamara: B trng Quc phng M th 8, http://www.

Defenselink.mil (c truy cp vo ngy 23/12/2003)
Chng 15: V ra tin ca rp Xt

Nm 1974, mt nh ngoi giao rp Xt cho chng ti xem cc bc nh ca Riyadh, th

ca t nc ng ta. Trong s c hnh mt n d ang lc li ng rc thi bn ngoi mt
ta nh chnh ph. Khi ti hi nh ngoi giao v chng, cu tr li ca ng ta khin ti sng
st. ng ta bo chng chnh l h thng x l rc thi ch yu ca thnh ph ny. Khng mt
ngi dn rp Xt c lng t trng no li chu i thu lm rc, ng ta ni. Chng ti
vic cho sc vt. Cho ngn hng con d! Ti th ca vng quc du la ln nht th
gii ny. Tht kh m tin ni. Vo thi im , ti ang lm vic trong nhm chuyn gia t
vn.

Chng ti cng ch va mi hp li c gng chp v mi s kin hng tm ra mt gii

php cho cuc khng hong du la. Nhng con d ha ra li gi cho ti mt gii php,
nht l khi ti bit ng li pht trin ca quc gia ny trong sut 3 th k trc. Lch s
ca rp Xt y ry bo lc v s cung tn tn gio. Vo th k th XVIII, Mohammad ibn
Saud, Tng ch huy qun i a phng lin kt vi nhm nhng ngi theo tro lu chnh
thng t phi bo th cc oan Wahhabi. Lin minh ny rt mnh. Trong sut 200 nm tip
theo, gia nh Saud v ng mnh Wahhabi chinh phc hu khp bn o rp, trong c
c nhng thnh a linh thing nht ca o Hi l Mecca v Medina.

X hi rp Xt phn nh ch ngha l tng kht khe ca nhng ngi sng lp ra n v

s tun th cht ch tn ngng kinh Koran. Cnh st o gio m bo vic thc hin cht
ch nghi l cu nguyn 5 ln mi ngy. Ph n bt buc phi che mng t u n chn. Hnh
pht i vi ti phm rt h khc; hnh hnh v nm cng khai rt ph bin. Ln u n
Riyadh, ti cc k ngc nhin khi li xe ni ti c th my nh, cp s v thm ch l c v
trong xe u ngay gn ch tri m khng cn kha. Anh ta bo: y chng ai dm ngh n
chuyn n cp. Nhng k n trm s b cht tay. Cng trong ngy hm , anh ta hi ti c
mun i thm ni gi l Qung trng Chop Chop v xem x t cht u khng.
Lng trung thnh trit ca ch Wahhabi vi ci m chng ti coi l ch ngha o c
cc oan qut sch trm cp thnh ph ny, ng thi t ra nhng hnh pht th xc tn
nhn nht i vi nhng ngi vi phm php lut. Ti t chi li mi . Cc cch ngi rp
coi tn gio l mt nhn t quan trng ca chnh tr v kinh t gp phn a n lnh cm
vn du m lm rung chuyn c th gii phng Ty. Ngy 6 thng 10 nm 1973 (ngy Yom
Kippur, ngy l thing ling nht ca ngi Do Thi), Ai Cp v Xiri ng lot tn cng vo
Ixaren.

l mn khi u cho cuc chin tranh thng mi - cuc chin th 4, v cng l cuc
chin tn khc nht trong s cc cuc chin gia rp - Ixaren, c nh hng su rng nht
n ton th gii. Tng thng Ai Cp Sadat p vua Faisal ca rp Xt s dng ci m Sadat
gi l v kh du la tr a M v ti ng la vi Ixaren. Ngy 16 thng 10, Iran v 5
quc gia vng vnh rp, trong c c rp Xt, ng lot cng b tng 70% gi du nim
yt. Trong cuc gp mt ti thnh ph C ot, cc b trng du m ca rp tip tc bn lun
v c phng n tip theo. B trng Irc ng h mnh m vic tn cng vo Hoa K. ng ta
ku gi cc nc cn li tin hnh quc hu ha cc cng ty M ang hot ng trong th gii
rp, ra lnh cm vn du m hon ton vi M v vi tt c nhng quc gia khc c quan h
thn thit vi Ixaren, ng thi rt tt c tin vn ca rp ra khi cc ngn hng M.

ng ta ch ra rng, cc ti khon ngn hng ca ngi rp l rt ln v v th hnh ng

ny c th dn n mt thm ha kinh hong, hon ton khc vi nhng g xy ra nm 1929.
B trng cc nc rp khc khng hn hi lng vi mt k hoch quyt lit n vy. Song
vo ngy 17 thng 10, h quyt nh tin thm mt bc bng cch thc hin mt lnh cm
vn du h khc hn, bt u bng vic ct gim 5% sn lng, v sau hng thng gim
thm 5% na cho n chng no t c cc mc tiu chnh tr ca mnh. H nht tr l cn
phi trng pht M v ng h Ixaren v nn p dng lnh trng pht M v ng h Ixaren
v nn p dng lnh trng pht nghim khc nht i vi M.

Rt nhiu nc tham d cuc hp cn tuyn b, h s thc hin lnh ct gim 10% thay v
5% sn lng du nc mnh. Ngy 19 thng 10, Tng thng Nixon ngh Quc hi vin tr
2,2 t USD cho Ixaren. Ngay ngy hm sau, rp Xt v cc nc sn xut du m rp khc
p t lnh cm vn du hon ton vi M. Lnh cm vn chm dt ngy 18 thng 3 nm 1974.
mc d thi gian din ra lnh cm vn rt ngn, nhng nh hng ca n li v cng to ln. Gi
bn du ca rp Xt nhy vt, t mc 1,39 USD/thng ngy 1 thng 1 nm 1970 ln n 9,32
USD/thng vo ngy 1 thng 1 nm 1974. Cc chnh tr gia v chnh quyn nhiu nc sau ny
khng bao gi c th qun nhng bi hc rt ra trong sut thi gian t u n gia nhng
nm 70. V lu di, nhng chn ng m giai on ngn ngi ny li cng c ch tp
on tr. Ba tr ct ca n l cc tp on ln, cc ngn hng quc t v cc chnh ph - tr nn
gn kt hn bao gi ht. V s gn kt s cn tn ti lu di. Lnh cm vn a n
nhng i thay quan trng trong thi v chnh sch ca M.
 N khin Wall Street v Washington hiu rng, kh m c th chu ng thm mt lnh cm
vn nh vy na. Trc , nhim v bo v ngun cung cp du lun l mt u tin i vi
nc M. Nhng t sau nm 1973, n thc s tr thnh mt ni m nh. Lnh cm vn
nng cao v th ca rp Xt trn trng quc t, buc Washington cng nhn tm quan
trng mang tnh chin lc ca vng quc ny i vi M. Cn na, n hi thc lnh o cc
tp on M tm mi cch a nhng ng la du m tr li M, ng thi suy ngh n
mt thc t l, Chnh ph rp Xt cn cha c c nhng khung kh th ch v hnh chnh
qun l ngun ti nguyn ang khng ngng sinh si ny n ca nc ny. i vi rp
Xt, ngun thu c thm c t c tng gi du mang li c iu tt v iu xu. Hng t la
vo ngn kh quc gia. Nhng n cng lm xi mn i nhng c tin kht khe ca Wahhabi.
Nhng ngi rp Xt giu c i du lch khp th gii.

H i hc Chu u v M. H mua nhng chic t t tin v trang hong nh ca bng

nhng c kiu dng Chu u. Cc c tin tn gio bo th c thay bng mt hnh thc
mi ca ch ngha vt cht. Chnh ch ngha vt cht ny mang n mt gii php cho ni lo v
cc cuc khng hong du m trong tng lai. Sau khi lnh cm vn c bi b, gn nh ngay
lp tc, M bt tay vo vic m phn vi rp Xt, ngh h M cung cp h tr k
thut, v kh hng nng v o to, v chun b a t nc ny bc vo th k XX. i
li, M thu hi c nhng ng la du m v quan trng nht l m bo rng s khng
bao gi xy ra cm vn na.

Kt qu ca cc cuc m phn l s ra i mt t chc c bit l y ban Kinh t chung

M- rp Xt. c bit n vi ci tn JECOR, t chc ny hm cha mt khi nim mi,
hon ton i lp vi cc chng trnh vin tr nc ngoi truyn thng: n ly tin ca rp
Xt thu cc cng ty M xy dng rp Xt. Mc d trch nhim chung v ti chnh v
qun l c giao cho B ti chnh M, song y ban hon ton c lp. V c bn, y ban c th
chi tiu hng t la trong khong thi gian hn 25 nm m hon ton khng b Quc hi
gim st. Mc d B ti chnh c chn trong y ban ny nhng do M khng b vn vo y
nn Quc hi khng c quyn quyt nh. Sau khi nghin cu k v JECOR, David Holden v
Richard Johns kt lun l tha thun c nh hng su sc nht trong s nhng tha
thun thuc loi ny m M tng k vi mt nc ang pht trin. N gip M bm r vng
quc ny, v cng c khi nim v s ph thuc ln nhau gia cc quc gia. B Ti chnh
MAIN tham gia ngay t u vi vai tr c vn.

Ngi ta gi ti ln v thng bo rng nhim v ca ti l ti quan trng v rng mi th ti

lm v hc c phi gi kn tuyt i. Nhn t v tr ca ti th c v nh l mt hot ng
b mt. Ngi ta khin ti tin rng MAIN l cng ty t vn tin phong trong qu trnh .
Nhng v sau ti nhn ra rng, chng ti ch l mt trong rt nhiu cng ty t vn c nng lc
m ngi ta tm n. Do mi th c tin hnh ht sc b mt nn ti khng tham gia vo cc
cuc tho lun ca B Ti chnh vi cc nh t vn khc. V th, ti khng chc v tm quan
trng ca mnh trong phi v cha tng c ny. Ti khng bit rng tha thun ny thit lp
nn nhng chun mc mi cho cc EHM, v a vo p dng rt nhiu phng n sng to so
vi nhng phng php truyn thng nhm thc y cc li ch ca ch. Ti cng bit rng,
hu ht cc kch bn c c t cc nghin cu ca ti v c bn u c thc hin, rng
MAIN c trong tay mt trong nhng hp ng quan trng u tin- v c l l bo b nht
rp Xt. Nm ti c thng mt khon ln. Cng vic ca ti l a ra cc d bo v
nhng g c th xy ra rp Xt nu u t nhng khon tin khng l cho c s h tng, v
dng nn cc kch bn v vic s dng s tin . Tm li, ngi ta yu cu ti pht huy ti a
sc sng to bin minh cho vic hng trm triu la vo rp Xt, vi iu kin
cho cc cng ty xy dng v cng trnh M c tham gia. Ngi ta yu cu ti phi t lm
cng vic ny, khng nh n cc nhn vin ca ti. Ti phi lm vic trong mt phng hp
nh cch ban ti vi tng.

Ngi ta cn dn ti rng, cng vic ca ti khng ch l vn lin quan n an ninh quc

gia m cn rt c li cho MAIN. Tt nhin ti hiu rng mc ch chnh y khng phi nh
thng l - l trt gnh nng n nn ln quc gia ny khin cho n khng bao gi tr c ht
n m l ti phi tm cch ko phn ln nhng ng la du m quay tr li M. Dn dn,
rp Xt s b li ko theo. Nn kinh t nc ny s cng ngy cng Ty ha v v th m s
d ng cm hn v hi nhp su hn vo h thng ca chng ti. n khi bt tay vo vic ti
mi nhn ra rng, nhng n d lang thang trn ng ph th Riyadh l im then cht
mang tnh biu tng. Chng ng n lng t trng ca nhng ngi rp xt giu c ang
i du lch khp th gii bng chuyn c.

Nhng n d phi c thay th bng ci g tng xng hn vi mt vng quc trn

sa mc ang khao kht gia nhp th gii hin i. Ti cng bit rng cc nh kinh t ca OPEC
ang nhn mnh n vic cc nc giu du la phi sn xut c nhiu hn nhng sn
phm c ngun gc t du m bn cho cc nc khc trn th gii vi gi cao hn nhiu gi
bn du th. S nhn thc ng thi ny m ng cho mt chin lc m ti on s mang
li li ch cho tt c mi ngi. Tt nhin, nhng con d ch l im khi u. C th dng
ngun thu t du m thu cc cng ty M thay th nhng con d kia bng h thng thu gom
v x l rc thi hin i nht th gii. Ngi rp s hnh din v th cng ngh ti tn ny.
Ti chuyn sang ngh v nhng con d nh mt v ca mt phng trnh c th p dng vo
hu ht cc lnh vc kinh t ca vng quc ny, mt cng thc c c thnh cng trong
mt ca Hong gia, B Ti chnh M v sp ca ti MAIN. Theo cng thc ny, ngi ta s
dng tin xy dng mt ngnh cng nghip chuyn bin du th thnh cc thnh phm
phc v xut khu. Cc t hp ha du ln s mc ln trn sa mc ny v quanh l nhng
khu cng nghip ln.

Tt nhin l mt d n nh vy cng i hi phi xy dng cc nh my in vi cng sut

hng ngn megawat, cc ng dy truyn ti v phn phi in, ng cao tc, ng ng
dn du, cc mng li vin thng, cc h thng giao thng, trong c c cc sn bay mi,
cc cng bin c ci to, hng lot cc ngnh dch v v c s h tng cn thit tt c
cc mt xch trong gung my ny quay u. Tt c chng ti u hy vng, k hoch ny s tr
thnh mt hnh mu cho tt c cc nc khc trn th gii. Ngi rp rong rui khp th
gii s ngi ca chng ti. H s mi lnh o nhiu nc n thm rp xt v chng kin s
k diu m chng ti to ra. Nhng nh lnh o ny sau s mi chng ti gip h thit
k nhng d n tng t cho t nc h v hu ht l cc nc nm ngoi khi OPEC. H s
tm n Ngn hng Th gii hay cc bin php vay nng li khc ti tr cho nhng d n
kiu .
Tt c u phng s cho s pht trin ca ch ton cu. Khi cn nhc nhng tng ny, ti
ngh v nhng con d, v li ni ca ngi ti x vn vng vng bn tai: Chng mt ngi
rp xt c lng t trng no li lm ngh thu gom rc. Ti thy ip khc ny lp i lp li
rt nhiu ln trong nhng hon cnh khc nhau. R rng l ngi rp xt khng h c nh
ngi dn nc mnh i lm cng, cho d l lao ng trong cc khu cng nghip hay cc
cng trng xy dng ca bt k d n no. Trc tin l v h c qu t dn.

Hn na, Hong gia rp xt cam kt mang li cho thn dn ca h trnh gio dc v

li sng hon ton khng ph hp vi nhng cng vic lao ng chn tay kiu . Ngi rp
xt c th qun l ngi khc, song h chng mong mun hay c ng lc tr thnh cng
nhn xy dng hay lm vic trong cc nh my. V th, cn phi nhp khu lao ng t cc
quc gia khc - ni c gi nhn cng r v ngi dn cn vic lm. Nu c th th tt nht l cc
nc Trung ng hay Hi gio khc nh Ai Cp, Palestin, Pakistan v Ymen. Trin vng ny
cn lm ny sinh mt mu mi v cc c hi pht trin ln hn rt nhiu. Cc lao ng ny
cn phi c nhng khu nh khng l, cc trung tm mua sm, cc bnh vin, cc s cnh st,
cu ha, cc nh my nc v x l nc thi, mng li in, vin thng v giao thng. Kt
cc l nhng thnh ph hin i s mc ln ni tng l sa mc. Ri cng s c c hi
khm ph cc cng ngh mi ni ln nh cc nh my kh mn, cc h thng s dng sng
viba, cc khu chm sc sc khe v cng ngh thng tin. A rp xt l ni bin gic m ca cc
nh k hoch thnh s thc, v hin thc ha bt k tng kinh doanh no trong lnh vc xy
dng v cng trnh. N mang li c hi lm giu cha tng c trong lch s: Mt nc km
pht trin, vi ngun ti chnh v hn v mt khao kht tin sang k nguyn hin i mt cch
ht sc nhanh chng v vi quy m ln.

Ti phi tha nhn rng ti rt thch cng vic ny. Chng h c s liu ng tin cy no
rp xt, Th vin Cng cng Boston hay bt c u c th ngh n vic dng cc m
hnh kinh t lng y c. Song, thc t l, bn cht ca cng vic ny- tc l vic ngay lp
tc chuyn i ton b mt quc gia trn mt quy m cha tng c - cng cho thy, ngay c
nu c c cc s liu lch s, th cc s liu cng chng gip ch c g. Hn l cha ai
tng ngh n mt phn tch nh lng kiu ny, t nht l vo thi im . n gin l ti
vn dng tr tng tng ca mnh vit ra cc bo co, trong dng nn trin vng v
mt tng lai xn ln cho vng quc ny. Ti c cc s liu theo kinh nghim m ti c th
dng c tnh mt s th nh chi ph s b sn xut ra mt mgawatt in, lm mt
dm ng, hoc khi lng nc sch, nc thi, nh , lng thc v cc dch v cng cng
khc cn cho mt ngi lao ng. Ti khng phi hon thin nhng con s d ton ny hay
a ra kt lun cui cng no. Cng vic ca ti ch n gin l miu t mt lat cc k hoch
(hay chnh xc hn c l l nhng vin cnh) v nhng g kh thi, v i n nhng c tnh s
b v chi ph cn thit. Ti lun ghi nh nhng mc tiu cui cng: ti a ha lng tin tr
cho cc cng ty M v lm cho rp xt ngy cng ph thuc nhiu vo M.

Chng mt nhiu thi gian mi thy c mi quan h khng kht gia hai nc. Gn nh
tt c cc d n mi trin khai u i hi phi c bo dng v nng cp thng xuyn. V
nhng d n ny li i hi trnh k thut cao nn khng c cch no khc l chnh cc cng
ty xy dng chng s phi bo dng v hin i ha chng. Thc t, khi trin khai cng
vic, ti bt u ghp 2 danh sch cho mi d n m ti hnh dung ra: mt dng cho cc loi
hp ng thit k v xy dng m chng ti hy vng s c c; v mt l cc tha thun v
qun l v bo dng di hn. MAIN, Bechtel, Brown & Root, Halliburton, Stone&Webster,
cng nhiu k s v nh thu khc ca M ri s kim c nhng khon tin kch x trong
nhiu thp nin ti.

Ngoi l do kinh t n thun, cn c mt l do na khin rp xt phi ph thuc vo

chng ti d mt gc hon ton khc khi m qu trnh hin i ha vng quc du la
ny to ra nhng phn ng tiu cc. Chng hn, nhng ngi Hi gio bo th c th s tc
gin. Ixaren v cc quc gia lng ging cng s cm thy b e da. S pht trin kinh t ca
nc ny s ko theo s pht trin mt ngnh khc: l bo v bn o rp. Cc cng ty t
nhn chuyn v cc hot ng ny cng nh qun i M v cng nghip quc phng c th
c nhng hp ng bo b - v mt ln na, cc hp ng v qun l v dch v lu di. S
xut hin cc cng ty ny i hi cc d n cng trnh xy dng, bao gm sn bay, bi phng
tn la, nhn s v tt c c s h tng gn lin vi cc c s trn phi bc sang mt giai
on mi.

Ti gi bo co trong phong b nim phong kn qua hm th ni b, ti Gim c D n B

Ti chnh. Thnh thong ti gp vi thnh vin khc trong nhm- cc ph ch tch ca MAIN
v sp ca ti. Do d n ny cha c tn chnh thc v cn ang trong giai on nghin cu
v pht trin, cha tr thnh mt b phn ca JECOR nn chng ti ch nhc ti- m cng rt
kn o- di ci tn l SAMA. C v nh tn ny cng l mt cch chi ch: Ngn hng Trung
ng ca rp xt c gi l C quan tin t rp Xt, hay SAMA. Thnh thong mt quan
chc B Ti chnh cng tham d cc cuc tho lun cng chng ti. Trong nhng cuc hp nh
vy, ti thng rt t khi t cu hi. Ch yu l ti bo co cng vic ca mnh, tr li cc nhn
xt ca h v ha s c gng thc hin nhng g c yu cu. Cc v ph ch tch MAIN v v
quan chc B Ti chnh rt n tng vi tng v cc hp ng qun l v dch v di hn
ca ti. Chnh tng gi cho mt v ph ch tch sng to ra mt cm t m v sau
chng ti vn thng s dng khi ng v von vng quc ny nh con b ci m chng ta c
th vt sa cho n khi v hu. Vi ring ti, cm t lun gi nh ti hnh nh nhng con
d hn l con b.

Chnh nhng cuc hp khin ti nhn ra rng, rt nhiu i th ca chng ti cng ang
tin hnh cc cng vic tng t, v rng cui cng tt c chng ti u mong mun ginh
c nhng hp ng bo b n p cho nhng n lc ca mnh. Ti cho rng MAIN v c
cc hng khc u dm thch thc nhng ri ro ngn hn u t cho bc i bt u ny.
iu ny cng ng vi thc t l ti chm cng cho mnh di tn mt cng vic chung chung
l qun l hnh chnh v tng hp. y vn l cch lm ph bin trong giai on chun b
nghin cu trin khai ca hu ht cc d n. Trong trng hp ny, khon u t bt u vt
xa so vi tiu chun, song cc v ph ch tch c v nh rt tin tng vo s tin s thu li
c sau ny. Mc d bit rng cc i th cnh tranh ca chng ti cng tham gia, song tt c
chng ti u tin s c cng vic cho tt c. Kinh nghim lu nm trong ngh gip ti tin
rng, phn thng ginh c s phn nh mc hi lng ca B Ti chnh i vi nhng
cng vic m chng ti lm.

Chuyn gia t vn no c cng tm ra cc gii php c chn thc hin s c c nhng

hp ng bo b. Ti coi vic xy dng cc kch bn lm sao chng c a vo thit k
v xy dng thc s l mt thch thc i vi bn thn. Khng cn ci th v tr ca ti
MAIN cng ang c nh gi rt cao ri. ng vai tr quan trng trong d n SAMA s m
bo cho s thng tin , nu chng ti thnh cng. 92/240 Trong cc cuc hp, chng ti
cng tho lun rt ci m v kh nng SAMA v ton b hot ng ca JECOR s m ra mt
tin l mi.

l cch lm sng to nhm c c nhng cng trnh c li nhng nc khng phi

vay n qua cc ngn hng quc t. Iran v Iraq l 2 v d r rng na v nhng nc nh vy.
Hn na, cn c vo bn cht ca con ngi, chng ti thy hn l lnh o cc nc ny ri s
c ng lc cnh tranh vi rp Xt. Khng nghi ng g na, lnh cm vn du m nm
1973 - m bt u tng nh s c tc ng rt tiu cc - cui cng li mang n nhng mn
qu bt ng cho cc cng ty cng trnh v xy dng, v cho ch ton cu rng ng pht
trin. Ti cn tip tc nghin cu giai on chin lc trong khong 8 thng na - mc d
mi ln tp trung khng qu vi ngy. Ti t giam mnh trong phng hp ring hay trong cn
h nhn ra Boston Common. Cc nhn vin ca ti u c vic khc lm v t lm c, mc d
nh k ti vn kim tra cng vic ca h. Dn dn th b mt xung quanh cng vic ca chng
ti cng bt i.

Ngy cng c nhiu ngi bit l ang c mt iu g ln lao lin quan n rp Xt

dang din ra. Khng kh no nhit hn ln, khp ni u nghe thy nhng li n i. Cc ph
ch tch v v quan chc B Ti chnh cng tr nn ci m hn- ti tin mt phn l v chnh h
cng chia s nhiu thng tin hn khi xut hin thm cc chi tit v k hoch ti chnh ny.
Theo k hoch ang c trin khai, Washington mun ngi rp Xt m bo rng, ngun
cung v gi du c th dao ng nhng mc khc nhau song phi mc chp nhn c i
vi M v ng minh ca M. Nu cc nc khc nh Iran, Iraq, Innxia hoc Vnzula e
do cm vn th rp Xt vi ngun du m khng l s phi b vo phn thiu ht . n
gin l, nu bit h lm iu , th cc nc khc v lu di s chng cn mun d ch l ngh
n vic cm vn du i vi M. c c s m bo ny, Washington ngh vi Hong
gia rp Xt mt tha thun cc k hp dn: cam kt h tr hon ton v chnh tr v nu cn
c qun s m bo duy tr s lnh o ca h i vi nc ny. Vi v tr a l c bit ca
mnh, trong iu kin khng tim lc qun s, v d b cc nc xung quanh nh Iran, Iraq,
Syria v Israel gy kh d, Hong gia rp Xt kh c th t chi li ngh ny. V th m,
hin nhin M dng li th ca mnh t ra mt iu kin ti quan trng khc na, nhm
xc nh li vai tr ca EHM trn th gii v coi nh mt hnh mu sau M s c p
dng tip nhng nc khc, m ng ch nht l Iraq. Khi nhn li qu kh, i khi ti
thy kh c th hiu ni ti sao rp Xt li c th chp nhn iu kin ny.

D nhin l hu ht cc nc thuc th gii rp, OPEC v cc quc gia Hi gio khc u

kinh hi khi pht hin ra cc iu khon ca tha thun trn v ci cch m Hong gia rp
Xt phc tng cc i hi ca Washington. iu kin l rp Xt s dng ng la du
m ny mua tri phiu Chnh ph M. i li, li tc c c t cc tri phiu s c B Ti
chnh M s dng a rp Xt chuyn t mt x hi thi Trung c sang th gii cng
nghip ha hin i. Ni cch khc, li nhun tch ly c t hng t la tin bn du ca
cc nc ny s c tr cho cc cng ty M h bin ci vin cnh m ti (v c l c mt
vi i th cnh tranh ca ti na) vch ra bin rp Xt tr thnh mt cng quc
cng nghip hin i.

B Ti chnh M s thu chng ti xy dng cc d n c s h tng v thm ch l c cc

thnh ph hon chnh trn khp bn o rp, rp Xt s lo kinh ph. Mc d ngi rp
Xt vn cn gi quyn cung cp u vo lin quan n nhng mng cng vic chung ca
nhng d n ny, song thc t l mt nhm cc chuyn gia cao cp nc ngoi (hu ht l
nhng ngi khng theo o, trong con mt ca ngi Hi gio) s quyt nh din mo v c
cu kinh t ca bn o ny trong tng lai. iu ny s xy ra mt vng quc, ni c nn
tng l nhng nguyn tc bo th ca Wahhabi v i theo nhng nguyn tc ny trong
nhiu th k.

Vi h, dng nh l c mt bc nhy vt v lng tin. Song trong hon cnh , cng

thm nhng p lc v chnh tr v qun s m Washington ang p t, ti ng rng Hong gia
rp cng bit h chng cn s la chn no khc. Theo quan im ca chng ti, kh nng
thu c li nhun khng l l v hn. l mt tha thun ngt ngo, c kh nng s tr
thnh mt tin l ng kinh ngc. Tha thun ny cn hp dn hn na bi khng ai phi cn
n s thng qua ca Quc hi- iu m cc cng ty, c bit l cc cng ty t nhn nh
Bechtel v MAIN bt c d mi lm v h chng mun cng khai s sch hay chia s b mt ca
mnh cho bt c ai. Thomas W.Lippman, mt hc gi ph t Vin Nghin cu Trung ng,
trc y tng l nh bo, anh thp tng kt nhng im ni bt ca tha thun ny: Dn
 rp ang ngp trong tin s tung hng triu la cho B Ti chnh.

B Ti chnh s nm cht nhng ng vn ny cho n chng no phi tr n cho cc my

bn hng t ng v ngi lm cng. V nh vy tin ca rp Xt lun c m bo l s
quay tr li nn kinh t M... ng thi, nhng ngi iu hnh y ban c th tin hnh bt k
d n no m h v chnh quyn rp Xt thy l c ch m khng phi gii trnh trc Quc
hi.

Xy dng nn cc thng s cho s mnh lch s ny gn nh chng tn thi gian g my.

Nhng sau chung ti phi tm cch thc hin n. qu trnh ny i vo hot ng, ai
cp cao nht trong Chnh ph c phi ti rp Xt- y l mt nhim v ti mt. Ti
khng th bit chc nhng ti on c phi vin l Henry Kissinger.( u cng thy
ngi quen;D) D cho c phi vin l ai th cng vic u tin ca ng ta cng s l nhc
nh Hong gia v nhng g xy ra nc lng ging Iran khi Mossadegh c ht cng Anh
khi nhng li ch t du m. Tip theo, ng ta s phi vch ra mt k hoch hp dn khin h
kh lng m t chi, m thc t l lm cho ngi rp hiu rng h chng cn la chn no
khc. Khng nghi ng g na, h chc chn u thc su sc rng, hoc l h chp nhn
ngh ca chng ti v nh th c c s m bo rng chng ti s ng h v bo v vi t
cch l ngi thng tr, hoc h c th t chi - v theo bc Mossadegh. Khi c phi vin tr
v Washington, ng ta mang theo thng ip l rp Xt chp thun ngh . Ch cn mt
tr ngi nh.

Chng ti phi thuyt phc c ngi lnh o then cht trong chnh quyn rp Xt.
Song iu ny theo chng ti c thng bo s l vn ni b gia nh. rp Xt khng
phi l mt quc gia dn ch, song, trong ni b Hong gia rp vn cn phi c s ng
thun. Nm 1975, ti c c ti gp mt trong nhng nhn vt ch cht trn. Ti vn bit
ng ta l hong t W. Mc d ti khng bit rng thc cht ng ta l mt thi t. Cng vic ca
ti l thuyt phc ng ta rng, phi v ra tin rp Xt s c li cho c t nc ng ta cng
nh cho c nhn ng ta. Chuyn ny ha ra khng d nh suy ngh ban u. Thi t W. t nhn
mnh l mt ngi trung thnh vi ng li ca Wahhabi v khng khng rng ng ta khng
mun t nc mnh i theo chn ch ngha thng mi ha phng Ty.

ng ta cng tuyn b, ng ta hiu r bn cht xo quyt ng sau nhng g chng ti ang

xut. ng ta ni, mc ch ca chng ti ging vi mc ch ca nhng k thp t chinh mt
thin nin k trc. l truyn b o Thin cha vo th gii rp. Thc ra th ng ta cng
c phn ng. Theo ti, s khc bit gia qun Thp t chinh v chng ti ch l vn mc
. Nhng tn Thin cha gio thi Trung c ca Chu u tuyn b mc ch ca h l cu
ngi Hi gio khi ni thng kh. Cn chng ti th tuyn b chng ti mun gip hin i
ha rp Xt. S thc th, ti tin rng, nhng k Thp t chinh, cng ging nh ch tp
on tr, c hai u hng ti mc tiu m rng ch ca mnh.

Gt nhng c tin tn gio sang mt bn, thi t W. cng c mt im yu - l ng ta rt

m ph n tc vng. C l cng kh l bch khi ni n mt th m nay tr thnh mt
khuynh hng chng hay ho g, song ti cng phi ni thm rng thi t W. l ngi duy nht
trong s nhng ngi rp Xt m ti bit c khuynh hng ny, hoc t nht cng l ngi
duy nht cho ti bit iu . Mc d vy, iu ng mt vai tr quan trng trong vic dng
nn phi v lch s ny v n cng chng t ti s lm nhng g c th hon thnh s mng
ca mnh.

Ghi ch:

1. bit thm v nhng s kin dn n lnh cm vn du la nm 1973 v tc ng ca

lnh cm ny, mi xem: Thomas W. Lippman, ng sau o nh: S cng tc lng lo vi rp
Xt (Boulder CO: T p ch Westview, 2004), trang 155- 159; Daniel Yergin, Phn thng Cuc
tm kim trng k du m, tin bc v quyn lc (New York: Free Press, 1993);
2. Stephen Schneider, Cuc cch mng v gi du m (Baltimore: Tp ch ca Trng i hc
Johns Hopkins, 1983);Ian Seymour, OPEC: Cng c ca s thay i (London: McMillan, 1980)
3. Thomas W. Lippman, ng sau o nh: S cng tc lng lo vi rp Xt (Boulder CO: Tp
ch Westview, 2004), trang 160.
4. David Holder v Richard Johns, Ngi nh ca Saud: S ni ln v lut l ca mt ch hng
mnh nht trong th gii rp Xt (New York: Holt Rinehart v Winston, 1981), trang 359.
5. Thomas W. Lippman, ng sau o nh: S cng tc lng lo vi rp Xt (Boulder CO: Tp
ch Westview, 2004), trang 167
Chng 16: Dn khch v tin Osama bin Laden

Ngay t u, hong t W. ni vi ti rng mi ln ng ta n Boston thm ti, ng ta u

mun c mt c gi theo ng s thch gii khuy. C ta s lm nhng vic m mt ngi
h tng bnh thng khng lm c. Nhng dt khot l ng ta khng mun mt gi gi
chuyn nghip, ngi m ng ta v gia nh ng ta c th tnh c gp trn ng ph hay ti
mt bui tic chiu i. Nhng ln gp ca ti vi hong t W. l rt b mt nn ti cng d
dng p ng nhng mong mun ca ng ta.

Sally l mt ph na p tc vng vi i mt xanh ang sng Boston. Chng c ta, mt

phi cng ca hng United Airlines thng xuyn xa nh, c v l do cng vic ln nhng l do
khc, v cng chng thm che giu thi trng hoa ca mn. Sally cng chng kh chu g v
nhng hnh vi ca chng mnh. C ta coi trng mc lng, cn nh sang trng Boston v
nhng li ch khc m mt ngi chng lm phi cng em li. Mt thp nin trc, c tng
l dn hippi quen vi li sng quan h trai gi lng nhng v c ta thy ci tng c mt
ngun thu b mt tht hp dn. C ta ng cho hong t W. c hi vi mt iu kin: Mi
quan h gia hai ngi i n u hon ton ph thuc vo hnh vi v thi ca hong t W.
i vi c. Rt may cho ti l cc yu cu ca h gp nhau. V dan du gia hong t W. v
Sally, mt chng ph trong phi v ra tin rp Xt, nhiu ln khin ti kh x. MAIN
nghim cm cc i tc ca mnh lm bt c vic g tri lut.

V theo quan im lut php, ti ang dn khch- lm ma c- mt hat ng bt hp php

Massachusetts, v v th vn l ch lm sao hp l ha phng thc thanh ton cho
Sally. May thay, phng k ton li ti kh t do trong vic chi tiu ti khon c nhn. V v
ti lun li nhiu tin boa, ti thuyt phc c nhng c hu bn nhng nh hng lch
s ti Boston cho ti ha n khng; l thi k m con ngi, ch khng phi my tnh,
in ha n. Cng ngy hong t W. cng liu lnh hn. Cui cng, ng ta mun ti thu xp
Sally n sng mt bit th ring ca ng ta rp Xt. khng phi l mt yu cu cha
tng nghe thy vo thi im ny; ngi ta vn bun bn ph n tr t mt s quc gia Chu u
ti Trung ng. Nhng ph n ny c k hp ng trong mt khong thi gian nht nh v
khi hp ng kt thc, h tr v qu hng vi mt ti khon ngn hng kch x. Robert Baer,
20 nm lm c v CIA v l mt chuyn gia v Trung ng rt ra kt lun: u nhng nm
70 khi nhng ng la du m bt u vo, nhng ngi Li Bng nng ng bt u
bun ph n phc v cc hong t...

V chng ai trong gia nh Hong gia bit cch cn i s sch nn nhng ngi Li Bng tr
nn giu c mt cch ngon mc.(1) Ti bit r iu ny v thm ch cn quen vi nhng
ngi c th dn xp nhng hp ng nh vy. Tuy nhin, i vi ti c hai tr lc chnh: Sally
v vic thanh ton. Ti chc rng Sally khng mun ri Boston i n khu bit th gia sa
mc Trung ng. Mt iu r rng na l chng c ha n khng ca nh hng no c th che
y cho nhng chi ph ny. Hong t W. gii quyt kh khn th hai bng cch m bo vi
ti rng ng ta s t tr chi ph cho tnh nhn mi ca ng ta; ti ch phi dn xp cc tha
thun. Ti cng nh ngi khi ng ta khng nh rng c Sally s n rp Xt khng nht
thit phi l ngi tnh c M ca ng. Ti gi cho nhiu ngi bn c mi lin h vi Li
Bng Lun n v Amsterdam. Trong vng mt vi tun, c mt Sally khc k hp ng.

Hong t W. l mt ngi phc tp. Sally tha mn i hi c th ca ng ta v s gip

ca ti trong v ny khin ti ly c lng ng ta. Tuy nhin, nhng iu ny khng
thuyt phc c ng ta rng SAMAl mt chit lc c li cho t nc ca ng ta. Ti phi
vt v mi bo v c cc l l ca mnh. Ti dnh nhiu gi ging cho ng ta v cc s
liu thng k v gip ng ta phn tch cc nghin cu chng ti lm cho cc nc khc, gm
c cc m hnh kinh t lng ti trin khai C ot khi cn ang c Claudine o to,
trong nhng thng u trc khi ti n Innxia. Cui cng ng ta cng du i. Ti khng
bit c th nhng g ang xy ra gia nhng ng nghip EHM ca ti v cc thnh vin rp
Xt ch cht khc. Tt c nhng g ti bit l mt hp ng trn gi cui cng c gia
nh Hong gia thng qua. V phn mnh, MAIN nhn c mt trong nhng hp ng bo b
do B ti chnh M qun l. Chng ti c y quyn lm mt cuc kho st ton din v h
thng in ri m v li thi ca rp Xt, ng thi thit k mt h thng mi c th p
ng cc tiu chun tng ng vi tiu chun ca M. Nh thng l, nhim v ca ti l c
nhm chuyn gia u tin n tin hnh cc d bo kinh t v mc tiu th in cho tng
khu vc ca quc gia ny. Ba trong s nhng ngi lm vic cho ti - tt c u c kinh nghim
lm cc d n quc t- ang chun b n Riyadh th chng ti nhn c thng bo t phng
lut ca chng ti rng, theo cc iu khon trong hp ng k, chng ti c trch nhim
trang b mt vn phng y tin nghi v a vo hot ng Riyadh trong vng vi tun
ti. iu khon ny r rng khng c ch ti trong vng hn mt thng qua. Tha
thun ca chng ti vi B Ti chnh quy nh thm rng tt c cc thit b u phi c ch
to hoc ti M hoc ti rp Xt. Nhng do rp Xt khng c cc nh my sn xut cc
thit b ny nn mi th u phi chuyn t M sang. Chng ti tht vng khi pht hin ra rng
hng dy tu ch du ang xp hng ch cp cng bn o rp ny. C th s phi mt
nhiu thng vn chuyn cc thit b cn thit n vng quc ny. MAIN khng c nh b
qua mt hp ng c gi tr nh vy ch v cht kh khn v trang thit b vn phng. Ti mt
cuc hp vi tt c cc bn lin quan, chng ti suy ngh trong nhiu gi. Gii php chng
ti la chn l thu mt my bay Boeing 747, mua thit b cn thit ti nhng ca hng
Boston, cht ln my bay v ch n rp Xt. Ti nh ti tng ngh rng s tht hp cnh
nu my bay do United Airlines s hu v c li bi mt phi cng m chnh v anh ta li
l ngi c kh nng iu khin Hong gia rp Xt.

Tha thun gia M v rp Xt thay i vng quc ny thc s ch trong mt m.

Nhng con d c thay th bi hai trm chic xe ch rc mu vng nht ca M theo mt
tha thun tr gi 200 triu USD vi Cng ty Waste Management, Inc.(2) Cng tng t nh
vy, tt c cc lnh vc khc ca nn kinh t rp Xt cng c hin i ha, t nng nghip
v nng lng cho n gio dc v vin thng. Nh Thomas Lippman nhn xt nm 2003:
Ngi M bin mt min t rng ln v m m vi nhng cm lu ca dn du mc v
nhng ngi nh dng tm bng bn t ca nng dn thnh nhng gc ph vi nhng qun
cafe Starbuck v nhng ta nh cng cng mi nht vi h thng thang my hin i. rp
Xt ngy nay l mt quc gia ca ng cao tc, my tnh c nhn v nhng khu mua sm c
iu ha mt lnh vi nhng ca hiu bng long chng khc no nhng khu ngoi kh gi
nc M, nhng khch sn sang trng, nhng qun n nhanh, ti vi v tinh, cc bnh vin hin
i, cc cao c vn phng v cc cng vin vi nhiu tr gii tr.(3) Nhng k hoch m chng
ti tha thun nm 1974 to ra mt tiu chun cho cc cuc m phn sau ny vi cc quc
gia du m.

Ni cch khc, k hoc SAMA/ JECOR li l mt phi v bo b sau k hoch m Kermit

Roosevelt thc hin Iran. N c a kho v kh kinh t-chnh tr m th h lnh mi ca
ch ton cu ln mt mc tinh vi mi. V ra tin rp Xt v y ban chung ny cng
to ra mt tin l mi trong lut quc t. iu ny rt r rng i vi trng hp ca Idi Amin.
Nm 1979, khi nh c ti kht ting Uganda phi sng lu vong, ng ta xin c t nn ti
rp Xt. Mc d ng ta l mt k chuyn quyn, mt tn git ngi, phi chu trch nhim v
ci cht ca khong 100.000 n 300.000 ngi nhng cui i ng ta c Quc hi rp
Xt tr cp vi mt cuc sng sang trng, c xe hi v ngi gip vic. M m thm phn
i nhng khng mun gy p lc v vn ny v s nh hng xu n tha thun vi rp
Xt. Trong nhng nm cui i, Amin git thi gian bng cch cu c v tn b trn bi bin.
Nm 2003, ng ta cht Jiddah vo tui 80 do khng chng ni bnh gan.(4) Tinh vi hn v
nguy hi hn l vai tr m rp Xt c c trong vic ti tr cho khng b quc t. M
khng giu gim mong mun Quc hi rp Xtcung cp ti chnh cho cuc chin
Afghanistan ca Osam bin Laden chng li Lin bang X Vit trong nhng nm 1980, Riyadh
v Washington cng nhau cung cp tng s khong 3,5 t USD cho cc Mujahideen.(5). Tuy
nhin, s can d ca M v rp Xt cn i xa hn th nhiu.

Cui nm 2003, t tp ch U.S.New & World Report a ra mt bi vit da trn mt

nghin cu rt su sc vi tiu S lin quan ca rp Xt. Tp ch ny xem xt hng
ngn trang bo co ca ta n, cc bo co ca cc c quan tnh bo M v nc ngoi, rt
nhiu ti liu khc, cc cuc phng vn hng chc c quan chnh ph, cc chuyn gia v khng
b v chuyn gia v Trung ng. Kt lun ca h nh sau: Bng chng l khng th chi ci:
rp Xt, lin minh lu i ca M v nh sn xut du ln nht th gii, phn no tr
thnh- nh mt quan chc cao cp ca B Ti chnh ni
- Tm im ca vic ti tr cho khng b... Bt u t cui nhng nm 1980 - sau c sc p
ca cch mng Iran v chin tranh X Vit Afghanistan - cc t chc t thin khng chnh
thc rp Xt tr thnh ngun ti tr chnh cho phong tro Jihad ang pht trin nhanh
chng. hn 20 quc gia, tin c dng o to lnh d cc tri qun s, mua v kh v
tuyn nhn vin mi...

S ho phng ca rp Xt khch l cc quan chc M nhn nhn theo mt cch khc,

mt vi cu chin binh tnh bo tit l. Hng t la trong cc hp ng, cc khon ti tr v
lng ri vo ti nhiu cu quan chc M - nhng ngi c quan h vi rp Xt: cc i
s, cc i din c quan CIA, thm ch l c cc th k ni cc... Cc thit b nghe chm cc thit
b m thoi cho thy cc thnh vin gia nh Hong gia khng ch ng h Al Qaeda m c cc
nhm khng b khc na.(6) Sau cc v tn cng nm 2001 vo Trung tm Thng mi v Lu
nm gc, ngy cng c nhiu bng chng v cc quan h b mt gia Washington v Riyadh.
Thng 10 nm 2003 tp ch Vanity Fair tit l thng tin cha tng c cng b trc y
trong mt bo co nhan Cu vt rp Xt. Cu chuyn v mi lin h gia gia nh Bush
v Hong gia rp Xt v gia nh Bin Laden khng lm ti ngc nhin. Ti bit rng mi lin
h t nht c t thi din ra phi v ra tin rp Xt nm 1974 v t thi George
H.W.Bush lm i s M ti Lin Hp Quc (nm 1971-1973) v sau l Gim c CIA (1976-
1977). iu lm ti ngc nhin l cui cng s tht c a ln bo ch. Tp ch Vanity
Fair kt lun: Gia nh Bush v Hong gia rp Xt, hai triu i hng mnh nht th gii,
c mi quan h c nhn, chnh tr v kinh t mt thit vi nhau trong sut hn 20 nm... Trong
lnh vc t nhn, rp Xt ng h Cng ty Harken Energy, mt cng ty du m ang phi
vt ln vi kh khn m George W.Bush cng c c ng trong . Gn y nht, cu Tng
thng George H.W.Bush v lin minh lu i ca ng ta, cu B trng Ngoi giao James
A.Baker III, xut hin rp Xt ti mt bui gy qu cho Cng ty Carlyle Group, c coi
l cng ty t nhn ln nht th gii. Hin nay, cu Tng thng Bush vn l c vn cao cp cho
cng ty ny - c ng ca cng ty ny c c nhng ngi rp Xt b buc ti l c quan h ti
tr cho khng b... Ch sau v 11/9 vi ngy, nhng ngi rp Xt giu c, trong c c cc
thnh vin ca gia nh Bin Laden chun khi nc M bng my bay ring. Chng ai lm
sng t v cc chuyn bay v khng hnh khch no b cht vn. Liu c phi mi quan h lu
di ca gia nh Bush vi rp Xt gip cho s vic ny?(7)

Ghi ch:
1. Robert Baer, Ng v i qu d : Washington bn linh h n c a mnh l y d u l a c a
r p Xt nh th no (New York: Nh xu t b n Crown, 2003), trang 26. Thomas W. Lippman,
ng sau o nh: S c ng tc l ng l o v i r p Xt ((Boulder CO: T p ch Westview,
2004), trang 162.
2. Thomas W. Lippman, ng sau o nh: S c ng tc l ng l o v i r p Xt ((Boulder CO:
T p ch Westview, 2004), trang 62.
3. Henry Wasswa, Idi Amin, tn c ti Uganda y st th, ch t, T p ch Associated, 17
thng 8/2003. Lin k t r p, Bo co tnh hnh th gi i v n c M , 15 thng 12/2003,
trang 21. Lin k t r p, Bo co tnh hnh th gi i v n c M , 15 thng 12/2003, trang 19,
20, 26.
4. Craig Unger, C u gip r p Xt, H i ch Vanity, thng 10/2003. bi t thm thng tin
v s lin i c a gia nh Bush, Bechtel,... xin xem: Tp on du kh Zapata., tp ch
Fortune, thng 4 nm 1958, trang 248;
5. Darwin Payne, Sng ki n v n ng l ng: Cc ngnh thu c da, 1880-1978 (New York:
Simon v Schuster, 1979); Nathan Varid, Cn bo sa mc: nhm Bechtel ang d n u cu c
t p kch, v Giao thi p l y h p ng, tp ch Forbes, ngy 23/6/2003, t trang 63 n 66;
6. Graydon Carter, B c th c a nh bin t p: Bay trong b u tr i thn thin... Hi ch Vanity,
thng 10/2003; Richard A. Oppel v i Diana B. Henriques, M t t n c ang chi n tranh:
H p ng. Cng ty c nh ng m i quan h v i Washington, v v i Iraq, T p ch New York,
ngy 18/4/2003.
PHN III: 1975-1981
Chng 17: Cc cuc m phn v knh o Panama
v Graham Greene

rp Xt lm nn s nghip ca rt nhiu ngi, trong c c ti. Nhng nhng thnh

cng ca ti ti vng quc sa mc ny cn m ra mt cnh ca mi. Cho n nm 1977, ti
xy dng c cho mnh mt ch nho nh vi mt i ng chuyn gia gm khong 20
ngi lm vic ti tr s Cng ty Boston, mt nhm cc nh t vn n t cc phng ban
khc v cc vn phng ri rc trn khp th gii ca MAIN. Ti tr thnh hi vin tr nht
trong lch s mt trm nm ca Cng ty. Ngoi chc v Kinh t trng, ti cn l Trng Ban
Kinh t v Hoch nh chnh sch. Ti n ging bi Harvard v mt s ni khc, bo ch
cng thng ng kin ca ti v nhng s kin ang din ra.(1)

Chic thuyn bum ca ti u cng Boston ngay bn cnh con tu chin ni ting
Constitution, Old Ironsides, con tu nh bi bn cp bin Barbary khng lu sau Chin
tranh Cch mng. Cng vi mt mc lng l tng, s c phiu m ti s hu cng ha hn
s a ti tr thnh mt trong s t nhng nh triu ph trc khi ti trn 40 tui. ng l
cuc hn nhn ca ti tht bi, nhng b li ti kt thn vi nhiu ph n xinh p v
quyn r trn khp cc chu lc. Bruno a ra tng v mt phng php d bo v cng
sng to: mt m hnh kinh t lng da trn nhng ghi chp ca mt nh ton hc ngi Nga
hi u th k. M hnh gn cc xc sut ch quan vi cc d bo cho rng mt s khu vc c
th ca mt nn kinh t s tng trng. y dng nh l mt cng c l tng bin h cho
mc tng trng gi to m chng ti thng a ra c c nhng khong vay ln, v
Bruno ngh ti xem xt liu ti c th lm g vi cch tip cn ny.

Ti a mt nh ton hc tr t Hc vin K thut Massachusset (MIT), gio s Nadipuram

Prasad v v giao cho anh ta mt ngn sch ring. Trong vng su thng, anh ta xy dng
phng php Markov cho m hnh kinh t lng. Chng ti cng vit mt lot cc bi
nghin cu, trong nu r Markov l mt phng php mang tnh t ph dng d bo
tc ng ca u t c s h tng i vi tng trng kinh t. chnh l nhng g chng ti
ang cn: Mt cng c c th chng minh mt cch khoa hc l chng ti ang lm li cho
cc nc bng cch gip h c c nhng khon vay m h khng bao gi c kh nng thanh
ton. Bn cnh , ch mt nh kinh t lng nhiu kinh nghim, c u t nhiu thi gian
v tin bc nghin cu mi c th nm bt c s phc tp ca phng php Markov hay t
ra nhng nghi vn v cc kt lun ca n. Cc nghin cu ca chng ti c mt s t chc
c uy tn cng b, chng ti cng chnh thc trnh by cc nghin cu ny trong cc cuc
hi tho v ti cc trng i hc mt s nc. Nhng nghin cu ny- v c chng ti na-
tr nn ni ting trong ngnh d bo.(2)
Omar Torrijos v ti tn trng tha thun b mt gia hai chng ti. Ti bo m rng nghin
cu ca chng ti l trung thc v nhng kin ngh m chng ti a ra c li cho ngi
ngho. Mc d c nhng li phn nn rng cc d bo m ti lm cho Panama khng t tiu
chun thi phng nh thng thng, thm ch c v nh cc d bo cn mang hi hng
ca ch ngha x hi, nhng thc t l MAIN vn tip tc ginh c cc hp ng t Chnh
ph ca Torrijos. Hp ng u tin l xy dng quy hoch tng th vi sng kin gn nng
nghip vi cc ngnh truyn thng. Ti cng theo di vic Torrijos v Jimmy Carter chun b
m phn li Hip c Knh o.

Cc cuc m phn v knh o Panama li cun s ch ca ton th gii. Khp ni

trn th gii ngi ta ch xem liu M s lm iu m hu ht cc nc khc u ng h l
ngi Panama c quyn kim sot knh o ny, hay s c gng thit lp li mt phin bn
mi ca Thuyt Bnh trng do nh mnh trn ton cu, vn tng b lung lay sau tht bi
ca M ti Vit Nam. i vi nhiu ngi, mt ngi bit nghe l phi v nhn i nh Carter
dng nh c bu ln lm Tng thng vo thi im thch hp. Tuy nhin, thnh tr ca
phe bo th Washington v cc bi thuyt gio v quyn tn gio li khin th gii phn n.
Lm sao nc M c th t b bc tng thnh quc phng, t b biu tng v s khn
ngoan ca nc M, t b di bin gn lin s giu c ca Nam M vi li ch thng mi
ca M?

Trong nhng ln ti Panama, ti thng ti Khch sn Continental. Tuy nhin, ln th

nm ti y, ti chuyn sang sng khch sn Panama i din v khc sn Continental ang
c tu b, v v th n qu n. Thot u, ti cm thy kh chu v s bt tin nyContinental
tr thnh nh ca ti mi ln ti y. Nhng gi y khu hnh lang rng ni ti ang ngi,
nhng chic gh my v nhng chic qut trn bng g c nhng cnh qut hnh mi cho
dn tr nn thn thuc vi ti. Ni ny trng chng khc no mt cnh quay trong phim
Casablanca, v ti tng tng Humphrey Bogart c th n y bt c lc no. Sau khi c
xong mt bi vit ca Graham Greene v Panama, ti t t New York Review of Books xung.
Nhn chm chm vo nhng cnh qut, ti cht nh li mt bui ti hai nm v trc. Ford
khng mnh v ng ta s khng th ti c c u, nm 1975, Torrijos d bo nh vy. ng
ni iu ny vi mt nhm nhng ngi Panama c th lc. Ti l mt trong s t nhng
ngi nc ngoi c mi n tham d cu lc b ca nhng ngi thuc tng lp thng
lu ny. Ti vn cn nh ting qut trn quay v v khi . l l do v sao ti quyt nh
y nhanh vn knh o. y l thi im thch hp dc ht sc tin hnh mt cuc
chin chnh tr ginh li knh o. Bi pht biu ca Torrijos cho ti ngun cm hng.

Tr v khch sn, ti bt u gch xa, chnh sa bi vit m sau ti gi cho t Boston

Globe. Khi Boston, Tng bin tp t bo ny tr li bng cch gi in n vn phng cho
ti yu cu ti vit mt on Li son bo. V bi vit Nm 1975, ch ngha thc dn khng
cn ch Panama chim gn na trang bo cng vi mc x lun trong t bo s ra ngy
17/9/1975. Bi vit a ra l do c th giao li knh o ny cho ngi Panama. Th nht,
Tnh hnh hin ti l khng cng bng- v l mt l do tt cho bt c quyt nh no. Th
hai, Nu tr li knh o cho ngi Panama, an ninh s c m bo tt hn so vi hin ti.
Ti c nhc ti mt nghin cu do y ban Knh o lin i dng thc hin, trong kt
lun rng ch cn mt ngi bnh thng cng c th lm cho giao thng ca knh o b
ngng tr ti hai nm tri bng cch gi mt qu bom pha p Gatun, im ny Tng
Torrijos cng khai nhn mnh.

V th ba l Tnh hnh hin ti ang gy ra nhng vn nghim trng trong mi quan h

vn rt phc tp gia M v Chu M Latinh. Ti kt lun bi vit nh sau: knh o
hot ng lin tc v hiu qu, cch tt nht l gip ngi Panama ginh li quyn kim sot
v trch nhim i vi knh o. Lm c iu , chng ta c th t ho v hnh ng ny
s ti khng nh nhng cam kt ca chnh chng ta t 200 nm trc v quyn t quyt... Ch
ngha thc dn tng rt c hoan nghnh vo u th k ny cng nh vo nm 1775.
Trong bi cnh lch s , mt hip c nh vy c th c chp nhn. Nhng ngy nay,
khng g c th bin minh cho hip c . Nm 1975, ch ngha thc dn khng cn ch
ng. k nim mc hai trm nm chng ta phi tha nhn iu ny v hnh ng cho hp
l.(3)

Dm vit mt bi nh vy l rt to bo, nht l khi ti va tr thnh hi vin ca MAIN.

MAIN khng mun cc hi vin ca mnh tip xc vi bo ch v tt nhin l hn ch h cng
b nhng bi cng kch chnh tr trn trang x lun ca t bo c uy tn nht New England ny.
Ti nhn c c ng th t vi nhng li l bn thu t nhng ngi cng cng ty, a s cc
on th nc danh u nh km bn sao bi vit ca ti. Ti bit chc mt trong s cc bc
th vit tay l ca Charlie Illingworth v ti nhn ra nt ch ca ng ta. Charlie Illingworth
l Gim c d n u tin m ti tham gia, ng ta lm vic MAIN hn mi nm (cn ti
mi cha y 5 nm) m vn cha c l hi vin. Bc th rt ngn gn, ch c mt hnh
u lu xng cho rt to, bn di l mt dng ch ngn ngi: Liu tn cng sn ny c thc
l mt hi vin ca cng ty chng ta hay khng? Bruno cho gi ti vo phng v bo: Anh s
gp rt nhiu phin phc v bi bo . MAIN l mt cng ty cc k bo th.

Nhng ti ngh l anh rt khn ngoan. Torrijos s thch bi bo ; ti cng hy vng anh s
gi mt bn sao bi cho ng y. Nhng k thch a trong cng ty, nhng ngi ngh l
Torrijos theo ch ngha x hi, s chng quan tm lm u chng no cng vic vn v ch
chng ta. Nh thng l, Bruno ng. Nm 1977, Carter bc vo Nh trng. Nhng cuc
m phn nghim tc v knh o Panama c tin hnh. Rt nhiu i th ca MAIN
chn sai hng v b nh bt ra khi Panama, trong khi cng vic ca chng ti tng ln
gp bi. Gi ti ang ngi ti tin snh Khc sn Panama, va c xong mt bi bo ca
Graham Greene trn t New York Review of Books. Bi bo t nc trn nm mt trn l
mt bi vit sc so, dm bn lun n nn tham nhng trong hng ng cc s quan cao cp
thuc lc lng Cn v Quc gia Panama.

Theo li tc gi, chnh bn thn v tng phi tha nhn rng ng dnh cho cp di
rt nhiu c n, v d cp nh sang trng cho h v nu ti khng cho h, CIA s lm vic
. Bi vit r rng ng l tnh bo M quyt ph v mong mun ca Tng thng Carter, v
nu cn, h s hi l cc s quan qun i Panama ph hoi tin trnh m phn(4).
Ti khng th khng t hi liu nhng tn st nhn bt u tnh n chuyn hm hi
Torrijos hay cha. Ti tng nhn thy bc nh chp Torrijos v Greene cng ngi vi nhau,
ng trn mc Nhn vt ca t Time hay Newsweek. Di bc nh ch thch, tc gi l mt
v khch c bit, l mt ngi bn tt ca tng Torrijos. Ti khng hiu v tng ngh g v
vic mt nh vn m ng ht sc tin cy li vit mt bi ph bnh nh vy. Bi vit ca Graham
Greene cn t ra cu hi khc, lin quan n ci ngy ti ngi ung c ph vi Tng Torrijos
nm 1972. Khi , ti cho rng Tng Torrijos bit ci tr vin tr nc ngoi l lm ng
giu ln trong khi a t nc ng lm vo cnh khn cng do n nn. Ti chc ng bit tt
c nhng th din ra v ngi ta tin rng tt c cc quan chc u d b mua chuc. ng
cng bit rng, vic ng quyt khng theo ui li ch c nhn- m thay vo l s dng vin
tr nc ngoi thc s gip ngi dn ca mnh- s c coi l mt mi e da, v rt cc
c th lm lung lay ton b h thng. C th gii ang di theo ngi n ng ny; hnh ng
ca ng khng ch c nh hng Panama m cn ln ton th gii v th khng th xem nh.
Ti tng hi, liu ch tp on tr s phn ng th no khi nhng khon vay dnh cho
Panama c th gip cho ngi ngho m khng gy ra nhng khon n khng l. Gi y ti
li bn khon khng bit liu Torrijos c n hn vi nhng g m ti v ng tha thun vi
nhau ngy hm - bn thn ti cng khng my chc chn v suy ngh ca mnh i vi
nhng tha thun . Ti rt khi vai tr st th kinh t ca mnh. Ti chp nhn chi theo
lut ca ng ch khng phi ca ti, chp nhn nhng i hi v s chn thc ca ng
ly nhiu hp ng hn. Nu ch xt n thun v mt kinh t, l mt quyt nh lm n
khn ngoan cho MAIN.

Tuy nhin, iu li khng ng vi nhng g m Claudine tim nhim cho ti: n

khng cng c cho ch ton cu. C phi gi y n to iu kin cho nhng tn ch
sn c th sc tung honh khng? Lch s Chu M Latinh c khng t nhng anh hng ra
i, ti ngh nh vy khi ri khi cn nh g ca Torrijos ngy hm . Mt h thng c
dng ln bi nhng quan chc tham nhng khng th t t vi nhng ngi khng th b mua
chuc. t nhin ti cm gic mnh nh b hoa mt. Mt bng dng quen thuc ang i chm
chm dc theo hnh lang. Lc u, ti bi ri n mc tin rng l Humphrey Bogart, nhng
Bogart qua i t rt lu ri. Sau ti nhn ra ngi n ng ang nh nhng i ngang
qua ti l mt trong nhng nhn vt v i trong lng vn hc hin i Anh, tc gi ca Kiu
hnh v Vinh quang, Nhng din vin hi, Nhng ngi n ng ca chng ti Havana, v
ca bi bo m ti va t xung chic bn cnh mnh. Graham Greene ngp ngng trong giy
lt, nhn xung quanh ri i thng n quy n. Ti mun gi hoc ui theo ng, song ti
dng li. Mt ging ni trong ti vang ln bo rng ng cn s ring t; mt ging ni khc li
bo ng ta s trnh xa ti. Ti cm t New York Review of Books ln, v ch mt lc sau
ngc nhin thy mnh ang ng trn li vo quy n. Ti n im tm ri nn khi ti bc
vo, ngi phc v nhn ti vi nh mt ngc nhin. Ti lic nhn xung quanh. Graham Greene
ang ngi mt mnh chic bn st tng. Ti ch chic bn bn cnh ng v hi ngi phc
v: Liu ti c th ngi kia v n thm mt ba im tm na khng? Ti vn l ngi hay
boa tin rng ri, nn ngi phc v mm ci mt cch ranh mnh v a ti n chic bn
. Greene nh ang b ht vo t bo ng ang c. Ti gi cafe v bnh sng b mt ong.
Ti mun bit Greene ngh g v Panama, v Tng Torrijos v v v knh o Panama, nhng
ti cn cha bit bt chuyn vi ng nh th no. Ri cht ng ngng ln, ung mt ngm
nc. Xin li ng, ti ni. ng nhn ti gin d - hay t ra th ti cm thy th. Vng? Ti rt
ght lm phin ngi khc mt cch t ngt nh th ny, nhng xin hi ng c phi Graham
Greene? Vng, nhng ti sao ng nhn ra ti?. ng mm ci m p, Panama hu ht mi
ngi khng nhn ra ti. Ti lin th nhn rng ng l tc gi m ti yu thch nht, v sau
ti gii thiu tm tt vi ng v cuc i mnh, v cng vic ca ti MAIN v nhng ln gp
g Torrijos.

ng hi liu ti c phi l nh t vn vit bi bo v vic M nn rt khi Panama khng:

Trn t Boston Globe th phi, nu ti nh khng nhm? Ti nhc nhin n sng s. vo
a v ca ng, l mt hnh ng dng cm, ng ni: ng khng ngi chuyn sang ngi
cng bn vi ti ch? Ti chuyn sang bn ca Greene v ngi vi ng c ting ri ng
h. Qua ni chuyn, ti nhn thy, quan h gia Greene v Tng Torrijos tr nn thn
thit th no. i khi Greene ni v v tng nh mt ngi cha ni v con trai mnh vy. ng
ni: Tng Torrijos mun ti vit mt cun sch v t nc ca ng ta. Ti va mi bt tay
vo vic . N s l mt cu chuyn c thc - hi khc vi thi quen thng thng ca ti.
Ti hi ng ti sao ng thng vit tiu thuyt m khng vit truyn hin thc Vit nhng
iu h cu an ton hn, ng ni. Phn ln nhng ti m ti vit l nhng vn gy
tranh ci. V Vit Nam, v Haiti, v cch mng Mxic. Rt nhiu nh xut bn s phi xut bn
nhng cun truyn theo ch ngha hin thc v cc ti ny. ng ch vo t New York
Review of Books m ti ang t bn chic bn bn cnh. Nhng t ng kiu nh th ny c
th em li nhng tn tht ln. Ri ng ci ni tip:

Bn cnh , ti thch vit truyn h cu. Khi vit h cu ti thy mnh t do hn. ri ng
chm ch nhn ti, ni: iu quan trng l vit v nhng iu c ngha. Ging nh bi bo
ca anh trn t Globe v knh o Panama y. R rng ng rt khm phc Tng Torrijos. C
v nh ngi ng u nh nc Panama gy c n tng mnh vi nh vn nay, ging
nh i vi nhng ngi ngho v v sn. Ti cng cm nhn c rng Greene rt lo cho tnh
mng ca bn mnh. u li vi tn Khng l ca phng Bc l mt kh khn gh gm, ng
lc u bun b, ti lo cho s an ton ca ng y. n lc Greene phi i. Ti phi kp
chuyn bay sang Php, ng ni, chm ri ng dy v bt tay ti. ng nhn thng vo mt ti:
Sao anh khng vit sch, ng gt u y khch l, anh rt c nng khiu. Nhng anh nn
nh, phi lun vit v nhng iu c ngha. ng quay bc i, ri cht dng li, quay u
ni vi ti: ng lo. Tng Torrijos s khng sao u, ng y s ly li c knh o.
Torrijos ng l ly li c knh o. Trong cng nm , nm 1977, ng m phn
thnh cng cc hip c mi v quyn kim sot knh o Panama vi Tng thng Carter. Sau
Nh trng phi thuyt phc Ngh vin M thng qua hip c.
Mt cuc u tranh dai dng v y cam go din ra. Theo kt qu kim phiu cui cng, Hip
c Knh o c ph chun nh hn ng mt phiu. Phe bo th s tr a v ny. Vi
nm sau , khi cun sch Tm hiu v v tng ca Graham Greene c xut bn, ng
tng: Tng nhng ngi bn ca bn ti, Omar Torrijos, Nicaragua, El Salvado v Panama.

Ghi ch:

1. Xem v d : John M. Perkins, Khng c ch cho ch ngh a th c dn Panama vo n m

1975, t Boston Evening Glob, trang Op-Ed, ngy 19/9/1975; John M. Perkins, Hip nh gia
M v Brazil khin cuao lo l ng, t Boston Globe, trang Op-Ed, ngy 10/5/1976.
2. L y v d v nh ng ti li u c a John Perkins xu t hi n trong cc t p ch k thu t, xem:
John M. Perkins et al., M t quy trnh Markov p d ng cho d bo, Ph n I- Pht tri n kinh t v
M t quy trnh Markov p d ng cho d bo, Ph n II- Nhu c u v i n n ng, Vi n C kh i n
v i n t , Ti li u h i th o C 73 475-1 (thng 7/1973) v C74 146- 7 (thng 1/1974); John
M. Perkins v Nadipuram R. Prasad, M hnh m t m i quan h t ng tc tr c ti p v gin
ti p gi a n n kinh t v mi tr ng, T v n v c kh, thng 4/1973; Edwin Vennard, John
M. Perkins, v Robert C. Ender, Nhu c u v i n t v cc h th ng k t n i, TAPPI Journal
(Hi p h i K thu t gi y v b t gi y), Ti liu hi tho ln th 28, 1974; John M. Perkins et
al., Ngnh thp c a Iran: Tc ng t i n n kinh t v nhu c u v i n n ng v Ph ng php
Markov p d ng cho k ho ch ha, c trnh by t i H i th o v c kh t i Iran l n th 4,
Tr ng i h c Pahlavi, Shiraz, Iran, 12- 16 thng 5; v Cc l thuyt kinh t v nhng ng d
ng: Tuy n ch n cc ti li u k thu t v i l i gi i thi u c a John M. Perkins (Boston: cng ty
Chas. T. MAIN, 1975)
3. John M. Perkins, Khng c ch cho ch ngh a th c dn Panama vo n m 1975, t Boston
Evening Glob, trang Op-Ed, ngy 19/9/1975 108/240 Graham Greene, Ti n t i bi t ci i
th (New York: Sch c m tay, 1984), trang 89-90.
Chng 18: Vua ca nhng v vua

Trong khong thi gian t nm 1975 n nm 1978, ti thng n Iran. i khi ti di

chuyn gia M Latinh hoc Innxia v Thran. Sa (vua ca nhng v vua, danh hiu chc
thc ca ng) l mt trng hp hon ton khc vi nhng nc m chng ti tng lm vic.
Iran rt nhiu du, v ging nh rp Xt, n khng cn phi vay n ti tr cho nhng d
n y tham vng ca mnh.

Tuy nhin, Iran hon ton khc rp Xt v phn ln dn s nc ny khng phi l ngi
rp m ch yu l ngi Trung ng v ngi theo o Hi. Bn cnh , nc ny cn c
mt lch s y ry nhng xo trn v chnh tr - k c trong nc v vi cc nc lng ging.
V th, chng ti dng mt cch khc: Washington v gii kinh doanh cng hp lc bin Sa
thnh mt biu tng ca s tin b. Chng ti tp trung mi n lc chng minh cho c
th gii thy rng, mt t nc hng mnh, dn ch, lm bn vi nhng li ch chnh tr v
quyn li tp th ca M s lm c g. Chng h bn lng n ci ting khng dn ch r
rnh rnh, cng nh mt s tht tuy t l liu hn l CIA sp t m mu nhm lt v th
tng c phi dn ch chn; Washington v cc i tc ng minh ca mnh quyt
chng minh cho c rng, chnh ph ca nh vua c th l hnh mu thay th cho chnh ph
cc nc nh Iraq, Libi, Trung Quc, Triu Tin v nhiu quc gia khc, ni ang dy ln mt
ln sng ngm mnh m chng li M.
Nu ch nhn b ngoi, Sa t ra l mt ngi bn cp tin ca nhng ngi dn yu th. Nm
1962, Sa ra lnh phn chia tt c nhng vng t ring rng ln v trao tr li cho nng dn.
Nm tip theo, ng ta pht ng cuc Cch mng trng, trong c chng trnh ci cch kinh
t x hi ton din. Nhng nm 70, quyn lc ca OPEC khng ngng ln mnh, v nh vua
ngy cng c nh hng trn trng quc t. Cng thi gian , Iran cng xy dng mt trong
nhng lc lng qun i hng mnh nht khu vc Trung ng theo o hi.1 MAIN tham
gia vo cc d n trn hu khp Iran, t nhng khu du lch dc bin Caspi pha bc n cc
cn c qun s b mt nhn ra eo bin Hormuz min nam. Cng nh mi ln, cng vic chnh
ca chng ti l d bo cc tim nng pht trin ca khu vc v thit k cc mng li phn
phi, truyn ti v pht in cung cp nng lng cn thit cho pht trin cng nghip
v thng mi, hin thc ha nhng con s d bo ny.

Dn dn ti i hu ht cc vng ca Iran. Ti i theo nhng con ng lc qua nhng

ngn ni trn sa mc, t Kirman n Bandar Abbas, lang thang quanh cc tn tch Persepolis,
ni tng l cung in huyn thoi ca nhng v vua c v cng l mt trong nhng k quan ca
th gii C i. Ti i n nhng a danh ni ting trng l ca t nc ny: Shiraz,
Isfahan, v thnh ph ca nhng chic lu vi gn Persepolis, ni Sa ln ngi. Dn dn, ti tr
nn yu mnh t ny v nhng con ngi y phc tp ca n. B ngoi, Iran c v l mt
hnh mu cho s kt hp gia o Hi v o thin cha. Song, ti nhanh chng nhn ra rng,
ci b ngoi yn bnh c th che giu c mt s on gin su sc bn trong.

Mt bui chiu mun nm 1977, ti tr li phng mnh khch sn v tm thy mt t giy

nht di ca. Ti kinh ngc thy trong c ch k ca mt ch th tn l Yamin. Ti cha
bao gi gp ng ta, nhng trong mt ch th ca Chnh ph, ng ta c m t nh mt nhn
vt ni ting vi quan im cp tin v t tng lt mnh m nht. Vi nt ch ting Anh
tuyt p, ng mi ti n gp ng ti mt nh hng do ng chn. Song, c mt li cnh bo
trc: ti ch c n nu thc s quan tm n mt b mt khc ca t nc Iran m hu
ht nhng ngi v tr ca ti khng bao gi thy. Ti t hi khng bit Yamin c bit g v
vai tr thc s ca ti hay khng.

Ti nhn ra rng, ti ang phi chp nhn mt ri ro ln, song, ti khng th chng li ci
mun gp mt nhn vt y b him ny. Taxi th ti xung trc mt ci cng b xu bn
trong mt bc tng cao- cao n mc ti khng th nh thy ta nh pha bn trong. Mt ph
n Iran xinh p, vn o chong en di dn ti i dc theo mt hnh lang nh, c mi che
thp, c chiu sng bi cc n du trang tr tuyt p. n cui hnh lang, chng ti bc
vo mt cn phng sng chi, khin ti la c mt, nh th ang bn trong mt vin kim
cng vy. Khi mt bt u quen vi nh sng, ti mi thy tng ca cn phng u c
khm qu v x c. Nh hng c chiu sng bng nhng ngn nn trng cao, vn ln t
nhng chn n bng ng, c chm khc ht sc tinh xo. Mt ngi n ng cao ln, vi
mi tc en di, vn mt b complet ngu xanh nc bin c ct may ring tin n bt tay
ti.

ng ta t gii thiu mnh l Yamin. Ging ni ca ng cho thy ng ta l mt ngi Iran,

tng c gio dc trong h thng trng hc ca Anh. Ngay lp tc, ti v cng sng st bi
ng chng h ging vi mt phn t cp tin c t tng lt cht no. ng mi ti i qua
my dy bn, ni cc cp tnh nhn ang lng l dng ba; n mt gc rt kn o. ng cam
oan chng ti c th ni chuyn mt cch tuyt i b mt. Ti thy r rng nh hng ny ch
dnh cho nhng bui ti hn h b mt. V rt c th, m , ch duy c cuc gp mt ca
chng ti khng phi l mt cuc hn h yu ng. Yamin rt thn mt. Qua ni chuyn ti
hiu ra rng, ng ta ngh ti ch dn thun l mt nh t vn kinh t, ch khng phi mt
ngi vi nhng ng c khng th tit l. ng ni ng chn ti v ng bit rng ti tng l
tnh nguyn vin ca Qun on Ha bnh v v ngi ta ni vi ng rng, ti lun tm mi c
hi tm hiu v t nc ca ng v ha nhp vi ng bo ng. Anh cn rt tr so vi hu
ht nhng ngi khc v tr ca anh, ng ta ni. Anh rt quan tm n t nc ti v n
nhng vn hin thi ca chng ti. Anh l nim hy vng ca chng ti. Cu ni ny, khung
cnh ca nh hng, b ngoi ca Yamin, v s hin din ca rt nhiu ngi na trong nh
hng, mang li cho ti cm gic kh thoi mi.

Ti quen vi vic mi ngi i x tt vi mnh, ging nh Rasy Java v Fidel

Panama, v ti coi nh mt li khen v mt c hi. Ti bit, ti khc vi nhng ngi M
khc bi ti lun say m nhng ni m ti n. Ti bit, mi ngi s nhanh chng i x
nng hu vi bn nu bn sn sng ci m tm lng v ha nhp vo nn vn ha ca h.
Yamin hi ti c bit g v d n Sa mc n hoa khng.(2) Nh vua tin rng, sa mc ca chng
ti tng l nhng vng ng bng ph nhiu v nhng khu rng xum xu ti tt. t nht th
cng l nhng g ng ta qu quyt. Theo truyn thuyt ny, di triu i ca Alexander i
, nhng i qun hng mnh cn qut qua vng t ny, mang theo hng triu con d v
cu. Nhng con vt ny n tt c c v cc loi cy khc. S bin mt ca nhng loi thc
vt ny gy nn hn hn v cui cng c vng bin thnh sa mc. Gi y, tt c nhng g
chng ti phi lm, nh nh vua ni, l trng y hng triu, hng triu cy. Sau , rt
nhanh ma s n v sa mc s xanh ti tr li. Tt nhin, lm c iu ny, chng ti
phi cn n hng trm triu la. ng ta ci khim nhng. Cc cng ty nh cng ty ca
anh s kim c nhng mn li khng l. Ti cc l anh chng tin vo truyn thuyt ny.
Sa mc ch l mt biu tng. mang li mu xanh cho n, ngi ta khng ch cn c nng
nghip m cn hn th rt nhiu. Vi ngi hu bn bt ng i n ch chng ti vi nhng
khay y thc n Iran c by bin rt p. Yamin xin php ti chn mt thc n t
nhiu khay thc n. Sau , ng ta quay tr li. Ti c mt cu hi cho anh, anh Perkin, xin li
nu ti c qu ng t.

iu g tn ph nn vn ha ca nhng ngi dn bn x nc anh, nhng ngi Anh

ing y? Ti p, ti ngh c rt nhiu yu t trong c lng tham v s xut hin ca
nhng v kh ti tn. ng. Hon ton ng. Tt c nhng ci u l nguyn nhn. Nhng
hn ht, chng phi l chnh n bin thnh s hy hoi mi trng ? Ri ng gii thch v
vic nhng cnh rng v nhng loi vt nh tru b b tn ph th no, v khi con ngi
chuyn n sinh sng nhng vng t ring, th nhng gc r cn bn nht ca vn ha b
sp ra sao. Anh thy y, tnh hnh y cng y nh vy, ng ta ni. Sa mc l mi
trng ca chng ti. D n Sa mc n hoa e da ph hy ton b nn vn ha ca chng ti.
Lm sao chng ti c th iu xy ra c ch? Ti ni vi ng rng, theo ti hiu th
tng v d n ny do chnh ng bo ca ng ngh ra. ng p tr bng mt ting ci y
hoi nghi, v ni, chnh Chnh ph ca t nc ti gieo rc tng vo u c ca nh
vua, v rng, nh vua ch l mt con ri trong tay Chnh ph M. Mt ngi dn Pecxich chnh
cng s khng i no iu xy ra, Yamin ni. Ri ng bt u mt bi ni di v mi
quan h gia nhn dn ng- nhng ngi Bedouins- v sa mc. ng nhn mnh rng, nhiu
ngi Iran mc d tr thnh ngi thnh th song vn i ngh sa mc.

H dng nhng ngi lu ln cho c gia nh v n c tun. Chng ti - nhn dn

ti - l mt phn ca sa mc. Nhng ngi dn m nh vua ang i thng tr bng bn tay
thp ca ng ta khng thuc v sa mc. Chng ti chnh l sa mc. Sau , ng ta k cho ti
nghe v nhng kinh nghim ca chnh bn thn ng v sa mc. Khi bui ti tri qua, ng a
ti tr li cnh ca nh bn trong bc tng cao. Xe taxi vn i ti bn ngoi. Yamin bt tay
v cm n ti v dnh thi gian gp ng. Mt ln na, ng nhc li n tui tr v s ci m
ca ti, v rng, vic ti c c mt v tr nh vy mang li cho ng nim hy vng v tng
lai. Ti ht sc vui mng v gp c mt ngi nh anh vo lc ny. ng tip tc nm cht
tay ti. Ti ch xin anh thm mt n hu na: Ti khng ngh anh iu ny mt cch hi
ht u. Ti lm vy v sau khi ni chuyn vi anh ti nay ti bit n s rt c ngha vi anh.
Anh s hc c nhiu iu t vic ny. Vy ti c th lm c g cho ng? Ti mun gii
thiu anh vi mt ngi bn rt thn ca ti, mt ngi c th ni cho anh bit rt nhiu iu
v v vua ca chng ti. ng ta c th khin anh sng st, song ti m bo vi anh rng, anh
rt nn ginh thi gian gp ng ta.
Ghi ch:
Chng 19: Li xng ti ca mt ngi chu nhc
hnh

Vi ngy sau, Yamin li xe a ti ra khi thnh ph Thran, qua mt khu nh chut bn

thu v ngho i, dc theo con ng mn lc , n gn vng sa mc. Khi mt tri khut
sau thnh ph, Yamin dng xe bn nhng tp lu p bng bn nm gia nhng rng c.

ng gii thch: c o ny c t lu ri, hng th k trc khi Marco Polo t chn n

y. Ri ng dn ti n mt trong nhng chic lu. ng ni: Ngi n ng sng trong chic
lu ny c bng tin s ti mt trong nhng trng i hc danh ting nht nc M. V nhng
l do m sau ny anh s bit, ti khng th tit l tn ca ng ta. Anh c th gi ng y l tin
s Doc. Yamin g ca, t sau cnh ca g vang ln ting tr li nghn nghn. Yamin y ca v
chng ti bc vo. Cn lu nh xu, khng c ca s, nh sng yu t ht ra t chic n du
t trn mt chic bn thp gc phng. Khi mt ti quen vi bng ti, ti nhn thy sn
nh bn thu c ph bng nhng tm thm Ba T.

Hnh dng l m ca ngi ch cn lu hin ra. ng ta ngi quay mt vo ngn n

khng ai c th nhn thy khun mt. Ti ch thy ton thn ng ta qun trong nhng tm mn,
trn u i mt vt g . ng ta ngi trn mt chic xe ln v ngoi chic bn ra, y l
c duy nht trong cn lu. Yamin ra hiu cho ti ngi xung thm. Yamin tin v pha trc,
nh nhng m hn ngi n ng,th thm iu g vo tai ng ta, ri quay li ngi xung
bn cnh ti. Tha ngi, ti k cho ngi nghe v ng Perkins y, Yamin ni, hm nay
chng ti rt vinh hnh c n thm ngi. ng Perkins, cho mng ng n vi chng ti.
Mt ging ni trm khn vang ln. Ting Anh ca ng ta cc k chun xc. Song ti phi ci st
v pha trc mi nghe c nhng g ng ni. Trc mt ng l ngi n ng m yu.
Trc y, ti cng tng khe mnh nh ng.

Ti tng l c vn thn cn v tin cy nht ca Quc vng. ng ta ngng li mt lc lu

Quc vng ca tt c cc Quc vng, Vua ca tt c cc v Vua. Ging ni ca ng ta bun
b nhiu hn l gin d. C nhn ti bit rt nhiu nh lnh o trn th gii, t Aixenhao,
Nixon n Tng Gn. H tin tng ti s gip a t nc ny i theo ch ngha t bn.
Quc vng tin tng ti, v, ngi n ng cht bt ra mt m thanh nghe nh ting ho,
nhng ti ngh l ng ta ang ci, Ti tin tng Quc vng. Ti tin vo nhng li ni hoa
m ca ng ta. ng ta lm cho ti tin l Iran s a th gii Hi gio tin vo mt k nguyn
mi, rng Ba T s thc hin c li ha ca mnh. dng nh l s mnh ca t chng
ti, ca Quc vng, ca ti v ca tt c nhng ai tin rng chng ti sinh ra l thc hin s
mnh c giao ph . C ng chn nh chuyn ng, chic xe ln kh ko kt v hi
xoay li. Lc ny ti c th nhn thy nhng ng nt trn khun mt v b ru rm ca ng
ta. Ri tim ti bng tht li. Trc mt ti l mt khun mt phng l.

Khng c mi, ngi n ng trc mt ti khng c mi. Hn khng phi l mt cnh

tng p, phi khng ng Perkins? Tht t l ng khng c nhn thy n ngoi nh sng.
ng l mt bc tranh khng khip. Ri ting ci nghn nghn li ct ln t ng ta. ng ta
ni tip: Ti tin ng hiu l ti buc phi gi kn danh tnh ca mnh. Tt nhin nu mun,
ng c th tm hiu xem ti l ai, d c th ng s pht hin ra rng ti cht. ng vy, trn
danh ngha ti khng cn tn ti trn th gii ny. Nhng ti tin ng s khng c tm hiu.
S tt hn cho bn thn ng v gia nh ng nu ng khng lm vy. u u cng c vy cnh
ca Quc vng v SAVAK (C quan tnh bo an ninh Iran). Chic gh li kh rung ln v tr
li v tr bt u. Ti c cm gic nh va c gii thot v khng phi nhn thy tt c ni
au n v b hnh h m ngi n ng phi chu. Khi , ti cha bit v phong tc ny
ca o Hi. Nhng ngi b coi l em li s nhc cho x hi hay cho lnh t ca mnh s b
trng pht bng cch ct mi. Bng cch , h b nh du sut i- khun mt ca ngi
n ng ny r rng chng minh iu . Khng ch ti p li, ng ta li tip tc: ng
Perkins, ti tin chc ng ang thc mc v sao chng ti mi ng n y. ng thy y, k
lun t xng mnh l Vua ca cc v Vua thc cht l mt con qu Satng. CIA ca cc ng
ph trut cha ng ta, v d rt ght khi phi ni ra, nhng vic ny c thc hin vi s gip
ca ti.

V cha ng ta b coi l ng minh ca pht xt. V sau l thm ha Mossadegh. Ngy nay,
Quc vng ca chng ti cn vt xa c Hitle trong ci th gii ca qu d. Chnh ph cc
ng bit r ng ta lm nhng iu ny v hon ton ng h. Ti sao li nh vy? ti hi
n gin thi, ng ta thc s l ng minh duy nht ca cc ng Trung ng ny. M th
gii cng nghip li ang quay quanh trc du la l Trung ng. Tt nhin cc ng cn c
ng minh l Ixaren, nhng thc cht l mt mn n ch khng phi l ti sn ca cc ng.
V Ixaren li chng c du. Cc chnh tr gia nc ng s phi xoa du cc c tri Do Thi, phi
dng tin ca h ti tr cho cc chin dch ca mnh. V th, ti e l vi Ixaren, cc ng ang
b mc kt.
 Tuy nhin, Iran chnh l cha kha gip cc ng gii quyt vn ny. Nhng cng ty du la
ca cc ng - nhng cng ty ang nm gi thm ch nhiu quyn lc hn c ngi Do Thi -
cn chng ti. Cc ng cn, hoc t nht l cc ng ngh rng mnh cn Quc vng. Ging nh
khi cc ng ngh mnh cn nhng nh lnh o tham nhng. Phi chng ngi mun ng mt
iu g khc? Liu trng hp Iran c ging nh mt vi nc khng? Thm ch cn c th
ti t hn th nhiu.

ng thy y, v Quc vng ny s khng nm quyn lu na u. C th gii Hi gio cm

ght ng ta. Khng ch ngi Hi gio cc nc rp m l khp ni - Innxia, M,
nhng a s vn l ngay t nc ny, t chnh nhng thn dn Ba T ca ng ta. Mt ting
ng ln cht pht ra t pha ng ta, v ti nhn thy ng va p mnh tay xung thnh gh.
ng ta l qu d. Ngi Ba T chng ti cm ght ng ta. Sau l s im lng, ch cn nghe
thy hi th nng nhc ca tin s, hn l ng ta kit sc v c gng qu mc. Tin s rt
gn gi vi cc gio s Hi gio. Yamin kh ni vi ti mt cch bnh tnh: t nc ny, c
mt th gii ngm khng l ng ng sau cc phe phi tn gio v n c mt hu khp t
nc, ngoi tr mt s t ngi thuc tng lp doanh nhn c hng li t ch t bn
ch ngha ca Quc vng. Ti khng nghi ng ng, ti ni, nhng ti phi ni rng qua
bn ln n thm t nc ny, ti khng h nhn thy nhng iu . Tt c nhng ngi ti
tng tr chuyn u by t lng yu knh i vi Quc vng, v nh gi cao s tng trng
kinh t ca t nc ny. l v anh khng ni ting Farsi, Yamin nhn xt. Anh ch nghe
nhng iu t nhng ngi vn c li nhiu nht t chnh sch ca Quc vng. l
nhng ngi c gio dc M hoc Anh ri tr v lm vic cho Quc vng. y, chnh tin
s l mt ngoi l. Yamin cht ngng li, dng nh cn nhc xem nn ni tip iu g.

Ri ng tip tc: Gii bo ch ca cc anh cng vy. H ch ni chuyn vi mt s t nhng

ngi h hng v thn cn thuc phe ca Quc vng. V tt nhin, bo ch ca anh a phn
cng b chi phi bi du la. V th h ch nghe nhng g h mun nghe v vit nhng g m
nhng ngi ng qung co trn bo mun c. ng c bit v sao chng ti ni nhng iu
ny vi ng khng, ng Perkins, tin s li ln ting, ging ni thm ch cn khn hn lc
trc. Hnh nh nhng n lc ni chuyn v by t cm xc lm cn kit phn nng
lng nh nhoi cn li m ngi n ng ny c dnh cho bui ni chuyn hm . Tin s ni
tip: Bi v chng ti mun thuyt phc ng ri khi y cng nh thuyt phc cng ty ng
trnh xa t nc chng ti. Chng ti mun cnh bo cho bit rng mc d ng c th ngh
mnh s kim c mt v lm n hi t nc ny, nhng ch l o tng m thi. Chnh
ph ny khng tn ti lu na u. V mt ln na ti li nghe thy ting tay p mnh xung
thnh gh. V mt khi chnh ph ny khng cn, chnh ph khc s khng thng cm vi ng
v nhng ngi ging nh ng na u. C phi ngi mun ni chng ti s chng c li g
y phi khng? Tin s gc xung v mt cn ho. Yamin tin v pha tin s v v v vo
lng ng ta gip ng ngng cn ho. Khi cn ho qua, Yamin ni vi cu bng ting Farsi
ri quay v ngi xung bn cnh ti. Chng ta phi kt thc bui ni chuyn ti y, Yamin
ni vi ti, v tr li cho cu hi ca ng th tha vng, cc ng s khng c c g y
u. Cc ng lm vic rt vt v, nhng n ngy hi qu, chnh ph ca Quc vng s sp
.

Trn ng tr v, ti hi Yamin v sao ng v tin s mun gip MAIN thot khi thm ha
ti chnh m ng ta tin on. Chng ti rt mun nhn thy cng ty ca anh b ph sn.
Tuy nhin, chng ti thy cc anh ri khi Iran hn. Ch cn mt cng ty nh cng ty ca anh
ra i s c th cc cng ty khc cng ra i theo. l nhng g chung ti ang hy vng. Anh
thy y, chng ti khng mun ni ny bin thnh mt bin mu, nhng Quc vng phi ra
i v chng ti s lm bt c vic g iu c th xy ra d dng hn. v th chng ti cu
thnh Allah rng anh s thuyt phc c ngi Zambotti a cng ty ra khi t nc ny
ngay khi cn c th. Nhng ti sao li l ti? Ngay t khi chng ta cng n ti vi nhau v
ni chuyn v D n Sa mc n hoa, ti bit anh l ngi sn lng tip nhn s tht. Ti bit
nhng thng tin m chng ti c c v anh l chnh xc - anh l nhn vt gia hai th gii,
l ngi ng gia. Cu ni ca Yamin khin ti t hi khng hiu anh ta thc s bit nhng
g v ti.
Chng 20: S sp ca mt v vua

Mt bui ti nm 1978, khi ang ngi mt mnh ti quy bar sang trng bn ngoi tin snh
Khch sn InterContinent Thran, cht ai v vo vai ti. Ti quay li. Trc mt ti l
mt ngi Iran to bo, mc complet. John Perkins! Khng nhn ra ti sao. Chng cu cu th
bng ln cn kh nhiu song ging ni th khng ln vo u c. ng l Farhad,
ngi bn c ca ti Middlebury m ti khng gp hn mi nm nay. Chng ti m ly
nhau, ri cng ngi xung tr chuyn. Ti nhanh chng nhn ra rng Farhad bit tt c mi
th v bn thn ti v v cng vic ca ti. Nhng r rng l anh khng h c mun ni cho
ti bit v cng vic ca mnh. Khi chng ti bt u gi n lt bia th hai, Farhad ni:
Thi, i thng vo vn nh. Ngy mai ti s bay sang Roma. Cha m ti ang sng . Ti
cng mua v cho anh i cng chuyn bay ca ti. Anh phi ri khi y. Mi th y ang
o ln ht c ri. Anh a ti v my bay. Ngay lp tc, ti tin anh. n Roma, chng ti n
ti vi cha m ca Farhad. Cha anh, mt v tng Iran nay ngh hu, tng ng ra n
cho Quc vng khi ng ta b m st.

Nhng gi y nhng o tng ca ng v Quc vng tan v. ng ni, nhng nm gn

y, Quc vng bc l r bn cht ca mnh, l r s ngo mn v tham lam ca ng ta. V
tng gi ln n, chch sch ca M - m c th l chnh sch ng h Ixaren, hu thun cho cc
nh lnh o tham nhng v chnh ph chuyn quyn bo ngc - lm dy ln s cm th,
on hn khp Trung ng. ng tin an, Quc vng s sp ch trong vng vi thng ti.
ng ni: Anh bit y, chnh cc anh gieo nhng mm mng ni ni lon t u nhng
nm 50 khi lt Mossadegh. Hi cc anh ngh l mt cch khn ngoan, v ti cng vy.
Nhng gi y, cc anh v c chng ti na ang phi gt ly nhng g m cc anh tng
gieo. (1)

Ti sng s trc li tuyn b ca v tng gi. Ti tng nghe Yamin v tin s ni n

nhng iu ny, nhng khi nhng li do chnh v tng gi ny ni ra th n mang mt
ngha khc hn. Tnh n khi , tt c mi ngi u bit n s tn ti mt th gii ngm
ca nhng ngi Hi gio cc oan, nhng chng ti t thuyt phc mnh rng Quc vng
c a s ngi dn yu mn v v th ng ta c nh hng hn bt c ai v mt chnh tr.
Tuy nhin, v tng gi, cha ca Farhad rt kin quyt: Hy ghi nh nhng g ti ni, ng
trnh trng tuyn b, s sp ca Quc vng ch l s khi u. N bo trc cho chng ta
bit th gii Hi gio s i ti u trong tng lai. S phn n ca chng ti c nung nu
qu lu di lp ct kia.

Sm mun g, cn gin d cng s bng ln. Trong sut ba ti, ti c nghe rt nhiu
v Ayatollah Ruhollah Khomeini. C Farhad v cha anh u khng tn thnh ch ngha Shiite
cung tn ca Khomeini nhng r rng l h nh gi rt cao nhng g Khomeini lm
chng li Quc vng - hai cha con Farhad cho ti bit Khomeini l mt gio s, sinh nm
1902 trong mt gia nh trung thnh vi trng phi Shiite mt ngi lng gn Thran, v
Khomeini c ngha l c Cha Tri to ra Khomeini quyt nh khng tham gia vo
nhng cuc chin gia Quc vng v Mossadegh vo u nhng nm 50, song n thp k
60, ng ta li tch cc phn i Quc vng v ch trch nh cm quyn gay gt n mc ng ta
b trc xut sang Th Nh K, sau l n thnh a ca ngi Shiite An Najaf, Iraq. y,
ng ta tr thnh ngi lnh o ni ting ca phe i lp. ng lin tc vit nhng l th, bi
bo, truyn thng ip qua bng ghi m nhm kch ng ngi Iran ng ln lt Quc
vng v thnh lp mt nh nc ca cc gio s. Hai ngy sau ba ti ca ti vi cha con
Farhad, ti c tin v nhng v nh bom v ni dy Iran. Ayatollah Khomeini v cc gio
s bt u tn cng v nhanh chng ginh quyn kim sot. Sau , mi th din ra rt nhanh.
Cn thnh n m cha Farhad nhc ti bng n thnh mt cuc ni dy y bo lc ca
ngi Hi gio.

Quc vng phi b chy sang Ai Cp vo thng 1 nm 1979, v sau , c chun on l

b mc bnh ung th, v ng ta n New York cha tr. Nhng ngi theo Ayatollah
Khomeini i Quc vng quay tr li Iran. Thng 11 nm 1979, mt nhm s quan Hi gio
chim gi i s qun M ti Thran, bt 22 ngi M lm con tim trong 444 ngy. Tng
thng Carter rt n lc m phn gii cu cho cc con tin ny. Khi cc n lc m phn
khng mang li kt qu, thng 4 nm 1980, Tng thng h lnh cho qun i tn cng gii
cu con tin. S kin ny tr thnh mt thm ha, v c v nh chic inh cui cng ng
ln chic quan ti chn vui chc tng thng ca Carter. Trc sc p rt ln t cc nhm chnh
tr v thng mi M, Quc vng vn ang mang trong mnh cn bnh ung th buc phi
ri khi nc M. Khi v n Thran, ng ta chng tm c ch no n nu; tt c bn b
c u xa lnh ng ta. Song, Tng Torrijos, vi lng nhn i vn c cho php Quc vng t
nn chnh tr Panama d bn thn ng khng a g quan im chnh tr ca Quc vng. Ni
tr n cui cng ca Quc vng li chnh l ni m gn y din ra cc cuc m phn v
Hip c Knh o Panama mi. Cc gio s yu cu trao i Quc vng vi cc con tin trong
i s qun M ti Thran. Nhng ngi trc y phn i vic k kt Hip c ni trn
buc ti Tng Torrijos l tham nhng v cu kt vi Quc vng, e da tnh mng cc cng
dn M. H i phi giao np Quc vng cho Ayatollah Khomeini. iu nc ci l, ch vi
tun trc , nhiu ngi trong s h cn l nhng k ng h Quc vng trung thnh nht.
Vua ca cc v Vua lng ly mt thi, cui cng c a tr v Ai Cp v sau mt ti y v
b ung th. Tin on ca tin s thnh s tht. MAIN mt hng triu la ti Iran, v nhiu
ch th khc ca chng ti cng vy. Carter tht bi trong cuc ti tranh c.

Chnh quyn Reagan - Bush ln nm quyn vi li ha s tm cch tr t do cho cc con tin,

h b nm quyn vi li ha s tm cch tr t do cho cc con tin, h b cc gio s, tr li nn
dn ch cho Iran v gii quyt tnh hnh knh o Panama. i vi ti, l mt bi hc khng
th chi ci. Iran l mt minh chng r rng rng, M lun c ph nhn s tht v vai tr ca
chng ti trn th gii. Khng th hiu ni ti sao chng ti li c th b thng tin sai lc n
th v Quc vng v v ln sng cm phn ang dng ln chng li ng ta. Ngay c nhn vin
ca nhng cng ty nh MAIN, vn t c tr s hot ng t nc ny cng khng c
bit v iu . Chc chn l NSA v CIA nhn thy ci iu m Torrijos bit rt r, thm ch
ngay t khi ti gp ng vo nm 1972. song chnh mng li tnh bo ca chng ti c tnh
khch l chng ti nhm mt lm ng trc s tht ny.

Ghi ch:

* bi t thm cu c chi n ginh quy n l c c a vua Iran, m i xem H.D.S. Gr Greenway,

Mu ca Iran, Sch New York, ngy 23/9/2003; Stephen Kinzer, M i th n dn c a vua
Iran: Hnh ng t i c c a M v nh ng c n nguyn c a s kh ng b Trung ng. Xem
cc bi x lu n t t p ch Time v Ayatollah Ruhollah Khomeini, ngy 12 thng 2 n m 1979,
ngy 7 thng 1 n m 1980, v ngy 17 thng 8 n m 1987.
Chng 21: Clmbia- hn tng ca Chu M
Latinh

Mt mt, rp Xt, Iran v Panama l nhng nc va rt hp dn va khin ngi ta lo

ngi, song mt khc y li l nhng quc gia hon ton khc so vi quy lut thng thng. Do
rp Xt v Iran c tr lng du ln, cn Panama li c knh o, nn ba nc ny khng
ging vi nhng nc khc. Trng hp ca Clmbia th in hnh hn, v MAIN va l cng
ty thit k, va l cng ty thi cng hng u cho mt d n thy in khng l nc ny. Mt
gio s i hc Clmbia, ngi ang vit mt cun sch v lch s mi quan h gia Panama
v M c ln ni vi ti rng Tng thng Teddy Roosevelt nh gi cao tm quan trng ca
Clmbia. Ngi ta bo, c ln v Tng thng v cu i t trong cuc chin M- Ty Ban Nha
ny ch vo bn v miu t Clmbia nh hn nh vm ca cnh ca hnh vng cung
Nam M. Ti cha bao gi xc minh li cu chuyn ny song c th nhn thy r iu trn
bn Nam M: Clmbia nm nh trn cng ca Nam M v dng nh l im ni tt c
nhng phn cn li ca lc a vi nhau. Clmbia ni tt c cc nc Nam M vi eo bin
Panama, v do vi c vng Trung v Bc M.
Cho d c ng l Roosevelt ni nh vy v Clmbia hay khng th ng ta cng ch l mt
trong s nhiu tng thng thc c vai tr then cht ca Clmbia. Trong gn hai th k,
nc M coi Clmbia l hn tng- hoc gi mt cch chnh xch hn l ca ng dn vo
bn cu nam, c v kinh t v chnh tr. Clmbia cn c tri ph cho mt thin nhin tuyt
p: Nhng bi bin m hn vi nhng hng c chy di c bn b Thi Bnh Dng v i
Ty Dng, nhng ngn ni hng v, nhng cnh ng hoang c th snh ngang vi nhng
tho nguyn mnh mng ca Bc M, v nhng cnh rng nhit i vi v s loi thc vt. Con
ngi ni y cng mang nhng nt tnh cch c bit, kt hp cc nt c trng v th cht,
vn ha ngh thut ca rt nhiu dn tc, t ngi Taironas bn x ti ngi nhp c t Chu
Phi, Chu , Chu u v Trung ng. T xa xa, Clmbia ng vai tr quan trng trong lch
s v vn ha ca khu vc Chu M Latinh.

Trong thi k thc dn, Clmbia l ni ca cc lnh cha t tt c cc thuc a ca Ty

Ban Nha min Bc Pru v min Nam Cxta Rica. Rt nhiu on tu ln ch vng xut
pht t thnh ph ven bin Cartagena ca Clmbia, ch nhng kho bu v gi t nhng vng
xa xi Nam M nh Chil v chentina ti cc bn cng Ty Ban Nha. Rt nhiu s kin
then cht trong cc cuc chin ginh c lp din ra Clmbia; v d, qun i ca Simn
Bolvar chin thng qun i Hong gia Ty Ban Nha trong trn chin quan trng chin
trng Boyac nm 1819. ng nhin, Clmbia ni ting l qu hng ca nhiu nh vn,
ngh s, trit gia v nhn ti chi sng nht Chu M Latin. t nc ny cng ni ting c mt
chnh ph c tn nhim v tng i dn ch. Clmbia tr thnh hnh mu cho cc chng
trnh xy dng t nc ca Tng thng Kenedy khp Chu M Latinh. Khng ging trng
hp ca Goatmala, Chnh ph Clmbia khng b mang ting l do CIA lp ra; v cng khng
ging Nicaragoa, Chnh ph Clmbia l mt chnh ph do dn bu, hon ton tri ngc vi
nhng chnh ph c ti cnh hu. Cui cng, khc vi rt nhiu nc, trong c c nhng
nc mnh nh Braxin v chentina, Clmbia khng mt lng tin vo nc M. Clmbia
tip tc l hnh nh ca mt ng minh ng tin cy, d nc ny c y ry nhng tp on
bun ma ty.1

Tuy nhin, vng ho quang sng chi trong lch s Clmbia li b lu m bi lng cm th
v bo lc. Ni ca cc v lnh cha Ty Ban Nha cng chnh l ngi nh ca Gio hi Thin
cha. Nhng pho i nguy nga, nhng n in, thnh ph u c xy dng trn xng
mu ca nhng ngi n l da v Chu Phi. Kho bu trn nhng chic thuyn ch vng,
nhng bu vt linh thing v nhng kit tc ngh thut c nu chy vn chuyn d dng
hn u l cp ot t tri tim ca nhng ngi C i. Bn thn nhng nn vn ha ng
t ho b li kim ca qun Ty Ban Nha xm lc v bnh dch tn ph. Gn y hn,
cuc bu c tng thng gy nhiu tranh ci nm 1945 gy chia r su sc gia cc ng
phi chnh tr v dn n s kin La Violencia (1948-1957) khin hn hai trm nghn ngi
thit mng. Cho d cha y nhng mu thun v c nhng nghch l nh vy, song Clmbia
vn lun c Washington v ph Wall t trc n nay xem l mt nhn t ct yu thc y
cc li ch thng mi v chnh tr trong mi quan h gia Panama v M.
Ngoi v tr a chnh tr quan trng ca Clmbia, iu ny cn do nhiu nhn t khc na,
trong c quan im cho rng cc nh lnh o trn c bn cu ny ang hng ti Bogot
c thm sc mnh v s ch dn, cng nh trn thc t l nc ny ang cung cp cho th
trng M rt nhiu sn phm nh c ph, chui, hng dt may, hoa ti, du v ma ty, ng
thi cng l th trng tiu dng hng ha v dch v ca M. Mt trong nhng dch v quan
trng nht m chng ti cung cp cho Clmbia trong giai on cui th k XX l chuyn gia
xy dng v k thut. Clmbia rt ging vi nhiu ni ti tng ti lm vic. Rt d thy t
nc ny c th vay nhng khon n ln v sau thanh ton cc khon n ny bng li
nhun c c t chnh cc d n cng nh bng ngun ti nguyn thin nhin ca nc mnh.
 V th, nhng khon u t ln vo mng li in, ng cao tc, v vin thng s gip
Clmbia khai thc cc ngun ti nguyn du v kh ga ca nc ny v pht trin nhng vng
t hoang s ca Amazon. Ngc li, chnh nhng d n s mang li ngun thu cn thit
tr cc khon vay, bao gm c li sut. l v l thuyt. Tuy nhin, s thc nht qun vi
nh thc s ca chng ti trn khp th gii ny l chim Bogot m rng hn na ch
ton cu. Cng vic ca ti y cng ging nh nhiu ni khc, l chng minh rng nc
ny cn nhng khon vay cc ln. Clmbia khng c c mt ngi nh Torrijos; v th ti
thy mnh chng cn la chn no khc ngoi vic c thi phng ln cc d bo v trng ti
in v tng trng kinh t. Ngoi tr nhng cm gic ti li m i khi ti cht c v cng
vic ca mnh, i vi ti, Clmbia tr thnh ni tr n b mt. Ti v Ann sng y
hai thng vo u thp nin 70. Chng ti cn b tin mua c mt trang tri nh trng c ph
nm di ni dc theo b bin Carib. Ti ngh thi gian chng ti bn nhau khi sut na
c th gip chng ti hn gn nhng ni au m chung ti gy cho nhau trong nhng
nm trc . Song, nhng vt thng cn qu su, v phi n khi cuc hn nhn ca
chng ti kt thc, ti mi nhn ra rng ti thc s gn b vi t nc ny.

Trong thp nin 70, MAIN nhn c mt s hp ng d n xy dng c s h tng,

trong c d n xy dng mng li nh my thy in v phn phi in chuyn ti in
t rng su cho ti nhng thnh ph nm tt trn ni cao. Ti c phn mt vn phng
thnh ph duyn hi Barranquilla. Chnh , nm 1977, ti gp c gi Clmbia xinh p,
ngi lm thay i c cuc i ti. Khc vi cc ph n Clmbia khc, Paula c mi tc di
vng ng v i mt xanh lc quyn r. Cha m c y l ngi Bc n sinh sng Clmbia,
v k tha truyn thng ca gia nh, Paula tr thnh nh thit k thi trang. Tuy nhin,
Paula tin mt bc xa hn th. C xy dng mt nh my nh sn xut cc trang phc
theo thit k ca mnh. Nhng trang phc do Paula thit k c em bn cc ca hng thi
trang sang trng trn khp t nc Clmbia cng nh Panama v Vnzula. C y l mt
ngi rt nhn hu v gip ti vt qua nhng tn thng m cuc hn nhn tan v li
trong ti v khin ti thay i thi i vi ph n vn lm ti khn kh. C y cng khin
ti nhn ra rt nhiu hu qu m cng vic ca ti a li. Nh ti vn lun ni, cuc sng l
s kt hp mt chui nhng iu trng hp ngu nhin m chng ta khng th no kim sot
ni. i vi ti, l vic c nui dy ti trng ni tr nam vng nng thn New
Hampshire vi t cch l con trai ca mt gio vin, gp Ann v ch Frank ca c y, chin
tranh Vit Nam v gp Einar Greve. Song, mt khi ri vo nhng hon cnh ngu nhin,
chng ta buc phi la chn. Cch phn ng ca mi chng ta, nhng g chng ta lm khi i
mt vi nhng s ngu nhin quyt nh tt c. V d, tr thnh nam sinh xut sc ca
trng, kt hn vi Ann, tham gia Qun on Ha bnh v quyt nh tr thnh mt st th
kinh t - tt c nhng quyt nh ny a ti n vi cuc sng hin ti.

Paula l mt s ngu nhin khc ca ti, v nh hng ca c y vi ti a ti n

nhng hnh ng lm thay i c cuc i ti. Trc khi gp c y, ti xoay x kh tt vi
gung my cng vic ca mnh. D ti thng t hi bn thn mnh ang lm g, i khi ti
cm thy ti li v cng vic ca mnh, song ti vn tm ra cch hp l ha vic ti tip tc
li trong h thng . C l Paula ch v tnh xut hin ng vo thi im cn thit. C th khi
ti quyt tm, cng c th nhng g ti tri qua rp Xt, Iran v Panama
thi thc ti phi hnh ng. Nhng ti chc chn rng cng nh Claudine tng l mt cng
c thuyt phc ti tham gia vo hng ng ca cc st th kinh t, th Paula l nhng g m
ti cn vo lc . C y thuyt phc ti nhn li chnh mnh, thy rng, ti s khng bao
gi c c hnh phc nu ti vn tip tc ng vai tr .

Ghi ch:

Gerard Colby v Charlotte Dennet, Chng ti s c th c hi n, chinh ph c vng Amazon:

Neison Rockefeller v Evangelism trong th i i d u l a (New York: HarperCollins, 1995),
trang 381.
Chng 22: Nn cng ha M v ch ton cu

Mt hm, khi chng ti ang ngi trong mt qun cafe, Paula cht ni vi ti: Em s ni
thng. Nhng ngi da v tt c nhng nng dn sng dc theo con sng m cng ty cc
anh ang xy p u cm ght cc anh. Thm ch c nhng ngi sng trong thnh ph vn
khng chu nh hng trc tip cng thng cm vi nhng nhm du kch tn cng vo tri
xy dng ca cc anh.

Chnh ph ca cc anh gi nhng ngi ny la nhng tn cng sn, l nhng k khng b, l

nhng tn bun lu ma ty nhng s tht h ch l nhng ngi bnh thng, sinh sng trn
mnh t ang b cng ty cc anh ph hoi. Ti va k cho Paula nghe v Manuel Torres.
Manuel l mt k s ca MAIN v l mt trong s nhng ngi b du kch tn cng ti cng
trng xy p thy in ca chng ti. Anh l ngi Clmbia, ang lm vic y v B
Ngoi giao M c quy nh cm chng ti a cng dn M n lm vic ni ny. Chng ti
gi l Thuyt th mng. N tng trng cho mt thi m ti cng ngy cng cm ght.
Cm nhn ca ti v chnh sch ny khin ti cng ngy cng kh chu ngay vi chnh bn thn
mnh. Theo Manuel k li, bn chng bn AK-47 ln tri v di chn anh ta, ti k cho Paula
nghe. Lc k li iu ny, Manuel c v rt bnh tnh nhng anh bit anh y rt hong lon.
Bn chng khng bn ai c, ch 123/240 trao cho h mt bc th v cho tt c nhng ngi
ny xung thuyn ca chng. Cha i, Paula tht ln. Anh chng ti nghip chc hn rt
s hi Hn nhin ri. Ri ti k cho Paula rng ti hi Manuel xem liu nhm du kch
c phi l FARC hay M-19, hai trong s nhng nhm du kch kht ting nht ca Clmbia hay
khng. V anh ta tr li th no? Anh ta ni l khng phi.

Nhng anh ta ni anh ta tin vo nhng g h vit trong l th . Paula cm t bo ti

mang theo v c to ni dung l th c in trn : Chng ti, nhng ngi lm vic ngy
em ch tn ti, th trn mu ca ng cha mnh rng, chng ti s khng bao gi cho php
xy nhng con p dc trn nhng dng song ca chng ti. Chng ti ch l nhng ngi th
dn da v ngi lai, nhng chng ti th cht ch khng chu ng nhn t ai ca chng
ti ngp trong nc. Chng ti cnh co nhng ngi anh em Clmbia: Cc anh khng c
lm vic cho cc cng ty xy dng ny na. t t bo xung, Paula hi ti: Th anh ni g
vi anh ta? Ti ngn ng, nhng ch trong chc lt ri ni: Anh khng c s la chn no
khc. Anh phi tun theo mnh lnh ca cng ty. Anh hi Manuel xem liu anh ta c tin mt
l th nh vy l do mt ngi nng dn vit ra hay khng.

Paula chm ch nhn ti, kin nhn lng nghe. Anh ta ch nhn vai, ti bt gp nh mt ca
Paula. i, Paula, anh cm ght chnh bn thn mnh trong ci vai tr ny. Ri sau anh lm
g? Paula dn ti vo th b. Anh m mnh xung bn. Ch hm da anh ta m thi. Anh
hi liu nhng ngi nng dn cm sng AK-47 c ngha g vi anh ta khng. Ri anh hi liu
anh ta c bit ai l ngi sng ch ra sng AK-47 hay khng. Anh ta bit ch? C, nhng
phi kh khn lm anh mi nghe c cu tr li ca anh ta.Mt ngi Nga, anh ta bo th.
Tt nhin anh ni cho anh ta bit rng anh ta ng, v ngi sng ch ra sng AK-47 l mt
ngi Nga tn l Kalashnikov. l mt s quan tng c tng huy chng cp cao trong
Hng qun. Anh phi hi quanh co th Manuel hiu rng nhng ngi vit l th l cng
sn. Th anh c tin iu khng?

Cu hi ca Paula khin ti im bt. Lm sao ti c th tr li cu hi mt cch trung thc

ch? Ti cht nh v Iran v v nhng g m Yamin tng ni vi ti, mt ngi ng gia hai
th gii- ngi gia. Xt v mt kha cnh no , ti c gi m ti trong ci tri ni
xy p khi nhm du kch tn cng, hoc gi nh ti l mt trong nhng tn du kch . Mt
cm gic kh t ba vy ly ti, hnh nh ti ghen t vi Yamin, vi tin s v vi nhng k
phin lon ngi Clmbia.

H c chnh kin r rng. H chn nhng th gii thc ch khng phi nhng vng t
no chng thuc v ai c. Cui cng ti ni: Anh c cng vic phi lm. Paula mm ci.
Anh cm ght cng vic , ti ni tip. Ti ngh n hnh nh ca nhng ngi lun xut
hin trong ti sut nhng nm qua, Tom Paine v nhng ngi anh hng trong cuc u tranh
ginh c lp, nhng tn cp bin v nhng ngi dn vng bin. H vng dy ch khng
chu ng gia. H vng ln bo v quan im ca mnh v chu chp nhn hu qu. Mi
ngy anh li cm thy chn ght cng vic ca mnh hn. Paula cm ly tay ti: cng vic ca
anh? Chng ti nhn nhau, v ti hiu Paula: Khng, anh chn ght bn thn mnh.
Paula nm cht tay ti v kh gt u. Ngay lc ti cht c cm gic nh va c gii
thot v ti th nhn c iu . Vy anh s lm g, John? Ti khng tr li. Cm gic
c gii thot cht bin thnh cm gic phng th. Ti lp bp nhng li bin minh chung
chung: Rng ti ang c lm vic tt, rng ti ang tm cch thay i h thng ny t bn
trong, v mt l l c rch na l nu ti khng lm vic , c th mt ngi khc ti t hn
ti rt nhiu s lm.
 Nhng qua ci cch Paula nhn ti, ti hiu rng c y khng chp nhn nhng li thanh
minh . V cn t hn l ti bit bn thn mt s tht hin nghin l: Chnh ti, ch khng
phi cng vic ca ti mi ng trch. Th cn em, cui cng ti ct ting, em tin vo iu
g? Paula bung tay ti, kh th di v ni: C phi anh ang c chuyn sang ti khc? Ti
gt u. c thi, c y ni. Nhng vi mt iu kin. l chng ta s tip tc cu
chuyn ny vo mt dp khc. Ni ri, Paula cm mt chic tha ln ngm ngha. Em bit l
mt s du kch tng c hun luyn Nga v Trung Quc.

Va ni, c y va dng tha quy ly c ph ca mnh, ri li chm ri lim nh chic tha.

H cn c th lm g y? H cn phi bit v nhng v kh hin i v cch thc chng li
nhng ngi lnh tng hc qua trng lp ca nc anh. i lc h bn ccain c tin
mua qun nhu. H cn c th lm g khc mua sng ch? H ang chng li nhng th lc
kinh khng. Ngn hng Th gii (WB) ca cc anh chng gip h t bo v mnh.

Trn thc t, chng WB y h vo tnh th hin ti. Paula nhp mt ngm c ph ri

ni tip: Em tin l l do khin h lm nhng vic nh vy. in ch em li li ch cho mt
s t nhng ngi Clmbia giu c, v hng nghn ngi khc s cht v ngun nc v c b
nhim c sau khi cc anh xy xong p.

Nghe c y ni mt cch y chia s vi nhng ngi ang chng i chng ti, v c bn

thn ti, ti cht thy bn rn. C ngi ti nh mun qu xung, mm nhn. Lm sao em li
bit v du kch vy? Ngay c khi hi cu ny ti cng c cm gic nn no, linh cm cho bit
ti khng mun nghe cu tr li ca c y. Em hc cng trng vi mt vi ngi trong s
h, Paula ni. Ri c y th di, y tch c ph ra xa. Anh trai em tham gia phong tro
. Ti cm thy mnh nh mt qu bng b x hi. Ti c ngh mnh bit mi iu v c y
nhng iu ny th...

Trong u ti thong hin ra hnh nh mt ngi n ng tr v nh v nhn thy v mnh

ang nm trn ging vi mt ngi n ng khc. Ti sao em khng bao gi k cho anh
nghe v chuyn ny? V em khng thy n quan trng. Ti sao em phi k ch? chng phi
l chuyn em khoe khoang, ri c y cht dng li. Em khng gp anh y sut hai nm
nay. Anh y phi rt thn trng. Lm sao em bit c l anh y cn sng? Em khng bit,
nhng gn y anh y b a vo danh sch truy n ca Chnh ph. l mt du hiu tt. Ti
khng bit phi phn xt hay phi phng th trc Paula. Ti hy vng c y khng nhn thy
s ghen t ca ti. Lm th no m anh y li tr thnh du kch th?, ti hi.
May mn thay, c y vn ang chm ch nhn vo tch c ph ca mnh. V tham gia biu
tnh ngoi vn phng mt cng ty khai thc du - Occidental, em ngh th. Anh y phn i
vic khoan o t ai ca qu hng, nhng cnh rng ni c mt b tc ang phi i mt
vi nn tuyt chng- anh y tham gia cng khong hai mi ngi bn na. Qun i n
p h, nh p ri cho h vo t- chng phi v h lm gi phm php m ch v h ng
bn ngoi cc vn phng, ch ng ging cao cc tm p phch v ht m thi. Paula lic ra
ngoi ca s ri ni tip: Chng gi anh y trong t gn su thng. Anh y cha bao gi k cho
chng em nghe chuyn g xy ra trong thi gian , nhng sau khi ra t, anh y tr thnh
mt con ngi khc hn.

l cuc ni chuyn u tin trong v vn nhng cuc ni chuyn nh th gia ti v

Paula, v gi ti bit rng nhng cuc tranh lun ny l c s cho nhng g din ra sau .
Tm hn ti nh tan nt, nhng ti vn b chi phi bi ng tin v nhiu im yu khc m
NSA ch ra khi h m t v ti mt thp nin trc y, nm 1968. Bng cch buc ti phi
tha nhn iu ny v i mt vi nhng cm xc bn trong s say m ca ti i vi nhng
tn cp bin v nhng phin qun khc, Paula gip ti i theo con ng cu ri linh hn
ti. Ngoi tnh th kh x ca c nhn ti, thi gian Clmbia cng gip ti hiu r s khc
bit gia nn cng ha M kiu c v ch ton cu mi. Nn cng ha em li hy vng cho
th gii. Nn tng ca n l o c v trit hc ch khng phi l ch ngha thc dng. N
da trn nhng khi nim v cng bng v bnh ng cho tt c mi ngi.

Song n cng mang tnh thc tin, n khng phi ch l mt gic m khng tng m thc
s l mt thc t cao qu, ang sng v ang ht th. N c th m rng vng tay che ch cho
nhng con ngi b p bc. N l nim cm hng song cng hm cha sc mnh bn trong.
Khi cn, n c th bin thnh hnh ng, nh nhng g tng xy ra trong Chin tranh Th
gii th II, bo v nhng nguyn tc m n i din. Chnh nhng th ch ct li nht-
nhng tp on ln, nhng ngn hng ln v b my chnh ph- ang e da nn cng ha
thay v th phi c s dng to nn nhng thay i c bn trn th gii. Cc th ch
ang s hu cc mng li vin thng v h thng giao thng cn thit chm dt dch bnh,
nn i v thm ch l c chin tranh - mt khi thuyt phc c cc th ch tin tng tham
gia vo s nghip chung . Mt khc, ch ton cu li l s bo ng ca nn cng ha.

l mt h thng v k, ch phc v cho bn thn mnh, tham lam v thc dng, mt h

thng da vo ch ngha trng thng. Ging nh cc ch trc , cnh tay ca ch
ton cu ch m ra thu tm cc ngun lc khng l, chp ly mi th trong tm mt v ln
cht ti tham v ca n. N s dng bt c cng c no n cho l cn thit gip nhng k
thng tr ginh c quyn lc v giu c. Tt nhin, c th hiu c s khc bit , ti
cng dn nhn nhn r hn vai tr ca chnh mnh. Claudine tng cnh co ti. C y rt
thnh tht khi ni v nhng g ngi ta mong i ti mt khi ti chp nhn lm vic cho MAIN.

Tt nhin, hiu c su xa , ti phi kinh qua nhng ni nh Innxia, Panama,

Iran v Clmbia. V n cng i hi c lng kin nhn, tnh yu v c nhng chuyn ring t
ca mt ph n nh Paula. Ti rt trung thnh vi nn cng ha M, song nhng g chng
ti c duy tr thng qua hnh thc ch ngha thc dn mi v ht sc tinh vi ny, cng tn km
tng ng vi nhng hot ng qun s m chng ti c thc hin Vit Nam. Nu
ng Nam dy cho chng ti bit rng qun i cng c nhng hn ch ca n, th cc nh
kinh t li p tr bng cch vch ra mt k hoch tt hn; v cc t chc vin tr nc ngoi,
cc nh thu t nhn lm cho cc t chc ny (hay ni ng hn l c cc t chc ny phc
v) dn dn thc hin k hoch ny mt cch ht sc thnh tho.

cc nc trn mi chu lc, ti thy nhng ngi ang lm vic cho cc tp on M-

d khng phi l mt b phn chnh thc ca mng li EHM - tham gia vo nhng cng vic
cn nguy hi hn rt nhiu so vi bt k iu g m cc l thuyt m nu tng miu t. Ging
nh nhiu k s khc ca MAIN, nhng ngi cng nhn ny khng nhn ra hu qu ca nhng
vic m h ang lm. H tin rng cc x nghip, nh my ng giy hay sn xut linh kin t
cho cng ty ca h ang gip nhng ngi ngho thot khi cnh ngho ch khng phi l y
h quay li thi n l ca nhng trang tri Trung c v cc n in phng Nam. Ging nh
nhng ngi b bc lt trc y, nhng ngi nng n hay n l thi hin i u b thuyt
phc rng h cn sung sng hn nhiu so vi nhng ngi xu s sng bn l x hi, di
gm cu Chu u, trong rng gi Chu Phi hay nhng min t hoang vu ni bin gii nc
M.

Cuc u tranh vi bn thn quyt nh xem liu ti nn tip tc lm hay b MAIN dn

tr thnh mt cuc chin cng khai. Khng cn g nghi ng na, trong tim thc ti mun ra
i, nhng ci phn thuc v mt con ngi c kin thc kinh t ca ti li khng chc chn nh
vy. ch ring ca ti ang tip tc m rng; ti thu thm nhn vin, t tr s nhiu
nc, c thm c phn v ci ti trong ti cng ngy cng ln. Bn cnh s cm d ca ng
tin v li sng giu sang, quyn lc, ti vn nh Claudine tng cnh bo ti rng, mt khi ti
tham gia vo cng vic ny, s khng c ng lui. Tt nhin, Paula coi khinh tt c nhng
ci . Vy c y bit nhng g? Ti ch ra rng Claudine ng v rt nhiu th. Mi
chuyn u t rt lu ri.

Cuc sng thay i. Hn na, iu th c g khc no? Anh khng hi lng vi bn thn
mnh. Claudine hay bt c ai khc cng khng th lm cho mi th xu hn c na? l
ip khc m Paula c lin tc nhc i nhc li, v dn dn ti cng ng vi kin ca c y.
Ti tha nhn vi c y v vi bn thn ti rng tt c tin bc, nhng chuyn i, tt c nhng
th ho nhong cng khng th kha lp c cm gic ti li, bt n v cng thng. L mt
hi vin ca MAIN, ti ang tr nn giu c v c th lc, v ti bit rng nu ti li vi MAIN
lu hn, ti s mc vo ci by sut i. Mt ngy khc, khi chng ti ang i do dc theo
b bin gn mt pho i c ca Ty Ban Nha Cartagena, ni phi chu ng v s cc
cuc tn cng ca bn cp bin, Paula cht ngh ra mt cch m ti cha tng ngh ti. Nu
nh anh khng bao gi ni ra nhng g anh bit th sao nh?, Paula hi. ca em l... ch gi
im lng? ng th. Khng to cho h bt c l do no theo di anh c. Tc l, hy to ra
mt l do khin h anh yn, khng khuy ng mi th ln.

kin ny rt hay- ti t hi ti sao trc y ti cha tng ngh n iu ny. Ti s khng

vit sch hay lm bt c iu g l ra nhng s tht m ti bit v chng kin. Ti s
khng cn l thnh vin ca i qun vin chinh kia na; thay vo , ti s ch l mt c nhn,
ch ch tm vo hng th cuc sng, i du lch tm th vui, v c th xy dng li gia nh vi
mt ngi nh Paula. Ti chn ngy mi th ri, n gin l ti ch mun thot ra m thi.
Tt c nhng g Claudine ni vi anh u l di tr, Paula ni tip. Cuc sng ca anh l mt
s di tr. Ri c y mm ci lng: Gn y anh xem li bn l lch ca mnh hay
cha? Ti phi tha nhn l ti cha tng lm vic . Hy xem li i, Paula khuyn ti. Em
c bn dch sang ting Ty Ban Nha. Nu bn ging vi bn ting Anh, em ngh anh s
pht hin ra nhiu iu rt th v y.
Chng 23: Bn l lch di tr

Khi ang cn Clmbia, ti nhn c tin rng Jake Daber thi khng cn gi chc Ch
tch MAIN. ng nh d on, Ch tch v Gim c iu hnh Mac Hall ch nh Bruno thay
th Dauber. ng dy in thoi gia Boston v Barranquilla hot ng lin tc. Tt c mi
ngi u on ti cng s sm c thng chc; v d g ti cng l mt trong nhng ngi
c Bruno tin cy. Nhng thay i v tin n ny cng thi thc ti xem xt li v tr ca
mnh.

Khi cn Clmbia, nghe theo li khuyn ca Paula v c bn l lch ca mnh bng

ting Ty Ban Nha. Ti thc s b sc. Tr v Boston, ti tm c bn ting Anh v c t tp
ch ca cng ty, MAINLINES s thng 11/1978. Trong s , ti c nhc n trong bi bo
c tn l Cc chuyn gia em li cho cc khch hng ca MAIN nhng dch v mi. Ti tng
c thi rt t ho v bn l lch v bi bo , nhng by gi, sau khi c chng theo cch nhn
ca Paula, trong ti dy ln mt cm xc tht vng v gin d. T liu s dng cho bi vit
cho thy mt s gi to c ch nh, nu khng mun ni l hon ton di tr. V nhng vn
bn ny cn c mt ngha quan trng hn, mt thc t phn nh thc tin thi i ca chng
ta v ng chm n ct li ca hnh trnh xy dng ch ton cu.

Chng l hnh nh thu nh ca mt chin lc c tnh ton ph din nhng din mo

bn ngoi v ngy trang cho s tht bn trong. Theo mt cch no , chng tng trng cho
cu chuyn cuc i ti, mt lp sn lng bng che y ci b mt gi di. Tt nhin, ti chng
thoi mi g khi nhn ra rng ti phi chu phn ln trch nhim v nhng g c vit ra
trong bn l lch ca mnh. Theo quy nh lm vic thng thng, ngi ta yu cu ti phi lin
tc cp nht bn l lch c nhn c bn v tp h s vi cc thng tin v khch hng ca ti v
nhng cng vic m ti lm. Nu mt ngi lm cng tc tip th hay gim c d n mun
a ti vo mt bn xut hay s dng danh ting ca ti, h c th nho nn cc thng tin
ny p ng mt cch tt nht cc nhu cu c th ca h. V d, h c th nhn mnh v
kinh nghim lm vi ca ti Trung ng, hoc v vic ti pht biu ti Ngn hng Th gii
v cc din n quc t khc.

Bt c khi no nhng ngi ny sa i xong bn l lch ca ti theo ca h, h s phi

c ti chp thun ri mi c cng khai bn l lch sa i . Tuy nhin, ging nh
nhiu nhn vin khc ca MAIN, ti i rt nhiu, chnh v th cng thng c nhiu trng hp
ngoi l l ti khng c bit bn l lch ca mnh c sa i. Do bn l lch m Paula
ni ti c, c bn ting Ty Ban Nha v bn ting Anh u hon ton mi i vi ti, d
rng nhng thng tin ghi trong u tng xy ra trong cuc i ti. Mi lic qua, bn l
lch ca ti c v nh rt bnh thng. John M.Perkins l Trng ban Kinh t ca ban H thng
Mi trng v in.

T khi gia nhp MAIN, ng Perkins tng tham gia vo cc d n quan trng M, Chu ,
Chu M Latinh v Trung ng. Cng vic ca ng bao gm lp k hoch pht trin, d bo
kinh t, d bo nhu cu nng lng, nghin cu th trng, la chn a im xy dng nh
my, phn tch phn phi nng lng, nghin cu tnh kh thi kinh t, nghin cu tc ng
kinh t v mi trng, t vn qun l v ln k hoch u t. Ngoi ra, ng v cc ng s ca
mnh cng xy dng nhiu d n lin quan n vic o to khch hng p dng k thut.
Gn y, ng Perkins ph trch d n thit k chng trnh my tnh phc v: 1) d bo
nhu cu v nng lng v nh lng cc mi quan h gia tng trng kinh t v sn xut
nng lng. 2) nh gi tc ng ca cc d n n mi trng v kinh t x hi v 3) p dng
m hnh Markov v cc m hnh kinh t lng trong hoch nh k hoch kinh t quc gia v
khu vc. Trc khi lm vic ti MAIN, ng Perkins c ba nm lm vic ti cuao tin
hnh nghin cu th trng, t chc v qun l mt cng ty vt liu xy dng. ng cng tin
hnh nhiu nghin cu v tnh kh thi ca vic t chc cc hp tc x tn dng v cc qu tch
kim cuao.

TRNH HC VN C nhn qun tr kinh doanh; i hc Boston 130/240 Sau i hc: Xy

dng m hnh, Kinh t hc cng trnh, Kinh t lng, Cc phng php xc sut.

NGN NG TingAnh, ting Ty Ban Nha

THNH VIN CC T CHC NGH NGHIP: Hip hi Kinh t M Hip

hi Pht trin quc t

CC N PHM PHT HNH: Quy trnh Markov p dng trong d bo v nng lng Cch
tip cn v m trong d bo nng lng M hnh miu t mi quan h tc ng trc tip v
gin tip gia kinh t v mi trng Nng lng in t h thng quan h tng tc Phng
php Markov p dng trong hoch nh k hoch
 S TRNG: Nghin cu d bo Nghin cu Marketing Nghin cu tnh kh thi Nghin cu
la chn a im Nghin cu tc ng kinh t Lp k hoch u t Nghin cu ngun cung
nhin liu Lp k hoch pht trin kinh t Cc chng trnh o to Qun l d n, T vn
qun ly

CC KHCH HNG: Cng ty du M- rp, rp Xt Ngn hng Pht trin Chu Tp on

Boise Cascade Tp on City Service Cng ty nh sng v in Dayton Cng ty General Electric
(GE) Chnh ph C ot Instituto de Recursos Hidraulic y Electrification, Panama Ngn hng
Pht trin Lin M Ngn hng Quc t v Ti thit v Pht trin B nng lng Iran Thi bo
New York S in lc bang New York Perusahaan Umum Listrik Negara, Innxia Cng ty Ga
& in Nam Carolina Hip hi K thut ngnh giy v bt giy Tp on Union Camp B Ti
chnh M, Vng quc rp Xt Cc chuyn gia em li cho khch hng ca MAIN nhng
dch v mi (Pauline Quellette) Nhn nhng gng mt ang ngi sau bn lm vic, c th d
dng nhn thy l Ban Kinh t v Hoch nh k hoch l mt trong nhng b phn mi c
thnh lp v ang pht trin nhanh ti MAIN. n nay trong nhm ny c khong 20 chuyn
gia, c tp hp li trong thi gian 7 nm va qua. Cc chuyn gia y khng ch c nhng
nh kinh t hc m cn gm c cc nh quy hoch th, cc nh nhn khu hc, cc chuyn
gia th trng v cc nh x hi hc u tin ca MAIN. Mc d vic hnh thnh nhm kinh t
ny l nh c ng gp ca mt s ngi, song nhng thnh cng ca nhm l nh c n lc
ca mt ngi, ng John Perkins, hin ang l Trng nhm Bt u lm vic ti MAIN vi vai
tr tr l cho trng nhm d bo vo thng 1/1971, John l mt trong s t nh kinh t lm
vic cho MAIN trong thi gian . Nhim v u tin ca ng l tham gia nhm chuyn gia
gm 11 ngi i n Innxia tin hnh nghin cu v nhu cu in nng.

Ngi ta mun th xem liu ti c th sng st trong vng 3 thng khng, John ci
to khi nh li. Nhng vi trnh v thnh tch ca mnh, John chng kh g m khng sng
st c. Trc ng va cuao ba nm lm vic cho mt hp tc x vt liu xy
dng, gip nhng ngi da Quechua, hu du ca ngi Incas. John k li nhng ngi da
y b bc lt lm cng vic ng gch, v vy mt t chc ca cuao ngh
lin kt vi John thnh lp hp tc x. Sau , John thu mt chic xe ti hc c th giao
gch trc tip cho khch hng. Kt qu l li nhun ca hp tc x tng nhanh chng, thm
60%. Phn li nhun ny c chia cho cc thnh vin ca hp tc x. Ch sau hai nm ri, c
hp tc x c ti 2000 h gia nh tham gia. Cng trong thi gian ny, John Perkins gp
Einar Greve (mt nhn vin c ca MAIN) [ng ri khi MAIN v v lm vic ti th trn
Paute, cuao trong mt d n thy in ca MAIN. Hai ngi tr thnh bn ca nhau. Qua
trao i th t, John c mi lm vic ti MAIN. Khong mt nm sau, John tr thnh nh d
bo Kinh t trng. Khi yu cu t cc khch hng v cc t chc nh Ngn hng Th gii ngy
cng tng, John nhn ra rng MAIN cn c thm nhiu nh kinh t na. ng k li: Khi MAIN
ch l mt cng ty lm k thut, cc khch hng ni vi chng ti rng chng ti cn phi
pht trin hn na. Nm 1973, John tuyn thm cc nh kinh t nhm p ng yu cu ca
khch hng, v hnh thnh nn b phn m sau mang li cho ng chc danh nh Kinh t
trng.

D n mi nht ca John lin quan n pht trin nng nghip Panama, ni ng khong
1 thng trc . Chnh ti Panama, MAIN tin hnh nghin cu x hi u tin thng qua
nh x hi hc u tin ca cng ty l Martha Hayes. Marti dnh mt thng ri Panama
nghin cu v nhng tc ng ca d n i vi vn ha v cuc sng ca con ngi ni y.
Cc chuyn gia trong lnh vc nng nghip v cc lnh vc c lin quan khc cng tham gia vo
cng nghin cu ny. B phn Kinh t v Quy hoch vng pht trin vi tc nhanh
chng, song John cn cm thy may mn v c lm vic trong mt tp th m mi c nhn
u l nhng chuyn gia ht sc nhitu tnh vi cng vic. ng ni vi ti rng ng nh gi
cao s hng say cng vic v s h tr ca nhng thnh vin trong nhm. MAINLINES
11/1978 Trong phn kinh nghim c ghi ti tng tham gia cc d n quan trng M, Chu
, Chu M Lating v Trung ng, sau di l mt danh sch kh hon chnh v cc loi
d n: Lp k hoch pht trin, d bo kinh t, d bo nhu cu nng lng,... Phn ny kt thc
bng vic miu t nhim v ca ti trong Qun on Ha bnh cuao; song li khng nhc
g n Qun on Ha bnh, khin ngi c c cm gic nh ti l Gim c chuyn mn ca
mt cng ty vt liu xy dng no ch khng phi l mt tnh nguyn vin c trch nhim
h tr mt tp th nh nhng nng dnAndean tht hc lm ngh ng gch. Theo sau l mt
danh sch di cc khch hng ca ti.

Danh sch ny bao gm Ngn hng Quc t v Ti thit v Pht trin (tn chnh thc ca
Ngn hng Th gii), Ngn hng Pht trin Chu , Chnh ph C ot, B Nng lng Iran, Cng
ty Du rp-M ca rp Xt, Instituto de Recursos Hidraulicos y Electrificacion,
Perusahaan Umum Listrick Negara v nhiu khch hng khc. Nhng iu khin ti ch l
phn cui danh sch c ghi B ti chnh M, Vng quc rp Xt. Ti v cng sng st v
trong cc bn l lch trc y khng c dng cui ny, d n khng sai lch so vi nhng g
din ra trong cuc i ti. t bn l lch xung, ti m xem bi bo trn t MAINLINES. Ti
vn cn nh rt r cuc phng vn gia ti v tc gi bi vit , mt ph n rt ti nng v
thin ch. Trc khi ng bi bo ny, c y a cho ti c qua. Ti vn cn nh cm gic
hi lng v c y tn chn dung ti ln, v ngay lp tc ti ng ng bi bo .

V mt ln na, ti phi chu trch nhim v hnh ng ca mnh. Bi bo bt u nh sau:

Ngm nhn nhng gng mt ang ngi sau bn lm vic, c th d dng nhn ra rng nhm
Kinh t hc v quy hoch vng l mt trong nhng b phn mi c thnh lp v ang i ln
nhanh chng MAIN... Mc d c nhiu ngi gp cng vo vic hnh thnh nn nhm kinh t
hc ny, song v c bn nhng thnh cng ca nhm l nh n lc ca mt ngi, ng John
Perkins, hin ang l Trng nhm. Bt u lm vic ti MAIN vi vai tr tr l cho trng
nhm d bo vo thng 1/1971, John l mt trong s t nh kinh t lm vic cho MAIN trong
thi gian . Nhim v u tin ca ng l tham gia nhm chuyn gia gm 11 ngi i n
Innxia tin hnh nghin cu v nhu cu in nng. Bi bo tm tt ngn gn qu
trnh lm vic ca ti trc , miu t ba nm ti sng cuao nh th no, v tip tc
nh sau: Cng trong thi gian ny, John Perkins gp Einar Greve (mt nhn vin c ca
MAIN) [ng ri khi MAIN v v lm vic ti th trn Paute, cuao trong mt d n thy
in ca MAIN. Hai ngi tr thnh bn ca nhau.

Qua trao i th t, John c mi lm vic ti MAIN. Khong mt nm sau, John tr thnh

nh d bo Kinh t trng. Khi yu cu t cc khch hng v cc t chc nh Ngn hng Th
gii ngy cng tng, John nhn ra rng MAIN cn c thm nhiu nh kinh t na. Tt c nhng
g c vit trong cc ti liu trn khng hon ton di tra. Tt c cc t liu lu tr cho c hai
ti liu u c lu trong h s ca ti. Song nhng li l trong bi c phn no bp mo s
tht v c v c lm nh bt i. V trong mt nn vn ha lun tn th cc ti liu
nguyn bn, nhng li l cn mang mt ngha kinh khng hn. Nhng li ni di trng
trn c th b bc b. Tri li, ta cng khng th bc b nhng g ghi trong hai vn bn kia v
chng da trn nhng s tht m h, ch khng phi l s gi di hin nhin v bi v chng
li do chnh mt tp on chim c lng tin ca cc tp on khc, ca cc ngn hng
quc t v chnh ph vit nn. iu ny cng ng vi bn l lch v l vn bn chnh thc.
N khc vi bi vit trn bo vn ch l mt cuc phng vn ngoi l c ng trn tp ch
m thi. Biu tng ca MAIN c in cui bn l lch v ngoi ba ca tt c cc xut v
bo co m bn l lch nhc ti.

N c trng lng trong gii kinh doanh quc t; n l con du chng minh tnh xc thc c
tin cy nh nhng con du ng trn cc bng cp v chng ch c lng khung treo trong
cc vn phng ca lut s hay phng khm ca bc s. Cc vn bn ny khc ha nh ti nh
mt nh kinh t xut sc, Trng ban ca mt cng ty t vn c uy tn, ngi i vng quanh
th gii ny vn minh v thnh vng hn. S gi di khng phi trong nhng g c nu ra
trong cc vn bn m nhng g hai vn bn khng nhc ti. Nu ti ly t cch mt k
ngoi cuc- c mt ci nhn hon ton khch quan- ti phi tha nhn rng, nhng s b
st ny lm ny sinh rt nhiu cu hi. V d, cc vn bn ny chng h nhc n vic ti tng
lm vic cho NSA hay mi lin h gia Einar Greve vi qun i v vai tr lm u mi cho
NSAca ng ta.

Chng cng khng bn g n thc t l ti chu sc p khng khip v buc phi a ra

nhng d bo kinh t cao hn nhiu so vi thc t, hay cng khng ni rng, phn ln cng
vic ca ti ch xoay quanh vic thu xp cc khon n khng l m cc nc nh Innxia
hay Panama khng bao gi c th tr c. Hai vn bn cng khng nhc n s chnh trc
ca ngi tin nhim ti- Howard Parker, cng khng ni rng ti tr thnh Trng nhm d
bo v ti lun sn lng a ra nhng nghin cu sai lch theo mun ca sp ti, ch khng
nh Howard- l ni nhng g ng tin l ng v cui cng b sa thi. Kh hiu nht l nhng
dng cui trong danh sch khch hng ca ti: l B Ti chnh M, Vng quc rp Xt.

Ti c xem i xem li dng ny v t hi mi ngi s din gii hai dng ny nh th no.

Rt c th h s t cu hi l liu c mi lin h g gia B ti chnh v rp Xt khng. C l
mt vi ngi s coi l li in n khi hai dng khc nhau b ghp vo lm mt. Tuy nhin,
phn ln cc c gi s khng bao gi on ni s tht l chng c ghi nh vy v mt l do
c bit. C nh vy th ni b nhng ngi trong gii hot ng ca ti mi hiu rng ti l
mt thnh vin ca nhm son tho ci tha thun th k, mt tha thun lm thay i c
tin trnh lch s nhng cha tng c a ln mt bo. Ti gip to ra mt giao ko m
bo nc M lun c du, bo v cc nguyn tc ca Hong gia rp Xt, v h tr ti chnh
cho Osama bin Laden cng nh bo v cc ti phm quc t nh Idi Amin Uganda.

Dng duy nht trong ci s yu l lch bo cho nhng ngi trong cuc bit. N cho
bit, nh Kinh t trng ca MAIN l mt ngi c th lm mi iu. on cui cng trong bi
bo l mt quan st ca c nhn tc gi, v n khin ti gin in. B phn Kinh t v Quy
hoch vng pht trin vi tc nhanh chng, song John cn cm thy may mn v c
lm vic trong mt tp th m mi c nhn u l nhng chuyn gia ht sc nhitu tnh vi
cng vic. ng ni vi ti rng ng nh gi cao s hng say cng vic v s h tr ca nhng
thnh vin trong nhm. Trn thc t, ti cha bao gi t cho mnh l mt nh kinh t trung
thc. Ti tt nghip c nhn v qun tr kinh doanh Trng i hc Boston, chuyn
ngnh marketing. Ti lun hc rt km mn ton v mn thng k. trng Cao ng
Middlebury, ti hc chuyn ngnh vn hc M, v vy i vi ti vit lch khng kh.

V tr Kinh t trng v Trng nhm Kinh t v Quy hoch chng phi nh vo nng lc
ca ti v kinh t hay quy hoch vng m ch i hi ti trch nhim sn sng cung cp cc
loi nghin cu v kt lun theo ng sp v khch hng, cng vi s nhy bn m ti vn c
trong vic thuyt phc ngi khc bng nhng t ng ti vit ra. Bn cnh , ti cng
kho lo tm kim ng s l nhng ngi xut sc, nhiu ngi trong s h l thc s, c
hai ngi l tin s. Ti tuyn dng c nhng nhn vin hiu bit hn ti v cng vic
chuyn mn. V vy chng c g l khi tc gi bi bo kt lun rng ng nh gi cao lng hng
say cng vic v s h tr ca nhng thnh vin trong nhm. Ti gi hai vn bn ny cng
mt s giy t tng t trong ngn ko trn cng ca bn lm vic v thng gi chng ra
xem li. Mi ln xem xong, ti thng ra khi phng, lang thang quanh bn lm vic ca cc
ng nghip, quan st nhng ngi ang lm vic cho ti, v ti cm thy c li 135/240 v
nhng g ti lm vi h, v v vai tr ca chng ti trong vic ni rng thm khong cch
gia ngi giu v ngi ngho.

Ti ngh v nhng con ngi ang cht i hng ngy trong khi ti v cc ng nghip ca
mnh sng trong nhng khch sn hng nht, n ung nhng nh hng tt nht v mua thm
nhiu c phiu lm giu. Ti ngh v mt thc t l nhng ngi ti o to nay ng
vo hng ng ca cc EHM. Chnh ti l ngi y h vo . Ti tuyn dng v o to
h. Nhng by gi, h thng khng cn nh khi ti mi bc chn vo. Th gii thay
i v cc tp on cng c nhng bc tin mi. Chng ti kim c nhiu tin hn
hay ni cch khc l tr nn thm him hn. nhng ngi lm vic cho ti l mt th h
mi. Trong cuc i ca h, khng c s hin din ca cc my mc d tm ca NSAhay
Claudine.

Khng ai ni cho h bit h ang m ng trch nhim ca ch ton cu. H cha bao
gi c nghe v khi nim st th kinh t hoc thm ch c EHM, cng cha c ai bo cho h
bit c. H ch n gin hc t nhng v d ca ti v t h thng khen thng v trng pht
ca ti m thi. H bit rng h phi a ra nhng nghin cu v kt qu m ti mong mun.
Lng ca h, c tin thng dp Ging sinh, v thc t l c cng vic ca h na, tt c u
ph thuc vo vic h c khin ti hi lng hay khng. Tt nhin ti lm tt c mi th m
ti c th mng tng ra lm nh bt gnh nng cho h. Ti vit bi, ging bi v tn
dng tt c cc c hi c th thuyt phc h v tm quan trng ca cc d bo lc quan, ca
cc khon vay khng l, ca vic u t vn nhm kch thch tng trng GNP v bin th gii
ny thnh mt ni tt p hn.

Khng cn phi mt n mt thp nin i n tnh trng hin nay, khi m s cm d, s

p bc tr nn tinh vi hn, ging nh mt kiu ty no nh nhng. By gi, nhng ngi ny,
ang ngi nhng chic bn ngoi vn phng nhn ra vnh Bostons Back ca ti, ang vn ra
th gii y nhanh s nghip ch ton cu. Ni mt cch thc s th ti to ra h,
ging nh Claudine to ra ti vy. Nhng khng ging nh ti, h c gi trong bng ti.
Nhiu m ti nm thao thc, suy ngh v day dt v iu . Vic Paula gi ti c bn l
lch m ra mi s nghch l, v ti lun cm thy ghen t vi cc ng nghip ca mnh, vi
s ngy th ca h. Ti c tnh la di h, v khi lm nh vy, ti bo v h khi b lng
tm cn rt. H khng phi u tranh vi nhng vn o c m gi y ang hnh h ti.
Ti cng ngh nhiu v s lim chnh trong kinh doanh, v cc biu hin bn ngoi i lp vi
thc t. Tt nhin, ti t ni vi bn thn mnh, t xa n nay con ngi vn la di ln nhau.

Trong truyn thuyt v cc cu chuyn dn gian y ry nhng di la: Nhng ngi bun
thm la o, nhng k cho vay nng li v nhng ngi th may sn sng thuyt phc nh
vua rng qun o ho may cho vua ch tng hnh vi nh vua m thi. Tuy nhin, d mun kt
lun l mi th vn lun nh vy, rng bn l lch ca ti ti MAIN v s tht ng sau n n
thun l phn nh ng bn cht con ngi, trong su thm tri tim mnh, ti bit l khng
phi nh vy. Mi th thay i. Gi y ti hiu rng chng ti t n mt mc gi
di mi, v n s hy hoi chnh chng ti - khng ch v mt o c m l c v vt cht,
ton nn vn ha ca chng ti nu chng ti khng sm c nhng thay i quan trng.

Ti phm c t chc c th l mt v d ph hp. C tn trm Mafia thng xut thn t

nhng tn cn ng ph. Nhng qua thi gian, nhng k leo ln c nc thang cao hn
u thay i v b ngoi ca mnh. Chng s khoc trn mnh nhng b vt c may mt
cch hon ho, s hu cc doanh nghip hp php v t cun mnh trong v bc ca mt
ngi c v th cao trong x hi. Chng s tham gia cc hot ng t thin ti a phng v
c cng ng knh n. Chng ho hip cho nhng ngi ang trong cnh khn cng vay tin.
Ging nh hnh nh John Perkins trong bn l lch ca MAIN, nhng k ny xut hin nh
nhng cng dn hin i. Tuy nhin, n ng sau lp v ho nhong l mu. Khi nhng con
n khng tr c n, nhng tn st th ny bt u ra tay, p h phi tr tin.

Nu khng thu c n, l ch sn s bt u s dng n nhng chic gy bng chy.

V cui cng l sng. Ti nhn ra rng v ho nhong ca mt nh Kinh t trng, Trng B
phn Kinh t v Hoch nh K hoch khng ch l s gi di n thun ca mt k bun thm
bnh thng, khng phi s gii di m ngi mua c th nhn ra ngay c. S gi di l
mt phn trong c mt h thng ht sc thm him, n khng ch nhm n nhng khch hng
ngy th v kh kho, m cn pht trin hnh thc thc dn tinh vi v hiu qu nht tng
tn ti trn th gii.

Tt c cc nhn vin trong vn phng ti u c mt chc danh- nh phn tch ti chnh,

nh x hi hc, nh kinh t hc, nh kinh t trng, nh kinh t lng, chuyn gia d bo gi
c,...; song khng chc danh no trong s ni c ln s tht l mi ngi trong s ny u
l mt st th kinh t, v h ang phc v cho li ch ca ch ton cu. Chc danh ca cc
nhn vin ca ti cng khng cho thy rng chng ti mi ch l b ni ca tng bng tri. Tt
c cc cng ty quc t ln, t nhng cng ty kinh doanh giy v cc sn phm th thao khc
n nhng cng ty sn xut cc thit b- u c mt h thng st th kinh t EHM ca ring
mnh.

Chin dch bt u v n nhanh chng lan rng ra c hnh tinh ny. Nhng tn du cn
ci b o da, khoc vo b cnh doanh nhn v trng ra mt b ngoi ng knh trng. Nhng
ngi n ng v nhng ngi ph n bc ra t tr s nhng tp on ln New York,
Chicago, San Francisco, London, v Tokyo, i n mi chu lc, thuyt phc nhng chnh tr
gia d b mua chuc h tri buc t nc ca h vo th gii ca tp on tr, v xi gic
nhng con ngi tuyt vng bn mnh cho cc cng ty lp rp v cc x nghip bc lt tn t.

Nhng iu n ng sau nhng dng ch vit trong bn l lch v trong bi bo h l c

mt th gii m mt y gian di ang quyt tri chng ti vo ci h thng ng gh tm v
o c v cui cng s b t i n ch dit vong. Bng cch khuyn khch ti hiu ra nhng
n su xa , Paula thc y ti bc thm mt bc trn con ng m cui cng s
thay i c cuc i ti.
Chng 24: Tng thng cuao u tranh vi cc
cng ty du la

Cng vic Clmbia v Panama gip ti c nhiu c hi qua li v thm cuao, t nc

m ti coi l qu hng th hai ca mnh. cuao tng c thi gian di t di ch thng
tr ca c ti v cc th lc cnh hu vn chu s iu kin ca nhng quyn li chnh tr cng
nh thng mi ca Hoa K. Kinh t cuao ch yu nh vo xut khu hoa qu, v ch tp
on tr thm nhp rt su vo t nc ny. T cui nhng nm 60, du la lu vc sng
Amazon ca cuao bt u c khai thc, gy nn nhng cn st mua sm lu b ca mt
nhm cc gia nh nm quyn thng tr cuao, v lm li cho cc ngi nc ngoi.

Nhng gia nh ny cht ln cuao gnh n chng cht, cng li ha s tr n bng

ngun thu t du la. Nhng con ng v cc khu cng nghip, nhng p thy li, cc h
thng phn phi v truyn dn, cng nh cc d n nng lng khc mc ln khp t nc.
Cc cng ty k thut v xy dng nc ngoi li mt ln na pht ln nhanh chng. Ngi sao
ang ta sng trn dy Andy ny l mt ngoi l i vi quy lut v s tham nhng gn lin vi
chnh tr v s ng la vi ch ngha tp on. Jaime Roldos l mt gio s i hc, mt lut
s sp bc sang tui 40, ngi m ti c vi dp gp trc y.

ng l mt ngi c sc li cun v rt thanh lch. Mt ln, ti bc ng v ngh bay

ti Quito v t vn min ph cho ng bt c khi no ng cn. Ti ni iu ny mt phn l a,
nhng cng bi v ti vui lng c lm iu vo k ngh ca mnh - ti qu ng v, nh ti
ni ngay vi ng rng ti lun tm c hi n thm t nc qu hng ng. ng ci
ln v a ra mt tha thun tng t, rng bt c khi no ti c vng mc g trong vic m
phn v gi du, ti c th gi cho ng. ng ni ting l mt ngi theo ch ngha dn ty v l
mt nh yu nc, lun tin tng mnh m vo quyn li ca ngi ngho v tin rng trch
nhim ca cc nh chnh tr l phi s dng cc ngun ti nguyn thin nhin ca t nc
mt cch thn trng.

Khi ng bt u tin hnh chin dch tranh c tng thng nm 1978, ng ginh c s
quan tm ca nhng ngi dn cuao cng nh nhng nc c du la ang b nc ngoi
khai thc- v c nhng cng dn ca tt c cc quc gia ang mong mun thot khi nh
hng ca cc th lc bn ngoi. Roldos l mt chnh tr gia tn tin him c, v khng bao gi
s phi i mt vi thc t. ng theo st cc cng ty du la v ci h thng khng qu tinh vi
ang h tr chng.

Chng hn, ng buc ti Vin Ngn ng ma h (SIL), thc cht l mt nhm truyn gio t
M, cu kt vi cc cng ty du la. Ti c quen nhng ngi truyn gio thuc vin SIL t
ngy ti cn trong Qun on Ha bnh. Vin c l i nghin cu, ghi li, v dch cc ngn ng
bn a, t chc ny thm nhp vo cuao cng nh nhiu nc khc. Vo nhng nm u
i tm du m, khi SIL ang hp tc tch cc vi b tc Huaorani lu vc sng Amazon, th
nhng ri lon bt u xut hin. H cc nh a cht hc ca cc cng ty du la bo v tr s
cng ty rng mt khu vc no c nhng c im cho thy c kh nng c du la di lng
t th SIL li n v khuyn ngi dn bn a di chuyn i khi vng t , n nhng vng
t truyn gio dnh ring cho cc b tc lc; ni h s c cp min ph ni n, ch , qun
o, cc thit b y t, v mt nn gio dc hng o.

i li, h phi nhng t cho cc cng ty du la. C rt nhiu li n i cho rng cc

nhm truyn gio ca SIL dng hng lot cc chiu thc gian di nhm thuyt phc cc b
lc b nh chuyn n sng ti vng truyn gio. C mt cu chuyn thng c ngi ta k
i k li rng cc nhm ny pht thc n c pha thm thuc nhun trng- ri li tng thuc
cha bnh a chy cho cc b lc ny. Trn khp lnh th ca Huaorani, SIL dng my
bay th cc thng thc phm c y gi gn nhng my pht radio nh xu. Cc my thu t ti
cc trm lin lc ht sc tinh vi do qun nhn M ng ti cn c qun s Shell cung cp
bt sng cc my pht ny. Bt c khi no c mt ngi dn ca b lc b rn c cn hay b
m nng, th mt i din ca SIL u n, mang theo thuc cha rn cn hay cc loi thuc
thch hp - thng l bng my bay trc thng ca cc cng ty du la.

Trong ngi ngy u tm kim du la, ngi ta tm thy 5 ngi truyn gio SIL cht
vi cy gio ca ngi Huaorani m xuyn qua c th. Sau nay, ngi Huaorani tuyn b
rng h lm th cnh co SIL l hy dng li. Nhng khng ai g n li cnh co ny c.
Trn thc t th n c tc ng hon ton ngc li. Rachel Saint, ch ca mt trong nhng
ngi n ng b git, i khp Hoa K, xut hin trn i Truyn hnh Quc gia quyn gp
tin v ku gi s ng h cho SIL v cc cng ty du la, nhng ngi m c ta khng nh l
ang c gip nhng k man di mi r kia tr nn vn minh hn v c vn ha hn. SIL
nhn c ti tr t cc t chc t thin ca Rockefeller. Jaime Roldos khng nh, mi quan
h vi Rockefeller cho thy SIL thc s l mt o qun tin phng trong chin dch cp t
ca th dn v thc y cc hot ng khai thc du la; chnh John D.Rockefellerm, ngi
tha k dng h Rockefeller thnh lp Standard Oil - cng ty m ca Chevron, Exxon v
Mobil sau ny. 1 Ti c cm gic Roldos ang i theo con ng m Torrijos soi ri.

C hai ng ln chng li cng quc mnh nht th gii. Torrijos mun ly li knh o,
trong khi quan im dn tc mnh m ca Roldos v du la e da nhng cng ty c th
lc nht trn th gii. Ging nh Torrijos, Roldos khng theo ch ngha cng sn, m ang
ng ln ginh quyn li cho dn tc m bo cho vn mnh ca mt t nc. V cng
ngn hng vi Torrijos, cc chuyn gia tin on l Washington v cc cng ty du la s
khng bao gi chu Roldos tr thnh tng thng, v nu ng c c bu th s phn ca
ng cng s chng khc no s phn ca Arbenz Guatemala hay Allende Chile. Vi ti th
dng nh c hai con ngi ny u dn u mt phong tro mi trn chnh trng M
Latinh.

Phong tro ny c th s l nn tng cho nhng thay i c nh hng n mi quc gia

trn hnh tinh ny. H khng phi l Castro hay Gadhafi. H khng c quan h g vi Ngay hay
Trung Quc; hay nh trong trng hp ca Allende, khng c quan h g vi phong tro x hi
ch ngha quc t. H, nhng ngi lnh o thng minh, c uy tn, c qun chng yu mn,
l nhng ngi theo ch ngha thc t ch khng theo ch ngha gio iu. H l nhng ngi
yu nc nhng khng phi l nhng ngi chng M. Nu ch tp on tr c xy dng
trn ba tr ct- cc tp on ln, cc ngn hng quc t, v cc chnh ph y mu m- th
Roldos v Torrijos khng cho php tr ct th 3 l s cu kt gia cc chnh ph tn ti.
Mt phn chnh trong cng lnh chnh tr ca Roldos l chnh sch Hydrocarbon.

Nn tng ca chnh sch ny l du la, tim nng ln nht ca cuao v vic khai thc n
trong tng lai phi em li li ch ln nht cho phn ln ngi dn nc ny. Roldos tin
tng mnh m rng, Nh nc c trch nhim h tr ngi ngho v ngi b tc quyn
cng dn. ng hy vng rng chnh sch Hydrocarbon trn thc t c th tr thnh mt phng
tin tin hnh ci cch x hi. Song, ng cng bit cn phi thn trng v ng hiu rng
cuao, cng nh nhiu nc khc na, ng khng th c bu lm tng thng nu khng
c c s ng h ca t nht l mt s dng tc c quyn th, v rng thm ch nu ng c tm
cch thng c m khng nh n h i na th cc chng trnh ci cch ca ng cng s
khng th tin hnh c khi khng nhn c s ng h ca nhng nhm ngi ny.

Bn thn ti nh nhm khi Tng thng Carter ang bm tr trong Nh Trng vo thi
khc quan trng ny. Mc d phi chu p lc t Texaco v cc tp on du la khc,
Washington vn duy tr quan im ca mnh. Ti bit s khng th c iu ny nu ng Dn
ch hay ng Cng ha nm quyn. Hn ht thy mi th, ti tin rng chnh chnh sch
Hydrocarbons thuyt phc nhng ngi cuao a Jaime Roldos n Dinh Tng thng
Quito- v Tng thng u tin ca h c bu c mt cch dn ch sau mt thi gian di di
ch thng tr c ti. Ngy 10 thng 8 nm 1979, ng t ra nn tng cho chnh sch ny vi
li m u nh sau: Chng ta phi p dng cc bin php hu hiu bo v ngun nng
lng ca t nc. Nh nc phi duy tr s a dng ha cc mt hng xut khu v khng
nh mt i tnh c lp v kinh t ca nc mnh... Cc quyt nh ca chng ta phi da trn
cc quyn li quc gia v trong khun kh bo v v hn ch quyn dn tc.

Mt ln khi cn ng chc, Roldos phi i u vi Texaco, v trong thi gian ,

Texaco tr thnh mt trong nhng th lc mnh trong lnh vc ny. l mt mi quan h
gai gc. K khng l trong lnh vc du la khng tin v Tng thng mi v khng mun tr
thnh mt phn ca ci chnh sch ang c nguy c tr thnh tin l mi. Cng ty ny hiu rt
r rng nhng chnh sch nh vy c th s l m hnh cho cc nc khc i theo. Bi pht
biu ca mt trong nhng c vn chnh cho Roldos, Jose Carvajal, tm tt thi ca chnh
quyn mi: Nu mt i tc (Texaco) khng mun chp nhn ri ro, khng mun u t
tm kim thm d, hay khng mun khai thc cc khu khai thc du la c iu kin, th i tc
khc c quyn tin hnh cc d n u t v sau c quyn s hu...

Chng ta tin rng mi quan h ca chng ta vi cc cng ty nc ngoi phi l mt mi

quan h cng bng; chng ta phi cng rn trong u tranh; chng ta phi chun b tinh thn
ng u vi mi p lc, song chng ta khng nn t ra s hi hay cm thy km ci hn
khi thng tho vi cc i tc nc ngoi . Vo ngy u nm 1980, ti a ra quyt
nh. l s khi u mt thp nin mi. V 28 ngy na ti s bc sang tui 35. Ti quyt
tm trong nm ti ti s to ra mt bc ngot ln trong cuc i, v trong tng lai ti s c
gng theo gng nhng ngi anh hng thi hin i nh Jaime Roldos v Omar Torrijos.
Thm vo , mt s kin chn ng xy ra. Xt v li nhun, Bruno l Ch tch thnh cng
nht trong lch s ca MAIN. Song, tht bt ng v khng h bo trc, Mac Hall h b ng.

Ghi ch:

bi t thm chi ti t v SIL, l ch s c a n, v cc ho t ng, v m i quan h v i cc

cng ty d u l a v Rockefellers, xem Gerard Colby v Charlotte Dennet, Chng ti s c th
c hi n, chinh ph c vng Amazon: Neison Rockefeller v Evangelism trong th i i d u l a
(New York: HarperCollins, 1995); Joe Kane, Savages (New York: Alfred A. Knopt, 1995) ( bi
t thm thng tin v Rachel Saint, trang 85, 156, 227). John D. Martz, Chnh tr v d u l a
cua o (New Bruswick v Oxford: Sch giao d ch, 1987), trang 272. Jose Carvajal Candall,
Objetivos y Politicas de CEPE (Quito, cua o: Prim Seminario, 1979), trang 88.
Chng 25: Ti ra i

Vic Mac Hall h b Bruno gy rung chuyn c MAIN. S kin ny gy xo trn v chia
r trong ni b cng ty. Mc d Bruno cng c kh nhiu k th, nhng ngay c mt vi ngi
trong s h cng tht vng. i vi nhng ngi trong cng ty th hnh ng ny r rng l
xut pht t s k. Trong cc cuc tho lun quanh bn n hay quy gii kht, ngi ta r tai
nhau chc Hall cm thy mi nguy t mt ngi km mnh n 15 tui, v l ngi gip
a cng ty t n mt mc li nhun mi. Hall khng th cho php Bruno c tip tc ln
nh th ny, mt ngi ni. Hall chc chn phi hiu rng vic Bruno s thay th ng ta ch
cn l vn thi gian v ng s sm phi v vn.

Nh chng minh cho nhng li n i. Hall ch nh Paul Priddy lm Ch tch mi. Paul
lm Ph ch tch cho MAIN trong nhiu nm nay v l mt k s d ha ng v rt say m
cng vic. Theo ti ngh th anh ta cng ch l mt ngi n ng ba phi, chm chp, ngi s
ci u tun th nhng tng nht thi ca Hall v s chng th tr thnh mt nguy c cho
Hall v nhng mc siu li nhun. Nhiu ngi khc na cng cng chung kin ny. i vi
ti, s ra i ca Bruno tht ng bun. C nhn ng l mt ngi thng thi v l nhn t chnh
gip cho cng vic ca chng ti nc ngoi. Trong khi , Priddy ch tp trung vo cng
vic trong nc v gn nh chng bit g v vai tr thc ca chng ti nc ngoi.

Ti bn khon khng hiu cng ty ny s i v u. Ti gi in v nh cho Bruno v thy

ng y trit l. John , ng ta bit rng ng ta khng c mt l do no c, ng ni v Hall nh
vy, v th ti yu cu mt khon tin n b kha kh, v ti c c n. Mac nm trong
tay mt s lng ln c phiu c quyn biu quyt u i, v mt khi ng ta quyt nh nh
th th ti chng th lm g c na. Bruno cng ng ng ang cn nhc mt vi ngh
mi ng vo nhng v tr cao cp ti cc ngn hng a quc gia tng l khch hng ca
chng ti. Ti hi ng xem l ti nn lm g. Hy lun phng, ng khuyn ti. Mac Hall
mt lin h vi thc tin, nhng chng ai ni cho ng ta bit c- nht l khng phi lc ny, sau
nhng g ng y lm vi ti. Vo cui thng 3 nm 1980, do vn cn chong vng bi s ra
i ca Bruno, ti i ngh bng thuyn bum ti o Virgin.

i cng ti c Mary, mt c gi cng lm vic cho MAIN. Mc d ti khng ngh v iu

ny khi quyt nh chn a im nhng gi th ti bit rng chnh lch s ca vng ny l mt
nhn t gip ti a ra quyt nh m nh ti c th bt u thc hin quyt tm cho nm
mi ca mnh. nim u tin cht ny n vo mt bui chiu sm trong khi ti i vng
quanh o St. John v i hng chy vo knh Sir Francis Drake, ranh gii phn chia a phn
gia Anh v M trn qun o Virgin. Tn ca knh o ny d nhin c t theo tn ca
mt g cp vng ngi Anh. iu ny lm ti nh n nhng ln trong sut thp nin trc
, ti ngh v nhng tn cp bin v nhng nhn vt lch s khc, nh Drake v Ngy
Henry Morgan, ngi cp bc v bc lt ca ci nhng li c ngi ta ca tng - thm ch
cn c phong tc v hnh ng ca mnh.

Ti thng t hi ti sao, d c nui dy knh trng nhng con ngi nh vy ti vn

cm thy day dt v nhng hnh ng n cp, bc lt ca h i vi cc nc nh Innxia,
Panama, Clmbia, v cuao. Rt nhiu ngi anh hng ca ti nh Ethan Allen, Thomas
Jefferson, George Washington, Daniel Boone, Davy Crockett, Lewis v Clark, l nhng ngi
bc lt ngi da , cc n l, chim ot t ai khng thuc v mnh. Ti thy mt vi
tm gng nh vy xoa du bt ti li ca mnh. Gi y, khi ang i dc theo knh o Sir
Francis Drake, ti nhn ra s in r trong cch ngh trc y ca mnh.

Ti nh mt s iu m ti c tnh l i trong nhiu nm. Ethan Allen phi vi thng

trong cc nh t hi hm v cht chi ca Anh quc, gn nh lun b ct xch st nng 30
pound, v ri trong ngc ti ca Anh quc thm mt thi gian na. ng l mt t nhn chin
tranh, b bt trong trn chin Montreal nm 1775 khi chin u ginh c lp nh Jaime
Roldos v Omar Torrijos hin ang u tranh ginh c lp cho dn tc mnh. Thomas
Jefferson, George Washington, v tt c cc v cha gi dn tc khc khng tic tnh mng ca
mnh cho nhng l tng nh vy.

Chin thng khng bao gi c bo trc; v h u hiu rng nu thua trn, h s b treo
c nh nhng k phn bi. Daniel Boone, Davy Crockett, v Lewis v Clark cng chu nhiu
gian kh v phi hy sinh rt nhiu th. Th cn Drake v Morgan? Ti hi m h v giai
on trong lch s, nhng ti nh rng nhng tn Tin Lnh ngi Anh nhn thy mnh b
cc tn Cng gio ngi Ty Ban Nha e da rt nhiu. Do , theo ti, nhiu kh nng l
Drake v Morgan quay sang lm cp bin chi khm nhng k bng cch ginh git ly
ca ci ca ch Ty Ban Nha nm cc ch vng nhm bo v s thing ling ca nc Anh,
hn l mong mun thu li ring cho chnh mnh.

Khi chic thuyn ca chng ti ang i xui theo knh o, lt i trong gi, ri di chuyn
n gn cc ngn ni trn bin- o Great Thatch pha Bc v St. John pha Nam- ti khng
ti no gt b c nhng ngh ny ra khi u. Mary a ti chai bia v vn to bi ht ca
Jimmy Buffet. Song khung cnh tuyt p xung quanh v c cm gic thanh thn m vic bi
thuyn thng mang li vn khng gip ti ht tc gin. Ti c gng xua ui cm gic y. Ti
tu cn chai bia. Nhng cm gic y vn khng bung tha ti.

Nhng ging ni trong lch s v ci cch ti dng chng tha mn tnh tham lam ca
mnh khin ti gin d. Ti gin c cha m mnh, v c vi Tilton - ngi trng trung hc trn
i lun t cho mnh l nht - v buc ti phi chp nhn mt lch s nh vy. Ti li m
mt chai bia khc. Nu c th ti git cht Mac Hall v nhng g ng ta lm vi Bruno.
Mt con tu g vi l c by sc cu vng lt qua trc mt chng ti, nhng cnh bum hai
bn cng phng, i theo gi dc knh o. Na t thanh nin tr ht to v vy chng ti, l
dn hippies trong b sarong sng mu, mt cp nam n hon ton trn trung trn boong
trc. Mt iu r rng tat ra t chic tu v b ngoi ca h l h sng trn tu, mt cng
ng chung, nhng tn cp bin thi hin i, t do v phng ng. Ti c vy h nhng
khng ti na lm c. Ti phi c thng cm gic ghen t dang ngp trn trong ti. Mary
ng trn boong, nhn theo bng h khut dn. Anh c thch mt cuc sng nh vy khng?,
c hi. V ti cht hiu.

Khng phi ti cha m ti, cng khng phi ti Tilton, hay ti Mac Hall. M l bi ti cm
ght chnh cuc sng ca mnh. Ngi phi chu trch nhim, k m ti gh tm y, chnh l
bn thn ti. Mary bng reo to. C y ch v pha mn phi con tu. Ri bc li gn ti v ni.
Vnh Leinster ka, c y ni, ni th neo m nay y ri. N kia ri, ci vnh nh ang np
mnh vo o St. John, l ni cc con tu cp bin thng nm phc kch nhng chuyn
tu ch vng i qua vng nc mnh mng ny. Ti cho thuyn li gn hn na, ri trao bnh
li cho Mary v i ln boong trc. Khi c y li con thuyn vng quanh o Watermelon vo
ci vnh tuyt p , ti h bum v li m neo ra. Cn c y th kho lo h cnh bum chnh
xung. Ti qung neo ra khi tu: si xch ri o xung dng nc trong vt nh pha l v con
thuyn tri i mt on trc khi dng li. Khi con thuyn dng hn, Mary nhy xung bi,
ri chp mt mt lc. Ti vit li cho c y mt li nhn ri cho xung vo b, neo xung
ngay st tn tch ca mt n in trng ma trc y. Ti ngi , cnh dng nc mt lc
lu, c gng khng ngh ngi g, tp trung gt b mi cm xc. Nhng ti khng ti no lm ni.
Lc x chiu, ti c gng ht sc leo ln nh i v thy mnh ang ng trn bc tng loang
l ca n in lu i ny, nhn xung chic thuyn ang neo u. Ti ngm mt tri ln v
hng Carib. Mi th lc ny y dng nh tht yn bnh, nhng ti hiu rng trc kia khu
n in xung quanh mnh tng l ni chng kin nhng cnh i kh cc khng k xit;
hng trm n l Chu Phi b xc ni ny- di nng sng, h b bt phi xy dng lu i,
trng v thu hoch ma, v phi vn hnh my mc bin ng th thnh nguyn liu chnh
ca ru rum. S yn tnh ni y che giu cho lch s tn c ca n, cng nh che giu
cn gin ang tro ln trong lng ti. Mt tri khut sau nh ni trn o. Rng chiu rc
tri trn bu tri. Ri mt bin ti dn i, v ti phi i din vi mt thc t ph phng l ti
cng ch l mt tn bun n l m thi, v rng cng vic ca ti MAIN khng ch l dng cc
khon n li ko nhng nc ngho vo ch ton cu.

Nhng d bo c ti thi phng ln khng ch l phng tin m bo rng khi no

t nc chng ti cn du la th chng ti c th i cho mi thi, v v tr ca ti khng
n gin ch l tng li nhun cho cng ty. M cng vic ca ti cn lin quan n nhng ngi
dn v gia nh h, h ging nh nhng ngi b mng xy dng bc tng ni ti ang
ng, nhng ngi ti bc lt. Trong 10 nm qua, ti cng ch l con chu nhng tn bun
n l tng l lt ko vo rng su Chu Phi v la n ng, n b ra nhng con tu ang
ch sn. Ch khc l theo mt phng thc hin i hn, tinh vi hn - bi ti cha tng phi
trng thy cc xc cht, ngi thy mi tht thi ra, hay nghe nhng ting ku ai on.

Nhng nhng g ti lm th c c chng km g, v ch bi ti c th trn trnh c,

c nhn ti khng phi trc tip dnh lu g n nhng xc cht, mi tht ngi, v nhng ting
ku bi thng, v vy c l rt cc th ti l k ti xu xa nht. Ti lic nhn li con thuyn
nh ang neo u, v ang phi chng tr vi dng nc chy xit. Mary ang i th thn trn
boong, c l l ang ung mt ly Margarita v ch ti v pha cho ti mt ly. Vo lc , khi
nhn thy c y trong nhng tia nng cui cng ca ngy, trng tht thai mi, v y tin
tng, ti bt cht cm thy day dt v nhng g ti lm vi c y v vi tt c nhng ai
lm vic cho ti, ci cch m ti bin h thnh nhng EHM. Ti ang i x vi h theo
cch m Claudine lm vi ti, nhng li khng c c s chn thnh nh th.

Ti ang li ko h bng vic tng lng v bt h tr thnh nhng tn bun n l, v

cng nh ti, h ang b tri buc vo h thng ny. Phi, h cng b bin thnh nhng k
n l. Ti quay lng li vi bin, vi vnh, v vi c rng chiu rc. Ti nhm mt li trc
bc tng do nhng ngi n l b buc phi ri b qu hng xy dng nn. Ti nhy ln,
chp ly cnh cy, v bt u p mnh vo nhng bc tng . Ti c p nh th cho n
khi kit sc. Ti nm ln ra c, ngm nhng m my lng l tri. Cui cng th ti cng quay
tr li xung. Ti ng trn b, nhn ra chic thuyn ca chng ti ang neo u ni dng
nc trong xanh, v hiu mnh phi lm g. Ti bit rng nu ti quay tr li cuc sng trc
y, tr li MAIN v tt c nhng g m MAIN ang i din, ti s lc ng mi mi. Tin
lng cao, tin hu tr, bo him v tin th lao, ti sn...
Cng li lu ti cng kh c th thot ra c. Ti tr thnh mt n l. Ti c th tip
tc nh mnh nh t nh ti nh vo nhng bc tng , hoc ti c th chy trn.

Hai ngy sau ti tr li Boston. Vo ngy 1 thng 4 nm 1980, ti bc

vo vn phng ca Paul Priddly v xin thi vic.
PHN IV: 1981- HIN TI
Chng 26: Ci cht ca Tng thng cuao

i khi MAIN khng d cht no. Paul Riddy khng th tin ni iu . C thng t, anh ta
nhy mt. Ti qu quyt vi anh ta l ti hon ton nghim tc. Ti nh Paula tng khuyn
ti khng nn gy th ch vi bt c ai hoc cho ai bit bt c l do g nghi ngi rng ti c
th vch trn cng vic EHM ca mnh, ti nhn mnh rng ti nh gi cao nhng g MAIN
lm cho ti nhng ti mun tin xa hn na. Ti lun mun vit v nhng ngi m ti c
MAIN gii thiu khp ni trn th gii, nhng khng lin quan g n chnh tr c. Ti ni ti
mun lm cng tc vin cho National Geographic v mt vi t tp ch khc, v ti mun c
tip tc i du lch. Ti tuyn b lun trung thnh vi MAIN v th rng ti s lun ca ngi
MAIN.

Cui cng, Paul cng ng . Sau , n lt tt c nhng ngi cn li ra sc khuyn ti

ng i khi MAIN. Ti lun phi nghe nhng li nh cng vic ny tht tt vi ti, c nhng
ngi thm ch cn cho rng ti mt tr. Ti cht hiu rng khng ai mun chp nhn s tht
l ti t i khi MAIN, c l mt phn v iu buc h phi nhn li chnh mnh. Nu s ra i
ca ti khng phi l in r, th c l chnh li nh h mi l mt tr. Nhn nhn ti nh l
mt ngi in r c l d chu hn. Nhng phn ng ca m nhn vin di quyn ca ti
mi khin ti thc s bi ri. Trong mt h, ti b ri h trong khi cha c ai chun b
c th k nhim ti. Mc d vy, ti quyt nh. Sau bao nhiu nm thng n o, ti kin
quyt phi xa s mi th. Tht khng may, mi vic khng sun s nh vy.

Thc s th ti khng cn vic lm, nhng v ti vn cha phi l mt hi vin c quyn hn

nn s tin bn c phiu khng ti c th b vic, nu li MAIN thm vi nm na, rt
c th ti s tr thnh mt nh triu ph 40 tui nh ti tng hnh dung, nhng gi y ti
mi 35 v mc tiu cn qu xa vi. Qu l mt ngy thng t lnh lo v m m Boston.
Th ri mt ngy Paul Riddy ly c gi ti n vn phng. Mt khch hng ang da b chng
ta, anh ta ni. H thu chng ta ch v h mun anh lm i din cho h vi t cch l nhn
chng chuyn mn. Ti cn nhc. Trong lc ngi i din ch cch Paul mt ci bn ti
quyt nh. Ti t t gi cho mnh mt ci gi cao gp ba ln lng thng c ca ti ti
MAIN.
 Khng ng anh ta chp nhn, v th l s nghip mi ca ti bt u. Nhng nm sau ti
lm vic vi t cch ngi lm chng cp cao- phn ln cho nhng cng ty in lc ca M
ang cn y ban dch v cng ph duyt xy dng cc nh my nng lng mi. Mt trong
s nhng khch hng ca ti l cng ty dch v cng ca New Hampshire. Cng vic ca ti l
chng minh trc ta tnh kh thi ca nh my nng lng ht nhn Seabrook, mt d n
ang gy nhiu tranh ci.

Tuy khng trc tip lin quan n M Latinh na, nhng ti vn theo di nhng s kin vn
din ra . Vi t cch l mt nhn chng chuyn mn, ngoi nhng lc phi ra hu ta, ti
c rt nhiu thi gian. Ti gi lin h vi Paula v ni li nhng quan h m ti c t nhng
ngy cn lm vic cho Qun on Ha bnh cuao - t nc bng tr thnh tm im ca
mi s ch trong nn chnh tr du la quc t. Jaime Rolds ang ln. ng coi trng nhng
g ng ha khi ng ra tranh c v ang tm mi cch chng li cc cng ty du la.
Dng nh ng nhn thy rt r nhng iu m ngi khc c hai b knh o Panama
khng thy hoc c tnh khng thy. ng hiu rng nhng g ang din ra c nguy c bin th
gii thnh mt ch ton cu m trong nhng ngi dn nc ng s ch ng mt vai
tr rt nh, gn nh l n l. Nhng bi bo ni v ng m ti c gy n tng mnh khng
ch bi s tn ty ca ng m cn bi kh nng nhn nhn vn mt cch uyn thm ca ng.
Nhng vn su xa m ng nhn thy chnh l ci thc tin rng, chng ta ang bc vo mt
k nguyn mi ca nn chnh tr th gii.

Thng 11/1980, trong cuc chy ua vo Nh Trng, Carter thua Reagan. Hip c knh
o Panama m ng m phn vi Torrijos, tnh hnh Iran, c bit l s tht bi trong k
hoch gii cu nhng con tin b bt gi ti s qun M l l do chnh khin ng thua cuc.
Nhng mt iu g t nh hn cng ang din ra. Mt Tng thng vi mc tiu ln nht l
ho bnh th gii, ngi quyt tm hn ch s ph thuc ca M vo du la b thay th bi
mt k vi nim tin rng chnh sc mnh qun s, quyn kim sot tt c cc m du mi gip
nc M nm gi mt cch chnh ng v tr chp bu ca th gii, v l mt phn ca
Thuyt bnh trng theo nh mnh.

V Tng thng, ngi cho lp nhng tm panen nng lng mt tri trn nc nh Trng
b thay th bi mt k m ngay sau khi chim lnh c phng bu dc cho h nhng tm
panen xung. C th Carter khng phi l mt nh chnh tr ti gii, nhng gic m v nc
M ca ng cng ging nh nhng iu c vit trong bn tuyn ngn c lp ca chng ta.
Nhn li ng tht hoi c vi nhng tng c kt nn dn tc ny v a t tin chng
ta n b bin ca nc M. Khi chng ta so snh ng vi nhng ngi tin nhim gn ng
nht v vi nhng ngi k v, ng hon ton khc hn. Ci nhn v th gii ca ng khc hn
vi ci nhn ca nhng EHM. Trong khi , Reagan chc chn s l ngi gp phn xy dng
ch ton cu, l mt by ti ca ch tp on tr. Vo thi im ng ta nhm chc, ti thy
vic trc kia ng ta tng l mt din vin Hollywood tht ph hp, v nh vy ng ta l
ngi tng lm theo nhng ch th t trn xung ca nhng ngi c th lc, mt ngi
bit nhn mnh lnh. s l mt c im ca ng ta.

ng ta s phc v cho nhng ngi chy nh con thoi t cc vn phng ca nhng tng
gim c cng ty n cc hi ng ca ngn hng v n nhng hnh lang ca chnh ph. ng
ta s phc v nhng ngi m nhn qua tng chng nh lm vic cho ng ta nhng thc ra
chnh h li nm quyn iu hnh chnh ph - nhng ngi nh Ph tng thng George H. W.
Bush, ngoi trng George Strultz, b trng quc phng Caspar Weinperger, Richard Cheney,
Richard Helms, v Robert McNamara.

ng ta s bo v nhng g m h mun: mt nc M kim sot ton th gii cng tt c

ngun lc ca n, mt th gii tun theo mnh lnh ca M, v qun i M s cng c nhng
lut l m nc M t ra, mt h thng thng mi v ngn hng ng h nc M nh v th
lnh ca ch ton cu. Hng ti tng lai, dng nh chng ta ang bc vo mt giai
on y trin vng ca cc EHM. Li l mt tr a na ca s phn khi ti chn ng thi
khc lch s ny rt lui. Tuy vy, cng cn nhc k ti cng cm thy d chu. Ti bit ti
quyt nh ng. iu ny v lu di s th no, ti khng r nhng ti bit rng trong lch s
khng c mt ch no tn ti lu v thi th th lun thay i.

Theo cch nhn ca ti, nhng ngi nh Roldos cho php chng ta hy vng. Ti chc chn
l v tng thng mi ca cuao nhn thy nhng iu kh lng trong tnh th hin nay. Ti
bit ng tng ngng m Torrijos v tn thng lp trng dng cm ca Carter v
knh o Panama. Ti c cm gic Roldos chc chn s khng chn bc. Ti ch hy vng s
kin cng ca ng s soi ng cho nhng ngi ng u cc quc gia khc, ng v Torrijos
c th cho h ngun cm hng m h cn. u nm 1981, chnh ph ca Roldos chnh thc
trnh Quc hi cuao d lut v kh thi hydrocacbon mi. Nu c thi hnh, d lut ny s
lm thay i mi quan h gia cuao v cc cng ty du la. Trn nhiu gic , d lut ny
c tnh cp tin v thm ch quyt lit. R rng n c lp ra thay i hot ng ca cc
cng ty.
 nh hng ca n s vn ra ngoi bin gii cuao, n hu ht cc nc M Latinh v
khp th gii.1 Cc cng ty du la phn ng ng nh d on- h tranh th ht cc th lc
v tin bc m h c. Nhng ngi ph trch quan h cng ng ca cc cng ty ny bt u
chin dch bi nh Jame Roldos, v nhng ngi chuyn i vn ng hnh lang lao n Quito
v Washinton vi nhng cp ti liu y cht tin v nhng li hm da. H c thu dt hnh
nh v Tng thng u tin c bu mt cch dn ch trong lch s cn i ca cuao nh
mt Castro th hai. Nhng Roldos khng chu khut phc trc bt k s hm da no. ng
phn ng bng cch vch mt nhng m mu chnh tr v du la - tn gio. ng cng khai
buc ti Vin ngn ng ma h cu kt vi cc cng ty du la v ngay sau , bng mt
nc c tht to bo - thm ch l liu lnh, ng trc xut vin ny khi cuao.2

Ch vi tun sau khi chng trnh ca ng c trnh quc hi v ch vi ngy sau khi ng
ui c nhng ngi truyn gio ca Vin Ngn ng ma h, ng cnh bo nhng t chc
nc ngoi, c c cng ty du la v khng ch dng li , rng nhng k hoch m h nh
thi hnh khng c li cho ngi dn cuao, h s buc phi ri khi t nc ny. ng thuyt
trnh mt bi din vn quan trng ti sn vn ng Olympic Atahualpa Quito v sau i ti
mt lng nh nam cuao. ng cht trong mt tai nn my bay, vo ngy 24 thng 5
nm 1981.
C th gii b sc. Nhng ngi M Latinh ni gin. Bo ch khp bn cu loan tin: Mt v m
st ca CIA!. Bn cnh s tht l Washington v cc cng ty du la cm ght ng, nhiu s
kin khc dng nh cng ng h li buc ti ny, v mi nghi ng ngy cng tng ln khi
nhiu thng tin c tung ra. Tuy khng c bng chng c th, nhng mt s nhn chng
khng nh rng Roldos c bo trc v v m st v c nhiu bin php phng v c
dng hai chic trc thng khc nhau. n gi pht cui cng, mt s quan thuyt phc ng
i bng chic trc thng nghi trang. Chic ny n tung. Bt chp phn ng ca th gii, tin
tc hu nh khng c ng ti trn bo ch M. Osvaldo Hurtardo ln k v chc tng thng.

ng ta phc hi li Vin Ngn ng ma h v nhng cng ty du la ti tr cho t chc ny.

Cui nm, ng ta cho bt u mt chng trnh y tham vng nhm tng sn lng du cho
Texaco v mt s cc cng ty nc ngoi khc ti vnh Guayaquil v vng vnh Amazon.4

Omar Torrijos, ca tng Roldos, ni v ng nh ni v mt ngi anh em. ng th

nhn c nhng cn c mng v v m st chnh mnh; ng thy mnh ri t trn tri xung
trong mt qu cu la khng l. l mt li tin tri.
 Ghi ch:

1. John D. Martz, Chnh tr v d u l a cua o (New Bruswick v Oxford: Sch giao d ch,
1987), trang 272. Gerard Colby v Charlotte Dennet, Chng ti s c th c hi n, chinh ph c
vng Amazon: Neison Rockefeller v Evangelism trong th i i d u l a (New York:
HarperCollins, 1995), trang 813.
2. John D. Martz, Chnh tr v d u l a cua o (New Bruswick v Oxford: Sch giao d ch,
1987), trang 303. John D. Martz, Chnh tr v d u l a cua o (New Bruswick v Oxford:
Sch giao d ch, 1987), trang 381, 400.
Chng 27: Panama: Li mt v Tng thng na b
m st

Ci cht ca Roldos lm ti sng st, mc d ng ra ti khng nn sng st nh vy. Ti

u c ngy th. Ti tng bit n Arbenz, Mossadegh, Allende- v rt nhiu ngi khc
na, nhng ngi m tn tui ca h cha bao gi c nhc n trn bo c hoc cc cun
sch lch s nhng cuc i ca h b hu hoi hoc b rt ngn li bi h dm ng ln
chng li ch tp on tr. Song ti vn sng st. N din ra qu trng trn. Sau thnh cng
vang di ca chng ti rp Xt, ti kt lun rng nhng hnh ng tr trn nh vy
thuc v qu kh. Ti ngh rng nhng con ch rng c nht vo s th. Gi ti bit ti
sai. Ti dm chc ci cht ca Roldos khng phi l mt tai nn.

N c tt c du hiu ca mt v m st do CIA sp t. Ti hiu n c thc hin tht

trng trn gi i mt li e da. Chnh ph Reagan, vi hnh tng ca mt chng trai cao
bi Hollywood, l mt phng tin l tng chuyn ti nhng thng ip nh vy. Nhng
con ch rng quay tr li. Chng mun Torrijos v bt k ai c nh tham gia vo chin
dch chng li ch tp on tr hiu c vn . Nhng Torrijos khng chu li bc.
Ging nh Roldos, ng khng b e da.

ng cng trc xut Vin Nghin cu ma h v kin quyt t chi li ngh ca chnh ph
Reagan v vic m phn li hip c knh o. Hai thng sau khi Rolds b m st, cn c
mng ca Torrijos tr thnh s tht, ng cht trong mt v tai nn my bay. l vo ngy 31
thng 7 nm 1981. Chu M Latinh v c th gii quay cung. Torrijos ni ting trn khp th
gii; ngi ta ngng m ng v ng buc M phi tr li knh o Panama cho nhng
ngi ch hp php ca n v v ng tip tc ng ln chng li Reagan. ng l nh v ch
trong cuc ua i nhn quyn, l lnh t ca mt dn tc m rng vng tay n nhn
nhng ngi t nn chnh tr, trong c c quc vng Iran, mt ting ni thuyt phc cho
cng bng x hi, ngi m nhiu ngi tin rng phi c c cho gii Nobel v Ha bnh.

Gi y ng ra i. Mt v m st ca CIA!. Mt ln na bo ch v cc bi x lun li trn

ngp dng ch ny. Graham Greene m u vi cun sch lm quen vi v tng, cun sch
m ng vit t chuyn i m ti gp ng ti khch sn Panama vi on sau: Nm1981, khi
c c sp xp cho chuyn thm ln th nm ti Panama ca ti th chung in thoi
reo. Herera, mt ngi bn v l ngi lun tip i ti nng hu mi ln ti n Panama bo
tin tng Omar Torrijos ra i. Chic my bay nh ch ng n ngi nh ca chnh mnh ti
Coclesito vng ni Panama n tung v khng mt ai sng st. Vi ngy sau, trung s
Chuchu, bit hiu Jos de Jesus Martinz, cu gio s trit hc Mc ti trng i hc Panama,
gio s ton v th, ni vi ti: C mt qu bom trong ci my bay y. Ti bit c mt qu
bom trong my bay, nhng ti khng th ni vi anh qua in thoi ti sao ti bit.1 Dn
chng khp ni khc than cho s ra i ca mt ngi ni ting l lun bo v ngi ngho v
nhng ngi b p bc v h cm phn i Washington m cuc iu tra v nhng hot ng
ca CIA.

Tuy nhin, iu ny khng xy ra. C rt nhiu ngi cm th Torrijos, v trong danh

sch y c nhng tn tui y th lc. Khi cn sng, ng tng b Tng thng Reagan, Ph
Tng thng Bush, B trng Quc phng Weinberger v cc Tng tham mu trng cng nh
rt nhiu tng gim c cc tp on hng mnh cm ght khng giu dim. c bit, cc
tng lnh qun i pht in ln v nhng iu khon trong hip c Torrijos - Carter
buc h phi ng ca trng qun s M v b tng ch huy chin tranh min Nam. iu ny
buc h i u vi mt thch thc ln. Mt l h phi tm cch khng phi lm theo hip
c, hai l phi tm mt nc khc sn sng tip nhn nhng cn c ny - mt vin cnh khng
tng vo cui th k XX. Tt nhin, cn mt gii php na, th tiu Torrijos v m phn li
hip c ny vi ngi k v ca ng. Nhiu tp on a quc gia khng l cng nm trong
danh sch nhng k th ca Torrijos. Phn ln nhng tp on ny c mi lin h mt thit
vi cc chnh tr gia M v u dnh lu n vic bc lt sc lao ng v cc ngun ti nguyn
thin nhin ca M Latinh- du la, g, ng, bxit, v t nng nghip.

l nhng cng ty ch bin, nhng cng ty vin thng, cc tp on hng hi v vn ti,

cc cng ty xy dng v cng ngh. Tp on Bechtel l mt v d in hnh v mi quan h
mt thit gia cc cng ty t nhn v chnh ph M. Ti bit r Bechtel; ti MAIN chng ti
thng lm vic vi cng ty ny v k s trng ca cng ty tr thnh mt ngi bn thn
ca ti. Bechtel l cng ty xy dng v lp ghp c th lc nht nc M.

Ch tch v lnh o cng ty l George Schultz v Caspar Weinberger, nhng ngi ht

sc khinh mit Torrijos khi ng cng khai ng vi mt k hoch ca Nht Bn v vic knh
o Panama hin ti bng mt knh o khc hiu qu hn. Vic ny s khng ch tc ot
quyn s hu ca M m cn gt Bechtel khi mt trong nhng cng trnh xy dng si ng
v bo b nht ca th k.

Torrijos ng ln chng li tt c bn h, v ng lm iu ny vi mt c hi hc thanh

lch, duyn dng v tuyt vi nht. Gi y ng cht, v thay th ng l ngi c ng
u, Manuel Noriega, mt ngi khng uy tn, khng sc thu ht, cng chng c c s d
dm v tr thng minh ca Torrijos, ngi m rt nhiu ngi ng rng khng h c kh nng
chng li nhng Bush, Reagan, v Bechtel ca th gii. Bn thn ti b suy sp bi bi kch ny.
Ti ngi hng gi suy ngh v nhng cuc ni chuyn vi Torrijos. Mt m, ti ngi rt lu
nhn chm chm vo bc nh ca ng trong mt t tp ch v hi tng li m u tin ca
mnh Panama, i taxi trong ma, dng li trc tm p phch khng l vi bc nh ca ng.
L tng ca Omar l t do; cha c th v kh no c th git cht c mt l tng!. K
c v cu ni kin ti rng mnh, ht nh trong ci m bo ngy no.

Khi y ti khng h bit rng cng vi Carter, Torrijos s tr li knh o Panama cho
nhng ngi xng n c s hu n mt cch hp php, rng chin thng ny, cng vi
nhng c gng ha gii cc bt ng gia nhng ngi M Latinh x hi ch ngha v nhng
tn c ti, s lm cho chnh quyn Reagan- Bush pht in ln v tm cch hm hi ng.3
Ti khng th bit rng vo mt m khc ng s b git trong chuyn bay thng thng trn
chic Twin Otter, hoc l phn ln th gii tr nc M s tin chc l ci cht ca Torrijos khi
mi 52 tui ch l mt v m st na trong hng lot cc v m st ca CIA. Nu Torrijos cn
sng, chc chn ng s tm cch dp tt ln sng bo lc ang dy ln v tng mang tai ha cho
bit bao dn tc Trung v Nam M. Cn c vo nhng g ng lm c, rt c th ng s
tm cch t c mt tha thun lm gim bt s tn ph ca cc cng ty du la quc t
ti khu vc Amazon nh cuao, Colombia, v Pru.

V hnh ng ny cng s gip lm bt i nhng cuc xung t khng khip m

Washington nhc n nhkhng b v cuc chin ma ty, nhng Torrijos li nhn nhn nhng
hnh ng ny nh hnh ng ca nhng con ngi tuyt vng bo v gia nh v mi nh
ca h. Quan trng hn, ti dm chc ng s tr thnh mt hnh mu cho mt th h cc nh
lnh t mi Chu M, Chu Phi, v Chu - iu m CIA, NSA v nhng EHM khng bao gi
cho php xy ra.

Ghi ch:
 1. Graham Greene, Ti n t i bi t ci i th (New York: Sch c m tay,
1984), trang 11.

George Shultz l B tr ng B Ti chnh v l Ch t ch H i ng Chnh sch kinh t d i

th i T ng th ng Nixon v Ford, 1972- 1974, Ch t ch T p on Bechtel, 1974-1982, lm
Ngo i tr ng d i th i T ng th ng Reagan v Bush, 1982-1989; Caspar Weinberger l
Gim c V n phng Qu n l v Ngn kh v lm B tr ng B Y t , Gio d c, v Phc l i
d i th i Nixon v Ford, 1973-1975, Ph ch t ch v T v n tr ng c a T p on Bechtel,
1975-80, B tr ng B Qu c phng d i th i Reagan v Bush, 1980-87.
2. Trong su t n m 1973 l n m di n ra v nghe tr m Watergate, trong b n i u tr n tr
c Qu c h i, John Dean l ng i u tin ti t l m m u c a M l m st ngi Torrijos; nm
1975, theo yu c u c a Qu c h i i v i CIA, do th ng ngh s Frank Church ch t a, b n
t ng trnh b sung v vi c l p k ho ch m st c ngy Torrijos v Noriega c trnh.
Xem, ch ng h n nh , Manuel Noriega v i Peter Eisner, H i k c a Manuel Noriega, m t t
binh c a M (New York: Random House, 1997), trang 107.
Chng 28: Cng ty ca ti, Enron, v George W. Bush

Vo thi im Torrijos b m st, my thng lin ti khng gp Paula. Ti hn h vi c

gi khc, trong c Winifred Grant, mt nh quy hoch mi trng tr m ti gp MAIN;
tnh c b ca c li l k s trng ca Bechtel. Paula ang hn h vi mt nh bo Colombia.
Chng ti vn l bn nhng quyt nh ct t nhng si dy tnh cm lng mn. Ti vt ln
vi cng vic lm chng chuyn mn ca mnh, c bit trong v bin h cho Nh my Nng
lng ht nhn Seabrook. Dng nh ti li ang bn r mnh, li tr v vi vi tr c ca
mnh n gin ch v tin. Winifred gip ti rt nhiu trong thi gian ny.

C y l mt nh mi trng hc nhng ng thi rt hiu v s cn thit phi cung cp

in vi lng ngy cng tng. C y ln ln vng Berkeley ca vnh ng San Francisco v
tt nghip i hc UC Berkeley. C y l mt ngi phng khong, c ci nhn cuc sng i
lp hn vi cch nhn kht khe ca b m ti v Ann. Quan h ca chng ti tin trin tt.
Winifred xin ngh php MAIN, v chng ti cng i trn chic thuyn ca ti dc b i Ty
Dng xung Florida. Chng ti thng thuyn li cc bin cng ti c th bay i lm
chng chuyn mn.

Cui cng, chng ti xung West Palm Beach, Florida v thu mt cn h . Chng ti kt
hn v con gi ti, Jessica, cho i ngy 17/05/1982. ti 36 tui, gi hn nhiu so vi m
n ng vn a v n cc lp hc kin thc chm sc b m v tr s sinh. Mt phn cng
vic ca ti v Seabrook l phi thuyt phc y ban dch v cng cng New Hampshire rng
nng lng ht nhn l gii php tt nht v hiu qu nht cung cp in cho bang.

Tht ng tic, cng tm hiu vn k hn, ti cng nghi ng gi tr ca nhng l l m ti

a ra. Vo thi im y, ti liu, sch bo ni v vn ny lun thay i, phn nh nhng
bc tin trong nghin cu, v ngy cng cho thy c rt nhiu loi hnh nng lng khc, u
vit hn hn nng lng ht nhn c v mt k thut ln hiu qu. Ri cn cn cng bt u
lch khi thuyt c cho rng nng lng ht nhn l an ton. Ngi ta t ra nhng cu hi
nghim tc v tin cy ca cc h thng h tr, v vic o to nhng cn b vn hnh, v
khuynh hng s sut trong yu t con ngi, s hao mn my mc v s thiu an ton ca
vic loi b cc cht thi ht nhn. Ti bt u cm thy lo lng, khng thoi mi vi nhim v
m ngi ta tr tin ti hon thnh v phi tuyn th lm ci vic m rt cuc s
khin ti phi ra ta.

Ti ngy cng tin chc rng c nhng cng ngh pht in mi m khng lm hi n mi
trng. c bit l nhng cng ngh pht in t nhng cht m trc y ngi ta vn coi l
cht thi. Ri mt ngy ti thng bo vi cc ng ch tch ti cng ty dch v New Hampshire
l ti s khng lm chng cho h na. Ti t b ci cng vic mang li cho ti rt nhiu tin v
quyt nh thnh lp cng ty c th ng dng nhng cng ngh mi ny v a vo thc
tin nhng g trc y mi ch l l thuyt. Winifred ng h ti hon ton, bt chp nhng
iu khng lng trc c ca mt cuc mo him, bt chp thc tin l ln u tin trong
i, c y sp c con. Vi thng sau khi Jessica cho i, nm 1982, ti thnh lp h thng
nng lng c lp (IPS), mt cng ty vi s mnh xy dng nhng nh my nng lng c li
cho mi trng v dng ln nhng m hnh khuyn khch cc cng ty khc noi theo. l
mt cng vic rt mo him, v phn ln nhng cng ty theo ui iu ny thy bi.

Tuy vy, nhng s trng hp ngu nhin lun xut hin cu chng ti. Thc t ti
dm chc l rt nhiu ln c ngi gip ti, rng ti c n p cho nhng g ti lm
trc kia v v ti bit gi im lng. Bruno Zambotti nhn mt v tr cao cp ti Ngn hng
pht trin Lin M. ng ng vo hi ng qun tr ca IPS v lo v mt ti chnh cho cng ty
non tr. Chng ti nhn c s h tr t Bankers Trush; ESI Energy; Prudential Insurance
Company; Chadbourne v Parke (mt cng ty lut ln trn Wall Street, cng ty m Ed Muskie,
cu thng ngh s M, ng c vin tng thng v ngoi trng l mt cng s); v Riley
Stoker Corporation (mt cng ty xy dng, thnh vin ca tp on Ashland Oil Company,
cng ty ny thit k v xy dng nhiu ni hi tinh xo bng nhng cng ngh c tnh t
ph cho cc nh my in).

Chng ti thm ch c c c h tr t quc hi M, chng ti c min mt loi thu

c bit, iu ny gip cho IPS c c li th so vi nhng i th khc. Nm 1986, c IPS v
Bechtel cng lc khi cng xy dng nh my nng lng vi nhng cng ngh tin tin v
hin i nht t than ph thi khng gy nn ma axit. n cui thp k, c hai cng ty
lm nn mt cuc cch mng trong ngnh dch v cng, trc tip gp phn cng c lut chng
nhim quc gia bng cch chng minh mt cch dt khot rng rt nhiu th m trc y
ngi ta vn tng l cht thi c th c chuyn thnh in, v than c th t m khng
gy nn ma axit v nh vy bc b nhng lun iu tri ngc ca cc cng ty dch v cng.

Nh my ca chng ti cng chng minh rng c th huy ng vn cho nhng cng ngh
cha qua kim nghim v tin tin nh vy thng qua mt cng ty t nhn qui m nh, qua
ph Wall v cc phng tin ti chnh thng thng.1 Mt li ch na ca vic ny l nh my
nng lng ca IPS thi kh thi nhit vo mt nh knh khong 1,5 hecta thay v thi vo
khng kh hay vo ngun nc gy nhim mi trng. Vai tr Ch tch IPS ca ti gip ti
bit c nhng g ang din ra trong ngnh nng lng. Ti quen vi nhng ngi c th lc
trong cc ngnh: cc lut s, nhng ngi vn ng hnh lang, cc ch ngn hng u t, v
cc vin chc cao cp ca cc cng ty ln. Ti cng c li th l b v lm vic hn 30 nm ti
Bechtel, gi cng v ca mt k s trng, v gi ng ang chu trch nhim xy dng mt
thnh ph rp xt- kt qu trc tip ca cng vic m ti lm vo nhng nm 70, trong
thi k v ra tin ca rp Xt. Winifred ln ln gn tr s chnh Bechtel ti San Francisco
v cng l thnh vin ca i gia nh ci cng ty y; cng vic u tin ca c y sau khi tt
nghip UC Berkeley l Bechtel.

Ngnh nng lng ang tri qua mt thay i ln. Cc cng ty cng trnh ln ang dng mi
th on mua li hoc ch t th cng cnh tranh vi cc cng ty trc kia tng c
quyn. Bi b quy nh, lut l tr thnh khu hiu, lut l lin tc thay i. y ry c hi
cho nhng k tham vng mun li dng tnh th hn lon ti ta n v quc hi. Nhng ngi
am hiu trong ngnh gi y l Min Ty hoang d ca ngnh nng lng. Mt trong s
nhng nn nhn ca qu trnh ny l MAIN. ng nh Bruno d on, Mac Hall mt ht
khi nim v thc t v khng mt ai dm ni vi ng ta iu . Paul Riddy cha bao gi nm
quyn v nhng ngi ng u MAIN khng ch khng chp thi c, khng tn dng nhng
c hi m nhng thay i ln lao trong ngnh em li m cn phm mt lot sai lm.

Ch vi nm sau khi Bruno t dc mc li k lc, MAIN nh mt v tr EHM ca mnh

v ri vo tnh trng kit qu ti chnh. Nhng hi vin ca MAIN bn n cho mt cng ty xy
dng v lp ghp ln bit tn dng thi c. Trong khi vo nm 80, ti nhn c gn 30 la
cho mi c phn th nhng c ng khc ch nhn c cha n mt na s sau gn bn
nm. Th l mt trm nm y kiu hnh ca cng ty kt thc mt cch nhc nh.

Ti bun khi nhn thy cng ty b xa s nhng ti cng cm thy rng mnh ra i ng
lc. Tn tui MAIN cn tn ti vi ngi s hu mi thm mt thi gian na, nhng sau n
hon ton bin mt. Ci biu trng m trc y tng rt c trng lng vi nhiu quc gia
trn th gii chm vo qun lng. MAIN l th d ca mt cng ty khng ng u c
vi s thay i ca ngnh nng lng. Tri ngc vi MAIN l hnh nh mt cng ty pht trin
nhanh nht trong ngnh bng nhin xut hin v ngay lp tc ly c nhng hp ng khng
l. Phn ln nhng bui hp thng bt u bng nhng cu chuyn gu, ngi ta ung c ph,
sp xp li giy t, v thi im ny, nhng cu chuyn gu thng xoay quanh Enron.
Khng mt ai ngoi cng ty c th hiu c lm th no m Enron c th t c nhng
iu k diu nh vy. Nhng ngi trong cuc ch ci v gi im lng. i khi, v b hi dn, h
ni v mt cch qun l mi, cch qun l cc ngun ti chnh y sng to v v vic h cam
kt ch thu nhng nh qun l bit cch vn ng hnh lang trn khp th gii. Vi ti, tt c
nhng iu ny nghe c v nh l mt kiu EHM mi.

ch ton cu ang tin ln pha trc vi mt tc chng mt. Vi nhng ngi quan
tm n du la v n tnh hnh quc t nh chng ti, mt ti nng hi na l con trai ca
Ph Tng thng, Geogre W. Bush(Bush con:)). Cng ty u tin ca tay ny, Arbusto (ting Ty
Ba Nha ca t Bush (bi rm)) l mt tht bi m cui cng cu c ch nh sp nhp vi
Spectrum 7. Sau Spectrum 7 gn nh ng trn b vc ph sn v Harken Energy
Corporation mua li cng ty ny vo nm 1986. George Bush c gi li trong Hi ng
Qun tr vi t cch l mt nh t vn vi mc lng 120.000 la mi nm.2 Tt c chng ti
u cho rng Bush c c v tr ny l nh vo ng b Ph Tng thng ca mnh, v nhng
thnh tch ca ng ta khi cn l qun l cng ty du la chc chn khng m bo cho ng ta
v tr ny. Vic Harken nhn c hi ny bt u m rng cc chi nhnh kinh doanh ra nc
ngoi v tch cc tm cch u t Trung ng cng khng phi l ngu nhin. Tp ch
Vanityfair bnh lun:

T khi Bush c chn trong hi ng qun tr, nhng iu k diu bt u xy n vi

Harken- cc c hi u t mi, nhng ngun ti chnh bt ng, quyn c lp t gin khoan
ht sc ngu nhin.3 Nm 1989, Amoco ang m phn vi chnh ph ca Bahrain v quyn
lp t gin khoan ngoi khi. Khi Ph Tng thng Bush c bu tng thng. Lin sau
, Michael- mt c vn ca B ngoi giao c giao nhim v hng dn cho i s M mi
Bahrain, Charles Hostler- sp t mt cuc gp mt gia chnh ph Bahrain v Harken Energy.

Ngay lp tc Amoco c Harken th chn. Mc d Harken cha bao gi t gin khoan

ngoi khu vc ng Nam nc M, v li cng cha bao gi ngoi khi, cng ty ny dnh
c quyn t dn khoan Bahrain, mt iu cha tng xy ra trong th gii rp. Ch
trong vng vi tun gi c phiu ca Harken Energy tng hn 20%, t 4.5$ ln 5,5$ cho mi c
phiu. K c nhng bc lo lng trong ngnh nng lng cng b sc bi s kin Bahrain.
Ti hy vng G.W. Bush khng lm bt c iu g khin cha anh ta phi tr gi, mt ngi bn
lut s ca ti, chuyn lm v lnh vc nng lng v cng l mt ngi ht sc ng h ng
Cng ha ni. Chng ti ang ung Cocktail ti mt qun bar gc ph Wall, trn nh ta nh
thng mi th gii. Anh ta ni mt cch chn nn: Ti khng bit c ng th khng, lc
u mt cch bun b, anh tip chng bit s nghip ca ng con c ng ng b phi mo
him ci chc tng thng khng?. Ti khng ngc nhin nh nhng ngi khc, nhng c l l
v ti c mt trin vng c nht v nh. Ti tng lm vic cho chnh ph C ot, rp Xt,
Ai cp v Iran, ti hiu nn chnh tr Cn ng, v ti bit l Bush, cng ging nh nhng ngi
qun l Enron, l mt phn ca ci mng li m ti v nhng ng s EHM ca mnh to
dng ln; h l nhng a ch v ng ch n in.

Ghi ch:

1. bi t thm thng tin v IPS, T p on N ng l ng Archbald, v ngi Gim c i u

hnh John Perkins, xem Jack M. Daly v Thomas J. Duffy, t thn Archbald, C kh dn dng,
thng 7/1988; Vince Coveleskie, t The Scranton Times, ngy 17/10/1987; Nh my
Archibald s bin bi than thnh n ng l ng, Citizens Voice, Wilkes-Barre, PA, ngy
6/6/1988;
2. Ti s n n c ho ti ti sn c: T bi than cho n nh sng, thc n; x lu n, t Citizens
Voice, Wilkes-Barre, PA, ngy 7/6/1988. Joe Conason, Cu chuy n thnh cng c a ngy
George W. Bush, T p ch Harpers, thng 2/2000; Craig Unger, Cu gip r p Xt, H i ch
Vanity, thng 10/2003, trang 165. Craig Unger, C u gip r p Xt, H i ch Vanity, thng
10/2003, trang 165
3. Xem George Lardner Jr. V Lois Romano, B c ngo t sau khi c n ki t, t Bu in
Washington, ngy 30/7/1999; Joe Conason, Cu chuy n thnh cng ca ngy George W. Bush,
Tp ch Harpers, thng 2/2000; v Sam Parry, T p on d u l a c a gia nh Bush-Ph n II:
Th h th ba, http://www.newnetizen.com/predidential/busholigarchy.htm ( c truy c p
vo ngy 19/4/2002. H c thuy t ny mang m t ngh a m i m v d ng nh s p s p
n n i khi ch u nhi u s s m soi c a cng chng, v khi m vi n m sau cng ty k
ton c ti ng l Arthur Andersen cu k t v i cc gim c c a Enron l a g t nh ng
ng i tiu dng n ng l ng, cng nh n c a Enron, v cng chng M hng t la. Cu c
chi n Iraq n m 2003 g t tm i m ny sang m t bn. Trong su t cu c chi n, Bahrain
ng m t vai tr quy t nh trong chi n l c c a T ng th ng George W. Bush.
Chng 29: Ti nhn hi l

Trong qung i ny, ti nhn ra rng chng ta qu tht bc vo mt thi i mi

ca nn kinh t th gii. Cc s kin ni ui nhau xy ra khi Robert Mac Namara- ngi
tng l thn tng ca ti- ln nm gi cng v B trng B Quc phng v Ch tch Ngn
hng th gii, khin ti ngy cng cm thy khip s. Ci cch tip cn kinh t hc theo trng
phi Keynes ca Mac Namara, v cch lnh o hung hng ca ng ta xm nhp khp mi
ni. Khi nim EHM chi phi tt c cc phong cch qun l ca cc gim c iu hnh
trong loi lnh vc kinh doanh. C th NSA khng tuyn chn v lu gi h s ca h,
nhng h cng lm cng vic, chc nng ging nh vy.

Ci khc bit duy nht l gi y nhng v gim c EHM ca cc cng ty khng nht thit
phi dnh lu ti hot ng ca gii ngn hng quc t khi m ci ngh c ca ti tip tc pht
trin, ci kiu EHM mi ny cn ph by nhng mt tai hi hn nhiu. Trong nhng nm 1980,
a s lp tr i ln t hng ng qun l bc trung tin tng rng ngi ta c th lm bt c
iu g v mc ch lm tng li nhun. Ci ch ton cu ch n gin l mt li mn n
vi li nhun. Ngnh nng lng ni ti ang lm vic ngay lp tc chy theo nhng xu th
mi.

D lut chnh sch iu chnh dch v cng (PURPA) c Quc hi thng qua nm
1978, vt qua mt lot cc ro cn lut php, v cui cng tr thnh lut vo nm
1982. Ban u, Quc hi hnh dung l lut ny s l mt cch khuyn khch cc doanh
nghip t nhn nh nh cng ty ca ti khai thc cc nhin liu thay th v tm ra mc t ph
trong sn xut in. Theo iu lut ny, cc cng ty dch v cng ln phi mua nng lng do
cc cng ty nh hn sn xut vi mt gi hp l phi chng. Tng thng Carter tng m v
mt nc M khng ph thuc vo du la- du la ni chung ch khng ch l du la nhp
khu, v chnh sch ny kt qu ca c m y.

Mc ch ca iu lut r rng l va khuyn khch s dng cc ngun nng lng thay

th va ng h cc cng ty t nhn nh, vn i din cho s nhy bn, nng ng ca ngi
dn M, nhng trn thc t mi vic khng nh mong i. Trong sut thp nin 80 v u
nhng nm 90, s nhy bn, nng ng khng cn ng vai tr quan trng na m thay vo
l s bi b cc quy nh. Ti chng kin cnh phn ln cc cng ty nh b cc cng ty xy
dng v lp ghp ln, v chnh cc cng ty dch v cng nut chng. Cc cng ty dch v cng
tm mi k h trong lut php thnh lp cng ty c phn cho php nhng cng ty ny va
s hu c nhng cng ty dch v phi chu nhng quy nh ngt ngho ln nhng cng ty nng
lng c lp c u i v nt php l. Rt nhiu cng ty ln pht ng nhng chin dch
nhm lm cho cc cng ty nh ph sn ri sau mua li chng.

Cc cng ty khc th n gin l t ng ra thnh lp nhng cng ty nng lng c lp ca

ring mnh. Mong mun gim bt s ph thuc ca M vo du la b gt sang mt bn.
Reagan chu n cc cng ty du la, Bush tng pht ln nh kinh doanh du la. V phn ln
nhng ngi trong cuc v thnh vin ni cc ca c hai chnh ph ny u tng trong
ngnh du la hoc lm vic cho cc cng ty xy dng v lp ghp c quan h mt thit vi du
la. Hn na, suy cho cng, khng ch ring ng Cng ha l con n ca ngnh du la v xy
dng; rt nhiu ngi thuc ng Dn ch cng c li nh hai ngnh ny v chu n
chng.

IPS tip tc theo ui ci tng to ra mt ngun nng lng khng c hi cho mi

trng. Chng ti quyt tm i theo nhng mc tiu gc ca PURPA, v dng nh mt php
mu n vi chng ti. Chng ti l mt trong s t cc cng ty nh khng nhng sng
st m cn pht trin. Ti dm chc iu ny xy ra l bi ti tng phc v cho ch tp
on tr. Nhng g din ra trong ngnh nng lng c trng cho mt xu hng ang tc ng
n ton th gii. An sinh x hi, mi trng, v nhng iu lm nn mt cuc sng ti p
ang phi nhng ch cho s tham lam. Lc ny, ngi ta ang quan tm qu mc n vic
khuyn khch, h tr cho kinh doanh t nhn. Ban u, iu ny tng nh c bin minh
bi nhng c s l thuyt, trong c c ci thuyt cho rng ch ngha t bn l u vit.

Nhng cui cng, s bin minh ny tr nn khng cn thit. Ngi ta hon ton cng nhn
rng, nhng d n do cc nh u t t nhn giu c thc hin th tt hn nhng d n ca
chnh ph. Cc t chc quc t nh Ngn hng th gii cng ng tnh vi quan im ny, v
ng h cho vic gim thiu s iu tit ca chnh ph, t nhn ha cc h thng cp thot
nc, cc mng li truyn thng, h thng dch v cng v cc trang thit b m t trc n
nay vn nm di s qun l ca nh nc. Kt qu l, ci khi nim EHM d dng xm nhp
n khp mi ni, nhng nh qun l t nhiu lnh vc kinh doanh gi cng lm ci s mnh
MAIN trc kia ch dnh ring cho s t ngi c tuyn chn vo ci cu lc b ring ca
chng ti. Nhng nh qun l ny n khp ni trn th gii.
 H tm nhng ni c nhn cng r hn, nhng ngun lc d tip cn hn, v nhng th
trng ln hn. H rt tn nhn trong nhng vic h lm. Ging nh nhng EHM i trc
h, nh chnh bn thn ti, Innxia, Panama, v Colombia - h tm cch hp l ha
nhng hnh ng sai tri ca mnh. V cng ging chng ti, h a c quc gia v nhng
ngi dn vo trng. H ha hn mt s giu sang, ha tm ra cch cc quc gia c th s
dng khu vc t nhn thot khi cnh n nn. H xy dng trng hc v ng cao tc,
tng khng my in thoi, ti vi, v cc dch v y t. Nhng cui cng, nu h tm thy mt
ni no khc nhn cng r hn hay ngun ti nguyn phong ph hn, h s b i.

Khi h b nhng ni m h tng reo rc hi vng, hu qu thng rt tang thng, nhng

r rng l h lm nhng iu ny m khng h do d v cng chng my may cn rt lng
tm cht no. Ti khng hiu nhng iu ny nh hng th no n tm hn h, c lc no
h cm thy chn chn, nh ti tng chn chn? bao gi h ng cnh mt con lch nh
bn v thy mt nhi ph n c tm ra trong dng nc y ngay trong khi mt ng gi i
tin cng chnh trn con lch ? Chng l khng c mt Howard Parker no cn st li t
ra nhng cu hi hc ba vy? Tuy ti rt hi lng vi nhng thnh cng IPS v c mt cuc
sng gia nh hnh phc, ti khng trnh khi nhng pht giy bun phin. Gi ti l cha
ca mt b gi, v ti lo s cho tng lai ca con gi ti. Ti b m nh bi nhng ti li m ti
tng gy ra.

Ti cng c th nhn li v thy nhng din bin lch s y ri lon. H thng ti chnh
quc t hin i c thnh lp cui i chin Th gii th II, ti mt cuc hp mt ca cc
nh lnh o t rt nhiu quc gia ti Bretton Woods, New Hampshire - qu hng ti. Ngn
hng Th gii v Qu Tin t quc t c thnh lp khi phc li mt Chu u b tn ph, v
hai t chc ny t c nhng thnh tu ng k. H thng ny pht trin rt nhanh, v
nhanh chng chim c s ng h ca tt c nhng ng minh ln ca M v c hoan
nghnh nh mt v thuc chng li s n p.

Nhng ti khng khi t hi liu nhng iu ny s a chng ti ti u. Vo cui thp

nin 1980, vi s sp ca Lin bang X Vit v s chuyn mnh ca Ch ngha Cng sn, tt
c tr nn r rng l ngn cn Cng sn khng cn l mc tiu ca chng ti na. Nh Jim
Garrison, ch tch ca din n th gii, nhn xt: Nhn nhn mt cch tng qut, hi nhp th
gii, c bit l di hnh thc ton cu ha kinh t v nhng c trng huyn thoi ca ci
ch ngha t bn vi th trng m, i din cho mt ch thc s vi y t cch...
Khng c bt c mt quc gia no trn th gii c th cng li vin nam chm y hp dn
ca ton cu ha. Rt t nc c th thot khi nhng chng trnh iu chnh c cu v
nhng iu kin ca Ngn hng Th gii, Qu Tin t quc t hoc nhng phn x ca T
chc Thng mi Th gii, nhng thit ch ti chnh m, cho d khng tha ng i na, vn
quyt nh ngha ca ton cu ha kinh t, nh ra nhng lut l v quyt nh ai c
thng v s phc tng v ai b trng pht v vi phm.

Chnh l nh sc mnh ca ton cu ha m trong i chng ta c th chng kin s hi

nhp, ngay c khi khng ng u, ca tt c cc nn kinh t trn th gii vo mt h thng th
trng t do ton cu duy nht.1 Nhng vn ny khin ti quyt nh n lc phi vit
mt cun sch th nhn tt c, cun Lng tm ca mt st th kinh t, song ti khng c
nh gi kn vic ny. Ngay c by gi, ti cng khng thuc trng phi nhng nh vn vit
trong s c lp. Ti thy cn phi trao i nhng g ti vit. Ti ly cm hng t nhng ngi
khc, v ti cn s gip ca h nh li v sp xp cc s kin theo ng dng thi gian.
Ti thch c nhng on m ti ang vit cho nhng ngi bn ca ti nghe c th thy
phn ng ca h. Ti hiu iu ny l mo him nhng ti khng th vit theo cch khc c.

V vy chuyn ti ang vit mt cun cch v thi gian ti lm vic MAIN khng cn l
mt b mt. Mt bui chiu nm 1987, mt hi vin c ca MAIN lin h vi ti v cho mi
mt hp ng ht sc bo b vi cng ty Stone & Webster Engineering Corporation (SWEC).
Vo thi im ny, SWEC l mt trong nhng cng ty xy dng v lp ghp hng u th gii,
v ang tm cch ginh mt v tr trong ci mi trng khng nggng bin i ca ngnh nng
lng.

ng ta gii thch l ti s lm vic ti chi nhnh mi ca h, mt chi nhnh pht trin nng
lng hot ng c lp, v hnh thc rt ging vi cc cng ty nh cng ty IPS ca ti. Ti th
pho khi c bit l ti s khng phi dnh lu g ti nhng d n quc t hay nhng d n
theo kiu EHM. S tht l, nh ng ta ni vi ti, ti cng s chng phi lm g nhiu. Ti l
mt trong s t nhng ngi thnh lp v iu hnh thnh cng mt cng ty nng lng c
lp, v ti tt c ting tm trong ngnh. SWEC ch yu mun s dng l lch ca ti v a ti
vo danh sch c vn, l iu hon ton hp php v ph hp vi nhng thng l trong
ngnh. Li ngh ny c bit hp dn vi ti v nhiu l do, nht l v ti ang c nh bn
IPS.

tng tham gia tp on SWEC v nhn mt khon th lao kch x tht d chu. Vo ci
ngy Tng gim c ca SWEC nhn ti, ng ta mi ti i n tra. Chng ti chuyn tr thn
mt v khi ti nhn thc c rng mt phn trong ti khao kht c tr li vi ngh t
vn, b li ng sau ci trch nhim iu hnh mt cng ty nng lng y phc tp. C khi
no c cng trnh xy dng mt nh my mi th li phi lo cho c trm ngi, cng vi mt
lot cc ngha v gn lin vi vic xy dng v iu hnh nhng nh my in. Ti bt u
tng tng mnh s tiu ci khon lng hu hnh m ti chc ng ta s tr ti nh th no.
Ti quyt nh s s dng s tin - ngoi nhng vic khc- thnh lp mt t chc phi li
nhun. Trong lc thng thc mn trng ming, ng ta ni v cun sch c xut bn ca
ti: Thi quen khng gy cng thng. ng ta ni ng c nghe rt nhiu li ngi khen cun
sch ny. Sau ng ta nhn thng vo ti. Anh c nh vit thm cun sch no na
khng?. ng ta hi. Bng ti qun li. Ti cht hiu ra tt c. Khng mt cht nao nng, ti tr
li:Khng. Ti ni: Trong lc ny, ti khng nh cho xut bn mt cun sch no c.

Ti rt hi lng khi anh ni th, ng ta ni. cng ty ny, chng ti nh gi cao s kn

o. Cng nh MAIN. Ti hiu. ng ta ngi ng ra pha sau, mm ci v c v thoi mi.
Tt nhin nhng quyn sch nh cun va ri ca anh, ni v cch lm gim cng thng v
nhng th loi nh vy, hon ton c hoan nghnh. i khi chng thm ch c th gip cho
ngi ta thng tin. L mt c vn ca SWEC, anh hon ton t do xut bn loi sch nh vy.
ng ta nhn ti nh ang ch i mt cu tr li. Tht mng khi c bit iu . Vng,
hon ton c. Tuy nhin, chc ti khng cn phi nhc l anh s khng bao gi nhc n tn
tui ca cng ty trong nhng cun sch ca anh, v anh s khng vit bt c iu g ng chm
n bn cht cng vic y cng nh nhng g anh lm MAIN.

Anh s khng ni n nhng vn chnh tr hay nhng g lin quan n cc ngn hng
quc t v cc d n pht trin. ng ta nhn su vo ti. Ch n gin v l do b mt. iu
l d nhin. Ti m bo vi ng ta. Trong mt lt, tim ti ngng p. Ci cm gic c li
quay tr li, ging ci cm gic m ti c vi Howard Parker Innxia, khi li xe qua thnh
ph Panama bn cnh Fidel, v khi ngi qun cf ti Colombia vi Paula. Ti li ang bn
mnh.

y khng ph l hi l theo ng ngha ca n. Vic cng ty ny tr tin cho ti, yu cu ti

t vn hoc thnh thong tham gia cc cc cuc hp chng c g phi che y giu dim v
tuyt i hp php, nhng ti hiu r l do v sao h mun tuyn ti. Khon tin lng m ng
ta a ra tng ng vi lng ca mt qun l cp cao. Bui chiu hm , khi ang ngi
ngoi sn bay ch chuyn bay v Florida, ti vn cha ht bng hong. Ti c cm gic ti l
mt con im. Cn t hn, ti c cm gic l ti la di con gi ti, gia nh ti, T quc ti.
Tuy vy, ti t nh l ti khng c la chn no khc. Ti bit rng ln ny, nu ti khng
nhn hi l, ti s gp nguy him.

Ghi ch:

1. ch M : K vay n ton c u hay quy n l c x u xa? (San

Francisco: Nxb. Berret- Koehler, 2004), trang 38.
Chng 30: Hp chng quc Hoa K xm lc
Panama

Torrijos cht, nhng Panama vn gi mt v tr c bit trong tri tim ti. Sng Florida,
ti tip cn c vi rt nhiu ngun tin v nhng s kin ang din ra Trung M. S ngip
ca Torrijos vn sng, tuy n b bp mo phn no bi nhng ngi khng c tri ph
cho lng thng ngi v tnh cch mnh m ca ng. Nhng n lc nhm gii quyt nhng
bt ha trn bn cu cng nh quyt tm buc Hoa k thc hin nhng tha thun trong Hip
c knh o ca Panama vn tip tc sau khi ng ra i.

Ngi k nhim ng, Manuel Noriega, thot tin tng l quyt tm i theo con ng ca
Torrijos. Bn thn ti cha bao gi gp Noriega nhng theo nhng thu thp c, ban u,
ng ra n lc u tranh ginh quyn li cho nhng ngi ngho v b p bc. Mt trong
nhng k hoch quan trng nht ca ng ta l tip tc thm d nhng kh nng xy dng mt
knh o mi, vi s ti tr v k thut ca Nht Bn. V ng nh d on, ng ta phi
chu nhng p lc t pha Washington v t pha cc cng ty Hoa K. Nh Noriega vit:

Ngoi trng George Schultz tng l mt quan chc cp cao ca Bechtel, mt cng ty xy
dng a quc gia, B trng Quc phng Caspar Weinberger tng l Ph Ch tch ca
Bechtel. Chng c g c th khin Bechtel hi lng hn l vic kim hng t la li nhun t
d n xy dng knh o. Chnh quyn ca Bush v Reagan lo ngi ngi Nht s chim u th
trong d n xy dng knh o, khng ch l s lo lng nhm ch v an ninh m cn l vn
tranh chp thng mi. Cc cng ty xy dng Hoa K chc chn s mt hng t la.1
Nhng Noriega khng phi l Torrijos. ng ta khng c c sc cun ht v s chnh trc m
ngi sp c ca ng ta tng c.

Dn dn, nhng v tham nhng v bun bn ma ty khin ng ta b tai ting gh ghm, v

thm ch ng ta cn b nghi ng l c nhng tay vo v m st mt i th chnh trHugo
Spadafora. Noriega tng l mt i t ng u n v Lc lng Quc phng Panama G-2,
B T lnh Tnh bo qun i c quan h vi CIA. Vi t cch ny, ng thit lp mt mi
quan h mt thit vi gim c CIA Willwam J. Casey. CIA s dng mi quan h ny xc tin
nhng k hoch vi Trung v Nam M. Nm 1983, khi chnh quyn Reagan mun cnh bo
Castro v quan h vi Grenada, Casey nh Noriega thng tin cho Castro. Noriega cng
gip cho CIA thm nhp cc cacten bun bn ma ty ca Colombia cng nh cc ni khc.

Nm 1984, Noriega ln tng v l Tng t lnh ca Lc lng Quc phng Panama. Ngi
ta k li rng nm , khi Casey n Panama City v c ngi ng u CIA ng ti
Panama n, ng ta hi: Bn ca ti u? Noriega u? Khi Noriega n Washington, hai
ngi gp g ti nh ring ca Casey. Nhiu nm sau , chnh Noriega cng tha nhn l mi
quan h mt thit vi Casey khin v th ca ng ta tr nn bt kh xm phm. ng ta tin rng
CIA, cng nh G-2, l nhng t chc ht sc c th lc ca chnh ph. ng ta tin chc rng
Casey s bo v ng ta, k c nu ng c quan im khc v hip c knh o Panama v
nhng cn c qun s M.2

Do trong khi Torrijos l mt biu tng quc t v s cng bng v bnh ng th

Noriega tr thnh biu tng ca tham nhng v thoi ha. Tai ting ca ng ta li cng tng
ln khi trn trang nht ca t New York Times s ra ngy 12 thng 6 nm 1986 ng ti dng
tt Con ngi y th lc ca Panama b n l c dnh lu n bun lu ma ty v nhng ng
tin m m.

Bi bo do mt phng vin tng c gii Pulitzer vit, trong c a ra nhng dn

chng nh, ng ny tng tham gia vo mt s v bun bn M Latinh, tng l gin ip
cho c M v Cuba, l mt loi ip vin hai mang, rng thc t l G-2, di s ch o ca ng
ta, cht u Hugo Spadafora, v rng Noriega ch thn ch huy mng li bun lu
quan trng nht Panama. Bi bo ny c km theo bi mt bc chn dung khng ly g
lm p ca v tng v phn hai vi nhiu chi tit hn c ng ti ngay ngy hm sau.3

Cng thm vo , Noriega cn bt ha vi v tng thng M ang c vn v hnh nh ca

mnh, George H W. Bush b gii bo ch gn cho ci hnh nh con ngi hn nht4. iu ny
cng c ngha khi Noriega kin quyt t chi cho trng qun s M c ko di thi hn
thm 15 nm na. Hi k ca v tng gip hiu r hn iu ny: Chng ti quyt tm v t
ho k tc s nghip ca Torrijos, l iu m M hon ton khng mong mun. H mun
chng ti gia hn hoc thng lng vic gia hn, vn vo c l h cn cn c ny chun b
cho cuc chin Trung M.

Nhng trng qun s M l ci m chng ti khng mun. Chng ti khng mun c mt

c s o to nhng i qun git ngi v nhng qun i cnh hu tn c trn t nc
chng ti.5 V th, ng ra th gii phi on trc c iu , song thc t l c th gii b
chong vng khi ngy 20 thng 12 nm 1989, M tn cng Panama theo ci cch m ngi ta
bnh lun l cuc khng kch ln nht xung mt thnh ph k t khi i chin Th gii th II
xy ra.6

l mt cuc tn cng v c xung nhng ngi dn thng. Panama v dn chng nc

ny hon ton khng phi l mi e da i vi M hay vi bt c quc gia no. Nhng nh
chnh tr, cc chnh ph v gii bo ch ln n hnh ng n phng ca M l hon ton vi
phm lut php quc t.

Nu nh chin dch qun s ny nhm vo mt nc tng gy nn mt cuc thm st

hng lot hay c nhng ti c vi phm nhn quyn nh Chil vi Pinochet, Paraguay vi
Stroessner, Nicaragua vi Somosa, El Salvador vi DAubuisson hay Iraq vi Saddam, th gii
cn c th chp nhn. Nhng Panama cha tng lm nhng iu ny, Panama ch dm coi
thng nhng mong mun ca mt nhm ngi trong c cc nh chnh tr y th lc v
cc lnh o cp cao ca cc cng ty. Panama ch nht nh mun hip c knh o c tn
trng, ch tho lun vi nhng nh cch mng x hi, v mi ang thm d kh nng xy dng
mt knh o mi vi s ti tr v k thut ca Nht Bn.

Th m kt qu l t nc ny phi chu nhng hu qu thm khc. Noriega vit: Ti mun

lm r iu ny: Chin dch ph hoi m M pht ng vo nm 1986, kt thc bng cuc xm
lc Panama vo nm 1989, l kt qu ca vic M bc b bt c vin cnh no trong knh
o Panama c giao v tay mt nc Panama c lp, c ch quyn, vi s tr gip t pha
Nht Bn.

Trong lc , Schultz v Weinberger, vi ci c phc v cho li ch ca qun chng v tm

mnh trong s ngu dt khng h bit g v nhng li ch kinh t gh gm m h i din, ang
pht ng mt chin dch bi nh nhm h th ti.7 Washington bo cha cho hnh ng ca
mnh l cuc tn cng ch nhm vo mt ngi duy nht. L do duy nht ca M cho vic c
hng lot ngi n Panama, mo him cuc sng v lng tm h git hi nhng ngi
dn v ti trong s c c tr em, v vic t chy thnh ph Panama, ch l Noriega. ng ta
c m t nh mt con ngi xu xa, l k th ca dn chng, nh con qu bun lu ma ty,
v nh vy ng ra to cho chnh ph M mt li bin h cho s xm lc t vo mt y
nc vi hai triu dn, tnh c nm trn mt trong nhng mnh bt ng sn c gi tr nht
ca th gii. Vic M xm lc Panama khin ti suy sp trong mt thi gian di.
 Ti bit l Noriega c v s, nhng ti tin rng nhng tn git ngi c th xa s ng ta
nh tng lm vi Rolds v Torrijos. Phn ln nhng v s ca ng ta c qun i M o
to, theo nh ti phn on, v c th c tr tin khng gy cn tr hoc t thc hin
v m st. V vy, cng c nhiu cng ngh n cuc xm lc, ti cng tin chc l mt tn
hiu cho thy, M ang quay tr li vi nhng phng thc c xy dng ch rng chnh
ph ca Bush quyt tm lm tt hn chnh ph ca Reagan v chng minh cho ton th gii
thy rng, M s khng ngn ngi s dng v lc t c mc ch. V dng nh mc tiu
Panama l: ngoi vic th ch ca Torrijos bng mt chnh quyn b nhn c li cho nc
M, cn hng e da cc nc nh Iraq phi phc tng M. David Harris, bin tp vin ca t
New York Times Magazine v l tc gi ca rt nhiu cun sch c mt nhn xt th v.
Trong cun Shooting the moon xut bn nm 2001 ca mnh, ng nu r: Trong s hng ngn
nhng k chuyn quyn, nhng tn c ti, nhng k dng v lc dnh quyn cai tr khp
ni trn th gii m M tng phi i ph, tng Manuel Antonio Noriega l ngi duy
nht m M sn ui theo kiu ny.

Ch mt ln duy nht trong lch s 225 nm tn ti, nc M xm lc mt nc khc v

em ngi cm quyn ca nc ny v M a ra ta v b t v xm phm lut php M
trn chnh lnh th ca ng ta.8 Sau v nm bom, M bng thy mnh ri vo mt tnh th
kh x mt thi gian di sau , dng nh ton b s vic em li mt kt qu ngc vi
mong i.

C th l chnh ph Bush dp tt c nhng li n i v s hn nht, nhng gi li b

mang ting l bt hp php, v hnh ng chng khc no mt tn cn b bt gp khi
ang thc hin mt hnh ng khng b. Ngi ta vch trn vic qun i M tng cm bo
ch, Hi ch thp v nhng nh quan st ngoi cuc khng c bc vo nhng khu vc b
di bom nng trong vng 3 ngy c thi gian tiu hy v chn nhng ngi t nn. Bo gii
t ra nhng cu hi v vic c bao nhiu bng chng lin quan n hnh vi ti c v nhng
hnh vi ng ln n khc c tiu hy, v c bao nhiu nn nhn cht trong v nm
bom v h khng c cp cu kp thi, nhng nhng cu hi nh vy khng bao gi c gii
p.

Chng ta s khng bao gi c bit s tht v cuc xm lc, hoc s tht v quy m ca
cuc thm st. B trng B Quc phng Richard Cheney xc nhn s ngi thit mng vo
khong t 500 n 600, nhng nhng t chc hot ng c lp u tranh v quyn con ngi
c tnh s ngi cht ln ti khong 3 n 5 nghn ngi v khong 25 nghn ngi khc ri
vo cnh khng nh.9 Noriega b bt, a v Miami v b tuyn n 40 nm t: vo thi im
, ng ta l tng lnh duy nht M c chnh thc xp vo danh sch ti phm chin
tranh.10 S vi phm lut quc t v ci cht ca hng ngn ngi dn v ti bi mt trong
nhng qun i hng mnh nht hnh tinh lm cho th gii cm phn, nhng t ngi ti M
nhn thc c nhng ti c m Washington gy nn. Rt t tin tc xut hin trn bo ch.

Chnh sch ca chnh ph, nhng c in thai t nh Trng ti cc ch bo v cc bin tp

vin ca cc hng truyn hnh, nhng ngh s khng dm phn i v s ci hnh nh hn nht
vy bn vo h, v cc nh bo ngh rng ci m cng chng cn khng phi l s khch quan
m l nhng anh hng gp phn to nn iu ny.

Nhng Peter Eisner, tng bin tp ca t Newsday v phng vin ca hi lin hip bo ch,
ngi tng theo di, a tin v tip tc phn tch s kin xm lc Panama trong nhiu
nm sau l mt ngoi l. Trong cun hi k ca Manuel Noriega: T nhn ca nc M, xut
bn nm 1997, Eisner vit: S cht chc, tn ph v bt cng c tin hnh di danh
ngha mt cuc chin chng li Noriega - v s di tr xung quanh ci s kin y - l mi e
da i vi nhng nguyn tc dn ch c bn ca nc M... Nhng ngi lnh c lnh git
ngi Panama, v h lm nh vy bi ngi ta bo vi h rng h phi cu mt t nc
thot khi s km kp ca mt tn c ti tn c, suy i; v khi h hnh ng, nhng ngi
dn t nc h (M) hnh qun theo st h.11 Sau khi tm hiu rt k v phng vn
Noriega trong x lim Miami, Eisnier tuyn b: im then cht l ti ngh rng khng c bng
chng g chng minh nhng ti danh m Noriega b gn cho l ng.

Ti khng ngh l nhng vic m ng ta lm vi t cch l ngi ng u qun i v

nh nc Panama c ch quyn c th bin minh cho s xm lc Panama, cng nh ti
khng ngh ng ta i din cho mt mi him ha i vi s an ton quc gia ca M.12
Eisner kt lun: Nhng phn tch ca ti v tnh hnh chnh tr v nhng tin tc m ti a
trc, trong v sau cuc xm lc dn n kt lun l vic M xm lc Panama l mt s lm
quyn ng gh tm.

Cuc xm lc ch yu l phc v cho nhng mc ch ca nhng nh chnh tr ngo

mn v ca M cng nhng k cu kt vi h Panama, v kt cc l s mu v lng
tm.13 Gia nh Arias v nn chnh tr u s tng phc v nh nhng tn b nhn cho M
t khi Panama b ct khi Colombia cho n khi Torrijos ln nm quyn, li c phc hi.
Hip c knh o mi c em ra tho lun. V thc cht, mt ln na ng thy li nm
di quyn kim sot ca Washinhton, cho d nhng vn bn chnh thc c ni th no i
na. Cng suy ngm v nhng v vic ny v v tt c nhng g m ti tri qua trong thi
gian lm vic cho MAIN, ti li cng t hi i hi li mnh nhng cu hi nh: C bao nhiu
quyt nh- trong c c nhng quyt nh ht sc quan trng c nh hng ti hng triu
ngi- do nhng ngi b chi phi bi nhng ng c c nhn a ra thay v mong mun c
lm mt vic ng n? C bao nhiu trong s nhng vin chc cao cp trong chnh ph b chi
phi bi lng tham thay v s trung thnh vi t nc?

Liu c bao nhiu cuc chin tranh din ra v mt v tng thng khng mun nhng c tri
ca mnh thy mnh hn nht? Mc d ha vi ch tch SWEC, s chn nn v nhng cm
gic bt lc ca ti v v xm lc Panama hi thc ti tip tc vit sch, ch khc l gi y
ti quyt nh tp trung vo Torrijos.

Ti thy cu chuyn ca ng s gip ti vch trn rt nhiu nhng s bt cng lm vy

bn th gii ca chng ta, v gip ti thot khi nhng ti li ca mnh. Tuy th, ln ny ti
quyt tm gi im lng v vic ti ang lm ch khng tm kim li khuyn ca bn b v ngi
quen. Trong khi vit sch, ti kinh ngc bi tm quan trng m chng ti, nhng EHM t
c tng y ni. Ti c tp trung vo mt s t nhng nc khng b chng ti lm lng
on, nhng ci danh sch nhng ni ti tng ti lm vic v sau nhng nc b ngho
i khin ti kinh hong. Ti thy gh tm s tham nhng ca chnh bn thn. Ti lm qu
nhiu vic ng tic, tuy vy ti nhn thc c rng trong lc lm nhng cng vic ti
qu tp trung vo nhng cng vic hng ngy m khng nn thy c c bi cnh ln.

V vy, khi cn Innxia ti kh chu v nhng g ti v Howard Parker bn lun, hoc

nhng vn m nhng ngi bn tr Innxia ca Rasy tng ni. Khi lm vic ti
Panama, ti rt xc ng bi khu nh chut, khu vc knh o v ci sn nhy. Iran,
cuc tr chuyn ga ti vi Yamin v ng tin s lm ti ht sc bn khon. Gi y, vit cun
sch ny, n gip ti c c mt ci nhn khi qut. Ti hiu ti sao li kh nhn thy ci bc
tranh ton cnh n th v v sao ti li c th b qua tm quan trng trong nhng hnh ng
ca mnh.

Nghe qua tht n gin, tht r rng hin nhin, tuy vy bn cht ca nhng g ti tri
qua tht su xa. c th hiu c nhng iu ny, ti phi cn ti hnh tng ca mt
ngi lnh. Lc u, anh ta ngy th. Lng tm anh ta c th b cn rt khi phi git nhng
ngi khc, nhng phn ln thi gian anh ta phi i ph vi ni lo s ca chnh mnh, anh ta
phi tp trung vo vic lm th no sng st. Ln u tin, khi anh ta git k th ca mnh,
anh ta trn y xc ng. C th anh ta s ngh v gia nh ca ngi cht v cm tht hi
hn.

Nhng dn dn, anh ta tham gia nhiu trn nh hn, git nhiu ngi hn, anh ta tr nn
st hn. Anh ta tr thnh mt ngi lnh chuyn nghip. Ti tr thnh mt ngi lnh
chuyn nghip. Th nhn iu gip ti hiu r hn v qu trnh gy ti c v v s hnh
thnh ca nhng ch. By gi, ti c th hiu ti sao nhng ngi Iran t t, ht lng vi gia
nh li c th lm vic cho lc lng cng an mt tn c ca Quc vng, ti sao nhng ngi
c t t c th lm theo mnh lnh ca Hitler, ti sao nhng cng dn M c th nm bom
Panama. L mt EHM, ti cha bao gi trc tip nhn mt xu t NSA hay t bt c mt t chc
no ca chnh ph; MAIN tr lng cho ti. Ti l mt cng dn bnh thng, lm vic cho mt
cng ty t nhn. Hiu c iu ny gip ti thy r hn vai tr ang ln ca nhng EHM- vai
tr qun l cc cng ty. C mt th h lnh mi ang xut hin trn th gii, v nhng ngi
ny ang b t lit v nhng cng vic m chnh h ang lm.

Ti vit vo cun sch: Ngy nay, ngi ta n Thi Lan, Philipin, Botswana, Bolivia,v tt
c nhng ni m h hy vng s tm c nhng ngi khao kht c c mt vic lm. H i
ti nhng ni ny vi mt mc ch r rng l bc lt nhng ngi dn khn kh - nhng
ngi dn m con ci h b suy dinh dng trm trng, thm ch ang cht i, nhng ngi
dn sng trong nhng khu nh chut v mt ht hi vng vo mt cuc sng tt p hn,
nhng ngi dn thm ch thi khng m v mt ngy mai na. H b li sau lng nhng
vn phng sang trng Manhattan, San Francisco hay Chicago, i xuyn lc a v i dng
trong nhng chic phn lc xa hoa, ti nhng khch sn hng nht, n ti nhng nh hng
ngon nht m ni y c th c. Sau , h i tm nhng con ngi tuyt vng.

Ngy nay, vn tn ti nhng tn bun bn n l. Chng khng cn phi i vo nhng khu

rng rm Chu Phi tm ging ngi vt tri c kh nng sinh li cho chng ti nhng
cuc bn u gi Charleston, Cartagena v Havana. Chng ch cn thu nhng con ngi
tuyt vng v xy nh my sn xut o khoc, qun jeans, giy th thao, ph tng t, linh
kin my tnh v hng ngn nhng th khc m chng c th bn trn nhng th trng m
chng la chn. Thm ch chng cng chng cn phi t lm ch nh my, thay vo , chng
thu mt doanh nhn bn a lm nhng cng vic bn thu cho chng. Nhng k ngh
tht chnh trc. H mang v nh nhng bc nh phong cnh l v nhng tn tch c i cho con
ci h xem. H tham d nhng bui hi tho, v vo lng nhau v trao nhau nhng li khuyn
ngn ngi v cch s s vi nhng phong tc tp qun k quc nhng vng t xa xi. Nhng
ng ch ca h thu lut s m bo vi h rng nhng g h lm l hon ton hp l. H c
c mt i ng nhng nh tr liu tm l v cc chuyn gia nhn s m h c th ty s dng
thuyt phc rng h ang gip nhng con ngi tuyt vng.

Nhng tay bun n l kiu c t bo vi bn thn l hn ang lm vic vi mt loi ng vt

khng hon ton l ngi, rng hn ang cho h c hi tr thnh mt ngi Thin cha
gio. Hn cng hiu rng nhng ngi n l l nn tng c bn cho s sng cn ca x hi hn,
rng h l nn mng cho nn kinh t ca hn. K bun n l kiu mi t trn an mnh rng,
nhng con ngi tuyt vng s kh hn vi mt la mi ngy thay v khng lm ra ng no
c, rng h ang c c c hi gia nhp vo mt cng ng th gii rng ln hn. Hn cng
hiu rng nhng con ngi tuyt vng ny l nn tng c bn cho s sng cn ca cng ty hn,
h l nn mng cho li sng ca bn thn hn. Hn khng bao gi dng li ngh v nhng
iu m hn, li sng ca hn, v ci h thng kinh t ng dng sau hn c th gy ra cho th
gii - hoc v nhng g m nhng iu trn c th gy nh hng n tng lai ca con ci
hn.

Ghi ch:

1. Manuel Noriega v i Peter Eisner, H i k c a Manuel Noriega, m t t binh c a M (New

York: Random House, 1997), trang 56. David Harris, B n m t tr ng: Cu chuy n c th t c a
k cu ng s ng i M khng gi ng b t k ai (Boston: Little, Brown v cng ty, 2001), trang
31-34. David Harris, B n m t tr ng: Cu chuy n c th t c a k cu ng s ng i M khng
gi ng b t k ai (Boston: Little, Brown v cng ty, 2001), trang 43. Manuel Noriega v i Peter
Eisner, H i k c a Manuel Noriega, m t t binh Unger, C u gip r p Xt, H i ch Vanity,
thng 10/2003, trang 165 Manuel Noriega v i Peter Eisner, H i k c a Manuel Noriega, m t
t binh c a M (New York: Random House, 1997), trang 114. Xem
www.farmousexans.com/georgebush.htm, trang 2. Manuel Noriega v i Peter Eisner, H i k
c a Manuel Noriega, m t t binh c a M (New York: Random House, 1997), trang 56-57.
David Harris, B n m t tr ng: Cu chuy n c th t c a k cu ng s ng i M khng gi ng b
t k ai (Boston: Little, Brown v cng ty, 2001), trang 6.
www.farmousexans.com/georgebush.htm, trang 3. David Harris, B n m t tr ng: Cu chuy n
c th t c a k cu ng s ng i M khng gi ng b t k ai (Boston: Little, Brown v cng ty,
2001), trang 4. Manuel Noriega v i Peter Eisner, H i k c a Manuel Noriega, m t t binh c
a M (New York: Random House, 1997), trang 248. Manuel Noriega v i Peter Eisner, H i k
c a Manuel Noriega, m t t binh c a M (New York: Random House, 1997), trang 211.
Manuel Noriega v i Peter Eisner, H i k c a Manuel Noriega, m t t binh c a M (New
York: Random House, 1997), trang xxi. 172/240
Chng 31: Mt tht bi ca EHM ti Iraq

Cng v Ch tch IPS trong nhng nm 80 v vai tr t vn trong SWEC cui thp nin 80
v hu ht thp nin 90 cho php ti tip cn vi nhng thng tin v Iraq m phn ln mi
ngi khng c bit. Qu tht, trong thp nin 80, phn ln ngi M bit rt t v Iraq. n
gin v n khng c truyn trn mn hnh tivi nh h. Tuy th, ti b m hoc bi nhng g
din ra .

Ti gi lin lc vi nhng ngi bn c lm cho Ngn hng th gii, USAID, Qu tin t quc
t, hoc mt trong nhng t chc ti chnh quc t khc, vi nhng ngi Bechtel,
Halliburton, v mt s cng ty xy dng v lp ghp ln khc, trong c c b b ti. Rt
nhiu k s lm vic cho nhng nh thu ph ca IPS v cc cng ty nng lng c lp khc
cng tham gia vo cc d n Trung . Ti thc r rng cc EHM Iraq ang ht sc bn
rn. Chnh quyn ca Reagan v Bush quyt tm bin Iraq thnh mt rp Xt mi. C qu
nhiu l do hp dn Saddam Hussein i theo ci hnh mu ca Hong gia rp. ng ta ch
cn nhn vo nhng li ch m Hong gia rp gt hi c t v ra tin.

T khi tha thun ny c tin hnh, nhng thnh ph hin i mc ln t sa mc Saudi,

nhng con d ch rc bin thnh nhng chic xe ti bng by v gi y ngi dn rp Xt
c hng thnh qu ca mt trong s nhng k thut tin tin nht th gii: nhng nh
my v h thng ng in hin i bc nht. R rng Saddam Husein cng bit r rng
nhng ngi rp Xt cng c hng s u i c bit nu ni n vn lut php quc
t.

Nhng ngi bn tt ca h Washington v nh khng thy rt nhiu hot ng ca rp

Xt, k c vic ti tr cho cc nhm cung tn- m rt nhiu trong s ny c coi l cc oan
nht th gii, gn nh l nhng nhm khng b- cha chp nhng k b truy n quc t. Trn
thc t, M tch cc tm v nhn h tr ti chnh t pha rp Xt cho cuc chin ca Osama
Bin Laden Afghanistan chng li Lin bang X vit. Chnh quyn ca Bush v Reagan khng
nhng ch ng h rp Xt trong chuyn nay m cn p buc rt nhiu nc khc cng lm
nh vy - hay t nht th cng l i. Trong nhng nm 80, EHM hot ng rt tch cc
Baghdad. H tin rng Saddam cui cng cng nhn ra l phi v ti cng ng vi nhn nh
ny. Suy cho cng, nu Iraq i n c mt hip c vi Washington ging nh ca rp
Xt th Saddam v c bn c th t vit cho mnh giy chng nhn ton quyn thng lnh t
nc, v c th nh M m rng tm nh hng ca mnh.

Rng ng ta l mt bo cha bnh hon, rng tay ng ta vy mu t nhng v thm st hng

lot, hoc phong cch v nhng hnh ng tn c ca ng ta lm ngi ta lin tng ti hnh
nh ca Adolf Hitler chng my ngha l g M tng tha th v thm ch cn ng h nhng
ngi nh vy rt nhiu ln. M s rt vui mng cung cp cho ng ta nhng tri phiu chnh
ph i ly nhng ng l du ha, i ly li ha tip tc c cung cp du la, v
i ly tha thun l li sut ca cc tri phiu ny s c s dng thu cc cng ty M ci
thin h thng h tng c s khp Iraq, xy dng nhng thnh ph mi, v bin sa mc thnh
nhng c o. M s sn sng bn cho ng ta xe tng, my bay chin u v xy dng cho ng
ta nhng nh my ha hc v in ht nhn, nh tng lm rt nhiu nc, k c khi nhng
cng ngh ny rt c th s c s dng sn xut v kh ti tn.
i vi M, Iraq ht sc quan trng, quan trng hn ngi ta tng nhiu. Tri ngc hn vi
quan nim thng thng, Iraq khng ch n gin l du la. Iraq cn l nc v a chnh tr.

C hai con sng Tigris v Euphrat u chy qua Iraq; v vy, so vi tt c nhng quc gia
nm phn ny ca th gii, Iraq kim sot nhng tim nng quan trng nht ca nhng
ngun nc ngy cng c ngha sng cn. Trong nhng nm 80, s quan trng ca nc - c
v mt chnh tr ln v mt kinh t tr nn r rng vi nhng ngi lm vic trong ngnh nng
lng v xy dng nh chng ti. Trong cuc chy ua t nhn ha, rt nhiu trong s nhng
cng ty ln quyt tm mua li nhng cng ty nng lng c lp nh nu quan tm n h
thng nc ang c t nhn ha Chu Phi, M Latinh v Trung ng.

Ngoi du la v nc ngt, Iraq cn nm mt v tr mang tnh chin lc. N gip vi

Iran, Kuwait, rp Xt, Jordan, Syria v Th Nh K v nm bn cnh vnh Ba T. N nm gn
trong tm phng tn la ca c Israel v Lin bang X Vit c. Nhng nh chin lc qun s
coi Iraq ngy nay ngang vi vng thung lng sng Hudson trong thi k chin tranh gia th
dn da v ngi Php v trong thi k Cch mng M. Trong th k 18, ngi Php, ngi
Anh v ngi M u bit rng ai kim sot c vng thung lng sng Hudson s kim sot
c lc a Bc M. Ngy nay, tt c u bit rng bt c ai kim sot c Iraq cng nm gi
chic cha kha kim sot Trung ng.

Hn tt c nhng th khc, Iraq l mt th trng rng ln cho cng ngh v cho ngnh
cng trnh M. Ci thc t l n nm trn mt trong nhng m du ln nht th gii (theo mt
s nh gi, thm ch cn ln hn c m du rp Xt) bo m rng n c kh nng ti tr
cho nhng chng trnh h tng c s v cng nghip ha ln. Tt c nhng tay ua ln -
nhng cng ty cng trnh v xy dng; nhng nh cung cp v h thng my tnh, nhng nh
sn xut my bay, tn la v xe tng; v nhng cng ty dc v ha hc u tp trung vo Iraq.
Tuy vy, vo cui nhng nm 80, r rng l Saddam khng b ci kch bn ca EHM mua chuc.

y l mt tht vng v iu lm cho chnh quyn Bush th nht ht sc kh chu. Cng

ging nh Panama, Iraq gp phn gy dng nn ci hnh nh hn nht ca George H.W.Bush.
Khi Bush tm ng thot ra khi ci hnh nh ny, Saddam qu l c li cho ng ta. Thng 8
nm 1990, Saddam cho qun xm lc vng quc Kuwait y du m. Bush phn ng bng
cch t co Saddam vi phm lut php quc t, tuy cha y mt nm trc bn thn Bush
cho xm lc Panama mt cch phm php v n phng chng c g ng ngc nhin khi
cui cng tng thng cng h lnh dc ton lc cho mt cuc tn cng qun s. 500.000 lnh
M c c ti Iraq lm nn mt phn ca lc lng v trang quc t.

Trong nhng thng u nm 1991, mt cuc tn cng t trn khng xung nhng mc tiu
qun s v dn s c tin hnh. Tip ngay sau l cuc tn cng ko di 100 gi di mt
t nh tan tc qun i Iraq hon ton yu th. Kuwait c an ton. Tn c ti b trng
pht, tuy khng b truy t ra ta. S mn m ca dn M vi Bush nhy vt ln tn 90%.

Vo thi im Iraq b tn cng, ti ang hp Boston - l mt trong s t nhng ln m

ti thc s phi lm mt vic g cho SWEC. Ti nh r mn mt s phn khch ca mi
ngi Ston&Webster u rt si ni, khng ch v chng ti ng ln chng li mt tn c
ti git ngi. Vi h, chin thng ca M Iraq to ra nhiu c hi v li nhun, thng tin v
ln lng. S phn khch khng ch dng chng ti, nhng ngi lm trong mt ngnh c
hng li trc tip t chin tranh. Ton dn tc dng nh ht sc mong mi t nc chng
t r sc mnh qun s ca mnh. Ti tin chc rng c rt nhiu l do cho quan im ny,
trong c s thay i t duy xy ra khi Reagan thng Carter, khi nhng con tin ti Iran c
tr t do, v khi Reagan tuyn b ng ta c nh thng lng li Hip c Knh o
Panama. Cuc xm lc ca Bush Panama ci ln nhng ngn la vn ang chy m . Tuy
vy, ng sau nhng bi hng bin v lng yu nc v nhng ku gi hnh ng, ti tin chc
ang c mt s bin i cn tinh vi hn nhiu trong ci cch cc nhm li ch kinh t ca M
v do phn ln nhng ngi lm vic cho cc tp on ca M nhn nhn th gii.

Cuc hnh qun tin ti mt ch ton cu tr thnh mt hin thc c phn ln t

nc tham gia. Ci tng kp v ton cu ha v t nhn ha ang dn n su vo tm khm
chng ti. Suy cho cng, n khng ch l M, ci ch ton cu tr thnh ng nh tn gi,
n tri di n tt c cc bin gii. Nhng tp on m trc y chng ta vn coi l ca M
nay thc s tr thnh a quc gia, k c v gc lut php. Nhiu cng ty c thnh lp
v s cc quc gia, h c th chn la trong s v vn nhng lut l v quy nh tin hnh
hot ng ca mnh. V v s cc hip nh thng mi v nhng t chc ton cu khin cho
iu ny cng tr nn d dng hn. Nhng t ng nh dn ch v t bn ch ngha dn tr nn
li thi. Ch ngha tp on tr thnh mt thc t, v n ngy cng c nh hng ln ti kinh
t v chnh tr th gii.

Trong ci vng quay k l ca cc s kin, ti phi u hng ch tp on tr khi bn

IPS vo thng 11 nm 1990. Nc d chng ti bn c gi rt hi nhng ci chnh l v
cng ty du laAshland gy p lc vi chng ti. Kinh nghim cho ti bit, ng u vi
h s rt tn km trn nhiu phng din trong khi bn i li gip chng ti tr nn giu c.
Tuy vy, ti vn thy tht ma mai l mt cng ty du la li lm ch cng ty nng lng ca
ti; mt phn trong ti thy mnh nh l mt k phn bi. Cng vic SWEC khng chim
nhiu thi gian ca ti. Thnh thong ngi ta mi ti ti Boston tham d nhng cuc hp
hoc gip chun b cho cc d n. C nhng lc ti phi i ti nhng ni nh Rio de Janeino,
chn ch chn anh vi nhng chuyn gia u ngnh. C ln ti bay n Guatemala bng
chuyn c. Ti thng xuyn gi in cho nhng ngi qun l cc d n nhc nh h l ti
c tr lng v lun sn sng lm vic.

Nhn tng y tin m hu nh chng lm g c khin ti thy cn rt lng tm. Ti rt

rnh ngh ny v mun lm c mt vic g c ch. Nhng n gin l iu khng nm
trong k hoch. Ti bc vo tui trung nin v iu c m nh ti. Ti mun lm
mt iu g chng minh cho s tn ti ca bn thn, mt iu g c th bin tt c
nhng g l tiu cc trong qu kh ca ti thnh tch cc. Ti tip tc vit mt cch b mt v
cng tht thng - cun sch Lung tm ca mt st th kinh t, nhng ti cng khng dm hy
vng l mt ngy no cun sch s c xut bn. Nm 1991, ti bt u cng vic dn mt
s ngi vo rng Amazon lm quen vi cch sng ca ngi Shuar v hc hi h.

Ngi Shuar rt nhit tnh chia s nhng g h bit v cch bo v mi trng v cc mo

cha bnh ca ngi bn x. Vi nm sau , ngy cng c nhiu ngi mun tham gia vo cc
chuyn i ny v kt qu l mt t chc phi li nhun c hnh thnh vi tn gi Lin minh
Thay i gic m. c thnh lp nhm thay i cch nhn nhn v mi quan h ca ngi
dn cc nc cng nghip i vi thin nhin, Lin minh Thay i gic m c rt nhiu
ngi t khp ni trn th gii ng h v ngi ta thnh lp ln nhiu t chc tng t
rt nhiu nc. Tp ch Time bnh chn n l mt trong s 13 t chc c trang web phn nh
c r nt nht nhng l tng v mc tiu ca Ngy Tri t [1]

Trong sut thp nin 90, ti tham gia ngy cng tch cc vo cc hat ng phi li nhun,
gip thnh lp mt s t chc v l thnh vin trong hi ng qun tr ca mt s t chc
khc. Rt nhiu trong s nhng t chc ny c ngi c tm huyt tng lm vic cho
Thay i gic m, tng sng vi nhng ngi th dn M Latinh- ngi Shuar v Achuar
vng Amazon, ngi Quecha vng ni Andi, ngi Maya Guartemala- hoc ging dy
cho nhiu ngi M v Chu u v nhng nn vn ha ny thnh lp. SWEC tn thnh cc cng
vic nhn o ny; n ph hp vi cam kt ca chnh SWEC vi United Way (Con ng an
kt).

Ti cng vit thm nhiu sch, lun lun thn trng ch tp trung vit v nhng ngi
bn x v trnh nhc n nhng hot ng EHM ca ti. Bn cnh vic gip ti git thi gian,
vit sch cn gip ti gi lin h vi M Latinh v vi nhng vn chnh tr m i vi ti rt
gn gi. Nhng d ti c thuyt phc bn thn l nhng hot ng phi li nhun v nhng
cun sch ti vit em li cho ti s cn bng, rng ti ang sa cha nhng li lm m ti
mc phi xa kia th no i na, ti vn thy iu ny tht kh khn.

Su thm trong tri tim, ti bit ti ang ln trnh trch nhim vi con gi ti. Jessica ang
tha k ci th gii ni m hng triu tr em sinh ra vi nhng mn n m chng s chng khi
no c th tr ni. V ti phi chu trch nhim v vic . Nhng cun sch m ti vit ngy
cng c a chung, c bit l cun Th gii l nhng g m bn mong mun. Nh thnh
cng ca cun sch, ngy cng c nhiu ni yu cu ti i ging bi v thuyt trnh hn. i
khi, ng trc c ta Boston, New York hay Milan, ti thy tht ma mai.

Lm sao ti c th ng mt vai tr tch cc nh vy m t v mt cn c mng nh th.

Nm 1997, ti c y nhim dy mt kha hc ko di mt tun ca hc vin Omega, mt
khu du lch trn o St. John ti Caribe. Ti n vo ban m. Sng hm sau khi ti tnh dy,
i ra ci ban cng nh v cht thy mnh ang nhn xung ci vnh ni m 17 nm trc, ti
quyt nh i khi MAIN. Ti sp xung gh v qu xc ng.
Sut mt tun sau , vo lc rnh ri, ti thng ra ban cng ng nhn xung vnh Leinster,
c tm cu tr li cho nhng cm xc ca mnh. Ti cht hiu rng tuy ti t b cng vic
y, nhng ti khng tin thm mt bc no na, v ci quyt nh na vi ang khin
ti phi tr gi t. n cui tun, ti kt lun rng th gii xung quanh ti khng nh ti tng
m c, rng m ti cn phi lm ng iu m ti ang dy cho cc hc sinh ca mnh: lm
th no cc gic m phn nh ng nhng g ti thc s mong mun trn i.

Khi v nh, ti t b cng vic t vn. V ch tch ca SWEC, ngi tng thu ti gi
ngh hu. Ngi mi thay ng ta tr hn ti v r rng l khng quan tm n chuyn ti nh
vit cu chuyn ca mnh. Anh ta ang c nh gim chi ph cho cng ty v rt mng l s
thi phi tr ci khon lng ct c cho ti. Ti quyt nh hon thnh cun sch m ti
vit trong mt thi gian di, v ch cn quyt nh nh th em li cho ti mt cm gic nh
nhm tuyt vi. Ti k v nhng tng ti nh vit trong cun sch vi nhng ngi bn
thn, phn ln l nhng ngi hot ng trong lnh vc phi li nhun c lin quan ti cc nn
vn ha bn x v bo tn rng rm nhit i. Ti rt ngc nhin v h c v rt lo lng.

H s rng vic ni ra s tht s hy hoi cng vic dy hc ca ti v gy nguy hi cho cc

t chc phi li nhun m ti ang gip . Rt nhiu ngi trong s chng ti ang gip
cc b tc Amazon bo v t ai ca h thot khi tay nhng cng ty du la; h bo ti, vit
mt cun sch nh vy s hy hoi uy tn m ti c, v s cn tr c tin trnh. Mt s ngi
thm ch cn da s rt lui khng ng h ti na. Th l li mt ln na, ti ngng vit. Thay
vo , ti tp trung vo vic a mi ngi i su vo rng rm Amazon, ch cho h nhng
vng t v nhng b lc gn nh cha h b th gii hin i ng chm ti. Trn thc t,
chnh l ni ti vo ci ngy 11 thng 9 nm 2001.

Ghi ch

1. Morris Barret, Th gi i hoang d i c a Web, t Time, ngy

26/4/1999, trang 62.
Chng 32: S kin 11/9 v nhng nh hng xu
ti ring c nhn ti

Ngy 10 thng 9 nm 2001, ti v Shakaim Chumpi, ngi cng ti vit cun sch Linh
hn ca Shuar ang xui theo dng mt con sng ca Amazon thuc a phn cuao. Chng
ti dn mt nhm 16 ngi Bc M n tm hiu v b lc ca Shkaim su trong tng nhit
i.

Nhng ngi ny mun tm hiu b lc v mun gip h bo v cc khu rng nhit i qu

gi. Shakaim tng chin u trong cc cuc chin tranh gia cuao v Peru. Phn ln
ngi dn cc nc tiu th du la cha tng bit n cuc chin tranh ny, cho d ngi
ta chin u ch yu l cung cp du la cho h.

Tuy ng bin gii gia hai nc ny l vn gy tranh ci trong sut nhiu nm, xong
phi n gn y ngi ta mi thy c s cp thit phi tm ra mt gii php cho vn
ny. L do chnh do s cp bch ny l cc cng ty du la mun bit liu h phi thng
lng vi quc gia no c c quyn khai thc nhng khu vc c du m h nhm ti.

Chnh v vy ngi ta phi phn nh li bin gii. Nhng ngi Shuar l i qun tin
phong trong trn chin bo v cuao. H l nhng chin binh dng mnh, thng nh bi
nhng o qun vt tri v qun s v c trang b tt hn. Nhng nhng ngi Shuar li
khng bit g v ng c chnh tr ng sau cuc chin hoc khng bit rng cuc chin u
ca h c th s m ng cho cc cng ty du la. Quyt tm chin u ca h xut pht t
truyn thng u tranh lu i ca b lc v v h khng i no cho php gic ngoi bang
xm chim t ai ca mnh.

Khi chng ti cho xung dc b sng, ngm mt n vt ang ru rt bay qua, ti hi

Shakaim xem liu thi gian ngng chin cn khng. Cn, anh y ni, nhng ti e l phi ni
vi anh rng chng ti ang chun b mt cuc chin vi cc anh. Anh y ni tip rng tt
nhin anh y khng m ch g ti c nhn ti hay nhng ngi trong nhm ca chng ti. Cc
anh l bn ca chng ti, anh cam oan vi ti nh vy. Rng anh mun ni n cc cng ty
du la ca chng ti v nhng i qun ang tin vo khu rng ni b lc anh sinh sng.
 Chng ti c chng kin nhng g h lm vi b lc Huaoraini. H ph rng, lm
nhim cc con sng, v git hi nhiu ngi, trong c c tr em. Th nn, n nay th b tc
Huaoraini hu nh khng cn tn ti na. Chng ti s khng iu xy ra vi mnh.
Chng ti s khng cho php cc cng ty du la xm nhp lnh th ca mnh, vi ngi Peru
cng vy. Tt c chng ti th s chin u n ngi lnh cui cng1 m nhm chng
ti ngi quanh ngn la gia mt ngi nh di rt p ca ngi Shuar c lm bng tre v
lp bng tranh. Ti k cho nhng ngi trong nhm v cuc ni chuyn gia ti vi
Shakaim. Tt c chng ti u t hi liu c bao nhiu ngi khc na cng ngh nh b lc
ca Shakaim ngh v cc cng ty du la v t nc ca chng ti.

Liu c bao nhiu ngi, nh nhng ngi Shuar, cng lo s mt ngy kia chng ti s ko
n v lm o ln cuc sng ca h, lm bng hoi cc gi tr vn ha cng nh ph hoi t
ai ca h? Liu c bao nhiu ngi cm ght chng ti? Sng hm sau, ti i xung vn
phng nh ni chng ti my b m. Ti phi b ch phi cng c th bay n v n
chng ti trong vi ngy ti. Nhng khi ti ang ni chuyn vi h th t nhin c mt ting
tht ln. Cha i!, ngi n ng u my bn kia ku ln. Thnh ph New York ang b
tn cng.

Anh ta vn to ci i m trc va chi mt bn nhc. V trong sut na ting sau ,

chng ti c lin tc nghe tng thut v s kin ang gy trn ng nc M. Ging nh
bt k ai, l thi khc m sut i ti s khng bao gi qun. Khi quay tr v Florida, ti
bit mnh phi thm li ni trc y tng l ta thp i ca Trung tm Thng mi, v v
th ti sp xp p chuyn bay i New York. Ti nhn phng mt khch sn sang trng
vo u gi chiu. l mt ngy thng 11 y nng, khng kh m m mt cch khc
thng.

Ti th b theo dc Cng vin Trung Tm, y phn khch, ri i ti khu vc trc y ti

tng sng, l mt khu vc gn ph Wall nay c bit n vi ci tn Ground Zezo. Khi
ti tin ti khu vc , s phn khch b thay th bi mt cm gic kinh hong. Cnh tng
nt v mi hi khng khip- tht l mt s hy dit kinh khng; ch cn st li nhng khung
nh mo m v b nng chy ca ta nh sng sng trc kia; nhng mnh vn cn st li;
mi khi kht lt, ng tro tn, v mi tht chy. Cnh tng m ti chng kin chng khc xa
so vi nhng g m ti c xem qua truyn hnh. Ti khng ng ti tt thy nhng iu
ny - nht l v nhng con ngi ni y. Hai thng tri qua k t ci ngy kinh hong y
m h vn quanh y, nhng ngi sng v lm vic gn y. Nhng ngi thot cht.
 Mt ngi i Cp ang i th thn bn ngoi tim giy nh ca mnh, lc lc u mt cch
tuyt vng. Tht khng th quen c, anh ta lm bm. Ti mt rt nhiu khch hng, c
bn b na. Thng chu ti cng cht trn . Ri anh ta ch ln bu tri xanh. Ti ngh
l ti trng thy n nhy xung. Ti khng bit na... C bit bao ngi nhy xung, cm
tay nhau v vy vy cnh tay nh th h bit bay vy. Ti ly lm ngc nhin, ci cch m h
ni chuyn vi nhau. thnh ph New York. V n khng ch dng li ngn ng ngi m h
trao nhau c nh mt. Mc d tht r, nhng h vn trao cho nhau nhng ci nhn y cm
thng, d khng ci tht ti song cn gi tr hn c triu li ni.

Nhng vn cn c mt ci g khc na mt cm gic v chnh ni ny. Bt u ti khng th

hiu ni; ri ti cht nhn ra: nh sng. Lower Manhatan tng l mt con hm ti tm, m
ti c bit khi ti n c ni ny gy qu cho IPS, khi ti n ti ti Ca s Nhn ra Th
gii v ln k hoch u t vi cc ch nh bng. Ngi ta phi ln tn trn , mt ni rt
cao, trn nc ca Trung tm Thng mi Th gii nu mun nhn thy nh sng.

Cn gi y, ch cn ng trn ph. Con hm c m rng ra, v nhng ai ng trn

ph cnh ng nt s c nh mt tri si m. Ti khng th khng t hi liu c phi
chnh cnh bu tri v nh sng gip ngi ta m lng mnh khng. Ti bng thy c li khi
hi nhng iu nh vy. Ti r vo gc ph ni m c nh th Trinity v i xung ph Wall.
Tr li vi New York trc kia, b bng ti bao ph. Khng mt tri khng c nh sng. Mi
ngi i li hi h trn va h, chng h n nhau. Mt vin cnh st ang ht to vi ngi
li xe ang dng bn l ng. Ti ngi xung nhng bc thm u tin m ti nhn thy, ti
s nh 14. T ni no , ting ca nhng cnh qut ln hay mt ci my qut gi t c nhng
ting ng khc. Ting ng ln ny dng nh vang li t bc tng ln ca ta nh Th
trng Chng khon New York. Ti ngm mi ngi qua li.

H i li vi v, ri khi cng s, i nhanh v nh, hay ti khch sn hoc mt qun ba

bn chuyn cng vic. Mt s t i thnh tng i v ang ni chuyn phim vi nhau. Tuy vy,
dng nh ai cng c n v lng l. Ti c trao i nh mt vi h; nhng dng nh h
khng nhn thy. Ting ci bo ng ku inh i pht ra t mt chic t u trn ph thu ht
s ch ca ti. Mt ngi n ng vi v chy ra khi ni lm vic v ly kha ra tt bo
ng; ting ku kia lp tc tt ngm. Ti lng l ngi xung. Mt lc lu sau, ti th tay vo ti
v ly ra mt mu giy c gp ngay ngn c cha nhiu con s. Ri ti nhn thy ngi n
ng . Anh ta l bc trn con ph, mt ci gm xung. Anh ta c b ru en tha tht, mc
mt chic o khoc ti mu trng hon ton khng hp vi mt bui chiu m p trn ph
Wall. Ti bit anh ta l ngi Afghanistan. Anh ta lic nhn ti ri, sau mt pht n o, anh ta
bc ln bc thm. Anh ta lch s gt u cho v ngi xung cch ti mt vi yard. C theo ci
cch anh ta nhn thng v pha trc, ti hiu anh ta c ch ti bt chuyn trc. Mt bui
chiu tht p. p tht. Ting Anh ca anh ta rt nng Trong nhng lc nh th ny, nh
nng mt tri tht d chu.

anh l do Trung tm Thng mi Th gii? Anh ta gt u. Anh n t Afghanistan c

phi khng? Anh ta chm ch nhn ti v hi: iu d nhn thy n th ? Ti i rt
nhiu ni. Gn y, ti ti Himanaya thuc bang Kashmir. Kashmir. Anh ta vut ru:
ang c chin tranh. ng vy, gia n v Parkistan, o Hindu v o Hi. Anh c cho
rng l do mu thun v tn gio hay khng? nh mt anh bt cht gp nh mt ti. Chng
c mt mu nu su thm, gn nh l en. Chng p vo mt ti vi mt v khn ngoan
nhng u bun. Anh quay mt li pha ta nh ca Th trng Chng khon New York. Anh ta
ch tay vo ta nh, ngn tay tht di v xng xu. Hoc c th l v l do kinh t ch khng
phi tn gio cng nn. Trc y anh tng l lnh?

Ti khng th ci thm. Khng. L mt nh t vn kinh t. Ti a cho anh ta mu giy

vi nhng con s. Chng l v kh ca ti. Anh ta nhn ngi ln v cm ly chng: Nhng
con s. Thng k v th gii. Anh ta ngm ngha t giy, ri kh bt ci. Ti khng bit
c. Ri anh ta tr li mu giy cho ti. Nhng con s ny cho chng ta bit rng tnh ra mi
ngy c ti 24.000 ngi cht i. Anh ta kh hut so, lng yn suy ngh, ri th di. Ti
cng sut cht. Ti c mt vn lu nho nh gn Kandahar. Nhng ngi Nga ti v nhng
chin s Hi gio np ng sau gc cy v di cc con mng. Anh ta gi tay ln v gi b
nh ang bn. Phc khch. Anh ta h tay xung. Tt c cy ci v cc con mng ca ti
b ph hoi. Sau , anh lm g? Anh ta ci xung nhn t giy ti ang cm: Danh sch
c ch ra nhng k n my khng? N khng ch ra, nhng ti ngh l ti nh ra.
Khong 80 triu ngi trn th gii, ti e l vy.

Ti tng l mt trong s . Anh ta lc lc u, dng nh ang chm trong suy ngh.

Chng ti ngi yn lng mt lt ri bng anh li ni: Ti khng thch phi i n my. Con ti
sp cht. Vy nn ti phi trng cy anh tc. Cy thuc phin? Anh ta nhn vai. Khng cy
ci, khng nc non g. l cch duy nht nui sng gia nh. C ci g mc nghn trong
c hng ti, mt cm gic bun nn n tuyt vng pha ln cm gic ti li. Chng ti gi vic
trng cy thuc phin l mt ti li, mc d rt nhiu ngi giu c pht ln nh bun bn
ma ty. Mt anh ta li gp ti v dng nh xuyn thu vo tim ti. Anh tng l mt ngi
lnh, anh ta ni, gt u nh mun xc nhn ci thc t n gin ny.

Ri anh ta chm chp ng dy v l bc xung thm. Ti mun anh ta ngi li, nhng
cm thy bt lc c th ni c bt c iu g. Ti ng ln v bc theo anh ta. Khi bc
ti bc thm cui cng, ti bt cht b mt th g ngn li. l tm bin c hnh ta nh
ni ti va ngi. Pha trn bc tranh, c mt dng ch cho nhng ngi qua li bit c
tm bin c Heritage Trails ca New York sa sang. Dng ch vit: Lng m ca
Halicarnassus nm trn nc ca ta thp chung thnh Mark Venice, ti gc ph Wall v
Broad - l tng kin trc ca nh s 14 ph Wall. Khi l ta nh bng cao nht th
gii, cao 539 feet tng l tr s chnh ca Ngn hng Bankes Trust, mt trong nhng t
chc ti chnh ln nht t nc.

Ti ng trong khip m v nhn ln ta nh. u th k trc, ta nh s 14 ph Wall

ng vai tr ca Trung tm Thng mi Th gii sau ny; n tng l mt biu tng ca s
thng tr v quyn lc v kinh t. Ta nh ny cng tng l tr s ca Ngn hng Bankers
Trust, mt trong nhng ni m ti n tm ngun ti tr cho cng ty nng lng ca
mnh. l mt phn quan trng trong k c ca ti- ci k c ca mt ngi lnh nh ngi
n ng Afghanistan ni. Vic ti ng y ngy hm nay, ni chuyn vi anh ta dng
nh l mt s trng hp k l. S trng hp. Ci t bng ngn ti li. Phn ng ca chng ta
i vi nhng s trng hp nho nn cuc sng ca chng ta th no.

Ti nn c x ra sao vi s trng hp ngu nhin ny? Khi tip tc bc i, ti lt nhn

m ng, nhng khng th tm thy bng dng ca anh ta. to nh tip theo, c mt bc
tng c ph bng mt tm nha xanh. Mt dng ch c khc trn b mt ca ta nh
cho thy y chnh l ta Tng hnh dinh ca Lin bang, 26 ph Wall, ni m vo ngy 30
thng 4 nm 1789, George Washington tuyn th nhm chc Tng thng u tin ca Hp
chng quc Hoa K. y chnh l ni m ngi u tin c giao trng trch bo v cuc
sng, t do v em li hnh phc cho ton th nhn dn c li th.

Sao m gn vi Ground Zero n th, gn vi ph Wall n th. Ti i vng quanh khu nh,
n ph Pine. Ti , ti i din vi tr s chnh ca Chase, ngn hng do David Rockefeller
thnh lp, mt ngn hng gn lin vi hot ng bun bn u la v vi cng vic ca nhng
ngi nh ti. Ngn hng ny, mt t chc phc v cho EHM v l mt bc thy trong vic h
tr s pht trin ca ch ton cu, l mt biu tng ca ch tp on tr.
 Ti nh l thy u vit rng Trung tm Thng mi Th gii l mt d n do David
Rockerfeller khi xng vo nm 1960, v trong nhng nm gn y ta nh ny c xem
nh l mt con hi u ln. Nhng v mt ti chnh c li b coi l mt sai lm, khng ph hp
vi cng ngh hin i nh si quang v Internet, v c mt h thng thang my t tin m
khng hiu qu. Hai ta nh ny tng c t cho ci tn David v Nelson. Gi th con hi
u ln cht. Ti tip tc bc i chm chm, gn nh l min cng. Mc d chiu hm
thi tit tht m p nhng lng ti sao thy t ti, v ti cht thy c mt cm gic lo u
n k l, nh mt im bo ang vy cht ly mnh. Ti khng th tm c ngun gc ca s
s hi, c tm cch xua n i, v c bc i nhanh hn.

Nhng rt cc ti li thy mnh ang dng nhn chm chm vo ci h ang chy m y,
ming kim loi cong queo, vt so ln trn b mt tri t y. Ti ng da vo ta nh
thot khi s tn ph v nhn chng chc vo ci h. Ti c hnh dung cnh tng ngi ta lao
ra khi ta thp ang sp v nhng ngi lnh cu ha ang lao vo cu h. Ti c ngh
v nhng ngi nhy xung, v cm gic tuyt vng m h tri qua. Th nhng ti hon
ton bt lc.

Thay vo , ti li thy Osama Bin Laden ang nhn tin v v kh tr gi hng triu la
t mt ngi lm vic cho mt cng ty t vn theo hp ng ca chnh ph Hoa k. Ri ti li
thy mnh ang ngi bn my tnh vi mn hnh trng xa. Ti nhn ra xung quanh, ri mt
khi Ground Zero, v pha nhng con ph ca New York thot khi ngn la gi ang quay
tr li nhp sng thng nht. Ti t hi khng hiu nhng ngi i trn nhng con ph y
hm nay ngh g v tt c nhng iu ny - khng n gin ch v s sp ca hai ta thp,
m cn v nhng nng trang trng lu b tn ph v hai mi t ngn ngi cht i mi
ngy.

c gi m h ngh v nhng iu nh vy, gi m h c th tch mnh ra khi cng vic, ra

khi nhng chic xe hi n xng v cc khon tr li c th xem xt li nhng ng gp ca
bn thn mnh cho ci th gii m h ang li cho con em mnh. Ti khng hiu h bit g
v t nc Afganistan - khng phi l qua tivi vi cnh tng nhng on lnh v xe tng M
trn ngp, m v mt Afganistan ca ngi n ng n. Ti t hi hai mi bn ngn ngi
cht i mi ngay tng ngh g. V ri ti li trng thy mnh ang ngi , trc mt mn
hnh my tnh trng xa. Ti p mnh tr li vi Ground Zero. Vo lc ny, c mt iu chc
chn rng: t nc ti ang ngh ti s tr th, v s tr th ny dnh cho nhng nc nh
Afghanistan. Nhng ti li ngh ti nhng nc khc, ni m ngi dn cm ght cc
cng ty ca chng ti, qun i ca chng ti, cc chnh sch ca chng ti, v c con ng
tin ti thng tr th gii ca chng ti na.

Ti bn khon khng bit cc nc nh Panama, cuao, innxia, Iran, Guatemala, v

hu ht cc nc Chu Phi na th th no? Ti thi khng da vo bc tng ni ti ang
ng v nh bc i. Mt ngi n ng thp, da ngm en ang khua khua mt t bo v ht
ln bng ting Ty Ban Nha. Ti dng li. Venezuela bn b vc cch mng! ng ta ht ln, t
c ting n o ca xe c, ting ci t inh i, v dng ngi ang i nh thc . Ti mua bo
ca anh ta v ng li mt lt lic qua cc mc chnh. l v Hugo Chavez, v Tng
thng chng M c bu c dn ch ti Venezuela, v v s chng i ngm ngm cc chnh
sch ca M ti chu M Latinh. Cn Venezuela th sao?

Ghi ch:

1. bi t thm v Huaranis, m i xem Joe Kane, Nh ng k hoang d

(New York: Alfred A. Knp, 1995).
Chng 33: Vnzula c Saddam cu gip

Ti theo di Vnzula trong nhiu nm. l v d in hnh v mt t nc t ngho

i i ln giu c nh vo du la. y cng l mt v d v nhng tranh chp bt ngun t du
la, v s bt bnh ng gia ngi giu v ngi ngho, v l m hnh ca mt t nc b cc
tp on du la bc lt mt cch khng thng tic. Vnzula l hnh nh thu nh ca mt
ni m cch thc ca cc tp EHM c k nh ti kt hp vi cch thc mi theo kiu tp
on tr.

Nhng s kin m ti c trong bo ch ngy hm ti Ground Zero l kt qu trc tip

cuc bu c nm 1998, khi nhng ngi ngho v nhng ngi b tc quyn cng dn
Vnzula tuyt i bu Hugo Chavez lm tng thng ca h1. Tng thng mi ngay lp tc
p dng cc bin php quyt lit l kim sot cc ta n v cc t chc khc ng thi gii tn
Quc hi Vnzula. ng ln n ch ngha quc v lim s ca Hoa k, tuyn b s mnh
m chng li ton cu ha, v a ra o lut hydrocarbon, mt o lut m ngay t ci tn
lm cho ngi ta lin tng n o lut m Jaime Roldos a vo cuao ngay trc khi
my bay ca ng m xung t. o lut ny lm tng gp i tin khai thc m m cc cng
ty du la nc ngoi phi tr.

Sau Chavez tht cht li cng ty du la Petroleos de Vnzula thuc s hu nh nc

bng cch thay th i ng lnh o cng ty bng nhng ngi thn tn vi ng. Du la ca
Vnzula l mt sn phm v cng quan trng i vi cc nn kinh t trn th gii. Vo nm
2002, quc gia ny l nc xut khu du m ln th 4 th gii v l nh cung cp du la
ln th 3 cho Hoa K3. Cng ty Petroleos de Vnzula, vi 40.000 cng nhn v doanh thu 50
t la mt nm, ng gp khong 80% vo doanh thu xut khu ca c nc.

Du la ca nc ny cho n nay vn l nhn t quan trng nht i nn kinh t

Vnzula.4 Cng vi vic nm gi c ngnh du la, bn thn Chavez tr thnh mt i
tc quan trng trn trng quc t. Nhiu ngi dn Vnzula nhn nhn iu ny nh mt
nh mnh, nh kt qu ca mt qu trnh bt u t 80 nm trc. Vo ngy 14 thng 12
nm 1922, mt va du ln c pht hin gn Maracaibo.

Trong ba ngy sau , mi ngy lng du phun ra tng ng vi mt trm ngn thng
du th, v t , s kin a cht ny tr thnh nc xut khu du m ln nht th gii.
Vnzula hy vng du m s l gii php cho tt c cc vn ca t nc mnh. Ngun
thu t du m trong vng 40 nm sau bin Vnzula t mt trong nhng quc gia ngho
nht th gii tr thnh mt trong nhng nc giu nht M Latinh. Tt c mi ch tiu thng
k quan trng ca nc ny u c ci thin: y t, gio dc, vic lm, tui th, v t l tr s
sinh sng st. Ngnh kinh doanh ngy mt pht t. Trong thi k cm vn du la ca cc
nc OPEC nm 1973, gi du m tng nhanh v ngn sch quc gia ca Vnzula tng gp
bn ln. Cc EHM bt u vo cuc. Cc ngn hng quc t t cho nc ny vay xy dng
hng lot nhng d n h tn c s v cng ngh cng nh cc ta nh chc tri cao nht chu
lc. Sau , vo nhng nm 80, cc EHM kiu doanh nhn ti. l mt c hi tuyt vi cho
h hc hi kinh nghim. Tng trung lu Vnzula ngy cng ln mnh, v iu ny to ra
mt th trng bo b cho mt cc sn phm, v vn c mt tnh lp ngho kh sn sng lao
ng kh sai trong cc nh my. Th ri gi du m gim, v Vnzula khng th thanh ton
c cc khon n nn ca mnh.

Nm 1989, Qu tin t quc t t ra cc bin php h khc v p Caracas h tr cho ch

tp on tr theo nhiu cch khc nhau. Bo lc n ra Vnzula, cc m s l ngun h
tr v tn tiu tan. T nm 1987 n 2003, thu nhp bnh qun u ngi Vnzula
gim hn 40%. Ngho i gia tng v on th chng cht. S phn cc din ra gia tng lp
trung lu v tng lp ngho i. Nh thng thy nhng nc c nn kinh t ph thuc vo
du la, s phn ha tng lp trong dn c thay i mt cch ng k. Nn kinh t tt dc
gy thit hi cho tng lp trung lu, v nhiu ngi trong s h ri xung tng lp ngho
i.

Thc trng ny to iu kin cho Chavez - v lm ny sinh xung t vi Washington. C

c quyn lc trong tay, v tng thng mi bt u nhng hot ng thch thc chnh quyn
Bush. Ngay trc v 11/9, Washington cn ang cn nhc nhng la chn ca mnh. EHM
tht bi, liu n lc a nhng tn st nhn vo cuc cha? S kin 11/9 xy ra lm
thay i tt c nhng u tin ca chnh quyn Washington. Tng thng Bush v cc c vn ca
mnh tp trung ku gi cng ng th gii ng h cc hot ng ca M Afghanistan v cuc
xm lc Iraq. Trn ht l nn kinh t M ang trong tnh giai on khng hong. Bi vy m
vn Vnzula c gt sang mt bn. Tuy nhin, mt iu r rng l n mt lc no ,
Bush v Chavez s li i u vi nhau. Bi l khi ngun du la ca Iraq v Trung ng b e
da th Washington khng th no b qua Vnzula qu lu c.
 Lang thang xung quanh Ground Zero v ph Wall, ni chuyn vi ngi n ng
Afghanistan ln tui, v c cc tin tc v t nc Vnzula ca Chavez, tt c khin ti
phi suy ngh n mt iu m ti lng trnh trong nhiu nm, buc ti ti phi c mt ci
nhn nghim tc v hu qu ca nhng g ti lm trong ba mi nm qua. Ti khng th
ph nhn rng vai tr ca mnh hay ci thc t ti l mt EHM, hin gi nh hng ht sc
tiu cc n th h con gi mnh. Ti bit rng ti khng th khng lm g chuc li li lm
ca mnh. Ti phi gt sch mnh bng cch thc tnh ngi dn trc hin thc ca tp on
tr v hiu ra ti sao nhiu nc trn th gii li cm ght chng ta n th. Mt ln na ti bt
tay vo vit, nhng ti cm thy dng nh cu chuyn ca mnh qu c.

Bng cch no , ti phi cp nht thng tin. Ti ngh n vic n Afghanistan, Iraq, v
Vnzula v vit nhng bnh lun ng thi v ba nc ny. Cc nc nh l hin thn
cho s tr tru ca cc vn quc t hin nay: mi nc u tri qua nhng bin ng
chnh tr au thng v kt thc vi nhng ngi lnh o li qu nhiu iu cn phi thay
i (mt th lnh Taliban tn nhn va chuyn quyn, nhng ch tp on tr khng h
tm cch gii quyt nhng vn ct li ca h. ng hn l, ch ch quan tm n vic
tm cch lm hi nhng nh lnh o no cn tr vic thc hin chnh sch du m ca M m
thi. Xt trn nhiu kha cnh th Vnzula l trng hp c bit nht, bi l M tin hnh
can thip qun s Afghanistan v c v nh chc chn s c mt Iraq, nhng phn ng ca
chnh quyn M vi Chavez vn cn l iu b n.

Theo nh ti c bit, vn khng phi ch Chavez c phi l mt nh lnh o tt hay

khng; m l phn ng ca Washington i vi ngi lnh o lm cn tr ch tp on
tr trn con ng tin ti thng tr th gii. Tuy nhin, trc khi ti c th thu xp mt
chuyn i nh vy, nhng s kin li mt ln na ngn cn ti. Cc hot ng phi li nhun
cho ti c hi n Nam M mt vi ln vo nm 2002. Mt gia nh Vnzula sp b ph sn
di ch ca Chavez cng tham gia vo chuyn i ny n vng Amazon. Chng ti tr
thnh bn thn ca nhau, v ti c nghe v mt tri ca cu chuyn. Ti cng gp
nhng ngi Nam M, nhng ngi xem Chavez nh l mt v cu tinh.

Cc s kin xy ra Caracas l triu chng ca cn bnh m chng ti, nhng EHM to

ra. Thng 12 nm 2002, tnh th Vnzula v Iraq ln n khng hong. Hai nc ang
tr thnh hai trng hp hon ton tri ngc nhau. Ti Iraq, mi mu en ti - ca c
EHMs v nhng tn st nhn khng th khin Saddam phc tng, v gi th chng ti ang
chun b cho phng n cui cng, l xm lc. Ti Vnzula, chnh quyn ca Bush ang
pht huy ci cch m trc y Kermit Roosevelt tng p dng vi Iran. Nh t thi bo
New York vit: Hng trm ngn ngi Vnzula hm nay xung ng by t
cam kt s tin hnh nh cng trong c nc, vo ngy 28 ny buc Tng thng Hugo
Chavez phi t chc. Cuc nh cng, m theo c tnh c khong 30.000 cng nhn du m
tham gia, e da s tn ph quc gia ny, nc khai thc du m ln th 5 trn th gii, trong
nhng thng ti... Trong nhng ngy gn y, cuc nh cng ri vo b tc.

ng Chavez ang cng vi nhng cng nhn khng tham gia nh cng a hot ng ca
cng ty du m quc doanh tr li bnh thng. Mc d vy song phe i lp, m dn u l
Lin minh cc nh lnh o doanh nghip v nghip on, cam oan rng cuc nh cng ca
h s y cng ty ny, v c chnh ph ca Chavez na xung b vc thm.6 CIA cng tng
h b Mossadegh v thay bng Quc vng Iran theo cch ht nh vy. Hai s kin gn nh
khng khc g nhau. Dng nh lch s ca 50 nm sau ang lp li mt cch l k.

Nm thp nin qua v du m vn l ng lc chnh. Ngy 4 thng 1 nm 2003, phe ng

h Chavez ng vi phe i lp. Hai ngi b bn cht v hn 12 ngi khc b thng.
Ngy hm sau, ti ni chuyn vi mt ngi bn c, ngi tng dnh lu ti nhng k st
nhn trong nhiu nm. Cng nh ti, anh y cha bao gi lm vic trc tip cho bt c chnh
ph no, nhng tng hot ng b mt nhiu nc.

Anh ta k vi ti rng mt nh thu t nhn tm cch tip cn vi anh ta nh anh kch

ng nhng cuc nh cng Caracas v mua chuc cc s quan qun i - trong s nhiu
ngi c o to ti trng M - quay sang chng li v tng thng m h bu ra. Anh
ta t chi li ngh, nhng cng tit l rng: ngi nhn cng vic ny ang lm tt
nhng g anh ta c giao.7

Cng vo thng 1 nm 2003, gi du th tng cao v d tr du la ca M xung gn mc

thp nht trong vng 26 nm qua. Vi nhng g din ra Trung ng, ti bit chnh quyn
Bush s lm mi iu h b Chavez. Th ri ci tin h thnh cng ti, Chavez b lt . T
thi bo New York dng nhng din bin ca s kin ny a ra mt trin vng lch s -
cng nh v con ngi m dng nh ng vai tr ca Kermit Roosevelt nc Vnzula
hin ti: Hoa K... ng h cho cc ch c ti khp cc nc Trung v Nam M trong v
sau chin tranh lnh bo v nhng quyn li kinh t v chnh tr ca mnh.

Ti t nc Guatemala b nh, Cc Tnh bo Trung ng M b tr cuc lt chnh

ph c bu c mt cch dn ch vo nm 1954 v ng ng sau chnh ph cnh hu sau
ny chng li cc nhm phin qun cnh t nh l trong 40 nm. Hu qu l gn 200.000 dn
thng thit mng. Ti Chil, c s hu thun ca CIA, tng Augusto Pinochet nm
quyn t nm 1970 n nm 1990. Ti Pru mt chnh ph dn ch yu t vn ang c lm
sng t vai tr ca CIA trong mt thp nin hu thun cho v tng thng gi y b ph trut
v rung ry, ngi Alberto K.Fujimori, v trng ban Tnh bo y tai ting l Vladimiro
N.Montesinos. M xm lc Panama nm 1989 v lt tn c ti bun lu ma ty Manuel
A.Noriega, ngi m gn 20 nm nay, lun l mt tay sai trung thnh ca CIA.

V n lc thit lp mt phe i lp chng li phe cnh t ca Nicaragua nm 1980 bng

bt k gi no, k c bn v kh cho Iran ly tin mt, dy ln ln sng ln n cc quan
chc chnh quyn Reagan. Trong s nhng ngi b iu tra hi c Otto J.Reich, mt cu
chin binh trong cuc chin Chu M Latinh. ng Reich cha tng b nhn mt li co buc
no c. Sau ny ng tr thnh i s ca M ti Vnzula v hin ang l Th trng B
Ngoi giao ph trch khu vc Chu M Latinh theo ch nh ca Tng thng. Vic lt ngi
Chavez mang li thm cho ng ta mt nim t ho.8 Khi ng Reich v chnh quyn Bush
ang n mng cc hot ng chng ph Chavez th tnh th ny bt ng b o ngc.

Chavez dnh li u th v ly li c quyn lc trong vng cha n 72 gi sau . Khc

vi Mossadegh Iran, Chavez tm cch gi c qun i bn phe mnh, bt chp mi toan
tnh xi gic cc quan chc cp cao nht chng li ng. Ngoi ra, ng cng c trong tay cng ty
du m ln mnh ca nh nc. Cng ty Petroleos de Vnzula t chi nhng b hng ngn
cng nhn bi cng v quay tr li hot ng bnh thng. Sau khi dp b c cc m mu
chng i, Chavez sit cht s kim sot ca chnh ph i vi cc cng nhn cng ty du m,
thanh tr mt s phn t qun i khng trung thnh b li ko lm phn, v trc xut nhiu
phn t chng i ch cht.

ng cng ra lnh kt n hai th lnh i lp 20 nm t, l cc gin ip c quan h vi

Washington v tng tham gia vo nhm nhng tn st nhn ch huy cuc bi cng trn ton
quc.9 Suy cho cng, mt chui nhng s kin ny l thm ha i vi chnh quyn Bush. Nh
thi bo Los Angeles vit: Th 3 va ri, cc quan chc chnh quyn Bush phi tha
nhn l h bn bc vi cc nh lnh o qun s v dn s nc ny hng thng nay v
chuyn lt tng thng Vnzula l Hugo Chavez... Hin ngi ta ang iu tra v chnh ph
tin hnh m mu o chnh khng thnh ny.10 R rng l khng ch EHMs m c nhng k
st nhn cng tht bi. Ha ra Vnzula nm 2003 rt khc vi Iran nm 1953.
 Ti bn khon khng hiu y c phi l mt im bo hay n gin ch l mt s bt
thng - v khng hiu Washington s nh lm g tip theo. Ti tin l t nht trong lc ny,
mt cuc khng hong nghim trng Vnzula c y li v Chavez c cu thot
nh c Saddam Hussein. Bi v chnh quyn ca Bush khng th no ng thi gii quyt cc
vn Afghanistan, Iraq v Vnzula. Hin ti h khng lc lng qun s cng nh
khng s hu thun chnh tr lm iu . V vy, ti bit l tnh th c th thay i rt
nhanh, v rng trong tng lai gn, Tng thng Chavez rt c th s phi i mt vi mt phe
i lp kh hng hu. D g i na, Vnzula cng nhc nh chng ta rng, 50 nm chng lm
thay i c nhiu iu - ngoi tr kt qu.

Ghi ch:

1. Vnzula bn b v c, x lu n trn t Th i bo New York, ngy 18/12/2002. Cu c cch

m ng s khng c pht i, do Kim Bartley v Donnacha OBriain lm o di n (lin k t v
i H i ng phim c a Ireland, 2003). Xem www.chavezthefilm.com. T ng th ng Vnzula b
bu c t ch c, Association Press, ngy 12/4/2002. Simon Romeo, Th i i m ng ng b n r t
mong manh Vnzula, t Th i bo New York, ngy 24/4/2002. Bob Edwards, i u g
khi n gi c m v d u l a 190/240 Vnzula tr nn sai l m, i pht thanh Qu c gia, B
n tin bu i sng, ngy 8/7/2003. Ginger Thompson, Nh ng ng i bi u tnh Vnzula ti p
t c gy p l c i v i ngy Chavez v vi c xu t kh u d u m , t Th i bo New York, ngy
30/12/2002. 2. hi u thm v nh ng tay st th v cc lo i tnh bo kinh t khc m i xem:
P.W. Singer, Cc chi n binh: S n i ln c a ngnh cng nghi p qun s c t nhn ha
(Ithaca, NY v London: bo c a tr ng Cornell, 2003); James R. Davis, Nhng chin binh ca
s mnh: Qun i t nhn v Tr t t th gi i m i (Vancouver v Toronto: Douglas &
McIntyre, 2000); Felix I. Rodriguez v John Weisman, Cc chin binh gi u m t: Ng i hng
CIA c a 100 tr n nh khng tn (New York: Simon & Schuster, 1989). 3. Tim Weiner, M t
hnh ng d ng c m, t Th i bo New York, ngy 14/4/2002. Nh lnh o Vnzula m t
20 n m m i d p c b o lo n,Association Press, ngy 22/2/2003. Paul Richter, M
th ng l ng ph tru t Chavez, t Th i bo Los Angeles, ngy 17/4/2002.
Chng 34: Thm li cuao

Vnzula l mt trng hp kinh in. Tuy vy, khi quan st nhng s kin dn h m ra
, ti kinh ngc nhn thy nhng chin tuyn thc s quan trng li nm mt ni khc.
Nhng chin tuyn ny quan trng khng phi l v cha ng nhiu tin hay nhiu sinh
mng hn, m bi v chng lin quan n nhng vn vt ra ngoi nhng mc tiu vt cht
t trc n nay vn l nn tng ca cc ch. Nhng chin tuyn ny vt qu tm vi ca
cc ch ngn hng, cc gim c, v cc chnh tr gia, i su vo linh hn ca x hi hin i.

V chng ang c hnh thnh nn trong lng mt t nc m ti bit v yu qu, t

nc ni ti tng lm vic nh mt tnh nguyn vin ca Qun on Ha bnh: cuao. T
ln u tin khi ti t chn n y vo nm 1968, qua thi gian t nc b nh dn tr
thnh mt nn nhn in hnh ca ch tp on tr. Nhng ngi cng thi vi ti, v
nhng ngi ang theo bc chng ti, tht s y n n b vc ph sn. Chng ti cho
t nc ny vay hng t la n c th thu cc cng ty lp ghp v xy dng ca chng
ti dng nn nhng d n phc v tng lp giu nht t nc ny. Kt qu l trong vng 3
thp nin, t l ngho i chnh thc tng t 50% ln 70%, tht nghip tng t 15% ln 70%,
n cng tng t 240 triu USD ln 16 t USD v t l ngun lc quc gia dnh cho nhng ngi
ngho nht gim t 20% xung cn 6%. Ngy nay, cuao dnh gn 50% tng ngn sch quc
gia tr n - thay v dng s tin gip cho hng triu ngi ang chnh thc ng
trong danh sch nhng ngi b bn cng.1

Tnh hnh cuao chng minh rng, iu ny hon ton khng phi l hu qa ca mt
m mu: n l mt qu trnh din ra c trong thi k cm quyn ca ng Dn ch ln ng
Cng ha, mt qu trnh vi s tham gia ca tt c cc ngn hng a quc gia ln, rt nhiu
cng ty, cc chng trnh vin tr nc ngoi ca v s nc. M ng vai tr ch o, nhng
M khng hnh ng mt mnh. Trong vng ba thp nin qua, hng ngn ngi cng a
cuao n v tr ngn cn treo si tc m n ang phi i mt vo u thin nin k mi.

Mt s ngi, ging nh ti, thc c nhng vic h ang lm, song a phn nhng
ngi khc ch hon thnh cng vic theo cch m h tng c hc ti cc trng kinh t,
trng k thut v trng lut, i theo nhng ng ch kiu nh ti, nhng ngi ly lng
tham ca bn thn gii thch cho ton b h thng v bng nhng hnh thc thng pht
gip duy tr n.

Ngay trong trng hp ti t nht th nhng ngi tham gia vo cng vic ny cng ch
ngh rng h chng gy hi n ai; cn nu nhn mt cch lc quan nht th h ang gip mt
dn tc ngho i. D c v tnh b la, v - trong rt nhiu trng hp - t la di mnh,
nhng ngi trong cuc khng phi l thnh vin ca bt k m mu b mt no, m h l sn
phm ca mt h thng c dng nn cng c cho mt hnh thc quc tinh vi v hiu
qu nht m th gii tng thy. Ngi ta khng phi mt cng i tm nhng ngi sn sng
nhn hi l hay c th b da dm - nhng ngi ny lm vic trong cc cng ty, cc ngn
hng, v cc c quan chnh ph ri. Cc hnh thc hi l bao gm tin lng, thng, lng
hu, bo him, nhng li da dm thng n di hnh thc nhng chun mc x hi, nhng
p bc, v nhng cu hi cha ai ni ra v tng lai ca con ci h. H thng ny thnh
cng rc r. Theo thi gian, cuao ngy cng ri su vo by.
Chng ti c c t nc ny. Cng ging nh mt tay b gi Mafia c trong tay con
ngi ti nghip m m ci ca con gi ng ta v cng vic lm n nh l ca ng ta do
chnh hn ti tr. Cng ging nh bt k mt b gi Mafia ti gii no, chng ti bit l di
nhng cnh rng nhit i ca cuao l c mt bin du, chng ti bit l ci ngy y ri s
n.

V ci ngy y n, u nm 2003, t Quito ti li chic Subaru Outback quay v Shell.

Chavez cng c li a v ca mnh Vnzula. ng thch George W.Bush v
thng. Saddam gi vng lp trng v sp sa b xm lc. Ngun cung cp du ha b tt
xung mc thp nht trong gn ba thp nin, v trin vng chng ti c th ly thm du t
nhng ngun then cht tr nn v cng m m- v v th cc bng cn i k ton ca ch
tp on tr cng s chng ra g.

Chng ti cn mt con t ch bi. n lc phi i n cuao. Trong lc li xe qua con

p khng l trn dng sng Pastaza, ti nhn thy cuao, cuc chin khng n thun
trn dng sng Pastaza, ti nhn thy cuao, cuc chin khng n thun l cuc chin
gia ngi giu v ngi ngho, gia nhng k chuyn i bc lt v nhng ngi b bc lt.
Nhng cuc chin ny cui cng s xc nh li chng ti l ai vi t l mt nn vn minh.

Chng ti im nhin p t nc nh b ny m nhng cnh rng rm nhit i Amazon

cho cc cng ty du la. V hu qu ca vic ny s l mt s tn ph khng khip. Nu chng
ti c khng khng i n, th hu qu ca vic kh m lng ht c. Khng ch l vn
cc nn vn ha bn a, mng ngi v hng trm ngn loi ng vt, loi b st, cc loi cn
trng, v thc vt - m rt nhiu trong s ny c th l nhng loi thuc cha c khm ph
cha mt lot cc cn bnh - s b tn ph. Khng ch l vic nhng cnh rng nhit i hp
th kh thi cht ngi ph ra t nn cng nghip ca chng ti, cho kh xy cn thit bit my
i vi cuc sng ca chng ta, v to ra nhng m my em n cho ta phn ln ngun nc
trn th gii. N vt qu phm vi ca tt c nhng l lun thng thng m nhng nh mi
trng hc thng dng bo v nhng ni nh th ny, v chm n nhng ni su thm
trong tm hn chng ta. Nu chng ti theo ui chin lc ny, chng ti s tip tc ci hnh
mu quc bt u t trc c ch La m.

Chng ti cng khai ch trch ch n l, nhng quc chng ti bin nhiu ngi
thnh n l hn c ch La m v nhng cng quc thuc a trc y. Ti khng hiu lm
sao chng ti c th p dng mt chnh sch thin cn nh vy cuao m vn c th sng
vi lng tm ca chnh mnh. Qua ca knh chic Subaru, ti nhn ln nhng sn ni tr tri
ca dy Andy, n tng ti tt vi y cc loi cy nhit i khi ti cn Qun on Ha
bnh, ti bng pht hin thm mt iu na. Ti cht nhn ra rng cch nhn cuao nh mt
chin tuyn quan trng ch mang tnh c nhn, ch trn thc t, tt c cc quc gia m ti
tng n lm vic, nhng quc gia vi ngun ti nguyn m ch thm kht, cng u quan
trng nh vy. Ti c cm tnh ring vi t nc ny, ti cm tnh vi n t nhng ngy cui
thp nin 60 khi ti nh mt s v ti ca mnh ti y. Tuy vy, iu ny ch l ch quan, l
thnh kin ca ring ti. Tuy nhng khu rng nhit i ca cuao rt qu gi, song cng nh
nhng dn bn a v tt c s sng trong cc khu rng ny, chng cng khng ng qu hn
nhng sa mc Iran hay nhng di sn ca ngi rp. Khng qu gi hn nhng dy ni ca
Java, nhng b bin Phillipin, nhng tho nguyn ca Chu , nhng hoang mc ca Chu Phi,
nhng khu rng Bc M, v nhng chm bng ca Bc cc hoc hng trm ni c nguy c b e
da khc.

Tt c nhng ni ny u i din cho nhng trn chin, v mi ni li buc chng ta

phi t vn trong su thm lng tm ca mi ngi v ca tt c mi ngi. Ti nh n mt
con s thng k tng hp c tt c nhng iu ny: T l thu nhp ca 1/5 dn s th gii
sng cc nc giu nht so vi thu nhp ca 1/5 dn s sng cc nc ngho nht tng t
30/1 nm 1960 ln ti 74/1 nm 1995.

Ngn hng th gii, USAID, qu tin t Quc t, cng nhng ngn hng, cng ty v cc chnh
ph khc nhng tay vo ci gi l vin tr quc t tip tc ni vi chng ta rng, h ang lm
cng vic ca h, v rng h t c nhng bc tin. V th l ti li n cuao, ti t
nc ch l mt trong s nhng trn chin nhng li chim mt v tr c bit trong tri tim
ti.

Ln ny l vo nm 2003, 35 nm sau ln u tin ti t chn n ni ny vi vai tr l

mt thnh vin ca mt t chc M mang t ha bnh trong tn gi ca n. Ln ny, ti n
ngn chn mt cuc chin m ba thp nin nay ti kch ng. Nhng s kin
Afghanistan, Iraq, Vnzula ng l phi lm chng ti nn ch; nhng cuao, tnh th
khc hn. tin hnh cuc chin y, s khng phi huy ng qun i M, chng ti s ch
phi i u vi vi nghn chin binh ca cc b lc, c trang b bng gio mc, dao ra,
nhng khu sng np n bng nng, bn tng pht mt. Nhng b lc ny s phi chng li
mt qun i cuao c trang b hin i, vi tay tham mu m M c sang, v nhng tn
git ngi hm li do cc cng ty du la thu.

Cuc chin ny s chng khc no cuc xung t vo nm 1995 gia Peru v cuao m
phn ln ngi dn M chng bao gi bit n, v nhng din bin gn y leo thang n
mc chin tranh rt c th s xy ra. Vo thng 12 nm 2002, i din ca cng ty du la
buc ti mt b lc bt cc v gi mt nhm nhn vin cng ty lm con tin, nhng ngi
i din cng m ch l nhng ngi tham gia v bt cc ny l thnh vin ca mt nhm
khng b, c th c lin h vi Al-Qaeda. y l mt vn c thi phng ln v cng ty du
la ny cha c chnh ph cho php t gin khoan.

Tuy vy cng ty ny khng nh, cng nhn ca h c quyn tin hnh iu tra s b trc
khi c php t gin khoan - vi ngy sau, tuyn b ny b cc b lc bn a kch lit
phn i khi h chia s quan im ca h v s kin ny. Theo i din ca b lc, cc cng
nhn ca cng ty du la xm phm vng t m khng c quyn t chn ti; nhng ngi
ca b lc khng mang v kh, cng khng e da nhng ngi cng nhn ny bng bt c
hnh ng bo lc no.

Trn thc t, h a nhng ngi ny v lng, mi h n v ung chicha, mt loi bia a

phng. Sau khi thit i nng hu, b lc thuyt phc nhng ngi dn ng cho nhng
cng nhn a h ra khi ni ny. Tuy vy, b lc khng nh l nhng ngi cng nhn ny
cha bao gi b bt gi, h c t do i bt k ni no h mun. Trn ng i, ti nh li
nhng g ngi Shuar ni vi ti nm1990 khi ti quay tr li gip h bo v nhng cnh
rng sau khi bn IPS. Th gii l ci m anh m c.
 H tng ni vy, v h cng ch ra nhng ngi phng Bc chng ti m v nhng
ngnh cng nghp khng l, m c nhiu t v nhng ngi nh chc tri. By gi chng ti
pht hin ra rng vin tng ca chng ti thc t l mt cn c mng m cui cng ri s hy
hoi tt c chng ti. Hy thay i gic m i, nhng ngi Shuar tng khuyn ti.

V by gi hn mt thp nin sau, bt chp s c gng ca nhiu ngi v nhiu t chc phi
li nhun, gm c nhng t chc m ti tng hp tc, cn c mng ngy cng tr nn khng
khip. Khi chic Outback cui cng cng a ti n Shell, thnh ph trong rng rm, ti vi
v n cuc hp. Nhng ngi tham d cuc hp i din cho rt nhiu b lc: Kichwa, Shuar,
Achuar, Shiwiar,v Zaparo. Nhiu ngi trong s h i xuyn rng hng ngy tri, mt s
khc i bng nhng chic my bay nh, do cc t chc phi li nhun ti tr. Mt vi ngi mc
vy dn tc, v mt v eo nhng di bng buc u lm t lng chim, trong khi s cn li c
bt chc nhng ngi dn th trn, mc qun u, o phng v i giy.

Cc i din ca b lc buc ti l bt gi con tin ng ln ni u tin. H ni vi chng ti

l ngay sau khi nhng ngi cng nhn quay tr li cng ty, hn mt trm lnh cuao ti
b lc nh b ca h. H nhc li cho chng ti bit nhng ngi lnh n vo mt thi
im rt c bit vi cc khu rng nhit i, khi cy chonta kt tri. i vi nhng nn vn
ha bn a, loi cy ny rt thing ling v n ch kt tri mt nm mi ln bo hiu ma giao
phi ca rt nhiu loi chim trong vng trong c c nhng loi chim qu him ang c nguy
c b tuyt chng bay n. 195/240 Nhng ngi lnh n ng nh vy s gy nguy him
cho cc loi chim. Nhng b lc nghim cm sn bt chim trong ma chonta. Nhng ngi
lnh n vo mt thi im qu bt li, mt ph n gii thich.

Ti cm nhn c ni au ca b v ca nhng ngi i theo khi h k li cu chuyn bi

thm khi nhng ngi lnh c tnh l i lnh cm. H bn ri nhng con chim ch gii tr v
lm thc n. Thm vo , h vo vn ca cc gia nh, nhng khu rng chui, v nhng cnh
ng sn n trm, h tn ph tt c nhng mnh t trng vn tha tht. H s dng
cht n bt c di sng, v h n nhng con vt nui ca cc gia nh. H tch thu sng
sn v sng hi, h o h x mt cch ty tin, lm nhim cc dng sng bng du v cc
dung dch ha tan, quy nhiu ph n v vt rc ba bi, khin cn trng v su b sinh si
ny n. Chng ti c hai la chn, mt ngi n ng ni. Chng ti c th chin u hoc
c th nut hn v c gng ht sc mnh phc hi li nhng g tn ph. Chng ti
quyt nh cha phi lc chin u.
 ng t li h tm cch b p cc thit hi m nhng ngi lnh gy ra bng cch ng
vin mi ngi nhn n. ng ta gi l nhn n nhng thc tnh th c l gi l cht i
mt cch t nguyn th ng hn. Nhng ngi gi v tr em b suy dinh dng v ng bnh.
H ni n nhng li hm da v hi l. Con trai ti, mt ph n ni, bit c ting Anh v
ting Ty Ban Nha v mt vi th ng. N tng l hng dn vin du lch v lm phin dch
cho mt cng ty du lch sinh thi. H tr tin n rt kh. Cng ty du la ngh n mt
khon tin cao gp mi ln. N bit lm g by gi? Gi n vit th t co cng ty c n v tt
c nhng ngi n gip chng ti, trong nhng bc th, n gi cc cng ty du la l bn
ca chng ti. B lc ngi, nh mt con ch ang lc mnh r nc.

N khng cn l ngi ca chng ti na. Con trai ti... Mt ng gi eo chic khn truyn
thng theo kiu ca mt php s lm t lng chim tucng ng ln. Cc ng c bit v ba
ngi chng ti chn ra i din cho b lc chng li cc cng ty du la v cht trong
tai nn my bay khng? Ti khng nh ng y ni vi cc ng iu m rt nhiu ngi
vn ni l chnh cc cng ty du la gy ra v tai nn . Nhng ti c th ni vi cc ng
rng ba ci cht li mt ch trng trong chng ti. Cc cng ty du la nhanh
chng lp y khong trng bng ngi ca h. Mt ngi n ng khc a ra mt bn
hp ng v c n ln. i ly 300.000 USD, h nhng c mt vng t rng ln cho
mt cng ty cao su. Bn hp ng do ba vin chc ca b lc k.

y khng phi l ch k ca h. ng ta ni. Ti bit, mt trong s h l em trai ti. y

l mt kiu m st khc. Lm cho nhng ngi ng u ca chng ti b mt uy tn. Tht l
ma mai v ngc i l iu ny xy ra mt vng t ca cuao ni m cc cng ty du la
thm ch cn cha c php khoan. H khoan rt nhiu ni xung quanh khu vc ny, v
nhng ngi dn bn a nhn thy kt qu, chng kin s hy dit ca nhng ngi
lng ging. Ngi v lng nghe, ti t hi bn thn liu ngi dn t nc ti s phn
ng th no nu nhng cuc hp nh th ny c pht trn CNN trong bn tin bui ti.

Nhng bui hp mt tht ng nh v h m nhng iu g ng lo ngi. Nhng cng c

nhng iu khc na, xy ra bn l nhng bui gp chnh thc. Trong gi ngh gii lao, lc n
tra, v bui ti, khi ti n chuyn ring vi mi ngi, h thng hi ti ti sao nc M li
e da Iraq. Cuc chin tranh sp n ra c bn lun trn trang nht ca nhng t bo
cuao v tm n c ti th trn nh trong khu rng ny v nhng tin tc c a ra
rt khc vi nhng tin tc M. N cp c vic gia nh Bush s hu cng ty du la v
United Fruilt, v c vic Ph Tng thng Cheney tng l Tng gim c ca Halliburton.
Nhng t bo ny c c to ln cho nhng ngi cha bao gi c ti trng. Tt c u
c v rt quan tm n vn ny. ni y, trong rng rm Amazon, gia nhng ngi
khng bit ch, thng b nhiu ngi dn Bc M coi l lc hu, thm ch man r, th m
nhng cu hi thm d m h t ra li nh trng tim en ca ci ch ton cu. Li xe ra
khi Shell, i ngang qua ci p thy in v pha nhng dy ni Andy, ti tip tc suy ngh v
s khc bit gia nhng g ti c bit n M.

Dng nh cc b lc Amazon c rt nhiu iu dy chng ti; mc d c i hc v

tn hng gi c tp ch v xem tin tc trn truyn hnh, chng ti vn ci nhn thc m bng
cch no h c c. Dng suy ngh ny lm ti ngh ti Li tin tri v con kn kn v chim
i bng, cun sch m ti c nhiu ln trong nhng ngy thng i khp M Latinh, v v
nhng li tin tri ging nh th m ti c nghe trn khp th gii. Gn nh tt c nhng
nn vn ha m ti bit tin on l cui nm 90 chng ta s bc vo mt giai on vi
nhiu bin chuyn ng ch . Trong nhng tu vin trn dy Himalaya, nhng nghi l
Innxia, nhng khu bo tn dnh cho ngi da Bc M, t su trong rng Amazon ti
nh dy Andy, cho ti nhng thnh ph Maya c i Trung M, ti u c nghe ni v
thi i ca chng ta nh mt thi khc c bit trong lch s loi ngi, v tt c nhng ai
sinh ra trong thi im ny u c mt s mnh phi hon thnh.

Tn gi v nhng li l ca nhng li tin tri c khc i cht. C lc l thi i mi, l

Thin nin k th ba, Thi i ca cung bo Bnh, s khi u ca mt tri th nm, hay kt
thc ca nhng loi lch c v s khi u ca nhng loi lch mi. Mc d khc nhau v cch
gi, song tt c nhng li tin tri u c nhiu im chung. V Li tin tri v con kn kn v
chim i bng l mt v d in hnh. Li tin tri ni: Trong mn m ca lch s, x hi loi
ngi tch i ra v i v hai con ng: mt con ng ca chim kn kn (i din cho
tri tim, trc gic v nhng iu thn b) v mt ca chim i bng (i din cho tr c, l tr v
vt cht).

Trong nhng nm 90 ca th k XV, hai con ng s hp thnh mt v chim i bng s li

con kn kn v y n ti b vc ca s tiu vong. Sau , 500 nm sau, vo nhng nm 90 ca
th k XX, mt k nguyn mi bt u, chim i bng v con kn kn s c c hi ha gii v
cng nhau bay trn cng mt bu tri, trn cng mt con ng. Nu con kn kn v chim i
bng n nhn c hi ny, chng s lm nn mt iu k diu, cha tng c trong lch s.

Li tin tri v con kn kn v chim i bng c th c hiu nhiu mc - cch din

gii thng thng nht l n bo trc s kt hp ca nhng kin thc bn a vi nhng tin
b ca khoa hc, s cn bng gia m v dng, v mt cu ni cho cc nn vn ha Bc v
Nam. Tuy vy, iu quan trng nht l n lm chng ta thc tnh; chng ta bc co mt
thi k m chng ta c th c li t v s nhng cch nhn khc nhau v bn thn chng ta v
th gii, v iu ny s gip chng ta t n mt trnh nhn thc mi. L loi ngi, chng
ta tht s c th thc tnh v bin mnh tr thnh mt loi ng vt c tri thc hn.

Nhng con ngi kn kn ca rng Amazon ch r, nu chng ti mun tr li cu hi

v bn cht ca con ngi trong thin nin k mi, nu chng ti cam kt nh gi li nhng
nh ca chng ti trong vng vi thp nin ti, th chng ti phi m mt nhn nhn hu
qu nhng hnh ng ca mnh- nhng hnh ng ca chim i bng - nhng ni nh Iraq
v cuao. Chng ti phi t thc tnh bn thn. Chng ti, nhng ngi sng mt quc gia
hng mnh nht m lch s loi ngi tng chng kin phi thi khng quan tm n kt thc
ca nhng b phim nhiu tp, kt qu ca nhng trn bng, nhng bng cn i hng qu v
ch s hng ngy ca th trng chng khon Dow Jones, m thay vo phi nhn nhn li
chng ti l ai v chng ti mun th h con ci chng ti i v u.
Nu chng ti khng t hi bn thn nhng cu hi quan trng nh vy th qu l nguy him.

Ghi ch:

1. Chris Jochnick, S th nh v ng nguy hi m, bo Qu c t m i, thng 6/2001,

http://www.newint.org/issue335/perilous.htm. Lin H p Qu c, Bo co pht trin con ng
i (New York: Lin H p Qu c, 1999). bi t thm thng tin v tnh hnh b t gi con tin, xem
Alan Zibel, Nh ng ng i b n a tm ti n b i th ng do nhi m, Oakland Tribune, ngy
10/12/2002; Tu nh (Quito, nht bo cuao) t ch ra ngy 10
-2- 2003; Achuar gi i phng 8 cn tin, El Commercio (nh t bo Quito), ngy 16/12/2002
(cng c Reuters a tin); cuao: Cng ty du la ngng ho t ng do nhn vin yu c u
chnh ph ph i hnh ng v Nh ng ng i b n a Sarayacu h p m t bn cch gi i
phng nh ng cng nhn d u l a dang b b t cc, El Universo (Guayaquil cua o, nh t bo),
http://www.eluniverso.com, vng Amazon, t Th i bo New York, ngy 10/12/2003.
Thng tin c p nh t v ng i dn vng Amazon cua o c t i trang web Pachamama
Alliance: http://www.pachamama.org.
Chng 35: Ph v lp v bc

Ch t lu sau khi ti t cuao tr v, nm 2003, M tin hnh xm lc Iraq ln th hai

trong vng hn mi nm. Cc EHM tht bi. L ch sn git ngi tht bi. V th m c
thm rt nhiu thanh nin, c nam ln n, b a n vng gi ct sa mc ny git chc v
ri chnh h cng b cht. Cuc xm lc ny t ra mt cu hi quan trng, m theo ti ch
c mt s t ngi M c t cch tr li. Cu hi l cuc chin ny c ngha nh th
no i vi Hong gia rp Xt. Mt khi M chin c Iraq, t nc m theo nhiu c tnh
c tr lng du m cn ln hn c rp Xt, M hn s khng phi tip tc tn trng ci
tha thun m chng ti k vi Hong gia rp Xt vo thp nin 70, bt ngun t v ra
tin ca rp Xt.

S kt thc ca chnh quyn Saddam, cng ging nh ca chnh quyn Noriega Panama,
c th s khi phc li chnh quyn b nhn, M kim sot c knh o Panama, bt chp
tt c nhng iu kin ghi trong Hip c m phn gia Torrijos v Tng thng Carter. Vy
mt khi M c c Iraq, liu M c th ph v khi OPEC c khng? Phi chng Hong gia
rp Xt s chng cn vai tr g trn trng chnh tr du m ton cu? Mt s hc gi cho
t cu hi, ti sao chnh quyn Bush li tn cng Iraq m khng dn ton lc truy qut
AlQaeda Afghanistan. Liu c phi trong con mt ca chnh quyn ny - ci gia nh du la
ny - th c vic to lp cc ngun cung cp du, cng nh vic cn phi c cc hp ng xy
dng cn quan trng hn nhiu so vi vic chng khng b?

Tuy nhin, vn cn c mt kh nng khc na l OPEC s c gng ln ting i quyn li ca

mnh. Nu M chim c Iraq, cc nc c nhiu du m khc cng chng mt g v h c th
tng gi du hoc gim lng cung du. Kh nng ny gn lin vi mt kch bn khc. Kch bn
ch xy ra vi mt s t ngi nm ngoi th gii ti chnh quc t cp cao, song li c th
lm nghing c cn cn quyn lc a chnh tr v dn d s ph v h thng m ch tp
on tr c ht sc dng ln. Trn thc t, c th y l nhn t duy nht khin ch
ton cu thc s u tin trong lch s i n ch hy dit. Suy cho cng, ch ton cu ph
thuc rt nhiu vo vic ng la hin ang l ng tin tiu chun ca th gii v ch c c
quan in tin M c quyn in nhng ng la ny m thi.

V th, chng ti cho nhng nc nh cuao vay nhng khon vay m chng ti bit chc
rng h khng bao gi c th tr c. Trn thc t, chng ti cng khng mun h thanh ton
cc khon n ny ng hn v c nh th chng ti c quyn v c c thc n. Thng
thng, chng ti c th gp ri ro v ngun vn ca chng ti s dn hao kit khi lm nh vy
v xt cho cng, khng ch n no c th cm c c khi c qu nhiu khon vay khng c
thanh ton. Tuy nhin, trng hp ca chng ti li khc. Tin nc M in ra khng da trn
kim bn v.

Trn thc t, sc mnh ca ng ola khng da trn bt c th g ngoi lng tin ni chung
ca ton th gii i vi sc mnh ca nn kinh t M v i vi kh nm kim sot c tt
c cc ngun lc v th lc ca ch m M to ra hu thun cho mnh. Vic c c
ng ngai t mnh nht th gii em li cho nc M mt sc mnh v bin.

iu ny c ngha l, M c th tip tc cung cp nhng khon vay khng bao gi c hon

li, v chnh nc M cng c th tch ly nhng khon n khng l. Tnh n u nm 2003,
n quc gia ca M vt qu mc 6.000 t USD - mt con s khng l v c bo s ln ti
7.000 t USD trc khi bc sang nm 2004. Nh vy, trung bnh mi cng dn nc M n
24.000 USD. Phn ln cc khon n ca M l n cc nc Chu , c bit l Nht Bn v
Trung Quc. Nhng nc ny mua tri phiu kho bc M (v c bn di dng vay n khng
chnh thc) t tin tch ly c qua vic bn tiu dng - cc mt hng in nh in t,
my tnh, t, cc thit b v hng may mc sang th trng M v th trng th gii.1

Chng no c th gii cn cng nhn ng la l ng tin ca th gii, khon n qu mc

ny s chng gy ra cn tr nghim trng no i vi ch tp on tr. Tuy nhin, trong
trng hp c mt ng tin khc mnh ln v sc thay th la, v nu cc ch n ca M,
nh Nht Bn hay Trung Quc, quyt nh thu hi cc khon n ca M, tnh hnh s tr nn
ht sc ti t. Khi , nc M s bt thnh lnh ri vo tnh th v cng nguy him. Trn thc
t hin nay, s tn ti mt ng tin nh vy khng cn ch l mt gi thit. Sau khi xut hin
trn th trng ti chnh th gii vo thng 1 nm 2002, hng thng, sc mnh v v th ca
ng Euro khng ngng tng ln. ng Euro mang li mt c hi him c cho cc nc OPEC
nu cc nc ny quyt nh tr a cho cuc tn cng ca M vo Iraq, hoc bt cht v mt
l do no h mun i u trc din vi M.

Quyt nh ca OPEC s dng ng Euro thay cho ng la lm ng tin tiu chun ca

t chc ny s lm rung chuyn n tn gc r ch ton cu M. Mt khi iu xy ra, v
nu mt hoc c hai ch n ca M i ti nc M thanh ton cc khon vay bng Euro, tc
ng ca chng ti nc M s tht khng khip. Bui sng ngy th su Tun thnh,
18/4/2003, va i b t nh ra gara c c ci to li lm vn phng, ti va ngh v
nhng iu ny. Nhng khi n ni, ngi vo bn, bt my tnh ln v nh thng l, m trang
tin ca t New York Times, mt tiu bo p ngay vo mt ti: M trao cho tp on
Bechtel mt hp ng quan trng ti thit Iraq.

Ngay lp tc, n khin suy ngh ca ti chuyn t nhng cc din mi ca th gii ti chnh
quc t, v n quc gia v ng Euro sang cng vic trc y ca ti. Bi bo vit: Chnh
quyn Bush ban tng cho tp on Bechtel San Francisco hp ng u tin ca ngy
hm nay trong mt k hoch rt ln v ti thit Iraq. on di, tc gi thng bo cho
ngi c bit: Ngi Iraq sau s lm vic vi Ngn hng Th gii v Qu tin t Quc t,
nhng c quan quc t m M c tm nh hng ln, ti thit li t nc.2 Tm nh
hng ln! R rng tc gi ni nh i rt nhiu Ti nhp chut chuyn sang mt bi bo
khc ca Times c tiu Mt cng ty c nhng mi quan h Washington, v vi Iraq.

Ti b qua vi kh u, ch yu l nhc li cc thng tin nu trong bi bo trc, v c

ti on: Bechtel c nhng mi quan h gn b lu nm vi h thng c quan an ninh quc
gia... Mt gim c ca cng ty l Geogre P.Shultz, ngi trc y tng gi chc ngoi trng
di thi tng thng Ronald Reagan. Trc khi lm vic cho chnh quyn Reagan, ng Shultz,
ngi hin ang gi cng v c vn cp cao ca Bechtel, tng l ch tch cng ty, lm vic
cng vi Caspar W.Weinberger, tng l gim c iu hnh cng ty t ti San Francisco trc
khi c b nhim lm b trng b quc phng. Trong nm nay, Tng thng Bush b
nhim ng Riley P.Bechtel, Tng gim c ca Bechtel tham gia trong hi ng xut khu ca
tng thng.3

Nhng g vit trong cc bi bo ny tm gn lch s hin i v s pht trin ca ch

ton cu. Nhng g ang din ra Iraq v c miu t trong t bo bui sng l kt qu
ca cng vic m Claudine hun luyn ti khong 35 nm v trc, v cng vic m nhng
ngi khc lm, nhng ngi c chung mt lng t ph khng khc g ti trc y. N
nh du bc tin ca ch tp on tr trn con ng quy phc tt c mi ngi trn th
gii trong vng nh hng ca mnh. Nhng bi bo trn vit v cuc xm lc Iraq ca M
nm 2003 v v nhng hp ng ang c k kt, c hai u nhm ti thit t nc ny t
s iu tn do chnh qun i M gy ra, v xy dng li theo mt m hnh hin i v ty ha.

Tt nhin, d khng ni thng ra nhng tin tc ca ngy 18/4/2003 cng quay tr li vi

giai on nhng nm u thp nin 70 v phi v ra tin ca rp Xt. SAMA vi cc hp
ng ca mnh to nn nhng tin l mi v khng th thay i, l cho php thc t l y
thc cc cng ty ch tc, xy dng v ngnh du kh M tham d vo s pht trin mt vng
quc trn sa mc. Cng vi mt s ng h tng t, SAMA thit lp nn cc quy nh mi v
vn qun l xng du trn ton cu, nh gi li tnh hnh a chnh tr v cng vi Hong
gia rp hnh thnh mt lin minh nhm bo m v tr b ch ca h cng nh nhng cam kt
ca h v vic tun th cc lut chi ca chng ti. Khi c nhng bi bo ny, ti khng th
khng thc mc, c bao nhiu ngi, ging nh ti, bit rng Saddam c th vn nm quyn
nu nh ng ta i theo con ng m ngi rp Xt i.

ng ta s c tn la v cc nh my sn xut ha cht; chng ti - nc M s xy dng

chng cho ng ta, v ngi ca chng ti s chu trch nhim nng cp v bo qun nhng nh
my v tn la . s l mt tha thun tuyt vi, thm ch c th snh ngang vi v lm n
rp Xt. Mi gn y, cc phng tin truyn thng chnh thng vn cn rt thn trng
cha h cng b g v cu chuyn ny. Nhng hm nay, cu chuyn xut hin trn mt
bo. ng l n vn cn l mt nim m h; cc bi bo ch a ra vi nt d nghe nht ca
mt bn tm tt, song dng nh cu chuyn ang ni ln. Ti t hi khng hiu c phi t
New York Times c quan im khc vi a s hay khng, ti vo website ca hng CNN v c
bi bo c tiu Bechtel ginh c hp ng ti Iraq.

Cu chuyn m CNN ng ti kh ging bi bo ca Times, ngoi tr on sau y: C vi

cng ty khc cng nhiu ln c nhc n trong vai tr cc i th cnh tranh i vi hp
ng , hoc vi t cch l nh thu chnh hay tham gia trong mt nhm chung, trong c
Kellogg Brown v Root (KBR), mt nhnh ca tp on Halliburton- tp on m trc y
Ph Tng thng Dick Cheney gi tng chc tng gim c... Halliburton thng mt hp
ng tr gi ti 7 t USD v c th ko di trong hai nm, nhm sa cha khn cp cc c s
vt cht v du ca Iraq.4

Cu chuyn v con ng i ln ch ton cu c v thc s ang b r r ra bn ngoi.

Khng phi nhng chi tit hay s kin cho thy l mt bi kch v nhng khon n, v s la
di, tnh trng n dch ha, tnh trng bc lt hay s chim ot nhng tri tim, khi c, linh
hn v cc ngun lc ca nhn loi trn th gii mt cch trng trn nht. Cng chng c chi
tit no trong cc bi bo ny m ch rng cu chuyn Iraq nm 2003 l on tip ni ca mt
cu chuyn ny, d c nh chnh ci ch , song gi y ang pht trin theo nhng
hng mi cn kinh khng hn c bi v quy m ca trong thi i ton cu ha v c v bn
cht tinh vi ca n.

Cho d c ct xn i, trong cu chuyn thc s c v ang b r r ra bn ngoi, d l

bt c d. Vic ny nh trng suy ngh ca ti. N lm ti nh ti cu chuyn ca chnh ti
m trong rt nhiu nm ti chn ch khng dm k li. Ti bit t lu rng ti c nhng
chuyn cn phi th nhn; tuy nhin ti vn c ln na khng lm. Ngh li, ti thy, nhng
nghi ng, nhng li th thm v ti li xut hin trong ti ngay t ban u. Chng ti bt
u c trong ti t lc ti bc vo cn h ca Claudine, thm ch trc c khi ti cam kt n
Innxia trong chuyn cng tc u tin ca mnh, v khng ngng m nh ti trong sut
nhng nm thng sau . Ti cng bit rng nu nh nhng nghi ng, nhng au n, dn vt
v cm gic ti li khng lin tc day dt ti, ti s khng bao gi thot ra c khi h
thng . Ging nh nhiu ngi khc, ti s b tri buc vo mi mi.

Ti s khng th ng trn bi bin Virgin Island v quyt nh ri khi MAIN. Mc d

vy, ti vn c tr hon, hnh nh tr hon tr thnh mt nt vn ha ca ti vy. Nhng tiu
ny dng nh m ch n lin minh gia cc tp on nh bn l lch ca ti MAIN,
nhng bi bo ny mi ch chm n b ni, n b ngoi ca vn . Thc cht ca cu
chuyn chng lin quan g n vic cc cng ty ch tc v xy dng ln tip tc nhn c
hng t la xy dng li mt t nc theo tng tng ca chng ti
- cho mt dn tc chc chn khng mun iu xy ra.

N cng chng lin quan g n chuyn mt nhm nh tng lp qu tc ang lp li ci thi

quen xu c t xa xa l li dng chc quyn trong chnh ph thu li bt chnh. Bc tranh
cn qu n gin. N hm rng tt c nhng g chng ti cn lm, sa i c h thng,
l vt b tt c nhng con ngi i. N nui dng thuyt m mu v v th to l do chnh
ng cho tt c mi ngi bt tivi ln xem, qun i tt c nhng iu sai tri, v thoi mi nhn
nhn lch s bng i mt ca hc sinh lp 3 l H s lo iu ; con tu t nc c th
chng chi vi sng gi v vn lun c gim st. Chng ti c th phi i ti cuc bu c
ln sau, nhng tt c din ra theo chiu hng tt nht.

Cu chuyn tht v ch hin i - ch ca ch tp on tr ang bc lt n tn

xng ty nhng con ngi tuyt vng v ang tin hnh nhng cuc v vt ngun lc mt
cch tn bo nht, ch k nht v cui cng s i n t hy dit - chng lin quan g n nhng
iu c tit l trong cc bi bo bui sng hm , song li lin quan trc tip n chng
ti. V tt nhin iu gii thch ti sao chng ti kh lng mun nghe cu chuyn thc .
Chng ti mun tin vo mt iu hoang ng l, hng nghn nm tin ha ca x hi loi
ngi cui cng hon thin mt h thng kinh t l tng ch khng mun i mt vi
thc t l chng ti mang li mt khi nim sai lm v ri chp nhn n nh mt c tin.

Chng ti t la di mnh rng tng trng kinh t lun em li li ch cho nhn loi,
tng trng cng cao, li ch cng rng khp. Cui cng, chng ti thuyt phc ht ngi ny
n ngi khc rng h qu ca khi nim ny l ng n v xt v mt o c l cng bng:
Chnh nhng con ngi c ti nhm ln ngn la tng trng kinh t phi c cao v c
n p xng ng, cn nhng ngi sinh ra t tng lp hn km th ng bc lt. Khi nim
ny v h qu ca n c dng bin minh cho tt cc kiu cp bc- ngi ta cp giy
php cho tt c cc hnh ng hm hip, cp bc v st hi con ngi v ti Iran, Panama,
Clmbia, Iraq v cn nhiu ni khc. Chng no nhng hot ng ca nhng st th kinh t,
l ch sn git ngi, v qun i cn c chng minh l to ra tng trng- v ng l
cc hot ng ny cng lun chng t s tng trng nh vy tht, chng nhng con ngi
ny vn cn ch ng. Nu anh nm bom mt thnh ph v sau ti thit n th nh cc
ngnh khoa hc sai lch v d bo, kinh t lng v thng k, anh s a ra c cc d liu
cho thy mt s tng trng kinh t vt bc.

Thc s l chng ti ang sng trong s di tr. Ging nh bn l lch ca ti MAIN, chng
ti to ra mt v bc bn ngoi che giu i tt c nhng t bo ung th cht ngi bn
trong. Nhng t bo ung th ny s hin ra di tia X-quang ca cc s liu thng k ca chng
ti, lm h l mt thc t khng khip l trong ci ch hng mnh v giu c nht lch s, t
l t st, nghin ma ty, ly hn, quy ri tr em, hm hip, v git ngi cao n mc k quc.
Ging nh khi u c tnh, nhng tai ha ny di cn n khp cc t bo vi bn knh khng
ngng m rng mi nm. Trong su thm tri tim mi chng ti, ai cng cm nhn c s
au n.

Chng ti tht ln i phi thay i. Song chng ti li t ly tay bt ming mnh, c nn

ting tht v v th m chng ai nghe thy chng ti c. S tht tuyt vi nu chng ti c
th buc ti cho mt m mu v tt c nhng iu trn, nhng chng ti khng th. ch ny
ph thuc vo hiu lc ca cc ngn hng ln, cc tp on v cc chnh phch tp on
tr, song n khng phi l mt m mu. Ch tp on tr chnh l bn thn chng ti- chng
ti bin n thnh hin thc v chnh l l do v sao chng ti cm thy kh c th vng ln
v chng li ch . Chng ti nh c phi nhn thy nhng k ch mu ng trong bng
ti, bi v a s chng ti lm vic cho mt trong s nhng ngn hng, tp on hay chnh ph
, hoc l theo cch no chng ti b l thuc vo nhng hng ha v dch v m h sn
xut ra v qung co. Chng ti khng th phn li nhng k ang nui sng chng ti. l
tnh hung m ti suy ngh khi nhn chm chm vo nhng tiu bo trn mn hnh my tnh
trc mt. V ti li t ra v s cu hi.

Lm th no anh c th chng li ci h thng c v nh em li cho anh nh ca, xe c,

cm n o mc, in nc v h thng y t, ngay c khi anh bit r rng cng chnh h thng
ny to ra mt th gii m c mi ngy li c hai mi t nghn ngi cht v i, ci th
gii khin hng triu ngi cm ght anh, hay t nht l cm ght chnh sch m nhng i
din cho cc anh bu ra v ln? Lm th no anh c can m bc ra khi h thng v thch
thc ci khi nim m anh cng nh nhng ngi xung quanh anh vn thng coi l c tin,
ngay c khi anh nghi ng rng h thng ang trn ng i n ch dit vong? Ti chm ri
ng ln, quay v nh ung thm mt tch c ph na. Ti i ng vng v ly t Palm
Beach Post t gn hp th trn ng li xe vo nh. T bo ny cng c mt bi v v
Bechtel - Iraq, trch t t New York Times. Nhng gi y, iu lm ti ch l ngy thng ghi
trn tiu : Ngy 18 thng 4. l mt ngy ni ting, t nht l New England, khc su
trong tr nh ca ti nh cha m ti, nhng ngi lun nhc n cuc Cch mng gii phng k
i k li v nh nhng cu th ca Longfellow.

Hy lng nghe, con yu, v con s thy Ting v nga trong m ca Paul Revere, Vo ngy
mi tm thng t, nm by mi nhm; Liu c ai ang sng vn cn nh n Nhng thng
nm ho hng bi trng . Nm nay, ngy Th su Tun thnh ri ng vo ngy k nim hnh
ng dng cm ca Paul Revere. Ngy thng trn trang ba t bo Post khin ti lin tng
n hnh nh ngi th bc ang rp mnh phng nga qua nhng dy ph ti tm trong cc
th trn ca New England, va vy m va tht ln: Qun Anh ang ti! Revere dm mo
him tnh mng ca mnh truyn thng ip , v nhng ngi M trung thnh vi T
quc p li. H chn ng ch Anh ngay t ngy y.

Ti bn khon t hi iu g thi thc h, ti sao nhng ngi M thuc a li dm

tri lnh? Nhng ngi cm u qun ni dy chng chnh quyn khi rt giu c. Vy ci
g thi thc h dm mo him c cng vic lm n ca h, chng li chnh quyn ngi
nui sng h v mo him c cuc sng ca h na? Khng nghi ng g, hn l mi ngi trong
s u c nhng l do ring song chc chn c mt ng lc chung, mt nng lng hay
mt ci g thi thc h, mt tia la gip thi bng ln nhng ngn la nh trong tng con
ngi vo ci thi khc duy nht ca lch s. V ti tm ra: chnh l t ng.
 Vic k li cu chuyn tht v ch Anh, v h thng trng thng y ch k v cui cng
i n ch t dit vong nhm ln tia la . Phi by nhng ngha su xa qua tng cu
ch ca nhng ngi nh Tom Paine v Thomas Jefferson kch thch tr tng tng ca
nhng ngi ng hng, m rng tri tim v tm hn ca h. Dn i khai ph nhng vng t
mi bt u t ra cu hi, v khi lm vic , h pht hin ra mt thc t mi b che lp
bi s di tr. H nhn thc c s tht di lp v bng by b ngoi, hiu c ci cch
m ch Anh thao tng, la di v n dch ha bn thn h.

H nhn ra rng, nhng ng ch ngi Anh dng ln mt h thng v sau thuyt phc
nhng ngi khc tin vo mt iu di tr- rng l h thng tt nht m con ngi c th
ngh ra, rng vic c mt th gii tt p hn ph thuc vo vic chuyn cc ngun lc
qua v Vua ca nc Anh, v rng ci cch tip cn kiu quc v thng mi v chnh tr l
phng php hiu qu nht v nhn o nht gip a s nhn dn.

Trong khi , trn thc t, h thng ny ch lm giu cho mt s rt t ngi bng m hi

nc mt ca s ng nhng ngi cn li. S di tr ny, v hu qu ca n l s khai thc
n cn kit cc ngun lc tn ti v vn xa trong nhiu thp nin, cho n khi xut hin
mt nhm cc nh trit hc, cc doanh nhn, nhng ngi nng dn, ng dn, nhng ngi
dn qu sng cc vng bin gii, cc nh vn, nh din thuyt dm ng ln ni ra s tht.

T ng. Ti c ngh mi v n sc mnh ca t ng khi rt cho mnh mt tch c ph, quay

li vn phng v ngi trc my tnh. Ra khi trang web ca CNN v quay tr li vi tp ti
liu ti ang lm ti hm qua. Ti c li kh cui cng ti vit: Cu chuyn ny phi c
k ra. Chng ta ang sng trong thi i ca nhng cuc khng hong trm trng - v c ca
nhng c hi v cng ln lao.

Cu chuyn v st th kinh t ny k li cng vic chng ti vn ti v tr hin ti nh

th no v ti sao gi y chng ti phi i mt vi nhng cuc khng hong tng chng
khng th vt qua. Cn phi k ra cu chuyn ny bi v ch khi chng ta hiu ra nhng sai
lm trong qu kh, chng ta mi c th tn dng nhng c nhng c hi trong tng lai;
bi s kin 11/9 xy ra, v chin tranh Iraq ln th 2 cng xy ra; bi v ngoi 3000
ngi cht vo ngy 11/9/2001, mi ngy cn c thm 24000 ngi cht i, v h khng
th kim ni thc n(1).

Quan trng nht l, cu chuyn ny cn phi c k ra v y l ln u tin trong lch s,

mt quc gia c kh nng, tin bc v quyn lc thay i tt c nhng iu ny. l
quc gia sinh ra ti v ti tng phng s vi vai tr l mt EHM: Hp chng quc Hoa
K. Ln ny ti s khng dng li. Nhng g ti lm mi khi gp cc s kin ngu nhin
trong cuc i a ti n ngy hm nay. Ti phi tin ln pha trc. Ti li ngh v ngi
anh hng , ngi k s mt mnh phi nga qua nhng dy ph ti tm ca New England
v tht to li cnh tnh.

Ngi th bc bit rng nhng t ng ca Paine v Jeffeson i trc anh, rng nh

nh, ngi ngi u ang c nhng t ng v tranh lun vi nhau v chng trong mt
qun ru. Paine ch ra s tht v s chuyn ch ca ch Anh. Jeffeson tuyn b t
nc chng ti nguyn chung thnh vi nhng nguyn tc c bn v cuc sng, quyn t do
v s mu cu hnh phc. V Revere, khi phi nga xuyn qua mn m, cng hiu rng nhng
ngi n ng, n b trn khp cc thuc a ang c nhng t ng tip thm sc
mnh. H s vng ln v chin u v mt th gii tt p hn.

T ng... Ti khng cho php mnh chn ch thm na. Ti quyt nh phi kt thc ci vic
m ti nh lm rt nhiu ln trong nhng nm qua ni ht, th ti - v vit nhng t
ng trong cun sch ny.

Ghi ch:

1. Th ng k v n qu c gia t V cng n , c bo co t i
www.publicdebt.treas.gov/opdpenny.htm; thng k ti khon quc gia t Ngn hng Th gi i
t i www.worldbank.org/data/databytopic/GNIPC.pdf. 2. Elizabeth Becker v Richard A.
Oppel, M t qu c gia ang c chi n tranh: Ti ki n thi t. M a Bechtel m t h p ng
chnh ti ki n thi t Iraq, t Th i bo New York, ngy 18/4/2003, http://
www.nytimes.com/2003/04/18/ qu c t / chuyn m c qu c t c bi t/18REBU.html. 3.
Richard A. Oppel v i Diana B. Henriques, M t qu c gia ang c chi n tranh:Nh th u Cng
ty c m i quan h v i Washington, v v i Iraq, t Th i bo New York, ngy 18/4/2003,
http:// www.nytimes.com/2003/04/18/ qu c t / chuyn m c qu c t c bi
t/18REBU.html. 4. http://money.cnn.com/2003/04/17/news/companies/war-
bechtel/index.htm.Ph n k tQu n l thng tin v n ng l ng, t N c M ngy nay, ngy
1/3/2004, trang 1.
LI KT

Chng ta i n phn cui ca cun sch, v cng l im khi u. Hn bn ang bn

khon liu s phi i tip nh th no, c th lm g ngn chn ch tp on tr v chm
dt cuc hnh qun in cung, t hy dit xy dng ln ch ton cu ny. Bn sn
sng gp cun sch li hng dng bc ra th gii. Bn mun c nhng tng, v ti c th
cho bn mt s gi . Ti c th ch ra rng, nhng thng tin cha ng trong chng cui m
bn va c Bechtel v Halliburton Iraq c ri. n thi im bn c nhng dng ny,
th cu chuyn c th tr thnh tha. Song tm quan trng ca nhng bi bo vt ra
ngoi ci khung kh thi gian ca ni dung. Ti hy vng, chng s gip bn thay i cch
nhn i vi tin tc, gip bn c c n ng sau nhng tiu bo m bn c v gip
bn t cu hi v nhng hm ng sau nhng tin tc m bn nghe c trn i hay trn
tivi. Mi th u khng ging nh v ngoi.

NBC thuc quyn s hu ca General Electric, ABC thuc Disney, CBS thuc Viacom, v CNN
l mt b phn ca tp on khng l AOL Time Warner. Cc phng tin truyn thng ca
chng ti u b cc tp on quc t 208/240 khng l s hu hoc chi phi. Phng tin
truyn thng i chng ca chng ti l mt phn ca ch tp on tr.

Cc quan chc v cc gim c, nhng ngi kim sot gn nh tt c cc phng tin lin
lc ca chng ti thc c ch ng ca mnh. Trong cuc i mnh, h lun c dy rng
mt trong nhng cng vic quan trng nht ca h l duy tr, cng c v m rng h thng m
h ang c tha hng. H c th tr nn ht sc tn nhn. V th trch nhim ca bn l
phi nhn thu s tht n di lp v bc b ngoi v cho mi ngi cng bit n. Hy ni
nhng s tht m bn bit cho gia nh v bn b ca bn, hy s tht c lan truyn khp
th gii ny. Ti c th a ra mt danh sch nhng vic m bn c th lm. V d, gim mc
tiu th nng lng ca chnh mnh.

Nm 1990, trc cuc tn cng u tin vo Iraq, nc M nhp khu 8 triu thng du;
n nm 2003 v n cuc tn cng th hai, s du nhp khu ca nc M tng hn 50%,
ln n hn 12 triu thng du1 Ln ti thay v i mua sm, bn hy c c mt cun sch, tp
th dc, hoc ngi thin. Thu hp din tch nh ca bn, ca t qun o, t, vn phng, v hu
nh tt c mi th trong cuc sng ca bn. Hy phn i cc hip nh thng mi t do,
chng li cc cng ty vt kit sc lao ng ca nhng con ngi khn kh trong cc x
nghip, hay nhng cng ty ang tn ph mi trng. Song ti c th ni vi bn rng, vn cn
c th t nhiu hy vng vo h thng hin ti, v v c bn cc ngi, cc tp on v cc
chnh ph - hoc nhng ngi ang iu hnh cc t chc ny khng c g xu v rng chc
chn h khng phi l nhng ngi to nn ch tp on tr.

Nhng vn hin nay ang thch thc chng ta khng phi l kt qu ca nhng nh ch
c c, thc ra, chng bt ngun t nhng khi nim sai lm v pht trin kinh t. Sai lm
khng nm trong bn thn cc nh ch m l trong nhn thc ca chng ta v cch thc m
cc nh ch hot ng v tng tc qua li, v v vai tr ca nhng nh qun l cc nh
ch trong qu trnh. Trn thc t, nhng h thng vin thng v mng li phn phi c
hiu qu cao trn th gii c th c dng em li nhng thay i tch cc v nhn o.

Hy tng tng nu cc biu tng hnh vy Nike, hnh vng cung ca MacDonald v lg
ca Coca-Cola tr thnh biu tng ca nhng cng ty vi nhng mc tiu chnh l to cm n
o mc cho ngi ngho trn th gii m khng lm hi n mi trng. Gi y, iu ny
cng thc t nh vic a con ngi ln mt trng, s sp ca Lin bang X Vit, hay vic
to ra c s vt cht cho php cc cng ty c th n c mi ngc ngch ca hnh tinh ny.
Chng ta cn mt cuc cch mng trong cch thc tip cn n gio dc to thm sc mnh
cho bn thn chng ta v cho con chu chng ta suy ngh, t cu hi v dm hnh ng.

Bn c th a ra mt v d. Hy va l ngi thy, ng thi cng l mt ngi hc tr;

hy truyn cm hng cho nhng ngi xung quanh bn bng v d m bn a ra. Ti c th
khuyn khch bn nn lm nhng hnh ng c th tc ng n cc th ch trong cuc
sng ca chnh bn.

Hy ni ra ti bt c din n no m bn tham gia, hy vit th v email, gi in cht

vn v suy ngh, b phiu cho cc ban gim hiu trng hc, hi ng a phng, v cc sc
lnh a phng sng sut. Ti c th nhc cho bn nh nhng g ngi Shuars ni vi ti
nm 1990, rng th gii ny ging nh nhng g bn m v n, v chng ta c th nh i cn
c mng v nhng ngnh cng nghp y nhim, nhng con ng cao tc lun tc nghn v
nhng thnh ph ng c qu mc ly mt gic m mi da trn lng knh trng m tri t
v c trch nhim vi mt x hi bn vng v bnh ng.

Chng ta c sc mnh thay i bn thn chng ta, thay i m hnh m chng ta ang
sng. Ti c th lit k nhng c hi tuyt vi m chng ta c to ra mt th gii tt p
hn, ngay t by gi: thc n v nc ung cho tt c mi ngi, thuc cha bnh v phng
nga cc bnh hin ang honh hnh hng triu con ngi; cc h thng giao thng c th vn
chuyn cc hnh ha thit yu cho cuc sng ti nhng vng ho lnh nht trn hnh tinh; kh
nng nng cao l l bit ch v cung cp cc dch v Internet gip mi ngi trn tri t ny
c th lin lc vi nhau; cc cng c c th gip gii quyt cc xung t v khin cc cuc chin
tranh tr nn li thi; cc cng ngh c kh nng khai thc c s rng ln ca khng gian cng
nh nhng ngun nng lng nh nht, nng lng siu nguyn t t xy dng nhng
ngi nh ph hp vi h sinh thi v hiu qu hn cho tt c mi ngi; c cc ngun lc
thc hin tt c cc iu trn v cn nhiu hn na. Ti c th gi mt s bc m bn c
th thc hin ngay lp tc gip nhng ngi khc nhn thc c nhng cuc khng hong
v nhng c hi ca chng ta. Lp ra mt nhm nghin cu v cun sch ny th vin hoc
cc hiu sch a phng ca bn, hoc c hai ni (bn hng dn thc hin cng vic
ny c ng trn trang web). Vit mt bi din vn pht biu mt trng tiu hc gn
ni ca bn v ti yu thch ca bn (c th l v th thao, nu n, v cc loi kin - bt c
th g bn mun), v dng bi pht biu thc tnh cc em hc sinh v bn cht thc ca
ci x hi m h ang c tha hng.

Gi email cho tt c cc a ch trong danh sch ca bn, by t nhng suy ngh ca bn

sau khi c xong cun sch ny v cc cun sch khc m bn c. Song ti ng rng, c th
bn ngh n tt c nhng cch ny. Bn ch cn chn ly mt vi cch m bn thy ph hp
nht v thc hin chng. Ri bn s nhn ra rng tt c nhng cch l mt phn ca mt
cam kt vi bn thn mnh mt cch chc chn v r rng rng chng ta s lm cho chnh bn
thn mnh v nhng ngi xung quanh thc tnh.

Chng ta phi m rng tri tim v tm hn mnh trc mi kh nng, phi nhn thc v bt
tay vo hnh ng. Tuy nhin, bn khng buc phi lm theo nhng g cun sch ny ni;
ch n gin v n thun l mt li th ti m thi. l li th ti ca mt ngi n ng
tng cho php mnh tr thnh mt qun tt th trong vn c ca ngi khc, mt st th kinh
t; mt ngi chp nhn mt h thng bn thu ch bi v h thng khin anh ta c c
mt v b ngoi ho nhong, v bi v c rt nhiu l do bin minh cho vic tham gia vo h
thng ; mt ngi bit r c th lm cho mi chuyn tr nn tt hn nhng anh ta lun tm
c cch thanh minh cho lng tham ca bn thn, cho vic bc lt tn t nhng con ngi
khn kh v cp bc c hnh tinh ny; mt ngi li dng trit ci li th c sinh ra
trong mt x hi giu mnh nht trong lch s, v l ngi lun thng hi chnh bn thn
mnh v cha m anh ta khng thuc tng lp hng u ca x hi; mt ngi tng lng nghe
li thy c gio, c nhng cun sch gio khoa v pht trin kinh t, v sau i theo nhng
v d ca nhng ngi n ng, n b khc - nhng ngi lun hp php ha mi hnh ng
ca mnh l nhm thc y ch ton cu, ngay c khi kt qu ca nhng hnh ng l
nhng v git ngi, nhng v thm st, ph hoi mi trng; mt ngi tng o to
nhng ngi khc bc theo bc chn ca anh ta.

l li th ti ca chnh ti. Vic bn c ht cun sch cho ti tn y cho thy, c l

bn, trn phng din c nhn no , hiu v thng cm vi nhng hi li ca ti, bn v
ti c th chia s vi nhau nhiu im tng ng. Chng ta c th ang i trn nhng con
ng khc nhau, nhng chng ta ang s dng cng mt loi phng tin, cng mt loi
nhin liu, v dng ba ti nhng nh hng do cng mt s tp on s hu. i vi ti, th
ti l mt phn khng th thiu thc tnh. Ging nh tt c cc li th ti khc, y l bc
u tin chuc li ca ti.

V by gi n lt bn. Bn cng cn phi c li th ti ca ring mnh. Khi no bn c th

tr li c ht nhng cu hi nha bn l ai, ti sao bn li v tr hin ti trong giai on ny
ca lch s, ti sao bn li lm nhng vic bn tng lm, trong c c nhng vic khin
bn t ho v xu h, v bn nh s i u, ngay lp tc bn s c cm gic c gii thot. N
s khin bn thy tht thanh thn. Hy tin ti khi ti n rng vit quyn sch ny mang li cho
ti nhng cm xc su sc, v l mt tri nghim au n v ti nhc vi ring ti. N gy
cho ti cm gic s hi m trc y ti tng c.

Nhng n cng m ra cho ti cm gic c gii thot m ti cha bao gi c bit cho
n tn lc ny, mt cm gic m ti ch c th miu t l rt tuyt vi. Hy t hi bn thn
mnh nhng cu hi nh: Ti phi th ti v iu g? Ti la di bn thn v nhng ngi
khc ra sao? Ti cn chn ch im no? Ti sao ti li bn thn mnh tham gia vo mt
h thng m ti bit r l khng cng bng? Ti s phi lm g chc chn rng con chu ti
v tt c tr em trn th gii c th hon thnh gic m ca cha ng ta, gic m v cuc sng,
v quyn t do v quyn c mu cu hnh phc? Ti cn phi lm g chm dt nn i
khng cn thit v m bo rng s khng xy ra s kin no tng t nh s kin ngy
11/9? Lm th no ti c th gip con chu chng ta hiu rng nhng ngi ang sng nhng
cuc sng thu lnh mnh v tham lam cn c thng hi, ch ng bao gi bt chc h,
ngay c khi nhng ngi ny lun t th hin bn thn mnh, thng qua nhng phng tin
truyn thng m h ang kim sot, nh nhng biu tng vn ha v c gng thuyt phc
chng ta rng nhng cn nh v du thuyn c th em li hnh phc?
Ti s cam kt thay i nhng g trong quan nim v thi ca mnh? Ti s s dng nhng
din n no ni iu cho nhng ngi khc v chnh bn thn ti hc hi thm?
Trong chng ta cn phi tr li nhng cu hi theo cch ring ca mnh v cn th hin r
rng cu tr li ca mnh. Pain v Jefferson v tt c nhng ngi yu nc khc ang di theo
chng ta.

Ngy hm nay, nhng li ni ca h vn tip tc khch l chng ta. Linh hn ca nhng

ngi dm t b nhng trang tri, nhng chic thuyn nh c, vng ln chng li ch
Anh, nhng ngi u tranh xa b ch n l trong cuc Ni chin, v nhng ngi
hy sinh mng sng ca mnh bo v th gii trc ch ngha pht xt, ang ni vi chng ta.

V chng ta cng ang lng nghe linh hn ca ngi dn sng hu phng, sn xut ra
thc n, qun o v c v tinh thn cho nhng ngi chin s, v ca tt c nhng ngi n
ng, n b chin u bo v nhng thnh qu t c trn nhng chin trng :
Nhng thy c gio, nh th, nhc s, cc doanh nhn, nhng nhn vin y t, nhng ngi lao
ng chn tay..., bn v ti.

Thi khc ny l ca chng ta. y l thi im mi ngi v tt c chng ta ng ln

lm thnh mt chin tuyn, t ra nhng cu hi quan trng, t vn tm hn mnh tm ra
nhng cu tr li ca ring chng ta v bt tay vo hnh ng. Nhng ngu nhin trong cuc
i bn, v nhng la chn m bn quyt nh trc nhng ngu nhin , a bn n
cuc sng ngy hm nay.
V TC GI

Trong i mnh, John Perkins ng 4 vai: mt EHM, gim c iu hnh ca mt cng ty

nng lng pht t, ngi c khen thng v khng tit l thn phn l mt EHM ca
mnh; mt chuyn gia v vn ha bn a v samn gio; mt ging vin v mt nh vn, ngi
dng chuyn mn ca mnh thc y cng tc nghin cu v sinh thi hc v tnh bn
vng trong khi vn tp tc tn trng li th khng tit l v qung i lm EHM; v gi y li
ng vai tr mt nh vn, ngi ang k mt cu chuyn c tht v nhng mi quan h l
thng khi cn l mt EHM, tit l b mt v mt th gii vi y nhng m mu v th on
tm c quc t, ang bin nn cng ha M tr thnh mt ch ton cu m ngy cng b
nhiu ngi trn khp ton cu khinh mit.

L mt EHM, cng vic ca John l thuyt phc cc nc thuc th gii th ba chp nhn
cc khon vay khng l pht trin c s h tng- cc khon vay ny ln hn rt nhiu so vi
nhu cu ca h - v phi m bo rng cc d n pht trin s ri vo tay cc tp on ca
M nh Halliburton v Bechtel. Mt khi cc nc ny chng cht bi gnh nng n th chnh
ph M v cc t chc cu tr quc t lin minh vi M s c th kim sot c nn kinh t
cc nc ny v m bo rng du m v cc ngun lc khc s c dng phc v li ch
t vic xy dng mt ch ton cu. Vi t cch l mt EHM, John i khp ni trn th
gii v tham gia trc tip hay ch chng kin mt s nhng s kin gy chn ng lch s hin
i, bao gm v n ra tin rp Xt, v ph trut vua Iran, ci cht ca Tng thng
Panama Omar Torrijos, cuc xm lc Panama sau , v cc s kin dn n vic xm lc
Iraq nm 2003.

Nm 1980, Perkins sng lp nn tp on IPS, mt cng ty nng lng thay th. Di s

lnh o ca ng vi t cch l gim c iu hnh, IPS tr thnh mt cng ty cc k thnh
t trong mt lnh vc kinh doanh nhiu ri ro n mc phn ln cc i th cnh tranh ca
n u tht bi. Nhiu s trng hp ngu nhin v nhng u i ca nhng ngi c quyn
th gip IPS tr thnh mt tp on kinh doanh hng u trong lnh vc . John cng
tng c tr lng hu hnh t vn cho mt s tp on m trc ng gip c
c li nhun - s d ng m nhn vai tr ny mt phn l v chu rt nhiu mi e da trng
trn v cn v cc khon tr lng hu hnh.
 Sau khi bn IPS v nm 1990, John tr thnh ngi i u trong cc phong tro bo v mi
trng v bo v quyn li ca ngi dn bn a. ng cng hp tc c bit cht ch vi cc
b lc Amazon gip h bo v cc cnh rng nhit i ca h. ng vit 5 cun sch,
c xut bn nhiu th ting v cc nn vn ha bn a, saman gio, sinh thi hc, v tnh
bn vng; ging dy ti cc trng i hc v cc trung tm gio dc c 4 lc a. ng l
ngi sng lp v cng l thnh vin ban qun tr ca mt vi t chc phi li nhun hng u.

Mt trong nhng t chc phi li nhun m ng sng lp v iu hnh, vi ci tn l

Dream Change Coalition (sau ny c gi n gin l Dream Change, hay DC), tr thnh
mt m hnh nhm thi thc mi ngi t c nhng mc tiu ca mnh, ng thi gip h
nhn thc r hn v nhng nh hng m cuc sng ca h to ra vi nhng ngi khc v
vi c hnh tinh ny. DC tm cch to thm sc mnh cho cc c nhn h to lp nn nhng
cng ng bn vng v cn bng hn. chng trnh Pollution Offset Lease for Earth ca DC
(POLE) c mc tiu b p nhng tn hi t s nhim bu kh quyn do mi chng ta gy
nn, gip ngi dn bn a bo v nhng khu rng ca h, v thc y nhng thay i v
nhn thc hng ti s tn trng t nhin.

DC to dng mt nhm nhng ngi ng h trn khp th gii v thc gic ngi dn
nhiu quc gia hnh thnh nn cc t chc vi nhng s mnh tng t. Trong sut nhng
nm 90 cng nh khi bc sang thin nin k mi, John vn lun tn trng li th gi im lng
v cuc i lm mt EHM ca ng v tip tc nhn c cc khon ph dch v t vn cng ty
ht sc hu hnh. ng tm cch chuc li li lm bng cch dng phn nhiu s tin kim
c t ngh t vn ca mnh vo cc cng vic phi li nhun. Knh truyn hnh Ngh thut &
Gii tr phc ha chn dung ng trong mt dng tt c bit Nhng k sn u ngi ca
vng Amazon, do Leonard Nimoy phc ha li. T Cosmopolitan ca Italia li cho ng mt
bi bo di v nhng hi tho Thay i trng thi do ng t chc.

T Time th li xp Dream Change l mt trong 13 t chc trn th gii c trang web phn
nh tt nht nhng l tng v mc tiu ca Ngy Tri t. Ri s kin 11/9 nm 2001 xy ra.
Nhng cnh tng kinh khng ca ngy hm khin John quyt nh s vn bc mn b
mt v cuc i lm mt EHM ca ng, vit nn cun Li th ti ca mt st th kinh t bt
chp nhng li e da v mua chuc. ng dn dn tin tng rng ng c trch nhim phi chia
s nhng kin thc ca bn thn v vic chnh quyn M, cc t chc cu tr a quc gia, v
cc tp on phi chu trch nhim nhng g khi buc c th gii phi gnh chu mt hu qu
nh vy. ng mun tit l mt thc t rng cc EHM cha bao gi li pht trin nhiu ni
nh th. ng cm thy mc n vi t nc mnh, vi con gi mnh, vi tt c nhng ai trn
th gii ny b nh hng bi cng vic ca Trong cun sch ny, ng phc ha nn con
ng nguy him m t nc ng ang i v n ang ri xa nhng l tng bt u ca mt
nn cng ha M khi hng ti mc tiu tm kim quyn thng tr th gii. Nhng tc phm
trc ca John Perkins gm c: Thay i trng thi, Th gii nh nhng g bn m c,
nh hng tm l, Tp thi quen trnh cng thng, v Tinh thn ca ngi Shuar.

hiu thm v John, c th tm kin nhng ni m ng ang ging dy, t mua sch
ca ng, hay lin lc vi ng, xin vo trang web: www.JohnPerkins.org. hiu thm v cng
vic ca Dream Change, mt t chc phi chnh ph ang thay i nhn thc ca c th gii, xin
mi vo trang: www.dreamchange.org.