ARAMA VE KURTARMAYA

YNELK BAZI MHENDSLK

UYGULAMALARI

Kapal Alanlarda Temiz Hava

htiyac ARAMA VE
Kapal Alanlarda Arama-
Kurtarma Ekibinin KURTARMA BLGS
NDEKLER

Solunabilir ve Solunamaz
Atmosferde Yrme Sresi
Prof. Dr. Suphi URAL
Kapal Alanlarda Zararl
Gazlara Kar Gerekli Temiz
Hava htiyac
Gazlarn Alt ve st Patlama
Snrlarnn Belirlenmesi
Kapal Alanlarda Doal
Havalandrma Basncnn
Hesaplanmas

Bu niteyi altktan sonra;

nsanlarn temiz hava ihtiyalarn
hesaplayabilecek,
Kapal alanlardaki zararl gazlarn
HEDEFLER

etkilerini kavrayabilecek,
Solunabilir ve solunamaz
atmosferde gzergh planlamas
yapabilecek,
Doal havalandrmann etkilerini
aklayabilecek,
Kapal alanlarda uygulanabilecek NTE
susuzlatrma yntemlerini

10
sralayabileceksiniz.
 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

GR
Arama ve kurtarma planlamasnn hatasz bir ekilde yaplabilmesi ancak iyi bir
mhendislik tasarm ile mmkndr. Mahsur kalan insanlarn temiz hava ihtiyalarnn
tahmin edilmesi, arama ve kurtarma ekiplerinin kapal alanlarda kazazedelere
ulancaya kadar ihtiyalar olan temiz hava miktarnn hesaplanmas, arama kurtarma
srasnda maruz kalnabilecek zararl gazlar ve bunlara kar alnabilecek nlemler gibi
ayrntl bilgilere sahip olmadan doru bir arama ve kurtarma planlamasnn yaplmas
ok zordur. Unutulmamaldr ki arama ve kurtarma operasyonlarnda zaman ve dier
kaynaklar kstldr ve optimum ekilde kullanlmas gerekir. Bu blmde, arama ve
kurtarma ekiplerinin ve kazazedelerin kapal alanlardaki temiz hava ihtiyalar ile zararl
gazlar, su vb. maruz kalabilecekleri tehlikelere kar alnabilecek nlemler belirlenirken
ihtiya duyulabilecek baz hesaplamalar saysal rnekler verilerek aklanmtr.

KAPALI ALANLARDA TEMZ HAVA HTYACI

Deprem, heyelan, gk ve benzeri olaylar sonucu oluan ve kazazedelerin
mahsur kald kapal alanlarn havas, atmosferik hava ile kapal alanda bulunan gazlar
Arama ve kurtarma ve bunlarn karmndan oluur. Yeryznden kapal alana ulaan atmosferik havaya
almalar srasnda var temiz hava ve kapal alanda kirlenerek buray terk eden havaya da kirli hava ad verilir.
olan kstl kaynaklarn Temiz havay oluturan gazlar hacimce; %78,09 Azot (N), %20,95 Oksijen (O 2 ), %0,03
iyi bir planlama ile etkin Karbondioksit (CO 2 ) ve %0,93 Argon, Neon, Kripton, Xenon, Helyum ve Ozondan
bir ekilde kullanlmas, oluur. Ayrca daima ve deien miktarlarda da su buhar bulunur.
hayatlarn kurtarlmas
asndan son derece Kapal alanlardaki oksijen miktar canllarn solunumu, organik ve inorganik
malzemelerin oksidasyonun ve kapal alana szabilecek gazlarn havaya karmas
nemlidir.
sebebiyle azalr. Oksijen dklnn insan fizyolojisi zerindeki etkileri Tablo 10.1de
grlmektedir.
Tablo 10.1. Oksijen eksikliinin insan fizyolojisi zerindeki etkileri
Oksijen Fizyolojik etkisi
(%)
21 - 19 Kolay nefes alverii.
18 - 15 Solunum sklar, nabz artar.
14 - 10 Nefes alma zorlar. Ba dnmesi ve kulak uultusu balar.
96 Baygnlk ve ksa zamanda koma hli grlr.
5-0 nsanlarn yaamas mmkn deildir.
nsan solunum sistemi oksijeni alr ve karbondioksiti geri verir. Solunum srasnda
1 litre oksijenin karbondioksite dnmesiyle 4,8 Kilokalori (Kcal) s aa kar.
Solunan oksijenin ancak %20si kan tarafndan tutulur ve geri kalan oksijen
karbondioksite dnr. Solunumla darya verilen karbondioksitin miktar, solunmu
nsanlarn alma olan oksijenden bir miktar azdr. Solunum srasnda oluan karbondioksit hacminin,
srasndaki oksijen solunmu olan oksijen hacmine oranna (CO2/O2) solunum katsays denir ve bu oran
ihtiyac, normal artlarda 0,8 0,9 arasnda deiir. Solunumun skl ve solunan havann
dinlenme durumundaki miktar, dolays ile oksijen sarfiyat, fiziksel hareketlilik ile artar. Tablo 10.2den
temiz hava ihtiyacna faydalanarak solunum iin gerekli en az temiz hava miktarn hesaplayabilmek
gre ok daha fazladr. mmkndr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 2

Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Tablo 10.2. Oksijen ve hava solunum miktarlar

Hareketlilik Nefes skl Bir nefeste Alnan hava Kullanlan
(adet/dakika) alnan hava miktar oksijen miktar
miktar (litre) (litre/dakika) (litre/dakika)
Dinlenme 12,00 18,00 0,40 - 0,70 4,80 - 12,60 0,28
Orta 30,00 1,50 - 2,00 45,00 60,00 1,96
ok hareketli 40,00 2,50 100,00 2,80

Soru: Bir tnelde oluan gk sonras 3 ii toplam hacmi 300 m3 olan

bir bolukta mahsur kalmtr. Kapal alandaki O2 konsantrasyonu
%15'in altna dmeden iilere ulalmas istenilmektedir. Bu durumda
kurtarma ekibinin en fazla ne kadar zaman vardr?
rnek

Verilenler:
Solunan havadaki oksijen konsantrasyonu: %21,0
Solunumda kullanlan oksijen miktar: 0,28 litre/dakika (Tablo
10.2'den)
zin verilen en az oksijen konsantrasyonu: %15,0
Temiz hava ihtiyac (Q)= ? (litre/dakika)
zm:
Verilen havadaki O2 miktar=Temiz havadaki O2 miktar - Solunumda
kullanlan O2 miktar
0,15Q=0,21Q - 0,28
Q=028/(0,21-0,15)
Q=46,7 litre/dakika
=300.000 litre / 46,7litre/dakika =6.424 dakika
= 6.424 dakika / 3 ii = 35,7 saat

KAPALI ALANLARDA ARAMA-KURTARMA EKBNN

SOLUNABLR ATMOSFERDE YRME SRES
Kapal alanlarda arama ve kurtarma grevlileri zerindeki eyalarn arlklar
(ykleri) ve alnan mesafeye gre mutlak gr mesafesinde solunabilir atmosferde
yrme sresini hesaplamak mmkndr. Arama ve kurtarma ekibi yeleri
zerlerindeki yk ve alnan mesafe dikkate alnarak mutlak gr mesafesinde
solunabilir atmosferde yrme sresinin hesaplanmas Tablo 10.3e dayanlarak
yaplabilir. Burada; arama ve kurtarma ekiplerinin solunabilir atmosferdeki yrme hz
yaplacak ie, arama yaplacak alma tnellerinin yksekliine ve eimine bal olarak
deiir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 3

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Arama ve kurtarma ekibinin solunabilir atmosferdeki ilerleme sresi aadaki

eitlikten hesaplanabilir:

=
1
Eim, tnel ykseklii t= ilerleme sresi (dakika)
ve alma tr gibi
L= ilerleme yolu boyunca alma tnelinin uzunluu (m)
parametreler, arama ve
kurtarma ekibinin V= Mutlak gr mesafesinde ekibin solunabilir atmosferdeki ilerleme hz
ilerleme hzn etkiler. (m/dakika) (Tablo 10.3)
k 1 = Ekip zerindeki ortalama yk miktar (kg) ile alnan mesafeyi (m) dikkate alan
dzeltme katsays (Tablo 10.4)

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 4

Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Tablo 10.3. Mutlak gr mesafesinde solunabilir atmosferdeK ilerleme hzlar (m/dakika)

alma Tnelin Tnelin eimi (derece)
tr ykseklii
(m) 0 10 15 20 30 40 70

Arama 0,6 10,1 7,5 6,5 5,7 4,2 3,2 1,5

yaparak
0,8 16,4 12,2 10,6 9,2 6,9 5,2 2,4
meyil
aa 1,0 22,6 16,9 14,7 12,7 9,6 7,2 3,3
ilerleme
1,2 28,9 21,6 18,7 16,2 12,2 9,2 4,2
1,4 35,2 26,3 22,8 19,7 14,8 11,2 5,1
1,7 44,6 33,4 28,9 25,0 18,8 14,2 6,5
2,0 54,0 40,4 35,0 30,3 22,8 17,2 7,8
Arama 0,6 10,1 7,0 5,8 4,8 3,4 2,5 1,2
yaparak
0,8 16,4 11,3 9,4 7,9 5,6 4,0 2,0
meyil
yukar 1,0 22,6 15,6 13,0 10,9 7,7 5,6 2,7
ilerleme
1,2 28,9 20,0 16,6 13,9 9,8 7,1 3,5
1,4 35,2 24,3 20,2 16,9 12,0 8,7 4,2
1,7 44,6 30,8 25,7 21,5 15,2 11,0 5,4
2,0 54,0 37,3 31,1 26,0 18,4 13,3 6,5
Meyil 0,6 4,7 3,7 3,3 3,0 2,5 2,1 1,5
aa
0,8 7,9 6,0 5,2 4,6 3,6 2,9 1,8
yarallarn
nakli 1,0 11,1 8,3 7,2 6,2 4,8 3,8 2,1
1,2 14,3 10,5 9,1 7,8 5,9 4,6 2,4
1,4 17,5 12,8 11,0 9,5 7,1 5,4 2,7
1,7 22,3 16,2 13,9 11,9 8,8 6,6 3,2
2,0 27,1 19,7 16,8 14,4 10,6 7,9 3,6
Meyil 0,6 4,7 3,2 2,7 2,3 1,7 1,4 0,9
yukar
0,8 7,9 5,3 4,4 3,6 2,6 1,9 1,0
yarallarn
nakli 1,0 11,1 7,3 6,0 4,9 3,4 2,4 1,1
1,2 14,3 9,4 7,6 6,2 4,2 2,9 1,3
1,4 17,5 11,4 9,2 7,5 5,0 3,5 1,4
1,7 22,3 14,5 11,7 9,5 6,3 4,3 1,6
2,0 27,1 17,5 14,2 11,4 7,5 5,1 1,8

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 5

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Tablo 10.4. Dzeltme katsays (k 1 )

Bir ekip Alnan mesafe
yesinin
(km)
ortalama yk
0-0,5 0,5-1,0 1,0-1,5 1,5-2,0 2,0-2,5 2,5-3,0 3,0-3,5 3,5-4,0 4,0-4,5
(kg/adam)
< 15 kg 1,00 0,97 0,94 0,90 0,87 0,84 0,81 0,77 0,74
15-20 0,94 0,91 0,87 0,84 0,81 0,78 0,74 0,71 0,68
20-25 0,88 0,84 0,81 0,78 0,75 0,71 0,68 0,65 0,62
25-30 0,81 0,78 0,75 0,71 0,68 0,65 0,62 0,58 0,55
30-35 0,75 0,72 0,68 0,65 0,62 0,59 0,55 0,52 0,49
35-40 0,69 0,65 0,62 0,59 0,56 0,52 0,49 0,46 0,43
40-45 0,62 0,59 0,56 0,53 0,49 0,46 0,43 0,40 0,36
45-50 0,56 0,53 0,50 0,46 0,43 0,40 0,37 0,33 0,30

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 6

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Soru: Bir aratrma tnelinde meydana gelen gk sonucu, aadaki

Alnacak mesafe ve
kurtarma ekibindeki bir
yenin ortalama yk
ilerleme hzn etkiler.
rnek
krokinin C ile gsterilen noktasnda mahsur kalan kazazedeler
kurtarlacaktr. Yaplan incelemede 2 metre yksekliindeki arama
tnellerine yeryznden temiz hava ulat anlalmtr. Arama ve
kurtarma ekibindeki bir yenin zerindeki ortalama yk 22,5 kg olduuna
gre arama ve kurtarma ekibinin solunabilir atmosferde C noktasna var
sresini hesaplaynz?

Verilenler:
L1= 200 metre (eimi 0)
V1= 54 m/dakika (Tablo 10.3)
k11= 0,88 (Tablo 10.4)
L2= 100 metre (meyil yukar 10)
V2= 37,3 m/dakika (Tablo 10.3)
k12= 0,88 (Tablo 10.4)

zm:
t=t1+t2
t1=200 / (54 x 0,88)= 4,21 dakika
t2=100 / (37,3 x 0,88)= 3,05 dakika
t=4,21 + 3,05 = 7,26 dakika

KAPALI ALANLARDA ARAMA VE KURTARMA EKBNN

SOLUNAMAZ ATMOSFERDE YRME SRES
Arama ve kurtarma ekibi yeleri zerindeki yk, gr mesafesi, scaklk ve
alnan mesafe dikkate alnarak solunamaz atmosferde yrme sresinin hesaplanmas
Tablo 10.5e dayanlarak aadaki eitlikten hesaplanabilir:
Solunamaz atmosfer,
=
eim, tnel ykseklii 1 2
ve alma tr gibi
t= ilerleme sresi (dakika); L= ilerleme yolu boyunca alma tnelinin uzunluu
parametreler, arama ve
(m); V= Mutlak gr mesafesinde ekibin solunamaz atmosferdeki ilerleme hz
kurtarma ekibinin
(m/dakika) (Tablo 10.5);
ilerleme hzn daha ok
etkiler. k 1 = Ekip zerindeki ortalama yk miktar (kg) ile alnan mesafeyi (m) dikkate
alan dzeltme katsays (Tablo 10.4); k 2 = alma ortamnn scakl (C) ile gr
mesafesini (m) dikkate alan dzeltme katsays (Tablo 10.6)

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 7

Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Tablo 10.5. Mutlak gr mesafesinde ekibin solunamaz atmosferdeki ilerleme hzlar

alma Tnelin Tnelin eimi (derece)
tr ykseklii
(m) 0 10 15 20 30 40 70

Arama 0,6 8,4 6,3 5,4 4,7 3,5 2,7 1,2

yaparak
0,8 13,6 10,2 8,8 7,6 5,7 4,3 2,0
meyil
aa 1,0 18,9 14,1 12,2 10,6 8,0 6,0 2,7
ilerleme
1,2 24,1 18,0 15,6 13,5 10,2 7,7 3,5
(m/dakika)
1,4 29,3 21,3 19,0 16,4 12,4 9,3 4,2
1,7 37,2 27,8 24,1 20,8 15,7 11,8 5,4
2,0 45,0 33,7 29,1 25,2 19,0 14,3 6,5
Arama 0,6 8,4 5,8 4,8 4,2 3,1 2,0 0,9
yaparak
0,8 13,6 9,4 7,8 6,8 5,1 2,2 1,1
meyil
yukar 1,0 18,9 13,0 10,8 9,1 7,1 4,9 1,6
ilerleme
1,2 24,1 16,6 13,9 12,1 9,0 7,0 2,3
(m/dakika)
1,4 29,3 20,2 16,9 14,7 11,1 7,9 3,4
1,7 37,2 25,7 21,4 18,7 14,2 10,0 4,5
2,0 45,0 31,1 25,9 22,6 16,9 12,1 5,5
Meyil 0,6 3,9 3,1 2,7 2,5 2,1 1,8 1,3
aa
0,8 6,6 5,0 4,4 3,9 3,0 2,4 1,5
yarallarn
nakli 1,0 9,2 6,9 6,0 5,2 4,0 3,1 1,8
(m/dakika)
1,2 11,9 8,8 7,6 6,5 4,9 3,8 2,0
1,4 14,6 10,7 9,2 7,9 5,9 4,5 2,3
1,7 18,6 13,5 11,6 9,9 7,4 5,5 2,6
2,0 22,6 16,4 14,0 12,0 8,8 6,6 3,0
Meyil 0,6 3,9 2,7 2,3 1,9 1,4 1,1 0,7
yukar
0,8 6,6 4,4 3,6 3,0 2,1 1,6 0,8
yarallarn
nakli 1,0 9,2 6,1 5,0 4,1 2,8 2,0 0,9
(m/dakika)
1,2 11,9 7,8 6,3 5,2 3,5 2,4 1,1
1,4 14,6 9,5 7,7 6,3 4,2 2,9 1,2
1,7 18,6 12,1 9,7 7,9 5,2 3,5 1,3
2,0 22,6 14,6 11,8 9,5 6,3 4,2 1,5

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 8

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Tablo 10.6. Hava scakl ve gr mesafesine bal dzeltme katsays (k 2 )

Hava Gr mesafesi
scakl
(m)
(C) <2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 8-9 9-10 >10
<27 0,17 0,26 0,36 0,45 0,54 0,63 0,72 0,82 0,91 1,00
27-31 0,16 0,25 0,35 0,44 0,53 0,62 0,71 0,81 0,90 0,99
32-36 0,15 0,24 0,33 0,43 0,52 0,61 0,70 0,79 0,89 0,98
>36 0,14 0,23 0,32 0,41 0,50 0,60 0,69 0,78 0,87 0,96

Soru: Bir aratrma tnelinde meydana gelen gk sonucu aadaki

Solunamaz atmosfer,
gr mesafesi ve hava
scakl gibi
parametreler, arama ve
kurtarma ekibinin
ilerleme hzn daha ok
etkiler.
rnek
krokinin AB ve AC ile gsterilen ksmlarnda mahsur kalan kazazedeler iin
arama yaplacaktr. Yaplan incelemede 2 metre yksekliindeki arama
tnellerine yeryznden temiz hava ulamad anlalmtr. Arama ve
kurtarma ekibindeki bir yenin zerindeki ortalama yk 22,5 kg, gr
mesafesi 5-6 metre ve tnellerdeki hava scakl 28C olduuna gre
arama ve kurtarma ekibinin solunabilir atmosferde C noktasna var
sresini hesaplaynz.
C

A 200 m B
Dz (0)

Verilenler:
L1= 200 metre (eimi 0)
V1= 45 m/dakika (Tablo 10.5)
k11= 0,88 (Tablo 10.4)
k21= 0,53 (Tablo 10.6)
L2= 100 metre (meyil yukar 10)
V2= 31,1 m/dakika (Tablo 10.5)
k12= 0,88 (Tablo 10.4)
k22= 0,53 (Tablo 10.6)

zm:
t=t1+t2
t1=200 / (45 x 0,88 x 0,53)= 9,53 dakika
t2=100 / (31,1 x 0,88 x 0,53)= 6,89 dakika
t=9,53 + 6,89 = 16,42 dakika

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 9

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

KAPALI ALANLARDA ZARARLI GAZLARA KARI GEREKL

TEMZ HAVA HTYACI
Kapal alanlarda mahsur kalan kazazedelerin soluduu atmosfer zararl gazlarla
kirlenebilir. Yeraltna giren temiz hava baz kimyasal ve fiziksel deiikliklere urar. Bu
deiiklikler, oksijen miktarnda azalma ile birlikte aadaki impuritelerin ilavesini
ierir:
Zararl gazlar: Boucu, zehirleyici, radyoaktif ve patlayc gazlar
Zararl buharlar: Civa ve arsenik buharlar gibi
Tozlar
Kapal alanlarda, atmosferdeki gazlar, atmosferik hava, aktif gazlar ve artk gazlar
olmak zere ayr grupta incelenebilir.
Aktif gaz terimi zehirli veya patlayc zellie sahip olan herhangi bir gaz iin
kullanlabilir. rnein, CH 4 , CO ve H 2 S aktif gazlardr.
Kapal alana giren temiz
hava baz kimyasal ve Artk gazlar (veya l hava) ise oksijene edeer olmas gerekenden fazla
fiziksel deiikliklere miktarda bulunan CO 2 ve N 2 karmdr.
urar. Kapal alan atmosferinde rastlanabilecek baz gazlar ve bunlarn emniyet limitleri
Tablo 10.7de verilmitir.
Tablo 10.7. Baz gazlarn emniyet limitleri
Gazn ad Msaade edilen konsantrasyonu
Oksijen (O 2 ) En az %19

Metan (CH 4 ) En fazla %1

Karbon dioksit (CO 2 ) En fazla %0,5 veya 5000 ppm

Karbon monoksit (CO) En fazla %0,005 veya 50 ppm

Hidrojen Slfr (H 2 S) En fazla %0,002 veya 20 ppm

Kkrt dioksit (SO 2 ) En fazla %0,0007 veya 7 ppm

Kapal alann atmosferine karan zararl gazlar insan sal asndan belirli bir
konsantrasyonun altnda tutulabilmesi iin gereken temiz hava miktar, aadaki eitlik
kullanlarak hesaplanabilir:

=

Q= htiya duyulan temiz hava miktar (debisi), (m3/s)

Q g = Kapal alan atmosferine szan zararl gazn miktar (debisi), (m3/s)
MAK= Zararl gaz iin msaade edilen en yksek konsantrasyon, (%)
B= Giri havasndaki zararl gaz konsantrasyonu, (%)

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 10

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Soru: Oluan heyelan sonras iilerin mahsur kald bir galerinin

atmosferine 0,05 m3/s debi ile metan gaz szmaktadr. Metan gaz
konsantrasyonunu %1'in altnda tutabilmek iin iilerin mahsur
kald galeriye gnderilmesi gereken temiz hava miktarn
hesaplaynz.
rnek Verilenler:
Qg= 0,05 m3/s
MAK= 0,01
B= 0
zm:
Q= 0,05 / (0,01 - 0)
Kapal alann Q= 5 m3/s
atmosferine karan
zararl bir gazn belirli Kapal alann atmosferine karan zararl bir gazn belirli bir konsantrasyona
bir konsantrasyona ulancaya kadar geecek sre aadaki eitlik kullanlarak hesaplanabilir:
ulancaya kadar

geecek sreyi =
hesaplamak 0 2,303
mmkndr.

Q= Kapal alana gnderilen temiz hava miktar (debisi), (m3/s)

Q g = Kapal alan atmosferine szan zararl gazn miktar (debisi), (m3/s)
V= Kapal alann hacmi, m3
X 0 = Balangtaki zararl gaz konsantrasyonu, (%)
X= Son durumda gaz konsantrasyonu, (%)
T= Zararl gazn belirli bir konsantrasyona ulaabilmesi iin gereken sre, (saniye)

Soru: Oluan heyelan sonras iilerin mahsur kald 5000 m3 hacimli

galerinin atmosferine 0,0667 m3/s debi ile metan gaz szmaktadr. Mahsur
kalan iilerin bulunduu galeriye 5m3/s temiz hava gnderilebilmektedir.
Metan gaz konsantrasyonunu %1'e ulancaya kadar geecek sreyi
rnek

hesaplaynz.

Verilenler:
Qg= 0,0667 m3/s
MAK= 0,01
V= 5000 m3
zm:

0, 06675x0,01 T 5
log
0,6675x0
=- x
2,303 5000

T=23,07 dakika

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 11

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

YIKINTI KSALAMA TEKNKLER

Ykntya mdahale yntemini iksalama teknii belirler. Ykntlar altnda arama
kazs yaplaca zaman, yer alt suyu kmayan kuru zeminlerin, kendini tutamayp
kayma yapmasna kar, kaz yzlerini desteklemek amacyla ina edilmi kgir veya
betonarme sisteme iksa denir.
Yka mdahale iki ekilde gerekletirilebilir. ekil 10.1de kuyu ve galeri
mdahale yntemleri ematik olarak gsterilmitir.
Dey mdahale (kuyu almas),
Yatay mdahale (ken binann kenar aklklarndan galeri ile girilmesi)

Yka dey ve yatay

ynde mdahale
edilebilir.

ekil 10.1. Yka mdahale yntemleri. a) kuyu almas, b) galeri almas

Kuyu yntemi; genelde toptan gm ykseklii az ya da orta binalarda
kazazedeye hzl bir biimde ulamak iin uygulanabilir. Kuyunun i boyutlar iki kiinin
almasna imkn verecek boyutlar (100cm x 60cm veya 100cm x 80cm) olabilir. Kuyu
boyutlarnn hem kaz zamann en aza indirecek, dier bir deyile kazazedeye hzla
ulalmasn salayacak, hem de iksa iin en az malzemenin kullanlmasn gerektirecek
llerde tasarlanmaldr. Kuyu derinletike kuyu ii insan sirklasyonunu salamak
iin ahap merdiven yerletirilmelidir.
Kuyunun yer seiminde aadaki hususlara dikkat edilmelidir:
Kazazedeye hzla ulaabilecek konumda olmaldr. Bu nedenle kuyu kesit alan
demenin kolon ve kiriin zerinde almamaldr. Bylece ilerleme zaman daha
dk olacak ve kazazedelere daha abuk ulalabilecektir ( ekil 10.2).
Kuyu alm boyunca meydana gelebilecek art depremlerin etkilerini
emniyetle karlayabilmek iin kuyu, iksa elemannn ykseklii kadar ( 0.15-0.20m)
derinletirildiinde, kuyunun tm cidarlar ahap ereve ile desteklenmelidir. Ayrca;
kuyunun yatay telenmesini nlemek bakmndan, kuyu, yknt cidar ile ahap ereve
arasna uygun aralkta yerletirilecek kamalar ile sklanmaldr.
Kuyuda bir kii delici ile demeleri zenli bir ekilde krarken dierleri krlan
paralar hzl bir ekilde alma alanndan uzaklatrmaldr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 12

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Tamamen yklm
binalarda, kazazedelere
galeriler alarak
ulalabilir.

ekil 10.2 lerleme hz bakmndan en elverili kuyu konumu

Galeri ama ynteminde; tamamen yklm binalarnn kenarlarndan alacak
bir galeri ile kazazedeye ulalma amalanmaktadr. Bu yntemde en nemli ara,
yknt kenarndan arama ve kurtarma ekibinin emniyetle ve rahatlkla girmesini
salayacak, basnl hava ile iirilen hava yastklardr. Basnl hava ile iirilmi
yastklarla kaldrlan akln iki yanna ahap domuzdamlar kurularak kurtarclarn
emniyetle yknt iinde almalar iin gerekli dey destekleme salanr. Domuzdam
120x20x20 cm veya 100x20x20 cm boyutlarnda sert aalardan yaplm bloklarn
ekilde gsterildii gibi yerletirilmesi sonucunda oluturulan ahap bir tayc
sistemdir (ekil 10.3). Galeri kesiti genellikle gen olup genilii iki kurtarcnn birlikte
alabilecekleri kadar (90 - 100 cm), ykseklii ise 90 cm alnabilir.

ekil 10.3. Domuzdam iksa elemannn grnm

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 13

Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Arama ve kurtarma almalarnn planlamasnda mhendislik

uygulamalarnn byk nemi vardr. Arama ve kurtarma almalar
iin kullanlacak kaynaklarn iyi bir planlama ile doru bir ekilde
kullanlmas gerekir. Aksi durumlarda hem arama kurtarma ekibinin
hem de kazazedelerin hayat tehlikeye girebilir. Mahsur kalan
insanlarn temiz hava ihtiyalarnn tahmin edilmesi, kazazedelere
gvenli bir ekilde ulalabilmesi, arama ve kurtarma ekiplerinin
kapal alanlarda kazazedelere ulancaya kadar ihtiyalar olan temiz
hava miktarnn hesaplanmas, arama kurtarma srasnda maruz
kalnabilecek zararl gazlar ve bunlara kar alnabilecek nlemler
gibi ayrntl bilgilere sahip olmadan doru bir arama ve kurtarma
planlamasnn yaplmas ok zordur.
zet

Deprem, heyelan, gk ve benzeri olaylar sonucu oluan ve

kazazedelerin mahsur kald kapal alanlarn havas, atmosferik
hava ile kapal alanda bulunan gazlar ve bunlarn karmndan
oluur. Oksijen yetersizliinin insan sal zerinde olumsuz
fizyolojik etkileri vardr. Dinlenme durumundaki bir kazazedenin en
az 4,80 litre/dakika temiz havaya ihtiyac vardr.
Kapal alanlarda arama ve kurtarma grevlileri zerindeki eyalarn
arlklar (ykleri) ve alnan mesafeye gre mutlak gr
mesafesinde hem solunabilir atmosferde hem de solunamaz
atmosferde yrme sresini hesaplamak mmkndr.
Kapal alann atmosferine karan zararl gazlar insan sal
asndan belirli bir konsantrasyonun altnda tutulabilmesi iin
gereken temiz hava miktar hesaplanabilir. Bylece, arama ve
kurtarma planlar zararl gazlarn konsantrasyonlar dikkate alnarak
yaplabilir.
Ykntya mdahale iki ekilde gerekletirilebilir. Dey mdahale
(kuyu almas) ve yatay mdahale (ken binann kenar
aklklarndan galeri ile girilmesi). Kuyu yntemi; genelde toptan
gm ykseklii az ya da orta binalarda kazazedeye hzl bir
biimde ulamak iin uygulanabilir. Galeri ama ynteminde
tamamen yklm binalarnn kenarlarndan alacak bir galeri ile
kazazedeye ulalma amalanmaktadr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 14

Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Domuzdam nasl kurulur, ekil izerek aklaynz ve

domuzdamnn tama kapasitesinin nasl hesaplanacan
dev aratrnz.
Hazrladnz devi sistemde ilgili nite bal altnda yer alan
dev blmne ykleyebilirsiniz.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 15

 Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

DEERLENDRME SORULARI

Deerlendirme
sorularn sistemde ilgili 1. Aadakilerden hangisi solunum katsays tanmna uygundur?
nite bal altnda yer a) Solunum srasnda oluan karbondioksit hacminin, solunmu olan oksijen
alan blm sonu testi hacmine orandr.
blmnde etkileimli
olarak b) Solunum srasnda oluan karbonmonoksit hacminin, solunmu olan oksijen
cevaplayabilirsiniz. hacmine orandr.
c) Karbondioksit hacminin, karbonmonoksit hacmine orandr.
d) Solunum srasnda oluan karbondioksit hacminin, solunmu olan azot
hacmine orandr.
e) Solunum srasnda oluan azot hacminin, solunmu olan oksijen hacmine
orandr.
2. Be (5) tane kazazede toplam hacmi 100 m3 olan bir kapal alanda mahsur
kalmtr. Kapal alana temiz hava ulamamaktadr. Oksijen oran %19un altna
dmeden nce arama ve kurtarma ekibiniz en fazla ne kadar sresi kalmtr?
(Not: Her bir kazazedenin O 2 tketimi 0,28 litre/dakika alnabilir)?
a) 15,2 saat
b) 9,8 saat
c) 23,8 saat
d) 36,2 saat
e) 6,6 saat
3. Aadakilerden hangisi iksa tanmna tam olarak uymaktadr?
a) Ykntlar altnda arama kazs yaplaca zaman, yer alt suyu kmayan kuru
zeminlerin, kendini tutamayp kayma yapmasna kar, kaz yzlerini
desteklemek amacyla ina edilmi kgir veya betonarme sisteme iksa denir.
b) Yer alt suyu kan kuru zeminlerin, kendini tutamayp kayma yapmasna
kar, kaz yzlerini desteklemek amacyla ina edilmi polietilen veya
betonarme sisteme iksa denir.
c) Kuru zeminlerin, kendini tutamayp kayma yapmasna kar, kaz yzlerini
desteklemek amacyla ina edilmi ahap veya kerpi sisteme iksa denir.
d) Ykntlar altnda arama kazs yaplaca zaman, yer alt suyu kan ya
zeminlerin, kendini tutamayp kayma yapmasna kar, kaz yzlerini
desteklemek amacyla ina edilmi kgir veya betonarme sisteme iksa denir
.
e) Zeminlerin kendini tutamayp kayma yapmasna kar, kaz yzlerini
desteklemek amacyla ina edilmi sisteme iksa denir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 16

Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

4. Aadakilerden hangisi kazazedelere ulamak iin alacak kuyunun yer

seiminde dikkat edilmesi gereken zelliklerinden biri deildir?
a) Kazazedeye hzla ulaabilecek konumda olmaldr.
b) Demenin kolon ve kiriin zerinde almamaldr.
c) Art depremlerin etkileri dikkate alnmaldr.
d) Yknt cidar ile ahap ereve arasna yerletirilecek kamalarla
sklanmaldr.
e) Kuyu yeri kolonlara denk gelecek ekilde seilmelidir.

5. ilerin mahsur kald bir yeralt galerisinin atmosferine 0,1 m3/s debi ile
metan gaz szmaktadr. Metan gaz konsantrasyonunu %1'in altnda
tutabilmek iin iilerin mahsur kald galeriye gnderilmesi gereken temiz
hava miktar aadakilerden hangisidir?
a) 15 m3/s
b) 5 m3/s
c) 6,2 m3/s
d) 8,6 m3/s
e) 10 m3/s

6. Kazazedelerin mahsur kald bir yeralt galerisinin atmosferine 0,01 m3/s debi
ile CO 2 gaz szmaktadr. CO 2 gaz konsantrasyonunu %0,5'in altnda
tutabilmek iin bu galeriye gnderilmesi gereken temiz hava miktar
aadakilerden hangisidir?
a) 2 m3/s
b) 5 m3/s
c) 6,2 m3/s
d) 8,6 m3/s
e) 10 m3/s

7. Aadakilerden hangisi temiz havadaki oksijen ve azot ieriklerini ifade

etmektedir?
a) %22 Oksijen ve %78 Azot
b) %20,95 Oksijen ve %78,09 Azot
c) %20 Oksijen ve %79 Azot
d) %22 Oksijen ve %77 Azot
e) %21 Oksijen ve %77 Azot

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 17

Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

8. Aadaki ifadelerden hangisi dorudur?

a) Solunan atmosferdeki Oksijen oran %18-15 arasnda ise insanlarn yaamas
mmkn deildir.
b) Solunan atmosferdeki Karbon monoksit oran %0,5i gememelidir.
c) Solunan atmosferdeki Karbon dioksit oran %0,005i gememelidir.
d) Solunan atmosferdeki Oksijen oran en az %19 olmaldr.
e) Solunan atmosferdeki Hidrojen Slfr oran %01i gememelidir.

9. Aadaki ifadelerden hangisi dorudur?

a) Kapal alanlarda, atmosferdeki gazlar; atmosferik hava, aktif gazlar ve artk
gazlar olmak zere ayr grupta incelenebilir.
b) Kapal alanlarda, atmosferdeki gazlar; aktif gazlar ve artk gazlar olmak
zere iki ayr grupta incelenebilir.
c) Aktif gazlar Karbondioksit ve Azot gazlarnn karmndan oluur.
d) Atk gazlar zehirli ve patlayc gazlardan oluur.
e) Hidrojen Slfr atk gazlar grubundadr.

10.Bir barajn 1,4 metre yksekliindeki ve 2000 metre uzunluundaki derivasyon

tnelinin kazs srasnda tnelin 1000inci metresinde meydana gelen gk
sonucu mahsur kalan iiler iin arama yaplacaktr. Yaplan n incelemede;
dz (eim 0) tnele yeryznden temiz hava ulamad, gr mesafesinin 3-
4 metre ve ierideki scakln 32 C olduu anlalmtr. Arama ve kurtarma
ekibindeki bir yenin zerindeki ortalama yk 27,5 kg olduuna gre; ekibin,
solunamaz atmosferde tnelin 1000inci metresine var sresi aadakilerden
hangisidir?
a) 2,00 saat
b) 1,20 saat
c) 3,20 saat
d) 1,50 saat
e) 2,20 saat

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 18

Arama ve Kurtarmaya Ynelik Baz Mhendislik Uygulamalar

Cevap Anahtar
1.a, 2.c, 3.a, 4.e, 5.e, 6.a, 7.b, 8.d, 9.a, 10.e

YARARLANILAN VE BAVURULABLECEK DER

KAYNAKLAR
Arolu, E. (2000). Deprem ve Kurtarma lkeleri Evrim yaynlar
Birand, A. Ergnay, O. (2001). Trkiye nin Afet Sorunlarna Genel Bak ve Erzincan
Depremi Uygulamas Trkiye Deprem Vakf, stanbul.
Demirel, C. Gnay, E. Aydemir, M. (2001). Tahlisiye Eitimi-1 TMMOB Maden
Mhendisleri Odas Yayn, Kozan Ofset, 134 sayfa.
Eyidoan, H. Tysz, O. Akyz, S. keler, A. (2003). 1 Mays 2003 Bingl Depremi
Kuvaterner altay IV, T Avrasya Yerbilimleri Enstits, stanbul.
Federal Emergency Management Agency (FEMA), (2003). Technical Rescue or
Structural Collapse International Fire Service Training Association, USA.
ztrk, M. (2014). Yeralt Maden letmelerinde Tahlisiye ve Tahlisiyecilik Trkiye
Takmr Kurumu Yaynlar, No: 72.
stnkol, . Gyagler, T. (1977). Ocak Havasnn Etd, Gaz ve Kmr Tozu
Patlamalar, Ani Metan Pskrmeleri Trkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik
Kongresi, 45 sayfa.
Resmi Gazete, (2001). Trk Arama ve Kurtarma Ynetmelii Say:24611
Gyagler, T. (1991). Ocak Havalandrmas TMMOB Maden Mhendisleri Odas
Yayn, afak Matbaaclk, 145 sayfa.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 19