Vous êtes sur la page 1sur 7

Trn Trng Kim cho bit chi tit: L Vn Khi,

khi binh lm lon, b quan qun ui nh,


mi chy vo Thanh Ha, gp L Vn Duyt
L Vn Khi v cuc ni dy xin u th. ng Duyt tin dng cho lm con
thnh Phin An (1833-1835) nui, i tn h l L Vn Khi, ri em v Gia
nh ct nhc cho lm n Ph v y (Vit
Bi Thy o Nguyn Nam s lc, tr.445).
Nhng theo Nguyn Phan Quang tm hiu th
rt c th L Vn Khi ri Cao Bng i n
L Vn Khi (? 1834) tn tht l B - vng thng du Ha Bnh, Thanh Ha (ni vn
Nguyn Ngh , cn c gi l Hai Khi, c mi quan h lu i vi dng h ca L Vn
Nguyn Hu Khi hay B Khi; l con nui, Khi), nhm lin kt vi cuc u tranh ca cc
l thuc tng ca L Vn Duyt v l ngi lang o h inh, h Quch ca dn tc
th lnh cuc ni dy chng li nh Nguyn Mng. V L Vn Khi i theo L Vn
thnh Phin An (tc vng Gia nh c, Vit Duyt vo khong thi gian lnh t Quch Tt
Nam). Thc v 2 con u hng Duyt v c Duyt
cho theo qun th." (Vit Nam th k XIX, tr.
A - Thn th v s nghip: 235)
Cn c Tc ph B - Nguyn, ng t i th 9 II - Khi binh chng nh Nguyn:
ca L Vn Khi, vn h Nguyn tc Nguyn
Tng Thi. i ng t i th 8 i theo h t Cuc ni dy ca L Vn Khi, hay cn c
mu (h m), gi l B Cng. n ng t i gi l s bin thnh Phin An, l mt cuc ni
th 5, v c cng dp nh Mc nn i i tp dy chng li triu nh xy ra vo thi vua
chc phin thn, cai qun a phng v tr Minh Mng do L Vn Khi khi xng.
thnh dng h ln Cao Bng. S kin ny din ra t nm 1833 n nm
n thng 9 nm Canh Thn (1740), nm u 1835 ti thnh Bt Qui (cn gi l thnh Quy
Cnh Hng, vua L Hin Tng li cho i lm hay thnh Phin An, Phan Yn, Si Cn) v
h B - Nguyn. cc tnh min Nam Vit Nam.

Cng theo tc ph ny, L Vn Khi l con trai 2.1 Nguyn nhn:


B Kin. ng l ngi cao ln, dng mnh, n Vua Minh Mng v T qun L Vn Duyt
nhiu, tnh hay khi hi, ti v xut chng... V (1764-1832) vn c nhiu him khch v t th.
v ngh, tng truyn khi vo Gia nh, c ln Minh Mng tuy ght, nhng khng dm lm g
L Vn Khi dng tay khng chng li cp d bi cng lao v uy quyn ca ng qu ln.
cho s thn nc Xim xem. V ti vn, bn
Cho nn ngay sau khi L Vn Duyt mt
tung San hu, c nhiu on do ng nhun
(1832), vic u tin ca nh vua l ginh li
sc[1].
quyn lc ca mnh Gia nh. Cng nm ,
I - Theo L Vn Duyt: nh vua cho bi b ch Tng trn, ci ng
trn thnh su tnh (tc Nam K lc tnh, gm:
Sch i Nam chnh bin lit truyn ghi:
Phin An, Bin Ha, nh Tng, Vnh Long,
nm Gia Long th 18 (1819), hai trn Thanh
An Giang, H Tin) trc thuc vo triu nh
Ngh v Thanh Bnh (nay i l Ninh Bnh),
Hu, bin thnh Gia nh (ni cai tr ca quan
Thin Quan (tn ph, nay i l Nho Quan),
Tng trn trc y) thnh tr s ca quan
nhng lu dn, th ph t hp nhau lm gic,
Tng c tnh Phin An.
quan s ti khng kim ch ni, vua sai t qun
L Vn Duyt ti kinh lc. (Khi y) Khi m Tm thu quyn lc xong, vic tip theo l nh
qun l thuc di trng, nh dp thng c vua ct t quan li vo thay. Trong s c
cng. Duyt yu mn dng lm nanh vut. ba vin vin quan vo coi gi Phin An, l:
Nguyn Vn Qu (Tng c), Bch Xun
Nguyn (B chnh, h ngoi vua Minh Mng),

1|Trang
v Nguyn Chng t (n st); ng thi mt thnh Phin An l Gi Tin Chim em hn
sai dng ln v n L Vn Duyt. 400 qun chng li nhng b thua b chy. Cn
n st Nguyn Chng t, nh c ngi cho
Theo sch Vit Nam s lc ca Trn Trng
bit trc, nn chy thot c. c tin khn
Kim, "vn l ngi tham lam, tn c; nn khi
bo, vua Minh Mng c ngay L Phc Bo thay
n lm B chnh Phin An, Bch Xun
Nguyn Vn Qu ng thi iu ng khong
Nguyn ni rng phng mt ch truy xt vic
ngn qun ca cc tnh Bnh nh, Ph Yn,
ring ca L Vn Duyt, ri i hi chng c, tr
Khnh Ha, Bnh Thun vo gp Phin An
ti bn ti t ca ng Duyt ngy trc(tr.
trn p.
445).
2.2.2 nh chim Nam K lc tnh:
2.2 Din bin:
Ly c thnh Phin An, m ca nh t, th
2.2.1 Ni dy:
ht phm nhn v pht kh gii cho h. L Vn
Khi tra n L Vn Duyt, Bch Xun Nguyn Khi bn t xng lm Nguyn sy, phong tng
cho bt v con v nhng th h thn tn ca T cc tng v sp t quan chc cai tr nh mt
qun, trong s y, c L Vn Khi. triu nh ring (4). c chnh ngha v c
L Vn Khi nhiu ngi theo, L Vn Khi tuyn b tn
(cn c tn l ph Hong tn n (tc Nguyn Phc M
Nguyn Hu ng, con trai trng ca Hong t Cnh).
Khi, Nguyn Sau , L Vn Khi sai Ph tng L c Lc
Hu Khi), mang qun tin nh v chim c thnh
ngi Cao Bin Ha. Cc quan li nh Nguyn nh Th
Bng. Do trc tun ph V Qunh, n st L Vn Trc, lnh
y Khi khi binh H Kim Truyn u b chy.
binh chng li
Phn tng Thi Cng Triu (c Khi phong
nh Nguyn, b
Trung qun) th mang qun i nh chim cc
qun triu nh
tnh thnh pha Nam. m ngy 7 thng 6 nm
ui nh, mi
1833, qun ni dy tin cng, ln lt chim
c cc tnh: nh Tng, Vnh Long, An
nh: Vua Minh Mng. GiangC th, ch cha y mt thng c
Nam k lc tnh u thuc v lc lng ni dy.
chy vo Thanh Ha, gp L Vn Duyt ang
lm Kinh lc y, bn ra th. L Vn Duyt Ngy 4 thng 6 nm 1833, vua Minh Mng c
tin dng cho lm con nui, i tn h l L Vn tng Phan Vn Thy, lm Tho nghch hu
Khi, ri em v Gia nh ct nhc cho lm n tng qun, Trng Minh Ging lm Tham tn
chc Ph V y. (Theo Quc triu chnh bin cm u o Tin qun, theo ng b tin
tot yu, khi ni dy, L Vn Khi ang gi vo Gia nh. C tng Tng Phc Lng lm
chc T qun Minh ngha V y). Tho nghch t tng qun v Nguyn Xun
lm Tham tn, cm u o qun th hai theo
Cho nn khi Bch Xun Nguyn kim c hi ti ng thy vo thng Vnh Long, nh Tng,
ngi cha nui, v cn bt giam ng; phn th ri tin ln thnh Phin An. Vn khng yn tm,
tc gin v ch b nhc m, phn th s ti, L nh vua c thm o qun th ba do tng
Vn Khi bn mu vi my ngi cng cnh Trn Vn Nng lm Bnh khu tng qun
khi binh chng li. cng L ng Doanh v Nguyn Vn Trng
Sau khi ngm lin h c vi binh lnh bn cng lm Tham tn, thng lnh 3 v qun vi 23
ngoi, m 18 thng 5 nm Qu T (1833), ng chin thuyn theo ng thy n ca Cn
cng 27 lnh hi lng (2) t nhp dinh B Gi, phi hp vi hai i qun trn.
Chnh git c nh Bch Xun Nguyn. Quan
Tng c Nguyn Vn Qu hay tin vi em
qun n cu cng b git nt (3). Lnh binh

2|Trang
2.2.3 Tht th: Khi thnh ang b vy ngt, L Vn Khi b
bnh ph thng mt trong thnh vo ngy 11
Gio s Joseph
thng Chp nm Minh Mng th 14 (1833.
Marchand b x
Theo s gia M. Gaultier, Khi b u c). Con
lng tr.
trai ng l L Vn C (6) mi 7, 8 tui c c
ln thay, tng Nguyn Vn Trm (em h Khi)
Ngy 17 thng 6 c c ra ch huy qun trong thnh
nm 1833, trong
D L Vn Khi cht, nhng nh thnh cao
khi o tin qun
ho su, qun ni dy vn gi c thnh cho
do Phan Vn
ti thng 7 nm t T (1835). Lc by gi, hin
Thy ch huy mi
trng rt nguy ngp: Thnh b bao vy di ngy,
n Khnh Ha,
dch t honh hnh, sng n h hng vi cn
th Th tun ph
dn, lng thc tuy nhiu nhng b m mc,
V Qunh cng
tinh thn v sc lc qun dn u suy kit v ly
cc quan qun
tn... Cho nn khi qun triu nh chia lm 8
di quyn
mi, tn cng t vo thnh. Qun ni dy
nh chim li
chng c khng ni, b thua trn. i thng,
c thnh Bin
cc tng lnh lp tc cho my ch Thnh
Ha. c tin
Phin An h trn mt l c , sai qun
vui, vua Minh Mng sai gi ha tc 20 sng
thay nhau chy nga sut ngy m v kinh s
thn cng vo chin trng Gia nh.
bo tip.
Khong trung tun thng 7 nm 1833, c ba
2. 3 Sau cuc chin:
o qun trn u vo n Nam K. Trc sc
mnh , gii a ch, ph ho cc ni u Nhn c tin bo tip, vua Minh Mng c
dao ng, khng dm ng h L Vn Khi na. mng, truyn ng ci gii 6 trng phm (ti
Tip , mt tng gii ca ng l Thi Cng ch mu) v Hu, gm: gio s Marchand (tc
Triu (5) cng u hng triu nh, mang qun C Du. Theo Trng Vnh K, v tu s ny mun
v Gia nh nh li L vn Khi, khin lc th vai B a Lc th hai), Mch Tn Giai (Hoa
lng ni dy b suy yu nhanh chng. kiu), Nguyn Vn Honh, Nguyn Vn Trm
v Nguyn Vn Bt (7). Ngoi ra, cn chm
V vy, qun triu nh d dng chim li
thm hai ngi na, l tng Thi Cng
cc tnh: ngy 13 thng 7, ly li nh Tng &
Triu v n st Nguyn Chng Dt (b ku n
Vnh Long; ngy 19 thng 7, ly li An Giang
lng tr, nhng xt cng v v bit n nn nn
& H TinC th, n trung tun thng 8
c gim n. Theo Vng Hng Sn, tr. 216).
nm y, c 5 tnh (tr Phin An) thuc Nam K
u b qun triu chim li ht. S cn li gm binh s v ngi dn, bt k gi
tr, gi trai, trong thnh Phin An, c thy
2.2.4 C th v tht bi:
1.831 u b git cht v chn chung mt ch,
L Vn Khi gp cnh lng u th ch, gi l M Ngy hay M Bin Tru (8).
thm binh c tng qu, nn truyn lnh ng
Sau khi dp yn, nm 1835, triu thn st
ca thnh c th (Vng Hng Sn, tr. 211),
vin l Phan B t dng s hi ti L Vn
ri nh gio s phng Ty i sang cu vin
Duyt, khp lun T qun vo ti gy nn
Xim La. Xim La nhn mun ln chim nc
s bin thnh Phin An. c s, vua Minh
Vit nn nhn li gip (sch Hi p lch s
Mng d rng: V d quan cai tr khng hn n
Vit Nam ph: y l mt sai lm ln ca Khi,
nh Nguyn Vn Qu, tham tn nh Bch
tr. 353). Nm 1834, qun triu nh nh bi
Xun Nguyn, th chng n c ngy lm phn
qun Xim. Chim li ton b cc tnh min
ch khng sao khi c. V bn tiu h ca
Nam xong, qun triu nh dn ht v bao vy
hn (ch L Vn Duyt) ton l qun hung ,
thnh Phin An.
quen lm nhng vic bt thin. Chng n
quen thy hn di cha, ln trn...(Vit Nam

3|Trang
s lc, tr. 459). Kt cc, T qun b khp by thiu cm tnh vi tn triuNgoi ra, du
ti phi chm, hai ti phi tht c, mt ti phi qun i ca Minh Mng thng Bc cng
sung qun; nhng v ng Duyt mt lu nn nh Nam, ta cng khng th coi y l
ch cho ngi truy ot quan tc, sang phng nhng vinh quang cho nhng ngi lm chnh
m m v dng ln y bia trn vit to tr i by giB khc, ta c th ngh rng
nhng ch: Quyn ym L Vn Duyt phc cuc chin u ca qun dn thnh Phin An l
phpx" (tc y ch tn li ci lng quyn L mt cuc chin anh dng ng phc. Cuc
Vn Duyt chu php nc). chin u ny l mt cuc chin u c l
tng bi n c ch trng nh mt ch
Cn ta thnh c l thnh Bt Qui (tc Phin
tn c, bt cng, phi dn (theo Vit s
An, do Olivier de Puymanel xy dng nm
ton th, sch in t v Vit s tn bin,
1870), v ti kin c qu, lm hao tn qun
quyn 4, tr. 362. C hai sch u cng mt tc
triu nh khng t, nn b nh vua sai ph b,
gi).
cho xy li mt ta thnh nh hn, t kin c
hn l Thnh Gia nh (hay cn gi l Phng Sau nm 1975, GS. Nguyn Phan Quang c
Thnh, Phng Thnh). kin:
C tc gi cho rng cuc ni dy L Vn Khi
B - Bn lun: l ca nhng ngi theo o Gia T, do cc
Ni v L Vn Khi, M. Gaultier vit: gio s ch mu. C tc gi li ngh rng y
ch l mu lt ca mt phe phi trong
Khng nh cc s ca triu Nguyn ni L
tng lp thng tr chng Minh Mng. C kin
Vn Khi ch l mt k phin ng tm thng,
cn cho rng y l mt cuc bo lon, mt
c nhiu tham vng v v t cch. Thc ra,
mu phn ng, phn dn tc (!)Xt
Khi l mt ngi v ngh tuyt lun, c nhn
nhng thnh phn chnh i theo L Vn Khi
phm cao qu, c ti giao thip, c huyt kh
bao gm: gio dn, ngi Hoa, cc dn tc
cng cng, c tinh thn ho hip, bit ch
thiu s (ngi Chm, ngi Khmer, mt s
huy...nn rt c nhng ngi chung quanh
ngi dn tc Ty Nguyn), qun Hi lng,
cm mn. Nh vy m sau ting h ca Khi
Bc thun, v mt s ng dn lc tnhVy
hng trm ngn gia nh dn chng min Nam
c th ngh rng t nht trong giai on u,
vng ngay dy(Dn theo Phm Vn Sn,
cuc ni dy do L Vn Khi khi xng
Vit s tn bin, quyn 4, tr. 352).
gn b vi phong tro u tranh ca nng dn
Sau khi k v cuc ni dy do L Vn Khi khi v ca cc dn tc chng triu Nguyn V t
xng, trc nm 1975, nh s hc Phm Vn mi quan h gia hai cuc ni dy ca L Vn
Sn c li bnh: Khi v ca Nng Vn Vn, cho thy h c
chung mt l cng ni dy trong phm vi
Lun 3 nm lin min Nam, mu
c nc nhm lt triu Nguyn. R rng
xng ri, tn dn hi vt, l trch nhim
khng phi L Vn Khi ni dy ch nhm mc
ca mt ng vua hp hi, ca mt triu nh
ch tr th cho L Vn Duyt, cng khng phi
nhiu k dua nnh. t ny tuy l ni lp
v thn thuc ca Khi Cao Bng b truy n
nghip ca nh Nguyn m li xy ra nhiu s
m n ra cuc ni dy ca Nng Vn Vn. (tr.
ri ren l v vua Minh Mng thiu s rng lng
239, 249 v 253).
i vi cc cu thn, li nghe bn xu nnh nn
dn s b p bc qu nhiu. Tuy ng l mt Nhm tc gi sch i cng lch s Vit
ng vua bit chm nom vic nc, bn trong Nam (tp 1) cng ch ra rng: Cng nh cc
bn ngoi sa sang c nhiu vicnhng cuc khi ngha ca nng dn v cc dn tc t
ngi ta khng th khng quy trch nhim cho ngi, cuc ni dy ca L Vn Khi phn nh
ng v cc v lon ly xy ra Bc H, Nam s bt bnh cao ca nhn dn Gia nh i
H v Chn Lp do quan li tham nhng gy vi triu Nguyn (tr. 464).
nn, ng l nhng min xa xi ny ng phi
Tuy nhin cc nh nghin cu trong sch a
la t nhng cn b u t, bit ly n lm uy,
ch vn ha Thnh ph H Ch Minh sau khi
kho lo v v dn chng, bi t lu h
ch ra nguyn nhn tht bi, u c chung mt

4|Trang
kt rng y khng phi l mt cuc khi Nguyn nng tay vi dn ng Nai (tp1-
ngha. Trch: tr. 211, tr. 243 v 432).
Nh nghin cu Nguyn nh u: Nhm tc gi sch Si Gn - TP. HCM cng
nu ln kin tng t:
Cuc ni dy ca L Vn Khi l cuc ni dy
khng thnh cng to ln nht ca Nam K. N Cuc binh bin ny, thc cht ch l mt cuc
quy t c nhiu thnh phn ca Si Gn o chnh qun s ca mt tng lp thng tr
ng thi. H bt mn vi s thay i chnh a phng, nhm chng li nh nc phong
sch thng tr ca Minh Mng ngay sau khi L kin trung ng, ch khng phi l cuc khi
Vn Duyt cht. H cng b bch hi, kt ti, ngha ca nhn dn, mc d n li cun
bc lt bi nhm quan li mi n. Nhng h c nhiu thnh phn, nh: gio dn Thin
ch bit kt hp chng i, m thiu hn mt cha, mt s Hoa kiu, mt s dn tc t ngi
ng li to thnh mt sc mnh gn b, vng Ty Ninh, binh lnh qu min Bc, min
cun ht c nhng ngi cn xa. Ch Trung, mt s a ch, dng di cng thn v
trong vic L Vn Khi tc tc cu vin qun mt s quan li di quyn L Vn
Xim cho nhn dn lc tnh phn i ri, Duyt...Nhng cuc binh bin cha c biu
nn sut thi gian b bao vy, khng c mt hin no cho thy n n ra v nguyn vng
cuc ni dy no ca dn cc tnh, nhm chia v v li ch ca ng o cc tng lp nhn
s lc lng qun triu. iu ni ln dn... (tr. 100).
mc b c lp ca mt cuc binh bin
***
GS. Trn Vn Giu:
Vn y c phi l cuc khi ngha hay
Phe Khi ni ln, ch yu l vi lc lng
ch l cuc binh bin, cn phi c mt cng
qun i a phng, chng li triu nh Minh
trnh nghin cu su rng, mi c th t c
Mng, l mt biu hin ca mu thun gia
s ng thun cao hn. Trc mt, ta ch nn
cc cnh phong kin. Khi dng hng ng c
gi y l cuc ni dy, hay l s bin thnh
o ngi Php v nhng tay phiu lu ngi
Phin An l cng tm v hp l hn c.
Tu. Khi li cu vin qun Xim... nh ca
Khi l ct c phng nam. Cho nn, d ban V ni sao th cuc ni dy L Vn Khi cng
u, cuc khi binh ca Khi c trng hp vi n ra, iu m Minh Mng khng ng ti (9),
mt s cuc khi ngha nng dn trn c nc lm 3 nm lin min Nam, mu xng ri,
Vit Nam, n khng trnh khi sm mt , rt tn dn hi vt. Nu hm qua thnh phn dn
cng ch c th da vo ho su, tng cao, tc ny lm nng ct cho Th t nh Nguyn
lng thc , sng n nhiu. Khi chng c (Nguyn nh) tranh u vi nh Ty Sn; th
vi qun triu c gn ba nm. Trong ba nm bi duyn c g m ngy nay h coi vua Minh
, nhn dn Gia nh Si Gn v chin tranh Mng l bo cha, coi m cn thn l bn c
m thm thn. Hai bn nh qua nh li, tm thut hn h, v cn phi trit b ht?..
ph phng tan tc, thn xm tiu iu. Cui Cuc chin bi ca Phin An, tm li l mt
cng qun Minh Mng ton thng... cuc chin bi oanh lit, ng l kinh nghim
qu bu cho nhng nh lm chnh tr hm qua
Nh vn Trn Bch ng:
cng nh hm nay suy gm li cch cai tr ca
Chng ta khng nn xp s bin L Vn khi mnh.
vo phm tr nng dn khi ngha bi v ng
c bao trm s bin l mu thun ni b giai Bi Thy o Nguyn, bin son.
cp thng tr, thm ch, mang du vt thanh
ton t th v chng mc no - cng nh Ch thch:
Nng Vn Vn v L Vn Phng Bc B - c
bn tay cc c o ngoi quc nhng vo, 1 - Vng Hng Sn, Kho v s men lam
nhng n vn bo hiu chm dt thi k dn (Hu), NXB M thut, 1994, tr. 208). Trong Gia
t ng Nai cm tnh vi nh Nguyn v nh nh xa (Hunh Minh son. Nxb. VHTT in li
nm 2006, tr. 160) c thm chi tit: Tng

5|Trang
truyn, vo nm 1920, khi L Vn Duyt i kinh h gia Khi v Triu, Vng Hng Sn vit:
lc vng Thanh Ha, c L Vn Khi i theo Khi v Triu ngm khng thun nhau, nn
hu. Lc hai ng gh thm m V Tnh Bnh chia hai Nam K trnh ng chm quyn li.
nh, nhn thp Cnh Tin ni c ca Chim Triu lo vic thy qun v lnh trch nhim t
Thnh, ng Khi xc cm lm mt th Si Gn n ranh gii nc Xim La; cn Khi
ng lut, trong c hai cu cui cn c th m trch t Si Gn ra Hu. Triu theo
truyn tng: Ca qun lu i vn cng kh/ Duy Khi l u hng ch vn c nh tm, nn
d Tin thp lo cn khn (ngha: Ting n ln t thng a th cho cc ng liu c
ht ca xang, cng my bay i mt/ Ch cn triu (tr.211). Sch Hi p lch s Vit Nam
mt thp Cnh Tin thi gan cng tu nguyt, (tp 3) ph rng: Khi phm mt sai lm
khoe gi vi tri t). iu chng t L Vn nghim trnmg l ct i Nam K, giao mt na
Khi l ngi vn v ton ti. cho Triu qun lnh (tr.353).
2 - Bc thun hay Hi lng l nhng ngi 6 - Nguyn Q. Thng (T in nhn vt lch
min Bc hay Trung, b ti phi y vo lm s Vit Nam), ghi l L Vn Cu, Sch Si
lnh Nam K. Gn - TP. HCM (do TS. Quch Thu Nguyt ch
bin), ghi L Vn C.
3. on ny chp theo Vit Nam s lc.
Nhng theo Ng Tt T th: Bch Xun Nguyn 7 - GS. Nguyn Phan Quang khng ghi Mch
cng v con chy n Xm G (Gia nh) th b Tn Giai m ghi tn Bn Bang, gc ngi Hoa.
Khi ui kp, chm cht c nh. Khi tr li ng ny trc khi b git c son mt truyn
dinh Tng c toan th ti, chng d Nguyn di bng th lc bt c gi l Bn Bang th
Vn Qu hay tin t ph ngc, s qu nn t t. gm 308 cu k li cuc ni dy ca L Vn
L vic, Khi mi chim thnh lm phn (Gia Khi. (Sch Vit Nam th k XIX, tr. 238). C
nh Tng trn T qun L Vn Duyt. Ng ti liu li cho rng: Bn Bang khng phi l tn
Tt T son. Nh in Mai Lnh xut bn, khng ca mt ngi m l bn bang ln ca ngi
in nm.). Phm Vn Sn ghi: L Vn Khi cng Hoa, i din cho tt c ngi Hoa ti min
cc ng ch t nhp dinh B chnh bt c Nam, tham gia vo cuc ni dy ca L Vn
nh Phm Xun Nguyn, nhng Nguyn chy Khi. Do vy, t ngi Hoa khng cn c
thot c. Nhng ngay m y lon qun tp nh Nguyn u i nh trc.
n c Nguyn, ri em Nguyn v Qu v
8 - M Bin Tru: c ngha tru dit ngay, khng
t nh b uc trc t ng ca T qun
cn xt x. Theo Vng Hng Sn, trc y
(tr. 351). Vng Hng Sn, chp tng t:
trn ci m to ny, c t mt tm m bia :
Nguyn v Qu u b bt, u b ly sp lm
Nguy tc nht vng tinh tr (Qun lon bt
n, t ln u, t sng T qun (tr. 209). Vit
chung mt li, git ht).. Theo a ch vn
Nam s lc ghi ch c Bch Xun Nguyn b
ha TP. HCM, phn lch s, (do Trn Vn Giu,
lm uc t t ng (tr.448).
Trn Bch ng, Nguyn Cng Bnh cng ch
4 - Vng Hng Sn th chp rng: Khi bo bin, xut bn nm 1987), m ny gn M
c cu ln, tr hn cho T qun ri, th bn sng, khong gn Ng Su cng trng Dn
Khi, Honh, Trm u ln lng voi giong rui, ch (TP. HCM). Con s 1.831 ngi b git
nh v qu c l x BcNhng dn tnh cn cht, ghi theo Trn Trng Kim (Vit Nam s
mn c T qun, chy theo xin ng b lc, tr.445) & Nguyn Q. Thng -Nguyn B
chng. V vy, Khi quy u voi tr li, t y Th (T in nhn vt lch s Vit Nam).
mi lm phn tht s: ot thnh, thng c Sch Hi p lch s Vit Nam ghi 1.737
hai ch Chiu An, ngy 22 thng 5 nm ngi (Nxb.Tr, 2007). Nguyn Phan Quang
1833, t xng Bnh Nam i nguyn soi, v (Vit Nam th k XIX, tr. 230-237) cho bit cn
phong cho cc tng lnh(tr. 209). c vo nhng bn mt tu th con s b bt git
l 1.284 ngi. Phn qun triu nh, con s b
5 - Thi Cng Triu, ngi Tha Thin,
thng hn ngn v b cht trong cng cuc
nguyn l V y coi v bin binh Phin An, i
nh dp l 2.431 ngi. Vng Hng Sn sau
theo L Vn Khi c L Vn Khi giao cai
khi dn ra 5 con s 5 ti liu khc nhau, ng
qun phn na Nam K. cp n mi quan

6|Trang
vit rng: Ti sao chuyn cch nay khng lu - Nguyn Phan Quang, Vit Nam th k XIX,
lm, m d bit n th? C phi ti ngy xa Nxb. TP. HCM, 2002.
cm ni s tht?...(tr. 313).
- Nhiu ngi son, a ch vn ha TP. HCM
9 - Theo i Nam thc lc, sau khi cuc ni (tp 1). Nxb Tp. HCM, 1987.
dy n ra, vua Minh Mng gi i thn Phan
- Hunh Minh, Gia nh xa. Nxb Vn ha-
Thanh Gin (ngi Bn Tre) vo hi: Dn
Thng tin in li nm 2006.
Gia nh c ting l dn trung ngha, ngi
sinh trng t y h li khng r?Trm - Nhm Nhn vn tr, Hi p lch s Vit
vn bo Bc K phong tc kiu bc nn dn Nam (tp 3). Nxb Tr, 2007.
thch ni lon, khng ng ni dng nghip vua
- Trnh Vn Thanh, Thnh ng in tch danh
by gi cng c thi kiu bc y(dn li theo nhn t in (tp thng). Tc gi t xut
Nguyn Phan Quang, tr. 256) bn, Si Gn, 1965.
Sch tham kho: - Nguyn Q. Thng v Nguyn B Th, T
in nhn vt lch s Vit Nam. Nxb KHXH,
- Trn Trng Kim, Vit Nam s lc, Nxb. Tn
H Ni, 1992.
Vit, Si Gn, 1968.
- Nhiu ngi son, (TS. Quch Thu Nguyt
- Vng Hng Sn, snh c t Nam K
ch bin) Si Gn - TP. HCM, Nxb. Tr, 2006.
v gic L Vn Khi in trong Kho v s
men lam Hu. Nxb M thut, 1994.
- Phm Vn Sn, Vit s tn bin (quyn 4).
T sch s hc Vit nam xut bn, Si Gn,
1961.

7|Trang

Vous aimerez peut-être aussi