UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET

ODSJEK HISTORIJA

VIJETNAMSKI RAT, SUECKA KRIZA I KOREJSKI RAT

(REFERAT)

Student: Deli Semir Mentor: dr.sc. Salkan Uianin, doc.

Tuzla, april 2016.

 Vijetnamski rat

Vijetnamski rat, oruani sukob koji je 196473. vodio SAD protiv junovijetnamske
Fronte nacionalnog osloboenja (FNO; Vietkong) i Sjevernoga Vijetnama (DR Vijetnam),
a koji nikada nije formalno proglaen. U irem smislu Vijetnamski rat obuhvaa konfliktno
razdoblje 194675., obiljeeno borbom Sjevernoga Vijetnama protiv Francuske (194654) i
SAD-a (196473) te protiv Junoga Vijetnama (196075). SAD je podupirao
junovijetnamski reim (vojni sporazum iz 1954), unato njegovim nedemokratskim
obiljejima, kako bi odrao podjelu Vijetnama i sprijeio njegovo ujedinjenje pod
komunistikom vlasti predvoenom Ho-i-Minom. Junovijetnamska gerila zapoela je
djelovati poetkom 1959. i ubrzo ju je predvodio prokomunistiki FNO (osnovan 20. XII.
1960. uz pomo DR Vijetnama). Poetkom 1960-ih ameriki predsjednik J. F. Kennedy i
ministar obrane R. S. McNamara sve vie su poticali ameriki vojni angaman u Junom
Vijetnamu (1961. bilo je prisutno 950 amerikih vojnih savjetnika, a 1963. oko 15 000).

SAD je podupirao junovijetnamski program tzv. pacifikacije i preseljenja

stanovnitva kako bi se onemoguio gerilski otpor (izraen osobito u delti Mekonga i na irem
podruju Saigona). Poetkom kolovoza 1964. u Tonkinskom je zaljevu bio napadnut ameriki
ratni brod (prema nekim izvorima napad je bio insceniran), to je SAD-u (u doba predsjednika
L. B. Johnsona) posluilo kao povod za zrakoplovne napade na Sjeverni Vijetnam (5. VIII.
1964) i uporabu kopnenih snaga u Junom Vijetnamu (prve skupine amerike vojske stigle su
poetkom veljae 1965). Amerikim snagama vojno su pomagali Australija, Novi Zeland,
Filipini, Juna Koreja i Tajland, dok su Sjevernomu Vijetnamu i FNO-u pomagali SSSR i
Kina. God. 1966. SAD je u Junom Vijetnamu imao 268 000 vojnika, a 196869. oko 500
000. Saveznika junovijetnamska vojska imala je oko 800 000 pripadnika (1968), uz
mnogobrojne paravojne snage. God. 1968. FNO je imao oko 340 000 boraca, kojima je
pomagalo oko 80 000 sjevernovijetnamskih vojnika angairanih u Junom Vijetnamu (na elu
vojske DR Vijetnama bio je general Vo Nguyn Giap).

Iste su godine snage FNO-a nadzirale oko 60% Junoga Vijetnama (potkraj januara
1968. u ofenzivi Tet napale su uporita junovijetnamske vojske u vie od 50 gradova). Od
augusta 1964. do srpnja 1968. SAD je na Sjeverni Vijetnam bacio oko 2,5 milijuna tona
bombi. Napadima su posebno bili izloeni Hanoi te Hai Phong i druge luke u Tonkinskom
zaljevu. Sredinom 1968. SAD je u ratu koristio oko 3000 borbenih zrakoplova, uglavnom s
nosaa VII. (Pacifike) flote i iz baza u Tajlandu (goleme rtve i tete SAD je prouzroio i
primjenom kemijskog i biolokog oruja). Potkraj novembra 1968. predsjednik Johnson
obustavio je ameriko bombardiranja Sjevernoga Vijetnama kako bi se potaknuli mirovni
pregovori (voeni 196869. bez rezultata). Nastojei unititi gerilska uporita i pravac
opskrbe FNO-a iz Sjevernoga Vijetnama (tzv. Ho-i-Minov put), novi ameriki predsjednik
R. M. Nixon odobrio je u oujku 1969. zrakoplovne napade na dijelove Kambode i Laosa.
God. 1972. SAD je pojaao pritisak na Sjeverni Vijetnam blokadom njegovih luka (u svibnju)
i obnovom zrakoplovnih napada (u prosincu). Poetkom 1973. bilo je uspostavljeno primirje,
a 27. I. 1973. u Parizu je potpisan mirovni sporazum (za koji su Nobelovu nagradu za mir
dobili H. A. Kissinger i sjevernovijetnamski ministar Le Duc Tho, koji je nagradu odbio).
Uslijedilo je ameriko vojno povlaenje, a potom (197375) i obnova sukoba izmeu
suprotstavljenih vijetnamskih strana. Snage FNO-a su 30. IV. 1975. zauzele Saigon (koji jer
potom preimenovan u Ho-i-Min), te je proglaeno vijetnamsko ujedinjenje (komunistike
snage istodobno su pobijedile u Kambodi i Laosu). U Vijetnamskom ratu poginulo je vie od
1 milijun Vijetnamaca (najvie u Junom Vijetnamu), oko 55 000 amerikih vojnika i oko
5000 vojnika iz drugih drava saveznica SAD-a.

Korejski rat

Korejski rat, rat izmeu Sjeverne i June Koreje, te njihovih saveznika, tokom 1950
53. Nakon neuspjelih pregovora o korejskom ujedinjenju, vojska komunistike Sjeverne
Koreje (DNR Koreja), osnaena potporom SSSR-a i Kine, napala je 25. VI. 1950. Junu
Koreju (R Koreja). Vijee sigurnosti UN-a (bez sudjelovanja SSSR-a) osudilo je agresiju (26.
VI), a SAD se vojno angairao u obrani June Koreje (odlukom predsjednika H. S. Trumana
od 27. VI. 1950). Sjevernokorejska vojska zauzela je Seoul (28. VI. 1950) i gotovo je porazila
junokorejske snage, a prve kopnene borbe amerikih i sjevernokorejskih trupa vodile su se
poetkom jula 1950. Radi zaustavljanja agresije, UN je stvorio meunarodne snage (vojno je
sudjelovalo 20-ak drava, a najvei udjel u ljudstvu i tehnici dao je SAD) pod
zapovjednitvom amerikog generala D. MacArthura (od 8. VII. 1950).

Potkraj jula 1950. sjevernokorejska vojska nadzirala je oko 70% teritorija June
Koreje, a povukla se u rujnu 1950. u protunapadu amerikih i saveznikih snaga, koje su 26.
IX. 1950. ule u Seoul. Nakon odobrenja UN-a (7. X) meunar. snage prele su u Sjevernu
Koreju (19. X. zauzele su Pyongyang) i do kraja novembra 1950. na pojedinim podrujima
napredovale do granice s Kinom.
 Od 25. XI. 1950. uslijedila je ofenziva kineskih i sjevernokorejskih snaga (poetkom
sijenja 1951. osvojile su Seoul i drale ga do mart) te protunapadi amerikih i saveznikih
snaga. Rezolucija Vijea sigurnosti UN-a o kineskom povlaenju bila je onemoguena vetom
SSSR-a (30. XI. 1950). Od oujka 1951. bojinica se uglavnom odravala oko predratne
granice izmeu korejskih drava, u podruju du 38. paralele. General MacArthur zalagao se
za izravne amerike napade na Kinu, no Truman ga je smijenio u travnju 1951. Pregovori o
prekidu sukoba poeli su u srpnju 1951. Iako su povremene borbe bile nastavljene, primirje je
dogovoreno 27. VII. 1953 (uz razgranienje crtom bojinice). Procjene o ratnim rtvama
razliite su, a spominje se i do 4 milijuna poginulih i ranjenih, ukljuujui civilne rtve (oko
milijun civila stradalo je na svakoj korejskoj strani). Prema procjenama, Kina je imala oko
900 000 poginulih i ranjenih boraca, a Sjeverna Koreja oko 520 000. Juna Koreja imala je
izmeu 47 000 i 80 000 poginulih vojnika, SAD oko 34 000, a ostale snage UN-a oko 3200
poginulih.

Suecka kriza

Suecka kriza, poznata i kao Suecki rat ili Rat 1956. (u arapskom svijetu poznat kao Tripartitna
agresija; ostala imena su Suesko-sinajski rat, Sueska kriza ili Operacija Musketar), je bio rat
koji se vodio na teritoriji Egipta 1956. Vodio se izmeu Egipta i udruenih snaga Izraela,
Velike Britanije i Francuske, koje su se udruile u tajni savez protiv odluke egipatskog lidera
Nasera da nacionalizira Suecki kanal. Evropske su se snage u tom ratu borile iz ekonomskih
razloga, dok je Izrael hteo otvoreni kanal za svoje brodove i okonanje upada arapskih
gerilaca iz Egipta. Nakon Prvog arapsko-izraelskog rata mogunost sklapanja mira izmeu
Izraela i najumerenijeg arapskog lidera, jordanskog kralja Abdullaha, neslavno je propala
nakon to su kralja Abdullaha u Jerusalimu 1950. ubili palestinski ekstremisti.

Ruenje monarhije u Egiptu 1952. oznailo je novu prekretnicu u odnosu snaga na Bliskom
istoku. Tako je razdoblje politikih previranja u Egiptu, izazvanih porazom 1948, kulminisalo
vojnim udarom kojim je sruen kralj Faruk. Zbivanja u Egiptu s pozornou su bila praena u
Tel Avivu. Egipatska vojska se u ratu 1948. pokazala najteim izraelskim protivnikom i
najveom opasnou, dok je Egipat bio najea polazna taka za ubacivanje arapskih
komandosa na izraelsku teritoriju. Izrael je zabrinjavao porast arapskog nacionalizma, a
injenica je da je Egipat imao niz nabavki oruja iz istonog bloka, zbog ega je bio na
najboljem putu da se uspostavi kao regionalna velesila.
 Radi diskreditacije Egipta u oima Zapada, izraelska obavetajna skupina je poetkom
pedesetih u Egiptu izvela niz antiamerikih teroristikih akcija u obliku podmetanja bombi.
Nakon to je to otkriveno u javnosti nekoliko godina kasnije, ciela operacija je prozvana
prema tadanjem ministru obrane koji je naredio celu akciju "Afera Lavon". No, veze izmeu
Egipta i Zapada nisu presekli izraelski obavjetajni agenti ve sam egipatski predsjednik
Gamal Abdel Naser. Sjedinjene Amerike Drave pokuale su posredovati u sukobu Egipta i
Izraela obeavajui izdanu privrednu pomo objema zemljama. U Egiptu su tu pomo
namenili gradnji Asuanske brane na reci Nil. No, dolaskom Gamala Abdela Nasera na elo
vojnog reima u Kairu u aprilu 1954. godine Egipat se poeo pribliavati Sovjetskom Savezu.
Zabrinut zbog egipatskog koketiranja sa Sovjetskim Savezom, ameriki predsjednik
Ajzenhauer otkazao je Kairu zajam za finansiranje Asuanske brane. Do kulminacije
zaotravanja odnosa Egipta sa zapadnim zemljama dolo je u julu 1956. godine egipatskom
nacionalizacijom Sueckog kanala, koja je opravdana potrebom pronalaenja izvora
finansiranja gradnje Asuanske brane.

Oktobra 1956. godine na tajnom su se sastanku nali premijeri triju drava, iji su
strateki interesi u najveoj meri bili povreeni Naserovom politikom - premijer Francuske
Mole i Velike Britanije Entoni Idn i Izraela David Ben-Gurion. Velika Britanija je odluila
zatititi ugroene interese svog kapitala u kompaniji koja je upravljala Sueckim kanalom te
povratiti svoj izgubljeni uticaj na Bliskom istoku. Francuska je, uz motive sline britanskim,
raunala na to da bi ruenjem Nasera direktno uticala i na slabljenje egipatske podrke
tadanjim protivfrancuskim ustancima u Aliru, Maroku i Tunisu. Sasvim prirodno, za
zbivanja u Egiptu bio je zainteresiran i Izrael koji je elio eliminisati najsnaniju protivniku
vojsku i neutralisarati baze palestinskih fedajina u pojasu Gaze. Na sastanku je postignut
dogovor o zajednikoj vojnoj akciji na Egipat i o ruenju Nasera, po slinom obrascu kojim je
amerika CIA godinu dana prije sruila nacionalistikog iranskog predsjednika Mosadega,
koji je u Iranu pokuao nacionalizovati zapadne naftne kompanije. Plan nazvan Operacija
Teleskop predviao je napad Izraela na podruje Sinajskog poluostrva nakon ega e se pod
izgovorom zatite stranih brodova u kanalu u sukob umeati Velika Britanija i Francuska.

Poetni izraelski udar privui e egipatske snage na Sinajsko poluostrvo, koje su onda
vazdunim desantima britanskih i francuskih jedinica u podruju Sueskog kanala trebale biti
odseene i unitene. Izrael je u tajnosti mobilizirao sve motorizirane jedinice kojima je
raspolagao i pripremio se za iznenadni napad.
 Izraelski napad, kojim je zapovedao proslavljeni general Moe Dajan, poeo je u
popodnevnim satima 29. oktobra 1956. zranim desantom na podruju strateki vanog klanca
Mitle na Sinajskom poluostrvu, koji je imao vanu ulogu i u svim sledeim izraelsko-
arapskim ratovima. Uporedo s padobranskim desantom na podruje Sinaja, ulaze i izraelske
oklopne postrojbe. U skladu s prije dogovorenim, Velika Britanija i Francuska 30. oktobra
diplomatskim putem trae povlaenje egipatskih i izraelskih jedinica iz podruja Kanala
pretei vojnom intervencijom. Egipat je oekivano odbio ultimatum te sljedei dan poinju
britanski i francuski zrani napadi na ciljeve diljem Egipta. Zrani desanti britanskih trupa
izvedeni su 5. novembra zapadno od Port Saida na zapadnoj obali Sueckog kanala te
francuskih padobranaca na podruju Port Fuada na istonoj obali Kanala, koje u potpunosti
ovladavaju podrujem Sueckog kanala.

Anglo-francuski napad na Egipat izazvao je otru diplomatsku reakciju Sovjetskog

Saveza, a akcija je naila na neodobravanje u Vaingtonu, gdje je Ajzenhauerova
administracija bila besna zbog poduzimanja napada bez prethodnih konzultacija sa
Sjedinjenim Dravama. Bela kua je u tom trenutku bila usredotoena na situaciju u
Maarskoj, gde su sovjetski tenkovi skrili maarski ustanak, a Ajzenhaueru ta kriza nije
odgovarala ni zbog predstojeih predsjednikih izbora. Nakon amerikog pritiska, Velika
Britanija i Francuska bile su prisiljene potovati odluku Ujedinjenih naroda o prekidu vatre.
Britanske i francuske postrojbe povukle su se 22. decembra 1956. sa Sueckog Kanala, a
izraelska vojska odlazi sa Sinajskog poluostrva u martu 1957. godine.Egipatska vojska je
tokom kratkog Sueckog rata 1956. teko stradala, vazduhoplovstvo je gotovo uniteno, a
uvelike je oslabljena i ratna mornarica. Suecki kanal je bio zatvoren do 1957., a Egipat je
1962. nadoknadio vrednost nacionalizirane imovine izvornim vlasnicima. Arapske zemlje su u
znak protesta nakon Suecke krize smanjile isporuke nafte Zapadu, stvarajui mali naftni udar i
blagi nagovetaj velike naftne krize koja e se dogoditi nakon rata 1973. godine. Uprkos
injenici da je s vojne strane operacija bila uspena, za Veliku Britaniju i Francusku je na
politikoj i diplomatskoj nivou bila potpuni fijasko i dovela je do velikih potresa na domaim
politikim scenama.
 Paradoksalno, pobednicima Sueckog rata mogu se smatrati Izrael i Egipat. Izrael je
dolaskom snaga UN-a na Sinaj i svoenjem Egipta na nivo treerazredne vojne sile ostvario
svoj prvotni cilj da osigura svoje june granice za gotovo celo sledee desetljee. Izrael je
takoe ishodio pravo prolaska brodova kroz Tiranski tesnac, a vojna saradnja Tel Aviva s
Francuskom u iduim se godinama odrazila i na polju vojne industrije, koja je uz ostalo
rezultirala i gradnjom nuklearnog reaktora u Dimoni u Izraelu. Rat 1956. godine je za Izrael
bio uspean test vlastitih oruanih snaga koje e iduih desetljea igrati veliku ulogu u
odranju Izraela. S druge strane, Egipat je uprkos vojnom porazu zadrao nadzor nad Sueckim
kanalom, a jo je vaniji diplomatski presti koji je sebi Egipat priskrbio. Naser je politiki
ojaao u vlastitoj zemlji te se nametnuo kao svearapski lider. Najvei deo tog uticaja iskoristio
je za stvaranje protivizraelske koalicije.

Egipatski predsednik Naser veto je kapitalizirao politiki presti steen nakon Suecke
krize te je pedesetih godina XX veka figurirao kao neslubeni lider arapskog sveta. Naserov
panarabizam je 1958. godine konkretiziran ujedinjenjem Egipta i Sirije u zajedniku dravu
nazvanu Ujedinjena Arapska Republika. Tu Naserov projekt nije stao, ve se UAR povezala s
Jemenom u konfederaciju ambiciozno prozvanu Sjedinjene Arapske Drave. Kao protivtea
socijalistikoj Ujedinjenoj Arapskoj Republici, marta 1958. dvije su prozapadne arapske
monarhije Jordan i Irak ule u federaciju nazvanu Arapska Unija. No, ve u julu 1958. na
poticaj iz UAR-a sruena je iraka monarhija a iraki kralj Fejsal II je u dravnom udaru
ubijen, ime je propao projekt Arapske Unije. Ni Ujedinjena Arapska Republika nee biti
dugog veka - sirijski je entuzijazam brzo splasnuo nakon to je postalo jasno da zajednikom
dravom dominira Kairo, dok su se Irak, nakon ruenja monarhije, i Sudan odbili pridruiti
UAR-u. Projekt Ujedinjene Arapske Republike neslavno je rasputen 1961. nakon vojnog
udara u Siriji.