Vous êtes sur la page 1sur 7
Magda Soares Alfabetizacao e letramento -(owiapes oxoutud op varied eatounud *Z661/S0/E0) .SoMNpe ap oBSeznOgusLE aP OFs~UO!OMIONAL foporpuu win noua onb oBodepad,, o1uos o-varaysienb jssoug op jose 0 “(ow pipe) owpro op vuided warowitid *1661/S0/€0) «SOUNP? AP OF noguyy® ap oporput ‘oprunidg op eiSofepag vp AopRUD,, 0 OWWOD o-vAEayfENb ONDA 'S 9P iyo 8 2UOLL wns ¥ aqUINBs BIP OU “LUISSY “OpeLD nLED 9[9 9Nb 19A919S9 9491, JeuIsu9 op OpOTPUL LUN B Ox1a]ISeIg JOPEINPS ~oud ‘o1xar 289 “(0]NE OFS) L661 2p ops 9 n229,24 2 (9}20%) 1761 Topeanpa soaupa spun | ‘TO(RIU O Ogu 25 ‘Sax0}EU Sop tN 10} anb 21Sap o weansouiouiss ‘auig oqneg ap | eloupuoduty v ousout opuinqure *,ovdez119q pod ep our tan exrjajdiioa asonb | pyre ap ouioag ojneg Oporptu,, WIN ayoLLTD} 3 Seeaniepaber sok sae | eee ene aand eee ecn : ss-nojunf "gop 2p o¥et te optenp -yadas nouojsusut steurof sop oLpIoHON © som}iseiq Jopeonpa ‘1oyeu 0 BU as ‘sO401eL | Sop UM SIISTY-OMMEY op vorsty vduasard apoiguoeswansoseuanaigomed | e somspiod opuenb ‘our wn YH Lopsranogeyte ap asia ‘ov opoiot,,opeuruousp wa as anb o aiqos ‘a1ueuTUIOp BISA 9p ‘owuod ov oaneusayye euLuO§ eH99 Op 9 “Jwossod pista ap OIUOA,, WN ssaudyo napuajaud 01x94 0“opyznpaud og jenb t exed wystAau vp Bd 08 8 opunsapisuod ‘opuniios ‘orSeznaqeye #9 opsEanpa B JOpEONpS puesd op ovSingusiu0a vp opeoyuits 0 seaueas 9 124quu9|93 “eyEp ep orxaraid e ‘ap ofasop 0 wjaaau oFxor 0 “2sHaL Olney ap HOU LP ‘ou wn waciajduwoo 28 anb wa ojuswiow ou opyznposd opis opus, “oajatutid :soyuewo{a1pu0n stop ap uawKU B ZEN 9 *,PISIA AP O11. betas vt “g66 1 9P oluNloreU ap *1Z "Up A “DoFBOsNpag BUDS ade WISIADH WU OpedT|gnd Jo} 01X91 Q “autaL O[Med ap Lo1FOBEpod qioar P !opeprtrqrinossipul essa noaoud 9 apSexBoMul Bsso nZ1|eO3 yuatreuajd sour onb rysodoud e aaqos oexeyau vu wioa sword > sogdoou0 op apepiqiqetnosstput ® 9 opesfonur v xesodnoay wasn, ‘o1x0} 9189p 2qUSUUBDIUN epyMyEISuOD ‘outed ws190I0) B 09811 9889 IE) «ina eivd ‘Jongandasut 9 anb 0 sexedas jaaissod 9 anb ap opssodns aeaa] apod easmiojopoaw PLR9renso Bsso ‘onuanIUg “sossoz0rd Slop S9ssop se}a0n SaIuaND}Ip sv d1gos OEXOYOI B IEZTEUIDISIS a rewaplo ap oana{go oassnjoxa 0 Wio9 “oMwaureaa| 9 ovdeznaqey2 9p ‘sauppoosa swonpad 24qps SOIXa) “ppunfias Wu ‘9 uoWEN| 9 opdeZIL -2quy[e 9p s998oou09 agos soysay‘oured eargurid eu “Sum24 OA] 383 OpoySwW WN SP LUg|O CYINW ONSOZHSQNI|O D 9 AIla14 OINDg 118 Atabetzacé0 e tetamento Identificar Paulo Freire com um meétodo de alfabetizagio ¢ até, mais speeificamente, com um método de alfabetizagao de adultos parece-me uma incorrecdo ¢ uma reducao, Em primeiro lugar, por que uma incorredo? Uma incorregaio se se atribui a método o sentido restrito que essa palavra tem no vocabulirio pedagégico (e que mio é, | -———__________ necessariamente, 0 sentido que deveria ter). | © ea cement e ae ‘Método, no campo da educagao-¢ do ensino, | trypan sm hase de um metodo? sempre foi entendido como modo de proce. der, como conjunto de meios para orientar a aprendizagem em diregiio @ um certo fim, como sistema que se deve seguir no ‘ensino de um contetido. Esse entendimento esta presente na tradicao do ensino da leitura e da eserita mais mareadamente, sem divida, que no ensino de qual ‘quer outro objeto de conhecimento — fala-se em alfabetizagao, pensa-se logo no método para alfabetizar, no caminho pelo qual se levari a crianga ou 0 adulto a aprender a ler e @ escrever: em um passado jé distante, a soletragdio; depois (¢ até hoje?), a silabago, ou a palavragao, a sentenciagio, 0 método global... De forma mais abrangente, o caminho da parte para o todo (da letra ou da silaba a palavra, a sentenga, ao conto ou ao texto), isto é, 0 caminho em diregao a sintese — os métodos sintéticos; ou 0 caminho do todo para a parte (do conto ou texto a sentenga, i palavra, a silaba, & letra), isto &, 0 caminho em diregdo a andlise — os ‘eétodos analiticos: ou ainda a alternancia entre a parte ¢ 0 todo — os métodos analitico-sintéticos, ou ecléticos. ‘Assim, quando se fala em método de alfabetizagao, profissionais ou leigos pensam em método silibico, ou em método da palavrago, ou em método da sentenciagio, ou em método global... ou em uma associagao eclética deles; ¢ ‘mesmo quando se fala em alfabetizago sem método (como, inadvertidamente, muitos vem hoje defendendo, numa concepedo ingénua, pretensamente alicergada em teorias recentemente incorporadas pritica da alfabetizagdo, de que € possivel ensinar | © eavivoro sobre a possbilidade alguma coisa sem método),profissionais ou _| Su sistas sm metodo Teigos estio, na verdade, pensando em alfa- | fn fusca cnn metodo? betizagio que nao se faca por silabagio, ow (——______} por palavrago, ou por sentenciagao, ou pelo método global. Se dessa forma restrita se entende mérodo de alfabetizacdo, ¢ incorreto afirmar que Paulo Freite criou um método de alfabetizacio, é incorreto referir-se a um “método Paulo Freire de alfubetizaga0”. Ali, é cle mesmo que, ao des- crever sua proposta de alfabetizagio, no Capitulo 4 de Edlwcagdo como preiica da liberdade, apresenta, em nota de rodapé, classificagdes de métodos de al- fabetizagdo e se inchii entre aqueles que propdem um “método eclético”, que abarea (...) a sintese ¢ a anélise, propiciando 0 analitico-sintético '. B mais: oporgtr urn 9 ogtt‘onot9 anb oporsutro 9 ott ojmenog ‘oRseEUAgH ap “oESEZ LAID -sul09 9p ‘oRSeLD ap ‘OUXSYOS ap OW UN OUIOD OU a “ORSOYLPODaP/ORSTOyEPID ‘9p roqug2our eaqu99} eumn ap ogSisinbe seuade epexopisuos opsezTaqeyTe t e310 | opuriimsur 9s piso ‘eyoany tio pour sojofh eats anb ‘opuezaqeyte op [esta -SIXo tloupLiodya v 9 sean 9 seag anus eIouEIsIp v eNOS “WHS Oy ‘OpUraINsUT os Isa Sny-o--2p-1y ‘MI-Or-1-a1-e , SEINE, Se LAM 98 HjaAn/ No ojoft ,seIOpRIOR seiapynd,, sep anb agdoxd wiaquuiny ofa anbuod “na-OA-fA-2A-BA HUN, © 83H BME 9 nag Seiopesa seinejed,, sep ‘anb oporpur, 0 exuos opursinsu as yAso OLE § spn iuiatuoa vounu a spagy soanod wavaytu09 s9z9A sp anb Suatuoy P span ap a soag ap unyof anb saosy se exvuoo a@ansut 2s asreag ofmeg opuenb “wIssy 5 “opnuas wot ovseznageyte v Use os ‘soiuo svsqoy sejad ogSuindiuour ens w exed soquowepury sop wn eana4 “eraopaqes op 9 vioupioull ep apepianefss v opurqossep ‘o}aqusfeue exoquid “wiouro4 0 anb ro epipaur ey “opHuds lo} opdeznogRyye P MUISSe Og “opunNUE OP oRSEMEZE}SUEN ap whig} wun owo> :owSeayiuais wsn{ uns vu wowloy ojod vprpusaicucd vfos eravjed v onb wo ‘ogSeznaqe;je vp oueqea 0 opitza aoaxed sou unIsse og ‘oRSe19 um. oto “opunut 6 to9 OBSe|au Wa “1S ap ONUaP 9p MPS wie “OUISALL 9}9p 19S ind ‘urawoy oF owaIx9 Of[v 198 ap uuSse ExIop onb ‘ogseznoqeyyE eudosd aigos opxoyay “Se}aup!2suOD Sup OnODUD O a1gOg “opUNUI o seULIOJSUEN 2p 19p -od nas a1gog ‘oypeqent nos 0 a1gog “oUursawu opuntu 0 aigog “opunut ou ogSisod bens a1gog snayar ap apeproedes wudoid ens augos Jozey & eSoutos wiowoy 0 anb logxogas vu ap erougnbosuoo v 3 “opnuas vigo> opSeznogny|e © USSE 9 noy19 autaty opted anb ogSezniaqeyye ap ogsdaauoo r ‘seraned sens seu “Zen seu “eAiMoy oonod wn fos ovdeno v Zaqqey, WOUIOY Op Jen] a oBSISod v9 opuNU 0 aagos OEY ap, ‘apeplunuodo outoo “eimno ep ogSezie190UIEp ap ofaUL OWtOD ‘oLdEZHOGRyTE OP oyddaouos euin seu (yoruunb op nwa ap obYo OU SopaABT tod sBjLADsa ‘PIOUDL -adia nyu 9 sopody sasnuf 9 spaanjod ap inand (*) opdozraqnfia pypunu an “(h66I @P o1quuazap) nyoos7 paw estAad w xed nrznposd onb o7xXO1 tt “eaE|OoP stod 2]9 10d opvznaqeyte ops p91 a1uotuaxza04d) 1OHUDAUT O 9)9 10j OBL “2yURLE [Wat “ti9qute) ossip onl ‘ioAAI9S9 9 Ja] & ACUISUA ap odtIIUIS-ooN|eUE OPoIBLI ows opseznoqny[e ap oySdaouoo ruin setiade ogy YOyTOAMT 0 apo Toy ‘oaTITRA ‘ossip 9 ‘opsnzpua/2suoo owoa oBseanpa ‘apop.agi) up vopad owwoD ORSON op opddaouos eum seu *(,s99e99G OPIS PID}) JOWNANUL o fa fog OU ‘aItaLATLAE ‘ossip anb “ofojpip oo ogSeonpe ap ovsdaouos euan seuode oBN ‘oRsEanpo 9p ogsdaotoa eaou tpqute vm ap oxpenb ow ‘opsuznagnste ap oxddaou0s etn NOHO -oporsUH tN ap LATE OHM NOD a “noLAD ax1oL OTMed SEP zpapsuodsaus ov ovspuunf o1af sowassaiyy Zax punt as outa “oopptts-ootyoun oporptu op wou ‘oBojvIp op aoqu2su),, 0 sowof opu (-~) aub puufo 2 varus 2s opuonb top sou wow naop Sou nounut ~~ sexejp9p ‘pduxpox ap wjoU wa aqAUEAOU ‘o|NHdLD OUUSAU AsSOp UY Ot LL cpoipus wn sp w9}© oynus :ooSozIEqOHD B 2 aF=13 o/Og (a 120 Afbetzacao e letiamento de alfabetizagio que Paulo Freire cria, ¢ uma concep¢do de alfabetizagao, que transforma fundamentalmente o material com que se alfabetiza, o objetivo com que se alfabetiza, as relagdes sociais em que se alfabetiza — enfim: 0 método com que se alfabetiza, Em primeiro lugar, uma alfabetizagiio que transforma o material com que se alfabetiza: como se disse: em vez de Evas € uvas, tijolos e favel 10 Se trata apenas de selecionar palavras do universo vocabular dos alfabetizandos — isso fazem também as cartilhas, para erianeas ou para adultos, que selecionam pato para a “familia” pa-pe-pi-po-pu, bola, para a “familia” ba-be-bi-bo-bu... Nao se trata, também, apenas de selecionar, nesse universo vocabular, palavras que aten- dam a uma sequéncia adequada de aprendizagem das relagdes fonema-grafema (das relagdes biunivocas a arbitrariedade das relagdes, das silabas “simples” ds silabas “complexas”) — como fazem as cartithas. Na proposta Paulo Freire, trata-se, sim, de selecionar palavras do universo vocabular dos alfabetizandos, trata-se também de selecionar palavras que atendam a uma sequéncia adequada de aprendizagem das relagdes fonema-grafema, mas ndo se selecionam quaisquer palavras: selecionam-se aquelas carregadas de significado social, cultural, politico, vivencial. Por exemplo: no Rio de Janeiro, selecionava-se favela, comida, batu- que, salério... F. palavras que nao sejam apenas objeto de mecdnicas operagies de decomposigao ¢ recomposi i$ que se insiram no universo semantico de situagdes existenciais das quais brotem, plenas de significado. Na verdade, nfo 86 palavras geradoras, mas temas geradores. Em segundo lugar, uma concepgio de alfabetizagao que transforma o ob- jJetivo com que se alfabetiza: alfabetizagdo no apenas para aprender as técnicas do ler e do eserever, mas alfabetizagiio como tomada de consciéneia, como meio de superagio de uma consciéncia ingénua e conquista de uma conseiéneia critica, como promogdo da ingenuidade em criticidade Finalmente, uma concepgio de alfabetizagao que transforma as relacdes sociais em que se alfabetiza: o alfabetizando considerado no como aluno, mas ‘como participante de um grupo: o alfabetizador considerado ndo como professor, mas como coordenador de debates; a interagao entre coordenador e participantes considerada nao como aula, mas como diilogo. O priprio contexto em que se alfabetiza é alterado: nfo a sala de aula, mas 0 Circulo de Cultura, Em sintese: uma concepeaio de alfabetizago que transforma o material ¢ ‘© objetivo com que se alfabetiza, as relagdes sociais em que se alfabetiza, é uma concepgaio que pe o método a servigo de uma certa politica ¢ filosofia da edu cago: com “Eva viu a uva’, com 0 objetivo de levar simplesmente a aquisigaio das téenicas de leitura e escrita, com uma relagdo vertical de antididlogo entre alfabetizando e alfabetizador, o método ignora quem o alfabetizando é e poderia ser, ignora seu contexto social e cultural — a politica ea filosofia da submissao, da domesticagio; com “tijolo”, com “favela”, com o objetivo de levar ao mundo da escrita de forma reflexiva e critica, com uma relago horizontal de diilogo «poe wo gf B|-PuEysueN ap apeprrigissod ens 2p 2 apepyEas ns AP AIIAIISIOS cree aco reaioy ap of “opSeziiod opbeznuaiasuoo won oxsezHoaty(e penap enon ote 2°(QS61 9 SeaSHpuaw0gH),tTEIPHOD HpIA EP er}sH TOP varie orang un 1942400 9 2}, ap apeproedeo v owos aquauusoyduuys oBSHZNAgeATE Grunjop ‘sosped sonarayp Sop steuojoeanpo seansiies9 sep OBSEZ!UerPR oP Seth tava “oasatf © *— 09 Sou Sop OFT “9g SOU SOP tH — ONOWIONT SSN vaatony oyna 20d upejnaag [oy anb wo oyuauuow ou Yopantt OU Seu SEHR Ou ge ov orsnjosa exzapuping mun noquasaudax opsEeHaqTe 2P oBSEADU0D PAO Bhocy nota af “us Bio ‘anb opsronp9 ap e021 Hp oupen ou ‘OLS ZHAGNITY 2P teoto BAol! ra ‘opoyguH wu ap we HR 92H} o1N a OBINANVODS Cparnbend ap souag 9 2s o]nuq owoa“auou Nap sajop LUNIA SAPEPIIIA sro ge ap pan soto Joywoq 2H} Od O41 To} SP euNIHOY STH Anne sp stu io sopeoijgnd SOL ‘214 OfNeg wsod “2831 sAfOP NAAN > Rona esse 9 uy “HABY OBSIZHogRyTE OP SOPOT ap soroIwent AND “OPOHRAL tum toy oga oxdezniageyye ¥ used axiang o|med op ogsingynuo> @ “UHSSY “oebezuaguy up vanpid vss suTuysuOS NnwuLtad OBdEISeT up omit #f nofepad wsso anb wo odio owwsoU ov “opnINpS ap EPA ENS 3P sovsmunout soufaurd su ‘toquauuuedsoaxiaig neg aub ozbezzagase ep eau hand ppd numynstion 96 Y9pn=r407o4 opaesytuBIs wpoayuonas 2 PPP! puvayiuis eplsayuosesZopnuas oydnp n9s wo pes 9 Mprayoray ee A copes) unig oqne wsopag vows anaxuteue!oeusaU! ypHoaqUODAL TAROT tesa onb sozipvesod 9s zoayesptry "eangud un to woznpen 9s eiBompad eso Topoay exo ai wo setups sop wn Saude ‘opepuas Pu 9 ORSUZH=ARITE 9P spopt nas oww09 euuouap as anb 0 9“e/FoBepad uum “OeSEONPO tp ee) NN cruropargu tim Ogu MOL 2afa1j oymed “OBSHPAL wusn tipquIEY sul ‘OBS=LI0°Mt tun oe obu 9 ,opsezzoqee ap 31/98 Of OOTP, LUM.2P FETE OSS 10d onpa ep eyosojy eum 9 nanod ‘umu epuosuy opdeznoqny[e ap oziou0o [eursuo 2 eaou pun 9 oBdEHAgEITE sp opoig aun 9p uae oN OBye oesip 25 owoo “gy “opdezzaqmTE EP HATE Aged essa v ep as anb oyLnsas oprUas OU SOOT jad ‘oporpu win ap isodoad & vapuproa wu 9 rH ogSezHaqeype-ap auony oyneg wasodoad wan 28-14} 240) “ouseznaqey® 2P SoPor?t SOPE!OUSIEy!P 2 soups opeysouo 9 opeadsuy win ata oneal ap oBEZHANEHTE ap OBRISNOD ® “opuoao tion nb 0 ‘Seo — svoquoal apa souuouupanosd ap odnoqeasn oA sero soperqesrau ‘sopeay0d.09 20s weuaped 2043 of 04 sorsodoud narivanpa sea se 9 soaqatgo s0 sopauca So 2nb apepsoa oss! OvWEL WZ “eurreu oe “eayuiodio9 9s popu o ste sop osu od seariwanpo Sean St Aparna so 'sopnanuoo so ops osout 7 ogy an 0 :sHoruo9L 9 so|uauuypandid 2p Gsnogeaze nas 9 oy ona 9 oyu anb o “rnnaw 9 vaunu oper wn an eHEA Ss oputng) “ondeoqy wp “oBtnzzUa}asU0d ep TyOsOIY ee YoHHIOd Pa [DIOS Jedny un aos 9 ax anb “eopaqes 2 sejuguodxo zen anb one oof Ou Spurzzaqee 0 eisai 2 aumNsse OpO}7 O TOprZNAgKTE 9 OpUEZAAE 2142 LZL_opoygut win ep wep o4nus opSoz¥2c0}0 © 9 27014 FEA 122 Afabetzagao e leramento Paulo Freire publicava Educagdo como pratica da liberdade, obra em que mais, sistematicamente expde sua concepgio de alfabetizagao; a Unesco, mais de dez anos depois. ainda propunha, como se fosse um avango, o conceito de alfabetiza- do flureional (recomendagdes de 1978), que concebe a alfabetizagio como meio de adaptagdo ass necessidades ¢ exigéncias do meio social, uma concepe%o, portanto, ideolo- | Sobre as coneepsies de alfabetiza- gicamente muito distante da concepgio de | $29 88 Uassey nas suas sucessivas Paulo Fret, talvez mesmo conti, tin ote ing ern ste Na literatura internacional sobre alfabe- | dade ecultina relagdes, dimensios tizaedo, s6 nos anos 80 surgem autores propon- | ¢ perspectives. do concepedes de alfabetizaco que, tal como Paulo Freire jé o fizera mais de vinte anos antes, no a veem como uma pritica neutra, orientada para a aprendizagem de téenicas de ler e eserever e de comporta- mentos de adaptago a0 meio social, mas, ao contririo, a vem como uma pritica construida socialmente, que tanto pode adaptar e submeter a valores, tradigdes, padrdes de poder e de dominagdio quanto pode questionar esses valores, tradigdes, padres de poder e dominagdo, levar & sua consciéneia critica e ser um meio de libertagdo, David Barton, em obra recente®, mas que ja se tornou referencia indis- pensive nos estudos sobre aprendizagem e priticas de leitura ede eserita, afirma que s6 a partir dos anos 80 surgem, no panorama norte-americano ¢ europeu, obras apresentando novas concepgdes de alfabetizagdo, ¢ acrescenta: entretanto, trinta anos antes, jo ediecador brasileiro Paulo Freire tinha evidenciado os diferentes, propésitos para os quais a alfabetizagao pode ser usada — para domesticar ou para libertar, E ainda importante lembrar que Brian Street, responséivel pela dis- tingao entre um “modelo ideotgico” ¢ um “modelo autdnomo” de alfubetizagao, ‘Go frequentemente citada e adotada desde a publicag2o de seu livro Literacy In theory and practice, em 1984", reconhece em Paulo Freire a origem, mais de vinte anos [ Sobre os modelos “auténomo” © antes, desse modo “ideolégico” de conceber a | “ideol6gieo” de Street, ver nesta apieridisngeinda leitum 6 da'esoritn coletinea, o texto Lingua escrita sociedade e cultura; retages. d= ‘No quadro dessas cor -mensies © perspectivas. clui-se que Paulo Freire ndo criou um método de alfabetizagao; criow e, de certa forma, inau- ‘gurou uma nova concepgao de alfabetizacdo que revolucionou as concepedes até entio em circulagéo, No sentido restrito do termo “método”, langou mao, para a coneretizacdo dessa concepeao de uma pritica pedagégica, de propostas ‘metodol6gicas ja existentes; no entanto, concebendo politicamente e ideologi- ‘camente essas propostas, pde-nas a servigo de um projeto de construgtio de um novo homem, de uma nova sociedade, utiliza-as para a concretizagao de uma sua pedagogia, que é “do oprimido”, mas é também “da esperanga”. Porisso, métodos de alfabetizago vao e vem, surgem e desaparecem: Paulo Freire permanece e permanecerd, apesar de termos perdido sua presenca fisica. Nol “FRI "ide “de Ide °BA >sT

Vous aimerez peut-être aussi