Katarzyna Kulecka

Polska polityka wobec uchodcw

Nowe problemy przestawiaj zwrotnice starych perspektyw

Jrgen Habermas
Obywatelstwo a tosamo narodowa

Pord kwestii zwizanych z migracjami ludnoci, uwaga opinii

publicznej i mediw w Polsce koncentruje si na problemach zwizanych
ze zjawiskiem emigracji. Czonkostwo w Unii Europejskiej postawio
jednak pastwo polskie przed koniecznoci zmierzenia si ze zjawiskiem
imigracji, ktre cho nie wystpuje w naszym kraju na masow skal,
stanowi jednak kwesti, ktrej nie powinno si ignorowa.
Do 1989 r. zjawisko uchodstwa wystpowao w Polsce
sporadycznie. Kiedy w 1990 r. wadze szwedzkie zawrciy do portu w
Szczecinie grup kilkuset uchodcw z Afryki i Azji, argumentujc, i
Polska przestaa by krajem niebezpiecznym w rozumieniu Konwencji
Genewskiej z 1951 r., nie istniay jeszcze odpowiednie procedury
regulujce postpowanie w takich sytuacjach i dopiero od tego momentu
rozpocz si proces ich budowy1. Rzd polski korzysta w tym zakresie z
dowiadcze krajw Europy Zachodniej oraz pomocy organizacji
midzynarodowych, zwaszcza Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodcw
oraz Czerwonego Krzya i Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka. W
zwizku z tym, aby przedstawi polsk polityk wobec uchodcw,
naley pokrtce zbada rozwj systemu ochrony uchodcw w Europie.

Europa wobec uchodcw

Koncepcja azylu i udzielania pomocy ludziom uciekajcym z
miejsca zamieszkania z powodu konfliktw zbrojnych, wojen domowych
czy przeladowania jest od dawna znana wielu narodom. Jednake wiek
XX wraz z rozpowszechnieniem koncepcji wojny totalnej i powszechnie
wymierzanymi represjami wobec ludnoci przynis pierwsze prby
ujednolicenia koncepcji azylu. Upowszechnienie zjawiska uchodstwa po

1
Por. J. Balicki, P. Stalker, Polityka migracyjna i azylowa, Warszawa 2006,
s. 340; A. Florczak, Uchodcy w Polsce. Midzy humanitaryzmem a
pragmatyzmem, Toru 2003, s. 97107; J. Hryniewicz, Uchodcy w Polsce
teoria a rzeczywisto, Toru 2005, s. 3031; A. Weinar, Europeizacja polskiej
polityki wobec cudzoziemcw, Warszawa 2006, s. 7982.
155
I wojnie wiatowej uczynio go problemem na skal midzynarodow.
Pierwszym krokiem do stworzenia systemu ochrony tej kategorii
osb byo ustanowienie w 1921 r. przez pastwa Ligi Narodw, Urzdu
Wysokiego Komisarza ds. Uchodcw Rosyjskich w Europie. Bdnie
jednak zaoono, i problem uchodstwa jest przejciowy. W 1943 r.
utworzono organizacj niosc pomoc osobom przeladowanym przez
nazistw Administracj Narodw Zjednoczonych ds. Pomocy i
Odbudowy (UNNRA), zastpion w 1947 r. Midzynarodow
Organizacj ds. Uchodcw (IRO)1. Wydarzenia II wojny wiatowej
uwidoczniy potrzeb istnienia staej organizacji o szerokich
kompetencjach. W 1949 r. Zgromadzenie Oglne ONZ powoao do ycia
Urzd Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodcw (UNHCR), instytucj z
zaoenia apolityczn, majc wiadczy pomoc humanitarn i socjaln2.
Podstawy prawne udzielania pomocy zostay uregulowane w Konwencji
Genewskiej dotyczcej statusu uchodcw ustanowionej przez
Zgromadzenie Oglne ONZ w 1951 r. oraz w stanowicym zacznik do
niej Protokole Nowojorskim z 1967 r.
Po II wojnie wiatowej w krajach Europy Zachodniej z powodw
politycznych schronienia szukali obywatele pastw, dawnych
sojusznikw aliantw, ktre znalazy si w strefie wpyww ZSRR.
Kolejny napyw uchodcw nastpi w wyniku powstania wgierskiego w
1956 r. i radzieckiej interwencji w Czechosowacji w 1968 r.3
Podstawow za przyczyn rozwoju zjawiska imigracji stay si programy
rekrutacji pracownikw. W latach 50. i 60. ubiegego stulecia, kraje
Europy Zachodniej poszukujce stosunkowo taniej siy roboczej chtnie
zapraszay robotnikwgoci, gwnie spoza starego kontynentu, ktrym
zapewniano prawa pracownicze i ubezpieczenie. Uwaano ich za
imigrantw tymczasowych, jednoczenie zgodnie z ideami
humanitaryzmu i poszanowania praw czowieka zezwolono na czenie
rodzin imigrantw, ktrego konsekwencj byo osiedlanie si ich
krewnych w krajach pobytu pracownikw. Efekty takiej polityki okazay
si brzemienne w skutkach m.in. z racji silnej tendencji imigrantw do
podania tzw. wydeptan ciek4. Szybki wzrost liczby cudzoziemcw,
1
A. Florczak, op. cit., s. 4045, J. Hryniewicz, op. cit., s. 19.
2
Por. art. 12 Statutu Biura UNHCR przyjtego przez Zgromadzenie Oglne
ONZ, rezolucj z 14 grudnia 1950 r.
3
UNHCR, Uchodcy wiata. Wyzwania humanitarne, Warszawa 1998, s. 189.
4
J. Balicki, P. Stalker uywaj do opisania tego zjawiska terminu cieki
kolonialne (colonial paths), podkrelajc wpyw na wybr przez migrantw kraju
156
jaki nastpi w latach 196019731, oraz gospodarcze skutki kryzysu
walutowo-energetycznego zainicjoway podjcie publicznej debaty o
imigracji i zagroeniach, jakie ze sob niesie, w efekcie czego zaostrzono
polityk imigracyjn, w tym azylow. Spowodowao to ograniczenie
liczby legalnych imigrantw, a jednoczenie przyrost liczby
cudzoziemcw nielegalnie przerzucanych przez granic. Kryzys
wyostrzy antagonizmy midzy obywatelami pastwgospodarzy a
imigrantami, ktrzy nie zamierzali wrci do rozwijajcych si krajw
pochodzenia, wiedzc, i kryzys dotkn je w jeszcze wikszym stopniu2.
Lata 80. ubiegego stulecia przyniosy postp sekurytyzacji polityki
migracyjnej, tj. przeniesienia jej ze sfery ochrony praw czowieka w sfer
bezpieczestwa wewntrznego. Przejawiao si to w skierowaniu
europejskiego dyskursu wok problemu imigracji na kwesti ochrony
granic, co zaowocowao podpisaniem w 1985 r. w Schengen Ukadu w
sprawie stopniowego znoszenia kontroli granicznej midzy pastwami
Beneluksu, Francj i Niemcami. W umowie skoncentrowano si na
wsppracy granicznej i imigracyjnej3. Jednoczenie upowszechni si
wizerunek uchodcy hochsztaplera migrujcego z powodw
ekonomicznych, czego przyczyn bya niewiedza i brak rozrnienia w
dyskursie publicznym cudzoziemcw imigrujcych z powodu
uzasadnionej obawy przed przeladowaniem z powodu swojej rasy,
religii, narodowoci, przynalenoci do okrelonej grupy spoecznej lub z

docelowego jego kolonialnych powiza i rozwijania si w tych krajach sieci

kontaktw i powiza pomagajcych sobie wzajemnie imigrantw (J. Balicki, P.
Stalker, op. cit., s. 6067).
1
A. Weinar podaje za S. Sassen, i liczba pracownikw migrujcych w tych
latach podwoia si i wyniosa 6,6 mln, tj. 6% siy roboczej w Europie (A.
Weinar, op. cit., s. 74).
2
UNHCR, op. cit., s. 189191.
3
A. Weinar, op.cit., s. 2022, 7177. Warto zwrci za autork uwag na
konsekwencje sekurytyzacji umieszczenie polityki imigracyjnej w sferze
bezpieczestwa powoduje de facto usunicie jej z debaty publicznej, jako e jest
to sfera, w ktrej pastwo zazwyczaj nie negocjuje z obywatelami
wprowadzanych rozwiza. Przedstawienie problemu imigracji w formie waenia
dwch interesw pastwa, ktrego stabilizacja i bezpieczestwo s zagroone, i
imigrantw, w tym uchodcw, prowadzi do uzasadnienia restrykcyjnych
przepisw na korzy polityki bezpieczestwa pastwa.
157
powodu przekona politycznych1 od osb poszukujcych lepszych
warunkw ycia.
Rozpad Zwizku Radzieckiego i wojna na terytorium byej
Jugosawii przyniosy w pierwszej poowie lat 90. XX w. kolejny wzrost
liczby osb ubiegajcych si o azyl. Pierwsze z tych wydarze przynioso
tysice wnioskw obywateli pastw Europy Wschodniej, imigrujcych
gwnie z powodw ekonomicznych2.

Rozwj polityki azylowej3 w Polsce

W latach 19451989 przybyo do Polski zaledwie 2000030000
uchodcw. Najwikszy ich napyw odnotowano w zwizku z wojn
domow w Grecji w latach 19491951oraz po zamachu w Chile w 1973 r.
W obu przypadkach przyjto uciekinierw gwnie z powodw
politycznych4. Znacznie wiksze byy za migracje obywateli polskich.
Po wzmiankowanym wczeniej incydencie zawrcenia w 1990 r. do
Polski grupy uciekinierw szwedzkie wadze zawrciy kolejne statki z
cudzoziemcami, w zwizku z czym w marcu 1991 r. powoano
Midzyresortowy Zesp do Spraw Pomocy Uchodcom z Zagranicy5.
Jednoczenie trway negocjacje pomidzy Polsk i krajami Grupy
Schengen, ktre doprowadziy do zawarcia 29 marca 1991 r.
porozumienia o readmisji. Tym samym w polskim systemie prawa zacz
funkcjonowa termin umowa o readmisji oznaczajcy umow
midzynarodow ustalajc procedury dla powrotu i powtrnego
przyjcia obywateli zarwno pastw trzecich, jak i wasnych, nielegalnie

1
Por. definicj uchodcy w art. 1 Konwencji Genewskiej dotyczcej statusu
uchodcw z 28.07.1951 r., Dz.U. nr 119, poz. 515.
2
S. Konopacki podaje za A. Geddesem, i w szczytowym momencie skadania
wnioskw, lipcu 1990 r., zoono ich w Europie Zachodniej 80 000, zjawisko to
za zaczto okrela jako nalot azylowy (jet-age asylum-seeking) (S. Konopacki,
Obywatelstwo europejskie w kontekcie czonkostwa Polski w Unii Europejskiej,
d 2005, s. 170).
3
Rozumianej za K. Szymask, jako wszelkie dziaania pastwa regulujce
przepyw imigrantw okrelanych jako niedobrowolnych (K. Szymaska, A.
Zieliski, Otwiera czy zamyka drzwi? Uwagi o wyzwaniach stojcych przed
Polsk na obszarze kreowania polityki migracyjnej, (w:) Wdrowcy i migranci.
Pomidzy marginalizacj a integracj, pod red. E. Nowickiej, B. Cieliskiej,
Krakw 2005, s. 237).
4
A. Florczak, op. cit., s. 9798.
5
J. Hryniewicz, op. cit., s. 3032.
158
przekraczajcych granice. Zawarcie porozumienia dla pastw
sygnatariuszy miao spowodowa znaczne ograniczenie nielegalnej
imigracji i rozoy ciar walki z ni na wiksz liczb pastw,
spodziewano si bowiem masowego napywu imigrantw z Polski oraz
innych krajw podrujcych przez jej terytorium tranzytem. RFN w
najwikszym stopniu odczuwao skutki napywu nielegalnych
imigrantw, dlatego 7 maja 1993 r. zawaro z Polsk porozumienie
poszerzajce zakres obowizywania procedury przekazania stronie
polskiej imigrantw. W zamian zaoferowano pomoc m.in. w formie
finansowej w wysokoci 120 mln marek przeznaczonych na rozbudow
systemu zabezpiecze granic RP i stworzenie systemu azylowego1.
Nawizano rwnie kontakt z Biurem UNHCR propagujcym ide
podpisania Konwencji Genewskiej. Wadze obawiay si zobowiza,
ktre przyjmie na siebie Polska, ratyfikujc ten akt, oraz napywu
imigrantw. Ostatecznie, 2 wrzenia 1991 r. Polska ratyfikowaa
Konwencj Genewsk, Protok Nowojorski wszed za w ycie 26
grudnia 1991 r., co spowodowao uznanie Polski na arenie
midzynarodowej za bezpieczny kraj trzeci. W 1992 r. otworzono w
Warszawie Biuro UNHCR, zadania zwizane z t dziedzin przejo
Biuro ds. Migracji i Uchodcw przy Ministerstwie Spraw
Wewntrznych, w Dbaku za powsta pierwszy orodek dla uchodcw.
W 1992 r. wszczto postpowanie o nadanie statusu uchodcy
wzgldem 567 osb2, a w kolejnych latach liczba ta, poza spadkiem w
1994 r., rosa. W 1996 r. w zwizku z wprowadzeniem efektywnych
rodkw zwalczania nielegalnej imigracji liczba ubiegajcych si o status
osigna 3211, w nastpnych za latach rosa, by w 2000 r. wynie
45893.
Pord przyczyn napywu uchodcw do Polski po 1989 r. naley
za A. Florczak wymieni m.in. demokratyzacj systemu politycznego i
popraw sytuacji gospodarczej, tranzytowe pooenie kraju, przyjcie
zobowiza midzynarodowych dotyczcych ochrony praw czowieka i
zaostrzenie warunkw nadawania statusu uchodcy w krajach Europy
Zachodniej4. Polska, idc za wzorem krajw Grupy Schengen, staraa si
1
Por. A. Florczak, op. cit., s. 165173.
2
Liczba wnioskw nie jest tosama z liczb osb ubiegajcych si o status,
wnioskodawca bowiem ma prawo obj wnioskiem maonka oraz maoletnich
znajdujcych si pod jego opiek.
3
J. Hryniewicz, op. cit., s. 3235.
4
A. Florczak, op. cit., s. 101102.
159
przerzuci ciar nielegalnej imigracji na poprzedni kraj tranzytowy,
zawierajc umowy o readmisji z innymi pastwami europejskimi1.
Wzorem pastw Europy Zachodniej ograniczono dostp cudzoziemcw
do polskiego rynku pracy, m.in. przez wprowadzenie w 1994 r. w ustawie
o zatrudnieniu i przeciwdziaaniu bezrobociu wizy z prawem do pracy 2.
Pierwszy etap ksztatowania si polskiej polityki migracyjnej, w
tym azylowej, zakoczy si uchwaleniem 25 czerwca 1997 r. ustawy o
cudzoziemcach. Regulowaa ona kwestie wjazdu, przejazdu, pobytu
cudzoziemcw na terenie RP i procedur nadawania statusu uchodcy
oraz zasady postpowania z osobami ubiegajcymi si o status. Ustawa
miaa dostosowa rozwizania zachodnioeuropejskie i midzynarodowe
do potrzeb pastwa, ktre, zasadniczo homogeniczne, nie zamierzao
budowa spoeczestwa multikulturowego. Warto przytoczy pogld A.
Weinar, ktra zaliczya Polsk do kategorii pastw oczekujcych na
imigracj, w ktrych polityka imigracyjna rozwina si nie jako reakcja
na masow imigracj osiedlecz, ale efekt otwarcia i demokratyzacji3.
Prawo do ubiegania si o status uchodcy zagwarantowa art. 56
ust. 2 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.4. Sformuowanie, i
cudzoziemcowi poszukujcemu ochrony przed przeladowaniem moe by
przyznany status uchodcy, oceniane jest jednak jako niefortunne.
Ponadto w tym samym roku, aby wzmocni gwarancje
proceduralne w postpowaniu o nadanie statusu utworzono Rad do spraw
Uchodcw dziaajc jako organ odwoawczy w sprawach o nadanie i
pozbawienie statusu uchodcy, ktrego kompetencje s obecnie
uregulowane w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej5. O
znaczeniu Rady w postpowaniu wiadczy fakt, i w cigu pierwszej

1
W latach 90. ubiegego stulecia Polska zawara podobne umowy z Czechami,
Ukrain, Sowacj, Rumuni, Bugari, Wgrami, Litw, Modawi, Soweni,
Chorwacj i Szwecj ( Por. A. Florczak, op. cit., s. 173174).
2
A. Weinar, op. cit., Warszawa 2006, s. 80 82.
3
Ibidem, s. 107.
4
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78,
poz. 483 z p. zm.
5
Zgodnie z art. 80 ustawy, Rada jest organem administracji publicznej
rozpatrujcym odwoania od decyzji i zaalenia na postanowienia wydawane
przez Prezesa Urzdu ds. Repatriacji i Cudzoziemcw w sprawach o nadanie lub
pozbawienie statusu uchodcy (www.rada-ds-uchodzcow.gov.pl, znaleziono 5
lutego 2007 r.).
160
picioletniej kadencji Rada wydaa 7363 orzecze, z czego w 43
przypadkach byy to decyzje o nadaniu statusu uchodcy1.
Kurs polityki polskiej w nastpnych latach wyznaczyy negocjacje
przedakcesyjne z Uni Europejsk. Gwny akcent w kwestii imigracji
postawiono na bezpieczestwo polskiej granicy wschodniej, ktra miaa
si sta zewntrzn granic Unii. Wraz z rozszerzeniem spodziewano si
bowiem silnego strumienia migracyjnego2. W efekcie wspomnianej wyej
sekurytyzacji stworzono bdne wraenie, i problem nielegalnych
imigrantw, z ktrych cz prbuje pniej zalegalizowa swj pobyt
przez nieuzasadnione skadanie wniosku o przyznanie statusu uchodcy,
dotyczy gwnie osb nielegalnie przekraczajcych granic. Pomijano za
liczn wedug badaczy kategori osb okrelanych jako visa overstayers,
przybywajcych kraju z wanym dokumentem uprawniajcym do pobytu,
a pozostajcych w nim nielegalnie po jego wyganiciu3.
Polski ustawodawca wzorowa si na rozwizaniach europejskich
rwnie przy nowelizacji ustawy o cudzoziemcach z 11 kwietnia 2001 r.
Wprowadzono rozdzia dotyczcy czenia rodzin i rozszerzono to prawo
na imigrantw innych ni uchodcy, po spenieniu przez nich pewnych
warunkw. Jednoczenie zaostrzono wymogi ubiegania si o zezwolenie
na czas oznaczony oraz na pobyt stay oraz wprowadzono kontrol
maestw mieszanych, aby ograniczy liczb maestw fikcyjnych.
Postpowaa instytucjonalizacja polityki migracyjnej
Departament ds. Migracji i Uchodstwa zosta zastpiony utworzonym w
2001 r. Urzdem ds. Repatriacji i Cudzoziemcw, waciwym w sprawach
repatriacji, wjazdu, przejazdu i pobytu cudzoziemcw na terytorium RP,
nadawania statusu uchodcy i udzielania azylu oraz obywatelstwa.
Wprowadzajc do polskiego porzdku prawnego dyrektywy prawa
wsplnotowego, parlament uchwali w 2002 r. regulacj gwarantujc
moliwo swobodnego przemieszczania si obywateli Unii Europejskiej4
wyraajc si m.in. w zasadzie dozwolonego pobytu trwajcego do 90
dni bez koniecznoci uzyskania zezwolenia, co spowodowao

1
Por. Z Obcej Ziemi, nr 20, luty 2004 , www.unhcr.pl/publikacje/index.php,
znaleziono 5 lutego 2006 r.
2
J. Hryniewicz, op. cit., s. 33.
3
Por. A. Weinar, op. cit., s. 76.
4
Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o zasadach i warunkach wjazdu i pobytu
obywateli pastw czonkowskich Unii Europejskiej oraz czonkw ich rodzin na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. nr 141, poz. 1180.
161
uprzywilejowanie obywateli Unii wzgldem innych cudzoziemcw
przekraczajcych granic RP1.
Uchwalone natomiast w 2003 r. dwie ustawy zastpujce ustaw o
cudzoziemcach z 1997 r., stanowice odrbne regulacje odnonie do
cudzoziemcw poszukujcych ochrony oraz innych cudzoziemcw,
wprowadzay m.in. instytucj pobytu tolerowanego i abolicj dla pewnej
kategorii nielegalnych imigrantw2. Pierwsze rozwizanie sprowadzao
si do nadania pewnych praw osobom, ktre nie speniaj warunkw, aby
przyznano im status uchodcy, zgodnie za z propagowan przez UNHCR
i zawart w Konwencji Genewskiej zasad non-refoulement, nie mona
ich odesa do kraju pochodzenia, gdzie ich bezpieczestwo byoby
zagroone3. Otrzymali oni pomoc pastwa, prawo do zatrudnienia i
czenia rodzin. Druga instytucja miaa ograniczy szar stref
zatrudnienia poprzez moliwo zalegalizowania pobytu na rok przez
nielegalnych imigrantw mieszkajcych w Polsce od 1 stycznia 1997 r.
lub wczeniej. Ci za, ktrzy osiedlili si w kraju po tym terminie mogli
wyjecha bez wpisu do rejestru niepodanych cudzoziemcw4.
Regulacje czyy rozwizania przyjte przez kraje nalece do
grupy Schengen z postulowanymi przez UNHCR oraz Rad Europy.
Europeizacja polityki imigracyjnej przejawiaa si w sposb bezporedni
poprzez implementacj aktw wsplnotowych, oraz poredni przez
naladowanie rozwiza prawnych zastosowanych przez pastwa
czonkowskie5. Art. 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, statuuje
nastpujce jej formy: nadanie statusu uchodcy, udzielenie azylu, zgody
na pobyt tolerowany albo ochrony czasowej.

Sytuacja imigrantw ubiegajcych si o status uchodcy w Polsce

Mimo i uchodcy z definicji stanowi grup migrantw
niedobrowolnych, opuszczajcych kraj z powodu bezwzgldnej

1
A. Weinar, op. cit., s. 9495.
2
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, Dz.U. nr 128, poz.1175;
ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. nr 128, poz. 1176.
3
UNHCR, op. cit. s. 53.
4
Jak podaje J. Hryniewicz, z pierwszej moliwoci skorzystao 1358 osb, z
drugiej 208 (J. Hryniewicz, op. cit., s. 39).
5
A. Weinar, op. cit., s. 45.
162
koniecznoci1, zdaniem M. Zbka rozrnienia midzy uchodcami i
imigrantami ekonomicznymi powinno si dokonywa raczej ze wzgldu
na sposb zalegalizowania pobytu cudzoziemca w kraju ni na motyw
migracji, gdy sytuacja yciowa osb ubiegajcych si o status uchodcy i
innych imigrantw moe by podobna, a status staje si tym bardziej
podany, im bardziej utrudnione s inne moliwoci legalnego pobytu2.
Wniosek o jego nadanie powinno si zoy przy przekraczaniu
granicy. Mog go skada osoby podrujce legalnie oraz odesane z
pastw, z ktrymi Polska podpisaa umowy o readmisji, czy te
nielegalnie przekraczajce granic. W praktyce wnioskodawcy zazwyczaj
wywodz si z ostatniej grupy i prbuj m.in. przedosta si tunelami
wykopanymi pod granic lub wjedaj na terytorium Polski ukryci w
autokarach i ciarwkach. Wiele osb skada wniosek, aby unikn
deportacji, czsto za nie zamierzaj zosta w kraju nawet po uzyskaniu
statusu. Jako e Polska od pocztku lat 90. ubiegego stulecia ley na
szlaku migracji ze Wschodu na Zachd Europy, odgrywa gwnie rol
kraju tranzytowego, ktry jest dla wikszoci migrantw jedynie etapem
w podry do kraju docelowego. O skali tego zjawiska najdobitniej
wiadczy procent postpowa o nadanie statusu umorzony z powodu
niemonoci skontaktowania si z wnioskodawc, co najczciej jest
rwnoznaczne z ucieczk na Zachd3. Ponadto, jak w innych krajach
Starego Kontynentu, niewielki jest odsetek decyzji pozytywnych, tj.
przyznajcych status uchodcy. Stosunek liczby wydanych decyzji
pozytywnych do oglnej liczby rozpatrzonych wnioskw do wynosi
odpowiednio w 1992 r. 75 do 133, w 1994 r. 391 do 967, w 1997 r. za
148 do 3906 (tj. 3,8% rozpatrzonych spraw). Tak niski odsetek
pozytywnych decyzji utrzyma si przez kilka lat w 2000 r. na 3910
zakoczonych postpowa, wydano 78 decyzji o nadaniu statusu
uchodcy (2% rozpatrzonych spraw)4. W latach 20032005 cznie
zoono 21845 wnioskw, ktre w 836 przypadkach zakoczyy si

1
UNHCR, op. cit., s. 5154.
2
M. Zbek, Wstp. Problemy adaptacji kulturowej migrantw, (w:) Midzy
piekem a rajem. Problemy adaptacji kulturowej uchodcw i imigrantw w
Polsce, pod red. M. Zbka, Warszawa 2002, s. 8.
3
Przykadowo, zgodnie z danymi Urzdu do spraw Repatriacji i Cudzoziemcw,
w 1993 r. umorzono 54% toczcych si postpowa, w 1996 r. i 1997 r.
odpowiednio a 73,5 % i 80,9%, w 2000 r. za 30,8 %. Por. A. Florczak, op.
cit., s. 120121.
4
Ibidem, s. 120121.
163
nadaniem statusu uchodcy, a w 2682 przypadkach wydano zgod na
pobyt tolerowany1. W okresie 1.01.29.03.2007 wydano decyzje
pozytywne wzgldem 61 osb, negatywne wzgldem 348 osb, decyzje o
umorzeniu/ pozostawienie bez rozpoznania objy 422 osoby, a zgody na
pobyt tolerowany 1096 osb2. Niewielki odsetek zaatwianych
pozytywnie decyzji jest interpretowany dwojako. Dla przeciwnikw
rozwinitego systemu ochrony uchodcw stanowi dowd na to, i osoby
szukajce azylu to w znacznej mierze imigranci ekonomiczni. W zwizku
z tym naley tak obostrzy warunki uzyskania statusu, aby zniwelowa
moliwo wyudzania wiadcze przez osoby, ktrym si one nie nale.
Przedstawiciele organizacji humanitarnych uznaj za ten fakt za efekt
restrykcyjnej polityki azylowej, gdy w wielu krgach stosunek do
uchodcw determinuje gwnie strach przed fal imigrantw3. Wie si
to rwnie z du liczb osb skadajcych wnioski, mimo niespeniania
warunkw przyznania ochrony statusowej. Poza osobami wiadomymi
tych okolicznoci faktycznych, niejednokrotne s przypadki
wnioskodawcw nierozumiejcych instytucji azylu. Uwaaj oni, i
cika sytuacja ekonomiczna czy chaos polityczny panujcy w kraju
stanowi wystarczajcy powd do objcia ich ochron4. Ponadto dla
obywateli pastw niedemokratycznych ustrj demokratyczny, jak
zauwaa M. Musia, stanowi synonim sprawiedliwoci, rwnoci wobec
prawa i wolnoci5. Szczeglnie Afrykanie rozumiej istnienie prawa

1
URiC, Dane liczbowe dotyczce postpowa prowadzonych wobec
cudzoziemcw w latach 20032005, Warszawa, luty 2006 r., s. 60,
www.uric.gov.pl, znaleziono 2 kwietnia 2007 r.
2
Por. URiC, Informacja o dziaalnoci Urzdu do Spraw Repatriacji i
Cudzoziemcw za okres 2329 marca 2007, www.uric.gov.pl, znaleziono 2
kwietnia 2007 r.
3
UNHCR, op. cit., s. 187189. Wedug danych dotyczcych wskanika
pozytywnych decyzji w sprawie rozpatrywanych w Europie Zachodniej
wnioskw o azyl pokazuj, i w latach 19911995 zaledwie w co pitym
przypadku wnioskodawcom zosta nadany status uchodcy lub mimo nie nadania
statusu zezwolono im na pobyt z przyczyn humanitarnych.
4
J. Hryniewicz przytacza przykadow argumentacj cudzoziemca
nierozumiejcego, dlaczego odmwiono mu statusu uchodcy, skoro naprawd
le si yje w kraju, bieda, bezprawie, mafia (J. Hryniewicz, op. cit. s. 47.).
5
M. Musia, Midzy piekem a rajem, (w:) Midzy piekem a rajem..., s. 111.
Autorka opisuje take sytuacj, kiedy to uchodcy z Rumuni po przeczytaniu
ogoszenia w rumuskiej gazecie proponujcego wyjazd na Alask, gdzie kady
otrzymuje prac, dom, samochd i ciepe przyjcie, przez kilka miesicy yli
164
azylowego instrumentalnie jako zacht do emigracji i czuj si oszukani,
gdy nawet po nadaniu statusu nie otrzymuj mieszkania, pracy czy staej
pomocy1. Pord osb poszukujcych ochrony w latach 20032005
obywatele Federacji Rosyjskiej stanowili oni a 86%. Byy to gwnie
osoby deklarujce narodowo czeczesk, niekiedy ukrywajc
prawdziw narodowo rosyjsk, tadyck czy gruzisk, aby
zwikszy swe szanse na uzyskanie statusu uchodcy. Pozostae licznie
reprezentowane grupy to obywatele Pakistanu, Indii, Afganistanu i
Ukrainy, lecz odsetek kadej z nich nie przekracza 2%. Wrd osb,
ktre uzyskay status uchodcy, obywatele rosyjscy stanowili take 86%.
3,8% stanowili Biaorusini, poniej za 2% wynosi odsetek
Somalijczykw, podobnie Afgaczykw i Gruzinw2.
Ubiegajcym si o status udziela si na ich wniosek pomocy na
okres postpowania i 14 dni od dnia dorczenia ostatecznej decyzji, jeeli
nie maj rodkw finansowych ani innych moliwoci zapewnienia sobie
mieszkania i utrzymania. Uzyskuj oni zakwaterowanie w jednym z 16
funkcjonujcych w Polsce orodkw dla uchodcw. Wedug danych
Urzdu do spraw Repatriacji i Cudzoziemcw obecnie przebywa w nich
3618 osb3. Zapewnia si im wyywienie, opiek medyczn, prowadzi si
take kursy nauki jzyka polskiego.
J. Hryniewicz na podstawie bada przeprowadzonych w lipcu 2002
r. w Centralnym Orodku Recepcyjnym w Dbaku miejscu, do ktrego
pocztkowo trafiaj wszyscy ubiegajcy si o status, scharakteryzowaa
przecitnego mieszkaca orodka jako osob mod, stosunkowo
przedsibiorcz i zaradn, czsto z wyksztaceniem wyszym i
pochodzc zamoniejszej rodziny, co jest zrozumiae z racji kosztw
ucieczki z kraju4.
Atmosfera marazmu i apatii czstokro panujca w orodkach
mimo modego wieku ich mieszkacw wiadczy o trudnociach i

tylko myl o wyjedzie. Pomys ten trzymali w tajemnicy, aby inni, w tym
Polacy, ich nie ubiegli.
1
M. Zbek, Wstp. Problemy adaptacji kulturowej migrantw, (w:) Midzy
piekem a rajem..., s. 13.
2
Dane Urzdu do spraw Repatriacji i Cudzoziemcw, www.uric.gov.pl,
znaleziono 5 lutego 2007 r.
3
Por. URiC, Informacja o dziaalnoci Urzdu do Spraw Repatriacji i
Cudzoziemcw za okres 2329 marca 2007, www.uric.gov.pl, znaleziono 2
kwietnia 2007 r.
4
J. Hryniewicz, op. cit., s. 6667.
165
problemach, z jakimi przychodzi im si boryka. Przeycia z przeszoci,
ktre skoniy ich do ucieczki z kraju, mog powodowa stany depresyjne
oraz inne objawy syndromu stresu pourazowego. Problem odnalezienia
si w obcym rodowisku sprawia, i cudzoziemcy, nie tylko uchodcy,
przebywajcy w innym kraju przez duszy okres, przeywaj szok
kulturowy objawiajcy si np. zaburzeniami psychosomatycznymi oraz
stanem lku i dezorientacji z powodu nieznajomoci zachowa i
oczekiwa nowego rodowiska1.
Przystosowania si do nowych warunkw ycia bynajmniej nie
uatwia im swoisty stan zawieszenia, w jakim znajduj si, oczekujc na
decyzj w swojej sprawie. Ustawowo okrelony termin 6 miesicy, a w
przypadku wnioskw oczywicie bezzasadnych 30 dni, w przecigu
ktrych organ powinien rozpatrzy wniosek o nadanie statusu uchodcy,
w praktyce przedua si nawet do 23 lat2. W tym czasie pogbia si
pord cudzoziemcw poczucie, e nie maj wpywu na wasne ycie, co
moe skutkowa przyjciem postawy biernoci wobec codziennych zaj,
zwanym stanem wyuczonej bezradnoci3.
Adaptacji w nowym rodowisku nie sprzyja take odizolowanie
cudzoziemcw w orodkach, brak kontaktu z Polakami, ich obyczajami i
kultur. Jest to bardziej wynik realiw egzystencji takich osb w Polsce
ni efekt celowego zabiegu wadz polskich. Przybywajc do obcego kraju,
imigranci nie znaj nikogo, chyba e ich krewni lub znajomi osiedlili si
w nim wczeniej. Napotykaj rwnie czsto na trudn do pokonania
barier jzykow. Powszechna pord Polakw jest nieznajomo
jzykw obcych4. Paradoksalnie problemem jest take brak znajomoci
jzykw obcych wrd urzdnikw administracji publicznej, zwaszcza w
urzdach, w ktrych petentami s czsto obcokrajowcy.

1
H. Grzymaa-Moszczyska, E. Nowicka, Gocie i gospodarze. Problem
adaptacji kulturowej w obozach dla uchodcw oraz otaczajcych je
spoecznociach lokalnych, Krakw 1998, s. 136.
2
Por. art. 29 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. nr 128, poz. 1176 oraz J.
Aracimowicz, Jak wypadamy w roli gospodarzy? cudzoziemcy i ich prawa w
dziaalnoci Rzecznika Praw Obywatelskich, (w:) Wdrowcy i migranci, s.
225226.
3
H. Grzymaa-Moszczyska, Uchodcy. Podrcznik dla osb pracujcych z
uchodcami, Krakw 2000, s. 32.
4
Por. A. Krzyaniak, Uchodcy ze Sri Lanki, (w:) Midzy piekem a rajem..., s.
58.
166
 Warto podkreli, e cz osb ubiegajcych si o status uchodcy
nie operuje adnym jzykiem europejskim w stopniu zapewniajcym
sprawn komunikacj. Nauka jzyka polskiego sprawia obcokrajowcom
spore trudnoci, a co waniejsze, imigranci czsto nie przejawiaj chci
jej podjcia, mimo kursw prowadzonych w orodkach dla uchodcw.
Na lekcje uczszczaj gwnie dzieci, ktre maj take zajcia z innych
przedmiotw1. Powodem powyszego jest przede wszystkim traktowanie
pobytu w Polsce jako etapu przejciowego w podry do krajw Europy
Zachodniej, gdzie imigranci planuj osiedli si na stae. Takie
rozwizanie sugeruj im niekiedy take pracownicy organizacji
pomagajcych uchodcom2.
Izolacj wzmaga fakt zalenoci ekonomicznej. Osoby ubiegajce
si o status otrzymuj niewielkie kieszonkowe, lecz nie maj prawa do
pracy, podejmuj si wic nielegalnych zaj. Wraz z nadaniem statusu
uchodcy uzyskuj to prawo, maj jednak trudnoci ze znalezieniem
pracy. Wedug A. Weinar dwie najczstsze strategie utrzymania to
nielegalny handel, ktrego doskonaym przykadem byo targowisko na
Stadionie Dziesiciolecia, lub nielegalna praca na Zachodzie. Pierwszy
sposb zarobkowania wybieraj gwnie Afrykanie i uchodcy z
poudniowej Azji, drugi za Czeczecy3. Niemono podjcia legalnej
pracy pogbia frustracj, zwaszcza mczyzn wywodzcych si ze
spoeczestw tradycyjnych, gdzie akcentowana jest ich rola jako gowy
rodziny. Obcieniem psychicznym s dla imigrantw rwnie
oczekiwania krewnych pozostawionych w kraju pochodzenia4.
Pozostawion w kraju rodzin zastpuj imigrantowi czonkowie
jego grupy narodowociowej zamieszkujcy w Polsce, a czsto w orodku
dla uchodcw, do ktrego trafi. Imigrant, postrzegany zazwyczaj w

1
Por: J. Hryniewicz, op. cit., s. 7879.
2
Ibidem, s. 101.
3
A. Weinar, Tak daleko std, tak blisko europeizacja a integracja nielegalnych
imigrantw, uchodcw i repatriantw w Rzeczypospolitej Polskie, (w:)
Integracja czy dyskryminacja? Polskie wyzwania i dylematy u progu
wielokulturowoci, pod red. K. Iglickiej, Warszawa 2003, s. 153.
4
Por: wypowied Adama z Czeczenii: Jak uciekasz z Czeczenii na Zachd, to
wszyscy myl, e to ty bdziesz wsparciem dla tej biedy tam pozostawionej. A
okazuje si, e to rodzina musi ci przesa jakie rodki, eby mg tu y.
Dzwoni i pytaj: no, znalaze ju prac? Nie? Dlaczego? To tam jest
bezrobocie? (K. ochowska, Z podrcznika uchodcy..., www.refugee.pl,
znaleziono 5 lutego 2007 r.).
167
spoeczestwie przyjmujcym jako Obcy, we wasnej grupie etnicznej jest
akceptowany jako Swj.
W orodku dla uchodcw z powodu rnic kulturowych,
odmiennych przyzwyczaje i nawykw midzy osobami z rnych grup
etnicznych czsto wybuchaj konflikty. Cudzoziemcy oczekujcy od
innych tolerancji i otwartoci mog rwnie ywi uprzedzenia i niech
do osb okrelonej narodowoci. Przykad mog stanowi stosunki
Czeczecw i Afgaczykw, midzy ktrymi mimo jednego wyznania
czsto wybuchaj konflikty1. Inn interesujc kwesti jest poczucie
wyszoci niektrych nacji, m.in. Czeczenw od Afrykaczykw czy
Somalijczykw od innych nacji afrykaskich2.
Wbrew wyobraeniom mieszkacw orodka o szczliwym
spokojnym yciu po nadaniu im statusu uchodcy, prawdziwe problemy
zaczynaj si dla nich z momentem jego otrzymania, a cilej opuszczenia
orodka i podjcia prb samodzielnej egzystencji.

Adaptacja kulturowa uchodcw w Polsce

Badacze tematyki adaptacji kulturowej imigrantw wyrniaj
kilka strategii zachowa, ktre moe przyj czowiek w sytuacji
bezporedniego kontaktu z nowym rodowiskiem kulturowym. Og
zachodzcych pod wpywem tego faktu nazywany jest akulturacj. H.
Grzymaa-Moszczyska wyrnia jej cztery moliwe rezultaty:
1) Integracja rozumiana jest jako przyjcie pewnych elementw nowej
kultury, przy zachowaniu elementw wasnej. Wymaga znalezienia
kompromisu midzy sprzecznymi normami kulturowymi, a nawet
odrzucenia elementw wasnej kultury nieakceptowanych w
spoeczestwie przyjmujcym. W Polsce mog to by m.in. wieloestwo.
2) Asymilacja polega na odrzuceniu wasnej, a przyjciu kultury
pastwa przyjmujcego. Strategia ta moe by przyjmowana w
niechtnym imigrantom spoeczestwa i spowodowana chci osignicia
odpowiedniej pozycji spoecznej. Wbrew pozorom nie jest ona korzystna
zarwno dla osb j obierajcych, jak i dla otoczenia, jej bowiem

1
J. Hryniewicz, op.cit., s. 118.
2
Por. wypowied Somalijczyka: Nasza kultura bardzo si rni od innych
krajw Afryki. Zobacz na mj nos, na wos s zupenie inne. Nie wygldamy
jak Afrykanie, nie mamy takich duych nosw jak oni (M. Musia, Midzy
piekem a rajem, (w:) Midzy piekem a rajem..., s. 9394).
168
konsekwencj jest z reguy zerwanie wizw z grup narodowociow i
zagubienie jednostki z powodu problemw z wasn tosamoci.
3) Separacja to prba ochrony tradycyjnego stylu ycia i systemu
wartoci przez odrzucenie kultury pastwa przyjmujcego, uwaanej za
gorsz, a jej norm za sprzeczne z wyznawanymi przez imigranta. Moe
prowadzi do odrzucenia jednostki przez spoeczestwo i tworzenia gett.
4) Marginalizacja to najbardziej niekorzystny efekt akulturacji.
Wystpuje, gdy imigrant wyrzeka si wasnej kultury, uznajc j za
gorsz, jednoczenie nie powodzi si jego asymilacja w spoeczestwie
przyjmujcym, co prowadzi do alienacji i zaburze psychicznych.
Najkorzystniejsz strategi jest integracja, ktr najatwiej
przeprowadzi w spoeczestwie pluralistycznym, poniewa zakada ona
zmian rodowiska kulturowego pastwa przyjmujcego z powodu
wczenia do niego pewnych elementw odmiennej kultury. Niezbdne
jest zagwarantowanie rwnych praw i przeciwdziaanie dyskryminacji1.
Efektem integracji jest wczenie si uchodcy w ycie spoeczne i
gospodarcze, co przynosi korzyci jemu oraz pastwu przyjmujcemu.
Zgodnie z zaoeniami polityki wobec uchodcw, ktre znalazy
odzwierciedlenie w ustawie2, aby pomc uznanym uchodcom w procesie
integracji, na ich wniosek obejmuje si ich Indywidualnym Programem
Integracyjnym, opartym na dostosowaniu rodkw do indywidualnej
sytuacji yciowej imigranta z uwzgldnieniem sytuacji jego rodziny, czyli
krewnych objtych wnioskiem o nadanie statusu. Warunkiem
przystpienia do niego jest uczszczanie na kurs nauki jzyka polskiego i
przyjcie na siebie innych zobowiza. Program trwa maksymalnie 12
miesicy, podczas ktrych monitoruje si postpy uchodcy w zakresie
integracji oceniane w obszarach edukacji jzykowej, funkcjonowania
zawodowego, gwnie w zakresie poszukiwania zatrudnienia, a take
spoecznego, ocenianego m.in. na podstawie kontaktw nawizanych ze
rodowiskiem lokalnym. Wnioskodawcy przysuguj rodki finansowe na
pokrycie kosztw utrzymania i nauki jzyka polskiego w wysokoci
ustalanej indywidualnie, take w zalenoci od liczby czonkw rodziny,

1
H. Grzymaa-Moszczyska, Uchodcy. Podrcznik dla osb pracujcych z
uchodcami, Krakw 2000, s. 1723; cyt. za: J. Hryniewicz, op. cit., s. 8992.,
Por. take: A. Florczak, op. cit., 240248.
2
Por. art. 70 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. nr 128, poz. 1176, mwicy o udzielaniu
pomocy majcej na celu wspieranie procesu integracji w trybie i na zasadach
okrelonych w ustawie z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy spoecznej.
169
ktrzy uzyskali status1, oraz moliwo opacania skadek na
ubezpieczenie zdrowotne. Pozostae formy pomocy to poradnictwo
prawne, psychologiczne i rodzinne. Stanowi pole do dziaania rwnie
dla organizacji pozarzdowych, takich jak Polski Czerwony Krzy,
Caritas, czy Polska Akcja Humanitarna, ktrych pracownicy i
wolontariusze staraj si przeprowadzi uchodcw przez trudnoci ycia
codziennego, takie jak zaatwianie sprawy w urzdzie administracji
publicznej czy wizyta u lekarza czsto penic przede wszystkim rol
tumaczy.
Zaoenia Indywidualnego Programu Integracyjnego w konfrontacji
z moliwociami ich realizacji niestety nie zawsze zostaj spenione.
Zarzuca si mu przede wszystkim zbyt krtki okres trwania i postuluje 2
3-letni okres jego trwania, jako optymalny czas potrzebny do nauczenia
si jzyka, znalezienia pracy i rozpoczcia samodzielnej egzystencji2.
Pierwszym krokiem do integracji uchodcy w przyjmujcym go
spoeczestwie powinno by znalezienie lokum i uzyskanie
zameldowania. W praktyce stanowi to problem, z powodu uprzedze
bowiem wynajmujcy wyraaj niech do cudzoziemcw, zwaszcza
innego koloru skry. Ci za, ktrzy zgadzaj si wynaj imigrantom
lokal, w obawie przed pniejszymi potencjalnymi problemami
odmawiaj zameldowania3. W Warszawie istnieje prowadzony przez
Polsk Akcj Humanitarn Dom Uchodcy, a miasto przeznacza na
potrzeby uchodcw pewn liczb mieszka komunalnych, jest to jednak
kropla w morzu potrzeb. Nie ulega wszak wtpliwoci, e fatalne warunki
mieszkaniowe s utrapieniem rzeszy Polakw, dlatego w badaniach
przeprowadzanych przez TNS OBOP corocznie w latach 19992004, ok.
60 % ankietowanych uznao, i podan form pomocy w tej dziedzinie
jest zapewnienie miejsca w orodkach do czasu usamodzielnienia si,

1
Przykadowo, w okresie pierwszych 6 miesicy trwania programu osobie
samotnie gospodarujcej przysuguje kwota do 1.149 z miesicznie, a rodzinie 2-
osobowej kwota do 804 z miesicznie na osob, w drugim proczu trwania
programu spada do 1.033 z miesicznie dla osoby samotnie gospodarujcej i do
723 z miesicznie na osob w rodzinie 2-osobowej, w zwizku z zaoeniem
dokonywanych postpw w procesie integracji. Por. 4 Rozporzdzenia Ministra
Polityki Spoecznej z dnia 29 wrzenia 2005 r. w sprawie udzielania pomocy
uchodcom, Dz.U. nr 201, poz. 1669.
2
J. Hryniewicz, op. cit., s. 99.
3
M. Just, Jak przystosowywa si do ycia w Polsce, (w:) Midzy piekem a
rajem..., s. 114.
170
zaledwie za 24% wskazao, i uchodcom powinno si zapewnia
zakwaterowanie1.
Uzyskanie zameldowania pozwala na zarejestrowanie si w
Powiatowym Urzdzie Pracy, co z kolei umoliwia podjcie
poszukiwania pracy, a take objcie uchodcy ubezpieczeniem
zdrowotnym. Swoje starania powinien dokumentowa proszc u
kadego pracodawcy, ktry odmwi przyjcia go do pracy, o stosown
piecztk. Jeeli uporczywie nie wypenia tego lub innych zobowiza,
np. zaprzestajc nauki jzyka polskiego, wykorzystuje pomoc niezgodnie
z przeznaczeniem albo postawiono mu zarzuty karne, udzielana pomoc
moe zosta wstrzymana2.
Problem ze znalezieniem miejsca pracy wie si z brakiem
dokumentw potwierdzajcych kwalifikacje zawodowe uchodcw.
Ponadto wykonywane przez nich w ojczynie zawody mog si okaza
nieprzydatne w na polskim rynku pracy. Nieznajomo jzyka polskiego
sprawia, e wikszo uchodcw podejmuje prac fizyczn albo zajmuje
si nielegalnym handlem. Innym sposobem zarobku jest nauka jzyka
obcego, trudno jednak o legalne zatrudnienie w zawodzie nauczyciela bez
potwierdzonych kwalifikacji.

Polacy a uchodcy
Wan kwesti jest niech spoeczestwa, z jak mog spotka si
uchodcy. Czsto postrzegani s jako osoby zabierajce obywatelom
polskim miejsca pracy czy yjce na koszt pastwa. Postawa taka wie
si m.in. z sytuacj ekonomiczn kraju i wysokim bezrobociem. Kolejnym
czynnikiem potgujcym niech jest domaganie si przez niektrych z
nich cigej pomocy od rzdu i organizacji humanitarnych. Trwajc w
postawie roszczeniowej, nie dostrzegaj, i redni poziom ycia w Polsce
jest niszy od poziomu ycia w krajach Europy Zachodniej. Zdarzaj si
przypadki kierowania wzgldem osb zajmujcych si pomoc
uchodcom oskare o z wol, a nawet rasizm (sic!)3. O ile oskarenia o
rasizm czy ksenofobi pod adresem tych osb s z reguy nieuprawnione,
naley pamita o wci zdarzajcych si przejawach agresji wzgldem
1
rdo: TNS OBOP, Polacy o uchodcach wyniki badania zrealizowanego
dwa tygodnie po obchodach Dnia Uchodcy, lipiec 2004 r., s. 10, www.tns-
global.pl, znaleziono 5 lutego 2007 r.
2
Por. 9 Rozporzdzenia Ministra Polityki Spoecznej z dnia 29 wrzenia 2005
r. w sprawie udzielania pomocy uchodcom (Dz.U. nr 201, poz. 1669).
3
Ibidem, s. 118.
171
imigrantw. M. Sobolewska zauwaa, e w kwestii nietolerancji Polakw
panuje wrd uchodcw mit pobicia przez skina, ktry niestety czsto
wynika z ich dowiadcze. Naraone na ataki s zwaszcza osoby
bezbronne, samotnie poruszajce si po miecie1.
Znaczny jest rwnie poziom niedoinformowania o prawach
uznanych uchodcw, take wrd urzdnikw administracji publicznej2.
Nieporadno uchodcw, nieznajcych jzyka polskiego i przepisw
prawa, czsto wywouje ich zniecierpliwienie, mimo e mona by uzna
za reprezentantw pastwa-gospodarza, ktre przyjo imigrantw.
Naley jednak pamita o osobach pracujcych w orodkach dla
uchodcw oraz w Urzdzie ds. Repatriacji i Cudzoziemcw,
pomagajcych imigrantom w adaptacji w polskim spoeczestwie.
Wanym elementem programw integracyjnych jest praca z uchodcami
waciwie przeszkolonej kadry, czego niekiedy brakuje3. W porwnaniu z
krajami Europy Zachodniej, moliwoci Polski pod tym wzgldem s
jednak skromniejsze4.
Warto przytoczy dane dotyczce wiadomoci spoecznej Polakw
i stanu ich wiedzy na temat uchodcw. Zgodnie z wynikami ankiet
przeprowadzanych corocznie przez TNS OBOP po czerwcowych
obchodach Dnia Uchodcy, liczba osb potraficych prawidowo
wskaza, kim jest uchodca, jest stosunkowo wysoka, dla 2/3
respondentw jest to bowiem osoba uciekajca przed przeladowaniem.

1
M. Sobolewska, Przystanek Dbak, (w:) Midzy piekem a rajem..., s. 88.
2
M. Just opisuje szereg sytuacji, w ktrych zetkna si z tym problemem.
Zarwno w Powiatowym Urzdzie Pracy, jak i Orodku Opieki Spoeczne,
pomagajc rodzinie uchodcw, musiaa ona tumaczy urzdnikom, i nale im
si pewne wiadczenia. Podobnie lekarze nie zdawali sobie sprawy z objcia tej
grupy osb ubezpieczeniem zdrowotnym. Por. M. Just, Jak przystosowywa si
do ycia w Polsce, (w:) Midzy piekem a rajem..., s. 114118.
3
Por. A. Florczak, op. cit., s.256257.
4
I. Czerniejewska, porwnujc warunki panujce w polskim orodku dla
uchodcw Iga i w szwedzkim orodku Orgio, pisze: Ogromna jest rnica
w liczbie pracownikw socjalnych w obu krajach. W Idze na 300 osb
przypada 2 pracownikw socjalnych, w Origo na 10 osb zatrudnionych jest 10
pracownikw. Za liczb pracownikw stoi odmienny system pracy (...). W Polsce
liczy si szybka obsuga wszystkich potrzebujcych, w Szwecji kadzie si nacisk
na indywidualne relacje z kadym podopiecznym. (...) Wynika [to] z odmiennej
polityki integracyjnej obu pastw (...), ale take innych potrzeb i oczekiwa
samych uchodcw., I. Czerniejewska, Iga konta Orgio, www.refugee.pl,
znaleziono 5 lutego 2007 r.
172
Jednoczenie ok. 40% wskazuje, i osoby te opuciy swj kraj w
poszukiwaniu lepszych warunkw ycia, co wiadczy o myleniu
uchodcw z imigrantami ekonomicznymi1.
Przyczyn tego stanu moe by sporadyczne pojawianie si
problemu imigracji, w tym uchodstwa, w debacie publicznej2. W
mediach temat ten wystpuje w kontekcie opisu pojedynczych, nierzadko
sensacyjnych zdarze (vide: sprawa Simona Mola) lub reportay z
orodkw dla uchodcw czy doniesie o imigrantach przekraczajcych
wschodni granic 3, nie jest za przedmiotem pogbionej debaty.

Wyzwania stojce przed polsk polityk azylow

Polska polityka migracyjna, w ktrej skad wchodzi polityka
azylowa, jest w dalszym cigu regulowana od gry do dou, czyli przez
elity polityczne, ktre podejmuj w tej dziedzinie decyzje i przekazuj
okrelony model dziaania spoeczestwu. Jest to schemat przeciwny od
funkcjonujcego w krajach Europy Zachodniej, gdzie nastroje spoeczne
wpywaj na ksztat polityki migracyjnej. Prba pogodzenia wzgldw
humanitarnych z wzgldami bezpieczestwa jest w dalszym cigu
podstawowym wyzwaniem stojcym przed twrcami zarwno polskiej,
jak i europejskiej polityki imigracyjnej, w tym azylowej.
M. Nowicki, zwolennik humanitarnych rozwiza w prawie
azylowym, uwaa, i lepiej myli si na korzy uchodcw, ni odesa
choby jednego czowieka do kraju, gdzie mgby zosta poddany
represjom4. Inne jest stanowisko osb kierujcych si przede wszystkim
wzgldami bezpieczestwa. Akcentuj oni niebezpieczestwa zwizane z
napywem na Stary Kontynent rzesz imigrantw z odmiennych krgw
kulturowych. Dowiadczenia pastw Europy Zachodniej pokazuj jednak,
i strumie imigrantw trudno kontrolowa. Problemem, z ktrym od
dawna borykaj si spoeczestwa europejskie, jest wspistnienie w ich
ramach osb o skrajnie odmiennych przekonaniach, normach kulturowych

1
rdo: TNS OBOP, op.cit., s. 56, www.tns-global.pl, znaleziono 5 lutego
2007 r.
2
. otocki Obcy w dyskursie politycznym w Polsce, (w:) Wdrowcy i
migranci..., s. 278.
3
Por. m.in.: E. Gietka, Sekretne ycie Simona Mola, Polityka nr 3 (2588) z 2007
r., M. Kacewicz, Oblona Unia, Newsweek nr 6/2007. Szerzej: M. Morozowski,
Obrazy cudzoziemcw i imigrantw w prasie polskiej, (w:) Integracja czy
dyskryminacja..., s. 184233.
4
Cyt. za: J. Hryniewicz, op. cit., s. 143144.
173
i systemie wartoci. W europejskim dyskursie publicznym pojawiaj si
gosy, i w sercu Europy jest strach przed obcym, inn kultur, ssiednim
pastwem1. Niektrzy, jak publicysta I. Buruma, uwaaj, i ideologia
multikulturalizmu rozumiana jako wspistnienie obok siebie odmiennych
wsplnot kulturowych przy ich wzajemnym poszanowaniu, w praktyce
za oddzielnym funkcjonowaniu, stracia wspczenie racj bytu. Wielu
potomkw imigrantw, urodzonych w Europie czuje si obywatelami
drugiej kategorii. Rozwizaniem, mogcym wedug I. Burumy
powstrzyma dalszy rozwj antagonizmw, jest cilejsza integracja osb
wywodzcych si ze rodowisk imigranckich z reszt spoeczestwa2.
Nie naley zapomina, i sytuacja w Polsce jest odmienna ni na
Zachodzie nie tylko z racji nieporwnywalnie mniejszej liczby
cudzoziemcw osiedlajcych si w Polsce na stae, lecz take przewagi
wrd nich imigrantw w pierwszym pokoleniu. Powoduje to, i Polska
moe ksztatowa polityk azylow, uczc si na dowiadczeniach pastw
Europy Zachodniej, jak rozwizywa problemy, z ktrymi wkrtce
przyjdzie si zmierzy take pastwu polskiemu.
J. Habermas, spogldajc na problem imigracji w Europie z
moralnego punktu widzenia, przywouje za J.H. Carentsem znany
eksperyment mylowy J. Rawlsa odwoujcy si do stanu pierwotnego, w
ktrym nikt nie wie, jakie miejsce i w jakim spoeczestwie ostatecznie
zajmie, dlatego w interesie kadej jednostki jest denie do zniesienia
wszelkich ogranicze wolnoci3. Czy jednak polskiemu spoeczestwu,
ktrego obywatele jako dysydenci polityczni w ubiegym stuleciu
niejednokrotnie znajdowali azyl pastwach Europy Zachodniej, potrzebna
jest do zrozumienia problemu uchodstwa ta abstrakcyjna wizja? Myl,
e przy rozwaaniach nad polsk polityk wobec uchodcw naleaoby
pamita o tej karcie polskiej historii.

1
Wypowied D. de Villepina, wczesnego ministra spraw zagranicznych Francji
z padziernika 2002 r., cyt. za: S. Konopacki, op. cit., s. 182.
2
Por. rozmowa K. Iszkowskiego z I. Burum, Multikulturalizm jest cakowicie
skompromitowany, Europa nr 152 z 2007 r.
3
J. Habermas, Obywatelstwo a tosamo narodowa, Warszawa 1993, s. 32.
174