Polityka bez polityki

ze Wschodu na Zachd
Wang Hui

Z a do osobliwy zbieg okolicznoci

naley uzna fakt, e chiscy autorzy
s praktycznie nieobecni w midzynaro-
dowych debatach na temat lat 60., cho
rewolucja kulturalna bya tak istotna dla
tamtej burzliwej dekady. Milczenie to, jak
sdz, wynika zodrzucenia wChinach nie
tylko radykalnej myli i praktyki rewolucji
kulturalnej, ale rwnie dziedzictwa caego
chiskiego wieku rewolucji obejmuj-
cego epok od rewolucji republikaskiej
z 1911 do mniej wicej roku 1976. Prolo-
giem wieku rewolucji by okres pomidzy
upadkiem ruchu stu dni reform1 w1898
roku a powstaniem w Wuchangu w 1911
roku2. Przez cay ten czas gwnymi punk-
tami odniesienia byy dla Chin rewolucje
francuska irosyjska, astosunek wobec tych
dwch wydarze okrela chiskie podziay
polityczne. Ruch Nowej Kultury ijego p-
niejsze wcielenie, Ruch 4 Maja3, broni
rewolucji francuskiej ijej wartoci: wolno-
ci, rwnoci ibraterstwa. Pierwsi czonko-
wie Partii Komunistycznej przyjli z kolei
za wzr rewolucj rosyjsk, krytykujc bur-
uazyjny charakter wydarze z1789 roku.
Wrezultacie kryzysu socjalizmu irozkwitu
reform wlatach 80. wpyw rewolucji rosyj-
skiej zmniejszy si ipowrciy ideay rewo-
lucji francuskiej. Jednak wraz zostatecznym
kresem chiskiego wieku rewolucji zaczto
w rwnej mierze krytykowa radykalizm
obu tych wielkich europejskich wydarze
rewolucyjnych. Widoczna w Chinach nie-
ch wobec tego, co si dziao w latach
60., nie jest przypadkiem, ale organicznym

* Tekst ukaza si w New Left Review, 2006,
nr 41, s. 2945.
1 Reformatorski ruch zainicjowany przez modego
cesarza Guangxu i urzdnikw z jego najbliszego oto-
czenia, przede wszystkim Youweia Kanga, jako reakcja
na obnaajc sabo pastwa klsk Chin w wojnie Chinach republiki [przyp. red.]
z Japoni w 1895 roku. Midzy 11 czerwca a 21 wrze-
nia 1898 roku cesarz wyda ponad 40 dekretw za-
rzdzajcych szereg reform wzorowanych na polityce
japoskiej epoki Meiji (m.in. ustanowienie centralnego
budetu, zniesienie synekur, nowy system egzaminw
urzdniczych, budow sieci kolei, kopal itd). Reformy
wywoay gwatowny opr stronnictwa konserwa-
tywnego, ktre pod przewodem cesarzowej-wdowy
Cixi dokonao zamachu stanu, odsuno stronnictwo
reformatorskie od wadzy, a cesarza osadzio w areszcie
domowym [przyp. red.].
2 Powstanie w prowincji Hubei w 1911 roku. Rzdowa
Nowa Armia zbuntowaa si przeciw rzdom dynastii
Qing, usuna lojalne wobec cesarstwa wadze prowin-
cji i ustanowia rzdy wojskowe. Powstanie wybucho
jako reakcja na polityk rzdu Qing, nacjonalizujcego
nalece do chiskiego kapitau koleje, by spaci dugi
cudzoziemskim rzdom. Cho zostao stumione przez
wojska lojalne wobec rzdu, uwaa si ja za pierwszy
krok na drodze do upadku Cesarstwa i powstania w
3 Ruch Nowej Kultury ruch chiskich intelektualistw
(m.in. Li Daozhao, Lu Xun, Hu Li) z dwch pierwszych
dekad XX wieku, domagajcy si radykalnej reformy
chiskiej kultury, odrzucenia konfucjaskich wzorcw,
przyjcia zachodnich wartoci, takich jak demokracja,
prawa kobiet itd. 4 maja 1919 roku studenci, zainspi-
rowani ideami Ruchu, masowo wyszli na ulice Pekinu,
eby protestowa przeciw postanowieniom konfe-
rencji pokojowej w Paryu, ktra przyznaa prawa do
niemieckich koncesji na terenie Chin Japonii. Skupiony
gwnie na reformie kultury Ruch Nowej Kultury daje
wtedy pocztek politycznemu, okcydentalistycznemu,
modernizacyjnemu, a jednoczenie silnie nacjonali-
stycznemu Ruchowi 4 Maja [przyp. red.].

51
skadnikiem cigego ipowszechnego pro-
cesu odrewolucyjnienia.
Dlaczego lata 60. wydaj si dzi
przede wszystkim czci europejskiej,
anie azjatyckiej historii? Po pierwsze, cho
wydarzenia lat 60. na Zachodzie i w Azji
byy powizane, mona take wskaza
pomidzy nimi istotne rnice. WEuropie
iAmeryce lat 60. nasilenie ruchw protestu
zbiego si zprb rozliczenia kapitalistycz-
nych instytucji politycznych idaleko idc
krytyk kultury. Wydarzenia na Zachodzie
wymierzone byy w powojenne pastwo
dobrobytu, bezlitonie krytykoway jego
polityk wewntrzn izagraniczn. Inaczej
byo wAzji Poudniowo-Wschodniej (szcze-
glnie w Indochinach) i innych regionach
tego kontynentu, gdzie wydarzenia z lat
60. przyjy form zbrojnych wystpie
przeciw dominacji Zachodu ispoecznemu
uciskowi. Rewolucyjne ruchy polityczne
walczyy ozmian ksztatu pastwa naro-
dowego, ostworzenie wasnej, niezalenej
przestrzeni dla rozwoju ekonomicznego
ireform spoecznych. Obecnie wydaje si,
e o zbrojnych rewolucjach z lat 60. nikt
nie pamita; pozostay problemy zwizane
zkrytyk kapitalizmu.
Druga przyczyna ten stanu rzeczy jest
zwizana ze szczeglnym charakterem
chiskich lat 60. Poczwszy od lat 50., Chi-
ska Republika Ludowa lojalnie wspieraa
ruchy narodowowyzwolecze w krajach
Trzeciego wiata (i w ogle Ruch Pastw
Niezaangaowanych), nawet wtedy, gdy
prowadzio to do bezporednich star znaj-
wiksz wojskow potg tamtych czasw,
Stanami Zjednoczonymi jak w Korei
i Wietnamie. Kiedy europejska lewica
w latach 60. zacza krytykowa model
radziecki, odkrya, e Chiny ju wczeniej
podjy daleko idce krytyczne analizy
ortodoksyjnej linii radzieckiej. Tym nie-
mniej ksztatujca si wwczas wChinach
cakowicie nowa forma partii-pastwa ju
wtedy zaczynaa dowiadcza problemw
depolityzacji. Jej najwaniejszymi przeja-
wami byy biurokratyzacja iwalki owadz
52
wewntrz partii-pastwa efektem tego
byo ograniczenie wolnoci dyskusji. Inicju-
jc rewolucj kulturaln, Mao iinni szukali
sposobw na zwalczenie tych tendencji,
ajednak ostatecznie ich dziaania zawsze
staway si czci tych samych procesw
(depolityzujcych walk frakcyjnych ibiu-
rokratyzacji), ktre miay zwalcza, co pro-
wadzio do nowych represji politycznych
iumacniania si rzdw partii-pastwa.
Ju przed rokiem 1976 wydarzenia zlat
60. straciy swj blask woczach wielu Chi-
czykw. ywa bya pami onieustannych
walkach frakcyjnych i przeladowaniach
politycznych podczas rewolucji kulturalnej.
Po mierci Mao ipowrocie do wadzy Deng
Xiaopinga i innych pastwo chiskie pod-
jo decyzj o cakowitym zanegowaniu
rewolucji kulturalnej zlat 70. Wpoczeniu
zpowszechnym zwtpieniem ipoczuciem
zawodu doprowadzio to do zasadniczej
zmiany nastawienia chiskiego spoecze-
stwa wobec polityki, co trwa po dzi dzie.
W cigu ostatnich trzydziestu lat Chiny
przeksztaciy si z gospodarki planowej
wrynkow zcentrum wiatowej rewolucji
w kwitnce centrum aktywnoci kapitali-
stycznej, z antyimperialistycznego narodu
Trzeciego wiata wjednego ze strategicz-
nych partnerw imperializmu. Dzi naj-
mocniejszym argumentem, zamykajcym
wszelkie prby krytycznej analizy proble-
mw, zjakimi borykaj si Chiny (kryzys na
wsi, wzrost rnic midzy wsi imiastem, zin-
stytucjonalizowana korupcja), jest pytanie:
Czy chcesz powrotu do czasw rewolucji
kulturalnej?. Zacieranie si pamici olatach
60. jest efektem tego procesu depolityzacji;
radykalne negowanie rewolucji kulturalnej
ogranicza moliwo jakiejkolwiek rzeczywi-
stej politycznej krytyki wspczesnoci.
Rewolucyjne ostatki
Jak wobec tego powinnimy rozumie
upolitycznienie wczeniejszej, powojennej
epoki? Wybuch II wojny wiatowej dopro-
wadzi do rozbicia eurocentrycznego sys-
temu midzypastwowego. Z pocztkiem
zimnej wojny nowy porzdek wiatowy
okrela przede wszystkim antagonistyczny
podzia pomidzy blokiem amerykaskim
iradzieckim. Lata 60. przyniosy spektaku-
larne zaamanie si tego dwubiegunowego
ukadu. Od konferencji wBandungu w1955
roku do zwycistwa rewolucji wietnam-
skiej w 1975 wiele ruchw spoecznych
i narodowowyzwoleczych w Azji, Afryce
iAmeryce aciskiej przeamywao zimno-
wojenny porzdek, wprowadzajc do niego
polityczny konflikt. Opracowana przez Mao
teoria trzech wiatw bya prb odpowie-
dzi na t now sytuacj midzynarodow.
Gdy rnego rodzaju ruchy narodowowy-
zwolecze rozluniy ucisk zachodniego
imperializmu, rozam wbloku pastw komu-
nistycznych, zapocztkowany wraz zkonflik-
tem radziecko-chiskim, otworzy na nowo
debat na temat przyszoci socjalizmu.
Pozornie czysto teoretyczne i polityczne
spory doprowadziy do zakwestionowania
struktur wadzy, ktry wewntrz obozu
socjalistycznego stay si wysoce skostniae.
Wtym rwnie mona dostrzega element
procesu upolitycznienia.
Problem wtym, e wlatach 60. wChi-
nach mielimy take do czynienia z rw-
nolegymi procesami depolityzacji. Opr
przeciw biurokratyzacji partii zosta instru-
mentalnie wykorzystany przez prowadzcy
zaarte walki frakcyjne aparat partyjny
i uwikany w towarzyszc tym walkom
przemoc. W swoim wanym eseju How to
Translate Cultural Revolution woski socjo-
log Alessandro Russo dowodzi, e walki
frakcyjne wewntrz partii doprowadziy do
kryzysu kultury politycznej uksztatowanej
wpierwszych latach rewolucji kulturalnej,
4 Alessandro Russo, How to Translate Cultural Revolu-
tion, Inter-Asia Cultural Studies, 2006, vol. 7, no.4,
s. 673682. Pragn wyrazi gbok wdziczno
Alessandrowi Russo oraz Claudii Pozzanie, z ktrymi
odbyem szereg dyskusji na te tematy na Uniwersy-
tecie Boloskim w 2004 r. Bez ich pomocy napisanie
tego eseju nie byoby moliwe.
ktrej centralnymi elementami byy otwarta
debata ipluralizm form organizacyjnych4.
Kryzys ten umoliwi ponowne umocnienie
pastwa-partii. Wtym te sensie kocowe
etapy rewolucji kulturalnej zapocztkoway
proces depolityzacji.
Kryzys zachodnich demokracji
Russo zestawia swoje rozwaania na temat
rewolucji kulturalnej z analiz kryzysu
zachodnich systemw demokracji parla-
mentarnej, jaki ma miejsce w cigu ostat-
nich trzydziestu lat. Jak dowodzi Russo,
podstaw europejskich demokracji po
wojnie byy partie polityczne. System wie-
lopartyjny zakada, e kada partia repre-
zentuje dan grup spoeczn i opiera
swoje dziaanie na okrelonych wartociach
politycznych, wobronie ktrych walczy ze
swoimi przeciwnikami winstytucjonalnych
ramach demokracji parlamentarnej. Jednak
wsytuacji, gdy dominacja konsensusu neo-
liberalnego okrela charakter i wartoci
wikszoci partii politycznych, prawdziwa
polityka demokratyczna zanika. W tych
warunkach parlament ze sfery debaty
publicznej przeksztaca si waparat sucy
utrzymywaniu stabilnoci spoecznej.
U podstaw wspczesnego kryzysu
demokracji ley zmierzch tradycyjnych partii
politycznych. Wsytuacji osabienia systemu
partyjnego polityka wramach pastwa naro-
dowego ulega odpolitycznieniu. W tej per-
spektywie wewntrzna dynamika systemw
zarwno jedno-, jak iwielopartyjnych wydaje
si analogiczna. Wcigu ostatnich trzydzie-
stu lat pomimo rnic strukturalnych,
wewntrznych i historycznych zarwno
Chiny, jak iZachd dowiadczay tych samych
procesw depolityzacji. We wspczesnych
Chinach przestrze debaty publicznej zostaa
niemal zlikwidowana. Partia nie jest ju orga-
nizacj stojc na stray jakich wartoci
politycznych, a wycznie monopolistycz-
nym dysponentem aparatu wadzy. Take
wewntrz niej ztrudem mona doprowadzi
53
do rzeczywistej debaty; podziay polityczne
przedstawiane s jako czysto techniczne
rnice pojawiajce si na drodze do moder-
nizacji i dajce si rozwiza bez narusza-
nia struktur wadzy. Cay rewolucyjny okres
historii Chin XX wieku charakteryzowa
cisy zwizek midzy sporami teoretycz-
nymi a praktyk polityczn. Tymczasem od
poowy lat 70. Chiska Partia Komunistyczna
nie prowadzia adnych publicznych debat
na temat wasnych politycznych wartoci czy
strategii.
Kluczowym symptomem tego procesu
byo zniknicie po rewolucji kulturalnej
pojcia frontu ideologicznego. Termin
ten uywany by przez zwycizcw walk
frakcyjnych, odsya jednak rwnie do klu-
czowego faktu zhistorii KPCh: e kada zna-
czca walka polityczna bya nierozdzielnie
zwizana zgruntownym namysem teore-
tycznym i szerok debat. Od dyskusji na
temat przyczyn iznaczenia klski rewolucji
(po katastrofie z1927 roku), po teoretyczne
dyskusje zpocztku lat 30. dotyczce spo-
ecznego charakteru chiskiej rewolucji; od
dysput na temat polityki wewntrznej imi-
dzynarodowej w czasach Chiskiej Repu-
bliki Rad5 i okresie jenaskim do rozmw
na temat zagadnienia sprzecznoci podczas
rewolucji kulturalnej wpartii mamy cay
szereg istotnych sporw teoretycznych,
ktrych strony opieray si na odmiennych
diagnozach warunkw spoecznych, wypro-
wadzajc z nich rne strategie dziaania
partii. Moim zdaniem to wanie te teore-
tyczne spory utrzymyway wewntrzn
ywotno partii i chroniy j przed prze-
ksztaceniem si wodpolityczniony aparat
wadzy. Podporzdkowanie teorii ipraktyki
walce na froncie ideologicznym funkcjo-
nowao take jako mechanizm korekcyjny
5 Chiska Republika Rad pastwo zaoone przez
Komunistyczn Parti Chin na kontrolowanych przez
ni (rozproszonych na caym obszarze kraju) teryto-
riach w listopadzie 1931 roku. ChRR upada w 1934 roku;
od jej upadku rozpoczyna si Dugi Marsz, w wyniku
ktrego cao si komunistycznych wycofuje si do
miasta Jenan w prowincji Shaanxi, ktre staje si baz
komunistw w nastpnych latach [przyp. red.].
54
umoliwiajcy partii zmian zasad organi-
zacji irewizj bdw.
Ze wzgldu na brak mechanizmw
demokracji wewntrzpartyjnej spory czsto
przybieray posta walk frakcyjnych. Po
rewolucji kulturalnej grupy, ktre w nich
wwczas przegray, zdecydowanie odrzu-
ciy koncepcj frontu ideologicznego.
Gdy pod koniec lat 70. odzyskay wadz,
zaleao im na stumieniu wszelkich sporw
wimi jednoci partii nie interesowaa ich
analiza tego, w jaki sposb spory ideolo-
giczne zdegeneroway si w czyst walk
o wadz. W rezultacie nie tylko zamaro
wszelkie ycie polityczne wewntrz partii,
ale take przygotowane zostay funda-
menty pod upastwowienie, tj. odpolitycz-
nienie partii.
Wlatach 60. wChinach toczya si dys-
kusja nad wieloma problemami, takimi jak
dynamika historii, gospodarka rynkowa,
rodki produkcji, walka klas, buruazyjna
koncepcja prawa, natura spoeczestwa
chiskiego czy status wiatowej rewolucji.
Wyznaczay one linie sporw midzy r-
nymi stronnictwami politycznymi; kultura
polityczna tego okresu jest cile powi-
zana zteori. Zperspektywy wspczesnej
wida, e proces depolityzacji w Chinach
mia dwa zasadnicze momenty: po pierwsze
odteoretycznienie sfery ideologicznej, po
drugie prawie wyczne skupienie si partii
na problemie reform ekonomicznych.
Jeeli chodzi o odteoretycznienie,
punkt zwrotny nastpi wlatach 70. Wtedy
partia przestaje podkrela konieczno ci-
sego zwizku teorii ipraktyki, azaczyna si
posugiwa do opisu swojej polityki meta-
for przekraczania rzeki po kamieniach
wyczuwanych stop. Jednak figura szuka-
nia stop kamieni nie opisuje we waciwy
sposb procesu reform. Dzieje si tak zwielu
powodw. Po pierwsze w poowie lat 70.
KPCh zaangaowaa si wbardzo oywion
dyskusj na temat rynku, wynagrodzenia za
prac, praw obywatelskich iinnych wakich
zagadnie, przed jakimi stao wwczas spo-
eczestwo. Bez tych debat trudno byoby
sobie wyobrazi reformy, ktre umoliwiy Poniewa partia w procesie sprawo-
rozwj gospodarki rynkowej. Nastpnie od wania wadzy staa si podmiotem adu
koca lat 70. toczyy si debaty na temat pastwowego, wcoraz wikszym stopniu
problemw socjalizmu, humanizmu, aliena- przeksztacaa si wodpolityczniony aparat,
cji, gospodarki rynkowej, kwestii wasnoci. biurokratyczn maszyn, niezdoln do sty-
Toczyy si one zarwno wewntrz KPCh, mulowania nowych form mylenia i prak-
jak iwcaym spoeczestwie chiskim; dwie tyki politycznej. Dlatego te panujc dzi
dyskusje wewntrz- izewntrzpartyjna w Chinach form polityczn okrelibym
zapocztkoway jeden cigy proces. Wtym raczej jako parti pastwow (czy partie
okresie wszystkie te debaty rwnowayy pastwowe) ni jako pastwo partyjne.
do pewnego stopnia powszechne procesy To oznacza, e partia nie spenia ju duej
odteoretycznienia. swojej dawnej roli politycznej, ale staje
Drug cech procesu odpolitycznienia si skadnikiem aparatu pastwowego.
byo skupienie dziaalnoci partii na refor- Podstawowa zmiana dotyczy tosamoci
mach ekonomicznych. Zdawnego celu, jaki partii: nie majc ju wasnego, wyranego
stawiaa sobie partia rewolucji ibudowy i podlegajcego ocenie stanowiska bd
zostaa wycznie budowa. Co zrozu- celw spoecznych, moe ona jedynie mie
miae, tego rodzaju polityczne wybory spo- strukturalno-funkcjonalny zwizek zapara-
tkay si pod koniec lat 70. zpowszechnym tem pastwa. Jeeli system partii pastwo-
uznaniem, wydaway si przynosi ulg wej jest wynikiem przeomowej przemiany
po latach walk frakcyjnych ichaosu ostat- pastwa partyjnego, to wspczesne Chiny
nich lat rewolucji kulturalnej. Efektem byo s ucielenieniem tego trendu.
jednak rwnie zniesienie napicia midzy Przypadek Chin powinien by jednak
parti apolityk, charakterystycznego dla postrzegany take jako przejaw oglno-
wczesnych lat rewolucji kulturalnej. Po- wiatowej dynamiki depolityzacji. Analizy,
czenie polityki ipastwa wpostaci aparatu ktre nie chcc dostrzec oglnowiatowego
pastwa partyjnego zniszczyo zupenie kryzysu polityki partyjnej, proponuj Chi-
wczeniejsz, yw kultur polityczn. czykom wprowadzenie wielopartyjnej libe-
ralnej demokracji na wzr zachodni, same
staj si czci procesu odpolitycznienia.
Od pastwa partyjnego do partii Rewolucja kulturalna bya ostatnim akor-
pastwowej? dem procesu, wramach ktrego pastwo-
partia, dostrzegajc swj kryzys, prbowao
Pojcie pastwa partyjnego miao rzecz si zreformowa. Wdebatach politycznych
jasna pejoratywny charakter, Zachd sto- we wczesnych stadiach rewolucji kulturalnej
sowa je w okresie zimnej wojny w celu pojawiay si gosy wyraajce nadziej na
zdyskredytowania pastw komunistycz- zniszczenia absolutnego autorytetu partii
nych. Dzi wszystkie pastwa stay si ipastwa wcelu stworzenia warunkw dla
pastwami partyjnymi niektre jedno-, autentycznej wolnoci ludu. Rewolucja kul-
inne wielopartyjnymi. Whistorycznej per- turalna bya reakcj na rozpoczynajcy si
spektywie rozwj nowoczesnych systemw proces upastwowienia partii. Za konieczne
politycznych zwczeniejszych form ustroju uznano przeprowadzenie rewizji jej podsta-
monarchicznego mia wysoce niejednolity wowych celw. Ten wczesny okres charak-
charakter. Do poowy XX wieku wChinach teryzoway przede wszystkim wysiki na
partie wci nie byy w peni wczone rzecz ponownej mobilizacji spoeczestwa
w ramy polityki narodowej. Fundamen- i stymulowania ycia politycznego poza
talnym krokiem naprzd byo utworzenie kontekstem pastwa partyjnego. W tym
partii wokresie powojennym. okresie zreorganizowano chiskie fabryki

55
zgodnie z zaoeniami Komuny Paryskiej,
aszkoy iinne instytucje zaczy si anga-
owa w rnego rodzaju eksperymenty
spoeczne. Gdy tylko system partii-pastwa
ponownie okrzep, wikszo tych innowa-
cji zostaa wstrzymana, apozapastwowa
dziaalno polityczna stumiona. Jednak
w pniejszych, nowych sposobach orga-
nizacji pastwa i partii wida lady tych
eksperymentw. Na przykad polityk
dopuszczania robotnikw, rolnikw iprzed-
stawicieli armii do stanowisk kierowniczych
czy wymg, by zkadego poziomu organi-
zacji pastwa ipartii wyznaczano przedsta-
wicieli do wykonywania prac spoecznych
na wsiach i w fabrykach itp. Te praktyki,
naznaczone biurokratycznym przymusem
i przez to niezdolne do uwolnienia krea
tywnej energii, stay si w kocu lat 70.
gwnymi celami atakw nowych rzdw,
mwicych o koniecznoci posprztania
baaganu ipowrotu do normalnoci.
Dzi robotnicy irolnicy zniknli cakowi-
cie nie tylko zorganw kierowniczych partii
ipastwa, ale take zNarodowego Kongresu
Ludowego. Po upadku rewolucji kulturalnej
irozwiniciu si spoeczestwa rynkowego
odpolitycznienie stao si gwn tenden-
cj polityczn wChinach. Skaday si na nie
dwa elementy: podporzdkowanie caoci
polityki formie partii-pastwa iwyanianie
si partii pastwowej.
Koncepcje klasy
Konsolidacja systemu partii pastwo-
wej w Chinach wie si bezporednio
z ewolucj pojcia klasy. Wraz z powsta-
waniem pastw komunistycznych zacz
si wnich ujawnia pewien kryzys repre-
zentacji. Po rozamie chisko-radzieckim
na przeomie lat 50. i60. Mao sign po
pojcie klasy, posugujc si nim jako
narzdziem majcym przynie odnowie-
nie kultury politycznej partii. Atakowa
radzieck koncepcj partii caego ludu,
ktra wskazywaa nie tylko na problem,
56
jaki KPZR (Komunistyczna Partia Zwizku
Radzieckiego) miaa ztym, kogo waciwie
reprezentuje, ale take na postpujce
procesy depolityzacji systemu pastwa
partyjnego. Nie ma tu miejsca na ocen
klasycznej marksistowskiej teorii klas,
naley jednak podkreli, e w chiskiej
praktyce politycznej klasa nigdy nie bya
jedynie kategori opisow, opart na kry-
teriach dostpu do wasnoci czy stosunku
do rodkw produkcji. WChinach klasy
zawsze byy take pojciem politycznym,
ksztatujcym si na podstawie rewolu-
cyjnego wezwania partii do mobilizacji
i samoodnowy. Analogicznie, wewntrz
partii pojcia tego uywano do oywienia
debat iwalk, ktrych celem byo unikni-
cie depolityzacji partii wwarunkach spra-
wowania przez ni wadzy pastwowej.
Pojcie klasy odnosio si wic w Chi-
nach raczej do stosunku poszczeglnych
si spoecznych ipolitycznych do rewolucji
ni do strukturalnego usytuowania grup
spoecznych wprocesie produkcji.
Jednake to wysoce subiektywne poj-
cie klasy zawierao wewntrzne sprzecz-
noci inioso pewne zagroenia. Gdy stao
si czym w rodzaju dogmatu, stracio
cay potencja polityczny. Zmieniajc si
w esencjalistyczny dyskurs na temat to-
samoci klasowej, okazao si niezdolne do
pobudzania zmian politycznych. Wramach
najbardziej brutalnych walk frakcyjnych
towarzyszcych rewolucji kulturalnej takie
pojcie klasy stao si czci opresyjnej
logiki wadzy. Dominujce w nich tosa-
mociowe dyskursy, posugujce si kate-
goriami pochodzenia rodzinnego czy
dziedzictwa krwi, byy zaprzeczeniem
izdrad subiektywistycznego iaktywistycz-
nego punktu widzenia stanowicego rdze
chiskiej rewolucji, ktrej najwaniejszym
zadaniem by demonta relacji klasowych
uformowanych w wyniku nagromadzo-
nej historii przemocy iniesprawiedliwego
podziau dbr.
Tragedia rewolucji kulturalnej nie bya
wcale efektem upolitycznienia, jakie przy-
niosa, przejawiajcego si wpostaci debat,
bada teoretycznych, powstawania szeregu
niezalenych organizacji spoecznych, jak
i spontanicznej aktywnoci w przestrzeni
politycznej iprzestrzeni dyskursu. Tragedia
ta bya wynikiem majcych spacyfikowa
te wszystkie zjawiska procesw depolity-
zacji rewolucji brutalnych walk frakcyj-
nych wewntrz aparatu, ktre wykluczyy
moliwo istnienia niezalenej sfery spo-
ecznej, przeksztacajc debat polityczn
wzwyke narzdzie walki owadz, aklas
w pojcie, ktrego istot stanowi kwestia
tosamoci.
Jedynym sposobem zrozumienia trage-
dii tego okresu jest dogbne zrozumienie
tego, na czym polegay wszystkie wczesne
procesy depolityzacji. Jeli przyjmiemy rok
1989 za ostateczny koniec epoki lat 60.,
ugruntowanie rozpocztych wtedy proce-
sw depolityzacji, moe on take wyzna-
cza pocztek dugiej drogi w kierunku
ponownego upolitycznienia.
Poraki idepolityzacja
Wyjanienie, na czym waciwie polega
zjawisko depolityzacji, jest do skom-
plikowane. To oczywiste, e analiza jego
dynamiki nie moe si ogranicza jedynie
do Chin. Zperspektywy historycznej mona
twierdzi, e szerokie fale odpolitycznienia
towarzysz waciwie kademu zakoczo-
nemu porak rewolucyjnemu zrywowi: po
rewolucji francuskiej istumieniu powsta
zroku 1848, po europejskich iazjatyckich
wydarzeniach lat 60., po roku 1989. Ana-
lizy Carla Schmitta dotyczce tego, co
nazywa on neutralizacj, daj moliwo
wgldu wten proces6. Dla Schmitta central-
nym problemem politycznym lat 20. byo
powstrzymanie rosncej siy klasy pracu-
jcej. Chaotyczne przenikanie si polityki
6 Zob. Carl Schmitt, Epoka neutralizacji i apolityzacji, w:
tene, Rewolucja konserwatywna w Niemczech 1918
1933, red. Wojciech Kunicki, Wydawnictwo Poznaskie,
Pozna 1999, s. 427444.
iekonomii wtamtym okresie byo ztej per-
spektywy bdem i zagroeniem. Schmitt
poszukiwa nowej formy relacji pomidzy
polityk i ekonomi, ktra nie byaby ani
leseferyzmem, ani socjaldemokracj. Jego
koncepcja neutralizacji, cho usytuowana
wkontekcie zachodniej historii politycznej
iideowej, jest moliwa do szerszego zasto-
sowania.
Patrzc wstecz, widzimy, e rozwj
systemu kapitalistycznego opiera si na
hipotetycznym rozdziale ekonomii i poli-
tyki, wyrastajcym ze sprzeciwu buruazji
wobec monopolu arystokracji feudalnej
na obie te sfery. Opisujc proces, ktry do
tego doprowadzi, Schumpeter posuguje
si okreleniem alternacja wadzy. Bez
rzeczywistej obrony pewnych elementw
arystokratycznych buruazja nie byaby
zdolna do zrealizowania wasnych intere-
sw klasowych. Alternacja wadzy zakada
ju pewien rozdzia sfer polityki iekonomii,
bez ktrego nie byby moliwy taki kom-
promis. Ztej perspektywy rozdzia ten nie
jest zjawiskiem naturalnym, ale efektem
pragnienia kapitau, by mie jak najwikszy
moliwy udzia we wadzy. Przez cay wiek
XIX cel ten by stopniowo osigany wobr-
bie narodowych iponadnarodowych struk-
tur gospodarki rynkowej. Wspczesny
kapitalizm usiuje stworzy zamknit sfer
gospodarki rynkowej i zdepolityzowany
porzdek polityczny, ktrego kluczowym
pojciem jest idea pastwa neutralnego.
Kiedy buruazja umocnia swoje pano-
wanie kosztem monarchii i arystokracji,
pewien rodzaj odpolitycznionej polityki
zastpi zoone struktury polityczne okresu
rewolucji. By to efekt alternacji wadzy,
poczenia elementw kapitalistycznych
iniekapitalistycznych wwarstwie panujcej.
Ten proces depolityzacji wiza si midzy
innymi z zalegitymizowaniem (poprzez
konstytucyjne rodki) zawaszczania dobra
wsplnego przez klas noveau-riche.
W efekcie demokracja zacza przybie-
ra przede wszystkim przedstawicielskie,
a nie ludowe formy. Pastwo narodowe
57
przeksztacio si zprzestrzeni politycznej
wzinstytucjonalizowan struktur wadzy,
apolityka partyjna zwalki oreprezentacj
wmechanizm dystrybucji wadzy.
Dominacja kapitau finansowego niesie ze
sob dalsz instytucjonalizacj ilegitymiza-
cj pojcia spontanicznie samoregulujcego
si rynku najwaniejszego rozwizania kla-
sycznej ekonomii, wobec ktrego wszystkie
niekapitalistyczne instytucje iformy podziau
pracy s dyskredytowane jako polityczna
ingerencja wrynek. Nieograniczona ekspan-
sja gospodarki rynkowej wsferze politycznej,
kulturalnej iprywatnej jest postrzegana jako
naturalny, apolityczny proces. Wtym zna-
czeniu neoklasyczne i neoliberalne pojcie
rynku jest do gbi pozytywistyczn, odpoli-
tycznion ideologi polityczn. Konieczno
wycofania si pastwa z gospodarki, jak
gosi ta ideologia, pociga za sob dalsz
depolityzacj.
Chiska alternacja: klasa ipartia
Dzi procesy depolityzacji wChinach cz
si ze specyficzn form alternacji wadzy:
deniami partyjnych elit do przekszta-
cenia si w reprezentanta partykularnych
interesw, przy jednoczesnym utrzyma-
niu wadzy politycznej. W tym przypadku
to ponadnarodowy kapita musi przej
odpolityczniajcy proces alternacji w celu
uzyskania wsparcia aparatu wadzy. Jako
e urynkowienie nastpuje pod egid
pastwa, dua cze aparatu wadzy jest
uwikana w sfer ekonomiczn (w syste-
mie partii pastwowej dotyczy to take
aparatu partii). Reforma prawa wasnoci,
ktra doprowadzia do konfiskat na szerok
skal, stanowi dobitny przykad odpolitycz-
niajcej alternacji wykorzystujcej prawo,
by przedstawi transfery wasnoci jako
zjawisko spoza sfery polityki. W kontek-
cie wspczesnych Chin pojcia takie jak
modernizacja, globalizacja i wzrost mog
by postrzegane jako kluczowe dla odpoli-
tycznionej iantypolitycznej ideologii poli-
58
tycznej, ktrej szerokie upowszechnienie
stoi na drodze powszechnemu politycz-
nemu postrzeganiu zmian spoecznych
i ekonomicznych zwizanych z procesami
wkraczania rynku wkolejne obszary ycia.
Wtym kontekcie krytyka korupcji jest take
krytyk znacznie gbszych poziomw nie-
rwnoci i niesprawiedliwoci zwizanych
zprocesem transferu dbr.
Upodstaw obecnego stadium procesw
depolityzacji wChinach le trzy czynniki:
1. Wramach procesw urynkowienia zanika
granica pomidzy elitami politycznymi
a posiadaczami kapitau. W ten sposb
partia zmienia swoje klasowe podoe.
2. W warunkach globalizacji pewne funk-
cje pastwa narodowego s cedowane
na ponadnarodowe organizacje rynkowe
(wiatowa Organizacja Handlu), co utrwala
zglobalizowany iodpolityczniony porzdek
prawny.
3. Jako e zarwno rynek, jak i pastwo
ulegaj stopniowej neutralizacji i depoli-
tyzacji, spory dotyczce modelu rozwoju
zmieniaj si wczysto techniczne dysputy
na temat mechanizmw dostosowywania
si do wymogw rynku. Polityczny podzia
midzy prac akapitaem, lewic aprawic
zanika.
Procesy te rozpoczy si zkocem lat
70. iprzeyway rozkwit wlatach 80.; werze
neoliberalnej globalizacji zdominoway cay
wiat.
Pastwo iideologia
Wspczesny proces depolityzacji jest efek-
tem historycznej transformacji, w ramach
ktrej nowe formy nierwnoci spoecz-
nych zostaj zneutralizowane. Krytyka tych
nierwnoci musi przyj ponowne upoli-
tycznienie jako wstpny warunek sukcesu.
Rdzeniem tego ponownego upolitycznie-
nia musi by zniszczenie na poziomie
teoretycznym i praktycznym koncepcji
naturalnego, neutralnego pastwa. Aby
pokona odpolitycznienie, trzeba dokona
denaturalizacji.
Jak okreli wspczesne pastwo?
Wyonienie si neutralnego pastwa
skonio pewnych autorw orientacji mark-
sistowskiej do przeprowadzenie rozrnie-
nia midzy wadz pastwow aaparatem
pastwa oraz do ograniczenia walk poli-
tycznych do kwestii wadzy pastwowej.
W rzeczywistoci, jak zauwaa Althusser,
klasycy marksizmu w swej praktyce poli-
tycznej traktowali pastwo jako rzeczy-
wisto bardziej zoon, ni okrela to
definicja zawarta wmarksistowskiej teorii
pastwa7. Definicji tej, twierdzi Althusser,
brakuje obiektywnego opisu aparatw
ideologicznych pastwa (IAP). W przeci-
wiestwie do represyjnych aparatw pa-
stwa (RAP) na aparaty ideologiczne skadaj
si: aparat religijny, szkolny, rodzinny, doty-
czcy prawa, zwizkw zawodowych, partii
politycznych, mediw isfery kultury. Pod-
czas gdy jest tylko jeden represyjny aparat
pastwa, istnieje wielo ideologicznych
aparatw pastwa. Represyjny aparat pa-
stwa naley do sfery publicznej, podczas
gdy wikszo ideologicznych aparatw
pastwa jest zwizana ze sfer prywatn.
Wpastwie przedkapitalistycznym istnia
jeden dominujcy ideologiczny aparat
pastwa Koci, natomiast w okresie
kapitalizmu dominacj zyskay aparaty
rodzinny i szkolny (para SzkoaRodzina).
Zwycistwo wpolitycznej walce owadz
pastwow zaleao zatem take od zaan-
gaowania wwalk wewntrz sfery wpywu
aparatw ideologicznych.
Gwny system IAP wChinach wokresie
socjalizmu obejmowa ministerstwa: propa-
gandy, kultury iedukacji. Ten system czy
funkcje aparatu ideologicznego irepresyj-
7 Louis Althusser, Ideologie i aparaty ideologiczne
pastwa, prze. Andrzej Staro, Nowa Krytyka,
http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article374
[przekad zmodyfikowany].
nego, ale przewaa aparat ideologiczny.
We wspczesnych Chinach, cho aparat
ten wci stara si spenia funkcje ideolo-
giczne, napotyka na niedajce si pokona
trudnoci. Ztego powodu przeksztaci si
wduym stopniu waparat represyjny. Kon-
trola, jak sprawuje nad mediami iinnymi
sferami, nie jest wpierwszym rzdzie ideo
logiczna, wynika raczej zpotrzeby zacho-
wania stabilnoci. Poniewa jednak aparaty
pastwowe gboko penetruj instytucje
ycia codziennego, fundamentalny cha-
rakter istnienia samego pastwa przyjmuje
pewn odpolitycznion form polityczn.
W coraz wikszym stopniu proces ten
dopeniany jest przez hegemoni rynku.
Trzy skadniki hegemonii
Aby zmierzy si zlogik odpolitycznionej
polityki, musimy podda analizie formy
wspczesnej hegemonii. Bd dowodzi,
e istniej jej trzy skadniki, powizane zo-
onymi historycznymi zalenociami. Po
pierwsze, jak zostao to wyoone w kon-
cepcjach hegemonii Gramsciego iapara-
tw ideologicznych pastwa Althussera,
hegemonia i nieograniczony monopol
pastwa na przemoc s ze sob powizane.
Gramsci wyrni dwa sposoby dziaania
hegemonii: bezporednia wadza iintelek-
tualne oraz moralne przywdztwo. Bezpo-
rednia wadza dziaa poprzez zniewolenie,
podczas gdy przywdztwo wie si zdzia-
aniami grupy rzdzcej, majcymi na celu
poszukiwanie rozwiza problemw spo-
ecznych, a jednoczenie zapewnienie jej
jak najwikszej wadzy. Jak wynika zlektury
Zeszytw wiziennych, pastwo jest szcze-
gln postaci struktury zbiorowej, ktrej
celem jest wytworzenie najkorzystniejszych
warunkw ekspansji i rozwoju wszystkich
jej moliwoci8.
8 Na ten temat por. Antonio Gramsci, Nowoczesny
ksi wybr z Pism zebranych, prze. Barbara Siero-
szewska, Krytyka Polityczna, 2007, nr 1112, s. 190209
[przyp. red.].
59
 Po drugie, pojcie hegemonii wie si
cile ze stosunkami midzypastwowymi.
W myli zachodniej istnieje tendencja do
oddzielania podejcia Gramsciego od krytyki
midzynarodowej hegemonii w chiskiej
myli politycznej. Moim celem jest prba
zrekonstruowania teoretycznych i histo-
rycznych powiza midzy nimi. Pojcie
hegemonii wrozumieniu Mao byo zawsze
rozwijane w kontekcie relacji globalnych.
Teoria trzech wiatw nie tylko uznawaa
Trzeci wiat za podmiot polityczny, ktry
poprzez rnice ipowizania zelementami
Drugiego wiata moe sprzeciwi si dwm
dominujcym potgom USA iZSRR, two-
rzc tym samym now form stosunkw
midzynarodowych. Miaa take na celu,
poprzez debat teoretyczn i polityczn
mobilizacj, rzuci wyzwanie ideologicznej
wadzy amerykaskiego iradzieckiego sys-
temu. Praktyka walki zhegemoni implikuje
kontestacj autorytetu kulturowego. Sta-
roytna chiska klasyka Kronika Wiosen
i Jesieni9 oraz Przekazy Zuo10 posuguje
si pojciem wadzy ksicej (kontrola za
pomoc siy) oraz wadzy hegemonicznej
(dominacja za pomoc rytuaw i obrz-
dw) dla rozrnienia dwch typw wadzy
wstaroytnych chiskich pastwach Qi, Jin,
Chu iQui. Cho pojcie hegemonii wwie-
cie chiskojzycznym zwykle odnosi si do
dominacji ikontroli politycznej, ekonomicz-
nej bd militarnej, angauje take kwesti
ideologii.
Pojcie hegemonii Gramsciego oraz
wadzy Machiavellego Giovanni Arrighi
poczy w swojej ksice The Long Twen-
tieth Century [Dugi wiek XX], gdzie pokazuje
zwizki narodowej ideologicznej hege-
monii z midzynarodowymi stosunkami
politycznymi. UMachiavellego wadza jest
poczeniem zgody isiy: wadza wie si
9 Spisana w formie rocznika oficjalna kronika chiskie-
go pastwa Lu, opisujca histori chiskiej cywilizacji
w latach 722481 p.n.e. Cho jej tekst jest bardzo
lakoniczny (okoo 16 tysicy znakw), uwaana jest
powszechnie za klasyczne dzieo chiskiej historiografii
i myli politycznej. Od tytuu kroniki pochodzi nazwa
60
zuyciem si zbrojnych bd sam grob
ich uycia; zgoda zwadz moraln. Dziki
skutecznoci swojej hegemonicznej wadzy
USA stay si wzorem depolityzacji, atake
modernizacji, urynkowienia, globalizacji.
Wszystko to tworzy globaln wadz ideo
logiczn Stanw. Amerykaska hegemo-
nia spoczywa na zoonych podstawach:
monopolu na stosowanie przemocy, eko-
nomicznej dominacji i mikkiej wadzy
ideologicznej. Jednake tak jak proces
depolityzacji ma wymiar narodowy imi-
dzynarodowy, tak moliwo zerwania tej
odpolitycznionej ugody politycznej wyst-
puje wobrbie obu tych wymiarw. Fiasko
amerykaskiego ekspansjonizmu militar-
nego, zjakim mamy do czynienia od 2001
roku, moe doprowadzi do zjednoczenia
rosncej liczby globalnych si dcych do
dezamarykanizacji.
Po trzecie, hegemonia nie tylko odnosi
si do stosunkw narodowych czy mi-
dzynarodowych, ale jest blisko zwizana
z transnarodowym i ponadnarodowym
kapitalizmem. Musi by analizowana
wewntrz sfery zalenoci zglobalizowa-
nego rynku. Klasyczni ekonomici poli-
tyczni podkrelali, e proces reprodukcji jest
procesem globalnym, niewyczerpywalnym
i niekoczcym si. Nie byo to nigdy tak
dobrze widoczne jak dzisiaj, kiedy ideologia
rynku konstytuuje pewien typ hegemonii.
Ekonomia neoklasyczna jest sama wsobie
podrcznikowym przypadkiem zglobalizo-
wanej hegemonii ideologicznej jej zasady
przenikaj normy i przepisy gwnych
gazi handlu midzynarodowego i insty-
tucji finansowych. Wszystkie one funkcjo-
nuj jako globalne aparaty ideologiczne,
cho ich skuteczno opiera si take na
mechanizmach przymusu ekonomicznego.
Najbardziej bezporednim wyrazem ideolo-
tego okresu w chiskiej historii uywana powszechnie
w historiografii wiatowej. Jej autorstwo bywa przypi-
sywane Konfucjuszowi [przyp. red.].
10 Przypisywana Zuo Qiumingowi kronika Okresu
Wiosen i Jesieni [przyp. red.].
gicznego aparatu rynku s media, reklama,
wiat zakupw i tak dalej. Mechanizmy
te maj nie tylko ekonomiczny, ale take
ideologiczny charakter. Ich najwiksza moc
ley wodwoywaniu si do zdrowego roz-
sdku, naturalnych potrzeb, ktre zmie-
niaj ludzi w konsumentw, dobrowolnie
poddajcych si logice rynku w swoim
codziennym yciu. Ideologiczne aparaty
rynku dziaaj silnie depolityzujco.
Omwione wyej trzy skadniki hege-
monii nie dziaaj oddzielnie, ale ksztatuj
wsplnie niebezpieczn sie wadzy. Sta-
nowi nierozczn cz wspczesnych powysze analizy rnych wymiarw hege-
mechanizmw iinstytucji, ludzkich dziaa
iprzekona. Odpolityczniona polityka jest
ustrukturyzowana na wzr tej sieci hege-
monii (to istotny punkt, umoliwiajcy
zrozumienie obecnej sytuacji Chin). Wsp-
czesna hegemonia zwykle wykorzystuje
wewntrzne sprzecznoci dla zwikszenia
wasnej operatywnoci. Na przykad chiska
polityka ekonomiczna istrategie rozwoju s
wprzgnite wproces kapitalistycznej glo-
balizacji, ktrej efektem s take kolejne
kryzysy finansowe oraz rosnce napicia
i nierwnoci spoeczne. Jednake w Chi-
nach globalizacja kapitalistyczna nie jest
postrzegana jaka przyczyna sprzecznoci
ikonfliktu interesw na poziomie narodu.
Odpastwowienie?
Bardziej otwarty klimat wChinach wlatach
70. i80. umoliwi ponowne zdefiniowanie
poj autonomii iwolnoci, wtaki sposb,
e ich rozumienie stawao si wyzwaniem
dla aparatw ideologicznych pastwa. Ten
proces odpastwowienia, jak okrelano
te zjawiska wrd krytycznych intelektu-
alistw, nie skutkowa jednak ponownym
upolitycznieniem. Procesy wolnociowe
w Chinach tamtego okresu, pojawiajce
si wmomencie, gdy suwerenne pastwo
narodowe musiao zacz sobie radzi
z siami globalizacji, zostay wczone
wprocesy depolityzacji iprzyczyniy si do
wzmocnienia midzynarodowej hegemonii
ideologicznej.
W rzeczywistoci zjawisko okrelane
mianem odpastwowienia wskazuje na
ostry konflikt midzy dwoma odmiennymi
ideologiami. Pastwo, oktre tu chodzi,
to pastwo socjalistyczne. Zatem odpa-
stwowienie jest po prostu identyfikacj
zinn postaci hegemonii. We wspczes
nych Chinach ideologia antysocjalistyczna
wykorzystuje mask antyetatyzmu dla
ukrycia swoich wewntrznych powiza
z t now form pastwa. Jak pokazuj
monii, ta nowa forma ideologii pastwowej
ma take wymiar ponadnarodowy, std
czsto przejawia si ona watakach na pa-
stwo zponadnarodowych pozycji.
Temu procesowi odpastwowienia
towarzyszyo ideologiczne odpolitycznie-
nie, wczone w now form hegemonii,
ktra faworyzowaa modernizacj, globa-
lizacj i wadz rynku. Odpastwowie-
nie zakada zniesienie wszelkich rnic
pomidzy wadz pastwow aaparatem
pastwa. Kiedy ju to nastpio, znisz-
czona zostaa take przestrze walk poli-
tycznych, a problemy natury politycznej
zostay zredukowane do technicznych
procedur. W rzeczy samej wiele wsp-
czesnych ruchw politycznych (przede
wszystkim organizacje pozarzdowe) jest
czci procesu depolityzacji. S one albo
wchaniane przez aparat pastwa, albo
skrpowane logik dziaania narodowych
lub midzynarodowych fundacji. Nie tylko
nie mog zaproponowa innego rozumie-
nia rozwoju, demokracji i zaangaowania
spoecznego, ale funkcjonuj jako pionki
wmechanizmie globalizacji. Palcym pro-
blemem naszych czasw jest znalezienie
sposobu przezwycienia depolityzacji, do
ktrej doprowadziy same ruchy spoeczne,
oraz powizanie wramach pastwa naro-
dowego krytycznego internacjonalizmu
zwalkami politycznymi.
Dzisiaj wszystko, co stanowi ma wyzwa-
nie dla fundamentalnej logiki odpolitycz-
61
nionej polityki, bdzie wymagao od nas
wskazania na pknicie w obrbie trzech
postaci hegemonii, tak aby znie totali-
zujcy charakter tych sfer i znale w ich
obrbie now przestrze do walk politycz-
nych. Wspczesna globalizacja i suce przez rzdzc parti celw spoecznych.
jej instytucje zachcaj do umidzynaro-
dowienia finansw, produkcji i konsump-
cji, ale jednoczenie prbuj ograniczy
migracje ramami pastwa narodowego,
kreujc wten sposb regionalne wspza-
wodnictwo midzy pracownikami. Nasz
odpowiedzi nie powinna by ucieczka
w nacjonalizm, ale raczej dalsze rozwija-
nie krytycznego internacjonalizmu wcelu
wyeksponowania wewntrznych sprzecz-
noci globalizacji. W Chinach, z powodu
duych konfliktw midzy praktyk reform
a wartociami socjalistycznymi, istnieje
wewntrzna sprzeczno midzy ruchem
na rzecz reform aaparatami ideologicznymi
pastwa. Wrezultacie aparaty ideologiczne
mutuj w kierunku aparatu represyjnego,
polegajc na sile bd wadzy administra-
cyjnej wcelu narzucenia systemu kontroli.
Pod tym wzgldem chiskie aparaty ideo
logiczne dziaaj zgodnie zlogik dezide-
ologizacji i odpolitycznienia, nawet jeli
przemawiaj wjzyku ideologii.
Komunistyczna Partia Chin, cakowi-
cie odrzucajc rewolucj kulturaln, nie
wyrzeka si jednak przede wszystkim ze
wzgldu na problem wasnej legitymacji
dziedzictwa chiskiego wieku rewolucji
i socjalistycznych wartoci, a nawet cao-
ci myli Mao Tse-tunga. Dao to dwojaki
efekt. Po pierwsze, tradycja socjalistyczna
funkcjonowaa do pewnego stopnia jako
wewntrzny hamulec reform pastwo-
wych. Za kadym razem, kiedy system
partii pastwowej doprowadzi do zna-
62
czcej zmiany politycznej, musiaa ona by
przeprowadzona w dialogu z t tradycj.
Trzeba j byo co najmniej ogosi wszcze-
glnym jzyku, skrojonym tak, aby dostroi
transformacj polityki do proklamowanych
Po drugie, tradycja socjalistyczna zapewnia
robotnikom, rolnikom iinnym grupom spo-
ecznym pewne prawnie usankcjonowane
rodki umoliwiajce udzia wdyskusji czy
te negocjacjach dotyczcych naduy
pastwa bd nieegalitarnych procedur
urynkowienia.
Tak wic whistorycznym procesie nego-
wania rewolucji kulturalnej uaktywnienie
chiskiego dziedzictwa rewolucyjnego
stwarza warunki dla rozwoju przyszej
polityki. Ten pocztek to nie po prostu
powrt do wieku XX, ale punkt wyjcia
do poszukiwa rodkw umoliwiajcych
zakoczenie panowania odpolitycznionej
ideologii politycznej. Gdy wczeniejsze
formy politycznej podmiotowoci partia,
klasa, nard stoj w obliczu kryzysu
depolityzacji, poszukiwaniu nowych form
musi towarzyszy ponowne zdefiniowanie
granic samej polityki.
przeoya Ewa Opawska
Dusza wersja tego tekstu ukazaa pod tytuem
Depoliticized Politics, Multiple Components
of Hegemony and the Eclipse of the Sixties
w Inter-Asia Cultural Studies, vol. 7, no. 4.
By to numer specjalny powicony azjatyc-
kim latom 60. redagowany przez Christophera
Conneryego. Autor i NLR dzikuj Kuan-Hsing
Chenowi, Chua Beng-Huatowi, Christopherowi
Conneryemu iredakcji pisma za moliwo opu-
blikowania tego fragmentu.