ESK TRKENN GRAMER

A T A T R K K L T R , D L VE T A R t H Y K S E K K U R U M U
T R K D L K U R U M U Y A Y I N L A R I : 33a

A. V O N GABAIN

ESK TRKENN GRAMER

eviren:
M E H M ET AK A LIN

T R K T A R H K U R U M U B A S I M E V t A N K A R A

1 9 8 8
YKR D O L D U R U L A M A Z , YA R D IM SE V E R ,
EFKATL HOCAM VB DOSTUM
W. B A N G IN
(A Z lZ ) H A T IR A S I N A
 N D E K L E R

evirenin n Sz ................................................................................................ s. X I I I
Birinci Baskya n Sz ........................................................................................ s. X V
ikinci Baskya n Sz ..........................................................................................s. X V I I
iaretler ve Ksaltmalar ....................................................................................... s. X I X
(Saylar paragraflar gsterir)
G i r i ............................................................................................................................ -6
A d, Tarihler vs................................................................................................
Az Ayrlklar;y A z ................................................................................ 2
Kitabelerin A z l a r ...................................................................................... 3
n Az ................................................................................................................ 4
Brhm Yazm alarn n A z l a r .................................................................. 5
Hristiyan Yazmalarnn z e ll i k l e r i ......................................................... 6
Yaz B ilgisi................................................................................................................ 7-12
T rk Run Y a z s ...................... ..................................................................... 8
U ygu r Yazs ................................................................................................... 9
Sout Y a z s ..................................................................................................... 10
Mani Yazs ..................................................................................................... 11
Brhm Yazs ................................................................................................. 12
Fonetikle lgili N o t l a r ........................................................................................... '3-42
V u r g u ................................................................................................................ 13
n l l e r .............................................................................................................. 14-23
Uzun nller (14) nl ndirgenmesi (15) nl Varl {a,
5, o a, e t, i, t o, ; , u, ; ,) ( 16) nllerin Tasnifi
(17) nllerin yerleri (18) Dudak uyumu (19) Seyrek
Grlen a/, /i nl Deimesi (20) u/t, / Deimesi
(21) u ve w Ses Dnm (22) 2. Hecede o ve (23)
Diftonglar .................................................................................................... 24
n s z l e r ........................................................................................................... 25-39
nsz varl (25) nszlerin Yeri (26)_y n Tremesi
(27) Kitabelerdeki Genizliden n c e k i b 'nin Yazm ala rda
m 'ye Deimesi (28) Kitabelerdeki p , ^'nin Y a z m a
larda b , b' ye ve Kitabelerdeki b , A nin
VIII

Y a zm a la rd a w , w 'ye Deimesi (29) Seyrek rjl~ lg

Deimesi (30) Kitabelerdeki ny nin Y a z m a la rd a n v e j ye
Deimesi ( 3 1 ) d Dmesi (32) Sedal Son Ses Seyrek O larak
Sedaszlar (3 3 ) Sedal nsz Seste Sk Sk Sedahlar
(34) nller Arasndaki Sedal nsz (35) Ek Banda t d
Deimesi (36) Ek Banda k, k/, g Deimesi (37) }/s
Deimesi (?) (38) nsz Ylmas (39)

Hece Dmesi ................................................................................................. 40

Ses Uyum u ...................................................................................................... 41
Y a b an c K e lim e le r ......................................................................................... 42
Kelime T e k i l i .......................................................................................................... 43->67
simden sim Y a p a n Ekler: + f (44); + a, + f (45); + f ak, + k
(46); + , + f i (47); +han, + kan, +kn (48); + k i, + k t (49);
+ kn, + gn, + kun, +un (50); + l (51); + la, + lag (52);
+> + lg (53); + lk (54); + 0 (55); + m > + * (56);
+ k, + k (57); + ka, + k(i (58); + (:ak, + kk, + ak, + gak (59);
+ ku, + k, +u, + g (60); (61); + suk, + siik (62); +ju/,
(63); +/ (64); +< (65); + lai> + lg> + da> + dS (66);
+ tam, + tam, + dam, +dam (67); + l f, + d a f, +da} (68);
+ lag, + la, + dag, +da (69); +/n, +<Fn (70); + 4 (71)

simden Sfat Y a p a n Ekler: + f i , + ig (73); + ki, + k t (74); + /

(75): + la> + lii (76); + l , + lg (77); + J (78); + sak, + sak
(79); + s'g (8o); + nr> + sir (81); + sZ (82); + ta, + l
(83); +/n, -t-/1 (84)
simden Fiil Y a p a n Ekler: + a , + S , + , + i , + u , + ,
(85); + d , + a d , + d (86); + gar , +gcir , + kar ,
+ kar (87); + / - (88); + l a - , + / a - (89); + n - (90);
+ + 6* - (91); + k a - , + k S - , + a - , + g a - (92);
+ kr , + kir , + r vs. (93); + r (94); + ra , + r -
(95): + 0,ka , + r k - (96); + sa , + s - (97); + - ,
+ si (98); + , + sir (99); + su , + s (100);
+ ta , + U i , + da , + d (o)
Sfatlardan T r e t i l e n le r ............................................................................... 102-104
Fiilden sim Y a p a n Ekler: a, , t, i, u, (105); d
(106); duk, -d k , tuk, - l k (107); - l g (108); - a ,
~ g s (109); - a , - g t if, ka, - k a (110); - l t , - g l i ( 11);
c'ma, -"gm fi (112); ~ n, - g in , - k m , kin, an vs. (113);
~gak - g a k , -g u k , - g k (114); - u , - g , - k u , - k (115);
aul, agl (116); / ( 17); m (118); ma, m (119);
mak, mak (120); maz, miiz (121); m/, mif (122);
 IX

- m r , -m u r (123); - n ( i 2 4 ) ; -r t(, - nn(u, -" (11(12 5 ); ~ P

(126); - k , - k , - u k , - k (127); - r (128); sek, - s k (129);
~ l ( 13 1 ) ~ da(', - d a i ( 32); -y a k ,
- y a k , -a y a k , -Uyak (133); -y u k , - y k (134); (135)

Fiilden Sfat Y a p a n Ekler: duk, dk, tuk, tk (136); c,

~ g (>37); - h, - g a h (138); - l , - g l (139); - > 4 ,
- gma (140); - u , - g , fiu, k (141); - m a , - m (142);
makl, mklig, makstz, mksiz (143); maz, mz
(144); - m / , - m i} , -m a }, -m }, -m u }, -m } ( 145); -m l ,
g vs, (146); n (147); - n, - n (ig , -n s ,
- n j > ( i 4 8 ) ; - k , - k , - u k , - k ( 149); - r ( i 5 o ) ; - s k , - s k
( 5 '); -y k , - y k O 5 2)
Fiilden Fiil Y a p a n Ekler: d (153); 'sa , gs (154);
- u r - , - g r - , - k u r - , - k r - (155); - / - (156);
msn , msin (157); ma , m (158); n
( ' 59 ); ~ k ~ , ~ k ~ (160); - r - (161); - n - , - s i - (162);
sk , sk (163); - } ~ (164); - / - (165); - t u r - ,
tr , dur , dr (166); .J (167)
ekil B ilgisi................................................................................................................ 168-326

tsim S o y l u l a r .................................................................................................. 168-210

okluk: + la r, +kn, + z , +ar, + / ................................ .............. 168-174

isim ................................................................................................................... 175-'87

smin Halleri (175-177) Belirsiz Hal (178) ligi Hali
(i 7 9 ) Yaklam a Hali (180) Yklem e Hali
(181) Bulunm a-Ayrlm a Hali (182) Ayrlm a Hali
( 1 8 3 ) Vasta Hali (1 8 4 ) Eitlik Hali (185) Yn Hali
(186) Dier Y e r ve Zatnan Belirleyicileri (187)
Zamirler ve Y a k n l a r .................................................................................. 188-201
ahs Zamirleri (189) iaret Zamirleri (190) Sona Gelen
ahs Zamirleri (191) yelik Gstergeleri iyelik Gsteren
Kelimeler (192) iyelik Ekleri (193) Soru Kelimeleri (194
196) Belirsizler (197) Nisbet Zamirleri (198) Z am ir n
lemleri (1 9 9 ) Dnllk Zamirleri: z, knl (200-201)
Saylar ............................................................ .................................................. 202-210
Asl Saylar (202) Sra Saylar (203) letirme Saylar
(204) Ortaklk Saylar (205) K a tlam a Saylar
(206) Saylardan Tretilmi O lan lar (207) Belirsiz Saylar
(208) isim ekimi vd. (209) Tarihlem e (210)
Olum suzluk ..................................................................................................... 211-2 14
X

Fiil ekilleri............................................................................................................... 215-270

ekimli F iille r ..................................................................................................215-223

Dilek Kipleri: F.mir vs......................................................................... 215

Basit Z a m a n l a r ..................................................................................... 216-223

Geni Zam an: ur mn (216) Grlen Gemi Z a m an I:
t + m ( 2 1 7 ) Grlen Gemi Z a m an II: yuk mn
( 2 1 8 ) Belirsiz Z a m an (Anlatlan Gemi Zam an): mi}
mn (2 1 9 ) Gelecek Z a m a n I: ay mn (220) Gelecek
Z a m an II: la mn ( 2 2 1 ) (t, fi (222) (a, (223)

tsim F i ille r ........................................................................................................224-228

duk, dk, tuk, lk (224) u, g (225) uka, gk

(226)- u lu k , -g l k (22 7)- s , - s ig , - s u , - s g (228)

Z a r f F i i ll e r ........................................................................................................ 229-237
-/> (230) -f>(in, pn (231) - u , - ; - a , - a ; - t , - i ;
yu vs. (232) al, - g li; - k a l, - k l i (233) - n , - y n
(234) mat1, mad, ml, mdi; matn, madn, mlin,
mdin (235) ma, gin; kna, kin (236) kan
( 237 )
Bal F i i lle r .......................................................................................................238-259
Y a rdm c Fiiller: r , bol , tur (238-248) M odal
Y a rdm c Fiiller, M odal Sayg Fiilleri (249-254) Tasviri Fiiller
( 255 -259 )
art, Bal Za m an , Olm azlk, T em enn i vs.............................................260-270

Soru ve T a h m i n ....................................................................................................... 271

Son ekim Edatlar ............................................................................................... 272-326
Fiil Meneli Son ekim Edatlar .............................................................. 272-303
u, a, Z a r f Fiilleri: alku (272), aa (273), afnu (274),
balayu (275), birl (276), iy (277), k (278), rn (279), tkr
(280), lr (281), kod (282), sayu (283), lapa (284), tgi (285),
tgr (286), ulat (287), ulayu (288), utru (289), za (2Qo),ym
(291 ),yokaru (292)
n Z a r f Fiilleri: adn (294), biln (295), iyin (296), kin (297),
rjn (298), katn (299), tiyin (300), n (301) p ve pan Z a r f
Fiilleri: kop (302), kopan (303).

Meneleri sim Soylu O la n Son ekim E d a d a n : al (304), ara (305),

asra (306), (307), uur (308), orlu (309), d (310), n (311),
tatn (312), llla (313), sk (314), st ( 3 1 5 ) , ( 3 1 6 )
 XI

Dier So ekim Edatlar: ara (317), artuk (318), bar (319), bir, bir,
biri (320), naru (321), irti (322), kisr (322a), orya (323), tg
(324),y it, ir,y r,y n (325)

C m le Bilgisi............................................................................................................ 3 2 7-455
K elime e itle r i............................................................................................. 327-360
s i m l e r .....................................................................................................
Say ve Cinsiyet (327) sim ve Sfat (328) Zamirler ve
simler (329) Soru ve Belirsizlik Zamirleri (330) Soru
ve Nisbet Zamirleri (331) Saylar ve simler (332) Ekli
ve Son ekim Edatl isim Soylular (333-337) Genel
Deerlendirme (338)
Fiil ekilleri ........................................................................................... 339 - 3 4 '
sim Soylu Fiil ekilleri (339) Z a r f Fiiller (340) Ara
ekiller (341)
nlemler, Edatlar, E k l e r .................................................................. 342-360
nlemler (343) aret Kelimeleri (344) Edatlar ve
Edat Benzeri Ekler: ok, k (345); + rak, +rak (346); tag
( 347 ): +f + (d (348); + (a , + ( (349); +(ak (350);
+ krya, + kna, + kya, + ka, + kinya, -t- knri, + kiya, + kia
( 3 5 1); ym, ma, +ma (352); Dier kuvvetlendirme
Kelimeleri (353); Olumsuzun Kuvvetlendirmesi
(354) Soru (355-358) - T a h m i n (359) - Belirlilik (360)
Kelim e G r u p l a r ............................................................................................ 361-414
Y a n D z e n le m e ....................................................................................
E Anlaml Birleik ve Eit Sralamal Cmle Unsurlar
(361) Saylar (362) Eklemeler (363 364) Soyut
lamalar (365) kileme (366 368)
Alt Sralama ................................................................................................... 369-414
Birleik Fiiller (370-377) Yklem Belirleyicisi ve Fiil (378-
390) T m le ve Fiil Yklemi (391-3 97) Vasflk ve sim
(398 4 1 1) stnlk Trleri (412) Pekitirme ( 4 1 3 ) tip
ile Sona Eren Kelim e Guruplar (414)

Cm le b e k le ri....................................................................................................... 4 ' 5-445

Cm le Ba E d a t ........................................................................................... 4 ' 5 -4 '9
Cm le Belirleyicisi ........................................................................................ 420-439
z n e .................................................................................................................. 440
T m le ............................................................................................................. 44'
Y k l e m ............................................................................................................. 442-445
XII

C m le Kurulu u ..................................................................................................... 446-455

Basit Cm le; Kelim e S r a s ......................................................................... 446
Y a n C m l e l e r ..................................................................................................447-449
Nisbet C m le l e r i ............................................................................................ 450-452
Dolaysz ve Dolayl A n l a t m ...................................................................... 453'455
Ekler ............................................................................................................................ s. 127
Dizin ............................................................................................................................ s. 131
Terim le r Dizini ........................................................................................................ s. 185
T r k e - A l m a n c a ............................................................................................. s. 185
A lm a n e a - T v k e ............................................................................................. s. 190
B ib liy o g ra fy a ............................................................................................................. s. 195
M e t i n l e r ...................................................................................................................... s. 229
Szlk .......................................................................................................................... s. 257
 E V R E N N n s z

Eski Trke'nin Grameri ( Alttrkische Grammatik) ilk defa 1941 ylnda

yaymlanmt. Bu tercme, onun 1974'te yaymlanan nc basksndan
yapld.
Aradan uzun yllar gemi olmasna ramen eser hl bavuru kitab
niteliini korumaktadr. Tercm enin, eserin aslna ulaamayanlar ve Almanca
bilmeyenlere faydal olacan umuyorum.
Okuyanlarn kolaylkla istifade edebilmeleri iin kitaba, Trke-Alm anca ve
Alm aca-T rke olmak zere bir terimler dizini ekledik. Ayrca, kitabn aslnda
bulunan dizine, gram er blmnde rnek olarak verilen btn kelimeleri ilve
ettik. Bylece okuyucu, merak ederse, A. von G A B A I N 'i n kelimelerle ilgili olarak
getirdii yorum ve tahlilleri de kolayca renebilecektir.
Prof. Dr. Ahm et T E M R szlk ksmn gzden geirmek ltfunda bulundu.
Eserin aslnda bulunan transkripsiyon iaretlerinin byk bir ksmn olduu
gibi braktk. Fakat T r k alfabesini gz nnde tutarak, bazlarn deitirdik. Bu
deiiklii aada gsteriyoruz:
1, i
2. y
3- i c

4- 1

5- q k
6. a

1- X h

8. i j
K en d i kltrmzle ilgili eserleri basarken gerekli itinay gstermek, deiik
alfabelerle yazlm metinleri olduu gibi aktarmak titizlii, maalesef T rkiy ede
henz yerlememitir. Bu bakmdan T rk T a rih K u ru m u Bakan ve Basmevi
mensuplarnn gsterdii ilgiye teekkr etmemek imknszdr.
K itab tercme ettikten sonra, M arm ara niversitesi Fen-Edebiyat Fakl
tesi T r k Dili ve Edebiyat Blm aratrma grevlilerinden Mustafa
A R G U N A H ile C eval K A Y A , daktilo ve tashihlerini yaptlar. Gsterdikleri
gayret ve titizlik iin kendilerine teekkr ediyorum.
T ercm ed e gzden kaan hususlar iin yaplacak uyarlar, memnuniyetle
karlanacak, ikinci bask imkn elde edilirse, tabiatyla, hatalar dzeltilecektir.
M E H M ET A K A LIN
 BRNC BASKIYA N SZ

T u rfan 'd a n derlenen U y gu r yazmalar koleksiyonu zerinde uzun yllar

almak imknna sahip oldum. T r k dil bilimine ve bilhassa U ygurcaya
ynelmemi, br d nyaya gm olan sevgili hocam W I I .H K ! .M B A N G
K A U P a borluyum. Kendisinin tabiatnda var olan sihirli teviklerle dolu
rahatl, fikirlerindeki zenginlik, btn Asya, A vrup a ve K u zey Afrikaya
yaylm T r k dillerindeki tek tek olgular zerindeki tasavvur edilmesi bile g
olan geni bilgisi, yannda almay zevkli bir yaantya dntryordu. O ndan
aldklarmla kendi bulup kardklarmn hangileri olduklarn birbirinden
ayramyorum. Her hangi bir teori yapm ayan, sadece tasvirci olan, derleyip
toparlayc bu almam onun grlerine snamam olmam, benim en byk
zntmdr. Fakat her ilerleme, bakalarnn deerlendirmesini gerektirir.
Bundan dolay, lenz dikkate alnmam her hangi bir yazma dolaysyla,
deitirilebileceinin uurunda olarak bu Eski 7 rkrnin Grnmrrini
meslektalarmn dikkatine sunmak zorundaym. V . T H O M S E N ve W. R A D -
I . O F F un temel atc almalar, F. W . K . M L L E R , A. v. L E C O Q ve W.
B A N G n olduu kadar M A L O W , K O T Y V I C Z , S A M O Y L O W I C Z , R A M -
S T E D T , K. G R N B E C H , F O Y , N E M E T H , R A H M E T ve dierlerinin
derinletirici aratrmalarndan sonra bu alma, bu gk bilgimizin durumunu
temsil eder ve meslektalarn tenkit ve katklarn talep eder. Her bahis zel bir
monografiyi gerektiriyordu. Buna ramen, almam bu ekliyle gn na
karmak cesaretini gstermem, Eski Trkedeki eksikliklerimizin farkna
varm amz ve dier T r k dillerini incelerken, bilhassa nelere dikkat etmek zorunda
olduumuzu hatrlamamz iindir. -Bu en eski T r k aznn Altayistleri ve genel
dil bilimcilerinin de ilgisini ekeceini sanyorum.- Mesel aatan yaplma nefesli
bir sazn Anton B R U C K N F . R dc, B E E T H O V E N e gre, bambaka tesirler
uyandrmas gibi, bu kitaptaki baz gramerlik isimlendirmelerin de muhakkak bir
T rk o lo g iin bir Germanistten daha baka bir yrrlk sahas olacaktr. Bundan
dolay bu kitapta kullanlan gram er terimlerinin sadece cum grane salis (kelime
anlamnda) deil, stelik bir X , Y ve Z olarak anlalmasn ve tariflerinin
rneklerden karlmasn diliyorum.

Yllardan beri bana rahat alma imknn veren ve baz aratrma gezilerini
destekleyen Bilimler Akademisi ne teekkr borluyum. Berlin, kendilerinden pek
ok tavsiye ve uyarlar aldm alma sahama yakn ve uzak akraba sahalarn
pek ok mtehasssn barndrmas bakmndan benim iin ideal birehir. Bundan
dolay, her eyden nce sayn Prof. H A R T M A N N , sayn Prof. K O W A L S K I ve
sayn Prof. S C H A E D E R e sadece bask teknii trnden deil, dzeltici
XVI

oku yulan, sayn Prof. S I E G L 1N G vc sayn Dr. H A N S E N e T o h a r ca ve tran a

yabanc kelimelerin aklanmas bakmndan, sayn okutm an Ahmet T E M R e
de szl T r k iy e Trkcsi ne evirdii iin teekkr ederim.
 KNC BASKIYA N SZ

Basmc iin stesinden gelinmesi ok byk zorluklarn var olduu bir

devirde, bu gramerin yeni basks gndeme geldi. Birinci basksndan bu yana,
Trkoloji yerinde durmad, ve ayrca basl olarak ele alnnca baz boluklar
dikkat ekti. Gerek yeni grler, gerekse yeni problemler bakmndan pek ok ey
eklenebilirdi. C m le bilgisinin erevesi dala ok gcniletilebilirdi. Maalesef,
basmcdan bir ok deiiklik beklenemeyecei iin, imdilik sadece en nemli
olanlar ilave edildi.

K on vcrb (zarf fiil) tabiri imdiye kadar pek sevilmedi. Bir isim fiilin, yahut
bir ekimli fiilin zdd olarak, 229da teferruatyla anlatld, fakat yine de bu
konudan bir kere daha sz amak gerekir. Trkcye has bu kelime eidi iin yeni
bir tabir bulmak gerei yoktu; z a rf fiil (Konvcrb) terimi, ndo-Gcrmcn dillerinde
karl olmayan ayn kategoriyi, kendi alma alanlarnda tespit edebildikleri
iin, ekil bakmndan hi bir tenkide tabi tutulmadan Moolistlerden alnd.
Gerindium ve G erindivum Latincede isim ekilleridir: dicendum est byle
sylenir ifadesinde fiil ekli bir isim ve stelik ntrdr; kuruluun btn bir
mecburiyet ifade eder. Ars logttndi konuma sanat"nda ise fiil ekli bir ismin ilgi
halidir. Ne gram er ekli, n ed e anlam T rke bir tip, tryii yahut tiyin'e uyar. Burada
cinsiyet, hal ve mecburiyet sz konusu deildir. Bu syleyiler ne elimizdeki
mnasebetlere, ne de Partizipia (isim fiil) kavramna uyarlar. sim fiiller, bir
ok ndo-Germcn dilinde, ayn zam anda, vasflk, yani bir ismin belirleyicisi
olarak kullanlabilen sfatlardr. Daha yeni T rk azlar, birbirinden tamamyla
farkl bu iki kelime gurubunu biraz kartrdlar; en eski mnasebetlerde isim
fiillerle, yani ekimli fiillerle zarf fiiller esasta farkldrlar. Z a rf fiiller, ne okluk eki,
ne dc hal ekleri alrlar; yaln halleri eksiz, yani tabanla ayn olan isimlerde olduu
gibi bunlardan yeni kelimeler tekil edilemez; ne vasflk, ne de isimlik, yani
ekimli fiil olarak kullanlrlar. Bu durum da zarf fiiller (Konverbia), ismin
zdddrlar. Bu iki kelime gurubu, yani z a rf fiiller ve ekimli fiiller zerinde Turfan
yazmalar ok deerli bir aklk getirmitir.

Gen Trkologlar yanltc bir durumla karlaabilirler: ti-jin d iye", lir-n

cem aat , bil-in- bilinmek, uurunda olm ak , a + m szle ; burada drt ayr
gramatik fonksiyon vardr. Her ne kadar bunlarn hepsi n ile ifade ediliyorsa da,
burada bir tek ek deil, e sesli drt ek sz konusudur. Anlalaca zere
fonksiyonlar ok, fakat tamamyla snrlanm birses vardr. E sesli eklerin aslnda
e deerde olduklarn ispat etmeye kalkmak gerekmez; fonksiyon btn
tahlillerde kriterdir.
 Birbiriyle hi bir yaknl olmayan be fiil eklinin, Moolistlcre bakarak,
Vokativische Verbformen (dilek kipleri) ad altnda toplanmasnn bir
karkla meydan vermeyeceini umarm. Bir tek ahs mevcut olan bir fiil
ekline O p ta tiv (istek), Desiderativ (dilek), Imperativ (emir), Prekativ veya
Voluntativ (arzu) gibi isimler vermek etkileyici grnyor.

H am burg, Eyll 1950 A. v. G A B A I N

 a r e tle r ve K s a l t m a l a r

+ : G ram er analizinde isim tabanlarnn sonunu gsterir.

: G ram er analizinde fiil tabanlarnn sonunu gsterir; metin
rneklerinin eviri yazsnda, orjinaldc ayr yazlmtr.
* : Belgelenmemi, fakar rneklerden hareket ederek bulunmas
gereken ekil.
: Balama nls.
(a) : Parantez iine alman nl, orjinalde yazlmamtr.
'n, 2n : Belirli nszlerin yannda artl yahut da nl bir nl,
o, u : Eksik, yani Y e siz yazlan , .

a : n seste eksik, yani bir tek E lifle yazlm a.

n , n , n : Bata, ortada veya sonda yer alan harfler, daha dorusu sesler,
n, n : Eklemeler, yani kesin olmayan (Metin rneklerinin eviri
yazsnda). .
III : Metin rneklerinin eviri yazsnda: Zedelenmi iaretin
yerine.
... : Metin rneklerinin eviri yazsnda: Belirsiz sayda eksik iaret.
< : Kelimenin nereden geldiini gsterir.
= : A n lam d a eitlik.
ayr. : A yrca
B : Bat
bk. : Baknz
in. : ince
D : Dou
Fars. : Farsa
G : G n ey
K : Kuzey
Ar/. : Karlatrnz
Mo. : M oolca
parg. : P arag raf
Parl. : Parta
s. : Sayfa
 XX

Skr. : Sanskritc
So. : Souta
Toh. :T o h a r c a

/ und II: V . THOMSEN, Inscriptions de lOrkhon dechiflrces; sowie die neue

bersetzung in seinen Samlede Afhandlinger; deutsch von H.H. SCHAEDER
in der Z D M G .
AI: B a NG-V. G a b a i n , Analytischer Index.
Bhtlingk: Sprache der Jakuten.
Ch: A .V . L e C o q , DR. S t e i NS Turkish Khuastuanift.
Deny: J . DENY. G r a m m a i r e d e la la n g u e tu rqu e (dial. osm anli).
Hl 1', Hl VII, Hl G. Hl A .V . G a b a i n , die uig. bersetzung der Biographie
Hen-tsangs (V. Kapitel); Briefe der ig. Hen-tsang-Biographie ( V II.
Kapitel); sowie die unver-ffentlichten Bruchstcke aus dem Besitz der
National-Library China ( Y ) , und des Musec G uim et ( G ).
Hllen: B a n g R a CHMATI.
H Y: ERICH H a e n i s CH, M anghol un niuca tobca an (Yan -ch ao pi-shi), Die
Geheime Geschichte der Mongolen. Text: Leipzig 1937, 12, 140 s.
Wrterbuch: Leipzig 1939, 7, 191 s. bersetzung: Leipzig 1941.
KS: K O T W IC H -S a MOII.OVITCH, L e m o n u m e n t turc d l k h e - K h u c h o t o .
KP: PF.LMOT, La Version ouigourc de lhistoire des princcs K aly n a m k ara et
Ppam kara, ed. HAMILTON.
Art/.: BROCKELMANN, Mitteltiirk. Wortschatz nach M ahm dal-Ksyaris D v n
luyt at-turk.
Lieder: B a NC.-R a CHMATI, L ie d e r aus A lt- T u r f a n .
M I, M II, AI III: A .V . L e COQ, Trk. M anichaica aus Chotscho I, II, III.
.Mailr.: A .V . GABAIN, Maitrisimit.
Man. Hxmn.: W . BANG, Manichische Hymnen.
Man. Erz.: W . BANG, Manichische Erzhler.
Mus. 36: W . B a n g , Manich. Laienbeichtspiegel.
Man. uig. Fr.: A .V . LE COQ, Ein manichisch-uigurisches Fragment.
Marien-Psalter: Der komanische Psalter nach der Bangschcn Edition.
Moslaert: A . M O STAER T, Textes o r a u x ordos.
Otj: RADLOFF, Inschriften s. 243 256, Die Inschrift v o m Ongin.
Oreh.: Die Orchon-Inschriftcn nach der Edition von T H O M S E N oder der von
R aoloff.
PJ.: F . W . K . MLLER, Z w e i Pfahlinschriften.
QJP: W . R A D L O F F , Kuansi im pusar.
R: J . G . R a .MSTEDT, Zwei uig. Runeninschriften in der Nord-Mongolei.
XXI

Radloff, Inchr.: W . R a DLOFF, Alttrkischc Inschriften.

Runen-Mss: Die Handschriften in trkischer Runenschrift, die von THOMSF.N (W
und T h Blatt) und LP. CO Q, (Kktrkisches) ediert worden sind.
S: B a NG-V. G a b a IN, U ig u risch e S tudie n.
Schink.: J . SCHINKEWITSCH, R a b g z i s S y n ta x .
StG: W . B a NG, T rk. Bruchstcke einer nestor. Georgspassion.
Suv.: R a D L O FF -M a LOW, Suvarnaprabhsa.
Te: V . THOMSEN, T u r c ic a .
Th Blatt: V . THOMSEN, Ein Blatt in Trk. R u n en Schrift.
Ti: W . R a D I.O F F , Tiastvustilc.

777- X: W. BANG, V.GaBAIN, RACHM ATI, KoW A I.SK !. Trkische T u rfan-Texte 1-

X.
To: Die Tonyuquq-lnschrift in RADLOFF, Inschriften, und mit der neuen
bersetzung von Thomsen in Samlede Afhandlinger.
U I IV: F .W .K . M L L E R , Uigurica I IV .
USp: RADLOFF, Uigur. Sprachdenkmler.
W: V . THOMSEN, Turkish manuscripts in R un ic script (Wahrsagebuch).
W B: W . RADLOFF, Wrterbuch der Trk-Dialcktc.
WG: BANG-V. G a b a IN, W in d g o t t .
Yen: Die Yenissci-Inschriften, in RADLOFF, Inschriften.

Sreli Yaynlarn Ksaltmalar:

ABAIV: A bhandlungen der (Berliner, d.h.) preussischen Akademie der
Wissenschaften.
Acta or. Hung.: Actaorientalia Academiaescientiarum Hungaricae, Budapest 1950
vd.
A D A W : Abhandlungen der (Berliner, d.h.) deutschen Akademie der
Wissenschaften.
A M : Asia Major, Leipzig 1924 vd.; N.F. 1944. New series: London 1949 vd.
A N SSSR: Akadem ija Nauk Sojuza Sovetskich Socialisticeskich Respublik.
AO: A cta orientalia, Lund 1923 vd.
B A R B : Bulletin de lA cadcm ie royale de Belgique, Brssel.
B E F E O : Bulletin de l Ecole franaise de l Extrme-Orient, Hanoi 1901 vd.
BSOAS: Bulletin o f the School o f Oriental and African studies, London 1940 vd.
BSOS: Bulletin o f the School o f Oriental studies, London 1917 vd.
C A J: Central Asiatic journal, Den Haag-Wiesbaden 1955 vd.
D A W : Deutsche ( = Berliner) Akadem ie der Wissenchaften.
Ep. Vost.: Epigrafika Vostoka, Moskau-Leningrad 1947 vd.
XXII

Ermitage T D V : Ermitage, T r a v a u x du dpartement oriental.

H JA S: Harvard journal o f Asiatic studies, C a m b r i d g e /Mass. 1936 vd.
Insl.jaz.: Institut jazykoznanija A N SSSR .
IO N .-f.V: Izvestija Akadem ii N auk, otdclenic obscestvennych nauk, M o skau
Leningrad.
Izv. G A IM K : Izvestija gosudarstvennoj Akadem ii istorii material noj kul tury,
Leningrad.
J . L Journal asiatique, Paris 1822 vd.
Ja.m.: J a z y k i myslenie.
J R A S : Journal o f the royal Asiatic society..., London 1834 vd.
JS F O u: Journal de la socit finno-ougrienne, Helsingfors (Helsinki) 1886 vd.
fi'Sz: Keleti szenile, Budapest 1900-1932.
KCsA: Krsi Csoma Archivum , Budapest 1921-1941.
Monumcnta Serica: Peking 1935 vd.
M SFO u: Mmoires de la socit finno-ougrienne, Helsingfors (Helsinki) 1890 vd.
AfSOS: Mitteilungen des Seminars fur orientalische Sprachen, Berlin 1898
' 936 -
01.^: Orientalistischc Literaturzeitschrift, Berlin.
0 : Ostasiatische Zeitschrift, Berlin 1912 1943.
Prob, istoc: Problcmy istoenikovedenija, Leningrad.
Rocz. or.: Rocznik orientalistyczny, Polen 1914 1925.
SB A W : Sitzungsberichte der (Berliner, d.h.) preussischen Akadem ie der
Wissenschaften.
5D.-1M; Sitzungsberichte der (Berliner, d.h.) deutschen Akadem ie der
Wissenschaften.
SU A: Societas Uralo-altaica.
Sov. Vosl.: Sovetskoe Vostokovedenie, M oskau-Leningrad 1940 vd.
Stud. Or.: Studia orientalia, Helsingfors (Helsinki) 1925 vd.
T IV : T r u d y instituta Vostokovedenija, Leningrad 1932 vd.
T O V : T r u d y otdelenija istorii kul tury i iskustva Vostoka gosudarstvennogo
Ermitaza, Leningrad.
Toyo Bunko: Memoirs o f the research department o f Oriental studies, T ok yo.
Trn: Budapest 1918 (nur ein Band).
T P : T 'o u n g -p a o , Leiden 1890 vd.
U AJb: Ural-altaische Jahrbcher, Wiesbaden 1952 vd.
UJb: Ungarische Jahrbcher, Berlin 1921 1943.
VDI: Vestnik drevnej istorii, Moskau 1937 vd.
 X X III

Vop.jaz.: V oprosy jazykoznanija, Moskau 1952 vd.

WJ^KM: Wiener Zeitschrift fr die K u n d e des Morgenlandes, Wien 1897 vd.
% D M G: Zeitschrift der deutschen, morgenlndischen Gesellschaft, Leipzig,
spter: Wiesbaden 1847 vd.
%IV: Zapiski instituta Vostokovedcnija A N S S S R , Moskau 1932
939-
V 0 : Zapiski vostoenago otdelenija imp. russ. archeologiceskago obscestva,
Petersburg 1886 1921.

-
 G R

j. Elinizdeki eserin konusu, bir sra kitabe ve U y g u r ca denen metinlerle

belgelenmi olan eski T r k dilidir. T a ta r c a , a a t a y c a yahut Eski
Osm anlca terimleri nasl ak deilse, U y g u r c a " sz de ak deildir,
incelenen yazmalar, dillerini lrk, uyur veya trk-uygur olarak gsteriyorlar. Hi
bir boy ismi sylenemcse de, bu yazm alarda be ayr azn izleri tesbit edilebilir.
Bunlardan sadece birinin gerek U y g u r ca olmas lazmdr.
Bu gramer, orta a K ktrk harfleriyle yazlm kitabeleri, henz
slamiyet le temas etmemi O r ta Asya yazmalarn ve blok basmalarn ele alr.
Kitabeler; kuzey Moolistanda, Yenisey rmann yukar blgelerinde, Yedi Su
lkesinde ve Ta la vadisinde bulunurlar. Yazm alar; in Trkistam ndaki Turfan
ve Miran'daki ehir harabelerinde, kuzey bat in in Kan-su eyaletindeki Tng-
huang ve Esten-golda bulunmulardr. -U ygurca yazmalarn byk bir ksm,
bugn, Berlindeki Alm an Bilimler Akademisinin mlkiyetindedir; dier kolek
siyonlar, Moskova Asya Mzesinde, British Museum da, Paris te Bibliothque
Nationalede ve Guim et Mzesi nde, Stockholmda Dr. Hedin Kolcksiyonunda,
Pekindeki in Akademisi ndc ve nihayet K y o to ve N a g o y a da Japon mlkiyeti
altnda bulunurlar.
Kitabeler ve yazmalardaki en eski tarihler 8. yzyl gsterir; bir metnin en
yeni istinsah 17. asrn sonundadr; ilek U y gu r yazsyla yazlm bir ka iir, dil
zelliklerine gre ok eski deildirler.- Bu edebiyatn ve tipik kltrnn
rnlerinin 750-1300dc verildii kabul edilebilir.
Eski Trkenin dildeki yeri zerine yle bir soru sorulabilir: Bu dilin,
T r k e adn verebileceimiz atalar var myd? Onlarn selefleri kimlerdir? -
i n in kuzeyinde, inliler, tarih yazm a ya balamalarndan itibaren Hiung-nu
denen gebe bir halk tanyorlard; 6. asrn ba dndrc olaylar iinde isimleri
kaybolur. O rta imparatorluun yllklar, Z/un^-nularn dillerinden bir ok
kelime, nvan ve isim naklederler; bunlar, pek ok Eski T rke ve M oolca unsur
ihtiva ederler. -Ayn ekilde, bugn inliler tarafndan To-pa denen Taba
dilinden de bahsederler, ki bunlar K u ze y in in hakimleri olarak (436-557),
K u z e y Wei adn tayorlard. Eski Trkenin, imdiye kadar, daha eski bir ekli
bulunamad. -Bugn, Eski T rk ey c en yakn olan azlar, Dou Trkistan
Yarkend az, Tarani az, li vadisi azlardr.
Uygurlarn kltr; in, Hint, T o h a r ve ran tesirlerini tar. Her ne kadar,
komu K ard a daha 1073 te M a h m u d tn D vn Lut a t-T u rk u yazlmsa
da, metinlerimizde ne A r a p a nn tesirleri, ne de slama kk bir iaret vardr.
 A. VON GABAIN

Az A y r lk la r ; y Az

2. Budist veya M ani metinlerinin byk bir ksm ve pek ok yazm a bu aza
girer. Sapm alar bir kaide tekil edecek ekilde deildirler. Yalnz, baz metinlerde
belirli zelliklerin ar bast tesbit edilebilir. Bu, bahis konusu mstensihi ait
olduu boyu gstermesi ve lylece tarihi mnasebetler zerine ip ular vermesi
bakmndan, byk deeri ola bir vakadr. in tarihilerinden rendiimize
gre, siyasi birlikler ve felketler, muhtemelen dil bakmndan farkl olan baz
T rk boylarn meczetti. Daha sonraki bir zam an da bir yaz okulunun mu mevcut
farkllklar ortadan kaldrdn, yoksa bir boyun siyas stnlnn m dier
azlar bask altna aldn henz bilmiyoruz.

Aada, ay fena. kt, ok kelimesine gre, ilk, yahut ayt az, yahut da
ksaca y az olarak gsterdiim bu paragrafn banda zikredilmi metinlerin
farklar verilecek. Bunun karsndaki ay yerine am kullanan aza n az ( 4)
denir, daha eski bir ekil olan any, kitabelerde bulunur ( 3 parg. 1).

K ita b e le r in A z la r

3. Kitabeler, dil bakmndan tam bir birlik gstermezler, bundan dolay da

muhtemelen az bakmndan farkldrlar, w ifade eden hi bir yaz iareti yok; bu
ses, burada henz Adir: sub su , kubral- toplamak, ym ak ben ve bin",
hn ve bi>j veya Alidir; fakat baz kitabelerde mn ve mirj ekilleri de vardr 2. -Daha
sonraki n veya ' ounlukla nydir: kony, nny.

okluk eki + la r yazm alara nazaran daha az kullanlmtr; alku, sayu, kopan
gibi son ekim edatlar, yahut kn, +gn kelimecii bazen okluk ifade eder. lgi
hali. F.ski Osm anlcada ve Yedi Su lkesindeki Nasran mezar talarnda olduu
gibi + cn eklindedir. -Ayrlma halinin zellik arz eden + tn biimi yoktur; bunun,
ayn lm a hali fonksiyonu bulunm ayan vasllk olarak kullanlan bir + ln ekli
vardr.
Grlen gemi zam an 2. ahs ksmen t, li (Kari, baz A ru 1
azlarnda tTn yerine d dediklerine dikkat eker) ile tekil edilir, buna
uygun olarak da teklik 2. ahs iyelik ekleri yer yer 4- ile ifade edilir (y az:
tcn z , yani + en). Dilek 3. ahs eki zun yerine sun, yer yer de p/ndur.
Gereklilik ofarak v metinlerinin tluku yerine s da kullanlr: alkan s
lr vgye deer tre . (K a rl ye gre O uzlarn bazlarnda da bu ekil
vardr.) y aznda tercih edilen z a rf fiili kadar pan z a rf fiili de sk sk
kullanlr. o k az grlen bir ekli ft ile tekil edilir (bk. 222).
phe edat (bk. 3 5 9 )_v aznda hakim olan arki deil, rinftir.

1 T i r iz ile Balasagun arasndaki m ntkada yaayan T rk lcr.

 F,SKl TURKENN GRAMF.RI 3

n Az

4. Mani yazmalarnn ou ve baz Kktiirk harlli yazm alar bu azn izlerini

tar. Kitabelerdeki ny, n olm u tur3. 1, r nin yerine balama nls olarak ve
baz kelime tabanlarnn birinci hecesinin dnda a. bulunur; msl. + an (vasta
hali), l + am (grlen gemi zaman; Kari ye gre bu O u zcad r), + amaz.
+ arjaz (1. vc 2. okluk als iyelik eki), + a (ykleme hali), arj, alam (emir-
dilek), ap (zarf fiil), + la (sfai); aaz (az yerine) a z". Vasta hali, dudak
uyumunun (bk. 19) tesiri altnda kalabilir: +un. Bu durum y aznda yoktur.

+ ln eki, ayrlma hali olarak kullanlmaz; bu hal, aynen kitabelerdeki gibi,

bulunma haliyle ifade edilir. lgi hali, kitabelerde olduu gibi, bazen + rrj
eklindedir.
Grlen gemi zam an 2. als, kitabelerdeki gibi, bazan C ile gsterilir.
Gereklilik, aynen kitabelerdeki gibi, uluk ycine s ile ifade edilir (bk. 3 ) .
pan, p eklinden daha sk kullanlr; l ve ma da yaygndr.

B r h m Y a z m a la r n n A zlar

5. (Bk. 12) Bu yazmalar, imla bakmndan bir birlik arz etmezler. Ayn
kelime veya ayn ek, bazan ayn yazm ada dahi deiik ekilde yazlmaktadr.

Uzun, ksa vc indirgenmi nller ayrt edilmitir: dhai arkada", lg

gib i , mniri benim , mA b an a , + la (bulunma hali), m (olumsuzluk
eki), mk (mastar eki), dci (isim fiil eki). Aadaki imla ekilleri,
muhtemelen indirgenmi nlleri gsterirler: kaphigi kaps , + lig ( + l yerine)
sfat eki, Si'mn eytan"; ki kii ,^7?<? (yana yerine) yic , kriip g rp , trup
d u ru p ", pluric kazan , klinne i", ptig kitap .
, ve nin yannda bir de t vardr: ei e",_y?g ye, daha iyi", (yem "sra",
yertenc d n y a , telhise, tethsi renci , kerl' hakikat, d o ru ", le d em ek".

Dudak uyumu (bk. 19), her ne kadar U ygur harfli y az yazmalarnda

ortaya km olsa bile, bu yazmalarda aka grlr. Birinci hecenin dnda
da u/'niin yerinde o, d e vardr: szk temiz, ar"; gs-mz eksilmez"; kAlnmim
gnl m ", fakat krili gnl"; kAlmtn gnlm n ; olnrop oturup ; oloror
oturur ; lolo dolu *.

Bir yerde de bir au diftongu tesbit edilmitir: odhauh (odu yerine) uyank".

Yedi Su lkesinde bulunan Nastur mezar talarnda olduu gibi, pek ok

yazm ada n seste p hakimdir; baz yazmalarda da bh bulunur; d vc g n seste
bulunmaz (r- dur ayaa kalkmak"), belki bir tek kelime, yani bir birleik
kelime olarak grmemiz gerekir, byle olunca da nin n ses olduu kabul
edilemez) 5.
+ A. VON GABAIN

k ve | yerine yer yer h yazlr: hri yalanmak, kocam ak , azih az ,

ta'shr dar , mah+ih (mastar ve ykleme hali eki), hluk, uluk'un bir
baka ekli.

Bazen sedasz f ye tekabl eden yerde, c yazlr; Sanskritilerin eviri yazsna

uygun olarak, bu iki iaret c ve j ile gsterilir: ltumji altn ileyicisi , ksig+j
sraya gre, srasnca , lji (isim fiil), jihapath < Skr. hkspada emir ve
yasaklar .
ny sesi, y aznda olduu g i b i , o l m u t u r : ky kim? , askya azck .
C. yer yer s olmutur: yliAus yalnz , asu y ah u t (fakat srekli Sz
zerine ), sistr sizler , pohom olsun ( mzum yannda).
d, nller arasnda deiik ekillerde yazlr: adn yerine atim yahut adhim
baka .
Y a n yana bulunan nszlerin yazlnda belirli bir kaide yoktur: lk (ayrca
adgii) iyi , pliksist, pligsiz (ayrca biligsiz + da yahut + t) bilgisizlikten,
cahillikten ; adhlig (ayrca at l) adl , kilkuluk klmak iin , klitkiilk
oaltmak iin" (ayrca ok kere uluk).
Baz nszler, Brhm yazsyla yazlm Sakaca metinlerde olduu gibi, ift
yazlr: artlok artk, fazla, daha ok , kattih kat, sert , + lrri -f l a n 6.
Bu imllarn fonetik deerlerinin daha aratrlmas gerekir.
Genelde bu y a zm a la r ,^ azna yakndrlar.

H ristiy a n Y a z m a la r n n z e l l i k l e r i

6. ok az saydaki Hristiyanlkla ilgili metinlerin,^ azndan biraz farkl

olduunu tahmin etnek g deildir. Muhtemelen bu metinler baka bir azn
rnleridir.

Yklem in tmlecin nnde, hatta ynelme ve eitlik ekinin nnde yer

almas tipik bir zelliktir. Yardm c fiil olarak dr ve bol n yannda,
sonradan yaygnlaan tur da grlr.
 YAZI BLGS

7. U ygu rca yazmalar, yer yer in, Sryani ve Tibet yazsyla yazlmlardr.
Bunlar, burada zerinde durulm ayacak olan istisnalardr. Y aygn yaz eitleri
unlardr:

T rk Run Yazs

8. Pek ok ta kitabe ve baz yazmalar, baz alet ve edevat ile kap

kemerlerinde de bulunan bir nevi Run yazsyla kaleme alnmlardr. Kitabeler,
kuzey Moolistanda, yukar Yenisey ve Tala blgesinde b u lu n u r la r 7;
yazmalar, zaman zam an Tibetlilerin hakimiyet sahasna giren Trkistan'n
G n ey Y o lu zerindeki Miran Kalesi nde ve i n in Trkistan'a giden dou
kaps T u n -h u a n g da bulunmulardr.

Kitabeler, azlar bakmndan (bk. 3) Budist yazm alara gre, daha nce
zikredildii gibi, aralarnda bir birlik arz etmezler. Y a zm a la r n aznn eski bir
eklinin (bk. 4) devamdrlar.

Kitabeler -ou abideler ve mezar talardr- tarih muhteval en eski Trke

kaynaklardr. Y a zm a la r, byk ksmyla M ani kltr dairesine ait grnyorlar.
Bir fal kitab ile sihirle ilgili bir mineraller bilgisi de, zel olarak, Maniheistlerin
kullanmas iin olmaldr. Ayrca, daha nce zikredilen kalede, itinasz yaz
tarzyla bu rnlerden ayrlan, bu yazyla yazlm bir ka askeri vesika vardr.
Kitabeler, ekseriya, in rneine gre, yksekte duran uzun yass talar
zerine kazlmlardr; bunlar, tatan kaplumbaalarn veya benzer eylerin
zerine oturtulmulardr ve bunlarn sl tarafnda hareket halinde iki ejderha
resmedilmitir. oklu k ilde benzeyen st ksmda aidiyet gsteren Trklerc has
tipik bir d am ga (lama) bulunur. Satrlar, ekseriya yukardan aaya dorudur
ve (incede olduu gibi) sadan balar; tek satrlar da yan tarafta bulunur. Bu
kaidenin istisnalar da az deildir; bazan satrlar, yazm alarda det olduu zere,
yataydr. Bir baka sefer de soldan saa doru yazlrlar; Yenisey ve Talasta hi bir
itina gsterilmeden yazlm kitabeler, doru bir izgi takip etmezler, satrlar
birbirine girer.
ince kitabelerde, yaz, aynen yazm alarda olduu gibidir; nk, nce
yazlacak tan byklnde bir el yazs hazrlanr, sonra bir taa yaptrlr ve
her iaret maden kalemle kt zerinden yontulur. Kitabelerdeki iaretlerin
ekli, yazmalardakine uymaz. Birincilerin izgileri, her dorultuda ayn lde
kaln veya ok incedir, M ir a n da bulunmu ve frayla kt zerine yazlm
 A. VON GABAIN

Trk R un Yazs

O rhon I, II O rh on III Ycniscy O rhon I, II O rhon III Yenisey

[O, T ] [Yazm ] [Ta] [O, T ] [Yazm.] [Ta]
*71 rf* =[ ,* ]
a -a t .t - n
l ' J :ta.
i S : XYvac y a

e r 8 n 1 r -i iV e y a G < > 5

t i r =[= n -K
v* y * * ^ [ 3)1 xxxvni
0 =U > } =1= >] a

, H r H =H 7 i[O T W -[-|] . n { I
= nc
D =[=0] cOO n< e [ O ; . .
en d T O] *
9 [*?] (?] -f
6 (Ho?)0 J^ [= 6] d n ' O ^ O p 1 e =
o p .u p tB^]
*& ( W ? ) * 5 t * A * *
rf / [ */< ] *n
V ' A = [=A] X
- [><3] XXXVII
V > Y 1) M
< *-* x _[ s i ] T
xi S *8 n ao ku
d X [-ti lr H v =H H *1
^ v [T V) = I T W T *r T 4 = t W l =
2g t [o n = r r r w * *
*k =* i * O T V ) ' '

* I * E* I I *
b] b >

Z J =v f I V I V -fl - r t- 3 M ^ a n ?
sz r -rj
11 0[ T fi]
w -X X X III,
. ttM w X X X V II Ol a Ut IA ]
m *[< $ ] .[.# ] * [# 0 ) Hh K . e *
ln ) c c
 E SK ! T R K E N N G R A M E R 7

T r k Run Yazs rnei

X 1 -# A - r > m a : >m X

opayr ()rs()r sub /uruA az

y (a )ra tm /m t; az u

ET o Jr t 1 V 4 V A x *

(a )}a y in ( )re ( )r a ta t (t) l()

- j* v r * j r u r * . - r jr ^

k l( ) j l( ) a^ ym saknt

r M 4 '^ < 1 * * ' X J T *-> K> i> >

iatan / fulbu y ( a ) b l( a ) k n }mnu

. * m r - k h * x * K 4 t *4 t> -*

m()n ' timij (i)fl( 6n ym

8 A. VON GABAIN

* o? V :> > V as-- ; i ? ^ 1 1 -1 J >

()rk lig kam( a)gda koluladukum

:
> -o s m >j a J

()rmi}

bu luf (a)l a/ yr z( )nm il( ) r (i) jy ( ) k

3 e>=>-3- -* = = J * 5 3 J f *cr-_n- -jt.

yulluzu ym unam adukl(a)r

r*- r > ; iarn* ^ v> ;-v >

limi} ( i) i y ()r g gli

 ESK TRKENN GRAMER 9

asker belgeler de ayn ekildedir. Fakat dier yazmalar, kam kalemle

yazlmtrlar ve yukardan aaya kaln izgilere, yanlamasna ince izgilere
sahiptirler.
Yazm alar, bir kelimeyi ikiye blebilirler; bu duruma kitabelerde rastlanmaz.
Her iaret, esasta, bir heceyi, yani, ya belirli bir nly, yahut da onun
nndeki bir nl ile birlikte belirli bir nsz (veya belirli bir nsz birlemesini)
gsterir. nlszliik, bilhassa gsterilmez. O halde, ; af, iif, rf vs. veya (
manasna gelir 8. Pek ok nszn, nl veya arl nllerle (bk . i y) yan yana
gelmi olmalarna gre, iaretleri ayr ayrdr: bunlar eviri vazda kk
rakamlarla gsterilmitir; buna gre, yannda artl bir li ola 1y. ya ay, ty, oy, uy
yahut da_y ifade eder; buna karlk y , nl bir nl ile balantllk ifade eder.
e. hazan hi gsterilmeyen, hazan da yi temsil eden, yazlan ve Yenisey
kitabelerinde zel bir iareti olan bir nldr (bk. G vd.).
, nin ntr olma eilimi, yani artl ve nl nl arasndaki fark kaybetme
eilimi (bk. S 16), ly , 'w, ' j ve -belirli Yenisey kitabelerinde- ayrca bir 1ti, nls
yannda 2y , n , 2s ve 2rj ile yazlmasndan anlalr.

nsz ylmasn gsteren iaretlerin d, nd, ve nc olarak m, yoksa l. nl ve nf

olarak m okunmas gerektii ak deildir.
Ta b lod a , birinci stunda Orlon 1 ve II (yani Kl ligin ve Bilga kaan)
kitabelerinin iaretleri verilmitir; bunlarn yanndaki keli parantez iindekiler
ise Oijin ve 7 onyukuk kitabeleri varyantlardr. kinci srada III., yani
Karabalasun kitabeleri ile parantez iinde yazm alarn ekilleri bulunur. = "
iareti, son srada olduu gibi, I. sradaki iaretin burada da ayn olduunu ifade
eder. Son stun, Yenisey kitabelerindeki eitli varyantlardan nemlilerini ve
parantez iindekiler de Ta la mezar talarnnkii (Gcdcnkstcin) verirler. Bir tek
defa gemi olmalarndan ve itinasz bir ekilde yazlm olmalarndan dolay
tabloya alnmalar pek bir ey kazandrm ayacak olan bir ka ekil buraya
alnmamtr: D o, u; 2b; ' ' f i 2k; '/ Itiasz yazlm
vesikalarda bir iaret, baza allana gre 90 derece ters veya tepesi st veya
aynada grlecei gibi yazlmlardr; bu tip sapmalar, ancak ok zel olmalar
halinde tabloda gsterilmilerdir. Bir iareti, tevsik edilmedii manasna
gelir; bir rome rakam, iaretin sz konusu kitabede, Fin basks saymnda
grldn ifade eder.

Noktalama, okluk, st ste iki noktadr (:), Mani yazmalarnda bu noktalar

krmz bir daire iine alnmlardr: Bu iaret, kitabelerde kelime gruplarm;
yazmalarda, okluk, kelimeleri birbirinden ayrr.

U yg ur Yazs

g. Btn yaz eitleri iinde en ok kullanlmi olan, Sout yazsnn bir

yakn akrabas olan U y g u r yazsdr9. Bu yaz, Pekin in kuzeyindeki K-yung-
 A . V O N G A B A IN

U y gu r, Sout ve M a n i Yazs

Uygur, Sout Mani Yazs Uygur, Sout Mani Yazs

a- 4* fft* K

-a - h
f} = i
= g
= i
= ? X

-a k = g </

d-

-,'

*

= -a-
/

) *
=
A

a-
. "
= -a

= -a
.
1t
m ^ _ jg
t
$

fc*
V.

-, -a = -a = -a
m f i 1

i-; ' - 'i { e ) 3 * itiH t n A A / &

t*. -*-() T = -i - _4 , 1 U <
t, %
" ^ /-A * y
0- -d * * M i /5 = 6 = 6 l
-0 - , - u - , v a A = -0
k * H

-k 4L
* 4

-
0, -w, t> j l *
- J k fc #
-r- t A
1 K
*

-o- - - jkj
J i * tL
b
-, - = -0 = -0 = -o
s 0

-h
u
^ * 4 * t*

e.
/ = s

>X\*
f> i &
d ,< .V
Jt7
-i ~ -^ x

4 < = -0- =: -0-

J A J
l i
* *

i 0 *
= w = w w A.

y^ *
- /* -*4

* ^ V A
z ,j A .A . 4 , 4
J = 2
9 /
*r ^
-9 doldurucu
 ESK TRKEN N GRAMER

kuan da T o r b o g c n dcki kitabede olduu gibi, Trkistan ve kuzey bat i n de her

trl yazm ada ve T u r fa n daki blok basmalarda kullanlmtr. Mool ve Matur
yazs, ok az deiikliklerle U y g u r yazsndan alnmtr.

M ani ve Hristiyan yazlar, Budist yazlarndan farkl bir yaz slubuna

sahiptirler; din d metinler ekseriya kursif olarak yazlmlardr. Blok basmalarn
yaz slubu, yazmalartkitdcn daha keskindir.
Kelimeler ve itinal yazm alarda belirli ekler ayr yazlmlardr. Kapal
hecelerdeki nller, ekseriya yazlmazlar l0. v ve r/^'den sonra gelen ilk hecedeki
ve ilk hece dndaki ve aler Vsiz, yani o veya u gibi yazlrlar, ikinci hecelerde
bu bir kaidedir. Baz yazmalar, ve k'y A'dan, zerlerine konulan bir veya iki
nokta ile ayrrlar; buna karlk, yazmalarn ou, k'y, zerine hi bir ey
konmayan = h'dan, iki nokta ile ayrt ederler, h eviri yazda, Mani yazsnda
veya kesin ayrt eden U y gu r yazmalarnda tevsik edilmi ise, konur. Sadece, ok
muahhar yazmalarda, bazan n, zerine konulmu bir nokta ile gsterilir, i - , w
v e j , ekseriya ayrt edilemezler; ayn ekilde, pek ok yazm ada s ve j birbirinden
farkszdr. eviri yazda s ve / yi; Mani, Sout yahut Brhmi yazsyla yazlm
yazm alara ve bugnk Dou Trkesinin verilerine gre ayrt ediyoruz, z, hi
bir zaman, kendisini takip eden harflerle sola doru bitimez.

N oktalam a iaretleri; nokta, iki nokta ve nadiren de ikiden fazla noktalardr.

Bunlar, oklukla, iki cmle arasna konur, ok kere de, tabi olarak, konulmaz.
ok zaman da, eit iki cmle arasnda bulunurlar. Mani metinleri, -sz konusu
yazda- siyah noktalamalarn krmzya evrilmelerinden anlalrlar.

U y g u r yazs, sadan sola doru yazlr, satrlar birbirine paraleldir. Son

devirde satrlar diklemesine idi ve satrlar soldan saa doru devam ediyordu.
 A. VON GABAIN

U y g u r Y a zs r n e i
 ESK TRKF.NN GRAMER

(aret: T l I I 84 60)

Ikiyuz all

saca iijidtp bodislu-lar-nij tidglarin

(inart saknp rint} uf, 11} tl-lar-r

Utun asaulnyu siizlanaklin lull

-ay-ltr,, bthfis inti lifi nli ( : ) tifitlgil

tzn olum ( ,) liikal bilga l(a)ijii t(ii)m i

si htrla-tn bo munta y(a )rlkani)i

bar. jrti irimi} diin bo'ok

(a )mbudvip yirliniidii bay barm

-l (olu ja ln lf 1) baranas all kiil

uli} bar tirdi, id ymti baranas balkta

kul t(a)jrisiji marjizalgiilk lg br(a)hma

-dali all ilig han bar tirdi, ol ilig

bfig-niij bir krgiilt kartla oul-l

<ird(i)nisi lod ( .) inti kaili kaz-lar ilii

-nij iininln ilmi} yigadmi} i}idgiili

iidg sauiglig nlg tirdi, an n

b(a)lg billiii braman-lar hansasvar tp

at urd-lar. hansasuuari tisar nlkk

M A. VON G ABAIN

_ * A fe 4 fa

23 r<to > n k

24

25 < T * % t *fV du
26 >i ^ h im irn rti
. . ... * . } /
27 < y n %

2S

20

30

31

32

33

31

35

36

37
 F.SK1 TRKF.NN GRAMF.Rl 15

bolur ( . ) trka auirstir kaz nlg tip r<)

yorg imar ( . ) ol ym ti hansasua ligin 20

-ki-ti kimtin ara sumdaki linhua (tiftik 21

ttig l(ti)r k dn uladt biiditti ( , ) alas 22

hr( athnadnli ilig bag-nin rmi'sagritv ( o k u su a va g ri? ) 23

all afs bar tin i ( . ) ol a tir ilig 24

btigkti yigiiliik ti! alp sgliiifii k ll ( . ) 23

anij arasnla koiil-ltinmtitin siigsiig 26

fi sgiilnif tit ifin lti y ilin ip btirdi ( . ) 27

Hini ol a tir sgliinfiisin ilig .>n

t
btigkti ktilriip iiskinlti trd. anla 29

lrii l>r(a)lnadali ilig ol sgliiifii fil 30

yiyr at kan siigsiig fif boznla y il 31

-inli, anta'ok tirlijii nvkitsi kalp ay 32

-fis okp inti tip lidi. bo tilig 33

kim sgiilli rsr l(ti)rkin an (antal-nn 34

iliginlti rrjlar ( ,) ikidin tinirjsin 35

sgiip yurtikin tarta alp otka sg 36

-Iziin-ltir ( .) ntig()liig mini bo muntayavlak ' 37

 A. VON G ABA N

U y g u r Blok Bask r n e i
 F.SK T R K F .N N CJRAMF.R

( a r e t: T I I I M 193)

nom-lt tilgn avirgali liiniir

m(a)n. zliksiz yig tlki

ininin [B lml alfabesinde: ilna] hilg biligig hlmak-m

bolzun. kayuym timi}

Hki, anulavu ok klnadiik

dki. kayu ym yugrki

k-larla yigi utmif-lar

ygrii-t lidanli [Brhm alfabesinde: dhsllnnl] lirig

sn y (a ) rlkasar-lar. lglnsiz

gdt-lig dg adruk-lu laluy

A. VON G ABAIN
 F.SK TRKF.NN GRAM ER

-ka oal-lar. olar-ka klm

ay-a katvrmak-llg-tn alku

[ i n . Y a p r a k N u m a r a s ] 12

kt 1 ) -fark7 a /tiginiir m (d )n . kayt

bntiis( a)l(a)c-ltr y(ajrlkanui knjitl

-liig kii-kh lktil-lig bnlmak

lart iiza yirliii-niiij iidgit

-lg-irii as-l-na

yonyur-lar tinar-lr alp-lar.

olar mana ay kln klla

-ka um na bolzur-lar. ol

1 Mkerrer yazl
A. VON G A B A IN
 i a r e t : T l II \I 138: TT VII s

1 ( a )hap( a )t ay bir yarjis ki(i)g ( .) biin

2 ba-tak yunt ( ? ) oot ktllu ( . ) yunl kn

3 ol t .) gr(a >hi br(a )hasiwadi ol. ip kn

4 ol. iki olz-ka aram ay km kirr ( . )

5 aran ay lir yay ulu ( . ) ikinti ba-tak

6 t toprak kullu torjuz kn ol ( .) grah-i

7 iikur ol ( . ) ilt kn o l ( . ) y la n ton uz

8 1 ru I ?) ol. ii( otuz-ka. ikint

() <iy kum kirur. yl yaijt-ka sina u ( ? )

1o kirr.
 F.SK TRKF.NN GRAM ER
8 d e n
 A. VON GABAIN

Sout Y azs

10. Sout yazs, nadiren .ve sadece Budistler tarafndan kullanlmt

Trklerde, birbirinden ok az farkl iki ekli vardr. Sout yaz iaretlerini ihtiva
eden tablo ve Sout yazs rnekleri, sadece her iki trn daha byk olanlarn
gsterir. Bu yazmalarn imlas ok tutarszdr. Kelim e iinde, sk sk, bir nlnn
byk harfi kullanlmtr, o ve , n seste ve ilk hecede, ekseriya, o = u olarak
yazlr. U y gu r yazsmdakini aksine, burada, de soldan (kendisinden sonra gelen
harflerle) birleir. Noktalam a, nokta veya iki nokta ile yaplr; satrlar,
vaklamasm a ve alt alta birbirlerine paralel olarak devam eder. Y a z rnei
olarak, sadecc, tek tek ve birimleriyle ilgisi olm ayan kelimeler verilmitir.

Sout Yazs rnei

lnltlan ufn ar olril

bolar kitr fllgnd y ( a) rlkad ol

ktly sin ir; burhanka uluta kk

itmim'\tiT\rp

l( a)jnsiburhan orjr atl yyzint

kuvraka krdilSr
 F.SK TORKENN GRAMER J3

Mani Yazs

11. M ani dininden olan Trkler, okluk, Mani yazs" denen bir yazyla
yazdlar. Bu tr yazmalarla Turfan ve T u n -h u a n g da karlalmtr.
nliilctirmc sistemi U y gu r yazsnda olduu gibidir, t , , elif yerine cayn ile
yazlr. , nin her durum da sk sk ift yazl dikkat ekicidir. Seyrek kullanlan
ve rye benzeyen iaret, eviri yaz.da d ile gsterilmitir. Baz yazmalarda d de sk
sk ift yazlmtr. Anin yahut da h ve Anin her iki eklinde de fark gzetilmemitir.
Ayn ekilde, d ile (seyrek rastlanan) d yalut da / ile ok seyrek geen I arasnda
hi bir fonetik fark tesbit edilememitir, r, seyrek olarak altna da bir nokta alr.

Noktalama, U y g u r yazl Mani metinlerinde olduu gibidir. Satrlar, sadan

sola ve birbirlerine paralel olarak alt alta sralanr.

nlletirme sistemini mukayese edebilmek iin U ygur, Sout ve Mani

yazs, ayn yaz levhasnda toplanmtr.
*4 A V O N G A B A IN

M ani Yazs r n e i
 F.SK T R K F.N N GRAMF.Rt 5

(iaret: T M 47.417; M I I I s. 33 34'trr)

. .. linyit, kiin lajriri oma !

b a t a . . . y (a )r lk a n n 'itin 2

s i j a r . . . i z ban k ( a ) m ( a ) art ikii (tnm (a)n 3

. .. a n i i dindarlar taln srjtr 4
. . . alkalini) il 'iitlti iirigmii 5
. . . taifiikan kntylar t ( ii) y ik a n t(i)g ill r 6
. . . i l giisii ilii bilgaliir k ( a ) m ( a ) g a t l( ) 7

. ..l u r a lliig ik ii btlu 'ilii 8

.. kua iiliglii budunu bukun 9

I I I alnu karasu, kk l(ii)rjridii k o d u y ir 10

l(ti)jr i Ijanrja l( ii) g ii. kutlar vahiklar 11

bara krjiiltii br girii s(ii)w n 12

bo kutlg kng kslg liiginr 3

r tim (i)z . il tiikiin kulu k birii '4

y (a )rlk a d k iin biz k ( a ) m ( a ) ( u ) n bara korjltiiki 5

ktltg bulu tiiginlkmz n, knrjltd 16

bnrii s (ii)w ig kjliin amranmak biligin '7

alk alkayu s(a )w in ln Idginr 18

b iz t ( i i ) linklim in. t ( i i j j r u iliim ( i ) z duk kut 9

t()yidam duk al [ Tashih] allm 20

rgin r(a)dnilig tavarj zii olumu 21

ornatn y(ajrlkamak kutlg kvl(t) 22

bolmak bolzun. k(ii)lzn lorty(a) ruh ' ilig 23

t()ijrilfir onlun stjark bg burhanlar 24
 A. VON GABAIN

B r h m Yazs

12. Brhm (yani Brahm andan km ) adl Hint alfabesi, yaz tarzndaki
belirli bir deiiklikle, O rta Asya'd a Sanskrit metinlerinde de kullanlmtr. Bu
ekil, bir ka yeni iaret de eklenerek Budist misyonerlerce T oharlar, Sakalar ve
Trkler arasnda yaylmtr.

Berlindeki T u r fa n dan gelme T r k yazmalar koleksiyonunda, bu yaz

trnde aa yukar 100 para mevcuttur. Bunlarn ou Budist metinleridir; tp,
takvim ve dier sahalarla ilgili baz metinlerin, ayn ekilde, Budist evreden
km olmalar gerekir. A z (bk. 5) ve imla, dier yaz trlerininkiden
farkldr.

Bu eserde, yeni iaretler" bir yana braklrsa, Hindologlarca mutat olan

eviri yaz iaretleri kullanlmtr.

3 rhmi yazs, bir hece yazsdr. Her iaret, belirli bir nly veya belirli bir
nsz ile onu takip eden bir a y gsterir, o nn yerine baka bir nl okunmak
gerekiyorsa, yaz iareti kk bir ilve ihtiva eder. arete ait ince yatk bir izgi
ve bizzat iaret zerindeki bir nokta, nlszl ( Virma) ifade eder.Sanskrit
metinlerinde, bizzat iaret zerine konan bir nokta, bir Anusvrt, yani hecenin
genizlilemesini gsterir; Trke metinlerde, byle bir genizlileme, dier yaz
trlerindeki n'nin yerinde grlr.
Yaz, soldan saa dorudur, satrlar birbirlerine yatk olarak alt alta gelirler.
, , e, , ve nllerinin iaretleri, birbirlerine balanm ekilleri iinde,
Trke iin yaratlm J V h yeni terkiplerdir, oyo yazl, muhtemelen bir uzunluk
() deil, sadece oya ( = )nr bir yazl varyant idi. Baz yazm alar, i zerine,
(rtnn aynen st ksmna benzeyen) bir izgi koymak suretiyle bir f y iaret etmek
istiyor olabilirler.
ga, gha, va, dza ve la sad:ce yabanc kelimelerde mevcuttur.

Sonda bulunan nl ihtiva etmeyen sekiz iaret, kaide olarak, iaret

zerinde bir nokta ile geriye doru bir bitime izgisine sahiptir; bunlar, sona
gelen, yani nl ihtiva etmeyen nszleri gsterirler. T o h a r c a da, bunlar, bitime
izgisi ve nokta ile yazlmamlarsa, 1 nls alan nszlerin yerine kullanlrlar
( S I E G - S 1E G L I N G , Tochaisch, die S p rac h ed e r Indoskythcn , SBA IV , 1908, s.
918), bu ses deeri, Trkede de yer yer tevsik edilmitir (kr. nlletirme
rneklerini ihtiva eden tablo l).
r'in ve f in iaretleri, Sanskrit yazm alarnda r ve l nlleri ile nllc-
tirmeye yararlar; T o h a r ca d a olduu gibi, bazen de Trkede, bunlar, r ve l
hecelerine iaret ederler.

Yedi yen i" iaret, ilkijn dnda, Hotan Sakacasnda da tevsik edilmitir
(S. K O N O W , Ein neuer Sika-D ialekt , S B A IV , 1935, s. 776 vd.).
 ESK TRKEN IN GRAMER 7

Sanskritc vc T o h a r c a 'd a kka iin, a'nn apraz bir izgi ile biimlenmi bir
ekli vardr; bu iaret T rk e metinlerde, bizim eviri yazda k ile gstermeyi det
edindiimiz bir artl k 'ya delalet eder. Ayn tarzda, T r k e deki a, rndan tekil
edilmitir u . Bu, dier T rk e metinlerdeki artl g sesinin, yani g ve nn yerine
kullanlr.

iaret zerindeki nokta, yani Anusvra (genizlilcne), eviri yazda m eklinde

gsterilir: tim "nefes, c an , dier BrhmT yazmalarnda tin olarak da yazlr.
Bitime izgisi ile nlszle iaret etmek iin, baz yazmalarda tek nokta
yerine, ift nokta da konur. Bitime izgisi yoksa, bir iaret zerindeki ift nokta,
i kapal nlsyle nlletirmek ger-ktii manasna gelir.

ile nlletirme ri, n vc y rneklerinin gsterdii ayr ekilde ifade

edilir. Btn dier yaz iaretleri, bu ekilden belirli birinden istifade ederler.

ile nlletirme, altta (n, k, k, z vs.), yahut yanda (s, I, m,y vs.) konulan bir_y
ile ifade edilir. Fi; vc ile tekil edilir.
t, ile nlletirme, yaz iareti stndeki sola doru giden bir engelle
gsterilir; sadece l, /inin zel bir ekli vardr.
ok nadir olan f, okluk, n fd a olduu gibi yazlr; sadece l da zel bir ekli
vardr.
u, ok kere (n, n,y, l, m, h vsde) yaz iaretinin altndaki bir engelle, yer yer,
yukar saa doru bir boumla (Schleife) (t, bh, Cde), yahut da aa sola doru
bur boumla (k, d, r, k'da) gsterilir.

; dan ilave bir boumla veya kk bir izgi ile ayrt edilir.
\
; ve u'dan; S de muhtemelen vc udan tekil edilir. eklen bir nlyu veya ruyii
olan ra ye dikkat edilmelidir.
Sanskritedcki nl r ni iaretinin eviri yazs n eklinde gsterilir.
e ile nlletirme, umumiyetle, te rneince olduu gibidir; /rdeki e, I deki o
ile nlletirmcde olduu gibi, allmam bir ekle sahiptir.

o nn iareti, S ve o nunkilerden; ok az geen auuki de e ve onunkilrrden

tekil edilir.

y , bir sesi gsteren iaret beinin ikinci ksm olarak zel bir ekle sahiptir.

r, nszlerden nce satr stndeki bir ba, nszlerden sonra ise aa sola
bir boum gibi yazlr.
Kelimeler, okluk, mstakil yazlmazlar; bir kelimenin ilk nls, bazan.
nceki kelimenin son iaretiyle birleir. Bir kelimenin son nsz de, takip eden
kelimenin ilk nsz ile bitiik yazlabilir.
Bititirmeler (Ligaturen) hakknda: nl ihtiva eden bir dierini takip eden
bir nsz, umumiyetle, ncekinin altna konur.
 A. VON OABAIN

Brln Yazs 1

n l ler
f d t^ j(a y a = ) J ^ ( m/w= )

**e *if (eya = )e & ai o (oya = ) [oy o =*)5

n s z le r
Grtlak sesleri ^ ka ^ kha (*7 ga) (tir gha ) H na

Dam ak sesleri ca a cha ja i 9 na

Kafa sesleri na

Di sesleri 9 ta <& tha ^ da 4 dha # na

Dudak sesler *r pa U3 pha *T ba *n bha ma

Y ar nller m ya ^ ra d la 9 va
Hrtl ve |
* a t r a & sa 4 ha
nefesli sesler J
lsz sol ** * ~sr -p V -m
+
iaretleri J h -1 '*5 -j T

Yeni | f 7a ^ ga o^ba
!t dza\ n ) ) ' wa
iaretler J f^ z a ( p i a ) KK w a } { V

S a y i a r e t le r i

* 1 2 3 $ 4 ^ -5 ^ 6 yj>7

^ 9 & 10 + 20 *3 0 4 0 g O 70

<t> 80 <& 90 <Q 100 14

 ESK TRKKNN GRAMER

B rhn T Y a z s II

n l lc tirm c r n e k le r i -r

S i : n y ft l *&rx m

' r d *JFca $k & li % 9i l nt

^ nu % *u 4 ' T& tu J t T t
s

*=21 y %>* * 4 ' ^ V s> h

r
4 te <ffZe 4 la i ^ hai <* to $ h <

% k

Y ayg n B iti tir m e r n e k le r i

& k?* jgj> krm % iUi J> r i 5 > iM $ ncu

| i 3 Ira J tru _^j- Ir % tg

\ tH
Q n lu ^ TuZa V nya ^ -n i | [ Pti % y ^
O .
rn ri i* rdh 3 rri rl liu

r ^ ru ^ ita hsa
^ ^
i ir 3 kli ^ zwa
s % 9S

N ad ir B iti tirm e le r

^ ik i * u ^a 4 ir
*
A. VON G A B A IN
 ESK T R K E N N G R A M E R

(iaret: T I I S. 49)

1 ... mk kltr I /til lpi. bhogzi. pksi. lmgki siv l d llci tma...

2 ... k pk bhlklri monlg bholorf.) gzi kurir sw iip kmmz iag klar, /..

3 ... agzinlim tihr ntr kohir. svrklr knli dr svuslk isi/...

4 ... svslak bholsr kohik prke bholor lulrii sricr bhiii lillrr...

5 ... p lefpi. kulkkiyz usuz kcsz bholor. sogtk suv csr suvsltki...

6 ... kizkil bholrf.) uzat'.i kurimk isirkmmk pimklk bholor yel plg/...

I
32 A. VON GABAIN

Bititirmelerde nl iaretinin ekli, yukarya konmas gereken bir iaretse,

yukardaki iarete doru; aaya konmas gereken bir iaretse, aaya doru yn
alr. Dikkat edilmesi gereken, mesela Iru ve sru da olduu gibi, i sesteki rden
gelen dur.

/, henz, sadece bir bititirmenin ikinci ksm olarak tevsik edilmitir. Bu,
eklen dh ile gsterilir, ama T o h a r c a da bu, fonetik bir t olarak tesbit edilmitir
( S I E G - S I E G L I N G , Tocharische Sprachrcstc, A: Transkiption s. V I I I ) .

+ /<; ekindeki (U y gu r yazsnda, okluk, + olarak yazlmtr) l burada,

bazat. ile nlletirmcyi ifade eden (n), / ve r (Sanskritedc vokaldirler)'in
bititirmeleri olarak, zerlerine konan iki nokta ile yazlrlar.

+ lar okluk eki, baza, la ve Sanskrite deki r nlsnn beklemesi olarak

yazlr: ir, eviri yaz: lar.

Noktalama, yani cmle ayrc olarak, nokta, ift nokta yahut aaya doru
iki izgi kullanlr.

Bu aklamalar ve her iki tablodaki iaretler, T rk e kelimelerin aktarlmas

iin geerlidir. Sanskrite, T o h a r c a ve Sakaca iin, Brhm yazsnda daha baka
iaretler de vardr. T rk e kelimelerde olmayan, yahut
yabanc kelimelerde ok nadir rastlanan iaretleri tabloya almadm.
Brhm yazsndaki uzun nll ekiller, teorilerimizle uyumaz. Bunun, bir
nicelik yerine bir nitelik ifade edebilecei zikredilmelidir. Hotan Sakacasnda
fim yazl on ses deerine, am yazl ise an ses deerine sahiptir (Sir
Harold B A I L E Y , D M G , 90, s. 578). Buna gre, Brhm yazl T rke
metinlerdeki <rnn, hafif yuvarlak bir a nn deerine sahip olmas mmkndr.
 FONETKLE LGL NOTLAR

Uygurcann ses varl zerine fikir beyan etmek, henz, byk cesaret ister.
Bu, sadece, byle bir teebbs karsnda, gemite yaam her dilin getirdii
glklerden deil, ayn zamanda, kitabelerde ve yazm alarda mevcut azlarn
eitliliinden de ileri gelir. eitli yaz trlerindeki imlnn, bizzat Eski
Trkcdcki ses deiikliklerinin ve slm kltr dairesinin Trke en eski
metinlerindeki fonetik mnasebetlerin esasl bir tetkiki, belki daha sonra, bu
soruya daha emin bir cevap getirecek.

V u rg u

13. U y g u r c a d a bask ve m zik vu rgu su o lu p o lm a d , len* a y d n la tlm d e lild ir . A k o rta

h cc c, ph esiz za y ft. C m le iin d eki ses tek rarn a d a y a n a n iirin ve kap-kar a ka p k a r a " g ib i birlem i
kelim elerin m e v e u d iy c ti, ilk h ecen in son h eceye b elirli bir h a k im iy e tin e d e la le t ed er. n l u yu m u n u n
ilk h eceye g'Vre ta n /im ed ilm i o lm as g e r e i d e bu n u teyit ed rr.

nl ler

Uzun nl ler

14. Trkm encede, zbekede ve dier modern T r k azlarnda uzun

nllerin, Y a k u t a d a uzun nllerin ve diftonglarn, Macarcadaki Trkeden
alm a kelimelerde uzun nllerin, yahut altta kalm ses dnmlerinin
mevcudiyeti ve dier baz belirtiler, ilk Trkenin (Urtrkisch) uzun nllere
sahip olduunu gsterir. Yazl ekillerine bakarak, Uygurcad a bu durum tesbit
ed ileb ilir12.
U y g u r , M a n i ve ye r yer R u n y a zsn d ak i ift ya zlla r, uzun n l n n v arl n a d ela let eder
B u ra d a , k aid eli y a h n i tek tk b ir ift y a zl; d e il, rastgele ift ya zlla r sz kon u su d u r T a b ia ty la ,
b u ra d a g r len lerd e n d a h a o k u zu n nltl m evcu t oln o la b ilird i n ve d, U y g u r ya/sn d a ift
y azlt d e ild ir, n k nye b en zem elerin d en d o la y k elim e a n lalm a z d u ru m a geleb ilird i M ani
y a zsn d a ift ya zlla r seyrektir. S a d e ce 11 ve 11, b u ra d a sk sk g r l r, fak at u zu n lu k ifade etm ez
T e fe rr u a t iin 6 y a b a k lm a ld r.

nl n dirgenm esi

15. a nn kaidesiz (defektiv) yazl ve i sesteki nllerin yazlmamas,

muhtemelen, bir nl indirgenmesine delalet eder:
y iti keskin , ekseriya yti (m sl. U I I 1 19, 4 ). fak at y itti ( U I I I i.j. 9) o la ra k d a ya zlm tr Bu
y a zl la rla , b elki, ilk b e re d e bir nl za y fl n a iaret ed ilm ek istenm iti alp " a lp *, mran - sevm ek ,
amit (d a h a sonra iimti) im d i" , anlan " a s la n ; b ( )d b y m e k , h (a )k sk, s a la m . bf )ir
34 A VON GABAIN

" b e lir m e k " , h ( ) t " k r m a k " , k (a )ra " s iy a h , k a r a " , t ( ) w in f s e v in " , + 1 (fak at ekseriy a + lig, h i
b ir ra m a n + Ig ilebil) sfat eki. Bu rn e k le rd e d e sk, fak at k a id eli o lm a y a n b ir y a z ta rz sz ko n u su d u r
K a id e s iz n l y a zl n n , ze llik le r ve f nin e vresi ile k a p a l h eced e g r lm esi b ir te sa d f o la m a z.
B u n u n la ilgili o la r a k , B rh m y a zsn d a k i in d irgen m i n l ler h a k k n d a s ylen en lere ( 5 v e 12)
b a k lm a ld r.

O r ta hecedc, kaidesiz bir ekilde, izah edilemeyen bir nl deimesi grlr;

bu, sadece, buradaki nlnn belirsizliine yahut zayflna delalet edebilir:
munta, fakat munluda burad an da; arta ve muna, fakat anulayu ve munulayu
byle .
Ak bir hccenin nlsnn indirgenmesi, yerine gre, nadiren dmesine
sebep olabilir:
uar "frs a t, se b e p , esn a , uunnla y a n n d a ufnnla u ru n d a , s e b e b iy le "; oul o u l" , ogl
y a n n d a ogl " o lu " : 1/1/ "iitm e k , d u y m a k " , i f i li l y a n n d a i f l i l iitilm ek ; a14 a z " , a fta n
" s y le n m e k , telaffu z e d ilm e k .

nl V a rl

a, , p

t(>. Ksa rtm yannda, muhtemelen bir de uzun vard; bu, bir atma
uzunluu olmas gereken bar <*bar-r v a r a bakarak, olduka kesinlikle kabul
edilebilir.
Brhm yazmalarndaki uzun ve ksa ann yazlndaki fark, hafif yuvarlak
(burada eviri yazs p olarak gsterilmitir) ve geni bir a ya delalet edebilir. Bu,
niin baz d'larn Y a k u t a bir oya (msl. U y gu rca artuk Y a k u t a ordh) tekabl
ettiini aklayabilir.

a, e

Arkadan karlan a, nden karlan a'ye tekabl eder. Bunun yannda,

U y gu r \e Mani yazsndan kh a, kh i ile temsil edilen kapal bir nlnn de var
olmas g e r e k i r 13. R un yazsnda, bunun iin zel bir iaret vardr. (V.
T H O M S E N : ) ile f nin mnasebeti, o ile u ve ile nn mnasebetleri gibidir.
Brhm yazsyla yazlm baz yazm alar da, # yi aden f Ve ^ | , i seste ise (msl.)
j- be ve b yazlyla birbirinden ayrt ederler. Sonradan grlen a /i
deimesiyle ilgili bir ka rnek, belki gerekte yazmalarda farkl yazlm olan bu
f nin rnekleridir.

, i, f

Bir sr yaz trnden hi birinin 14 1 i.'e 1 arasnda bir fark gzetmemesi

dikkat ekicidir. phesiz, nn ntr olma temayl vardr (bk. 8). Bundan
dolay, kitabelerde^, s ve n nin iaretleri ve -byle bir grafik farkllk olduu yerde-
rj dr nn yannda, dierleri artl nl olsalar da, nl ekilleriyle yazlmlardr.
 ESK TRKENN GRAMER 35

D ah a nce bir i ihtiva etmi olan baz kelimeler, baz yazm alarda n nll
sraya itilmilerdir:^*/,j'/ yel ; i/, i i ; bin, birj bin"; biin, biin " m a y m u n ;
b if ,b i f pimek ; M ,/7 terk etmek ; hl, lil dil ; bir, bir g ney ;_y/m,
yilin scak .
Muhtemelen, bir uzun i de vard; bunun delilleri, U ygu r yazsnda i nit ift
yazl (Mani yazsndaki bu tip yazllarn fonetik bir deeri yoktur) ile Brhmi
yazsndaki f iareti ve Y a k u t a daki uzunluklardr.
R n y a zsn d a , n ce kidiz k e e (W 49) y a zlm , sonra d a kriz o la ra k d ze ltilm itir; o h ald e,
(y V d cn kTz'a d o ru bir inkiaf; kn " a z a p , c e fa " (U I I 20, 1; M I H 39,7 M a n i y a zs y la ), R n
y a zsn d a (R 02) tevsik e d ild i i g ib i kyn o k u m a k , belki d a h a iyid ir; sun "d n c e , fikir " ( M I I I 6 ,3 ) <
< **19m /fi y a h u t tu d a im i, s a la m " ( A I ) < in . ^ r f ling, < 'd 'ien g , Sin . - J a p tr i; jil
( U I I 39, 90) y e l .

0, 5; , o

o'nun yannda, b ird e uzun o nun varl kabul edilebilir; Uygur yazsnda, bu
nlnn, rastgele, ift yazl ve Yakutadaki o yahut uo mtekabili, buna, bir
delil olabilir. Ayn ekilde, nl nl de, rastgele, ift yazlmtr ve bu, uzun bir
nn varlndan sz etmeye sebep olur:
U y g u r yazsnda, bu nlnn, rastgele, ift yazl ve Y a k u t a daki o yahut uo
mtekabili, buna, bir delil olabilir. Ayn ekilde, nl nl de, rastgele, ift
yazlmtr ve bu, uzun bir nn varlndan sz etmeye sebep olur:
oon ( C h 42) o n " ; ooi ( U I I 59, 4; M I I I 36,8 M a n i ya zsyla ) " a te ; kootifak ( U I I I 64, 13)
k o lc u k "; lrn ( U I I I 38, 17) e lb is e "; loot ( U I I 39, 89) " t o z " ; ( U I I 23, 14) " , in tik a m " ,5 .

u, ; ,
Yakutan n bir uzun ya sahip olmasndan ve baz , u lerin, Brhmi
yazsnda grld gibi, ift yazlndan hareketle, , nn yannda, , nn
varlndan da sz edilebilir.
tm ( M I I I 1 1, 1 1) " b u " ; kum ( U I I I 42, 23) " h a re m " < in k'm < k'uan, /u, bt ( U I I I 1 1,8)
u y k u ; ud , tvd ( U I I I 64, t) u y u m a k " ; uul (U I I 8 6 ,40) ar, u t" y a y g n o la n uuul'tan gelir; luu.
luo ( A l) e jd e r " < in . lung, S in .J a p . ri. k (U 19, 36) " n , h re t"; kut (or ( K S 4, R u n
yazs) b ir isim v e n v a n ; ui ( U I I 74,4; M I I I 4 1 , 1 , M a n i yazs) " o r d u " ; lu ( U I I 29, 17) t y , k l"
(kr. Y a k u t a it " h a y v a n t y ); lui IBrlg ( U I I I 6 3,6) " h e r trl ...".

nl lerin T asn ifi

17. Btn nller u guruplara ayrlrlar: a. U zun, bulank (getrbt) ve

indirgenmi ekilleriyle arthlar ve nller, yani bir tarafta a, o, u, t; dier tarafta
, , e, i. Bir kelimede, ntr nin dnda, sadece iki guruptan birinin nlleri
bulunabilir;

t in c e iaretler iin , d a im a , b u g n k M a n d a rin telaffu zu , ve g e re k tii za m a n d a , B

K A R L G R E N in Analytit Didionary o j Chintr an d Sino-Jafanee, Paris 1923 k ita b n d a k i, yaklak
m ila tta n 600 sen e so n rasn a g re ta n zim ed ilm i telaffu z verilm itir
36 A. VON GABAIN

b. Ak vc kapal ( = geni vc dar) nller: Bir tarafta a, ; o, ve dier tarafta

, i; u, . O r ta hece dmesi, ekseriya, dar heceye isabet eder. Kelim e taban ile ek
arasna, ayn ekilde, balam a nls olarak, tercihen kapallar gelir I6. D udak
uyumu, sadece dar nllere tesir eder;

c. Dz ve yuvarlak nller, yani a, d, e, , i, ve o, , u, .

nl lerin Y e rle ri

18. Btn nller, n, i ve son seste bulunabilirler, o, ; muhakkak ilk

hecede bulunur, fakat BrlunT yazsnda baz yazm alar, birinci hecenin dnda
da, dudak nlsnden sonra o/< //ye sahiptir.

Dudak U yu m u

19. Aadaki kelime tekili unsurlar, dudak uyum unun tesiri altndadrlar;
yani, 1, t balam a nls, kendisinden nceki yuvarlak bir nlden sonra u, olur;
aada balam a nls 0 eklinde gsterilmitir.

simden isimler: + t, + lk, +m , + , +<n

simden fiiller: + rka .
Fiilden isimler: , h, gma, m, n(, ti(u, f. ok istisnai
olarak, muhtemelen daha sonraki bir.zamanda mif tn fsi de yuvarlaklamm
Fiilden fiiller: - c s a - , - l - , - n - , - k - (?), - c - (?).
Aadaki ekil unsurlar yuvarlak nl alrlar:

sim ekil unsurlar: n, + nn(ilgi hali, zamirlerde de); + ^ (ykleme hali;

fakat, mum vs. eklinde sylenen zamirin ykleme hali deil); + w (vasta hali,
yalnz rastgele yuvarlaklam); yukarda zikredilen isim soylu sfat eki - f /n n
aksine, ayrlma hali eki + ln'n nls yuvarlaklamaz. h;n, + " 7 .
+ ''j'z 1iyelik ekleri; fakat, nc ahslar + i olarak kalrlar); + (ykleme hali
ve 1. ve 2. als iyelik eklerinin vasta hali, kaidesiz olarak, yuvarlaklamalardr; 3.
ahslar, tabiatyla, ykleme ve vasta halinde de deimezler). + n f (sralama
say sfatlar).
Fiil ekil unsurlar: (emir 2. ahs okluk); lm vs., m (grlen
gemi zaman; iyelik ekleri vastasyla tekil edildii iin, bu zam anda, durum,
tamamyla iyelik eklerinde olduu gibidir, yani 1. ve 2. ahslarn nlleri
yuvarlaklar. 3. ahski dzdr); kitabelerde grlen f ve t0z hi bir
zaman nlleri ile yazlmazlar, vc bundan dolay da dudak uyumu olup olmad
karanlktr); s (gereklilik,yazlarnn uluk'una karlk); p, pan(z a rf
fiil eki).
Ta b a n d a k i yuvarlak nlden sonra gelen ift nsz, bazan, ekin dudak
uyumuna girmesini nler: balgrt-ip ( T T V A 1 1 6 ) belirtip, gsterip .
 ESK TRKENN GRAMER 37

Se y re k G rlen a/, /i nl D eim esi

20. Bu, belki de ksmen bir az zelliidir; 16daki a, e bahsine de

baklmaldr.
hrt , hart k r m a k ". limtik, siimk " o r m a n " .
Itrar, latvar m al, m lk . yinyn, (yuna) " y in e " .
sarsg, sarsa " k a b a . tart, lara ekin , n e sil".
lapg, tapa h rm e t, h izm e t, h u z u r " . amit, amal " s a k in " .
yatr],yatay y a ln , p la k " . balk, balak " b a lk " .
+ lig. + la sfat eki

u/, /i Deimesi
21. Bu deimeyi, ksmen, sadece evresi belirler; ksmen de buna az
ayrlklar tesir etmi olabilir.
my mmf " s k m " .

tumfik, lu.ifuk g a g a " . trj*. turu " z a y f .

lokt , toku d o k u m a k " . tapn-, tapun ta p n m a k , h izm et e tm e k ".
kapik, kapak k p k ". kun , kuru k u ru m a k ".
kor , koru k o ru m a k ". si yk, syk k e m ik " .

u ve w Ses D nm
22. <2; kendisini takip eden hecenin /sundan nce, daha U ygurcada, bir
kaideye bal olmakszn o'ya dnmtr: ttluy deniz K P 14,4 te toluy olarak
grlr.
Ayn ekilde, a; bir teden nce, kaideye bal olmakszn, o olur: kawt (Suv.
620, 21) takip edilmek !, bir Berlin varyant, kovt olarak yazar.

2. Hecede o ve
23. Brhm yazsnn dndaki hi bir yaz tr, o, 'y , //den ayrt etmez.
BrhmT yazsnda, T ibet yazl baz paralarda olduu gibi, ikinci hecede bir o,
mevcuttur. Yine de yaz, dier yaz trlerindeki metinleri de, ayn ekilde
ok umaya zorlamaz. Uygurcann devam saylabilecek olan bugnk T a ra id e .
n, d nn birinci hecede var olduunu kabul etmek temayl vardr.
tz vc birk\ iki kelimeden, veya, bir kelime ile bir ekten meydana gelmi
tekillerdir; burada, ikinci hecede, bir nn varl sz konusu olabilir; fakat, bu .
daha U y gu r dneminde olmutu: at'iiz, biriik; her halkrda, K om anca ftiz, eski
bir (/iiin varlnn delilidir.

D ifto n g la r
24. Diftonglar , aslnda, takip e d e n y nszleriyle birlikte tek nllerdir.
R u n ya zs, sz konusu y erd e, a, o v s.'d e n so nra 1 .1 d e il,y n s z n n geliin den b u n u aka
ifad e ed er. Sesle ilgili b e lirlile r d e b u n a iaret eder: tiuy g n a h , s u un ilgi hali Ituy-nurj'd u r, y a n i y
38 A VON GABAIN

v asta sy la d u d a k u y u m u n le n m em itir, n k ) b ir n s zd r. A y n ekild e, kayn " k o y m " u y k le m e

h alin d e d e g r l r: korn + u ( M I 8 ,8). ay " s y le m e k " fiilinin gen i za m a n , n s zle biten fiil
ta b a n la rn d a g r ld g ib i, b a la m a n l s yle tekil edilir: ay-ur; b u n u n isim fiilin in ay# d e il, ay(
olm as, b u ra d a , h a t - m e v c u t o lm a k " d a n bark m a l" d a d a m e v c u t, o k sk g r lm e y e n , b a la m a
Unlusu ih tiv a e tm ey en birisi sz k o n u su d u r.

ns zler
nsz V a r l

25. Run, BrShmT ve M ani yazlarnn ehadetine gre, bir b ve bir p\ Brhm
yazsnn ehadetine gre, bir vc bir c vardr. (K ar nin cyi tanmasndan,
belki Brhm yazsnn ehadetine deer verebilirdik; eviri yazda, Brhm
metinlerinin dnda, bu sesin sedasz olduu iddia edilmeden, hep ile
yazlmtr.) d vc /'nin yannda, belki, bunlarn b i r d e szclar vard. R un iareti
V^/ve M nin, kh nda, [da, kh nla, ta olarak zlp yazlna dikkat etmelidir
( b k . 3 9 ) . Dil tarihi notu: d vc d, Y a k u t a bir/, Osm anlca vs.y, Sagayca
ve K oy b alca ye tekabl eder.
Run yazl metinlerin dnda, her yerde tevsik edilmi olan a> nin yerindeki
Mani yazl bir yazm ad a grlen J, bir az zellii olarak grlmek zorun
dadr 17.
ve k,g v c k '\ c tekabl eden artl seslerdir. Dil tarihiyle ilgili not:
Trkesindc, ekseriya k l k ye tekabl e d e r 18, pek ok bat azlarnda
Dou
lg,
! kaybolmutur; baz azlarda ise w, v yahut uya dnmek veyahut da kendisi
tamamen kaybolarak nndeki nly uzatm ak suretiyle arkasnda bir 7.
brakmtr. A, yabanc ve alnt kelimelerde, derin ve artl a vc o nllerinin
nnde bulunur.
Muhtemelen nl ve artl olmak zere iki farkl / vard; r ile ilgili olarak 11.
nota baknz.
Bundan baka bir m, n, rj ve, Brhm yazsna gre karar vermek gerekirse,
muhtemelen den km vc nly genizliletiren bir de m vard (kr. Franszca
bon).
s. i . f. w ve y T rk e kelimelerde bulunan nszleri tamamlar; yabanc
kelimelerde ayrca, bir de h , j vc yar nl v vardr 19.

ns zlerin Y e ri

26. n seste b, (, I, k v c k ,m (seyrek), n (daha seyrek), s vey nszleri bulunur,

nin yerine / yazan M a n i harfli malum y a z m a d a 1 ve baz Brhm
yazm alarnda p de bulunur.
t vc son seste, yazm alarda u 'y e dnen nin dnda, btn nszler
bulunabilir.

* B u n d a n b a z p a r a la r T l ' i 11 o la r a k ve M a n . E rz. s. 1 4 -3 5 te y a y m la n d .
 ESK TRKEN N G RA M ER ! 39

n sesle iki nsz, fonetik bakmndan ak olmayan vm^nin dnda, sadece,

fonetik mnasebetleri fevkalade ttratsz olarak gsteren ve Uvgr yazsyla
yazlm yazmalar ynna aykr Brhm metinlerinde bulunur.

y n T re m e si

27. y tremesi (Vorschlag), ekseriya, daha sonraki bir ses deiikliine

sebep olmaz 20.
am rak,y(t)m rak se v g ili *. id iz ,y itiz y k sek ".
am,ym ila . ilitirm ek, a s m a k ".
la ,y t la a la m a k " . nk, yinkd " in c e " .
ra , y r a k a m a k " . n ^ ,y ir ij " i r in .
r ,y tt " m z ik , a rk ". *r,_yr " k u z e y " .
ig ,y ig "h a s ta lk " .

28. K itab e lerd e k i Genizliden n c e k i b nin Y a z m a la r d a m ye

Deimesi
barj, m j e b e d " . ^ man b e n .
btuj, murj bun**. bin t min b in m e k ".
btj, bij, miy b in " .

29. K ita b e le rd e k i p , pnin Y a z m a la r d a b , b ye ve

K itab e lerd e k i b , bnin Y a z m a la r d a w , w ye Deimesi
kapjur , kabfur ; kawjur " k a t la m a k " .
ab, aw " a v " .
tab, saw "sz**.
sabin , savin " s e v in m e k ".

30. S e y re k gA /g D eim esi

tjm, agim " k s m l" .
yin, agin " o m u z " .
jir , gir " t a k ip etm ek , m u h asara e tm e k " .

31. K ita b e le rd e k i n y nin Y a z m a la r d a n ve y y c Deinmesi (Az

ze lli i)
anyfc, an, ay " k t , fe n a " .
tany, gay "fakir**.
kon t ky " y a n m a k *.
konyak, kndk k o v a " *.
kanyu, kayu "k im , h a n g i" .
+ knya, + k n a , + k a v e + kya k ltm e eki.
ktany, ktay " H t a y " .
kony, kon, *koy> k ltm e koyn " k o y u n " .
yany , y a y " s a lla m a k , sa rs m a k " '.

1 y \\ ekil, b ild i im e g re, tevsik ed ilm em itir; am a K a z a k a d a k i kyk "k e e to rb a ile

ka rla trlab ilir.
4 A. VON G ABA N

32. d D m esi (lk, S e y re k r n e k l e r ) 22

d sahip** U 23, l o d a ia.

kidti " k e e " . W 4 9 'd a k iit o la ra k d zeltilm itir.

33. Sedal Son Ses S e y re k O la ra k S e d a s z la r

igd, igit yanl**.

A v n c a bk. 25.

34. Sedasz nsz Seste Sk Sk S e d a lla r

klar , kdtir "giderm ek '.
btn, bdn " b t n " .
ot " o g r e t i. b ilg i" , y k le m e h ali k a id e y e b a l o lm ak szn d + ig .
o k l "o ku tm ak**, okdp z a r f fiil.

n l le r A r a s n d a k i Sedal nsz
35. Her hangi bir kaideye bal olmadan, iki nl arasndaki sedal nsz
sedaszlar.
k d il . k til g iy ilm e k .
kodug, kolg "i *.

Ek B anda t/d D eim esi

36. d hi bir zam an kelime banda bulunmaz; am a ekler d/1 ile balarlar.
Fakat, henz, hangisinin c zam an kullanld hususunda bir kaide koymak
mm kn deildir. simden isim yapna eki + ta, +lan, -laf, + tn, fiilden isim
vapna eki la(i, luk, nadiren fiilden fiil yapm a eki tur , bulunma hali eki
-I- l(t. ayrlma hali eki + tn ve grlen gemi zam an eki lm, metinlerde sk sk d
olarak da geer. Kitabelerde + da, da, -dk, d tercih edilir; fakat t, I, /den
sonra. M d, l ve nd, nt iaretleri yazlmam ise, /li ekil kullanlr.

Ek B anda k, k/, g D eim esi

37. Ayn ekilde, ek banda bulunan grtlakt kullanlarnn da sedal veya

sedasz oluu belli deildir. simden isim yap m a ekleri + kak, + ku, +kn, isimden
fiil yapma ekleri + ka , + ar , fiilden isim yap m a ekleri gak, n, yer yer de
h v e cma, fiilden fiil yapm a eki ur , fiil ekilleri gali (seyrek), na
ve ultk (ayn ekilde seyrek) bu deimeye girerler.

/s D eim esi ?

38. Mani yazs ile yazlm bir tek yazm a d a (M I s. 5-7) hi bir zam an /
kullanlmaz: bu, f sesini tanmayan bir aza m aitti, yahut miistensih mi }
 ESK TRKENN GRAMER

iaretini bilmiyordu, tetkik edilmesi gereken bir husustur. U y g u r yazsnda s ile /

iareti arasndaki fark tesbit etmek asla miimkn deildir.

nsz Y lm as

39. T r k e de baz nsz ylmalar mmkndr, dierleri, telaffuzu

konuucuya g geldiinden, hemen deiiklie urarlar. Bu durumda bir nsz
kaybolabilir, gme yahut dier deiiklikler meydana gelir.
id lt t ld t lt ld deiim i: / y a h u t d ile biten fiil ta b a n la rn n g r len gem i za m a n la r bir kaid eye
b a l d e ild ir; t-d, lU ve ii/miiii y a n n d a , d-l g n d e r d i" d e v a rd r. Bu d u ru m , d a h a kital>clcrde tevsik
edilm itir.
nlfrtd d n m : anla o r a d a , y a z m a la rd a anda k a d a r erken; kdnt k e n d i , kdnd k a d a r ok
tevsik ed ilm itir. B u n d a n d o la y kitab e le rd ek i VL/ iaretinin ni m i, yoksa nd mi oku n m as gerek tii
belli d e ild ir.
n s zd e n sonra z l s d eiim i: agzig, ksk " e k s ik " ; ttzuk, lulsuk " t ts , b u h u r d e n e i" ; utzuk ,
utsuk y e n ilm e k .
Y a n y a n a iki sedal n s z n sed allk v e sed aszlk deiim i: bgd, bkt " h a n e r ; 1gdl ,
iktld " b a k m a k (h a s ta y a , o c u a v s.) ; ozur , oskur k u rta r m a k ; kadgu, katku " k a y g , ac,
z d r a p .
n s zle rd e n birin in dm esi: dvrit , d ril " d n m e k " ; drlgr , argr - " g e ir m e k " ; yari ,
y a r y a r m a k ; kirgtir , kigr ieri so km ak, girdirrnek";^a//>r^<jA, yaptsak " y a p r a k " ; dj gtl, arpI
e il! ; liiii, li k a til ; s ( 80).
r ve i nin y a n n d a k i sed al n s zler sed aszlarlar: bdrga, barka " k a m ; brddm. brtam 'beral>er.
b ir lik ; b u l a - , bulka k a rtrm a k .
G m e le r: artuk, adruk a r tk ; ardam, adram y i itlik , e rd e m "; arrjak, drjrdk " p a r m a k " ; ograt-,
rgdt- re tm e k ; kurtul , kulrul k u rtu lm a k ; buyruk, buryuk b a k u m a n d a n , b a k a n " ; ,
tazgin d n m e k .
za h ed ilm e ye n n sz o a ln a s (m u h te m elen , sad ece bir im la zellii): y ir ( i,y ir lf1 reh ber,
n d e r .

40. Hece D m esi (Seyrek)

ol + a da yerine ola hekim M I 15,6.

bar-tr yerine bar v a r .
r r + kn yerine arkan iken , buna analoji olarak ar-mz + krin.

Ses U yum u

4 1 . Btn T r k dillerinde olduu gibi U ygurca d a da kuvvetli bir ses uyumu

vardr. Bu uyum, nllerle ve nszlerin bir ksmyla ilgilidir. Bir kelime btn
ekleriyle birlikte, ya nl sradan, yahut da artl sradan nller ihtiva edebilir.
nl uyumu, bizim iin, neyin bir kelimeden, neyin bir kelime ve edattan,
yahut da bir ok kelimeden meydana geldiini anlamak iin gvenilir bir delildir.
Y a zd a, ayr yazl, eitli yaz trleri bu bakmdan birbirlerinden farkl olduklar
iin, bir ey ifade etmez. Run yazsnda btn kelime guruplar bitiik yazld
 A. VON GABAIN

halde, mesela, U y g u r yazs, nl uyum una uyduklar, yani, kendisinden nce

gelenle, lek bir kelime tekil ettikleri halde, okluk ve yokluk ekleri + lar ve
ayr yazlrlar. Ses uyum u salamdr, kelimenin dna sarkmaz, fakat kk ve
eklere tatbik edilir.
Arka sra nl ve nszleri unlardr: a, t, o, u; k , \ t hj a, e, i, ve ile k v eg n
sradadrlar; geriye kalan nszler muhtemelen ntrdrler. -R un yazsnda, b, d, l,
n, y, r, i, v e y nszleri iin, yanlarna artl yahut nl nl alm alaryla ilgili
olarak, iki ayr ekil vardr. Bu, bu nszlerin iki trl telaffuzlar olduunu ifade
etmez, ancak, bir hece yazsyla kar karya olduum uzu gsterir; daha dorusu
yle diyebiliriz: ab iin bir iaret, tib iin baka bir iaret vardr. Byle bir ilt
srann varlndan hareketle, nszlerin kalitesiyle ilgili bir hkm veremeyiz.
Ayrca, Run yazs, u hususta karar vermeye elverili deildir: Yanndaki
nlden bamsz olarak, ( = e, m ,p ,} \ c i nin her biri iin sadece bir iaret vardr.

Y abanc K e l i m e le r
4 7 . M o o lc a ke lim elerin U y g u r c a d a ta n n m as b izim iin m m k n d e ild ir.
in e d e n ge en k elim eler, b u g n , m o d e m P ekin a z n d a o lm a y a n son ses n s zlerin i m u h a fa za
etm ilerd ir; ph esiz, bazan , kelim e ler, za m a n ve yer b a k m n d a n eitli in a z la n n d a n
a ln m la rd r. B u n d a n d o la y U y g u r c a d a a y n lung " e jd e r h a " iarei iin h em toy. h em d e tu, luo
b u lu n u r. O r l a a d a kutlat.ilm i ve b u g n a rtk lek sese d n m o la n b a z d ifto n g la r d a m u h a fa za
ed ilm itir; S in o lo g la r iin n em li veriler! in c e d e n a ln a n kelim ele r, d in , ask erlik , y n e tim , l -
tart v e e d e b iy a tla ilg ilid ir.

H in e d e n a ln m a kelim eleri, a ra c lk ed en d ille r, ksm en d eitirm ilerd ir; b u n la r, o k lu k ,

T o h a r c a d a , S a k a c a d a , P a rt a d a (?), S o u l a d a ekil d eiik liin e u ra m la rd r. T a b ia ty la , b u n la r
ze llik le . B u d izm le v e B u d izm g r n t l d o u M a n ih e iz m iy le ilg ili k a v ra m la r d r.

Ira n d ille rin d e n v e T o h a r c a d a n a ln a n k elim eler d e a y n ekild e, B u d izm v e M a n ih e izm le

ilg ilid irle r; b u n la r, S a n sk rite d e n a ln a n la rd a n d a h a a z b o zu lm u la rd r.

M e se la , ad, ligin, tarhan g ib i b a z U n va n lar, ta n m a d m z O r t a A s y a d ille rin d e n , ze llik le O r t a

ran d ille rin d e n gelm i o la b ilirler.

B az v a b a n c k elim eler, T r k e 'd e k i ses u y u m u n a g irec ek ekild e in tib a k e tm ile rd ir (bahjt "u s ta ,
h o c a " , bahjt + ltg), bir ksm ses u y u m u n a g irm e z (Kay-s [ K a y s e r ] K 'a n g - h i " ) , b a zla r d a eitli
ekild e d a v r a n r la r {fmibran + ka p a rin ir v n a y a " m n y a n n d a ntrwan + ka N ir v a n a 'y a '" ) .
K e lim e le rin T r k e d e b iy a tn a geii sra sn d a u ra m o ld u k la r b u d e iik lik ve m n ase b e tle r, U y g u r
fo n etii iin , y a b a n c d ille r, v a z ia rih i. k lt r ta rih v e d in ta rih i iin o ld u u k a d a r a y d n la tc d e ild ir.
B u n d a n d o la y , b u ra d a , ze rin d e d a h a fa z la d u ru lm a m tr.
 KELME TEKL

43. Ses uyumu kanunlarnn hkiim srd hir ses birliini kelime" olarak
kabul ediyoruz.

Aada, ok kullanlan kelime tekili unsurlar sralanmtr. Fonksiyonlar

nn daha iyi anlalmasna yardmc olmak gayesiyle, seyrek kullanlanlar iin
baza d a h a ok misal verilmitir. Sadece, ak kelime tabanlarna gelen, tekil
unsurlar, artk canl deil biiminde ifade edilmitir.
Kelim e tekili unsurlaryla, gramer fonksiyonlu ekler arasnda kesin bir snr
izmek mmkn deildir; ayn ekilde, baz son ekim edatlaryla, baz hl ekleri
arasnda da esasl bir fark tesbit etme imkan yoktur.
Kelim e taban tekil eden eklerden bir gurubu isim, bir gurubu da fiil
tabanlarna gelir.

sim den sim Yap an Ekler

44. + f : Kltm e, sevgi vc okama bildirir.

gfm " a n n e c i im " (g a n n e " ).

alaftm " b a b a c m " (ala b a b a " ) .

45 - + f<*> +f-' K ltm e ve kuvvetlendirme bildirir (I)F.NY 517); bk.

Edatlar 349; eitlik hli ile ayn.

ata bira?., o kadar .

azraka "o k a *".
anlaa (S tG 47) tam o esn ad a , tam o r a d a .
azufa (S u v . 135, 13) v e y a h u t .
bata < * b a r tr + a b t n , h ep .

46. 4 ttk, +{k: K ltm e bildirir.

bak, biak a k (b " b a k " ) .

oltak " k o lc u k (f:ol k o l" ) .

47. + f i , + fi: Y a pan bildirir (Moolca d ),

ajt a v c " (a j a v h a y v a n " ) .

j W ( i " b y c , y a m u r b y c s " (jrad " y a m u r ta ).
ifrki orunt " ja r a y m em u ru , terifat Pf. i. 34 (ifrki orun " h a r e m " ) .

F ak at: lmi lnh U 3 7 ,7 " l m l , lecek c a n l (lm l m ; bu fo n ksiyo n kitab e le rd e k i laf 1

ge le ce k z a m a n ekiy le k a rla trlm ald r).
44 A. VON (ABAIN

48. + han, nadiren +kan, + kn: nvan bildirir.

burhan " llm lt " ( < (,1in. n Jn < *A*ti(, diftrr ft/lm U *bu " lm in " ) .
tihfrjnknn " il ll, I ta / r n lr r i" [tfirpi " T a n r " ) .
tarhan " y llk t r k lir m rvk i*\

Ilm la rd an laka daft Milrn n h adaktn ve Ottiktin, v r a y r m yld / ism i yitiktin " ( y r li M*ylrr,
y a n ) lm >ik *%>* .

411 t At, tmlir [ : Ailik. iiulc Imlt bildirir.

Nadiren isi, ekseriya sla t yapar, bk. ij 74!

r)0. A-kiin. -{-gn; trtra 4 (tun, +n: t>kltk (?), soyut isim yapar; M oolca
itfi(n " a l " ile karlatrlmaldr.

knlrjunum N 9 " g e lin le r im " {kilin " g e lin " ) .

innigHim N 11 ktiilk k a rd e le rim " (ini. >nr "k k k a rd e ").
alkuun " b t n y le , h e p s i" (alku " b t n , h e p " ).
kamagun " b t n y le , h e p s i" ( < * kama + un, < * knmnfc -f kn. kama# " b t n , h e p " < O rta
F arsa).

51. + cl: Ekseriya sfat yapar, bk. 75!

52. + la, + lg ( < + la- ).
bajla " b a la n g " (baf " b a " , bafla- b a la m a k " ).
kifla " k la " (ktf " k " , kifla- "k la m a k , k g e ir m e k " ).
ytlyla y a z geirile n y e r, y a y la " (yay " y a z , yayla- y azlam ak,yaz geirmek' ).

53. +/ . + 1 g-' Bir eyle tehiz edilmi olmay bildirir; ekseriya sfat (bk.
77) yapar. (M oolca + lik bir eyle tehiz edilmi olan ey ).
lg " h k m d a r " ( < * i lli g : il " d e v le t , k a b ile " + f i ) .
Inl " c a n l " (fin nefes, h a y a t, c a n " ) .
lullg "c s irli. esir s a h ib i, h k m etti i kim seleri o la n , k u llu " (kut, k u l, e s ir" ).

54. + l ck, + 1k: Soyut ve mahhas isimler ve sfat yapar. M o olcad a da

ayndr.
alk " a m b a r , h a z in e " " m a l, h a z in e ).
adgtrltk h a r a " (adr a y g r " ) .
ym ijlik " m e y v e b a h esi, b a h e " (yimj "y e m i , m e y v e " ).
kimlik " h a p is h a n e " (kn z d r a p , c e fa " ) .
tuuluk "su k a b " (suw " s u ).

55. + m: n van ve hitap vs. bildirir; aslnda 1. teklik ahs iyelik ekidir.
la ym M l | | 14, 3: " h a z r e tle r i, m a je s te "; Pf. to , 1 p re n se s" ( t ( i ) j r i ta n r " ) .

56 . -i-an, -hn: Sadakat (Vertrautheit) ifadesi ve kuvvetlendirme (nadiren;

yahut eski okluk ?) bildirir.
a'n U 111 4 5, 8 er, e rkek , y i it " (ir "e r k e k , a d a m " ; kr. H t Y 83 b 10 rtin krkn " g e n k zla r ve
o la n la r " ).
tan k k o c u k , o la n " (oul " o la n , o u l ).
"<n " a le v , a le v le r {ti a le v " ) . 14
 F.SK TORKF.NN (RAM F.R ^

57. niii art + k, + k: Kltm e, sevgi vs. bildirir.

tfilk "nnik" (Uf "mr").
yulnk "k k n y , Irrrrik " {ju l " n y , d r r r " ) .
(hik " ttp , b u la n k lk " [&p " flp vc lr n / r r lr r i" ).

jjll. ) (ii, I kil: llliva ettii sesin bakmndan yaklama lali rki ile ayndr,
snlrt tekilinde llm:

bttjka l>aka** (baf "ba"). rkd "dailta" (lir "/. tllddel ).

r,<). I fnk, I kk: t tk, I gk K ltm e vr kvvrtlcdirmr bildirir

rnekleri ok deildir.

Arktik, irktik "erkek** (dr "erkek, yiftil, adam*').

toynak iek tozu U111 71,1 (lo( "toz ).
drdngk (erkekik, adamck > ) parmak" (dnta "erkek, adam, yiftit*')
dfgeik eek (if, d] e"en?).

60. + ku, + k; +u, + g: sim vc sfat yapar; seyrektir.

nfk h u zu r, su lh (nf h u zu r, s u lh ).
asting s a lam lk , sh h a t, a fiy e t {dsn salk l, a fiy e tle " ).
maytgu m u tlu lu k " {mayi m ut, s a a d e t ).
olanu o cu k g ib i m u am ele ed ilen , n a z ik {olan o la n ).

61. + sz: Y o klu k bildirir, ekseriya sfat yapar (bk. 82).

krksz " ir k in lik {kork biim , g z e llik " ).

gtz k s z " (g a n n e ).
igsz M a n . E rz. 8 ,o sh h atli, s a " (ig " h a s ta lk ).

62. + suk, + sk; seyrektir ( < * + u 100 ve k 127? +su ile

karlatrlmaldr; D E N Y , s. 597 nin yukarsnda +stk, + suk iin rnekler
vermitir).

baarsuk " b a r s a k " {bar " k a r a c i e r " ) .

taysuk fe v k a l d e , h a y rete d e e r o lm a " {tay g a rip , g a rip o la n ).

63. + su}, + .t f; seyrektir ( < * + ju 100 v e } S 130? + suk ile

karlatrlmaldr).

suviuf i k i {suv s u " ).

64. + /: Seyrektir; W. B A N G , Studien" II, s. 914 ile karlatrlmaldr.

baif W 28 h a la t {ba b a ).
bgf U I I 9 ,1 2 " d ir a y e t " ( bg d ira y e tli, b y c " ).
46 A. VON GABAIN

65. + /: Artk fonksiyonu olmayan eski ve yabanc okluk ekidir; bundan

dolay, kelime tekili blmnde ele alnmtr.

tgt S u v . 60 8 ,10 "p r e n s le r (ligin p re n s" ; stelik + l r d e alr!),

iiil " s t " ;M o o le a sun ile k a rla trlm ald r).
Ingful M U 7 ,i " m a n z u m e " (ay n k kten taju + r " iir s y le m e k ").
ururjul (T i 10 b 4) sav a, m u h a r ip " (urungu " s a v a , m u h a r ip " H A N F .D A , T e x te fra g m e n ta ire
A . 5 ).

66. +ta, + tag; + da, + dag ( < + t a 101 ve 10; + tam ve + ta ile
karlatrlmaldr).

itla h ile " (al h ile " ) .

67. + tam, + tam; + dam, + dam: Seyrektir ( < + ta m, 101 ve 118; + tavc
+ la} ile karlatrlmaldr).

ardiim " g , y i itlik , e rd e m (ar " e r k e k , a d a m ).

birdam, birlim b irlik , b e ra b e r, b ir k ere (bir b ir " ) .
tijrdim " i la h i (l jn T a n r ).
bogdm k f (bo kf ).
kundam g n e li |jtn g n e ).

68. 4- ta}, +t}; +da}, +da}: Beraberlik, ortaklk, yoldalk bildirir.

( < + ta }, 101 vc 130; +ta vc +tam ile karlatrmal; yahut da yle izah
edilebilir; < bulunma hali eki +.'3 ve i/ c ?).

kadaf a k r a b a " (jla " a k r a b a " ) .

karnda; " k a r d e " (kann " k a r n " ) . m

69. + t<ig, nadiren de + tag, +dag, +da; bk. son ekim edatlar 324.
Eitlik, aynlk bildirir.

anla " d e r h a l, b u n u n g ib i" .

70. + ln, + tTn: Ekseriya sfat yapar, bk. 387 ve 408.

onlun -f m li M III 13,4 d z g n , n iza m a u y g u n ( a j " s a , d o r u " ) .

71. + 4 : kilik bildirir (artk canl deil).

kbgiiz " g s " .
kz g z " .
biz " b i z " , siz s iz " .
mti; " b o y n u z " .
tiz " d i z " .

mdrjiz beniz , az a z ", bouz b oaz kelimelerinden tretilmi olduklar

kuvvetle savunulabilir.
 ESK TRKENN G RA M ER 47

sim den S fat Y ap an Ekler

72. simle sfat arasnda esasl bir fark yoktur; ayn kelime hazan isim, hazan
sfat olarak kullanlabilir. Yine de, daha ok manadan birine sahip olan kelimeler
bulunabilir. Belki de, belirli tekil unsurlar, daha ok bir isim, bazlar da daha
ok bir sfat karakteri tarlar. Burada, zellikle, sk sk, sfat yapan ekler ele
alnmtr.
73- + P< + (<g> bk. + sg 80!

74. + k i , nadiren + kt: Aitlik bildirir; bk. 410!

ayk h er ay*' (ay a y " ) .

ski "e s k id e n " (jtf v a k it, z a m a n " ).
iraki "i e rik i, i e rd e k i" (i " i " , ir " i e r i" ) .
tuw zaki "s u z e rin d e k i" (uza " z e r i" ) .
ilkisizdinbarki,%c 7.e\\ o la n a ait (y a n i, ezeld en b e r i)" (br " b e r i" kendisinden n ce a y rlm a h li eki
gelir).
Bulunma halinden sonra gelen ekiller daha oktur:
yirdak " y e r d e k i, d n y a d a k i" (yir " y e r , d n y a " ).
trt yyakdak " 4 g k e v re sin d e k i" (yyak " e v r e " ) .
ondnki tizi S u v 3 6 ,16 " s a d iz i" , bk. 183 sonu ve 408.

75 - +l-
yafit "yeil [yy ya").
k zl " k z l " ( < kz "k z g n " ? ).

76. + la , + l: ok eski ve ekseriya yklem yahut cmle belirleyicisidir, ok

seyrektir.
krkl g z e l" (krk "e k il, g r n , re sim ").
kurla k e r e " (kur sra ").
tnl " g e c e le r i" (tn " g e c e ).

77. + l; + lg: Bir eyle tehiz edilmi, bir eye ait vs. (bk. 53).
adal " t e h lik e li" (ada " te h lik e " ).
burhan kutnl P f8 ,8 " B u d a a z a m e tli" (kut " a z a m e t, d e v le t" ; iyelik ekin d en sonra gelen n ile ilgili
olarak kr. 193; b u n u n y a n n d a burhan kutlg UI V Dcjftd a v ar).
adligsiz M I I I 22,9 " d e e r s iz " (d " m a d d e " ).

78. nl art +n. Seyrek grlr, + l ile ayn fonksiyona sahiptir.

ayanay " h r m e t k a r " (ayan " h r m e t " ).

kaan o k a d a r (ka " k a ).
olay " n e m li (l " n e m " ) .
kuanay T T V I 72 " g u r u r lu (kuan " g u r u r ).
kalay + ur Ht V I I 1879 "s ra m a k , d an s etm e k U<j/, d cli. d e lilik " ; -f r - ile isim den fiil
ya p lm tr).
otuy " o d u n " (ol " a te " ).
48 A. VON GABAIN

79- + , a ^> +sak ( < + sa 97 ve k 127) i s .

kaksak k in li, k in d a r (kk k in ).
tapsak " h r m e t k r " (df i " h r m e t, h iz m e t" ).

80. + Jt, + Jig; tali olarak da + (i , + fig: gibi, benzer (bk. 9 8 + ji vc

137; D E N Y s. 325 ve 595 in alt ve W. B A N G , Studien I, s. 532 *).

kuls kle g ib i, kul g ib i" {kul " k u l, k le " ).

bgsig " b e y g ib i, b e ye y a k r" (bag " b e y " ) .
adns, adnfi " b a k a t rl , s e k in " [adn " b a k a " ) .
Rt 4 s eki f li b ir k elim e y e (s'\ 'i '* d n m o la r a k gelir.
kung a rzu ed ilen , isten ilen " "iste k , a r z u " ) .
korktrtft " k o r k u n " (korkn "k o r k u , te h lik e ").

81. + j r , + itr : Yokluk bildirir. ( + i^ ile karlatrlmaldr), seyrektir.

lsirl "m e m le k e ts iz b r a k m a k " ( i l+ s ir + t ; il " e l, m e m le k e t" ) bk. 99.

82. + sz: Yokluk bildirir, (bk. 6 ve + sr 81).

razukjuz " g n a h s z " (jazuk " g n a h , s u " ).
az "d e e r siz, m a lstz" (a " h a z in e , m a l" ).
ilkisiz " e z e l, b a la n g c o lm a y a n " (ilk " i lk " v e iyelik eki).

83. + la, + IS; ok seyrektir26.

kanla " k a n l " W 36 {kan " k a n " ) .

84. +tn, + tf n: Y e r ve letirme; ekseriya vasllk; bk. 183 sonu, 387 ve

408.

sim den Fiil Y ap an E kler

85. + a , + ~ ; + 1 , + t , + u > + fi .

k ji " a b a la m a k , z o r la m a k " (kf " g , k u v v e t " ).

a la " a r m a k , seslen m ek " (at " a d " ) .
mn " te k d ir etm ek, a z a rla m a k , s u la m a k " (mn " s u " ) .
bli "n e m le n m e k , s la n m a k " (l " n e m , s la k lk ").
bofit " k u r ta r m a k " (bof "b o , se rb e st").

86. +</ , + a d , + d : bir ey olmak veya yap m ak , ( t yaptrma

eki ile + a isimden fiil yapma ekinden meydana gelen -hal ile kartrmamak
gerekir, bk. 165; Moolca fiilin sonucu ).
kutad " m u tlu o lm a k , m esut o lm a k " (kut " s a a d e t " ) .
ulad " b y m e k , yetim ek " (ulu " u lu , b y k " ).
rad "d m a n o lm a k " R S4 (ya " d m a n " ).
 ESK TRKENN GRAMF.Rt 49

dd " m a d d e o lm a k " (d " m a d d e " ) .

yig d d ("iy ile m e k > ) y e n m e k " (yg " iy i, y e " ) .
murjnd " b u n a lm a k " (muy " b u n " ) .
kbkhd " ( g e y kselm ek > ) v m e k " (kok " g k y z , g k " ) .

87. 4- tfr , 4*d'r ; -f kar , + k<ir ; sk deildir.

krjulkr " d n m e k " (kbrjiil " g n l, k a lp " ).

tpkdr S u v . 6 14 ,2 3 " ta h k ik etm ek , aslm a r a trm a k " (tp " d ip " ) .
birgar- " b e r a b e r " (bir " b ir " ; z a r f fiil).
kodkartur "k y m e tte n d rm e k " (kodt "a a , a d i" ; tur y a p trm a eki).
fingar-u " t a m " (fin " d o r u " ) .
tzkr infiiz "b ilin e m e z , tem elsiz (tz "k k , c e v h e r").

88. 4-/ ; sk deildir.

tusul " fa y d a v erm ek , fa y d a la n m a k " (tuu " f a y d a " ) .
yoklun " t a h r ip etm e k , yo k e tm e k " (yok " y o k " ; d n l l k v e y o klu k m an asyla)

89. +/a , 4-la : Snrsz kullanlma imkn vardr.

yilvild " b y le m e k " (yilvi "s ih ir , b y " ) .
buzaula " b u z a la m a k " (buzau " b u z a " ) .
atlan " a t a b in m e k " (at " a t " ; d n l l k eki ile).
munla-yu "b y le , b u n u n g ib i" ( mum + la m n 7.arf fiil ekli).

90. -fn ; sk deildir, bu fiil tabanlarnn bazlar + - ~ n *den, yani,

+ tf ekinin dnllk eklinden meydana gelmi olabilirler, 85.

kr tun d o ru o lm a k " (kirl " d o r u , g e r e k ").

uzan " m a h ir o lm a k " (uz " m a h ir , u z " ) .
sakn " d n m e k " (sak M I I I 18, 4 " d ik k a tli, u y a n k " ).

9 1 . 4 mkmt

ifik ieri g irm e k , em ri a ltn a g ir m e k " (y " i ).

tag/t I E 12 " k m a k , d a a k m a k " (ta " d a " ) .
yolk k a r la m a k " (yol " y o l" ) .

92. + ka , + k ; + a - , + g - ,
tmka " a c m a k , m e rh am et e tm e k " {rnf sefir*).
yarlka ,yarlka b u y u rm a k , v a a z e tm e k " (yorl em ir, k a r a r " ) .
k iifg if d a n m a k [kij " g e n i " ; ile k u v v e tle n d irm e ).

93. + ktr , + k ir ; + r vs.?: Ses karm ak" manasn verir.

kkru f " k k rd a m a k , b a r m a k " (Ar bir n lem d ir).

aykr " h a y k r m a k " (ay: n lem d ir).
yarjkr U I I 2 4 ,6 ;yarjkurt U 22,1 " y a n k la n m a k , ya n s tm a k "
alakr " b a r m a k " .
5 A. VON GABAIN

94. nl art + r .

batgr ' ld ir m e k '' (blg " i a re t, fa l" ) .

y a jtlt y e n id e n " (yay y e n i" ; t y a p trm a eki v e z a r f fiil eki).

95. + rn , + ra ; seyrektir.

kakta} " t a h k ir etm e k , k z d r m a k " (kak k in " v e f k u v v e tle n d irm e eki).

96. +rka , +rka .

alpakan " y i itle n m e k " (alp y i it, k a h r a m a n " ve n d n l l k eki).

kturkaklan S u v . 13 6 ,16 "h a sislik e tm e k " (ktw h a sislik "; kw + rka lt + ta n ).
Isuurka " a c m a k , m e rh a m e t e tm e k " ( in . ff ls 6 m e rh a m e tli ).

97. + sa , + sa : arzulama, istek duym a bildirir ( D E N Y s. 1 116 -1118 ).

kaksak kindar, kinli (kak kin ; k fiilden isim yap m a eki ile).

98. + j i - , + s i ; seyrektir; bk. 80 ve 157.

arksn M I I 22,7 "hakimiyeti ele a lm a k " (rk g " ) .

99. +stra , + sira + s z / + s i z vs. kalm ak ; < + sr+ a , 8 ve 85,

yahut < + j^ + rn 82 ve 95?; sk deildir.

tlsira ilsiz k a lm a k (it " lk e , il ).

in(s ir t ra h a tsz e tm e k (in ra h a t, h u z u r ; ve I y a p trm a eki).
tatsra la ls z la n m a k (tat ta t ).

100. * + k , * + S : bk. 62 ve 63; D E N Y s. 597 nin st taraf.

101. + la -, + t ; + da , +dii : taban ismini vasta haline getirir

(M oolcada da ayndr).

irntA " a r m a k , seslen m e k " (un n , ses").

i lla " a r a m a k , is te m e k " ('i " i z " ) .
a lla " a ld a tm a k (al h ile " ).

S fa tla r d a n T r e tile n le r

102. Burada, tabannda sfat karakteri fazla olanlara birka rnek

verilmitir.
simler:

dglg iyilik (dg iy i ).

anstz kir, pislik (arg temiz ).
 F.SK TRKF.NN GRAMF.R 5'

103. Sfatlar:

adligsz d c c rs i* " (tidlg d e e rli ).

svghg " s e v im li, s e v g ili" (sdufig " s e v g i, a k ").
kzlst T h . y a p ra k 15 " k z ll, krm zl; k zla , k rm z y a b a k a r " (k w l " k z l, k r m z ").

104. Fiil T abanlar:

sarkar " s a r a r m a k (sar( " s a r " ) .

karar " k a r a r m a k (kara " k a r a , siya h ; k a r a n lk " ).

Fiilden sim Yap an Ekler

105. a, d, t, i; a, ir (eskiden, muhtemelen e sesli z a r f fiil ekinin

s idi, 232); ok eskidir.

ga h r e t" (bg v m e k " ).

udu " m a iy e t, s o n r a " (ud ta k ip e tm e k " ).
kulada U l l 86,38 k a d n ism i (kul + a d m est o lm a k " ).
kalz "b a k iy e s i o lm a y a n , k a ln ts z " (k a l " k a lm a k " ; ve y o k lu k eki).

106. d; artk canl deildir.

y d "k o k u , r a y ih a " (ytpar k o ku , r a y ih a " ile a y n k k ten ).

lod d o lu " (lo l d o lm a k " ile a y n k kten ).
kid sonra; a r k a , a r t " (kin " a r k a , art; so n ra ile a y n k kten ).

107. duk, dk; tuk, tk; sfat olarak sktr; kr. 36 ve 224.

umduk " m it " (um un "u m m a k , m it e tm e k " , d n l fiil).

konduk ye rle m e " (kon y e rle m e k ").
kbsdk is te k " (ks istem e k ").

108. g/ g: eitli anlamlar verir: Yaplan iin sonucunda ortaya kan

, aktif isim ve dierleri (M oolcada da ayndr).

lap h rm et, h izm et; h u z u r " (la p " t a p m a k " ) .

lg " ib a d e t , ric a ( i l " r ic a etm ek, ib a d et e tm e k " ).
bt'z kodug l (kod k o y m a k ).
ay s z, k elim e (ay " s y le m e k ).
sriig s r " (sr s rm ek , b irlik te g t rm e k " ).
bilig " b ilg i, m a lu m a t; h a ssa " ( b il b ilm e k ").
g " a k l " ( t d n m e k ").

109. a, gii; seyrektir.

bilg " b ilg e , h a k im (b il b ilm e k ").

ktsga ksa (k s " k s m a k ).
 A. VON GABAIN

no. a, g; ka, ka; ekseriya alet ismi yapar.

o fio f a n a h ta r " (af a m a k " ) .

kska "k s k a , kerp ete n , k k b o y u n d u ru k (k u - "k s m a k ).

m . h, nadiren kl vs.: faili, ii yapan bildirir (daha ziyade

sfat olarak kullanlr).

yaratl " y a r a t c " (yarat " y a r a t m a k " ) .

adg gl " d o s t, a r k a d a " ( "d n m e k " ).
ir ik li R o " o lm a k ta o la n " (d r im ek , o lm a k ).

1 12. ma, gm: lt ile e anlaml; daha ziyade sfat yapar.

barn yonma k a rn st n d e s r n e n le r (v e n " y r m e k " ) .

1 '3- ~ tn> g 'n> kin; an vs.?; seyrektir.

lizk in W 35 m lte c i" ( t i z k a m a k " ).

lirgn " k a la b a lk , d e rn e k (lir " d e r m e k , to p la m a k " ).
bazan M I 8, o " e k i , b a s a n ( t a t " b a s m a k " ) .

1 14. ak, gak; uk, gk; n sesi k, son sesi da olabilir mi?: daima
y ap an (muhtemelen k ve k, farkl anlam lan olan farkl ekler olabilir;
bunlarn hepsi de sk deildir; bk. M oolca a ).

ifkak " v a m p ir (i " i m e k ).

jml&ak a y d n lk , k (yul-a m eale ile a y n k kten ).
kozduk k a z k (Atf* k a z m a k ).
tirgk d ir e k ( < tr-gk, t ir i d ire m e k , d este k le m ek ).
arka m ekik ip ei, a tk (ar d o la m a k ).

1 15 - tf; nadiren ku, k: (bk. S 225) fail ismi; soyut isimler, alet
isimleri vs.; sk sk da sfat yapar (bk. M oolca At/).
urunu s a v a A v . L E C 'O Q , C h o ts c h o , T a fe l 2C {urun ken d i k en d in e v u rm a k , v u r m a k ).
bnlg iaret, a la m e t (hl-gur- " g r n m e k , b e lirm e k ).
A r " b a k , b k (bi- " b i m e k ).
jrtlpig " y e lp a z e (jilp i- " y e lle m e k ).
alt atkan-gular "h is le ri ra p te d e n 6 ( b a ) " (atkan b a la n m a k " ) .
ig loa kitgisiyak U 45.4 "h a s ta lk la rn gitm esi yo k , h a sta lk la r t k e n m e z ( k il g itm e k ).
pa}ik szlkg ayu yarlkadyz olarka " o n la r a ila h ile r s ylem eyi e m re ttin iz (szla- k o n u m a k ;
y k le m e h ali eki alm tr).
tukag ur K P 34,3 " s o n u n a k a d a r v u rm a k ( a t m a k ) " (tk t k e n m e k ve eitlik h ali eki).

uluk, usuz, uka bu ekin genilemi ekilleridir, bk. 141, 225; ayrca
u ekleri de sayabiliriz:
fi, - g fi; nadiren ku, -k i: ii yapan bildirirler, - la ile e
anlamldrlar.
 F.SK T R K E N lN GRAMER 53

liirguft c a n i, katil** (lr ld rm e k ).

kolufi d ilc n c i (k e l istem ek, rica etm e k ).
ktnaufi eziyet e d e n , eziy e t e d ic i (Ama eziye t e tm e k ).

116. aul, agl: ii yapan bildirir; seyrektir.

lrnagl M u*. 36, 182 " t o p la y a n , d r r lc y it i (lirin "to p la n m a k , d e rle n m e k " ).

117. l (Eski M oolcada da ayn ekildedir: H Y oci-l verme, vergi").

mal h ak a n g ib i y k srk bir m evk i n v a n t (inan in a n m a k ).

k l b o a z , v a d i (ks ksm ak ).
lkdl b t n , h e p (tkti t k en m e k ).
osal ih m a lk r (osa-n a a t a y c a te m b e l ).

118. m.
lalm y a m a " (la l y a m a la m a k ).
kadim " g iy im , e lb is e " (kd g iy m e k " ).
\
tuum (yen id en ) d o u " (tu " d o m a k , d o u rm a k " ).
slm istek, a r z u " ( i s t - a ra m a k , iste m e k ").

119. ma, ma: ok seyrektir, sfat olarak daha oktur.

ya lm i b in ic i, s v a ri (yat b in m e k " ).

120. mak, mak: Soyut ve dier isimler yapar (bk. Moolca).

ukmak " a k l, g r , fik ir" (uk a n la m a k " ).

tzlmk " s k n e t " (t t l t zelm ek , b ir sra ya g e lm e k " ).
tutmak U I I 64,1 s a p " (tut tu tm a k ).
olmak lm e " ( l lm e k " ) .

121. maz, maz: O lum suz isim yapar; isim olarak az, yklem ismi ve sfat
olarak daha ok kullanlr (bk. 211).
kifi drmat U I I 0,23 "in s a n o lm a y a n , in san d an g a y r is i" ( r "itn e k , o lm a k " ) .
armr -t- g rr tip S 7 5 o lm a z o lu r d e y ip .

122. m, m; (n aznda ma, ma'lir; nadiren de mu, m; ekli

vardr; etken ve edilgen karakterli, zaman bakmndan belirsiz isim fiil; sk sk da
yklem ismi yapar; bk. S 145, 219.

gmif U I I 1 73,21 v g , m e th iy e (g v m e k ).
al klrlm ad y ksek , u lu , y c e (ktrl y kselm ek , y re lm e k ").

123. mr, mur vd.: Seyrektir.

yamur " y a m u r " (ya y a m a k " ) .

almr "h r s, ta m a h ( a l - a lm a k " ).
kmr " k m r " ( < ky-mr, ky " y a n m a k " ) .
 A. VON GABAIN

124. n: Seyrektir, yer yer de sfat yapar.

ttn " d u m a n (t l " t tm e k ).
trn " k a la b a lk , c e m a a t " (lir " d e r m e k , to p la m a k " ).
ln " d m " (tg " d m le m e k " ) .
raim U 1 1 7 8 ,4 2 ;yalan U I I I 30,31 " a le v , m e a le " (yal " a le v le n m e k " ) .

125. i. n(; 2. n(u, n: Ayn fiil tabanndan birlikte tekil edilebilen

e anlaml iki ek. Bazlarnda fiil tabanlar tevsik edilmemitir, sadece n
dnllk ekinden sonra gelir.

ogrn. ogrin " s e v in " (bgif " s e v in m e k , n e elen m e k ").

lagzn " to m a r , b o l m " (lagzin "d n m e k , d o la n m a k " ).
abn "te s e lli, a v u n m a " ; abnfu W 5 7 " t e s e lli" .
alkmu od M I H 21,4 l m s a a ti" (a lk " s o n a e rm e k " ).
butunuz, bulunuuz " b u lu n a m a / (k u l " b u lm a k " ) .
inan u n v a n , tnanu ahs ism i (inan " in a n m a k " ) .
irtn "s e fa le t" ; rtn U I I 8 5 ,1 9 " SU g n a h " (irin tr sefil e tm e k " ; y a p trm a eki).
kirtgn " in a n , im a n " (kirlgn in a n m a k " ).
cns t o lu m su z ekli d a h a z iy a d e sfat y a p a r (bk. 148).

126. p: o k seyrektir, artk canl deildir; aslnda, belki de, e sesli zarffiil
ile ayndr 230.
tolp " b t n , h e p " (lo l d o lm a k " ) .
lop h rp , b t n " ( / - " d o lu o lm a k , d o lm a k " ).
kop " b t n " (*< " k o y m a k " , ko d + n r u " ta m a m y la , t a m " , p h esiz bu kkten g e lir).

127. k, k; uk, k vd.: Bu ekin, m ana bakmndan, ile

yaplanlardan farkn kesin olarak tesbit etmek mmkn deildir; bu ekle yaplan
isimler, bazan edilgenlik, bazan yaplan iin sonucunu bildirir; sfat olarak ise
daha ok kullanlr; bk. 149.
anuk "h a zr, h azrlk" (anun hazrlan m ak").
lznk "p en cere" (iocin grnm ek").
bark "m a l, m lk" ( * i r m evcut olm ak, v a r o lm a k ).
rayluk "y a n l" (yayl "ya n lm a k ").
tok " y o k , y o k lu k " (*jo , yo d un " m a h v o lm a kelim esine b a la n a b ilir).
tok S u v . 5 3 1 ,1 " t o k (*lo l " d o lm a k " ile a y n k k ten ).

128. nl art r: D ah a ok sfat yapar; ayn zam anda, geni zamann

yklem ismi, yani geni zam an olarak da kullanlr, 216.
tilr "d ile y e n (b ir n e vi b c e k ) " (til " d ile m e k " ) .
ot ri U I I 9 ,4 " a te s n d r c s " ( "s n d r m e k " ; iyelik eki).
fadr " m e th iy e . v g " ( g - i l - "m e t h e t tir m e k " , y a p trm a fo n ksiyo n u n u k a yb e tm i e k liy le ).

129. sk, sk; belki , - li ekli ile de ok kere (zumal) sfat yapar.
tlsk " t ts , b u h u r d e n e i" (t t " t tm e k " ) .
kn balstktjarv M I H 9,3 " g n ba tsn a d o r u " (bat " b a t m a k " ) .
 ESK TRKEN N GRAMER 55

kn tusukdunk M M 9.1 gn dousundaki" (tu "d o m ak ").

kn tu sfjkda IE 4 d o u d a".
ula s(i)ktyin "p ay n ".

130.
uru] " sav a" (ur vurm ak").
ksf " a r z u , istek'* (fak at ks is te m e k " o ld u u n a g re, mkus A nin y a n n d a < * k s 4 w - j)
busuj " k e d e r " (fak at busan " z lm e k , k ed e rle n m ek ").
yan 7f "s fa t, se la m e t" (yara " y a r a m a k " )
stf " s k n t" (s k s k m a k ).

131 .
Sitfi IE 4 "alayc, yas ( 's " ala m a k "; kr. s t k - ( ) l + a - "feryat etm ek").
adrt " fa r k , a y r m a " (adr a y r m a k " ).
bofut " t " (bofun re n m e k ").
urunt " k a v g a " (ur un " v u r u m a k " ) .
art " g e it " (ar " d o la m a k " ).

*
132. taft, tai; da, dai: Bir ii yapan bildirir; sk kullanlr; kr.
36, 221; ayrca W. B A N G , Studien II., s. 919.
katlanda cch t e d ic i" (katlan " k a t la n m a k " ) .
kaltai " g e le c e k , g elici, g e le n " (k a l " g e lm e k " ) .

33- -y a k , yak; ayak, ayak (yahut ya vs. mi okunmal?): ok

seyrektir.

lutyak, tu/ayak U I I 6,8; 10; ; t; tu tu n m a " (// tu tm a k " ).

134. yuk, yk: Sk sk grlen yklem ismi, yani ekseriya sfat olarak
kullanlr; bk. 218.

njnk K P 54,6 e n k a z, h a r a b e " ( s k r m a k " ).

135 . z: Artk hi canl deildir; sfat da yapar.

u t " u s ta , iy i" (11 " m u k te d ir o lm a k " ) .
sz " s z " (O s m a n lc a s S - y + l "s y le m e k " ile a y n kkten)
samt sem i*, b e s ili" ( j m - r - i / - se m irtm e k " ile a y n k kten ).

Fiilden S fat Yap an Ekler

136. isimden yaplan sfatlar iin sylenmi olan nazar itibara alnmaldr:
72. Vasflk olarak, fiilden yaplm olan sfatlar, etkenlik ve edilgenlik ayrm
bakmndan farkszdrlar: stun Zari ar kanl (Ht. 2120) snn ektii kan,
sn tarafndan ekilen kan ; alm mi} + m kuntuyum ( M A I . O V , Yen. s. 29,1)
aldm hanm, evlendiim hanm".
5$ A. VON GABAIN

duk, dk; lk, tk: Ekseriya grlen gemi zaman manas verir; kr
224
kalmaduk id "istikbal, gelecek (kal gelm ek", ma olum suzluk eki ile birlikte).

37 - ~> ~ g vs-: Bu eki, isim eki fonksiyonlar ile karlatrmaldr, 108.

siu ig "ak (jd r sevm ek").
m ltf ih m a lk r " (m la - ih m a l e tm e k " ).
* " t " a n . tem i/" (ar "lem i/Jenek").
bali "d e rin " (bal "b a lm a k ").

138. nl, gfili; nadiren de --kalt, ktili: bk. 233. Nadiren isim yapar;
yalnz isim fiilden nce vasflk olarak kullanlr; 399.
139. e'f1. glt vs.; (isim de yapar, 1 1 1).

okh unlaglt la y "aran ve cevap veren T a n r (of a rm ak ", nlS "arm ak, cevap
verm ek").
buiul m ah ved ici" (b u t "m ah vetm ek").
arlall tahrip e d ici" (arla f - "ta h rip etm ek ).

140. mn, gma vs.; (isim de yapar, 112).

Igm "m alu m , isimli (ti "d em ek ").
yrda yorgma ja/aijuk yer yznde dolaan (yryen) insanlar (yon yrm ek ).
kalgma d istikbal, gelecek (gelecek zam an )" ( k il "gelm ek ").

141. u, g; nadiren ku, k: Olabilirlik (blichkeit), zaruret; eer

bu sfat fiil vasflk olarak bir ismin nne gelirse, bu ekil ilgili olduu isim
vastasyla bir eyler yaplabildiini veya yaplm ak zorunda olduunu, yahut bir
evler v.pmak detinde olunduunu; ilgili ismin delalet ettii eyin
yaplabileceini veya yaplmasnn det mline getirildiini ifade eder (bk. 115 ve
225 vd.).
klmaku khrtf " y a p lm a y a c a k i, y a p lm a m a s gerek en i " (k il " k lm a k , y a p m a k " ) .
kutkarku tnhlar " k u r ta r la b ilir c a n lla r, k u rtarlm as gerek en c a n lla r " (kutkar " k u r ta r m a k " ) .
ku 'i rmz "g ze tilm e s i ge re k m ez (g zetile ce k d e ild ir ) " (k zat " g z e tm e k , k o ru m a k ").
iinHadv.pka bnrfu an dt " S e y la n a g id e c e k ise, S e y la n a gitm esi g e re k irs e " (bar "g itm e k ,
v a r m a k ).
alarjadturu saknf " z a y fla tc d n c e " (alajadlur " z a y fla t m a k " ) .
oyt* kutrulu yol " v a s ta s y la k u rta rla c a k ve k u rtu lu n a ca k y o l, ya n i k u rta rc y o l" (o*
" k u r ta r lm a k " ; kutrul " k u r tu lm a k " ) .

Bu ek, + luk'la geniletmek suretiyle sfat yapar: ilgili kelimenin delalet ettii
ey yaplabilir'*:
bijrttntluk if "a l la c a k i, ta lim ed ile cek i " (btfrun "t a lim e tm e k " ) .
okjatuluksuz adglk umuj " (b a k a la r y la ) k a q la trlm a s m m k n o lm a y a n iyi i, b en zersiz iyi
^ ' 'kjat " b e n z e tm e k , k a r la trm a k ").
turuluk bl/uk yol " d u y u la c a k , bilin e ce k yo l, d u y u lm a s ve b ilin m esi ge re k e n y o l" (luy
d u > m a k "; b i l " b ilm e k " ) .
 ESK TRKENN GRAMER 57

lgili kelimenin delalet ettii eyle, veya onun bulunduu yerde, ilgili ismin
delalet ettii ey yaplabilir veya yaplmas gerekir :

adrtlauluk bnlg "ayrt ettirici iaret" (oduila "ayrm ak ")

osulukyol "ku rtarlacak yol, kurtarm aya yarayan yo l" (oz "kurtarlm ak, kamak* )
oluruluk orun "otu ru lan yer, oturm ak detinde oluntlan yer, her zam an oturulan yer" (olur
"otu rm ak").
yunuluk tr "ykan lacak tre (yani, ykanm a a d a b )" (yun "yunm ak, ykanm ak").

Ayrca nadiren bamsz olarak kullanlr.

kamafcka ayauluk bolaylar "herkes tarafndan hrmet edilen (insan) olm allar" (aya "hrm et
etm ek").
tnllar knrgluk klp "can llar grebilir yapm ak istiyorum " kor "grm ek ").

gutuz, -g s z; ulk'un olumsuzudur.

liugz "se v ilm e y e n , iste n m e y e n " ( hw " s e v m e k ).

142. ma, m (sk deil).

oyma r " o y u n c u " (oy " o y n a m a k " ) .

blgrtm al'z " g r le n v c u t " (blgrl "g ste rm ek , b e lirtm e k ").
kdsma a) " k y m a y e m e k " (ks "k e sm ek , k y m a k ).
batma y it "g e e n y l" (bar " g itm e k , v a r m a k " ).

143. Lk ylmasnn rnekleri olarak maklt, mklig ve maksz,

mksiz.

sadu lmaklg taw U I l 48,5 " a fe rin d en ecek sz, isab etli s z " (/ "d e m e k , s y le m e k ")
iltinmksiz " h i b ir eye d o k u n m a y a n , iliik siz", y a n i "serb est, b a m s z " i itan " ta k lm a k ,
a s lm a k " ).

144. maz, rnaz: Sk sk sfatn ve bazan da yklem isminin olumsuzu; bk.

2 11
tmz if U l l l 83, 33 " c in a y c t " ( i r im ek, o lm a k " ).
bilig blmz ktfi I S 7 " b ilg i b ilm e z kii, c a h il" .

145. mtf, mi}; (n aznda da) ma}, m}; (istisna olarak da) mu}.
m}; daha ziyade yklem ismi yapar; bk. 219.

tktamif tamu " fe r y a t c e h e n n e m i" (kla ferya t e tm e k " ).

koptta klriilmij nom h e r eyin st n d e o lan r e ti" (klrl "y k s e ltilm e k ").

146. mP, mrg vs. ve msz

' Ek ylmasnn rnekleri olarak ( 77,
82, 118).
mlmlig g e ici, fa n i" (ri g e m e k ").
aya/jka lgimlig "h r m e te d e e r " (aya " h r m e t " , l i g - " d e m e k " )
lapmguka lagimaz " h rm e te d e m e z, h rm ete la y k o lm a y a n "
 A. VON GABAIN

147. - V ' Seyrek; bk. 124.

folun ay " d o lu n a y " (tol " d o lm a k " ) .

148. -n t , - n fig vs.; -n s , -n s ig vs. ( < - n 125, ve +st 80);

nadiren dc h ile.

muyadnfi a rtc " (m ujad " a m a k , h a y r a n o lm a k " ) .

ktnfig sevilen , is te n ile n " ( i i i "is te m e k " ).
korknfi " k o r k u n " (ori k o rk m a k ).
adnk M U I 3), fe v k a la d e " (adn " d e r i m e k , iyilem ek ).

n(sz, nsK; nft w zddm ifade eder.

taplansz " iste n m e y e n , h o la n lm a y a n " (lapla "h o la n m a k , ta svip e tm e k " ) .

149. k, k; uk, k, bk. 127.

tzk tem i*, a r ( jb c s zm e k , te m iz le m e k ").

lglk k r " ( l f il d o k u n u lm a k ).
duk m u k a d d e s (d g n d e rm e k , y a n i d in d k u lla n lta n a ln m tr).

150. nl art r: ok kere geni zaman ifade eden yklem ismi olarak;
ekseriya da sfat olarak kullanlr; bk. 216.

t iu r s e v im li" (sv " s e v m e k " ).

far " u u c u " (f u m a k ).
kzinr " g r n r , a n lk , b ir a n " (kzn g r n m e k " ).

151. sck. sk; yer yer de , g ile; bk. 129.

i l lu lt ( / k y it IS 4 "m e m le k e t y n e tile ce k y e r " (lu t tu tm a k " ) .

152. yk, yk: Sk sk grlen gemi zam an manasyla kullanlr; sfat

olarak da grlr; bk. S 218.

aikyuk bitmi*' {alk bilm ek, tkenm ek").

krlknyk "in an l, inanm " (kirlkn "in a n m a k ").

Fiilden Fiil Y ap an E kler

153- d : Artk canl deildir, muhtemelen kuvvetlendirme bildirir.

(od "d o y m a k " (< / $ ; lol " d o lm a k " ve lop "b t n , h ep " var olan *to dan gelir).
*yod "m ah volm ak , yok olm ak " [yo d un "m ah volm a"d an byle bir kkn varlna
hkm edilebilir).
kod "ko > m ak" ( < 0ko ; kop "h e p , b t n " 126; kon "k o n m ak " ile karlatrlmaldr.
 ESK T R K E N tN GRAM ER 59

154. sa , gs : bir eyi yapmay istemek ( < - + 108 ve 9 7).

banksa K P 68,9 g itm e y i a r z u e tm e k " (bar "g itm e k , v a r m a k )

pgsi p m ey i a rzu e tm e k (p p m e k " ).
kor 1a "g rm e y i a rzu e tm e k " (kr " g r m e k " ).

155. ur , gr ; kur , kr : Yaptrm a e k i 11.

tigr d ir iltm e k " (tir " y a la m a k " ) .
amtrtur- "te s k in e tm e k " (amtrt teskin o lm a k , sak in lem ek ").
azur a z d rm a k , a y a r t m a k " (a t am ak , a z m a k " ).

156. l : Dnllk yahut edilgenlik ve mehullk bildirir.

k a tl " k a t lm a k " (j[a t k a tm a k " ).
rtl " rt lm e k , rt n m e k ( i r i rtm e k " ).
safal M I H 13, 18 " s a lm a k " (sa f " s a m a k " ) .
l g il "k r le tilm e k , d o k u n u lm a k " (lig d e m e k " , ya n i g zle re d o k u n u lm u o lm as).
tiril " y a a m a k " (eksiz lir ile a y n m a n a d a ).
konla isig ya lkl "g z n d e n scak ya d klerek* (l k "d k m e k ).
O l tnl wijrakril killimi) rip... U I I 39, 101 " b u c a n ly a n ced en h a b e r verilm i (P ro p h e ze ih u n g )
o lu p ta ki k u ru lu a d ik k a t ed ilm elid ir.
u r a d a ek y lm as vard r:
soktun y k lm a k , k a lm a k " (sok so k m a k ).

157. mstn , msin : Y a p a r vs. gibi yap m ak ; 'm 118, + s 98

ve dnllk eki n den m eydana gelmitir.
khmsn yapar gibi yapm ak, kltmsntiak*'.
bdgimsin T T V I I 54,5 beylenm ck (*bg i bey olm ak ).
ataktmsn T T V I I 54, 5 n sahibi gibi davran m ak ( 9at + a A + 1 n sahibi olm ak ).

158. ma , m : Olumsuzluk bildirir; bu bahiste zikredilen btn

ekler, bu ma ekinin nne gelir; bundan sonra, sadece, isim fiil yahut z a rf fiil
tekil eden ekler gelebilir; bk. 2 1 1.
lururma kaldrm am ak, durdurm am ak* (turur kaldrm ak, durdurm .ik ).

159. n : 1. Mehullk (M edium); 2. I son sesli fiil tabanlarnn

dnll de n ile yaplr. M ana, bazan basitiyle (Simplex) ayndr.
a ln a ln m a k " (a l " a lm a k " ) .
bilin b ilm ek , p im an o lm a k , ken d in i b ilm e k " (bit b ilm e k ").
tn " r ic a etm ek , h rm et etm ek, d u a etm ek, ta k d im e tm e k " ( l "d ile m e k , d u a etm ek, rica
e tm e k " ).
kln " h a z r la n m a k , g a y re t etm ek , k ln m a k " ( k l " k lm a k ).

160. pk , k : Kuvvetlendirme.
alft b itir m e k " (a l " a lm a k " ) .
Bk d n m e k " ( i "d n m e k " ).
knk ta m a m y la y a n m a k " (kn y a n m a k , n a z)
 A VON C.ABAIN

161. nl art r : Y aptrm a eki, ok kere basitinin (Simplex) manasn

verir. Ekseriya u, nadiren a, ok az da 1 nls alr.
tr " ld r m e k " (/ lm e k " ).
haur ezilm i o lm a k , y a n i birin in em rin e g ir m e k " (has " b a s m a k " ) .
bulur bitirm ek (bul bitm ek").
rtir yapm ak, geirm ek" (drr/ gem ek, geici o lm ak").
ktr "giderm ek, uzaklatrm ak" (kil gitm ek").
krilr R S3; kfilr A l getirm ek" (kl gelm ek").

t62. s , si : Seyrektir; bundan yaplan tretmeler iin bk. 129, 151

ve 163.
ams "em m ek " (kr. timtg "m em e").

163. sk , sk : Edilgendir; sk deildir; bk. 162; D E N Y s. 1118'in

alt.
lultuk y a k a la n m a k " (tu l tu tm a k " ).
btsik " b ilin m e k " (h it b ilm e k ).
vrsuk v u r u lm a k " {ur v u r m a k " ).

164. / : Karlkllk ve tekerrr bildirir; ma hari, daima, bu

bahiste zikredilen yapm unsurlarndan sonra gelir. Karlkllk bir tarafn
pasif, dier tarafn aktiilii iinde cereyan eder; o halde, birinin ardna,
dierinin arldna deer veriliyorsa, kullanlabilir. Fakat katlan iki taraf da
aktif olabilir.
amraf "s e v i m e k " (amra n s e v m e k " ).
lapif b u lm a k , y e n id en b u lm a k " (la p b u lm a k " ).
krij g r m ek , s e la m la m a k " (kr g rm e k ).

163. I : Nadiren balam a nls alr; yaptrm a ve edilgenlik bildirir;

mana, basitiyle ayn da olur
oktl "o k u tm a k " (okt okum ak").
oImtI "ta y in etm ek" (olur "o tu rm a k ").
suit "sevilm ek" (sw "sevm ek").

(i6. lur , /r ; nadiren dur , dr : / yo gre daha belirli

bir yaptrma manas tar; yine de, burada da, bazan, bir yaptrma manas tesbit
etmek imkanszdr; nk mesela, ak tur aktm ak , belki de, ak / + ur
olarak aklanabilir, ki burada hi bir yaptrma eki yoktur.

v id r " y e d ir m e k " ( r y e m e k ").

amuttur "te s k in etm ek, ra h a tla t m a k " (a m n l ra h a tla m a k , teskin o lm a k ).

1 B u ra d a g sterilen k elim e tekili u n su rla rn d an b a zla r d i e rle riy le birleyebilirler, m esela

h u l t uk b u lu n m a k " , h a - l - k b a slm a k , e z ilm e k " , t 165 v e - k - 160 ile,
vap lm tr: a y rc a , h illi{ b ild ir m e k " v e a r lt a ld a t m a k " n n n d e b ir / t i ( < Ii i ,
lt> 1 6 ; ' b u lu n u r.
 F.SK TRKF.NN GRAMF.RI 6

167. : Bir nevi yaptrma ekidir (ok sk grlmez).

tutuz " tu ttu r m a k , teslim e tm e k " (tut " t u tm a k ).

u tuz "y e n ilm e k , tt rm e k " (t/ " y e n m e k " ).
ttz " t tt r m e k " (tt " t tm e k " ) .
 EKL BtLGSt
s im S o y lu la r
okluk
168. okluk; belirli ekler, baz son ekim ed a d a n , yahut belirli vasflklarla
ifade edilebilir. Bu, ifade edilmemise, teklik ifadesi teklii deil, belirsizlii ifade
eder. okluk eki, tek tek fertlerin, yahut i ve hareketlerin okluu sz konusu ise,
kullanlr. okluk vasfl (say sfat) ile okluk eki birlikte kullanlabilir:
o g r la r " haramiler . Kitabeler, okluk ekinin kullanlmas bakmndan,

yazm alara gre, daha iktisatldrlar.

isimlere, zamirlere, belirsiz saylara ve ekimli fiillere en ok gelen ve yaygn
olan okluk eki + lar, +/aVdir. + lar m bu fonksiyonu belki de tali bir
fonksiyondur; nk, zellikle sayg gren ve hrmet edilen bir isim + lar eki ald
halde de teklik ifade edebilir: bodisawatlar ( K P 45, 3) bir bodisatva . Bu ekin
meneini aklkla bilemediimiz srece, temel anlam zerinde kesin bir ey
syleyemeyiz. Dikkatli yazm alarda, bu ek, isimle bitiik yazlmaz.

6 g. K ita b e le rd e , b u n u n y a n n d a , ahs iaretlerin e o k lu k iareti o la r a k gelen bir + kn, + jtun,

+ 101. +gn v a rd r (bk. 50).

170. biz " b i l (b in . mn b e n " ) , iz s i l " (san sen )'d e n v e kz g z " , m jz b o y n u z (b k . 71

v e Eski M o o lc a + re o k lu k e k i, kr. (M o o lc a ) iki + re ik iz , (M o o lc a ) mtige + re + sn k k rd a k
k e lim e le rin d e o ld u u g ib i ikilik bild iren isim lerd en , a rtk ca n l o lm a y a n b ir ekin v a rl n a
h k m e d ile b ilir.

1 7 1 . A y r c a , an " e r k e k . e rk c k le r d eki + iTn b ir k ltm e d e il, bir o k lu k eki o la ra k k a b u l

ed ilm esi g e rek ti i zik re d ilir (bk. 56 ).

173. M oolca I. rastgcle, kullanlr; manas artk anlalm az ve bundan dolay da ligil (teklii ligin
bey, prens") kelimesine, bazan, bir de, + la r eklenilir (bk. 65).

1 73. okluk ekleri, isimden yaplm yeni isimler tekil ederler; hal ekleri ve
son ekim edatlar bunlardan sonra gelir;
ulu/ + tki + lar "m e m le k e tte k ile r ; B u rad a + taki, o k lu k eki ek le n e b ile ce k yen i bir isim tekil
ed er, ulu] + lar + taki m e m le k e tle rd e k i", bo munfa + lar b u b u n c a la r, b u n la r " : + f a , o k lu k h alin e
g ire b ile c e k yen i b ir isim tekil etti; fakat: olar + fa " o n la r g ib i .

1 74. okluk durumundaki sralamal cmle unsurlarnda, okluk eki bazan

her cmleye, fakat ok kere de, sadece son cmleye gelir, ilk durum, daha ziyade,
eer bu kelimeler sk skya birbirini takip etmezlerse vaki olur.
stisna: iirle rd e (I. 1 v e 1, 5 ) + lar M o o lc a d a o ld u u g ib i, isim yerin e , vastl a g e l i r ak + lar fo lt
" a k b u lu tla r " v e kara + lar bulul " k a r a b u lu tla r " . B elki d e , bu v asflk la r, a k - l ar d k le n ,
(d k l r ) " , y a h u t a i + la r " a k la y a n , a k la y c " o la ra k a k la n a b ilir .
 ESK TRKEN N GRAMER 63

is im
ts m i n H alleri

175. Mantk ve gramatik kullanla gre hal ekleri ile son ekim edatlar
arasnda kesin bir fark yoktur. Her ne kadar, Eski Tiirkedc bir ok durumlar iin
uygun dmese de, ekimli dillere d ayanarak, sadece kolaylk olsun diye, burada
hal (Kasus) tabiri kullanlmtr.
176. Ekseri yazm ada, bilhassa eski olanlarnda, hal ekleri isme bitiik olarak
yazlmamtr.
177. Birleik kelimelerde, hal ekleri, genel olarak, sadece sona, hazan da,
ayn fonksiyondaki bir ok isme gelir. Sfat (vasflk) ek almaz: lrk bodun + (u ) rj
(IF. 1) T iirk halknn . Mantken, daha nemli ismi takip eden iinvan, sadece
kendisi, hal eki alr: akimimi burhan + ka akimni(ye) Huda y a . stisna:
tadk + rj(or + ( u)n (E 32) T a d k n (nvan), o r un (isim) ; ku + s<imin+ ()g
( IIS 9) generali, Q u yu (isim) .

B elirsiz Hal
178. Bir ismin eksiz taban, hem yaln hal, hem de belirsiz hal olarak vazife
grr.
n eki ile b ir d o la y l (fiile b a l isim h ali) ta b a m tekil e d ild i in e d a ir iaretler, za m irli isim
e k im le rin d e v e seyrek o la ra k d a , b a z son ekim ed a tla rn n n n d e b u lu n u r ( 193 sonu).

lgi Hali
179. Kitabelerde ve yer yer n aznda: + J , yazm alarda yaygn olarak
+ nj. (Kitabelerdeki + j ekliyle ilgili olarak bk. 78).

Kitabeler ve r az yazmalar, ekseriya nlleri yazmazlar.

mon(uk + u j (T h y a p ra k a ); ta jl(a )r + j ( a .a .O . 3).
I ( ) jr n j ( W G 5); a ln j (M I 16, t ) .
ilg + niy ( U I V A 5 0 ); ton + nuf ( M I 8, 14); alku + rtuj ( A l) ; Isuj + rturj ( A l) .
big + n a j ( U I V A 1 5 2 ); kift + n j (M I 8, >0

Y a k la m a Hali

180. + ka, +ka. Nadiren: + <, + ; nllerden sonra: 4 -ya, +y (kr.:

H Y 'd eki Eski M oolca + a , + e; +ya, + ye yaklama hali eki).

Son ekil, bilhassa, iyelik eklerine, son sesi k olan isimlere ve kitabelerde baz
yer bildiren isimlere gelir:
adak + a (M I 5, 13); suw\amak + a ( T T I I A 3 7 ); bg + ( T T I * 1 6 ); f + a ( T T 1I A 3 7 ); b j + aba/ iR
N 6 ) b in b a "; b ir i+ y S ( I E 14) " g n e y e " ; k u r h vo (R N ) b a ty a .

Y a y g n o la ra k : bag + k i , ala + ta, oullar + ka

 A. VON GABAIN

Y k le m e Hali
'* ' +7 . +V (* Ordos Moolcas + ^ ; M O S T A E R T s. X X I V -
X X IX ).
M jt I t . ada + i ; ayg + g; M' + ig: ai.jr. + ug; dk + ig; turyn + 'ug (M I 8, 8).
u u r + a{ ( I I V A j ) ; lamr + /g (M I R, 12); i(n( + tj( (M I 7, 3); ngo/ak + ag (Y a b a n n kelime! M
3. 3>-
Daha yakn zamanlarda, yani, blok basklarda, zamirli ekimden gelen bir
+ m, -f ni de vardr:
vanlurdafi + m (U II 58, 3); kalktaki + m (U II 69, 4); ayalar + 1 (U II 46, 70)

B u lu n m a -A y rlm a Hali
182. 4- la. + ta; +da, + da.
Kitabelerde n ses, ekseriya sedasz olarak, t, l ve nden sonra + da olarak
yazlr, yahut O d, il ve I nd, nt iareti kullanlr. Y a zm a la rd a byle bir kaide
tesbit etme imkn yoktur; baz isimler bazan bir, bazan da dier ekli alrlar.

an + ta; dt'z + ta. baf + ta; yol + ta, trak + ta, d + ta.
Ytr -f da; kodug + da; aya + da: atz + d.

A y r l m a Hali

183. + tn, +/n; -t-din, +din; n aznda nadiren +lan vs.

Kitabelerde bu ekil kand()n (IE 23) nereden? ve ta}dm + d()n (R S4)
dardan a kadar gelir.
ada 4- tn; te + tin. balk + dm, bult + dm; itkisiz 4- dm; alku + dm.
+ tan \-% ekli, a y rtn a h alin i k ita b e le rd e o ld u u g ib i sk sk b u lu n m a h ali ile ifad e ed en n a zn a
hastr.
baj + tan (M I 5, 13); a + dan (M I 7, 2); top + dan (M I 17, 19).
A ad ak i rneklerin yatlklarnda, a y rlm a halinden deiik bir tekil bulunu r: on + Umyttyk on gk
doru ltu su nd a**; kun 4- tn bv luj g n e y d e ; oy 4- dn styar n d e ; a y rc a ; ta; 4- dm d a r d a (bk. A l ) .
D u d a k u y u m u n a giren bu + dm vs, v a sflk la r v e y k lem belirleyicisi y a p a r. ( 408, 387); zik red ilen
b u tu n rn e k ler, a v rlm a hali g steren nered en ?**e c e v a p v e rm e z le r, aksin e g e n e ld e y e r gsterirler.
Bu c k . ekil o la r a k , a y rlm a h ali ile a y n m en ed en o la b ile c e in in sylen m esi y e rin d e olu r.

V a s ta Hali

184. + n; + n, + i n ; n aznda bazen + a n , +an ve yuvarlak nllerden

sonra yer yer + un, + n olur.
Kicabeler, ekseriya, vasla ekini, nlsz yazarlar.
rada( + (l)n [yaiak + tan) " y a y a " ; trdrg + n; kri + n.
n^ + n; h + i n ; o l+ n ( T T I 194).
arrk + n (M I 6. 16); d + n (daim a dudak uyum una girer); grnf + n ( T T I ! A66).
tamir + an (NtI 8. 11).
 F.SK TRKF.NN GRAMF.R fi5

Eitlik Hali

185. + f a, +f<i ( D E N Y 919, 920, 922).

Ayn zam anda krlitnr tekil cdc ( 45) hu rk, muhtemelen, sakallanm
(verstmneltc) eski bir son ekim edaldr. Artk, irk bana bir inanas olmad
iin hal ekleri iine alnmtr. Ek, ok unsurlu kelime guruplarna da gelebilir,
423-
aya + f a, toru + f.

Yn Hali
186. +aru; +gar; nadiren de + katu, + kr.

laba + (a )r u ( I I E 35) " i n e ; kn+gdr ( T T V A 7 ) " g n e y e " ; sangatu s a n a ".

D ier Y e r ve Z am an B elirleyicileri
187. la} + ra " d a r " , ( ) b ( i) m + r " e v im e g ib i ok n ad ir k u ru lu la r, *ra v e y a #rr'y y n eki
o la ra k g ste rm eye yetm ezler. R utlar, u za k bir a k ra b a d ild rn gelm i o la b ilirle r r n e k le r 8 394 ve 429.
Bk. O rd o s M o o lc a s + r vs . " y n e k i" , M O S T A E R T s X X X I V , m o n g u o r + ra b u lu n m a hali
O s m a n lc a 'd a : D E N Y 906 + ru " y n " . B a za n , b u ra d a , bir z a r f fiil o ld u u d n le b ilir lajra,
1 r a d a n y a p lm o la b ilir; bk O s m a n lc a to/r " t a r m a k , Y a k u t a la t ir dar
s rm e k ".

Z a m i r le r ve Y a k n la r
188. Bu b a h iste, z a m ir y a h u t za m ire b e n zer bir vasf o la n , y a h u t d a en a z n d a n za m ir fon ksiyon u
ta yan kelim e v e ek ler ele a ln a c a k B u n la rd a n b ir o u b irb irle rin d e n , e kim eki b a k m n d a n
a y rlr la r. M e se la , ahs z a m irle ri, isim lerd en d a h a n ce, bir o klu k eki gelitird iler S o n u n cu la rn
oklu ftu ya hi y o k tu , y a h u t d a , sad ece, bir vasflk v e y a bir son ekim e d at ile ifa d e ed ilm i o lm aly d ,
ban b e n " ve b u " b i z " a rasn d ak i fa rk a b a k a ra k bu a n lalab ilir K a ld , ki ahs / a m irle ri, a y n e n isim ler
g ib i iyelik eki a la b ilirler: r^ + n + df ( R A D I .O F F , In sch r. I s. 304) "b e n im o lan szlere, s izim e " E j e r
ah s za m irle ri isim o la ra k ilem g r rlerse, za m ir h a l ekleri deftil, isim h al ekleri alrlar: m an*
atkanmak ( T T V l 462 A n m .) ben i b a la m a y a Belirsiz sa y la r, g ittik e , isim e k im in in aleyh in e
gen ileyerek za m ir e kim in i tercih e d iyo rla r.

ahs Z a m ir le r i
189. ekilleri pek oktur; burada sadece tevsik edilmi ekiller verilmitir ( + 1
ykleme hali iin H Y deki Eski M oolca + ve +_>'tye bk.); tevsik edilmemi,
fakat baka ekillere bakarak varl kesinlikle iddia edilebilecek olan bazlar
parantez iinde verilmitir, msl. sinilin'in yannda miniltn'in de olmas gerekir
(imdi tevsik edilmitir).

Teklik
1. als ( *bi kk M oolcada yaln hal ben olarak kulanlr (fungiert).
Yaln hal : b(ii)n (Yen, T o , R); m(a)n (yaygn; O rh , Yen, R , Run yazmalar
vs.'de de); mm (tomara (Kolopho) sonra eklenmi M I 29, 9).
66 A. V O N C,ABA IN

lgi hali : banin (To); m()nin, mn(i)n, m ()n (i)n , mnin, minin (all
mam: K.P 80, 2).
Yaklam a hali : b(a)na (Yen, T o ) ; b (ii)j (sadece bozuk yerde, R A D L O F F ,
Inschr. I s. 311); m(a)rja. maya.
Yklem e hali : bini (To); mini (ekseriya byle); mni ( K P de rastgele).
Bulunma-Ay-
rlma hali : m fijnl ( M I 29, 16); minl (Ht); mindid ( U I V D86); mintd
(IH I 21, 11).
A y lm hali : minilin.

2. ahs.
Yaln hal ; s()n (yaygn); sn (sadece sonraki metinlerde).
lgi hali ; snirj (ekseriya byle), sinin (U III 8, 12).
Yaklam a hali : arja, sy (T o I N 8).
Yklem e hali : sini, (sonra) sni.
Blunma-Ay-
rlma hali : sinl (yaygn); sintd ( U I V C87); sinid ( A l ) , sintid (Suv. 626,
5).
Ayrlm a hali : sinilin ( U I 1I 48, 12).
Y n hali : sangaru sana, sana d oru .

okluk

1. ahs.
Yaln hal : biz.
ilgi hali : bizin (yaygn); biznirj (daha sonra, T T V I I ) .
Yaklam a hali : bizk (Yen); biz(i)n, biziy (yaygn).
Yklem e hali : bizni.
Bulunma-Ay-
rlma hali ; biz(i)nl (To); bizint (M I 33, 20); biznid (Suv. 6 11 , 1).
Ayrlm a hali ; biznidin.
Ayrca ; biznitg ( A l ) bizim gibi ; bizni ara (M I to, 2) aram zda .

2. ahs. . .

Yaln hal ; siz, sis (Brhm) siz ; sizlr sizler .

ilgi hali : s i z ( i) j, s iz ij (yaygn, n aznda da); sizn(i)rj ( M I , to, 11);
lizlrnin. -

Yaklama hali : s iz (i)j , sizij (yaygn); s (i)z (Yen); sizlark, sizlrirj.

Yklem e hali : sizni; sizlrni.
 ESK T R K E N lN G RA M ER 7

Bulunm a-Ay-
rlma hali : sizintS (M I 10,5); siznidS (yaygn); sizdH (Yen); uzl(irfi (yaygn).
Ayrlm a hali : sznidin ( H t V l I 1803).

3. ahs (?) Kalntlar.

inti, (i)na (kitabeler) byle, bylecc .

inip ( K P 2 4 , 4; Suv. fiG, 16; H t V I l 2012); (i)nip (R "8; VV 101) fakat, o
la ld r " .
intik (Kn ya/ala s. 1057, a; T lF . s. 148; A l ) ; intik (M I 7, 17) ?
inan ileri .
strjar dorultusunda . i8.

a re t Z a m i r le r i

190. Bunlar, ahs zamirlerinin 3. ahsn temsil ederler.

1. bo 29 b u (*mu iin kr. Eski M oolca H Y mun o " , okluk mut).

Teklik

Y a ln hal : bo.
ilgi hali : (bunun); monuA (Brhm).
Yaklam a hali : (burjar) ; mutta (yaygn); murjar (mujn 1 ile ayn manada ve ayn
metinlerde kullanlmtr).
Yklem e hali : bum (kitabeler); mum (yazmalar).
B ulunm a-Ay-
rlma hali : bunda (kitabeler); munla (yazmalar), muntada (Suv. 610, 8; M I H
25, 9); munluda ( K P 37, 4; 34, 8; bk. 15).

Ayrca : buna (kitabeler; buna bilig bitidim K S 28 " b u n c a (ok) yazdm );

muna(yazmalar) bunca, bu kadar ; munada bar ( M II 5, 8)
bunca (zaman)d an heri ; munulayu "byle, bylecr" bk. 15;
buna srjp,... buna tuldt ( K S 12) ne kadar savatysa, o
kadar... yakalad (esir ald) , munlag, munda. munta (Brhm)
byle, bunun gibi .
mumtiig ( A l) byle, bunun gibi .
munlayu ( H t V I I 1854) byle, bylece".
mndutim (Brhm) bundan dolay .
muna, mna ( A l; U 111 6, t; 42, 16) ite, byle! .

1) Y a k u l a 'd a k i ( B H T L I N G K s. 711: + lgar vs.) iyelik eklerin e gelen y a k la m a h ali eki + gar
ile karla trlm al.
68 A. VON GABAIN

okluk

Teklik, okluk manasnda da kullanlabilir; yine de bilhassa okluk bildiren

ekler vardr.

Y aln hal: bolar. Yklem e hali: bolam.

lgi hali: bolamy. B ulunma-Ayrlm a hali: bolarda.
Yaklam a hali: bolarka. A yrlm a hali: bolardn.

2. o u . .

unda, (u)nda (Yen) urada, eskiden .

3. ol o .

Teklik

Yaln hal : ol.

ilgi hali : anj, an(t)tj (sk sk munurj olarak) onun .
Yaklama hali : (a)yar (kitabeler); ayr ( M I 14, 15; T o ; A l ; U I I I 56, 8; U 6, 4
v s . ) '; arja (sk sk; hi bir mana fark yok).
Yklem e hali : (a)nt (kitabeler); an (yazmalar).
Bulunma-Ay-
nlm a hali : (a)nla (kitabeler); anla; ( a)nda, anda: Bulunma hali, belirli deil.
Ayrca : anlak ( T T V B 17, k ilc^ y ayrt etmeyen bir yazma); andak (K S
17; M I I I 5, 4) hemen, derhal .
anlada (U 30, 14; M i l 7 , 1 5 ; U I I I 74, 23) oradan, ondan .
antaddala (C h I 16; hata ?). .
antaa (U 8, 8) tam o esnada, tam orad a .
Ayrlm a hali : anln ( H t V I I 2136), andn orad an .
V asta hali : ann bunun iin, bundan dolay .
Ayrca : ana ( U I V B5; C95; Suv. 625, 21) biraz, o kadar . (T o 2; 6; 8
vs.de * ( a)na yerine (i)n okumak gerekir: bk. 189 un sonu);
ana sn ( K S 20) bir ok birlikle (askerle) .
anata kin (Suv. 625, 21), anala timin ( T T I 86) hemen .
(a)nfa (Yen K J 6, 1) ? ()na m okumal bk. 189 un sonu?
anulayu byle, bunun gibi .
anana bu esnada, esnasnda ; anana sapa ondan sonra ;
anna + kan m okunmal ? M I 6, 19) tam annda .
anda (Yen; M i l 5, 9); anla ( H t V I I 1 796) byle, bunun gib i .
antg; anlg ( T o 8, bk. V . T H O M S E N in dzeltmeleri, Tu rcica
s. 95 Notlar) byle, bunu gibi .

1 mutjar'\& ilg ili n o tla rla k a rla trlm a ld r. x

 ESK TRKEN N GRAMER 69

antndtn (U II 45, 49) 1 oradan .

andran (Suv. 612, 16), antran (Maitri. 93), anlatan (Hllen, Z. 40)
orad a n .
una ite, bak!

okluk

Teklik veya aadaki ekiller kullanlr:

Ya ln hal: olar. Yklem e hali: olamt.

ilgi hali: olamn. Bulunma-Ayrlma hali: olarda.
Yaklam a hali: olarka. Ayrlm a hali: olardn.

Sona Gelen ahs Z a m ir le r i

191. Y a n i, yklem isimlerinin sonuna gelen ahs iaretleri.

Teklik

1. ahs: b()n (Yen); m()n (yaygn; istisna olarak, C h t 3 5 te:) min.

2. ahs: s()n (yaygn); sin ( K P 19, 3).
3. ahs: gsterilmez, yahut:

bo (M I 34, 19),
ol (odan daha ok sk geer),
o (Brhm, allm deil).

okluk

t. ahs: biz; m (i)z (ok seyrek).

2. ahs: siz; sizlr.
3. ahs: gsterilmez, yahut, 4-/ar, 4-lr;

bt . ' j .
ol; olar (bodan daha sk).

Bu r. ve 2. teklik ve okluk ahs iaretleri, isim durum una girebilen (ekimli)

fiillere ve ay ve sar eklerine de gelirler: bol maz biz, tz r san, barma gay
mn.
a h s za m iri yerin e, o k n a d iren , iyelik eki ku llan lr: kt + tdi + m ( i) z ( T o 14) "g e le ce iz,
g e lm e y e m e c b u r u z ve d ze n li y a zlm a m b ir yerd e: bar \r + m (i)z (R A D I .O F F , Im e h r. * .2 6 1 1 ,4 )
g id e r iz .

1 M o o lc a , b u lu n m a h ali eki + tu r ?ta ka rla trlm ald r.

70 A. VON GABAIN

Y k lem fonksiyonunda olmadklar zaman, ayn isim fiiler, isim olarak,

tabiatyla, iyelik ekleri alabilirler: kal mi} + imiz + da (Ht V I I 2021)
geldiimizde ; kmi} mi} -f iyiz + k (Ht V I I 2122) terk ettiinizde".

yelik G ste rg e le ri
yelik G steren K e l i m e l e r

192. Teklik

benim" : manirj.
senin" ; sanirj.
onun : anrj; (buntrj), munurf; k(ti)ndny ( M I I I t6, 3), k(ii)ntnrj.

okluk
bizim : bizifj; biznitj.
sizin : siz(i)y, siziy; sizlamirj.
on larn" : anrj; otamrj, ( bontj), monuj; bolanttrj; k(ajndiilarnj,
k( a ) nllmrj.

Btn bu iyelik gsteren kelimeler ekil olarak ahs ve iaret zamirlerinin

ilgi halleridirler rastgele isim olarak da grlrler (fungieren): sizirj man ( M I I I
24, 10) size aitim, sizinim ; manirjlr ol ( U I I I 27, 16) bana aittirler,
benimdirler"; mantj dr (R 012) benim ordum ok nadir ve eski bir kurulu;
genel olarak, mesela, many s 4 - m (R S 9) benim ord u m denir, yahut da sadece
iyelik eki kullanlr: kay+m b a b a m .

yelik E kleri

193. Teklik

1. ahs: + 'm
2. ahs: +y> (kitabelerde, ayn zam anda) + ^, +
3. ahs: + s ; +i,- ( + s; + ? )

okluk
1. ahs: + mz
2. ahs: + yi, +yzlar; (kitabelerde, ayn zam anda) + z, + gZ
3. ahs: + st; + i; f + st; + 1 ?)
+ lan, + lan

nl ile biten isim tabanlarna i. ve 2. ahs eklerinden nce balama nls

gelmez. Bir nszden sonra umumiyetle , i ilave edilir. Son hccedc yuvarlak nl
varsa, t. ve 2. ahs eklerinde nller, ekseriya u, olur. Y e r yer, zellikle r
aznda, , inin yerinde a, a gelir. +/ar, +/ar, tabiatyla deimez. 3. ahs
 ESK TRKEN N GRAM ER 7'

teklik, nl ile biten tabanlardan sonra + jt (ve 4 ?), dierlerinde + i (ve 4

?)dr. V c kitabelerde artl nll isimlerden sonra da 4 si, 4 f n in geldii
grnyor. rnekler: a 4 m; il 4 iy; trJ- mz; kay + amaz (M I 10, 3); ada 4 amz
( U I V D19); sa + maz (U I I I 55, 16); kl m + maz ( U I V C 1 1 2 ) ; oul + lar;
ada + si; ulu + i (yahut +1 ?).

lgi hali: Eksiz isimlerdekinin ayn: + n (kitabeler) ve + ny: dbim + iy;

. triiyz 4 ny.

Teklik ve oklu k t. ve 2. ahsn yaklama hali: ok kere, zellikle eski

metinlerde + a , + a; fakat + ka, 4 k:ylkm 4 a; uluum 4 ka; ilrj + ; knntuy + k.
3. ahs teklik ve okluk + ya, + yti: ulu + 4 ya, z + 4 ya. stisna: z + + kti (W
a6) kendine ; burada z + i her hangi bir isim taban gibi muamele grmtr.

Yklem e hali 1. ve 2. ahs teklik: 4 in, 4 in; yuvarlak nllerden sonra sk sk

4 un, -tn; n aznda da, rastgele, 4 an, +an. nl ile biten 3. ahsa, tabiatyla
sadece 4 n gelir. oklu k halindeki btn ahslara + nt, 4 ni; 3. ahs iin, ayrca,
4 fartn, 4 lrin de gelir: ktlntm + tn; lry + n; tamirdn+ an; ili + n; ztyz + ni;
adglri + ni; adglri 4 n.

Bulunma-ayrlma hali: 1. ve 2. ahslarda, isimlerdeki gibi: +</a, 4 da; +ta,

4 ta; 3. ahslarda: 4 nda, +nd; 4 nla, 4 ntd: bitiim 4 t; nyz 4 da;
korkusi 4 nla; ukalri 4 ntd.

Ayrlm a hali: Eksiz isimlerdeki gibi: 4 din vs., ve n aznda az grlen + dan
vs.; 3. ahslar, ayn ekilde n ilavesiyle: bam + din; arkyz + dn; lgi + nta;
iitin + nla.

Vasta hali: Eksiz isimlerde olduu gibi: 4 n. bay + m; zmz 4 in ve

zmz 4 n; nadiren: tiligin 4 tin; kdgi + n.

Eitlik hali: + a, 4 (ti; 3. ahslarda: 4 na, 4 nti: zm4 (d; zi + n(.

Y n hali: 4 aru, 4 gr; 3. ahslarda: +naru, yahut +yaru; +ydr:

iliyiz 4 gr; atllar 4 yaru.

n, her hangi bir kaideye bal olmakszn, aadaki durumlarda eklenir:

burhan k u l+ t + nl Buda azametinde (Buda azametli) ; ky/ + i + n irti ( M I II
22,6) gnlnn iinde, g nlnde ; il + i + n irti ( M I II 19, 15) kendi lkesinde ,
vc iki + n ara ikisinin arasnda ; s-\-n + d br ( K P 56,7) eskiden beri ;
yaruk 4 4 n tag ( M i l 8,13) (onun) parlaklnda ; tay bilgti lutukyablak + 1 + n n
(R 05) T a y Bilge T u t u k un ktlnden (dmanlndan) dolay ;
armak 4 s 4 n n ( I E 6 ) entrikasndan dolay";_yr + 4 n tapa (R S6) lkesine
doru, lkesine . (Kr. D E N Y s. 588yardm +1 + n 4 ju yardm olm adan ) .
7 A. VON GABAIN

S o ru K e li m e le r i

194. 1 *ka: kanyu ( M I H 20,4) hangi = kayu ( U I I 22,4), kayo (Brhm)

hangi? , ( T T I I B36) ne? ( = kanu, K G A R de A ru az olarak
gsterilmitir; Eski T rked e imdiye kadar tevsik edilmemitir).
kayust ( K P 6,2) hangisi? .
koyular ( T T V Ba) hangileri? .
kanyuda ( U II 6,13) nerede? .
kanyuaru ( T T V A notlar 33) kime kar, kime? .
kayuln srjar... anln syar ( U II 29,19) hangi taraftan... o tarafa, o tarafa, ki
orada... .
kanla ( K P 58,4) nerede? , ne zam an? (Brhm).
ka yj()n (IE 23) nereden? .
kant (IE 9) nerede? .
kana ( U I I I 36,10) ne kadar? , ( U I I 25,21) nereye kadar? .
ka ( T T V A notlar 49) ka? ; ka kala ( K P 23,8) sk sk, ekseriya .
kaay ( M I I I 7,5) ka defo, o kadar ; kaay (M I 16,11)?
kaan ( U II 29,12) ne zaman, nereye .
kaili (M I 17,1) ki de, belki, ayn kke ait.

195. a.ntf.
n ne? , hangi? , (T o 40) niin? .
nd n ( M I 23, 29) niin? .
nad tr ( M I I I 12,13) neden tr? . .
nak ( T o 40; K P 5,2) neye? .
na (Suv. 118,4) nice? ; na...., na... (M I 7,12) ne k a d a r ..., o kadar... .
nt kin (Suv. 619,18) nice sonra .
nklgi ( M I 16,16) niceye kadar? .
ntifk ( K P 9,3) nasl? .
ndkin ( H t V I I 1959) nasl? . '
nklli ( M I 19,10) niin , nasl? .
nlag nasl ; n..., anulayu... (M I 23,5) ne... onun gib i".
nm/in (H tV ) nasl? .
nlk (W 88; M I 33,20) niin? .
najtf (11N 9, hatal yer) bir eye gre .
nag ( U I V A42) niin yani? ; (Suv. 6 10 ,11) nasl? ; (H t V I I 1969) nc
yani? .
nagdd lkiir ( U I I 5,14) neden tr? .
 ESK TR K E N tN GRAMER 73

nagiil ( T T V I V ar. 31) nasl? .

niiglk ( U I V A20; 27) nasl, niin?".

196. 3. kim. ,
k(i)m (IE 22); kim ( K P 22,4) kim? .
kimka (IE 9) kime? .
kimni n ( U I I I 22,5) kimin iin? .
kim koyu ( A l ) kim? . '

B elirsiz le r
197. Yukardaki rneklerden anlalaca gibi, soru kelimelerinden bazlar
belirsizler olarak ortaya kabilirler (fungieren). Burada, bir kere daha, bu hususa
dikkat edilmelidir (bk. 450).

ka kn ( K P 33,6) pek ok yahut bir ka g n .

kaay kala ( M I I I 7,5) sk sk, ekseriya .
niirjyirdaki ( T o 57) nerede, nereye (olursa olsun) .
nama ne ise ( T T V I I ) .

Nisbet Z a m i r le r i

198. Soru kelimelerinin bir ksm, zellikle kim, ayn zamanda da n,

ekseriya, yan cmlelerin bana gelirler, bu hususla ilgli olarak bk. 450-452.

Z a m ir n lem le ri

199. Soru kelimesi na, sadece nisbet zamiri olarak deil, nlem olarak da
kullanlabilir; bk. 8 450 nin ba.

D nllk Z a m ir le r i

200. Ekseriya bizzat olarak tercme edilen z ve kant dnl kelimeleri,

cmlenin esas ahsn^ balanrlar. Bunlar, isim veya sfat olurlar.

1. z bizzat, kendi, mahiyet, ahs, hayat, (n aznda da:) v cu t .

Yaklam a hali: zkii (A l) ; ykleme hali: zg (A l) ; bulunm a-aynlm a hali:
zd (Yen), ztd (Suv. 611,9 ); vasta hali: zin (Yen, Ht) kendiliinden, ahs .
Kalc bitiik: dtz et-bizzat , daim a bir kelime halinde, fakat bata bulunan
S ile yazlmtr: atz, belki alz okumak gerekir, (S 23n sonu): v cu t , isig
z hayat, m r .
z sk sk iyelik ekleri alr: z + iim, z + rj, z + i; z + mz, z + tjz, z + lri.
74 A. VON GABAIN

ben": zm ( T o 6; 57), ban zm (T o 1; 15; 53). zmt ulu (U II 77,17)

benden b yk , zm aml afinur man (SA 35) kendim, imdi, itiraf ediyorum .
sen : zy ( T T I 18; 150).-
o : z ( K P 3,5) vezi ( K P 2 5 ,1) olabilir. Yaklam a hali: Daha sk geen zirja
( T T V A notlar 23, bk. S g 3 )nin yannda zik (W l a 6). Yklem e hali: zin (M I
6 ,6 ).
kendi": z kazanm za ( K P 12,2) kendi kazancm ile , z tapya ( T T I 6)
kendi arzuna gre , z lili (MI 19,12) kendi dili , z tak ( T T I I B23) kendi
borcu". O laldc z, iyelik ekini temsil edebilir, fakat sk sk onunla birlikte grlr.
ficn yerinde ykleme eki ile birlikte, ortak bir mlkiyet deil, her malikin
kendi mlkne sahip olduunu gstermek bakmndan, okluk, lelirici
(distrilntiv) m anada ift z grnr: bo ii tiginlar z z krjiillarintaki saknm
saulann szldip (Suv. 609,12) bu prens (her biri) kendi gnllerindeki
dndkleri ilerini (szlerini) konuup... .

201. 2. kiint: kendi, bizzat, ahs, b u , knt (kitabeler, A l , W); knd ( A l ) ,

kiint (A l) .
ilgi hali: kndny, yaklama hali: kntka; ykleme hali: kntni; vasta hali:
kntn.
kiint, okluk ve iyelik ekleri alabilir: z kanlrjka manl ( T T I 40) kendi
kendine g ven , yani kendine g ven .
knt klm kln (M I I 12,1) kendi yapt i ; knt srg (M I 8,7) kendi
srs"; kiint kylnii ( T T I 7) kendi gnlnce ; ikiygrmi dlri knt rr ( M I II
18,7) 12 saatleri bu (kendi)dur (bundan sonra sralanr) ; ikiygrmi dlri kntlr ol
( M i l i 18.11) 12 saatleri bunlardr (bundan sonra sralanr) ; kytj yayld
(IE23) kendili yanldn ; knt bodunm (R 02) (siz) bizzat milletim (olun) .
kant nn ift olarak sylenmesi, ddeki ile ayn manay verir: adruk uzlar knt
knlu uz iin ilyur ( K P 2,5) eitli ustalar, (her biri) kendi ilerini y ap a r " .

S a y la r
202. A sl S a y la r
i: bir 10: on
2: iki; tiki (seyrek; M I 9,9) 20: ygrmi, yigrmi,y germi (Brhm)
3: 30: otuz
4: tort 40: krk
5: bi, b; ba (nadir), be (Brhm) 50: ilig, Uig, elig (Brhm)
6: alt 60: altm
7: j i t i . j t i 70: yitmi
8: skiz 80: skiz on
9: tokuz 90: tokuz on
100. yz (d a im ayuz yazlr); 1000: by (nadir); biy (ikisi de kitabelerde); miy
(yaygn); 10 000: tman.
 F.SKI TRKENIN G RA M ER 75

ok yksek saylar, kkleri byklerin nne getirmek suretiyle oaltma

yoluyla tekil edilir:yz min, yani 100 defa 1000: 100 000 ; tek tek saylar da ift
sylenerek daha yksek saylar elde edilir: yz yz mitj mij yz kere yz kere bin
kere bin ; yahut, nihayet inceden (ban < ,* wan 10 000") ve daha ok da
Sanskriteden alnr: Ao//<Sanskritc koli; nayut <Sanskrite nayuta (iki ok
yksek say); a.f<wA<Sanskrite asamkhyeya saysz .

19 : tokuzyigirmi. 43 : alig. 85 : bif tokuz on; muahhar metinlerde: sakz

on bif. 45 360 : lort lman, bif mirj,yz, altmif. Eer, daha yksekteki, onlu sra,
daha knden ncc gelirse, ikisinin arasna bir arluk + ve daha ok " girer:
otuz OTlukt biryama ( I IE 28) otuz bir yam da"; bif yz artuk tiki ntuzun ytka (M I
12,15) " 5 22 y hnd a" 31, tokuz on artuk sakiz 98". Bundan baka artuk gre daha
ok, den fazla" manasna gelir:yz artuk okun url ( 1E 33) yzden fazla okla
vurd u .

Vasflk olarak nne bir say alan isimler, +/<jr ile veya + lar'sz
kullanlabilirler: zt ru h ve ort + lar urular .

203. S r a S a y la r

1.: baf linki (bataki) birinci 6.: altn

2.: ikinli 7.: yitin
3.: iin 8.: sSkizin
4.: trtn 9.: tokuzun
5.: bif in 10.: onun
11.: bir yigim in vs.

birinci, ikinci, nc : bir (!), ikinli, iin. karlkl : yaygn olan ikinlk
yannda, bir ikintiska (ikintifk mi okunmal?), kzat dn ( T T V A99) nc
gece nbeti , bunun yannda: bifin kzadl (Ht Y8, 24) beinci nbette".

204. l e t i r m e S a y l a r

birar birer ; bir bir r bir bir a d a m ; r kala (U 29, 15) er defa ; ikirr
kodlar (Ht G43 r g ) ikier K . ; bifdr yz arin barf) ( K P 24,2) beer yz
er(adam)le g e l i p . yitirtir, (yilifr) olarak dzeltilmitir (Suv. 534,1) yedier ;
alirarygrmi (Hllcn, Z. 50) on altar .

205. O r t a k lk S a y la r

birg her biri ; ikig, ikag her ikisi ; bifg; yitg; yzag yzlerce";
kamau btn, hepsi ; adtnau bakas ; tz ( T T I I I 98) btn, hep".
birglk (U I1 I 15, 19) btn, hep .
akn (Man. Erz. 8,27<kg + n) ikisi, ikisi birden .
76 A. VON GABAIN

206. K a t l a m a S a y la r

biryarjlt bir trl , yani uygun, ahenkli .

iki kal iki kere .
kala kere .
lrl agim veya ajim drt ksmh .
Ay lrlg be trl .
alhyol alt kere ; yol + (U I1 41, 16) kere .
mitjUg, lmtinlig binli, tiimcnli (on binli) .

207. S a y la r d a n T r e t ilm i O la n la r

birl ile, birlikte .

ikily yeniden, ikinci defa .
kil ken .
ikirk phe .
birgar beraber .
ikintif (UIII 23,4; bk. Sra Saylan: i?) karlkl .
ikidin (MIII 8,10) ikisi birden .

208. B elirsiz S a y la r

kama btn, hep ; kamau hep beraber ; kamagun hep .

kf ok .
bara btn .
az a z .
muna bunca, bu kad ar .
naii ok, pek ok? bir ka, bir ok .
ka baz, bazlar .
kaay ( M I I I 7,5) ne kadar, ekseriya, ok .

A yrca baz fiilden tremi son ekim edatlar belirsiz saylar durumuna
girmitir:

sayu herkes .
alk b tn .
lz " b t n " .
btn b tn .
yomk hepsi, b tn .
 ESK TRKENN G RA M ER 77

i s im ek im i vd.
209. ekim, ahs zamirlerinde olduu gibidir, yani ykleme hali + m ,
+ mdir: ikig + ni, bara + n, lz + ni, alku + n.
birisi (lAri+jnin tesiriyle tekil edilmitir), ikisi, sakili vs. biri, ikisi vs.
manasna gelir (bk.8 360).

T a rih lem e

210. Seneler verilirken asl saylar da kullanlr: kay-si all otuz y l (Suv.
139,15) 26. K ang-hi'yh ; sralama say sfatlar daha sktr: bijinyl ( H t V I l
1855) beinci yl ; kan-siygirmi allt...yl (Suv. 34,17) 26. K ang-hi yl 32.
Aylarn sralama saylar ile gsterilmelerine ramen birinci: ram ay (H t Y 9
rl) yahut aram ay ve sonuncusu ahjapat ay dnda ayn ilk on gn yay yeni
(yani a y ) ilave edilerek asl saylarla iaret edilir: ikinli ay, ii(yarpka 2. ayn 3.
g n . 11, gnden itibaren sralama saylar balar: bir yigirminka 1 1, (gn) .

Y lla n ve g n leri sa y m a k iin , sonsuz b ir zin c ir o la ra k s a y lp gid en 12 h a y v a n ve b u n d a n baka 10

in b o y u n u ( in c e s ra la y a n b ir d a ire (Z yk lu s) v ard r. Bu iki d airen in e le m a n lar ikier ikier
de bir a ra y a getirilir. O n lu dairen in b irin d unsuruyla, h ayv an dairesinin birinci unsuru bir aray a getirilir.
Bu h er ikisinin d e o n u n cu u n su ru n a k a d a r d e v a m eder. S o n ra , o n lu d airen in b irim i unsuru ile h a y v a n
d a ire sin in on birin ci unsuru vs. b ir a r a y a getirilir. B ylccc hor iki sran n birin ci u n su rlar bir a ra y a
ge lin ce y e k a d a r 60 ift m e y d a n a k ar.

pkan ( < in c e -J* - p shl-kan) on b o y "

1. k a p < in ce B J kia < ka p 6. ki < in c e ki.

2. ir < in c e ^ i< > . 7. kt < in c e ktng.

3. />!< in c c ping. 8. sim, sin < in c e sin.

4. li < in c e T Itng. 9. jm , djim < in c e jfn .
5. bou< in c e m ou< 'bou. 10. ku < in c e 5 ^ ^ua.

H a y v a n D airesi.

1. stfan, ksk s a n " . 7. yunl "at**.

2. ud s r" . 8. koyn k o y u n ,
3. bars p ars . g. bifin m a y m u n .
4. laviflan " t a v a n " . 10. takk* ta v u k ,
5. /to< in c e | | tung " e jd e r h a " . i t . il " i t , k p e k *.
6. ylan " y la n " . 12. la&n, torjuz d o m u z " .

Bir g n n ift saa tleri d e h a y v a n d airesin e g re sa ylr, ve b u n la rd a n birin cisi, gece saat 23'ten
b a la y a ra k *e k a d a r d e v a m eder.

O lu m su zlu k

211. Fiiller, fiil tabanna ma , m getirmek suretiyle

olumsuzlatrlr:^ myin yemeyeyim! ;jo n ma yrme!"; d ma aylar
gndermeyecekler ; k l- m a dmz klmadk ; s z l -m -s r siz sylemezse-
 A. VON GABAIN

niz, konumazsanz ; lr-mii-mak ldrm em ek ; sakn-m(a)lt (IE 10)

dnmeden, gz nne a lm ad an ; bul madn b ulm adan ; bul ma y
232 39; bul mayn 234.

Geni zam an zel bir olumsuzluk ekline sahiptir; olumlu eklin rsini
yerine z gelir: stitv ma z man sevmem ; tdl maz + lar engellenmezler .
zahl ekillerde (periphrastisehen Formen) olumsuzluk: kzn mtiz bolup
grnmez olup .

mn^la yaplan ekil bir isimdir ( 121, 144); yklem olarak kullanlna bir
rnek: ol grnmz tkiiti szlag + tiig armtiz ( T T I I A54) bu sevincimiz
tamamyla sylenecek gibi deildir , yani sevincimiz ifade edilemez .

B11 tirmaz. Eski T rked e bulunmadn sandmz yeni azlarn yerine

kullanlr. V a r olduuna iaret edilebilecek yer IS 6, IIN 5, henz ak deil: (uay
yi} tg()tin, yaz konayn u a y otlana (yaylasna) deil, ovaya konaym
(yerleeyim) .

212. M e vc u t olm a m ak : Ayn ekilde isim soylu yok, bar var, m evcut n
olumsuzudur: y td + yok + yadagi ( T T I V B56) kokusu yok oluncaya kadar .
Yklem olarak kullanl: anla yak ifkrikyok ( T T V A96) orada eytan ve vampir
yok 33.

213. mevcut o lm a m a"y, yahut bir eysiz olm a y ifade eden bir dier
hece, yokluk eki olarak telakki edilebilecek olan sz, JtVdir (bk. 6 1 ,82); nk ses
uyumu kanunlarna tabidir, yani yuvarlak nllerden sonra + su z, + s z gelir;
daha eski yazm alarda ayr olarak yazlmtr. Belki de, eskiden, yok ile ayn
m anaya gelen vc tamamyla tir m z e benzeyen, z ile fiilden yaplm,
mstakil bir kelime vard, yatuk + suz susuz, gnahsz ; bilig + siz bilgisiz,
cahil .
A y r c a , b ir u z a tm a (P leon a sm u s) o ld u u a k a g r n e n , g e r e k te e an la m l b ir birledik olan
tok + suz ( U I I 15,8; U t I I 3 1 ,7 ) n afile, m a n a sz ;jto iiii{ k l ( U I I I 38 ,14 ) ta la n etm e k , g a sb e tm e k
d r v a rd r

214 . O lu m s u z u n k u v v e tle n d irilm e si, narj (S u v . 6 1 2 ,1 ; M o o lc a o k , p e k m a n a sn a g e lir), itti,

arl v c b a z a n d a h i, a s la " m an asn a gelen kifig " k k ile y a p lr; n j bu jy ok " h i skn t y o k ; rf
lam az man hi sevm em , k a tiy y e n sev m em "; arl bullukmaz asla b u lu n m a z ; laluyka kifig tgmddm ( I S
3) " d e n iz e asla u la m a d m (kelim e kelim e: D en ize k k (az) u la m a d m ) " , naj artatmaal idi umadm
(S u v . 6 1 3 ,7 ) " a s la m a h v e d e m e d im ", herkes, b t n , h e p m an a sn d a ift olu m su z: ol sawyok kim knl
afidmastir b ir (o l) s z y o k , ki ken di iitm esin (iitm ese)".
 FL EKLLER
ek im li F iiller

_ Dilek K ip le ri: E m ir vs.

Teklik

215. i. ahs: ayin (kitabelerde ayn, yindcn daha fazla) ayn,

ayin; ayn, dyn; nl ile biten fiil tabanlarndan sonra: yin, yn; n aznda
da, nadiren: ayan, ayan; yan, yn.
bol-aym olaym "; aya-ytn hrmet edeyim ; til-yn ( U II 5,12) dileyeyim ;
olur-ayn (M an. Erz.. 18,29) otu raym ; bol-ayan (M I 12,11) " o la y m , tstisna
olarak, sona, ahs zamiri dc gelir: hart ayn mn ( K P 9.7) kraym .
2. ahs: Sadece fiil taban, yahut /, git. kl kl! ; aya-l hizmet et! ;
yaygn olan rj-gil in yerine yl eil! .

3. ahs: zun, zn; kitabelerde fun, (iin (kr. Eski M oolca H Y ok su

vereyim ?); alkm zun azalsn ; bdizd zn izsin, resmetsin"; bol ma zun
olmasn ; ...bolmazun; ...bolun ( 1E 1 1) ...olmasn ...olsun , kir zkn ( K P 45,6)
girsin"; zn yazlmas gereken bir istinsah hatas. Bazan det olmad zere,
isim durum unda kullanlr: yrlka zunm (M II 8,16) mafiretiyle ;
yarlka zu (IE 29) buyursun" ile paralel bir yerdc yarlka duk (n var.

okluk

!. ahs: alm, lim; (n aznda:) alam, lm; nl ile biten fiil

tabanlarndan sonra: lm, lim.
2. ahs: j: Bu ekil, tek kii iin nezaket ifadesi olarak da kullanlr, lylar
vs. ise, nezaket ekli olarak deil 34, sadece okluk olarak kullanlr.
kallan rjlar gayret ediniz ; yanal aylar (M I 9,12) eziliniz"; lk-inklr
(M an. Erz. 27,33, baka yerlerdeki nin yerine, ekseriya, k kullanan bir metin)
gelin, dein .
3. ahs: zunlar, znlr, yahut, teklik ekilleri. Bunlar ayn zamanda 2.
ahsa sayg hitab olarak da kullanlr.
Bu ekillerin ye rin e, y er y er d a h a h a fif bir m an a ifad esiyle, - a y ekli gelir: bar - ma ay sin ( K P
1 9,3) " g itm e y e c e k s in " , g itm e i t yara ay ( K P 48,6) olsun! iy i!" .
E m rin o lu m su zu , ekseriya, b ir izin verilm eyi} ifad e eder: koni 1d ma hm ( H t V 2 6 1 ) "h a k ik a te n
g n d e rm e y elim (h a k ik a ten g n d e rm e m e liy iz )" ; kr m ym ( K P 63,2 ) "g rm e y e y im , (grm ek
is te m iy o ru m )".
 A. VON GABAIN

B asit Z a m a n la r

Geni Z a m an 35

216. ur, r; nadiren ar, r; tek tk de ir, ir; fiil tabannn nl

ile bitmesi halinde: yur, yr; nadiren r; ahs zamirleri mn, sn, yahut ol,
bo; biz, siz yahut sizlr, yahut + lar, + lr yahut otar, ( n e gelen ahs
zamirlerinin dier ekilleri iin 191'e baklmaldr). Nadiren, ayn fiil tabanna
deiik geni zam an nls gelir: Allm tgin r n yannda tgin r (U II 80,
64) de vardr.

ar. - a r , b a k alar y a n n d a , aa d a k i fiil ta b a n la rn a gelir: tart e k m e k "; al a lm a k " ;

Afi kanm ak**; *k " a n la m a k ; rgr (ra m a n ) g e irm e k ; bldr b e lirm e k ; bal
batm ak** ( C h 24); tut tu tm a k " ; lu& " d o m a k " ; o * " k a m a k , k u r ta r lm a k " ; " in m e k " ;
n " y k s e lm e k " ; kod " k o y m a k " ; gir " s e v in m e k " ; irr " fle m e k " ; bu t " b itm e k " ; si}
" i m e k ; i t " e t m e k " ; b z "titrem ek**; k s " k e s m e k " .

ir, ir: bar " v a r m a k , gitm ek ; k a l " g e lm e k " ; k a l " k a lm a k " ; a n t " t e m iz le m e k " ; bil
bilm ek ; tit "d e n m e k "; s o t- "s o u tm a k "; kyir "y a k m a k " ; o ja t- "b e n ze tm e k "; mgt-
" z d r a p v e r m e k " ( C h d e ).

baja " b a la m a k " , bofa " k u r t a r m a k " , t i ( T o 10) " d e m e k " fiillerin in gen i za m a n la r
ek se riy a - m . b a ra n d a r ile tekil ed ilir.

M ana: Ekseriya imdiki zam an, bazan d a gelecek zam an manas verir.

Fonksiyonlar: t. sfat ( 150); 2. (nadiren) isim (8 128) yapar; 3. yklem olur.

I. bodtm, ar ir bar ur rikli,ya bold (IN 1) serbest (hr) o lan airet (bize) dm an o ld u . 2.
Faillik hali eki ile: anfulayu amrar rti sini titig u , anasn babasm olan s i f i r f i ( T T I I t 98) sizin hepinizi,
o cu u n u n anasn v e babasn sevdii gib i (severccsine) severd i"; biryma r ir i yok irip (H lG 34 f] )
" b r in i b ir k a v ra m n n ) v a rl y o k (o lu p )" . 3. kimk iltg katan ur mn (IF. 9) kim in iin il (lke)
k a z a n rm ? ".

Grlen Gemi Z a m a n I

217. T a b a n : t veya d ( 36; t ile fiilden isim yaplr: Bk. 131).

ahslar iyelik ekleri ile ifade edilir: l + m; l + j, (kitabelerde 1 + ( ) da
var); f-t-r; t + mz; l + jz, (kitabelerde t + ()()z; t + t ve
l+ la r .

A y n son ses n s zleri, b a za n sed al, b a z a n d a sed asz ekiller alrla r; h a t la a y n fiil ta b a n d eiik
ekler alr. n l ile b ite n le r "yi tercih ed erler, itgsli v e k ir g ili b elki i g s l - d i v e k ir g it </'den
o lu m u tu r. D i er rnekler: a d r - d t; a; /'nn y a n n d a af di; ar / nn y a n n d a a n d; in di;
anun ium, rntir dm; iklit dam ( U I I 8 6 ,4 7 ); bar d a m a t,k il tim iz ( M I 10 ,1 ); i f l i d im it (M I
10, 13); k l - t m a ( H tG 22, 24); b a r - d ( ) ( I E 24).

e k im li fiilin ze l m a n a la r: ay braman baA/, nig bol lu j ( U I V D 13) " e y B ram an b a h , (san a)

ne o ld u (b a n d a n n e g e ti)? " , d lawar tilis ir , b u l tur] ( T T I 10) " m a l m lk d ilersen , ite hem en
b u ld u m ) " , tfirsir, alkn tj; tprmsr,yg dirj ( T T I 204) k m ld an rsa n k a y b o lu p g id ersin ,
k m ld a n m a zsa n iyileirsin .
 ESK TRKENN GRAMER 8

Grlen Gemi Zam an II

218. t, dden daha az kullanlan ve kitabelerde hi olm ayan yuk, yk

de grlen gemi zam an ekidir. ahs iaretleri, geni zam anda olduu gibi mn
vs.dir.
Bu ekil, 1. ekseriya sfat, 2. nadiren isim ( 152, 134); 3. en ok da ekimli fiil
olarak geer:
1. bulkanyuk lnllar ( T T I I I 16a) " b ir b ir in e girm i c a n lla r ; dg t ilyk nomluj rlni ( T T I I I
108) " re tin in iyi* d en ile n (denilm i) c e v h e ri" ; u-kd krjtritm/i yk ln lf ( U I I I 4 2 ,13 ) kin (oflec)
b eslem eyen (b eslem ed ik) c a n l , lan g ib i" 'd en nce: kr umayuk Mr. 'H t G 2
r 1) g rem em i g ib i" ; ifi bl md yk tg ( T T I 5 1 ) ii bitm em i g ib i" . 2. td ma yu kja ( H tV
287) g n d e rm e m i o lm a n a (g n d e rm e d i in d e n ) . 3. t f -y k mn ( U I I I 5 4 ,1 5 ) d g rd m ";
ba yuk sn ( U I I I 8 3,2) " b a la d n ; saknyuk s/in ( U I I I 48,6) "d n d n ; k/ilyk ol ( U I I I 64,5)
g e ld i" ; urayuk rki ( U I I I 68,24) " p la n la d b e lk i"; k a n yuk b u ( U I I I 5 5 ,1 9 ) " ih tiy a r la d k " ;
urayuk siz ( U I I I 48,20) " k a t le tt in iz . Y a rd m c fiillerle birlikte: iftarn alk yuk aidi ( U I I I 88,4)
"ile rin i b itird i idi (b itirm iti) ; sakn mayuk mu rdijiz ( U I I I 58 ,7) d n m e d in iz 1 *".

Belirsiz Z a m an (Anlatlan Gemi Zaman)

219. mif, mi}; n aznda yer yer ma}, m}; yuvarlak nllerden
sonra, ok nadir olarak da mu} m} olur. Belki de ma olumsuzluk eki
almaz.

Fonksiyonlar: 1. sfat, 2. isim, 3. yklem.

t. y a zn m ifyazuk "ilen m i g n a h (ok sk; 8 ! 4 5 e d e b k.). 2. rgn mis + tn korup (M I 6,8; 1
i l e ; yi a y rt e tm eyen b ir y a z m a ) "k irle n d i in i (kirlen m i o ld u u n u ) g r p ;_r> l jri tr m/ + t ( K P
5,8) y e r ve g k y a ra tld n d a n b e r i" ( 122ye d e bk ). - 3 . Bu ekil k ita b e le rd e , ekseriya, d u y u la n -
s y lcn ile n d e n ren ilm i b ir o lay t ifad e eder. Y a z m a la r d a d a sk sk d a h a n ceki g em i za r n an latr.
G r le n gem i za m a n d u ru m u n d a k i b ir y a rd m c fiille b irlik te ise, m ;, d a h a n ceki gem i za m a n
g sterir, (o&uz) ss f birj ( V . T H O M S E N 'c g re b yle) d r - m i ) , biz iki b ij arlmz ( T o t6 ) (Ouz.)
askeri bin er im i, biz iki bin er ciik " boyu mgktigyir r mif ( K P 4,7) " b u d n y a zd ra p l d n y a
im i (bu d n y a d e rt d n y a s im i )", nomlayuyarlka mif ( T T V B 5) sa y g y la v a ze tm ile r"; ddgg
ana kop lryiyarat mi) ot (C h I27) iy iy i ve k t y h ep tan r y a ra tm tr (b u ra d a yan l bir id d ia
zik re d ilir), lajtn ilnk n mi] ardim ( K P 5,4 ) v a k it g e irm e y e girm i id im , a^az tan rnif boltt
( M I 25,3 ) "s y lem i (telaffu z etm i, a zn d a n km ) o ld u " .

mecbur olmak (gereklilik) , ekseriya, mt/l bir fiilr kargiik getirilmek

suretiyle ifade edilir; baz metinler, bunun yerine eklini kullanrlar: bil mi}
kargak bilmek gerek .

Gelecek Z a m an 1 ve 11

220. I: ay, gdy, ahs iaretleri geni zamandaki gibi: man vs. 36
Gelecek zam an, bazan muktedir olma; arasra, zellikle grlen gemi
zaman durumundaki bir yardmc fiil alnsa, gereklememii (Irrealis) ( 375,
263, 264, 267, 269, 270); nezaketle talep etmeyi (temenni) ( 215) ifade eder.
8 A. VON GABAIN

t g in -g a y man " e r i e c e im "\yara ay ( H T V I I 2 130 ) " y a r a y a c a k , u y g u n d u r " ; kayusja tmgakt/i

ozur ay f ^ P 6,2) "h e p is in i z d r a p la r n d a n k u rta ra ca k sn ( k u rta r a b ilirs in ) ; knki natk
toy ay (W 88) "k o v a s n iin d o n a c a k ? "; niUkin kniyrgk iy bolgay ( H tG 35 r 18 ) nasl d o ru y o la
(a k id e ye ) ia h ip o la b ilir d i!" .

ekil hi bir zam an isim olarak kullanlmaz. Bu, kitabelerde olmayan

bir ekildir.

221. II: tat, tSfi; da, dai; ahs iaretleri geni zam anda olduu
gibi man vs.'dir. Bu gelecek ekli, bilhassa, kitabelere hastr, yazm alarda ok nadir
grlr. Btn fonksiyonlaryla bir isim fiildir (bk. 132).

l lf sn (I S 8) lecek sin ; fa k a t a y n z a m a n d a k i l ti + m ii ( T o 14) g e le c e iz " (eklin in de

o ld u u n a d ik k a t ed ilm elid ir).

Bu ekil de, grlen gemi zam an durumundaki bir fiille birlikte

gereklememii (Irrealis) (bk. 375, 266) ifade eder.

222. - f t , - f i ; - f a , - f a
T e k l k ge le cek z a m a n ifa d e e d e r g r n e n fi'l fiil ekilleri d e b u lu n u r: t-ma-i uin ( R 05)
lm e m e lisin "; bu;auta- bolmt; (\V 6 1) b u z a la y a c a k o lm u ; yarama 1 ( T o 23) u y g u n
d e ild ir"; lagma i man (k ita b e le r O a 2) d o k u n m a k iste m iyo ru m ; buln ol (M III 1 1, 14)
yetiecek**: kaan nay azk sollama (t mn (M a itr . 100, tl) h i b ir z a m a y a n l (k l sz)
s y le m e y e ce im ".
Bu ekin a z b u lu n u u n d a n ve m an a sn n a k o lm a y n d a n d o la y , b u r a d a , d i e r a z la rd a n bir
ka rn ek v erilm itir. R o m a n c a : canirjni almeyipsen bolma f i (M e ry e m ila h ile ri (M a rie n Psalter) 23,
2) ca n n bo y e re a lm a d n ; bolma namaga nak brrdrj (ila h ile r S a g in s a m e n 3, 1) h i bir
o lm a y a c a k eye (d e ersiz b ir eye) niin v e rd in ? " . A y r c a W . B A N G n , S tu d ie n z u r v e rg le ic h cn d cn
G ra m m a tik d e r T r k s p r a c lc n , SBAVV 19 19 , II s. 9 1 4 v e 9 18 'in d e k i rn e k le re b a k lm a ld r.

223. Z a r f fiil o lm as m u h tem el b ir - f a , f 4 li fiil ekli d a h a v a rd r. B u , y u k a rd a k in d e n d a h a

n a d ir g r l r: uloglumyok bol-a (\ IS 9) b y k o lu m ld ; tir (S ( I I W 4) ( m a n a ? ) y a l f a ( T o
2 7); T c s. 82 ye g re bu eklin m an as n ra"d r.

Belki d c fi y a h l fa ile M o o lc a j u , r (ko n u m a d ilin d e j i ) a r a s n d a b ir b a la n t

o la b ilir.

ts i m F iiller

Yan i, i ve hareket bildiren fiilden yaplm isimler.

224. duk, dk; tuk, tk

Bu ek 1. sfat, 2. isim ve 3., nadiren de, yklem ismi tekil eder.

1. bar duk tird ( I E 24) " v a r d k (v a rd n ) y e r d e " ; kul bulma duk midik tmllar (S u v . 4 1, 9)
s a a d e te (ra h m e te) erim em i a le la d e c a n lla r (a y rc a bk. 136); yr kisrii ifidm dk al k (M a itr.
27) n ce v e so n ra (im di) iitilm em i (ad ve h ret) n " : z a m a n b a k m n d a n a y rt e d ile m e z
(indiiTercnt).
 ESK TRKEN N G RA M ER 83

2. Bu isim fiilde, ii yapan eskiden nadiren, daha sonra sk sk, iyelik ekleriyle
ifade edilmitir.
Itirjri kf bit lk n ( IF. 12) ta n r g v erd ii i in ; han inti <?r dk 4- n lt 1T T ! I .\ y i) H an
b y le s yle d ik ten so n ra ; bilma dk n (p ara lel yerd e:) bi/ma dk 4- ( )gin fn IF. 24 \e IIF. o)
"b ilm e d i in iin ; burhan kulna kallan tuk 4- farnla (S 70) " B u d a saa d etin e (erim ek iin ) g a y re t
e ttik le rin d e n "; odun mzuantlarny kd lk 4- inl lkr (S 5) " g n a h lk ih tirasla rn ku v ve tle n m e sin
den d o la y " ; ky kztit ttigin lk timz n (Svv. 4 0 1, 8) " g r p g zete re k nefsim izi fed a ettiim i/,
i in " ; vasflk o larak : z*"f dr l k + iji r d t i (M a n . n ig. Fr. | o , 10) " Z e r d t n o ld u u \ c r d c ,
(a y rc a bk 107).

3. skiz ouz, tokuz lalar kal ma duk (R o ) sekiz O u z, dokuz T a ta r

kalmadk (yok olduk) ; karluk ijiy kl m dk (R S ) K arluk lar elerine
(boylarna) gelmediler .
zel bir kullan: ar tk tag ( T I ' V I 190) = Sanskrilc lathal bylelik ,
byle olu", yani mutlak gerek varlk.

225. - u , - g .
Kitabelerde nadir grlen bu ekil, mecburiyet ve gaye ifade eder. Sfat, isim
ve yklem ismi olarak kullanlr (kr. 141, 115).
saklanu ol ( T T I 196) " k o r u n m a k m ecb u riy etin d ed ir, k o ru n m a ld r"; tak li g l i g kargdk
( H tG -21, 8) " d u r m a d a n s y le n m e lid ir" (N b : y a zm a la rn o u , karmak'i mif ekli ile y a n y a n a
g e tirirle r); grnmz szl g tg tirmtiz ( T T I I A 5 4 ) "s e v in c im iz s ylen ecek g ib i d e ild ir , ya n i
" s e v in cim iz in an latlm as im k n szd r"; klma ku kln ( T T I V n o tlar B ) " y a p lm a y a c a k i,
y a p lm a m a s gerek en i ; kork u lag kork " k o r k u n re sim "; har u + r yok ( I 'T X 4 6 6 ) g id e m e z .

226. 4 ekli, yklem olarak, bazan yaklama hali eki +An, + k ile
geniletilmitir: inan bolu + ka ( T T I 188) nan (zel isim) olmaldr ; j i w i t
tol u to} u + ka (TrVB notlar 103 ') tehizat tam yapm ak lazm , tika,
modal yardmc fiillerle yan yana geldiinde, bazan daha ok yaygn olan a,
yahut al manasn verir: sakn ka kiisiiyr biz (H tG 38, 11) "korum ay
(erwgen) arzu ediyoruz ; okuka tluzur man okumay emrediyorum .

227. nun +/X:'la geniletilmi bir ekli de sk sk yklem olarak

kullanlr; bu ekin vasllk ve isim olarak kullan iin 141 'e baklmaldr. Bir
mecburiyet veya gaye bildirir.

la k l utuk ( T 19) k o ru n m a l"; f lrtg kultularka lg - g l k koni nomtayortalar (S 35) U

l rlii sa a d e te u la m a k iin , d o y o ld a ( retid e) y r y e n le r " ; a), kim... barst lirgr glk (S u v . 610 ,
8) a (y e m ek ), ki pars d iriltm e k i in d ir"; t a y i ta y si burhanmy adg bgt korjlt lagmif ifi kodgi uza yok
anta dg kim lgm glk; sokang dinirj riiniy yadtmif llln zyok anta ny inIf lankma ult/k
( H tG 14 r j ) " ta n r tanrs B u d a 'n n iyi d n celi k a lb in in u lat ii g ib i u la la ca k iyilik y o k ;se v im li
re ti ve ta lim a tla r y a y lm fen aln m a h v rd rm e y e c e i k tlk yo k ", tnk'nn o lu m su zu
lu u i'la y a p lr (bk. 14 1).
-g u tu k eklin in y a rd m c fiillerle y a n y a n a gelm i ek ille rin e rnekler: k izlA -g l k rmz (S B7)
" g iz le m e k g e re k m e z ; ada luda tgrgli u - u lu k rmzlir ( U I V A 259 ) teh like ve te h d id e u ra y a ra k
d e ild irle r (teh lik e ve teh d id e u ra m a k ta n u z a k tr la r )" ; tz... yon - gulk botl tt dantarmy tog
*4 A. VON GABAIN

( H lG 10 n o ) hepsi... d n faziletin yolunu y r d ler ; jidmi} yarlayon uluk bolt {H tG 13, 2) "iittii
b u y ru a gre y r yerek o ld u ; bzyokad-uluk tonganglk bolmalm (Suv. 608, 2 1) yok o lacak (lard an )
ve rd rap ekecek (Icrden) olm aya lm ! ; korkmakm titramkimiz kliy afu lgin glk
bolmazun ( H tV 43, 4) k o rk u m u z v e titrem em iz o a lp k u v v etlen m esin ; kim tnhlar afidp, tkal ajid-
eulk bolzun (H tG 8r 14) ki, c a n lla r d in le y ip ta m a m y la iiteb ilsin ler ; a l uluk 4- um armaz ( U I I I 59,
4) a la c a k d u ru m d a d e ilim .

228. s, sig; su, sg; yahut, k ile mi?

uluk ekli n aznda s vs.yc tekabl eder; vasftk olarak kullanlr:
a lim s loru (Oh i o ; I-cingrad yazm as dier yazm alardaki k olarak yazd gibi. sk olarak
y a z a r) v lm t re ; an^ula tk kargak (C h 248) v m e k g e re k ; ifliimft sig ij (C h 297)
y a p lm a y a c a k i (ya p lm a m a s gerek e n i) ; t'z kod()kar su d (S u v . 190, 23) v cu d u k o y a c a k
(y a n i le ce k ) z a m a n ; kigr sg lr ( C h 229) g irilecek (gid ilecek , u y u la c a k ) t re ; u'usanli olur tuk
( f ) l ti ( C h 246) o ru tu tu la c a k tre (o ru cu n n al tu tu la c a n re te n a k id e ) (8 1 5 1 'e d e b k.).

129'da, belki de, manas ve kullan baka trl olan bir ek sz konusudur.

Z a r f F iiller

229. Bir ok ekimli, yani cmleyi kapatan fiil ekilleri, isimdirler.

Bir do, hi bir zaman ekimli fiil durum unda olm ayan dier fiil ekilleri
vardr; bunlar gerek isim deildirler, yani ne zne, ne de nesnedirler; ne iyelik, ne
de okluk eki alabilirler. Fonksiyonlar, yklem belirleyicisi, cmle belirleyicisi ve
cmle balatclarla ayndr. (ekil olarak) tasvir yahut modal bir yardmc fiile
balanan (mantk) bir esas fiil, bu isim olm ayan ekillerin birinde bulunur.

230. - p

nl ile biten tabanlara p ekli, nszle bitenlere, ekseriya, p, ip, son

hecesi yuvarlak nl olanlardan sonra up, Sp gelir; n aznda ap, ^olarak
geer.

ba fla p; k( p; bir-ip; kod up; ntr p; ka tl ap (M I 16, 6 ). balgrl ip ( T T V A l 6)*te ift

n s zd en d o la y , n l y u v a rla k la m a s , seyre k o la r a k , gereklem em itir.

p z a r f fiili, ahs ve teklik okluk bakmndan bal olduu fiilin

fonksiyonlarna sahiptir; i ve hareketin, kendisinden sonra gelen fiilden nce olup
bittiini gsterir. Rastgele, sylenilmemi, bir zne deiimi sz konusudur.

filip tkar biz (T l 111 64) dinleyip anlarz (dinleriz ve (sonra) anlam)";jrarltytzm dfitip... igzg
aktp... ulufinta tullar (T T H I 163) emrinizi iitip... nehri aktp... m em leketinde (yeniden) dodular
(emrinizi iittiler... nehri akttlar ve... mem leketinde "ye n id e n " d od ular) ; krmapulug sp, tsuy kllmz
t'iir ( T T I V Afi 7) "K a rm a p a th a 'y krp, gnah iledik ise (K a rn ap a th a y krdk ve (lyleee) gnah
iledik ise)".

Tasviri fiillerde, ve bilhassa, belki de sadece, bar ,yor , kod , kal , ka l ,

tur vs. gibi hareket bildiren fiillerde p; a z a r f fiili olarak kullanlr; bk. 256.
 ESK TRKENN G RA M ER 85

Ayrca t i fiili modal sayg fiilcrine (ln , tgin ,yarlka ) p ile, btn
dier fiiller ise u ile balanr; kr. 253. ti p, dolayl ve dolaysz anlatm da
sona erdirir; 453 - 4 5 5 37.

231. cpan, pn

ap ile yaplann geniletilmi birekli olan bu zarffiil fonksiyon bakmndan

da ondan farkl deildir. Kitabelerde ve n aznda grlr;^ aznda seyrek geer.
(Bir za rf fiilin n ile dier bir genilctilmi i mad + n eklidir, 235; D E N Y , S
1350, bir may + tn ...m adan... dan, R A S A N E N , Trk. Spraclproben aus
Aatolicn, ve bir / + n (mesela, ben atlan df fn ben attan dnce") 38 den
sz ederler).
trjg balm kar tk upan, kgmdn ytft loa yorp, krK bottunu uda batdm ( 11E 26) " m z ra k h alm
kar s k p, K g m e n y a y la n a d o ru y r y p K r g z m illetin i (la k ip ed erek ) m a h v e ttim " ; yayl
Inma nfan, ynytayur hrt r mfin (W ()6) " y a z lk d a m a k p , ya y ly o ru m (y a z g e iliy o r u m ) " .

232. ; a, S; t, i; yu vs.
u, ile tenkil edilene ok rastlanr; bu zarffiil, a, 'ile nadiren yaplr:
a a, bas a, bat a,yad a, a a, ay a, kas d, kz a, tap a, bur a, bk ,
om a, g , n , sr , tu a, tut a, tr d, uk a, k a, Idgil , ya,
in d, adr a, tlmir , td-a, tik , kawr a, yir , bi d, tir , tn a,
dT , tiz a, lgr-a, sok a, san a,ya r a,yan a, tl d, tart a.

1 vs., sadece, istisna olarak bulunur: bar , kal i, lkdl-i, tkn i, ofat ,
oyal , kod , kal t, mdrjzt i, uzat t, tol t, tg i, anl-t.

N o r m a l / ^nn yeriney i de bulunur (U 39, 5).

tstisa olarak, deiik ekli fiil tabanlar da bulunur: tol unun yannda
tol t; uzat u 39' nun yannda uzat t.

Fonksiyonlar: Y klem belirleyicisi olur, yani dorudan doruya mantk esas

fiile balanr ( 379). utr-yu tut kar tutmak ; bkr tok ekile
vu rm ak ; ktr ilt karm ak .
Tasvir fiilin nndeki mantk esas fiil genellikle bu ekilde olur: kul u tart
yava yava, susuzluktan zayflamak ; bk. 255, 377.
Modal bir yardmc fiil nndeki mantk esas fiil, al ekliyle deilse, u
ekliyle bulunur: kir tkt girmeyi tketmek , yani tamamyla girmek";
blgr yarlka saygyla grnmek , yani grnmeyi emretmek ; bk. 249,
2 5 ' . 376 -
Bir ok son ekim edat, Mu z a rf fiildirler: ig tap a haatlk bularak ,
yani hastala kar ; bk. 272-293.

n c e k i rnee benzer bir ifade ksaltmalarndan (EIIips) bu z a r f fiilin cmle

balatcs (Satzcinlcitung) olarak kullan ortaya kar; bk. 415: ikilyv
 A. VON GABAIN

tekrar ederek, ikileyerek", yani yeniden"; tekrar edilenin ifade edilmesine gerek
y o k tu r.ja n a aksederek, dnerek , yani yine ; kelime manasnda bir geriye
dnmek (aksetmek) sz konusu deildir.

ok n a d ir o la r a k , vasftk, y a n i isim o la ra k d a g r l r; b elki d r , b u , d a h a eski b ir d il

a lk a n l n d a n gelen b ir k u llan l o la r a k m ta la a ed ileb ilir; b k . 105; to l u suvtu patr ( H tG 1 10
r? 1 ) d o lu su ksesi ; lgirmil y n + ki ya ( T T I 58) " (etraf) e v irm i d m a n ; uzatan l f ( T T V
B3) "y k s e k (ulu) m e y v e " . So n ekim e d a t o la r a k , d a im a b ir isim den so n ra gelen birimli b ir rn ek:
szlya brl (H tY 6, 4) b y le d iy e r e k " ; ulat t " v e d i e rle ri (k a la n la r ) , lz " h e p , b t n "
belirsiz say kelim elerid irler.

Bazen u z a r f fiili gali manasm verir: kr kannsz ( T T I I I 8 )

doymakszn b a k m a y a " ; k l u ka l yap m ay a gelmek .
Son olarak b za rf fiilin p ile en mhim Tarka iaret edilmelidir; /, 7.amn bakm ndan bir
n celik; d i eri, bir v a s ta , b ir e za m a n llk b ild irir, alty atay u , kut kv zin katli ( T T I 1 16) " a d n
a rn c a , saad et k en d isi(yle) g e ld i" ; b u n u ta k ip ed en , b u n u n la p a ra lel c m le yled ir: k atrj ta d lp ,
yarp baltuy "e sk i ad n d e itirip (d eitird in v e ), yen i o ld u n " , y a n i b a k a b ir ad setikten , y a h u t baka
bir n k a za n d k ta n so n ra, baka b ir insan o ld u n .

233. nh, gali; nadiren: kal, ktili

Bu z a rf fiil, mza rf fiili gibi, moda! yardmc fiillerden nce kullanlr: umu
bol al u gaylar umut olabilecekler". Modal yardmc fiil, bir isim eklinde de
olsa, kurulu, yine, deimez: yoldn rlr gli u mak yoldan geirtebilecek
(yoldan uzak tutmak kabiliyeti)"; bk. 250.
Bu fonksiyon aadaki rnee akrabadr: krgali yalnhg iirt grmek iin
parlakt (grlmeye deer biimde parlakt) . Ayn ey u zarffilindc (S 232) de
zikredilmiti.
Gelecek zam an ifade edilmek isteniyorsa, tasvir fiilere balam ak iin gali
ekli u'ya tercih edilir: lgiili tur lmek zere olm ak ; 258.

- gali z a r f fiili, bol yardmc fiiline balanrsa, iktidar ifade eder: balkl kufl
uuta batuta lapna + ka u kal batgah bolurlar ( H t Y 3 r7) balklar ve kular
umakta ve (suya) dalm akta, isteklerine gre, uabilir ve dalabilirler (balklar ve
kular, isterlerse, uabilir ve suya dalabilirler) ; bk. 240.

Y e r yer bu z a rf fiil, daha sonraki zam anlarda, (daha yakn m etinlerde) " b e ri manasna sahiptir:
yllar arlar rtgli, ir kif ball (H tV 3 4 )'"y lla r aylar geeli ok oldu (Synonym K o m )".

234. n, -y n

Belki de T rke ncesi zam andan gelen (bu ek, M oolcada da vardr) ok a2 tevsik edilmi olan
bir ek de, fonksiyonu u ya benzeyen *n ekidir; bu ekin olum suzu majm (T o a )dr.
ah kiiyok bolmazun tiyin, trk bodun n, ln udmadm, kuntuz oturmadm (1C 26) "a d , n yok
olmasn diye, T rk milleti uruna, gece uyum adm , gndz oturm adm ; tafrayonyur l i yin k fidip
(IR 11) "dar yryor d iye ses iitip (isyan etti d iye haber alp )", ti nin dier z a rf fiili t i - y i i dr; o
 ESK TRKENN GRAMER

h a ld e , - p + an 'd a o ld u u g ib i "n ile gen iletm e d u ru m u t z konusu o la m a / -yak m kt ( T T I I I

n o tla r 5) y a k m a g e lm e k " ; udymi iy - in kirdi ( H tG 104 n $ ) " o b a n d a ta k ip ed e re k gitti (ta k ip e tti) ;
(m etin d e) bu c m led en b ira * n ce d i e r z a r f fiil seilm iti: ol udym iyi kard (H tG 104 r i ) a v n
m an a taka kridin (i)y (i)n tg ( T o 1 1) " in lile r , g n eyd e n h cu m e d in !" ; bulma yn ( T o 2)
" b u lm a d a n " . Bu z a r f fiilin d i e r rn ek leri iin 29 4 'tct 3 0 1 'e k a d a r b a k lm a ld r

235. mal, mad; mali, miidi

maln, madtn; mlin, mdin
p zarf fiilinin olumsuzu mat vs., pan zarf fiilinin olumsuzu maln
vs.dir. Olum lu eklinin aksine, + n ile genilemiin olumsuzu, daha ok yaygndr.

tokuz lalar kat m (aJ l ktti (R 03) dokur. T a t a r (o rad a ) k a lm a d a n (d u rm a d a n ) g e ld i" , ku y a i)ig
kiig birlikgdr lakn m (a )t t , tirk kodun llTiyin ururalayn' lir irm if (I E 10) " b u n c a ii g ilcil verm ek
istem ed ikleri iin , T r k m illetin i ld re y im , so yu n u k u ru ta y m d e rm i "; b u ra d a ra m a n b a k m n d an
d e il, m an tk! v e sebebe d a y a n a n b irb irin i ta k ip edi v a rd r v e b u n u n iin d e bir zn e d eiim i sz
k o n u su d u r tn sayu.dyaz maln, munta saktn hisa r ( 1 I V A 109) " h e r gece, za m a n k a rm a d a n , bu
ekild e d n rse (h arek et e d e rs e )... ; hu rn e e tek ab l eden o lu m lu fon ksiyon u z a r f fiilinde
v ard r.

236. tna, gina; nadiren kna, kin

Bu z a r f fiil, nca, d mddete, ncaya kadar manasna gelen

cmle belirleyicisi olarak vazife grr; isme gelen dier ekil unsurlaryla
geniletilebilir ve + 1 + 3. ahs iyelik eki olduu iin ( + n + a) dudak
uyum una girmez.
ki y i t gin ( T T V A 7 3 ) g c yettii m d d e t e " ; tjlarka inanma gina ( T T I 80) "ile re
in a n tlm ad m d d e t e " ; kzg yumup a kna ( T T I I I 152) " g z y u m u p a n c a y a k a d a r " , y a n i b ir
a n d a " ; kat kirlgnlg kolma kna oyarkal kotmaz (H tG 16, 5) salam in a n l o lm a y n c a , (b ir ey)
iyiletirilem ez (d z e ltile m e z )" ; igikdgi tk gina 4- ktigi, tiz i ulug minyirtiniida tzyadlur ( H tG 36,
2) "ii t k e n in ce y c k a d a r, ce vh eri (kk) ulu bin d n y a la rd a ta m a m y la y a y la c a k " ; tnanmakrya
kbrpilk inp tkrgili bolmaz (H tG 16 ,2 ) " g n le (k a lb e) in a n m a y n ca , n fu z e d ile m e z " , mn kt gina,
itvig karkt uz lull ! ( U I I l 8 1 , 18) ben ge lin ce y e k a d a r, ev i b a rk iyi (d ze n li) tu t, (evin ba rkn
d ze n in i b o z m a )!".

anama (Suv. 618,14) nihayet, o esnada (bk. 190 sonlar) kelimesi belki
de ana + k + tn + adan olumutur; turna + ra ( T T X 343) hemen, derhal .

237. kn

Bu ek, sad ece, i r y a rd m c fiilin in ta b a n n d a tevsik)ed ilm itir; b u n u n d n d a, d a im a , isim

ta b a n la rn a gelir; bk. 437.

Bal F iille r

Y a rd m c F iille r 40

238. r , bol ve yer yer tur (daha bu zamandan) yardmc fiil olarak i
grrler. Tabiatlar gerei, hi bir zaman z a rf fillerle deil, ekimli fiillerle, yani
 A. VON GABAIN

tercihcn isim durum u n d a olanlarla ve bundan dolay da dier btn isim

eitlerine balanrlar.
bilgi kafan r mi}...Srin (IF. 3) b ilg ili k a a n im i m u h a k k a k , bo manirj dltm ndrjymd dligsit
bolup (S u v . 6 1 1 ,2 2 ) " b u b en im v c u d u m ta m a m y la d e ersizd ir (d eersiz o lu p ) " ; bol " i m e k "
m an a sn d a , o lm a k m a n a sn d a o ld u u k a d a r, o k d e ild ir, nkin tur ur muntg (S u v . 6 2 7 ,1) niin
b o y le d ir ? "; lur y a rd m c fiil o la r a k seyrek geery atm ut + m i r mik ahjapat ( T T I I I 134) " g n a h s z
o lm a a k id e s i"; y a rd m c fiillerd e y k lem ism i, b a za n y k le m k v a sta h a li" n d e o lu r, ada kisr inii
kaan bol m} Srin (IF. 5) " o n d a n so n ra (k k ) kard ei k a a n o lm u ta b ii" , hatunnla tumif krgil
su-iglig olan r ti (S u v . 60 7,22) " h a tu n u n d a n d o m u g z e l sevim li o lu v a r d ; tir " v a r
o lm a k " m an a sn d a o k sk d e ild ir, olum yam bol mifta (S u v . 6 2 3 ,1 1 ) "o lu m yen i o ld u u n d a
(d o d u u n d a )" , miyarluk krrglir inim i uUunrkyaulak n hrd ( U I V A 239) " b in d r n fazla d a v u lu n
g r lt s n d e n d a h a stn k o rk u n b ir g r lt v a r d " ; (ur 'in y a rd m c fiil o la ra k y a y g n m an a s,
" m e v c u t o lm a k " tr . konta dr mi} (S u v . 6 2 4 ,7) n ered e im i? , kaduta tutup (S u v . 622,5) " k a y g d a
o lu p " , inikhgal. y ili kun bolmi} (S u v . 6 10 ,2 ) " e n ik le y e li ye d i g n o lm u ( tu ) " . lir k bol t ( H t V 2039)
o k g e o ld u " , kiig baa ar di ( T T I I A 6 2 ) " k k o ru o ld u " , lutmallan bol (un ( U I I 80,67) " o r u
tu tm a la r olsun (o ru tu ts u n la r )!" , j i t i j i r mt mu ( K P 16,5) "s iz in d e il m i ? " ; i i j b o l-tu n (M a n .
F.rz. 18,33) o ls u n !".

239- vc al m bir fiil ekline balanmas halinde:

kutrul tr ( U l l I 7,26) " k u r tu la b ilir o lm a k " , unhad t-ipka bar u dr /ir, tuuryohn batmak
k irg ik s it ( H t V I I n o tla r 1870) S e y la n 'a gid ilm e k istenirse, su y o lu n d a n g itm e k n e m li d eil
g e re k s iz )". k t l glk i r - m t (S 8 7) gizlem esi ge re k m e z , (g iz le m e m e lile r)" , i r l- g l k bol tun
;S A 48) fai o ls u n ", i r i l glk bol tun bod krjil bo knl ( H tY 8 2,2) b u g n d e b ir mdi fikri
u y a n d rls n ".

240. u vc gah alm bir fiil ekline balanmas halinde:

r S bol mat ( H t V I I n o tla r 1870) a y a a k a lk a m a z , ol kuurranm yrsin kinin b i l- g d li
b o l-m a d ( H tY 5.2) " b u ce m a a tin n cesin i (gem iin i) v e sonrasn (ge le ce in i) b ile m iy o rd u .
tphr gali bol mat ( H t V I I n o tla r 1870) "a s l a ra trla m a z (le m e llc n d irilc m e z )" .

241. Baz zamanlarn istiareli (yani baz birleik zamanlarn) tekili ok

eitlidir (vielgestaltig). Tercihen ar le olur; bol , ekseriya " o lm a k manasna
geldii zaman kullanlr; tur ok az kullanlr. Bir esas fiilin bir yardmc fiille
birlemesi, 1. daha nceki bir gemi zaman, yahut 2. bir alkanla gre
m eydana gelen bir ii, yahut byle bir durumu ifade eder. 3. A yrca yardmc fiiller
art tekiline vc 4. bar va r",y ok yok ve kargak gerek in sonuna gelerek zaman
tekiline ve ayn ekilde, 5. zel bir temenninin (Irrealis) tekiline yararlar.
mt/n belirsizlii ve asl yardmc fiil ve olm ak manas olan fiil olarak bol
ift manall, insann birinci veya ikinci m anada bir kurulula karlatna
karar vermesini zorlatrr.

J42. 1. ^ r - r rtim (S u v . 628,10 ) " k u r ta r r id im ( k u r ta r d m )" , knlmt arl safnm at tirdim

( l ' I I I 4 8 ,1 1 i g n l m d e h i d n m e z d im ..." ; k ir Sr irm i} man odurak bo amgikkti tu}uka (S u v .
" h u z d r a b a u la a c a m ka ti o la ra k g r d m " , lir rmi} (IF. 9) " b y le derli (d e rm i )", bol lum
ardyakn tapnal ( H t V I I 1945) y a k n d a n h rm et e lt im " , alk-yuk Arrf ( U I I I 88,4) b it li" , alp tr b itjd
lg mi} arh (IF, 40) " y i itle r b iz e sald rm t . d rl m i}rli (S u v . 6 0 9,18 ) " g e m i id i" . saw il m ; drtin
(S u v . 6 2 0 ,1) "s e v ilm i id in (s e v ild in )", n mi} r dim ( K P 5,4 ) km id im ( k tm ) " . oku} mi}
armi) (W 10) " t e s a d f etm i (e tti) , tf mif lur urlar ( U I I 4,8) " d m t rle r . W 38 l( a ) y l( a ) rd
 ESK TRKEN N GRAMER 89

"1.111 a ta rd (a lm t) v e M i l ! 37,4 td m( a)zdt " e n g e lle n m e z d i" , b u g n g o r ilim trd'n in eklem i

ek ille rin e o k n a d ir ra stla n an rn eklerd ir.

243. 2. trln r rdi ( U I V C53) " s r n r id i (s r n p d u r u r d u ) " , bil m/i drli (IIF . 18)
" b ilm e z id i" , olur ur ar mi; (IF. 3) " o tu ru rla rm (s re k li)", ldi taru alku lan adntdypar toz- a r
un dr boll ( T T V A n o tla r 117) " le r za m a n t rl k o k u lar to za r, y kselir o ld u (to zu y o r,
'y k s e liy o r la r d ) " . bol 'd a p h e (n sich erh eit): Idprdnsiz bol !um drmdz mu (S u v . 626,18)
"s a rs lm a z d e il m iyim (a c a b a ) ? " , iimini ISpSri biil ur bolur (S u v . 620,18) m em eleri, ta m a m y la
(kelim e kelim e: k k n d en ) kesilir o lu r (k e s ild i)", bo dl'zmin liltdr mdn, lrii mn kada&lar baran
lil mi dala mtf bolur mdn (S u v . 614 ,1) " b u v cu d u m u terk etlersem , b u n d a n d o la y b t n
g n a h la rm a son ve re ce im (b t n g n a h la rm d a n k u r tu la c a m )" , b o l-m i) bol(nr odurak adnluluk
alp ada (S u v . 624,2) a r a y rlk tehlikesi, m u h a k k a k o lm u (m eyd a n a gelm i) o la r a k " . sini fiilde
ge le re k z a m a n : trk bodunyatuk kl ni bolfaylar ( T T I I A 10) T rk m illeti g n a h ileyici o la c a k " .

244. 3. b k . 261.

245. 4. bar "var",yok yok " vc kdrgdk gerek", aslnda normal isimdirler. Fiil
olarak kullanmak iin, bunlar (ir , nadiren de bol ile birletirilir: bar ardi
vard"; bar bolmj n var olduu iin ;jo k drsdr yok ise"; kargak drli gerek
idi . una dikkat etmelidir: kdrgdk bol lmek ; (yahut bul bulm ak" m
okunmal?) deyim olarak (Redensartlirh): nd kdrgdk bnlt ( K P 47,2) sana ne
gerektir? .

24i). 5. Gereklememi (Irrealis): bk. 264-269.

247. dr kan vc dr maz + kdn ekilleri iin 437 ye baklmaldr.

248. W 'in esas fiil o la r a k sa h ip o ld u u eski ze lli in e b e n zer ekild e, dr d e , n ad ire n , b a za n

tasviri fiil, b a za n d a esas fiil o la ra k g r n r: grdlin i drr ( H tV I I 2010) " re n m e k te d irle r" : aklar u
ar ir hiz (a g e, n o tla r 1870) " a k t a r m a k ta y z " ; ijlS yii (ir alm (ay n y erd e) im di alm ak
is tiy o ru z ; o lu r -u p ar kdn ( K P 6 5 ,1) h em en o tu rd u u z a m a n ..." . Esas fiil: r mif barmif (IF. 23)
" y e k n v e h a y a t ; dr r barur ( I 1E 29) " i g r r, m u am ele e d e r"; d d r - t g ( M a n . F.rz. 27,25)
n a sih a t .

M odal Y a rd m c F iille r

249. Mantk esas fiillerle birleerek, baz fiiller dierlerine o ekilde tabi olur,
ki onlara uyarlar (hinzielcn). Bunlar, yardmc fiiller gibi, ekimli ekillere
sahiptirler. Buna karlk esas fiiller, u, daha kuvvetli bir hedefleme durumunda
ise al z a rf fiilleridirler. (Nadiren u eklinin yaklama halinde bulunur:
ika; bk. 226.)

A/ u u k la b ilm e k , y a p a b ilm e k .
k r - b il g re b ilm e k , (ita a t e d e b ilm e k ) .
bol u sakn o lm a y d n m e k ".
td a katktan en g e lle m e y e a l m a k
d u y a ra g n d e rm e y e v a r a m a k " .
saklan u krg l ( T T X 426) sak lan tfr (k o ru )!".
ayl u d s o rd u rm a k " ; b e lk i, esasl bir ekild e s o rm a k ' m a n a sn a d a g e le b ilird i; o /a m a n
d , tasviri fiil o la ra k telak ki e d ile b ilird i.
9<> A. VON GABAIN

250. bol gah u "o labilm ek **.

k a l gl lapla ( T T X 1 13) " in a y e t e tm e y e g e lm e k " .
art gali ura " g e m e y i p la n la m a k *.
korki t gali k ln "g s te r m e y e a l m a k ".
anlma alt ks "g itm e m e y i istem ek ".
ok l al ay " o k u m a y em re tm e k ".
yarman alt sakn " k m a m a y a rzu e tm e k *.
gli katlan " p a r a la m a y a a l m a k " .
rkn gali anun "h r m e t etm ey e h a z r la n m a k " .
lr gh alk " ld r m e y e son vermek**; a lk " t a m a m y la y a p m a k " m an a sn d a tasvir! b ir fiil
o la ra k d a (hk. 2 55 , 258) telak ki ed ile b ilird i. F a k a t ko n tek st bu ekild e a n la n n a y a m saittir.
It gli koyul rit "s o n v e rm e y e k a ra r v e r m e k " .

251. M o dal yardmc fiillerin bir alt blm modal sayg fiilleridir; mantk
esas fiil, u z a rf fiil ekline sahiptir.
k l u tagin "fe d a k r lk la b ir ey y a p m a k " .
ykn tn "b a llk la h rm et e tm e k " .
bltr yarltka " s a y g y la b ir ey gsterm ek*'.

252. Esas fiil al eklinde ise, modal sayg fiili deil, modal yardmc ilil sz
konusudur ( 249):
bat al ln g id e b ilm e y i ric a e tm e k " .
bofur al ya rltka " re n m e y i e m re tm e k " .

253. Yalnz, t i dem ek , ay sylemek , ayt , ayl sormak fiilleri,

modal sayg fiillerinden nce p ekliyle gelirler:
ti p i t i n "saygyla sylem ek".

254. zel durumlar: ayt uyarltka (H tG 26,19) sormay em retm ek ;

birtk + gani sakn (IE 10) vermeyi dnmek , yani vermeye niyet etmek .
yakas yarhkar tirdi ( H t V I I 1936) selahiyetlisi olmay ltfediyordu : Sayg
fiilleri ok manal olarak kullanlabilirler; mantk bir esas fiil eklenmeden de,
saygl imek , saygl olm ak , saygyla bir ey y a p m a k ifade edebilirler.

T a s v ir F iille r

255. Fiiller, u, yahut p alm bir mantk esas fiilden sonra kullanlrlarsa,
kendi manalarn kaybedebilir ve manalar tasvir edilir. Byle fiil birleikleri
yklem olarak i grdkleri gibi, vasllk vs. olarak da i grebilirler. Birinci
durumda tasvir fiil ekimli ekilde olur.
alta-yu tur " a ld a tp durm ak, aldatm ay det haline getirm ek ; tur "d u rm ak ".
kut u tart "y a v a yava m ahvolm ak ; tart "ekm ek .
kur tul "devam l korum ak"; tut "tu tm a k ".
k l - u alk "sonuna kadar yapm ak, yap p bitirm ek"; alk "b itirm ek ".
a y - u bir "bildirm ek , yani bir bakasnn menfaati iin; bir verm ek .
(kad i otur "iy ic e eilm ek, iki bklm olm ak ; olur "o tu rm ak .
tfn u t i tam am yla yitirm ek ; t i "gn derm ek".
 ESK TRKENN GRAMER 9'

256. Osm anlca ( D E N Y 1300, not 2) dur vcyal fiillerinde olduu gibi,
U ygu rcad a belirli hareket ve durgunluk vs. bildiren fiiller f> z a rf fiili ile
birleirler (balanrlar):
odunup kd! (inrhoat.) uyanmak; kil gelmek".
arlp kal geip gitmek"; kal "kalmak".
y a l tpyr " y a tm a y d e t h a lin e ge tirm e k , y a tp d u r m a k " ; yur " y r m e k " .
t Bp bar l p g itm e k " ; bar g itm e k , v a r m a k " .
itomlap kod "esa sl v a ze tm e k , v a ze d ip k o y m a k " ; kod " k o y m a k " .
au'la p al " a v la y a r a k ele g e irm e k , a v la m a k " ; al " a lm a k " .
kzlip tur " g z e t ip d u rm a k , srekli k o ru m a k "; tur " d u r m a k " .
F ak at kzn tur ( U I I 23,6 ) "g r n le c e k ekild e d u r m a k " d a lu r esas fiil, kzn ise bir
y klem be lirleyicisid ir.
baflap bir iy (M a itr ., B eihcft I, s. 34) (b izim m en faa tim ize) b a la y n !" .

3 5 7. M o d e rn a z la rd a o k y a ylm o la n , / li z a r f fiil ku ru lu u , U y g u r e d e b iy a tn n en p arlak

za m a n n d a n h em en so n ra , o k lu k b a k m n d a n , u z a r f fiilini gem i o lm as gerek ir.

258. Mantki esas fiil gah eklinde ise, bir gelecek zaman anlamna iaret
edilir:
kirgali tur "h e m e n gire cek d u ru m d a o lm a k , gire rek o lm a k " .
lgali yat "h e m e n lcce k d u ru m d a o lm a k , lecek o lm a k " .

259. kal veya kal tasviri fiillerinden, dorudan doruya, olmak zere
olan bir i veya hareket bildiren bir kalr, kalir eki inkiaf e t ti 41:
at kalr hem a t a r .
kir kalir sn hemen girersin .
sinir kalir osulu kln ( UI V A g ) tknm aya hazrlanm ak .
okt kalr fin (H tY 13 ra) hemen okutm ak iin .

a rt, B al Z am an , O lm a z lk , T em en ni vs.

260. art, en ok sar, sar fiil ekline ahs iaretleri getirilerek ifade edilir:
sakn sar san dnsen ; in ma sr inmese . nyU gelecek zamanda
olduu gibi, ahs iareti debilir: barsar barl! ( K P 30,6) gidersen git! , kim
kork sar,yonylar! ( K P 32,2) (sizden) kim korkarsa, yrsn (gitsin)! (Moolca
sa, se; so, s hypoth. ve bal zaman zarf ile karlatrlmaldr).

2 6 1. tir sar ise , pek ok zamann birleiinin tekiline yarar: gir r man
iirsr sevinirsem ; u maz miin (irsar muktedir olamazsam, yap am azsam ". l
grlen gemi zaman, ancak arsr ile art ekline sokulabilir: rksin limiz arsar
kuvveti ele geirmi olsaydk ; kl ma drm rsar yapmam olsaydm ; kirii
yarlkad arsiir eer saygyla (ieri) girdi ise".

262. Y e r ye r art, b a l z a m a n vs. nin bu fiil ekliyle d e il, c m le b a latc b ir e d a tla g sterild i i
grlyor (bk. 452): kalt tgip, yaratt (K P 31,3) "geldikleri zam an, h azrladlar".
92 A. VON GABAIN

sar fiil eklinin eitli manalar zerine cmle bilgisi 448-449'a

baklmaldr.
263. T e m e n n in in z c i K u ru lu la r:
1. -ar.
yara av ( K P 48,6) iy i! (k elim e m an as " y a r a s n " , y a n i d a h a n c c s ylen ilen g ib i o lsu n ), olyig
b o l-g a j (S g b r lik ii ls ir b it (S u v . 620,6) m z b ir lik le lse y d ik , (ne) iy i o la c a k t" , b irik... klmasar
mtin. iflrim... lifi alamifim... yokuz bolgay ( U I V D 68) fa k a t e e r... y a p m a s a m ,... b e n im s yle d iim
"d o s tla r n " m a n a sz o lu r d u " , kayu lafa bo l ay irk i? ( U I V D 7 7 ) " h a n g i ta p n m a ekli o la c a k ki? ;
lkam igir (H tV 'II 1997) " b ilm c s e y d i" , y a n i " b ite c e k , h a z r o la c a k " .

264. 2. av irdi.

ligim lig bol fa y irdi ( H V I I n o tla r 1870) la y k o lsa id i" . du ya ra ay ird i ( H lV 252)
"g n d e rm e y e y a r a s a y d " . a ( 1 barm alknar uralar (?),y a zu k a l ji lig in m i g iy itlim iz ( K P 7,9) " m a l
n u lk yo k o lu p gitse, b iz e g n a h d m e z ", ulu kttfliig kullu bodiavatlar ir m is ir , b o y ik i narj tagma g iy
atl [ K P -I5.2) " u lu g l m u k a d d e s b o d is a t v a la r o lm a s a y d , h i b ir z a m a n b u le m e u la a m a y a c a k t .
bili yarlrka ay ird i ( H lG 5 r2 7) " b u n u h rm e tle re n e b ilm e k iin , e m re d ilm i ti".

26 5. 3. I irdi.

il r lik o d in m iir ... S k ftilim lnllar bull ir li ( T I I 20) stten a a y a in m e se y d in iz,... p ek o k

ca n l b u lm u o la c a k tn z .

266. 4. laft irdi.

lrk bodun l la(i ir li ( I I E 33) T r k m illeti le c e k ti".y a b la k bol da i r li ( IN 7) k t o la c a k

id i" , kurt bol do1 i r li (I N 9) c a r iy e o la c a k la r d " .

267. 5. la bolay.

bi'nlri adn kim b o l ay muyayaragl af ifg bilg rld ifi (S u v . 61 , t ) b iz d e n b a k a , b u n a u yg u n

y iy e c e k v e ie ce i kim g s te re c e k ti? ".

268. 6. r i r li, maz irli.

unakaya o lg il yalur rli (S u v . 6 0 9,22) " n e re d e y s e le c e k ti , apam birk... nomu nomlap kodmasar,
alktnmaz mu ir li lnlglar. ( T T I I I 64) e er, re tiy i esasl b ir ek ild e re n m e se y d in iz, c a n lla r b itip
t k e n ip g itm e y e c c k m iy d i? " .

269. 7. m if ir g iy , ti ir g iy .

b iz ij amrak (g ik im z mahajalu if(nm i) rgiy mu biz (S u v . 62 2,9 ) b izim se vg ili se v im lim iz

M a h s a ttv a y k a y b e tm e li m iy d ik ? ", yklr ligirm iliyS awlap, illilr Srgy ( U I V A 2 3 2 ) " e y ta n la r
e trafn e vire rek a v la y p , ya k a la m o la c a k la r " .

270. 8. D ilek : stek ekli ve ir g iy v e y a i t l i: krmiyin ir li mum lig ulu im gikig.' (S u v . 6 2 6 ,7 )

"bunun g ib i b y k a c z d r a p g rm e s e y d im !", li k b i z i j i n ifik in ir s ir , amraklarhn adrtluluk im g ik
bolmazun arli tip korkar man (S u v . 609,2) " b iz e nasl o lu p d a , sevg in in a y n lk acs z.drap ve rm e sin d e y ip
k o rk u y o ru m , vr rarl;un ir li; yirki kiriyin irli.1 (U 3 7 ,1 6 ) " y e r y a rls a y d d a , y e re g irs e y d im ! .

S o ru ve T a h m in

271. Bk. C m le Bilgisi 355 -359 -

 ESK T R K E N N G R A M F .R 93

Son e k im E d a tla r

272. simleri, zam irleri ve saylar takip eden, onlarla sk skya bal,
m a n a la r n a gre on lara tabi, fakat g r a m e r b a k m n d a n on lara hakim kelimelere
son ekim edatlar d iy oru z. Bunlar, eitli menelerden gelebilirler.

F iil M e n e li S o n e k im E d a tla r

isim, son ekim edatnn nesnesidir. Sz konusu fiil tabannn nesnesinin

tasrihi etkide kalr.
u, a, 1, Z a r f Fiilleri

alku (alk bitirm ek ten; al a lm a k kuvvetlcndirm eli ekli) b t n .

idgi loru adgi kltnf alku kalay ( T T I I A a 1) iy i t re (k a n u n ), iy i i lr p 'i k a la r a k , an alkuiknr b it
( T T I V A 7 6 ) " o n u n h e p sin e p i m a n z " .

alku, e a n la m l y a b a n c k e lim e fam a^ 'n e tk is iy le b a l b a n a b ir k e lim e , y a n i b ir b e lirs iz sa y

k e lim e si o ld u . B u n d a n d o la y ism in n n e d e g e le b ilir v e b iz z a t isim s o y lu b ir k e lim e g ib i v a zife
g r e b ilir : alku ada luda ^ T T V A 8 7 ) " b iit n te h lik e le r " , alkum lrgiy ( T T I I A 1 6 ) " h e p s in i ld r e c e k " .

273. a/a (af a m ak tan) te, te d e .

kgman ( a ) fa , k rk t y t r t j i lagi sladim it ( I E 1 7 ) K g m e n 'in b r ta r a fn a ( te sin e ), K r g z

lk e sin e k a d a r a sk e r sevk e tt ik , ilg ir , jadrkanyifi (a )/ a , kodunu aa kondurlumut ( I E a t ) " d o u d a ,
K a d r g a n y a y la s n n te s in d e , m ille ti y le c e y e r le tir d ik " .

274. a/nu (* a ju n nce g elm ek ten) n ce .

...ba/da afnu iflit r lir ( T T V B 58) " b a ta n n c e i itirle r" .

275. baflayu (ba + la b alam ak tan) ile balayarak, bata .

k r i tardu.f biiglir, kl(or baflayu, ulayu fadapt b ig lir ; rfri l l( i ) f kiglar.apa larkan kaftayv, uluyu fadapil
balar ( M S 13) b a td a T a r d u b e y le r i, b a ta K l o r , b t n a d a p t b e y le rin in hepsi; d o u d a T li
b e y le r i, b a ta T a r k a n A p a , a d a p t b e y le rin in h e p s i" .

276. birl (bir + i l birlemek, bir o lm a k tan) ile, ile beraber".

sitn i b ir li ( T T I I A l ) " s iz in le " . y i l i n f u/jufujutlam t b ir li ( U l l l 5 5 ,1 1) " 7 a k r a b a l n z la (y a n i
n e s lin iz le ) " ; i(im kaan kirili sldimiz ( I E 17) b a b a k a rd e im k a a n la b irlik te ask e r se v k e tt ik " . 1/ lim i)
b irli ( T I ' I V A 1 5 ) l, T ilz m i ile ( t l v e T U z m i ) " 42
K saltm al olarak, yani ilgi ismi olm adan, " b irlik te " m anasna gelir krlayana lorfim akut dtun
yokadtun (SA 39) "b irlik te, yeniden m eydana gelm eden, (g n ah lar), gndersin ve yok olsun".

277. i)' (iy takip etmek, tabi klmak, bask y a p m a k tan) takip ederek,
uyarak, msteniden, g re .
ay toru iy i (verilen, teklif edildii gibi iyin deil) awrlrlr ( U l l l 79,4) "k t trelere uyarak
d olarlar , lap iy i ast lusu k l (Suv. 245,2a) "holandklarna (arzularna gre) faydal o lu rlar", ayt
jttlnf iy i karp ( T T V I 195) kt iten sonra (kt ii takiben) v a rp ", k o n iy ir ig k i iy i bolay (H tG 35
r23) doru tarife gre o la cak ".
Ksaltm a: iy i kasa ( T T V I 48) "srekli, durm adan (kelime kelime: takip ederek ve b asarak)".
 A. VON GABAIN

278. k (k gemek ten) nn tesi, nn br taraf .

yinf g itig kf, tamir kapfka t g llidim it ( I E 3 9 ) " i n c i rm a n n b r (ararn d a , D e m ir K a p 'y a

k a d a r s a v a tk ". k ( i ) m ka f .fik tapa stidim ( 11E 26) Y e n is e y in b r ta ra fn d a ik le r e kar ( 284)
savatm'*.

279. ji (*y baka (trl) olm ak tan; kr K . renklerin kamas ,

\VB Uig. benzi sararm ak") dan baka, nn dnda, dan itibaren, dan
dolay".

hilafndn crj drul ( T T V R40) seb eb in d en d o la y a y r lm a k , muntada ji ( M a n . E r*. 13,22)

b u n d a n b a k a " , kurhnnln ji (U 11 32,65) B u d a 'm n d n d a .
em ksa ltm a l o la ra k e itli" m a n a sn a gelir; m sl. U I I I 14,4.

280. tkr (l gc-mck ten gur la bir yaptrma eklinden) tr,

d olay .

kifdlkinl tkr (S 5) g le n d i in d e n t r , katymaknhn tkr ( T T I V n o tla r A 1 9 )

k a v u tu u n d a n (b irleti in d en ) t r , utun ianiarlnkir tkr (S 1) u zu n sa m sa ra d a n b e ri".

281. tr (t 'den ur la bir yaptrma eklinden) sonra .

oydukta ri ( T T 1I A 5 3 ) s yled ikten s o n r a ". a ^ a tri ( T o 16) b u n u n z e r in e " ; nd lr ( M I H
12 .1 3 ) n ed en t r (n i in )? ".
K s a ltm a l, o k y a y g n : nn zerin e, b u n a g r e ; m sl. T T I I A 5 5 .
V
282. kod (kod 4*koymak"tan) aa .

s(a )t(a )y kodyonpan ( 11F* 37) Selenga nn aasna y r y p . Ao^nn bu ekilde belirsiz halde
kullanl nadirdir, istntn kod (M an. Erz. 13,10) stten aa (y k a n d a n aa) , kalkdan kod inlim
(M IH 23.7) gOkdcn aa indim .
Ksaltm al: "aa d a".

283. sayu ( *sa s a y m a k s a n ) her biri, herkes, hep .

yir sayu bard ( ) (IS 9) her yere gittin , tabrtk sayu ( T T I 119) her hareketle , on orunlar sayuk
(T T I notlar 57) '*10 durak yerinin her birindeki .

284. tapa (tap bulm ak tan) doru, kar .

ig tapa ( T T I 7 7 ) h a sta l a ka r , fadajtan tapa ( T T I I I n o tla r 5 ) k a r d q le r in e d o r u , jtraru,

out kodun tapa; ilgri klany latak kodun tapa (I E 28) " k u z e y e d o ru , O u z b o y u n a kar; d o u y a d o ru .
K ta n v e T a ta b b o y la rn a k a r ",

285. ttigi (tiig ulamak, dem ek ten) a kadar ; bu son ekim edat
bazat, ses uyum una girmeden, ilgi ismiyle birlikte yazlr.

tSmir kapfka lig i sldimit ( I E 17) " D e m ir K a p 'y a k a d a r s a v a tk , kknki knktgi (S 1)

b u g n k g n e k a d a r " , ulufirjatgi ( I 'I 'V A 26) lkesin e k a d a r " . nAfk lgi ( M I 16, 16) n ice ye
k a d a r, ne k a d a r " .
 ESK TRKENN G RA M ER 95

286. ISgrii (tgtir deirmek, ulatrmak tan) etrafnda, iin, uruna".

lii j lgr ( T T I 2 19 ) v cu d u n i in , kani lgraki kodun ( T T V A n o tla r 4 1) " e h ir e trafn d a k i

h a lk ".
K sa ltm a l: lagrak lapfilar ( U I I 22, 2) "e tra fta k i h iz m e t ile r " yam; tgr ufuk lg rli (T o 8)
d m a n m z etra fta u a r g ib i id i" .

287. ulat (ula b a l a m a k s a n / yapirma eki ile) ve, ve dierleri,

vs. .
gli kayh ulat kifi oul (S u v . 55 4 , 13) an n e ve b a b a , ve k a n ve o u l , zl bola ulat kf nuuamlar
( T T I I I 33) " k in (e an la m l) ve b ir s r ih tira s la r , litdurm akla ulat toku karmaputlar ( ' T V A n o tla r
1 1 ) " ld r m e k v e d i e r d o k u z k a rm a p a th a . lg lrmk ulat on karmaput ( T T V A n o tla r t )
y a a y a n ld rm e k v e d i e r 10 k a r m a p a th a .y mtn tmSn ulat ( T T V A 67) " 100, 000, 10000 v s. .

288. ulayu (ayn ula tan) dahi, ve .

og(ii)m katun ulayu gldrim dkl&rim kalirjnf )m kunuylartm (I N 9) "a n n e m su ltan (kra lie) v e d ah i
( v e y ) a n n e le rim , h a la la rm v c a b la la rm , ( v ey) k r ka rd elerim , p ren seslerim .

289. ulru ( *ulur kar olmak, m uhalif olmak tan, ulr un muhalefet
etm eksin basiti) kar .

ym ulru ( A l) " b iz e ka r , any utru turdaft ( U I V A 283) " o n a kar d u r a r a k ; bu son rn ektek i
ilgi h ali, al, ara, asra v s.nin etk isiyle gelm itir; bk. 304 v d . ilig bdgk utru yonyu kSlti ( U l ! 63, 6)
" h k m d a r a kar y r y e re k g e ld i .
K sa ltm a l: u tru y ird a (W 23) " k a r , utru, iki ayl kijt oln iokufmtf (W 2) " o n a kar, iki ay lk
in san y a v ru s u y la karlam . ,

290. ( * "b y m e k , yetim ek ten ?) " z e r in d e , st, v a sta sy la , d a * 5.

kifi olyja G i, ()m (a)pam bum (t)n kaan isl(d )m i kaan olurmtf ( I E i ) "k ii o lu n u n zerin e
a ta la rm R u m n K a a n v e istem i K a a n (k a an ) o lm u , tarduf bodun d fad nim ( I E 17) " T a r t u
m illeti ze rin d e ad id im . firi in d ( T T I 39) " o (senin) o rd u n u n zerin d e , kz d ( T T V ' A 59 )
" g s ze rin e , limk d ( U I I I 75, 2) " d e m e k su re tiy le , kutlu kn (S u v . g q , 19) " k u tlu (u y g u n )
g n d e , tpn d ( T T V A 5 9 ) "te p e s i st n e " . y i l d yil ( T 15) " y e l st n e y e l" , ou d ( T III
142) "k u r tu lm a k i in " , bur/an d saf (S u v . 183, 15) " B u d a zerin e s a m a k " .
K s a ltm a l, , g en ellik le, " s t n e , y u k a ry a ; st n d e, y u k a r d a ( I E 22) ifa d e eder.

291. yma, yer yer, henz sadece m, ma (*yim *dcn) da var: yine, ve, d a .
b ilg i kaan rmif; alp kaan rmif; buyrukym bilg rmif Srinf, alp rmif rinf (I E 3) " b ilg e ka an
im iler, y i it k a a n im iler; b u y ru k ta n (k u m a n d a n la r) d a b ilg e im iler ph esiz v e yiit im iler
p h e siz , knymti tnymd ( T o 28) "h e m g n d z hem gece (g n d z ve g e c e ) " ; bim (M a n . E rz. 8, 6\
" b iz d e " ; ndmdn (H t V 2 7 ) " n a s l? ; ngkdmd ( U S p 12, 9) " b ir eye kar

y m a ve yine ve la k y m a ve bundan baka", cmle balatc olarak sk sk

geerler.
292 . y o k a r u ( * y o k yukar konmu tan; y o k + a r yukar kaldrmak,
stte olm ak ) yukar .

litjrokaru klkldgi ( T T V A 4 ) "d iz d e n (y u k a r) bele k a d a r " .

g6 A. VON GABAIN

Bu kelime, your yourm ak"tan u ile yaplm z a rf fiille kartrlm am aldr; kk j( )g

to(u)ru (T o 15) "f k j' yourarak (durchstam pfcnd) gibi. Burada v e T o 27 v e II SF. *yo(a)r
olarak yorum lanm tr; am a you rm ak" iin T T V 1 notlar 1 1 5 1 d c your ekli vardr.

293. Y ukard aki listeye benzer kelimeleri sralamaya daha da devam

edilebilir, fakat yine de tam am lanam az; nk, eer bir manas varsa, bu tip son
ekim edatlar her fiilden yaplabilir.

n, Z a r f Fiilleri

294. adn (* a d baka olm ak tan m?) baka, - n n dnda .

arlamaksn buculmaksti i d lauar, buyan dgi klnla adn,yok (U II 80, 62) " iy i iten baka bozulup
m ahvolm ayan mal mlk yo k ", munlada adn ( A l) "bu n d an baka".
K saltm al; adnla (U II 35, 26) dier taraftan "; vasdk olarak: adn kifi dier kiiler
' bakalar)* .

295. bilan (bir + l bir olmak, bir y a p m a k tan) ile ; nadiren birl.

tt(i bUiin ( T T V A 5 6 ) " u c u ile " .

296. iyin (iy takip etmek tcn; kr. iy 277) gre, uygun olarak .

d iyin (Suv. 396, 22) "za m a n a uygun olarak", krjiil iyin ( T T I I B notlar 26) "gn le gre (arzuya
g re)"
K sa ltm a l: iyin gir (S 19) "g n ld e n s e v in m e k " . Y k le m o la ra k : ay glilark iyin bol (S u v .
1 0 1 ,1 8 ) " k t d n celileri ta k ip e tm e k " , taba birdin ( i) y ( i) n t g ! ( T o 1 1) " in lile r , o n la ra g n e y d e n
h u c m e d in !".

297. kin (ki d soncun da kk olan *A: sona ermek, son olm ak tan)
sonra".
barduknta km (M I 12, 14) "g ittik te n s o n r a " , anla kin ( A l) " o n d a n s o n r a " .
M u h te m e le n , kinint ( U I I 8 1, 68) " g e le c e k te " , a y n * k i 'te n ya p lm A 1 ism i o la ra k m ta la a
e d ile b ilir. .

298. rjin (* n baka olm ak lan; bk. n i 279) baka .

K s a ltm a l: " fa r k l, a y r " .

299. kaln (kat katlam ak tan; nll z a r f fiili kal a*dr) tekrar tekrar,
defa'1.

S e y re k tir, son e k im ed a t o la ra k tevsik ed ilm em itir. K s a ltm a l:yana bo liif ifint samtso aar tnri
tauf han hirl katn katn bitig dmi} sanlar kf ol (H tG 55, 19) " v e bu b a h iste T r ip ija k a
h o ra v e i h am h a z re tle rin b ir b irlerin e tek rar tek rar m e k tu p la rla g n d e rd ik le ri s zler v a r d r " , bo fidt
kbrdi nom tzm. kjlin ornatp boyrk. ktyuru nomlap triyyrgldrig. kiy alk klt talyaprakl, katn katn
(itauan saryamta yar likam} nomu ( H tG 5o r9 ** in c e 244 v . u. 6) " im d i re tin in esasn g rd .
K a lb iy le b u n u , b u d n y a y a yerletird i, d erin m a n a la r te fe rru a ty la v a z e tti, v e d a l ve y a p ra k la r
geniletti: (y a n i) J e t a v a n a m a n a strn d a te k ra r tek rar v a ze d ile n r e tiy i" .
 ESK TRKENN GRAMER 97

300. tiyin (ti demek ten; nl ile biten z a rf fiil tiyu d r ) diye,
diyerek .

ark) itimat liy (i)n slidim (IIF . 25) k erva n g n d e rm iy o r d iy e (k erv a n g n d e rm e d ii iin) asker
srvk e llim " , kgminyir sub disit kalmatun ty(t)n , a t krkz bodunu yaratp kailimit tyifdmt ( i E 20)
K g m e n lkesi sah ip siz ka lm asn d iy e (K g m e n lkesin in sah ip siz " le y s iz kalm am as iin) A z ve
K r k z m illetin i tek ila tla n d rp g eld ik ve s a v a tk ." A y n ekild e IF. 27.
So n e kim e d a ty la b iten b t n birleik bir kere d e vasllk tarak ku llan lr: tafta yotyur lirin ki
afidip (IF. 1 1) b ir ses iitild i, ki d ar y r y o r (isyan e d iy o r )" .

301. n (u u tan, *uu >*t?fa hedef alm ak ?) iin".

an fn ( T T I 1 A 7 ; 1E 3) b u n u n i in " , drd min fn ( K S 12) e rd em in d en d o la y " , tutukyablaktn

(n (R 05) T u t u k k t o ld u u iin ( T u t u k un k t l n d e n d o la y ) ligin lkmt fn (S u v . 401.
g) fe d ak rlk la y a p t m z i in "; n fn ( T T V Bf>3) n iin ? " . bolm fn ( T T V B2R) "o ld u u i in ".
krg fn f l ' I ' I 11 <)f>) "g rm e k i in , lurfurur fn ( T T V B69) m ey d a n a (eldiinden d o la y " , tulkahr
fn (S u v . 448, 6) tu tm a k (k o ru m ak ) i in ; banm fn (Y e n s. 3 1 5 u .) " m a l m lkten d o la y " .

p ve pan z a r f fiilleri; ok seyrektir.

302. kop (ko d koym ak kuvvetlendirme fiilinin kk *ko tan)

btn, her .
ol sab ifid ip , on ok b ig lir i boduni kop kttyknli ( T o 43) " o sz iilin ee, on ok beyleri ve m illeti
h e p (ji b e ra b e r) g eld i v e h rm et etti (b o yu n e d i)" .
kop, a y r c a , za rf, o k lu k iareti ve say o la ra k d a k u llan ld .
M u h te m ele n e a n la m l kp, lolp v e lop h e p " a y n ekilde m ey d a n a g e ld ile r

303. k0Pan (ayn kkten) btn, hep .

ol sab ifid ip , b ig lir ko pfajn yanalm... Udi ( T o 3 7 ) " o sz iitin ce, b e y le rin hepsi 'd n e lim '
d e d ile r " . .

M e n eleri sim So ylu O lan Son ek im E d atlar

Belirsiz Halde Y a h u t lgi Halinde Bulunan sim Soylu le Bal yelik Eki ile

304. al ( yan, alt t a r a f ) alt .

kum alya ilnsir ( M I H 3 7 , 4) (su) kum altn a g irse .

305. ara ( ara saha") a ra .

kaln kuurra arasnla ( U I I 23. 18) " k a la b a lk c e m a a t a r a s n d a " . Bilhassa u a d ik k a t ed ilm elid ir:
munuy ikin ( t ) arasnla ( U I I 36, 4 1) bu z a m a n a r a l n d a (b in u n ikisi a ra s n d a ) .

306. asra aa, aaya .

maylri burhant kn tiyia sra sm ta anahm ( U S p s . 1 77 , 3) "k e n d im iz i. B u d a M a itr e y a , g n tan rn n

a y a k la rn a a ta lm .
K sa ltm a l: a a y a " .
g8 A. V O N G ABAIN

307. i ( i t a r a f ) i, d a .

kar (in li ( A l ) " k o lu n sl k sm n d a .

308. uur ( vakit, frsat, sebep, esnasnda ) da, u ur .

a " i ugnnta ( A l) a rd a (a rd v a k it) .

309. orlu ( orta ) nn ortas .

linhua ortasnla ( A l ) "n il fe rin o rta s n d a . T a b ii isim o la ra k : kn ortuyyak ( A l) " g n o rta sn a

d o ru ".

310. d ( vakit, i, imdiki za m a n ) nn zaman, kar (angesiclts) .

f irdim dinli ( A l) fazilet k a rsn d a .

3 1 1 . rj ( n ) n .

r i i i j brppUdi ( M I I I 4,4) sizin n n z d e .

31a. laftn (kr. laf d ; tekili ile ilgili olarak kr. st, stn) dnda .

jnjffm tamnla ( F T h 148) " S u - c h o u d n d a " .

313. tlla ( sebep ) dan dolay .

if luf tltanla ( A l ) e d o stta n d o la y .

314. sk (kr. st) karsnda (angesichts) .

burhanlar skinld ( A l ) B u d a la r 'a k a r ".

315. Iisi (kr. sk) st .

sol kolmn stnli hatun (U 5 1 ) sol k o lu n u n st n d en b a la s n " .

t
316. yz ( y z ) y z .

kk kalk j z in l ( A l ) g k (y u k a r) y z n d e n .

D i er Son ek im E d a tla r
Baz son ekim edatlar, ed ad ar gibi (partikal-artig), iyelik ve ilgi hali
balants olm adan kullanlrlar. 304^3l d a gsterilmi olan kelimelerden
bazlar da, yer yer isimlik karakterlerini kaybeder (yahut, asllannda olduklar
gibi gsterilirler?) ve ek alm adan ismin nne gelirler. Bunlar, bazen, dier
son ekim edatlan n a analoji yoluyla mantken izah mm kn olmayan hal
ekleri alrlar.
 ESK T R K E N N G R A M E R 99

317. ara a ra .

kift ara ( T T I 159) "in s a n la r a r a s n d a " . bitni ara ( M I 10,2) bizim a r a m z d a " , ann ara ( H t V I l
1867) onun arasnda, o a r a d a " , kof fala st kn ( ! ) ara (H G 1 1 r22) iki ala aac arasn d a", kifmtin
ara ( U I I I 19,5; 3 1 ,1 ; 4 6 ,19 ) " k s a z a m a n d a , h e m e n " .

318. artuk dah ok (kr. saylardaki arlukla da, bk. 202).

muntada artuk (M a n . E r z . 13,20) b u n d a n o k " . <

319. barii beri .

lkisidbr ( 'F i l V A 2 3 ) ezeld en b e r i" , ilkisidinbSrki klmif klm ( T T I V B62) e zeld en beri ilenm i
g n a h la r , yilikim itin sjkmttin b i r i (S u v . 15 9 .13 ) la m i im izd e n ; mart bri (S u v . 6 25,10 ) h er
y t r A t''.y u t kalp i f asankidn bari ( T T V B n o tla r 103) 100 k a lp a (lem citle ri)d a n ve 3 A sa m k h y e y a -
k a lp a (saysz lem e itleri)d a n b e r i" {dn < *d + din); ajunlar bar au trdaft at't (U M 7,9) " v a r lk la r
v a s ta s y la d n en z " , kgmn yifi b()r katlmz (T o 29) K g m c n o tla n n bu ta ra fn a
g e ld ik **.

320. bir, bir, biri buraya, saa, g n ey .

Bu kelim e son e k im e d a t d e ild ir; sad ece bri, ara, naru vs. ile m u k ay ese olsun d iy e , a y rc a d r, ir,
yr ( 325) ile b irlik te b u r a y a aln m tr. M a n a ile ilg ili o la ra k jij 3 1 5 'r y ir h a k k n d a s ylen en lerle
k a rla trlm ald r, b ir (i)y ( I I E 40) g n e y e , g n e y d e " ; b ir(i)k bodun ( I E 27) "g n e y d e k i m ille t .
b ir ( i) y ( S ) k i bodun ( T o 17) g n e y d e b u lu n a n m ille t , hrln ( T V I 2 91) " g n e y d e " . birg()ru, kim
ortusrjfa)ru ( I S 2) g n e y d e , g n o rta s n d a ", brkarudun srjar y i l ( M I H 10, 14) g n e y r z g r .

321. naru ileri, buraya, itibaren .

boknt naru " b u g n d e n itib a r e n " , munladu naru ( M I H 25,9) "b u g n d e n it ib a r e n " * 5.

322. tfra d a .

ilin (!) ifr (M IH 19,15) ili iinde".

322a. kisr sonra (zaman bildirir).

yauru kondukta kisr (I S 5) y a k n d a ko n d u k ta n (yerletikten ) s o n r a "; anda kisr ( T o 6) "o n d a n

so n ra .

323. orya n, nce .

muntada rjr ( U I V A 2 6 3 ) b u n d a n n c e " .

324. tag gib i .

ydypar tg ( A l) m isk g ib i , bizni tag ( A l) bizim g ib i , kamak batr tg ( A l) " o v e n bitkisi g ib i

y a y lm , szlg tg rm&z ( T T I A 55) "s y le n e c e k g ib i d e il , y a n i h i a n la tla m a z , olarntj tg
k lfla r m (S66) o n la r g ib i (o n larn y a p tk la rn a ben zer) ilerim , blirj + ta g ( U I V A 235) " k o r k u n .
Rk. 406.
 A. V O N G AB A IN

325. _yir, ir,j-tr,jtn orada, solda, kuzey (bu manalar, dalarn gneyinde
oturan bir halk iin geerli idi; K A G A R , bunun zddna Vi, gney, yani gney
taraf olarak aklar).

bir h a k k n d a s yle n en le rle ka rla ttr; b u kelim e d e son ekim e d a t o la r a k seyrek k u llan lm tr.
tkn irin kijladm (R 0 7) " t k e n in k u z e y ta ra fn d a k la d m ", irdin snar ( M I I I 10,9) " k u z e y e
d o r u " .,rird sy arhjril ( M I I I 10,10 ) " k u z e y r z g n " .7 ir fn ( T T V I 29?) " k u z e y d e " .y tr(t)y a ( I S 1)
<olda*\/r^ftf,Jn/. tn ortusjarv (I S 2) " k u z e y d e , gece o r ta s n d a " . labaday(\) r()y a t(a )g ourayiti
rin ya bolmj (O rj 5) " i n in k u z e y in d e , T a g ve O u z la r a o k a z kiiyle d m a n o lm u ".

326. Son ekim edadarndan ounun ksaltmal olarak kullanlabilecekleri

ne, bamsz cmle belirleyicisi veya cmle balatcs olarak vazife
grebileceklerine bir kere daha iaret etmek yerinde olur: za stte , asra
"aada, aaya vs.
 CMLE BLGS

K e lim e e itle ri

sim le r

S ay ve C in siyet
.
327. Bir isim soylu, yani bir isim veya bir zamir; zel bir ek, yahut bununla
ilgili bir vasflk alm adan, teklik olduu kadar okluk da ifade edebilir: kip insan
yahut insanlar ; ban, kitabelerde ben in yannda biz (mesela T o 10)
manasna da gelir. A m a ok eskiden beri, okluk gsteren vasflklar, son ekim
edatlar ve ekler de vardr; sonunculardan + lar, gittike okluun cn ok yaygn
alameti oldu; bk. 168.
Hi bir gramerlik cinsiyet yoktur. Diilik ile erkeklik arasndaki fark, eer
nemli ise, bir vasllkla ifade edilir: arkak bars ve lifi bars ( erkek ve dii pars );
un oul ve kz oul olan vc kz . Ev hayvanlarnn, ekseriya, erkek ve dii iin
iki ayr ad vardr: buka ve iyak boa ve inek .

sim ve S fa t

328. 72de sylendii gibi, isimle sfat arasnda hi bir ekil fark yoktur.
trlg treli ve trelilik , adg iyi vc iyilik manasna gelebilir. Yine de
baz kelimeler, dierine nazaran birinin fonksiyonunda dierinden daha ok
kullanlabilirler. Belki, U y g u r c a da zne ve nesne olabilen (nesne eki + "dr) ve
bir zamiri vasflk olarak yanm a alabilen bir kelime eidini, isim olarak tarif
edebiliriz. Bilhassa, baz isim fiiller tercihen bu grevlerden birinde
kullanlabilirler; bk. 339.

Z a m irle r ve s im le r

329. Mantk bakmdan birbirlerinden kolaylkla ayrlabilen bu kelime

snflar, birbirlerinden ekil bakmndan da hal eklerinin eitli sralar ve
zamirlerin dolayl taban *bin, *sin, *an, *mun veya *bun, * birin, *sizin tekil etmeleri,
fakat belirsiz hale sahip olmamalar, vc nihayet ahs zamirlerinin 1. ve 2.
ahslarnn (mene bakmndan ikilik) okluklarnn + 4 ile tekil edilmesi46
gereiyle de farkllk gsterirler. Dnllk zamirleri kendi , z vc kant bir
isim gibi muamele grrler; bk. 200 ve 201.
 A. V O N GABAIN

S o ru ve B e lirsiz lik Z a m irle ri

330. Bir kelime eidinden dier bir ekle gei bir ok dilin (atld bir
husustur. Eski T r k e de kendi bana soru zamiri yoktur. Bunlarn grevi bir
soruyu tekrar etmek, yahut da tek bana veya tekrarlanm bir soru kelimesini art
durumundaki bir fiille kullanmak suretiyle ifade edilir.

kim kim kin kim d a im a gelm ek i*ter , yan gelen h erkes , kim (cayu k ifi tilatir kim d a im a
d ilese , y a n i d iley en h erk es", naf adlar bar rstir b t n m ad d eler (h er e y ) , kim rsryok h i kim se .
ktmk klsr, sanftlur (bu iaret) iin g r n en herkes, san lr (v u r u lu r ) , n a j ndy sabim rsr, barju lajka
uttum (IS 1 1) b t n s zlerim i eb ed i taa o y d u m . A llm am : ntif ouzlar k'ltdr bara a y krkld klu
tgngay man (S u v . 529,3) " b t n rm a k la r ve g llerin hepsini o k g zelle tirm e k istiy o ru m .

S o ru ve N isbet Z a m irle ri

331. Osm anlca ki ki ile yaplan kurulu Eski T r k e ye yabancdr. Buna

karlk, soru kelimeleri ile balayan ve bir nevi nisbet cmlesi tekil eden yan
cmleler vardr; bk. 450 vd. Bu soru ekillerinin, M ani metinlerinin Iran
dillerinden yaplan tercmelerden mi, yoksa ince rneklerden mi geldiini
aratrmak gerekiyor.

S a y la r ve s im le r

3 ,2. Basit bir asl say sadece zel durumlarda isim olarak grev yapar:
bm + u bap bin ba , yani bin kiilik birlik iin . Tremileriyle birlikte ( au
vd., 205) saylar vc belirsiz say kelimeleri (kama, bara btn, hep vs.)
zamirlerin hal eklerini alrlar, ve dolaysyla temelde isimlerden farkldrlar. Buna,
bir saynn, rastgele, 3. ahs iyelik eki alabilecei gerei aykr dmez ( 2og):
iki-si ikisi"; bununla ilgili olarak kr. belirlilik , 360.

E kli ve Son ek im E d atl sim S o y lu la r

333. Baz ekler, bir isim soylunun fonksiyonlarnn saysn tahdit ederler;
bazlar, isim soyluyu daha dar bir kelime snfna sokarlar; bir ksm ise her hangi
bir darlatrc etki yapmazlar.

+ l eki alm b ir isim , yin e isim o la ra k g re v y a p a b ilir ; fa k a t d a h a o k sfat olu r: grnf se v in ,

/jrtf/ii "s e v in lilik , s e v in li" . M a n a b a k m n d a n + l ile a k ra b a + j , + m j i l g i h ali eki alm b iris im
s o y lu , artk isim o la m a z , artk sad ece b ir v asflk o lu r. B u n a ka rlk , + i v e + lak eklem esi
(A fTigierung) b ir isim so ylu n u n kelim e t r n d e itirm ez; + i i li b ir k e lim e e kseriy a sfat o lu r; fak at
isim o la ra k d a g rev ya p a r: ulu) + takilar lk ed e k iler, ( lk ed e b u lu n a n la r ) ; lgra + ki + lar e v r e " .
334 M u k a y e s e b ild iren lig ve + fa ekleri b ir ism i ve b ir za m iri sfat y a p a rla r: lTjrt -f tg " t a n r
g ib i" : yamur + fa y a m u r g ib i (sk) , " y a m u r ta r z n d a " . B u n a ra m e n tg v e + f a kelim e tekili
un suru o la ra k ele a ln m a y a b ilir le r, n k za m irle r, kelim e tekili u n su ru a lm a zla r; fak at g e r e k te ,
rtm + tg "sen in g ib i " , anta bu n u n g ib i" , y a n i b y le " , in fi o n u n g ib i " , y le y a p lm
kelim elerd ir antag. rt(i vs d eki tg v e + f a d a n n ce g elen " z a m ir li" u y g u la m a s , " h a l " ek lerin d e y e r
 ESKI T R K E N N G R A M E R

a lr. Bu n, stelik, lr r h a n g i /Am irli b ir u m u r b u lu n m a d a n + l i f m v e b a z son e k im e d a tla rn n n n e

d r gelir; bk. (j 193 O h a ld e , kelim e tekili u m u ru n u n m u , yoksa son e kim ed atn n m sz konusu
o ld u u m p h em k a lr. + (a, lrlk i d e , eit esli iki ek s/l/ konusu o ld u u iin m p h em kalyo r: npi
" y lc 'M e eitlik h ali eki b u lu n u r, b u ra d a bir h al eki b u lu n d u u k a n a a tin d e y iz, M . o l. a + (/ ile ilgili,
kr. P O P P E , G r a m m a r 5 7 5 B u n a karlk anfo b ir k ltm e v e y a k u v v e tle n d irm e eki ile tekil
ed ilm itir; b u ra d a b ir kelim e tekili un suru sz kon usu o lm ald r.

335 - A y rlm a h alin in fo n ksiyo n u b a z b a k m la rd a n eitlik h a lin in k in e bemer: jo l(a i r i - y a h u t,

yol + i n f a t - " b ir yol b o y u n ca g itm e k (y o ld a n g e m e k )" . + dm d a iki defa m e y d a n a gelm i, b u n a gre
d e iki fo n ksiyo n a sa h ip g ib i g eliyo r. + rfn'n biri, b u lu n m a h ali + /a g ib i, yer b e lirle yicile ri tekil eder.
kalkdn "g k te n (b u y a n a ) " ; d u d a k u y u m u n a giren d i e r + d n , her iki + f a 'd a o ld u u g ib i, bir isim,
sfat y a h u t s a y d a n , ek seriy a vasftk o la n bir sfat ya p a r: rf 4 dn yrfak " d o u d a , kelim e kelim e
n d e ki g k d o ru ltu s u n d a " . Y a h u t d a b u ra d a tek b ir ekin farkllam as sz k o n u su d u r

336. Y k le m e h alin d e k i b ir isim so ylu n esn ed en b a k a b ir ey o la m a z.

33 7 . V asta hali eki + n , bazen, isimleri sfata dntrr.

338. Bu rastgele ne srlm rnekler aadaki hususlara iaret ederler:

1. eklen gsterilmesi mmkn olmasa bile, Eski Trke'de isimle sfat arasnda
bir fark olduu hissi vardr. 2. ykleme hali eki (nesne eki) gerek bir hal ekidir;
I* yaklama, bulunma, ayrlma, vasta vc eitlik hali ekleri, bir taraftan ykleme
halinden, dier taraftan kelime tekili unsurlarndan ok uzaktrlar; muhtemelen
bunlar, ksmen de kelime tekili unsurlarndan gelmi olacaklar.

Fiil e k ille ri
339. tsim soylu fiil ekilleri: Fiil ekillerinin byk bir ksm isim zellii
gsterirler; zne vc nesne olarak kullanlrlar; daha sk sfat zellii gsterir ve
vasflk olabilirler. Bundan baka, bir ahs iareti ile balant halinde iken yklem
olurlar vc bundan dolay da ekimli fiil ekli" adn alrlar. Bunlar r, maz,
mt f , yuk; ayrca duk, u ve nadiren de ekleridir. Buraya, geriye kalan
l, ma vs. gibi btn isim fiillerde dahildirler; bk. 105-152; 216, 2 18 , 2 19,
221, 224-228.

340. Z a r f fiiller. Fiil ekillerinden dier bir gurup, hi bir zaman, isim, sfat
yahut bir cmlenin yklemi olarak vazife grmezler. Bunlar, yklem belirleyicisi,
cmle belirleyicisi ve cmle balatcs olurlar; ayrca, balk + kn lag i ehre
ulaarak , yani ehre kadar ; la a f a da aarak", yani dan br taraf"
rneklerinde olduu gibi, birbirine bal kelimelerde yklemdirler (Prdikate); o
halde burada, bunlar, son ekim edatdrlar. Ayrca birleik fiillerde de
grnrler; eer tasviri yahut modal bir yardmc fiil (ekl bir esas fiil)in nne
gelmise, (mantki) esas fiil bir zarf fiil ekline sahiptir: kl alkmi} yaparak
(yapmay) bitirdi", yani hazr hale getirdi (yapp bitirdi)"; k t- a l uma it
y ap m ay a muktedir olm ad , yani yap am a d ". V c nihayet, bir z a rf fiil bizim
yan cmlelerimize b en z ey en bir cmle parasnn (cmleciin) sonuna gelir:
bodunya kl iptin, nom tr urd milletine gelip, kanun k o y d u ". Z a r f fiiller
104 A. V O N GABAIN

kategorisi p, ''pan, u, al, n, malt ve madn ekilleriyle yaplr; bk.

229-235.

34 1. Ara ekiller. Mesela, daim a iyelik eki ile kullanlan * t gemi zaman
( 2 1 7 ) ve j l ( 2 1 5 ) 2. okluk ahs emiri gibi 339d a zikredilmeyen baz fiil
ekillerinin, aslnda isim fiil olmalar gerekir; fakat kitabeler ve yazm alar
zamannda, yklem olarak kullanlrlar. art bildiren sar (S 260), 2. teklik
ahsn emri l ( 215), 1. okluk ahsn emri alm ( 2 1 5 ) ve yaplm akta olan i
ve oluu bildiren kalr ( 259) eki, muhtemelen tasvir yahut modal yardmc
fiiller yardmyla tekil edilmilerdi ve ok hantal kelime birleikleri olduklar
iin isim soylu olarak kullanlmazlar. ay gelecek zaman ile nadir grlen fiil
ekli (t da ( 220, 222) hi bir zam an isim soylu olarak kullanlmazlar.

Aksine kan ( 237) ve na ( 236))! ekiller, hi bir zam an ekimli fiil

yahut isim soylu olarak kullanlmazlar; nk, bunlarda, bunlarla ilgili
fonksiyonlarn ou yoktur; bunlar, sadece cmle belirleyicisi ( 436 v.d.) olarak
kullanlrlar. Nasl tredikleri mphem, kullanllar seyrektir.

n le m le r, E d a tla r, E k ler

342. Cmlenin banda veya vurgulanan kelimelerin sonunda yer alan

nlemleri Eski T r k e de tanr. Ayrca bal bana anlamlar olmayan edatlar da
vardr. Kelim e tekili unsurlarndan, ok ayr trlerde kelimelerin sonlarna
gelmeleriyle ayrlrlar. Bunlar, eitli ekillerin sonuna gelebildiklerinden dolay
son ekler de deildirler. Bu edatlardan bazlar son ekler gibi, kendilerinden nce
gelen kelime ile nl uyum una girerler; dierleri bamszdrlar. Son ek ile edat
arasndaki snrn nasl kaygan olduunu, ttig gibi in farkl durumlar gsterir:
nalag (U II 311,43) yannda na tag nasl? ; anta yannda an tag onun gibi, yle .

n lem le r

343. a, ya, ay, ay

mgk + a (y a h u t a?) ( U I I 29,24) " c y z d r a p !" . U m i+ jt + a ( U I V A 2 0 5 ) c y ta n r! ayyiiklar + a

U I V A 8 2) c y , siz e y ta n la r !" ilig lir baglarnin kut l m is i+ a ( U I V A 5 4 ) c y h k m d a rla r v c beylerin
saadet ta n rs!". C m le b a la tc o la ra k r^ a (U 5,3 ) " h a y d i! .

a re t K e lim e le ri

344. muna, mna, una: aret kelimelerinin dilekleri (Vokativc).

tgulk sair una borr (H tG 19 ,2 1) s y le n e cek sz. ite b u d u r ." . D i e r rn eklerin ye rle ri T T V B80;
S A 2 9 ; T T V B n o tla r 8 o 'd ed ir.
 ESK T R K F .N N G R A M E R '05

E d a tla r ve E dat B en zeri E kler

345. ok, k; (nadiren de:) + k , + k : Kuvvetlendirm e bildirir.

anla ok " h e m e n s o n ra ; timin k " h e m e n c e c ik " ; anfulayu ok tam b y le (ta m b u n u n g ib i) ; birk

( birik m o k u m a l ?) fa k a t ; u madm ok " t a m m u k te d ir o lm a d a n (ta m a m y la y a p a m a d a n , y a p a c a k
d u ru m d a o lm a d a n ) ; n i( B k < n i + ( i k (S tG 53,8; K P 9,3) tam b u n u n Rbi , "n a s l? .

346. +rak, +rtik: K uvvetlendirm e bildirir, tam bir kelime tekili unsuru.
yigriik ( M I H 32,9) o k iy i, d a h a iy i" ; arlukrak (S u v . 14 8 ,15 ) " m k e m m e l, fe v k a la d e "; la y im ,
alpm, biigrakim ( M U 7,6) ta n rm , g l m , b e y im " (b u ism in stn lk d erecesin in tcrc m csi m m k n
d e ild ir); ukfrik ( M I H 3 1 ,1 ) " e itli, pek o k " ; afnurak ( K P 32.4) d a h a n cc , b u n d a n n c e ";
arakfa + ka s ijirji amginip (H tG 6 ,3) o k a r. ask erlik ilerinden z l p " .

347. lg, nadiren de + ta: Eitlik, gibilik bildirir; daha ziyade bir son ekim
edat olarak grlebilir; bk. 324; vasflk olarak da kullanlr, 406.

348. + fa , + f : Eitlik, gibilik bildirir; yaygn olarak gsterilir, 185. ina

byle, yle, bunun gib i .

349. + fa , +a: Kltm e, kuvvetlendirme bildirir; kelime tekili unsuru

olarak grlmelidir; bk. 45.

350. +ak: Kuvvetlendirme bildirir, nadir grlr; < +f<j (S 349) ve +ok
( 345)? 46 ya da bk.

amt + ak " l a m im d i, im d ic c k ". ak sini (S u v . 626,20) " t a m s e n i" . Bu son rn e k , bu e d a ln

( a a t a y c a vs.) a " z a m a n , v a k it " ile ilgisi o lm a d n gsterir.

351. -hknya (kitabeler), + kna (n az), +kya, + ka (y az) ve nl ekilleri

+ kinyii, + kina, + kiya ve + ki: Kuvvetlendirme, kltme ve sevgi kelimeleri
tekiline de yarar; tamamyla bir kelime tekili unsurudur.

birkinya mn (M I 23,32 b y le ) bir tek g n a h " , bir4-ki amrak olum ( K P 25,4) " b ir ic ik sevgili
o lu m , yauk + ka ( U I V A 2 7 9 ) o k y a k n , y a k n c a c k " ; anfa + ka y m i ( U I V A 2 72 ) o k a z ,
o n c a c k . azrakfa + ka o k ye te rsiz, a z c k , az + kna ( K P 7,6) o k a z , a z c k , az + knya irin ( I E 34)
o k a z (a z ck ) kiiy le . kal + kya + n ay (M a n . E r z . 8 ,3 1 ) o k sk s y le m e k " .ya ta yz + ka k a l
( K P 40,3) " o k y a ln z (y a p a y a ln z ) k a lm a k " , 4'r + *id adrl ( H t V I l 1866) ta m a m y la a y r lm a k " .
kiig + kiasinta ( H tG 16,25) '*>Ik g e n li in d e (g e n c e c ik k e n )", bir dun + k i i ( U I V A 16 6 ) ksa bir sre
b o y u n c a " , una-V kaya (S u v . 603,1 ) h e m e n " , zkiam [z k c n d i"d c n ) "s e v g ilim , c a n m " knkiim (kn
g n ) g n e i im .

352. ym; (nadiren de:) m, -I-ma: Kuvvetlendirme; ayrca, ayn trden

olm ayan vasflklan ayrr; aslnda bir son ekim edat; bk. 291.

m in y m i (U 6,3) ben d e " , anulayu + ma (M I 13 ,10 ) " la m y le " , bo ym i amrlapada rgBInin huas
( T T X 482) bu A m r la p a d a a a c n n i e i (bo A m r ta p a d a a a c n a d e il, huast'n a b a ld r ), kayuma
orunla (S A 5 1 ) h er ne y e r d e " , y a n i " h e r y e rd e ; ot bramanymi adrll f idman bar ird i lamlso aarny aln
k iin ( H tG 62,24) b u B r a h m a n la r d a T r ip i(a k a u sta n n ad n hretin i alm t nim ( T T V I I 40,40)
" n c ise 47.
to6 A. V O N GABAIN

353 - Dier Kuvvetlendirm e Kelimeleri.

ay kod otrkau kalp (H tG 6 a ,20) " o k fkesi g e lip (o k fkclcnip)"._vi adruk <jt{ krkIS idi (H tY 2,2)
fe v k a la d e g ze l id i" . A y rc a : a j " e n " , kafi h e p , o k , b t n " , drling " o k , p e k " , artuk a rtk , fazla ,
rig iy i, d a h a i y i " 4.

354. Olum suzun Kuvvetlendirmesi.

idi, nay, arl, aymnln ( U I V A258) ve ayrca kiig: bk. 214.

S o ru

355. Soru kelimelerini soru edatlarndan ayrm am ak iin, btn bahis

burada ele alnmtr.

Soru, zam ir benzeri bir soru kelimesi yahut bir edatla ifade edilir.

Soru kelimesi, zne, vasdk, yklem yahut bir cmle belirleyicisi paras
olabilir.
kayuo/? k in id ir 0 ? ", kayalar oton? " o o n la r k im ? ;n<fuK bolay? " n e fayd a s o la c a k ? " ; naglk ulutur
szlar "n i in ld r y o rs u n u z ? "; kim sn? " k im s in ? " ; kana bata! 1 saktnur siz n erey e g itm e y i
d n y o rsu n u z (n ereye gitm ek istiyo rsu n u z?) .

Dier soru kelimeleri iin 194-196 ya baklmaldr.

356. o k yaygn olan soru edat, sorulan eyin arkasna gelen mudur.

bolut mu? a c o lu r m u (ac v e rir m i)? , ikitli ajunta ok mu laginr azu bo ajunlaym mu laginmaki
bar. ( U I V C 28 ) ik in ci v a rlk d n y a s n d a m ula lr y a h u t b u v a rlk d n y a s n d a m u la lr? ", ol ddgii
kln i r i mu titir (U M 16 ,14 ) ' ^u >* >$!rrp o k m u d e n ir? ", alknmaz mu rli ( T T I I I 65) a z a lm a z
m y d ? .

357. Sadece kitabelerde (ve baz modern azlarda) tevsik edilmi soru edat
da u, dr. Belagatla ilgili sorular yapar. C e v a p olarak bir hayr bekler.
b(t tabmda gd bar u (I S 10) " b u s z m d e ya n l (h ata) v a r m ? " , bo dka kbrgma bgldr g.yajlda
siz i IS ) " b u a sih a ta ita a t ed en b e y le r, y a n la c a k m sn z? ".

358. Sorunun konusu tasdik edilerek veya reddedilerek tekrar edilirken,

sorunun cevab da verilir: bolay mu? bolmaay olacak m? olm ayacak (kelime
kelime: var m? yok ); a mu bolay? ayok bolay znt (ac) olacak m (var
m)? hayr .
A lla n n d n d a, mu bir kere b ir soru kelim esiyle b irlik te b u lu n u r: bar mu n ( T o 14) iyi o lm a z
m y d ? " , y a n i " iy i o la c a k t!".

T a h m in

359. Bu konu, soru ile ilgili olandan ayrmam ak iin, burada ele alnd;
gerekten, tahmin, ksmen bamsz kelimeler ve sadece ok az da edatlarla ifade
edilir.
 ESK T R K E N N G R A M E R

Kitabelerde rin yalutt nadiren, kiik (? fonksiyonu belirsiz), kitabelerde (irki,

yahut nadiren, rir bir tahmini ifade etmek iin kullanlr.

a ^ a kura intst sinlag klnmaduk tirinf ( I E 5 ) o n d a n so n ra belli ki ktk kardeler b y k k a id e le r

g ib i g a y re t etm e m i le rd ir". kanp blingtiy tn ( K P 10 ,1) m u h a k k a k k rd i b ilerek (k a v ra y a c a k )* ', adn
stictir amrakjz bar rk ( U I V A 145) belli ki, baka bir sevg ilin i/ v a r " ol timgaklig kn tnh ark f U I V
D 10 9 ) bu zd ra p eken ca n l kim ki? h/ti kk ( T o 16) belki ld le r , l trUi(i kiik ( T o 22; 31)
m u h ak k ak ld re c e k .

B e lirlilik

360. B elirlilik , b izim k a v ra y m za g re , b ir iyelik m n asebeti sz kon u su o lm a d a n , o u n lu k la ,

3. ahs (bk. insi. 209) iyelik eki ile ifa d e ed ilir. + 1 y a h u t + si sad ece y a ln h a ld e d e il, d o la y l h ald e ve
h a tta v a sflk la rd a d a g r l r. K u lla n lm a s , b ir k elim eyi sad ece isim o la ra k belirlem e/ B , bir
belirlilik, y a h u t, zik re d ilen v e y a d n len bir kii y a h u t d a eye ilg iy i ifad e eder

kminta ( A l) so n ra , ikisi ikisi , yol k e re , kannla her g n , kogmtin aja krkz yitirtti itigi
sltidimiz. kama bif oluz siiltidimiz (TE 17) K g m e n 'in b r ta ra fn d a K r g z lkesin e k a d a r savatk;
hepsi 25 defa s a v a tk , ulu 4 1 hatun b y k h a n m " , kalmif 4- 1 bodun (R N 3) "b t n d e n geriy e kalan
m ille t , syar + 1 bodun i(ikdi, sjar bodun kirti (R 0 6 /7) m illetin yars y a n i, b t n n y a r s esir
o ld u , m illetin d i e r y r s g e ld i .

3. ahs iyelik ekin in bu ekilde eklenm esi, seyrek o la r a k , b t n a z la rd a v a sllk la b u lu n u r.

arta + si gn (O s m .) "e rte si g n (y a r n ) ; btr + t gun ( T rk m en ce) y a rn d a n so n ra ; s*y + u kn
(K o m a n c a ) son g n , m ah kem e-i k b ra (b y k m a h k e m e ) .

K e lim e G u ru p la r

Y an D zenlem e
E A n la m l B irle ik ve E it S r a la m a l C m le U n s u rla r

361. simler, sfatlar, fiil ekilleri, yklem belirleyicileri, belirsiz saylar,

cmle belirleyicileri ve cmle balatclar, sk sk, icabnda ekseriya sonuncusu ek
alan ayn fonksiyonda iki kelime ile ifade edilir. Byle bir birleiin
(Komposilion), nadiren, ler iki yesi de, hal, okluk yahut ahs eki alrlar.

E a n la m l k u ru lu la rn (K o m p o s ila ) tekilin d e belirli bir sistem atik tesbi e d ile b ilir. Y a her iki ye
d e a y n sesi v erir (secili) .yarukyajuk p a rla k ve ltl ; y a h u t, b irin ci tek h e ce lid ir v e n l d e n ib a re ttir,
v e ikinci iki h e ce lid ir v e n s zle balar: 1 tar " b itk ile r ve e k in ; a y r c a , b a z e n b irin ci y e d e n l , ikinci
y e d e artl n l ler v a rd r: rgrr tarkarur " g e ir ir v e u za k la trr ; \ c n ih a y e t, bir y a b a n c kelim ey i
a y n m a n a d a b ir T r k e kelim e ta k ip eder: (akit tlgan C a k r a (Sanskrite,*, te k e rle k *
T a b ia ty la , b u n la r, sad ece, sevilen trler v e sekin syleyi ekillerid irler, yoksuz bou n a,
m a n a sz d a , d a h a n ce zik red ile n le re ben zem ese d e, e a n la m l bir birleik o la ra k k a b u l ed eb iliriz.

Sralamal cmle unsurlar, balayc bir unsur olmadan, yan yana gelirler:
kii olan kadn ve ocuklar , ...olduu kadar... da (ve) birleii kelimelere + h,
+ // + li, +/ eklemek suretiyle yaplr: dgiil ayl "iyiler olduu kadar ktler
(iyiler ve ktler) .
 A. V O N GABAIN

S a y la r

362. Herhangi bir balam a unsuruna ihtiya gstermeden yan yana gelen
farkl onluk yerlerin saylar, eer daha yksek onluk sra nde ise toplanmal;
kk say, byk saydan nce ise arpmaldr: min yz 1000 ve 100 , yani,
1100 ; mij (kere) bin ; yani, 3000 ; skizon sekiz (kere) on , yani 80 .
Bunlarn bir istisnas u say tarzdr, yigirmi 13 202.

E k le m e le r

363. Eklemeler .mantken nemli olan kelimeyi takip eder: bilga kaan Bilge,
kaan . Gramerlik ekler, mutlaka sralamah cmle unsurlarnn son yesine
geldiklerinden, hal, okluk ve iyelik eklerini, ekleme alr: kl ligin + ka prens
K l e .

Y a ln z iki o la y d a , esas ism in d e ek a ld levsik edilm itir: k u + sdrpin + g ( I I S 9) "g e n e r a l

Q u 'y u ; tadk + j (or + u j ( I E 3 1 ) o r (ad l) T a d k 'n " .
E k lem e o la r a k , h er eyd en n ce, n v a n v e h ita p la rd a g r l r, M sl. han " h a n " ; haan, kaan
"im p a r a to r , h k m d a r ; hatun, katun " k r a li e ; ilig han h k m d a r ; ligin "p re n s , e h za d e ; tarhan,
tvluTj.yabu (h er b ir i, yksek b ir U n van ); kunfuy, tjrim (h er b iri kad n n v a n t); arpin " g e n e r a l" ; brja bafi
" a lb a y " ; b( " b e y " ; mama " k a d n " ; loyn r a h ip " ; flfflri tsta, s ta t" ; ufasi B u d izn e m e n su p fak at
ra h ip le r ta rik a tn a g irm eyen erk ek ; upasan " B u d iz m e m en sup fak at ra h ip le r ta rik a tn a g irm e y e n
k a d n " (son d rd B u d izm le ilg ilid ir); dindar (M a n ih e izm d e ) sek in ; niofak a k ir t" ; m ahislak,/rifli,
kujtr (bt son be n v a n M a n ih e iz m e aittir) burhan B u d a " ; bodisatav y a h u t bodisavat " b o d is a tv a "
(y a ln z B u d a o la c a k la ra d e il, Budist o la r a k o k s a y g g re n ah siyetlere d e verilen n v a n ); trpi " t a n r ,
h a z r e t"
E k lem e o la r a k g r le n d i e r ifad eler: balk eh ir , suak k y (V V eiler)", k il g l" vs.

364. tg g ib i" y a h u t + f a g ib i, g r e " ile b iten v e b ir ilgi kelim esini ta k ip ed en kelim e g u ru p la r

d a belki e klem e o la r a k g r le b ilir: kluluk (ik a yarpn, kirjrisini, nomlayu yarljatun ( U I I 4 1 ,2 1 )
"t a m a m y la d iz k m e m eto tla rn , b t n g en ili in e, s a y g y la v a z e t ti" .

S o y u tla m a la r

365. Zt anlaml iki sralamah kelime soyutlama tekil edebilir: ulu kiigi
( T T V A 19) byklk ; ini ii karde (kk ve byk karde) . Belki de, burada
ince bir rnek sz konusu: ^ chang-tuan uzun-ksa , yani uzunluk 49.

k ile m e
1 \* x 1
366. Baz kelime trleri ikilenebilirler; yklem belirleyicileri, cmle
balatclar ve cmle belirleyicileri bu ekilde kuvvetlendirilirler: akuru akuru ok
yava, ar ar ; ar ar ( H t V I I 2039) git gide , tedricen ; iirji /p ok farkl
(eitli) ; arla anla derhal, hemen"\yanayana ( H t V I I 1952) tekrar tekrar ; adn
adn ok farkl (eitli), ayr ayr ; basa basa ok sonra .
 F.SK T R K E N N GRAMF.R! 109

367. Soru kelimeleri belirsizlerin manasn ihtiva eder: kim kim kim olursa ,
herkes ; naii niid (Suv. 612,1) her naslsa (nice nice) ; n ndg i ( U II 23,26)
herhangi (bir)i| ; 451.

368. Belirli saylar, ikileme halinde, belki de, belirsiz yksek bir arpmay
dile getirir: miy miy lman lmn ( T T V A30) sonsuz oklukta . letirmenin bir
tr ikileme ile ifade edilebilir (bk. 200 sonda): ol ol klnlar (S 86) bu ilerden
her biri ; tjin rjinyarhkanufi ktjl lururup (Suv. 6 12 ,1 1) onlardan her biri acyp ,
kelime kelime: eitli, eitli, ac m eydana getirdiler (durdurdular) ; onar arka bir
bir r ( T T I I A 9 1) her on adam a birer a d a m 50.

A lt S ra la m a

369. t ki esas cmle, alt sralamann eklini tayin ederler: 1. Belirleyen

belirlenenden nce gelir. 2. Gram atik ekillendirmeler bir kelimeye eklenir.

B irle ik F iille r
370. 1. (M a n tk i) esas fiil v c (g ra m e rlik e k im li) y a rd m c fiil. B irin ci, gen ellikle, y a ln h al y a h u t
b ir ara ekle sah ip tir; sa d ec e a. rn e in d e, b u , bir z a r f fiildir.

3 7 1. a. kl u r y a p a b ilm e k , kl-uluk r- y a p a b ilm e k " , k l u b e l " m u v a fk o lm a k , el

verili o lm a k , kt-uluk bol- y a p m a k , z o ru n d a o lm a k " : bk. 239. /* bol-: kl-al bol-
y a p a b ilm e k " , b k . 240.

372. b. Birleik (P erip h ra stisch e) za m a n la r; n ced e n gem i za m a n ve allm i ve h arek et ve

olu; msl: k l ur r lim "k la r d m , y a p a r d m " ( 24 2, 24 3). k l - u r d r - m i} man ''k la rd m , y a p a rd m
(k larm m , y a p a r m m )" ( 242; 243).

k l lm ar di kld id im , y a p t id im " ( 242).

k l yuk ar dim k ld id in i, y a p t d im ( 242).
k l mi) ir tim klm id im , y a p m id im ( 242).
k l mif r m if mn k lm m m /y a p m m m " ( 242).
k l mif r iir mn klm m , ya p m m (k ld m , y a p t m ) " ( 242).
k l lm r - r kld m v e klyo ru m , y a p tm v e y a p y o r u m ( 243).
s k i l ur bol ur mn "k lm a k ta y m , y a p m a k ta y m " ( 243).
kl ur bol lum " im d i kld m , im d i y a p lm (8 243).
k l mj bol ur mn klm o la c a m , y a p m o la c a m " ( 243).
k l mif bol ay mn k lm o la c a m , y a p m o la c a m ( 243).

3 7 3 . c. art, sar ile tekil edilir:

k l ur mn rr k la r isem , y a p a r isem " ( 261).

k l dm r sr kld isem , y a p t isem ( 2 6 1 ).

374. . bar,yok v e krgk ile y a rd m c fiilin ya n y a n a gelm esi; ( 24 5). bar rdi " v a r i4i" ; bu ta rzd a ,
r - 'in b t n ekilleri, bar '\ r " ,y a fi " y o k ve krgk " g e r e k " i z a m a n la rn n tekili iin yard m c o lu r,
y a ln z , gen i za m a n r r'x o lu m lu su , an lam b u isim fiili k a p sa d n d a n fin h a n e rt), y a y g n
d e ild ir.
Y u k a r d a , c. ve . b a l a ltn d a , zik red ile n b t n ekillerd e r ye rin e b a ze n bol - , o k n adir
o la r a k d a lu r g e le b ilir. r n e k le r iin bk. 238*245.
 o A. V O N G AB A IN

375. d. G e re k lem e m i ( Irrcalis) v e B en zerleri (V ervvand tes):

k l ay r tim " k la c a k tm , y a p a c a k tm ( 264).

k l - t S t - t i m kld id im , y a p t id im , k la c a k tm , y a p a c a k tm " ( 265).
k l - l a ( i iir tim k la c a k tm , y a p a c a k tm " ( 266).
kl ta b o l- a man k la c a k tm , y a p a c a k tm (v e y a k la c a m , y a p a c a m ) " ( 2 6 7).
k l ur dr tim " k la r id im , y a p a r id im (8 268).
i l - m i f a r gr man "k lm o la c a m , ya p m o la c a m " ( 269).
i t i ti r gY mim "k lm o la c a m , ya p m o la c a m " ( 269).
kt atn t l k ta y d m , y a p a y d m ! ( 2 70 ).
k l- a t n r - f r k ta y d m , y a p a y d m !" ( 270 ).

370 2. 1 M a n tk i esas fiil v c (g ra m e rlik e k im li) m od al y a rd m c fiil. B irin ci z a r f fiild ir

a i l u var mn " k la b ilir im , y a p a b ilir im " ( 249).

k l al nkn u mim " k lm a y d n r m , y a p m a y d n r m " (jj 250).
b l kt u tan r man g a y re tle k ly o ru m , g a y re tle y a p y o r u m ( 2 5 1 ).

c ) t i p tn i< man ...d e y ip rica e d iy o r u m " ( 253 ).

377- 3 ( M a n tl) esas fiil ve (g ra m e rlik e k im li) tasviri fiil. B irin ci b ir r.arf fiil y a h u t o n d a
t rem i bir ekildir.

a l k l u tut ar mn y a p p d u ru ru m ( 2 5 5 ).
b) a rt ip ka - r mn g e ip g id e r im " ( 256 ).
c) k l a l y u t- u r mn "h e m e n y a p a c a m " ( 258).
) k l- k a l r mn h em en y a p a c a m " ( 2 5 9 ).

Y k lem B e lirle y ic is i ve Fiil

378. Fiil yklemiyle sk skya bal olan kelime, yklem belirleyicisidir.

Fonksiyonu yzak nesne ile ayndr; bk. 392-397.

ekil takm n d an yklem belirleyicisi, genellikle, bir u, nadiren de bir n

z a rf fiilidir; riyrca bir yklem belirleyicisi, bir veya son ismi eksiz, veya + l, + l,
li. + (a. + W. +/n. + ta, yahut + ka gibi ekler alm birden fazla kelime ile tekil
edilebilir.

37g. u: kod t in aa inmek ; kir bar geri gitmek , Ayrca:

anfula yu byle, bunun gibi , kirjr mufassal, esasl , ygr imdiki ,
ikily ikinci olarak, yeniden , yokar u yukar , lurkar u durm adan,
d aim a , kldur u esasl, tam am yla , tkl i ta m am yla , lz ayn lde,
btn, he|> ,jnMr 6 yetecek kadar , klr ' yukarya , ilt or a y a (bk.
232).
Bun|i karlk, n iip bar , kp gitmek, kalkp gitmek manasna gelir.
Byle bir iliki cmle belirleyicisi bahsinde ( 431) : 1e alnd, n p, bar tarif
dana gelmi bir i ve olutur; o halde, yklem
 ESK T R K E N N G R A M E R 11,

380. n :ya k m kt yakn gelmek ; ayrca tiiz n btn, hep ,

ad n < * a d n "ayr, baka".

381. Eksiz isim soylu; olduka seyrek ve eski: raz konarn (S 7) ovaya
yerleeyim (konaym )"; iikTi} kii ltiig (IS 7) bir ounuz ld " , kelime kelime:
ok kii ldn .
382. + lt, + ti; + dt, + d: T r k e de nadir kullanlan, ortak A lta y ca ek:
kat + d sak iyice dnmek ; kaak dgii + t, nnma lt oluru umadmz rsr
(Cl 285) orucu iyi tutmam ve akidelere gre hareket edememisek .
+ lt, belki, artk tabanlar kullanlmayan belirli yer belirleyicilerinde de
bulunur: ydrti d o u d a ; cmle belirleyicisi bakmndan bk. 422. + /r'un
Eski M oolca yaklam a/bulunm a hali eki +dur, -\-lur ile bir ilikisi olsa
gerekir, = kiin + dz g n d z deki T rk e + duz

383. 4 - r : sirjirklir osu + lu kln (U IV A 19) yatacakm gibi

d avran m ak .

384. tag: inii iisintag klnmaduk 'rin ( IE 5) belli ki, kk kardeleri

bykleri gibi gayret etmediler .

385. + a (Eitlik hali eki; bk. 185): iyinkzig + art ( T T I V A notlar 1 1)

srasna gre (belirli gnahlar) gem ek ; n yaztnlmtz rsr (C h 60) ne kadar
g nah ilesek ;jo/fa art yol boyunca gitmek ; karta bar "nereye gitmek .

386. + n: tkn ir+ in kladm (R 07) t ken'in kuzeyinde kladm";

z + in snd ( T T I 5) kendi snd"; tamir + n itil (M I 8,11) demirden
y aplm ak . + l + m ve - f n i + n rnekleri iin bk. 424 s .

387. +/n.- bir + tin an ( T I V I o n a ) bir taraftan am a k "; rak + lan

kiizn ( U II 22,6) uzaktan grnm ek ; kiin + tn tur ( T T I 183) gneyde
elemek (d urm ak) (vasflk olarak, bk. 408).

388. + la: mzvanlar kint bilmdtn ( T T I V A21) ihtiraslar yznden

bilmeden".

389. + ka: M oolcad a olduu gibi, edilgende ii yapana gelir, yaklama hali
ekidir: kiin + k ky (Suv. 603,10) gneten y a n m ak "; maya ktlmaduk ayt ktltn
(SA 20) benim yapm adm gnahlar (fena iler)"; lifimiz + kayok bolalt kaltrj
(U 41,7) diimizi yok etmek (skmek) iin geldiniz .

390. Btn bu ekiller, cmle belirleyicisi olarak kullanlrlar ( 420 vd.).

T m le ve Fiil Y k lem i

391. Bir tmle, sonuncunun, bir cmlenin ekimli fiili veya bir zarf lil olup
olmadndan bamsz olarak, fiil ykleminin tasrihi (Rektion altnda kalr.
 A. V O N G AB A IN

bahk + ka Itig di ehre ulat", aynen balk + ka Mg i "ehre k ad ar" gibidir.

Tipik nesne hali, ykleme halidir; bir belirsiz nesne, belirsiz halde bulunur: az ari
buttum (T o 24) A z I bir adam (bir A z adam) b uldum . Z a m ir nesneler, daima
belirli olduklar iin, belirsiz halde deil, daim a belirli halde olurlar. Yklem e hali
nesnesi, genel olarak, fiil ykleminin nnde bulunur: sini sakn seni
dnmek ; sadece Hristiyanlkla ilgili yazm alarda fiili takip eder:yiiknyin anar
(U 6,3) ona hrmet edeyim , tlgi ykleme hali bir zelliktir: ol lnl uiyakrit
kllm/ (irip (U II 39,99) vykrti o canlya bakarak yaplm olup .

Ayrlm (uzaktaki) bir nesne + ka, +aru, -t-ra, + ru, +/jn, + la ve +a

eklerini alabilir. Yk lem belirleyicisi ile arasndaki snr kaygandr (bk. 378).

392. + ka; yaklama hali nesnelik hal olarak bir yne, bir eye kar, bir
kimse iin, bir vere; bir sebepten" ifade eder: maya in/i tipyarlkadyz ( ' T I A 45)
bana byle deyip b u yurdunuz ; mrvuan mayisya tg ( T T I V B 60) Nirvna
neesine ulamak ; dsz + ka yazn ( T l I I A 8) zamansza kar gnah
ilemek ; artimlig mayi + ka ilin ( T T I 11 50) geici sevinlere taklmak ; biri +_y<7
konayn (S 6) gneye yerleeyim (konaym) ; bagim + k adrldm (RadloiT
Inschr. s. 321 alt taraf) beyimden ayrldm ; niikd layu busulu kaltiy ( K P 5,2)
neye alayp kederli geldin? ; krmi ulat tars tatr tri + ka bilig aytp ( T T V I
3 3 1 ) "grc ve yanl reticilerden bilgi isteyip ; yazuk + a l f ( K P 8,1)
gnaha saylmak ; + ka tkalUg ve + ka tgimlig hissedar , bir eye deer 5.

393. + garu: i( + gar kirdi ieri girdi .

394. + ra , +ru: yrk + ra ur ( U I I I 5 5 , 4 ) kalbe vurmak, kalpten

vurm ak"; iki ordu irii oluruma tdyrilr (C h 2) her iki saray iinde hkm sren
tantlar" (bk. ayrca. 429) 5.

395. + tn, + d a n manasnda ayrlma hali, kitabelerde henz bilinmez,

yazm alarda gittike daha ok kullanlr, n aznda yoktur; bu azda, yer yer, bir
+ tan ayrlma hali kullanlr: bo sansar amgakin + din o z (U II 79,56) bu Samsra
zdabndan kurtulm ak"; mnladanyanp bar! ( M I H 23,8) buradan dnp git! ;
kok tilg + din liidi ( T T V B88) bu, gk (pis) am urdan kard ; ka^jf )n (IE 23)
nereden?".

396. + la: Bulunma hali, aslnda, bir yerde, bir zam anda bulunm a ;
n a d i r e n , bir yere, bir yerden; bir yere kadar; + d a n beri, bir zaman esnasnda, bir
e v le " m a n a l a r n veren biraz belirsiz bir bal idi. lkin, git gide, bulunma hali,
a y r l m a halinden ( + d a n " ) ve yaklama halinden ( + a ) ayrld. Kitabelerde
v e e k s e r i y a 11 a z yazm alarnda, yer yer de_y aznnkilerde bu ekil h l a y r l m a
h a l in i d e i l a d c e d e r : sol kolny iislint bazun (U 51) sol kolunun stnden
b a l a s n ! " ; mahayan nomta art ( H t V I I 2116) M a h y n a dan gemek (yani,
H n a y n a ' v a ynelmeye dikkat etmek) . C m le belirleyicisi olarak kullanl iin
bk. 426 ,4.
 ESK T R K F .N N G RA M E R "3

307. + f a:yzn utru turur + a saktnur ( M I I 22,9) yzne kar durur (yz
yze) gibi tasavvur cd cr'K,yoka dliksiz saktnur ( M I H 22,8) deersiz olduunu
dnr .

V a s flk ve is im

398. ismi yakndan tayin eden vasflk, isimden nce gelir; vasflk ismin
eklerini, yani ne hal ekini, ne okluk ekini, ne de iyelik eklerini alr: kama dg
klnlarla btn iyi ilerde . Vasflk ylmas: Bir iaret zamiri bir dier
vasflktan nce, bazen vasflktan son ra ismin nne gelir: artda bo darni bu
artc sihir forml ; fakat ol iki iilr bu iki kk karde ; bo mnin svr atmak
tz bu benim sevimli deerli vcu d u m .

399. ekline gre vasflk da bir isim soyludur. Bundan dolay btn isim
fiiller ( 339) vasflk olabilirler, fakat hi bir zaman zarf fiil olamazlar: u uma
kular uan kular ; tagzin r zmz dnen z m z , kln dtk kln
yaplm iler , kr gali krtl gzel grm eye 131, 76'dan aklanabilir.

400. Eksiz isimler, sfatlar, saylar ve zamirlerle soru kelimeleri sk sk vasflk

olurlar: lrk bodun T r k milleti ; or haram , ol uurla yahut da ol ok uurla
o zam an (o z a m an d a) , tam o zam an (tam o za m an d a) .

401. Ruh endie ifade eden soyutlamalar (Abstrakta) nlerinde, vasflk

olarak manay veren isim soylunun bulunduu sakn dne yahut knl
gnl, kalp ile tekil edilirler: kirt kyl inanm gnl , yani inanllk,
\m an"; yarltkanu knl merhamet ; kni sakn kskanlk .

402. Say kelimeleri az kullanlr: bir uin ti} bir para sa 5 i .

403. Vasflkta iyelik eki: alt ktrlmi ayaka tgimliglr (s s. 193) ad ycelmi
sayg deerler rneinde, btn bir cmle vasflk olarak kullanlmtr: al + t
klrlmi ad ycelmi ; bu cmlede + 1 vastasyla ifade edilen malik 'iye),
vasfla bal olan tgimliglr, yani isimde devam eder. Malikin (iyenin bu ekilde
ne aln Eski T r k e de hcz seyrektir.

Bu malikin zikrcdilmedii, sadcce iaret edildii ok az olarak tevsik

edilmitir: ka-ti krtlm ( M i l 8,7) ka g zelim , dnlmesi mmkn olan
ka kortla (bg)im ka gzel (bcy)im in bir ksaltmalsdr.
Vasllk olarak ilgi halli bir balant d a ayn ekilde seyrektir: sujg batm + 1
kar (IE 35) sng batm kar ; burada sngnn batln vasflk olarak
kullanlr ve bu, ayn ekilde ksaltmal olarak ortaya kan bir ekildir, ulu hatun
byk hatun (ana kralie) (bk. 360) belki de, en iyi ekilde, ( btn hatunlarnn)
ulu + 1 hatun (btn hatunlarn) ulusu (by) hatu n "u n d an ortaya km bir
ksaltma olarak izah ed ileb ilir56.
M A. V O N GABAIN

404. sme, diincc bakmndan bir mensubiyet ifade eden -f-f^M isim
soylu, ok yaygndr:_)'a|/ + l orun ( U I1 1 11,12) kurban yeri ; kijnmak + lig rt
(U I I I 5,1) pimanlk alevi".

Son ekim edat gibi kullanlm +/l sfatlar, ilgili olduu isim soylu ile
birlikte vasflk olarak vazife grebilirler: al + l adl ; osulu gibi ; tkal + lig
hissedar, itiraki ; tagim + lig deerli, deer ; lr + lg tiirl ; yara + l
yarar, uygun , msl.: tutumak all rk tutumak (isabet etmek) adl iaret ;
mnta osul grdl bunun gibi (bu trl) alkanlk ; ayaka tdgimlig bodisalav
"hrm ete deer bodisatva .

405. iyelik iareti. + F gibi, ilgi hali eki -f^,-t-nra da bir mensubiyet veya
bir mlkiyet (iyelik) ifade eder. ahs ve iaret zamirlerinin ilgi hali bir iyelik
zamiri manasna sahiptir: mdniy dr (R 012) benim adam larm . Bu allmam
(eski?) bir ifade tarzdr. Allm olan, ismin 3. ahs iyelik eki ihtiva etmesidir: bo
tr + nn if + i bu trenin (kanunun) ii . Sk balantlarda ilgi halinin yerine,
genel manada, belirsiz hal tercih edilir: sa kd + sa(n) kys (kenar) ; ve
hatta: sa kd sa kys ; i + iyir (R 0 11) ei(nin) lkesi , mdnij vs. nin ilgi
hali zelliine bakmakszn manirj j + m (R S9) benim ord u m denir.

406. tdg: bzni tdg irin tnllar ( T T I I I 48) bizim gibi zavall (gnahkr)
canllar"; lmn tdg klnlarm (S 66) onlarnkine benzer g nahlarm .

407. 4-a: Mukayese yahut kltme ifade eder: kolti nayutyz minsakiz on siikiz gan
giztaki kum samna alku anlayu kalmlar (U II 47,83) btn T athgatalar, Ganj
nehrindeki kum saysnca, yz kere bin kere seksen sekiz kere (yani: milyonlar)
hepsi bylece gelmiler"; bo muna nomlar ( T T V B 80) bu pek ok (bunca)
omlar ; ilig + a dr (T o 43) elli kadar a d a m .

408. + tn , letirme veya toplama anlamnda vasllk bildirir (bk. S 84):

iki + din irjsin olsdkiz talar basa turur ( M I H 8,10) bu sekiz dalar (sekiz da?) ikili
olarak (ift ift) mafsallarn basarlar (?) ; bir + tin krm ( H t V I I 1796) bir tarafl
bak (gr) ; ara + dm ajun ( U II 81,69) '*ara lem (ara varlk) ; trt+tin strjar
(S29) her yerde (drt bir y a n d a ) ; kof>-\- tn syar ( T T I I I 60) her yerde"; ndn
kuntun bulurjda gney d o u d a " (ayr. bk. 387) 7 .

409. + la; bulunma hali olarak kullanl seyrektir: zm + tayiglar (S 38)

benden iyiler"; irinii + da bo ( T T I V A32) gnahtan uzak (serbest) .

410. + ki, + tak; yer ve zam an bakmndan mensubiyet gsterir (bk.

49.74): ilkisizdnbdrii + k klm khn ( T T I V B62) ezelden beri ilenmi
gnahlar"; bo on trliigyrgkd anu + k \akizi ( T T V B126) bu on trl akideden
ilk sekizi ; anla + k savlar oradaki iler (eyler) , balkm + lak bodun ehrimdeki
halk .
 ESK T R K E N N G R A M E R "5

4 11. -4- X.<7, yaklama hali eki, nadiren, vasllk olarak kullanlr: tiwirgii + k
krjiil dndtirlccek (evrilecek) gr (gnl); brj+a ba}i (R N6) hin iin ba ,
yani bin ba ; klu + ka lg yaplacak rica ; ks} + kd tayak istek iin destek
(dayanak)

st n l k T rle ri

412. + rak ( 346) ve ok ( 345) gibi baz edatlar bir kavrama stnlk
manas verirler.
En stnlk, bulunma-ayrlma hali eki ile ifade edilir: yaruk-I- ta yank tlu
ddramligd ey en parlak, ok (byk) kabiliyetli! ; kelime kelime parlakta parlak
(kta k) (M o olc a daki -f t u ayrlma hali eki gibi kullanlmtr).
A a d a k i k u ru lu la r allm am v c y a b a n c k a y n a k ld r: Idrjti trijr + 11 ta n rla r ta n rs"; uluf
lanriliir lu + d a h a b y k o la n , y a n i ulu ta n rla rn en u lu s u "

P e k i tirm e

413. Seslerde oynayan kelimeler iki trldr, biri, ayn kkten iki kelimenin
ayn ilk sesi vermesinden meydana gelir; kincisi de bir kelimenin ilk hecesini bu
kelimenin nne alp bir k veya p ilavesiyle meydana gelir; eer hece kapal ise, ilk
ses nsz ile ilk nl, kelimenin nne alnr: a.yarnyaru sar ( M I I 1 43 Nr. 30)
sabah olsa (yarn parlarsa) ; fasut fatr iftira etmek ; atk} atka takdis
etmek ; bo}una bounuldm (R o 7) tamamyla kurtuldum , b. kap kara kap kara ,
bk. Ekler 48.

tip le Sona Eren K e lim e G u ru p la r

414. bk. Dolaysz ve Dolayl Anltm 453-455-

C m le b e k le r i

C m le B a Edat

415. Bir cmle, ekseriya, daha nceki cmle ile mantki bir balant
oluturan ksa kelimeler yahut ok az uzun olmayan kelime guruplaryla balatlr.
B undan dolay, bunlar, b a terimi yerine, daha genel olan ciimle ba edat
adna daha uygun der. Fonksiyonlar cmle belirleyicisiinkine benzer.

ekil olarak, cmle ba edatlar 1. z a rf liiller, yani ksaltmal olarak

kullanlan son ekim edatlardrlar:ym ve";yana yine ; trii o halde ; lkr
tr ; azt yahut, ve y a ; udu (W3g; I o 56) sonra ; ulayu ( K S 24) ve ; utal
( A l ) ve .

416. 2. Y e r yer isim soylular dolayl halde bulunurlar: anfala takiben, ondan
sonra ; nagiid ( U II 5,14) bundan d olay ; adnla (U II 35,26) dier yan d an .
 A. V O N GABAIN

417. 3. Baz cm lc ba edatlarnn yapl mphemdir: lak dahi, ayrca,

v e"; birk (< b ir? +k) imdi, fakat ; inip fakat ; katl ki (bu kelimenin,
bundan baka bir ok zel fonksiyonlar var) 8; lak fakat, yalnz, sadece : bo
al'ziimirt isirkagm idi kalmaz; lak bizina rakin iirsdr, amraklartn adrluluk amgak
bolmazun arti tp korkar man (Suv. 609,2) bu vcudum u esirgeme isteim gelmez
hi; sadece, sevgilerden ayrlmak zdrab olmasn diye korkarm . Bu seyrek
grlen lak, cmle belirleyicisi olarak, bir defa bir z a rf fiilden sonra gelir (bk.
43 8)-
418. 4. Kelim e ylmalar: iya basa sonra ; azuyana ve y a ; lakyma ve
ayrca"; ina katl byle, bunun gib i ; anla basa sonra ; turum ara esnasnda, bu
a rad a ; anulayu... katl... gibi, ki... ; apam birk imdi fakat (kald ki) .

419. Bu cmle ba edatlarnn manalar ve kesin farkl gramatik yaplar

ayr bir aratrmaya konu olacak niteliktedir.

C m le B e lirle y ic isi

420. Sadece fiil yklemlerini yakndan belirleyen yklem belirleyicilerinin

aksine, cmle belirleyicisi ile cmlenin esas ksmna, yani ykleme, zneye ve
varsa, nesneye de etki eden cmlc bei kastedilmitir. Yklem belirleyicisi, uzak
nesne ve cmle ba edat arasndaki snr kaygandr.
ekil olarak, bir cmle belirleyicisi, sonu isim soylu olan bir veya birden fazla
kelimeden meydana gelir. Nadiren eksizdir, ekseriya + t, + a , + w , + im, + ta ,
+ ka. +aru, + ra ve + ru eklerini alr. A yrca isim soylu olm ayan fiil ekilleri ve son
ekim edatl isimler tercih edilir.

421. Eksiz isim soylular ve stelik (zumal) zaman, yer veya benzeri bir
m anava gelen trde olanlar:

r ki( timin glanti ( K P 62,1) uzun zam an sonra, nihayet kendine geldi (akl
bana geldi) .
aligyl ijg kiifiig birmi (IE 8) elli yl iini ve gcn vermi (verdi) .
birdin stjar honu burhan nin ijtdlim ( M i l i 23,10) gneyde Henol Burkann
sesini d u y d u m .
ziiksiiz knldmk anarj kjli szkn rr ( M I I I 22,13) dua sesleri
Cesinnunglauter) devaml ve her g nd r .
irlikn la rnk buyan kl! ( T T I 171) yarn, hemen, iyi iler yap! .

422. + l.
ant imdi".
kidirti ( T T I 122) batd a .
strdi (U 26,15) stten, y u kardan .
 ESK T R K E N N G R A M E R "7

lalrt ( M 1 1 1 19,12) darda, dar .

ydrti ( T T I 123) d o u d a ; bunun yannda, bir rjdri < rt* + dr +1
d o u d a ile bir kndri<kn* + dr + i g neyd e var.

423. + a (eitlik).

kaili yana kn l y i omntayaruk ay tanriyayu balgrayarlikara, iliimiz duk kut

avlau orunla blgrayarlkad ( M I I I 35,12) hkmdarmz, gnein yerinde parlak
ay klarn saarak emrcdercesine (emreder gibi) mukaddes A vlau ta emretti .

424. + m.

ol dn bo sava iidip ( M I H 23,3) o zam an bu sz iitip ; y aznda da,

burada, vasta halinin dudak uyum una girmemesine ramen, bu kelime d-tn
olarak geer.
amltsn Kaml s + n (UI1 88.78) u za m a n d a .
yazn yazn .
t&rkin ab u k .
ol tllam kim ( T T I I A30) ol sebebten ki .
krjlin adnaunurj adgsirja kni saktnf lururdumuz arsiir ( T T I V A72) eer
gnlden bakalarnn iyiliine kskanlk duyd u ysak .
lalmirii kzin lan hatunlarma korurlar ( T T I notlar 46) yalvarr gzlerle semav
elerine bakarlar .
natagin tzi titir ( T T V B24) ne kadar z (cevheri) d r .
rksizin (Ch 24) gsz, gsz olarak .
szinliign (Ch 12) sz zerine ; + l 4- m, 4 luun (sadece yuvarlak
nllerden sonra gelmez), + ligin, + ln eki yannda ok nadir olarak da, -t l,
+ lu eki bulunur: ini + lig (I I E 33) (kk) kardeleriyle , iki ( kii + lig (IIE
41) iki kiiyle ; bu ek cmle belirleyicilerinin dnda yklem belirleyicileri de
yapar; burada, bunun +ma/ 4 -n ve + 0^ 4 -a/da bulunan + n (beraberlik
(Komitativ): Y a k u ta + ln , M oolca +lua, +lge, Eski M oolca H Y + lu'a,
-tlu e btn, hep, a yrca ).

425. + h n (Ayrlm a hali ve sfat, bk. 183 ve 387).

kalkdan n kaili ( M I I I 23,4) gkten ses geldi .

ouzd()y<J()n krg ktilli ( T o 8) O u zla rd a n casus geldi .
illin kanln buu bar ( T T I 59) lkeden ve hkmdardan keder var .
yilikimiztin snikmztin bar lpmzniyirk tagrp (Suv. 159,13) iliimizden
ve kemiimizden beri (yani, btn kalbimizle) tepemizi yere dedirdik .
altn < a l-t t-t m altta, alttan , stn < * s + t + n stte, stten",
ortun < or* + t+ u n ortada , iftin ite, iten , taln darda, dardan , oytun
sada, sa dan , soltm solda, soldan , kntn g neyd e , tadn kuzeyde , illin
nde, d o u d a , ilkidin ilkin, nce , jdn nce , irldin "hep , btn".
118 A. V O N G ABA N

426. + ta.

kgmiin lada tua kiilir ( M 1II 23,9) K g m cn danda (gc) douverdi .

mum munulayu tayidm wiayl mdyildrig laginrta limiti bir iin a dilti (U II 28,3)
lah duygularn neesini tadarken, geceleyin bir ses d u yu ld u .
at'z kodlukntayma sukauali alltyirtin uunla tumak bulur ( U II 43,25) o
(vcut) ldnde, Sukhvat leminde yeniden d o aca k .
yir tdyri triimild biir bay ymd bar, yok ay ymd bar ( K P 5,8) yer ve gk
yaratldndan beri, zengin de var, fakir de v a r .
amrj kinld kop kslari kanar ( T T V B54) onun gcnden (gcyle) btn
arzulan tatmin olur .
kninta ( A l ) her gn, gnde .

427. + ka, + a .

rkii zksiiz glantry (M I i l 25,10) daim a ve durm adan (beni) akllandrn

(uurlu kln) .
kn knirj her gn, gnde .
knja ayya munulayu bdrip ( K P 7,4) bylece, gnler ve aylar boyunca ihsan
ettikten sonra (ihsan edip) .
alt otuzyama (II E 26) 26 yam da (bir tarih zaman!).
kinina mnvanl konuklukta konar (P f 8) daha sonra Nirvna ehirlerinde
d u racak .

428. +aru yn bildirir (bk. tmle 393).

429. + ra; + ru, seyrek; yer ve yn bildirir (bk. S 394).

ira asz, tara tonsuz (IE 26) ite asz, dta elbisesiz (ite a, dta plak) .
tarayonyur (IF, 1 1) dar yryor (silahlanp isyan ediyor) .
ira ieri", ya ( U II 23,13) nce, nde , asra, muhtemelen *a.t + radan
gelir aa, aada , kisrd sonra, daha sonra".
dbrv (IIE 25) eve".
abmr (R S4) adrm a ( aileme ). birlkg(d)rii (IE 10) yerine IIE 9da
birtkr vardr: birtkrii saknmal vermeyi dnmeden... .

430. Bir cmle belirleyicisi, p, pan, n, mal, matn ve al z a r f

fiilleri, a y n c a ma ve + kan ile ve kendisini de bir z a rf fiilin takip ettii bir
lak edat ile sona erebilir, yahut bir cmle belirleyicisi, son ekim edatl bir isim ve
nihayet ksaltmal olarak kullanlm bir son ekim edat olabilir. Bu kelime
guruplannn znesi, cmle znesi ile ayn olabilir, bu zne-sylenmi veya
sylenmemi (gizli veya ak)-baka da olabilir.
 ESK T R K E N N G RA M E R 119

A lm a n c a da byle bir kurulu bir yan cmleye tekabl eder; Eski T rk e iin
de byle bir ad vazgeilmez bir durum dur, nk bir fiil ekli olan zarffiil, zam an
ve ahs bakmndan farkszdr, ve nk bir zne eksik olabilir.

431. p: Esas fiilin yapt i veya olu; zaman, mantk yahut sebep
(scllich) bakmndan bu fiilinkinden sonra gelir. C) halde, bir yklem
belirleyicisinden sz edilemez.
an ii(n ilig infd itilmi drifij. ilig tutup, triig ilmi}. (1 E;}) onun iin memleketin
idaresini ele almlar, idareyi ele alp sonra kanun yapmlar".
ln linin larlap turd (M an. Erz. 7,3) atn dizginiyle (dizgininden) ekti ve
d u rd u ", ltr d, tasvir bir fiil olarak dnlm olsayd, (yani ekip durmak,
ekmeye devam etmek manasnda), larl u ekli kullanlm olacakt.
u(tyan balkny kidininlti lurup, naru btiryord ( U I V Al vd.) Ujjayin ehrinin
batsnda durdu (eleti) ve (imdi) gitti . (Metin devam ediyor:) iHtii...trl biillir
yollayoryt, tnrjarastnlayiiklririg krdi drt yolda (yol kavanda^ yrrken, orada
eytanlar grd (agy.). Bundan sonra gelen cmle, ^'in tekrarn nlemek
iin, ciimle belirleyicilerinin ift ift birbirlerine nasl balanabileceklerini
gsteriyor, tik cmle belirleyicisi, bir a zarf fiili ile balanr, ve ikinci p, zarf
fiili bir cmleye tabi olur: iitinyiii, kann iip; baarsuklartn aliizlariya y'tirgayurlar ard
etini yiyip (yediler vc) kann ierek (itiler) [bunlar, ikisi dr ayn anda meydana
gelirler] vc (sonra) barsaklarn vcutlarna saralar".
Bir dorudan anlatmda l i p, daim a ayl t veya benzerlerinden nce gelir;
bir tkillik olan bu tip, sadeee, anlatmn sonunun geldiini ifade eder.

432. -pan, aynen p gibi bir fonksiyon ifa eder; yazm alarda, bilhassay
aznda nadir grlr (bk. D E N Y dc Eski Osmanlca 1 3 1 1 ).
istemi kaan olurmi}. olurupan, litrk bodunun ilin lrsin tuta birmi}, ili birmi} (IE 1)
stemi, kaan olarak tahta kt. Tahta kp (kt ve) Tiirk milletinin tresini ve
idaresini ele ald .
bunca bodun kilipan, stami} yolami} (IE 4) bunca millet gelip [geldi ve
(sonra)J alam, yas tutmu .
Bir dolaysz anlatmn sonunda /t/>in yannda yer yer t pdn de kullanlr.

433. -n nin, ayn fonksiyondaki />'nin yannda daha seyrek olarak

kullanld grlr; ok nadir ve eskidir (bk. D E N Y s. 919 yukar).

trk ttijrisi... " trk bodun yok bolmazun liyin, bodun bol(un ' lym,... ygrir
klrmi} iirin( (IE 10) T r k tanrs aka yle dedi: Trk milleti yok olmasn;
aka unu dedi: millet olsun", vc (sonra) ... ykseltti ( Trk tanrs,... 'Tiirk
milleti yok olmasn diye (deyip), 'millet olsun diye... ykseltti 50.

434. mal, matn, madn ekleri daha nce ele alm an ekille ayn
fonksiyona sahiptir, ama olumsuz mana verir.
I 20 A. V O N GABAIN

arkan iin dier rnekler: ana szly lururrkn, amrj arasnla lani iligkyaktn...
n yanku lag (iitildi ( U I V A 233) byle konuup durur iken, hkmdar
C atana ya yakn yankya benzer bir ses iitildi . Ayrca, U I V B 18; 34; 43; 46; C
53 ; '87; H t V I I 1790; 2022; 2142; Suv. 620,21; 23; 621,19.

438. tak (lag mi okumal ?), bir z a r f Fiilden sonra: iken (bk. D E N Y s. 691;
ilk rnek diik ile ayn fonksiyonda bir tak ihtiva ederler), takt bir kii bir tak ktani
im pusar atn alayu lak bir dn tapm udunu laginsr, ol kii... (M P 90) ve eer bir kii,
Bodhisattva Avalokitesvara adn anarken (and esnada), her hangi bir zaman
onu ycelie (ona tapnsa), o kii..."; inip ligin alkun taplamad tak, ...kirmiig taplad
( K P 15,1) fakat, ehzade her eyi atarken (att esnada), gitmeyi uygun b uldu .
Birinci rnekteki ata vya bakarak kincideki lapla mad, mal, madn gibi
zarf lil olarak anlalmaldr.

439. Dier cmle belirleyicileri, son ekim edatl isimlerin byk gurubuyla
tekil edilirler (bk. 272 vd.).

zne

440. Zam irler dahil her eksiz isim soylu, zne olabilir, z n e , yaln halde olur.
Sadece zamirler ze halinin zel bir eklini gelitirdiler: bn veya mn; sn; bo veya
ol. Zamirlerin dolayl hali, gerek bir hal olmayan ilgi hali ve ekil bakmndan
dikkat ekici yaklama hali bir tarafa, *bi veya *mi, *si, *mu ve *iidan
tremilerdir (bk. 329).

z n e kavram, ykleme ilave edilebilir: klur (o) klar, y ap a r ; klay (ben, o

vs.) yapar (yap acak) , z n e , yklemden sonra, yklemin bir paras olarak ifade
edilebilir: ktll+ m kldm, yaptm (kelime manasyla: (benim) yaptm 1; klur san
klarsn, yaparsn ; adg ol iyidir . T e k bana isim olarak zne, yklemin,
yklem belirleyicisinin ve nesnenin nnde bulunur, z n e , zamir ise (zamirsel
zne) ayn cmlede, yklem tek bana, hem yklemden nce, hem de yklemden
sonra (tek bana bamsz deil) gelebilir; ta m am yla olmayabilir de.

Bir cmle; biri yklem, dierleri z a rf fiil yahut isim fiil olarak birok fiil ihtiva
ediyorsa, ve btn fiillerin znesi ayn ise, zne sadece bir kere ifade edilir. Fiilcrin
yklemleri ayr ise, zne bilhassa vurgulanmaldr, yahut aklk ynnden nemli
ise, zne her fiil gu rubunda sylenir: man bo savlar bilmida kin, ol kiinij adin
tmarn aa klil tgingay man (Suv. 521,1) ben szleri bildikten (anladktan,
rendikten) sonra, bu adamn maln mlkn oaltm aya gayret ederim
(fedakarlkla oaltrm) . Zmnen bir zne deiimi de m eydana gelebilir.

Dnllk zamirleri z ve knt kendi iyelik eki ile birlikte sik sk ahs
zamiri olarak kullanlrlar: zm kllm kendim (yani, ben) yap tm . 200, 201.

1 b u ra d a kili isim fiil, d o la y sy la d a isim o la r a k d n lm t r ( M .A .) .

 ESK T R K E N N G R A M E R

tn soyu, dyazmaln, mnla kltn klsar ( T T V A 109) eer her akam, ihmal
etmeden bunu yaparsa... .
buijfl ifig kiig birlkgrir saknmal, "lrk bodtn litrayin, urusrataym lir armij
(IE 10) iini ve gcn vermek istemedii iin, syle diyordu: T r k milletini
ldrmek istiyorum, ve onun kkn kurutmak istiyorum (bunca ii gc
verdikten sonra, dnmeden ekinmeden T rk milletini ldreyim, kkn
kurutaym der imi) .

435- h mak iin", nadiren de dan beri".

boyriigg bdlgiilg klalt, tzn lglr nomlayuyarlkamif ( T T V B4) bu akideyi

(tarifi) belli etmek (aydnlatmak) iin, btn hkmdarlar (onu) vazetmeyi
emrettiler .
adnlgalyirilgiili, drii ar r ki( bollt ( H t V I I 2039) ayrlaldan beri, hayli ok
oldu .

43^- na -nca .

bo dam iniy ki kiisni za bodimant nomlu orunka liiggina, munun ikin arasnla ar
tuum ajunu bulmak tapmak bolur ( U II 36,39) bu sihir formlnn gc ve
kudreti sayesinde, Bodhimanda adl yere ulancaya kadar (ulamadan nce), bu
arada ar bir yeniden doua ulaacak ve yeni bir ar douu bulacak .

437. kan, zam an bildiren bir cmle belirleyicisini sona erdirir; kaide olarak
fiil kklerine deil, isim soyluya benzeyen kelimelere gelir:

anu + kan (H tG 22,25) nce, eskiden", nihayet .

antna + kan (M 6,19) nihayet, bu arada (?) .
aml + kan imdilik, hemen imdi .
irta + kan (H tG 33,23) nce .
A yrca kan dan nce anlamnda mazU isim fiillere gelir: rllgyirliirdd
tak akln maz + kan, aml knr miin bilinr man (U II 78,42) ateli yerlerde
(atelerle) akp gitmeden nce, imdi (gnahlarm) itiraf eder ve (gnahlarm
dan) pimanlm bildiririm .
a r-m a z + kane benzeterek, olumlu bir *dr r + kandc tekil edilir; ki bu da,
*bar r vardr >bar gibi, arkan olmutur. O halde, bu yegne olayda, kan
aka grld g i b i bir fiil tabanna da gelmitir. Fakat bu, ar den baka
bir fiil tabanna gelmez.
anas idiz kalkla yatp udyur arkan, tl tfddi (Suv. 620,16) annesi yksek
kulede yatp uyurken (annesinin yksek kulede yatp uyuduu esnada), d
g rd .
bo saw tak kdmazkan, bir buryuk Idrkin tavrat ktil\p . (Suv. 62 3 ,1) bu sz geip
gitmeden nce (bu sz sylenirken), hemen bir nazr gelip..."; ayrca: U I I 87,61.
 M A. V O N GABAIN

T m le

441. bk. kelime guruplar, nesne ve fiil yklemi 391 vd.

Y k le m .

442. Y k lem , bir cmlenin en esasl beidir; hi bir zam an eksik olamaz.
Buna karlk zne tek bana bir kelime olarak debilir ve sadece ykleme ilave
edilir: adg iy i" ve bu iyidir".
Yklem , isim (dolayl halde de), sfat, say, zam ir yahut bir fiil ekli olabilir.
Fiil yklemi (yklem, fiil ise) bir kelimeden ibaret de olabilir, bir fiil gu rubu da;
byle bir balantnn (Verbindung) ilk bei (ekil olarak) sona gelene tabidir.
Fiil ykleminin ikinci bei yahut tek kelime, bir isim soylu veya bir ara ekildir.
Z a r f fiiller, ekimli fiiller, yani yklemler deildirler, , uluk, duk (bu
yklem olarak seyrek grlr), s, la, u, ma, t'U isim fiiller,
ayrca zam an tekiline yarayan r, maz, t ( l + m grlen gemi zaman
vs.) mi} ve yuk ekleri isim ve sfata dahildirler. A r a ekil, ay, kalrU
zamanlar tekil eden ekiller, ok nadir olan fi, a (?), dilek ekilleri ve aslnda
yan cmlede bir ekimli fiil olan sar, artdrlar.

443. Bir yklem ismi; ilgi, yaklama, bulunma, ayrlma, vasta, yn vc eitlik
hali ekleri alabilirler ve ok ve lag gibi edatlarla geniletilebilir.
Yklcminkinin dnda bir znenin var olup olmadna bakmakszn,
yklem bir ahs iareti tayabilir, i. ve 2. ahslar, ahs gsterilmeden kalabilen
ay vc jarm dnda btn fiil yklemlerinde bildirilir. 3. ahs, t grlen
gemi zam annda, ayn ekilde, daim a gsterilir; da, u, u, uluk ve
m/'l fiil isimlerinin arkasnda, 3. ahs, ekseriya bir ol, nadiren de bir bo ile
gsterilir. Dilek fiil ekilleri, her ahs iin baka bir ekle sahiptirler; bundan'
dolay, bunlarda, dier bir ahs iareti konulmaz.

444. Bir yardmc fiile bal yklem ismi, bazen yklemlik vasta hali de,
ekseriya da belirsiz halde bulunur.

44 *444 iin rn ekler: itim amt kan (IF, 9) lk em im di n e rd e ; ndn kdnyir bz tapya ( T 6)
g n e y d e ve k u z e y d e lk e senin a r / u n a g re (enin isted iin g ib i) ; mannol ( K P 1 1 ,1 ) " ( o ) b e n im d ir ;
inan boluka ( T T 1 188) in a n o lm a l ; kim sn? ( U I V A 20 ) kim sin ? ; in iiiisintg ktlnmaduk rin (IE
5 ' a k a , k k kard eler b y k ka rd eleri g ib i (k a d a r) g a y re t e tm e d ile r ; bo taka tgnr sn bu
d a a k a d a r geleceksin (b u d a a u la a c a k sn ) ; biz kanyuk biz ( U I I I 5 5 ,19) b iz ih tiy a r la d k " ; kj kifi
oltg IS 7^ o k kii o ld ; kj lrlg munta tglr tngy ( M I 1 1,3) b y le o k t rl d u a la r e d e lim ;
kn t y i yarukn kogmn tada tua klir rt ( M i t i 23,8) g n e, K g m c n d a n d a n p a rla k bir ekild e
(ld a y a ra k ) d o u y o r d u ; sauka kr kalr sn ( ' T 169) h em en m eh u r o la c a k s n ; saklanu ol ( T T I
19 6 ' in san ken d in i k o ru m a l ; knt bodunum (R 02) ben im h alkm sn (m ille tim sin ) . (a k la m a l
p leo n astisch ) hi allm am ahs iareti:) nglk tudum mn? ( K P 4,8) n iy e (ne iin ) d o d u m ; bini,
ouzu. oltriafi ok ( T o 10) b izi. O u z la r ld re c e k le r! ; bri tg rmif ( I E 12) kurt g ib i im iler ;
tayda tngdaka bollar sz (I SF.; W . B A N G 'n 1 lil. Z e n tr a lb la tt 1900 s. 53 8 d eki ta n tm a y a zsn a
 ESK T R K E N lN grameri I2J

(B csp rech u g) g re eklen d i) g k d e yaadm /, za m a n la rd a k i g ib i o la c a k s n z "; tzlriglrig armz

( T T I I A 55) " s y le n e re k g ib i d e il" ; I S{ arn rmk ah}afal ( T T I I I 138) v cu d u n tem iz o lm as
e m ri"; kbjliimiit bujujiuzun kadtuzun lorzun (M I 28,28) y re in i/ elem siz kedersiz olsu n (d u rsu n )!".

445. sahibim (malikim) , sahip deilim ", mecburum, zorund aym "
ahssz sylenir: rdinim bar mcevherim va r ", yani mcevhere malikim ;/*/!
yok kokusu yok , kokuya malik deil ; maya bilmi (ekseriya bu ekildedir; dier
yazm alarda nadiren b il g ve bil mk'tn) krgk bana bilgi gerek", bilmek
zorundaym ". Z a m an ve olumsuzluk ekilleri: bk. 245.

C m le K u ru lu u

B asit C m le; K e lim e S ra s

446. Yklem , cmlenin ana ksm olarak, okluk, cmlenin sonunda yer alr.
Hristiyanlkla ilgili metinlerde, bazen bir yaklama halinin nnde, bazen
znenin nnde, hatta cmlenin banda bile bulunur. Yklemin yakn
belirleyicisi, yklem belirleyicisinin dnda nesne, en uzak belirleyicisi ise
znedir. Cmlenin bu ana yaps (H auptkom plex), bir cmle belirleyicisi ile
tekrar alabilir; balatc olarak bir cmle balatcs grev alabilir. Mantk bir
mnasebeti olsa da, byle bir cmle balants zaruri deildir.
K a ideye uygun kelime sras udur: C m le balatcs, cmle belirleyicisi,
zne, nesne, yklem.

Y an C m le le r

447. Cm leyi genileten dier bir unsur; bata, sonda, yahut -araya
sokulmu olarak- ana cmlenin ortasnda yer alabilen yan cmle olabilir.
Muhtemelen U y g u r c a da yeni bir oluum olan gerek yan cmleler, bir art,
bir soru kelimesi, yahut her ikisi ile birlikte gelen kelime guruplardr. Yan
cmlede yklemin ahs ve zaman, okluk, gsterilmez.

448. art cmleleri mene bakmndan, ekil olarak bir bakasyla balants
olmayan, fakat mantk bakmndan baml esas cmleler olmallar, oln
kalun sar! ( T T I 194) ate kuvvetlense! biimindeki bir istek cmlesine (esas
cmle!) baklmaldr.

rnekler: barsar, barl ( K p 30,6) gidersen git! .

olyirgar barsar, trk bodun, iill(i san (IS 8) bu lkeye gidersen, T t 1; milleti,
leceksin .
asar, tosk maz sn (IIN 6) asan, tokluu dnmezsin .
tkl bilg latjri lyrisi burhan nruanka kiryarhkadt rsr, ymn katm '-' lak) liikl
bar (H tV 90) e e r t a m h i k m e t sa h ib i t a n r l a r ta n rs Buda N i r v a ' y a girmes i
H4 A. V O N GABAIN

emretmise, koyduu iz henz bozulmam biimde du ru yor"; kl Itginyok rsar,

kop ltdi artigiz (N 10) K l T igin olmasayd, lecektiniz ; tami szlasar,yanar
drnak y iti kala kcili ban klf,... lpn za tuta yormif kargak (T 'I'V A57) insan
D hran dese, iaret parman yedi kere getirip gtrp (mhr) tepesi zerine
tutmaldr .

449. ok ksa bir art cmlesi, bir cmle beinin ykseltilmesine

(Hervorhebung) yarar: tava ili arsar, mrii atl u kd tiirk trgiyir ol ( H t V 99)
in lkesi (ise), Mleccha adl, en u hudutlarda bulunan trk trgi lkesidir! .

N isbet C m le le ri

450. Soru kelimeleri her eyden nce esas cmleleri, yani soru cmlelerini
(bk. 355) ve nlem cmlelerini balatrlar. Soru kelimeleri ve nlemlerin
fonksiyonlar iin bk. 199.

rnekler:
nd yma kti tsuy irin kllmz arin ( T T I V A 19) ne kadar g nah iledik
tabi! .
ndyma lan, ndymd lacrak ( H t V I I 1895) ne artc, ne abuk! .
kayu tnllamy utls ( U I V C184) insanlarn hangi ut(suz)luu! .

ister tercme yoluyla, ister gei yollan zerinde bulunan Trkistan

ahalisinin ok dilliliinden olsun, muhtemelen, yabanc tesirle, git gide, daim a
genileyen bir erevede soru kelimelerinin kaideye uygun nisbet cmlelerinde,
yani yan cmlelerde kullanld grlr bk. 194-195- Ne kim ile Aoyunun
semantik fark, ne de ekil bakmndan ta mam yla mphem kall'nn kesin
fonksiyonu, henz, izah edilebilir.
rnekler:
rji a igyok, kim bars tirgrglk (Suv. 610,17) pars diriltmek iin baka
yiyecek ve iecek yok .
i; klzun tip, kim ol bi ta bitigig zmz bililim (H tG 44,3) alsn, ki o kitabe
tam kendimiz y aza lm ". ,
katglanan, kim rk oduun aranlar ( M I I I 9,6) gayret edin, ki daim a uyank
olun! ,
krjli az kaad ol hltan, kim in aidti ( T T I I A30) gnl u sebepten biraz
zayflad, nk byle iitti (byle iittii iin gnl biraz zayflad) .
girmak, kim girdi, artuk iir rr ( T T I I A600) sevinlerine sebep olan
mutluluklar oktur".
0/ al tun nlg sunlar bagi, kayudn srjar dantipali ilig iirdi, anda ok srjar bard ( U I V
C103) bu altn renkli snlar beyi, hkm dar D an tip la nn bulunduu tarafa
gitti .
 ESKt T R K E N tN GRAMF.R U5

bo isig dl bilmz biz, bilgda kin nlg in mu ki (H t V I I 1882) bu scak

zam anda, hediyeyi gnderdikten (hediyeden) sonra, bilmiyoruz, ki memnun
mudur (bu scak zam an da hediyeyi gnderdikten sonra memnun olup olmadn
biliniyoruz) .
bilmz... kim mnin... z klmm mni in amglr, tip ( T T V I 16) bilmezlar, ki
kendi gnahlar kendilerine (benim yaptklarm bana) byle zdrap ektirir .
kim kayu lnl... bo bitigig bilitsr, anta bar, kim ol Itnl rtk rlnmz ( T T V I
1 12) kim bu yazy yazdrrsa, yle olacaktr, ki o canl atete yanm ayacak (bu
yazy yazdran atete yan m az) .
t galar sr rlr in kaili r, kim... lolkuku rr (VVG 21) aalar, bir
insann tulumu fleyip iirdii gibi ierler .
ol aznym ol kamayklar olanlar, kim kklrdn...yirgr lfmiflr rli ( M I I
7,16) btn hrslarn, gkten yere dm eytan ocuklardr .
Aadaki cmle bir ksaltma ihtiva eder: n gzlr kllr bara aysz krkl
klu lgingy mn (Suv. 529,3) "b t n rmaklar ve glleri sonsuz gzelletireyim .
n, bara yoluyla ifade edilmitir. K a id e olarak n... rsr, bara... denilmeliydi.

451. Soru kelimeli ve artl yan cmleler iin rnekler:

mn bo.. rdini alal barayn, kim... as lusu klu usar mn ( K P 34,8) bu
mcevheri gtreyim, ki... faydal olaym .
kim ny ntmsr,... at ( K P 33,2) kimse ses vermeyince... at .
siz, kaan burhan kutn bulsar siz, mini lilmy kutanrj ( K P 51,5) Burhan ruhuna
(Burkanl) ulanca (bulunca), beni terk etmeyin, kurtarn .
kayutn syar hormuzta l y i rsr, anln syaryakn banp (U II 29,19) indra tanr
ne tarafta ise, o tarafa yakn gider (o tarafa gitti) .
n lrlg itigyaral bar rsr, krmiyultuzka aylmaz ( T T V I 133) ne trl
ss mevcut olduunu, bakclara ve yldz falclarna sormazlar .
ol aya klnyok, kim biz k^madmz rsr ( T T I V A23) ilemediimiz g nah
yok (gnah yok, ki biz ilemeseydik) .
in kaili trkyigil kunuylar... nk lilryr bzr rsr, anulayuym boyilinsiz
yazyir... lbrdi ( U I V D88) gl gen kadnlar nasl titriyor ve sallanyorlarsa,
ulalmaz ykseklikteki bu yaz yer (bu kara toprak) de yle salland .
kim korksar,yornlar ( K P 32,3) kim korkuyorsa, yrsn (kimler korkuyorsa,
onlar yrsnler)! .
n rsr, asgka kirmdi (Suv. 612,2) kimseye faydas olmad ,
kimk klsr, sanlur ( T T I 67) kime gelse (kime grnse), (hanerle)
yaralanr .
kayuda tual laplar rsr, anla tuum ajun tutarlar ( U I V B8) yeniden domay
arzu ettikleri yerde, (yeni) doularn ve varlklarn bulurlar (yeniden doar ve
(yeni) varlklarna ularlar) .
I 26 A. V O N GABAIN

Soru kelimesini tekrarlamak suretiyle: ny nn sabim rsar, bayii taka urlum (IS
1 1 ) ne kadar szm varsa ebed taa kazdm (syleyecek szlerimin hepsini ebedi
taa yazd m ) .
inti kaili... suw, kim isig suvka katsar, solr... (YVG 47) ...su gibi, kim scak
suya katar soutur... (scak suya atldnda soutan ta gibi) .

452. iki kuruluun, nisbet cmlesi (yan cmle) ile yan cmlenin kontami-
nationu (tekletirme) Eski T rked e tek tk tevsik edilmiti, ve bu, p zarf
fiilinin ekimli fiil olarak inkiafna iaret eder:

kaili laluy gzk liigp, y i ti kiin turup, kiimiyaral ( K P 31,3) denize ulanca
(ulap), yedi gn kaldlar (kalp), gemi yaptlar .
n tim mahabaU ligin kriip, in tip hd (Suv. 609,22) ehzade M a h ba la onu
grnce (grd zam an), yle dedi 60.

D olaysz ve D olayl A n la tm

453. Dolaysz anlatm allm bir cmledir. Ekseriya bir inti yahut anulayu
tip lidi yahut... ayld byle d ed i" yahut, sordu ile balatlr. Ekseriya, sonuna bir
ldi dedi, svledi", lnli (diye) rica etti" alan bir tip (ekseriya keme-n diyerek"
za rf fiiliyle sona eren M o o lc a daki dolaysz anlatm gibi) vd. ile biter. Hitap
edilen ahsa, siin, nazik bir ifade ile ise, siz denir. 3. teklik ahs seilirse, ok resmi
olur: ulu ilig bg + ! biyz sunlarka isig z bufi birzn! ( U I V C 15) ey ulu
hkmdar, be yz sn hayatn sadaka olarak versin! .

454. Dolayl anlatmda, sadece fiil yklemi, dolaysz anlatm ekline girer; bu
anlatm (hitap) eklinde, zne (Alm anca dil duygusundan hareketle sylenmitir)
ykleme halinde olur: ol tnl "yoklunmaksz drr tip bilglk ol (U II 37,59) bu
cani, yok olamaz, bilinmek gerekir (bu canly, yok olm az diye bilmek
gerekir) , in sakny bolmazun ( : ) bolar mini bilmaz tip ( T T X 473) byle
dncen olmasn: Bunlar beni bilmez (tanmaz) deyip ('bunlar beni ta nm az
diye, byle dnm e) .
sizni lzn tip ( K P 59,6) siz lsn diye .

455. z e lli i olan deyimler: na n lisr ne iin dese ( ne iin? diye

sorarsa): niin?) vb. bulup karmann (Hervorhebung) bir belagat vastasdr.
sayular ol on tip tisr ( T T V B2) ve bu on... (kelime kelime: bu on(lar) kimlerdir'
deyip dese (denirse) (kr. M oolca muykemt bes).
ifadenin sonunda tip: fidmifi barrdi: bo nigranti... kriimi ol tip ( H t V 18) bu
Nirgrantha'nn bir falc olduunu iitmiti (bu Nirgrantha, bir falcdr diye
iitmiti) . lrk bodunyok bolmazun tiyin... (IE 11) T r k milleti yok olmasn diye..."
ti srin tekrarlanmas: tursar siz tisr,...; birk, barsar siz tisr... (H t V 39)
" b u ra d a kalp kalmayacanz (kalacaksnz dense,...; yahut gideceksiniz
dense) .
 EKLER

1 B rlki d e *b ve h i a re tle n , a y n z a m a n d a , k iaretinin h ve z iaretin in j iin ku llan lm as g ib i, te

ses d e e rin e sah ip tirler.
: K g a r i ye g re b K p a k a , m d e O u z c a 'd a ku llan lr.
3 K a r , a y n ses atla m a sn A r g u c a d a d a teshil ed iyor
4 B u g n k D o u T r k e s i nde d e, ilk h ecen in d n d a, u, u n un y e rin d e seyrek o la ra k o, v a rd r;
] A R R I j\ G , Materials to the knowledge o f Eastern T utki: oyom e v im " , dltor " ld r m e k , zdm z m " ,
olom o lu m . B u rad a a y n ekild e, , i b a la m a n l s , yer yer (zu w e ile n ) a, y a h u t r ye dn r.
5 S k sk g e e n tip td " d e d i (d e y ip d e d i) " d e y im i U ig I I d e yer yer tipditi eklin de d e g r l r , tid if
dlt. tek ba n a bir kelim e o la ra k hissedilm i o lsa, o rta y a k m am as gerek en bir g m e
6 Belki d e. D o u T rk e s i, z b e k e vs. d e o ld u u g ib i, d i e r Eski T r k e y a z t rle rin d e , sad ece
n ad iren g r le n b ir ikilik (G e m in a tio n ) b u lu n u r.
7 So n z a m a n la rd a , d i e r y e rlerd e R u n k ita b e le ri (R u n en in sch rifte n ) b u lu n d u ; b u n la rd a n K u z e y
M o o lis ta n d a b u lu n a n b iri, a k a . Eski T r k e d ir. Bn a karlk, A . O R U N Y V E D E L in K u a 'd a
kefettii R u n ta rzn d a k i K ritz e le ie n in rep ro d k siy o n u y a p lm a d iin , d ili h a k k n d a d a bir ey
s ylen em ez. T a c ik is ta n d a k i M u g d a n d a b u lu n a n bu y a z ile ya zlm bir k itab e T r k e o la ra k
g sterilem ez.
8 at y a h u t (a ) t, af y a h u t f a ) f y a zl, o k kere, n l n n farkl n ite lik le rin e iaret etm elid ir.
9 U y g u r ya zs, I300d c J o h a n n e s von M o n te c o r v in o ta ra fn d an litte rae ta rsic a e o la r a k
gsterilm itir.
10 U y g u r ya zs n d a ta b a n hecesinin n l s z ya zln a rn ek ler' tiyi ta n r , yrl e m ir , mn
b e n , sn sen ; d i e r y a z t rlerin d e: bk. , 15. B una karlk d a h a eski U y g u r y a zl M a n i
y a z m a la rn d a , y e r ye r (zu w eilen ) n l le r i seste d e e lif ile ya zlm tr, m esela: il'ig f i)m z
h k m d a rm z .
11 B r h m y a zsn d a k i T r k e g , r d en in k i a f etm i ise so n u n cu b ir di kafesi r si idi.
12 U zu n n l ler h ak k n d a: V ilh . G R O N B E C H , F o rstu d ier till T y rk is k L yd h isto rie , s 68; M a rtin
H A R T M A N N , K S z 3 s. 1 4 1-15 2 . A y r c a C B R O C K E L M A N N , bu gra m e rin birin ci basksn a yazm
o ld u u , o k d ik k a t e k ici (fo rd ern d en ) ta n tm a y a rs n d a (B esp rech u n g) ( Z D M G Bd. 96 s 353*364)
u zu n n l leri, kaar. kaadir, tajam vs. ya zl la rn d a n h are k etle , h ak l o la r a k , T r k e nin eski
a z la rn a b a la r. B A N G - R A H M E T P n i n O u z Adgafi'nda, b u ra d a allm m (S u riye ) eklin in
yerin e fa&am y a z ld n d a n , b u n d a n baka kar, kadir, tam k a r, M a u ltie r, d u v a r " ila v e ed ilir.
13 A y n ekild e A z e r ic e d e, T r k e k elim ele rin ilk h ecesin d e b ir d ve bir e; u v a a 'd a b ir a < ve
b ir i < e v ard r.
14 B r h m yazs d a 1 ile yi a y rt e tm e z. F a k a t T ib e t y a zsn d a artl n l iin , v e n l le r iinT
v a rd r; *a rig, y a n i ar, al tim, y a n i altm; fak at syi zig, ya ni sin g , k j shi, y a n i kifi, tt kyn, y a n i tikin, kyel
myish, y a n i kdlmij. R u n y a zsn n , k 'nn y a n n d a , tkjki iin zel bir iarete sa h ip o lm as, n l d en
ziy a d e , nn y a n n d a a, o v ey a d an d a h a b a k a t rl bir n s zlere iaret eder
15 Y e r y er y a zlm o la n bu n l ler 00, uo, ou, ot y a h u t y a iaret e d eb ilirler Y a k u t a , wm " o n " , uot
a t e j , S a k a c a thauna elbise (d o n ) ve *towuz = M o o lc a to'usun " t o z " a d ik k at ed ilm elid ir
16 B u n a karlk n a zn d a ve B rh m y a zl b a z m e tin le rd e, hu p o z isy o n d a d a , b a la m a n l leri
ekseriy a aktr: farj + amnz " b a b a m z , kot op " k o y u p , terk e d ip " .
17 K a r i ye g re (bk. A T A L A Y s. 19) O u z la r n *si T r k le r in / s i n e te k ab l eder.
1 # Bu D o u T r k e s i" ses atla m a s d a h a , M an i h ard i y a zm a T I I I I ) 2 6 0 'la g r l r Bu na zm a n n

bir ksm T r k . T u r fa n - T c x te III o la ra k , bir d i e r ksm d a B A N O m M a n ich . E r z a h lc rn "in in s 24-

3 5 inci s a y fa la rn d a y a y m la n d
 A. V O N GABAIN

| ;'n m sed al k arl o la n j, m u h tem elen T r k e k elim elerd e d e v a rd ; K /\. ( K C s A I s. 29) z ile ;
a rasn d a bir sesin b u lu n d u u n u zik red er, irin ( A l ) d e irinz o la ra k d a y a zlm tr, ki m u h a k k a k irinj
o lm a ld r ( K a r i'd c ifad e ed ild i i g ib i), v ya r n l s , T r k e k elim le rd e d e ta b i o la ra k den bir
d ifto n g u n son sesi o la ra k g r l r, y a n i up "u yku .
20 K a r i ye g re ( K C s A s. 38) O u z la r d a y k a y b o lu r.
21 A a d a k i k e lim e le rd e bu eski n y ye g id er: " y a y *yany>yay ( a a t a y c a , O s m a n lc a , K r m c a ) ,
ya (E ski T r k e , K o m ., A lt.). +yan>nan ( o rc a ); " t e r e y a *kanyak>fayak ( K A .) , kanak (D o ,
A r u c a , B u lg a rca ); i k e m b e # sarkanyk> sarkayk, sarkanfi ( K A .) .
22 K A . d > y d eim esini K p a k a v e O u z c a d an k a y b o lu u n a k a d a r gsterir.
23 D a la rn k lt o la ra k y celtilm esi zerin e kr. K .H . M E N G E S , M a te ria lie n z u r V o lk s k u n d c ...,
M S O S Bd. 37 s. 6 7.
24 56 a + n : A rk a ik ; ekseriya ye r b ild irir.
orun y e r (or + / + tf) o r ta )
aln " a ln (al ta ra f, alt t a r a f )
i s lin st n , y u k a r d a ( il " s t )
kidn so n ra, a r k a (kid son )
ortun o r ta n c a (ortu o r ta )
ozan ilik (z " z , k e n d i )
+ /n b ir y erd e b u lu n a n , b ir y e rd e k i (b k . 408; + / + n).
25 + sak eki ile ilg ili o la ra k k j. W. B A N G , S tu d ie n II s. 9 16 .
26 + ta ile ilg ili o la ra k kr. K A . ofi + la ok a tm .
27 K A .'d e k i k o l - r - y a k n a ric a e tm e k in manas d ik k a t e k icid ir.
Rir u t tevsik e d ild i i iin , y a p trm a eki i * r un + m r *dan teekkl etti in i
d n m ek m m k n d r: k r - g t - (M a itr . 36) g sterm ek < g + t; a y n ekild e -tu r-d a ,
t + u r*dan m e y d a n a gelm itir.
2g naru M o o lc a n ce , k a d a r, - d a n b eri, - d a n itib a r e n ; # b u , 0 d a n , in a kfi" b u r a y a , inadu
bu d n y a k i , inaguki " b u d n y a d a k i , inagun " b u r a y a g ib i b ir yen i tekild ir; rnarud a k i - na
nakfi " o r a y a v s.d e d e v a rd r (N . P O P P E ) ; kr. 3 2 1 . .

syr; arytr ve muyar g ib i b ir tekildir.

29 G e n e l A lt a y c a d a k i 'm u k k y le ilg ili o la r a k , B r h m y a zs n d a m e v c u t o la n y a ln h al on un

tekil ed ilm i o lm as gerek ir. D o la y l h alin tesiriyle, b ir o k m o d e m a z d a d a y a ln h alin osu, u o lu r;
ya n i bo > b u . Bu ses a tla m a sn n , b t n Eski T r k e m etin lerd e d e , y a n i, y a z d a o ile uy u a y rt
e tm e ye n le rd e d e, b u lu n u p b u lu n m a d b ilin e m e z . Y a ln h alin Eski T r k e d e bo,po o lm as g e re k ir,
kr. ben im Z D M G d e k i m a k a le m , D ie P ro n o m in a im A ltt rk is c h e n , 1950.

30 Bir d i e r rn ek: bilm dk(i)g + in fn ( I E 24) b ilm ed i in i in . B ir belirsiz h ale m i d ela let
ed er? M a n i ya zsn d a k i a y n ile n ad ir b ir y a zl d ik k a t ek icid ir: dgi di 'inbirl ( M I I I 1 7,16 ) iyi bir
z a m a n n d a v e siz'int&g (M a n .E r z . 8 ,1 1 ) sizin g ib i .
Y e r y e r, o k lu k ekleri iyelik eklerin e y lr: bolmif + mz + lar (M a itr . 8 3,27) o lm u lu u u z ;
bul tvtjuz + lar (M a itr . 83 r 2) b u ld u n u z ; kl liyzlar ( U I I I 9,5) g e ld in iz ; tatvar + ja z + lar ( U I I I
1 2 ,1 3 ) " m a ln z .
31 A y n m e tin d e n o rm a l ifa d e eklin in y a n n d a st sra d a n s a y m a d e n e n ( on d o k u z : tokuz
ygrm i) say sistem i d e k u lla n la b ilir. N o rm a l o la n d a , st sra d a n sa y m a sistem ine alm o la n T r k le r
ta ra fn d an b y k v e k k say arasn a b ir artuk so ku lu r.
32 Y a la n v erirk en asl s a y la r k u lla n lr :yitmift naru,yizyg rm iya jta la g i (M a itr . 9 r 14) 70. y atan
20. y a a k a d a r ,
33 yok, d i e r b t n isim so y lu la r g ib i y k le m ism i o la r a k i g r r: kirtgni yok rip...lsar ( T T V I
44) in a n c yo k ise .
34 A .v . L E C O Q , bol unur v e tf jr (M I 9 , 1 1; 14; s. 3 i)* (V e n v n s c h u n g sfo rm e n =* istek siz
lik ekilleri) o la ra k k a b u l e d er. B elki, urjur; u y z yerin e b ir M o o lla m a d r.
 ESK T R K E N N G RA M E R 129

T rk a zla rn d a k i belirli isim fiiller, z a m a n la , yklem ism i, ya n i e kim li fiil o la ra k

ku llan lm larsa , az. v e y a o k za m a n fonksiyonu y k len d iler. K esin z a m a n ifad eleri, Eski T r k e 'd e ,
sad e ce d ( d + m ) isim fiili y a h u t birleik fiillerle ifa d e ed ilirlerd i; g e riy e k a la n basit filli y klem
ekilleri, ta m a m y la ntr d eilse d e , za m a n ifad esind en d e o k u za k trla r. B u ra d a , gen i z a m a n la
(A o rist), m an as, b elirsizlik , im d iki za m a n (Prsens) ve gelecek za m a n arasn d a sallan a n r ekli
kasted ilm itir. Bu ekin z a m a n b a k m n d a n fark g sterm eyii, a a d ak i rn ein isim lik fo n ksiyo n u n d a
g r l r: mn nip... lgin tir + tim + t (U II 30,28) ben b y le c e , d e in d i im d e
(d ein irk en = ta d a rk e n ) .
36 K P d e ay mn yerin e b ir a y a n ekli var: br % mn (7*>,2) v e re c e im " , kutar a mn
(76,6) " k u r ta r a c a m ; a y n ekild e, K u ta d u b ilig d e d e gay y a n n d a a d a v a r, m esela sini
bilm gy ( G .R . R A H M A T I b eyt. 4478: K a h ir e ), blm g (V iy a n a ve H eraO '^ ar/ ay (4482
V iy a n a ) ,yarat a ( K a h ir e ve H cra t). A sil ekil o la n a allm bir isim fiil eki, ( 109) K A d e
g r ld g ib i bir tekil ekid ir; g a k ll , kaldur a fslt y a p a n ,yort a y o rg a y r y e n (at
i in ) ; bu b ir t n lem i ile gen iletilerek - a + y h alin e g etirilir, a rtk hi bir za m a n isim o la m a y a n ,
sad e ce e kim li bir fiil o la b ile n b ir ekil; kr. D E N Y 925.
37 *p z a r f fiilinin + u ile d ik k a t ekici gen iletilm i b ir ekli nftf tip yrlkayur (M I I I 9,4) b y le
d e y ip b u y u rd u . Bu m etin d i e r d illik ze llik lere de sah ip : lglk (9,9) v e anfula (9 ,16 ).
38 M IT 12,2 v d . n d a geen rn ekte g r len + i iyelik eki ile + n y k le m e ekin in b irlikte gelii hi
a llm am bir d u ru m d u r: klipn + in... tulupan + tn... tiyr "g e ld i in i... tu ttu u n u ... s y le r .
39 m ay o lu m su zlu k eki o k seyrektir: bul may ( K P 10,5) b u lm a y n c a " ; ge n e llik le madn
235) ekli yerin e k u llan lr.
40 r , bo l ve tur , aslen, k l y a h u t k l g ib i srad an fiillerd ir; m an a lar d a , aa y u k a n
u la m a k , tam o lm a k v e d u rm a k idi.
n c e m od a l y a rd m c fiile d n eb ilir, so n ra, u y g u n bir ku ru lu a g ire b ilir ve b ira z deiik bir
m a n a ala b ilirle r ( 240); y a h u t, ayn ekild e ken d ilerin e has bir ku rulu ve m a n a ile tasviri fiil a la ra k
k u lla n lrla r ( 248); n ih a y e t, asl m a n a la rn k a y b e d ip , y a rd m c fiil d u ru m u n a d erler ( 238-239;
2 4 t - 247 ).
41 kalr ekli, tu a klir rti (M a n . E rz. 13,9) (gne) d o u y o r d u g ib i ifad elerd en , y a h u t da
k r gali k l ir sn g iriy o rs u n g ib i ifa d elerd eki h ece d m esind en teekkl e tm itir
( B R O C K E L M A N N , Z D M G 96,360).
42 birl iin d i e r rn ekler: dgodi'in birl (MIII 1 7 ,1 6 , m an . S eh r.) iyi za m a n ile , v e tasviriler
t r n d e y a p lm o la n ( 255) a a d ak i n ad ir kurulu: igly birl k (S u v . 4 ,1 7 ) h a sta la n r
h a s ta la n m a z ; ve jid birl bo saut (S u v . 6 3 9 ,18 ) bu sz iitir i itm e z .
43 Bu son e kim ed atn n z o la ra k o ku n u u , B rh m y a zsy la d o ru la n d ; a y rc a kr.
D rc v n c ty u rsk o S lo v a r 629 z; R S N E M , Etym. W b. 524: ( i akutla) Ss, s "v y s o k o ; C I .A U S O N
280 z*:, (D o u T rk e s i:) zt. A y r c a , C o d . C o m .'d a , bir kerelik aya tizi "a y a k y iz n n y a n n d a iki
kere z v a sta sy la , d a n d o la y tevsik ed ilm itir. ^dnin Eski T r k e d eki m an a gen ilii d ik k at
e k icid ir.
44 bor ve naru b e ri , ileri (o r a y a ) , bir v cyr " b u r a , o r a " g ib i, bo ve o " b u , o " g ib i, *b (ban
b e n ve biz b iz d ek i) v e b u ra d a k i , o g ib i m tera d iflerd ir (E n tsp re ch u n ge n )
45 Sk g em e ye n naru iin d i e r rn ekler: muntada naru ( K P 3 7,5) b u ra d a n ileri (so n ra) ; nddh
Tnru ( T T V I I I A 46) b u n u n zerin e ( ze rin e ) ; sisiil isiilastam rtry ( T T V I I I N 1 1) "siz in
d isip lin in izd en d o la y .
R N 10 'd ak i b ir 1naru m u h tem elen n^r/'nun bir ya n eklidir: trk bodun anda nfaruyok bolt " T r k
m illeti o n d a n beri yo k o ld u .
U I I 1 1 , 10 v d .'d a rn n m tera d ifi o la ra k , artl n l l o ld u u a z la rd a d o ru la n m o lan
( B A N G , K O s m 1 1. 35) b ir naru v a rd r: sansamy brti unlmkin ukup, nam tvrlmkin mgdkuz ufuz ukar
S a m * ra nn kendi e tra fn d a d n d n d n p , geri geliin i em ek e k m e d e n , k o la yca a n la r .

46 admau " d i e r , b a k as g ib i belirsiz za m irle rin y k lem e h ali d i e r za m irle r g ib i + *c ( U I I I 4,3)

ile y a p lr.
 3 A. V O N C A BA IN

47 ktnkt rm maytrt burhan "so n ra k i M a itre y e B u d a ": kinki M a itre y a ile d e il, burhan "g e le c e in
B u d a s " ile ilg ili o ld u u n d a n , kinki, maytri'd en Y>\xym ile ay rlm tr.
4* f c ^: ir t ij lprl ( T T X 4 5 1) o k s a lla m a k " ; b ir fiil eklin in n n d e arlukrak. T T X ,
43*43^ n o tla r 444; bir ism in n n e , n sz o la n n ses ile onu ta k ip ed en n l y g e tirm e k ve bir
d u d a k ly la sona e rd irm ek su retiyle ses o y u n u y la k u v v e tle n d irm e le r y a p lr, m esela k a p -k a r a
" k a p k a r a " . F a k a t, k u v vetlen d irilm esi gerek en k e lim e b ir d u d a k l ih tiv a e d iy o rsa , k u v v e tle n d irici n
h e ce d u d a k l o lm a v a n b ir n s zle b itirilird i, m esela, tk tmn " b in le r c e " ; k z kuvrak " k s k v r a k " .
apam d a b o \ le , y a n i ap om 'dan teekkl etm i o lm a ld r; a rtk , am tek ba n a m e v c u t d e ild ir, fak at
am + i im d i" d e y a a m a k ta d r.
49 S o y u t tekiller iin d i e r rn ekler: suin kbrjl n q e , burhan klt B u d a lk "; (Thorca)
puiuiparm v e i Som uta) p u t 'n k g ib i. '
50 k ile m e iin d i e r rn ekler: adruk uzlar knt knt uz ifin iflyr ( K P 2,5) t rl u zm a n la r, ken di
u zm a n lk d a lla rn d a a l r la r "; takt ttg krgk (H t G 2 1,8 ) " te k r a r tek rar s ylem ek g e re k "; knym tn
rm {T 0 2 8 ) "h e m g e c e hem g n d z (g n d z o ld u u k a d a r g e c e d e ) n n a r + 1 bodun iikd, uyar + t bodun
kim R 0 6 ' "m ille tin ya rs esir o ld u , m illetin ya rs b u ra y a g e ld i" . B u r a d a iftli ek -f/ , +/ d a
h a trla n m a ld r < 3 6 1 ).
51 Y k le m d u ru m u n d a k i vasta hali: uzz kntmak anaykyli szk + nyaruk + unyajuk + an arr
( M U I 2 2 ,13 ) d u rm a d a n , her g u n zik ri (G e sin n u n g ) a k , a y d n lk ve p a r la k tr " .
S u v . 6 3 4 ,1 5 tc, a y n m a n a d a , afiya umadn "a c sn a y e ti m e d e n " v e 6 2 5 ,2 d e atlan za
umadtn 1 y a z a r.
53 + ra. + m eki o k az g e ti in d e n . Eski T r k e d eki fo n ksiyo n u nu n a k l a ka vu tu ru lm as iin
b u r a \ a bir k a rn ek d a h a k o y u y o ru z: kulak + ra to k if (M a itr . 85 r5) k u la a v u r m a k " ; bir ikintifk,
krz *a kulak + ra lanfifur biz ( M a itr. 30 V29) (p a rla y a n b a k la r la ) b ir b irim izin g zle rin e
k u la k la rn a s a p la r z " : mini tz lp + r uru (S u v . 7 ,2 1) beni batan a y a a d v e r e k " .
4 O h a ld e, vakla.ma h a li, d a h a o k bir istik am et, b u lu n m a h ali ise d e v a m l d u ru la n b ir yer
b ild irilir.
55 Bir say kelim esi iin d i e r rnekler: bir yig (igzin gr (M a itr . 44 v 12) b ir m ah kem e,
ig z in b r a y " , brr tm safi ( T T X 435) sam n (telin in ) h er b ir i .
ay ulu + 1 tn (S u v . 60 8,16) eh za d e (h k m ia n n yerin e g e e ce k o la n ) ay'ilki ulu + 1 olan
S u v. 608,2 > " e n ilki, en b y k o lu " ; a y rc a bk. 360.
57 V a s llk olarr.k y er bild iren kelim e tekili u n suru + f n iin d i e r rn ekler: ulu trk + dn
prfa)fdank ( M I H 7,7) " u lu , T r k lc r d e (d e v a m l m zu st n d ig er) reis ; ortun ol (S u v . 608,3)
" o r t a n c a >lu ; tayn tala (S u v . 608,7) d a rd a k i baeh rin d n d ak i) d a d a .
58 C m le ba latcs (S a tze in le itu n g ) o la r a k kaili iin b ir rn ek: in bolmazun kaili bo art ifinl
ran lak kyklr bar bolup bizyokaduluk bolmalm (S u v . 60 8 ,19 ) " b y le o lm asn ! Bu o rm an iin d e vahi
h a y v a n la r b u lu n u p b iz y o k o lm a y a lm !".
bk. 234. o k seyrek. 1
60 Bir soru kelim esi ile allm am b ir kurulu: n l odunu k ir li k anla korktnfln busujlun infd tip tidi
(S u v . 6 i . O " u y a n r u s a n m a z , ko rku ve z d r a p la yle d e d i" ; v e a y rca : n an korp, tak arlukrak
ujrkandy^urkand (S u v 6 2 1.2 ) " b u , teh likeli o lu n c a , d a h a o k y a k n d ( m te ra d if)".
61 unmay: kr. Humy Y e n i F arsa h n m e M e, kn. G ru n d riss d . r a n . P h il., Bd. I. s. 169.
 DZN

+ : isim taban; ismin yaln ve belirsiz a . + /!: 183

hali 178; fonksiyon: yklem belirle a. + ka: 180
yicisi 381, zne 440, tmle 391 adah: 77
: Fiil taban; emir 2. teklik 215 adagun: 50
a: 440 + ad , + a d , + d : isimden fiil 86
a, ay, ay,ya: nlemler 343 adr: 54
+ a, + a: (seyrek) ismin yaklama hali adrlk: 54
180; iyelik eklerinden sonra gelen dhai: 5
yaklama hali eki 193 adhm: 5
- fa , + a : isimden fiil, bk. + u adflig: 5
a, d: Z a r f fiil, bk. u adn: Son ekim edat baka, nn
a, a; t, i; u, : Fiilden isim dnda ; ksaltmal dier taraf
tan 294
lo 5
ab, av: 29 a.: 5, 80, 267, 294, 359, 366. 380
abn: 125 adn : 148
abnu: 125 adnau: 205, n. 46
a, (a): 8, n. 8 adn: 80, 148, 243
a .+ a: 180 adn, adn: 80
a : t o adnla: Ciim lc balatcs dier y a n
a. a: 232 d an 416
a. kna: 236 a.: 294
a. sar: 448 adr : 131
a. ti: 451 a. a: 232
aan: 299 a . d: 217
a. + ny: 352 adini
aari: 363 a. dm: 392
< W 2 7 . 35 6 358 adnluluk: 243, 4 1 7
a. + 1 ya: n. 52 adrl: 131
a. + lan: n. 52 adrila : 141
a n -: 387 adrllauluk: 141
a. ur: 200 adrtl: 352
aka: 1 1o adnau
a d - : 294 a. + nurt: 424
ada: 77, 227, 243, 272 adnl : 351
a .+ : 181 a .- a h : 4 3 5
a .+ si: 193 adnluluk: 270
13 A. VON GABAIN

adruk: bk. artuk al: 66, 101

: 39. 20!, 353, n. 50 a l : 123, 159, 160, 216, 256, 272
a -: a. al: 451
a. a: 232 a. meyipsen: 222
a. pan: 231 a. tim: n. 14
aaz: 4 a.^-tim: n. 14
aazlan :
alakr : 93
a. my. 219 alarjadtur : 141
a: 54, 82, 264 alanadturu: 141
a. m: 193 aluluk:
ahk: 54 a.+um: 227
auz: 82 alm, alim; hm, lim: Dilek
az: 4 . >5 > 7 1 kipi, q.v.
ana : aln: n. 24
a. hm: 306 a ln - : 159
an: 308 . a. miftm: 136
a. + ta: 182 alkanla gre meydana gelen i:
+ ^k, + g: Ortaklk 205 Y ardm c fiille esas fiil 241, 243,
aul, agl: Fiilden isim 116 372; tasvir fiille esas fiil 255, 256
a za n -: 15 a lk - : 125, 152, 160, 250, 255, 272
azlar: 1-6 a .- m if. 340
a/, a/i: nl deimesi 20 a. vuk : 152, 218, 242
ajun: 408, 451 alka : 413
a. + lan: 319 alkans: 3, 227
A. + ta: 356 alkt: 299
a. + u: 436 alkn :
ak a. maz: 268, 356
a. + lar: 174 a. sar. 264
ak( ) l a. tn: 217
a. ar: 174 a.^zun: 215
akt alknu: 125
a . p: 230 alkif : 413
akla alku: Son ekim edat btn 272;
a. r. 174 belirsiz say kelimesi b tn
aktar 208; isim 272
a. u: 248 a.: 3, 50, 243, 407
aktn a. + dn: 183
a. mazkan: 437 a. + m: 209, 272, 438
aktur : 166 a. + nun: 179
akuru: 366 alkun: 50
al: y a n ; son ekim edat alt 304 almr: 123
a.: 289, n. 24 alp: 15, 96, 242, 243, 291
a. + 1 rja: 304 a. + m: 346
 ESK T R K E N lN GRAMER 33

alpnkan g6 ana
alla : 101 + : 437
a. yu: 255 a. +sn: 216
alla: 66 anay: n. 51
alt: 115, 202, 206, 2 io , 427 + an, +n: Kuvvetlendirme (veya
altn: 425 okluk ?) 56, 191
alln: 203, 210 ana: biraz, o kad ar 190: yap: 334.
allrar: 204
anala hemen cmle balatcs 190,
alimi}: 202
416. anulayu byle, bunun gibi 190.
altm daire: 210
a. ... klt gibi... ki cmle balatcs
alt sralama: 369-414. Bal fiiller 238 418. (a)na veya ()na: ? 190.
259 anana, anna: nihayet, o esnada
ltumji: 5 190, 236
altun: 450
: ' 5 . 45 . 273 . 437
a. + u: 181
anfnakan: 190, 437
*am: n. 48
anaka: 351
amal: 20 anakna: 236
amil: 20
anala: 190, 416
amiri : 155
anula: n. 37
amrtur : 155
anulask: 228
amra
anulayu: 15, 195, 216, 345, 379, 407,
a . r: 216
amrak: 27, 269, 35 i, 398 418, 4 5 '. 453
anulayuma: 352
a. + if z : 359
a. + lartn: 270, 417 anda: 39, 238, 281, 322, 359, 450, n. 45
amran : 15, 164 nddh: n. 45
amra} : 164 , andag: 190
amrl 166 an: 272, 301, 342, 431, n. 60
amrllur : 166 an: 2, 31
amrtapada: 352 a. + a: 219
aml: 15, 200, 422, 439, 442, 444, n. 48 any: 289, 317, 426, 431, 437
amtak: 350 anl
aml kan: 437 a. maal: 250
amtsn: 424 anlatm: 453-465
*an: Dolayl taban ve o/ lu ekiller 329. anla: 39, 212, 297, 345, 366, 418, 451,
amrj 190, 192. ana, ayar 190. an 190. n. 60
ann 190. anla, anda, antada, antaddala antak: 410
190. anla basa sonra cmle antaa: 45
balatcs 418. antaa 190. anlak, andak anta: 69, 227, 334, 342, 450
190. anlrdn 190. anln, andn 190. anln: 194, 451
anta, antg, anlag 190. andran, antaran, anuk: 127
antran 190. una 190 anun : 127, 250
anay: 421 a. tum: 217
'S4 A. VON GABAIN

HHYt-, a, 3, 31 arslan: 15
OJ. 47 art: 131
ay, aymntm: Kuvvetlendirme edatlar artamaksz: 294
353 . 354 arlal : 139
a.: n. 56 a .- l: 139
ayar: 391, n. 28 a. maalt: 214
an: 47 arlz : 165
arj"ilki: n. 56 artuk, adruk; arluk: K uvvetlendirme
aysz: Kuvvetlendirm e edat 353 edatlar 353. Say kelimesinin
a.: 330, 450 yannda 202, 3 6 2 31. son ekim
apa: 275 edat olarak 318
a. + m: 290 a.: 16, 39, 238, 450
apam: 268, 418, n. 48 artukrak: 346, n. 48, n. 60
ar : 1 14, 131 arttok: 5
ara: " a r a saha, ara ; son ekim edat asanki: 202, 319
arasnda 305, 317.
u 'g - 277 . 4 5
turum a. bu a ra d a cmle a. + ka: 451
balatcs 418 asl saylar: 202
a.: 193, 289, 320 askya: 5
a. + din: 408 asra: Son ekim edat aaya 306.
a. + snta\ 305, 431, 436, 437 C m le belirleyicisi aada" 306
aram: 210 a.: 289, 326, 429
ara ekil: 341 a. + snta: 306
+ ar, 4 ar: letirme saylan 204 asu: 5
ar, iir: Geni zam an, bk. r af. 142, 227, 267, 450
a n - : 137 a f - : 273
a. d: 217 a .- a : 340, 440
a. l: 2 t7 a. d: 217
an: 102, 137, 436, n. 14, n. 58 a. l: 217
a. + n: 184, 444 aa: Son ekim edat dan te 273
anstz: 102 a.: 360
ant : 216 al
a . dap: 398 a . u: 227
a. t: 232 anu: Son ekim edat (zamanca)
anl: Olum suzun kuvvetlendirilmesi nce 274
2 ' 4 - 354 anuk: 410
a.: 242 anukan: 437
'arig: n. 14 anurak: 346
arka: 114 asz: 4 29
rrk: 300 aun : 274
a. + izdin: 193 at: 85, 224, n. 8
armak1 a .+ t: 122, 234, 403
a.+stn : 193 a. + m: 352, 438
 F.SK TRKEN N GRAMER '35

a. + j. 232 a. + lam: 181

a. + nj: 179 aya : 141
al: 89, a - l: 215
a. + n: 431 a. ym: 215
a. + lan: 231 aya: 146, 451, n. 43
al a. + ka: 146, 403, 404
a. kalr: 259 ayauluk: 141
ala: 44 ayak: bk. yak
a. + ka: 180 ayan: 78
ala : 85 ayanan: 78
a. -y u : 232, 438 ay: 24
ata ay: 108
a. + 1m: 44 ay: K uvvetlendirm e edat 353
atak : 157 ay veya y az: 2
atam a.: 24, 31, 227, 276, 277, 296, 389
a. m: 263 a .-t: 181
atakmsn : 157 a. + l: 361
atim: 5 a y l- : 253
atkan : 115 ayt
atkanu a. ma: 451
a. + ar: 115 a .- u : 249
atkanmak: 88 aytu: 254
allan : 89 ayin, ayn, yin; ayn, yn;
allt'- 5 . 404. 426, 449 yn, yin: Dilek kipi, q.v.
a.+lannaru: 193 ayk r - : 93
au: 5 ayh: 289
avlau: 423 cayn: 1 1 30
aw: 29 ayrlma hali: ekil 3, 4, 183, 169, 190,
avla 193, 194. Fonksiyon: 335; uzak
a .- p : 256, 269 tmle 395; cmle belirleyicisi 425,
awr son ekim edatyla 279, 280, 282,
a .-d a : 319
294. 297, 3>9; yklem ismi 443
ay, ay: nlem: bk. a a y t- : 253
217. 343 a ~d: 453
ay: 74, 210, 423 a .- p : 392
a. + na: 427 a .- iv . 431
a. + k: 74 a- *: 255
a. + lar: 233 a. ur: 24
a y - : 24, 108, 253 az: 208, 450
a, dukla: 224, 281 az
aya a. n: 450
a. + a: 185 A v 300 , 391
a.+da: 182 155
 A. VON GABAIN

a zg u r -: 155 gs
aih: 5
a maz: 5
arkna: 351 agsl
azktnya: 351 . di: 217
azraka: 45 gsti: 217
azrakfaka: 346, 351
agvg: 39
azu: C m le balatcs yahut, ve y a ajim: 210
415. a. yana cmle balatcs dk
ve y a 418 d. + larim: 288
a.: 356 ki: 202
azua: 45
dkig
ab
d. + n: 205
d. + imin: 193
dksiik: 39
d. + imr: 187, 429
akn: 205
d. + r: 429
dlig: 202, 421
af. 222
d. + inan: 193
ii
d. + m: 290 dm: 27
ad: 77, 86, 217, 294 dmgdk: 270, 417
d. + in: 440 d. + d: 343
d. + lar: 330 d. + ig: 270
adad : 86 d. + indin: 395
ddg: 5, 102, m , 218, 227, 272, 294, d. + kd: 242
328, 356, 398, 440, 442, n. 30, n. 42 d. + t: 220
S .+ g : 219 dmgaklig: 219, 359
d. + larin: 193 amgaksiz: n. 45
. + larini: 193 dmgn
. + /i: 361 S- ip: 346
. + sinS: 424 amganglk: 227
dglg: 102 mgl : 216
iidglk: 141 . r: 450
adgti: 382 amig: 162
iidlig: 103 d. + i: 243
adligsiz: 77 . ' 3 > 23 8 dmsi: 162
.+: 396 dmti: 15
adrm: 39 ' dm: 452
drmlig dnkld
a. + a: 412 a . gali: 238
dgim, tijim: Say kelimelerinin arkasn d j-
da ksmh 206 d . d: 232
a.: 30 a -gH - 39 . 2 *5
an: 30 inil
agir : 30 39
 ESK TRK E N N GRAM ER *37

jim: bk. (iim d. mdzig: 121

d.: 30, 206 . mdzkdn: 40, 247, 437
yin: 30 d. mdzlr: 227
dtjir : 30 d. mi: 219, 235, 238, 242, 243,
d. d: 232 248, 291, 372, 434, 444
djrk: 39 d .-sa r: 230, 239, 261, 270, 330,
&r. 56, 59, 67, 142, 192, 204, 242, 368, 373. 382, 385, 417, 424, 448, 449,
405. 45 45'
d. + i: 391 d. - ti: 216, 233, 238, 242, 243, 264,
d. + in: 204, 325, 351 265, 266, 268, 270, 286, 356, 375,
d. + kd: 368 417, 442, 444, 450, n. 41
d .-lig iz : 448
dr : Y a rdm c fiil olmak, yaplm
d .-tim : 242, 290, 372, 375
olmak, mevcut olmak, bir yerde
d. limiz: 219, 264
bulunmak, meydana gelmek, biri
. tiy: 242
ne ait olm ak 238. Birleik za m an
d. tk: 224
larn tekili 241-243, 372,
d. lki: 224
alkanla gre meydana gelen i
S .- : 366, 435
243. 372>?artn tekili 244,373, bar,
d .- r : 1 2 1 ,2 0 1,2 1 6 ,2 4 8 , 344.372,
yok ve kdrgdk Yt zamanlarn tekili
245, 374, gereklememiin tekili 374 . 421, 45 . 454 . n 5
d. ri: 216
246, 264, 265, 266, 268, 269,
d. rkan: 437
dilein tekili 270, gerekliliin
drdn: 56, 59, 171
tekili 239, 371. arkan, armzkn
drdngdk: 59
247, 437. armdz 2 11. Srs&r (kaldr
ardam: 39, 67
ma) 239.
d. + tn: 301
a r d i< + d i. 242. Tasvir fiil 248.
ardini: 310, 451
Esas fiil 248
d.+m : 445
S.: 6, 1 1 1 , s , 144, 237, n. 40
rgr- : 39, 216
d . lim: 248
. r. 361
d. dnlar: 450
drig: 248
d. - A 218, 238, 242,244, 245,254,
d. + iniy: 227
263, 264, 266, 352, 372, 374, 431,
iril: 39
450 , 455 drin: her halde, olsa gerek 359
d. dim: 219, 242, 372
a.: 3, 238, 291, 384, 431, 433, 442,
d. dirjiz: 218
444 . 45
d.-g dy: 269, 270, 375 ark: 98
d. ikli: m , 216
rkak: erkek" 327
d .- ip : 156, 391, n. 33
d-'- 59
S . kn: 40, 247, 248, 437
drki: belki, her halde 359
d. mdsdr: 264
d.: 3, 218, 263, 450
d .-m d z: 121, 144, 2 11, 213, 225, drksin : 98
227, 238, 239, 324, 444
d. limiz: 261
138 A. VON GABAIN

arksiz Si
t. + in: 424 . + in: 431
iirmak: 238, 444 alk: 5
arrjak: 39, 448 atz: 23, 108, 142, 200, 228, 319, 398,
t r t - : 14 6 , 1 6 1 , 3 3 5 , 3 8 5 , 396 426, 444
a . gali: 250 a.+d: 182
a . - i p : 2 56 , 377 a. + t: 182
ii. mi}: 242 t. + m: 238
arla t. + min: 243, 417
t. + si: 360 tz: 23, 200
artglk: 239 t. + Itritjt: 431
rtgiir : 39 t. + iin: 285
rlimlig: 146, 392 tw
t. + ig: 181, 236
rtinii: Kuvvetlendirm e edat 353
t. + tin: 183
,:n. 48
twin: 402, n. 55
rldin: 425
twirg
rtr : 161
t. + kt: 4 1 1
a. gali: 233 twril : 39
ar}: 356, 450
t. rltr: 277
asan: 60
awrilmak
asng: 60
a. + in: n. 45
tski: 232
> : 343
tsrk
tzk: 222
t. + iin: 184
a. + g: 181
V - 59
fgk- 59
t}id - b , - b - < w ; > p: 3, 29
t.-ip : 227, 234, 302, 303 i/m: n. 2, n. 3
t. masar: 214 b - : n. 44
a . mi}: 227 b genizliden n c e < m 28
t. mifi: 455 ba
.- t i: 450 b .yuk: 218
. ir: n. 42 b. un: 315, 396
fidil baba
. li: 426 b. + stn: 216
}idglk: 227 bafa: 238
SfidmS baafi: 382
8 .- s i : 352 ba: 64
i}il baarsuk: 62
. ip: 230 bar: 62
Sfitil b. + n ( barn): 112
i . - di: 437 bay. 64
 F.SK TRKF.NN GRAMER '3 9

balama nls: , i; yuvarlak nlden bara: 45, 208, 330. 332, 450
sonra: u, ; n aznda a, a de; h. m: 209, 243
BrhmT harfli yazm alarda u, barsa : 1 54
yerine o, 8 de i 7 16 barm: 264
bal zaman: bk. art b. + : 301
baursak banta: 45
b. + larn: 431 bark: 24, 127
bahjv. 42, 217 b. + : 236
bahjlt: 42 barma: 142
balak: 20 barmak: 239
balk: 20, 363 bars: 210, 327
b.+dtt: 183 b. + : 227, 450
b. + mtak: 410 bart : 20
b.+ka: 340, 391 b. ayn: 215
b .+ l: 233 bas:
b .+ n j: 431 b. + lan: 183
ban: 202 bas : 113, 161
bar: va r . Zamanlar: 245, 374 b .- a : 232, 277
b.: 16, 40, 2(2, 241, 243, 245, 330, b. dtm: 231
basa: anla b. cmle balatcs sonra"
352 , 356 , 357 . 35 8. 359 . 374 . 425.
418
426, 437, 445, 448, 450, 455, n. 58
b.: 366, 408, 418
*bar : 24, 127
baslk: 165
b a r - : 141, 142, 154, 216, 230, 256,
basur : 161
379 - 385 baf. 52, 58
395 b. + da: 264
b.-aytn: 451
b. + : 411
b. damaz: 217 ba + tjtn: 193
b .- d : 234, 450 b .+ la : 182
b .- d ( ) : 217, 283 baka: 58
b. duk: 224 bala : 52, 216, 275
b. duknla: 297 b .- p : 230, 256
b .- a l: 252, 355 bala: 52
b .l: 260, 448 balayu: Son ekim edat ile
b .- u : 141, 239 balayarak, bata" 275
b .us: 225 balmk: 203
b . - : 232, 448 b a l- : 129, 137, 216
b .- p : 204, 277, 451 b. a: 232
b .- r : 16, 40, 191, 324, 437 b. alt: 233
b . maay: 191, 215 b. uta: 233
b. mif: 248 bali: 137
b . sar: 260, 448, 455 balm:
b. ur: 216, 248 *+: 231, 403
 A. VON GABAIN

bay: 426 by: 330, 451

bazan: 113 bar
bdizd b . g: n. 36
b. n: 2 15 b .- ip : 427
b()d : 15 brga: 39
bg: 80, 363 b .+ n : 184
b. + fi: 453 barka: 39
b. + i: 450 br: Son ekim edat beri , tnaru b.
b. + im: 403 her yerde 319 44
b. + imdin: 193 b.: 74, 190, 193, 319, 320, 425, 426,
b. + imka: 392 4 3 *. n- 45
b. + k: 180, 289 bj: 202
b. + lr: 275, 303, 357 bz : 216
b. + lari: 302 b. r: 451
b. + lmy: 343 belagat sorusu: 357
b. + ny: 179 belirlilik: 3. teklik ahs iyelik eki
bgi : 157 vastasyla 332, 360; tmlete
bgimsin : 157 (belirsizlik yerine) ykleme haliyle
bgrk 391. Belirli ifadenin olumsu
b. + im: 346 temenni ile sylenii 263
basig: 80
belirsiz hal: ekil: 178, 329. Fonksiyon:
b()k: 15
Dolaysz, belirsiz tmle 391;
bkr
yklem belirleyicisi 381; vasflk
b. : 232
400; cmle belirleyicisi 421; son
balg: 94, 115, 141
ekim edatlarndan nce 272, 273,
blglg: 435
275-278, 282, 283, 284, 286-292,
blgr : 15, 94, 115, 216
295. 296, 301, 302, 303, 309
b .- a : 423 Yk lem ismi 442
b. : 232
belirsiz (zaman): mt mn 219
blgrt : 142 belirsiz (zamirler): Sorulardan tekil
b. dai: 267 97 33; tekrarlanm sorulardan
b .- ip : 19, 230 tekil 330, 367; artl sorulardan
balgrtma: 142 tekil 330
bnlirj: 324
bl45
bltr. 431 b i - : 115
bllr , bak: 46
b. : 251 bu: 115 _
bin: " b e n 189, (bcn) im 191. bimirj biil
189. baya, barjaa (seyrek) 189. bini b. ur. 243
189, ayrca bk. mn ve "bin biin: 16
b.: 3, 170, 188, 196, 200, 327, 440, by: 3,. 16, 28, 202
n. 44 b .+ a : 180, 332, 363, 411
 ESK TRKE N N GRAMER 4'
Air; bir, biri: b uraya, saa, g n ey billiz : 165
320 44 *bin: ban ben"in dolayl taban 329,
b.: 16, 325 189
b.+karudm: 320 b . - i : 444
b ( ) r t - : 15, 20 bin: 3, 16, 28, 202, 219
bj : 16 bin : 28
bifrun : 141 bir: 67, 87, 202, 203, 204, 206, 210, 216,
btfrunuluk: 141 351, 368, 402, 426, 437, 438, n. 53,
bi: 450 n- 55
*bi: 440, n. 44 b. + in: 387
bi b. + isi: 209
b . : 232 bir: 16, 320
bitik: 46 bir : 255
biin: 16, 210 b. irj. 256
bil b. p: 230
b. + kalgi: 292 b. mij: 421, 432
b i l - : 108, 109, 141, 159, 163, 216, 249 b. lk: 224
b . gli: 240 b.-lkgar: 235, 254, 429, 434
b . i: 264 b. liikr: 429
b. madin: 388 b .-z n : 453
b. mdk: 224 birg.205
b. madgin: 224, n. 30 birar: 204, n. 55
b. mgy: n. 36 birdm: 39, 67
b .-m a z: 144, 243, 450, 454 birdin: 296, 421
b . mij: 219, 445
birgar: 87, 207, 320
b. mifd: 440 birglk: 205
bilag biri: 320
b. + da: 450 biri: 360
bilin: Son ekim edat ile 295 biridin: 234
bilgi: 109, 238, 291, 448 bir ( i) ki: 320
B ilgi: 8, 193, 363 biril : 275
bilg: 445 biriy: 180, 320, 392
bilglk: 141, 454 bir(i)y(a)ki: 320
bilig: 108, 144, 392 birkia: 3 5 1
biligsiz'- 213 birkiny: 351
b. + di: 5 birl: Son ekim edat ile, ve ;
bilin 159 ksaltmal b irlikte" 276 42
b - g iy - 359 b.: 207, 232, 295, 299, n. 60
b .-tir : 437 birl : 295
bilm birlki: 263
b. +g: n. 36 birk: C m le balatcs imdi, fakat
bilmk: 445
4*7
bilsik : 163 b.: 23, 263, 268, 345, 418, 455
 A. VON GABAIN

bitirim: 39, 67 bodisatav: 363, 404

birlin: 320, 408 bodisarat: 363
birk: 23 b. + lar: 168, 264
bif. 202, 206, 360, 453 bodun: 216, 234, 235, 243, 266, 284, 286,
bi : 16 290, 320, 360, 400, 410, 432, 433,
bifrig: 205
434 . 448. 455 . n- 45 . n- 5
biftir: 204 b. + tm: 201
bijin: 203, 210 b. + ya: 340
biti b. + i: 302
b. dim: 190 b. + u: 231, 273, 300
b . lim: 450 b. + um: 442, 444
bitig: 190, 299 b.+ uy. 177, 432
b. + ig: 450 bo: 67 >
b. + imin: 193 bodam: 67
bitil -
bouz: 71
b. sar: 450 bokun
biz: biz 189, (b iz)iz" 191. biziy, b. + t: 321
biznirj 189, 192. bizk/i, bizirjri 189. bol : Y ard m c fiil olm ak, v a ro lm a k ,
bi'/n 189. biznidri. bi.'in ri 189 yakm ak, vasfl olm ak, gem i
b.: 71. 170. 188. 216. 219. 227. 24 8 . olm ak, vuku bulm ak, birine ait
2 6 3 ,2 6 9 ,4 4 2 ,4 4 4 ,4 5 1,11.4 4 , n. 58 olm ak 238. Birleik zam an lar 2 4 1,
*b. + in: 329 372; alkanlk 243, 372; mif
b. + 1/7: 192. 269 bol tasarlam ak 243; art 373.
b.+irjii: 242, 270, 417 bar, yok, kargk li zam an lar 245,
b. + mii: 291 374; gereklem em i 246, 267, 375;
b. + ni: 317. 324. 406 gereklilik 239, 371; a bilm ek
b. + nidin: 189 240, 3 7 1 . Esas fiil: 248; iyin bol
b. + ntj: 1g2 296
b. + miri: 267
b.: 6, 141, 233, n. 40
b. + nilrig: 8g
b. ayan: 215
bo: bu g o 29. " dr, d rlar ; b . ayn: 215
dolayl taban: 'bun 191. bun 190. b .- a : 223, 215
bunda 190. buna 190 b.-u n : 215, 433
b.: 172, 191, 200, 216, 219, 238, b . da: 266
239, 242, 243, 264, 299, 344, 352, b . d: 216
356 , 357 . 395 . 398 , 405. 407, 410, b .- a l: 233, 250, 389
4 ' 7- 435 - 43 6. 437 . 44 - 44 *. 443 . b .-a y: 220, 243, 263, 264, 267,
444. 450. 455, 456, n. 29, n. 42. n. 277 . 355 . 358 , 372 , 375
44 - 58 b. aylar: 141, 243
b. + nuj: 192 b. uka: 226,' 442, 444
bodi: 239 b . ma: 222
bndinat: 436 b. mai: 222
 F.SK TRKF.NN GRAMER

b . mad: 240 bgda: 39

b. maay: 358 bk
b . makna: 236 b . ti: 232
b. malm: 227, n. 58 bkn
b. mac 191, 236, 240 b. +ki: 285
b. - mazun: 2 15, 227, 234, 41 7, 433, bri: 444
454 . 455 . n. 58 braman: 21 7, 352
b .- m y 222, 238, 243, 301, 325 by. 202
b. mi}tyzlar: n. 30 buka: 327
b . mifla: 238 bul : 125, 245
b. lat: 444 b. madn: 211
b .- tv . 219, 227, 233, 238, 243, 245, b. maduk: 224
435 . " 45 b. may: 2 1 1 , n. 39
b. lum: 242, 243, 372 b. mayn: 2 11, 234
b. luy: 217, 232 b. sar: 451
b. u: 249 b. l: 265
b. uyur: n. 34 h. lm: 391
b. up: 2 i , 238, n. 58 b. ln: 217
b .-u r : 243, 356, 372, 436 b. tunuzlar: n. 30
b. urlar: 233 b. ur: 426
b. zun: 227, 238, 239 bula : 39
bolar: bunlar 190, (onlar)dr 191. bull: 1 74
bolarnij, bolarka, bolarn, bolarda, b. + din: 183
bolardn 190 bulka : 39
bulkan
b" 454
b. + ny: 192 b .yuk: 218
bno: 16 bulmak:
boy. 85, 409 b. + 1: 436
bulhk : 165
boa : 216
b. maz: 214
boun : .131
bulun
boful: 131 b. (t: 222
bo}u : 85
bulunmuuz: 125
bojun bu/uy: 183
b . a: 413 b. 4- da: 408
bounul
bulunm a-ayrlm a: ekil: 4, 182, 189,
b. dm: 413
' 9 . ' 93 . '9 4 . '9 5 . 200. Fonksiyon:
bour
333; cm lr belirleyicisi 426; sun
b. alt: 252
ekim edatlarndan nce 274, 279,
bou: 210 280, 281, 287, 290, 294, 297, 318,
boz
3 ' 9 . 3 2 '. 3 2 3 "'k tmle 39(1;
b. + ta: 287 \ asflk 409; yklem ismi 443;
bozulmaksz: 294 yklem belirleyicisi 388; en stn-
 A. VON GABAIN

lk 4 12. Z am an olarak: eine Epoche, btn: 'b t n 208

nicht ein Termin 426 b.: 34, 403
bulut'. 1 74 btr-: 161
f1um(t)n: 290 can
*bun: bk. ho c. + imi: 222
h.: 329 cevap: 358
bunfa: 190, 235, 432, 434 chang tuan: 365
bunda: 190
cm le balatcs: 415-419
bum: 190 c m le b elirleyicisi: Fon ksiyon 420.
bunuj: 190, 192
ekil 420-439
buj. 28, 214
4 -f: K ltm e 44
burjar: 190
+ a, + f: K ltm e eki, hemen
hur: 48
hemen yapm unsuru. ekil: 45,
bur
b . a: 232 190, 349. Fonksiyon: 334; vasllk
burhan: 48, 77, 193, 224, 290, 363, 421, vd. 407
448, 451, n. 47, n. 49 + a, +(<i: Eitlik hali eki, q. v.
b.+ka: 177 a, fa: Z a r f fiil (?) 223
b. + lar. 314 at 35
b. + mn: 227 fahjapat: 210, 238, 444
b.+tm : 279 (ok: 350
burhanlig: 306 4 -fak, + ak, +fk: K ltm e eki ve
buryuk: 39, 437 kuvvetlendirm e edat 46, 350
busan : 130 fakir: 361
busu}: 130, 425 fa su r -: 413
busuflu: 392 fasut: 413
b. + in: n. 60 frig
busufsvz f. + ij. 290
b. + un: 444 ekim li fiiller: 215-223, 442
453 any: 31
buyan: 294, 421 fiay: 31, 426
buyruk: 39 + p , + fi: isim den isim 47
b. + 1: 291 ft, fe: G elecek zam an (?) 3 , 222; ara
b u z - : 139 ekil 341
b. ul: 139 4-f^ + f g- bk. + n
buzau: 89 fin: 87
buzaula : 88 finaru: 87
b. fi: 222 figzin: n. 55
biidn: 34 ik: 278
biig: 64 finakji: n. 28
bgj: 64 fitavan: 299
but : 161, 216 okluk ekleri: 3, 50, 71, 171, 172, 302,
b. mayk: 218 3a 7> (329): y lm a :30
 ESK TR K E N N grameri '45
om dilek kipi: Dilek fiil ekli, q.v.; ayrca:
.- a : 232 270
or: 16 dilek kipleri: 3, 4, 215. Fonksiyon: Ara
f. + ( u ) j . 177 ekil 341; baka zam anlarn yapm
fbik: 57 270
tlk - dindar: 363
.- d : 232, 3G4 d'm: bk. t + nm
kd + eTn: bk. + ln
f - C : 255 (Frj, (Trfz, bk. l + y
57 dolayllk: 329, 178, 193 (305, 322)
flani: 437
dolaysz (anlatm ): ekil: 186, 193;
211
fonksiyon: uzak tmle 393; cm le
furt, n: Dilek kipi fiil ekli,
belirleyicisi 428; yklem ismi 443
q.v.
dnl fiiller: 156, 159
d ses dmesi: 32 22
dudak uyum u: 5, 17, 19
+ rf bk. + a d
duk, dk; tuk, lk: Fiilden isim
d: Fiilden isim 106
107, 136; fonksiyon: Fiil ismi 224;
d: G rlen gemi zam an, bk. t
isimden fiil ekli 339; yklem ismi
d BrhmI yazsnda: 5
d : Fiilden fiil 153 442
dur : 256
d t- 33 . 34 . 35
*+ d u r, * + dr: bk. * + dr
d t ek banda: 36
+ da, + d: B ulan m a-ayn lm a hali, q.v. dur , dr : bk. tur , tir
+ da , + da : bk. + ta df
da, dai: bk. ta d. fn: 231
+ da, +dg: bk. + ta + <fz: Bulunm a hali eki (?) 382
+ daki, +dakt, + dki: bk. +taki t: Brhm yazs 5, 12, 16; R un yazs 8,
+ dam, +d<im: bk. + lam 6 3
danlipali: 450 a: Brhm yazsnda indirgenmi
dam: 398 nl 5, 12
d. + tin: 436 edat: ekiller: 345-352, 356, 357, 359.
+ da, +dkf: bk. + laf Fonksiyon: 342
dk: 438 edilgen fiil: 156, 163; edilgende ii
-< T, - d g ; -d z , -<Tg0z: bk. - t yapan. 389
+ d, +di: bk. +/ ekler: E datlarla mnasebet 342
+ dn, +din: A yrlm a hali, q.v. elig: 202
*dr, * + dr; * + dur, *dr; * -Mr vs.: emir: Dilek kipi, q.v.
Y e r belirleyicisi; + t, + ln ilavesiy en stnlk: 412
le yklem ler ve cm le belirleyici el:. 5
leri oluturmas 190, 382, 422 e anlam l birleikler: 361
"diftong : 24, l 6 s eitlik hali: ekil: 185, 189, 190, 193,
dil belirleyicisi: 1 194, 195. Fonksiyon: tsim soylu
dilek: bk. dilek kipleri tekili 334. Edat benzeri 348.
I-6 A. VON GABAIN
A p positionlann tekili 364, yklem
belirleyicileri 385, cm le belirleyi
cileri 423, uzak tmle 3 9 7,.vasllk
407, yklem ismi 443
rli': -23
erem: 5
//: 25 17
fiil birlemeleri: Esas fiil ve yardm c fiil
239-243. 264-270, 370-373, 375.
Esas fiil ve m odal yardm c fiil 249
254. 376. Esas fiil ve tasvir fiil 255
258. 377
liildc fiiller: bk. fiiller
fiiliden isim: bk. isim
fiilden sfat: bk. sfat
fiiller: K urulu: simden fiiller 85-101,
104. Fiilden fiiller 153-167. Fiil
ekilleri: isim den fiil ekilleri 216,
218. 219, 221, 224-228, 339, 370.
Z a r f fiiller 239-237, 340. A ra
ekiller 215. 217, 220, 222, 223,
341, 370. ekim li fiil ekilleri 2 15
223. 442. sim fiiller 224-228 vd.
frifli: 363
frnibran
f .+ k a : 42
+ c, +g: Y k lem e hali, q.v.
, cg- Fiilden isim 108, 137
~ l g < - * / *: 33; / g - k / k 37
giy: 4. 30. 193. 217
+ a , -+gS : bk. ka
a. g: Fiilden isim 109
8a- ~ g ' i)',6 n yan ekli 0sa , gs : Fiilden fiil 154
a, g; ka, ka: Fiilden isim gt, g: Soru edat 357
110
+ ak. +gk, bk. + kak
ak. gak; uk; ayrca kak v c a tt, g; ku, k: Fiilden isim 1 15,
(?): Fiilden isim 114
gali, giili; kah. ktili: Z a r f fiil
233: cm le belirleyicisi 435; beri,
mak iin "; vasllk 399; modal
yardm c fiillerin fiil
birlem elerinde 250, 252, 276,
tasvir fiillerden nce 233, 258, 377,
bol tan nce 233, 240, 371
an: (ge zam an larda grlen nadir
ekil)
gaj. 407
+ ar , + gar ; + k a r , +kar :
simden fiil 87
+ aru, +gar\ nadiren de karu,
+ kar: D olaysz, q.v.
ay, gay: ekim li fiil 442. A ra ekil
341. G elecek zam an I 2 2 0 36.
Prekativ 215, temenni 263. O lu m
suzla: Belirlilik 263. Bir fiil
birlemesinde: Tem enni 264, 269;
dilek 270
gelecek zam an anlam : al yat vb.
258; kalr mn 259
geni zam an: bk. r
gereklilik: 239
l, gil: D ilek kipi, q.v.
ln> g'n; kw, kin vs.: Fiilden
isim 113
na, gin; ktna, kin: Z a rf
fiil 236; ara ekil 341; cm le
belirleyicisi 436
+ t , + g ir ; + k r , + kir :
isim den fiil 93
"h, gli: Fiilden isim m , 139;
isimden fiil ekli 339; yklem ismi
442
grlen gem i zam an I: bk. i,
grlen gem i zam an 1 1: bk. yuk
+11, +g; + ku, +k: simden isim 6o,
207
141; fiil ismi 225, 339; yklem ismi
442; son ekim edatlarndan nce
290, 301, 324; fiil birlem elerinde
yardm c fiillerden nce 239; m o
dal sayg fiillerinden nce 254
 ESK TRKE N N GRAMER '47

ifi, giii; ku, ki: Fiilden 1, n, : 4

isim 115. Yklem ismi 442 4-1 , 4-t : isim den fiil, bk. 4-m
gnk, gk: bk. uk t, i: Fiilden isim, bk. a
guka, gitkri: Yklem ekli 226 t, i: Z a rf fiil, bk. u
uluk, glk: Fiil ismi 141, 227; m-
vasftk 270. Yklem ismi 442; fiil 1. m: 269
birlem elerinde yardm c fiillerden ~ u: 255
nce 239, 371 t d - : 149. 249, 255
+un, 4-gn: bk. 4- kn 1. maayt ar: 211
ur , gr ; kur , kr : 1. malm: 215
Fiilden fiil 155 1. mayukrja: 218
usuz, gsz: Fiilden sfat 141 t. mac 300
tl , gl : Fiilden yaptrm a 1. my. 299
fonksiyonlu f iil27 t- t: 39
t. u: 264
g: 357
gn: 360 . Zin: 276
dala
A: 5
h: R un harfleri tablosu . muy. 243
haftan: 363 1dr. 39
h a l : 175-177, 333-338 tduk: 149, 423
an: 224, 299, 363 o:
1. + a: 181
-han; + kan, + kn: isim den isim,
t. 4- dan: 183
Unvan 48
/. 4- lar: 450
hareket, belirli fiiller: 256
la - : 27
hli : 5
1. yu: 392'
haltn: 360, 363, 403
( ) n ^ : 190
h. 4- tnla: 238
nak: 189
h.+larya: 424
inal: 11 7
h. 4- lamn: 403
man : 117, 125
hayvan dairesi: O n iki daire 210
t .l: 201
hece dmesi: 40
1. magna: 236
Hristiyan yazm alar: 6
t. maktna: 236
hitap: 363, 453
inan: 125, 2fif>. 442. 444
H iung-nu dili: 1
inant: 125
hon: 421
naru. tnaru: Son ekim edat 189,
hormuzta: 451
3 2 ' 2. 45
hua
3 ' 9 . 329. 4 3 ', n. 32, n. 44
h. 4-ji: 352 tnrt: n. 45
3 6 '. 45 ngaru, bk. mart
1 : t.: n. 45
.ya: 232 ir: 27
t, i: 16 14. 1, 'nin ntr olm a eilim i: 8, 16 1r, ir: Geni zam an, bk. r
 A. VON OABAIN

r , ir : bk. r idiz: 27, 437

ra : 27 ig: 27, 6 , 115, 232, 284
rk: 404 igdl- : 39
rak g'd: 33 . 357
. + la: 182 gil- 33
r, + lan: 387 i g l -
if: 16 i . y: n. 42
11 igsz: 61
.- d v . 39 ikg: 205
39 iki: 201, 202, 206, 219, 289, 394, 398,
*: ahs zam iri 3. teklik ahs 18 9 44 424
+ 1', + , + j , + ji : yelik eki 3. teklik 1. + din: 207, 408
ahs 193 '. + : 193, 305, 317, 436
i ses: 18, 26, 29, 32, 34, 35 i. + si: 209, 332, 360
I ikig: 205
i .- d i : 353 i.+ n i: 209
i: 32 ktlay: 207, 232, 379
if: taraf, i ; son ekim edat mn ikileme: 366-368 50
iinde 307 ikilik: 7 1, 170, 329
': 74 . 9 ' ikinti: 203, 210, 356
i. + in: n. 50 i. + k: 203
'. + in/: 299, 307, n. 58 ikintis
i. + lin: 425 i. + k: 203, n. 53
i - : 114 ikirar: 204
i .- ip : 431 ikirk: 207
ifgr: 393 ikiir 170
igi: 267, 450 ikiz ses (edde): 5 6
*n: 365 iktld : 39
i. + lr: 398 i . dam: 217
i. + m: 276 U: 53 . 8 . 99 . ' 5 *. 276
1. + sintg: 359, 384, 442, 444 .+': 449
ifik : 91 i- + ig: 216, 431
i. di: 360, n. 50 - i. + im: 442, 444
ikk: 114, 212 i. + in: 193, 322, 432
ir: d a ; son ekim edat d a i. + f. 193
322 i. + iy: 193
*': 74 . ' 9 3 . 394 . 428, 429 i. + iyizgr: 193
i. + ki: 47, 74 i. + tn: 425
idi: 32 i l : 27
idi: Edat, olum suzun kuvvetlendiril i. tilr: 269
mesi 214, 354 ^ iln : 143
i. : 417 ilnmaksiz: 143
idisiz: 300 ilgrii: 273, 284
 ESK TRKEN N GRAMER '49

ilgi hali: ekil: 3, 4, 179, 189, 190, 192, balatcs 453. ()n(a: bk. 'ana.
193, 201; fonksiyon: 333. Y klem tnak, intik (?): 189 inip fakat (?) ,
ismi 443; vasflk 405. Son ekim sonra (?) 189; cm le balatcs
edatlarndan nce 289, 304-316; 4 17
yardm c fiillerle 238 1.: 19 0 ,2 2 4 ,3 4 8 ,3 9 2 ,4 3 1,4 5 0 ,4 5 1,
ilig: 5 3 .2 8 9 ,3 6 3 ,4 5 0 ,4 5 3 452. 454. n37. n. 58 n. 60
i. 4 - (i)mz'. n. 10 , intik: 189
i. + imiz: 423 inip: 189, 227, 236, 417, 438, n. 35
i.+kS: 437 ink: 27
i. + liir: 343, 435 ink: 60
i.+ n ij. 179 insirt : 99
ilig 202 inf: 50
i.+ftl: 470 ini: 500, 365
ilin 392 i. + si: 238, 359, 384, 442, 444
i. sar: 304 inilig: 424
ilin :
iniyignm: 50
i. +ka: 219 irjk: 327
ilk: 82
irjii
t. + idin: 425
i.+ sin: 408
ilkisiz: 82, 319
ir: 210
i.+din: 183
ir: bk. yir o rad a "
i. + dinbriiki: 74, 319, 410
i.: 27, 320, 325
1ilig 53
irdin: 325
i l s i r 99
irin: 325, 386
ilsirt : 81
irin: 92, 125, 406, n. 19
i l t - : 232
irink : 92
iltin 425
irinti: 125, 450
ilt: 379
1. + da: 409
in : 379
irin : n. 19
i . : 232
irintr : 125
i. di: 217
i. dm: 217
i. masr: 260, 265
irine n. 19
i. tim: 282
irirj: 27
inadu: n. 28
inaguki: n. 28 irkk: 59
irtakn: 437
irtagun: n. 28
irtkn: 421
inakfi: n. 28
irjru: n. 45 isig: 56. 200, 450. 45 >. 453
in: 60, 99, 450 isim: Tekil: simden 44-71, 102; fiilden
inti: y le 189, 334; i. kaili cm le 104-135. Fonksiyon: 328, 329, 332,
balatcs byle, bunun gib i 338. A yrca bk. isim soylu
418; i. tip tidi dolaysz anlatm n isimden fiiller: 85-101, 104
 A. VON GABAIN

isim soylu: Tekil: 44-84, 102, 103, /05- ilil ''5

152, 361, 365, 401. Cinsiyet 327. it: 210
K elim e eidi 327-338. ekil: 178 it : 216
187, 189-210, 224-228. Y a ln ve i . . 432
belirsiz haldeki fonksiyon: z n e i.-m i : 431
440; tm le 391-397; yklem ismi Mg- 4 5 '
442-444; cm le belirleyicisi 421; itil : 386
son ekim edat 304-316; yklem iyd: Son ekim edat takip ederek,
belirleyicisi 381; vasflk 398-400. uyarak, m steniden, gre ; ksalt
isim soylu fiil ekilleri 339 mal: srekli, d u rm ad an " 277. i.
isirkdgii basa cm le balatcs sonra 418
i. + m: 417 i.: 220, 234, 296
sla : 101, 118
iyin: Son ekim edat gre, uygun
slam: 1 18
olarak ; ksaltmal: gnlden veya
islami: 290, 432
ayns 296. i. bol 296
y. 16, 141, 144, 228, 367, 450
i.: 234, 385
i. + i: 218, 227, 236, 405
iz: 101
i. + ig: 235, 421, 434
i. + i: 448
i. + in: 201
jihiapnlh: 5
i- + f>- 34 6 jim: 21 o
i. + larim: 263
k veya : n. 14
i. + ltirin: 218
k: bk. k
i. + larinla: 193
+ k, + k: isim den isim 57
i. + larka: 236
klk~lg'- 37
V- 59 . 3 '3 - k l - k < 1 g: 33
+: 45 k, k; uk, k vd.: Fiilden isim 127,
i. + imS: 224
iaret kelimeleri: 190, 344; unakaya 351
'4 9
k , + k : isim den fiil 91
ifid
k, k : Fiilden fiil 160
i - P424
*ka: 104
i. madk: 224
i . lim: 421
tta: 68
+ ka, +kd: isim den isim 58
i it - : 15
i it il- : 15 + ka, +k: Y ak lam a hali, q. v.
iid + ka , + k a ; + a , + ga : isim
. yur. 201 den fiil 92
. damaz: 21 7 kabur : 29
, y: 248 ka: ka? 194; o kadar o k 194;
. -Fyr: n. 50 baz, b azlar 208. kaan ne
. + masig: 228 zam an 194. kaay ka defa, o
ilt kad ar 194, 208
i. Urlar: 274 *: 78, 197
ite fiiller: 164 ka, k: bk. a
 F.SKt TRKF.NN GRAMF.Rl 5'

kaan: 78, 194, 222, 451 kalp: 319

kaay: 194, 197, 208 kaili: 194. C m le balatcs 262, 417,
kada: 418 58.
k.+ lan: 243 k.: 423, 450, 451, 452
kaday 68 kama: 50, 208, 272, 332, 398, 450
k .+ la n : 284 k. + : 360
kadu: 39 k.+ka: 141
k. + ta: 238 * kamaun: 50
kadusuz: kamakn: 50
k. + un: 444 kamau: 205, 208
kadir: n. 12 kamaun: 50, 208
kadrkan: 48, 273 kamak: 324
kaadr: n. 12 kamy. 2 1
kaan: 238, 276, 291, 363, 432 kamuy. 21
kaar: n. 12 kan: 83
-\-kak, +kiik\ + ak, +gk: tsimde k. + m: 431
isim 59 kan
kak, kak: bk. ak k. + ln: 425
kal: 78 *f:an: kanla, kandn, kan, ia/ifanm, *ka
kal : 105, 216, 256, 259, 351 kkne d ayanan dolayl taban
k.- a y : 272 94
k . : 232 * : 437
k . r: 377 kan : 216
k. maduk: 224 k . ar: 426
k. m(a)h: 235 + kan, +kan: C m le belirleyicisi 437.
k. mazun: 300 Z a r f fiil 237. A ra ekil 341.
k. m: 360 kl maz + kan, drkn 437
kalarjur : 78 -I-kan, +kn: bk. +han
kaldura: n. 36 knak: n. 21
kal, kali: bk. al kana: 194, 355, 385
kalk: 316 kandn: 183, 194, 395
k-\-dan: 282, 425 kan: 194, 442, 444
k. +dn: 335 kannsz: 232
kanla: 83, 194, 238
k. + ta: 437
kanu: 194
k. + takn: 181
kanyak: n. 21
kaln: 305
kanyu, kayu: hangi, ne?" 194. ekil:
kalr, kalir: ekim li fiil 442. A ra
kayus, kayular, kanyuda, kanytaru,
ekil 341. D orudan doruya o l
kayutn 194
mak zere olan i veya hareket
* : 3*
2 5 9 4I. Son ekim edatndan nce
kay
310 k. +amaz: 193, n. 16
kalz: 105 k. + m: 192
5 A. VON GABAIN

k. + l: 287 kalkt: 39
karjl: 136 katlam a saylan: 206
kajsi: 210 kattih: 5
kap: 210 katun: 288, 363
kaph?gi: 5 kalun
kap k. sar: 448
k. + ka: 278, 285 kavr
kapkara: 13, 413, n. 48 l. a: 232
kapur : 29 kavmak
kar: 403, n. 12 fc.+mln: 280
+ kar , + kr : bk. + a r kavt : 22
kan: 231 kavuur : 29
kar: 307 kayak: n. 2!
kara: 15, 104 kayo: 194
k. + lar. 174 kayu: bk. kanyu
karar : 104 k.: 31, 194, 196, 263, 330, 335, 45
kan hi. + da: 451
k .yuk: 218, 442 (c. +dn: 450
karn: 68 k. + lar: 194, 355, 455
kannda: 68
k. + jt: 194
Karluk: 224
k.+srja: 220
karmaput: 287
k. + ln: 194, 451
k. + lar: 287
ky: 5
+ kart, + kr: bk. + aru
kayuma: 352
ka
k .+ : 403 kaz : 114
kal: kere" 206 kazan
k a l- : 156, 299 k . ur. 216
k. sar: 451 kazan
kala: kere" 206 k. + m: 200
k ' >94. 97. 204, 299, 448 kazuk: 114
k<tlu: 39 ka : 278
kalt: 236 k . mzkan: 437
kaldt: 382 ki'if: Son ekim edat nn tesi,
kalka: 351 nn b r taraf 278
kaltlan : 132, 249, 250 kad
k.-a rj: 450 k .+ l r. 204
k. dat: 132 kd : 118
k. ylar. 215 kdil : 35
k. lklarnla: 224 kdim: 1 18
katl : 156 kik: 79, 95, 97
k ap: 230 k kra-: 95
kaln: tekrar tekrar, kere 299 kdksk: 79, 97 .
 ESKt TRKENN GRAMER '53

kal : 132, 136, 140, 1 6 1 ,2 16 , 230, k. + larnin: 192

232, 234, 256, 259, 380, n. 40 k. + niiy: 192
k .- g a li : 250 k. + rjkii: 193, 201
k. -gin: 235 kiirgtik: gerek". Zam anlar: 245, 374. k.
k . - i : 232, 448 bul veya bol lm ek 245.
k. igma: 140 mi} k., u k., mak k. 445
* >: 353 , 437 k.: 219, 225, 228, 241, 448
k. ipn: 340 k. di: 217
k. ipiinin: n. 38 kargtiksiz: 239
k . ir: 426, 444, n. 41 krgali: 217
k. mdiik: 136, 224 kas : 216
k. m ac 417 k . a: 232
k. mifimizda: 191 ksigja: 5
k. milr: 407 ksm: 142
k .-sa r : 330, 451 k a til- : 35
k. ti: 132 kayik
k. taimiz: 1 9 1 ,2 2 ! k. + lar: n. 58
k. tamaz: 217 kaz
*.-/ : 232, 235, 289, 302, 425 k . : 232
k .-tim iz: 300, 319 keizig
k.-tirj: 389 k.+: 385
k .yk: 218 ke: 238
kiilin: 50 kelime sras: 446
kemen: 453
kalinn
kert: 5
k. + iim: 50, 288
kv. 210
kfilir : 161
kaliir : 161 *: 93
kdt: 405, 449
km: 278
k. + 1: 405
k. +: 452
kim: 16, 54
karni}
knlk: 54
k. mifiyizk: 191
kkruf : 93
knd: 39 bk. kiint
k l - : 141, 159, 213, 277, n. 40
kant: 286
k.: 215, 421
knt, kandii: D nllk kendi, bizzat, k. ayn: 375
ahs, bu 201. ekil: kndiiniiy, k. dm: 373
knlka, kulum, kntn 201; knturj,
k .- a lt: 340, 371, 376, 377, 435
sen vs. 440. knt knl her biri k.- a y: 375, 440
201. Fonksiyon: sim 329. lgi k .-k a lr . 377
haliyle: yelik gstergesi bir kelime k .- p : 141, 448
192 k. madm: 261
k.: 39, 200, 201, 214, 329, 359, 440, k . madmz: 2 11, 451
442, 444 k. maduk: 389
54 A. VON GABAIN

k. maku: 141, 225 krkz: 231, 273, 300, 360

k. masar: 263 ks : 109, 1 10, 117
k .-m y . 201, 319, 372, 375, 410 ksa: 109
k .-sa r : 235, 434 ksl: 1 t 7
k . la: 243, 375 kska: 1 1o
k . - l : 299, 375
! }52
k. lm: 372, 440 kla : 52
k. hmaz: 217 k. dm: 325, 385
k. Imz: 230, 450 kla: 52
k. - u: 232, 249, 25 1. 255. 33. 34. Klany: 31, 284
3 7 '. 376 . 377 . 450 , 4 5 ' Ktay: 31
k .- u r . 372, 373, 375, 440 k:w: 96, 232
k .yuk: 372 kvrkaklan : 96
k . zun: 450 kyn: 16
+ ktl, + kil: () ke" 207
kz: 75 . 327
klgu: 371
kz: 16
A. +ka: 411
kzl: 75. I03
kluluk: 364, 371
ktzlst: 103
kl kz kvrak: n. 48
k. + Itr: 368
ki- 3 3 '
k ltl-
ki: 210
k .-m tf: 156, 391
k i - : 297
kilimsin : 157
+ Ai, + k: A itliin vasfl 49, 74, 410.
kln : 159, 250, 259, 383
isim 333.
k. duk: 399
k': 233, 421, 435
k.-m aduk: 359, 384, 442, 444
ki
kln: 141, 225, 277, 319, 356, 389, 399,
k . malin: 317
410, 434, 451
^. + 1: 201 kiig: k k ; edat olarak: O lu m su
k. + im: 450 zun hafifletilmesi 214, 354
k. + imin: 193 k.: 214, 238, 354
k. + larm: 324, 406 * + i: 365
k. + Itrla: 398 . kiigki
k. + ta: 294 k.+sint: 351
kn, kin: bk. n kid: 106, 297, n. 24
kna : 115 kidr : 34
knag: 115 kidin: 442, 444, n. 24
kna, kin: bk. na k. + int: 431
+ knvt, + kiny; + knt, + kine ; +kya, kidirti: 422
4- kiyfi; + km, + kiti: K iltm e ve kidiz: 16, 32
kuvvetlendirm e edat 31, 351 kigr : 39
+ kr , + k ir : bk. +j}tr kigrstig: 228
krk: 202 kiiz: 16, 32
 ESKt TRKF.NN GRAMF.Rt '5 5

kilkuluk: 5 k. + nirj-, 440

kim: kim? , h a n g i". ekil: kimk, kihg'. 424
kirnni 196 kil : 161
k.: 260, 267, 330, 355, 359, 367, kitabeler-azlar: 3
442, 444, 450, 451 kitr : 34, 161
k.+kii: 216, 330, 451 kilg
kim: 198, 214, 227, 330, 424, 450, 451 k. + si: 1 15
kin: Son ekim edat sonra 297 *kiyiz: 16
kizlaglk: 227, 239
k.: 106, 190, 195, 297, 440, 450
klinric: 5
k. + in: 240
knd: 201
k. + inla: 297, 360
k. + in: 427 knl: 201, n. 50
k. + kfi: 201
k .+ k i: n. 47
k. + lr: 201
kirj: 92, 299
k. +: 201
kujgti}- : 92
k. + ni: 201
kirjr: 299, 379
k. + nn: 201
k. + sina: 364
k o - : 126, 153, 302
kir
k. yin: 270 kod : 108, 15 3 ,2 16 , 230, 256, 282, 302
k. : 232
k- di: 234, 393
k .-g a li: 258, n. 41 k. mastr: 268
k. (ukntt:
k. kalir: 259, 442, 444
k. up: 230
k. mtidi: 45!
kod: Son ekim edat aa"; ksaltm a
k . mijig: 438
l aada 282. K uvvetlendirm e edat
k. ti: 360, n. 50
k. : 232, 261, 448 353
k.: 87, 265, 379
k. zkn: 215
kodkrsu: 228
kirgr-: 39
kodkartur : 87
kirlgn : 125
koduru: 126, 379
kirtgn: 125
koft
k + i: n. 33
k . d: 450
kirtgnlg: 236
kol: 46
kirtkn : 152
k. + inin: 3 15, 396
kirlknyk: 152
kol : 115
kirt: 90, 401
kalgr : n. 27
kirtn 90
kolu: 115
kir: 379
kohftk: 46
kisra: Son ekim edat son ra" 322 a kolti: 202, 407
k.: 224, 238, 275, 359, 429 kon: 31
kii: 4, 12 1, 144,287,28 9, 290, 29 4,3 17. k o n -: 107, 153
3 2 7 . 33 . 3 6 , 3 8 ' . 442 , 444 k. ar: 427
k. + ny: 179 k. ayn: 2 1 1 , 381, 392
5 A. VON GABAIN

k. duk: 107 k. + in: 193

k . dukla: 322 Kgman: 231, 273, 300, 319, 360, 426,
kondur 442, 444
k. tumuz: 273 kz: 71, 290
konukluk kk: 86, 292, 316, 395
k. + ta: 427 k. + lar: 450
konjr. 3, 31 k. + larddn: 450
koolak: 16 kkad : 86
kop\ Son ekim edat btn, ler" 302; kl: 363
yklem belirleyicisi 302; belirsiz k. + lr: 330
say 302; kuvvetlendirm e edat 353 kmr: 123
k.: 126, 153, 219, 354, 426, 448 kn : 3 1, 160
koftan: Son ekim edat "b t n , h ep " kntik: 31
303 k. + i: 220
*: 3 koni: 215, 220, 227, 277
kopda: 145 knk : 160
kopln: 408 kijl: 87, 218, 239, 250, 296, 368, 401,
kork : 148 4 1 1 , n. 49
k. ar: 270, 417 k. + i: 227, 421, 450, n. 51
k . sar: 260, 451 k .+ in : 193, 299, 424
kon : 21 k.+ k: 236
korku: 225 k. + larinlaki: 200
korkn: 80 k. + mt: 242
k. + : 80, 148 k. + mz: 444
korknl k. + nd: 201
k. + tn: n. 60 knlkiir : 87
korkmak kli: 5
k. + mz: 227 k. + mim: 5
korku k. + mnf: 5
k. + sinla: 193 knyiik: 31
koru : 2 1 kp: " h e p 302
koy. 317 kpik: 2i
kot kpk: 21
k. my 448 kr : 141, 154, 164
k. op: n. 16 k . di: 299, 431
koli: 202 k .-g a li: 233, 238, 399
kowt : 22 k .- g il: 249
koy: 31 k. myin: 215, 270
koyn: 24, 31, 210 k. : 218, 232, 249
k. + u: 24, 181 k.-gm a: 357
kdg: 35 k. p: 219, 452, n. 60
k. + da: 182 k. r: 242
k. + i: 227, 236 k. rlr: 424
 ESK TRKEN N GRAMER '57

krg: 301 Kutnji

krgiitiik: 141 kubrat : 3
krgt : n. 27 ku(i, kiifi: bk. u(i
kork: 61, 76, 225 kud-
krkit k ~u: 255
k .gali: 250 Ku
krkl: 76, 330, 353, 450 F +- 77 . 363
krksiiz: 61 kui: 210
kortla: 399, 403 kul: 53, 80
k. + m: 403 kulak
krg: 425 k+ ra: n. 53
krgs : 154 kulak
krm: 408 k. + ra: n. 53
krmi: 392, 451, 455 hlhfr- 53
kr} : 164 kulst: 80
ksadk: 107 kum: 304, 407
ktrl : 122, 145 kunuy: 136, 363
k. mi}: 122, 145, 403 k. +lar: 451
ktg: 35 k. + larm: 288
klr k. + um: 136
k. mi}: 433 kur: 76
k .- : 232, 379 kur , kr \ bk. gur
kun : 21
ky : 3 1, 123, 389
kurya: 180
kyir : 216
kurla: 76
kymr: 123
kurtul : 39
kz: 71, 170
kuru : 21
k. + in: 424
ku
k. + inta: 156
k. + g: 236 k. + lar: 399
k. + r: n. 53 k. + /: 233
ku}tr: 363
kzn : 127, 387
k. maz: 211 kut: 77, 86, 224, 232, 343, 423
k. : 256 k. + n: 451
k. r: 150 k. + rta: 224
kznk: 127 kut
krgak: n. 50 k . - u : 232
krmaput kutad : 86, 105
k. + u: 230 kulada: 105
krp: 5 kutar
ki: 5 k - a : n. 36
+ ku, +k: bk. +u kuter
ku, k: bk. u k . - t f 451
<58 A. VON GABAIN

kutnlg: 193 kundam: 67

kutkar : 141 kndri: 422
k. ku: 141 kndz: 382
kutlug: 264, 290 kngar: 186
k. + arka: 227 kni: 401, 424
kutru! : 39, 141 knki
kutrulu: 141, 239 k. + m: 351
kun: 16 kntmk: 421, n. 51
kuvvetlendirm e: 214, 366, 413b , vd. kntn: 183, 387, 408, 425
kltm e kiinlz: 234
kuvvetlendirm e fiilleri: 153, 160, 164 kn: 266
kuvvetlendirm e isimleri: 45, 56, 59 krin: 184
kurra: 305 ks : 107, 130, 148, 250
k. + n:ty. 240 k .yr: 226
k: 224, 234, 300 ksn: 80
k. + si: 234 ksanig: 148
k. + sin: 352 ksk: 210 10
kii ksn
k . - j S : 224, 255 k. + i: 436
kf. 85, 224 ks: 130
*. + : 236, 436 k. + k: 411
k. + int: 388, 426 k. + lri: 426
k. + g: 235, 421, 434 kl: 16
k : 85 kl: 16
k. -/>: 230 kvn: 78
k(d kwnfn: 78
k. lkintd: 224, 280 kurg
klg: 264 k. + lr: 238
kltm e tekili ve kuvvetlendirm e: 31, kyk: 31
44 . 45 . 46, 57 . 59 . 34 6 . 349 . 35 . kzd
351 . 352 . 353 . 354 . 4*2 k. + t: 203
kk: T ah m in edat (?) 359 kzt: 203
Kl: 8. 275, 363, 448 kzt : 141
kn: 3, 67, 129, 197, 238, 290, 291, 306, k .-g : 141
39> 320, 351, 360, 423, 427, 442, k. ip: 256
444, 452, n. 50 k. fi: 224
k. + int: 360, 426 kyel
k. + ij : 427 k. myish: n. 14
k. +k: 389 kyi shi: n. 14
k. + klagi: 285 + l: isim den isim 5 1, 75
k.+ t : 239 + 1 : isim den fiil 88
+ kn, +kun, +un, + gn: oklu k eki l: Fiilden isim 117
3 . 5 . ,6 9 : Fiilden fiil 156
 ESKt TRKENIN GRAMER 59

+ la, + l: Sfat, yklem belirleyicisi, mahayan: 396

cm le belirleyicisi 76, 207 mdislak: 363
+ la , + l : tsim den fiil 89 mak, mk: Fiilden isim 120
+ la, + lg ( < + l a ): isim den isim maklt, mklig: Fiilden isim 143
52 makstz, mksiz: Fiilden isim 143
lazn: 210 mama: 363
+ lar, + lr: oklu k 3, 168, 173, 174, M ani yazs: 11
327; teklikte ismin kaldrlm as mri: 5
264. (on lar)drlar tg t maya: 189, 389, 392, 445
+ lat, + I t: iyelik eki 3. okluk 193 mal, mli; mad, mdi; ma
dili: 8 ln, mlin; madtn, mdin:
+ l, -f lg: tsimden isim 4, 53, 77, 206. O lum suz z a rf fiil 2 1 1, 235, 340;
Fonksiyon: isim 333; yklem be cm le belirleyicisi 434
lirleyicisi 383; vasflk 404; son may: 2 1 1 . mayn: 234
ekim edat 404 maylri: 306, n. 47
l: 12 maz, m'z: Fiilden isim 12 1, 144,
+ /, + l; + li, + li: 361 2 11, 242,243,268. Fonksiyon: isim
+ lt, + ltu; + ln, + lun, +luun soylu fiil ekli 339; yklem ismi 442
vs.: C m le belirleyicisi, yklem m(a)zd: 242
m: 291, 352
belirleyicisi 424
+ T k, + Pk: isim den isim 54 mn: ben 189, (ben)im 191. ekil:
Um, Um: D ilek kipi, q. v. mny, (nadiren: minin) 189, 192;
maya 189; mini (nadiren de: mni)
linhua: 309
ir: 12 189, minl, mintd mindid 189,
ayrca bk. bn
U/ld: 8
+ luu, +luun vs.: bk. +U m.: 3, 28, 170, 196, 216, 218, 220,
lung: 42 221, 231, 236, 242, 243, 261, 263,
lun: 210 270. 33 . 352, 372 , 44 . 4 5 '
m. + ig: 188
luu: 16
m~b: 3 2; < 6: 28 mni: 189, 450
mny: 189, 192, 238, 398, 405, 442, 444,
+ m: iyelik eki 1. teklik 193; nvan 55 450
m: Fiilden isim 118 mniylr: 192
ma: 291 mnif: 5
+ ma, -f m: bk. ym mygu: 28
ma, m: Fiilden isim 119, 142 my: 60
ma , m : Fiil tabannn olum m. + k: 392
suzu 158, 2 1 1 m. + lrig: 426
mad, mdi; madtn, mdin: bk. m. + siy: 392
mal myig: 60
mdtabali: 452 myiz: 71
mchasatv myzt
m. + : 269 m. i: 232
6o
A. VON GABAIN

marii: 4 4 9 *mun: aret zam irlerinin dolayl taban

mna: iaret kelimesi, q. v. 190, 329. ekiller: mum; muna,
m ' 9 > 344 munada, munulayu; munla, muntuda;
mj. 21 muntg, munla, munda; munlrdn,
mr, murvd.: Fiilden isim 123 munlran; muja, murjar go; munuy
mif, m: (istisna olarak da ma}, 190, 192
ma; mu}, m}): Fonksiyon: muna, muni: aret kelimeleri, q. v.
Fiilden isim 339, ekim li fiil 442, m.: 190, 344
belirsiz zam an 219, gem i zam a muna: 15, 190, 208, 407
nn hikyesinin kuruluu 242, al munada: 190
kanla dayal iin kuruluu 243, munalar: 173
gereklem em iin kuruluu 269, munulayu: 15, 190, 426, 427
bir son ekim edatndan nce 301 munda: 190
mi: 440 mndrlim: 190
midik: 224 mum: 19, 190, 270, 426
min: (nadiren miin yerine) ben 189, mumla : 89
(ben)im 191 mumlayu: 89, 190
min : 21, 28 muntag: 190, 238
mindida: 189 munla: 15, 190
mini: 189, 451, 454, n. 53 muntada: 190, 279, 294, 318, 321, 323, n.
minij: 189 45
minilin: 189 muntadan: 395
minlii: 189 munla: 190, 235, 404, 434, 442, 444
minlada: 189 muntuda: 15, 190
min: 3, 28, 202, 236, 238, 287, 362, 368, munuy: 190, 192, 305, 436
407 murj: 28, 86
mirjlig: 206 muya: g o , 267
m (i)z: (nadiren) (b iz)iz 191 mutjad : 86, 148
ml, ml g: Fiilden sfat 146 munadtn: 148
mn: n. 10, n. 35 murjar: g o , n. 28
m (i)z: 191 mgeresn: 170
modal yardm c fiiller 249, 250, 252, m lkiyet (iyelik) iareti: 405. sahip
254> 376; m odal sayg fiilleri 251, olm ak 445. K elim eler: 192; ekler:
253, 376; tek bana 254 ' 93 . 403
monuk mn: 85, 243, 351 .
m. + uy. 179 mn : 21
monuy. 190, 192 mrui : 85
cmsn , msin : Fiilden fiil 157 myz: 170
msz: Fiilden sfat 146 myz: 71
mu: Soru edat, q. v. mz: iy elik eki 1. okluk 4, 193
m.: 190, 218, 238, 243, 268, 269, + n: Ek genilemesi, p + an,
35 6> 358, 44 . 45 . n- 29 mad + n, +lu + n 424
 ESK T R K E N lN GRAMER 6t

+ n : Isindcn fiil go ndmrig: 222

+ iyelik eklerinin yklem e hali 193 ndmdn: 195, 291
+ n: V asta hali, q. v. ndn: 195
+ n: Y e r ad 24 ny, Edat, olum suzun kuvvetlendiril
n: Fiilden isim 124, 147 mesi 214, 354. Belirsiz zam ir (?)
n, yn: Z a r f fiil 234, 340. Fonksi 97 . 4 5 '
yon: Yklem belirleyicisi 380; n.: 222, 238, 264, 330
cm le belirleyicisi 433; son ekim ntdg: 195, 342, 450
edat 294-301; > va sfik 2g4, 300 nlgin: 424
n : Fiilden fiil 159 n, nc: 8
n az: 4, < ny 2, 5, 31 -\-n: Sra say 203
nar: n. 21 n: Fiilden isim 125
naru: b u raya 45 + na, -\-n: 3. ahs iyelik eklerinin
nayul: 202, 407 eitlik hali 193
na: ne?, ne! . ekil: nka, nd, n, nsz: Fiilden isim 148
ndk, nalag, nmn, nlk, nn g5. nu, en: Fiilden isim 125
Fonksiyon: Soru 195; nisbet 198, + nda, + nd; + nla, + nl: 3. ahs iyelik
450-452 60; nlem 199, 448; belir eklerinin bulunm a-ayrtm a hali

siz ' 9 7 . 4 5 ' '9 3

n.: 245, 301, 342, 355, 358, 367, + ndn, + ndin; + nln, + ntin: 3. ahs
iyelik eklerinin ayrlm a hali 193
455 . n - 58
naa: g5, 208, 330, 367, 385, 450 nd, nt: 8
n . kd: 285 + naru, +rjaru, +rjr: 3. ahs iyelik
n . klgi: g s eklerinin yn hali 193
n .-ta : 195 + m, +nt: D ah a sonra, isimlerin
nak: 195, 345, 451 yklem e hali 181, 209; okluk
nakin: 195, 220, 238, 270, 417 iyelik eklerinin yklem e hali 193;
nklti: 195 zam irlerin yklem e h a li46
nada: tg5, 281 nrvuan: 392
nag: ne yani?, niin yani? . ekil: n.+ka: 42, 448
ngda, ngl, naglk g5> ngd nnvanlt: 427
bundan d o la y cm le balatcs mzvoan:
n. 4- lar: 287, 388
416
+ nrj: ilgi hali, q.v.
n.: 217, 367
nioak: 363
nagdd: 195, 416
n. +<r: 181
nagukama: 291
nigranti: 455
ngl: g s
nisbet: Sorulardan 198, 331. Nisbet
naglk: g s , 355, 442, 444
cm leleri 450-452
nak: 222
nizuant
ndkd: g s , 3g2 n. -I- lam y 224
nalk: 195, 220 nom: 145, 299, 340
nma: 197, 352 n. + a: 382
6a A. VON GABAIN

n.+lar: 407 oat : 216

n. + la: 227, 396 o. t: 232
n. + u: 268, 299 oul: 15, 56, 287, 327
nomla o. + : 15, n. 57
n. - p : 256, 268, 299 o. + tn: 289
nomlayu: 219, 364, 435 d. + tnda: 290
nomlu: 218, 436 o. + lan: 193
nl: hk. nd 0. + larka: 180
+ rtla, +nla: bk. + nda 0.+ om: n. 4
+ nttr, + nlin: bk. +ndtn o. + um: 223, 238, 351
ny> n-y: 2, 5, 31
Ouz: 219, 224, 284, n. 12
n, zam irli: Z am irliyi, dolayl taban
o. + ra: 325
oluturur 178, 193, 334. Sadece hal
o. + u: 444
eklerinden nce deil, unlardan
Ouzd()nd()n: 425
nce de grlr: ira 322, lg 359,
ok, k: K u vvetlend irm e edat 345, 412,
+ a 195 . + lg 77 . ara< + da bdr>
lapa ve n 193 443
o 356, 400, 450
+ y: tsim den isim 78
ok: 302
j~g: 4, 30, 193, 217
o. + tn: 202
+ 2. teklik ahs iyelik eki 193
0. + la: n. 26
+ Bn: lgi halinin d aha eski ekli, q. v.
o k t - : 139, 165
n: Dilek kipi, q. v.
+ ya, + y: 3. ahs iyelik eklerinin o .- lt: 139
okd
yaklam a hali 193
o .- p : 34
ylar, nlr: D ilek kipi, q. v.
oku
- y - r : Dilek kipi (?) 34
0. +A;a: 226
a 2. okluk ahs iyelik eki 4, 193
o: o, (o )d u r" 191 44 o k t l- : 34 . '6 5
o. al: 250
o, , birinci hece dnda: 5, 23 4
odurak: 242, 243 0. kalr. 259
odhauh: 5 okst: 2 15
odu: 5 okfal : 141
o. + un: 450 okfatuluksuz: 141
odun: 224 ol: o 190, (o)dur, (o)durlar 191.
odun A y rca bk. *an
o. u: n. 60 o 156, 2 i , 214, 216, 234, 240,
0. up: 256 263, 302, 303, 352, 355, 356, 359,
olan: 56, 60, 361 368, 391, 398, 400, 408, 424, 438,
o. + t: 216, 238, n. 56 440, 442, 444, 448, 449, 450, 451,
o. + lan: 450 454 . 455
olanu: 60 olar: on lar 190, (onlar)dr 191.
ort: 400 ekiller: olamy, olarka, olam, olarda
o. + lar. 168, 202 190, 192
 ESK TRKEN N grameri

o.: 216 ordu: 394

o. + a: 173 ordth: 16
0. + da: 190 omal
o. + dm: 190 0. - tp: 299
o.+ka: 115, 190 orta: n. 24
o. + n: 190 orta hece dmesi ve zayfl: 15, 17
o. + nn: 190, 192, 324, 406 ortaklk: 205
olm azlk: bk. art ortu: orta , son ekim edat nn
olor ortas 309
o .-o p : 5 o.: n. 24
o- ot: 5 o. + snta: 309
olum suzluk: 6 , 81, 82, 99, 103, 104, o. + syaru: 320, 325
121, 146, 148, 158, 211 -214 ortun: 425, n. 24, n. 57
orun: 47, 141, 404, n. 24
o lu r -: 141, 165, 255
o. + mta: 423
o. ayn: 215
o. +ka: 436
o. madm: 234
o. + lar: 283
o . suk: 228
o. + la: 352, 423
o. uma: 2, 394
orun: 47
o .-m y . 290, 432
osal: 117
o. u: 382
osan: 117
o. up: 248
osuluk: 141
o. upan: 432
oskur : 39
o. ur: 243
osulu: 259, 383, 404
oluruluk: 141
ot: 78, 128
olurt : 165
o. + m: 184, 448
on: 202, 283, 287, 302, 355, 362, 410,
ota
455 o. da: 40
onar: 368 ola 1: 40
on b oy : ipkan 210 otun: 78
on iki daire: 210 oluz: 202, 210, 360, 427
onlun: 183 oluzunf. 202
onun: 203 o y - : 142
on: 70 oyma: 142
onal o z - : 1 4 '. 2 '6 , 395
o. : 232 ozu: 290
onar o z u r-: 39
o. kal: 236 0. ay: 220
ondnk: 74 0. ur: 242
onlun: 425 : 108, 1 1 1, 160
ontuntnta: 70 . maz: 448
oon: 16 : 128, 216
oot: 16 r
,64 A. VON GABATN

. + : 128 gmiy. 122

d: vakit, i, imdiki zam an ; son grl: 404
ekim edat nn zam an, kar grl : 39
snda 310 grtin
.: 125, 136, 140, 228, 235, 248, . fi: 248
296, 434 grn: 125, 333
. + din: 319 . + Omz: a n , 225
. + i: 243 . + n: 184
. + ig: 34 grnlg: 334
. + iin: n. 42 grn: 135
. + iinbirl: n. 30 gsz: 61
0. + iniy. 227 gttf: 44
8. + inifi: 310 Bgk: 57
. + liiri: 201 . + mz: 269
. + t: 182, 299, 450 t '. 128
dn: 184, 203, 319, 424, 438 gz
drl : 279 . + k: 452
dsz . + lr: 330, 450
. + ka: 392 . + tki: 407
dnkia: 351 . + g: 230, 278
dr k: 345, 444, n. 42, n. 60
. : 232 k : 160
kn
g44 . 57 . 6>
.- r . 27a, 437
. + a: 180
knmklig: 404
. + larim: 288
l: 78, 85
. +/': 287
l : 120, 161
. + ()m: 288
.-g li: 233, 258, 268
g: 108
. mai: 222
S ~ : l0 5 . 122 . sr: 263
. : 232
. ti: 221, 266, 448
g: n. 36
S .~ ti: 359
g: 105
.-t g : 381, 442, 444
gdir: 128
. p: 256
g ir -: 125, 216, 296
S. zn: 454
. di: 450
ly. 78
. r: 261
lglk
girmk: 450 . + fi: n. <17
gln i l i - : 85
. ti: 421 lmk: 120
glnlr ltr : n. 4
. j. 427 llr
gli: m , 227 . yin: 235
. + Uirk: 296 . ti: 444
 ESK T R K E N tN GRAMER 65

li: 39 rgan
lm: 47 . mifin: 219
lmi: 47 r11 : 250
lr : 115, 161 . tnayiik: 218
. ayin: 434 ritglk: 239
. gali: 250 rk: 404
.-gy: 272 rt: 56
.-t fi: 359 . 4 - ka: 450
.- r . 355 rt : 156
lrgi: 1 15 ortan: 56
lrmk: 287 rtan
. + tii: 287 . maz: 450
trmmk: 211 rtlg: 437
lt: 287 ' rtl : 156
/<fi: 39 t- 34
n ses: 5, 18, 26, 27. Ek ba 36, 37 t : 108
n t 280, 281
S .- p : 379 tak: 200
nceden gem i zam an: 241, 242, 372 Stkr
n: n ; son ekim edat n 3 i 1 . gali: 236
8. + rjzda: 311
tkr: son ekim edat tr, d olay ;
ksaltmal nn zerine, buna
. + ( )g: 292
gre 281; cm le balatcs 415
r j-: 279, 298
.: 195, 224, 280
rjdn: 183, 335, 408, 425, 442, 444
tr: 195, 224, 243, 281, 415, 431
rtdri: 422
tg: 108, 411
rjdrti: 382, 422
. + int: 193
ji: Son ekim edat dan baka,
. + lar: 442, 444
nn dnda, dan itibaren,
tkn: 48, 325, 386
dan d o la y ; ksaltm al eitli
t n -: 159, 230, 251, 252, 253
279
.: 298, 366, 450 -gy: 442 , 444
rjin: 298, 368 - ~ ti'- 453
fjlg: 450 . r: 376
yr: Son ekim edat n, n ce 323 vk: 218
.: 224, 275, 429 . + lrint: 193
. + sin: 240 .+ i: 353
: 16 y
p - : 154 . + rn: n. 4
pgsa : 154 z: Dnl 200 bizzat, kendi, m ahi
r-: 5 yet, ahs, h ayat, v cu t . ekil:
. S: 5 zk; zg; zt, zd; zin. zm
. : 240 ben , zn sen , zi o vs.
 A. VON GABAIN

Fonksiyon: sim 329, iyelik ekiyle: pajik: 115

ahs zam irine tekabl eder 440. patir: 232
lz v cu t 200; z z her biri pekitirme: 413
200 pi: 210
o.: 201, 351, 442, 444, 450, 453, n. pltgsiz- 5
24 P+ ti- 5
. + dti: 200 pluiic: 5
5. + : 193, 200 po: n. 29
. + ika: 193, 200 pot
. + in: 184, 200, 232, 386 p . som: 5
. + inf: 193
pr(a)fdanki: n. 57
. + iya: 193, 200
prekativ: gay 215
. + ka: 200
P<'g: 5
S. + lri: 200
Pusar. 438
. + rn: 4
rn . n
. + t: 200
+ r : sim den fiil 94, 105
. + g: 200
t; ur, r; ar, ar; tr, ir;
. + m: 200, 440
yur vs.: Geni zam an 216. Baka
. + m((i: 193
zam anlarn kuruluunu salar 241
. + mta: 200, 409
243. 268. Son ekim edatlarndan
. + mz: 200, 399, 450
nce (?) 301, 324. Fonksiyon: 128,
. + mzin: 193
' 5 . 339 - Y k lem 442
. + mzn: 193
r , ur , r ; ar , ar ;
. + n: 200
tr , ir : Fiilden fiil 161
. + rjz: 200
+ ra, + ra; + ru , +r: Y e r belirleyicisi
za: n. 43
187. Fonksiyon: T m le 3 9 4 55,
zn: n. 24
cm le belirleyicisi 429
zlg: 287
+ ra , + ra : isim den fiil 95
zkici
+ rak, + reik: K u vvetlend irm e edat
9. + m: 351
346 , 4 '2
zne: 440. z n e hali 440
ram: 210
zl: 202
rd: 242
. nzni: 193
+ 0rka , +rka : isim den fiiller 96
/> -: 5 . 26 rtni: 218
p: Fiilden isim 126
+ ru, +r: bk. + ra
p: Z a r f fiil. ekil: 4, 230. Fonksiyon:
R u n yazs: 8
340; cm le belirleyicisi 4 3 :; son
* ~ C 5 . 35
ekim edat 302. Fiil
sa : 283
birleiklerinde: 253, 256, 257;
+ sa , + s : simden fiil 97
anlatm da 253-455. p + u:31
sab: 29
pan, pan: Z a r f fiil, ekil: 3, 4,
s. + t: 302, 303
231 38. Fonksiyon: 340; cm le
s. + m: 330, 451
belirleyicisi 432; son ekim edat
s. + 1mda: 357
303
 ESK TRKF.NN GRAMER 167

saf: 403 sarkank: n. 21

s. + t: n. 55 sarkanyk: n. 21
s a f - : 156, 290 sarkar : 104
safal : 156 sarkayk: n. 21
sadu: 143 sarsa: 20
sak: 90 sarst: 20
+ sak, + sk: simden sfat 79 25 isiflSslam: n. 45
sak : 382 saw: 29, 143, 214, 344, 437
sakuluk: 227 s.+a: 181, 424
sa kn -: 90, 249, 250, 254, 391 s. + : n. 42
s.-m a l: 2 1 1 , 235, 429, 434 s. + ka: 442, 444
s. mayufi: 218 s. + lar: 299, 410
s. maz: 242 s. + lar: 440
s. mt}: 200 s. + lartn: 200
s. sar: 260 saylar: bk. say kelimeleri
i - - u r : 355, 376, 397 say kelimeleri: 202-210, 362, 368. Fonk
s .yuk: 218 siyon: 332, 400
saknf. 141, 235, 401, 424 sayu: Son ekim edat herkes ; isim
s. + j: 454 283; belirsiz say 208
saktnu: s.: 3, 235, 243, 434
s. + ka: 226 sayuk: 283
saklan sabin : 29
s .- u : 225, 442, 444 safrfa: 216
s .- u : 249 sakiz: 200, 202, 224, 362, 407, 408
samlso: 299, 352 s. + i: 209, 410
san sakizin: 203
s. + mfa: 407 s(a)l(a)rj<i: 282
satif siimak: 20
s . a: 232 . samz: 135
sanfif smrit : 135
s .- u r : n. 53 sn: sen 189 "(scn)sin 191. snirj;
sanfil sana; sini; sinilin; sinid, sinl, sinld
s . - ur: 330, 451 189; snitj 192
sangaru: 186, 189 s.: 170, 196, 216, 259, 260, 355,
sansar: 395 4 4 . 453
s. + nrj: n. 45 s. + i: 189
s. + lnbr: 280 s. + iy. 189
sana: 189 sna: 189
sayam srjn: 363
s. + la: 299 S. + g: 177, 363
sar, sar: art, q. v. A ra ekil 341, sw~: 137, 1 4 ,, ,50. 165
ekimli olm ayan ekil 442 s .- r : 150, 359, 398
sar: 104 s. mz: 2 1 1 , 214
 A. VON GABAIN

sugsz: 141 s. + : 360, n. 50

svig: 103, 137 s.+ fa : 325
sviglig: 103, 238
+ ir, +sir: sim den isim 81
svin : 29
+ stra , +sira : simden fiil 99
stin: 15, n. 49
sra saylan: 203
sriI : 165
syuk: 134
s. mi}: 242
sk, sk; s (?) vs.: Fiilden isim
samn: 5
129, 151
ses dnm : u ve u/den nce 22
sek, sk : Fiilden fiil 163
ses uyum u: 41
si: 440
j - : 134
siin: 16
s .- p : 230
sim: 210
+ si, + : yelik eki, bk. i
simak: 20
+ , + s i : simden fiil 98
s , si : Fiilden fiil 162 *sin: sn sen in dolayl taban 329
san: 210 sin: (nadiren) (scn)sin 191
s.: 329
sfat: Y ap : simden sfat 72-84; fiilden
sin: 16, 210
sfat 136-152. Sfattan tretilenler
Sinhadivip
102-104. ekil: 339. Fonksiyon: 72,
S. + ka: 141, 239
3 28. 338 sini: 189, 350, 391, n. 36
*st : 131 sinid: 189
+ , +sig; + (i , + (ig : simden sfat
sinirj: 189
73 . 83 sinilg: 334
s, sig; sk vs. (?); suvs.: sim
sinilin: 189
fiil ekli, gereklilik 3, 4, 228, 339,
sint: 189
442
sinld: 189
s1/: 130
sinlid: 189
sttlft: 131
sinir
sla -
s .-k lir : 259, 383
s .-m i): 432 sirjk: 21
sun: 136 sis: 189
s. + lar: 450 sisiri: n. 45
s. + larka: 453 sislr: 5
sk : 130
siz: siz 189, (siz)siniz 191. ekil:
skta : 131
sizij, siznin; siziy, siz (nadiren);
skta : 145
sizni; sizndin; siznid, sizd, sizinl
s .- m t f . 145
189; sizin 192
smla : 137
s.: 7 1 , 170, 2 16, 355, 357, 451, 453,
stmla: 137
455
snar: dorultusunda 18 9 28, 50 siz: 189
s.: 183, 194, 320, 325, 408, 421, sizd: 189
45 . 4 5 ' sizim: 188
 ESK TRKF.NN GRAM ER

* sizin: 329 s: 74
sizinta: 189 st: 317
sizinlag: n. 30 s. 4- nij. 352
s iz if 189, 192, 238, 311 sk
sizirjii: 189, 238 s. piin: 231
sizlr: sizler 189, (siz)siniz 191. ski: 74
ekil: sizlarniy; sizlrk, siztarirj; sn
sizlrni; sizlrda 189; sizlrniy 192 s . di: 386
s.: 216, 355 sndd: 193
szlarda: 189 so yla -: 135
sizlarina: 189 sz: 135
sizlarka: 189 szinlgn: 424
sizlarri: 189 szl : 115
sizlimin: 189, 192 s. m<i(i: 222
sizni: 189, 216, 276, 454 s. milsr: 211
siznidin: 189 s. sftr: 448
siznin: 189 s. y: 232, 437
sn: n. 10 szl: 225, 324,
sot : 216 s. + lg: 2 1 1 , 444
s .- r : 45! szlf
Sout yazs: ro s. ip: 200
sok : 156 * + ju , * + j : isim den fiil 100
s. a: 232 sub: 3, 300
sokar: 227 su, sg; suk, sk (?): bk. sig
soklun : 156 sufiu: 312
soku + suk, +sk: isim den isim 62
s. m: 242, 289 sukavati: 426
sol- 315, 396 + su, + s: isim den isim 63
s. + tn: 425 suw: 54, 63, 74, 239, 451
son ekim edatlar: ekil: 272-326; s. + ka: 451
fonksiyon: 439 suvlu: 232
son ses: 18, 25, 26, 29, 33 suvluk: 54
soy suvsamak
s. + u: 360 s. + a: 180
soru: 271, 355-358; soru kelimeleri: suvsu: 63
ekil 194-196. z e l fonksiyonlar: suzak: 363
Belirsizlik 197, 330, 367; nlem ler s: 346
19 9 .4 5 ; nisbet 198, 3 3 1; zne 355; s. + m: 192, 405
vasllk 355, 400; yklem 355; c m s.+ n : 190
le belirleyicisi 355; nisbet cm lele s. + si: 219
rinin girii 450-452. Soru edattan sl
35 6. 357 . 358 s. dim: 300
soyutlam alar: Y a p 365, 401 49 s. dimiz: 273, 276, 278, 285, 360
170 A. VON GABAIN

srjg: 231, 403 ekil 341. n ccd e gem i zam a

iyk: 21 nn tekili 242; alkanla gre
s. + mztin: 319, 425 m eydana gelen iin tekili 243;
srt temenninin tekili 264-266, 268,
s. dmc 300 269; dilein tekili 270
s. fr. 190 + ta, + la: simden isim 93
sr : 108 + la, + IS; + da, + dii: Bulunm a-
s . ti: 232 ayrlm a hali, q. v.
srg: 108, 201 + la , + l ; + da , + da : sim
stil: 65 den fiil 101
sii: 16 Taba, Tava: D aha ge ad a, fakat
sz : 149 in de bir A lta y dilli halk 1
siizk: 5 234, 296
szk: 149 l. + da: 325
s. + n: 421, n. 51 t.+ (a )ru : 186
syi zig: n. 14 tat, lai; da, dai: G elecek
sZ' isim den isim, yokluk bildirir 61, zam an II 221. Fiilden isim 132.
82, 213 Y klem ismi 442. Baka za m an la
f l s (?): 38 rn kuruluuna yardm eder 243,
+ : simden isim 64 266, 267
: Fiilden isim 130 Tadk
: Fiilden fiil 164 i-+ y- 1 7 7 . 363
ad: 42, 290 + ta, + tag; +da, +dag: simden isim
adapil: 275 66
aam: n. 12 laS '9 ' . 325 > 340
t. + da: 426, 442, 444
ahs zam irleri 189
t. + dn: 425
akimuni: 177
t. + ma: 231
ala: 317
t.+ ka : 442, 444
art, bal zam an, olm azlk, temenni:
260-270, 373. A yrca bk. sar t. + lar: 408
t. + ta: 57
pkan: on b oy 210
taam: n. 12
i : 216
lak : 91
f . - S r . 450
taur-: 65
o: u 190; unda urada, eskiden
taut: 65
190
tahm in: 359
*un: /o nun dolayl taban, q. v.
tak: dahi, a yrca , t. yma cm le
unda: 190
balatcs ve a yrca 4 17, 418
t~d: 33 . 34 . 35 - 36 t.: 225, 291, 437, 438, 448, n. 50, n.
+ /: D ah a eski okluk 65, 172 60
t : Fiilden fiil 165 takku: 21 o
t: Fiilden isim 131 + tki, + tak, + taki, + daki, + dak,
t, d: (kr. 131) grlen gemi + daki: simden isim 49, 74.
zam an I 3, 4, 217. Fonksiyon: A ra Fonksiyon 333, 410
 ESK TRKEN N GRAM ER 17

lal: 299 lahan: 42, 48, 363

lal 118
: tar: 20, 361
lalm: 1 18 larkmalk: 227
taluy: 22, 452 larkan: 275
l. + ka: 214 larkar
+ lam, + lm ; + dam, + dam: simden /. r: 361
isim 67 tarni: 448
lam: n. 12 Tarsisch: n. 9
tama: 8 tart : 136, 216, 232, 255
tamu: 145 t. a: 232
la j. fi2, 243, 450 l.- a p : 431
a ) r jl( a ) - t. ar: 136
l. rd: 242 t .- u : 431
lansuk: 62 la w : 187
laf: 277 taihr: 5
t.+lar: 451 tasviri fiiller: 255-259, 341, 377
lap : 108, 164, 284 + ta, + la; +da, +da: simden isim
t. a: 232 68
lapa: Son ekim edat doru, kar >af 3 * 2 , 45
284 ta:
<: '9 3 . 2 78 , 284 l. + ka: 330, 451
lapag: 20, 263 t .+ l( a ) n j . 179
lap: 20, 79, 108 ladn: 183
tap tadnd()n: 183
l.+ lar: 286 tar : 187
tapsak: 79 tara: 187
lapn : 21 tara: 186, 187, 234, 300, 429
t. al: 242 tatn: Son ekim edat dnda" 312
t .- u : 438 219, 312, 425, n. 57
tapnaka: 233 l. + nta: 312
tapnu latrt: 422
l. + ka: 146 Talab: 284
taprja: 200, 442, 444 Tatar: 224, 235
tap : 164 tathat: 224
lapla : 148, 250 tat: 99
t - - d r 438 talsra : gg
t. mad: 438 tavuar: 20, 218, 2g4
laplansz: 148 l. + m: 440
tapmak t. + yazlar: n. 30
I. + 1: 436 Tava: 2gg, 449
tapun : 21 taunan: 210
tara: 20 tawrak: 421, 450
T ardu: 275, 290 tawrati: 437
7 A. VON GABAIN

Tay: 193 tSginmSk

tayak: 411 l. + i: 356
tbr tgirmily: 269
t. di: 451 t.+ k i: 2.32
tbrtk: 283 laglk: 149
lg, + lg, + ta: Karlatrm a edat ve tiigmaglk: 227
eki 69, 347. Son ekim edat 324. tagr: Son ekim edat etrafnda, iin,
Fonksiyon: isim lerin tekili 334, uru n d a ; ksaltm al: e t r a f 286
Appositionlarn tekili 364, yklem 232
belirleyicilerinin tekili 384, vasf- t.+ k i: 286
lklann tekili 406, yklem isim leri t. + kilr: 333
nin tekili 443 tag}il
/.: 193, 218, 224, 225,234, 270,286, t. ip: 232
296, 342, 378, 437, 444 tSgl: 211
ag- 5 tagr : 286
ta g - : 146, 156, 285, 392 t. gali: 227
l . di: 391 t.- p : 425
t.-gin: 436 l g zin -: 39, 125
t .- ip : 262, 452 t.- r : 399
l. mai: 222 tgzin: 125
t. mdim: 214 tak (lg ?): C m le balatcs bilakis,
l. mgy: 264 fakat, yaln z 270. Z a r f fiilden
t. mi: 227, 242 sonra: C m le belirleyicisi (?) 438
tgglk: 227 /.: 4 17, 418, 430
tdgi: Son ekim edat kad ar 285 tak
t.: 232, 273, 278, 340, 360, 391 t. inklr. 215
tagil : 149, 156 tlim: 265
t .- : 232 tlmir
tgimlig: 146, 264, 392, 404 t .- : 232, 424
t. + lar: 403 tmir. 278, 285
lgimsiz: 146 /. + <ig: 181
ta g in -: 230, 25 t. + n: 184, 386
/. r: 216 t. + rjn: 193
t.-g y : 220, 330, 440 tjri: 4 8 ,5 5 ,6 7 ,13 9 ,2 19 ,2 2 4 ,2 2 7 ,2 9 9 ,
t. mgy: 264
3 6. 3 6 3 . 4 ,2 > 4 2 3 . 424. 42S, 442,
/. my: 450
444 . 448 , 4 5
t . stir. 438 t. + d: 444
l. tkmz: 224, 301 t.+ g : 181
t . - t : 216, 356, 376, 442, 444 t. + lr. 394, 412
t. rt: 426 t +m- 55 . 346 , 363
t. rmt: n. 35 t. + ny. 179
lginglk: 227 t.+ sr. 227, 412, 433, 448
 ESK TRKEN N G R A M E R !

t +tag-, 334 + ln, + lin; +dn, + din: A yrlm a hali,

343 q. v.
larjridm: 67, 426
ltn- 53
t( a) yikiin: 48 tn
lapra t . a: 232
t. masat: 217 nl'- 47 . 53 . 14*. 218, 359, 450
t. sar: 217 l +- ' 56 . 3 9 '. 454
lprnsiz: 243 t. + lar: 141, 218, 224, 227, 265,
Idpral : n. 48 268, 406
larij. 299 t. + lar: 141
trkin: 424, 437 t. + lamn: 450
lars: 392 * + lir, * + tir: bk. * + dr
talr: 392 l l - : 16
lurilmk ' hwar: 20
t. + in: n. 45 ti: 210
ta z~ : 113 t i - : 140, 143, 216, 230, 234, 253, 300
t. ar: 191 t .- d i: 303, 452, 453, n. 5, n. 60
lzgin- : 39 l.- p : n. 37
tazkin: 113 t .- r . 235, 242, 434
* -: 5 l -s r: 455 ,
tei: 16 t.-y : 234, 300
temenni: 263-269, 375; ayrca bk. art t .yiir: n. 38
lethsi: 5 ligin: 42, 65, 172, 363. 438, 452, n. 56
telhise: 5 /. + k: 363
~ l> ~ f g ; ayrca d - ' li: t. + lr: 200
G rlen gemi zam an t, 2. ahs, gil: 65, 172
q .v . ligm: 140
Ihauna: n. 15 tig: 225, n. 50
+ t, + ti; + d , +di: Y klem belirleyi tiglk: 344
cisi 382; cm le belirleyicisi 422 ft: 16
td tik
t .- a : 232, 249 t. : 232
t. mazd: 242 li kyin: n. 14
tdl til: 16
t. mazlar: 211 t. + : 200
ti: 16 lil : 128
ll: 16 t. + r: 128
llta: sebep , son ekim edat dan t.-y n : 215
d olay 313 t.-s r : 217, 330
/.+: 227 tilgn: 361
. + n: 424, 450 timk: 290
t. + indin: 279 timklig: 143
t. + nta: 313 , tim: 12
'74 A. VON GABAIN

timin: 190, 345, 421 tiyin: Son ekim edat diye, d iyerek"
tin: 12 300
tin t.: 234, 433, 455
t. + in: 4 3 1 tiz: 7 ', 292
/m: 16, 210 /.+': 74
tfi: d iy e , kelime gurubunun sonu
tiz
414, cm le belirleyicisinin sonu l . : 232
431. D olaysz ve dolayl anlatm tk: Ek ylm as, fiilden fiil 165
453-455 notlar
/ .:1 2 , 230,253, 263, 270, 376, 392,
t + m, ayrca d li: G rlen gemi
4 ' 7. 43 2> 45 . 45 . n- 5 - n - 60 zam an I, 1. teklik ahs, q. v.
tiptin: 432
tipdit: n. 5 + tn, +<Tn: Y e r belirleyicisi 3, 4, 70,
84, 183. isim den sfatlar 335,
t r - : 1 1 3 , 1 2 4 , 1 5 5 , 156
yklem belirleyicileri 387, vasflk-
t. a: 232
tirgk: 1 1 4
lar 408, n. 57, cm le belirleyicileri
tir (a: 223
425, letirm e kelimeleri 207, 408
tekil eder.
tirgin: 1 1 3
tirgk: 1 1 4 t + rj; t + JZ', ayrca d Mi: G r
tirgr : 1 5 5 len gem i zam an I, 2. ahs, q. v.
tirgrgliik: 2 2 7 , 4 5 J yi: n. 10
tirigdakia: 444 *to ~ : 126, 153
tiril : 1 5 6 tod: 106
lirin: 124 tod : 153
lirin : 1 1 6 loa: 115, 231
timagl: 1 1 6 tok: 127
tok 21, 232
Uf
t. + imizka: 389 lo k i} -: n. 53
lifi: 327 toku : 21
tit : 216 tokuz: 202, 224, 235, 287, n. 31
t .- ir : 356, 424 tokuzun: 203
t .yk: 2ip t o l - : 106, 126, 147, 153
tit : 16 1: 232
I. gali: 2' tolu: 226
t . - man: 4)3
il tolp: hep 302
t . m: 2 3 126
t. sar: 2 3 tolkuk
tilig t- + u: 450
t. + din: 395 tolu: 5, 232
titr/i tolun: 147
l . yr. 4],l toluy: 22
titrm k ton
t. + imiz: 27 t. + nuy: 179
 ESK T R K E N lN GRAMER '7 5

tonsuz : 429 tri

Tonyukuk: 8 t. + kii: 392
lort trliig: 328
l . ay: 220 tz: 87, n. 53
tonuz: 210 t.+ i: 236, 424
toon: 16 t. + in: 299
looz : 16 tzkriririfsiz: 87
top: 126, 153, 302 tzn: 435
tosk: 448 trup: 5
tou tsuy: 24, 230, 450
l. + ka: 226 l. + nurj: 24, 179
touuz: n. 15 Isuyurka : 96
loyn: 363 tuda: 227, 272
tov 59 tu: 118, 129, 216
to z - t .- a : 232, 426, 442, 444, n. 41
t.- a r : 243
t . dum: 442, 444
lozak: 59
t .- a lt: 451
lk : 156
t . mif: 238
lk!
t. tlar: 230
t . - : 156 tumak
T l( i) } : 275 t. + t: 426
tp lus()k
t. + dan: 183 t. + da: 129
t. + mzni: 425 tusuk
l. + n: 290, 448 l. + dunkt: 129
tpra: 243, n. 53 tuum: 118, 436, 451
lrimaksiz'- 276 tuk, tk: sim fiil, bk. d tk
lrlg: trl 206
tumfik: 21
/.: 404, 442, 444 tumuk: 21
lort: 74, 202, 206, 227, 431 * + tur, * + tr: bk. * + dir
t. + tin: 408 tur , tr ; dur , dr :
trtiin: 203 Fiilden fiil 166 21
tr: 3, 141, 228, 272, 276, 339 tur : Y ardm c fiil 6, 238 m cvcut
t. + : 185, 382 olm ak, olm ak 238. D ier zam an
43' lar tekil eder 241, 242, 374.
t. + mz: 193 Tasvir fiiller 255,256 ,2 58 . Esas fiil
t.+nn: 405 durm ak vs. (sk)
t. + niT): 193 t.: 230, 387, n. 40
t. + yzny. 193 t. dafi: 289
l. + sin: 432 t .- d t : 238, 431
tr t.-sa r: 455
t. mift: 219, 426 t.- u p : 238, 431, 452
 A. VON GABAIN

t.- u r : 231, 238, 408, 437 tuyulufc: 14'

t.-ura: 397 t: 16, 243
/. urlar: 242 t g - : 124
t . zun: 444 lg()ltin: 211
turmara: 236 ln: 124
lurur : 158 tk : 115, 117
t. dumuz: 424 t . ginaktgi: 236
l. ma : 158 l.- g f : 115
t. up: 368 /. mgy: 263
t. ur: 301 tkl: 117 , 227, 448
lun: 21 tkallig: 392, 404
luru: 21 tkl : 232
turum ara: C m le balatcs esnasnda, takati: 2 1 1 , 232, 379
bu a ra d a 418 tktmn: n. 48
tusu: 88, 277, 355, 451 tkr
tu su l-: 88 t. i: 232
tu: 313 tl: 437
tuu tmn: 202, 287, 368
l. + ka: 242 tmnlig: 206
t u t - : 120, 133, 151, 163, 216, 232, 255 tmle: ekil: 391. Fonksiyon: yakn
t .- a : 432, 448 nesne 391, uzak nesne 391-397
t .- a r : 377 tn: 76, 234, 235, 291, 325, 434, n. 50
l. arlar: 451 tunla: 76, 426
t. d:go tp: 87
l .- l: 236 tpkar : 87
t. kalr: 301 t . gli: 240
/.-m /: 431 tr
t.- u p : 431 t . : 232
t. upamn: n. 38 Trgi: 449
tutayak: 133 Trk: 1, 177, 234, 235, 243, 265, 400,
tutkaru: 379 432 . 433 . 434 .4 4 8 , 4 4 9 .4 5 >. 455 .
tutmak: v 120 45
t. + larr. 238 t.+ d n: n. 57
luls(t)k: 151 Trk-Uygur: 1
tutsuk : 163 trlg: 16, 227, 410, 451
tutuk: 193, 301 trln
tuturj: 363 t.- r : 243
tutumak: 404 l: 232, 402
tulz : 167 t f - : 392
t. ur: 226 t. : 264
tutyak: 133 /. m/: 242
tu: 16 i. rrr: n. 34
luy : 141 /. miflr: 450
 ESKI T R K E N lN GRAMER 77

tf u. maz: 261
t .- d i: 437 u . sar: 451
t .ykmn: 218 u .yur: 376
tt : 124, 129, 167 u: 301, 449
t. : 232 + : 295
tts: 39 u f - : 150
ltsk: 39, 129 u. ar: 150
ttn: 124 u . kalv. 233
tlz : 167 u .-u m a : 399
ttzk: 39 ufayan: 431
tz ufu
t. mif: 276 u. + la: 233
tz: 208, 232, 236, 379 ufu : 301
tz: 205, 216, 227 ufuk: 286
tzl : 120 ufuz: n. 45
tzlmak: 120 ud: 210
tzn: 380 ud : /05
lzni: 209 udft: 234
lz : Ek ylm as, fiilden fiil 165 udi
notlar u. madm: 234
u / -/: 21 u. -yur: 437
+ u , + i i ; + a , + ; + 1 , udu: C m le balatcs sonra 415
+ i : simden fiil 85 105
u, : Fiilden isim, bk. a udun
u, ; a, a; t, +: Z a r f fiil 232. u .- u : 438
Fonksiyon: 340. Y k lem belirleyi ura : 250
cisi 379, cm le balatcs 415, son u. yuk: 218
ekim edat 272-292. Fiil uuluk: 227
birlemelerinde: Y ardm c fiiller uur: vakit, frsat, sebep ; son ekim
den nce 240, 371, tasviri fiillerden edat da, uu r 308
nce 255, 257, 377, m odal yardm u.: 15
c fiillerden nce 249, 376, modal u. + nla: 15, 308
sayg fiillerinden nce 251, 376. u. + ta: 400
p za rf fiiline tabiidir 431 uguf
u u. + nla: 426
u. + da: 23! u. + uttuzlarn: 276
u - : 135, 249, 250 uk, k, bk. k
u.-aylar: 233 uk : 120, 216
u. mad: 340 u. a: 232
u. madm: 214 u .-a r : 230, n. 45
u. madmz: 382 u .-u p : n. 45
u. madm: 345, n. 52 ukmak: 120
u . mayuk: 218 ula : 287, 288
 A. VON GABAIN

ulal: Son ekim edat ve, ve d ierlen , urunt: 131

vs. 287. C m le balatcs 415 uruyut: 65
u.: 232, 392 uru}: 130
ulayu: Son ekim edat dahi, ve 288. ut : 167
C m le balatcs 415 utl
u.: 275 u .+ s: 450
ulad : 86 utru: Son ekim edat kar ; ksaltm a
ulu: 86, 223, 236, 264, 270, 412, 453, n. l: kar 289
u.: 232, 288, 397
57
u. + : 360, 365, 403, 412, n. 56 utrun : 289
u tsu k-: 39
ulu}
u. + : 193 ulur : 289
u. + 1 nta: 230 ulzuk : 39
u. + y 1: 193 uu: 16
u. + 1yatagi: 285 uud : 16
u. + lartaki: 173 uul: 16
u. + taklar: 173, 333 uv: 16, n. 19
u. + umka: 193 uval
umak: 233 u . sar: 264
umduk: 107 uuul: 16
umt: 141, 233 Uyur: 1
umun : 107 U y gr yazs: 9
una: iaret kelimesi 190; unakaya 351 uyrkan
344 u . d: n. 60
unakaya: 268, 351 W 9 . >35. 2 0 i, 236, n. 50
unmay: n. 61 u. + lar. 201, n. 50
uon: n. 15 uzan : 90
uot: n. 15 uzat
upasan: 363 u. u: 232
upasi: 363 uzat: 232
ur, t: Geni zam an, bk. r uzun: 280
ur , iir : bk. T uf: 168, 200, 202, 203, 206, 210, 219,
ur : 130, 163, 394 227, 238, 310, 319, 360, 362, 400,
u. dr. 340 424
u. t: 202 fr: 204
u .-lu m : 330, 451 fiig: 363
u. u: n. 53 fkil: 207
un: adam , erkek 327 fn: Son ekim edat iin 301
ursuk : 163 . fi.: 193, 195, 196, 215, 224, 234,
unfsrat 259 . 43 >. 455 . 30
u. ayn: 235, 434 fnf. 203
u run -: 1 15, 131 d
urunu: 65, 115 B. + k: 357
 ESK TRK E N N GRAM ER '79

Ura: n. 55 sd: n. 43
k lt- sk: imdiki za m an ". Son ekim edat
. y: 227 nn karsnda 314
klit 3 '5
. it: 440 . + ind: 314
iiklilkiiliik: 5 st: Son ekim edat st" 315
kf. 208, 265, 287, 299, 381, 442, 444, 3 ' 2 , 3 *4 . n- 24
450 . + ntri: 315, 396
krak: 346 st sradan sayma: 202 31
lds(i)k stn: 312, 425, 11. 24
it. + iyin: 129 . + lan: 282
letirme saylar: 84, 204, 207, 408 stnlk: 412
ly. 299 iisliinrdk: 238
n: 101, 238, 425, 426, 437 strti: 265, 422
. + in: 421 z
. + inlei: 238 . + ld: 287
. + rjzd: 193 .+ i: n. 43
n : 216 z : 290
ii. d: 232 . gali: 250
. ar: 243 zd: Son ekim edat "zerinde, st,
. mi}: 219, 242 vastasyla, d a ; ksaltmal: s
nlem: 343. Soru kelimesinden 199, tne, yukarya; stnde, yu kar
450. Edat ve eklerle mnasebeti d a 290 43
342 .: 5, 74, 200, 227, 326, 436. 448. n.
nlem cm leleri: 450; bk. nlem ler 199 52
nller: 14-23; uzun nller 5, 14, zdlan: 232
16 1 1 s; nl indirgenm esi 5, 12, zgsiiz: n. 51
15. N icclik-nitelik 16 zksz: 421, 427
nszler: 25-39. nsz ikilemesi 5. vasllk: ekil: 398-411. Fonksiyon: 398
nsz ylm as 5, 25, 39 vasta lali: ekil: 4, 184, 190, 193, 195,
nla : 101, 139 200, 201. Fonksiyon: Sfat 337;
.- g li: 139 yklem belirleyicisi 386; cm le
. miisiir: 451 belirleyicisi 424; yklem ismi 443
ntr ve: 327
. p: 230 virdma: 12
nvan: 363 vurgulam a: 13
sa: n. 43 w: 3 ' , 2 5 17, 29
Ur. 58. 233, 238, 421, 435 wan: *02
r : 216 wi}ay!t: 426
. rfi: 450 wiyakrit: 156, 391
rka: 58, 427, 450 wusanti: 228
rl y az: z -Jny: 2, 5, 31
. r: 450 y n tremesi 27 20
l8 A. VON GABAIN

ya: nlem , bk. a, ay y a l : 124

y " 343 yalan: 124
ya: n. 21 yalarj: 20
yabu: 363 yalayuk: 140
yablak: 266 yaln: 124
y . + vr. 193, 301 yaln hal, zne hali: 440
yad: 47 yalnl: 233
yad yaln: 20
y . a: 232
ylinus: 5
yada: 184
yalma: 119
y. + rn: 184
yalprak: 39
yadak: 184
yan: n. 21
yad: 47
yan
yadl
y . ahm: 303
y . my. 227
y. ar: 448
y . ur: 236
y-*P- 395
y a - : 123
ya: 86, 216, 232, 325 yana: C m le balatcs yine 415. azu
y. + imiz: 286 y . v e y a 418
yad : 86 y 5 20- 232, 276, 299, 366, 423
yaifh: 404 yan cm le: 447-452. Soru kelimesiyle
jaz- 4 5 ' balayanlar 450-452. artla k ap a
yamur: 123 nanlar 448, 449, 451. Y a n cm le
y . + a: 334 benzeri kelim e gu rubu 430-438
yaukka: 351 yanal
yaur y . aylar: 215
y . u: 322 yanlur
yak, yak; ayak, ayk: Fiilden y . dan: 181
isim 133 yany: n. 21
yaka yany : 31
y . + s: 254 yay: yeni ; ayn ilk on gnnde
yakn: 234, 242, 380, 437, 451 kullanlr 210
yaklam a hali: ekil: 180, 189, 190, 193, y 94. 232, 238
195, 196, 20 0,201. Fonksiyon: 333. y .+ k a : 210
U zak tm le tekili 292; yklem j>. + n: 364
belirleyicilerinin ,msl. edilgende ii yayl : 127
yapann tekili 389; birine ait y . da: 357 ,
y . d: 2o
238, 445; vasllk 4 11; cm le
y ayrt: 94
belirleyicileri (zam an, bulunm a
halinde zam an sresinin karl) yaykr : 93
yayku: 437
427; son ekim edatlaryla
yaykurt-: 93
kullanl 277, 285, 289; yklem
yay l: 206
isim leriyle kullanl 443
 ESK TRKENN GRAMER

yarjluf: 127 yarlkatifu: 368, 401

yaprak: 39 yarman
yaprakl y ah'. 250
y
+ >- 299 yank: 361, 412, 423
yaptrm a ekli fiiller: 155, 161, 165, 166, y. + n: 193, 442, 444
167 y. + ta: 412
yar . 39 y. + un: n. 50
y . a: 232 y a n - : 39
y a r a -: 130, 249 yaru
y- - a y . 215, 220, 263, 264 y . sar: 413
y . mat: 222 yarut
y .- t v . 452 y .- a y : n. 36
yaral: 267, 404 y a 5: 75
yara: 130 y . + t: .56
: 111 y + ima: 202, 427
^ . - a : n. 36 y. + kala: n. 32
j. l: 111 yap
y. -y u : 423
y .- t p : 300
y. my. 219 yajtl- 75
yauk: 361
y . lt: 262
y. + an: n. 50
yarat: 451
y a t - : 256, 258
yardm
y .- t p : 256, 437
y . + nsuz: 193
y .- u r : 268, 377
yardm c fiiller: a r , bol , tur : 6, yavlak: 238, n. 58
238-248, 264-270, 296, 370-37540 yay: 52, n. 21
y a n i y a y - : 31
y. zun: 270 y a y la -: 52
j-ann: 413 y .-y u r : 231
yarl: 92 yayla: 52
^. + fa: 227 yayl: 231
+ Mp*m: 230 yaz
yarlka : 92 y . + n: 424
yarlka- : 92, 230, 232, 252, 254 y az-
y . - d : 261, 423, 448 y . - matn: 235, 434
y .- d jz : 15. 39 2 yaz: 2 1 1 , 381
y . duk: 215 y a z n - : 392
y .- a y : 264 y . mif. 219
y. my. 219, 299, 435 y .- lm z : 385
y ~ r . 254 yaznsz
y .- r a : 423 y. + n: 238
y . - z u : 215 yazm alarn verileri: 1. T arihlem e ekil
y . - z u n : 364 leri 210
 A. V O N GABA1N

yazk: 82, 219, 243 y. -y : 232

y .+ a : 264, 392 yidr : 166
yazuksuz- 82, 213 yig: K u vvetlend irm e edat 353
ydga- ' y .: 86, 263
y. dvj\ 217 y . + lar: 409
yak: 212 yig- 27
y . + lar: 269, 450 yigd : 86
y . + /ara: 343 yigirmi: 202, 362
y . + larig: 431 yigirmin: 203
y i i l - : 119 y .+ k a : 210
yam: 27 yiit- 4 5 *
yan: 20 yigrk: 346
J'g- 5 yigrmi: 202
yertenc: 5 yig"- n- 55
ygrrmi: 202 yiil: 16
ygrmi: 210 yil: 290, 320, 325
ygrmi: 201, 202. 204, n. 31, n. 32 y il : 27
yd: 106, 243, 324 yilik
y . + : 212, 445 y . + imiztin: 319, 425
yln : 27 yitin: 16
yl: 16 y il p i - : 115
yl: 142, 210, 421 yilpig: 115
y. + ka: 202 ylui: 89
y. + lar: 233 yiltvil : 89
ylan: 210 *yim : 291
yln: 16 yimif. 54
ylk yimiflik: 54
y . + ma: 193 yin, ytn: bk. ayn
y(l)mrak: 27 yin: 20
yytk: 74, 183, 309, 335 yinka: 27
y. + daki: 74 yin: 278
ypar. 106, 243, 324 yir. 74, 151, 219, 270, 283, 300, 405
yr. 27 426, 442, 444, 449, 451
yr. 325, n. 44 y. + da: 140, 182, 224, 289
yra : 27 y. + daki: 74, 197
yrgaru: 284, 325 y . + in: 193
ym: 320, 325 y . + i'ja: 273, 360
ynya: 325 y . + kii: 264, 270, 299, 425
y if. 2 11 y.+lrd: 437
_)' + >: 231, 273, 319 y ir,y r,y m , ir: orada, solda, ku zeyd e
y i : 166 320, 325 44
y . mayin: 211 y 27
y . - : 232, 431 y . + d: 325
 ESK T R K E N lN GRAMER 183

yi'(i- 39 your : 292

yirgar: 448, 450 y. r/: 292
yr/ youra: 223
y .- g li: 435 yourkan
yrin: 27 y . d: n. 60
yirtfi- 39 yok: yo k " 212 33. Zam anlar: 245, 374.
y irtin: 325
yoksuz nafile, m anasz 213, 361
yirtin: 426
y.. 88 , 113, 1 2 7 ,2 1 3 ,2 1 4 ,2 1 6 ,2 2 3 ,
+ </(: 236
227, 234, 241, 292, 294, 330, 358,
y it
4 af>- 433 - 445 .4 4 8 , 450 . 4 5 '. 455 . n-
y . -ginti: 236
45
yitag: 205
y . + a: 397
yittir
.y. + 1: 389
y - - 379 y. + rtadtigi: 212
yiti: 202, 238, 325, 448, 452 yokad
yiti: 15
y. zan: 276
yitiktin: 48
yokadlk: 227, n. 58
ytin: 203, 276
yokar : 292
yilinsiz: 451
yokaru: Son ekim edat yukar 292
yitirtir: 204
y 379
yitijr: 204
yitiz: 27
yoklun : 88
yitmif. 202 yoklunmakstz: 454
yoksuz'213, 263, 361
y . + ta: n. 32
yitti: 15 yol: 9 1, 141
yivik: 226 y - +(<> 33 5 .3 8 5
y . + dn: 233, 335
yma; + ma, + ma: Son ekim edat, daha y . + n: 239
dorusu eki yine, ve, d a 291. y . + ta: 182, 431
K saltm al ve, a yrca 291. K u v
yol, yol, say kelim elerinden sonra
vetlendirm e edat 352. Cm le
kere 206
balatcs 415. ...ym, ...yma
y.: 360
hem ..., hem de ... 291
y o lk - : 91
y.: 26, 216, 234, 238, 351, 356, 418,
yomk: hepsi, b t n " 208
426, 448, 450, 4 5 1, n. 47, n. 50
yon : 112, 140, 230
yu: Z a r f fiil, bk. n y . - d : 431
yn: 5 y. ma: 112, 140
*yo : 127 y. ma: 211
yod : 153 y. mtf. 448
yodun: 127, 153 y.-rjlar: 260, 451
y t ( a ) r - : 292 y . - p : 231
yola - y. f>an: 282
y . mtf: 432 y . tafar: 227
.84 A. VON GABAIN

y . - y u : 289, 431 yklem e hali: ekil: 4, 181, 189, 190,

y . -yur: 234, 300, 429 193, 196, 200, 201, 209. Fonksiyon:
yong 333; farkl bir kelim e eidi 336;
y . + : 227 dolaysz, belirli tm le 391; son
yonga: n. 36 ekim edatlarndan nce 272, 273,
yonuluk: 227 276, 278, 290, 301, 319. lgi
yorga yklem e hali 391. D olayl anlatm
y . yrliir: 431 da zne 454
yrg ykn
y. + ka: 220, 277, 410 y .- y in : 391
y. + lrig: 299 y .- g a li: 250
J - + g: 435 y . li: 302
yrl: n. 10 y . : 251
yrlka yr : 256
y. -yur: n. 37 yrak
y . zunn: 215 y . + ra: 394
yti: 15, 202 yz: y z . Son ekim edat nn
y z 316
yuk, yk: G rlen gem i zam an
y . + intii: 3 16
218; isim soylu fiil ekli 339; yklem
y . + mz: 289
ismi 442, fiil ismi 134, 152. y . + n: 397
n ce d e n gemi zam ann tekiline
yz: 202, 204, 287, 319, 362, 407, 453, n.
yardm eder 242
32
M - 57 yzag: 205
yula: 114
+ *: kilik 7 1 , 170, 329
yulak: 57
z: Fiilden isim 135
yulak: 114
z Fiilden fiil 167
yultuzfi
5 . 35
y .+ k a : 451
zam anlarn birleik tekili: 241-244,
yum
246, 372 , 373 . 375
y. - up: 236
zam irler: ekil: 188-201; fonksiyon: 329
yun : 141
zam irli n: bk. n
yunuluk: 14!
z a rf fiiller: ekil: 223 (?), 229-237, 340.
yuni: 210
Fonksiyon: 340. C m le balatcs
yur, yr: Geni zam an , bk. r 415, 418; cm le belirleyicisi 430
ygarii: 379, 433 437, son ekim edat olarak 272
yklem : ekil: Fiil ekli 339, 341; ekli ve 303; yklem belirleyicisi 378-380;
eksiz isim 238, 442, 444; edatl isim yan cm le de ve benzer cm le
443; yklendik vasta hali 238, bei 340; fiil birleiklerinde 240,
249-253. 255 - 258 , 3 7 '. 376 , 377
444 51
Zruja: 224
yklem belirleyicisi: ekil: 378-389, zu: isim fiil (?) 215
424. Fonksiyon: 378
- z u n , zn; -zu n la r, -znlr: Dilek
yklem de ahs iareti: 443, 444 kipi, q .v.
 T E R M L E R D Z N
T R K E -A L M AN CA
ak hece oilcne Silbe
az D ialekt
akraba dil verw andte Sprache
alamet M erkm al
alfabe A lp h ab et
alnt Lehnw ort
alt bliim U nterabteilun g
alt sralama U nterordnung
altla kalm U nterblieben
analoji Analogie
ana yap H auptkom plex
anlam Bedeutung
anlatm Rede
ara ekil Zwischcnform
arkaik altertm lich
arll nl hinterer V okal
asl saylar G rundzahlen, K ard in ale
ayrlma hali A b lativ
ba K onjunktion
balama nls Bindevokal
balayc unsur verbindende Elem ent
bal zaman T em p oral is
basit cmle einfacher Satz
basit f i l einfaches V erb
basil zaman einfache Zeit
bask vurgusu D ruck-A kzcnt
belagat Rhetorik
belirleyici Bezeichnung
belirli nl bestim mter V okal
belirli nsz bestim m ter Konsonant
belirlilik Bestimmtheit
belirsiz isim f iil, indifferentes Vcrbalno-
men
belirsizlik U nbestim m theit
belirsiz zaman indefinites Tem pus
belirsizlik zamiri Indefinitpronom en
belirsiz saylar unbestim m te Zahlw rter
belirsiz tmle unbestimmtes O bjekt
belirli Indiz
birleik K om plex, V erbin du n g
birleik f i i l V erbal-K om position
birleik kelime W ortkom position
birleik zaman periphrastische Zeit
bilitirme L igatur
bulank nl getrbter V okal
bulunma hali Lokativ
cevap Antw ort
cinsiyet Geschlecht
cmle Satz
cmle ayrcs Salz-T ren n er
cmle ba edat Satzcinlcitung kr. cmle
balatcs
cmle balatcs Satzeinleitung kr. cmle
ba edat
cmle belirleyicisi Satzbestim m ung
cmle bilgisi Syntax
cmle bei Satzteil
cmle kuruluu Satzkom position
cmleyi kapatan f i i l ekli Satz-abschlies
sende V erbform
atma K ontraktion
atma uzunluu K ontraktionslnge
ekim eki Flexions-Endung
ekimli diller flektierende Sprachen
ekimli f i i l finites V erb
eviri yaz Transkription, U m schrei
bung, U m schreibungsart, Umsch-
- rift
ift anlamllk D oppeldeutigkeit
ift nsz Doppclkonsonanz
ift yazl D oppelschreibung
ok dillilik Vielsprachigkeit
 86
oktuk M eh rzah l, Plural, Vielheit
oktuk eki M ehrzahl-Endung, P lural
Endung, Plural-Suffix
okluk are/i Vielheitszcichcn
okluk vasfl V ielheits-A ttribut
dar nl geschlossener V okal
deiiklik V ern derun g
deime bergang, W echsel
delil Indizium
derin nl tiefer V okal
devim Redensart, R edew endung
diftong D iphthong
dit Sprache
dilek D csiderativ, V o lu n tativ
dilek kp vokativische V erbform
diilik W eiblich
d kafesi Zpfchen
dolayl Indirekt
dolayl taban obliquer Stam m
dolaysz Direkt
dolaysz tmle direktes O bjekt
dnl kelime reflexives W ort
dnllk R eflexiv
dnllk zamiri reflexives Nomen
dudakl I.abial
dudakllama Labialisierung
dudak uyumu Labialharm onie
dudak iinlsu L abialvokal
dme (ses) Ausfall
dfme (ses) Schw und
edat Partikel
edat benzeri Partikcl-artig
edilgen Passiv
ek E ndung, Suffix
ek (yapm eki) Formans
ek bafi SufTix-Anlaut
ekleme Affigierung, Apposition
eksiz endungslos
ek ylmas Suffix-H ufung
emir Im perativ
emir-dilek Im perativ-V olun tativ
erkeklik M nnlich
A. VON GABAIN
esas J iil H auptverb
esas fahs H auptperson
e anlaml Synonym
ef sesli gleichlautend, hom onym
eitlik hali A q u ativ
eil sralamal cmle bei gleichgeordne
ter Satzteil
elken A ktiv
i t V erb
f i i l birleii V erbal-K om position
fiilden i t deverbales V erb
ilden isim deverbales Nomen
i t ekil unsuru verbales Form -Elem ent
iil ekli V erbal Form
f i i l taban V crbalstam m , V crb-Stam ni
Jonelik Phonetik
Jonelik deer phonctischcr W ert
fonetik mnasebet phonetisches V erh lt
nis
fonksiyon Funktion
gemi zaman V ergangenheit
gelecek zaman Futur, Zukunft
geni nl breiter V ok aal
geni zaman Aorist
genizli Nasal
genizlileme N asalierung
gereklilik N ezessitativ
grtlakt G u ttu ral
gme M etathese
grlen gemi zaman Perfekt
gramer G ram m atik
hafifletme A bschw chun g
hafif yuvarlak leicht gerundete
hat K asus
hal eki K asus-Endung
hece Silbe
hece dmesi H aplologie
hece yazs Silbenschrift
hitap Anreden
i ses Inlaut
ikileme V erdoppelu ng
ikilik D ual
 ESK TRKENN GRAMER
ikiz ses (edde) Gem ination
ilgi halt G en itiv
ilgi ismi Ileziechungsnomcn
ilk hece Anfangssilbe, erste Silbe
imla O rthographie, Schreibung
indirgenmi nl reduzierter V okal
isim Substantiv
isim ekimi D eklination, substantivische
Flexion
isimden f i i l denom nales V erb
isimden isim denom nales Nom en, deno
mnales Substantiv
isim f i i l V crbalnom en
isim soylu Nomen
isim inham Nom inalstam m
ilek (dilek) cmlesi W unschsatz
istiare Periphrase
iaret Zeichen
iaret kelimesi Deute wort
iaret zamiri D em onstrativpronom en
ii yapan T ter
ite f i i l reziprokes V erb
iyelik eki PosscssivsuTix
iyelik gsteren kelime besitzanzeigendes
W ort
iyelik iareti Besitz-Bezeichnung
iyelik zamiri Possessivpronomen
kapal hece geschlossene Silbe
kapal nl geschlossenes V okal
karlatrma edat Vergleichs-Partikel
karlatrma eki V crgleichs-R ndung
karlkllk W echselseitigkeit
kategori K ategorie
katlama saylan M ultip likativa
kelime W ort
kelime ba W ortanfang
kelime eidi W ortart
kelime gurubu W ortgruppe
kelime sras W ortfolge
kelime tabam W ortstam m
kelime tekili W ortbildung
kelime ylmas W orthufung sedasz nsz stimmloser Konsonant.
ksaltma F.llipsc
ksaltmal F.lliptUch
ksa iinlii kurzer V okal
kontekst K ontext
konuucu Sprecher
kk W urzel
kuvvetlendirme Intcsivm . V erstrkung
kurt etlendirme eki Verstrkungs-Partikel
kurulu Konstruktion
kltme V erkleinerung
kltme eki dem inutive-Partikcl
mantki esas fiil logisches H auptverb
mastar Infinitiv
mehullk M edium
modal yardmc fiil modales Hilfsverb
mahhas isim konkretes Substantiv
miizik vurgusu m usikalischer Akzent
nesne A kkusativ-O bjekt
nicelik Q u an titt
nisbel cmlesi R clativ-Satz
nisbel zamiri R claliv-P ronom en
nitelik Q u alitt
olmazlk Konzessivs
orta hece M ittelsilbe
orta hece dmesi M ittelsilben-Schw und
ortaklk saylar K ollektiva
olumsuzluk N egation
olumluluk Positiv
nceden gemi zaman V orvergangenheit
nl nl vorderer V okal
n fes A nlaut
n treme Prothese
zne Subjekt
pekitirme Paronom asie
sayg f iili Respektsverb
say Num erus
say (kelimesi) Zahlw ort
sedal nsz stim m hafter Konsonant
sedallk Stim m haftigkeit
sedaszlk Stim m losigkeit
 A. VON GABAIN
ses Laut
ses atlamas L autb ergan g
ses deeri Lautw ert
ses deiiklii L autvcranderun g
ses dnm U m laut
ses oyunu Lautspiel
ses tekrar (aliterasyon) Stabreim
ses uyumu Lautharm onie
ses varl Lautbestand
sfat Adjektiv
sfat i l V erbal-A d jektiv
sfat karakteri adjektivischer C harakter
snflama G ruppierun g
sralamal cmle bei nebengeordneter
Satzteil
sra saylar O rdin alia
szc Spirant
son ekim edat Postposition
son hece Endsilbe
son ses Atslaut
soru edat Fragepartikel
soru kelimesi F rage-W ort
soru zamiri Interrogativ-Pronom en
soyul isim abstraktes Substantiv
ahs Person
ahs iareti Personal-Bezeichnung
ahs zamiri Personal-Pronom en
art K onditional
ekil Form
ekil bilgisi Form enlehre
imdiki zaman G egen w art, Prsens
ii/>he edah D ubitativ-Partikel
taban Stam m
taban hecesi Stam m silbe
tasviriyardmc f i i l deskriptives Hilfsverb
tek heceli ye einsilbiges Glied
teklik Einzahl, Singular
telaffuz Aussprache
temenni Irrealitt, Irrealis
terkip K om bination
tekil Bildung kr.yapl,yapm
tmle O bjekt
treme (n) V orschlag
tretme A bleitung
uzatma Pleanasmus
uzun nl langer V okal
letirme D istribution
letirme saylan D istributiva
nlem Interjektion
nlem cmlesi Ausruf-Satz
nl V okal
nl deimesi Vokalw echsel
nl indirgenmesi V okal-R ed u ktion
nller aras Intervokalisch
nliiletirme V okal isieru ng
nl zayfl V okal-S chw ch e
nsz K onsonant
nsz birlemesi Konsonantenverbin
dung
nsiiz oalmas K onsonanten-V erm eh
rung
nsz ikilemesi K on son an t-V crd opp e
Iung
. nsz ylmas Konsonan ten-H ufung
nvan T itel
stnlk tr Steigerungsart
varyant V arian te
vasflk A ttrib u tiv
vasftk ylmas A ttrib u t-H u fu n g
vasla hali Instrum entalis
vurgu A kzent
yabanc kelime Frem dw ort
yaklama hali D ativ
yaln hal N om inativ
yan cmle N ebensatz
yapl Bildung kr. tekil,yapm
yapm Bildung kr. tekil,yapl
yaptrma Faktitiv
yardmc f i i l Hilfsverb
yar nl H albvokal
yaz bilgisi Schriftlclrc
yer L okal
yer belirleyicisi O rts-Bezeichnung
yokluk P rivad v
 ESK TRKF.NN GRAMER

yokluk eki Privativ-Sufllx yklem ismi Prdikatsnom en

yn hali D ircktiv zaman Tem pus
yuvarlak nl runder V ok al, gerundeter zaman belirleyicisi Zeit-Bczeichnu
V okal zamir Pronomen
yklem Prdikat za rffiil K on verb
yklem belirleyicisi Prdikatsbestim m ung zarf f i i l eki K onvcrb-Form ans
ykleme hali A kkusativ zayflk Schw che
 ALMANCA -T R K E

Ablativ ayrlm a hali Beziechungsnomen ilgi ismi

Ableitung tretm e
Abschwchung hafifletme
abstraktes Substantiv soyut isim
Adjektiv sfat
adjektivischer Charakter
Affigierung eklem e kr. Apposition
Akkusativ yklem e hali
Akkusativ-Objekt nesne
Aktiv etken
Akzent vurgu
Alphabet alfabe
altertmlich arkaik
Analogie analoji
Anfangssilbe ilk hece kr. erste Silbe
Anlaut n ses
Anreden hitap
Antwort cevap
Aorist geni zam an
Apposition eklem e, kr. Affigierung
Aquativ eitlik hali
Attributiv vasllk
Attribut-Hufung vasflk ylm as
Ausfall dme (ses)
Auslaut son ses
Ausruf Satz nlem cmlesi
Aussprache telaffuz
Bedeutung anlam
besitzanzeigendes Wort iyelik gsteren
kelime
Besitz-Bezeichnung iyelik iareti
bestimmter Vokal belirli ilnl
bestimmter Konsonant belirli nsz
Bestimmtheit belirlilik
Bezeichnung belirleyici
Bildung tekil, yapl, yapm
Bindevokal balam a nls
breiter Vokal geni nl
Dativ yaklam a hali
Deklination isim ekim i kr. substantivisc
he Flexion
deminutive-Partikel kltm e eki
Demonstrativpronomen iaret zam iri
denominates Nomen isimden isim kr.
denominates Substantiv
denominates Substantiv isimden isim kr.
denomnales Nomen
denomnales Verb isimden fiil
Desiderativ dilek kr. Voluntativ
Deskriptives Hilfverb tasviri yardm c fiil
Deutewort iaret kelimesi
deverbales Nomen fiilden isim
deverbales Verb fiilden fiil
Dialekt az
Direktiv yn hali
Distribution: letirm e
Doppel konsonaz ift nsz
Doppeldeutigkeit ift anlam llk
Doppelkonsonant ift nsz
Doppelschreibung ift yazl
Druck-Akzent bask vurgusu
Dual ikilik
Dubitativ-Partikel phe edat
einfacher Satz basit cm le
einfaches Verb basit fiil
einfache eit basit zam an
einsilbiges Glied tek heceli ye
Einzahl teklik kr. Singular
Ellipse ksaltm a
 ESKI TRKENN GRAMER 191

Elliptisch ksaltmal Imperativ emir

Endsilbe son hcce
Endung ek kr. Suffix
endungslos eksiz
erste Silbe ilk hece kr. Anfangssilbe
Faklitiv yaptrm a
finites Verb ekim li fiil
flektierende Sprachen ekimli fiil
Flexions-Endung ekim eki
Form ekil
Formans ek (yapm eki)
Formenlehre ekil bilgisi
Fragepartikel soru edat
Frage-Wort soru kelimesi
Fremdwort yabanc kelime
Funktion fonksiyon
Futur gelecek zam an kr. ^ukungft
Gegenwart imdiki zam an kr. Prsens
Gemination ikiz ses (edde)
Genitiv ilgi hali
gerundeter Vokal yuvarlak nl kr. runder
Vokal
Geschlecht cinsiyet
geschloffener Vokal dar nl
gesehlofyene Silbe kapal hece
geschlafenes Vokal kapal nl
getrbter Vokal bulank nl Konjunktion ba
gleichgeordneter Satzteil eit sralam al
cm le bei
gleichlautend e sesli kr. homonym
Grammatik gram er
Grundzahlen asl saylar kr. Kardinale
Gruppierung snflama
Guttural grtlakl
Halbvokal yar nl
Haplologie hece dmesi
Hauptkomplex ana yap
Hauptperson esas ahs
Hauptverb esas fiil
Hilfsverb yardm c fiil
hinterer Vokal arth nl
homonym e sesli kr. gleichlautend
Imperativ- Voluntativ emir-dilek
indefinites Tempus belirsiz zam an
Indefinitpronomen belirsizlik zam iri
indifferentes Verbalnomen belirsiz isim fiil
Indirekt dolayl
Indiz belirti
Indizium delil
Infinitiv mastar
Inlaut i ses
Instrumentalis vasta hali
Intensivum kuvvetlendirm e kr. Verstr
kung
Interjektion nlem
Interrogativ-Pronomen soru zamiri
Intervokalisch nller aras
Irrealis temenni kr. Irrealitt
Irrealitt temenni kr. Irrealis
Kardinale asl saylar kr. Grundzahlen
Kasus hal
Kasus-Endung hal eki
Kategorie kategori
Kollektiva ortaklk saylan
Kombination terkip
Komplex birleik kr. Verbindung
Konditional art
konkretes m ahhas isim
Konsonant nsz
Konsonanten-Hufung nsz ylmas
Konsonantenverbindung nsz birlemesi
Konsonanten- Vermehrung nsz oalm a
s
Konsonant-Verdoppelung nsz ikilemesi
Konstruktion kurulu
Kontext kontekst
Kontraktion atma
fontraklonslnge atm a uzunluu
Konverb z a rf fiil
honverb-Formans z a rf fiil eki
Konzessivus olm azlk
kurzer Vokal ksa nl
 A. VON GABAIN
Labial dudakl
Mbialharmonie dudak uyum u
Mbialisierung dudakllam a
I/bialvokal dudak nls
langer Vokal uzun nl
Laut ses
I/utbestand ses varl
.authnrmonir ses uyum u
Mulspitl ses oyunu
Lautbrrgang ses atlam as
Lautverandenng ses deiiklii
Lautwerk ses deeri
Ishmcort alnt
leicht gerundete h afif yuvarlak
Ligatur bititirme
logisches Hauptverb m antk esas fiil
lj>kal yer
Lokativ bulunm a hali
Mnnlich erkeklik
Medium m ehullk
Mehrzahl okluk kr. Plural, Vielheit
M ehrzahl-Endung okluk eki kr. Plural
Endung, Plural-Suffix
Merkmal alam et
Metathese gm e
Mittelsil be orta hece
,\littelsilben-Schvund orta hece dmesi
modales Hilfsverb m odal yardm c fiil
Multiplikativa katlam a saylar
musikalischer Akzent m zik vurgusu
Nasal genizli
Nasalierung genizlilem e
nebengeordneter Satzteil sralam al cm le
bei
Nebensatz yan cm le
Negation olum suzluk
Nezessitativ gereklilik
\omen isim soylu
Nomen acloris fail ismi
Nominalstamm isim taban
Nominativ yaln hal
Numerus say
Objekt tm le
obliquer stamm dolayl taban
offene Silbe ak hece
Ordinalia sra saylar
Orthographie im la kr. Schreibung
Orts-Bezeichnung yer belirleyicisi
Paronomasit pekitirme
Partikel edat
Partikel-artig edat benzeri
Passiv edilgen
Perfekt grlen gem i zam an
Periphrase istiare
periphrastisehe eit birleik zam an
Person ahs
Personal-Bezeichnung ahs iareti
Personal-Pronomen ahs zam iri
Phonetik fonetik
phonetischer Werk fonetik deer
phonetisches Verhltnis fonetik m nasebet
Pleonasmus uzatm a
Plural okluk kr. Mehrzahl, Vielheit
Plural-Endung okluk eki kr. Mehrzahl
Endung, Plural-Suffix
Plural-Suffix okluk eki kr. Mehrzahl
Endung, Plural-Endung
Positiv olum luluk
Possessivpronomen iyelik zam iri
Possessivsuffix iyelik eki
Postposition son ekim edat
Prdikat yklem
Prdikatsbestimmung yklem belirleyicisi
Prdikatsnomen yklem ismi
Prsens imdiki zam an kr. Gegenwart
Privativ yokluk
Privativ-Suffix yokluk eki
Pronomen zam ir
Prothese n trem e
Qualitt nitelik
Quantitt nicelik
Rede anlatm
Redensart deyim kr. Redewendung
Redewendung deyim kr. Redensart
 ESK T R K E N N G R A M E R
reduzierter Vokal indirgenm i nl
Reflexiv dnllk
reflexives Notner dnllk zam iri
reflexives IVort dnl kelime
Relativ-Pronomen nisbet zam iri
Relativ-Satz nisbet cmlesi
Rr\/eklsverb sayg fiili
reziprokes Verl ile liil
Rhetorik belagat
rurder Vokal yuvarlak nl kr. gerundeter
Vokal
Satz cm le
Satz-abschlieende Verbform cm leyi ka
patan liil ekli
Satzbestmmung cm le belirleyicisi
Satzeinleitung cm le ba edat, cmle
balatcs
Satzkomposition cm le kuruluu
Satzteil cm le bei
Satz-Trenner cm le ayrcs
Schreibung imla kr. Orthographie
Schriftlehre yaz bilgisi
Schwche zayflk
Schwund dm e (ses)
Silbe hece
Silbenschrift hece yazs
Singular teklik kr. Einzahl
Spirant szc
Sprache dil
Sprecher konuucu
Stabreib ses tekrar (aliterasyon)
Stamm taban
Stammsilbe taban hecesi
Steigerungsart stnlk tr
Stimmloser Konsonant sedasz nsz
Stimmhaftigkeit sedallk
Stimmloser konsonant sedasz nsz
Stimmlosigkeit sedaszlk
Subjekt zne
Substantiv isim
substantivische Flexion isim ekim i kr.
Deklination
'93
Suffix ek kr. Endung
Suffix-Anlaut ek ba
Suffix-Hufung ek ylmas
Synonym e anlam l
Syntax cm le bilgisi
7 ater ii yapan
Temfmrnli bal /.aman
7 rnp zaua
tiefer Vokal derin nl
Titel nvan
Transkription eviri yaz kr. Umschrei
bung, Umschreibungs-art, Umschrift
Umlaut ses dnm
Umschreibung eviri yaz kr. Transkripti
on, Umschreibungsart, Umschrift
Umschreibungsart eviri yaz kr. Trans
kription, Umschreibung, Umschrift
Umschrift eviri yaz kr. Transkription,
Umschreibung, Umschreibungsart
unbestimmt belirsiz kr. indefinit, indiffe
rent
unbestimmtes Objekt belirsiz tmle
unbestimmte ^ahlwrter belirsiz saylar
Unbestimmtheit belirsizlik
Unterabteilung alt blm
Unterblieben altta kalm
Unterordnung alt sralam a
bergang deime kr. Wechsel
Variente varyant
Vernderung deiiklik
Verb fiil
Verbal-Adjektiv sfat fiil
verbales Form-Element fiil ekil unsuru
verbal Form fiil ekli
Verbal-Komposition birleik fiil, fiil
birleii
Verbalnomen isim fiil
Verbalstamm fiil taban kr. Verb-Stamm
verbindende Element balayc unsur
Verbindung birleik kr. Komplex
Verb-Stamm fiil taban kr. Verbalstamm
Verdoppelung ikileme
94 A. VON GABAIN

Vergangenheit gemi zam an Wechsel deim e kr. bergang

Vergleichs-Endung karlatrm a eki
Vergleichs-Partikel karlatrm a edat
Verkleinerung kltm e
Verstrkung kuvvetlendirm e kr. Intensi-
vum
Verstrkungs-Partikel kuvvetlendirm e eki
ienrandle Sprache akraba dil
Vielheit okluk kr. Mehrzahl, Plural
Vielheits-Attribut okluk vasfl
Vielheitszeichen okluk iareti
Vielsprachigkeit ok dillilik
Vokal nl
Vokalisierung nlletirm c
Vokal-Reduktion nl indirgenmesi
Vokal-Schwche nl zayfl
Vokalwechsel nl deimesi
vokativische Verbform dilek kipi
Voluntativ dilek kr. Desiderativ
odcer Vokal nl nl
Vorschlag trem e (n)
Vorvergangenheit nceden gem i zam an
Wechselseitigkeit karlkllk
Weiblich diilik
Wort kelime
Wortanfang kelim e ba
Wortart kelim e eidi
Wortbildung kelim e tekili
Wortfolge kelim e sras
Wortgruppe kelim e gurubu
Worthufung kelime ylm as
Wortkomposition birleik kelime
Wortstamm kelim e taban
Wunschsatz istek (dilek) cmlesi
Wurzel kk
Zahlwort say (kelimesi)
Zpfchen di kafesi
Reichen iaret
Zeit-Bezeichnung zam an belirleyicisi
Zukunft gelecek zam an kr. Futur
Zwischenform ara ekil
 B ib liyo g rafya

i. Dil

A M .T O ,Pcntti: A y a y q a tegimlig. Studia Altaica. Festschrift fiir Nikolaus Poppe.

Wiesbaden 1957. 17-22. (Ural-altaische Bibliothek 5).
Zu m Atav ak va d n a. Studia orientalia (Helsinki) 28. 1964.
Materialien zu den alttrkischen Inschriften der Mongolei; gesammelt von
G.J. Ramstedt, J .G . G ran und Pentti Aalto, bearbeitet und herausgegeben
von P. Aalto. J S F O u 60. Helsinki 1958. 7, 91 s.
AJDAROV, G.: J a zy k Orchonskogo pamjatnika Bilge-kagana. A N Kazachskoj
S S R , Inst, jaz.; A lm a -A ta 1966. 93 s.
J a zy k orchonskich pamjatnikov drevnetjurkskoj pismennosti V I I I veka.
A lm a -A ta 1971. 379 s.
A lphabete und Schriftzeichen des Morgen-und Abendlandes. Berlin 1924.
Reichsdruckerei. 86 s.
A , F.: Hunnische Runen. Hallische Monogr., hrsg. von O . Eisfeldt Nr. t;
l t h e im

1948 (btr. die Inschriften des Goldschatsez von N agy Sz. Miklos und die
protobulg. Inschrift von Schumon).
AM ANZOI.OV, A .S .: G lag ol noe upravlcnie v ja z y k e drcvnctjurkskich pamjatni
kov. Moskva 1969. 103 s.
G lag o lnoe upravlenie v ja zk y e pamjatnikov drevnetjurkskoj pis mennosti.
Inst. Vost. ja z y k o v pri Moskovskom gosudarstvennom universitete; Kaf.
tjurkskoj filologii. Moskau 1963. 18 s.
Drevnie nadpisi i petroglify C hrebta Kernen' (T ja n san). Q a z a q S S R Gylyin
Akademijasynyn chabarlary, Serija obsccstvennaja 5. A lm a-A ta 1966. s. 79
96.
D ve runiceckie nadpisi s Syr-dar i. Q a z a q S S R , G y ly m Akadcmijasynyrj
chabarlar 1 (285). Alm aty 1969. s. 72-74.
llijskie runiceskie nadpisi. A N S S S R , Vopr.jaz. 3 Moskva 1969. s. 147-151.
ANDREAS, F.C.: Zwei soghdische Exkurse zu Vilhelm Thomsens: Ein Blatt in
trkischer Runen-Schrift, S B A W 1910. s. 307 v.d.
A PPEI.G R EN -K lVALO , Hj.: Alt-altaische Kunstdenkmler. Helsingfors 1931. 9, 55
s., 1 Karte, 352 Abbildungen (zum Teil mit Runeninschriften).
ARANCYN, Ju. L.: Sajgynskaja plita s drevnetjurkskoj runi;eskoj nadpisju. Ep.
Vost. 5. 1951. s. 76-77.
 A. VON GABAIN

ARAT, R. Rahmeti: bk. Rahmeti.

ARSLANOVA, F. Ch. und S. G . K l . J A S T O R N Y J : Runiceskaja nadpis na 7-crkale iz
verchncgo Priirtysj a . Tjurkologiceskij sbornik 1972. A N S S S R , Inst.
Vostokovcdcnija. Moskva 1973. s. 306-315.
ASMUSSF.N.Jcs P.: X stvnlft. Studies in M a n ic h a c sm. Copenhagen 1965. (A c ta
theologica Danica 12).
AYITF.R, FF.RID: Eski T r k hususi h u k u k u n a ait b a z n o tla r. Ista n b u l n iversitesi
ik tis a t F ak ltesi m ecm uas 11. 1949-1950. 416-436.

B A U .EY, H .W .: Indo-Iranian Studies II. Transactions o f the Philological Socicty.

9 4 5 /55 - 129-156
A Khotancsc T e x t concerning the Turks in Kantou. A M [N .F .] /. /949-/950.

Medicinal plant names in U igu r Turkish. 60. doum yl mnasebetiyle Fuad

Kprl armaan. Mlanges Fuad Kprl. Istanbul 1953. 51-56.
M a d u. A Contribution to the history o f wine. Silver Jubilee V olum e o f the
Zinbun-Kagaku-kcnkyusyo, K y o to University. K y o to 1954. 1-11.
T ta v g a v ra , B S O A S 8. 1936. 883-917.
T urks in Khotanesc texts. J R A S 1939. 85-91.
A Brhm aksara. J R A S 1936. s. 92-94.
A Turkish-Khotanese vocabulary. B S O A S 11. 1944. s. 290-296.
BANG, w .: U b er die kktrkische Inschrift a u f der Sdseite des Kl-tgin-
Dcnkmals. Leipzig 1896. Harrassowitz. 20 s.
Das negative V erb u m der Trksprachen. S B A W 1923, 17. 114-131.
Studien zur vergleichenden Gram m atik der Trksprachen. [ 1 ] . S B A W 1916,
22. 522-535.
Studien zur vergleichenden Gramm atik der Trksprachen. [2]. S B A W 1916,
37. 910-928.
Studien zur vergleichenden Gram m atik der Trksprachen. [3]. S B A W 1916,
51. 1236-1254.
Turcica. Orientalistischc Studien. Fritz Hommcl zum sechzigsten Geburtstag
am 31. Juli 1914 gewidmet von Freunden, Kollegen und Schlern. Bd. 2.
Leipzig 1918. 270-194. (Mitteilungen der Vorderasiatischen Gesellschaft 22.
19 17 )
Trkische Bruckstcke einer nestorianischen Georgspassion. Le Muson 39.
1926. 41-75.
Trkisches Lchngut im Mandschurischen. U J b 4. 1924. 15-19.
Turkologische Briefe aus dem Berliner Ungarischen Institut. Erster Brief:
Hcgcmonius-Fragen. KeXctp-kelepen des C odex Cumanicus. Eine
unbekannte Quelle dieses Kodex. U J b 5. 1925. 41-48.
 ESK TORKENN GRAMER '9 7

Turkologische Briefe aus dem Berliner Ungarischen Institut. Zweiter Brief:

U zuntonluy die K rone der Schpfung. U Jb 5. 1925. 231-251.
Turkologische Briefe aus dem Berliner Ungarischen Institut. Dritter Brief:
Vorlufiges ber die Herkunft des trk. Ablativs. Nebst: Np. sn leicht
usw. U Jb 6. 1925. 392-416.
Turkologische Briefe aus dem Berliner Ungarischen Institut. Vierter Brief: Das
privative Suffix-. U J b 7. 1927. 36-45.
Turkologische Briefe aus dem Berliner Ungarischen Institut. Fnfter Brief:
Lautliches-allzu Lautliches. UJb 10. 1930. 16-20.
Turkologische Briefe aus dem Berliner Ungarischen Institut. Sechster Brief:
V aria varii momenti. U Jb 12. 1932. 90-104.
Turkologische Briefe aus dem Berliner Ungarischen Institut. Siebter Brief:
Neue Ansichtcn-neue Einsichten? UJb 14. 1934. 193-214.
V o m Kktrkischcn zum Osmanischen. Vorarbeiten zu einer vergleichenden
Gram m atik des Trkischen. 1 Mitteilung: ber das trkische Interrogativ
pronomen. Berlin 1917. (ABAYV 1917, 6).
V o m Kktrkischcn zum Osmanischen. Vorarbeiten zu einer vergleichenden
Gram m atik des Trkischen. 2. Mitteilung: b er einige schallnachahmendc
Verba. 3. Mitteilung: Das Formans-yu bei Verben auf-a usw. Berlin 1919.
(A B A W 1919, 5).
V o m Kktrkischen zum Osmanischen. Vorarbeiten zu einer vergleichenden
Gram m atik des Trkischen. 4. Mitteilung: Durch das PossessivsulTix
erweiterte Nominalstmmc. Berlin 1921. (A B A W 1921, 2).
Z u r Kritik und Erklrung der Berliner uigurischen Turfanfragmente. S B A W
1915* 39- 623-635.
Manichische Hymnen. Le Museon 38. 1925. 1-55.
Manichische Laien-Bcichtspicgel. Le Museon 36. 1923. 137-242.
Manichische Erzhler. Le Museon 44. 1931. 1-36.
M onographien zur trkischen Sprachgeschichte. Heidelberg 1918. (Aus:
Sitzungsberichte der Heidelberger Akad. d. Wiss. Phil.-hist. Kl. 1918, 12).
Aus trkischen Dialekten. K S z 18. 1918-1919. 7-28.
G ew agte trkische Worterklrungen. Liber semisaccularis Societatis Fcnno-
Ugricae. Helsinki 1933. 35-41. ( M S F O u 67).
Z u den Kk-Trk-Inschriften der Mongolei. T P 1896. s. 325-355.
Zur Kktrkischen Inschrift IE 19-21. T P 1896. s. 611.
Kktrkisches. W Z K M 1897. s. 198-200
Zu den kktrkischcn Inschriften. T P 1898. s. 117-141.
Z u r Erklrung der kktrkischen Inschriften. W Z K M 1898. s. 34-54.
Zu den kktrkischen Inschriften und den trkischen Turfan-Fragmentcn.
W Z K M 1909. s. 415-419.
198 A. VON GABAIN

und Annem arie V O N G A B A I N : Trkische T u rfan -T cx tc. [I] , Berlin 1929.

(Aus: S B A W 1929, 15. 241-268).
und Annem arie V O N G A B A I N : Trkische Turfan -Texte. II. Berlin 1929.
(S B A W 1929. ( S B A W 1929, 22. 411-430).
und Annem arie V O N G A B A I N : Trkische Turfan -Texte. III. Berlin 1930.
(Aus: S B A W 1930, 13. 183-211).
und Annem arie V O N GABAIN: Trkische Tu rfan-Texte. I V . Berlin 1930.
(Aus: S B A W 1930, 24. 432-450).
und Annemarie V O N G A B A I N : Trkische Turfan-T exte, V . Berlin 1931. (Aus:
S B A W 1931, 14. 323-356).
und Annemarie V O N G A B A I N : Analytischer Index zu den fnf ersten Stcken
der trkischen Tu rfan-Texte. Berlin 1931. (Aus: S B A W 1931, 17. 461-517).
Annemarie V O N G A B A I N und G . R . R A C H M A T I : Trkische Turfantexte. V I .
Das buddhistische Siitra Skiz ykmk. Berlin 1934. (Aus: S B A W 1934, 10.
93" 19 2 )-
und G . R . R A C H M A T I : Lieder aus Alt-Turfan. A M 9. 1933. 129-140.
und R . R A C H M A T I : Uigurische Bruchstcke ber verschiedene Hllen. UJb
15. Berlin-Leipzig 1935. s. 389-402.
und G . R . R A C H M A T I : T r l cehennemler zerine U y gu rca paralar.
T rkiyat mecmuas 4. 1937. 251-264.
und Annemarie V O N G A B A I N : Ein uigurisches Fragment ber den
manichischen Windgott. U Jb 8. 1928. 248-256.
und Annemarie VON GABAIN: Uigurische Studien. U J b 10. 1930. 193-210.

B a TM AN O V, I.A. und A .C . K U N : Pamjatniki drcvnetjurkskoj pis mennosti T u v y ,

I. Kyzyl'skij gosudarstvennyj pedagogiceskij Institut. K y z y l 1963. 68 s.
und A. C. KUN: do. II. do. K y z y l 1963. 43 s.
do. III. ibd. K y z y l 1965. 32 s.
Z .B . ARAGAC* und G .F . B a b u s KIN: Sovremennaja i drevnjaja Eniseika. A N
Kirgizskoj S S R i Tuvinskij nauSno-issledovatel'skij institutu ja zy k a , lit. i
istorii. Frunze 1962. 249 s.
Sledy govorov v ja zy k e pamjatnikov Orchono-enisejskoj pis mennosti.
Kazanskij ordena trudovogo krasnogo znameni gosudarstvennyj universitet,
Problemy tjurkologii i istorii Vostokovedenija. K a z a n 1964. s. 116-125.
B a ZIN, L.: L inscription d U y u q-T a rliq (Ienissei). A O 22; 1957. s. 1-7.
BF.RNTAM, A.N .: Runiceskaja nadpis' v ujgurskoj rukopisi. Z I V 7. Leningrad
>939 s- 33-35-
Ujgurskie juridiceskie dokumenty. Prob istoc. Leningrad 1940. s. 61-84.
Drevnetjurkskoj pis mo na r. Lene. Ep. Vost. 4.1951. s. 76-86.
Drevnetjurkskie runiceskie nadpisi iz Fergany. Ep. Vost. 11.1956. s. 54-58.
 ESKI TRKENN GRAMER '99

N ovye drcvnctjurkskie i kilajskic epigraficcskic naclodki. Ep. Vost. 12.1958. s.

67-70.
Ujgurskaja nadpis iz Ersi (Fergana). Ep. Vost. 6. 1952. 101-105.
Ujgurskaja cpigrafika Semirecja . Ep. Vost. I. 1947. s. 33-37 II: 1948. s. 107-
" 3-
BONAPARTE, Prince Roland: Documents de lpoque mongole des X I I I e et X I V e
sicles. Paris 1895.
BOMBACI, A.: O n ancient Turkish dramatic performances. Aspects o f Altaic
civilization, ed. D. Sinor. Bloomington 1963. s. 87-117.
Q u tlu y bolzun! A contribution to the history o f the concept of'fortune' among
the Turks. (Part one). U A J b 36. 1965. 284-291.
Q u tlu y bolzun. (Part two). U A J b 38. 1966. 13-43.

BOYER, A .M .: Note sur le manuscrit sanskrit-ouigour en brhm de la mission

Grnwedcl. Le Muson 7.1906. s. 103-108.

BROCKELMANN, Carl: Hofsprache in AItturkestan. Festschrift fr Schrijnen.

Nym wegen-Utrecht 1929. s. 222-227.
Altturkestanische Volksweisheit. O Z 8. 1920. s. 49-73.
Altturkcstanische Volkspoesie I. Asia (Probeband) 1923. s. 3-24.
do. II. A M 1924. s. 24-44.
M ahm u d al Ksgharis Darstellung des trkischen Verbalbaus. K S z 18.. 1919.
s. 29-49.
M ahm u d al K sghari ber die Sprachen und Stmme der Trken im 11.
Jahrhundert. K C s A 1.1921. s. 26-40.
Zu den alttrkischen Inschriften aus dem Jenisseigebiet. U A J b 24. Wiesbaden
' 9 5 ' ' s- ' 37 - ' 4 2-
Osttrkischc Gram m atik der islamischen Littcratursprachcn Mittelasiens.
Leiden 1954, 8. 429 s.
BHLER, J .G .: Indische Palographie von er. 350 a. Chr.-cr. 1300 p. Chr.
Straburg 1896.

C a f f .ROGLU, Ahmet: Eski U y g u r Trkesi szl. (Istanbul) 1968. (Trk dil

kurumu yaynlar 260).

A A T A Y, Saadet .: Altun yaruk tan iki para. I. K T a v n canllar

ldrdnden dolay grd ceza. II. prensle pars hikyesi (Prens
. Mahasatvi). Ankara 1945. (Ankara niversitesi dil ve tarih-corafya fakltesi
yaynlar 46. T r k dili ve edebiyat enstits 7).
T r k leheleri rnekleri. V I I I yzyldan. X V I I I yzyla kadar yaz dili.
A n k ara 1950. (Ankara niversitesi dil ve tarih-corafya fakltesi yaynlar 62.
T r k dili ve edebiyat enstits 9).
 A. VON GABAIN

CHW OLSON, D.: Syrisch-ncstorianische Grabinschriften aus Semirjetschie;

Beilage: W . RadloflT, b er das trkische Sprachmaterial dieser Grabinschrif
ten. Mem. Ac. S. Petersburg 1890, 2. 168 s.; N.F.: ibd. 1897. 62 s.
Cl.AU SON, Gerard: Early Turkish astronomical terms. U A J b 35. 1964. 350-368.
Notes on the Irk bitig . U A J b 33. 1961. s. 218-225.
Some notes on the inscription o f T o n u q u q . Studia T urcica. Budapest 1971. s.
125-132.
C O Q , Albert von LE: Ein christliches und ein manichisches Manuskriptfragment
in trkischer Sprache aus T urfan (Chinesisch-Turkistan). SBAVV 1909, 68.
1202-1218.
Handschriftliche uigurische Urkunden aus Turfan. T u r a n 1918. 449-460.
Kktiirkisches ans Turfan. (Manuskriptfragmentein kktrkischcn R u n en
aus T o y o k und Idiqut-Schhri [O ase von T u rfan ]). SBAVV 1909, 41. 1047
1061.
K u rze Einfhrung in die uigurische Schriftkunde. M S O S , 1919. Westasiatisc
he Studien; 93-109. '
Ein manichisches Buch-Fragment aus Chotscho. Festschrift Vilhelm
Thomsen. Leipzig 1912. 145-154.
Ein manichisch-uigurisches Fragment aus Idiqut-Schahri. S B A W 1908, 19.
398-414.
Trkische M an ichaica aus Chotscho. I. Berlin 1912 ( A B A W 1911. Anhang).
Trkische M anichaica aus Chotscho. II. Berlin 1919. ( A B A W 1919, 3).
Trkische M anichaica aus Chotscho. III. Nebst einem christlichen
Bruchstck aus Bulayiq. Berlin 1922. ( A B A W 1922, 2).
Dr. Stein's Turkish Khuastuanift from T u n h u an g , being a Confession-prayer
o f the Manichaean Auditores. J R A S 1911. s. 277-314.
Chuastuanift, ein Sndenbekenntnis der manichischen Auditores. A B A W
1910, Anhang. Berlin 1911. 43 s.
CSONGOR, B.: Chinese in the U ighur script o f t h e T ang-Period. A c ta Or. H un g 2.
Budapest, s. 73-121.
D e n v .J .: Gram m aire de la languc turque (dialecte osmanli). Bibi, de l Ecolc des
Langues Orientales Vivantes. Paris 1921. 1216 s.
DOF.RFER, Gerhard: Bemerkungen zur Methodik der trkischen Lautlehre. O L Z
66. 1971. 325-344-
DONNER, O.: Sur loriginede lalphabet turc du nord d e l Asie. J S F O u , 1906. 71 s.
Wrterverzeichnis zu den Inscriptions de l Ienissei. Helsingfors 1892. 69 s.
K . D O N N E R -M . RSNEN: Zwei neue trkische Runcninschriften. J S F O u 45.
1931. 7 s.
D 7.UM AGULOV, etin: Epigrafka Kirgizii, I. A N Kirg. S S R , Inst, ja z y k a i lit.,
Sektor Tjurkologii. Frunze 1963. 81 s.
 ESK TRKENN G R A M E R !

Die syrisch-trkischen (nestorianischen) Denkmler in Kirgisien; ins Deutsche

bertragen von peter Zieme. Deutsche Akad. d. Wiss., Inst, fr
Orientforschung, Mitt. des Inst, fr Orientforschung 14. Berlin 1968. s. 470
480.
Ergebnisse der deutschen Turfan-Forschung, Sprachwissenschaftliche Ergebnisse
der deutschen Turfan-Forschung, Text-Editionen und Interpretationen von
A.v . Le C oq , F .W .K . Mller, W. Bang, A.v. G abain, G .R . Rachm ati, V .
Thomscn; gesammelte Berliner Akadcmieschriften 1908-1938, mit V orwort
von G . Hazai. Leipzig 197 i. 2 Bde.: 623 s., 25 Tafeln; 411 s., 17 Tafeln.

Chia-sheng: Yan-tai Wci-wu-erh wen c h i-ye erh chung [Zwei

F f.N G ,
Kontrakte a u f Uigurisch aus der Yan-D ynastic]. Li-shI yen-chiu
[Historische Forschungen]. Peking 1954. 119-131.
und E. T E N I S E V : T ri novych ujgurskich dokumenta iz Turfana. Problemy
Vostokovedenija, A N S S S R , Inst. Vost. Inst, kitaevedenija, Inst. Afriki Nr. 3.
Moskau i960, s. 141-149.
FOY, K: Die Sprache der trkischen Turfan-Fragmente in manichischer Schrift
I. S B A W 1904. s. 1389-1403.
Trkische Vocalstudien, besonders das Kktrkische und Osmanische
betreffend. M S O S , Westasiatische Studien. Berlin 1900. s. 180-217.
FRANCKE, A.H .: T h e similarity o f the Tibetan to the kashgar-Brahmi alphabet.
M em . o f the Asiat. Soc. o f Bengal. K a lkutta 1905. s. 43-45.

G A B A IN , Annem arie von: Alt-trkisches Schrifttum. SDAYV. Berlin 1950. 24 s.

Die Drucke der Turfan-Sam m lung. SDAYV. Berlin 1967. 40 s.
Alttrkische Datierungsformen. U A J b 27. 1955. 191-203. Trk, cv.: Atatrk
niversitesi Yll 1962. s. 1-14
Inhalt und magische Bedeutung der alltrkischen Inschriften. Anthropos 48.
' 953 - 537 -5 S6-
Maitrisimit. Faksimile der alttrkischen Version eines Werkes der
buddhistischen Vaibhika-Schule. [I], In Faksimile hrsg. von Annemarie v.
Gabain. M it einer Einleitung von Helmuth Scheel. Wiesbaden 1957. 113
Tafeln, 69 s.
Maitrisimit. Faksimile der alttrkischen Version eines Werkes der
buddhistischen Vaibhika-Schule. II. In Faksimile hrsg. von Annemarie v.
Gabain mit einem Geleitwort von Richard Hartmann, Berlin 1961. 93 s. Tafel
114-227.
Die Pronomina im Alttrkischen. Z D M G 100. 1950. 581-591.
Steppe und Stadt im Leben der ltesten Trken. Der Islam 29. 1949. 30-62.
Trkische T urfan -T ex te V I I I . T e x t e i n BrhmTschrift. Berlin 1954. ( A D A W
1952, 7). 105 s.
OI A. VON GABAIN

und Werner W I N T E R : Trkische T urfantexte IX . Ein Hymnus an den V ater

M ani a u f Tocharisch B mit alttrkischer bersetzung. Berlin 1958.
( A D A W 1956, 2.) 45 s.
Die uigurischc bersetzung der Biographie Hcn-tsangs. I. Bruchstcke des 5.
Kapitels. Berlin 1935. (Aus: S B A W 1935, 7. 151-180).
Briefe der uigurischcn Hen-tsang-Biographie. Berlin 1938. (Aus: S B A W
93 8- 29 - 3 7 1 *4 15 )
Primre und Sekundre Kasus im Alttrkischcn. Studics in General and
Oriental Linguistics, Festschrift fr Sh. Hattori. T o k y o 1970. s. 131-137.
G a U T H IO T , R.: De l alphabet sogdien. J A , sr. io, t. 17. 1911. s. 81-95.
G lR A U D , Ren: L inscription de Bain Tsokto. Paris 1961. 165 s.
GRQNBECH, K.: Der trkische Sprachbau. K openhagen 1936. 182 s.
H a m I I . T O N , James:
U n acte ou g o u rd e vente de terrain provenant de Yar-khoto.
T urcica 1.1969. s. 26-52.
Le conte bouddhique du Bon et du M auvais prince en version ouigoure, texte
tabli, traduit et comment. Mission Paul Pelliot, Manuscrits ouigours de
Tou en-H ou an g. Paris 1971. 204 s.
H a NF.D.v Tru: A propos d un texte fragmentaire de prire manichenne en
onigour provenant de T urfan . Mem. o f the... T o y o Bunko, 6. tokyo 1931. s. 1
21.
U igur yakuhon A n ne no kusharon jitsugi so (Erluterungen zu der uig.
bersetzung von Sthiramatis K om m entar zu V a su b a n d h u s Abhidharm ako-
sa). Shiratori hakasc kanreki kinen tyshi rons (Festschrift zum 60.
Geburtstag von Dr. Shiratori). T o k y o 1925. 48 s.
Uiguru aku hokeky d aibadatta hin (Uig. Bruchstck aus dem Miao-fa licn-
hua king, B. Nanjio Nr. 134). Niraku ssho 4. s. 113-119. 1913. Nachdruck;
Haneda, T ., Recueil des oeuvres posthumes, Bd. II. Oriental Research series
3. Part 1. K y o to 1957. s. 143-147.
HANEDA, Akira und N . Y A M A D A : A list o f the manuscript remains in U igur script
preserved in the R yukoko Library (au fja pa n isch ). M onum cnta Serindica 4.
K y o to 1961. s. 171-206.
H a ZAT,G . und P. Z l E M E : Fragmente der uigurischen Version des J in gangjing
mit den Gths des Meisters F u , nebst einem A n ha ng von T . Inokuchi.
Berliner Turfantexte I, D A W . Berlin 1971. 86 s., 40 Tafeln.
Ein buddhistisches Gedicht aus der Berliner Turfan-Sam m lung. Acta Or.
Hung. 23. 1970. s. t-21.
HENNING. W .B .: A fragment o f the M anichaean hymneyeles in o ld Turkish. A M ,
N.S. 7.1959. s. 122-124.
Soghdische Miszellen. B S O S 8. 1935-1937. s. 583-588.
H e r r k a h r d t , H .: Das Formular der uigurischen Schuldurkunden. Zeitschr. f.
vergleichende Rechtswissenschaft, 48. Stuttgart 1934. s. 93-103.
 ESKI T R K E N lN GRAMER 203

H i RTH, F.: Chinese equivalents o f the letter R " in foreign names. Journal o f the
C hina Branch o f the R A S , 21. London 1886. s. 214-223.
HOERNI.E, R.: A report on the British collection of antiquities from Central Asia,
with 13 facsimile plates, 3 tables and 6 woodcuts. Journal o f the Asiatic Society
o f Bengal. K a lku tta 1901 (1902) (Tabelle II, Literary Ccntral-Asian,
slanting' ist der Form des fur das Uigurische gebrauchten Brhm am
hnlichsten.)
H o V DH AUGEN, E.: Turkish words in Khotanese texts, a linguistic analysis. Norsk
Tidsskrift for Sprogvidenskap 24. Oslo 1971. s. 163-209.
HUANG, Wcn-pi: T u-lu-fan k'ao-ku-ki (Turfanforschung). Peking 1954 (keine
durchlaufende Paginierung).

I\A N , Abdlkadir: O n gon ve tz kelimeleri hakknda. T r k tarih, archeologiva ve

etnografya dergisi 2; stanbul 1934. s. 274-285.
Inscriptions de lO rkhon, rec. par lexpdition finnoise 1890 et publ. par la Socit
finno-ougrienne. Helsingfors 1892. 49, 48 s., 66 Tafeln.
Inscriptions de l'Inissi, rec. et publ. par la Soc. Finlandaise d Archologie.
Helsingfors 1889. 17 s., 32 Tafeln.
ISHAKI, S. ( = S. A A T A Y ): Denomnale Verbildungen in den Trksprachen.
Orientalia 1933. 49 s.
ISH IH A M A .Juntaro: A fragment o f the Uighur version o f Sam antabhadracaryp-
ranidhana. Haneda V olum e. 1950. s. 63-73 (a uf Japan.; engl. Res.: 2 s.).

JADRINTSEF, N .M .: Anciens caracteres trouves sur des pierres et desornements au

bord de IO rkhon. Petersburg 1890.
JA R R IN G , G.: Studien zu einer osttrkischen Lautlehre. Lund-Leipzig 1933, 15.5 3
s.
JU N KER , H.: Trkisch Simnu A hrim an . U J b 5. Berlin 1925. s. 49-55.
K a RAM ANLIOCI.U, A . F.: silik szii zerine. T r k kltrn aratrma
enstits, Rcid Rahmeti Arat iin. Ankara 1966. s. 320-322.
K l.APR O TH , J.: Abhandlungen ber die Sprache und Schrift der Uiguren. Paris
1820.
K lJA ST O R N Y J, S.G .: Runiceskaja nadpis iz voroenoj Gobi. Studia Turcica.
Budapest 1971. s. 249-258.
K voprosu o podlinnosti drevnetjurkskoj nadpisi s imenem Cingiz-chana.
A N S S S R , Problemy Vostokovedenija 1. Moskau i960, s. 173-175.
M oneta s runiceskoj nadpisju iz Mongolii. Tjurkologiceskij sbornik 1972.
A N S S S R , Inst. Vostokovenija, Moskva 1973, s. 334-338,
KONOW , S.: Ein neuer Saka-Dialekt. S B A W 1935. s. 772-823.
KOTVVICZ, W .: Les pronoms dans les langucs altaiques. Polska Akad. Umiej.,
Prace K om . O rj. Nr. 24. K rak a u 1936. 80 s.
 A. VON CABAIN

und A. S A M O I I .O V I T C H : Le monument turc d Ikhckhuchotu en Mongolie

cetrale. Rocz. O r. 4. Lem berg 1928. s. 60-107.
T.: Z u r semantischen Funktion des Plural-Suffixes -lar, -lr in den
K O W A L SK I,
Turksprachen. Polsk. Akad. Um ., Prace K om . O r. 25. K r a k a u 1936. 34 s.
, ed. A .v. CABAIN: Trkische Turfantcxte X . A D A W , Berlin 1959. 60 s.
K y ZI.ASOV, L.R .: O naznacenii drevnetjurkskich kamcnnych izvajanij,
izobrazajuscich ljudej. A N S S S R , Moskau 1964. Sov. archcologija 2. s. 27-39.
N ovyj pamjatnik Enisejskoj pis mennosti. A N S S S R , Sov. Ethnografija 2.
Moskau 1965. s. 104-113.
M .: O tekscie sanskrycko-tureckim w pismie brhml, w y d an y m przez
L f. W I C K I ,
Stnnera (Zu einem skr.-trk. T e x t in Br.-Schrift, hrsg. von Stnncr). Rocz.
O r. 12. Lem berg 1936, s. 194-206.
L lD Z B A R S K l, M.: Die Herkunft der manichischen Schrift. S B A W 1916. s. 1213
1222.
L.: Notes sur le colophon du Yitikn sudur . Asiatica, Festschrift
L lG F .T l,
Friedrich Weller. Leipzig 1954. 397-404.
Sur quelques transcriptions sino-ouigoures des Y u a n . U A J b 33. 1961. s. 235
244.
Sur un passage du Rjvavdakastra ouigour. Nemcth arm agam. Ankara
1962. s. 39-330.
U n vocabulaire sino-ouigour des Ming. L e K ao-tch ang-kouan yi-chou du
bureau des traducteurs. A cta or. Hung. 19. Budapest 1966. s. 117-199. 257
316.
Glossaire supplmentaire au vocabulaire sino-ouigour du bureau des
traducteurs. A cta or. Hung. 22. Budapest 1969. s. 1-49, 191-243.
Autour du Skiz ykmk yaruq. Studia T urcica. Budapest 1971. s. 291-319.
M alov, Sergey E.: D va ujgurskich dokumenta. Iz rabot Vostocnogo Fakul teta
Sredne-Aziatskogo Gosud. U niv., TaSkent 1927. s. 387-394.
Sittapatr-dhranT ve ujgurskoj redakcii. D oklady A N S S S R . 1930-B. s. 88
94
Drevnetureckie nadgrobija s nadpisjami bassejna r. Talas. Izv. A .N . S S S R
1929. s. 799-806.
N ovyje pamjatniki s tureckimi runami. Inst, ja z y k a i myslenija N. J a. M a rra v
S S S R ., ja z y k i myslenie 6-7. s. 251-279.
Ujgurskije rukopisnye dokumenty kspedicii S.F. Oldenburga. Zap. Inst.
Vost. A N S S S R 1. Leningrad 1932. s. 129-149.
Materialy po ujgurskim narecijam Sin-dzjana. Sbornik v est ak. S.F.
Oldenburga. s. 307-322.
O b ra z c y drevnetureckoj pis mennost, s predisloviem i slovarum. lzdanie Vost.
Fakul teta srcdneaziatskogo Gosud. Univ. Taskcnt 1926.
 ESK TRKEN N GRAMER >5

Talasskie pigraficeskie pamjatniki. Matcrialy Uzkomstarisa, V yp . 6-7.

Moskau-Leningrad 1936. .
Eniscjskaja pis mcnnost Tjurkov; teksty i perevody. A N S S S R , Inst. Jaz.
Moskau-Leningrad 1952. 116 s.
Pamjatniki drevnetjurkskoj pis mcnnosti, tcksty i isslcdovanija. M oskau
Leningrad 1951. 451 s.
Pamjatniki drevnetjurkskoj pis mcnnosti Mongolii i Kirgizii. A N S S S R , lnst.
J az. Moskau-Leningrad 1959. 111 s.
M EI.IORANSKIJ, P.: Pamjatnik v cest Kjul-Tegina. Zap. vost. otd. imp. r. arch.
obse., Bd. 12. Petersburg 1899. 144 s.
M IR O N O V, N .D .: Kuchean studies I. Indian loan-words in Kuchcan. Rocz. or. 6 .
1928/29. s. 89-169.
MlSTEI.I, F.: Der altaische Sprachtypus, Fragmente einer Neubearbeitung von H.
Steinthals Charakteristik der hauptschlichsten T y p e n des Sprachbaues .
Basel 1883. 23 s.
M O R I, Masao: A study on U y gu r documents o f loans for consumption. Mem. of
the T o y o Bunko 20. T o k y o 1961. s. 111-148.
do. (a u f Japanisch:) Monum enta Serindica 4. K yoto 1961. s. 221-254.
M URAYAM A, S.: Zwei Manuscriptc aus Ost-Turkistan. C A J 4. 1958. s. 279-288.
MLI.F.R, Friedrich Wilhelm Karl: Beitrag zur genaueren Bestimmung der
unbekannten Sprachen Mittelasiens. S B A W 1907, 53. 958-960.
Ein Doppclblatt aus einem manichischcn H ymncnbuch (M ahrnam ag).
Berlin 1913. ( A B A W 1912).
Der Hofstaat eines Uiguren-Knigs. Festschrift Vilhelm Thomsen. Leipzig
1912. 207-213.
und E. SlF.G: Maitrisimit und T ocharisch . S B A W 1916, 16. 395-417.
Tochri und Kuisan (Ksn). S B A W 1918; 566-586.
Uigurica. [I ] t Die Anbetung der Magier, ein christliches Bruchstck. 2. Die
Reste des buddhistischen Goldglanz-Stra . Ein vorlufiger Bericht. Berlin
1908. (A B A W 1908, 2.)
Uigurica II. Berlin 1911. (A B A W 1910, 3.)
U igurica III. Uigurische Avadna-Bruchstcke ( I- V I I I ) Berlin 1922.
( A B A W 1920, 2).
U igurica IV . Hrsg. von A. von G abain. Berlin 1931. (Aus: S B A W 1931, 24.
675 - 727 -) '
Handschriftcnreste in Estrangclo-Schrift aus Turfan, Chin.-Turkestan II.
A B A W 1904. 117 s.
Ein uigurisch-lamaistisches Zauberritual aus den Turfanfunden. S B A W 1928.
s. 381-386.
o6 A. VON GABAIN

, hrsg. von W. Lentz: Soghdische T ex te II. S B A W 1934. s. 504-606 (enthlt

auch einen uig. Text).
Uigurischc Glossen. O Z 8. 1919-1920. s. 310-324.
Zwei Pfahlinschriften aus den Turfanfunden. A B A W 1915. 38 s. 1 Tafel.
N a s i i OV. D .M .: O nckotorych pamjatnikach Minusinskogo Muzeja. A N S S S R ,
N arodv A zii i Afriki 6. M oskau 1963. s. 124-129.
K voprosu o perifrasticeskich sposobaeh glagola v D revnetjurkskich jazy k ach .
A N S S S R , V oprosy jazy k o zn an ija 3. M oskva 1960. s. 93-97.
N.VSII.OV, V .M .: Imena v ujgurskom jazyke. Inst. M czdunarodnych otnosenija,
V oprosy jazy k a i literatury Stran Vostoka. Moskau 1958. s. 5-30.
J az y k Orchono-Enisejskich pamjatnikov. A N S S S R , Inst. Vostokovedenija,
Jazyki zarubeznogo Vostoko i Afriki. Moskau 1961. 87 s.
Drevne-Ujgurskij jazy k . A N S S S R , Jazyki zarubeznogo Vostoka i
Afriki.Moskau 1963. 121 s.
NEMF.TH.J.: Z u r Erklrung der Orchoninschriften. Giese-Festschrift. 194 1. s. 35
45
Die kktrkischen Grabinschriften aus dem T a le des T a la s in Turkestan.
K C s A 2. Budapest 1921-1925. s. 1 3 4 - 1 4 3 .
Die trkisch-mongolische Hypothese. Z D M G 1912. s. 549 v.d.
Zur Kenntnis des geschlossenen e im Trkischen. K C s A 1, Ergnzungsband.
Budapest-Leipzig 1939. s. 515-531.
b er alttrkische Sternennam en. A cta ling. A cad , scicnt. H un garicae 18.
Budapest 1968. s. 1-6.
O.NOGAWA. H.: A translation into Japanese o f the O n gin Inscription, with an
introduction, annotation and a vocabulary. H aneda V olu m e 1950. (A u f
Japanisch, mit engl. Res.) s. 431-450.
ORKUN, Hseyin Namk: Eski T r k yaztlar, 4 cilt. 1936, 1939, 1940, 1941.
PEI.I.IOT, P.: La version ouigoure de l'histoire des princes K a ly n a m k ara et
Ppamkara. T P , Leiden 1914. s. 225-272.
POPPF.. N.: Altaisch und Urtrkisch. U Jb 1926. s. 94-121.
G ra m m a r o f Written Mongolian, Wiesbaden 1954, 15. 195 s.
R a CHMATULLIN, G .R ., bk. Rahmeti.
R a DI.OFF, W.: Phonetik der nrdlichen Trksprachen. Leipzig 1882. 318 s.
Die vorislamitischen Schriftarten der T rken und ihr Verhltnis zu der
Sprache derselben. Bull. Ac. imp. Sc. Petersburg 1908. s. 834-856.
Alttrkische Studien. Bull. Acad . imp. Petersburg. L: 1909 s. 1213-1220; II.:
1910, s. 217-228; III.: 1910, s. 1025-1036; IV .: 1911, s. 305-326; V.: 1911, s.
427-452; V I.: 1912, s. 747-778
Atlas der Altertmer der Mongolei. Petersburg 1892-1899. 118 Tafeln.
 ESK TRKF.NN GRAMER 207

I)ic alttrkischen Ischriftcn der Mongolei. Petersburg 1895. 11, 460 s.; N.I .,
nebst einer A b hand lu ng von W. Barthold: Die historische Bedeutung der alt
trkischen Inschriften. Petersburg 1897. 7, 181, 36s.; Zweite Folge, nebst zwei
Abhandlungen: F. Hirth, Nachworte zur Inschrift des Tonjuquq; W .
Barthold, Die alttrkischen Inschriften und die arabischen Quellen.
Petersburg 1899. 24, 122, 140, 28 s.
Uigurischc Schriftstcke, A. Grnwedel, Bericht ber archol. Arbeiten.
M nchener Akademie 1905. s. 181-195.
Tisastvustik, ein in trk. Sprache bearbeitetes buddhistisches Stra: nebst:
Baron A. v. Stael-Holstcin: Bemerkungen zu den Brhmglossen des
Tisastvustik-Manuscripts. Bibi. Buddhica 12. Petersburg 1910. 8, 143 s.
Chastuanit, das Bu/?gebet der Manicher. Petersburg 1909. 6, 51 s.
N achtrge zum Chuastuanit (Chuasluanvt), dem B/gebet der Manicher.
Bull. Ac. Petersburg 1911. s. 867-896.
Kuan-si-im Pusar; eine trk. bersetzung des 25. Kapitels der chinesischen
Ausgabe des Saddharm apundarika. Bibi. Buddhica 14. Petersburg 1911. 8,
119 s.
und S.R. M a I . O F F , Suvarnaprabhsa (uig. Redaktion). Bibi. Buddhica 17, 27.
Petersburg 1913, 1930. 15, 723, 2, 256 s.
Uigurischc Sprachdenkmler, Materialien nach dem T o d e des Verfassers mit
Ergnzungen herausgegeben von S. M alov. Leningrad 1928. 8, 305 s.
R a h m e t i , G .R . (v e y a R a CHMATUI.I.IN, R a CHM ATI, sonra: A r a t ): D ie
H ilfsverb en und V e r b a la d v e r b ie n im A lta isch cn . U J b 1928. s. 1-24, 309-343.
Z u r Heilkunde der Uiguren, I.: S B A W 1930. s. 451-473. II.: SBAYV 1932. s.
401-448.
U y gu rca yazlar arasnda. T r k tarih, arkcologya ve etnografya dergisi 3.
stanbul 1936. s. 101-112. 1 Tafel.
U y g u r alfabesi: Muallim CEVDET Anniversary Volume, Istanbul, 1937, s.
665-690.
A m o n g the U igh ur documents, II.: U A J b 36, 1964, s. 263-272.
Eski T r k hukuk vesikalar. T r k kltr aratrmalar 1. 1964. s. 5-53.
Eski T r k iiri. Ankara 1965 (Trk tarih kurumu yaynlar 7, 45) 23, 438 s.
Tafeln: s. 441-506.
Trkische T u rfan -T ex te V I I , mit sinologisehen Anmerkungen von Dr. W.
Eberhard. A B A W 1936, 12. Berlin 1937. 124 s., Tafeln.
RAM STEDT, G.J.: Zwei uigurischc Runeninschriften in der Nord-Mongolei.
J S F O u 30, Helsingfors 1913. 63, 3 s.
Four Uigurian documents. C .G Mannerheim, Across Asia from West to East
in 1906-1908, II, 12 s., einschliesslich 4 lafeln. Helsinki 1940; Neudruck:
Oosterhout N.B. 1969-
 A. VON GABAIN

RAQUETTE, G.: Eastern T u r k i Gram m ar. M S O S 1912-1914. 73, 99, 63 s.

RaSNEN, M.: Beitrge zu den trkischen Runeninschriften. Stud. Or. 17. 1956. 6,
7 s
Zu dem trkischen Runeninschrifteintrag in der uigurischcn bersetzung des
buddhistischen Sutra Skiz Y k m k . Stud. O r. 6. Helsinki 1936. 2 s.
REUTER, I.N.: Bemerkungen ber die neuen Lautzeichen im Tocharischen. Stud.
O r. 1925. s. 194-237.
RHRBORN, Klaus: K ausativ und Passiv im Uigurischcn. C A J 16. 1972. s. 70-77.
Eine uigurische Totenmesse. T ex t, bersetzung, Kom mentar. D A W B ,
Zentralinst, fr Alte Gesch. und Arch., Schriften zur Gesch. und K ultu r des
Alten Orients 4, Berliner Turfantexte 2. 64 s., 64 Tafeln.
R V G D V I.O N , E.R.: K drcvnctjurkskim runam Pribajkal'ja. Ep. Vost. 8. 1953. s. 86
90.
Podkuninskaja runiceskaja nadpis . Ep. Vost. 11. 1956. s. 59-62.
N ovyc runiceskie nadpisi Minusinskogo kraja. Ep. Vost. 4. 1951. s. 87-93.
SALONEN. Armas: b er den syntaktischen Gebrauch der Flexionsendungen der
Nomina im Uigurischen. J S F O u 49. 1937. s. 18-28.
SAM OJI.OVIC, A.N .: Matcrialy dlja ukazatelja literatury po enisejsko-orchonskoj
pismennosti. T r a v . de la Sous-Section de Troitzkossawsk-K iahta, Sect, du
pays A m o u r de la Soc. Imp. Russe de Gographie 15. 1912, (1914). s. 55-80.
N ovye tjurkskic runy iz Mongolii. I O N A N S S S R , 1934, (1935).
S C E R B A K , A .M .: Grammaticcskij ocerk ja z y k a tjurkskich tekstov X - X I I I vv. iz
Vostocnogo Turkestana. A N S S S R , inst. jaz. Moskau-Leningrad 1961. 204 s.
Esce raz o monetach s runiceskimi nadpisjami iz Minusinska. Vestnik drevncj
istorii i960, s. 139-141.
SCHAEDER, H.H.: Die islamische Lehre vom vollkommenen Menschen, ihre
Herkunft und dichterische Gestaltung. Z D M G 1925. s. 192-268.
S C H I N K F.WI T S C H ,J . : Rabyzis Syntax. M S O S , Westas. Studien. Berlin 1927. 101
s.
S I R A L I E V , M .S .: O b etimologii deepricastij formy na -yban, -ibn, -ubnn, -bn.
A N S S S R , V opr. ja z. 3. Moskau tg6o. s. 98-99,
SlN O R , D.:A kzepzsiai trk buddhizmusrl. K C s A 1939. s. 353-390.
SPREN G U N G , M: Ton y u ku k 's epitaph: an old Turkish masterpiece. T h e
Am erican Journal o f Semitic Lang, and Lit. 56,1. 1939.
STEIN, Sir Aurel: Fragment o f a runic Turkish manuscript, K a o 0107, from K ara-
khoja. dcrs.: Innermost Asia. Oxford 1928. s. 1182-1183.
STNNF.R, H.: Zentralasiatische Sanskrittexte in Brhm-schrift aus Idykutsari,
Chines. Turkestan, I. S B A W 1904. s. 1282-1291. II: S B A W 1904. 4 s.
ber die kultur-und sprachgeschichtliche Bedeutung der Brhmitexte in den
Turfan-Handschriftcn. Zeitschr. f. Ethnologie. Berlin 1905. s. 415-420.
 ESK TRKENN GRAMER

TEKN, iasi: Buyan evirmek ('Sevabn tevcihi ). Reid Rahmeti Arat iin, Trk
kltrn aratrma enstits yaynlar 19, Seri t, say A2. Ankara 1966. s.
390-411.

Die Kapitel ber die Bewutseinslehre im uigurischen Goldglanstra (IX . und

X .). Bearbeitet von K . Rhrborn und P. Schulz. VerfT. S U A 3. Wiesbaden
1971. 119 s.
- U y gu r bilgini Sigku Seli T u t u n g un bilinmeyen yeni bir evirisi zerine.
Trk dili aratrmalar yll, Belleten. 1965. (1966). s. 29-33.
U y gu rca metinler, 1.: Kuaniim pusar (Ses iiten ilh ). V a p hua ki atl nom
eeki sudur (Saddharmapundarkastra). Erzurum i960, Atatrk niversi
tesi yaynlar, Aratrmalar serisi, Edebiyat ve filoloi 2.
U ygurlarda boluk" ve mutlak hakikat mefhumlar hakknda. Atatrk
niversitesi i960 yll. Erzurum 196t. Atatrk niversitesi yaynlar 16. s.
79 -87
U ygurlard a sevab tevcihi deti ve slmlktaki mevlid dus. stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi T rk dili ve edebiyat dergisi 12. 1962 (1963)
s- 233- 245
Abidarim Koavardi astr, Abhidharma-kosa-bhyatik T attvrtha-nm a,
T h e U igur translation o f Slliramatis commentary on the V asub and hu s
Ablidarmakosasstra, text in facsimile with introduetion. N ew Yo rk 1970. 28
s., 231 Tafeln.
TEKN, T a l t: A gram m ar o f O rkhon Turkic. Indiana University Publication,
Uralic and Altaic Series 69. Bloomington 1968. 419 s.
Bir R u n ic harfin fonetik deeri hakknda. T rk kltrn aratrma
enstits, Reid Rahmeti Arat iin. Ankara 1966. s. 412-417.
T E M R , Ahmet: U y g u r ca ymt sz hakknda. T rk dil belleteni. Seri 3, 1949. s. 33
43
Die Konjunktionen und Satzeinleitungen im Alt-Trkischen. Oriensg. Leiden
1956. s. 41-85, 233-280.
T e NISF.V,E.R.: Runiceskaja nadpis na utesc r. CarySa (Altaj). Ep. Vost. 12. 1958.
s. 62-66.
und C H IA -ShenG Ff.NG: Hui-hu wen Pin T ung (Shan Pin) mai shen k'i san
chung fu kung-su chu jen shu ( Drei Dokumente ber den V e r k a u f eines
Mannes durch Pin T ung (Shan Pin) und K la ge gegen den Herrn ). K ao-ku
he-pao 2, Peking 1958. s. 109-120.
Grammaticeskij ocerk Drevnc-Ujgurskogo jazy k a po socineniju Zolotoj
blesk . Avtoref. (K ). Leningradskij gosudarstvennij Universitet. Leningrad
1953. 16 s.
TEZCA N , Semih und Peter ZlEME: Uigurische Brieffragmcnte. Studia Turcica.
Budapest 1971. s. 451-460.
210 A. VON GABAIN

TH O M AS, F.W .: A Buddhist Chinese text in Brhm-script. Z D M G 91. s. 1-48.

THOMSEN', V .: Dchiffrement des inscriptions de l Orkhon et de l Inissei, notice
prliminaire. Bull. Ac. roy. Danemark 1893. s. 285-299.
Inscriptions de POrkhon dchiffres. M S F O u 1896. 224 s.
Alttrkische Inschriften aus der Mongolei, in bersetzung und mit Einleitung
(aus dem Dnischen in den Samledc Afhandlingcr bersetzt von H.H.
Schacdcr). Z D M G 25, 1924. s. 121-175.
Dr. M .A . Steins mss. in Turkish R un ic script from Miran and T un -h u an g.
J R A S 1912. s. 181-227.
Ein Blatt in trkischer R u n en Schrift aus Turfan. SBAVV 1910. s. 296-306.
T u rcica, tudes concernant l interprtation des inscriptions turques de la
Mongolie et de la Sibrie. M S F O u 1916. s. 1-107.
Sur le systme des consonnes dans la langue ouigoure. K S z 2. s. 241-259.
Une lettre mconnue des inscriptions de l Inissei. J S F O u 30. 1913-1918. 9 s.
T lC H O N O V , D.I.:Nalogi i nalogovye terminy v ujgurskom gosudarstvc
(Centralnaja Azija. I X - X I V w . ) . U cenyc zapiski inst. vostokovenenija 16.
I 95 8- s- 5 2- 77 -
T r o r S E Y A . I,. Ju.: T h ree letters o f U ig h u r princes from the ms. collection o f the
Leningrad section o f the Institute o f Oriental Studies. A c ta or. Hungaricae 24.
Budapest 1971. s. 173-187.

Tr.N A.O sm.ui Nedim: Kktiirk yaztlarnda lm kavram ile ilgili kelimeler ve
kergek bol- deyiminin izah. 8. T r k dil kurultaynda okunan bilimsel
bildiriler, 1957. T r k dil kurumu y ayn lan 179. A n k ara i960, s. 131-148.
L'iguru vaku no k a n m u ry ju k y (Uig. Bruchstck aus dem Kuan-vvu-liang shou
king, B. Nanjio Nr. 198). Niraku ssho 1, 1912. s. 21-41.
VM BRY, A.: Noten zu den alttrkischen Inschriften der Mongolei und Sibiriens.
M S F O u 1899. 199 s.
V l.A D lM IR C O V , V.: A propos d t k e n ys. Comptes rendus Acad . sc. U R S S
1929. s. 133-136.
Notes sur les textes turcs anciens dits vieux-mongols. Comptes rendus Adac.
Sc U R S S 1929. s. 189-296.
W l a d im ir t s o w , V ., bk.: V ladim ircov, V .

Y a mA D A , Nobuo: U igu r documents o f sale and loan contracts brought by Otani

expeditions. Appendix: T h e forms o f the U igu r document o f sales contract.
Mem... o f the T o y o Bunko 23. T o k y o 1964. s. 71-118.
U igur documents 011 trade and loan brought by the O tani expedition.
M o num cnta Serindica 4. K y o to 1961. s. 207-220 (a u f Japanisch).
Four notes on several names for weights and measures in U ighur documents.
Studia Tu rcic a, Budapest 1971. s. 491-498.
 ESK TRKF.NtN GRAMF.R 21 I

U ighur documents o f slaves and adopted sons. Mem. o f the I-acuity o f Letters,
Osaka University, Rd. 16. Osaka 1972. s. 164-268, 12 Tafeln.
Fragments o f the mss. o f T ien-ti pa-yang shen chou ching in U yghur. I 5 yo
G a k u h o 40. 1958. s. 79-97 (auf Japanisch).

ZlEME, Peter: Beitrge zur Erforschung des X vstvnift. Mitt. des Inst, fr
Orientforschung 12,2. Berlin 1966-1967. s. 351-378.
Lin manichisch-trkisches Fragment in manichischer Schrift. Acta Or.
Hungaricae 23. Budapest 1970. s. 157-165.
Ein manichisch-trkisches Gedicht. T rk dili aratrmalar yll, Belleten.
1968. (1969). s. 39-51.
Manichisch-trkische T ex te (im Druck).
Zwei Textergnzungen zu A.v . Le C o q s Trkische M anichaica aus
Chotscho I I I " . Rocz. or. 32,2. 1969. s. 7-18.
Die trkischen Yosipns-Fragmente. Mitt. des Inst, lur Orientforschung 14.
Berlin 1968. s. 45-67.
Ein uigurisches Sndenbekenntnis. Acta or. hungaricae 22. Budapest 1969. s.
107-121.

2. C o ra fy a ve T a rih

A A I.T O , P.: Iranian contacts of the Turks in Prc-Islatnic times. Studia Turcica.
Budapest 1971. s. 29-37.
ABF., Takeo: Nishi Uiguru kokushi no kenkyu. K y o to 1955. 573 s. (auf Japan).
Where was the capital o f the West Uigurs? Silver Jubilee Vol. o f the Zinbun-
K a ga k u -K enk yusyo. K y o to 1954. s. 435-450
ABEI.-R f.MUSAT, J.P ., Foe kouc ki, ou Relations des Royaum cs bouddhiques.
Paris 1836. 424 s.
Uistoirc de la villc de Khotan. Paris 1820. 239 s.
A R A T , G .R . Rahmeti: ber die Orientations-Bezeichnungen im Trkischen.
Aspects o f Altaic civilization, ed. D. Sinor, Uralic and Altaic Scries 23, Den
H aag 1963, s. 1 77-195.
ARENDT, C .: Studien zur chinesischen Inschriftenkunde, I.: Kltegin. M S O S ,
Ostas, Studien 1901. 1 7 1 s .
ASSEMANI, J.S.: Bibliotheca orientalis Clementino-Vaticano. 1687-1768.

BAILEY, Sir Harold: Indo-Turcica. B S O S 1938. s. 289-302.

B a N G UO G I.U, Tahsin: Eski T rke baz adlar zerine. 10. T r k dil kurultaynda
okunan bilimsel bildiriler. Ankara 1964. 4 s.
U y gu rlar ve U y gu rca zerine. T r k dili aratrmalar yll. Ankara 1958. s.
87-! 13.
313 A. VON GABAIN

BARTHOI.D, W.: Turkestan down to the Mongol invasion; trans, by H . A .K . Gibb.

London 1928. 513 s.
O rta Asia trk tarihi haqqynda derslcr. Konstantinopcl 1927. 222, 19 s.
12 Vorlesungen ber die Geschichte der T rken Mittelasiens; bers, von T h .
Menzel. Berlin 1935. 278 s.
Z u r Geschichte des Christentums in Mittelasien bis zur mongolischen
Eroberung, bers, von R. Stbe. 1901. 81 s.
O cerk istorii Semirec ja; 2. Ausg. hrsg. von A. Bernstam. Frunze 1943.
Kirgizy, istoriceskij ocerk; 2. Ausg. hrsg. von A. Bernstam. Frunze 1942
(Analyse der [kirgiz.] Inschriften vom Jenisei).
BA 7.IN, L.: Le concept d anncc d agc chez les pcuples tures anciens. Journal de
psychologic normale et pathologique. 1959. s. 41-59.
BEAL, S.: Travels o f Fah-hian and Sung-yn. London 1869. 73, 208 s.
BERNSTAM, A .N .: Tjurgesskie monety. Ermitage T O V , 2. 1940. s. 10 5-11 1.
K semantike termina oyul syn . J a M , 9. Moskau-Leningrad 1940. s. 95-100.
Pamjatniki stariny Talasskoj doliny. A lm a -A ta 1941.
Social no-ekonomiCeskij stroj orchono-enisejskich tjurok V I - V I I I rckov.
Vostocno-tjurkskij kaganat: K y rg y zy. Moskau-Leningrad 1946. T I V 45. 207
s., 2 Karten.
Novyj tip tjurgesskich monet. Tjurkologiceskij sbomik 1.1951. s. 68-72.
BLEICHSTEINER, Robert: Zeremonielle Trinksitten und Rau m ord nun g bei den
turko-mongolischen Nomaden. Archiv fr V lkerkunde 6/7. s. 181-208.
BOM BACl, A.: T h e husbands o f princess Hsien-li Bilg. Studia Turcica. Budapest
1971. s. 103-123.
BOODBERG, P.A. (d.h. Baron Peter Budberg): M arginalia to the histories of the
Northern Dynasties. H J A S 3.: 1938 s. 223-253; 4.: 1939, s. 230-283.
T w o notes on the history o f the Chinese Frontier. H J A S t: 1936. s. 283-307.
Ting-lin g and Turks. Sino-Altaica 2 (5). Berkeley 1934.
B osw oR T H . C.E . and Sir Gerard CLAUSON: a l-X w ra zm i on the peoples of
Central Asia (nach 977). J R A S 1965. s. 2-12.
Brf.TSCHNEIDER, F.: M ediaeval researches from Eastern Asiatic sources:
Fragments towards the knowledge of the geography and history o f Central and
Western Asia from the 13th to the 17th century; 2 Bde. London 1910. 334, 352
s.
Notices o f the M ediaeval geography and history o f Central and Western Asia.
London 1876. 5, 233 s.
Notes on Chinese mediaeval travellers to the West. Shang-hai 1875. 3, 130 s.
BUDGE, S i r E .A . Wallis: T h e monks o fK b l i K h n , Emperor o f China. London
1928. 16, 335 s.
 F.SK TRKF.NN CRAMF.R i3

GAFF.ROftl.U, Ahmet: T ky u ve Uygrlarda han unvanlar. T r k hukuk ve iktisat

tarihi mccmuas 1 . 1931. s. 105-119.
a n D A R L I O L U , G.: Sar U ygurlar ve Kansu blgesi kabileleri (9 .-11. asrlar);
stanbul niv. Edebiyat Fakltesi, T a rih blm. 1967 15, 190 s.
CHAVANNF.S, E.: Documents sur les Tou-kiue (Turcs) occidentaux. Sbornik AN .
Petersburg 1903. 378 s.
Notes additionellcs sur les Tou-kiue (Turcs) occidentaux. T P 1904. 110 s.
Notes sinologiques. 1.: L itinraire de Ki-ye. 2.: Un passage d un dit de
Boulantu khan. B E F E O 1904. 8 s.
V o y a g e de Sung-yn dans l U d y n a et le Gandhra. B E F E O 1903. 63 s.
Les pays d O ccidcnt d aprs le Heou Han chou. T P 1907. 88 s.
Les pays d O ccident d aprs le Wci-Lio. T P 1905. s. 519-571.
Le cycle turc des douze animaux. T P 1906. 74 s.
CH ANG Sing-lang, Chung-si kiao t ung shi ko hui-pien ('Chinas Beziehungen
zum Westen im L a u f der Geschichte ). Peking 1926. Fu-jn ta-h. 6 Bde.
Cl.AU SO N , Sir Gerard, T h e geographical names in the Stael-Holstein scroll. J R A S
9 3 > s- 297 vd.
T h e diffusion o f writing in the Altaic world. Aspects o f Altaic civilization, ed.
D. Sinor. s. 139-144.
T h e name U yur. J R A S 1963. s. 14-19.
C Z A P LICK A , M .A .: T h e T urks o f Central Asia in history and at the present day.
Oxford 1918. 242 s.
CZEGl.F.DY, K.: Coyay-quzi, Q ara-qum , Kk-ng. A cta or. Hung. 15. 1962. s. 55
69-
D e v f .RIA, G .: La stle funraire de K iuh T cghin, notice de Ye-lu-tchou. T P 2.
18 91. s. 2 2 9-23 1.
D E G U IG N E S,J.:H istoire gnrale des Huns, des Turcs, des Mongols et des autres
Tartares occidentaux, ouvrage tir des livres chinois. Paris 1756-1758.
Deutsche bersetzung Dhnert. 5 Bde. Greifswald 1768-1771.
DF.SMAISONS, Le Baron: Histoire des Moguls et des Tatares par Aboul-Ghzi
B chdour khan. St. Petersburg 1874.
DIETERICH , K.: Byzantinische Quellen zur Lnder- und Vlkerkunde. Leipzig
1912. 42, 140, 7, 198 s.
DROUIN, E.: Sur quelques monnaies turco-chinoises des V I ', V I I ' et V I I I ' sicles.
Revue numismatique 1891. s. 454-473.
EBERHARD, W.: in in imal komular, bir kaynak kitab. Trkeye eviren:
Nimet Ulutu. T r k tarih kurumu yaynlarndan 7, 9. Ankara 1942. 16, 281
s.
Die K u ltu r der alten zentral und westasiatischen Vlker nach chinesischen
Quellen. Zeitschr. fr Ethnologie 73. 1941. s. 215-275, mit Kartenskizze.
 A. VON GABAIN

Bir ka eski trk unvan hakknda. T r k tarih kurumu, belleten 35. Ankara
*945 - * 3 *9 *34 '
T h e foundation o f Sha-to power in Nortl-China, 10. century. Zeki Velidi
T o g a n a armaan. stanbul 1955. 13 s.
ECSF.DY, Hilda: Uigurs and Tibetans in Pei-t ing (790-791 A .D .). A cta or. Hung.
17. Budapest 1964. s. 83-104.
O l d T u r k i c titles o f Chinese origin. A cta or. Hung. 18. Budapest 1965. s. 83-91.
Trad e-and -w ar relations between the Turks and C h in a in the second half o f
the 6th century. A c ta or. Hung. 21. Budapest 1968. s. 131-180.

F a -H s i EN: T h e travels (399-414), bers, von H.A. Giles: Record o f Buddhist

kingdoms. C am b rid ge 1923. 16, 96 s.
FNG Chng-kn: Si-yii ti-ming (Zcntral-und Westasiatische geographische
Namen der Vergangenheit in chin. Umschrift und historischer Identifizie
rung). Peking 1930. 66 s.
F e r r a n d , G.: Relations de voyages et textes gographique arabes, persans et
turks, relatifs l Extrme-Orient du V I I I e au X V I I I e sicles. 2 Bdc. 1913-
' 9*4 ' 3 . 743 s-
FRANKE, Herbert: Geld und Wirtschaft in C hina unter der Mongolen-Herrschaft.
Leipzig 1949. 171 s.
Z u r Datierung der mongolischen Schreiben aus T urfan (14. Jh.). Oriens 15.
Leiden 1962. s. 399-410.
Weststliche Beziehungen im Zeitalter der Mongolen-herrschaft. Sacculum
19. 1968. s. 91-106.
FRANKE, Otto: Geschichte des chinesischen Reiches. 5 Bdc. Berlin-Leipzig 1930
1952. 26, 431; 610; 576; 6, 595; 358 s.
Eine chinesische Tempelinschrift. A B A W 1907.
Beitrge aus chines. Quellen zur Kenntnis der Trkvlker und Skythen
Zentralasiens. A B A W 1904. 111 s.
Das D atum der chinesischen Tempelinschriften von Turfan. T P 1909. 8 s.
und R. PlSCHEI.: Kaschgar und die Kharoh. S B A W 1903. s. 184-196; 735
745 -
FRANKE, Wolfgang: Zur Lage der vier Sari-Uigurischen Militrdistrikte An-ting,
A-tuan, C h -hsien und H an tung in der frhen Ming-Zeit. Silver Jubilee Vol.
o f the Zinbun-Kagaku-kenkyusyo. K y o to 1954 s. 121-128.
FUCHS, Walter: Das Turfangebiet. O Z . N.F. 3. s. 124-166.
Huei c h ao's Pilgerreise durch Nordwest-Indien und Zentral-Asien um 726.
S B A W 1938. s. 426-469.
bersetzungstechnik. A M 6. 1930. s.84-103.
GILES, H .A.: A Chinese biographical dictionary. London 1898. 7, 1022 s.
 ESKl TRKF.NlN GRAMF.Rl 5

ClRAUI), Ren: L 'E m p ire des Turcs Gelostes, Les rgnes d Eltorich, Q a p g h an et
Bil^, 680-734. Paris 1960. 221 s.
G R A C , A.D.: Voprosy datirovki i semantiki drcvnetjurkskicli lamgoobraznych
izobrazcnij gornogo Kozla. Tjurkologiceskij sbornik 1972. A N S S S R , Inst.
Vostokovedenija. Moskva 1973. s. 316-333.
GRONBKCH, K.: Turkish inscriptions Crom Inner-Mongolia. M onu m cnta Scrica.
Peking 1939. s. 305-308.
A Far Lastern branch of the Aram aean script. Indian Art and Leiters 22,2.
1950. 7 s.
G R O O T , J.J. M. de: Chinesische Urkunden, I.: Die Hunnen der vorchristlichen
Zeit. Berlin-Leipzig 1921. 9, 304 s. 2 hrsg. von O . Frainke: Die Wcstlande
Chinas in der vorchristlichen Zeit. ibd. 1926. 233 s.
G rou .SSF.T, R.: Histoire de l'Extrme-Orient; Bd. 2: La Chine (enthlt u.a.:) Les
T o-pa et les T ang. Bd. 3: L empire mongol. 1929. 15, 770 s.
GYRFFY, G.: Die Rolle des buyruq in der alttrkischen Gesellschaft. Acta or.
Hung. 11. Budapest i960, s. 169-179.

H A M 1I .T O N .J .: A utour du manuscrit Stal-Holstcin (925 n. Chr.). T P 46. Leiden

1958. s. 1 15-153
T oq u z-ogu z et O n-uygur. J A 1962. s. 23-63.
Les Ouighours lpoque des Cinq-Dynasties d aprs les documents chinois.
Bibl. de l Inst. des Hautes Etudes Chinoises 10. Paris 1955. n , 201 s. und
Kartenskizze.
H a NF.OA, Tru: Etude sur lhistoire des Ouigours lpoque des T ang. Recueil
des oeuvres posthumes, I: Etudes historiques. K y o to 1957 (a u fjapan isch), s.
' 57 - 324
Considrations sur les rapports entre les Ouigours " K ieou-sin g et les T o q u z
oguz. ibd. s. 325-394.
Etudes sur K o u tch a et sur K hotan. ibd. s. 507-515.
A propos des T a Yue-tche et des Kouei-chouang. ibd. s. 538-561.
Besprechung ber K u ltu r und Geschichte der Westlande (auf Japan.),
T o k y o 1931. 200 s. und Abbildungen.
HANSF.N, Olaf: Zur soghdischen Inschrift a u f dem dreisprachigen Denkmal von
Karabalgasun. J S F O u 44. Helsingfors 1930. 39 s.
- Tocharisch-iranische Beziehungen. Z D M G 1940. 26 s.
H a r t m a n n , M.: Chinesisch-Turkestan. Halle 1908. 8, 115 s.
HlvRBELOT, B. de: Orientalische Bibliothek oder Universal-wrterbuch, welches
alles enthlt, was zur Kenntnis des Orients ntig ist. 4 Bde. 1 785-1790. 3725 s.
HF.RRMANN, Albert: Historical and commercial atlas o f China. Harvard-
Y cn chin g Inst., Monogr. series t. C am bridge/M ass. 1935. 112 s.
 A. VON GABAIN

Die alten Scidenstrassen zwischen C hina und Syrien. Berlin 1910. 130 s.
Die ltesten chinesischen Karten von Zentral -und West- asien. O Z 1920. s.
185-198.
Die lteste trkische Weltkarte (1076 n. Chr.). Im ago M undi 1935. 8 s.
Chinesische Umschreibungen von lteren geographischen Namen. S. Hedin,
Southern T ib e t 8. s. 435-456.
HlRTH. Friedrich: U b er die chinesischen Quollen zur Kenntnis Zcntralasiens
unter der Herrschaft der Sassaniden etwa in der Zeit von 500-650. W Z K M 10.
s. 225-241.
Hunnenforschungen. K S z 2. s. 81-91.
T h e story o f C h a n K ien, C h in a s pionier in Western Asia. T e x t and
translation o f chapter 123 o f Ss-ma T s iens Sh-ki. Journ. Amer. Or. Soc.
1917. s. 89-152.
HOFFMANN, Helmut: Die Q arlu q in der tibetischen Literatur. Oriens 3. Leiden
1950. s. 190-208. .
HOWORTH, H .H .: History o f the mongols from the ninth to the nineteenth
century, 5 Bde. London 1876-1927 (enthlt u.a. T h e S h a to T u rk s, 1885, 47 s.).
Huditd al-'lam, T h e regions o f the world , a Persion geography 982 A.D .,
transi, and explained by V. Minorsky. London 1937. 20, 524 s.
HUI-LI: T a -ts -en-ss san-tsang fa-shl chuan (Biographic von Han-tsang),
bersetzt von S. Julien: Histoire de la vie de Hiouen-tsang. Paris 1853. 84, 472
s.; englische bersetzung von S. Beal, Life o f Hiuen-Tsiang, with an account of
the works o f I-tsing, with preface by Cranmer-Byng. 47,218 s. London 1911.
H i' \ \ - T S . \ N G (auch: Hiuen-tsiang, Y a n -c h w a n g u.a.), Si-yiiki, Mmoires sur
les contres occidentales'. bers, von S. Julien. Paris 1857. 493,24 und 576 s.
Buddhist records o f the Western world , bers, von S. Beal. London 1884.
108,242 und 7,369 s.
HYAZINTH (Iakinf; M nchsnamc von Nikita Jakovlevic Bicurin, 1778-1853):
Opisanie Czungarii i vostocnagoTurkistana; 2 Bde. Petersburg 1829. 270 und
223 s.
Sobranie svedenij o narodach, obitavsich v Srednej Azii v drevnija vremena.
Petersburg 1851. (Nachdruck: Moskau-Leningrad 1950, 1950, 1953. 88,381,
333 . 326 s. und Karten).
Imb.AUI.T-HUART, C.: Recueil de documents sur lAsie centrale d aprs des
crivains chinois. Paris 1881.
INAN, Abdiilkadir: O n go n ve tz kclimeleri hakkinda. T r k tarih, arkeologiya ve
otnografya dergisi 2. 1934. s. 274-285.
IVANOV, P.P.: K voprosu o drevneostjach v verchovjach Talasa. S.F.
O l denburgu, Sbornik statey. Leningrad 1934. s. 241-251.
J F .T IM A R ,Karl: Z u r Herkunft der trkischen Vlkerschaften. Archiv fr
V lkerkunde 3. 1948. s. 9-23.
 F.SKI TRKF.NlN G RA M ER)

JISI., Luinir: Balbals, Stcinbabas und andere Steinfiguren als usserungen der
religisen Vorstellungen der Ost-Trken. Prag 1970. Dissertt. Orient. 26. 70
s. und Tafeln.
W ie sahen die alten Trken aus? U A J b 40. 19G8, s. 181-199, m '* 8 Tafeln.
JUI.IF.N, Stan.: Documents historiques sur les Tou-kioue (Turcs), extraits du Pien-
i-tien. J A 1864. s. 325-367; 490-549; 200-242; 391-430; 453-477
Mlanges de gographie asiatique. J A 1847.x. 5 vd. (btr. Reise von W a ng Yen-
tc nach Qpco, 981-984; ausSung-sh, Lie-chuan 490; bzw. M a'I'uan-lin, Wen-
hien t ung-kao).
KlSF.I.F.V, S.V .: Razlozenie roda i feodalizma na Enisee. Izv. G A 1M K 76.
Moskau-Leningrad 1933.
Neizdannyc nadpisi enisejskich K y rg y z o v. Vestnik drevnej istorii 3 (8).
Moskau 1939. s. 124-134.
KjUNKR, N.V .: Kitajskie izvestija o narodach Juznoj Sibiri, Central'noj Azii i
D a l nego Vostoka. A N S S S R , Inst. etnografii. Moskau 1961. 392 s.
Kl.APROTH, J.: Asia polyglotta, Sprachatlas. Paris 1823.
T a b lea u x historiques de lAsie, depuis la monarchie de Cyrus ju squ nosjours.
Paris 1826. 30,291 s.
Mmoires relativs lAsie, 1826. 2,301 s.
KlJASTORNYJ, S.G.: Drevnetjurkskie runiceskic pamjatniki kak istoenik po istorii
Srednej Azii. A N S S S R , Inst, narodov Azii. Moskau 1964. 215 s.
Drevnetjurkskaja pis mennosti kul tura narodov Central noj Azii. Tjurkologi-
ccskij sbornik 1972. A N S S S R , Inst. Vostokovenija, Moskva 1973. s. 254-264.
und V .A . Livsic: Une inscription indite turque et sogdicnnc: La stle de
Sevrey (Gobi mridional). J A 1971. s. it-20.
Kl.JUKIN, I.A.: N ovye dannye o plemeni T a rd u sej i Tolis'ov. Bull. Far Lastern
Branch o f the Akad. o f Science of the U S S R . Vladivostok 1932 1-2. s. 91-98.
KOT\VIC7.,W.: Quelques donnes nouvelles sur les relations entre les M ongolset les
Ouigours. Rocz. or. 2. 1925. s. 240-247.
Contributions l histoire de lAsie Centrale. Rocz. or. 15. K rak au 1948. s. 159-
>95 -
KOZI.OV, P.K .: Mongolei, A m d o und die T o te Stadt C hara-C ho to, bers, von L.
Breitfuss und P.G. Zeidler, mit Geleitwort von S. Hedin. 1925. 13, 307 s.
N.P.: K voprosu o turccko-mongolskom feodalizme. Moskau-Irkutsk
K O Z M IN ,
1934. 149 s. .
KOPRI.O, M.F .: Z u r Kenntnis der alttrkischen Titulatur. KCsA 1938.
Budapest-Leipzig 1938. s. 327-344.
KUSSMAUI-, F.: Frhe Nomadenkulturen in Innerasicn, einige Bemerkungen zu
M. Hermanns, Die Nomaden von T i b e t . Tribus >952/53. s. 305-360.
 A. VON GABAIN

K YZ LA SO V , L .R .: Ju zn a ja Sibir v cpochu vladycestva Ujgurov. M atcrialy po

drevncj istorii Sibiru. U lan -U d e 1964. s. 413-425.
I.ACOUPF.RIF., T . de: Beginnings o f writing in Central and Eastern Asia. 1894. 6,
208 s.
L fA'I. Sylv.: Le Tokharien B, la langue de Koutcha. J A 1913. s. 311 vd. (btr.
Geschichte von K u c a vom 1. Jh. v. Chr. bis zum 11. Jh.).
LlGF.TI. L .: Bilinmiyen I-Asya; macarcadan eviren: Sadrettin K a ra ta y . Istanbul
1946. 362 s.
I.1U, Mau-tsai, Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Trken
(T'u -kc). Gttinger Asiat. Forschungen 10. Wiesbaden 1958. 831 s. und
Kartenskizze.
Kutscha und seine Beziehungen zu China vom 2. J h. v. bis zum 6. Jh. n. Chr.
Asiatische Forschungen 27. Wiesbaden 1969. 305 s. und Kartenskizze.
L DF.RS, H.: Z u r Gcshichte und Geographie von Ostturkestan. S B A W 1922. s.
243-261.
Weitere Beitrge zur Geschichte und G eographie von Ostturkestan. S B A W
1930. s. 7-60.
Z u r Geschichte des ostasiatischen Tierkreises. S B A W 1933. s. 998-1022.
MaCKF.RRAS. Colin: T h e U ighur Empire (744-840), according to the T ang
dynastic histories. Canberra 1968. T h e Austral. Nat. University, Centre o f
Oriental Studies 8. 187 s. und Kartenskizzen.
M aIL L A .J.M . de: Histoire generale de la Chine ou annales de cet empire; trad, du
Toung-kicn kang-mou, publ. par IA b b e Grosier et dirigees par M . Lc Roux
des Hautesrayes. Paris 1777-1785. 13 Bde.
M ANNF.RHF.IM, C..G.: Across Asia from West to East in 1907-1908. 2 Bde. 1940.
Nachdruck: 1969. I.: 741 s. II.: ohne durchgehende Paginierung.
M a r Q UART, J.: Die Choronologie der alttrkischen Inschriften, mit einem
V orw ort und A n ha ng von W. Bang. Leipzig 1898. 7, 112 s.
Osteuropische und ostasiatische Strcifzge; ethnologische und historisch
topographische Studien zur Geschichte des 9. und to. Jahrhunderts. Leipzig
903- 50, 557 s.
G U W A I N I 's Bericht ber die Bekehrung der Uiguren. S B A W 1912. s. 486
502.
Mf.I.IORANSKIJ, P.: Pamjatniki v cest Kjul-Tegina. Zap. Vost. O ld . Imp. R.
Arch. Obsc. 12. Petersburg 1899. 144 s.
MlNGANA, Alphonse: T h e early spread of Christianity in Central Asia and the Far
East. A new document. Bull. J oh n Rylands Library 9, 2. Manchester 1925. 80
s.
MORI, Masao: Historical studies o f the ancient T u r k ic peoples. I.: T o k y o 1967.
656 s. (auf Japanisch, engl. Resmee: 25 s.),
 F.SK TRKF.NlN GRAMF.Rl

ODOR IC: Les voyages en Asie au X I V f sicle du bienheureux frre Odoric de

Pordenone, religieux de Saint Franois, publ. avec une introduction et des
notes par H. Cordier, Paris 1891. 158,602 s.
Baliaeddin: U y g u r larn mene efsanesi. Ankara niv. dil ve tarih-corafya
G I'.I.,
fakltesi dergisi 6. Ankara 1948. s. 17-26.
tik Tles boylan: Uur, Ting-lin g ve K a o - c h ler. T r k tarih kurumu,
Belleten 12. Ankara 1948. s. 795-833.
ine Usu yaztnn tarihi, nemi; Kutluk, Bilge, Kl kaga ve M oyunur.
T r k tarih kurumu, Belleten 15. Ankara 1951. s. 361-379.
U ygu r devletinin teekkl ve ykseli devri. T k tarih kurumu. Belleten 19.
Ankara 1955. s. 331-376.
Dou Gktrklcri hakknda vesikalar ve notlar. T r k tarih kurumu. Belleten
21. Ankara 1957. s. 81-137.
OHSSON, A. Constantin M tra a d ': Histoire des Mongols depuis Tchinguiz-khan
j u sq u T im ou r bey ou Tam erlan. La Haye-Amsterdam 1834/35. 4
(Neudruck: Tientsin 1940).
P f.I.I.IOT, P.: L origine de T ou kiue, nom chinois des Turcs. T P 1915. 3 s.
L a fille de M o - T c h o Q a g h a n et ses rapports avec K l-T eg in . T P 1912. 8 s.
Une, bibliothque mdivale, retrouve au Kan-sou. B E F E O 1908. 29 s.
K a o -tc h ang, Qpco, Houo-Tcheou et Q a ra Khodja. J A 1912. 27 s.
Le C h a Tc h co u T o u T o u Fou T ou K i n g et la colonie sogdicnnc de la rgion
du L ob nor. J A 1916. 15 s.
N euf notes sur des questions d Asie Centrale. T P 1929. s. 201-266.
Chronologie des K h it et des Ouigours. Gaston VViet, Ausg. der Hitat des al-
Maqrz, K a p . 87, 3. K airo 1924. 4. Bd. s. 182 vd., s. 309-316.
Tokharicn et Koutchen. J A , Paris 1934. s. 23-106.
PIANO ARPINI, Giovanni: Gcschichlc der Mongolen und Reisebericht 1245
1247, hrsg. von F. Risch. Leipzig 1930. 16,405 s.
PlNKS, Elisabeth: Die Uigurcn von Kan-chou in der frhen Sung-Zeit (960-1028).
Asiaticshe Forschungen 24. Wiesbaden 1968. 11,226 s. und Kartenskizze.
POI.O, Marco: T h e travels o f M .P ., cd. by Benedetto, bers, von A. Ricci. Mit
Einleitung und Index von S.D. Ross. London 1931. 18, 439 s.
P o T A P O V , L.P.: N ovye dannye o drevnetjurkskom t k n . Sov. Vost. 1957. s.

106-117.
U m aj, bozestvo drevnich tjurkov v svete ctnograficeskich dannych.
Tjtirkologiceskij sbornik 1972. A N S S S R , Inst. Vostokovedenija, Moskva
1973, s. 265-286.
PRITSAK, Omeljan: Stammesnamen und Titulaturen der altaischen V lker.
U A J b 24. 1952. s. 49-104.
2'iO A. VON GABAIN

RASCHID F.D-DlN, I.:R. Blochet, Introduction l Histoire des Mongols de Fadl

Allah Rashid ed-din; G ib b Mem. Series 12. 1910. 398 s. II.: Djami rl-
Tevarikh, T'arikh-i Moubarek-i G hazani, Histoire des Mongols, cd. par R.
Blochet. G ib b M em . Series 18. 1 9 1 1. 72,617 s.
RASD A D - D i N: Die Geschichte der O guzen, bers, von Karl Jahn, tnit 25
Miniaturen und 26 Facsimiles. Wien 1969. 78 s.
Die Chinageschichte. bers, von K a rl J ah n, untersinologischem Beistand von
Herbert Franke. Wien 1971. M it 57 Tafeln. 75 s.

RaSONVI. L. N agy: Das uigurischc Asop Josipas-Fragment. Byzant.-Neugricch.

Jahrb.; Athen 1925. s. 429-443.
R.: Anciennes relations des Indes et de la Chine, de deux voyageurs
R f. N A I ' D O T .
mahometans, qui y allrent dans le neuvime sicle. Paris 1718. 40,398 s.

C.: Rrdkunde von Asien, Bd. 5: b ergang von Ostnach Westasicn

R i t t e r ,

(Indus-System, Hindu-Kusch, Ccntral-Asien). Berlin 1837.

R o s i HORN, A. V.: Die Hochburg von Zcntralasicn. A M , Hirth-Fcstschirfi, s. 286
297 -
SagU CH I. Toru: Uiguristan zur Periode der Mongolen-herrschaft. Shigaku-
Zasshi 54, Nr. 8/9. 1943. s. 785-1013. ( A u f Japan.)
S.XMOI.IN. William: RastTurkis tan to the twelfth century. Central Asiatic Studies
9. Den H a a g 1964. 100 s. und Kartenskizze.
SCHAEDER, H.H.: Iranica. I.: Das A u g e des Knigs. II.: Fu-lin. Berlin 1934. Ab h.
Ges. der Wiss. Gttingen; 3, 10.
Trkische Namen der Iranier. Welt des Islam. Berlin 1941. s. 1-34.
Sc.HI.EGEI., G .: Die chinesische Inschrift a u f dem uigurischen Denkmal in K a ra
Balgassun. M S F O u 1896. 15, 141 s.
La stle funraire du Tghin Giogh. J S F O u 1892. 57 s.
T g in et Tre. T P 7. Leiden 1897. s. 158-161.
SCHOT!-, W .: Z u r Uigurcnfrage. A B A W 1873 (1874), s. 101-121. 1875,5. 29-57.
SHIMA7AKI. Akira: Liu-ku o f K a o - c h ang-kuo. C h D aigaku bungakubu kiy
20. Dep. o f History 6. T o k y o i960, s. 73-89 (a uf Japan.).
Governmental system o f K a o -ch ang-kuo during the reign o f the C h Family,
ibd. 28, Dep. o f History 8. T o k y o 1963. s. 75-92 (auf Japan.).
SlF.G. F.. u n d W. SlEGI.ING: T o c h a ris c h , d ie S p ra c h e d e r In d o -S k y th e n . S B A W
1908. s. 915-934-
SlN O R . D.: A propos de la biographic ouigoure de Hiuantsang. J A 231. 1939. s.
543 -590
Inner Asia, a syllabus. Den H a a g 1969. 16,261 s.
Q a p q a n . J R A S 1954. s. 174-184.
 F.SKl TU R K E N lN GRAMF.Rl ill

Some remarks on the economic aspects o f hunting in Cctral F.urasia. Asian

Studies research institute 6.1968. s. 191-228.
SPUI.F.R, Bertold: Geschichte Mittelasiens. 'Geschichte Asiens', s. 311-360, mit
Kartenskizze.
STEIN, Sir Aurel: T he dcssert-crossing o f Hsan-tsang, 630 A .D . Gcogr. Journal.
London 1919. s. 265-277.
TA K A K li.su, J.: An introduction Io 1-tsings Record of the Buddhist Religion.
Oxford 1896. 17,64 s.
T'HOMAS, F.W.: T ib e ta n documents, concerning Chinese Turkestan. 11.: The S u
ch Region. J R A S 1928. s. 63-98.
THOM SEN, Vilhelm: Aus Ostturkcstans Vergangenheit. UJb 1925. s. 1-24.
T lCIIO NOV, E.I.: Ghozjajstvo i obsccstvennyj stroj ujgurskogo gosudarstva X
X I V vv. Moskva-Lcningrad 1966.
Nalogi i nalogovye tcrminy v ujgurskom gosudarstvc (Ccntral'naja Azija. IX -
X I V w . ) . U cenye zapiski inst. vostokovenenija 16. 1958. s. 52-77.
T o lsto v,S. P.: K istorii drcvnetjurkskoj social noj terminologii (Q agan, qosun,
tarqan, trk). V D I 1 (2). Moskau 1938. s. 72-81.
Osnovnyc voprosy drevnej istorii Sredncj Azii. V D I 1 (2), 1938. s. 176-203.
TSAI, Wen-shen: Li T c-y nn m ektuplanna gre U ygurlar (840-900). Taipei
1967. 11,248 s. und Kartenskizze sowie chinesischer 'Text (auf T rke i
Trkisch).
VAMBF.RY, A.: Das Trkenvolk. Leipzig 1885. 12, 638 s.
VlSDF.I.OU: Histoire de la Tartarie; A n ha ng zu d Herbclot, Bibliothque
orientale, Abschnitt De lempire des T ou k iu e Tartaros".
Vl.A D IM IR C O V , B.: Noms gographiques des inscriptions de l Orkhon, conservs
dans la langue mongole, s.a., s.I. s. 169-174.
WlNTF,R, Werner: Tocharians and Turks. Aspects, cd. D. Sinor. s. 239-251.
WLADIMIRTSOW, bk. Vladim ircov.
WYLIE, A.: Notes on the Western Regions, transi, from the Tsen Han Shoo.
Journ. Anthr. Inst. Gr. Britain and Ireland 1881. s. 20-115.
Y u l e , H.: C a ta y and the w ay thither, being a collection o f mediaeval notices o f
China; rev. by H. Cordier. Hakluyt Society 1913-1916. 4 Bde.
ZF.I.ENIN, D .K .: K u lt ongonov v Sibire. Moskau-Leningrad 1936. 436 s., 84
Tafeln.

3. K lt r, san at, A rk eo lo ji

ANDREW S, Fred H.: C atalogue o f wall-paintings from ancient shrines in Central

Asia and STstn, recovered by Sir Aurel Stein. Delhi 1933. 13,201 s. und
Kartenskizze.
777 A. VON GABAIN

BRF.NSTAM, A .N .: Archcologifeskij ocerk scvern oj Kirgizii. Frunze 19 4 1.

Pamjatniki stariny Talasskoj doliny. A lm a -A ta 1941.
BlDDT.R. Hans: Teppiche aus Ost-Turkestan, bekannt als Khotan-, Samarkand-
und Kansu-Tcppichc. T b ing en 1964. 96 s. 20 frb. Tafeln, 46 Abb.,
Kartenskizze.
CA R T E R , T . F.: T h e in ven tio n o f p rin tin g in C h in a and its sp read west w a rd . 1925.
18,282 s.: rev. b y L .C . G OO DRICH , N e w Y o r k 1955.
CO N RAD Y, A.: Die chinesischen Handschriften und sonstigen Kleinfunde S.
Hcdins in Lou-lan. Stockholm 1920. 191,9. 38, 6 s.
Alte west-stliche Kulturwrter. Sachs. Akad. der Wiss. 1925. 19 s.
C o q , A.v . Le: Chotscho. Berlin 1913. 18 s., 75 Tafeln.
Die buddhistische Sptantike in Mittelasien, 6 Bde. Berlin 1922-1938.
und E. W ALDSCH M IDT: do., Bd. 7. Berlin 1933.
Bilderatlas zur Kunst- und Kulturgeschichte Mittel-Asiens. 1925. 107 s. Abb.
Volkskundliches aus Ost-Turkestan. M it Beitrag von O . v. Falke. 1916. 7,72 s.
Steine mit Menschen- und Tier-Darstellungen aus der Mongolei. O Z , N.F.
Bd. 5. s. 249-251.

EVTJUC.HOVA, L.A.: Archeoiogiceskie pamjatniki eniscjskich K y r g y z c v (chaka-

sov). Chakasskij naucno-issledovatelskij institut ja zy k a , literatury i istorii.
A b a ka n 1948.
FOUCHER, A.: L art greco-buddhiquc du G and hra. Paris 1918. 639,809 s.

G A B U N . A. v.: Frhe Zeugen der Scherengitter-Jurte. Studia Turcica. Budapest

1971. s. 169-173.
Das Leben im uigurischen Knigreich von Q o c o (850-1250). Wiesbaden 1973.
251 s., 99 Tafeln, 6 s.
GROPP, Gerd: Der Grtel mit Riemenzungen a u f den sasanidischen Reliefs in der
Grossen Grotte des T a q -e Bostan. Arch. Mitt. aus Iran. Berlin 1970. s. 273
288, Tafel 119-126.
GRNW EDEL. A.: Altbuddhistische Kultsttten in Chinesisch-Turkistan. Berlin
1912. 370 s., A b b .
Bericht ber arch. Arbeiten in Idikutschari und U m gebun g. Abh. Bayr. Akad.
Wiss. 1906. 196 s., Abb.

H ATAN I, Ryotai: Buddhist art o f Central Asia. M onum enta Serindica 5. K y o to

1962. s. 1-29, mit Abb.
H RTEL, Herbert: Indischc und zentralasiatische Wandmalerei. Berlin 1959. 59
s., 12 Farbtafeln, 24 einfarbige Tafeln, 2 A b b ., 1 Karte.
HEIKEL, H.J.: Altertmer aus dem T a le d e sT a la s in Turkestan. T r a v a u x ethn. 7,
Finn. ugr. Ges. Hclsingfors 1918.
 F.SK TRKENN GRAMER 3

HUTH, A.: Die Musikinstrumente Ost-Turkestans bis zum 1 1 . Jh. n. Chr.; Berliner
Dissertation 1928. 53 s.
KlSKl.EV, S .V .: Semantika ornamenta karasukskich stel. Sbornik statej k 45 letiju
naucn. dejat. N.Ja. Marra. Moskau-Leningrad 1933. s. 560-578 ( = Izv.
G A I M K , Bd. 100).
und LA. E V TJU CH O VA : Oikrytija Sajano-Altaiskoj archcologiceskoj
ekspedycii v 1939 g. V D I nr. 4 (9). Moskau 1939-
KOTWICZ, W.: Sur les modes d orientation en Asie centrale. Rocz. or. Lemberg
1928. s. 68-91.
KHAI.MI, K .U .: Drei alte innerasiatische Benennungen des WaiTengrtels.
Studia T urcica. Budapest 1971. s. 267-279.
KU M AG AI, Nobuo: T h e art ofC hineseTurkestan. M onum enta Serindica 5. K y o to
1962. s. 3-170, mit Abb. ( a u f ja p a n ., mit engl. Resmee).
Kyz.I.ASOV, L .R .: Archeologiceskie issledovanija na gorodisce Ak-Bcsim v. 1953
1954 gg. T r u d y Kirgizskoj archeologo-etnograficcskoj ekspcdicii, Bd. 2. s. 155
242, mit vielen Abbildungen, auch farbig.

LUFER, B.: Der Cyclus der 12 Tiere a u f einem altturkestanischen Teppich. T P

1909. 7 s.
Jade, a study in Chinese archeology. C hicago 1912. 14, 370 s.
L lT V IN SK IJ, B.A. und T .I . ZEJMAI, : Buddhijskij sjuzet v zivopisi srednej Azii (k
interprctacii seen daronoscev iz Azina-tepe). ANSSSR, Sovetskaja
etnografija 3. Moskva 1968. s. 106-112.
LUDERS, H.: Textilien im alten Turkistan. SBAYV 1936. 38 s.
M f.I.IKIAN-CHIRVANI, Assadullah Souren: T h e Buddhist heritage in the art of
Iran. Mahayanist art after A .D . 900. Percival David Foundation o f Chinese
Art. London 1972. s. 56-65.
NABA, Toshisada: Deity picture from the tomb in Turfan. M onum enta Serindica
5. K y o to ig2. s. 297-311, mit Abb. ( a u f ja p a n ., mit engl. Resmee).
Ohtani Mission on the Silk Road 1902-1914. (Ausstellung in T o k y o zum 50.
Jahres-Jubilum. Einfhrung von:) N. K u m a ga i und K. K y u y a Fukada.
(Abb. der in J ap an befindlichen Funde; a u fja p a n .) 34 s. mit Kartenskizzen.
R i c h t e r , O.: Untersuchungen... ber chinesische, trkische, buddhistische,
soghdische und andere Papiere aus den Turfanfunden. Faserforschung 13.
Leipzig 1938. s. 71 vd.
STEIN, Sir Aurel: Serindia. 5 Bde. Oxford 1921.
Sand-buried ruins o f Khotan . London 1904. 40,504 s.
Ancient K hotan. Oxford 1907. 24,621 s., 119 Tafeln.
Innermost Asia. 4 Bde. Oxford 1928.
Ruins of Desert C athay. London 1912. 38,546, 2 1,517 s.
 A. VON GABAIN

I OKUSHI, V ushn und KaN -ICH I, O g aw a : Painted manuscripts o f the Shih-wang-

sheng-ts i-ching. Monumenta Scrindica 5. K y o to 1962. s. 255-296, mit Abb.
(auf Jap an ., mit engl. Resmee).
I RYJARSK1, Ed.: La tctc de granite retrouve en Mongolie centrale. C A J 8. Den
Haag-Wiesbaden 1963. s. 185-191.
U f.NO, T'eruo: Sculptures o f Chinese Turkestan. M o nu m en ta Scrindica 5. Kyoto
1962. s. 213-238, mit Abb.
W.M.DSCMMIDT, E.: G and hara, Kutscha, Turfan. Leipzig 1925. 115 s.
Y O SH IM I RA, Shuki: T h e Buddhist art o f the nomadic people. Monum enta
Scrindica 5. K y o to 1962. s. 313-342, mit A b b . (a uf Jap an ., mit engl.
Resmee).

4. Din

B a u r , F. Chr.: Das manichische Religionssystem. T b ing en 1831. 500 s.

Bf.AUSOBRE, M . de: Histoire critique de M aniche et du Manichisme. 2 Bde.
Amsterdam 1734 - 1739 . 584, 806 s.
BECK. H .: B udd hism us. S a m m lu n g G sch en 19 19 , 1920. 14 2 ,14 2 s.
BU R K ITT, F .G .: T h e religio n o f the M a n ich ecs. L o n d o n 1925. 8 ,13 0 s.
BU-S t o n , Chos-hbyung: History o f buddhism; transi, by E. Obcrmillcr.
Materialien zur K u n d e des Buddhismus 18/19. Heidelberg 1931-1932.
187,231 s.
CHAYANNES, E.: Le stra de la paroi occidentale de linscription de Kiu-yong
koan. Mlanges Charles de Harlez. Leiden 1896. s. 60-81.
und P. PELLIOT: U n trait manichen retrouv en Chine. J A 1911 s. 499-617,
>93- s. 99-392.
CORDIF.R, H.: Le Christianisme en C hine et en Asie centrale sous les Mongols. T P
1918. 68 s.
C U M O N T, F. und A . KUGENF.R: R e ch e rch es sur le m an ich ism e. Brssel 1908,
9*2- '77 s-
Dharma-samgraha, The: an ancient collection o f Buddhist technical terms. Prep,
publication by Kenjiu K asaw ara, and after his death ed. by F .M . Mller und
H. Wenzel. Anecdota Oxoniensia. Oxford 1885. 7, 89 s.
FLGEL, G.: Mani, seine Lehre und seine Schriften. Leipzig 1862. 400 s.
Fo-he-ta-tsu-tien ( Grosses buddh. W rterbuch ). Shanghai 1925. 30002 s.
FRANKE, Otto: Die Ausbreitung des Buddhismus von Indien nach Turkestan und
China. A rchiv fr Rcligions-wisscnschaft 12. s. 207-220.
GABAIN, A. von: K sitigarbh a-Kult in Zentralasien; Buchillustrationen aus den
Turfan-Funden. Indologen-Tagung 1971. Wiesbaden 1973, s. 47-71, Abb.:
Fig. 47-91.
 ESKt T R K E N lN GRAMF.Rt 5

GETT Y, Alice: T h e gods o f Northern Buddhism. Oxford 19 14 . 196 s.

G RO USSET, R.: Sur les traces du Buddha. Paris 1929. 4, 329 s.

H a NEDA, Torn: Dait daijionji Sanz hasshi den (Facsimile-Ausgabe eines alten
Drucks, mit Varianten von alten Handschriften der Hiian-tsang-Biographie),
herausgegeben vom Th-bunkagakuin K y o to kenkyusho, durch T . Hancda
und S. Utsunoniiya. K y o to 1932. 4 Hefte.
H AVRET, H .: L a stle chrtienne de Si-ngan-fou. Varits sinologiqucs, Bd. 7, 12
und 20. Schanghai 1895, 1897, 1902. 6, 5, 107; 420; 2, 90 s.
HENNING, B.W.: Ein manichisches Bet- und Beichtbuch. S B A W 1936, Nr. 10.
Berlin 1937. 143 s.
Z u m zcntralasiatischcn Manichismus. O L Z 1934. 12 Sp.
Ein manichisches Hcnochbuch. S B A W 1934. s. 27-35.
HUTH, G.: Das buddhistische Sutra der Acht Erscheinungen , tib. T e x t und
bersetzung von Jul. Weber. Z D M G 45, s. 577-591 (kr. W. Bang...,
Turfantcxte V I ) .
KESSI.F.R, K .: Mani. Berlin 1889. 27,407 s.
KPFEN, C.F: Die Religion des Buddha und ihre Entstehung. Berlin 1857, 614,
407 s.
LU FER, B.: Zur buddhistischen littcratur der Uiguren. T P 1907. 21 s.

Mahvyutpatti. Ausgabe von Rysabur Sakaki, Honyaku Moigi Taish. Kyoto

1916 und 1925, lit. Fakultt der Univ. von Kyoto. 58,616,166 s. Ausgabe
von Unrai W ogihara, Bonkan-taiyaku-bukkyo-jiten. T o k y o 1927.
MAI.AI.ASEK.ERA, G P.: Herausgeber von 'Encyclopaedia o f Buddhism, Bd. 1-2,
Ceylon 1961-1968.
M O UI.E, A .C .: Christians in China before the year 1550. London 1930. 14, 293 s.
N a n JIO , B.: A catalogue o f the Chinese translation o f the Buddhist Tripitaka, the
sacred canon o f the Buddhists in C hina and Japan. Oxford 1883. 36, 479 s.
N au, Fr.: L Expansion nestorienne en Asie. Annales du Muse Guimet, bibl. de
vulgarisation, Bd. 40. Paris 1914. s. 193-388.
NOBEI,, Johannes: Suvarnaprabhsottama-stra. Das Goldglanz-Stra. Ein
Sanskrittext des Mahyna-Buddhism us. 1-tsings chinesische Version und
ihre tibetische bersetzung. I.: I-tsings chines. Version, bersetzt, cingcleitet,
erlutert und mit einem photomechanischcn Nachdruck des chin. Textes
versehen. Leiden 1958. 63,422 s.
Kum rajva. S B A W 1927. s. 206-233.
PEI.I.IOT, P.: Chrtiens d Asie centrale et d Extrme-Orient. T P 1914. s. 623-644.
PR IP -M I.I.ER,J.: Chinese Buddhist monasteries, their plan and its function as a
setting for Buddhist monastic life. Kopenhagen 1937. 396 s., und
Zeichnungen.
126 A. VON GABAIN

RoSKN BF.RG .O tto: Die Probleme der buddhistischen Philosophie. Materialien zur
K u n d e des Buddhismus, 7/8. Heidelberg 1924. 16, 287 s.
SCHAF.DER, H .H .: Urform und Fortbildungen des manichischen Systems. Vortr.
d. Bibi. W arb urg. Leipzig 1924/1925. s. 65-157.
Dieter: Die Religion des Buddhismus. S am m lun g Gschen 174
S C M I.IN G I.O F F ,
und 770. Berlin 1962, 1963. 122, 129 s., Abbildungen.
SOOTMU.I., W .E . und L. HODOUS: A dictionary o f Chinese Buddhist terms with
Sanskrit and English cquivalcnts and a Sanskrit-Chinese index. London 1937.
18,510 s.
STCMF.RBATSKY.Th.: T h e central conccption of Buddhism and the mcaning o f the
word d h a rm a . London 1923. 112 s.
Suvar na bhsottnmastra, bk. Nobel, J.
Taish-issaiky (Der buddhistische K a n o n der A r a T a is h , aufchinesisch). T o k y o
1924-1932. 55 Bde., herausgegeben von J. Takakusu und K . Watanabe.
MI D T , F,.: Die Legende vom Leben des Buddha. Berlin 1929. 248 s.,
W A I.D S C H
Abbildungen.
und W . L f. N T Z : Die Stellung Jesu im Manichismus. A B A W 1926. 1 3 1 s .

5. F o lk lo r

Barlaam and Josaphat, english lives o f Buddha, ed. and intr. by J. Jacobs. Bibi, de
Carbas, Bd. 10. London 1896. 132,56 s.
BF.NFF.Y, T.: Pantschatantra, 5 Bcher indischer Fabeln, Mrchen und
Erzhlungen. Leipzig 1859. 6 11,556 s.
CMAVANNES, Ed.: C in q ccnt contcs et apologues, extr. du Tripitaka chinois. Paris
19 1 ' 1934- 4 Bde-
H a u s r a t h , August: A chiq ar und Aesop. Das Verhltnis der orientalischen zur
griechischen Fabcldichtung. Sitz. ber. Heidelberger Akad. d. Wiss.,
Heidelberg 1918. 48 s.
KKRN. H.: K alm a p d a en Sttasoma. Vcrsl. en M cdd.d. kon. Akad. van
Wetensch.; Amsterdam 1912. s. 170-208 (Btr. F .W .K . Mller, U igurica III, s.
2vd.).
ZlEME, P.: Asop in Zentralasien. Das Altertum 17. Berlin 1971. s. 40-42.

6. A r a tr m a la r

A A I .T O .P.: G.J. Ramstedt und die Inschrift von Ton ju kuk. Jean D eny Armaan.
A n k ara 1958. s. 19-24.
COQ, A .v. Le: A u f Hellas Spuren in Ostturkistan. Leipzig 1926. 9, 166 s., Abb.
V o n land und Leuten in Ostturkistan. Leipzig 1928. 8, 183 s., Abb.
 ESK TRKEN N GRAMER 227

HANEDA, T'oru: Les expditions en Asie Centrale. Recueil des oeuvres posthumes
I: Etudes historiques K y o to 1957. s. 491-506.
HEDIN, Sven: A u f grsser Fahrt. Leipzig 1929. 347 s.
Die Scidcnstrasse. Leipzig 1936. 263 s.
Kl.KMENTZ, D. und W. RaDEOEF: Nachrichten ber die von der kais. Akad. d.
YViss. zu Petersburg im Jahre 1898 ausgcfhrtc Expedition nach Turfan.
Petersburg 1899. I.: D. Klemcntz: T u rfan und seine Altertmer, s. t-53. II.:
W . Radlofl': Altuigurische Sprachprobcn aus Turfan, s. 55-83.
PET.EIOT, P.: Notre mission en Asie centrale. La Gographie. Paris 1908. s. 425
430
L a mission Pelliot en Asie centrale. Hanoi 1909. 7, 47 s.
S'FEIN, M arc Aurel (auch: Sir Aurel): Geographische und archologische
Forschungsreisen in Zentralasien 1906-1908. Mitt. k.k. geogr. Ges. in Wien.
1909. s. 289-324.
WUI.FF, K.: V . Thomsen, 25.1.1842-12.5.1927. Arkiv for Nordisk Filologie 46,
F.F. 2, s. 81-104.

ZlE M E , Peter: Die trkischen Txte. Die Tu rfan-Sam m lung der Deutschen
Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Orient. Bibi, und Sammlungen,
Dcutschc Staats-bibliothck. Berlin 1970. s. 39-56.

- 7. S zl k le r, B ib liy o g r a fy a la r

BROCKEI.MANN, C.: Mittcltrkischcr Wortschatz nach M ahm d al-Ksyarls

D lvn L uyt at-Turk. Bibi. or. Hung. I, Budapest-Leipzig 1928. 6, 252 s.

H A 7.AI, G.:Sovietico-Turcica, Beitrge zur Bibliographie der trkischen

Sprachwissenschaft in russischer Sprache in der Sowjetunion 1917-1957. Bibi.
Orient. Hung. 9. Budapest i960. 319 s.
HORN, Paul: Grundriss der neupersischen Etymologie. Strassburg 1893.
Sam m lung indogermanischer Wrterbcher 4.
KARI.G REN .B-: A n alyticd ictio nary o fC h in esea n d Sino-Japanese. Paris 1923. 436
s.
K O W A I.E W S K IJ.E .: D ictio n n a ire m o n go l-ru ssc-fran ais. K a s a n 1844, 1846, 1849.
13,2690 s.
PAVET DE COURTEILLE, M.: Dictionnaire trk-oricntal. Paris 1870. 14, 562 s.
Pl.AYFAIR, G .M .: T h e cities and towns o f C hina , a geographical dictionary.
Hongkong 1879. 58,417, 31 s.
RADLOFF, W.: Versuch eines Wrterbuchs der Trk-Dialecte. 4 Bde. Petersburg
1893-1911.
Rna-Tas, A.: Bibliographie der Kan-su Uigurcn. I Acta-or. 18, s. 120 vd.
 A. VON GABAIN

RDF.NBF.RG, W . :Chinesisch-deutsches Wrterbuch. H am b urg 1924. 10,687 s.

SlN O R. D.: Introduction lctude de l Eurasic Centrale. Wiesbaden 1968. 24,371
s. (zumal: s. 86-96, 234-239, 240-243, 254-258).

8. A a d a k i E se rle r z e llik le n e m lid ir

CLAUSON, Sir Grard: A n etymological dictionary o f Pre-Thirteenth-Century

Turkish. Oxford 1972. 48,989 s.
DOF.RFKR, Gerhard: Trkische und mongolische Elemente im Ncupersischen,
unter besonderer Bercksichtigung lterer neupcrsischer Geschichtsquellcn,
vor allem der Mongolen-und Timuridenzeit, 3 Bde. Wiesbaden 1963, 1965,
1967 ^ c s t folgt).
Drovnctjurkskij slovar , red. V . M . Nadcljacv, D .M . Nasilov, E.R. Tcnisev und
A .M . Scerbak. Leningrad 1969. A N S S S R , Inst. Jazykoznanija. 38,676 s.
RasaN'F.N, Martti: Versuch eines etymologischen Wrterbuchs derTrksprachcn.
Helsinki 1969. Lex. Societas Fenno-Ugricae 17,1-16,533 s.
KF.C5KF.MF.TI, Istvan: Wortregister zu M . Rsnen, Versuch eines etymologisc
hen Wrterbuchs der Turksprachen. Helsinki 1971. Lex. Soc. Fenno-ugricae
17, 2.136 s.
 METNLER

Buradaki metinlerin ou, daha nce baka yerlerde yaymlanmlardr.

Bundan dolay, eviri yazlar harf be harf yaplmam, hatalar dzeltilmi,
delikler, mmkn olduu kadar doldurulmutur. Y o ru m a yardm etmesi
bakmndan, noktalama iaretleri eklenmitir. U ygurca el yazsndaki ve blok
basklardaki imla tutarszlklar, fonetik bir anlam ifade etmiyor ve sadece
M oolralam a ve buna benzer eyler olarak gzlemleniyorsa, dzeltilmilerdir.
T abiatyla, orijinal metinler yeniden gzden geirilmitir. lave edilenler siyah,
belirsiz olanlar italik olarak dizilmilerdir.
... belirsiz kapsamdaki bir delii, //// ise aa yukar drt harften ibaret bir
delii ifade eder.

K l T ig inin M e z a r K itab e si

(V. THOMSENin Inscriptions de POrkhon dechilTrees, s. 97 vd.; ayns

dzeltmelerle, Z D M G , c. 78, s. 140 vd. Trk. Runen-Schrift inden; ilavesi pheli
olan nller parantez; Bilg Kaan kitabesinde karl olan paralel yerler ile teyit
edilmi ilaveler, keli parantezle gsterilmitir.).

Tpk basm, VV. R A D L O F F u n Atlas der Altertmer... Levha X I X da

bulunur.
(Gl) tnritg trjrid bolm T r k Bilg kaan bo dka olurtum. Sabimin
tkti idgil, ulayu iniyignm, olanm biriki uuum bodunum, biriy adapt
bglr, yrya tarkat buyruk bglr, otuz... (G2) T o k u z - O u z bglri bodun, bo
sabimin dgti id, katd tijla! ilgr kn tusuka, birgr kn ortusjaru,
kataru kn batskna, yraru tn ortusjaru, arjcja irki bodun [kop marja
krr]. ajja bodun (G3) kop itdim. ol amt ar^fi yok T rk kaan t k n y
olursar, ilt burjyok. ilgr at|cjurj yazkatgi sldim. taluyka kiig tagmadim.
birgr Tokuz-Arsink tgi sldim. T p tk kiig [tgjm d im . kuraru Yin
g [ z ] (G4) kaa T a m ir kapka tgi sldim. Yraru Y ir Bayrku yirit tgi
sldim. bujja yirk tgi yortdm. t k n yda yig idi yok rmi. iltutsuk yir
t k n y rmi. bo yird olurup, T a b a bodun birl (G5) tzltm. altun
km ig( )ti kut(a)y burjsuz ajja birr. T a h a bodun sabi sig, as ymak
rmi. sig sabin ymak an arp, rak bodunu i^ yautir rmi. yauru
kot|cjukda kisr, a ^ bilig anda yr rmi. (G6) dg bilg kiig dg alp kiig
y o n tm az rmi. bir kii yajlsar, uu bodun biiikij tgi kdmaz rmi. sig
saba ymak asrja arturup, k T r k bodun lt()g. T r k bodun lsikirj
biriy u a y y tg()lt(i)n, (G7) yaz konayn tisr, T r k bodun lsikig
 A VON GABAIN

arjcja at^y kii i^j bourur rmi. rak rsr, yablak a birr. yauk rsr,
dg a birr. tip, ijc bourur armi. bilig bilmz kii ol sab alp, ya m
barp, k kii lt()g. (G 8 )" ol yirgr barsar, T r k bodun lti sn; t k n
yir olurup, ark tirki sar, naj buu yok. t k n y olursar, barjg il tuta
olurta sn, T r k bodun, tokr( )k( )k san. ask, toskm z san; bir todsar, ask
m az san. ardann (Gg) n igidmi kaannn sabin almaln, yir sayu
bard; kop arjcja alkr^cj arlt. aqcja kalm yir sayu kop turu l y o n y u r artig.
tijri varlkadukn n, zm kutum bar n, kaan olurtum. kaan
olurup, ( G o ) yok arv bodunu kop kubratdm; arj)j bodunu bay kldm;
az bodunu kii k l n . azu bo sabmda igid bar u! T r k bglr bodun buru
idij! T r k [b od u n u ti]rip il tutsukurjn bur^cja urtum; yajlp lsikiijin ym
(G ) bt^rja urtum. nijnrj sabim rsr, bjg taka urtum. arjar krii bilij.
T r k ant bodun bglr! bo iidk krgm bglr g yaj[cja siz!
mn bjg ta... Taba kaarjcja bdizi klrtm, bdiz()tim. mnitj
sabimin smad, (G 12) T a b a kaanj irki bdizig t. arjar adn bark
yaraturtum. iin tan a d ty bdiz urturtum. ta toktdm. knltki sabimin...
O n - o k olrja tatja tgi bun kr bilij: bjg ta ( G i ) toktdm. bo rig rsr,
(?)Ika rig yirt irsr, inc rig yirt brjg ta toktdm, bitidim. am krp, ii^
bilirj: ol ta... dim; bo bilig bitigm atisi yolu tigin.

L evha X V I I
( D i ) z kk trjri, asra yaz yir klijcjukda, ikin ara kii ol klnm, kii
olumda z m apam Bum()n kaan Ist()mi kaan olurm. olurupan, T r k
bodunurj ilin trsin tuta birmi, iti birmi. (D2) tr bulut] kop ya armi. s
slpn, trt bulundaki bodunu kop alm, kop b (a)z klm, bal
ykt^cjrmi. tizligig skrmi. ilgr K ad rkan yka tgi, kir T m ir kapka
tgi korjcjurm. ikin ara (D3) idioksuz kk T r k in olurur rmi. bilg kaan
armi, alp kaan rmi. buyruk ym bilg rmi ritjj, alp armi rijj. bglri
ym bodum ym tz rmi. an n ilig i y tu[t]m ri^. ilig tutup, trg
itmi.
zii^ (D4) krgk bulm. yo st rjr, kn tus(u)kda, Bkli l()g
il, T a b a , T p t, Apar, Purum, Krkz, -K u n k (a )n , O tu z-T a ta r, K lta^y,
T (a )t(a )b , b u y a bodun klipn, stam, yolam. a ^ a klg kaan rmi.
arjcja kisr inii kaan (D5) bolm a riy. ol at kaan bolm ri^. auja
kisra inii iisintg klnmaduk riy ; ol kann tg klnmaduk riy . biligsiz
kaan olurm rijc, yablak kaan olurm ri^. buyruk ym biligsiz riy ,
yablak rmi r i [ i y j . (D6) bglri bodum tzsz n, T a b a bodun tbligin
kiirlg[in] n, armaksn n, inili iili kirjrtkin n, bgli bodunl
yourUk n: T r k bodun illdk ilin nu idmi, (D7) kaanladuk
kaann yitr idmi. T a b a bodunka bglik o n ol[n] kul bojcj, silik kz oln
kun bold. T r k bglr T r k atin t. T a b a bglr T a b a atn tutupan,
T a b a kaanka (D8) krmi. (i)lig yl iig kig birmi, ilgr kn tus(u)kda,
 ESK TRKF.NN GRAMER *31

Bkli kaanka tgi sly birmi, kuraru T a m ir kaptka tgi siily birmi.
T a b a kaanka ilin trsin al birmi.
T rk kara kama (Dg) bodun i y timi: illig bodun artim; ilim amt kam?
kimk ilig kazanur mn? tir rmi" kaanl bodun artim; kaanm kan? n
kaanka iig kg birr man? tir rmi. imj tip, T a b a kaanka ya bolm[].
( D o ) ya bolup, itin yaratunu umaduk, yana iikmi. but^a iig kg
birtkgr saknman, T rk bodun lryin, urusratayn tir rmi; yokadu
barr rmi.
z T r k tnrisi T r k duk yiri ( D ) sub i^c itmi. T r k bodun yok
bolm azun tiyin, bodun bolun tiyin, kanm Ilt(i)r(i) kaan, giim Ilbilg
katunU tjri tpsind tutup, ygr ktrmi rin. karjim kaan yiti yigirmi
ri takm. tara (D12) yoryur" tiyin kii idip, balkdak takm, tadak
inmi, tirilip, yitmi r bolm, ttjri k birtk n, kaijim kaan ssi britg
rmi; yas konytg rmi. ilgr kuraru slp, lirmi kubratm. kama (D 13)
yiti yz r bolm. yiti yz r bolup, ilsirmi kaansirami bodunu, kirjdmi
kuladm bodunu, T r k trsn nm bodunu, m apam trsit^
yaratm bourm. Tli T a rd u [bodunu amja itmi]. (D 14) yabu ad
arjda birmi.
biriy T a b a bodun ya rmi; yrya B(a)z kaan, T o k u z - O u z bodun
ya rmi. Krkz, Kurkan, O tu z-T a ta r, Ktajy, T (a )t(a )b , kop ya rmi.
kaijim kaan b u y a ... (D15) krk artuk yiti yol slmi, yigirmi stitj sjmi.
trjri yarlkaduk n, illigig ilsirtmi, kaanl kaansratm; ya baz
klm, tizligig skrmi; bal ykruj[rni.
kaijim kaan] in ilig (D 16) trg kazanp, ua barm, karjim kaanka
balayu B (a)z kaan b(a)lb(a)l tikmi.

ol trd z iim kaan olurt. iim kaan olurupan, T r k bodunu yi

itdi, igiti. ia^[bay kld; az k kld]. (D 7) iim kaan olurtukda, zm
Tardu bodun z ad rtim. iim kaan birl ilgr Yal gz atjcjuj yazka
tgi sldimiz, kuraru T m ir kaptka tgi sldimiz. K g m n aa Kfrkz
yirij tgi s]ldim iz. (D 18) kama bi otuz sldimiz.. yigirmi srjdmz.
illigig ilsirtdimiz; kaanl kaansratdmz. tizligig sknm z, bal
ykrjcjrtmz.

Trg(i) kaan T rk m z [bod u num u z rti. bilmdkin] (D19) n,

bizij yajluk n, kaan lti, buyruk bglri ym lti. O n - O k bodun mgk
krt. mz apamz tutm yir sub idisiz bolm azun " tiyin, az (veya Az?)
bodunu itip y a r a t p ,... (D20) Bars bg rti. kaan at b u ^ a biz birtimiz. siijilim
k u y u y u birtimiz. zi yarj|di- kaan lti; bodun kiin kul bold. K g m n yir sub
"idisiz kalm azun" tiyin, A z ,l C |rkz bodunu yarat[p kailimiz sindmz], ilin
(D21)... yana birtimiz. ilgr Qadrkan y aa bodunu a y a korujurtumuz,
a y a itdimiz. kuraru K ()ij (t(a)rm (a)n k a tgi I'rk bodunu a y a
 A. VON GABAIN

koujurtumuz, a y a itdimiz. ol dk kul kullu bolm rti[, ktj kjlg bolm

rtij. (D22) i y kazanm itmi ilimiz trmz rti.
T r k O u z bglri bodun, idiij! z trjri basmasar, asra yir tlinmsr,
Trk bodun, ilinin trjin kim artat [uda arli? tiirk bodun]... (D23) kn!
krgnin n tgidmi bilga kaantja rmi barm dg itirja krjtj yaj[cj,
yablak ldgrt()g. yarkl k a r c n klip yaj^a iltdi? srjiigUig k a r c n klipn
siira iltdi? duk t k n y[ bodun bard, lgr] b a r m a (D24) bard(),
kuraru barma bard(). barduk yird dgg ol riy , kantj suba ygrti,
sjkrj taa yald, baglik on olutj kul bo^cj, silik kz oluj krj bo(cj.
bilmdk n [yablakm n n iim kaan ua bard], (D25) balayu
Krkz kaan b(a)lb(a)l tikelim.
T r k bodunu at ksi yok b olm azun " tiyin, kajm kaan giim katunu
ktrmi tjri, il birigm trjri, T r k bodun at ksi yok bolm azun [tiyin,
zmin ol tnri] (D26) kaan olurtd riy!
nrj yls bodunka olurmadm; ir asz, tara tonsuz, yabz yablak
b o d u r c a z olurtum. inim K l tigin birl szldimiz. katjimz iimiz
kaz[anm bodun at ksi yok bolm azun ] (D27) tiyin, T r k bodun n tn
udmadm, kntz olurmad(tm ausgelassen!). inim K l tigin birl, iki ad birl l
yitii kazandm. i y kazanp, bir(i)ki bodunu ot sub klmadm, mn zm
kaan o lu r tu k u m d a (D28) [yir sayu] barm bodun l yit yadan yal()rjn
yana klti. bodunu igidyin tiyin, yraru O u z bodun tapa, ilgr Ktaty;,
T ( a )t(a )b bodun tapa, birgr T a b a tapa ulu s iki y ig ir m i sldim ...
[sijiidm. a^ja] (D29) kisr tjri yarlkazu, kutum bar n, lgm bar
n, lti bodunu tirg(ti)r igitm; yal()n bodunu tonlu, a^j bodunu
bay kjcjtm; az bodunu k klln. (a)r illigd, [(a )r kaanlda, yig kldm;
trt blutjdak] (D30) bodunu kop baz kldm, yaz kldm, kop marja krti.
iig kg birr.
bu^ja trg kazanp, inim K l tigin zin krgk bujc|.
kaijim kaan udukda, inim K l tigin yiti y a d a kalt.... (D31) U m (a )y t g
gm katun kutja, inim K l tigin r at bujcj. alt yigirmi yarja, iim kaan ilin
triisi i^ kazamj. Alt-ub Sod()k tapa sldimiz buzdum uz. T a b a Oj
tutuk b t m n s k lti, stj d m z. (D32) K l tigin yadan oplayu tgdi.
O n tutuk vurn yarkl (i)lign tutd. yarkld kaanka (a)nulad. ol sg anda
yoK kdmz.
bir otuz yanja (a ) a sjnk sjdmz. arjilki Tad()kj oruj boz atn
binip tgdi. ol at anda (D33) lti. ikinti Ibara y (a)m t(a)r boz at binip tgdi.
ol at ajtja lti. ii^j Y( )g(i)n-silig bgirj kdimlig tor(u) at binip tgdi. ol al
arnja lti. varkiKja y(a)lm(a)suja yz artuk okun urt. yiiziyri baja bir
tgrmdi... (O34) tgdkin T r k bglr kop bilir siz. ol sg arjcja yok kdmz.
ai|cja kisr Y ir Bayrku ulu irk(i)n ya bo[<j. an yayjp, 7 rg-y(a)run klt
buzdumuz. ulu irk(i)n, azkt^ a rin tzip bard.
 ESK TRKENN G RA M ER 233

K l tigin [alt otuz] (D35) yana K r k '7- tapa sladimiz. srjg batm kar
skpn, K g m n y loa yorp, Krkz bodunu uda basdmz; kaann birl
Sotja yda sijdmz. K l tigin Bayrkuurj ak adr (D36) binip, oplayu
tgdi. bir rig okun urt. iki rig ud(u)ru sand. ol tagdkda, Bayrkuug ak
adr udl(u)kn syu urt. K ,rkz kaann liirtiimz; ilin altmz.
ol ylka Tii[rg(i) tapa Al tun y] (R37) toa (I )rti gzg kaa yordmz.
T g (i) bodunu uda basdmz. T rg(i) kaan siisi Boluda ota boraa kalti;
srjdmz. K l tigin B(a)u boz at binip tgdi. R(a)u boz...
(D38)tut(?)zt(?)ikisin zi(?)^ (?)zd . arjcja yana kirip, Trg(i) kaan buyruk Az
tutuku (i)lgin tutd. kaann auja lrtmz; ilin altmz, kara Trg(i) bodun
kop iikdi. ol bodunu T (a ) b ( a )rd a k o n d u rtu m u z . yana y o rp (D39) sod()k
bodun ityin tiyin, Y i y gzg kaa, T a m ir kapka tgi sladimiz. ajda kisr
kara Trg(i) bodun ya bolm. K()rjr()s tapa bard, bizirj s at turuX( azuk
yok rti. yablak kii r /... (D40) alp r bizin tgmi rti. at^cja dk knp,
K l tiginig az rin irtr itimiz ulu stj stjmi. Alp-al ak atn binip
tgmi. kara Trg(i) bodunu arjcja lrmi alm, yana yorp...

Levha X I X

( K i ) . . . birl Kou tutuk birl srjmi; rin kop lrmi. bin barmn kalz
kop klrti.
Kl tigin yiti oluz yana Kartuk bodun riir barur rikli ya bold. T a m a
duk bada sijdmz. ( K s ) K l tigin ol snd otuz yaayur rti. Mp-alfi ak
aln binip oplayu tgdi. iki rig udru sand. Karluku lrtmz altmz.

A z bodun ya kald. K a r a klt srjdmz. K l tigin bir krk yaayur rti.

Alp-al akn (K3) binip oplayu tgdi. A z (i)lt()b(i)r(i)g tutd. A z bodun ajtja
yok bojd.

iim kaan ili kama boltukrjcja bodun ilig ik() boltukr^a Izg(i)l bodun
birl sijdmz. K l tigin Alp-al akn binip (K4) oplayu tgdi. ol at ajfja
tdi. Izgil bodun lti.
Toku z-ou z bodun knt bodunum rti. trjri yir Au/^akn n ya b o^ . bir
ylka bi yol srjdmz. a^ilk Tou balkda srj^m^. (K5) Au/rigin (A)zman
ak binip oplayu tgdi. alt rig sand, s t/igii^di yitinc rig kllad. ikinti
Kuslaakda (A)d(i)z birl sijdmz. K l gin A z yazn binip oplayu tgip,
bir rig sa ird i. (K6) tokuz rig gir tokd. (A ) diz bodun at^cja lti. y
Boluda O u z birl sijdmz. K l tigin Azm an ak binip tgdi, sand. ssin
sandmz, ilin altmz. t r t y u barjcja srjdmz. T r k (K 7) bodun
adak kamatd, yablak bolda rti. oza klmi ssin Kl tigin alp, Torjra bir
uu alpau on rig Torja ligin yotjja girip lrtmz. biiy (A)zg()nti
kadazda O u z birl sndnz. Kl tigin (K8) A z yazn binip tgdi. iki rig
sayd. halika barmad. ol s arjtja lti.
 A. VON GABAIN

(A )m a kurat klap, yazrja O uza ru s takdmz. K l tigin big

balayu ktmz. O u z ya ordu basd. K l tigin (K9) g s z akn binip, tokuz
aran satyd , ordu birmdi. gm katun ulayu glrim klrim klinnm
ku^uylarm b u y a ym tirigi kiij bo(c}a rti, lgi yurtda yolta yatu ka^cja
rtigiz. ( K o) K l tigin yok rsr, kop lti rtigiz.

inim K l tigin krgk bu|cj. zm sakycjm. krr kzm krmztg, bilir

biligim bilmz.tag bojcj. zm akrdm, d tanri yasar, kii ol kop lgli
tori, ( K i) i saki|cjm. kozda ya kalsr, ()tida (?) kijlt s t kalsr,
ya^cji u)ru sakujm, katd akrdm. iki ad ulayu intygnm olanm baglrim
bodunum kzi ka yablak bo|cja tip s a k t l m , yo sit Kta^;, T(a )t(a)b
bodun balayu (K 1 2 ) U d ( a )r sjn klti. T a b a kaa^cja Isyi-lik(a)rj klti. bir
tmn a altu km krgksiz klrti TnpiU kaanda Bl()n klti. kurya kiin
bntskdak Sogd B(a)r(i)k (a)r Bukarak uluf bodunda N()j sjn oul (arkan
klti. ( K 13) On-ok olum T rg(i) kaanda M a k ara tama O u z Bilg
tama klti. Krkz kaanda T a rd u Inanu or klti. bark itgi bdiz
yaratma bitig ta itgi T a b a kaan kan arj srjiin klti.

L evh a X I X

( K D ) K l tigin kory ytlka yiti yigirmik udt. to k u zu y ay yiti otuzka yo

r t r t m z . b a r k n bdizin bitig tan biin ylka yitin ay yiti otuzka kop
alk d m z . K l tigin l /krk artuk yiti yak bolt (boll yerine) ta ... b u j^ a
bdizig tov(u)n (i)lt()b(i)r klti (klrti yerine).

L evha X V I I I

(G D ) buna bitig bitigm K l tigin atisi Y o lu tigin bitidim. yigirmi kn

olurup bo taka bo tamka kop Y o l tigin bitidim. (a)r olanmzda tayunurjuzda
ydi igidr rtigiz. ua bardz. trjrid tirigdki bolta siz.

L evha X I X

(GB) ... Kl ligirtirj altunn kmuin asn barmn trl tuman ytlksm y(t)m a
toyun... bgim tigin ygr trjri... laf bitidim yoll tigin.

Levha X V I

(B) In a^ u apa yaran tarkan at...

T a k v i m le r

(G .R . RACHMATI'nin T T V I I , s. 14 v d .ndan, U y gu r el yazs) 1202 ylna

ait takvim paras.
it ylk ordu ol. yl yultuz udarabatiravvat; grah auar ol; kut suw; ordus
alt.
 ESK TRKEN N GRAM ER 235

aram ay kiig. bir yarjs ti koyn. kinuman pa. trt yarjka sirki, yultuz
atabi.
ikiti ay ulu. bir yarjrs pi san. kav k. yultuz riwadi. alt vaj sirki. 011
yarjka...
n ay kiig. bir yatss bu yunt. piy kn. barai yultuz. ajarak grah ol. alt
yarjka tsirki.
trtn ay kiig. bir yajs ir torjuz. kuu kn. yultuz uruguni. bud garh. yiti
yaj sirki.
biin ay ulu. bir yajs kap luu. pi kn. brahasvvadi garh. ardir yultuz.
tokuz yarjka sirki, trt otuzka kuni ol.
altn ay kiig. bir yajs kap it. ti kn. pu yultuz. aniar garh. tokuz yarj
sirki.
yitin ay kiig. bir yan kuu tawsan. ji kn. aditya garh. yultuz
purvvapalguni. bir yigirmika sirki.
skizin ay ulu. bir yajs jim biin, kin kn. soma garh. ay tir yultuz. iki
yigirmika sirki, alt yigirmika kuni ardam.
tokuzun ay ulu. bir yan jim bars. ip kn. bud garh. hast yultuz.
yigirmi sirki.
onun ay ulu. bir yarjis jim biin, kay kn. ukur grah. anurad yultuz.
yigirmika sirki.
biryigirmin ay kiig. bir yarjis jim bars. piy kn. aditya grah. ali yultuz.
trt yigirmik sirki.
ahapat ay ulu, ... soma garh. dani yultuz,...

(RADl.OFF-MALONV, Suvarnaprabhsa, 343, 21 ve devamndan; ge devir

U y gu r blok basmas).

Kan-si y(i)girmi altm yl altrn aynn skiz yan, i tigm tutmak kn sim
skan kn z balayu bitip, skizin ayni] ay tolun bi y(i)girmisint bitiy tolu
kldm, kinkilrk ulalmak bolzun! sadu dg!

(A.v. L e COQ, M I , 12-13 ve devamndan; U y g u r yazs).

y m tjri M a n i burhan tjri yiringr barduknta kin bi yz artuk ki

otuzun lazn ylka t k n t k i nom ulu tkl rdmlig yarlakanu bilg
bg tjri mar Niw Mani...

(G .R . R A C H M A T l, T T V II, s. 20, str. 9 ve devamndan; U y gu r yazs).

...n ot kutlug; buu ksk ylk; Y()ztigird ilig sam yz tak skiz
altm, kn trjri bun san bir tak t(a)su...
*36 A. VON GABAIN

K eteb e K a y t l a n

(A.v. G ABAIN, H I V I I , str. 2 149-2160 tan; U y g u r yazs).

ytn kutlu uluTavvka ilint, ahk nom tkrm Huilip lays d igalp,
Tavvka tilin yaratm Gintsuj waps atl nom aar kijrtmi, yana Tavvka
(ilimin Bi-balkl Sjku Sli tutuj y a tr d T'rk (ilina wirmi bodisataw
T a y t o samtso aartj yorn uktmak " a t l tsi in tin tigm kawi nom bitig.
yitin iilii tkdi.
namobut. namodarm. nomosaj.

(A.v. G a b a IN-F.VV.K. MOl.I.ER, Uigurica, IV , s. 678den; U y g u r yazs).

...\vaybaziki astatri kryi drri Sarjadas U g u -K n (ilintin, Tohr tilin
vvirmi, T ohr tilintin ilazin pratinki y ajrtT rk vvirmi daakartapuda-
avvadanamal nom bitig...

(RADLOFF-MALOV, S u v ., s. 343, 2-343, 20d cn ; kr. s. 673, 12; ge U y g u r

blo k b asm as).
dg! li-so!
ym kutlu jdn ulu Tavva ilint, tayij savvin alku astirlar nomlar
kalz tkrmi bodisatavv Gitso samtso atl a a n An tkk tilintin T a w a
tilin wirmit, yana bo bi cbik (V ar. bdik) klyk bulanyuk yavviz td
koluta kinki boutlu Bi-Balkl Srjku Sli tutuj Tavva tilintin trk U y u r
tilin ikily wirmi altun nlg yaruk yaltrkl kopda ktrlmi nom ilii
atl nom bitig bitiy okyu ytldi. sadu dg ym kutlu bolzun.
bo trtn tgzin nom rdinig irin ahapat Matjgal toyn, Ikiarj ismin
Ratna-\Vair ikgnrj tgirj sin takku kn tolu bolt.

(A.v. LE COQ, M I , s. 25, str. 1 ve devamndan; U y g u r yazs).

ym aazlanm bolt ulu grnn; ym bitilmi bolt ar svvinin; ym
amt tkl trlg itigin bitilmi bolt ulu yird oyatmakn bo... tjridm... nom
bitig, kim ym... tolu r k trlg... ztlrig odurul, knlg ah, ym
kgzg yartuh; ki kirt ajla trlg dki ad ra artl g yrglg
tirig z birigli yaruk tnri yiriij tgrdi: noda tatalarak tnridm bilg
bilig.
ym dg dk koluka, ym irlg dg knk, ym alkatm ayka, ym
yigdmi kutlu ylka;
ym gtmi alkatm ()r(i)g T r k ulu A ru T (a )la s kz iint;
ym yokaru kod, ilgr kir at itilmi, ym ksi sorulm kutlu ulu,
yarala Altun A ruu ulu, K au Y(i)gn kn t, O r d u knt, igil balk, nom kut
tnrinir| ornanus, mardaspant tjnlrnirj otalk, ar yaruk klg
brtilrnirj konus, ar turuk szk manistanlar iint;
 ESK TRKF.NN GRAM ER , 37

ym kara bodun, kutlu tmi yigdmi britilr, a yalag tatala atla

tjri mar V a h m a n hiar yazd toyn Tohrdak ulug mojak...;

ym Altun A ru T ala ulu Kau ha, O rdu igil kant rkligi, ulug
T r k d n pr(a)danki, igil Arslat il lirgk alp buruan alp tarhan" bag
ilantiik arksintk uunta;
ym ant bolzun sng alk tz om arkasja! ym girmak svvinmk
bol/.un om pr(a)danklar z! yma kutadmak kwadmak bolzun tz drlmi
ar dintarlarka! ym yigdmk utmak bolzun marja, aduk, kar bitki, mar
Iuyazd mahistak z, kim ym ulu amranmakn ar ksn bitidim. yazukda
bounmak bolzun kam a bara swg ztlg nioaklarka! ym tzn bara
t zm z btnn kadakn turzun! igsizin adaszn turalm! ym krjlmz
kgzmz turkaru bususuzun kadusuzun turzun! bara dg klnka tkllig
bolalm! ztmz kurtulmak bounmak yigdmk utmak trjri yirint tgimlig
bolzun!
mnig in bolzun!

TP

(G .R . R a CHMATI, Z u r Heilkunde der Uigurcn, S B A W , 1930, s. 454 vd., str.

33-69dan; U y g u r yazs).
kayu kii ki dg krmsr, kara kiiiij gsiiz barmka iirj pitpidini
sap, otka kmp, kbikin alp, kzk srdgl ); ki dgii krr.
kayu tiinirj kauk tudunsar, tlg rknj kaskn alp, kaan yolja uru
ol; bat kaanur.
kayu kii yan ar rsr, kgrkn mayakn kara min birl okuradp,
ki yakzun, dg bolur.
tlinmz kartka: irjknirj koynntj (so!) mijizin sokup, yaksun; bat tnilip,
dg bolur.
tolak bolup, snmsr, uskunnrj kaskn yldz birl yorurdka tokup,
irzn; snr.
ti argka: yaar kara udnurj mayakn iit okuradp, yakzun; ar
kidr.
kayu kiinin di ala bolsar, badyann yarp yarp, srdtrp, suwn alp,
ala dink srdzn; alas kidr.
kklik din kr birl tz l klp, kzk srdsr, krmsr ym, krr;
dg bolur.
yana kkliknrj 2) din alp, kurdp, borka bkinik kadp, isr, anma
bor hkini isr, srmz bolur, dg.

1 allan: srl-gil!
1 allan: kkalik + n ij!
238 A. VON GABAIN

tw sdkin alp, baka srdsr, bataki kpki kidr.

kim kal bolsar, suun mnzin yumak gp, suwka tokp, isr, kidr.
kulak ak bolsar, karaku skannij din tamsar, alur.
yana m: lg fnikinirj yaknsn rgzp, srdsr, alur.
yana kii din alp, brilig kzk srdsr, alur.
twnirj wksin kudrp, sokup, lgp, tn busakka irsr, dg bolur.
kayu kiinin karnnta kn lsr, bir s(a)tir it stin irsr, tr.
kal it tartm kiik: ularnrj miyisin yisr, dg bolur.
kkdki a karnka birr an kuma yan irsr, dg.
kz yaruksuz bolup, k tlim ya aksar, kz z srdsr ym, dg bolur.
kav kiiij kiri anm ad n yi aksar, krkm, konak mini par birisi borka
kadp irsr, dg bolur.
zt uak kart nsr, taku yumuntasn t birl srdsr, dg.

Falclk

ince

(\V. BANG und A.v . GABAIN, T T I , str. 31-43; 54-68; 1 1 1-148den; U ygur el
yazs).
birk s slnk atl rk klsr, savvn in ayur: s slsr, yir tlinr. kii
szlsr, saw alknur. yol azsar, w tapmaz, kii yarjlsar, i btm z. z kltjin
bak tutl. tg sawka yorma. gz rtgli uratj; iij btmz. bg bolal
klntj klntrj; yarln yormaz. klm iij yal. szlmi sawirj tdlg. yak
ikk girr. ya yawlak altayur. kn trjri klnd rigirj z. ay tnri badt
kutun z. z kntjk nanl. knt krjlrjin bak tutl. tzrjin kztsr
sn, itiln kyik miiyzi tg atrj krj ktrlgy.
birk bo koramak atl rk klsr, sawin in tir; suw tamiri kursar, ya
vaw ktnyur. kii kiii korasar, yad kiik bastur. tgirmi tam iint srk
ImiHiij. tgnilyki vaj talim bolt. asj ayar| gsdi. di (awarnj
kokt. iltin kantin busu bar. tzj tgr ada bar. asl boluluk yolui]
kznmz. iklg boluluk blglg blgrm z. ta iint iki yak bar;
gjin knliji bulayur. il iint twlig krlg buryuk bar; iijit krji
ardatur. rki kiilrk anl; drmlig kiilrig ayal. adan rtgy, dg klgy.
bo rk, kimk klsr, sd rsr, santur; balkda rsr, korayur. buyan dg
kl klu ol.
birk utru kalmak atl rk klsr, sawin in tir: utrujda as tusu yilrii
kal ti. tzijd aya iltg oranu birdi, kjlntki ksp bara kanl, atn
atayu kut kw zin klti. ski atn tgilip yarj "boltuij; bodam attj tgilip,
tatl boltuij. tbrtk sayu i ktgrj tapija; olurtuk sayu orun yurt
 F.SK TRKF.NlN GRAMER *39

grj. ulu ark klti. trt yrjak tiizlti krjlj. kidirti tprmi kliig
ya kitdi; rjdrti tprmi ot yaln ti. olurup krnlgil ink ygrk
atlar; tapna alp iltgil yinik dg lalar. tuman saw tkni sinid bolt. yl
ay itil iilgijd k ird i.-' stnki altnkt taplad. rki kodk sawinti.- bag tamas
algirjda; ornal orun alrjta. yirk tjrik swin tut. burhanlarka tap kl.
birk in kalmak atl rk klsr, sawin ina tir: yil iyin idilr kzki a
yajus; tmn ban yird yarjurar szk suw tikisi. iki kjl birikdi; grni
k. ini ii tzlti; tawari tlim. tprtk sayu kut kalr, klntuk sayu i
btr. rakta saw idti dg; yauktak i btiidi dg. adatj tudaij kitdi;
ay sakular tzdi. rjdn kntiin bulujda griinlg yil yiltirdi. kidin
tatn bulujda tnri kap alt. kztj iint kg yok; kjlij iint kadu
yok. atrj kt] yadld yd ypar tg. azanm sawirj dikdi altun km tg. kop
iir] taprja, kor yok.

H ristiy a n lk Metni

(W. BANG, Georgspassion, s. 53 ve devamndan; U y g u r yazs).

skiz yigirmin yarl; dg ol. in yarlkayur Z a w ta y patgamwar: oayur
sn, yalatjuk ol, ol irjkk kim raktn ntdi z buzausrja, kim azp barm
rdi. nk iidti ol buzaus ginirj nin trkin ygiirp kiilti gijr, siziksiz
bolt. anulayu ym snirj kim rak bardlar rsr, trk kawaylar ulu
grnn.

M ani Metni

(V. THOMSEN, YV, s . 207-209; trk. Runen-Schrift'tcn. Talih, karlkl iki

yan kare ve dier drt yan kare olan ve drt uzun yan saylabilen bir z a r n
kere atlmasyla bulunurdu).

alp r ol sk barm, s yirint rklig sab trtmi tir: birjr klsr, zi

atanm grnlg at yitiglig klir tir. i y bilirjlar; aj^ dg.
grin kutlu adr mn. yaak a yaylam; kul a klam, arjcja
turupan mjilyr mn tir. i^j bilijlr; dg ol.
k(a)n() lmi; knyki tojm. k(a)n() n l k lg y ?ol bgligol. knyki
nlk toay? ol knk olurur ol. i^ bililr: bo rk banla az mgki bar; kin
yana dg bolur.
ol gint karjnta bklpn tzipn barm, yana saknm klmi: gm
iitin alayn; kanm sabin tjlayn tip klmi tir. i^ bilinlr: dg ol.
ylka tgmiig ydtmayn; ayka tgmiig artatm aym. dgiisi bolzun! tir. iy
bilinlr: dg ol.
tokuz aral stun kiyik mn. bdiz tiz iiz iipn mrjryr mn. tiz tjri
idti; asra kii bilti. ajja klg m tir. ij bilii]lr: dg ol.
*4 A. VON GABAIN

lmijayn ku KInitkiH kom. tuymnln tuzak ilinmi. mnl oturur

lir. i^ii bilijlr: yblak ol.
y(a)ru kiyik mn. yayl (ama apan yaylayur turur mn, mnilig mn
tir. ity bilijlr: dg ol.
kanlk ssi abka iinmi. sar ir lik kiyik kirmi, kan ligin tutmi. kara
kama ssi girr tir. i^ bil i rjlar: dg ol.
kk buymul toan ku man. krklg kayaka konupan, kzlyr mn.
yaakl torak z tpn, y aylayu r mn tir. i y bilijlr: a ^ dg ol.
smiz at az kat bolt. idisi umaz tir. i^ bilitjlr: yablak ol.
amti' amrak olanm, i y bilijlr: bo rk bitig dg ol. i y ip alku kntii lgi
rklig ol.
bars yl ikinti ay bi yigirmik t(a)ygnt(a)n manistantak kiig dintar Rurua
uru idiimiz Isig sanun It-uk n bitidim.

r e t i M etin le ri
Budizm
Sebepler zinciri, yani N idana zinciri.
(F.\V.K. MI.t.F.R, U 1I, s. 11, str. 9 ve devamndan; U y g u r yazs),
tr a ya k a tgimlig bodisatavv sansarnij br vvrilmkin ukup, naru
twrilmkin mgksiz uuz ukar.
tumak bolmasar, karmak lmk bolmaz.
kltn bolmasar, tumak bolmaz.
tutyaklanmak bolmasar, kln bolmaz.
az almr bolmasar, tutyak bolmaz.
tginmk bolmasar, az almr bolmaz.
brtmk bolmasar, tginmk bolmaz.
alt ka orunlar bolmasar, brtmk bolmaz.
at r] bolmasar, alt ka orunlar bolmazlar.
bilig knl bolmasar, at r] bolmaz.
tawranmak bolmasar, bilig krjl bolmaz.
biligsiz bilig bolmasar, tavvranmak bolmaz.
biligsiz bilig sr, tawranmak r.
tawranmak sr, bilig knl r.
bilig krjl bsr, at rj r.
at n sr, alt ka orunlar r.
alt ka orunlar sr, brtmk r, amnlur.
brtmk sr, tginmk r.
tginmk sr, az bilig r, amnlur.
az bilig sr amrlsar, tutyak r amnlur.
tutyak sr amrlsar, kln r amnlur.
kln sr amrlsar, tumak r amnlur.
tumak sr amrlsar, k an m ak lmk r am nlur.
 F.SK TRKF.NN GRAMF.R

Stkl* yikkmNk

( T V I 11, s. 71-72; Brhmt yazs. Paralel mcti, T l ' V I , str. .r),r)-i>8. laveler
U ygur yazsyla olan bu metinden alnmtr.)
( 1 )...burhm kuttim pulur. taki ym tidhigsiz bodhisatv siz ina ukuh. pirA
(2) kayu tnl pligsiz yig kilinelig errip tr ttr trk kertgiinc (3) kirtgn sr
tiikal trlg yig kilinelig semnlr tr nomlug tirthilar (4) orjjin yilpaglr yklr
kuzgum kobhurgt ulti yavvlk plglg korktnig. (5) nlg k u la r tk&l
trlg yavvlhk ir plglr alko e w t a parkta kznr klip. (6)rltir. t rj tan
ig a r rig dh tudl klrr emgtr. yilim yim turkr ew park ici(7)nt ada
tu da k o r y egsmz g kn ohol kiz ka kdh kh kul pir iki(8 )ntik k a r u r
otli svvli tg ttlg plor. evv iysi turkr pulgnyu(9)k k ll g qadhirsarsig
ywlahk plor. inca pilmi krgak ol par yak icg( o)kIrng kln ol. b ir k
ndg edhg glisi pr erip po nom ptigig okitsr uldhi c kta oki...

M an i Metni

(A. v. LE COQ, M I I I , s . 16, str. 11-20; str. 2-s. 17, str. 19; s. 18, str. 5-s. 19, str.
9dan; ilk bahis: M ani yazs; gerisi: U y gu r yazs).
ym tak sz saw tjiisi tip okm bolar:(.) tntura tljri, (2.) yil trjri, (3.)
yaruk t g r i, (4.) su w trjri, (5.) ot tjri, (6.) a m ra n m a k bilg, (7.) kirtgn bilig,
(8.) tavvranm ak bilig, (9.) srinmk bilig, (10.) bilg bilig, (11.) sz saw m
k ir tk n m k , (12.) bilg biligig adna uka birmk, (13.) yigirmin n o m kut
tijri. (delik).
bo rr bir yaruk kn ki y ig ir m i dg din birl, kim kam a d in d arlar
z kd rr. ym k in ti y a r u k kn knd rr: ki y ig ir m i ilnmk, kim nom
kut trjridn tuar, yaruk kn tjrik ylr, ki yigirmi trjri krknn birl.
(1.) ilnmk rksinmk. (2.) bilg bilig. (3.) yigdmk. (4.) svvinmk. (5.)
tavvranmak. (6.) konin yarmak (?). (7.) kirtknmk. (8.) srinmk. (9.) nn
bn rmk. (10.) dg kln klmak. (11.) tz ktjllgn rm k . (12.)
yarukun yaukun rmk.
bo rr kindi yaruk kn, ki yigirmi dg d iin birl, k im no m kut
trjridn tugd, anulayu kalt kn trjri, kim ol ulu trjridn tud. (delik).
ym bo n yaruk kn, kn trjrik oayur ylr. ym iki yigirmi dlri
knt rr iki yigirmi trjri krkn. iki tnrig tn knt bolar rr: bir tn
knt bo karar tz rr. ym iki yigirmi dlri kntlr ol: bi kznr
tawgird tz snlan: (1.) srjk, (2.) sinir, (3.) tamrr, (4.) t, (5.) tri. bi
kznmz tutulmaz yavvlak bliglr, kim kant ol: (1). z boz bilig, (2.) vvk
bilig, (3.) uvvutsuz bilig, (4.) trki bilig, (5.) biligsiz bilig, (6.) suk yk, (7.)
uwutsuz yk birl.
ym ikinti tnrig tn knt rr az yk, lmlg sakn. ym iki yigirmi
dlri knt ol iki yigirmi karar ilnmki. ym yaruk knlr tnrig tnlrk
 A. VON GABAIN

utrunal kgli lurdlar. ym yigdti yank kn karan tng, alarjadturd. ym

rjrki Hormuztatnri srjirj ylr. ym anta kin rksiniir ilnrlr iliglr
hanlar knt z ilin ir. b i r y a r u k ilnmk. ikinti bilg b il i g . n
y i g d m k . t r t n s w i n m k . biin t a w r a n m a k . a ltn kirt. yitin
kirtknmk. skizin srinmk. tokuzun knin rmk. onun dg klnl. bir
yigirmin tz kijlg, iki yigirmin yaruk. bolar iki yigirmi dlr kijl ir
vadlur yaraur.

H ik ye le r

M a n i Metni

(W. B a NG. Manichaische F.rzhler, s. 17 ve devamndan; U y g u r yazs).

r ol vvahig knt aym savvina klt. kam a bodun kjlin sakmn
yort. mar A m u mojag balk iint tgzinti, bui kolu, bui nrj bulmad, bir
yaak bult.
tr mar A m u mojag... bir kam trjrilikijr bard, kim kam a bodun aar
tapnur udunurlar rti. ol trjrilikdki kam mar A m u mojagka in tip ayt: n
rsn? Anta nlk kllitj? bizint kalp olur! tidi. y m mar Am u mojag ol kamka
in tip tidi: ar ditar mn. sizint... kltim... ulu yaruk bark... mn anta
olurayn. tnri nomn yad ayn! tidi.
tr ol kam asanulayu in tip ayd: bo tijrilik sizij bolzun. siz oluruj!
tidi. tr mar A m u mojag ol kamka in tip ayd: sn// yol in tip ayl: bo
tarjrilik sizitj bolzun! tr ol kam asanulayu yol in tip tidi: tnrilik
s7.it| bolzun! tidi. n n tisr, ol kam kojlirj in saknt: bo adn yirlig r
bo. knt svvigin z lmkk kirr. marja ol kii as bolay. ...

B u d ist M etn i: A P a r s >

(RaD I.O FF-M ai.O V, Suv., s. 607, str. 8 ve devamndan, Berlin

yazm alarndan dzeltmelerle; ilki: U y g u r blok basmas, dieri: U y g u r yazs).
jra rtlui tda, bo am b u d iw ip uluta M aharadi atl ilig han bar rti. ol
ym M aharadi ilig han rtirji ulu bay barml, tsarjlar alklar 1 tar d
tavvar iiz tolu. alp atm slg kij tkllig, trttin snjar yir orunu iymi
basm, kk ayatm arlatm, rk uzat ki noma trii balada,
imrigm kama bodunn karasn am klitmi, koptn srjar yaz yavvlaksz
rti.- ol ata osulu olu yalnl kiilg ilig hannj ulu hatunta tum
krgli suiglig krklg mjizlig olan rti. arj'lki ulu olannnj at
M ahabali rti. ikinisi o n u n olnj al Mahadivvi rti. ttni aj kiigi olmij at
Mahasatvvi rti.
bir uurta, ol ilig han olan birl tatn tata arta ilink bart. kaan
anta tgip, ilini nji iin rtrdkt tr, ol tigitlr hua k t yimi
 F.SKt T R K F .N N f R A M F . R l *43

idigli atalar ilig bgk tnp aylp kaltlar. anta munta aru br y o m u bir
ulu kaml biirk argka kirip; trii anta (nal olurdlar. tnal olurnta. aj
ulu ligin iki iilarina in (ip tidi:
ay, inilrim, mnij boknki k rtij korkum blitjlgm klir. ia
bolmazun, kalt bo ar smk iim kaclr yaw lak kayiklr bar bolup, biz
yokadguluk m gnglk bolmalm tip.

ikintisi (iin in tip tidi: id yarlkazun, iim-, kim manij bo at'zmin

isirkgm idi kalmaz, tak bizij nkin rsr, amraklartn adnluluk mgk
bolmazun rti, tip korkar m n tip.
bo saw idip, ni Mahasatvvi tigin iki iilritj tr tip tiinti:

bo rsr arzilar turuluk orun ol.

mnin idi korknm aynm yok.
ji adrlmakl busuum ym yok.
inip tzmt tolu grn svvin tugar.
bulay rki biz yig adruk b u ya n .

tip tidi. ol dn bo tiginlr z z kjllrintki saknm savvlarn szlip,

tr r trup, ol ar iinl (ak igr krdilr. aa yoryu yatji nklmi bir
tii bar s krdilr. ol a bars ym nklp, yiti kn rtmi rli. yili iiklriij
girtip, kawz.atp; amak suwsamak z sklp, turm yavvrm snm tzlri
alarjurup, kiii ksiini zlp, uakaya lgli yanr rli.

n ani ulu M ahabali ligin krp, i tip tidi: ay irin tii bars! nklgli
yiti kn bolm; yiti nklri iyp, mj yumak tilgii ok tgi bulmayukka, ann
amak suwsamak m gak z sklp, yanturu yana z niklrin yigli klnur.
mutada kz irin tnl bulgay mu? tip tidi. bu saw idip, Mahasatwi tigin
tr iii tigink bo bars ng yiyr, uzatk a ng ol? tip aytd. iii tigin
in tip kigin birti:

barsnn irbiznin manimi] arslannr]

brinij tilkiinirj a rsr:
yalajuz yndam isig t kan rr.
muntada adn tak rji a igii yok
kim bo alajurtu a barkg tirgiirgiilk

tip (idi. bo saw idip, tr ikintisi Mahadivvi ligin ukunsuzn in tip tidi: bo
m unta osulu trmi ksirm alann m a bars amak snvsamak ngkin
rtijii sklp, unakaya lgli turur. biznt adn kim bolay mrja varal a ig
blgrldi, bo irin tl n tziig titip, mnui] isig zin ulaal uda? tip
tidi. lu tigin bo savv idip, yana orlu inisija ay inim, alp titglk tavvar
alp i nrj inip isigz. artm az tip tidi. bosawnt] basa sonnta, M a lasaiu i ligin
in tip tidi: ay iilrin-. biz kamaun ant isig zmiizk t'zniizk rtijii
ilinmi vapnm biz. inip yana adnauka as tsu klal bilg biliglig varuk
M A. VON GABAIN

kzmz yok bolur rki; ym anta birr ulu yarlkanu krjllg kutlu
yalamuklar rk uzat z tzlrin titip dalap, tnllarka as tusu klurlar tip
(idi.

bo muna savv iila irja szlp, tr knt k^nma in tip saknt: kalt
bo mnim t' zm yz mi^ ajunlartn br yoksuz assz n n yirdi artat.
j ym dligsiz bolup, n rsr, aska tusuka kirmdi. nkin boknki knt
mu tg ktgklig iltgliik yujlagulk orun tapp, bo nnta yd krgksiz
tzmin stm kmimi yij yar tg titip dalap, bo irin yarl a barska
nagliig mg a bolmaz m n!" tip munulayu saknp, iilri birl szlglk
kzigi fiziin rtdrp, ol bars z ^in yarlkanu kjl tururup,
irinkdilr tsuyurkadlar. inip olarnm arasnta alad, tak Mahasatvvi tigin ol
barsnn an tuniin mgkin tolgalar titr krp, tgr tgziip, kzin idi
andran kitrii umatn, r ki titr kr turup, tr kodup, ni yorp bardlar, tr
ol dn Mahasatvvi bodisataw yoryu, in tip saknt: ak amt marja urayu
tzmn isig zmn titglk dalauluk d kolu soka klti. n n tip tisr:

kim mn ilkisizdin br bo yd sars kanl yirijlig.

svvgsz taplausuz yarsn tzk inip inandm.
a ig, ton kdim, orun tk, at yana, kaml klk,
rdini yin, d tawar z tapndm.
artamak buzulmak trlug n
rk uzat artad buzuld.
natj ym bo tzg ky kzt
ayayu tutup artatmaal idi umadm.
n kd uzanp igidtim rsr ym
qalt yavvlak ya trsin,
yanturu mini kmi utup
s\vinsiz utlsz klt mnim kmin.

ann in bilmi krgk: t'z rsr, bksiz mmsz titir. zk yanturu assz
z y a u la k ya tg korkn rr. yarsn kirlii z tutsar, arszl k
ykmk titir. an n amt mn boknki knt bo tzmin yujlap,
mujadnt ulu i kdg klayn. sansarl taluy gz iint tar kmi bolayn.
tumak lmklig tgzindin takaru tartp nlryin! tip saknt, yn k in
tip saknt: abam birk, bo tzmin titsr mn, tr lgsz sansz mn
kadalar kart bzig y i r ^ g kan igig ar korkn aym an baran
titmi dalam bolur mn. tak ym bo tz rsr, alt krk trlg arszlarn tolu,
snv zki krg tg bksiz yarpsz, kama kurtlarnm komuzlarnm lirgini, kannm
yirijnirj orna, sijirin tamirin yrglmi, smklr ula, z tutum rtirj
yiriig yarsn rr. an n tgimlig ol amt marja bo t zmin titip dalap,
zliksiz stnki yig abam ulu mm nnvan tilglk; busu sakn mgk
tolak birtm tarkaruluk; tumak lmklig tgzinig amrturuluk;
m zuanl iliig zglk; dian bilg biliglig kg klndrglk: tolu tkl
 F.SK T R K F .N N GRAMF.R 45

brunmakl d gg gsksz biitrglk; yz buyal iliin itinglk, tolu (kl

bilg biligig tpkrglk; alk burhanlar z giitmi duk nomlu t' zg
tanuklauluk; k am a bi ajun tmllar olann nom bl mani z
mniltglk! lip munulayu adra dr saknp, citr mahasalwi ligin yiti
kn tlgt turup, ulu bdk ksk inip, ulu yarlkanu kjiil lururup,
kr]lin kgzin yardp, ol iki iilarin knlkrip, nkin arsr tuysaromarsar,
trii rkp balirjlap td ada klp, ksmi kiismin kandurm aay tip
bgp, tr iki ilrij azka jr yoryu lurzular! man una basa yildim
lip lnp, iilarin dp, M ahasalw i ligin kat zi yanluru yana ol arka kirip,
a bars skinl lgip, lrkin lawrali tonn suulup kam bulk za asp, in tip,
bak kat saw szldi:

man amt tolp sansartak lnllar n

zliksiz stnki yig burhan kut ksi,
taprnsiz yaylmaksz ulu yarlkanu kjiil tururup,
bo manin swr amrak tzmin titr man dalayur mn.
buzlmaksz olmaksz burhan kutn tilayr miin,
kim kam a bilglrk swglk taplauluk;
uu yirtindki mgklig taluytak tnllar
r tartp ozurup, in mrjilig klayn
tip tidi. ol dn tigin muna saw szlp, ol a bars skint suna yatd. kntnrj
ulu yarlkanu k^llg o yaln urnta, ol a bars yigli titinmadin,
bodisataw an krp, tr idiz taka atnp, a tzin kod kmidi. kaan yirk
tagdkt, bodisataw yana ina tip saknt: inip bo bars turu kszi urnta,
ann mini yigli u m a z tip, tr bodisataw r turup, naru br krp, b bu
tilp bulmad, tr kurm kat kam alp, an z mgn tamirin sanp, kan
ntrp, akuru akuru barska yakn bard, kaan bars skint tgdkt tr ol
dn bo ar ulu yaz yir alt trlgin tprdi kabad. in kalt ulu yil klip,
kl suwin tokp, yaym tg yokan kod yayld yaykald. kk kalk yzintki kn
trjri Rahuka sigirtmi tg yaruksuz yauksuz ^sz lz bold. buluj yrjak bara
btr karard, kara tuman z rtldi. kk kalktn tnridm yd ypar hua
klr tiidi yad, ol ar smk ii hua k z tolu bold.
ol dn stnki tnrilr bo saw krp, ajsz ulu mu^adp tajlap,
bodisatawnnj anta mujadn adiklig iij iyin girip, g alkayu in tip lok
szldilr:

ulu tnl, udunuz ,

umu ma bolai.
ulu yarlkanu kml^z z
tp tz krr siz tnllar,
zt tum oula kza.
yiti kn grnlg,
sirgnsiz duk k^lrjUz z
 A. VON GABAIN

t'zrjzni dalap
mgktin tartmakl buyanmz yitinsiz titir.
odurak bolay siz tggli
mjlg kirt yig orunka.
birtm ^i drlgy siz
tumak lmaklig bak batm.
trkky dn t ggy siz
tjkisiz burhan kutja.
yanmakszn tanuklap
ik mam' tapay siz .

lip tidi. ol dn ol a bars, kaan bodisatawn>m mgnintin kan akmn krti,

tr ol kan yalayu atin bara yip kodt. yalarjuz kuru smkln k turu kalt.
aana bodisataw tiginnin ulu iii yir tprmiin krp, misina in lip
tidi:
yaz yir btr tpryr.
gzlr talar birl kalz
bulun ynak kararp,
lz oolt kn tjri.
kktin tar t^ndam
hua klr bulau.
odgurak rki inimiznin
t'zin titmk blgsi

tip tidi. bo saw idip, kiigi inii in tip tidi:

idtim mn M ahasatw inin tsuyurkayu

szlmi n sawn
timin-ky krmid
turu ksz a bars.
a m gkk girtip,
nkin yigli klmn.
ann szindim inimk.
t'zin titdi rki mu?

tip. ol dn ol iki tigitlr m unulayu szl alar klip, yirirj tilr yladlar.
tr trkin yanturu yanp, ylau bayak ol bars yatu r orunka bardlar, kaan
anta tgdkt tr inilri Mahasatvvi tiginnirj ton kam bulk z asknturup
tururn, sn stjki, sa birl arkuru turkuru yatmn, akm kan toprakta titig
yorulup, yirk yukup turmn krdilr. n an krp k tzlrin ol s^k z
kmiip, gsirp tmsrap kamldlar. at kin timin glnip tr iliglri r
ktrp, ulu nin uhdlar sktadlar. ulyu sktayu in tip tidilr:
krkl kwk tokl
inimiz rdin kwz-!
 ESK T RK F.N N G RA M E R 47

gk karjka switmi rdiij kada-ai

nkin yana birgr
birlki np g?
ngliig tildij zjin
bizni birl barmadn?
gmz kabmz bizin
utru krp aytsar,
biz ikg ng tip tnlim szllim?
ol yig bolay ag
birlki lsr biz.
nj bizij krgksiz
bo tzm z tirigi

lip. ol iki tigitlr m unulayu yajn kyirknig klnu ulyu sklayt lalp ygp,
anata kin timin andran ji yorp bardlar.
ol dn Mahasatvvi tiginniij taplar tiginimiz kdi tip, kaan bart?
y o n t l a r , kanda ol idlim tip tiydilr.
anana anas hatun balkta idiz kalkta yatp udyur rkn, rtin yawz
tl tdi. migi tpr blur bolur. azg tilri azta konrulup tsr bolur.
kgrkn atay lanka kavvtur rkn, birisi tutsukup, ikgsi korknl ozar
bolur tip, m unulayu ty yatur rkn, yir tpramki z blirjlp odunup
klti. n odunu birl k anta korknln busulun in tip tidi:

ng rki amt tlta?

yaz yir m unulayu tpryr.
gzlr kllr yaylp,
lar rkalur.
kn tarjrinirj yaruk
jsz bolt rtmi tg.
kzm migim tpryr,
^rkit rji k.
okn yrkmk ursukm tg
sklur mn mgkin.
tolp tzm titryr.
inim idi blgrmz.
tmi ol tlmnrj
yawz turur blgsi.
odurak bar rki rtimlig
arta yawz adalar!

lip tidi. atrj ara iki migi vvitip, st akp kldi. n an krp tak artkrak
uyrkand yourkand.
ol dn ol hatunnun bir tap kz tatn turur rkn, kaya rtr yolk
kiilin tiginig tilp, tak bulmaz rmi tip saw idti. n mum id birl k
rkip blinlp. tr orduka kirip, hatunka in tip tni:
 A. VON GABAIN

hatun uka yarhkad mu rki? tatn bir anta saw turur: tiginig tilp, tak
bulm az tip. bo n saw rki? tip tidi.
ol dn hatun bo saw idip, ulu busuta kaduta turup, a klip,
kzint tolu ya birl trkin ilig bgk barp, ay ulu ilig bg! mn munta saw
idtim; bo n saw ol? azu bizirj am rak gk mz aij kiigi M ahasatw inm
rgv mu biz? tiptidi.
bo saw ilig bg idip, rk bliijly a z tklp, aklayu in tip
szldi:
ay mgk, ay mgk! bokunki knt amrak gkkimin ym yitdrdim
indm rki mu m n?" tip, yan yodunu hatunn tly in tip tidi:
tznm! sn n^ busma, busrulma! mn amt kamaun np, amrak
gklrimin tilyi. barn yok bilyin" tip. trkin buryuklar inanlar birl
yomk balktn takaru np, ni rji yadlp, orun orun sayu tilgli izdgli
bardlar.
an^ arasnta, bo saw tak kmzkn, bir buryuk trkin tawrati klip, ilig
bgk yakn tgip, ay ulu ilig bg, busanu yarlkamazun. iki tigitlr su asan
tginr. aj kiigi Mahasatwi tigin tak tapu tginmz. tily tginrlr tip
tnti.
ilig bg bo saw idip, ulu tnp, in tip tidi: muj ay, mu^ ay! yitrmi
mn isig swr amrak alaymn!

olum yaj bolmta

grnm swinim az 1 rdi.
kinind oulu yitrdkt
busu mgki k turur.
birk oulum bo tuta
tirig sn kawsar,
lsr mni^ tzm
m g n m g y mn art!
tip tidi. hatun bo saw idip, okn ursukm kii tg, busu kaduka krjli
kgiizi girdip, sinily in tip tidi.

gklrim birgr
taplan birl kam aun -
yomk bardlar arka
ilin mtji klal.
kam ata kiigi sw r amrak
oulum yalarjuz kalp klmsr,
bolm bolay odurak
adrluluk alp ada!

1 k} (?)
 ESK TRKEN N GRAMF.Rt

tip muulayu sinildi. anana sapa ikinti buryuk klip, ilig bgk tgdi.
trii ilig bg ana * ay buryuk-a, amrak ataym Mahasatwi kartta rmi? tip aytu
yarlkad.
ol buryuk bo yarl idip, kzint isig ya tkl busulu kadulun
ylayu az kurup, tili tamak katp, saw szly umatn kigin birmtin, k
turd. an krp, ilig bg hatun birl aukup, in tip aytd:

trkin szln buryuk-a,

kiigi olum kanta rmi!
tzm busanur busurkanur,
otka rtnip kyr tg.
giimin knlmin np,
mutl bolup bilinmz mn.
klmatj mniry kgzmin
yarluluk snuluk!

tip tidi. ol dn ikinti buryuk bodisataw tigin t'zin bui birip ntg klm
ilrin iyin kzig tz tkdi tndi.

bo saw ilig bgli hatunl idip, alar mgklri z umadn, uldlar

sklatlar, oln lmi yirin krgsp, trkin tawrati yrk atlarn koulu
kaijlta olurup, ol kaml arka tawrak bardlar, kaan bodisatawnnj tzin
bui birmi yir orunka tgdilr rsr, anda tr bodisatawmi] ya siiijklri naru
br anda munda salp yatmn krp, tzlrin birgr yirk alp, gsirp
tnsrap, in kalt ul a kiilg kat yilk tokdlp, kamilmi tg tudilr
kamldlar. glrin ki]llri np, n klnmn art bilinmz boltlar. tr ol
dn ol buryuklar ban tgrki bglr inanlar so suw bkrp, yilpig z
yilpiy ilig bgig hatunu anata kin timin anakaya glndrdilr. gln birl
k tr iliglrin r ktrp, ulyu sktayu in tip taurdlar:

n ada rdi ataym,

krklki gkm?
lmk mgk nkin
nr klip rtdrdi?
sintid nr lnkig
bulayn ay knkim!
krmyin rti mum tg
ulu a mgkig!

tip tidi. anda tr ilig bg hatun anaka gsirmki sariIip, sa ba yadlp, iki
ilii z kgzin tokyu kalt balk suwintin adrlp, isig kumta amam tg yirt
anayu in tip ylad:

kim rdi rki bta

gkkim tzin?
35 A. VON GABAIN

ji salp yatur, ay,

kalm snk yir sayu.
nm mn knimin
svvr amrak alaymn,
busuka mgkk baslp,
tprnsiz boltum rm z mu?
kim rdi rki lrdi
gkkim ak sini?
tgrdi mum tg
busu kadu mgkk.
kat wajir rm z mu,
kim mnin bo yrkim
yarlp bksilip barmadn,
niikin lurur mum tg?
tlmt mn blgliig
krdm rdi bo blgg.
iki imiim birgr
tpr blur tdim.
az tiim konrulup,
lp klir bolt rdi.
krr rmi mn odurak
bo m gkk tuuka.
yana tdim m untada
adn:, kgrkn atayn
lan tokup gni.
birisin kapp iltr bolur.
amt yitrdm an kiigi
swr amrak gkmin;
yawlak blg utls
idi zg bolmad.
tip, munulayu ylad. tr ol dn ilig bg ulat iki olan birl ulu skau
kitrmyk viwiglig lizigligin kam a bglr birl yomk bodisatavvmi] kalm
sijkliig aririn vvtidilr ydlar, ul trlg triln tokun ar aya tap udu
klllar.
tk i K a r d e
Kr. J .R . H a MILTON, Le conte bouddique, s. 19-28, L evha X X I - X L ; U ygur
yazs
tigin in tip tnti: luu hanlarma intam ani rdini bar; kim lglg
kutlu kii ol rdni bulsar, kam a tnllarka as tusu klur. an n taluyka
kirigsyr m n tip tnti.
ol dn kam han yarl yarlkad: kim, taluyka barayn tisr, kirijlr! olum
tigik i bolurjlar! n krgki bara birgy biz. kim yiri suvv kmii bar rsr,
y m klzn: tginig sn tkl klrznlr!
 F,SKt TRKF.NN GRAMF.R *5 '

tr bo yarl iidip, bi yz sat rnlr tirilip, igr tg birdilr.

kaman dg gli tigink kulluk barr biz. lsr, birl lr biz; klsr, birl klir
biz tip tg birdilr.
ol dn Baranas uluta bir dg alp yiri suvv bar rti. ka kata taluyka
kirip, bir yz rin barp, sn tkl klmi rti. inip skiz-on yaayur, kan rti.
yit iki kzi krmz rti. ol bi yz r kanuun ol krmz yirik tntilr. ol
dn tigin zi bartp kolin yatip, igr kaj han tapa kigrdi. kan han in tip
yarlkad: bir-ki amrak olumn sizirj tutuzur mn. asan tkl klrrj tip
yarlkad.
tr ol avva <l y layu hanka in tip tnti: t^rim, n mj tak bolt,
kim anta ttjri tg rdni tg gknzni lm yirirj dur siz? ol taluy suvv rtirj
korkn adal ol. k tnllar b an p, lgli b a r * ; barsar yaraay mu? tp
tnti.
ulu bara tigin n busanur. ym han in tip yarlkad: tdu umadam.
rkim tkmdi. rksiz dur mn. amt siz katalanj, birl bar^, yiri bolum tip
yarlkad. avvka kam a taplam n, yiri bolt.
ol dn kan han tigink spti. bi yz rnnin a suvv klki tak n
krgkin alku tkti birip uzatp ntrdi.
ol dn ay gli tigin, inii, in tip saknt: gm kanm iim tigink svvr,
mini aklayur rti. amt iim taluyka barp, rdni klrsr, tak arl bolay; mn
tak uuz bolay mn tip saknt. amt birl barayn!" tr kan hanka in tip
tnti: iim tigin lm yrk barr. nglg kalr mn, tijrim? mn ym
barayn! dg yavvlak bulsar, birl bulalm! tip. ym karj oul, kltn yavvlak
n, svvmz rti. tr barsar, barl! tip yarlkad.
ol dn kan han, ulu bodun layu sktayu dg gli tiginig uzat ntrp,
taluyka dtlar. Ialt taluy gzk tgip, yiti kn turup, kmi yarat, yiti tmir
son ** kmi solap tururd. yitin kn, ta^ ta^layur rkn, dg gli tigin ulu
kvvrg toktp, in tip yarlkad: taluy gzk kirr sizlr. kim lm adaka
korksar, anurak yormlar. mn sizlrni kp ilitmz m n " knij munulayu
kvvrg tokp, yarl yarlkap; tr yarln iidip, kim nj tmsr, yitin kn
tmir son * * at; tmir yord.
tigin kut lgi n, adaz tudasz ka k iit rdnilig otruka tgdilr.
yiti kn anta tntlar. yitin kn ta^ adn rdni yin kmik tiikg urup,
tigin in tip yarlkad.
amt mn bo rdni birl barsar mn, kama tnllarka artuk as tusu klu
um aay mn. sizlr banijlar! mn bo muntuda yigrk intamani rdni alal
barayn, kim kayu tnllarka tz tkti as tusu klu tsar m n." tr kada
a y gli tiginig tlp, kmi tutuzup yanturu dt.

oku: kir?
* son, ok u:sv a?
*5* A. VON GABAIN

tigin yri avvka birl ikig kaltlar. ol dn dg gli tigin yiri avvka
kolin ytip, yiti kn bil bouza su\vda yorp, kmlg otruka taka tgdi.
yiri kum alku km; tr tntural saknt, inp avvnka aruk ytti, ki
alajud; tpry yoryu umad. tr tigink in tip tti: olum, muntuda
naru ijtn y^ak altun ta bar; kznr mu? krn! tip tidi. avvka in tip tidi:
ol altun taka tgsr siz, kk linhua krgy siz. ol linhua sayu birr aulu ylan
bar. au tn raktn anulayu kznr, kalt linhua sayu ttn ttr. ol rsr,
rtij alp ada titir. ol linhua yolu youru usar siz, tr luu han rdnilig balkka
orduka tggy siz. ol balk tgr ym yiti kat karam iint alku aulu luular
ylanlar yattr, an youru usar siz. igr balkka kirgy siz. luu hanma kzngy
siz. rdni bulay siz. mn amt lr mn. siz yala^uz-ka kalr siz, t^rim.
korkarj, busanman! isn tkl tggy siz. inip kayu kn burhan kutn bulsar,
mini ttnaj!

iir

Halk iiri

(W. BANG und G . R . R A C H M A T I , Lieder, s. 131den; U y g u r el yazs, tik iki

iir allmam ekilde yeni olmaldr. Bunlar T u r fa n yazmalarnda mevcut
olmayan (-a, -an) ekillerini ve A ra p a bir kelime ihtiva ediyorlar.)

aklar bult rlp kkirp,

alkuka mu kar yaurur?
ak bir sal kar anam
atyu mu yalarn akdur?

karalar bulut rlp kkirp,

kar mu yam ur ol yaurur?
kar yal ol anam
kayuta m yan akdur?

yazk bulut yalap kkrp,

yam urlar mu ol yadur.
ya kiig alanlarm
yalarn mu akdur?

kski bult kkrp rlp,

kp mu yam u r ol yadur?
knl-tam iki kiig
 ESK TRKENN GRAMER

Bilgiyi v g iiri

(age, s. 134; U y gu r cl yazs)

bilig bilij ya bgim!

bilig sana bolur.
bilig bilgn ol arka
bir kn tawlat tu bolur.

biliglig r bilin
ta kuranza, ka bolur.
biligsizniij yamrja
altun koyza, ta bolur.

Din iir

Mani lahileri

(W. BANG, M an. Hym n., s. 22den; U y g u r yazs).

tnri yaruk klg bilgk

yalvvarar biz.
t nr biz kn ay trjrik.
yan tnri, nom kut,
mar M ani, fritilarka
kut kolur biz, t^rim a!

tzmzni kzdij,
ztmzni boun!
kvv kolur biz
yaruk tnrilrk.
adasuzn turalm!
grinligin rlim!

(age, s. 4)

tarj trjri klti.

taij trjri zi klti.
tarj trjri klti.
ta^ trjri zi klti.
turujlar, kamu bglr, kadalar!
tarj tarjrig glim!
 A. VON GABAIN

krgm kn tnri,
siz bizni kzdirj!
krngm ay tjri,
siz bizni ^urlan^!

tan trjri,
yjdl yparl,
yaruklu yauklu,
taij t^ri (5 defa)!
ta^ trjri (5 defa)!

tan trjri,
ydl yparl,
yaruklu yauklu,
taj tjri,
tarj tjri!

(W. B a n g und A.v. GABAIN, T T I I I , str. 14-18; 32-37; 1 1 4 -11 9 dan; Mani
yazs).

tut zksz muntg

tukumu ajunu unttmakl
toz toprakka patlp,
tjr k a ru munkul rtilr.

az nzwamka aukup.
artayu yokattururta
amvardinl ot z
arja yiirntg kltrjiz.

wk nzwan z kuturup
gsz krjlsz rtilr.
z tzlrin uktp,
glrin kjllrin ytrjz.

bi ajntak tnllar
biligsiz biligdin ni trtjz.
bilg biligt yaratdrpz;
farinibranka sanl kttnz.

zt bozta ulat
k tlim nzwanlar
gin k^lin aztp,
rltr rti tnllar.

(delik).
 ESK TRKEN N GRAMER 55

alt ka z azmlarka
amak inmak ajunlar krkiltirjiz.
av tamu mkkin biltrtrjiiz;
alkatm bi kat t^ri yirint tuhurtu^uz.

kutrulku yol y^aklar tily

koptn s^ar il ulular kzd^iz
kutkarku tnllar taptukta
kotmadn kamun kutkamrjiz.

oatp klmi biznitg tnlka

ava^Hun nom rtnig nomlap kottunuz;
ozku kutrulku yol y^ak
ol nomta itip, ukar biz.

apam birk muntg

ar nomu nomlap kotmasar,
amtkatgi yirtin
alknmaz mu rti tnllar?

trk burhanlarla kin intiniz;

tzkrinsiz burhan kutn bulturjuz.
tk tmn tnllan kutkartrjtz;
tnrig tamutn tzni ozkurtujuz.

al alta oza n m a k la n takarp,

adnlarka aslt iig iltijiz;
azmlarka yol yiri boltu^uz,
ay klnl ()mnu ilkintn ozkurtu^uz.

(delik).

alk paik szlkg,

ay kln kngg,
amvardin klp ynku
ayu yarlkadjz olarka.

bulkanyuk krjllg tnllar

bo yarhnzn itip,
buyanl taluy gzg aktp,
burhanlar ulunta tutlar.

adn tmk kjllr

ar yollarta yonp,
amvardin kttlar;
anoagan ortuta tutlar.
 5 A. V O N G ABAIN
P *- .

yinr tpin yknr biz

yig stngi trjrimiz sizirj;
yirtindgi tnllar
yntam nrbanta tuzunlar.

ayanarj kijlin yknr biz.

alku yirtintki tnllar
alp adalarm n oszunlar!
amrlm nrvvan tapsunlar?
 SZLK

Bu szlk, yaymlanm metinlerde mevcut, anlam lan kesin olduu lde,

en ok kullanlan kelimeleri ihtiva eder; ayrca, bu gramerin ve metinlerinin btn
kelimeleri -fakat tabi olan tretilmiler deil- baz problematik olanlar da dahil,
szle alnmtr. Yaznn pheli olduu yerde, okuyu, yakn, karde azlar
takip eder; bunlar da ie yaramazsa, seenekler parantezle gsterilmitir; mesel,
fu/ (o?): U y gu r yazs o ile u yu ayrt etmez; kelime dier azlarda bulunamamtr
demektir.
Alntlar, mmkn olduu kadar akland, deikenler (varyantlar) en ok
kullanlan ekille bir araya getirildi. Souta, O r ta ve Yeni Farsadan alntlarn
da -teorik telffuzlarnn yannda- tevsik edilmi olan yazl tarzlar parantez
iinde verilmitir. Iranistlerin P ile eviri yazya geirdikleri iaret Trklk
bilimcilerinin w si ile ayndr. -Sakacadaki nlsnn nndeki, bir sedal} (yani 1
j ) dir. ince iaretler iin, nce modern M andarin telffuzu, arkasndan
K A R L G R E N in eskiye gre yeniden kurduu ses deerleri verilmitir.

Bu kitabn kullanln sadece Alm an olmayan T rkl k bilimcilerine

kolaylatrmak gayesiyle, bu szlkte kelimelerin anlam -Alm anca nn dnda-
T rke ( Osm anlca ) olarak da verilmitir.

S zl k tek i H a rfle rin S ra s

BrhmI deikenleri (varyantlar) parantez iinde verilmitir:

a, a ( ) , ( e ) , b ( b h ) , f ( c ) , d ( dh S) ,e,/, (g),g (g),h,h, ( i ) , i,j, k(kh hk) k, l,

m,n (mn fi), rj ( A), o o ( ), ,p (ph), r ( rr ) , s, f ( } f ) , I (t Ih Ih II), u (),, v, w,y, z.
nszlerin d o ru sunu ortaya karmak iin hi bir denemeye giriilmedi;
nk, be yz yl aan bir zaman kapsayan bu edebiyatta farkl azlar
mevcuttur.

Basit a, u vs. nllerinin yannda aa, uu nllerinin ift yazllar da

bulunabilir. elif manasna gelir, mesela l f c deki gibi; burada , kelime iinde
bataki ile, yani e lif, va v,y e ile yazlmtr. Buna karlk, 'i , bataki frrin, eli) le
deil, ayn la yazld manasna gelir, bu, sadece M ani yazsnda grlen bir
zelliktir.

16da zikredilmi olan e nls, Yenisey R u n yazlarnda ve BrhmI

yazmalarnda gsterilmitir, o halde bu ses, Eski T rked e vard. T T V l I I in
BrhmI metinlerindeki 25 kelime kknde e vardr; elinizdeki szln 48 kelime
 A. VON GABAIN

kknn ilk hcccsinde, t ile telafluz edildii sonucuna gtrebilecek a/i

deikenleri var. istatistik aadaki ekildedir:

8 defa a/t,
13 defa i,
1 defa /i,
1 defa i, yahut z a y f ve dmeye yz tutmu e.
2 defa .

Szlmzdeki a/ili kelime kkleri Brhm yazsnda unlara tekabl eder:

22 defa e,
3 defa a,
2 defa i,
2 defa dme zayfl
10 defa Brhm yazsnda mukabili yok.

Her ne kadar, baz modern T r k dillerinde dar e varsa da, bu mtekabili

yetlerin okluu karsnda, byle ihtimale dayanan bir teoriden kanlarak,
gerekler aktarlmtr. Bundan dolay -Brhm yazs dnda- ne bir e, ne de ilk
hecenin dnda bir o/ verilmitir.

ab, bk. av adak,yadak ayak a.iam/ai isyan kar

abam, bk. apam mak, karklk karmak (?)
abamu (Rasncn) < Fars, bns < Grek. adalan tehlikeye dmek
ePcvo daim &r (br.) (?)
abn, abnu teselli, refah ada, dhai (br.) ada, arkada, dost
a a adan , bk. alkan
a f ackmak adansz, bk. atkansz
a amak adr aygr
aari < Skr. crya usta, hoca adrlk hara
a f i acmak adhlig (br.), bk. allt
a ac, hiddet, kuvvetli, pek adn, adhim (br.), atim (br.) baka, baka
a hediye trl, bundan baka, yabanc
an ihtimam etmek, bakmak; ac adn deimek, iyilemek; hayrette
mak kalmak, amak
an acnmak, itiraf etmek, ikrar etmek adnau, adnau baka
aka( anahtar adn, admk, adns fevkalade, seil
astk a mi, baka trl, mmtaz, hususen
auk ak adnla dier cihetten
ada, dh (br.) tehlike adr ayrmak
 F.SKI TRKF.NN GRAMF.Rt *59

adra dr teye beriye, orada burada auk zehirlenmek

adrl ayrma, fark azan telffuz etmek, konumak,
a d trlla ayrmak, ayklamak sylemek
adrtl sarih, ak ajun, azun < So. ajun ( zwn) hayat,
aditya < Skr. ditya gne mevcudiyetin samsaraAa.V\ ekli

adnau, bk. adnau ak ak, beyaz, kr at

adru semek ak akmak

adruk baka, bundan baka, ayr ak cmert

adruk, artuk un gmcli biimi ak akma, aknt, cereyan

adruklu, bk. *artuklu akl Bud.: Skr. ssrava akan, akc,
cereyanl
aduun at (srs)
aksz Bud.: Skr. ansrava akntsz,
adurt avurt, yanak
cereyansz
adul avu
akla , b k .yla
a binmek, kmak
akt ,at aktmak
aar, bk. ar
kla (br.) reddetmek, nefret etmek
aazlan , bk. azlan
aktar dnmek, aktarmak, tercme
aduk fea, garip
etmek
a mal, zenginlik, hazine
aktn akmak, suya batnak
alk ambar, hazine ( a. = kr. samtso
aktur aktmak
ana ana anamak, yuvarlan
akur yava davranm ak
mak, debelenmek
al vasta, usul, hile
amsz salam (seciye), sarslmaz
al al
ar, aar ar, deerli, eref
al yan, alt taraf
arl muhterem, gebe a l ,l (br.) almak, evlenmek (erkek
at , bk. akt tarafndan sylenmi)
at kovmak (?) ala ala, alaca, czaml, czam
az, a g (i)z (br.) az alakr haykrmak, barmak
azlan , aazlan tclfTuz etmek, ko alarjad tkenmek, kuvvetten dmek
numak, sylemek alarjadtur zayflatmak
ala , b k . j ig/a alarju yorulmak
ana , bk. ana alaryr yormak, zayflatmak
art armak alak mltefit, hayrhak
an hastalk, hasta alan alnm (yani, kocaya varm
aru} zdrap kadn)
atn kmak, ykselmek, karmak, alan ,bk. alkan
ykseltmek al(O (Orhon yaz.)?
au zehir alm bor
 A. VON GABAIN

birine bal 12 sebepten (Skr. bulula kantrmak (?)

nidana) akncs bulun esir
bk, bk, bi}k beik, dost, akraba, bulun bulunmak
sevgili
bulun, plunc (br.) kazan
bz ( ?) Sr. buz, Grek. Pv0<ro < ?
bulunsuz, bulunusuz bulunmaz
pamuklu kuma
bulurj, pln (br.) bucak, drt asl cihet
brahasvadi, br(a)hasiwadi < Skr. brhas-
arasndaki aralk cihetler
pati Mteri (gezegen)
br(a)hmadali < Skr. brahmadalta zel ad bulu} bulumak (?)
braman < Skr. brhmana Hindistanda bulut, bk. buhl
en yukar snfa ait kimse; Budist bum()n (Yaztlar) Trklerin 552de
olmayan lm bir kaan
brifti, bk. frifti bun < O r ta Fars, bun zemin, esas, temel
brt , bk. bul buna, bk. muna
bu < in. 1% wu on kan dan beincisi buy, bk. murj
buaksz bucaksz bur kokmak
bud < Skr. budha Utarit (gezegen) buran koku
budhink + (br,), bk. bulk burak, purchk (br.) burak
buday buday burntur incitmek
bura erkek deve buru boru
bul , p u l (br.) bulmak
buruan (Yaztlar) (oku: boru(a) ?)
bulak bulak, ark, kaynak bir nvan
bulay < i n . vulang st kapal burhan, burham (br.) < in. fo <
yeillikli balkon b iual vc+han Buda
bula , bulka kartrmak bursay, bursoy < in. fc-seng <
bulak karklk, isyan b iuatsang < Skr. buddha ve safgha
bulan , bulgari (br.) karmak rahipler cemiyeti
bulaf yn halinde mevcut olmak burua uru < Skr. prvaguru (?) bir isim
buka la yahut ivan
bukau buka burun burn, hortum
bukarak Buhara buryuk, bk. buyruk
bukars ba bus kederlenmek
bukun ( 0 ?) halk, ahali busan , psm (br.) kederlenmek
bult, bulul, pll (br.) bulut busak yrek sknts, tn b. nefes darl
bultlulayu bulut gibi busrul kederlenmek
bulka , bk. bula busurkan korkmak
bultuk bulunmak busu} keder
buhur buldurmak bu} ,p j (br.) sinirlenmek
 ESK TRKENN GRAMER

M/cin.Tfj Jffipu-shisadaka, 6 yahut 10 rom (br.), bk. om

faziletten (Skr. pramil) biri ck (br.) kmek
bul bacak, ayak, but culbu, bk. uluu
bularla yrtmak cgt (br.), bk. kta
butik, budhihk+ budak (a)a (Yaztlar) 706'da ldrlm
butlu bacakl, butlu in generali a-ca Ceng-i nin ad
buyan < Skr. punya ehliyet, iyilik, saadet (adar < ?kl
buymul bir nevi ku adik, alik < Skr. jtaka doum efsanesi
buyruk, buryuk, puyruk, (br.) kumandan, (yani B uda nn daha evvelki
vekil yaaylarndan birinin hikyesi
buyur emretmek, buyurm ak aur iftira etmek

buz mahvetmek, bozmak (ah;apat, akapal, (ahfaputjhfapath (br.)

buzau, pzgu (br.) buza < M an. Sout, ihjpah (hj'pb <
Skr. iikpada talimat, akide, ahs
buzul , psl- (br.) mahvedilmek, b o
ismi . ay 12. ayn ad
zulmak
ak doru olarak, tamamyla
bdi dans etmek
fak vurmak
bdn, bk. btn
fakir < Skr. caba tekerlek
bg emek, bkmek
bg ( ?) dirayetli, byc, ahs ad fakapat, bk. (ah;apat
fa l atmak, vurmak, almak
bugn vakf olmak, tanmak
fambudu'ip < Skr. jambudvpa bu
bgr kala, br
dnyann ad
bg/ dirayet
fan < in. ^ chan bardak
bk , bkmak, usanmak, tiksinmek, anla/, + candal (br.) < Tol. candl <
bk. bok Skr. candla cellat
bk(a)gk (Yaztlar) (?) bir yer ismi ay kk an
bkjil , bk. bksil f ( a) l (Yaztlar) K ltegin in cenazesine
bkr , bk. brkr katlan in generali C an g K - inin
br tomurcu ad
ast iftira
brkr , bkr ( ?) su serpmek
asur iftira etmek
bjk, bk. bk
asut iftira
bt ,p l (br.) bitmek
atik, bk. adik
btn, bdn, plm (br.) btn
aunkmif mehur
btr bitirmek
aylir < Skr. citr kamerin menzillerin
btr tamamyla den biri
btt ikmal, tekml aiik, jRjftk + (br.) iek
co/+ (br.), bk. o arig ordu
 A. VON GABAIN

ci} kandrma, usul omurmif sulu eyleri alm aya mahsus

amuk sere parmak kepe
iay, an, any (daha sonra Macar. or < ? byk bir nvan
cigny, Alm. 'Z igeuner ) fukara, bik, bdik p, bo ekil, bulanklk
sefil
ka melmc
k < in. R ch'i < ti'ik kadem
(uzunluk ls) kit , kl , kd diz kmek,
kan yeen dize getirmek

kra gcrdamak l()g ( ?) (Yaztlar) yabanc (?)

n, cim (br.) < in. chen drst, p p
doru ub: all. u nehri ve Isk-gl civarnda
naru tam bir yer (?)
nk gereklemek u demet, ba
nju < in. JP chfn-ju = skr. lalhat uay H a n ga y dalarnn cenup kollar
hakikat civarnda bir yer
wa kse ubuu uk, bk. ita .
i < in. ^ chi ( < l(iap) 12 Kien-u- ulwu, culbu kfr, iftira, tereddi
m andan altncs (ip dahi yazlr) u (o ?) bir gl veya nehir ad
igil bir T r k kabilesi kl, cglS (br.) kulan arkasndaki
ilin < ? bir cins yemek kemik
k K gm en danda veya civarnda mali karnca
oturan bir halkn ad danif < Skr. dhanith kamerin menzil
illg sayg, ikram, itibar lerinden biri
im kat, buruuk dantipali < Skr. Dantapla zel ad
intamani < Skr. cinlmani bir mcevher darm < Skr. dharma akide, maddeyi
p < in. ch < tfiep 12 Kien-u- asliye
m andan akncs (i dahi denilir) darni (br.), lami, dhrn (br.) < Skr.
ilacan < Skr. Jclavana bir ormanck, dhran by rumuzat
daha sonra bir manastr ad daakarmapuda-avadanamal < Skr. dasa-
f/- izmek karmapatha-avadna mla bir kitap
_ ismi
o, coh+ (br.) parlaklk
dian, dyan, diyan, dhyam (br.) < Skr.
o , bk. ok dhyna teemml, 6 veya 10 fazilet
olan parlamak ten (Skr. pramit) biri
ok , o kesmek, ldrmek dindar, dintar < Sout. SenSr fSyn rJ
oktra kaynamak Maiheizm de seilmi, mmtaz
almak zdrap diyan, bk. dian
om , com (br.) dalmak drri, bk. kryi
om ()n dalmak dyan, bk. dian
omur batrmak el (br.), bk. il devlet
 ESK TRKF.NN G RA M ER !

t i i l (br.), bk. ti}it hkm (br.), bk. kiin

ti (br.), bk. i/ c t nebat, ekin, orman
tytm (br.), bk. iyin , bk. d
f(a)r(i)nibran < O rta Iran < Skr. an dikkat etmek
parinirvna N irvan a nn cn derin ifn ,fun kaybolmak, kurtulmak
derecesi ifin meale
fijay, bk. wi}ay id , t , t terk etmek, gndermek,
frifli, briti < Sout, fr ifli (Jryjty, fyryjly) karmak
(dil:) eli, ferite, melek dala brakmak
gay < Skr. Gaig Ganj nehri d, bk. idi
garh, bk. grah idim, tm ihtiya, tehlike
gintsun<in. f }'en <gen-tsung Han- duk mukaddes
tsangm tercmei haline tefsir
a aa
yazan kimse
(a)r (Yaztlar) < Sout, igar ( v r)
gilso < in S I-lsing < gi-di
kuvvetli
AltunYaruk kitabn Sanskriteden
la , bk. ytla
inceye eviren kimse
grah, garh < Skr. graha seyyare inal byk bir memur nvan, ahs ismi

uru < Skr. gutu muallim, retmen inan inanmak

haan, kaan K a a n kla , bk. ytla

han, kan han inan, inant yksek bir rtbe, ahs ismi
hansasvari < Skr. Hamsasvara zel ad inak melce
hri (br.), bk. kar naru, naru, inSru (br.) ileri, buraya
hrin+ (br.), bk. karn tnak (Man.) ?
hast < Skr. hasta kamerin menzillerinden naru, bk. naru
biri r, bk. vr ark
hatun, kalun (kr. Sout, hvtynh) kadn, ra , yra kamak
kralie rak,yrak uzak
hiar < O r ta Fars. (Turfan yazmalarna ral , bk. rkal
gre) hiyar (hyr) yardmc, dost rk (fal) iareti, fal
honu ? zel ad
rkal , ral rgalanmak, rgalmak
hormuzta, kormuzda < M an. Sout.
sr srmak
hormuzda, hormazda ( hvrmvzb,
i, bk. i} i
xwrmz8) Man.: lk insan, Bud.:
tndra (bir ilh) ifbara (Yaztlar) < Skr. livara bey; .
hua < in. hua iek y ( a)m t(a)r zel ad
s kablo
huilip < in. J ! Hui-li < gi"ti-liap
Hantsang'n, tercmei halini y a t , bk. id
zan akirdi ilim, bk. idim
 A. VON GABAIN

i, i'a, bk. idi bey ik()g (yaztlar): i. bol tezatl olmak

if i iki, ki iki
i , ic (br.) imek ikiay < T ib . rkyai zel ad
igk, ikk, icgk (br.) ok ien, yarasa, ikily yeniden
iblis
ikinti, (ender:) ikindi, kinti, (nadiren:)
igr , ikr ithal etmek, itaati altna kindi ikinci
almak, eve dnmek
ikirg phe
ig, ik iki
iktl , bk. igdl
ii, i aabey, amca
il, l, el (br.) il, devlet, kabile; i. tkn
iiglik iki kut devletin ana tanras
iik girmek, itaat etmek il zel ad
iim iki, iim il n taraf, ark, dou
ikk, bk. igk i l , y i l , y l (br.) ilitirmek, hcum
ikr , bk. igr etmek
ik, bk. ig iln taklmak; hkm srmek, haki
ilig ykl (kadn), hamile miyete gemek
ir ierde ilnmksiz iliiksiz ,
irki ierdeki, hareme ait; i. orun il-bilg Il-tiri kaann zevcesi, Bilge
harem, i daire; i. orun saray kaann annesi
memuru, mdr i ii eli
itin i ildi} , bk. illi}
ilr iirmek ilgar nde, arkta
idr , itr takip etmek, taklmak ilig, lig, (nadir:) ilik el
idi, iy (br.), i', i, ig bey, sahip ilig, lig elli
idi (d ?) olumsuzun kuvvetlendiricisi ilig hkmdar
idi} kap ilik, bk. ilig el
idiz. ytiz yksek ilin , y ilin taklmak, ilimek
ig.yig hastalk ilinti elence
ig, bk. idi bey ili} (ruh) ba
igdl , iktl bakmak (mesel: ilil , bk. ili
hastaya, ocua) ilk ilk, balang
igid, igit yanl ilki ilk, birinci
igid bakmak, beslemek ilkisiz ezel, ncesiz
igil umum, dnyev ilsir yersiz olmak, memleketsiz
igit, bk. igid olmak, ilsiz olmak
iglig hasta ilsirt yerinden mahrum etmek
igsiz, igsz salam Ut , ilil gtrmek; hcum etmek
 ESK TRKEN N GRAMER *75

(i)l-la b (i)r (Yaztlar) bir nvan irin, bk. irin

il- t(i)r (i)f (Yaztlar) bir T r k kaan irintr sefalete dmek
nn ad, Bilge kaann pederi,
irirj, bk -yiritf
lm yak. M .S. 691
irkak, bk. (irktik
illi} , ildi} kavga etmek
irk(i)n (Yaztlar) bir nvan
ilt oraya
rmak usan
im, bk. dm
iri vergi
imarigma, imrdrigmd evrilmi
iri , bk. art
imig, bk. dmig
irtd, arla erken
imrdrigmd, bk. imdrigmd
ir/akan evvelce
in inmek
irtdkn yarn, erte
in sulh, rahat
(i)rlif (Yaztlar) bir nehir ad
ind, incd (br.) yle, bylece
irtr (Yaztlar) ulamak (?)
indk ?
ir (br.) fal, iyi iaret
inip fakat, sonra
irji, bk. arzi
inka,yink ince
isn, bk. asan
ink sulh, sknet
isi, asi kazan
inkiilg sakin
isig scak hararet, stma, sevimli, zel ad
insirl rahatsz etmek
i. z hayat
in < in. ? mlk
isin kymet bimek, snmak
ini, iniyi, yani *mf kk erkek karde
isirkd , bk. asirga
inyana < Skr jnna bilgi
isirkdg merhamet, hasislik
irjak inek
isirkammdk (br.) tamahkrlk
*irjg, dntrj mafsal (?)
isiz kaba, fena
irjir alaca karanlk
isman (ismin yerine byle) < Tib. sman
ir, bk. yr orada
il , zel ad
ir < in. Z . < M on Kan,ldan kincisi ista , bk. izdd
(bk. 210)
istam istek
ir , y r tekdir etmek
isl(a)m Bat Trklerinin veya O n-
ir (Yaztlar) vasl olmak (?) oklann ceddi; o, Bumm kaann
irbiz, irbi vaak (?) kk kardei idi ve 575 veya
irig (dvrig okunacak yerde byle) kaba, 576'da lmtr
ters isiir , bk. asr
irin dudak ijjn(oku i fiyi?, Yaztlar) ince isimveya
irin ,y irin tekdir etmek, kzmak nvan
irin, irin sefil; irin gnah if, df, t i (br.) e
irink merhamet etmek if, V i
 A. VON GABAIN

ifg()li, ifgrl (Yaztlar) diba denilen izd , sla , asta izlemek, aramak,
ipek kuma istemek
ifif mlek itg ( i) l muhtemelen O u z kabilesinden
/t// , bk. d fil bir halk ad
iik eik j ja k + (br.), bk. aak
ifil , fil azalmak jihiapath (br.), bk. ahfapat
ifin sa rgs jim , azim < in. i jen, tiiiem 10
if i l , bk. af it K a n dan dokuzuncusu

ifilil , bk. iflil ka (br.) < in. ^ kia < ka aile, akraba

iflii ilemek kabfa , bk. kamfa

flil kullanmak kabfur , bk. kavfur

i f l i l - , i i t i l - iitilmek ka ka

ifu-yazd < O r ta Fars (Turfan y azm a la ka kamak

rna gre)yifuyazd (yyfivy zd) T a n kaan ne zaman, nereye
r sa kaatj ka defa, o kadar
it kpek; i bum it zm (yaban gl fca geit istasyonu = Skr. yala his
meyvas) uzvu; all k. orunlar = Skr. iadyala-
il , <7 etmek, yapm ak na = Skr. indriya alt his uzvu
il uk (yaztlar) zel ad kada hakszlk
ittir , bk. idar kadak (br.), bk. katg kat
itig alet kdha (br.) (kr. ka) akraba, dost,
i lig yapm a, kurma, teebbs, tezyin, ss birader
itiglig = Skr. samskrta i edinmi olan kadaz, bk. (d)zg(a)nti-k
kimse
kadu, katku, kayu (ender, ge metinler)
itigsiz = Skr. asamskrta isiz, hareketsiz keder, kayg
itil tekemml etmek, sslenmek, kadgur kederlenmek
donatlmak kadn kayn (peder)
ilin hazrlanmak kadir, kadhir (br.) (kr. M o. kafir
iliz musiki aleti almak akbaba) gazup, sert
iw , bk. div kadrkan ormanl bir dan ad, belki
ittin, bk. awin Kin ga n da
iy takip etmek, tabi klmak kadz tarn
iy takip ederek, sonra kagal, bk. kal
iy, bk. idi bey kaan, bk. haan
iyin, tyem (br.) takip ederek, dolay, sra kaansra kaansz olmak
iyin zulmetmek, tazyik etmek kagda, bk. kagdd
iyin zulm, tazyik kal, kaal krba
Z i z kauk mesane
 ESK TRKENN GRAMER *77

kal deli, delilik kan, bk. han

kal kalmak kan, kan
kalam = Grek. caXano kalem kan tatmin etmek, kanmak
kalayn sevin gstermek, sramak kana kanamak
kal baki, artk kanat kanat
kal kalkmak kana nereye?
kaln koyu, ok, kaln kandn nereden
kaltnsz bakisiz kandur , kantur tatmin etmek, kan
kalnu fazla, braklm drmak
kalk yukar kat, kule; gk kam nerede?
kalz bakisiz, btn, hep k (a )n ( )?
kalt sratmak kannsz doym az
kalp, kip < Skr. kalpa devir kanlk padiah!, hanlk
katt ki, gibi, nasl, eer kanla nerede?
kam byc, aman kanla kanl
kam frlatmak kantur , bk. kandur
kama, kam, kamu < O rta Fars. *kanu, bk. kayu
(Turfan yazmalarna gre) hamg
kanyu, bk. kayu
(hmg ) hepsi, kamu
karj baba
kamaan, bk. kamaun
karjl araba
kamau, kamu hep birlikte
karj-si < in. K tTang-hi in
kamaun, kamaan, kamun, kamuun hkmdar eng-tsu nun mhr:
hep, kamu 1662-1722 (bu ifade burada m
kamak bir nevi nebat hr ve hanedan armas zerindeki
kam kak manidar sz veya kssay gsterir
kam, bk. kama ve sene hesabna da dellet eder)
kamu, bk. kamau kap < in. kia < kap anta
kamun, bk. kamaun kap < in. ^ kia < kap 10 K a n dan
kam}, kamu} hint kam, bambu, kam birincisi
kap kapmak, yakalamak
kam}a , kaba sallanmak, depren
mek, yerinden oynamak kap rtmek

kama sarslm kapa, bk. kapt

kamat sallamak; adak k. karklk kapak kapak bk. kz k- +
karmak (?) kapt, kapa, kapag (br.) kap
kamu, bk. kama kap} kapmak
kamuun, bk. kamaun kapfur , bk. katfur
kamu}, bk. kam} kakn piman olmak
*78 A. VON GABAIN

kar kar fcaant idrar

kar kolun st ksm kau K a g a r civarnda bir ehir
kara (ehli) hayvan kat defa, kat
kara, kra kara; bir gln ad kat katmak
kara halk kat aksatmak, durmak
karau, karaku kara kata defa, sra
karam hendek kata, bk. kat
kararju karanlk katalan , bk. kallan
karak gz bebei, bak kalt sert
karaku bk. karau kat, kata, kallih (br.), kadak (br.) kat,
karar kararmak gayret
karan karanlk kat mahlut, kank

kara karga katla yormak, germek, zorlamak

kan ihtiyar kallan , katalan , kattihlam za h

met etmek, cehtetmek, uramak
kar , hn (br.) ihtiyarlamak
katl katlmak
kan ihtiyarlk
katn tekrar
kani karmak
katn , katun katlamak
kann, hrin-f (br.) karn
katku, bk. kadu
kannda karde
kalrun kuvvetlenmek
kan mekik iplii, atk, arga, mensu katun, bk. hatun
catta enine atlan iplik katun , bk. katn
karii (br.) kavga etmek, dman
kawau kav, fitil
lamak
fcatur , kavur ( < in. & ho < dp
kartuk Al tay d a la n ile rti nehrinin + r ) toplamak
yukar ksm arasnda oturan bir
kav (kr. kautr ) birlemek,
T r k halk
kavumak
karmapul, krmaput < Skr. karmapatha i kav , bk. kavr
yolu
kavt , kowt (kr. kavur ,
kar (kr. Ku . kirciye) saray + / ) arpmak
kar, kri (br.) kavga, kar kavi < Skr. kavya iir
kart yara, ban, banl kavn tevkif, tutku
kasuk, bk. kazuk kavn , kav k avga etmek
kasnt korkun kamsadl , bk. kauzatl
kask kabuk kaviki < Skr. Kauiika ndra nn lkab
ka ka bk. kz k. + kavuur , kabur , kapur katlamak,
ka ss ta, krat bir araya koymak, kavuturmak
kaan iemek kavur , bk. kavr
 F.SKt TRKF.NtN GRAMF.R 79

kawzt (br.), kaunal skmak, kSI (br.) gelmek; anulayu klmij = Skr.
evirmek tatfgala yle gelmi (yni Buda)
kvzalil (br.), kavzadtl evrilmek kalan, bk. kliin
kay < in. t kie < ki cadde klig gelme, peyda olma
kay < in. {/$ kai 12 K ien -um an dan kiin, klirjn gelin
on birincisi kliir , klir getirmek
kaya kaya km hastalk, zdrap
kaya geri k()m Yenisey nehrinin yukar ksm
kayu, bk. kadu . kmi, kimi gemi
ky (br.), kanyu, *kanu kim? hangi? kmii gemici

kaz, hkz (br.) kaz kmi atmak, vazgemek, terk etmek

ka z kazmak, karmak kn gen

kazart toplamak, zaptetmek knd, bk. kntii

kazan kazan knl < So. kanth (knbh) ehir

kazuk, kasuk kazk, direk knlir < ? kenevir

kntii, knd, k()nt kendi
ka kamak, gemek
k()rj()r()s bir yer ismi
kari te tarafta
kay (kr. kya; ) mzakere, nasihat
kdg geit
ktyn , kirjrn nlamak, homur
kd?
danmak
kad < So. kba < Sak. kaa.de pek
k()rj t(a)rm (a)n yer ismi
kd giymek
kpk (ba) kiri, kepek
kdgir sendelemek, kamak (?)
krk adr
kdg elbise
krgk,krgk (br.) ihtiya, lzm, gerek
kdgr giydirmek k. bol (oku bul ?) lmek
kdil , ktil giyilmek krgklig gerekli, mhim
kadm elbise krgt mahrum etmek
kdimlig zrhl, giyimli, elbiseli kril uzatlmak, gerilmek
kri} kavga
kdr giymek, giydirmek
kas kesmek
kgd, kagda < So. kg 5 i (kgdyh) ksig (br.), bk. kzig
kt yapra
kskil keskilemek, ufaltmak
kk (kr. kikfr ) intikam hissi, kin ksm a kyma, kesme a
kklik keklik ktil , bk. kdil
kkni tahkir etmek, kzmak, nefret kvil zayflatlmak
etmek kyik, kiyik geyik
kkfk menfur, iren kyirknig ( < in. i g kai ve + 1 rk
kakk guguk kuu ~ "fig )
 A. VON GABAIN

k(a)yr(&) yer ad krn zdrap

kz sefil (?) krk krk
kaz gemek krkn gen kz, cariye, karava
kaza sra ile krkz Krgz
kazig, ksig (br.) sra ks imdiklemek, ksmak
kazig stma, hastalk ksa, bk. ks
kertgn (br.), bk. kirlgn ksa ksa
kerl (br.), kert (br.), bk. kirt ksa, ks, bk. kska
k nlem, nida sz ks, kzt, ksa dar, daraltma, hapis,
Ai<in.| keng~k\o K a n dan yedincisi ksk
ksl (da aras:) boaz, vadi
k (oku ( a )k l ?)
ksl kslmak, daralmak
kmk atom
kska, kza, ksa, ks kska; kk
kd, kilig + (br.) snr, ky
boyunduruk
kfrkak, bk. kvrak
k} k
k gbre, tezek
k yok kmahvetmek (?)
kimlik, kynlk hapishane
ki}la klamak
kkr barmak
kifla klak
kkruf , ktkry , kkru} , kkrtf
ktany, kitay Y e h o l un kuzeyinde oturan
barmak Alta y ca konuan bir halk; sonra
kl kl in'in kuzeyine nfuz ettiler
k l klmak, yapm ak, icra etmek kw saadet azamet; istek
kl kl, ahs ad kw hasislik
kilimsin yapyor gibi davranm ak kvad mesut etmek
kln megul olmak, esasl yapmak, kmrak, kfrkak hasis, haris
hazrlanmak, gayret etmek, y ara kvrkaklan hasislik etmek
tlmak, klnmak
kyl bir tarafa eilmek
kln, klinc (br.) i, ilem, amel
kynlk, bk. knlk
klk seciye, hareket tarz
ky, bk. kn
km (br.) kim (oku kyn) azap, ceza kz (br.) kz
kna taciz etmek, incitmek, knamak *kz scak
knau knayc, ikenceci kzamuk kzamk
km, kyn knayc, ikenceci kzart kzartmak
kndur , kmtur zahmete katlanmak kza, bk. kska
km sert, kuvvetli, kzgn, cesur kzan hasislik etmek, kskanmak
kmtur , bk. kndur kzak hasis
ky a kzut zdrap, zorlama
kyrt eri bal kz, bk. ks
 F.SK TRKF.NN GRAMF.RI

kzl krmz, kzl kiyrl geniletmek, tefsir etmek

ktZilst krmzms kiyr mufassal
ki < in. ^ ki 10 K a n dan almcs kir kir
kib misal kir girmek, batm ak (gne)
ki uzun mddet, ge kirgr , kigr ieri sokmak
ki akam, gece kirigs girmek istemek
kifig kk, genlik kirpik kirpik
kimlin ara gecikmeden, derhal kirlgn inanmak
kid son, arkada kirlgn, kertgnc (br.) mmin, iman
kidr , bk. kilar
kirlgniiliig sofu, halim, imanl
kidin arkada, batda; kuzey, kuzeyde;
kirtkn , bk. kirlgn
te tarafta
kirl, kerl (br.), kert (br.) doru,
kidirti batda
hakik, mmin
kidiz, kiiz, kiiz kee
kirln doru olmak
kign (oku kiktin?) salgn
kir geri
kigin cevap
kisr sonra, batda
kigiir , bk. kirgiir
ki balamak
kiiz, kiiz, bk. kidiz
ki}n ba, ukur
kikfiir (kr. kak) kkrtmak
kiji, ki (br.) kii
kilan, kln-<\ in. k i-lin tek
k il gitmek
boynuzlu efsanev bir canavar
kilr , kidr gidermek
kim kim, ki
kilg zail olma
kimi, bk. karni
kin sonra, istikbal kilig + , bk. kdt
kili} ayrlmak
kin < in. fkien 12 Kien-u-m andan
birincisi kyk, bk. kyik

kin (br.), ktt (oku kyn?) azap, ceza kiz kap

kizkil (br.) kzl
kinfuman < i n . $ ffken-chu-man 11
ksml ilmi ncm silsilesi kizl gizlemek

kinldn dnmek klinc (br.), bk. kltn

kip, bk. kalp
kinli kaalamak (?)
kinlik gbek kobura, kobhurg (br.) bayku

kiy geni, mufassal koa T u r fa n n eski ad

kin (kr. kani}) mavere etmek, kod-, koy , kod (br.), kol (br.)
danmak koymak
n , bk. kyrn kod aa, adi, pek
kirur suikast tertip etmek kodkar (aa) koymak, karmak
 A. VON GABAIN

kodtkarlur kymetten drmek, in kop hepsi, ok

dirmek kopan hep
kodu# koyma /copuz kopuz
kot/uru tamamyla, tam ltor zarar
ko ( k ?) atom, toz fora azalmak
kola , bk. kowla kon , koru korumak
fio/lja , knhi/l (br.) zayflamak,
kormuzda, bk. ftnrmtln
kiiftumk, gevemek
kork k o rk m a k
b 'i") ( 11 <) 'lel. |>m
korftin korku, Irhlike, koikt
kohiJI (br.), bk. kogfa
korkn korkun
kohik (br.) za y f
korhnlt korkmu
kok azalmak
korku korku
kol kol
koru , bk. kon
kol , hkuol (br.) rica etmek
kof ift
kolb koltuk alt
kof terkip etmek, komak
kolu dilenci
kofu ( ?) zel ad
kolli < Skr. koli namtenahi, saysz
kofulug (at) koulmu
kolu (u ?) vakit, an, mevsim, iklim kot , bk. kod
kolula dnmek, aklamak, b ak
kow oyuk, saadetsiz, kof
mak, tahmin etmek
kovt , bk. kawt
kolun yalvarmak; kut k. ant imek
kovula , kola kovalamak
koluya filiz
kowu}a dzlemek
kolusuz (u ?) saysz
*koy, kony, kon koyun
kon, bk. *koy
koy , bk. kod
kon konmak, yerlemek, durmak
koyn koyun (sine)
konak dar
koyn, koyn (br.) koyun
konap, bk. kon}
koz kuzu
konduk yerleme
kr (kj br.) gmek
kondur , kontur yerletirmek
kdg, ktg (fi?) i
konu ikamet yeri
kdr , bk. ktr
kon, konap komu kg < in. k < ki"ok ark, trk,
kontur , bk. kondur makam , melodi
konukluk konak kgman (u?) Sayan da, veya onun bir
kony, bk. *koy ksm
k o y u l koparlmak kgr (?) hazrlamak
koyu bcek, kurt kgrkn gvercin
koolak kolcuk, kk kol kz gs
 ESK TRKENN GRAMER

kk gk, mavi krkld sslenmek

kktid ykseltmek krkliig gzel; manzaral
krik-r H a n gay dalar civarnda l>ir krksz irkin, irkinlik
nehir
krlkr gstermek
kkrd , kkird , kkrd grlemek, krlld gzel
kkremek
krlk (ti ?) kar yn, karl yer; seven
kl gl
krllg grll, casus
kili laftliinnk
ktllg\H (iimrk islemek
klg/l (knln n.) glge
kr (m nokt a! l a / a , haki ) ; lal, l l y a
klk, klk (br.) yk hayvan
krmfi falc
kln glgelemek
krn grn
kltj nakliye vastas, tat
krnld tehir etmek
km gmmek
kriinlg sergi iskelesi
koman (?) yanlma, aldanma krj grmek
kmr kmr; k. ta bir d a ad koli binmek, kmak (?)
kn , bk. ky
ktki yayla
kndk, konyak kova
klrl , klrl (br.) ykseltilmek
kni doru, gerek
ktg, bk. kdg
kntl dorultulmak, dzeltilmek
klr , kdr ykseltmek, tahamml
knk (kr. ky ) tamamyla yanmak etmek, tamak
knr (kr. ky ) kzartmak, d ala klr yukarya
mak, yakmak kvdk nazi, gevek
konyak, bk. knak ky , kn (kr. knk , knr )
knla dnmek yanmak, kavrulmak
kjl, kA()l br.) gnl kydr yakmak, dalam ak
kylkar tefekkr etmek kyir yakmak, dalamak
kp ok kylril yaklmak
kpik, bk. kpk kz gz; k. kafi ka; k. kapak gz kapa,
kprg kpr kirpik

kpk, kpik kpk kzki} biri birini grmek

kor , kr (br.) grmek kzld gzlemek

krg, bk. kork kznak akis

krg itaat kzn , kzn (br.) grnmek
kork (br.), krg grn, gzellik, gzel, kzng ayna
resim kznk pencere
krkit gstermek kr (br.), bk. kr
krkld gzel kra, bk. kora
284 A. VON GABATN

krmaput, bk. karmaput kunuy < in. -5 ^ kung-chu prenses

kryi drri < Skr. kriydhara Kriya y bilen kuntuz kunduz
kan (br.) < Skr.faana ksa bir an kurjkiu < in. 5 ^ k ung-hou harp
knli (br.) < Skr. knta, knti (musiki aleti)
gnahlarn kartma, ikrar duas; kur kuak
alt veya on faziletten (pramit) kur sra
ncs: sabr kur germek
ki (br.), bk. kii kural , bk. kuwrat
ku,kuu,kvu (br.) < in.9, kuei < k f - kuran kale; bk. (a)ma k.
ki 10 K a n dan onuncusu kun garp, bat
ku ( 0 ?) zel ad ku n kurumak
kuani im < i. [w] kuan-shi-yin < kun- kunn kuruluk
siai-iam Skr. Avalokitivara bir bodi-
kunkan; k. Trklerin kuzey-dousun-
satvann ad
da oturan bir halk
kubr(a)t , bk. kuwrat kunt , kudr kurutmak
ku( (k. k u cu l- br.) bada kurmak, kurla defa
kavuturmak, kucaklamak
kurka kuru
kud , bk. kul kuradl evrilmek
kuda tan (?) kuran kuanmak
kudtr , bk. kunt kurt (br.) kurt, solucan
kdruk kuyruk kurla, kurla ihtiyar kadn
kudu kuyu kurtkar , kulkar , kurlar kurtar
kuu kuu mak

kul (br.) kul, esir kurtul , kulrul kurtulmak

kuru , bk. kun
kulad esir olmak, kul olmak
kuru, khurug (br.) kuru, bo, pein
kulak, kulak, kulkk (br.) kulak
kurusak karn, kursak
kull esir sahibi
kus (br.) kusmak
kulluk bir esir gibi
kuslaak ( o ?) yer ismi
kulkak. bk. kulak
ku, ku (br.) ku
kuls kle gibi
kulu kulu
kulun tay, kulun
ku/lr < M an. So. hular ( ? ) , huestar
kum kum (vtr, vytr) reis, usta
kuma < in . ft A-ma H u larn kut (br.), < O r ta ran, kt saadet,
keneviri: k. ya keten ya rahmet, azamet, ruh; k. kolun ant
kumursa karnca imek
kun , kun (br.) yam a etmek kut ( 0 ?) unsur (aa, toprak, su,
kuni nazari ayn bir ksm maden ve ate)
 ESKt TRKEN IN GRAMER

kut , kud susuzluktan zayflamak kl, kl ahs ad; k. ligin tl-tiri kaann
kutad mesut olmak, mesut etmek olu, Bilge kaann kk kardei;
kulada ( o ?) zel ad takriben 685-73 'lerde yaamtr;
kutay ( o ?) < ? ipek k. fo r baka bir tannm ahsiyet
kutlu mesut, kutlu, mutlu kl kl
kutkar , bk. kurtkar kld sena etmek
kutrul , bk. kurtul klfg ( k ?) gl
kutur kudurmak kiimf, kn's (br.) giim
kuu < in. /f wei < n g fie-k i 12 Kien- kn, kiin (br.) gn, gne, cenup, gney
u -m an dan sekizincisi kn, *gn okluk edat
kuun < in. kun < kuen harem kun < in $ hiin < hiuan
kuvra, kuvrak, kuvrg (br.) toplant, knd} gne
rahipler cemiyeti knit, kncidh (br.) < O r ta Iran, kunjit,
kuvrat , kural , kubral toplamak T oh . kunt it susam
kuyka deri kiindam gne gibi
kuzgun, kuzgum (br.) kuzgun kiindri cenupta
k, k hret, ayia, mehur kndz (br.), kuntuz gndz
kii korumak kni kskanlk
kf, ktic (br.) g, kuvvet kninta her gn
kf abalam ak, zorlamak, yama kntamak her gn
etmek knlz, bk. kndz
kfiid kuvvetlenmi olmak
krj, k (br.) cariye
kflandr kuvvetlendirmek, glen
krjad cariye olmak
dirmek
kflg gl kf,1 f, kp
kfsird gsz olmak kr ( ?) kandrma, hile

kfsz (br.) gsz kri kile (hacim ls)

kdiig gveyi, d amat krilik, krltk hacim ls

kiidn ( ?) misafir krkm < O r ta Iran, kurkum safran

kdanlik ( ?) misafirhane kiirlik, bk. krilik

kjanf, bk. kvan ksa , k s (br.) istemek

kg ( S , k ? ) sefalet (?) ksadk istek

kg(a)r (o ?) yer ismi ksdn, k}an (kr. So. sf. ktfnr,
kvcny ) K u a ehri
kin (oku kuin ?) < in. & kan tomar
kitap ksanf istek
kjtri < < Skr. katlra kameriye ksnfig istenilen
kji, bk. kzi kiiski, bk. kzk
kk ( ?) belki ksk san
 A. VON GABAIN

ksn kuvvet m(a)hasatwi < Skr. Mahsattva als ad

ksi (br.) istek mahistak < O r ta Fars. (Turfan Y a z m a
ksflg istenilen, istekli larna gre) mahislag (mhystg)
kfn, bk. kusan M anih eizm papaslnda 3. kade
me rtbe
kun < in. $5 hn < hiuan tts ii
mama kadn
kuiic (br.), k/n, kvnn gurur,
gven man Maniheizm dinini kuran Manas
ku-z anl, sevgili 215/6-276
ktrriig (br.) davul manislan < O r ta Fars. (Turfan Y a z m a
k- gz larna gre) manislan (m nysl'n) ikamet
yeri
kiizf (br.) mlek, kazan
manu ( i ?) yabani bir hayvan
kzt nbet zaman, beki, karakol
marj adm
kzt muhafaza etmek, gzetmek
kzi, kji M o. AujYcin f j^hang-chu maygal < Skr. mangala saadet, ahs ad
< marjla yrmek
k-t'ieu buhur denei, buhur,
tts, gnlk m aya bk. m ye
kzki, kski sonbahara ait mafara < Skr. mahrja Byk
la < in. a ? lo < la katr K r a l , Bat Trklerinden bir
labay< in. p j lo-pei < lu-pu bir elinin ad
musiki aleti mar < Sryani mr bey

lain = M o . narn doan, ahin mardaspanl < M a n . So. mardspand

(mrtPspnd) unsur
azn < ? dom uz (?)
mayak gbre
lakfan < Skr. lakana iaret, gzellik
iaretleri maytri < skr. Maitreya, gelecek Buda-
lesp (br.) < T o h . K . leip vcudun nn ad
usaresinden biri m()n, mm (br.), min ben
l so < tib. legs-so = Skr. sdhu iyi! mrj yem
tamam! myg, bk. meyi
lik(a)>f (Yaztlar) 73 1'de Kiilteginin mni, mii (br.) sevin, saadet, mbarek
cenazesine itirak iin T r k saray myig saadet
na gelen in elisi Liu H ia n gn ad
myile sevinmek
likzir< m . 0 (i-ji<liek-riziet takvim
mniz, mnis (br.) grn, gzellik
liriua < in. g lienhua nilfer iei
myzt , myl , bk. mrjzt
lon, l (Yaztlar), lu (br.), lo (?) < in. myl , bk. myzt
gj| lng < li nng-ri-ri ejderha
myi, myg, by (Yaztlar), byg
m(a)habali < Skr. Mahbala ahs ad (Yaztlar) daim, ebed, meng,
m(a)hadiwi < Skr. Mahdeva ahs ad bengi
m(a)haradi < Skr. Mahralha ahs ad myz benzemek
 ESK TRKF.NtN GRAMER

myzt , mysl , mayizt benzet muyul, muyul, munkul akn

mek, mukayese etmek muya (o ?) dik kafal
mrii < Skr. mleccha barbar muyak dii geyik
mna, bk. muna muymal (o ?) akn olmak
my bk. muy muyum (o ?) akn
midik, milik < Bud. So. ntidk (myd'k) mn ( ?) kabahat, gnah
Buda dinine mensup, fakat ruha mn , bk. min
niler tarikatna girmeyen
mn (d?) tekdir etmek
min, bk. m(a)n
mnk aykr gitmek, amak
min orba
min , miin , bin binmek myz, miyiz, myz boynuz
miti (br.), bin, by bin (say) namobul < Skr. namo buddhya Sayg
miyiz, bk. myz Budaya!
miy binek hayvan namodarm < Skr. namo dharmya Sayg
mir (br.) = in. 5 mi < mili, = Skr. akideye!
madhu bal namosan < Skr. namah samghya Sayg
mifkif = So. mtifk kedi rahipler cemiyetine!
milik, bk. midik naru oraya
myt beyin nayul < Skr. nayula sonsuz, ok
monuk < ? inci, boncuk nayvazik < T oh . A naivaiik cin

monily (br.), bk. mnlayu n (br.) ne

monlg (br.), bk. munta nc (br.) ne kadar? ka?

mozag, mojak < So. mak (muk) nk nasl
Bud.: hoca; Mani.: bapiskopos ntifklli niin?
myr , m aya brmek ng nasl?
mun babo dolamak ngd ondan dolay
muna, mna ite ngl nasl?
munfa, buna bunca naglg rasl?, niin?
mufiulayu (br.) bunca, bylecc nlk niin?
mumlayu, monily (br.) byle nma ne ise
munkul, bk. muyul nman nasl
munla burada nn bir eye gre
munla, monlg (br.) byle n()A (?) hi, herhangi
munluda buradan n()y ahs ismi
muy, my, buy sefalet, keder nyy, nyyk ayr *
muyad amak (?), kederlenmek nlg bir dereceye kadar, nasl, hangi
muyadn acaip, zdrap verici ntrvan, nrban < Skr. ntrvna nirvana
 A. VON GABA1N

nzuuan, m-jpam < Man. ve Bud. So. o(u)z (Yaztlar) bir T r k kabilesi;
n'^Pn ( nyzfin) = Skr. kltia itiyak, tokuz o. Dokuz O uz; sekiz o. Sekiz
ihtiras, lekelenme (ahlk) O u z; o. bilge ahs ad
nioak < Bud. So. nofok (nvf'k) ohfa , bk. okfa
(Man.) akirt, talebe ohol (br.), bk. oul
nigranti < Skr. nirgrantha J a y n a dinine ohati (br.), bk. okfah
mensup kimse ol (br.) o
nikay < Skr. nikya (felsefe veya olurt yerletirmek, oturtmak
ilahiyat) mektebi, tarikat
olor (br.), bk. olur
niw < O r ta Part. nev ( nyw) kahraman
ollur oturmak
nom (br.) < So. nom (nwm) akide, olur , olor (br.) oturtmak, durmak,
kanun, din; din eser; dua; telkki oturmak
nom viz olurt tyin etmek
nof < So. nof (nuf) hayat iksiri, tatl, on (br.), oon O n -K a b ile , yni Bat
sevimli Trkleri
o (br.) dr, dir orj sa, doru, bat, gney

o(ik, n(ik. o(nk ocak oy< i n . 3 ; u>ang hkmdar, ahs ad

onal doru
odhauh (br.), bk. odu
onar daha iyi olmak, iyilemek;
odtr uyandrm ak, kaldrmak
farkna varm ak (?); yardm etmek
odurak, oturak, olkurak, otgurk (br.),
(?)
olhorrk (br.) kat, sarih, ak orjlun doru; sada
oduralt, oturat tam anlayarak, kat ojul iyilemek
odJon (br.), bk. odun orijin < in.? iblis, fena ruh
odu, odhauh (br.), olog (br.) uyank op hprdeterek imek
odun , odhon (br.) otom (br.) opla tell olmak (?), barmak (?)
uyanmak opu girdap
oal uyandrmak ok ok, kabile tekiltnda kk birlik;
olau nazik on o., bk. on
olan ocuk, oul, olan okt , ohki (br.) armak, okumak
okil (br.), okid (br.) okutmak
olanu ocuk gibi muamele edilen,
nazik, mark okfa , ofa , ohfa benzemek

haydut, hrsz okfal benzetmek

okfah, ofah, ohati (br.), ohiti (br.),
ofa , bk. oka
ogfti (br.,) okiti (br.) benzer
ofalt, bk. okfah
okfalsz benzeri olmayan
oul, ohol (br.) oul, ocuk; ahs ad ordu, ortu < Hiung-nu dili ordugh,
ourla alm ak (hrsz) ordu; saray; o. kent M . Kagar
ourka ( ga ?) omur, omurga, fkra zamannda: K a ga r civan
 F.SKt TRKF.NN GRAMF.R

on (u ?) erkek, gen otoz (br.), bk. otuz

orna konaklama yeri, taht otkurak, bk. odurak
ornal, ornah+ (br.) salam olra, bk. orta
ornan yerlemek olru ada
omanu ikamet yeri, yerleme merkezi odun
ornat tesbit etmek otuz, otoz (br.) otuz
orohit(i)k < Skr. rohitaka bir cins balk oy boru, delik
orom (br.), bk. orun *oy oynamak; o. ma ar oyuncu
orkun K u ze y Moolistanda ve Sibir- oyat ?
yada, Hangai dalarndan kuzeye oyu oyun
akan O rhon nehri oyun oyun
orta, olra orta oz , os (br.) kamak, kurtulmak
orto, bk. ortu . ozan , osan (u ?) tembel olmak
ortu, bk. ordu ozur , oskur kurtarmak
ortu, orto (br.) orta dnmek
ortun ortanca bka, bk. vka
ortuklu arkada, ortaklk bkala , bk. vkla
orun, orom (br.) Skr. bhmi yer, konak , + (br.), intikam, c
oruni, bk. irki , c (br.) snmek
orunluk taht, yer s kin beslemek
oruk yol r sndrmek
os , bk. oz d vakit, an; huzur; saat, devir, mevsim;
osal ( z ?) tembel . tcrjri Trklerin zaman ilh
osan , bk. ozan dhkr (br.), bk. tkr
osoA+ (br.), bk. osu driil (i ?) ayrlmak
oskur , bk. ozur dsz vakitsiz, baki
osu, osoh+ (br.) tarz, yol dr , tr (ir ?) ayrmak
osulu gibi diirti, bk. adtra .
ot (br.), oot ate drtlg (ii ?) doru, tamamyla
ot (br.), oot ot, il d (br.) slak
ota tabip od (br.), bk. *tf
olalk tababet g, og (br.) ana, veyana
oturak, bk. odurak g, og (br.) akl
oturat, bk. odurat g , g (br.) mek
othorrak (br.), bk. odurak gd hret
otog (br.), bk. odu gn (kr. krdm) ay, kanal
otom (br.), bk. odun gdt, gSi (br.), bk. gti
 A. VON GABAIN

gdir methiye lr , lr (br.) ldrmek

gir sevinmek lt ldrme
gln , gln (br.) kendine gelmek ltfi, lfi katil
gmif sena, vme ltlk mezbaha
granmi} alm, allm, renmi ml srtnerek yrmek, emekle
gral temrin, itiyat, alkanlk mek
gral , rgt retmek man, bk. rmn
grtin , grtim (br.) temrin etmek, mgkl srtnerek yrmek, emek
renmek lemek
grn, griin, rn, grnc (br.) sevin mgan boyun iryan, (atardamar)
griintr sevinledirmek nmn bk. orman
gsir kendinden gemek n (br.) renk, gzellik; kk-y, bk. kk
gsz ksz, yetim, ahs ad y, n (br.) n, dou
gli (br.), gdi methiye yd , nt (br.) deimek
g ezmek yadlr iyiletirmek, tedavi etmek
gf annecik nt (br.), bk. yad
gk sevgili ydn nde, douda
r sr, hara ydri, ydrti arkta, douda
grt kendisini vdrmek ni (br.) baka, ... dan baka, farkl
t, t nasihat yin baka, farkl
t vdrmek nr (br.) douda, nce, ileri
gz nehir y n (?)
k dnmek p pmek
okrm (br.) (kr. n) pk (br.), bk. uk
kn piman olmak r (br.) ykselmek
kz kz rdn , bk. rtn
l (br.) slak rgn kirlenmek
l - (br.) lmek rgt , bk. grt
olay bataklk yer; slak rgin, rgn taht
lz ( ls ?) solgun (?) ri, r yksek, vakur
li slanmak rit (br.) ykselmek, (fikir) beslemek
lm + (br.), bk. lm rki, rki yksek
lr (br.), bk. lr rla ykselmek, binmek
liii, bk. lti rlt kzdrmak, rahatsz etmek
lg ceset, l rmn, mn, nmn kabark, tuzlu,
lm, lm + (br.) lm balgam
f i tnl lme mahkm rt (br.) alev
 ESK TRKEN N GRAMER

rt , rt (br.) rtmek z vadi

ortan alev zak kk vadi
rtn , Urdan yanmak, tutumak zn ilik
rtk rtme, rt zirkan rica edilmek, geri getirilmek
rtl , rtl (br.) rtlmek zlg canl
rtn rtnmek zt can, ruh
rtr karmak, ykseltmek p , bk. b
r, bk. ri pa (br.) < in. p'o < 12 Kien-u-
riiki, bk. rki m andan yedincisi
rn, bk. grn paramil < Skr. pramit fazilet

r ykseli paik < Man. So. bk, pk ( byk,

p jy k) lh
s (br.), bk. z
p (a )t(a )r , pir < Skr. pattra kitap y a p
r (kr. Mo. s ) iirmek
ra
t safra
patamvar < Hrs. So. patmbar
t dilemek, dua etmek
(ptg'mbr) peygamber
l gemek, becermek
patir < So. ptr (p ttr) < Skr. patra
l demek kse, kap
tag, tk dn, bor prikn < O r ta Fars, pryg n, pryk, peri
tgi borlu pcem (br.), bk. biin
tk, bk. tg pi, pt (br.) < in. ping, < pei 10
tkr nfuz etmek, tamamyla an K a n dan ncs
lamak pi, p t (br.) < in. p'ing < pei 12
lkr, dhkr (br.) den dolay, K ien-u-m andan drdncs
den beri pitpidi Skr. pippala biber
tr (br.), tr (br.) sonra
piy < in. M pi < pei 12 Kien-u-
tg dilek, dua, istida, sual m andan onikincisi
tkan bir yaylann ismi, Gk-Trklerin pradank, pratinki, prafniki < Skr.
devlet merkezi prfnika reis
tn dilemek, yalvarm ak, sunmak, pralikabul < Skr. pratyekabuddha
dua etmek, saymak bakalara ifayap olmayan bir
tr , bk. dr Buda
pir, bk. patar
*t , d} (br.) gemek
wk, bka, pk (br.) akcier, hiddet, puk (br.) ?
fke pur(u)m (Yaztlar) Dou R o m a im pa
vkal , vkil , bkl hiddetlen ratorluu
mek, fkelemek prke (br.)?
z (br.), s (br.) kendi, vcut, hayat, punvapalgun < Skr. prvaphalguni ka
ahs merin menzillerinden biri
 A. VON GABAIN

pusar < in. 3 g g p'u-sa < b'uo-st <
Skr. bodhisatlva Buda olacak kimse
puf < Skr. pusya kamerin menzille
rinden biri
radna, bk. ardani
r(a)hant, bk. arhant
rahu < Skr. rhu bir gezegenin ad
ram, bk. aram
rasayan < Skr. rasyana hayat iksiri
ratna-cair < Skr. ratnavajra ahs ad
r( a)dni!ig, bk. ardiinilg
r(a)tm, bk. ardani
sab, bk. sau
sab, bk. sav
samtso< in. S san-tsang<sm-dzng
X = Skr. tripilaka (Buda akidesin
de) sepet
san say, sayma
san dnmek, ait olmak
sana saymak
san , snc (br.) para para kes
mek, saplamak, sanmak
sanl (haner, kl, kama ile)
katledilmek, vurulmak, delinmek
sanl ait
sansar < Skr. samsra mevcudiyetin
deveran
say < in. sing < Skr. safgha
rahipler cemiyeti, rahip

saf sa sarjadas, sayadizi < Skr. sanghadasa ahs

ad
sa samak
sarp}, bk. saki}
sa (salan) kurban, sadaka
sayam < Skr. safghrma manastr
sauk sak, dank
sayun, bk. sayn
sadu < Skr. sdhu iyi
sap sra
sar tencere; srgn avnda hayvanla
sap devam etmek, tehiz etmek
rn topland yer
sap birletirme, sra
- sa}, bk. saki}
saran hasis
* sacan saksaan
saran nebat (?)
* salan , bk. saklan
sarar sararmak
sak dikkatli
san san
sak beslemek, cidd olmak
sarp g, sarp
sakn dnmek, pln kurmak, ke sarsa, bk. sars
derlenmek sars svmek
sapn fikir, arzu, dnce sars, sarsig (br.) kaba
saki}, sa}, sam} sayma, l sars, sarsa, bk. sas
sakz sakz, kulak kiri sas rmek, kokmak
skiz (br.), bk. sakz sas, sars, sarsa rk, kokmu
saklan , salan dikkat etmek, saklan sal satmak
mak sal, satlih + (br.) sat; sal + n al
sal salmak satn alm ak
samir, bk. sumir sat tacir, satc
 ESK TRKENN GRAMER

s ( a )tir , silir, ster (br.) < So. satir (styr) sivin, s(jtvin levin, tefekkr
< Grek. (TTate para; in. swinlin sevinmek
lang arlk (ls)
swit sevilmek
saw, sab sz, haber, ey, eref
stiwg, bk. suig
saw, sab dilma, szc, haberci
sdzik, st sik, bk. sizik
saweklS-T (br.) zayflanr (?)
s krmak, yenmek
sawfirj, s o f ij < in -J> ^ .sia o -sh en g <
skan, san, sitkam (br.) san
siliu - i seu 'dz iang ziou Skr.
sn , bk. skn
Hinayna kk ara ba (Budizmdc
bir mezhep) sda , bk. skta
say l, kr stf, bk. skif
ayka (iki) sunmak sl alama, hkrk, inleme, at
sayu herkes, herbiri st cenaze alay
sabin , bk. sawin sla , bk. skta
sa semek sun. saun sn, (ala) geyik
saf , bk. saw sk dar, sk
skiz, skiz (br.) sekiz sk skmak
s (a)l()rt Sclcnga, K u z e y Moolis skl eziyet ekmek, sklmak
tanda, T r k yurdunun kuzeyinde
skn , sn ezilmek, sklmak
bir nehir
skif. sif keder, sknt
stili ahs ad
skta , sda , sla feryat etmek,
smk, simk orman
at yakmak, sktamif tamu = Skr.
samz semiz rau-rava (B udizmde) feryat cehen
smril semirtmek nemi'
sf)n , sam (br.) sen smla ihmal etmek
snir burun (da) smla, simth + (br.) ihmalkr, tenbel
sarjiin, sanun<in. ^ fe tsiang-kiin general smtasz gayretli, alkan
sarit , sarril (br.) durmak, sona stn, sin vcudun azalar
ermek sn krlmak, paralanmak, snmak
srinmk tahamml, d ayanm a sna) boy lmek, snamak
siirkiir tahamml etmek, berrak syar tarafa, ift eyin teki, gibi
lamak (su), durm ak, alkomak (?)
srjku ahs ad
saf zmek
sfil zlmek S I T - ?

saw , saf sevmek srka cam, srca

svr sevimli rl aslmak, yapmak, ilimek
sawig, sawiig sevgi, ak, sevgi dolu sruk srk
sawiglig sevimli sif. bk. fif
siiwin , sabin sevinmek st tkrmek, skp karmak
294 A. VON GABAIN

styuk, enkaz sod, sod(t)k < So. swd ve suudyk

sigr , bk. siyir halk ve memleket ad
sigirt yutulmak, balanmak sotk, sogek (br.) souk
sikri sramak sot soutmak
silig a n , temiz, bakire sok dmek, vurmak
silk silkmek sok sokmak
simk, bk. samak sokan, bk. soan
sim, bk. sin soklun yklmak, kalmak
sin, sim (br.),iim < in. -$r sin < sien 10 soku} rastlamak; iine girmek,
K a n dan sekizincisi tutumak
sin, bk. sn sol sol
sin < in. Isin < s in -im trbe sola zincirlemek (?)
siyn, siin < in. sin < siem~Sin~sin sola sokmak
fikir soma < Skr. soma ay (kamer)
sinau < in. ? soy sonra, son
Sinhadivip < Skr. Simhadvpa Seylan soya ( u ?) ormanl bir dan ad
sintu < Skr. sindhu ndus nehri sorul sorulmak
siyir , sigir , siyr yutmak, sindir s ( ?) vakit, mazi
mek, balamak,
sg kzarmak
siyil kk kz karde
sgln kzartlmak
sirtila feryat etmek
sgln kzartma
siyir (kr. sinirk br.) sinir sgl kzartlmak
siyk, bk. syk st aa
siyr , bk. siyir sk azarlamak
siofiy, bk. savfiy sk skmek
sipir sprmek skr diz ktrmek
sirki, bk. Isirki skl diz kmek
sis (br.), bk. sii sl et z
Sf, /'/, SI} i sn snmek, durmak
si} imek sz sz
si tir, bk. s(a)lir szl sylemek
siz, sis (br.) sizlr siz, szler szlak okunma, syleyi
sizik, szik, sezik (br.) phe ster (br.), bk. s(a )lir
sizin phe etmek stup, bk. dstup
so < in. zincir (?) su < in. j $ su canl, neeli, salam
soan soan sub, bk. suw
soan, sokan sevimli suburan ( o ?) < So. zmrn trbe
 ESK TRKENN GRAMER *95

suul soyunmak srdtr ezmek, dmek

sudur < Skr. stra Buda nm vaaz kitab srt ovmak
suiu < in. Ujj '/f| Suchou < siuk-chou srg, srg (br.) sr
K uzey-bat i n de, Kansu vilaye st, sdh (br.) st
tinde bir ehir
svri sivri
suun, bk. sun
sz szmek, temizlemek
suk hrs, hrsl; s. aryak ehadet parma
szk, szk (br.) berrak
sukawati < Skr. sukhvati Budistlerin
suin, bk. svin
garbi cenneti
suksumur (kr. Skr. skmil) bir nevi abi < in. $jsAd-m < sa-mjit -
bahar bi = Skr. irmanera Buda dinine
mensup, akirt, renci
sumir, sumur, samir < Skr. Sumeru
kinatn merkezi, bir d a ad (kr. So. yd?) Bat Trklerinde,
kaandan sonra en yksek nvan;
sun sunmak, yatmak
bk. yabu
sut ( o ?) tkrmek
adapit (belki ad ve pit < tran. *pati) .
suw, sub, sw (br.) su
asilzadeliin yksek bir snf
suut klavuz, pilot
akimuni < Skr. Skyamuni tarih Bu-
suuluk su kab d a nn soyad
suvsa susamak ak (oku: sakz + 1?) pis, kirli
svsldk (br.), swslak (br.), svsldk ala, al < Skr. sla bir cins aa
(br.) susam, susama
al, bk. alp .
suvsu, suvsu (br.) iki
amnan, mnan, imnan < Bud. So.
suy, bk. tsuy amnn (mn n) = Skr. Iramanm
suzk (br.) ky rahibe
sil, s ( ?) ordu anduy < i n . li| shan-tung Huangho
s, s < in. s nsz nehri dirseinin dou taraf

sfig tatl aniar Skr. ianaiicara zhal gezegeni

sdh (br.), bk. st
sdk idrar, sidik
sgsz lgn; s. i kebap ii
sl harp etmek, savamak
syg, srji, stt mzrak, sng
srtk, sirjk kemik
sys muharebe, sava
srt muharebe etmek, savamak
sr srmek
sri < *sr < in. S? Isi < tsiit
vernik cilac, ressam
arir < Skr. Sartra bir azizin lmnden
sonra yadigr kalan eyas
(a)rmirart( (kr. armiri) mstakbel
rahibe, rahibe
(a)rmiri < Ku. armire Skr. irmanera
rahip namzedi
aan, bk. azan
astantri, astratantari < Skr.istratantrin
ahs ismi
astir < Skr. islra Budizmin tefsiri
atabi < Skr. ialabhisaj kamerin bir
menzili
>66 A. VON GABAIN

ziik, dciig hata, yanl, sahte baraml, bk. bartml

ba balamak baranas < T o h . B brnas < Skr.
baba baba, peder vrnas Hindistanda mehur bir
baa Sout. *pz dayanr, o da pa ehir
korunm ak anlamnda: oru tut barani < Skr. bharan ayn menzillerin
mak den biri
baa, baak (kr. baa ) oru bara, para (br.) btn, hepsi
badiyan < ?anason
barin < ? bir nevi kuma
badruk bayrak
ban yry
ba ba, boha, blk
barsa gitmek istemek
ba (seyrek) < O r ta Fars, ba (b )
banm mal, varlk
bahe
bartml mreffeh, varlkl
baar, bk. bar
bar gidi, var
baarsuk barsak
baalur bahadr, kahraman, ahs ad bark, park (br.) mlk, bina, ev bark

bar, baar karacier, karn; dost, barma y l geen yl

akraba bars, baars, bhars (br.) kaplan, ahs ismi
barsak barsak, merhametli bari , bk. brt
baj halat bas (man.) az zellii, bk. ba
bah}i,bhhi (br.), phsi (br,),pahii (br.) bas basmak, mahvetmek
< i n . f ^ , i / > o - A i < pk-si hoca,
basa, pasa (br.), psa (br.) ondan sonra,
muallim, stad b.b. ok sonra, una b. derhal
baka kara kurbaa basdk , bk. bastk
balak, bk. balk balk basuk d a silsilesi
b (a )lb (a )l (Yaztlar) m alup iin basn basmak, ezmek
dikilen heykel
basndur ezilmek
bali yaral
basit ezilmek
balk ehir
baslk , basdk ezilmek
balk, balak balk
basur ezilmi olmak
balk yaralanm ak
basut yardm
baltr baldz
basut yardmc
baltr baldr
ba, bhJ (br.), bai (br.), pai (br.), bas
ballu balta
(man.) ba, ilk, nc; bhfSi (br.)
bar < in. ( wan < ban on bin
ba
banl < K u . pai!, panil < Skr. phnita
ba yara
urup
bfaju (Yaztlar) zel ad
bar, pr (br.) var, varlk
baka baka
bar gitmek, varmak, rr barur hr,
mstakil bala , palla (br.) balamak
 ESK TRKEN N GRAM ER 567

bala balang btigrk bey

balayu balayarak bgsig bey neslinden
batnk ilk, birinci, bataki bak, bk. biirk
bal abuk, derhal bakini, biikn, bhdkfi (br.) < Sout, b'ny
bat batmak arap
*bat , phat (br.) am ak, germek, bakla tahkim etmek
dayanm ak baksiz dayanaksz
batakik, bk. balilik bakiir tahkim etmek
batar batrmak biikiir salam
bali bataklk, derin baliik, bilk hediye
balilik, bataklk, pattihlik (br.) abdestha- balgii, bhiilkii (br.), palgii (br.) belgi,
ne iaret, fal, nian
ball , p all (br.) batm olmak balgiilk iaretli, delletli, belirli, tan
batm batm nan
batman < O rta Fars, palmn bir arlk bdlgiir , b(ii)lgiir belirmrk. grn
ls mek, gstermek
batsk bat b(a)lgiirl belirtmek, gstermek, bdl-
batur gizlemek giirtma alz Skr. nirmnakaya g
rnen vcut
bay zengin
batiy korku
baya evvele, nceden, demin
baliyla korkmak
baya mreffeh olmak, zenginlemek
baliylagii korku
bayaut zengin kimse
bdlirjtag korkun
bayrku Trklerin kuzey veya kuzey
dousunda oturan O u z boyun baltir drt yol az
dan bir h alk;yr b. bir halk ad baltiir gstermek
b (a )z (Yaztlar) bir O u z kaannn b()n, bk. man
ad bayii, bdyg, bk. mayii
bazan eki (?), tazyik ederek b()r(i)k (Yaztlar) bir halk ad
baz k tl hakimiyeti altna almak (tranl?)
badz resim, ss bdrga, bk. birgd
bddiz (Yaztlar) badiik yerine yazm bark, bk, park (br.), bak (br.) salam,
yanl: yksek koyu (orman)
bdizd resim yapm ak barka, bk. birgd
b(d)d bymek barklig muhafaza ederek
badiik byk bar, par (br.)...den beri, beriye
bag, P h (br.) bey ba, be (br.), bk. bif
bgimsin bey olm aya almak baz bez, ban
bdglig beyli, ahane, bey neslinden baz titremek
 A. VON GABA1N

be (br.), pe (br.), phe (br.), bk. bi biligsiz aklsz b. bilig Skr. avdy
bhkni (br.), bk. bakini bilgisizlik, biri birine bal 12
bhlk (br.), bk. blg sebepten (nidna) 12 cisi
b, pi (br.) bak bilin bilmek, piman olmak, itiraf
bt( kesmek, bimek etmek
bilsik bilinmi, tannm olmak
bak, bitik bak
biltiz bildirmek, belli etmek
bu bak, bk
billiir bildirmek
biil kesilmek, biilmek bin , bk. min
biin, bk. biin biy, brj, bk. min

bkn kala biir, bir (bir.) < in. pi < pet yaz
fras
bin, bk. bin
bir, pir (br.) bir
bir, bir, biri burada, sa taraf, gney
bir, bk. bir gney
biri , birt , bart , brt krmak,
bir ,p e r (br.) vermek, iade etmek
paralamak
b , bi olmak, pimek bir < T oh.? mil (l)
birdm, birtm beraber, birden, birlik,
bt.biiig (br.),piig (br.) olgun, pimi;
bsbtn
sy eden
birg, brg, brk kam, ubuk
bi}run , piirun (br.) olgunlamak,
birgr beraber
temrin etmek
birgin (borcunu) deme
btbul < < Skr. pippala Bitmul biberi
biri, bk. bir
bi < in. & pei < hi (pi) yazl ta
birik birikmek
bitik, bk. bak
bir ( i) ki birleik
biin, biin, perim (br.), pcem (br.)
birim bor
maymun
birk (Yaztlar): b. bir yer ismi
bil bel
birl birlikte, ile
b il , p il (br.) bilmek
birk, bittik, pirk (br.) imdi, fakat, ise
bilk bilek
biri vergi
bilk. bk. balak hediye
biri , bk. b l
biln ile, birle
blm, bk. birdm
bilg bilge, dirayetli, fetanetli, hakim;
birlin bir tarafl
ahs ad, nvan
birk, bk. birk
bilig, plik (br.), plig (br.) bilgi, bilim,
bi}, b}, be (br.),pe (br.),phe (br.) be,
akl, uur bilg b. = Skr. prajn
b. balk ehir ad
fetanet, veya = Skr. jnna bilgi, b.
bi} , bk. A/
krjl = Skr. vijnna akl, biri birine
bal 12 sebepten Skr. (nidna) biiig (br.), bk. b
netis bik, bk. bk
 ESKI TRKENIN GRAMER

bit yz, bet bor, bhor (br.) < O rta Fars, bor (bwr),
biti (kr. biir, bir fra) yazmak Grek. (otoc arap
bitig, ptig (br.) yaz, harf, mektup, bora (Yaztlar) < Grek, frtna (?)
vasiyetname, kitap borluk ba
bligfi yazc bo} bo
bitil yazdrmak, istinsah ettirmek boa , bk. bo}u

bitkai < Sr. petk, petk vesika ve + i: boun renmek

yazc bour retmek

biz biz bofut, poSgul (br.) t

bk, bk. bark bou , bofa kurtarmak, afletmek

bo, bno, po (br.) bu bop kurtulu
bod vcut, boy, halk boun kurtulmak, gnahn kart
bodasalav, bk. bodisavat mak

bod , bodu yaptrmak, boyamak bojur renmek

bourkan kurtarmak
bodi < Skr. bodhi tenvir, ilham, nur,
erme botu deve yavrusu

bodimanl < Skr. bodhimanda tenvir taht bou < in. wu - mou on kandan
beincisi (bk. 210)
bodisavat, bodisatav, bodhisalv (br.),
bodasatau < Sout, bohisavd (?) boy renk
(pvhsfyt), bodisatav (pu&sfyl) < boyun boyun
Skr. bodhisattva Buda olacak kimse boyunduruk boyunduruk
bodu , bk. bod . boz boz
bodul taklmak, boyanm ak boz' z b. kin, nefret
bodur halk bgd, bokla haner
bo kf bgii, bk. big
boaz, bouz, bhog(a)z (br.) boaz bk bir eyden bkmak, usanmak
bodam kfl, k f bkli (0?, Yaztlar) bir halk ad
boglai (kr. bogtag) mnci bksig karn, gs

bogtag < O r ta Fars. (Turfan y azm ala bksil (oku: biikfil ?) yarlmak
rna gre) bohlag fpvhtg) kurtarl bokta, bk. bgda
m, hidayete ermi bkn, bk. bokiin
bouz, bk. boaz bl()n (Yaztlar) < T ib. bodblon >
bokiin, bkn bugn Sak. buluna vekil, nazr
bol , p o l (br.), p l (br.), bhol blk ksm, blk
(br.) olmak bri kurt, brii
bolu (Yaztlar) Bat Trkleri memleke brl , brit , prt (br.) dokunmak,
tinde bir yer ad duym ak b. miik = Skr. sparia bir-
 A. VON GABAIN

lik dikmek (ta, abide) titig, tithik (br.) amur, balk

tiki ( .? ?) grlt, arlt titik, titig aklh
til, ll dil titim cesaretli
tila , Ula (br.), til (br.) dilemek titin cesaret etmek, didinmek
lilk, lilik dilek
litra , titri , tittr (br.) titremek
liliir, dileyen* (bir nevi bcek) litrii tam, sabit
lilja, bk. tiltra tisi, bk. lls
tilgan tekerlek liyin diye, iin
lilik, bk. liliik tiy sylemek
lilk tilki tiz diz
liht ii. lilfa deli tiz dizmek
lima hazrlamak tizig dizi
liman hazrlanmak tiziglig ss zinciri, gerdanlk
timin derhal tkigu (br.), bk. taku
tin dizgin lod tamam, dolu
*tir yaamak tod , lot (br.) doymak
tir toplamak, derlemek todunsuz doym az
lira beraber loa hastalk
lira diremek, desteklemek loa (Yaztlar) geen
liriigiik, bk. tirgiik toan doan
lirgin, bk. lirin torak kavak
tirgiik. lirgiik direk lou ( ?) ehir ad
tirgiir diriltmek tour atlamak, ileri gitmek, tecvz
tirig diri etmek
liril toplanmak tohn ( u ?) kr. lokar bir halk ad
tiril diriltmek tok tok
lirtn. lirgin gruh, sr, mfreze lokar (Yaztlar) (kr. tohn) bir halk ad
lirin toplanmak tok1 ~ > toku vurmak, sokmak, kur
liri}, bk. il-t. mak, tepinmek; dokunmak
trki/ haber getiren adam, byk eli toku davul tokma
limgl toplayan tokl, bk. tokulu
tirti, lirlfi (br.) < Skr. trthika yanl lokr(a)k()k (Yaztlar) tok + tr ?
itikat hocas toku toka, kuak ss; merasim
ti} di toku , bk. tok
lifdanli, dhilhanti (br.) < Skr. zel ad tokulu, lokth nizam, rfe uygun,
tif i dii faziletli
til (br.), ll vazgemek, terk etmek tokuz, toku + (br.) dokuz
 F.SK TRKF.NN GRAMF.R 301

tol dolmak, doldurmak toz kayn aac

tolak sanc, keder toz (br.), looz toz
tolgan dnmek, dolanmak toz (koku) kmak, ykselmek
tolgat rahatsz etmek, incitmek tozak iek tozu
tol dolu tdj, bk. ttf
tolkuk tulum tgi, tiih (br.) kabuu karlm dar
lolo (br.), bk. tolu tgl (Yaztlar) dalarda suyun boal
tlmas, akalama (?)
tolp btn, hep
tolu, lolo (br.) dolu, tamamyla, hep, th (br.), bk. tgi
mkemmel lk dkmek
tolun btnlk, mkemmellik; ay t. r-t. lkii ( ?) iba haline getirmek
ay ayn bedir hali, dolun ay tkk ilhlarn erefine dklen iki,
toluy, bk. taluy arp
ton, toon, lom (br.) < Sak. thauna elbise, lkl dklmek
krk tl dl, zrriyet
ton donmak tlif (UdUa) T r k devletinin dou
toya ( u ?) (kr. K'an:, T ig e r 1) ksm
kahraman, ahs ad tlit, llt'l (br.) yatak takm
tonau, lonanu elbise tliig ( ?, k ? ) kuvvet
toyla vurmak tyil ykmak, yklmak
toyra ( u ?) bir T r k halk lp, tpi tepe
toylar dnmek lpiir tamamen
toyuz dom uz tpt ( ?) T ibet
lop btn, hep tri ( a ?) tremek, meydana
top ymak, toplamak gelmek
lopk topuk trliig (br.) trl
tor (br.) a tr, bk. trii
torku ipek lort drt
tor, toruk doru (at v.s.) tlirikil m urabba, drt ke
loru/ kavga lr, tr (br.) = Skr. dharma kanun,
tosk tok merasim, hkmet, akide = Skr.
to/ ( u ?) menba dharma: mana, tasavvur

lo doldurmak, btnlemek tr tremek, husule gelmek

tol , bk. tod triii muallim

toy balk, ehir trlg kanun

toyun, bk. tayun lriisiiz kanunsuz

toym, toyim (br.)< in ^ \ t a o j f n < lriit meydana getirmek, tretmek
du~d iziln rahip ts (br.), bk. tz
 A. VON GABAIN

lfk yalak, dek tuman dum an

ttlg (br.), bk. tlliig tuml souk
ltii, ldf kavga, mcadele tumk, tumuk gaga
ttflg, ttslg (br.), ldflg, ttlg, tun tkanmak, kapanmak
ttiiflg dman, dmanlk tuprk (br.) toprak
tz, ts (br.) damar, unsur tur zayflamak
tzkarinsiz bilinemez, temelsiz tur (br.),/r (br.) durm ak, kalkmak,
tzn, lzm (br.) asil ayakta durmak
r (br.), bk. Itr turma derhal
Isarj < in. ^ Is'ang am bar, hazine turur (ta) dikmek, meydana getir
si in (tin < in. },fg Ts' mek, meydana gelmek, tahrik
en chuan Han-tsang i terc- etmek, ayaklandrmak
mei hali lun, bk. luruk
tsirki, sirki< i n . fotsie-k i<tsiet-k'jei, turkar , bk. turkur
yln 24 ksm
turkaru, turkr (br.) daim a
tsu, bk. t(a)su turkur , turkar boyunca yrmek,
tsun < in. ts un uzunluk ls uzun devam etmek bk. arkuru
tsuy, suy < in. tsi gnah, tvbe turu, bk. luruk
tsuyurka < in. if tsu + urka luruk, turu duru, berrak
merhamet etmek luruk, tutu, lun za y f
lu ( 0 ?) seddetmek, kapatmak lurul durulmak
tuda, tudh (br.) tehlike turum ara esnasnda, bu arada
tudn , bk. tutun turuyaya turna
tu < = in. S tu < d'uok tu, bayrak tusu (br.) fayda ,
tu , tuh (br.) domak, dourm ak tusul fayda vermek
tuum, tukum, tuum (br.), tuhm (br.) tu ( 0 ?) vakit
doum
tu arkada, rastlayan, uygun, uygunluk
Itur , hJtur dourm ak
tuf rastlamak
tuh , bk. tu tut (br.) tutmak, takdim etmek,
tuhm (br.), bk. tuum saklamak, idare etmek
tulur , bk. luur tutayak, bk. tulyak
tuji < in. 3 l'u-ts kasap tut daim a
tujit < Sak. < Skr. luita bir semann tutmak sap; 12 Kien -u-m an dan a k n
ad cs
tukm. bk. tuum tulsk tutma
lul dul tutsuk yakalanm ak
tul kapanmak, kapatlm olmak tuluk ( - 0 - ? , - ~ ? ) = in.^fp tu-tu
tulurj, tuln (br.) akak < luo-tuok asker vali
 ESK T R K E N lN GRAMER 3<>3

tutum avu tn gece

tuturj < in tut'ung vali tnr karanlk basmak
tutun , ludun yakalanm ak, tutulmak tnrig karanlk
tuturkm (br.) pirin; t. suwsu pirin tnl gccclcyin
arab
ty akraba, dnr
tutu sinir ekilmesine duar olmak,
tp (br.) dip
kramp hastalna tutulmak
tpkr asln aratrmak
tutuz emretmek, idare etmek, teslim
tr katlamak, drmek
etmek
trgi ( ?)yarun (Yaztlar) bir gl
tut(u)zt (Yaztlar)?
ad
tutyak, lutayak tutunmak, salam b a
trgi Trgc, Bat Trkleri
lanm olma
trk kudretli
tutyaklan tutunmak
tiirk T rk, T rk e
tuy duym ak
trt drtmek
tuym = Skr. Buddha ermi, nurlanm,
trln (br.) merhem srnmek
Buda
tuyusuz idraksiz trtng, trtmk (br.) merhem
tuyun , tuyum (br.) idrak etmek, tsk , bk. * tzk
duym ak t}, t (br.) meyva
tuyuz anlatmak, duyurm ak t} dmek
tuz+ (br.) tuz t} rya grmek
tuzak tuzak . tnk konak, konaklama yeri, yerleme
li, t ty merkezi
tg dmlemek tl ttmek
tgn dm tiilrm zeki
tg()lt(i)n (Yaztlar) deil (?) tlsk, ttzk ( g?) tts, buhur
lk tkenmek , yetmek, icra etmek denei

tkiig tkenme llsklk buhur kab, buhurluk, tts-

lk
tkl (br.) tamam, salam
ttn duman
tkdllig tehiz edilmi, hissedar, kudretli
tlz , ltii} yak
tkl tketmek, bitirmek
ttzk, bk. tlsk
lkli tamam
tiiz (br.) dz, sakin, o kadar, tamam
tkn tamamlanmak
tz dzmek, dzeltmek
tl rya, d
lzmi} kadn ahs ad
tlg (br.) tyl
tz mtenasip, tamam, hep
tmdn = T o h . mm, K u. tumane, tmane,
Yeni Fars, tuman on bin tz (kr. * tzk ) btn, hep
tmk ( ?; g ?) aptal * tzk , tsk- (br.) dzletmek
3<>4 A. VON GABAIN

tiziil dzlemek, anlamak, uyumak
lzlmk sknet, tevekkl
tzn btn
tvikam (br.), bk. tauykan
lu'r (br.), bk. tavar
, un. bk. uw
uur, uur (br.) vakit, frsat, sebep,
dolay, uur
uura , bk. ura
uuf, ukuz (br.) uh (br.) kabile, nesil,
akrabalk; f u. devir: mazi, hal
ve istikbalin nesli

u (br.) muktedir olmak, bilmek h (br.), bk. uu}

cusla (br.), bk. ufuzla ujik, uzik, ujak, uzak < in. ^ ts <
uf u, uzak dz iag harf, hece
uf umak, lmek uk (br.) anlamak
tfatn < Skr.i/yaymf, Hindistanda bir ukt anlatmak, okutmak, bildirmek
ehir ukmak idrak, akl
ufru bayrak eridi uklur anlatmak
uuk uarak ukunfsuz tedbirsiz
uf uz ucuz, sefil
ukuz (br.), bk. uuf
ufuzla , ucusla (br.) istihkar etmek,
ul zemin, toprak
aa grmek
ula , bk. ult
d (br.) inek, sr
ula (kr. ull ) uzatmak, devam
ud takip etmek
etmek
ud(a)r (o ?) (Yaztlar) ahs ad
uldhi (br.), bk. ulat
udarabaliraval < Skr. uttarabhadrapad
ula sra, irtibat, mnasebet; ulak
kamerin menzillerinden biri
ull (br.) birletirilmek, balanmak
udft oban
ular keklik
udhti (br.), bk. ut!t
ulat, uldhi (br.), ulti (br.) ve bakalar,
udi , udt , ul , uvd uyum ak
ve, v.s., ve daha
udl(u)k kala kemii
ulayu dahi, ve
udu sonra, maiyet
ulad , u lu a d bymek
udu hrmet, sayg
ul , ula inlemek, ulumak
udun. bk. ltn
ulnfi dnen, dnerek
udun hrmet etmek, saymak
ult} (pek) inlemek, ulumak
udun takip etmek
ulu, ulug (br.), ulg (br.) ulu, byk
udunlur hrmet ettirmek, saydrmak
uluad , bk. ulad
ud(u)}ru takip ederek
ulul ilve etmek
uduz uyuzlu
ulun sap, sk
uduz gtrmek, sevketmek
ulu}, ulus (br.) ulus, millet, devlet
uan lh
ura , uura , ura (br.) uymak, pln ulyak pene, taban
lamak, niyetlenmek um(a)y (Yaztlar) bir ilahe
 ESK TRKENN GRAMER 3<>5

umaz aresiz uttu kar u....... derhal, olur... olmaz

umduk umut
umu, umug (br.) umut
umun ummak
umun umut
una bak!; u. basa, bk. basa
una tasvip etmek
unakaya derhal
uml , ufiil (br.) unutmak
upasan, vpasan < So. upsn
(vpsn) = Skr. upsik Budizme
mensup, fakat ruhan tarikata
girmemi rahibe
upasi, vpasi < So. upsi (vpsy) < Skr.
upsaka Budizme mensup, fakat
ruhan tarikata girmemi rahip
ur (br.) atmak, kurmak, (kanun)
karmak, isabet ettirmek, vurmak
urdun rs
un, bk. or
ursuk vurulmak
uru = Skr. bja tohum, ekin; uruk, nesil
urusral ahfadndan mahrum etmek
uruguni < Skr. rohin kamerin menzille
rinden biri
urun arpmak, vurumak
urunak vedia, rehin, emanet
urunu, bk. urunu
urunl kavga, tecavz
uruyu, urunu sava, muharip, sancak
uruf mcadele, vuruma
ukun sarmsak, soan
ulrun muhalefet etmek, kar koymak
ulrunuk (br.) karda
ulsuk , bk. ulzuk
ulun, uvlun (uutun?), udun kstah,
gnahkr, utandrc
*ulur (br.) muhalif olmak
utuz (br.) yenilmek, kaybetmek
ulzuk , ulsuk yenilmek
uut, bk. vl
uvd , bk. udi
uw, ttu (uv?), u (br.), uyku
uval paralamak, ufaltmak
uvfak, ufak ufak
uvt (br.), uut (uv?) utanma, ayp
uya yuva, ukur, maara
uya! utanma, ayp
uyl (br.) utanmak
uyur U ygu r
uyrkan (o ?) feryat etmek, alamak,
at yakmak
uyur kudretli, asil
uz (br.) usta; iyi, kabiliyet
uza uzamak
uzak, bk. ujtk
uzak uzun devam eden
uzan mahir olmak, usta olmak
uzat refakat ettirmek, yola koymak
uzal, uzatli (br.) daima, mutat; uzun
mddet; uzunluuna
uzik, bk. ujik
uzun uzun; u. tonlu rahip, kadn

usuz (br.) uykusuz bp hthiit

uak, bk. ubfak , c (br.)

ut yenmek, utmak, tmek kil gen

ul , bk. udi n, m (br.) iin
ull, udhli (br.) teekkr, netice, min rg at rts
nettarlk, karlk dldn sevinmek
36 A. VON GABAIN

gin, bk. kn . rkr rktmek

g li , bk. k li rlg daim a
glil , bk. k lit . rlglg daim!
grd lpa rlksz fanilik, geici
gr, bk. iikfrii rl (br.), bk- rtmek
iign, bk. kn rtl (br.), bk. rtlmek
iikin, bk. kn rg, bk. ry
k li (br.), g li oalmak, bymek rk uzun mddet, srekli
k lit , g lil oaltmak, arttrmak rl (br.) iirilmek
kfr, gfr tekrar, tekrarlanan rrj, rg,yrt],yrA (br.) ak renkli,
kn, iikin, iigiin, iigiim ( b r .) , gin, hkm, ak
(br.) yn halinde sdn, bk. stn
k/ , k (br.) ok sk n
ld lemek, letirmek st st
lgdn (So.)? std oaltm ak, eklemek
lgii. iilg (br.) l slal oalmak
lgldnsiz llmez, lsz stn, stm (br.), sdn stn, yukarda
lgsz lsz stnrdk stn olarak
lg hisse, ksmet, saadet strti yukar, yukardan
lglg ksmetli, iyi ksmetli, mesut sksz, bk. zgsz
lgsz ksmetsiz, mutsuz t (br.) delik, geit
//, l ksm, fasl /+ (br.), t, nasihat
m (d ?) pantalon, don y (y ?, Yaztlar) vasl olmak (?)
n ses yr dar
n , m ykselmek, kalkmak z boz nefret, kin
nta seslenmek z krlmak, krmak, koparmak,
ntr (br.) karm ak, ykseltmek, mahvetmek
uzaklatrmak, (uurlarken) refa zd (br.) stnde, de
kat etmek zdldn yksek
iirjur maara zdlik ykseklik
n} ykseli zaliksiz ulalmaz
r (br.) uzun mddet, her zaman Uz(d)n (Yaztlar) ( ?)
r iirmek, flemek zln sona ermek, tkenmek
iir havlamak zlnlg (br.) bitirmi, sona ermi
r k rkmek zmdld imha etmek
rka daima znd muhalefet etmek, kar gelmek
rk it rktmek, korkutmak zgsz, sksz durm adan, daim
 ESKI TRK E N N GRAMER 37

zl krlmak, bitmek, kopmak yabu < tr.? (kr. ad) Tlilerdc,-

vahfig bk. vahig (Trk devletinin dou ksmnda)
vahman < O r ta Fars. vahumar (vhm) kaandan sonra en yksek nvan
ahs ad . yabz, bk. yavz
oisai (br.), bk. u>iay yablak b k . yavlak
vpasar bk. upasan yad, bk. yal
vpasi, bk. upasi yad < ? yam ur ta
wair, w (a)zr, w (a)jir < T oj. vuaiir,
yad yaymak
So. Pajir (fijy r) < Skr. vajra
yadak, bk. adak yada + tn yayan
(In d ra nn silh:) yldrm; elmas
ydl (br.), bV.yadl
Uahig, vahfig (kr. vah ( wh) cin
w (a)jir w (a)zir, bk. uair yadt byc, yam ur bycs

wap < in :& .fa < wap = Skr. dharma yadl , yd l (br.) yaylmak, uzan
kanun, akide mak

wap < in. f i fa-shi < wap-i yafur , bk.yapur

(Budizmdc) hoca J>a,yag (br.) ya
vaybaziki (kr. Sak. vibho) < Skr. ya yamak
vaibhika Budizmin bir mezhebine ya , yaa kurban takdim etmek
mensup
yaak ceviz
vayduri < Skr. vaidrya kaya billuru
yard ?
wayal < Skr. VaiSl K u z e y Hindis
tanda, bugnk Patna nn kuze ya,ygi (br.) dman
yinde bir ehir yad dmanlamak
vidis (kr. fidys, abdes) talim, retme, yd,yak kurban, kurban a
ders verme yal yadrmak
vihar, w(i)rhar < Bud. So. Prhar yaz yaz (yer)
($rr) < Skr. vihra manastr, yamur, yamur yam ur
mabet
yamurluyu yam ur gibi bol
wijay,Jtay, viai (br.) < Skr. viaya his
yauk yakn, civar
ve dnme organ
yaur yadrmak
wiyakrit < Skr. vykrti kehanet
yauru, bk. yakuru
wjtr, bk. uair *
vjir, bk. uair yaut yaklatrmak

vusanti < So. [i/santi (Pwsnty) < Skr. y a k kendini ovmak

upavasatha oru; w. olur w. y a k yaklamak
bayram yapm ak yaka yaka; ef, reis, iktidar
ya! bir nlem yaka icare
ya yay y akl yaklatrlmak
yaba, b k. yava yakn yakn

yak, bk. ya
yakr i ya
yaka < Skr. yaka bir cins eytan
vakuru, yauru yakn, bir az evvel
yal alevlenmek
yala iftira, phe
yala , bk. yala
yalnbaf bk. yalacap
yalan, bk. yaln
yatar], bk. yaln
yalarjuk insan
yalanuz,ylinus (br.) yalnz
yalavat, yalaua, yalaba yalva eli; _y.
burhan (M aniheizm de:) kla gn
derilmi, Mehdi
yalbar , bk. yalvar
yala , vala yalamak
yalan yalan
yalm (Yaztlar) dik
yaln,yalan alev
y at],y a la ] yaln
yaln , yalna alevlenmek
valrlt parlak
vlnuz (br.), b k .yalanuz
yalk muhalefet etmek, zddna gitmek
y (a )lm (a )s (Yaztlar)
Grek, elmas
valprak,yaprak yaprak
yatprakl yaprakl
vattr , y a ltr parlamak
y alln r parlatmak
yalvar , yalbar yalvarm ak
vamur, bk. yamur
y a )mt(a )r, bk. baray.
yam (u)z,yomuz br, yan
yan yan, kala
yan dnmek
A. VON GABAIN
yan tehdit et; y . ar tiryak iaret par
ma
yana, yanya (Yaztlar), yna, yina (br.),
yn (b r.),yna (br.) yine, gene
yan ,yan gnah ilemek; ezmek
yanal ezilmek
yan , bk. yan
yanduru, bk. yanluru
yanld cevap
yantur dndrmek
yanluru,yanduru tekrar; kar
ya],yi (br.) < in. yang tarz, rf,
l
ya], yoo < in. E yang < iang - i
kinatn aydnlk ksm, aydn,
scak, erkek v.s.
yaya fil
ya]u, yayku, yrku (br.) yank, ses,
grlt
yayur sesi aksettirmek, nlamak
yayt,ya (br.) yeni, taze
yayl yanlmak
yayrt,yayrd yeniden
yaykr aksetmek (ses)
yayku, b k. yayu
ya]kurl sesi aksettirmek
< Fars. Ar., ya]luk, yanlog (br.) yanl
yayru aksi seda, yank
yany , bk. yay
yarya, bk. yana
yap yapm ak
yap yapkan
yapn rtnmek; ayay . el rpmak
yaprak, bk. yalprak
yaprkakl, bk. yatprakl
yapn yapmak
yapur ,yafur yaptrmak; biribiri-
ni rtmek
 F.SK TRKF.NN GRAMF.Rt 3<>9

yar tkrk varsmt menfur, iren

y(a)r-giiz (Yaztlar) nehir ad yart ,yar yarmak, yrtmak
yar , b k .j a r f yarlm ksm, para, blk
yara yaram ak, uymak yaru parlamak
yaral yarar, uygun yank,yrok (br.) parlak, parlaklk
yara, yarafi vasf, uygun yaruksuz ksz, bulank
yaraf yaramak, yakmak yas bk. yaf
yarafla mzeyyen, tefri edilmi vata tayin etmek, karar vermek
yarat yaratm ak, yoktan var etmek, yas (yaztlar) ok ba
sslemek, hazrlamak, tercme et
yaska yass (?)
mek
yas ok (br.), bk. yazuk
yarah,yrtig (br.) teebbs, girime
yasl eri, yokulu (?)
yaratl yaratan
yaratun (Yaztlar) hazrlanmak, teki yaf (gz) ya
ltlanmak y a f,y a {+ (br.) a, taze

yaran zel ad (?) yaf,yas,yS (br.), ><1/ (br.) zarar

y(a)run (yaztlar) yabani bir hayvan yaf gizlenmek, srnmek
trgiy. (yaztlar) bir gl ad yafa yaamak
yark,yrik (br.) zrh, askeri rtbe yafa hayat
yarl yarlmak yafak (Yaztlar, okunuu?) yaam,
yarm yarm yal
yann yarn, sabah yafar o kadar yal, ...yanda
yarlakanu, bk. yarlkanu yafar yeermek
yarl yarlk, karar, emirname, akide yaftl yeil; y. giiz Huang-ho nehri (?)
yarl sefil, fakir yafin k, imek
yarlka , bV.yarlka yafla imek akmak
yarlkanut, bk. yarlkanu yafuk ziya, parlak
yarlka , yarlka buyurmak, emret yafur gizlemek
mek, v a zetmck yafut aydnlatmak
yarlkansz merhametsiz yat,yad yabanc
yarlkanui, yarlkanut, yarlakanu yat yatmak
merhametli
yawa < Skr.j'aea tane, tohum, arpa
yarmak (Man. Skr.)?
ytvl (br.) sknet bulmak
yarman binmek, kmak
yavaf,yabaf yava, uysal; zel ad
yrok (br.), bk.yank
yawaz, b k . yavz
yarp salamlk
yauifu yapraklk, yeillik
yarst , yarsi (br.) nefret etmek,
kzmak, hiddetlenmek yavz,yavaz,yabz kt, yavuz
 A. VON GABAIN

yaivlak, yablak, yawlSk (br.), yawldhk y e (br.), b k ./ t

(br.) kt, pek, dmanlk; y . yeg (br.), b k .>
kigiir korkak olmak
yel (br.), b k .y l
yaw n sefil olmak, zayflamak
yemi (br.), bk. yimi
yay yaz
yer (br.), bk.^yr
yay , yany yaym ak
yertenc (br.), b k .yirtin
yay salla , sarsmak
yelirii (br.), bk. yitirii
yayl datlmak, yaylmak
y g - (br.), b k .^ j
yayl sarslmak
ygermi (br.), bk. yigrm
yaylmaksn sarslmaz, daimi
y d ,y t koku, misk
yaykal sarslmak
y d kokmak
yaykan sallanmak
yd fena kokan
yayla yaz mevsimini geirmek, yay la
ydt kokutmak
ya kmak
ydla koklamak
yayla yayla
ydruk yumruk
yayl yazn, yazlk
yaylk y az meskeni M - * y g - (br ) ymak
yla , gla , ala , akla , kla
yaz ilk bahar
alamak, inlemek
y a z kusur, hata etmek; ihmal etmek
yk frsat
yazd < O r ta Fars, yazd ilh, tanr
y k atmak, ykmak
yaz ova, dzlk
y l, bk. y il
yazn g nah ilemek
y l, yil (br.) yl
yazk, y sok (br.) gnah
ylan,ylam (br.) ylan
ygd , bk. yigd
yldz, bk.^y//u
y ()g (i)n -silig (Yaztlar) zel ad
yl lk, scak
yk,yk (br.) obur, eytan
yln, yilin scak
y l yelmek, atla komak
ylk, yilk (br.) ylk, davar; hayvanlar
ylm svari
dnyas, (cins) at
ylwi, bk. yilwi
y ls(t) (Yaztlar) mreffeh (?)
ym, bk. m
yltz, yldz kk
yna, bk. yana
y()m rak, bk. amrak
yrj (byk) yenge
ymak, bk. yumak
yl , bk. y l
yrjak tarafna, taraf
yuk, bk. ytuk
yntam, yndam (--?) daima
y()zligird Yezdicirt 111., Sasanilerin
ypar koku
sonuncu hkmdar; onun tarafn
dan tesis edilen sene hesab yr, tr ark, musiki
6 .V 1 .6 3 2 de balar. yr, bk. yr
 ESK TRKEN N GRAMER 3"

yra , bk. ra yimiflik yemilik

yrak, bk. rak yim ril yklmak
yr, bk. yir yin,yini vcut, vcudun zalar
yrla rlamak, ark sylemek yin (br.), bk.
y rt yrtmak yinkti, bk. inkfi
yi} dalardaki otlak, yayla yin inci; Sir derya
yl, bk. yd yinr secde etmek, eilmek
y w methetmek, vmek yini, bk. yin
y i y e (br.) yemek yinik hafif, ucuz
y if ? yiry karlan ey, kusma, kazurat
yi( (Yaztlar) yeniden (?) yitjil kolay, hafif
yig, bk. ig hastalk yip ip
yig.yeg (br.) daha iyi, mkemmel yipin,yipiin meneke rengi, krmz
yig taze, pimemi yipka ince ip
yigd , yagad iyilemek, daha iyi ypn, bk. yipin
olmak, stn olmak, yenmek
yir,yer (br.) y e r ; j . suw yer su, ruhlar,
yigan yeen, ahs ad Tanr
yign-kant bir ehir ad y ir,yr,yr, ir orada, solda, kuzey
yigdi (Yaztlar, okunuu?) daha iyi (?) y ir bayrku T rk devletinin kuzeyinde
yigi sk veya kuzey dousunda oturan,
yiit yiit belki O uzlara mensup bir T rk
yigrmi, ygrmi (br.),ygermi (?) yirmi halk
yigii yemek yir , bk. ir
y il,y l,y iil,y e l (br.) yel, cin arpmas yiri,yirt(i rehber
y il , bk. i l - y iril ayrlmak
yilik ilik yirin , bk. irin
yitin, bk.^/m yirinig tekdire mstahak, iren
yilin , bk. ilin yirin, irtj irin
yilpag (br.), bk. yilpig yirirj feryat etmek
y ilp i yellemek, yelpazelemek yirti, bk. yiri
yilpig,yilpag (br.) cin, hastlk eytan yirtin,yirtn,yerlrnc (br ver diinya
yilpig yelpaze yirii rtmek
yittir ,y iltr i esmek yit , y a t yetmek, varmak; kolin y.
yilw i,yalw i by elinden sevketmek
yim yem y it kaybetmek, yitirmek
yima, bk. ymd yitrii yeter
yimif,yemi (br.) yemi yitdiir , yittir kaybetmek, yitirmek
 A. VON GABAIN

yiti, yitti, y ti (br.) keskin yokru (br.) yukar

y i ti, y it (br.) yedi yokt (br.), bk. yokad
yitiglig yeterli, kuvvetli yokla kmak, ykselmek
yitikin (yldz kmesi:) Byk Ay, yoklun mahvetmek
Dbbekbcr, Yedigir yoklunmaksz mahvedilemez
yitinfsiz ulalmaz, uzak yoksuz,yofsoz (br.) nafile, mansz
yitTii, yetir ( b r.)...+ a kadar, yeteri yokurkan , bk. yourkan
(kadar)
yol (br) yol
y i tii , bk. idiz
yola yola kmak
yitlin (vakit) gemek, yok olmak,
yolk raslamak; yolda olmak
m ahvolmak
yollu mes ut
yitmif yetmi .
yol(u), yoll(u) Bilge K a a n ve Kl
yitti, bk. y iti keskin
T e g i n in akrabas ve onlar adta
y i tr , bk. yitdr dikilen ta kitabelerin yazar
yutak, yiunk, yiu'k, ytvig (br.) Skr. yomk hepsi
sambhra tehizat, ss
yomuz, b k,yam (u )z
yieSt tehiz edilmek
yorja iftira etmek
yiu'ik, bk. yiu tk
yoryk iftira
y iz pirin (maden)
yordur , yon(a)sur (Yaztlar) iftira
y - , bk. i l -
ettirmeK
ylam (br.), bk. ylan
yoo, bk .yay
ym (b r.),yim ve, dahi, her ne kadar
yor , bk. yon
yra (br.),_)-(7a (br.), bk. yana
yorurd, bk .yourt
yad , y o l (br.) mahvolmak
yon ,yor ,yorri (br ,),yuorri (br.)
yodun m ahvolm a yrmek
yodun bitmek, bitirmek yon tercme-i hal
yo cenaze merasimi, yas, yu y o n t yrtmek, iletmek, ayartm ak
yogrol (br.), bk. yourt yort trs gitmek
yorul karmak, yorulmak yot (br.), bk._)w/
youn,youm (br.) kaln yola kala
youn kalnlamak yld j (br.) benzemek
your ( ?) yourm ak yr , yor izah etmek, aklamak
yottrkan yorgan
yorga sarmak
yourktn , vokurktn feryat etmek
yrgtil sarlmak
yourt, yorurd, yogrol (br.) yourt
yrg,yrg (br.) izah, tefsir, aklama
yok (br.) yok;_)>. bol lmek, yok olmak
yrtig (br.), bk . yaral
yokad , yokl (br.) mahvetmek, yok
etmek yriii (br.), bk rrj
 F.SK TKKF.NN O R A M I R l 313

ytr (l>r.), hk. yli yurt yurt, tarla, ev

y li (br.), b k . yiti yluz ( 0 ?) kadn, e
y u ykamak, yum ak VMM dolandrmak
yuk yapmak, ilimek yiid yklemek
yukti ince, muhta yiidt yklenmek
yul (b r.),yuul ay, gl yiig yklmak (kii)
yut koparmak, yolmak yiigr imdiki
*yut ticaret yapm ak, pazarlkla al yiigrk, yiigiiriik. yrk abuk koan)
veri etmek ygr abuk komak
yla meale ygriik, bk. yrk
yutak (br.) kk ay yk (br.) yk
yulal kk ay, akar su yolu yk toplamak
yutduz, bk. yltuz ykmiik Ski. skdla, M ibb yn,
yutgak meale, fener yna
yuttuz (br.) ,yulduz yldz, seyyare yksk yksek
yultuz mneccim ykn dizgin
yut,yulu/ + (br.) yldz, seyyare ykn secde eltnek, hrmet etmek
yuliuzfi mneccim ykn hrmet, m u k a d d i m e (ithaf
yulug,yuluh-|- (br.) satn alma ykndr hrmet ettirmek
yulun satn almak yr yrmek
yum yummak yriik yrek
yumakla hap yuvarlamak yrk, bk .yiigrk
yumak,ymak, yumik (br.) yumuak yrrj, bk. iirrj
yumak yudum, iilen nesne yriintag ( ?) il, vasta, tedbir

yumurta yumurta ytrik yklenmi: kaybedilmi

yumu i, vazife y z ,y u z , yii&Z Nz (100)

yun ,yrr (br.) ykanmak yz yz (vecih)
yuTjta < i n . yung, banf" -i-la yz (br.) uzuv (?)
kullanmak, gayret etmek, harca y r ig (br.), Ik. y i 11tik
mak za n ln < Sr. zabdni. sylenii: ~ouda
yurjta < in. 7$. yung bar H-/a Zcbedus
sulh tesis etmek Zni}( < So. zn i}( ( z n r ) Zerdt
yuorri (br.), bk. yon Zrjm, z'/jum < ? diba denilen ipek
yurf kaynbirader kuma