Vous êtes sur la page 1sur 5

APUNTES DE AYMARA 1.

Jupan sutipax Cristian Castrowa Verbo: Jachaa (llorar)


Jupax Mxico Markan Yuritawa
Jupax Jaylliriwa Nayax jachta
Jupax Suxta tunka maraniwa Jumax Jachta
(El tiene 60 aos) Jupax jachi
Jiwasax jachtan
Jupan sutipax Ana Barbarawa
Jupax Mxico Markan Yuritawa
Jupax Jaylliriwa Verbo: Larua (reir)
(Ella es cantante)
Jupax quimsa tunka maraniwa Nayax larta
Jupax chachaniwa Jose satawa Jumax larta
Jupax laru
SALLAQ ILQANAKAMA SALLAJIYTAMPI Jiwasax lartan
(Las vocales y el ablandamiento voclico)
Aru Idioma Verbo: Jaylia (Cantar)
Iru Paja brava
Uru da Nayax jaylta
Jumax jaylta
Nayax aymararu parlta (Yo hablo lengua Jupax jayli
aymara) Jiwasax jayltan
Iru jichhux qullunajili (La paja brava crece
en el cerro) Verbo: Jhuqhua (Bailar)
Aka urux yatiqaniwa (Este da vamos a
aprender) Nayax jhuqhta
Ari filo Jumax jhuqhta
Uri arisco Jupax jhuqhu
Kuchillux wali ariwa (El cuchillo es bien Jiwasax jhuqhtan
filoso)
Aka wawax wali uriwa (Este nio es bien Verbo: Istaa (Escuchar)
arisco)
(el verbo en el aymara siempre est al final) Nayax istta
Usu enfermedad Jumax Istta
Asu recin nacido Jupax Isti
Chuxo agarrar Jiwasax Isttan
Katu gripe
Dariorux chuxo usuw katu (A Daro le agarr la Verbo: Quchaa (Alabar)
enfermedad de la gripe)
Nayax quchta
PRONOMBRES PERSONALES Jumax quchta
(SUTI LANTI ) Jupax quchi
Jiwasax quchtan
Naya Yo
Juma T
Jupa El
Jiwasa Nosotros

Regla: En el verbo se quita la terminacin aa o ua y


se reemplaza por

ta (primera persona)
ta (segunda persona)
i (tercera persona) u, si el verbo acaba en ua
tan (personas)
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS Verbo: Tijua (correr)

Aka esto, esta Nayax tijtwa


Uka eso, esa Jumax tijtawa
Khaya/Kha Aquel, aquello, aquella Jupax tijuwa
Jiwasa tijtanwa
Qaqilo (caballo)
Pili (pato)
Wallpa (gallina) Verbo: Aruskipaa (conversar)
Uwija (oveja)
Anu (perro) Nayax aruskiptwa
Khuchhi (cerdo) Jumax aruskiptawa
Challwa (pescado) Jupax aruskipiwa
Qachuwaka (vaca) Jiwasa aruskiptanwa
Urquwaca (toro)
Chhiwchhi (pollito) Verbo: Chiyjaa (romper)
Urphila
Asnu-qalakayu (burro) Nayax chiyjtwa
Wanku (conejo) Jumax chiyjtawa
Phisi (gato) Jupax chiyjiwa
Jiwasa chiyjtanwa
COLORES (Saminaka)
Verbo: Nuwaa (pegar)
Aka pilix qilluwa
Khaya uwijax janquwa Nayax nuwtwa
Uka asnux chumphiwa Jumax nuwtawa
Khaya urquwakax chiyarawa Jupax nuwiwa
Kha phisix uqiwa Jiwasa nuwtanwa
Uka phisix uqiwa
Uka khucchix antiwar Verbo: Qullaa (curar)

Nayax qulltwa
TIEMPO PRESENTE (JUCHHA PACHA) Jumax qulltawa
Jupax qulliwa
Jiwasa qulltanwa
Regla: En el verbo se quita la terminacin aa o ua y
se reemplaza por Verbo: Maytaa (prestar)

t (primera persona) Nayax mayttwa


ta (segunda persona) Jumax mayttawa
i (tercera persona) u, si el verbo acaba en ua Jupax maytiwa
tan (personas) Jiwasa mayttanwa

seguido de wa Verbo: Taxsua (taxsua)

Ejemplos Nayax taxstwa


Jumax taxstawa
Verbo: Istaa (escuchar) Jupax taxsiwa
Jiwasa taxstanwa
Nayax isttwa
Jumax isttawa
Jupax istiwa
Jiwasa isttanwa
Jiwasa qillqasktanwa
PRESENTE CONTINUO (SKA)
ARSUKIPAWI
Regla: En el verbo se quita la terminacin a y se
reemplaza por sk seguido de Nilsa: Kamisaki Jimena
Jimena: Waliki, jumasti?
t (primera persona) Nilsa: Nayax Walikiraki
ta (segunda persona) Jimena: Nilsa kuns luraskta?
i (tercera persona) i, tambin si el verbo acaba en (que estas haciendo?)
ua Nilsa: Nayax manqasktwa, jumasti?
tan (personas) (yo estoy comiendo, y tu?)
Jimena: Nayax ullasktwa
seguido de wa (yo estoy leyendo)
Nilsa: Waliki, jikisinkama kullaka
(hasta luego hermana)
Jimena: Jikisikamay kullaka

Verbo: Thuqhua Kullaka hermana


Jilata hermano
Nayax thuqhusktwa
Jumax thuqhusktawa Nayax panka qillpastwa
Jupax thuqhuskiwa (estoy escribiendo un libro)
Jiwasa thuqhusktanwa

Verbo: Manqaa (comer)

Nayax manqasktwa MASINAKPURA (ENTRE AMIGOS)


Jumax manqasktawa
Jupax manqaskiwa G: Askiurukipan Mara
Jiwasa manqasktanwa M: Askiurkipanay Gregorio
G: Kunjamasktasa Kullaka
Verbo: Chinua (atar, amarrar) M: Usutawa (estoy enfermo)
G: Kunas ustam kullaka? (que te duele)
Nayax chinusktwa M: Kayuw usutu (el pie)
Jumax chinusktawa G: Kamachastasa? (que te has hecho?)
Jupax chinuskiwa M: Qhaksustwa (Me torcido)
Jiwasa chinusktanwa G: Qullastati? (te has curado?)
M: Janiw, kamichiristsa (No, que puedo
Verbo: Iwxaa (amolestar) hacer?)
G: Qullam utar saram (Anda al hospital)
Nayax iwxasktwa M: Waliki, Gregorio jikisinkama
Jumax iwxasktawa G: Jikisinkamay Mara
Jupax iwxaskiwa
Jiwasa iwxasktanwa

Verbo: Phayaa (cocinar)

Nayax phayasktwa
Jumax phayasktawa
Jupax phayaskiwa
Jiwasa phayasktanwa

Verbo: Qillqaa (escribir)

Nayax qillqasktwa
Jumax qillqasktawa
Jupax qillqaskiwa
PRONOMBRES PERSONALES (JIKISKASINA) Jupax thuqhu Jupanakax
thuqhupxi
Naya Nanaka Jiwasax thuqhtan Jiwasapakax
Juma Jumanaka thuqhupxtan
Jupa Jupanaka
Jiwasa Jiwasanaka Verbo: Ullaa (leer)

Nayax ullta Nanakax


Regla: En el verbo para plural se quita la terminacin ullapxta
a y se reemplaza por px seguido de Jumax ullta Jumanakax
ullapxta
ta (primera persona) Jupax ulli Jupanakax
ta (segunda persona) ullapxi
i (tercera persona) i, tambin si el verbo acaba en Jiwasax ulltan Jiwasapakax
ua ullapxtan
tan (personas)
Verbo: Manqaa (comer)

Nayax manqta Nanakax


manqapxta
Verbo: Anataa (jugar) Jumax manqta Jumanakax
manqapxta
Nayax anatta Nanakax Jupax manqi Jupanakax
anatapxta manqapxi
Jumax anatta Jumanakax Jiwasax manqtan Jiwasapakax
anatapxta manqapxtan
Jupax anati Jupanakax
anatapxi
Jiwasax anattan Jiwasapakax
anatapxtan

Verbo: Thithia (renegar)

Nayax thithta Nanakax pxta


Jumax thithta Jumanakax
pxta
Jupax thithi Jupanakax pxi
Jiwasax thithtan Jiwasapakax
pxtan

Verbo: Tijua (correr)

Nayax tijta Nanakax


tijupxta
Jumax tijta Jumanakax
tijupxta
Jupax tiju Jupanakax
tijupxi
Jiwasax tijtan Jiwasapakax tijupxtan

Verbo: Thuqhua (bailar)

Nayax thuqhta Nanakax


thuqhupxta
Jumax thuqhta Jumanakax
thuqhupxta
JIKISKASINA

Pronombre personales

Naya Nanaka
Juma Jumanaka
Jupa Jupanaka
Jiwasa Jiwasanaka

Verbo: Anataa (jugar)

Nayax anatta Nanakax anatapxta


Jumax anatta Jumanakax anatapxta
Juapax anati Jiwasanakax anatapxi
Jiwasax anattan Jiwasanakax anatapxtan

Verbo: Thitia (renegar)

Nayax thithta Nanakax thitipxta


Jumax thithta Jumanakax thitipxta
Juapax thithi Jiwasanakax thitipxi
Jiwasax thithtan Jiwasanakax thitipxtan

Verbo: Tijua (correr)

Nayax tijta Nanakax tijupxta


Jumax tijta Jumanakax tijupxta
Juapax tiji Jiwasanakax tijupxi
Jiwasax tijtan Jiwasanakax tijupxtan

Verbo: Thuqhua (bailar)

Nayax thuqhta Nanakax thuqhupxta


Jumax thuqhta Jumanakax thuqhupxta
Juapax thuqhi Jiwasanakax thuqhupxi
Jiwasax thuqhtan Jiwasanakax thuqhupxtan

Verbo: Ullaa (leer)

Nayax ullta Nanakax ullapxta


Jumax ullta Jumanakax ullapxta
Juapax ulli Jiwasanakax ullapxi
Jiwasax ulltan Jiwasanakax ullapxtan

Verbo: Manqaa (leer)

Nayax manqta Nanakax manqapxta


Jumax manqta Jumanakax manqapxta
Juapax manqi Jiwasanakax manqapxi
Jiwasax manqtan Jiwasanakax manqapxtan

Vous aimerez peut-être aussi