Gojko Malovi} UDK 930.253.3:779(497.

1)

Zbirka fotografija u Arhivu

Jugoslavije

APSTRAKTUM: Arhiv Jugoslavije poseduje oko 35.000

fotografija, na kojima su snimqene politi~ke i druge javne
li~nosti u jugoslovenskoj dr`avi, te zabele`eni detaqi iz
politi~kog, privrednog, kulturnog i ostalih vidova delovawa u
monarhisti~koj i republikanskoj Jugoslaviji, po~ev{i od 1918,
pa do 1974. godine. Fotografije u Arhivu Jugoslavije su verna i
vredna svedo~anstva iz istorije jugoslovenske dr`ave, koja su
nepoznata ili nedovoqno poznata javnosti, radi ~ega se u ovom
radu o wima daju osnovne informacije.

Osim fondova i zbirki pisane arhivske gra|e, koji su, brojno i

koli~inski, nesrazmerno prete`niji, u Arhivu Jugoslavije se nalazi i
Zbirka fotografija.
Fotografija je specifi~na zabele{ka trenutka u vremenu, tj. trag
pro{losti neke materijalne pojave ili stvari, bilo li~nosti ili lica,
predmeta ili doga|aja. (Vreme sve stvari stavqa u pro{lost).
Da li fotografija odslikava istinitost nekog predmeta, lica,
pojave i doga|aja ili wen nadomestak kao obmanu neke odre|ene vrste, to
je stvar prou~avawa, ali ona tu predo~enu pojavu ovekove~ava.
Pojedina~na fotografija prikazuje jedan trenutak u vremenu neke pojave
ili stvari, a kada ima vi{e tih uzastopnih fotografija, tim je boqe
ovekove~eno vi{e trenutaka neke stvari, pojave ili doga|aja; takve
uzastopne fotografije u nizu sa~iwavaju film.
Bez obzira na brz i grandiozan tehni~ki napredak video i vizuelnih
sredstava, prikazivawa i prenosa filmskih i drugih video-zapisa na
filmskom platnu, na televiziji, video-ekranima raznih vrsta i oblika,
fotografija ili fotokopija na fotopapiru, bez obzira na weno
preno{ewe od celuloidnih do digitalnih snimaka i na wihovu brojnost
ili mno{tvo, od pojedina~nih do albumskih, one ostaju trajni svedoci
pro{losti ili istorije.
S protokom vremena, fotografija, naro~ito uz postojawe pisanih
dokumenata o doga|aju koji je na woj predstavqen, biva dragocenija, jer
86 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 1, 2000.

wena prezentacija, uglavnom, izaziva pa`wu i ostavqa ubedqiv utisak

kod ve}ine posmatra~a, {to arhivska gra|a uvek ne posti`e.
Dok pisani arhivski dokument o nekom doga|aju, pojavi, svedo~i
savremeno ali i naknadno, ~ak i dosta vremena posle doga|aja o kome
pru`a podatke, dotle je fotografija, ako je autenti~na, uvek savremenik
doga|aja ili pojave koji je na woj zabele`en. Na autenti~noj fotografiji
ne mo`e da bude zabele`en doga|aj ili pojava naknadno; naknadno mo`e
samo da nastane neautenti~na fotografija rekonstrukcije pravog, ali
pro{log, doga|aja, bilo u vidu istra`nih (sudskih i dr.) dokaza,
umetni~ke obrade zarad predstavqawa i sl. Naravno, kao i kod pisanih
arhivskih dokumenata, i me|u fotografijama mogu da budu neuatenti~ne
fotografije, kao rekonstrukcije ili falsifikati nekih doga|aja ili
pojava. Kao i kod pisanih arhivskih izvora, i za fotografije je potrebna
wihova spoqna i unutra{wa kritika, radi utvr|ivawa autenti~nosti
zabele`enih predstava; posebno je to potrebno kod tuma~ewa doga|aja
zabele`enog na fotografijama. (Klasi~ni primeri neautenti~nog
tuma~ewa doga|aja na fotografijama i dokumentarnim filmovima su: J.
Broz Tito potpisuje Deklaraciju o progla{ewu FNRJ, 29.11.1945. godine,
{to on nije nikada u~inio, jer je samo potpisao Predlog Deklaracije i,
Sini{a Stankovi} ~ita Deklaraciju o progla{ewu FNRJ u
Ustavotvornoj skup{itini DFJ, 29.11.1945. - na dokumentarnom filmu, a
na wemu je, taj doga|aj, rekonstruisan nekoliko dana posle 29.11.1945).
[to je vi{e li~nosti, pogotovo vode}ih aktera u nekom doga|aju,
koje su na fotografiji, time je pouzdanost autenti~nosti fotografije
ve}a, odnosno te`e je fotografiju naknadno falsifikovati i pogre{no
interpretirati, tj. lak{e je utvrditi falsifikat.
U arhivskim fondovima i arhivskim zbirkama Arhiva Jugoslavije,
u sastavu pisane ili tekstualne (rukopisne i {tampane) gra|e nalaze se i
pojedina~ne fotografije o nekom doga|aju, li~nostima ili licima i sl.
Arhiv Jugoslavije poseduje posebnu Zbirku fotografija, koja se
sastoji od 19 fotografskih celina. Te fotografske celine, u stvari,
predstavqaju mawe pojedina~ne zbirke, koje su delovi Zbirke
fotografija. Ve}i deo fotografskih celina u Zbirci fotografija
Arhiva Jugoslavije (daqe: AJ) delovi su, koji su izdvojeni iz sastava
arhivskih fondova i zbirki pisane arhivske gra|e u AJ, a za mawi broj
fotografskih celina ne postoje arhivski fondovi i zbirke pisane
arhivske gra|e u AJ.
U Zbirci fotografija u AJ, fotografskih celina, kao svojevrsnih
izdvojenih delova iz gra|e arhivskih fondova i zbirki u AJ, ima
petnaest, dok fotografskih celina, za koje u AJ ne postoje arhivski
fondovi i zbirke pisane arhivske gra|e, ima ~etiri.
Gojko Malovi}, Zbirka fotografija u Arhivu Jugoslavije 87

I
Fotografske celine u Zbirci fotografija AJ, za koje u Arhivu
Jugoslavije postoje arhivski fondovi i zbirke pisane arhivske gra|e su:
1. Dvor KJ; 2. Centralni presbiro Ministarskog saveta KJ; 3.
Ministarstvo prosvete KJ; 4. Ministarstvo trgovine i industrije KJ; 5.
Ministarstvo unutra{wih poslova KJ; 6. Zbirka Milana Stojadinovi}a;
7. Zbirka Jovana Jovanovi}a Pi`ona; 8. Dr`avna komisija za utvr|ivawe
zlo~ina okupatora i wihovih pomaga~a; 9. Savezna komisija za nuklearnu
energiju; 10. Savezna komisija za verska pitawa; 11. Savez sindikata
Jugoslavije i strukovni sindikati; 12. Komitet Vlade FNRJ za za{titu
narodnog zdravqa; 13. Ameri~ki komitet za pomo} Jugoslaviji; 14.
Centralni komitet omladine Jugoslavije; 15. Novinska izdava~ka radna
organizacija Komunist.
II
Fotografske celine u Zbirci fotografija AJ, koje u Arhivu
Jugoslavije nemaju odgovaraju}e arhivske fondove i zbirke pisane
arhivske gra|e su slede}e:
1. Zbirka generala Qubomira Mari}a; 2. Zbirka dr Side
Marjanovi}; 3. Zbirka Jovana @ivkovi}a; 4. Vrhivni vojni sud.
Sadr`aj svih fondovskih celina u Zbirci fotografija AJ prikazuje
se pojedina~no i to po~ev{i od fondovskih celina za koje u AJ postoje
arhivski fondovi i arhivske zbirke pisane arhivske gra|e, koje se sastoje
od pojedina~nih i fotografija u fotoalbumima, na kojima su uglavnom
prestavqeni samo pojedini doga|aji, a ne vi{e wih.
I grupa fotografskih celina
AJ-ZF-74. DVOR KRAQEVINE JUGOSLAVIJE, kao fotografska
celina, sastoji se od 2.820 fotografija i 60 fotoalbuma sa 3.545
fotografija. Ukupno je u ovoj fotografskoj celini 6.365 fotografija.
Ve}ina fotografija u ovoj fotografskoj celini odnosi se na
~lanove dinastije Kara|or|evi}, prvenstveno iz vremena Kraqevine
Jugoslavije (KSHS), a mnogo mawe iz doba pre stvarawa jugoslovenske
dr`ave 1918. godine. Fotografije ~lanova dinastije Kara|or|evi} su
privatnog i zvani~nog, politi~ko-manifestacionog obele`ja.
Od privatnih fotografija tu su izvanredne fotografije iz raznih
prilika: kraqa Petra I, kraqa Aleksandra II i wegove porodice (kraqice
Marije i trojice sinova: Petra, Tomislava i Andreja).
Od zvani~nih fotografija tu su veoma zna~ajne fotografije o
unutra{woj i spoqnoj dr`avnoj politi~koj delatnosti kraqa
Aleksandra I, me|u kojima: prisustvo vojnim defileima u Beogradu,
posete Kosovu 1926. godine, u~e{}e u prenosu posmrtnih ostataka ~lanova
dinastije Kara|or|evi} u spomen-crkvu na Oplencu, posete kraqa
Aleksandra I Kara|or|evi}a mestima u Lici 1932. godine (posle tzv.
88 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 1, 2000.

usta{kog Velebitskog ustanka), zvani~ne uzvratne posete Sofiji i

bugarskog kraqa Borisa Beogradu 1933-1934, vi{ekratne posete
Bukure{tu, otkrivawa spomenika zahvalnosti Francuskoj u Beogradu (11.
novembra 1930) i veoma veliki broj fotografija od pogibije u Marseju
1934. do sahrane u crkvi na Oplencu (Topola) i druge.
U fotografskoj celini iz vremena namesni{tva KJ (1934-1941),
preovla|uju fotografije o knezu-namesniku Pavlu i ~lanovima wegove
porodice (knegiwe Olge, sinova Nikole i Aleksandra i }erke
Jelisavete), na kojima su prete`no zabele`eni zvani~ni doga|aji. Od tih
fotografija, na kojima su snimqeni doga|aji iz zvani~ne spoqno-
politi~ke delatnosti kneza Pavla, nalaze se one o posetama kneza:
Rumuniji, Gr~koj, Velikoj Britaniji, Italiji i Nema~koj, u~e{}u na
sastancima Male Antante u Sinaji (Rumunija) i Bledu i druge. O
unutra{wopoliti~koj delatnosti kneza Pavla tu su fotografije o:
poseti Bledu, Zagrebu posle Sporazuma Cvetkovi}-Ma~ek 1939, prisustvo
vojnim manevrima i defileima u zemqi (~esto u prisustvu maloletnog
kraqa Petra II), prisustvo 1937. godine u Skopqu proslavi 25-
godi{wice oslobo|ewa srpskih krajeva u balkanskim ratovima 1912-
1913. i druge.
Me|u fotografijama manifestacionog i privatnog obele`ja tu su
izvanredni snimci kneza Pavla i knegiwe Olge i wihove dece, naro~ito
k}erke Jelisavete u raznim prilikama, kao {to su otvarawe Prole}nog
sajma u Beogradu 1938. godine, u~e{}a u sokolskim sletovima u zemqi i
drugim.
Mawi deo fotografija sadr`i snimke ~lanova dinastije
Kara|or|evi} s kraja XIX veka i pre balkanskih ratova 1912-1913. godine.
Tu se nalaze i fotografije o objektima u posedu dinastije
Kara|or|evi}: dvorci u Beogradu i wihova spoqa{wost i unutra{wost,
te objekti i manifestacije posve}ene ~lanovima dinastije Kara|or|evi},
brojna spomen obele`ja kraqevima Petru I i Aleksandru II po zemqi i u
Parizu, kowi~ke trke "Knez Pavle" na Hipodrumu Careva }uprija u
Beogradu, snimci pozori{ta koji su nazvani imenima ~lanova dinastije,
obnova mesta u Makedoniji posle zemqotresa iz 1934. godine i dr.
U toj fotografskoj celini se u mawem broju nalaze pojedina~ne i
albumske fotografije ~lanova ro|a~ke crnogorske dinastije Petrovi} iz
vremena pre balkanskih ratova. Uz to, tu je i mawi broj fotografija
politi~kih li~nosti Srbije iz XIX veka, sahrane kraqa Milana
Obrenovi}a u manastiru Kru{edol (Fru{ka gora) 1901. i fotografije
~lanova raznih evropskih dinastija.
Osim prete`nog broja fotografija na kojima su usnimqeni ~lanovi
dinastije Kara|or|evi}, objekti i manifestacije u zemqi posve}ene
~lanovima dinastije. U toj fotografskoj celini nalazi se vi{e albuma
fotografija koji su pokloweni dinastiji Kara|or|evi}, a u kojima su
Gojko Malovi}, Zbirka fotografija u Arhivu Jugoslavije 89

predstavqeni doga|aji u Kraqevini Jugoslaviji, kao {to su: albumi o

radu vi{e klasa Oficirske vojne akademije i Podoficirske vojne
akademije u Beogradu izme|u dva svetska rata, snimci vojnih manevara i
defilea u zemqi, albumi fotogafija ruske carske vojske s kraja XIX veka,
s fotografijom kadeta carevi}a Nikole (docnijeg cara Nikole II
Romanova) i iz wenog u~e{}a u rusko-japanskom ratu na Dalekom istoku
1904-1905, Ruskog kadetskog korpusa u Kraqevini Jugoslaviji, album o
kapeli u Habrovsku (Manxurija), posve}enoj ruskom caru Nikoli II i
jugoslovenskom kraqu Aleksandru I iz 1936. godine, album o
novoizgra|enim kolonisti~kim selima na Kosovu i Metohiji i
Makedoniji izme|u dva svetska rata i drugi.
AJ-ZF-38. CENTRALNI PRESBIRO MINISTARSKOG
SAVETA KJ, kao fotografska celina, sastoji se od ukupno 375
fotografija. Od osnivawa 1929. godine Centralni presbiro imao je
fotografsku sekciju. Me|utim, mawi deo fotografija, koje je, u svom radu
do 1941, uradila ta fotografska sekcija nalazi se u Arhivu Jugoslavije (a
ve}i deo u Vojnom arhivu Vojnoistorijskog instituta u Beogradu).
U toj fotografskoj celini nalaze se brojne fotografije iz
dr`avni~ke delatnosti mnogih politi~kih li~nosti Kraqevine
Jugoslavije, me|u kojima kneza - namesnika Pavla, predsednika
Ministarskog saveta KJ Milana Stojadinovi}a (naro~ito iz wegovih
predizbornih skupova 1938. godine) i drugih. U woj se nalaze i
fotografije na kojima su zabele`eni detaqi sa manevara Vojske i
mornacije KJ i drugo.
AJ-ZF-66. MINISTARSTVO PROSVETE KJ, kao fotografska
celina sastoji se od ukupno 487 fotografija. U woj se nalaze samo
fotografije spoqweg izgleda skoro svih dr`avnih gimnazija (realnih,
klasi~nih, nepotpunih i dr.), te i vi{e tzv. narodnih {kola, a, u stvari,
osnovnih {kola u KSHS. Te fotografije su prikupqene 1928. godine, po
naredbi, i na zahtev da mu se dostave, Ministarstva prosvete KSHS.
AJ-ZF-65. MINISTARSTVO TRGOVINE I INDUSTRIJE KJ,
kao fotografska celina sastoji se od samo 42 fotografije. Na wima su
usnimqeni industrijki objekti u KJ, uz jednu kartu KJ sa oznakama
indutrijskih i trgovinskih mesta odnosno centara u KJ.
AJ-ZF-14. MINISTARSTVO UNUTRA[WIH POSLOVA KJ,
kao fotografska celina, sadr`i 99 fotografija. Te fotografije nisu u
celosti identifikovane, ali na ve}ini koje jesu mogu da se zapaze lica
kriminalnih sklonosti, politi~kih li~nosti komunisti~ke
orijentacije, ali i drugih lica u KJ.
AJ-ZF-37. ZBIRKA MILANA STOJADINOVI]A, kao
fotografska celina, sastoji se od 124 fotografije. Na wima su, ve}inom,
usnimqeni trenuci iz dr`avno-politi~ke i partijsko-manifestacione
delatnosti M. Stojadinovi}a, u svojstvu predsednika Ministarskog
90 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 1, 2000.

saveta KJ i jednog od lidera Jugoslovenske radikalne zajednice (1935-

1939). Sve te fotografije mogu se razvrstati u ~etiri grupe: prva, o
`ivotu i radu maloletnog kraqa Petra II Kara|or|evi}a iz 1937. i 1938.
godine; druga, o sastanku prvaka Jugoslovenske radikalne zajednice u
Beogradu 16. marta 1939; tre}a, o M. Stojadinovi}u i wegovim
dr`avni~kim posetama drugim zemqama (Italiji, Nema~koj), u~e{}u na
skupu Male Antante na Bledu 1939. godine, o poseti kneza - namesnika
Italiji 1939, o predizbornim mitinzima Jugoslovenske radikalne
zajedniceu zemqi 1938, sastancima upravnog odbora Beogradske berze i,
~etvrta, obuhvata period okupacije Jugoslavije 1941-1945. godine, na
kojima su usnimqeni detaqi: proslave NDH u Zagrebu 1943, rad Nadzorne
slu`be u okupiiranoj Srbiji, vojne formacije Srpskog dobrovoqa~kog
korpusa, manifestacije nema~ke nacionalne mawine u Banatu, te
fotografije iz okupirane Letonije u vreme Drugog svetskog rata. i dr.
AJ-OZF-80. ZBIRKA JOVANA JOVANOVI]A PI@ONA, kao
fotografska celina, ima ukupno 125 fotografija (uz dodatak pisanog
materijala: plakata i dr.). Kao vrsni srpski i jugoslovenski diplomata,
on je sakupio vrednu zbirku fotografija, u kojoj su, osim li~nih, odnosno
porodi~nih, izuzetno retke i vredne one iz vremena pre balkanskih
ratova (1912-1913), Prvog svetskog rata i sa podru~ja Kosova i Metohije
i Makedonije.
Kao poslanik Kraqevine Srbije u Londonu (1915-1919), J. J. Pi`on
je prikupio zanimqive fotografije o sastancima predstavnika
Antantinih saveznika u Londonu, politi~kim li~nostima Srbije, Velike
Britanije i Francuske.
AJ-ZF-110. DR@AVNA KOMISIJA ZA UTVR\IVAWE
ZLO^INA OKUPATORA I WIHOVIH POMAGA^A, 1943-1948, kao
fondovska celina, sadr`i 1.497 fotografija. U toj fotografskoj celini
nalaze se: a) fotografije zlo~ina u trenutku wihovog ~iwewa ili
neposredno posle toga snimci mesta i tragova zlo~ina, b) fotografije
ratnih zlo~inaca kako okupatora Nemaca, Italijana, Ma|ara, Albanaca
i Bugara tako i wegovih pomaga~a (hrvatsko-muslimanskih usta{a i
domobrana, albanskih balista, ma|arskih wila{a i dr.) i v) fotografije
`rtava zlo~ina civilnih i vojnih. U sastavu te fotografske celine
nalaze se i fotografije pripadnika Jugoslovenske vojske u otaxbini ili
tzv. Pokreta Dra`e Mihailovi}a ("~etnika").
U toj fotografskoj celini nalaze se i brojne fotografije o raznim
na~inima terora i prinude okupatorsko-kvislin{kih uprava u
okupiranoj Jugoslaviji: prinudan rad u rudnicima i drugim javnim
radovima, prinudan otkup poqoprivrednih i drugih proizvoda,
dirigovana propaganda i prevaspitavawe stanovni{tva i dr.
Poseban deo fotografija odnosi se na posledice za stanovni{tvo i
objekte od vojnih savezni~kih avionskih bombardovawa gradova,
saobra}ajnica i drugih objekata Jugoslavije u toku Drugog svetskog rata.
Gojko Malovi}, Zbirka fotografija u Arhivu Jugoslavije 91

Uop{te, fotografije u toj fotografskoj celini slikovito

dokumentovano do~aravaju u`as okupatorskih i kvislin{kih metoda
uni{tavawa i iscrpqivawa stanovni{tva, naro~ito srpskog, u
Jugoslaviji u toku Drugog svetskog rata.
AJ-ZF-177. SAVEZNA KOMISIJA ZA NUKLEARNU
ENERGIJU, 1948-1964, kao fotografska celina, sadr`i 369
fotografija. Tu su, prvenstveno, objekti (eksterijeri i interijeri) za
nuklearna istra`ivawa u Jugoslaviji: Nuklearni reaktor u Vin~i kod
Beograda, Institut za nuklearnu energiju Ru|er Bo{kovi} u Zagrebu,
Fizikalni institut Jo`ef Stefan u Qubqani i Institut za
medicinska istra`ivawa i medicinu rada JAZU u Zagrebu, snimqeni u
mnogim prilikama, kao {to su sve~anosti, posete visokih dr`avnih
li~nosti Jugoslavije, doprema tehni~ke opreme i sl.
AJ-ZF-144. SAVEZNA KOMISIJA ZA VERSKA PITAWA, kao
fotografska celina, sadr`i 965 fotografija. Ona uglavnom obuhvata
vreme od 1955 do 1963. godine, a ima nekoliko fotografija iz 1949-1950. i
dve fotografije iz 1971. godine. Ta fotografska celina najve}im delom
sadr`i fotografije na kojima su zabele`eni doga|aji i crkveno-verske
li~nosti iz delatnosti Srpske pravoslavne crkve (oko ustoli~ewa
patrijarha Germana 1958-1959. godine, wegove posete i audijencije u
zemqi i inostranstvu, sa skupova Saveza udru`ewa pravoslavnih
sve{tenika Jugoslavije, osve}ewe obnovqenih i novih pravoslavnih
crkava), zatim iz rada Islamske verske zajednice u FNRJ, te posete
delegacija Rimokatoli~ke crkve iz inostranstva Jugoslaviji.
Na znatnom broju fotografija zabele`ene su posete delegacija
inostranih crkava i verskih zajednica crkvama i verskim zajednicama u
Jugoslaviji, iz: Sirije, SSSR-a, Gr~ke, SAD i dr. te posete stranih
dr`avnika verskim objektima i verskim li~nostima u Jugoslaviji.
Posebno su zanimqive dve fotografije, o poseti predsednika SFRJ
J. B. Tita papi Pavlu II u Vatikanu, 30. marta 1971. godine.
AJ-ZF-117. SAVEZ SINDIKATA JUGOSLAVIJE, kao
fotografska celina, sme{tena je u sedam fascikli, sa 2.065 fotografija
i 34 fotoalbuma, sa 2.221 fotografijom, tj. sadr`i ukupno 4.286
fotografija, uz jo{ 179 fotokopijskih ise~aka (iz novina, ~asopisa i
dr.). U woj je obuhva}en period od 1945. do 1967. godine.
Pojedina~ne fotografije izvan fotoalbuma iz te fotografske
celine, zabele`ile su trenutke iz rada i `ivota proizvodnih i radnih
objekata u federativnoj Jugoslaviji, te raznih kolektivnih radni~kih
skupova {irom zemqe, kao {to su prigodne prilike i proslave
obnovqenih proizvodnih objekata, postavqawa temeqa novih,
kampawsko-propagandna radna takmi~ewa, smotre i manifestacije
predstavni~kih delegacija radnih kolektiva, posete politi~kih
li~nosti i dr.
92 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 1, 2000.

Deo fotografija u toj fotografskoj celini odnosi se na li~nosti iz

radni~kih pokreta u Srbiji, Hrvatskoj, Sloveniji i Vojvovini iz
vremena pre stvarawa jugoslovenske dr`ave 1918. godine (~ak iz 1894), i
ne{to mawe fotografija o li~nostima jugoslovenskog radni~kog pokreta
iz doba Jugoslavije od 1918. do 1941. godine.
Fotoalbumi najve}im delom sadr`e fotosnimke sve~arsko-
manifestacionog obele`ja u raznim prilikama i raznim mestima
Jugoslavije posle Drugog svetskog rata, ali i snimke sa sindikalnih
kongresa i strukovnih sindikalnih konferencija u Jugoslaviji, sa
smotri radni~kih sletova i radni~kih igara i takmi~ewa.
Me|u fotoalbumima, u wih 14, sadr`ane su propagandne
fotografije radnih kolektiva i radnih dostignu}a iz isto~noevropskih
zemaqa: SSSR-a, Poqske, Rumunije, Bugarske, ^ehoslova~ke i Ma|arske,
koje su stizale u centralno sedi{te Saveza sindikata Jugoslavije kao
pokloni odgovaraju}ih ustanova u tim zemqama.
AJ-ZF-31. KOMITET VLADE FNRJ ZA ZA[TITU NARODNOG
ZDRAVQA, kao fotografska celina, ima ukupno 234 fotografije.
Nastala je u toku 1950-1951. godine, kada je Komitet Vlade FNRJ za
narodno zdravqe nameravao da organizuje propagandnu pokretnu izlo`bu
kroz Jugoslaviju da prika`e i poka`e dostignu}a dr`avnih vlasti
federativne Jugoslavije u razvoju zdravstvene slu`be na za{titi zdravqa
stanovni{tva Jugoslavije u odnosu na staro stawe u Kraqevini
Jugoslaviji. Zdravstvene i druge ustanove {irom Jugoslavije slale su
fotografije i drugi pisani materijal radi pripreme i izrade te
izlo`be, koja nije prikazana, ali je prikupqeni materejal za wu, me|u
kojim i fotografski, ostao sa~uvan kao vredno dokumentaciono
svedo~anstvo iz jednog vremena Jugoslavije.
AJ-ZF-183. AMERI^KI KOMITET ZA POMO]
JUGOSLAVIJI, kao fotografska celina, sastoji se od ukupno 682
fotografije. U woj se nalaze fotografije o slede}im doga|ajima i
li~nostima: o akcijama prikupqawa materijalne pomo}i u Americi za
stanovni{tvo u ratu razorene Jugoslavije, te li~nosti, mahom
jugoslovenskog porekla (Z. Bo{kovi}, Z. Kunc i dr.), koje su bile vidqivo
anga`ovane u akcijama skupqawa materijalne pomo}i Jugoslaviji.
Poseban deo fotografija u toj fotografskoj celini su one koje su
dostavqane Komitetu za propagandne svrhe od organa vlasti (vojnih i
civilnih) Jugoslavije o partizanskim borbenim akcijama i stradawima
jugoslovenskog stanovni{tva u vreme Drugog svetskog rata 1944-1945.
godine: jugoslovenske izbeglice u Egiptu (logor u El [atu), partizanske
bolnice i rawenici, deca ratna siro~ad, partizansko Kazali{te
narodnog oslobo|ewa, odeqewa pomo}i UNRRA-e, obnova razorenih
objekata u Jugoslaviji i dr. Me|u tim fotografijama, nalaze se i ise~ci
fotografija iz ameri~ke {tampe iz 1945. godine.
Gojko Malovi}, Zbirka fotografija u Arhivu Jugoslavije 93

AJ-ZF-114. CENTRALNI KOMITET OMLADINE

JUGOSLAVIJE, kao fotografska celina, ima ukupno 3.470 fotografija.
U woj su najve}ma zabele`eni doga|aji sa brojnih omladinskih radnih
akcija u FNRJ (ve}ina sa izgradwe Auto-puta Bratstvo-Jedinstvo), u
periodu 1945-1959, ~ak 3.130 komada. Me|u wima je znatan broj
fotografija bez obja{wewa sadr`aja na wima.
U toj fotografskoj celini nalaze se fotografije iz `ivota
pitomaca vojnih akademija JNA u FNRJ, zatim fotografije sa kongresa i
sve~anosti studentske i radni~ke omaladine u FNRJ; tako|e su najve}im
delom neidentifikovane.
Me|u fotografijama nalaze se fotogeprodukcije Ive Lole Ribara, 7
sekretara SKOJ-a, poginulih u vreme {estojanuarskog li~nog re`ima
kraqa Aleksandra I Kara|or|evi}a.
AJ-ZF-510. NOVINSKA IZDAVA^KA RADNA ORGANIZACIJA
KOMUNIST je, kao fotografska celina, najbrojnija, ~ak sa 21.471
fotogafijom. Sadr`aj te fotografske celine je raznovrstan, ali se wena
gra|a uglavnom odnosi na delatnost Saveza komunista Jugoslavije i
wenog predsednika J. B. Tita. To su fotografije sa kongresa SKJ (KPJ ),
konferencija u`ih ili {irih organa SKJ, republi~kih i pokrajinskih
komiteta SK, fotografije vode}ih li~nosti SKJ i drugo.
Osim fotografija iz rada SKJ, tu su i one sa samita {efova dr`ava
ili vlada nesvrstanih dr`ava, raznih poseta predsednika SFRJ (FNRJ)
J. B. Tita stranim zemqama, dr`avni~ke ili partijske posete lidera iz
stranih zemaqa SFRJ i o u~e{}u delegacija SKJ na kongresima stranih
komunisti~kih partija, fotografije radnih kolektiva u
isto~noevropskim socijalisti~kim zemqama i sli~no.
Deo fotografija odnosi se na u~e{}e delagacija SFRJ na
me|unarodnim skupovima: UN, FAO, Interparlamentarne unije i dr.
Razni, mahom manifestacioni skupovi u SFRJ, kao {to su skupovi
saomupravqa~a, socijalisti~kog saveza, sindikalnih skupova,
omladinskih skupova, sve~ane sednice Skup{tine SFRJ, fotografije iz
radnih kolektiva, otkrivawe spomenika, podizawe novih proizvodnih
pogona i sl.
Poseban deo te celine sa~iwavaju fotografije iz delatnosti NIRO
Komunist: ~lanovi redakcija, novinara, posete delegacija i
politi~kih li~nosti zemqe Komunistu, proslave, izlo`be i dr.
II - grupa fotografskih celina
Osim fotografskih celina uz koje u Arhivu Jugoslavije postoje
arhivski fondovi i arhivske zbirke pisane arhivske gra|e, u
Fotografskoj zbirci u AJ postoje fotografske celine uz koje ne postoje
arhivski fondovi i arhivske zbirke pisane arhivske gra|e -
dokumentacije.
94 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 1, 2000.

AJ-ZF. ZBIRKA GENERALA QUBOMIRA MARI]A, kao

fotografska celina, ima ukupno 248 gotografija. General Q. Mari} bio
je istaknuta li~nost komandnog vrha Vojske i mornarice KJ (KSHS), a
jedno vreme i Ministar vojske i mornarice KJ (1936-1938. godine).
Na toj fotografskoj celini prete`no su zabele`eni slede}i
doga|aji: vi{e vojnih manevara Vojske i mornarice KJ (KSHS) u raznim
mestima u zemqi, fotografije vojnih lica, mahom generala Vojske i
mornarice KJ, posete delegacija Vojske i mornarice KJ (KSHS) stranim
zemqama, u ~ijem sastavu se nalazio i genaral Q. Mari} (Rumuniji,
^ehoslova~koj, Gr~koj, Turskoj, Bugarskoj i dr.), te do~ek stranih vojnih
delegacija KJ (KSHS) i wenoj vojsci (francuskog genarala Fran{e de
Eperea i dr.), otkrivawe spomenika kraqevima Petru I i Aleksandru I
Kara|or|evi}u u Parizu 1936. godine, otvarawe Vojnog muzeja na
Kalemegdanu 1938.
AJ-PZF. ZBIRKA DR SIDE MARJANOVI], kao fotografska
celina, sastoji se od ukupno 114 fotografija. Dr Sida Marjanovi} je
bila direktor Arhiva Jugoslavije, u~esnik NOR-a Jugoslavije i
posleratnih administrativno-upravqa~kih organa vlasti SFRJ(FNRJ).
U wenom poklonu fotografija Arhivu Jugoslavije zabele`eni su
neki trenuci iz NOR-a Jugoslavije u Drugom svetskom ratu, snimci mawe
poznatih ili nepoznatih partizanih boraca u Bosni, me|u kojima se
prepoznaje S. Marjanovi}, te snimci vode}ih usta{a u NDH. Mawi deo
fotografija iz te celine poti~e iz posleratnog doba federativne
Jugoslavije.
Uz fotografije se nalaze i poklowene 83 vojne mape jugoslovenskih
krajeva i mesta, te mapa evropskih dr`ava.
AJ-ZF-OZF. ZBIRKA JOVANA @IVKOVI]A, kao fotografska
celina, sastoji se od ukupno 88 fotografija. Jovan @ivkovi} je
pre`iveli zato~eni logora{ usta{kog logora smrti Jasenovac, i sve
fotografije iz te fotografske celine vezane su za usta{ki logor
Jasenovac. Mawi deo obuhvata snimqene glavne usta{ke vo|e, od
poglavnika dr Anta Paveli}a, Eugena - Dida Kvaternika, Vjekoslava -
Maksa Luburi}a do mawe poznatih i anonimnih usta{kih koqa~a u
Jasenovcu, a ve}i deo fotografija je nastao u istrazi posle oslobo|ewa
logora Jasenovac 1945. godine, te obele`avawa, odnosno otkrivawa
Spomenika `rtvama u Jasenovcu 1965. godine i komemorativnih skupova
pre`ivelih logora{a, posve}enih `rtvama u Jasenovcu, samo do 1967, u
kojima je u~estvovao J. @ivkovi}.
AJ-ZF. VRHOVNI VOJNI SUD je koli~inski veoma mala celina,
koja se sastoji od svega {est fotografija. Fotografije u woj poti~u iz
Vrhovnog vojnog suda FNRJ. Sve fotografije u woj poti~u iz vremena
Kraqevine Jugoslavije, a odnose se na: maloletnog kraqa Petra II
Kara|or|evi}a, kraqicu Mariju Kara|or|evi}, prvu sednicu
Gojko Malovi}, Zbirka fotografija u Arhivu Jugoslavije 95

Ministarskog saveta KJ Narodnog sporazuma (Cvetkovi} - Ma~ek), kojoj

je predsedavao wegov potpredsednik Vlatko Ma~ek, 1939. godine, zatim
tri fotografije oficira Vojske i mornarice KJ.
*
U celokupnoj Zbirci fotografija u Arhivu Jugoslavije nalazi
se oko 35.000 fotografija. One su nedovoqno poznate i dosta
zapostavqene u kori{}ewu. Ovim na~inom, odnosno tekstom, `elimo da
skrenemo pa`wu kulturnoj i nau~noj javnosti na wihovo postojawe i
dostupnost za kori{}ewe, u nadi da }e za wih saznati {iri krug
zainteresovanih lica i, da se wima mnogo vi{e nego do sada koristi.
Osim fotografija u Zbirci fotografija u AJ, izvan we se, mawi
broj fotografija nalazi u sastavu vi{e arhivskih fonodova i arhivskih
zbirki pisane arhivske gra|e u AJ. Me|u wima, prvenstveno su zanimqive
fotografije iz Arhivske zbirke Vojislava Jovanovi}a Maramboa (vrsnog
arhiviste MIP KJ, a i MIP FNRJ, u prvih nekoliko godina posle
zavr{etka Drugog svetskog rata), te vredne fotografije u sastavu pisane
arhivske gra|e Ministarstva prosvete KJ.

Gojko Malovic
Collection of photographs at the Archives of Yugoslavia
Summary
The photographs at the Archives of Yugoslavia represent specific archival records
from the historical past of the Yugoslav state, both from the period of the Monarchy and
from the period of the Federal Republic.
The collection of photographs at the Archives of Yugoslavia comprises around
35,000 photographs classified in 19 photograph volumes or individual parts.
The photograph volumes, for which there are at the Yugoslav Archives archival
holdings and archival collections of written archival records include: 1. The Court of the
Kingdom of Yugoslavia; 2. The Central Press Bureau of the Council of Ministers of the
Kingdom of Yugoslavia; 3. The Ministry of Education of the Kingdom of Yugoslavia; 4.
The Ministry of Trade and Industry of the Kingdom of Yugoslavia; 5. The Ministry of
Home Affairs of the Kingdom of Yugoslavia; 6. The Collection of Milan Stojadinovic; 7.
The Collection of Jovan Jovanovic Pizon; 8. The State Commission for the Establishment
of Crimes Committed by the Occupiers and their Aides, 9. Federal Commission on
Nuclear Energy; 10. Federal Commission on Religious Issues; 11. The Federation of
Trade Unions of Yugoslavia and individual trade unions; 12. The Committee of the
Government of the Federal People's Republic of Yugoslavia on Public Health; 13. The
American Committee on Assistance to Yugoslavia; 14. The Central Committee of the
Yugoslav Youth and 15. The News Publishing Work Organization Communist.
The photographic volumes for which the Yugoslav Archives does not have
appropriate archival holdings and collections of written archival records include: 1. The
Collection of General Ljubomir Maric; 2. The Collection of Sida Marjanovic, Ph.D.; 3.
Collection of Jovan Zivkovic; and 4. The Supreme Military Court.
96 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 1, 2000.

Photographs are faithful and valuable witnesses of the historical past of the
Yugoslav state and very little is known about their existence. This text is intended to
bring to the public attention the fact that they exist at the Yugoslav Archives and thus
enable their more extensive study and use in historiographic papers and works and their
presentations to the general public on appropriate occasions and in appropriate ways: at
exhibitions, in documentaries and on videotapes as well as in various types of texts.

Goyko Malovi~
Kollekci fotografiy v Arhive goslavii
Rezme
Fotografii v Arhive goslavii vls specifi~eskim arhivnm
materialom istori~eskogo pro{logo goslavskogo gosudarstva, kak vo vrem
monarhii, tak`e i vo vrem federativnoy respubliki.
Kollekci fotografiy v Arhive goslavii soder`it pordtka 35.000
fotografiy, kotore sobrann v 19 fotografi~eskih grupp ili poodino~nh
~astey.
Fotografi~eskie gruppi, za kotore v Arhive goslavii suestvut
arhivskie fond i kollekcii v pisannom vide, so~int: 1. Dvor K; 2.
Centralny pe~atbro Ministerskogo soveta K; 3. Ministerstvo
obrazovani K; 4. Ministerstvo torgovli i prom{lennosti K; 5.
Ministerstvo vnutrennih del K; 6. Kollekci Milana Stodinovi~a; 7.
Kollekci Yovana Yovanovi~a Pi`ona; 8. Gosudarstvenna komissi dl
ustanovlenie zlodeni okupantov i ih pomonikov; 9. Sozna komissi
dernoy nergii; 10. Sozna komissi po voprosam veri; 11. Profsoz
goslavii i profsoz po profesii; 12. Komitet Pravitelstva FNR dl
zait narodnogo zdorov; 13. Amerikanskiy komitet za pomo goslavii; 14.
Centralny komitet goslavskih no{ey i 15. Gazetno izdatelnoe rabo~ee
u~re`denie Komunist.
V Arhive goslavii suestvut fotografi~eskie grupp dl kotorh ne
suestvut sootvestvuie arhivne fond i kollekcii pissannogo arhivnogo
materiala: 1. Kollekci generala Lbomira Mari~a; 2. Kollekci dr Side
Marinovi~; 4. Kollekci Yovana @ivkovi~a i 4. Verhovniy voenny sud.
Fotografii vls nagldnm i cennm sveditelm iz istori~eskogo
pro{logo goslavskogo gosudarstva o suestvovani kotorogo o~en malo
izvestno. Nastoim tekstom obraaets vnimanie ~itatelm na ih
suestvovanie v Arhive goslavii v cele ih bol{ego izu~eni i polzovani v
istoriografi~eskih rabotah, a tak`e ih prezentacii {irokomu krugu
polzovateley v sootvestvuih pri~inah na vstavkah, dokumentarnh
filmah i raznoobraznh sredstv videosmkah, a tak`e v tekstah raznoobraznh
vidov.