Lay-out03

platform voor recent ontwerpend onderzoek

Lay-out is een onregelmatig ver-

schijnende uitgave over ontwer-
pende onderzoeken die met steun
van het Stimuleringsfonds voor
Architectuur tot stand zijn geko-
men. Het fonds nodigt ontwerp-
bureaus uit om een uitgave van
Lay-out samen te stellen.

Ontwerpen aan goederenvervoer

is een ontwerpend onderzoek
naar de ruimtelijke mogelijkhe-
den van efficinte goederenover-
slag genitieerd door Jacques
Vink (VHP). Na een analyse zijn
er strategien bedacht om het
bestaande bedrijventerrein Waal-
haven-Zuid in Rotterdam te ver-
dichten en te komen tot vernieu-
wende concepten voor goederen-
vervoer en overslag.

Ontwerpen aan
goederenvervoer

Goederen- Studiegebied Superhub Leidraad voor

vervoer Waalhaven-Zuid Waalhaven-Zuid de toekomst
in het nauw

2 5 7 15
Goederenvervoer
in het nauw
Denkend aan Holland zie ik
brede blokkendozen koud
in oneindig braakland staan.
L. Tavasszy, TNO Magazine 2006
De wereld van het goederenvervoer is een grotendeels
onzichtbare wereld die zich afspeelt op afgelegen
bedrijventerreinen, achter hekken in havens of in no-go
areas bij het vliegveld. Voor dit project gingen we op
ontdekkingstocht. We bezochten distributiecentra,
loodsen en containerterminals. De heroek van de
vrachtwagens en de schoonheid van gerobotiseerde
distributiesystemen is een wereld die fascineert. De
grote schaal, monotoon en compromisloos, maakt
inpassing in het landschap echter lastig en de eco-
nomische realiteit bepaalt dat er minimaal wordt
genvesteerd in het ontwerp en de inrichting van de
terreinen. Hoe kunnen we ontwerpen aan dit essentile
onderdeel van de Nederlandse economie? Hoe kunnen
we samenwerken met de logistieke bedrijfstak?
Welke ontwerpmogelijkheden staan ons ter beschik-
king? Deze vragen staan centraal in het onderzoek
Ontwerpen aan Goederenvervoer.
Opmerkelijk was de gastvrijheid van de bedrijfstak.
Overal waar we tijdens onze tocht aanklopten voor
informatie en kennisuitwisseling waren we welkom.
Het maakt duidelijk dat er belangstelling bestaat voor
samenwerking met ruimtelijke planners en ontwerpers.
D e komende tien jaar zal het goederenvervoer in Neder-
land verdubbelen. De economie is gebaat bij groei, maar
het goederenvervoer over land loopt tegen grenzen aan. Enor-
me files, groeiende onveiligheid op de weg en meer luchtver-
vuiling zijn het gevolg. De logistieke bedrijfstak legt niet alleen
in de vorm van nieuwe wegen en infrastructuur een flink
beslag op de ruimte, maar ook in de vorm van huisvesting.
Aan de rand van het open landschap ontsieren steeds meer
bedrijventerreinen de horizon. De laatste jaren is er sprake
van een ongebreidelde groei en aanleg van nieuwe bedrijven-
terreinen. Tegelijkertijd staan steeds meer oude terreinen leeg
en raken in verval. Het spreekt voor zich dat het Nederlandse
landschap er niet fraaier op wordt. Bovendien leidt het tot
een slecht imago van de sector. Wij pleiten ervoor het goede-
renvervoer niet langer te problematiseren, maar een volwaar-
dige positie te geven binnen het (stedelijk) landschap, zodat
het actief kan bijdragen aan een ruimtelijke kwaliteit van stad
versus platteland, efficinter transport en een beter milieu.
We richten ons in het onderzoek met name op de knooppun-
ten van het goederenvervoer waar de op- en overslag van
goederen plaatsvindt, de zogenaamde distrbutiecentra.
Ruimte voor groei?
Het bebouwde gebied in Nederland is in de afgelopen vijftien
jaar met ruim 20 procent toegenomen. Bijna de helft van die
toename is toe te schrijven aan de bouw van bedrijventerrei-
nen. Vaak zijn het ongecordineerd aangelegde bedrijvenpar-
ken met weinig aandacht voor natuur en landschap. Toch blijft
de sector vragen naar nieuwe terreinen, zo blijkt uit een publi-
catie van DTZ Zadelhoff makelaars in logistiek vastgoed met
de suggestieve titel Feed the Lion, de Nederlandse markt
voor distributiecentra 2006: De onverminderde interesse in
en het daarmee samenhangende schaarser worden van kwali-
tatief hoogwaardig aanbod van distributiecentra, voedt de
honger naar nieuwe ontwikkelingen op logistieke hot spots.
De roep om nieuwe bedrijventerreinen wordt in de Nota Ruim-
te 2004 vooralsnog gehonoreerd: tot 2020 heeft de overheid
23.000 hectare gereserveerd voor nieuw te ontwikkelen kan-
toren- en bedrijvenparken. In het rapport Is er wel vraag naar
nieuwe bedrijventerreinen? van de TU Delft en onderzoeksbu-
reau Stogo (2005) worden vraagtekens gezet bij de noodzaak
van deze hoeveelheid beschikbaar gestelde ruimte: De werke-
lijke vraag naar nieuwe bedrijventerreinen wordt geraamd op
de helft, circa 11.000 hectare. Dit is voldoende om economi-
sche groei in Nederland te waarborgen. De VROM-raad sluit
zich hierbij aan: Op de lange termijn is de te verwachten
2 l a y - o u t p l a t f o r m
Dak distributiecentrum Schuitema-West, Woerden
vraag naar ruimte voor nieuwe terreinen relatief beperkt in ver-
houding tot de ruimte die bestaande terreinen reeds innemen.
Ook wij zijn van mening dat verouderde bedrijventerreinen uit-
stekend aan moderne eisen kunnen voldoen. De uitdaging is
om ruimteclaims van de groeiende vervoerssector zoveel
mogelijk op te vangen door slim herstructureren van bestaan-
de en verouderde bedrijventerreinen. Wat nu vooral ontbreekt
is politieke wil.
Vicieuze cirkel
Vanaf het moment dat gemeenten hun begroting moesten
aanvullen met inkomsten uit een actief grondbeleid is het een
uitdaging om zoveel mogelijk bedrijven naar de eigen ge-
meente te lokken. Maar de verwachte groei van de werkgele-
genheid is niet het gevolg. Dat is deels te verklaren doordat
bedrijven binnen de gemeente naar nieuwe bedrijventerreinen
verhuizen en deels door automatisering van bedrijfsproces-
sen. Deze manier van plannen en ontwikkelen heeft vooral een
grote voorraad bouwrijpe kavels voortgebracht. Bedrijven ves-
tigen zich doorgaans graag op een bedrijventerrein: het is niet
duur en regelarm. De grond wordt tegen relatief lage prijzen
aangeboden. Met als gevolg extensief ruimtegebruik. Bedrij-
ven houden strategische reserves aan en laten grond, die
toch vrijwel niets heeft gekost, soms tientallen jaren braak
Distripark Halfweg 3, Spijkenisse
v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
liggen. Doordat gemeenten voortdurend nieuwe terreinen op
de markt brengen wakkeren zij de vraag naar nieuwe bedrijfs-
ruimte aan, wat leegstand in de bestaande voorraad veroor-
zaakt. Die vicieuze cirkel is niet gemakkelijk te doorbreken.
Zolang gemeenten hun toekomstplannen met betrekking tot
bedrijventerreinen baseren op het succes van nieuwe terrei-
nen, zullen ze zich inspannen om steeds weer nieuwe grond
ter beschikking te stellen.
Ruimtelijk ontwerp
In ruimtelijk opzicht zijn veel bedrijventerreinen mislukt. Ont-
werp en beheer is in het ontwikkelingsproces vaak het sluit-
stuk. Het mag vooral niets kosten, en dat zie je. Problemen
met verkeersstromen bijvoorbeeld worden pas onderkend na
oplevering van een terrein. Kwalitatief magere interne ver-
keersstructuren gaan vaak gepaard met een slechte bereik-
baarheid en een gebrek aan parkeerplaatsen en laad- en los-
voorzieningen. De meeste bedrijventerreinen hebben boven-
dien een lage verblijfskwaliteit en vele krijgen na verloop van
tijd het stempel sociaal onveilig.
Ontwerpuitdagingen
Wij zien uitdagingen en mogelijkheden voor het ontwerp van
bedrijventerreinen. Afhankelijk van de gegeven locatie en de
specifieke eisen zullen er verschillende afwegingen gemaakt
moeten worden, want de uitdagingen zijn soms strijdig van
aard. Zo kan het bijvoorbeeld lastig zijn om een zeer efficint
terrein te ontwikkelen waarop ook functiemenging plaatsvindt.
Om de ontwerpuitdagingen te illustreren hebben we een aan-
tal voorbeeldprojecten gezocht. Dat was niet eenvoudig. Tij-
dens onze zoektocht stuitten we telkens weer op ongenspi-
reerde, banale of ronduit lelijke terreinen en gebouwen. Voor-
beelden met meerwaarde zijn schaars, zo blijkt. We laten hier
een selectie zien uit ons eerste rapport Ontwerpen aan Goe-
derenvervoer; Inventarisatie (2006).
Aandacht voor ruimtelijke kwaliteit
Het is de moeite waard om aandacht te besteden aan het ont-
werp van een bedrijventerrein, zowel op het niveau van het
gebouw en de inrichting, als op het niveau van de regio en de
inpassing in het landschap. Een goed ontwerp maakt dat een
bedrijventerrein minder snel veroudert en de economische
waarde behouden blijft. Bovendien betekent het potentieel van
een goed ontwerp een afname van de maatschappelijke weer-
stand tegen nieuwe en bestaande terreinen. Hoe groot de invloed
van een innovatief beeldkwaliteitsplan kan zijn, laat het Flight
Forum in Eindhoven zien.
Intensivering Flight Forum, Eindhoven De bebouwing volgt
Zuinig en intensief met ruimte omgaan is noodzakelijk als we 1995 de rooilijnen van de clusters
waardevolle natuur- en cultuurhistorische gebieden in Nederland Flight Forum is een bedrijven- zodat er n aaneengesloten
voor de toekomst willen behouden. Er zijn vier verschillende vor- terrein aan de A2, in de gevel ontstaat. Achter deze
men van intensivering die interessant zijn voor een bedrijventer- omgeving van Eindhoven Air- gesloten gevel hebben be-
rein. port. Architectenbureau drijven een grote mate van
MVRDV ontwikkelde een ste- bewegingsvrijheid.
1 intensiveren in ruimte: denbouwkundige structuur Architect: MVRDV
intensief bebouwen en stapelen waarin n hoofdweg in enke- Opdrachtgever: Flight Forum CV
Intensief ruimtegebruik komt nog moeizaam tot stand in Neder- le grote lussen de kavels ont- (gemeente Eindhoven i.s.m. Schiphol
land omdat de grondprijs op bedrijventerreinen laag is. Het bedrij- sluit. Door dit ontwerp zijn Real Estate)
venterrein Schuitema-West in Woerden is een uitzondering. Voor alle deelgebieden van Flight Bron: Architectuur Lokaal #50,
extreme voorbeelden van intensief bebouwen en stapelen moeten Forum gelijkwaardig. Logistie- oktober 2005, p. 10-11
we naar het buitenland kijken, zoals het in zeven lagen gebouwde ke bedrijven, die elders naar
distributiecentrum van ProLogis in Tokio. de periferie van een terrein
worden verwezen, bevinden
2 intensiveren in gebruik: zich net als de hoogwaardi-
afstemmen en combineren functies ge kantoren aan de hoofd-
Het Dakpark in Rotterdam combineert lichte bedrijvigheid met weg. In het beeldkwaliteits-
recreatie. Er zijn meerdere voorbeelden van combinaties tussen plan wordt geist dat de clus-
wonen, recreren en lichte bedrijvigheid aan te wijzen, maar voor- ters volledig moeten worden
beelden van functiemenging waarin de logistieke sector en distri- volgebouwd. Bedrijven die
butiecentra een rol krijgen hebben we niet aangetroffen. een kavel op een van de
clusters kopen moeten de
3 intensiveren in de tijd: volledige kavel betrekken.
optimaliseren dag-, week- en seizoensgebruik En omdat de kavelgrenzen
In het ontwerp van MUST voor het terrein Airport Seaport in vloeiend zijn, ontstaan er geen
opdracht van het Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam worden standaarddozen met rechte lij-
voorstellen gedaan voor intensivering in gebruik en tijd. nen en scherpe hoeken.

4 intensiveren van de beleving

De logistieke bedrijfstak is voor velen de oorzaak van de verrom-
meling van ons landschap. Het levert lelijke non-places op waar
niemand wil komen. Het ontwerp Truxtop van Harm Timmermans
laat zien dat de beleving en de esthetiek van infrastructuur, bewe-
ging, non-design, verkeerssymbolen, voertuigen en grote schaal-
sprongen wel degelijk tot fantastische werelden kan leiden. Niet
met de traditionele architectonische of stedenbouwkundige voca-
bulaire maar ontworpen vanuit de logica, de eigenaardigheden en
het karakter van de logistieke sector zelf.

Flexibiliteit
Flexibiliteit is een toverwoord in de distributiesector. De pro-
ductlevenscycli worden korter en bedrijven moeten steeds
sneller kunnen reageren op ontwikkelingen in de markt. Zara
en H&M hebben fast fashion tot een begrip gemaakt. Maar
ook andere bedrijven willen direct op de behoeften van de
klant inspelen. Bedrijven willen daarom hun distributieactivitei-
ten snel kunnen uitbreiden of verplaatsen als dat nodig is en Truxtop, Rotterdam 2002 formeren in de sublieme ren. Behalve vormgeving
geven steeds vaker de voorkeur aan neutrale magazijnen en Truxtop is een multifunctione- architectuur van een bewe- wordt functiemenging ingezet
distributiecentra, in plaats van custom made distributiefacili- le pleisterplaats voor truckers gingsmachine. Geen enkel ter intensivering van de erva-
teiten. Dergelijke centra zijn gemakkelijk door te verkopen of en trucks in de Rotterdamse architectonisch middel is ring.
uit te breiden als dat nodig is. Projectontwikkelaar ProLogis haven. Vormgegeven als een hierbij geschuwd. Truck, Architect: Harm Timmermans, Shift
maakt flexibiliteit zelfs tot business door overal in de wereld logo voor de sector van het chassis, carrosserie, interieur Architecture (afstudeerproject, Archi-
grond en vastgoed in voorraad te houden. Bedrijven die met vrachtvervoer is Truxtop een en context vormden de refe- prix 2002)
ProLogis in zee gaan kunnen zo op korte termijn verhuizen of poging om het beeld van de renties. Het gebouw is het
uitbreiden. stinkende, vervuilende, podium waarop vrachtwa-
lawaaierige en file veroorza- gens elke dag weer een
kende vrachtwagen te trans- andere choreografie uitvoe-

Dakpark Rotterdam,
Rotterdam 2005
In de Rotterdamse wijk Delfs-
haven wordt op de plek van
een NS railemplacement een
bijzonder project ontwikkeld.
Bovenop een langgerekt
gebouw met bedrijfsruimten
dat het oorspronkelijke trac
volgt, komt een groen dak- Airport Seaport, stedenbouwkundige visie zijn kantoorruimtes, kantines en
park. Het dakpark is zowel Amsterdam 2004 veiligheid en uitstraling. Het een truckservice centrum.
bedoeld voor werknemers als De nabijheid van de luchtha- distributiepark is omringd Buiten kantooruren biedt het
voor bewoners van de omlig- ven Schiphol maakt het vijf door een twintig meter hoog plein ruimte aan allerlei ste-
gende wijken en biedt ruimte hectare grootte terrein Air- scherm dat een gemeen- delijke activiteiten zoals
voor speelplekken, terrassen port Seaport, gelegen binnen schappelijke identiteit bena- motorlessen en skaten.
en een wijktuin. het zogeheten Atlaspark in drukt. Bij de hoofdingang van Architect: MUST
Architect: Buro Sant en Co land- de Amsterdamse Afrikahaven, Airport Seaport is een ruim Opdrachtgever: Gemeentelijk Haven-
schapsarchitectuur tot een geschikte locatie voor ontvangstplein gepland, waar bedrijf Amsterdam i.s.m. Schiphol
Opdrachtgever: gemeente Rotterdam bedrijven die op korte scheiding van truckvervoer en Real Estate
i.s.m. Dura Vermeer Vastgoed afstand van twee logistieke personenverkeer plaatsvindt. Bron: Nova Terra, nr. 4, 2004,
Bron: www.dakparkrotterdam.nl knooppunten, zeehaven en De gebouwen aan het plein p. 34-37
luchthaven, willen zitten. huisvesten gemeenschappe-
Belangrijke aspecten in de lijke voorzieningen: flexibele

3 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Duurzaamheid ProLogis Parc II, Tokio 2003
Duurzaamheid kunnen we splitsen in twee invalshoeken: duur- Projectontwikkelaar ProLogis,
zame bedrijfsprocessen en duurzame inrichting. Bij duurzame eigenaar van 40 miljoen vier-
bedrijfsprocessen gaat het om het zo efficint mogelijk inzet- kante meter distributiefacili-
ten van grondstoffen, energie en water. Zoals het gebruik van teiten, speelt handig in op de
duurzaam opgewekte energie, het hergebruik van reststof als behoefte aan flexibiliteit. Pro-
grondstof en het collectief inzamelen en afvoeren van afval. Logis heeft wereldwijd een
Bij duurzame inrichting staat het gebied centraal. Te denken uitgebreide grondvoorraad.
valt aan intensief ruimtegebruik, stedenbouwkundige kwaliteit Bedrijven die met ProLogis
en herstructurering. Ook een goed beheer van de openbare werken kiezen, in plaats van
ruimte hoort bij duurzame inrichting. De bedoeling is een uitbreiding van het bestaande
zorgvuldiger ruimtegebruik en een langere levensduur van distributiecentrum, voor het
bedrijventerreinen te bereiken. Projectontwikkelaar Gazeley verhuizen van hun activiteiten
profileert zich sterk op het gebied van duurzaamheid. Het naar een nieuwe, standaard
bedrijf nam William McDonough in de arm, bekend van de uit voorraad of custom made
publicatie Cradle to Cradle uit 2002, om een Eco Template distributiefaciliteit. De meer-
te ontwikkelen: een blauwdruk voor het verduurzamen van kosten om onderdeel te zijn
bedrijventerreinen. van het ProLogis platform
hebben bedrijven er graag
Aansluiting met spoor en water: modal shift voor over.
Het vrachtverkeer draagt bij aan de files op het wegennet. Door de hoge grondprijs in
Waarom maken we niet meer gebruik van het spoor en de Tokio is meerlaags bouwen
binnenvaart? De binnenvaart branche heeft capaciteit genoeg gemeengoed. Het ProLogis
en wil graag miljoenen containers en pallets overnemen. Ook Parc II Tokio telt zeven ver-
het goederenvervoer over spoor kan nog flink groeien. Er lig- diepingen. Alle verdiepingen
gen dus kansen in de aansluiting tussen weg en water en zijn met vrachtwagens te
weg en spoor. In het ontwerp van Ruimtelab voor een termi- bereiken.
nal in Alphen aan den Rijn wordt een logische aansluiting met Architect: Shigetoshi Tamura,
het water gerealiseerd. De terminal krijgt ook een publieke ProLogis
functie. De huisvesting van detailhandel in de terminal brengt Opdrachtgever: ProLogis
de consument op een speelse manier in contact met de goe- Bron: www.prologis.com
derenoverslag: twee werelden die normaliter zoveel mogelijk
worden gescheiden.

Combinatie outletcentrum en nodig. Een verdiepte ligging

terminal, Alphen aan den
Rijn 2007
Het ontwerp van een over-
slagterminal voor de binnen-
vaart in Alphen aan den Rijn
illustreert hoe goederenver-
voer en distributie weer
onderdeel kunnen worden
van onze stedelijke leefomge-
ving. Goederenvervoer over
water wordt steeds belangrij-
ker. Er zijn meer maar ook
betere overslagvoorzieningen
van de laad- en loswallen
maakt een goede landschap-
pelijke inpassing mogelijk.
Het ontwerp brengt het spek-
takel van de goederenover-
slag weer terug in de stad
door een supermarkt en out-
letcentrum met een groot-
schalige detailhandelsvesti-
ging te combineren.
Architect: Ruimtelab
Opdrachtgever: Provincie Zuid-Holland
Bron: Ruimtelab

G-Park, Bedford (GB) lichttoetreding in de gebou-

2004
Architect William Mc-
Donough ontwierp voor
G-Park in Bedford een duur-
zaam systeem van energie-
voorziening in de vorm van
een windmolen en zonnecel-
len. De bedrijfsgebouwen zijn
voorzien van een grijswater-
systeem en is er meer dag-
wen gerealiseerd dan gebrui-
kelijk. Het terrein is boven-
dien ingericht met duurzame
elementen als een waterdoor-
latende bestrating en lokale
vegetatie.
Architecten: William McDonough &
Partners
Opdrachtgever: Gazeley Ltd
Bron: www.gazeley.com

Een duurzaam logistiek distripark, ontwerp William McDonough & Partners

4 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Studiegebied
Waalhaven-Zuid
Analyse van een verouderd bedrijven-
terrein op een strategische locatie
Wandeling door Waalhaven-Zuid
3. Snackloket Appie Happie
I n overleg met het Havenbe-
drijf Rotterdam is Waalha-
ven-Zuid gekozen als studie-
gebied voor Ontwerpen aan
Goederenvervoer.
De Waalhaven en Eemhaven
in Rotterdam-Zuid worden
ook wel de stadshavens
genoemd. Het zijn de oude
Rotterdamse havengebieden
die het dichtst tegen de stad
aanliggen, daar waar de groei
van Rotterdam als grootste
haven ter wereld begon. Vr
de Tweede Wereldoorlog
bevond zich op het huidige
bedrijventerrein van Waal-
haven-Zuid het eerste
(inter)nationale vliegveld van
Nederland. Na het bombarde-
ment is hard gewerkt aan het
herstel van de havens; het
vliegveld werd nooit meer
opgebouwd. In de jaren na
de oorlog ontwikkelde men
plannen om stad en havenge-
bied steeds meer los te kop-
pelen. De havenactiviteiten
verschoven geleidelijk aan
richting zee, naar de oevers
van de Nieuwe Waterweg en
vanaf de jaren zeventig naar
de Maasvlakte. Waalhaven-
Zuid ontwikkelde zich tot een
groot bedrijventerrein rond
het havenbassin met grote
opslagplaatsen van vooral
lege containers. Het gebied
is sterk naar binnen gekeerd,
ligt vreemd genoeg met de
rug naar de Waalhaven en is
vanaf het water vrijwel
5 l a y - o u t p l a t f o r m
1. Zendmast en KPN-gebouw: een monument
4. Truckpark Waalhaven: toevluchtsoord voor buitenlandse chauffeurs
onzichtbaar. Ook vanaf de
A15 is Waalhaven-Zuid moei-
lijk te vinden. De enige land-
mark in de wijde omgeving is
de zendmast. Waalhaven-Zuid
is een gemengd bedrijventer-
rein met 300 bedrijven die
werk bieden aan zon 5.000
mensen. Veel leegstand en de
matige kwaliteit van de open-
bare ruimte en gebouwen
geven het een rommelige
indruk. De ondernemers op
het terrein klagen over sociale
onveiligheid, er zijn veel inbra-
ken, en gebrekkige bereik-
baarheid. Vrachtwagens wor-
den nogal eens geparkeerd
op de openbare weg en er
staan vaak files bij de weste-
lijke ingang van het terrein.
v o o r r e c e n t
Momenteel werkt het Haven-
bedrijf aan de herontwikke-
ling van het terrein. Men wil
de economische functie van
het gebied intensiveren en
stedelijke ontwikkelingen in
gang zetten. Rotterdam heeft
de ambitie om met een bij-
zondere combinatie van inno-
vatieve werk- en woongebie-
den de economie en de inter-
nationale positie van stad en
regio te verbeteren. Ontwer-
pen aan Goederenvervoer
onderzocht hoe die transfor-
matie gestalte zou kunnen
krijgen in Waalhaven-Zuid.
o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
2. Van Maasdijkweg: typische straat in Waalhaven-Zuid
5. Waalhaven Zuidzijde: rommelige skyline
Wandeling door
Waalhaven-Zuid
1. Zendmast en KPN-
gebouw
De zendmast, het KPN-
gebouw en het Parmentier-
plein liggen in het hart van
Waalhaven-Zuid. De ver-
vreemdende werking van het
KPN-complex in de context
van Waalhaven-Zuid zou
nooit zo sterk zijn geweest
zonder het Parmentierplein.
De kwalificatie plein is overi-
gens twijfelachtig, ondanks
zijn grootte. Deze publieke
ruimte bestaat uit een vlakte
van drassig gras en is vooral
kaal en leeg. Het is een ruim-
te die het KPN-complex een
sublieme kwaliteit verleent en
de omringende bedrijfsge-
bouwen tot decor van de
leegte maakt. Wat de toe-
komstige identiteit van Waal-
haven-Zuid ook moge zijn, dit
ensemble is here to stay en
zal er een essentieel deel van
uitmaken.
2. Van Maasdijkweg
De Van Maasdijkweg is het
domein van vrachtwagens. Ze
rijden af en aan, worden
geladen en gelost en staan
her en der geparkeerd. Rela-
tief veel panden aan de weg
staan geheel of gedeeltelijk
leeg. Overal in het gebied
hangen borden met te huur
aan de gevels. De buiten-
ruimtes worden veelvuldig
gebruikt voor opslag, van
caravans tot pallets tot rot-
zooi.
3. Appie Happie
Appie Happie is het truckers-
caf-restaurant van Waalha-
ven-Zuid. Hier treffen de truc-
kers elkaar en komt de lokale
werkbevolking bijeen. Chauf-
feurs en ondernemers zien de
onveiligheid s nachts als het
grootste probleem van Waal-
haven-Zuid. Regelmatig
wordt er ingebroken in de
vrachtwagens, terwijl de
chauffeur ligt te slapen in zijn
cabine.
4. Truckpark Waalhaven
Truckpark Waalhaven biedt
parkeerruimte aan zon tach-
tig vrachtwagens en wordt
vooral gebruikt door buiten-
landse chauffeurs, met name
uit Oost Europa. Deze truc-
kers, die vaak in het gebied
moeten wachten op hun
retourlading, kunnen gebruik
maken een aantal voorzienin-
gen zoals douches, een
gemeenschappelijke ruimte
met televisie, telefooncellen,
picknicktafels en stromend
water buiten. Het truckpark
wordt erg goed bezocht.
5. Waalhaven Zuidzijde
De locatie Waalhaven Zuidzij-
de toont ondanks zijn huidige
armoedige staat wat Waalha-
ven-Zuid is: een op zichzelf
staand eiland van bedrijvig-
heid op een extreem strategi-
sche locatie, gesoleerd en
tegelijkertijd zeer goed te
ontsluiten over weg, water en
spoor.
Ruimtelijke problemen en
potenties
Aansluiting op netwerk
De enige ontsluitingsweg van
de Rotterdamse haven is de
A15, gelegen ten zuiden van
Waalhaven-Zuid. Geregeld
staan hier lange files. Tussen
2009 en 2015 wordt de A15
uitgebreid met extra rijstro-
ken. Desondanks is de capa-
citeit van de snelweg
beperkt, naar verwachting is
de grens rond 2020 bereikt.
De bedrijven in Waalhaven-
Zuid maken vrijwel allemaal
gebruik van de snelweg. De
toegangswegen tot het
bedrijventerrein zijn evenwel
niet berekend op de hoeveel-
heid verkeer vanaf de A15,
met opnieuw opstoppingen
als gevolg.
Parallel aan de A15 loopt de
Betuwelijn. Vlakbij Waalha-
ven-Zuid is een grote railter-
minal. Slechts weinig bedrij-
ven maken momenteel
gebruik van de mogelijkheden
die het spoor biedt. Net zo
min wordt gebruik gemaakt
van de binnenvaart, ondanks
de ligging aan de Waalhaven.
Eigendom
Een deel van de kavels op
Waalhaven-Zuid is particulier
eigendom, de overige kavels
zijn eigendom van het Haven-
bedrijf. De bestemmings-
plannen voor de kavels in
particulier eigendom zijn
tamelijk vrij, eigenlijk is alles
mogelijk, zelfs wonen. Voor
het Havenbedrijf is dit een
probleem. Er kunnen alleen
bestemmingsplannen wor-
den gemaakt voor de kavels
die eigendom zijn van het
Havenbedrijf en de bedrijven
op die kavels hebben vaak
langlopende contracten.
Bij de herverdeling en uit-
gave van vrijgekomen kavels
kan het Havenbedrijf eisen
stellen aan nieuw te vesti-
gen bedrijven, maar door
de gecompliceerde eigen-
domsituatie kan een chte
omslag op het terrein pas
rond 2040 plaatsvinden.
Profilering
Als onderdeel van de ste-
denbouwkundige strategie
is nagedacht over de pro-
grammering van het terrein.
Wat voor soort bedrijvigheid
past in Waalhaven-Zuid?
Andere distriparken in de
Rotterdamse havens positio-
neren zich met high-quality
producten (distripark Eem- De Waalhaven met bedrijventerrein Waalhaven-Zuid
haven), chemicalin (distri-
park Botlek) en containers
(distripark Maasvlakte).
Waalhaven-Zuid kan zich,
net als distripark Eemhaven,
positioneren als distripark
voor high-quality producten.
Met zijn eigen pier en uitste-
kende faciliteiten voor truc-
kers en schippers is Waal-
haven-Zuid een zeer aan-
trekkelijk park voor bedrijven
en logistieke dienstverle-
ners.
Superhub en kraamkamer
Het Waalhaven-Zuid gebied
heeft relaties met spoor, weg
en water. Het is daarmee
een echte A-locatie. Waalha-
ven-Zuid kan door intensive-
ring en verhoging van effi-
ciency uitgroeien tot een
superhub, vergelijkbaar met
Schiphol. Wij zetten daarom
in op het ontwikkelen van
een modern en hyperefficint
distributiepark, distripark
Waalhaven-Zuid. Dit distri-
park zal een aanzuigende Casestudy Waalhaven-Zuid, huidige verkaveling
werking hebben op bedrijven
in de logistieke sector. En
daarmee wordt de regio van
Rotterdam ontzien. Met
andere woorden: de ontwik-
keling van Waalhaven-Zuid
tot een hyperefficint distri-
park maakt het aanleggen
van nieuwe bedrijventerrei-
nen in de omgeving van Rot-
terdam, zoals in de Hoek-
sche Waard, onnodig.
Veel bedrijven zijn in de
Waalhavens gestart en later
doorgegroeid naar grotere
terreinen verderop in de
havens. Dat is een kwaliteit
die gehandhaafd moet blij-
ven. Wij zien Waalhaven-
Zuid als een hyperefficint
distripark, dat tegelijkertijd
een broedplaats blijft voor
startende, innovatieve bedrij-
ven. In het masterplan is Modal Split
daarom ruimte gemaakt voor Waal/Eemhaven 2003-2005
een kraamkamer. Bron: Havenbedrijf Rotterdam 2007 Toplocatie in het goederenvervoersnetwerk, met aansluiting op weg, water en spoor
6 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Superhub
Waalhaven-Zuid
Masterplan
Ontwerpers: Harm Timmermans (Shift Architecture), Jacques Vink (VHP)
W aalhaven-Zuid heeft de
potentie om uit te
groeien tot een modern en
hyperefficint distributiepark.
Het belangrijkste unique sel-
ling point is de strategische
ligging in een wereldhaven
met uitstekende verbindingen
naar het achterland, vlakbij
de stad Rotterdam en dus
goed bereikbaar voor perso-
neel. Wij stellen een ontwik-
kelingsstrategie voor waarbij
Waalhaven-Zuid zich in de
loop van een aantal jaar ont-
wikkelt tot een modern distri-
park. In die ontwikkeling gaat
de gehele Waalhaven mee.
De uitgangspunten voor
het masterplan Waalha-
ven-Zuid
Modal Shift. Waalhaven-
Zuid ligt letterlijk ingeklemd
tussen spoor, weg en
water. Nu maakt Waalha-
ven-Zuid nog weinig
gebruik van spoor en
water. Het masterplan zet
in op 50 procent goede-
renvervoer per schip, 20
procent per spoor en
slechts 30 procent per
vrachtwagen. Dat ontlast
de kwetsbare A15 n het
milieu.
Value Added Logistics.
In de Waalhaven is meer
mogelijk dan alleen over-
slag van goederen. Ver-
voerders bieden steeds
meer diensten aan: ze ver-
voeren bijvoorbeeld niet
alleen, maar verpakken,
wegen en labelen de spul-
len ook. De werknemers
die hiervoor nodig zijn
komen uit het nabijgelegen
Rotterdam.
Programmatische cluste-
ring. Bedrijven die werk-
zaam zijn in dezelfde sector
worden aan elkaar gekop-
peld. Zodoende kunnen ze
gezamenlijk faciliteiten
delen en activiteiten organi-
seren.
Duurzaam. In 2025 moet in
Rotterdam de uitstoot van
CO2 ten opzichte van
1990 zijn gehalveerd.
Duurzame voorstellen voor
Waalhaven-Zuid zijn, naast
modal shift: groene daken,
windenergie, biologische
waterzuivering en aanslui-
ting bij Harbour Park (Max
Wan), een groen recreatief
netwerk in de havens.
Aantrekkelijk. Een toploca-
tie moet er goed uitzien en
moet goede voorzieningen
bieden aan de werknemers,
bezoekers, recreanten en
omwonenden. We beste-
den daarom ook aandacht
aan Waalhaven-Zuid op
ooghoogte.
Modal shift
Om een superhub te worden
moet de infrastructuur in
Waalhaven-Zuid worden ver-
beterd. De toegang tot het
gebied is slecht en ook de
aansluiting met het spoor en
de scheepvaart kan beter. In
het masterplan worden de
volgende voorstellen gedaan:
Aansluiting op het spoor
door middel van een shutt-
leverbinding
Vernieuwing en verbetering
toegangsgebied tot Waal-
haven-Zuid
Aansluiting op het water
middels eigen pier (directe
relatie met het water) en
gespecialiseerde pieren
voor overslag van schip op
schip (in de Waalhaven)
Deze maatregelen leiden tot
een verschuiving in vervoers-
wijzen ten gunste van
scheepvaart en spoor.
Value Added Logistics
Bij Value Added Logistics
(VAL) worden distributieacti-
viteiten gecombineerd met
secundaire productie, ook
wel postponed manufactu-
ring, uitgestelde productie,
genoemd. VAL-activiteiten
zijn bijvoorbeeld assemblage,
klantspecifiek maken van een
product, ompakken, labellen,
kwaliteitscontrole, testen,
reparatie en hergebruik. Het
gaat om het toevoegen van
een hogere waarde aan de
logistieke keten van distribu-
tie en is daarom economisch
interessant. De Waalhaven
heeft voldoende arbeidspo-
tentieel uit de nabijgelegen
stad. In het masterplan wordt
volop ruimte gemaakt voor
Value Added Logistics, de
money maker in de havens.
Programmatische cluste-
ring
Tegenwoordig kent een aan-
tal bedrijventerreinen het
campusmodel waarbij
bedrijven faciliteiten met
elkaar delen. Het model is
7 l a y - o u t
enkele jaren geleden gentro-
duceerd door DHL. DHL
deelt ruimte, arbeid en trans-
portactiviteiten met naburige
bedrijven waardoor de kosten
aanzienlijk lager uitvallen voor
elk bedrijf afzonderlijk. In het
masterplan Waalhaven-Zuid
gaan we een stap verder.
Bedrijven kunnen hier ruimte,
arbeid en transport delen,
maar ze kunnen ook geza-
menlijk een additioneel pro-
gramma exploiteren. Onder
additioneel programma ver-
staan we sales, service en
promotieactiviteiten, al dan
niet op de consument
gericht. Daartoe zijn bedrij-
ven met een vergelijkbaar
programma geclusterd. Elk
cluster heeft een thema, bij-
voorbeeld fashion, media,
retail, recycling, enzovoorts. Eindpunt stedenbouwkundige transformatie, er ontstaat een grid met enveloppen van ongeveer 2 hectare
En cluster kan bestaan uit
meerdere kavels en distrige-
bouwen. Het fashion cluster
kan bijvoorbeeld een fashion
week organiseren met cat-
walks op het dak. Ook kun-
nen de bedrijven gezamenlijk
een fashion outletcentrum
beheren.
Duurzaam
De sector transport en logis-
tiek kampt met een slecht
imago. Wij vinden dat Waal-
haven-Zuid naast een effi-
cinte en economisch inte-
ressante superhub ook een
duurzaam en attractief distri-
park moet worden. Dat past
bij de ambities van het Rot-
terdam Climate Initiative dat
inzet op een halvering van de
CO2 uitstoot in Rotterdam in
het jaar 2025. Het Climate
Initiative is een initiatief van
de gemeente, Havenbedrijf
Rotterdam, DCMR Milieu- Stedenbouwkundige strategie: stapsgewijze transformatie
dienst Rijnmond en Rotter-
damse bedrijven (zie ook
www.rotterdamclimateinitiati-
ve.nl).
Aantrekkelijk op oog-
hoogte
Het aanzicht van Waalhaven-
Zuid is het visitekaartje voor
bedrijven. Welke factoren en
voorzieningen maken een
toplocatie aantrekkelijk?
Het masterplan heeft aan-
dacht voor mens, milieu en
openbare ruimte. Er zijn
goede faciliteiten en
recreatiemogelijkheden
voor truckers, schippers en
Intensivering als alternatief voor de verrommeling van het landschap
p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
De haven slaat terug!
Ambitie: streven naar Value Added Logistics
arbeiders in de ruime ver-
keersluwe centrale zone
van Waalhaven-Zuid.
Een set duidelijke spelre-
gels moet verrommeling
van het terrein voorkomen.
Goed beheer is vanzelf-
sprekend noodzakelijk om
toe te zien op de naleving
van de spelregels.
Waalhaven-Zuid krijgt aan-
sluiting bij Harbour Park,
een netwerk van recreatie-
ve fietsroutes door de
Rotterdamse havens.
De centrale zone heeft een
installatie voor biologische
waterzuivering met rietbas-
sins. Het water van de
truckwasstraat wordt na
zuivering hergebruikt.
De daken van de 3D-distri-
gebouwen zijn beplant. Dit
heeft zowel een recreatieve
als een ecologische functie
(opname fijn stof, opname
CO2).
De daken dienen eveneens
voor de opwekking van
duurzame energie met
behulp van windmolens.
De warmte die het KPN-
gebouw geproduceerd
wordt hergebruikt, bijvoor-
beeld voor de verhitting
van het water van het bad-
huis in de centrale zone.
Stedenbouwkundige
strategie
De bestaande structuur van
het terrein is het uitgangs-
punt. De wegenstructuur blijft
behouden evenals het beeld-
bepalende ensemble KPN-
gebouw, Nozema zendmast
en Parmentierplein. Het Par-
mentierplein wordt verlengd
tot een strip met truckersfaci-
liteiten en wordt het sociale
hart van het distripark. De
pier is een opvallend ele-
ment. Hiermee krijgt Waalha-
ven-Zuid directe aansluiting
op het water en de binnen-
vaart. De transformatie van
het gebied gaat stapsgewijs
plaatsvinden, want het
Havenbedrijf beschikt niet
over alle kavels in het gebied.
Op vrijkomende kavels kan
worden gestart met een gefa-
seerde vernieuwing. Het
eindbeeld van Waalhaven-
Zuid, te realiseren vanaf
2012, is een distripark met
grote enveloppen van ieder
ongeveer 20.000 vierkante
meter ofwel 2 hectare.
De heroek van de haven
Ontwerpen aan goederenver-
voer vraagt om een andere
architectuurtaal dan die voor
een binnenstad of buitenwijk.
We hebben de esthetiek van
de haven als uitgangspunt
genomen. De grote schaal,
monotoon en compromisloos,
en de techniek van de haven- Superhub: Distripark Waalhaven-Zuid als onderdeel van n grote overslagmachine
machine is uitgewerkt in ver-
schillende ontwerpen.
Servicestrip Shuttle stop
8 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
3D-distrigebouwen Overslag water/weg Spoorzone Kraamkamer Restwarmte uit KPN-centrale Truckerspark

9 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
3D-distrigebouwen
De strategische locatie van
Waalhaven-Zuid in het mondia-
le vervoersnetwerk leent zich
uitstekend voor een extreme
verhoging van de distributieca-
paciteit in dit gebied. De loca-
tie profiteert niet alleen van het
feit dat hier alle vervoersmodali-
teiten samenkomen, de nabij-
heid van de stad Rotterdam is
essentieel voor de beschik-
baarheid van arbeid op korte
en dus goedkope reisafstand.
Door de grote kavels in het
masterplan in te vullen met
meerlaagse distributiegebou-
wen kan de distributiecapaci-
teit van het gebied worden ver-
veelvoudigd. Deze zogenaamde
3D-distrigebouwen accommo-
deren de core business van
superhub, namelijk met Value
Added Logistics. Het distribu-
tiegedeelte wordt omkaderd
door een frame met functies
die aansluiten bij de distributie-
loodsen. Gedacht moet wor-
den aan functies als kantoor-
ruimtes, dienstverlening, front-
offices, outlet centra en show-
De laad- en losstraten over drie lagen
worden ontsloten voor vrachtwagens
via een centraal stijgpunt van helling-
banen. Elke laag heeft twee distribu-
tieloodsen met een oppervlakte van
minimaal 1 hectare per stuk. Deze
kunnen worden opgedeeld om distri-
buteurs van verschillende omvang te
kunnen huisvesten. Op deze manier
kan een 3D-distrigebouw functioneren
als een bedrijfsverzamelgebouw met
een maximum aan flexibiliteit.
rooms. De werkelijke duur-
zaamheid van het 3D-districon-
cept zit in de radicale intensive-
ring van distributie op een
extreem goed ontsloten goede-
renknooppunt in de nabijheid
van Rotterdam. Het maakt
superhub tot een alternatief
voor de vele logistieke bedrij-
venterreinen die nog in de
planning zitten en die een claim
leggen op het Nederlandse
landschap. De 3D-distrigebou-
wen behoren tot de grootst
denkbare gebouwen en bieden
ruimte voor duizenden werkne-
mers. Hun technische uitstra-
ling, compromisloze design en
schaal sluit aan bij die van de
havenmachinerie verderop in
de Europoort. Zij brengen de
heroek van de haven terug in
de nabijheid van de stad en
vormen de ruggengraat van
superhub, een werkelijke
stadshaven die eens niet in het
teken staat van fantastische
woonambities. Rotterdam is
een werkstad.
Ontwerper: Harm Timmermans
(Shift Architecture)
Bovenin de gebouwen bevinden zich parkeerlagen voor werknemers en bezoekers. Daarbovenop bevindt zich een groen daklandschap dat dient als verblijfsgebied,
opvang en zuivering van regenwater, activiteitenpark, CO2 reducer en energie opwekker door middel van windmolens. Deze groene iconografie is in zekere zin een
vorm van cosmetische duurzaamheid. De gemakkelijk te begrijpen boodschap van het Havenbedrijf in het verwerven van draagvlak voor expansie.
3D-distrigebouwtype 01 Om een werkelijke synergie te bewerkstelligen tussen de distributiebedrijven en
de aanverwante programmas worden bedrijven met specifieke profielen geclus-
terd. Op deze manier ontstaan er bijvoorbeeld fashion, food en electronics clus-
ters per 3D-distrigebouw of per laag.
parkeren
kantoren, services, etc.
Plattegrond dak
3D-distrigebouwen, compromisloos groot, technisch en bruut, gezien vanaf de truckersstrip. De loodsen worden omkaderd door een frame met secundaire functies
die aansluiten bij de core business van logistiek. Gedacht moet worden aan programma's als kantoren, dienstverlening en outlet.
hellingbaan
distributie
kantoren, services, etc.
Plattegrond 0 1 2 Superhub met de nieuwe containerterminal die direct aansluit op het netwerk van short sea en deep sea.
10 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Kraamkamer
Waalhaven-Zuid huisvest veel
startende ondernemers. Het
zijn bedrijven die klein begin-
nen en bij succes de vleugels
uitslaan in de Rotterdamse
havens. De Waalhaven wordt
ook wel de kraamkamer van
de haven genoemd. In het
masterplan willen we deze
kwaliteit handhaven naast de
3D-distrigebouwen. Er zijn
daarom enkele kavels gereser-
veerd voor jonge, startende,
kleinschalige en innovatieve
bedrijven en ondernemingen.
Om verrommeling te voorko-
men wordt de kraamkamer
ingericht volgens een set ste-
denbouwkundige en architec-
tonische spelregels, zoals:
Bouwen in de rooilijn en
handhaven van gezamenlijke
daklijnen; om een rustig
straatbeeld te krijgen.
Regulering reclame-uitingen;
om wildgroei aan re-
clameborden te voorkomen.
Expeditie in de binnenstraat;
zodat de doorgaande wegen
niet worden geblokkeerd
door ladende en lossende
vrachtwagens.
Grond in erfpacht voor
maximaal 15 jaar; zodat
eventuele toekomstige
plannen voor het gebied
niet worden geblokkeerd
door bedrijven met con-
tracten van 50 jaar of
langer.
Lease-concept; om flexibel
op de vraag naar bedrijfs-
gebouwen te kunnen rea-
geren.
Tijdelijke gebouwconcep-
ten; door het experimente-
ren met zeer tijdelijke
gebouwconcepten, zoals
high tech tenten, wordt het
terrein flexibel inzetbaar.
Ontwerper: Ruimtelab
Kraamkamer voor starters in de haven
Expeditie via de binnenstraat

Cargo shuttle die de toekomstige fruittermi- naamste doel van de cargo

In de Waalhaven gaan twee
goederenmetros rijden. Deze
shuttles rijden de hele dag
en stoppen steeds op vaste
punten, vergelijkbaar met een
metro. Naast een cargo
shuttle die de Waalhaven
bedient, stelt het ontwerp-
team een Greenportline voor
nal verbindt met Greenport
IJsselmonde.
De cargo shuttle loopt door
de gehele Waalhaven, gro-
tendeels over bestaand
spoor. De shuttle doet alle
pieren aan en heeft twee hal-
tes aan de westzijde van
Waalhaven-Zuid. Het voor-
shuttle is het voorkomen van
vrachtwagenbewegingen over
korte afstanden. Ook kunnen
containers vanaf de cargo
shuttle worden overgeslagen
op de trein, bijvoorbeeld de
Betuwelijn, voor verder ver-
voer door Europa.
Ontwerper: Ruimtelab

Cargo shuttle

Goederenmetro

Shuttle stop Verbinding tussen de toekomstige fruitterminal en Greenport IJsselmonde

11 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Service station
De entree van Waalhaven-
Zuid is nu nog een waste
land die wordt geteisterd
door files. In het masterplan
wordt de entree ingericht met
een service station waar alle
diensten voor de Waal- en
Eemhaven zijn gebundeld,
zoals politie, brandweer,
tankstation, wasstraat, enzo-
voorts. Centraal element is
het hoofdkantoor van de dou-
ane die een vitale functie in
de Rotterdamse haven ver-
vult. De vrachtwagens rijden
als het ware onder het
wakend oog van de douane
het gebied binnen. Het ser-
vice station krijgt een grote
luifel die het entreegebied
overspant. Net zoals bij een
grensovergang, payage of
benzinestation vinden de
werkzaamheden plaats in de
open lucht. De ruimte onder
de luifel is flex space en kan
in de loop van de tijd telkens
een andere invulling krijgen.
Ontwerper: Ruimtelab

Service station: luifel overspant entreegebied

12 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Truckerspark
Trucks worden her en der
geparkeerd in de Rotterdam-
se havens, omdat chauffeurs
soms vijf tot zes uur moeten
wachten op een retourlading.
In het masterplan is een cen-
trale zone van 900 bij 85
meter bestemd voor trucker,
schipper en arbeider. Het
truckerspark krijgt een hoge
Centrale zone truckerspark
De ingang tot het gebied wordt
gevormd door een rotonde waarop
twee waterzuiveringstorens staan.
Chauffeurs blijven graag in de buurt van hun wagen Caf, lunchroom met badhuis
verblijfskwaliteit met goede
voorzieningen. In het ontwerp
zijn onder andere opgeno-
men: een biologische water-
zuiveringsinstallatie met
opslagtanks en rietbassins,
grasvelden, vrije parkeerruim-
te voor trucks, een caf-res-
taurant, een bordeel en een
badhuis.
Ontwerper: Mixst Urbanisme
Waterbassin, recreatie en verkoeling Grastaluds voor informele recreatie
Waterbassins waarin met behulp van Snackbar Appie Happie. Verblijfsplekken met waterpartij, Waterstrip, recreatie en verkoeling.
riet water uit de wasstraat wordt gekoppeld aan de binnenhaven van
gezuiverd. Het schone water wordt Waalhaven Zuid.
hergebruikt in de wasstraat.
Groen veld geschikt voor sport en Omsloten tuin, voor degene die rust Vrachtwagens vormen een picknick- Geen parkeervakken. Het is een vrij Lunchroom, badhuis en bordeel wor-
barbecue en afzondering zoekt. plek. veld, een zelforganiserend systeem. den verwarmd door de restwarmte uit
het KPN-gebouw.
13 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Pakhuis Waalhaven
Het pakhuis bestaat uit effi-
cinte overslagterminals voor
de scheepvaart met mogelijk-
heden voor Value Added
Logistics. De huidige manier
van overslaan is nogal
omslachtig. Er is veel onnodi-
ge tussenopslag en vracht-
wagenbeweging. In het ont-
werp worden containers aan-
gevoerd via short sea. De
lading wordt direct bewerkt,
bijvoorbeeld geassembleerd,
en overgeladen om naar de
klant vervoerd te worden via
binnenvaart, spoor of vracht-
wagen. Pakhuis Waalhaven
bevindt zich op de bestaande
pieren in de Waalhaven. De
terminals worden meerlaags
uitgevoerd en krijgen extra
productiefuncties. Het crafe-automatic crane feeding system, ontwikkeld door TUDelft
Ontwerper: van Bergen Kolpa Archi-
tecten

Value Added Logistics boven in de pakhuizen

Vierde verdieping

Pakhuizen als uitwerking van een intensivering

Eerste verdieping

Containers aangevoerd via short sea

Begane grond Mogelijke locatie in de Waalhaven

Middenstraat: meerlaagse overslag

Pakhuizen Waalhaven

14 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Leidraad voor
de toekomst
I n het onderzoek Ontwerpen
aan Goederenvervoer heb-
ben we ons gericht op de
ruimtelijke component van
het goederenvervoer en de
op- en overslagpunten in het
bijzonder. Het probleem van
bedrijventerreinen is dat ze
vrij snel verouderen. De ont-
wikkelingen in de logistiek
gaan zo snel dat bedrijven
voortdurend nieuwe eisen
stellen aan hun distributie-
centra. Hoe voorkom je voor-
tijdige veroudering en leeg-
loop? Hoe houd je een
bedrijventerrein actueel? Het
doel van ons project was om
tot inzichten te komen die
algemeen toepasbaar zijn op
architectuur n logistiek en
op hoog n laag schaalni-
veau. Een aantal van onze
inzichten zijn:
Flexibiliteit
Om verpaupering van bedrij-
venterreinen in de toekomst
tegen te gaan is het belang-
rijk om flexibiliteit in te bou-
wen. Vermijd langlopende
contracten en experimenteer
met modulen en tijdelijke
bebouwing die geschikt is
voor hergebruik.
Introduceer kraamkamers
Trek innovatieve starters aan
en koester ze. Dit vergroot de
dynamiek en de levendigheid
van een bedrijventerrein en
waarborgt de levensvatbaar-
heid op de langere termijn.
Stel spelregels op
Spelregels zijn belangrijk om
de verrommeling en verpau-
pering van een bedrijventer-
rein tegen te gaan. Spelre-
gels kunnen allerlei vormen
hebben zoals een beeldkwali-
teitsplan en vestigingseisen,
maar ook in ruimtelijke zin zijn
er mogelijkheden. Bijvoor-
beeld het plaatsen van scher-
men om kavels waarbinnen
de bebouwing moet plaats-
vinden.
Betrokkenheid
Voor een succesvolle verbe-
tering van een bedrijventer-
rein is de betrokkenheid van
ondernemers een voorwaar-
de. Ondernemers hebben
doorgaans belang bij de ver-
betering van hun omgeving.
Organiseer dus overleg en
inspraak vanaf de start van
elk project.
Zet in op multimodaal
Gebruik van spoor of
scheepvaart moet waar
Oog voor de mens
Mensen vallen in het niet bij de
enorme industrile overslagter-
sociale plek kunnen het open-
bare gebied animeren en soci-
ale cohesie n veiligheid
schappelijk beheer (ook van
de openbare ruimte) en
gemeenschappelijke promo-
mogelijkheden. Het restpro-
duct van het ene bedrijf dient
als waardevolle grondstof
mogelijk worden gestimu- minals en volautomatische dis- bevorderen. Een goed land- tieactiviteiten. voor het andere.
leerd nu het wegtransport tributiecentra. Ze worden dan schapsplan en zorgvuldige
steeds meer vast loopt. ook gemakkelijk vergeten. Toch beplanting kunnen hierbij een Duurzame energie Maak het proces
Daarvoor moet soms behoor- werken er overal mensen op rol spelen. Op bedrijventerreinen is ruim- transparant
lijk worden ingegrepen in de bedrijventerreinen. Met name te voor windmolens, zonne- Meer openheid leidt tot beter
infrastructuur. In het geval de vrachtwagenchauffeurs Clustering panelen, asfaltboilers en begrip en acceptatie en tot
van Waalhaven-Zuid is de leven nu als outcasts. Ze kam- Overweeg strategische clus- warmtekrachtkoppeling. een beter imago voor goede-
aanleg van een eigen pier in peren op het schaars aanwezi- tering van bedrijven met een Industrile ecologie, waarbij renvervoer en overslag. In de
de Waalhaven noodzakelijk. ge groen wachtend op een gelijksoortig profiel. Dat geeft een groep bedrijven samen- architectuur kan dit vrij letter-
Scheepvaart biedt na weg- lading. Goede voorzieningen mogelijkheden voor het delen werkt in een ecologisch sys- lijk worden opgevat: laat het
transport de meeste flexibili- en een gemeenschappelijke van faciliteiten, gemeen- teem, behoort ook tot de ballet der containers zien.
teit, bijvoorbeeld in vertrektij-
den. Het spoor daarentegen
is weinig flexibel. In het ont-
werp voor Waalhaven-Zuid
hebben we een relatief flexi-
bele oplossing gevonden
door een cargo shuttle in het
gebied te laten rijden, verge-
lijkbaar met de metro.
Kies een goed uitgangs-
punt voor het gebied
De uitdaging is om de ruim-
teclaims van de logistieke
sector zoveel mogelijk op te
vangen door het slim her-
structureren van bestaande
bedrijventerreinen. In sommi-
ge herstructureringsgebie-
den wordt gekozen voor een
combinatie van wonen of
recreren en werken, onder
het motto een krachtige
stad. In het geval van Waal-
haven-Zuid hebben we
ervoor gekozen om stad en
haven niet te mengen; dus
geen woonfuncties in Waal-
haven-Zuid. In plaats daar-
van hebben we de herstruc-
turering gericht op het vele
malen efficinter maken van
het terrein, met als doel een
krachtige haven. Natuurlijk is
elke herstructureringsstrate-
gie voor een bedrijventerrein
sterk afhankelijk van de loca-
tie en de omstandigheden.
Overweeg extreme ver-
dichting
Meerlaagse distributie ont-
ziet het landschap. Verdich-
ting verkort afstanden, ver-
groot efficiency en is daar-
mee duurzamer dan exten-
sieve bedrijventerreinen.
Zeker op strategische loca-
ties zoals de Waalhaven, zal
dit op termijn renderen.
Naast het bouwen in meer
lagen kan ook het dak, de
vijfde gevel, worden ge-
bruikt. Bijvoorbeeld als park,
voor parkeren of voor het
opwekken van energie.
15 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Postbus 29066
3001 GB Rotterdam
t (010) 436 16 00
f (010) 436 06 39
www.archfonds.nl
Teksten
Conny Bakker, Info-Eco
Redactie
Tim de Boer
Anneloes van der Leun
Eindredactie
Anneloes van der Leun
Inhoudelijke bijdrage
Jacques Vink
Vormgeving
Manifesta, Rotterdam
Drukwerk
GTV Rijswijk
Niets van deze uitgave mag zonder
uitdrukkelijke toestemming van de
makers worden gereproduceerd.
Uitgave van het Stimuleringsfonds
voor Architectuur, juni 2008
Niet alle rechthebbenden van
de gebruikte illustraties konden
worden achterhaald. Belangheb-
benden worden verzocht contact
op te nemen met het Stimule-
ringsfonds voor Architectuur.
Subsidie, financiering Ontwerpen
aan Goederenvervoer
Stimuleringsfonds voor Architectuur
Provincie Zuid-Holland
Ministerie van VROM, Directoraat-
Generaal Ruimte
Stichting Slimme Architectuur
Innovatievoucher, Senter Novem
Ontwerpen aan Goede-
renvervoer is een initiatief
van Jacques Vink (VHP
voorheen Ruimtelab). Doel
is een brug te slaan tussen
ruimtelijk ontwerp en de
logistieke bedrijfstak. Ont-
werpen aan Goederenver-
voer is uitgevoerd in twee
fasen. Het eerste rapport
uit 2006 bestaat uit een
inventarisatie van de pro-
blemen waar het goederen-
vervoer in Nederland mee
kampt, en een inventarisa-
tie van inspirerende voor-
beelden die bijdragen aan
oplossingen voor die pro-
blemen. De tweede fase,
het ontwerpende onder-
zoek dat voor u ligt, is
onder leiding van Ruimte-
lab uitgevoerd door een
team van ontwerpers tus-
sen januari en november
2007. Zij vonden in het
Rotterdams Havenbedrijf
een goede partner. Naast
Ruimtelab waren Harm
Timmermans van Shift
Architecture, van Bergen
Kolpa architecten en
MIXST Urbanisme als ont-
werpers betrokken bij de
casestudy Waalhaven. De
ontwerpen zijn in zes work-
shops met experts bespro-
ken en van inhoudelijk
commentaar voorzien.
Conny Bakker van Info-Eco
heeft de tekst voor deze
Lay-out geschreven en
leverde als industrieel ont-
werpster een inhoudelijke
bijdrage. Jacques Vink is
inmiddels partner en archi-
tect bij VHP waar het
onderwerp goederenver-
voer in diverse ontwerpen
op de agenda staat. Wilt u
het eerste rapport Ontwer-
pen aan Goederenvervoer;
Inventarisatie opvragen of
heeft u voorstellen om met
de ideen van dit project
aan de slag te gaan, dan
kunt u contact opnemen
met Jacques Vink,
jvink@vhp.nl.
VHP is een ontwerpbureau
voor stedenbouw, architec-
tuur en landschapsarchi-
tectuur. Het bureau bena-
dert elke opgave integraal
vanuit een nieuwsgierige,
onderzoekende houding en
opereert op alle schalen en
door alle schalen heen. Bij
elke vraag wordt de ware
aard van de opgave onder-
zocht en gezocht naar de
meest passende oplossing
voor de locatie. Het bureau
werkt zowel abstract als
concreet binnen eenzelfde
opgave. Een breed team
van ontwerpers leidt het
bureau sinds dit jaar naar
een meer stedelijke, inter-
nationaal georinteerde
16 l a y - o u t p l a t f o r m
koers. Daarin worden ze
ondersteund door Royal Has-
koning, de moederorganisa-
tie waar VHP sinds het voor-
jaar 2006 als zelfstandige
BV deel van uitmaakt.
Recentelijk hebben we bui-
tenlandse projecten verwor-
ven in Dubai (UAE) en Vladi-
vostok (Rusland). In Neder-
land werken we aan nieuwe
centrumontwikkelingen,
onder andere in Rotterdam
en Eindhoven, aan stedelijke
herstructurering, onder ande-
re in Vlissingen, Doetinchem
en Deventer. Parallel aan
onze projecten doen we aan
kennisontwikkeling. VHP
doet onderzoek naar de ruim-
telijke implicaties van de ken-
niseconomie in de Brainport
Zuidoost Brabant en we
ondervragen de betekenis
van de snelweg in de Lang-
zame stad. Het onderzoek
naar nieuwe manieren van
stedelijke waterberging is
gepubliceerd in Lay-out 02,
Waterpleinen (niet meer ver-
krijgbaar, wel te downloaden
van www.archfonds.nl).
www.vhp.nl
Workshopdeelnemers
Anne Akerboom, SenterNo-
vem; Aleida van den Akker,
Provincie Zuid-Holland,
beleidsmedewerker cluster
bedrijventerreinen en glas;
Arnso Bakker, Havenbedrijf
Rotterdam hoofd Terreinuit-
gifte; Arjan van Binsbergen,
directeur Trail Research
School; Ruud Bos, Provincie
Zuid-Holland; Jan Brouwer,
Rijksadviseur Infrastructuur;
Jan de Bruijn, directeur Sto-
rematch en Warehouse-
match.com; Joost Eenhuizen,
Havenbedrijf Rotterdam busi-
nessdeveloper logistieke
dienstverlening en stukgoed;
Jan Emmerzaal, ACtransPort;
Jan Peter Legtenberg,
Havenbedrijf Rotterdam;
Ellen Naaykens, Buck Con-
sultants; Laurence Peels,
Havenbedrijf Rotterdam
gebiedsmanager Waalhaven;
Maurits van Schuylenburg,
Havenbedrijf Rotterdam pro-
jectmanager logistiek, ver-
keer en vervoer; Tom Vise,
student TU Delft Bouwkun-
de; Peter Vorenkamp, Haven-
bedrijf Rotterdam business
manager vastgoed; Isabelle
Vries, Havenbedrijf Rotter-
dam
Ontwerpers
Harm Timmermans, Shift
Architecture
Jacques Vink, Ward Mouwen,
Brit Anders, Ruimtelab
Ingeborg Thoral, Mixst Urba-
nisme
Jago van Bergen, John Hier-
onimus, van Bergen Kolpa
Architecten
v o o r r e c e n t
Experts, inventarisatie opdrachtgevers en ontwer-
In de loop van het project pers gepresenteerd. Ook
zijn de volgende personen brengt uitgeverij THOTH een
geraadpleegd of genter- publicatie uit op basis van dit
viewd. Wij willen hen harte- onderzoek. Deze publicatie
lijk danken voor hun bijdra- wordt medio 2008 verwacht.
ge aan de totstandkoming architect@minke-wagenaar.nl
van Ontwerpen aan Goede-
renvervoer. Z-lab
Wim Bekink Flora Holland; Z-lab is een tweejarig labora-
Ton Bervoets Schuitema torium waarin onderzoek is
West; Fre de Boer Heiploeg gedaan naar het ontwerpen
Zoutkamp; Francoise van op regionale schaal. De Zuid-
den Broek NDL/NEA; vleugel in de Randstad dien-
Michael Jurriaans Ministerie de als proeftuin, met als doel
van Verkeer en Waterstaat; deze te herontwerpen tot een
Peter Kwekkeboom Schuite- samenhangende stad met
ma Zuid; Hans van de een bijbehorende plattegrond
Lande Ridderhaven b.v.; op schaal. In het eerste jaar
Marcel Michon Buck Con- is er gebiedsgericht ontwor-
sultants International; Maar- pen aan een aantal subre-
ten Struys Gemeentewer- gios in de Randstad. Het
ken Rotterdam; Lori Tavass- tweede jaar is er thematisch
zy Radboud Universiteit Nij- gewerkt aan de Zuidvleugel,
megen TNO INRO Delft; onder andere aan de bereik-
Lucy Wassink Platform baarheid, woon- en werkrela-
Agro; Gerard Wesseling ties en het buitengebied. Het
Provincie Zuid Holland onderzoek is gepubliceerd in
een aantal mini cahiers die
Het fonds subsidieert zijn verspreid onder betrokke-
meerdere ontwerpende nen en belanghebbenden. In
onderzoeken. Enkele oktober 2007 vond in het NAi
voorbeelden zijn: een afsluitende presentatie
plaats. Z-lab is uitgevoerd
Van huis en haard in de onder leiding van
Vrouwenopvang Zandbelt&vandenBerg archi-
De betekenis van de huis- tecten.
vesting is voor mishandelde www.zandbeltvandenberg.nl
vrouwen, en hun kinderen,
bijzonder groot. De accom-
modatie moet niet alleen
veilig zijn, maar ook veilig
voelen. Het goed ontwerpen
van de huisvesting hoort
dan ook bij de primaire
hulpverlening; het is geen
secundair bedrijfsproces
zoals nu algemeen wordt
aangenomen. Minke Wage-
naar heeft in dit onderzoek
de kwaliteit en de effecten
van de huidige accommoda-
ties van vrouwenopvang
onderzocht. Daarnaast is er
een historisch onderzoek
naar de geschiedenis van
de vrouwenopvang en een
cultureel antropologisch
onderzoek uitgevoerd. Ook
doet zij aanbevelingen voor
de toekomst.
De resultaten van het
onderzoek worden dit jaar
op een symposium voor
o n t w e r p e n d o n d e r z o e k