Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
27
PROBLEMY I POGLDY
1
Guy Debord, Spoeczestwo spektaklu oraz Rozwaania o spoeczestwie spektaklu,
przek. M. Kwaterko, PiW, Warszawa 2006, s. 167.
28
TOMASZ GOBAN-KLAS Media i dziennikarstwo
u kuglarzy przed publicznoci stoi przepierzenie, nad ktrym oni pokazuj swo-
je sztuczki2.
Cby dzisiaj napisa Platon ogldajc telewizj, tabloidaln pras
codzienn, kolorowe czasopisma, wielkie billboardy reklamowe? Czowiek
wspczesny jest przede wszystkim codziennym odbiorc, widzem i suchaczem,
niewyobraalnej iloci przekazw medialnych. Bezporednie dowiadczenia s
jedynie malejcym uamkiem porednich percepcji wiata.
Niemiecki filozof i socjolog, Niklas Luhmann, wskazywa, i: To, co
wiemy o naszym spoeczestwie, czy w ogle o wiecie, wiemy z mass me-
diw3. A chocia napisa te sowa w 1995 roku, to dziewidziesit lat wcze-
niej w Weselu Wyspiaski umieci znan scen, gdy Gospodarz Czepiec
zwraca si do Dziennikarza: C tam, panie, w polityce? Chicyki trzymaj si
mocno!?. Dalszy cig dialogu jest mniej znany, ale znamienny: CZEPIEC (...)
A i my tu cytomy gazety i syko wiemy.
Ju galicyjski chop z pocztku XX wieku sporo o wiecie wiedzia, a to
wiedzia, wiedzia z gazet, od dziennikarzy. Ale czy wwczas jak i dzisiaj
wiedzia prawdziwie? Oto jest pytanie!
Gbiej analizuje kwesti dominacji obrazw telewizyjnych w paidei, wy-
chowaniu, Giovanni Sartori, woski teoretyk polityki. Podkrela, e telewizja to
medium, ktre zerwao z kultur tekstu, opart na myleniu symbolicznym. So-
wo, dotd podstawowa przestrze komunikacji, zostao zastpione obrazem:
sowo jest symbolem zawierajcym si w tym, co oznacza i co moemy za jego
pomoc poj. Sowo pozwala nam co zrozumie tylko wtedy, gdy jest zrozu-
miae, to znaczy wtedy, gdy znamy jzyk, do ktrego przynaley; w przeciwnym
wypadku jest martwe, jest obojtnym dwikiem lub znakiem graficznym. Tym-
czasem obraz wystarczy oglda do czego wystarczy sam wzrok, zmys wi-
dzenia. Obrazw nie oglda si po chisku, po arabsku ani po angielsku4.
Telewizja przekazujc mniej informacji ni jakiekolwiek inne medium in-
formacyjne (w kocu podstaw komunikacji jest obraz, a nie sowo) ma jednak
ogromny zasig oddziaywania. W wyniku tego odbiorcy, ktrzy biernie chon
informacyjn papk (infotainment) swoje polityczne wybory opieraj o wizeru-
nek kandydata czy partii zamiast o tre programu.
Ogromna kompresja i redukcja komunikatw to wynik pogoni za ogldal-
noci, ktra jak susznie zauwaa Sartori staje si gwnym wyznacznikiem
jakoci pokazywanych w telewizji audycji. Aby przekaz sta si atrakcyjny dla
jak najwikszej iloci odbiorcw musi by prosty, czytelny i opatrzony odpo-
wiedni wizualizacj. Brak tu miejsca na szersze analizy, przywoywanie argu-
mentw wielu stron. Telewizja rzeczywisto (take rzeczywisto polityczn)
dekontekstualizuje, wycina z szerszego planu i pozbawia gbszego znaczenia.
2
Platon, Pastwo, przek. W. Witwicki, Wydawnictwo Antyk, Kty 1997, s. 220.
3
Niklas Luhmann, Realitt der Massenmedien, Wiesbaden 1995, s. 1.
4
Giovanni Sartori, Homo videns. Telewizja i post-mylenie, przekad J. Uszyski,
Warszawa 2005.
29
PROBLEMY I POGLDY
5
Giovanni Sartori, Homo videns. Telewizja i post-mylenie, przekad J. Uszyski,
Warszawa 2005.
6
Pierre Bourdieu, O telewizji. Panowanie dziennikarstwa, przekad K. Sztandar-
Sztanderska, A. Zikowska, PWN, Warszawa 2009.
30
TOMASZ GOBAN-KLAS Media i dziennikarstwo
z jej poszukiwa czy tym bardziej nie uniewania samego pytania. Gdy chodzi
o dotyczc polityki pierwsz cze pytania, to pewne tropy odnajdujemy
w znaczenia takich poj, jak antypolityka i postpolityka. Pierwsze z nich doty-
czy zjawiska przesunicia rodki cikoci w polityce ze sporu nastawionego na
rozwizywanie istotnych problemw zbiorowoci i formuowanie perspektywy
jej rozwoju na spr, ktrego celem jest pokonanie przeciwnika politycznego.
Klasa polityczna, nie bdc w stanie lub nie chcc rozwizywa owych rzeczy-
wistych problemw, absorbuj uwag opinii publicznej widowiskowym, ale
jednak zastpczym konfliktem wiatopogldowym7.
Media wrcz zgaszaj na widowiskowo polityki trwale zapotrzebowa-
nie. Czy poda kreuje popyt, czy te popyt wymusza poda. Media nie s final-
nym konsumentem, ale jedynie porednikiem ywotnie zainteresowanym media-
tyzowaniem si i mediatyzowaniem polityki. Waciwym konsumentem jest ta
sama, cho inaczej okrelana w przypadku polityki i w przypadku mediw, zbio-
rowo opinia publiczna (wyborcy) oraz publiczno (widzowie). O ni zabie-
gaj i media i politycy, w ich interesie ley dotarcie do najszerszych krgw,
a sposobem staje si tworzenie widowiska i jego transmisja. Widowisko zatem
to najbardziej skuteczna i jednoczenie najbardziej przystajca do demokracji
forma komunikacji politycznej. Polityka i media w demokracji pozostaj wiec ze
sob w nierozerwalnym zwizku, z ktrego obydwie strony czerpi niezbdn
im do trwania si8.
7
Lech Rubisz, Polityka jako widowisko, w: Mediatyzacja polityki, s. 108-114.
8
L. Rubisz, Polityka jako widowisko, w: Mediatyzacja polityki, s. 108-114.
9
Bernard Poulet, mier gazety i przyszo informacji, przek. O. Hedeman, Warszawa
2008, s. 8485.
31
PROBLEMY I POGLDY
10
rdo: list Tomasza Jeffersona do Edwarda Carringtona, za: Zofia Libiszowska, To-
masz Jefferson, Wrocaw 1984, s. 155.
11
Zob. The Commission On Freedom Of The Press. A Free And Responsible Press, pod
red. Roberta Hutchinsa, Chicago 1947, e-book, http://archive.org/details/ freeandrespon-
sib029216 mbp
12
Slavko Splichal, Media Beyond Socialism: Theory And Practice in East-Central Eu-
rope, Westview, Boulder 1994, s. 3.
32
TOMASZ GOBAN-KLAS Media i dziennikarstwo
13
Sowo wstpne do Graeme Browning, Elektroniczna demokracja, Warszawa 1996, s. 7.
14
James Curran, Media and Democracy, Routledge, London 2011.
15
Thomas Meyer, Media Democracy: How the Media Colonize Politics, Polity, Oxford
2002.
33
PROBLEMY I POGLDY
16
Zawdziczam j ksidzu profesorowi Leonowi Dyczewskiemu, socjologowi KUL.
34
TOMASZ GOBAN-KLAS Media i dziennikarstwo
TV (czynica z niego homo videns), ale i radio, prasa, czyli gazety i czasopisma,
reklama zewntrzna, plakaty i billboardy, oraz w rosncym stopniu Internet,
w tym portale oraz serwisy spoecznociowe. Czy te przekazy - zwaszcza prze-
kazywane przez media mainstreamowe, masowe - s rzeczywicie podstaw
dobrego poinformowania obywateli?
Autorzy i redaktorzy powanego midzynarodowego raportu Przyszo
dziennikarstwa w dojrzaych demokracjach, Peter Anderson i Geoff Ward pod-
krelaj, e Przede wszystkim naley zwrci uwag na fakt, e media sprzed
pwiecza i wspczesne rni si zasadniczo w kwestiach poday oraz obszaru
zainteresowa. Mwic o poday, mamy na myli fakt, e po zakoczeniu II
wojny wiatowej media byy rynkiem nadawcy/wydawcy. Z rynku kierowanego
poda sta si rynkiem, ktrym rzdzi popyt. Dostarczyciele treci medialnych
konkuruj, niekiedy bardzo zaciekle, o uwag odbiorcy. Ten za o informacj
nie zabiega, a cierpi na jej przesyt17. Jak wyliczaj, zmiany w systemie medial-
nym oraz czynniki wpywajce na kraje demokratyczne i ich systemy medialne
s wielorakie18:
zdominowanie wiata przez wolnorynkowy, skrajnie liberalny sposb myle-
nia o gospodarce, co midzy innymi umoliwio koncentracj wasnoci me-
diw, powstanie krajowych i midzynarodowych koncernw skupiajcych
rne rodki publicznego przekazu (np. News Corporation, Murdocha);
czca si z powyszym deregulacja rynkw i przeniesienie do sfery pu-
blicznej mylenia kategoriami rynkowymi;
fragmentacja spoeczestw oraz zmierzch tradycyjnych instytucji spo-
ecznych i zawodowych, w tym dziennikarskich zwizkw zawodowych,
ktre miay midzy innymi sta na stray zawodowych standardw i nieza-
lenoci mediw informacyjnych;
spadek zainteresowania yciem politycznym w wikszoci spoeczestw
Zachodu wskutek zanikania rnic midzy pogldami politykw oraz me-
diw prawicowych i lewicowych od czasu upadku reimw komunistycz-
nych w byym ZSRR i krajach Europy Wschodniej;
bogacenie si, prowadzce wedug Galbraitha do kultury zadowolenia
i spadek zainteresowania wrd beneficjentw systemu problemami i nie-
sprawiedliwociami spoecznymi czy korupcj;
zwikszenie si iloci dostpnego czasu wolnego i konkurencyjnych wobec
mediw sposobw zagospodarowania go; na przykad dusze godziny
otwarcia sklepw i promocje przyczyniy si do spadku czytelnictwa nie-
dzielnych wyda dziennikw;
znaczny postp technologiczny, ktry dostarcza nowe sposoby komuniko-
wania si, w szczeglnoci internet, dziki ktremu odbiorca ma nieograni-
czony dostp do treci powstajcych bez udziau zawodowych dziennikarzy
17
Peter Anderson, Geoff Ward (red.), Przyszo dziennikarstwa w dojrzaych demokra-
cjach, przek. A. Piwnicka, Warszawa 2010, s. 41.
18
Peter Anderson, Geoff Ward (red.) , Przyszo dziennikarstwa w dojrzaych demokra-
cjach, przek. A. Piwnicka, Warszawa 2010, s. 38-39.
35
PROBLEMY I POGLDY
36
TOMASZ GOBAN-KLAS Media i dziennikarstwo
zu, na og dzienniki o dugiej tradycji (wrcz ich symbolem jest londyski The
Times i francuski Le Monde), niektre tygodniki (jak angielski The Econo-
mist), w pewnej mierze telewizyjne programy publicystyczne (wywiady dzien-
nikarskie, fora dyskusyjne) i informacyjne (BBC World Service, w Polsce np.
Fakty TVN). Ich wpyw obejmuje trzy grupy odbiorcw: elity polityczne i biz-
nesowe, dziennikarzy innych mediw, wyksztacon publiczno. Natomiast
media popularne s nastawione jedynie na szerok, najlepiej masow zbioro-
wo odbiorcz.
Jednak mimo tej podstawowej rnicy, media elitarne i popularne stano-
wi jeden system), tyle e wpyw mediw elitarnych na ustalanie tzw. agendy
(porzdku tematw i ocen) innych mediw jest decydujcy. One maj przeto
wikszy wpyw, ni wynika to z ich ograniczonego zasigu odbiorczego19.
Jednoczenie elity medialne, czyli waciciele i naczelni redaktorzy (ster-
nicy medialni), s w rnoraki, polityczny, ale i biznesowy sposb powizani
z elitami wadzy, krgami politycznymi, artystycznymi, uniwersyteckimi, nie-
kiedy i z Kocioami. Elity medialne wywieraj zatem wpyw polityczny przez
stanowiska we wadzach publicznych (stowarzyszenia, kluby, niekiedy parla-
menty i partie) oraz nieformalnie przez krgi towarzyskie. W ten sposb elity
medialne, ktre w deklaracjach zachowuj dystans wobec wiata polityki i biz-
nesu, s czciowo wczone w proces decydowania politycznego. Najsynniej-
szym przykadem jest tekst redaktora naczelnego Gazety Wyborczej, Adama
Michnika, Wasz prezydent, nasz premier z 1989 roku.
Wpyw mediw jest szczeglny w newralgicznych okresach. Wwczas
ksztatujc opini spoeczn i publiczn (te pojcia warto rozrnia, bowiem
maj niejednakowe znaczenie polityczne), wpywajc na nastroje spoeczne,
urabiaj grunt dla okrelonych zachowa wyborczych. I chocia w demokracji
politycy sysz Sprawdzam raz na kilka lat, to poprzez sondae (artobliwie
okrelane czasem jako pita wadza) wiedz, jak aktualnie ksztatuj si ich spo-
eczne notowania.
To jeszcze bardziej wzmacnia wadz mediw. Od lektury gazet, wysu-
chania serwisw radiowych i coraz czciej przegldnicia portali internetowych
zaczyna si dzie wyszych urzdnikw oraz czoowych politykw. Niektrzy
z nich biegn z rana do studiw radiowych, aby skomentowa wczeniej ni
konkurencja biecy kryzys (albo niekiedy go wywoa). Media w wieloraki
sposb modyfikuj ich zachowanie i wypowiedzi. Bardziej wytrawni odpowied-
nio si ubieraj, wysawiaj i gestykuluj. Opanowuj sztuk mwienia krtkie-
go, w formie zapadajcej w ucho (tzw. sound bite).
Jak wskazuje Hans M. Kepplinger, wspczenie system polityczny opiera
si nie tylko na obywatelach-wyborcach, ale na mediach i dziennikarzach20. Pozy-
skanie mediw jest waniejsze ni pozyskanie wyborcw, a lojalno (a nawet
19
Na co wskazuje Hans M. Kepplinger, Demonta polityki w spoeczestwie informacyj-
nym, przek. A. Kouch, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2003.
20
Hans M. Kepplinger, Demonta polityki w spoeczestwie informacyjnym, przek.
A. Kouch, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2003.
37
PROBLEMY I POGLDY
38
TOMASZ GOBAN-KLAS Media i dziennikarstwo
6. Tabloidy i tabloidyzacja
21
Niklas Luhmann, Realitt der Massenmedien, Wiesbaden 1995, s. 1.
22
Peter Anderson, Geoff Ward (red.), Przyszo dziennikarstwa w dojrzaych demokra-
cjach, przek. A. Piwnicka, Warszawa 2010, s. 39.
39
PROBLEMY I POGLDY
40
TOMASZ GOBAN-KLAS Media i dziennikarstwo
23
Cytuj za: Walery Pisarek, Wstp do nauki o komunikowaniu, Warszawa 2008, s. 134.
24
http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1501961,3,debata-granice-wolnosci-mediow.read#
ixzz1cAFOrRVw
25
Piotr Gabryel, Jak zabija tabloidokracja, Uwarzam Rze, 19.06.2011 r.
41
PROBLEMY I POGLDY
26
http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1501961,1,debata-granice-wolnosci-mediow.read#
ixzz1cAFmjiGj
42
TOMASZ GOBAN-KLAS Media i dziennikarstwo
43
PROBLEMY I POGLDY
44