Vous êtes sur la page 1sur 19

RodrigodelRo

DylonRobbins

PORTUG230

May202016

Arquitecturadelacarne:OscarNiemeyeracontraluzdeunalecturadeMriodeAndrade

UndibujodelarquitectocariocaOscarNiemeyermuestratreslneassinuosasquecruzan

unpapel.Lafiguracinesambigua.Nosesabeconexactitudsisetratadedunas,montaas,

quizunasolasenlasuperficiedeunmarvaco.Lacurvaturadelaslneaspocoapocose

conviertenenlneasrectasque,entodocaso,conservansobreelfinaleltemblordelamanoque

lasprodujo.Bajolaslneas,Niemeyercolocaunamujerdesnuda.Suspiernascruzadasimitan

verticalmentelacurvaturadelaslneassuperiores.Asumimosqueestacostada.Subrazose

pierdeenlasuperficieperladadelapgina.Laslneasquecomponensucuerpoestablecen
DelRo2

firmementelosespaciosdesuocupacin,casialamaneradeunacaligrafaaprendidade

memoria.Anms,alseguirelbocetosepercibeunainterrupcinporletrashundidasenel

bordemsbajo.Niemeyerescribe,entonces,estosversos.

Noonguloretoquemeatrai

nemalinhareta,dura,inflexvel,

criadapelohomem.

Oquemeatraiacurvalivreesensual,

acurvaqueencontronasmontanhas

domeupas,

nocursosinuosodosseusrios,

nasondasdomar,

nocorpodamulherpreferida.

Decurvasfeitotodoouniverso,

ouniversocurvodeEinstein.(9)

Mujer,marygeografaconfiguranelbordesensibleenelqueelarquitectoconstruyela

marcasingulardesuarquitectura.Sujuegodeequivalencias,entrelahipstasisyelarquetipo,

sublimanlaimagenidealdeunterritorio,perotambindelcuerpoqueloinspiraylohabita.La

mujeracostadaapoyasubrazo,perosumanodesvanecidasefundeconlahoja.Niemeyerdibuja

confirmezauncuerpoque,enltimotrmino,sirvedeterritorioparasusplanosdonde

proyectarsusfantasasyobsesiones.Ademanesanlogosparaelarquitecto:figurarunamujer;

marcarunahoja;levantarlasfundacionesdeunmonumento.
DelRo3

LosmismosversoscomienzanAscurvasdotempo,lasmemoriasdeNiemeyer.El

arquitectonotemesuspropiasobsesiones.SehablasinmuchadificultadqueOscarNiemeyeres

elarquitectodelascurvas.Unvaivnexpresadoenlavacilacinconstanteentreuna

imaginacinformalregulada,consciente,profundamentecontroladayloscuerposque

supuestamentelajustifican,generandocasisinquererlounexcedente.Labsquedadelacurva

pareceporfiadamenteidealista.Lamontaa,losrosyelmar,elcuerpodamulherpreferida.

Sugenealoga,sinembargo,rehyelasimplificacinmimtica.Enesteensayo,quisiera

intervenirlapoticaconfesadadeNiemeyerconeltextoOAleijadinho(1935),deMriode

Andrade,enelqueelescritordefiendelaobradelarquitectobarrocoAntonioFranciscoLisboa.

LamiradadeMriodeAndradepermitiramostrarelrecursoformaldelacurvaencontrastecon

lacorporalidadquepretendeexpresar.Unadialcticaentrelacurva,ledaalamanerade

remanenteformaldetradicionesvernculas,ylasfiguracionesqueNiemeyertestifica.Este

forcejeomuestra,segncreo,enqumedidasusobrasfuncionancomotecnologasde

racializacin,queenelcasodeNiemeyerocurremediantelaproduccindeuncuerpoabstracto,

generalizado,peroquenoevitaqueenltimotrminonopuedeevadirlasmarcasy

excedentesdeunterritorioracializado.Sugiero,entonces,quelalecturadelaobradeNiemeyer,

traspasadaporeltamizdeMriodeAndrade,muestraeldesbordedelacarnesobreloscuerpos

arquitectnicosabstractosdelmodernismo.

Antesdeanalizarestevnculoquisieraencararunpuntopreliminardelargumento.Por

qutendrasentidorealizarunaoperacincrticadesdeunaarquitecturaquevivesuapogeoenla

dcadadelos50hacialaliteraturamodernistadelos30?QujustificavolveraMriode
DelRo4

AndradeparacomprenderlascurvasdeOscarNiemeyer?Elrecorridonoesevidente.Larazn

seencuentraenlaevolucinhistricadelosmovimientosmodernistas,entreelloslas

vanguardias.SiguiendoaManfredoTafuri,laideologaburguesaylaanticipacinactan

simultneamenteenlasexpresionespictricasyliterariasdelavanguardiaenEuropa(4).

Durantelasdcadadelos30seconstruyelaimagendelfuturoqueregirlosperiodossiguientes,

enespecial,frentealimpactoquesignificlaciudadmodernaparaelcampocultural.Antela

incapacidaddelosmovimientosartsticosdedarformaconcretaaestereclamodelarazn,la

arquitecturaasumelatareadeabsorbereirmsalldetodoslosreclamosdelosmovimientos

devanguardia(Tafuri96).Loqueenpoetasypintoresnoexcedeelgnerodelmanifiesto,enla

arquitecturasetransformaenobjeto,paisajeurbano,polticasocial.As,existeuntrficode

expectativasydemandasformalesentreambosperiodosque,enelcasoLatinoamericano,est

fuertementevinculadoalafiguradelEstado.Serbajoelalerodelasinstitucionesestatalesque

tantolosartistascomolaarquitecturarealicenproyectosinimaginablesparaelterritorioeuropeo.

1
MientrasqueenEuropahablaramosconalgodecertezadeuntraspasodelavanguardiahacia

elmodernismoarquitectnico,talycomolohaceManfredoTafuri,enLatinoamricalos

significantesdeestosperiodos(vanguardiasadjetivadas,modernismomltiples)soloadquieren

gravedadcuandoselosoponeasuscontraparteshistricaseinstitucionales,esdecir,elpasode

laconstruccindeunaculturaalrededordelEstadonacional,despusdelacrisisde1929,hacia

unEstadodesarrollistaenladcadadelos50.Estacercanaconelaparatoestatalgenera,por

1Enestesentido,esteltimoaspectohacedelestudiodeesteitinerariolatinoamericanonounanarracin

alternativaoperifricadelarteylaarquitecturamodernistas,sinounailuminacindetodaunreadelmodernismo

oscurecidaporlaprovincializacineuropea.
DelRo5

supuesto,unaseriedetransformacionesenlasmanerasusualesenquehablamosdela

vanguardiaylosmovimientosmodernistas.Lacrticaylaexperimentacinformalserealizaren

elmarcointernodelasinstituciones.SepreguntaAdrinGorelik,Cmohablardevanguardia

silapricipaltareaqueseautoasignLatioamricafueladeconstruccindeunatradicin?

Lasexigenciasdeldiscursonacionalenterritoriosconhistoriasposcolonialespliegala

sensibilidadmodernahaciasudimensinconstructiva(Gorelik94).Lasvanguardiasy

movimientosmodernistaslatinoamericanosparticipanactivamenteenlacirculacindela

vanguardiamedianteunacrticadelacrtica,unarespuestaalasinvectivasantiinstitucionales

asociadasalasvanguardiashistricas,quesevuelvenhaciasucarizproductivoyestatal,porlo

quequedacuestionadoentodalalneaelconjuntodepostuladosconqueseasociaclsicamente

lavanguardia:lanegatividad,elcarcterdestructivo,elcombatelainstitucin,ladestruccin

delatradicin,elinternacionalismo(Gorelik94).

LascurvasdeNiemeyer,desdeesterelato,seoriginanenlaesferadelarecepciny

cuestionamientoalmodernismoenLatinoamrica.Niemeyerfueunpartcipeactivoenla

constitucindeestemovimientoenBrasil.Haciaelao1936seterminabalaconstruccindel

MinisteriodeEducacin,edificioenelqueparticipNiemeyerjuntoaLucioCosta,quien

articulelmovimientoentornoasufigura.ElMinisterio,msqueunaapuestapolmica,

consagrabaelestilomodernistabrasileo.Elestilointernacionalparecahaberalcanzadoun

lmitejuntoconsucanonizacin,ylaalegratcnicadelconcretosehabadetenidoenla

iteracindelasrectas.Niemeyercomienzasuintervencinenlatramadeestaestticaconlas

construccionesdePampulha,recintosmoduladoscompletamenteentornoalacurva.As,
DelRo6

reconoceNiemeyer,etudocomeouquandoinicieiosestudosdePampulhaminhaprimeira

fasedesprezandodeliberadamenteonguloretotolouvadoeaarquiteturaracionalistafeitade

rguaeesquadro,parapenetrarcorajosamentenessemundodecurvaseformasnovasqueo

concretoarmadooferece(261).AlbordedelalagunaartificialdePampulha,Niemeyerdispuso

laiglesiadeSoFranciscodeAsssis.Laquietuddelaguacontrastaconlaimaginacin

curvilneadeNiemeyer.Silaluzlopermite,sepuedeverelreflejodelaiglesiasobrela

superficiedelalagunacomounafotografadeformasundvagas,unaspectodoblemente

artificialdelatcnicaimitandolanaturalezaysumovimiento.Elarquitectobrasileocrea,de

estamanera,deunpaisajemodernoenelquelasfigurasdeconcretoconstituyenunazonade

intercambioshabitualenelquelosproductosdelatcnicasetransformanensegundanaturaleza.

Sinduda,losproyectosdeOscarNiemeyerexhibenlarepeticindeciertosprincipiosque

cruzansuobra.EduardoSubirats,enestesentido,notatrescaractersticasesencialesenla

arquitecturadeNiemeyer.Laprimeradetodas,porcierto,asensualidadefemeninadascurvas,

aseduoerticadaslinhasedosplanosondulantes(16).Luego,describelaelementaridade,

unadireccionalidadquelavinculaadiscursosdeorigen,Talvezpossamosfalardeuma

arquitetnicaprimordial,nocasodeNiemeyer;deumaarquiteturaoriginaldeorigens

mitolgicaserituais(17).Porltimo,Subiratssealalaconexindelaestaarquitecturaconla

esferadelapolticademocrticaysocialista,enparticularsuinsercinconlasideasurbansticas

deLucioCosta.Sensualidadcurvilnea,fantasamtica,polticapopular;tresesferasque,en

ltimotrmino,configuranunaformacinnicaenlacurvadeconcreto.Separadasinvitanuna

imaginacincomodificada,unBrasilturstico,sumadoaunpatrimoniomticomgico,yuna
DelRo7

narrativapolticapredecible.Sinembargo,sehaceposiblehistorizarlaseriearquitectnicade

Niemeyeralenfatizarsuvnculo.Sibienexisteunclarointercambioentrelaspretensiones

confesadasylaarquitecturaproducidaporOscarNiemeyer,suobraresistedescripciones

programticas.Cerrarlaenunaseriedeprincipiosimplicacaerenlacapturaideolgicaquesus

construccionesofrecen.Pararesistirestacapturacorrespondeexaminarrigurosamentelafantasa

delacurva,feminizadaymtica,acontraluzdelatramaculturalenlaqueemerge.Talcomo

habaanticipado,conjeturoqueunagenealogadelacurvaturaenlaculturabrasilearevelaun

puntociego,unapresenciaborrada,enlaproduccinabstractadeestaforma.Conestefin,

propongoleereltextoOAleijadinho(1928),deMriodeAndrade,enelquesemuestrael

componenteracial,deinflexinmulata,inscritoenlacurvaarquitectnica.Ledoenconjunto

conlaobradeOscarNiemeyer,eltextodeMriodeAndradedescubreelexcedenteracialenlas

particularescurvaturastrabajadasporelarquitecto.

MriodeAndradepublicasuensayosobreAntnioFranciscoLisboa,OAleijadinho,

elarquitectoyescultorcolonial,duranteelperiodovarguista.Lafuncindelensayodetono

sociolgicoenestapocaradica,segnAntonioCandido,enlainsercindelmovimiento

modernistaalaintelectualidadnacional,ejerciendounintercambioconlaformacinestatal.

PodesedizerqueoModernismoveiocriarcondiesparaaproveitaredesenvolverasintuies

deumSlvioRomero,ouumEuclidesdaCunha,bemcomoaspesquisasdeumNinaRodrigues

(Candido12930).Estoimplicaunafertilizacinrecprocadelosdiscursosliterarios,

sociolgicos,antropolgicosy,porcierto,lapolticadelEstadonacional.Enotraspalabras,la

hibridacinestructuraldeestetipodeensayostraspasabaelcampoliterarioparaampliarsus
DelRo8

esferadeaccinhaciaespaciosdemayoreficaciasocial.MriodeAndradeadoptaenparticular

alalabarlasiglesiasdeoAleijadinhodiciendoquesonlanicasoluooriginalquejamais

inventouaarquiteturabrasileira(34).LainsistenciadeMriodeAndraderecaerenlos

elementoscurvilneosdesusiglesias.Aleijadinho,segnDeAndrade,sumirsuatencinenla

creacindeelementosarquitectnicoscurvos.Aleijadinhoempregaaperfeiodocrculoen

losrosetonesconirregularidadefantasista(36).Precisalaperspectivadelaiglesiaconla

fantasiacurvilneadasparedesexteriores(3).Y,porsobretodo,Aleijadinhosuperponesobre

elestilolusotorressistemticamentecirculares(36).Esteltimorasgosirvealescritor

brasileoparapolemizarconlamiradaeuropeaquedeslegitimalaoriginalidaddeestas

construcciones.Critica,especialmente,aaquellosquelascalificandeprimitivas.2Apuntaen

especficoaRichardBurton,quienmenosprecialaiglesiadeSoFranciscodeAssisenOuro

Preto.SegnMriodeAndrade,Burtonsequejadeasdefeituosascpulasdastorres,e

especificaoprocesso,quasisistemticonaarquiteturadeAntonioFrancisco,detorresem

quadradoscurvilneos(thismaybecalledtheroundsquaretowerstyle...),achandoques

serecomenda,porm,pelaexcentricidade(29).Burtonest,entonces,sonhandocomas

belezasarquitetnicasdoVelhoMundo(29),incapazdeapreciarlacreacinoriginalquetiene

antesumirada.ContinaMriodeAndradeenunanota,PerdoeseBurton,quenosabia

2DeclaracomoproyectodesuensayoMriodeAndrade,Mepareceimportantesobretudoevitarquelheajuntem

personalidadeoepitetodeprimitivo.Primitivoporque?Emrelaoaque?Comapalavravaga,quetantopode

significarprimriocomoturtuveanteiniciadordeorientaesestticasnovas,agentesalvaaprpriaincompreenso

eprincipalmenteomdodasfeiuras(27).
DelRo9

patavinadeestticaearquitetura,quandopratantosarquitetosdeagora,osprincpiosdeGropius

ouLeCorbusiertambmnopassamdeexcentricidades(29).

MriodeAndradedesenvuelveunaparadoja.Porunaparte,laobradeAleijadinhoum

smbolosocialdeenormeimportnciabrasileira,americanaeuniversal(40).Elmovimientode

reconocimientocentrpetoiradelanacinhaciaelmundo;elfoconacionaliluminaraa

AleijadinhoyBrasilbajounamismaluz.Serviraparaexaltarlaparticularidadbrasilea,dela

mismamaneraquelaconectaraconelflujomundialdecreadoresoriginales,conlaarquitectura

modernistaincipienteenlapocaqueescribeMriodeAndrade.Porotrolado,lafuentedesu

artenodescansaenlanacin,sinoensuposicinracial.AfirmaMrioqueAleijadinhoum

mestio,maisqueumnacional.Sbrasileiroporque,meuDeus!aconteceunoBrasil(46).La

particularidaddelartedeAleijadinho,ylafuentedesuinspiradaarquitectura,enelrelatode

MriodeAndrade,manadesucondicindemulato.

ElargumentodeMriodeAndradedependededospremisas.Laprimeraeslaideaqueel

componenteafricanoportalatendenciaartsticacreadora,naturalizandolaequivalenciaentre

origenafricanoytalentoogenioesttico.DeclaraMrio,osafricanossofortementeplsticose

musicais.Namsicaqueelesconseguiramsetornarmanifestaopermanentedearte

americana,habanera,tango,lundu,samba,ragtimeejazz.Pelaesculturachegarammesmoa

influenciarasarteseuropiascontemporneas(18).Lasegundapremisa,quedistingueel

mestizajecomoellugarprivilegiadoparaelartedeAleijadinho,sugierequeelmulatogozade

unaposicinsocialintersticial,dotadosdeunaindeterminacinfavorableparaeldespliegue

artstico,anasprecaria,voltil,inestable.As,razonaMriodeAndrade,
DelRo10

Osmulatosnoeramnemmelhoresnempioresquebrancosportuguesesounegros

africanos.Oquelesestavameranumasituaoparticular,desclassificadospornoterem

raamais.Nemeramnegrossobobacalhauescravocrata,nembrancosmandese

donos.Livres,dotadosdumaliberdademuitovazia,quenofinhnnenhumaespciede

educao,nemmeiosparaseocuparpermanentemente.Noeramescravosmais.(19)

LaarquitecturadeAleijadinhorespondera,paraMriodeAndrade,nonicamenteenlo

social,sinoprincipalmenteenloformalalmestizaje.Cuandoquieredescribirconmayor

precisinlosrecursosdelarquitecto,losexponecomounaintervencinsobrelasformas

europeas.DiceMriodeAndradequeAleijadinhodeformaacoisalusa,masnouma

coisafixaainda(45),yqueelartistaabrasileirandoacoisalusa,lhedandograa,delicadezae

denguenaarquitetura,poroutrolado,mestio,levagavanomundo.lereinventavaomundo

(46).Aleijadinhoreinventavaomundoconelmismorecursodelque,segnNiemeyer,feito

todoouniverso.LacurvaamulatadadeAleijadinho,ledaporMrio,pruebayaenpocas

colonialessucapacidadgenerativaenelcampodelaarquitectura.Lacapacidaddeproducirun

mundo,perounmundo,afindecuentas,racializado.

LainterpretacinquehaceMriodeAndradedelaobradeAleijadinhosealauna

direccin,acasounahuella,desdelaquesepuedeentenderlacurvaenlaarquitecturacomouna

tecnologaderacializacin.UtilizoelconceptoderacializacinenelsentidoqueAlexander

Weheliyeasignaalprocesodecontruirracenotasabiologicalorculturalclassificationbutasa

setofsociopoliticalprocessesthatdisciplinehumanityintofullhumans,notquitehumans,and

nonhumans(4).Elcasoexpuestoedificaunaseriededispositivosdisciplinaresenlosquela
DelRo11

curvageneraunafronteraentrelasestructurascreadasporAleijadinhoylasepistemologas

arquitectnicascoloniales.DondeBurtonveexcentricidad,desfiguracin,deformidad,Mriode

AndradereconoceelncleomismodelavirtudestructuraldelasiglesiasdeAleijadinho,quien

abrasileiraelmarcodelaarquitecturacolonialportuguesa,peroque,almismotiempo,escapa

deBrasil,delonacional,yresponde,enltimotrmino,alaraza.Estedesplazamiento,ami

parecer,estalecturaespecficaqueMriodeAndradehacedeAleijadinho,seencarna

renegadamenteenlaarquitecturadeOscarNiemeyer.SequejaMriodeAndradequeelartede

losmulatos,yenespecialAleijadinho,apareceramprofetizandoparaoBrasilumaconstncia

futuragenialssima,especializadanasartesplsticas.Infelizmenteissonopassouderebate

falso,umaauroraquenodeudia(18).LarecuperacindeNiemeyer,bajoestanarrativa,sera

esaaurora.

ElvnculoformalentreAleijadinhoyNiemeyerdistadeserantojadizo.YaLucioCosta

declarabaquesuperpuestosobrelasinfluenciasmodernistas,Aleijadinhoeralainfluenciams

clarasobreelestilodeNiemeyer.3Miinters,sinembargo,noserunacomparacindirectade

OscarNiemeyerconelarquitectocolonial,sinoconeldiscursoqueMariodeAndradeconstruye

alrededordelainterpretacindesuobraplstica.

ElrelatoqueMariodeAndradehacedelaarquitecturadeoAleijadinhopermite

intervenirloscuerposarquitectnicospropuestosporNiemeyer.Serevelalapielquelacurva

3ExpresaLucioCostafoionossoprpriognionacionalqueseexpressouatravsdapersonalidadeeleitadsse

artista,damesmaformacomojseexpressaranosculoXVII,emcircunstncias,alis,muitosemelhantes,atravs

dapersonalidadedeAntnio().
DelRo12

simultneamenteexponeyoculta.Niemeyer,ensuensayoAformanaarquitetura(1978),

confiesaquedurantelosprimerostiemposenlaprofesinaceptutilizarlosprincipiosdel

modernismofuncionalistaentrminosdeunaimitaoprovisriaenecessriaenlaquelas

antiguasfachadassereemplazaranporampliospanelesdevidrio,elsoportequelasparedesde

ladrillosotorgabansecumpliraporcolumnasdeconcreto,yelespacioocupadoporeledificio

seliberarapormediodelevantarelvolumensobrepilotis(142).Coneltiempo,Niemeyer

desarrollunarevueltapoticacontraelfuncionalismo,unaarquitecturaquesurgiera

caminhandopelocampodabelezaedapoesia.Curiosamente,esteensayorevelalacrisisque

suponeeldesplazamientodelmodernismohaciaunaprcticanofuncionalista(y,portanto,no

instrumentalynoadministrativa)delaforma.Niemeyerintentacombinarunaesferade

tensionesquesuarquitecturamantieneirresueltas.Porunaparte,expresaqueeraaforma

abstrataquemeatraa,puraedelgada,soltanoespao,quepodemosidentificarconlacurva.

Porotraparte,estaformalibreemanadeunaconfrontacincompletaconlamemoriaafectiva,

antigaslembranas,delarquitectoquienmodelabasusestructurasconlavistaencuerposmuy

concretos.EvocabanrecuerdosdasigrejasdeMinasGerais,dasmulheresbelasesensuaisque

passampelavida,dasmontanhasrecortadasesculturaiseinesquecveisdomeupas.

SisesiguelalgicadeNiemeyerenesteensayo,lacurvaemanaradeunaabstraccinde

cuerposconcretos;ejercicioqueapuntaraadarunaimagen,unaescala,distintaalasmasas.Al

contrariodelasimplificacindelaarquitecturasocialdesupoca,Niemeyerconstruy

monumentosqueinvitanacasoobliganlamanifestacindeunafantasa.Encondiciones

capitalistas,segnsuidea,estoestodoloquelaarquitecturapodaofrecer:unaexpresin
DelRo13

estructuraldelapromesadeemancipacindelprogressotcnicodapocaemquerealizada

(144).Laarquitecturanotendralafuerzaparacrearlascondicionesdelarevolucin,peros

apuntabaaquelaformaarquitectnicalibreinvitaseasushabitantesaimaginaruna

transformacinsocial,delaqueemergerafinalmenteaarquiteturamaishumanaque

desejamos(145).

Justamente,enesteprocesodeabstraccinhumanizadora,unremanentequedaexpuesto.

Lacreacindeunresiduoracialpermitelaactividadgeneralizadoradesdelaquelacurvapuede

actuarcomoformalibre.Sinlaomisindeciertoscuerpos,omsbienentendiendocmola

abstraccinhumanizadoradependedeestaomisin,elprocedimientoperderasueficacia.El

dibujoinicial,lamujerfundidaenlahoja,permiteimaginarelprocesodeestaabstraccin.El

cuerpoenaparienciantegrosedisuelveenlneasabiertas.Alregresaraldibujo,elcuerposeha

vueltohoja,marcaycarne,diluidoensupropiaapertura.Lafiguracindeunafemineidad

abstractaportalaobstinacindelcuerpovueltoespectculo,cuyaextensinrepitelas

dimensionesdelpaisaje,talycomolafotografadeunajovenBrigitteBardotenCannes,

posandoparaelmundoconlospiesmezclndoseenlaarena.
DelRo14

UngrabadodetpicosimilarmuestraunavariacinenlaqueNiemeyerprescindedel

cuerpoparadejarnicamentelacarne.Sedivisaunaplayaenlaqueapareceporpiezaselrostro

ylospechosdeunamujermarcadosenunfondoarenososinquesepuedadistinguiryaellmite

entreelcuerpofemeninoyelgeogrfico.
DelRo15

EstetratamientodeabstraccinrecuerdaalprocedimientoejecutadoporLeCorbusieren

Argelia.BeatrizColominadescribecmoelarquitectofrancstrabajarepetidamentesobre

tarjetaspostalesdemujeresargelinas,haciendocoincidirsuscuerposconelcuadroLasFemmes

dAlgerdeEugeneDelacroixmedianteunprocesoprogresivodefetichizacindelcuerpo

femenino.AdiferenciadeLeCorbusier,Niemeyernologradominardeltodolaalteridadinscrita

ensusobras.Elarquitectobrasileomuestraindiciosdepasividadqueunavezsealados

aparecencontodasuviolencia.Weheliyeelucidalosmecanismosdeesteprocesodescribiendo

elvolatilerapportbetweenraceandthehuman(8).Estarelacinconsolidaunordende

categorasbiopolticasquedistingueentrehumans,notquitehumans,andnonhumans

(Weheliye4).ElHombrefuncionacomoelconceptonomarcado,regular,ynormalizador,

cuyahipstasisalmismotiempoabarcayexcluyecuerposdiscrepantes.Sinembargo,la

aparicinconcretadelHombredependedeloscuerposmarcadoseirregulares.Esporesta

raznqueWeheliye,refiriendoaHortenseSpillers,reclamaquelanegritudesvestibularala

cultura.Lareferenciaalacarne,ysuscolores,determinalaformaenqueloscuerposson

clasificados,fleshcomestodefinethephenomenologyofMan,whichisalwaysalreadylivedas

unadulteratedphysiology(Weheliye44).Deestamanera,lacurvacomoformaabstrata,purae

delgada,deNiemeyer,estaracondicionadaporlaomisinysimultneaaparicinexcesivade

laporosidadracialdelacurvamodeladaporMriodeAndradeenlacarnemulatadelasiglesias

deoAleijadinho.Weheliyeadviertequeparaanalizarlosespectrosdelacarneinteresatomar

atencindelosminisculemovements(12)enlosqueseinscribe.Lapenetranteinterpretacin

deMriodeAndradesigueesteprincipioensulecturadelasiglesiasdeoAleijaidinho,enlas

quebuscacapturarlasinflexionesdelacarnesobreloscuerposarquitectnicos.Poreso,su
DelRo16

lenguajecapturamaticesquedesentierranladeformacin,elabrasileiramiento,laproduccinde

lairrealidadefantasistadelacurva.Porelcontrario,laobradeNiemeyeramplificatodoloque

esgesto,agitacinyactividadcapilarenoAleijaidinho,paradevolverelexcedenteseparadodel

cuerpodesbordado.Laabstraccindelacarnedevieneencarneabstracta.Laaparicindela

curvasedesenvuelveentodasuagresividad.Niemeyerdividelaiglesiadelacurvatura,domina

suestructurapormediodelaabstraccinypresentaestaviolenciabajoelnombredeforma

livre.

LaintervencindelaarquitecturadeNiemeyerporlalecturadeDeAndradegenera,de

estamanera,unavariacinenlaformadeinterpretarsusespacios.Lacarneemergedelasruinas

deunaabstraccindesmantelada.EnNiemeyercontemplamos,entonces,laformadelaraza

encarnadaenunaarquitectura.Esteeselcasodelaambivalenciaentreliberalidadycontrol

formalquesemanifiestaeneledificioCOPAN,recintoresidencialemplazadoenSoPaulo,en
DelRo17

elquelacurvaenformadeScontrastaestavezconlasrectasqueestructurandelosedificios

circundantes.4Elefectoseacentaporlosbrisesoleil,queexacerbanlacurvaysugierenla

expansinhorizontaldelconjunto,diferencindosedelejeverticalquepredominaenlaAvenida

Ipiranga.Sibienlacurvapactaconelentornosuexhibicincomocuerpogozoso,excesivoy

particular,almismotiempo,alinteriordesuspasillos,elhabitantevelaspuertasasomarse

furtivamente,pueslatorsindelconcretoocultaelsectorsiguiente.Andarlospasillosdel

edificioCOPANsometelamiradadelhabitanteasupropiodesvanecimiento,porquereemplaza

lamodularidaddeladistribucinrectangularporunasacudida.Lacurvamuestraungrupo

acotadodelaspuertasqueluegosepierdenalbordedelacurva.Eldiseonopermitepercibiro

imaginarsucontinuidad,sinofijarseeneldetalle,enunaseriedepuertas,comounamirada

vidaquedafijaenunporo.Desdelejos,COPANexhibeuncuerpontegro;pero,desdedentro,

lacurvasevuelvehaciaembriagantesmovimientoscapilares.Niemeyergeneraunaestructura

intervenidaporlamismatexturadelossignosquelacomponen.Suabstraccinterminaenla

exhibicinmspatentederacializacindeldiscurso,unaarquitecturadelacarne.

HeintentadosealarcmoalexaminarlaobradeNiemeyeralaluzdelasideasdeMrio

deAndradeensuensayoOAleijadinhosemuestraelcomponenteracial,deinflexinmulata,

inscritoenlacurvaarquitectnica.Elresultado,entodocaso,noelideeldebatesobrelas

significacionesdelaobradelarquitectobrasileo.Porelcontrario,generaunvacoquepunzael

4 EstecontrastesevuelvetalvezmsmarcadosiseconsideralacircularidaddelexhotelHilton,proyectado

porMrioBardellien1971,enlamismaavenidaIpiranga.Aunestructuradabajounaformaradial,laobrade

Bardellinorompelospresupuestosdeundisciplinadomodernismo.Suinerciacorporativamuyprobablemente

presentalamayordivergenciaconladinmicasinuosidaddeCOPAN.
DelRo18

sistemadevaloresyaasignadosaestaobraplsticaatravsdeunalecturacrtica

declaradamenteprovisional.Laoperacinproveeunespaciosiempreinestable,peroanabierto

delalecturadesignosespacialesdesdeelmarcosimblicoletrado.Deestemodo,admite

recorrerunatrayectoriaporbordesdisciplinaresquecontinanfabricandotensionesculturalesen

laincesanteoscilacinentrelacarneyelcuerpo,ascomoentreelespacioysulenguaje.Con

todo,mepareceproductivosugerirylecturaselaboradasdesdeestosbordesqueincitanarevisar

lahistoriadelamodernidadlatinoamericanaalmostrarquesudefinicinestanpendiente.En

estecasoenparticular,porquelasfundacionesformalesdeledificioideolgicodeOscar

Niemeyerlaspusounmulato.

Obrasconsultadas

Cndido,Antnio.LiteraturaESociedade:EstudosDeTeoriaEHistriaLiterria.SoPaulo:

CompanhiaEditoraNacional,1965.Print.

Colomina,Beatriz.PrivacyandPublicity:ModernArchitectureasMassMedia.Cambridge,

Mass.:MIT,1994.Print.

Costa,Lcio.,andXavier,Alberto.LcioCosta:SbreArquitectura.PortoAlegre:UniRitter,

2007.Print.

DeAndrade,Mrio.OAleijadinho.1935.AspectosDasArtesPlsticasNoBrasil.SoPaulo:

LivrariaMartins,1965.Print.
DelRo19

Gorelik,Adrin.Correspondencias:Arquitectura,Ciudad,Cultura.BuenosAires:Editorial

Nobuko,2011.Print.

Niemeyer,Oscar.Ascurvasdotempo:memrias.EditoraRevan,1998.Print.

.Aformanaarquitetura.1978.Depoimentodeumagerao:arquiteturamoderna

brasileira.Ed.AlbertoXavier.EditoraCosacNaify,2003.

Subirats,Eduardo."MacunamaemBrasliaHomenagemaOscarNiemeyer."RevistaTrama

Interdisciplinar5.2(2014).

Tafuri,Manfredo.ArchitectureandUtopia:DesignandCapitalistDevelopment.Cambridge,

Mass.:MIT,1976.Print.

Weheliye,AlexanderG.HabeasViscus:RacializingAssemblages,Biopolitics,andBlack

FeministTheoriesoftheHuman.Durham:DukeUniversityPress,2014.Print.

Vous aimerez peut-être aussi