1

1.GR

Motorlu tatlarn fonksiyonlarn yerine getirebilmeleri iin gerekli olan enerji

bugn iin byk lde petrole bamldr. Bundan dolay yakt tketimindeki hzl
arta bal olarak yakt temininde karlalan glkler de giderek artmaktadr. Ayrca
motorlu tatlardan kaynaklanan hava kirlilii ve grlt dzeyi zellikle byk
ehirlerimizde ciddi bir problem olarak insan saln tehdit edecek boyutlara
ulamtr. Hava kirliliinin ortadan kaldrlmas veya minimum dzeye indirilmesi,
yakt tketimini azaltmakla ve motorlu tatlarn verimliliini artrmakla mmkndr.
Yaplan almalar sonucu yakt ekonomisine etki eden u faktrler gz nne
alnmtr:
Motora ait zellikler; sktrma oran, hava-yakt oran,zgl yakt tketimi,
motor tat uyumu, yakt kalitesi, alev hz, motor srtnmesi, motorda kullanlan
yardmc sistemler, gaz deiim sreleri, yanma odas tasarm, motor bakm ve
ayarlar, motordaki sistemlerin ynetim ve denetimleri.
Tata ait zellikler; tat tasarm, tat aerodinamii, g aktarma sistemleri,
tekerlek ve lastikler, tat ktlesi.
Tatlarn alma artlarnn etkisi; ilk alma ve snma durumu, seyir evrim
karakteristikleri, tat performans, evre koullar, yollarn etkisi, bakm ve onarmlarn
etkisi, tat srcsnn davran (1).
 2

2. YAKIT TKETMNE ETK EDEN ZELLKLER

2.1. MOTOR LE LGL ALIMALAR

Motor ile ilgili almalar; srtnme kayplarnn azaltlmas, yksek sktrma

oranlarnn kullanlmas, dolgunun artrlmas, uygun karm kompozisyonu ve en
avantajl alma koullarnn elde edilmesi yoluyla daha kk, hafif ve daha verimli
motorlarn gelitirilmesine yneliktir. Benzin ile alan motorlarn enerji dalm
ksaca yazarsak; yaktn oluturduu kuvvetin yaklak %10u aktarma organlarna
(arkadan itili bir otomobil iin), %5i pistonlarn ataletine, %5i srtnmeye ve %60
kadar da s olarak dar atlp tamamen boa harcanmaktadr. Yani tekerleklere
iletilebilen verimli g ancak harcanan yaktn oluturduu enerjinin %20si kadar
olabilmektedir. Bu deerleri gz nne alarak ortaya kan almalardan bazlar
unlardr:
Mekanik srtnmelerin azaltlmas ortalama %2 gibi bir yakt ekonomisi salar.
Mekanik srtnmeleri azaltlmas iin uygun ve yeni tip yalar kullanlmaldr.
Motorlarda s geii ile yakt ekonomisi arasnda yakn bir iliki vardr.
Deiken seyir koullarnda kullanlan bir tat motorunun soutucu akkan scakl da
srekli deimektedir. Ancak bu deiken iletme koullarnda soukta ilk hareket ile
snma periyodunun, rlanti sresinin, negatif ivmenin ve durup-kalkma gibi belirgin
baz olaylarn etkisi daha fazla olmaktadr. Yakt ekonomisi ile su scakl arasndaki
ilikiyi inceleyebilmek iin su frenine bal bir benzin motoru test edilmitir.
Deneylerde motorun enerji dalm rlanti ve deiik gaz konumlarnda her biri iin 41
C ile 92 C arasnda deien bir su k scakl aralnda tespit edilmitir. Soutma
suyu debisi ayarlanarak, her bir deney noktasnda su scakl sabit kalncaya kadar
motorun rejim haline gelmesi beklenmitir (2).
 3

Tablo 2.1. Motorda yakt tketiminin su scaklna bal olarak deiimi.

2.1.1. Sktrma Oran

Pistonun silindir iinde en aadayken piston stnde kalan hacmin, piston en

st konumdayken yine piston stnde kalan hacme oran sktrma orannn en basit
aklamasdr. Benzin motorlarnda iyi bir yanma ve yanma sonucu basnc elde
edebilmek iin, karmn sktrlmas ve sktrldktan sonra atelenmesi gerekir.
Ksmi yklerde yanma veriminin, yakt ekonomisinin ve emisyonlarn iyiletirilmesi
iin sktrma orannn artrlmas, motorun yksek yk ve dk hz koullarnda ise
olas vuruntu ve sert almay nlemek iin sktrma orannn bir miktar azaltlmas
gerekmektedir. Buji ile atelemeli motorlarda oluan sreleri en iyi anlatan model otto
evrimi olup, verimin sktrma oranyla deitiini gsterir. Otto evrim verimini
yle ifade edebiliriz;

1
otto = 1 hacimsel sktrma oran.
k 1
k = Cp/Cv iin kullanlan zgl s oran.

Otto evrimi 4 zamanl yanmal motorlar iin kullanlr. Bu zamanlar; emme

zaman, sktrma zaman, yanma zaman, egzoz zaman. Tablo 2.1. sktrma oran
arttka termik verimin arttn, yakt tketiminin azaldn gstermektedir (3).
ngiliz Teknik Konseyi tarafndan yaplan bir aratrmada oktan says (OS),
sktrma oran ve yakt ekonomisi arasndaki iliki incelenmitir. Strok hacimleri 1100
ile 4235 cc aralnda bulunan 17 farkl motor ve tat zerinde denenmitir. 1300 ve
 4

1600 cc' Iik motorlarda 7,6 - 8,0 sktrma orannda, aratrma oktan saysnn 90
olmas gerekirken, 8.5 - 9.0 sktrma orannda, aratrma oktan saysnn 95 olmas
gerekmektedir. Sktrma orannda 0,9 - 1,0 birimlik bir art aratrma oktan saysnda
da 5 birimlik artmay zorunlu klmaktadr. Bu durumda 1300-1600 cc1 lik motorlarda
birim sktrma oran bana % 4,4 - 13,3' lk; birim aratrma oktan says art bana
da % 0,6- 1,7 yakt ekonomisi tespit edilmitir. 17 adet motor iin genel ortalama
yaplnca sktrma oranndaki birim art ile % 7.7' lik; aratrma oktan saysnda birim
art ile % l,3' lk bir yakt ekonomisi salanm olmaktadr. Dolaysyla yksek oktanl
benzin kullanlrken ayn zamanda sktrma orannn da uygun miktarda artrlmas ile
yakt ekonomisi salanabilir. Nitekim piyasada satlan benzinli aralarn neredeyse
hepsi normal oktan saylar ile en iyi performans salamak zere tasarlanmtr.
Dolaysyla, daha yksek oktan saysna sahip bir benzinli yakt motorunuzun
performansn arttrmaz. Kullanc iin ekonomik zarar olmaktan teye gemez (2).

2.1.2. Hava / Yakt Oran

Hava / yakt karm tekili sistemi, motora gelen havann miktar ile en uygun
oranda yakt ktlesinin hesaplanmasndan sorumludur. Motorun verimle almas iin
belirli bir hava / yakt oranna sahip olmas gerekir. deal olarak, teorik tam yanma
14,7 : 1' lik ktlesel bir oranda gerekleir. Baka bir deyile 1 litre benzinin tamamnn
yakabilmek iin yaklak olarak 9,500 litre havaya ihtiya vardr (5). Motorun deiik
alma koullarnda hava/yakt orannn iyi bir ekilde salanmas, deiimin minimum
dzeyde kalmas gerekmektedir. Motorda en ekonomik alma fakir karm ile
salanmaktadr. Maksimum g alnmas iin ise zengin karma ihtiya vardr (2).
Peki nedir bu zengin ve fakir karm? Fakir karm benzinin birim arlnn havaya
nazaran daha az oranlarda olmas durumunda ortaya kan karmdr. Zengin karm
ise motora bol benzin gelip az havann gelmesidir. ekil 2.1 'de hava/yakt orannn,
farkl hzlarda ve iletme durumlarndaki deiimleri grlmektedir (4).
 5

ekil 2.1. Tatn hzna bal olarak hava yakt oran deiimi

2.1.3. Ateleme Avans

Ateleme avans silindirde sktrlan hava / yakt karmnn atelendikten

sonra tamamen tutuabilmesi iin gereken sredir. Avans artnca yakt ekonomisi
iyilemektedir. Ancak buradan avans istenildii kadar artrlabilir anlam
karlmamaldr. Her motorun deiik alma koullarnda deiik miktarlarda avansa
ihtiyac vardr (4). Sensrler araclyla mikro ilemciye her pskrtme ve ateleme
ilemi iin emilecek hava miktar, motor devri, krank mili konumu ve emilen havann
scakl ve motor scakl verileri salanr. Bu bilgiler sayesinde motorda daima ideal
hava-yakt karm miktarnn tam doru anda atelenmesini garantiler. Bunun iin
Motronic kumanda cihaz sistemi kullanlabilir. Bu kumanda hava ve yakt beslemesini
ve ateleme ilemini elektronik olarak ayarlar (6).

2.1.4. Yaktn Kalitesi

Benzin, 32C - 204C arasnda kaynayan, zgl arl 0,680-0,760 gr/cm 3 olan
renksiz ve kendine has bir kokusu bulunan hidrokarbonlar karmdr. 1 kilogram
yandnda 10500 kcal enerji verir.Benzinli motorlarda, yaktn kalitesi, oktan oranyla
 6

belirlenir ve yaktn kendiliinden yanmaya direncini ifade eder. Oktan oran, motor
zerinde dikkatle yaplan test ve kontrollerle belirlenir (2). Benzinde aranan performans
zelliklerini yle sralayabiliriz;

2.1.4.1. Benzinde Uuculuk

Benzinde aranlan en nemli zelliktir. Yaktta bulunan hafif hidrokarbonlarn

dk scaklklarda buharlamas istenir. zellikle souk motorlarda ilk hareket iin
yeterli miktarda yaktn salanmas, yaktn uuculuu ile direkt olarak ilgilidir (7).
Benzin iindeki dk scaklklarda buharlaan hidrokarbonlar ok az ise, motoru ilk
harekete geirmek gleir. nk sv yaktlar ancak buhar halinde yanabilirler. Hava
iinde hacimsel olarak en az % 1,5 orannda benzin buhar yoksa yanma olmaz. Bunun
iin benzinin % 10' u 54 - 74C arasnda buharlamaldr. Tablo 2.2' de bununla ilgili
rnekler verilmitir. Yksek hza ani gei iin gaz pedalna basldnda, motorun
emdii hava miktar ani olarak artar. Motorun daha iyi hzlanabilmesi iin hava iine
daha fazla yakt verilmelidir. Bu yakt artn salayabilmek iin yaktn uuculuu
yksek olmaldr. Uuculuun fazla olmas da iyi deildir. Uuculuun fazla olmas
buhar tkacna yol aabilir (2).

Tablo 2.2. Engler - ASTM metoduna gre Petrol Ofisi artname rnei
Buharlaan Benzin Oran Buharlama Scakl
%10 70 C
%50 125 C
%90 180 C
Kaynama sonu 204 C

2.1.4.2. Buhar Tkac

Sv yaktlarda uuculuun fazla olmas istenmez. Isnan motor, yakt sistemi

elemanlarnn ssn arttracak ve artan scakln etkisiyle yakt motora ulamadan
buharlaacaktr. Bu durumda ise karbratrde, borularda ve zellikle yakt pompasnda
buhar haline gelen benzin, tkanmalara yol aacaktr. Byle bir durumda motor dzgn
almaz, hatta stop edebilir.
 7

2.1.4.3 Depolama Dayankll

Sv yaktlar, depolandklar ortamda oksijenle reaksiyona girerek knt

olutururlar. Bu kntlere reine denir. Bu kntler yakt sisteminde tkanmalara
yol aabileceinden dolay istenmezler. Benzinin iindeki reine oran 5 mg/cm 3' den az
olmaldr. Reine yakt kanallarnn tkanmasna sebep olur. Tablo 2.3 de Petrol Ofisi
iin reine oranlar grlmektedir.

Tablo 2.3. 100 cm3 benzindeki reine miktar

Reine miktar (mg) (100 cm3 iin)

Petrol Ofisi (pra) 4
Petrol Ofisi (Batman) 6

2.1.5. Motorlarda Alev Hz

Yanma olaynn ksa srede tamamlanmas, bir dier ifadeyle alev hznn
yksek olmas motor performans asndan ok nemlidir (8). Alev hznn yksek
olmas Otto motorlarnda ideale yakn bir yanmann olumasn salayarak sl verimi
artrabilmektedir (9).

2.1.6. Motor Srtnmesi

lk aracn retilmeye balanmasndan bugne kadar iten yanmal motorlarda

anma nemli bir problem olmaya devam etmektedir. ten yanmal motorlarda
anmann meydana geldii en nemli paralardan bir tanesi de silindir gmlekleridir
(10). Motorlarda i srtnme, balansa, yatak yuvas dizaynna ve pistonlar dikkate
alnarak drlmeye allmaktadr.
Yksek hzlarda mekanik verim nemli lde dmektedir. Pistonlardaki
srtnmenin azaltlmas bu yzden ok nemlidir. Motorlarda ar srtnme, piston ile
silindir yzeyi arasndaki ya tabakasndan kaynaklanmaktadr. Srtnme yzeyleri
azaltlm pistonlarn motorlarda kullanlmasyla, srtnme kayplarnda % 10 azalma
olduu ve bu azalmann, geni ldeki alma koullarnda, maksimum gte % 2
 8

artma ve yakt tketiminde % 3 azalma salad belirlenmitir. Motorlarda kullanlan

dk viskoziteli yalar aracn yakt ekonomisini iyiletirir. Dk viskoziteli yalar ile
yakt ekonomisinde salanan iyileme ilk 1,6 km' de % 6, motorun snmas ile % 9'
luktur.

2.1.7. Yanma Odas Tasarm

Piston st l noktada iken st tarafnda kalan bolua yanma odas denir.

Yanma olay yanma odasnda gerekleir. Yanma olaynn sonucunda yakttaki kimyasal
enerji nce s enerjisine dntrlr. Ortaya kan s enerjisi piston biyel
mekanizmasyla da mekanik enerjiye evrilir. Motorlarda genellikle yanma odas
silindir kapaklarnda bulunur. Baz motorlarda ise yanma odasnn bir ksm piston
zerinde mevcuttur. Motorlarda iyi bir karmn olumasnda ve iyi bir yanmann
gerekleebilmesinde yanma odalar byk bir rol oynar. Yanma odalar przsz ve
kk yzeyli bir hacme sahip olmas gerekir. Yanma odasnn ekli genellikle
supaplarn konumuna gre belirlenmektedir (11).
Silindirlerde etkili bir yanmann gereklemesi yanma odasnn tasarmyla ok
yakndan ilgilidir. Etkili bir yanma oluumunu salamak iin n alev tarafndan kat
edilen yol kltlmelidir. Alevin kat ettii mesafeyi kltmek iin yanma mmkn
olduunca hzl olmaldr. Yanma hzn arttrmak iin, mutlaka trblansl bir yanma
gerekletirmek gerekir. Bu trblans salayabilmek iin, baarl bir yanma odas
tasarmna ve sktrma evrimine ihtiya vardr. Yanma srecinde, trblansl
hareketin etkisiyle alev yanma olmayan bo blgeye doru hzla ilerler. Fakat
trblansn ok fazla olmas da, silindir cidarlarndan ar s transferine sebep olarak
s kaybn arttrr ve grltl yanmaya neden olacandan bu dengeli yaplmaldr.
Mercedes SLK 350' de bulunan 3,5 litre V6 motoru deiken trblans sistemi ile yakt
tketiminde 100 kilometrede 0,2 litre kadar azalma elde etmitir.
yi bir yanma iin egzoz supaplar ve bujiler piston zerinde mmkn olduunca
birbirine yakn olmaldr. nk bu blgelerde en trblansl ve scak noktalar
olumaktadr. Buna ek olarak, egzoz supab, ieri giren taze havann s transferini
snrlamas asndan mmkn olduunca emme supabndan uzak olmaldr (11).
 9

Yanma odasnda oyuk ve yarklardan kanlmaldr, nk alev soutma

etkisiyle sndrlr ve yanmam hava / yakt karm bu atlaklarda birikerek verimi
drr ve yksek hidrokarbon emisyonuna neden olur. eitli yanma odalar ekil 2.2'
de gsterilmitir.

Yksek sktrma oranl Nissan NAPS-Z at tipi yanma odas

yanma odas (HRCC) yanma odas
ekil 2.2. eitli yanma odalar

2.2. TAIT LE LGL ALIMALAR

Genel olarak yakt tketimi zerinde, tata ait faktrlerin nemli etkileri
bulunmaktadr. rnein; tat arlnn fazla olmas ivmelenme yeteneini azaltmakta
 10

ve yakt ekonomisini ktletirmektedir. Daha hafif malzeme kullanmaya ynelik

almalar yaplmaktadr. Kullanlmakta olanlara oranla, kompozit yaylarla % 81, fibrit
panellerle % 59, elik sa egzoz manifoldu ile % 60, alminyum gvde ile % 52 kadar
arlk tasarrufu salanabilmektedir. Bir otomobilde salanan 118 kg arlk
azaltlmasnn seyir koullarna gre % 16-36 yakt tasarrufu salad bilinmektedir.
Tatlarn aerodinamik yaplar da ok nemlidir. Gnmzde ortalama 0,3 olan
aerodinamik diren katsays, Mercedes E- serisi Coupe' de 0,24' lere kadar ekilmitir.
Bugn 70 km/h hzla giden bir otomobil motor gcnn yarsn hava direncini yenmek
iin harcamaktadr.

2.2.1. Tat Arl

Tatn biimsel tasarm ve arlk kontrol birbiriyle ok sk ilikilidir. Tat

arlnn azaltlmas almalar yakt tketimini azaltmada en nemli almalardan
birisidir. Ancak tat arlm azaltrken ok eitli snrlamalarla karlalmaktadr.
tasarmda nemli olan baz kriterler; yeterli ve ekonomik yolcu kabini ve bagaj hacmi,
korozyon direncinin salanmas, iyi hareket zellikleri, kullanm kolayl ve arpma
dayanm salanmaktadr. rnein; Renault Megane kaporta sac kalnl 0,8 mm,
Volvolarda sac kalnl 1 mm dir.

2.2.2. Tat Aerodinamii

Tatn aerodinamik yaps tat tasarmnda nemli bir parametre olarak ele
alnmaktadr. yi bir aerodinamik tasarm yakt tketimini azaltmakla kalmayp, ayn
zamanda, kirletici emisyonlarda, kararllkta, grlt dzeyinde, hareket kabiliyeti ve
tat iklimlendirmesini de olumlu ynde etkilemektedir. Herhangi bir anda tatn belirli
bir noktasndan geen hava partikln dnelim. Bu partikl hareket eden tata gre
yerletirilmi bir koordinat eksenine gre rlatif bir hareket yapmaktadr ve belirli bir
yol izlemektedir. Partikln izledii bu yola ak yolu denir. Daha sonra tat zerinde
belirlenen bu noktaya gelen dier tm partikllerde bir nceki partikln izledii yolu
izleyecektir. Bunun gibi dier btn ak yollarnn oluturduu aileye tat evresindeki
hava ak ekli denir. Bu ak ekli tatn ekline ve hzna baldr. Tat zerindeki bu
hava ak ekli rzgar tnellerinde veya tm tat yzeyine ince ve esnek iplikler
 11

yerletirilerek grntlenebilir. ekil 2.3' de normal boyutlardaki bir Volkswagen marka

otomobilin zerindeki hava ak ekli grlmektedir. Aerodinamik kayplar ksmda
incelenebilir. Birincisi tatn snr tabakasnda kk miktarda oluan, trblans ile
meydana gelen srtnme kayplar, bir dieri tatn radyatr ksmndan ve
havalandrmasndan giren srtnme kayplar, ncs ise snr tabakann yzeyden
ayrm noktasnda oluan, byk lekli trblansn sebep olduu kayplardr.
Aerodinamik almalarn esasn, snr tabakann, tatn yzeyinde trblans meydana
getirmeyecek bir ekilde ayrlmasn en aza indirmektir. Ayrca tatlarda yakt
ekonomisini ktletirmeyecek ekilde aksesuar kullanmak gerekmektedir.
Aksesuarlarn kullanlmasyla yakt ekonomisi % 2 olarak ktlemektedir. Ksacas
aerodinamik dizayn ne kadar iyi olursa aerodinamik diren o kadar azalacak ve yakt
ekonomisi o denli artacaktr. Aerodinamiin yakt tasarrufuna etkisini bir rnekle
anlatacak olursa; u anda stanbul' da 3 milyon tat olduunu kabul edelim. Btn bu
tatlarn ortalama hznn 55 km/h olduu ve senede ortalama 8000 km mesafe
aldklarn dnelim. Eer tatlar bu artlarda alrken ortalama 30 HP motor gc
rettikleri ve bu hzdaki ortalama yakt tketiminin 9 km/h olduu kabulleri ile hesap
yapldnda, yllk ortalama yakt tketimi 888 milyon litre olur. Tat dizaynndaki baz
iyiletirmelerle aerodinamik diren katsays ortalama %2 drlebilir. Katsaydaki bu
d motor gc ihtiyacna %0.5 olarak yansmaktadr. Bunun ekonomik anlam ise;
yakt tketiminde senelik 4.5 milyon litre yakt tasarrufu demektir.

ekil 2.3. Rzgar tnelinde tat zerindeki ak eklinin belirlenmesi iin deney
yaplrken.
 12

2.2.3. G Aktarma Sistemleri

Tatlarn deiik alma koullarndaki yk ihtiyacn karlamak iin, tata

uygun bir aktarma sistemi gereklidir. Aktarma sistemi motor kndan tekerleklere
kadar olan tm elemanlar iermektedir. Bir tatta bulunan aktarma sistemleri u
ekilde sralanabilir;

Kavrama ve vites kutusu

Kardan mili (aft), niversal balantlar(aft anzmana balayan paralar)
Diferansiyel
Aks milleri

G aktarma organlarndan kavrama, vites kutusu ve diferansiyel yakt tketimi

bakmndan en nemli elemandr. nemli kayplar bu elemanda meydana gelir
(2).

2.2.4. Tekerlekler

Tekerlek; tat ile yol arasndaki etkileimi salayan, tatn durma, hzlanma: ve
yn deitirmesi gibi hareketleri yapan ok nemli bir paradr. Tekerlee etki eden
karmak yapdaki kontrol kuvvetleri etkili bir ekilde yola iletebilmelidir. Tekerlee
etki eden kuvvet ve momentler ekil 2.4. de gsterilmitir.
 13

ekil 2.4. Tekerlee etki eden kuvvet ve momentler

Tatn karlat birok diren kuvveti lastiklerle yol arasndaki ilikiye

olduka bamldr. Gnmzde retilen pnmatik lastikler, tatn arln ve
zerindeki yk, yzey dzgnszlklerine kar tat korumak, yeterli tahrik ve
frenleme kuvveti gelitirmek, dzenleme ve dorultu kararll gibi grevleri verimli
bir ekilde yerine getirmektedirler. Pnmatik lastiklerin gelitirilmesiyle; sessiz, seyir
zellikleri iyi, dayanm ve farkl yol yzeylerinde iyi eki salanmtr. Yuvarlanma
direncinin azaltlmasnda en nemli faktr lastik zellikleridir. Yuvarlanma direnci
azaldka eki iin ihtiya duyulan enerji azalmaktadr. Son dnemlerde retilen
Michelin marka lastiklerde kullanlan teknoloji ile yuvarlanma direnci %20 lere
ekilmitir. Bu deer sayesinde 100 kilometrede 0,2 litre yakt tasarrufu salanmaktadr.
Bu da kilometre bana 4 gram daha az CO2 demektir (12).
 14

2.3. TAITLARIN ALIMA KOULLARININ ETKS

2.3.1. lk alma ve Isnma Durumu

Souk bir tatn altrlmas esnasnda, motor ve aktarma organlarndaki

srtnme olduka fazladr. Isnmann yakt ekonomisi zerindeki nemli etkisini
grlmektedir ekil 2.5' te grlmektedir.

ekil 2.5. lk almada alnan mesafenin yakt ekonomisine etkisi

Yaplan bir test sonucunda 0 C hava scaklnda 1.6 litrelik orta snf bir
otomobil motoru mara basld andan itibaren 100 km de 40 litreye e bir tketim
deeri veriyor. Ancak 4 kilometre yol alndktan sonra otomobilin motoru normal ssna
kavuuyor ve tketim normalleiyor.

2.3.2. Seyir evriminin Karakteri

ehir iindeki dk hzlarda ve dur-kalk tarznda gerekleen srlerde yakt

sarfiyat, dzgn fakat daha yksek hzlarda uygulanan ehir d veya otoban
srlerine nazaran olduka yksek deerlerdedir. ehir ii yakt tketimi neredeyse
 15

ehir dna nazaran %50' den fazladr. Frenleme esnasnda aracn kinetik enerjisinin bir
ksm sya dnerek kaybolmaktadr. Bu da ehir iindeki dur-kalk hareketlerinin yakt
tketimini arttrmas anlamna gelir.

2.3.3. Tat Performans

Yeni kullanma girmi veya revizyon grm tatlarda srtnme kayplar, baz
hareket eden paralardaki tolerans ve alma durumlarndan yksek olabilir. Yeni bir
tatn yakt tketimi %10 kadar daha fazla olabilmektedir. Ara ya kirleticiler
zerinde olduka nemli etkilere sahiptir. 4 yllk bir arata CO emisyonu % 25
artarken, 10 yllk ara ise yeni tata gre % 50 daha fazla kirletici emisyona yol
amaktadr. Motor bakm ve onanrmn yeterince yaplmamas ise karbon monoksit ve
hidrokarbon emisyonlarnda % 25-50 arta neden olmaktadr (2).

2.3.4. evre Koullar

evre scakl yakt tketimini olumsuz ynde etkilemektedir. Birok

srcnn yaz aylarnda ka nazaran daha az yakt sarf ettikleri grnn temeli
budur. Buna karlk olarak scak havalarda altrlan ara klimalar veya alan
pencerelerde yakt tketimini arttrmaktadr. Ayrca rakmda ara performansn
etkilemektedir. Rakm arttka aracn performans der. Rakmn artt yerlerde
oksijen azalar ve bu azalan oksijen neticesi ile yanma odasnda istenilen hava / yakt
oran elde edilemez. Yanma salanmas iin daha ok benzin pskrtlr, bu da zengin
karm oluturup yakt tketimini arttrr.

2.3.5. Tat Srcsnn Etkisi

Yukarda belirtilen etkiler byk oranda retici sorunudur. Biz otomobil

kullanan kesimde kendi imkanlarmzla yakt tasarrufu salayabiliriz. Bunlar yle
sralayabiliriz;

Ksa mesafeler iin otomobil kullanmak lkstr. Motor en ok yakt tketimini

ilk alt anda harcar. Bu yzden ksa mesafelerde yrmek hem daha ucuz
hem daha salkl bir yoldur.
 16

Doru zamanda vites deitirmek yakt tasarrufunda nemli unsurlardan biridir.

Yakt ekonomisi ile zamannda vites deitirme arasndaki iliki ekil 3.1' de
gsterilmitir.

ekil 3.1. Yakt ekonomisi ve zamannda vites deitirme ilikisi

Birinci vites yalnzca arac hareket ettirmek iin kullanlmaldr. Ardndan hemen
ikinci ve nc viteslere geilmelidir. Maksimum tork motorun en verimli alt
devirdir. Bu devirde kalacak ekilde vites deitirmek benzin savurganlnn nne
geecektir.

Ak camlarla yolculuk yapmak, ara kabinini parat gibi kullanmaya benzer.

Camlarn kapal olmas yksek lde yakt tasarrufu salar.
Hava filtresi motorunuzun tozsuz temiz bir hava almasn salar. Tozdan
pislenen ve ya nemden ien ve bu nedenle yeterli temiz hava geii
salayamayan bir hava filtresi yakt tketimini nemli lde artrr.
 17

3. SONULAR VE NERLER

Bu almada yaplan incelemelere gre; performans arttrmak iin her bir

motor parametresinden maksimum lde yararlanlmaldr. Sktrma orannn dk
yklerde daha fazla arttrlmas, yk arttka sktrma orannn standart deerine doru
getirilmesi ile yakt ekonomisinde ksmi ykte % 25lere kadar iyileme salanmaktadr.

Ateleme avans, motorun her bir alma durumuna gre elektronik kontroll
olarak deitirilmesiyle ekonomi iyilemektedir.

Elektronik enjeksiyon sistemleri sayesinde motora verilen karmn H/Y oran

fakir karm blgesinde tutulabilmekte ve bylece yakt tketimi ve egzoz emisyonlar
azalmaktadr.

Malzeme biliminin geliimiyle birlikte motor paralar ve motor yann

srtnmeyi en aza indirecek ekilde imal edilmesiyle mekanik verimi artrmaktadr.

Tat aerodinamik yaps ve g aktarma organlar da tatn yakt ekonomisini

etkilemektedir. Tat modelleri deitirilerek aerodinamik diren katsaysnn dk
tutulmasna allmaktadr.

Tat srclerinin ok sratli tat kullanmalar, gereksiz sk sk fren yapmalar

gibi durumlar yakt tketimini artrmaktadr.

Yakt ekonomisindeki iyilemeler ve zararl emisyonlarn azaltlmas iin

hkmet yetkililerinin, evre ve otomobil derneklerinin, kamuoyunun, zel sektrn,
petrol ve otomobil endstrisinin ciddi almalar yapmalar gerekir. lkemizin petrole
baml bir lke olmas nedeniyle yakt ekonomisindeki dk yzdeli bir art dahi
ekonomiye byk katklar salayacaktr.
 18

KAYNAKLAR

1. BATMAZ. . "Benzin Motorlu Tatlarda Yol-Yakt Ekonomisi likisinin Deneysel

Olarak ncelenmesi", Doktora Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits Ankara
2005.
2. Gazi niversitesi Otomotiv Bilim ve Teknoloji Topluluu, OBITET.

3. ELK. M. B. Buji le Atelemeli Bir Motorun Sktrma Orannn Deiken Hale

Dntrlmesi ve Performansa Etkisi, Doktora Tezi, G.. Fen Bilimleri Enstits
Ankara 2004.

4. YOLAAN. F. "Otomobil Motorlarnda Yakt Sistemleri", T.E.V. Yaynlar Ankara

1991.

5. OTOBIL.NET, Teknik Eitim Portal.

6. Eskiehir Osman Gazi niversitesi Makine Mhendislii Blm, "Benzinli

Motorlarda Ateleme Sunumu" 2009.

7. MEGEP. "Motorlu Aralar Teknolojisi", Ankara, 2006.

8. SALMAN. M. S. Buji le Atelemeli Motorlarda Yanma Hznn Performansa

Etkileri. Doktora Tezi, G. . Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 1996.

9. BATMAZ. . "Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi" Cilt 22,

No 1, 137-147, 2007.

10. STAUDT. W. "Motorculukta Metal Teknii", Milli Eitim Bakanl Yaynlar, 12,
1995.

11. BLGUSTAM, Biliim Teknolojileri Arlkl Makale ve Haberlerin Yer Ald

Kaynak Site.

12. Michelin Oto Lastikleri