Vous êtes sur la page 1sur 3

2017521 Afunodadogmticapenalnosistemapenalcapitalista

Afunodadogmticapenalnosistema
penalcapitalista
Publicadoem04deOctoberde2010porLriaAlmeidaNogueira

AFUNODADOGMTICAPENALNOSISTEMAPENALCAPITALISTA:
Deumapolticapenalaumapolticacriminal

LriaAlmeidaNogueira
LucianaNepomucenoAlencar

SUMRIO:1Introduo2Anlisehistrica:formaodoCdigoPenal
Brasileiro3Alegitimaodosistemapenalcapitalista4Polticapenal
4.1Afunodocrcerenapolticapenal5Polticacriminalealternativa6
ConclusoReferncia.

RESUMO
AbordaseaDogmticaPenalnocontextodosistemaeconmico
capitalistaeaspolticasutilizadasemseubojo.Observamseasinmeras
transformaesassumidaspelosistemapenalquevodeencontrosua
funodeclaradadeaoeprticasocial,dandolugaraumapoltica
excludenteeseletista.Problematizaseessadicotomiapenalcriminalista
decorrentedasmudanasdevaloreseparadigmasverificadosnoseiodo
sistemacapitalista.

PALAVRASCHAVE
Dogmticapenal.Polticapenal.Polticacriminal.

1INTRODUO

Tratardequestesqueenvolvamadogmticapenalrequisitofundamentalparapodermosproblematizaraspolticasqueo
sistemapenalbrasileiroadotounocontextoatual,dandodestaque,emespecial,apolticapenalecriminal.
Nessaperspectiva,fazsenecessrio,primeiramente,estabelecermosocontextohistricoemqueocdigopenalvigenteteve
origem,nodeixandodemencionaraqueleselaboradosanteriormente.Apsdefinidoesseenredotemporal,h,nestesegundo
momento,anecessidadedeexplicitarmos,commaisafinco,alegitimaodosistemapenalcapitalistaedamesmaforma,expor
ascaractersticasdapolticapenaleafunodocrcerenestaconjuntura.
Emseguida,verificaremosaexistnciadeumapolticacriminalvoltadaaosvaloreseadiminuiodasdesigualdadessociais,
sendoestatotalmenteadversadapenal.Sendoassim,problematizaseessadicotomiapenalcriminalnumatentativade
mudarmosarealidadeaqualestamosinseridos.

2ANLISEHISTRICA:FORMAODOCDIGOPENALBRASILEIRO

Antesdeingressarmosnocernedaproblemticaapresentadanesteartigo,necessrioesclarecermosdeantemo,comoo
CdigoPenalBrasileirofoiconstrudoparapodermosassimentendercomoaspolticaspenais,principalmenteapenal,fezse
sentiremterritrionacional.
ApstersesubordinadosOrdenaesAfonsinas,ManuelinaseFilipinas,noperodocolonial,edepoisdaproclamaodasua
Independncia,em1822,oBrasiladotoucomoafirmaRogrioGreco,osseguintescdigos:CdigoCriminaldoImpriodo
Brasil,aprovadoem16dedezembrode1830oCdigoPenaldosEstadosUnidosdoBrasil,em11deoutubrode1890a
ConsolidaodasLeisPenais,em14dedezembrode1932eporfim,oCdigoPenal,criadopeloDecretoLein2.848de7de
dezembrode1940,peloentoPresidentedaRepblicaGetlioVargasque"aoestabelecerumnovomodelodeacumulaode
capital(industrial),necessitavademeiosmaiseficazesderegulaoecontroledaforadetrabalho"
OprojetoquedeuorigemaestecdigotevecomoredatorAlcntaraMachado,queoentregouparaaanliseem1938.Este
passouporumacomissorevisoraformadapelosmagistradosVieiraBraga,NelsonHungria,NacelioQueirozRobertoLira,
representantedoMinistrioPblicosemmencionaraparticipaoespecialdeAntonioJosdaCostaeSilva.
Noentanto,houvealgumastentativasdesubstituiodomesmo,emboranoobtivessexito.OprimeirofoioDecretolein
1.004,de21deoutubrode1969.Noentanto,emvirtudedeinmerascrticas,estefoiincorporadopelaLein6.016,de31de
dezembrode1973.Deformaanloga,foirevogadopelaLein6.578,de11dedezembrode1978.
Apstodoessepercaloparaarevisodosistemapenal,foiinstitudaem27denovembrode1980,umacomissoparaa
elaboraodeumanteprojetodeleidereformadapartegeraldoCdigoPenalde1940.EstafoipresididaporFranciscodeAssis
ToledoetinhacomointegrantesMiguelRealeJnior,HlioFonseca,RogrioLauriaTucci,FranciscoSerranoNeves,RenAriel
DottieRicardoAntunesAndreucci.
DosdebatesqueocorreramemvirtudedaLein7.209,de11dejulhode1984,alterouseapartegeraldestecdigo,passandoa
vigirseismesesapsadatadesuapublicao.Eesteoqueutilizamosatualmente.

3ALEGITIMAODOSISTEMAPENALCAPITALISTA

Algicacapitalistacaracterizadacomoumsistemascioeconmico,polticoesocialcujasbasesestonapropriedadeprivada

http://www.webartigos.com/artigos/afuncaodadogmaticapenalnosistemapenalcapitalista/48762/ 1/3
2017521 Afunodadogmticapenalnosistemapenalcapitalista
dosmeiosdeproduo.Estesistemaaosepararocapitaldotrabalhopressuperelaesdedominaoeexplorao.Umdos
pontosmaissensveisdaanlisedosistemacapitalistaestnapercepodoaumentodescontroladodaexclusoque
diretamenteproporcionalaodesenvolvimentodasrelaescapitalistas.
NoBrasil,comosurgimentodoNeoliberalismo,oEstadotornasemnimonocamposocialedacidadaniaeEstadomximono
campopenal.nestecontextoqueparteocernedaanlisedeumalegitimaodosistemapenalcapitalista,deumsistema
penalqueageapenasparaprotegerosinteressesdasclassesdominantes.Emoutraspalavras,osistemapenalpassaasero
braofortedoEstadovisandohigienizaodoespaopblicoeaminimizaodastensesdasclassessubalternas.
Diantedestalgica,osistemapenalpassaachamarsesistemapenalcapitalistavistoqueconserva,produzereproduzo
capitalismo.ComoapontaVeraAndrade,osistemapenaldeixadeladosuaprincipalfunoqueatuteladosinteressese
direitosdosindivduosparaexercerafunoativadeconservaodasrelaessociaisdesiguais.Passaaoperardeforma
seletivaeestigmatizanteembuscadosinteressesdasclassesdominantes.
DeacordocomacrticadeAlessandroBaratta,algicadaacumulaocapitalistaalimentaanecessidadedemanterossetores
damarginalizaocriminal,ouseja,osistemacapitalistapressupeumaexclusoquefundamentalparaoseufuncionamento,
temnecessidadededesempregoemarginalidadesocial,chocandose,destaforma,comosdireitosqueomesmodeclara
cumprir.Osistemacapitalistaexigeumadisciplinaerepressocomonicoobjetivodeconterasclassesdominadas.Neste
momento,osistemapenalentraemaocolaborandoconstantementecomaconservaodestesistemaexcludente.
nestecontextodeconstruodeumsistemaseletivoedoaumentosignificativodaleidovaloredaeconomiaqueseconstrie
selegitimaosistemapenalcapitalista.Desenvolvendo,destaforma,polticasdecarterexclusivamentepenaiseterroristas
contrriasaquelasdecunhosocialequebuscagarantirosdireitosfundamentaisdosindivduos.

4POLTICAPENAL

Acriminologiacrticainserenaanlisedoprocessodecriminalizaoadistinoentreasfunesdeclaradaseasfunesreais
dosistemapenal.AprimeiraacepovistacomoasfunesqueoEstadodiscursa,apresentandoosistemapenalcomo
"igualitrio,atingindoigualmenteaspessoasemfunodesuascondutas"?.Asfunesreaisso,entretanto,integralmente
opostassfunesqueoEstadodeclara,ouseja,nestaacepoosistemapenal"seletivo,atingindoapenasdeterminadas
pessoas,integrantesdedeterminadosgrupossociais,apretextodesuascondutas."
ApolticacriminalnestecontextovistanumaaceponegativavistoquepressupemasprticasexecutadaspeloEstadopara
cumprirasfunesreaisdosistemapenal.AlessandroBarattaesclarececommaestriaesseconceitoquandocitaqueapoltica
penalentendidacomo"umarespostaquestocriminalcircunscritaaombitodoexercciodafunopunitivadoEstado".
Destaforma,apolticapenalagedeacordocomosinteressesdasclassesdominantesemdetrimentodosinteressesdos
dominados.Destarte,limitadaafunopunitivadoEstado.
Umconceitofundamentalparacompreendermosestaanliseaseletividade,vistacomofundamentalparaocumprimentodas
polticaspenais,vistoque,emfunodaprimeiraageasegunda.DeacordocomAlessandroBarattaaseletividadeseexpressa
deformaaprestigiarosinteressesdasclassesdominanteseaderesguardaroprocessodecriminalizaoparaoscrimestpicos
dasclassesdominadas.
NoBrasil,segundoNiloBatista,aseletividade,arepressividadeeaestigmatizaosoalgumasdascaractersticascentraisdo
sistemapenalbrasileiro.Numaanlisedasituaodopenalismolatinoamericano,EugenioZaffaroniidentificaumdiscurso
jurdicopenalfalsoeafirmaque"arealidadeoperacionaldenossossistemaspenaisjamaispoderadequarseplanificaodo
discursojurdicopenal".Paraele,osrgosdosistemapenalexercemumpodermilitarizadoreverticalizadordisciplinarqueage
sobreasclassesmaiscarentesdasociedade.Agem,portanto,deformaseletivaeacompanhadadeamplapublicidade,
espetacularizandoeampliandoacriminalidade.
Destarte,emconcordnciacomAlessandroBarattapodemosidentificarasprincipaisfunesreaisdodireitopenalqueapoltica
penaldevecumprir:odireitopenalnodefendetodos,esomenteosbensessenciaisdosquaistodosigualmenteso
interessados,epunecomintensidadedesigualadogmticapenalnoigualparatodos,ottulodecriminosodistribudode
modonoigualitrioentreossetoresdasociedadeadistribuiodoetiquetamentoindependentedadanosidadesocialdas
aesedagravidadedasinfraesalei.
Odireitopenal,portanto,estindoemdireoopostaaoconceitodecidadania,vistoque,enquantoacidadaniaestnocampo
delutaspelosdireitosfundamentaisdosindivduos,odireitopenalestnocampodocontroleedaviolaodessesdireitos,os
quaissoinerentesaohomem.

4.1Afunodocrcerenapolticapenal

Ocrcerevistocomoumdosprincipaisinstrumentosutilizadospelapolticapenal.Nascejuntamentecomasociedade
capitalistaquedelenecessitaparaexercerocontrolesocialemanutenodaestigmatizaonossetoresdasociedade.Dentre
suasfunesnapolticapenal,ocrcereagecomoobjetivodeimpediraascensosocialdasclassesdominadas,produzindo,
assim,ossujeitoseaprpriarelaodedesigualdade.
LoicWacquantfazumadesconstruodaafirmaodequeoencarceramentodiminuiondicedecriminalidade.Pelocontrrio,o
encarceramentoapenasagravaasituao,umafbricadecriminalizao,umambientedeconstanteviolnciaehumilhao
quecausanoindivduoumadegradaoparticular.Portanto,aafirmaodequeocrcereummeioderessocializaoecura
paraoscriminososinteiramentefalsa,vistoque,causanoindivduoefeitosnegativosquelevarparasemprenasuaformao
pessoal.
A"clientela"dapriso,deacordocomVeraAndrade?,obedeceaumalgicadeetiquetamentodosestratossociaismais
carentesdasociedade,confirmandoaexpressopopularque"aprisofeitaparaopreto,opobreeaprostituta".,portanto,um
lugarderecrutamentodosindivduosmarginalizadosdasociedade,quevisauma"higienizao"doespaopblicoparaalivre
aodasclassesdominantes.
AlessandroBarattaconcluideformaexcelenteafunodocrcerenosistemacapitalistaquandoafirmaqueocrcererepresenta
"apontadoicebergqueosistemapenalburgus,omomentoculminantedeumprocessodeseleoquecomeaaindaantes
daintervenodosistemapenal,aconsolidaodefinitivadeumacarreiracriminosa."
Logo,podemosperceberqueocrceretambmcumpreumafunorealdiferentedaqueladeclarada,naqualapolticapenal
temodeverdeproduzirestratgiascomoobjetivodemanterosistemacarcerriocomoinstrumentodecontroleemanutenoda
estigimatizaocadavezmaisgritantenasclassesdominantesedominadas,"sendoosseusefeitostantomaiscruisquanto
maiorforacarnciaderecursos."

5POLTICACRIMINALEALTERNATIVA

http://www.webartigos.com/artigos/afuncaodadogmaticapenalnosistemapenalcapitalista/48762/ 2/3
2017521 Afunodadogmticapenalnosistemapenalcapitalista

Apolticacriminaldiferenciasedapolticapenal,vistoque,aquela,estemumsentidopositivo,poisagedeformaopostaao
carterpunitivodoEstado,agindoembuscadeumatransformaosocial.NiloBatistaaodiferenciaressascategoriasfaz
refernciapolticacriminalcomo"polticadetransformaosocialeinstitucional,paraaconstruodaigualdade,da
democraciaedemodosquebuscamefetivaro"deverser"detutelarosinteressesebensdasociedade.
ApolticacriminalalternativaapontadaporAlessandroBarattacomoumaformaestratgicadetransformaoquebusca
desenvolveraigualdade,principalmente,nasclassescarentes.Deacordocomestapolticasoindicadasdireesquebuscam
extinguiropoderpunitivodoEstadoeproporcionarsclassesexcludasaigualdade.
SegundoAlessandroBaratta,dentreasprincipaisalternativasdefendidaspelapolticacriminalalternativapodemosextrair:
ampliaoereforodatutelapenalemreasdeinteresseessencialparaavidadetodososindivduosdasociedadecomo,
sade,segurana,trabalhoretraoaomximodosistemapunitivoanliserealistaetransformadoradasfunesefetivamente
exercidaspelocrcereeumapossvelaboliodamesmabuscarampliarosistemademedidasalternativaseumaanlise
realistadosefeitoscausadospelosistemapenalcapitalistaeareformadasualgica.
Estapoltica,portanto,orientasedeacordocomospreceitosdacidadania,poisestnocampodalutapelaemancipaodas
classessubalternas,quebuscamasualibertaodasmanobrasdasclassesdominanteseagarantiadatuteladosbens
essenciaisvidadetodoindivduoquevivenasociedade.

6CONSIDERAESFINAIS

Tendoemvistaaoqueaquifoiapresentado,observamosquecomodesenvolvimentodocapitalismotornaseefetivaa
concretizaodeumapolticapenalextremamentedesigualeseletista.Estafundamentadanafunorealatentopostapelo
SistemaPenalBrasileiroatravsdocrcere,aparelhoesteutilizadoparaaperpetuaodaestigmatizaosocial.Acabapor
deixardeladoumapolticaassentadanavalorizaoeproteodosdireitossociaisdefendidoscomgrandeforapela
Constituiode1998.Destaforma,comonosafirmaRogrioGrecoaprevisoquefazemosparaofuturonoadasmelhores,
poisinfelizmenteasautoridadescompetentesesqueceramqueestenoumproblemajurdico,massimpoltico.Assim,a
soluoexistenteparaareduodosndicesdecriminalidadeaconstruodepolticaspblicasdestinadasexclusivamentea
reduziradesigualdadesocialtopresenteemnossasociedade.

REFERNCIAS

ANDRADE,VeraReginaPereirade.Sistemapenalmximoxcidadaniamnima:cdigosdaviolncianaeradaglobalizao.
PortoAlegre:LivrariadoAdvogadoeditora,2003.
BARATTA,Alessandro.CriminologiaCrticaecrticadodireitopenal:introduosociologiadodireitopenal.3ed.Riode
Janeiro:Revan,2002.
BATISTA,Nilo.Introduocrticaaodireitopenalbrasileiro.10ed.RiodeJaneiro:Revan,2005.
CAMARGO,AntonioLuisChaves.SistemadePenas,DogmticaJurdicoPenalePolticaCriminal.SoPaulo:CulturalPaulista,
2002.
CdigoPenalBrasileiro.Wikipedia.Disponvelem:<http://PT.wikipedia.org/wiki/%CC3%B3digoPenalbrasileiro>.Acessoem:19
maio2009.
GRECO,Rogrio.CursodeDireitoPenal.8ed.RiodeJaneiro:Impetus,2007.
______________.Ofuturododireitopenal.RevistaJurdicaConsulex,SoPaulo,n.287,v.12,31dez.2008,p.3031.
SOARES,MoissAlvesMello,EduardoGranzotto.Aautonomiadasesferasjurdicaepoltica:agrevenoCdigoPenalde
1940.Disponvelem:<http://WWW.sbpcnet.org.br/livro/60ra/resumos/resumos/R42131.html>.Acessoem:19maio2009.
ZAFFARONI,EugenioRal.Embuscadaspenasperdidas:aperdadalegitimidadedosistemapenal.RiodeJaneiro:Revan,
1991.
WACQUANT,Lic.Aaberraocarcerria.Disponvelem:<http://diplo.uol.com.br/200409,a988>.Acessoem:29set.2008.
RevisadoporEditordoWebartigos.com

http://www.webartigos.com/artigos/afuncaodadogmaticapenalnosistemapenalcapitalista/48762/ 3/3

Vous aimerez peut-être aussi