Robert Starosta

Akademia Morska w Gdyni

CZY WODR BDZIE UNIWERSALNYM NONIKIEM ENERGII?

W zwizku z podjtymi dziaaniami Parlamentu Europejskiego oraz Rady Unii Europejskiej na rzecz
ograniczenia emisji CO2 i poprawy efektywnoci energetycznej szuka si nowych ekologicznych me-
tod pozyskiwania energii elektrycznej, cieplnej oraz paliw transportowych. Coraz czstsze wyko-
rzystanie odnawialnych rde bdzie wymagao opracowania metod magazynowania nadwyek
przetworzonej energii. Przewiduje si, e w tym celu bdzie mona wykorzysta wodr jako nonik
energii. Zanim jednak gospodarka zostanie oparta na wodorze, naley dopracowa technologie pozy-
skiwania taniego H2, bez emisji dwutlenku wgla, jego magazynowania i transportu oraz metod
wykorzystania.
Sowa kluczowe: wodr, paliwo, nonik energii.

WSTP

Polityka energetyczna krajw Unii Europejskiej dy do uzyskania w 2020

roku 20-procentowego ograniczenia emisji dwutlenku wgla w odniesieniu do roku
1990. Efekt ten ma zosta osignity w wyniku wzrostu udziau w uzysku energii
elektrycznej i cieplnej ze rde odnawialnych oraz poprawy szeroko rozumianej
efektywnoci energetycznej. Energia ze rde odnawialnych wywiera istotny
wpyw nie tylko na ograniczenie emisji gazw cieplarnianych oraz innych form
zanieczyszcze. W przyszoci zapewni rwnie zwikszenie bezpieczestwa do-
staw energii (w tym ograniczenie importu energii lub paliw), postp techno-
logiczny oraz zwikszenie zatrudnienia. Parlament Europejski oraz Rada Unii
Europejskiej przez dyrektyw dotyczc energii odnawialnej wymaga, aby pastwa
czonkowskie podjy dziaania majce na celu osigniecie 20-procentowego
(w Polsce 15-procentowego) udziau w uzysku energii ze rde odnawialnych do
roku 2020 [10, 18].
Warto otrzymanej energii elektrycznej z odnawialnych rde energii, takich
jak energia wiatrowa czy soneczna, nie jest staa (rys. 1). W przypadku turbin
wiatrowych ilo przetworzonej energii zaley od prdkoci wiatru, ktrej rednie
wartoci zmieniaj si wraz z por roku oraz dnia. Wydajno ogniw fotowoltaicz-
nych zaley od nasonecznienia. Mog to by przyczyny braku stabilnoci ener-
getycznych sieci przesyowych. Wie si rwnie z potrzeb magazynowania
prdu elektrycznego. Bezporednie magazynowanie energii elektrycznej jest bardzo
trudne. Mona do tego wykorzysta kondensatory lub superkondensatory, ale ich
R. Starosta, Czy wodr bdzie uniwersalnym nonikiem energii? 167

pojemno elektryczna jest stosunkowo niewielka. Najczciej stosuje si konwersj

energii elektrycznej na inne formy energii, np. mechaniczn w postaci energii po-
tencjalnej wody lub spronych gazw lub energii kinetycznej wirujcych mas (k
zamachowych). Jako zasobniki energii wykorzystuje si take akumulatory lub
magazynuje si j w postaci energii chemicznej wodoru czsteczkowego, etylenu
albo metanolu [4, 22, 30, 34, 35, 41].
miesiczna warto przetworzonej energii
[kWh/m-c]

miesic

ogniwo fotowoltaiczne turbina wiatrowa

(moc szczytowa 2 kW) (WHI-500, moc nominalna 3 kW)

Rys. 1. Miesiczna warto przetworzonej energii przez hybrydowy system zasilania

zoony z ogniwa fotowoltaicznego i turbiny wiatrowej [1]
Fig. 1. The monthly value of processed energy by hybrid power system consisting of
solar cells and wind turbin [1]

Wspomniana dyrektywa narzuca dodatkowy obowizkowy cel, mianowicie

10-procentowy udzia energii dla transportu ma pochodzi ze rde odnawialnych,
a maj go osign wszystkie pastwa czonkowskie. Przewiduje si, e w przy-
szoci jedynym stosowanym w Unii Europejskiej paliwem w transporcie samo-
chodowym bdzie wodr [10, 18].

1. WACIWOCI WODORU

Zainteresowanie wodorem jako nonikiem energii wynika z duej wartoci

opaowej tego paliwa w odniesieniu do jednostki masy. Warto opaowa wodoru
wynosi 120 MJ/kg. Dla porwnania warto opaowa tradycyjnych paliw wglo-
wodorowych jest blisko trzykrotnie mniejsza. Naley jednak pamita, e wodr
charakteryzuje si bardzo ma gstoci. Masa waciwa wodoru w temperaturze
0C o cinieniu 0,1 MPa wynosi 80 g/m3. Natomiast cieky wodr o temperaturze
poniej 20 K ma gsto 71 kg/m3. Warto opaowa wodoru odniesiona do jed-
nostki objtoci jest niewielka. Wodr gazowy o cinieniu 0,1 MPa w temperaturze
168 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 96, grudzie 2016

15C cechuje si wartoci opaow rwn jedynie 10 MJ/m3, czyli blisko 3 tysice
razy mniejsz od benzyny czy oleju napdowego. Warto opaowa ciekego
wodoru wynosi okoo 8500 MJ/m3 [20, 36].

2. PRODUKCJA WODORU

Gospodarka, ktra ma by oparta na wodorze jako noniku energii, musi sta-

nowi sie powiza pomidzy produkcj wodoru czsteczkowego, jego transpor-
tem do konsumenta, magazynowaniem oraz wykorzystaniem.
Produkcja wodoru obecnie nie stanowi duego problemu technologicznego.
wiatow produkcj H2 szacuje si na 500 mld m3. Wodr wykorzystywany jest
w gwnej mierze przez przemys chemiczny do produkcji amoniaku i metanolu
(rys. 2). Znaczn cz wodoru (35%) zuywa przemys petrochemiczny, np. do
odsiarczania paliw czy zwikszenia liczby oktanowej benzyny. W celach energe-
tycznych stosuje si niewielk ilo tego pierwiastka [21].
Wykorzystanie wodoru
przemys
petrochemiczny
35%
amoniak
51%

inne
5%
produkcja
metanolu cele
8% energetyczne
1%
Rys. 2. Wykorzystanie wodoru przez przemys [21]
Fig. 2. The use of hydrogen by industry [21]

Surowce do produkcji wodoru

gaz
elektroliza ziemny
wody 48%
4%
ropa
naftowa
30%

wgiel
18%

Rys. 3. Konwencjonalne surowce do produkcji wodoru [36]

Fig. 3. Conventional of components for hydrogen production [36]
R. Starosta, Czy wodr bdzie uniwersalnym nonikiem energii? 169

Obecnie wodr czsteczkowy pozyskuje si gwnie w wyniku reformingu

parowego metanu (gazu ziemnego), utleniania cikich frakcji ropy naftowej oraz
zgazowania wgla (rys. 3). Elektroliz wody stosuje si w nieduym stopniu. Przy-
czyn maego wykorzystania elektrolizy wody do pozyskiwania czsteczkowego
wodoru stanowi aspekt ekonomiczny. Wodr otrzymywany w wyniku elektrolizy
jest duo droszy od pozostaych obecnie stosowanych metod uzyskiwania tego
produktu (rys. 4). Przy czym najdroej wychodzi produkcja wodoru z wody, gdy
do zasilania elektrolizera wykorzystuje si energi elektryczn pozyskan ze rde
odnawialnych [32, 36].
Produkcja wodoru z gazu ziemnego, wgla czy ropy naftowej wie si
z emisj CO2. Dlatego poszukuje si nowych, bezemisyjnych metod otrzymywania
H2. Mona do nich zaliczy:
termiczny rozkad wody;
termochemiczny rozkad wody;
fotokataliz;
biokataliz;
fermentacj biomasy;
bioelektroliz;
pozyskiwanie z hydratw metanu.
60
koszt produkcji wodoru [$/GJ]

1 reforming gazu ziemnego

50
2 zgazowanie wgla
3 utlenianie ropy naftowej
40
4 zgazowywanie biomasy
5 elektroliza (siownia jdrowa)
30
6 elektroliza (elektrownie wodne)
7 elektroliza (elektrownie wiatrowe)
20 8 elektroliza (ogniwa fotowoltaiczne)
10

0
1 2 3 4 5 6 7 8
metoda pozyskiwania wodoru

Rys. 4. Koszt pozyskiwania wodoru w zalenoci od rodzaju surowca [32]

Fig. 4. The cost of producing of hydrogen according to the type of raw materials [32]

Termiczny rozkad wody na H2 i O2 odbywa si w temperaturach od 1800 do

5000C. Do termolizy wody wykorzystuje si piece (reaktory) soneczne, z lustrami
parabolicznymi, o mocy kilku megawatw, osigajce temperatur ukadu 2250C.
W niszej temperaturze dochodzi do szybkiego utlenienia wodoru (rekombinacji)
[12, 20].
Procesy termochemiczne polegaj na rozkadzie wody metod wizania wodo-
ru z wody w zwizek, z ktrego moe on by atwo zdysocjowany cieplnie. Ener-
gia cieplna uyta do tego procesu moe pochodzi z reaktorw jdrowych IV gene-
racji (HTGR), w ktrym orodek chodzcy hel moe osign temperatur
ponad 1000C [28].
170 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 96, grudzie 2016

Przykadem termochemicznego rozkadu wody jest wielocykliczny proces

siarkowo-jodowy, w ktrym stosuje si kwas siarkowy oraz wodorek jodu (rys. 5).
W procesie tym zachodz endotermiczne reakcje rozkadu kwasu siarkowego na
dwutlenek siarki, wod i tlen oraz wodorku jodu na jod i wodr czsteczkowy [28].

Rys. 5. Wielocykliczny siarkowo-jodowy (S-I) proces termochemicznego rozkadu wody [28]

Fig. 5. The polycyclic sulfur-iodine (S-I) process of thermochemical decomposition of water

Fotokataliza zachodzca na pprzewodnikach (np. TiO2) jest zainicjowana

absorpcj fotonu. W konsekwencji powstaj pary elektron (e) dziura elektro-
nowa (h+). Elektron z pasma podstawowego pprzewodnika przechodzi do pasma
przewodzenia i moe zredukowa H+ do H2. Natomiast w pamie podstawowym
powstaj dodatnio naadowane dziury elektronowe h+, ktre mog utleni H2O do
O2 [21].
Biokataliza wystpuje w dwch odmianach: jako proces bezporedni oraz
proces poredni. Biokataliza bezporednia to biologiczny, fotosyntetyczny proces
produkcji wodoru, w ktrym energia wietlna (h) jest wykorzystana do rozbicia
czsteczki wody na wodr i tlen (1), w obecnoci biokatalizatora, hydrogenazy.
Przebiega w komrkach glonw (alg), takich jak zielenice, np. Chlamydomonas
reinhardtii, Chlorella fusca, Scenedesmus obliquus [25, 33].
2H 2 O + h 2H 2 + O 2 , (1)
gdzie:
h staa Plancka [Js],
czstotliwo fali promieniowania elektromagnetycznego [Hz].
W wyniku biokatalizy poredniej wodr produkowany jest przez sinice
(np. Nostoc, Anabaena, Oscillatoria, Calothrix) na skutek redukcji atmosfe-
rycznego N2 do NH3 (rwnanie 2) przy udziale nitrogenazy jako katalizatora [33]:
N 2 + 8H + + 8e + 16ATP 2 NH3 + H 2 + 16ADP + 16Pi , (2)
R. Starosta, Czy wodr bdzie uniwersalnym nonikiem energii? 171

gdzie:
ATP adenozyno-5'-trifosforan,
ADP adenozyno-5'-difosforan,
Pi anion fosforanowy.
Wodr czsteczkowy moe by rwnie pozyskiwany z tzw. mokrej biomasy.
Schemat instalacji przedstawiono na rysunku 6. W pierwszym reaktorze, z udziaem
okrelonych beztlenowych bakterii (np. Enterobacter aerogenes, Alcaligenes
eutrophus, Caldicellulosiruptor saccharolyticus), przebiega fermentacja wglowo-
danw do wodoru, dwutlenku wgla oraz kwasw: masowego, mlekowego i octo-
wego, np. wedug reakcji (3):
C6 H12O6 + 2H 2O 4H 2 + 2CO 2 + 2CH 3COOH, (3)

2CH 3COOH + 4H 2O + h 8H 2 + 4CO 2. (4)

kolektor

separator gazw

wglowodany
kwasy
organiczne
kwasy
organiczne

reaktor 1 reaktor 2

Rys. 6. Schemat instalacji do pozyskiwania wodoru w wyniku fermentacji

mokrej biomasy [19]
Fig. 6. Diagram of a installation for producing hydrogen from the fermentation
of wet biomass [19]

Wytwarzanie wodoru przez bakterie heterotroficzne w wyniku fermentacji,

bez udziau energii wietlnej, ma wiele zalet. Do najwaniejszych nale: dua
szybko wytwarzania H2 w porwnaniu do biokatalizy oraz moliwo wyko-
rzystania jako surowcw odpadw organicznych [33].
W drugim reaktorze (tzw. fotobioreaktorze) w obecnoci bezsiarkowych bak-
terii (np. Rhodospirillum rubrum, Rhodopseudomonas sp., Rhodobacter sphaeroides)
z udziaem okrelonych enzymw (np. hydrogenazy) oraz wiata przebiega prze-
miana kwasw organicznych do H2 oraz CO2. W kocowej operacji, obejmujcej
oczyszczanie wytworzonego wodoru, usuwa si dwutlenek wgla [19, 37].
172 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 96, grudzie 2016

Przemiana zwizkw organicznych stanowicych produkt fermentacji wodo-

rowej na H2 i CO2 wymaga dostarczenia energii, przy czym moliwe jest wyko-
rzystanie energii elektrycznej zamiast energii wietlnej. Prowadzone s badania
nad moliwoci uzyskania paliwa wodorowego w wyniku bioelektrolizy ciekw
przemysowych i komunalnych [33].
Wodr mona produkowa rwnie z biomasy poprzez jej gazyfikacj albo
piroliz. W wyniku gazyfikacji biomasy powstaje tzw. gaz syntezowy skadajcy
si gwnie z H2, CO, CO2, CH4 oraz zanieczyszcze, np. smoy, grafitu, popiou.
Biomas wykorzystywan do pozyskiwania czsteczkowego wodoru mog stano-
wi roliny zarwno ldowe jak i wodne, w tym glony charakteryzujce si szyb-
kim przyrostem biomasy, a take odpady pochodzce z sektora rolno-spoywczego
i lenego, rolinno pochodzca z oczyszczenia roww melioracyjnych czy odpady
powstae przy utrzymywaniu zieleni miejskiej [9].
W Stanach Zjednoczonych Ameryki podejmuje si prby pozyskiwania wodo-
ru z hydratw metanu (substancja krystaliczna zoona z czsteczek wody i metanu)
zalegajcych na dnie Oceanu Spokojnego. Metan poddaje si reformingowi paro-
wemu, a otrzymany dwutlenek wgla gromadzi si na dnie oceanu [36].

3. MAGAZYNOWANIE WODORU

Ograniczeniem w stosowaniu wodoru jako nonika energii na szerok

skal jest jego magazynowanie. Mimo wielu moliwoci wykorzystania wodoru
w energetyce oraz transporcie metody jego magazynowania napotykaj trudnoci
uniemoliwiajce wypromowanie wodoru jako paliwa zapewniajcego stabilno
i bezpieczestwo energetyczne. Wodr ocenia si jako duo bardziej niebezpieczny
nonik energii ni benzyn, olej napdowy albo metan. Charakteryzuje si nisk
energi zaponu (0,02 mJ) o rzd wielkoci mniejsz od paliw wglowodorowych,
ponadto czsteczka wodoru jest na tyle maa, e dyfunduje przez wikszo ma-
teriaw oraz przyczynia si rwnie do ich korozji [9, 23].
O ile przechowywanie wodoru w zbiornikach stacjonarnych jest opracowane
(najczciej s to zbiorniki spronego gazu lub zbiorniki krioskopowe), o tyle
cigle nie udao si osign zadowalajcych wynikw magazynowania wodoru
w pojemnikach przeznaczonych dla samochodw uywajcych H2 jako paliwa.
Gwny problem stanowi osignicie zdolnoci zmagazynowania 57 kg H2
w objtoci okoo 6070 dm3, czyli odpowiadajcej pojemnoci zbiornika na pali-
wa pynne w samochodach z silnikiem spalinowym. Obecnie najmniejsze zbiorniki
wodoru w samochodach osobowych zajmuj ok. 200 dm3. Naley zaznaczy, e
przechowywanie wodoru w tradycyjnych zbiornikach wymaga stosunkowo duych
nakadw energii potrzebnych do sprenia lub skroplenia gazu [39].
W zwizku z ma gstoci wodoru dla zgromadzenia odpowiedniej iloci
energii obecnie potrzeba zbiornikw o duej objtoci i wikszej masie ni przy
stosowaniu konwencjonalnych paliw. Na przykad dla samochodu osobowego
z silnikiem spalinowym o zaponie iskrowym w celu pokonania dystansu 700 km
(zaoony poziom zapotrzebowania na energi to 1560 MJ) potrzeba 13 kg wodoru.
R. Starosta, Czy wodr bdzie uniwersalnym nonikiem energii? 173

Objto zbiornika H2 o parametrach stanu: 283 K i 0,1 MPa powinna wynosi

wwczas 156 m3. Po spreniu wodoru do cinienia 70 MPa pojemno zbiornika
bdzie rwna 260 dm3. Po skropleniu wodoru (temperatura ok. 20 K) pojemno
zbiornika mona ograniczy do 180 dm3 (rys. 7).
650 dm3

260 dm3
184 dm3

50 dm3 66 dm3

Benzyna LPG GH2 (283 K, GH2 (283 K, LH2 (20 K)

25 MPa) 70 MPa)

Rys. 7. Zapotrzebowanie na paliwo w celu uzyskania energii o wartoci 1560 MJ [32]

Fig. 7. Fuel consumption in order to obtain energy of 1560 MJ

Do budowy wysokocinieniowej butli gazowego wodoru stosuje si czsto

kompozyty wglowe pokryte od rodka powok polimerow, ktrej zadaniem jest
niedopuszczenie do dyfuzji wodoru (rys. 8).
Produkowane s zbiorniki gazowego wodoru wykorzystujce tzw. macierze
kapilarne skadajce si z rur szklanych o rednicy kilku mikrometrw. W poje-
dynczej macierzy o pojemnoci 32 dm3 mona zmagazynowa 1,4 kg wodoru pod
cinieniem 12 MPa (rys. 9) [11].

metalowa warstwa ochronna

warstwa z wglowego materiau kompozytowego
warstwa polimerowa chronica przed
dyfuzj wodoru

czujnik temperatury

elektromagnetyczny zawr
gazowy
reduktor cinienia

czujnik cinienia
zawr bezpieczestwa

Rys. 8. Budowa wysokocinieniowej butli TriShield do magazynowania gazowego wodoru

o cinieniu 70 MPa firmy Quantum [32]
Fig. 8. The construction of the high-pressure cylinders "TriShield" for the storage
of hydrogen gas at a pressure of 70 MPa by Quantum [32]
174 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 96, grudzie 2016

przewd zaworu bezpieczestwa

kadub zbiornika

macierz kapilarna

przewd odprowadzajcy/doprowadzajcy

Rys. 9. Budowa zbiornika wodoru wykorzystujca tzw. macierze kapilarne [11]

Fig. 9. Construction of a hydrogen tank using a capillary matrices [11]

Problematycznie przedstawia si pomys magazynowania wodoru w samocho-

dach w postaci ciekej (LH2). Problem stanowi utrzymanie wodoru w zbiorniku
samochodowym w stanie ciekym. Istnieje zatem potrzeba zastosowania albo sys-
temu chodzenia zbiornika ciekego wodoru, np. w wyniku odparowania ciekego
azotu bd izolacji prniowej. Zbiornik ciekego wodoru bez ukadu chodzenia
umieszczony jest wewntrz drugiego zbiornika, w ktrym panuje prnia takie
rozwizanie zastosowano w samochodzie BMW Hydrogen 7. Cieky wodr mona
przechowywa w opisanym zbiorniku jedynie do 14 dni w zwizku z dyfuzj odpa-
rowanego wodoru przez cianki zbiornika [23].
Innym sposobem magazynowania wodoru jest moliwo wypenienia zbior-
nikw materiaami, ktre z wodorem tworz roztwory stae lub zwizki komplek-
sowe. W tym przypadku problem stanowi may udzia masowy wodoru w stosunku
do masy zbiornika (tab. 1) [8, 12, 38, 43].
Tabela 1. Przykady faz midzymetalicznych oraz zwizkw kompleksowych
wykorzystywanych do magazynowania wodoru [32]
Table 1. Examples of intermetallic phases and the complex compounds used
for hydrogen storage [32]

Faza Udzia masowy Zwizek Udzia masowy

midzymetaliczna wodoru [%] kompleksowy wodoru [%]
Mg2Ni 3,60 NaAlH4 7,5
TiFe 1,86 LiAlH4 10,6
ZrNi 1,85 Mg(AlH4)2 9,3
ZrMn2 1,77 NaBH4 10,7
LaNi5 1,49 LiBH4 18,5
Mg(BH4)2 14,9

Wodr mona magazynowa w zbiornikach, w ktrych jako adsorbenty wyko-

rzystuje si materiay wgowe, takie jak nanorurki, grafen lub karbin. Nanorurki
umoliwiaj uzyskanie udziau masowego wodoru rwnego 11%, a stenie maso-
we moe wynie 60 kg/m3. Trwaj prace badawcze nad moliwoci stosowania
R. Starosta, Czy wodr bdzie uniwersalnym nonikiem energii? 175

grafenu do adsorbowania czsteczek wodoru. Szacowany udzia masowy H2 to 8

do 14%, a stenie masowe nawet 75 kg/m3. Przewiduje si moliwo uycia
karbinu wwczas udzia masowy wodoru wynisby do 50% [5, 14, 42].
Rozwaa si moliwo dystrybucji wodoru poprzez wykorzystanie infra-
struktury przesyu gazu ziemnego. Siedemnastoprocentowy udzia wodoru nie
wpywa znaczco na bezpieczestwo eksploatacji rurocigw gazu ziemnego. Wodr
mgby znale wwczas zastosowanie jako komponent gazu ziemnego, zmniej-
szajcy deficyt tego gazu w krajach Unii Europejskiej [16, 23].

4. WYKORZYSTANIE WODORU

Wykorzystywanie wodoru jako paliwa w konwencjonalnych silnikach spali-

nowych, jak w silniku Wankla, jest moliwe ze wzgldw technicznych i ekono-
micznych (tasze rozwizanie ni ogniwa paliwowe). Jednak przystosowanie silni-
ka do zasilania tylko tym paliwem wie si z koniecznoci dokonania wielu
istotnych zmian w konstrukcji elementw i ukadw silnika. Podstawowe problemy
konstrukcyjne i technologiczne w pojazdach przystosowanych do zasilania wodo-
rem to zapewnienie: zmiennych faz rozrzdu, zmiennego kta wyprzedzenia zapo-
nu, eliwnej tulei cylindrowej i chromowanej gadzi cylindrowej (w celu zapobie-
enia korozji wodorowej), zwikszonej szczelnoci zaworu sscego, wentylowa-
nego karteru (w celu uniknicia samozaponu wodoru przedostajcego si przez
piercienie tokowe), doboru odpowiednich rodkw smarnych oraz opracowania
ukadu zasilania [15, 40].
Istnieje moliwo wspspalania w silniku wewntrznego spalania trady-
cyjnych paliw pynnych, jak rwnie gazowych (LPG, CNG) z udziaem wodoru.
W takich przypadkach czsto nie ma koniecznoci interwencji w konstrukcj
silnika. Adaptacji wymaga jedynie ukad zasilania. Wspspalanie pozwala na ogra-
niczenie emisji wglowodorw, tlenku wgla oraz zadymienia spalin. Zwiksza si
natomiast emisja NOx. Wprowadzenie zasilania wodorem silnika samochodowego
jako dodatku do paliwa oryginalnego powoduje zmniejszenie momentu obrotowe-
go silnika i skonno mieszanki paliwowo-powietrznej do spalania stukowego
[2, 3, 13, 24].
Koncern Enel uruchomi pierwsz dziaajc na skal przemysow elektrow-
ni stosujc wodr do zasilania turbiny gazowej o mocy 12 MW. Zakad powsta
w miejscowoci Fusina niedaleko Wenecji [27].
Za najbardziej perspektywiczny sposb wykorzystania wodoru jako paliwa
transportowego uznaje si zastosowanie go gwnie w niskotemperaturowych
ogniwach paliwowych (np. PEMFC lub PAFC) ze wzgldu na wysz sprawno
tych urzdze ni silnikw spalinowych [29, 36].
Ogniwa paliwowe stosuje si jako elektrownie lub elektrociepownie duych
(np. ogniwa MCFC lub SOFC) i maych mocy w energetyce rozproszonej (np.
PRMFC albo PAFC). Zalet ogniw paliwowych jest moliwo ich eksploatacji
w szerokim zakresie zmiennoci obcie elektrycznych, przy zachowaniu wyso-
kiej sprawnoci przetwarzania energii pierwotnej na uyteczn [6, 7, 26].
176 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 96, grudzie 2016

W celach energetycznych w przyszoci bdzie mona pozyskiwa energi

ciepln i elektryczn w wyniku fuzji izotopw wodoru, trytu i deuteru. W tokama-
kach (reaktorach termojdrowych) plazma utrzymywana jest z dala od cian reak-
tora za pomoc silnego pola magnetycznego. Pozwala to na podgrzanie jej do ko-
niecznej temperatury 100150 milionw stopni Celsjusza i podtrzymanie reakcji
fuzji. Jdra helu produkowane w reakcji fuzji unosz w formie energii kinetycznej
okoo 20% energii wyprodukowanej w czasie reakcji. Energia ta przekazywana jest
plazmie. Pozwala to na samo podgrzewanie si plazmy i utrzymanie odpowiedniej
temperatury, koniecznej dla procesu syntezy. Neutrony produkowane w reakcji
unosz 80% wyzwolonej energii. Poniewa nie maj one adunku elektrycznego,
nie s utrzymywane w polu magnetycznym i trafiaj w blanket wyoenie cian
reaktora, gdzie oddaj swoj energi. Przepywajce przez blanket medium cho-
dzce odbiera t energi [17, 31].

PODSUMOWANIE

Rozwj gospodarki opartej na wodorze jako wtrnym noniku energii bdzie

uzaleniony od:
postpu w dziedzinie bezemisyjnych sposobw uzyskiwania czsteczkowego
wodoru;
rozwiza dotyczcych magazynowania wodoru. W przyszoci przewiduje si
wykorzystanie alotropowych odmian wgla, takich jak grafen czy karbin,
jako adsorbentw wodoru;
rozwoju infrastruktury przeznaczonej do dystrybucji wodoru;
decyzji administracyjnych.

LITERATURA

1. Alternatywne rda energii dla rodziny, http://biuro-inzynierskie.com/turbina wiatrowa.html.

2. Biay M., Wendker M., Gca M., Identyfikacja spalania stukowego w silniku Wankla zasilanym
paliwem wodorowym, Autobusy: Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, 2012, nr 3.
3. Biay M., Wendeker M., Kamiski Z. et al., Samochody zasilane wodorem, Autobusy: Technika,
Eksploatacja, Systemy Transportowe, 2011, nr 12.
4. Boczar T., Szczyrba T., Ocena wpywu warunkw meteorologicznych na sprawno turbin wia-
trowych, Pomiary, Automatyka, Kontrola, 2012, nr 58.
5. Brazhe R.A., Olenin I.S., Supracrystalline analogues of carbon nanomaterials for the hydrogen
storage, Journal of Physics: Conference Series, 2012, vol. 345, no. 1.
6. Butlewski K., Ogniwa paliwowe w elektrociepowniach rolniczych, Problemy Inynierii Rolniczej,
2013, nr 21.
7. Ceran B., Ogniwa paliwowe w generacji rozproszonej, Poznan University of Technology Aca-
demic Journals. Electrical Engineering, 2013.
R. Starosta, Czy wodr bdzie uniwersalnym nonikiem energii? 177

8. Denys R.V., Zavalii I.Y., Paul-Boncour V., Pecharsky V., Characteristic features of the sorption
desorption of hydrogen by MgMNi (M= Al, Mn, Ti) ternary alloys, Materials Science, 2013,
vol. 49, iss 2.
9. Dudek M., Dbowski M., Grala A. et al., Produkcja wodoru w procesach biologicznych prowa-
dzonych przez glony, [w:] Interdyscyplinarne zagadnienia w inynierii i ochronie rodowiska, t. 4,
T. Traczewska (red.), Wyd. Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 2014.
10. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23.04.2009 r. w sprawie pro-
mowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajca i w nastpstwie uchylajca dy-
rektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz.Urz. L 140, 5.06.2009).
11. Eliezer D., Holtappels K., Beckmann-Kluge M., An innovative technology for hydrogen storage
in portable and mobile systems, Proceedings of the 18th World Hydrogen Energy Conference
2010, Essen 2010.
12. Gandia L.M., Arzamedi G., Dieguez P.M., Renewable Hydrogen Technologies: Production,
Purification, Storage, Applications and Safety, Elsevier Science, 2013.
13. Grabowski ., Pietrykowski K., Wendker M., Model samochodowego silnika zasilanego wodo-
rem, Autobusy: Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, 2012, nr 13.
14. Grafenowe zbiorniki na wodr, materiay informacyjne platformy L.E.M. Nano Agencji Roz-
woju Przemysu, 2013.
15. Ho T., Karri V., Lim D., Barret D., An investigation of engine performance parameters and artifi-
cial intelligent emission prediction of hydrogen powered car, International Journal of Hydrogen
Energy, 2008, vol. 33, no. 14.
16. Hydrogen iniection into natural gas grid, Water Electrolysis and Renewable Energy System,
2013, May, http://www.fuelcelltoday.
17. ITER: the world's largest Tokamak, https://www.iter.org.
18. Krajowy Plan Dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych, Ministerstwo Gospodarki,
2010.
19. Kruewski W., Innowacyjno w zakresie odnawialnych rde energii i wizja rozwoju bioener-
gii, materiay konferencyjne, Upowszechnienie bada na temat odnawialnych rde energii oraz
wsparcie ochrony wasnoci intelektualnej z tego obszaru, Kazimierz Dolny 2010.
20. Lewandowski W.M., Proekologiczne odnawialne rda energii, Wydawnictwa Naukowo-
-Techniczne, Warszawa 2012.
21. Ludwiczak M., Waciwoci i aktywno modyfikowanych perowskitw tytanowych w fotokatali-
tycznym rozkadzie wody, praca niepublikowana, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu,
Pozna 2012.
22. Majchrzak H., Tomasik G., Kwiatkowski M., Wykorzystanie technologii magazynowania energii
do integracji energetyki wiatrowej z systemem elektroenergetycznym, Energetyka, 2012, nr 10.
23. Marzec A., Problemy wodorowego paliwa, Polityka Energetyczna, 2007, t. 10, nr 1.
24. Merkisz J., Indzior M., Bajerlejn M., Daszkiewicz P., Wpyw dodatku wodoru do oleju nap-
dowego na parametry silnika z zaponem samoczynnym, Czasopismo Techniczne. Mechanika,
2012, nr 109.
25. Moritz M., Biologiczne metody otrzymywania wodoru, Chemik, 2012, t. 66, nr 8.
26. Ochodek T., Michalski M., Mikrobiogazownia z ogniwem paliwowym typu SOFC do wysoko-
sprawnociowej produkcji energii elektrycznej i ciepa, Instal, 2014, nr 3.
27. Olszowiec P., Prd z wodoru, Energia Gigawat, 2011, nr 3.
28. Piekowski L., Energetyka jdrowa w Polsce. Synergia przemysu wglowego i energii jdrowej,
Polityka Energetyczna, 2006, nr 9.
29. Polakowski K., Samochody elektryczne pojazdami najbliszej przyszoci, Prace Instytutu Elektro-
techniki, Politechnika Warszawska, 2011, z. 252.
178 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 96, grudzie 2016

30. Popawski T., Szelg P., Wykorzystanie wasnoci podobiestwa procesw do prognozowania
mocy przez turbiny wiatrowe, Rynek Energii, 2011, nr 1.
31. Romaniuk R.S., Fuzja: perspektywa 2050, Elektronika: Konstrukcje, Technologie, Zastosowania,
2013, vol. 54, nr 6.
32. Romaski L., Wodr nonikiem energii, Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu,
Wrocaw 2007.
33. Sikora A., Produkcja wodoru w procesach prowadzonych przez drobnoustroje, Postpy Mikro-
biologii, 2008, nr 47.
34. Sikora R., Zeczak M., Magazynowanie energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym,
Napdy i Sterowanie, 2011, nr 13.
35. Sroczan E., Programowanie pracy odbiornikw i niekonwencjonalnych rde energii w budynku
energooszczdnym, XV Sympozjum Klasyczne i inteligentne sieci oraz instalacje projekto-
wanie, budowa, eksploatacja, Pozna 2012.
36. Surygaa J., Wodr jako paliwo, WNT, Warszawa 2008.
37. Szewczyk K.W., Biologiczne wytwarzanie wodoru, Postpy Mikrobiologii, 2008, t. 47, nr 3.
38. Szymak P., Metody magazynowania wodoru w platformach podwodnych, Logistyka, 2011, nr 3.
39. Tomczyk P., Szanse i bariery rozwoju energetyki wodorowej, Polityka Energetyczna, 2009, nr 12.
40. Verhelst S., Sierens R., Verstraeten S., A critical review of experimental research on hydrogen
fueled SI engines, SAE Technical Paper, 2006, no. 430.
41. Wasilewski J., Baczyski D., Krtkoterminowe prognozowanie produkcji energii elektrycznej
w systemach fotowoltaicznych, Rynek Energii, 2011.
42. Wudyka M., Karbin odmiana wgla lepsza ni grafen, http://materialyinzynierskie.pl.
43. Zadorozhnyy V.Y., Klyamkin S.N., Kaloshkin S.D. et al., Mechanochemical synthesis and
hydrogen sorption properties of nanocrystalline TiFe, Inorganic Materials, 2011, vol. 47, no. 10.

HYDROGEN, A UNIVERSAL ENERGY CARRIER?

In connection with the activities of the Parliament and the Council of the European Union to reduce
CO2 emissions and improve energy efficiency are sought for new, more environmentally friendly
methods to generation of electricity and heat, as well as transport fuels. The increasing use of
renewable sources will require the development of methods for storing surplus processed energy. It is
expected that for this purpose may be will use hydrogen as an universal energy carrier. However,
before the economy will be based on hydrogen should be developed inexpensive technologies of H2
production (without carbon dioxide emissions), its storage and transport, and methods of use.
Keywords: hydrogen, fuel, energy carrier.