2.

YEN TRK EDEBiYATI ALANINDA SUNULAN BiLDiRiLER

HALKARNAS BALIKISI'NIN DOGA-NSAN KiLEMi FELAKETLER

ROMAN!: AGANTA BURNA BURNATA

Yrd. Do. Dr. Refika ALTIKULA DEMRDAG

Aksaray niversitesi
Fen-Edebiyat Fakltesi
Trk Dili ve Edebiyat Blm
refika @aksa'ay.edu.tr

ZET: Cevat akir'in (Halikarnas Balks ) Aganta Burina Burinata adl

romannda iki tr doa ve iki tr insan anlay olduu grlebilir. Romanda
kahramaniann karakter zellikleri ile yaadklan kt olaylar arasnda paralel bir
iliki olduunu dnmekteyiz. Yazar itenlik, masumiyet, tutku ve sezgi gibi
duygular doayla i ie yaayan insanlarn zellikleri olarak betimlemitir. Bunun
yan sra romandaki olumlu tipierin erdemli ve gsterisiz yaamlar, insani
deerleri , yaadklar felaketlerle pekitirilmektedir. yi bir insan ne kadar ok
felaket yaarsa iyi olduunu o kadar ok ispatlayabilecekmi gibi hissederiz. Aynca
insanlarn sakat ya da aresiz olular doayla balantl olarak verilmektedir.
Romanda baz istisnalar dnda , "deniz adamlar" gl ve salkl, "kara adamlar"
sakat ve hastalkldr geneliernesini yapabiliriz. Halikarnas Balks , doaya ait
gzlemlerini ve duygutarm da doaya ait bir dil kullanarak yanstrrutr. Bu nedenle
olaylar ne kadar kt, kahramanlarn balarna gelen felaketler ne kadar ac olursa
olsun yazann dili okuyucu zerinde iyimser bir etki brakr.
Anahtar Kelimeler: Halikarna~ Balks, doa-in san , deniz-toprak.
ABSTRACT: It may seen that there are two types nature and two types people
C'oncep,tion .in Cevat akir ' s (Halikarnas Balks- Fisherman of Halicarnassus)
novel that name is Aganta Brina Burinata. We think that there are a paraHel
relationship between character traits of heroes and bad events that they live. The
author represents that characteristics of people lving in the nature has sincerity,
innocence, passion, intuition and emotions such as. In addition, in this novel it
highlighted that positive characters's virtuous and chaste life, human values through
disasters that they live. We feel as if a good people live much disaster so he prove
that he is much more good. Besides, people are injured or helpless becomings in
connection with nature . We can generalize that "people of sea " is strong and
healthy, "people of !and " is injured and has illness. Halikarnas Balks
(Fisherman of Halicarnassus) reflected his observations and feelings of belonging
to nature using a language of emotions in the nature. Language of author gives an

228
optimistic impression on the reader no matter how painful the disasters lived and
events are bad.
Key Words: Halikamas Balks, nature-human, sea-land.

ki Tr Doa, ki Tr nsan

Halikarnas Balks'run denizi konu ald romanlarnda doa adeta canlanp ,

kiileip bir roman kahramaruna dnr. Yazarn doay bir ve btn olarak
alglamadn , kara ve denize ait olmak zere iki tr doa ve iki tr insan kurgusu
olduunu syleyebiliriz. Bu adan Aganta Burina Burinata'y yazarn bu iki tr
doadan hangisini tercih ettiinin bir gstergesi olarak deerlendirebiliriz . Bu
tercih, hem doann betimlenmesi hem de bununla ilikili olarak insan
karakterlerinin izilmesi asndan anlamldr.
Aganta Burina Burinata'da Mahmut adl bir denizcinin ocukluundan itibaren
etrafndaki insanlarndenize ya da karaya bal yaamiarna ilikin gzlemleri ile
denize olan sevgisinin yava yava , vazgeilemez, lmcl bir tutkuya dnmesi
konu edilmektedir. Mahmut'un babas ve amcalar tpk kendi babalar gibi
denizcidir. Annesinin ve babasnn birinci dereceden tm akrabalar denizde
boularak lmlerdir. Romann genel havasndan da denizcilerin mutlak sonlarnn
bylesi bir lm olduunu duyumsarz . Aslnda roman aniatcs Mahmut'un
gzlemledii ve hissettiine gre ne kadar ikayet ederlerse etsinler denizcilerin
baka trl bir lm hayalleri yoktur. Mahmut' un denizden uzak kalmas ve denizci
olmamas iin babas ok aba sarf eder. Ne var ki Mahmut, sanki doutan gelen
bir tutkuyla denize baldr. Ailesinin ve hatta bazen Mahmut'un bizzat kendi
kendini denizden uzak tutma abalar baarsz olacaktr.
Yazar, romandaki olay rgsn deniz merkezli kurmutur. Ya da deniz
merkezli doa kurgusu da diyebiliriz. nk deniz ve toprak gibi insanlar da
kontrol edilemez doa yasalarna gre hareket ederken deniz hemen hemen her
konunun hareket noktasdr . Aslnda yazara gre, doann iki yz vardr: Deniz ve
toprak. Yazar iin toprak doann hayran olunacak deil belki de kanlacak
yzdr. Hatta yazar, bu yaklarrum roman kahramanlarnn kiiliklerine
yanstmay tercih eder. Sk sk kara insanlar ile deniz insanlarn karlatrr. Hatta
onlarn balarna gelen felaketiere gre iyilik ve ktlklerine karar verilebilir.
Aslnda romanda gerekten kt olduunu syleyebileceirniz kahramanlar
zerinde pek durulmaz. Mahmut'un kk amcas Hakk Reis, Abdlvahap Hoca
ve Fatma'ya sarkntlk eden, sonra da Fatma'y dize getiremedi diye yzne
tfekle ate edip onun irkinlemesine neden olan Ball iftlik sahibi smail avu
romann kt karakterleri olarak kabul edilebilir. Aslnda smail avu romann bir
kahraman deildir. Onunla Fatma arasnda geenler uunc kiilerce
anlatlanlardan derlenerek dile getirilir. Bu durumda o roman kahramanlarndan biri
olarak kabul edilerneyecei iin kt karakter olarak da gsterilemez. Amcas
Hakk Reis ise, hem cimridir hem insafsz ... Yemee biraz fazla ya katt diye bir

229
tayfay ldresiye dver. Abdlvahap Hoca da tpk Hakk Reis gibi maddi
menfaati iin insanlar kullanr . Fakat bu kahramanlar romanda derinlemesine
irdelenmez. Kt olduklar anlatc Mahmut tarafndan kabul edilmi
kahramanlardr. Bunlarn dndaki roman kahramanlar ise bir anlamda hem iyi
hem ktdrler. Fakat saflk , mertlik ve masumiyet gibi erdemler insanlara denize
bal yaasalar da yaamasalar da romann aniatcs Mahmut' a gre denizden gelir.
Deniz her ne kadar hrn ve yok edici olsa da insanlarn iyiliklerini ya da
safikiarn ortaya karr. Bu durumda denizin hrnl , sebep olduu fakirlik ve
felaketler iyiliin ortaya kmas iin n koul gibidir. Anlatc bunu yle ifade
eder: "Ben ocuktum amma bu toprak adamdr, u deniz adamdr diye ok sz
iitmitim . Topa! Murat Day denizci deildi amma haza enginin zbez eviad bir
deniz adamyd. Anladm ki denizde ok gezen ok kara insan ve karada gezen de
ok deniz adam vardr" (Kabaaal, 2010: 57). Kk amcas denizci olmasna
ramen Mahmut 'a gre bir kara adamdr. Nitekim Mahmut, amcas Hakk Reis ' i
paraya olan dknl yznden bir denizci gibi deil tccar gibi betimler.
Cevat akir'in roman kahramanlarn deniz ve kara kartl zerine kurduunu
syleyebiliriz. Bu kartlk Fatma ve Aye tezadnda belirgin bir biimde ortaya
kar. Fatma denizi temsil ederken Aye topra temsil eder. Mahmut,
ocukluundan itibaren Fatma'ya sevdaldr. Onun ocukluuna dair Fatma
hakknda syledii her ey okuyucuya bir gn ikisi arasnda bir akn ortaya
kacan dndrr. Mahmut denizci olduktan uzun bir sre sonra memleketine
dner. Babas da annesi de lmtr. Evi harap durumdadr. Ama onun byk bir
umudu ve heyecan vardr ; Fatma' ya kavumak . Evlenmeyi istedii Fatma'y
brakt gibi bulamaz. Fatma ' nn gzel yz mahvolmutur. Bu durum Mahmut' un
fikrini deitirmez , onu sevdiini ve evlenmek iin geldiini syler. Fatma ise yle
karlk verir:

Eliyle yzn iaret ederek;

"Bu surat ekilir mi? Sanki kendi suratm aynada, suda grmyor muyum? Sen
bana acdn iin kendini gz gre gre yakyorsun" dedi.
Eliyle yavaa gsm drtt;
"Git! Mahmut sana yalvarrm git!" dedi.
zerinde bir masum ocuk hali vard. Bel kemii atr atr krlrcasna hem
kendine hem de bana kar koymakta olduu besbelli idi. i kan alyordu.
"Yanl anlama Mahmut, yalan sylemiyorsun. Szlerinde zerrece yalan olsayd
belki sana varrdm. " dedi .
"Ben seniz edemem, evleneceimize sz ver" dedim.
leriye atlarak, yzn iki avucumun arasna aldm ve senelerce ekmi
olduum hasretin btn iddetiyle onu ptm.

230
 O anda bak korkun bir lk gibiydi. Sanki keder szden ve seste n
yrtlarak ay rlm ve bir bak olmutu .
Gs kasrgadaki dev denizler gibi inip kyordu. " (age., 129).
Fatma, Mahmut'un ocukluunun masum simgesidir. ocukken birlikte
oyuncak kayklar yapp oynarlar, Mahmut ilk kez balk aviarnaya Fatma ' nn babas
ve Fatma ile birlikte gider. ocukluunun denize ait gzel yzdr Fatma. Onun
hain deniz yaradl vardr. Mahmut onu yle anlatr :

"Fatma kafa dengim ve oyun arkadamd. Derdimi yanmak iin onu aradm.
Ona ok inanrdm. Amma nasl anlataym , inanmaya inanmaya inanrdm. Su gibi ,
deniz gibiydi. Gnlndeki duygular, gzlerinin deien renkleri gibiydi. Onlar
kavalayp yakalayamazdm. Rengin biri uyanp yanarken, nasl deitiinin farkna
varmadan -gzm gznde- baka bir rengin kayp gelmi olduunu grrdm.
Yaln z fkesi haza fkeydi. Acaba fkelendi mi fkelenmedi mi denecek yeri
yoktu. Gzlerinin koyu yeili arasnda sar kvlcmlar uuur , rzgar esmi ,
gzlerini tututurmu ve onlara alevler satrmaya koyulmu gibi olurdu." (age. ,
76).
Bu tanmlamann bir kz deil de denizden alnan imgelerle bizzat denizi
anlattn syleyebiliriz. Fatma' mn gzleri tpk denizin rengi gibi deikendir
Mahmut' a gre: "Onun gzleri yeil deilse mavi , mavi deilse yeildi . Fakat kz
bana bakarken gzleri derin deniz akntlar gibi koyulat , kirpikleri titredi ve alt
kirpiklerinde prlantalar gibi parlayan gzyalar grdm" (age., 2010: 57). kisi bir
arada ise cokuludur Mahmut: "Cva gibi oynak denizin mavi atei zerinde
uuyorduk. Her taraf bir sevin harlay idi. Krp rpan sulardan zerimize
prlantalar , yldzlar , gkkuaklar yayordu. Sevincimden Fatma'run sar salarn
ektim. Glyordu." (age., 58).
Fatma, Mahmut' a evleome teklifini dneceini sylemesine ramen ertesi gn
ky terk eder. Bunu renen Mahmut hayal krklna urar . Haftalarca ondan bir
iz arar ama ne yazk ki bulamaz. Bylece Fatma deniz gibi, ele avuca gelmez ve
tam olarak ulalamaz bir konuma ykselir.
Mahmut ' un yaarnnda Aye topra temsil eder. Fatma' mn gidiinin ardndan
Mahmut ' ta bir isteksizlik ve yorgunluk peydahlamr. Bu bezgin gnlerinde Aye ' yle
evlendirider onu. Kklnden beri Mahmut'a varacana inanm olduu
anlatlr . Mahmut, umursamaz bir biimde kendisine sunulan bu neriyi kabul eder.
Aye ' nin babas zengindir. Ailenin tek kz olduundan ailenin tm varl
Aye'nindir. En nemlisi ise Mahmut, Aye ' yle denizcilikten vazgeme uruna
evlenir: "Ertesi sabah Zeynel Kaptan' a gittim. Ve denizden vaz getiin syledim.
Kara gzl, kiraz dudakl Aye' mi pecektim. te bylelikle biricik pck uruna
hayatm mahvettim" (age., 137) diye anlatr karar veriini . Mahmut' un sevmeye ve
sevilmeye muhta kalbini Aye sadece bir sreliine dolduracaktr. "Saadetin billur
yalar iinde Ayemin o kara bak , kararan derin sularda geceleyin ay gibi
parlyordu ." (age., 137) diye betimler Aye ' yi . Artk toprakla uraacak , kansnn

231
parasyla geiniyar olmamak iin elinden geleni ardna koymayacaktr. Aslnda
Mahmut'un Aye ile olan ilikisi toprakla olan ilikisine kout olarak deiir.
Toprak bereketsiz ve kuraksa Aye ile Mahmut arasnda da ylesine krc bir iliki
vardr. Toprak iyi ve bereketliyse Aye ile Mahmut da mutludurlar. lk
evlendiklerinde toprak onlarn duygular gibi cokundur. Bu cokunluk Mahmut ' un
denizden uzaklaabilmesine de yardm eder:
"Duygu, kayn geerken brakt, en kk bir izi bile kskanarak , onu hemen
drneo suyunca rtp yok eden yreksiz denizde deil, asl toprakta vard. Denizin
sularm istediin kadar kartr, oka, istediin kadar v, pohpohla, ona arklar
syle, onun sana cevab 'ekil! Defol! dermi gibi bir amard. " (age. , 139).
Fakat ne Aye ' nin ne de topran gzel , gvenli ya da zengin oluu Mahmut'un
denize olan aknn bitiremeyecektir. yl sren ky hayatndan sonra
Mahmut' un denizle ilk kez gz gze gelii, kokusunu duyuu onu sarstnda
Aye ' yi yle anlatr : "yzm dndrdm. K vrak gvdesini bana doru emiti .
Henz patlayan bir nariei gibi glen dudaklar , gnete mavi mavi akan
kapkara gzleri ve salaryla gzeldi. aaladm . Ona kar ihanet ederken
yakalanrrum gibi utandm " (age. , 168). Fatma mavi gzl, sar saldr, Aye ise
kapkara gzl ve kapkara saldr. Aye , topraa benzer; sadakat ve itaat bekler.
Mahmut' u beceriksiz olduu iin azarlar ve kmser. Topran tahakkm altnda
yaayan Mahmut ona sz geiremez. Ne yaparsa yapsn toprak bildiini okur.
Fatma ise, denize benzer. Tutku ve akla byler Mahmut' u. Ulalamayan ve
ulalamayacak bir sevgilidir. Hep onun gzel hayalinin peinden koacaktr
Mahmut.
Selim leri , Halikarnas Balks'nn deniz adamlar ile para babas maddiyata
deer verenler arasnda yaratt fark yle anlatr: "Deniz emekilerinin
kimliklerinde erdemi, namusu, ahlak antran zellikleri buluruz; te yandan para
babas i adamlar, smrcler, aln teri hrszlar denizin alay ettii , yzlerine
tkrd, borlad yaratklardr hep" (leri , 1976: 12). Bu romanda da denizciler,
ya da deniz adamlar, kara adarnlarndan daha erdemli ve daha iyidirler. Bunun yan
sra yazar, bu tezini ispatlayabilmek adna deniz adamlarnn balarna trl
felaketler getirmeyi tercih eder. Mahmut ' un amcas Davut, mert ve iyi kalpli bir
denizcidir. Fakat bir deniz seferinde Mahmut'un babasnn kk bir ihmali
yznden kafas koparak can verir. ocukluunda Mahmut ' u en ok
etkileyenlerden biri de Murat Daydr. Aslnda bir kyl olmasna karn Mahmut
onun bir deniz adarru olduunu dnr . Murat Day ' nn olduka acld bir hikayesi
vardr . Karsnn hamile olduunu renen Murat Day byk olu Ali ve tek
varl eeiyle toplad otlar satp yeni doacak ocuuna biraz bez almak iin
kasahaya gitmitir. Fakat ahra balad eek bir eye huylarup onu tepince aya
krlrru, yryemedii iin ahrdan kamarru ve ayan iyiletirmeleri iin
eeinin yok pahasna satlmasna raz olmak zorunda kalmtr. Kye lm haberi
gittiinden karsnn sancs tutmu ve lmtr. Kk olunu da birileri yanlarna
alrrutr . Murat Day , karn tokluuna ahrda yaayp ahr sahibine yardm ederken
olu Ali'i de denize, sefere gnderir. Kimsesiz, yalruz ve sakat kalan bu umutsuz

232
adamn tek umudu Ali'i bir kez daha grmektir. En kt anlarnda gzel gnlerin
yadigan ngran sesini kulana yaklatrp dinleyiini
de yle anlatr:
"Karn tokluuna , yani adan mterilere gelen yemek artklarna ...
Gryorsun a, yakn mterilere kahve gtrmeden baka ahrdan ktm yok.
Halbuki oban ve srcyken dnyalar dolardm . Bazen koynurndan ngra
karr, ngrdatnm . obanlkta bam alp dere tepe gezdiimi, ocuklarn st
diliyle bana konutuklarn hatrlarm. Gemi iyi gnler ac ac gzmn nnden
geer." (Kabaaaal, 2010: 47).
Murat Day ' nn hikayesinde dikkatimizi eken olaylarn zincirleme bir biimde
felaketlerle dolu olmasdr. Sevdii her eyi birden kaybeder. Onun ne kadar iyi
kalpli olduunu da bu felaketiere sessizce katlanmas sayesinde duyumsarz .
Mahmut onu hem sever hem acr . nk o yaadklarn hak etmeyecek kadar iyi
kalpli hatta zavalldr. Yazar, Murat Day'nn hayattan tek beklentisine
kavumasna da izin vermez. Murat Day , Ali ' i grerneden lecektir. Mahmut, bu
lmnden olduka etkilenmitir:
" ' Adamcaz lm ' dediler.
Hakikaten de Murat Day
alrn bir kesine kvrlp lmt. Bir eliyle
ngra kulann yannda tutuyordu. Gzleri akt. Uzak bir yere bakyormu
gibiydi. Dnya gzlerinde kararrken mutlaka koynundan ngra karp alnt
ve artakalan btn cann kulana toplarcasna dinleyerek, gne yla aaran
patika zerinde eek nalnn tkrdadn ve yan banda slk alarak koan Ali'in
yaln ayaklarnn patrdadn ve kendisinin eve dn, "Hey hey!" diye
tutturduu trky belki hep birden iitmitir . " (age., 56).

Bu lm Murat Day ' nn bir zavall olduunu ve bir zavall gibi ldn
okuyucuya duyumsatr. Bu zayflnn nedeni ise iyiliidir. Denizle ban kuracak
olursak, iyi kalpli, zayf insanlarn denizin felaketleri ile yaamak zorunda
alnalanna ilikin bir gnderme bulabiliriz. Ayrca Mahmut'un bu anlatnda naif
bir ac, kimsesizliin ve gszln iyi olmaktan gelen bir ezicilii olduu
hissedilir. Murat Day iyi ve drst bir adam olmasayd btn bunlar bana
gelmeyecek miydi? Bu aile faciasnn asl nedeni Murat Day'nn iyi huylu
yaradldr sanki. Ya da iyiliini kantlamas iin bana bu felaketler gelmek
zorqndadr. Buna benzer baka hikayeler de vardr romanda. Nusret Aa ' nn da,
nce dolap beygiri lr. Kars ile birlikte geceleri gizlice dolap beygirinin yerine
kendileri kotururlar. Sonra ocuklar hastalanr. Paralar olmad iin ocuu
stnkr muayene eden doktor hintya kullanmalarn salk verir. Nusret Aa,
ocuk lene kadar Hint yandan nedet unar. Fakat nce ocuu sonra kars lr.
Maln mlkn kaybedince nce ortak olur sonra yine dolap beygiri yerine
kendisi komaya devam eder. Karsn, dolap beygirini onun zerine binmi olunu
teki dnyada, bir arada mutlu hayal ederek sabahlara kadar dolab dndrr. Fakat
Nusret Aa'nn ilesi bilmedii iin stne bir de kr olur ve iten kovulur. "Zaten
daha ne kadar yaayacam? ok kr gn grdk, artk yolculuk sras geldi."
(age., 31) der. Biz Nusret Aa'nn sevne yeteneinin ac ekmesine neden

233
olduunu duyumsarz. Sevdii her eyi sadece sevdii iin kaybetmi gibidir.
Sevmeyi bilmese karsn, ocuunu ve beygirini bu kadar nemsemese bana
bunlar gelmez miydi sorusuna pheyle karlk verebiliriz. O da Murat Day gibi,
iyi olduu iin zayftr. yi olduunu ispatlayabilmesi iin de bir dizi felaket
yaamas gerekir.

Cevat akir, romanda denizcileri olduka salkl ve gl insanlar olarak

betimler. Karada yaayanlarn birou ise ya sakat ya da hastalkldrlar. Eskici
Kirpi Halil Usta ile Murat Day hacan krrrutr. Mektepteki hoca da topaldr.
Nusret Aa ' nn gzleri kr olmu, Kasm Efendi delirmitir. Denizciler
sakatlannca karaya dnerler. nk deniz sakatlar deil gl ve salkl insanlar
kabul eder. Hatta yazarn anlatmndan u sonuca da ulaabiliriz: sakatlk karaya
zgdr denize deil ...
Felaket Denizinde iyimser Duyular
Cevat akir'in kulland dil ile ilgili olarak lhan Berk, 'yazdklarnn konuma
diline yaknl , yazmay ayr bir dil olarak almay, dile yaslanmay, anlaty
nemsememesi hep yaama ters dmek istemeyiinden gelir sanki " (Berk, 1981:
592) yorumunu yapar. Berk"in bu szleri Cevat akir ' in dile deil yaamaya deer
verdiini , yaam bire bir aktarma abas iinde olduunu ifade etmeye
almaktadr. Murat Belge de Balk ' nn halk dilinde geen eitli ad ve
kelimelerin Ionia kkeninden geldiini kantlamaya altn syler (Belge, 2006:
32) . adan Gkoval ise ayn konuya farkl bir biimde deinerek Balk ' nn dili
ne kadar nemsediini vurgular. Bu almada Balk ' nn dilin hangi
kaynaklarndan beslendii ya da dile ne kadar nem verdii konusu bir yana
braklarak romanda kulland dilin yaratt etki anlalnaya ve tartlmaya
allacaktr. Bylece birinci blmde ele alnan felaketler konusunun nasl
iyimserlie dnt gsterilmi olacaktr.

Aganta Burina Burinata' da kahramanlarn balarna gelen ok eitli felaketiere

ramen yazarn iyimser bir dili olduu sylenebilir. Romann kahraman
Mahmut ' un nce ok sevdii amcas denizde kafas koparak can verir. Sonra babas
yine denizde lr. Annesinin ldnden ancak yllar sonra evine dndnde
haberdar olur. Sevdii kzn yz irkinletiinden ondan kaar ve Mahmut akn
da kaybeder. Evlendii kadn kendisine tepeden bakar, kmser, hamile kalr ama
ocuunu drr. Sonu olarak Mahmut'un hayatnda iyi ya da mutluluk verici
olarak deerlendirilebilecek olaylar olduka azdr . Fakat okuyucunun Mahmut'un
mutsuz bir hayat olduunu dnmesine yetmez btn bunlar. nk dncemize
gre yazar, kulland dille iyimser bir atmosfer yaratmaktadr. Her ne felaket
yaanrsa yaansn, insanlarn btn bunlara katlanrken gsterdikleri metanet, zayf
olmalarna ramen sevgilerinin gc bize bu felaketierin iyimserlikle
atlatlabileceini dndrr.

Cevat akir'in romanda kulland dil en kt anlarda bile iyimser bir etki
brakr. rnein Mahmut, Ateolu ve Fatma"yla ilk balk avna ktnda
talihsizlikler pelerini brakmaz. Fakat Mahmut, btn zorluklara ramen unlar

234
syler: " Grdme nasl inanmazdm ki; grdm gzellikler, bu dnyay habis
bir ruhun yaralmadn bana, gz gre gre doruluyordu" (age., 64). Bu szlerde
iyimserlik vardr. Her zorluun ardndan bir iyilik ve gzellik geleceine dair inan
yazarn tutumunda da hissedilir. Bununla birlikte dilin de etkisini gstermek
gerekmektedir. Mahmut, kk amcasnn yanmda denize aldnda bir frtnaya
y akalanrlar. Bu frtnay yle anlatr :

Hem hortum bir tane deildi. ki tanesi sancak bordamza yanayor, iki tanesi
de denizle bulutlarn birletii koyu kuruni mesafelerde dnp duruyordu. erigo
adasnn uurumlar ise tam nmzde kararyordu. Derken efendim, tadklar
yamurlarla arlaan kara kara bulutlar gklerden perde perde sarknaya
koyuldular. Deniz mrekkepmi gibi kapkara olduktan baka ufuktan ufka da
korkuyla rperiyordu. Malum a, deniz, sevgilim idi (age. , 90).
Bu anlatda denizin sevgiliye benzetilii oluka anlamldr. Sevgilisinin
korkudan tir tir titrediini de ilk kez grdn ekler anlatc. Aslnda frtnann,
lm tehlikesinin ve korkutucu horturnlarn olduu byle bir sahnede denizin
sevgili deil de dman ya da benzeri kt karakter olarak betirnlenmesi
beklenebilirdi. Fakat y:tzar sevgili kelimesini kullanarak bu korkutucu atmosferi
iyimserlikle doldurur.
Mahmut'un Ateolu ile ilk kt balk avndan dnlerinde yine felaketierin
birbirini izlediini grrz. Av ok bereketli geme mi , stelik ok nemli ipleri
kesrnek zorunda kaldklar iin maddi kayba urarulardr . Byk zorluklarla
avladklar balklar da Madramaz Ragp ' a ucuza satmak zorunda kalular. Her ey
bitti derken iler yine zc bir biimde sonlanr. Btn balklar yorgun, sessiz
sedasz arbalarn ierierken kap alnr ve ieriye gsnde boha tayan bir
kadn girer: " Gsnde uzun bir boha tayordu. Onu yere koydu . At. Yedi
yalarnda, bir deri bir kemik kalni, l bir kz ocuu idi. Ateolu'na: "Sizlere
mr geceleyin ld. Son olarak, 'Babaru istiyorum diye haykrd'" (age., 68) der.
Kadn ocuunun cenaze masraflar iin yardm istemektedir. Nitekim ocuun
babas da denizcidir. Ateolu , "Sen merak etme Emine kadn, ne lazmsa biz
yaparz. Denizcilerin evlatlar denizcilere emanettir" (age., 68) diye karlk verir.
Balktan kazandklarn ocuun cenazesi iin harcarlar. Bu sahnede balknm
kars ve ocuklar iin en byk sorunun fakirlik olduunu anlarz. Kadn yatt
tek ilteyi bile rehin vermi bir annedir. Tek istedii ise ocuunu kefenli, iekli
ve sulu gmebilmektir. Dncemize gre bu sahnenin irkiltici grnm yazarn
iyimser diliyle zlp dalmaktadr. Ateolu'nun, "Denizcilerin evlatlar
denizcilere emanettir" sz gvenli ve iyimser bir etki yaratmaktadr. Bunun yan
sra yazar, en ktmser sahnelerde iyimserlik uyanduan bir simge kullanmaktadr .
ocuun cenazesi ksaca anlatlr. Annesi ocuun ardndan yle at yakar: "Ah
yavrucuum , seni kara topraklara ru gtryorlar? Baban seferden gelecek, 'ocuk
nerede?' diyecek. Ottan paavradan oyuncak bebeini, bayramda tkrdatarak
giydiin krruz tasmal nalncklarn grecek. Fakat seni bir daha hi
grmeyecek !" (age., 70). Bu atta kullanlan, oyuncak bebek ve krruz tasmal
nalncklar ifadeleri cenaze atmosferinin kasvetini datmaktadr. Ayrca, kuruz

235
renginin kullanm da dncemize gre, cenazenin siyah beyaz atmosferine tuhaf,
aykr, scak bir hava katmaktadr.
Murat Day, obanlk yaparken kulland ngran kulana yaklatrm,
gemi gzel gnlerin sesini dinleyerek can vermitir. Onun ackl hayatna biraz
olsun iyimserlik katan da bu ngran varldr. Mahmut'un, byk amcas
Davut'un korkun lm basit bir biimde anlatlr. Daha nemlisi denizin o cesedi
isteyiidir. Her ne kadar denizciler Davut' un lsn karaya gmebilmek iin aba
sarf etseler de ters esen rzgar yznden onu denize brakmak zorunda kalrlar . Bu
blmde de lmn arl denizle arpmann , onunla mcadele etmenin
glgesinde kalr. Davut'un Mahrnut'a yapt oyuncak gemi de bu noktada nem
kazanr. Bu oyuncan kullanm da romandaki iyimser havann ispatdr. Cevat
akir , bazen olaylara yaklamnda , bazen setii kelimelerle anlatt felaketiere
bir iyimserlik havas katmaktadr. Roman kahrarnanlarmn iyiliklerinden gelen bir
duygudur bu. Biz bu iyimserliin yazarn yaarm ile ilikilendirilebileceini
dnmekteyiz. Yazar, Bodrum' a ilk gittiinde hissettiklerini yeniden dou olarak
yorumlar. Bu iyimserlik, gemiin ktlklerinden kurtulabilmenin bir yoludur
belki de. "Gemiine kendisini balayan tm balardan kurtulabileceini
duyurnsuyor." diyen Mehmet Ergn onun u szlerini aktaryor: "imde bir eyler
kabaryor, dimdik bir ey. Nasrlaarak katlam ve duygusunu kaybetmi l
derileri atiatp doan bir ey . Derin ve karanlk bir kuyudan yava yava a
ykselen bir ba gibi" (Ergn 2002: 50).
Sonu
Halikamas Balks Cevat akir Kabaaal ' nn Aganta Burina Burinata adl
romannda iki tr doa ve buna paralel olarak iki tr insan algs vardr . Deniz
insanlar, erdemli, gl, salkl insanlardr. nsanlara tm gzel ve yce duygular
denizden gelir. Kara insanlar ise bencil ve karcdrlar . Karada yaayan ama iyi
yrekli olan insanlarn iyilikleri de denizden gelir karadan deil. nsanlarn
balarna gelen felaketierin okluu ise bir anlarnda onlarn iyiliklerinden
kaynaklanmaktadr. Hatta bir insann iyi olduunu ispatlayabilmesi iin bana bir
dizi felaket gelmesi gerekiyormu gibi hissederiz. Bunun yan sra yazarn
kulland dil ktmser durumlarda bile iyimser bir etki yaratr. Baz simgelerin
kullanm da bu iyimserliin yaratlmasna yardrnc olmaktadr.

KAYNAKA
Belge, M. (2006), "Mavi Anadolu Tezi ve Halikarnas Balks " , Birikim, stanbul ,
S. 210, ss. 32-45 .
Berk, . ( 1981), "Halikamas Balks ", Trk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara, C. XLII, S. 352, ss. 590-593.

236
Ergn, M. (2002), "Kendinden Kurtulmak steyen Adam Halikarnas Balks ",
Evrensel Kltr, stanbul , S. 128, ss. 44-50.
Gkoval, . "Halikarnas Balks ve Dil", Trk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi,
Ankara, C: XXXii , S. 289, ss. 571 -573.
leri , S. (1976), "Halikarnas Balks ' nda Doa", Trk Dili ve Edebiyat Dergisi,
Trk Dil Kurumu Yaynlar , Ankara, C: XXXIII, S. 292, ss. 12-17.
Kabaaal, C. . (2010), Aganta Burina Burinata, Bilgi Yaynevi , Ankara.
Ouzertem , S. (2001), '"En Soylu Vahi " : Balk ' nn Yaam Yazsnn Bugnk
Anlam ", Varlk, stanbul , C. 68 , S. 1124, ss. l0-17 .

237