Vous êtes sur la page 1sur 13

2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

foradequadro
sobrequeimagensprecisamosfalar?//porcarolalmeida

Oolharopositivoaespectadoranegra,
porBellHooks
Publicadoem2626UTCmaio26UTC2017

BellHooks

Otextoabaixofoipublicadoem1992eseencontranacoletneaBlackLooks:Raceand
Representation(Boston:SouthEndPress).Porentenderqueesteumtextoabsolutamente
essencialparaodebateinterseccionalsobrecomoamulhernegraolhadanocinemaeolhao
cinema,pediparaatradutoraMariaCarolinaMoraiscolocaressetextoemportugus.A
urgnciadatraduodessetextocomeouaparecerevidenteapartirdeumaoficinasobre
representaodamulhernocinemaquecomeceiadarem2016.Ouseja,nohqualquer
objetivocomercialenohligaocomqualquerinstituiooueditoranesseexercciode
traduzirBellHooks.Aideiacompartilharconhecimento.Semmais,TheOppositionalGaze:
BlackFemaleSpectators,agoraemportugus:

Aopensarsobreasespectadorasnegras,lembrodequefuipunidanainfnciaporficar
encarando,pelaformafirmeediretacomqueascrianasolhamparaosadultos,olharesque

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 1/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

eramvistoscomoconfrontao,gestosderesistncia,desafiosautoridade.Oolharsempre
foipolticonaminhavida.Imagineoterrorqueacrianasentequando,apsrepetidaspunies,
vemaentenderqueoolharpodeserperigoso.Acrianaqueaprendeutobemaolharparao
outroladoquandopreciso.Noentanto,quandopunida,ospaislhedizem:Olheparamim
quandofalocomvoc!.Squeacrianatemmedodeolhar.Temmedo,masfascinadapelo
olhar.Hpoderemolhar.

Fiqueiimpressionadaquandolinasaulasdehistriapelaprimeiravezqueosdonosdeescravo
brancos(homens,mulheresecrianas)puniamosnegrosescravizadosporolharpergunteime
comoessarelaotraumticacomoolharhaviainfluenciadoosnegroscomoespectadores,e
nacriaodeseusfilhos.Apolticadaescravido,dasrelaesdepoderracializadas,eram
taisqueaosescravoseranegadoodireitodeolhar.Aoconectaressaestratgiadedominao
quelausadapelosadultosnascomunidadesruraisnegrasdosul,ondecresci,foidoloroso
pensarquenohaviadiferenaalgumaentreosbrancosquehaviamoprimidoosnegrosens
mesmos.Anosdepois,quandoliMichelFoucault,refletinovamentesobreessasconexes,
sobreasformascomoopoderenquantodominaosereproduzemdiferenteslocais
empregandoaparatos,estratgiasemecanismossimilaresdecontrole.Desdequesoubena
infnciaqueopoderdominadorqueosadultosexerciamsobremimeomeuolharnuncaerato
absolutoapontodeeunoousarolhar,espiar,encararperigosamente,eusoubequeos
escravoshaviamfeitoomesmo.Quetodasastentativasdereprimiropodernosso/daspessoas
negrasdeolharhaviaproduzidoemnsumansiaavassaladoradeolhar,umdesejorebelde,
umolharopositivo.Aotermoscoragemdeolhar,nsdesafiadoramentedeclaramos:Eunos
vouolhar.Queroquemeuolharmudearealidade.Mesmonaspiorescircunstnciasde
dominao,ahabilidadedemanipularoolhardealgumemfacedasestruturasdedominao
queoconteriamabreapossibilidadedeagenciamento.Emboapartedeseutrabalho,Michel
Foucaultinsisteemdescreveradominaoemtermosderelaesdepoder,comopartede
umesforoparadesafiaropressupostodequeopoderumsistemadedominaoque
controlatudoenodeixaespaoparaaliberdade.Eleafirmouenfaticamentequeemtodasas
relaesdepoderhnecessariamenteapossibilidadederesistncia,econvidaopensador
crticoaexaminaressasmargens,lacunas,elocalizaesnocorpoeatravsdocorponas
quaisoagenciamentopodeserencontrado.

NoensaioCulturalIdentityandCinematicRepresentation,StuartHallreivindicao
reconhecimentodenossoagenciamentocomoespectadoresnegros.Aorejeitaraconstruo
dasrepresentaesbrancasdanegritudecomototalizantes,Hallfalasobreapresenabranca:
Oerronoconceitualizaressapresenaemtermosdepoder,maslocalizlacomoalgo
completamenteexternoansumaforaextrnseca,cujainflunciapodeserdescartadacomo
umaserpentedescartaapele.OqueFrantzFanonnoslembra,emPelenegra,mscaras
brancas,decomoopodertantointernoquantoexterno.

()osmovimentos,asatitudes,osolharesdoOutromefixaramali,assimcomoumasoluo
qumicafixadaporumcorante.Euestavaindignadoexigiumaexplicao.Nada
aconteceu.Explodi.Agoraosfragmentosforamremontadosporoutroeu.Esseolhar,do
porassimdizerlugardoOutro,nosfixa,noapenasemsuaviolncia,hostilidadee
agresso,masnaambivalnciadoseudesejo.

Espaosdeagenciamentoexistemparaaspessoasnegras,dentrodoqualpodemostanto
interrogaroolhardoOutro,mastambmolharparatrs,eparansmesmos,nomeandooque
vemos.Oolharfoieumlugarderesistnciaparaopovonegrocolonizadoaoredordoglobo.

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 2/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

Ossubordinadosemrelaesdepoderaprendemcomaexperinciaqueexisteumolharcrtico,
queolhaparadocumentar,queopositivo.Nalutapelaresistncia,opoderdodominadopara
garantiroagenciamentoaoreivindicarecultivaraconscinciapolitizaasrelaesdoolhar
aprendeseaolhardeumcertomodopararesistir.

QuandoamaioriadosnegrosnosEstadosUnidostiverampelaprimeiravezaoportunidadede
verfilmeseprogramasdeTV,elesofizeramperfeitamenteconscientesdequeamdiade
massaeraumsistemadeconhecimentoepoderquereproduziaemantinhaasupremacia
branca.Verteleviso,oufilmescomerciais,envolversecomsuasimagens,eraenvolverse
comanegaodarepresentaonegra.Foioolharopositivoquerespondeuaessasrelaes
doolharaodesenvolverocinemanegroindependente.Osespectadoresnegrosdocinemaeda
televisoconvencionaispuderamtraaroprogressodosmovimentospolticospelaigualdade
racialviaaconstruodeimagens,eassimofizeram.Nolarsulinodaminhafamlianegraede
classetrabalhadora,localizadoemumbairrosegregadoracialmente,assistirtelevisoerauma
formadedesenvolverosensodetelespeco*crtica.Anoserquevocfossetrabalharno
mundobranco,entreosdoiscaminhos,vocaprendiaaolharaspessoasbrancasvendoasna
tela.Osolharesnegros,comoforamconstitudosnocontextodosmovimentossociaisparaa
insurreioracial,eramolharesinterrogativos.NsramosdeprogramasdeTVcomoOurGang
eAmosnAndy,dessasrepresentaesbrancasdanegritude,mastambmosolhvamos
criticamente.Antesdaintegraoracial,osespectadoresnegrosdefilmeseprogramasdeTV
sentiamprazervisualemumcontextonoqualolharestavatambmrelacionadocontestaoe
confrontao.

AoescreversobreasrelaesdoolharnegroemBlackBritishCinema:Spectatorshipand
IdentityFormationinTerritories,ManthiaDiawaraidentificaopoderdoespectador:Cada
narraocolocaoespectadoremumaposiodeagenciamentoearaa,aclasseeas
relaessexuaisinfluenciamomodocomoessasubjetividadepreenchidapeloespectador.
Elededicouatenoespecialaosmomentosderuptura,quandooespectadorresiste
completaidentificaocomodiscursodofilme.Essasrupturasdefinemarelaoentreos
espectadoresnegroseocinemadominanteanteriorintegraoracial.Assim,oprazerde
algumcomumfilmenoqualasrepresentaesdenegritudeeramestereotipicamente
degradantesedesumanizantescoexistiamcomacrticaprticaquerestabeleciaapresena
ondeelahaviasidonegada.Adiscussocrticadofilmeenquantoeleestavapassando,ouao
terminar,mantinhaadistnciaentreespectadoreimagem.Osfilmesfeitospornegrostambm
estavamsujeitosaoquestionamentocrtico.Umavezquesurgiramempartecomoresposta
incapacidadedocinemadominadoporbrancosderepresentaranegritudedeumamaneiraque
noreforasseasupremaciabranca,elestambmforamexaminadospelacrticanosentidode
identificarseasimagenseramvistascomocmplicesdasprticascinematogrficas
dominantes.

Osolharesnegroscrticosequestionadoresestavamprincipalmentepreocupadoscomquestes
deraaeracismo,eaformacomoadominaoracialdosnegrospelosbrancos
sobredeterminavaarepresentao.Raramentesepreocupavamcomgnero.Osespectadores
negrospodiamrepudiarareproduodoracismonocinemaenateleviso,anegaoda
representaonegra,aomesmotempoemquetinhamasensaodequeestavamse
rebelandocontraasupremaciabrancaaoousaremolhar,aosecomprometeremcompolticas
falocntricasdetelespeco.Dadasascircunstnciasdavidarealpblicaemqueohomem
negroeraassassinado/linchadoporolharparaumamulherbranca,nasquaisoolharnegro
estavasempresujeitoaocontrolee/oupuniopelopoderosoOutrobranco,ocampoprivado

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 3/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

dastelasdetelevisooudassalasdecinemapodiamlibertaroolharreprimido.Ali,elespodiam
olharparaasmulheresbrancassemasuperviso,ainterpretaoeapuniodaestrutura
dominantesobreoseuolhar.EssaestruturadesupremaciabrancaquehaviamatadoEmmet
Till**porinterpretarseuolharcomoviolao,comoestuprodamulherbranca,nopodia
controlarasreaesdosnegrossimagensnatela.Osespectadoresnegrospodiamentrarem
umespaoimaginativodepoderfalocntricoquemediavaanegaoracial.Essarelaode
gnerocomoolhartornouaexperinciadoespectadornegroradicalmentediferentedaquelada
espectadoranegra.Osprincipaisprimeirosdiretoresindependentesnegrosrepresentavama
mulhernegracomoobjetodoolharmasculino.Sejaaoolharatravsdacmeraounatelade
cinema,sejanosfilmesdemassa,oufilmesderaacomoosdeOscarMicheaux,oolhar
negrotinhaumescopodiferenteemrelaoaodamulhernegra.

Asmulheresnegrasescreverampoucosobreaespectadoranegra,sobreasprticascorrentes
dosfilmes.Recentemente,umcorpuscadavezmaiordeteoriaecrticadocinemafeitopor
mulherescomeouasurgir.Oprolongadosilnciodasespectadorasecrticasnegraserauma
respostaausncia,negaocinematogrfica.EmAtecnologiadegnero,Teresade
Lauretis,combasenotrabalhodeMoniqueWittig,chamaatenoaopoderdosdiscursospara
violentarpessoasviolnciaquematerialefsica,apesardeproduzidapordiscursos
abstratosecientficosdamdiademassa.Comapossvelexceodosprimeirosfilmes
raciais,asespectadorasnegrastiveramdedesenvolverrelaesdeolharcomocontexto
cinematogrficoqueconstrinossapresenacomoausncia,quenegaocorpodamulher
negracomointuitodeperpetuarasupremaciabrancae,comela,atelespecofalocntricana
qualamulheraserolhadaedesejadabranca.(Filmesrecentesnoseencaixamnesse
paradigma,masestoumevoltandoaopassadocomaintenodetraarodesenvolvimentoda
espectadoranegra).

Aofalarcommulheresnegrasdetodasasidadeseclasses,emdiferentesreasdosEstados
Unidos,sobresuasrelaesdeolharflmicas,ouorepetidamenterespostasambivalentesem
relaoaocinema.Spoucasdasmulheresnegrascomquemconverseilembravamsedeter
sentidoprazercomocinemanegro,emesmoaquelasquetinhamessalembranacarregavama
sensaodequeoprazererainterrompidoeusurpadoporHollywood.Amaioriadelasinsistiu
quenuncahaviaidoaocinemacomaexpectativadeverrepresentaesarrebatadorasda
mulhernegra.Tinhamplenaconscinciadoracismonocinemadoapagamentoviolentoda
mulhernegra.NoensaiodeAnneFriedberg,ADenialofDifference:TheoriesofCinematic
Identification,elaressaltaqueaidentificaospodeocorrerpormeiodoreconhecimento,e
todoreconhecimentoemsiumaconfirmaoimplcitadaideologiadostatusquo.Mesmo
quandoasrepresentaesdamulhernegraestavampresentesnosfilmes,nossoscorpose
seresestavamlparaservirparafortaleceremanteramulherbrancacomoobjetodoolhar
falocntrico.

EmGirlsonFilm,JulieBurchilcomentaacaraterizaodasmulheresnegrasemHollywood,e
descrevesuapresenaausente:

Asmulheresnegrasforammessemfilhos(Babsequemconsegueesqueceroespetculo
repulsivodeHattieMacDanielsatendendoatodososdesejosdatontaVivienLeighe
perguntandocomoumapateta:Oqueaminhasinhazinhavaivestir?)()LenaHome,a
primeiraartistanegraaassinarcontratodelongoprazocomumgrandeestdio(MGM),
pareciasubmissa,masera,naverdade,muitocorajosa.ElaficoufuriosaquandoTallulah
Bankheadaelogiouporsuapeleclaraeporsuasfeiesnocarregaremtraosnegroides.

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 4/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

QuandoatrizesnegrascomoLenaHorneapareceramnocinemacomercial,amaioriados
espectadoresnopercebiaqueestavaolhandoparamulheresnegras,amenosqueofilme
tivessecdigosespecficosrelacionadosaosnegros.Burchilumadaspoucascrticasde
cinemabrancasqueousaramexaminaraintersecoentreraaegneroemrelao
construodacategoriamulhernocinemacomoobjetodoolharfalocntrico.Comsuaargcia
tpica,elaafirma:Oqueofatodeasmelhoresloirasserem,naverdade,morenas(Harlow,
Monroe,Bardot)nosapontasobreapurezaracial?Achoquenosdizquenosomosto
brancascomopensamos.Burchilpoderiafacilmenteterditonosomostobrancascomo
gostaramosdeser,pois,claramente,aobsessopelabranquitudeexcessivadasestrelasde
cinemaeraumaprticacinematogrficaquebuscavamanterumadistncia,umaseparao
entreaimagemeaOutramulhernegraeraumaformadeperpetuarasupremaciabranca.A
polticadaraaedogneroesteveinscritananarrativacinematogrficatradicionaldesdeO
nascimentodeumanaoemdiante.Trabalhoseminal,essefilmeidentificouqualseriaolugar
eafunodamulherbrancanocinema.Estavaclaroquenohavialugarparaamulhernegra.

LenaHorne

Escreviumcurtoensaio,DoYouRememberSapphire?,sobreminhaslembranasdopassado
emrelaosimagensnatelademulheresnegras,eexploreitantoanegaodarepresentao
damulhernegranocinemaenateleviso,quantonossarejeiodessasimagens.Aoidentificar
Sapphire,deAmosnAndy,comoaprimeirarepresentaodamulhernegraquetivena
infncia,escrevi:

Mesmoento,elaerapanodefundo,coadjuvante.Umamegeraumaresmungona.Ela
estavalparasuavizaraimagemdoshomensnegros,paraosfazerparecervulnerveis,
maleveis,engraados,einofensivosparaumpblicobranco.Elaestavalcomoumhomem
travestido,umamegeracastradora,comoalgumquedeviaserenganada,engambelada,
algumqueopblicobrancoenegropodiaodiar.Umbodeexpiatrioemtodosossentidos.
Elanoerans.Nsramoscomoshomensnegros,comaspessoasbrancas.Ramosdessa
mulhernegraquenoerans.Enemsequerdesejvamosestarl,natela.Comopodamos
quererissoquandonossaimagem,visualmenteconstruda,eratofeia?Nodesejvamos
estarali.Nodesejvamosela.Noqueramosquenossaconstruofosseadessaodiada

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 5/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

mulhernegracoadjuvante,panodefundo.Suaimagemnegranoeraocorpododesejo.
Nohavianadaparaver.Elanoerans.

AsmulheresnegrasadultastinhamumarespostadiferenteparaSapphireelasseidentificavam
comsuasfrustaesedesgostos.Ressentiamsecomaformacomoelaeraridicularizada.
Ressentiamsecomaformacomoasimagensnatelapodiamagrediramulhernegra,podianos
chamardemegeras,resmungonas.E,emcontrapartida,elastomavamSapphireparasi,como
smbolodaquelaparteiradadesimesmasqueoshomensnegroseaspessoasbrancasno
conseguiriamnemsequercomearaentender.

Asrepresentaesconvencionaisdamulhernegraviolentavamaimagem.Emrespostaaessa
agresso,muitasespectadorasnegrasdescartaramaimagem,desviaramoolhar,noderamao
cinemaimportnciaalgumaemsuavida.Noentanto,haviaaquelasespectadorascujoolharera
odedesejoecumplicidade.Assumindoumaposturadesubordinao,elassesubmetiam
capacidadedocinemadeseduziretrair.Erammanipuladasporele.Todasasmulheresnegras
comquemeuconverseiqueeram/soassduasfrequentadorasdesalasdecinema,amantesde
filmeshollywoodianos,atestaramque,paravivenciarporcompletooprazerquetinhamcom
aquelecinema,elastinhamdeescolherignoraracrtica,aanlisetinhamdeesquecero
racismo.E,acimadetudo,elasnopensavamsobreomachismo.Qualeraanatureza,ento,
desseolharfemininoadoradoresseolharquepodiasentirprazernomeiodanegao?Emseu
primeirolivro,Oolhomaisazul,ToniMorrisonconstriumretratodaespectadoranegraelatem
oolharmasoquistadavitimizao.Aodescreversuasrelaesdeolhar,MissPauline
Breedlove,umapobreempregadadomsticaquetrabalhanacasadeumaprsperafamlia
branca,afirma:

Anicavezinhaquefuifelizparecequefoiquandoeutavanocinema.Todotempoqueeu
tinha,euia,eiacedo,antesdasessocomear.Elesapagavamaluz,etudoficavaescuro.
Depoisatelaacendia,eeumergulhavabemdentrodofilme.Oshomensbrancoscuidavam
todireitinhodassuasmulheres,eelasseenfeitavamemcasonaslimpascomasbanheiras
bemnomesmoquartodaprivada.Essesfilmesmedavammuitaalegria.

Parasentirprazer,MissPaulinesentadanoescurodeveimaginarsetransformada,amulher
brancaretratadanatela.Apsassistiraosfilmes,sentiroprazer,eladiz,mas,depoisdisso,
voltarpracasaeradifcil.

Voltamosparacasaparansmesmas.Nemtodasasespectadorasnegrassesubmeteram
queleespetculodaregressopormeiodaidentificao.Amaioriadasmulherescomquemeu
faleisentiaqueconscientementeresistiaidentificaocomfilmesqueessatensofaziaa
idaaocinemamenosagradvele,svezes,dolorosa.Comodisseumamulhernegra:Eu
podiasempremedivertircomosfilmes,contantoquenoosolhasseafundo.Paraa
espectadoranegraqueolhaafundo,oencontrocomatelamachucava.Escolhernomais
olharfoiumgestoderesistnciavirarascostaseraummododeprotestar,derejeitara
negao.Meuprazernatelaacabouabruptamentequandoeueminhasirmsassistimosa
Imitaodavida.QuandoescrevisobreessaexperincianoensaiosobreSapphire,eumedirigi
aofilmediretamente,confessando:

Atagoraeutinhateesquecido,aquelaimagemnatelaquevinaadolescncia,imagensque
mefizeramparardeolhar.Lestava,emImitaodavida,aquelaconfortvelimagemda
aia.Haviaalgofamiliaremrelaoaessanegratrabalhadoraqueamavatantosuafilha,

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 6/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

deumjeitoquedoa.Defato,comogarotasnegrassulistasqueassistiamaofilme,amede
PeolanoslembroudasGrandesMestrabalhadoras,religiosas,queconhecamose
amvamos.Porconseguinte,noeraessaimagemquefisgavanossoolharnsestvamos
fascinadascomPeola.

Falandocomela,escrevi:

Voceradiferente.Haviaalgoassustadornessaimagemdajovembelezanegra,sexuale
sensualtradaaquelafilhaquenoqueriaseremprisionadanegritude,aquelamulata
trgicaquenoqueriasernegada.Smedeixeescapardessaimagemprasempre,ela
poderiaterdito.Sempremelembrareidessaimagem.Lembreidoquantochoramosporela,
pornossosdesejosfrustrados.Elaeratrgicaporquenohavialugarnocinemaparaela,
nenhumfilmeamvel.Elatambmeraumaimagemausente.Eramelhorquefosseassim,
queestivssemosausentes,pois,quandoestvamosl,erahumilhante,estranho,triste.
Choramosanoiteinteiraporvoc,pelocinemaquenotinhalugarpravoc.E,comovoc,
paramosdepensarquealgumdiaissoseriadiferente.

Quandoeraumajovemadulta,volteiaoscinemasdepoisdeumlongoperododesilncio,eu
haviadesenvolvidoumolharopositivo.Aausnciademulheresnegras,ouainserodeuma
representaovioladorajnomemachucariameupasseiainterrogarotrabalho,cultiveiuma
formadedesviaroolharderaaegneroemtrocadecontedo,forma,linguagem.Filmes
estrangeirosenorteamericanosindependentesforamosprimeiroslocaisdasminhasrelaes
deolharflmico,apesardeeutambmassistirafilmeshollywoodianos.

Desdeoprincpio,asespectadorasnegrasforamaosfilmesconscientesdaformanaqualraa
eracismoeramdeterminadospelaconstruovisualdognero.SejaemOnascimentodeuma
nao,ounosprogramasdaShirleyTemple,sabamosqueasmulheresbrancaserama
diferenasexualracializadaocupandooespaodoestrelatonosfilmesnarrativostradicionais.
Pressupomosqueasmulheresbrancassoubessemdissotambm.Aoleroensaioprovocativo
deLauraMulvey,Prazervisualeocinemanarrativo,apartirdeumpontodevistaque
reconhecearaa,entendesebemporqueasmulheresnegrasquenoforamludibriadaspelo
cinematradicionaldesenvolveramumolharopositivo.Ofatodequenosposicionamosfora
desseprazernoolhar,argumentaMulvey,foideterminadoporumacisoentrehomem/ativoe
mulher/passiva.Asespectadorasnegrasdeliberadamenteescolheramnoseidentificarcomo
temaimaginriodofilmeporquetalidentificaoeraimobilizante.

Aoveremfilmescomumolharopositivo,asmulheresnegrastiveramcondiesdeavaliar
criticamenteasconstruescinematogrficasdamulherbrancacomoobjetodoolhar
falocntricoeescolhernoseidentificarnemcomavtima,oucomoalgoz.Asespectadoras
negras,quesenegavamaseidentificarcomamulherbranca,quenoaceitavamoolhar
falocntricododesejoedaposse,criaramumespaocrticoemqueaoposiobinria
propostaporLauraMulveydamulhercomoimagem,ohomemcomoportadordoolharera
continuamentedesconstrudo.Comoespectadorascrticas,asmulheresnegrasolhavamapartir
deumlocalqueperturbava,similaraodescritoporAnnetteKubinemThePoweroftheImage:

()osatosdeanlise,dedesconstruoedaleituraacontrapelooferecemumprazer
adicionaloprazerdaresistncia,dedizernonosaoprazersemsofisticao,mas
sestruturasdepoderquenospediamparaconsumilassemcriticidadeedeformas
altamenterestritas.

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 7/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

Acrticafeministaconvencionalnoreconheceaespectadoranegradeformaalguma.Nem
sequerconsideraapossibilidadedequeasmulherespossamconstruirumolharopositivopor
meiodacompreensoeconscinciadaspolticasderaaeracismo.Ateoriafeministado
cinema,enraizadaemummodeloahistricoepsicanalticoqueprivilegiaadiferenasexual,
ativamentesuprimeoreconhecimentodaraa,recriandoeespelhandooapagamentodamulher
negraqueocorrenosfilmes,silenciandoqualquerdiscussodadiferenaracialdadiferena
sexualracializada.Apesardasintervenescrticasfeministasvoltadasdesconstruoda
categoriamulherqueressaltamaimportnciadaraa,muitascrticasdecinemafeministas
continuamaestruturarseudiscursocomoseelefalassedasmulheresquando,naverdade,
falaapenasdasmulheresbrancas.Pareceirnicoqueacapadeumaantologiarecente
FeminismandFilmTheory,editadaporConstancePenley,tenhanacapaafotodasmulheres
brancasRosalindRussell(atriz)eDorothyArzner(diretora)nosetdofilmede1936,Mulhersem
alma,e,noentanto,nohnenhumreconhecimentoemqualquerensaionestacompilaode
queosujeitofemininoemdiscussosemprebranco.Apesardehaverfotosdemulheres
negrasdosfilmesanalisadosnotexto,nohqualquerreconhecimentodadiferenaracial.

Seriasimplistademaisinterpretaresseerrodepercepoapenascomoumgestoderacismo.O
quemaisimportantequeeletambmfalasobreoproblemadeestruturarateoria
cinematogrficafeministaemtornodeumanarrativatotalizantedamulhercomoobjetocuja
imagemfuncionaapenasparareafirmarereinscreveropatriarcado.MaryAnnDoaneabordaa
questonoensaioRememberingWomen:PsychicalandHistoricalConstructioninFilmTheory:

EssaligaofiguradeumaMulherdesgeneralizvelcomooprodutodoaparatoindicapor
qu,paramuitos,ateoriafeministadecinemapareceterchegadoaumimpasse,umcerto
bloqueioemsuateorizaoAofocarnatarefadedelineardetalhadamenteosatributosda
mulhercomoefeitodoaparato,ateoriafeministadecinemaparticipadoapagamentodas
mulheres.

OconceitoMulherobliteraadiferenaentreasmulheresemcontextossciohistricos
especficos,entremulheresdefinidasprecisamentecomosujeitoshistricosemvezdeum
sujeitopsquico(ounosujeito).ApesardeDoanenofocarnaraa,seuscomentrios
dialogamdiretamentecomoproblemadeseuapagamento.Poisapenasenquantoseimagina
amulhernoplanoabstrato,quandoamulhersetornaficooufantasia,quearaapodeno
servistacomosignificativa.Serquerealmentevamosimaginarqueasteoriasfeministasque
sescrevemsobreimagensdemulheresbrancas,quesubordinamessesujeitohistrico
especficocategoriatotalizantedemulher,noveemabranquitudedasimagens?Pode
muitobemserocasodeelasestaremenvolvidasemumprocessodenegaoqueeliminaa
necessidadederevisarformasconvencionaisdepensarsobreapsicanlisecomoum
paradigmadeanliseederepensarumcorpusdateoriafeministadecinemaqueest
firmementeenraizadonanegaodarealidadedequeosexo/asexualidadepodemnosero
significanteprimrioe/ouexclusivodadiferena.OensaiodeDoaneapareceemumarecente
antologia,PsychoanalsisandCinema,editadoporE.AnnKaplan,noqual,novamente,nenhuma
dasteoriasapresentadasreconheceoudiscuteadiferenaracial,excetoumensaio,Not
SpeakingwithLanguage,SpeakingwithNolanguage,queproblematizanoesdeorientalismo
emseuexamedofilmeAdynata,deLeslieThornton.Noentanto,namaioriadosensaios,as
teoriasaplicadastornamseproblemticasseoquesitoraaforincludocomocategoriade
anlise.

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 8/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

Construirateoriadecinemafeministanessesmoldespermiteaproduodeumaprtica
discursivaquenuncaprecisateorizarqualqueraspectodarepresentaooutelespecoda
mulhernegra.Noentanto,aexistnciadasmulheresnegrasdentrodaculturasupremacista
brancaproblematiza,ecomplexifica,asquestesgeraisdaidentidade,representaoea
telespecofemininas.Se,comosugereFriedberg,aidentificaoumprocessoquelevao
sujeitoaserdeslocadoporoutroumprocedimentoquerompeaseparaoentreeueoutro,e,
dessaforma,replicaaprpriaestruturadopatriarcadoseaidentificaoexigeigualdade,
precisadasimilaridade,desabilitaadiferenadevemosentosuporquemuitascrticas
feministasdecinemaqueestoexcessivamenteidentificadascomoaparatocinemtico
tradicionalproduzemteoriasquereplicamsuaagendatotalizante?Porqueserqueacrticade
cinemafeminista,quemaistemreivindicadooterrenodaidentidade,representaoe
subjetividadedamulhercomoseucampodeanlise,permaneceagressivamentesilenciosano
tocantenegritudee,especificamente,srepresentaesdamulhernegra?Assimcomoo
cinemacomercialtemhistoricamenteforadoespectadorasnegrasconscientesanoolhar,
muitodacrticadecinemafeministavetaapossibilidadedeumdilogotericoquepossaincluir
avozdasmulheresnegras.difcilfalarquandosetemasensaodequeningumest
escutando,quandosetemasensaodequeumjargoounarrativaespecialfoicriado,eque
apenasasescolhidasopodemcompreender.Assim,noadmiraquemulheresnegrastenham,
emsuamaioria,restringidoseucomentriocrticosobrecinemaaconversaes.Devese
reiterarqueessegestoumaestratgiaquenosprotegedaviolnciaperpetradaedefendida
pelosdiscursosdamdiademassa.Umnovofoconasquestesderaaerepresentaono
campodateoriadocinemapoderiacriticamenteintervirnarepressohistricareproduzidaem
algumasarenasdaprticacrticacontempornea,possibilitandoumespaodiscursivoparaa
discussodasespectadorasnegras.

Quandopergunteiaumamulhernegradeunsvinteanos,frequentadoraobsessivadesalasde
cinema,porqueelaachavaquenohavamosescritosobreaespectadoranegra,elacomentou:
Temosmedodefalarsobrensmesmascomoespectadorasporquejfomostoabusadas
peloolhar.Umaspectodesseabusofoiaimposiodopressupostodequeasrelaesde
olhardamulhernegranovaliamteorizaes.Ateoriadocinemacomoumterritriocrticonos
EstadosUnidosfoiecontinuaaserinfluenciadapeladominaoracialbranca,aqualseguea
refletir.Desdequeacrticadecinemafeministaaprincpiobaseousenummovimentode
liberaodasmulheresinfluenciadoporprticasracistas,elanoabriuumterrenodiscursivoeo
tornoumaisinclusivo.Recentemente,atastericasbrancasdecinemaqueincluemanlises
deraanodemonstraminteressenaespectadoranegra.Emsuaintroduoaoconjuntode
ensaiosVisualandOtherPleasures,LauraMulveydescreveseuinicialmergulhoromnticono
cinemahollywoodiano,afirmando:

Apesardeessegrandeamor,antesnoquestionadoenoanalisado,terentradoemcrise
peloimpactodofeminismosobremeupensamentonocomeodosanos70,eletambmteve
umaenormeinflunciasobreodesenvolvimentodeminhasideiasetrabalhocrticos,esobreo
debatedentrodaculturaflmicanaqualestiveimersaduranteoscercade15anosseguintes.
Vistoscomolhosafetadospelacambianteatmosferadeconscincia,osfilmesperderamsua
magia.

Aoverfilmesapartirdeumaperspectivafeminista,Mulveychegouquelelocaldedesafetoque
opontodepartidademuitasmulheresnegrasqueabordamocinemadentrodadurarealidade
vivenciadadoracismo.Noentanto,seurelato,noqualeladizfazerpartedeumaculturaflmica
quetemrazesemumarelaofundadoradeadoraoeamor,indicaoquantoteriasidodifcil

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 9/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

entrarnaquelemundodesdeoprincpioenquantoespectadoracrticacujoolharseformaraem
oposio.

Diantedocontextodaexploraodeclasse,edadominaoracistaemachista,foiapenaspor
meioderesistncia,luta,leituraeolharacontrapeloqueasmulheresnegrastmconseguido
valorizarnossoprocessodeolharosuficienteparaonomearpublicamente.Porcerto,essas
espectadorasnegrasqueatestamooposicionismodeseuolhardesconstroemteoriassobrea
espectadoraquesearvoraramprincipalmentenasuposiodeque,comosugereDoaneemseu
ensaio,WomensStake:FilmingtheFemaleBody,amulherspodeimitararelaodohomem
comalinguagemisto,assumirumaposiodefinidapelopnisfalocomosupremorbitroda
falta.Aonoseidentificarnemcomoolharfalocntrico,nemcomaconstruodamulher
brancaenquantofalta,aespectadoranegracrticaconstriumateoriaderelaesdeolharna
qualoprazervisualcinemticooprazerdainterrogao.Cadaespectadoranegracomquem
conversei,excetorarasexcees,mencionaramficarnadefensivanocinema.Aofalarsobre
comoofatodeserumaespectadoracrticadosfilmeshollywoodianosainfluenciou,acineasta
negraJulieDashafirma:Faofilmesporqueeueraumaespectadoraetanto!.Aoolharo
cinemahollywoodianoadistncia,daquelepontodevistacrticoepolitizadoquenoqueriaser
seduzidopelasnarrativasquereproduzemsuanegao,Dashassistiuafilmescomerciais
repetidasvezespeloprazerdedesconstrulos.Eclaroquehoprazerextrase,duranteo
processodeinterrogao,encontraseumanarrativaqueconvidaaespectadoranegraa
envolversecomotextosemsofrerameaasdeviolao.

importantemencionarqueeucomeceiafazercrticadecinemaemrespostaaoprimeirofilme
deSpikeLee,Elaquertudo,emquecontesteiarespostadeLeesprticasdocinema
comercialpatriarcalqueexplicitamenterepresentamamulher(nessecaso,amulhernegra)
comoobjetodeumolharfalocntrico.OinvestimentodeLeenasprticasflmicaspatriarcais
queespelhampadresdominantesotornamoperfeitocandidatonegroaentrarnocnone
hollywoodiano.Seutrabalhoimitaaconstruocinemticadamulherbrancacomoobjetosobre
oqualodesejomasculinoserinscritomas,emvezdesta,eleasubstituipelocorpodamulher
negra.atransfernciasemtransformao.Aoentrarnodiscursodacrticadecinemaapartir
dolugardaresistncia,donoquerer,comoumamulhernegradaclassetrabalhadoraque
entrevisteidisse:veramulhernegranaposioqueasmulheresbrancassempreocuparam
nosfilmes,eucomeceiapensarcriticamentesobreaespectadoranegra.

Duranteanos,busqueifilmesindependentesouestrangeirosemqueeueraanicamulher
negrapresentenasaladecinema.Geralmentepensavaque,emtodasaladecinemadosEUA,
haviaoutramulhernegraassistindoaomesmofilmeeseperguntandoporqueelaeraanica
espectadoranegravista.Lembroquetenteilevarumademinhascincoirmsaocinemade
queeutantogostavaedeelaterficadofuriosaporqueprecisarialerlegendas.Paraela,isso
eraumaviolaodasnoeshollywoodianasdetelespeco,doiraoscinemasparase
entreter.Quandoaentrevisteiparasaberoqueahaviafeitomudardeopiniocomosanos,e
abraaressetipodecinema,elavinculouissoaodespertardesuaconscinciacrtica,dizendo:
Aprendiquehaviamaisaolhardoqueosfilmescomuns(Hollywood)mepermitiamver.Eu
respondique,apesardeamaioriadosfilmesqueeuamavaseremtodosbrancos,euconseguia
meenvolvercomelespornoterememsuaestruturaprofundaumsubtextoreproduzindoa
narrativadasupremaciabranca.Comoresposta,eladissequeessesfilmesdesmitificavama
branquitude,umavezqueasvidasretratadaspareciammenosbaseadasnafantasiadefuga.
Sugeriuqueerammaiscomoavidaqueconhecamos,oladomaisprofundodavidatambm.
Ela,quesempresesentiumaisseduzidaeencantadapelocinemahollywoodianodoqueeu,

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 10/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

ressaltouqueasmulheresnegrasquenotemessaconscinciadevemquebrarasamarras,
paraquenosejammaisaprisionadaspelasimagensqueencenamumteatrodenossa
negao.Apesardeaindaverfilmeshollywoodianos,poiselessoumagrandeinflunciasobre
aculturaelajnosesenteludibriadaouvitimizada.

Apsfalarcomespectadorasnegras,elerdiscussesescritastantonaficoquantoem
ensaiosacadmicossobreamulhernegra,percebiaconexofeitaentreocampoda
representaonamdiademassaeacapacidadedasmulheresnegrasdeseconstruremcomo
sujeitosnavidadiria.Oquantoasmulheresnegrassesentemdesvalorizadas,objetificadas,
desumanizadasnestasociedadedeterminaoescopoeatexturadesuasrelaesdeolhar.
Essasmulheresnegrascujasidentidadesforamconstrudasnaresistncia,porprticasquese
opemordemdominante,eramasmaisinclinadasadesenvolverumolharopositivo.Agora
queexisteuminteressecadavezmaiornosfilmesproduzidospormulheresnegras,eesses
filmessetornarammaisacessveisaopblico,possvelfalarsobreaespectadoranegraem
relaoaessetrabalho.Atagora,amaioriadasdiscussessobreatelespeconegracoma
qualmedepareifocanoshomens.EmOespectadornegro:problemasacercadaidentificaoe
resistncia,ManthiaDiawarasugerequeoscomponentesdadiferenaentreelementosde
sexo,gneroesexualidadedoorigemadiferentesleiturasdomesmomaterial,acrescentando
queessascondiesproduzemumespectadorresistente.Ofocodesuadiscussocrticaa
masculinidadenegra.

ApublicaorecentedaantologiaTheFemaleGaze:WomenasViewersofPopularCultureme
deixouanimada,especialmenteporincluiroensaioBlackLooks,deJacquiRoachePetalFelix,
quetentamabordaraespectadoranegra.Esseensaiofezperguntasprovocativasquenoforam
respondidas:Existeumolhardamulhernegra?Comoasmulheresnegrasserelacionamcoma
polticadegnerodarepresentao?Emconcluso,asautorasafirmamqueasmulheres
negrastmnossaprpriarealidade,nossaprpriahistria,nossoprprioolharquevo
mundodeformaumtantodiferentedoquequalqueroutrapessoa.Noentanto,elasno
nomeiam/descrevemessaexperinciadeolhardeformaumtantodiferente.Afaltade
definioeexplicaosugerequeelasestopressupondoumaposioessencialistanaqualse
assumequeasmulheresnegras,comovtimasdaopressoracialedegnero,tmumcampo
devisoinerentementediferente.Muitasmulheresnegrasnoveemdeformadiferente
justamenteporquesuapercepodarealidadeesttoprofundamentecolonizada,formadapor
modosdominantesdesaber.oqueapontaTrinhT.MinhhaemOutsidein,InsideOut:A
subjetividadenoapenasconsisteemfalardesisejaessafalaindulgenteoucrtica.

Oolharcrticodaespectadoranegrasurgecomoumlocalderesistnciasquandoasmulheres
negrasindividualmenteresistemdeformaativaimposiodeformasdominantesdesabere
olhar.Emboracadamulhernegracomquemeufaleiestivessecientedoracismo,essa
conscincianocorrespondiaautomaticamentepolitizao,aodesenvolvimentodoolhar
opositivo.Quandoissoocorria,asmulheresnegrasindividualmentenomeavamoprocesso.A
resistnciadoespectadordeManthiaDiawara,umtermoquenodescrevedeforma
adequadaoterrenodaespectadoranegra.Fazemosmaisdoqueresistir.Criamostextos
alternativosquenosoapenasreaes.Comoespectadorascrticas,asmulheresnegras
participamdeumaamplagamaderelaesdeolhar,contestao,resistncia,reviso,
interrogao,einvenoeminmerosnveis.Certamente,quandoassistoaotrabalhode
cineastasnegrascomoCamilleBillops,KathleenCollins,JulieDash,AyokaChenzira,Zeinabu
Davis,eunoprecisoresistirsimagens,mesmoquandoaindaescolhoverotrabalhodelas
comumolharcrtico.

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 11/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

Aspensadorascrticasnegraspreocupadascomacriaodoespaoparaaconstruodeuma
subjetividaderadicaldamulhernegra,ecomaformacomoaproduoculturalinfluenciaessa
possibilidade,tmperfeitaconscinciadaimportnciadamdiademassa,docinemaem
particular,comoumpoderosolocalparaaintervenocrtica.Certamente,ofilmedeJulie
Dash,Illusions,identificaoterrenodeHollywoodcomoumespaodeproduode
conhecimentoquetemenormepoder.Noentanto,elatambmcriaumanarrativaflmicanaqual
aprotagonistanegrasubversivamentereivindicaesseespao.Aoinverteraestruturadepoder
davidareal,elaofereceespectadoranegrarepresentaesquedesafiamnoes
estereotpicasquenosexcluemdasprticasdiscursivasflmicas.Duranteanarrativa,elausaa
estratgiadosfilmesdesuspensehollywoodianosparasolaparessasprticascinemticasque
negammulhernegraumlugarnessaestrutura.Aoproblematizaraquestodaidentidade
racialpormeiodarepresentaodamorte,derepenteacapacidadedohomembrancode
olhar,definir,esaberquequestionada.

QuandoMaryAnnDoanedescreve,emWomansStake:FilimingtheFemaleBody,aforma
comoasprticasdeumfilmefeministapodemelaborarumasintaxeespecialparauma
articulaodiferentedocorpodamulher,elanomeiaumprocessocrticoquedesfaza
estruturadanarrativaclssicapormeiodeumainsistnciaemrelaoasuasrepresses.A
estratgiadeDashemIllusionspodeporcertoserchamadadeumadescrioeloquente,
mesmoqueofilmenodeixedeterproblemticasefuncionedentrodealgumasconvenes
quenosodesafiadascomsucesso.Porexemplo,ofilmenoindicaseapersonagemde
Mignonfarfilmeshollywoodianosquesubvertametransformemognero,ouseela
simplesmentevaiassimilareperpetuaranorma.Aindaassim,deformasubversiva,Illusions
problematizaaquestodaraaedatelespeco.Aspessoasbrancasnofilmenoconseguem
enxergarquearaainfluenciasuasrelaesdeolhar.Apesardeestarganhandoacessoao
maquinriodaproduoculturalrepresentadapelofilme,Mignoncontinuamenteinsisteemseus
laoscomacomunidadenegra.Olaoentreelaeajovemcantoranegra,EstherJeeter,
afirmadopelosseusternosgestosdeafirmao,geralmenteexpressadospormeiodetrocasde
olhares,olharesdiretosesemmediaesdereconhecimento.Ironicamente,oolhardesejante
eobjetificantemasculinoqueameaapenetrarseussegredoseatrapalharoprocessodela.
Metaforicamente,Dashsugerequeopoderdasmulheresnegrasdefazerfilmesserameaado
esolapadopeloolhardohomembrancoquebuscareinscreverocorpodamulhernegraemuma
narrativadeprazervoyeursticonoqualanicaoposiorelevanteahomem/mulher,eonico
localdamulherodavtima.Essastensesnosoresolvidaspelanarrativa.Noestde
formaalgumaevidentequeMignontriunfarsobreoolhardominanteimperialista,capitalistae
supremacistabranco.

AolongodeIllusions,opoderdeMignonafirmadoporseucontatocomamulhernegramais
jovem,queelacriaeprotege.oprocessodoreconhecimentomtuoquepermiteaambas
mulheresnegrasdefinirsuarealidade,partedarealidadequelhesfoiimpostapelasestruturas
dedominao.Oolharcompartilhadoporessasduasmulheresreforasuasolidariedade.Como
osujeitomaisjovem,EstherrepresentaumpblicoempotencialparafilmesqueMignonpode
produzir,filmesnosquaisasmulheresnegrasseroofoconarrativo.Omaisrecentelonga
metragemdeJulieDash,DaughtersoftheDustousacolocarasmulheresnegrasnocentrode
suanarrativa.Ofocolevouoscrticos(especialmentehomensbrancos)atecercrticas
negativasaofilmeouexpressarmuitasreservas.Claramente,oimpactodoracismoedo
sexismosobredeterminamtantoatelespeconoapenasoqueolhamos,mascomquem
nosidentificamosqueosespectadoresquenosomulheresnegrastmdificuldadepara

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 12/13
2017527 Oolharopositivoaespectadoranegra,porBellHooks|foradequadro

sentirempatiapelaspersonagensprincipaisnofilme.Ficamdesorientadossemumapresena
brancanofilme.

Daughtersofthedust,deJulieDash

Outrarepresentaodasmulheresnegrasapoiandoseumasnasoutraspormeiodo
reconhecimentodesualutacomumpelasubjetividaderetratadanotrabalhocoletivode
Sankofa,PassionofRemembrance.Nofilme,duasamigasnegras,LouiseeMaggie,estono
comeodanarrativasvoltascomaquestodasubjetividade,deseulugarnosmovimentos
progressivosdeliberaonegraquesomachistas.Elasdesafiamasnormasantigase
desejamsubstituilaspornovascompreensesdacomplexidadedaidentidadenegra,epela
necessidadedelutasdeliberaoqueabordemessacomplexidade.Aovestirseparairauma
festa,LuisaeMaggiereivindicamoolhar.Quandoseentreolhampormeiodeespelhos,elas
aparecemcompletamentefocadasemseuencontrocomafeminilidadenegra.Comoelasse
veemomaisimportante,nocomoserovistaspelosoutros.DanamaoritmodeLetsGet
Looseemostramseuscorposnoparaumolharvoyeuristacolonizador,masparaumolharde
reconhecimentoqueafirmasuasubjetividadequeasconstituicomoespectadoras.
Mutualmenteempoderadas,elassaemansiosasdodomnioprivatizadoparaconfrontaro
pblico.Aoabalaremasrepresentaesracistasemachistasconvencionaisdoscorposdas
mulheresnegras,essascenasconvidamopblicoaolhardeformadiferente.Elasagempara
intervircriticamenteetransformarasprticasflmicasconvencionais,mudandonoesde
telespeco.Illusions,DaughtersoftheDust,eApassionofRemembrancepregamuma
prticaflmicadesconstrutivaparasolaparasgrandesnarrativascinemticasexistentes,
mesmoenquantoteorizamnocampodovisual.Semoferecerrepresentaespositivas
realistasquesurgemapenascomoumarespostanaturezatotalizantedasnarrativas
existentes,elasoferecempontosdepartidaradicais.Aoabriremumespaoparaaafirmaoda
espectadoranegracrtica,elasnoapenasoferecemrepresentaesdiversas,masimaginam
novaspossibilidadestransgressorasparaaformulaodaidentidade.

Nestesentido,deixamexplcitaumaprticacrticaquenosoferecediferentesformasdepensar
sobreasubjetividadeeatelespecodamulhernegra.Cinematicamente,elasoferecemnovos
pontosdereconhecimento,incorporandoavisodeStuartHalldeumaprticacrticaque

https://foradequadro.com/2017/05/26/oolharopositivoaespectadoranegraporbellhooks/ 13/13

Vous aimerez peut-être aussi