Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Patrocnio
1
2016. Tiago Lima Marcelino.
Todos os direitos reservados. Proibida a reproduo total ou parcial desta obra.
A responsabilidade pelos direitos autorais de textos e imagens desta obra do autor.
Patrocnio
2 3
Agradeo ao supremo arquiteto do universo por ter criado tanta beleza, a qual tive o
privilgio de fotografar, e minha famlia, que sempre me apoiou em meus objetivos.
Ao meu pai, Valter Reolon Marcelino (em memria), que me colocou desde cedo
em contato com a natureza, apreciando, protegendo e preservando-a.
Agradeo FMC por confiar-me a responsabilidade de retratar atravs de imagens
o ecossistema pantaneiro.
Aos bilogos Jos Ataliba Mantelli Aboin Gomes, responsvel pela identificao
de plantas, e Carolina Franco Esteves, responsvel pela reviso de mamferos.
4 5
O Pantanal bem mais do que 250 mil km de rea no corao do Brasil. Afinal, sua imensido no deve e nem pode ser calculada em
tamanho, mas sim em valor. Pois, em cada centmetro desta regio, brota riqueza, cresce a biodiversidade.
Para onde quer que apontem seus olhos, a vida se faz presente na mais bela e pura forma, em uma mistura de cores e movimentos que
s podiam ter origem em um pas agraciado como o nosso.
Neste solo sagrado, diferentes espcies de fauna e flora procuram seu espao para viver e encantar aqueles que adentram suas terras.
Uma experincia que, pelo menos uma vez na vida, cada um de ns deveria se submeter.
E, como forma de recompensa por esta visita nica, voc ganha a hospitalidade de um povo que como poucos conheci, sabores, aromas
e sentidos que s o Pantanal pode proporcionar.
nosso papel zelar por este patrimnio mundial. um imenso orgulho ser brasileiro e saber que aqui existem lugares mpares como
este, um dos maiores biomas de nosso planeta. Observemos este exemplo de sustentabilidade e renovao atravs da vida aqutica,
que vem e vai, recriando vida e reinventando a paisagem. Oh, Pantanal! Vida longa ao Pantanal.
ANTONIO C. ZEM
Presidente FMC America Latina
6 7
Pantanal is much more than the 250 thousand km area at the heart of Brazil. After all, its vastness must not and cannot be measured El Pantanal es mucho ms que 250 mil km de rea en el corazn de Brasil. Despus de todo, su inmensidad no debe ni puede calcularse
in size, but in value to humanity, since richness grows and biodiversity springs out in each inch of that region. en tamao, sino en valor para la humanidad. Ya que en cada centmetro de esta regin brota riqueza y se desarrolla la biodiversidad.
Wherever we set our eyes on, life is present in its most beautiful and purest form, mixing colors and movements, which can only be Adondequiera que dirijamos la mirada, la vida se hace presente en la ms preciosa y pura forma, en una mezcla de colores y movimientos,
found in such a fortunate country like ours. que solo podran originarse en un Pas afortunado como el nuestro.
In this sacred soil, different species of fauna and flora seek their space to live and delight those who enter their land. An experience that En este suelo sagrado, diferentes especies de la fauna y flora buscan su espacio para vivir y encantar a los que adentran en sus tierras.
each one of us should have at least once in a lifetime. Una experiencia a la que al menos una vez en la vida cada uno de nosotros debera someterse.
And, as a reward for this unique visit, you will find the hospitality of a people who, like few others, offers knowledge, flavors, aromas and Y como forma de recompensa por esta visita nica, se recibe la hospitalidad de un pueblo, que como pocos ofrece conocimiento, sabores,
senses that only Pantanal can provide. aromas y sentidos que solo el Pantanal puede proporcionar.
It is our role to take care of this world heritage site. It makes us immensely proud to be Brazilian and to know that there are, in our Es nuestro papel velar por este patrimonio mundial. Es un inmenso orgullo ser brasileo y saber que aqu existen lugares sin iguales
country, singular places like this, one of the largest biomes of the planet. Let us observe the example of sustainability and renewal como este, uno de los mayores biomas de nuestro planeta. Fijmonos en el ejemplo de la sostenibilidad y renovacin a travs del agua
through the water of life, which comes and goes, recreating life and reinventing landscape. O Pantanal! Long live Pantanal! de la vida que se expande y se retrae, recreando vida y reinventando paisajes. Oh Pantanal! Viva el Pantanal!
8 9
RORAIMA
AMAP
Introduo
O Complexo do Pantanal, ou simplesmente Pantanal, um bioma constitudo principalmente por uma savana estpica, alagada em sua maior parte, com aproximadamente
250 mil km de extenso, altitude mdia de 100 metros, situado no sul do Mato Grosso e no noroeste do Mato Grosso do Sul, alm de englobar o norte do Paraguai e leste
AMAZNIA MARANHO
da Bolvia. PAR CEAR
RIO GRANDE DO NORTE
Localizado dentro de sua rea, o Parque Nacional do Pantanal Mato-grossense considerado Patrimnio Natural Mundial e Reserva da Biosfera pela UNESCO.
PARABA
Para retratar parte da grandeza deste bioma, o roteiro escolhido foi da MT-060, tambm conhecida por rodovia Transpantaneira. Este trajeto, que liga a cidade de Pocon ACRE PIAU
PERNAMBUCO
ao distrito de Porto Jofre, possui 140 quilmetros de cho de terra e 125 pontes de madeira sobre rios como Bento Gomes, Pixaim, Cassange e Alegre, at chegar ao Rio So
ALAGOAS
Loureno, que uma extenso do Rio Cuiab, sendo a estrada com maior nmero de pontes do mundo. Depois do perodo chuvoso (dezembro a fevereiro), torna-se um RONDNIA TOCANTINS
verdadeiro mirante, onde a gua acumulada nas laterais da estrada transforma-se num prodigioso refgio de jacars, capivaras, tuiuis, sucuris e muitos outros animais. MATO GROSSO SERGIPE
BAHIA
O Pantanal formado por uma plancie e est situado na Bacia Hidrogrfica do Alto Paraguai. Recebe uma grande influncia do Rio Paraguai e seus afluentes, que alagam
a regio formando extensas reas alagadias (pntanos), favorecendo a existncia de uma rica biodiversidade. A poca de chuvas e cheias dos rios ocorre entre os meses
de novembro a abril. Seu clima quente e mido (alto ndice pluviomtrico) no vero, sendo no inverno, frio e seco. MINAS GERAIS
ESPRITO
MATO GROSSO SANTO
DO SUL
SO PAULO
RIO DE JANEIRO
PARAN
SANTA
CATARINA PANTANAL
RIO GRANDE
DO SUL
10 11
Introduction Introduccin
The Pantanal Complex, or simply Pantanal, is a biome comprised mainly of a savanna-steppe, most of the time flooded, with an area of El Gran Pantanal, o simplemente Pantanal, es un bioma constituido especialmente por una sabana de estepa, en gran parte inundada, con
approximately 250 thousand km, average altitude of 100 meters, located at the South of the State of Mato Grosso and Northwest of the cerca de 250 mil km de extensin, altitud media de 100 metros, situado en el sur de Mato Grosso y en el noroeste de Mato Grosso do Sul,
State of Mato Grosso do Sul, further including Northern Paraguay and Eastern Bolivia. adems de abarcar el norte del Paraguay y el este de Bolivia.
Located within its area, the Pantanal Mato-grossense National Park is considered a World Natural Heritage and Biosphere Reserve by Ubicado en el interior de su rea, el Parque Nacional del Pantanal Matogrossense est considerado Patrimonio Natural Mundial y Reserva
UNESCO. de la Biosfera por la UNESCO.
In order to reflect part of the vastness of this biome, the chosen route was MT-060, also known as Transpantaneira road. This route, which Para retratar parte de la grandeza de este bioma, el itinerario elegido fue el de la carretera MT-060, conocida tambin como rodova
links the city of Pocon to the district of Porto Jofre, comprises 140 kilometers of dirt road and 125 wood bridges over rivers such as Bento Transpantaneira. Este trayecto, que une la ciudad de Pocon al distrito de Porto Jofre, cuenta con 140 kilmetros de camino de tierra y 125
Gomes, Pixaim, Cassange and Alegre, when it reaches the So Loureno River, which is the continuation of the Cuiab River. puentes de madera sobre ros como Bento Gomes, Pixaim, Cassange y Alegre, hasta llegar al Ro So Loureno, que es una extensin del
This trip, which lasted from June to August 2016, during the drought and low water seasons, was portrayed in an exciting manner and you Ro Cuiab.
can check out the result in the following pages. Este viaje, que se extendi de junio a agosto de 2016, en las estaciones de descenso y sequa, fue retratado de manera emocionante y el
resultado se puede comprobar en las pginas siguientes.
Geographical Aspects
Aspectos Geogrficos
Pantanal is formed by a plain and is located in the Drainage Basin of the Alto Paraguai River. It is highly influenced by the Paraguai River
and its tributaries, which inundate the region forming large overflown areas (swamps), favoring the existence of a rich biodiversity. The El Pantanal est formado por una llanura y est ubicado en la Cuenca Hidrogrfica del Alto Paraguay. Recibe una gran influencia del
season of rain and high water of the rivers are between November and April. The climate is hot and humid (high rainfall rate) in the Ro Paraguay y sus afluentes, que inundan la regin formando extensos humedales (pantanos), favoreciendo la existencia de una rica
summer, and cold and dry in the winter. biodiversidad. La poca de lluvias y subida de los ros tiene lugar entre los meses de noviembre y abril.
Su clima es clido y hmedo (alto ndice pluviomtrico) en el verano; y en inverno, fro y seco.
12 13
Paisagens do Landscapes of Paisajes de
Pantanal Pantanal Pantanal
Entre a seca e a poca chuvosa, Between the dry and rainy season, are Entre la estacin seca y lluviosa, son
encontram-se duas paisagens bem two very different landscapes. The dos paisajes muy diferentes. Los tonos
distintas. Os tons pardos e ressecados brown and dry tones give way to an marrones y secas dan paso a una
do lugar a uma exploso de cores e explosion of colors and life. A scenario explosin de color y vida. Un escenario
vida. Um cenrio que completa o outro, that completes the other in a cycle of que se completan entre s en un ciclo de
em um ciclo de eterna diversidade. eternal diversity. la diversidad eterna.
14 15
16 17
18 19
20 21
22 23
24 25
Rio Bento Gomes - Bento Gomes river - Ro de Bento Gomes
26 27
Bacia do rio Bento Gomes - Bento Gomes River Basin - Cuenca del ro Bento Gomes
28 29
Rio Pixaim - Pixaim River - Ro Pixaim
30 31
Corixos
32 33
Rio Pixaim - Pixaim River - Ro Pixaim
34 35
Rio Bento Gomes - Bento Gomes river - Ro Bento Gomes
36 37
38 39
40 41
Flora
Pantaneira Flora of Pantanal Flora del Pantanal
A flora pantaneira possui uma extensa The Pantanal flora includes an La flora pantanera cuenta con una
variedade de espcies, que tambm extensive variety of species, which can extensa variedad de especies, que
podem ser encontradas em outros also be found in other places such as tambin se pueden ser encontrar en
locais como na Amaznia, no Cerrado e the Amazonia, Cerrado and the Bolivian otros lugares como en la Amazonia, en
no Chaco Boliviano, como conhecido o Chaco, as Pantanal is known in the el Cerrado y en el Chaco Boliviano, como
Pantanal no pas vizinho. neighboring country. se conoce el Pantanal en el pas vecino.
Em suas plancies, regies que ficam In its plains, regions that are flooded En sus llanuras, zonas que se quedan
alagadas em pocas de cheias, so during the high water period, a vast inundadas en las estaciones de lluvias,
encontradas uma vasta vegetao de vegetation of grasses is found. Small se encuentra una vasta vegetacin de
gramneas. Nas regies intermedirias, shrubs and low vegetation grow in the gramneas. En las zonas intermedias,
desenvolvem-se pequenos arbustos intermediate areas. Large and majestic se desarrollan pequeos arbustos
e vegetao rasteira. Imponentes trees can also be found in Pantanal, y vegetacin rastrera. Imponentes
rvores, com grande porte, tambm but in higher altitude regions. rboles, de gran altura, tambin se
esto presentes no Pantanal, mas nas encuentran presentes en el Pantanal,
regies de maior altitude. pero en las zonas con mayor altitud.
42 43
Flor de Aguap Roxa / Eichhornia crassipes
44 45
46 47
48 49
Flor de Aguap Branca / Eichhornia azurea
50 51
Capim-rabo-de-burro / Andropogon bicornis
52 53
Carand / Copernicia alba
54 55
Cruzeirinho / Eupatorium odoratum
56 57
Cip-rosa / Fridericia candicans
58 59
Rulia Azul / Ruellia simplex
60 61
Mata-pasto / Senna alata
Piva
62 63
Trevo de quatro folhas / Marsilea minuta
64 65
Ip-amarelo ou Para-tudo / Handroanthus aureus
66 67
Ip-roxo ou Piva-Roxa / Handroanthus impetiginosus
68 69
70 71
Vitria-rgia / Victoria amazonica
72 73
Lixeira / Curatella americana
74 75
Fedegoso / Senna pendula
76 77
Escova de macaco amarela / Combretum fruticosum
78 79
Camaratuba / Cratylia argentea
80 81
82 83
Fauna Pantaneira Pantanal Fauna Fauna del Pantanal
Com um ecossistema muito Having a greatly diversified ecosystem, Con un ecosistema muy diversificado, el
diversificado, o Pantanal abriga Pantanal is home to a large quantity Pantanal abriga a una gran cantidad de
uma grande quantidade de animais. of animals. There are several varieties animales. Son diversas variedades de
So diversas variedades de aves, of birds, mammals, fishes and reptiles aves, mamferos, peces y rptiles que
mamferos, peixes e rpteis vivendo em living in a perfect ecological balance, viven en perfecto equilibrio ecolgico,
perfeito equilbrio ecolgico, seguindo following the laws of nature. bajo las leyes de la naturaleza.
as leis da natureza.
84 85
Joo-pinto / Icterus croconotus
86 87
Araari-castanho / Pteroglossus castanotis
88 89
Arara azul / Anodorhynchus hyacinthinus
90 91
92 93
94 95
Ariranha / Pteronura brasiliensis
96 97
Bigu / Phalacrocorax brasilianus
98 99
Bfalo do Pantanal / Bubalus
100 101
Cabea-seca / Mycteria americana
102 103
Cachorro-do-mato / Cerdocyon thous
104 105
Capivara / Hydrochoerus Hydrochaeris
106 107
Carcar / Caracara plancus
108 109
Cavalo pantaneiro / Equus caballus
110 111
Macho de Cervo-do-pantanal / Blastocerus dichotomus
114 115
Colhereiro / Platalea ajaja
116 117
Curicaca / Theristicus caudatus
118 119
Ema / Rhea americana
120 121
Cardeal do Pantanal / Paroaria capitata
122 123
Gara-branca-grande / Ardea alba
124 125
126 127
Gara-branca-pequena / Egretta thula
128 129
Gara-moura ou Soc-grande / Ardea cocoi
130 131
Gaviao-caboclo / Heterospizias meridionalis
132 133
Gaviao-belo / Busarellus nigricollis
134 135
Gavio-caramujeiro / Rostrhamus sociabilis
136 137
Jaan / Jacana jacana
138 139
Jacar-de-papo-amarelo / Caiman latirostris
140 141
142 143
Macaco-prego / Sapajus libidinosus
144 145
Marreca-cabocla / Dendrocygna autumnalis
146 147
Martim-pescador-grande / Megaceryle torquata
148 149
Martim-pescador-verde / Chloroceryle amazona
150 151
Mutum-de-penacho macho / Crax fasciolata
152 153
Mutum-de-penacho fmea / Crax fasciolata
154 155
Ona-pintada ou jaguar / Panthera onca
156 157
Papagaio-verdadeiro / Amazona aestiva
158 159
Pavozinho-do-par / Eurypyga helias
160 161
Pica-pau-branco / Melanerpes candidus
162 163
Pica-pau-do-campo / Colaptes campestris
164 165
Cateto ou caititu / Pecari tajacu
166 167
Prncipe ou verozinho / Pyrocephalus rubinus
168 169
Soc-boi / Tigrisoma lineatum
170 171
Soczinho / Butorides striata
172 173
Suiriri-cavaleiro / Machetornis rixosa
174 175
Tach / Chauna torquata
176 177
Talha-mar / Rynchops niger
178 179
Tamandu-bandeira / Myrmecophaga tridactyla
180 181
Trinta-ris-grande / Phaetusa simplex
182 183
Tuiui / Jabiru mycteria
184 185
186 187
Urubu-de-cabea-amarela / Cathartes burrovianus
188 189
Gado e Vaqueiro
Pantaneiro Pantaneiro Cattle Ganado Pantanero
Adaptados ao pantanal, depois de um Adapted to pantanal after a long Adaptados al pantanal, tras un largo
longo processo de seleo natural, o process of natural selection, the proceso de seleccin natural, el ganado
gado pantaneiro forte para suportar pantaneiro cattle is strong in order pantanero es fuerte para soportar
diferentes condies climticas e to stand the different climate and las distintas condiciones climticas e
hidrolgicas durante o ano. Mesmo em hydrological conditions throughout the hidrolgicas durante el ao. Aun en
condies extremas, ele se mantm year. Even under extreme conditions, condiciones extremas, este se mantiene
resistente, enfrentando com bravura at it remains resistant, boldly facing even resistente, enfrentando con valor incluso
mesmo pocas de escassez de alimentos. periods of shortage of food. los perodos de escasez de alimentos.
190 191
192 193
194 195
196 197
198 199
200 201
202 203
204 205
Dito Verde Dito Verde Dito Verde
Descendo o rio Cuiab, em Porto Going down the Cuiab river, in Porto Bajando el ro Cuiab, en Porto Cercado,
Cercado, voc encontra na margem Cercado, you will find on the right bank se encuentra en la margen derecha
direita a modesta casa de Dito Verde, the modest home of Dito Verde, the la modesta casa de Dito Verde, como
como conhecido o Sr. Benedito Alves, name by which Mr. Benedito Alves is se conoce al seor Benedito Alves, un
um ribeirinho pantaneiro que aprendeu known. He is a riparian pantaneiro who ribereo pantanero que aprendi de sus
de seus antepassados a prtica de tocar learned from his antecessors how to antepasados la prctica de tocar viola
viola de cocho e fazer as suas prprias play viola de cocho and write his own de cocho y hacer sus propias msicas,
msicas, no ritmo do rasqueado. songs, in the rasqueado rhythm. en el ritmo del rasgueado.
Ele sabe tudo sobre a natureza. Sempre He knows all there is to know about Benedito sabe todo sobre la naturaleza.
plantou, pescou e criou seus animais no nature. He has always planted, fished Siempre cultiv, pesc y cri a sus
mesmo lugar, s margens do Cuiab. and bred his animals in the same place, animales en el mismo sitio, a las
at the banks of the Cuiab river. mrgenes del ro Cuiab.
206 207
208 209
210 211
212 213
214 215
Tiago Lima Marcelino
216 217
218 219
Tiago Lima Marcelino
Patrocnio